SPRAWY RØ?
NE
F
KALENDARZ
1200
Wszystkie znane staro/ytne kalendarze oparte by=y na fazach
Ksi"/yca. Niekt[re z nich u/ywane s' do dzi>.2 Do takich nale-
/a= m.in. w swej pierwotnej formie kalendarz egipski i babilo<ski,
oraz oparty na nim staro/ytny /ydowski, do dzi> u/ywany przez
ortodoksyjnych /yd[w. Grecki nie nale/a= do wyj'tku. Rzymianie za-
adoptowali od Grek[w, od Grek[w przej"=o te/ Bizancjum, sk'd, poprzez
zwi'zki z Rusi', rozpowszechniono cz">ciowo we wschodniej cz">ci Rosji.
W niekt[rych przypadkach, jeszcze w Íredniowieczu, pe=nia Ksi"/yca mia=a
wp=yw na ustalenie pocz'tku roku.
KALENDARZ EGIPSKI — mia= 354 dni podzielonych na 12 miesi"cy ksi"/y-
cowych. By= on jednak nieprecyzyjny dla ustalania wylewu Nilu i 4236 lat
przed Chrystusem wprowadzono 365-dniowy rok, dziel'c go na 12 miesi"cy
po 30 dni z 5-ma dodatkowymi dniami w jego ko<cu.
KALENDARZ BABILO˜SKI — posiada= 354 dni podzielonych na
12 miesi"cy o d=ugo>ci 30 i 29 dni na przemian ]okres Ksi"/yca
29,5 dnia\,3 z dodatkowym 13-tym miesi'cem, gdy zachodzi=a tego
potrzeba. Zosta= zapo/yczony przez staro/ytnych Zyd[w, kt[rzy
liczyli up=yw czasu od Stworzenia Swiata i kt[ry – wg ich mniemania
– zacz'= si" w poniedzia=ek, 7 pa{dziernika 3761 lat przed Chrys-
tusem, wg sposobu, kt[rym obecnie odliczamy lata.
B. wprowadzili podzia= dnia na godz. i min., z zastosow. systemu 60-go ]doba
liczy=a 12 godz.\. Im te/ prawdop. zawdzi"czamy 7-dniowy tydzie<, podaje
Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1962–1967; 13 tom[w.
KALENDARZ GRECKI — w pocz'tkowyrn okresie oparty by= na
fazach Ksi"/yca. Po jednej czy te/ dw[ch zmianach Grecy przyj"li
plan Metona i Euctemona, kt[rzy zwr[cili uwag" na fakt, /e po 19
latach pe=nia Ksi"/yca wypada w te same dni ]jak w roku wyj>ciowym\.
Jednak/e okres 19-tu lat okaza= si" o 6 godzin za d=ugi i sezony nie pojawia=y
si" w z g[ry obliczonych dniach. Miesi'c dzielony by= na 3 dekady.
KALENDARZ RZYMSKI — rok rozpoczyna= si" z pocz. marca,
st'd wrzesie< by= si[dmym miesi'cem ]=ac. septum ˘ September\,
pa{dziernik – [smym ]=ac. octo ˘ October\, listopad – dziewi'tym
]=ac. novem ˘ November\, a grudzie< – dziesi'tym ]=ac. decem ˘
December\. Kr[l Numa Pompilius doda= o 2 miesi'ce. Rok mia= 360
dni. Nast"pnie Rzymianie adoptowali system grecki – rok mia= 354,
p[{niej 355 dni, pozostawiaj'c odpowiednio 11 i 10 dni z u=amkiem
niedoliczonych. Kap=ani, gdy uwa/ali za stosowne, dodawali jeden
miesi'c. W dodawaniu tym nie byli jednak zbyt roztropni i za Juliusa
Caesara by=o ju/ znaczne zamieszanie.
`mber, `ber – cz=onek, =ac. membrum, rzecz do dzi> nie znana.
KALENDARZ JULIA˜SKI — na pro>b" Julisa Caesara, grecki
astronom Sosigenes z pomoc' Marcusa Fabiusa zamienili ksi"/y-
cowe lata na s=oneczne, po 3651(4 dnia ka/dy. W r. 707 ]46 r. B.C.\
wprowadzono 80-dniow' poprawk", by wej>: w zgodno>: z rokiem
s=onecznym. Rok ten mia= 445 dni ]14 miesi"cy\ – zwany jest dzi>
czasem rokiem zamieszania.4 Odt'd ka/dy nast"pny rok mia= 365
dni, z rokiem przest"pnym co 4 lata, dodatkowy dzie< wypada=
pomi"dzy 23 a 24 lutego.
KALENDARZ GREGORIA˜SKI — gdy poprzednie lata by=y za
kr[tkie, juIia<ski okaza= si" za d=ugi; gdy by=y one za kr[tkie od 5
godzin do 11 dni, ten okaza= si" za d=ugi o 11 minut ]rok astrono-
miczny ma 365 dni, 5 godz., 48 min. i 46 sek.\.5 Drobna r[/nica,
naddatek 11 minut z up=ywem czasu ur[s= do godzin, a nast"pnie
do dni. W XVI wieku Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki zda= sobie spraw",
/e Wielkanoc i inne >wi"ta nie wypadaj' we w=a>ciwe dni sezonu,
/e kalendarz wymaga reformy.6 W 1582 r. papie/ Grzegorz XIII ]ur.
1502, 1572–1585\ wyda= polecenie wprowadzenia poprawki – je-
sieni' wyci"to 10 dni z kalendarza tego roku ]5÷15 pa{dziernika\,
po 4 pa{dziernika nast'pi= bezpo>rednio 15 pa{dziernika 1582.
W 325 r., gdy r[wnonoc wiosenna przypad=a 21 £, sob[r w Nic≤i ustali=,
/e Wielkanoc ma by: obchodzona w pierwsz' niedziel" po pe=ni ksi"/yca
po r[wnonocy wiosennej. Rok julia<ski jest d=u/szy od zwrotnikowego, st'd
data r[wnonocy przesuwa=a si" o jeden dzie< w ci'gu 128 lat.
Roku 1576, papie/ Grzegorz XIII powo=a= specjaln', mi"dzynarodow' ko-
misj" – zadaniem opracowania reformy kalendarza julia<skiego.
1582. 03. 21 wyda= bull", zawieraj'c' zasady nowego kalendarza. W wyniku,
po 4 pa{dz. nast'pi= bezpo>r. 15 pa{dz. 1582. Zgodnie z reform', opusz-
czono 10 dni, kt[re naros=y od czasu soboru w Nic≤i 325 r.
Aby kalendarz poprawny by= w przysz=o>ci, dzie< przest"pny ma by: opusz-
czany w ostatnim roku wieku, tj. w latach 1700, 1800, 1900, a/ do roku
dziel'cego si" przez 400, np. 2000.
Nowy, zreformowany kalendarz przyj"to w Hiszpanii, Portugalii i
Francji w 1582 r.; w katolickiej Szwajcarii, Niemczech i Niderlandach
w 1583, w Polsce w 1586, na W"grzech –1587, w protestanckich
Niemczech,7 Holandii i Danii w roku 1700, w Szwajcarii –1701, w
Wielkiej Brytanii i jej koloniach –1752,8 w Szwecji – 1753. Rosja nie
zaadoptowa=a kalendarza gregoria<skiego a/ do 1923 r., gdy ko-
muni>ci doszli do w=adzy.9 R[/nica z kalendarzem gregoria<skim
wynosi=a w[wczas 13 dni.
KALENDARZ STAREJ RUSI — >redniowieczna Rosja mia=a naj-
bardziej skomplikowan' sytuacj"; >cieraly si" tu wp=ywy Wschodu i
Zachodu – wp=ywy Bizancjum i Rzymu; lata s=oneczne, ksi"/ycowe
i indykty; lata liczone od stworzenia >wiata na kilka sposob[w. W
latopisach, rok s=oneczny m[g= zacz': si" w janvarie, martie, avgus-
tie, sientjabrie i oktabrie. Opr[cz tego u/ywano kalendarza ksi"/y-
cowego, o 11 dni kr[tszego i pocz'tek roku stopniowo zmienia= si".
Na Rusi Zachodniej przyj"=o si" uwa/a: za pocz'tek roku 1 marta,
lecz np. Nowogrodzka ¡ letopis odnios=a pocz. roku 1137 do nie-
dzieli, 7 marta. Ru> Zachodnia i P[=nocna ]W=odzimierz Wo=y<ski,
Nowogr[d Wlk.\ u/ywa=a najcz">ciej kalendarza martowskiego,
Ru> Wschodnia i Po=udniowa ]Kij[w, Perejas=awl, i Twer\ – kalenda
-rza “ultramartowskiego” ]w latopisaniu do XV w. w='cznie\, roz-
poczynaj'cego si" w sientjabrie, czasem dodawano przy tym kon-
stantynopolskie indykty – lata 15-letnich okres[w od 312 r. ]5820\,
zwi'zanych z systemem opodatkowania i paschalnym cyklem 532
roku. 15-letni cykl zamyka= si" m.in. nast"puj'cymi latami& 6300,
6315, 6330, 6345, 6360, itd.
Mart odpowiada nazw' marcowi, sentqbr; – wrze>niowi, lecz
celowo u/ywam rusko brzmi'cych nazw, gdy/ mart odpowiada w
czasie kwietniowi, za> sientjabr – pa{dziernikowi.
Lata liczono od stworzenia >wiata; do narodzenia Chrystusa up=y-
wa=o ich r[/nie, od 5492 do 5508& 5508 – styl konstantynopolski,10
5505 – stary bizantyjski,11 5504 – styl Hipolita,12
5500 – antiochski,13 5492 lub 5493 – aleksandryjski.14
Rosjanie twierdz', /e styl stary bizantyjski ]5505\, Hipolita ]5504\ i
antiochski ]5500\ u/ywane by=y w sferze wp=yw[w rzymskich. Nie-
kt[re z tych samych wydarze<, opisane w r[/nych latopisach pod r[/nymi
datami ]wynikaj'cymi z u/ytego systemu\ by=y nast"pnie powielane przy
sk=adaniu kronik w wi"ksze jednostki. Nagmninnie b="dy takie powstawa=y
przy sk=adaniu dokument[w kalendarza martowskiego i ultramartowskiego,
gdzie kilka miesi"cy tego samego roku opisanych by=o ju/ inn' liczb'.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
 SPRAWY RØ?NE
martowski
6581 6582
ultramartowski
6581 6582 6583
Najstarsze, ruskie zapisy posiada=y opis stylem starobizant. 5505
i rok zaczyna= si" jesieni' ]zapisy kijowsko-perejas=.\, zgodnie z
tradycj' hebrajsk'. Nast"pnie zmieniono system na 5508 i pocz'tek
roku wiosn'. By: mo/e, zmiany dokona= Silwester 1110–1116, w
Peczerskim monasterze ko=o Kijowa, a mnisi, przepisuj'c w latach
1450–1500, przypiecz"towali j' zupe=nie.
POZOSTA+E INFORMACJE Na pocz. VI w. mnich scytyjskiego
pochodzenia, /yj'cy w rzymskim klasztorze – Dionizy “Ma=y” ]zm.
530 lub 545\15 dla u=atwienia u/ywania paschalnych tablic, zmieni=
odliczanie lat «od stworzenia >wiata» na «od narodzenia Chrystusa».
Jednak/e jego metoda nie sta=a si" powszechn' a/ do VIII wieku. Stopniowo
rozprzestrzenia=a si", ok. X w. dotar=a do Czech i Polski. W Rosji, w pisaniu
pierwotnie u/ywano dw[ch styli jednocze>nie& 5505, bu=g. pochodzenia, i
5508, by przej>: na 5508 zwanym konstantynopolskim, np. 6603 ^ 1095. W
latopisaniu stosowano go do ko<ca XVII w. Od 1700 r., na ukaz cara Piotra
¡ zacz"to liczy: lata «ot ro/destwa Christowa», np. Mazur. ltpc.
Doba zaczyna=a si" o godz. 6 rano, np. 1 godzina w nocy ^ 7 godz. wieczo-
rem ]godz. 19\ obecnego systemu.
Íredniowieczny cz=owiek bardziej obcowal z natur', tworzone systemy by=y
bardziej do niej zbli/one; zaczyna=y si" od przebudzenia&
dzie< jako doba – od rana, za> rok – od wiosny. 16
Dzi> doba zaczyna si" w >rodku nocy, rok w >rodku zimy.
KALENDARZ MAHOMETA˜SKI ]hejra, hejira, hegira – j. ang.;
hi/dra – j. ros.\ — arabskie s=owo odpowiadaj'ce emigracji, oznaczaj'ce
ucieczk" proroka Mahometa ]Mohammeda\ z Mekki do Medyny 13 wrze>-
nia 622 r., pocz'tek przyj"ty za 16 lipca 622 r.
632 roku, wg innych {r[de=. Poniewa/ w praktyce trudno stosowa: u=amki
dnia, astronomowie arabscy wprowadzili 30-letni cykl, sk=adaj'cy si" z 19 lat
zwyczajnych ]po 354 dni\ i 11 lat przest"pnych ]po 355 dni\. Rok w kalend.
mahometa<skim w przybli/eniu kr[tszy jest o 11 dni od zwrotnikowego.
Íwiatos=aw ]946–972\ rozgromi= Wo=o/sko-Kamsk' Bu=gari" 647217 roku,
a nast"pnego, 6473 Chazarski Kahanat. Bu=garia i Chazarski Kahanat pod-
d{wign"=y si" z najazdu Rusi “358 roku hi/dry” tj. 980 – zgodnie z arabskimi
zapisami tego okresu ]622%358 ^ 980\.
Od 680 r. ]6185\ odliczano tam lata nie s=onecznym, lecz ksi"/ycowym
sposobem o 12-letnim cyklu.
Chrzest Bu=garii 856 ]6361\ opisany stylem 5505. W ko<cu IX w., Konstantin
Pres=awskij przeprowadzi= reform" kalendarza. W jego osnow" wprowadzi=
5505 lat od narodzenia Chrystusa, styl zwany starobizantyjskim.
Drugi chrzest Bu=garii, kt[ry rzekomo mia= miejsce w 6377 wynika z prze-
r[bek 5500 na 5505, a nast"pnie na 5508 i zmiany pocz. roku.
KALENDARZ S+AWIA˜SKI Mo/na przypuszcza:, zaczyna Wielka
Encyklopedia Powsz., /e pocz'tkowo oparty na zjawiskach w >wiecie
rolniczym i zwierz"cym. S=ow. sk=aniali si" ku rachubie s=onecznej.
Pewne elementy rachuby ksi"/ycowej, przez co “miesi'c”, oznacza=
zar[wno jednostk" czasu, jak i cia=o niebieskie. Od siebie, S=awianie
odnosili tak/e wydarzenia do lat sprawuj'cego w=adz", np. drugiego
roku Micha=a chrzczona by=a Bu=garska Ziemia, st'd kalendarz
S=owian obejmowa= zapis w=adaj'cych, np.
ª...od pierwszego roku Micha=a18 do pierwszego roku Olega, ruskie-
go kniazia, lat 29; a od pierwszego roku Olega sprawuj'cego w=adz"
w Kijowie do pierwszego roku Igora lat 31; a od pierwszego roku Igora do
pierwszego roku Swiatos=awa lat 33; a od pierwszego roku Swiatos=awa
do pierwszego roku Jaropo=ka lat 28; a Jaropo=k knia/y lat 8; a Wo=odimer
knia/y lat 37; a Jaros=aw knia/y lat 40. Tym/e od >mierci Swiatos=awa do
>mierci Jaros=awa lat 85.º
Ze wst"pu do +awrentiewskiej ltpsi.19 lnformacja utrwalona ok. 1116.20
Wielk' r[/norodno>: mo/na =atwo wyt=umaczy: rozdrobnieniem plemion i
niepi>mienno>ci'. S=awianie, najwyra{niej, nie przyk=adali zbytniej wagi; nie
mieli te/ d=ugich ci'g[w obserwacyjnych, z braku pi>miennictwa. Prowadzili
koczowniczy tryb /ycia – ich /ycie zasadza=o si" na innych potrzebach.
UWAGA& Informacja opracowana na potrzeby bada< >redniowiecznej
Rusi, obszar[w i okres[w przyleg=ych.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
¸RØD+A& The American International Encyclopedia, 1953, tom 3;
Britannica Junior, 1955, tom 4; Wielka Encyklopedia Powszechna
PWN, 13 tom[w, 1962–1967; s=owniki i dociekania w=asne.
PRZYPISY
1\ Kalendarz od calendae – pierwszy dzie< miesi'ca.
2\ Nale/' do nich kalendarz chi<ski i wietnamski. Chi<ski oparty na 12 mies.
po 29 lub 30 dni z dodatkowym miesi'cem w z g[ry okre>lonych interwa-
=ach. 4-dniowy, chi<ski Nowy Rok ]Hsin Nien\ i 3-dniowy wietnamski ]Tet\
wypadaj' w pierwsz' pe=ni" Ksi"/yca, gdy S=o<ce wejdzie w znak Wodnika
tj. pomi"dzy 21 stycznia i 19 lutego ]World Almanach 1986, str. 751\.
3\ Pe=ny cykl Ksi"/yca ma 29 dni, 12 godz. 44 min. i 5 sek. ]World Almanach
1986, str. 751\.
4\ Dwa dodatkowe miesi'ce wkluczono pomi"dzy listopadem i grudniem
]American International Encyclopedia 1953, t. 3, has=o Calendar\.
5\ Za podstaw" do oblicze< przyj"to 365 dni, 5 godz., 49 min. i 12 sek.
]American International Encyclopedia 1953, t. 3\.
6\ Anglosaski mnich Venerable Bede doni[s= w 730 r., /e 3651(4–dniowy,
julia<ski rok jest za d=ugi o 11 min. i 14 sek., daj'c ='czny b='d 1 dnia co
128 lat, lecz nic nie zrobiono w tej sprawie przez ponad 800 nast"pnych lat
]World Almanach 1986, str. 750\. Ang. Venerable – czcigodny.
7\ Niemieccy protestanci zachowali stare okre>lenie Wielkanocy a/ do 1776 r.
]World Almanach 1986\.
8\ 10-dniowa r[/nica z 1582 r. wynosi=a 11 dni w 1752r. i 13 dni w 1923 r.
Spowodowa=a ona konieczno>: dodatkowego symbolu O.S. ]Old Style\ i
N.S. ]New Style\ dla >cis=o>ci zapisu, np. George Washington ur. si" 11
lutego ]O.S.\ 1732 lub 22 lutego ]N.S.\ 1732.
Dzie< nast"puj'cy po 2 wrze>nia nazwano 14 wrze>nia 1752. Nowy Rok
przeniesiono z 24 marca na 1 stycznia, np. po 24 marca 1700 nast"powa=
25 marca 1701 ]World Almanach 1986, str. 750\.
9\ Wg American International Encyclopedia 1953, t.3.
Rewolucyjny rz'd postanowi=, /e dzie< po 31 stycznia 1918 b"dzie nosi=
miano 14 lutego 1918 r. ]Ko>ci[= Ortodoksyjny zachowa= jednak julia<ski
kalendarz, jak wiele innych bliskowschodnich chrze>cija<skich sekt\.
Ukazem Piotra ¡ z 1700 r., cerkiew odlicza lata od narodzenia Chrystusa.
Grecja adoptowa=a w 1923 r. Dla oficjalnych cel[w& Japonia w 1873, Egipt
1875, Chiny 1912 i Turcja w 1917 ]World Almanach 1986\.
Turcja adoptowa=a w 1928 r. za czas[w paszy Kemala. W okresie rewolucji,
we Francji nowy kalendarz zosta= wprowadzony 24 listopada 1793 dekretem
Zgormadzenia Narodowego. Rok mia= 12 miesi"cy po 3 dekady, plus 5 ]lub
6 dni w roku przest"pnym\ dodanych w ko<cu roku. Kalendarz gregoria<ski
zosta= tam przywr[cony 1 stycznia 1806 r. przez Napoleona Bonaparte
]1769–1821\. Wg Am. Intl. Encyclop., 1953, t.3, h. Calendar.
Od tej pory istnieje kilka propozycji udoskonalenia kalendarza np. Zreformo-
wany Kalendarz ]Reformed Calendar\ – 13 mies. po 28 dni ]364 dni w roku\
i Íwiatowy Kalendarz ]World Calendar\ – 12 mies., przy czym 8 po 30 dni, 4
miesi'ce po 31 dni ]stycze<, kwiecie<, lipiec i pa{dziernik\, tak/e obejmuj'cy
364 dni w roku. W wersji pierwszej dodatkowy dzie< by=by dodawany w ko<cu
czerwca lub grudnia. Ka/dy miesi'c rozpoczyna=by si" w niedziel" i ko<czy=
w sobot". W wersji drugiej, dodatkowy dzie< by=by >wi"tem w ko<cu roku. W
roku przest"pnym dodatkowy dzie< na prze=omie czerwca i lipca. Miesi'ce
nadal nie by=yby r[wne sobie lecz w regularny spos[b. Zalet' by=oby& ka/-
da data wypada=aby w ten sam dzie< ka/dego roku. Proponowane zmiany
podyktowane trosk', by kwarta=y i miesi'ce by=y w miar" sobie r[wne dla
cel[w por[wnawczych ]statystyki produkcji i cel[w p=atniczych\. Britannica
Junior 1955, t. 4, str. 22–23.
Jednak/e istniej' pa<stwowe >wi"ta w >rodku dni tygodnia, ka/dy kraj ma
ich r[/n' liczb" i w r[/nym czasie – dalsze doskonalenie najwyra{niej we-
sz=o ju/ w zakres utopii i mo/e by: rozwa/ane tylko teoretycznie. Przej>cie
Globu na jakikolwiek inny system niczego by ju/ nie zmieni=o, poza chaosem
z tego wynik=ym i dogodzeniem jednemu krajowi, do kt[rego uk=adu >wi't
odniesionoby tylko nieco ulepszony kalendarz. W(w projekty maj' wyra{ne
wady o kt[rych nie wspominaj' popularyzatorzy idei, nic wi"c dziwnego
/e projekty te nie znalaz=y dot'd zastosowania. Kr[tko m[wi'c, s' one
oczyszczone z reali[w /ycia, mog' by: pomocne dla niezmiernie w'skich
kr"g[w i dlatego przez takie s' te/ lansowane ]przyp. J.D.\.
W Chinach rz'd ludowy rozpocz'= odliczanie lat od 1911 tj. od swego doj>cia
do w=adzy, np. rok 1948 zwano rokiem 37. Po 1949 komuni>ci powr[cili do
powszechnie u/ywanego kalendarza, nawet przy odliczaniu tradycyjnego
kalendarza ksi"/ycowego ]World Almanach 1986, str. 750\.
 SPRAWY RØ?NE
10\ W j. ros. – podobnie jak w j. ang – u/ywa si" terminu “styl” np. konstan-
tynopolski styl, ale np. A. G. Ku{min, 1977, u/ywa= “ery kosmicznej”.
11\ Konstantynopol – za=o/ony w 328 A.D. przez Konstantyna “Wielkiego”
przez powi"kszenie granic starego grodu Byzantium, inaugurowany 11 maja
330 r. jako nowa siedziba rz'du. By podkre>li: polityczn' dum", nazwany
zosta= Nowym Rzymem – tytu= do dzi> u/ywany przez g=ow" Greckiego
Ko>cio=a& „arcybiskup Konstantynopola, Nowego Rzymu”. Siedziba rzym-
skiego impreium 330–1453 ]Encyclopaedia Britannica, Cambridge, England
1910, t. 7 str. 3\.
12\ Hippolytus – biskup pierwszych chrze>cijan i pisarz. ?y= na pocz. £ w.
Przypuszczalnie prze>ladowany przez Aleksandra Severusa ]ur. 208, zgin'=
235 r. ne.\ – rzymskiego cesarza, zamordowanego wraz z matk' podczas
wyprawy przeciw Germanom, gdy wybuch=o powstanie w jego oddzia=ach.
Philosophumena Hipolita – zaprzeczenie herezji, odnalezione w 1842 r.
]American Int*l Encyclopedia 1953, t.7, h. Hippolytus i Alexander Severus\.
Presbiterianin rzymskiego ko>cio=a pod biskupem Zephirinusem ]199–217\.
Doprowadzi= do schizmy. Prze>ladowany przez Septimiusa Severusa ok. 202
i Maximinusa trackiego. W 235 r. przetransportowano do Sardynii Pontiusa i
Hipolita ]kt[ry w[wczas by= ju/ biskupem\ gdzie sko<czyli /ywot. 13 sierpnia
]prawdop. 236 r.\ zw=oki przeniesiono do Rzymu, w(g Catalogus Liberianus
– chronografu z 354 r. Uznany p[{niej za m"czennika.
W 1551 r. na cmentarzu Via Tiburtina ]w Rzymie – przyp. J.D.\ znaleziono
pomnik siedz'cego m"/czyzny z wyrytymi na bokach paschalnymi cyklami,
z ty=u – tytu=y szeregu jego prac, w wi"kszo>ci o charakterze religijnym.
Jego “Kronika Íwiata” obejmuj'ca dzieje od stworzenia >wiata do 234 r. by=a
podstaw' dla wielu chronograficznych dzie= Wschodu i Zachodu. Znaczna
cz">: orygina=u Kroniki publikowana przez Adolfa Banera, Leipzig 1905,
na podst. Codex Matritensis Graecus 221 r. ]Encyclopaedia Britannica,
Cambridge, England 1910, t. 13, str. 519­–520\.
13\ Antiochus – imi" 13 kr[l[w grecko-syryjskich dynastii Seleucidae z Bli-
skiego Wschodu. Najbardziej znany Antiochus £ „Wielki” ]223–187 r. pne.\
kt[ry przechowywa= Hannibala i rozpocz'= wojn" z Rzymem ]Encyclopaedia
Britannica 1910\.
Antiochus ¡ “Soter” ]Zbawiciel\, syn Soleucusa – gen. Aleksandra Wielkiego,
za=o/yciel dynastii ur. 324 r. pne., zast'pi= ojca w 280 r. pne., zabity w bitwie
261 r. pne. ]American International Encyclopedia 1953, t. 1\.
Antiochus z Syracuse – grecki historyk /yj'cy ok. 420 r. pne., nic nie wiadomo
o jego /yciu prywatnym, z jego prac tylko fragmenty. Napisa= “Histori" Sy-
cylii” od czas[w najdawniejszych do 424 r. pne. ]u/yt' przez Thucylidesa\
i “Kolonizacj" Italii” ]Encyclopaedia Britannica, Cambridge, England 1910,
t. 2, str. 132\.
W literaturze 5500 zwyk=o zwa: si" aleksandryjsk'. W 1966 r. czechos=o-
wacki uczony P. Ratkos u>ci>li= /e aleksandryjsk' er" 5500 powinno zwa:
si" antiochsk' ]P. Ratkos – L* re d*antioche et l* re de constantinopole dans
quelques ouvrages vieux slaves, Byzantinoslavica, Praha, 1966, r. XXVII,
2, publikowana od 1929 r.\.
14\ Aleksander Wielki, syn Filipa Macedo<skiego i kr[lowej Olympias, ur.
w Pella 356 r. pne., ucze< Aristotlesa, zwyci"stwo pod Chaeronea 338
r., sukcesor ojca po zamachu w 336 r. pne., itd. ]American Int*l Encyclop.
1953, t. I\.
15\ Dionysius Exiguus ]ok. 475 do 550 r. ne.\ – scytyjski mnich, t=umacz z
greki na =acin", zsynchronizowa= er" Rzymu z chrze>cija<sk', szacuj'c,
/e Jezus urodzi= si" w 754 lata od za=o/enia Rzymu. Obecnie uwa/a si",
/e pope=ni= w tym b='d od 4 do 7 lat ]Collier*s Encyclopedia, London – N.Y.,
1977, t. 8, str. 239\.
Era chrze>cija<ska jest liczona od 1 stycznia, 4 roku 19-tej olimpiady i 753
roku od za=o/enia Rzymu. Og[lnie powinna zacz': si" od narodzenia Chry-
stusa, lecz wydarzenie to mia=o prawdopodobnie miejsce 4 lata wcze>niej
]American International Encyclopedia N.Y. 1953, t.4 has=o Christian Era\.
Dionysius “Ma=y” – scytyjski mnich, opat rzymskiego monasteru na pocz. VI
wieku, zm. 530 lub 545 w(g innych {r[de= autor oblicze< up=ywu czasu, jego
metoda nie by=a u/ywana a/ do VIII wieku. ]American Int*l Encyclopedia t.
5\. Patrz h. Scythia, Scytyjskie pochodzenie, w Skorowidzu nazw.
16\ Marzec pierwszym miesi'cem roku najstarszego kalendarza rzymskiego
]Encyclopedia of Religion and Ethics, London 1930, t. 10, str. 822\.
17\ W literaturze przyj"=o si" traktowa: 6472 jako 964, za> 6473 jako 965
rok ]5508 – styl konstantynopolski\. Zaznaczy: jednak nale/y, /e w tw[r-
czo>ci kronikarskiej okresu 1050–1160 przejawia= si" silny wp=yw starego
stylu bizantyjskiego 5505 i antichskiego 5500.
18\ Micha= £, syn Teodory ]b="dnie czasem Iriny\, imperator bizantyjski od
842 r. ]w wieku swoich 4 lat\, samodzielnie panuj'cy od 855 r. B='d& Micha=
synem Iriny znajduje si" w Nowogrodzkiej ¡ letopisi pisanej ok. 1235 do 1250
r., na jej podstawie wielu innych. Nowogrodzka ¡ pisana m.in. na podst.
Skazania o russkoj gramotie ]ten sam b='d we wst"pie do<\.
19\ Po=noe sobranie russkich letopisej, t. 2, str. 17 oraz przypisy 12–13.
20\ Oleg w=ada= od 883 do 913 r, Igor 913–945, Íwiatos=aw 945–972 r.,
Jaropo=k 972–979 r., W=adimir 979–1015 r., }Swiatopo=k Przekl"ty 1015–1019|,
Jaros=aw 1019–1054 ]ale przypisano mu 5 lat Swiatopo=ka – razem lat 40\.
Bazowa data ruskiego latopisania 6360 jest {le zrozumiana bo przyj"to za
852 ]5508\ i dzi"ki temu do dzi> s' spory co ona oznacza. 6360 oznacza
pocz'tek samodzielnego w=adania Micha=a 855 ]5505\. Od 6360 ]855%5505\
zacz"to odlicza: lata panuj'cych.
Wst"p by= rozbudowywany w ten spos[b, /e ka/da nast"pna warstwa
uzupe=nienia jest bli/ej pocz'tku, i pisana tam, gdzie latopis zaniesiono.
Zagadnienie pocz'tk[w latopisania jest problemem bardzo z=o/onym, opi-
sane w rozdziale pt. Kroniki.
Wszystkie te rozwa/ania ]od 5492 do 5508\ stoj' w wyra{nej sprzeczno>ci
z inn' teori', wg kt[rej od stworzenia >wiata do narodzenia Chrystusa
up=yn"=o nie 5.5 tys., lecz 4004 lata, a wg jeszcze innej 3760 lat. Wg teorii
5508, w 2244(42 lata od stworzenia >wiata, a od narodzenia Chrystusa
3264(66 wstecz nast'pi= Potop. Teoria 4004 wspomniana w “Discover” z
wrze>nia(September 1988, str 12, “Ignorance 101”. Wg teorii 3760, w roku
1749 od stworzenia >wiata nast'pi= Potop ]taka jest jego dok=adna data–u-
trzymuje Ko=akowski\ czyli w 2011 przed narodzeniem Chrystusa ]Leszek
Ko=akowski “Bajki r[/ne, opowie>ci biblijne, rozmowy z diab=em” wyd. przez
ANEX, Londyn 1987, “Bajka z mora=em”\.
1202 BIBLIA
w cz">ci Starego i Nowego Testamentu jest zbiorem tw[rczo>ci
szeregu os[b, a sama nazwa Testament – pomy=k' j"zykow'.
Poj"cie jednego Boga pochodzi ze staro/ytnego Egiptu. To stam-
t'd /ydzi zaczerpn"li pomys=. Obecnie ide" jego mo/na znale{: w
innych cywilizacjach, pod r[/nymi nazwami i o odmiennych przy-
miotach, ale ja pozostaj" przy /ydach, po po nich odziedziczyli>my
w niego wiar".
B[g – wed=ug tej teorii – upodoba= sobie nar[d Izraela, dawa= mu
rady, a nawet rz'dzi= ludem w zamierzch=ych czasach, ukazuj'c
swoje oblicze, w fizycznej formie.
W ten spos[b, /ydzi byli narodem wybranym przez Boga. I s' nim
do dzi> – {r[d=o wynios=o>ci i zadufania w swej wy/szo>ci ponad
okoliczne chamstwo – niecywilizowane szczepy, /yj'ce w poga<-
stwie i barbarzy<stwie – bez Boga.... Pogarda....
Tylko /ydzi, wierz'cy w Boga, mog' by: zbawieni, nar[d wybrany.
Nawet dzi>, wiedzeni tekstami Pisma, gdziekolwiek mo/na stan': w
zawody – /ydzi bior' udzia= i musz' wygra:. ?ydzi s' najlepsi; nie
ma lepszych ponad /yda. Choroba ta sta=a si" przyczyn' >mierci
milion[w ?yd[w, bo okoliczni wytworzyli dwie religie& chrze>cija<-
stwo i islam, w celu stawienia czo=a i zwalczania dyskryminuj'cego
ich judaizmu.
Staro/ytni Filistyni ]Philistines\, od nich to nazwa Palestyna ]Pa-
lestine\. Greckie philos – umi=owanie ]philosophy, philology\....
Hebr. p*lisztim ]bez kultury, posp[lstwo\ ˘ gr. Philistinoi, palaistinoi
˘ p[{no=ac. Philistini, l.mn.; Philistinus ˘ ang. Philistine ˘ germ.
Philister. Plemi" /yj'ce ok. 1200 lat B.C. w p=d.-zach. Palestynie.
Inne {rod=a podaj', /e Filistyni byli plemieniem semickim. P=yn"=a w nich
po cz">ci krew /ydowska, byli wi"c p[=-semickim.
Wiara chrze>cija<ska jest od=amem judaizmu, poprzez sekt" Es-
sen[w ]pobo/nych\, powsta=' ok. 150 roku BC., opieraj'c' si" po
trosze na Talmudzie i w='czaj'c' swe my>li o religii, zak=adaj'c, /e
B[g jest dla wszystkich ludzi, nie tylko ?yd[w. Zim' 1947 ch=opak
o imieniu Mohammed ed-Bin rzuci= kamieniem w g='b pieczary, po-
szed= za odg=osem i tak odkry= dzban z pierwszym zwojem pism,
znanych dzi> pod nazw' Zwoj[w znad Morza Martwego ]Dead See
Scrolls\. W 11 pieczarach w pobli/u Qumran, w latach 1952–1956
Francuz Ronald Guerin de Vaux ]ur. 1903.12.17, zm.1971.09.10\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
 SPRAWY RØ?NE
i jego zesp[= odnalaz= 800 manuskrypt[w w zapiecz"towanych,
glinianych amforach.
Tre>: zwoj[w dzieli si" na trzy cz">ci& hebrajsk' cz">: Biblii ]Stary
Testament\, literack' tw[rczo>: tego/ okresu, oraz przepisy regulu-
j'ce /ycie sekty.
Zapisy w manuskryptach zawiera=y wszystkie zasadnicze elementy
kt[re p[{niej widoczne by=y w religii Chrze>cija<skiej, i takie s' do
dzi>, w tym& op"tanie Ko<cem Íwiata, czysto>ci' cia=a i ducha ]rytu
-a= codziennej k'pieli – chrze>cija<ski chrzest\, czytania zwoj[w,
opowiadanie o zabitym proroku kt[ry o/y=, znanym Essenom pod
nazw' “Nauczyciela S=uszno>ci”. Rzecz by=a, klarownie, pierwowzo
-rem dla przysz=ej postaci Jezusa Chrystusa. Tak/e, wyznawcy
w='czyli elementy wiary indo-arja<skiego Zoroastrianizmu, jak
niebo i piek=o ]kt[rego nie ma w Starym Testamencie\, i wiar" w
batali" mi"dzy si=ami dobra i z=a, >wiat=a i nocy ]sami byli Synami
Íwiat=a\ – elementy kt[rych do dzi> klarownie wida: w wierzeniach
i praktykach zupe=nie poga<skich.
Przez to tre>: manuskrypt[w strze/ona by=a przez pierwsze lata,
sprawdzana, czy przypadkiem nie ma w nich czego>, co kompromi-
towa=oby obecnych wyznawc[w wiary, podwa/a=o jej za=o/enia.
Same za=o/enia wiary Essen[w ulega=y zmianom, dot'd, a/ sta=y
si" znane pod nazw' chrze>cija<stwa. Charakterystycznym by=a
ksi"ga Isajasza, kt[ra sta=a si" nast"pnie cz">ci' chrze>cija<skie-
go Starego Testamentu.
Ich wiara, /e Jah=eh jest Bogiem wszystkich ludzi, nie tylko /yd[w,
sta=a si" najwi"ksz' r[/nic' z g=[wnym nurtem Judaizmu i sami
?ydzi zwalczali sekt", na ile tylko mogli.
Judaizm, za kt[rym Chrze>cija<stwo, jest zlepkiem filozofii r[/nych
kult[w i idei, istniej'cych w staro/ytnym >wiecie przed z=o/eniem
Biblii, g=[wnie staro/ytnego Babilonu i Egiptu, w tym&
• Biblijne opowiadanie o Arce Noego i Potopie zaczerpni"te z opowia-
wiadania Sumer[w, z Epiku Gilgameszowi, ok. 2000 lat BC.
• Wiele praw Starego Testamentu zaczerpni"tych jest ze zbioru
Hammurabiego Sumer[w ]ok. 1750 BC.\, zw=aszcza charakterystyczne
„oko za oko”, wzi"te dos=ownie, wyraz w wyraz.
• Pomys= nieba i piek=a, oraz niebia<skiej bitwy pomi"dzy si=ami z=a i
dobra zaczerpni"ty z ira<skiej religii, utworzonej przez proroka Za-
rathustra. Jest to rzecz charakterystyczna Nowemu Testamentowi.
Kr[lowa podziemi, Hel, da=a nazw" ang. Hell ]piek=o\.
• Koncepcja jednego Boga utworzona przez egipskiego faraona
Ahenatona ]1350–1334 BC.\, kt[ry deklarowa=, /e jest tylko jeden
B[g – B[g S=o<ca. Bez w'tpliwo>ci, koncept sta= si" podstaw' dla
/ydowskiego monoteizmu, absorbowanym nast"pnie przez wiar"
chrze>cija<sk'.
• Pomys= /ycia pozagrobowego i zmartwychwstania zaczerpni"ty
z egipskiego kultu Ozyrysa, kt[ry da= podstaw" do mumifikacji.
• Bo/e Narodzenie i Wielkanoc s' poga<skimi >wi"tami, odpowiednio&
najd=u/sz' noc' i pocz'tkiem wiosny w Europie P[=nocnej. Choinka
-jode=ka i ros. Dziadek Mr[z, polski >w. Miko=aj, od ang. Santa Claus
]skr. Nicolaus\, dzieci adresuj' koperty& North Pole ]Biegun P[=noc-
ny\, klarownie wskazuj' na pochodzenie obrz"du z mro{nych stron.
Angielska nazwa Wielkanocy ]Easter\ po poga<skiej bogini p=od-
no>ci – Eoster, o symbolach jajka i kr[lika – do dzi> zachowanymi w
obrz"dzie >wi"ta.
?ydzi trzymali swe pisma w synagogach, a piewrotnie w tabernakel
]=ac. tabernaculum\ – sanktuarium w namiocie, podczas eksodusu
/yd[w z Egiptu. Helle<scy /ydzi z Aleksandrii w Egipcie przet=uma-
czyli Skrypt z j"zyka herbajskiego na j"zyk grecki, dopisuj'c cz">:
o Jezusie ]w j. greckim\ – novum, kt[rego /ydzi do dzi> nie uznaj'
]Nowego Testamentu nie ma w j. hebr.\ – tekst znany jako Septu-
agint, lub Grecka Wersja.1 ?ydzi nie mogli tego znie>:. Rocznice
>wi"tokradztwa obchodzili postem, modlitwami i poni/eniem – dzie<
w kt[rym Pismo zacz"to czyta: w „j"zyku heathen”.1, 4 Sta=o si" to
na ok. 130 lat przed Chrystusem.
“Helle<scy /ydzi z Aleksandrii” brzmi jak kompilacja niezale/nych wnios-
k[w – zbyt wiele ostrych r[/nic w tak kr[tkim uj"ciu, i chyba tak jest.
Z Konstantynopola, gdzie Biblia ujrza=a >wiat=o, znacznie bli/ej do Syrii,
Armenii, i Got[w w delcie Dunaju; wi"cej w dalszej cz">ci.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
Zwi'zek /yd[w z Bogiem okre>lany by= Przymierzem. Gdy Grecy
przet=umaczyli >wi"te teksty na j"zyk grecki, dopisuj'c cz">: o Je-
zusie ]novum\ – nazwali Nowym Przymierzem. Oryginalne teksty,
w j. hebrajskim, zosta=y – automatycznie – Starym ]Przymierzem\.
W j. greckim przymierze zwie si" “diatheke”, mia=o dwa znaczenia
i by=o na r[wni u/ywane do umowy, przymierza, zwi'zku, jak i do
ostatniej woli, czyli testamentu.1 Nast"pni wi"c t=umacze, t=umacz'c
z j. greckiego – pope=nili b='d, t=umacz'c “diatheke” na Nowy i Stary
Testament....
]Stare\ Przymierze by=o zwi'zkiem Boga z ?ydami, a
Nowe Przymierze – zwi'zkiem Jezusa z rodem ludzkim.1
Lecz dzi"ki pomy=ce t=umaczy, mamy dzi> Stary i Nowy Testament.
Gdy religia /ydowska by=a przymierzem Boga-Ojca z narodem
/ydowskim ]nar[d wybrany przez Boga\, to chrze>cija<ska by=a
Nowym Przymierzem – Boga ]Jezusa Chrystusa\ z ras' ludzk'.1
?ydzi nie uznaj' Nowego Testamentu ]z kilku przyczyn, nie ma w nim nic
z bosko>ci\, a chrze>cijanie, po roz=amie, rzadko obecnie id' do Starego i
bocz' si" na ?yd[w, za uparto>: w odrzucaniu naszego Jezusa Chrystusa.
Najch"tniej omin"liby Stary, gdyby mo/na by=o, gdyby oba dzie=a nie zwi'-
zane by=y logicznie nazw' ]je/eli jest Nowy, to musia= by: i Stary...\. Stary jest
zaledwie t=em do Nowego. Sw' wiar" skupiaj' na Jezusie Chrystusie, na nim
g=[wnie zasadza si" idea zbawienia i zmartwychwstania i na jego naukach.
Jest nauczycielem i cudotw[rc' jednocze>nie, pomostem do /ycia wiecz-
nego. Nie ulega najmniejszej w'tpliwo>ci /e chrze>cija<stwo jest odnog' lub
ga="zi' judaizmu – religii wytworzonej na swoje potrzeby – ludu Izraela.
Helleni dokonali roz=amu w /ydowskiej wierze, t=umacz'c Pismo Íwi"te,
dopisuj'c now' cz">: ]o Chrystusie\, a nast"pnie rozbudowuj'c Nowe Przy-
mierze z jednej Ewangelii ]Marka\ do 4-ch, dopisuj'c jej dwie, wzbogacone
wersje, w 2–3 wieki po Chrystusie. P[{niej dopisano czwart' – Jana i zw'c
ca=o>: Bibli' ]ksi"gami ¯ gr. biblia ^ zbi[r, kolekcja pism\.
Gdy Izraelici posiadaj' Pismo ]hebr.\, Chrze>cijanie ]gr.\ id' za Pismem
]Starym\ i Nowym Testamentem ]Stary ledwie /e toleruj'\. Biblia zatem
sk=ada si" z dw[ch Pism, Starego i Nowego Przymierza.5
Stare Przymierze, zgodnie z /ydowsk' tradycj', zosta=o z=o/one
z wielu pism, przez Ezr", /yj'cego ok. 450 lat przed Chrystusem,
z wyj'tkiem kilku pism, w tym samego Ezry, Malachi i Nehemiaha.
Inne zosta=y tak/e w='czone, ju/ po jego >mierci.6
Ewidentnie, podaje encyklopedia1, hebrajska Biblia na 100 lat przed
Chrystusem zawiera=a te same ksi"gi, kt[re mo/emy znale{: w
Starym Testamencie naszej angielskiej wersji. Wg helle<skich lub
greckich /yd[w, kt[rzy w='czyli Apocryph", zbi[r zasad ]kanon\ nie
by= zamkni"ty a/ do 130 roku przed Chrystusem, a nawet p[{niej.1
Najwcze>niejsz' i najbardziej znan' wersj' Starego Testamentu
jest Septuagint, lub greckie t=umaczenie, wykonane przez aleksan-
dryjskich Grek[w, uko<czone na 130 lat przed Chrystusem ]r[/ne
cz">ci by=y dokonane w r[/nym czasie\.1 Wersja ta by=a adoptowana
przez pierwszy ko>ci[= chrze>cijan i przez /yd[w tak/e.1
Syryjska wersja, zwana Peszyto ]Peshito15\, wykonana na pocz'tku
drugiego wieku po Chrystusie, znana jest ze swej wierno>ci.1
Wersja Koptyk[w ]the Coptic version\ zosta=a wykonana z greckiej
wersji manuskryptu w trzecim, lub czwartym wieku po Chrystusie.1
Od siebie mog" doda:, /e koptyccy chrze>cijanie istniej' do dzi>
w Egipcie, mordowani przez wiernych islamu.
Gotycka wersja, przez Ulfilasa,17 wykonana zosta=a z Septuagint w
czwartym wieku, lecz zaledwie niekt[re jej fragmenty wymar=y.1
Najbardziej wa/n', =aci<sk' wersj' jest Vulgate ]wsp[ln-y(a\,
wykonan' przez Jeromieja, cz">ciowo bazuj'ca na oryginalnej
hebrajskiej, uko<czona w 405 roku po Chrystusie.1
Jeromiej obj'= t=umaczeniem Stary i Nowy Testament, w='czaj'c
Apocryph". Jego wersja sta=a si" standardow' wersj' Ko>cio=a
Rzymsko-Katolickiego w wiekach >rednich i tak jest do dzisiaj.1
Nowy Testament, z=o/ony z 27 ksi'g, zosta= uznany jako Pismo w
363 roku, przez rad" miasta Laodicea.7 Pierwszymi wyznawcami
chrze>cija<stwa byli sami /ydzi, kt[rzy trzymali ksi"gi Starego Tes-
tamentu w swych ko>cio=ach, na r[wni z /ydami w synagogach,
czytaj'c od czasu do czasu Ewangelie i episto=y z Nowego Testa-
 SPRAWY RØ?NE
mentu, poucza encyklopedia.1 Nie by=y one szybko akceptowane,
lecz stopniowe czytanie i og[lna zgoda uczyni=y 27 ksi'g Nowym
Testamentem od 363 roku.1
Od roku 1356 do 1611 dokonano kilkunastu przek=ad[w na j"zyk angielski
i niemiecki, t=umacze< kt[rych tu nie b"d" wylicza=, bo jest to w'tek ubocz-
ny, wykraczaj'cy przy tym znacznie okres formowania si" dzie=a, przek=ady
przy tym bazuj'ce na Vulgate ]dziele ju/ istniej'cym, jego ci'g dalszy\,
dokonywane przez pojedy<cze osoby, lub zespo=y znawc[w.
Bli/sze dane na ten temat mo/na znale{: w encyklopedii.1
Mi"dzy wyga>ni"ciem tekst[w Starego Przymierza a Nowym,
istnieje luka oko=o 150 lat, podaje to samo {r[d=o,1 a wed=ug mnie
tych lat by=o ze 300. W tym czasie /ydowski duch nie zagin'=, ci'g-
nie dalej, /ydzi nie odetchn"li – wydawali prace nosz'ce intymny
zwi'zek z rasow' histori' i jej duchem.1
Ale prace te nigdy nie stosowa=y >ci>lejszej, /ydowskiej wynios=o>-
ci. Jedn' z przyczyn, by: mo/e, jest, /e pisane by=y w j. greckim.1
Hellenistyczni lub aleksandryjscy /ydzi, mniej przestrzegaj'cy /y-
dowskich zasad, w='czyli p[{niejsze pisma, tworz'c co dzisiaj znane
jest jako Apocrypha,8 na kt[rch bazowa= Ko>ci[= Rzymski.1
Apocrypha zosta=a odrzucona przez dwa Ko>cio=y& Protestant[w i Refor-
matorski, kt[re posz=y za >cis=ym, /ydowskim prawem lub kanonem, chocia/
w tym czasie Apocrypha by=a w='czona w r[/ne wydania Biblii od d=ugiego
ju/ czasu. Ojcowie greccy, jak r[wnie/ Augustyn – podaje encyklopedia –
wydaje si", widzieli r[/nic" mi"dzy nimi, lecz drobn', pomi"dzy pisaniem
apokryf' a akceptowanym Pismem. Rada Trentu nada=a im pozycj" r[wno>ci,
z kanonicznymi pismami Starego Testamentu.1
Apocrypha, lub niekanoniczne ksi"gi, w liczbie 14, w='czone s' do Septu-
agint, czytane s' jako cz">ci Pisma Íwi"tego przez wszystkich /yd[w poza
Palestyn'. By=y akceptowane przez pierwszych chrze>cijan, przet=umaczone
przez Jeromieja jako +aci<ska Biblia, Wsp[lna ]Vulgate\ i do dzi> s' uwa/a-
ne przez Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki jako biblijne.1
Ko>cio=y protestanckie ograniczaj' Stary Testament do 39 ksi'g, oryginal-
nie pisanych po hebrajsku. S=owo Apocrypha w odniesieniu do tych ksi'g,
u/ywane jest jedynie przez protestanckich pisarzy.1
Na pocz'tku by=a jedna Ewangelia – Marka. Na jej podstawie
powsta=y dwie inne, znane dzi> jako Mateusza i +ukasza.
W ko<cu napisano Ewangeli" Jana.
Taki jest wynik moich docieka<, opartych na kr[tkiej statystyce
liczbowej; dane w tej kwestii poni/ej, za chwil".
2 Marek ]j. grecki\
12 5 tys. /yd[w – zbyt wielu by=o ukrzy/owanych, by zwr[ci: szczeg[ln' uwag"
➛
➛
5 Mateusz ➛ +ukasz 9 Jan
]j. hebr.\ ]j. grecki\ ]j. grecki\
14
Ewangelia Marka jest najbardziej bezpo>rednia i prymitywna w swej
formie.1 Na jej podstawie powsta=a Ewangelia Mateusza – pisana
oryginalnie w j"zyku hebrajskim, a na podstawie Ewangelii Mate-
usza napisano Ewangeli" +ukasza, podpieraj'c si" przy tym nieco
Ewangeli' Marka.
Ewangelia Mateusza by=a pierwotnie pisana przez /yda, w j"zyku
Aram[w – wsp[lnym j"zykiem palesty<skich /yd[w.1
Wszystkie trzy Ewangelie& Marka, Mateusza i +ukasza znane s' w
j. angielskim pod nazw' “synoptic Gospels” ]zbie/nych ze sob'\.1
Ich autor ]lub autorzy\ znali jednocze>nie j"zyk hebrajski i grecki – by
przechodzi: z greckiego na hebrajski i z powrotem na grecki&
Marek ]gr.\ ˘ Mateusz ]hebr.\ ˘ +ukasz ]gr.\.
I tak, je/eli za=o/y:, /e historia kt[r' zawieraj' w sobie, dzieli si"
na sekcje, w 42 wypadkach wszystkie trzy narracje id' w zgodzie;
12 dodatkowych wypadk[w istnieje pomi"dzy Ewangeliami Marka i
Mateusza, oraz 14 dodatkowych pomi"dzy Ewangeliami Mateusza
i +ukasza1 ]za ka/dym nast"pnym razem kopiowania wzbogaca=a
si" liczba zbie/nych narracji\. Pomi"dzy Ewangeli' Marka i +ukasza
istnieje zaledwie 5 dodatkowych1 ]Marek {r[d=em pomocniczym
przy pisaniu Ewangelii +ukasza\.
Kto>, kto pisa= Ewangeli" +ukasza ]w j. greckim\ musia= zna: na tyle biegle
j. hebrajski ]Ew. Mateusza\, /e wola= z niego t=umaczy:, z Ew. Mateusza,
podpieraj'c si" zaledwie innym greckim {r[d=em ]Ew. Marka\, ni/ bazowa:
na Ew. Marka ]j. gr.\, podpieraj'c si" Ew. Mateusza ]hebr,\, a wi"c odwrotnie.
Pisz'c w j. greckim – lepiej opiera: si" bowiem na pracy w tym/e samym j"zyku.
Taka kolejno>: powstania dzie= uniemo/liwi=a ich rozwik=anie.
Rysowano np. trzy wymienione, synoptyczne Ewangelie w jednym
rz"dzie, a Ewangeli" Jana jako nadrz"dn' – osobne {r[d=o. Trzy
podobne sobie mia=y mie: wsp[lne {r[d=o, dzisiaj nieznane.
Do powy/szego musz" doda:, /e dwie narracje s' szczeg[lne
Ewangelii Marka, 5 – Ew. Mateusza i 9 – Ew. +ukasza.1
Ewangelia Jana ma zaledwie kilka zgodno>ci z powy/szymi1 ]czyt.
niemal wszystko jest szczeg[lne\.... Tylko jedno wyja>nienie mo/e
zadowoli:, utrzymywali autorzy encyklopedii, /e Jan, pisz'c jako
ostatni, widzia= inne Ewangelie i celowo wstrzyma= si" od pisania
na nowo, co by=o ju/ wystarczaj'co opisane.1
Jan nie umia= pisa:, ka/dy z aposto=[w by= niepi>mienny podaje
sama Biblia. Jego dalecy nast"pcy umieli, ale wniosek jest prawid-
=owy, /e Ewangelia Jana by=a pisana najp[{niej.
Wersje by=y wzbogacane o wyobra/enia ich autor[w, gdy >wiad-
kowie wydarze< dawno ju/ wymarli ]...\, w ponad 200 lat po Jezusie.
Na skutek nie trzeba d=ugo czeka:.
Autor Nowego Testamentu Biblii zna= wy>mienicie topografi" Pale-
styny, ale /y= w setki lat po Jezusie, to pewne. I tak, np. Galilea9 jest
obszarem barank[w, pas'cych si" na zboczach wzniesie<, wed=ug
tekstu Biblii, gdy w rzeczywisto>ci by=a zurbanizowana – miastem,
wykazuj' wykopaliska.2 W Nowym Testamencie Biblii nie ma te/ ani
s=owa o Sepphoris – mie>cie odleg=ym o godzin" drogi od Nazaretu
]3,5 mili, ok. 6 km\, b"d'cym metropoli' w tych stronach w czasach
Chrystusa.2 W dodatku Maria – matka Jezusa – mia=a stamt'd
pochodzi:.2 Sepphoris zosta=o za=o/. 70 lat p.n.e., odbudowane
na 4 lata p.n.e.2 Nie ma te/ wzmianki o Qumran nad M. Martwym,
kt[rego mieszka<c[w wymordowali Rzymianie w 68 r. n.e., tj. ju/ po
>mierci Jezusa. W latach 300–350 A.D., gdy pisano Bibli", miejsce
to by=o ruin', a pami"ci >ladu po nich nie zosta=o.
Jezus sko<czy= tragicznie na krzy/u, a jego dzieje zosta=y spisane
na emigracji, poza Palestyn'. Przy tym, tradycja, je/eli taka istnia=a
w Galilei,9 by=a sprzeczna z o>wieconymi g=owami, maj'cymi dobr'
perspektyw" wydarze<. Do dzi> bowiem ?ydzi nie chc' uzna: Jezusa jako
syna Boga – traktuj' go jako zwyk=ego >miertelnika. Odrzucaj', w zwi'zku
z tym, ca=y Nowy Testament, z dalszymi tego konsekwencjami, w postaci
zbawienia przez Jezusa Chrystusa – g=[wn' ide" chrze>cija<stwa.
Nale/y przy tym pami"ta:, /e w latach Jezusa, Rzymianie ukrzy/owali 8
na jedn' osob", chocia/by najbardziej niewinn'. Nic dziwnego, /e tak rok
jego urodzin, jak i >mierci omal nie zatar=y si" i do dzi> nie s' pewne... dla
znawc[w.
W tej sytuacji, dzie=o powsta=e na emigracji, w postaci ewnangelii, mia=o
wyj'tkowo trudne zadanie – w'skie {r[d=a, tak pisane jak i dost"p do tradycji
ustnej, przy dezaprobacie g=[w izraelskich. Prosto m[wi'c, by=o w ca=o>ci
autorstwa jednej osoby, lub ich kilku, stowarzyszonych ze sob' w etniczny
spos[b ]pochodzeniem, religi'\ lub rodzinnie – poprzez zwi'zki krwi; mo/e
wszystko to po trosze. Aposto=owie zbiegli z Palestyny po >mierci Jezusa
]Pawe= z Tarsus pisa= p[{niej listy do Koryntian, w Grecji; zapewne za
po>rednictwem sekretarza\, i byli to ich dalecy nast"pcy.
Tarsus – staro/ytne miasto w Azji Mniejszej, nad Morzem Ír[dziemnym ]d=. geogr.
34° 58*, szer. geogr. 35° 22*, 40km na wsch. od Adana, ok. 140 km na p=n. od Cypru.
W dziesi'tki lat po aposto=ach, m[g= istnie: pierwowz[r dzie=a – dzia=al-
no>: Jezusa w zarysie, dla cel[w nauczania – pierwowz[r, po kt[rym dzi>
wzmianki nigdzie nie ma.
Nie mog" oby: si" my>li, /e przy pisaniu tekstu Nowego Testamentu, w 2
wieki po Chrystusie, jego autor tak/e napisa= dwa Listy Paw=a do Koryntian,
kt[re za='czy= na ko<cu dzie=a, dla podparcia jego autentyczno>ci, /e ma
bliski zwi'zek z aposto=ami. Zdawa= sobie spraw", /e z up=ywem czasu listy
te stan' si" coraz bardziej wiarygodne. Aposto=owie, jak wiadomo, pisa: nie
umieli. Pawe= m[g= jedynie dyktowa: je skrybie, mog=o i tak i by:.
I jak na emigrant[w przysta=o, dzie=o zawiera w sobie odcie< re-
wan/u na >wiat=ych Izraela. Tolerowali Cesarstwo Rzymskie; osz-
cz"dzili Pi=ata,16 uderzaj'c w pych" duchowie<stwa /ydowskiego
– {r[d=o swej niedoli, obarczaj'c je win' za ukrzy/owanie Jezusa.
Bo nie Cesarstwo by=o celem zmian, lecz religia.
Dopiero gdy sekta wzros=a w si=" i wyznawcy Jezusa wr[cili do Galilei – spi-
sali co mo/na by=o, okraszaj'c jego /ywot licznymi cudami, w ok. 2 wieki po
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
 SPRAWY RØ?NE
jego >mierci, z dalszymi tego konsekwencjami.... Tak powsta= tekst pierwszej
ewangelii kt[r' dzi> znamy i dlatego dzieje jej s' tak bajeczne. Zmieni=a
si" te/ nieco ubranizacja Palestyny w mi"dzyczasie.... I tak powsta=a idea
pielgrzymek do Ziemi Íwi"tej... powrot[w pokole< do ojczyzny.
Autor zna= przy tym grecki dramat – potwierdzenie /e byli to Grecy, nawet
nie greccy /ydzi ]wi"cej w dalszej cz">ci\. Nie mog" oprze: si" wra/eniu,
/e Nowy Testament ma niejako akty, jak w sztuce teatralnej, np. droga krzy-
/owa Jezusa – podzia= na stacje krzy/owe, z opisem ka/dej sceny.
B='d
Kr[l Herod mia= wyda: rozkaz wymordowania wszystkich noworodk[w,
gdy dowiedzia= si" o narodzinach nowego kr[la. Przypiszemy mu jeszcze
jedn' zbrodni". Problem w tym, /e Herod zmar= na 4 lata przed narodzina-
mi Jezusa i przysz=o w tysi'c lat p[{niej nanosi: poprawki do istniej'cego
w[wczas kalendarza – systemu odliczania lat od Jezusa Chrystusa. Ale
w czasach sk=adania Nowego Testamentu w ca=o>:, tj. w trzy wieki po
Chrystusie, 4 lata nie by=y istotn' wielko>ci', by zwi'za: jego narodziny
z okrutnym kr[lem. Utworzono wi"c opowiadanie, jak to dzieci'tko Jezus
cudem unikn"=o >mierci. ?e Jezus narodzi= si" w czasach kr[la Heroda
przyj"to nast"pnie za pewnik. Dzi>, w>r[d wiernych, nie ma nic bardziej
pewnego ponad ten “fakt”, /adna inna historia nie jest bardziej popularna,
zwi'zana z jego narodzinami, opr[cz trzech m"drc[w, zamienionych na
kr[l[w, w"druj'cych w pojedynk"....
Taki jest poziom my>lowy i faktograficzny Nowego Przymierza.
?ydowski kronikarz Flavius Josephus vel. Joseph ben Matthias ]ur. 37
A.D., zm. 100$\ kt[ry nie lubi= Heroda i kt[ry po>wi"ci= mu 40 rozdzia=[w,
utrwalaj'c ka/de wa/niejsze wydarzenie z jego /ycia – nie wspomnia= o
rzekomej masakrze. W sprawie Jezusa, w pracy pt. Wojny ?ydowskie,
opublikowanej 90 roku AD., wspomina o ma=ej sekcie ?yd[w utrzymuj'cej
i>: za mesjaszem, zwanym Jezus, lecz wzmianka jest kr[tka i mimochodem.
Rok narodzin Jezusa Chrystusa
A kim by= Jezus za /ycia i po >mierci, jak wielkim$ Daty i miejsce
jego urodzenia na to wskazuj'. By= synem Boga, lecz omal nie
znikn'= z horyzontu ludzkiej pami"ci.
Jak to by=o mo/liwe$ Ot[/, Rzymianie ukrzy/owali 8 tysi"cy ?yd[w w tym
okresie, od ok. 30 lat przed jego narodzinami do ok. 100 lat po nim; Jezus nie
by= pierwszym ani ostatnim z nich. Dlaczego wi"c mia= by: szczeg[lnym$
Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z okresu 90-ciu lat po jego narodzeniu.
Dlaczego, skoro by= wielkim$ Dzi> odliczamy czas od jego narodzenia, lecz
zosta= on ustalony dopiero w VI wieku, tj. w ponad 500 lat jego >mierci.
Od czasu narodzenia Chrystusa odliczamy lata. Dzi> znawcy pow-
szechnie uwa/aj', /e Jezus urodzi= si" o 4 do 7-miu lat wcze>niej,
skoro urodzi= si" za czas[w kr[la Heroda, ten za> zmar= na 4 lata
przed dat', przyj"t' dzi> za pocz'tek naszego kalendarza. Zapew-
ne obecnie uda=o si" ustali:, w kt[rym roku zmar= Herod wed=ug
kalendarza rzymskiego i znaj'c jego relacj" do kalendarza obecnie
stosowanego, uda=o si" przej>: na nasz i wy=apa: pomy=k" kilku lat.
Wed=ug mej wiedzy, przyj"ty system odniesienia jest prawid=owy,
za> historia z Herodem – legend', jeszcze jedn' ]˚Herod nr 1680\.
Nie by=o kr[la Heroda, Herod kr[lem nie by=... z jakiej to dynastii$
Urodzi= si" za czas[w panowania kr[la Heroda, czy te/ nie – nikt z tego
powodu nie b"dzie przesuwa= kalendarza o kilka lat, bo jest to rzecz
bez znaczenia. Kiedy wi"c Jezus urodzi= si" – data nie jest pewna.
Kiedy te/ zmar= – podobnie. Miejsce poch[wku – nieznane.
Jeszcze Piotr mia= naucza: swych wiernych, /e /ywcem wejd' do
nieba,10 na wz[r Jezusa Chrystusa,11 gdy uwierz' w niego, /e Ko-
niec Íwiata jest tu/-tu/, za rogiem. Jak wiadomo, wszyscy oni zmarli
zwyk=' >mierci', naturaln'. Do dzi> tej nutki nie brakuje Chrze>ci-
janom, o Czasach Ostatecznych w kt[rych /yjemy.
Relikwie po Jezusie
S=ynny Ca=un Tury<ski – narzuta kt[r' owini"to krwawi'cego Je-
zusa, powsta=a w latach 1290–1360, z 1350 wg analizy w"glowej z
1988.X.15 wyk. przez University of Arizona, USA; prawdop. pochodzi
z p=d. Turcji,12 wg innych danych. Wierni s'dz' /e autentyk.
Zwraca uwag" nieproporcjonalnie mniejsza g=owa w stosunku do
ca=ego cia=a, a twarz jest portretem, tj. rysy twarzy w doskona=ych
propocjach ]gdyby twarz by=a owini"ta ca=unem, po rozwini"ciu
wizerunek by=by inny, zniekszta=cony, jak o rozwini"ciu globusa\.
Resztki >w. Krzy/a odnalezione w 1492 roku s' >redniow. podr[bk',
fa=szerstwem krzy/owc[w, wg naukowc[w. Watykan odm[wi= pod-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
dania go analizie w"glowej. W zamian powo=a= komisj" do ustale-
nia drogi szcz'tk[w. Sam >w. Krzy/ mia= by: odnaleziony w 326 r. A.D.,
w Jerozolimie, przez 80-letni' Helen", matk" Konstantyna ]od kt[rego
Konstantynopol\, po 3-letniej jej pielgrzymce z Rzymu do Ziemi Íwi"tej.
Poziome rami" >w. Krzy/a mia=o by: podzielone na trzy cz">ci, zachowane
w Jerozolimie, Konstantynopolu, i Rzymie. Szcz'tek z Jerozolimy utracony
zosta= 3 lipca 1187, po przegranej przez krzy/owc[w bitwie z muzu=manami,
k(Hattin nad jez. Galilea ]>w. Krzy/ nie pom[g= im wygra: bitwy\. Szcz'tek
z Konstantynopola utracony w VIII wieku, tak/e w bitwie.... Zachowa= si"
jedynie w Rzymie, ukryty za freskiem, w pude=ku z orzecha w=oskiego,
gdzie odnaleziono go w 1492. Napis wyryty rylcem w trzech j"zykach,
od g[ry ku do=owi& hebrajski, grecki i =aci<ski. Grecki i =aci<ski od prawej
strony ku lewej, hebrajskim sposobem, sugeruj'cy, /e ryty przez ?yda.
Ot[/, je/eli zna= pismo, to i jego kierunek – pierwsza rzecz rzucaj'ca si" w
oczy. I trudno przez to o tym zapomnie:.... Napis g=osi=& Iesvs Nazarinvs...,
Jezus z Nazaretu, kr[l ?yd[w; liternictwem okresu Pi=ata. Napis hebrajski
cz">ciowo widoczny.
Ciekawe, /e informacja o relikwiach po Jezusie w Konstantynopolu zacho-
wa=a si" w Powie>ci wrem. let, pod rokiem 6420 ]912\& sznur Chrystusa,
wieniec, gwo{dzie, p=aszcz purpurowy.
B="d[w ci'g dalszy
Biblia w cz">ci Nowego Testamentu zawiera kilkadziesi't faktograficznych
b="d[w, >wiadcz'cych, /e nie tylko nie pisali j' ?ydzi, ale /e pisana by=a z
dala od Palestyny i w ponad 200 lat po Chrystusie. Dlatego inn' strategi'
Ko>cio=a Rzymsko-Katolickiego jest, by jak najwcze>niej zaznajomi: m=o-
dzie/ z Bibli', zanim posi'dzie ona jak'kolwiek inn' wiedz".
Przy tym, olbrzymia wi"kszo>: narodu nie zetknie si" p[{niej z histori'
Izraela i okolicznych lud[w, w czasach Chrystusa, a wiadomo>ci z Biblii
pozostan'.... Czytaj& to – co spo=ecze<stwo najcz">ciej wie o Palestynie
chrystusowego okresu – z Biblii pochodzi, wypaczony obraz....
Inn' strategi' Ko>cio=a jest eksploatacja pod>wiadomo>ci ludzkiej, itp.
Jakiekolwiek losy Jezusa Chrystusa nie by=y, jego nast"pcy – najwyra{niej
– postanowili poprawi: je poprzez kosmetyczne zmiany, do tego stopnia,
/e ca=o>: ich >mia=o mo/na okre>li: Wielk' Mistyfikacj', ='cznie z rzekomym
zmartwychwtaniem.
Sam proces Jezusa zawiera od 14 do 27 kontradykcji z /ydowskim prawem.
W tym& trwa= noc', w prywatnym mieszkaniu kap=ana, podczas Paschy, w
okoliczno>ciach wykluczaj'cych quorum 23-ch. Nie by=o >wiadk[w obrony,
skazanie i egzekucja nast'pi=y tego samego dnia, a kara – ukrzy/owanie
– nie by=o stosowne dla czynu – blasfemii, czyli nie ukazywania szacunku
dla Boga, aktu obra/ania Boga, grzesznego przemawiania pod adresem
>wi"to>ci; p[{no=ac. blasphemare, >redniow. ang. blasfeme.
Wi"kszych k=opot[w nastr"czaj' studia j"zykowe, bo w j. aramejskim ]Aram\
Barabasz by= synem Boga ]bar Abba\ i prawdop. samym Jezusem Chrystu-
sem.... Pi=at mia= wypu>ci: Barabasza z wi"zienia, by w jego miejsce osadzi:
Chrystusa. Przy tym, zwyczaj wypuszczania jednego wi"{nia podczas ka/dej
Paschy znany jest tylko Biblii – nie by=o takiego zwyczaju w Palestynie. Pi=at
zado>:uczyni= /'daniom ?yd[w, gdy wiadomo z historycznych {r[de=, /e
prawdziwy Pi=at nienawidzi= ich i by= wobec nich okrutny, co spowodowa=o jego
odwo=anie. Biblia donosi, /e Pi=at chcia= uwolni: Jezusa, lecz nie m[g=.
Kto rz'dzi= Jude', Pi=at czy ?ydzi$ Blasfemia nie kwalifikowa=a si" do kary
>mierci, podobnie jak i dw[ch =otr[w, wisz'cych obok Jezusa, za kradzie-
/e.... Nie by=o kary >mierci za blasfemi", ani za kradzie/e.
Najwi"kszym problemem jest sam Barabasz, bo ?ydzi w miejsce Boga u-
/ywali Ojca. W j"zyku Aram[w “ojciec” brzmi “abba”, a syn Ojca ]Boga\ brzmi
“bar Abba”, co doprowadzi=o t=umaczy, po wiekach do imienia Barabasza....
Jezus, syn Boga, w j. Aram[w brzmi “Jeszu bar-Abba.” Ciekawe, /e Ewan-
gelie wymieniaj', „...zwany by= Barabaszem.” Co to znaczy$ ?e tak/e by=
synem Boga$ Jakie by=o jego imi"$ By odpowiedzie: na pytanie, musimy
p[j>: do tekst[w Mateusza z IV w. Podane jest w nim jego imi"& Jesous
Barabbas, w j. staro/. greckim. Grecy nie zrobili nic, poza transliteracj'
aramskiego “Jeszu bar-Abba” na co>, co ju/ znamy& Jezus, syn Boga. S=owo
Jezus nast"pnie opuszczono, przy dalszych przepisywaniach, pozosta=o
przezywano go Barabaszem....
Wiara w Jezusa mo/e by: wiar' w Barabasza....
Metoda kija i marchewki – Jezus, za karmienie narodu marchewk', dosta=
po grzbiecie kijem. W scenie /ydowskiego t=umu z Pi=atem, t=um obstaje,
by wypu>ci: z=oczy<c" Barabasza, ukrzy/owa: natomiast Jezusa – nauczy-
ciela, kt[ry uzdrawia= chorych i przywraca= wzrok, wbrew najprostszej logice.
„Ukrzy/uj go, ukrzy/uj.” – domaga si". Takie stanowisko musi ruszy: naj
-bardziej t"py umys=, niskiego lotu i zakodowa: w pod>wiadomo>ci, /e z
?ydami co> jest {le, bo i na takich Nowy Testament jest obliczony. Przy tym
Pi=at o>wiadcza& „Umywam r"ce, wy jeste>cie odpowiedzialni za niewinn'
krew, nie ja#”, a ?ydzi o>wiadczaj', /e „Krew jego ]Jezusa\ ma spa>: na
 SPRAWY RØ?NE
nas i na nasze dzieci...” ]Mateusz 27&25\.
Jezus m[g= by: zatrzymany przez Rzymian, przes=uchany przez Pi=ata i wy-
puszczony. Sami ?ydzi mogli si" za nim wstawi: ]ten biblijny t=um – rzekomo
– domagaj'cy si" jego ukrzy/owania, a wypuszczenia Barabasza...\.
Bardziej prawdop. jest, /e Pi=at – nienawidz'cy ?yd[w – skaza= Jezusa na
>mier:, wbrew pro>bom t=umu i by wzmocni: wra/enie – wyrok ]ukrzy/o-
wania\ wykonano tak, by wisia= poprzez wielkie /ydowskie >wi"to. Lecz po
wiekach uczyniono z Jezusa narz"dzie odwetu, nagonki na ?yd[w i wszyst-
kie okoliczno>ci zasadniczo zmieniono, dostosowuj'c je do celu. Dzi> /adna
wersja nie mo/e by: wiarygodna, np. jego /ydowski proces ]Mat. 26&62÷64\
jest parafraz' procesu rzymskiego, przed Pi=atem ]Marek 14&4÷5, 2\. Historia
jego ukrzy/owania przez ?yd[w jest lapsusem – mistyfikacj', by dokucza:
?ydom za to, za co ?ydzi dokuczali Grekom – odwet. ?ydzi, m.in. nie krzy-
/owali swoich, lecz kamieniowali, by=a okre>lona procedura ]czas na pro-
ces, >wiadkowie, adwokaci, wykonanie wyroku nie wchodz'ce w konflikt z
nadchodz'cym >wi"tem, Rzymianie nie wtr'cali si", itp.\. Jezus rozmawia=
z /ydowskim kap=anem w j"zyku Aram[w. Kap=an, zadaj'c pytanie, czy Je-
zus jest synem Boga, nie m[g= u/y: tego s=owa ]Jah=eh\. ?ydzi nie mogli
u/ywa: tego s=owa, a ich najwy/szy kap=an u/ywa= raz do roku, w czasie
najwi"kszego >wi"ta. ?ydzi u/ywali wi"c zast"pczych s=[w& Adonai, Eloah,
Najwy/szy, Pan, Ojciec. O tym wszystkim nie wiedz' autorzy Nowego Tes-
tamentu. Rzymianom, aresztuj'cym Jezusa, ka/' prowadzi: go do ?yd[w
]Rzymianie na us=ugach ?yd[w\.... Dlatego twierdz", /e Nowy Testament nie
by= w Palestynie pisany, tym bardziej nie przez ?yd[w – ba><, na rozgarni"cie
i wyobra{ni" dzieci. Przy aresztowaniu Jezusa, Piotr zaoferowa= op[r – doby=
miecza, ci'= nim tak, /e ucho obci'= /o=nierzowi... w he=mie ]Ew. Jana\.
By doda: smaku autentyczno>ci... Spr[buj ucho obci': mieczem, bez
he=mu.... Polot i fantazja pisz'cych.... Biblia jest jak ludzie kt[rzy j' pi-
sali, a wierni – jak Biblia, ludzi prostych i my>li kr[tkiej, st'd metoda kija i
marchewki& za dobro – nagroda, za z=e – kara. Nauka mi=o>ci do Jezusa
jest nauk' nienawi>ci do ?yd[w, kt[rzy, na kartach Biblii, wydali wyrok na
Jezusa – >mier: na krzy/u.
Cesarz Augustus mia= opodatkowa: >wiat – wg autor[w Biblii – i /e podatki
by=y wprowadzone za Cyreniusa, gdy by= rz'dc' Syrii ]+uk. 2&1÷2\. Augus-
tus nigdy nie wyda= takiego dekretu.
Caius Julius C≤sar Octavius Augustus, ur. 63 B.C., zm. A.D. 14.
W czasach narodzenia Chrystusa Cyrenius nie by= rz'dc' Syrii, a/ do ok.
10 roku po >mierci Heroda.
Je/eli Jezus narodzi= si" w judeiskim Betlejem – jak utrzymuje Mateusz – za
kr[la Heroda, J[zef – mieszkaniec Judei lub Galilei, nie m[g= by: opodatko
-wany przez Augustusa w /adnym wypadku, bo /adna z wymienionych
prowicji nie wchodzi=a w sk=ad rzymskiej Syrii w tym czasie. Obydwie
prowincje wchodzi=y w sk=ad ksi"stwa Heroda, nie opodatkowanego przez
Rzymian. Cyrenius Quirinius zarz'dzi= spis w Palestynie w ok. 10 lat po
>mierci Heroda.
Kogut mia= zapia: 3 razy w Jerozolimie, gdy w mie>cie tym utrzymywanie
kogut[w by=o zabronione. ?ydowski kap=an zadawa= Jezusowi pytania, gdy
– wg /ydowskiego prawa – Sanherdin nie m[g= zadawa: pyta< wi"{niowi.
Zgodnie z 3-ma zbie/nymi Ewangeliami ]zgodnymi ze sob'\, Jezus nie
mia= adwokata – by=o to przeciw /ydowskiemu prawu. Jego proces trwa=
tylko kilka godzin, gdy /ydowskie prawo wymaga=o conajmniej dwa dni&
jeden dzie< dla strony oskar/enia i jeden dla obrony. Zbie/ne powiadaj', /e
proces mia= miejsce w przeddzie< sabatu, gdy proces o kar" >mierci nigdy
nie mia= miejsca w pi'tek.
Autorzy Biblii mieli te/ raczej lu{ny zwi'zek z ?ydami i ich kultur', poza tym,
pisali z dala od Palestyny. I jak kilkakrotnie uprzednio zaznaczy=em, pisali
te/ po wiekach od >mierci Chrystusa. Dzi> ludzie pisz' ksi'/ki, wk=adaj'c
w usta bohater[w s=owa nigdy przez nikogo nie wypowiedziane i kiedy>
by=o podobnie. Dzi> zaprz'taj' nimi umys=y wsp[=czesnych – kiedy> by=o
podobnie. Nowy Testament jest powie>ci'.
B="dy w nim wskazuj', kiedy by= pisany, gdzie i przez kogo.
KIM BYLI AUTORZY BIBLII, KIEDY I GDZIE PISALI$
Najbardziej wyszukany wypadek nienawi>ci ukryty jest, perfidnie, w mi=o>ci.
Kochaj Jezusa# Je/eli kochasz Jezusa – to nienawidzisz pod>wiadomie
?yd[w, kt[rzy – rzekomo – mieli spowodowa: jego >mier:.
Nast"pnym krokiem do zyskania pomys=owi popularno>ci – tylko poprzez
jego >mier: mo/esz by: zbawiony, /y: wiecznie i szcz">liwie, w niebie, gdy
inni zostan' spaleni w piekle, ci, kt[rzy nie uwierzyli, b'd{ tylko zw'tpili.
Jest wprost zabawne, /e umys= sprzed 1700 lat, gdy Biblia ujrza=a >wiat=o
w postaci dzi> nam znanej, /e umys= ten g[ruje nad naszymi, XX w., /e
do=y ludzkie nie potrafi' przejrze:, kto pisa= Pismo Íwi"te, jakiej >wi"to>ci
te osoby by=y.
Po b="dach w niej zawartych – pisana w 2–3 wieki po Chrystusie, w Bi-
zantium& 1. przez ludzi kt[rzy znali /ydowsk' kultur" i histori" z ksi'/ki,
a opis l'du – z pielgrzymek, 2. kolebka wiary na obszarze obecnej Turcji, do
Armenii i Syrii w=. ]Turcy przybyli w tysi'c lat po Chrystusie, i opanowali ten l'd;
nie od rzeczy, w tym rejonie mia=y miejsce pierwsze sobory\, 3. przez
Grek[w ]w j. greckim pierwsza Biblia, i nazwa jej z j. greckiego wzi"ta\,
4. w rejonie gdzie kwitn"=o pi>miennictwo ]jak wiemy, Konstantynopol pro-
wadzi= i kopiowa= ksi"gi do czasu swego upadku w maju 1453\. Tylko K.
spe=nia te warunki. Niew'tpliwie, byli to niezwykle przebiegli ludzie, nawet
na standard naszych czas[w. Postanowili zem>ci: si" w spos[b, na kt[ry
ich tylko by=o sta:, w perfidny ]nienawi>: ukryli za fasad' mi=o>ci\.
Perfidii ci'g dalszy& „Ciesz si" i raduj, bo Jezus umar= za ciebie, b"dziesz wi"c
zbawiony.” Niczyja >mier: cieszy: mnie nie b"dzie, tym bardziej m"cze<ska,
niewinnego cz=owieka. Czy nie =adnie g=osi: jest, /e Jezus zmartwychwsta=,
gdy zosta= stracony i cia=o przepad=o po nim bez >ladu$
Tatian ]ur. ok. 120 –†172\, autor dw[ch dzie=& Oratio ad Gr≤cos i Diatessaron,
w drugim zdaje si" potwierdza: istnienie 4-ch ewangelii ok. 150 A.D., lecz
by=y to zapewne pierwowzory, w szcz'tkowej formie w stosunku do znanych
dzi> tre>ci. Tatian – zwolennik Chrystusa – nie wierzy= w jego bosko>:.
?yciorys Tatiana wskazuje na Bizantium– urodzony w Assyrii, przebywa= w
Rzymie, po czym wr[ci= do Mezopotamii }przez B.| gdzie naucza= “herezji”.
Pod=e pomys=y trzymaj' si" pod=ych ludzi
Gdy komuni>ci doszli do w=adzy w Rosji, 1917(18, poprzez obalenie caratu
w drodze krwawego przewrotu, kogo utrzymali u w=adzy, szanuj'cych prawo
obywateli$ Znakomita wi"kszo>: bohater[w rewolucji by=a kryminalistami,
w='czaj'c W. I. Lenina, kt[ry wyda= wyrok >mierci na cara, a nast"pnie
zaciera= >lady za sob', ka/'c zniszczy: ta>m" telegrafu ]dow[d na swe
przest"pstwo\. Je/eli mia= racj", kogo si" obawia=$ Historia pokaza=a, /e w
komunistycznym systemie pomniki by=y budowane z=oczy<com.
Podobnie z Bibli'. Jezus by= klasy autor[w Biblii, nie inaczej. O rodzaju jego
osobowo>ci wiemy zaledwie z kilku napomkni": i z rodziny w kt[rej si" uro-
dzi=. Lecz autorzy Biblii systematycznie wymazali wszystkie wskaz[wki, kim
on by=, i wype=nili czyste strony opowiadaniem, kt[re chcieli widzie:. Znaj'c,
kim autorzy Biblii byli, ich metody i intencje – mo/emy za=o/y: jakiej osobo-
wo>ci by= Jezus, na ile >wi"tym, jak kim by= Lenin – znaj'c komunist[w...
Jezus nie pracowa= ]...\, nigdy nie ima= si" pracy. W"drowa= ze sw' grup',
aposto=owie nawet zbierali dla niego po/ywienie. Dlatego te/, by= wzgl"dnie
wypocz"ty, m[g= modli: si" p[{n' noc' ]np. Ostatnia Wieczerza\ – potwier-
dzenie jego pozycji w grupie i spo=eczno>ci.
Jezus urodzi= si" z pozama=/<skiego zwi'zku, poza wsi', w stajni. Jak cz"sto
zdarza si" w takiej sytuacji – ch=opcy wychowywani poza ciep=em rodziny
– by= bardziej kruchy, za=amywa= si" i zdobywa= si" na akty gwa=towno>ci
]wyp"dzi= kupc[w ze >wi'tyni, wywracaj'c ich kramy\, pr[buj'c zwr[ci:
uwag" na siebie i utrzyma: prymat w grupie, jak ojciec chrzestny w mafii.
Znamy lider[w z innych wsp[=czesnych nam grup religijnych. Niekt[rzy z
nich sko<czyli w wi"zieniu, w p=omieniach, lub dowiedli swych wyznawc[w
do samob[jstwa. I tak&
• w wi"zieniu& Charlie Mason, z Los Angeles, 1969; jego grupa zamordowa-
=a 9 os[b, w='czaj'c aktork" Sharon Tate, w zaawansowanej ci'/y, no-
/em; Mason utrzymywa=, /e jest Jezusem Chrystusem...
LeBaron – lider Mormon[w, Utah, 1980, LeBaron poleci= zg=adzi: dw[ch
jego braci, 3 /ony i c[rk" kt[ra postraszy=a, /e go wyda.
• w p=omieniach& David Koresh z Waco w Teksasie, 1993; Koresh wystrzela=
wszystkie dzieci z posesji na minuty przed wybuchem ognia, z automa-
tycznej broni, seri' strza=[w; zgin"=o 86 cz=onk[w kultu w tym 24 dzieci,
• do samob[jstwa& Marshal Applewhite, Rancho Santa Fe w Kaliforni, ma-
rzec 1997 ]37 ofiar\; James Jones, Jamestown w Gujanie, listop. 1978
]913 ofiar\.
Obawa o podejrzenie....
Podczas procesu, Jezus milcza=. Naprawd"$ Odpowiedzia= jedynie na py-
tanie, czy jest synem Boga. Z “syna Boga” autorzy Biblii uczynili g=[wny po-
w[d do jego ukrzy/owania. Blasfemia nie by=a karana kar' >mierci. Wi"cej,
wiele powszechnie szanowanych os[b tak okre>lano. C[/ wi"c si" sta=o$
Najbardziej prawdopodobnym jest, Jezus by= oskar/ony o jaki> niechlubny
czyn, i – w tych okoliczno>ciach – by=o to retoryczne pytanie Pi=ata& a czy
ty jeste> synem Boga$ Pytanie zadane z nadziej', /e Jezus zaprzeczy, pod
wp=ywem poczucia winy i skruchy. Ale Jezus potwierdzi=....
Jezus waha= si" przez chwil", i gdy potwierdzi= ]„Ty to powiedzia=e>.”\, Pi=at
roze{li= si".... Pi=at sta= si" nast"pnie /ydowskimi s"dziami, w parafrazie
procesu Jezusa, gdy przysz=o im powt[rzy: proces. Autorzy oszcz"dzili
Pi=ata ]prawy z niego cz=owiek\; o nagonk" na ?yd[w tu chodzi=o....
O pokazanie jak ?ydzi bardzo s' przewrotni... do ostateczno>ci.
Uczynili wi"c natychmiastow' powt[rk" procesu, w ten sam pi'tek, na godziny
przed sabatem..., o kar" >mierci..., te same pytania i te same odpowiedzi. To
/ydowscy s"dziowie roze{lili si" na Jezusa, /e jest synem Boga, nie Pi=at
]gdyby Pi=at roze{li= si", to nie by=oby potrzeby /ydowskiego procesu...
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
 SPRAWY RØ?NE
reakcja Pi=ata uleg=a wi"c korekcie, z my>l' o powt[rce s'du\.
M'drzy autorzy Biblii, kt[rzy uchytrzyli dzisiejsze umys=y, wymazali wszystkie
dialogi procesu, w='czaj'c o co Jezus by= oskar/ony, w obawie, /e mog-
=oby to wzbudzi: podejrzenie ]by: mo/e, Rzymianie mieli racj"\, zostawiaj'c
jedynie retoryczne pytanie jako motyw do egzekucji. My>leli, /e miejsce to
jest dostatecznie niewinne dla Jezusa, /e w tym miejscu uchytrz' wiernych
tak/e. Nikt nie b"dzie inaczej interpretowa=. W ten spos[b retoryczne pytanie
przetrwa=o chytrych, bo by=o nieszkodliwe, na pierwszy rzut oka – jedyne
z procesu Jezusa.
W ten spos[b, fragment ten – niezamierzenie – przechytrzy= chytrych auto-
r[w, przedzierzgn'= si" w tek>cie Biblii a/ do naszych czas[w.
Jezus zosta= ukrzy/owany pomi"dzy dwoma =otrami. To ciekawe, /e w pol-
skiej wersji Biblii u/yto s=owa =otr – terminu og[lnego dla z=oczy<c[w ]nie
wiadomo o co tu dok=adnie chodzi\, bo w wersji angielskiej jest dok=adnie
– z=odziei ]thieves\, dobrych z=odziei, skoro z Jezusem wisieli....
Je/eli absolutnie niewinny cz=owiek zosta=by ukrzy/owany pomi"dzy kry-
minalistami z prawdziwego zdarzenia – zbyt wielki kontrast winy. To mo/e
wzbudzi: podejrzenie.... wi"c autorzy Biblii pomniejszyli win" towarzyszy
Jezusa, na krzy/u – dow[d /e tekst w tym miejscu zosta= przerobiony i praw-
dop. pozosta=e, z celem na my>li, przez chytre jednostki, kt[re pami"ta=y o
wszystkim, prawie.... Pami"tali o wszystkim, lecz ich umys= zawi[d=, bo byli
kr[tkiej my>li. Nie wiedzieli, /e nie by=o kary >mierci za kradzie/e....
Byli kr[tkiej my>li, to pewne, st'd kr[tkie opisu cud[w Jezusa. Dzi> nawet
najbardziej t"pi wyznawcy wiary zastanawiaj' si", w jaki spos[b by=y one
mo/liwe. Prawda$
Podejrzenie.... Czy Jezus by= >wi"ty$ W'tpi" w to, dlatego stoj" z daleka
zar[wno od ci"/kich kryminalist[w, jak i od wyj'tkowo >wi"tych, w rodzaju
Jezusa Chrystusa – religijnych lider[w z g="bokiej przesz=o>ci, kt[rych nikt
przy /yciu nie mo/e przypomnie: sobie, jakimi oni na prawd" byli.
S'dz", /e mam pow[d do takiej opinii.
Przy tym, mam na uwadze religijnych lider[w obecnej doby.... i /e Jezus
m[g= by: Barbaszem... jak wskazuje znaczenie j"zykowe “bar Abba”.
Zako<czenie
Wiara w Boga jest wiar' w cz=owieka. Gdyby B[g istnia= – ko>cio=y nie by=yby
potrzebne, i kler; nie by=oby z=oczy<c[w i kataklizm[w na Ziemi.
Najwi"kszy wk=ad Ko>cio=a Rzym.-Katol. do naszej cywilizacji& wprowadzenie
prawid=owego, >cis=ego kalendarza – jest niebiblijnej natury.
Biblia w cz">ci Nowego Testamentu, jej idea zbawienia poprzez >mier: i
wiar" w Jezusa Chrystusa, jest >wiadectwem, jak daleko znali ludzk' natur"
jej autorzy, w pierwszych wiekach po Chrystusie& wp=yw naszej pod>wiado-
mo>ci na podj"te decyzje ]bij z=ego ?yda\; /e – w zem>cie – postawi: na
ludzkie do=y ]z pos=ug' do wi"{ni[w i skazanych\; wynagrodzi: im sowicie
obietnic' /ycia wiecznego z cia=em; /e ruch powinien mie: charakter religijny
]nie polityczny, ekonomiczny lub kulturalny, bo religijny z nich najbardziej
trwa=y\; /e forma zeznania czterech naocznych >wiadk[w b"dzie pomocna
]4 Ewangelie\; /e g=upcy zawsze si" znajd'; wci'gn': w ruch kobiety ]ma-
cierzy<stwo – dzieci'tko Jezus; ich sk=onno>ci do misterium – tajemnica
wiary\; ukochanie naszego cia=a ]/e jeste>my sk=onni zrobi: wiele, za szans"
zmartwychwstania z nim w /ycie wieczne, nie zapomnimy przez to nigdy o
>w. Krzy/u – pomo>cie\, itp.
Problem Biblii jest poniek'd trudny i emocjonalny, bo ludziom trudno wy-
t=umaczy:, /e byli w b="dzie, wierz'c w co> przez ca=e swe /ycie, przy tym
– od wielu pokole<, gdy utworzona jest ju/ tradycja i szereg obrz"d[w z ni'
zwi'zanych. Tak/e, /e duchowie<stwo manipuluje ludzkimi opiniami poprzez
pod>wiadomo>: – kap=ani, uwa/aj'cy si" omal za p[= >wi"tych.
Za=o/yli organizacj" ko>cieln', z hierarchi' godno>ci ]tytu=[w\ i podzia=em
administracyjnym kraju. W przesz=o>ci prze>ladowali ludzi, kt[rzy mieli racj",
lecz ich pogl'dy by=y sprzeczne ze stanowiskiem Ko>cio=a, np. Galileusza
]ur. 18 lutego 1564 w Pizie, zm. 1642\. Innych zakazali czyta:, np. Koper-
nika, a gdy prawdy sta=y si" dla wszystkich oczywiste – przez wieki zbywali
milczeniem, nie przyznaj'c si" do pomy=ki.
Urz'dzali polowania na czarownice, palili odst"pc[w na stosach, mordowali
innowierc[w w imi" Boga – r[wnie >wi"ci....
Nowa wiara, oparta na Biblii, wykorzeni=a star', poga<sk', a sama okaza=a
si" niewiele lepsza we wskazaniu celu /ycia i pokazaniu prawdy o >wiecie
nas otaczaj'cym; o /yciu pozagrobowym jeszcze mniej.
Przypisy
1. American International Encyclopedia, New York 1953, has=o Bible.
2. Mysteries of the Bible, wielogodzinny program w odcinkach – serial, w j.
angielskim, w tym cz">: Philistines. Tak/e& Jesus, the Complete Story,
The Quest for the True Cross.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
3. Najstarsze egzepmlarze Nowego Testamentu s' nast"puj'ce&
1. Manuskrypt z Synaju, odkryty w 1844 przez Tischendorfa
na terenie zakonu Mount Sinai ]G[ra Synaj\, przypisany po=. IV w.,
2. Maruskrypt Watyka<ski, w Rzymie, z podobn' dat' pisania,
3. Manuskrypt Aleksandryjski, w brytyjskim muzeum, przypisanym
po=owie V wieku ]patriarcha Konstantynopola podarowa= go 1628 r.
Charlesowi ¡, podaj'c, /e otrzyma= go z Egiptu, st'd nazwa\.
Ka/dy z manuskrypt[w zawiera tak/e Septuagint –
greck' wersj" Starego Testamentu w zasadniczej cz">ci.
Ad. 1. Tischendorf odnalaz= manuskrypt w 1859 roku, dowiaduj" si" z
innego miejsca, pod has=em Codex, na terenie zakonu Íw. Katarzyny,
na G[rze Synaj. Obecnie manuskrypt znajduje si" w Brytyjskim Muzeum
]British Museum\. Pisany na wyprawionej sk[rze owczej,
w 4-ch kolumnach, unicznym lub unikatowym pismem, u/ywanym
od I-go do X-go wieku. Stary Testament jest uszkodzony, ale Nowy w
ca=o>ci, s=owa w nim nie brakuje. Publikowany w facsimile.
Ad. 2. Codex Vaticanus – grecki tekst Starego i Nowego Testamentu,
przechowywany w Watyka<skiej Bibliotece, w Rzymie, st'd nazwa. Bra-
kuje w nim zasadniczej cz">ci Genesis Starego Testamentu, wszystkich
list[w pastoralnych oraz Rewelacji Nowego Testamentu. Publikowany w
facsimile w 1868 r.
Ad. 3. Codex Alexandrinus, manuskrypt w Brytyjskim Muzeum, zawiera
Greck' Bibli"& Stary testament wg Septuagint, listy Klementa – biskupa
Rzymu, Mateusz w cz">ciach, Jan tak/e jak i drugi list do Koryntian.
Pisany na wyprawionej sk[rze owczej, unicznym pismem.
Codex Bezae, wy/ej nie wymieniony, VI w., w j. greckim i =aci<skim,
znajduje si" w Cambridge, England., wg The Concise Columbia Encyc-
lopedia, 1995.
4. Grupa lub osoby nie uznaj'ce Boga Judaizmu; nienawr[ceni;
niereligijni, niecywilizowani, lub nieo>wieceni. W j. pol. bezbo/ni.
Staroang. h≤then ˘ >redniowieczny ang. hethen. Na podstawie
The American Heritage Dictionary of English Language, 1992.
Grecy pope=nili >wi"tokradztwo – t=umacz'c Pismo z j. hebr. na j. gr.
5. Stary Testament dany ?ydom, podzielony jest na trzy klasy&
1. Prawo, zawieraj'ce Panteteuch, lub 5 ksi'g Moj/esza,
2. Prorok[w& Joszua, S"dziowie, Samuel, Kr[lowie, Izajasz, Jeremiah,
Ezekiel i 12 pomniejszych prorok[w.
3. Kethubim, lub Hagiographa ]>wi"te pisma\, sk=ad. si" z 3-ch cz">ci&
pierwsza cz">: zawiera Psalmy, Przys=owia i Ksi"g" Joba,
druga zawiera& Ruth, Lamenty, Ecclesiastes, Esther i Pie>< Salomona,
trzecia cz">:& Daniel, Ezra, Nehemiah, oraz Kroniki cz. ¡ i ™.
Ksi"gi te, grupy trzeciej, wygas=y w j"zyku hebrajskim, inni odrzucili je,
utrzymuj'c /e s' podrobione, bo znane s' jedynie w j. gr. i =ac.
Nowy Testament ]Nowe Przymierze\ jest zbiorem 27 odr[/niaj'cych
si" pism; w tym& historycznych – 5, dydaktycznych – 21 i prorok[w – 1.
6. Ezra /y= ok. 450 lat przed Chrystusem. Po jego >mierci w='czono list"
12 wielkich ksi"/y ]Nehemiah\ ko<cz'cej si" na panowaniu Juddy /yj'cym
330 lat przed Chrystusem. Niekt[re cz">ci Daniela odnosz' si" do wy-
darze< maj'cych miejsce na 165 lat przed Chrystusem.
Psalm 74, kt[ry, niew'tpliwie, odnosi si" do strasznego prze>ladowania
?yd[w przez Syryjczyk[w, na 170 lat przed Chrystusem.
EI ]Ezra ˘ Izrael$\.
7. Laodicea – staro/ytna nazwa kilku miejsc w Azji Mniejszej. Jedn' z
nich jest zwane dzisiaj Eski Hissar ]Stary Zamek\, po=o/ony 120 mil
]ok. 200 km\ ESE. od mjsc. Smyrna, znane jako jedno z siedmiu prymi-
tywnych, chrze>cija<skich ko>cio=[w w Azji.
Inne, znane jest dzisiaj jako Latakia. Wg American Int*l Encyclopedia.
8. Apocrypha – dowiaduj" si" z innego miejsca – obejmowa=a kilka biografii
Jezusa i jego >wi"tej rodziny, pisanych w drugim, trzecim i czwartym wieku
przez nieznanych autor[w, znana by=a tak/e jako Ewangelie Apokryficzne.
Nie mia=y one historycznego, ani te/ doktrynalnego znaczenia, ani te/
/adnego innego. Tytu=y najbardziej znanych&
Ewangelia Jakuba, Ewangelia J[zefa stolarza, Ewangelia Tomasza,
Ewangelia Nikodema, Akty Pi=ata i jego List do Tyberiusza, itd.
Apocrypha ¯ gr. apokryphos ]ukryty, obskurny\ ¯ apo ]hen, na uboczu,
poza\ % kryptein ]ukryty\.
Jakie> pisma, anedgdoty, itp., w'tpliwej autentyczno>ci lub autorstwa.
Apocryphal ]j. ang.\ – w'tpliwe autorstwo lub autentyczno>:,
– nie prawdziwy, podrobiony.
14 ksi'g Septuagintu kt[re odrzuci= judaizm i kt[re to traktowane s'
przez prostestant[w jako nie kanoniczne; 11 z nich zosta=o w pe=ni
zaakceptowanych przez Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki.
 SPRAWY RØ?NE
9. Galilea, w czasach Jezusa Chrystusa prowincja Palestyny najbardziej
wysuni"ta na p[=noc. Ograniczona ze wschodu rzek' Jordan, od po=.
Samari', od zach. Morzem Ír[dziemnym i Fenicj', od p=n. Syri' i G[rami
Liba<skimi. By=a kolebk' chrze>cija<stwa, z miastami Nazareth, Cana,
Capernaum, Nain i innymi miejscami zwi'zanymi blisko z Jezusem Chry-
stusem. Mieszka<cy tych stron, w wi"kszo>ci biedni rybacy, z powodu
ich ignorancji i prostackich manier, byli pogardzani przez ?yd[w. Z tego
te/ powodu, pierwszych chrze>cijan zwali Galileuszami.
Wg American Intl. Encyclopedia, has=o Galiea ]Galilee\.
10. Wzbicie si" w niebiosa z cia=em jest niemo/liwe, o czym nie wiedzia=
antyczny cz=owiek. Krew wytrys=aby wszystkimi otworami ]brak atmosfery\,
po czym zamarz=a w przestrzeni kosmicznej ]niskie temperatury\.
11. Chrystus ¯ gr. christos ]namaszczony\. +ac. inungere ]in – na,
ungere – smarowa:; nama>ci: podczas ceremonii, czyni'c >wi"tym, lub 1204 WIARA POGA˜SKIEJ LITWY I POGAN
konsekracji na wysokie stanowisko\ ˘ starofranc. enoindre ˘ >redniow.
ang. anointen ˘ ang. anoint. ]wg Am. Int*l Encyclopedia i s=ownik[w
Webstera, wymienionych pod odno>nikiem 13\.
gr. Christos ˘ =ac. Christus ˘ >redniow. ang. Crist.
I.H.S. ¯ Jesus hominum salvator – Jezus Zbawicielem cz=owieka.
Pierwotnie by=y skr[tem gr. Jezus, sta=y si" nast"pnie pocz'tkiem 3-ch
s=[w w j. =ac. ]wg American Intl. Encyclopedia, has=o abbreviations\
=ac. Iesus, gr. Iesous, nie doszuka=em si" imienia Jezus z liter' H;
gr. HS.
Musia=aby to by: forma ]zapisu\ bardzo stara, by: mo/e, hebrajskie przy
tym brzmienie ]yoshua\.
12. Turk[w w[wczas praktycznie tam nie by=o. Rozpoczynali w tym czasie
sw' ekspansj" ]Imperium Othmana vel Osmana 1288–1326\.
13. • Webster*s Ninth New Collegiate Dictionary; A Merriam-Webster Inc.,
Publishers; Springfield, Massachusetts, USA, 1991, 1566 stron, blisko
160 tys. hase= i 200 tys. definicji.
• Webster*s New World Dictionary of the American Language, Second Col-
lege Edition; William Collins % World Publishing Co., Inc., 1976, Cleveland, Rostowie ba=wan Weles lub Wo=os – b[g byd=a rogatego ˚Rostow\.
Ohio; 1656 stron; wydawcy nie podaj' liczby hase= – ok. 150.000.
• Webster*s New World Dictionary of the American Language, Second
College Edition; William Collins % World Publishing Co., Inc., 1968, New
York ∑ Cleveland, Ohio; 1656 stron; wydawcy nie podaj' liczby hase=.
Tak/e& Webster*s New World Dictionary of the American Language, College
Edition, Cleveland and New York, 1957, 1702 strony, 142 tys. hase=.
14. J"zyk Aram[w ]staro/. Syria i g[rna Mezopotamia\, znany od IX w.
B.C., u/ywany p[{niej szeroko w handlu i zarz'dzaniu w p=d.-zach.
Azji, adoptowany przez r[/ne inne plemiona, w='czaj'c ?yd[w, po ich
wygnaniu z Babilonu.13
15. Peshito lub Peshitto – prosta, prawdziwa,
a wed=ug niekt[rych – wyja>niona.
16. Pi=at, Pontius – sz[sty rzymski prokurator, podaje Am. Int*l Enc. i dalej&
Zast'pi= Valeriusa Gratusa 26 A.D. Nic nie wiadomo o jego pierwszych
latach. By= ograniczonym, apolitycznym rz'dc'. Na samym pocz'tku
doprowadzi= do wstrz'su pomi"dzy ?ydami Jerozolimy.
Gdy Jezusa kap=ani skazali na >mier:, kt[rzy nie mieli w=adzy wykonaw-
czej – zaprowadzono go do Pi=ata, na egzekucj". Spe=niaj'c /'dania
/yd[w, rzymski zarz'dca wyda= polecenie egzekucji, ale zezwoli= J[zefowi
z Arimathea na zabranie cia=a i spalenie.
Pi=at zosta= usuni"ty ze stanowiska 36 A.D. przez Vitelliusa – perfekta
Syrii i – zgodnie z tradycj' – wygnany przez Kaligul" ]Caligula\ do Wiednia
]Vienne\, gdzie zmar=, lub pope=ni= samob[jstwo, podaje American Int*l
Encyclopedia 1953.
Wiednia w[wczas nie by=o.
Judasz tak/e mia= powiesi: si" wkr[tce.... S' to /yczenia pobo/nych ludzi,
kt[rzy s'dz', /e wszyscy znaczniejsi, kt[rzy wzi"li udzia= w ukrzy/owaniu
Jezusa, powiesili si" – sumienie ich ruszy=o, kara spotka=a.
1992, Aug 17, Mon. Workers building a water park near Jerusalem two
years ago were startled when the ground suddenly gave way, revealing
a burial cave dating back to the first century A.D. More startling still was
last week*s announcement by Israeli archeologists that the tomb could
contain the bones of Caiaphas. The remains were found in one of 12
ornate ossuaries.
Reported in the Biblical Archeology Review by Hershel Shanks. U.S.
News ∑ World Report, August 24, 1992, p. 16.
17. Ulifas, Ulphilas, Wulfilas – biskup Got[w w M≥sii. Ur. 311,
konsekrowany biskupem 341 przez Eusebiusa z Nikodemii, prawdop. w
Antiochii, zmar= w Konstantynopolu 381.
Przet=umaczy= wi"kszo>: Biblii na gotycki ]m≥zo-gotycki\, u/ywaj'c greki
z Septuagintu dla Starego Testamentu, a innej greki dla Nowego. Tylko
niekt[re fragmenty jego t=umacze< zachowa=y si", w='czaj'c znaczn'
cz">: 4-tej Ewangelii i te s' najwy/szej j"zykowej warto>ci.
W za='czniku pt. Biblia wykorzysta=em kilka uwag z opublikowanej w USA
History and Myth, autorstwa Davida Donniniego, w sieci Internetu.
Autor nie jest ?ydem, zaznaczy=. Ja te/ nim nie jestem.
Zaczerpni"te uwagi znalaz=y si" w sekcji, w kt[rej Donnini zwr[ci= uwag",
/e Barabasz ]bar Abba – syn Boga\ by= Jezusem ]syn Boga tak/e\ i jego
nieprawdopodobnym dialogu z Sheradinem; tak/e – Donnini pisa= o lapsu-
sach Biblii w zestawieniu z prawem i zwyczajami w staro/ytnym Izraelu.
W 1997 odkryto, /e Morze Czarne zalane zosta=o 7,5 tys. lat temu i m[g=by to by: [w
historyczny Potop, w Biblii opisany.
B[stwa litewskie; pisarze XIX wieku wyliczali ich mn[stwo.
Maciej Stryjkowski 1582 ]poz. lit. 1085\ odnotowa= 10 bog[w w grupie
„litewskich, /modzkich, sambijskich, =otewskich i pruskich.”, wyliczy= za>
blisko 20-tu. Mindowg uznawa= oko=o 5-ciu, z Ipatiewskiej ltpsi&
• pod rokiem 1252& Nonadej, Teljavel, Diwerikz ]Deverikz\ i Medein
– b[g zaj"czy; 0001-02-817
• pod rokiem 1258& Andaj i Dwiriz; 0001-02-839
Bogowie i b[stwa wg Macieja Stryjkowskiego&
Prokorimos – najwi"kszy b[g; Ruguczis – b[g kwa>nych i kis=ych potraw;
Ziemiennik – b[g ziemny; Semi dewos – co czeladzi' rz'dzi=; Lituwanis –
b[g deszczu; Chauriari – b[g koni; Sotwaros – b[g r[/nego byd=a; Upinis
pewos – b[g rzek; Bublios – b[g miodu i pszcz[=; Dzidzis lado – wielki
b[g; Gulbi dziewos – strzeg'cy ka/dego cz=owieka z osobna; Goniglis
dziewos – pasterski b[g le>ny; Swieczpunscynis – rz'dz'cy kurami, g">mi
i kaczkami; Kielu dziewos – b[g podr[/nych; Puschajtis – b[g ziemny,
mieszkaj'cy w bzie.
W Kijowie, na wzg[rzu sta= pos'/ek Peruna ]wspomniany pod r. 6453\, a w
Chrzest Rusi r. 988, w Rostowie – dat" og[lnie przyj"to za chrzest ca=ej Rusi,
bo W=odzimierz “Wielki” †1015 ochrzci= si" w[wczas i Moskw" za=o/ono
1156 kt[ra sta=a si" stolic' Ksi"stwa, a nast"pnie Pa<stwa Rosyjskiego,
lecz do Kijowa nowa wiara zapewne zawita=a wcze>niej.
W obu wypadkach, krzewiciele wiary prawos=awnej napotkali znaczny op[r
pogan. Ok. 1050, z Kijowa przep"dzono “aposto=[w” wiary chrze>cija<skiej
– zamieszkali obok, w wykopanej pieczarze, nad brzegiem Dniepru – od tej
pieczary ˚Peçerskij monastyr. W Rostowie za> pos'/ek Wo=osa sta= do
ko<ca XI wieku. Powie>: wrem let wylicza& Perun, Chors, Da/bog, Stribog,
Simirag=, Mokosz – Wo=dodimir kijowski ...postawi kumiry na cho=mu....
W apokryfie z XII w., pt. Cho/denie bogorodicy po mukam ]po m"kam\
wymienieni s'& Trojan, Chors, Weles, Perun.
W Polsce, chrzest 966 mia= symboliczne znaczenie, podobnie jak i w Litwie
1387. W Polsce nazwa Íwiatowida zachowa=a si" – pos'/ka o czterech
twarzach, skierowanych w 4 strony >wiata, ka/da twarz w inn' ]stron"\.
W=. Czapli<ski, 1985, wymienia Swaro/yca – prawdop. b[g s=o<ca i ognia,
dodaj'c, /e „Poza tym czczono gaje, g[ry, potoki.”
Bo/ka zb[/ – Kurcho – czcili Prusacy jak i na Podlasiu i wzd=u/ ziem Bugu.
Ze zwyczaj[w ju/ nie religijnych, sprzecznych z chrze>cija<skimi w kt[rych
m.in. >lubne obrz"dy – poganie zawierali ma=/e<stwa spontanicznie, lub
poprzez aran/acj".
Spontanicznie – w czasie urz'dzanych igrzysk po siedliskach, ta<c[w
i zabaw, lub ch=opcy upatrywali sobie i nast"pnie porywali dziewcz"ta.
Miewali /on po dwie lub trzy. Niekt[re ze zwyczaj[w dochowa=y si" do
naszych czas[w, w formie szcz'tkowej, widocznej w czasie wiejskich
zabaw tanecznych, wesel, zapust[w, Wielkanocy ]smingus–dyngus\, itp.
A gdy kto umar=, sprawiano mu obch[d pogrzebowy, k=adziono zmar=ego
na stos drew, palono, i zebrawszy ko>ci, wk=adano je do ma=ego naczynia
-urny i stawiano na s=upie przy drodze.
Tak samo i dzi> robi' Wiatycze, to/ samo Krywicze – poja>nia autor Po-
wie>ci wrem. let na samym jej pocz'tku, zwanym przeze mnie Wst"pem
z racji wiadomo>ci og[lnych o >wiecie, nie opatrzonych jeszcze datami –
autor /yj'cy 1118–1157.
Inne zwyczaje, opisane i – rzekomo – istniej'ce tak na Rusi, jak i gdzie
indziej na >wiecie, s' zmy>leniami i nieporozumieniami wynik=ymi z barier
j"zykowych, albo te/ istniej'cymi w wierze chrze>cija<skiej w r[wnej mierze.
Do takich nale/y jedzenie padliny i wzajemne zabijanie si", jak i to, /e m"/
czy{ni wykonuj' /e<skie powinno>ci, a kobiety – m"skie.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
 SPRAWY RØ?NE
Wracaj'c do wiary. Wieki >rednie to czasy odwrotne do naszych w pewnym sensie&
Wiara przedbiblijnych, odnosz" wra/enie, zasadza=a si" na dniu i nocy. • podpisywano si" w odwrotnej kolejno>ci&
W g[rze by=o niebo, w dole piek=o; w g[rze ciep=o i jasno>:, w dole ogie< najpierw najm=odsi, na samym pocz'tku,
i ciemno>ci. S=o<ce i dzie< by= symbolem dobra ]bogiem\, Ksi"/yc i noc – p[{niej starsi, a/ do najstarszego,
symbolem z=a ]diab=em, biesem, szatanem, czartem, czortem, demonem, • na pocz'tku stawiano pseudonimy, jak Nagorø vocati cum Nemir,
basurem, lucyferem\. Takie by=y w[wczas wyobra/enia ludzi i tak powsta- lub wr"cz wy='cznie u/ywano pseudonim[w,
wa=y s=owa. B[g – dobrem ]ciep=o\, noc – z=em ]ch=[d\. Powietrze – du- gdy dzi> Jaros=aw M'dry, Boles=aw Krzywousty, Kazimierz Wielki,
chem ]ros. vozdux\. St'd dobry duch pana Boga chwali, wyzion': ducha • tytu=y kniaziowskie stawiano na ko<cu, po nazwie-nazwisku, np.
]powietrze\, dusza do Boga; a ze zmrokiem – czar(y; czarnoksi"/nik z Iwan Holsza<ski knia{, Dani=o knia{,
ksi"/ycem i gwiazdami na czarnym p=aszczu, czarownica. Wasylko knia{; dzi> by=oby knia{ Iwan Holsza<ski, itp.,
Dzie< by= dla /ywych, noc – dla zmar=ych, st'd strachy r[/nego rodzaju i • ludzie nosili brzydko brzmi'ce imiona i nazwiska;
praktyki ze zmar=ymi ]wykopywanie cia= noc', na cmentarzu\, wilko=aki krew nie przeszkadza=o to zainteresowanym; odnosi=em wra/enie, /e wr"cz
wysysaj'ce /ywym, itp. „Wieczne odpoczywanie racz mu da: Panie” – s=owa pomaga=o, bo starali si" tych cech unika:, kt[rymi ich okre>lano, np.
modlitwy za zmar=ego, niech nie wstaje ]wieczne – od wieku, stu lat\. Wanda, Barbara, Maria, ]m\Alice, itp. ]por. 614\; dzi> pozbywamy si"
Niebiosa, gr. nephos, nefos ]chmura\, =ac. nebula ]chmura, ob=ok\. brzydkich nazw przy pierwszej, nadarzaj'cej si" okazji.
S=ow. z niebios – ø nbs≠, (6709) 1201, w kopii 1420 – ø nebese. • odwrotnie do naszych czas[w, kiedy> do>: cz"sto trzymano dokumenty
Wi"cej pod ∏1772, Geneza s=[w, pkt. 3, Symbolika poszczeg[lnych liter. na pokrycie fa=szu&
– Krzy/acy, /e otrzymali ?mud{ od Mindowga 1252 w kopiach
1206 METRYKA LITEWSKA z 1257 i 1259, kopie wykona= Goswin de Herike,
Ca=o>: podzielona by=a na 9 cz">ci obejmuj'ce lata& – Polacy, /e Horod=o do nich nale/a=o, kopi" sporz'dzi= Jan D=ugosz,
I Ksi"gi zapis[w ]knigi zapisiej\ 1440 – 1794 – Jagie==o, /e jest prawowitym spadkobierc' w=adzy.
II Ksi"gi s'dowe ]knigi sudnych die=\ 1510 – 1753 ?aden wielki ksi'/" litewski, ani przedtem, ani potem nie trzyma= tak
III Ksi"gi publiczne ]knigi publiçnych die=\ 1528 – 1608 wielkiej liczby akt[w lojalno>ci, co ten w=adca – w moim odczuciu –
IV Ksi"gi lustracji i rewizji ]knigi perepisiej\ 1542 – 1720 tak bardzo si" ba=, by wydawa=o si", /e wszystko jest w porz'dku,
/e zgodnie z prawem,
V Ksi"gi wypis[w ]knigi wypisiej\ 1539 – 1771
• Bia=oru> wy/. zwano Rusi' Czarn', Rajgr[d ]raj-gr[d\ – grodem Raj,
VI Ksi"gi regestr[w ]sigillata\ 1645 – 1651 Warszawa ]Warsz-awa lub Warsza-wa\ – dzi> woda Warsza.
VII Ksi"gi r[/ne – zszyte przypadkowo ]knigi niepremnnago • nowe wyrazy lub poj"cia tworzono poprzez czytanie starych wspak,
sowta die=a nowiszago proizworstwa\ 1720 – 1794 literami, b'd{ sylabami; jez. Zatie to dzisiejsze Íwita{ ]czyt. wapak\.
VIII Ksi"gi regestr[w ]inwentari – knigi registrow\ • podstawa i pochodna; dzi> uwa/a si"& krok ˘ kroczy:, rok ˘ rocznik,
IX Ksi"gi nowe ]nowyja knigi\ 1549 – 1794 lecz kiedy> tworzono wyrazy w odwrotn' stron"&
kroczy: ]ang. crotch – rozwidlenie\ ˘ krok,
Los Metryki Lit. by= tragiczny; zbiory jej topnia=y do zaniku& przymiotnik «polski» ˘ Polska ]dzi> uwa/a si" na opak\,
1. Cz">: zagin"=a z kr[lem W=adys=awem pod Warn' 1444. • Powesti wremiennych let, oznacza=y “ubieg=ych” lat,
W obozie, mi"dzy sprz"tami Turcy znale{li i zabrali wo/one nie bie/'cych – jak jest dzisiaj,
za kr[lem metryki polskie, nawet na wypraw" wojenn'. • w samej Powie>ci pierwotny tekst jest na ko<cu, na pocz'tku za>
2. Cz">: zabrali Szwedzi w latach 1655÷1650 warstwy tekst[w dopisywanych p[{niej; im p[{niej pisany – tym
bli/ej pocz'tku; odwrotnie do naszych wyobra/e<, /e dopisany tekst
za Jana Kazimierza ]ur. 1609r., zm. 1672 r.\. Z tego&
powinien i>: za pierwotnym, a na samym ko<cu – naj>wie/szej daty.
a\ cz">: zagin"=a na Ba=tyku podczas przewo/enia, W koncepcji Íredniowiecza by=o trudniej pisa:, ale autor sw[j pogl'd
b\ cz">: zwr[cono, stawia= w ten spos[b na samym przedzie, przed innymi, pisz'c za>
c\ cz">: pozosta=a w Szwecji. – wiedzia= do jakiego punktu musi zmierza:, by po='czy: sw' my>l z
3. To, co pozosta=o w kraju, pad=o =upem Suworowa w 1795 r. tre>ci' poprzednika.
]£-ci rozbi[r Polski\. Przewieziono z Warszawy do Petersburga
1212 ZMIANY W NAZEWNICTWIE
gdzie na mocy rozkazu z dnia 11 pa{dziernika 1798 r.
Nibork zwie si" dzi> Nidzica, Ojrago=a – Ariogala,
rozdzielono na 2 cz">ci&
Jansbork – Pisz, Wilna – Vilnius,
a\ cz">: do Senatu,
Zybork – Jeziorany, Wi=komir – Ukmerge,
b\ cz">: do Kolegium Zagranicznego. St'd przewieziono do
Rastembork – K"trzyn, Torweiten – Kalnamui≈a,
Moskwy w 1828 r. W Moskwie podzielono na cz">ci i
Königsberg – Kaliningrad, Wenden – Cesis,
przekazano zaborcom& Niemcom i Austrii.
Memel – K=ajpeda, Wolmar – Valmeira,
4. To, co uda=o si" zgromadzi:, znajdowa=o si" przed wybuchem
Tylsit – Sowetsk, Lubeck – Reçyca,
drugiej wojny >wiatowej ]1 wrze>nia 1939 r.\ w Archiwum Akt
Ragneta – Neman, Dorpat ]Jurjew\ – Tartu,
Dawnych w Warszawie, na Starym Mie>cie ]g=[wnie dokumen-
Insterburg – Czerniachowsk, Twer – Kalinin,
ty do po=. XVI wieku\.
Wehlau – Znamensk, jez. Ilmer – Ilmen
Archiwum sp=on"=o podczas Powstania Warszawskiego
Szotten – Skoudas ]Szkudy\, ]mer ^ morze; men ^ $\.
]1 sierpie< – 2 pa{dziernik 1944 r.\. Ocala=o zaledwie kilka
Zanik=y zanim powsta=y mapy& Pograuden, Poszt[w i Bissena. To samo z
procent. Sp=on'= tak/e dokument – ksi"ga z 1528 r.
Karkus, Nowy M=yn i Rumbork, grody& Wo=y<, Czerwin, Sutejsk ]S'cieska\
Na podst. „Opisanie knig i aktow Litowskoi metriki” Stanis=awa Ptaszyckiego, i Go>lice. Tak/e s=ynne Romowe – miejsce kultu poga<skiego.
Petersburg 1887 r. Ptaszycki autorem szeregu publikacji o archiwach m.in. Apulia – kolonijk', po Ascherade pozosta= jedynie ko>ci[= nad Dzwin',
Biblioteki i archiwa petersburskie 1884, Inwentarz archiwum Koronnego z nazwa znikn"=a z najdok=adniejszych map.
1613, Knigi nowye w Wilni, itp. Pl]e\skow zgubi= zg=osk" «l]e\» w swej nazwie, Pskow pozosta=o ]`skov
^ las\, Psk[w } pskuf |, a Czernigor zala=a woda sztucznie utworzonego
1208 PRZEKORA I ODWROTNOÍÇ zalewu. Druck – ma=' wsi' u {r[de= rzeki Drut ]r[d Druckich-Lubeckich\,
Odnosi=em wra/enie, /e s=owo «m"ski» w Íredniowieczu mia=o Zas=awl – tylko na dok=adnych mapach, nad rz. Swis=ocz.
inny wyd{wi"k, mniej szlachetny i wyidealizowany przez nast"pne Po grodzie Wo=y< dzi> mjsc. Gr[dek n( Bugiem, k( Hrubieszowa, a Novo-
wieki. Oznacza=o by: hardym, zdobywa: si" na akty okrucie<stwa, volynsk, odleg=y od rz. Bug o 6 km, 12÷13 km powy/ej Hrubieszowa, po
brutalno>:, by: nieczu=ym na ludzk' krzywd", znosi: trudne warunki ukrai<skiej stronie granicy.
fizyczne i obci'/enia umys=owe. «Waleczny» za> to zawadiaka, Po grodzie Czerwin – wie> Czermno n( rz. Huczwa 6 km N od Tyszowiec,
po Sutejsk ]S'cieska\ – wie> S'siadka n( rz. Por.
zadziora i awanturnik, wg naszych norm etycznych. Podobnie kilka
innych znacze< i to, co dzi> wydaje nam si" pi"kne, w[wczas – w Gdy si"gam wstecz 500÷1000 lat czytaj'c kroniki, to tak, jakbym
praktycznym wykonaniu – oznacza=o brzydkie rzeczy(czyny. znalaz= si" w innym >wiecie – innego /ycia& r[/nych warto>ci,
Czasy by=y do>: przekorne. zwyczaj[w, mowy i miejsc.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
 SPRAWY RØ?NE
K TO SKÅD POCHODZI
1300 Problemy m=odo>ci
Ucz"szczaj'c do szko=y podstawowej, przy nauce alfabetu, uwag" moj'
zwr[ci=a pewna w nim prawid=owo>:. A mianowicie, samog=oski A, E, I, O,
U, Y nie by=y zgrupowane, lecz raczej systematycznie rozrzucone pomi"dzy
inne znaki. I dlaczego niekt[re litery s' zwierciadlanym odbiciem drugich,
np. b—p, t—f. W p[{niejszych etapach szk[=, gdy podrasta=em& dlaczego
W=osi maj' nieco odmienn' urod", znacznie r[/ni'c' ich od reszty s'sia-
d[w$ Dlaczego maj' rysy twarzy bardziej ostre$ Ciemne, kr"cone w=osy i
szczuplejsze sylwetki$
Zastanawia=o mnie te/, dlaczego rosyjskie I jest odwr[ceniem litery N ]I\, a
sama za> litera N w cyrylicy ma kszta=t naszej litery H. Dlaczego Bu=garzy
u/ywaj' rosyjskiej cyrylicy i s' niejako po=udniow' flank' Rosji$ W pi>-
miennictwie i we wzajemnych sympatiach.... Dlaczego Hiszpanie wymawij'
odwrotnie znaki H i J$ Dlaczego B czytaj' jak nasze W,V, a V jak B$
W ko<cu, dlaczego Anglicy Williama zw' Billem$ B ^ W ^ +.
Mia=em przeb=yski, /e niekt[re wyrazy czytano niejako od ty=u w g="bokiej
przesz=o>ci, np. ang. AJ^JA. Takie zamiany d{wi"k[w niemal natychmiast
ucieka=y mej uwadze w czasie konwersacji. Lecz powtarza=y si" zbyt syste-
matycznie, by po latach nie wyci'gn': bardziej og[lnego wniosku, upew-
niaj'c si" w tym podejrzeniu, np. b[g ]czyt. bag\  gad ]god\, horn  roh
]r[g\. Bardzo dziwne wydawa=y mi si" zestawienia d{wi"k[w w niekt[rych
wyrazach, jakiejkolwiek mowy by one nie by=y. Do>: szybko kojarzy=y mi
si" przy tym z innymi, np. taberna(culum ]namiot\ – tawerna ]chata, sklep\;
to bark^wark]ot\, zn[w B ^ W$;
habla – hawaryt ]gawarit, gaworzy:\; murky ^ mroczny,
kaczka ˘ czak ]chuck\ ˘ gdaka: ˘ dak ]duck  kaczka\;
wasp ]czyt. =osp\ ^ osa; ziarno ^ corn ]ZCK\; sowa ^ owl, traitor — zdrajca
]DTC\, tama ^ dam ]TD\, rosyjskie put ^ ang. path ]UA\.
Dlaczego choroba wymienia si" na chorowa:$ B ^ W
1308 Nazwy liczb i kszta=t cyfr
J. P. Mallory 1989 przytoczy= nazwy liczb w 24-ch j"zykach, wi"kszo>:
z nich za Jamesem Parsonsem 1767. Opar=em si" na tym zestawieniu.
Lecz ani Parsons 1767, ani Mallory 1989 nie wyci'gn"li z niego
w=a>ciwych wniosk[w, ani ja tak/e, studiuj'c intensywnie same
nazwy tych/e liczb, w r[/nych j"zykach.
Z zestawienia wynika jedynie, /e prawdop. by=o wsp[lne {r[d=o,
dla wielu z nich – to wszystko.
Trudno si" buduje – =atwo ruinuje. Tak jest z budow' dom[w, karier
zawodowych i tak te/ jest z dociekaniem do {r[d=a nazewnictwa
liczb, od jeden do dziesi"ciu, z dodatkow' 100.
Jak'kolwiek by nie u=o/y: kolejno>: – zawsze znajdzie si" jaki>
wyraz, tylko jeden, kt[ry rozwali tak u=o/on' klasyfikacj", zaprze-
czaj'c ca=emu uszeregowaniu.
Nie oznacza to, /e z rzeczywisto>ci' jest co> {le, lecz z warsztatem
badawczym uczonych, rozwi'zuj'cych w ten spos[b.
Mianowicie, samo zestawienie jest etapem wst"pnym, z kt[rego
wyci'gali od razu ko<cowe wnioski, jak – buduj'c dom – po za=o-
/eniu fundamentu, do dachu si" zabierali.
Istnieje bowiem jeszcze jeden etap – >ciany. My>lowo nie da si"
tej rzeczy rozwi'za:, sam' obserwacj' nazw i nic dziwnego, /e
wszystkie wysi=ki do tej pory spe=z=y na niczym.
Ja zabra=em si" do zbudowania «>cian». Rozbi=em wszystkie nazwy
na wsp[lne d{wi"ki w nich znajduj'ce si" i u=o/y=em w tabeli.
I tak, liczba
• cztery, jako
– cz–t–r ]ceathair, tettares, czetire, czar\,
– q–t–r ]quattuor, quattro, cuatro, quatre\,
– f–r, v–r ]vier, fyra, fire, feowre, four\,
• pi":
– p–n–t ]pente, pjat, pac, pand/, penkti\,
– c–n–q, q–n–k ]quinque, cinque, cinco, cinq\,
– f–n–f ]f¥nf, vijf, fem, fif\,
• sto
– hund ]hundert, honderd, hundra, hundrede, hund\,
– cent ]cead, cant, centum, cento, ciento, cent\,
– sto ]sa, sad, simtas\.
R[/nica w zapisie cento–sto pochodzi od czytania skr[tem hekaton,
cento ]c–to\ ˚sto, ]s=aw. cyrylica CS\ tak, jak caesar ]c–ar\ ˚car.
I tak dalej, dla wszystkich liczb, ka/dej z osobna.
Rozbi=em list" nazw na przytoczone kategorie, kt[rych wszystkich tu nie
wyliczam, od jeden do dziesi"ciu i liczb' 100.
Tabela jest do>: szeroka. W niej krzy/ykami oznaczy=em, kt[re z nazw do
kt[rych kategorii nale/'. W[wczas obraz sta= si" ja>niejszy – kt[re nazwy
od kt[rych j"zyk[w mog=y zosta: zapo/yczone. Studiuj'c z kolei drugi
etap – wy=oni= si" nast"puj'cy obraz, kt[ry dopracowa=em na szkicu – nie
opieraj'c si" na genialno>ci swego umys=u.....
BA+TYCKIE 7, 8, 9 INDO-IRA˜SKIE
4, 6, 7 5, 8, 9, 10, 100 4, 5, 6, 10, 100 6, 7, 8, 9
8, 9, 10 1,10
5
S+AWIA˜SKIE TOCZARII
4, 5, 6, 100 7 6, 8, 10 4, 7, 9
4, 5, 8, 9, 10, 100 4, 5, 7, 10, 100 4, 5, 8
ROMA˜SKIE GERMA˜SKIE CELTYCKIE
6, 7, 10 6, 8, 9 4, 7, 8, 9, 10
4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 100
GRECKI
1, 2, 3
Bizantium$
Nazwy otoczy=em ramkami. W obr"bie ramek wpisa=em liczby,
kt[rych nazwy s' charakterystyczne dla tych grup, a poza ramkami
– kt[re s' zapo/yczone, i od kt[rych. W ten spos[b&
1. Poza 1, 2, 3, wsp[lne wszystkim j"zykom Europy – wszystkie
pozosta=e czerpa=y z j"zyka greckiego ]najstarszy j"zyk\.
Ze wzgl"du na olbrzymie podobie<stwo pisowni i wymowy pierwszych
trzech liczb, opu>ci=em je z przedstawionego schematu, by nie za>mieca:
go danymi, powtarzaj'cymi si" niemal bez wyj'tku.
2. Im wy/ej w schemacie – tym mniej nazw w=asnych, a wi"cej zapo-
/yczonych, od innych grup ]coraz mniej w ramkach, a coraz wi"cej
poza nimi, w ko<cu wszystkie s' zapo/yczone\.
3. W miar" wzrostu ]w schemacie\, zapo/yczanie z coraz to bardziej
r[/nych kierunk[w ]grup\, coraz bardziej wik=aj'ce rozwi'zanie
problemu {r[d=a nazw.
4. Coraz wi"cej nazw wprowadzaj'cych zamieszanie znajduje si" w
coraz to nowszych j"zykach – przyczyna dotychczasowych b="d[w,
element uci'/liwy w rozwi'zaniu problemu. Jak sieci' ryback' –
wy=owi=em charakter pomy=ek i wskaza=em na rodzaj.
Do takich nale/' m.in. toczaryjski jeden ]sas\, perskie trzy ]se\, gdy pozosta=e
j"zyki tri, irl. pi": ]cuig\, welsz. pi": ]pump\, franc. osiem ]huit\, arme<skie
cztery, pi":, sze>:, siedem i sto.
Gr. hex ]6\ ˘ germ. sex, six; gr. hepta ]7\ ˘ =ac. septem; gr. hekaton ]100\ ˘
rom. cento, centum, ciento, cent } sento |, s=aw. sto; ]gr. H˚S\.
Sto ˘ s=aw.-ros. ~sot ]pjatsot, vosemsot\ ˘ sotnia ]sto˚sot\.
5. Im wy/ej – tym j"zyki obarczone coraz to wi"kszym elementem
sanskrytu – potwierdzenie, /e sanskkryt by= j"zykiem n o w y m, sanskryt
cechuj' d=u/yzny j"zykowe, polskie d=ugie& jeden, dziewi": i dziesi":....
6. Nie by=o drzewa j"zykowego, z pniem j"zyka indo-europejskiego, roz-
dzielaj'cego si" na konary, w rodzaju germano-ba=to-s=awia<skiego, a te
]konary\ z kolei na drobniejsze ga="zie, by w ko<cu na j"zyki, kt[re dzi>
znamy. Nie by=o pierwotnie jednolitego j"zyka, wsp[lnego nam wszystkim,
kt[ry nast"pnie rozpad= si" na mniejsze, a te na drobne, dzisiaj istniej'ce.
7. Legenda o Arianianach, w"druj'cych z Europy do Azji, urwalona w j.
niem. – j"zyk Toczarii jest blisko zwi'zany z irlandzkim ]nazwy liczb 3, 8, 9\
i z j"zykami germ. ]nazwy liczb 3, 8, 9 i 100\. J"zyk irl. jest j. celtyckim – ludu
zamieszka=ego na p[=noc od Alp, s'siaduj'cego z Germanami.
8. J"zyki s=awia<skie – cho: m=odsze od germa<skich – maj' znaczny
wp=yw j. greckiego, z racji wsp[lnej macierzy. J"zyki s=awia<skie maj' r[/n'
macierz z germa<skimi, pochodz'cymi z centralnej Azji Mniejszej ]znaczna
odleg=o>: mi"dzi nimi\.
9. To samo z j. ba=tyckimi – cho: m=odsze z kolei od s=awia<skich w tak
u=o/onej genealogii – maj' znaczny wp=yw j. =ac., z racji pochodzenia
kunigas[w litewskich.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1994.

