ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA

SKRYPT

Niniejszy skrypt został opracowany w oparciu o treść wykładów poświęconych łacińskiej

terminologii prawniczej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu. Zakres opracowania pokrywa się z wymaganiami egzaminacyjnymi
prof. Dajczaka, a zatem powinien, w założeniu, umożliwić przygotowanie do egzaminu bez
konieczności uczęszczania na wykłady.

PM
SPIS TREŚCI

OD AUTORA .................................................................................................................. 3

WYMAGANIA EGZAMINACYJNE ............................................................................. 4

ZAGADNIENIA WSTĘPNE ......................................................................................... 4

IUS A LEX........................................................................................................................................... 4
IUSTITIA A AEQUITAS ........................................................................................................................ 5

TEORIA I FILOZOFIA PRAWA, PODZIAŁY PRAWA, RETORYKA ................. 5

IUS .................................................................................................................................................... 5
LEX.................................................................................................................................................... 8
FAS, ARGUMENTA .......................................................................................................................... 10

HOMINUM .................................................................................................................. 10

RES ................................................................................................................................ 11

SERVITUTES .................................................................................................................................... 12

OBLIGATIONES ......................................................................................................... 12

OBLIGATIONES ............................................................................................................................... 12
SOLUTIO ......................................................................................................................................... 13
MORA ............................................................................................................................................. 14
DAMNUM ....................................................................................................................................... 14
PERICULUM .................................................................................................................................... 14
CULPA ............................................................................................................................................. 14
CONTRACTUS.................................................................................................................................. 16

HEREDITAS ................................................................................................................ 18

ACTIONES ................................................................................................................... 19

ROZWIĄZYWANIE CASUSU .................................................................................. 21

PRZYKŁADOWY CASUS WRAZ Z ROZWIĄZANIEM ............................................................................ 22

2
OD AUTORA

Do dyspozycji studentów oddaję narzędzie, które - mam nadzieję - okaże się pomocne
w toku przygotowań do egzaminu z przedmiotu "Łacińska terminologia prawnicza
i retoryka". Tworząc ten skrypt starałem się, aby przy zachowaniu maksymalnej
przejrzystości dobrze oddać treść wykładu. Stąd też główną inspiracją merytoryczną
opracowania są notatki uzyskane w toku zajęć z prof. Dajczakiem. Nie oznacza to jednak, że
skrypt bazuje tylko i wyłącznie na tych treściach. Dla zneutralizowania niejasności i lepszego
wytłumaczenia niektórych pojęć i paremii skorzystałem z zawartości kilku podręczników,
które zostały wymienione na końcu opracowania.
W celu zachowania odpowiedniej klarowności materiał został skompilowany
w sposób logiczny i w założeniu odpowiadający tokowi wykładu. Nie mniej jednak może
zdarzyć się tak, że niektóre zagadnienia zostały umieszczone w innej kategorii, niż
w pozostałych pomocach. Powodem jest powtarzalność niektórych paremii i pojęć, które mają
odniesienie do wielu dziedzin prawa, a których zdecydowałem się nie powielać. Jednakże
mając za cel uczynienie podanych tu treści w pełni zrozumiałymi umieściłem pod takimi
sentencjami i pojęciami odpowiednie wyjaśnienia.
Dla pełnego zrozumienia materiału, poza tłumaczeniem dodatkowo większość paremii
i pojęć została opatrzona stosownym komentarzem. Takie adnotacje pozwalają nie tylko
w pełni zrozumieć znaczenie omawianych zagadnień, ale również umożliwiają umieszczenie
ich w szerszym kontekście, jeśli oczywiście takowy występuje.
Mam nadzieję, że niniejszy skrypt okaże się pomocny i ułatwi przygotowania do
egzaminu. Przy tworzeniu opracowania dołożyłem wszelkich starań, by było ono pozbawione
wszelkich błędów i nieścisłości. Może się jednak zdarzyć, że mimo wszystko w pracy istnieją
różnego rodzaju niedociągnięcia. Mając na uwadze przede wszystkim przejrzystość skryptu
i jego skuteczność, proszę o ewentualne informacje co do znalezionych niejasności.

Życzę owocnej nauki

PM

3
WYMAGANIA EGZAMINACYJNE

Niezmiennie od wielu lat formuła egzaminu pozostaje taka sama. Maksymalnie można
uzyskać 28 punktów. Całość składa się z trzech zadań:

1) tłumaczenie 10 paremii lub pojęć (zawsze jest kilka pojęć i kilka paremii)
z łaciny na język polski, maksymalnie można zdobyć 10 punktów

2) tłumaczenie 10 paremii lub pojęć (zawsze jest kilka pojęć i kilka paremii)
z języka polskiego na łacinę, maksymalnie można zdobyć 10 punktów

3) rozwiązanie casusu: stosując odpowiednią procedurę należy rozwiązać konkretny

przypadek (jest podany krótki opis stanu faktycznego) przy użyciu paremii
łacińskiej, maksymalnie można zdobyć 8 punktów

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Wstępne zagadnienia obejmują bardzo ważne relacje kluczowych pojęć w prawie rzymskim.
Są to przede wszystkim relacje pomiędzy ius i lex oraz pomiędzy iustitia i aequitas. Większość
łacińskich paremii prawniczych odnosi się właśnie do tych podstawowych pojęć. Szczególnie ważne
jest zatem ich zrozumienie. W przypadku tych opracowań zdecydowałem się na zwięzłe wyjaśnienie
narracyjne.

IUS A LEX

W języku łacińskim występują dwa różne terminy określające polskie pojęcie prawo. Z jednej
strony ius, z drugiej strony lex. Rozróżnienie tych dwóch terminów ma z punktu widzenia łacińskiej
terminologii prawniczej ogromne znaczenie, bowiem prawie wszystkie znane sentencje prawnicze
odwołują się do jednego z tych dwóch pojęć.
W maksymach ius jest najczęściej synonimem prawa w ogólności, tzn. idei prawa,
a niekiedy sprawiedliwości (iustitia). Lex natomiast utożsamia się z prawem powstałym na mocy
decyzji kompetentnego organu prawotwórczego (akt normatywny, prawo stanowione, prawo
obowiązujące).
Dla tłumaczenia łacińskich sentencji prawniczych warto przyjąć zasadę, że zarówno jedno jak
i drugie pojęcie można przełożyć na język polski jako "prawo". Dodatkowo można do tłumaczenia lex
dodać w nawiasie "ustawa", aby wyraźnie zaznaczyć, iż chodzi o prawo stanowione, prawo
obowiązujące.
Nie mniej jednak może zdarzyć się tak, że bardziej odpowiednim wyjściem będzie
przetłumaczenie lex od razu jako "ustawa". Będę to sygnalizował w tłumaczeniach lub komentarzach
do poszczególnych paremii.

