PRAWOZNASTWO

1. Prawoznawstwo to zespół dyscyplin nauk prawnych badających i opisujących

zjawisko i istotę prawa (ale też państwa) jako regulatora całokształtu stosunków społecznych
w ich różnorodności przedmiotowej. Rozległość i wielopostaciowość tych stosunków
sprawia, że nauka prawa, czyli prawoznawstwo, ujmuje owe regulowane przez normy prawa
stosunki w ich przedmiotowym charakterze oraz zasięgu przestrzennym. Prawoznawstwo
jest jedną z nauk społecznych, zajmującą się prawem.
Pojęcie „prawo” jest wieloznaczne i nie każdy posługujący się tym słowem ma to samo na
myśli, jednakże zawsze jest kojarzone z pewnym po-rządkiem, ładem czy określoną zasadą.
W życiu codziennym często spotykamy się z pojęciem „prawa” niekoniecznie w
bezpośrednim powiązaniu z naukami prawniczymi. Możemy bowiem wyróżnić prawa
przyrody, prawa ekonomiczne, prawa fizyczne. W ramach analizy pojęcia prawa możemy
zauważyć, że termin ten ma wiele różnych znaczeń nie tylko w języku potocznym czy
naukach ścisłych i przyrodniczych, ale również w samych naukach prawnych. Samo
prawoznawstwo operuje takimi pojęciami jak: „prawo”, „prawo pozytywne”, „prawo
naturalne” „prawo przedmiotowe”, „prawo podmiotowe”. Tak więc, nawet jeśli pojęciem
„prawo” posługujemy się na gruncie nauk prawnych, to i tak pozostaje ono nieprecyzyjne i
nieścisłe. Często prawo jest utożsamiane z konkretną normą prawną, przepisem prawa,
źródłem prawa. Pojęcie prawa możemy w uproszczeniu umieścić w dwóch podstawowych
grupach:
1) normatywnej – ujmującej prawo jako całokształt reguł określających pożądane
zachowanie człowieka,
2) aksjologicznej – wyjaśniającej prawo w kategoriach określonych wartości.
Funkcjonujące w doktrynie definicje prawa odnoszą się jednak zasadniczo do prawa w ujęciu
normatywnym.

Prawo to zespół norm określających postępowanie ludzi, norm ustanowionych lub

usankcjonowanych przez państwo i zabezpieczonych aparatem przymusu państwowego.
Podstawowe cechy prawa:

1. Społeczny charakter

Prawo powstaje tylko wówczas gdy w zorganizowanej grupę powstają zasady i reguły. W kazdym
społeczeństwie zostają stworzone idee, wartości które są bardzo ważne z punktu widzenia
społeczeństwa, i ich chronieniem zajmuje się prawo. Prawo jest chronione przez społeczeństwo.

2. Normatywność

Prawo ma charakter normatywny a nie opisowy. Prawo jest to zespół reguł, norm postępowania. Nie
stwierdza nam faktu a wskazuje nam powinność.
3. Perswazyjność
Prawo zapewnia nas o tym że posłuch obywatela wobec prawa jest uzaleznionione od jego
dobrowolnego wyboru.

Postawy wobec prawa

A) legalistyczna
Sprowadza się do tego że prawo przestrzegamy przez szacunek do niego
B) oportunistyczna
Sprowadza nas do kalkulacji czy opłaca nam się przestrzegać prawa
C) konformistyczna
To w jaki sposób działamy jest uzależnione od innych osób w grupie

4. Heteronomicznosc

Rodzaje prawa

Poza ogólną definicją prawa, w prawoznawstwie wyróżniono także pewne rodzaje prawa, tj.:
1) prawo pozytywne (ius positum) – najogólniej rzecz ujmując, prawo stanowione przez ludzi
(państwo),
2) prawo natury – prawo ponad pozytywne, obowiązujące niezależnie od woli ludzi, jedynie
przez człowieka odkrywane, wypływające z natury społeczeństwa, z natury rzeczy, z natury
ludzkiej, nadawane przez istoty nadprzyrodzone,
3) prawo przedmiotowe – rozumiane jako całokształt norm prawnych o cechach
generalności i abstrakcyjności, które stanowią podstawę wydawania rozstrzygnięć przez
organy orzekające, czyli sądy i organy administracji,