Na tak' kolejno>:, powi'zania i przebieg wypadk[w wskazuj'
same nazwy odliczania. Problem wymaga g="bszego studium dla
upewnienia si" w s=uszno>ci przedstawionego schematu.
Konia z rz"dem temu, kto taki schemat rozpracowa=by w pami"ci,
pami"taj'c o wszystkim – o wszystkich aspektach, w tym o u=om-
nych powi'zaniach grup, przy chochlikach w postaci wtr'ce<, bez
zbudowania pomocniczego elementu w postaci opisanych “>cian”.
W latach nauki, w pierwszych klasach szko=y podstawowej zwr[-
ci=em uwag" /e dziewi'tka ]9\ jest odwr[ceniem sz[stki ]6\. Tak/e,
/e si[demka ]7\ jest jakby zmienion' dw[jk' ]2\ i ma te/ cechy
czw[rki ]4\, podobnie jak pi'tka ]5\ i sz[stka ]6\. Øsemka za> ]8\
jest jakby dope=nion' tr[jk' ]3\.
Postanowi=em tak/e rozwi'za:, co si" za tym kryje.
Odliczanie ma tendencje systemu tr[jkowego& jeden, dwa, trzy.
Nazwy liczb 1, 2, 3, 6, 9 zawieraj' wsp[lne d{wi"ki we wszystkich
europejskich j"zykach& jeden ]en, an, un\; dwa ]duo, dwa, twa, do\;
trzy ]tri, tre, dre\; sze>: ]se\; dziewi": ]n\.
Dzieci zaczynaj' si" uczy: od odliczania do trzech i maj' zabawy
z tym powiedzeniem zwi'zane.
Arabskie rzymskie
1 2 3 I II III
4 5 6 IV V VI
7 8 9 VII VIII IX
Pomi"dzy systemem arabskim i rzymskim wida: pewne analogie&
si[demka ]VII\ ma koncepcj" dw[jki ]II\, jak 7 do 2,
[semka za> ]VIII\ jest dope=nion' tr[jk' ]III\, jak 8 do 3.
Jednak/e d{wi"k, czyli nazwy cyfr zdaj' si" i>: systemem dw[j-
kowym ]w j. niemieckim jest zbli/ona koncepcja\&
one ]1\,
T& two ]2\, three ]3\,
F& four ]4\, five ]5\,
S& six ]6\, seven ]7\
eight ]8\,
EN–NE& nine ]9\, ten ]10\,
EL& eleven ]11\, twelve ]12\.
St'd te/ system dw[jkowy czyli ci'g=ego dzielenia przez dwa jest szalenie
rozpowszechniony u angloj"zycznych. Do tego stopnia, /e 100 ]cent[w\
potrafi' dzieli: na 2, 4, 8 i 12, bez wzgl"du /e uzyskuj' w nast"pstwie
u=amki cent[w, za a wi"c jednostki ju/ istniej'ce; po=[wki i :wiartki cent[w
w rozliczeniach gie=dowych ]12,5 centa i 6,25 centa\. Angielska linijka, czyli
ruler dzieli cal ci'gle na dwa; przez 2, nast"pnie 4, dalej 8 i 16.
J"zyk polski jest j"zykiem m=odszym, przez to bardziej uporz'dkowa-
nym, nie mniej ma podobn', dw[jkow' koncepcj" odliczania&
jeden ]1\, dwa ]2\,
RY& trzy ]3\, cztery ]4\,
Ç& pi": ]5\, sze>: ]6\,
EM& siedem ]7\, osiem ]8\,
ÍÇ& dziewi": ]9\, dziesi": ]10\.
W j. polskim wymowa cyfr powi'zana jest ko<cami& RY, Ç, EM, ´Ç,
w j. ang. — pocz'tkami& T, F, S. Nie jest w tym nic nowego.
W j. ros.-pol. 9 i 10, dzie-wi":, dzie-si": ¯ dziesi"cina ¯ desmo ]prawem\
% sat, sie: ¯ set ]ustanowione\; sze>: ]west;\, siedem ]sem;\ i osiem
]vosem; – wosiem\ zaczynaj' si" od S; sze, wo – woda.
Z d{wi"kowego zestawienia wynika, /e jeden i osiem wy=amuj' si" z
rytmu w j. angielskim i niemieckim.
Osiem i trzy ko<cz' koncepcj" u/ywania jedynek w systemie rzymskim
]III i VIII, s' maksymln' ich liczb' obok siebie\, w arabskim znaki 8 i 3 s'
podobne do siebie.
Po ustawieniu w rz'd, najbardziej prawdopodobne kombinacje
podobizny cyfr swymi kszta=tami s' nast"puj'ce&
5 4 3 2 1 albo 5 4 3 2 1
8 7 6 678
9 9
Na takie rozwi'zanie wskazuj' kszta=ty cyfr.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1994.
SPRAWY RØ?NE
W zapisie sposobem arabskim kszta=ty cyfr s' symbolami twarzy i stopy&
zero – owal twarzy; jedynka ma kszta=t kreski, pa=ki – symbol j"zyka;
dw[jka – nosa ]i dwie dziurki\, tr[jka – oka, try ˘ para % try ˘ patry;
czw[rka – symbol& nie wiem, s=owotw[rczo& dwie pary ¯ czeta ]para\;
pi'tka i sz[stka s' symbolami stopy ]5 ¯ pi"ta; 6, 7 ¯ germ.\; si[demka, drugi
paluch u drugiej stopy, ma – przez to – koncepcj" dw[jki ]nosa\; [semka,
trzeci paluch u drugiej stopy – koncepcj" tr[jki, oczy, dope=nienie siedmiu&
o % siem ¯ o ]dope=nienie\ % siem, s=aw. sem;, germ. sieben; dziewi'tka –
odwr[con' sz[stk', etymologii r[/nej w j. s=awia<skich.
Stara=em si" zwi'za: wymow" z kolejno>ci' liter w alfabecie – bez wielkie-
go rezultatu. Kolejno>: liter i ich przechodzenie z jednych na drugie, daje
si" przedstawi: w formie graficznej. Por[wnywa=em wymow" cyfr z tym
schematem – nie ma wyra{nej korelacji.
Wydawa=o mi si", /e odliczanie mo/e mie: przypisane sobie g=[wne
warto>ci tamtych czas[w, np. ja ]1\, ty ]2\, woda, b[g, itp.
1310 ALFABETY
• Sylabowy – droga od hieroglif[w do alfabetu kt[ry dzi> znamy, sz=a poprzez
alfabet zg=oskowy, podaje Britannica Junior 1955.
Ka/da sylaba lub zg=oska mia=a sw[j znak. Ich wielka liczba trudna by=a do
zapami"tania. Ok. 3,5 tys lat temu, Fenicjanie, /yj'cy wzd=u/ brzeg[w Morza
Ír[dziemnego, zdali sobie spraw", /e d{wi"k[w w j"zyku nie jest znowu
tak du/o i przypisali jeden d{wi"k jednemu znakowi. Utworzony alfabet u/yli
Hebrajczycy i grupa zwana Aramami, przekazuj'c go mieszka<com Arabii,
Persji i Indii. Fenicjanie zanie>li tak/e do Grecji.
Alfabet fenicki sk=ada= si" z 22 znak[w, a grecki pierwotnie z ich 16-tu.
Alfabet =aci<ski, oparty na greckim, znaleziony na najstarszych napisach,
sk=ada= si" pierwotnie z 21 znak[w& samog=osek a, e, i, o, u ]v\, i sp[=g=osek
b, c, d, f, h, k, l, m, n, p, q, r, s, t, x, z.
• Sanskryt lub Devanagari sk=ada si" z 14 liter reprezentuj'cych samog=oski
i 33 liter reprezent. sp[=g=oski; opr[cz 2 innych symboli.
• Gotycki «runy» Okres powstania i {r[d=o nie jest znane. Napisy na pomni-
kach, g=azach grobowych, kalendarzach na k=odach(klocach, na cienkich,
metalowych talerzach, pier>cieniach, broni, itp., rzadko w p[{nym okresie
manuskrypt[w, podaje American International Encyclopedia 1953. Spotykane
w Skandynawii, Danii, Islandii i cz">ci Anglii znanej niegdy> jako Northum-
bria ]P=n. Umbria ˚ Umbria\, Mercja i Wsch. Najstarsze napisy datowane
300÷400 A.D., wykopane w Norwegii, najm=odsze – z ok. 1450, w Szwecji;
wg American International Encyclopedia 1953.
Staronord. i staroang. rune } run | – tajemnica, pismo zawieraj'ce w
sobie magiczny lub hieroglificzny charakter, pokr. starogerm. runa
– poufna dyskusja; fi<skie runo – wiersz lub pie><. Przymiotnikowa
forma runic } runik |; wg s=ownik[w ]r[/nych\ Webster[w, 1957–1991.
W staro/ytno>ci u/ywane w Skandynawii, rzadziej na Wyspach Brytyjskich
i w Germanii, podaje The New Modern Encyclop. 1944.
Pismo runiczne znane jest tak/e pod nazw' futhork ]futhorkowe\, od sze>ciu
pierwszych liter f-u-th-o-r-k. Istniej' trzy alfabety&
1. Nordycki, z 16 znakami,
2. Anglosaski, z 40-ma znakami, i
3. Germa<ski.
Wsp[=cze>ni badacze ustalili wsp[lne ich pochodzenie od starszych, ger-
ma<skich i teuto<skich “futhork” o 24 znakach.
Okres ich powstania i {r[d=o nie jest znane. Skandynawska i Anglosaska
tradycja przypisuje je Wodenowi. Niekt[rzy uwa/aj', /e Skandynawowie
nauczyli si" od fenickich kupc[w, handluj'cych a/ do Ba=tyku. Dr. Isaac
Taylor rozpozna= w nich alfabet grecki, gdy inni widzieli =aci<ski. Od siebie&
futhor jest bliskie& author; tak/e fenickie F...
Elementy pisma runicznego w s=awia<skiej cyrylicy ]sic#\.
f u th o r k g a k h j e
w h n i j ch p eo s t p z s ng o d
p[{niej dodane,
u/yte w j. ang. Ω
b e m l ng oe d a ae y ea yogh edh
Anglosaski, r[/nice z germa<skim.
• Grecki – do oryginalnego, z=o/onego z 16 znak[w dostawiono ich 8 i obecnie
sk=ada si" z 24-ch. Tak ma=a liczba zmusza=a do czytania kilku znak[w w
r[/noraki spos[b, z zale/no>ci od innych, s'siaduj'cych liter – wskazuje
analiza. Bazowa= na alfabecie fenickim, ten za> na semickim. Itd.
 WNIOSKI KO˜COWE
r
1400 O bszary wok[= Ba=tyku by=y we w=adaniu
wiking[w ]Vikings\, Wareg[w ]Warag[w, Bawar[w\, Got[w, Norma-
n[w lub Agnlosas[w. W pasie opanowanych ziem, ?mud{(?m[d{
– sk'd wywodzili si" litewscy w=adcy – nie nale/a=a do wyj'tku.
Pocz'tkowo /mudzcy, a p[{niej litewscy w=adcy byli potomkami
Skandynaw[w, g=[wnie z rejonu Danii i p=n. Niemiec.
Wskazuje na to etymologia nazw, styl /ycia ]wyprawy =upieskie\,
religia, wzornictwo, i inne.
Oni to stworzyli podstawy do utworzenia pa<stwa litewskiego i
w=adali nim przez kilka wiek[w.
Stanowili zamkni"t' warstw", w obr"bie kt[rej zawierali zwi'zki
rodowe, dzielili w=adz" i dawali sobie nawzajem przywileje.
Mieli w=asny kodeks prawny i wypracowali w=asny system nada-
wania nazw osobowych ]System\.
?ycie by=o bardziej zorganizowane ni/ je dzi> wyobra/a si".
Wszystko to zatar=o si" w XVI wieku na rzecz nowych form. Za-
rzucono System, zmieniono gramatyk" ]pisowni" i wymow", st'd
m.in. mutacja nazwisk, patrz 470, 472\, nowa religia sta=a si"
powszechn' i nowe prawa, za> p[{niejsze, liczne b="dy przepisy-
waczy powali=y resztki tego, co przetrwa=o do tzw. Renesansu(
Odrodzenia ]1500÷1600\.
W XVI wieku zmieniono kalendarz ]pocz'tek zmiany jesieni'
1582\ i w nast"pstwie ca=y system odmierzania czasu.
XVI wiek zdaje si" mie: znaczenie prze=omowe, nie tylko dla
litewskiej historii, lecz dla Europy w og[le.
W Wielkiej Brytanii nast'pi= tzw. vowel shift – zmiana wymowy samog=o-
sek AEI, powsta= wielki chaos – rzecz do dzi> uci'/liwa dla anglo-
j"zycznych ]spelling, czyli literowanie cz"sto u/ywane\.
W XVI wieku sko<czono z prostot' zapis[w i uj":, za> lata
1450÷1550 by=y okresem legend – tworzenia ich i spisywania.
Nast'pi= spadek jako>ci informacji na rzecz d=ugo>ci j"zyka.
Ca=a literatura po 1600 r., dotycz'ca dziej[w Litwy XIII wieku,
i naros=a g=[wnie po roku 1800, nadaje si" praktycznie do odrzu-
cenia, po wykorzystaniu nielicznych jej fragment[w.
Prac" trzebaby zacz': od podstaw, od ponownego studiowania
>redniowiecznych dokument[w, a wcze>niej – od dobrania ludzi,
kt[rzy s' w stanie powiedzie: prawd".
Odleg=a historia niewielki, praktyczny ma sens, skoro – mimo tylu
b="d[w – nic jeszcze nie zawali=o si".
Jest to tylko jeden szczebel poni/ej polityki, w kilkuszczeblowej drabinie
spo=ecznej hierarchii, na spodzie kt[rej znajduj' si" specjali>ci. Innymi
s=owy, jest to p=ywanie po powierzchni problem[w.
Gdy polityk jest liderem narodu, o strukturze spo=ecznej w kszta=cie piramidy,
p=ywa po powierzchni zagadnie<, to historyk jest jego doradc', stoi tu/ za
plecami, jeden stopie< poni/ej szczytu tej/e piramidy, i p=ywa niemal tak
samo. Poucza jak by=o, i tym samym, jak mo/e by: ]w przysz=o>ci\.
Dlatego niezmiernie wa/nym jest, by ludzie ci m[wili prawd".
Podr"czniki historii s' >wiadectwem, /e ich autorzy znaj' – niew'tpliwie
– znacznie lepiej dzieje od polityk[w, ale nadal zbyt ma=o w stosunku do
specjalist[w, nie si"gaj' dna, bo pope=niaj' znaczne b="dy, id'c przez
tysi'c lat historii na stu do pi"ciuset stronach ich w=asnych publikacji.
Przyk=ady na to znajduj' si" w tej pracy, w tym np. u/ywana “Auksztota”
– historyk tego nie wyczyta= w Wiekach Írednich, a dzi> w wielu publi-
kacjach ona jest, /e w[wczas by=a u/ywana. Przy tym, nie do ?mudzi,
lecz do Litwy “w=a>ciwej”, jako przeciwwaga do ?mudzi – kraju ni/szego,
okolice Nowogr[dka b"d' krajem wy/szym – Auksztot'.... ˚nr 608.
Genialno>: ich umys=u jest w stanie ogarn': wszystkich aspekt[w /ycia
o tak znacznej rozpi"to>ci czasowej, bez rysowania schemat[w i studi[w
nad mapami. St'd wyp=ywaj' pomy=ki, tak/e z przepisywania tw[rczo>ci
ostatnich dziesi'tk[w lat ]kompilacja wniosk[w\, nie studi[w nad orygina-
=ami dokument[w.
P=ywaj' niemal po powierzchni problem[w, przepisuj'c jeden od drugiego
i tak te/ opieraj' si", tym samym wiele zagadnie< do dzi> nie jest rozwi'-
zanych, jak np. ustalenie kolejno>ci odpis[w ruskich latopis[w ]z kt[rych
korzysta=y pokolenia historyk[w...\, czy odkryty przeze mnie System. Kto
pisa= kroniki ]np. Kronik" Litewsk'\, kiedy i gdzie, itp.
W dziesi'tkach podr"cznik[w historii o tym nie ma wzmianki.
Doszed=em sam, studiuj'c {r[d=a – dokumenty Íredniowiecza, i tu za-
mie>ci=em rezultaty, z opisem ca=ego problemu.
1402 Z pozosta=ych
SYSTEM NADAWANIA NAZW OSOBOWYCH
Do ok. 1350 na Litwie obowi'zywa=a jednoimienno>: nazw oso-
bowych, kontrolowana przez System.
System spe=nia= rol" nazwiska – ludzi nim opisanych przydziela=
rodom. System mia= oko=o 12 regu=, pozwalaj'cych na znaczn'
r[/norodno>: brzmie< i pisowni nazw, lecz g=[wnie obowi'zywa-
=a zasada przemienno>ci – koniec nazwy ojca stawa= si" pocz't-
kiem nazwy syna, np. Kor-jad ˘ Jad-yga. Stosowano te/ wsp[lne
ko<c[wki dla braci, np. Ja-gai=o, Skir-gai=o, Kori-gai=o, Swidri-gai=o.
Upami"tniano imiona matek, regu=a by=a odwrotno>ci' zasady ojca
– syn prosto po matce, c[rka – po ojcu np. Jewnuta po Jewenie,
Olgerd po Oldze, Wida po Widymuncie bartniku, itd.
System zosta= p[{niej zarzucony, na rzecz nowych form – imienia i
nazwiska, nast"pnie zapomniany; wymarli ci, co go znali i ju/ Matej
Stryjkowski 1582 nie zdawa= sobie sprawy z jego istnienia, dodaj'c
litewskim nazwom ruskie, patronimiczne ko<c[wki «~wicz», kt[rych
na Litwie nie u/ywano, a/ do ok. 1350.
Litewskie nazwy osobowe, rozsiane po tekstach kilkudziesi"ciu
latopis[w i innych dokument[w wsp[=cze>nie im pisanych, zebra-
=em, i – ws=uchuj'c si" w ich brzmienie – wydedukowa=em, /e co>
w tym jest, bo pewne d{wi"ki powtarzaj' si" systematycznie.
W ten spos[b odkry=em System.
Nikt dotychczas o nim nie pisa=. Jest to pierwsze jego obja>nienie
]#\, /e taki by= i jakie mia= zasady.
Mo/na by=o mie: trzy /ony. Prawo do tytu=u wielkiego ksi"cia lit.
mia= najstarszy syn ostatniej /ony. Jewnuta mia= po Gediminie i Jewe-
nie, Jagai=o po Olgerdzie i Julianie, Witoft po Keystucie i Birucie. Prawo to
tak/e jest nieznane – w tej pracy pe=ne obja>nienie problemu.
Przydomki i przezwiska widniej' na pocz'tku nazw – zn[w – od-
wrotnie do naszych, dzisiejszych wyobra/e<. Dzi> nast"powa=yby po
imieniu, np. Boles=aw “Krzywousty”. Podobnie tytu=y np. knia{ Iwan
Holsza<ski, a kiedy> – Iwan Holsza<ski knia{. Przydomki i przezwiska
na pocz'tku – w ten spos[b cz">: z tych ludzi znana jest pod nimi,
nie pod oryginalnymi nazwami, wynikaj'cymi z Systemu.
Niekt[re rusko-litewskie nazwy osobowe przypominaj' du<skie na-
zwy geograficzne, np. Boris, Wojn, Kruus, Avierko – dun. Borris, Vojens,
Krusa, Avernakø. Anglosasi mieli w zwyczaju przybieranie imion od
miejscowo>ci sk'd przybyli.
Niedopuszczalne s' zniekszta=cenia rodzaju Bratosza – Bartosz.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(2006.
 WNIOSKI KO˜COWE
KOLEJNOÍÇ SK+ADANIA PODPISØW
Opr[cz Systemu, kolejno>: sk=adania podpis[w ]Kolejno>:\ jest
cenn' wskaz[wk' do odtworzenia powi'za< rodowych. Czasem
jedno i drugie razem. Jest to jednak wskaz[wka pomocnicza.
W dokumentach litewscy kunigasi podpisywali si" rodami. Jest to intuicyjnie
zrozumia=e i przez to =atwe do przyj"cia. W rodach jednak podpisywali si"
odwrotnie do dzisiejszych regu= i wyobra/e<. Na pocz'tku wyst"powali
najm=odsi, p[{niej starsi, do najstarszego. Rody s' wyra{nie rozdzielone
od siebie, pojedy<czymi nazwami. Dzi> nast"powaliby po sobie w porz'dku
od najstarszego, do najm=odszego.
Z up=ywem czasu, gdy zaciera=y si" powi'zania rodowe i liczba ludzi wzros- Jedne – kontynuacj' drugich ]miejsca z='cze<$\&
=a – w[wczas zacz"=a przewa/a: koncepcja wiekowa& starsi wiekiem na
pocz'tek, m=odzie/ na koniec. Tak' kolejno>: ma akt Unii Litwy z Polsk'
1413, by: mo/e pod wp=ywem samych Polak[w, bior'cych udzia= w Unii –
strony dyktuj'cej warunki.
Na podstawie Kolejno>ci i Systemu odtworzy=em – w miar" pe=n' – gene- • Letopisec w welikom knzi moskowskom ]dzieje 970÷1074\,
alogi" rodu Gedimina, ustalaj'c m.in. /e Roman, s. Milejki by= protoplast'
kniazi[w kobry<skich. Dotychczas by=o wiadomo, /e Roman /yj'cy 1404
– bratanek Witolda – by= t' osob'.
GENEZA NAZWISK
Nazwiska powsta=y g=[wnie w latach 1400÷1600, pocz'tki ich pow-
stawania ok. 1350, koniec ok. 1550. W latach 1500÷1600 nazwiska
przechodzi=y mutacj" – drobne zmiany w pisowni i brzmieniu.
Od ok. 1600 obowi'zuje dwuimienno>: ]imi" i nazwisko\ i coraz >ci>lejsza
ich pisownia.
Z niepowtarzalno>ci nazw ]kontrolowanej przez System\ popadni"to w
powtarzalno>:, lecz na pewnych zasadach. Litwa przesz=a na przeciwn'
pozycj" – powtarzane imiona zwi'/' rody.
Pomys= okaza= si" dobry, dzi> imiona mog' wskaza: na koligcje rodowe,
czego nie utrwali=y kroniki, ani /adne inne dokumenty XVI wieku ]np.
s'dowe i heraldyczne\.
Dzia=alno>: nazewnictwa nie by=a puszczona na /ywio= og[lnospo=ecznej
tw[rczo>ci.
SZLACHECTWO I HERALDYKA
Wykraczaj' okres obj"ty tematem ]1200÷1300\, nie by=o w[wczas
herb[w i potrzeby u/ywania ich. Nie mog' by: jednak zupe=nie pomini"te,
gdy/ w literaturze heraldycznej powsta=ej po 1570 znajduj' si" wiadomo>ci o
litewskich rodach, id'ce wstecz a/ do omawianego okresu, tj. do ok. 1250.
Tym samym, wiadomo>ci w nich powinny by: skorygowane, na podstawie
poprawnie ustalonych dziej[w.
Spis literatury heraldycznej w numerze 578.
Wielkich ksi'/'t nie wymieniano z tytu=[w – odwrotnie do naszych mnie-
ma<. Wystarczy=o poda: ich nazw"& Mindowg, Butegeyde, Witen, Gedimin,
Olgerd i Keystut, Jagai=o i Witoft – wiadomo o kogo chodzi. Nazwy te by=y
tylko im zarezerwowane, dzia=alno>: kontrolowana przez System. Nie by=o
drugich os[b o takim brzmieniu.
Ksi'/'t wymieniano z posiad=o>ci, np. Skirgie==o trocki, W=odzimierz
kijowski, Korybut nowogrodzki ]w 1387 r.\.
Bojar[w za> wymieniano b'd{ ze stanowiska, b'd{ kt[ry z nich by= synem
kogo, tj. bez tytu=u wielkiego ksi"cia i bez ]ksi'/"cej\ posiad=o>ci.
Prosto m[wi'c, im osoby mniej znane – tym wi"cej wyraz[w u/ytych do ich
opisu i identyfikacji, odwrotnie do naszych, dzisiejszych mniema<, by w=adcom
przypisywa: najwi"cej s=[w, a im pozycja ni/sza – tym mniej.
ETYMOLOGIA
O wyborze w=a>ciwej pisowni decyduje etymologia. Przy r[/nej
pisowni tych samych nazw lub os[b ]zw=aszcza w kilku odmiennych
j"zykach\, o w=a>ciwej decyduje j"zyk, w kt[rym wyraz ma wyra{ne
znaczenie; Langwin ¯ Languen, Linguen, UW, EI.
Etymologia litewsko-ruskich nazw okresu Íredniowiecza nosi wyra{ne >lady
gotyckiego pochodzenia, ='cznie z tak podstawowymi poj"ciami, jak kunigas,
knia{, car, >wi"ty; nazwy& ?mud{, Litwa, Ru> i Rosja, imiona& Witoft, Surwi==o,
Surkand, Swintrog, Wojtk-ass(os, Draikolik, Zygtryg i wiele innych, w='czaj'c
tak/e /e<skie – Biruta ]pszczela trasa\ ¯ bi % rute.
KRONIKI
Do ok. 1550÷1600 jest wystarczaj'ca liczba kronik i materia=[w
pisanych, by odrzuci: reszt", p[{niejsz' tw[rczo>:, obarczon'
niezliczon' liczb' b="d[w.
Nanios=em poprawki do Ipat. ltpsi., do liczbowego opisu lat.
– rzecz kt[rej sami Rosjanie nie kwapili si", ˚nr 798.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(2006.
LATOPISY ROSYJSKIEGO IMPERIUM
Chronologicznie powsta=y ( najwa/niejsze&
] 855÷1110\ Latopis – Powie>:, powsta=e 1116(18 w Peczerskim mon.
]1016÷1444\ Sofijska, prowadzona od 1165 r., i Nowogorodskaa ¡ ltps,
] 855÷1205\ Radziwi==owska ltps ]Konstantina Rostow. 1212÷1218\,
] 855÷1305\ +awrentewskaja letopis, pisana 1377, w Konstantynopolu,
] 855÷1292\ Ipatiewskaja letopis, kopiowana 1428, we W=odz. Wo=.
Dalej, ni/ej wymienione, b"d'ce przed=u/eniem, jedne – drugich.
Poza tym, uwaga og[lna& latopisy W=odzimierza n(Kla{mie ]w=odzimierskie\,
wo=ynskaja i Suprasl. letopis posiadaj' najstarsze zapisy.
• Naça=o letopisi po ermitra≈nomu spisku ]dzieje 866÷1071\,
Moskowskij letopisnyj swod 1479(80 albo
Letopisec po Uwarowskomu spisku ]dzieje 1072÷1492\.
Woskres. wremiennik ( Woskresenskaja ltps ]dzieje 1075÷1541\.
• Nikanorowskaja ltps ]dzieje 852÷1471\,
Sofijskaja ¡ ltps ]dzieje 1471÷1509\.
Latopisy doprowadzone do pocz'tku w=adania kniazi[w,
dla kt[rych by=y pisane&
• Silwestra, 1116 – dla Wo=odimera Monomacha, 1114–†1125,
• Nestora, 1118÷1156 – dla Jureja Do=gorukiego 1155–†1157,
pierwsza cz">: sk=adu Chlebnikowskiego i Ipatiewskiej.
• Sofijska 1-sza, pisana 1165 – dla ep. Hermana Wojaty †1188.
• Radziwi==owska, 1205 – dla Konstantina Rostowskiego,
1212÷1218; ostatnie karty przemieszane, kilka utraconych –
wynika st'd, je/eli takie by=y; przepisywana 1487 w Smole<sku.
• Suzd.-+awr., 1305 – dla Michai=a Twerskiego 1305÷1318;
przepisywana, czy te/ uzupe=niana, wi"cej ni/ jeden raz,
pierwsza cz">: sk=adu +awrentiewskiego, 1377, i tak znana.
• Troicka, 1408 – dla episkopa Photeja 1408–1431, w Moskwie.
• Suzdalska ]Mosk.-Akadem.\, 1419 – dla episk. Dionisija, 1418.
• kijowski swod 1198 – dla Rurika Rostis=aw. 1199–1203–1205.
• wo=y<ska zako<czona wkr[tce po 1289 – pisana dla Mstis=awa
“Romanowicza”, w=adaj'cego od 1289 – kopiowana 1428 dla Hera-
sima, episkopa W=odzimierza Wo=. ˘ Smole<sk 1434 ˘ odnaleziona
w Ipatiewskim monasterze w Kostromie n(Wo=g'.
• Powie>: ubieg=ych lat ]Powie>ci; 855÷1110\, b"d'ca wst"pem do pisa-
nej historii Rosji, opisuje dzieje wstecz na podstawie gr.-bu=g. {r[de=.
• Pocz'tkowe zapisy Powie>ci znajduj' si" na samym jej ko<cu, odwrotnie
do naszych, dzisiejszych wyobra/e<, /e dopisany tekst nast"puje za pier-
wotnym. Kiedy> budowano go inaczej – bardziej >wie/y tekst, pisany na
osobnych kartach, dok=adano na wierzch. W ten spos[b – id'c od dna w
g[r" – zapisy Powie>ci zaczynaj' si" w Peczerskim mon. lat 1116÷1118,
nast"pnie informacje uzupe=nione w Rostowie, Kijowie i Nowogrodzie, by
zamkn': tekst zapisem wykonanym zn[w w Konstantynopolu 1377, przy
pisaniu latopisu przez monacha +awrentaja, w latach 1377–1381.
• Ipat. 1428 jest wersj' +awrent. 1377, obie pokrewne sobie, pisane w Kon-
stantynopolu i we W=odzimierzu Wo=., i przepisane w obr"bie Moskwy.
• Ipatiewska zawiera w sobie wo=y<ski latopis. “1201” ]1205\÷1292 –
zasadnicza r[/nica z +awrentewsk'.
• R[/nice mi"dzy nimi i innymi latopisami powsta=y z up=ywem lat, pod-
czas kompilacji, i przepisywania w latach 1480–1500, st'd Ipatiewska,
Nowogrodzka i Twerska s' wzbogacone o dodatkowe informacje, w tym
zmy>lenia, kt[rych +awrentiewska ltps 1377 nie ma.
Latopisy Rosyjskiego Imperium splot=y si" w w"ze=, kt[rego sami Rosjanie nie
potrafi' rozwik=a:, ze wzgl"du na ich opaczne wyobra/enia o pierwotno>ci i
wt[rno>ci, i ogrom tre>ci. Ja skonstruowa=em schemat odpis[w, ˚nr 744.
KRONIKI LITEWSKIE
Podstaw' jest nieznany dzi> pierwowz[r, pisany 1427 we W=odzimierzu
Wo=., w oparciu o Nowogrodzk' i kopi" latopisu Mstis=awa Romanowicza,
1289, na latopisie Mstis=awa Romanowicza – te/ Ipatiewska ltps 1428(31.
Istniej' dwie ga="zie litewskich kronik. Jedna – w litewskim duchu ]spisok
nazw' charakterystyczn'\, druga – pro-ruska, z=o>liwie pisz'ca o litewskich
w=adcach ]rodstwo, rodos=owie, poçinok, nazwami charakterystycznymi\ –
nry 886÷898, 932.
R[d Sapieh[w mia= jaki> zwi'zek z nimi. Rzecz powinna by: dok=adnie
sprawdzona i przeanalizowana.
 WNIOSKI KO˜COWE
KRONIKI KRZY?ACKIE I POLSKIE
Ma=o o nich pisa=em, bo wyjazd z Polski, latem 1981, zniweczy= zamiar
uko<czenia studium w kilku aspektach, w tym tak/e doprowadzenie roz-
dzia=u Kronik do w=a>ciwego stanu. O krzy/ackich – bo nie mia=em do nich
dost"pu, a o polskich – bo powsta=y w 2÷3 wieki od wydarze< obj"tych
prac', z wyj'tkiem kroniki Jana D=ugosza †1480. Tym samym, by= to dla
mnie dalszy plan dzia=ania. Tre>: dotycz'c' kroniki D. opu>ci=em.
By: mo/e – w ko<cu i punkt ten doczeka=by si" nale/ytego opracowania
– obszerniejszej tre>ci. A tak, pozosta=y Szkice.
DOTYCHCZASOWY STAN WIEDZY
W sprawie dziej[w Litwy XIII wieku, stan ten wymaga znacznych
zmian i poprawy.
Przede wszystkim, okoliczno>ci >mierci Trojdena †1282 musz' by: zmienione.
Parafrazy >mierci Trojnata “Trenaty” †1264, powsta=e po 1480, opisane w
nrze 872, drukowane i rozpowszechniane poza rok 1800, s' karygodne, bo
wprost dziecinnej naiwno>ci....
Podobnie inne, naiwne opowiadania powsta=e w latach 1400÷1600.
W sprawie okres[w przyleg=ych i s'siednich kraj[w – dzieje nie s' wyk=a-
dane obiektywnie; roi si" w ca=ej historycznej tw[rczo>ci od b="d[w, najr[/-
niejszego rodzaju, celowych i niecelowych.
Zaledwie kilka publikacji spe=nia kryteria naukowego opracowania proble-
mu, cho: wym[g znany jest od dziesi'tk[w lat.
Prosto m[wi'c, znany jest, lecz nie przestrzegany. Nie ma w nich map ]lub
opisu omawianych miejsc – wskaz[wek, gdzie one s', lub by=y\, schemat[w
]u=atwiaj'cych zrozumienie i kontrol" wyk=adanych spraw\, odno>nik[w
do materia=[w {r[d=owych, analizy ich wiarygodno>ci, por[wna< z innymi,
dok=adnych pisowni orygina=[w, poja>nie<, co oznacza=y nazwy i wyrazy,
itp. – patrz nr 6, Od Autora. Tym samym, niemal ca=a, naros=a literatura kwali-
fikuje si" do odrzucenia jej. Zw=aszcza oparta na XIX-wiecznych zmy>leniach,
gdy pisano o >redniowiecznej Litwie, bez dost"pu do kronik....
Opr[cz zmy>le<, s' w niej fa=sze i inne, negatywne strony Nauki. Zetkn'=em
si" z nimi, ˚nr 1150, gdzie m.in., /e
• nie chc" wik=a: rzeczy prostych,
• nie prowadz" akademickich dyskusji nad sytuacjami, kt[re nigdy nie zdarzy=y si"
i o sprawach, kt[rych nie by=o ]dla :wiczenia umys=u, teoretyzowanie zagadnie<\,
• nie trzymam zazdro>nie wiedzy do kt[rej sam doszed=em,
• u/ywam bezpo>rednich s=[w i
• nie kompiluj" b="d[w.
Autorzy powinni poda: nie tylko swe predyspozycje do parania si" tema-
tem, lecz tak/e wykaza: si" nimi w trakcie pisania. Poda: sw[j zwi'zek z
przedmiotem pracy, itp. Wszystkie publikacje bez tych/e informacji s' –
automatycznie – podejrzanej warto>ci i intencji.
SPRAWY RØ?NE
R[/ne dzi> mamy czasy, pod wieloma wzgl"dami.
Dokument jest zbiorem uwag o tre>ci lu{no zwi'zanej z tematem.
Kalendarz i Biblia – s' tam te/ dwa instrumenty niezb"dne do znajomo>ci przy
studiowaniu >redniowiecznych dokument[w, pisanych przez mnich[w.
Z ca=ej literatury zdaje si" przebija: ludzka natura – je/eli nie wiem, nie
widzia=em, nie wyczyta=em – to nie ma. Jest to najcz">ciej spotykane sta-
nowisko, w>r[d autor[w, r[/nych narodowo>ci.
Ja te/ nie jestem wolny od tego pogl'du, z tak' r[/nic', /e czyta=em kroniki
i ws=uchiwa=em si" w nazwy& ich brzmienie i znaczenia, mia=em na uwadze
pozycje spo=eczne rod[w we wczesnym dla nich okresie, na kogo rody te
powo=ywa=y si" ]na pochodzenie od...\ – kr[tko m[wi'c, by=em bardziej
czu=y. Nie tylko zapisy kronikarskie by=y dla mnie kryterium, lecz i nazwy w
nich nie istniej'ce, same za> wzmianki por[wnywa=em z innymi.
I u/y=em ca=ej swej wiedzy, by okre>li: ich wiarygodno>: – rzecz niezbyt
cz"sto zdarzaj'ca si" w>r[d pisz'cych, od historyk[w po j"zykoznawc[w;
od St. Zaj'czkowskiego 1930, po Zdzis=awa Stiebera 1979.
Nie wiem, nie widzia=em, nie wyczyta=em – to nie ma; zdrowe i po/'dane,
bo pozwala na samokorekt" Nauki, w postaci eliminowania zmy>le< poprzed-
nik[w ]I. Dani=owicza Semme ^ ziemia – mi nie znane; A. Br¥cknera +ongwin
u Krzy/ak[w – nie spotka=em najmniejszej wzmianki, ˚nr 982\. Lecz jest
tak/e przyczyn' cz"stych pomy=ek, wskazuj'cych na zasi"g wiedzy tych/e
ludzi, bo czasami fakty lub inne, podejrzanej natury sprawy istniej' jednak,
lub istnia=y, lecz autorzy do nich nie dotarli – nie wiedz' o nich. Do takich
nale/' latopisy i ich tre>:, nieznane pisarzom XIX wieku, pow'tpiewaj'cym
w istnienie tam/e opisanych os[b. Wypaczali terminy, a skutki ich mniema<
trwaj' do dzi>, dzi"ki bezmy>lnemu przepisywaniu i kompilacji danych.
Nie ma szybkiej drogi eliminacji potkni": – stuleci na nie trzeba, by my>l
wzros=a i oczy dojrza=y naiwno>:, niedorzeczno>: i b="dy najr[/niejszej
natury – u=omno>: natury ludzkiej.
W tym tak/e, stuleci trzeba na akceptacj" ludzi i spraw, przypadkowo
wyeliminowanych niedowierzaniem, przez pisarzy o ograniczonej wiedzy
na swym polu.
Wydawnictwo Naukowe PWN odm[wi=o wsp[=pracy w wydruku zawartych
tu informacji, bez podania nawet przyczyny.
Potencjalnych powod[w jest a/ nadto, by zgadn':, kt[ry to z nich.
S'dz" bowiem, /e tak zakres tematu ]liczba rozdzia=[w i aspekt[w im przy-
pisanych\, jak i post"p w ka/dym z nich kwalifikuj' do dzie=a o naukowym
poziomie – jest to praca pionierska a/ w kilku kierunkach jednocze>nie.
Niestety, stoi czasem w sprzeczno>ci z pogl'dami Polak[w, a dok=adniej
– historyk[w polskich, kt[rzy na>wietlaj' narodowi minione wydarzenia w
nieco odmienny spos[b, dokonuj'c kosmetycznych poprawek – rzecz dzi>
najzupe=niej zbyteczna, w sprawach litewsko-polskich sprzed 600 lat.
W przypadku za> pochodzenia Ruryka i wp=ywu Wareg[w na ukszta=to-
wanie pa<stwa feudalnej Rosji – posun"li si" do czystej polityki, by r"ka w
r"k" z radzieckimi uczonymi, po partyjnej linii, w zderzeniu z ideologicznym
wrogiem.... Wdali si" w polemik" z badaczami Zachodu, bo nie musimy nic
nikomu zawdzi"cza:. S=awianofilstwo – kierunek powsta=y w Rosji w pierwszej
po=owie XIX wieku, odrzucaj'cy wszelkie wp=ywy i wzory zachodnio-euro-
pejskie – istnia=o i nadal istnieje w badaniach, dotycz'cych wydarze< sprzed
tysi'ca lat. Naci'ganie wynik[w do z g[ry za=o/onego celu; za=o/yli brak
wp=ywu i dowodzili. Historia – jak plastelina – daje si" naci'ga:.
W kwestii wp=ywu zaj'=em zdecydowanie odmienne zdanie, w niezamierzony
spos[b, gdy/ taki wniosek nasun'= si" z materia=[w archiwalnych i lingwistyki&
Troj•nat(den ¯ niem. treu } troj |, Mendoug ¯ celt. men % doug, i inne.
Fa=szywo>: cech' S=awian ]Wiernych\, jedna z wielu wad.
?e Wydawnictwo Naukowe PWN odm[wi=o publikacji zawartych tu informacji
wydaje si" wi"c by: najzupe=niej zrozumia=e, cho: i ja nie by=em bez winy –
znaczn' cz">: pracy poprawi=em, uzupe=ni=em, i dobrze sta=o si", /e w[wczas
«r"kopis» nie poszed= do druku. Zw=oka o dekad" wysz=a pracy na dobre.
KTO SKÅD POCHODZI
Alfabet sylabowy sprzed tysi"cy lat, okresu pobabilo<skiego i poegipskiego
– mniemania dzisiejszej doby, /e ka/da zg=oska mia=a sw[j znak; ich wielka
iliczba trudna by=a do zapami"tania.
Wiedz'c, /e niegdy> s=owa by=y bardzo kr[tkie, na wz[r sylab – najwyra{-
niej – «sylaby» by=y ca=ymi «s=owami».
ard – twardy& podstawa ]twardy\, hardy,
bit – bi:, uderza:& bitwa, bitny, bitka, bicz(ysko(owa:.
god – dobry& godnie, godzi:, ugoda, pogoda.
mar – >mier:& mary, martwy, zmar=, mor i marzec ]miesi'c nasilonych
zgon[w, tak/e od mrze: – zastyga:, marzn':\.
ra – drapa:& podstawa ]drapa:\ dra/ni:, drasn':, dra<, rani:, ob(razi:,
ora:, hrad ]grad\, kraka:, kura.
rup – p"ka:& erupcja, ruptura, strup, chrup, skorupa, rupie:,
chrust i ]trup$\; ¯ =ac. rumpo, rupi, ruptum.
sko – pieszo& wojsko – piechota ]wojsko, konnych zwano rat;\.
tr – ziemia, ¯ =ac. terra, st'd wiatr, trawa, drewno ]TD\, ang. tree.
w, =a – mia=o podw[jne znaczenie& woda i chcie:;
=asy, =aszczy: ]si"\, =apczywo>:, =akn':, =akomy,
=agodzi: i =aska ]rzecz chciana, po/'dana\.
wa, =o – mia=o poczw[rne znaczenie& cia=o, g=os, rzecz, i woda.
Nale/y wi"c s=ownictwo j"zyk[w rozbi: na sylaby – og[lnie – na cz">ci z
kt[rych s=owa sk=adaj' si", bo nie zawsze s' to sylaby, i opisa: co one
oznaczaj', w[wczas pokrewie<stwa pomi"dzy s=owami i j"zykami stan'
si" bardziej widoczne, np. je/•yna  wy/•yna ¯ so•k  k•rew.
Grecko-celtyckie BW ]BazyliWasilij, BizancjumWizantja, William
Bill\; OAEIYU; w jaki spos[b odczytujemy znaki alfabet[w –
st'd i pochodzimy.
Czytanie wspak, zamiana sylab w s=owach ma sens, w zwi'zku z «alfabetem
sylabowym», bo zwi'zana jest z kierunkiem pisania& od lewej ku prawej
]grecko-=aci<ski\ i w przeciwn' stron"& od prawej ku lewej ]arabsko-he-
brajski\. Ale doszukiwanie si" zwi'zk[w pomi"dzy s=owami, wy='cznie na
tej podstawie, obarczone jest szalonym ryzykiem pope=nienia powa/nego
b="du – jest to “ostatnia deska ratunku”.
Wszystko inne, co tylko mo/liwe, musi by: wzi"te pod uwag".
Samog=oski& A, E, I, O, U, Y, systematycznie rozrzucone w>r[d
sp[=g=osek alfabetu, s' wynikiem “kwardatu George’a” – alfabetu
greckiego przeze mnie zapisanego w ten spos[b, /e rozpoczynaj'
ka/d' jego linijk".
Kszta=ty cyfr s' kszta=tami cz">ci cia=a& twarzy i n[g.
Jest to wynik moich docieka<, opisanych w tym rozdziale.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(2006.
 WNIOSKI KO˜COWE
ANALIZA B+´DU
Tu chcia=bym wyprzedzi:, /e nale/y ona tak/e do naukowego
poziomu opracowania zagadnienia, nigdzie dotychczas jej nie
widzia=em ]...\, i dyktuje j' matematyka z logik'.
Matematyka oparta jest na logice, ale tu uzna=em logik" potraktowa: jako
rzecz dodatkow', bo w sprawach lingwistycznych matematyk" nie wsz"dzie
da si" zastosowa:, a logik" w wi"kszej liczbie wypadk[w, spraw i aspekt[w,
jako rzecz bardziej og[ln'.
Z logiki, jedynie matemetyka nak=ania do analizy b="du.
Pope=niane b="dy, np. po wiekach na litewskiej ziemi pisali&
købe ˘ Kobbe, nagøre ˘ Nagorø, przekr"cali nazwy&
oms – smo; omsorg ˘ Smorgonie,
olig – ogi]l\; taa urolig ˘ Taurogi ]taur ¯ =ac. taurus – byk\,
Zimiskes ˘ Cimischij, Saloniki ˘ Selu<,
urso – orsu; gr. chersonese } kursonez, kursonisi | ˘ Korsu<,
Langven ˘ Lawgmin, Karolingi ˘ Korlazi, Nerewskiego ˘ Renewskiego, jak
kwadratkradwat, durszlakdruszlak – b='d w wymowie, cz"sto pope=-
niany przez dzieci.
Nagminnie zamieniano& SZ, DT, GK, UVW, OAEIY.
B ^ V ^ F ^ + ]ang. W\, itp.
Zamieniano d{wi"ki na znaki w innych alfabetach, np. k≤rne˘ Kern, sp≤rre
˘ Spera, v≤ge ˘ Wege, vr≤d ˘ wredny ]ı˚E\.
W sprawach lingwistycznych Analiza b="du ma na celu wykrycie sk=onno>ci
j"zykowych poszczeg[lnych grup etnicznych – jak zamienia=y one nawzajem
d{wi"ki i znaki w r[/nych alfabetach, jakiego rodzaju pope=niali b="dy, np.
Polacy maj' sk=onno>ci do zmi"kczania ko<c[wek wyraz[w i nazw, tym
samym u niekt[rych badaczy s' one z=e – daleko od pierwotnych, gdy ory-
ginalnie s=owa by=y anglosaskiego pochodzenia. Manstolt ]dumny cz=owiek\,
zapisany Mansto, z obci"ciem «lt», zostaje Masiem ]Masio\ u J[zefa Puzyny
1935, kt[ry postanowi= – przy tym – dociec „Kim by= i jak naprawd" nazywa=
si" Pukuwer – ojciec Gedymina.”....
S' to b="dy >wiadcz'ce o dziecinnej wprost wiedzy autora publikacji. W ze-
stawieniu z tytu=em ksi'/ki, Masio, Budwie:, Syrpu: i inne ]tego rodzaju\,
kompletnie niwecz' zamiar Puzyny, zawarty w tytule.
Rusini zniekszta=cili imi" Jawnuty na Iwanut" ]sk=onno>ci ku Iwanu....\,
Niemcy zniekszta=cili nazw" Ugen – grodu nad Dubiss' – pisan' Oukaym
]OU^U, GK\ na Ottokaim ]niemieckie imi" Otto...\, a Polacy w swoj'
stron" – na znajome brzmienia dla polskiego ucha, jak Bratosza ]brat asa\ ˘
Bartosz, Siemowit ]znak /ycia\ ˘ Ziemowit, rz. Swenta ]swen % ta\ ˘ Íwi"ta.
B="dy wynik=e z domys=[w i niewiedzy s' pospolite. W zagmatwanych wy-
ja>nieniach cz"sto zdarzaj' si"; s' wynikiem zawi=ej my>li, lub zagmatwane
wyja>nienie powsta=o, by b='d ukry:. Itp., itd.
SKOROWIDZ NAZW
Jest nie tylko wykazem nazw w=asnych – imion, nazwisk, plemion i nazw
geograficznych, u/ytych wewn'trz pracy. Jest tak/e uzupe=nieniem do jej
tre>ci i pocz'tkiem s=ownika.
Skorowidz nazw powsta= na samym ko<cu, informacje tu zawarte, w wielu
wypadkach, potwierdzi=y me uprzednie przypuszczenia, a w kilku musia=em
zrewidowa: nieco swe pogl'dy i poprawi: tekst.
Skorowidz nazw jest po cz">ci obja>nieniem s=[w obcych, i termin[w na
potrzeb" pracy i bada<.
S+OWNIK
Ko< ]wielki, wielce\, koniec ]ma=y\; `ec zdrobnieniem& wid=y ˘ widelec, pal
˘ palec, smalec, padalec, i inne. St'd Staryko< ]wielce stary\, t=um. od ty=u,
bez zwi'zku z koniem ]pospolitym zwierz"ciem poci'gowym\, a Koniecpol ˘
Koniecpolski ]Ma=opol ˘ Ma=opolski\, bez zwi'zku z ko<cem Polski, czyli jej
kresami, skrajem; Koniecpol le/y w sercu Polski, w XIII wieku gr[d graniczny
pomi"dzy Wielko` i Ma=opolsk', to st'd – koniec ]Wielko\Polski.
Or"dzie jest instrumentem ¯ s=aw. orudie, nie apelem, odezw', jak chc'
autorzy «ma=ego S=ownika j"zyka polskiego» 1969, wyd. przez PWN,
lato jest pe=ni' roku ¯ lat ]rok\ % o ]pe=nia\; latopis ¯ lat ]roku\ % opis,
strych jest pomieszczeniem pod strzech' ]wsp[lne strch\, nie germ. Estrich
]posadzk' kamienn', kruszcow'\, manekin ¯ holend. manneken, nie franc.
S=ownik jest wyk=adni' przygotowania autora do parania si" histori',
opart' na starych dokumentach, pisanych w r[/nych j"zykach, jest
wyk=adni' jego wiedzy, rozwagi, i warsztatu pracy.
Wszyscy, kt[rzy t=umacz' na j"zyki obce&
• Bia=oru> – White Russia, Weissrussen – bia=oruski
]w rzecz. Low Russia, marshes – bagna, bez zwi'zku z kolorem\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(2006.
• Ma=opolska – Petite Pologne ]w rzecz. Young Poland, territory lately
annexed, bez zwi'zku z rozmiarem, zasi"giem, wielko>ci'; nale/a=a do
Moraw, przy='czona do Polski za Mieszki i Boles=awa Chrobrego †1025\,
• Boles=aw Krzywousty †1138 – Wrymouth ]fizycznie Wykrzywione Usta,
Zdeformowane, w rzecz. the Wrongful – Szkodliwy, bo „...podzieli= Polsk"
jak g=[wk" kapusty”, lub False – Fa=szywy gdyby obiecywa= co, a p[{niej...\,
• i pisz', /e bitwa Rusi z Tatarami nad rz. Ka=k' mia=a miejsce w 1223 r.
]w rzecz. 1219\ – wszyscy; +awr. 1223 ¯ Ipat. 1224 ¯ wo=. ]niedatowana\,
wszyscy ci s' osobami niekompetentnymi do pisania i publikowania swych
dzie= – p=ywaj' po powierzchni zagadnie<.
Tak rzecz wygl'da w sprawach j"zykowych ]Ka=k" do='czy=em\, a jest ich
nie mniej ni/ kilkadziesi't.
Przy uk=adaniu zestawu rozmiaru s=ownika, nie w spos[b unikn': dozy
zgadywania, bo nie wszystkie znaczenia zosta=y nam przekazane przez
pisc[w, /yj'cych w czasach, gdy by=y u/ywane, lecz nie by=o s=ownik[w.
Jest to aspekt, z kt[rym boryka si" ka/dy t=umacz, lecz /aden o nim nie
m[wi. Dopiero inny widzi b="dy swego poprzednika. Dobr' metod' unikni"cia
znacznych odchy=ek, jest nakre>lenie definicji s=owa i – trzymaj'c si" jej –
szukania odpowiednik[w w innym ]o podobnym brzmieniu lub znaczeniu\. W
ten spos[b nazwy «grodu» nigdy nie wyprowadzimy od «domu», «stajni» lub
«stodo=y». W[wczas te/, poprzez definicj", lub definicj" i brzmienie, poj"cia
b"d' sobie bliskie; grody na wzniesieniach budowano; berg ]g[ra\ ˘ burg,
bork ]zamek\ ˘ s=aw. gora ]g[ra\ ˘ gorod, `grad, gr[d ]gr[d, horod\, Ø ^ A.
Ja te/ nie by=em wolny od problemu zgadywania, poprawia=em siebie i –
jestem omal pewien – nie wszystkie swe b="dy wyeliminowa=em.
Znaczenia s=[w s' tak samo istotn' cz">ci' informacji o ludziach, ple-
mionach i miejscach geograficznych, gdy/ – przypisane im – s' w stanie
potwierdzi:, lub zaprzeczy: koligacjom mi"dzy plemionami i wzajemnym
oddzia=ywaniem na siebie ]zapo/yczenia wyraz[w, przenoszenie ci"/ko>ci
znacze<, dorozumienia, itp.\.
S' w stanie odtworzy: kawa= niepisanej historii.
W mym s=owniczku znajduj' si" poja>nienia wielu hase=, kt[rych czytelnik
nigdzie indziej nie znajdzie, nieprawid=owo dzi> rozumiane, lub wr"cz b="dnie
na>wietlane, przez obecnych i dawnych t=umaczy, np. Krzywousty ]Fa=szywy\,
skarby, czy wara/skyi ostrow ]wyspa\ na Dnieprze, 1219, kt[rej dzi> nie ma,
bo nigdy nie by=o ]by= to cypel przy uj>ciu rz. Trubie/ do Dniepru\.
T=umaczenia wyraz[w od ty=u s' moim spostrze/eniem.
Moim obja>nieniem jest tak/e kraj Warego-Russ[w – Bawar[w i
Gall[w, bez zgadywania, /e by=a to Szwecja, Dania, Norwegia, bo
by= to l'd pomi"dzy Angli' i W=ochami ]Itali'\, poucza Powie>:.
Ruryk – protoplasta w=adc[w feudalnej Rosjii, przyby= z Niemiec,
dok=adniej – okr"gu Ruhr % rik ¯ reiks ]kr[l\, a Galle dali nazw"
Rusi; franc. roux ˘ celt. Russ ]rudy\ ˘ Russell ]rudzielec\ ˘ s=aw. Ru>;
semi ]p[=\ % Gallia ˘ Semigalia nad Dwin'. Aleman ¯ Alemanni.
Tak/e, od>wie/y=em zatarte znaczenie Teuton[w ¯ Theu % ton,
zupe=nie zapomniane Vinland ]Odkryty L'd\, Skandynawia, i inne.
Wikind, Mendoug, Trojnat, Trojden, Dowmont, Witen]es\, Surwi==o, Gedimin,
Olgerd, Languen vel Linguen, Algimunt, Biruta, Wito=d; Wi=komir ¯ wilco-
me, Wilna, Taurogi ¯ =ac. taurus ]byk\, Gistany ¯ anglosas. gist ]ferment\
– wszystkie one zachodnioeuropejskiego pochodzenia. Jak mo/na by=o
tego nie zauwa/y:$# Tak i imiona zamierzch=ej Rosji. Znajomo>: j"zyk[w
pokrewnych i obcych u autor[w publikacji s=aba jest, i w Rosji niewiele lepsza,
z powodu bariery alfabetu. M[g=bym przytoczy: tu szereg nazwisk pisarzy i
historyk[w dla podparcia twierdzenia. Wystarczy przejrze: Skorowidz nazw
i Uwagi o s=ownikach, by doj>: do tego samego wniosku.
S=owniczek dotyczy g=[wnie nazw w=asnych i zawiera 2188 hase= ]% 56
odno>nik[w do innych hase=\, w tym 34 zbiorowe& flisactwo, granica, k'ty,
`ko, las, latopis, m"czennik, myl'ce nazwy i terminy, nazwy i nazwiska, `no,
`on, `onia, patronimik, pory ]dnia i roku\, rok, ryk, 70 i 2, s=aw, stolica, `str,
symboliczne postacie, synonim, tak w r"kopisie, t=umacz. nazw, t=um. od
ty=u, tydzie<, `uta, `wicz, wielko>:, woda, wymiana d{wi"k[w, wzniesienie,
za`, ziemia. W sumie, s=owniczek zawiera ponad 2300 hase=.
Rozpocz'=em prac" nad rodzajem s=ownika o obj"to>ci kilkuset stron, w zale/-
no>ci od rozmiaru czcionki, i nie wi"cej ni/ ich pi":set, bo i wiele poprawek
i uzupe=nie< mam do s=ownik[w j"zyka polskiego.
SPIS LITERATURY
Jest – jak wszystko uprzednie – zaledwie szkicem, bo do wielu wymienio-
nych tam ksi'/ek zamierza=em ponownie wr[ci:, by oceni: ich warto>:.
W[wczas i lista – by: mo/e – by=aby bardziej szczeg[=owa i pe=na.
Na ko<cu Spisu zamie>ci=em stosown' uwag" w tej sprawie. Z wiedz' t'
przyst'pi=em do pracy nad aspektami opisanymi w “Litwie”.
 ANALIZA B+´DU

R
1500 A naliza b="du u/ywana jest w matematyce wy/-
szej dla kontroli, czy krzywa poprowadzona przez zbi[r punkt[w,
void jeta tråd – ni:, nitka ]j. du<ski\ v≤rd j. s=aw. Prouzi
voit jade dratwa j. ang. worth, worthÍy Prousi
jest poprowadzona w spos[b optymalny, tj. prawid=owy. Innymi
s=owy, czy liczba tych punkt[w po jednej i drugiej stronie jest sobie
Swidrigai=o Lubard Wikind s v i t hospitality
w jakim> sensie r[wna. Dok=adniej rzecz wyk=adaj'c, czy sumy
kwadrat[w ich odleg=o>ci od krzywej, s' sobie r[wne po obu jej Switrigai=o Lubart Wikint >wiad]omo>:\ gospoda
stronach ]odleg=o>ci punkt[w od krzywej podnosi si" do kwadratu
Gilja – jeden z 12 uj>: rz. Niemen,
i sumuje te kwadraty; sumy kwadrat[w po obu stronach krzywej
Kilija – jeden z kilku uj>: rz. Dunaj.
powinny by: r[wne sobie\.
GK
W przypadku lingwistyki, by=aby to kontrola, czy przy r[/nej pisowni
gabinet – cabinet,
tych samych nazw ]jak rozrzut punkt[w\ – przyj"li>my pisowni"
gorset – corset,
optymaln' ]by unikn': skrajnych, b"d'cych wypaczeniami\.
hercjuk – hertog,
Analizy b="du nie spotka=em nigdzie dotychczas w sprawach j"zyko-
krasi: – grease,
wych, jest to novum w tej pracy – pr[ba zastosowania matematycznej
nagi – naked,
idei w sprawach lingwistycznych.
smak – smag,
Kwadraty odleg=o>ci tu pomin", ze zrozumia=ych wzgl"d[w....
st[g – stack, ]przy tym Ø ^ A\, Gaius – Caius,
1502 Ale zanim przejd" do sk=onno>ci j"zykowych, chcia=em tu zygzak – zigzag; Likijk – Ligeyko; Rinkolt – Ryngold; Auken –
podzieli: si" z czytelnikiem wnioskiem, wyci'gni"tym na podsta- Ugen; Dovsprounk – Dovsprung; Kolikin – Goligind.
wie tysi"cy obserwacji zachodz'cych zmian w pisowni wyraz[w, FW Butoft – Butowd; Gastoft – Gastowd; Witoft – Witowd.
w r[/nych j"zykach i alfabetach, na przestrzeni wiek[w. W samym j. polskim, jestem wymawiane jest czasem jezdem –
Czytaj'c bowiem stare teksty, nie tylko utrwala=em sobie ich forma traktowana jako zupe=nie niepoprawna...
tre>: – tak/e, jak imiona i nazwy by=y pisane. Doprowadzi=o mnie
to do spostrze/enia, /e istniej' regu=y przechodzenia d{wi"k[w, 1504 Do wypacze< zaliczy: nale/y sk=onno>ci ka/dego j"zyka
z jednych na drugie. I tak, zar[wno samog=oski, jak i sp[=g=oski do pewnych zmian – j"zyka polskiego, rosyjskiego i innych. Od
przechodz' wed=ug zasad& razu musz" tu zaznaczy:, /e j"zyk niemiecki utrwali= litewskie
1. Samog=oski& o ˘ å ˘ a ˘ ≤ ˘ e ˘ i ˘ y ˘ ¥ ˘ ø ˘ [,u ˘ a ˘ o, imiona w miar" dobrze i on b"dzie tu wskaz[wk'.
2. Sp[=g=oski& t ↔ d, s ↔ z, k ↔ g, t ˚ c ˚ ç, s ↔ ß ↔ /. Przyczyn' jest stosunkowo bliskie pokrewie<stwo j"zykowe ze
Samog=oski przechodz' z jednych na drugie w ko=owy spos[b& stronami, sk'd pochodzili pierwsi litewscy w=adcy – P[=nocne
Np. O ˚ Ω ˚ A ˚ ı ˚ E ˚ I ˚ Y ˚ Ü ˚ Ó, itd. ➛ y Niemcy i Dania, oraz niemiecka dok=adno>: zapisu.
➛
water two `tion cat altar worthy i 1506 I tak, j"zyk polski ma sk=onno>ci
¥
➛

woda dwa `cja kot o=tarz warty • do zmi"kczania ko<c[wek nazw&

Boron – Boro<
➛

nat Armenia Ondrei Totar e ø Brest – Brze>:

Rus – Ru>
➛

noc Ormianie Andrei Tatar

Gdansk – Gda<sk
➛

≤ u, duren – dure< ]duren – ostatni\

wold Alytus Oleksandr ➛
gammon – gamo< ]gammon – gapa\
a
➛
wald Olita Aleksander ]zdrob. Olek\ [ harnas – Harna> ]harnas – zbroja, pancerz\
å
aa o kuras – Kura> ]kuras – parcerz\
straat ]flam.\ ↔ street ]ang.\, Awar – Obr, i wiele innych. z litewskich imion Polacy zmienili&
Sirputij ]`ij ^`ey\ – Syrpu:; Mansto – Masio
Sp[=g=oski stanowi: mog' d=ugi rozdzia=, ale dla przyk=adu& • do udzwi"czniania&
j. ang. two root vase dose salad j. ros. da ot` s rz. Sventa – Íwi"ta
Ligenza – Lig"za
j. pol. dwa r[d waza doza sa=ata j. pol. tak od` z
Ko=ontaj – Ko=='taj
Po=onga – Po='ga
j. flam. tandart j. du<ski vig v≤rd Sivebund land – l'd tri, three – trzy
j. ang. dentist j. szw. vik j. pol. warty j. lit. Zywibund swiato – >wi"to ritter – rycerz
jazyk – j"zyk pilgrim – pielgrzym
z innych& rubiesz – rubie/ altar – o=tarz
Mendog Pruzinlant drunk hedman mort]al\ knsi Trusø kraft – krawcowa reka – rzeka;
jade – jad" rise – ry/,
Mindak Prusenland trunek hetman mord knzi Dru/no ]jez.\ rose – r[/a;
bede – b"d"
romb – r'b kros – Kro/e.

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.

 ANALIZA B+´DU
1508 J"zyk rosyjski na sk=onno>ci do palatalizacji& 1516 Sk=onno>ci do przestawiania d{wi"k[w&
Konstantin – Konstjantin ]gai – agi\ Gaius Caesar, zwany Kaligul' ˚Agius
hertog – hercjuk ]oira – ario\ ]h\Ojrago=a – Ariogola
Nemen – Njamen ]tr – rt\ Sjutrovij – Sjurt
Lublin – Ljublin ]lig – gi\ urolig – Taurogi
Opr[cz palatalizacji, Rosjanie nagminnie zniekszta=caj' obce nazwy do ]dna – dan\ Dnakold – Dankold
tego stopnia, /e ich wersje zapisu nie s' wiarygodne. Przyczyn' jest r[/ny ]abo – oba\ abolish – obali:
odczyt tych samych znak[w >redniowiecznej cyrylicy, opr[cz z=ego wy- ]tle – tel\ bottle – butel
chwytywania d{wi"k[w obcych nazw. I tak&
]dle – del\ swindle – szwindel
œ – czytano jako a, dzi> ja,
[ – czytano jako u, dzi> ju, ]urso – orsu\ chersonese } kursonez, kursonisi | – Korsu<
o – czytano jako [, zw=aszcza w ko<cu wyraz[w, Dowmont ˘ Dowmund, ]gar – gro\ garde – groda
a do>: cz"sto znaczy=o o, i odwrotnie, zwyk=em znaczy: OA, itd. I tak& ]ar – ra\ garde – grad ¯ gorod ¯ gora % d
gr. chersonese } kurson` | – s=aw.-ros. Korsu< O^U } kurson |, garde ˘ grad ]ar–ra\ ˘ gr[d ]A ^ Ø, por. 608\
gr. Heraklius – s=aw.-ros. Iraklij; Thessalonike – s=aw. Solu< OA, j. du<ski – j. rosyjski – j. polski
gr. Zimiskes – s=aw.-ros. Ciemskij, ros. Cimischij, Stargard ]w szczeci<skim\, Starogard ]w gda<skim\; w pasie ziem
ar. hed/ira, hed/ra – ros. hi/dra, nale/'cych niegdy> do Du<czyk[w, ok. X÷XI wieku.
pers. Chosroes – s=aw.-ros. Chozdroj, ros. Chosrowa ™ Perwiza Z du<skim garde – polskie groda ]zagroda, grodzi:\, jest to jedna
germ. kumtor – s=aw.-ros. kuntor; Smydsten ]Sundstein\ – Hunstin, z wielu wsp[lnot j"zykowych.
Garde – u(chroni:, u(pilnowa:, u(strzec, os=ania:
1510 J"zyk litewski ma sk=onno>ci do skr[t[w& – warta, konw[j, os=ona, ochrona. 0491-00-107
Draaikolk – Drajko Manstold – Mansto
1518 Nie trzeba by: spostrzegawczym, by zauwa/y:, /e szereg
`koon – `ko Re’pliek, Replikas – Repli
`uskoon – `ußko Romeywerder – Romowe wyraz[w ma wi"cej ni/ jedno zniekszta=cenie&
`minde – `min stoltr – stot – sto Butegeyde – Boudikid ]TD KG EI\
kutter – ]Row\kutte tynd – tyn Sivebund – ?iwinbout ]S? TD EI\
Lette – Let stutte–r(n – stutt Smuds – ?mud{ ]S? DSD{\
Trusø – Dru/no ]S? TD\
1512 Tendencje litewsko–polsko– ruskie& Paris – Pary/ ]S? IY\
L+ Ch  Sz sour – /ur ]S? OU ^ U\
mil – mi= cicho – cisza fals – fa=sz ]L+ SSz\
ola – o=a g=ucho – g=uszy: scola, skola – szko=a ]L+ SSz\
old – o=d groch – groszek salad – sa=ata ]L+ TD\
pil – pi= licho – liszaj, liszka kraft – krawiec ]TC FW\
pol – po= miech – mieszek ritter – rycerz ]TC RRz\
tul – tu= piechota – pieszo nat – noc ]TC OA\
wil – wi= puch – puszy: `tion – `cja ]TC OA\
wol – wo= ruch – rusza: 1520 Jak poda=em w Etymologii i Wnioskach ko<cowych, o pisowni
fals – fa=sz strach – straszy: decyduje j"zyk, w kt[rym wyraz ma w=a>ciwe znaczenie.
skotnica – skot ]j. s=awia<ski\, wierch – wiersz-ek(szy: Musimy pami"ta:, /e ka/dy j"zyk na pewne sk=onno>ci do znie-
general – genera= kszta=ce< i przyj"cie Budikid ]s=aw.\ lub Butegeyde ]germ.\; Poukiik
load – =ad]unek\ G  ? ]s=aw.\ lub Pugeyke ]germ.\ powinno by: uzasadnione, dlaczego
salad – sa=ata bieg – bie/-nia(a: jedn' nazw" przyj"li>my, gdy kilka innych form odrzucili>my, po-
san’daal – sanda= B[g – pobo/ny wsta=ych w tym samym czasie, lub wkr[tce potem.
surweil’lern – Surwi==o krug – kru/ganek =ac. augment ˘ lit. Algimunt, Olgimont, mo/na wyprowadzi: od Olgi ¯
=ug – =u/a, ka=u/a Olga, Helga ]>wi"ta\ % mund ]usta\, czyli lit. Chryzostom ]z=otousty;
1514 T  TH  D
noga – no/na z=otymi my>lami naucza=\, z b="dem. Cz">: litewskich nazw wzi"ta z
Narimunt Narimunth Narimund
pier[g – piero/ki j. =aci<skiego, zosta=a zmieniona tak, by mia=a znaczenie lokalne.
Dowmont Dowmonth Dowmund
waga – wa/ny Languen b'd{ Lingwen ]lingwista, j"zykoznawca\, pisany r[/nie,
Goligint Goliginth Goligind
ko>lawiony na wiele sposob[w, bo nazwa obca.
Koriat Koriath Koriad
K  C, Cz Matej Stryjkowski 1582 pisa= si" r[/nie& Stryjkowski, Strykoff, Strii-
Lubart Lubarth Lubard
mleko – mleczny kowski, Strijkowski, Strykowski – dlaczego przyj"to Stryjkowski – nie
Twerbut Twerbuth Twerbud
r"ka – r"czny wiem ]ur. w Strykowie, pow. Gr[jec\, zapewne, /e mamy s=owo stryj
Wissigert Wissigerth Wissegerd
tokarz – toczy: w j. polskim, wygodne nam by=o.
Kukovoit Kukovoith Kukowoid
znak – znaczenie Ze Stryjkowskim i Poukiikiem jest podobnie.
Wikint Wikinth Wikind
kwiat – ros. cwiet W przypadku Stryjkowskiego, powinno by: Strykowski, a Poukiik to
Witen Withen Widen
ros. kela – cela Pugejko. Przyj"li>my Stryjkowski, niech wi"c tak pozostanie, niech
Olgerth Olgerd
b"dzie naszym «Stryjem».
Witowt Witholdi
Nie tylko rodzaj nazwy ]`ejko\ potwierdzaj' zapisy w setki lat, lecz
By=oby&
i >redniowieczne zasady zapisu d{wi"k[w& «ou» wymawia si" «u»,
Litwa Lithuania Lidwa ]Lidwa ^ wody Lidy, Lid wa\
tak, jak w j. angielskim ]np. you\, a «ij» wymawia si" «ey» ]ej\, jak w
Lithwanis jak Warsza wa ^ woda Warsza.
j. flamandzkim; dwa «i» kr[tkie ]ii\ lub «ij», czasem nawet jedno «i».
Wodzowie litewscy nosili te/ pseudonimy, b"d'ce drobn' przer[bk'
oryginalnie nadanych im imion. Gdy istnieje druga nazwa, wskazuj'ca
na `eyko, to ta druga wskazuje na prawid=owo>: obydwu.
Liter" «k» czytano jak «g» i odwrotnie, bo by=y to czasy do>: prze-
korne. Poukiik i Pugeyke s' wi"c t' sam' osob', podobnie Budikid
i Bytegeyde.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
 ANALIZA B+´DU
1522 W wielu wypadkach forma zapisu d{wi"k[w zdradza, kiedy
tekst by= pisany, i w nim u/yte imiona – tym samym na ile pisownia
ich mo/e by: wiarygodna. W ten spos[b, mo/na okre>li: kolejno>:
odpis[w, gdy jest ich kilka, nie tylko po b="dach, w nich istniej'cych.
Gramatyka – jest to obszerny temat i nie nale/y do analizy b="du
w swej ca=o>ci.
1524 D{wi"ki przechodzi=y z jednych w drugie wed=ug schematu&
wargowe j"zykowe podniebne gard=owe
p r t c : cz k j odczytanie ich jako Do=mand, Do=giert.
f v b m n l d z { / g
w = s > sz ch h
Przez to cz"sto spotykane&
fbw=l; pb;
tddzd{; tc:czk; szcts;
s>szchhgkcztd; jghchkc.
D{wi"k j"zykowy «r» nie przechodzi w /aden inny.
Do u=o/enia schematu pomocn' mi by=a tabela zamieszczona we wst"pie
do S=ownika M. Samuela Bogumi=a Lindego 1807, wydanego po raz drugi
w 1854 i reprodukowanego w 1951 przez PIW; rozdzia= pt. Etymologia,
str. XXXIV ]34\, Narz"dzia mowy, Pokrewie<stwo sp[=g=osek.
Tu chcia=em pokaza: przej>cie, z M na N&
baran — ram,
dno — bottom,
fern ]papro: \ — farm ]farma\;
hump — hunch ]garb\,
magic — cigan,
Malta — Atlan]tyda\,
Mettensee — jez. Necko,
ni — in, im,
D{wi"ki czasem przechodzi=y z jednych na drugie wed=ug liter w
alfabecie, lecz w przeciwn' stron", pod pr'd.
G  W garderoba — wardobe.
N  P welon — develop ]rozwija:\.
PH ^ F ^ B pillar — filar,
prophet ]prorok\ — profet,
R  J war — wojna, rather — raczej.
W  L wibra — libra wokal — lokal ]vocal – local\
F  B  W farba — barwa
F  P filar — pillar
L  N Felicjan — Fenicjan
1526 Pierwotnie ustali=em kolejno>: kilku odpis[w, na podstawie
1530 Do kilku wniosk[w w tej pracy podanych, doszed=em metod'
narastaj'cych w nich b="d[w&
Origo regis ]“orygina=”\ Proxa Woydilo, Smydsten
Ltpsc wlkch knzei Lit. Proxa Woidi=o, Hounstyn
Leopisec Awraamki Proxa Woidilo, Hunstyn
Lit. rodou poczinok Jaroßka Woini=o
Rodstwo wlkch knzej Jaroßka Woini=, Hnupyn
Do='czone nast"pnie daty, na podstawie innych dokument[w i
chronologiczne przes=anki, ju/ po ustaleniu kolejno>ci, w ten spos[b,
wykaza=y, /e metoda jest z=a. Nie mo/na i>: t' drog', bo datowane 1532 Profesor Smolka stara= si" odtworzy: macierz Latopisu Lit.,
dokumenty przemiesza=y ustalony porz'dek. Okazuje si", /e ka/-
da nast"pna kopia nie koniecznie musia=a powsta: na poprzedniej,
bezpo>rednio j' poprzedzaj'cej, lecz np. na starszych.
I p[{niejsze kopie mog' mie: mniej b="d[w, bo oparte s' na
kopiach bli/szych orygina=om.
Metoda nie jest z=a, lecz u/yta w ten spos[b, jako g=[wne i jedyne
kryterium ustalenia kolejno>ci – przynosi z=e wyniki. Mo/e by: pomoc-
nicz', s=u/y: za wskaz[wk" przynale/no>ci dokumentu do grupy.
1528 Pierwotnie zastosowa=em >cis=' transliteracj" znak[w, przy
zamianie cyrylicy na alfabet =aci<ski, w nadziei, /e b"dzie to czynnik
pomocny, no i – naukowy, prawdziwie naukowy.
Odszed=em p[{niej od zamys=u, bo metoda jest z=a – przynosi
wi"cej szkody, ni/ po/ytku.
I tak, w przypadku znaku B w cyrylicy, powinienem zastosowa: znak
V. Powsta=y w ten spos[b& Dovmund, Vojße=k, Vo=odimir i inne. Formy
te nieco dziwnie wygl'daj', ale mo/na je czyta: i s' zrozumia=e.
Problem polega na tym, /e byli oni potomnymi emigrant[w z P=n.
Niemiec i Danii, i d{wi"k W powinni>my pisa: zgodnie z regu=ami
pisowni w tych/e krajach, a tak/e w >redniowiecznym angielskim&
Dowmont, Wojsze=k, Wo=odimir. Polska te/ to tej grupy nale/y. Nie
ma co udziwnia: form, kt[re s' bardziej w=a>ciwe i lepiej rozumia-
ne. Ponadto, znak B reprezentowa= tak/e d{wi"k + ]sic#\, kt[rego
znak V dzi> nie reprezentuje ]niegdy> reprezentowa= U; podw[jne
U ^ VV ^ ang. W ^ pol. +\. Pisownia Dovmund, Dovgird wyklucza
I tak&
znak = reprezentowa=& 1\ twardy d{wi"k, 2\ d{wi"k o,
znak ; reprezentowa=& 1\ mi"kki d{wi"k, 2\ d{wi"k e, 3\ d{wi"k i,
znak v reprezentowa=& 1\ d{wi"k w, v, 2\ d{wi"k f, 3\ d{wi"k =,
znak f reprezentowa=& 1\ d{wi"k f, 2\ d{wi"k ph, 3\ d{wi"k t, th,
znak ' reprezentowa=& 1\ d{wi"k /, 2\ d{wi"k s, 3\ d{wi"k sz,
znak l reprezentowa=& 1\ d{wi"k l, 2\ d{wi"k =,
znak g reprezentowa=& 1\ d{wi"k g, 2\ d{wi"k h,
d{wi"k a reprezentowa=y znaki& a, á, œ, ≥.
d{wi"k e reprezentowa=y znaki& e, ≠, ;.
d{wi"k o reprezentowa=y znaki& o, á, =.
d{wi"k u reprezentowa=y znaki& ou, u, ü, æ, ¨.
d{wi"k d reprezentowa=y znaki& d, ∂.
d{wi"k t reprezentowa=y znaki& t, †.
d{wi"k = reprezentowa=y znaki& l, l=, v.
Mimo znacznie poszerzonego liternictwa alfabetu s=awia<skiego,
wymowa zapisanych s=[w w dalszym ci'gu by=a przedmiotem do>:
swobodnej interpretacji znak[w ]i – tym samym – ca=ego zapisu\, i
wymaga=a znajomo>ci samego j"zyka. Dlatego odszed=em od >cis=ej
transliteracji pisma, tre>ci latopis[w, jako rzecz wprost niemo/liw',
skoro w[wczas nie by=o >cis=ych regu= pisowni; dla tych samych s=[w
u/ywano r[/nych znak[w i nieco r[/nych odmian przez przypadki.
W ka/dym wypadku transliteracja staje si" przedmiotem sporu, lub
zarzutu, gdy tylko na rzecz tak' ch":.
1529 Po wszystkim, tj. po zako<czeniu bada< nad latopisami, w 2010
roku; latopisy by=y 2–3-krotnie przepisywane w ci'gu wiek[w, st'd
wskaz[wki o charakterze pisma s' myl'ce, /e w[wczas one ujrza=y
>wiat=o dzienne ]/e w[wczas by=y pisane\. Tre>: decyduje i napom-
kni"cia pi>c[w, /e w[wczas byli naocznymi >wiadkami wydarze<&
ogl'dali bitwy, zjawiska astronomiczne ]za:mienia s=o<ca, ksi"/yca,
komety\, widzieli id'cych wlk. kniazi[w, uciekali, s=yszeli, itp.
kolejnych przybli/e<, to jest metod' pr[b i b="d[w ]zmienia=em
za=o/enia\.
Wi"kszo>: zagmatwanych wyja>nie< mych poprzednik[w ]np. Antoni
Prochaska 1890\ okaza=y si" dla mnie b="dnymi; b="dy powstawa=y
na zawi=ej drodze obja>nie<, dlatego w metodzie kolejnych przybli-
/e<, satysfakcjonuj'cymi rozwi'zaniami by=y dla mnie te, kt[re
okaza=y si" w ko<cu prostymi.
na podstawie dw[ch latopis[w& S=uckiego i Ody<cewicza 1519. Antoni
Prochaska 1906, rzuci= si" w wir dyskusji, polemizowa= ze Smolk',
bo mia= do dyspozycji trzeci' wersj", kt[r' nazwa= Pozna<skim, od
biblioteki Raczy<skich w Poznaniu, gdzie zosta= odkryty – Spisok
grafa Raczinskago, czyli Letopisec welikogo knzstwa litowskog i
/omoitskogo, poz. lit. 0001-17.10.
Oko=o 10 wersji latopis[w tej grupy jest obecnie znanych, ='cznie
z wersjami bliskimi orygina=owi, je/eli nie samym orygina=em – tym
samym pr[by obydwu autor[w odtworzenia macierzy i ich r[/nice
na tym polu staj' si", niemal automatycznie, przestarza=e.
Z podziwem patrzy=em na wnikliwo>: obydwu i drobiazgowo>:
na niespotykan' przedtem skal", ale wynik[w nie mogli mie: do-
brych, bo ich baza by=a zbyt w'ska – zbyt ma=a liczba latopis[w
do dyspozycji. Starali si" zrekonstruowa: wersj", kt[ra, by: mo/e,
jest dzi> opublikowana, np. w postaci Spisok[w grafa Krasinskago.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.

Inny dokument, Pochwa=a Witowtu, wci'gni"ty w tre>: tej/e grupy,
podlegaj'cy tym samym tak/e rekonstrukcji, istnieje opublikowany w
postaci odr"bnej cz">ci, a wi"c orygina=, lub bliski jemu odpis ]poz.
lit. 0001-17.13\. By= to w=a>ciwy wysi=ek na ich czasy ]1900÷1910\,
1540 O b="dach wynik=ych z barier j"zykowych mo/naby rozdzia=
ale dzi> jest to niemal zbyteczne i mo/na popatrze: jak blisko, czy
te/ daleko obaj byli od orygina=u, to jest – na ile b='dzili.
1534 Pierwociny docieka< obarczone s' znacznymi b="dami ]mam
tu na my>li nie tylko obu, wy/ej wymienionych autor[w, lecz i wszel-
kie inne badania, kilkuwiekowej staro>ci\. Ja te/ nie unikn'=em tego
etapu w swej pracy; dlatego s'dz", /e nie ma sensu wraca: daleko
wstecz z przegl'dem wynik[w – wstecz ponad sto lat.
1536 Znaczna liczba b="d[w u badaczy powsta=a poprzez ich w'sk'
wiedz" o tre>ci dotychczasowych publikacji – nieznajomo>: {r[de=
i j"zyk[w, a zw=aszcza j"zyk[w obcych – z=ego stanu w Polsce.
Klasycznym przyk=adem mog=aby by: wzmiankowana kilkakrotnie
Auksztota, dlatego nie b"d" problemu tu powtarza=, po raz kolejny,
w szczeg[=ach... Ale termin przedzierzgn'= si" do lat 1980-tych, w
niew=a>ciwym zrozumieniu, mimo /e Ignacy Dani=owicz 1860 jedno-
znacznie opisa=, jakiego obszaru ona dotyczy=a ]?mudzi, nie Litwy
“w=a>ciwej”\. Wystarczy=o poczyta: jego „Skarbiec diplomat[w...”
Najwyra{niej autorzy nie czytali...
Prof. W=. Dworzaczek, 1959, najwyra{niej tak/e nie czyta= Skarbca
diplomat[w I. Dani=owicza, 1860, ani Ipat. ltpsi , bo uczyni= Wo=odi-
mira synem Daniela ]Dani=y wo=.\, wbrew tre>ci testamentu samego
W=odzimierza 1287, w kt[rym&
„...se jaz knjaz Wo=odimer syn Wasilkow. wnouk Romanow. pißou
gramotou. da= iesm knaginie swoei. po swoem ≈iwote. ...itd.”
0001-02-903
Rok 1366. Olgerd, wielki ksi'/" i jego bracia& Kiejstut, Jawnuta, Lubart
i ich dzieci, zawieraj' pok[j pomi"dzy bratem swym Kazimierzem
– kr[lem polskim, tudzie/ z =aski bo/ej ksi'/"tami& Jerzym ]Jorgim
Narymundowiczem be=zkim\ i drugim Jerzym ]Korjatowiczem po-
dolskim\, oraz Aleksandrem ]Korjatowiczem podolskim\. Stan'= on
na tej osnowie. Lubart we{mie Ziemi" +uck', ze wszystkimi jej pier-
wiastkowymi powiatami i wsiami, z dawna do niej nale/'cymi, to jest&
Sto/ek, Dani=ow, Zakamie<, Szumsk, Ostrog, P=onne, Mi"dzybo/e.
Pr[cz ziemi =uckiej, zrzek= si" kr[l dla Lubarta okr"gu w=odzimier-
skiego, to jest& Wet=y, +ubia/, Czarny gr[dek ]Czernecz horodek\,
Kamie< i Mielnica. Dla kr[la za> dosta: si" mia=y zamki& W=odzimierz
1542 Zapomniane znaczenia s=[w – najcz">ciej s' pomijane, zosta-
z okr"gami& horodelskim, lubomlskim, turzy<skim..., itd.
Orygina= bez daty ]wg A. Naruszewicza, w archiwum Korony\, T. Czacki
przypisuje rokowi 1366, dodaj'c, /e przy oryginale by=y dwie piecz"cie.
Jedna – Olgerda, Pogoni; druga – Kiejstuta, osoba z mieczem i tarcz'.
0165-01-210, nr 432
Lubart mia= by: bezdzietnym ]...\, por. wskaz[wk" wy/ej.
B="dy z nieznajomo>ci tre>ci dokument[w s' r[wnie cz"ste,
wskazuj'ce na zasi"g wiedzy badaczy i opiniodawc[w.
1544 B="dy wynik=e z domys=[w s' pospolite, przy t=umaczeniu teks-
W tym wypadku, Lubart mia= conajmniej 4-ch syn[w, z /on' o imieniu
Bucza, c. Wo=odimera, ks. wo=y<skiego& Dowgerda, Wissegerda,
Montigerda i Tawtigerda, powi'zanych wsp[ln' ko<c[wk' `gerd.
Trzej ostatni byli wybrani do Unii Litwy z Polsk' w Horodle, 1413,
por. nr 438.
Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1962–1967, podaje, /e
Lubart „...ro>ci= pretensje do ksi"stwa =uckiego.” Zakrawa, jakby
bezpodstawnie ]ro>ci=...\. A Lubart otrzyma= j' od Wo=odimera, ks.
wo=y<skiego, zawieraj'c zwi'zek z Bucz'. Najwyra{niej autorzy
Encyklopedii nie wiedzieli o tym, albo niewygodne by=o...
«Ro>ci=» w j. polskim u/ywane jest w okoliczno>ciach bezpodstaw
-nych /'da<, b'd{ wielce w'tpliwych, pretensji daleko id'cych.
1538 Monomach zwany “dziadem” }przodkiem| Romana }wo=., zabi-
tego 1205.06.19 ko=o Zawichostu| 0001-02-716, Ipat.; Rosjanie pod kie-
runkiem prof. N. I. Prokofiewa, 1988, odczytali “dziada” dos=ownie&
dziadek, opatruj'c uwag'& pomy=kowe wpisanie imienia W=adimira
Monomacha, 0752-00-160 ]dziadkiem by= Izas=aw ˘ Mstis=aw Chrobry
†1172 ˘ Roman †1205 ˘ Dani=o †1264\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
ANALIZA B+´DU
Podobnie “brat” – nie zawsze oznacza= brata rodzonego; oznacza=
cz"sto stryjecznego i ciotecznego tak/e; przyrodni – z pewno>ci'
byli bra:mi, cho: od r[/nych matek ]najcz">ciej\, lub ojc[w.
napisa:. Czasem widniej' na ok=adkach – ju/ w tytule pracy wida:,
co b"dzie w >rodku.
B="dem na ok=adce, wynik=ym z bariery j"zykowej jest «testament»
w Starym i Nowym Testamencie, oraz /e Arka Noego p=ywa=a dni
40 – dos=owne wzi"cie liczby dni i nocy; ciekawym jest Barabasz,
kt[rego znaczenia t=umacz nie rozumia=, nie zdo=a= wi"c przet=u-
maczy:, zostawiaj'c imi" bez zmian.
U/ywane czasem «czterdzie>ci» ]40\ oznacza=o «wiele», «mn[stwo»,
podobnie «siedemdziesi't» ]70\. Jak jeden, t=umacze zostawiaj'
liczby 40 i 70 w t=umaczeniach, bez komentarza, przechodz'c do
dalszej tre>ci. Niezorientowani u/ytkownicy nast"pnie bior' dos=ow-
nie dane. Do dzi> wszyscy wiemy, /e Arka Noego p=ywa=a dni 40
w czasie Potopu, i nikt nie obja>ni= znaczenia.
?ydzi narodem wybranym przez Boga....
Stary i Nowy Testament, sam «testament» jest b="dem, wynik=ym z
bariery j"zykowej; w j. greckim «diatheke» mia=o dwa znaczenia&
1. zwi'zek, przymierze, sujusz, pakt,
2. ostatnia wola, testament,
wi"c pakt ?yd[w z Bogiem opisano ]Starym\ Testamentem,
a nowy, Jezusa Chrystusa z rodzajem ludzkim – Nowym.
Tatarska «horda»..., wi"cej w cz">ci od nru 1680.
B="dem wynikaj'cym z niezrozumienia funkcji znaku «o» jest pisownia
«S=owian», bo byli to «S=awianie», «o» czyta=o si"& a, e, o, u, wi"c b='d
na ok=adce ksi'/ki Zdzis=awa Siebera „Zarys gramatyki por[wnawczej
j"zyk[w s=owia<skich”, PWN, Warszawa 1979; trzeba by=o p[j>: za
znaczeniem terminu; S=owianie nie od «s=owa», lecz «s=aw».
J"zykoznawca [w nie wiedzia= gdzie wzi"=y pocz'tki j"zyki s=a-
wia<skie – s'dzi= /e na ziemiach wsp[=czesnej Polski i Ukrainy.
Praktyczne wyniki 242 stron wyk=adu zawarte s' na kilku pierwszych
stronach – omal na ok=adce; tyle jest warta wielka teoria.
J[zef Puzyna „Kim by= i jak naprawd" nazywa= si" Pukuwer – ojciec
Gedimina”, Ateneum Wile<skie, 1935 ]poz. lit. 0930\ postawi= sobie
za zadanie odtworzenie w=a>ciwej nazwy, zmi"kczaj'c ko<c[wki
imion, na wz[r polski& Boudiwid, Butewid ˘ Butwieciem ]Butwie:\,
Manstold ˘ Masio, itp.
wiaj'c u/ytkownika w niewiedzy, gdy na wyczucie – cz"sto z
b="dem. I tak&
• s=aw. «u/» Rosjanie obja>nili «wiewi[rk'», bo z tekstu tak wynika=o&
danina p=acona sk[rkami; gdy w j"zyku polskim istnieje «tch[rz» –
danina sk[rkami tch[rzy mia=a – najwyra{niej – na celu t"pienie ich;
• «fofuda» – tkanina ze Wschodu, z=otem wzbogacona, z b="dem.
t[w, gdy sens zdania mo/e na co> wskazywa:, czego t=umacz
dok=adnie nie zna, nie jest pewnien – wnioski wyci'gni"te z prze-
s=anek po>rednich. Ja takich b="d[w wi"cej widzia=em.
A. G. Ku{min ]poz. lit. 0448\ pisze, /e kniaziowe rosyjscy “/enili si"”
na c[rkach po=owieckich chan[w, ale Rosjanki nie by=y wydawane
za nich ]wbijaj'c Rosjan w wy/szo>:\. Naprawd"$ Tre>: latopis[w
dotyczy=a p=ci m"skiej& kiedy rodzili si", umierali, zawierali zwi'zki,
i z kim. Kobiet nie wymieniano prawie wcale, bardzo rzadko anoni-
mowo, i niezmiernie rzadko z imienia, w rodzaju&
• W=odzimierz Wielki mia= z /on' syn[w ]z imienia\ „i dwie c[rki”,
• „siostra }Mindowga| by=a za Dani='” }wo=y<skim †1264|,
• Wojsze=k wyda= siostr" sw' za Szwarna.
W zwi'zku z tym, wiemy z kim /enili si" ruscy kniaziowie, ale za
kogo by=y wydawane c[rki – latopisy milcz'. Gdy Po=owcy nie
posiadali kronik ]po ich stronie nie ma informacji\, z kim /enili
si", a w tym& z kt[rymi Rusinkami, a na Rusi s' – st'd prosto do
wniosku, /e tylko Rusini “/enili si" na” Po=owczankach – Po=owcy
na Rusinkach nie.
 ANALIZA B+´DU
1546 Istnieje znaczna mo/liwo>: pope=nienia b="du poprzez
przypadkowe podobie<stwo d{wi"ku lub nazw. I tak, np.
1. Gr[d Czerwin nad Huczw', od niego Ru> Czerwona, dzi> wie>
Czermno; w Szwajcarii istnieje g[ra Cervin, germ. Matterhorn, ital. Monte
Silvio, 10 km WSW od Zermatt. Prawie niedost"pna ska=a, wystaj'ca z
lodowca do wys. 4522,3 m n.p.m.
Zdobyta 1865 przez grup" 4-ch Brytyjczyk[w, z kt[rych 3-ch zagin"=o
przy schodzeniu w d[=.
2. Krewo, w Litwie, gdzie zausznicy Jagie==y udusili Kinstutta 1382 i
gdzie Jagie==o prowadzi= uk=ady 1385 z mo/now=adcami polskimi, w
sprawie korony; Crewe – miasto w Anglii, w Cheshire, 34 km SE od
Chester.
3. Kromer †1589, kronikarz polski; Cromer – ma=e, portowe miasto i
k'pielisko, w Anglii, woj. Norfolk, 34 km N od Norwich.
Z drugiej strony, wiele nazw w Rusi i Litwie jest niemieckiego, b'd{
angielskiego pochodzenia, ='cznie z Semigali'.
1548 B="dem jest poprawianie b="d[w w orygina=ach latopis[w
i ich kopiach, gdy/ wskazuj' one kto je pisa=, kiedy i gdzie.
I tak, je/eli przepisuj'cy dokument pomyli= Dniepr z Dniestrem –
zapewne pisa= z dala od tych rzek, a inne b="dy wskazuj', /e by= to
pisarz /yj'cy blisko Lach[w. B='d nale/y poprawi:, opatruj'c miejsce 1556 Za=o/y=em, /e genealogia olbrzymiego drzewa Kroniki Litew-
uwag'. Bez odno>nika zaciera si" coraz bardziej co i tak ju/ omal
przepad=o – gdy nie wiemy kto ten latopis pisa=, i gdzie.
1550 Jedn' z pierwszych, moich ksi'/ek o Litwie XIII wieku by=a
2-tomowa praca J[zefa Ignacego Kraszewskiego „Litwa, staro/ytne
dzieje, ustawy, j"zyk, wiara, obyczaje”, Warszawa 1847.
Ufaj'c renomie pisarza w literaturze polskiej i swej nik=ej wiedzy o
Litwie na pocz'tkowym etapie docieka< – serio potraktowa=em infor-
macje podane w tej publikacji. Rzeczywisto>: nakaza=a mi szybk'
zmian" opinii, gdy por[wna=em wiadomo>ci tam zawarte z innymi,
a tak/e si"gn'=em do {r[d=a ]T. Narbutta\, na kt[rym Kraszewski
si" opiera=. Czytaj'c „Litw"” widzia=em lingwistyczne przek=amania
]kn ˘ nk\ i niedopuszczalne metody obja>nie<.
Dlatego w Skorowidzu nazw uzna=em za stosowne o s t r z e c czy-
telnika przed rodzajem b="d[w pope=nianych przez poszczeg[lnych
autor[w, by nie mieli moich do>wiadcze<.... Tym samym, Skorowidz
zawiera nie tylko pozytywy – negatywy tak/e i przez to mo/e jest
bardziej wywa/ony sw' tre>ci', r[/ny od encyklopedycznego....
1552 Z b="dem$ Prawo do b="du...
W trakcie docieka<, nie mog=em wyzby: si" my>li, /e
• Silwester, /yj'cy 1095–1110–1118–†1123, opisa= dzieje
1018÷1110, nazywaj'c je Latopisem, a
• Nestor, /yj'cy 1111÷1118÷1157, opisa= 855÷1018, nazywaj'c
Powie>ci' i w='czaj'c w sw' Powie>: dzie=o Silwestra
]1018÷1110\, lub p[{niej scalono oba dzie=a w jedno>:.
Tak powsta=by sumaryczny opis dziej[w 855÷1110 ]855÷1018÷1110\.
S'dzi=em tak, bo Nowogrodzka zaczyna si" od 1016, za> lata tworze-
nia si" dw[ch pierwszych wersji Powie>ci 1116 i 1118 s' odleg=e o
100 lat od rubie/y 1016(1018, tak/e znajomo>: tworzenia si" kronik
nasuwa=a mi tak' my>l ]im p[{niej pisane – tym dalej w przesz=o>:\.
Od czas[w W=odzimierza Wlk. †1015, zabitych Borysa i Gleba,
zbudowania cerkwi w Nowogrodzie, itp. W okresie tym jest wyra{na
rubie/ pod kilkoma wzgl"dami, sk=aniaj'ca do rozpocz"cia zapis[w
od tych lat.
Rzecz powinna by: dok=adnie sprawdzona. Tu mog" by: w b="dzie.
Ja nie mam obecnie dost"pu do latopis[w.
1554 OCENA GENEALOGII
Je/eli dotychczasowe ustalenia powi'za< genealogicznych litewskich
kunigas[w XIII wieku by=y nieudane, z b="dami, w >wietle przytoczonj
tu tre>ci – nasuwa si" pytanie& na ile podane tu powi'zania zgodne s'
z rzeczywisto>ci'$
Jak s'dz", jest to jeden z kilku mo/liwych wariant[w, bardzo do
siebie podobnych. Ten bliski optymalnemu. Przy rekonstrukcji
uwzgl"dni=em nast"puj'ce dane&
• Genealogi" z Kroniki Litewskiej ]z=o/onej w latach 1480÷1485\, za-
k=adaj'c, /e genealogia ta jest w jakim> sensie uporz'dkowana
]wr[c" do problemu w dalszej cz">ci\.
• Czasokres w kt[rym te osoby /y=y.
• Szcz'tkowe dane z kronik, pisanych w miar" na bie/'co.
• W=asne sugestie, dotycz'ce systemy nadawania nazw osobo-
wych. W=asne – bo nikt dotychczas nie opisa= problemu.
W tym, powtarzalno>: pewnych cz=on[w, kodowanie historii
rodu, powi'zania rod[w imionami, itp. Problem opisany w
punktach 300÷368.
• Kolejno>: sk=adania podpis[w ]problem opisany w punktach
400÷438\.
• Wiadomo>ci podawane przez samych zainteresowanych, zawar-
te w herbarzach ]wywody genealogiczne\. To ostatnie w ma=ym
zakresie, jako wskaz[wka, materia= pomocniczy, gdy/ obarczone
s' znacznym prawdopodobie<stwem b="du.
• Pozycje spo=eczne rod[w w kontek>cie brzmienia nazw,
znaj'c, jakie elementy na co wskazuj'.
Ustalenie genealogii w miar" bliskie rzeczywisto>ci, zale/e: b"dzie
od udoskonalenia podanych tu zasad i metody rozwi'zywania prob-
lemu. Tak/e od innych odkry:, np. natury medycznej, jak genetyczny
kod DNA.
skiej jest w jakim> stopniu uporz'dkowana, tj. podwieszane s'
ca=e ga='zki, jedne pod drugie.
Mo/na ten jednolity blok rozbi: tak, jak zosta= on utworzony. Podstaw'
rozbicia ]w miejscach po='cze<\ s' dzieje przypisane poszczeg[lnym bo-
haterom, ˚nr 866. Gdy rzuca nami w odleg=' przesz=o>: – w tym miejscu
jest po='czenie.
Poza tym, je/eli s=awny r[d powo=uje si" na pochodzenie od Dowszprunga,
to trzeba przyj':, /e taka osoba istnia=a, niezale/nie, czy s' o niej wzmianki
w kronikach, czy te/ nie. Podobnie z Narymundem i Dowmontem.
Gdy jedni powo=ywali si" na Narymunda †1348, a drudzy na Dowszprunga
“1215”, to Narymund by= jego potomkiem, je/eli oba powo=uj'ce si" rody
pochodz' od Narymunda. Tym samym i Gedimin †1341 – ojciec Narymunda
– jest potomkiem Dowszprunga “1215”, itp.
Moje „widzi mi si"” mia=o podk=ad w postaci r[/norakiej wiedzy, zawartej
w kronikach, herbarzach, pojedy<czych dokumentach, na /elaznej logice
i znajomo>ci j"zyk[w obcych, na co przyk=ady znajduj' si" w rozdzia=ach
pod r[/nymi nazwami, przy r[/nych okazjach.
By uzasadni: ka/de po='czenie w spos[b wy/ej opisany, o linii Narymund
†1347 – Dowszprung “1215”, z podaniem {r[d=a – wymaga=oby to dodatkowej
obj"to>ci rozdzia=u, je/eli nie ksi'/ki. A to s' zaledwie Szkice. Ka/dy, kto
zna tre>: przytoczonych materia=[w, szybko rozpozna, sk'd co wzi'=em i
na jakiej zasadzie po='czy=em, znaj'c przy tym System i Kolejno>:.
1558 OCENA CA+OÍCI PRACY
Je/eli autorzy dotychczasowych publikacji traktowali dzieje bardzo
powierzchownie ]w znakomitej wi"kszo>ci wypadk[w\, czy tu jest
g="bia$ Bo im g="biej w szczeg[=ach – to tym mniej b="d[w w
og[=ach.
Nie, nie ma tu g="bi tak/e, ale nieco g="biej. Jak poda=em na samym
pocz'tku, w cz">ci pt. Od autora, w punktach 4, 6, 14 – jest to tylko
wprowadzenie do zagadnienia. S' to problemy, z kt[rymi trzeba si"
liczy:, przy dobrym rozwi'zaniu ca=o>ci, do>: zawik=anej historii Litwy
XIII wieku ]niepoprawne daty, z=a genealogia, tendncyjno>: zapis[w,
ich r[/norako>: j"zykowa, niecelowe b="dy, w tym z=e poja>nienia
znacze< wyraz[w, poj":, nazw geograficznych, itp.\.
Jest to szeroko za=o/ony fundament, by postawiony na nim gmach
]opisu dziej[w\ nie wychyli= si" w kt[r'kolwiek stron".
Wyjazd z Polski latem 1981 uniemo/liwi= mi powr[t do szeregu ksi'/ek, tym
samym, badania zosta=y przerwane po pierwszym przej>ciu przez ogrom
publikacji – po zapoznaniu si" z obj"to>ci' materia=u pisanego i problemami
w nich wyst"puj'cymi. Nie zd'/y=em przyst'pi: do szczeg[=owego studium
nad wieloma z nich, by – studiuj'c je – wiedzie: w jakim punkcie jestem& ile
mi jeszcze zosta=o i czego.
Ju/ przy pierwszym czytaniu robi=em notatki i analizy, kt[re uros=y
do pliku papieru. By=y to uwagi r[/nej natury, powstawa=y tak, jak
czyta=em ksi'/ki i latopisy.
Wywiezione za granic", wymaga=y uporz'dkowania, a ogrom problemu ]jego
wielop=aszczyznowo>:\ i /ycie emigranta za granic' w pierwszym okresie,
zamrozi=y zako<czenie na lata ca=e, patrz nr 10, Od autora.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.