4
IUSTITIA A AEQUITAS

Dylematem filozoficzno-prawniczym przed którym stawali rzymscy juryści był problem czym
kierować się przy stosowaniu prawa: sprawiedliwością (iustitia) czy słusznością (aequitas).
Iustitia w rozumieniu antycznych prawników oznaczała skrupulatne przestrzeganie
obowiązujących praw, natomiast wyrażenie aequitas odnosiło się bardziej do zasad moralnych
i bazowało na poczuciu słuszności przy rozstrzyganiu indywidualnych przypadków.
Wśród rzymskich prawników nie brakowało zwolenników tak ścisłej iustitia, jak
i "łagodniejszej" aequitas. Przestrzeganie prawa i jego stosowanie były poruszane
w dyskusjach jurystów i rodziły odwieczny konflikt między zwolennikami tzw. pozytywizmu
prawniczego i przedstawicielami prawa natury.

TEORIA I FILOZOFIA PRAWA, PODZIAŁY PRAWA, RETORYKA

IUS

1) IUS - prawo

2) IUSTITIA - sprawiedliwość

3) IUS NATURALE =/= IUS POSITIVUM - prawo natury =/= prawo stanowione

4) IUS CIVILE =/= IUS GENTIUM - prawo cywilne (obywatelskie) =/= prawo narodów

Prawo cywilne jest w tym rozumieniu prawem przysługującym obywatelom imperium rzymskiego,
natomiast prawo narodów obejmuje zasady prawne o zasięgu międzynarodowym, niejako wspólne
wszystkim systemom prawnym obowiązującym w ramach imperium rzymskiego.

5) IUS COMMUNE =/= IUS SINGULARE - prawo powszechne =/= prawo wyjątkowe

Prawo powszechne obejmuje normy mające ogólne zastosowanie. Prawo wyjątkowe ma się tak do
prawa powszechnego jak ma się wyjątek do zasady.

6) IUS SOLI =/= IUS SANGUINIS - prawo ziemi =/= prawo krwi

Są to dwa sposoby wyznaczania obywatelstwa z mocy obowiązującego prawa.

7) IUS PUBLICUM =/= IUS PRIVATUM - prawo publiczne =/= prawo prywatne

Do zakresu prawa publicznego należały normy dot. organizacji ludu rzymskiego w postaci państwa.
Normy ustanowione w interesie pojedynczych obywateli tworzyły prawo prywatne.

8) IUS IN PERSONAM =/= IUS AD REM - uprawnienie przysługujące względem konkretnej osoby
=/= uprawnienie względem rzeczy

Uprawnienie in personam dotyczy sytuacji, w której wierzyciel oczekuje spełnienia świadczenia od

dłużnika. Uprawnienie wierzyciela przysługuje zatem tylko wzglądem konkretnej osoby. Ius ad rem
czyli uprawnienie względem rzeczy jest skuteczne erga omnes (przeciw wszystkim) którzy np.
naruszają prawo rzeczowe właściciela.

5
9) IUS COGENS =/= IUS DISPOSITIVUM - uprawnienie bezwzględnie obowiązujące =/=
uprawnienie względnie obowiązujące

To pierwsze obejmuje przepisy prawne, które każdy podmiot musi w konkretnym przypadku
bezwzględnie respektować, nie mając żadnej możliwości uchylenia ich. Ius dispositivum obejmuje
natomiast przepisy, których zastosowanie może być wyłączone przez oświadczenie woli
zainteresowanego podmiotu. Mają one zatem znaczenie subsydiarne.

10) IUS GENERALE =/= IUS SPECIALE - prawo ogólne =/= prawo szczegółowe

To pierwsze obejmuje normy prawne o charakterze ogólnym, natomiast drugie dotyczy przepisów
szczegółowo normujących daną dziedzinę.

11) IUS DISPONENDI / IUS POSSINIENDI / IUS FRUENDI - uprawnienie do dysponowania/

uprawnienie do posiadania/ uprawnienie do używania

To tzw. triada podstawowych uprawnień właściciela. Ius disponendi to możliwość prawnego

dysponowania rzeczą (np. sprzedaż). Ius possiniendi jest rozumiane jako prawo do posiadania
(faktycznego władania) rzeczy, której jest się właścicielem. Ius fruendi oznacza, że właściciel może
rzeczy używać.

12) IUS ACQUISITUM - prawo do nabywania rzeczy

13) IUS APELLATIONIS - uprawnienie do odwołania się do sądu

14) IUS AVOCANDI / IUS PROVOCATIONIS - uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia

w procesie cywilnym/ uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia w procesie karnym

15) IUS CAVENDI - uprawnienie do podjęcia działań prewencyjnych

16) IUS COERCENDI - uprawnienie do karania

17) IUS GLADII - uprawnienie do wykonania kary śmierci (dosłownie: prawo miecza)

18) OMNIS DEFINITIO IN IURE CIVILI PERICULOSA EST, PARUM EST ENIM, UT NON
SUBVERTI POSSET - w prawie cywilnym wszelka definicja jest niebezpieczna, ponieważ rzadko
się zdarza, by nie można było jej podważyć

Powyższa sentencja wyjaśnia niechęć rzymskich jurystów do bardzo trudnej sztuki definiowania, co
tłumaczy brak w prawie rzymskich definicji niektórych pojęć. Nie ma chociażby definicji prawa (ius),
w technicznym znaczeniu słowa definicja.

19) IUS EST ARS BONI ET AEQUI - prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne

20) REGULA EST QUAE REM, QUAE EST BREVITER ENARRAT. NON EX REGULA IUS
SUMATUR, SED EX IURE, QUOD EST, REGULA FIAT. PER REGULAM IGITUR BREVIS
RERUM NARRATIO TRADITUR. - Regułą jest to, co opowiada o czymś w sposób skrócony.
Prawo nie wynika z reguły, ale reguła wynika z prawa, które istnieje. Przy pomocy reguły krótko
prezentujemy jakieś rozwiązanie.

21) IUS ET FRAUS NUMQUAM COHABITANT - prawo i podstęp nie mogą współżyć

22) SUMMUM IUS, SUMMA INIURIA - najwyższe prawo najwyższą niesprawiedliwością

6
Ta sentencja autorstwa Cycerona współcześnie łączy się z krytyką przesadnego formalizmu
prawniczego, który może powodować, że prawo obraca się w swoje przeciwieństwo i staje się w
swoich skutkach bezprawiem.

23) IUSTITIA EST CONSTANS ET PERPETUA VOLUNTAS IUS SUM CUIQUE

TRIBUENDI - sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania każdemu, co mu się należy

24) IURIS PRAECEPTA SUNT HAEC: HONESTE VIVERE, ALTERUM NON LAEDERE,
SUUM CUIQUE TRIBUERE - nakazy prawa to: żyć uczciwie, nie wyrządzać szkody innemu,
oddać każdemu co jego

25) MALE IURE NOSTRO UTI NON DEBEMUS - nie powinniśmy źle używać naszego prawa

Powyższa sentencja znajduje swoje odbicie w art. 5 KC, który stanowi "Nie można czynić ze swego
prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z
zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za
wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony."

26) NON OMNE QUOD LICET, HONESTUM EST - nie wszystko co dozwolone jest uczciwe

Powyższa paremia Rzymska jest aktualna i odnosi się do wiecznie żywotnego problemu relacji
pomiędzy prawem i moralnością. Jedna z interpretacji tej maksymy zakłada, że jest ona wyrazem
realizmu prawników rzymskich, którzy dostrzegali, iż pełne urzeczywistnienie postulatów moralnych
poprzez prawo nie jest możliwe.