4) prawo podmiotowe – czyli w dużym uproszczeniu prawo podmiotu, ro- zumiane jako
chroniona przez porządek prawny możliwość zaspokojenia swojego interesu, poprzez
żądanie określonego zachowania od wszystkich lub tylko niektórych podmiotów (w teorii
nieraz neguje się istnienie praw podmiotowych).
2.

Prawo materialne i formalne (procesowe)

(Prawo materialne) Jest to zespół norm regulujących treść stosunkow prawnych, czyli obowiązki i
uprawnienia podmiotów tych stosunków oraz ewentualnie sankcje za nie dpolenienie obowiązków
lub przekroczenie granic uprawnień.

(Prawo formalne) Określa nam tryb postępowania przed organami władzy publicznej związany z
dochodzeniem uprawnień egzekwowaniem obowiązków oraz ewentualnie stosowaniem z sankcji
zawartych w prawie materialnym.

Prawo przedmiotiwe i podmiotowe

(Prawo przedmiotiwe) jest ogół norm składających się na system prawny

(Prawo podmiotowe) zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach

Prawo publiczne i prywatne

(Prawo publiczne) dotyczy kwestii państwa

(Prawo prywatne) dotyczy w kwestiach relacji między równorzędnymi podmiotami prawa

Prawo ustrojowe określa organizację organów władzy publicznej, ich kompetencje i prawne formy
realizacji tychże kompetencji (np. ustrojowe prawo administracyjne, ustrojowe prawo finansowe).
Prawo ustrojowe jest przedmiotem zainteresowania prawa konstytucyjnego, jednakże stanowi
przede wszystkim nieodłączną część prawa administracyjnego. Ustrojowe prawo administracyjne to
 ta część prawa administracyjnego, która reguluje strukturę i zasady funkcjonowania administracji
publicznej. Jest to zatem zespół norm prawnych odnoszących się do organizacji i funkcjonowania
organów administracji publicznej właściwych do decydowania, z upoważnienia ustawy, o prawach i
obowiązkach obywateli oraz innych podmiotów, z wyłączeniem jednak tych norm prawnych, którymi
zajmuje się prawo konstytucyjne. Przedmiotem zainteresowania prawa administracyjnego jest
konkretyzacja norm Konstytucji w drodze ustawodawstwa zwykłego. Normy prawa ustrojowego,
kształtując podstawowe instytucje ustrojowo-prawne, wywierają istotny wpływ na materialne i
procesowe prawo administracyjne. To właśnie normy prawa ustrojowego wskazują, na jakich
organach ciążą określone zadania publiczne, w jaki sposób, w jakich procedurach zadania te powinny
być realizowane.

Prawo jest także dzielone na prawo publiczne i prawo prywatne. Podział ten został wprowadzony
przez Rzymian. Prawo publiczne chroni interesy państwa, reguluje stosunki między państwem a
jednostką. Prawo prywatne chroni interesy jednostek i reguluje stosunki między nimi.

3.

Tekst prawny - jest to usystematyzowany ciąg wypowiedzi wytworzony w przewidzianej prawie

normie przez podmiot mający do tego kompetencje i odpowiednio ogłoszony.
Wewnętrzna spójność (tekstu prawnego)
Niesprzeczność (tekstu prawnego)

Język prawny nazywany jest czasami językiem prawodawcy.