Nie wszystko mog=em wywie{: ze sob'. Wyje/d/a=em bowiem oficjalnie 1566 Prawo do b="du
tylko na 10 dni. Nie wykluczone te/ zupe=nie by=o, /e powr[ci=bym do Polski.
Zostawi=em za sob', w rodzinnym domu, ca=y system katalogowania danych,
w numeryczny spos[b, by szybko odszuka: dan' informacj" w d/ungli
najr[/niejszych publikacji. Ustanowi=em jednolity, liczbowy system zapisu
dla wszystkich danych. W systemie katalogowania podane by=y tak/e
sygnatury poszczeg[lnych publikacji w r[/nych bibliotekach. System ten
zosta= zniszczony przez kogo> z mej bliskiej rodziny.
Po mym wyje{dzie, kto> zajrza= do<. Przyczyny zniszczenia mo/na si" do-
my>la: – wygl'da= jak kod, zbyt du/o dziwnych, niezrozumia=ych numer[w....
W tym czasie Polska nale/a=a do wrogiego dla USA obozu i mo/liwo>:
oskar/enia o szpiegostwo du/a. Tak/e, matka by=a technicznie >lepa –
mia=a katarakt" na obu oczach. Tym samym przepad=a olbrzymia baza
danych, podpieraj'ca t" tre>:, a zw=aszcza Analiz" b="du, bo by=y tam
najr[/niejsze pisownie tych samych imion i nazw, np. Ugen ]w >redniow.
pisowni Ougen, OU^U, dzi> wie> Ugiany n( Dubiss'\ pisano& Otekaym lub
Ottokaim; Duisburg, Koja=owicz – Onkaim; Jeroszyn – Oukein, Oukayn,
Oukeym; opisanie dr[g wymienia w tych stronach zamek Auken, Awken,
lub Aukon. 0165-01-122, przypis 1
Na podstawie poprawno>ci brzmienia i zapisu, czy te/ narastaj'cych
b="d[w, mo/na ustali: kt[re z zapis[w by=y bardziej pierwotne. W
tym przypadku
– opisanie dr[g ]OA, UVW, KG; Auken ^ Ougen\,
– nast"pnie Nikolaus Jeroszyn ]XIVw.\,
– dalej Piotr Duisburg ]XIVw.\ i Wojciech Koja=owicz ]ok. 1650\,
– w ko<cu wersja pisowni Ottokaim ]niemieckie imi" Otto...\.
Ugen ¯ anglosas. bugan ]=uk\, w =uku Dubissy posadowiony.
I to jest wskaz[wka na w=a>ciw' pisowni" grodu Ugen.
Tak w wielu innych wypadkach.
Przepad=a pomocnicza baza danych....
1560 Wykona=em te/ zestawienie wyraz[w, jak przechodzi=y
d{wi"ki, jedne w drugie, wed=ug kszta=t[w liter alfabet[w i na tej
podstawie wykona=em schemat.
1562 Je/eli inni pope=niali zasadnicze b="dy, czy nie ma ich w tej
pracy. Tak, s', zdaj" sobie z tego spraw", w nadziei, /e jest tu
ich znacznie mniej, dzi"ki dodatkowym elementom, do kt[rych
doszed=em, w postaci Systemu, Kolejno>ci, i S=owniczka nr 1680.
1564 Urodzi=em si" 11 pa{dziernika 1948; pod znakiem Wagi
]w Zodiaku\ i Szczura ]w chi<skim horoskopie\. Nie wierz" zupe=nie
w horoskopy, ale co> w nich jest; mam swoje, do>: proste obja>nie-
nie sprawy, dlaczego charakterystyk' po cz">ci trafiaj' w sedno,
a po cz">ci s' zupe=nie b="dne – temat to uboczny w tej kwestii,
Waga zasadniczym.
By: mo/e, dlatego wahanie jest cz">ci' mego /ycia ]Waga\.
I tak, Szczury maj' by:, m.in. przenikliwe. By: mo/e, dlatego – czytaj'c
latopisy – =atwiej mi by=o rozpozna: miejsca geograficzne ich pisania, z='cza,
kiedy i przez kogo by=y one pisane. Nie wszystko te/ by=o od razu dla mnie
widoczne i jasne. Jak nadmieni=em uprzednio, rozwi'zywa=em zagadnienie
metod' kolejnych przybli/e<, zmienia=em za=o/enia stopniowo, dot'd, a/
rozwi'zanie sta=o si" jasne i proste. Wyniki opisa=em w rozdziale Kronik
– wnioski, do kt[rych generacje rosyjskich badaczy nie dosz=y, w sprawie
swoich kronik – rosyjskich.
W innych sprawach, przyda=a si" te/ wszechstronna edukacja, dzi"ki mej
matce. Jest to owoc jej wysi=ku bym uzyska= wykszta=cenie, dlatego jej,
po>miertnie, zadedykowa=em.
Ale s' to uwagi, powsta=e przy pierwszym czytaniu literatury, bo mia=em zamiar
zagadnienie rozwi'za: dwustopniowo – wr[ci: do wi"kszo>ci dzie= jeszcze
raz, niekt[re z pozycji wydawniczych rozpatrze: szczeg[=owo. Dlatego te/,
mam >wiadomo>:, /e w mej pracy s' r[wnie/ b="dy.
Waga – wahanie si"....
Obawa, /e takie s', by=a jednym z czynnik[w, /e wszystkie te no-
tatki, me odkrycia, spostrze/enia i wnioski, ten plik papieru, le/'cy
w paczce w mym mieszkaniu, po latach – jako rzecz nie dopraco-
wan' – omal nie wyrzuci=em do >mieci. By= to jeden z czynnik[w
za tym przemawiaj'cych.
Koniec.
San Francisco, 1997, kwiecie<,
w 20 lat po rozpocz"ciu docieka<.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(97.
ANALIZA B+´DU
?adnen cytat, /adna informacja w tej publikacji nie mo/e by:
powielana bez sprawdzenia z materia=em {r[d=owym.
Dobra to zasada, dotycz'ca nie tylko mej publikacji.
Do samego ko<ca wykrywa=em w niej k=opotliwe b="dy, powsta=e
na pocz'tkowym etapie parania si" problemem dziej[w i ksi'/ek o
nich, gdy moja wiedza by=a nik=a, i ufa=em bardzo s=owu drukowane-
mu – wierzy=em w rzetelno>: publikacji i bezstronno>: autor[w.
Do robionych w[wczas napr"dce notatek – pierwszych spostrze-
/e< – do='czy=em wiedz" z pami"ci, po latach i po wyje{dzie z Polski,
i w[wczas b="dy te powstawa=y; s' niecelowe. Ogrom materia=u
drukowanego, setki publikacji, w tonach wa/'ce, powodowa=y, /e
mog" myli: autora, wydawnictwo, rok wydania, itp., mimo ca=kowi-
tego oddania si" wierno>ci, prawdzie.
Od Silwestra ko<cz'cego pisa: 1116 po rok 1980, gdy samych latopi-
s[w jest ponad 30, opiniodawcy chcieliby by pozycje ze Spisu literatury
odbi=y si" w mej publikacji, tj. bym je cytowa=, wydawa= opini" o nich,
ustosunkowywa= si" – i tak przej>: przez sto ostatnich lat tw[rczo>ci w
trzech j"zykach; koniecznie w j"zyku litewskim ]˚Prochaska nr 922\.
Z lat 1200–1382 Litwa nie ma kronik ani innych, pisanych doku-
ment[w. Wszystko co wiemy o Litwie tego okresu, pochodzi z kronik
ruskich i krzy/ackich ]z kronik ruskich – najwi"cej wiadomo>ci z
wo=y<skiego latopisu, obejmuj'cego wydarzenia 1205÷1292, tj. od
>mierci Romana wo=. †1205, do jubileuszowego roku 6800\.
Z obu zamie>ci=em tu obszerne wyci'gi.
Litwa przyj"=a chrzest w 1387, po chrzcie powsta=y pierwsze do-
kumenty dotycz'ce Litwy, pisane przez pobo/nych Lach[w. Rodzima
tw[rczo>: litewska – dzieje – powsta=a w XV i XVI w. ]p[{no\, o Pale-
monie w"druj'cym do Litwy z Rzymu, po czym wypadki z XIII wieku,
z ruskich latopis[w, wymieszane z folklorem. Opisa=em jej cechy.
Cz">: ksi'/ek ze Spisu literetury, kt[re mia=em w r"ku, wertowa=em b'd{
czyta=em, mniej lub wi"cej, nie odnosi si" bezpo>rednio do tematu, nawet
po>redniego trudno si" dopatrzy:, ale chcia=em wiedzie: co w nich jest, by
nie pope=nia: du/ych b="d[w, tj. by pope=niane by=y wzgl"dnie ma=e. Z t'
wiedz' przyst'pi=em do pracy nad dziejami Litwy w XIII wieku.
Najbardziej pewien jestem Ipatiewskiej letopisi, obejmuj'cej lata
1205÷1292, z kt[rej wykona=em kserokopie, wywioz=em do San
Francisco, i systematycznie z nich korzysta=em, poprzez ponad 25
lat. Mam tre>: Ipatiewskiej we krwi, jak to si" m[wi, i z kserokopii tych
cytowa=em, t=umaczy=em, komentowa=em, i nanios=em poprawki do
opisu lat, kt[rych Rosjanie nie byli w stanie, ˚wo=. ltps nr 798.
Podobnie z dzie=a Ignacego Dani=owicza – Skarbiec diplomat[w,
1860, z t' r[/nic', /e nie mia=em wszystkich stron odbitych. Luki
te zaznaczy=em w tre>ci. Tak/e porz'dkowa=em i korygowa=em,
poja>nia=em, i zaopatrywa=em komentarzem – przez to moja tre>:
jest wielce r[/na od jego Skarbca.
Do s=owniczka, znajduj'cego si" na ko<cu mej “Litwy” ]nr 1680\
te/ mam du/y stopie< zaufania, bo pracowa=em nad nim w domu
]bez obci'/e<\, maj'c materia=y wyj>ciowe przed sob' ]s=owniki
kt[rych mam ok. 35\ – wraca=em do nich wielokrotnie. Wiele z nich
znam do>: dobrze, bo od>wie/am zasoby s=[w co jaki> czas – wa/ny
aspekt /ycia za granic', i omal nieistniej'cy w macierzy dla zna-
komitej wi"kszo>ci autor[w. St'd widz" b="dy w polskich publika-
cjach w odniesieniu do s=[w obcych ]˚Perlam jako Prze=om\, a i w
rodzimym nie brakuje, bo zapomnieli>my po cz">ci swego j"zyka,
˚nr 1788, 1790.
W mej publikacji najmniej zaufania mam za> do danych uzyskanych
w bibliotekach, o czym uprzednio& usieczonych prostymi b="dami,
studiowa=em je napr"dce, poganiany ogromem materia=u do pokona-
nia i godzinami otwarcia ]przy tym, chodzi=em do nich po godzinach
pracy w IMGW\, mia=em na uwadze by zd'/y: wieczorem na poci'g
do domu, z po='czeniem na autosus, bo mieszka=em daleko poza
Warszaw' ]mia=em uci'/liwe dojazdy do pracy\, i konieczno>ci'
spo/ywania posi=k[w. Mia=em te/ zamiar wr[ci: do wielu ksi'/ek.
Wyjecha=em z Polski – nie wr[ci=em.
San Francisco, 2007, listopada 20.
Historia zawsze wyk=adana by=a przez t"gie umys=y,
kt[re bardziej mia=y na uwadze w=asn' ideologi", ni/ prawd".
SKOROWIDZ NAZW
U
S
1600 korowidz sk=ada si" z 3-ch cz">ci&
✰ cz">: ¡, nazwy osobowe, nr 1620 – 2 kolumny na stronie,
✰ cz">: ™, nazwy plemion, nr 1640 – 2 kolumny na stronie, i
✰ cz">: £, nazwy geograficzne, nr 1660 – 2 kolumny na stronie.
Za Skorowidzem nast"puj'&
✰ obja>nienia nazw i termin[w; pocz'tek s=ownika, nr 1680 – 3 kolumny, i
✰ wyci'g z wo=. ltpsi, nr 1690 ]Imiona, Nazwy plemion i grodzian, Nazwy
grod[w, Nazwy rzek, Miejsca\ – 4 kolumny.
Latopisanie przy nazwach ludzi ]kt[rzy je pisali\, b'd{ przy nazwach
miejscowo>ci ]gdzie je pisano\.
W Skorowidzu u/y=em wiadomo>ci z nast"puj'cych {r[de=&
1. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1962÷1967, 13 tom[w.
2. Encyklopedie Powszechne PWN, 1982, 1991, jednotomowe.
3. Ma=a Encyklop. Kultury Antycznej ]M.E.K.A.\, PWN, W-wa, 1990.
4. Inne polskie encyklopedie& Orgelbranda 1883, Trzaski, Everta,
Mich. 1927, Wydawnictwa Gutenberga 1932, wielotomowe.
5. Podr"czny s=ownik geogr. – Trzaska, Evert, Michalski, 1927.
6. Wielka Radziecka Encyklopedia, 1949÷1957, 51 tom[w,
Bol;waq sovetskaq `nciklopediq.
7. American International Encyclopedia, NY, 1953, 16 tom[w.
8. Encyclopaedia Britannica, London, NY, 1922, 12-te wydanie, 30 t.
9. The New Modern Encyclopedia, NY, 1944, jednotomowa.
10. S=owniki Webster[w, z lat 1957–1981–1991, jednotomowe.
11. Inne, w tym Contemporary Authors ]Wsp[=cze>ni pisarze\ –
wielotomowe; Kings, Rulers and Statesmen ]Kr[lowie, w=adcy i
m"/owie stanu\, NY, 1967(1976, jednotomowe, zbiorowych redakcji.
12. S=ownik etymologiczny j. polskiego, A. Br¥cknera ]kilka uzup.\.
13. Pr[bki z publikacji zamieszczonych w Skorowidzu autor[w.
W Skorowidzu zamieszczam jedynie imiona i nazwy geograficzne,
z kt[rymi wi'/' si" obszerniejsze tre>ci lub problemy.
Zwykle jest tylko odsy=acz do numer[w stron na kt[rych widniej'
osoby i miejsca, znajduj'ce si" w publikacji.
}stare, nieaktualne ju/ numery paragraf[w, z 1998 roku|
Amartol ]nr 690\, Lombei i Lugai=o ]740\, Voigt i Baczko ]764\,
Miechowita i Wapowski ]782\, Mateusz ]788\, Minigai=o ]884, 976\,
Palemon ]850, 960, 978\, Swintrog ]860, 870, 954, 958\, Rymunt
]864, 958\ i Barbaszew ]864\, Trab ]870, 954\, Askold i Dyr ]660\,
Edywid ]958\, Langwin ]982\, Skirgie==o ]886, 888, 912, 924, 990\,
i szereg os[b z historii Rusi i Rosji, wzmiankowanych jedno` lub
wielokrotnie, lecz bez g="bszego wyd{wi"ku, dlatego opu>ci=em je
w Skorowidzu nazw w tej wersji pracy.
Opr[cz tre>ci, widniej' w tablicach i schematach genealogicznych,
tabelach i szkicach map – proces wymagaj'cy po>wi"cenia znacznej
ilo>ci czasu i uwagi.
Je/eli zwa/y:, /e – z jednej strony – lista nazw d=uga, z drugiej za>
– po/ytek tak u=o/onego zestawu raczej znikomy ]jego prawdopo-
dobie<stwo bliskie zeru\ – zaniecha=em nak=adu pracy, ponaglany
przy tym po>piechem zako<czenia dzie=a.
Przytaczam kilka zbiorowych zestawie< nazw, kt[re opu>ci=em
przy opracowaniu.
Kolejno>:..., nr 402, Pok[j Litwy z Rusi', z Ipat. ltpsi 1215&
...a Rouszkowiczew. Kintibout. Wonibout. Boutowit. Wi/ieik. i sin
ego Wiszlii. Kitenii. Plikosowa. a se Boulewiczi. Wiszimout. ego/e
oubi Mindogo t. i /enou ego poja= i bratju ego pobi=. Ediwa=a. Spro-
udieika. a se knjazi iz Djawo=twy. Judki. Poukieik. Bikszi. Likiik. si
/e wsi mir dasza.
Geneza nazwisk, nr 468&
1480 Iwaszko Zenkowicz
1481 Mitko Starodub
1490 Korkodyn z synem
1495 Naczko i Biernat Narwoiszewicz
1495 Stanko, Bartek, Dowgird Tudo=gowicz
1495 Senko Zenkowicz vel Zenkiewicz
1496÷1501 Dobrohost Narybutowicz vel Narbutowicz
1496 Lewko Wejmkewicz v. Weknewicz
1499÷1541 Zanko Iwanowicz
1499÷1533 Niemira Hrymalicz
1501 Se<ko To=tyginowicz
1501÷1510 Olechno Skoruta, siostra Fenna
1502 Paszko
1503 Petko Swirski
1505 Szczastny, Senko 1522, Iwaszko 1524 P=ozowicz
1504 Woina Jachnowicz Falejowicz
1507 Hry<ko Ostrouch, brat Michno 1514
1507÷1522 Burtim Niemira, brat Szczastny 1529
1507÷1514 Hry<ko, Michno 1514, Ostrouch... itd.
Szlachectwo i heraldyka, nr 512&
1379.09.29
Jorge Kasusna Waydelo, Iwan syn Angemunta, Buske, Saymundt
syn Girdutty, Jadut syn Surkanda. 0165-01-229.
1384.01.30
Jurgen, Swirgail, Gybut ]Kemmer czu Seymen\, Rowkutte,
Michael Mylegunde,.... 0165-01-247.
Etymologia, nr 608
• na +otwie `wa& Mitava(Jelgava, Barkava, Gandava, Jumprava,
Kalsnava, Karsava, Kekava, Kraslava, Lipava, Rucava, Turlava, U/a-
va i Varkava ]gdzie& va^ woda\,
• na ?mudzi wyst"puje skud` i `go=a&
skud& Skudeniai, Skudyszki, Skudnovka, Skudosze, Skudraini,
Skudras, Skudrenieki, Skudres ]dwie miejsc.\, Skudotyszki, Sku-
d/ai, Skuodiniai i Skuodas ]Szkudy, Szotten\,
`go=a& Bejsago=a, Betygo=a, Dievogo=a, Gimbogo=a, Latvygo=a,
Letgo=a, Mejszago=a, Natigo=a, H(Ojrago=a, Ramongo=a, Remigo=a,
Stavarygo=a, Tarnogo=a, Tyltago=a, Wajsznogo=a, Wendzigo=a i
?emigo=a,
• w Litwie i na ?mudzi Gud, Kunig i Po &
- gud& Gudele ]Gudeliai – znakomita wi"kszo>: nazw\, Gudy,
Gudziuny, Gudziai, Ligudy, itp., gdzie gud ^ b[g, j. szwedzki,
- kunig& Kunigiszki ]kilkana>cie miejsc. o tej nazwie, wi"kszo>: z
nich pisana dzi> Kunigißkai\,
- przedrostek po` posiadaj' miejscowo>ci i tereny nad rzekami
lub wod' ]morzem\, np& Dzitwa – Podzitwie, Jura – Pojurze, Kroja
– Pokroj, Kro/anta – Pokro/ency, Musza – Pomusze, Mituwa – Po-
mituwie, Niemen – Poniemunie, Niewia/a – Poniewie/ys, Szwinta
– Poszwintys, Grauden – Pograuden, Powidawie, Poantwardzie,
itp. Pomerania – Pomorze ]mer ^ morze\, Powi>le, itp.,
• w Prusach `bork& Frombork, Jansbork ]dzi> Pisz\, Jurbork ]ju/
w ?mudzi lecz na pograniczu Prus\, Lenbork, Malbork, Nibork ]dzi>
Nidzica\, Rastembork ]dzi> K"trzyn\, Wengobork ]dzi> W"gorzewo\
i Zybork ]dzi> Jeziorany\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
Wypisy, nr 1000, pod r. 6453&
• zwyczajni pos=owie&
- Wuefast ]pose=\ Swiatos=awa, syna Igorowego.
- Iskusewi ]pose=\ Olgi kniagini.
• S=udzy i synowce Igora&
Gleb – pose= Wo=odis=awla, Kanicar – pose= Preds=awy,
Szichbern, Swan]a\dr – pose= /ony Gleba ]Uleble\,
Prastien, Turduwi, Libïar, Fastof, Grim, Sfirkow, Prastien, Akun
– synowce Igora.
Kary, Tudkow, Karszew, Turdow, Egrïewliskow, Woikow, Istr,
Amidonow, Prastien, Bernow, Jawtiag, Gunarew, Szibrid, A=da<,
Ko=klekow i Steggïetonow, Sfirka,
A=wad ]pose=\ Guda, Fudri ]pose=\ Tuada, Mutur ]pose=\ Uty.
• Kupcy& Adun, Adu=b, Iggiw=ad, Oleb, Furtan, Gomo=, Kuci, Emig,
Turbid, Furstien, Bruny, Roald, Gunastr, Frastien, Igield, Turbern,
Mony, Ruald, Swien, Stir, Aldan, Tilena, Pubksar, Wuzlew, Sinko
i Boricz...
W rozdziale pt. Kroniki wielokrotnie zmieni=em kolejno>: paragraf[w
– przerzuca=em ca=e segmenty tekst[w, by wy=o/enie problemu
kronik by=o my>lowym ci'giem, mniej chaotyczne od kolejno>ci w
kt[rej otrzymywa=em materia=y. Tym samym, musia=em zmienia:
numeracj" paragraf[w, i dostosowywa: odno>niki do nich.
Po zmianie, mimo sprawdzenia, szcz'tki starych system[w mog=y
uj>: uwadze, tj. odno>nik mo/e wskazywa: z=y paragraf.
✰ 1620 NAZWY OSOBOWE
AGNI
hinduski b[g ognia. Celebrowany w wielu hymnach Rig Vedy. Cz"sto repre-
zentowany przez czerwony kolor ]ognia\, dwulicowy ]sugeruj'cy jego destruk-
tywny i dobroczynny charakter\, z 3-ma nogami i siedmioma ramionami.
Uzupe=nienie do numeru w rozdziale Kto sk'd pochodzi.
ALGIMUNTOWICZ, ksi'/" Iwan Holsza<ski
Elgemioth, knia{ Olgimontowicz Holszanskij, knia{ Iwan Olgimonto-
wicz Holszanskij, Iwan Augemunden son, Owgimont, Augemunten,
Ougemundes i inne; w=a>ciwie Augment ¯ =ac., ˚nr 1680.
Prawdop. potomek Algimunta, /yj'cego na pocz. XIII w.
Iwan Augemunten son podpisany 1379 na traktacie Jagaj=y i Kiejstuta
z Zakonem. By: mo/e, bra= udzia= w spisku Jagie==y przeciw Kiej-
stuttowi 1380 ]wymieniony ksi'/" Iwan\. Towarzyszy= Jagielle 1385,
przy jego chrzcie, >lubie i koronacji w Krakowie ]luty, marzec 1385\.
W 1387 „Owgimont i Bratosza” byli pos=ami Lingwena Olgerdowi-
cza do Nowogrodu z o>wiadczeniem, /e Lingwen osi'dzie w Nowo-
grodzie, je/eli mu Nowogrodzianie oddadz' grody, kt[re trzyma= stryj
Narimont. W 1389 Witowd, gotuj'c si" do powt[rnej ucieczki do Prus,
wys=a= zak=adnik[w, w liczbie kt[rych znajdowa= si" „ksi'/" Iwan z /o-
n'”, wskutek czego straci= Holszany, kt[re zagarn'= Jagai=o. B"d'c
z Witowdem w Prusach 19 stycznia 1390 podpisa= przyrzeczenie
Witowda Zakonowi ªherzog Iwan von Galschan Ougemundes sonº.
Jesieni' 1390 „knia{ Iwan Owgimontow” odwozi= do Moskwy Zofi" c.
Witowda, wydan' za Wasila Dmitrowicza, w. ks. mosk. i towarzyszy=
ksi"/niczce Zofii, przy jej >lubie z Wasilem, w Moskwie, 1391.01.19.
Po >mierci Skirgie==y, knia{ Iwan Olgimontowicz otrzyma= na pocz'tku
1397 namiestnictwo kijowskie. W 1398 podpisa= najpierw przedugo-
dowe warunki Iwanem Awmunten son, a nast"pnie traktat Witowda
z Zakonem dux Yvan de Gloschaw. W styczniu 1401 knia{ Iwan
Olgimuntowicz wyst"puje z synami, w liczbie bojar[w i pan[w, przy-
rzekaj'c wierno>: kr[lowi i Koronie Polskiej „dux Yvanus Olgimuntis
cum filiis suis videlicet Andrea et Semeone et ceteris”. Do sinodika
lubeckiego wpisani knia{ Joan Olhimontowicz i kniahinia ]jego\
Agripina.
Agripina by=a siostr' /ony w. ks. Witowda, c[rk' Swiatos=awa Iwanowicza,
ks. Smole<ska. Towarzyszy=a m"/owi 1390 do Prus.
Zmar= wkr[tce po 1401. Na podst. 1235-00-95 ]J. Wolffa 1895\.
Numery& 410, 438, 466, 886, 896, 958, 964, 984, 1228.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
ARDVID “Erdziwi==”, Arduid ]wg Koja=owicza 1650\; Erdwil
litwski w=adca, /yj'cy w ¡ po=. XIII w.
Numery& 76, 302, 340, 402, 862, 878, 962, 1130.
ARNULF
Potomek Charlemagne, wybrany kr[l Niemiec 887. Dokona= inwazji Italii,
zdoby= Rzym i by= koronowany 896 przez papie/a. Zmar= 899.
Uzupe=nienie do numeru 468 ]Arnulf Hlebowicz\.
ATTILA, germ. Etzel
s=ynny w[dz Hun[w. Syn Mundzuka i jego nast"pca, ze stryjecznym bra-
tem Bleda ]po stryju o imieniu Rhuas\ – obaj zbudowali wielkie imperium
w p=n. Azji i Europie. Zagrozili Wchodniemu Imperium ]Rzymskiemu, ze
stolic' w Konstantynopolu\, dwukrotnie zmuszaj'c s=abego Theodosiusa
™ do zawarcia nies=awnego pokoju. Attila kaza= zamordowa: Bled" 444 i
zaw=adn'= dominacj" nad ludami Germanii. Wandale, Ostrogoci i Gepidzi,
oraz cz">: Frank[w, zjednoczyli si" pod jego sztandarami. Utworzy= olbrzy-
mie pa<stwo, od Czarnego Morza do Adriatyku. Trzy razy pokona= Theodosiu-
sa, lecz nie m[g= zdoby: Konstantynopola. Tracja, Macedonia i Grecja podle-
ga=y naje{dzcy, kt[ry zniszczy= 70 kwitn'cych miast. Znany jako “bicz bo/y”, itd.
Pr[bowa= najecha: Itali", gdy niespodziewanie poni[s= kl"sk" na r[wninie
Chalons, ko=o Champagne. Nast"pnego roku zniszczy= miasta& Aquileia,
Padua, Vicenza, Verona i Bergamo. Maszerowa= na Rzym, gdy papie/ Leon
¡ z ambasadorami uda= si" do jego obozu i uzyska= pok[j. Attila wr[ci= do
W"gier, skona= noc' 453, po weselu z Hild' ]lub Idilco\, p"k=a mu /y=a,
lub z jej r"ki.
Uzupe=nienie do numeru 880, 960.
BALDWIN, starofranc. Baldewin, Baudoïn, ros. Balduin;
graf Baldwin ¡ z Flandrii i Hainault ]1172–†1206\ w=adca Wschodniego
Rzymskiego Imperium w sk=ad kt[rego wchodzi= Konstantynopol z okolicami,
oraz p=d. brzegi Morza Marmara, i niekt[re prowincje, okr"gi, Grecji.
Jego odwaga i m"stwo w czwartej krucjacie doprowadzi=o do jednomy>lnego
wybrania go imperatorem ]w=adc'\ Konstantynopola, przez Francuz[w i
Wenecjan, w 1204.
Podczas nieobecno>ci brata Baldwina z armi', Grecy podnie>li bunt pod na-
mow' Ioanna ]Jana\ – kr[la Bu=garii. Baldwin maszerowa= na Adrianopol, ale
zosta= wzi"ty do niewoli, w kt[rej zmar= 1206. Balwina zast'pi= brat Henryk.
Baldwin ™, ur. 1217–†1273, pi'ty i ostatni imperator Konstantynopola. W
m=odych jego latach Jan z Brienne by= regentem, a gdy Baldwin obj'=
w=adz" – Imperium rozpad=o si" na cz">ci.
O Baldwinie z Flandrii †1206 w ros. latopisach& Oflan=∂r= 1204.
BALI˜SKI, Micha=
ur. 1794.08.14 w maj'tku Terespol ]P=ockie\,
zm. 1863.12.22 w Wilnie.
Historyk, publicysta, dzia=acz o>wiatowy. Autor& “Staro/ytna Pol-
ska pod wzgl"dem jeograficznym, historycznym i statystycznym”.
Wsp[=za=o/yciel “Biblioteki Warszawskiej” 1841. Po wyje{dzie do
Wilna, by= wiceprezesem Komisji Archeologicznej i redaktorem jej
“Pami"tnika”. G=[wne prace& “Historia Polski” 1844,
“Dawna Akademia Wile<ska...” 1862.
BA+ABAN, J[zef
autor podr"cznika historii& “Dzieje Polski”, Lw[w 1922.
Liczne fa=sze i legendy w pocz'tkowej cz">ci ksi'/ki.
Numery& 1056, 1156.
BAZYLOW, Ludwik, ur. 1915, zm. 1985 ]bez miejsc#$\
Historyk polski, autor podr"cznika historii; od 1961 prof. Uniw.
Warszawskiego ]1965–1968 prorektor\.
dyr. Inst. Kraj[w Socjalistycznych PAN; “Historia Rosji”, “Obalenie
caratu”, “Historia Powszechna 1789÷1918” – podaje Encykl. Popu-
larna PWN, Warszawa 1991, str. 71.
Numery& 1140, 1152.
BONIECKI, Adam, J[zef, Feliks
ur. 1842.11.19 w ?ydowie, woj. Kielce,
zm. 1909.06.24 w Warszawie.
Heraldyk, genealog. Z wykszta=cenia prawnik. Do 1872 pracowa=
jako s"dzia w Warszawie. Potem osiad= na wsi, w Íwidnie ]woj.
Warszawa\. Nie przywi'zywa= wagi do dok=adnej pisowni nazw w
orygina=ach.
Numery& 354, 466, 566.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
BORYS, s=aw. Boris=
bu=garskie pochodzenie imienia; Borys i Gleb – obaj zamordowani 1015 –
byli synami “bu=garki” i W=odzimierza “Wielkiego” †1015. Borys& m≠sœca
iuliœ v= 24 den;, pre'e 9 kaland= avgusta, Gleb& m≠sœca
sentœbrœ v= 5 den;, v= poned≠l;nik=. Wg Mazuri<skiego latopisu&
w 1023, z b="dami 8 lat..., styl «od pocz'tku >wiata» 5508 uproszczony
do 5500, po 1700, z przej>ciem na «od narodzenia Chrystusa».
Borys – knia{ Rostowa, Gleb – Muromu, zabity nasadzonymi wojami Swia-
topo=ka – knizia pi<skiego ]S. po >mierci swego ojca – tak/e kijowskim\.
Mordu dokonali& Put;wa, Tal;c;, Elovih;, Lœw;ko, w L’tie ]L;t≠\, SE
od Kijowa. Cia=o z=o/one w Wyszegorodzie, pogrzebane w ziemi, w cerkwi
>w. Wasyla.
A. Br¥ckner 1927 podaje& „Nazwa Boris bu=garska tj. turecko-tatarska, od
ich cara Bogorisa, co w r. 865 chrze>cija<stwo przyj'=.”
Borys m[g=by by: tak/e nazw' miejscowo>ci Borris. Anlglosasi maj' w
zwyczaju utrwala: w imionach nazwy miejscowo>ci sk'd przybyli; Borys
by= potomkiem Wareg[w.
BRÜCKNER, Aleksander
ur. 1856. 01. 29 w Tarnopolu, zm. 1939. 05. 24 w Berlinie.
Filolog polski, slawista i historyk kultury. Kszta=ci= si" na uniw. we
Lwowie, Lipsku i Berlinie 1876÷1878.
Tw[rczo>: usieczona zmy>leniami. Fa=szerz i “slawista”, agent
niemieckich interes[w w sprawach pol.-lit. ]dobrze o Krzy/akach\.
Polacy okre>lili warto>: jego dzie= na podstawie pi"knego j"zyka.
Inne, r[wnie pochlebne opinie wydali Polacy o dzie=ach J. Wolffa ]˚Wolff\,
na podstawie szaty graficznej....
Gdy w roku 1259 bojarzy /mudzcy wyprawiaj' 3000 m"/[w przeciw Kurlandji,
ofiarnik ich rzuci= los natychmiast wedle starego zwyczaju, i dobrze im z niego
tuszy=& „przysporzy wam wyprawa rado>ci i smutku, lecz g[r" we{miecie;
>lubujcie trzeci' cz">: ]zdobyczy\ bogom, oni was dobrze zachowaj'; oni
godni, by im zbroje, konie, a z niemi dzielnych ludzi pali: wedle naszego
zwyczaju.” 0110-00-95 Tej, jak i innych historii, opisywanych przez Br¥cknera,
nie spotka=em w kronikach krzy/ackich, ni w ruskich, do roku 1500. Prawdop.
pisane na podst. Voigta 1840.
Ok. 1254 r., wyst"puj'cy ofiarnik ]Blutekirl, wg Alnpeka\ rzuca= los i zarzy-
na= cielaka. Kropi= jego krwi' rycerstwo i przemawia=& b'd{cie odwa/ni
?mudzini. Czy szcz">cie lub nieszcz">cie spotka was w tej wyprawie,
zawsze powinni>cie zwyci"/y:.
Numery& 798, 916, 922, 982, 1110, 1152, 1780, 1784 ]S=ownik B.\.
BUTEGEYDE, Budikid
lit. w=adca 1282÷1290, rezyduj'cy w Ugen n(Dubiss'.
Bratem Budiwid, obaj wspomniani w Ipat. ltpsi pod 1290 ]1289 r.\.
Gr[d Ugen sta= si" celem krzy/ackich wypraw w ko<cu XIII w. ]˚nr 1056,
w latach 1284, 1290, 1291, 1303, 1304\.
Numery& 102, 308, 326, 456, 862, 992, 1120, 1518, 1520.
BYCHOWIEC, Aleksander
Prezes, przewodnicz'cy Wo=kowyskiego s'du d(s granic.
W bibliotece A. Bychowca znaleziono XVIII-wieczny r"kopis Kroniki Litewskiej
i ?mudzkiej, jedna z kilku wersji. W nim, Palemon przybywa na Litw" drog'
morsk', za czas[w Attyli 401. Bych[w n(Dnieprem, 45 km S od Mohilewa.
Numery& 312, 360, 783, 960, 962.
CONSTANTINE, CONSTANTINUS ˚ Konstantin
CZAPLI˜SKI, W=adys=aw
ur. 1905. 10. 03 w Tuchowie, zm. 1981. 08. 17 we Wroc=awiu,
prof. Uniw. Wroc=awskiego; autor podr"cznika historii wyd. 1985;
j"zyk nacisku pobo/nego katolika-hipokryty; stronniczy. B="dy&
– Grody Czerwie<skie po=o/one nad g[rnym i dolnym Sanem ]str. 18\;
Grody Czerwi<skie& Czerwin n(rz. Huczwa, Uchanie, Wo=y<, Be=z.
– Kl"ska Rusi 1223 „nad uchodz'c' do morza Azowskiego rzek' Ka=k'”
]str. 51\; Ka=ka – dop=yw rz. Kalmius, bitwa 1219, ˚Dani=o i nr 766.
– Auksztota centraln' Litw' ]str. 102\; miejsce k(Wielony, n(rz. Niemen.
– Jan Zamoyski 1532–1605 ]str. 229\; Jan Zamoyski 1542–1605.
Aleksander Brückner – badaczem kultury }polskiej| ]str. 169\, ˚Brückner,
Pawe= Jasienica – interesuj'ce dzieje Polski ]str. 191\, itp.
Monolog zwa= dialogiem& modlitw" – /ywym kontaktem z Bogiem ]str. 200\.
J"zyk wt=aczania wiedzy, zdecydowany; cz"ste& fakt ten..., niew'tpliwie...
Trzeba te/ si" zgodzi:... Trzeba z naciskiem podkre>li:... Nale/y z naciskiem
podkre>li:... Mo/na te/ >mia=o stwierdzi:... Warto tu podkre>li:... Nie nale/y
sprawy wyolbrzymia:... Nie trzeba lekcewa/y: faktu... Itp.
Numery& 976, 1056 ]pod 1434 rokiem\, 1158.
DANGERUTE, w=adca z XIII w. Numer& 334.
DANI+O wo=ynskij, danπil, danπil=, daniil=, danilo
ur. 1201, zm. 1264, pochowany w Cho=mie ]dzi> Che=m Lub.\,
D. ¯ Roman ¿1170–†1205 ¯ M>cis=aw †1172 ¯ Izas=aw †1154;
dwie /ony& Anna i siostra Mendouga – wspomniana mimochodem;
z Ann', c. Mstis=awa Uda=ego, kn. Halicza, >lub 1216, m"skie po-
tomstwo& Herakles, Lew, Roman, Mstis=aw, Szwarno.
Knia{ wo=y<sko-halicki. Wyznania prawos=awnego, prowadzi=
uporczyw' walk" o katolicki Halicz pod rz'dami W"gr[w – r[wnie/
katolik[w – g=[wna przyczyna konfliktu i odrzutu Dani=y przez Hali-
czan. Charakterem jak ka/dy inny& gdy by= silniejszy – bi= ]lwem by=;
>cina= mieczem powi'zanych je<c[w\, a gdy s=abszy – ucieka= ]przed
Tatarami; i k=ania= si" ich krzakom\,
a Danilo knœz; l[t= est; ]Dani=o knia{ srogim jest\,
Bohater bitwy nad Ka=k' 1219 ]mia= w[wczas 18 lat\, zab[jca je<ca
Filji w 1246 i innych. W 1246 je{dzi= do ˚Z=otej Ordy “do Batego na
Wo=g"”. W 1252 oblega= czesk' ˚Opaw", ˚Roman.
Za jego czas[w postawiono grody& Cho=m ]dzi> Che=m Lub.\,
Dani=[w i Uhrowsk ]dzi> Uhrusk n(Bugiem\,
Kr[l od 1253, koronowany w Drohiczynie n(Bugiem, w cerkwi >w.
Aposto=[w, w obecno>ci opata messe<skiego ¯ Messene, na Pe-
loponezie, w Grecji. Genealogia Dani=y&
• ojciec Dani=y – Roman †1205 – by= ciotecznym bratem Leszka Bia=ego
†1227 i Konrada Maz. 1247, Dani=o wi"c i Wasylko w dalszym stopniu
pokrewie<stwa, a synowie Dani=y – Lew i Szwarno – w jeszcze dalszym,
• babka Dani=y – Agnieszka – by=a siostr' kr[la Kazimierza Sprawiedliwego
†1194.05.05, /on' M>cis=awa ™ Chrobrego †1172;
• pradziad Dani=y – Izas=aw Mstis=awicz – by= bratem babci kr[la w"gier-
skiego – Andrzeja, st'd D. walczy= z W"grami o Halicz,
Zwi'zki Dani=y z domami w=adaj'cych&
a\ jego pradziad – Izas=aw Mstis=awicz – by= bratem Eufrosinii – babci
kr[la w"gierskiego Andrzeja ]1175–1205–†1235.09.21\,
b\ jego babka by=a siostr' kr[la polskiego – Kazimierza Sprawiedliwego
†1194.05.05, ojca Leszka Bia=ego †1227.11.27,
c\ jego /ona – Anna, c. Mstis=awa Uda=ego, by=a wnuczk' po=owieckiego
chana Kotjana;
W dzieci<stwie, si=' osadzony na stolcu, przez Lach[w i W"gr[w
]rodzinne powi'zania z Leszkiem i Andrzejem\ – zosta= zrzucony
przez samych W"gr[w, jeszcze w tym samym roku, 1208, a gdy w
1227 sam zdoby= Halicz, w spos[b troch" podst"pny, ju/ w 1228
wybuch= bunt u bezbo/nych, niewiernych bojar[w Halickich, czyli
u katolik[w. W szczeg[=ach&
w 1208 , dzi"ki wsparciu kr[la W"gierskiego – Andrzeja i koalicji
z=o/onej z bojar[w Be=za, Peresopnicy, W=odzimierza Wo=., +ucka,
Dorohobu/a, Szumska, oraz Leszka }Bia=ego †1227| od Lach[w i
“mnogich Polan” i Niemc[w z mnogimi wojami – 7-letniego Dani=" ]pod
opiek' matki\ si=' osadzono w Haliczu, po walkach. Lecz wkr[tce
kr[l w"gierski osadzi= tam swego syna, a Haliczanie wygnali matk",
a „Dani=o nie chcia= zostawi: matki, p=aka= po niej” – zatai= pisiec,
bo Dani=o znikn'= z Halicza, bez wzmianki& kiedy i w jaki spos[b;
posadiwa knœzœ Danila na stol≠ \c˛a svoego velikago knœzœ
Romana. ...Danilou 'e knœ'a][ v Galihi. tako mladou sæ][.
≥ko i mt˛re svoeœ ne pozna. minouvw[ 'e vremeni. gali-
hane 'e vygnawa Danilovou. mt˛r= iz= Galiha. ...\stavi v
Galihi. a sama ide v belz;. 0001-02-725-727
w 1213 „Wo=odis=aw }kormilicz| wjecha= do Halicza, rozkniazio-
wa= si" siedz'c na stole }na stolcu|, Dani=o za> wyjecha= z matk'
sw' do Lach[w, wypraszaj'c si" kr[lowi }w"g. Andrzejowi 1205–
†1235.09.21|. Lestko }Leszek Bia=y †1227.11.27| przyj'= Dani=" z
wielkim honorem.” 0001-02-729
w 1214 Leszek Bia=y pr[bowa= – bezsktecznie – osadzi: 13-letniego
Dani=" w Haliczu, nie mog'c zdoby: – wojowa= Trembowl" i inne
grody na Podolu, potem Dani=o i Wasylko – Leszkow' pomoc' –
przej"li Tichoml i Przemy>l od Aleksandra, w Przemy>lu kniaziowali
z matk', w ko<cu Leszek osadzi= Romanowicz[w }Dani=" i Wasylk"|
we W=odzimierzu& byvwi 'e s≠hi velic≠. \dol≠wa lœxove i
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
Rous;. ...i potom 'e lestko ne mo'e prπati Galiha. no wed=
voeva \kolo Trebovlœ. i \kolo Moklekova. i zbarœ'a. i
Bykoven= vzœt= bys lœxy i Rous;[. i vzœ pl≠n= velik= i
v=rotisœ v Lœxy. potom 'e Danilo i Vasilko. Lest;kovo[
pomo];[ priœsta Tixoml;. i Peremil; ø aleksandra. i
knœ'asta s mt˛r=[ v nem;. ...lestko 'e posadi Romanoviha
v Volodimeri. 0001-02-730, 731
w 1215 Mstis=aw w=ada= Haliczem, zaj"tym si=', Benedykt +ysy }Bor|
zbieg= na W"gry ...M;stislav= s≠de v Galihi. 0001-02-732
w 1216, gdy Mstis=aw w=ada= Haliczem, Dani=o wjecha= do<, ale, gdy
nadci'gn"li W"grzy z Lachami, i przep"dzili Mstis=awa, ten poleci=
Danile wyjecha: z grodu, co Dani=o uczyni=. 0001-02-734
w 1227 Dani=o odzyskuje Halicz, ale na kr[tko, bo na rok& Dani=
'e Bo';e[ vole[. dr'a grad svoi Galih; ]Dani=o, Bo/' wol'
dzier/y= – trzyma= – gr[d sw[j Halicz\ 0001-02-761
w 1228 bunt wybucha u bezbo/nych bojar[w Halickich pod nieobec-
no>: Wasylki& Kramol≠ 'e byvwi v= bezbo'nyx= boœrex=
Galihkyx=. ]zwada wybuch=a u bezbo/nych bojar[w Halickich\,
nieudany zamach na /ycie Dani=y – los nieznany, poza tym, /e
wyrusza do Przemy>la w 1229 na wrog[w swoich, z Demianem
tysi"cznikiem& pri≠xavwou Danilou k Peremywl[... ]podjecha=
Dani=o do Przemy>la\ 0001-02-764
w 1233 traci Halicz, zbiega na W"gry& Danilovi ouv≠davwou
kramolou ix= izyde v= Ougry.... ]Dani=o widz'c zwad" ich –
wyjecha= na W"gry; z nastaniem zimy, Wasylko z Lachami ruszy= do
Halicza, Dani=o z W"gier – na pomoc bratu, ale Halicza nie zdobyli i
wr[cili do domu; kramo=a – dos=. zwada ¯ kra – wada\ 0001-02-774
w 1236 zasiada na stolcu, wykorzystuj'c nieobecno>: Rostis=awa w
grodzie& Danilo 'e vnide v= grad= svoi. i priide ko prehst≠i
i st˛≠i Bc˛i. i priœ stol= \c˛a svoego i \blihi pob≠dou.
]Dani=o wjecha= do grodu swego, podszed= do przeczystej i >w, Bogurodzicy,
przyj'= sto= – tron – ojca swego, i okaza= zwyci"stwo\ 0001-02-778
w 1240 gr[d Halicz zosta= zniszczony najazdem Batego ]Dani=o na
ten czas zbieg= na W"gry\, a po powrocie z W"gier, wr[ci= do Drohi-
czyna, 1241; wkr[tce te/ za=o/y= Cho=m ]dzi> Che=m Lubelski\. Z
Cho=ma uda= si" na wypraw" do Opawy, w 1252, i z niej wr[ci= do
Cho=ma, z chwa='. Cho=m zosta= wkr[tce spalony przez Kurems".
I w tych stronach zako<czy= /ycie, †1264, pochowany w Cho=mie.
Ba=amutni Rosjanie, 1997, nie tylko podali daty z=e ]trzymaj'c
si" Ipat. ltpsi, z odchy=kami oznakowania wydarze< dochodz'cymi
do lat 5-ciu\ – zupe=nie {le na>wietlli przyczyny konfliktu; m[wi'c o
Danile i Wasylce& ...ich ma=oletnio>: by=a przyczyn' miate/a ]roz-
ruch[w\, to jest, zmaga< o halicko-wo=y<skie kniaziowanie mi"dzy
innymi pretendentami. Danii= Romanowicz ]1201–1264\ wzniesiony
na halicki presto= ]stolec\ bojarami w 1211, a nast"pnie zrzucony z
niego. W 1221 pocz'= kniaziowa: na Wo=yniu. W 1238 zaj'= Halicz,
a Wo=y< odda= bratu Wasylce. 0002-05-486
Co si" dalej z Dani=' sta=o$ Jakie by=y jego dalsze losy$ Gdzie
przebywa=$ Rozp=yn"=a si" biografia, przechodz'c na inny temat
– za=o/onych grod[w i koligacji rodowych. ˚Wasilko, Halicz.
Nry& 84, 354, 406, 696, 700, 714, 764–788, 798, 872, 900, 928, 932.
DANI+OWICZ, Ignacy
ur. 1787. 07. 30 w Hryniewiczach, k. Bielska Podlaskiego,
zm. 1843. 08. 12 w Gräfenberg, Íl'sk Opawski.
Historyk prawa, wydawca {r[de=, prof. uniw. w Charkowie, Kijowie
i Moskwie. Potomek Dani=y wo=y<skiego †1264.
Je/eli Dani=owicz zmar= 1843, to nie m[g= wiedzie:, co Narbutt opublikuje
w 1847, tj. w 4 lata po >mierci D. i komentowa: fa=sze Narbutta ]˚nr 968\.
Najwyra{niej wydawcy r"kopisu D. 1860 ]poz. lit. 0165\ dopisali komentarz
od siebie, tak, by wygl'da=o /e Dani=owicz to pisa= ]r"kopis D. wydany po-
>miertnie\. Podobnie w sprawach lingwistycznych. Dani=owicz zna= j"zyki
obce na tyle, by nie pisa:, /e Semigalia ¯ Semme % Gals, gdzie Semme
^ ziemia ]...\.
Tre>: jego r"kopisu zosta=a uzupe=niona i ska/ona pod kilkoma wzgl"da-
mi, wyobra/eniami i wiedz' wydawc[w ]...\, dlatego nie mo/na wszystkich
b="d[w tam znajduj'cych si" przypisa: D.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
Spotka= mnie identyczny wypadek. Wydawca wpisa= mi s=owo korelacja, kt[reg zna-
czenia dobrze nie zna=, do tre>ci mego artyku=u, bez autoryzacji. Ja zobaczy=em
wstawk" po wydruku, tj. praktycznie po opublikowaniu, na zmian" by=o za p[{no.
Wydawcy wydawa=o si", /e tak b"dzie lepiej, bardziej naukowo.... Odt'd zwa=em
go najwi"kszym wydawc' na Zachodzie, bo najwi"cej mu si" wydaje....
Nie s' to b="dy wskazuj'ce na nisk' wiedz" autora publikacji, lecz ch"ci wydawcy,
by – przy okazji – opublikowa: i swoje mniemania, wsadzi: przys=owiowe 3 grosze
]czasami\ przy niskim stanie wiedzy.
Ignacy Dani=owicz, sk'd zaczerpn'=em wi"kszo>: tre>ci, do cz">ci
pt. Kroniki krzy/ackie, w swym “Skarbcu Diplomat[w” ]Zbiorze doku-
ment[w\ 1860 poja>nia szereg znacze< s=[w i termin[w. Zwracam
uwag", /e kilka z nich obja>ni= z b="dami. I tak&
1. Semigalia ¯ semi-Galia, kraj, sk'd przyby= Ruryk 864 A.D. Dani=owicz&
„Nazwisko Samen powtarza si" w s=owach& Samaite i Semigalii. To ostatnie
oczywi>cie jest z=o/one z Semme – ziemi, i Gals lub Gallas – ko<cowy,
ostateczny, ukrainny.” 0165-01-87(88.
warstwa uprawna – litewskie& ≈eme, dirva, laukas; grunt – lit. gruntas,
≈emes, pavirßis, dirva, laukas, dugnas, pamatas, prie≈astis;
l'd – litewskie& ≈eme, saus≈emis, ßalis, kraßtas;
litewskie ≈eme – ziemia, rola uprawna, l'd, rejon, kraj.
W j. esto<skim nie ma /adnej podobizny do powy/szych znacze<.
2. Strutter ¯ strut – przechwala: si", okazywa: dum", wychwala:; zarozu-
mia=o>:; sztywno>:, nieugi"to>:, bezwzgl"dno>:; spacerowa: z dum'.
staroang. strouten ]to spread out, swell out\ ˘ ang. strut.
3. D. dorozumia= “kob” jako z=y duch, przy opisie okoliczno>ci >mierci Men-
douga w 1263, gdy “kob” to zwi'zek ma=/e<ski, dobiera: si", sp[=kowa:.
4. Ignacy Dani=owicz obja>ni= te/, /e Wigand by= przyrodnim bratem Jagie==y.
Rozwa/aj'c o braciach Jagie==y, pisze& „Dziewi'ty Wigunt, na chrzcie nazwa-
ny Aleksandrem, w tranzakcji z W=adys=awem ksi"ciem Opolskim, kt[rego
c[rk" Jadwig" bra= za /on" r. 1387 d. 9 Lipca, pisze si" bratem przyrodnim
Jagie==y ]frater uterinus\ i ksi"ciem litewskim.” 0165-01-266. Wigant by= bratem
rodzonym Jagie==y ]fratre germano\, ale w akcie wpisano frater uterinus.
Najwi"kszym b="dem D. by=o ustawianie wypadk[w dziejowych, opisa-
nych kalendarzem julia<skim, w porz'dku kalendarza gregoria<skie-
go, u/ywanego po 1582. Powstawa= chaos – ja poprawia=em i komen-
towa=em. Gdy wydarzenie mia=o miejsce w styczniu czy w lutym,
tj. w ko<cu roku – pisa=& na pocz'tku roku..... W conajmniej jednym
wypadku nast"powa=o odwr[cenie nast"pstw& najpierw skutek,
p[{niej – przyczyna.
Numery& 432, 600, 606, 711, 712, og[lnie 772–816, 884, 894–924,
932, 934, 968–984, 1110–1130, 1138, 1144, 1152, 1218, 1534;
r[d Dan., Lew& 700, 764, 778, 800; Mstis=aw& 700, 778, 802, 870.
DAPHNE
grecka nazwa wawrzynu. W greckiej mitologii nimfa ukochana przez Apollo.
G=ucha na zaloty bo/ka i niecne jego plany, uciekaj'c przed nim, szuka=a
protekcji Zeusa. Modlitw" wys=uchano i w momencie gdy Apollo obj'= j'
ramieniem – zamieni=a si" w wawrzyn.
W moim odczuciu, tak znaczenie «wawrzyn» zmieni=o si" w «g=uchy»
]w j. ang., deaf\, dzi"ki dorozumieniu.
DARGIEWICZ
r[d ze ?mudzi. Pocz'tek nazwisku da= Dorgy 1401. W 1528 r[/nej pisowni
]mutacja nazwisk\; od 1621 wsp[=czesna pisownia – Dargiewicz.
Numery& 16, 468, 480 ]dwa ostatnie opuszczone w druku\.
D+UGOSZ, Jan
ur. 1415 w Brze{nicy, pow. Radom,
zm. 1480.05.29 w Krakowie.
Najwybitniejszy historyk polski XV w.
Pope=nia= b="dy, jak ka/dy inny kronikarz.
Wymiesza= braci Jagie==y, przypisuj'c wszystkich 12-tu jednej mat-
ce ]zaliczy= tu dw[ch stryj[w Jagie==y\, u>mierci= Narimunda pod
murami Wilna 1390 ]w miejsce Korygie==y\ i utworzy= 3 opowiadania
z jednokrotnego pochwycenia Keystutta w 1361, za kt[rym Stryj-
kowski 1582 i Koja=owicz 1650. Patrika zowie raz bratem Olgerda,
a raz synem Keystutta, za Wigandem, itp.
“Historiae Polonicae” zwane te/ “Roczniki czyli Kroniki S=awnego
Kr[lestwa Polskiego” stanowi=y baz" dla wielu badaczy, m.in. Mie-
chowity †1523, Wapowskiego †1535, Herburta †1576, Kromera
†1589, kt[rzy streszczali, poprawiaj'c omy=ki, i Marcina †1534 z
synem Joachimem †1597 Bielskich, kt[rzy wyd=u/ali dzie=o.
D=ugosz opar= si" na rymowanej kronice Wiganda ]¿1311÷†1394\,
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
przet=umaczonej przez Krzy/ak[w z j. staroniemieckiego na j. =aci<ski
po to, by D. m[g= z niej skorzysta:.
Numery& 358, 474, 608, 650, kronika D. 822÷826, 938, 1230, 1236.
DOWGERD
istnia=y dwa rody o bliskiej nazwie. Dowgird – z rodu Moniwida, i
Dowgerd – z rodu ˚Lubarta, wnuk kniazia wo=y<skiego.
Dowgird – z rodu Moniwida, palatyn wile<ski 1433÷1434, prawdop.
syn Dedigolda; i Dowgerd – z rodu Lubarda, „pan Wo=ynia” 1401÷34,
zabity przez Polak[w 1445, w Kamie<cu Podolskim.
Dowgerd z rodu po Lubarcie 1309÷1384 – bracia& Wissogerd,
Montigerd i Tawtigerd wymienieni w Unii Litwy z Polsk' w Horodle
1413 ]wsp[lna wszystkim ko<c[wka `gerd\.
Por. dwa rody Gasztold[w i Radziwi==[w.
Numery& 306, 308, 342, 416, 424, 438, 462, 464, 466, 470, 514,
564, 904, 998, 1152, 1534.
DOWIAT, Jerzy ]i r[d\
autor podr"cznika historii 1980. K=ama= w sprawie “zatargu”
Jagie==y z Keystuttem 1380÷1382.
Dowiat wymieniony w Pokoju Litwy z Rusi' 1246 ]w Ipat. ltpsi pod
1215 r. Niedatowany akt wci'gni"ty tak w latopis i p[{niej opisany\.
Numery& 308, 402, 428, 980, 984, 1152, 1212.
DOWMUND, Dowmond, Dowmont, w=a>ciwie Dowment, OE
knia{ lit., zamieszany w zab[jstwo Mendouga 1263 ]˚Mendoug\.
Zbieg= z Litwy do Pskowa 1265, po zab[jstwie Treunaty ]Trojnata\.
Ochrzci= si" tam, zwany Timofiejem, “Starym”. O/eniony powt[rnie
z Mari', c. Dmitreja Aleksandrowicza, wn. Aleksandra Newskiego.
Dokona= odwetowego najazdu 1266, zabijaj'c Herdena podczas
odwrotu ]˚Gerden\. Walczy= z Niemcami.
Zmar= w Pskowie 1299. 05. 20, prawdop. podczas zarazy.
J. Wollf 1895 poczyta= go za w'tpliwego ]w'tpliwie istniej'cego\.
Dowment ]wyposa/enie, dotacja\; =ac. dotare ]dawa:\ ˘ en ]w`,
wy`\ % douer ]posag\ ˘ starofranc. endouer ˘ >redniow. ang. endowen.
Numery& 90, 94, 96, 98, 100, 306, 548, 550, 600, 717, 846, 854,
872, 878, 958, 960, 968, 990, 1052, 1122, 1206, 1514.
DOWSZPRUNG
lit. w=adca ¡ po=. XIII w. Wymieniony w Pokoju Litwy z Rusi' 1246
]niedatowany akt wpi"ty na pocz. wo=y<skiego latopisu 1288, opisano
nast"pnie w Ipat. ltpsi – pisanej1428–1432, jako 1215\.
Protoplasta kilku znanych rod[w.
W spisokach pisanych 1485÷1650 dodano Dowszprungowi Juliana
]Julian Dorsprungus\, by upodobni: imi" do rzymskiej szlachty
]˚Koja=owicz\. Z rzymsk' szlacht' mia= przyby: na Litw" w okresie
pochrystusowym. “Syn” Dowszprunga – Zywibund /y= w XIII wieku
]˚Zywibund\.
J[zef Wolff 1895 zaliczy= D. do os[b nieistniej'cych ]mityczny
Dowszprung\ i na tej podstawie zakwalifikowa= wszystkie rody od
D. pochodz'ce do pseudokniazi[w. Wolff jest jednym z najbardziej
respektowanych genealog[w polskich. Zupe=nie nie zna= tre>ci
latopis[w ]˚Wolff\....
Numery& 52, 308, 340, 402, 428, 840, 854, 868, 878, 880, 886,
936, 952, 1122, 1556.
DWORZACZEK, W=odzimierz
ur. 1906, zm. 1988 ]encyklopedia nie podaje miejsc urodzenia i
poch[wku...\. Genealog, profesor, wydawca {r[de=.
Paszkiewicz zmieni= dat" urodz. Gedimina z 1257 na „ok. 1275”,
nie ogl'daj'c si" na konsekwencje – Gedimin mia= ju/ syna w 1276
]˚Paszkiewicz\. Za Paszkiewiczem kilku innych, do prof. W=. Dwo-
rzaczka 1959 i Wielkiej Encyklop. Powszechnej PWN 1962–1967.
Dworzaczek uczyni= W=odzimierza synem Daniela ]Dani=y wo=.\,
wbrew tre>ci testamentu samego W=odzimierza, w kt[rym&
„...se jaz knjaz Wo=odimer syn Wasilkow. wnouk Romanow. pißou
gramotou. da= iesm knjaginie swoei. po swoem /iwote. ...itd.”
W=odzimierz by= synem Wasylki ]Wasylko bratem Dani=y\.
Numery& 318, 322, 354, 362, 576, 1112, 1132, 1230, 1434, 1534.
EIRIKR staronord. Eirikr, pol. Eryk, ang. Eric
Erik Thorvaldsson ]Rudy\, X wiek ]ur. ok. 950 A.D.\, ok. 963 A.D. wyjecha=
z rodzin' do Grenlandii; uwa/any za norweskiego /eglarza ]nawigatora\,
odkrywc" i kolonizarora Grenlandii, z b="dem, bo....
835 papie/ wyda= bull" papiesk' dotycz'c' osiedli chrze>cija<skich w
Islandii i Grenlandii;
ok. 877 A.D. Gunnbjörn Ulf Kragesson odwiedza wschodnie wybrze/e
Grenlandii i odkrywa Wyspy Gunnbjörna;
Leif Eiriksson, ur. ok. 971, syn Eryka Rudego, norweski odkrywca Am. P=n.;
ok. 771 rodzi si" Leif Eiriksson, po nim Thorstein i Thorvald Eiriksson i
Freydhis Eiriksdottir, ]dottir ^ c[rka\;
ok. 981, wczesnym latem, na thingu thorsnesskim Eryk zostaje skazany na
trzyletni' banicj" z Islandii. W po=owie lata wyrusza do Grenlandii;
ok. 981–982 Eryk zimuje na Eiriksey u uj>cia Eiriksfjordu w p=d.-zach.
Grenlandii;
882 Eryk bada zachodnie wybrze/e Grenlandii;
982–983 Eryk zimuje na wyspie Holm ko=o przyl'dka Burnill;
983 Eryk bada zach. wybrze/e Grenlandii na p[=noc a/ do okolic lodowca
Steenstrupa;
983–984 Eryk wraca do Eiriksey, i znowu tam zimuje;
984 Eryk wraca do Islandii;
985 Bjarni Herjolfson odkrywa przypadkowo Now' Fundlandi" i Labrador,
zniesiony wiatrem z kursu do Grenlandii;
ok. 995 postanawia odwiedzi: najbardziej oddalony na po=udnie l'd Bjarnie-
go, prawdop. w nadziei znalezienia {r[d=a budulca. Kupuje statek Bjarniego,
wyrusza wczesnym latem i rozbija ob[z nad Zatok' Íw. Tr[jcy w Nowej
Fundlandii ]fundland – l'd odkryty, ˚Vinland nr 1680\;
w 996 wraca do Grenlandii ratuj'c kupca Thorera i za=og" jego statku u
wybrze/a grenlandzkiego;
w 977 Leif wyrusza do Norwegii, odwiedza Thorgun" na Hebrydach;
ok. 997–998 Leif zimuje u kr[la Olafa w Norwegii;
ok. 998, p[{nym latem Leif wraca do Grenlandii przywo/'c ze sob' ksi"/y
i wszczyna dzia=alno>: misjonarsk';
ok. 999 Thorstein Eiriksson i Eryk Rudy podejmuj' na statku Thorbjörna
Vifilssona wypraw" do Winlandii Leifa. Nie docieraj' do Nowej Fundlandii
i wracaj' jesieni'.
Wi"cej ˚Wyprawy wiking[w ]Vestviking\, Farley Mowat, 1965.
ELZEVIR, ELSEVIER lub ELZEVIER
rodzina wydawc[w i drukarzy, z Amsterdamu i Leyden, znana z
pi"knej oprawy r[/nych, wydawanych przez jej cz=onk[w prac,
g=[wnie od 1595 do 1680. Louis ]ur. 1540 w Löwen, zm. 1617\ –
za=o/yciel, wyda= ok. 150 prac, od 1583 do >mierci. Z 7-miu jego
syn[w, 5-ciu by=o drukarzami&
• Matth≤us w Leyden, • Louis ™ w Hadze,
• Gilles w Hadze i nast"pnie w Leyden, • Joost w Utrechcie i
• Bonaventure, kt[ry od 1626 zwi'za= si" z Abrahamem,
synem Matth≤usa.
Spod prasy Abrahama i Bonaventure wysz=y wytworne edycje klasy-
k[w, kt[re przynios=y rodzinie s=aw". Ma=y format ]12°, 24°\, niska
cena; 35 pozycji hist.-geogr. – rodzaj encyklopedii.
Encyklopedia S. Orgelbranda 1883, t. 4, str. 44, podaje& Opr[cz wyda<
klasyk[w, dali oni pocz'tek zbioru historyi rozmaitych narod[w, tzw.
ma=ych republik ]respublicae elzevirianae\, kt[re w r. 1626 zacz"li
wydawa: w 16-ce. W zbiorze tym znajduj' si" i polscy historycy, pt.
„Poloniae, Lithuaniae, Livoniae etc. Respublica et Status diversorum
auctorum L.B. Elzevir” ]1627, 2 wyd. 1642\.
Ludwik Elzevier ¿1540 –†1617,
wnuk Ludwik ™ Elzevier 1638 – ksi"garni" w Amstrdamie,
prawnuk Ludwika Elz. †1617 – zak=ad w Amsterdamie 1696.
Uzupe=nienie do numeru 946 ]zbi[r Elzevira 1626 w Leyden\.
FILJA, PHILIA ¯ philo` ¯ gr. philos, philein ]umi=owan-ie(a(y\
Imi" W"gra, wymieniony 4-krotnie w wo=. i Ipat. ltpsi&
1. 6725 ]1217\& Vyide Filœ pregordnyi nad≠œsœ obπati zeml[
potrebiyi more., zaznaczaj'c, /e w inny czas ]p[{niej\ Dani=o go
zabije& vo ino vremœ oub;en= bys danπilom. 0001-02-736
2. 1217 r. prπide lestko. na Danila. k }ekarevou, by Dani=o nie szed=
z pomoc' Mstis=awowi, swojemu te>ciowi. Kondrat przyjecha= ich godzi:
]mirit;\. Filja nastawa= na walk" ]Filœ 'e stoœwesœ na bran;. mnœwe
'e bo ≥ko nikto ' mo'et stati proti emou na bran;\. W ko<cu
Mstis=aw wyprawi= si" na dumnego Filj" ]na gordago Fil[\ i na W"gr[w
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
z Polakami ...i bys bran; tœ'ka. me'i imi. Sam majestatyczny i dumny
Filja pochwycony zosta= Andrejem dworskim – parobkiem Dobrynina
]≥t; bys; velihavyj Filœ parobkom=. dobrynenym\. 0001-02-737
3. Filja wspomniany pod 6729 ]1217 r.\& i s File[ g=rdym., ...-02-739
4. pod 6757 ]1246 r.\& i Fil[, na pomo] Fili, togo 'e gordago
Fil[, ...mnozi ≥ti bywa togda 'e i Filœ gr=dyi ≥t; bys
andreem; dvorskym. i priveden= bys k Danilou. i oub;en= bys
Dani=om. Dani=o zabi= je<ca Filj". 0001-02-804
Numery& 750, 756, 1054.
GAMKRELIDZE, Tomasz W.; IWANOW, Wjaczes=aw W.
Rosyjscy autorzy 1984. Utrzymywali, /e j"zyk indo-europejski powsta=
u podn[/a Kaukazu – w pobli/u ich domostw....
]w Kto sk'd pochodzi, ca=y rozdzia= opuszczony w druku\.
GASZTOLD
istnia=y dwa rody o tej nazwie. Gasztold – z rodu Narimunda, i
Gasztold – z rodu Keystutta.
Gasztold – z rodu Narimunda, 1387÷1401÷1411, prawdop. wnuk
Jorgiego ]kt[ry by= synem Narimunda\, i Jan Gasztold – z rodu
Keystutta, ojciec Marcina, Rumpolda i Piotra, wnuk Keystutta, po
Butowcie lub Surkandzie. Por. dwa rody Dowgerd[w i Radziwi==[w.
Barbara †1551, c. Jerzego Radziwi==a – kasztelana wile<skiego i hetmana
lit., by=a /on' Stanis=awa Gasztolda do 1542, od 1547 /on' Zygmunta
Augusta †1572, od 1550 kr[low' Polski.
Numery& 338, 452, 454, 456, 464, 514, 548, 552, 1056, 1130.
GEDIMIN, Kgedimin ]s=aw.\, Iedimin,
ur. 1257, zm. zim' 1341pod Wielon', n(Niemnem; s. Butegeyde,
rodem z Ugian n(Dubiss', w ?mudzi, stryjeczny brat Witena; 3 /ony&
Wida †1277 ]od niej Montwid i Narimund\,
Olga †1299 ]od niej Olgerd\,
Jewena †1344 ]od niej Jewnuta, Keystutt, Koriad Lubart i Woin\.
Paszkiewicz zmieni= jego dat" ur. z 1257 na „ok. 1275”, nie ogl'daj'c si" na
konsekwencje – Gedimin mia= ju/ syna w 1276 ]˚Paszkiewicz\. Za Pasz-
kiewiczem kilku innych, do prof. W=. Dworzaczka 1959 ]˚Dworzaczek\ i
Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN 1962÷1967.
W. ks. lit. 1316÷1341, podlega=y mu ?mud{, Litwa i Ru> Czarna.
Pochodzenie G. omal zatarte. Przes=anka& o naje{dzie Krzy/ak[w na litew-
skie ziemie, dwoma oddzia=ami, jeden pod wodz' Konrada z Lichtenhauzen,
komtura brandenburskiego, na zamek G a r t h e n a , drugi – Eberharda
Virneburga, komtura kr[lewieckiego, na okolice Pograuden. ªLecz /adnemu
z tych wojsk Litwini nie stawili czo=a do bitwy. Bezkarnie wi"c palono i ra-
bowano co w r"ce wpad=o, wi"cej jak tysi'c bezbronnego ludu pad=o ofiar'
okrucie<stwa krzy/ownik[w. P[{niej jedno z wojsk ]pierwsze$\ poci'gn"=o
w okolice zamku Gedymina ]Duisburg c. 282, lecz w'tpliwa czyli ju/ r. 1304
tak si" nazywa=\, naprzeciw kt[rego rycerstwo niemieckie na wzg[rzach
wywiesi=o chor'giew zakonu, krwi' pogan skropion' i wyzywa=o przez
herolda, aby stawa= do bitwy ka/dy, ktoby si" odwa/y= walczy: z rycerzami,
lub zada: im jaki czyn ha<bi'cy i nierycerski. U>miecha= si" na to wie>niak
litewski i kuglarstwem to nazywa=. Gdy do po=udnia nikt si" nie zjawi=, jed-
nomy>lnie uznano szlacht" re<sk' za godn' rycerskiego stanu, i wszyscy
zostali pasowani w kraju poga<skim na rycerz[w. Z tem odci'ga=o wojsko;
pogna= si" za niemi oddzia= Litwin[w, lecz w bitwie straciwszy kilkunastu ze
swoich, napowr[t si" odwr[ci= ]Duisburg c. 282, +ukasz Dawid, Koja=owicz
p. 225, Schuetz p. 53\.
Tego/ roku komtur kr[lewiecki odby= drug' wypraw" na zamek O u k a y m, gdy
nowy jego dow[dca Switril ofiarowa= poddanie zamku i przyj"cie chrztu.
Przyci'gn'= komtur, otworzono bramy, wybi= ca=' za=og", kobiety uprowadzi=,
a zamek powt[rnie zburzy=.º 0165-01-137, N. 264
Logicznie& je/eli by=a druga wyprawa na Oukaym, to musia=a by: pierwsza,
i by= to zamek Gedymina, chocia/ m[g= si" tak nie nazywa:, i z pewno>ci'
nie nazywa=.
Nry& 2, 52, 106, 306, 308, 322, 326, 340, 344, 362, 418, 462, 510,
608, 802, 832, 846, 848, 854, 916, 1056, 1120, 1126, 1142, 1212.
GERDEN, HERDEN, celt.-szkocki Gordon, OE
Ksi'/" Nalszczan, m[g=by by: synem Dowila.
?on' by=a prawdop. Ewpraksja, mia= potomstwo.
W 1266, G. by= w Prusach, gdy Dowmont dokona= odwetowego
najazdu z Pskowianami „otczstwo swoje powojewa i knjaginju
Erdenewuju po=oni tetku swoju Ewpraksiju i djeti jeja...”. „Herden
ju/ s swoimi knja{mi doma nebywszju.”
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
„Knja{ /e Herden sowkupi si=u Litowskuju i pogonisja, i jako uwje-
dasza Plskowiczi pogonju, ots=asza po=on, a sami stasza o sju
storonu Dwiny. Litwa /e nacza broditisja. Togda Plskowiczi snja-
szasja s nimi... I mno/estwo mnogo ich pobisza.” Nowogr. ltps, sk'd
zaczerpn'= Karamzin, t. 4, nota 121, str. 67; 0165-01-112
U Tatyszczewa ]o Gerdenie\& „Chodi= wojnoju na Porusi. I prijechasza
w domy swoja... i op=czi sja Herden i Hojtort i Lumbij i Luhaj=o i proczi
knjazi w semi stach rati, i pognasza w sled Dowmonta, chotjaszcze
jego rukami jati i lutoj smerti predati...”
Stra/je /e prignawsze powjedasza Dowmontu, czto rat* }Litowskaja|
perebrodi=a sja Dwinu. Dowmont /e recze Dawidu i Luwje& pomo/i
wam Boh na stra/i waszej; i paki recze....” 0165-01-112.
Gerdine de Nailse >wiadkiem zapisu Mendoga ziem dla Krzy/ak[w
w po=. czerwca 1260.
Numery& 340, 432, 1053.
GIEDROJT, Gedroyt, Giedroy:
r[d po Woinie †1350 ]˚Woin\, najm=odszym synie Gedymina, po-
przez Wrdycza 1401, kt[ry by= ojcem Woinisa, Jawgala i Goylusa,
kniaz[w Gedroitskich 1399 ]nazwisko odmiejscowe\.
W dokumentach Woinis widnieje 1401÷33÷34, Jawgal 1433÷34,
Goyulus 1433. Gedroyciowie dali pocz'tek kilku rodom, m.in.
Mickiewiczom ]˚Mickiewicz\, Dowmontom, i Siesickim.
Nazwisko od miejscowo>ci Giedrojcie, N od Wilna i kilku miejscowo>ci
o podobnej nazwie, w tej samej okolicy. Pierwotna nazwa Kgedrojt,
st'd przymiotnik Kgedroitski, spolszczony na Giedrojc. Pierwsza
wzmianka z 1399, gdy Witowd s'dzi= spraw" “kniazi[w Gedroi-
tskich” z biskupem Wile<skim. Jageli Gedroskowicz podpisany
1431 mi"dzy dygnitarzami na akcie przymierza w. ks. Szwitigai=y.
Inny traktat przymierza Szwitrigai=y z Zakonem 15 maja 1432, po
kniaziach i dygnitarzach, a przed bojarami, podpisali& ªWojnus Ged-
rotsky, Alexander Swirsky.º 1235-00-65, 66, z odsy=k' na Napierskiego
i Dani=owicza, Skarbiec Diplomat[w nr 603.
W popisie szlachty litewskiej 1528 Gedrojciowie i Swirscy nie za-
mieszczeni razem z innymi kniaziami. Osobno spisano „Rejestr choru/
stwa Krewskogo i Swirskogo” i „Rejestr knjazei i bojar Kgedroitskich”.
Ostatni obejmuje 85 os[b, kt[re do s=u/by ziemskiej maj' stawi:
razem 234 koni. Na podst. poz. lit. 1235.
W naiwnym opowiadaniu z Kroniki Lit., powsta=ej w Wieku Legend, Holsza
mia= by: protoplast' kniaz[w Holsza<skich, a Gedro – Gedrojci[w.
Numery& 314, 340, 424, 438, 454, 460, 464, 466, 548, 558, 560,
564, 608, 900, 954.
GILGAMESZ
Na wp[= legendarny w=adca sumeryjskiego miasta Uruk, bohater
starobiblijnej, 12-tablicowej powie>ci epickiej z £ tysi'clecia p.n.e.
Uzupe=nienie do Biblii ]nr 1202\ w Sprawach r[/nych.
GOGORT, HOHORT, HJORT, w=a>ciwie Hogarth, GJ
Wielki ksi'/" lit., zabity 1266 przez woj[w Dowmonta, nad rz.
Dwinossa ]obecnie Ilija, nad ni' Wilejka\, podczas odwrotu Dow-
monta po odwetowym naje{dzie ]˚Gerden\& „Tohda ubijen byst*
knja{ Welikij Litowskij Hojtort i innych knjazej mnoho...”
W innych r"kopisach Hohort. 0165-01-112, na podst. Tatyszczewa.
Numery& 1052.
GWAGNINI, Alexandri †1614
W=och z Werony, pope=ni= plagiat publikuj'c wyci'g z Kroniki M.
Stryjkowskiego 1582, zanim ukaza=o si" – olbrzymie obj"to>ciowo
– dzie=o Stryjkowskiego. By= chyba wsp[=autorem.
Numer 946.
HEROD Wielki, z Askalon, ur. ok. 74 B.C. rz'dca Judei ]37÷4 p.n.e.\, z
=aski Marka Antoniusza, s=yn'cy z okrucie<stwa, skaza= na >mier: sw'
/on" Mariamne, jej dziadka, matk", brata, i syn[w.
Drugi syn Antipatra ]Antipater\. Justin Martyr utrzymywa=, /e jego przod-
kowie pierwotnie byli Filistynami z Ascalon, z drugiej za> strony, Nicolaus
z Damaszku nastawa=, /e jego patron pochodzi= od /yd[w powracaj'cych
z babilo<skiej niewoli.
Oba te domys=y s' prawdop. fikcj', wg Encyklopaedia Britannica 1922,
gdzie wiele szczeg[=[w z /ycia i dzia=alno>ci znanej postaci, znanej – dzi"ki
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
Biblii, kt[ra nakaza=a mu urz'dzi: rze{ niemowlak[w, na swych kartach; w
zamachu na /ycie Jezusa, kt[ry urodzi= si" w 4 lata po >mierci Heroda....
Jeden z wielu jej lapsus[w ]˚Biblia w Sprawach r[/nych, nr 1202\.
HERODOT ]Herodotes\ z Halikarnassu ]ok. 489÷ok. 425 p.n.e.\.
Historyk grecki, uwa/any za ojca historiografii. W przeciwie<stwie do logo-
graf[w ]kronikarzy\ – autor historii wojen grecko-perskich.
Porzuciwszy swe miasto rodzinne z powodu zamieszek wewn"trznych,
przebywa= przez pewien czas na Samos, potem szereg podr[/y po Egipcie,
Babilonii, Syrii, Azji Mniejszej i Scytii, zbieraj'c ogromny materia= etnogra-
ficzny, geograficzny i historyczny.
Syn Lyxesa i matki o imieniu Rhaeo lub Dryo; bratem Theodore; w[j, stryj
lub kuzyn Panyasis stracony na rozkaz Lygdamisa; urodzi= si" w Halicar-
nassus, w Azji Mniejszej, pod rz'dami Pers[w.
Zje{dzi= najwa/niejsze wyspy Archipelagu& Rhodes, Cyprus, Delos, Parsos,
Cythera i Aegina. Z Sardis, uda= si" do Susa – stolicy Persji, Babilonu, Col-
chis, zach. brzeg[w Morza Czarnego i Dniepru; je{dzi= do Scythii i Tracji,
zwiedzi= Zante i Magna Graecia, bada= staro/ytno>: Tyru, wzd=u/ brzeg[w
Palestyny, widzia= Gaz" i przebywa= d=ugo w Egipcie – podaje 30-tomowa
Encyclopaedia Britannica, London, NY, 1922, 12-te jej wydanie.
American Int*l Encyclop. 1953 podaje&
Ur. ok. 484 B.C., w Halicarnassus, w Azji Mniejszej, intensywnie podr[/o-
wa=, zanim zasiad= do pisania. Zwiedzi= brzegi Hellspontu, krainy& Euxin",
Scythi", Syri", Pelestyn", Babilon, Ekbatan", Egipt a/ do Elephantyny,
wsz"dzie >ledz'c zachowanie si", zwyczaje, religi" lud[w, histori" kraju,
upraw" roln' i jej wydajno>:.
Po powrocie do domu dowiedzia= si", /e Lygdamis uzurpuje sobie najwy/-
sz' w=adz" w Halicarnassus, trac'c szlachetnych obywateli, w tym jego
wuja lub stryja ]ang. uncle\ – Panyasisa – poet" epickiego.
Herodotus zmuszony zosta= do szukania azylu na wyspie Samos. Tu zawi'-
za= konspiracj", w kilkoma wygna<cami, wr[ci= do Halikarnassu i usun'=
uzurpatora. Jednak jego towarzysze natychmiast zawi'zali arystokracj",
bardziej opresyjn' ni/ rz'd usuni"tego tyrana, Herodotus wycofa= si" i
wyjecha= do niedawno za=o/onej kolonii Thurii, w Italii, gdzie sp"dzi= wi"k-
szo>: resztek /ycia.
Tutaj, w starczym wieku, jak przekaza= nam Pliny, napisa= sw' nie>mier-
teln' prac", kt[rej ostatnie zapisy urywaj' si" na roku 409 B.C. Gwa=towne
urwanie jest dowodem omal/e poza w'tpliwo>ci', /e >mier: nie pozwoli=a
mu na zako<czenie. Historia podzielona jest na 9 ksi'g, ka/da nosi imi"
muzy, pisana w dialekcie jo<skim.
Kwestia poprawno>ci dat, ur. 489, czy te/ 484$ Ale – dla cel[w Litwy –
jest to w'tek uboczny, szczeg[= o nieistotnym znaczeniu.
Hohenstaufen
1138–1152 cesarz Konrad III, ur. 1093, zm. 1152, wn. Henryka IV,
1152–1190 cesarz Frederick I Barbarossa ]Rudobrody\
ur. 1123, zm. 1190, bratanek Konrada III
1190–1197 cesarz Henryk VI, ur. 1165, zm. 1197, s. Fredericka I,
1198–1208 cesarz Filip ]Philip\ ze Szwabii, ur. 1197, zabity 1208,
brat Henryka VI,
1198–1215 ]rywal Filipa\ cesarz Otto IV ]von Brunswick\,
ur. 1182, zm. 1218, s. Henryka Lwa ]Henry the Lion\,
1215–1250 cesarz Frederick II, ur. 1194, zm. 1250, s. Henryka VI,
1250–1254 cesarz Konrad IV,
1256–1271 cesarz Ryszard ]Richard\.
Wyci'g z “Kings, Rulers and Statemen”, NY, 1967.
IOANN MA+A+A
syryjsko-bizantyjski kronikarz z ™ po=. VI w. Napisa= kronik" >wia-
ta w 18 ksi"gach, od historii Egipcjan do ostatnich lat w=adania
Justyniana ¡ ]483÷565 A.D.\.
Kronika by=a znana starodawnym ruskim latopisom.
IOHANNES ¡ ZIMISKES lub ZIMISCES ZC
ros. Ioann ¡ Cimisxij ]Ioann ¡ Cimischij\
ur. ok. 925, zm. 976.01.10 w Konstantynopolu.
Bizantyjski imperator 969÷976.
Wojowa= przeciw Rosji 970–973 wypieraj'c z Ba=kan kijowskiego
}kniazia| Swiatos=awa i przy='czy= do Imperium naddunajsk'
Bu=gari", roku 972 ]tytu=[w kniaziowskich w[wczas nie by=o\.
W rezultacie udanych wypraw na wsch[d 974–975, przywr[ci=
Bizancjum cz">: Syrii, opanowanej uprzednio przez Arab[w.
Numer& 1000 ]pod rokiem 6479\.
JAGIE++O, W=adys=aw
ur. 1351, zm. w nocy z 1434.05.31 na 1434.06.01, w Gr[dku
k(Lwowa; najstarszy syn Olgerda †1377, w. ks. Litwy, i Juljany
†1392, c. ks. twerskiego Aleksandra Michaj=owicza.
Pisa= si" wielkim ksi"ciem litewskim po >mierci ojca 1377, wchodz'c w
konflikt z interesem Witofta i Keystuta. Akt przypiecz"towany spiskiem
Jagie==y z Krzy/akami 1380, wymierzonym przeciw Keystuttowi.
Keystutt zrobi= ob=aw" w Wilnie i znalaz= [w dokument ]˚Keystutt\.
Wypuszczony na wolno>:, poprosi= Keystutta na rozmow". Z=ama=
przyrzeczenie nietykalno>ci, wi'/'c stryja. W nast"pstwie, uprowa-
dzonego Keystutta uduszono w Krewie. Uwi"ziony Witoft zbieg=. W
polskich podr"cznikach historii rzecz uj"ta og[lnikowo “zatargiem”,
bez dalszych szczeg[=[w, bo Jagie==o zosta= p[{niej kr[lem polskim,
wi"c nie wypada wyjawia:, /e nikczemnikiem w[wczas by=.
Kr[l Polski 1386÷1434. Cztery /ony, o imionach& Jadwiga, Anna, El/-
bieta i So<ka. W moim odczuciu – k=opoty z p=odno>ci' ]bezp=odny$\,
cho: Jadwiga zmar=a w wyniku nieszcz">liwego po=ogu, w 1399, a
druga /ona – Anna Cylejska powi=a c[rk" Jadwig". Dopiero czwarta
urodzi=a mu dw[ch syn[w& W=adys=awa i Kazimierza.
W=adys=aw Warne<czyk ]¿1424.10.31 ÷ †1444.11.10\ i
Kazimierz Jagiello<czyk ]¿1427.11.30 ÷ †1492.04.07\,
sp=odzi= ich – rzekomo – w wieku 73 i 76 lat.... Uczeni polscy, w cuda
wierz'cy, i w ten cud wierz', ˚S=awianie ]Wierni\ nr 1680.
Pokona= Krzy/ak[w w bitwie pod Grunwaldem 1410.07.15, w po-
='czonych wojskach z lit., czes. i tatar. Doprowadzi= do Unii Litwy z
Polsk' w Horodle 1413.10.02. W roku 1400 odnowi= uniwersytet w
Krakowie, zwany odt'd Jagiello<skim ]za=o/. 1364 przez Kazimierza
Wielkiego\. Od niego te/ dynastia Jagiellon[w. Trzyma= najliczniejsz'
liczb" akt[w lojalno>ci ]...\, tak bardzo zabiega=, /e jest prawnym
spadkobierc' w=adzy. Z 6-ciu m=odszych braci najbardziej znanym
by= Íwidrygie==o †1452, z +ucka ]odda= ?mud{ Krzy/akom w 1402\.
Korygie==o zgin'= 1390 w Wilnie. Skirgie==" otruto 1397.01.11 – swymi
post"pkami zaszed= wielu za sk[r"; mnich go otru= podczas uczty,
piwem z chmielu – mnich dr/'cy przed S'dem Ostatecznym Boga
i karze za grzechy ]nie zabijaj\, nie zawaha= si" kroku.
Bracia Jagie==y ˚Olgerd. Machinacja z ukryciem J. ˚Wito=d.
Nie ma zwolennik[w Wito=da i Jagie==y; s' zwolennicy prawdy – z jednej,
oraz kr[la Polski ]patrioci\, i Uniwersytetu Jagiello<skiego – z drugiej strony,
gotowi broni: patrona i kr[la, posuwaj'c si" a/ do zwyk=ych k=amstw.
Numery& 322, 324, 340, 342, 456, 512, og[lnie 802–858,
892–922, 960–998, 1058, 1106, 1118, 1236, 1536.
JAROPO+K i JAWO+OD, wo=. Œropolk= i Œvolod=
1. Jaropo=k Swjatos=awicz, starszy syn Swjatos=awa Igorewicza, podst"pnie
zabity 979, w Dorogo/yczu k(Kijowa, przez brata W=adimira †1015. B=ud
wpl'tany w intryg" i Wara/ko, kt[ry odradza= J. wizyt" u brata.
2. Jaropo=k II W=adimirowicz ]1082–†1139\, s. W=adimira Monomacha
]1053–†1125\, wielki knia{ z Kijowa ]1132–1139\.
3. roku 1217 ]pod 1211\& zatvorivw[ 'e sœ. Œropolkou i Œvolodou
v Galihi.
JAROS+AW M'dry †1054
ur. 978, w. ks. kijowski, syn W=odzimierza “Wielkiego” †1015.
Za /ycia ojca w=ada= Nowogrodem, z ramienia ojca. Po >mierci W=o-
dzimierza †1015, tron kijowski zaj'= jego najstarszy syn – Íwi"tope=k.
Pobity 1018 ko=o grodu Wo=y<, przez Boles=awa Chrobrego, kt[ry
wkroczy= do Kijowa i osadzi= Íwi"tope=ka. Wypar= Íwi"tope=ka
przy pomocy Wareg[w i osiad= na tronie. Walka z drugim bratem –
M>cis=awem – zako<czy=a si" ugod'.
Numery& 68, 678, 680.
JAROS+AW, s=aw.-ros.-wo=. Œroslav=
1. Jaros=aw M'dry ]`978 –†1054\ ¯ W=adimir z Kijowa †1015 ¯ Swiatos=aw,
2. Jaros=aw Wsewo=odowicz ]1191–†1246\, wielki knia{ W=adimira n(Kla{-
m', otruty w Worone/u, przez Tatar[w ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo
]1154–†1212\, ojciec Aleksandra Newskiego †1263, b="dnie zwany bratem
Dani=y& Tatarzy polecili Danile k=ania: si" krzakowi, przypominaj'c mu&
„...brat tw[j Jaros=aw k=ania= si" “kustu” }to| i tobie k=ania: si" }nale/y,
powinno, wypada|.” 0001-02-807
Jaros=aw by= szwagrem Dani=y – obaj mieli za /ony c[rki Mstis=awa Uda=ego.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
JASIENICA, Pawe= ]w=a>ciwie Leon Lech Beynar\.
ur. 1909, zm. 1970.
Pisarz i publicysta; cykl eseicznych ksi'/ek historycznych& Polska
Piast[w, Polska Jagiellon[w, Rzeczpospolita obojga narod[w,
szkice publicystyczne, reporta/e.
Numer& 990.
JATWA, imiona
w Ipat.; rzecz.; w transliteracji ]wo=., Ipat. ltps\&
1227 1225 Monduniç ]Mon=dounih\
1227 1225 Szurtowij ]w[rt;, Woutrovi\, zabity wojami Dani=y
1227 1225 Stegutowij ]stegoutovπi, Stegoutovi\, ubity bys Szelwom
1227 1225 Zebrowicz ]Z≠brovih[\
1248 1246 Skomand ]skomon∂, Skomond=\
1248 1246 Borouth ]Borout;\
1251 1247 Nebjast ]Nebœst\
1251 1247 Warwo – dw[ch zabitych, trzeci /ywcem wzi"ty
]dva var;va, varva\
1255 1253 Ste]n\kynt ]stenkynt, stekynt, s=tikent, stikent\
1255 1253 Komand ]Komat\
1256 1254 Ankad ]anka∂, Ankad=\, Stenkynt(Stikent ]stenkynt\
1256 1254 Boldikiszcza ]boldiky]a, Boldiki]a\
1256 1254 Priwiszcza ]Privi]a\
1256 1254 O=dykiszcz ]olydiki];, |lydiki];\
1256 1254 Jundi= ][n;dil, {ndil=\
1257 1255 Po=o/iszi= ]Polo'iwil\, tak zwany ]na stanowisku\
1273 Mintela, Szurpa, ]tylko w kopii – Ipat. 1428(32\& Mudeiko, Pesti=o
]kn. ≥tvœzstπj. Mintelœ. W[rpa. Moud≠ko. Pestilo.\
1256 pob≠div= gr=dya ¿tvœz≠. i Zlin;ci. i krismenci.
i pokenc≠. ...stavwi na Pravi]ix= na noh;...
1256 za'gowa tansevihi. i Bourœlœ i raimohi i Komata.
i Dora i grady nl≠nœwe.
1256 i stawa na s≠le korkovihex.
Wyliczone s' wsie i grody.
JEWNUTA, Jawnuta, Iwenynti ]ros., sk=onno>ci ku Iwanu...\,
Yewnuth ]=ac.\, Ewnutei ]s=aw., E ^ iE\.
syn Gedimina †1341 i Jeweny †1344 ]Jew`\, w. ks. lit. 1341÷44,
usuni"ty ze stolca wielkoks. 1345, przez Keystutta i Olgerda.
Numery& 314, 320, 322, 344, 410, 438, 466, 790, 1534.
KARAMZIN, Nikolaj Michaj=owicz
Karamzin, Nikolaj Mixajlovih
ur. 1766.12.26 w Michaj=owce ]gub. Symbirsk, ok. 700 km E od
Moskwy, obecnie Uljanovsk n(Wo=g'\,
w zarz'dzie Orenburg, wg Am. International Encyclopedia,
zm. 1826.06.03 w Sankt-Petersburgu.
Pisarz i historyk& Istorπq Gosudarstva Rossπjskago, czyli
Historia Pa<stwa Rosyjskiego.
Tomy 1÷12, wyd. ros. 1816÷1829; wyd. polskie 1824÷1830.
Otrzyma= bezplanowe lub przypadkowe wykszta=cenie w prywat-
nej szkole. Ale nadrobi= braki poprzez cz"ste czytanie i podr[/e.
W 1792 za=o/y= w Moskwie “Dziennik” i w nast"pnych latach kilka
literackich periodyk[w, podaje American Int*l Encyclop. 1953.
Numery& 712, 717, 721, 722, 723, 886, 892.
KASPRZYCKI, Staryko<-Kasprzycki, Janusz Stefan
Autor Polskiej Encyklopedii Szlacheckiej 1935÷39 ]poz. lit. 1070\.
Gmatwa= pochodzenie litewskich rod[w. Staryko< jest nazw'
herbu; nazwiska z nazwami herb[w s' ch=opskimi, rzecz nabyta
w nieuczciwy spos[b. Kasprzycki by= ksi"dzem z powo=ania.
Wi"kszo>: ksi"/y wywodzi si" z warstwy ch=opskiej.
Numery& 480, 566 ]numery opuszczone w druku\.
KEYSTUTT, Kiejstut, Kynstut, Kynstud ]u Wiganda\, Kynstute,
Kynstutte dux de Traken, Kenstute, Kynstod ]ze staro/ytnej
kroniki pruskiej\, Olgierdus ac Keystutus, Reges Lithoviae ]=ac.\;
Kyestuti, Kyestruch, Kyestruch, Kyersthuch, Kyerstruki, Kyerstru-
ky, itp. ]z Origo regis... pisanego 1431(1445\;
r[/norodno>: form w Origo, odbiegaj'ca przy tym znacznie od utartych,
>wiadczy, /e moskiewski kopista 1502 nie zdawa= sobie sprawy z w=a>ci-
wej i /e nazwa ta by=a dla niego obca, dlatego zniekszta=ca= na wszystkie
mo/liwe sposoby.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
Keystutt, ur. 1302, uduszony 1382.08.15, w Krewie,
drugi syn Gedymina †1341 i Jeweny †1344, c. Iwana Wsewo=od.
Ksi'/" trocki, wsp[=rz'dca Litwy, zdecydowany przeciwnik Krzy-
/ak[w. Walczy= z Kazimierzem Wielkim.
Z ma=/e<stwa z Birut' pozostawi= Wito=da †1430 ]˚Wito=d\ i
Zygmunta †1440 ]˚Zygmunt\. Gdy Olgerd wyprawia= si" na Ru>,
Keystutt troszczy= si" o zachodnie granice ksi"stwa.
G=[wny pretendent do spadku tutu=u wielkiego ksi"cia lit., po usu-
ni"ciu nieudolnego Jawnuty ze stolca wielkoksi'/"cego 1345. Zdoby=
si" na wspania=omy>lno>: i – by: mo/e – rozwag", dziel'c w=adz"
z Olgerdem – przyrodnim bratem.
Doprowadzi=o to do konfliktu pomi"dzy ich synami& Jagie==' i Wito=dem – do
walki o w=adz" po >mierci Olgerda †1377. Jagie==o pisa= si" najwy/szym
ksi"ciem, a Wito=d chcia= odzyska: tytu=, nale/ny mu po ojcu. Keystutta
Jagie==o podst"pnie uwi"zi=, =ami'c przyrzeczenie nietykalno>ci, po
czym uduszono go w Krewie 1382.08.15. Birut" – /on" Keystutta
– utopiono.
Znany z niez=omno>ci i prawowito>ci. Najwi"kszy w=adca Litwy wie-
k[w >rednich. Pozosta=y po nim legendy. Mo/e dlatego wypu>ci=
Jagie==" 1382 – czyn, kt[ry przyp=aci= /yciem, ˚Jagie==o.
Krzy/acy zwali go w>ciek=ym psem, roku 1381. 0165-01-236, N. 474
Ale Jagie==" – z=ym psem ]boeser Hund\, a/ tak dalece przewrotnym,
/e w niczym mu wierzy: nie mo/na by=o ]er war ein boshaflig loser
Mensch dem nichts zu vertrauen stunde\. 0165-01-232, N. 470
I to ostatnie zgubi=o Kiejstuta.
Przed Wielkanoc' 1361, z zaskoczenia, zwalony z konia podczas
polowania w okolicach jez. Wobel, przez rycerza Hanke von Ekers-
berg, i /ywym dostawiony Henrykowi Karnichfeld, mocno skr"powany,
odstawiony zosta= do Marienburga i trzymany pod mocn' stra/'.
Zbieg= przy pomocy Alffa – s=ugi Winryka von Kniprode, wiernego
pokojowca i ochrzczonego Litwina, z kt[rym Kinstut prowadzi= d=ugie
rozmowy. Kinstut obieca= mu uwa/a: go za syna, je>li pomo/e w
oswobodzeniu. Znany ze s=owno>ci i niez=omno>ci – Alff przysta=
i pom[g= mu zbiec z twierdzy, i na koniach, w krzy/ackich bia=ych
habitach z czarnymi krzy/ami, zbiegli szcz">liwie na Mazowsze.
Pojmanie nast'pi=o ªin Diminica palmarumº ]21 marca\,
Schuetz mieni 14 marca. 0165-01-201, przypis 4, N. 422
Ucieczka nast'pi=a 18 Novembra }1362|, a zatem po 34 tygodniach
wi"zienia ]Duisburg, Schuetz, D=ugosz, Wigand, Lindeblatt\, 16
pa{dziernika 1362 ]wg Detmara\, a stara kronika Zakonu oko=o >w.
Micha=a ucieczk" naznacza. 0165-01-202, N. 422, przypis 1
Numery& 308, 310, 320, 322, 340, 344, 410, 438, 462, 466, 512,
og[lnie 846–916, 984–990, 998, 1058, 1106, 1118, 1534, 1536.
KIRI++ ˚ Konstantin
KOJA+OWICZ-Wijuk, Wojciech, w zakonie “Albert”
ur. 1609 w Kownie,
zm. 1677.10.06 w Wilnie.
Historyk, heraldyk, pisarz jezuicki, prof. retoryki Akademii Wile<skiej.
Dokonywa= kosmetycznych zmian w litewskiej historii. Julian istnia= w
spisokach lat 1475÷1550, za nimi “dowcipny” M. Stryjkowski ]Julian
Dorsprungus\, za Stryjkowskim – Koja=owicz. Zywibunda uczyni=
nie synem, lecz wnukiem Dorsprungusa, by zwi"kszy: prawdop.
wypadku przybycia litewskiej szlachty z Rzymu. Dowszprung – wg
Koja=owicza – przyby= za czas[w najazdu Hun[w na Rzym, tj. roku
924 ]w Ipat. ltpsi Dowszprung /yje 1215\. „Kiedy oko=o roku Pa<skiego
924 Palemon xi'/e Rzymskie z pi"ci' set slachty Rzymskiey ]iako
o tym szerzey napisano w historiy Litewskiey\, w te nasze kraie ze
W=och przyby=, >lachta domu Columnow kleynot z sob' przynie>li,
nazwany Kolumny.” 330-00-2
Numery& 16, 312, 360, 480, 566, 880, 952÷962, 984, 1138, 1152, 1558.
KONSTANTIN ]w zakonie Kiri==\ 827÷869 Preslavskij
Ur. w Thessalonikach ]Grecja\, zwanych Soluniem w latopisach.
Na dworze bizantyjskiego imperatora Micha=a £. W stanie zakonnym,
mia= piecz" nad patryjarchaln' bibliotek' przy cerkwi >w. Sofiji ]Zofii\.
W 858 przebywa= z religijn' misj' u Chazar[w. Po soborze w Pres=a-
wiu, 863 ]lub 864\, z bratem Metodym wys=ani przez bizantyjskiego
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
imperatora do Morawy. W ko<cu IX wieku przeprowadzi= reform" kalen-
darza, przechodz'c ze stylu antiochskiego 5500 na stary bizantyjski 5505.
Od niego pismo zwane kirillic' ]pol. cyrylic'\, b"d'ce uzupe=nionym
zestawem znak[w greckich, o litery reprezentuj'ce d{wi"ki w j.
s=awia<skim ]innym alfabetem by=a g=agolica\.
G=agolica do dzi> u/ywana w Istrii, Chorwacji i Dalmacji, autoryzowana przez
Ko>ci[= Rzymsko-Kat. do liturgii w tych okr"gach. Glagol – czasownik, arch.
s=owo. Zdzis=aw Stieber, Warszawa 1979, j"zykoznawca, pisa= – b="dnie
– /e „W tym czasie powsta= ]w drugiej po=owie IX wieku\ j " z y k “staro-
cerkiewno-s=owia<ski”, stworzony przez Cyryla i Metodego.” J"zyk istnia=
od wiek[w, p i s m o do< wprowadzono w 865 r. ]s' to dwie r[/ne sprawy\.
Numer& 1000 ]pod rokiem 6396\, 1320.
KONSTANTIN, inni ]chronologicznie, wg ich kolejno>ci\&
• Konst. ur. 274, zm. 337, rzymski imperator 306÷337,
za=o/yciel Konstantynopola 329, zwany “Wielkim” ]Starym\.
Flavius Valerius Aurelius Constantinus
ur. 27 lutego ]288$\ w Naissus ]dzi> Nish\, w g[rnej Moesji
]Servia\, wg Encyclop. Britannica 1922. Syn nieprawego =o/a
Constantinusa ¡ i Flavii Heleny ]opisanej przez >w. Ambrose
jako innkeeper – dogl'daj'cej karczmy\, itd.
• Konst. V 719–775, bizantyjski imperator 741÷775.
• Konst. VI Pogonat ]Brodaty, gr.  – broda\ 648–685
bizant. imperator 668÷685, syn Konstantina ™.
• Konst. VII Bagrjanorodnyj ]lub Porfirorodnyj\, 905–959,
bizant. imperator, 913–959, faktycznie 945÷959, syn Lwa VI.
• Konst. VIII, 961–1028, bizant. imperator 1025÷1028,
z macedo<skiej dynastii.
• Konst. IX Monomach †1054, bizant. imperator 1025÷1054.
Zwyci"stwo 1051 w Tracji i Macedonii, w 1054 rozgromiony.
W 1054, za Konst. IX nast'pi=o rozdzielenie ko>cio=[w.
• Konst. X Duka, ur. ok. 1007, zm. 1067, bizant. imperator
1059÷1067, znaczniejszy w=adca Patagonii.
KONSTANTYNOPOL
Imiona cesarzy w K., wspomnianych w Powie>ci wremiennych let&
867÷886 Wasilij ]pol. Bazyli\, Basileios ¡ Macedo<ski, ¿813$–†886,
wspomniany pod rokiem 6375,
886֠912 Leon, wspomniany pod rokiem 6394, z b="dem& syn Wasilew
}Basila, m"/a Ingeriny|, biologicznym ojcem by= jednak Micha= £ †867,
913÷919 Konstantin ]Constantine VII\, ¿905 –†959 ¯ Leon †912 ¯ Micha=,
wspomniany pod rokiem 6421, Porfiro(Bagriano-rodnyj,
919÷944 Romanus ¡ Lekapin †948, ojczym Konstantina VII, imperator-
regent, wspomniany pod rokiem 6428 ]920\,
969÷976 Joan Ciemskij ]Johann ¡ Zimiskes\, ¿925–†976,
wspomniany pod rokiem 6463 ]955\,
976÷ Wasilij ]¿958$÷†1025\ i Konstantin ]¿960$÷†1028\ ¯ imp. Roman
959–†963, wspomniani pod rokiem 6479 ]971\.
883÷927 Semeon ]Simeon ¡\ ¯ Boris, w=adca Bu=garii,
wspomniany pod rokiem 6407 i 6450 ]ojciec Piotra\.
KOÍCIUSZKO, Tadeusz
ur. 1746.02.04 w okolicach mjsc. Merecz ]dzi> Merkine\
n(Niemnem, zm. 1817.10.05 w Soleura, w Szwajcarii.
Genera=, bohater narodowy; USA ]1776÷1783\, Najwy/szy Naczel-
nik Si= Zbrojnych Narodowych w powstaniu 1794; zwyci"ska bitwa
pod Rac=awicami k(Krakowa 1794.04.04; kl"ska pod Maciejowica-
mi w pow. Garwolin, woj. Warszawa 1794.10.10, wi"zie< carski....
Prochy na Wawelu.
Numery& 474, 1228 ]opuszczony w druku, w Sprawach r[/nych\.
KORJAD, Koriath ]=ac.\, Coriath ]=ac.\, Korjat ]s=aw.\
Numery& 304, 438, 842.
KOTOWSKI, Julian
T=umacz 1860. Przet=umaczy= Powe>: wremiennych let,
z j. s=awia<skiego na j. polski. Pope=ni= kilka b="d[w.
W niedatowanym wst"pie do Powie>ci, /e Ostrowski to wyspiarz.
Pod rokiem 6396 dorozumia=, /e Andronik by= jednym z 70 uczni[w
Chrystusa ]...\, zagmatwa= – przy tym – proste zdanie. Pod rokiem
6420, /e skorpija ]skorpiony\ to nied{wiadki... }w j. s=aw. nied{wiedzia
zwano arkud' – arkuda, J.D.|. Pod rokiem 6479, Drestr, gr[d nad
Dunajem, obecnie Silistra ]Silistra\, pol. Sylistra; w p=n.-wsch.
Bu=garii. Spisano tu dokument o tre>ci rozpoczynaj'cej si"& Zgodnie
z uprzedni' ugod', kt[ra zawarta by=a mi"dzy Swiatos=awem wielkim knia-
ziem Ruskim i Sweneldem, „pisano pri Fefele sinkele”, Iwanowi zwanemu
Ciemskim, carowi Greckiemu, w Derestrie, miesi'ca ijula, indikta 14, w lato
6479.” Iwan zwany Ciemskim ^ Johann ¡ Zimiskes ]˚Johann †976\. Derestr
^ Dorostol, wg J. Kotowskiego, tak te/ Rosjanie }tr ^ ol ]ziem\; J.D.|.
Pod rokiem 6486, K. nie zrozumia= okoliczno>ci >mierci Jaropo=ka,
t=umacz'c dos=ownie tekst Powie>ci, wyraz w wyraz& woje podnie>li
go na mieczach, pod pazuch'.... D{gn"li go mieczami.
Z pozytyw[w – K. za='czy= materia= {r[d=owy ]#\ w transliteracji.
By= dobrze przygotowany do dzie=a t=umaczenia.
Numery& 1000 ]pod 6393, 6396, 6412, 6479, 6486\, 1534.
KOTZEBUE, August Friedrich Ferdinand von
ur. 1761.05.03 w Weimarze, Saksonia,
zamordowany 1819.03.23 w Mannheim, Baden.
P=odny niemiecki dramaturg. W 1781 uda= si" do St. Petersburga, gdzie
– uzyskuj'c patronat carowej – zosta= rz'dc' Estonii, po nobilitacji. Oko=o
1800 wr[ci= do Niemiec i zaatakowa= Goethego, oraz innych pisarzy, kt[rzy
odm[wili z nim zwi'zku. W 1806 wyjecha= ponownie do Rosji, gdzie /y= na swej
posiad=o>ci Schwartze, w Estonii. W 1813, jako radca pa<stwa, pod'/a= za
rosyjskim sztabem, wzywaj'c narody przeciw Napoleonowi. W 1817 otrzy-
ma= uposa/enie 15 tys. rubli z poleceniem zamieszkania w Niemczech, by
raportowa: o literaturze i publicznych nastrojach.
Kotzebue, kt[ry poprzez ca=' kampani" pisa= na rzecz Rosjan, nawet kosz-
tem Niemiec i wyra/a= kra<cow' pogard" dla liberalnych zasad i instytucji,
sta= si" dziwakiem i stan'= w niezgodzie z reszt' ziomk[w, kt[rzy uwa/ali
go za zdrajc" i szpiega. Odczucie to by=o tak mocne, /e m=ody entuzjasta,
o nazwisku Sand, zabi= go jako zdrajc" wolno>ci.
Tak podaje American Int*l Encyclopedia. Co> mi bardzo tu nie pasuje. Raczej
Kotzebue by= libera=em, skoro kursowa= mi"dzy Niemcami i Rosj', a to
spo=ecze<stwo niemieckie doprowadzi=o do hitlerowskich Niemiec 1933–45,
czyszcz'c nar[d ze wszelkich odst"pc[w....
Napisa= ponad 100 sztuk i histori" Niemiec. Wi"kszo>: z jego prac zosta=a
zapomniana.
Encyklop. Powszechna Wydawnictwa Gutenberga, 1932, t. 8, str. 125&
Kotzebue August von, w l. 1781–90 w s=u/bie rosyjskiej, p[{niej w Pary/u.
Od 1795 na wsi we w=asnym maj'tku. Najwi"kszym powodzeniem sztuka
wzruszaj'ca “Menschenhass und Reue” 1789. W r. 1800 na granicy rosyjskiej
zatrzymany i zes=any na Sybir ]„das merkw¥rdigste Jahr meines Lebens”
1801, 2 t.\ zdo=a= jednak usprawiedliwi: si" i pozyska: =aski Paw=a ¡, po
kt[rego >mierci powr[ci= do Niemiec; wydawa= pisma w kt[rych zwalcza=
Napoleona, p[{niej by= konsulem rosyjskim w Kr[lewcu, nast"pnymi swemi
pismami wywo=uj'c oburzenie za ich wstecznictwo. Jako pisarz sceniczny,
celowa= napi"ciem akcji i nag=o>ci' sytuacji.
Inne, polskie {r[d=a podaj', /e Kotzebue pisa= melodramaty i tra-
gedie, a zabi= go s t u d e n t, o nazwisku K. Sand ]Karol Ludwig
Sand, student teologii, zad{ga= go no/em; Sand zosta= stracony,
wg Encyclopaedia Britannica, London, NY, 1922, podaj'c wiele
szczeg[=[w z /ycia i tw[rczo>ci K.\.
Z podr"cznika historii korzysta= Ignacy Dani=owicz †1843 ]˚D.\.
Numer 808.
KOZIEJ, r[d
w[dz tatarski ok. 1280, pomaga= Lwowi Dani=owiczowi wo=y<skie-
mu w wyprawie do Sandomierza.
Rodzina Koziej[w 1950÷1980 w Horyszowie Ruskim ]Hrubiesz[w
–Zamo>:\, na trasie marszu Tatar[w do Sandomierza.
]w Sprawach r[/nych, numer opuszczony w druku\.
KRASZEWSKI, J[zef Ignacy
ur. 1812.07.28 w Warszawie
zm. 1887.03.19 w Genewie.
Powie>ciopisarz, poeta, historyk, teoretyk i krytyk literacki.
Polega= bardzo na dzie=ach T. Narbutta 1847 i M. ˚Stryjkowskiego
1582. Obaj nak=amali w swoich pracach i mimo pewnej dozy ost-
ro/no>ci i krytycyzmu K. – do jego pracy pt. “Litwa” ]poz. lit. 0405\,
przedosta=a si" du/a liczba b="d[w. Przy tym, eliminuj'c b="dy
poprzednik[w, Kraszewski pope=nia= swoje, okraszaj'c dzieje
z m y > l e n i a m i, jak na powie>ciopisarza i poet" przysta=o.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
W zakresie materia=[w {r[d=owych, nie dotar= nawet do Kroniki
Litewskiej, kt[rej liczne egzemplarze z XVI wieku maj' charakte-
rystyczny «spisok» w tytule, z kt[rych korzysta= M. Stryjkowski.
„W wymienianiu herb[w towarzyszy Palemonowych zna: czasy u/y-
wania ich na Litwie, zapewne ju/ po Horodelskim akcie. W=a>nie to
pora w kt[rej podanie po raz pierwszy obrobione by: mog=o, kiedy
wa/no>: herb[w i staro/ytnego szlachectwa poczuli Litwini, kiedy
si" chciano czem> bli/ej por[wna: z polsk' szlacht', a nie ca=kiem
tylko jej zawdzi"cza: po/yczone herby i nadane szlachectwo. Nie
potrzebujemy si" tu rozwodzi: nad tem, /e Stryjkowski wzmiank"
znalaz= i reszt" dorobi=; uwa/amy to za dostatecznie dowiedzione,
pow[d tak/e wy/ej wyja>nili>my.” 0405-01-456, 457
Stryjkowski herb[w nie dorabia=, by=y ju/ w licznych spisokach, ˚
Wypisy. Dostatecznie dowiedzione okaza=o si" niedostatecznym.
„Tu s=[wko powiedzie: musimy o usi=owaniach badaczy, kt[rzy
lo{ne imiona ksi'/'t litewskich, staraj' si" w przed-Ryngoldowych
czasach, z=o/y: w ci'g jeden i ca=o>:. Usi=owanie to Stryjkowskiemu
najnieszcz">liwiej si" powiod=o& zmiesza= bowiem tysi'cem wci>nio-
nych fa=szywie dat i sprostowa<, podania kt[re doby= z kronik bez
nale/ytej krytyki i po='czy= ze sob' najdziwaczniej.º 0405-02-29
Stryjkowski nie dokona= tych po='cze<, one by=y ju/ w spisokach....
Pod terminem «Rzymianie» ]Niemcy\ rozumia= W=och[w& ª...nie >mia=
on jeszcze ca=kiem zaprzecza: przyj"tej ju/ za pewn' w"dr[wce
W=och[w...º. 0405-02-453 I wiele innych w ten spos[b.
Numery& 26, 54, 312, 356, 360, 432, 474, 500, 612, 858, 872, 880,
900, 952, 964, 966, 972, 1110÷1120, 1126, 1134, 1152, 1550.
KROMER, Marcin
ur. 1512 w Bieczu ]Ma=opolska\, zm. 1589. 03. 23.
Kronikarz i pisarz, biskup warmi<ski. Studiowa= w Krakowie i Bolonii.
Numery 822, 934, 1546.
KRZY?ACY ]sprowadzenie K. na Mazowsze ˚nr 72, przyp. 6\.
Wielcy mistrzowie Zakonu, wyci'g z Kings, Rulers and Statesmen, 1976&
1195–1200 Heinrich Walbot
1200–1206 Otto von Kerpen
1206–1210 Hermann Bart
1210–1239 Hermann von Talga
1239–1253 Konrad, Margraf z Thuringen
1253–1257 Peppo von Osterna
1257–1274 Hanno von Sangerhausen
1274–1284 Hartmann
1284–1290 Bouchard }Burchard von Svanden, wg I. Dani=owicza, 1860|
1290–1303 Konrad von Feuchtwangen
1303–1311 Siegfried von Feuchtwangen
1311–1324 Carl Beffart
1324–1331 Werner von Orsein }Urselen wg I. Dani=owicza 1860|.
Wyci'g ze Skarbca, I. Dani=owicza 1860 ]poz. lit. 0165\,
wy='cznie znaczniejsi, przy tym – lista nie jest pe=na&
Albert, biskup Liwonii i Prus, 1251,
Albert z Misni, komtur w Kr[lewcu 1284,
Bertolhold Bruhaven – Austriak, b. komtur Balgi,
pierwszy komtur Ragnety 1289,
Borghardus de Mansveld, frater ]brat\, 1362,
Burchard de Svanden, wielki mistrz, 1289,
Burhard z Hornhauzen, znakomity rycerz 1254,
Dietrich z Elner z bratem Arnoldem, 1304,
Dietrich z Liedelau, komtur Samlandii 1275–1284,
Dietrich z Groningi, mistrz Prus, 1251,
Eberhard z Sayn, budowniczy Memla, 1254,
Fryderyk z Wildenberga, komtur z Kr[lewca, 1311,
Gebhard Mansfeld, komtur Brandenburga, 1311,
Gerhard von Stregen, komtur Gda<ska, †1348,
Goswin de Herike, mistrz Liwonii 1345–1352,
Gundram, zakonnik, dzielny, poleg=y 1303,
Halda lub Haldada, oraz Hemont, kardyna=owie
z listem do Aleksandra Newskiego w 1248,
Halt von Hohenbach, mistrz prowincjonalny Inflant 1290,
Johannes ˘ skr[cone Hans ]Jan\ Lonstein, w[jt biskupa Samlandii, †1348,
Henryk z Dobyn, komtur Balgi 1289–1292,
Henryk z Luksemburga, 1252,
Henryk Zugszwerd, komtur, 1291,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
Jakob Baumgartner z bratem Arnoldem, 1307,
Konrad z Lichtenhagen, w wyprawie, 1304,
Konrad Sack, nowy landmistrz w 1303,
Konrad Thierberg starszy, mistrz Prus 1272–1283,
Konrad Tuewel, szlachetny, w wyprawie 1284,
Ludolf König }kr[l|, mistrz Zakonu, 1343,
Ludolf Weizenau }Weitzau|, “szalony” mistrz, obalony 1344,
Martin Golin, odwa/ny naje{dzca, 1284,
Meinhard de Querfurt, mistrz prowincjonalny Prus 1290,
Otto z Bergau, waleczny Krzy/ak, 1311,
Otton de Schönsee, komtur 1329,
Popo ]Peppo 1253(57\ z Osterny, mistrz 1251,
Rudolf z Habsburga, udzia= w wyprawie 1254,
Ruprecht, falzgraf Renu, 1363, ¯ Falz % graf,
Siegfried z Dahenfeld, marsza=ek Zakonu 1348,
Stobemel, nieustraszony rabu>, 1284,
Volard, Volx, komtur Ragnety 1307–1314,
Werner von Holland, zabity 1347 na Litwie,
Werner von Urselen, komtur Ragnety 1313, i wielki mistrz Zakonu 1329,
Wilhelm z Schauerburga, mistrz Liwonii 1281, zabity 1287,
Winrik von Kniprode, mistrz 1362.
Opisy dzia=alno>ci znajduj' si" g=[wnie pod numerem 1056.
KUCZY˜SKI, Stefan Marian
ur. 1904.
Historyk, mediewista, badacz stosunk[w pol.-rus. i pol.-krzy/ackich;
prof. Uniw. Wroc=awskiego, +[dzkiego, i Íl'skiego w Katowicach.
Nie znam tre>ci jego wywod[w; na podst. Jasienicy – fa=szowa=.
Numer 990.
KUREMSA, kouremsa
wojewoda tatarski, ale nazwa u/yta tak/e w znaczeniu etnicznym – Tatar[w,
jako plemi" z Krymu ]Peczeng[w\, w latach 1246–1254–1256; wo=., Ipat.
W 1254 oblega= Krzemieniec, zabijaj'c chwiejnego Andrzeja, kt[ry raz mie-
ni= si" by: kr[lem, a raz }poddanym| tatarskim. Zas=oni= si" Kuremsie tym
razem m[wi'c „Batego pisma u mnie s'.” Oni wielce zaognili si" i zabili jego
}zapewne wiedz'c o chwiejno>ci, za to|. Po wojnie krzemienieckiej }przeciw|
Kuremsinie, Dani=o zebra= woj[w przeciwko Tatarom.
W 1255 ]pod 1259 r.\ Kuremsa najecha= Dani=" i Wasylk". Wasylko by= we
W=odzimierzu, a Dani=o w Cho=mie. Kuremsa doci'gn"= do rz. Styr, gdy gro-
dzianie +ucka wyjechali z grodu i napadli na Kurems". }o wyniku boju niejasno
w ltpsi – kto wygra=, pewnie Kuremsa, pora/ka Rusi ukryta; zaraz, /e| Dani=o i
Wasylko jednak/e }dalej| chcieli bi: si" z Tatarami. Po czym, /e podpalili Cho=m.
Potem – ci'gnie ltps – Kuremsa oblega= +uck, lecz B[g wiatrem zniszczy= ich
poroki. Jak dawno pisa=em – odwo=uje si" autor wo=y<skiej ltpsi o kuremskiej
wojnie ]lub wojach\, o spaleniu }przez nich| grodu Cho=m. Dani=o zbudowa=
gr[d Cho=m, jego Tatarzy nie mogli przej':. Jedynie gdy Baty wsz' ziemi"
Rusk' przechwyci= }zim' 1240|, w[wczas i spali= cerkiew >w. Tr[jcy.
W 1256, po up=ywie czasu nadci'gn'= bezbo/ny Burundaj z mn[stwem wil-
k[w tatarskich, w sile ci"/kiej, i sta= na miejscu Kuremsy. Dani=o prowadzi=
walki z Kurems', i nigdy nie ba= si" Kuremsy..., itd. ˚Tatarzy.
KUTRZEBA, Stanis=aw
ur. 1876.11.15 w Krakowie,
zm. 1946.01.07 w Krakowie.
Historyk prawa polskiego, wydawca {r[de=, od 1908 prof. Uniw.
Jagiello<skigo.
Numer 1142.
KU¸MIN, A. G.
Rosyjski autor, Nahalnye etapy drevne russkogo letopisanq,
Moskwa 1977, poz. lit. 0448.
Dokona= przegl'du docieka< po rosyjskiej stronie, w sprawie usta-
lenia pocz'tk[w ruskiego latopisania. Zebra= wnioski rosyjskich
badaczy, w tym b="dy, i dorzuci= swoich. Jego wk=ad jest cenny, bo
na technicznym poziomie. Ksi'/ka do pewnego stopnia chaotycz-
na, mimo klasyfikacji wiadomo>ci pod poszczeg[lnymi nazwami
rozdzia=[w.
Jest tak/e wyk=adnikiem pogl'd[w rosyjskich badaczy, kt[rym
kierunek nada=y b="dy sprzed wiek[w ]pierwociny...\, i od linii tej
do dzi> nie mog' odej>:, od mniema<, /e obszerniejsze tre>ci s'
orygina=ami, skr[cone – ich streszczeniami, a wi"c kopiami.
Numery& 656, 658, 660, 680, 802, 1544.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
LELEWEL, Joachim
ur. 1786. 03. 22 w Warszawie,
zm. 1861. 05. 29 w Pary/u.
Wybitny historyk, uczony, dzia=acz patriotyczny. Studiowa= na
uniw. w Wilnie, w kt[rym 1815÷18 by= zast"pc' prof. historii.
Numery 54, 332, 360, 608, 826, 872, 900, 978, 1116, 1120, 1122,
1134, 1152, 1232.
LESZCZYC, Zbigniew
nie znam /adnych danych, autor herbarza ]poz. lit. 0460\.
Numery& 564, 1126, 1128.
LEW, Dani=owicz ]†1312, rok niepewny bo z ˚Mazurinskiego ltpsca\
ur. 1230(35, ¯ Dani=o wo=. ¿1201–†1264 ¯ Roman ¿1170–†1205;
zabi= Stekinta 1253, zab[jca Wojsze=ka †1269, sam zabity 1304$
Rok urodzenia nieznany, ale z tre>ci wo=. latopisu i z daty >mierci mo/-
na w miar" dok=adnie okre>li:, ur. w latach 1230–35, ok. 1232.
• pierwsza wzmianka z 1240 – z W"gier przyjecha= do W=odawy ]str. 789\,
• w latach 1244–1246 zwany jest m=odym, b'd{ dzieckiem ]str. 797–804\,
• w 1246 kr[l W"gier przys=a= wickiego, chce wyda: sw' c[rk" ]str. 809\,
• rycerski wiek lat 18–22, czyli samczych pojedynk[w w okresie wzrastania
przypad= mu na lata 1252–1254 ]str. 821– 834\, w tym pojedynek ze Ste-
kintem w 1253 ]str. 827\, zabija te/ kniazia Jatwy w 1254 ]str. 834\,
• sam Lew zosta= zabity w bitwie po='czonych si= Rusi i Tatar[w, z litew-
skimi Gedymina, roku 6820 ]1312\, nad rz. Irpe<, 13 wi[rst NE od Kijowa mnich +awrentaj ]Laurenty, Laurence, pol. Wawrzyniec\ w 1377(81
]14 km\, w starczym wieku, bo lat ok, 80 – wynika z r[/nicy dat.
Wed=ug tablic genealog. Genealogii – W=. Dworzaczka, Lew †1304(05,
a W=odzimierz ¯ Wasylko uczyni= synem Daniela; ˚Roman.
Numery& 86, 94, 96, 103, 700, 764, 778, 800, 1054; ˚Dani=owicz.
LITWA, imiona
Akt Pokoju Litwy z Rusi', z ok. 1246 pomy=kowo zamieszczony pod 1215&
w Ipat., w rzecz., w translit. ]wo=. ltps\&
1215 1246 • ci& /iwi<boud ]'ivin;bou∂\, dwiad ]dov;œt;\, dow-
sporung ]dov;sprounk;\, brat jego }Dowsprunga| – Midog
]Midog=\, brat Dowia=ow ]Dowiada\ – Wilikai= ]Vilikail=\,
• kniaziowie ?mudzi& Erdiwi= ]Er;divil=\, Wykynt ]vykynt;\,
• Ruszkowicz[w& kintiboud ]kintibou∂\, wonibout ]v=ni-
bou†\, butowit s. wi/ejwa ]boutovi† vi'eiv;\, syn jego
}butowita| – wiszli ]viwli\, Kitenij ]Kitenii\, Plikosowa
]Plikosova\,
• bouleweczi& wiszimout ]viwimout;\, ediwa=a ]edivala\
}Ediwid|, soproudiejka ]s=proud≠ika\,
• iz “=otwy” ]Jatwy\& judky ][d;ky\, poukyik ]poukyik;\,
Bikszi ]Bikwi\, likiejk ]lik≠ik;\,
1241 1242 Der]ewicza\ ]Derevih;\,
1241 1242 Kobud]a\$ ]Koboud=\,
1246 1244 Aiszwno, s. Ruszki ¯ Ruszko ]aiwvno Rouwkovih\
1247 1246 Longwenij ]lon=kgveni\,
1252 1250 Mindog ]Mindog;\,
1252 1250 tewtiwi= ]tevtivil=, Tevtivil=\,
1252 1250 Ediwid ]´divid=\,
1252 1250 wykonot }Wikint| ]vykonot=, vykint;\,
1254 1252 Tewtiwi= ]Tevtivil=\,
1254 1252 Ediwid ]´divid=\,
1255 1254 Wojsze=k ]Voiwelk=\,
1258 1255 sirwid, s. Ruszki ¯ Ruszko ]sir=vid; rouwkovih\,
1258 1255 Chwa= ]Xval=\,
1262 1262 wojsze=k ]voiwelk=, v=iwelk;, Vowelk=\
1262 1262 Mindowg ]mindov;g;\,
1263 1263 Mindowg ]Mindovg;\,
1262 1263 Trenata ]Tranœta\,
1263 1263 Dowmont ]Dovmont=\,
1263 1263 Rukla ]Rouklœ\, s. Mindowga,
1263 1263 Repskej ]rep;skei\, s. Mindowga,
1263 1263 Towtiwi= ]Tovtivil=\,
1270 1270 troideni ]troideni\,
1270 1271 Borza }r-z| ]Borza\, brat Trojdena,
1270 1271 sirputij ]sir;putπi\, brat Trojdena,
1270 1271 swilkeli ]svilkeli\, brat Trojdena,
1290 1290 budikid ]bæ∂ikid;\,
1290 1290 bujwid ]bouivid;\.
LUBART, Lubard, Lubarth ]=ac.\, Lubort ]s=aw.\
rok ur. nieznany, zm. 1384,
trzeci s. Gedimina i Jeweny †1344, ks. w=odzim. i =ucki, 3 /ony.
{r[d=o polskie wymienia Ann", c. Andreja, ks. w=odzim. i przez to
podaje& „...ro>ci= pretensje do ksi"stwa =uckiego. Po >mierci Bole-
s=awa Jerzego Trojdenowicza ]†1340\ opanowa= +uck i toczy= pocz.
niepomy>lne walki z Kazimierzem Wielkim. Po >mierci Kazimierza
opanowa= ca=y Wo=y< wraz z W=odzimierzem. ” ]Wielka Encyklop.
Powsz. PWN 1962–67, t. 6, str. 621\.
Nie spotka=em tej informacji w latopisach. Z innych {r[de= wiem,
/e Lubart mia= 3 /ony& Bucz", NN ]nieznan'\ i Olg".
Bucza by=a c[rk' ks. wo=y<skiego, poprzez kt[r' – najwyra{niej
– Lubart wszed= w posiadanie ziem +ucka, jak wykazuje – dobrze
zorientowane “Origo regis...” 1431, pisane na podst. raportu Wito=da.
Kr[tko m[wi'c, Lubart wszed= prawnie w jej posiadanie, a jego
syn – Dowgerd – by= jej “panem Wo=ynia” ]wojewod'\. Polacy zabili
Dowgerda 1445 w brzydki spos[b, bo podst"pnie ]˚Dowgerd\ i
pisz' /e Lubart “ro>ci=”, o potomstwie Lubarta nie wiedz'; Dowgerda
pomin"li ]Lubart pierwotnie uznany bezpotomnym\.
Bucza mo/e by: przezwiskiem Anny, zapewne, jest to ta sama osoba.
Nry& 308, 320, 338, 410, 438, 466, 854, 856, 1056, 1142, 1514, 1534.
+AWRENTAJ, +awrentiewskaja letopis
przepisa= dzieje Rusi i Rosji lat 855÷1305, dla ni/no-gorodzkiego
kniazia, z jakiego> “wietchego” ]starego, staro/ytnego\ latopisu.