27) IGNORANTIA IURIS NOCET - nieznajomość prawa szkodzi

W myśl powyższej zasady powoływanie się na nieznajomość prawa jest niedopuszczalne. Rzymianie
wyraźnie odróżniali skutki nieznajomości faktów od skutków nieznajomości prawa. Tę pierwszą byli
skłonni wybaczać (ignorantia facti non nocet), natomiast do drugiej podchodzili rygorystycznie.

28) IUS CIVILE VIGILANTIBUS SCRIPTUM EST, NEC STULIS SOLERE SUCCURI -
prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych, nie przyszło przychodzić z pomocą głupim

Oznacza to, że prawo cywilne wymaga dbałości zainteresowanego o swoje prawa. Powyższa
maksyma w szczególności odnosi się do sytuacji, w których uprawnione podmioty nie czynią użytku
ze swoich praw w odpowiednim czasie.

29) PUBLICUM IUS EST QUOD AD STATUM REI ROMANAE SPECTAT, PRIVATORUM
QUOD AD SINGULORUM UTILITATEM - prawem publicznym jest to, które ma na względzie
dobro państwa rzymskiego, prywatnym - które ma na względzie dobro jednostek

30) IUS PUBLICUM PRIVATORUM PACTIS MUTARI NON POTEST - prawo publiczne nie
może zostać zmienione przez prywatną umowę

31) PRIVATORUM CONVENTIO IURI PUBLICO NON DEROGAT - porozumienie prywatne

nie uchyla prawa publicznego

Sens obu powyższych paremii jest identyczny. Porozumienia prywatne muszą trzymać się litery
obowiązującego prawa, które w sposób milczący jest w nich zawarte.

7
LEX

1) LEX - prawo (ustawa)

2) LEX IMPERFECTA -prawo niedoskonałe (pozbawione sankcji)

3) LEX MINUS QUAM PERFECTA - prawo mniej niż doskonałe (z sankcją represyjną*)

*Sankcja represyjna to taka sankcja, która ma na celu pozbawienie podmiotu określonych dóbr.

4) LEX PERFECTA - prawo doskonałe (z sankcją nieważności*)

*Sankcja nieważności to taka sankcja, która polega na unieważnieniu działań niezgodnych z prawem.

5) LEX PLUS QUAM PERFECTA -prawo więcej niż doskonałe (sankcja represyjna, sankcja nieważności)

6) LEX DOMICILII - porządek prawny ze względu na siedzibę/zamieszkanie

7) LEX PATRIAE - porządek prawny ze względu na obywatelstwo

8) LEX FORI - porządek prawny ze względu na siedzibę sądu

9) LEX LOCI ACTUS - porządek prawny ze względu na miejsce dokonania aktu prawnego

10) LEX LOCI CELEBRATIONIS - p.p ze względu na miejsce dokonania uroczystego aktu prawnego

11) LEX LOCI CONTRACTUS - porządek prawny ze względu na miejsce zawarcia umowy

12) LEX REI SITAE - porządek prawny ze względu na miejsce położenia rzeczy

13) DURA LEX, SED LEX - twarde prawo, ale prawo

Ta sentencja współcześnie uchodzi za symbol ścisłego legalizmu, zarówno na poziomie

obowiązywania prawa i jego stosowania/wykładni, jak i przestrzegania prawa.

14) LEX INIUSTA NON EST LEX - prawo (ustawa) niesprawiedliwe nie jest prawem

To paremia będąca przeciwieństwem dura lex, sed lex. Obrazuje konflikt w relacji prawa
z moralnością. Wiąże się z tzw. formułą Radbrucha po upadku reżimu nazistowskiego.

15) CESSANTE RATIONE LEGIS, CESSAT IPSA LEX - jeśli znika uzasadnienie ustawy
(prawa), znika też sama ustawa (prawo)

Chodzi tu nie tyle o automatyczną utratę mocy obowiązującej przez taką ustawę, ile raczej
o sens utrzymywania jej dalej w systemie prawa.

16) LEX POSTERIOR DEROGAT PRIORI - ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą

17) LEX POSTERIOR GENERALIS NON DEROGAT LEGI PRIORI SPECIALI - późniejsze
prawo ogólne nie uchyla wcześniejszego prawa szczegółowego

18) LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI - prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne

19) LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI - prawo (akt prawny) wyższego rzędu uchyla
ustawę (akt prawny) niższego rzędu (np. ustawa uchyla rozporządzenie)

8
20) LEX RETRO NON AGIT - prawo nie działa wstecz

W orzecznictwie sądowym to zdanie jest zdecydowanie najczęściej cytowaną paremią łacińską i wiąże
się z zagadnieniem tzw. retroaktywności prawa. Norma prawna ma wpływać na czyjeś postępowanie,
a to możliwe jest jedynie w odniesieniu do postępowania przyszłego.

21) SILENT LEGES INTER ARMA - ustawy milczą wśród oręża (w czasie wojny)

Pierwotnie ta sentencja Cycerona miała uzasadniać prawa do obrony w sytuacjach nadzwyczajnych.

Jej sens był jednak dość brutalny, ponieważ legitymizowała ona całkowite zawieszenie
obowiązującego prawa. Na gruncie współczesnego prawa międzynarodowego jest więc inaczej - z
jednej strony mamy normy skierowane na zmniejszenie ryzyka wybuchu wojen, z drugiej - normy
wyznaczające podstawowe standardy humanitarne w czasie wojny.

22) NULLA POENA SINE LEGE - nie ma kary bez ustawy (prawa)

Kara za czyn musi być określona w ustawie.

23) NULLUM CRIMEN SINE LEGE - nie ma przestępstwa bez ustawy (prawa)

KK, Art 1 § 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą
kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. (...)

24) NULLUM CRIMEN SINE POENA - nie ma przestępstwa bez kary

KPK, Art. 2 § 1. Przepisy ninejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania
karnego, aby:
1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna
nie poniosła tej odpowiedzialności, (...)

25) BEIGNIUS LEGES INTERPRETENDAE SUNT, QUO VOLUNTAS EARUM

CONSERVETEUR - ustawy wtedy są właściwiej interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha

W myśl tej sentencji prawnik nie powinien ograniczać się tylko do wykładni językowej. Dobry
prawnik zawsze musi dokonać rekonstrukcji "ducha ustawy" na gruncie konkretnego stanu
faktycznego.

26) SCIRE LEGES NON HOC EST VERBA EARUM TENERE, SED VIM AC POTESTATEM
- znawstwo ustaw nie polega na przyswojeniu sobie ich słów, ale ich treści i mocy prawnej

27) IN LEGIBUS MAGIS SIMPLICITAS QUAM DIFFICULTAS PLACET -

w ustawach bardziej podoba się prostota, jak trudność (postulat zrozumiałego prawa)

28) CONSUETUDO EST OPTIMA LEGUM INTERPRES - zwyczaj jest najlepszym sposobem
interpretowania ustawy

Zwyczaj jest tutaj rozumiany jako ugruntowanie w przyjętej praktyce wykształconej

w procesie długotrwałego stosowania. Normy społeczne mają więc, w myśl powyższej maksymy,
zastosowanie w toku wykładni prawa.