Jest to język w którym formułowane są teksty prawne. Jest to odmiana języka polskiego z pewnymi
elementami języka sztucznego. Cechy: specjalistyczny język, szczególne formy gramatyczne.
(Tworzenie prawa)

Język prawniczy - jest to język w którym formułowane są wypowiedzi o prawie i innych zjawiskach
związanych z prawem.(metody, badania nad prawem, wykładnia prawa) ( stosowanie prawa )

Rodzaje wypowiedzi można podzielić na kilka kategorii w zależności od ich funkcji i celu. Oto kilka
głównych rodzajów wypowiedzi:

1. Opisująca:
• Ma na celu przedstawienie informacji w sposób obiektywny i bezstronny.
• Opisuje fakty, zdarzenia, lub sytuacje bez dodawania własnych ocen czy
interpretacji.
2. Normatywna:
• Wyraża normy, wartości lub standardy.
• Określa, co powinno być uznawane za właściwe, akceptowalne lub naganne.
3. Oceniająca:
• Wyraża subiektywną opinię lub osąd na temat czegoś.
• Może zawierać emocje, preferencje lub osobiste doświadczenia.
4. Kształtująca:
• Ma na celu wpływanie na odbiorcę, zmianę jego poglądów lub zachowań.
• Często zawiera elementy perswazyjne i manipulacyjne.
Formy wypowiedzi mogą również różnić się ze względu na medium komunikacji. W prawie, rozróżnia
się kilka form wypowiedzi:

5. Pisemna:
• Dokumenty pisemne, umowy, akty prawne.
 • Zapisane słowa mają moc prawną.
6. Werbalna:
• Ustna wypowiedź, np. ustne zeznania w sądzie.
• Często wymaga potwierdzenia lub udokumentowania.
7. Niewerbalna:
• Komunikacja niewerbalna obejmuje gesty, mimikę, postawę ciała.
• Choć może nie być bezpośrednio związana z prawem, niewerbalne elementy
komunikacji mogą mieć wpływ na interpretację sytuacji.
4.
Technika prawodawcza obejmuje zbiór zasad, metod i procedur, które są stosowane przy tworzeniu
prawa. Oto kilka podstawowych zasad techniki prawodawczej:

Jasność i Precyzja:
• Tekst prawniczy powinien być jasny, precyzyjny i zrozumiały dla wszystkich
zainteresowanych, zarówno prawników, jak i osób postronnych.
Stabilność Prawna:
• Nowe przepisy prawne nie powinny być wprowadzane bez potrzeby. Stabilność
prawa sprzyja przewidywalności i pewności prawnej.
Zgodność z Konstytucją:
• Wszystkie nowe przepisy prawne powinny być zgodne z konstytucją i hierarchią
norm prawnych danego kraju.
Zbliżenie do Rzeczywistości Społecznej:
• Przepisy prawne powinny być dostosowane do rzeczywistych potrzeb
społeczeństwa, a ich wprowadzenie powinno mieć uzasadnienie społeczne.
Ochrona Praw Człowieka:
• Prawodawstwo powinno respektować prawa człowieka i unikać ograniczania
fundamentalnych wolności jednostki bez uzasadnionej potrzeby.
Zachowanie Jednostki Systemu Prawnego:
• Nowe przepisy powinny być spójne i zgodne z istniejącymi aktami prawny, aby nie
wprowadzać sprzeczności w systemie prawnym.
Konsultacje Społeczne:
• W procesie tworzenia prawa ważne jest uwzględnianie opinii i konsultacje
społeczne, aby zebrać różnorodne perspektywy i doświadczenia.
Ogólne Zasady Prawa:
• Przepisy prawne powinny opierać się na ogólnych zasadach prawa, takich jak zasada
równości, sprawiedliwości i uczciwości.
Unikanie Nadmiernych Regulacji:
• Prawo nie powinno nadmiernie ingerować w życie jednostki, a regulacje powinny
być proporcjonalne do osiągania zamierzonych celów.
Przejrzystość Procedur Prawodawczych:
• Proces tworzenia prawa powinien być przejrzysty i otwarty, umożliwiając
zainteresowanym stronam śledzenie i uczestnictwo w procesie legislacyjnym.
Odpowiedzialność Prawodawcy:
• Prawodawcy powinni być odpowiedzialni za konsekwencje wprowadzanych
przepisów, a prawo powinno umożliwiać ocenę skutków jego stosowania.
Ułatwienie Egzekwowania Prawa:
 • Przepisy prawne powinny być sformułowane w taki sposób, aby ich egzekwowanie
było możliwe i skuteczne.
5.
norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub
usankcjonowana przez państwo i zagwarantowana przymusem państwowym. jest regułą
pożądanego zachowania, jest to pewien wzorzec powinnego zachowania ludzi o cechach
generalności i abstrakcyjności. Normy prawne powstają w dwojaki sposób: są wydawane
przez państwo lub też przez państwo sankcjonowane (przyjmowane jako własne). Z
wydawaniem mamy do czynienia wówczas, gdy państwo działając przez swoje uprawnione
organy, tworzy nowe, nieistniejące wcześniej normy prawne. O sankcjonowaniu norm
prawnych mówi-my natomiast wówczas, gdy państwo normę stosowaną dotychczas
zwyczajowo uznaje za obwiązującą poprzez działania organów stosujących prawo, które
zwy-czajem zaczynają się posługiwać tak jak prawem. W państwach współczesnych, o
rozwiniętych systemach prawnych, prawo powstaje niemal wyłącznie w drodze stanowienia
norm;