Wg moich docieka<, by= to latopis Michai=a twer. 1305–†1318.
Numery& 664, 674, 692, 700–722 ]+awr. ltps 711\, 744, 764, 786,
800, 802, 850, 914, 930, 932.
MALLORY, J. P.
Autor, 1989. ?adnych danych o sobie nie uzna= zamie>ci:....
Prawdop. Irlandczyk z pochodzenia – wyeksponowa= Irlandczyka
]Parsonsa\ do odkrywcy j"zyka indo-europejskiego.
Mallory J]ames\ P]atrick\, ur. 1945.10.25 w San Bernardino, California,
USA; wykszta=cenie& Occidental College A.B., University of California,
Ph.D. ]doktorat\ 1975, zamieszka=y w Belfa>cie ]P=n. Irlandia\, wyk=a-
dowca archeologii, autor In search of..., 1989, wg spisu Contemporary
Authors, vol. 136, str. 271, w kt[rym tak/e wiele innych szczeg[=[w
na temat prywatnego /ycia, ='cznie z imionami jego dzieci, /ony ]z jej
zawodem\, domowym adresem, itp. A.B – Associate Bachelor.
MENDOUG, Mindowe, Mendolf wg Koja=., Mendolph, Mindows
Lit. w=adca; ksi'/" lit., kr[l od 1253, obra= sobie stolic" w Nowo-
gr[dku. Zamordowany jesieni' 1263, przez “Trojnata” z Dowmontem,
zawracaj'cych z drogi na Romana z Bria<ska. Dowmont i Mendoug
mieli /ony – rodzone siostry, c[rki Inflandczyka Flandry.
Okoliczno>ci jego >mierci, oraz pomieszanie& }Treunat| Trojnat –
Trojden, sta=y si" przyczyn' parafraz& Mendoug–Trojnat–Trojden
–Dowmont “Dowmund”–Narymund.
Numery& 82, 88, 90, 96, 322, 340, 344, 402, 404, 404, 432, 840, 856,
858, 874, 954, 958, 968, 978, 988, 1142, 1234, 1502.
MICHA+ £ Trawny tj. Przebieg=y, Podst"pny, Fa=szywy, {le& ang.
the Drunken ]Pijany; z=y angielski\, w=a>ciwie& the Cunning
ur. 839, zamordowany 867 ¯ Theophilus i Theodora, z dynastii
Amor[w. Og=oszony imperatorem w wieku 4-ch lat ]842 A.D.\.
842 – 855 imperatorka ]regent\ Theodora, matka Micha=a
855 – 867 imperator Micha= £.
Od 14-go roku /ycia ]855 A.D.\ samodzielnie w=adaj'cy Konstanty-
nopolem ]zmieni=em 856 na 855 A.D., uzasadnienie ˚nr 680\.
pomoc' Kings, Rulers and Statesmen – autor[w& Edward W. Egan, Con-
stance B. Hintz i L.F. Wise; New York 1967 ]wydanie 1\, 1976 ]wydanie 2\.
2014, Mar. 12, Wed.
Micha= Trawny, c.d.
Ku memu zadowoleniu i zaniepokojeniu jest o nim bardzo bo-
gata historia na Internecie, czego nie podejrzewa=em bo czasy to
zamierzch=e dla europejskich dziej[w – 855–†867 A.D. Zmaga=em
si" wi"c by odtworzy: cho: troch" i poda: wi"cej o nim. St'd moje
zaniepokojenie czy aby dobrze to zrobi=em.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
Z rosyjskiego {r[d=a, syn Theodory o Theofilosa, wyniesiony w
842 do godno>ci cesarza, w wieku lat 4-ch, matka by=a regentem,
w wieku lat 14-tu przej'= od niej w=adz", zabity 867 A.D. Tyle.
Zdawa=o si" wi"c, /e to wszystko co mo/na ustali: o nim.
Obliczy=em wi"c, /e urodzony 839 A.D., samodzielnie cesarzem
od 855 A.D., za> z angielskiego {r[d=a, /e zabity przez Basila Ma-
cedo<skiego kt[ry po nim zosta= cesarzem.
I teraz konfrontacja na ile moje dane s' zgodne z danymi na
Internecie.
Wed=ug Internetu
Urodzony 19 stycznia 840 A.D. Kalendarza$ Julia<skiego czy
gregoria<skiego$ Julia<ski obowi'zywa= w[wczas, ale szereg dat
gorliwi przenie>li do kalendarza gregoria<skiego, wprowadzonego w
Watykanie w 1586, po to, by by=y lepiej rozumiane dla nam wsp[=cze-
snych, bo takim dzi> operujemy, 19 stycznia by=by nadal w 839 A.D.
w kalendarzu julia<skim, lecz ju/ 840 kalendarza gregoria<skiego.
Zabity noc' 23(24 wrze>nia 867 A.D., w wieku lat 27.
Rezydencja – Konstantynopol. Poprzednik – Theophilos, nast"p-
ca – Basil ¡ Macedo<ski. ?ona – Eudokia Dekapolitissa, “consort”
]wsp[=ma=/onek\ – Eudokia Ingerina.
Trzeci i ostatni cesarz z dynastii Amor[w ]ang. Amorian Dynasty\,
znanej tak/e jako Dynastia Fryg[w ]Phrygian Dynasty\.
Najm=odszy syn Theophilosa i Theodory. Koronowany ju/ w 840
A.D. }w roku urodzenia#|. W wieku dw[ch lat, w 842 A.D., przej'=
rol" imperatora. W czasie nieletno>ci, rz'dy sprawowa=a matka
Theodora, do spo=u z jej “uncle” ]wujem lub stryjem\ Sergiosem, i
ministrem Theoktistosem.
Cesarzowa lubi=a s=u/y: >wi"tym obrazom ]ang. “iconodule”\ –
usun"=a patriarch" Ioannesa VII, zast"puj'c go Methodiosem, w 843
A.D., k=aniaj'cemu si" ikonom. To po=o/y=o kres inonoborcom.
gr. eikono-doulos ]s=u/'cy >wi"tym obrazom\, w przeciwie<stwie do
inonoklast[w ]ang. iconoclast, ikonoborc[w, zwalczaj'cych k=anianie
si" ikonom\. Sp[r zapocz'tkowany przez bizantyjskiego cesarza Leona
III, w 726 A.D., rozkazem usuni"cia obrazu, wizerunku, wyobra/enia,
Chrystusa znad Bramy Chalkopratii ]ang. Chalke Gate\ jego cesarskiego
pa=acu w Konstantynopolu. Poszerzony zakaz nast'pi= w 730 A.D.
Íwi"to>: obraz[w zosta=a odnowiona na Drugim Soborze w Nicei
]Si[dmym Soborze Íwiata\, w 787 A.D. Spotka=o si" to z oporem,
szczeg[lnie przez Karola Wielkiego ]ang. Charlemagne\. Ostatni wybuch
ikonoborc[w w Cesarstwie Bizantyjskim zosta= pokonany w 843 A.D.
Si[dmy Sob[r Íwiatowy, ang. Seventh Ecumenical Council, ecumenical
¯ gr. oikoumenikos ]ca=ego >wiata\ ¯ oikumene ]ge\, zaludniony ]>wiat\
¯ oiken ]mieszka:\ ¯ oikos ]dom, budynek, mieszkanie\.
Cesarz wzrasta= pod okiem “uncle” ]wuja lub stryja\ Bardasa.
Micha= wyni[s= go do godno>ci “kaisera” ]cesarza – w tym czasie
drugi w kolejno>ci tytu= do imperatora\. Pozwoli= mu te/ zamordowa:
}ikonoborc"| Theoktistosa, w listopadzie 855.
Ze wsparciem Bardasa i innego “uncle”, oraz odnosz'cego suk-
cesy – genera=a Petronasa, Micha= III obali= regencj" 15 marca 856
A.D., }855 lepiej tu pasuje, ma daleko id'ce konsekwencje| i wys=a=
sw' matk" z siostrami do monasteru, w 857 A.D.
Wojny
Wewn"trzne unormowanie pa<stwa nie sz=o w parze z wydarze-
niami na granicach. Wojska bizantyjskie ponios=y kl"sk" z Abbasid-
sami w Pamphylii i Krecie, i na granicy z Syri'. Ícierali si" flotami
w setkach okr"t[w.
Konflikt z Bu=garami pocz'= si" w 855–856 A.D. Imperium chcia=o
odzyska: w=adz" nad niekt[rymi ziemiami Tracji, w='czaj'c Phi-
lippopolis ]dzi> Plowdiw, Plovdiv\, i porty wok[= Zatoki Burgas na
Morzu Czarnym. Wyprawa uda=a si", odbito szereg miast – w>r[d
nich& Philippopolis, Develtus, Anchialus, i Mesembria, i region Zagory
tak/e odzyskano.
W tym czasie uwaga Bu=gar[w zaprz'tni"ta by=a wojn' z Frankami
pod wodz' Louisa Niemca ]ang. Louis the German\, i Chorwat[w.
Micha= III wzi'= aktywny udzia= w wyprawie przeciw Abbasids[w
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
i ich wasalom na wschodnich granicach, w 856–863, szczeg[lnie
w 857 gdy wys=a= armi" 50-ciu tys. ludzi przeciw Umarowi al-Aqta,
emirowi z Melitenu ]ang. Umar al-Aqta, Emir of Melitene\. W 859
osobi>cie okr'/a= Samosat", lecz w 860 musia= wr[ci: z wyprawy,
by odbi: atak Rusi na Konstantynopol.
Photios
Micha= wyni[s= go do godno>ci patriarchy Konstantynopola, po
usuni"ciu niewygodnego Ignatiusa, w 858. To spowodowa=o schizm"
w Ko>ciele. Chocia/ synod w Konstantynopolu, 861, zatwierdzi=
Photiusa jako patriarch", Ignatios odwo=a= si" do papie/a Nicholasa
I }858–867|, kt[ry og=osi= Photiusa bezprawnym, w 863.
Micha= przewodniczy= synodowi w 867, w kt[rym Photios i trzech
innych patriarch[w ekskomunikowa=o papie/a Nicholasa i pot"pi=o
=aci<sk' “filioque” klauzul" o pochodzeniu Íwi"tego Ducha, /e jakoby
“od Ojca i Syna pochodzi” – jak chce Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki
]Et in Spiritum, Dominum, et vivificantem& qui ex Patre Filique pro-
cedit\, gdy Ko>ci[= Ortodoksyjny Wschodni, /e Íwi"ty Duch tylko
“od Ojca pochodzi”, bazuj'c na tek>cie greckim ]przytoczenie go
tu pomin"\. Gdy dla wschodnich, /e przez to, /e “od Ojca i Syna”
pochodzi – podwa/a si" rol" Boga w Tr[jcy, dla zachodnich, /e brak
Syna – podwa/a si" rol" Jezusa w Tr[jcy.
R[/nice w doktrynie i kwestionowana, w'tpliwa, rola papie/a w
wiedzeniu Ko>cio=a, sta=y si" g=[wn' przyczyn' roz=amu w Ko>ciele
i przeszkod' w po='czeniu ich, Zachodniego ze Wschodnim.
Wiedziony przez patriarch" Photiosa, Micha= wyprawi= >w. Cyryla
i Metodego ]ang. Saint Cyril and Methodios\ do Chazar[w by po-
wstrzyma: tam ekspansj" judaizmu. Wyprawa nie powiod=a si", tj.
zako<czy=a si" fiaskiem. Wyprawi= te/ ich do Wielkomorawii ]ang.
Great Moravia\, w 863, wynale{li czy te/ u=o/yli tam cyrylic" }na
Internecie& g=agolic" – g=agolicki alfabet$#|, u=atwiaj'c S=awianom
przej>cie do ortodoksyjnego chrze>cija<stwa w swoim j"zyku, raczej
ni/ w zupe=nie obcym }greckim b'd{ =aci<skim|.
Cyrylica adaptowanym alfabetem greckim, g=agolica – nie.
Obawiaj'c si" /e Boris Bu=garski mo/e popa>: w sfer" wp=yw[w
Frank[w }z Niemiec|, Micha= III i kaiser Bardas narzucili Borisowi
przej>cie bizantyjskim obrz"dem ]ang. Byzantine rite\. Micha= “spon-
sorowa=” ]by= ojcem chrzestnym\ podczas ceremonii. Podczas ce-
remonii, Boris przyj'= tak/e dodatkowe imi" – Micha=. Bizantyjczycy
zgodzili si" odda: Bu=garom sporny rejon Zagory ¯ Zagora.
?ycie prywatne – zwi'zki z kobietami, i zamach
Syn Leon z pozama=/e<skiego zwi'zku. ?ona – Eudikia Dekapo-
litissa – nie wnios=a mu potomstwa, car Micha= wsp[=/y= z Eudoki'
Ingerin', c[rk' pa=acowego stra/nika o imieniu Inger ]chyba Du<-
czyka z pochodzenia\, wydan' za m'/ za Basila.
By synowi da: prawo do tronu – wyni[s= Basila do godno>ci
wsp[=-cesarza. I ten zabi= go, noc', gdy Micha= le/a= pijany. W kon-
sekwencji, pisarze Basila okre>lili Micha=a Pijakiem. Lecz arabskie
{r[d=a tego okresu przychylnie o nim wyra/aj' si".
Micha= zdoby= si" na rozwi'zanie – pozwoli= Ingerinie wyj>: za
m'/ za ulubionego dworzanina i szambelana, komorzego – Basila.
Gdy Micha= wsp[=/y= z Ingerin', po>lubion' Basilowi, Basil wsp[=/y=
z siostr' Micha=a, Thekl', kt[r' Micha= wywi[d= z monasteru.
Basil zdobywa= coraz wi"cej wp=ywu nad Micha=em. W kwietniu
866 przekona= imperatora /e “uncle” Bardas spiskuje przeciw niemu
i pozwoli= mu zamordowa: Bardasa. Teraz, bez powa/nych rywali,
Basil zosta= koronowany 26 maja 866 i zosta= adoptowany przez
znacznie m=odszego Micha=a.
Ten ciekawy obr[t spraw, rozw[j wypadk[w – by: mo/e – mia=
na celu danie synowi – Leonowi – prawo do tronu, kt[ry by= – jak
w[wczas szeroko s'dzono – synem Micha=a spoza ma=/e<skiego
zwi'zku. Micha= obchodzi= urodziny Leona urz'dzaj'c publiczne
wy>cigi rydwan[w – woz[w bojowych ci'gnionych przez konie, sport
kt[remu entuzjastycznie patronowa= i bra= udzia=.
Pr[ba zapewnienia Leonowi prawa do tronu mia=a wr"cz odwrotny
skutek. Micha= pocz'= ostentacyjnie okazywa: przychylno>: innemu
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
dworzaninowi o imieniu Basiliskianos ]Bazylikanin\, kt[ry wzrasta=
jako nast"ny wsp[=-imperator.
Basil nakaza= zamordowa: Micha=a gdy ten le/a= zamroczony
w swej sypialni, po pija<stwie, we wrze>niu 867. Basil, z grup'
m"/czyzn ze swego rodu i ich wsp[lnikami, wkroczy= do komat
Micha=a. Zamki by=y “tempered with” ]zepsute, przygotowane na
okazj" wej>cia\, i nie postawiono stra/nika.
Micha=a koniec by= straszny. Cz=owiek o imieniu Ioannes z Chaldii
]ang. John of Chaldia\ zabi= go mieczem. Lecz najpierw obci'= mu
obie r"ce, mieczem, po czym wyko<czy= go pchni"ciem miecza w
serce. Basilikanos zosta= zabity w tym samym czasie.
Basil sta= si" jedynym imperatorem.
Zw=oki Micha=a zosta=y pochowane w Philippikos Monastery w
Chrysopolis na azjatyckim brzegu Bosforu. Gdy Leon VI zosta=
imperatorem w 886, jednym z jego pierwszych akt[w by=a ekshu-
macja zw=ok Micha=a i pochowanie ich znowu, z wielk' ceremoni'
]obrz"dami\, w imperialnym mauzoleum w ko>ciele pod wezwaniem
>w. Aposto=[w, w Konstantynopolu.
To, o czym liczne {r[d=a ju/ nie nadmieniaj', /e do czas[w Micha=a
III-go, ¿840–856–†867, Ru> nawi'za=a swe dzieje.
A to dlatego, /e w[wczas p=omie< schizmy mi"dzy Ko>cio=ami&
Wschodnim ]Ortodoksyjnym\ i Zachodnim ]Rzymsko-Katolickim\,
przypieka= wyznawcom obu Ko>cio=[w do /ywego.
Odt'd Ru> posz=a swoj' drog'.
Zrozumienie kim by= Micha= III, mianowany przez niego Photios
– patryjarcha Konstantynopola, i nast"pne wypadki dziejowe, jak
chrzest Bu=garii ]wiara prawos=awna\ i u/ywanie gra/danki ]cyrylicy
po reformach 1711 i 1917\, to fundamenty kt[r' Rosja /y=a i /yje
– tak kroczy dzi>& wiara i alfabet, od czas[w cara Micha=a.
W rosyjskiej literaturze Micha= ma przydomek Trawny, w angielskiej
– the Drunken ]Pijany\, poprawione nast"pnie na Drunkard ]Pijak\,
z doz' s=uszno>ci, bo Pijany to zupe=nie {le.
Ufaj'c s=owu drukowanemu – i ja tak z pocz'tku pisa=em. P[{niej dosze-
d=em, /e Trawny to Podst"pny, Przebieg=y, Fa=szywy, ang. the Cunning, i
ostrzega=em, /e Pijany to {le. Ale u mnie, na pocz'tku widnia= Pijany.
Trawny ˘ pol. wytrawny& 1. kwa>ny, 2. mistrzowski, bieg=y np. wytrawny w
swym zawodzie, takim i Trawny by=, znaj'c rozwi'zanie na kt[re zdoby= si"&
Micha= – z Ingerin' ]/on' Basila\, Basil – z Thekl' ]siostr' Micha=a\.
Forma czasownikowo-przymiotnikowa u/yta gdy powinna by: wy='cznie
przymiotnikowa. Pijany to w danej chwili, a je/eli popija= cz"sto to Pijak, ang.
the Drunkard. Natomiast Pijany jako Podst"pny, Przebieg=y, Fa=szywy – przy-
miotnikowa forma& w Skandynawii Eyjolf Fa=szywy, z sagi 963–981, Boles=aw
Krzywousty ]Fa=szywy\, 1102–†1138, tak i Wielki, Ímia=y, Oty=y, i inne.
Nie jestem zupe=nie pewien jak to z epitetem Pijak jest. Mo/liwie /e jest
z=o>liwie mu dodany przez pisarzy Basila, i tak zosta=o, lecz tak/e mo/-
liwe, /e by= w=a>nie trawnym, tj. mistrzowskim, i znaczenie zatar=o si" w
barierach j"zykowych i up=ywie czasu. Nie by=by to pierwszy taki wypadek,
pocz'wszy od tytu=[w Stary i Nowy Testament Biblii, i Bia=oru> t=umaczona
na j"zyk angielski White Russia. Ostro/no>: wymagana.
Cyryl wynalaz= g=agolic".... Grek Cyryl – od niego nazwa cyrylica, by=a ada-
ptacj' alfabetu greckiego, zrozumia=e, nawet nie wynalazkiem. Tym wi"cej
wysoce niepokoj'ce s' dok=adne daty& urodzony 19 stycznia 840, obali=
regencj" 15 marca 856, gdy/ obie daty wchodzi=yby do 839 i 855 w kalen-
darzu julia<skim, u/ywanym w[wczas. Zakrawa, /e do dni i miesi"cy zosta=y
dodane lata przez obliczenia, i przez to z b="dem jednego roku za ka/dym
razem, gdy/ inaczej w[wczas lata naliczano w=adcom – lata s' >wie/ej daty,
wymagaj' sprawdzenia ze {r[d=em. Stoj" wi"c na swoim, 839 i 855 A.D.
Od Chrystusa do cara Micha=a – lat 856, czyli rok 855, jak liczono lata.
Od Micha=a do Olega – lat 29, 855 % 29 ^ 883, trafione, dok=adnie.
Obali= regencj" 15 marca 856, ale ju/ w listopadzie 855 pozwoli= zabi:....
MICKIEWICZ, Adam
ur. 1798. 12. 24 w Nowogr[dku ]lub Zaosiu k(Nowogr.\,
zm. 1855. 11. 26 w Konstantynopolu.
Syn Miko=aja i Barbary.
Uniwersytet w Wilnie....Petersburg, Moskwa, Odessa, Berlin....
Najwi"kszy poeta polski. Mickiewiczowie byli odnog' kn. Gedroitskich,
nazwisko odimienne, od Mitka ]Gedroyta\ ˚Giedrojt, Woin.
Mickiewiczowie wywodz' si" – wg mej wiedzy – od Giedymina †1341,
przez Wojna zabitego 1350, najm=odszego syna Giedymina, kt[rego syn,
a wnuk Giedymina – Wrdycz, mia= syn[w o imionach& Wojnis, Jagai=o, i
Gojulus, wymienieni w latach 1401–1433–1434; w dokumencie z 1401
stycznia 18& „Woynis Wrdycz cum fratribus” ]Wojnis Wrdycz z bra:mi\, w
1433. 01. 20 „Woynus”, w 1434. 02. 27& „Jagiel Gedwodsky”. Mieszkali w
Giedrojciach, i – przez to – pisali si" kniaziami Giedroitskimi. Giedrojcie
43 km N od Wilna. Giedrojciowie, licznie rozrodzeni, przez ci'g=e rozdrob-
nianie maj"tno>ci, spadli najpierw do warstwy bojar[w, a nast"pnie do
prostych ziemian. Wed=ug J[zefa Wolffa, 1895, „Metryka Litewska z lat
1522– 1566 zawiera mn[stwo dokument[w o kniaziach Giedrojcach, tre>ci
nieciekawej, >wiadcz'ce, z ma=ymi wyj'tkami, o niezamo/no>ci tej rodziny;
s' to w wi"kszej cz">ci sprawy o kilka w=[k gruntu, zapisy kilkudziesi"ciu
kop groszy, itd.” R[d podzielony na liczne ga="zie kt[re przybra=y nazwi-
ska od imion swych protoplast[w& Paszko ˘ Paszkowicz ˘ Bortkowicz,
Mackowicz, Mickiewicz, ?danowicz. R[d Mickiewicz[w po Micku Paszko-
wiczu – nazwisko odimienne – kt[ry mia= syn[w& Jana, Miko=aja, Feliksa, i
Baltazara, wymienionych w zapisie 1528. W zapisie tym litewska szlachta
i bojarowie zadeklarowali si", ile kto koni ma wystawi: w przypadku wojny,
zwany “popisem” przez J. Wolffa ]za ^ po\. Zbi[r wielce bogaty w nazwiska
przypisane do miejscowo>ci, w nim bojarowie Gedroitscy stanowi' odr"bn'
grup". Tyle o polskim pochodzeniu Adama Mickiewicza kt[ry pisa=& „Litwo –
Ojczyzno moja, ty jeste> jak zdrowie. Ile ci" trzeba ceni: ten tylko si" dowie,
kto ci" straci=... itd.”
Numery& 474 ]opuszczony w druku\, 972.
MINIGAI+O
]starosta$\ Ostriny 1387;
z rodu Gedymina ]minmin; `gai=o, Jagai=o...\, wg moich docieka<,
m[g= by: prawnukiem Gedymina, wnukiem Jawnuty ]w 1413 pisany
po Jawnucie\. Znaczna osobisto>: w feudalnym systemie Litwy,
zaliczony przez to – pomy=kowo – do jednego z syn[w Olgerda
†1377, wlk. ksi"cia, maj'cego syn[w& Jagai=o, Skirgai=o, Korygai=o,
Swidrygai=o – to i Minigai=o ]˚Olgerd\;
synem Olgerda w Moskowskim letopsnym swodzie 1479(80, w Rod-
stwach i Rodos=owiu wielkich kniazi litowskich, w Naczale gosudarei
litowskich, w Sofijskim wremienniku, w Woskresenskiej letopisi 1541,
w Patryjarszej zwanej Nikonowsk' letopisi', w Wo=ogodsko-perm-
skiej letopisi, u Onancewicza, Karamzina, Lelewela 1844;
1. >wiadek nadania d[br ko>cio=owi >w. Stanis=awa w Wilnie, przez
W=adys=awa }Jagie=="| kr[la Polski. Dan w Wilnie Dominica proxima
ante carnis privium 1387 ]17 lutego\, w obecno>ci ksi'/'t& Skirgie==y
trockiego, W=odzimierza kijowskiego, Korybuta nowogrodzkiego,
Witolda grodzie<skiego, Konrada Ole>nickiego, i Jana i Ziemowita
mazowieckiego, wielu pan[w, jako to Micha=a czyli Minigai=a, Ge-
dygolda starosty oszmia<skiego i wielu innych. 0165-01-265
Skirgie==o i Korybut byli bra:mi – synami Olgerda, W=odzimierz – ich przyrodnim bratem,
tak/e synem Olgerda, Witold – stryjecznym bratem ]synem Kinstuta(Keystutta\; Minigai=o
bliski by= w stopniu pokrewie<stwa im wszystkim, ale oddzielony od nich Polakami i to
wskazuje na pewien dystans ze >wit' – by= zaledwie panem ]wojewod'\,
2. >wiadek w Wilnie nadania d[br ko>cio=owi w Obolcu, przez W=a-
dys=awa }Jagie=="| kr[la Polski, akt pisany w sobot", w wigili" >w.
Tr[jcy ]1 czerwca 1387\, w obecno>ci zacnych i walecznych m"-
/[w& Andrzeja biskupa wile<skiego, Krystyna kasztelana sandec-
kiego, Strasthona de Hostreckich }Chrystiana z Ostrowia|, Prandoty
Subina sandomierskiego, Micha=a inaczej Minigai=a Dostry<skiego, i
Andrzeja inaczej Gastolda – starosty wile<skiego, oraz wielu innych
wiernych naszych i wiary godnych... itd. 0165-01-269
W kopii w j. =aci<skim wykonanej z orygina=u pergaminowego wkrad= si" – najwyra{niej
– b='d& Minigail de Ostrina ˘ Minigail Dostrina.
Numer& 1146.
NAGORÓ ]zniekszt.\, poprawnie, w=a>ciwie Nagøre
Numery& 334, 344, 424.
NARBUTT, Teodor
ur. 1784. 11. 08 w Szawnach k(Lidy
zm. 1864. 11. 26 w Wilnie.
In/. wojsk., historyk. Bra= udzia= w wojnie napoleo<skiej po stronie
Rosji. Prace o znikomej warto>ci naukowej. Wypacza= lub wr"cz
fa=szowa=. Pierwotnie& Narybut – r[d po Narymundzie.
Numery& 312, 320, 360, 474, 500, 858, 880, 900, 916, 952,
962÷972, 1110, 1118, 1120, 1134, 1152.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
NARYMUND, Narimund, Narimunth ]=ac.\, Narimont ]s=aw.\
ur. 1277, zabity 1348 w bitwie z Krzy/akami nad rz. Strebe ]wg Pru-
s[w\, Strebukas ]wg Litwin[w\, Sterawa, Sternawa ]wg Rusin[w\.
Ksi'/" lit., syn Gedimina i Widy – pierwszej /ony Gedimina. Wpl'tany
na kartach historii w zab[jstwo Trojdena, poprzez parafrazy, powsta=e
po 1450, wskutek pomieszania Trojnata ]Treunaty\ z Trojdenem.
Nie mia= nic wsp[lnego ze >mierci' Trojdena, zabitego1282 ko=o
Drohiczyna n(Bugiem ]˚Trojden\, w odwrocie najazdu na Lublin.
Parafrazy okre>li=em jako& Mendoug–Trojnat–Trojden–Dowmont
“Dowmund”– Narimund; ˚nr 872.
D=ugosz pomy=kowo u>mierci= go pod murami Wilna 1390, w
miejsce zabitego w[wczas Korygie==y.
Pozosta=o po nim kilka rod[w, w tym Radziwi==owie, Ostykowie,
Sapiehowie i Narbuttowie.
Numery& 320, 344, 346, 410, 438, 466, 480, 846, 854, 872, 876,
884, 900, 954, 968, 1056, 1514, 1556.
NARUSZEWICZ, Adam Stanis=aw
ur. 1733. 10. 20 w okolicach Pi<ska,
zm. 1796. 07. 06 w Janowie Podlaskim.
Poeta, historyk, jezuita, sekretarz Rady Nieustaj'cej 1782÷1786.
Numery& 474, 826, 1138, 1152.
NESTOR
1. Grek, syn Neleusa i Chloris, bohater spod Troi, najm'drzejszy doradca
Grek[w podczas obl"/enia tego grodu. Po jego zdobyciu, zamieszka= w
Pylos ]kr[l z Pylos\, gdzie do/y= s"dziwego wieku.
2. Mnich Kijowskiej Rusi, ur. przed 1057 ]pradwop. ok. 1050\, praw-
dop. Silwester †1123, lub Wasil, kt[ry – w starczym wieku – u/ywa=
s=owa Nestor, w miejsce imienia – skromno>: mu nakazywa=a,
przygotowywa= si" bowiem na spotkanie z Bogiem. Pobra= nauki na
g[rze Atos, w Grecji ]˚Atos\, pisa= “u >w. Michai=a” w Peczerskim
monasterze k(Kijowa. W tw[rczo>ci pisarskiej pozostawi= bu=garyz-
my, by: mo/e – autor ?y: i Skaza<, z opisami cud[w.
W swej tw[rczo>ci pisarskiej Nestor pozostawi= szereg >lad[w natury
stylistycznej i my>lowej ]wielokrotne «do sego dnia», kilkakrotne
«nadmieni=em uprzednio», i uwagi o kobietach\.
3. Nestor, pisz'cy 1118÷1157, grekofil. Napisa= 1118 Powest wre-
miennych let, obejmuj'c' dzieje 855÷1118 ]od cara Micha=a 855 i
chrztu Bu=garii 856\, b"d'c' w miar" wiern' kopi' Latopisu – Syl-
westra ]Latopis – Sylwestra ˘ +awr.; Powie>: ˘ Ipat. ltps.\
W m=odym wieku pisa= pod okiem starca “Nestora”, k(Kijowa ]patrz
wy/ej\, po wyje{dzie Silwestra do Perejas=awla 1118, napisa= swoj'
wersj" dziej[w.
Z Kijowa wyjecha= do Rostowa, gdzie pisa= dalej, korzystaj'c z
greckich {r[de=, dost"pnych mu w Rostowie ]˚Rostow\.
Zna= okolice Kijowa i legendy z Kijowem zwi'zane.
To ostatnie nie jest pewne, gdy/ jego Powest wrem. let przepisa= nast"pnie
Polikarp – monach w Peczerskim Monasterze k(Kijowa, w latach 1160-tych,
m[g= w[wczas uzupe=ni: Powest o tre>ci z kniaziowskich dokument[w
Kijowa i wzbogaci: o szczeg[=y dotycz'ce tego grodu.
Zmar= wkr[tce po 1157.
Zim' 1157 wyjecha= z Rostowa do Kijowa ]prawdop. wygnany
przez “braci”, zapewne w[wczas odwiedzi= Peczerskij monastyr,
przekazuj'c Polikarpowi Powest\, sk'd powr[ci= do Rostowa i
odt'd wzmianki o nim nie ma. By= ju/ w starczym wieku, lat ponad
60, prawdop. blisko 70.
Badacze rosyjscy pomieszali obydwu Nestor[w; do dzi> nie wiedz'
kiedy Nestor /y= i kt[ry z nich co pisa= ]?ycia “Nestora” k=[c' si" z
Powie>ci' Nestora\.
Ich – b="dne – mniemania zosta=y przet=umaczone na inne j"zyki,
st'd informacje w ten spos[b, znajduj' si" w wielu encyklop. i
s=ownikach.
Numery& 348, 654–756, 802, 900, 1000, 1142, 1552.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
NUMA POMPILIUS
drugi kr[l Rzymu ]po Romulusie\, w=ada= 714÷672 B.C., ze szczepu Sa-
binus, staro/. plemienia zamieszka=ego g=[wnie w Apeninach centralnej
Italii, zdobytego przez Rzymian w 3-cim wieku B.C.
Numa znany by= jako filozof i prawodawca, bardziej legendarna, ni/ histo-
ryczna posta:. Znany z za=o/enia religijnej instytucji Rzymu, zostawi= pisma
po sobie, kt[re, odkryte przypadkowo w 4 wieki p[{niej, zosta=y spalone na
polecenie senatu.
Uzupe=nienie do Kalendarza, nr 1200, w Sprawach r[/nych.
ODY˜CEWICZ, Hrehory Iwanowicz 1519.
Ody<cewiczowie byli ga="zi' kniazi[w Druckich ¯ rz. Drut.
Numery& 802, og[lnie 828–932, ˚Zygmunt syn Keystutta.
OLGERD, Algerd ]u Wiganda\, Olgierdus ]=ac.\
Olgerth ]=ac.\, Olkgird ]s=aw.\, w=a>ciwie Auger ]>wider, bor\
ur. 1296, zm. 1377, w ko<cu maja,
syn Gedimina i Olgi †1299, c. Wszewo=oda smole<skiego.
W. ks. lit. 1345÷1377, dzieli= w=adz" z Keystuttem – przyrodnim bra-
tem ]matk' Keystutta by=a Jewena, c. Iwana Wszewo=odowicza\.
Prawie dwukrotnie powi"kszy= terytorium swego pa<stwa.
Po >mierci ojca otrzyma= Krewo. Po usuni"ciu nieudolnego Jewnuty 1345,
ju/ w 1346 uzyska= znaczne wp=ywy w Pskowie i Nowogrodzie. W='czy= do
Litwy ziemi" siewiersko-czernichowsk'. Podboje Olgerda doprowadzi=y do
konfliktu z Polsk'. Wojny toczone g=[wnie 1349÷1351 zako<czy=y si" 1366
w='czeniem do Litwy cz">ci Wo=ynia i Podlasia i utrat' Podola ]zaj"tego
przez Litwin[w 1363\. Walki z Tatarami zako<czone zwyci"stwem nad Sin'
Wod' ]Siniuch'\. Z Rosj' toczy= walki, nie ryzykuj'c generalnej rozprawy.
Dwie /ony&
• Maria †1346 – c. Jaros=awa Wasilewicza †1320, ks. witebskiego,
• Juliana †1392 – c. Aleksandra Michaj=owicza, ks. twerskiego.
Dwunastu syn[w, z Mari' – 5, z Julian' – 7.
Maria wiod=a swe dzieci ku wierze greckiej – nosz' chrze>cija<skie
imiona. Litewskie ]czyt. poga<skie\ nosz' synowie Juliany.
Z Mari', Olgerd mia= nast"puj'cych syn[w& Andrej, Dmitrej, Wasil-Konstantin,
Wo=odimer i Fedor “Sanguszko” ]Sangwinik, Krwisty, Porywczy\.
Krzy/acy uznawali tylko drug' /on" za prawowit' i tylko jej syn[w za syn[w
Olgerda. Wed=ug staroniemieckiej pisowni, synowie Olgerda i Juliany& Jagal,
Skirgal, Cariebut, Langwenne, Carigal, Wigand ]Wigant, Wygant\,
Swetregal. Tak w akcie z 1382, wydanym w wigili" Wszystkich Íwi"tych }1
listopada, czyli wydany w Zaduszki, J.D.|, na wyspie rz. Dubissy }przy jej uj>ciu
do Niemna, J.D.|. Znani byli najbardziej& Jagal, Skirgal, Switrigal – u/ywa-
ni do intryg, oraz do zasiewania mi"dzy Litwinami niezgody. Rzadziej i
p[{niej wyst"puj'& Cariebut, Langwenne, Carigal i Wygant. W kilku aktach
z 1382 podpisani s'& „Skirgal Trocki, Cariebut, Langwenne, Carigal, Wygant
i Swetregal, kt[rzy zawsze nast"puj' po sobie w tym/e porz'dku.” 0165-
01-224, 241.
Mimo tak klarownie podanych przes=anek, kronikarze i przepisy-
wacze przemieszali ca=' dwunastk" do tego stopnia, /e pi"ciuset
lat trzeba by=o historykom, by przywr[ci: prosty porz'dek.
Numery& 320, 322, 340, 438, 462, 510, 711, og[lnie 838–858,
896–928, 962–986, 1000, 1056, 1106, 1138, 1534.
ORGELBRAND, Samuel
ur. 1810 w Warszawie,
zm. 1868. 11. 16 w Warszawie.
Wydawca, drukarz i ksi"garz, przy ul. Bednarskiej 20. W 1836 za-
=o/y= ksi"garni", prowadz'c' r[wnie/ sprzeda/ antykwaryczn'.
W 1843÷1846 wyda= „Staro/ytn' Polsk"...” t. 1÷4, M. Bali<skiego
i T. Lipi<skiego. W 1859÷1868 wyda= 28-tomow' Encyklopedi"
Powszechn'. U Orgelbranda drukowa= J[zef I. Kraszewski, 1847.
Numer& 966, 1114, 1118.
OSTYK, A>cik, O>cik, Astyk, Astik, Hostiko.
Protoplasta rodu Radziwi==[w.
Numery& 344, 354, 438, 454, 480, 514, 614.
PALEMON – mityczny protoplasta litewskich kunigas[w, w rzecz.
Aleman /yj'cy ok. 1254. Greckie imi" Polemon, noszone przez
15 znanych os[b, w tym mitologiczny syn Heraklesa. Por. Peluza.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
PAPIE?E, imiona
imi" miejsce ur. pont. i koniec
1198 Innocenty III Anagni 1198 1216
1216 Honorius III Roma 1216 1227
1227 Grzegorz IX Anagni 1227 1241
1241 Celestyn IV Milano 1241 1241 ]vac.1 rok, 7 mies.\
1243 Innocenty IV Genoa 1243 1254
1254 Aleksander IV Anagni 1254 1261
1261 Urban IV Troyes 1261 1264
1265 Klemens IV Francja 1265 1268 ]vac. 2 lata, 9 mies.\
1271 b=og. Grzegorz X Piacenza 1271 1276
1276 b=og. Innocenty V Savoy 1276 1276
1276 Adrian V Genoa 1276 1276
1276 John XXI Portug. 1276 1277
1277 Nicholas III Roma 1277 1280
1281 Marcin IV Francja 1281 1285
1285 Honorius IV Roma 1285 1287
1288 Nicholas IV Ascoli 1288 1292 ]vac. 2 lata, 3 mies.\
1294 >w. Celestyn V Isernia 1294 1294
1294 Bonifacy VIII Angani 1294 1303
1303 b=og. Benedykt XI Treviso 1303 1304
1305 Klemens V Francja 1305 1314 ]vac. 2 lata, 3 mies.\
PASZKIEWICZ, Henryk
ur. 1897. 03. 10 w +odzi.
Historyk, badacz dziej[w Europy Wsch. w Íredniowieczu.
Od 1928 docent uniw. w Warszawie, prof. Wolnej Wszechnicy
Polskiej. Od 1939 na emigracji.
Autor& Polityka ruska Kazimierza Wielkiego ]1925\, Jagiellonowie
a Moskwa ]1933\, The origin of Russia ]1954\, The making of the
Russian nation ]1963\.
Zmieni= dat" urodzenia Gedimina 1257 na “ok. 1275”, nie bacz'c
na konsekwencje – Gedimin mia= syna ur. 1276....
Numery& 322, 1126, 1224, 1226.
PIAST
Legendarny protoplasta dynastii panuj'cej w Polsce >redniowiecz-
nej. Nazwa przekazana przez Galla Anonima ]pocz. XII w.\. Piast
mia= by: ratajem ksi"cia Popiela, mieszkaj'cym na podgrodziu
gnie{nie<skim. Syn jego i /ony Rzepki – Siemowit – mia= obj':
w=adz" ksi'/"c' po obaleniu Popiela. W XVIII w. legend" o Popielu
zwi'zano z Kruszwic', gdzie P. mia= by: ko=odziejem.
PELUZA, Pelusa, Pielas
s, Trojdena †1282, zbieg= do Krzy/ak[w po >mierci ojca.
Pelus, mit. syn Eaka i Endeis, kr[l Ftii w Tesalii, brat Telamana,
ojciec Achillesa ]por. litewskie Palemon z greckim Polemon; zna-
nych 15 os[b nosz'cych to imi"\
Numery& 100, 812, 968.
PIEKOSI˜SKI, Franciszek Ksawery
ur. 1844. 02.03 w Wiercanach ]Tarnowskie\,
zm. 1906. 11. 27 w Krakowie.
Historyk, wydawca {r[de=, prof. historii prawa pol. na Uniw. Jag.
Numery& 480, 558, 566.
PROCHASKA, Antoni
ur. 1852. 03.23 w Zaleszczykach Ma=ych, Podole,
zm. 1930. 09. 23 we Lwowie.
Historyk, badacz dziej[w pol.-litewskich, wydawca {r[de=.
Cechy publikacji& Latopis litewski, rozbi[r krytyczny, Lw[w, 1890&
1. D=u/yzny my>lowe zawieraj'ce b="dy.
2. My>li w kt[rych «wieleby zabra=o miejsca» do spo=u z przecz'cym
«wystarcza powiedzie:».
ª...to zarzut z tego powodu uczyniony w ci'gu dalszym b"d" si" stara=
usprawiedliwi:.º 0732-00-5 Atakuje ]stawiaj'c zarzut\ i usprawiedliwia si"
]jakby zrobi= to niechc'co\. Zapewne mia= na my>li «uzasadni:» w miejsce
«usprawiedliwi:». I nast"pne zdanie& ªNa poz[r sztuczna i skomplikowana
rekonstrukcya pomnik[w zebranych pod og[ln' nazw' Latopis litewski, jest
jednak u prof. S. bardzo prost' i zdoln' =atwo trafi: do przekonania.º
3. Rozwa/aj'c o tw[rczo>ci rodzimej& prof. ˚Smolki, i samego
Latopisu, upstrzy= swe hipotezy makaronizmami.
4. Wejszyszki; w obu odpisach Latopisu Litwy, po bitwie pod...
w kodeksie S=uckim 1508 – Wejszyszki ]tak i u Bychowca\, a w Ody<cewicza
1520 – Wejszczuszki ]zepsuty\. Prochaska pisze& ªStryjkowski ]wyd. Warsz.
II. 89.\ m[wi /e bitwa zasz=a nad Wilij', na tych polach, gdzie dzi> dw[r
So=tan[w, kt[re Siskiniami w on czas zwano.º Dalej ª...dok=adny znawca
topografii Litwy, jakim by= Stryjkowski, nie zna= takiego pola nazwiskiem Wejsz-
czuszki lub Wejszyszki. Przegl'dn"li>my Geogr. S=owar. Drewnej ?omoits.
ziemli, Sprongisa, i tam nie ma podobnej nomenklatury.º 0732-00-16, przypis 1
Ja bez zagl'dania do jakiegokolwiek s=ownika wiem, /e s' to Ejszyszki
]W¶ejszyszki\, «W» tylko dodane i nazwa miejscowo>ci nie do skojarzenia
znawcom rozprawiaj'cym o najdrobniejszych szczeg[=ach.
M. Stryjkowski, 1582, nie by= ani znawc' topografii Litwy, ani historykiem –
tytu=y mu przypisywane z up=ywem wiek[w. Tak rosn' mity. M. Stryjkowski by=
poet'-historykiem. Pisa= wiersze, a t=em do nich by=y wydarzenia, kt[re opi-
sywa= przy okazji. Nie przywi'zywa= wielkiej wagi do nazw, miejsc, ani do dat.
Nry& 694, 802, 896, 917, 920, 922 ]cechy\, 926, 1152, 1528, 1530.
PTASZYCKI, Stanis=aw
ur. 1853. 04. 12 w Kuzowie, guberni moskiewskiej,
zm. 1933. 12. 20 w Warszawie.
Historyk, archiwista, wydawca {r[de=. Od 1879 prof. j"zyka i literatury
ros. w seminarium rzymsko-kat. i od 1899 w Akademii Duchownej w
Petersburgu. Gmatwa=, czyli w “naukowy spos[b” opisywa= klasyfi-
kacj" kronik. Wyr[wna= nazwy litewskich kronik do linii, nazywaj'c
je jednolicie “kodeksami”.
Numery& 854, 916, 918, 920 ]uwagi\, 924, 1112, 1134, 1152.
PUKUWER, PUTUWER
domniemany ojciec Gedimina.
Numery& 362, 968.
PUZYNA, J[zef
ur. 1878. 09. 24 w Hrymiaczy k(Brze>cia Lit. n(Bugiem,
zm. 1949. 01. 20 w Cz"stochowie.
Geneaolg, bada= histori" powi'za< rod[w litewsko-ruskich,
wsp[=redaktor „Miesi"cznika Heraldycznego” ]1930÷1939\.
K=opoty z prost' logik', bezkrytyczny, zaciera= System.
Trojden ginie 1282, Dowmont umiera 1299 – Puzyna pisze o
Dowmoncie, /e zmar= „...w lat siedemna>cie po >mierci Trojdena,
kt[rego zatem nie m[g= by: zab[jc'.” 0930-00-10 Tylko odwrotna
kolejno>: nast"pstw prowadzi do tego wniosku – gdyby zmar= 17
lat przed.... Trojden zabity 1282, „...po Trojdenie w=adz" obj'=
Dowmont, tylko nie brat ale syn zmar=ego wielkiego ksi"cia. M[g=
to by: [w ksi'/" Dowmont, zabity pod Twerem 24 marca 1254 r.”
0930-00-22 Identyczna sprawa – zabity 1254, obejmuje w=adz" po
1281, kolejno>: nast"pstw....
W jego pracy s' i inne b="dy, wymagaj'ce tylko kilku s=[w komentarza,
np. „Dzi> wiemy, /e Witenes nie by= marsza=kiem dworu Trojdena,
lecz synem Putuwera „kr[la” Litwy ]rex Lethowie\, skoro mamy na
to >wiadectwo u Dusburga, kt[ry nam przekaza= pod r. 1292, /e
Putuwer, kr[l Litwy wyprawi= w tym czasie syna swego Witenesa
z wielkim wojskiem do Polski.” 0930-00-16 Marsza=ek dworu nie
przeczy synowi – s' to dwie r[/ne sprawy.
„Nam chodzi=o o dowiedzenie, /e Butwie:-Putuwer by= synem Troj-
dena i /e w ko<cu XIII wieku na Litwie nie by=o zmiany dynastii.”
0930-00-42, czyli rozumowanie zmierzaj'ce do z g[ry za=o/onego
wyniku. Butwie: ]...\, synem Trojdena.... Polak w ca=ej krasie.
Zwraca= uwag" na powt[rzenie okoliczno>ci >mierci Mendoga i
Trojdena&
a. Dowmont wysy=a sze>ciu ch=op[w na Trojdena tak,
jak Wojse=k na Trojnata }Treunat" ¯ niem. treu|,
b. wyst'pi= przeciw niemu ]Dowmontowi\ pewien zakonnik tak,
jak Wojse=k przeciw Trojnatowi. Itd. 0930-00-10
Numery& 354, 360, 768, 1120, 1152, 1224, 1226, 1402, 1540.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
RADZIWI++
Istnia=y dwa rody o tej nazwie& Radziwi== – z rodu Narimunda, i
Radziwi== – z rodu Keystutta.
Radziwi== – z rodu Narimunda& protoplast' Ostyk 1398÷1442,
ojciec Stanka i Radiwila; z rodu Keystutta – Radiwil 1401÷1428,
s. Woisziwida, ojciec Pietraszki, Michai=a i Andreja.
Por. dwa rody Dowgerd[w i Gasztold[w.
Radziwi==owie po Keystutcie prawdop. wymarli w XVI wieku,
pozosta=a ga='{ po Narymundzie.
Rzecz sta=a si" przedmiotem ataku J. Wolffa ]˚Wolff\, /e gdy jedni wy-
marli – drudzy podszyli si", rzekomo – niekniaziowskiego pochodzenia.
Wolff przemilcza= proste dane, przecz'ce tej hipotezie, pope=nia= te/ inne,
kardynalne b="dy, >wiadcz'ce o nieznajomo>ci tak czas[w, jak i samego j.
polskiego ]prawdop. Niemiec z pochodzenia, tam te/ zmar=\.
Radziwi==owie mieli piecz" nad wa/nymi dokumentami Litwy ]w
latach wymarcia i “podszycia si"”\, a latopis w ich posiadaniu zwa-
ny jest Radziwi==owskim, lub Radziwi==owsk' letopisi' ]w j. ros.\,
obejmuj'c' dzieje 855÷1205, tj. Latopis 855÷1116 – Silwestra, i
dalej ]og[lnie\ dzieje kijowskiej Rusi do 1205.
Szczeg[=y o latopisie Radziwi==owskim ˚Kroniki nr 710.
Numery& 16, 342, 438, 464, 466, 548, 556, 666, 692–713,
Radziwi==owski odpis 710, 723–754, 802, 854, 884, 900, 910,
932, 1230, 1402, 1506;.
RINGOLD, Ryngold, Ringoldon ]wg Koja=owicza 1650\
W=adca ?mudzi po=. XIII wieku.
Numery& 76, 346, 480, 854, 870, 954, 958, 964.
ROMAN, s=aw. Roman=, gr. Rhomaiikos;
1. zabity pod Zawichostem 1205.06.19, s. M>cis=awa Chrobrego †1172 i
Agnieszki, c. Boles=awa Krzywoustego †1138; ojciec Dani=y 1201–†1264 i
Wasylki 1203–†1271.
Po pogromie Kijowa 1203, zmusi= Ruryka, wlk. kniazia kijowskiego ]s. Ros-
tis=awa Mstis=awicza ze Smole<ska, prawnuka W=adimira Monomacha\ do
wst'pienia do zakonu – rodzaj pacyfikacji. Po >mierci Romana †1205, Ruryk
zrzuci= szaty mnisze i zacz'= walczy: o halicki stolec.
M=ody Wojsze=k, s. Mindowga †1263, w=adcy Litwy, najecha= 1250 okolice
Turiska ]ziemie Rusi\. Na wz[r ojca, w 1252, Dani=o zmusi= Wojsze=ka do
przyj"cia chrztu, zabra= go pod sw' opiek", chc'c uczyni: mnichem. Woj-
sze=k, po trzech latach, w 1255, zbieg= z niewoli, pod pretekstem udania si"
do Íwi"tej G[ry ]Athos, w Grecji\ i ju/ przez to sta= si" wrogiem dla Dani=y.
Zabity 1269. Uciekaj'c od Dani=y – porwa= ze sob' Romana, syna Dani=y.
2. Roman Dani=owicz, ur. 1235(37, o/eniony 1252.06.27 z Gertrud'
Babenberg, c. Henryka IV, ma=/e<stwo za po>rednictwem Beli IV, kr[la
W"gier 1235–†1270. Rok urodzenia i >mierci Romana nie odnotowany
]zamordowany przez Litwin[w 1256\. Ma=/e<stwo Romana z Gertrud'
by=o politycznym zbli/eniem pomi"dzy Bel' IV †1270 a Dani=' †1264.
Bela mia= piecz" nad nieletni' Gertrud', c. Henryka ]Heinricha\, powierzo-
n' mu przez papie/a Innocentego IV †1254. Po zab[jstwie Fryderyka ™
Hohenstaufen 1230–†1250, brata Gertrudy, w Austrii nast'pi=y zamieszki
1250–1253 i zmaganie o w=adz".
Bela tak/e ro>ci= pretensje. W tym celu, w 1252 wyda= Gertrud" za Romana,
syna Dani=y, by Dani=o pom[g= militarnie, jako sprzymierzony.
Ale Bela nie udzieli= Romanowi obiecanej pomocy 1254 w obl"/onym zamku
“ineperc” }Neperz, Neiburg, Himberg n(rz. Wena\. Werenger zwany proswel
}Berngrad Preussel. BW|, dawny towarzysz wypraw wojennych, wybawi=
Romana z opresji. 0001-02-836(837 Roman wr[ci= na Ru>, zostawiaj'c
brzemienn' Gertrud" swojemu losowi.
Wkr[tce Roman poj'= c[rk" Gleba z Wo=kowyska, z kt[r' mia= Michai=a
]kniazia S=onimu\, i Wasilk" ]kniazia Nowogr[dka\.
C[rka Maria, ze zwi'zku Romana z Gertrud', ur. 1254(55, wysz=a za m'/
za Stefana IV, bana Zagrzebia.
Sugerowany rok urodzenia si" Romana& circa 1218 – b="dny&
• Dani=o – ojciec, ur. 1201, za>lubi= Ann" w 1216, maj'c lat 15.
• Jego syn – Lew, ur. 1230(33 i zabity w bitwie 1312 ]w wieku 79–82 lat\,
o/eniony 1246, w wieku lat 16–14.
• Roman, po Lwie, ur. 1235(37, o/eniony w 1252, w wieku 15–17 lat.
• Szwarno, ur. ok. 1238(39, po Romanie i M>cis=awie, o/eniony 1254, poj'=
siostr" Wojsze=ka a c[rk" Mindowga, ur. ok. 1200(05 i zabitego 1263 –
przypuszczenie& gdyby c[rka urodzona oko=o 1240, wydana za m'/ w wieku
lat ok. 15–14, to Szwarno mia=by w[wczas lat 16–15, o rok–dwa starszy.
Pierwsi trzej o/enieni w wieku 14÷17 lat – jedno podpiera drugie; o/enek
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
Szwarna ]lat 16–15\ – po>rednio, pasuj' lata jak ula=, i przedzia=y wieku.
B='d «oko=o 1218» bierze si" z zapisu Ipat. ltpsi, gdzie pod 1213 wylicza
potomstwo Anny& „syn[w i c[rki. pierwieniec Irakliej }Herakles|, po nim Lew. po
niem Roman. mistis=aw. Szewarno. inni za m=odu odeszli ze >wiata tego.”
Ipat. ltps ma przesuni"cia lat dochodz'ce do ich pi"ciu, rok 1213 jest 1216 –
rokiem po>lubienia Anny }c. M>cis=awa Uda=ego, kniazia Halicza|& „Poja u niego
Dani= doszczer imenem Annu. i rodiszas u niego synowie i doszczeri.”
Je/eli Roman ur. ok. 1218, jak chc' Ukrai<cy, to Lew jeszcze wcze>niej, bo
przed Romanem – musia=by by: zabity w wieku 95–97 lat, gdy w 1312. W
wieku 95 lat pojecha= bi: si" – tylko wierzy:. Je/eli pojecha= maj'c lat 79–82
]wielce stary jak na tamte czasy\, to zapewne w formie doradcy.
Zagadk' staje si", dlaczego Dani=o, ur. 1201 i o/eniony w 1216, mia= potom-
stwo dopiero ok. 1230 – jaka by=a tego przyczyna; poci'g do m"/czyzn$
RUMIANCEW, Piotr A. Rumqncev, Pëtr Aleksandrovih
ur. 1725, zm. 1796.
Rosyjski w[dz ]po=kowodec\, genera=-feldmarsza=ek, dzia=acz
pa<stwowy.
Muzeum Rumiancowa – publiczne muzeum otwarte 1831 w
Sankt-Petersburgu. W 1861 przewiezione do Moskwy.
Numey& 714, 724, 726, 746, 802, og[lnie 828–856, 916–932.
RURYK, s=aw. Rourik, ros. R[rik
Wg Rosjan& p[= legendarny w[dz wara/skiej dru/yny, wiadomo>ci o nim
nie s' zupe=nie wiarygodne }bo nie ustalono dotychczas, gdzie le/a=
kraj Warego-Russ[w z kt[rego przyby=, J.D.|. Rzekomo zaproszony
zza morza, w czasach walk w Nowogrodzie. Najpierw kniaziowa=
w +adodze, w 862 przechwyci= w=adz" w Nowogrodzie. Niekt[rzy
uczeni uto/samiaj' go z Rurykiem z Danii, znanym ze swoich
najazd[w na zachodnioeuropejskie kraje ]do 860 r.\. Zmar= 879 r.
By= protoplast' dynastii Rurykowicz[w, kt[ra sko<czy=a si" ze >mierci'
Fedora }Theodora| †1598 – s. Iwana “Gro{nego”. Po Rurykowiczach Rosj'
w=ada=a dynastia Romanow[w.
O POCHODZENIU RURYKA Oto wszystkie, niezb"dne przes=anki w
sprawie pochodzenia Ruryka i Wareg[w, /e z Niemiec ]Bawarii\ i Gallii&
• z Nowogrodu Wlk. do kraju Wareg[w mo/na by=o uda: si" drog' l'dow',
• Waregowie zamieszkiwali ziemie pomi"dzy W=ochami i Angli' }Gallia|,
• kraj Warego-Russ[w sk'd przyby= Ruryk to celt.-norm. rouss ˘ franc. roux
}rus|, x ^ ss ˘ ang. russ % ell ˘ Russell ]rudzielec; `ell ^ `lec ^ zdrobnienie\,
• nazwa Semigalia ¯ semi ]p[=\ % =ac. Gallia, franc. Gaul ]Francja, Belgia,
p=n. Italia, cz">: Niderland[w, Niemiec i Szwajcarii; ka/dy celtycko m[wi'-
cy lud staro/ytnej Gallii, Gaul\ – na zach[d od morza Wareg[w,
• Ruryk by= Niemcem z pochodzenia wg Letopisca o welikom knzi Moskow-
skom ]970÷1074, z przerw' od 1074 do 1237\, kt[ry przed=u/a= Woskre-
senski spisok ]1075÷1541\.
Wed=ug moich docieka<,
• Rurik ¯ germ. Ruhr ]okr"g w Niemczech\ % rik ¯ goth. reiks ]kr[l, w=adca\.
Okr"g Ruhry ]dzi> Zag="bie Ruhry, germ. Ruhr\ przylega do Renu ]germ. Rhein,
ang. Rhine\, i graniczy z Belgi' na zach., i Holandi' na p=n.-zachodzie ]Düs-
seldorf, Krefeld, Duisburg, Essen, Dortmund\ – wchodzi= w sk=ad Galii.
Tym samym, Ruryk nie by= Szweden, ani – tym bardziej – Norwegiem.
Kraj Warego-Russ[w, to nazwa Rudych Bawar[w ]w Wiekach Írednich –
odwrotnie& Bawar[w-Rudych\.
Kraj r[/ny od Swen[w }Szwed[w|, Urman[w }Norman[w|, Angl[w }Anglik[w|,
Got[w }Du<czyk[w|, poucza Powie>: wrem. let pod r. 6368 ]860\; Niemcy
nale/eli do Got[w – wynik kompilacji r[/nych danych. Ironicznie, rosyjscy
badacze XX wieku, a za nimi polscy, na tych “innych” k=ad' nacisk. ˚Waregi
nr 1640 w sekcji Plemiona. Lingwistyka wskazuje /e Russ oznacza rudy.
Rudy – czerwonawy, rdzawy; o w=osach& rude, ry/e; franc. roux ]rudy\ ˘ ang.
Russell ]rudzielec\, pokr. ang. russet ¯ starofranc. rousset, zdrobn. rous ¯ =ac.
russus ]rudawy\, >redniow. ang. rede, redde ]rudy, czerwony\, ang. red, pokr. germ.
Rot ]rudy\; >redniow. ang. i ang. rust, germ. Rost, anglosas. rudu ]rdza\ ˘ pol. rudy
]rdzawy\; ros. ry'ij ]o w=osach& ry/ij\.
We wst"pie do Powie>ci wrem. let, pisanej 1118, przy bajecznym opisie
rozdzielenia Ziemi pomi"dzy trzech syn[w Noego, mnich podaje&
„...Lachowie za> i Prusacy ]oraz\ Czud przylegaj' morzu Wara/skiemu, ko=o
kt[rego i Waregowie mieszkaj', a/ do Semowego wydzia=u; ci za> sami
Waregowie na zach[d od tego morza si"gaj' do zemle Agnianski ]ziemi
Angielskiej\ i do Wo=osz*ski ]W=oskiej\. I jeszcze te narody nale/' do Jafe-
towych& Warazi ]Waregi\, Swei ]Sweny\, Urmane ]Normani\, Gotie ]Goci\,
Ru> ]Russy\, Agniane ]Anglicy\, Haliczanie, Wo=chwa ]Wo=osi lub W=osi\,
Rimlane ]Rzymianie\, Niemcy, Korlazy, Wendici ]Wenecjanie\, Fragowie
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
]Frazy\ i inni; ci osiedli od zachodu na po=udnie i stykaj' si" z plemieniem
Chama.”
O zaproszeniu Warego-Russ[w zza morza&
Roku 6368. Roku 6369. Roku 6370. Przep"dzili Wareg[w za morze i nie dali
im daniny. Sami rz'dzi: u siebie pocz"li; i nie by=o u nich prawdy, i powsta=
r[d przeciwko rodowi, z wynik=ych por[/nie<, i wojowa: zacz"li ze sob'.
}W ko<cu| rzekli sami do siebie& poszukajmy sobie kniazia, kt[ry by w=ada=
nami i s'dzi= wed=ug prawa. Poszli za morze ku Waregom, ku Rusi, bo ci
zwali si" Warego-Rusami, jako drudzy zw' si" Swenami, inni Normanami,
Anglami, a jeszcze inni Gotami, tako i ci. Rzekli Russom pos=owie Czudi,
S=owian i Krywiczan& „wsia zemla nasza welika i obilna, a nariada w niej niet,
da poidiete knia/it’...” ]wsza ziemia nasza wielka i “obilna”, a porz'dku w niej
nie ma, p[jd{cie w niej “knia/y:” – w=ada:; “obilna” – obfita\. I wybra=o si"
3-ch braci ze swymi rodami.” Tak zacz"=y si" dzieje Rurika, 864 r. Ekspansja
niemiecka na Inflanty ma wielowiekow' tradycj"; Niemcy naje/d/ali swych
pobratymc[w, osiad=ych tam od stuleci, w=adaj'cych S=awianami.
Wyraz[w z j"zyka holenderskiego jest niewiele, zaledwie ich kilka, w przy-
toczonych przeze mnie danych. Ale s' one wielce charakterystyczne, w
zestawieniu z osobami, kt[rymi ich nazwano i czynno>ci kt[re wykonywali.
Przez to waga ich jest olbrzymia, wskazuj'ca, /e Ruryk z Holandii tak/e
m[g=by pochodzi:. Etymologia nazw jego rodu na to wskazuje.
By nie by: go=os=ownym, znakomity zapis Igora 941 r., kt[rego pos=em by=
Iwor ]holend. i’voor; Igor ^ Ivor, zmiana d{wi"ku wzd=u/ liter alfabetu\, lit.
Surwi==o ]surveil’lern – nadz[r\, Draikolik ]draaikolk\, Girdutta, Gedroit, Hurko,
Jawnuta, Punigai=o, Repliek, Schoriat, Szimko ]holend. schim\, Wikszta
]ge’wiekst\. Liczne ~uk w nazwiskach, patronimicznego charakteru, kilka
nazw z ~juk i ~kijk – holenderskiego pochodzenia.
Nazwy geograficzne& Dorpat ]dorp – wie>\, Daugieta ]gietter – za=o/yciel\,
Gistany i Wendzigo=a. Vilna ]sic#\ z j. isl., bo z Wysp Brytyjskich Celtowie prze-
dostali si" do Islandii i tam wyraz pozosta=, w ca=o>ci i pierwotnym znaczeniu#
Etymologia wyrazu kunigas# Bui ]napad, atak\ zmieni= pisowni" na b[j w j.
polskim, bo odmienia si" na boje ]wyr[wnano pisowni" do linii, by by=a z
zgodzie z zasad', zacieraj'c przez to pochodzenie s=owa\, znaczenie tak/e
zmieni=o si" na walk", przez dorozumienie.
Polacy maj' sk=onno>ci do wyr[wnywania do linii ]do regu=y\. I tak&
• przenosz' wyrazy sylabami, nie tak, jak one powstawa=y ]='czeniami\.
• wyr[wnuj' odmiany przez przypadki, na jednolite ko<c[wki.
• u=omne pisownie, jak bui, wyr[wnuj' na b[j, by by=y w zgodzie z zasad'
]odmiany przez liter" o – boje\,
• u=omne nazwy latopis[w wyr[wnuj' na kodeksy ]St. Ptaszycki\.
• u=omne Tatarzy, Herule, Teutoni, Longobardy, zamieniaj' na Tatarowie,
Herulowie, Longobardowie, tworz'c d=u/yzny j"zykowe; tylko patrze: jak
zaczn' pisa: Czechowie, Francuzowie, Szwedowie, czy/ ci nie zas=uguj'
na ko<c[wk" ~owie$
Kunigas, bui, takich wypadk[w spotka=em wi"cej. Rosyjski car skr[tem od
Caesar, swiatyj od anglosaskiego skr[tu St. ]s-ain-t\, s-via-t]yj\. Grid...
Z innych, nie holenderskiego ju/ pochodzenia& Bonse ]przyby= morzem\;
Gleb jest odwrotno>ci' Belga, nie od gleby ]Belg ˘ Gleb †1015\; køre able
˘ korabl, severe ˘ siewier, weather ˘ wietier, daughter ˘ doczka – niekt[re
wyrazy zmieni=y znaczenia, poprzez dorozumienia. Lit. imi" Gerwazy
¯ iz Wareg; Wa-reg ˘ Ger-wa]zy\ – wielce spekulatywne(w'tpliwe.
Wracaj'c do Ruryka, po wszelkich oznakach, by= Niemcem z Ruhr, a inni
tak/e z pogranicza Holandii i Belgii.
W tym kontek>cie, utrzymywanie, /e Ruryk by= Skandynawem, jest niepo-
prawnym, a tak s'dz' Rosjanie.... ?e by= Szwedem, Norwegiem, Du<czy-
kiem, Anglikiem, Gotem, przy tym, w dalszej cz">ci poja>niaj', /e Gotem z
wyspy Gotland. Goci byli nazw' im og[ln' i mo/na by uzna:, bo Ruryk nim
by=, gdyby nie specyficzne miejsce – Gotland, z b="dem. Jeszcze gorzej /e
wp=yn'= na Ru> z rejonu dzisiejszego Sztokholmu, skoro Skandynawem by=,
bo blisko ]francuska encyklopedia\. Rosjanie zadowolili si", /e Waregowie
byli Szwedami, Norwegami i Du<czykami na podstawie jednego s=owa ]...\,
i odci"li si" od wszystkiego, co obce. Przy tym, dokonali do>: niebywa=ej
zamiany d{wi"k[w& Vacringjar na Varjagi, jakkolwiek – cho: sporadycznie –
takie si" zdarza=y& ursoorsu ]gr. kursonez, kursonisi ˘ s=aw. Korsu<\.
W rosyjskim wyja>nieniu, w ka/dej sylabie jest dodatkowy d{wi"k, opr[cz
karko=omniej kombinacji.
Inni, wydaj'c po>miertnie dzie=o ˚Dani=owicza †1843, dopisali mu, /e Semi-
galia ]semi-Gallia\ pod ziemi pochodzi – Semme i Gals lub Gallas – ko<cowy,
ostateczny, ukrainny – s=owa mi nieznanego w /adnym j"zyku.
Dani=owicz zna= j"zyki obce na tyle, by nie pope=ni: a/ takiego b="du.
Nawet Semigalia nie mo/e by: nazw' obc'..., semi – s=owia<sk' ziemi',
Siemowit – Ziemowitem. Ciekawe, od jakich to s=[w s'& S-komand ]#\,
Surwi==o, kunigas, car i inne, od jakich to polsko-litewsko-ruskich znacze<;
Swintrog ¯ troga: ]dotyka:\, Skomand ¯ skomle: ]$\, s=ug' by=....
Rosjanie najlepiej znaj' rosyjsk' histori".... {r[d=o. Ich mniemania zosta=y
przet=umaczone na inne j"zyki, i – tym samym – wszystkie one s' z b="dem#
Problem polega na tym, /e Rosjanie u/ywaj' polityki w Nauce, zbyt cz"sto
– przez to pope=niaj' znaczne b="dy, do ˚Wareg[w w='cznie. Ingwar
]In=gvar=\ 1205 – z +ucka, i jego syn Wo=odimer In=gvarovih; 1229.
Surwi==o, potomek Wareg[w, z rodu Dyra ]Kindyr\, musia=by by: s=ug'....
Waregowie nie byli „raczej dru/yn' na s=u/bie” ruskich kniazi[w, jak chce
Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1962÷67 – inny przyk=ad polityko-
wania, polskiego tym razem, lecz pierwszymi w=adcami przysz=ego Pa<stwa
Rosyjskiego. Nie odwrotnie# A Ru> ]S=awianie\ b'd{ s=u/yli im, b'd{ musieli
migrowa: ]nad Wis=", jak Polanie znad Dniepru, po 864 r.\.
St'd historia Polski od Mieszka ¡ ]966÷992\, do pradziada – Siemowita, nie
dalej wstecz, i st'd dwa zbiory domument[w – Metryki&
• Koronna ]Wi>lan, znad g[rnej Wis=y, Polak[w-Lach[w\ i
• Mazowiecka ]by=ych Polan, znad Dniepru\ ˚Polska Ziemia.
Drobniejsze organizmy i plemiona ]L"dzianie, Dziadoszanie, Íl"/anie, Wolinianie\
zosta=y wch=oni"te przez te dwa. Szczeg[=y mog' by: obarczone doz' spekulacji.
Lecz gdzie by= Gocki Brzeg$ ?adna encyklopedia nie podaje, na odmian",
zapomnieli>my.... A rozci'ga= si" on od p[=nocnych Niemiec, po Wyspy
Du<skie. To tam udawali si" potomni Ruryka po pomoc, a stamt'd – w
g='b Niemiec, w zmaganiu o w=adz", nie do Sztokholmu, i st'd mamy tyle
nazewnictwa z tych/e j"zyk[w, do angielskiego w='cznie.
Wystarczy przejrze: za='czony tu zbi[r wyraz[w i por[wna: je z rusko-lit.
nazwami, by doj>:, /e ze szwedzk' teori' pochodzenia Wareg[w jest co>
{le – kierunek raczej na Celt[w ]mi"dzy ziemi' Angielsk' i W=osk'\, Gall[w
]semiGalia\, Dani", Belgi" i Niemcy z Angli' ]tak/e ˚nr 1052, pod r. 6453 –
gotyckie imiona i ich znacz.\, Utenes ¯ >redniow. ang. utensele ¯ starofranc.
utensile ¯ =ac. utensilis.
Z pochodzeniem Ruryka, poszerzenia dozna=o s=owo niemiec. „Letopisec w
welikom knzi Moskowskom” podaje, /e Tuwor i Rurik przybyli z Niemiec –
bezb="dnie. Gdy Rosjanie – stosuj'cy nagminnie polityk" w Nauce – przyj"li,
/e Waregowie byli „najemnikami skandynawskimi ]Szwedami, Norwegami,
Du<czykami\”, a za nimi polski >wiat akademik[w, /e Waregowie byli nor-
manami szwedzkimi }$|, przysz=o rosyjskim uczonym rozszerzy: znaczenie
s=owa Niemiec, przez opuszczenie, kogo ono oznacza.
Wed=ug Rosjan, s=owo niemiec oznacza cudzoziemca, obcokrajowca& ne-
meckij - inozemnyj, inostrannyj. My wiemy, /e – przede wszystkim
– dotyczy on narodowo>ci naszego s'siada po zachodniej stronie granicy,
konkretnie – German[w, lub Anglosas[w. Niemcami nie okre>lamy Tatar[w....
Tak/e s' cudzoziemcami, nieprawda/$
Jakkolwiek, oryginalnie «niemiec» oznacza «cudzoziemca», stosowane mo/e
wi"c by: do wszystkich obcokrajowc[w – zarezerwowane jest niemal wy='cz-
nie do German[w, nawet nie do Szwed[w i Norweg[w. Tak jest w j. polskim
i rosyjskim, tak by=o te/ w s=awia<skim. S=owo ma og[lne i szczeg[lne zna-
czenie jednocze>nie. Dziesi'tki cytat[w m[g=bym przytoczy: z latopis[w, o
takim zrozumieniu, patrz np. nr 1122 ]cytaty z pskowskiego latopisu\.
Niemiec ¯ nie % miec ¯ skr. ziemiec ˘ toziemce, tuziemcy vs. cudzoziemcy,
niemcy. B="dnie& ¯ nie moc prostego porozumiewania si"; `miec nie moc....
Wreszcie, je/eli byli to Celci ]Galle\, wyja>nia si" legenda pochodzenia litew-
skich kunigas[w, /e z Rzymu statkiem tu zap=yn"li. Bo stykali si" z Rzymem
]Galle\, te/ – w kierunku na Rzym le/a=a ich kraina, a statkiem wp=yn"li do
D{winy, z p[=nocnych Niemiec i Danii, a mo/e raczej =odziami.
“Rzymianie” – Niemcy, rycerze Íwi"tego Cesarstwa Rzymskiego.
Jednak/e >redniowieczny pisarz spojrza= na problem dos=ownie, /e wyp=y-
n"li z miasta Rzym i na kartach swego opowiadania wi[d= ich niewiarygod-
nie zawi=' drog', wok[= ca=ej Europy, przez Gibraltar, Kana= La Manche,
Cie>niny Du<skie, by wp=yn"li do D{winy.
Nazw" ?mudzi przyj"li od mno/enia – zaczerpn"li z j. polskiego, nie w=os-
kiego, ani nwet litewskiego, czytaj – w Polsce powsta= [w dokument ]ok.
1450÷1470 r.\, i dawno po wydarzeniu przybycia....
By dobawi: daty, do czas[w zamieszek po Neronie do='czy= wychod{c[w
– protoplast[w lit. kunigas[w, przyp=yn"li tu statkiem. W innej wersji, za-
w"drowali na Litw" pieszo, bo i pieszo mo/na by=o tu dotrze:. Powsta=y w ten
spos[b dwie wersje, jedna – /e statkiem, druga – /e pieszo tu przyw"drowali,
suchym l'dem. I tak pewnie te/ by=o.
W ka/dej legendzie jest co> z prawdy i tyle prawdy w tej legendzie jest.
Na Internecie, /e Rurik ur. 830 w Friesland, dzi> The Netherlands ]Niderlandy\
– by: mo/e, jego wymowa Ryurik ]z b="dem >wiadcz'cym o nieznajomo>ci
zapisu d{wi"k[w\, jego wizerunek ]$#\, po='czony z du<skim Roerikiem, ur.
pomi"dzy 810–820 A.D., itp.
Numery& 2, 64, 348, 710–724, 750, 794–832, 880–936, 1000, 1508.
Askold i Dyr; nry 64, 66, 346.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
SAPIEHA vel Sopiha
R[d po Narymundzie, spokrewniony prawdop. z Gedrojtami.
Prawdop. byli autorami tzw. Kroniki Litewskiej, kt[rej charakterys-
tyczn' nazw' egzemplarzy jest «spisok» ]np. Spisok grafa...\.
Autorami Kroniki Litewskiej s' dwa pokolenia Sapieh[w&
1. Semen Sopiha vel Sopieha, /yj'cy 1440–1449,
2. dw[ch jego syn[w, obaj pisarze&
• Iwaszko Sope/yc, pisarz, /yj'cy 1495,
• Bohdan Semenowicz Sopeha, b"d'cy w latach&
1471÷1488 pisarzem kr[lewskim,
1494÷1496 namiestnikiem mece<skim i lubeckim,
1506÷1508 okolniczym smole<skim.
Numery& 548, 558, 710, 712, 802, og[lnie 842–922, 1562.
SIESICKI, r[d
Numery 438, 472.
SIMEON Bizantyjski imperator 893֠927.05.27, zabity, zw'cy
siebie „carem Bu=gar[w i Grek[w”.
SKIRMUNT i SKIRMUNT, Konstancja
Autorka publikacji 1886. Nie znalaz=em o niej /adnych danych.
Numery& 854, 858, 870, 964, 970, 972, 1152.
SMOLKA, Stanis=aw
ur. 1854, zm. 1924 ]nie znam bli/szych danych, gdzie$\;
historyk, prof. Uniw. Lwowskiego, nast"pnie Uniw. Jagiello<skiego
]rektor 1895–1896\, cz=onek AU ]Akademii Umij"tno>ci;
w 1890÷1913 jej sekretarz generalny\.
˚Prochaska, polemizuj'cy z prof. Smolk'.
Numery& 846, 850, 908, 917, 922, 1152, 1530.
STARYKO˜-KASPRZYCKI, Janusz Stefan
autor encyklopedii, gmatwa= – kompiluj'c informacje z r[/nych
{r[de=. ˚Kasprzycki ]Staryko< nazw' herbu szlacheckiego\.
Numer 480.
STIEBER, Zdzis=aw
ur. 1903.06.07 w Szczakowej k(Jaworzna; †1980 ]gdzie$\.
J"zykoznawca, slawista. Studiowa= w Krakowie pod kierunkiem
J. Rozwadowskiego. Od 1937 prof. filologii s=owia<skiej uniw. we
Lwowie. W 1945 obj'= katedr" j. pol. w +odzi. Od 1952 prof. filo-
logii s=owia<skiej w Warszawie.
Sugerowa=, /e j"zyki s=owia<skie }s=awia<skie| wzi"=y sw[j pocz'tek
na terytorium Polski i Ukrainy.... Powa/ny b='d ˚Konstantin Pres=.
Numery& 624, 1402 ]w podsumowaniu Spraw r[/nych\.
STRYJKOWSKI, dzi> by=oby Strykowski; Maciej, Matys
ur. ok. 1547 w Strykowie, 17 km NE od +odzi ]nazwisko odmiejsc.\,
zm. po 1582; bli/szych danych w sprawie prominenta nie ma.
Autor Kroniki o tasiemcowym tytule, miernej warto>ci, w'tpliwej wia-
rygodno>ci, szeroko jednak cytowany, bo rozpowszechni= swe stu-
dium we wczesnym okresie druku dzie= ]1582\, gdy istotne latopisy,
w formie r"kopis[w, nadal zalega=y archiwa bibliotek rozsianych na
olbrzymich obszarach Rosji i Bia=orusi, przez nast"pnych 250 lat.
Maciej Stryjkowski, kanonik w Jurborku, archidiakon kapitu=y w
Miednikach, w ko<cu /ycia sekretarz kr[lewski, poeta-historyk,
pisa= swe dzie=o na zamku witebskim ju/ 1573.
Numery& 352, 360, 470, 474, 500, 528, 566, 608, 800, 804,
816, 846, 858, 880, 900, 916–976, Kronika M. Stryjk. 940÷948,
956÷976, 1108, 1118, 1120, 1134, 1138, 1204, 1520.
SWENELD
wojewoda Igora 913÷945 i Swiatos=awa 946÷962.
Pod 6453 ]w rzecz. 941\, dru/yna rzek=a Igorowi& „s=ugi Swenelda
przystrojeni s' or"/em, a my nadzy, chod{ z nami ksi'/" po danin".”
W tej wyprawie Igor poni[s= >mier:. Olga – /ona Igora – by=a w[wczas
w Kijowie, z synkiem Swiatos=awem, wychowawc' jego Asmudem, wo-
jewod' Sweneldem, tak/e }z$| ojcem Mistiszy. Przy czwartej zem>cie
Olgi nad Drewlanami, Sweneld i Asmold wymienieni s' ponownie, pod
6454 r. „i recze Sweneld i Asmold...”.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
Sweneld wymieniony w akcie z 971 r., ugody zawartej mi"dzy Swia-
tos=awem i Sweneldem, z jednej strony, a Iwanem zwanym Ciemskim
}Zimiskesem|, carem Greckim, z drugiej, w Derestrze n(Dunajem,
...indikta 14, w leto 6479.
Sweneld by= ojcem zabitego Luta, kt[rego Oleg za bi= podczas polo-
wania, opis pod 6482, przyczyna nienawi>ci pomi"dzy Jaropo=kiem a
Olegiem. Pod 6484 r. Jaropo=k pokona= brata Olega, op=akuj'c go „rzek=
do Swenelda& widzisz, chcia=e> tego”.
SYLWESTER, SILVESTER
Kronikarz Starej Rusi, pisa= k(Kijowa, u >w. Michai=a; zako<czy=
pisanie 1116, dziejami doprowadzonymi do 1110, kt[re nazwa=
Latopisem. W 1118, z Peczerskiego monasteru wyjecha= do Pe-
rejes=awla, by tam zast'pi: zmar=ego +azara. Zmar= 1123.
U/ywa= s=owa “Nestor”, bo by= ju/ w starczym wieku. Tw[rczo>:
literack' ozdabia= cudami, s' w niej tak/e bu=garyzmy.
Sta= si" przedmiotem pomieszania z Nestorem 1118÷1157, m=o-
dym zmiennikiem o takim, rzeczywistym imieniu ]˚Nestor\.
Numery& 652÷674, 802, 1000, 1142, 1552.
SZACHMATOW, Aleksej Aleksandrowicz
Waxmatov, Aleksej Aleksandrovih
ur. 1864, zm. 1920 ]gdzie$\.
Rosyjski j"zykoznawca, historyk starodawnej kultury rosyjskiej.
Uko<czy= historyczno-filologiczny fakultet na Uniwersytecie Mos-
kiewskim 1887. Akademik od 1894. Predsedatel; czyli cz=onek
rady instytutu Oddzielenia Rosyjskiego J"zyka i S=owotw[rstwa,
Akademii Nauk, od 1906 do 1920. Autor&
Razyskaniq o drevnejwix russkix letopisnyx svodax,
1908. Povest; vremennyx let, t. 1, 1916.
Szachmatow za=o/y=, /e istnia=y dwie, przednestorowe wersje
Powie>ci ]zapewne Silwestra i jedna z po=. XI w. – kt[rej nie by=o\.
Dlatego te/ zadanie odtworzenia pierwszej okaza=o si" dla niego
za trudnym.
Numery& 700–728, 748–758, 792, 802, 916, 1142.
SZWARNO
s. Dani=y wo=., brat Lwa Dani=owicza †1304$, szwagier Wojsze=ka
†1269 ]o/eniony 1254 z siostr' Wojsze=ka\. Zmar= 1269, wo=. ltps
odnotowa=a zaledwie& „...knia/y= /e lat niemnogo. i tak przestawi= si".
i po=o/yli cia=o jego w cerkwi >w. Bogurodzicy, blisko grobu ojca” }w
Cho=mie; lat niemnogo – rok jeden; przestawi= si" – zmar=; JD|, ˚Roman.
Numery& 96, 326, 756, 762.
ÍLIZIE˜, A. ]$\
Autor publikacji 1878 ]poz. lit. 1025\. Zapomnia= wydrukowa:
swoje nazwisko na czo=owej stronie....
Numery& 360, 978, 1120, 1146, 1152.
ÍWIRSKI, r[d
Numery& 560, 900.
TATARZY, imiona
Pod r. 6709 ]1201, w rzecz. 1205\ |trok= – chan tatarski wygnany }niegdy>|
do Abez[w, za ?elaznymi Wrotami, po kt[rym }chanem| “w Donie” ]dzi>
Worone/\ zosta= Sorczan lub Syrczan, ojciec Konczaka, przysz=ego
wojewody, kt[ry “zni[s=” Su=" lub Sul" }w bitwie$|.
Pod r. 6732 ]1224, w rzecz. 1219\ hanogyz; – Czanogiz }D/yngis chan|,
chan tatarski, zabity przez Tanogut[w.
Pod r. 6745 ]1237\ Batyi, Bourondai, Mengukan ]kan – chan tatar.\.
Imiona tatarskich wojewod[w, oblegaj'cych Kij[w pocz. 1240& Batyi,
Tovroul=, bracia Batyja& se bœxou bra≤a ego silnye voevody. Ourd[.
i Baidar=. Bir[n kadan, behak=. i Men;gou. i kou[k;, 6748 ]zim'
1240 r. starego kalendarza – stary rok ko<cz'cy si" z nastaniem wiosny;
zim' 1240(41 – nowego\. Ogdaj zosta= w Ordzie.
Tak/e Sebedai i Burondaj& boevoda ego per;vyi, Seb≠dai bagatyr=.
i bouroundai bagatyr.
Roku 6751 ]1244\ wymienieni s' dwaj tatarscy “bohaterowie” ]znaczni
woje\ kt[rzy poszukuj' Dani=y& bogatyrœ... Manomana. i balaœ.
Tak/e Batyj, /e powr[ci= z W"gier.
Pod 6758 ]1250, w rzecz. 1246\ mogouhei - Prislavwou 'e mogo-
uh≠evi posol= svoi k danilou....
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
W 1246÷54÷56 Kuremsa – wojewoda tatarski& i priide k Pere≥slavl[
i sr≠towa i tatarove øtouda 'e ≠xa k= kouremsi.
]osobne has=o\.
Pod 6763 ]1255, w rzecz. 1254\ – Milej baskak& ≥wa. mil≠≥ baskaka.
Pod 6769 ]1261 r., w rzecz 1258\ wymieniony jest Burondaj& bourondai, w
Ipat z 1428& Bourandai ]i trzech Tatar[w& Kouihi≥. Awika Bol[≥.\
Pod r. 6782 ]1274\ wymieniony jest Mengutimer i Jagurajn – wojewoda
mengoutimor=, mengoutimer=, ≥gouraina s nimi voevodou.
Pod r. 6785 ]1277, w rzecz. 1276\ wymienieni s'& Nogai, Tegihag. kotlou-
boug, Ewimout, mamw≠i ]Nogai, Tegiçag, Kot=ubug, Eßimut, Mamßej\,
tak/e Algoui ]Alguj\.
Pod r. 6788 ]1280, w rzecz. 1281\ wymienieni s'& Konhak, Koz≠i, Koubatan.
Tak/e wymieniony jest Kafi=at i selezenci& l[di dobrya i Kafilata. s
nimi 'e selezenci. Tym razem ponie>li kl"sk".
Pod rokiem 6791 ]1283, w rzecz. 1286, 1287 i 1288\ wymienieni Telebug,
Agarjan i Nogaj.
Pod rokiem 6795 ]1287, w rzecz. 1288\& Telebug i Alguj& telebouga poide
v Lœxy i Algoui s nimy.
Z innych {r[de= – Berkaj chan zmar=y w Ordzie 6771, pos=y Tura-Temir i
O=an 6790, Kawydaj i Ostrewa 6823; ˚«Kij[w», «Z=ota Orda» ]nr 1660\.
Numery& 1054 i inne.
TATYSZCZEW, TATISZCZEW, Wasilij Nikitiç
Tati]ev, Vasilij Nikitih
ur. 1686 w ]wojew[dztwie lub obwodzie\ pskowskim, zm. 1750.
Urodzony w dworskiej rodzinie, uko<czy= moskiewsk' szko=" in-
/ynierii i artylerii. W 1720÷1722 i 1734÷1737 w=ada= kazionnymi
fabrykami na Uralu ]kazënnyj ^ Korony, w tym wypadku carskimi\.
Za=o/y= miasto ˚Ekaterinburg, znane p[{niej jako Swierd=owsk.
W 1741÷1745 by= astracha<skim gubernatorem.
W 1739 przedstawi= Akademii Nauk „Istori[ Rossijsku[ s
samyx drevnejwix vremen”, czyli Histori" rosyjsk' od czas[w
najdawniejszych, doprowadz. do 1462, nad kt[r' pracowa= 20 lat.
Jej 4 tomy wydano 1768÷1784, 5-ty tom w 1848, w nim materia=y
historii Rosji XVI i pocz. XVII wieku.
Numery& 658, 692, 694, 714, 721, 746, tak/e ˚Gerden.
TEWTIWI+
lit. kunigas 1249÷1264, synowiec ]bratanek\ Mendouga, zabity 1264.
Poszukiwany przez Rusin[w i Tatar[w w Wo=kowysku 1256.
Numery& 82, 314, 772, 778, 798, 978, 1054, 1128.
TRENATA ˚TROJNAT, w. ks. lit. 1263÷1265 ¯ niem. treu } troj |.
TROJDEN
w. ks. lit. od 1270. Rezydowa= w Rajgrodzie, na pogr. Jatwie/y
i Mazowsza. Znany z bezwzgl"dno>ci. Zabity 1282, w czasie
odwrotu z wyprawy na Lublin, gdy Leszek “Czarny” dop"dzi=
odchodz'cych rabusi[w ko=o Drohiczyna n(Bugiem.
Sta= si" przedmiotem parafraz, wskutek pomieszania go z
Treunatem “Trojnatem” †1263& Trojnat – Trojden....
Numery& 2, 98, 314, 338, 340, 610, og[lnie 760–798, 840–854,
1054, 1106, 1126, 1142, 1206, 1402.
TROJNAT, “TRENATA”, Stroynat ]S` po Swintrogu$\
w. ks. lit. 1263. Zabity 1263, kijami, w drodze do =a{ni przez czterech
pacho=k[w nas=anych przez Wojsze=ka.
Sta= si" przedmiotem parafraz, wskutek pomieszania go z
Trojdenem †1282; }Treunat| Trojnat – Trojden....
Numery& 90, 92, 98, 302, 340, 846–872, 954–968, 1054, 1142.
UWAROW, Sergej S. Uvarov, Sergej Semënovih
ur. 1786, zm. 1855 ]gdzie$\.
Hrabia ]ros. graf\, dzia=acz pa<stwowy Rosji.
1811÷1822 poplecznik petersburskiego okr"gu szkolnego.
1818÷1855 prezydent Akademii Nauk.
Numery& 714, 718, 723, 728, 744, 882, 916, 920, 932.
WIKIND, Wykynt ]s=aw.\, Vikinth
lit. kunigas po=. XIIIw; w=adca grodu Twerymant, w ?mudzi 1250.
Numery& 340, 402, 428, 798, 866, 868, 878, 978, 1054, 1514.
WISSIMONT, Wissimunt, Wiszimout, Visimot=
Mendoug zabi= go 1249, podczas obl"/enia Twerimentu.
Numery& 82, 90, 322, 326, 338, 402, 404, 1054.
WITENES, Witen, Withen
rok ur. nieznany, zm. 1316, w. ks. lit. od 1293.
Numery& 104, 322, 340, 614, 840, 850, 858, 872, 874, 886, 912,
954, 958, 968, 1056, 1120, 1126, 1514.
WITO+D, Witowd, Wytowd, Wythowd, Wito=d, Witoft, Wytaut ]u
Wiganda\, Vitovt, Vitoft;
ur. 1354, zm. 1430.10.27 w Trokach,
s. Keystutta i Biruty, imi" chrzestne Aleksander – obrz'dku wsch.,
stryjeczny brat W=adys=awa Jagie==y; wielki ks. litewski od 1401.
Delikatniejszego charakteru – walczy= prawem i podst"pem ]tak
zbieg= z wi"zienia w Krewie 1382, pr[bowa= Wilno 1390, zdoby=
Smole<sk 1395, 1404, i Kremianiec na Podolu 1418\, gdy Jagie==o
– silniejszy – rugowa= go bezprawiem, si=' swych braci ]g=[wnie
Skirgie==y\, i przemo/n' si=' Lach[w ]z Krakowa\.
Za polsk' Wielk' Encyklopedi' Powszechn', 1969, t. 12, str. 364&
Po zamordowaniu Kiejstuta przez zausznik[w Jagie==y 1382, zbieg=
do Krzy/ak[w, przyj'= chrzest i imi" Wiganda, 1383.
Wobec niepowodze< wypraw krzy/ackich, pogodzi= si" z Jagie=='
1384 i otrzyma= Grodno, Podlasie, Brze>:. Ponownie przyj'= chrzest,
tym razem obrz'dku prawos=awnego, przybieraj'c imi" Aleksandra.
Wzi'= udzia= w rokowaniach w sprawie unii polsko-litewskiej. Nie
otrzymawszy przyrzeczonych Trok i ziemi =uckiej, oblega= Wilno.
Odparty – zbieg= ponownie do Krzy/ak[w. W 1390–1392 wraz z
nimi podj'= kilka niepomy>lnych wypraw na Litw". Po zawarciu ugo-
dy z Jagie==' w Ostrowie ]sierpie< 1392\ i z=o/eniu przyrzeczenia
wierno>ci, otrzyma= dzielnic" brzesko-grodzie<sk' oraz w=adz"
namiestnicz' w Wilnie. ...itd.
Plany ekspansji na wschodzie spowodowa=y porozumienie W. z
Zakonem; 12 X 1398 traktatem sali<skim – odst'pi= Krzy/akom
?mud{, zapewniaj'c sobie pok[j oraz obietnic" pomocy zbrojnej.
Na podstawie& A. Prochaska& Dzieje Witolda W. Ksi"cia Litwy, Wilno 1914,
L. Kolankowski& Dzieje Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i Jagiellon[w,
Warszawa 1930.
Do Trok mia= prawo po ojcu – Kiejstucie, zbyteczne “przyrzekanie”
]sugestia, /e nie mia= prawa\, tym bardziej, /e z=amane przy tym.
Traktatem sali<skim odst'pi= Krzy/akom ?mud{.... ?mud{ odst'pi=
Krzy/akom tak/e Swidrygie==o traktatem 1402.
Ca=y “zatarg” z Jagie==' 1380÷1382 pomini"ty..., podkre>lony nato-
miast zwi'zek Wito=da z Krzy/akami, o kt[rych – s=usznie – panuje
negatywna opinia w polskim spo=ecze<stwie, lecz pochlebna o katoli-
kach, fa=szuj'cych nie mniej, i katolickim klerze narzucaj'cym ci"/ary
]obowi'zki\ nie mniejsze od Krzy/ak[w, ˚nr 1056 ]w 1387 r.\.
Wito=d, sw' postaw', bi= na g=ow" Jagie==", kt[ry – w m=odych latach – by=
wprost nikczemnikiem. Problem historycy polscy rozwi'zali w ten spos[b,
/e zwi'zek Wito=da z Krzy/akami wyeksponowali ]patrz wy/ej\, a Jagie=="
opu>cili w encyklopedii, ˚Wielka Encyklop. Powsz. 1962–1967. Nie ma
has=a Jagie==o# Jagie==o w='czony jest do Jagiellon[w i praktycznie o nim
dwa zdania – o kr[lu kt[ry w=ada= Polsk' przez ponad 45 lat# Bo wszystko,
co nar[d powinien o nim wiedzie: – jest w tradycji& /e odnowi= uniwersytet
w Krakowie, 1400, zwany odt'd Jagiello<skim ]UJ\ i wygra= bitw" pod
Grunwaldem 1410, lipca 15.
Pozosta=e informacje s' w'tpliwej dumy, to dlatego.
Patrz has=a& Dowiat, Jagie==o, Keystutt.
Numery& 318, 322, 334, 340, 344, 418, 430, 438, 510, 512, 722, 802,
830–854, 894–998, 1056, 1058, 1106, 1118, 1128, 1514.
WOIN
Najm=odszy, “[smy” syn Gedimina. Gedimin mia= ich “siedmiu” – wy-
liczaj' wszystkie kroniki, bo wszystkie one oparte s' na j e d n y m
dokumencie, powsta=ym 1427.
wszystkie wiarygodne latopisy podaj' dat" >mierci «oktabra 23»,
i miejsce – +uck, gdy Wito=d zmar= w Trokach, oktabra 27, wg WEP;
tak i Jadwiga, c[rk' Kazimierza Wlk. †1370, wszystkie, z b="dem;
i tak, /e Zofia, c[rka Wito=da, wydana za m'/ 1392, wszystkie,
gdy >lub 1391.01.19, tj. zim' 1391(92, blisko ko<ca roku 1391;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
i tak i “siedmiu” syn[w Giedymina †1341.
Jednak/e {r[d=o pomyli=o si", jak wskazuj' p[{niejsze dokumenty, poprzez
opuszczenie Woina †1350 ]by=o ich jednak “o>miu”\, b'd{ by=o ich rzeczywi-
>cie “siedmiu”, lecz w miejsce Woina poda= Moniwida, kt[ry synem Gedimina
nie by= ]`wid k=[ci si" z matk' Wid', patrz nr 320, zasada 10 Systemu\.
Z perspektywy lat 1425(27, up=yn"=o ju/ ponad 75 lat od >mierci Woina
†1350, a czasy Moniwida ]ur. 1276\ i Nariminda ]ur. 1277, zabitego 1347\
by=y jeszcze bardziej zamierzch=e. Mog=o mie: to wp=yw na opuszczenie
jednego z nich ]Woina, by=o ich jednak “o>miu”\, lub pomieszanie, w kt[rym
Woina zast'piono Moniwidem ]“siedmiu”\. Montiwid by=by synem jednego
ze stryj[w, lub innym krewnym.
Z uwagi, /e r[d Moniwida zajmowa= b. wysok' pozycj" w po{niejszych la-
tach, patrz Kolejno>:, raczej samo opuszczenie Woina jest prawdopodob-
ne. Rzecz powinna sta: si" przedmiotem g="bszego studium.
Woin mia= kilku syn[w, po nich nazwiska Gedrojt[w, Swirskich i
Naruszewicz. Gedrojciowie dali pocz'tek nazwiskom& Mickiewicz
¯ Mitko, Siesicki ¯ od miejsc., ?danowicz ¯ ?dan, Bortkowicz,
Koz=owicz i Paszkiewicz ¯ Paszko.
Numery& 314, 320, 410, 438, 466.
WOJSZE+K
s. Mendouga †1263, zabity 1269 we W=odzim. Wo=., przez Lwa, s.
Dani=y. Oddany 1252 Rusinom w gwarancj" pokoju. W[wczas te/
ochrzczony ]w doros=ym wieku\, w Nowogr[dku Lit. ...i krstisœ
tou v Novegorod;c≠ i naha byti v= xristπanstv≠. Zabrany
do Halicza n(rz. Dniestr& i po sem; ide Voiwelk=. do Galiha.
k Danilovi knœz[ i Vasilkovi. xotœ prπœti mniweskyj
hin=. Tu ochrzci= Jurija Lwowicza& togda 'e voiwelk= krsti
[rπœ Lvoviha. Przeniesiony potem do Po=oniny, “do Grigorija”&
to'e potom ide v Poloninou. k= Grigor;evi v monastyri.
i postri'esœ v hern;ci. ]dzi> wie> Monasterzec, 6 km N od
Leska, 42 km SW od Przemy>la, N od szczytu Po=onina\.
W dalszej cz">ci wo=. latopisu, po 7 latach od 1262, wersja& Wvarno
'e ne mo'e oumoliti ego }Wojsze=ka|. i tako naha knœ'iti
v Litv≠ a Voiwelk= ide do ougrovska. v manastyr st˛go
danilπa. }Ugrowsk, za=o/. 1255, dzi> Uhrusk n(rz. Bug, 21 km NE
od Che=ma Lub., 2 km poni/ej uj>cia Uherki|.
Po trzech latach w roli zak=adnika, w 1255 zbieg= pod pretekstem
udania si" do >w. G[ry }Athos, w Grecji|& øtol≠ 'e poide v=
St˛ou[ Gorou. W 1256 poszukiwany przez Rusin[w z Tatarami w
Wo=kowysku, kt[rzy szukali „wroga swego Wysze=ka i tewtiwi=a”, lecz
nie mogli ich nigdzie zasta:& ...lovœ nœti voroga svoego Vywelka.
i tevtivila i ne oudosi e[ v gorod≠. iskawe ¥[ po staœm.
Zabi= Trenat" †1263 nas=anymi pacho=kami, w wyniku doszed= do
w=adzy 1264& Voiwelk= 'e naha knœ'iti. v= svoei zemli
Litov;skoi. i poha vorogy svoa izbivati. Niszczy= wrog[w
i zab[jc[w ojca, Dowmont zbieg= do Pskowa w 1265 ]Psk. ltps\.
Nie bez obiekcji stawi= si" w kwietniow' niedziel", na Wielkanoc,
do W=odzimierza Wo=., na chrzciny u Niemca Markolta ]zapewne
Niemiec [w niegdy> dobrze go traktowa=, mo/e by= z nim zaprzyja{niony\,
mimo obiekcji – przyjecha= na Wasilkowe por"czenie i tu go Lew
zabi=, po uczcie z alkoholem. I tu go te/ pochowali& prisla Lev=
k Vasilkovi tako reh. xot≠l= byx= snœtisœ s tobo[. aby
touto i voiwelk; byl= vasilko 'e posla. po Voiwelka.
strstnoe ne∂li. tako reh. prislal= k= mn≠ Lev= a byxmo
sœ snœli. a ne boisœ nihego 'e. Voiwelk= 'e boœsœ Lva. i
ne xotœwe exati. no poexa na vasilkovou roukou. i prπexa
st˛oe ne∂li. ou volo∂imer;. i sta v manastyri. st˛go Mixa-
ila. Velikogo. Markolt= 'e n≠mhin. zva k sob≠. knœzi na
\b≠d=. Vasilka. l;va Voiwelka. i nahawa \b≠dati. i piti
i veselitis. Vasilko 'e napivsœ poexa domov; spa†. a Vo-
iwelk= po≠xa do manastyrœ. ide'e stoawe. i po sem prπexa
lev= k nemou v manastyr;. i poha molviti Voiwelkovi.
koume. napπemsœ po hawi vina. i pohawa piti. d;≥vol= 'e
ne xotœwe iskoni dobra. h(e)l(o)v(ehes)komou rodou. vlo'i
v= srdce Lvovi i oubi Voiwelka. zavist;[. i'e bœwe. dal=
zeml[ Litovskou[. wvarnovi. i tako bys kon≠c; oubit;≥
ego sprœtavwe t≠lo ego. i polo'iwa. v= crk˛vi st˛go Mixaila
velikogo. wo=. ltps, w Ipat. ltpsi pod 1268, w rzecz. 1269.
Ucieczka Wojsze=ka z niewoli w 1255 by=a dla Rusin[w ujm', dlatego ukryli j'
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
w opisie roku 1255, odnotowuj'c jedynie fakt szukania „wroga swego” w 1256.
Pisiec, pisz'cy ca=y latopis 1288, w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, zorientowa= si"
po czasie, gdy nie da=o si" ju/ ukry: ucieczki, bo Wojsze=k u w=adzy w Litwie&
Wojsze=k sam chcia= zosta: mnichem, do >w. G[ry nie dojecha= bo zamieszki
po drodze by=y, nie wspomnieli /e do Grigorija jednak nie wr[ci=...,
i natychmiast pobo/ny Wojsze=k wrogiem si" sta=, ju/ w 1256, ˚Zaj'czk.
Patryjarßaja ili nikonowskaja 1553 ka/e Wojsze=kowi pobiera: nauki na
G[rze Synaj. Wojse=k mia= pobiera: je na Íwi"tej G[rze ]Atos, w Grecji\,
ale jak Íwi"ta G[ra, to >wi"ta – a/ na Synaj Wojse=ka wyprowadzono na
kartach latopisu, na naj>wi"tsz'. Wojse=k i do g[ry Atos nie dotar= ]by=a to
wym[wka\. Patryjarßa ltps ka/e te/ Wojse=kowi umrze: z wielkiej staro>ci,
i zak=ada: cerkwie i monastery – Litwa do 1387 pozosta=a poga<ska....
Numery& 82, 84, 92, 94, 96, 340, 700, 708, 716, 750÷782, 854,
858, 954, 968, 978, 994, 998, 1054, 1134, 1206, 1544.
WOJTY+A, r[d
w pruskich dokumentach pisze si" Waydelo. 0165-01-232, N. 470
W niekt[rych dokumentach widnieje Waytil. I tak, niejaki Waytil Litwin
otrzymuje od mistrza Winryka }von Kniprode| dwa =any ]Huba\ ziemi
ko=o Ragnety, z obowi'zkiem zwr[cenia ich z powrotem, i powr[cenia
do dawnych posiad=o>ci w Litwie, skoro by kraj rzeczony zosta= podbity.
Wspomina o tym Voigt, tom V, str. 354, nota. 0165-01-232
Szwagier Jagie==y – w. ks. litewskiego, o/eniony z Mari' – siostr' Jagie==y.
Wojty=a by= >wiadkiem tajnego uk=adu Jagie==y z Krzy/akami 1380, Voy-
dilo wymieniony w Origo regis....
Karol Wojty=a w podkrakowskich stronach, papie/em Janem Paw=em ™,
1978÷2005.
Jagie==o wyda= sw' siostr" – Mari", za bojara o imieniu Wojty==o lub Wojty==a.
Pisarze okre>lili go jako przebieg=ego ch=opa wyniesionego do stanu poprzez
przywi'zanie Jagie==y; nazwisko zdradza, /e nie m[g= ch=opem by:&
ªZnajdowa= si" na dworze Jagie==y niejaki Woydy==o, cz=owiek pod=ego
rodu, lecz chytry i pochlebca, kt[rego Olgerd, upatrzywszy w nim zdolne do
pos=ug dworskich przymioty, przeni[s= z piekarni na urz'd komornego, a
potem podczaszym swoim uczyni=. Kredyt i wzi"to>: u pana, namno/y=a z
potrzeby klient[w i przyjaci[= Wojdylle. Bi=a czo=em pochlebcza zgraja fortunie
ch=opa, kt[ry niebawem otrzyma= od Olgerda dzier/aw" Lidzk'. Zaledwie dwa
lata od zgonu ojca min"=o, wywy/szy= go do wysokiej godno>ci bojarzyna,
obsypa= dobrami, mi"dzy kt[remi da= mu w=o>ci Dubrowno, p[{niej r. 1387
katedrze wile<skiej darowane, a na okras" lichoty rodowitej, odda= mu w
ma=/e<stwo, nie poradziwszy si" Kiejstuta, siostr" swoj' rodzon' Marj',
kt[ra p[{niej wysz=a za ksi"cia Dawida.º 0165-01-230, N 468
Wojty==a nam[wi= Jagie==" do zawarcia tajnego traktatu z Krzy/akami, wy-
mierzonego przeciw Kiejstutowi. Traktat taki zawar=y strony w 1380 roku, z
Zakonem w Prusach i Liwonii ]dwa odr"bne dokumenty pisane w r[/nym czasie
i miejscach& Dowdziszki, latem 1380, i Ryga, zim' 1380, ˚Jagie==o\.
Wojty=" powiesi= Kiejstut w Dubrownie, 1382, podczas wyprawy do Nowo-
grodu Siewierskiego – pochwyci= go w[wczas we swej w=o>ci. Ale ja tak
bardzo nie jestem tego pewien, bo r[d Wojty=[w istnieje obok Krakowa.
W lutym 1385, tj. w ko<cu roku 1385, starego kalendarza, Jagie==o wyruszy=
do Krakowa by po>lubi: kr[low' Jadwig".
Towarzyszyli mu ksi'/" Wito=d i Iwan Augment, oraz wielu innych. Kto w>r[d
«innych» by= – nie wiadomo. A /e r[d Wojty=[w przetrwa= tam po rok 1920,
nale/y przypuszcza:, /e bojar Wojty=a te/ by= w poselstwie, i po ceremonii
m[g= zosta: w tych stronach, na kr[tko, lub na sta=e. Dlatego logicznym
jest, /e powiat Dubrowno – jego posiad=o>: przekaza= Jagie==o ko>cio=owi
w Wilnie, 17 lutego 1387 – w rok po >lubie z Jadwig'. 0156-01-265, N. 538
Z jednej strony, z drugiej – pisarze mieli sk=onno>ci do u>miercania ludzi
na kartach dziej[w, o kt[rych mieli negatywn' opini", w rodzaju postawy
ch=opa Wojty=y, daj'c tym niejako lekcj" post"powania dla czytelnika i
potomnych – kara go spotka=a.
Wi"c gdy Kiejstut powiesi= Wojty=" w Dubrownie, 1382, a r[d Wojty=[w ist-
nieje ko=o Krakowa, i jest na to dobre uzasadnienie – w'tpliwa jest opowie>:
o jego powieszeniu w 1382 roku. Raczej wyemigrowa= w[wczas z Litwy.
Numery& 854, 984.
WOLFF, J[zef
rok ur. nieznany, zm. 1900 w Heidelbergu n(rz. Neckar ]20 km SE
od Mannheim n(rz. Ren\. Historyk, genealog.
Nic o nim prawie nie wiadomo ]...\, poza tre>ci' jego publikacji.
Pisa= o litewsko-ruskich kniaziach od ko<ca XIV wieku, bez znajomo>ci tre>ci
latopis[w..., bo nie zna= zapis[w gra/dank'. Zupe=nie niekompetentny.
Lecz jeden z najbardziej respektowanych w swej dziedzinie..... Wydawa=
os'dy na widzi-mi-si". Przek=amywa= wag" wydarze<, zataja= {r[d=a
i przes=anki przecz'ce jego pogl'dom – {r[d=a, kt[re dobrze zna=.
Pope=nia= proste, logiczne b="dy, zagmatwany czasem styl ]Niemiec z
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
pochodzenia$\. W ko<cu wyjecha= i zmar=, w Niemczech....
Niemal doskona=a, techniczna strona wydania jego publikacji oraz jej dro-
biazgowo>: skusi=y wielu ]Polak[w\ do wydania pochlebnych opinii – os[b
kt[re nic nie wiedzia=y, b'd{ nie czyta=y jego dzie=. Opinie wydawane na
podstawie szaty graficznej, nie tre>ci....
Inne, r[wnie pochlebne opinie wydali Polacy o Aleksandrze Br¥cknerze
]˚Br¥ckner\, na podstawie b o g a t e g o j " z y k a....
Z pozytyw[w – W. podawa= d o k = a d n ' pisowni" orygina=[w
kursyw' ]rzecz u polskich naukowc[w niezmiernie rzadka; Polacy nie
przywi'zuj' znaczenia\, zacz'= zwraca: uwag" na kolejno>: os[b
przy zbiorowym podpisywaniu dokument[w, nazwa= – do>: celnie –
Kronik' Litewsk' spisoki z kt[rych korzysta= – dzia=alno>: pisarsk',
g=[wnie XVI wieku. Pr[bki jego {r[de=, jak stare one by=y.
Gedrojc. „Wed=ug legendy podanej przez kronik" Litewsk', uzupe=nionej
przez Stryjkowskiego i Koja=owicza, Gedrojcowie maj' pochodzi: od mitycz-
nego Dowszprunga, kt[ry z Palemonem przybywszy w X-tym wieku na Litw",
sta= si" protoplast' dynastyi z czasem panuj'cej. Potomek jego, /yj'cy w
XIII wieku ksi'/" Litewski Romont ]Romund, Rowmund\, mia= pozostawi:
pi"ciu syn[w& 1. Narimonta ksi"cia Litewskiego..., itd.”
„Ca=y ten wyw[d, cho: z drugiej po=owy XVI wieku, Gedrojcowie u/ywali
niekiedy przydomku “Dowmont,” niby na pami'tk" swego przodka, niewiele
przedstawia wiarygodnego; za to bardzo prawdopodobnym jest fakt, /e knia-
ziowie Gedrojcowie pochodz' od udzielnych ksi'/'t Litewskich, a mianowicie
od dynastyj, kt[re poprzedzi=y Gediminowsk'.” 1265-00-65
Gedrojciowie poprzedzili Gedimina... ]˚Gedrojt\.
M i t y c z n y Dowszprung... ]˚Dowszprung\.
Dowmont n i e w i e l e wiarygodny... ]˚Dowmund, Gerden\
¸r[d=a Wolffa& Kronika Litewska 1485÷1550, Stryjkowski 1582,
Koja=owicz ok. 1650.
Holsza<ski. „Kniaziowie Holsza<scy nale/' bezw'tpienia do ma=ej licz-
by kniazi[w czysto Litewskiego pochodzenia, potomk[w dawniejszych
udzielnych kniazi[w ]kunigas[w\ w tych stronach. Kronika Litewska ka/e
im pochodzi: od Holszana, jednego z syn[w Romonta ksi"cia Litewskiego.
Holszan otrzyma= w udziale ziemi" za Wili' i za=o/y= Holszany.
¸r[d=o Wolffa& Kronika Litewska, powsta=a po 1480, egzemplarz z
lat 1480÷1550, prawdop. spisok.
Dorsprunga r[d ]w Pseudo-kniaziach#\. „Dzi"ki wiadomo>ciom podanym
przez kronik" Litewsk', uzupe=nionym przez Stryjkowskiego, a ugrupo-
wanym przez Koja=owicza, mamy szczeg[=ow' fantastyczn' genealogi"
rodu Dorsprunga, kt[ry z Palemonem przybywszy w X-tym wieku z W=och
na Litw", sta= si" protoplast' dynastyi z czasem panuj'cej. Potomek Dor-
sprunga Romund ksi'/" Litewski w XIII-m wieku, pozostawi= pi"ciu syn[w&
Narimunda, Dowmonta ¡, Holsz", Trojdena i Gedrusa, z kt[rych Trojden
by= ostatnim ksi"ciem Litewskim tej dynastyi, potomstwo jego wygas=o na
dzieciach, Holsza by= protoplast' ksi'/'t Holsza<skich, za> Narimund,
Dowmont i Gedrus uchodz' za protoplast[w mn[stwa rodzin Litewskich,
maj'cych pretensy" do kniaziostwa.” 1235-00-655
¸r[d=a Wolffa – po 1480 r., w tym wypadku – Kronika Litewska....
W Pseudo-kniaziach J. Wolffa znalaz=y si" rody& Fedorowicz[w, Gasztold[w,
Giedymin, Gimbut, Ginwi=, Pi=sudski i wiele innych, po wszystkich cechach
– rycerskiego stanu, na podst. brzmienia nazw, genealogii, jak i kronik.
J[zef Wolff by= autorem nast"puj'cych prac&
• O kniaziach Kobry<skich ]Krak[w 1883\,
• Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego
1386–1795 ]Krak[w 1885\,
• R[d Gedymina, dodatki i poprawki do dzie= hr. K. Stadnickiego&
Synowie Gedymina, Olgerd i Kiejstut i Bracia W=adys=awa
Jagie==y ]Krak[w 1886\,
• Senatorowie i kniaziowie litewscy,
• Kniaziowie litewsko-ruscy od ko<ca XIV wieku ]W-wa 1895\,
• ?yd ministrem kr[la Zygmunta.
K. Estreicher – Bibliografia Polska 1881–1900, Krak[w 1916, 37 tom[w –
J[zef Wolff zupe=nie opuszczony.
Ilustrowana Encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa, Kra-
kowskie Przedmie>cie nr 15, Gmach Hotelu Europejskiego, 1927, podaje
w tomie 5, na str. 1013& Historyk polski, †1900, prace&
• Senatorowie i dygnitarze wielkiego ksi"stwa lit. w 1386–1795 ]1885\,
• R[d Gedymina ]1886\,
• Kniaziowie litewsko-ruscy od ko<ca XIV w. ]1895\.
Wielka Ilustrowana Encyklop. Powszechna, Wydawnictwa Gutenberga,
Krak[w 1932, tom XVIII, str. 190&
historyk pol., um. 1900, cz=onek Akademji Umij. w Krakowie. Napisa=&
• Senatorowie i dygnitarze w. ks. litewskiego w l.1386–1795 ]1885\,
• R[d Gedymina ]1886\,
• Kniaziowie litewsko-ruscy od ko<ca XIV w. ]1895\,
• ?yd ministrem kr[la Zygmunta i in.
Encyklopedie Powszechne PWN, w wydaniach po 1980 ]1982, 1991\
zupe=nie opu>ci=y J[zefa Wolffa.
Numery& 322, 360, 420, 438, 460, 466, 468, 480, 540÷562, 566,
612, 882, 916, 922, 1120, 1122, 1130, 1132, 1152, 1230, 1234.
WORSKLA 1399. 08.12 „A imena ubitych knjazei Litowskich&
knjaz welikij Andrej Olgerdowicz Po=otckij,
knjaz welikij Dmitrej Olgerdowicz Brjanskij,
knjaz Michaj=o Ewnutewicz wnuk Gedimanow,
knjaz Iwan Dmitrejewicz Kindyr,
knjaz Andrij Dmitrejewicz Pasynok,
knjaz Iwan Ew=aszkowicz,
knjaz Iwan Borisowicz Kiewskij,
knjaz Gleb Swiatos=awowicz Smolenskij,
knjaz Lew Korjadowicz,
knjaz Michai=o Wasilewicz,
knjaz Semen Wasilewicz – brat Michai=a,
knjaz Michai=o Podberezskij,
knjaz Aleksandr – brat Michai=a,
knjaz Dmitrei Dani=owicz Wo=ynskij,
knjaz Fedor Patrekiewicz Rylskij,
knjaz Andri Druckij,
knjaz Wspytka Krakowskij,
knjaz Mont Tuluntowicz,
knjaz Iwan Juriewicz Bielskij,
knjaz Dmitrei Koriadowicz,
knjaz Iamont Smolenskij namiestnik,
wsich kniazej imienitych s=awnych 70 i 4 }czyt. wielu|. A inych woewod i
boiar welikich i christian i Litwy i Rusi, Liachow i Niemcew....”
Bitwa mia=a miejsce miesjaca Awgusta w 12 den.
0001-11-174 ]Patryjarszaja ili nikonowskaja ltps\
Uzupe=nienie do numeru 344, 1000, 1050, 1052.
WYROZUMSKI, Jerzy
ur. 1930.
Prof. Uniwersytetu Jagiello<skiego. Doktorat uzyska= w 1963 r.,
a w 1981 r. zosta= profesorem nadzwyczajnym.
Historia Polski do roku 1505, PWN, Warszawa 1982.
Wyg=adza= “zatarg” 1380–1382 Wito=da z Jagie=='; prosto – k=a-
ma= ]na potrzeby UJ i Polski\. ˚Fa=sz cech' ˚S=awian, nr 1680.
Numer 986.
ZAJÅCZKOWSKI, Stanis=aw Franciszek
ur. 1890. 01. 29 we Lwowie,
zm. 1965 w +odzi.
Historyk polski, prof. uniw. w Wilnie. Od 1945 w +odzi.
Badacz stosunk[w polsko-litewsko-krzy/ackich, geografii hist.,
archiwistyki; „Podb[j Prus i ich kolonizacja przez Krzy/ak[w”.
Ra/'ce, wr"cz irytuj'ce b="dy – Polak, S=awianin w pe=ni.
Bezmy>lny, dos=ownie przytacza= tre>ci kronik, kryj'cych widocz-
ne pora/ki ]Wojsze=k dobrowolnie do klasztoru\.
„Ru> Czarn' otrzyma= najstarszy syn jego Wojse=k, kt[ry osiad=-
wszy tam, przyj'= chrzest w obrz'dku wschodnim i przej'= si"
obyczajami ruskiemi.” 1265-00-19, ˚Wojsze=k.
Tacy Polacy s', nie my>l', lecz klerem – fa=szywym i zach=annym
jak Krzy/acy – kierowani, i interesami Polski ]RP, PRL\. Aleksander
˚Brückner, 1927, dobrze zna= s=abostki Polak[w ]˚Brückner i
S=awianie, nr 1680\. ˚Puzyna ]inny S=awianin klasy Zaj'czk.\.
„Sam Wojse=k zrzek=wszy si" dobrowolnie panowania na Czarnej
Rusi, przywdzia= szaty mnisze i ruszy= na >wi"t' g[r" Atos, na
p[=wyspie ba=ka<skim aby tam wst'pi: do klasztoru.” 1265-00-20
„Oko=o 1240 r. Mendog sta= si" jedynym w=adc' ca=ej Litwy w=a>-
ciwej i ?mudzi czyli, jak to p[{niej m[wiono, wielkim ksi"ciem
litewskim.” 1265-00-18
Jest to zachcianka Zaj'czk., oparta na intuicji, przy jednoczesnej niewiedzy
o zawarto>ci latopis[w. Do 1245 by= jednym z kilku wyr[/niaj'cych si" ]star-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ¡
szym, opr[cz Wikinda, Dowszprunga, Zywibunda i Ardwida\, w 1249 walczy= 1432.09.01 obrany wielkim kniaziem litewskim, obj'= do/ywotnio tron.
na ?mudzi i wkr[tce potem osiad= w Nowogr[dku, sk'd pobi= Tatar[w pod 1432.10.15 moc' uk=adu w Grodnie, odnowi= uni" polsko-litewsk'.
Mogiln' a jego syn – Wojse=k – najecha= na Turisk, i gdzie przyj'= chrzest 1432.12.08, w poniedzia=ek, zaatakowa= Íwidrygie==" pod Oszmian',
1252. Mendog nigdy nie by= jedynym w=adc' ?mudzi, chocia/ podarowa= zmuszaj'c go do ucieczki.
cz">: tej ziemi Krzy/akom. Tak te/ Jan – kr[l czeski – podarowa= im 1435.09.01 odni[s= zwyci"stwo w wojnie z Íwidrygie==' nad rz. Swenta.
Pomorze 1329, papie/ nada= Ameryk" P=d. hiszpa<skim konkwistadorom Autokratyczne i okrutne rz'dy wywo=a=y niezadowolenie lit. mo/now=adc[w,
]zdobywcom, hiszp. conquistar ¯ =ac. conquirere – po(szuk-a:(iwa:; zbiera:, zawi'zanie spisku i zab[jstwo ksi"cia, wg polskiej WEP 1962–1967.
kolekcjonowa:, zagarnia:\. By podarowa: ?mud{ Krzy/akom, Mendog wcale Kapitalna uwaga& c[rka ksi"cia Andrzeja Ody<cewicza, nieznana z imienia,
nie musia= by: jej w=adc'. Wnioski wyci'gni"te po>rednio s' cz"sto b="dne. by=a /on' Zygmunta, i ma to olbrzymi wp=yw na na>wietlenie litewskich
niem. treu } troj | ˘ wo=. Trenata, pol. Trojnat, jak wi"kszo>: pisarzy- dziej[w ]wydarzenia zwi'zane z Wito=dem i Zygmuntem\, bo w rodzie Ody<-
historyk[w polskich ]w=a>ciwie\, ale z Ipat. latopisu zaczerpn'=& cewicz[w z Drucka kompilowany by= latopis 1519 ]a mo/e i uprzednio te/
„W 1263 r. Mendog wys=a= swoje wojska za Dniepr przeciw Roma- jaki przepisywany lub pisany, skoro mia= a/ kilka z kt[rych przepisywa=\.
nowi ks. Brja<ska. Wyprawa zako<czy=a si" kl"sk' wojsk litewskich, Numer& 438, 998, 1000, 1050, 1052, 1056.
z kt[rej skorzystali Trojnat i Dowmont i zamordowali Mendoga wraz ZYGMUNT ¡ Stary;
z dwoma jego m=odszymi synami Ruklem i Repekiem. Morderstwo ur. 1467.01.01, zm. 1548.04.01
zosta=o dokonane w Algonie w Inflantach, gdzie jeszcze w XVII w. Syn Kazimierza Jagiello<czyka i El/biety Rakuszanki.
mia=a istnie: tablica marmurowa z nagrobka Mendoga.” 1265-00-23 Z dynastii Jagiellon[w, kr[l Polski i w. ks. litewski 1506÷1548.
Jak podaje Ipat. ltps, Trenata z Dowmontem zawr[cili z drogi na Romana z ?ony& Barbara Zapolska z W"gier, Bona Sforza 1494÷1557.
Bria<ska – wydarzenie mia=o miejsce przed bitw', nie po bitwie i kl"sce, jak Numery& 916, 920, 1051.
chce Zaj'czkowski. Synowie Mindowga& Rukla i Repskej ]Repek wg Ipat.\
„Trojnat zgin'= zamordowany przez dawnych dworzan Mendoga. ZYGMUNT ™ August
W[wczas na Litwie pojawi= si" najstarszy syn Mendoga Wojse=k, ur. 1520.07.01 w Krakowie, zm. 1572.07.07 w Knyszynie.
kt[ry, powr[ciwszy z g[ry Atos, przebywa= za /ycia ojca w klasz- Syn Zygmunta ¡ Starego i Bony Sforzy.
Z dynastii Jagiellon[w, w. ks. lit. 1522, kr[l Polski od 1529, koronowany
torze, za=o/onym przez siebie nad Niemnem na pograniczu Rusi
1530, obj'= rz'dy 1548. ?ony& El/bieta Habsburska, Barbara Radziwi==[wna
Czarnej i Litwy w=a>ciwej.” 1265-00-25 1520÷1551, Katarzyna Habsburska.
Zaj'czkowski zapewne nie wiedzia= gdzie Wojsze=k przebywa=, albo gdzie Po nim Zlin, gr[d Jatwy, przyj'= nazw"& August[w.
– rzekomo – za=o/y= [w klasztor.... Wojse=k rezydowa= w Wo=kowisku, po
Numer& 918, 920, 1051.
ucieczce od Dani=y 1255, klasztoru tam nie za=o/y= ]˚nr 1054, tak/e has=o
Wojsze=k\. Jedno z wielu >wiadectw co Polacy wiedz' o litewsko-ruskich ZYWIBUND, ?ywinboud
dziejach Íredniowiecza ]˚Wolff, ˚znajomo>:, nr 1680\. Lit. w=adca ¡ po=. XIII w. Widnieje w akcie Pokoju Litwy z Rusi'
„Ernest von Rasburg ruszy= z wielk' si=' na stolic" Trojdena Kier- 1246 ]w Ipat. ltpsi pod rokiem 1215, ˚nr 402\.
n[w. ” 1265-00-27 Trojden przebywa= w Rajgrodzie, jak podaje Kronika Uczyniono go p[{niej synem Dowszprunga, przyby=ego na Litw"
Lit., st'd te/ Trojden zgin'= k(Drohiczyna n(Bugiem, dok=adnie na linii Lublin w okresie pochrystusowym. Koja=owicz uczyni= go wnukiem Dow-
–Rajgr[d ]˚Trojden\. Kolejny przyk=ad polskiej wiedzy....
szprunga, by zwi"kszy: prawdop. wypadku. W spisokach dodano te/
Bezkarna dowolno>: kompilator[w-przepisywaczy, pisz'cych co im tylko
>lina na j"zyk przyniesie, zmy>laj'cych i fa=szuj'cych, ˚Narbutt. Dowszprungowi imi" – Julian. Julian Dorsprungus mia= przyby: na
Numery& 360, 474, 978, 1114, 1220, 1402. Litw" za czas[w najazdu W"gr[w 924. Nast"pcy Koja=owicza – T.
Narbutt 1847, a za nim J.I. Kraszewski 1847 ponumeruj' Zywibun-
ZAPOLYA, Barbara ]z W"gier\ d[w, zw'c Zywibunda ¡ ojcem Zywibunda ™.
ur. 1495 w Trenczynie, zm. 1515.10.02 w Krakowie. Numery& 402, 840–886, 952, 954, 962, 1142, 1502, 1518.
Kr[lowa Polski, pierwsza /ona Zygmunta ¡ Starego ]od 1512\, c. Stefana
– wojewody siedmiogrodzkiego i Jadwigi z ksi'/'t cieszy<skich.
Numer 920.
ZAS+AWSCY ]kniaziowie\ z Brestowicy
R[d po Jawnucie, ksi"ciu Zas=awla. W=a>ciciele jednego ze spisok[w,
z kt[rego korzysta= M. Stryjkowski 1582.
Numer& 960.
ZIEMOWIT Mazowiecki, zniekszta=cony ˚Siemowit&
ur. ok. 1215, zamordowany przez Litwin[w †1262.06.23.
tou 'e s=movita knœzœ oubiwa. i s(y)na ego Kondrata ≥wa i
polona mnogo poimawa. i tako v=zvratiwas v= svoasi.
wo=. ltps; Ipat. pod 6770r ]1262, tak te/ i w rzeczywisto>ci\.
Ojciej Siemowita – Konrad maz., ur. 1187(88, zabity 1247.08.31,
sprowadzi= zakon rycerski ]zorganizowany 1209\ do nawracania i podboju
Prus[w, nadaj'c mu w lenno ziemi" che=mi<sk' 1226 ]formalne nadanie na-
st'pi=o dopiero w 1228\. W 1228 nada= im ziemi" dobrzy<sk' ]¯ Dobrz<\, st'd
ich nazwa – Bracia Dobrzy<scy ]Chrystian †1246 %15 zakonnik[w-rycerzy\.
W 1230 przybyli Krzy/acy w wi"kszej liczbie, tak/e koloni>ci niemieccy, do
Dobrzynia i okolic. W 1233 lokuj' Che=mno i Toru< – miasta na niemieckim
prawie. Itd. ]˚Krzy/acy, nr 1680\.
Ziemowit ma zwi'zek z pol. ziemi' ]Ziemo`\, gdy siemo` ¯ gr. semeion.
Siemowit by= synem Perejs=awy, c. Dani=y wo=., ojciec jego – Konrad Maz. –
synem Heleny, c. Rostis=awa, /on' Agafja, c. Swiatos=awa, a ca=e Mazowsze
– silne zwi'zki z Rusi', bo stamt'd plemi" to si" wywodzi, p[=-Ru>.
Numery& 88, 512, 1054, 1152.
ZYGMUNT
ur. ok. 1355; zabity 1440.03.20 w Trokach.
Syn Keystutta i Biruty, m=odszy brat Wito=da 1354֠1430.
Przez wiele lat zak=adnik i wi"zie< u Krzy/ak[w.