29) UBI LEX NON DISTINGUIT, NEC NOS DISTINGUERE DEBEMUS - tam, gdzie prawo
(ustawa) nie rozróżnia, nie powinniśmy go [rozróżnienia] wprowadzać

9
FAS, ARGUMENTA

1) FAS EST - jest godziwe

2) CONTRA IUS FASQUE - przeciw prawu boskiemu

3) PER FAS ET NEFAS - wszelkimi dozwolonymi i niedozwolonymi środkami

4) ARGUMENTUM A MAIORI AD MINUS - argument z większego na mniejsze

5) ARGUMENTUM A MINORI AD MAIUS - argument z mniejszego na większe

6) ARGUMENTUM A CONTRARIO - argument z przeciwieństwa

7) ARGUMENTUM A SIMILI - argument z podobieństwa

8) ARGUMENTUM PER ANALOGIA - argument z analogii

9) ARGUMENTUM EX SILENTIO - argument z milczenia

HOMINUM

1) IUS QUOD AD PERSONAS PERTINET - prawo dotyczące osób

2) MATRIMONIUM - małżeństwo

3) CONIUX / MARITA / UXOR - żona

4) CONIUX / MARITUS / VIR - mąż

5) MATRIMONIUM LEGITIMUM - małżeństwo zgodne z prawem, skuteczne

6) MATRIMONIUM PUTATIVUM - małżeństwo domniemane, nieważne

7) PARENTES / GENITORES - rodzice

8) ASCENDENTES - wstępni

9) DESCENDENTES - zstępni

10) COGNATUS - krewny ze wspólnym przodkiem

11) AFFINIS - powinowaty (krewny małżonka)

12) PATER FAMILIAS - męski zwierzchnik rodziny

13) HOMINUM CAUSA OMNE IUS CONSTITUTUM SIT - wszelkie prawo jest ustanowione
z uwagi na człowieka

Reguła ta wyraża myśl, że prawo powinno być tworzone na miarę ludzkich możliwości, potrzeb
i oczekiwań. Podkreśla zatem pragmatyczny charakter prawa.

10
14) IUS NATURALE ES QUOD NATURA OMNIA ANIMALIA DOCUIT - prawem natury jest
to czego matka natura nauczyła wszelkie stworzenia

15) MATER SEMPER CERTA EST - matka zawsze jest pewna (bo rodzi swoje dziecko)

16) PATER EST QUAM NUPITAE DEMONSTRAT - ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo

Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Art. 62 § 1. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni
od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania
tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.

RES

1) RES - rzecz, obiekt majątkowy

2) BONUM/BONA - dobro, dobra

3) RES CORPORALES ET INCORPORALES - rzeczy materialne i niematerialne

4) POSSESIO - posiadanie (nie równa się bycie właścicielem!)

5) DOMINUM / PROPRIETAS - władztwo (bycie właścicielem, nie równa się bycie posiadaczem!)

6) IURA IN RE ALIENA - prawa na rzeczy cudzej

7) ACTIO IN REM - powództwo o charakterze rzeczowym

8) REI VINDICATIO - skarga wydobywcza

Powodem był właściciel skradzionej rzeczy; była to więc skarga nieposiadającego właściciela
przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi.

9) ACTIO NEGATORIA - skarga negatoryjna

Służyła ochronie właściciela, którego prawo zostało naruszone/ograniczone w inny sposób

(niż przy rei vindicatio).

10) NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRENSFERRE POTEST, QUAM IPSE HABET - nikt nie
może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada

Powyższa sentencja rzymska stanowi jedną z podstawowych zasad kodeksu cywilnego, odnoszącą się
do przeniesienia własności. Oznacza ona, że własność rzeczy może na nabywcę skutecznie przenieść
tylko jej właściciel.

11) SUPERFICIES SOLO CEDIT - to, co znajduje się na gruncie, przypada gruntowi

KC Art. 191. Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona
z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.

11
SERVITUTES

Służebność (servitus) jest ograniczonym prawem rzeczowym, które upoważnia uprawnionego do

korzystania z rzeczy cudzej w pewien określony sposób. Np. służebność przechodu przez cudzy grunt,
prawo do wpuszczenia belki w mur sąsiada, prawo wypasania bydła na cudzym gruncie.

1) SERVITUS IN FACIENDO CONSISTERE NEQUIT - służebność nie może polegać na działaniu

To jedna z najbardziej podstawowych maksym odnoszących się do służebności. Istotą służebności jest
bowiem nie działanie, ale znoszenie czyjegoś działania. Ta zasada została przyjęta w obowiązującym
kodeksie cywilnym (Art. 285 § 1.).

2) SERVITUTIBUS CIVILITER UTENDUM EST - służebności używa się w sposób oględny

Wszelkie służebności ograniczają w różnym zakresie prawo własności. Ich wykonywanie nie może
być dowolne i nieograniczone w swojej treści. Powyższa maksyma została przyjęta w obowiązującym
kodeksie cywilnym, którego art. 288. stanowi, że służebność powinna być wykonywana w taki
sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej, czyli w jak
najmniejszym stopniu ograniczała prawa właściciela tej nieruchomości.

3) SERVITUS SERVITUTIS ESSE NON POTEST - nie może być służebności na służebności

Służebność jest uprawnieniem o charakterze rzeczowym, dlatego nie można ustanowić służebności na
służebności (czyli rzeczy niematerialnej). Służebność zawsze dotyczy rzeczy materialnej.

4) NEMINI RES SUA SERVIT - nie może być służebności na rzeczy własnej

Służebność jest zawsze prawem na rzeczy cudzej. Powyższa zasada została przeniesiona do k.c:
Art. 247. Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo
jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej.

OBLIGATIONES

Zobowiązaniem (obligatio) nazywamy stosunek prawny między dwiema stronami, z których jedna,
zwana wierzycielem (creditor), ma prawo domagania się pewnego świadczenia od strony drugiej, ta
zaś, zwana dłużnikiem (debitor), ma obowiązek świadczenie to spełnić.

OBLIGATIONES

1) OBLIGATIO - zobowiązanie

2) OBLIGATIO EX LEGE - zobowiązanie powstałe na podstawie ustawy

3) OBLIGATIO EX CONTRACTU - zobowiązanie na podstawie umowy (kontraktu)

4) OBLIGATIO EX DELICTO - zobowiązanie na podstawie czynu niedozwolonego (deliktu)

5) OBLIGATIO QUASI EX CONTRACTU - zobowiązanie jak gdyby z kontraktu

6) OBLIGATIO QUASI ES DELICTO - zobowiązanie jak gdyby z deliktu

12
7) OBLIGATIO NATURALIS - zobowiązanie naturalne (niezupełne, brak przymusu spełnienia)

8) OBLIGATIO CIVILIS - zobowiązanie cywilne (istnieje przymus prawny jego spełnienia)

9) OBLIGATIO IN SOLIDUM - zobowiązanie solidarne

Mogło występować zarówno po stronie dłużników, jak i wierzycieli. Po zaspokojeniu wierzyciela

przez jednego z dłużników solidarnych, albo po przyjęciu świadczenia przez jednego z kilku
wierzycieli solidarnych zobowiązanie zostało umarzane wskutek jego spełnienia.