Podziały norm prawnych

Istnieje kilka różnych podziałów norm prawnych. Niżej przedstawione zostały najpopularniejsze z
nich:
a. Ze względu na adresata:

• indywidualne - gdzie adresat normy określony jest imiennie, dokładnie wskazany,

• generalne - gdzie adresat określony jest rodzajowo (szeroka grupa adresatów),

b. Ze względu na okoliczności:

• abstrakcyjne - norma odnosi się do nieoznaczonych, potencjalnych zdarzeń,

• konkretne - norma odnosi się do dokładnie określonego zdarzenia,

c. Ze względu na cel:

• sankcjonowane - określa powinne zachowanie adresata,

• sankcjonujące - penalizuje sytuację, w której adresat nie zrealizował normy sankcjonowanej,

d. Ze względu na formę:

• nakazujące,

• zakazując,

• dozwalające

e. Ze względu na wartość aksjologiczną

• słuszne - normy odpowiadające przyjętym poglądom co do oceny dobra i zła;

• niesłuszne - przeczące przyjętym kanonom dobra.

f. Ze względu na sposób wyznaczenia danego zachowania:

• bezwzględnie wiążące - wyznaczające tylko jeden schemat zachowania

• względnie wiążące - wyznaczające wzorzec zachowania „jeśli umowa nie stanowi inaczej”

• semiimperatywne - jednostronnie bezwzględnie wiążące, określające minimalny standard

zachowania. Normy często spotykane w prawie pracy np. minimalne, średnie wynagrodzenie.

Koncepcja budowy normy prawnej

Składa się z 3 elementów: hipoteza, dyspozycja, sankcja

1. Hipoteza normy prawnej - określa nam adresata normy oraz okoliczności których coś adresatowi
jest zakazane, nakazane lub dozwolone.

Elementy przedmiotowe: okoliczności będące na zewnątrz adresata(siły natury, zasady czy

prawidłowości funkcjonowania gospodarki, miejsce działania, czas działania)

Elementy podmiotowe: adresat i jego cechy, sposób i cel działania adresata.

2. Dyspozycja - określa nam sposób powinnego zachowania się, a więc wskazuje najazdy, zakazy i
dozwolenia. Wskazuje uprawnienia i obowiązki.