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.

 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ™
✰ 1640 PLEMIONA
Zamieszczam jako odr"bn' informacj", z nast"puj'cych przyczyn&
1. Nie s' to nazwy osobowe w >cis=ym tego s=owa znaczeniu, bo dotycz'
ca=ych grup, nie indywidualnych os[b ]nie s' to imiona i nazwiska, lecz z
pogranicza nazw osobowych i geograficznych\,
2. Nie jestem specjalist' od historii pierwszego milenium.
Ju/ w latach m=odo>ci mia=em zastrze/enia do dziej[w pierwszego tysi'c-
lecia, bo pi>miennictwa praktycznie nie by=o, a w podr"cznikach historii roi
si" od migracji plemion i szczep[w.... Sk'd tyle o nich wiemy$ Pod>wiado-
mo>: nasun"=a mi my>l, /e wiele z tych informacji jest czyst' spekulacj',
zaledwie po cz">ci oparta na wykopaliskach, cz">ciowo na przes=ankach
po>rednich ]wnioski z przes=anek po>rednich s' cz"sto b="dne\, fragmen-
tarycznych zapisach, reszta jest zmy>lon' tre>ci'. Jest to po trosze domek
z kart – informacje opieraj' si" nawzajem, a podstawy s' wyj'tkowo kruche.
Ca=y obraz jest niemi=osiernie zagmatwany, do takiego stopnia, by zagubi:
najbardziej dociekliwego czytelnika....
Zbyt wiele plemion znikn"=o bez >ladu, by nie za=o/y:, /e niekt[re z nich
znane by=y nast"pnie w innych miejscach, pod innymi nazwami. By=y to wieki
koczowniczego trybu /ycia. W ten spos[b znamy Hun[w i Tatar[w; Scyt[w,
S=awian, i Gepid[w; Cymbr[w, Herul[w i Ostrogot[w ]patrz ich definicje\.
3. Przytaczam te informacje, zdaj'c sobie spraw", /e obarczone s' znacz-
nym b="dem, jedynie dla wyrobienia pogl'du o nazwach u/ytych w tre>ci
pracy. Jest to zaledwie t=o do t=a w m o i m wypadku, dlatego mog" sobie
na nie – na b="dy w dalekim tle – pozwoli:.
Tym samym wyodr"bni=em je, by nie za>mieca: innej tre>ci potencjalnymi
pomy=kami ]zebra=em informacje podejrzanej warto>ci do jednego dzia=u,
o bli/ej – dla mnie – nieokre>lonej wiarygodno>ci\.
Z tego te/ powodu, ograniczy=em si" do czerpania informacji z kilku {r[-
de=, g=[wnie z encyklopedii i s=ownik[w ]inaczej dzia= ur[s=by do osobnego
studium, analizy, por[wnania, itp., czyli nie ko<cz'cy si" proces, po to tylko,
by i dalekie t=o by=o poprawne\. A wynik ko<cowy tych/e ]nieko<cz'cych
si"\ analiz m[g=by by: niewiele r[/ny od informacji tu podanych – tak samo
pewny....
4. Zalecam ostro/no>: z powodu wy/ej opisanego.
Wynikiem moich docieka< s' jedynie uwagi o Cymbrach ]w tym /e cimbr od
timber T↔C\, oraz has=a& Polska Ziemia, S=awianie i Waregi.
AMAZONKI
plemi" wojowniczych kobiet wywodz'cych sw[j r[d od Aresa i Harmonii.
Zamieszkiwa=y okolice nad rz. Thermodont w Kappadocji, Scytii, Leukosyrii
i in. Za=o/. szereg miast jak eolskie Kyme, Mitylena, Smyrna, Efez, gdzie
zbudowa=y >wi'tynie Artemidy. Kr[lowa ich Petesileja by=a sojuszniczk'
Priama i zosta=a zabita przez Achillesa.
Nienawidzi=y m"/czyzn, utrzymywa=y stosunki z s'siednimi Gorgorejczy-
kami tylko dla zachowania swego plemienia.
Etymologi" nazwy A. wyprowadzono od wyrazu mazos – pier>; mia=y
obcina: piersi dla =atwiejszego pos=ugiwania si" broni'. Wiarygodno>: tej
informacji jest klasy innych mit[w greckich. Obcina=y sobie piersi – praw-
dop. wymys= m"/czyzn, kt[rzy piersi sobie nigdy nie obcinali....
ATTILA ˚ Attila, w cz">ci nazw osobowych.
AWARY, s=ow. Obry, Ovary-Owary, OA, niem. H¥ne ]olbrzym\
koczownicze plemi" tureckiego pochodzenia, pierwotnie zamieszka=e na
wsch. od rz. Tobo= ]za Uralem, lewy dop=yw rz. Irtysz\. Migrowali do rz. Don,
Morza Kaspijskiego i rz. Wo=ga. Odnotowano ich 555, gdy cz">: dotar=a do
Dunaju i osiad=a w Dacji. S=u/yli w armi Justyniana, pomogli Lombardom
w zburzeniu kr[lestwa Gepid[w ]˚Gepid≤\. W VI w., za chana Bad/ana,
podbili Pannoni"; nast"pnie Dalmacj", naje/d/ali Thuryngi" i Itali". Podbili
S=owian znad Dunaju jak i Bu=gar[w znad Morza Czarnego. Ale w ko<cu
ograniczono ich do Pannonii, gdzie zostali opanowani przez Charlemagne
i niemal wykorzenieni przez S=owian z Morawii. Po 827 znikn"li z historii.
Szcz'tki ich fortyfikowanego osadnictwa znane s' jako pier>cienie Awar[w.
Jak w przypadku innych plemion pierwszego milenium, Awarowie nie znikn"li,
lecz urwa=y si" wiadomo>ci o nich; ˚ Gepid≤, Herule, Huny, Po=owcy.
Uzupe=nienie do numeru 1000, punkt .1044 ]Wst"pu\.
CHAZARY, Xazary, Kozary-Kozary, ougri b≠li-ugri bieli
zwi'zek turkoj"zycznych, koczuj'cych plemion, /yj'cych w Dagestanie,
dolnym Powo=/u, Przyazowie ]Priazov;e, przy M. Azowskim\, Podonie
]Podon;e, nad rz. Don\, Krymie ]Krym\.
Pierwsze wzmianki w 5 w., znani pod nazw' akacir[w ]akacirov\ /yj'cych
w stepach p=n. Kaukazu.
CHORWACI ¯ mazur. xorvati-chorwati ¯ s=aw. Xrvate
na Podkarpaciu. Pod 6412 rokiem wymienieni s' pomi"dzy Drewlanami,
Radymiczami ]n(rz. So/\, Dulebami ]n(rz. Bug\ i Tiwercami ]n(rz. Dniestr\.
CYMBRY, =ac. Cimbri, ang. Cimbrs
szczep staro/ytnej Europy. Pochodzenie niemal zatarte. Traktowane przez Rzy-
mian jako Germanie, nadaj'c im imi" Chersonesus Cimbrica ]P[=wysep Cim-
bria\, znany obecnie jako Jutland ]w Danii\. Cimbria ¯ timber ]przyp. J.D., TC\
Greccy pisarze dowi'zali ich do scytyjskich Cimeri z Krymu. Wsp[=cze>ni
pisarze przypuszczaj', /e byli Celtami i Brytyjczykami. Rozbili armi" rzymsk'
pod Norej' w 113 p.n.e., zadali Rzymianom szereg kl"sk. Zostali pokonani
przez konsula ]rz'dc"\ Mariusa pod Vercelli, 101 B.C. R[/nice w pochodzeniu
plemienia C. wynikaj' z nieznajomo>ci rozpadu j"zyk[w.
Plemi" Got[w, kt[re przemieszcza=o si" na p[=noc, wzd=u/ brzeg[w Morza
Czarnego, przez stepy Ukrainy i Lubelszczyzn", osiad=o w uj>ciu Odry do
Ba=tyku. Tu rozpad=o si" na j"zyki germa<skie, znane nam dzisiaj. Z Jutlandii
przedostali si" na Wyspy Brytyjskie.
St'd Herodotus dowi'za= Cymbr[w do Krymu, a Rzymianie do Jutlandii;
st'd te/ pomieszano ich z Celtami, na Wyspach Brytyjskich.
Dowi'zanie do scytyjskich Cimeri jest poprawne i wy>mienit' wskaz[wk'
o koligacjach germa<skiego i s=awia<skiego plemienia w tym czasie.
Timber – budynek, drewno; wy/ynny starogerm. zimbar – drewno, pok[j.
Krym staro/. Grecy zwali Chersonesus Taurica ]taurus-byk\ – J.D.
Encyclop. Britannica 1922 jest bardziej szczeg[=owa; pod Norei' ]w dzisiej-
szej Carinthia\ C. pokonali konsula Gnaeusa Papiriusa Carbo, roku 113 B.C.
Numer ]opuszczony w druku, do M. Stryjkowskiego Kroniki 1582\.
CZEREMISY, Heremisy-Czeremisy
po Wo=dze, szer. geogr. p=n. 56–57°, d=. geogr. wsch. 46–50°.
Ugro-fi<skiej grupy j"zyk[w, dzi> Marijskij qzyk.
DREGOWICZANIE, Dregovihi-Dregowiczi
plemi" /yj'ce pomi"dzy rz. Prypet a wzniesieniami zachodniej Dwiny.
Grodami Turow; Kleck i S=uck w 1149.
¯ drqga-draga, drega-drega ]b=oto\. Por. ?mud{ ¯ smuds ]b=ota\.
DREWLANIE, Dreva-Drewa
plemi" /yj'ce pomi"dzy Wo=ynianami a Polanami, na obszarze znanym
p[{niej pod nazw' ?ytomirskiej Ob=asti, NE od Kijowa.
Grodami Iskoroste< ]dzi> Koroste<\, Owrucz i Wozwagl ]dzi> ?itomir\.
W Powie>ci wrem. let wspominani wielokrotnie, bo sama Powie>: pisana
by=a k(Kijowa, 1110–1160. W Powie>ci znani z 4-ch zemst Olgi, 6453 r.
DULEBY, Duleby-Duleby
“Dulebowie osiedli po Bugu, gdzie dzi> s' Wo=ynianie” – racja& Ab•dula ˘
Dule•ba ]liczba poj.\ ˘ Duleby ]l. mn.\; ukr. wie> Dulπbi, Zaturcy, Torczyn ¯
torky; w wo=y<skim latopisie, lat 1205–1292, Po=owcy Dani=y wo=. †1264.
B="dnie& w g[rnym biegu rzeki Bug; ni/ej – Wo=ynianie ]od grodu Wo=y<\, a
jeszcze ni/ej, na =uku rzeki – Bu/anie ]od anglosas. bugan – =uk\. Tureckie,
nie s=awia<skie plemi", w 6–9 wiekach utworzyli zwi'zek z przykarpackimi
S=awianami, w walce z Awarami. Centrum – gr[d Bu/sk, dzi> Busk.
FENICJA ]gr. Fojnike, =ac. Phoenice\ – kraj w zachodniej Azji Mniej-
szej, na p=d. od Syrii, stanowi'cy w'ski pas wybrze/a Morza Ír[dziemne-
go, do Antylibanu, z g=[wnymi miastami Tyr ]Tyre\ i Sydon ]Sidon\.
Ograniczony& na p=d. – Carmel, na p=n. – Latakia ]Laudicea\.
FENICJANIE ]gr. Fojnikes, =ac. Phoenices, Poeni w znaczeniu
Kartagi<czycy\ – staro/ytni mieszka<cy Fenicji, pochodz. prawdop.
semickiego. W po=. £ tysi'clecia p.n.e. osiedlili si" na wybrze/u >r[d-
ziemnomorskim, u st[p Libanu. Nar[d /eglarzy i kupc[w, >mia=ych i
przedsi"biorczych kolonizator[w, podaje M.E.K.A.
The New Modern Encyclop. 1944 uzupe=nia& oko=o 1500 B.C. posiadali kolonie
w obr"bie Morza Aegejskiego i wkr[tce potem osiedlili si" na Malcie, Sardynii
oraz Sycylii i za=o/yli g=[wne miasta Carthage, Hippo, Ityk" ]Ityke,Uttica\ na
afryka<skim brzegu, oraz Gades ]Cadiz\ przy Cie>ninie Gibraltaru.
FRYGIA ]=ac. Phrygia\ – kraina w Azji Mniejszej, pomi"dzy Bityni' a
Mizj'. G=[wne rzeki& Hermos, Meander i Marsyasz. G=[wne miasta&
Kyzikos, Ikonion, Lampsakos, Abydos, Troja, Ankyra, Gordion.
FRYGI, gr. Fryges, =ac. Phryges. Etnicznie F. powi'zani s' z Arme<-
czykami i m[wi' j"zykiem pokrewnym ira<skiemu, wg The New Modern
Encycl. 1944.
GALLIA ]pol. Galia\ – kraj w Europie Zach., obejmuj'cy dzisiejsz'
Francj", Belgi", cz">: Holandii, cz">: Szwajcarii i cz">: Niemiec po lewej
stronie Renu. Rzymianie dzielili Gali" na Gallia Cisalpina ]p=d. Itali"\ i
Gallia Transalpina ]zaalpejsk'\, podaje M.E.K.A.
GALLE – lud pochodz. celtyckiego. Gdy jedni badacze uwa/aj' tereny
po=o/one mi"dzy Renem a Garonn', drudzy – ziemie le/'ce w g[rnym
biegu Dunaju. W latach 600÷123 p.n.e. dokonali inwazji Hiszpanii i Italii.
W 320 p.n.e. weszli do Rzymu. Za M.E.K.A, ze zmian' pisowni.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ™
GEPIDŒ, GEPIDZI
szczep germa<skiego pochodzenia. Pierwsze wzmianki o osadnictwie G.
w uj>ciu Wis=y, w III wieku. Przed V-tym w. wyemigrowali na niziny Dunaju,
gdzie zostali podbici przez Hun[w. Lecz zbuntowali si" przeciw synowi
Attili ]˚Attila\, odzyskali wolno>: i usadowili si" w Dacji. Tu wzro>li w si="
tak bardzo, /e pozbyli si" p=acenia daniny dla Bizancium, a/ do czas[w
Justyniana. W ko<cu V wieku pot"/ny wr[g powsta= przeciw G. w postaci
Ostrogot[w. Za nimi, Gepid[w najechali Longobardowie, kt[rzy do sp[=ki z
Awarami zadali decyduj'c' pora/k" 566. Cz">: podleg=a Awarom, cz">:
˚Longobardom z Italii, G. w ko<cu asymilowali si" z nimi.
Justinian ¡, Flavius Anicius Justinianus Wielki, ¿483–†565.
G. znad Wis=y przenie>li si" na niziny Dunaju. Latopis i Powie>: zmieni=y
kierunek ich migracji, pod nazw' S=owian& znad Dunaju przenie>li si" nad
Wis=", a og[lny kierunek migracji ze wschodu na zach[d, odmieni= na
opaczny – z zachodu na wsch[d&
„A po latach wielu osiedli S=owianie na Dunaju, gdzie teraz W"gry i Bu=garia.
I przezwali si" imionami od miejsc na kt[rych osiedli. Na rzece Morawie
– Morawianami, inni Czechami... itd. Rzymianie naszli na S=owian nad-
dunajskich, usadowili si" pomi"dzy nimi i zacz"li ich ciemi"/y:. W[wczas
S=owianie przenie>li si" nad Wis=" i nazwali si" Lechami, a od tych Lech[w
przezwali si" Polanami, drudzy Lechowie – Lutyczami, inni – Mazowszanami,
a jeszcze inni – Pomorzanami. Ci sami S=owianie ]znad Wis=y\, osiad=wszy
nad Dnieprem, przezwali si" tako/ Polanami, a inni Drewlanami, osiedli
bowiem w lasach... itd.”
Numer& ]opuszczony w druku, do M. Stryjkowskiego Kroniki 1582\.
GERMANIA – nad Morzem P=n. ]oceanus Germanias\ i nad Ba=tykiem
]mare Suebicum\, w granicach& od zach. – Ren, od p=d. – Dunaj,
od wsch. – Odra. Przep=ywa=y przeze< rzeki& Moenus ]dzi> Men\, Albis
]+aba\, Visurgis ]Wezera\ i Nicer ]Neckar\, wg M.E.K.A.
GERMANIE – og[lna nazwa, obejmuj'ca szereg plemion& Cymbr[w,
Teuton[w, Sueb[w, Sygambr[w, Fryz[w, Cherusk[w, Markoman[w,
Frank[w, Aleman[w i innych, wg polskiej M.E.K.A.
GOCI, G=te, =ac. Goti, Gothi, Gothones, Gotones
lud pochodz. germ., zamieszkuj'cy terytoria wsch. Germanii. Dzieli= si"
na Wizygot[w i Ostrogot[w.
Goci, pchani na zach[d przez przybywaj'cych od wschodu Hun[w,
przeszli Dunaj 376 i przenikn"li w g='b pa<stwa rzymskiego. Wizygoci,
pod wodz' Alaryka, za=o/. kr[lestwo w Hiszpanii 402 n.e. Ostrogoci, pod
wodz' Teodoryka, zaw=adn"li Itali' 489 n.e. i zajmowali j' do 553 n.e.,
podaje polskie {r[d=o M.E.K.A.
Wg The New Modern Encycl. 1944 – szczep Teuton[w, rozprzestrzeniaj'cy
si" na po=udnie od Ba=tyku. Do 350 A.D. za=o/yli kr[lestwo si"gaj'ce od
Morza Czarnego po Zat. Bothnia i od Donu po Dunaj ]Zat. Bothnia – wody
rozci'gaj'ce si" N i NE od Wysp Aaland na Ba=tyku, rozgraniczaj'ce Szwecj"
od Finlandii; d=ugo>ci 450 mil i szer. od 90 do 130 mil\.
Huni podbili Wschodnich Got[w ]Ostrogot[w\ 375–453, walczyli przeciw
Atylli pod Chalons 451. Uciekaj'c przed Hunami, Zachodni Goci ]Visigoci\
przekroczyli Dunaj 376 A.D., na rzymskie terytorium, za zgod' Rzymian.
Turbulentny, lecz zdezorganizowany lud, buntowali si" przeciw Rzymowi,
po to tylko, by zaakceptowa: ponowne ich w='czenie do rzymskiej armi. Za
Alaryka ]Alaric 395–410\, odzyskali niezale/no>:, spustoszyli i spl'drowali
Grecj", oraz ograbili Rzym..., itd.
Pomogli Rzymianom pokona: Atyll" pod Chalons, wyp"dzeni przez Frank[w
do Hiszpanii, gdzie wtopili si" w hiszpa<ski nar[d, po upadku ich kr[lestwa,
przez muzu=man[w w 711. W mi"dzyczasie si=a Ostrogot[w o/y=a z kl"sk'
Hun[w i za Theodoryka Wielkiego ]ok. 454–526\ Ostrogoci odnowili chwilowo
jedno>: Rzymskiego Imperium.
Gothland lub Gottland – szwedzka wyspa na Ba=tyku, S od Sztokholmu;
g=[wne miasto Visby. Gothenburg – drugie co do wielko>ci miasto w Szwecji,
przy uj>ciu rz. Gota, 6,5 km w g[r" od jej uj>cia.
Gotha – miasto w Thuryngii ]Niemcy\, 50 km SW od Weimaru.
Gotham – parafia w Nottinghamshire, Anglia.
Goci zamieszkiwali p[=nocne brzegi Niemiec, Wyspy Du<skie i p=d. cypel
P[=wyspu Skandynawskiego, st'd nazwy po nich w Niemczech, Anglii i
Szwecji – z dala od centrum, gdzie istnieli. Regu=a fali na to wskazuje.
Gotycki Brzeg – termin u/ywany w Íredniowieczu – wg m e j wiedzy,
rozci'ga= si" od uj>cia Odry, na zach[d ]p=n. Niemcy, Wyspy Du<skie i p=d.
cypel P[=wyspu Skandynawskiego\. W 1284, Theodor – wielki ks. smole<ski
– zawiera traktat handlowy z Ryg', w kt[rym m.in.
„Granice dla kupc[w nie b"d' stanowione, ani u nas w Smole<sku, ani u
was w Rydze, tudzie/ na gotskim brzegu.” 0165-01-120(121. Je/eli Ryga
powi'zana jest my>lowo i prawnie z gockim brzegiem, a w Rydze /yli Niemcy
z R¥gen ]R¥gen ˚ Ryga\, to gocki brzeg obejmowa= R¥gen.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
„Pok=on od ksi"cia Fedora biskupowi, Mistrzowi i ratmanom ]radnym\. Jakie
wydarz' si" nam rzeczy z biskupem lub Mistrzem, te sami rozstrzygniem.
Waszym go>ciom ]kupcom\ do nas droga b"dzie czysta, r[wnie naszym
go>ciom czysty przejazd da: macie ]czysta – bezpieczna, przyp. Jerzego
D.\. Granice dla kupc[w nie b"d' stanowione, ani u nas w Smole<sku, ani
u was w Rydze, tudzie/ na gotskim brzegu. Ten list pisan roku od narodze-
nia Chrystusa, do dzi> dnia, tysi'c lat i dwie>cie lat i osiemdziesi't lat, a
czwartego roku na Wniebowst'pienie Pa<skie ]27 maja 1284\. A tu by= w
Smole<sku na ksi"cia Theodora miejscu Andrej Micha=owicz, ksi'/" Artem-
jusz namiestnik. Ostafij Djadko, Miku=a Djadkowicz. Laurencjusz namiestnik
w=adyki. Miros=aw Oleksa Czarny, Terencjusz Tamo/nik Wetchij, Andrzej
pop. Przy umocnieniu traktatu by= obecny& Lubracht pose= Mistrza, a od
mieszczan Piotr Bartold, a od kupc[w Theodor Wo=kownik z Brunswiku.
Mojsiej piecz"tnik ksi"cia Theodora przy=o/y= piecz":, a Theodorko pisarz
ksi"cia Theodora napisa=.”
„...od mieszczan Piotr Bartold ]od mieszczan z Rygi – przyp. J.D.\, a od
kupc[w Teodor Wo=kownik z Brunswiku.” ]z gotskiego brzegu\, wg logiki
tre>ci dokumentu ]˚nr 348\. Jest to moje poja>nienie gotskiego brzegu.
Pergaminowy orygina= dochowa= si" w Rydze. Pisany p[=-ustawowym
pismem, przywieszona piecz': na malinowym, nie prz"dzionym jedwabiu,
zlutowana z dw[ch cienkich metalicznych deszczu=ek, maj'ca z jednej strony
nadpsuty >rodkowy napis&
...el.kogo kniazja Theodor. .eczat ]welikogo kniazja Theodora peçat\.
Z drugiej strony zwierz do lwa podobny. Tre>: drukowana w ca=o>ci przez
kancelerza Rumiancowa w 1819, tom ™, nr 3, p. 6 ]˚Rumiancew\.
HERULE, Heruli – staro/ytny lud, germa<skiego pochodzenia, pierwotnie
zamieszka=y na p[=nocnych brzegach Morza Czarnego. Pod wodz' Odo-
acera, pomogli zniszczy: Zachodnie Imperium ]Rzymskie\.
W ko<cu VI wieku przestali istnie: jako oddzielny lud.
Od siebie, pierwsze tysi'clecie obfitowa=o w liczne w"dr[wki plemion.
Nale/y raczej kierowa: si" czasem i miejscem przebywania szczepu, przy
przypisaniu jemu nazwy. W tym wypadku, pokrewni Ostrogotom$
Najcz">ciej przestali istnie:, bo odt'd znani byli pod inn' nazw'.
Pierwotnie osiad=y w Skandynawii – podaje polska M.E.K.A. – sk'd wy-
w"drowa= i podzieli= si" na dwie grupy& wschodnich i zachodnich. W V w.
n.e. H. stanowili znaczny procent w wojsku zachodnim rzymskim. W[dz
Heruli – Odoaker – zosta= obwo=any cesarzem 476 n.e., przez wojsko rzym-
skie, sk=adaj'ce si" w ogromnej wi"kszo>ci z German[w i Heruli, zmusi= do
ust'pienia Romulusa i sam zaj'= tron. Hegemonia H. w Italii zosta=a obalona
w 493 n.e. przez Ostrogot[w, pod wodz' Theodoryka.
Odoaker, Odoacer – z Rugii, w[dz germa<ski, podaje M.E.K.A.
American Int*l Encyclopedia 1953 pod has=em Odoacer } odoaser |&
476–493, pierwszy barbarzy<ski w=adca Italii po upadku Zachodniego Im-
perium. Germa<skiego pochodzenia, syn Edico lub Idico, dziedziczny w[dz
szczepu Scyrr, trenowany w obozie Attyli. Wyjecha= potem do Italii, by wst'pi:
tam do imperialnej stra/y. Wybrany wodzem barbarzy<skich konfederat[w,
obali= Romulusa Augustulusa – ostatniego rzymskiego imperatora i przyj'=
tytu= kr[la w roku 476. W ramach polityki, z=o/y= ho=d bizantyjskiemu im-
peratorowi Zeno, od kt[rego otrzyma= tytu= patrycjusza ]Patricius\. Rz'dzi=
m'drze i z wigorem. W roku 489 Itali" najechali Ostrogoci pod wodz'
Theodoryka, po walkach Odoacer zosta= pokonany, w ko<cu okr'/ony w
Ravenna; z upadkiem miasta zosta= zamordowany.
Odoacer – wg The New Modern Encyclop. 1944 – kr[l Italii ]c. 435–493\,
syn Edecona, prawdop. porucznik Attyli, itd.
Po zdobyciu Dalmacji ]482\ i Rugii ]487\, zosta= pokonany przez Theodo-
ryka, kr[la Ostrogot[w ]489\. Podda= Ravenn" po trzech latach okr'/enia i
zosta= zamordowany w tydzie< potem, podczas bankietu.
Uzupe=nienie do Herul[w M. Stryjkowskiego 1582.
HUNY, Huni, Hunni, ang. Huns – nomadowie, wojuj'cy nar[d Azji,
rasy mongolskiej ]ciemnej cery, ma=ych, czarnych oczu i p=askich nos[w,
szerokich ramion\. Cz">: przyby=a do Europy, prawdop. w IV w. po Chrys-
tusie, podbili Alan[w i wyp"dzili Got[w z Dacji. Kontynuowali poszerzanie
dominacji wzd=u/ Dunaju, a/ do czasu Attili 434 ]˚Attila\. Po jego kl"sce
pod Chalons, pa<stwo chyli=o si" ku upadkowi. Po >mierci Attili 453, w
ci'gu jednej generacji, wielkie imperium Hun[w kompletnie znikn"=o i rasa
zosta=a absorbowana przez inne, barbarzy<skie plemiona, podaje American
Int*l Encyclopedia 1953.
Ten sam problem, patrz has=o Herule, Attila.
JASY, Œsi ]r[/ni od grodu Jasy, Jassy v Voloskoj zemli\
ruska nazwa Alan[w /yj'cych w p=n. Kaukazie. Przodkowie dzisiejszych
Ostet[w. Wspomniani w ruskich latop. 965 r. ]6743\ w zwi'zku z pokona-
niem ich przez Íwiatos=awa Igorewicza ]945–972\. Nast"pnie w 1380.
W ko<cu 14 wieku nazwa zanik=a.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ™
KORLAZI Karolingi – Francuzi ]$\ OA, GZ.
Numer 674, 1000.
KASOGI, Kasogi ]sko>noocy ¯ sko>ne % oczy\, Koso'skaœ zemlœ
w dolnym biegu rz. Kubani. Pierwsza wzmianka w ruskich latop. w 965 r.
]6473\, o rozgromie Chazarskiego Kaganatu kijowskim przez kniazia Swiato-
s=awa Igorewicza ]946–972\. Ostatnia wzmianka w 1223, przy przeniesieniu
kaukaskich plemion pobitych przez Mongo=o-Tatar[w.
Rededa – w=adca Kosog[w, zabity przez Mstis=awa na pojedynku, 6501,
a drugi raz zabity wojami Mstis=awa Wo=odimerowicza 6530.
KRYWICZE, Krywiczanie, Krivihi-Kriwiczi
w g[rnym Dnieprze, zach. Dwinie i Wo=dze. Grodami Smole<sk i Po=ock.
Charakterystyczne pod=u/ne kurhany w formie nasyp[w wa=opodobnych.
W 10–13 wiekach zast'pione zwyk=ymi, chrze>cija<skimi kurhanami.
W m"skich kurhanach topory i kopie, w dru/ynowych – miecze i strza=y.
LONGOBARDY, Langobardi, Longobardi
szczep p=n. germa<ski, mieszkaj'cy nad lewym brzegiem dolnej +aby. W
czasie walk plemion germ. w I w. n.e. stan"li po stronie Cherusk[w, przeciw
Markomanom. Cz">: ich w V w. n.e. dotar=a nad Dunaj i tu za=o/y=a pa<stwo,
mi"dzy Dunajem a Cis', po pokonaniu Herul[w, na pocz'tku VI w. n.e. kr[l
ich – Wacho – rozszerzy= znacznie granice pa<stwa. Za panowania Audoina
]545÷565 n.e.\ osiedlili si" w Pannonii i Noricum. Pod wodz' Alboina zdobyli
Itali", gdzie za=o/yli kr[lestwo longobardzkie ]p[{niejsza Lombardia\,
ze stolic' w Pawii. Pa<stwo ich stan"=o u szczytu pot"gi za panowania kr[la
Luitpranda ]714÷744\. Karol Wielki zdoby= Pawi" 774, zdetronizowa= kr[la
Dezyderiusza, k=ad'c kres kr[lestwu L.
Za polsk' M.E.K.A., kt[ra tak/e podaje, /e Herule ]Herulowie, wg tego/
{r[d=a\ pochodzili pierwotnie ze Skandynawii, a tu zamieszkiwali tereny
mi"dzy Dunajem a Cis'....
Uzupe=nienie z The New Modern Encyclop. 1944& kr[l Albion zdoby= Itali"
z pomoc' Saxon[w, oraz& od 713 do 744 ich kr[l Liutprand w=ada= ca='
Itali', lecz zosta= obalony przez Charlemagne, kt[ry zako<czy= kr[lestwo
Lombard[w w 774.
MERIA, Merianie, Merq-Meria, Merqne-Merianie
wok[= Jez. Rostowskiego i Kleszczy<skiego ]dzi> Wo=/skoe\.
G[rna Wo=ga ]dzi> Kostroma, Jaros=awlska, Iwanowska i W=odzimierska
Ob=ast\. J"zyk M. – razem z Wesi' lub Wesj', Murom' i in. – nale/a= do
ugro-fi<skiej grupy.
MOLOSY, =ac. Molossi
plemi" gr. zamieszkuj'ce p=n.-wsch. Epir.
Pierwotn' stolic' by= Passaron, a po wojnie peloponeskiej – Ambrakia.
Po >mierci Pyrrusa £ w 192 r. B.C. utracili znaczenia i zostali podbici
przez Filipa Macedo<skiego, a p[{niej przez Rzymian, w 167 A.D.
MONGO+Y, TATARZY, KUREMSA, HUNY, PECZENGI
pierwotnie nieco na p=n. od obecnej Mongolii, na Syberii i p=d.-wsch. brze-
gu Jez. Baika=. Pierwsze zdobycze zawdzi"czali D/yngis Chanowi, kt[ry,
pocz'tkowo b"d'c wodzem pojedy<czej hordy, wszed= na drog" podboju,
zmusi= inne hordy do podleg=o>ci i w 1207 uknu= plan podbicia ca=ego >wiata.
Po >mierci D/yngis Chana 1227, jego synowie kontynuowali jego zamys=.
Podbili Chiny, obalili kalifat Bagdadu 1263, czyni'c Seld/uka z Iconium
lennikiem ]p=aci= im danin"\. W 1237 Tatarzy, rasy mongolskiej, najechali
Rosj", dewastuj'c kraj i morduj'c w najokropniejsze sposoby.
W 1241 najechali Polsk" i W"gry. Na W"grzech, pod Pesz, pokonali W"gr[w,
a pod Legnic', na Íl'sku – Henryka, ksi"cia wroc=awskiego, w krwawej bi-
twie 9 kwietnia 1241. Zawr[cili do domu w grudniu 1241, na wie>: o >mierci
Ogdaja – bezpo>redniego nast"pcy D/yngis Chana.
Timurlenk, zwany tak/e Timur Beg by= drugim strasznym wojownikiem,
pokonuj'c 1402 Turk[w pod Ancya ]Angora, w Azji Mniejszej\, i pochwytu-
j'c ich su=tana Bad/azeta ¡, kt[ry by= zwyci"zc' przeciw chrze>cijanom w
Europie i przed kt[rym dr/a= Konstantynopol.
W ¡ po=. XVI w., Mongo=owie starcili wa/no>: w historii >wiata. Podzielili si"
na znaczn' liczb" chanat[w i plemion, podpadaj'c pod w=adz" okolicznych
lud[w. Do rasy mongolskiej nale/'& Tatarzy, Turcy, Finowie, Chi<czycy i
Japo<czycy. The New Modern Encyclop. 1944 wylicza& do rasy mongolskiej,
poza Mongo=ami, nale/'& Chi<czycy, Japo<czycy, Tatarzy, Chi<czycy Cochin,
mieszka<cy Burmy, Tamile, Turcy, oraz Finowie.
Tatar ]s=aw.\ ¯ mogloskiego “ta-ta”; Tata-r(rzyn ]l.poj.\, Tatarzy ]l.mn.\. Ta-
tarzy w europejskiej Rosji ]Kaza<\ s' pozosta=o>ci' po mongolskiej inwazji
13 wieku, gdy w azjatyckiej ]na Syberii\ – potomkami licznych, tureckich
lud[w z Uralo-A=tajskiego regionu, ˚Uralo-fi<skie, rat, or.
Tatarzy odznaczali si" okrutno>ci' w swym post"powamiu, nie tylko z je<cami
podbijanych grod[w, lecz i ze swoimi lennikami& idou]ou 'e Telebouz≠
v Lœxy. i s nim idowa vsi knœzi. nevole[ Tatar;sko[. Lew knia{
z synem swoim Jurijem, M>cis=aw ze swymi wojami i Wo=odimir ze swymi
wojami. Poszli w kierunku Zawichostu, itd. Gdy wyprawa by=a nieudana,
Tatarzy obr[cili /'dz" krwi na Ru>& i poide nazad=. na Lvovou zeml[.
na gorodok na Lvov=.... Podpalili gr[dek i nie dali z niego wyj>:. Kto wyje-
cha= z grodu – ci'gnie wo=y<ska ltps – owych zabijali, a drugich uj"li, innych
z=upili i puszczali nagich. Ci zamarzali od mrozu, albowiem zima by=a wielce
sroga ]zane bys. zima l[ta velmi.\. Tak uczynili wsz]ytk\' ziemi" pust'.
Trzy najazdy tatarskie na Polsk"& 1. 1241, wiosn'; pod wodz' Batyja, jeden
kierunek przez +"czyc", spalili Wroc=aw, 9 kwietnia 1241 pokonali pod
Legnic' wojska polskie, wspomagane przez Krzy/ak[w, drugi kierunek na
Krak[w, tak/e spalili, 2. 1259, pocz'tek roku, pod wodz' Burundaja, spalili
Lublin i Sandomierz, 3. na prze=omie 1287(88, Krak[w opar= si" Nogajowi,
a Sandomierz – Telebugowi, wojska tatarskie pobili Polacy pod S'czem,
przy pomocy W"gr[w ]w Ipat. ltpsi pod r. 1283\. ˚wo=. ltps.
Tatarzy wyprawiali si" zim', g=[wnie w ko<cu roku, gdy rzeki by=y zamar-
zni"te ]mo/na by=o je przekroczy: po lodzie\, a ludzie w swych siedliskach
siedzieli, wskutek silnych mroz[w ]stycze<, luty; luty od srogich mroz[w\.
Gdy uciekali – byli widoczni ]na tle >niegu\, nie mogli skrywa: si" w g'szczu.
Mieli k=opoty w komunikowaniu si" ]przes=anie wiadomo>ci o naje{dzie\ i
zorganizowaniu obrony. By= to g=[wny czynnik sukcesu.
MORDWA, Mor=dva-Mordwa
przy uj>ciu rz. Oka do Wo=gi, wg Latopisu i Powie>ci wrem. let, powsta-
=ych 1110÷1157 w Peczerskim monasterze i Rostowie.
MUROMA, Muroma-Muroma
Plemi" /y=o nad doln' Ok' i na mi"dzyrzeczu Oki i Kla{my, p=d.-wsch.
cz">ci dzisiejszej W=odzimierskiej Ob=asti, ok. 280 km E od Moskwy.
J"zyk – ='cznie z Wesi' i Merj' – nale/a= do ugro-fi<skiej grupy j"zyk[w.
NORDYCKI j"zyk
j"zyk Skandynawii. Staronordycki reprezentowany jest przez klasyczny
islandzki ]i wsp[=czesny islandzki, nadal niezmiernej czysto>ci\, tak/e
wczesnej literatury Norwegii i Szwecji.
Uzupe=nienie do numeru 676.
OSETYNY, Osetiny-Osetiny
zw'cy si" Ironami ]Irony, irony\, w ruskich latopisach – jasami ]jasy,
œsy\, w gruzi<skich – osy ]osi\, w bizantyjskich – Alani ]alany\.
W Gruzi<skiej Ob=asti. J"zyk do ira<skiej grupy j"zyk[w indo-europ.
PECZENGI, Pehengi-Peczengi
inna nazwa Tatar[w, zwanych tak/e Taumenami. Plemi" /yj'ce w rejonie
“prog[w” na Dnieprze, dzisiejszego Zaporo/a. W Powie>ci wrem. let wspo-
mniani po raz pierwszy pod 6476 ]968 r.\, gdy podeszli pod Kij[w, po raz
drugi w 6480 ]972 r.\, gdy Swiatos=aw Igorewicz ]946–972\ wyprawi= si" “w
porogi”, napad= na< Kuria – knia{ peczeneski – i zabi= go.
PERSJA ]st'd S=awianie\
Od=am Ari[w, w pobli/u M. Kaspijskiego ]Chwaliskiego\ pod koniec
™ tysi'clecia przed Chrystusem ]Chwal ^ S=aw\. Imiona Cyrus, Dariusz,
Kserkses ]Xerxes\. Dzi> w odniesieniu do staro/ytnego Iranu.
POLANIE ]por. S=awianie\
Od polany; niepoprawnie – od pola ]pole mog=o powsta: od polany, w
nast"pstwie jej powi"kszania\.
Plemi" z Sarmacji, nast"pnie osiad=e nad Morzem Azowskim, p[{niej w
naddnieprza<skich lasach ko=o Kijowa, i nad rzek' Warta.
Ok. 900 r. plemi" przenios=o si" do zachodnich rubie/y Polski.
Polanie walczyli z plemionami laszskimi, ˚Polska Ziemia.
Polanie s' ga="zi' S=awian, pochodz'cych z Sarmacji i znad Morza Chwa-
lijskiego, dzi> Kaspijskiego ]chwal ^ s=aw\, st'd wiele imion z przyrostkiem
`s=aw ]patrz Skorowidz nazw, nr 1680\ oraz inne dane.
POLSKA ZIEMIA – naddnieprza<ski pas ziem, zamieszka=y przez
plemi" ˚Polan; nie by=a to Polska Ziemia w obr"bie g[rnego biegu Wis=y,
kt[rej plemi" zwano Lachami, a plemiona laszskimi ]Leszek – popularne
imi" w Polsce\. W wyniku powstania w Kijowie i og=oszenia kijowskim
kniaziem Wszes=awa Braczes=awicza, Izas=aw Jaros=awicz „Izœslav 'e
b≠'a v Lœxy.”, do swego te>cia – Boles=awa ™.
Lachy i Czechy ¯ wysoczyzna, wy/yna, podg[rze.
Polsk' Ziemi' w=adali ˚Ruryk, Askold i Dyr, wszyscy z lat 864÷888.
Chyba nie przez przypadek historia nadwi>lanej Polski zaczyna si" od
Mieszka ¡ 966÷992, kt[rego pradziadkiem by= Siemowit. Po podbojach
˚Ruryka, Askolda i Dyra, cz">: plemienia Polan, z naddnieprza<skich
las[w przenios=o si" w rejon Wis=y.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ™
PO+OWCY, Polovci-Po=owci, ougri b≠li
Turko-j"zyczne, koczownicze plemi" w Przyczarnomorskich stepach, mi"dzy
Dunajem a Wo=g', Krym, Przedkaukazie, w='czaj'c basen Donu i p=d. Do<ca,
a tak/e dolny Dniepr, p=d. Bug i Dniestr. Grody& Sugrow, Szarukan.
Jezyk Po=owc[w lub Kuman[w – staro/ytny turecki, dzi> martwy.
Zachodnia ga='{ Kypczak[w, w Zach. Europie znani pod nazw' Kuman[w.
W 11–13 w. zajmowali p=d.-ruskie stepy. Po naje{dzie Mongo=o-Tatar[w w
1237, cz">: P. przesiedli=a si" na W"gry i Ba=kany, cz">: za> zla=a si" z
naje{d{cami.
Sugrow – jeden z po=owieckich grod[w w 11–13 w. na Siewierowskim Do-
nie. Dok=adnego po=o/enia nie ustalono. Horodyszcze na lewym brzegu
Siewierowskiego Donu, blisko Sidorowa, 40–50 km poni/ej grodu Izjuma.
Szarukan ]Osenew\ – gr[d po=owiecki w zlewni p=n. Do<ca. Dok=. po=o/.
nie ustalono. W 1111 wzi"ty by= przez W=adimira Monomacha.
Po=owcy byli sprzymierzonymi Dani=y Wo=. ]1201–1264\ z W=odzim. Wo=.,
obok kt[rego gr[d Torczyn i mjsc. Zatorki ]pomi"dzy W=odzim. a +uckiem\.
Po=owczyn Kocz trafi= strza=' Mendoga w >ci"gno, w czasie bitwy 1249.
RADYMICZE, Radymiczanie, Radimihi-Radimiczi
w mi"dzyrzeczu Dniepru i Desny, wzd=u/ rz. So/ i Iput.
W po=. 9 w. p=acili da< Chazarom. W ko<cu 9 w. pobici kijowskim Olegiem,
weszli w sk=ad Kijowskiej Rusi ]885\. Pod 984 Powie>: wspomina o pocho-
dzie W=odzimierza na R. i bitwie nad rz. Piesczana ¯ p≠sok= ]piasek\.
Ostatni raz wspomniani pod r. 1169.
Wg moich docieka< – nazwa pol. grodu Radom od Radymiczan, kt[ry jeszcze
w 13 wieku zwany by= Targ[wkiem ]Tor/kiem, w czasie £ najazdu Tatar[w,
zim' 1287, pocz. roku 1288 nowego kalendarza, w Ipat. pod 1283\.
RAURYKI ]=ac. Raurici lub Rauraci\ – lud w Galii, mieszkaj'cy na
p=n. od kraju Helwet[w ]Szwajcarii\.
SARMACJA – nazwa u/yta po raz pierwszy przez Pompejusza Mel" dla
kraju o r[/nych ludach, pomi"dzy&
na zach. – rz. Vistula ]Wis='\ i g[rami Sarmatici montes,
na wsch. – rz. Rha ]Wo=g'\ i Morzem Hyrka<skim ]Kaspijskim\,
na p=d. zach. – granic' z Dacj',
na p=d. – wybrze/em Morza Czarnego ]w='czaj'c Chersonez Tauryrdzki\
i Caucasus mons.
Wg Ptolemeusza, rz. Tanais dzieli=a si" na europejsk' i azjatyck'.
Herodotus – na wschodnich granicach Scythii, poza rz. Tanais ]Don\.
Okre>lenie Sarmatia stosowane by=o przez p[{niejszych pisarzy do ob-
szar[w znanych dzi> jako Rosja, wg Encyclopaedia Britannica 1922.
SARMACI, Sarmatae, Sauromatae – lud mieszkaj'cy na p=n.-wsch.
od Palus Maeotis i na wsch[d od rz. Tanais ]Don\, wg Herodota.
Pomi"dzy Tanais a Morzem Kaspijskim, wg Strabona. Za M.E.K.A.
SCYTHIA, SCYTYJSKIE pochodzenie, -Skuthia
Nazwa bardzo zagadkowo u/ywana przez staro/. pisarzy. Czasami sto-
sowana by=a do koczowniczych plemion, przemieszczaj'cych si" przez
rejony na p[=noc od Morza Czarnego i Kaspijskiego, a p[{niej do Wschodu.
W czasach Rzymskiego Imperium nazw" Scythia rozci'gni"to na Azj",
od Wo=gi do granic Indii. Bardzo ma=o wiadomo o ludach, kt[re sta=y si"
przedmiotem licznych bajek.
Pomi"dzy Karpatami a rzek' Tanais ]Don\ – podaje polska M.E.K.A.
Greckie Skythia, =ac. Scythia, obszar SE Europy, pomi"dzy Karpatami a rz.
Tanais ]Don\, wg Herodota. Mieszka<cy ]gr. Skythaj, =ac. Scythae\ prowadzili
koczowniczy tryb /ycia.
Scyci, podaje The New Modern Encyclopedia 1944, byli zidentyfikowani jako
S c o t o l i , kt[rzy zaludniali niziny SE Europy. Cz"sto wspominani przez
Herodotusa. W 7 wieku B.C. dokonali inwazji Medii ]N.W. Iran\, po 10-ciu
latach zmaga<, Cyaxares wywi[d= ich stamt'd. Darius najecha= ich kraj ok.
508 B.C., ale poni[s= ci"/kie straty i zmuszony zosta= do wycofania si". W
2 wieku B.C. Scyci zostali podbici przez Sarmat[w i znikn"li z historii.
Ten sam problem, jak z innymi plemionami.
Rosjanie podaj' nie tylko dok=adnie, gdzie Skitia by=a – wysilili si" na, w miar" precyzyjne,
okre>lenie granic, z szerokim opisem j"zyka i pa<stwa, za='czyli mapk".
Skitia, ros. Skifiq, tzw. Przyczarnomorze Stepowe Priazowie i Stepowy
Krym, zamieszka=y przez plemi" Skif[w, wg pisarzy grecko-rzymskich.
Wg Herodota ]5 w. p.n.e.\ granicami Skif[w by=y delta Dunaju i Donu.
J"zykiem ira<skie narzecza. Znani byli staro/ytnym autorom pod nazwami
Skif[w, Sarmat[w, Alan[w, Roskolan i innych.
Skifijskie pa<stwo – znakomita wi"kszo>: ziem Krymu ]niemal ca=y Krym,
z wyj'tkiem w'skiego pasa w cz">ci p=d.\. Poza Krymem, obszar wielko>ci
Krymu, w kierunku p=n., nie si"gaj'cy jednak r[wnole/nika 48° szer. geogr.
p=n., w najbardziej wysuni"tym punkcie, w kierunku p=n. Na wsch. po obecny
Melitopol, a na zach. nieco poza rz. Dniepr, og[lnie – po Ingulec, prawy
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
dop=yw Dniepru, tu/ przy jego uj>ciu.
B="dnie w wydaniach “Litwy” 2011, 2013, i 2014. Wed=ug mej wiedzy w 2016,
skith, skit, skid ]g[ra\ ˘ biel ]nisko\ ˘ bie, be % skid ˘ Bieszczady i Beskid
]Niskie G[ry, w zestawieniu z Tatrami\, i szczyt; SK ˘ SzCz.
Zakrawa wi"c, /e by=o to plemi" ze Wschodu, osiad=e na stepach, w rejonie
od Krymu po Beskid i Bieszczady, w czasach zapis[w przez staro/. Grek[w,
i mia=o jaki> zwi'zek z Sarmatami, skoro byli przez nich pobici.
Krym by= koloni' greck' w tym czasie.
Skytja – anglo-nord. strzeli:.
Dionizy ¯ gr. Dionysos ˘ Dionysia.
M[g= to by: mnich z Konstantynopola, kszta=cony na >w. g[rze Atos.
Dionizos ]gr. Dionysos\ zwany te/ gr. Bakchos, =ac. Bacchus – grecki b[g
wina i odradzaj'cej si" natury, syn Zeusa i Semele; za M.E.K.A.
Uzupe=nienie do Kalendarza w Sprawach r[/nych ]Dionizy Ma=y,
mnich scytyjskiego pochodzenia\.
S+AWIANIE ˘ S+OWIANIE, OA
S=awianie ]Wodniacy\ ¯ s` ]od`, po `\ % =aw ]woda\, z Sarmacji, znad
Morza Chwaliskiego ]dzi> Kaspijskiego\, krewni staro/. Pers[w – plemi"
osiad=e w rejonie Nowogrodu Wielkiego ]Starego\, n(Jez. Ilmer, wierz'cy
w ba=wany; s=aw ]chwal, wierz\. Gdy wiara chrze>cija<ska przemog=a
wiar" pogan, S=awianie ]Wierni\ ˘ prawo•s=awny ]prawo•wierny\; ale
k=anianie si" ba=wanom, pos'gom, figurkom, pozosta=o do dzi>.
W przes=ankach po>rednich ostro/no>: musi by: zachowana; “bajka”&
1. S=awianie s' potomkami Arab[w, a Goci – Izraelit[w;
st'd konflikt s=awia<sko-germa<ski si"ga czas[w staro/ytno>ci –
walk izraelsko-arabskich; i s' znaczne r[/nice j"zykowe.
2. Tak dzisiejsi S=owianie pracuj' dla Sas[w, jak Arabowie w Izraelu.
3. Zawsze tak by=o, st'd rab – Arab; rab ]niewolnik\, st'd rabota, robota;
Slave to niewolnik w j. ang., lecz pochodzi: mo/e z czas[w nam nowo-
/ytnych, gdy Germanie ]g=[wnie Anglosasi\ wyprawiali si" przez Odr"...
Serb jest tak/e niewolnikiem, Serb – serw ]serve\, z celt. zmian' B↔W.
4. Serb jest Persem, czytany wspak& S-er-b  P-er-s, z zamian' B↔P.
5. Jasyr ]niewola tatarska\ – Syrj'& ja-syr  syr-ja, z zamian' sylab.
Persja wojowa=a z Syrj', termin m[g= przetrwa: do naszych czas[w.
6. Sarmata – tytu= szlachecki, z Sarmacji wywodzi si" duma sarmaty.
7. Mitra ksi'/"ca – dwuro/na czapka, noszona przez w=adc[w Asyrii, Persji
i Frygii. Fryga to tak/e komplement, o zwinno>ci cz=owieka, w j. polskim.
8. S=ownictwo& pies, sabaka, srom, bohater – albo zaczerpni"te z Persji,
albo do Persji od nas posz=o. Arabska religijno>: S=owian....
S=awianie dziel' si" na&
• wschodnich& Rusini, Ukrai<cy, Bia=oru>,
• zachodnich& Polacy, Czesi, S=owacy, Kaszuby, +u/yczanie,
• po=udniowych& Bu=garzy, Serbowie, Chorwaci, S=owe<cy, Macedo<czycy,
Czarnogorcy i Bo>niacy.
S=awianie wschodni&
• Chorwaci – na Podkarpaciu.
• Dregowiczanie – mi"dzy rz. Prype: i Berezyn'.
• Drewlanie – w p=d. basenie rz. Prype:, NW od Kijowa ]centr. Iskoroste<\.
• Duleby, Wo=ynianie i Bu/anie – wzd=u/ rz. Bug, od g[ry w d[=.
• Krywiczanie ]z Po=czanami\ – w g[rnym biegu rz. Dniepr, Wo=ga
i wsch. Dwina ]centrum Smole<sk, Pleskow, Izborsk, Po=ock\.
• Polanie – nad Dnieprem ]centrum Kij[w\.
• Radymiczanie – nad rz. So/, ostatni raz wspomniani w 1169 roku.
• Siewierzanie – nad rz. Desna i Sejm ]centrum Czernih[w\.
• S=awianie Nowogorodcy – najdalej wysuni"te na p=n. s=aw. plemi" –
w rej. Jez. Ilmer ]mer ^ morze, dzi> Ilme<, oz. Il;men;\.
• Ulicze i Tiwercy – nad Dniestrem.
• Wiatycze lub Wiatyczanie – nad. g[rn' Ok'.
Prokopij – bizantyjski historyk 6 w. – nazywa Ant[w Sk=awianami lub Sk=a-
wami ]S=awianami\.
SEMITA – cz=onek jednego z plemion, kt[rego j"zykiem jest& hebrajski,
arabski, assyryjski, fenicki; to/samy z ?ydem.
J"zyki semickie dziel' si" na ga="zie&
• wschodnie ]Akkad[w\; Akkad – staro/. kraj na p=n. od Babilonii,
• p=n.-zach. ]Fenicki, Aram[w i Hebrajski\, Aram – staro/. Syria,
• p=d.-zach. ]Arab[w i Etiopii\.
Semici obecnie reprezentowani s' przez ?yd[w i Arab[w, lecz w staro/yt-
no>ci tak/e przez Babilo<czyk[w, Assyryjczyk[w, Aram[w, Kanaait[w i
Fenicjan.
SZUMER, niepoprawnie SUMER, hebr. SZI˜JAR, SZIN’AR
Staro/. nazwa p=d. Mezopotamii, pierwotna cywilizacja kultury europejskiej.
Szumerowie wydali cywilizacj" Akkad[w, a Akkadowie – cywilizacj" Babi-
lo<sk' i Assyryjsk'.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ™
W styczniu 1869 Jules Oppert wyst'pi= przed Francuskim Towarzystwem
Numizmatyki i Archeologii z propozycj', /eby uzna: istnienie przedakka-
dyjskiego j"zyka i ludu, nazywaj'c – {le – Sumerami a kraj Sumerem.
TATARZY ˚MONGO+Y, KUREMSA, KOSOGI, HUNY
TEUTONI, Teutones,
szczep germ. zamieszka=y przypuszczalnie pomi"dzy uj>ciem rzek Albis
]Elb'\ i Viadua ]Odr'\, podaje polska M.E.K.A. Zostali pokonani przez Mariu-
sza w bitwie pod Aquae Sextiae, roku 102. The New Modern Encyclop. 1944&
po raz pierwszy wspomniani w 4 w. B.C., w sojuszu z Cymbrami dokonali
inwazji rzymskich posiad=o>ci i zostali pokonani przez Mariusza 102–101 B.C.
Odt'd nazwy u/ywano do germa<skich lud[w Europy, a obecnie w='cza si"
w ni' German[w, Holendr[w i Skandynaw[w, oraz – czasami – Anglosas[w,
dla odr[/nienia ich od Celt[w.
Szczep p[=nocnej Europy, znany Rzymianom od 103 B.C., gdy – wg Epi-
tome Liry*ego – razem z Ambronami wzmocnili Cymbr[w, po wyrzuceniu
ich z Hiszpanii, przez Celtyber[w ]Celtiberi\. W 102 B.C. Teutoni i Ambroni
zostali pokonani przez Mariusza pod Aqae Sextiae.
TEUTO˜SKIE J´ZYKI – og[lna nazwa j"zyk[w, m[wionych dzisiaj&
angielski ]English\, fryzyjski ]Frisian\, holenderski ]Dutch\, flamandzki ]Fle-
mish\, g[rno` i dolnoniemiecki ]German\, oraz j"zyki Skandynawii& szwedzki,
du<ski, islandzki i norweskie dialekty; wg Encyclop. Britannica.
TIWERCY, Tivercy-Tiwerci
jedno z zachodnio-s=awia<skich plemion zajmuj'ce ziemie mi"dzy Dniest-
rem, Prutem i Dunajem. W ¡ po=. 10 w. wesz=o w zestaw Kijowskiej Rusi.
W 944 wzi"=o udzia= w pochodzie Igora ]913–945\ na Bizancium.
Po rozpadzie Starej Rusi w 12–13 w., wesz=o w sk=ad halickiego ksi"stwa.
UGRO-FI˜SKIE, Ugro-fi<skie, od rzeki Ugra – dop=ywu Oki.
Plemiona dziel' si" na 4 grupy&
1. Ugr[w& Ostiak[w, Wogul[w i Madziar[w;
2. Bu=gar[w lub Wo=og[w& Czeremiss[w i Mordwian;
3. Perm[w& Perm[w, Sirian[w i Wotiak[w;
4. Czudi lub ba=tyckiej grupy& Fin[w, Est[w z Estonii, Liwon[w, Czudi z
rej. Nowogrodu Wlk. i O=onieca ]n(Jez. +adoga\, oraz Lappon[w z rej.
Archangielska i p=n. cz">ci Finlandii, Szwecji i Norwegii.
Uzupe=nienie do numeru 674.
URALO-FI˜SKIE, plemiona rodziny tura<skiej, pochodz'ce z Niziny-
Tura<skiej ]wsch. od Jez. Aralskiego; Aral↔Ural, U↔A\; Turkestan; rz.
Tura – lewy dop=yw rz. Tobo=, za Uralem; Turan nad. rz. Irkut, wpadaj'c'
do Jez. Bajka=.
Za The New Modern Encyclopedia 1944, j"zyki uralo-a=tajskie – rodzina
j"zyk[w, podzielona na dwie wielkie ga="zie& p[=nocn' i po=udniow'.
Do p[=nocnej nale/'&
1. dialekt tunguski – najni/szy ze wszystkich w hierarchii,
m[wiony N i W od Chin;
2. turecki z Turcji ]g=[wnie j. Osmana z Konstantynopola\,
postolity od Bieguna P=n. do Adriatyku,
3. fi<ski ]mowa ba=tyckich brzeg[w\ i w"gierski lub madziar[w ]Magyar\.
Do po=udniowej nale/' dialekty&
1. Tamul[w lub Drawid[w – dialekty Indii,
2. Tybetu& Tai z Syjamu, j"zyki Malazji i dialekty Polinezji.
Uralo-a=tajskie j"zyki maj' jedn' cech" wsp[ln' – radyka= lub korze<
zawsze jest widoczny, podaje The New Modern Encyclopedia 1944.
A=taj – g[ry A=taj Mongolski, miasto G[rno-A=tajsk n(rz. Ob, A=tajski Kraj;
Ja=ta na Krymie; Alta – rzeka w Norwegii, nad ni' miejscowo>: Alta.
ULICZE, Ulihi-Uliczi
dolne Podnieprowie, Pobu/e i na brzegach M. Czarnego. Prowadzili d=ugo-
trwa=' walk" z kijowskimi kniaziami o sw' niepodleg=o>:. Gr[d ich – Perese-
cze< – oblegany przez kijowskiego Swenelda, przez 3 lata, ok. 940 r.
Pod naciskiem koczowniczych plemion, Ulicze i Tiwercy migrowali na p=n.
Ostatnie wzmianki o U. z po=. 10 w.
Kotowski, t=umacz'c Powie>:, zwie ich Lutyczami; znad rz. Dniestr.
WANDALE ]=ac. Vandali\ – wielka grupa szczep[w germa<skich, w
licznych w"dr[wkach zmieniaj'ca miejsce zamieszkania.
Znani od wojny z Markomanami 86÷89 n.e. Za Marka Aurelego sprzymie-
rzyli si" z Markomanami przeciw Rzymianom.
W III i IV w. przekroczyli Dunaj. W okresie w"dr[wek lud[w przeszli Ren
]406\, opanowali Gali" i Hiszpani" ]409\, w 429 zaj"li Nimidi" i wi"ksz'
cz">: rzymskiej prowincji Afryki. Pa<stwo W. przesta=o istnie: 535, rozbi-
te przez Belizariusza; za polsk' M.E.K.A.
WAREGI s=aw. Varœgi – Niemcy z Bawarii, Bawary, wsp[lne war, BW
]Ba•warWa\ % =ac. regi }nieme S| ¯ rex, regis ]kr[l\ ˘ Waregi ]Kr[lestwo
Bawarii\; Bawaria by=a ksi"stwem i kr[lestwem zwanym Holy Roman Empire
]Íwi"tym Cesarstwem Rzymskim\, zwanym w skr[cie Rzymem, st'd “Rzy-
mianie” przybyli do Rosji i na Litw" i za=o/yli tam Ksi"stwo Litewskie.
Nikt dotychczas poprawnie nie rozwi'za= zagadki, bo wszyscy bada-
cze, jak jeden, z=amali podstawow' przes=ank", wynikaj'c' z /elaznej
logiki.
Oto ona& „...po Dwinie do Waragii, z Waragii do Rzymu...”, „...po temu za>
morzu }wzd=u/ Wara/skiego| osiedli Warazi a/ do wydzia=u Sema, po temu
wi"c morzu osiedli na zach[d do ziemi Angielskiej i W=oskiej...” Je/eli w
ruskich latopisach jest conajmniej kilka wzmianek o nich, w znaczeniu
etniczno-geograficznym, /e by=o to plemi" osiad=e mi"dzy „ziemi' An-
gielsk' i W=osk'”, istniej'ce w latach ok. 800÷1100 – to nale/a=o szuka:
tej nazwy w zachodnioeuropejskiej geografii, nie opiera: si" wy='cznie
na latopisach i zgadywaniu, /e byli to Szwedzi, bo blisko....
Twierdzenie, /e byli to Szwedzi, Norwegowie, Du<czycy i inni, jest
mow' cyganki – jak nie jedni, to drudzy, zgadywaniem do skutku. Z
kilku nazw, jedna mo/e zostanie. A/ podnios=o mnie, gdy zajrza=em
do polskiej i rosyjskiej encyklopedii i ujrza=em metod" cyganki rozwi'-
zania problemu w naukowej publikacji. O metodzie cyganki obszerniej
w dalszej cz">ci.
Niezorientowany czytelnik, bez dost"pu do latopis[w, zdany jest na
=ask" g=owy, kt[ra, albo nie czyta=a ich dobrze, albo je czyta=a, lecz
zatai=a przes=anki prowadz'ce do w=a>ciwego wniosku. Historia polityk'
si" staje, p=ywaniem po powierzchni zagadnie<. Nie jak by=o, lecz jak
powinno by: przekazane.
Pierwsza wskaz[wka jest w niedatowanym wst"pie do Powie>ci, opis
[wczesnego >wiata.
Przy bajecznym opisie rozdzielenia Ziemi pomi"dzy trzech syn[w Noego,
mnich podaje& „...Lachowie za> i Prusacy ]oraz\ Czud przylegaj' morzu
Wara/skiemu, ko=o kt[rego i Wargowie mieszkaj', a/ do Semowego
wydzia=u; ci za> sami Waregowie na zach[d od tego morza si"gaj' do
ziemi Angielskiej ]zemle Agnianski\ i do W=oskiej ]Wo=osz*ski\. I jeszcze
te narody nale/' do Jafetowych& Waregi ]Warazi\, Sweny ]Swei\, Norma-
ni ]Urmane\, Goci ]Gotie\, Ru> ]Ru>\, Anglicy ]Agniane\, Haliczanie,
Wo=ochwa ]Wo=osi\, Rzymianie ]Rimlane\, Niemcy, Karolingi ]Korla-
zi\...”, itd.
W dalszej cz">ci& „...Polanom /e /yj'cym z osobna na g[rach, t"dy
wiod=a droga od Wareg[w do Grek[w ] iz Warag w Greki\...” Polanie
zamieszkiwali polany w naddnieprza<skich lasach; by= to utarty szlak,
historyczna droga od morza Wara/skiego& Dzwin' do jej g[rnego biegu,
st'd do rzeki Dniepr, i Dnieprem w d[=, do Grek[w. W drug' stron"&
„...a po D{winie do Waragii, z Waragii do Rzymu...”.
Tak te/ >w. Andrzej, brat aposto=a Paw=a, jecha= z Nowogrodu do Rzy-
mu&
„Ide w Wariagi i pride w Rim, opowiadaj'c co naucza= i co widzia=...”
„I ide v= Varœgi, i pride v Rim= i ispov≠da,...”
Nie trzeba by: b=yskotliwym, by ujrze: nonsens jechania z Nowogrodu
do Rzymu, przez Norwegi".... Íredniowieczny mnich nie pope=ni= takiego
b="du, cho: nie mia= do dyspozycji map naszej dok=adno>ci.... Dlacze-
go Norweg[w wi"c obecnie zaliczono$ Nawet do Szwecji Andrzej nie
p=yn'=.... Do Waragii pojecha= drog' l'dow' ]Ide w Waragi...\.
Wizyta >w. Andrzeja w Nowogrodzie jest zmy>leniem, opisanym w cz">ci
pt. Zwi'zki, ale trasa nie jest, mnisi spod Kijowa o niej wiedzieli.
Z dotychczasowych opis[w wynika, /e Waregowie zamieszkiwali na
zach[d ]nie na p[=noc\ od morza Warja/skiego, si"gali ziemi Angiel-
skiej i W=oskiej.
Byli na trasie z Nowogrodu do Rzymu, drog' l'dow' te/ mo/na by=o
tam si" dosta:.
Dalej historyczne zapisy, bo opisane latami&
Roku 6368. Roku 6369. Roku 6370. Przep"dzili Wareg[w za morze i nie
dali im daniny. Sami rz'dzi: u siebie pocz"li; i nie by=o u nich prawdy, i
powsta= r[d przeciwko rodowi, z wynik=ych por[/nie<, i wojowa: zacz"li
ze sob'. ]W ko<cu\ rzekli sami do siebie& poszukajmy sobie kniazia, kt[ry
by w=ada= nami i s'dzi= wed=ug prawa. Poszli za morze ku Waregom, ku
Rusi, bo ci zwali si" Warego-Rusami, jako drudzy zw' si" Swenami, inni
Normanami, Anglami, a jeszcze inni Gotami, tako i ci. Rzekli wi"c Rusom
S=owianie i Krywicze& „ziemia nasza rozleg=a i okwitna, a porz'dku w niej
nie ma, przyjed{cie nam knia/y: i w=ada: nami. I wybra=o si" 3-ch braci
ze swymi rodami.” Tak zacz"=y si" dzieje ˚Rurika, 864 r.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ™
Niekt[rzy uczeni uto/samiaj' go z Rurykiem du<skim., z ok. 860 A.D.
Naiwno>:, /e Waregowie zostali zaproszeni... zza morza.
Ciekawe, co kryje si" za tajemnicz' nazw' Warego-Rus[w, gdzie le/a=a
ta kraina, jakiemu l'dowi j' przypisa:. Jeszcze raz, wg mej wiedzy, Russ ¯
roux, Rurik ¯ Ruhr % rik ¯ reiks, Semigalia ¯ semiGallia, Ba•war % regis.
Warego-Russ to Bawaro-Russy z Gockiego Brzegu, Brunswiku, Ruhr, i Gallii.
Stamt'd, poprzez Wo=ogoszcz ]na Gotskim Brzegu\ dostali si" do Rosji,
drog' morsk'; z Ba=tyku wp=yn"li do D{winy, st'd tam Semigalia.
Najwyra{niej, by= to historyczny szlak – utarta droga, przez pokolenia.
Roku 6412. Roku 6413. Roku 6414. Roku 6415. Idzie Oleg na Grek[w,
Igora zostawi= w Kijowie. Zebra= mn[stwo Wareg[w, i S=owian, i Czudi, i
Kriwiczan, i Merii, i Polan, i Siewierzan, i Drewlan, i Radimicz[w, i Chor-
wat[w, i Duleb[w, i Tiwerc[w, tak/e s' To=kowiny, a wszyscy ci zw' si"
Wielk' Skuf ]Welikaja Skuf\.
Roku 6486. Roku 6487. Roku 6488. W=odzimierz zabija Rogwo=oda po=oc-
kiego i dw[ch jego syn[w, c[rk" Rogwo=oda pojmuje ]si='\. Od Po=ocka, z
Waregami, idzie do Kijowa, na Jaropo=ka. Jaropo=k zamkn'= si" z B=udem w
Kijowie. W tej opowie>ci ginie Jaropo=k, w Rodni. Podj"li go dwaj Waregowie
mieczami „pod pazuch"” ]pod pazusie\. Gdy wszed= w drzwi, na spotkanie z
W=odzimierzem, B=ud zamkn'= je, odcinaj'c reszt" swoich ]swoich Jaropo=-
ka\, a dw[ch Wareg[w d{gn"=o go mieczami w p=uca lub pod pas, a/ si"
podni[s= lub wyprostowa= ]wypr"/y=\. Wi"cej ˚nr 1000, pod rokiem 6486.
Je/eli istnieje conajmniej kilka zapis[w o Waregach charakteru etniczno-
geograficznego, /e by=o to plemi" i kraina w Zachodniej Europie, to spro-
wadzanie nazwy do najemnik[w na us=ugach ruskich kniazi[w jest czyst'
polityk', na kt[r' Rosjanie zbyt cz"sto zdobywaj' si" w Nauce.
Np. gdy w USA wybuch=a epidemia AIDS, w 1984, wirus zaniesiony z Afry-
ki do USA, Rosjanie pope=nili d=ugi artyku=, w kt[rym wirus ten wydosta=
si" z laboratorium broni biologicznej w USA ]jak w Íwierd=owsku w 1979,
katastrofa, o kt[rej w[wczas >wiat nie wiedzia=, ˚Ekaterinburg\. Artyku=
Walentina Zapiewa=owa opublikowa= tygodnik Literaturnaja Gazieta, nr 44,
1986, pt. Panika na Zachodzie albo co kryje si" za sensacj' wok[= AIDS.
Polacy przet=umaczyli i tak/e opublikowali.... We wrze>niu 1986, radziecki
tygodnik Nowye Wremja poda=, /e wirus wydosta= si" w czasie eksperymen-
t[w w Forcie Detrick, USA. Za nim Prawda zamie>ci=a stosown' karykatur".
Gaton Dugas, flight attendant, francusko-j"zyczny steward kanadyjskich linii
lotniczych Air Canada by= pierwsz' osob' kt[ra przynios=a AIDS na teren
USA, z Afryki. By= to 1976 rok, lecz dopiero w 1981 roku odnotowano w USA
zjawisko zapadania na t" chorob". Wyspa Fire Island w N.Y. obchodzi=a w
1976 r. 200-lecie ]bi-centenial\, okupowana by=a przez homoseksualist[w.
Gaton Dugas zmar= 1984, w Vancouver, na capsti sarcoma.
W sprawie rozpadu j"zyk[w, spekulacje podobnej skali, patrz nr 1320, w
kt[rym Tomasz W. Gamkerlidze i Wjaczes=aw W. Iwanow utrzymywali, /e
wzi"=y one pocz'tek na skalistym obszarze Kaukazu, z niezmiernie bogatym
s=ownictwem ziem /yznych...
W sprawie mordu polskich oficer[w w katy<skim lesie 1940, nar[d wiedzia=
/e byli to Rosjanie, mimo to, Rosjanie – siedz'c na dokumentacji zbrodni
– utrzymywali przez dekady, /e byli to Niemcy, i nie ma sprzecznych dowo-
d[w. 6 listop. 1988 Izwestja donios=a, /e radziecki rz'd zamierza wznie>: w
Katyniu obelisk z napisem, gdzie „polscy oficerowie z radzieckimi je<cami...
zostali rozstrzelani przez faszyst[w w 1943, gdy nasza armia zbli/a=a si".”
Taka jest rosyjska prawda... bez polityki.
Je/eli Waregowie byli plemieniem i krain', istniej'c' w czasach
nam nowo/ytnych, to nale/y nazwy tej poszuka: w innych j"zykach
– podpowiada /elazna logika, nie tylko czyta: latopisy i zgadywa:,
gdzie ona by=a, /e w Szwecji, Norwegii i Danii – z b="dem. Uzbro-
jeni w powy/sze informacje, popatrzmy teraz, co pisz' naukowcy
polscy i rosyjscy.
Polscy, za Wielk' Encyklopedi' Powszechn' PWN, 1962÷67&
Waregowie – normanowie szwedzcy. W tomie 8, na str. 14, pod ha-
s=em Normanowie& „N. szwedzcy ]tzw. Waregowie\ podj"li w ci'gu IX
w. przez Zat. Fi<sk' i Rysk' ekspansj" w kierunku Rusi, docieraj'c
przez kraje ruskie na ziemie pod panowaniem bizant. i arabskim. Na
Rusi dali pocz'tek dynastii ˚Rurykowicz[w. Udzia= N. w powstaniu
pa<stwa ruskiego sta= si" przedmiotem sporu& wbrew teoriom wielu
uczonych ]g=. niem. i skand.\ przypisuj'cym N. budow" i organizacj"
pa<stwa ruskiego, historycy s=ow., g=. radzieccy minimalizuj' rol" N.
wskazuj'c na istnienie na Rusi s=ow. pa<stw plemiennych przed ich
najazdami i niewielk' liczebno>: przyby=ych na Ru> N., kt[rzy mogli
stanowi: raczej dru/yn" na s=u/bie miejscowych klas panuj'cych ni/
samodzielny czynnik pa<stwowotw[rczy.”
A tych klas by=o du/o... w latach 850÷1100, pomijaj'c wszystko inne, w
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
tym wielk' liczb" ludno>ci, w kt[rej Waregowie byli niewielk'....
Polityk' tr'ci – walkami klas Lenina ]na s=u/bie miejscowych klas\....
Nie by=o Norman[w szwedzkich – wymys= niedouczonych komunist[w
kt[rzy mieszali demokracj" z dyktatur', komunizm z centralnym sterowa-
niem ]zarz'd komunalny, tj. gminny, ¯ komuna\, parti" ]cz">:, stron"\ z
monopolem w=adzy, policj" z milicj', OHP, itp., ˚komunista nr 1680.
Uczeni radzieccy, z Bolß. sow. encikl., 1949÷1957, tom 7, str. 23&
Warjagi ]Varqgi\&
1. dru/yny Norman[w, urz'dzaj'ce w 9–10 wiekach grabie/ne napady
na Zach. Europ", w poszukiwaniu s=awy i zdobyczy.
2. najemnicy skandynawscy ]Szwedzi, Norwedzy i Du<czycy\, s=u/'cy w
9–11 wiekach ruskim kniaziom lub greckim imperatorom w roli woj[w w dru-
/ynach i wype=niaj'cy czasami rozliczne ich polecenia, np. „s=ow” ]pos=[w\
i „go>ci” ]kupc[w\. W skandynawskich sagach wyst"puj' pod nazwami Va-
cringjar. Od Ruskich i Grek[w s=owo to przesz=o na arabski j"zyk ]varang\
i =aci<ski varing.
Pochodzenia s=owa „warjag” do tych czas[w definitywnie nie ustalono.
W latopisie ]Powest wrem. let\ i niekt[rych drugich ]innych\ ruskich {r[d=ach
termin “warjagi” wyst"puje jako etnograficzny i geograficzny; nim zwie si"
Szwed[w, Norweg[w, Anglik[w i Got[w ]mieszka<c[w wyspy Gotland\.
Tyle wiedz' Rosjanie o pochodzeniu Wareg[w.... Polacy gorzej.
Zapomnieli na jakiej drodze kraina ta le/a=a... /e z Nowogrodu do Rzymu.
To ciekawe, /e terminem warjagi zwie si" Szwed[w, Norweg[w, Anglik[w i
Got[w, bo ja takiego wra/enia nie odnios=em. Z powt[rzonego tu fragmentu,
by=o to odr"bne od tych wszystkich plemi"& „I jeszcze te narody nale/' do
Jafetowych& Waregi ]Warazi\, Sweny ]Swei\, Normani ]Urmane\, Goci ]Gotie\,
Ru> ]Ru>\, Anglicy ]Agniane\, Haliczanie...”
Czym stwierdzenie to jest wi"c podparte$ O takim zrozumieniu....
To ciekawe tak/e, /e terminem Waragi zwie si" Szwed[w, Norweg[w, Angli-
k[w i Got[w, lecz naukowcy rosyjscy, ni polscy, nie przytoczyli ani jednego
fragmentu latopisu, o takim znaczeniu, dla podparcia swej opinii. My wiemy,
/e nie jest to konieczne ]˚nr 1152\.... Historia polityk' si" staje ]...\, mow'
cyganki. Innymi s=owy, jest to go=os=owne stwierdzenie.
I cho: to takie proste ]przytoczenie fragmentu\, /aden akademik nie wpad=
na ten pomys= – jedna z metod Nauki na polu historii.
Gdy jedni m[wi' jedno, drudzy – drugie, niczym nie podpieraj'c – jest to
wojna s=[w, bez tre>ci, czcza dyskusja, polityka, jak z mordem w Katyniu.
Rosjanie odcinaj' si" od obcej pomocy w zorganizowaniu pa<stwa, bo nie
mog' nic nikomu zawdzi"cza:, cho: z praktyki ostatnich dekad wiemy, /e w
obecnych czasach kradli pomys=y Zachodu, od bomby atomowej, samolot[w
]Concord\, samochod[w ]Opel\, do aparat[w fotograficznych ]Hasselblad\.
Dzi> “zapo/yczaj'” pomys=y – kiedy> nie. M[g=bym tu przytoczy: s=ownik
wyraz[w obcych, zapo/yczonych od innych narod[w, wyrazy u/ywane w
>redniow. latopisach, pisanych na Rusi.
W sporze, wa/nym jest nie tylko kto co m[wi, lecz kt[ra strona jest patolo-
gicznym k=amc', je/eli jedna z nich jest.
Goci mieszka<cami wyspy Gotland – inne dane tak/e zdradzaj' poziom wie-
dzy ]˚Goci\. Goci zamieszkiwali p[=nocne brzegi Niemiec, Wyspy Du<skie
i p=d. cypel P[=wyspu Skandynawskiego, st'd nazwy po nich w Niemczech,
Anglii i Szwecji – z dala od centrum, gdzie istnieli.
Wyliczanie Szwed[w, Norweg[w, Anglik[w i Got[w jest mow' cyganki,
bo jak nie jedno – to drugie, do upad=ego – a/ si" czym> trafi. ?adn'
nazw' w tym wypadku.
Lingwistyczny aspekt zagadnienia, jakiej to kombinacji trzeba, by przej>:
z Vacringjar na Varjag$ A co z Rurikiem$
Uczeni radzieccy&
• nie wiedz', gdzie le/a=o szereg miejsc wymienionych w Powie>ci wrem.
let, w tym >w. Elfer na dolnym Dnieprze, jak nazywa=o si" miasto
?ytomir w XIII-tym wieku ]w[wczas gr[d\, niepoprawnie ='cz' Duleb[w
z Wo=ynianami i Bu/anami ]blisko siebie, lecz s' r[/nice\,
• nie znaj' znacze< imion u/ytych w “wara/skiej legendzie”,
• nie s' >wiadomi Systemu nadawania imion&
Ma=ko ˘ Ma=usza, Rogwold ˘ Rogneda ]˚nr 300\,
• nie wiedz', kiedy bitwa nad Ka=k' mia=a miejsce ]nie w 1224\, i inne wy-
darzenia – przepisuj' prosto daty z latopis[w, z b="dami do lat 4–5,
• nie s' w stanie poja>ni: szeregu termin[w u/ywanych przed rokiem 1300,
w tym& kojary, u/ika, riks, fofuda, ad, san, kob, ginszt, ro/aniec,
kotora, ferewniki, i inne,
• nie s' w stanie ustali: nawet kt[ry latopis z kt[rego zosta= przepisany.
Wiedz' natomiast, /e – jak zw' – wara/ska legenda jest zmy>leniem, bo
dopatrzyli si" w niej naiwnych okrasze<, b"d'cych zmy>leniami drobniejszego
rodzaju – kosmetycznymi poprawkami na potrzeb" Rusi i czas[w.
Innymi s=owy, osoby niepe=nosprawne wzi"=y si" do fizycznego wysi=ku, albo
niezupe=nie kompetentne do wydania oceny w przedmiocie wydarze< Rusi
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: ™
lat 856–1110. Akademicy polscy podobnie; co oznaczaj' nazwy& Wo=y<,
Mazowsze, Zamo>:, Pu=awy, kiedy /y= Warsz ]od kt[rego Warszawa, kon-
kretnie& w jakich latach\, ze znajomo>ci' j"zyk[w obcych {le – nie trzeba
d=ugo szuka: by dojrze: potkni"cia. I r"ka w r"k" z radzieckimi.
Semi ]p[= ˘ Semigalia\ – ziemi', Siemowit ]siemo % vit\ – Ziemowitem, itp.
Postacie “wara/skiej legendy”, czyli Latopisu – Silwestra 1110–1116, i
Powie>ci wremiennych let – Nestora, 1118; alfabetycznie&
Askold i Dir – bojarzy z otoczenia Ruryka 6368 roku. W drodze z Nowo-
gorodu do Carogrodu ]Konstantynopola\ zatrzymali si" w Kijowie.
W 6371 wyruszyli z Kijowa “na Grek[w”, w 14-ty rok Micha=a cara ]855\.
Obaj zamordowani przez woj[w Olega, roku 6388, ko=o Kijowa, na
brzegu Dniepru, w rej. dworu Olmina stoj'cego na wzg[rzu zwanego
Ugorsk' ]w"giersk'\. Na mogile Askolda postawi= Olma cerkiew.
Asmud – opiekun ma=ego Swiatos=awa w latach 6453–6454.
B=ud – wojewoda Jaropo=ka w 6486 r., i zdrajca ]stronnik W=odzimierza\.
Dobrynia – s. Ma=ki, brat Ma=uszy, wuj W=odzimierza “Wielkiego” †1015.
Igor – s. Ruryka, pod opiek' Olega do czasu pe=noletno>ci, zabity 6453
przez Drewlan, opodal Iskorestenia ]dzi> Koroste<\.
Jaropo=k – knia{ kijowski, zabity przez W=odzimierza Wielkiego 6486 r.,
w Dorogo/yczu, opodal Kijowa, mi"dzy Dorogo/yczem a Kapiczem.
Kura – knia{ Peczeneg[w 6480 r.
Lut ]srogi\ – syn Swenelda, zabity przez Olega 6482 r., podczas polowania
na terenie Drewlan, opodal Kijowa.
Ma= ]m'/\ – knia{ Drewlan w Iskoresteniu 6453.
Ma=ko z Lubecza – ojciec Ma=uszy i Dobryni, dziadek W=odzimierza †1015.
Oleg – krewny Ruryka, z jego rodu, zmar= 6420 od uk'szenia /miji.
Oleg – syn Swiatos=awa, knia{ Drewlan, zgin'= u wr[t Owrucza przez
napieraj'cy t=um uciekinier[w, 6484 r.
Olga – rodem z Pleskowa ]Pskowa\, /ona Igora od 6411, matka Swiatos=a-
wa, znana z czterech zemst nad Drewlanami 6453–6454, b"d'cych
zmy>leniami, i jej m'dro>ci w spotkaniu z carem greckim “Ciemskim”
– Zimiskesem, roku 6456; pi"kna i pon"tna w[wczas by=a....
Pretycz – wojewoda Peczeng[w 6476 r.
Radym i Wiatko – “bracia” daj'cy pocz'tek plemionom
Radymiczan i Wiatyczan ]Wadom\.
Rogneda – c. Rogwo=oda, kniazia z Po=ocka, W=odzimierz poj'= R. si=' za
/on" 6486 r., matka Izas=awa, Mstis=awa, Jaros=awa, Wsewo=oda
i dw[ch c[rek ]nieznanych z imion\. Zmar=a 6517.
Rogwo=od – knia{ po=ocki ]z Po=ocka\, przybysz zza morza, ojciec Rogne-
dy, zabity wraz z dwoma synami 6486 r., przez woj[w W=odzimierza.
Ruryk, Sineus i Truwor – “bracia” zaproszeni na Ru>, zza morza, 6368r;
Ruryk osiad= w Nowogorodzie, Sineus – w Bia=o-ozierzu ]jez. Bia=e\,
Truwor – w Izborsku ]30 km W od Pleskowa, dzi> Pskowa\.
Sweneld ]Swen Sr. – senior; eld ¯ elder\ – ojciec Mistiszy w 6453,
wojewoda Igora w 6453, i Swiatos=awa w 6479 r.,
Swiatos=aw – s. Igora i Olgi, zabity 6480 przez Peczeng[w, na “porogach”.
Wara/ko – doradca Jaropo=ka 6486 r., odradza= Jaropo=kowi spotkanie z
W=odzimierzem, kt[re okaza=o si" fatalnym dla Jaropo=ka.
W=odzimierz †1015 lipca 15, w poniedzia=ek ¯ Swiatos=aw i Ma=usza;
Swiatos=aw ¯ Igor ]945–972\ i Olga;
Ma=usza ¯ Ma=ko ]m"/ek\ ¯ ma= ]m'/\ % /ena ˘ ma=/e<stwo,
Pi": /on&
Rogneda ]poj"ta si=' po zabiciu jej ojca i dwu braci\,
Greczynka ]Anna, /ona zabitego Jaropo=ka, poj"ta si='\,
dwie Czeszki i Bu=garka. Liczne z nimi potomstwo.
Z Rogned'& Izas=aw, Mstis=aw, Jaros=aw i Wsewo=od i dwie c[rki,
z Greczynk'& Swiatopo=k ]zab[jca Borysa i Gleba 1015\ i Maria –
wydana za Kazimierza, kr[la polskiego,
z jedn' Czeszk'& Wyszes=aw,
z drug' Czeszk'& Swiatos=aw, Mstis=aw, ]i Stanis=aw – wg innych\,
z Bu=gark'& Borysa i Gleba, oraz Pres=aw" ]obu braci pomordowanych
1015, Borys – 24 ijula, w Alcie, mieczami, przez ludzi o imionach&
Put’sza, Talc, E=owicz, Laszko; Gleb – 5 sentabr. u uj>cia rz. Smiadny,
zamordowa= Torczyn no/em z polecenia Horasera ¯ franc. harasser;
cia=a obu z=o/one p[{niej w Wyszegorodzie, z polecenia Jaros=awa\.
W akcie z roku 6453 ]945 A.D.\ wyst"puj'&
• Iwor – pose= }nadzwyczajny| Igora, wielkiego kniazia Ruskiego i
• zwyczajni pos=owie&
– }fuewast| Wuefast }pose=| Swiatos=awa, syna Igorowego.
– Iskusewi }pose=| Olgi kniagini.
• S=udzy i synowce Igora&
Uleb – }pose=| Wo=odis=awla,
Kanicar – }pose=| Preds=awy,
Szichbern, }Sfandr| Swan]a\dr – }pose=| /ony Ulebla ]nie Gleba#\, Prasten,
Turduwi, Libπar, Fastow ]mocny, wytrwa=y ¯ anglosas. f≤st, >rdniow. ang.
fast – mocny, sta=y, trwa=y\, Grim ]srogi\, Sfirkow, Prasten ]niem. prassen
lub prasseln, ssst\, Akun – neti Igora ]synowiec, bratanek, isl. nefi TF,
ros. plemiannik; un – m=ody ˘ junosza, anglosas. geong, niem. jung, >red-
niow. ang. yonge, ang. young, junior\.
}s=udzy Igora| Kary, }studekow| Tudkow, Karszew, ]tudorow\ Turdow, Egrπ
]ermiskow, erliskow\ Ewliskow ]skov – puszcza\, ]Woist\ Woikow, ]istro\
Istr, Amindow, Prasten, Bernow, ]jatwag\ Jawtiag, Gunarow ]`rew – wysoki\
Szibrid ]`brid – pi"kny\, Alda< Ko= Klekow ]ald – stary\, Steggπ Etonow
]/ar=ok; anglosas. etan, >redniow. ang. eten, ang. eat % `on\, Sfirka;
}s=udzy innych| Alwad – Guda, Fudri – Tuada, Mutur – Uty(Utena ]Uten
– garnek, ¯ starofranc. utensile ˘ >redniow. ang. utensele, ang. utensil\.
• Kupcy& Adun, }adolb antiw=ad uleb| Adu=b, Iggiw=ad, Oleb, Frutan ]fruit –
owoc\, Gomo= ]stary\, Kuci, Emig, Turbid ]ang. m"tny\, Fursten ]niem. Fürst
– ksi'/"\, Bruny, }ald ]stary\| Roald, Gunastr ]`str – starszy\, Frasten ]frost;
`en – wielki\, }iige=d| Igie=d ]niem. tiegel – tygiel\, }turibew| Turbern ]¯ =ac.
turbare\, Mony, Ruald, Swen, Stir ]po(rusza:, miesza:\, A=dan, }tilei| Tilena,
}apubkar swen| Pubksar, }kuzelew| Wuzlew, }isino kobiricz| Sinko ]sink –
topi:, zanurza:; `o – ca=kowicie\ i Boricz.
WATYCZE, Vœtyhi, vœda-wada, vœ∂a, ros.-s=aw. A-Œ
staroruskie plemi" /yj'ce w basenie rz. Oki i jej dop=yw[w – Ugry, Moskwy
i innych.
Wada ^ dzia= ]wodny\ ¯ woda – wat]er\; wada ]dzia= wodny\ ˘ za ]przy, obok,
u, blisko, nad, na, roz\ % wada ˘ Zawada ]miejscowo>: na Roztoczu\.
Rosjanie utrzymuj' /e Watycze od went ]Wened[w\, czyli S=awian, /yj'cych
w >rodkowej i po=udniowej Polsce, po Karparty Wsch., wymienionych przez
rzymskiego pisarza Pliniusza ]1 wiek\.
Watycze i Radymicze maj' by: plemionami polskimi ]„od Lach[w”\, wg autora
Powie>ci wremiennych let, powsta=ej ok. 1118–1157, pisanej pocz'tkowo
we Peczerskim monasterze; Radym znad rzeki So/&
„Radimiczi bo i Waticzi ot Lachow. Biasta bo 2 brata w Lasiech, Radim, a drugij
Watko; i priszedosza siedosta, Radim na So/u, prozwaszasia Radimiczi, a
Wat’ko sede s rodom swoim po Oce, ot nego /e prozwaszasia Waticzi.”
Rosyjskie Q ¯ s=aw. Œ, czytane A lub iA, w zale/no>ci od potrzeby, dzi>
wyr[wnane do jA } ja |; podobnie twardy znak – raz twardy, raz d{wi"k O.
Tak te/ wyr[wnano liczbowy opis lat – od wszystkich opis[w odj"to 5508
by przej>: na «od narodzenia Chrystusa», gdy u/ywano system[w& 5500,
5505 i 5508.
By: mo/e& Radymicze ˘ Radom, lub rad ]rz'd\ % dom ¯ =ac. dominium
]prawo w=asno>ci\ ¯ dominus ]pan, mistrz\, w 1268 r. zwany Tor/kiem
]targ[wkiem\, wo=., Ipat. ltps.
WENEDY, Venedy-Wenedy
w >rodk. i p=d. Polsce, po Karparty Wsch., wymienionych przez rzymskiego
pisarza Pliniusza ]1 wiek\.
W czasach gdy Bastarnowie /yli nad dolnym Dunajem, Esty – >rodkowym
Niemnem, Goci – u uj>cia Wis=y, a Wandale – nad Odr'.
WERAGRY, Veragri – celtycki lud w Alpach ]Alpes Poeninae\, g=[wne
miasto Octodurus lub Octodorum, zwane te/ Forum Claudii Vallensium
]dzi> Martigny\, miasto albo osada we wschodniej Galli, w dolinie otoczonej
bardzo wysokimi g[rami.
WEÍ, Ves;-We> – na Bia=o-ozierzu, p=n. Rosja, Zbiornik Gorkowski.
WINDELIKI, Vindelici
Lud pochodz. celtyckiego, zamieszkuj'cy p=n. Recj", mi"dzy Dunajem, Inem
a Alpami, wg polskiej M.E.K.A.
Windelicja ]Vindelicia\ – w staro/. geografii kraj posiadaj'cy granice&
S – Raetia, N – Danube ]Dunaj\ i Vallum Hadriani,
E – Oenus ]Inn\, W – terytorium Helvetii ]Szwajc.\.
Koresponduje z NE cz">ci' Szwajcarii, SE Baden i S od W¥rttenberg i Ba-
wari'. Razem z okolicznymi szczepami, podbita przez Tyberiusza 15 B.C.,
w ko<cu ¡ wieku stanowi=a cz">: Raetii.
Pochodz. prawdop. celtyckiego ]celtyckie vind w nazwach Vindobona, Vin-
donissa\, za Encyclopaedia Britannica 1922, 30 tom[w.
WOTAKI, votaki, votina ros. A-Œ
w mi"dzyrzeczu Watki i Kamy. W 10–12 w. wchodzili w sk=ad kamskich
Bu=gar[w ]znad rz. Kamy\. Po rozgromie przez Mongo=o-Tatar[w, 1237,
przenie>li si" na prawy brzeg rz. Kamy, wy/ej uj>cia rz. Watki.
R
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
✰ 1660 NAZWY GEOGRAFICZNE 49° 49* 21° 15*
LOKALIZACJA miejsc w tej pracy i kronikach; geograficzna
szer. d=ug. nazwa miejscowo>ci
p=n. ]N\ wsch. ]E\
57° 36* 26° 23* Adzele n(Goiw' ]germ.\, Gaujiena n(Gauj' ]=ot.\
58° 51* 21° 33* Adzen ]germ.\, Ad≈i ]=ot.\
55° 47* 21° 12* Akitte ]germ.\, Leverißkiai ]lit.\ n(rz. Eketis
dop=ywem rz. Danga, wpadaj'c' do Zat. Kuro<skiej tu/
przy Memlu ]K=ajpedzie\
56° 02* 22° 03* Aliseide ]germ.\, Alsed≈iai ]lit.\, Olsady ]pol.\
56° 59* 21° 34* Alisvange ]germ.\, Alßvanga ]=ot.\
54° 29* 21° 12* Allenburg n(rz. Alle ]pol. +yna\
57° 17* 23° 30* Ambele ]germ.\, Veltini ]=ot.\
18 km S od Ventspils, przy uj>ciu Windy do Ba=tyku
56° 30* 21° 49* Amboten ]germ.\, Embute ]=ot.\
54° 13* 21° 45* Angerburg ]germ.\ W"gorzewo ]pol.\
Ungura ]lit.\, N od jez. Mamry ]germ. Mauer\
40° 26* 29° 44* Ankora ¯ gr. ankyra ]kotwica\, dzi> Iznik ]tur.\
57° 31* 22° 02* Anze ]germ.\, Ance ]=ot.\
56° 52* 21° 30* Appreten ]germ.\, Apriki ]=ot.\, 12 km NWW od Aizpute
56° 15* 21° 39* Appule, Apulia n(rz. Lobe ]germ.\,
Apoule ]lit.\ w p=n.-zach. ?mudzi, 8 km SEE od Szkud
56° 44* 21° 53* Appusen ]germ.\, Rudbar≈i ]=ot.\, 8 km SWW od Strundy
57° 24* 22° 37* Arevale ]germ.\, Arlava ]=ot.\, 3 km od Valdemarpils
56° 29* 21° 40* Assiten ]germ.\, Asite ]=ot.\
9 km NE od Priekuli, 18 km NW od Baty
55° 16* 22° 43* Asswyote ]germ.\, Erzwi=ki ]pol.\, w ?mudzi
56° 37* 25° 07* Aszerade ]pol.\, Ascherade ]germ.\,
Skriveri ]=ot.\ n(Dwin', 72 km od Rygi
56° 56* 23° 53* Babath; Castrum Babath ]Strelnek\ ]germ.\,
Babile ]=ot.\, 14 km W od Rygi
55° 05* 23° 48* Babty n(rz. Niewia/a
44° 45* 33° 53* Bachczi-saraj ]tatar.\ na Krymie,
28 km SW od Simferopola; na trasie Simferopol – Sewastopol
54° 33* 19° 59* Balga n(Zalewem Wi>lanym, 10 km N od
Heiligenbeil, 37 km SWW od Königsbergu,
58 km NE od Elbl'ga, 64 km NW od Bartoszyc
56° 09* 21° 52* Barstycze ]pol.\, Bartstyçiai ]lit.\, na skrzy/owaniu
tras Salanty – Szeda, i Szkudy – Kalwaria
54° 13* 21° 21* Barten ]germ.\, Bartai ]lit.\, Barty ]pol.\
54° 15* 20° 48* Bartenstein n(rz. Alle ]germ.\, Bartininkai ]lit.\,
Bartoszyce n(rz. +yna ]pol.\,
pisane przez Niemc[w tak/e& Heilsberg
54° 30* 23° 02* Bartyninki ]pol.\, Bartininkai ]lit.\
56° 54* 21° 42* Bassen ]germ.\, Basi ]=ot.\
19 km SEE od Goldyngi n(Widaw'
51° 26* 21° 53* Baten ]germ.\, Bata ]=ot.\
56° 29* 23° 04* Bayena ]germ.\, Bene ]=ot.\, 11 km W od Auce
55° 37* 23° 44* Bejsago=a ]pol.\, Baisagala ]lit.\
56° 53* 21° 13* Bekem¥nde ]germ.\, Upesmui≈a ]=ot.\
n(rz. Durbe, w uj>ciu Alleuxte ]=ot. Tebra\
52° 02* 23° 08* Be=oe ]wo=.\, Bia=a Podl. ]pol.\, n(rz. Krzna
39 km W od Brze>cia Lit. n(rz. Bug
50° 23* 24° 00* Be=z, n(rz. Rzeczyca ]dop=yw rz. So=okija\,
61 km N od Lwowa, 45 km S od Wo=ynia n(rz. Bug
56° 29* 23° 04* Bene ]=ot.\, Bayena ]germ.\, 11 km W od Auce
50° 49* 23° 38* Bere>: ]r[/ny od Brze>cia Lit. n(Bugiem#\
4 km E od Grabowca, 19 km W od Hrubieszowa
52° 29* 24° 59* Bereza Kartuska ]pol.\ n(rz. Jasio=a
54 km NE od Kobrynia, trasa Kobry<–Baranowicze
52° 05* 23° 41* Berest ]Brze>: Lit.\, n(rz. Bug
55° 22* 23° 22* Betygo=a ]pol.\, Betygala ]lit.\ n(rz. Dubissa
52° 58* 23° 28* Bia=ki n(rz. Ma=ynka, 30 km NE od Bielska Podl.
50° 29* 30° 24* Bia=gorod k(Kijowa n(Dnieprem
przy trasie Kijew – ?ytomir, ok. 15 km W
50° 06* 22° 51* Bia=obrzegi n(Wis=okiem, 11 km NW od Przeworska
26 km NWW od Jaros=awia, 10 km NEE od +a<cuta
54° 06* 22° 56* Bia=owoda, 6 km N od Suwa=k
53° 06* 23° 11* Bia=ystok, n(rz. Bia=a
50° 41* 25° 00* Bia=stok, 25 km SWW od +ucka
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
52° 46* 23° 12*
Biecz, 18 km W od Jas=a, 42 km NEE od N. S'cza
Bielsk Podl. ]pol.\, B≠l;sk= ]ros.\ n(rz. Bia=a
48° 10* 40° 35* Bie=aja Kalitwa, przy uj>ciu rz. Kalitwa do Do<ca
50° 35* 36° 34* Bie=gorod n(rz. Doniec, 70 km N od Charkowa
52° 02* 23° 08* Bie=oe ]wo=.\, Bia=a Podl. ]pol.\, n(rz. Krzna
51° 30* 25° 46* Bie=oe, jezioro, mi"dzy rz. Stochod i Styrem
60° 10* 37° 40* Bie=o-oziero ]s=aw.\, Jez. Bia=e ]pol.\
60° 00* 37° 40* Bie=oziersk, S. ¯ Bie=o-oziero ]Jez. Bia=ego\
55° 50* 32° 56* Bie=yj n(rz. Obsza
56° 12* 24° 45* Bir/e ]pol.\, Birsen ]germ.\, Bir≈ai ]lit.\;
92 km SES od Rygi, 68 km NEN od Poniewie/ys
55° 50* 22° 50* Birsine ]germ.\, Ber≈eniai ]lit.\, Bir/any ]pol.\
przy trasie U/wentis – Szawle
56° 22* 21° 32* Birstele ]germ.\, Birzes ]=ot.\, 14 km SW od Baty,
11 km SE od Priekuli, 16 km NE od Szkud,
10 km N od Truikinai
52° 08* 17° 43* Biskupin, 10 km S od ?nina, 60 km N od Gniezna
54° 55* 23° 38* Bistena, Poszt[w ]pol.\, Bisten, Pestau$
]germ.\ przy uj>ciu rz. Wiszakis do Niemna,
na p=d. brzegu, 20 km od Kowna w g[r" Niemna,
2 km W od Zapyszek
56° 39* 22° 47* Blinden ]germ.\, Blinde ]=ot.\
19 km E od Saldus, 30 km W od Dobeli
51° 10* 26° 11* Borek, ok. 10 km E od Stepania n(rz. Hory<, Gory<
51° 04* 26° 02* Borki, n(rz. Wilja ]dop=ywem rz. Hory<, Gory<\
11 km SW od Szumska,
48° 31* 24° 19* Borsukow die= dzia= wodny, prze="cz w Karpatach
48° 49* 28° 56* Brac=aw n(rz. Boh
57° 37* 20° 15* Brandenburg, n(Zatok' Wi>lan',
Uszakowo ]ros.\, n(rz. Íwie/a, wpadaj'ca do
Zatoki, 20 km SWW od Königsbergu,
38 km NE od Braunsberga ]pol. Braniewa\
55° 38* 27° 03* Bras=aw n(jez. Drywiaty
52° 45* 22° 50* Bra<sk n(rz. Nurzec, 24 km W od Bielska Podl.
54° 25* 19° 50* Braunsberg ]germ.\, Braniewo ]pol.\
52° 06* 23° 42* Brest Litewski; Brze>: ]pol.\ n(rz. Bug
Brest=-Litovskπi ]ros.\
53° 11* 24° 01* Brestowica n(rz. Swis=ocz, ˚Brzostowica
45 km S od Grodna, 55 km E od Bia=egostoku
53° 15* 34° 25* Bria<sk, n(rz. Desna
56° 21* 24° 23* Bruniwiszki ]germ.\, Brunava ]=ot.\
53° 07* 23° 58* Brzostowica, wed=ug polskiej mapy,
s' dwie Brestowice& B. Nowa i B. Stara
53° 11* 24° 01* Brestowica Wielka n(rz. Swis=ocz,
55° 28* 21° 46* Budwiecie ]pol.\, Budvietis ]lit.\
54° 59* 23° 09* Budwiecie, 8 km NE od Sak[w ]lit.\ ‰akiai
54° 55* 22° 12* BudweÆen ]germ.\, Budwiesy ]pol.\
w Szalawii, 20 km SE od Ragnety
55° 05* 23° 29* Buiwidy ]pol.\, Buivydai ]lit.\
4 km N od Niemna, 2,5 km E od Dubissy
57° 46* 25° 19* jez. Burtneek ]germ.\, Burtnieku ]=ot.\
Burtnek= ]ros.\
49° 57* 26° 37* Busk ]pol.\, Bu/sk ]s=aw.\, n(rz. Bug
54° 30* 24° 15* Butrimony ]pol.\, Butrimonys ]lit.\
70 km SWW od Wilna, 10 km E od Niemna
56° 57* 22° 24* Cabele ]germ.\, Kabile ]=ot.\
55° 48* 21° 09* Calaten ]germ.\, Kollate ]germ.\, Kalote ]lit.\
8 km N od Memla ]K=ajpedy\
57° 33* 22° 27* Calten ]germ.\, Kalki ]=ot.\, 9 km NE od Dundagi
54° 48* 20° 53* Caymen 1352 ]germ.-=ac.\, Kaymen ]germ.\
16,5 km SW od Labiau, 12 km S od Zat. Kuro<skiej,
27 km NEE od Königsbergu
56° 34* 21° 51* Celde ]germ.\, Dzelda ]=ot.\, 16 km SWS od Skrudny
53° 22* 18° 25* Che=mno ]pol.\, Kulm, Culm ]germ.\, n(Wis='
56° 57* 26° 19* Chessowe ]germ.\, Cesvaine ]=ot.\
51° 10* 23° 18* Cho=m ]wo=.\, Che=m Lub. n(rz. Uherka
57° 09* 31° 11* Cho=m, przy uj>ciu rz. Kunia do +owaci.
53° 56* 19° 22* Christburg ]germ.\, Dzierzgo< ]pol.\,
20 km E od Sztumu
57° 08* 21° 33* Cisse ]germ.\, Sise ]=ot.\, 14 km SW od Piltene
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
55° 54* 21° 15* Cretyn ]germ.\, Kretinga ]=ot.\
56° 32* 21° 32* Crote ]germ.\, Kroten ]=ot.\, 12 km N od Priekule,
12 km SE od Durbe, 12 km SW od Kalvene
50° 40* 22° 50* Czarnystok n(rz. Gorajec, 342 m npm
55° 04* 23° 31* Czekiszki ]pol.\, ◊ekißke ]lit.\ n(rz. Dubissa
49° 27* 31° 01* Czerkasy n(Dnieprem, 160 km SE od Kijowa
51° 28* 31° 18* Czernih[w n(rz. Desna, 129 km N od Kijowa
51° 57* 21° 13* Czersk n(Wis=', 33 km S od Jazdowa
50° 20* 30° 25* Czerwin, n(rz. Siniucha wpadaj'c' do Huczwy,
dzi> Czermno; 22 km SW od Hrubieszowa
54° 30* 27° 48* Czysty B[r, 72 km N od Mi<ska, 57 km NW od Borisowa
54° 24* 22° 01* Darkehme ]germ.\, Darkiemis ]lit.\
n(rz. Angerapp ]pol. W"gorapa\
55° 52* 26° 31* Daugavpils ]=ot.\, D¥naburg ]germ.\, Dwi<sk ]ros.\
56° 31* 21° 46* Diensdorf ]germ.\, Dinzdurbe ]=ot.\
13 km NE od Priekuli ]mianownik& Priekule\
55° 56* 22° 39* Dobe ]germ.\, Upyta ]lit.\, Upita ]pol.\,
przy trasie ?erany – Kurszeny
– – Dobene ]germ.\, $ ]=ot.\, przesta=o istnie:$
11 km W od Auce
53° 48* 25° 32* Dokud[w n(Niemnem, 112 km E od Grodna, 17 km
SE od Lidy, 100 km S od Wilna, 79 km N od S=onima
56° 37* 23° 16* Dubelene ]germ.\, Dobele ]=ot.\
53° 07* 19° 03* Dobrzy< n(rz. Drw"ca
56° 35* 21° 28* Done ]germ.\, Padone ]=ot.\, 6 km E od Durbe,
30 km NEE od Lipawy, 27 km NWW od Priekuli
57° 31* 22° 22* Donedange ]germ.\, Dundaga ]=ot.\
56° 01* 21° 15* Dorbeny ]pol.\, Darbenai ]lit.\, w p=n.-zach. ?mudzi,
12 km E od Ba=tyku, 15 km N od Kretyngi,
16 km NE od Po=ongi
50° 22* 26° 14* Dorohobu/, n(rz. Hory<, dzi> R[wne
54° 55* 33° 18* Dorohobu/, n(rz. Dniepr 82 km E od Smole<ska
58° 24* 26° 43* Dorpat ]germ.\, Tartu ]eston.\, Jurjew ]ros.\
54° 22* 24° 20* Dowidisken ]germ.\, Dowdziszki, Daugi ]pol.\,
Daugai ]lit.\, 19,3 km E od Olity ]Alytus\, w pow. Troki
56° 35* 21° 41* Drogen ]germ.\, Droga ]=ot.\, 8 km SW od
Kalvene, 17 km N od Priekuli, 20 km E od Durbe
55° 47* 27° 55* Dryssa ]pol.\; Drissa ]=ot.\
55° 34* 26° 35* Dry>wiaty ]pol.\, Drukße ]lit.\ n(jez. Dry>wiaty
52° 25* 22° 40* Drohiczyn, n(rz. Bug
54° 22* 29° 43* Druck, n(rz. Drut 65 km NW od Mogilewa,
47 km SWW od Orszy, 99 km S od Witebska
56° 15* 26° 02* Dubena ]germ.\, skrzy/owanie dr[g&
Rubene – Jekabpils, lub – bardziej prawdop.&
56° 17* 26° 00* Zasa, odleg=e N od skrzy/owania dr[g o 6 km
55° 04* 25° 27* Dubingen, 44 km NEN od Wilna, 13 km od Gedrojci[w
56° 49* 22° 13* Duhren-Sudrab ]germ.\, Durape ]=ot.\
55° 31* 26° 20* Dukszty ]pol.\, Dukßtas ]lit.\
55° 52* 26° 31* D¥naburg ]germ.\, Daugavpils ]=ot.\
Daugpils ]lit.\, Dwinsk ]ros.\
52° 20* 21° 44* Dume ]germ.\, Aizviki ]=ot.\, przy trasie Ylaki– Trekni,
tu/ przy obecnej granicy Litwa – +otwa, po =otewskiej stronie,
14 km SE od Priekuli, 6 km NE od Truikinai
56° 35* 21° 21* Durben2\ ]germ.\, Durbe ]=ot.\
22 km SW od Aizepute, 24 km E od Lipawy
56° 41* 21° 20* Duvenelke ]germ.\, Dunälka ]=ot.\
27 km NE od Lipawy, 17 km SWW od Aizpute
56° 55* 22° 58* DÆirren ]germ.\, przy skrzy/owaniu dr[g&
Tukums – Zemite, i Irlava – Pure
57° 01* 21° 41* Edvale ]germ.\, Edole ]=ot.\,
20 km NWW od Goldyngi ]=ot. Kuldiga\
54° 10* 25° 00* Ejszyszki ]pol.\, 37 km NW od Lidy
56° 41* 24° 12* Ekau ]germ.\, Iecava ]=ot.\, nie znane w XIII w.
53° 49* 21° 52* Ekersburg n(jez. Spirding ]germ.\,
Okratowo n(jez. Sniardwy ]pol.\
6 km W od Arys ]germ.\, od Orzysza ]pol.\
47° 41* 35° 04* >w. Elfer na Dnieprze ]isl. elfr ^ rzeka\,
progi, dzi> Zaporo/e ]za` ^ obok, przy\
56° 23* 21° 40* Elkene ]germ.\, Elkuzeme ]=ot.\, ok. 4 km W od Priekuli
53° 48* 22° 22* E=k ]pol.\, Lyck ]germ.\, Lyck ]lit.\
55° 42* 21° 44* Endriejava ]lit.\, przy trasie Garg≈dai – Rietavas
i Veivir≈enai – Rietavas ]Wewir/any – Retowo\
55° 13* 36° 36* Ermolino, 88 km SW od Moskwy
55° 15* 22° 43* Erzwi=ki }r-z| ]pol.\, Er≈vilkas ]lit.\
56° 40* 22° 58* Esarluk ]germ.\, EÆarluk ]$\; Ezerkalni ]=ot.\,
3 km SW od Biksti, 20 km NWW od Dobeli,
30 km E od Saldus
53° 35* 19° 34* Eylau ]germ.\, I=awa ]pol.\, n(jez. Jeziorak
50° 04* 29° 58* Fastow, 60 km SW od Kijowa
54° 43* 20° 01* Fischausen ]germ.\, n(Zalewem Wi>lanym,
Primorsk ]ros.\, 32 km W od Königsbergu
54° 27* 21° 02* Friedland n(rz. Alle ]pol. +yna\
Prawdinsk ]ros.\
56° 46* 22° 32* Gaiken ]germ.\, Gaiki ]=ot.\, 17 km N od Saldus
57° 02* 22° 47* Gandawa ]pol.\, Kandau ]germ.\,
Kandava ]=ot.\, n(rz. Abava, GK
55° 49* 21° 54* Gandingen ]germ.\, Stalgendi ]lit.\,
przy trasie Plunge – Rietvas
12 km S od Plunge, 11 km N od Rietvas
56° 05* 22° 00* Garde ]germ.\, Girkarte ]lit.\, przy trasie Kalwaria
– Plunge, 3 km SWS od Kalwarii, 6 km NWN od Olsad,
8 km NE od jez. Plateliu ]Plotele\
55° 43* 21° 24* Garisda ]germ.\, Garg≈dai ]lit.\
16 km E od Memla ]K=ajpedy\
56° 30* 21° 17* Gavesne ]germ.\, Gavieze ]=ot.\
28 km E od Lipawy, 12 km SW od Durbe
54° 23* 18° 40* Gda<sk ]pol.\, Danzig ]germ.\, n( Zat. Gda<sk'
55° 06* 25° 15* Gedrojcie, 43 km N od Wilna,
36 km SE od Wi=komierza ]lit. Ukmerge\
54° 22* 21° 19* Gerdauen ]germ.\, Gerdawa ]pol.\,
Gerduva ]lit.\, ?eleznodoro/nyj ]ros.\
n(rz. Omet ]dop=yw rz. Alle, pol. +yna\
32 km N od Rastenburga, 45 km SW od Istenburga,
28 km S od Wehlau ]pol. Welawa\, 35 km NEE od
Bartoszyc, 3 km N od obecnej granicy pol.-rosyjskiej
56° 15* 26° 13* Gerzike ]germ.\, Jersika ]=ot.\, n(Dwin'
55° 15* 23° 50* Ges[w, Jaswonie ]pol.\, Josvainiai ]lit.\
54° 22* 21° 19* Girdawa, Girdauen ]germ.\, Girduva ]lit.\
55° 51* 21° 12* Girngallen, Kretingen ]germ.\, Kretingale ]lit.\,
14 km N od Memla ]K=ajpedy\
52° 42* 17° 37* Gniezno, przy trasie Pozna< – Kruszwica
56° 58* 21° 58* Goldynga n(Windaw' ]pol.\, Goldingen ]germ.\,
Kuldiga ]=ot.\, Kaldinga ]lit.\
49° 45* 24° 45* Go=gory, Go=ye gory ]wo=.\, 52 km E od Lwowa,
12 km SWW od Z=oczewa
52° 25* 31° 00* Gomel ]pol.\, Gomel; ]ros.\ n(rz. So/
225 km N od Kijowa, 113 km N od Czernihowa.
50° 43* 22° 40* Goraj n(rz. +ada ˘ Bi=goraj ]bi= ¯ bie= ^ ma=y\
49° 39* 21° 09* Gorlice, 33 km E od Nowego S'cza, 25 km SE od
Jas=a, 97 km SE od Krakowa, 75 km SW od Rzeszowa
52° 13* 27° 03* Gorodok, Ka'an= Gorodok=,
Ko'an Gorodok ]s=aw.-ukr.-ros.\, 66 km E od Pi<ska,
128 km W od Mozyrza, 10 km N od rz. Prype:
57° 12* 22° 12* Goses ]germ.\, Kausi ]=ot.\, n(jez. Usmas
po=udniowym jego brzegu, 7 km NW od Rendy
52° 26* 19° 28* Gostynin, n(rz. Skrwa
20 km SW od P=ocka n(Wis='
50° 49* 23° 33* Grabowiec, n(rz. Kalin[wka, wpadaj'c'
do Wolicy; 25 km W od Hrubieszowa
53° 39* 22° 56* Grajewo ]pol.\, Grojavas ]lit.\
53° 28* 18° 45* Graudenz ]germ.\, Grudzi'dz ]pol.\ n(Wis='
4 km E od Wis=y
55° 05* 22° 41* Grau/eny ]pol.\, Grau≈enai ]lit.\ n(Niemnem
4 km od Welony w d[= Niemna
54° 57* 23° 46* Grauzy ]pol.\, Grau≈ai ]lit.\, przy uj>ciu rz.
Niewia/y do Niemna, 10 km NWW od Kowna
56° 24* 22° 27* Grese ]germ.\, Grieze ]lit.\,
1,5 km NW od mjsc. Leckava, 2,5 km W od Pikeliai
56° 26* 22° 26* Grewems ]germ.\, Grivaisi ]lit.\, 5 km NEN od Ezere
53° 40* 23° 50* Grodno n(rz. Niemen ]pol.\, Gardinas ]lit.\
51° 49* 20° 51* Grodziec ]pol.\, dzi> Gr[jec,
28 km SWW od Czerska
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
50° 18* 20° 49* Grotniki ]pol.\, przy uj>ciu Nidy, 1 km E od Korczyna
56° 10* 22° 05* Grumste ]germ.\, Seda ]lit.\, Szady ]pol.\
54° 36* 22° 12* Gumbinen ]germ.\, Gumbine ]lit.\, Gusiew ]ros.\
54° 07* 20° 35* Gutstadt n(rz. Alle ]germ.\, Lidzbark Warmi<ski
n(rz. +yna ]pol.\,
78 km E od Elbl'ga, 80 km S od Königsbergu
49° 01* 24° 49* Halicz, n(Dniestrem ]obecna lokalizacja;
gr[d do 1240 roku odleg=y by= o 6 km S, dzi> Kry=os\
58° 22* 42° 21* Halicz Merski ¯ Meria ]nazwa plemienia\,
108 km NE od Kostromy
24° 27* 19° 57* Heiligenbeil ]germ.\, Manomowo ]ros.\,
3 km od Zalewu Wi>lanego
50° 45* 33° 15* Hli<sk, Gli<sk ]ukr.-pol.\ n(rz. Su=a,
dzi> Romny, 210 km E od Kijowa
54° 16* 26° 01* Holszany ]pol.\, Alßenai ]lit.\,
19 km S od Oszmiany, 75 km N od Nowogr[dka
50° 54* 24° 02* Horod=o, n(rz. Bug 13 km NE od Hrubieszowa
50° 48* 23° 53* Hrubiesz[w, n(rz. Huczwa ]nie n(Bugiem#\
57° 17* 21° 37* Ianze ]germ.\, Udrante ]=ot.\ n(rz. Windawa
13 km S od Ventspils
53° 43* 28° 26* Igumen ]pol.\, Igumen=, Herven; ]ros.\,
63 km SEE od Mi<ska
53° 35* 19° 34* I=awa ]pol.\, n(jez. Jeziorak, Eylau ]germ.\
56° 48* 22° 01* Irien ]germ.\, Jeras ]=ot.\, n( Went'
18 km S od Goldyngi
56° 50* 24° 30* Ikskule, Ikeskule, Uexk¥ll, Üxkill,
Ykeskola, ]germ.\, Ikßkile ]=ot.\, Ukskalda ]lit.\
n(rz. Dwina 30 km SE od Rygi
50° 58* 28° 42* Iskoroste< ]dzi> Koroste<\, n(rz. U/
150 km NW od Kijowa, 80 km N od ?ytomierza
54° 38* 21° 48* Istenburg n(rz. Inster ]germ.\, Isrutis ]lit.\,
Czerniachowsk ]ros.\, Inster dop=ywem Prego=y
59° 22* 28° 36* Iwangorod ]ros.\, Kingisepp ]eston.\,
w Estonii, n(+ug', 23 km E od Narwy
57° 42* 27° 53* Izborsk ]s=aw.-pol.\, Isborsk ]germ.\ SZ,
30 km SWW od Pskowa, 20 km SE od Pieczar
56° 30* 25° 52* Jakobstadt ]germ.\, Jekabpils ]=ot.\,
Jokubmetis ]lit.\ n(Dwin' ]Daugaw'\
50° 01* 22° 42* Jaros=aw n(rz. San
55° 15* 23° 50* Jaswocze ]pol.\, Josvainiai ]lit.\
56° 54* 21° 45* Jatelen ]germ.\, Jatele ]=ot.\,
14 km SWW od Goldyngi
56° 37* 25° 06* Jaunjelgava ]=ot.\, Naujarigis ]lit.\, n(Dwin'
52° 13* 21° 02* Jazd[w ]pol.\, dzi> w obr"bie Warszawy
obok Ogrodu Botanicznego przy Al. Ujazdowskich,
3,5 km S od Starego Miasta przysz=ej Warszawy
55° 13* 22° 41* Jensetilte ]germ.\, Jendroniszki ]pol.\, w
?mudzi, 6 km S od Erzwi=ek, 16 km N od Jurborka
53° 38* 21° 48* Johannisburg ]germ.\, Pisz n(jez. Ro> ]pol.\,
zamek na skraju Puszczy Galindskiej, zbudowany 1345
55° 05* 24° 17* Jonava ]lit.\, przy trasie Kowno – Wi=komir
55° 05* 22° 59* Junigeda 1313 r. ]pol.\, Gelgaudißkis ]lit.\
55° 04* 22° 46* Jurbork ]pol.\, Jurbarkas ]lit.\ n(Niemnem
Jurburg ]germ.\
51° 46* 18° 05* Kalisz ]pol.\, Kalisz ]wo=.\ n(rz. Prosna
56° 21* 21° 30* Kalleten ]germ.\, Kalleti ]=ot.\
13 km SWW od Priekuli
56° 06* 22° 01* Kalwaria ]pol.\, Kalvarija ]lit.\,
8 km N od Olsad, 15 km NE od Ploteli
56° 37* 21° 44* Kalven ]germ.\, Kalvene ]=ot.\, 19 km SWW od Strundy
52° 24* 23° 50* Kamieniec Litewski n(rz. Le>na
48° 41* 26° 35* Kamieniec Podolski, n(rz. Smotriç
53° 43* 23° 18* Kamienny Brod 1358, uj>cie rz. Kamienna
]dop=yw rz. Beber, Biebrza\, K.B. le/y na linii
Grodno–Rajgr[d ]w Grodnie opisano granice
mi"dzy Litw' i Mazowszem
53° 52* 26° 39* Kamie< ]pol.\, Kamene ]lit.\, 64 km NE od Nowo-
gr[dka, 73 km S od Wilejki, 79 km SE od Oszmiany
51° 37* 24° 58* Kamie< Koszyrski 50 km NE od Kowla,
96 km SW od Pi<ska
47° 46* 102° 36* Karakorum n(rz. Ochron, 335 lub 325 km E
]na r[/nych mapach\ od U=an Bator
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
55° 12* 21° 16* Karkeln ]germ.\, n(Zat. Kuro<sk'
57° 45* 25° 39* Karkus ]germ.\, Karkel; ]ros.\,
Daksti ]eston.\, 22 km W od Valki
55° 03* 22° 52* Karlsheim 1307 r. ]germ.\, Karalißkiai ]lit.\,
6,5 km SE od Jurkorka n(Niemnem
51° 18* 29° 09* Karolin ]pol.\, Karolin=, El;sk ]ros.\,
30 km S od Mozyrza
55° 55* 21° 28* Kartine ]germ.\, Kartena ]lit.-=ot.\
13 km E od Ba=tyku, 23 km NEN od Memla
54° 52* 24° 28* Kasidorys, mi"dzy Wilnem a Kownem
55° 17* 23° 58* Kejdany ]pol.\, Kedainiai ]lit.\
n(rz. Niewia/a ]pol.\, Neve≈is
55° 38* 22° 56* Kelme w centr. ?mudzi, 42 km SW od Szawli
54° 38* 22° 46* Kiborty ]pol.\, Kybartai ]lit.\,
18 km W od Wi=kowiszek
56° 51* 24° 14* Kirchholm ¯ kirche % holm; 15 km SE od Rygi
Kirkue ]lit.\, Salaspils ]=ot.\
50° 48* 25° 29* Kiwerce, na Wo=yniu, ¯ kiw ]las\, kiwer ]le>na\
56° 51* 24° 16* Kiwut ]germ.\, Kiwuti ]=ot.\, na wyspie Dwiny
14 km SE od Rygi
52° 12* 24° 21* Kobry< 48 km E od Brze>cia Lit. n(rz. Bug
56° 39* 25° 25* Kokenhausen, Kokenhusen ]germ.\,
Koknese ]=ot.\ n(Dwin', 91 km SE od Rygi
52° 12* 18° 38* Ko=o n(rz. Warta ¯ ko ]do\ % =o ]woda\
59° 26* 24° 44* Ko=ywa<, Rewel ]ros.\, Tallin n(Zat. Fi<sk'
56° 18* 24° 18* Komodern ]germ.\, Kamardai ]lit.\, 9 km SW od
Brunawy, 14 km SE od Bauski, 10 km NW od Saloçiai,
33 km NWW od Bir/;
bezpo>rednio przy granicy litewsko-=otewskiej
56° 57* 21° 54* Kormalen ]germ.\, Kurmale ]=ot.\
4 km SW od Goldyngi
46° 36* 32° 36* Korsu< ]s=aw.\, Cherso< ]ros.-pol.\, Chersonesos
}korsuniz| ]gr.\, u uj>cia Dniepru; kolonia grecka,
44° 36* 33° 30* staro/. Korsu< – dzi> Sewastopol, na Krymie
57° 44* 40° 58* Kostroma, n(Wo=g' 70 km E od Jaros=wla
54° 54* 23° 54* Kowno ]pol.\, Kaunas ]lit.\ n(rz. Niemen
54° 42* 20° 30* Königsberg ]germ.\, Kr[lewiec ]pol.\
Karaliautius ]lit.\, Kaliningrad ]ros.\,
n(rz. Prego=a; za=o/. 1255
50° 02* 19° 57* Krak[w n(Wis='
54° 58* 20° 30* Kranz ]germ.\, Zielonogradsk ]ros.\ w Sambii,
n(Ba=tykiem, przy Kuro<skiej Mierzeji ]germ. Kurische
Nehrung\, zbudowany 1272 pod nazw' Neuhausen
55° 54* 27° 10* Kraslava ]=ot.\ n(Daugaw', Dwin'
55° 54* 21° 15* Kretynga ]pol.\, Kretinga ]=ot.\, Cretyn ]germ.\
54° 18* 26° 18* Krewo ]pol.\, Krewa ]lit.\, 78 km SE od Wilna
54° 10* 33° 40* Kropiwno n(rz. $ przy trasie Ros=awl-Moskwa
56° 14* 23° 01* Kroupiai ]lit.\ p=n. ?mud{, 46 km E od Mo/ejek
55° 36* 22° 42* Kro/e ]pol.\, Kra≈iai ]lit.\, ¯ skrzy/owanie dr[g
54° 42* 20° 30* Kr[lewiec ]pol.\, Königsberg ]germ.\
52° 41* 18° 18* Kruszwica n(jez. Gop=o
56° 00* 22° 56* Kurszeni ]pol.\, Kurßenai ]lit.\
54° 52* 21° 07* Labiau ]germ.\, Labiawa ]pol.\, Labguva ]lit.\,
n(rz. Dejma ]pol.\, Deime ]germ.\,
5 km S od Zat. Kuro<skiej, 43 km NE od Königsbergu
28 km N od Wehlau n(Prego=' ]germ. Pregl\
55° 11* 23° 54* Labuno ]germ.-=ac.\, Labuny ]pol.\,
Labunai ]lit.\ n(rz. Niewia/a ]pol.\, Neve≈is
9 km NWW od Wendzigo=y, 13 km S od Kejdan
57° 17* 22° 40* Ladze ]germ.\, Laidze ]=ot.\
7 km NE od Talsi
– – Lamato ]germ.\, miejsce zanik=o2\,
11 km N od Memla, 2 km E od Girngallen
]lit. Kretingale\, 4 km NW od Mutene
57° 19* 21° 35* Lancseden ]germ.\, Lankse≈i ]=ot.\
n(Wind', 10 km S od Venstpils
57° 09* 21° 50* Laydze ]germ.\, Laid≈u ]=ot.\ 10 km SE od Piltene
51° 12* 16° 09* Legnica n(rz. Kaczawa, 62 km W od Wroc=awia
56° 35* 21° 58* Lene ]germ.\, Lena ]=ot.\, n(Wind' 8 km S od Strundy
56° 43* 24° 49* Lennewarden, Lenwarde ]germ.\,
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
Lielvarde ]=ot.\, Linvede ]=ot.\, Lenward ]pol.\
51 km SE od Rygi, ¯ len ]ziemia\ % ward ]strze/ona\
Lepene ]germ.\, odleg=e od Dwiny&
56° 49* 25° 36* 1. Liepkalns ]=ot.\, odl. od Dwiny o 23 km, lub
56° 32* 26° 24* 2. Ataßiene ]=ot.\, odleg=e od Dwiny o 23 km
57° 11* 21° 44* Lesede ]germ.\, Lagzdene ]=ot.\ 7 km SE od Piltene
56° 13* 21° 19* Letzime ]germ.\, Lenkimai ]lit.\
17 km SW od Szkud, 34 km N od Kretingi
54° 14* 21° 07* Leunenberg, w Prusach, zamek n(rz. Guber
przy uj>ciu rz. Sajna ]germ. Zaine\,
dzi> w Polsce, 12 km S od granicy pol.-rosyjskiej
55° 58* 22° 07* Leypiaseme ]germ.\, Lieplauke ]lit.\,
10 km W od Teleszy
54° 34* 39° 57* Lgow n(Ok' ]pol.\, L;govo ]ros.\ ¯ Olgow
56° 32* 21° 00* Libawa ]pol.\, Libau, Liebau ]niem.\, ˚Lipawa
53° 50* 25° 20* Lida ]pol.\, Lyda ]lit.\, 90 km S od Wilna, albo
53° 53* 25° 18* Lida, wg rosyjskiej mapy
55° 31* 23° 05* Lidaveni ]germ.\, Lydavenai ]lit.\
n(rz. Dubissa, dop=ywem Niemna
55° 58* 22° 06* Lieplauke ]lit.\, p=n. ?mud{ 5 km W od Teleszy
56° 32* 21° 00* Lipawa, Libawa ]ros.-pol.\, Liepaja ]=ot.\,
Seeburg Lyva ]germ.\, n(Ba=tykiem ˚Libawa
56° 51* 21° 46* Lippayten ]germ.\, Lipaiki ]=ot.\
19 km SE od Goldyngi ]=ot. Kuldiga\
53° 53* 21° 57* Liw n(rz. Liwiec, 4 km SWW od W"growa,
67 km E od Warszawy, 35 km NE od Mi<ska Maz.
56° 22* 26° 11* Livoni ]germ.\, Livani ]=ot.\
54° 02* 21° 46* Lotzen ]germ.\, Gi/ycko ]pol.\, S od jez. Dargin
50° 10* 23° 09* Lubacz[w n(rz. Lubacz[wka ]pol.\
51° 43* 30° 40* Lubeck ]pol.\, Lubicz ]rus.\
n(Dnieprem, 51 km NWW od Czernihowa,
84 km S od Gomelu, 144 km N od Kijowa
51° 15* 22° 36* Lublin n(rz. Bystrzyca
56° 44* 22° 23* Lutrigen ]germ.\, Lutrini ]=ot.\, 13 km NW od Saldus
53° 48* 22° 22* Lyck ]germ.\, Lyck ]lit.\, E=k ]pol.\
56° 42* 21° 29* Lypa ]germ.\, Liepa ]=ot.\
52° 51* 17° 17* +ekno, dzi> +"kno, mi"dzy jeziorami,
przy trasie W'growiec – Damas=awek,
14 km W od Damas=., 52 km NEN od Poznania
53° 12* 22° 05* +om/a n(rz. Narew
54° 03* 29° 08* +ukomla ]ros.-pol.\, 125 km NW od Mohylewa,
89 km SW od Witebska, 90 km SES od Po=ocka,