10) OBLIGATIO PRO RATA - zobowiązanie podzielne

Przy zobowiązaniu podzielnym powstaje z reguły tyle stosunków obligacyjnych, ile osób występuje
po stronie dłużników lub wierzycieli. Np. A i B zobowiązani są świadczyć 100 (sestersów) na rzecz C.
Oznacza to, że istnieją tu dwa zobowiązania, z których każde opiewa na 50.

11) CAUSA - przyczyna, pretekst, podstawa (również sprawa sądowa, sytuacja prawna)

12) CAUSA OBLIGANDI VEL ACQUIRENDI - przyczyna skierowana na nabycie (czegoś)

13) CAUSA SOLVENDI - podstawa spełnienia zobowiązania

14) CAUSA DONANDI - podstawa darowizny

15) CREDITOR / DEBITOR - wierzyciel / dłużnik

16) OBLIGATIO EST VINCULUM IURIS - zobowiązanie jest węzłem prawnym

Powyższa paremia znajduje odzwierciedlenie (i wyjaśnienie) w k.c:

Art. 353 § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia,
a dłużnik powinien świadczenie spełnić. (...)

SOLUTIO

1) SOLUTIO - spełnienie zobowiązania

2) DATIO IN SOLUTUM - świadczenie w miejsce wykonania

Jest to sytuacja prawna polegająca na świadczeniu za przez dłużnika, za zgodą wierzyciela, czegoś
innego, niż wynika z treści zobowiązania (art. 453 KC).

3) OBLIGATIO ALTERNATIVA - zobowiązanie przemienne

Zobowiązanie to polega na tym, że dłużnik może spełnić jedno z kilku alternatywnych świadczeń,
które określa treść zobowiązania.

4) FACULTAS ALTERNATIVA - upoważnienie przemienne

Możliwość zwolnienia się dłużnika przez wykonanie innego świadczenia. To upoważnienie może
wynikać albo z obowiązującego prawa (w przewidzianych przypadkach), albo z treści zawartej
umowy.

13
MORA

1) MORA - zwłoka

2) MORA DEBITORIS - zwłoka dłużnika

3) MORA CREDITORIS - zwłoka wierzyciela

4) MORA SOLVENDI - zwłoka w zakresie świadczenia (dłużnik)

5) MORA ACCIPIENTI - zwłoka w odbiorze świadczenia (wierzyciel)

6) INTERPELLATIO - wezwanie do świadczenia

7) MORA EX REI FIT - wezwanie do świadczenia

8) FUR SEMPER MORAM FACERE VIDETUR - złodziej zawsze jest traktowany jako
pozostający w zwłoce

W momencie kradzieży powstaje zobowiązanie (z deliktu, tj. czynu niedozwolonego), w którym

złodziej jest dłużnikiem, a właściciel skradzionej rzeczy jest wierzycielem. W takiej sytuacji nie
stosuje się wezwania do świadczenia (interpellatio) i złodziej od początku pozostaje w zwłoce.

DAMNUM

1) DAMNUM - szkoda, strata

2) DAMNUM COMPENSARE - odszkodowanie, rekompensata

3) DAMNUM EMERGENS - szkoda rzeczywista

4) LUCRUM CESSANS - utracony zysk (w odróżnieniu od damnum emergens)

PERICULUM

1) PERICULUM - ryzyko

2) PERICULUM IN MORA - ryzyko w zwłoce

3) PERICULUM DEBITORIS - ryzyko (zdarzeń losowych) ponosi dłużnik

4) PERICULUM LOCATORIS - ryzyko ponosi najemca dzierżawy

CULPA

1) CULPA - wina

2) VIS MAIOR - siła wyższa

3) CASUS - przypadek, zdarzenie

4) CASUS FORTUNIS - przypadek nieprzewidziany, wydarzenie przypadkowe

14
5) CASUS MIXTUS - przypadek mieszany

Dotyczy sytuacji, w których dłużnik postępuje wbrew treści zobowiązania, ale sama szkoda wynika ze
zdarzenia losowego. W takim przypadku odpowiedzialność dłużnika zostaje zaostrzona.

6) DOLUS - zamiar

7) DOLUS DIRECTUS - zamiar bezpośredni

8) DOLUS DIRECTUS COLORATUS - zamiar o szczególnie złym zabarwieniu (jest cel/motyw)

9) DOLUS EVENTUALIS - zamiar ewentualny (wynikowy)

Dotyczy sytuacji, w których sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to.

10) DOLUS PREMEDITATUR - zamiar zaplanowany, zakłada dłuższe zastanowienie sprawcy

11) DOLUS DIRECTUS REPENTINUS - zamiar bezpośredni nagły, bez zastanowienia

12) DOLUS SUBSEQUENS - zamiar następczy

Polega na tym, że sprawca nieumyślnie popełnia czyn niedozwolony, a później stwierdza, że gdyby
miał świadomość swojego postępowania to nadal chciałby tak uczynić.

13) CULPA NEGLEGENTIA - niestaranność, niedbalstwo

14) CULPA LATA - grube niedbalstwo

15) CULPA LEVIS - lżejsze niedbalstwo

16) CULPA LEVIS IN CONCRETO - zaniedbanie staranności stosowanej jak we własnych sprawach

17) CULPA LEVIS IN ABSTRACTO - zaniedbanie wzorcowej (abstrakcyjnej) staranności

18) CULPA IN CONTRAHENDO - niedbalstwo (wina) przy zawieraniu umowy

19) CULPA IN CUSTODIENDO - niedbalstwo (wina) w nadzorze

20) CULPA IN ELIGENDO - niedbalstwo (wina) w wyborze

21) VOLENTI NON FIT INIURIA - chcącemu nie dzieje się krzywda

Powyższa zasada mówi, że jeśli ktoś dobrowolnie naraża się na szkodę, przewidując, że ta może
nastąpić, nie będzie mógł składać skargi przeciw innym osobom, ponieważ sam ponosi
odpowiedzialność za swoje czyny (ale tylko wówczas, gdy jest świadomy ryzyka).

22) CASUS SENTIT DOMINUS - właściciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia losowego (przypadku)

23) CASUS A NULLO PRESTANTUS - nikt nie jest zobowiązany do świadczenia z powodu przypadku

Powyższa maksyma znajduje odbicie w niektórych przepisach k.c. np:

Art. 433. Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu
z pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła
wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący
pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

15
CONTRACTUS

1) CONTRACTUS - umowa

2) SUBSTANTIALIA CONTRACTUS - elementy konieczne umowy

Są to elementy konieczne do tego, aby umowa wywołała skutki prawne.