3.sankcje - jesto to pewna dolegliwość która uprawnione do tego podmioty (organy państwa)
wymierzają naruszycielom norm prawnych. Dzielimy sankcje na 3 rodzaje:

A) represyjne - jest to sankcja grożącą za dokonanie czynu zabronionego

B) egzekucyjne - polegają na przymuszeniu do wykonania obowiązku przewidzianego prawa

* restytucja - przywrócenie stanu poprzedniego (art 364. KC)

C) nieważności - polega na uznaniu za nieważna czynności prawnej dokonanie z naruszeniem

przepisów prawa piwszechnie obowiązującego

Budowa normy prawnej

1) koncepcja dwuczłonowa normy prawnej - zakłada że w normie prawnej są dwa zakresy

stosowania i normowania. Graficznie można to przedstawic tak:

H ------------------------------------------------> D

Zakres stosowania. Zakres normowania

Lub

H ----------------------------------------------- > S

Zakres stosowania. Zakres normowania

Art. 415 UC. kto z swej winy wyrządził szkoda (H) zobowiązany jest do jej naprawienia (D)

Art 189 UU. Kto pozbawia człowieka wolności (H), podlega karze pozbawienia wolności od 3 mięs. Do
lat 5 (S).

2) Koncepcja trójczłonowa

H ---> D/S
Art 148§1 UU. Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności od lat 10, albo karze
dożywotniego pozbawienia wolności.

Kto - hipoteza

Zabija człowieka - dyspozycja

podlega karze pozbawienia wolności od lat 10, albo karze dożywotniego pozbawienia wolności -
sankcja

Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta podlega karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2

3) koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych

Według tej koncepcji mamy do czynienia z dwoma normami:

A) norma sankcjonowana

H1 ---> D. /.

B) norma sankcjonującą

H2 -----> S

H2 = naruszenie H1 --> D

Art. 73§ 2 UC. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę szczególną, czynność dokonana
bez jej zachowania jest nieważna

Art. 158 UC. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta
w formie aktu notarialnego.

Przepis prawa jest wypowiedzią w akcie normatywnym, w którego treści zawarta jest norma prawna.
Zarazem jest to najmniejsza jednostka systematyzująca w akcie normatywnym. Przepisy dzielimy na
ogólne (z łac. leges generales) oraz szczególne (z łac. leges speciales), opisujące wyjątki od przepisów
ogólnych. Zasadą jest, że przepis szczególny ma pierwszeństwo w stosowaniu przed przepisem
ogólnym (z łac. lex specialis derogat lex generalis).

Jak zostało już podniesione w przepisach prawa zawarte są normy prawne. Nie jest jednak zasadą, że
w jednym przepisie koniecznie musi być zawarta jedna norma. Możliwa jest sytuacja występowania
w jednym przepisie kilku norm. Zasadą jest także, że jedną normę prawną odnajdziemy w wielu
przepisach prawa.

„Wyłuskanie” normy z przepisu prawa odbywa się w trakcie procesu stosowania prawa, a dokładniej
w trakcie jej etapu zwanego wykładnią prawa. Pytanie „Czy każdy przepis prawa musi podlegać
wykładni?” jest jednym z problematycznych w doktrynie prawa. Wg koncepcji nazwanej
derywacyjną- wykładnia prawa jest nieodłącznym elementem procedury stosowania prawa i jej
przeprowadzenie jest nieodzowne. Wg tzw. koncepcji klaryfikacyjnej, wykładnia powinna być
przeprowadzana tylko wtedy, kiesy z przepisu prawa wprost nie wynika norma. Jeśli przepis jest
klarowny to nie wymaga on wykładni.
6.

Budowa, zawartość aktu

Z reguły akt normatywny zawiera tytuł, przepisy merytoryczne, przepisy nowelizujące, przepisy
przejściowe i dostosowujące oraz przepisy końcowe. W aktach normatywnych można wyróżnić także
części, które nie posiadają charakteru merytorycznego: tytuł, numeracja przepisów, oznaczenia
struktury wewnętrznej aktu normatywnego (tytuły, rozdziały), załączniki graficzne.

Rodzaje przepisów prawnych:

A) Jednozdaniowe
B) Wielozdaniowe
C) Materialne
D) Formalne
E) Konkretne
F) Odsyłające
G) Blankietowe
H) Partykularne
I) Względnie wiążace
J) Bezwzględnie wiązące
K) Ogólne
L) Szczególne
M) Derogacyjne
N) Kolizyjne
O) Przejściowe