86 km NWW od Orszy, 68 km NE od Borisowa,
137 km NE od Mi<ska
50° 44* 23° 44* +ysa g[ra 1220 r., dzi> wie> w hrubieszowskim,
3 km S od Werbkowic, 9 km NE od Czerwina
49° 52* 21° 03* +ysa G[ra, wzniesienie 593 m npm.,
w G[rach Íwi"tokrzyskich ¯ >w. Krzy/,
Opat[w ¯ opat, Modliborzyce ¯ modli: si"
54° 02* 19° 02* Malbork n(Nogatem ]pol.\
53° 44* 18° 56* Marienwerder ]germ.\, Kwidzy< ]pol.\,
33 km S od Malborka
54° 03* 22° 31* Marggrabowa ]germ.\, Olecko ]pol.\,
29 km E od Suwa=k, 25 km NEN od E=ku
56° 51* 26° 13* Marxne ]germ.\, Madona ]=ot.\
56° 09* 21° 35* Maseydis ]germ.\, Moßeidis ]lit.\
39 km NE od Kretingi, 35 km E od Ba=tyku
56° 56* 22° 41* Matekule n(rz. Amula ]germ.\,
przy trasie Zemite – Vane, 7 km W od Zemite,
13 km SWS od Gandawy
57° 15* 21° 56* Matre ]germ.\, Mater ]=ot.\, 6 km SW od Ugali
54° 46* 20° 13* Medenau ]germ.\, w Sambii, dzi> pobliskie
Miedzionowo ]ros.\
55° 49* 22° 05* Medingenai ]lit.\, Medyngiany ]pol.\,
Medewageln ]germ.\, Miedniki$ ]pol.\,
20 km NW od Worny ]pol.\, Varniai ]lit.\,
22 km SWS od Telesz
55° 45* 22° 22* Miedniki ^ Woronie$ ]pol.\, Varniai ]lit.\
56° 39* 21° 09* Medze ]germ.\, Medze ]=ot.\,
18 km NEN od Lipawy
54° 52* 25° 04* Mejszago=a ]pol.\, Meßkogala ]lit.\,
26 km N od Wilna, przy trasie Wilno – Wi=komir
55° 43* 21° 08* Memel ]germ.\, Klaipeda ]lit.\, K=ajpeda ]pol.\
przy wej>ciu z Ba=tyku do Zat. Kuro<skiej, za=o/. 1253
na miejscu zapisanym przez Niemc[w& Pilsaten
54° 10* 24° 11* Merecz ]pol.\. Merkine ]lit.\ n(Niemnem
56° 44* 24° 23* Mertzpole ]germ.\, Baldone ]=ot.\
56° 45* 24° 23* Merzepole ]germ.\, Baldone ]=ot.\, 30 km SE od Rygi
58° 04* 26° 30* miedwie/a Go=owa ]wo=.\, dzi> Otepää,
ros. Otepq, Otep, lit. Odenpä, 38 km SWS
od Tartu-Jurjew, 44 km NE od Valka(Valga,
40 km NW od Vo∆ru }wyru|,
36 km NEE od To∆rva }tyrwa|
56° 26* 24° 04* Meysote ]germ.\, Me≈olne ]=ot.\ n(rz. Mussa,
32 km SE od Mitway ]Jelgawy\
51° 09* 25° 06* Mielnica na Wo=yniu 29 km SEE od Kowla
]=ot.\ 52° 20* 23° 03* Mielnik n(rz. Bug, 52 km NW od Brze>cia Lit.,
28 km E od Drohiczyna, 68 km N od Bia=ej Podl.
49° 26* 27° 25* Mi"dzybo/e ]pol.\, Med'ibo' ]ros.\,
mi"dzy rzekami& Bu/ek i Bug G?, ukr. Boh
49° 24* 25° 37* Mikulin n(rz. Seret,
18 km S od Tarnopola, 12 km NW od Trembowli
51° 34* 17° 17* Milicz n(rz. Barycz, 50 km NEN od Wroc=awia
56° 39* 23° 45* Mitawa ]pol.\, Mitava ]ros.\, Mitau ]niem.\,
Jelgava ]=ot.\, Jelgauva, Mintauja ]lit.\
42 km SW od Rygi
57° 03* 22° 12* Modaiki ]germ.\, Streijas ]=ot.\,
57 km NE od Goldyngi, 7 km SW od Rendy
57° 16* 21° 57* Moden ]germ.\, Modes ]=ot.\, 4 km W od Ugali
53° 23* 26° 53* Mogilna, n(rz. Niemen lub... Mogilna ]M.\
53° 24* 26° 59* M., 81 km SEE od Naupille, 18 km SEE od Stolbciai
55° 09* 22° 40* Montwile n(rz. Mitawa, na ?mudzi
10 km NWW od Jurborka n(Niemnem
50° 39* 19° 56* Moskorzew, przy trasie Szczekociny – J"drzej[w
55° 48* 37° 38* Moskwa n(rz. Moskwa
50° 17* 22° 52* Moszczanica, 245 m npm. ¯ moszcz, mo>:
]wysoko>: \, 10 km SEE od Tarnogrodu
50° 52* 22° 57* Mo>ciska ¯ moszcz, mo>: ]wysoko>:\,
27 km NW od Zamo>cia, 9 km SE od ?[=kiewki
52° 02* 29° 16* Mozyr ]ros.-wo=.\ n(rz. Prype:
56° 25* 51° 20* Mo/ga, przy trasie Kaza< – I/ewsk,
200 km NEE od Kazania, 905 km E od Moskwy
54° 01* 31° 45* Mstis=awl, w po=owie drogi mi"dzy Mohylewem n(Dnieprem
a Ros=awlem, 92 km S od Smole<ska, 94 km E od Mohylewa
57° 35* 22° 24* Munye ]germ.\, Muni ]=ot.\, 5 km N od Dundagi
55° 34* 42° 03* Murom n(rz. Oka, 280 lub 282 km E od Moskwy
50° 19* 36° 44* Murom, 33 km S od Bie=ogorodu, 34 km N od Charkowa
– – Mutene n(rz. Danga v. Dange,
miejsce zanik=o, 14 km N od Memla
53° 08* 17° 34* Nak=o n(rz. Note:
51° 47* 29° 30* Narowla n(rz. Prype:
56° 06* 21° 44* Natye ]germ.\, Notenai ]lit.\, 41 km NE od Kretingi,
24 km SWW od Sedy, 36 km NWW od Teleszy
57° 35* 22° 15* Navien ]germ.\, Navien ]=ot.\
51° 52* 25° 46* Nebl ]wo=.\, dzi> wie> Nobel n(rz. Prype:
55° 33* 22° 00* Nedinghen ]germ.\, Kvedarna ]lit.\
56° 43* 22° 53* Neuenburg ]germ.\, Jurgi ]=ot.\, 8 km SWW od
Jaunpils, 10 km NE od Blidene, 26 km E od Saldus
56° 36* 24° 30* Neugut ]germ.\, Vecmui≈a ]=ot.\
54° 47* 20° 38* Neuhaus 1272, Neuhausen, w Sambii
10 km NE od Koenigsbergu,
zbudowany 1272 ]$\, por. Kranz ]tak/e Neuhaus\
56° 06* 22° 17* Newaria; Newarie ]germ.\, Nevarenai ]lit.\
56° 01* 29° 56* Newel ]pol.\, Nevel; ]ros.\,
95 km N od Witebska, 96 km NE od Po=ocka
53° 12* 26° 40* Nie>wie/ ]pol.\, Nesvi'= ]ros.\,
45 km E od Baranowicz, 28 km S od mjsc. Sto=pce,
17 km N od Klecka, 66 km NWW od S=ucka,
96 km SW od Mi<ska
56° 29* 22° 05* Nigrauden ]germ.\, Nigrande ]=ot.\ n(Windaw'
40° 47* 29° 55* Nikomedia ]pol.\, Nicomedia ]=ac.-ang.\,
Izmit ]tur.\, izmit körfezi, 85 km SEE od Istambu=u
56° 54* 22° 12* Nitten ]germ.\, Nikte ]=ot.\, 16 km SE od Goldyngi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
56° 02* 22° 20* Norwidy ]pol.\, Norvydai ]lit.\, 18 km E od Olsad
]lit. Alsed≈iai\, 3 km NW od Ejgird[w ]lit. Eigird≈iai\
55° 56* 26° 45* Nowenne ]germ.\, Naujene ]=ot.\, n(Dwin'
16 km NE od Dunaburga ]=ot. Daugavpils\
56° 18* 43° 59* Nowgorod Ni/nyj, przy uj>ciu Oki do Wo=gi
400 km E od Moskwy
52° 01* 33° 16* Nowogr[d Siewierski n(rz. Desna
Nov=gorod= Severskyi ]staroros.\
53° 13* 21° 53* Nowogr[d n(rz. Narew, 1355 r.,
przy uj>ciu rz. Pisa ]Pisz\
53° 36* 25° 49* Nowogr[dek ]pol.\, Nowohorudok ]ros.\,
Naugardukas ]lit.\
52° 26* 20° 43* Nowydw[r 1355, Nowy Dw[r Maz. ]pol.\,
przy uj>ciu rz. Narew do Wis=y
56° 37* 21° 22* Octen ]germ.\, Liguti ]=ot.\ n(jez. Birsine, na wsch.
jego brzegu, 24 km NE od Lipawy, 2 km N od Durbe
53° 39* 23° 45* Odelsk
55° 16* 23° 28* Ojrago=a ]pol.\, Ariogala ]lit.\ n(rz. Dubissa
56° 14* 22° 45* Okmiana ]pol.\, Akmene ]lit.\
48° 50* 25° 08* Olesza n(Dniestrem
Olesze n(Dnieprem, kijowski morski port
54° 24* 24° 03* Olita ]pol.\, Alytus ]lit.\ n(rz. Niemen
56° 02* 22° 03* Olsady ]pol.\, Aliseide ]germ.\, Alsed≈iai ]lit.\
53° 47* 20° 28* Olsztyn ]pol.\, Allenstein ]niem.\
51° 48* 21° 26* Opat[w na drodze z Sandomierza na G[r" +ysiec
]gdzie klasztor >w. Krzy/a\
54° 32* 30° 24* Orsza n(Dnieprem, 75 km S od Witebska
53° 39* 21° 00* Ortelsburg ]germ.\, Szczytno ]pol.\
58° 20* 22° 30* Osio= ]pol.\ – wyspa E od Estonii; Saaremaa
]Samu sala\ ]=ot.\, ~zel;-Ezel ]ros.\, Ösel,
Oesel, Osilia ]germ.\, Ozylia ]M. Stryjkowski 1582\
50° 07* 30° 54* Oster, przy uj>ciu rz. Oster do Desny
65 km N od Kijowa
50° 21* 26° 30* Ostrog n(rz. Hory<, na Wo=yniu
ok. 38 km SES od R[wnego
50° 54* 39° 06* Ostrogo/sk w Rosji 80 km S od Worone/a
52° 38* 16° 27* Ostror[g, 8 km E od Szamotu=
50° 40* 26° 33* Ostro/ec, wie> 18 km SE od +ucka
53° 43* 19° 57* Ostr[da ]pol.\, Osterrode ]germ.\
n(jez. Drw"ckim, 35 km W od Olsztyna.
57° 21* 28° 22* Ostr[w ]pol.\, Ostrov= ]ros.\, 50 km S od Pskowa
51° 30* 22° 52* Ostr[w Lubelski, n(rz. Ty>miennica
53° 44* 24° 31* Ostryna ]pol.\, Ostrina ]lit.\ 45 km E od Grodna,
54 km SWW od Lidy
54° 25* 25° 56* Oszmiana ]pol.\, Aßmena ]lit.\
58° 04* 26° 30* Otepia, est. Otepää, ˚miedwie/a Go=owa
51° 18* 28° 50* Owrucz 160 km NW od Kijwa, 120km N od ?ytom.
52° 48* 18° 06* Pako>: ]pol.\ n(rz. Note:, 23 km W od Inowroc.
56° 38* 21° 46* Parbone ]germ.\, Perbone ]=ot.\, 16 km W od Strundy
49° 59* 21° 19* Parkosz, 3 km NE od Pilzna n(rz. Wis=ok
58° 31* 26° 43* Parnawa ]pol.\, Parnau, Pernau ]niem.\
Pernava ]lit.\
55° 16* 23° 39* Pernare ]germ.-=ac.\, Parvern lub Parnen
]Wigand\, Parnrey ]Scheutz\, Parunen ]D=ugosz,
pol.-=ac.\, Pernarewo ]pol.\, Pernarva
]lit.\, 11 km E od Ejrago=y, 21 km W od Kejdan,
]b="dnie N od Kejdan\, 46 km NWN od Kowna
56° 04* 24° 22* Pasvalys ]lit.\, Szymancy ]germ.\
57° 05* 22° 35* Pedewale ]germ.\, Liel ]=ot.\
5 km N od Sabile, 14 km NWW od Gandawy
56° 55* 21° 58* Pelssen ]germ.\, Pelçi ]=ot.\, 6 km S od Goldyngi
56° 22* 21° 00* Percunecalve ]germ.\, Perkones ]=ot.\
n(brzegiem Ba=tyku
50° 05* 31° 25* Perejas=awl n(rz. Trubie/
75 km SE od Kijowa ]Trubie/ dop=ywem Dniepru\
54° 36* 39° 45* Perejas=awl Siewierski n(rz. Oka, dzi>
Riaza<, odleg=y o 52 km NW od pierwotnego
miejsca, bo Reaz< zburzony 1237 przez Tatar[w
49° 47* 22° 47* Peremyßl ]wo=.\, Przemy>l n(rz. San
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
50° 40* 25° 58* Perespa, wie> 14 km NW od Tyszowiec
50° 59* 25° 10* Perespa, wie> 29 km NEN od +ucka
50° 05* 22° 29* Pereworsk ]wo=.\, Przeworsk n(rz. Mleczka
50° 02* 22° 30* ]prawy dop=yw Wis=oka\ 34 km E od Rzeszowa
50° 52* 24° 13* Piatydnie ]wo=.\, ko=o rz. Bug i W=odzimierza Wo=.
54° 47* 22° 30* Pilkallen ]germ.\, Pilkalnis ]lit.\, w Szalawii,
opodal granicy z Nadrowi'
54° 39* 19° 57* Pillau ]germ.\, Ba=tijsk ]ros.\, na Mierzeji
Wi>lanej, 38 km W od Königsbergu
57° 13* 21° 40* Pilten ]germ.\, Piltene ]=ot.\
56° 02* 21° 49* Plotele ]pol.\, Plateliai ]lit.\
55° 55* 21° 51* Plunge ]lit.\
52° 43* 19° 43* P=ock n(Wis='
50° 02* 25° 47* P=oskie, przy trasie Krzemieniec – Tarnopol
6 km S od Krzemie<ca
50° 43* 23° 11* P=oskie Zamojskie, 4 km W od Zamo>cia
55° 47* 23° 09* Podubissa n(rz. Dubissa
55° 21* 28° 48* Po=ock ]s=aw.-ros.-pol.\ n(Dwin', Polozk ]germ.\
98 km NWW od Witebska, 150 km SEE od D¥naburga,
150 km SW od Wielkich +uk[w, 264 km S od Pskowa,
378 km SW od Nowogrodu Wlk., 195 km NEN od Mi<ska,
242 km NEE od Wilna, 585 km NWN od Kijowa
55° 55* 21° 04* Po=onga; Palange ]germ.\, Palanga ]lit.\
25 km N od Memla ]K=ajpedy\, 12 km W od Kretingi
50° 07* 27° 30* Po=onyi, Po=onne, 50 km S od Nowogrodu Wo=.
55° 44* 24° 22* Poniewie/ys ]pol.\, Paneve≈ys ]lit.\
n(rz. Niewia/a
57° 24* 21° 51* Pope ]germ.\, Pope ]=ot.\
56° 18* 21° 02* Popissen ]germ.\, Pape ]=ot.\ n(Ba=tykiem
53 km N od Memla
54° 55* 23° 38* Poszt[w ]pol.\, Pestau$ ]germ.\, przy uj>ciu rz.
Wiszaki ]Vißakis\ do Niemna, dzi> pobliskie Zapyszki,
odleg=e o 2 km w g[r" rzeki, na wsch[d od by=ego P.
Bistena ]pol.\, Bisten ]germ.\ inn' nazw' Posztowa.
51° 16* 25° 09* Poworsk, 31 km E od Kowla, przy trasie kolejowej
Kowel – Manewicze – Sarny
54° 54* 20° 35* Powunden 1352 ]germ.\, 35 km W od Labiau,
20 km N od Königsbergu, 4,5 km od Zat. Kuro<skiej
52° 36* 16° 55* Pozna< ]pol.\, Posen ]germ.\ n(rz. Warta
48° 10* 17° 08* Po/g ]wo=.\, Pogyony ]w"g.\,
Bratys=awa n(Dunajem, 50 km E od Wiednia
54° 38* 23° 57* Preny ]pol.\, Prienai ]lit.\
56° 27* 21° 36* Priekule, 20 km N od Szkud, 38 km SEE od Lipawy
55° 33* 21° 20* Priekule, 22 km SES od K=ajpedy, 6 km E od Zat.
Kuro<skiej; obie miejsca odleg=e od siebie o 100 km
54° 06* 39° 38* Pro<sk n(rz. Pronia, 62 km SW od Rezania
52° 33* 24° 27* Pru/any n(rz. Muchowiec
przy trasie S=onim – Brze>: Lit. n(rz. Bug
57° 49* 28° 20* Psk[w ]pol.\, Pskov, Pleskov ]ros.\,
Plecekowe ]germ.\, Pleßkava ]lit.\
52° 43* 21° 05* Pu=tusk ]pol.\, Po=towesk ]wo=.\ n(rz. Narew
57° 01* 22° 58* Pure ]germ.\, Pure ]=ot.\, 14 km NW od Tukums
57° 21* 22° 03* Puse ]germ.\, Puze ]=ot.\,
9 km N od Ugali, 17 km S od Anze
56° 41* 24° 15* Putelene ]germ.\, Misse ]=ot.\ n(rz. Missa,
przy trasie Kekava – Iecava
55° 17* 21° 58* Putenieki ]pol.\, Putokßliai ]lit.\, 2 km N od
Sartyninek ]lit. Sartininkai\, 20 km W od Taurage
54° 46* 20° 33* Quednau, w Sambii ]Prusy\
12 km N od Königsbergu ]Kr[lewca, Kaliningardu\
54° 03* 25° 00* Radu< ]pol.\, Rodune ]lit.\, 27 km NW od Lidy
55° 49* 23° 33* Radziwiliszki na ?mudzi, 20 km SE od Szawli
55° 02* 22° 02* Ragnit ]germ.\, Ragneta ]pol.\, Ragaine ]lit.\,
Nieman ]ros.\, n(Niemnem, za=o/. 1280
53° 44* 22° 42* Rajgr[d, n(jez. Rajgr[d 23 km SW od Zlina,
]Augustowa\, 25 km SE od E=ku, 75 km W od Grodna
55° 58* 25° 35* Rakiszki ]pol.\, Rokißkis ]lit.\
53° 58* 27° 02* Rak[w ]pol.\, Rakov= ]ros.\,
35 km W od Mi<ska, 90 km NEE od Nowogr[dka Lit.
55° 06* 22° 03* Rambin, >w. g[ra ]pol.\, Rombiuns ]germ.\,
2 km N od Niemna i lit. U≈biçiai, 7 km N od Ragnety
54° 05* 21° 22* Rastenburg ]germ.\, K"trzyn ]pol.\
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
59° 26* 24° 44* Rewel, Reval, Ko=ywa<, Tallin n(Zat. Fi<sk'
55° 18* 82° 44* Rewel n(rz. Ob, 40 km N od Nowosybirska
50° 24* 40° 25* Reza< n(rz. Oka, pierwotna lokalizacji grodu zburzo-
nego 1237 przez Tatar[w; nazw" Reza< przeniesiono na
Perejas=awl Siewierski, odleg=y o 52 km w g[r" biegu Oki,
i zmieniono na Riaza<; po Rezaniu – mjsc. Spasok po dru-
giej, zachodniej stronie Oki;
reza< ¯ rezati ]rzeza: ¯ rze{\, Riaza< ¯ razi:
57° 57* 24° 07* Riga ]=ot.\, Ryga ]pol.\
54° 53* 22° 48* Ringaudy ]pol.\, Ringaudai ]lit.\,
6 km W od Kowna, na p=d. stronie Niemna
56° 23* 22° 39* Ringen ]germ.\, Renge ]=ot.\
56° 44* 24° 38* Rodenpois n(rz. Yogela ]germ.\,
Ropa≈i n(rz. Jugla ]=ot.\, 34 km E od Rygi
49° 38* 31° 40* Rodnia, przy uj>ciu rz. Ro> do Dniepru,
120 km SE od Kijowa
50° 22* 25° 20* Rogozno, wie> na Ukrainie, 4 km S od Demidowki,
43 km S od +ucka, 16 km NEE od Beresteczka
52° 45* 17° 00* Rogo/no przy trasie Pozna<–Pi=a
54° 56* 23° 45* Romowe, cypel przy uj>ciu Niewia/y do Niemna
54° 40* 20° 41* “Romowe”, w p=n. Nadrowii ]Prusy\
pod kt[rym poleg= >w. Wojciech, 997.04.23,
Gutenfeld ]germ.\, 10 km SE od Königsbergu
55° 23* 23° 04* Rosienie ]pol.\, Raseiniai ]lit.\
53° 59* 32° 56* Ros=awl 130 km NW od Bria<ska, Bria<sk–Smle<sk
51° 52* 23° 07* Rossosz, 28 km SE od Mi"dzyrzecza Podl.
28 km NE od Parczewa, 46 km SW od Brze>cia Lit.,
przy uj>ciu rz. Mu=awy do Zielawy
50° 10* 39° 35* Rossosz
57° 10* 39° 25* Rostow, n(rz. Kotorosla 55 km SW od Jrs=wla
54° 03* 21° 09* Rössel ]germ.\, Reszel ]pol.\ w Bartii, Prusy
54° 53* 20° 28* Rudau ]germ.\, Rudawa ]pol.\, Mielnikow ]ros.\,
w Sambii ]Prusy\, 19 km N od Königsbergu,
10 km S od Zat. Kuro<skiej
54° 28* 24° 03* Rumbonys g[ra, 850 m N od Niemna
56° 53* 24° 15* Rumbork; Rumbula ]germ.\, Rumbula ]=ot.\
n(Dwin' 11 km SE od Rygi
55° 03* 21° 22* Rusne ]lit.\, Woruta ]wo=.\, przy uj>ciu
rz. Niemen do Zatoki Kuro<skiej
56° 10* 21° 10* Rutzowe ]germ.\, Rucava ]lit.-=ot.\, 9 km E od
Ba=tyku, 33 km N od Kretingi, 43 km S od Lipawy
55° 31* 24° 18* Rymgo=a, przy trasie Szeta – Poniewie/ys
52° 22* 30° 24* Rzeczyca ]pol.\, R≠hica, Rehica-Reçica
]rus.-lit.\, n(Dnieprem, 45 km W od Gomelu,
84 km NEE od Mozyrza n(Prypeci'
56° 30* 27° 20* Rzeczyca ]pol.\, Rezekne ]=ot.\
56° 51* 21° 25* Salena ]germ.\, Saliena ]=ot.\, 18 km NW od Aizpute
50° 40* 21° 45* Sandomierz, n(Wis='
49° 34* 22° 12* Sanok n(rz. San, 48 km SW od Przemy>la
56° 51* 21° 12* Sakke ]germ.\, Saka ]=ot.\
55° 39* 21° 25* Sarde ]germ.\, ‰naukßiai ]lit.\,
20 km SEE od Memla, 14 km NW od Wewir/an
55° 37* 22° 20* Sare ]germ.\, Laukuva ]lit.\
54° 58* 22° 43* Sareke 1275 ]germ.-=ac.\, Sury ]germ.\ SZ,
˛iurai ]lit.\, n(rz. Szeszuppe,
13 km S od Jurborka n(Niemnem
57° 07* 21° 26* Sarneke ]germ.\, Sarnate ]=ot.\
57° 09* 24° 50* Sattesele ]germ.\, Sigulda ]=ot.\, 53 km NE od Rygi
54° 54* 20° 41* Schaaken 1352 ]germ.\, w Sambii,
28 km E od Labiau, 24 km NEN od Königsbergu,
3 km S od Zat. Kuro<skiej
56° 51* 22° 23* Scheden ]germ.\, ‰kede ]=ot.\
56° 36* 23° 05* Schlagunen ]germ.\, Slagunas ]=ot.\, 13 km W od Dobeli
56° 29* 23° 24* Schuwene ]germ.\, Kalnamui≈a ]=ot.\
n(rz. Tervete
56° 16* 21° 32* Scoden ]germ.\, Skoudas ]lit.\, 36 km E od Ba=tyku,
48 km NEN od Kretingi, 54 km W od Mo/ejek
56° 40* 22° 01* Scrunden ]germ.\, Skrunda ]=ot.\ n(Went'
57° 28* 22° 20* Sebdagen ]germ.\, Sabdaga ]=ot.\,
6 km SWS od Dundagi
56° 32* 21° 00* Seeburg Lyva ]germ.\, Lipawa; Liepaja ]lit.\
54° 06* 23° 21* Sejny ]pol.\, Seiniai ]lit.\, 27 km E od Suwa=k
51° 20* 23° 42* Seldwische1367 ]germ.\, Deveikißkiai ]lit.\,
18 km NWW od Kejdan, 22 km E od Betygo=y
56° 47* 25° 44* Selonum ]Castrum Selonum\ ]germ.\,
Plavina ]=ot.\ opodal, n(Dwin'
54° 03* 21° 47* Sensburg ]germ.\, Gi/ycko ]pol.\
57° 14* 41° 09* Sereda, 48 km E od Wiczugi,
60 km SES od Kostromy, 103 km NEN od Suzdala
54° 14* 23° 49* Sereje ]pol.\, Seirijai ]lit.\
56° 45* 21° 24* Serwe ]germ.\, Dzerwe ]=ot.\
56° 14* 23° 37* Sidobren ]germ.\, Jonißkis ]lit.\, przy trasie
Poszwintys ]lit. Paßvintys\ – Zagora ]lit. ˛agare\
51° 44* 18° 44* Sieradz ]pol.\ n(rz. Warta
55° 17* 24° 30* Siesiki, 18 km E od Wi=komierza
56° 25* 23° 40* Silene lub Sipene ]germ.\, Meitene ]=ot.\
przy trasie Joniszkis – Jelgava
57° 10* 21° 34* Sirien ]germ.\, Zira ]=ot.\, 9 km SW od Piltene
51° 19* 21° 15* Skaryszew k(Radomia, 11 km SE od Radomia
53° 36* 24° 16* Skidel ]pol.\, Skideie ]lit.\, 29 km SE od Grodna
76 km SWW od Lidy
56° 16* 21° 32* Skudy ]pol.\, Skoudas ]lit.\, Szotten,
Scoden, Schoden, Schkudy, ]germ.\
54° 44* 23° 56* Slawosen 1367 ]germ.\, Islau≈as ]lit.\
53° 05* 25° 19* S=onim, n(rz. Szczara 180 km S od Wilna
53° 01* 27° 37* S=uck, n(rz. S=ucz
59° 42* 30° 28* S=uck, w Estonii, 27 km od Sankt-Petersburga
54° 49* 32° 02* Smole<sk n(Dnieprem, 129 km E od Witebska
54° 47* 32° 03* Smole<sk n(Dnieprem, wg innej mapy
54° 29* 26° 24* Smorgonie ]pol.\, Smurgainys ]lit.\
52° 14* 20° 14* Sochaczew, n(rz. Bzura, 55 km W od W-wy
53° 16* 20° 11* Sold[w, dzi> Dzia=dowo ]pol.\, Soldau ]germ.\
56° 26* 24° 20* Soule ]germ.\, Vecsaule ]=ot.\
n(rz. Memel ]Apaßçia\, 11 km E od Bauska
56° 33* 23° 01* Sparnene ]germ.\, Ile ]=ot.\, 14 km NE od Auce
58° 00* 31° 22* Staraja Russa
63 km S od Nowogrodu Wlk., 15 km S od jez. Ilme<
49° 18* 38° 56* Starobielsk n(rz. Ajdar
52° 35* 32° 49* Starodub 130 km SW od Bria<ska
53° 58* 18° 33* Starogard ]pol.\ n(rz. Wierzyca
51° 14* 18° 34* starogr[d 1228 ]wo=.\, Wielu< 60 km NW od Cz"st.
50° 16* 25° 55* Sto/ek 20 km NW od Szumska, 30 km S od Dubna
57° 08* 22° 44* Stratzen ]germ.\, Strazde ]=ot.\
56° 36* 22° 30* Stricken ]germ.\, Striki ]=ot.\, 8 km S od Saldus
53° 56* 19° 02* Stum ]germ.\, Sztum ]pol.\, 10 km E od Wis=y,
12 km S od Malborka, 21 km N od Kwidzynia
55° 44* 24° 47* Subocz ]pol.\, Subaçius ]lit.\, 26 km E od Poniewie/ys
56° 00* 25° 55* Subota ]germ.\, Subata ]lit.\
55° 02* 22° 39* Sudargi ]pol.\, Sudargas ]lit.\
53° 12* 23° 19* Supra>l, n(rz. Supra>l 14 km NE od B-stoku
50° 45* 22° 53* Sutejsk ]wo=.\, S'siadka ]pol.\, n(rz. Por
3 km od uj>cia rz. Gorajec od rz. Por,
26 km W od Zamo>cia, 19 km S od ?[=kiewki
52° 57* 22° 56* Sura/ n(rz. Narew
55° 25* 30° 44* Sura/ Witebski ]pol.\, Sura'= Vitebskij
]ros.\, n(D{win', na p=d. jej brzegu, naprzeciwko
uj>cia rz. U>wiacza, wpadaj'cej do D{winy od p=n.
54° 11* 25° 50* Surwiliszki ]pol.\, Survilißkis ]lit.\
28 km S od Oszmiany
54° 06* 22° 57* Suwa=ki n(rz. Czarna Ha<cza ]pol.\,
Suvalkai n(rz. Ançia ]lit.\
55° 41* 25° 22* Swedy ]pol.\, Svedas ]lit.\
przy trasie Wi=komir – Rakiszki
54° 51* 26° 24* Swiry ]pol.\, Sviriai$ ]lit.\, ˚Íwir
53° 27* 28° 57* Swis=ocz ]pol.\, Svisloh; ]ros.\,
u uj>cia rz. Swis=ocz do Berezyny,
41 km NWW od Bobrujska
56° 43* 24° 54* Sydegunde n(rz. Yogele ]germ.\,
Sidgunda n(rz. Julga ]=ot.\, 50 km E od Rygi
55° 45* 23° 46* Szady ]pol.\, ‰eduva ]lit.\,
przy trasie Poniewie/ys – Szawle
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
54° 58* 23° 03* Szaki ]pol.\, ‰aki ]lit.\, "ak= ]wo=.\ SSz ^ ?
20 km SW od Welony, 57 km W od Kowna
56° 56* 23° 20* Szawle ]pol.\, Saulen, Schawli ]germ.\,
‰iauliai ]lit.\
56° 16* 21° 32* Szkudy ]pol.\, Skoudas ]lit.\, ˚Skudy
53° 56* 19° 02* Sztum ]pol.\, Stuhm ]niem.\, 10 km E od Wis=y
50° 07* 26° 07* Szumsk n(rz. Wilja
56° 04* 24° 22* Szymancy ]germ.\, Pasvalys ]lit.\
55° 03* 24° 57* Szyrwinty ]pol.\, ‰irvintai ]lit.\
55° 05* 23° 25* Íredniki ]pol.\, Sered≈ius ]lit.\ n(Niemnem,
przy uj>ciu rz. Dubissa do rz. Niemen
51° 10* 16° 36* Íroda ]pol.\, ˚Sereda ]wo=.\, 32 km W od Wroc=awia
54° 52* 26° 23* Íwir, n(jez. Íwir 75 km E od Wilna
54° 39* 21° 05* Tapiau ]germ.\, Tapiawa lub Tapi[w ]pol.\,
Gwardijsk ]ros.\, n(rz. Prego=a
57° 17* 22° 36* Talsen ]germ.\, Talsi ]=ot.\
50° 32* 23° 24* Tarnawatka, n(rz. Wieprz
22 km SE od Zamo>cia, 24 km W od +aszczowa
50° 55* 22° 37* Tarnawka, 17 km W od ?[=kiewki,
30 km SEE od Kra>nika, 38 km S od Lublina,
40 km SWW od Krasnegostawu
55° 38* 24° 13* Tarnogo=a ]pol.\, 0,5 km W od Upity,
13 km SW od Poniewie/ys
50° 54* 23° 09* Tarnog[ra n(rz. Wieprz, 21 km N od Zamo>cia,
10 km SWS od Krasnegostawu, 2 km N od Izbicy 55° 31* 21° 34* Vesete ]germ.\, Veivir≈enai ]lit.\,
50° 23* 22° 44*
Tarnogr[d, przy trasie Bi=goraj – Przeworsk
50° 26* 23° 47*
Tarnoszyn n(rz. Rzeczyca
50° 03* 21° 00*
Tarn[w ]pol.\, Ternawa ]wo=.\
55° 15* 22° 10*
Tauroggen ]germ.\, Taurogi ]pol.\
55° 59* 22° 16*
Telesze ]pol.\, Teleßiai ]lit.\,
Teleschi, Telsche ]germ.\
49° 23* 21° 12* Telicz ]wo=.\, Tylicz ]pol.\, Prze="cz T.
57° 06* 21° 35* Terewenden ]germ.\, Teranada ]=ot.\
16 km S od Piltene
57° 20* 21° 39* Thargale ]germ.\, Targale ]=ot.\, 8 km S od Ventspils
54° 51* 20° 08* Thierenberg, 28 km NW od Königsbergu, w Sambii
57° 11* 24° 50* Thoreida ]germ.\, Turaida ]=ot.\ n(Gauj'
54 km NE od Rygi
55° 04* 21° 53* Tilsit ]germ.\, Tyl/a ]pol.\, Til≈e ]lit.\, S?,
Sowieck ]ros.\,
krzy/acki zamek nad Niemnem, za=o/ony 1280
56° 32* 21° 26* Todayten ]germ.\, Tadaiki ]=ot.\, 8 km SEE od
Durben, 27 km E od Lipawy, 24 km NE od Priekuli
54° 20* 19° 32* Tollamit ]germ.\, Tolkmicko ]pol.\
50° 27* 23° 25* Tomasz[w Lub. n(rz. So=okija
50° 46* 25° 00* Torczyn ]pol.\,
23 km W od +ucka, 47 km E od W=odzimierza Wo=.
53° 02* 18° 36* Toru< ]pol.\, Thorn ]germ.\ n(Wis='
54° 10* 25° 54* Traby ]pol.\, Trabos ]lit.\, 30 km S od Oszmiany,
63 km N od Nowogr[dka
56° 23* 21° 36* Trecne ]germ.\, Trekni ]=ot.\, 7 km S od Priekuli
49° 17* 25° 45* Trembowla n(rz. Seret 28 km S od Tarnopola
56° 56* 22° 47* Trenzen ]germ.\, Zemite ]=ot.\, 33 km W od Tukums
39° 57* 26° 15* Troja ]pol.\, Troy ]ang.\, staro/ytny gr[d,
dzi> ruiny S od Cie>niny Dardanele
54° 38* 24° 56* Troki ]pol.\, Trakai ]lit.\, 23 km SWW od Wilna
54° 10* 19° 25* Trusø, germ. Elbing, dzi> Elbl'g, sø ]jezioro\,
jez. Dru/no S od Elbl'ga, TD, S?.
57° 02* 22° 42* Tschawl ]germ.\, ◊apuli ]=ot.\, n(rz. Abava
7 km W od Gandawy, 8 km SEE od Sabile
56° 50* 21° 46* Turlowe ]germ.\, Turlava ]=ot.\, 18 km NE od Aizpute
51° 05* 24° 35* Turijsk, n(rz. Turja 18 km SW od Kowla
52° 03* 27° 46* Turow, przy uj>ciu rz. Stwiga do Prypeci
56° 58* 23° 10* Tuskemen ]germ.\, Tukums ]=ot.\
56° 50* 35° 55* Twer ]Kalinin\, n(rz. Twerca, 165 km NW od Moskwy
55° 43* 22° 10* Tweryment, dzi> Twery, Tvirai ]lit.\
przy trasie Ret[w ]lit. Rietavas\ – Warna ]Varniai\
57° 03* 21° 46* Tygwe ]germ.\, Tigve ]=ot.\, 16 km NW od Gold.
53° 36* 23° 12* Tytuwiany ]pol.\, Tytuvenai ]lit.\
12 km NEE od Lidowian ]lit. Lydavenai\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
50° 54* 23° 39* Uchanie ]wo=.-pol.\, 7 km E od Wojs=awic
57° 17* 21° 37* Uderenne ]germ.\, Odrante ]=ot.\
n(Windaw', 15 km S od Ventspils
57° 17* 22° 01* Ugale ]germ.\, Ugale ]=ot.\
56° 19* 23° 22* Ugiany, n(rz. Dubissa, 27 km N od Welony
56° 38* 22° 30* Ulliwa ]germ.\, na zach. brzegu jeziora
Ciecieres, w po=owie drogi mi"dzy Saldus a Striki
]ok. 2 km S od Saldus\
56° 56* 21° 16* Ulmale ]germ.\, Ulmale ]=ot.\ n(Ba=tykiem
55° 27* 22° 27* Upinas ]germ.\, Upynas ]lit.\
55° 38* 24° 13* Upita ]pol.\, Upyte ]lit.\, 13 km SW od Poniewie/ys
56° 46* 21° 17* Upseden ]germ.\, Upsede ]=ot.\, 34 km NEN od Lipawy
56° 31* 21° 33* Useten ]germ.\, Usaiki ]=ot.\, 8 km N od Priekuli
57° 13* 22° 09* Usmesede n(jez. Usme ]germ.\,
Usma n(jez. Usmas ]=ot.\
50° 52* 24° 07* Usti=ug, n(rz. Bug 14 km N od Wo=ynia
57° 14* 21° 27* Usua ]germ.\, U≈awa n(rz. U≈awa ]=ot.\
55° 30* 25° 36* Utena ]lit.\, Uciana ]pol.\, T ˘ C
54° 37* 24° 23* U≈ugostis, 57,5 km E od Wilna, 45 km SE od Kowna
57° 19* 21° 34* Varve ]germ.\, Varve ]=ot.\, n(Windaw'
10 km S od Ventspils
57° 30* 21° 50* Vede ]germ.\, Vede ]=ot.\
57° 19* 21° 40* Venese ]germ.\, Vendzava ]=ot.\, 7 km S od Piltene
Wewir/any ]pol.\
57° 37* 22° 27* Videle ]germ.\, Vidale ]=ot.\
55° 56* 22° 20* Viesve ]germ.\, Vießvena ]lit.\, 7 km SES od Teleszy
58° 25* 25° 37* Viljandi ]est.\, Felin ]lit.\, Weliad ]staroros.\.
56° 14* 21° 00* Virga ]germ.\, Cepleniek n(Ba=tykiem
39 km N od Po=ongi, 32 km S od Lipawy
56° 42* 21° 12* Virgenave ]germ.\, Vergali ]=ot.\
57° 35* 25° 58* Viwam ]Villa apua Viwam\ ]germ.\,
Vijciems n(rz. Vija ]=ot.\
56° 19* 21° 45* Viwiten ]germ.\, Virßiliai ]lit.\, 16 km NEE od
Szkud, 8 km NW od Ylakiai, 17 km SE od Priekul
55° 50* 23° 16* Wajsznogo=a ]pol.\, Vaikßnegala ]lit.\,
12 km D od Szawli
57° 17* 22° 34* Waldegalen ]germ.\, Valdegale ]=ot.\, 4 km N od Talsi
57° 03* 22° 27* Walgalen ]germ.\, Valgale ]=ot.\
57° 46* 26° 00* Walk ]germ.\, Valk= ]ros.\, Valk ]=ot.\
57° 23* 22° 36* Walpenen ]germ.\, Valdemarpils ]=ot.\
56° 44* 21° 53* Walteyten ]germ.\, Valtaiku ]=ot.\
12 km NW od Strundy, 18 km E od Aizpute
50° 00* 31° 25* Wara/ska “wyspa” na Dnieprze,
cypel przy uj>ciu rz. Trubie/ do Dniepru
54° 49* 23° 52* Warlow 1367 ]germ.\, Garliava ]lit.\,
6–8 km S od Kowna
56° 33* 21° 39* Wartajen ]germ.\, Wodegu-Vartaje ]=ot.\
13 km NE od Priekuli
56° 28* 21° 23* Warthaven ]germ.\, miejsce przesta=o istnie:,
w pobli/u Susta ]=ot.\, 14 km W od Priekuli
56° 34* 21° 23* Warwa ]germ.\, Varva ]=ot.\, 4 km S od Durben
53° 47* 24° 51* Wasiliszki ]pol.\, Vosylißkis ]lit.\, 33 km SW od Lidy
55° 42* 22° 45* Wayken ]germ.\, Wajgowo ]pol.\, Vaiguva ]lit.\
56° 24* 22° 57* Wegery ]germ.\, Vegeriai ]lit.\
przy trasie Auce – Kroupiai
54° 38* 21° 13* Wehlau ]germ.\, Welawa n(rz. Prego=a ]pol.\
Veluva ]lit.\, Znamiensk ]ros.\
56° 36* 24° 12* Wella-Bershof ]germ.\, Kraukr-Pukßi ]=ot.\,
przy trasie Vecmui≈a – Bauska, 12 km od Vecmui≈y
56° 52* 22° 08* Welzen ]germ.\, Krogseta ]=ot.\, 10 km E od Gold.
57° 19* 25° 16* Wenden, Wendeculla ]germ.\, Cesis ]=ot.\,
Venden=, Cesis ]ros.\, Kie> ]pol.\
83 km NE od Rygi
57° 50* 27° 00* Werro ]germ.\, Verro-Werro ]ros.\, Verys ]lit.\
55° 36* 21° 33* Wewir/any ]pol.\, Veivir≈enai ]lit.\
56° 49* 24° 36* Weza-Riga ]germ.\, Ore ]=ot.\ n(Dwin'
34 km SEE od Rygi
55° 24* 26° 38* Widze ]pol.\, Vyd≈iai ]lit.\
55° 05* 23° 17* Wielona ]pol.\, Veliuona ]lit.\ n(rz. Niemen
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
51° 14* 18° 34* Wielu< zwany starogrodem w 1228 r.,
60 km NW od Cz"stochowy, 68 km SE od Kalisza
54° 29* 26° 55* Wilejka ]pol.\ w Litwie, 110 km SEE od Wilna
56° 52* 21° 49* Willegale ]germ.\, Vilgale ]=ot.\, 15 km SW od Goldyngi
54° 41* 25° 16* Wilno ]pol.\, Wilna ]germ.\, Vilnius ]lit.\,
55° 15* 24° 46* Wi=komir ]pol.\, Ukmerge ]lit.\,
Vil;komir= ]ros.\, na skrzy/owaniu szlak[w
Wilno–Poniewie/ys i Kowno–Utena
56° 16* 21° 32* Windawa ]pol.\, Windau ]germ.\,
Ventspils ]=ot.\, Ventpils ]lit.\
55° 21* 21° 13* Windenburg ]germ.\, zbud. ok. 1360, Vente ]lit.\
56° 27* 21° 25* Wirpen ]germ.\, Virga ]=ot.\
58° 15* 26° 02* jez. Wirzjärw ]germ.\, Virc=erv= ]ros.\
Vo∆rtsjarv ]=ot.\
52° 05* 20° 23* Wiskitki ]pol.\, Wyskytky 1355,
5 km NW od ?yradowa, 46 km SWW od Warszawy
49° 47* 23° 23* Wisznia ]wo=.-pol.\, 48 km W od Lwowa,
20 km W od Gr[dka, 16 km E od Mo>cisk
55° 10* 30° 16* Witebsk n(Dwin', 129 km W od Smole<ska
53° 12* 22° 23* Wizna ]pol.\ n(rz. Narew
50° 51* 24° 19* W=adimir Wo=. n(rz. +ug
52° 48* 22° 35* Wojn ]wo=.\, Wojny ]pol.\, 14 km N od Ciechanowca,
13 km S od Wysokiego Maz., 18 km NWW od Bria<ska
57° 31* 25° 25* Wolmar ]germ.\, Vol;mar= ]ros.\,
Valmiera ]=ot.\ n(Gauj', 105 km NE od Rygi
53° 09* 24° 30* Wo=kowisk, n(rz. Ro>, 57 km W od S=onima
53° 10* 24° 27* Wo=kowisk, wsp[=rz"dne wg innej mapy
51° 34* 23° 31* Wo=odawa ]wo=.\, W=odawa, n(rz. Bug
50° 52* 24° 23* Wo=odimir E ˘ I ]wo=.\, W=odzimierz Wo=.,
n(rz. +ug, 73 km W od +ucka
50° 34* 30° 53* Wo=y<, n(rz. Bug ]dzi> Gr[dek k(Hrubieszowa\
54° 07* 21° 23* Woplauken, 2 km N od Rastenburga ]K"trzyna\
55° 45* 22° 22* Woronie, Miedniki$ ]pol.\, Varniai ]lit.\
62 km NW od Rossieni, 64 km SWW od Szawli,
por. Medingenai ]lit.\, Medyngiany pobliskie Woronom.
55° 18* 38° 43* Woskresensk, n(rz. Moskwa 80 km SE od M.
51° 07* 17° 02* Wroc=aw ]pol.\, Breslau ]germ.\ n(Odr'
55° 18 21° 22* Wrus ]wo=.\, Waruss ]germ.\, Rusne i Vorusi
]lit.\, 4 km od Zat. Kuro<skiej, 8 km SW od Szilute
53° 43* 25° 48* Wsielub 14 km N od Nowogr[dka
52° 24* 20° 11* Wyszogr[d ]pol.\ n(Wis='
56° 32* 21° 13* Ylze ]germ.\, Ilgi ]=ot.\
4 km W od Grobiny, 14 km W od Lipawy
57° 03* 22° 05* Zabele ]germ.\, Sabile ]=ot.\
50° 02* 24° 58* Zab=otcy, 15 km SW od Br[d ]Brody\,
71 km NEE od Lwowa, przy trasie Lw[w–Brody
54° 11* 26° 26* Zabrzezie, n(rz. Bereza
56° 21* 23° 16* Zagora ]pol.\, Sagare ]germ.\ SZ, Zagare ]lit.\
49° 42* 21° 10* Zag[rzany, 5 km N od Gorlic
50° 02* 21° 42* Zag[rzyce, 23 km W od Rzeszowa
48° 36* 25° 50* Zaleszczyki n(Dniestrem
50° 43* 23° 25* Zamo>:, za=o/. 1580 i zbudowany 1580–1589.
54° 55* 23° 40* Zapyszki ]pol.\, Zapyßkis ]lit.\ n(Niemnem
10 km w d[= rzeki od Romowe
55° 45* 26° 19* Zarasai ]lit.\
54° 00* 27° 16* Zas=awl, n(rz. Swis=ocz, 24km NW od Mi<ska
50° 07* 26° 48* Zas=awl od XVI w., b. Izas=awl n(rz. Hory<,
ok. 75 km SE od R[wnego i 50 km E od Szumska,
18 km SWW od Szepietowki,
50° 49* 21° 51* Zawichost, n(Wis=' 18 km N od Sandomierza
51° 30* 23° 51* jez. Zatie ]Íwita{\, 110 km NE od Cho=ma
52° 25* 25° 15* Zditowo
56° 05* 21° 55* Zegere ]germ.\, Getauçiai ]lit.\, przy trasie
Kalwaria – Plotele, 7 km SW od Kalwarii, 8 km
NE od Ploteli, 4 km NE od jez. Plotele ]lit. Plateliu\
56° 03* 21° 35* Zelende ]germ.\, Salanta ]lit.\, 28 km NE od
Kretingi, 32 km E od Ba=tyku, 44 km NWW od Telesz
53° 09* 24° 49* Zelwa 24 km E od Wo=kowyska
57° 11* 25° 43* Zerdene ]germ.\, Dzerbene ]=ot.\
56° 39* 22° 35* Zezeru ]germ.\, Ciecere ]=ot.\ n(jez. Cieceres
53° 49* 22° 58* Zlin ]jatw.\, mi"dzy jez. Bia=ym i jez. Sajno,
dzi> August[w
49° 44* 24° 15* Zwenigorod ]wo=.-pol.\, 19 km SE od Lwowa,
108 km E od Przemy>la n(rz. San,
mi"dzy drogami Lw[w – Kurowicze a Lw[w – Wodniki
55° 44* 36° 50* Zwenigorod n(rz. Moskwa, 49 km E od Moskwy
55° 10* 24° 13* ?ejmy ]pol.\, ˛eimiai ]lit.\,
Zeimen, Scheimen ]germ.\
64° 59* 40° 11* ?elazne Wrota, szczelina mi"dzy M. Kaspijskim
i g[rami Kaukazu
50° 48* 25° 18* ?idiczyn ]wo=.\, ?ydyczyn ]pol.\ n(rz. Styr,
8 km N od +ucka
51° 28* 16° 55* ?migr[d ]pol.\ n(rz. Barycz, 42 km N od Wroc=awia
50° 48* 21° 41* ?migr[d ]pol.\, dzi> Sob[tka
25 km W od Zawichostu, 28 km NWN od Sandomierza
49° 37* 21° 32* ?migr[d n(rz. Wis=oka ]pol.\, 16 km S od Jas=a
56° 19* 22° 01* ?ydyki ]pol.\, ˛idikai ]lit.\
54° 01* 25° 03* ?yrmuny ]pol.\, ˛irmunai ]lit.\
49° 23* 29° 39* ?ywot[w n(rz. Ro>ka ]pol.\, obok ukr. T e t i ï w
54° 48* 24° 26* ?y/mory ]pol.\, ˛ie≈mariai ]lit.\
przy trasie Wilno – Kowno
Uwaga& istnieje kilka rzek o identycznych nazwach,
jak Gauja, Ro>, S=ucz i Swis=ocz.
1. Dr. A. Bielenstein sporz'dzi= trzy mapy, na jednej z nich miejsca w Letgalii
i Semigalii, istniej'ce ok. 1250, zapewne na podstawie opisu miejsc i dr[g
do< prowadz'cych. Nazwy miejsc w j"zyku niemieckim, pisane j. =aci<skim,
a sama mapa wydana w latach 1860–1900, s'dz'c po r"cznym nanoszeniu
rzek, z charakterystycznym dla tego okresu stylem, uwydatniaj'cym ich me-
androwanie, po b="dach w odleg=o>ciach i k'tach pomi"dzy poszczeg[lnymi
miejscowo>ciami, tak/e – ca=a sie: po=udnik[w przesuni"ta i opisana, z r[/-
nic' – w przybli/eniu – 18°& na mapie 40° E tam, gdzie dzi> jest 22°.
Uzna=em za cenny wk=ad do wiedzy o s'siedztwie Litwy i przenios=em te
nazwy na wsp[=czesn' map" +otwy. Niestety, nie wszystkie z nich uda=o mi
si" odnale{:, ale te, kt[re odnalaz=em – poda=em ich lokalizacj", z dzisiejsz'
pisowni' nazw, i dok=adno>ci'.
Mapy maj' tytu=&
• Das Lettische Sprachgebiet um das Jahr 1884, entw.
w. Past. Dr. A. Bielenstein, gez. v. M. Bielenstein.
Na marginesach&
Karte I. zu A. Bielensteins Grenzen ger Letten.
miniaturowy napis&
KARTOGR ZAV A. IL:INA SP.B. ]zapewne skr[t& Kartograficzeskij Za-
wod A. Ilina, Sankt-Petersburg\, i miniatura dwug=owego, carskiego or=a.
• Die Landschaftlichen and sprachlichen grenzen der
Letgallen und Semgallen, der Kuren und Liven um 1250. entw. v.
Dr. A. Bielenstein, gez. v. M. Bielenstein.
Na marginesach&
Karte II. zu A. Bielensteins Grenzen ger Letten.
miniaturowy napis&
KARTOGR ZAV A. IL:INA SP.B. ]jak wy/ej\, i miniatura dwug=owego,
carskiego or=a.
• Curonia und Semigallia um 1250, jak wy/ej ]Past. Dr.
A. Bielenstein\, wydana 1890 ]r[/nica z poprzednimi\.
Orygina=y obu map, w kolorze, znajduj' si" w Czytelni Map ]Map Room\
Biblioteki przy Uniwersytecie Kaliforni, w Berkeley, opatrzone sygnaturami&
mapa ¡ – 145585 ]wpisana do zbioru 30 wrze>nia 1971\,
mapa ™ – 145587 ]tak/e wpisana do kolekcji 30 wrze>nia 1970\,
mapa £ – dane nie zmie>ci=y si" na wykonanej przeze mnie odbitce
ksero ]bo na marginesie\, zapewne podobne.
2. Na podstawie mapy w skali 1& 500 000 ]1 cm na mapie ^ 5 km w
terenie\ nie zdo=a=em ustali: i zlokalizowa: szeregu miejscowo>ci w
okolicach jeziora Durbe, pomi"dzy 56° 30* a 56° 50* N, i 21° 15*
a 21° 50* E, mi"dzy jez. Durbe a rz. Tobber ]germ.\, Tebra ]=ot.\,
ze zlewni rz. Durbe i Tobber. S' to ]w alfabetycznej kolejno>ci\&
Allenburg, Asseboten, Birsegalve, Boyenseme, Bredeme, Duppele,
Jameyten, Jersalen, Lasen, Libben, Merke]s\, Padore, Popudiken,
Pundiken, Seppen, Strutte, Zilden, Zynthere.
3. Odleg=o>ci do innych, wi"kszych miast podane w linii prostej.
4. Wyci'g z map o r[/nej dok=adno>ci; nawet w mapach operacyjnych ]szta-
bowych\ istniej' r[/nice w siatce ok. 1* w odniesieniu do tych samych miejsc,
ja tak/e musia=em zaokr'gla:, w sumie jest to pogl'd – wskaz[wka, by te
miejsca odszuka: na mapie, gdyby zaistnia=a taka potrzeba.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
ALTA, s=aw. L;to-Lto, L;t=-Lto, ros. Al;ta-Alta
rzeka w Ksi"stwie Perejas=awla, dop=yw Trube/y i uroczyszcze
na tej/e rzece, na p=d.-wsch. od Kijowa.
APULIA, Appule,
gr[d na ?mudzi, blisko rz. Barta, powy/ej Schoden, Scoden,
Szotten, Skoudas.
Szwedzi atakowali Apuli" 852, w kraju Kuron[w.
ARANZACH ]akkad.\ – staro/. nazwa rzeki Tygrys.
ATHON, ros. Afontova gora – Athontowa gora
Agion–Oros ]ros. Athon\ – g[rzysty i lesisty p[=wysep w Grecji, na
Morzu Egejskim, wschodni cypel Chalkido<skiego P[=wyspu.
Du/o sad[w i p[l winogronowych.
G[ra na po=udniowym zako<czeniu p[=wyspu Athon, pokryta lasem,
wys. 1935 m n.p.m. Bizantyjski imperator Konstantin Pogonat ]gr.
Brodaty; w=ada= 668÷685\ odda= Athon monachom ]pol. opatom\ w
wy='czne w=adanie. W nast"pnych wiekach powsta=o wiele greckich,
bu=garskich i ruskich monaster[w.
Aphone ¯ gr. a ]nie\ % phone ]g=os\; w patologii& bardziej lub mniej g=uchy,
lub kompletna utrata mo/liwo>ci wydawania d{wi"ku; zapewne obowi'zy-
wa=a tam cisza monaster[w.
Pierwszy, ruski monaster za=o/. 1080, przy imperatorze Alekseju Komninie.
W atho<skich monasterach zebrano ponad 10 tys. greckich, s=awia<skich i
innych r"kopis[w, podaje Wielka Radziecka Encyklopedia ]Bolsz. Sowieckaja
Enciklopedia\ 1950, t. 3, str. 511.
Pod has=em Athos – g[ra w Grecji, na p=w. Ajon Oros ]wsch. odga="zienie
P=w. Chalcydyjskiego\, w okr"gu Ajon Oros.
O>rodek monastycyzmu i my>li teolog. gr. prawos=awia, liczne ko>cio=y i
klasztory ]X÷XVI w.\; t. 1, str. 50.
Por. polskie Atos.
ATOS, pol. Atos, gr. Athos,
ros. Afontova gora – Athontowa gora ]˚Athon\
szczyt g[rski na p=w. macedo<skim Chalkidike ]pol. P=w. Chalcydyc-
ki\, na jego najbardziej na wsch. wysuni"tym cyplu, zwanym Akte.
Szer. geogr. p=n. 40° 08*, d=. geogr. wsch. 24° 18*.
?egluga u podn[/a g[ry A. uwa/ana by=a w staro/ytno>ci za niebezpieczn'.
W 492 p.n.e. rozbi=a si" tu flota perska. W 480 p.n.e. przygotowuj'c now'
wypraw" na Grecj", Kserkses – kr[l perski 485÷465 p.n.e. – kaza= przekopa:
przyl'dek A., aby podobna katastrofa nie powt[rzy=a si".
Wysoko>ci 2033 m n.p.m., wg Powszechnego Atlasu Íwiata, Warszawa,
1974; 6700 st[p, wg American Int*l Encyclop. 1953, czyli 2042 m n.p.m.
]1 stopa ^ 0.3048m\; r[/nica mo/e by: zaokrogleniem st[p do pe=nej ich
setki; obecnie Hagion Oros czyli Monte Santo ]>wi"ta g[ra\, ci'gnie ame-
ryka<ska encyklopedia, dodaj'c do wszystkiego, co powy/sze, kilka zna-
cz'cych szczeg[=[w w rodzaju& Perska flota, pod wodz' M a r d e n i u s a
rozbi=a si" tutaj 492 B.C., a imi" Kserksesa pisane jest Xerxes.
Xerxes ¡, syn Dariusa ¡, ur. 558 B.C., zamordowany 456 B.C., z dynastii
Achaemenid[w, imperator 486÷465, wg Kings, Rulers and Statesmen.
Na p[=wyspie usytuowanych jest 20 monaster[w i wiele pustelni.
Mieszka w nich od 6 do 8 tysi"cy mnich[w i pustelnik[w, zakonu
>w. Bazylego. Ka/dy nar[d, nale/'cy do Ko>cio=a Greckiego ma tu
sw[j monaster odwiedzany corocznie przez pielgrzym[w, itd.
20 monaster[w& 17 greckich, 1 ruski, 1 bu=g., i 1 serbski – dodaje
The New Modern Encyclop. 1944.
Numery& 652, 656, 658, 760, 778, 788, 978,
AUKSTOTA, =ac. Auxtecia, niem.-=ac. Auxtote, niem. Austeten,
najwy/sza cz">: ?mudzi w okolicach Wielony. Nazwa mylnie zastoso-
wana do Litwy w=a>ciwej ]okolic Nowogr[dka\, powielana w ten spos[b do
po=owy lat 1980-tych, przez kompilator[w ]˚Czapli<ski 1985\.
Ignacy Dani=owicz †1843 ]1860\ poja>ni=, co oznacza=a nazwa Auxtete.
Auxtete ]niem. Austeten\ dotyczy=a najwy/szej cz">ci ?mudzi, w okolicach
Wielony ]partes superiores\. Od Wielony do Widukli, Rosie< i Ejrago=y zwano
?mudzi' >redni' ]mediae partes\, strony za> Miednik i Wangen stanowi=y
najni/sz' cz">: ?mudzi ª... jak przekonywuj' kr[lewieckie papiery i opisy
podr[/y.º 0165-01-188, pod 1348 r. W roku 1266, wyrusza z Krakowa w drog"
ªpobo/ny Jan, syn Sulna Sulninis katolik, narodu litewskiego, z prownicji
Auxtecia w Litwieº otrzymuj'c list od burmistrza i radnych Krakowa. 0165-01-
112. Je/eli by=a to prowincja w Litwie, to nie by=a Litw' }w=a>ciw'|.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
BABEL, Wie/a Babel
Latopis i Powest, w cz">ci wprowadzeniowej ]Wst"p\ opisuje&
I zst'pi= pan B[g popatrze: na s=up i miasto, i rzek=& oto plemi"
jedno i jeden j"zyk. I pomiesza= B[g ich j"zyki, rozdzieli= na 70 i 2
i rozproszy= po ca=ej ziemi. Po zmieszaniu j"zyk[w B[g wiatrem
wielkim s=up zniszczy=. Dzi> jeszcze, mi"dzy Assyri' i Babilonem
widniej' jego ruiny wysokie na 5433 =okcie i na tyle/ szerokie.
5433 =okcie ^ 2425 metr[w, 2390 =okci ^ 1067m ]1 =okie: ^ 0.4463m\.
Ruiny Wie/y Babel, znane tak/e jako Íwi'tynia Belusa, wznosz' si"
stopniami do wysoko>ci 190 m ]625 st[p, 1 stopa ^ 30,48 cm\.
Mo/naby za=o/y:, /e w latopisie u/yto jednostek miar, r[/nych od tu przyto-
czonych ]=okie: mia=by 3,506 cm$\. Lecz raczej inny proces mia= tu miejsce
– u/ywano ˚mno/nika 10, z niezrozumia=ych dla mnie wzgl"d[w ]inny
system zapisu danych$\. Wie/a mia=aby w[wczas ok. 240 m wysoko>ci.
Babel, dos=ownie oznacza «brama Boga». Wed=ug 11-tej ksi"gi Genezis,
konstrukcj" jej rozpocz"li potomkowie Noego, w rezultacie Powodzi, ale
nigdy nie sko<czyli. Og[lnie, miejsce to zosta=o zidentyfikowane jako wielka
>wi'tynia Belusa, lub Bel, kt[re by=o jednym z g=[wnych gmach[w Babilonu,
i olbrzymi pag[rek zwany Birs Nirmud jest powszechnie uwa/any za miejsce.
Inne wzg[rze, kt[re do dzisiejszego dnia nosi nazw" Babil, zosta=o przez
niekt[rych uznane za Wie/" Babel.
Uzupe=nienie do numeru 720, 1000.
BAKTRIA, ang. Bactria, s=aw. Nuktr∑an
staro/ytny kraj w p=n.-wsch. cz">ci dzisiejszego Afghanistanu.
We Wst"pnie do Powie>ci wrem. let, obyczaje opisane, po Syrii, /e B. zwani
s' Brachmanami ]psiarzami, hyclami\ i Ostrownikami ]lud{mi Wschodu ¯
staronord. ostr ¯ austr\, b="dnie wyspiarzami ¯ s=aw. ostrow, b='d w t=uma-
czeniu Juliana Kotowskiego z 1860, wyspy w Afghanistanie....
BIA+O-OZIERZE, s=aw. Beloozero
na prawym brzegu rz. Szeksnej ]Weksna\, u {r[de= wyp=ywu z jez. Bia=ego.
W ko<cu 14 wieku gr[d przeniesiony w miejsce dzisiejszego Bie=ozierska
]Belozersk=\, 17 km W.
W Latopisie i Powie>ci wrem. let, Sineus – brat Ruryka – mia= tu osi'>:.
BIA+OBRZEGI, s=aw. Belobereze, dzisiejszy Nikopol
w Powie>ci wrem. let miejsce wymienione pod 6453 r. ]845\, w dokumencie
uk=adu pomi"dzy Grekami z Konstantynopola a Rusi', /e Rusi nie wolno
zimowa: „w uj>ciu Dniepra, Bia=obrzegach, ani u >w. Elferia.º – progach, dzi>
Zaporo/e ¯ za ]przy, obok, na\ % poro/e ]pogranicze\ ¯ rog ]granica\.
BITHYNIA, pol. BITYNIA
staro/ytne terytorium w p=n.-zach. Azji Mniejszej, nad Morzem Czarnym
i Morzem Marmara. Niezale/ne kr[lestwo, sta=o si" p[{niej rzymsk' pro-
wincj'. Miasta Nikokodemia i Nic≤a nale/a=y do Bithynii, tak/e greckie
kolonie Chalcedon i Heraclea, Pontica. Mieszka<cy Bithynii – uwa/a si" –
byli trackiego pochodzenia ]Thracia\. Stali si" cz">ci' lidyjskiej monarchii,
za kr[la Cr≥susa.
W 546 B.C. zostali podbici przez Pers[w. Nikodemia, stolica kr[lestwa, za-
=o/ona blisko 300 lat przed Chrystusem. Ostatni kr[l Bithynii, Nicodemes £,
zmar=y 74 B.C., zostawi= kr[lestwo w testamencie Rzymowi. Turcy dokonali
inwazji w 1298, odt'd w tureckim posiadaniu.
Morze Marmara ]staro/. Propontis\, morze le/'ce pomi"dzy europejsk' i
azjatyck' Turcj', pomi"dzy Cie>ninami Bosfor ]do Morza Czarnego\ i Dar-
danele ]do Morza Egejskiego\.
Heraclea, Heraklion, Herakleion, Iraklion – staro/. nazwa Krety.
¸r[d=o polskie podaje& kraina w Azji Mn. mi"dzy Propontyd' a Morzem Czar-
nym, odznaczaj'ca si" wielk' urodzajno>ci', zamieszkiwana przez ludno>:
pochodzenia trackiego. Po okresie niepodleg=o>ci B. zosta=a podbita przez
Rzymian 74 r. p.n.e. Za Augusta sta=a si" osobn' prowincj' konsularn'.
Numery& 1000 ]pod rokiem 6443\.
BIZANCJUM, =ac. Byzant•ium(ine ¯ gr.   
pierwotna nazwa miasta Konstantynopol. Za=o/one 658 B.C. przez greckich
osadnik[w. Dogodne po=o/enie handlowe zapewni=o prosperit", przetrwa=o
rozpad i upadek innych, greckich miast. Roku 330 A.D. nowa era zacz"=a si" dla
B., gdy Konstantyn Wielki uczyni= miasto stolic' Rzymskiego Imperium.
Constantine Caius ]lub Gaius\ Flavius Valerius Aurelius Claudius, rzymski
cesarz, z przydomkiem Wielki, syn Constantiusa Chlorusa, ur. 274 A.D. W
337 zachorowa=, ochrzci= si" i zmar=, dziel'c cesarstwo pomi"dzy trzech
syn[w, o imionach& Constantine, Constantius i Constans.
Wg Ma=ej Encykl. Kult. Ant. 1990& kolonia dorycka nad Bosforem. Konstantyn
W. przeni[s= tam stolic" pa<stwa rzymskiego 330, po pokonaniu Licyniusza
i nazwa= miasto Constantinopolis.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
BIZANTYJSKIE IMPERIUM
za=o/one 395 A.D., gdy Theodosius, przed >mierci' rozdzieli= Rzymskie
Imperium pomi"dzy dw[ch syn[w& Arkadiusa i Honoriusa. Starszemu synowi
Theodosiusa – Arkadiusowi – przypad=y& Azja Mniejsza, Syria, Egipt, Grecja,
Tracja, M≥esja, Macedonia i Kreta. W Bizancium, j. grecki i gr. cywilizacja
dominowa=y, ale prawo by=o rzymskich imperator[w. Pod ich w=adz', zacho-
wano prawo i oficjalne formy Rzymu. B. trwa=o ponad tysi'c lat, po upadku
Zachodniego Imperium. Znane tak/e jako Greckie Imperium.
B. by=o wyodr"bnion', administracyjn' cz">ci' Imperium Rzymskiego. Do-
minowa=a kultura i j. grecki. Do ko<ca VI w., j. =aci<ski, organizacja, w=adze
oraz prawo utrzymywa=y si" w pa<stwowej administracji.
Przetrwa=o rozpad Zachodniego Imperium, naje/d/anego przez koczownicze
plemiona europejskie& Hun[w, Got[w i Bu=gar[w; w B. rozwija=y si" miasta,
kwit=o rzemios=o. Po upadku Zachodniego Imperium, w VII w. pa<stwo mia=o
charakter w pe=ni grecki, ze znacznymi wp=ywami orientalnymi. By=o per='
cywilizacji, w otoczeniu barbarzy<skich, p[=dzikich plemion.
Historia B. by=a turbulentna. Bizancium by=o naje/d/ane, wielokrotnie, przez
r[/ne ludy i samo naje/d/a=o. Ka/da encyklopedia zawiera dostateczn'
liczb" szczeg[=[w w sprawie.
Po Michale ™ ]842÷867\, w latach 867÷1056 panowa=a dynastia Macedon[w.
Anna, c. Bazylego ™ ]968÷1025\, by=a /on' W=odzimierza Wielkiego †1015.
Wielowiekowa walka o prymat nad ca=ym chrze>cija<stwem, mi"dzy Rzymem
i Konstantynopolem, 858–1054 doprowadzi=a do schizmy, za patriarchy Mi-
cha=a Cerulariusza, czyli do rozbicia jedno>ci i utworzenia dwu, zwalczaj'cych
si" nawzajem od=am[w& rzymsko-katolickiego i grecko-prawos=awnego.
29 maja 1453, turecki su=tan Mohammed ™ zdoby= Konstantynopol, k=ad'c
kres przesz=o tysi'cletniemu istnieniu.
Numery& 692, 722, 766.
CELESYRIA, gr. Kojle Syria, =ac. Coelesyria
pocz'tkowo nazwa wkl"s=ej doliny mi"dzy Libanem i Antilibanem, rozci'gni"ta
nast"pnie na terytoria mi"dzy Libanem a Eufratem ]Damaszek, Heliopolis,
Emesa, Palmyra. W czasach p[{nego cesarstwa nazwa ta obejmowa=a
ca=' Syri" p[=nocn' wraz z Kommagene }Hama n(rz. Asi, w Syrii, J.D.|, w
przeciwie<stwie do Syria Phaenice ]Fenicji\ i dawnej Celesyrii.
CHALDEA, s=aw. Xaldeœ-Chaldea
staro/ytny region w p=d.-wsch. Azji, n(rz. Eufrat i Zatok' Persk'.
We Wst"pie do Powie>ci wrem. let, wymieniony jest zwyczaj “Chaldejczy-
k[w i Babilonian”, /e pojmuj' ]w ma=/e<stwo\ w=asne matki i wsp[=/yj' z
dzie:mi braci.
CHE+MNO n(Wis=', niem. Kulm, Culm ]wzg[rze\ ¯ =ac. culminatus
]kulminacja, wzniesienie, wzg[rze\ ¯ culminare ¯ culmen.
Kulm, miasto w Bohemii, Czechy. Tutaj, 29 i 30 sierpnia 1813 stoczono
wielk' bitw", w kt[rej stowarzyszone armie Niemiec, Rosji i Austrii, pod
wodz' Barclay de Tolly, z jednej strony, pokona=y Francuz[w, z drugiej,
pod wodz' Vandamme.
CHO+M, n(rz. Uherka, dzi> CHE+M LUB.
za=o/ony w 13 w., przez Dani=" ]1201–†1264\, ale czas jego za=o/enia nie
jest pewien – wysoce zagmatwany w wo=y<skiej ltpsi za kt[r' ˚Ipatiewska
opisa=a latami, z kilkuletnimi odchy=kami; ja wprowadzi=em korekt" lat&
• roku 1218, gdy Dani=o mia= 17 lat, latopis zaznacza, /e Dani=o zbudowa=
gr[d Cho=m, budowanie opowiemy innym razem. 0001-02-740
• roku 1234 Kondrat sta= ...gdzie dzisiaj gr[d Cho=m stoi. 0001-02-775
• roku 1243 Dani=o w Cho=mie ...danilovi 'e. budu]emu v xolmi.
prib≠'e k nemou polo“v”hin= ego. iz= ougor=. 0001-02-794
• roku 1246 ...Cho=m nie by= jeszcze postawiony. 0001-02-799
• roku 1246 Dani=o wr[ci= do Cho=ma& ide 'e v Xolm=. 0001-02-805
• roku 1255 Cho=m spalony przez Tatar[w, ...potem opiszem zbudowanie
grodu, 0001-02-841 po czym wygl'd Cho=ma w 1288. 0001-02-842(845
Zr"bowany ok. 1242 ]po naje{dzie Tat.\, zbudowany w latach 1242÷1250.
W Cho=mie by=y cerkwie& Bogurodzicy ]...w dom Przeczystej...\,
i >w. Ioanna Z=otoustego ]...w domu >wi"tego Iwana...\. 0001-02-826
CHRISTBURG
w gda<skim, obecnie Stary Sztum, 15 km SE od Malborka, przy trasie
Marienburg ]Malbork\ – Junfeld ]Stary Dzierzgo<\, w po=owie drogi.
Uzupe=nienie do nru 1056, tre>ci dokumentu z 1249, bez miejsca.
CYLICJA, gr. Kilikja, =ac. Cilicia
kraj w p=d.-wsch. cz">ci Azji Mniejszej, na p=d. od Kappadocji i Likii. Zachodni'
cz">: stanowi= p[=wysep naprzeciw Cypru. Wa/niejsze miasta& Korakesion
]dzi> Alaja\, siedziba pirat[w, Hamaria kt[ra dostarcza=a cedr[w na budow"
okr"t[w, Selinunt ]dzi> Selindi\, Anemurion, Seleukeja, Kelenderis – miasta
portowe.
W latach 52–50 B.C. Cycero by= jej namiestnikiem jako prokonsul.
W 64 r. A.D. zosta=a w='czona do pa<stwa rzymskiego jako prowincja. Od
czas[w Hadriana ]76÷138 A.D.\ by=a prowincj' cesarsk'.
CZERWEN, CZERWIN, Herven=, her;vin, nazw. Czerwi<ski
w wid=ach rzek Huczwy i Siniuchy. Sk=ada= si" z grodu, podgrodzia i kilku osad
otwartych, powi'zanych wzajemnie ze sob' systemem most[w drewnianych.
Dzi> Czermno, 5 km N od Tyszowiec, 11 km SW od Werbkowic.
Roku 981 W=odzimierz Wlk. zaj'= Grody Czerwi<skie; 1018 na kr[tko po-
wr[ci=y do Polski; 1031 lub 1039 zaj'= je Jaros=aw M'dry; na pocz. lat 1070-
tych, na kr[tko wcieli= je do Polski Boles=aw Ímia=y, po czym a/ do r. 1341
we w=adamiu ksi'/'t ruskich; w 1289 ostatnia wzmianka& bojarzy ruscy radzili
ksi"ciu M>cis=awowi, by zaj'= Be=z i Czerwin& zaimi gorody ego Belz=.
i Herven=. t=' poidem k= berestπ[. Ipat. 0001-02-928, 929.
DOKUDØW
mie>cina nad prawym brzegiem Niemna, powy/ej uj>cia Dzitwy, poni/ej
Gauji. Bitwa pod Dokudowem 1392, mylnie Niedokud[w.
Uzupe=nienie do nru 848, 896.
DOROHOBU?, ros. Dorogobu'-Dorohobu/
nad Dnieprem, w linni prostej 85 km powy/ej Smole<ska, w zakolu rzeki.
DRESTR, Drestr ˘ Dristr ]Dristr\ ˘ Silistra ]Silistra\
gr[d nad Dunajem, obecnie Silistra, pol. Sylistra. W p=n.-wsch. Bu=garii, w
rusenskim okr"gu ]Ruse, Rusczuk\. Spisano tu dokument o tre>ci rozpo-
czynaj'cej si"& ªZgodnie z uprzedni' ugod', kt[ra zawarta by=a mi"dzy
Swiatos=awem wielkim kniaziem Ruskim i Sweneldem, pisano pri Thefele
sinkele, Iwanowi zwanemu Ciemskim, carowi Greckiemu, w Derestrie,
miesi'ca ijula, indikta 14, w lato 6479.º Przy Teofilu Sinkelu; Iwan zwany
Ciemskim ^ Johann ¡ Zimiskes ]˚Johann †976\. Derestr ^ Dorostol, wg J.
˚Kotowskiego 1860, tak te/ pisz' Rosjanie obecnej doby& Dorostol.
ª...i pri Sv≠nal=d≠, pisano pri Fefel≠ sinkele≠ i k Ivanu,
naricaemomu C≠m;ski[, car[ greh;skomu, v= Derestr≠, m≠sœca
i[lœ, indikta v= 14, v l≠to 6479.º
EKATERINBURG
za=o/. 1723, na Uralu, przez Piotra Wielkiego, na pami'tk" Katarzyny ¡.
Tu komuni>ci zamordowali cara Nikolaja ™ z jego rodzin', 16 lipca 1918.
Komuni>ci rozstrzelali rodzin" cara 1918 w Ekaterinburgu i zmienili jego
nazw" na Swierd=owsk. Autorom encyklopedii nie wypada=o zas=u/onym
Rosjanom – jak W.N. Tatyszczew – przypisa: s=owo car, u/yli kazionnyj,
w obawie przed grobowymi konsekwencjami....
Ko=o Swierd=owska zosta= zestrzelony Francis Gary Powers, 1 maja 1960,
lec'cy na samolocie szpiegowskim U-2, z Peshawar w Pakistanie, z zamiarem
wyl'dowania w Bodo, w Norwegii.
2 kwietnia 1979 wirus anthrax, w postaci k="bu, wydosta= si" – przez nie-
dopatrzenie – z wentylatora laboratorium broni biologicznej w Swierd=owsku.
Zakazi= 94 osoby, nie mniej ni/ 68 z nich zmar=o. Pierwsza ofiara zmar=a
po 4 dniach, a ostatnia po 6 tygodniach. Komuni>ci trzymali wydarzenie w
tajemnicy. W 1992 Borys Jelcyn przyzna= si" do wypuszczenia, naukowcy z
kraj[w zachodnich odwiedzili obszar w czerwcu 1992 i sierpniu 1993, zabro-
niono im jednak wst"pu do samego laboratorium. Uda=o si" ustali: miejsca
pobytu ofiar w tym czasie – wszystkie mieszka=y na kierunku wiej'cego wiatru.
Gdyby wiatr wia= w kierunku miasta – liczba ofiar si"gn"=aby tysi"cy.
W 1986, tj. w 7 lat p[{niej, ZSRR doni[s= >wiatu, /e wirus AIDS wydosta= si"
z laboratorium w USA ]jak w Swierd=owsku\. Obszerny artyku= o laboratoriach
broni biologicznej w USA, bazuj'cy na wiadomo>ciach wywiadu radzieckiego,
zosta= przet=umaczony na j. polski i opublikowany. Gaton Dugas, flight atten-
dant, francusko-j"zyczny steward kanadyjskich linii lotniczych Air Canada by=
pierwsz' osob' kt[ra przynios=a AIDS na teren USA z Afryki, w 1976, lecz
dopiero w 1981 roku odnotowano w USA zjawisko zapadania na t" chorob";
zmar= 1984, w Vancouver na capsti sarcoma, ˚Waregi cz">: II Skor. nazw.
ELFER, >wi"ty, ...ou svœtogo Eleuf≠r;œ – isl. nazwa rzeki ]elfr\,
porogi ]pogranicze\ na rz. Dniepr w rejonie dzisiejszego Zaporo/a, wynika z
por[wnania zapis[w pod r. 6453 ]945\ i 6479 ]971\, gdzie u/yte by=y nazwy
Bia=obrzegu, Elfera i prog[w. W 945 r. w kolejno>ci wyst"puj', od uj>cia w
g[r" Dniepru& uj>cie Dniepru, Bia=obrzeg i >w. Elfer ]czyli progi\. Ale, gdy
Swiatos=aw, w powrotnej drodze na Ru>, z wyprawy na Grek[w, nie m[g=
przekroczy: prog[w w 971 – wr[ci= do Bia=obrzegu. Tu zimowa= i wiosn'
972 zabili go Peczyngowie przy ponownej pr[bie pokonania prog[w. Logika
badaczy dotychczas zawodzi=a i znajomo>: tekstu Powie>ci; ˚nr 1680.
EOLIA, EOLIDA, gr. Ajolis, =ac. Aeolia
p=n.-zach. wybrze/e Azji Mniejszej, od rzeki Hermos do Hellspontu, skolo-
nizowane przez Eol[w, g=[wne miasto Kyme.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
EUFRAT gr. Eufrates, =ac. Euphrates
FAFLAGONIA, Faflagon;skaœ zemlœ ˚Paflagonia.
FLANDERS flam.
by=y kraj na brzegu M. P=n., obecnie Wschodnia i Zach., Belgia i cz">:
p=n. Francji ]granicz'cy z Artois na zach. i Hainault na p=d.\.
Z rejonu Danii, p=n. Niemiec, Flandrii i Holandii migrowali Waregowie w
g='b przysz=ej Rosji ]Wareg ¯ Ba•war % =ac. rex, regis\.
C[rka Flandry by=a za Mendogiem, zabitym 1263.
GEONA }arch.| – inna nazwa rzeki Nil
GILIA, Gil;œ, }gelia| ¯ Gaelic, j. gaelicki, Szkocja, Szkockie Wy/yny
we Wst"pie do Latopisu i Powie>ci wymieniony jest ªzakon ]prawo\ Giliianº,
/e /ony orz'... itd., a za nimi obyczaje Brytanii, o prostytucji.
HALICZ, Galih;, n(rz. +ukwa, dop=ywem Dniestru
do 1240 ]1241 nowego kalendarza\ znajdowa= si" 6 km S od obecnego
miasta na miejscu staro/. Kry=os ]Krylos\, na wysokim cyplu – grzbiecie
terenu. Przedmiot usilnych zabieg[w Dani=y i utyskiwania, narzekania pisca
na “niewiernych” ]katolickich\ Haliczan.
HERAKLEJA, gr. Heraklea, =ac. Heraclea
cz"sta nazwa miast, wyst"puj'ca ok. 40 razy.
1. H. Pontike ]=ac. H. Pontica\, dzi> Eregli, du/e miasto portowe
w Bitynii wschodniej, w pobli/u uj>cia rz. Likos;
za=o/one 550 n.e., przez kolonist[w megarejskich,
2. H. Perinthos – miasto portowe w Tracji, nad Propontem,
stara osada Samijczyk[w.
Numer 1000; ruska konnica zap"dzi=a si" do Heraklei, roku 6443.
HYRKANIA, ang. Hyrcania
staro/ytny okr"g w Azji na p=d. brzegach Morza Kaspijskiego.
Morze Chwalijskie zwane Hyrka<skim w ruskim latopisie.
IBERIA
1. P[=wysep Hiszp.-Portugalski, staro/. =aci<ska nazwa,
2. staro/. region na Kaukazie, pomi"dzy Morzem Czarnym i Kaspijskim;
Gruzini maj' stamt'd pochodzi:.
ILLIRIA, s=aw. Illaria; Illyris, Illyricum, Illyria
kraj po=o/ony na wsch. wybrze/u Morza Adriatyckiego.
W p=n. cz">ci Illarii powsta=o 380 p.n.e. samodzielne pa<stwo pod nazw'
Illyricum, kt[re zosta=o podbite 168 p.n.e. przez wojska L. Aniciusa i wesz=o
w sk=ad prowincji rzymskiej.
Kraj zamieszka=y g=[wnie przez plemiona pochodzenia trackiego& Japyd[w,
Liburn[w i Dalmat[w.
Wa/niejsze miasta& Arupium, Senia, Iader, Salona, Skodra;
wa/niejsze rzeki& Genusus, Apsos, Aoos. Wed=ug M.E.K.A.
W latach 268÷285 A.D. imperatorami Illyrii byli& Claudius, Aurelion, Tacitus,
Florian, Probus, Carus i jego syn – Carinus.
INFLANTY, Lifland-Lifland
nazwa krainy hist. po=o/onej nad Zat. Rysk', granicz'cej na wsch.
z jeziorem Pejpus, na p=d. z Litw', obejmowa=a te/ wyspy u wylotu
Zatoki Ryskiej.
Inflanty zamieszkiwa=y r[/ne plemiona ba=tyckie – Liwon[w, Semi-
gall[w, Zelon[w, Letgal[w i Kuron[w – wyst"puj'cych p[{niej pod
wsp[ln' nazw' +otysz[w ]Semigall[w zniekszta=cili Litwini i Polacy na
?emigal[w ¯ ?emigo=a, ?S, zacieraj'c oryginaln' nazw"\.
Od XII w. Inflanty by=y terenem ekspansji Du<czyk[w i Niemc[w.
Od ok. 1160 kupcy lubeccy dotarli do uj>cia D{winy ]lit. Daugava,
ros. Dwina\.
Pierwszym biskupem inflanckim zosta= 1186 zakonnik holszty<ski
Meinhard. W 1202 powsta= w Inflantach Zakon Kawaler[w Mieczo-
wych, kt[ry w 1237 po='czy= si" z Zakonem Krzy/ackim.
Inflanty ¯ Finland, f-in – in-f; f-in]land\ – in-f]land\ ¯ Vinland ]odkryty
l'd\ ¯ finna % land ¯ isl., ˚nr 1680.
IPATIJEWSKI MONASTER, ros. Ipat;evskij monastyr;
]ipat – wojewoda; monaster\ Pomnik ros. architektury XVI–XVII w.
Posadowiony ]osnovan\ w po=. XIV w., w pobli/u Kostromy – ok.
310 km NE od Moskwy, 90 km NE od Jaros=awla, na wzg[rzach
lewego brzegu Wo=gi, przy uj>ciu rz. Kostromy.
W obr"bie kremla ]by=ej cytadeli\ usytuowana jest stara katedra;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
kreml; – forteca, cytadela miasta.
Kostroma za=o/. 1152, katedra zbudowana 1239, odnowiona 1773,
wg Encyclopaedia Britannica 1922.
Ipatiewska ltps, Ipat;evskaœ l≠topis;, Ipat;evskij spisok=
¯ Ipatiewski monaster k(Kostromy, n(Wo=g', gdzie j' przechowywa-
no. Ipat. ltps – wariantem Pogodinskiego ]P\ i Chebnikowskiego ]Ch\
spiska z XVI – XVIII w. ]Pëtr= Xl≠bnikov – kupiec z Ko=omny\.
Nadpisy skoropisem XVII wieku&
ªSπœ kniga Ipatckogo monastyrœ
slugi Tixana Ondr≠eva syna Mi'uevaº
ªkniga Ipatckogo starca Tarasπœº
Z 1428 r., a po charakterze i kartce – odnosi si" do czasu ok. 1425.
Przypisek na str. 8, pod zapisem o wezwaniu kniazi[w, wskazuje, /e w
6958 ]1450\ r"kopis by= w r"kach zami=owanego do wiedzy czytelnika,
lub jego kompilatora ]autora\.
612 stronic, stylem ko<ca XIV i pocz'tku XV wieku. Sk=ada si" z&
2. kijowskiego latopisu, od 1111 do 1200, i
3. wo=y<skiej letopisi, od >mierci Romana }†1205| do 1292.
Opis wydarze< latami w Ipat. ltpsi ma przesuni"cia do pi"ciu lat. Wg moich
docieka<, pierwotny tekst wo=y<skiej ltpsi nie posiada= liczbowego opisu lat,
pisany 1288(92, na podst. archiwum, przez Chodorka, w Brze>ciu Lit. n(Bu-
giem. Timothej przepisa= w 1428(32, dokonuj'c tak/e opisu wydarze< latami.
Do opisu lat 1205÷1292, przeni[s= kilka znanych dat z innych dokument[w,
rozrzucaj'c reszt" tre>ci pomi"dzy nie. Tak powsta=y odchy=ki kilku lat. Wg
mych docieka<, wo=. latopis przepisany we W=odzimierzu Wo=., 1428(32, dla
episkopa Herasima 1420†1435, spalonego w Witebsku, przez Íwidrygie==".
Numery& og[lnie 664–719, 744–802, 828–872, 900–934, 960,
758 ]szczeg[=y latopisu\, 1122, 1402.
ISKOROSTE˜ obecnie ros. Korosten;-Koroste<
na skrzy/owaniu dr[g Kijew – Sarny i ?ytomir – Owrucz, Mozyr.
Roku 6454 mia=a miejsce – rzekomo – czwarta zemsta Olgi na
Drewlanach, za zabicie Igora – jej m"/a. Kijowianie wyprawili si"
na Drewlan ªI pobiedisza Derewlany, Derewlane /e pobiegosza i
zatworiszasia w gradiech swoich. Olga /e ustremisia s synom swoim
na Iskorostie< grad, jako tie biachu ubili mu/a eja, i sta oko=o grada
s synom swoim, a Derewlane zatworiszasia... itd.º
Olga ustremisia, czyli natar=a na Iskoroste< – natychmiast tam po-
ci'gn"=a, stremit; – ci'gn':, uprowadzi: lub porwa: pop"dliwie,
p"dzi:, pop"dza:, mkn':, gwa=townie pcha: si".
Kotowski, t=umacz'c Powie>: ]poz. lit. 0565\, zapewne obja>ni= gdzie to
miejsce by=o i – prawdop. – dobrze, bo u/y= odno>nika ]nie mam obecnie
dost"pu do jego ksi'/ki\.
Rosjanie obecnej doby ]1988\ podaj', /e nazwa nie zachowa=a si"& ªIskoroste<
– drewla<ski gr[d, nazwa nie zachowa=a si", znajdowa= si" niedaleko od
[wczesnego Owrucza po drodze na ?ytomierz.º
Uzupe=nienie do numeru 922 i 1000; pod rokiem 6453 ginie Igor.
ISTRIA, Histria
1. p[=wysep s'siaduj'cy z Dalmacj', w p=n. cz">ci Adriatyku, mi"-
dzy Zat. Tergesty<sk' ]Sinus Tergestinus\ i Flanatyck' ]Sinus Fla-
naticus\; miastami Tergeste ]Triest\, Pola ]Pola\, Parentium ]dzi>
Parenzo\. Rzymianie podbili kraj w 77 p.n.e.
2. Istria, Istropolis, Istrus – miasto w Moezji, na zach. brzegu Mo-
rza Czarnego, mi"dzy uj>ciem Dunaju, a miejscowo>ci' Tomi,
punkt handlowy za=o/ony przez Milezyjczyk[w.
ISTROS grecka nazwa Dunaju
ITAKA, gr. Ithaka, =ac. Ithaca, dzi> Ithaki
– wyspa na Morzu Jo<skim, naprzeciw Akarnanii.
IZBORSK, s=aw. Izborsk=-Izborsk
po=o/. 30 km W od Pleskowa ]dzi> Pskowa\, n(jez. Gorodiszczewskim.
W 1303 r. gr[d przeniesiono 250 m w kierunku zach., na ?urawi' G[r"
]"erav;[ goru\.
JAZDØW, wo=. ezdov;-jezdow
gr[d nad Wis=' posadowiony 4 km S, w g[r" rzeki, od wsi Warszawy
]wody Warsza ¯ Warsza % wa, z rodu Rawicz[w, wojewody Boles=a-
wa, wspomnianego w wo=. ltpsi “1246–1268”, w Ipat. pod 1249–1268\.
Jazd[w posadowiony, na terenie Ogrodu Botanicznego naszych ju/
czas[w, podlega= Czerskowi, odleg=emu o ok. 30 km w g[r" Wis=y.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
Po Jazdowie – Al. Ujazdowskie w Warszawie ¯ u Jazdowa. W wo=.
ltpsi wzmiankowany 1262 i 1282 ]w Encyklopedii Powszechnej PWN,
w roku 1281, jak w Ipat, ltpsi, tj. bez skorygowania w niej lat – Ipat. ltps na
odchylenia do 4–5 lat w opisie wydarze<, bezmy>lny z niej wyci'g, jeden z
wielu, ='cznie z bitw' nad rz. Ka=ka 1224...\, ˚Kroniki, nr 798, 766.
U schy=ku XIII wieku przesuni"to siedzib" Jazdowa o 4 km N, w
d[= rzeki, do wsi Warszawa.
W Jazdowie Litwini pochwycili Siemowita Maz. i zabili 1262.06.23, a
syna Konrada uj"li i uprowadzili. W 1282 Jazd[w wymieniony z okre>-
leniem gr[d, z racji najazdu Boles=awa, s. Siemowita, na brata Konra-
da, i poide na brat svoego. na Kondrata. k gorodou. k= ezdovou.
KABALIA, gr. Kabalia, =ac. Cabalia
kraj w Azji Mniejszej, granicz'cy od p=n. z Frygi', od zach. z Kari', od
p=d. z Liki', od wsch. z Pizydi'.
KAPPADOCJA, gr. Kappadokia, =ac. Cappadocia
kraj w Azji Mniejszej, granicz'cy od p=n. z Morzem Czarnym, od wsch. z
Armeni', od p=d. z Cylicj', od zach. z Likaoni' i Galacj'.
G=[wne rzeki& Halys, Pyramos i Saros. Najwa/niejsze miasta& Mazaka
]p[{niejsze Cezareja\ Garsaura i Melitene. Mieszka<cy spokrewnieni z
Syryjczykami. W r. 17 A.D. K. wchodzi=a w sk=ad imperium rzymskiego.
KARIA, gr. Karia, =ac. Caria
kraj w p=d.-zach. cz">ci Azji Mniejszej, granicz'cy od zachodu z Morzem
Egejskim, od p=n. z Lidi', od wsch. z Frygi', Kabali' i Liki'.
Najwa/niejsze rzeki& Meander z dop=ywami Harpasos i Marsyas, oraz Indus.
W okresie Rzymu wchodzi=a w sk=ad “provincia Asia”. Od czas[w Dioklec-
jana stanowi=a oddzieln' prowincj" ze stolic' w Afrodyzjas.
KARPATOS, gr. Karpathos
w'ska i g[rzysta wyspa na Morzu Egejskim, mi"dzy Kret' i Rodos,
zamieszkana przez Dor[w.
KIJØW
W Peczerskim mon., w cerkwi >w. Michai=a welikogo pisa= sw[j Latopis Sil-
wester 1095 –1110–1116, w starczym wieku, zmar=y 1123, i pod jego okiem
wprawia= si" m=ody Nestor † po 1157, przysz=y episkop Rostowa ]˚Rostow\.
Latopis Silwestra zako<czony wpisem&
„Igumen Silwestr swiatago Michai=a napisach knigi si Letopisec, nadeja-
sja ot boga mi=ost prijati, pri knjazi Wo=odimire, knja/aßçju emy Kyewe,
a mne w to wremja igumenjaßçju u swjatago Michai=a, w 6624, indikta 9
leta; a i/e çtet knigi sja, to budi mi w molitwach.” +awrent. 0001-01-274.
ª...przy kniaziu Wo=odzimierze w Kijowie...º oznacza, /e tekst nie by= w
Kijowie pisany. Nie ma zwrot[w bez znaczenia.
Obl"/ony przez Tatar[w w grudniu 1240, zdobyty 1240, dekabra 6, w dzie<
>w. Niko=y ]Miko=aja\. Kijowianie pochwycili Tatarzyna o imieniu Towru=. Ten
powiadomi= o wszystkich naczelnikach Batego, i o wojsku; byli w>r[d nich
bracia Batego i wojewodowie& Ourd[ ]Urdu\, Baidar= ]Bajdar\, Bir[n
]Birun\, kadan= ]kadan; Kajdan lub Kojdan\, Behak= ]Beczak\, Men;gou
]Mengu\, Kou[k; ]Kujuk\, kt[ry wr[ci= }do Ordy| na wie>: o >mierci chana,
i zosta= }tam| chanem, nie z rodu jego }Batego| lecz pierwszy wojewoda,
Seb≠dœi bagatyr= ]Sebiedaj bogatyr\, Bouroundai bagatyr= ]Burundaj\
kt[ry pleni= ziemi" Bu=garsk' i Suzdalsk', i wielu innych wojewod[w. Twerska
ltps. 1499, psuj'c pisowni" imion, uzupe=nia& Bastyr; ]Bastyr\.
A Rosjanie 1997 ]poz. lit. 0002-05\& zmienili zasady zapisu d{wi"k[w i
czcionk", wymieniaj'c cyrylic" na gra/dank" – drugi etap psucia.
Pochwycenie Tatarzyna kt[ry wiedzia= wiele nie by=o =atwym zadaniem. Milczy
latopis o okoliczno>ciach uj"cia. Prawdop. by= to pose= Batego, wys=any do
grodu – spos[b uj"cia pos=a zatajony ]dyplomata\, rzecz naganna.
KIRINIJA, gr. Kyrene, =ac. Cyrene
staro/. grecki port w p=n. Afryce, stolica Cyrenajki ]Cyrenaica\, z portem
Apollonia, za=o/. w 641 r. B.C., przez Dor[w
Dzi> Cirenaica, w Libii, zwana tak/e Barca.
KOLCHIDA, gr. Kolchis, =ac. Colchis
kraina w Azji Mniejszej, na p=n.-wsch. wybrze/u Morza Czarnego, rzeki
Fasis ]dzi> Rioni\, i Akampis ]dzi> Szorok\.
Podbita przez Mitrydatesa ]pocz. ¡ w. B.C., nast"pnie podbili Rzymianie
tworz'c z niej prowincj" Pontus.
KONSTANCJA, sob[r w K., ang. Council of Constance
gr[d w Baden, Niemcy, na p=d. brzegu jez. Konstancji.
Jez. Konstancja – na granicy Szwajcarii, Baden, W¥rtemberg,
Bawarii i Austrii; zbiornik na rzece Ren ]niem. Rhein, ang. Rhine\.
Sob[r w K. – specjalna rada Ko>cio=a Rzym.-Katol. w latach 1414
–1418. Niemiecki cesarz, papie/, 26 ksi'/'t, 140 wojewod[w, ponad 20
kardyna=[w, 7 patriarch[w, 20 arcybiskup[w, 91 biskup[w, 600 dygnitarzy
>wieckich i doktor[w, i ok. 4000 ksi"/y uczestniczy=o w zgromadzeniu,
skazuj'cym Jana Husa na >mier:, wraz z Jeromiejem z Pragi, usun"=o
rywalizuj'cych papie/y Jana XXIII, Grzegorza XII i Benedykta XIII, oraz
obra=o Marcina V do papieskiego tronu.
KONSTANTYNOPOL, CAROGRØD gr. Knstantinopoli
¯ Konstantine % gr. polis ]gr[d, miasto\; gr[d za=o/. przez Konstantyna
Wielkiego ]¿274–†337 A.D.\, rzymskiego cesarza, kt[ry ochrzci= si"
przed sam' >mierci' †337.05.20(21 A.D., ˚Bizancjum.
Konstantynopol zwany by= Nowym Rzymem – centrum wiary Prawos=awnej;
Konstantynopol – Carogrodem ¯ rezydencja cesarzy ]c≤sar ˘ car\. Pier-
wotnie C≤sar by=o nazwiskiem rodziny Juliusa w Rzymie. Po podniesieniu
go do godno>ci dyktatora, Gaius Julius C≤sar, s=owo sta=o si" okre>leniem
w=adcy-imperatora. Gaius ]lub Caius\ Julius C≤sar ]ur.100, zm. 44 B.C.\.
W Rosji, tytu=u «car» Iwan Gro{ny u/y= po raz pierwszy 1547. Kanicar wymie-
niony w dokumencie z ok. 945 ]6453\, kt[rego tre>: wci'gni"to do Latopisu
i Powie>ci wremiennych let. Kani prawdop. ¯ kani ]ziemi$\ % car.
W K. mia= odby: si" Trzeci Íwiatowy Sob[r 869–870 A.D. ale cerkiew-
ne ksi"gi postanowiono przet=umaczy: na j. s=awia<ski na soborze
w Pres=awiu k(Tulczy, 863–864, ˚cyrylica, sob[r.
Konstantynopol zdobyty w 1204 przez uczestnik[w czwartej kruc-
jaty, kt[rzy posiadali gr[d do 1261. Roku 1203 Alexis by= cesarzem w
grodzie, po usuni"ciu brata Izaaka, kt[rego o>lepi=, a syna jego – tak/e Ale-
xiusa – trzyma= pod stra/'. Obu uda=o si" zbiec. Alexius – syn o>lepionego
Izaaka, uda= si" do Filipa, cesarza niemieckiego 1198–†1208, o/enionego
z siostr' Alexiusa – Eiren' Angelic'. Filip wys=a= do papie/a – Innocentego
III ]1198–†1216\ i zim' 1203 wyruszy=a z Italii krucjata w celu przywr[cenia
tronu prawowitym. Konstantynopol oblegali od 9 “aprila”, pi'tku, 5-tego
tygodnia postu, i zdobyli gr[d 12 “aprila”, na >w. Bazylego Spowiednika, w
poniedzia=ek, ju/ 1204 ]nowy rok zaczyna= si" wiosn', od marca\. Zdobywcy
obdarli >wi'tynie ze z=ota, srebra, drogich kamieni, naczy< cerkiewnych, ikon,
krzy/y i Ewangelii. W>r[d wymienionych wojewod[w&
ªSe /e imena woewodam ich& Markos ot Rima w grade Bernie ide/e bie /i=
poganyj z=yj Dedrik, Ikondof Oflandr ot Markowa ostrowa Wendik...º
Od 1453 – Istanbu= ¯ gr. eis ten polin ]na miasto\; gr[d zdobyty
1453.05.29 przez Turk[w pod wodz' Mohammeda II.
Imiona cesarzy w Konstantynopolu, wspomnianych w Powie>ci
wremiennych let&
867÷886 Wasilij ]pol. Bazyli\, Basileios ¡ Macedo<ski, ¿813$–†886,
wspomniany pod rokiem 6375,
886÷912 Leon ]z b="dem& syn Wasilew – Basila\, wspomniany pod rokiem
pod rokiem 6394, biologicznym ojcem by= jednak Micha= £ †867,
913÷919 Konstantin ]Constantine VII\, ¿905 –†959 ¯ Leon †912 ¯ Micha=,
wspomniany pod rokiem 6421, Porfiro(Bagriano-rodnyj,
919÷944 Romanus ¡ Lekapin †948, ojczym Konstantina VII, imperator-
regent, wspomniany pod rokiem 6428 ]920\,
969÷976 Joan Ciemskij ]Johann ¡ Zimiskes\, ¿925–†976,
wspomniany pod rokiem 6463 ]955\,
976÷ Wasilij ]¿958$÷†1025\ i Konstantin ]¿960$÷†1028\ ¯ imp. Roman
959–†963, wspomniani pod rokiem 6479 ]971\.
883÷927 Semeon ]Simeon ¡\ ¯ Boris, w=adca Bu=garii,
wspomniany pod rokiem 6407 i 6450 ]ojciec Piotra\.
KORSU˜
zruszczone greckie s=owo chersonese } kursonez | ]p[=wysep\.
gr. chersos ]sta=y, suchy l'd; greckie wyspy...\ % nesos ]wyspa\ ˘
gr. chersonese ˘ =ac. chersonesus.
1. starorosyjska nazwa greckiej kolonii Chersonese na Krymie,
2. Cherson miastem przy uj>ciu rz. Dniepr do Morza Czarnego,
150 km E od Odessy; szer. geogr. 46° 35* N, d=. geogr. 32° 38* E.
Korsu< i Carogr[d s' nazwami znacznie starszymi, zwi'zanymi z kultur'
bizantyjsk', u/yte w pocz'tkach latopisania ]1110÷1116÷1118\.
Numery& 692, 719, 756, 800, 1000.
KREWO
u {r[de= rz. Bereza, na obszarze Holszany–Oszmiana–Smorgon –
Zabrzezie. Tu, nasadzeni przez Jagie==" s=udzy, udusili Keystutta
1382. Tu te/ Jagie==o zawar= uk=ad 1385.08.15, z panami ]wojewo-
dami\ polskimi w sprawie >lubu z Jadwig', kr[low' Polski.
Numery& 846, 916, 920, 990, 1546.
Jerzy Dargiewicz — Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
LAODICEA
1. miasto w p=d.-zach. Frygii, n(rz. Likos, za=o/. przez Antiocha Theosa,
nazwane tak na cze>: jego /ony, Laodike,
2. miasto portowe w Syrii, na p=d–zach. od Antiochii, za=o/.
przez Seleukosa ¡; twierdza i o>rodek handlowy,
3. L. Katakekaumene, miasto w Liakonii, przy trakcie prowadz'cym do
Eufratu, za=o/one przez Seleukosa ¡ na cze>: matki,
4. miasto w p=n. stokach Libanu, zwane Scabiosa ]=ac. scabies
– >wierzb, tr'd, liszaje\ z powodu cz"stych tam epidemii tr'du.
LEUKADIA albo LEUKAS – skalisty p[=wysep na Morzu Jo<skim
w pobli/u Akarnanii, z miastem Nerikos.
LIDIA, gr.-=ac.-ang. Lydia, zwana tak/e Majonia, =ac. Maeonia
w staro/ytnej geografii, du/y i /yzny kraj w Azji Mniejszej, oddzielony od Persji
rzek' Halys ]obecnie Kizy= Irmak – Czerwona Rzeka\. Uzyska= najwi"ksz'
prosperit" za czas[w dynastii Mermnand≤, kt[rej pocz'tek da=, na wp[=
mitologiczny Gyges ]716 B.C.\, ko<cz'cej si" za> na Cr≥susie ]546 B.C.\,
kt[ry zosta= podbity przez Pers[w, za Cyrusa. Lidyjczykom przypisuje si"
wynalazki pewnych, muzycznych instrument[w i barwienie we=ny, tak/e
sztuk" kucia /elaza. Stolic' by=o miasto Sardis. J"zyk lidyjski nale/a= do
j"zyk[w Anatolii.
Kraj w >rodkowej cz">ci zachodnich wybrze/y Azji Mniejszej. Obszar kraju
si"g= a/ po rz. Halys i granice Medii, na p=d. od rz. Meander, z czasem ogra-
niczony zosta= do g[rnego biegu rz. Hermos. Od p=n. graniczy=a z Mizj',
od wsch. z Frygi', od p=d. z Kari'. Wa/niejsze miasta& Tyatejra, Sardes,
Magnezja, Hypaipa, Filadelfia.
Terytoria le/'ce pomi"dzy rzekami Hermos i Meander, skolonizowane
przez Jo<czyk[w, nosi=y nazw" Jonii. Wg M.E.K.A.
Uzupe=nienie do numeru w rozdziale Kto sk'd pochodzi.
LIKIA, gr. Lykia, =ac. Lycia
kraj na granicy z Pizydi', Pamfyli' i Kari'. Wa/niejsze miasta& Ksantos,
Myra, Patara, Pinara, Tlos. Podbici przez Aleksandra Wlk. weszli w sk=ad
monarchii Seleukid[w. W 43 r. B.C. L. zosta=a przy='czona do pa<stwa
rzymskiego jako cz">: prowincji Pamfylii. Zachowa=o si" wiele zabytk[w
z okresu wojen perskich ]rze{b, pomnik[w grobowych\ oraz teatr[w,
amfiteatr[w i inskrypcji z czas[w rzymskich.
LITWA “w=a>ciwa” zwana – b="dnie – Auksztot'.
Numery& 608, 976.
LOKRIDA, gr. Lokris, =ac. Locri Epizephyrii
kraj w Grecji >rodkowej, wywodz'cy sw' nazw" od Lokrosa. Cz">ci&
1. Ozolska ]Lokroj Ozoloj\.
2. Opuncka ]Lokroj Opuntioj\.
3. Epiknemidyjska ]Lokroj Epknemidioj\.
4. Epizefyriska ]Lokroj Epizefyrioj\.
• Cz">: Ozolska – wa/niejsze miasta& Naupaktos, Antikyra, Amfissa,
g=[wna rzeka Platanios.
• Opuncka – po=o/ona nad Zat. Eubejsk', g=[wnym miastem Opus,
mniejsze& Kymnos i Larymna.
• Epiknemidyjska – z miastem Skarfe i W'wozem Termopilskim.
• Epizefyriska – jedno z najstarszych miast gr. w p=d. Italii, za=o/. w VII w. B.C.
W pobli/u zbudowano s=ynn' >wi'tyni" Persefony.
LUBLIN, s=aw. L[blin, s=aw. { ^ OU
polski gr[d n(rz. Bystrzyca, znany od XII w., w XIII w. kilkakrotnie naje/-
d/any przez Jatw", Wo=ynian i Tatar[w.
• W 1243 oblegany przez Dani=" Wo=. ]¿1201–†1264\, bezskutecznie.
• Zim' 1258(59 spalony przez Burondaja ]wo=. ltps ledwie nadmienia\.
• W 1268 Szwarno, s. Dani=y, wojowa= te okolice.
• W 1277 – Syrput, brat Trojdena, najecha=.
• W 1282 – sam Trojden, kt[ry poni[s= >mier: w drodze powrotnej do Raj-
grodu, gdy pod Drohiczynem dop"dzi= go Leszek Czarny i wybi= wszyst-
kich rabusi[w odci'gaj'cych z =upami, ='cznie z dowodz'cymi Jatw'.
LUKAONIA, gr. Lykaonia, =ac. Lycaonia, pol. Likaonia
kraina w p=d. cz">ci Azji Mniejszej, mi"dzy Fryg i', Galacj', Kappadocj' i
Cylicj'; otoczona od p=d. =a<cuchem g[r Tauros; kraj pastwisk.
W 25 r. B.C. L. zosta=a podbita przez Rzymian i wcielona do prowincji
Galacji i Pontu.
MACEDONIA, ros. Makedonia
kraj na p=n. od Tesalii, na zach. granicz'cy z Illiri', na p=n. z Pajoni',
na wsch. oddzielony od Tracji rz. Strymon ]Struma w g[rnym biegu, gr.
Strimon, wpadaj'ca do Zatoki Orfa<skiej, gr. Strimonikos Kolpos\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
MEDIA
kraj w Azji Mniejszej, na p=d.–wsch. od Armenii i na wsch[d od Asyrii;
g=[wne miasto Ekbatana.
MEZOPOTAMIA
obecnie Irak ]Iraq\. Nazw" Mezopotamia ]Mesopotamia\ nadali Grecy
dla du/ego obszaru pomi"dzy rzekami Tyrgrys i Eufrat, w staro/ytno>ci
maj'cymi zwi'zek z monarchiami Assyrii i Babilonu. W Starym Testamencie
pod nazw' Aram Naharaim lub Padan Aram }pa ^ og[=; dan ^ woda|.
MIZJA lub MYSIA
kraina w p=n.–zach. Azji Mniejszej, pomi"dzy Propontem od p=n., Helle-
spontem od p=n.-zach. i Morzem Egejskim od zachodu,
granicz'ca na wschodzie z Frygi', na po=udniu z Lidi'.
MÂSIA
w staro/ytnej geografii, kraj le/'cy na p[=noc Tracji i Macedonii, na p=d.
od rz. Dunaj, obecna Serbia i Bu=garia.
Kraj na p=n. od Tracji – wg M.E.K.A. – oddzielony od niej g[rami Haemus,
na p=n. granicz'cy z Dacj' przez rz. Ister ]Dunaj\, na zach. z Illiri' i Pan-
noni', na wsch. z Morzem Czarnym.
Numer 714 ]Mezja\.
NICŒA, gr. Nikea, =ac. Nicaea, Nicea, pol. Nikaja, tur. Gemlik
staro/ytne miasto Azji Mniejszej, stolica Bithynii, 70 km SE od
Konstantynopola, obecnie ruiny na p=d. od miasta Gemlik, le/'cego
pomi"dzy jez. Iznik i zatok' Gemlik; n(Morzem Marmara.
Szer. geogr. p=n. 40° 24* ]N\, d=ug. geogr. wsch. 29° 11* ]E\.
Nikaja ]dzi> tur. Gemlik\ n(zat. Gemlik ]M. Marmara\, g=. miasto Bithynii,
Ankora ]dzi> tur. Iznik\ n(jez. Askanios.
Polska M.E.K.A. pomyli=a Gemlik ]Nikaj"\ z Iznik ]Ankor'\& dzi> Iznik, g=[w-
ne miasto Bitynii, po=o/. nad jez. Askanios ]dzi> jez. Iznik\, zwane
pierwotnie Ankora. Tekst zepsuty, oba miasta pomieszane, ˚nr 1798.
Za czas[w Konstantyna, odby= si" w N. sob[r 325 A.D., na kt[rym zosta=a
ustalona zasada nosz'ca nazw" Nicejskiego Credo. Po ustaleniu +aci<skiego
Imperium w Konstantynopolu 1204, grecki imperator Theodorus Lascaris
uczuni= N. stolic' pa<stwa, kt[r' by=a do 1261, gdy grecki impeator odzyska=
Konstantynopol. Nic≤a zosta=a zaj"ta przez Turk[w w 1330.
Nicejskie Credo – podsumowanie wiary chrze>:., adoptowane przez Rad"
Nic≤i przeciw Arianom, potwierdzone przez Rad" Konstantynopola 381 A.D.
Charakterystycznym by=o wprowadzenie poj"cia «z Ojcem >wi"tym», wy-
mierzonego przeciw herezji Arian ]˚Arianie\; wprowadzenie s=[w «i Syn» i
omini"cie klauzuli «zst'pi= do Piekie=» – cytowanych w liturgiach ko>cio=[w
Rzymsko-Katolickiego i Anglika<skim& Wierz" w Boga Ojca wszechmog'-
cego, Stworzyciela nieba i ziemi, i w Jezusa Chrystusa – syna jego, jedy-
nego, Pana naszego....
Nic≤a r[/na od Nicei we Francji, W od Monaco, nad Morzem Ír[dziem-
nym, pol. Nicea, franc. Nice, w=oskie Nizza, staro/. Nic≥a.
Uzupe=nienie do Biblii, w Sprawach r[/nych, nr 1202.
NIKODEMIA, Nikodemq, dzi> pol. Izmit, ros. Izmid-Izmid
staro/. gr[d w p=n. cz">ci Ma=ej Azji. Za=o/ony 264 p.n.e., by= rezydencj'
car[w Bithynii ]ros. Vifinq\. W drodze z Ma=ej Azji na Ba=kany, sta= si"
g=[wnym centrum targowym i rzemie>lniczym.
Rezydencja car[w Diokletiana ]284–305\ i Konstantyna ]do czasu prze-
niesienia stolicy do Konstantynopola, w 330 r.\.
NOWOGRØD WIELKI czytaj STARY
pierwszy zapis o istnieniu grodu pochodzi z 859 r., lecz jest to informacja
utrwalona w p[{niejszym okresie ]uzupe=nienia dziej[w wstecz, z dalszy-
mi tego skutkami...\.
W 989 Joachim z Kijowa zosta= pierwszym episkopem Nowogrodu.
W 1036 Jaros=aw sadza na knia/enie syna W=odzimierza.
Na pocz. XI w., stary, drewniany gr[d by= ju/ w z=ym stanie i w 1044 Jaro-
s=aw M'dry †1054 za=o/y= nowy, st'd nazwa& nowy gr[d ˘ Nowogorod.
W 1044 rozpocz"to budow" kamiennych >cian kremla – wg danych z
1966, w 1045 postawiono kamienny chram Sofiji, na wz[r kijowskiej,
zniszczonej wkr[tce przez po/ar 1049.
Cerkiew Sofiji wybudowana na wz[r >w. Sofiji w Konstantynopolu, wg
American International Encyclopedia, 1953.
W 1063 Wsewo=od za/eg= gr[d, kt[ry nast"pnie zgorza=.
W cerkwi Sofiji pocz"to prowadzi: ksi"gi po wizycie Andronika 1165,
latopis zwany Sofijskim lub latopisem wielkim ruskim. By=a to niejako 4-ta
redakcja dziej[w ]Hermana Wojaty †1188$\, po& 1. Latopisie – Silwestra,
1116, 2. Powie>ci – Nestora, 1118, i 3. kijowskiej – Polikarpa, 1160-tych.
Latopisanie, czyli dzia=alno>: kronikarsk', zwano sofijsko-nowogrodzkimi.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
Wykopaliska z lat 1934 ÷1935, tzw. “Rurykowo gorodiszcze”, znajdu-
j'ce si" w odl. 2 km na p=d od Nowogrodu, u {r[de= Wo=chwa z jez.
Ilmen ]w[wczas Ilmer, mer ^ morze\, znane na pocz. XII w. w starym
nowogrodzkim latopisie pod nazw' Gorodiszcze, w znacz. rezyden-
cji nowogrodzkich kniazi[w, wykry=y s=oje z prze=omu IX(X wieku.
Do tej pory nie uda=o si" znale{: starszych s=oj[w ]warstw\ ponad
X wiek.
W ko<cu X wieku, zbudowano d"bow' cerkiew Sofiji “o 13-tu
wierchach”, przystrojon' w 989 wys=anym z Kijowa pierwszym
nowogrodzkim episkopem Ioachimem.
Materia= pomocniczy& M.K. Krager 1966, Iskusstvo, Leningrad – Moskva.
Jednak/e Nowogrodzka, pisana ok. 1230 odwa/y=a si" poda:,
/e najpierw Nowogrodzki okr"g ]wo=ost\, a potem Kijowski&
ª...izbra bog stranu nawu na poslednee vremœ, i grady
pohawa byti po mestom, pre'e Novogorodskaœ volost;
i potom Kievskaœ, i o postavlenii Kieva, kako vo imœ
nazvasœ Kyev.º 0448-00-96, na podst. Nowogr. str. 103–104.
Latopisy Nowogrodu Wlk. ˚nr 722.
Numery& 56, 72, og[lnie& 664–802, 840, 850, 852, 898–934, 1402,
1552; latopisy Nowogrodzkie nr 714, wypisy z nich nr 1000.
NUMIDIA, obecnie Algeria
graniczy=a na wsch. z Kartagin', na p=d. z Getuli' i Libi', na zach. z Mau-
retani', na p=n. z Morzem Ír[dziemnym. Najwa/niejsze rzeki& Tusca ]dzi>
zajne\, Armoniacus ] dzi> Mafragg\, Rubricadus ]dzi> Sebus\. Najwa/niejsze
miasta& Tabraka ]dzi> Tabraca$\, Hippo Regius ]dzi> Bone\, Rusicada ]dzi>
Stora$\. Od 46 r. B.C. prowincja rzymska.
OPAWA, czes. Opava
Gr[d w Czechach, oblegany 1252 przez po='czone si=y rusko-laszskie.
Po zab[jstwie “hercika rekomego Fridricha” ]herzoga zwanego Fridrichem\
– Fridricka ™ Hohenstaufen 1230–†1250, “Wojowniczego”, ostatniego
austriackiego ksi"cia z dynastii Babenberg – w Austrii powsta=y zamieszki
1250–1253 i zmagania o tron po nim. Zosta=y z dynastii dwie osoby& Margarita
i Gertruda – siostry zabitego herzoga. Margarita wysz=a za m'/ za Ottokara z
Bohemii i w ten spos[b przekaza=a mu prawa do Austrii. W"gierski kr[l Bela
IV ¿1206 ÷1235÷†1270 tak/e wnosi= pretensj" do cz">ci Austrii – do ziemi
Styrskiej i Rakuszskiej. Chc'c wzmocni: sw' pozycj" – przyci'gn'= na sw'
stron" Dani=" Romanowicza, w zmaganiu z czeskim kr[lem Przemys=awem
Ottokarem, co doprowadzi=o ˚Romana – syna Dani=y – do opuszczenia
Austrii i powr[t do ojca, 1254.
Dani=o wyprawi= si" na wojn" przeciw Czechom, do spo=u z laszskim ksi"ciem
Boles=awem Wstydliwym ]†1279\, z Krakowa, /ona kt[rego – Kunegunda
“Kinga”, c. w"gierskiego kr[la Beli IV – nam[wi=a na wypraw".
Po='czone si=y rusko-laszskie poci'gn"=y do Opawy, przez Ko{le na Íl'sku.
Wyprawa by=a cz">ciowo udana. Popalili podgrodzie i okoliczne wsie.
Opawy nie zdobyli, i gdy dostali miecz w podarku od Herberta ]miecz by=
zawsze wyzwaniem do walki\ – po namy>le, wr[cili do swoich dom[w& do
Krakowa i Cho=ma.
Theodorek z Brze>cia Lit. za=ga=, 1288, /e Herbert przys=a= im miecz w
podarku i ukorzenie swoje, a Rosjanie 1997& b=yskotliwe zwyci"stwo.
W wojnie zwyci"/y= Przemys=aw Ottokar, zajmuj'c Austri" i Styri", i przyj'=
tytu= herzoga austriackiego 1254÷1273.
PAFLAGONIA, Faflagon;ska zemlœ, gr. Paflagonia, =ac. Paphlagonia
kraina w p[=nocnej cz">ci Azji Mniejszej, u wybrze/y Morza Czarnego, grani-
cz'ca na zach. z Bityni', na wsch. z Pontem, na p=d. z g[rami Orminion i rzek'
Halys. Od czas[w Konstantyna Wlk. ]274–337\ stanowi=a oddzieln' prowincj".
W Latopisie i Powie>ci wymieniona przy naje{dzie Rusi “na Grek[w”, roku
6443 ]935\. Igor wojowa= krainy Bitynii, wzd=u/ Pontu do Heraklei i do Pa-
flago<skiej ziemi, i ca=' krain" Nikodemijsk'.
PAJONIA, =ac. Paeonia
kraj na p=n. od Macedonii. Pierwotnie s=owo paean oznacza=o pomocnika
lub uzdrawiacza. Homer u/y= do lekarza bog[w na Olympie. Na p=n. od
Macedonii le/a=a Serbia, zwana te/ Servi' ]B ^ V; gdzie serve – s=uga,
s=u/'cy, obs=ugiwa:, podawa:\. ˚Pannonia.
PALESTYNA, gr. Palajstine, =ac. Palestina
kraina w zachodniej Azji Mniejszej, po=o/ona wzd=u/ wybrze/y Morza Ír[d-
ziemnego. Dzieli si" na Galilej" ]od p=n.\, Samari" ]w cz">ci >rodkowej\ i
Jude" ]na p=d.\. Rzymianie u/ywali cz"sto nazwy Judea, dla oznaczenia
ca=ego terytorium.
Zar[wno Grecy, jak i Rzymianie uwa/ali P. za cz">: Syrii.
PAMFYLIA, gr.-=ac. Pamphylia, dawniej Mopsopia
kraina w Azji Mniejszej, pomi"dzy Liki' i Cylicj', oddzielona od Likii g[rami
Klimaks, od Cylicji rz'k' Melas. Na p=n. graniczy=a z Pizydi' g[rami Taurus,
na p=d. si"ga=a do morza zwanego Pamfyliskim.
Najwi"kszy przyl'dek& Leukotejon, rzeki Katarraktes, Kestros, Eurymedon,
Melas; miasta& Olbia, Perge ]nad rz. Kestros\ ze s=ynn' >wi'tyni' Artemidy,
Attaleja, Magydos, Aspendos, Syllyon, Kibyra, miasto portowe Side.
Do czas[w Aleksandra “Wlk.” pozostawa=a pod panowaniem perskim,
p[{niej Seleucyd[w, w ko<cu – przez Rzymian – w='czona do Cylicji a
nast"pnie z Liki' w jedn' prowincj".
PANNONIA
w staro/ytno>ci prowincja rzymska w wid=ach Dunaju i Sawy, na zach.
graniczy=a z Noricum ]obecnie tereny zach. W"gier, wsch. Austrii i p=n.
Jugos=awii\. Kraj zamieszka=y przez illiryjskich Pannon[w.
Zajmowana kolejno przez Hun[w, Ostrogot[w, Gepid[w, Awar[w, a od
IX(X wieku – W"gr[w ]Ostrogothi – Austriacy, przyp. J.D.\. Por. Pajonia.
PECZERSKI MONASTER, Peherskij monastyr
pierwsi wyznawcy chrze>cija<stwa zostali wygnani z poga<skiego Kijowa
]chrzest Rosji 988\. Znale{li schronienie w odleg=o>ci 4 wi[rst ]4 km\ od
centrum starego grodu, we wsi Berestowo, w pobli/u zagorodnego knia-
ziowskiego dworu, nad brzegiem Dniepru, w pieczarze wykopanej przez
Wareg[w – miejscu ucz"szczanym od pocz. XI wieku ]przed 1035\.
I od tej pieczary zwie si" Peczerskij monastyr.
Antoni †1070, rodem z Lubecza, pierwszy zamieszka= w pieczarze,
za nim Feodosij-Theodozy †1074.05.03.
Peczerskij monastyr za=o/ony 1051. Do 1072 istnia=a w pobliskim Beres-
towie cerkiew Aposto=[w z pierwszym ruskim metropolit' Ilarionem. W
1072 istnia= Spasskij monastyr, od 1073 budowano g=[wny monastyrski
sobor, zako<czony w 1077 i po>wi"cony 1089.
Berestowo ¯ brzozowy las okalaj'cy w[wczas wie>, pol. Brzozowo.
Spasskij ¯ spas ]zbawiciel\.
W latach 1060-tych Izjas=aw Jaros=awicz welikij knjaz, podarowa= monasterowi
g[r" nad pieczarami ]tytu=u «wielkiego kniazia» w[wczas nie by=o\.
Peczerskij monastyr sta= si" w sto lat p[{niej metropoli' krzewienia
pi>miennictwa. Jego absolwenci propagowali now' wiar" w g=[wnych
o>rodkach [wczesnej Rusi& Perejas=awlu, W=odzimierzu Wo=y<skim,
Nowogrodzie Wielkim, Rostowie i Turowie ]˚Rostow\.
Do ok. 1160 ]do czas[w Polikarpa\, Peczerskij monastyr opu>ci=o
ok. 30 os[b, a do ok. 1210÷20 ]do czas[w Simona z W=odzimierza
n(Kla{mie\ – blisko 50 przygotowanych do swej misji.
Simon †1226, powo=uj'c si" na Latopis wykonany przez Polikarpa, m[wi o
mianowaniu Leontija do Rostowa, Niko=aja i Efrema do Perejas=awla, Isaji
do Rostowa, Germana do Nowogrodu, Stefana do W=odzimierza Wo=y<skie-
go, Nifonta do Nowogrodu, Marina do Jurjewa, Miny do Po=ocka, Niko=aja
do Tmutarakana, Feoktista do Czernigora, +awrentija do Turowa, +uki do
Bia=ogrodu i Efrema do Suzdala. Wyliczaj'c 14 imion, Simon zdaje si" na
ª...letopisca staraga Rostowskago }Nestora, przyp. J.D., nie Silwestra “Nesto-
ra”|& ]i\est do wsech bolij 30; a e/e potom i do nas greßnych, mnju bliz 50.º
]0448-00-119, z odsy=k' Paterik Peçerskogo monastyra\.
Pomocniczym materia=em& Letopis Peczerskogo monastyra po +awrentew-
skomu spisku, Sankt-Petersburg, 1872, str. 152.
Numery, og[lnie& 654–710, 714, 721, 750–756, 788, 800, 802.
PELENIJA, gr. Pelasgi ˘ pol. Pelazgowie
nazwa ludu zamieszka=ego Tesali", wymienionego przez Homera;
g=[wnym miastem Larissa.
Tak/e p[{niejsi autorzy wspominaj' o Pelasgach mieszkaj'cych w Argos,
w Eoirze, na Lesbos i na wybrze/u Azji Mniejszej.
Wed=ug prze>wiadczenia Grek[w, Pelasgi stanowili, obok Karyjczyk[w i
Leleg[w, ludno>: przedgreck' w Grecji.
PEREJAS+AWIEC
dzi> wie> Pres=aw k(miasta Tulczy, Tulcea n(rz. Dunaj, w granicach
W"gier. Szer. geogr. p=n. 45° 08*, d=. geogr. wsch. 28° 49*.
W Powie>ci wrem. let wymienione przy okazji pobytu Swiatos=awa w Pe-
rejas=awcu, roku 6476 ]968\, a nast"pnie pod 6479 ]971\, przy wyprawie
Swiatos=awa na Bu=gar[w.
PERESOPNICA Peres]o\p]nic\a ¯ pere % soplemennik
gr[d na Wo=yniu, dzi> grodzisko ko=o wsi Peresopnica, Rowe<ska ob=ast ]pol.
R[wne\, na Ukrainie, 67 km E od +ucka. Perespa, 6 km NW od Tyszowiec,
o wsp[=rz"dnych& szer. geogr p=n. 50° 40* i d=. geogr. wsch. 23° 40*.
ªvorotisœ v Peresopnic[º ]1207, pod 1206, 0001-02-722\; ªi ø Pere-
Jerzy Dargiewicz — Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
sopniciº ]1208, pod 1208, 0001-02-725\. 1244& ªW toe / leto. prijdoßa Litwa.
i woewaßa oko=o peresopnicy ]peres=pnici\. aißwno Roußkowiç.
dani=owi /e i wasilku echasta w pinsk.º 0001-02-797
PERLAM germ.
nazwa wsi u/yta w traktacie zawieszenia broni na lat 10, pomi"dzy Jagelem
}Jagie=='| – najwy/szym ksi"ciem Litwy, i Kenstutem – ksi"ciem na Trokach,
a }z drugiej strony| Wynrikiem z Knyprodu – wielkim mistrzem Zakonu.
I. Dani=owicz& ªWioska Perlam b"dzie zapewne Prze=om nad Niemnem ku
p[=nocy Grodna, o 3 mile od niego odleg=a. ...itd.º
Istotnie, wioska Prze=om ]pol.\, Pere=om ]ros.\ odleg=a jest o 3 staropolskie
mile N od Grodna, tj. 25 km ]1 mila ^ 7467 m\. Ale niem. Perlam nie ma nic
wsp[lnego ze s=aw. «prze=omem» ]staroros. perelom=\.
Perlam ¯ =ac. perla, perula ]per=a\, to germ. Per=owo ¯ per=owy, dzi> niem.
perlen, AE, MN ¯ starofranc. i >redniow. ang. perle ]per=a\.
Z ca=' pewno>ci' Perlam nie jest Prze=omem n(Niemnem – wyjawia zupe=ne
nierozeznanie tre>ci traktatu; granica Prusy–Litwa by=aby dowi'zana do
Grodna, lecz nie dowi'zana do Prus.... Wszystkie jej punkty w Litwie.
PIZYDIA, gr. Pisidike, =ac. Pisidia
g[rzysty kraj w Azji Mniejszej, po=o/ony na p=n. od Likii i Pamfylii, granicz'cy
na p=d.-wsch. z Cylicj', na wschodzie i p=n.-wsch. z Likaoni', za Zach. z
Kari'. G=[wny =a<cuch g[rski& Tauros.
Rzymianom nigdy nie uda=o si" opanowa: ca=ego terytorium P. Zaj"li jedynie
kilka miast na pograniczu tego kraju.
PONT, gr. Pontos, =ac. Pontus
kraj w p=n.-wsch. Azji Mniejszej, u wybrze/y Morza Czarnego.
POROGI, Porogy, dzi> pol. Zaporo/e, ros. Zaporo';e.
charakt. miejsce na dolnym Dnieprze, w rejonie dzisiejszego Zaporo/a.
W Latopisie i Powie>ci wymienione przy okazji wyprawy Swiatos=awa “na
Greki”, roku 6479 ]971\. Przy jego powrocie na Ru>, nie m[g= przekroczy:
prog[w, osadzonych Peczengami. Tu zosta= zabity wiosn' roku 972.
PROPONT, gr. Propontis, pol. Propontyda, dzi> Morze Marmara,
obszar morski pomi"dzy Hellspontem i Bosforem Trackim.
PYLOS – miasto portowe w Messnii, naprzeciwko wyspy Sfakterii.
RAJGRØD ¯ raj gr[d ¯ raj& 1. granica, 2. g[ra.
nad Jeziorem Rajgrodzkim, na Pojezierzu Suwalskim, w pow.
Grajewo, woj. Bia=ystok.
Rajgr[d – gr[d pomi"dzy Prusami, Jatwie/' i Mazowszem. Gr[d
Raj w posiadaniu Stekinta 1252 ]w Ipat. ltpsi pod 1254; Ipat. ltps ma
przesuni"te wydarzenia w latach\ i Trojdena 1270÷1282. Z Rajgrodu
Trojden wyprawi= si" na Lublin 1282, w drodze powrotnej zosta= zabity
k(Drohiczyna n(Bugiem, przez woj[w Leszka Czarnego, goni'cego
za rabusiami, odci'gaj'cymi z =upem do domu, ]˚Trojden\.
Numery& 98, 100, 608, 798, 872, 878, 1236.
RHA ¯ gr. rheein ]strumie<\ – rzeka w Sarmacji, dzi> Wo=ga.
ROMOWE, niem. Romeywerder, Romayne
centrum kultu poga<skiego, przy uj>ciu Niewia/y do Niemna,
miejsce le/'ce na cyplu ]nie na wyspie – z b="dem\. Okoliczne
lasy zwane by=y >wi"tymi ˘ Heiligenwald.
Do Romowe ci'gn"=y wyprawy krzy/owe, dla chrztu rycerstwa.
B="dnie gdy& tu poleg= >w. Wojciech, misjonarz czeski, 23 kwietnia
]imieniny Wojciecha, Jerzego\ 997& ªWst'piwszy do Samlandji, znisz-
czono naprz[d Romowe, pod kt[rem poleg= m"cze<sko >. Wojciech.º