3) ACCIDENTIALIA CONTACTUS - elementy dodatkowe umowy (nie muszą wystąpić)

4) NATURALIA CONTRACTUS - elementy obowiązujące z mocy prawa (niezawarte)

Są to elementy, które mają zastosowanie w umowie także bez woli stron. Przykładem może być tutaj
umówienie się o odsetki: prawo określa maksymalne oprocentowanie (więcej to lichwa).

5) BONA FIDES / MALA FIDES - dobra wiara / zła wiara

Pojęcie dobrej i złej wiary to jedna z kluczowych kwestii dla elastyczności prawa. W myśl twórczości
jurystów rzymskich dobra wiara oznacza zachowanie się w zgodzie z zasadami tak prawnymi, jak
i społeczno-obyczajowymi, w duchu uczciwości. Zła wiara zakłada stosowanie m.in. różnego rodzaju
podstępu i nacisku z pogwałceniem obowiązujących reguł prawnych lub zasad społecznych.

6) UTILE PER INUTILE NON VITIATUR - użyteczne nie doznaje uszczerbku przez to co wadliwe

Wadliwe elementy umowy nie powodują nieważności jej prawidłowych elementów.

7) PACTA SUNT SERVANDA - umów należy dotrzymywać

Powyższa maksyma stanowi, w jej współczesnym rozumieniu, pewność stosunków

zobowiązaniowych, ale w pewnych okolicznościach może podlegać ograniczeniom. Chodzi tutaj
zwłaszcza o tzw. klauzulę rebus sic stantibus (patrz poniżej), stosowaną w przypadku nadzwyczajnej
zmiany stosunków. Zasada pacta sunt servanda wyjątkowego znaczenia nabiera na gruncie prawa
międzynarodowego, gdzie stanowi o sensie umów międzynarodowych.

8) REBUS SIC STANTIBUS OMNIS PROMISIO INTELLEGITUR - każde przyrzeczenie

pojmowane jest jako obowiązujące w oznaczonych warunkach

Powyższą zasadę współcześnie wyraża (i rozwija) k.c.:

Art. 357. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone
z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie
przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami
współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet
orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach
stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

9) IMPOSSIBILIUM NULLA OBLIGATIO EST - to co niemożliwe nie jest zobowiązaniem

Powyższa sentencja stanowi zasadę moralno-prawną, w myśl której dobre prawo nie powinno
wymagać realizacji rzeczy niemożliwych do spełnienia.

10) EX MALEFICO NON ORITUR CONTRACTUS - z działań bezprawnych nie powstaje umowa

16
11) RATIHABITIO MANDATO COMOPARATUR - zatwierdzenie równa się zleceniu

12) QUOD AB INITIO VITIOSUM EST, NON POTEST TRACTU TEMPORIS

CONVALESCERE - to co od początku jest wadliwe nie może zostać naprawione z upływem czasu

Ta paremia dotyczy nieważności czynności prawnej, która z czasem nie może zyskać mocy. Powyższa
zasada znajduje odzwierciedlenie w art. 58 k.c.

13) VENIRE CONTRA FACTUM PROPRIUM NEMINI LICET - nie wolno występować
przeciw temu, co wynika z własnych czynów

14) TURPITUDINEM SUAM ALLEGANS NEMO AUDITUR - nikt kto powołuje się na własną
niegodziwość nie będzie wysłuchany

15) DOLO FACIT QUI PETIT QUOD REDDITURUS EST - podstępnie czyni ten, kto żąda tego,
co będzie musiał zwrócić

16) CLARA NON SUNT INTERPRETANDA - to co oczywiste nie podlega wykładni

Ta sentencja nakazuje rezygnację z konieczności dokonywania wykładni prawa, jeśli określony

przepis czy użyty w nim zwrot językowy jest oczywisty i nie budzi wątpliwości interpretacyjnych.

17) IN DUBIO CONTRA PROFERENTEM - w przypadku wątpliwości przeciw temu, kto wywołał
wątpliwość

Wszelkie wątpliwości dotyczące umowy są tłumaczone na niekorzyść sporządzającego tę umowę.

18) IN AMBIGUITAS CONTRA STIPULATOREM - w przypadku wątpliwości przeciwko

wierzycielowi stypulacyjnemu*

* Stypulacja to najważniejsza czynność abstrakcyjna znana prawu rzymskiemu. Polega na określonej

wymianie zdań, która to w konsekwencji rodzi stosunek zobowiązaniowy. Podczas stypulacji
wierzyciel zadaje pytania, natomiast dłużnik odpowiada (a więc pytania określa wierzyciel).

19) CLAUSULAE INSOLITAE INDUCUNT SUSPICIONEM - postanowienia umowne powodują

podejrzliwość

Jeżeli strona wprowadza klauzulę umowną, umowa wymaga szczególnej czujności co do zachowania
kontrahenta zgodnie z zasadami dobrej wiary.

20) IN CONVENTIONIBUS CONTRAHENTIUM VOLUNTATEM POTIUS QUAM VERBA

SPECTARI PLACUIT - w umowach bardziej podoba się wola stron, jak uwzględnianie słów umowy

Przy interpretacji umowy ważniejsze od jej ścisłego brzmienia jest to, czego strony rzeczywiście
oczekują od tego, co zostało formalnie ustalone.

21) IN CONTRACTIBUS TACITE INSUNT, QUAE SUNT MORIS ET CONSUETUDUNIS -

w umowach w sposób milczący są zawarte elementy, wynikające z obyczajów i zwyczajów

Ta zasada odnosi się do elementów, które obowiązują strony nawet bez wyrażenia ich woli, ponieważ
wynikają z powszechnej praktyki, zasad współżycia społecznego.

17
HEREDITAS

1) HEREDITAS - spadek

2) SUCCESSIO - dziedziczenie, wstąpienie w sytuację prawną spadkodawcy

3) DEFUNCTUS - zmarły

4) HERES - dziedzic

5) MORTIS CAUSA - czynności na wypadek śmierci (skutek tych czynności następuje po śmierci)

6) INTER VIVOS - czynności za życia (skutek tych czynności następuje za życia)

7) EX TESTAMENTO - dziedziczenie na podstawie testamentu

8) AB INTESTADO - dziedziczenie beztestamentowe, na podstawie ustawy

9) CONTRA TABULAS - dziedziczenie przeciwtestamentowe

10) AMBULATORIA ENIM EST VOLUNTAS DEFUNCTI USQUE AD VITAE SUPREMUM

EXITUM - wola spadkodawcy może być zmieniona aż do jego śmierci

Art. 943. k.c. Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego
poszczególne postanowienia.

11) FALSA CAUSA NON NOCET - błędna przyczyna nie szkodzi

Błędna przyczyna czynności prawnej (zapisu, testamentu) nie powoduje jej nieważności.

12) FALSA DEMONSTRATIO NON NOCET - błędne oznaczenie nie szkodzi

Błędne oznaczenie przedmiotu nie powoduje nieważności zapisu, jeśli strony (w umowach) wiedzą
o jaki przedmiot chodzi lub testator (sporządzając testament) pomylił się. Np. Andrzej zapisał
Sebixowi czarne BMW, a w rzeczywistości posiadał czarnego Golfa trójkę z podrobionym znaczkiem.

13) NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR
- dziecko poczęte uważa się za narodzone, jeśli chodzi o jego korzyść

KC Art. 927 § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku,
ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. (...)

14) PLUS NUNCUPATUM, MINUS SCRIPTUM - więcej powiedziano, mniej napisano

W myśl powyższej maksymy przy interpretacji testamentu trzeba uwzględnić kontekst, nie trzymać się
sztywno tego, co zostało napisane.

15) NOVISSIMA VOLUNTAS SERVATUR - najnowsza wola (testatora) jest wiążąca

16) FAVOR TESTAMENTI - "życzliwa"/przychylna interpretacja testamentu

Ta reguła zakłada, że należy tak interpretować testament, aby utrzymać w mocy jego rozporządzenia.

18
ACTIONES

1) ACTIO - skarga

2) ACTOR - powód

3) REUS - pozwany

4) RES IUDICATA - rzecz osądzona (istnieje prawomocne orzeczenie danej sprawy)

5) IUDEX SUSPECTUS - sędzia podejrzany (o bycie stronniczym)

6) IUDEX INHABILIS - sędzia niezdatny do orzekania (w danej sprawie)

7) NEMO IUDEX SINE ACTORE - nie ma sędziego bez powoda

Każdy proces musi zostać zainicjowany przez jedną ze stron. Sąd nie inicjuje procesu.

8) ACTIO PERSONALIS MORITUR CUM PERSONA - skarga osobowa umiera wraz z osobą

9) ACTIO SEMEL EXTINCTA NON REVIVISCIT - skarga wygaszona nie odżywa

Raz wszczęte postępowanie nie może być wszczęte po raz kolejny.

10) NE BIS IN IDEM - nie dwa razy w tej samej sprawie

Nie można się procesować dwa razy o to samo jeśli istnieje prawomocne rozstrzygnięcie sprawy.

11) RES IUDICATA PRO VERITATE ACCIPITUR - rzecz osądzona jest traktowana jako prawdziwa

12) ACTOR SEQUITUR FORUM REI - powód idzie za pozwanym

k.p.c. Art. 27 § 1 . Powództwo wytycza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany
ma miejsce zamieszkania.
§ 2. Miejsce zamieszkania określa się według przepisów kodeksu cywilnego.

13) FORUM EST UBI DOMICILLIUM EST - sąd jest tam gdzie miejsce zamieszkania (pozwanego)

14) ACTOR NON CONDEMNATUR - powód nie będzie zasądzany

Jeśli ktoś uruchomił proces może go wygrać albo przegrać, ale nie może zostać ukarany.

15) NEMO TENETUR SEIPSUM ACCUSARE - nikt nie może być zmuszany do oskarżania siebie

Nie można oczekiwać od powoda, że podejmie działania dla siebie niekorzystne.

16) ACTORI INCUMBIT ONUS PROBANDI - ciężar dowodu obciąża powoda

17) EI INCUMBIT PROBATIO, QUI DICIT, NON QUI NEGAT - tego obciąża dowód, który
twierdzi, a nie tego, który zaprzecza

18) REUS EXCEPTIENDO FIT ACTOR - podniesienie zarzutów czyni pozwanego powodem

19) REUS IN EXCEPTIONE ACTOR EST - (to samo, co powyżej)

19
20) NON DEBET ACTORI LICERE, QUOD REO NON PERMITTUR - nie powinno być
zezwolone powodowi to, na co nie zgadzamy się w stosunku do pozwanego

21) AUDIATUR ET ALTERA PARS - niech będzie wysłuchana i druga strona

W odniesieniu do prawa powyższa zasada ma szczególny charakter, jeśli chodzi o proceduralne

i instytucjonalne aspekty wymiaru sprawiedliwości. Jest jednym z gwarantów równości stron oraz
obiektywizmu i bezstronności sądu.

22) NEMO EST IUDEX IN PROPRIA CAUSA - nikt nie jest sędzią we własnej sprawie

W procesie stosowania prawa powyższa zasada jest gwarancją bezstronności sędziego. Interes
wymiaru sprawiedliwości może być zabezpieczony tylko wówczas, gdy istnieją formalne przesłanki
bezstronności sędziego. Nie może kierować się on emocjami przyjaźni lub nienawiści do stron. W tej
sytuacji jest psychologicznie prawdopodobne, że osoba rozstrzygająca sprawę, w której grę wchodzą
jej własne interesy, będzie stronnicza na własną korzyść i nie powinniśmy nawet oczekiwać, żeby było
inaczej. Sędzia powinien być ponad emocjonalnym i materialnym zaangażowaniem strony.
Współcześnie komentowana paremia ma swój wyraz w odpowiednich przepisach proceduralnych,
przewidujących wyłączenie sędziego z mocy ustawy w określonych sytuacjach (np. art. 48 k.p.c.).

23) NEMO SIMUL, ACTOR ET IUDEX - nikt nie może być powodem i sędzią jednocześnie

24) IURA NOVIT CURIA - prawo zna sąd

Sensem powyższej maksymy jest założenie, że sąd powinien stosować obowiązujące prawo
niezależnie od tego, czy strony się na nie powołują, czy też nie.

25) UBI IUS, IBI REMEDIUM - gdzie prawo, tam i środek jego realizacji

Ta paremia odnosi się do równowagi między prawem materialnym i procesowym. Jeśli prawodawca
ustanawia jakieś prawo, to powinien również zapewnić środki i procedury dochodzenia powstających
na tle wytworzonych uprawnień roszczeń.

26) IUDICIS EST IUS DICERE, NON DARE - rzeczą sędziego jest orzekać, nie tworzyć prawo

Powyższa sentencja jest wyrazem tzw. pasywizmu sędziowskiego, który zakłada, iż rolą sędziego jest
bycie "mówiącą ustawą" (Monteskiusz, ”O duchu praw”).

27) IN DUBIO PRO REO - w przypadku wątpliwości, na korzyść pozwanego

Zasada ta stanowi swoiste ultima ratio (ostateczny środek), ponieważ jest ostatecznym wyjściem z
sytuacji, kiedy pomimo wszelkich starań organu procesowego nie udało się usunąć wątpliwości.

28) NE ULTRA PETITIA - nie powyżej oczekiwań (powoda)

Sąd nie może zasądzić więcej, niż żądał powód.