0165-01-87 Poleg= w Prusach, w p=n. Nadrowii, 10 km SE od Königs-
bergu ]Kr[lewca\, tu/ przy granicy z Samlandi', bo poprzez rzek"
Prego=a, ko=o Gutenfeld ]Boskie Pole, zapewne inne centrum wiary
pogan\ – z dala od Romowe, bo 200 km.
Numery& 2, 600, 798, 812, 880, 1056 ]pod r. 1254\, 1510.
ROSTOW, ros. Rostov-Rostow
przy trasie Jaros=awl – Moskwa, 50 km na p=d od Jaros=awla, 200 km na
p=n. ]p=n.-wsch.\ od Moskwy.
Pierwsi mieszka<cy nale/eli do ugro-fi<skiego plemienia Merja, koczuj'ce-
go wok[= jez. Nero. W tym czasie jez. Nero ='czy=o si" z Wo=g' szerokim
rozlewiskiem, zwanym kotorosl' ]szuwarami\, po nim dzi> rzeka Kotorosla
]od rosn'cych pa=ek wodnych, zwanych czasem kotami\.
Pierwszy raz wspomniany pod 862 r., lecz zapis ten pochodzi z p[{nego okresu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
Tu mia= ochrzci: si" W=odzimierz Wielki †1015 i odby: chrzest Rusi. W latach
1024 i 1071 wybucha=y powstania przeciw “staroj czadi i =uszczych /en”.
W latach 1070-tych wielki wp=yw poga<stwa. W 1071 powsta<cy zabili
pierwszego episkopa Leontija, kt[rego zast'pi= Isaja. Ba=wan Weles – skotij
bog ]b[g byd=a rogatego\ sta= jeszcze w ko<cu XI wieku, w czudskiej cz">ci
Rostowa. W ko<cu XI wieku dotarli tu S=awianie ]Nowogrodzianie\ i Kriwicze
]mieszka<cy okolic Smole<ska\.
Na prze=omie XI i XII wieku, Awraamij powali= Welesa i na tym miejscu
za=o/y= monaster, zwany Awraamiewskim.
W 1160 naruszono prochy episkopa Leontija i Isaji, w spalonym, drewnianym
chramie i Andrzej Bogolubskij – syn Jurija Do=gorukiego – wyrazi= rado>:
z tego powodu. W latach 1161÷62 postawiono kamienny sob[r w miejscu
spalonego chramu. W 1180, za kniazia Wsewo=oda, sobor ozdobiono freskami.
Pomocniczym materia=em& W. Banige – Kreml Rostowa Welikogo, Moskwa,
Iskusstwo, 1976, str. 5, 6.
Rostow by= siedzib' Jurija Do=gorukiego, kt[ry w latach 1155÷ 57
siedzia= na kijowskim tronie. ?on' Jurija by=a Greczynka. Tu kon-
tynuowa= pisanie Nestor – episkop rostowski do 1156, z greckimi
nalecia=o>ciami w Powie>ci. Zim' 1156(57, wygnany przez braci,
uciek= do Kijowa, by w ko<cu wr[ci: do Rostowa.
Nestorowa wersja dziej[w, z Kijowa, trafi=a w ko<cu na Wo=y<, by
tam wej>: w sk=ad pierwowzoru Chlebnikowskiego, i Ipat. ltpsu.
Numery& og[lnie 660–674, 692–723, 744, 800, 802, 916, 932.
SANDOMIERZ, n(Wis=', Soudomir;, Sædomir;-Sudomir
zim' 1258 ]pocz. roku 1259 kalend. gregor.\ Burondaj wraz z ruskimi
kniaziami – lennikami Tatar[w, spali= Lublin, przekroczy= Wis=" ko=o
Zawichostu i oblega= Sandomierz. Gr[d zdobyli.
W 1281 Lwowi zachcia=o si" S. – grodu “na ukrainie” ¯ ukraj ]skraj\,
za Wis='.... W tym celu poprosi= Nogaja o pomoc. Otrzyma= trzech
wojewod[w& Konczaka, Kozieja i Kubatana. Zim' 1281 bezskutecznie
oblegali gr[d, Lew wr[ci= do domu pobity.
Zim' 1287 ]1287(88 kal. gregor.\ Lew i inni ruscy kniaziowie wypra-
wili si" znowu z Tatarami na Lach[w, Nogaj do Krakowa, a Telebuga
do Sandomierza i ne vsp≠vwe emou nihto 'e. 0001-02-893. Lecz
zn[w beskutecznie. Nogaj bez powodzenia oblega= Krak[w i ne-
vsp≠vwe v nego nihto 'e. ≥ko 'e. i Telebouga v sædomir≠.
0001-02-895
SELDWISCHE germ., SELDWISZE pol.
mjsc. pomi"dzy rz. Niewia/' a Dubiss', dzi> lit. Deveikißkiai, 18 km NWW
od Kejdan, 22 km E od Betygo=y, 23 km N od rz. Streba, prus. Strebe.
Jesieni' roku 1367 wielki mistrz Winryk von Kniprode, w towarzystwie
wielu zwierzchnik[w ]Praeceptores\ Zakonu, na czele ogromnego
wojska poci'gn'= powt[rnie na nowo odbudowan' twierdz" Wielon".
ªZastraszona tem s=aba za=oga nie czeka=a nieprzyjaciela, lecz zapa-
liwszy sama >ciany – pierzchn"=a. Tak wi"c Krzy/acy bez przeszkody
poci'gn"li do Nowego Kowna, gdzie przez 6 dni ogniem i mieczem
niszczyli okolice a/ do Ejrago=y, a przeszed=wszy przez le>ne pustynie
}czyt. odludzie| i nabrawszy mn[stwo niewolnik[w z ludu, kt[ry w lasach
szuka= przytu=ku, powr[cili z mn[stwem kobiet i m"/czyzn do ojczyzny,
nie spotkawszy nigdzie uzbrojonego nieprzyjaciela. Rych=o potem mar-
sza=ek zakonu uczyni= now' wypraw", obleg= Nowe Kowno, spustoszy=
okolice rzeki Niewia/y, roz=o/y= sw[j tabor pod zamkiem Strebbe, kt[ry
zdoby= i spali=, ztamt'd ogniem i mieczem pustoszy= okolice Seldwisze,
gdy w tym/e czasie komtur Ragnety Burhard Mansfeld niszczy= okolice
>wi"tych las[w Romowe czyli Romayne, a/ do okolicy Gotteswerder.
Wyprawa ta kosztowa=a /ycie i wolno>: wielu setkom Litwin[w.º
0165-01-211, N. 436
SKARYSZEW
mjsc. 10,5 km na p=d. od Radomia. W wo=., w Ipat. ltpsi 1268&
Kniaziuj'cemu wosze=kowi w Litwie i Szwarnowi }Wojsze=k 1265֠1269,
Szwarno 1269, jeden rok, przyp. J.D.|, idzie Litwa na Lachy wojowa:, na
Boles=awa kniazia. omin"li Drohiczyn }n(Bugiem|, s=ugi Szwarna poszli z nimi
}z Litw'| i wojowali ko=o Skaryszewa, i oko=o wiz=o/e, i Tro/ka. }tu wyci'=em
tekst polskiego poselstwa, pr[b" zako<czenia konflkiktu, bez skutku|. W
odwet Lachowie wojowali ko=o Cho=ma ]Che=ma Lub.\ ...voevody 'e bywa
s nimi Sign≠v. v=r'=. Soulko nev=stup;, czyli Signiew ]Zbigniew\,
wor/ ]Warsz\, Su=ko newstup ]Niewst'p\. Kozienice, le/'ce na trasie Dro-
hiczyn – Skaryszew to W i s = o / e , a ˚Tro/ek ]targ[wek\, to zapewne
pobliski – i przysz=y – Radom.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
STREBUKAS, prus. Strebe, Strebbe,
ros. Sterava-Sterawa, Sternava-Sternawa;
str ]wi"ksza\ % be, ba, wa ]woda\.
Rzeka, prawy dop=yw Niewia/y, na wysoko>ci Czekiszek, poni/ej
Kejdan ]w po=owie drogi do uj>cia Niewia/y do Niemna\.
Tu poleg= Narimund 1347, w bitwie z Krzy/akami ]˚Narimund\.
Rzeka p=yn'ca na wsch[d, z rz. Striuna ma wsp[lne uj>cie do Niewia/y
11 km E od Wendzigo=y, 29 km N od Kowna, w rejonie wsi Poniewie/uki
]lit. Paneve≈iukas\.
Du/a bitwa Litwy z Krzy/akami, 1347.02.02, przegrana si= Litwy.
23 km w d[= Niewia/y by=o Romowe – centrum kultu pogan litewskich.
B="dna lokalizacja u I. Dani=owicza 1860&
o Krzy/akach& ªPrzeci'gaj'c przez Wejgow nad Strebb' po=o/ony, rozdzielone
na oddzia=y wojska rzuci=y si" w rozliczne strony....º 0165-01-233, N. 471
ªNad rzek' Strebe wedle Pruskich {rz[de=, a Steraw' lub Sternaw' u lato-
pisc[w, p=yn'c' na po=udnie Wilji i od wschodu wpadaj'c' do Niemna,
zatrzyma=y si" wojska zakonu.º 0165-01-188
Wed=ug opisu, wpada=aby w rejonie Preny–Olita–Grodno ]50–160 km na
po=udnie\, a dok=adnie – przez Wejgow, lit. Vaiguva odleg=e o 88 km od
uj>cia Streby do Niewia/y.
Przy w=a>ciwej lokalizacji, jasnym si" staje nast"pny ci'g wypadk[w – najazd
Krzy/ak[w 1348& ªDwakro: wysy=a= na ?m[jd{ chciwego =up[w marsza=ka
zakonu Siegfrieda z Dahenfeld, gdzie ten naprz[d zniszczy= okolice Ejrago=y
nad Dubiss', i zaraz powt[rnie wpad=wszy w te/ same strony pomkn'= swe
po/ogi do kraj[w Pastowa, Pernary ]Pornarew$\ i Gesowa, gdzie przez 6
dni =upi'c, nie szcz"dzi= ani p=ci ani wieku ]Wigand p. 285, Schuetz p. 72\.º
0165-01-189 By=y to najazdy na okolice os=abione bitw'.
Jej czas – 2 lutego 1347 ]starego kalendarza, gdy ca=a zima wchodzi=a do
1347; nowy rok od wiosny, dzie< – od przebudzenia\, lub 1348 ]w spos[b,
w kt[ry dzi> odliczamy lata, nowy rok 1 stycznia\. ªTak pod wzgl"dem czasu,
jako miejsca i okoliczno>ci tej bitwy, wielkie panuj' w kronikach zakonu i
litewsko-polskich sprzeczno>cie i zamieszanie, kt[rego nie umia= rozja>ni:
Naruszewicz. St'd zjawi=o si" dzi> w Prusach nie ma=o dzie= wyja>niaj'cych
rzeczon' bitw". Najwi"kszego zamieszania sta= si" winnym Schuetz, kt[ry
raz z jednej bitwy dwie odmienne stworzy=, z kt[rych jedna mia=a przypa>:
1346 roku przy Oukaim, druga 1342 przy Labiau, potem bitw" nad rzek"
Strebe odbyt' przeni[s= w strony Labiau.— D=ugosz te/ Lib. IX, p. 1079 i
1086 nie tylko rzeczy nie wyja>nia, lecz bardziej wik=a. Za jego przyk=adem
poszed= Strijkowski p. 434 i Koja=owicz p. 310, kt[ry bitw" odnosi do 1347 r.
d. 2 Lutego i po niej klasztor w Kr[lewcu zak=ada: ka/e, a potem powt[rnie
m[wi o pobiciu Litwy pod Labiau.
Najwa/niejszymi tu {rz[d=ami s' Wigand p. 285 oraz r"kopi>mienne raporta
w Kr[lewcu.— Co do czasu bitwy chwiej' si" pisarze mi"dzy 1346 i 1349
rokiem. Lecz s' wa/ne dowody przypisania jej rokowi 1348, ktore czerpi' si"
z raport[w kr[lewieckich i z ruskich latopisc[w, a tak/e samego Wiganda.
Liczba te/ zabitych Litwin[w bardzo niejednostajna, gdy jedni 18, drudzy
22, inni 44 tysi"cy rachuj'. Kotzebue ubarwi= t" bitw" pi"knemi farbami.— Z
wielu niejasnych napomknie< w kronikach pruskich godzi si" wnosi:, /e tu
m[g= poledz ksi'/" Narymunt. Wiele szczeg[=[w o tej bitwie ma J. Vitodu-
randi Chron. p. 1927 ]¢\.
]¢\ Albert Argentera dw[ch braci kr[lewskich wiesza za pasy na drzewie, aby
nie dostali si" /ywcem w r"ce nieprzyjaci[=. Wedle Schuetza Narymunt z
koniem wstoczy= do wody i uton'=.— Nikon. latopisiec pod r. 1347 powiada,
/e Narymunt poleg= na placu w bitwie. Inni latopiscy pod tym/e 1347 rokiem,
w bitwie 2 Lutego odbytej nad Straw' rzek', kl"sk" Olgerda podnosz' do
40,000 ludu zabitego. Karamzin T. IV, Nota 340, p. 211.º 0165-01-188, 189
W moim zrozumieniu, jedn' z przyczyn zamieszania by= stary i nowy kalen-
darz; nowy dzieli zim" 1347 na dwie& 1347 i 1348. Wojciech Wijuk-Koja=owicz,
pisz'cy ok. 1650, tj. w dekady po wprowadzeniu nowego kalendarza – odni[s=
czas bitwy do starego ]1347, do takiego, jaki by= w[wczas u/ywany\, gdy
inni – ju/ do nowego ]1348\; ruskie latopisy maj' systematycznie przesuni"-
cia kilku lat z powodu stosowania r[/nych ˚styli kalendarza ]5505, 5508\.
Miejsce bitwy, r[/ne u pisarzy, mo/e wynika: z odniesienia rozmieszczonych
si= obu stron do r[/nych nazw w tej okolicy& gdy jedni /e nad rzek', inni – do
grod[w. Wszystko to zaowocowa=o kilkoma opisami, nieco r[/nymi od siebie,
kt[re kompilatorzy zebrali w jedno>:, tworz'c bitw" za bitw' – w r[/nych
latach i miejscach.
Numer& 1056.
STYRSKA Ziemia, niem. Steiermark, ang. Styria, pol. Styria,
s=aw. Wtir;ska zemlœ.
w obr"bie Austro-W"gierskiej Monarchii, rz'dzonej przez rodzin" Baben-
berg[w ]lub Bamberg[w\. Ksi"stwo w p=d.-wsch. Austrii, g=. miastem Graz.
W 1192 podarowane Monarchii przez cesarza Henryka IV, w charakterze
lenna. Wiede< by= stolic' w tym czasie.
W 1246 m"ska linia Bamberg[w wygas=a, wi"c cesarz Frederick II
og=osi= Austri" i Styri" lennami dziedziczn' w=asno>ci' niemieckich
cesarzy, p[ki co ]vacant – tymczasowo\. W 1282 cesarz Rudolf daro-
wa= Austri", Styri" i Karinthi" dla jego dw[ch syn[w, Alberta i Rudolfa.
Ipat. ltps odnotowa=a wydarzenia pod r. 6760 ]1252\. Kr[l Ougorski
przys=a= pos=[w z pro>b' o pomoc. W>r[d nich byli& wojewoda carew
]bezimiennie\ i biskup ]tak/e bezimiennie\, ?a=osz pourskyi rzeczony
]zwany\ solskim ]ziemskim\ i Garich porunski i otagare tenik ]tennik\.
Monarchia opisana jest jako Wiednia ziemia, Rakouszewska i Sztryrska.
SYRT, gr. Syrtis
dwie wielkie zatoki Morza Ír[dziemnego, w >rodkowej cz">ci p[=nocnego
wybrze/a Afryki&
1. Syrta wielka ]=ac. Syrta maior, gr. he megale Syrta\.
2. Syrta ma=a ]=ac. Syrta minor, gr. he mikra Syrta\.
TANAIS, gr. Tanais, TD, nieme ais – dzi> rz. Don,
w staro/. uwa/ana za granic" pomi"dzy Europ' a Azj'.
TESALIA, gr. Thessalia
kraina w p=n.–wsch. Grecji, granicz'ca na p=n. z Olimpem, na zach. z g[-
rami Pindos, na p=d. z g[rami Ojte i Zatok' Malijsk', na wsch. z Morzem
Egejskim.
TESSALONIKA, gr. Thessalonike, =ac. Thessalonica
s=aw. Solu<, dzi> Saloniki – warowne miasto macedo<skie, za=o/one
przez Kassandra w IV w. p.n.e., na miejscu staro/ytnego miasta Therme,
nad Zat. Termajsk' ]sinus Thermaicus\, nazwane imieniem jego /ony.
Kiri== i Metody mieli stamt'd pochodzi:, synowie m"/a od Solunia
]˚Konstantin\.
TROADA, TROAS
kraina w p=n.-zach. cz">ci Azji Mniejszej, wg staro/. geografa Strabo –
pomi"dzy wybrze/em Morza Egejskiego i Hellspontu a rzek' Ajsepos, wg
innych – ograniczona do wybrze/a Morza Egejskiego. G=[wna rzeka –
Skamander, mniejsze& Simoeis, Rhodios, Satnioeis. W czasach przedhi-
storycznych zamieszkiwana przez Turk[w z g=[wnym miastem Ilion
]zwanym te/ Troja\.
TRACJA, gr. Thrake, Threke, Threike – kraj granicz'cy&
na p=n. – z rz. Danubius ]Dunaj\,
na p=d. – z Propontem ]pol. Propontyd'\ i Morzem Egejskim,
na zach. – z rz. Strymon ]Struma\.
W p[{niejszych czasach wymieniano g[ry Hajmos jako p=n. granic".
Za polsk' M.E.K.A.
Trak[w mylono w latopisach z Frankami; s=awia<skie T↔F....
TROJA zwane te/ ILION, od legendarnego za=o/yciela Iliosa – przod-
ka Priama; miasto w Troadzie, pomi"dzy rzekami Skamander i Simoeis.
Miejsce akcji Iliady Homera.
TOURISK, TURIJSK, ros. Turijsk-Turijsk
przy trasie W=odzimierz Wo=. – Kowel, 17 km S od Kowla, nad rz. Turija.
Wojse=k wojowa= T. 1251 ]w Ipat. ltpsi pod rokiem 1253\&
ªMindog /e pos=a syna si. i woewa oko=o touriska.º 0001-02-819
Numery& 762, 772, 798, 1054.
TYR, gr. Tyros, =ac. Tyrus, dzi> Sur
kolonia Sydonu, za=o/. 2750 p.n.e. – wg Herodota,
1217 p.n.e. – wg innych. Za M.E.K.A.
TYMBRA, gr. Thymbre
miasto w Troadzie, na p=n. od Troi, ze znan' w staro/ytno>ci >wi'tyni'
Apollina. Za M.E.K.A.
UGEN, Oukaim, Onkaim, Oukaym, Ougen, Auken, Awken, Aukon
gr[d nad Dubiss', w jej >rodkowym biegu, po lewej stronie. Re-
zydencja Butegeyde 1282֠1290. Od 1284 miejsce wypraw krzy-
/owc[w i walk. Dzi> wie> Ugiany.
Nry& 102, 346, 480, 822 ]pod 1284, 1290, 1291, 1303, 1304\, 1558.
UMBRIA, gr. -Ombrike, OU
kraina w Italii, granicz'ca od p=n. z Rubikonem, na wsch. z Morzem Adria-
tyckim, na p=d. z rz. Aeis i Nar, na zach. z Tybrem.
Miasta& Ariminum, Fanum Fortunae, Mevania, Tuder, Narnia i Spoletium.
Za polsk' M.E.K.A.
W czasach Rzymu okr"g ograniczony&
Jerzy Dargiewicz — Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
N – Ager Gallicus ]na linii Ravenna\, W – Etruria ]Tiber\,
S – terytorium Sabine, E – Picenum, wg Encyclopaedia Britannica 1922.
VERCELLI, staro/. Vercellae, pol. Werceli
miasto i archidiecezja w Piedmont, Italia; w prowincji Novara, 13 mil SW
od tego/ miasta ]Novara\, wg Encyclop. Britannica 1922.
Bitwa Mariusa z Cymbrami pod Vercelli, 101 B.C.
VISTULA, gr. Uistulas ]u Ptolemeusza\
=ac. nazwa Wis=y, po raz pierwszy u Piliniusza starszego.
WALENCJA, =ac. Valentia,
p=d. cz">: Brytanii, zwanej Barbara.
WARA?SKA WYSPA, wo=. ostrov= varœ'skyi
– na dolnym Dnieprze, mi"dzy Kijowem a ˚porogami, wymieniona pod r. 6732
]1224\ z racji bitwy nad rz. Ka=k' ]w rzecz. by= to 1219 rok\; wg mej wiedzy, jest
to cypel, p[=wysep przy uj>ciu rz. Trubie/ do Dniepru, nie wyspa.
W Twerskiej ltpsi szczeg[=& ª...przyszed=wszy za> im }ruskiej koalicji| nad
Dniepr “na Zarub, ku ostrowiu Wara/skiemuº, s=ysz'c to Tatarzy, /e id'
Ruscy kniazie przeciw im, wys=ali do nich pos=[w swoich, m[wi'c..., itd.º
Je/eli gr[d Zarub le/a= naprzeciwko uj>cia rz. Trubie/ do Dniepru, a Trubie/
¯ t]atarska\ % rubie/ ]granica\ – tu te/ musia=a znajdowa: si" Wara/ska
“wyspa”, skoro }pograniczni| Tatarzy podnie>li alarm, /e ruskie wojska id'.
Ten sam problem co z Romowe maj'ce by: wysp' na rz. Niemen – badacze
w>ciekle szukali i zgadywali, a jest to cypel przy uj>ciu Niewia/y do Niemna,
˚Romowe. Szukali wyspy – gorzej – na kt[rej mia=y rosn': d"by; na rzecz-
nych wyspach d"by nie rosn', lecz wiklina. D"by, o kt[rych legenda, /e
zosta=y >ci"te przy chrzcie Litwy w 1387, ros=y na sta=ym l'dzie, dzi> pobli-
skie Romainiai. Tak i tu, w przypadku Wara/skiej “wyspy” – b='d j"zykowy,
wynikaj'cy ze zrozumienia, czym «ostrow» by=, bo by= nie tylko «wysp'»,
lecz i «cyplem», najwyra{niej ]nie by=o w Íredniowieczu terminu «cypel»\.
WARLOW
mjsc. na wsch[d od rz. Niewia/y, ale po po=udniowej stronie Niemna, tj.
na wsch[d od }uj>cia| rz. Niewia/y, dzi> Garliava, 6–8 km S od Kowna
]w zale/no>ci od kt[rego miejsca Kowna odleg=o>: jest liczona; Kowno w
meandrach rz. Niemen, patrz mapy\.
W ko<cu lutego 1367, pod os=on' nowo zbudowanego zamku Mergenburg
le/'cego nad Niemnem, na p=d. jego brzegu, poni/ej Kowna, wielki mistrz
Zakonu Winryk von Kniprode ªzebrawszy znaczne si=y, podzieli= je na trzy
oddzia=y i wpad= do kraju na wsch[d Niewia/y le/'cego, a/  ku Nowemu
Kownowi, burz'c wszystko i pal'c, lub rabuj'c, bez najmniejszego oporu.
Uprowadzi= wi"cej 800 niewolnik[w, opr[cz znacznego mn[stwa zabitych.
Zagarn'= dwa ko<skie stada, z kt[rych jedno b"d'ce w Kownie, nale/a=o do
W}ielkiego| ksi"cia, i uszed= do Prus ze znaczn' zdobycz', nie spotkawszy
nigdzie nieprzyjaciela.
Wigand wymienia nast"pne miejsca, zniszczone i ograbione przez Krzy/a-
k[w& Slawosen, Pawunden, Warlow, Swynoren, Caleynaude, Salwisowe
prope vetus castrum Cayne, Calewysten, donee perveniatur prope novam
Cawen. Schuetz p. 80 wymienia okolice& Setin, Warlow, Swinaren, Caleynen
i Salwysow. Nie =atwo dzi> te miejsca wynale{: na mappach& Slawosen bior'
za S=obodk" nad Niewia/' rzek'. Warlow le/a=o o mil" od Romeyen czyli
Romin, jak opis dr[g wy>wieca. Setin ma odpowiada: dzisiejszym Szatom.
Voigt T. V, p. 192–193.º
Wg ªSkarbca diplomat[wº 1860 Ignacego Dani=owicza †1843, wydanie
po>miertne, z b="dami wydawc[w, 0165-01-211, N. 435.
W informacji wi"cej b="d[w, nie tylko w lokalizacji Warlowa le/'cego –
rzekomo – na wsch[d od Niewia/y, tj. po p[=nocnej stronie Niemna.
• W poprzednim paragrafie, dot. 1366 Castrum Jurgenburg zwany jest
Georgenburgiem; niem. JurgenGeorg; Jurbork, rz. Jura ¯ jura ]prawo\.
• Marienburg to Mergenburg. Przy jego za=o/eniu ªWigand powiada& Magister
cum preceptoribus suis concepit in profectum patrie edificare castrum prope
Mimelam in terra sub vocabulo Mergenburg.º 0165-01-211, N. 434.
Marienburgiem zwano zamek o dzisiejszej nazwie Malbork.
• Slawosen bior' za S=obodk" nad Niewia/' rzek'. S=obodka nad Niewia/'
mi nieznana ]S=obodka, lit. Slabadka, 66 km NEE od Nowogr[dka, 81,5 km
S od Wilejki\. Na pr[b" przemycenia fa=szu wskazuje chytre, bezosobowe
«bior'» – bez imienia, kto bierze$ Wsz"dzie opiera si" na nazwiskach – po-
wo=uje si" na nie, lecz nie tym razem ]by: mo/e& dopisek wydawc[w\.
Slawosen – dzi> Islau≈as ]wsp[lne& sla, uw, s≈\, 11 km N od Pren,
Salwysow – dzi> Silavotas ]wsp[lne& s, l, wv, st\, 12 km E od Pren.
Z Mergenburga by= to dalszy zap"d Krzy/ak[w na wsch[d i po=udnie.
Pawunden to Powunden, w Sambii ]Samlandii\; Caleynaude – Kalneny,
na ?mudzi, n(Niemnem, 3 km W od Jurborka, oblegane 23 kwietnia 1290
]Kalayne, Kolain\ – zbi[r nazw z r[/nych stron, st'd trudno>: w ich odnale-
zieniu ]bo nie w jednym rejonie, nie na jednym kierunku\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
WIS+OSZE,
prastara nazwa Kozienic n(Wis='
Na linii Drohiczyn ]n(Bugiem\ – Skaryszew. W 1268 ªwyprawi=a si" Litwa
na Lach[w wojowa:, na Boles=awa kniazia. Poszli obok Drohiczyna.
S=udzy Szwarna poszli z nimi i wojowali ko=o Skaryszewa i oko=o wiz=o/e,
i Tor/ku ]targ[wka, dzi> Radom\. I wzi"li =upu mnogo... itd.º
W+ODZIMIERZ WO+Y˜SKI
na linii +uck – Hrubiesz[w, 13 km na wsch. od rz. Bug, 73 km E od +ucka.
KSI´STWO W+ODZIMIERSKIE Po >mierci Jaros=awa M'drego †1054
nast'pi=o na Rusi rozbicie dzielnicowe. Utworzono w[wczas m.in. Ksi"stwo
W=odzimierskie. W=adali nim kolejno& Igor, Izas=aw, Oleg, Jaropo=k, Dawid,
Jaros=aw ¡, Roman, i Andrej Dobry ]dobry ^ waleczny\.
W 1170 w zach. cz">ci Ksi"stwa W=odzim. utworzono Ksi"stwo Be=skie. Pierw-
szym ksi"ciem zosta= Wsewo=od ¡. Po jego >mierci †1195 ksi"stwo zosta=o
podzielone mi"dzy dw[ch jego syn[w i utworzono Ksi"stwo ˚Czerwi<skie
kt[rym w=ada= Wsewo=od ™. W 1207 tereny zosta=y powa/nie zniszczone
przez najazd Litwin[w i Jad{wing[w, kt[rzy spustoszyli kraj od Turiska i
Komowa a/ do Ucha< i Czerwina ]wo=., Ipat ltps. pod 1208\.
Ko=o W=odzimierza Wo=. istnia= gr[d zak=adniczy }podgrodzie$|. Od Kijowa,
Batyj ruszy= do W=odzimierza i podci'gn'= ku ...k gorodou k= kolodœ'nou.
i postavi poroka. 1240,
We W=odzimierzu zgin'= Wojsze=k 1269, zabity przez Lwa Dani=owicza, w
Niedziel" Wielkanocn', po chrzcinach i biesiadzie u Niemca Marko=ta.
Numery& wiele numer[w w rozdzia=e pt. Kroniki.
WO+Y˜ ¯ wo ]woda\ % =yn ]ciecz w ruchu\, powy/ej Horod=a.
=yn ˘ lin ]1. p=yn(':, 2. rz'd\. Wo=y< ma uderzaj'c' podobizn" do wyspy
Wolin, u uj>cia Odry do Ba=tyku, w pisowni i brzmieniu obu nazw, tak/e do
Garwolin ]gar-wo-lin\, Lublin, D"blin, Modlin, Zlin, Berlin, Dublin – wszyst-
kie od cieczy, wody, p=ynu.
Ruski gr[d nad Bugiem, dzi> >ladu po nim nie ma ]mjsc. Gr[dek ko=o Hru-
bieszowa\. W posiadaniu rodu Dani=y wo=y<skiego w XIII wieku – Dani=y
1201–†1264, oraz jego syn[w i wnuk[w.
Gr[d nale/'cy do kompleksu Grod[w Czerwi<skich. Tu Boles=aw Chrobry
pobi= 1018 Jaros=awa M'drego ]ltps g=ucho& nad Bugiem\.
Po grodzie Czerwin mjsc. Czermno nad rz. Huczwa.
Od grodu Wo=y< nazwano Wo=yniem przyleg=e mu obszary ]g[rny Bug i
Styr\, a plemi" Wo=ynianami, kt[re wch=on"=o najpierw Duleb[w, p[{niej
Bu/an ]w =uku rzeki Bug\. Wzd=u/ rz. Bug /y=y, od {r[de= w d[=&
• Duleby ]centrum& gr[d Bu/sk, u {r[de=, w zamierzch=ych czasach\,
• Wo=ynianie ]centrum& gr[d Wo=y<, Bug >rodkowy, czasy nam bli/sze\ i
• Bu/anie, w dolnym biegu, na =uku rzeki, s'siaduj'cy z Mazowszem; bug
¯ anglosas. bugan ]=uk\, podobnie Ugiany w ?mudzi – w =uku Dubissy.
Rejony te by=y stopniowo ='czone. W 1118–1157, gdy powstawa=a Powie>:,
jej autor zaznaczy=, /e Wo=ynianie obejmuj' obecnie ziemie Duleb[w ]o
Bu/anach g=ucho, /e s' w ich posiadaniu\. W 13 w., ziemiami Duleb[w,
Wo=ynian i Bu/an ]do Drohiczyna\ w=ada= Dani=o i jego r[d.
Duleby – nazwa prawdop. nadana mu przez Awar[w – plemi" tureckiego
pochodzenia kt[re uciemi"/a=o Duleb[w ]ab-dule ˘ dule-ba, jak o-flandr ˘
flandr-o; ast-er, ast-ron ˘ sta-r i inne, ˚nr 1334, opuszczony w druku\.
G=[wne o>rodki& W=odzimierz, +uck i Krzemieniec. Od ko<ca X w. w granicach
ksi"stwa w=odzim.-wo=y<skiego, nast"pnie Rusi Halicko-Wo=y<skiej.
Przedmiot spor[w i wojen pomi"dzy Polsk' i Litw', w latach 1349÷1370.
Pobliski gr[d Horod=o ]Horod % =o, gdzie =o ^ woda\ mia= nale/e: do Polski,
wg kopii dokumentu z 1432.10.15, wysoce podejrzanej wiarygodno>ci, bo
by=y to ziemie ukrai<skie, a orygina= dokumentu nie istnieje, ˚nr 1056. Kopia
wykonana przez Jana D=ugosza ¿1415–†1480.
Dowgerd ]z rodu Lubarta\ zabity 1445 przez Polak[w, by= wojewod' W.
Lubart †1384 – ojciec Dowgerda – wszed= w posiadanie W. poprzez ma=/e<-
stwo z c[rk' Andreja, ks. wo=y<skiego ]˚Lubart\.
W 1442÷1452 rz'dy na Wo=yniu sprawowa= Íwidrygie==o, a po jego >mierci
Kazimierz Jagiello<czyk pozostawi= te ziemie Litwie.
LATOPIS WO+Y˜SKI opisuje dzieje potomnych Romana Mstis=awicza
†1205, zako<czony w r. 1292 ]6800\. W swej pierwotnej formie nie posiada=
opisu wydarze< datami. Tak znany w dwu odpisach& “po Chlebnikowskomu
]Ch\ i Pogodinskomu ]P\ spisku” ¯ Chlebnikow ]kupiec z Ko=omny n(Ok'\,
Pogodin ]historyk z Moskwy\. Jednolity tekst, oddzielony interpunkcj' i
charakterystycznymi zwrotami, wskazuj'cymi up=yw lat, zosta= nast"pnie
dzielony i do>: cz"sto {le opisany, ok. 1428(32 r., i tak znany jest pod nazw'
Ipatiewskiej ltpsi ]˚Ipatiewski Monaster ¯ ipat ^ wojewoda\. Odchylenia
dochodz' do lat 5-ciu.
Latopis wo=y<ski – dokument pisany w Brze>ciu Lit., roku 1288(89 – zawiera
stosunkowo du/o informacji o Litwie, z racji bliskiego s'siedztwa Wo=ynia z
Litw' i zwi'zk[w rodu Dani=y z rodem Mendouga ]siostra Mendouga /on'
Dani=y, c[rka Mendouga – /. Szwarna; Szwarno synem Dani=y\.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
Lecz jest tak samo tendencyjny, ze szczypt' z=o>liwo>ci, jak wszystkie inne
latopisy. O swoich przesadnie lepiej, o wrogach – gorzej.
Tre>: latopisu wo=y<skiego znalaz=a si" jedynie w przypisach do Ipatiewskiej,
z racji opacznego spojrzenia na problem orygina=[w, przez Rosjan.
Numery& 674 ]Bu/anie i Wo=ynianie\, 1000 ]Obry, Duleby, Wo=ynianie\,
760–780 ]wo=ynskaja letopis\, 1054 ]Wypisy z wo=y<skiego latopisu\.
WOROTA,
prastara nazwa Zwierzy<ca-Rudki, nad rz. Wieprz.
Ok. 1268 Boles=aw, ks. laszski, um[wi= si" z Wasylkiem, k. Wo=ynia, na
sejm w Ternawie ]Tarnowie\, dla zako<czenia walk. W drodze na zjazd,
do Wasylki u Grabowca dotar=a wie>:, /e Polacy do Ternawy nie poje-
chali, lecz ªobszed=wszy oko=o na Worota, i tak poszli do Be=za. I pocz"li
wojowa: i sio=a ]wsie\ pali:. Wasylko po>piesznie uda= si" z Grabowca do
Czerwna ]dzi> wie> Czermno n(Huczw'\, ze Szwarnem i synem swoim –
W=odzimierzem. I ujrzeli p=on'ce sio=a..., itd.º W po>cigu za odchodz'cymi
wojami laszskimi ªLachowie jeszcze nie weszli na swoj' ziemi", no tylko co
Worota min"li. Miejsce to twarde, albowiem nie mo/na go obej>: w /aden
spos[b. Tym nazywa si" Worota, }od| ciasnoty swojej. Tu /e i dogonili ich
}Rusini Lach[w, J.D.|.º
Wrotami nazwano miejsce po=o/one – jak w w'wozie – w>r[d pasma wzg[rz
po obu stronach rz. Wieprz. Okoliczne tereny g[rzyste, pokryte lasami –
istotnie, nie jak go obej>:, je/eli nie i>: dolin' rzeki. Miejsce to twarde...,
i G[ra Kamienna opodal, 355 m n.p.m. Z tekstu wynika te/, /e miejsce to
musi by: w pobli/u granicy z Lachami, i tak by=o.
Inne Wrota& ?elazne ]na Kaukazie\ i W"gierskie ]w Karpatach\.
WOROUTA, Woruta ¯ wo ]woda\ % routa ]droga, trasa\
prawdop. Russ, przy uj>ciu Niemna do Zat. Kuro<skiej, b'd{ Warrus, tak/e
przy uj>ciu Niemna, lecz nad samym brzegiem Zatoki ]mniej prawdop\.
Worouta by=a grodem, w kt[rej zamkn'= si" Mendog 1249 ]w Ipat. ltpsi
pod 1252\& „...Dani= drewle ide na mindoga. mindog /e sobrawsja bie, i
umysliw /e sobie. ne bitsja s nimi po=kom. no wnide wo grad imenem
worouta. i wys=a ßourina swoego noßçiju. i rozgnaßa i Rou> i Jatwjazie.
wo=., Ipat. 0001-02-817, 818; ßourin OU^U ˘ ßurin – szwagier.
WOSKRESENSK ]woskres–at(e<je ˘ Woskresensk\
mjsc. blisko 90 km SE od Moskwy, zdaje si", pochodzi od
voss–s–kres]t\–e<je, gdzie& voss]tat\ – powsta: ]vosstavat;\;
s – ]w j. pol.\ z; kres]t\ – krzy/ ]krest;\,
`e<je – `enie, przyrostek form czasownikowych.
Dos=ownie& powsta: z krzy/a, czyli zmartwychwsta:. W chrze>cija<skiej
wierze ko<cowy akt pobytu Jezusa Chrystusa na ziemi, w cz=owieczej
formie. Uzupe=n. do nru 656& Woskresenskaja ltps.
Numery& og[lnie 690–724, 744, 802, 828, 886–934, 1254, 1402;
Woskresenskaja letopis nr 721.
WOZWAGL, Vozvœgl;, dzi> pol. ?ytomierz, ros. "itomir.
w Ipat. ltpsi – kopii wo=. ltpsi 1205÷1292, pisanej ok. 1288 – Wozwagl jest
wymieniony pod 6765 ]1257 r., w rzecz. 1255\ le/'cy na drodze z Wo=ynia
do Kijowa – rzecz zupe=nie nieznana rosyjskim badaczom historii.
Znaj'c do>: dobrze topografi" ziem wschodnich, zwr[ci=em uwag", /e nie
ma /adnej wzmianki o ?ytomierzu, le/'cym na ucz"szczanej trasie, dzi>
du/ym mie>cie, z drugiej za> strony – jest Wozwagl w tym rejonie o kt[rym
dzi> nic nie wiadomo. W ten spos[b skojarzy=em, /e Wozwagl roku 1255, to
dzisiejszy ?ytomierz, o kt[rym wiadomo dopiero od XIV wieku, /e&
od 1320 wchodzi= do Litwy,
od 1569 – w sk=ad Polski, a
od 1793 – w sk=ad Rosji.
Podobnie z innymi grodami i miejscami, jak Wis=o/e, Tor/ek, Worota, itd.
WYSZEGOROD, s=aw. vywegorod, pol. Wyszogr[d
1. gr[d nad Dnieprem, 17 km N od Kijowa, miejsce poch[wku Borysa
i Gleba pomordowanych †1015.
2. gr[d na Wis=', przy uj>ciu Bzury. Dani=o Wo=. schroni= si" tu podczas
najazdu Tatar[w 1240, a gdy zmar= 1264 – jego potomni naje/d/ali
te strony& Wyszogr[d, Gostynin, Sochaczew.
ZAMOÍÇ ¯ za ]przy, obok, u, roz\ % mo>: ]wysoczyzna, Roztocze, wada\;
warowne miasto za=o/one 1580 na miejscu wsi Skokowka n(rz. +abu<ka,
i zbudowane 1580–1589 przez Jana Zamoyskiego z Zamo>cia ]dzi> Stary
Zamo>:\, kancelarza i hetmana wielkiego koronnego, m"/a stanu;
rezydencja i o>rodek ordynacyjny od 1589; architekt Bernardo Morando
]ur. ok. 1540 –†1600\, architekt w=oski, w Polsce od 1570 ]w Warszawie
na Zamku Kr[lewskim 1570–1573\, do >mierci;
Jan Zamoyski, ur. 19. III. 1542, zm. 3. VI. 1605,
od 1576 – podkancelerz koronny,
od 1578 – kancelerz koronny,
od 1581 – hetman wlk. koronny, m'/ stanu.
Stary Zamo>: 12,6 km NW od Zamo>cia.
ZAS+AWL, Zaslavl;-Zas=awl
1. n(rz. Hory<, 50° 07* N, 26° 48* E, 18 km WSW od Szepietowki, za=o/. 987
A.D. przez Izas=awa, w XVI w. Polacy zmienili Izas=awl ˘ Zas=awl,
2. n(rz. Swis=ocz, 54° 00* N, 27° 15* E, 24 km NW powy/ej Mi<ska,
przy trasie Mi<sk – Mo=odeczno.
W Zas=awlu mieli mieszka: ksi'/"ta Zas=awscy, potomkowie Jewnuty.
Posiadali egzemplarz Kroniki Litewskiej, o charakterystycznym s=owie
spisok w tytule, z kt[rego korzysta= M. Stryjkowski 1582.
Uzupe=nienie do nru 848.
Z+OTA ORDA, ros. Zolota Orda
Po powrocie z najazdu na Polsk" i W"gry 1240, w 1243 Baty ustatkowa= si"
na dolnej Wo=dze, gdzie powsta=o mongo=o-tatarskie pa<stwo Z=ota Orda.
Z imieniem Batego zwi'zano nazw" stolicy& Saraj Batu ]dzi> Stary Saraj\,
na wschodnim brzegu Wo=gi, w pobli/u Astrachania.
Tam zak=uli no/em kniazia Michai=a Czernihowskiego i jego bojarzyna Fe-
dora-Theodora, 6753 ]1245\, sentabra 20. Tam te/ utruli zielem ]chmielem,
piwem z chmielu\ Jaros=awa ]1191–†1245\ ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo
– szwagra Dani=y wo=. †1264.
W 1246 Dani=o je{dzi= “na Wo=g"”, wynika z opisu trasy& W=odzimierz Wo=.
– Kij[w – Perejas=awl – rz. Wo=ga. 0001-02-806, 807. Lew na pogan – k=ania=
si" krzakowi, ze >wiadomo>ci' poprzednich wypadk[w; o k=anianiu si"
}nie/yj'cego ju/| Jaros=awa Tatarzy czelni byli mu przypomnie:. 0001-02-
807, ˚Jaros=aw.
Rosjanie 1997 utrzymuj', /e Jaros=aw zgin'= w Ordzie w 1246. Nie wiem z
jakiego {r[d=a zaczerpali rok 1246 – na ile wiarygodnego ]latopisy maj' cz"sto
przesuni"cia opisu wydarze< o rok, a nawet dwa lata\, bo gdy Dani=o pojecha=
tam w 1246 – obaj& Jaros=aw i Micha= ju/ nie /yli& ªJaros=awa wielkiego kniazia
Su/dalskiego zielem umorisza, }a| Micha=a kniazia Czernihowskiego }za to
/e| nie pok=oni= si" krzakowi ze swoim bojarzynem Theodorem – no/em
zak=uli.º 0001-02-808; Ipat. opisuje pobyt Dani=y pod 1250. M[j rok 1246
pochodzi z naniesienia do Ipat. poprawek przeze mnie, i w tym wypadku
nie jestem w b="dzie&
• >mier: Micha=a Czernihowskiego z bojarzynem Theodorem – 1245.09.20,
• po tym min'= rok, wojowa=a Litwa ko=o Mielnika, Longweni – 1246,
i inne wydarzenia, w tym podr[/ Dani=y na Wo=g" ]1246\,
• “umar=” ]zgin'=\ knia{ wielki liadskyi Kondrat ]mazowiecki\ – 1247.08.31.
Postawi=em na 1245(46; zauwa/y=em po wszystkim, bez sensu by=o, by
wzywa: do Ordy ka/dego kniazia z osobna, tj. by ka/dy knia{ wezwany by=
osobnym go<cem, jad'cym konno znad uj>cia Wo=gi w g='b Rusi, w kr[tkich
odst"pach czasu – jeden po drugim; wezwali prawdop. kilku jednocze>nie –
za jednym razem, tj. tego samego roku& 6753 – 5508 ^ 1245.
Do Z=otej Ordy je{dzi= te/ Aleksander Newski, w 1262, by otrzyma: jar=yk –
zezwolenie na w=adanie sw' ziemi', lecz wynegocjowa=, by Ru> nie stawia=a
swych woj[w na wyprawy tatarskie – zwolni= z obowi'zku s=u/by.
W Ordzie zabito 1270 syna Olega – Romana.
Pobyty w Ordzie by=y tak niebezpieczne, jak wyjazdy do Zwi'zku Radzieckiego
pierwszych sekretarzy komunistycznych partii, na urlop, do Moskwy czy na
Krym – niekt[rzy z nich wracali w trumnach do swych kraj[w, po ataku serca
na wypoczynku, w='czaj'c Boles=awa Bieruta 1892–†1956.03.12.
?MUD¸, dun. smuds, pokr. ang. mud; germ. Semejten. ros. "emoit
historyczna kraina pomi"dzy dolnym Niemnem na p=d.-zach., Niewia/'
na wsch. i Windaw' na p=n.-wsch. Cz">: W. Ks. Litewskiego, od p[=nocy
dziel'ca z Kurlandi', od zachodu si"gaj'ca Morza Ba=tyckiego, od po=udnia
ograniczona rz. Niemen, za kt[r' Prusy i Jatwie/, a od zachodu oddzielona
rz. Niewia/a ]lit. Neve≈is\ za kt[r' Nalszczany, a nast"pnie Litwa.
W ¡ po=owie XIII wieku ?mudzi' w=ada= Ryngold, w po=owie ]1249\ – Wikind,
bi= si" o ni' Mindowg †1263, w=ada= Butegeyde †1290 – ojciec Gedymina
†1341, a Wito=d w 1398 i Swidrygie==o w 1402 traktatem oddali j' Krzy/a-
kom ]oba akty prawne o bardzo bliskiej sobie tre>ci\.
Odzyskana 1411 na mocy pokoju toru<skiego, w='czona do Wlk. Ks. Lit.
Akt darowania ?mudzi Krzy/akom, przez Jagie==" wlk. ks. lit., i Skirgie=="
ksi"cia na Trokach, z 1382, posiada wszystkie oznaki fa=szerstwa&
• istnieje w kopii z 1410 ]orygina= nie istnieje\,
• przywieszone dwie zielone piecz"cie z wosku bardzo do siebie podobne
]gdy wielkoksi'/"ca by=a koloru czerwonego, ksi'/'t – zielonego\,
• wypisani wszyscy bracia Jagie==y, lecz /aden z nich bez swej >wity;
poza bra:mi podpisany Hannike – obywatel wile<ski, nasz wierny s=uga
]wyci'g z innego aktu z tego/ roku,1382, w kt[rym Hannike tak widnieje\.
Jerzy Dargiewicz — Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
 SKOROWIDZ NAZW, cz">: £
W 1383 Konrad Zölner, wielki mistrz Zakonu Niemieckiego, wypowiadaj'c
wojn" Jagielle, zarzuca= mu& ªNa koniec wydzierasz nam nasz' w=asno>:,
to jest ?mud{ ]Landt czu Schamaithen\, kt[ra od lat wielu nale/y do na-
szego Zakonu, na co mamy dobre listy i piecz"cie.º Jakby Jagie==o nie by=
>wiadom /e tylko co, bo w ubieg=ym roku, podarowa= im ?mud{ ]m[g=by mu
przypomnie: [w akt gdyby by= autentyczny; dobre listy – na wzmocnienie
fa=szu, jest to psychologiczna kompensata braku, z obawy, by nie w'tpi:,
chwyt oszusta\.
0165-01-243, N. 486; kopia listu pisanego po niemiecku znajdowa=a si" w tajnym
archiwum Kr[lewca, w ksi"dze obejmuj'cej poselstwa, Fol]der\ B, p.]paginat, str.\ 27;
drukowa= Baczko Annal. S. 26 i w Historii Prus, B. II, S. 237
Na zje{dzie przedstawicieli Polski i Zakonu, w Neidenburgu ]dzi> pol. Nidzica\,
1389, Zakon domaga= si" ?mudzi opieraj'c si" na&
• dokumentach darowania ziem przez Mendoga, z lat 1253–1260
]opuszczony fa=szywy akt darowizny ?mudzi z 1382, uczestnicy /yj'...\,
• potwierdzeniu rzeczonych dar[w przez bulle Innocentego IV }z lat 1245–
1254, przyp. J.D.| i Aleksandra IV }z 1256 r., J.D.|, daruj'cych Zakonowi
wszystkie kraje, kt[re by Zakon dosta= od pogan lub zawojowa=,
• darze Fryderyka II, przyznaj'cymza w=asno>: Zakonu wszystkie te kraje,
kt[re podbije, i w kt[rych by tylko powiewa=a chor'giew Zakonu.
Na zje{dzie w Neiburgu ]Nidzicy\, 1389,
• ze strony kr[la Jagie==y byli& ksi'/" Skirgie==o z Litwy, Ziemowit mazowiecki,
biskup pozna<ski, oraz wielu innych >wieckich i duchownych,
• ze strony Zakonu& wielki komtur Konrad Wallenrod, podskarbi Siegfried
Walpot von Bassenheim, szatnik ]Trapier\ Jan ]Johannes\, marsza=ek z
Froburga, komtur toru<ski Ludwik Wafler, i wielu innych urz"dnik[w.
Gdy Litwa i ?mud{ by=a ochrzczona w 1387, a Zakon domaga= si" nadal
?mudzi w 1389, tj. po dwu latach, poselstwo polskie odpowiedzia=o spra-
wiedliwym gniewem i oburzeniem& teraz dopiero rozumiemy, /e nic wi"cej
nie pragniecie jak tylko ca=ej Litwy, i /e nie dla wiary, ale w celu wydarcia
kr[lowi tych kraj[w prowadzicie z nim wojn". Na tym przerwano wszelkie
dalsze uk=ady. 0165-01-275, 276, przypis ]¢\.
Opis granic w j. niemieckim, w kopii wykonanej w Marienburgu, 29 kwietnia
1393, znajduj'cej si" w Kr[lewcu; granica przebiega=a >rodkiem Niewia/y, z
Prus do Liwonii& ª...od miejsca gdzie Niewia/a wpada do Niemna, id'c >rodkiem
rzeki a/ do jej {r[d=a, a stamt'd dalej a/ do Liwonii, tak i/ ca=y kraj Seelen
na w=asno>: Zakonu przypadnie, oraz wszystkie m=yny ]Molstete\ po obu
brzegach Niewia/y i Stowungi maj' im s=u/y: do u/ytku. Tak/e ca=a ?mud{
ma by: Zakonu w=asno>ci', jak by=a od dawna.º 0165-01-247, N. 492
Odebranie Niemcom zagrabionych ziem w Prusach i Litwie jest najzupe=niej
sprawiedliwe. Mieczem, ogniem, i fa=szem zdobywali – potomkowie z=oczy<-
c[w i sami z=oczy<cy uciekali st'd przed frontem w 1944, zw'c sw[j exodus
wyp"dzeniem. Wciskali si" zbrodni', popierani przez papie/y – fa=szywi, po-
bo/ni, morduj'cy innowierc[w w imi" Chrystusa, krwi' grzechy zmywaj'cy.
W XIX wieku ?mud{ sk=ada=a si" z trzech powiat[w& teleszewskiego, sza-
welskiego i rosie<skiego.
Wg mego mniemania, nazwa ?mud{ pochodzi od smuds ]b=ota\, tak samo
nazwa plemienia Dregowicz[w. B="dnie ?mud{ od polskiego s=owa «mno-
/enie» ]...\, i od «niskiego kraju» do spo=u z Semigali'; litewskie ≈emas
]niski\, gale ]kraj\ ˘ ˛emaitija ]i Auksztota ^ lit. Aukßtaitija – kraj wy/szy;
XIX-wieczne wymys=y ludzi kt[rzy nie widzieli latopis[w i innych kronik\.
Jerzy Ochma<ski, Historia Litwy, Ossolineum, Wroc=aw-Warszawa-Krak[w
1990, str. 15&
Litwa Wielka dzieli si" na dwie krainy& ?mu]j\d{ ]˛emaitija\ i Auksztot"
]Aukßtaitija\. S' to poj"cia geograficzne, pod kt[rymi, by: mo/e, kie-
dy> kry=y si" nazwy plemienne, na co wskazywa= przyk=ad =otewskiej
Semigalii& Zemgale czyli „niski kraj” nosi te/ ?mud{ ]od s=owa ≈emas
– „niski”, gale – „kraj”\.,
wyjawiaj'c tym samym zupe=n' nieznajomo>: j"zyk[w obcych i historii.
?mud{ t=umaczono na j. =ac. – Samogitia ]=ucznictwo, kusznictwo\; miejsco-
wo>ci& Skudy, Skudzi, Skudotyßki, Ejskudy, Skudenai, Skudyszki, Skudosze.
Szkudy pisane by=y przez Niemc[w Szotten, Schoden, Scoden – nazwa
to/sama w znaczeniu, ang. shot ]strzela: ¯ staroang. sceot; Szawle ¯ pow.
szawelski ¯ awel ]szyd=o\, ˚nr 608.
Numery& 608, 710, 746, 798, og[lnie 838–880 i 916–998.
?YWOTØW
Podr"czny s=ownik geograficzny, wydawnictwa Trzaska, Evert, Michalski,
MCMXXVII }1927|& ?ywot[w Stary – na Ukrainie, pow. Tarasta<ski }¯ Ta-
raszcza, 38 km SE od Bia=ej Cerkwi|, gubernia Kijowska, 16 km od stacji
kolejowej Orat[w, 3 tys. mieszka<c[w }czyli dana ze spisu 1863 w S=owniku
geograficznym Kr[lestwa polskiego, 1880, poz. lit. 1105, patrz ni/ej|.
Miejscowo>: po=o/ona na ='kach n(rz. Ro>ka, 135 km SWS od Kijowa, obok
Tetyjowa } ¯ pol. Tetyj[w, ukr. T e t i ï w |, w centrum tr[jk'ta Winnica–Bia=a
Cerkiew–Huma<; “poka{na” osada, otoczona z trzech stron wod', z czwartej
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1997(99.
– broniona zamkiem z fos', za=o/onym ok. 1599.
Sk=ad mieszka<c[w ukazany w >wi'tyniach&
• cerkiew Pokrowska parafii w Skale, uposa/ona 1742 przez B. Wy/yck',
• katolicka kaplica nale/'ca do katolickiej parafii w Oratowie,
• synagoga i dom modlitwy /ydowski;
ludno>: mieszana, w 1629 – 1.686 dym[w ]chat\, a w 1863 – 2.965 os[b,
w tym& 1.870 prawos=awnych, 43 katolik[w, 1.052 /yd[w
}to jest, 63@ prawos=awnych, 1,5@ katolik[w, 35,5@ /yd[w|.
z Przedmowy do Ipatiewskiej letopisi, wydania 1998&
Krakowski spisok pisany =aci<skimi literami z p=d. ruskiego latopisu,
wykonanego w 1621 r., z polecenia kn. Stefana Czetwerty<skiego, w
?ywotowie }oddaje ducha czas[w, i – po cz">ci – geografi" rejonu,
gdzie by= pisany – w>r[d ludno>ci ukrai<sko-polskiej, J.D.|.
Historia ?ywotowa, id'c wstecz ]ze S=ownika geogr. Kr[lestwa polskiego,
Przedmowy do Ipatiewskiej ltpsi – wydania 1998, i mojej wiedzy\&
• w latach 1618–1655 nale/a= do Stefana, a po{niej – do jego syna, Czetwer-
ty<skiego ¯ Czetwertnia ¯ czetwer: ]:wier:, :wiartka\ ¯ czeta ]para\;
• w 1574, Anna – c[rka Matwieja Czetwerty<skiego i Eudotji Wachanowskiej
]c[rki Theodora\ – w posagu zapisa=a ?ywot[w dla m"/a – kn. Janusza
Zbraskiego, wojewody Brac=awia;
• Wasil, rodem kn. Tweru – ojciec Matwieja Czetwerty<skiego – “wys=u/y=”
?. u “hospodara” ]pana\, w mej opinii& wojewody, grafa, gubernatora; wys=u-
/y= posiad=o>: u wojewody kijowskiego, ok. 1520(30 ]tak wed=ug genealogii&
Anna ¿1530(35 ¯ Matwiej ¿1500(05 ¯ Wasil ¿1470(75, wys=u/y=by u “pana”
po 45–60-ciu latach swego /ycia\;
• w 1482 rejon zniszczony przez najazd Tatar[w pod wodz' Mendligireja
}w kronikach “litewskich” zwany tak/e Men-Girejem, najazd 1482 lub 1483|;
?ywot[w i okoliczne okre>lane w wiele lat p[{niej mianem «siedliszcze»
]zw"glone ruiny siedliska po po/arze, zgliszcza, pogorzel\.
B="dnie r[/ne inne dane w S=owniku& “hospodarem” u kt[rego ?ywot[w
“wys=u/y=” Wasil, przodek Czetwerty<skich, m[g= by: Aleksander, ksi'/"
twerski †1444, albo syn jego – Wasyl, albo Kazimierz Jagiello<czyk }†1492,
J.D.|; kr[lowie i kniaziowie, nie byli «hospodarami», lecz dziedzicznymi
spadkobiercami tytu=[w szlacheckich i kniaziowskich; “hospodar” ]pan\ to
wojewoda w czasach wojny, a w czasach pokoju& graf, hrabia, gubernator,
rz'dca, namiestnik – umia= pisa:, ale nie musia= by: spokrewniony ze szlacht'
i kniaziami, tytu= jego nabywany; brak wiedzy u autora tej informacji. Tak/e,
r[/nica w dziesi'tkach lat trudna do przyj"cia – wyk=adnikiem umij"tno>ci
opracowania informacji i logiki ]Wasil, a tym bardziej Aleksander †1444, nie
wpada po 1482 z wyj'tkiem Kazimierza Jagiello<czyka †1492, ale – z kolei –
niejako przeczy temu «siedliszcze» przez wiele lat p[{niej, po 1482, to jest,
po 1492, a mo/e w ich dekady\. Poza tym, podane w S=owniku odleg=o>ci w
wiorstach s' myl'ce, gdy przyj':, /e wiorsta ma 1.067 metr[w, ze starych
map brane, ='cz'cych wiorsty z milami – stara kartografia.
Wi"cej o kn. S. Czetwerty<skim z ?ywotowa i wydarzeniu roku 1621&
W 1618 Stefan Czetwerty<ski o/eniony by= z Ann' – c[rk' Iwana, siostr'
W=odzimierza Mikuli<skiego; Anna by=a wdow' po Jarmoli<skim i mia=a z nim
syna, kt[remu zapisa=a 4000 z= ªopar=szy je na ?.º. Po >mierci Anny – Stefan
Czetwerty<ski ªo/eni= si" po raz drugi z Ann' z Pieczychwost Bokij[wn'.º
Z ni' mia= syna Aleksandra. Po >mierci Anny Bokij[wnej – o/eni= si" po
raz trzeci, z wdow' po Hieronimie Char="skim – staro>cie kaniowskim. Z
ni' mia= syn[w& Elijasza, Janusza, Stefana, i Miko=aja. W roku 1631 proce-
sowa= si" z Januszem Wiszniowieckim. W 1644& ªniejaki Piekulicki p"dzi=
3000 wo=[w, z kt[rych na rzecz dziedzica ks. Stef. Czetwerty<skiego i jego
syna Miko=aja wzi"to po 6 gr. z wo=u.º Po wypadkach roku 1649–1651, tj.
po powstaniu Chmielnickiego – Stefan ªwyni[s= si" na sta=' rezydency'
na Polesie i osiad= we W=odzimiercuº nabytym od Szkli<skiego. Ostatnia
wzmianka o Stefanie Czetwerty<skim w 1665& synowi swemu – Stefanowi,
chor'/emu wo=y<skiemu – ªopr[cz d[br poleskich, odda= i ?.º
Czyli urodzony ok. 1595 ±5, bo /onaty w 1618; /y= lat ponad 70.
W 1621, knia{ Czetwerty<ski przyj'= Theophana – patryarch" jerozolimskiego,
kt[ry zjecha= tu na kilkudniow' go>cin" }3 dni|, w drodze powrotnej z Kijowa
do Turcji. W ?. patryarcha wy>wi"ci= na biskupa obrz'dku wschodniego
Mielnickiego Ipolitowicza }Hipolitowicza, nieme H|. Z rozkazu kr[la przydano
patryarsze stra/ honorow', sk=adaj'c' si" z komornika kr[lewskiego – Paca-
nowskiego, i z sahajdaczego – Piotra Konaszewicza, z pocztem zbrojnych.
Theophan – z ?ywotowa – mia= zaleci: kozakom listownie, by stawili si" na
potrzeb" Rzeczypospolitej, przeciw Turkom ]Go=ubiew& Piotr Mogi=a, str. 320 i
Verificatia niewinno>ci etc.\.
Tak wed=ug S=ownika, bo w tre>ci Krakowskiego odpisu, patryarcha obawia=
si" Polak[w, by go nie uwi"zili, a w 1648 wybuch=o powstanie Chmielnickiego
przeciw Rzeczypospolitej, by: mo/e, z poduszczenia samego Theophana.
Numery& 700, 846, 848, 854.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
✰ 1680 ZNACZENIA S+ØW
a – l'd, ziemia, germ. land ˘ s=aw. `ja, `ia, jak
=ac. est ˘ pol. jest; Anglia, Bu=garia, Francja,
Grecja, Hiszpania, Holandia, Rosja, Skitia, S=o-
wacja, Szkocja, Szwecja, `ski, `ska, ]jak Polska,
ziemski\, ska=a, skiba, kamie<, itp.;
˚e ]woda i powietrze\ AE ]gr. aer\.
aa ]dun.\ – ma=a rzeka, strumyk.
Lit. rz. Aa – g[rny odcinek rz. Musza, Swenta.
Aachen lub Akwizgran – miasto w zach. Niem-
czech, w pobli/u granicy z Belgi' i Holandi';
nazwy t o / s a m e ze sob' ]aa – ma=a rzeka,
strumyk; aqua – =ac. woda\; franc. Aix-la-Chapelle
– potencjalna mo/liwo>: b="du.
Aawierko ¯ hebr. Ahab ]brat ojca, stryj\;
1. biblijny z=y kr[l Izraela, }w przen.| wywiedziony
na manowce przez /on" Jezebel.
Stary Testament, ¡ Kr[l[w 16&22.
2. Awerkij, erapolski cudotw[rca, wy>wi"cony
6656 ]1148\& „tego roku by= ju/ w >wi"tych ojciec
nasz, “rawnoaposto=om” ]zr[wnany z aposto=a-
mi\ Awerkija, erapolskiego cudotw[rc".”,
3. latopis Awierki i Panc., poz. lit. 0001-32.2.B
Aawram ˚Abraham.
Abdul ]tur.\ – z rodu cara tureckiego w Kazaniu;
„...Obreimow syn Abduletiw...” 6994.
Abezy ]wo=. v= |bezy, ros. abazincy, obezy\
p=n.-kaukazki lud, pokr. Czerkasom;
v= |bezy za 'el≠znya vrata. ˚/elazne.
Abraham ]s=aw. Avraam=\ – hebr. ojciec wielu;
Aawramij ze Smole<ska ]Avraamij Smolen-
skij\ – pierwszy igumen w Smole<sku od kt[rego
nazwano monaster Awrama ]Avraamievyj\ na
pocz. XIII wieku; franc. i ang. Abraham.
Achkira ]˚Mazur. ltpsc Axkira Galatskiœ\ – An-
kara ]Angora\ w centr. Turcji; r[/ne od ˚Agkira.
Achmet ]˚Mazur. ltpsc Maxmed, Axmet, Axmat\ –
˚Ahmed, car turecki 6973–6994.
Achmy/ ]˚Mazur. ltpsc Axmy'\ – Ahmys;
s=aw. s/, chh, uy ˘ kumuzkumys;
pose= }Wielkiej| Ordy 6830. 0001-31.1-83
ad ]=ac. abdomen\ – brzuch ˘ pol. z % ad ]ty=\.
W Powie>ci wrem. let pod r. 6453 ]945\& Alwad, Adun
]un – m=ody ˘ junosza, junak\, Adulb.
Adam ]og[lnoeurop.\ – stworzenie ludzkie;
hebr. adam ˘ gr., =ac., starofranc., >redniow. ang. i
ang. Adam, i inne, staroros. Adam=-Adam.
Adolf starogerm. Adolf, Adulf ^ adal % wolf dos=.
szlachetny wilk }je/eli wilk mo/e by: szlachetny|;
=ac. Adolphus, ˚olf, ulv;
rycerz Adolf Winthimel z bratem, 1304.
Adrian ]ang.-pol.\ – wielka woda;
=ac. Adrianus, Hadrianus ¯ Adria, Hadria
]dwa w=oskie miasta\ ¯ hydr, adr, odr ]woda\
% an ]wielk-i(a(ie\ ˘ Adriatyk, Odra, modry;
1. A. 76–†138 A.D., imper. Rzymu 117–138,
2. A. imi" kilku papie/y& Adrian IV 1154–1159,
3. A. popowicz ]s. popa\, 1237, kt[ry zaj'= si"
cia=em zabitego Wasilka Konstantinowicza, po-
rzuconego przez Tatar[w w Szer<skim lesie.
4. A. archimadryta Monasteru Czudowa, zatem
patriarcha ca=ej Rusi, po 7198 ]1690\.08.24.
Adul ]tatar.\ – chan tatarski 6867 ]1359\;
z Mamajem najecha= rejon g[rnej Wo=gi.
adunc ]ang. ¯ =ac. aduncus\ – hak, zahaczy:,
zgi': ]si"\, skrzywi: ]si"\;
anglosas. adun, adune ]ze wzg[rza\ ¯ a ]z, ze\ %
dune ]w dope=niaczu& wzg[rza\ ¯ dun ]mianownik
wzg[rze, pag[rek\; w cerk. cyrylicy pod 6453
]945 r.\ goth. Adun ¯ un ]m=ody\ ˘ s=aw. junosza,
pol. junak, juncia; por. Akun.
Aeksenopont ]˚Mazur. ltpsc Aeksenopont\ –
Morze Czarne; znane tak/e jako Pont, Euksino-
pont – nazwy greckiego pochodzenia, podobnie
jak ˚Korsu< ¯ gr. chersonesos ]p[=wysep\, po-
zosta=e po staro/. kolonii greckiej na Krymie.
Aepa lub Ajepa ]s=aw. Aepa\ – chan po=owiecki
otruty 1117 przez bu=garskiego kniazia.
0448-00-83 z odsy=k' do 0001-02-przypis 285
Afrikija ]s=aw. Afrikia\ ˚Thrakia, pol. Tracja,
podgrodzie Konstantynopola 6622 ]1114\.
Agapij ]Agapius$, ˚Mazur. ltpsc Agapij\ –
mi=owany, ukochany; gr. agape ]mi=o>:\.
Agaria – gr[d w Sarmacji ˘ gr. agaricon ˘
=ac. agaricum ]grzyb drzewny\, o Tatarach&
i zagnavw[ okaannya Agar≥ny.
Agata ]pol.\ – dobro(:; gr. agathos ]dobro(:\ ˘
Agathe, =ac., ang. Agatha, ros. Agaf;q-Agatha;
1. A. ¯ Wo=od. Monom. †1135, /on' Wsewo-
=odka, ma=/. 1115,
2. A. ¯ Swiatos=aw †1208, kn. W=odzim. Wo=,
i Perem., /on' Konrada maz. zabitego 1247,
ma=/e<stwo zawarte w 1207.
Agaphonik 5803 ]˚Mazur. ltpsc Agafonik\.
Agathon ]gr.\ – wielce dobry; agathos % on;
imi" papie/a 678–682, ˚wielko>:.
Agathopud 5800 ]˚Mazur. ltpsc Agafopud\.
Agkira ]˚Mazur. ltpsc Agkira\ – Ankora ]dzi> Iznik\,
n(jez. Askanios ¯ gr. ankyra ]kotwica\, =ac. ancora,
ang. anchor. R[/ne od ˚Achkira Galacka.
Agnieszka ]pol.\ – ognista, w przen. pe=na tem-
peramentu, werwy; sanskryt agnis ]ogie<\;
1. A. ¿1090–†1126(27, c. W=adys=awa
Hermana ¿1043–†1102,
2. A. ¿1137(38, † po 1182, c. Boles=awa
K"dzierzawego ¿1125–†1173,
Agrippina ]s=aw. Agrippina\ – 1. matka Nerona
15$–59 A.D., 2. Rostis=awowna, matka Ingwara
Ingorewicza, zabita w Rezaniu, po zdobyciu
grodu przez si=y Batego, zim' 1236 kalend.
julian.
Ahmed ]˚Mazur. ltpsc Maxmed, Axmet, Axmat\
– car turecki Wielkiej Ordy 6973–6994, s. Kaczim
Ahmeda, pobity 6973 nad Donem przez Azi-
Gireja; TD. 0001-31.1-110, 115-117
Ajdar ]tur.\ – carewicz turecki z Kazania, 6994.
Akakij ]˚Mazur. ltpsc Akakij\ – akacja;
gr. akakios ˘ =ac.-ang. acacia.
Akepsima 5813 ]˚Mazur. ltpsc Akepsima\.
Akindin ]s=aw. Akindin=\ – archimadryta Pe-
czerskiego Monasteru, ok. 1160. 0448-00-178
Akim ]s=aw. Akim, Œkim\ – archiepiskop Nowo-
gr. Wlk., †1030; po nim Ephraim, jego ucze<.
0448-00-377 cytuj'c 0001-05-126;
˚Jakim ¯ arab. hakim ]m'dry, o>wiecony; rz'dca\.
akwilejski ]wo=. œvlenskπi\ – Akwileia ¯ aqua,
gr[d n(Adriatykiem; biskupi akwilejscy byli auto-
kefalnymi i mieli tytu= patryiarchy 0002-05;
gr. kephale ]g=owa\ ˘ gr. kephalikos ˘ =ac. cepha-
licus ˘ ros. kefalnyi-kefalny, ˚Aquileia.
Akun – synowiec Igora ]bratanek, syn brata\,
wymieniony pod 6453& Akun ¯ Ak % un, gdzie&
ak ]syn\, `un skr. unosza ]junior, m=ody\;
Akun – m=ody Ak ]syn\, ˚Jakun.
Por. Sweneld, gdzie& `eld, `old ]senior, stary,
skr. Sr.\; Sweneld – Swen senior; Witold....
Roku 6532 „...Jaros=aw }M'dry †1054| wi"c na-
szed= na niego }na Mstis=awa| z Jakupom Ílepym
wara/skim.” 0001-31.1.-52, pisownia 1683–1691.
b='d w ros. np ]np\& Jakunom Ílepym,
]A ˘ Œ\& Akun ˘ Jakun ˘ Jakup.
Alaryk ]pol.\ – imiona dw[ch kr[l[w Wizygot[w&
1. A. ur. w po=. IV wieku, zmar= 410 w Cosenza;
kr[l Wizygot[w, wspomniany po raz pierwszy
394 gdy Theodosius Wielki da= mu dowodzi:
gotyckimi posi=kami. Niezgody pomi"dzy Arka-
diuszem i Honoriuszem – synami Teodosiusza,
natchn"=y Alaryka my>l', by zaatakowa: Rzym-
skie Imperium.
W 396 szala= w Grecji, sk'd zosta= wywiedzio-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
ny przez rzymskiego genera=a Stilicho, lecz
tajemniczo cofn'= si" do ˚Illyrii }n(Adriatykiem|.
Arkadiusz, wystraszony jego sukcesem – mia-
nowa= go gowernorem ]rz'dc'\, W 400 dokona=
inwazji Italii, lecz }zn[w| pokonany 403 przez
Stilicho pod Pollentia – zmuszony zosta= przej>:
od Arkadiusza do us=ug dla Honoriusza za cen"
4000 funt[w z=ota. Honoriusz nie wyp=aci= sumy,
Alaryk dokona= drugiej inwazji Italii, oblega=
kr[tko Rom" ]gr[d Rzym\. Pierwszy raz gr[d
oszcz"dzono, 408, bo wykupi= si" wielk' sum',
drugim razem, 409, podda= si" i Honoriusza
obalono, lecz wkr[tce potem odzyska= w=adz".
W czasie trzeciego obl"/enia, Roma zosta=a
zdobyta 24 sierpnia 410, i rabowana przez 6
dni. Alaryk robi= wszystko, co w jego mocy, by
poskromi: gwa=ty jego podw=adnych.
Opu>ci= Rzym z zamiarem ujarzmienia Sycylii i
Afryki, lecz zmar= 410 w Cosenza.
2. A. kr[l Wizygot[w 484–†507; jego pokojowy
charakter sk=oni= Klowisa ]ang. Clovis\, kr[la
Frank[w, do inwazji kr[lestwa Wizygot[w. W
bitwie 507 A.D. pod Poictries, Alaryk zosta=
zabity, a jego armia rozgromiona.
Breviariun Alaricianum, kodeks praw, wypisany
z rzymskich {r[de=, zebrany przez rzymskich
prawnik[w, na polecenie kr[la Alaryka.
T=umaczy=em z American Int’l Encyclopedia,
ang. Alaric, King of Visigoths;
Alamanni, Alemanni % ryk ]kr[l\, ˚ryk.
Albania ]og[lnoeurop.\ – kraj w zach. Ba=kanach,
stykaj'cy si" z Adriatykiem na zachodzie, Grecj'
na p=d., Macedoni' na wsch., i Jugos=awi' na
p=n. ]Bo>ni' i Serbi'\, stolic' Tirana; wiara
mahometa<ska ¯ Mohammed; j"zyk nale/y do
indo-europejskiego, ale nie obj"ty izoglos' z
/adnym innym ]nie nale/y do /adnej grupy\;
al ]ziemia\ % ba ]woda\ % ania ]ksi"stwo\;
woda-ziemia cz"ste w nazwach georgaficznych,
w tym Bask ¯ ba ]woda\ % sk ]˚ziemia\.
Albert ]germ.\ – ja>niepan ¯ adal % berath ]ja>nie\.
˚Olbracht, Olbrycht.
ald, eld ]goth.\, eald ]anglosas\ – stary;
Powie>: wrem. let pod r. 6453 ]w rzecz. 941\&
Aldan ¯ ald % an ]wielki\, Roald, Ruald, Igeld.
Aleham ]˚Mazur. ltpsc Alegama poimawa\
– Aleham, car Turk[w z Kazania; 6995 ]1487\,
lipca 09, wojewodowie wielkiego kniazia }Iwana
Wasilewicza|, Dani= Che=mski i inni, zdobyli bu=-
garski gr[d Kaza<, i pochwycili cara kaza<skiego
Alehama, z carow', matk' jego, bra:mi i dzie:mi,
i wszystkich przywiedli wielkiemu kniaziowi do
Moskwy. 0001-31.1-117
Rosjanie 1968, w indeksie imion, “poprawili”&
Aleham ˘ Ali-chan, s=aw. G lub H ˘ Ch; M ˘ N, E ˘ I,
jedna zmiana jest mo/liwa, ale dwie ]i wi"cej\ – nie-
dopuszczalne w tak kr[tkiej nazwie; ponadto...
«chan» jest tytu=em tatarskim, «car» – tureckim, ˚Abdul,
Ahmed, Mustafa, Obre ]i Obry\;
bez sensu u/ywa: dw[ch tytu=[w jednocze>nie, by=oby&
ª...i cara kazanskago Ali-chana poimasza...º.
Aleksander ]s=aw.-bia=orus.-ros. 1430–1550&
Alksandr=, Alekandr=, Aleksandr-o/=/;,
Aleksan=dr, Al≠k=sandr=, Alendr;,
Alπksandr-=/; Alsandro, Olel;ko,
Olksandr-=/o, Olek;sandr=, Oleksan;dr=,
Ol≠k=sandr=, Alexander\
Rosjanie wymienili wszystkie greckie litery «ksi»
]˚\, jeden znak, na «k-s» ]ks\ w gra/dance.
Aleksander Newski ]¿`1220–†1263 nojabra 14,
w 1225 mia= ok. 5 lat\; ¯ rz. Newo, bitwa z Teuto-
nami, na lodzie jez. Czudskiego ]Pejpus\, 5 ]1$\
apriela ]kwietnia\ 1242, “lodowe pobojowisko”;
A. ¯ Jaros=aw †1245 wlk. knia{, i Feodosja
]Theodozja\ ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo
]Wielkie Gniazdo\ wlk. knia{ ¿1154–†1212;
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
/on' A. – c[rka Braczes=awa po=ockiego, kilku
braci, w tym Konstantin i Jaros=aw “Athanasij”;
A. w 1262 pojecha= do Z=otej Ordy ]Tatar[w\.
Aleksandros ]gr.\ – dos=. obro<ca cz=owieka;
alexein ]broni:\ % aner, andros ]cz=owiek\;
franc. Alexandre, ital. Alessandro, hiszp. Alejan-
dro; >redniow. s=aw. |leksandr=, |leg=,
Aleksandr=, pol. Aleksander, zdrobn. Olek;
1. A. 356–†323 B.C., zwany Wielkim, kr[l Ma-
cedonii 336–323; imiona imperator[w, wodz[w,
ksi'/'t, kniazi[w,
2. A., powszechne imiona kleru& igumen[w,
patriarch[w, metropolit[w, m"czennik[w,
3. A. Popowicz zabity w bitwie na ˚Ka=kach,
4. A. kn. Be=za na Wo=yniu, stryjeczny brat i
oponent Dani=y wo=. †1264, brat Wsewo=oda
z Czerwna i Be=za 1211 ¯ Wsewo=od z Be=za
¯ Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw z Kijowa
1146–†1154.
Aleksej ]ros. Aleksej\ – pomoc; gr. alexein
]broni:\ ˘ Alexis ˘ =ac. Alexius, ang. Alexis;
1. A., powszechne imi" kleru& protopop[w, epi-
skop[w, archiepiskop[w& archiepiskop nowogr.,
episkop nowogr. i pskowski, episkop suzdalski,
metropolita kijowski i ca=ej Rusi;
ojciec nasz – Sawa, pierwszy archiepiskop i na-
uczyciel Serbii, wy>wi"cony 6711 ]1203 lub 1211,
za car[w& Alekseja Duki i Theodora Laskara
}Lascaris 1206–†1222|. 0001-31.1-67
2. A., imi" imperator[w ]cesarzy\ bizant.&
A. ˚Komnin ]Komnenos\ ¿1048–†1118,
A. III 1195–1203, zmar= 1210,
A. IV 1203–1204, stracony 1204,
A. V 1204, stracony 1204,
3. A. imiona rosyjskich car[w i carewicz[w&
A. Aleksejewicz – syn cara Alekseja Michaj=owi-
cza, A. Petrowicz, carewicz, syn Piotra ¡,
4. oleksij Oreszek 1224, 0001-02-751
Aleman ]germ.\ ¯ Alamanni, Alemanni szczep
kt[ry najecha= i osiedli= si" w Alzacji i cz">ci
Szwajcarii na pocz. V w. A.D., podbity przez
Clovisa w 496;
waleczny rycerz Aleman 1254, ze ?mudzi, kt[ry
d'sa= si" na Mendoga ]Myndowe\, za przyj"cie
wiary katolickiej ]Alnpek, str. 46, za kt[rym Voigt,
t. III, str. 66\; Aleman... ˚Palemon.
rzeka& germ. Alle, pol. +yna ]dop=yw Prego=y\.
Alemanni, Alamanni ]germ.\ – zwi'zek kilku ger-
ma<skich szczep[w zamieszkuj'cy ziemie
s'siaduj'ce z Imperium Rzymskim.
Po kilku pora/kach z armiami Rzymu, ustano-
wili ksi"stwo zwane Alemannia lub Szwabia.
Od Alemanii Francuzi wywiedli imi" dla Niem-
c[w& Allemands i Allemagne, jakkolwiek, >ci>le
m[wi'c, jedynie wsp[=cze>ni Szwaby, Bawarzy,
i p[=nocni Szwajcarzy s' w=a>ciwymi potomkami
tego staro/ytnego szczepu. Lombardzki zamar=.
Caracalla pierwszy walczy= z A. 213, ale nie
podbi= ich; Severus bez powodzenia tak/e.
Oko=o 250 A. pocz"li przekracza: rz. Ren ]niem.
Rhein, ang. Rhine, franc. Rhin, holend. Rijn\ w
kierunku zach. i w 255 opanowali Gall[w razem
z Frankami. W 259 zasadnicza liczba ponios=a
kl"sk" w Italii, pod Milanem, a nast"pnego roku
wywiedzeni zostali z Galii przez Postumusa.
Ale Alemani nie zaprzestali najazd[w, mimo
licznych pora/ek ze strony Rzymian. W 4-tym
wieku przekroczyli rz. Ren, pustoszyli, pl'drowali
i niszczyli Galli", cesarz Julian zada= im w[wczas
ci"/k' kl"sk" i wywi[d= ich stamt'd.
P[{niej zajmowali znaczne ziemie po obu stro-
nach Renu, lecz Clovis z=ama= ich si=" w 496 i
pozbawi= ich znacznego stanu posiadania.
Na podst. Amercian International Encyclopedia.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
alfabet ]pol.\ – zbi[r wszystkich liter pisma danej
grupy etnicznej, u=o/ony w pewnym porz'dku;
abecad=o ¯ A, B, C, D % =o ]wi"cej, rzecz\.
Dla Europejczyk[w wa/nymi s'& alfabet hebraj-
ski, fenicki ]oba bazuj'ce na egipskich hierogli-
fach\, grecki, =aci<ski, runiczny, gotycki, arme<-
ski ]j. arm. pokrewny gr.\, i kolejno>: s=awia<skiej
cyrylicy, zwanej azbuk' ¯ Az % Buki.
Wed=ug mego os'du, staro/ytni starali si" po-
='czy: dwie koncepcje jednocze>nie& u=o/y:
kolejno>: wed=ug przechodzenia d{wi"k[w,
jednych w drugie, oraz – by: mo/e – zaszyfrowa:
warto>ci staro/ytnego >wiata, jak b[g ]na pocz't-
ku& B, G, D\, cz=owiek ]na ko<cu& T, U, W\; tak/e,
kszta=ty znak[w s' symbolami s=[w, d{wi"ki te
je pocz'tkuj', jak «b» ¯ beth ]dom w j. fenickim
i hebrajskim\ ˘ gr. beta; «m» ¯ mim ]woda w j.
hebr.\; «o» ]oko w j. hebr.\.
Pierwotny alfabet grecki sk=ada= si" z 16
znak[w u=o/onych w 4 rz"dy po cztery znaki
w rz"dzie.
Alfabet by= bardzo kr[tki – ubogi w liczbie liter,
nie zawiera= te/ samog=osek, i – przez to – nie-
kt[re znaki czytano r[/norako, zw=aszcza B ^
B, W, + zbli/one do U, grecko-celtycko-rosyjska
sk=onno>:.
Samog=oski dostawiono p[{niej, rozpoczyna-
j'c ka/dy rz'd czterech znak[w od jednej; w
ten spos[b zosta=y rozrzucone, po rozpisaniu
alfabetu w lini", szereg, lub ci'g.
A B G D H
I K L M N
O P R S T
Y F X C V
W alfabecie greckim znak I reprezentowa= E, a
znak Y, w zamy>le – tak/e U, jak wynika z ze-
stawienia, ale w praktyce O reprezentowa=o U,
na podstawie du/ej liczby i por[wna<. Od do=u,
czyli od ko<ca& ]Y ^ U\O]I ^ E\A.
Alfabet rozpoczyna samog=oska A, najm=odsza,
wytworzona z d{wi"ku U ]w starym systemie&
najm=odsi widniej' na pocz'tku listy >wiadk[w,
a naj>wie/szy tekst, najp[{niej dopisany – na
samym pocz'tku latopisu, ˚Powie>:\&
I  E  A
O  U, Ø  Y
Podobizna znak[w, ma=ych i du/ych liter pomoc'
kt[re z nich reprezentowa=y jakie samog=oski,
w oparciu o historyczne ju/ zapisy&
OU, Ø – nagminnie, og[lnoeuropejskie,
cz"sto greckie `os ˘ =aci<skie `us,
podobizna znak[w& o, [, u,
UY – rzadkie w j"zykach europejskich,
a w Polsce jeszcze rzadziej&
duch – dysze:; s=uch – s=ysze:; stud ]ch=[d\
– wstyd; =ac. crux, staroirl. cros, staronord.
kross, anglosas. cros, >redniow. ang. cros,
crois, ang. cross, franc. croux – pol. krzy/;
anglosaskie sunu – syn;
starofranc. Jui, Gui }/u| ˘ >redniow. ang. Jewe,
Jui, Gui ˘ pol. /yd, z dodatkiem «d» ¯ Juda,
podobizna r"cznie pisanych znak[w u, y.
OE – cz"ste& synok ˘ synek, ˚polski j"zyk,
gr. logos ¯ legein; ang. continue }kentinju|,
podobizna znak[w& o, e,
EI – cz"ste, zw=aszcza w j. ros.-ukrai<skim
z gr.; Daniel ˘ Danii=, ˚s=awia<ski j"zyk,
podobizna znak[w& rozbudowane I ˘ E,
natomiast w j. ang. E reprezentuje d{wi"k
I, i jest to przyczyna cz"stych pomy=ek&
I& be, me, we; E& dirt, first, skirt,
EA – formy p[{niej powsta=e& die= ˘ dzia=,
podobizna ma=ych& o, e, a ]baz' znak «o»
z lask', w r"cznej pisowni znaku «a»\.
UA – s=aw. U ˘ pol. Å, ´& dub ˘ d'b, d"by,
a pol. Ø wymawia si" cz"sto A w j. ros.,
g[ra }gara|, wr[g }wrag|, wr[ci:wraca:;
w j. ang. U czasem reprezentuje d{wi"k A&
up }˙p|, un` ]nie`\, np. uneasy ]nie=atwy\,
bulk }b˙lk|, mud }m˙d|, must }m˙st|, buy,
lub podw[jne O& blood }bl˙d|, flood }fl˙d|;
podobie<stwo r"cznie pisanych& u, a.
˚Dania ¯ Dene, Denis; du<ski, Dunin.
OA – cz"ste, og[lnoeuropejskie, nagminne
w j. litewskim& pol. Olita – lit. Alytus,
Olgimund – Algimund, w"g. Koloman –
Salomon, staroros. Kowolin – Kabalin,
S=awianie ¯ s=aw, pisane S=owianie, dzi>
myl'ce, bo «s=owo»; ang. hall }hol|, zn[w,
odwrotnie reprezentowane, jak EI
]w j. ang. wi"cej odwrotnych uj":\.
A “ukryte” – ang. «i» }ai|, «y», niem. «ei» }ai|&
ang. by }b˙i|, my }m˙i|, why }=˙i|; niem. drei.
Zakrawa, /e A wy=oni=o si" z U, przy pomocy
E& OU ˘ A, oraz OE ˘ A.
Dane te moje, na podstawie obserwacji pisowni
s=[w w setkach tysi"cy, w r[/nych j"zykach, i
przyk=ad[w w og[lnej liczbie kilkuset; nie mog"
tutaj przytoczy: wszystkich znanych mi wypad-
k[w zamiany, zw=aszcza OU, Ø.
Na samym pocz'tku mych docieka< zauwa/y-
=em przej>cia samog=osek, daj'cych si" uj': w
ci'g& OAEIYUO.
W wiele lat potem, w 1992, otrzyma=em ksi'/k"
Zdzis=awa Stiebera – Zarys gramatyki por[w-
nawczej j"zyk[w s=owia<skich, PWN, Warsza-
wa, 1979, 265 stron. Na str. 18& ªTrzeba podkre>-
li: – utrzymuje – /e w systemie pras=owia<skim,
a/ do epoki wyra{nego rozpadu jedno>ci j"zy-
kowej, nie by=o samog=oski d=ugiej ani kr[tkiej
o barwie o. Pogl'd ten, wyra/ony ju/ dawno,
by= jednak d=ugo ignorowany, Dzi> podziela
go ju/ ca=a grupa powa/nych j"zykoznawc[w
]Vaillant, V. Georgijev, Bidwell, Shevelov, Mares i
inni\.º Do='czy= przyk=ady na linii j. fi<ski-rosyjski,
i grecki-s=awia<ski.
Publikacja, pisana terminologi' j"zykoznawc[w,
ma ambicje por[wna< gramatyk j"zyk[w s=o-
wia<skich, ale b='d ju/ na ok=adce ksi'/ki, bo
powinno by:& s=awia<skich, gdyby j"zykoznawca
[w wiedzia=, od czego S=awianie wzi"li sw'
nazw", od «s=aw» ]wierny\, nie od «s=owa».
Wystarczy=o por[wna:& prawo-s=awny(wierny,
b=ago-s=owiennyj(wiernyj. I tu mo/e by: sedno
OA, kt[re znaki jak odczytywano.
S=awianie niewiele maj' wsp[lnego ze s=owem
]czyt. Nauk'\ ¯ gr. logos, i logik' ¯ =ac. logica ¯
gr. logike ¯ logikos ]zgodny z rozumowaniem\ ¯
logos ]my>l\ ¯ legein, inaczej nie byliby Wiernymi
]pouczani naukami Biblii\, ˚S=awianie.
W sprawie ojczyzny S=awian, Z. Stieber b='dzi=,
/e w Polsce i Rusi Kijowskiej.
Ale – maj'c napomkni"cie na uwadze – ob-
serwowa=em zmiany w pisowni. Zakrawa,
/e – istotnie – O mog=o nie by: w u/yciu, lub
zapisywane by=o inaczej, reprezentowane przez
inne znaki.
L+; litera L zwi'zana jest z «alf'» ]podobie<-
stwo znak[w\, a litery +, U i W z «bet'», przez to
pocz'tek alfabetu ma zwi'zek z jego ko<cem.
Kolejno>: liter w alfabecie by=a przedmiotem
zmian i uzupe=nie<.
Liter" G ]gamma\ w greckim zast'pi=a litera C w
=aci<skim ]przez to podobie<stwo znak[w\, oraz
utworzono znaki& J, Q ]zupe=nie b="dny kszta=t#\,
bardzo p[{no, bo w XI wieku dostawiono W ^
UU, reprezentowane uprzednio w anglosaskim
przez ˝ ]=en\, zapo/yczony z alfabetu runicz-
nego – znaki kt[rych alfabet grecki nie ma ]w
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
pierwotnym alfabecie nie by=o tak/e Z, d{wi"k
reprezentowany przez sigm"\.
Pierwotny alfabet =ac. sk=ada= si" z 21 znak[w&
samog=osek& a, e, i, o, u ]v\, oraz sp[=g=osek&
b, c, d, f, h, k, l, m, n, p, q, r, s, t, x, z.
¸le dobrane kszta=tem i umiejscowione Q& ...P, Q,
R, rozerwa=o porz'dek& ...M, N, P, R, S, T....
W anglosaskim alfabecie by=y dwa znaki na je-
den d{wi"k TH, nie zachowane w p[{niejszym
angielskim ]w islandzkim TH ^ Ï\, oraz znak Â.
W s=awia<skim, Cyryl ]ok. 864 A.D.\ – autor s=aw.
˚cyrylicy – dokona= gruntownych zmian, w tym,
przestawi= – b="dnie – JU, JA na koniec zbioru
tworz'c dla nich odr"bne znaki; tak/e s=ownictwo
opisane =ac. C ]C ^ CH ^ K ˘ CZ\ rozbi= na CH,
C, CZ zamieszczaj'c przy ko<cu ]s=usznie C
oddzieli= od K, s=usznie te/ CH omal identyczne
w brzmieniu z H, oraz s=usznie odr"bne CZ ¯ K,
T, od dw[ch, nie od jednej – K\.
Znaki cyrylicy podleg=y dw[m reformom& 1711 i
1918 – usuni"to w[wczas szereg liter b"d'cych
przyczyn' pomy=ek; od reformy 1711 znane
pod nazw' gra/danki. Wsp[=czesna ˚cyrylica
sk=ada si" z 33 znak[w, w tym 20 sp[=g=osek, 11
samog=osek, twardego i mi"kkiego znaku.
W s=awia<skiej pisowni Wiek[w Írednich nie
ma W, np. ugri ]W"grzy\, uj ]wuj\, uzkij ]w'ski\,
usy ]w'sy\, ros. ugo= ]w"gie=\, nutro ]wn"trze\,
utroba ]w'troba\, uznik ]wi"zie<\, uzor ]wz[r\
– potwierdzenie p[{no u/ywanego W; uderzy:
pisane wderzy: ]W ^ U\ i zmieniona wymowa&
wderzy:.
W alfabecie polskim, ˚Parkosz – rektor UJ ok.
1430 – utworzy= znak + ]i inne, dzi> u/ywane\ i
wpisa= + po L& ..K, L, +, M, N..., z pr'dem przy
tym ]zmiany pod pr'd\, gdy Lalfa, +beta,
by: mo/e, kieruj'c si" identycznym kszta=tem
obu ]L, +\ w cyrylicy ]mi"kki i twardy znak po nich
nast"puj'cy powoduj' r[/nic"; czasem jeden z
nich opuszczany, a czasem oba\.
W b="dzie by= Samuel Bogumi= Linde, 1807,
pisz'c o L+& ªWe wzgl"dzie etymologicznym
obiedwie te g=oski s' r[wne, w wymawianiu
tylko si" r[/ni', dla d{wi"ku, gdy tego pewnych
g=osek przypadkowy zbieg wymaga, np. szko=a,
z Grecko-+aci<skiego schola... itd.º Niejasne i
zagmatwany styl& ª...gdy tego pewnych g=osek
przypadkowy zbieg wymagaº. Jakich g=osek$
Zagadkowe uj"cia s' wynikiem niewiedzy. Gdy u
Lindego L ^ +, w ! 16& =eb, lep, =epski, lepszy.
Plotka ]k=amliwa pog=oska\ by=aby to/sama z
p=otk' ]gatunkiem ryby\....
Niekt[re d{wi"ki przechodz' wg liter alfabetu,
to nie przypadek; w j. ros. G przechodzi na W,
pod pr'd& A, B, W, G, D..., `kogo wymawiane
`kowo, nagminnie GH& hydraulikagidraw-
lika, w starofranc.-ang. Guilielm, Guillaume
WilliamBill; GalliaWales, Walia, w j. ang.
end ]koniec, kres, skrajno>:\ ˘ eng ˘ England,
w hiszpa<skim HJ, w polskim L+& byliby=,
dolinad[=, przekorne i przez to – fa=szywe
MN& gr. Nikolaos ˘ ros. NikolajMiko=aj,
miedwied ]wiedziony miodem\nied{wied{,
Istanbu=Stambu=, og[lnie& ST; UVW.
Kolejno>: liter w alfabecie nie jest zupe=nie
przypadkowa, i nie ka/de + jest w zwi'zku z L
]ga='{\, zw=aszcza na pocz'tku s=[w ]=opata\,
tj. nie da si" przenie>: L+, dlatego alfa r[/ne
od beta – staro/ytni wiedzieli o tym.
Ka/dy alfabet z dala od perfekcji, im p[{niej u=o-
/ony i stosowany – tym wi"ksza liczba znak[w,
bo wi"cej dopisywano ni/ opuszczano, i wi"kszy
chaos wynikaj'cy z nie>wiadomo>ci powi'za<
mi"dzy literami pierwotnego alfabetu;
gr. alpha % beta ˘ =ac. alphabetum, ang. alpha-
bet, ros. alfabit, azbuka  ¯ az % buki; dwie
pierwsze litery zestawu znak[w starorosyjskiej
cyrylicy, dzi> zw'ce si"&
a, be, we, gie, de... itd., niegdy> za>&
az, buki, wiedi, g=ago=, dobro, jest... itd.
Alff ]germ.-=ac.\ – Litwin, imi" zaufanego i wierne-
go pokojowca mistrza Winrika v. Kniprode w
Marienburgu, kt[ry pom[g= uwi"zionemu tam
Kinstutowi(Keystutowi zbiec z wi"zienia, jesieni'
1361, po p[=rocznym pobycie w twierdzy.
Algimund ]lit.\ ¯ augment, ˚Olgimund ]nord.\ OA.
Alta, A=taj ]mong.-turecko-tatar. altyn\ – z=oto; u/yte
w nazwach geogr., od Krymu ]˚Ja=ta\ po Norwe-
gi" ]rz. i mjsc. Alta\, poprzez Ru> ]Al;†a\; ˚L’to.
alwa, alwan ]hebr.\ – bia=y ˘ imi" m"skie Alvan;
W Powie>ci wrem. let pod r. 6453 ]945\& Alwad.
Aminodow ]goth.\ ¯ Amen % dow ]dar\, zepsute&
po>r[d, pomi"dzy; staroang. onmiddan, >redniow.
ang. amidde. W s=awia<skiej cyrylicy gotyckie
Amin]o\dow 6453 }w rzecz. 941 r.|
Amphilophios ]˚Mazur. ltpsc Amfiloj\ –
gr. amphili ]po dw[ch stronach lub ko<cach\.
an ]anglosas. an\ – 1. jeden, 2. ka/dy, 3. zaimek
nieokre>lony ]nie istniej'cy w j. polskim\, stoj'cy
przed rzecz', przedmiotem uprzednio nie odno-
towanym, nie przed=o/onym naszej uwadze, nie
odwo=anym do naszej wiedzy, pami"ci; jaki>,
pewien, np. pewien cz=ek rzek=....
an ]dun.\ – do. Lit. Anakand, Ankad, 1254.
`an ]=ac. `anus\ – 1. nale/'cy do, charakterys-
tyczny dla, 2. urodzony z, /yj'cy w, 3. wierz'cy
w, id'cy za. Powie>: wrem. let pod r. 6453 ]w rzecz.
941\& Aldan, Furtan.
`an, `a<, `on – wielk-i(a(ie, ˚on.
¢AN, ANU ]szumer.\ – b[g nieba i ziemi ˘
Pan B[g, Panu Bogu.
Anasta-zy(zja – zmartwychwsta=-y(a; gr. Anasta-
sios, =ac. Anastasius, ang. Anastasius,
/e<skie Anastasia;
1. A. ¡ Zwierz 430$–†518 A.D., imperator Wsch.
Cesarstwa Rzymskiego 491–518 A.D.,
=ac. Silvaticus ^ p[{no=ac. Salvaticus ^ starofranc.
Salvage, Savaige ^ >redniow. ang. Sauvage, Sa-
vage ^ ang. Savage ^ pol. Zwierz ^ ros. Dikar,
2. A. ™ $–†721, imperator Wsch. Cesarstwa
Rzymskiego 713–716 A.D.,
3. Anastasja, c. Jaropo=ka Izas=awicza zabite-
go 1087, wdowa po Glebie Peres=awiczu, /y=a
lat ˚40 ]wiele\ po >mierci m"/a, zmar=a 6666
]1166\, 0001-31.1-61
4. Anastazja ¿1164–†1240, c. Mieszka III Starego
¿1126(27–†1202,
5. Nastasia, c. Aleksandra, krewna Dani=y Wo=.
†1264 ]Aleks. stryjecznym bratem Dani=y\,
/ona Boles=awa Maz. ¿1208–†1248.
Anatolia ]gr. anatole\ – wsch[d s=o<ca, Orient,
s=owo szczeg[lnie odnosz'ce si" do zachodnich
wy/yn Turcji w Azji Mniejszej;
gr. a ]nie\; dun. nat, nett≤r ]noc\, ang. night ¯
>redniow. ang. nyht, anglosas. niht, neaht, germ.
nacht, =ac. noct-, nox, gr. nykt-, nyx.
Do j"zyk[w Anatolii nale/'& hittiteski ]¯ Hittite\,
luwijski ]Luwia\, lycyjski ]¯ Lycia\, i palaik.
Ok. 19-go w. B.C. Assyryjczycy za=o/yli sw[j
karum ]kantor wymiany\ w Kanes ]dzi> Kültepe
w centralnej Turcji, w g[rnym biegu rz. Kyzy=
Irmak\. W po=. 17-go wieku B.C. istnia=o kilka
˚indo-europejskich j"zyk[w, z kt[rych j. Hittit[w
jest najbardziej znany, bo w swej stolicy w Hattusa
]dzi> Bogazköy\, pozostawili 25 tys. glinianych
tabliczek obejmuj'cych okres od ok. 1650 do
1200 B.C. W dodatku, ich archiwum zawiera
tabliczki w dw[ch indo-europejskich j"zykach&
luwijskim i palaiku ]luwijski – konkurentem\. Po
upadku Hittit[w ok. 1200 B.C., luwijski g[rowa=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
w p=d. Anatolii i pokrewny mu lycyjski, a/ do
ostatnich wiek[w B.C., wch=oni"te przez eks-
pansj" greckich kolonist[w.
Luwijski w formie hieroglif[w, gdy odkryto je w
Hattusa, stolicy Hittit[w – z pocz'tku mylnie
nosi=y nazw"& hieroglify Hittit[w.
J"zyki Anatolii& Hatt[w ]w uj>ciu rz. Kyzy= Irmak\
i Hurr[w ]na granicy z Syri', w p=n. Mezopota-
mii\ – nie nale/' do indo-europejskich. Hatt[w,
s'dz'c po braku rodzajnika i u/yciu przedrost-
k[w – do j"zyk[w p=n.-zach. Kaukazu& Abchaz,
lub – by: mo/e – do du/ej grupy Kartwel[w
p=d. Kaukazu.
Jak bardzo r[/ni=y si", lub blisko siebie by=y,
j"zyki Anatolii&
hittitejski luwijski palaik
tato attas tati papa,
niedziela siwat tiwaz tiyaz
mi[d melit mallit` malit`
prowincja kimmara` immara`
r"ka kessera` issari
istniej'ce r[/nice daj' si" =atwo wy=o/y:&
nieme S i K ]˚lind\; STZ ]siwattiwaz\;
AEI ]melitmalit, kessera`isara\,
˚wymiana liter i d{wi"k[w.
Papa jest wyra{nie r[/ny od taty; papa ˘ gr.
pappas, =ac. papa, anglosas. papa, >redniow.
ang. pope, pape ˘ ang. pope ]OAE\; poza
ko>cieln' =acin', Anglosasi rodem z Azji Mn.,
potomki Izraelit[w, wg mej opinii – w pierwszych
wiekach po Chrystusie, Goci przebywali w delcie
Dunaju, na p=n. od Bizancjum ]Byzantium\, p[{
-niejszego Konstantynopola, os'd na podstawie
r[/nych cech i aspekt[w& narodu i historii wojen
ze S=awianami, rodem znad Morza Chwaliskie-
go ]Kaspijskiego\.
and ]dun.\ – 1. duch, dusza, intelekt, umys=,
2. cz=owiek, posta:, 3. duch, zjawa, wr[/ka,
krasnoludek, 4. charakter, odwaga, energia,
/ywo>:, zapa=, 5. nastr[j, humor, otucha, opty-
mizm, werwa. Lit. Surkand.
Andreas von Felwen – mistrz rycerzy Zakonu
z Liwonii, Andreaß – wspomniany w “?yciu
Aleksandra Newskiego”; ok. 1241& Tako i
sei. imenem= Andr≠œw;. vid≠v= knœzœ
Aleksandra.
Andrei ]gr.-=ac.-wo=. Andrei, Andrei, Andr≠i,
An;drei, An=drei, Ondrei, Ondr≠i,
Œndr≠i, Andrzej\ – m"ski; gr. aner, andros
]m'/\ ˘ Andreas ]m"ski\ ˘ =ac. Andreas, starofranc.
Andrieu, ang. Andrew, pol. ˚Andrzej;
1. A., imi" aposto=a, >w. A. Stratilat,
2. A. Poczain, wojewoda W=ad. Monomacha,
1120, wys=any na Lach[w, 0448-00-78
3. A. zmar=y 6649 w Perejas=awlu ]˚styl\,
¯ W=adimir Monomach 1053–†1125.05.15
kn. W=adimira Wo=., zatem Perejas=awla,
4. A. Bogolubski, ok. 1111–†1175.06.28
¯ Jurij Do=gorukij †1157 i pierwszej, po=owieckiej
/ony; wlk. kn. Suzdala,
knia{ W=odzimierza n(Kla{mie 1157–1175,
w=ada= Nowogrodem Wlk. ok. 1170–1175,
w Mazur. ltpscu ginie 6683 ]1175\.06.29, w so-
bot"; sobota ta w 1175 wypada=a 28 czerwca, a
w 1174 – 29 czerwca ]roczna odchy=ka\.
5. A. ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od †1212;
wlk. kn. Suzdala 1238,
6. A., dworski u Dani=y †1264,
7. Andrei ¯ Aleksander Newski; kn. Gorodca,
wlk. kn. W=adimira n(Kla{mie,
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1300–]1304$\,
8. A. ¿1175–†1235, ¯ Emerik †1204, z dynastii
Arpad[w, kr[l W"gier 1205–1235, o kt[rym
cz"ste zapisy w wo=. ltpsi z racji zmaga< o gr[d
Halicz n(Dniestrem, ojciec Beli †1270,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
9. wielu innych Andrej[w, w tym&
A. ¯ Konstantin; kn. Suzdala i Ni/egorodu,
A. ¯ Iwan Kalita ¯ Dani=o,
A. ¯ Olgerd ¯ Gedimin,
A. ¯ Dmitrij,
A. ¯ Michai=o; kn. Drucka,
A. ¯ Wasil ¯ Dimitrej,
A. ¯ Wsewo=od; kn. Drucka,
A. z Dorogobu/a, wojewoda Smole<ska,
A. Mie<szoi ¯ Wasil Temnyi ¯ Wasil,
A. Starszij ¯ Wasil Temnyj ¯ Wasil.
Andri≥w; ]Vel;ven=-Welwen\, ª...ko Ondre-
jewi Maisteru Ry/skomu...º ¯ Ondrej –
Andreas – magister ryski ]Rygi\, mistrz ]MeiÆter\
liwo<ski wspomniany 1240–1252, przy zwyci"st-
wie Aleksandra Newskiego 1240 nad “Rimlana-
mi” ]rycerzami Íwi"tego Imperium Rzymskiego,
b="dnie – wg Rosjan – Szwedami\, i zamiarem
chrztu Mendouga 1251. 0001-02-816, 0001-17.1-22,
0001-17.16-482, 483
A. von ˚Stirland wg I. Dani=owicza 0165-01-76,
N. 114, przypis 2
wygnany przez braci bo postrada= rozum&
...Andr≠i. i izgnan= bys sanou svoego ø
bra†a. wo=. ltps. 0001-02-817 ˚Rimlanie
Andreoch ]staroros. Andreox=\ – imi" ostatniego
z pi"ciu ˚“silnych m"/[w” W=odzimierza Wlk.
†1015; w Mazur. ltpsie, pisanym 1683–1691, wy-
mieniony pod 6516& Andreoch Dobrianskow ]De-
bria<ski, z Bria<ska\, ˚Bria<sk, debria<ski;
gotyckie brzmienie imienia, poprzednie& Jan,
Rogdaj, Aleksander Popowicz, i Malpred.
Andrews; and¶r  r¶and; and¶ron  nor¶and;
anglosas. swerd ]miecz\; anglosas. i >redniow. ang.
sweord, swurd, sword, ang. sword ]miecz\.
Androfagoi ]gr.\ – ugro-fi<ski szczep ˚Mordwa
u Herodota.
Andronik ]˚Mazur. ltpsc\ – gr. Andronikos,
=ac. Andronicus, ¯ gr. aner, andros ]m"ski\;
1. A. ]dw[ch >wi"tych\,
z dynastii Palaeologus&
2. A. II, imper. bizant. 1282–1328,
¿1260–†1332, s. Micha=a VIII,
3. A. III, imper. bizant. 1328–1341,
¿1296–†1341, wnuk Andronika II,
4. A. IV. imper. bizant. 1376–1379–†1385
¯ Iohannes V Palaeologus ¯ Manuel,
¯ Anna ¯ Wasil ¯ Dmitrij,
5. A. igumen Spaso-Andronikowskiego
Monasteru ]w Moskwie, na Jauzie\ †6982.
andrus ]z=odziejska gwara\ – z=odziej.
`andrus – m'/, m"ski, gr. aner, andros,
ang. `androus. Lit. Andruszko, w ¡ po=. XV wieku&
Sakowicz, Nemirowicz, Dowoynowicz, Sambo-
rowicz, dzier/awca z Ostriny, syn Lelusza lub
Dowgirda, ˚Andrei.
Andrzej, J"drzej, Indrun ]pol.\ – m"ski; gr. aner,
andros ]m'/\ ˘ Andreas ]m"ski\, =ac. Andreas,
starofranc. Andrieu, ang. Andrew, ros. Andrej,
ale nie wo=. Indrix=-Indrich, Andrix=-Andrich.
Angle – lud germ. u uj>cia +aby ]Elbe\, z okr"gu
Holstein. W V w. podbili Wyspy Brytyjskie z Sa-
sami i Jutami. Anglo-norma<ski dialekt – dialekt
francuskich Norman[w.
Angul, Angel ˘ staroang. Angle, ıngle ˘ >redniow.
=ac. Angli ]Angli Saxones\ ¯ XII w.; dos=. ˚k'ty,
¯ =ac. angulus, z dala od centrum w=adzy, pol.
zak'tek, =ac. provincia ¯ pro ]za\ % winkel ]k't\,
s=aw. ugo=; mylnie ¯ angel ]anio=\, ˚Trojnat;
Polska forma& anglika<ski, Anglia ˘ angielski,
˚England, k't ]ziemie i miejsca na kra<cach\;
j"zyk angielski ma dwa g=[wne korzenie&
1. E. ¯ ME. ¯ AS. ¯ Goth.,
2. E. ¯ ME. ¯ OFr. ¯ L. ¯ Gr., czyli
ang. ¯ >redniow. ang. ¯ anglosas. ¯ gotycki,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
ang. ¯ >redniow. ang. ¯ starofranc. ¯ =ac. ¯ gr.;
• Anglia ˘ ang. England ]Anglosasi\,
• Walia ˘ ang. Wales ]Francuzi, Waloni, Valir\;
Walia ˘ =ac. Gallia ]Gaul\, A, B, W, G, D... ˘
starofranc. Guilielm, Guillaume ˘ staronorm. Willa-
me, Willaume ˘ ang. William ˘ ang. skr. Bill –
w j. ang. silny wp=yw j"zyka francuskiego, w
s=ownictwie, nie tylko z racji s'siedztwa z Francj'
– p=d.-zach. cz">: W. Brytanii by=a francuska.
Anglosasi ˚Angle, Saksoni i Juty; w V w. doko-
nali inwazji Anglii i podbili j'; >redniow. =ac.
Angli Saxones ˘ ang. Anglo-Saxons.
Anisiphor ]˚Mazur. ltpsc Anisifor\ – pachn'cy;
Anisi % phor ¯ gr. phoros ]nosi:, ang. bear\;
gr. aneson ˘ =ac. anisum ˘ franc. i >redniow. ang.
anis ˘ ang. anise ]warzywo z rodziny marchewek,
o ma=ych, bia=ych lub /[=tych kwiatach\ ˘ aniseed
]any/ek, u/ywany do przypraw – zapach, i w
medycynie – do syrop[w i kropli od kaszlu\.
`ania, `onia ]=ac.\ – kr[lestwo, ksi"stwo, mieni'ce
si" wielkim ]starym\ ¯ on, an, en ]wielki\, jak
Wielka Brytania, Kr[lestwo Du<skie – Dania,
Wielkie Ksi"stwo Lit. – Lithuania, Livonia, Mace-
donia, Kolonia, Saksonia, itp.,
¯ gr. aion ]wiek, wieczno>:\ ˚wielko>:.
Ankidin 5820 ]˚Mazur. ltpsc Ankidin\
=ac. ance` ]przed`\ % `din ¯ `den, `dyn ]$\.
Anna ]Anna, Ganna, Anna, Hanna, hebr. hannah\
– wdzi"k, wdzi"czno>:;
gr. Anna, =ac. Anna, hiszp. Ana; odmiany& Ann,
Anne, Hannah, Annette, Nanette;
1. A., matka Mstis=awa, /ona Swiatos=awa †1076
¯ Jaros=aw M'dry †1054,
2. A., kniagini witebska, druga /. Wsewo=oda
Bolszoe Gniezdo †1212.04.15,
3. A., c. Mstis=awa Uda=ego †1228, /. Dani=y
Wo=. 1201–†1264, zwi'zek zawarty 1216&
wo=. ltps 1289& Poœ ou nego Danil= d=]er=
imenem; Annou. 6721
Anorij ]˚Mazur. ltpsc Anorij\ – Honorius.
Anphinogen lub Anthenogen 5796
]˚Mazur. ltpsc Anfinogen\.
Antiochia ]˚Mazur. ltpsc Antioxia pisidckia\
– staro/ytne miasto w Pizydii ]ang. Pisidia\, w
Azji Mniejszej.
Antioch – stolica staro/. Syrii, w NW cz">ci kraju,
dzi> miasto w p=d. Turcji; arabska nazwa& Antakija.
Antoni ]s=aw. Antonπi\ – znaczenie zatarte,
ja s'dz"& an ]wielki, dobry, dobrze\
% toni ]d{wi"czny\ ¯ ton ]d{wi"k\, ˚wielko>:;
=ac. Antonius ˘ ital. i hiszp. Antonio, franc. Antoine,
germ. Anton, ang. Anthony, pol. Antoni;
1. za=o/yciel Peczerskiego Monasteru †1072,
wg Mazur. ltpsu, pisanego 1683–1691, pe=nego
b="d[w, legend i zmy>le<, Antoni zmar= 6578, za
cara Romana Diogena }1067–1071|, w piecza-
rach trudzi= si" lat 56, /y= lat 90, 0001-31.1-54
2. Antoni “Rimlianin” ]Rzymianin\ †6655 ]1155\,
/y= lat 80 i 2 miesi'ce, ojciec nasz, nowogrodzki
cudotw[rca, 0001-31.1-60
3. episkop Przemy>la 1220–1225 i archiepiskop
Nowogrodu, zakonne imi" Dorbyni Jadejkowicza,
je{dzi= do Carogrodu na pocz. XIII w.
Anuty ]˚Mazur. ltpsc anuty\ – osiedli wzd=u/
rz. Aluta, lewy, p=n. dop=yw Dunaju, 24° 20* E,
˚su=tan.
Aponica ]s=aw. Aponica\ ¯ gr. apo ]z\ % nica;
wychowawca kniazia Fedora Jurewicza, w 1237
pochowa= skrycie cia=o zabitego Fedora – swego
gosudara ]pana\.
Aquileia ]=ac.\ – gr[d n(Adriatykiem, zbudowany
przez Rzymian 182 lub 181 B.C. Przewodz'c we-
j>ciu do p=n.-wsch. Italii – sta= si" wa/nym handlo-
wym o>rodkiem i militarnym posterunkiem, przez
to cz"sto powodem wypraw wojennych. W 452
A.D. zosta= zniszczony przez Atill". Dzisiejsza
Aquileia lub Aglar jest ma=' miejscowo>ci', o 2
tys. mieszka<c[w. W='czona do okr"gu Görz.
American International Encyclopedia
Berthold, episkop akwilejski, brat Gertrudy
zabitej 1213.09.28, /ony kr[la w"g. Andrzeja
¿1175 lub 1176–1205–†1235.09.21, wspomniani
bezimiennie w wo=. ltpsi ]bez roku\, w Ipat. pod
1211, /e w monasterze Lelesowa “niewierni” ]ka
-toliccy\ bojarzy chcieli zabi: kr[la, zabili jego /o-
n" }Gertrud"|, a szwagier jego }Berthold| ledwo
uciek=, patriarcha jawlenski }akwilejski|.
Arabia ]og[lnoeurop.\ – Latopis mnicha +awrenta
]Laurenta\, 1377, przytacza staro/ytne dzieje
Rosji zwanej Rusi' Kijowsk'. Na samym pocz't-
ku r"kopisu znany w[wczas >wiat i historia, od
biblijnego Potopu, jak na pobo/nych mnich[w
przysta=o&
ªZacznijmy wi"c t" powie>:. Po Potopie pierwsi
synowie Noego& Sem, Cham i Japhet rozdzielili
ziemi". I dosta= si" Wsch[d Semowi& Persja, Bak-
triana wzd=u/ a/ do Indii, a wszerz do Nirokurja
}wyspy Kuria Muria| – tak m[wi'c jakby ze wscho-
du na po=udnie, i Surija }Syria| i Midia }Media|
po rzek" Euphrates, Babilon, Korduna }Kurdy|,
Assyria, Mezopotamia, najdawniejsza Arabia,
Elmais }Oman|, India, silna }bliska| Arabia, Kulii
}Celesyria|, Komaginy }Hama| i Phenicja ca=a.º
+awr. 0001-01, t=umaczy= Julian Kotowski 0565-01-3,
i moje uzupe=nienia& silny ^ bliski, dzi> Bliski Wsch[d,
Kuria..., Oman, Hama, i in. J.Kotowski, 1860, poja>nia&
Watr, u }Georgija| Hamartola Waktronieja, Szlecer t=u-
maczy Baktryana, co i blisko>ci Indyi, o kt[rej kronikarz
m[wi: b"dzie, potwierdza: si" zdaje.
Nirokurja; brakuje w spisku +awrentego. U Hamartola
Rinokurur, r[wnie/ niezrozumia=e }Kuria Muria; wyspy u
brzegu Omanu, bo z «wzd=u/» – d=ugo>ci geogr. wsch.
przechodzi na «wszerz» – do szeroko>ci geogr. p=d.|.
Koroduna, u Hamart. Kardina. Szlecer ]u Jazykowa
T. 1, str. 25\ t=umaczy na Kurdistan, podaj'c rozmaite
warjanty& Koroduna, Kodryalπa ]Kedrena\, Cordylia
]Excerpt.\, Corbulia ]Hipp.\....
E=mais, E=umais – biblijny Elmaus }Oman, OE|.
Kulii u Hamart. Kylisyria, mo/e Coelesyria ze sw' rz.
Chryzorrhoas i miastami Damascus, Heliopolis i innymi.
Komaginy; w spiskach hip., radz. i troic. zepsute Ko=giny,
jak podaje Archeologiczna Komissya. Mo/e to Kolchida$
}Khoms, w Libii, 32° 39* N, 14° 16* E, J.D.|.
Kirinija, Kuriina ]+awr.\, Kurinπa ]hipac.\, Kurinπ ]radz.,
troic.\, Kirinye ]Hamart.\. Musi to by: Cyrenaika.
Suritie. Czy nie droga Syrt od zachodu Cyrenaik" a
dzisiejsz' Bark" oblewaj'ca }ang. Cirenaica, Cyrenaica
– okr"g w p=n.-wsch. Libii, zwany tak/e Barca; J.D.|.
Gadirie. Szlecer ]Jazyk[w T. 1, str. 26\ t=umaczy przez
Gades }gadalg, zepsute Algeria, Jerzy D.|.
Mosiju, Misia – Hamartola }M≥sia – Jerzy D.|.
Kamaliju, Makaliju ]radz.\. Szlecer ]Jaz. T. 1, str. 30\
t=um. przez Kabalia co ma by: miastem i prowincj' Likii.
}Kabalia – kraj w Azji Mniejszej, ale te/ gr. kamelos –
wielb='d; Abu Kemal nad g[rnym Eufratem, w Syrii|.
Archipp ]˚Mazur. ltpsc Arxipp\ – M. Egejskie;
ang. Aegean Sea; gr. archi` ]g=[wny, naczelny\
% pelagos ]morze\ ˘ ital. arcipelago;
>w. aposto= 5569 ]69 A.D.\.
Arcy Urcyjew ]staroros. Arcy Urcyev\ –
w j. arme<skim& ucze< nauczyciela, ˚t=um. od ty=u&
Arcy ]nauczyciel\, Arcyus ]ucze<\;
post mi"sa obchodzony w pa{dzierniku;
Mazur. ltps pisany 1683–1691, pe=en b="d[w, le-
gend i zmy>le<& 6672 ]1164\ „Tego roku, oktabra
w 21 dzie<, w czasach cesarza Manui=a ]Manuela\
greckiego, >wi"ty episkop ]i\Larion megli<skij
“obliczy=” ]zdemaskowa=\ i zawstydzi= “arme<-
sk' prele>:” ]czar, kuglarstwo, sztuczki\, ju/
“poszcz' post” Arcy Urcyjew “na siedmicy”
]w tygodniu\ mytarja i fariseja. By= w Armenii
czarodziej imieniem Sergiej, ju/ swoich wielu
“obrati posledowati swoemu z=omu uczeniju”
]nawr[ci= by >ladowali – >ledzili – jego z=ych
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
nauk\. Mia=/e ten psa za s=ug" swego, zw'c
go Arcy Urcyjew, to jest& nauczyciela ucze<
w j. arme<skim, bo Arcy – nauczyciel, a Ar-
cyus – ucze<. Gdy wi"c “wo=chw” [w ]prorok,
magik\ zechce p[j>: do wsi lub grodu, gdzie
spro>ni uczniowie jego /yj'..., itd.” 0001-31.1-62
`ard ]lit.\ – art ]sztuka\, ze zmian' TD;
=ac. ars, artis, starofranc. arte, >redniow. ang. art,
arte. Lit. Lubart, Lubard ]sztuk" lubi'cy\.
Aranzach ]akkad.\ – staro/. nazwa rzeki Tygrys.
Arethousa ]gr.\ – 1. mitologiczna nimfa lesistych
okolic, zamieniona przez Artemisa w strumie<
lub fontann", by mog=a uciec >cigaj'cemu j'
Alfeusowi ]ang. Alpheus\ – bogowi rzek, 2. r[/-
ne odmiany orchid[w, zwykle o d=ugich, w'skich
li>ciach i jednym r[/owo-purpurowym kwiecie,
3. Karp ¯ gr. karpos ]owoc\ – episkop arethusyjski,
zam"czony 5852 ]˚m"czennik\; lokalizacja mi
nieznana, je/eli nie zmy>lenie, by=o to wi"ksze,
staro/ytne miasto, skoro mia=o biskupstwo,
˚Mazur. ltpsc episkop= arefusijskij;
=ac. Arethusa.
Arjan ]pol.\, Aryan ]ang.\ – w sanskrycie Pan,
mistrz, nauczyciel, gospodarz; ale by=a to gotyc-
ka nazwa, zanim Arjanie znale{li si" w Indiach
i Iranie, i – cho: Got ]germ. Gott – b[g\ – arjan
oznacza= oracza w goth. j"zyku;
=ac. aro ]orz"\, aratrum ]p=ug\, lit. arti, ark=as
]p=ug\, arklys ]ko<\, artojis ]oracz\, prus. artojis,
s=aw. orati, pol. oracz T ˘ Cz.
staropers. Arjana ]ang. Aryana\, zend Airjana ]ang.
Airyana\ – l'd Arjan, nazwa nadana przez staro-
/ytnych Pers[w swej ziemi,
Arjana ˘ Iran. Zend – pierwotny j"zyk Awesty,
staro/ytna forma perskiego lub ira<skiego.
Arkadiusz ¯ gr. Arcadia, staro/. okr"g na central-
nym Peloponezie, w Grecji; imi" bizantyjskiego
imperatora Arkadiusa ]377–†408, imperator
od 395 A.D., po >mierci ojca 395 – imperatora
Theodosiusa; uzyska= Wsch[d, a jego brat,
Honorius – Zach[d\.
Armakolitria ]˚Mazur. ltpsc Armakolitria\ –
wzorcownia; 5795 ...Armakolitria sireh;
uzorewitel;nica...
¯ uzor ]wz[r; ang. pattern, design\ % reszit
]decydowa:, ustanawia:, okre>la:\.
Armenia ]og[lnoeurop.\ – w staro/. wiekach nie-
zawis=y kraj, le/'cy na p=d.-zach. od M. Kaspij-
skiego, i p=d.-wsch. od M. Czarnego. Najwy/-
szym szczytem – g[ra Ararat, 5155 m npm.
Jedna z najstarszych kolebek cywilizacji, niezale/
-na do 900 BC. Zaatakowana i podbita przez
Assyryjczyk[w, nast"pnie Med[w i Pers[w.
Podbita przez Aleksandra Wielkiego w 325 BC.
Odzyska=a niepodleg=o>: za Tigranesa ]95–55
BC.\, ale po podboju Lucullusa w 69 BC. – sta=a
si" podleg=' Rzymowi. Kraj przechodzi= z r'k do
r'k w wojnach mi"dzy Rzymem i Nowo-Perskimi
Cesarstwami; walczyli o< Bizantyjczycy, Arabo-
wie, i Mongo=owie.
By=a pierwszym krajem adoptuj'cym chrze>ci-
ja<stwo jako narodow' religi", w 303 A.D.
Herodotus, opisuj'c armi" perskiego kr[la Xerxe-
sa ]519–465 BC.\ w='cza w ni' Arme<czyk[w,
poja>niaj'c, /e byli oni ªkolonistami Frygiiº.
Na bazie tej wzmianki, podpartej przez pozycj"
Arme<czyk[w w j"zykowej rodzinie Indo-Euro-
pejczyk[w, og[lnie przyj"to, /e Arme<czycy,
jak i Frygowie, migrowali z Ba=kan[w do Azji
Mniejszej. Ale, w przeciwie<stwie do Fryg[w,
kt[rych j"zyk zanik= dawno temu, gdy j. arme<ski
jest nadal m[wiony przez ok. 5 mln ludzi.
Sami Arme<czycy, w tradycji, utrzymuj' sw'
obecno>: w Armenii a/ do 8 wieku BC., a jej
s'siedzi za> – do drugiego wieku BC.
Nazwa Armenii ]Arminija\ pojawia si" w napisach
najwcze>niej ok. 600 BC.
Najwcze>niejsze teksty, g=[wnie religijne, tra- 2. imi" chrzestne Jaros=awa 1238 ¯ Jaros=aw
dycyjnie przypisane pi'temu wiekowi AD., ale †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.
bardziej prawdopodobne – p[{niejsze. Athanasija ]˚Mazur. ltpsc Ofanasiœ\ – Atanazja.
Arme<czycy, jak Frygowie, nie byli w >cis=ym Athanarik ]˚Mazur. ltpsc Afanarik\ – kr[l Got[w
zwi'zku z j"zykami Anatolii, poza zapo/ycze- 5825 ]325 A.D.\ ¯ gr. antanatos % rik ]kr[l\
niami. Najbli/szymi s'siadami Arme<czyk[w ¯ gr. a ]nie\ % thanatos ]>mier:\, ˚ryk.
byli Frygowie, Tracy lub Trakowie, a szczeg[lnie Athos, g[ra ]gr.\ – franc. L’Athos, ang. Athos,
– Grecy ]ang. Phrygians, Thracians, Greeks\.
pol. Atos, wo=. 1288 r.& St˛œ Gora ]>w. G[ra\,
Niekt[rzy j'zykoznawcy m[wi' nawet o Greko-
ros. Afon=, Afonskaq gora ¯ gr. a ]nie\ %
Armenach.
W drodze z Ba=kan do Armenii, podbili po drodze phone ]g=os\, lub Athon ¯ Athanasius; grec-
Urartian – pot"/ne kr[lestwo Wan[w, kwitn'ce kie, bu=garskie i ruskie klasztory kszta=c'ce
od IX do VI w. BC., i kt[rzy pozostawili bogactwo zakonnik[w.
materia=u pi>miennego, /e w=adali indo-euro- Atlan-tis(tyda czytane od ty=u – Malta MN.
pejskim j"zykiem. Aud ]isl.\ – z =atwo>ci', lekko, swobodnie;
J"zykoznawcy uto/samiaj' dzi> j"zyk Urart[w beztrosko; bez b[lu, z=ego samopoczucia;
jako blisko pokrewny do j. Hurr[w – jednego z g=adko, z dobrymi manierami.
wi"kszych, nieindoeuropejskiego j"zyka wschod- August ]˚Mazur. ltpsc Avgust\ – powi"kszy:,
niej Anatolii i p=n. Mezopotamii. zwi"kszy:, przybawi:; =ac. augere ˘ staro=ac.
Na podst. American Int’l Encyclopedia, 1953, i ¢augos, ¢augeris ]wzrost\ ˘ =ac. augur;
J. P. Mallory’ego – Indo-Europejczycy, 1989. 1. Caius ]lub Gaius\ Julius C≤sar Octavianus
aron ¯ gr. aaron ¯ hebr. Aharon, brat Moj/esza i Augustus, pospolicie zwany Caius Octavius
najwy/szy kap=an ?yd[w; tysi"cznik Prze- }gaius oktawius| 63 B.C. – †14 A.D., syn Caiusa
my>la, zbieg= 1216, przed W"grami i Lachami&
Octaviusa i matki o imieniu Atia, c[rki Julii – sio-
...aronovi 'e togda. tysœ][ der'a][ v
stry Juliusa C≤sara ]cesarza Rzymu\,