29) REFORMATIO IN PEIUS IUDICI APELLATIO NON LICET - zmiana wyroku w sądzie
apelacyjnym na niekorzyść odwołującego się jest niedozwolona

30) IN DUBIO SEMPER ID, QUOD MINUS EST DEBETUR - w przypadku wątpliwym zawsze
uznajemy, że należy się mniej

20
ROZWIĄZYWANIE CASUSU

Rozwiązywanie tzw. casusów to jeden z podstawowych elementów obecnych

w toku nauczaniu prawa. Analiza i rozstrzyganie konkretnych przypadków spełnia wielorakie
zadania. Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że nadrzędnym celem jest tutaj ciągłe
doskonalenie warsztatu prawnika. Pod tym pojęciem kryje się zarówno stosowanie zdobytej
wiedzy w praktyce jak i praca nad uporządkowaną procedurą rozwiązywania konkretnych
przypadków.
Casus, z którym młodzi adepci prawa mają do czynienia w ramach łacińskiej
terminologii prawniczej i retoryki jest pierwszym i zarazem najprostszym co do swojej formy.
W zasadzie procedura jego rozwiązania jest prosta, wręcz intuicyjna. Składa się z trzech
części, które najlepiej wyodrębniać akapitem:

1) W pierwszej części krótko opisujemy stan faktyczny. Nijako powielamy to, co

zawiera treść casusu. Szczególną uwagę należy zwrócić na przedmiot sporu. Trzeba wyraźnie
zaakcentować co w danym przypadku stanowi problem prawny. Już na tym etapie można
dodatkowo wykorzystać niektóre elementy łacińskiej terminologii prawniczej, choć nie jest to
konieczne.

2) Część druga powinna zawierać argumenty, jakimi posługują się lub mogą się
posługiwać strony. Dla zachowania przejrzystości można odpowiednio wyodrębnić akapitami
argumenty jednego i drugiego podmiotu. Również i na tym etapie można posługiwać się
łacińskimi terminami, byleby były one użyte w sposób poprawny i adekwatny.

3) Ostatnia część stanowi rozwiązanie przypadku. Student musi ocenić, która ze stron
ma słuszność. Bardzo ważne jest, aby rozstrzygnięcie było wyraźne, jednoznaczne i dobrze
uargumentowane. Casus musi zostać rozwiązany na korzyść jednej ze stron. Najistotniejsze
jest tutaj uzasadnienie, które musi zawierać przynajmniej jedną łacińską maksymę prawniczą,
wokół której należy zbudować dowodzenie.

Sama procedura jest banalna, więc zachowanie jej nie powinno sprawić kłopotu. Poza
trzymaniem się tego schematu, szczególną uwagę należy zwrócić na argumentację, która
decyduje o ilości przyznanych punktów. Z pewnością kluczowy jest tutaj dobór odpowiedniej
sentencji oraz wykazanie, iż znajduje ona zastosowanie w konkretnym przypadku. Równie
istotne jest unikanie niepotrzebnych dygresji oraz dbałość o zwięzłość rozstrzygnięcia. Należy
pamiętać, że czas na rozwiązanie casusu jest ograniczony; co za tym idzie - nie warto
rozpoczynać zabawy w kwieciste słowa i przesadną estetykę języka. Zalecam stosowanie
języka prostego, zarówno jeśli chodzi o gramatykę jak i dobór słownictwa. Liczy się
przejrzystość i zrozumiałość. Warto zaznaczyć, że niektóre casusy można rozstrzygnąć na
korzyść tak jednej, jak i drugiej strony, o ile przyjęta linia argumentacyjna jest spójna
i adekwatna do danego przypadku.

21
PRZYKŁADOWY CASUS WRAZ Z ROZWIĄZANIEM

Marek i Julia są sąsiadami. Julia co roku obsiewała swój ogród makiem. Jednak w pewnym
momencie chciała zrezygnować z tego zwyczaju. W tym samym czasie w życie weszły
przepisy zabraniające uprawy maku, o czym wiedział Marek, który był urzędnikiem. Podczas
rozmowy z sąsiadką Marek namawiał ją, aby i w tym roku zasiała mak. Nieświadoma
obowiązujących przepisów Julia uległa tej sugestii. Po pewnym czasie do Julii zgłosili się
funkcjonariusze prawa, którzy nałożyli na nią karę. Julia twierdzi, że jeśli ktoś ma
odpowiadać za przestępstwo, to tylko Marek. Powstał spór. Zaproponuj jego rozwiązanie.

Julia, która jest sąsiadką Marka chciała zaniechać uprawy maku. Marek, świadomy
nowych przepisów, zakazujących hodowania tej rośliny, namówił ją, aby po raz kolejny
zasiała mak. Nielegalne uprawianie maku spotkało się z reakcją odpowiednich służb. Na Julię
nałożono karę. Powstał problem dotyczy odpowiedzialności za czyn niedozwolony. Rodzi się
pytanie: kto powinien ponieść konsekwencje prawne: Marek czy Julia?
Zdaniem Julii odpowiedzialność z tytułu popełnionego przestępstwa powinien ponieść
Marek, który znając obowiązujące przepisy, na złość namówił ją do kontynuowania uprawy.
Julia może więc powołać się na złą wiarę (mala fides) swojego sąsiada, który zachował się
wbrew zasadom współżycia społecznego.
Z drugiej strony Markowi nie można zarzucić wywierania na Julii presji niezgodnej
z prawem. Sąsiad Julii nie stosował żadnych nacisków, a jedynie zasugerował kontynuowanie
uprawy. Ostateczną decyzję podjęła Julia, która powinna znać i przestrzegać obowiązujących
przepisów.
Rację w sporze należy przyznać Markowi. W myśl rzymskiej paremii ignorantia iuris
nocet (nieznajomość prawa szkodzi), to Julia powinna odpowiedzieć za popełnione
przestępstwo. Nie można bowiem powoływać się na nieznajomość obowiązujących
przepisów prawnych w celu usprawiedliwienia czynów niezgodnych z literą prawa. Marek nie
może zostać pociągnięty do odpowiedzialności, ponieważ nie zastosował niezgodnych
z prawem nacisków. Brak więc podstaw, by zwolnić Julię z odpowiedzialności z tytułu czynu
niedozwolonego. Wyjaśnienia Julii są nie do przyjęcia, ponieważ próbuje tłumaczyć swoje
działania nieznajomością obowiązującego prawa. Sprawca musi ponieść stosowną karę
przewidzianą w ustawie.

Alternatywne rozstrzygnięcie (również poprawne, liczy się argumentacja)

Rację w sporze należy przyznać Julii. Marek wykazał działanie w złej wierze (mala
fides). Mając świadomość obowiązującego prawa urzędnik wykorzystał niewiedzę Julii, którą
wprowadził w błąd. W myśl jednej z rzymskich maksym prawniczych należy zaniechać
działań na szkodę innych (Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere,
suum cuiquum tribuere - nakazy prawa to: żyć uczciwie, nie szkodzić drugiemu, oddać
każdemu co jego), co stoi w sprzeczności z działaniami Marka. Prawo powinno respektować
zasady słuszności, tak aby spełniało swoją rolę (Summum ius, summum iniuria - najwyższe
prawo, najwyższą niesprawiedliwością). Julia powinna więc zostać zwolniona
z odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego. Gdyby nie namowy Marka, Julia nie
zasiałaby maku. Winę ponosi zatem Marek.

22
Bibliografia:

1) Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Berier F., Trener Akademicki. Prawo Rzymskie,
Wydawnictwo Szkolne PWN, Bielsko Biała 2010

2) Rozwadowski W., Prawo Rzymskie, wyd. Ars boni et aequi, Poznań 1992

3) Zajadło J. (red.)., Łacińska Terminologia Prawnicza, wyd. Wolters Kluwer, W-wa 2013

23