Peremywli izb≠'e pre∂ nimi.
2. liczne, inne imiona A. ]g=[wnie rod[w an-
imi" poprawnie wpisane w Chebnik. «aron»
glosaskich\, ='cznie z kr[lem Polski; nazwy
zmieniono w Pogodin. na «a romanowi» ¯ Ro-
grod[w i miejscowo>ci& Augustine, Augusta,
man, zupe=nie psuj'c zagadnienie;
Augustulus,
w Ipat. ltpsi& aaronowi ˘ Œronovi.
3. A., [smy miesi'c roku,
wg innych latopis[w& Nowogr., i +awrent. –
4. Rurik, rodu Augusta – zmy>leniem pobo/nego
wojewoda Mstis=awa Udatnego †1228.
mnicha, 1683–1691, ˚Gostomys=, Rurik.
Arsenij ]s=aw. arsenπi, staroros. Arsenij\ –
Auk... Auken, Aukon, Awken, Oukein, Oukayn,
arcybiskup Serbii po 6732 ]1224\, uprzednio by=
Oukeym, ˚Ugiany n(rz. Dubissa, na ?mudzi.
biskupem kt[ry zast'pi= Saw";
Aurelian ]˚Mazur. ltpsc Avriliœn, Amvrilœn\
Mazur. ltpsc 0001-31.1-68
– z=ocisty; imi" /e<skie& Aurelia; =ac. aurum
gr. arsenikos ]silny, mocny, m"ski\.
]z=oto\ ˘ aureus ˘ aureatus ˘ ang. aureate;
Artemij ]artemπi\ – biskup halicki 1236÷1242,
=ac. aurum ˘ aureus ˘ zdrobn. aureolus ˘ aure-
gr. Artemis ]bogini ksi"/yca, dzikich zwierz't i
ola ]otoka, okr'g >wietlny, z=oty, wok[= g=[w
polowa<, bli{niacza siostra Apolla\;
>wi"tych na obrazach i rze{bach\;
m"czennik chrze>cija<ski 5852 ]352 A.D.\;
1. Marcus Aurelius Antoninus 121–†180 A.D.,
Artemon ¯ Artemis % on ]wielki\, ˚wielko>:.
zwany zwykle Markiem Aureliusem, imperator
Ascrat ]niem.\ – miejsce nad Dwin';
Rzymu 161–†180, po >mierci Antoniusa Piusa
dzi> =otewskie Skriveri.
]Pobo/nego\, zmar= w Vindobonie ]Wiedniu\;
Aßerade n(rz. Dwina ¯ ]w\asser % rode.
prze>ladowa= ˚chrze>cijan wierz'c, /e ich
Litery W nie by=o w XII wieku na Inflantach,
doktryna podwa/a dobre rz'dy; pierwotne imi"&
urobiona w XI w. w Normandii.
Marcus Annius Verus,
Asja ]s=aw. Asia\ – Azja }Mniejsza|;
2. Lucius Domitius Aurelianus 212$–†275 A.D.,
roku 6622 ]1114\ cesarz Konstantin Monomach
z dynastii Illyrian[w, zamordowany, imperator
z Carogrodu ]Konstantynopola\ odprawi= pos=[w
Rzymu 270–†275,
do W=adimira Monomacha 1053–†1125& „mitro-
3. Aurelius Victor Sextus, ok. 350–†400 A.D.,
polit" efezkiego – Neofit" ot Asija }od Azji| i z nim
historyk rzymski, autor& De C≤saribus Historia.
dw[ch biskup[w..., itd.” ˚Neophyte.
Autonom ]˚Mazur. ltpsc Avtonom\ – samorz'd;
Askold ]1430–1550& Askold=, Askol=d,
gr. auto` ]samo`\ % nomos ]prawo, rz'd\ ˘
Iskolod=, Oskolod=\ – mistrz tarczy;
autonomia ]samorz'd\.
posta: z Powie>ci wrem. let., zabity 883 A.D.
Auxentios ]˚Mazur. ltpsc Avksentij\ – powi"k-
Asmud ]s=aw. Asmoud=\ – imi" wychowawcy
szaj'cy ¯ gr. auxein ]powi"kszy:, wzrosn':\,
kilkuletniego Swiatos=awa 6453 ]ok. 945\&
auksano ]powoduj" wzrost\.
„Olga w[wczas by=a w Kijowie z synem swoim,
Auxtete, Aukstecia ]=ac.-pol.\ – najwy/sza cz">:
z dzieckiem Swiatos=awem, wychowawc' jego
?mudzi k(Wielony. Mylnie przyj"ta za Litw"
– Asmudem, wojewod' by= Sweneld – tak/e
“w=a>ciw'” ]okolice Nowogr[dka Lit.\ – wy/sz'
ojciec Mistiszy.”
cz">: W. Ksi"stwa Lit., gdy ?mud{ – ni/sza –
Asson ]˚Mazur. ltpsc Asson\ – d{wi"czny;
?emoit. Wielu s=awnych i powa/nych polskich
=ac. ad` ]do, dla\ % sonare ]d{wi"cze:\ ˘ as-
potkn"=o si", ='cznie z J.I. Kraszewskim 1847,
sonare ]d{wi"cze: dla\ ˘ assonans ]przyj"cie
A. Br¥cknerem 1927, prof. W=. Czapli<skim 1985
d{wi"ku; zgrubne podobie<stwo mi"dzy nimi\.
i Encyklopedie Powszechne.
Asswyote ]germ.-=ac.\ – Erzwi=ki, w ?mudzi,
Encyklopedia Powszechna PWN& „...Lit. Au-
1283, w opisie >wi"tych las[w. 0165-01-120
ksztote }auksztas – ‘wysoki’| obecnie nie u/y-
Assur – b[stwo “wszechwiedz'ce”
wana nazwa Litwy w=a>ciwej, tzw. g[rnej, sto-
i stolica Assyrii; UY.
sowana w przeciwie<stwie do ?mudzi }litew.
Aszerade ]niem. Ascherade\ ¯ }w|asser % rode.
?mojten od /emas ‘niski’|, kraju dolnego.”
Athanasij, pol. imi" Atanazy, ros. Afanasij –
tom 1, str. 462; ˚Aukstota nr 1660.
nie>miertelny ¯ gr. a]nie\ % thanatos ]>mier:\;
awel ]obce\ – anglosas. awel, ealle, ≤l ˘ >redniow.
1. >w. Athanasios ]293$–373 A.D.\ – Grek,
ang. awel, ouel, awl, alle ˘ ang. awl ]ostre na-
ojciec Ko>cio=a Ortodoksyjnego, patriarcha
rz"dzie do k=ucia sk[ry lub drewna, szpilor(ek\;
Aleksandrii, oponent Arianizmu,
wilo; kusz'ce pow. szawelski, ale ˚Szawle...
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Awesta ]pol.\, Avesta ]ang.\ – >wi"te teksty
staro/., zaratuszirskiej religii, w dzisiejszej formie
w>r[d Pers[w; awesta<ski j"zyk – staro/. ira<ski
w kt[rym Avesta by=a pisana.
Awierkij ˚Aawierko.
Awramij ]s=aw. Avramπi\ – Abram, Abraham
archimadryta Rostowa †6518, cudotw[rca.
Azi-Girej ]tur.\ – chan Turk[w z Krymu; pobi=
6973 ˚Ahmeda, nad Donem. 0001-31.1-110
azur – niebieski, b="kitny ˘ Morze Azowskie ˘
staropers. la/u=ard ˘ arab. laza=ard ˘ starofranc.
azur ]z opuszczeniem pocz'tkowej L, jak gdyby
l’azur\ ˘ >redniow. ang. azure, asur ˘ ang. azure.
baai ]holend.\ – zatoka; >redniow. franc. baie,
>redniow. ang. baye, ang. bay.
Lit. Styrbai ]szumi'ca zatoka, lub sterowna\.
Babel ]˚Mazur. ltpsc Vavil\ – brama Boga;
hebr. babel, assyryryjsko-babilo<ski bab-ilu;
B., archiepiskop Wielkiej Antiochii.
Babenberg ¯ Baben ¯ babe ]stara baba\ % berg.
Bachczi-saraj ]ros. Baxhisaraj\ – stolica Tatar[w
krymskich, Z=otej Ordy; przy trasie Simferopol
–Sewastopol, 28 km SW od Simferopola,
˚saraj ]rezydencja su=tana\ ¯ tur. ¯ pers.
Bachtear ]˚Mazur. ltpsc Baxtear\ – bratanek
Ahmeda, cara }tureckiego Z=otej| Ordy; wraz
z innymi, mia= przyj>: s=u/y: wlk. kn. Iwanowi
Wasilewiczowi, 6994 ]1486\. 0001-31.1-117
Bagrianorodnyj ]ros. Bagrqnorodnyj\ –
dos=. w purpurze urodzony ¯ ros. bagrqnka,
bagrqnica ]kolor purpurowy\, bagrqnyj
]purpurowy\ % rodnyj ¯ podit; ]rodzi:\;
gr. porphyra, =ac. purpura, zachodnio sakson. pur-
pur]e\, anglosas. ]p=n. Umbrii\ purpl]e\, >redniow.
ang. purpre, purpel, ang. purple, franc. la pourpre;
franc. porphyrogenete, ˚Porfirorodnyj.
Bakcha ]˚Mazur. ltpsc Vakxa\ – Bakchus;
gr. Bakchai ¯ Bakchos.
Bakota ]1430–1550& Bakut, Bokota, Bokut,
Bukut, Boguta, Bokoto\ – gr[d na Podolu ]ros.-
wo=. Ponizie; d[= ^ niz\, w 1907 wie> na Dniestrze
w Podolskiej guberni.
Baktria ]s=aw.\ – staro/. kraj w p=n.-wsch. cz">ci
wsp[=czesnego Afghanistanu;
ang. Bactria, ros. Vaktria, vaktriane;
j"zyk B. nale/y do dw[ch najstarszych j"zyk[w
grupy ira<skiej& staroperski, utrwalony w glinia-
nych tabliczkach, i starobaktria<ski zwany te/
j"zykiem zendskim ]ang. Old Persian, Old Bac-
trian or Zend\, ˚Arjan, Iran.
Baldersheim ]germ.\ – z domu Ímia=ego;
staronord. baldor ]>mia=y, bohater\ ˘ Baldr ˘ ang.
Balder ]w nordyckiej mitologii& b[g >wiat=a, po-
koju, cnoty i zalety, oraz m'dro>ci; syn Odina i
Friggi; zabity podst"pnie przez Loki’ego\ %
heim ]1. do domu, do siebie, 2. dom rodzinny\;
Wigand Baldersheim – komtur Ragnety 1381.
Baldwin – dos=. =ysy przyjaciel ¯ germ. bald ]=ysy\
% wini ]przyjaciel\; starofranc. Baldewin, Baudoïn,
ros. Balduin;
graf Baldwin ¡ z Flandrii i Hainault ]¿1172–†1206\
w=adca Wschodniego Rzymskiego Imperium
w sk=ad kt[rego wchodzi= Konstantynopol z
okolicami, oraz p=d. brzegi Morza Marmara, i
niekt[re prowincje, okr"gi, Grecji.
O Baldwinie z Flandrii †1206 w ros. latopisach&
Oflan=∂r= 1204.
Baltazar ]pol.\ ˚trzech kr[l[w w Kolonii.
Ba=tyk ]pol.\, Baltic ]ang.\ – fale wodne; etym. za-
tarta; wg mego mniemania& al, a=, la, =a ]˚woda
lub ˚ziemia\; ba= ]woda ˘ pol. balia; ba=amuci: –
uwodzi:, be=t – szum, szmer ˘ be=ta: – miesza:; ba=wan
jako figura ze >niegu podobna do postaci ludzkiej, lub
wa= wodny, a w liczbie mnogiej – ba=wany – ogromne,
spienione fale morskie\; germ. Bad, ang. bath, franc.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
bain ]k'piel\;
a=... germ. `au ^ pol. `[w, `aw, `awa ]woda\, np.
Krakau ^ Krak[w, Breslau ^ Wroc=aw, itp.
Ba=tyk ¯ bal, ba= ]woda\ % tic, tyk ¯ tid, CD&
1. pierwotnie& okres czasu, pora, sezon ˘ pol.
tykanie zegara, 2. fala, przyp=ywy i odp=ywy
morza;
anglosas. tid, >redniow. ang. tid, tide, ang. tide;
gr. i =ac.-ang. Atlantis, pol. Atlantyda, =ac. Atlan-
ticum ]mare\ ¯ g[ra Atlas w Maroku, 4165 m
^ 13,665 st[p npm., ang. Atlantic, pol. Atlantyk
 ang. Baltic, pol. Ba=tyk, ]fale wodne, t=um. od
ty=u\; ang. Adriatic  pol. Adriatyk;
Ba=tyk& isl. Eystra-salt ¯ ey ]wyspa\ % stra
]cie>nina\, ang. strait ¯ Wyspy Du<skie;
A. Br¥ckner 1927& „..nazwa Ba=tyku bynajmniej nie
litewska ]niby od ba=tas, ‘bia=y’\, lecz sztuczna, przez
Adama Breme<skiego oko=o r. 1070 wytworzona ]z
=ac. Baltia, Plinjuszowego\.”
Gaius Plinius Secundus, rzymski naturalista i pisarz, /y=
23÷79, zwany Starym. Jego bratanek lub siostrzeniec
]ang. nephew\, m'/ stanu i tak/e pisarz, /y= 62÷113
A.D., zwany M=odym. Tak, czy inaczej – nazwa natural-
na, czy sztuczna, jest wystarczaj'co stara, a wszystkie
nazwy zosta=y niegdy> utworzone.
>redniow. =ac. mare balticum, ang. Baltic.
barbara, barbarzy<ski ¯ gr. barbaros, ]cudzo-
ziemiec, obcokrajowiec\; nazwa nadawana przez
Grek[w, a nast"pnie przez Rzymian, dzikim,
okrutnym, bez kultury, grubia<skim, nieo>wie-
conym i niecywilizowanym, tym – kt[rzy m[wli
niezrozumia=ym j"zykiem;
gr. barbaros ¯ =ac. barba ]broda; od zaro>ni"tych
twarzy Germano-S=awian\.
Barbarossa – rudobrody; niem. Rothbart.
˚Frederick Barbarossa ]1121–†1290\, rudy.
Bartho=omej ]˚Mazur. ltpsc Varfolomej\,
Bart=omiej ]pol.\ – dos=. syn Talmaia ]aram.\;
gr. Bartholomaios, =ac. Bartholomaeus,
starofranc. Barthelemieu, ang. Bartholomew,
ros. Varfolomej-Wartholomej, gr.-celt. BW.
Barsyjski kraj ]˚Mazur. ltpsc Varsijskaœ strana\
– Bar-sur-Seine n(Sekwan', we Francji; Eustra-
teg, syn Georgija i “Mogefy” ]Magopha lub Mago-
tha\, cudotw[rca, z kraju Barsyjskiego – ojcem w
Konstantynopolu 6332 A.D. 0001-31.1-35
Bartia ]pol.\ – w centr. Prusach; na wsch. od rz.
Alle ]pol. +yna\, do rz. Prego=a na p=n., na zach.
od E=ku i Sudawii; granicz'ca z Nadrowi' na p=n.,
Sudawi' na wsch., Galindi' na p=d., Warmi' na
zach., Natangi' na p=n.-zach.; g=[wne miasta&
K"trzyn, Bartoszyce, W"gorzewo; niem. Barten;
bort ]brzeg, skraj, granica, kresy\ ¯ bord.
Basilij, Basilko, Vasilko-Wasilko ]wo=. 1289\,
Vasilπj-Wasilij, Vasil;ko-Wasilko ]staroros.\;
gr.-celt. BW, V;
• gr. basileus ]kr[l\ ˘ Basileios ]Kr[lewski\ ˘
=ac. Basilius, ang. Basil, pol. Bazyli SZ;
• gr. basileus ]kr[l\ ˘ basilikos ]kr[lewski\ ˘
basilike }stoa| ]kr[lewski\ }portyk| ˘
=ac. basilica ˘ ang. basilica, pol. bazylika,
• gr. basileus ]kr[l\ ˘ basilikos ]kr[lewski\ ˘
>redniow. =ac. basilicum ˘ starofranc. basile ˘ ang.
basil, pol. bazylia, Ocimum basilicum ]gat. pach-
n'cej ro>liny, zio=o, u/ywane do cel[w leczni-
czych, perfum i artyku=[w spo/ywczych\;
1. B. Wielki, ojciec nasz, archiepiskop “Kesarii
Kappadokijskiej” ]Caesarei\, m"czennik 5853,
2. Basilius II, imperator bizantyjski 976–1025,
¿958$–†1025, syn Romanusa.
Bask ]pol.; franc. Basque ¯ p[{no=ac. Vasco,
gr.-celt. BW, V....\ – region w p=n. Hiszpanii,
w zach. Pirenejach. Pochodzenie plemienia nie-
znane. Liczni autorzy wywodz' s=owo od r[/nych
nazw, np. s=ownik Webstera podaje& ¯ franc. ba-
squine ]rodzaj kobiecej bluzki, obcis=ej w pasie\.
Dlaczego od bluzki, a nie od pi[ra w kapeluszu$
Albo innego elementu odzie/y... Proces mia=
odwrotny przebieg, od nazw plemion przybiera=y
nazwy rzeczy im charakterystyczne.
W moim odczuciu i wg mej wiedzy&
ba ]woda\ % sk ]ziemia\ ˘ bask ]woda-ziemia\, jak
wiele nazw geogr. z cz=onami& ea, ˚woda.
Armenia i Gruzja; Ormianie i Gruzini ]˚Iberia\
˘ P=w. Iberyjski, Baskowie; bask. arminea ]czer
-wony pigment, minia, =ac. minium, cynober\,
pokr. karmin ]jaskrawoczerwony barwnik\ ¯ arab.
kirmiz, qirmiz ]czerw, karmazyn, purpura\ ˘ ros.
nazwisko Karamzin, ˚karmazyn.
Bastarn ]goth.\ ¯ bastile, bastille % ]dun.\ ˚tårn
]wie/a\; starofranc. bastir – budowa: ˘ bastille,
>redniow. ang. bastile; wiele grod[w «tarn`» w
˚Galicji ]ale tarn, czern ^ wysoki, wy/yna\.
Cz=onek staro/. szczepu germ. w pobli/u uj>cia
Dunaju, o wojowniczym usposobieniu i surowych
zwyczajach; walki z Rzymianami od ™ w. p.n.e.
Batory ]w"gierska nazwa pol. kr[la\ ¯ tatar. bator
]dzielny\, wg niepewnego A. Br¥cknera 1927;
w"g. bator ]odwa/ny, m"/ny, nieustraszony,
>mia=y, dzielny, waleczny\, s=owotw[rczo po-
krewne& bator-it(itas(ito(sag(sagos.
Batu-chan, Batyj ]s=aw. batyi, 1430–1550& Baty,
Botyi, Bytyi, Batyey, Batyi, ros. Batyj\ –
tatar. bicz ˘ pol. baty ]l.mn.\ ˘ bat ]l.p.\, ˚Nogaj;
syn D/uczi, chan Z=otej Ordy, w grudniu 1240
najecha= Kij[w, st'd do Polski i na W"gry 1241–
1243. Po opuszczeniu W"gier, przeni[s= “stolic"”
Tatar[w z Worone/a na Wo=g" ]w delt" Wo=gi\;
Worone/ n(rz. Worone/ – dop=ywem Donu.
Bawaria ]germ. Bayern\ – cz">: p=d. Niemiec.
Bazyli, Wasylko ]pol.\, Vasilπj-Wasilij ]s=aw.\,
Vasilko-Wasilko ]wo=. 1289\ ˚Basilij.
båt ]szw.\ – =[d{; staroang. ]anglosaski\ bat ˘
>redniow. ang. boot; staronord. beit.
Lit. nazwy ~bout, ~but, np. Kintibout, Wonibout,
Boutowit w Ipat. ltpsi pod 1215, w rzecz. ok. 1246.
Beatrix ]=ac.\ – kt[ra uszcz">liwia;
=ac. beatus ]szcz">cie\ ˘ beatitudo, franc. beati-
tude ˘ =ac. beatrix, ang. Beatrice, Beatrix.
Bela ]w"g.\ – imi" kilku kr[l[w, z nich Bela IV
¿1209–1235–†1270 w wo=. ltpsie opisuj'cym
dzieje lat 1205–1292, wg innych& B. IV ¿1206.
November ]listopad\ – †1270.05.03;
rodzice Beli IV& Andreas ¿1176–†1235.09.21 i
Gertrude z Meranu, ¿1176–zabita 1213.09.28,
B. †1270 ¯ Andrej ¿1174 ]1176\–1205–†1235 ¯
Bela III, 1172–†1196 ¯ Geza II, 1141–†1162.
belgja ]isl.\ – wy(na-dyma:, wydmucha:;
isl. belgr ]sk[ra, sk[rzana torba, miech\.
belszac-car ]hebr.\ – niechaj Bel chroni kr[la;
Bel – w babilo<skiej mitologii& b[g nieba i ziemi;
w Biblii& ostatni kr[l Babilonu ostrze/ony przed kl"sk'
poprzez odr"czny napis na >cianie;
babil. bel-szarra-usur, hebr. belszac-car,
ang. Belshazzar.
Be=z ]wo=.\ – w XIII wieku& gr[d na Wo=yniu,
przy uj>ciu rzeczki Rzeczyca do So=okiji ]So=o-
kija dop=ywem rz. Bug\, ok. 45 km S od Wo=ynia,
61 km N od Lwowa; 50° 24* N, 24° E;
Be=z ˘ Be=/ec, 39 km W, na Roztoczu;
be=, be=t, ba=t ]woda\ % z ]granica\, ˚znami".
Benedykt ]=ac. benedicte\ – b=ogos=awi" tobie,
inwokacja b=ogos=awie<stwa, np. dzi"kczynie-
nie przed spo/yciem posi=ku; benedictus –
b=ogos=awiony.
Andr≠i 'e korol; ouv≠div; bezakonπe
galickoe i mœte'. i posla Benedikta s=
voi. wo=. ltps.
Beneß ]czes.\ – Czech wymieniony pod r. 6762
]1254, w rzecz. 1252\& bene', Benew;.
`ber ]=ac.\ – skr[t «membrum» ]cz=on\ ˘ staro-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
franc. i >redniow. ang. membre ˘ ang. member;
September, October, November, December –
odpowiednio& si[dmym, [smym, dziewi'tym i
dziesi'tym miesi'cem roku, rozpoczynaj'cego
si" w marcu, ˚kalendarz, Kalendarz nr 1200;
=ac. septem, octo, novem, decem % ber;
`er ¯ number ¯ =ac. numerus ˘ quarter ]:wiartka\;
znaczenia s=[w «ber», «er» zapomniano.
Berdulat ]˚Mazur. ltpsc Merdoulat s synom
Berdoulatom\ – syn Merdulata, rodu cara tu-
reckiego z Kazania; wraz z innymi, mia= przyj>:
s=u/y: kn. Iwanowi Wasilewiczowi, 6994 ]1486\.
0001-31.1-117
Berdycz[w ¯ berdysz; `cz[w ^ `sz[w.
Berek ¯ hebr. Baruch ]dos=. b=ogos=awiony\.
Berendi ]s=aw.-goth.\ – koniec nied{wiedziowi;
¯ ber ]nied{wied{\ % isl. endi, endir ]koniec\;
isl. erendi ]zlecenie, sprawa, pos=anie, misja;
mowa\, erendi ¯ ør, önd ¯ ør-endi – 1. dech,
oddech, 2. zwrotka; ˚Wasilko trembowelski.
Berest Litowski n(Bugiem ]Berest;e Litovskoe>
Berestei, Beresten;, Berestie, Berest;,
Berest;e, Berete, Ber`stie, B≠restei,
Beresta, Berestec, Beresti, Breszye, Brze>:;
wo=. Berest;, ros. nyn≠ Brest=-Litovsk=,
– dzi> Brest Litowskij, pol. Brze>: Lit;
1. bere ]granica\ % st, 2. s=aw. bereg ]brzeg\ % st
]forest, las\, gr[d nad Bugiem; st'd Brest n(Bu-
giem ma powi'zanie z Brestem nad brzegiem
morza, we Francji; hiszp. vera ]brzeg, skraj\,
gr.-celt. BV, W,
3. br ]d'browa\ % st ]las\, 4. be ]woda\, re
]p=yn':\ ¯ rejati, 5. ros. berest – wi'z, gatunek
drzewa; nazwa jak Grabowiec, Berestowo,
6. bere, jak tourijsk ¯ tur; Brestowica, Berestowo
nazwy zwi'zane z poblisk' puszcz' ]bere %
forest\. Berest Lit. r[/ny od Bere>cia w pow.
hrubieszowskim ]tak/e ¯ bere\, ˚Drestr.
ros. bresti, brest – sta:, rusza: si", siedzie:,
itp. w swobodny lub leniwy spos[b, szura: noga
-mi; ang. to lounge, to shamble. Etymologie obu
nazw – Brest i Brze>:, anglosaskiego pocho-
dzenia, kompletnie zatarte. Wi'z – ang. elm; ang.
forest ]las\ ¯ =ac. forestis ]las, drzewo, drewno\.
Bereza Kartuska ]ros. Kar†ubereza\ – przy gra-
nicy; bere ]granica\ % za ]przy, obok\, ˚za.
`berg ]skand.\ – g[ra, wysoko>:; s=aw.-pol. `wiec;
niem. Königsberg ^ pol. Kr[lewiec; G[ra Gra-
bowieckaGrabowiec; Dunajec ]g[rski D.\;
mistrz pruski Konrad Thierberg 1272–1283.
Berikij ]˚Mazur. ltpsc Verikij\ – m"czennik
chrze>cija<ski Phalelei, syn Berikija i matki o
imieniu Iromilia, zam"czony 5784 w greckiej
Edesie, przez >ci"cie g=owy mieczem.
Bernard ]pol.\ – >mia=y jak nied{wied{;
staroniem. bero ]nied{wied{\ % hart ]>mia=y, zuchwa=y\
˘ Bernhard, franc. i ang. Bernard, staropol. Bernat,
Biernat, ros. Bernard=.
bernstein – germ.; starofranc. ambre ˘ >redniow.
ang. aumbre ˘ ang. amber ]bursztyn\.
W s=aw. cyrylicy gotyckie Schichbern 941 r.
Berthold ]niem., ros. Bertol;d\ – imi" kilku m"/-
czyzn dynastii Babenberg z Austrii i Styrii&
B. I von Windberg †1141 ¯ Adalbert †1145
i Luitgard von Diessen †1120,
B. II, graf von Bogen ¶1167 ¯ Adalbert †1146
i Hedwig ¯ graf Poppo von Kraina,
B. III, graf von Bogen, †1218 ¯ Adalbert †1197
i Ludmi=a z Bohemii ¿1170–†1240.08.04,
linii genealogicznej&
Adalbert †1145 ˘ Berthold †1141 i Adalbert
†1146; Adalbert ˘ Berthold † 1167 ˘ Adalbert
†1197 ]/on' Ludmi=a z Bohemii\ ˘ Berthold
†1218, Adalbert †1212 ]/on' Richiza ¯ graf Al-
brecht von Dillingen\, Leopold v. Bogen †1219;
B. – patriarcha jawle<ski ]akwilejski\ 1213,
brat Gertrudy – /ony Andrzeja, kr[la w"g. ¿1175
lub 1176–1205–†1235.09.21, czyli szwagier
]s=aw. szurin\ kr[la Andrzeja,
˚Aquileia, Gertruda;
staroniem. wy/yn beraht ]ja>nie(j'cy\ % old,
odpowiednik /e<skiego Bertha.
Bertold ¯ starogerm. wy/yn beraht ]jasny, >wiec'cy,
po=yskuj'cy, b=yszcz'cy; blask\ % old;
Bertold Br¥nhaven, komtur z Kr[lewca 1291.
besieda ]s=aw.\ – biesiada, gwara, j"zyk;
6453 „...konec Pasy<czie besiedy i Kozarie”,
6456 „...besiedowa k nej i rek ej& podobna esi
carstwowati w gradie s nami.” ]besiedowa – ga-
worzy= z ni', rzecz'c& mog=aby> w=ada: grodem
ze mn'\; gwaragaworzy:.
¸le& besieda ]ulica\ – na domys=.
Beskid, Bieszczady ]pol.\ ¯ be, bie ]nisko\ % skid.
Bessarabia ]ang.\ – kraina mi"dzy rzekami
Dniestr i Prut, pol. Besarabia, dzi> Mo=dawia.
betage ]dun.\ – pozbawi-:(a: ]czego>\,
zab-ra:(iera:, od-ebra:(biera:.
Bethlehem ]s=aw. Vifliem\ – Betlejem, wie>,
b. gr[d-miasto w Judei, 8 km S od Jerozolimy;
miejsce narodzin ˚Jezusa Chrystusa;
hebr. beit lechem ]dom chleba, lub dom bogini
Lahm\, arab. bait lehm.
betinge ]dun.\ – okre>l-a:(i:, oznacz-a:(y:,
ustal-i:(a:, zdefiniowa:, za(z-decydowa:,
rozstrzyg-a:(n':. Lit. Betygo=a.
Beynar ¯ B % isl. eyingar ]wyspiarz\ ¯ ey ]wyspa\;
isl. einarƒr – 1. pojedy<czy,
2. stanowczy, solidny, pewny.
bezbo/ni, niewierni ]wo=.-pol.\ – epitety kt[rymi
obrzuca=y si" wyznania Cerkwi Prawos=awnej
]o katolikach\, i nawzajem – Ko>ci[= Rzym.-
Katolicki ]o prawowiernych\, po roz=amie w
858÷1054 A.D., ˚schizma.
To nie byli poganie, bez Boga, wiary.
bi ]dun.\ – pszczo=a; ang. bee }bi&|, lit. bitis,
Bia=obrzegi ]s=aw. B≠lobere';\ – nad dolnym
Dnieprem. Tu zimowa= Swiatos=aw, w drodze
powrotnej z wyprawy do Bizancjum 6479 ]971\,
a gdy wiosn' 6480 ]972\ pr[bowa= przej>: przez
“porogi” – zosta= zabity przez Peczeng[w, kt[rym
przewodzi= Kurja vel Kura ]Ma=y\.
“porogi” }Zaporo/e| ¯ po % rog ]˚granica\.
Bia=ogr[d ]s=aw. B≠logorod=\ – ko=o Kijowa;
miejsce wspomniane z racji obl"/enia przez Pe
-czeng[w, jak chytro>ci' Rusini wyszli z opre-
sji, pod nieobecno>: W=odzimierza }Wielkiego
†1015|, kt[ry w tym czasie by= w Nowogr. Wlk.
Bia=oru> ]pol.\ – bia=oczerwie<; bia=oruski – bia=o-
czerwony; w XIII w. Ru> Czarna – wysoka,
wy/ynna, Bia=oru> – niska, nizinna, bagna,
Ru> Czerwona – stopie< po>redni;
˚biel, Ru>, Rosja;
Bielaruss – lit. White and Red ¯ biel ]white\ %
russ ¯ roux ]red, reddish\ – white refers to low,
marshes, while red and black refer to highlands,
as in German& OHG. ]Old High German\, OLG.
]Old Low German\. Slavic word ‘czerny’ ]red,
reddish\ and Polish ‘czarny’ ]black\& tarn` ]tar-
nina, blackthorn\, kar` ]kary, black color of
horse\, KCzT. The term White Russia does
not refer to color.
Bia=owie/a, Puszcza Bia=owieska ]pol.\ – nisko
po=o/ona ¯ wiesa ^ legowisko, =o/e, po=o/enie
˘ ]za\wisie:  ]za\le/e:, za-wis=y(le/ny,
˚biel, ?S, puszcza, polski j"zyk.
Biber ]germ. Beber, pol. b[br i rz. Biebrza\ %
warten ]granica\ ¯ dun. wartegn ]w terenie&
punkt orientacyjny, s=up graniczny\ – pogra-
niczny zamek nad Biebrz' ]na granicy z Ma-
zowszem\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Biberwarten ]germ.-=ac.\ – zamek Prusak[w,
opuszczony przez nich w 1307 z powodu zagro-
/enia ze strony Krzy/ak[w, kt[rzy t"pili pogan
ogniem i mieczem; wi"cej ˚Sciwneyten;
bibikular ]staroros.\ – podkomorzy ]sam komornik\,
zarz'dzaj'cy dworem ksi"cia oraz gospodark' w
dobrach w=adcy; w ˚Mazur. ltpscu, r. 5608&
bibikular }bibekular| sirecz ]to jest\ komorny, s=u-
ga Trajana ¯ =ac. bibere ]pi:\, ˚podkomorzy.
Biblia – zbi[r pism Starego i Nowego ˚Testa-
mentu, tw[rczo>: wielu os[b do ok. 300 A.D.
gr. biblia ˘ =ac. biblia ˘ starofranc. i >redniow. ang.
bible, ros. biblπq.
staroros. Vetxπi Zav≠t=-Wietchij Zawiet ]Stary
Testament\, Blagodat;-B=agoda: ¯ b=ago
]prawo, poprawnie\ % da: ]przekaza:\.
Staro/ytni ?ydzi mieli sw[j sekret – byli narodem
wybranym przez Boga ]s' do dzi>\ – nadludzk'
si=" maj'c' piecz" nad naszym /yciem, do-
czesnym i pozagrobowym, wynagradzaj'c' za
dobre, i karz'c' za z=e. Swe “Pisma” czytali w
synagogach.
Sama idea jednego Boga nie jest /ydowska, bo
zapo/yczona ze staro/ytnego Egiptu, ani wiara
chrze>cija<ska, ˚Zaratuszira.
Pierwsi chrze>cijanie przej"li ide" Boga od ?yd[w,
wykradaj'c ich Pisma z synagogi i t=umacz'c – w
Konstantynopolu – z j. hebr. na grecki, a st'd
na inne j"zyki. Potem dopisali nast"pny roz-
dzia= – rzecz o Jezusie Chrystusie, poprawiaj'c
mniemania ?yd[w.
• pakt, przymierze ]gr. diatheke\ Izraelit[w z
Bogiem – Stary;
• pakt ]diatheke\ rodu ludzkiego z Jezusem –
Nowy.
Stary i Nowy Testament jest b="dem j"zyko-
wym, wynikaj'cym z t=umaczenia, i nie jedyny,
˚Biblia ]nr 1202\. W j. greckim «diatheke» ma
dwa znaczenia&
1. umowa, przymierze, zwi'zek, pakt,
2. testament, ostatnia wola.
Greckie diatheke, pakt ?yd[w z Bogiem, t=uma-
czeniom ich Pism nadano nazw" Starego Testa-
mentu, a nowy, p[{niej dopisany – rodzaju ludz
-kiego z Jezusem Chrystusem – Nowego.
W 1830, Joseph Smith dopisa= trzeci rozdzia=
Biblii& Ksi"g" Mormona, rzekomego proroka z IV
wieku A.D., kt[ry wywi[d= pierwszych osadnik[w
w Ameryce od Wie/y Babel w Babilonii;
]och, jak stara jest historia Ameryki#\, informacje
pisane szyfrem, na z=otych tabliczkach ]o z=ocie
my>l' biedni\, tekst t=umaczony przy pomocy
magicznych dw[ch kamieni i chustki na piersi.
W ten spos[b mamy Stary Testament, Nowy
Testament i Ksi"g" Mormona. Kiedy>, kto> do-
pisze nast"pny rozdzia=, do Ksi"gi Mormona. Tak
powstaje i rozwija si" wiara chrze>cija<ska. Stary
Testament ]/ydzi\, /ydzi nie uznaj' Nowego
]chrze>cijan\, chrze>cijanie nie uznaj' mormo-
n[w, a mormoni nie b"d' uznawa: nast"pnych,
kt[rzy p[jd' w przysz=o>ci za >wie/o dopisanym
tekstem.
Joseph Smith ]1805–1844\, w 1830 za=o/y= w
USA Ko>ci[= Íwi"tych Dni Ostatnich ]the Church
of Jesus Christ of Latter-day Saints\, kt[rego
cz=onkowie zwani s' mormonami.
Wed=ug mormon[w, anio= ukaza= si" J[zefowi
Smith ]Joseph Smith\, w 1823 roku ]w wieku 18
lat Smitha\, a >wiadkami-za=o/ycielami Ko>cio=a
byli jeszcze m=odsi – podrostki. Na tablicach ze
z=ota, spisane by=y dzieje Ameryki, zagadkowym
pismem, od pierwszych osadnik[w kontynentu,
kt[rzy przybyli tu po upadku Wie/y Babel ]...\,
do 4-go wieku, w kt[rym /y= prorok Mormon.
Joseph Smith mieszka= w[wczas w Manchester,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
w stanie Nowy Jork, utrzymywa=, /e 21 wrze>nia
1823 anio= ukaza= mu si" noc', wskazuj'c gdzie
z=ote p=yty s' ukryte, /e na okolicznym wzg[rzu.
Lecz nikomu ma o tym nie m[wi: ]$\ i przychodzi:
raz w roku, co do dnia ]$\, a zawarte na p=ytach
informacje mo/e przet=umaczy: na j. angielski
dzi"ki magicznym kamieniom Urim i Thummin,
oraz napier>nikowi ]chustce zawi'zanej na szyi,
os=aniaj'cej pier>\.
Po czterech latach, 27 wrze>nia 1827 p=yty
zosta=y przekazane pod piecz" Smithowi, do
przet=umaczenia.
W 1829 Smith ukaza= dokument, b"d'cy t=uma-
czeniem tekstu ze z=otej p=yty, opublikowany w
1830. Tego roku, 6 kwietnia 1830 za=o/y= sw[j
Ko>ci[=, w Fayette, w stanie Nowy Jork. Po
prze>ladowaniach, przeni[s= do Kirtland, Ohio, w
1831. W 1844, wraz z innymi, zosta= aresztowany
i osadzony w wi"zieniu w Carthage, w stanie
Illinois, pod zarzutem podrabiania czek[w ]inny
“>wi"ty”...\. Do wi"zienia wtargn"=a t=uszcza
i zastrzeli=a za=o/yciela wiary, wraz z bratem
Hyrum, 27 czerwca 1844. Zgin'= m"cze<sk'
>mierci', na ameryka<sk' miar", z r'k t=uszczy,
jak Jezus z r'k Pi=ata, po domaganiu si" wyroku
>mierci przez t=um przewrotnych ?yd[w.
W 1884, prof. Fairchild, z Oberlin College odkry=,
/e publikowany tekst 1830 jest adaptacj' rodza-
ju historycznego romansu, napisanego przez
Solomona Spauldinga, w 1812 – rzecz, kt[rej
mormoni kategorycznie zaprzeczaj'.
Biebrza, rzeka ]pol.\ – bobrowa, bobr[w ¯ b[br;
germ. Beber ¯ Biber, anglosas. beofor, >redniow.
ang. bever, ang. beaver }biwer| BW,VF,
franc. castor.
Biecz ]pol.\ – miejscowo>: n(rz. Ropa;
tu Lachowie pobili Tatar[w pod wodz' Nogaja,
zim' 1287(88, odci'gaj'cych do domu po nie-
skutecznym obl"/eniu Krakowa;
18 km W od Jas=a, 36 km SES od Tarnowa, 42
km NEE od Nowego S'cza,
44° 44* N, 21°15* E.
biel ¯ s=aw. be=`, bo=` ]s=aw.\ – 1. nisk-o(i(a,
2. ni/, nizina, 3. p=ycizna, b=ota; w odr[/nieniu
od miejsc po=o/onych na wysokich miejscach,
zwanych «tarn», lub «czern», 4. mniejszy, w
przeciwie<stwie do «krasny» ]wi"kszy, du/y\,
biel ]ma=y\  krasny ]du/y\ ˘ Bie=oarmiejec
]Mie<szewik\  Krasnoarmiejec ]Bolszewik\;
jez. Bia=e ]ma=e, w por[wnaniu z +adog' i Pejpus\,
Krasnystaw ]du/y staw\, ugri bie=yje, ugri czernyje,
i inne bia=o-krasne nazwy geograficzne ]˚wielko>:\;
wiele miejsc, miejscow>ci i rzek na nizinach
zawieraj'ce d{wi"k «biel» z odmianami&
Bia=a, Bia=e ]G[ry, Jezioro, Karpaty\, Bia=ka,
Bia=ob=oty, Bia=obrzegi, Bia=ogard, Bia=og[ra,
Bia=ogr[d, Bia=o="ka, Bia=oru>, Bia=owie/a,
Bia=ystok, Bielawa, Bielawy, Bielsk, Bie=aja, Bie-
=ogorsk, Bie=ograd, Bie=omorsk, Bie=o-ozierze,
Bie=yj Kamie< nad g[rnym Bugiem, Bie= nad
g[rnym Dnieprem, Starobielsk, i inne.
W Íredniowieczu Bia=oru> wy/ynn' zwano
Rusi' Czarn' – ziemie wy/ej po=o/one; Bia=o-
rusi' za> – nizinne& bagna, g=[wnie w pobli/u
rz. Prype:, 100–200 m npm., w odr[/nieniu od
Rusi Czerwonej – ziemie Wo=ynia, 200–500 m
npm.,˚tarn, czern`, wzniesienie.
Tak/e =om i =on ]d[=, ni/\ ˘ sk=on, +om/a i inne.
B="dem jest t=umaczenie Bia=orusi na inne j"zyki
w znaczeniu «bia=ego koloru»& niem. Weissrussen
]bia=oruski\, czy ang. White Russia.
Jak w j. niem. s' dolno` i g[rnoniemieckie ]nie-
mieckich nizin i wy/yn\, tak i na Wschodzie.
Bielany ¯ bia=y kolor szat zakonnik[w klasztoru
O.O. Kamedu=[w.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Bie=` ]s=aw. B≠l-\ ˚biel, Bia=`.
Bie= gr[d ]s=aw. B≠l=\ – 1. dzi> Bie=gorodiszcze
]pol. Bia=ogrodzisko\, niedaleko od Winiewa ]lub
Weniewa\, 47 km NE od Tu=y, ok. 100 km W od
Rezania ]obecnej lokalizacji, bo niegdy> Pereja-
s=awl\ i ok. 145 od Rezania w pierwotnym miejscu
]w =uku rz. Oka p=yn'cej tam na p[=noc\;
wspomniany z okazji najazdu Batego 1237;
2. w Kruskiej ob=asti, na rzece p=n. Doniec,
70 km NEN od Charkowa,
3. Bie=grad Dniestrowski, 20 km od uj>cia Zat.
Dniestrowskiej do Morza Czarnego, na miejscu
staro/ytnego greckiego grodu Tiry;
4. B. odl. od Kijowa o 50 wiorst. 0001-31.1-41
Roku 6505 Pieczengi naszli Bie=grad. ...31.1-49
Roku 6577 }1077 % styl 5500, sp"dzony z kijow
-skiego stolca| Izas=aw wzi'= do pomocy ladz-
kiego Boles=awa }Ímia=ego, kr[la 1058–1079,
swego ciotecznego brata| i wyruszy= na Wses=a-
wa }Braczes=awicza, wypuszczonego z “poruba”,
zasiadaj'cego w Kijowie|. Wses=aw wyruszy=
naprzeciw ku Bia=ogrodowi i noc', skrycie, zbieg=
do swego grodu Po=ock; 0001-31.1-54
w Mazur. ltpscu wspominany kilkakrotnie;
¯ bie= ]niski lub nisko po=o/ony\ % grad, ˚biel.
Ostatni, k(Kijowa, prawdop. Iskoroste< ¯ iskoni
]w zamierzch=ych czasach\ % roste< ]wznie-
siony\, dzi> Koroste<, odl. NE od Kijowa o 150
wi[rst ]150 km\.
Bie=gorod ]Belgorod, Belegorod, B≠lyj gorod,
Bia=y horod(zamek, Be=horod\, gr[d na rz. Irte<,
24 wiorsty od Kijowa ]25–26 km\, ˚Bie= gr[d.
Bie=aja Wie/a – chazarska twierdza Sarkel; ros.
Belaq Ve'a, Sarkel, zbudowana z cegie=.
Bie=gorod ]s=aw. B≠l=gorod=\ – Bia=ogr[d,
za=o/. 6499 przez W=odzimierza Wlk. †1015,
˚Bie= gr[d.
Bie=oje – dzi> Bia=a Podlaska; ˚biel, =o ]woda\,
wo=. b≠loe, B≠lo≠, 6776 ]pod 1268 r.\.
Bie=ooziero ]s=aw. B≠loozero\ – 1. jez. Bia=e;
60° 10* N, 37° 40* E, 590 km NE od Pskowa,
2. przy Kseneponcie ]Morzu Czarnym\, zwane
w j. =ac. Toip& ...oni 'e powli na more zo-
vomoe Ksenepont i k Beluozeru, kotoroe
zovetsœ latynskim œzykom imœnem Toip...
0001-31.1-80, ˚biel
Bie=owodnaja woda ]staroros. B≠lovodnaœ
voda\ – rz. Irtysz, wpadaj'ca do rz. Ob&
„...u po }wzd=u/| wielich rzek Peczory i Wymy, i
za wysokimi, nieprzechodnymi g[rami }Uralem|
w kraju, zwanym Skir }Turkestan|, po velikoj
reke Obi i do ustiœ B≠lovodnyœ vody
]po wielkiej rzece Ob, i do uj>cia Bia=owodnej
wody, woda jej bia=a, jak mleko, bior'c tam
dobrego, cennego zwierza, zwanego “dynki”,
to jest – soboli\.” 0001-31.1-12
Bia=owodna woda ˘ „woda jej bia=a, jak mleko” –
domys= pisca z nazwy, z b="dem, bo «bia=o»
]ni/, nizina\, zmy=ka kt[ra wprowadzi=a Rosjan w
zak=opotanie& nie znale{li rzeki Irtysz, ˚biel.
Biernat ]pol.\ ˚Bernard.
Biesiedodnik ]˚Mazur. ltpsc Besedodnik\ –
rozprawiaj'cy ]o czym>\, czyli lubi'cy m[wi:;
Grigorij, zwany B. 6234, w carstwo Lwa Isawra
]Leona Isaura 717–741\. 0001-31.1-33
Bieszczady ]ukr.-pol.\ – Beskidy; bie=yje ]niskie\ ˘
bie, be % skid, skit, skith ]g[ra\; SK ˘ SzCz.
Bi=goraj ]ukr.-pol.\ – niska g[ra ¯ bie= % goraj, raj.
Biruta – pszczela trasa ¯ bi % route.
bir/a ]ros. bir'a\ – wymiana. Lit. Bir/e.
Bisten ]germ.-=ac.\ – zamek n(Niemnem, zbudo-
wany dla ochrony Romowe przed Krzy/akami;
inna jego nazwa& Pestwa ]Poszt[w\, dzi> pobliskie
Zapyszki przy uj>ciu rz. Vißakis do Niemna, na p=d.
jego brzegu& ª...litewski zamek Bisten w ?m[jdzi,
nad Niemnem, le/'cy mi"dzy Wielon' a Kow-
nem. W tych stronach mi"dzy rzekami Niewia/'
i Dubiss' le/a=a >wi"ta wyspa Romowe, p[{niej
Romejwerder zwana, pokryta >wi"tym lasem,
dla obrony kt[rej d{wigniono powy/szy zamek,
mocno obwarowany.º 0165-01-120 Mylnie& w
uj>ciu Dubissy ]Bissena Dubissa\; ˚Romowe
przy uj>ciu Niewia/y.
niem. bissen – k"s, k'sek; tak i inne grody.
Bizancjum, Byzantium – tracka nazwa miasta,
imperatorzy Bizancjum ]i Konstantynopola\&
284–305 Diocletian
285–305 Maximian, pope=ni= samob[jstwo
305–306 Constantinus I Chlorus
306–307 Severus
307–313 Maximus, bratanek Galeriusa
307–337 Constantine ]Konstantyn Wielki\
337–361 Julian Apostata, zabity 363
363–363 Jovian
364–378 Valens, zabity 378
dynastia Theodoz[w&
379–394 Theodosius I
395–408 Arcadius, syn Theodosiusa I
408–450 Theodosius II, syn Arcadiusa
dynastia Trak[w ¯ Thracia&
450–457 Marcianus
457–474 Leon I Wielki
474 Leon II, wnuk Leona I
474–491 Zenon, ojciec Leona II
491–518 Anastasius I, zi": Leona II
dynastia Justynian[w&
518–527 Justin I
527–565 Justinian I, bratanek Justina I
565–578 Justin II, bratanek Justina I
578–582 Tiberius II Constantinus
582–602 Maurice, zi": Tiberiusa, zamord.
602–610 Phocas, >ci"ty
Itd., wyci'g z Kings Rulers and Statemen, autor[w&
Edward W. Egan, Constance B. Hintz, L.F. Wise; Sterling
Publishing Co., Inc., New York 1976,
wi"cej w sekcji Nazwy geograficzne, nr 1660.
Bjarmar ]isl.\ – Permianie ]l.mn.\, nazwa ruskiego
plemienia z Perm na Uralu, po wsch. stronie g[r,
dzi> port nad Kam', poni/ej uj>cia rz. Czusowa;
w latach 1940–1957 zwany Mo=otow ¯ Wiaczes=aw
Michai=owicz Skriabin ]1890÷1986\, m'/ stanu, min.
spraw. zagr. 1939–1949, 1953–1956.
Bjarni ]isl.\ – nied{wiedz-i(a(ie.
Björn ]isl.\ – nied{wied{.
B=a/ej – Felix, Szcz"sny;
s=aw.-ros. bla'ennyj ]b=ogos=awiony,
szcz">liwy, radosny, w b=ogostanie\.
b=ud ]s=aw. blæd=, ros. blud=\ – 1. dobrowolne
wsp[=/ycie p=ciowe mi"dzy niezam"/n' kobiet'
i m"/czyzn', og[lnie – zabronione przez prawo,
2. bezprawny stosunek p=ciowy, w='czaj'c uwie-
dzenie; pol. ob=uda,
ang. fornication, lechery, lewdness.
B=ud, wojewoda Jaropo=ka, w 6487 ]979\ naj-
pierw nam[wi= swego pana , by zbieg= z zaryglo-
wanego Kijowa, przed bratem W=odzimierzem,
a gdy Jaropo=k zbieg= i zamkn'= si" w ˚Rodni
– w innym grodzie nad Dnieprem, nam[wi= Jaro
-po=ka, by uda= si" na rozmow" z bratem. Tam
go zabili „gdy wszed= w drzwi, dw[ch Wareg[w
podnios=o go mieczami pod pazuch'” ]d{gn"li
go w p=uca\. Czasem {le rozumiane, /e nie>li
wystraszonego Jaropo=ka na mieczach pod
pazuch', na rozmow", zapewne, by go jeszcze
bardziej wystraszy:. Nie pozwoli=by sobie, jak
to fizycznie by=oby mo/liwe$ Na mieczach...,
w jakim celu$
B=ud pod 6487 r. ]979 r., dwukrotnie\.
bo – ziemia; w wielu nazwach geogr., w=asnych
i pospolitych& Boh, Bohemia ]Czechy\
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
bo=oto ¯ bo % =oto ]woda\, i inne;
gael. bog ˘ irland. bogach ˘ ang. bog ]bagno\.
Bogolubski, Andrej ]ros. Andrej Bogol[bskij\
]ok. 1111–†1175\, wielki knia{ Suzdala i W=odzi-
mierza na Kla{mie, †6683, czerwca 28, w sobot"
wg Ipat. ˘ 1174.06.29 wg +awrent., b="dnie,
syn Jurija Do=gorukiego †1157.05.15;
mi=uj'cy Boga ¯ Bog-o % lubi: ]mi=owa:\ ¯
oblubienica; ˚t=umaczenia od ty=u;
starogerm. wy/yn luba, anglosas. lufu,
>redniow. ang. luve, love, ang. love.
Bogonosec ]˚Mazur. ltpsc Bogonosec\ – t=um. gr.
Theophoros ¯ theo % `phoros ¯ pherein ]nosi:\;
m"czennik “za Chrysta” 5609.
Bogurodzica ]pol.\ – dziewica Maria nazwana Bo-
gurodzic' przez Kiry=a, archiepiskopa Aleksan-
drii, uczestnika Trzeciego ˚Soboru w Ephesus,
431 A.D.; dos=. rodzica Boga ]t=um. od ty=u\; w wie-
rze chrze>cija<skiej& Naj>wi"tsza Maria Panna,
dziewica, matka Jezusa Chrystusa, nauczyciela
i cudotw[rcy, jedynego syna Boga, zwana tak/e
Przenaj>wi"tsz', Przeczyst', Niepokalan';
mazur. bogorodica.
• Bogoro≠nickij monastyr – na meste
nynewnego sela Bogorodickoe
k [go-vostoku ot Smolenska.
• v cerkvi svœtyœ Bogoro≠ica –
Uspienskij sobor (1158-1160)
v= Vladimir;e na Klœz;me>
• manastyr; svœtyœ Bogoro≠ica –
Blagove]enskij monastyr; v Nov=-
gorode (nyne g. Ni'nij Novgorod),
osnovannyj {riem Vsevolodovihem
v 1221 g.
• svœtu Bogoro≠ic[ razgrabiwa – Sobor
Ro'destva Bogorodici v Su'dalu
(konec 9 i nahalo 10 veka), 1237.
• u gra∂= svœtya Bogoro≠ica Vla∂imer-
ska – gorod Goroxovec na Klœz;me>
• okolo svœtyœ Bogoro≠ica – Cerkov;
Bogorodici Desœtinnoj v Kyeve 1240.
Cerkiew Dziesi"cinna ¯ dziesi"cina ]podatek
dziesi'tej cz">ci zbior[w p=acony na utrzymanie
cerkwi, system podatkowy z ™ po=. XII wieku\.
«Bogurodzica» – hymnem woj[w polskich, >pie-
wanym przed rozpocz"ciem bitew. S=owa pie>ni&
Bogurodzica, dziewica,
Bogiem s=awiena, Maryja,
U Twego syna, gospodzina,
Matko zwolena, Maryja,
Zyszczy nam, spu>ci nam# Kirie eleison#
Twego dziela Chrzciciela, Bo/yce,
Us=ysz g=osy, nape=< my>li cz=owiecze;
S=ysz modlitw", j'/ nosimy;
To da: racz, jego/ prosimy
A na >wiecie zbo/ny pobyt,
Po /ywocie rajski przebyt# Kirie eleison#
Wg J. Ba=abana, s=owa u=o/y= franciszkanin
Boufa= w Starym S'czu – spowiednik Kunegundy
zwanej King' †1292, w"gierskiej kr[lewny ]c. Beli
IV\, wdowy po Boles=awie Wstydliwym †1279.
0065-00-137 A wi"c w latach 1279–1292.
˚Fa=sz pobo/nego Lacha, bo Ru> odnotowa=a
>piewanie «koreles» ]Kyrie eleison\ w bitwie z
Mazowszanami k(Jaros=awia nad Sanem, 1246,
˚wypisy z wo=. ltpsi, Warsz, por. 0001-02-803.
Poza tym, «zyszczy» jest s=owem s=awia<skim,
pokr. Polanom, jak Gniezno, Kutno, Ko=o, Pa-
ko>:, P=ock; wi"c raczej mazowiecko-kujawskim
]katedra Bogurodzicy budowana w Gnie{nie
za Boles=awa Chrobrego 992–†1025; 0065-
00-100\.
Boh, rzeka – bo ]ziemia\ % h ]woda\ ¯ gr. hydor;
staro/. Hipanis; nazwa po='czona – b="dnie – z
rzek' Bug, przez to Boh zwany Bugiem po=ud-
niowym ]...\.
Rzeka Bug ¯ anglosas. bugan ]=uk\, nazwa bez
zwi'zku z rz. Boh, Bog.
Bohemia – ziemianie, ziomki ¯ bo ]ziemia\ %
`hemia, `emia ]krew\ ¯ gr. `aimia ¯ haima
]krew\ ˘ s=aw. semja ]r[d, krewni\, gr.-celt. HS
˘ por[d  pokrewie<stwo; kr[lestwo i rejon
w Monarchii Austro-W"gierskiej ze stolic' w
Pradze; ˚Czech(y, czer.
Przemys=aw II Ottokar z Bohemii – m"/em Mar-
garity z domu Babenberg, szwagrem Romana,
s. Dani=y wo=. †1264.
bojar, bojarin ]pol.-ros.\ – koniarz-wojownik;
¯ bollard ]pierw. {rebak, p[{niej ko<\; w Powie>ci
wrem. let& bolarin, ]l.p.\ bolare ]l.mn.\& i k bolarom
swoim, ...=uczije bolare, ...i bolare ]j\ego. W XIII
w. zmieniono pisowni" bolar na bojar ]boj % jar;
si=a bojowa, rycerz\, a nast"pnie znaczenie na
wielmo/".
Bojarin skr[cono do barin ]pan\, barynia, baryßnia
]panna\. Bolarin ]l.p.\, bolare ]l. mn.\ – awarsko-
bu=g. nazwa wielmo/y, wg A. Br¥cknera 1927. Wg
mnie, bojar ]si=a bojowa\ ¯ boj % jar ˚jary ]silny,
krzepki\, bez wzgl"du na wszystko, co uprzednie.
Znalaz=em p[{niej potwierdzenie mego przy-
puszczenia, odczucia& roku 1387, W=adys=aw
}Jagie==o|, kr[l Polski... nadaje wieczyste trwa=e
swobody wszystkim ochrzczonym i ochrzci: si"
pragn'cym Litwinom, a szczeg[lniej bojarom
]armigeris sive bojaris\, poddanym Skirgie==y
ksi"cia Litwy, pana trockiego i po=ockiego..., itd.
0165-01-265, N. 539
Litera L kryje czasem d{wi"k J ]bolar ^ bojar$\,
st'd graficzne podobie<stwo znak[w, du/ych i
ma=ych liter, i tak do dzi> jest w j. hiszpa<skim&
Padilla }padija | w wymowie.
W spisach konnych, na wypadek wojny, lat
1528 i 1621 wyst"puj' liczne grupy litewskich
bojar[w ]˚ksi'/"\.
Przy osadzeniu Dani=y na stolcu swego ojca
– Romana, obecna by=a jego matka knœgini
velikaœ romanova, togda 'e bo≥re ]w=o-
dzimierscy i haliccy\ i voevody ougorskπi
]wojewodowie z Ugrowska\, 6716 ]pod 1208 r.\.
Biskupi, ksi'/"ta, wojewodowie i bojarzy ]boja-
rowie\ – w takiej kolejno>ci wyst"puj' w doku-
mentach w XIV wieku.
Pod r. 6763 ]1255\ „Pris=a papa ]papie/\ pos=y...”
do Dani=y, nios'cych wieniec i skypetr i koron".
W>r[d nich byli& biskup “Bere<skij i Kameneckij”
oraz „...Boleslav=. i Semovit= i bo≥re
li∂stπi.” ]z Lidy, w Ipat. ltpsi z 1420(32 bojarowie
lidzcy s' polskimi& Lœdsky≠\.
Mieszka<cy grodu Lublin daj' odpowied{ Kon-
radowi, kt[rego do grodu swego nie wpu>cili,
/e g=ow' im Krak[w& no golova nam= Krakov.
tamo 'e voevody nawi. i boœre velicii.
6795, ]1287 r.\, wo=. ltps.
bold ]dun.\ – bal, zabawa taneczna;
ang. bold – >mia=y. Lit. Rumbold.
Boles=aw – s=awi'cy ziemi upraw" ]t=um. od ty=u\,
¯ bo ]uprawa\ % le ]ziemia\ % s=aw ]s=awi:\,
¯ bo % Les=aw ]s=awi'cy ziemi"\;
imi" wielu ksi'/'t i kilku kr[l[w polskich& Bole-
s=aw Chrobry †1025, Ímia=y †1079, Krzywousty
†1138, Wstydliwy †1279;
ang. the Valiant, the Bold, }{le, wrong| the Wrymo-
uth, see Krzywousty|, the Shy ]or Bashful\.
Bona Sforza ]ital.\ – dobra; /ona Zygmunta ¡
“Starego”, kr[la Polski 1507–1548; =ac. bonus
]premia, dodatek\, /e<skie bona, franc. bon.
bone ]dun.\ – 1. przybywa:, 2. wy(polerowa:,
wy(szlifowa:, wy(g=adza:, nadawa: blask
]po=ysk\ wy(czy>ci:, wy(froterowa:.
Lit. Bonse, ˚se.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Boniface, Bonifacy ]=ac.-pol.\ – dobroczy<ca;
=ac. bene ]dobrze\ % facere ]robi:, czyni:\
˘ benefacere ]dobroczy<ca\ ˘ benefactum ˘
starofranc. bienfait ]dobro:\, anglofranc. benfet
>redniow. ang. benfet, bienfet, ang. benefit ]dobro-
dziejstwo, korzy>:\, benefice, beneficial;
Boniface ˘ ang. bonny, bonnie ]pi"kn-y(a(e\ %
face ]twarz\ ˘ boniface ]pi"kna twarz\, posta:
z komedii pt. The Beaux’ Stretagem, George’a
Farquhara ]1678–1707\, anglo-irlandzkiego
dramaturga.
Bonifantij ]˚Mazur. ltpsc Bonifantij\ – Boni-
facy; m"czennik chrze>cija<ski 5790.
bor ]dun.\ – >wider. Bor çistyj ]s=aw.\ ˚b[r.
borg ]szw., dun.\, bork, burg – gr[d, zamek;
=ac. castellum ]forteca\ ˘ staroang. castel, prusko-
lit. ~bork ]G K\, np. Frombork, Jansbork ]dzi>
Pisz\, Jurbork ]ju/ w ?mudzi lecz na pograniczu
Prus\, Lenbork, Malbork, Nibork ]dzi> Nidzica\,
Rastembork ]dzi> K"trzyn\, Wengobork ]dzi>
W"gorzewo\ i Zybork ]dzi> Jeziorany\.
bort ]dun.\ – 1. brzeg ]jeziora, lasu\, skraj, granica,
pograniczny, kresowy, 2. oddalenie si", z dala,
na uboczu, daleko, hen.
Lit. Kibort, Bortkowicz.
Borys ]s=aw. Boris=, 1430–1550& Boris/;, Borys,
Boris, Borys\ ¯ bu=g. ¯ gr. Boreas ]p=n. wiatr\;
1. B. †907, bu=garski knia{ 852–886, chrzci=
Bu=gari" 6363 ]856, ˚styl 5508$\ „z danym jemu
od boga narodem.”,
2. Borys i ˚Gleb – synowie Bu=garki i W=odzi-
mierza Wielkiego †1015.07.15, zamordowani
wkr[tce po >mierci ojca, pochowani w Wyszo-
grodzie n(Dnieprem,
Boris – knia{ Rostowa, zabity w Alcie,
Gleb – Muromu, zabity w uj>ciu rzeczki Smiadny
k(Smole<ska,
3. B. †1078 ¯ Swiatos=aw po=ocki ¯ Jaros=aw
M'dry †1054 ¯ W=odzimierz Wlk. †1015,
4. B. ¯ Wses=aw z Po=ocka ¯ Braczes=aw ¯
Izas=aw †1054 ¯ W=ad. Wlk. †1015,
5. B. ¯ Wiaczes=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
zabity 1078 w bitwie nad Nie/atin' ko=o Czer-
nihowa,
6. B. ]brat Gleba “Pres=awicza”\ ¯ Wsewo=.
murom. 1124 ]Laszka /on' Wsewo=.\ ¯ Dawid
1097– †1123 ¯ Swiatos=. †1076,
7. B. †1157.05.02 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od.
Monom. †1125 ¯ Wsewo=od †10923,
8. B. 1195 ¯ Roman 1178 ¯ Rost. Chrobry smol.,
kij. †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131,
9. B. ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯
¯ Jurij Do=goruki †1157 ¯ W=ad. Monomach,
10. B. i Gleb Wasilkowicz 1231–1277 ¯ Wasilko
¯ Konstantyn z Rostowa, poleg=y 1237 w bitwie
n(rz. Sy: ]ros. Sit;\ ¯ Wsewo=od Bolszoe
Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gor. †1157.
A. Br¥ckner 1927& „Nazwa Boris bu=garska tj.
turecko-tatarska, od ich cara Bogorisa, co w r.
865 chrze>cija<stwo przyj'=.”
Borza }bor-za| ]wo=. Borza\ – szybki; brat Trojdena
wspomniany pod 1270& bœwe ' v nego brat≥
Borza. sir;putπi. L≠sii. svilkeli.
borzo ]s=aw.\, brzo ]czes.\ – pr"dko; ˘ pol. bardzo
szybko; wo=. korol; 'e smœtesœ oumom=. i
poide iz; zeml≠ borzo. 6734
Bo/y dworzanie ]wo=. B(o)'ii dvorœne\ –
rycerze Zakonu z Liwonii, Rygi, ˚Zakon.
Bo/ydar ]pol.\ – t=umaczenie gr. ˚Nathaniel.
b[g, bog(i ]s=aw.\ – 1. ka/de z licznych istnie<,
urojonych jako ponadnaturalne, nie>miertelne,
posiadaj'cych specjaln' moc ponad /ycie ludzi i
bieg natury; b[stwo, zw=aszcza m"skiej postaci,
2. wizerunek kt[remu oddawana jest cze>:,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
przedmiot kultu, idol, 3. osoba lub rzecz o nad-
miernych honorach, 4. w monoteistycznych
religiach& stworzyciel i w=adca wszech>wiata;
goth. guth, isl. guƒ ]guth\, niem. Gott, anglosas.,
>redniow. ang. God, ang. God, szw. Gud, franc. Dieu,
s=aw. Bog=-Bog pisany skr[tem Bg ˛=.
Wiara chrze>cija<ska jest o /yciu wiecznym ]po-
zagrobowym\, nie doczesnym ]bogactwo za
/ycia, gdy z Bogiem...\, najwyra{niej jest to
pozosta=o>: po poga<skich czasach. Pierwsi
misjonarze zachowali poga<sk' nazw" boga,
by u=atwi: poganom przej>cie i by nazwa by=a
bardziej zrozumia=a. Wiara poga<ska obfito-
wa=a w wielu bo/k[w las[w, p[l i zwierz't,
reprezentowanych przez ˚ba=wany ]pos'gi\.
A. Br¥ckner 1927, niecelnie i przez to zawik=anie&
„pierwotnie ‘szcz">cie’, ‘pomy>lno>:’... st'd&
bogaty; ubogi, tj. niebogi, niebogaty...”;
z bogiem ˘ boga-ctwo, bez boga ˘ u-b[stwo –
bieda ]u – pod, {le, ujma\; st'd liczne bogi i mod=y,
ba=wany, pos'gi, o=tarze i >wi"cenia.
W staro/ytno>ci bogiem zwano cz=owieka po-
czciwego, godnego ze wszech miar szacunku.
P[{niej ]prawdop. poprzez cz"ste powtarzanie\,
sta= si" Bogiem – si=' nadludzk', pot"g', by w
ko<cu przypisa: mu niesko<czono>: we wszyst-
kim& czasie trwania, sile, sprawiedliwo>ci, dobroci, i
wszelkich innych, cnotach i zaletach. Tak jest dzi>.
Na pocz'tku Izrael by= rz'dzony bezpo>rednio
przez boga, ˚symboliczna posta:. Jeszcze
Jezusa Chrystusa pytano, czy jest synem boga.
Nie by=a to obraza ]blasfemia\, lecz pytanie
kt[re dzi> rzuca >wiat=o na jego haniebny czyn,
kt[rego m[g= dopu>ci: si" – pytanie retoryczne&
]skoro na to zdoby=e> si"\ czy ty jeste> synem
boga$ Jezus milcza=, a gdy po chwili wahania
potwierdzi= po>rednio – odpowied{ przyp=aci=
ukrzy/owaniem, bo nie wyrazi= skruchy – za-
twardzia=ym by=. «Syn boga» w[wczas nie po-
ci'ga= kary, co doprowadzi=o do wniosku, /e by=
niewinny, a dzi> kler obraca, /e to w=a>nie «syn
boga» spowodowa= kar" niewinnego, dorzucaj'c
kar" do niewinno>ci. Ukrzy/owany Jezus wisi na
o=tarzach ko>cio=[w, ale ukrzy/owanych z nim
dw[ch z=oczy<c[w na o=tarzach nie ma – ci byli
winni. Jezus m[g= by: Barabaszem; Barabas
]syn boga\ ¯ bar ]syn\ % abba ]ojciec, b[g\;
wi"cej ˚Jezus Chrystus.
Hebrajski Yah=eh ]B[g\, chrze>cija<ski Jezus
Chrystus ]Syn Boga\ i Duch Íwi"ty, czyli tzw.
>w. Tr[jca – s' dogmatem wiary ˚chrze>cijan, a
sama wiara odrostem, przed=u/eniem, wiary /y-
d[w; ang. Yahweh, pol. Jehowa – >wi"ta nazwa
Boga ¯ YH+H, wstawione samog=oski s' do-
wolne, samowolne, zaczerpni"te z hebr. adonai
]m[j Pan, ang. my Lord\.
Wiara w Boga jest wiar' w cz=owieka, w po-
dw[jnym znaczeniu&
• wiara, co drugi cz=owiek m[wi, gdy >wiat roi si"
od oszust[w i szarlatan[w, /'dnych w=adzy nad
innym cz=owiekiem, staraj'cym si" przej>: przez
/ycie lekko, bez pracy – wyraz naiwno>ci,
• zwyk=y cz=owiek, >miertelnik, staje si" >wi"tym
po wiekach, do kt[rego wierni modl' si", a
nast"pnie Bogiem; tak by=o z Jezusem Chrys-
tusem – wszed= do piramidy bog[w jako syn
Boga& B[g ojciec, Syn Bo/y, >wi"ta jego rodzina,
zw=aszcza matka – >w. Maryja, >w. J[zef, >wi"ci
aposto=owie, i setki pomniejszych >wi"tych do
kt[rych zanoszone s' pro>by.
˚Bogurodzica – >w. Maria, Przenaj>wi"tsza, Nie-
pokalana, Przeczysta – matka Jezusa Chrystusa.
B[g jest feuda=em – potrzebuje s=ug ]kleru\ i
dworu ]pochlebc[w\, k=aniania si" mu, sk=ada-
nia ofiar na o=tarzach, i pr[>b ]mod=[w\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
W czasach feudalnych B[g by= narz"dziem kleru
do obja>niania gminowi ziemskich wypadk[w
oraz wzmacniania w=adzy feuda=[w, /e w=adza
od Boga pochodzi ]˚Borys\, dlatego danina
]podatek\ musi by: p=acona feuda=om.
Kler podtrzymywa= aparat w=adzy piramid'
bog[w, a aparat w=adzy podtrzymywa= kler,
buduj'c mu >wi'tynie; obie warstwy spo=eczne
podtrzymywa=y si" wzajemnie.
Bo/' wi"c pomoc' na W=odzimierz }Wo=y<ski| spo-
gl'dali, potem kr[l wyruszy= na Leszka }Bia=ego|, w
1214&
B'˛ie[ 'e pomo][ na v=lo∂imer; pri-
zira[]a. potom 'e korol; poide na
Lest;ka.. 0001-02-730
W 1217, wielce hardym Filii, wy>mienitym w mieczu,
szybkim na koniu& Bogu za> tego nie cierpi'cemu, w
inny czas zabitym zosta= przez Dani="&
Bo˛u 'e togo ne terpœ][ vo ino vremœ
oub;en= bys danπilom. 0001-02-736
W 1217, Bogurodzica nie cierpi'c splugawienia “chra-
mu” ]>wi'tymi\ swej, odda=a }Halicz| M>cis=awowi&
Bc˛a. ≥'e ne sterp≠vw[. oskvennenπa xra-
ma svoego. v=das i v ræci. M;stislavou.
0001-02-737
Bo˛u 'e
1218, o za=o/eniu i zbudowaniu Cho=ma&
izvolivw[. Danil= s=z∂a grad=. imenem=
Xolm=. B'˛ie[ vole[ izbranen= bys. i
postavlen= bys. Bo/' wol' wybrany i zbudowany
zosta=. 0001-02-740
Po bitwie nad rzek' Ka=ka 1219& oczekuje B[g poka-
jania chrze>cija<skiego& O'idaœ B=˛ poka≥ni≥
xrstπanskogo. 0001-02-745
W 1227, Dani=o Bo/' wol' posiad= gr[d sw[j Halicz&
Danil= 'e Bo';e[ vole[. dr='a grad=
svoi Galih;. 0001-02-761
O zawarciu niepomy>lnego przymierza, Miros=awa z
kr[lem }w"gierskim|, bez rady kniazia Dani=y – B[g
smuci= si" w my>lach, 1229&
B=˛ v≠dae†. togda ' smoutitsœ oumom=.
s=tvori mir= s korolem;. bez sov≠ta
knœzœ Danila. 0001-02-765
1229, o kr[lewiczu Andrzeju, jego B[g nie lubi& ego'e
Bg˛ ne l[bit;. 0001-02-767
1230, B[g tak pozwoli=, za grzechy, “nawr[ci=a si"”
dru/yna Dani=y na bieg, czyli obr[ci=a si", poda=a ty=y,
i zacz"=a ucieka: z pola bitwy& Bo˛u 'e tako izvo-
livw[. za gr≠xy. navorotisœ drou'ina
Danilova na b≠g=. 0001-02-769
1254, Bogiem dana mu }Dani=owi| da< ...sn˛a ego
Danila. Bm˛= 'e dannaa emou dan;.
0001-02-836
Ale nie ma komentarza, gdy cerkiew >w. T[jcy w
Cho=mie podpalili Tatarzy, w 1255, /e B[g pozwoli=
niewiernym j' spali:& egda Batyi poima vs[
zeml[ Rouskou[. togda '(e) c(e)rk(o)v=
st˛ya troca za''ena bys. 0001-02-843
Po zniszczeniu Tatarami Sandomierza n(Wis=', 1258,
gniew Bo/y sko<czy= si" na nich& gn≠vou bo B'˛i[
skonhavw[sœ na niix=. 0001-02-854
Po nieudanym obl"/eniu Sandomierza, zim' 1281&
B=˛ ouhini nad nim= vole[ svoe[. oubiwa
bo Lœxov≠. ø polkou ego. mnogo bo≥r= i
slougi dobrya.... i tak Lew wr[ci= z wielk' ha<b'
0001-02-882
W 1285, Telebuga bloudœ v gorax=. vodim=
gn≠vom= B'˛iim=. i bys v nix golod=
velik=., tak, /e w ko<cu Telebuga wyszed= pieszo
ze sw' /on', o jednej kobyle, zawstydzony od Boga
...\kan;nyi 'e i bezakon;nyi teleboug=
vyide p≠w;. s= svoe[ 'eno[. \ odnoi
kobyl≠. posramlen= ø Ba˛. 0001-02-891
B[g nie mo/e unicestwi: z=oczy<c"..., jedynie zawsty-
dzi: go }nie wiemy, czy Telebuga wstydzi= si"|.
W 1287, Telebuga – przed najazdem na Lach[w –
z=upi= ziemi" w=odzimiersk' ...Bi˛im= gn≠vom=.
0001-02-893
Zim' 1287, nie tylko w jednej Rusi by= gniew Bo/y& Toe
'e zimy ne tokmo v= \dinoi Rousi bys
gn≠v= Bi˛i. morom=. no i v Lœxox= toe
'e zimy i v Tatarex=. izomre vse i koni
i skoti. i \vc≠. vse izmore ne \stasœ
nihego 'e. tak/e u Lach[w i u Tatar[w.
W 1287 Niemczech wysz=o morze i zatopi=o ziemi"...
i potopilo zeml[ gn≠vom= Bi˛im=.
0001-02-896
Posla B=˛ na
W 1288 pos=a= B[g na nas miecz
nas= meh svoi i'e poslou'it; gn≠vou
sboemou. za oumno'enπe gr≠x nawix=.
...togda bo bœxæ vsi knœzi ou voli Ta-
tar;skoi pokorenii gn≠vom; B'˛iim=.
wszyscy kniaziowie s' w woli tatarskiej upokorzeni
gniewem Bo/ym.
0001-02-897
W 1288, B[g mi nie da= rodzi: swoich za moje grzechy&
B=˛ bo ne dal mi svoix= roditi za moa
gr≠xy. 0001-02-901
Do>wiadczenia chocia/by lat 1237 i 1240 – na-
jazd[w tatarskich na Ru>, gdy Tatarzy okrutnie
mordowali wiernych Bogu kniazi[w, pop[w,
palili cerkwie – nie zachwia=y wiary w teori"
Boga, maj'cego wynagradza: za dobro i kara:
za z=o. Cerkiewny kler dopatrywa= si" w[wczas
kary bo/ej za grzechy, B[g smaga= Ru> biczem
niewiernych.
Gdyby B[g istnia=, nie by=oby ˚m"czennik[w,
po/ar[w >wi'ty< mu stawianych, z=oczy<c[w,
kataklizm[w& powodzi, trz"sie< ziemi, tornad i
huragan[w, za /ycia, nie kara=by ludzi dobrych
i nie wynagradza= z=ych, nie by=oby wojen, cho-
r[b, plag, itp. – utopia by=aby na Ziemi, raj.
W Boga wierz' ludzie bez zmys=u obserwacji i
konsekwencji, chorzy ]i s=abi w og[le\, hipokryci,
]˚ko>ci[=\, a k=[tnie i roz=amy – gdzie [w B[g
jest, ˚kalikstyni, ortodoksyjny, sob[r.
Braczes=aw ]s=aw. Brœhislav=\ – dwie mo/li-
wo>ci& a\ s=awi'cy “bracz” ¯ brak ]zawarcie
zwi'zku ma=/., K ˘ Cz\, b\ braci % s=aw ¯ bra-
tja ]bracia\, T ˘ Cz, ale braci ˘ Bracis=aw, nie
Braczes=aw;
1. B. ok. 997–†1044, knia{ Po=ocka ¯ Izas=aw
W=adimir Wlk. †1015,
2. B. ¿1104 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Izas=aw †1078
¯ Jaros=. M'dry †1054.
brama – ruchome zamkni"cie ]cz"sto w formie
dw[ch skrzyde=\ otworu wej>ciowego, wjazdo-
wego do grodu, budynku, ogrodu; wrota;
staronord. frama, fremja ]framuga\ ˘ >redniow. ang.
framen, framien ˘ ang. frame, BF;
pol. b % rama ]pokr. framuga\; ˚rogatka, wrota.
Bras=awl ]1430–1550& Braslavl;, Braslovl;,
Bras=lavl;, Brqslavl;, Brqslovl;, Bra-
s=aw\; litera L ]ziemia ¯ land\ ˘ Jaros=aw ]imi"\
˘ Jaros=awl ]gr[d, dzi> miasto\, Mstis=aw ]imi"\
˘ Mstis=awl ]nazwa grodu\, ˚Perejas=awl.
1. gr[d w Nowoaleksandrowskim uje{dzie,
Kowie<skiej guberni,
2. Brac=awl, “ujezdnyj gorod” ]powiatowy\
Podolskiej guberni.
braszewska droga ]ros. Brawevskaq doroga\ –
prowadzi=a do wsi Braszewo w pow. Ko=omna,
wspomniana w opisie “Mamaja pobojszczu” 1380
]bitwie na Kulikowym polu\, Braszewo r[/ne od
Braszowa w Karpatach Wsch.
Brestowica ˚Berest ]o kilku znaczeniach\.
Bria<sk ]Branesk=, Bransk=, Brqnesk=, Bra-
nesk, Bria<sk\ – ziemia, obszar las[w, d'browy.
¯ br ]d'browa\ % a ]='cznik\ % <sk ]ziemia\;
br ¯ debr ]d'browa\; ia ¯ a ]i, ='cznik; and\;
<sk ¯ n ]land, lant\ % sk ]ziemia\.
Dwa miejsca o tej nazwie& w Rosji, w pasie las[w,
i w Polsce, ko=o Puszczy Bia=owieskiej.
Bria<ski knia{, Roman 1263 ˚debria<ski.
Britain ]ang.\, Britannia ]staro/. =ac.\ ˚Brytania.
Brodniki ]s=aw. brodnicy\ – plemi", najwyra{niej,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
s=awia<skiego pochodzenia, koczuj'ce nad dol-
nym Donem, bior'ce udzia= w walkach u boku
Suzdalc[w, w bitwie nad Lipic' 1216, i u boku
Tatar[w w bitwie z Rusi' nad Ka=k', 1219.
U Suzdalc[w wyliczeni s'& „i bjachu po=ci silni
welmi. muromci. i brodnici. i gorodczane. i wsja
si=a Su/dalskoi zemli.” ]i byli hufce silne wielce.
muromcy. i borodniki. i gorodczanie – z Gorodca
Radi=owa na Wo=dze – i wsza si=a Suzdalskiej
ziemi.\.
W bitwie Rusi z Tatarami nad Ka=k', 1219, ruski
pisiec odnotowa=& „bysza z tatary i brodnici. a
wojewoda u ich P=oskina. i toi okajannyi wojewo-
da..., itd.” ]byli z Tatarami i Brodniki, wojewoda u
nich – P=oskina\. Znamienne «i» b"d'ce mo/e
rodzajem {dziwienia, zaskoczenia, akcentu.
Brodnicy jak i P=oskina nazwami s=awia<skimi
¯ brod ]br[d rzeczny, p=ycizna kt[r' mo/na
przej>: wod" na drug' stron"\;
s=aw. brod-=/iti, ang. ford, franc. le gue;
P=oskinia ¯ p=oski ]wynios=y\ % nia ]wielce\,
˚wzniesienie ]p=oski\, wielko>: ]nia\.
Brouno ]wo=. Brouno\ – imi" m"skie, ˚Bruno;
star≠iwinou ix= Brouna ≥wa. 1236 r.
Bruno ]starogerm. wy/yn\ ¯ brun ]br'zowy\;
staronord. brynja, pokr. byrne, >redniow. ang. brunie,
burne, goth. brunjo ]ochrona piersi, pancerz z
=a<cuch[w\, starokymryjski broun ]pier>\. Krymijski
– w j. Celt[w z Walii, Cymri, Cymry – walijski, breto<ski
i zamar=y kornisz.
Biskup Bruno z O=omu<ca, wys=any do Prus
wiosn' 1254, przez Ottokara, kr[la Czech.
Brückner ]niem.\ – skr[t niem. BrückenmeiÆter
]mostowniczy\ ¯ Brücke ]most\ % meiÆter;
Aleksander Brückner ¿1856–†1939, filolog pol-
ski, historyk kultury, “slawista” i fa=szerz – z
ukrytym celem, agent interes[w niemieckich w
sprawach polsko-lit. ª...Litwa w=a>nie nad mo-
rzem nie siedzia=a, stroni=a od niego zawzi"cie.º –
kodowa= polskie umys=y. Niemiec z pochodzenia,
zmar= w Berlinie, w hitlerowskich Niemczech.
Nie zna= j. s=awia<skiego ]nie m[g=, skoro ju/
rosyjskiego nie zna=, nie czyta= wi"c latopis[w\,
polskim dobrze nie w=ada= – zaszczytny tytu=
slawisty mu rodacy przydali, ja okre>li=em
“slawist'” i fa=szerzem.
Ale wiedzia= co Polacy uwielbiaj', doceniaj', i
uderzy= w ich s=abo>:, zna= ich wady – st'd i
otrzyma= po taki tytu=. Polacy bowiem oceniaj'
dzie=a po szacie graficznej ]nie zagl'daj'c do
tre>ci, nie czytaj'c ca=o>ci\ i po bogactwie j"zyka
]upstrzy= go staro>ci', a tekst niemi=osiernie
za>mieci= znakami drukarskimi – bogactwo zna-
k[w...\. Szat' graficzn', odno>nikami do {r[de=,
uznanie zdoby= J[zef Wolff – inny autor dzie=a o
ludziach i rodach >redniowiecznej Litwy i Rusi,
1895 ]poz. lit. 1235\, Niemiec z pochodzenia, i
zmar= tam 1900, w Heidelbergu.
“Slawista” – nie zna= nawet zapisu ˚gra/dank',
analizy pisowni w r[/nych j"zykach s=awia<-
skich zacz'rpn'= ze S=ownika j. polskiego – S.
Bogumi=a Lindego, pisz'c& U wszystkich S=o-
wian tak samo. U wszystkich S=owian tak samo,
bez wyj'tku. Tak samo u wszystkich S=owian.
Tak nazywaj' wszyscy S=owianie. Tak samo
w ca=ej S=owia<szczy{nie. Pras=owia<skie;
wsz"dzie tak samo. U wszystkich S=owian tej/e
postaci i tego/ znaczenia. W tem/e znaczeniu
u wszystkich S=owian.
I ze s=ownika Lindego zaczerpn'= pomys= zdrobnie<
w j"zyku polskim, popisuj'c si" znajomo>ci' u/y-
wanych przyrostk[w, ale tu przesadzi=, bo wiele
z nich nie by=o i nie jest w u/yciu – teoretycznie
tylko mo/liwe& kontusz – kontusik; pier> – pier-
siczki; pi"tro – pi'terko ]u nas by=oby pi"terko;
rzeczywi>cie, odmieniamy Å´ tworz'c formy
pochodne& pi": ˘ pi'ty, w"ch ˘ w'cha:, lecz nie
w tym wypadku, by pi"tra nie myli: z pi'tk' – wy-
kaza= si" nieznajomo>ci' ducha, my>li polskiej,
bo rodem Niemiec\; polana – polanka, r[zga –
r[zeczka; sid=o – side=ko, surma – surmeczka;
>cie/ka – >cie/eczka; >niada: – >niadanko;
>wider – >widerek; szkoda – szk[dka; szwagier
– szwagierek; szyb – szybik; szyld – szyldzik;
tabaka – tabaczka; tort – torcik; warsztat – warsz-
tacik; w'zki – w'ziutki; wiadro – wiadereczko;
wymi" – wymi'czko; znami" – znamionko }bo
rami" – ramionko, w'ska tasiemka podtrzymu-
j'ca halk", stanik|, ˚lind.
Jedno zdrobnienie wygl'da nieco dziwnie, lecz
– ostatecznie – mo/na si" z nim zgodzi:. Ale ja
czyta=em ca=y S=ownik, nie kilka hase=.
S=ownik etymologiczny j"zyka polskiego, 1927,
5683 has=a ]wg mego obliczenia, w tym 27
hase= zbiorowych\, w 1998 roku 8-me wydanie
orygina=u – skandal, ze wzgl"du ma=y zas[b
s=[w ]w tym wiele niemieckich, spolszczonych,
gdyby>my chcieli je u/ywa: w przysz=o>ci\, ich
obja>nienia, i liczne wznowienia ]bo 8\ – w moim
odczuciu – /art[w. W etymologii A. Br¥ckner by=
J[zefem I. Kraszewskim, 1847; na polu historii i
w cytowaniu materia=[w {r[d=owych – Teodorem
Narbuttem, 1847; i Maciejem Stryjkowskim, 1582
– w przytaczaniu obcych znacze< ]M. Stryjkowski
potrafi= zam"cza: czytelnika tysi'cem nazw,
w ka/dej sprawie\. Wszystkie trzy osobowo>ci
skupi=y si" w osobie A. Br¥cknera – geniusz,
niedo>cigniony....
Kilka stron uwag zebra=em o jego s=owniku i
b="dach w nim pope=nionych, tu przytocz" dla
pogl'du tylko niekt[re z nich&
• dym razem z gr. thymos ]odwaga\,
gwar – por. }por[wnaj| kwas, kra razem z ikr',
• framuga; pierwszy sk=adnik niejasny.
Fram ¯ ang. frame ]rama, oprawka\.
• Holandia ]germ. holen % land\, wg A. Br¥cknera
– od holowania.... +upy do swych dom[w jedynie
holowali, z innych kraj[w, w tym z Rusi.
• Hrubiesz[w ]H-rubie-/(sz-[w\, u A. Br¥cknera
pod has=em gruby. GH. Gruby b='d#
• izba, izdbica u mostu.... pisana raz istbica;
izbica ¯ wo=. iz` ]wy`\ % biwati ]bija:\.
• korba ]s=ow.-=ac. k-orbi\, A. Brückner& od =ac.
curvus ]krzywy\...
• Lach, nazwa ruska ‘Polaka’ ˘ Podlasze ˘
Podlasie ]kraj przy Lachu\.
• ma=/e<stwo – zaznaczaj'c, /e ma=/e<stwo ¯
m'/ % /ona jest naiwnym wplataniem m"/a –
wywodzi& /ona poj"ta uroczy>cie »na ma=«, czyli
umow" ¯ niem. mal ¯ Mahlstatt ]wiece s'dowe\,
Mahlshatz ]posag\, Mahlring ]pier>cie< >lubny\;
Ma= ]m'/\ – kniaziem Drewlan, ˚ma=,
• my>listwo& „...oni =owili zwierz"ta i wyt"/ali
my>l na wszelakie sieci i zasadzki, =apki i pa>ci.”
My>listwo ¯ g=owa ¯ g(=[w ]bicie w g=ow"\.
• Niemiec& ...tem uszczypliwym przezwiskiem o
‘niezrozumia=ym’, a wi"c niby niemym cz=owieku
uraczy= S=owianin pierwszych Niemc[w, kt[rych
napotka=, Bastarn[w przed Chr., albo Got[w po
Chr., i nazw" t" rozszerzy= na wszystkich bliskich
im mow' czy zbroj'..., itd.
Niemiec ^ cudzoziemiec ¯ nie ]cudzy, cudzo`\
% miec ]ziemiec\, bez zwi'zku z niemow',
cz=owiekiem niemym.
• piorun; na Rusi Kijowskiej Warjagowie czcili
ba=wana Thora – Pioruna....
• pod=og" rozdzieli= na po-d=oga, gdy w rzecz.
pod % =oga ¯ =o/e, lega:, podk=ad i dziesi'tki
innych «pod`» ]jak m[g= nie zauwa/y:$#\,
• „ochabi:, ‘unie>:, porwa:’ ]p. chabina\, rus.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
chabit’, ‘porwa:’....” Chabit’....
Ruskie unie>:, porwa: – uxvatit=, oxva-
tit=... u(po(o-chwyci:.
• obrz"d – porz'dek dos=. kolejno>: ceremonii,
A. Br¥ckner& rz'dy ]w=adza\ ˘ obrz"d.
• raj – granica ˘ kraj i gr[d Raj, dzi> Rajgr[d;
A. Br¥ckner& ¯ raj ]boski na ziemi\, paradyz –
dodaje }grecko-ang., przyp. J.D.|, b=ogi kraj bez
zimy. Raj w Rajgrodzie....
• Skandynawia ¯ >led{, ziemia >ledziowa....
My>la=em /e >ledzie w wodzie p=ywaj'.
• strych – pokr. strzecha ]wsp[lne strch\, ˚str,
A. Br¥ckner& ¯ niem. strich....
Wystrychn'= wszystkich Polak[w na dudka,
niem. strichem.... Zapomnia= jedynie znaczenia
strichu poda:& kreska, kierunek, cz">: kraju,
stadko ptak[w.
• szanowa: ¯ mie: szacunek ]^ docenia:\,
powa/a:, uznawa:; A. Brückner& ¯ niem. schön
– obchodzi: si" z kim> pi"knie....
• szczup=y – odno>nik& patrz szczury....
• szlaban zamkni"cie drogi; ban – zabronione;
A. Br¥ckner 1927& od niem. dw[ch s=[w Schlaf-
bank, ‘skrzyni do spania’ ]po zdj"ciu wieka\ i
Schlaugbaum, ‘rogatka’.... Mo/e od rogatki.
• szopa – wiata, >ciany z dachem ]bez stropu\,
buda; A. Br¥ckner – z niem. Schuppen, znacz.
nie podaje – skroba: ryb".
• >mig-a(=y s=owotw[rczo pokrewne& w mig,
mig(iem ]szybko\, pokr. mgnienie.
A. Br¥ckner – >mig=y ]smag=y\, tj. opalony...
• topola – gat. drzewa; anglosas., >redniow. ang. i ang.
top ]szczyt\ % la ]1. drzewo, 2. las\; A. Br¥ckner
1927 ¯ =ac. populus..., znacz. nie podaje, „...dalszy
wyw[d niepewny.” – ko<czy, znaczy populus –
pewny. Dziupla ¯ dziup ¯ dup ]pust-e(a\ % la.
• troska – piecza, ochrona. A. Brückner 1927&
frasunek ]zaduma\ i zgryzoty....
• twar[g – tvorog, twar – twardy; war – warzone
]zsiad=e\ mleko. A. Br¥ckner 1927& utworzony
w tworzydle ser.... Utworzony w tworzydle jest
mas=em ma>lanym. Koniecznie chcia= wyprowa-
dzi: twar[g od tworzyd=a, wi"c powt[rzy=, dla
pewno>ci. Tworzyd=o jego wymys=em.
Lecz d=o – 1. bi:, odbicie, uderza:, stuka: ¯ =o
]d{wi"k\, d=o<, wahad=o, cykad=o, kowad=o, liczyd=o,
straszyd=o, zwierciad=o, >wieci-de=ko(d=o, byd=o ]bi:by\,
˚t=umaczenia od ty=u,
2. chwyt, narz"dzie, przedmiot& d=o<, imad=o ]ima
% d=o<; u % chwyt\, sid=o, gard=o, szczud=o, kadzid=o,
kropid=o, szyd=o, w"dzid=o ]w"dzi` ¯ wendig, holend.
skr"t\, wi'zad=o, wiesza-k(d=o, mokrad=o; w przeno>ni&
porzekad=o ]chwyta: my>l, analogi"\, abecad=o,
3. inne znaczenia d=o kt[re tu pomijam, jedynie
ze wzgl"du na ich d=ugo>:,
d=o nie idzie w parze ]zgodzie\ z tworzy, dlatego
takiego s=owa nie ma w j. polskim, i Lindego
problem podr[bek nie omin'=, ˚lind,
• tyra: – ci"/ko pracowa:, harowa: ¯ tyran(ia;
A. Br¥ckner – do='czy= tyra: do ros. tera:, o
znaczeniu& gubi:, niszczy:, marnowa:....
• warga – vargan, A. Br¥ckner 1927& wy='cznie
polskie....
• wi"dnie(n':, zwi"d=y, uwi'd – pokr. wiotki;
A. Br¥ckner w"dlin" tu do='czy= ¯ w"dzi:, pokr.
sw'd ]dusz'ca wo< wydzielaj'ca si" z czego>
tl'cego si", sma/onego; zapach spalenizny\,
zmieniaj'c pisowni" w"dliny na wi"dlina....
Tak' wiedz" okrasi= r[wnie ‘naukowymi’ dygres
-jami, zmy>lenia pokry= j. staropolskim ]starymi
{r[d=ami przesi'k=...\, i tak przyrz'dzon' po-
traw" poda= na st[= w postaci s=ownika, by
Polacy, nie znaj'cy j"zyk[w obcych i {r[de=, j'
strawili. Trawi'. ˚?mud{, znajomo>:.
• d=[to ]str. 89\, pasorzyt ]str. 234\, k=[: ]237\,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
p=[ka: ]mylnie przez U pisane, str. 421\, pr[: ]str.
437\, st"pel ]stempel, str. 515\, chr[st ]557\, /[
-raw ]666\ – pope=niaj'c proste omy=ki, stara= si"
zmieni: mniemania o pochodzeniu polskich s=[w
i zasady pisowni ]d=[to pisowni' staropol.\.
• imiona& gniew – Gniewomir, godzi: – Godzi-
mir, goi: – Gojmir... A. Br¥ckner – Brukomir....
Nie spotka=em takich imion. Kazimierz „...niby
‘ten, co mir, pok[j, kazi, niszczy’; +'komir od
='ki...” Chyba drwi= sobie z polskich imion, w
ten spos[b.
Wpisywa= nazwy wiek[w na widzi-mi-si", w
kt[rych s=owa powstawa=y&
• mniema:; Nie znaj' j"zyki s=owia<skie takiego
czasownika, co u nas przez nieporozumienie w
14. wieku powsta=. Zn[w, nie czyta= wo=y<skiego
latopisu z 1289 na kt[ry powo=ywa= si" niejed-
nokrotnie, tam w 1217 W"gier ˚ªFilja mniasze,
/e nikt nie mo/e mu sprosta: w walce.º
• ra: ]14. wiek\, gdy ju/ w pierwszym latopisie
pisanym 1110 r. u/yte, ale gdyby zna= j. s=awia<-
ski i go czyta= – nie zna=, o czym uprzednio. W
j"zyku cerkiewnym nie by=o znak[w ' i ", ani
tych d{wi"k[w, w rodzaju cytowanych przez A.
Br¥cknera& ch'dog ]ch"dogi\, och'piti ]uj':\, ='g
]gaj\, s'=og ]/ona\, n'diti ]n"dza\, l"cati ]l"k\,
l"/aja ]lec\, i wiele innych.
• szpak; nazwa prastara, r. 965 po raz pierwszy
przez Araba u S=owian ]zachodnich\ wymienio-
na.... Zapis[w o tak b=ahych sprawach nie ma.
Fa=szerz, nie znaj'cy j"zyk[w obcych, ani nawet
dobrze polskiego. Za durni[w mia= >wiat=ych
polskich i ma=o pomyli= si" – kilku opornych by=o
g=osem na puszczy zachwyconych jego wk=adem
do kultury polskiej; zamieszczany w powa/nych
zestawieniach, jak encyklopedie.
I ja kupi=em jego S=ownik podczas kr[tkiego
pobytu w Polsce, 1999, z braku innych w ksi"-
garni w tym czasie, nie wiedz'c, co jest w >rod-
ku, i polegaj'c na renomie Brüknera. Cena 65
z=otych, kilkana>cie dolar[w w przeliczeniu na
dolary – zbyt ma=a, by sp"dzi: nad nim kilka
dni urlopu, kartkuj'c, w po>piechu ]gdy jeden
dzie< pobytu ok. ∞100\. Przejrz" w domu, w San
Francisco, spokojnie.
Sp"dzi=em nad nim 3 miesi'ce mego, wolnego
czasu, poza prac', czytaj'c bez wytchnienia. 686
stron zaj"=o mi ok. 90 dni, co daje przeci"tn' 8
stron dziennie. Ale czyta=em je po 4–5 w czasie
dni roboczych, a w ci'gu weekend[w ]w sobotnio-
niedzielne dni\ nadrabia=em ‘>redni'’, 15–16 stron.
Lingwistycznie, nie by=em w stanie prze>ledzi:
wi"cej i dokona: notatek. Przeci"tnie, mia=em
7 r[/nych s=ownik[w otworzonych.
St'd wyp=ywa moja opinia. Gdyby opiniodaw-
ca – Zenon Klemensiewicz – tak/e przeczyta=
w ca=o>ci, jego opinia by=aby zupe=nie r[/na.
Rzuci= okiem tu i tam ]czyta= wyrywkowo\, i wy-
da= opini" na wyczucie, zdradzaj'c tym samym
sw[j warsztat opiniodawcy& ma list" wad i zalet
]wynik wydawania opinii o uprzednich pracach\,
i dobiera z niej odpowiednie cechy na podstawie
czytanych fragment[w. Nigdzie nie zaznaczy=,
/e przeczyta= w ca=o>ci. W kraju dobrych norm
i obyczaj[w zabrak=o wymogu tej klauzuli.
I tak w wielu miejscach – kraj oszustw, szwindli i
nadu/y:, bo dziur jak w szwajcarskim serze.
Z dala jestem od siania nienawi>ci do Niemc[w,
zw=aszcza obecnie, gdy Europa ma si" ku zjed-
noczeniu, ale by=y to dekady ]i wieki\ u/ywania
takiej broni – nale/y wi"c B. odda: w=a>ciwe
zas=ugi, i jemu podobnym, z niecnym celem
zaszkodzenia, wprowadzenia w b='d, na my>li.
Kreci' robot" robili, w sferze intelektualnej –
V Kolumna Rzeszy we wrogim kraju.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Rurik by= Niemcem, ale u>ci>li=em, /e z okr"gu
Ruhr pochodzi=& Ruhr % rik ]kr[l\, Palemon to
Aleman – Szwajcar lub Szwab, z Cesarstwa
Rzymskiego przyby= do Litwy, Trojden ¯ niem.
treu }troj| ]wierny\, Mindowg ¯ man }men| % doug
¯ douglas, lit. kunigas ¯ nord., liczne Gudele –
mia=em wi"cej okazji by zatai: wk=ad Niemc[w
i Celt[w w uformowaniu pa<stw Litwy i Rosji,
gdybym mia= jaki inny cel, poza prawd'.
Br¥nhaven ¯ br¥n ¯ br¥nstig ]ciep=a\ % haven
]port, przysta<\;
Bertold Br¥nhaven, komtur z Kr[lewca 1291.
brycht – jasny; goth. bairhts ˘ anglosas. beorht ˘
bryht ˘ >redniow. ang. briht ˘ ang. bright; pol. naz-
wiska& Olbrychski, Brzychczy R ˘ Rz; T ˘ Cz.
bryn ]dun.\ – 1. oko ]brew, czo=o\, 2. nawis,
szczyt, brzeg, pomost, k=adka. Lit. Kobry<.
Brytania, =ac. Britannia ¯ starofranc., >redniow. ang.
Briton, =ac. Brito, Britto ¯ brit % on ]wielk-i(a(ie\;
=ac. `ania, `nia ]kr[le(ksi"-stwo\ ˘ `ain, `ein.
Great Britain ]Stare Ksi"stwo Brit\ ¯ great
]1. wielkie, 2. dobre, 3. stare\ % Brit % ain ]ks.\;
Britannia ¯ Brit % an ]wielka, great\ % nia ]ks.\.
Brze>: Litewski n(Bugiem, ˚Berest.
Brzychczy ]pol.\ ˚brycht.
Budany ]˚Mazur. ltpsc budany\ – W"grzy,
¯ Buda % Peszt ˘ Budapeszt, ˚su=tan.
Budianie ]˚Mazur. ltpsc bud;œne\ – Orawianie,
¯ Budin n(rz. Orava, w S=owacji, ˚su=tan.
Budy ]s=aw. Boudy\ – wojewoda kijowski, zabity
1018 po zdobyciu Kijowa przez Boles=awa
Chrobrego 992–†1025.
Bug, rzeka ]wo=.\ – staroang. bugan ]=uk\ ˘ >redniow.
ang. bowen ˘ ang. bow. Rzeka o takim kszta=cie,
na mapie; ˚S=ucz, Swenta i lit. gr[d Ugen. A.
Br¥ckner 1927 przytacza kilka znacze<, w tym&
1. niem. Bug ]zgi"cie\, 2. nord. baugr ]moneta,
ozdoba, naramiennik\, 3. cerk. bug ¯ staroniem.
boug ]pier>cie<\, dodaj'c przy tym „...wszystkie
czarnomorskie rzeki maj' nazwy Scyt[w albo
Turkotatar[w; s=owia<skich niema mi"dzy nie-
mi.” ˚Bu/anie, G?.
Bug po=udniowy ]Boh\ – dawny Hypanis, nazwa
nadana przez Scyt[w.
bul – byk; >redniow. ang. bule, bole, anglosas.
bula, pokr. germ. bulle.
lit. Boulewicz, w Ipat. ltpsi pod r. 1215.
Bu=gar ]pol.\, Bo=gar ]ros.\ – Wo=gar, gr.-celt. BW.
Chrzest Bu=garii 856, p[{niej pod 6363 ]858, styl
5505\ i 6377 {le ustalony na 865 lub 866 rok, i
omal poprzedzi=o go t=umaczenie ksi'g 864(865
– ksi"gi cerkiewne by=yby wcze>niej t=umaczone
dla S=awian, przed ich chrztem, gdy zwykle by=y
w lata po tym wydarzeniu& ªChrzest Bu=garii mia=
miejsce w 865 lub 866 roku }z odno>nikiem do I.
Sniegarowa – Kt[rego roku ochrzci= si" bu=garski
knia{ Boris, Historyczny Przegl'd, Sofia, 1965|.
Data «6366», wyra{nie, dana po antiochskiej
erze }5500|. W. N. Z=atarskij ustanawia, /e
6377 rok to ten/e 865–866 rok ery Konstantina
Pres=awskiego.º 0448-00-281(282 ˚styl, Rosja.
bund ]dun.\ – dno; lit. ?iwinboud vel Ziwibund.
Burchard ]s=aw. Bourxard=\ – proboszcz Tryr-
skiego soboru, w Niemczech, 1075; ˚`hard.
`burg, `burgh, `burh, `burch – fortyfikowany
lub otoczony >cian' gr[d, ˚borg ^ bork.
burgrabia ]pol.\ – w >redniowieczu& wojewoda,
komendant zamku, w dawnej Polsce& zast"pca
kasztelana lub starosty grodzkiego,
¯ burg ]gr[d, zamek\ % grabia ]graf ^ pisarz\.
Burondaj ]tatar.\ – imi" wojewody tatarskiego,
w wo=. bourondai, w Ipat. ltpsi ]kopii wo=. z
1428(32\ Bourandai pod 6769 ]pod 1261 r.\,
w rzecz. 1259.
Oba cz=ony nazwy& bu, =aj, aj maj' ]odt'd$\
negatywne brzmienie; ˚Tatarzy,
burtasy ]s=aw. bourtasi\ – plemi" pokr. Mordwie;
„...ot bo=gar do burtas. ot burtas do czermis. ot
czermis do mordwi. wse to pokoreno by=o Bo-
gom krestia<skomu jazyku. poga<skyja strany.
welikomu kniaziu Wsewo=odu..., itd.”, ze S=owa
o pogibieli Ruskyja zemli, w transliteracji.
Busowno ]wo=.\ – szaro-dymno ¯ no ]staroziem\,
wo=. bousovi, bousye ]szarodymny\.
but – =[d{; ¯ staroang. ]anglosas.\ båt ˘ >redniow.
ang. boot, bote, pokr. germ. boot, staronord. beit.
Przy(przed-rostek w wielu lit. imionach.
butr ]obce\ – staronord. kloc, blok drewna.
Lit. Butrym ]`trym ob(przy-cina:, ang. trim\.
Bu/anie – plemi" w =uku rz. ˚Bug, w d[= od
grodu Drohiczyn do styku z ˚Mazowszem.
by ]dun.\ – miasto, np. Traby, gdzie& germ. Trab
]trucht, k=us\, Bykowen.
Bykowen ]wo=. Bykoven=\ – gr[d w Haliczu, na
Podolu, w rej. rz. Seret, 1214, dzi> Kowen;
by ]miasto\ % kow ]las\ % en ]du/y\.
Byzantium ˚Bizancjum.
Caminiswiki ]germ.-=ac.\ – zamek na g[rze Cami-
niswikus, 1275, pierwotna nazwa Isterburga
n(Prego=', w Nadrowii; ros. Czerniachowsk.
car ]tur.-ros.\ – tytu= dawnych w=adc[w turecko-
bu=garskich, serbskich i rosyjskich; tur.-bu=g. z
Kazania znad Wo=gi, i tur. z Krymu, w odr[/-
nieniu od tatarskiego «chan», imiona& Abdul,
Ahmed, Mustafa, Obre, kt[rym «car» przypisany
wskazuj' na etniczn' r[/nic" z tatarskimi o
zg=oskach bu, =aj, aj& Mamaj, Burondaj, Alguj,
Mongo-kan, Batu, Bajdar, Beczak, Kujuk, Sebe-
daj – wodzami, wojewodami ˚silnymi, z kt[rych
cz">: by=a «chanami»;
w Rosji, tytu=u «car» Iwan Gro{ny u/y= po raz
pierwszy 1547. Kanicar wymieniony w dokumen-
cie z 6453 ]ok. 945\, kt[rego tre>: wci'gni"to w
Powie>: wremiennych let;
w latopisach, w miejscach, gdzie u/yte s' terminy
«carstwowa:», «siedmica», w miejsce s=aw.
«w=ada:», «niedziela» ]tydzie<\ – materia= prze-
pisany ze {r[de= bu=garskiego pochodzenia;
ang. czar, franc. le czar, ros. car;. ˚cesarz.
Carinthia ]ang., germ. Kärnten\ – dzielnica w p=d.
Austrii, na granicy z Itali' i Jugos=awi'.
Carniola ]ang.\ – b. ziemia Austriackich monar-
ch[w ]crownland\, po 1919 cz">: Jugos=awii.
Carogr[d ¯ car-o ¯ car % gr[d, ˚Konstantynopol.
Caymen ]germ.-=ac.\ – Kaymen, 12 km S od Zat.
Kuro<skiej, 27 km NEE od Königsbergu.
Celestyn ]pol.\ – niebia<ski; =ac. Celestine;
=ac. caelum ]niebo\ ˘ caelestis ]niebia<ski\ ˘ staro-
franc., >redniow. ang. i ang. celestial.
Celt } selt, kelt | – Gall ]Gaul\; gr. Keltoi ˘ =ac.
Celta, l.mn. Celtae ˘ origin. breto<ski Celte.
Gallia – =ac. nazwa staro/. regionu w Zach.
Europie, sk=adaj'ca si" z dzisiejszej Francji,
Belgii, Holandii i Szwajcarii ]˚Gallia, w sekcji
Plemiona, nr 1640\.
cerkiew ]staroros. i ros. cerkov;\ – ko>ci[=;
¯ gr. kyriakon ]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas.
cyrice, cirice, dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chir-
che % ow, ew ¯ gr. eu ]dobry\ EO; UW;
termin «dobry» zwi'zany z wiar' ˚prawos=awn'
]1. w=a>ciw', s=uszn' ¯ gr. orthodoxos ¯ orthos
% doxa ¯ dokein, 2. star', 3. wielk'\;
kyrcyrcircer – anglosaska nalecia=o>: po
˚Waregach; niem. kirche, franc. eglise.
˚Cyrylica alfabetem pism cerkiewnych, mylona
cz"sto z jej p[{niejsz' wersj' – gra/dank' ¯ grad
]gr[d ØA\, u/ywan' do cel[w >wieckich i dzi>
w rosyjskich publikacjach.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Cerularius ]=ac.\ – b="kitny, niebieski, lazurowy
¯ niebo(sk=on; Micha= Cerularius ˚schizma;
=ac. caeruleus, prawdop. ¯ caelulum, zdrobnienie
caelum ]niebo(sk=on, nie biblijne – dla dusz\.
cesarz ]pol.\ – najwy/szy tytu= w=adcy w ustroju o
monarchicznej formie; pierwotnie C≤sar by=o
nazwiskiem rodziny Juliusa w Rzymie. Po pod-
niesieniu go do godno>ci dyktatora, Gaius Julius
C≤sar, s=owo sta=o si" okre>leniem w=adcy-
imperatora. Gaius ]lub Caius\ Julius C≤sar
]¿100–†44 B.C.\; c≤sar ˘ staronord. keisari,
anglosas. casere ˘ >redniow. ang. cayser, kaiser
˘ ang.-niem. kaiser; ros. car.
Chaldea ]pol.\ – kraina i plemi" w p=d. cz">ci Me-
zopotamii, wzd=u/ Eufratu i Zatoki Perskiej;
w staro/. geografii& p=d. cz">: Babilonii, termin
relatywnie p[{nego pochodzenia, stosowany do
Akkad[w i Sumer[w ]Accad, Shumer\. Przenie-
siony nast"pnie na cz">: babilo<skich Mag[w,
kt[rzy oddani byli naukom astronomii i magii.
J"zyk Chaldej[w cz"sto uto/samiany z j. ara-
mejskim, Aram[w ]lub jego dialekt\ – jeden z
podstawowych j"zyk[w staro/. Semit[w;
ros. Xaldeia, xaldei.
Chalkedon ]s=aw. Xalkidon\ – greckie miasto
w staro/. Bithynii, po drugiej stronie Bizancjum
]Byzantium, Constantinopole\, przy wej>ciu z
Propontu ]Morza Marmara\ do ]Pontu\ Morza
Czarnego, ok. 3 km S od dzisiejszego Üsk¥dar
]Scutari\. Kwitn'ce miasto za czas[w Rzymian,
zosta=o zburzone przez Turk[w, gdy zosta=o
przez nich zdobyte w 1075.
W 451 A.D. odby= si" IV sob[r dla zniszczenia
wp=ywu Dioskuros[w i Monofizyt[w ]Dioscuros,
Monophysites\ przez sformu=owanie wiary w
istnienie dw[ch postaci Jezusa Chrystusa;
gr. chalkedon ]rodzaj kwarcu o po=ysku wosku,
r[/nego koloru, zwykle szarawego lub mleczne-
go, odmiany barwne u/ywane jako kamienie
p[=szlachetne, np. agat\; don ]˚woda\;
ang. Chalcedon, chalcedony.
Chalkopratia ]˚Mazur. ltpsc Xalkopratiœ\ –
ulica wyrobnik[w z miedzi; w 1683(91 pisiec
poucza& Cholkopratia za> zwie si" po grecku, a
po rusku “ulica miednych die=atielej” 0001-31.1-38;
gr. chalkos ]mied{\; OA.
miejsce w Konstantynopolu; roku 6408, miesi'ca
aprela w 12-ty dzie<, przynie>li od episkopa Zi=y
relikwi" pasa >w. Bogurodzicy..., itd., z=o/on'
“w race” ]¯ raka ^ sanktuarium, relikwiarz\ w
Chalkopratiji; >wi"to obchodzone “augusta w
31 dzie<”. 0001-31.1-37
roku 6450... Tego roku po=o/enie relikwi pasa
przeczystej w=adczyni naszej Bogurodzicy, i
niepokalanej Marii w Chalkopratii, przyniesionej
od episkopa Zi=y do Carogrodu. 0001-31.1-38
chan ]s=aw. xan=, kan=\ ˚kan.
Charitin ]˚Mazur. ltpsc Xaritin\ – najdro/szy;
=ac. caritas ˘ starofranc. charite, ang. charity.
Chazary – Uzbecy z przykaspijskich i przyczarno-
morskich step[w, po rozpadzie Tureckiego
Kaganatu w po=. VII w. n(rz. Amu Daria.
Chersones ]gr.\ – p[=wysep; ang. peninsula;
chersos ]suchy l'd\ % nesos ]wyspa\ ˘ cher-
sonesos ˘ =ac. chersonesus, cherronesus ˘ ang.
chersonese }kursonez| ˘ s=aw. ˚Korsu< ]nazwa
staro/. kolonii greckiej na Krymie\.
Chionia ]˚Mazur. ltpsc Xionia\ – gr. Chios ]wys-
pa u zach. brzegu Azji Mniejszej\.
cho=m ]wo=. xol=m\ – wzg[rze, pag[r, mogi=a,
gr[b ¯ =ac. culminatus ¯ culminare ¯ culmen,
culmininis ]szczyt g[ry\ ˘ pol. kulminacja; {le&
uroczysko; niem. Kulm; ChK, O czytane U, jak
do dzi> czasem w j. ang., np. tomb, to; Kode< ^
Kudi<, i wiele innych.
Cho=m ]Xolm;, Xol=m\ – za=o/ony ok. 1242
przez Dani=" 1201–†1264, dzi> Che=m Lub.
Danil= s=zda grad=. imenem; Xolm=.
sozdanie 'e ego. inogda ska'em. wo=. ltps;
w Ipat. pod r. 6731 ]1223\. 0001-02-740
Powie>: wrem. let, Igor ...i pride na cho=m, kdie
stojaße Perun ]przyszed= na wzg[rze...\,
W=odzimierz †1015 ...i postawi kumiru na cho=mu
]i postawi= bo/yszcza na wzg[rzu\.
Choniat, Nikita – bizantyjski historyk †1213.
chor ]s=aw.-wo=.-pol.-czes.\ – g[ra ¯ hora, ChH;
szereg nazw w=asnych i termin[w z ni' zwi'-
zanych, zawieraj'cych t" zg=osk", w tym&
Chorew, Chortica, Chorutanie, Chorwaci-Chro-
baci ¯ chor % wat ]woda\, chor'giew, Prohor –
biskup morawski, pol. Zag[ra ¯ pro ]za\ % hor.
chor'giew ]s=aw.-ukr. xorougov;\ – tkanina okre>-
lonego kszta=tu ]prostok'tnego, tr[jk'tnego\,
wzoru na niej wyhaftowanego, god=a, i koloru lub
kolor[w, przytwierdzona do drzewca, u/ywana
jako znak rozpoznawczy w boju >redniowiecz-
nej konnicy i woj[w, a tak/e – powiewaj'ca na
murach twierdzy lub parkanach grod[w;
¯ chor ]g[ra GHCh\ % gow, giew ]wysoko\;
goth. bandwa ˘ >redniow. ang. banere ˘ ang.
banner, flag; p[{no=ac. bandum, franc. banniere,
etendard, du<ski flag, szwed. flagge ]sensu& trze-
pota: si", dygota:, drga:, macha:\,
niem. banner, flagge, standarte, fahne.
Uczestnicy wypraw krzy/owych zwanych ˚kruc-
jatami, maj' w godle znak krzy/a& Szwedzi,
Brytyjczycy, Szwajcarzy, i inni.
Chorew ]s=aw., ros.-ukr. Xoriv=\ – jeden z trzech
braci legendy o kniaziu Kiju, za=o/ycielu Kijowa,
od niego nazwa g[ry obok tego grodu. Chorew
ma identyczny sk=ad d{wi"k[w z g[r' Horeb,
B W, przyj"t' za g[r" Synaj; ˚hebr. j"zyk.
Chors – poga<ski bo/ek s=o<ca i >wiat=a,
˚poganin.
Chortica ]wo=. xortica\ – rzeka wpadaj'ca do
Dniepru w rejonie Zaporo/a, naprzeciw “Chorti-
czewa ostrowa”, le/'ca na trasie pochodu si=
ruskich na Tatar[w – wyprawa zako<czona
kl"sk' nad Ka=k' 1219; wspomniana 1103.
Zwana tak/e Wierchniaja Chortica p=yn'ca 10 km
W od Zaporo/a, i przedmie>cie Zaporo/a.
Chorutanie ]ros. xorutane\ – przodkowie
Serb[w i S=owe<c[w ¯ S=owenia, r[/nych od
S=owak[w S od Karpat; plemi" S=awian osiad=e
w p=d. Styrii, Karyntii i Krainie. 0065-00-67
Chorwa-ty(ci ]pol.\ ˚Chrowate; roor, BW.
Choryci, Huryci, Hurri ]H czyt. Ch\ – wolni ludzie
z obszaru pomi"dzy Szumerem a Akkadem.
Chosrowa – Chosroes ™, s. Hormisdasa ]Hor-
muzda\, perski car z dynastii Sassanid[w, od
590, zamordowany 628 A.D., ros. Xosrova ™
Perviza.
Cho>ciszko ]pol.\ – go>cinny ¯ cho>: ^ go>:;
wg legendy, jeden z piastun[w ostatniego Po-
piela, tj. dynastii poprzedzaj'cej Piast[w, z kt[rej
Mieszko 960–†992 jest postaci' historyczn',
jego dziadowie znani tylko z imion.
˚ko, gost ]ST ˘ ÍÇ\.
Chrisanth ]staroros. 1680 Xrisanf\ ˚Chrysanth.
Christburg ]germ.\ – w Prusach, dzi> Dzierzgo<.
Christmemel ]germ.\ – krzy/acka warownia 6 mil
}niemieckich| w g[r" Niemna od Ragnety ]55 –56
km\, w Szalawii, za=o/ona ok. Wielkanocy 1313,
na lewym, p=d., brzegu rzeki, dzi> nie istniej'ca
]lit. Geldaudißkis w tym miejscu\, ˚mila;
¯ Christus % Memel ]niem. nazwa Niemna\.
chrobry ]arch. pol.\, xrabryj ]ros.\, xrabor=
]wo=.\, xrabr= ]Ipat., 1231\, valiant ]ang.\ – wa-
leczny ¯ chro ]chroniczne\, br, bor ¯ bor;ba
]zmagania\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Danil= 'e idœwe polkom= mnogim=...
oustroen= bo b≠ xrabrymi l[dmi. i
sv≠tlym= \rou';em;. 6739 ]pod 1231 r.\.
...≥ko'e inogda xrabri bœxu. 6764 ]pod
1256 r.\.
Chrobaty, Chrowaty, Chorwaty, gr.-celt. BW,
chrochor., plemi" zamieszka=e w X w. we
Wsch. Karpatach, ze stolic' w ˚Krakowie;
uprzednio mia=o przenie>: si" nad Adriatyk, ale
– najwyra{niej – nie wszyscy, nie ca=e;
Chrobat ¯ chrob % at ¯ chrobry.
Chrowate Bielii ]s=aw.\ – Chorwaci, roor, BW,
Karwaci ¯ karw, plemi" lub szczep ze Wschod-
nich Karpat kt[re przenios=o si" 640 nad Adriatyk,
w rejon znany dzi> pod nazw' Chorwacji, g=[wne
miasto& Zagrzeb ]Zagreb, Agram\.
W 1091 w='czone do W"gier, nast"pnie w sk=a-
dzie Monarchii Austro-W"gierskiej.
s=aw. Chrabaty& W leto 6450. Semeon ide na
Chrabaty, i pobie/en byst* Chrabaty, i umre,
ostawiw Petra kniazia, syna swoego Bo=garom
}Semeon †927, J.D.|, gr.-celt. BW ˚cyrylica;
ang.& Croat ]cz=onek plemienia\, Croatia ]region\,
Croatian ]chorwack-i(a& j"zyk, kultura\. ˚biel.
Chrysanth ]˚Mazur. ltpsc Xrisanf\ – z=ota
aureola; gr. chrysos ]z=oto\ ˘ chryso` ]z=oto`\
% anthelion ]aureola, jasna, /[=ta otoka wok[=
g=[w >wi"tych\ ¯ anti ]przeciw\ % helios ]s=o<ce\;
m"czennik chrze>cija<ski, s. Palemona, rodem z
Aleksandrii, wrzucony w r[w, zasypany ziemi'.
Chryzostom ]ros. Xrisostom\ ¯ gr. chrisma ]na-
maszczenie\ % stoma ]usta\; t=um. Z=otousty ¯
z=ote, w przen. z=ote my>li, maksymy, wyj'tkowo
godne polecenia, stosowania; mora=y prawi=
otoczeniu, utopi" widzia=by na ziemi – oderwany
od /ycia.
S=awny Grek, ojciec Ko>cio=a Greckiego, ¿ `344,
w Antiochii, †407, w Komana ]ang. Comana\, w
drodze do najdalej odleg=ego miasta w Armenii,
gdzie skazany by= na banicj" za swe skrajne
stanowisko w sprawie likwidacji przejaw[w po-
ga<stwa, gdziekolwiek przebywa=& w Antiochii i
Konstantynopolu. Pochowany w Komana, jego
zw=oki przeniesiono 438 do Konstantynopola,
pochowano w ko>ciele Aposto=[w, w grobowcu
imperatora. W p[{niejszych czasach, z=o/ono
w Watykanie.
Ortodoksyjny ]Prawos=awny\ Ko>ci[= obchodzi
jego dzie< 13 nowembra ]listopada\, Rzymsko-
Katolicki – 27 januara ]stycznia\.
Secundus, ojciec jego, b"d'cy dow[dc' ce-
sarskich oddzia=[w w Syrii, zmar= wkr[tce po
narodzinach Chryzostoma; kszta=cony przez
sw' matk" o imieniu Anthusa; mowy pod okiem
Libianusa – najs=awniejszego oratora jego
czas[w, kt[rego wkr[tce prze>cign'=; filozofi"
z Andragathiusem, po kt[rym po>wi"ci= si"
dla Íwi"tych Pism, i zdecydowa= si" opu>ci:
ten >wiat po>wi"caj'c swe /ycie dla Boga, na
pustyniach Syrii.
Od siebie& tu osi'gn'= mistrzostwo i w wierze
– skrajno>:, zatwardzia=o>: pogl'd[w, bez-
wzgl"dno>:, w czasach, gdy chrze>cija<stwo
by=o w powijakach.
Dalej kr[tko& po latach, wr[ci= 381 do Antiochii,
gdzie rozpocz'= karier" duchownego, pn'c si"
po drabinie hierarchii ko>cielnej, a pogl'dy jego
przyprawi=y o >mier: starca id'cego pieszo na
zes=anie, pod stra/' cesarza.
Na podstawie Am. Int’l Encyclop. gdzie szcze-
g[=y jego kariery duchownej& diakon ˘ kap=an
˘ wikary ˘ arcybiskup Konstantynopola 397 ˘
obalony przez cesarzow' Eudoksi" na synodzie
w Chalcedonie ˘ przywr[cony do biskupstwa,
ponowi= sw' nieprzejednan' postaw" w sprawie
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
obrz"d[w poga<skich ˘ skazany na banicj" do
Armenii, zmar= w drodze; ˚Iohannes.
Iohannes Chrysostom ]Z=otousty\ ¿344–†407,
ojciec Ko>cio=a Greckiego, patriarcha Konstan-
tynopola 398–404, wg Maz. letopisca ur. 344
]/y= 63 lata\, wg innych& ur. 344–354, s=ownik
Webstera, i Funk ∑ Wagnalls& 345$–407, w
American Heritage College Dictionary& 347$–407
]kilkuletnie r[/nice\.
chrze>cijani-e(n – wyznawc-y(a religii g=oszonej
przez Jezusa Chrystusa ¯ gr. Christos – dos=.
namaszczony ¯ chriein ]namaszcza:\ ˘ =ac.
Christus. Chrzest – symbolem przyj"cia do
chrze>cija<stwa – k'paniem w >wi"tej wodzie,
lub – symbolicznie – kropieniem, spryskaniem
ni'; pami'tka po Janie Chrzcicielu.
Chrze>cijanie od=amem /ydowskiej sekty
Essen[w ]pobo/nych\ ¯ gr. essenoi, Syn[w
Íwiat=a, sekty kt[rej pisma znaleziono w grud
-niu 1947, w Qumran, znanych pod nazw'
Zwoj[w znad Morza Martwego ]ang. The Dead
Sea Scrolls\ – sekty op"tanej czysto>ci' cia=a i
ducha, Ko<cem Íwiata, i wierz'cej w nadej>cie
proroka “nauczyciela s=uszno>ci”, prowadz'cej
escetyczny tryb /ycia i mistycyzm w dziennym
rytuale, w='czaj'c procedur" k'pania si". Sekta
istnia=a od ok. 150 r. B.C., wymordowana przez
Rzymian w 68 r. A.D. W Ko<cu Íwiata tylko oni
mieli by: zbawieni, gdyby go doczekali....
Chrze>cijanie w pierwszych wiekach po Chrys-
tusie byli prze>ladowani. Nie znam przyczyny ich
prze>ladowania, z niezale/nego {r[d=a. Sami
podaj', /e ªza }wiar" w Jezusa| Chrystusaº.
Czytaj'c Nowy Testament, mo/na jedynie do-
my>la: si", /e znajduj'ce si" tam opisy /ycia w
Palestynie, zwyczaj[w, i cuda Jezusa, rusza=y
w=adc[w chodz'cych wiedz' po ziemi, /yj'cych
wkr[tce po opisanych czasach, i – w geografii –
blisko opisanych miejsc, ˚m"czennik.
Jedynie silna wiara w Jezusa Chrystusa prowa-
dzi do zbawienia duszy – m[wi'. A co z lud{mi
sprzed ery chrystusowej$ Prorocy byli – odpo-
wiadaj'. A co z lud{mi na innych kontynentach&
Ameryce, Afryce i Azji$ Wsz"dzie w[wczas }z
Palestyny| docierano, do ka/dego zak'tka
Ziemi. Wierni to specyficzny rodzaj ludzi, nie
przebieraj'cy w argumentach i nie wahaj'cy si"
u/ywa: ˚fa=szu dla podparcia swych racji ]jest
to osobny, d=ugi temat\, od czas[w pochrystu-
sowych, do Krzy/ak[w i autora Mazuri<skiego
letopisca, pisz'cego w Moskwie 1683–1691,
a sposoby w kt[re chrze>cijanie byli prze>la-
dowani ]˚m"czennik\ – sami u/ywali takich
do prze>ladowania inowierc[w, od Prus po
Ameryk" Centraln'& rzezi', ogniem, topieniem,
i torturami. Íwi"ta Inkwizycja dzia=aj'ca w imi"
Boga i Jezusa Chrystusa....
Wszystkie rzekome relikwie s' >redniowieczn'
podr[bk' pobo/nych mnich[w i pielgrzym[w
do Ziemi Íwi"tej, wykaza=a analiza w"glowa, w
tym s=ynny Ca=un Tury<ski, kt[rym Jezus mia=
by: owini"ty po zdj"ciu go ze >w. Krzy/a, i reszt
-ki samego Krzy/a – fa=szem posuwali si" dla
wzmocnienia wiary, wywo=ania wra/enia.
˚Mazurinski letopisiec jest klasycznym przyk=a-
dem Nowego Testamentu we wsp[=czesnym
wydaniu – zawiera wszystkie jego elementy.
Sama wiara kszta=towa=a si" na ˚soborach – jak
g=[wne postacie traktowa:, i jak co rozumie:, a
rok urodzenia Jezusa zosta= ustalony po roku
500 A.D., ˚Kalendarz ]nr 1200\.
W Wiekach Írednich mnisi – obsesyjnie my>l'cy
o Ko<cu Íwiata – odnotowywali jego oznaki& za-
:mienia s=o<ca, trz"sienia ziemi, wichury, i inne
zjawiska atmosferyczne o niezwyk=ej sile. Dzi>
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
chrze>cija<ski kler systematycznie przypomina
swym wiernym o Ko<cu Íwiata ]Apokalipsie\,
kt[ry ma by: tu/-tu/ za rogiem, /yjemy w czasach
ostatecznych, st'd m.in. Ko>ci[= Íwi"tych Dni
Ostatnich, ˚Biblia. Koniec Íwiata tu/ za rogiem
– sporadycznie, osoby doprowadzone w ten spo-
s[b do obsesji, dopuszczaj' si" zamach[w na
/ycie ludzkie, s'dz'c, /e zab[jstwo przez nich
spowodowane b"dzie pocz'tkiem Ko<ca Íwia-
ta, b'd{ drugim przyj>ciem Jezusa Chrystusa.
Straszenie Ko<cem Íwiata jest cz">ci' wiary
chrze>cijan& katolik[w, protestant[w, i innych,
a szczeg[lnie – babtyst[w. Ju/ >w. Piotr mia=
naucza: o Ko<cu Íwiata i wej>ciu /ywcem do
nieba.
Cuda ]nadzwyczajne, niewyja>nione wypadki
pokazania si" zmar=ych, lub uzdrowienia chor[b
nieuleczalnych, wypadki lub akcje stoj'ce w
sprzeczno>ci ze znanymi prawami nauki i logiki\
– wynik tre>ci Nowego Testamentu ]liczne, rze-
kome cuda Jezusa, r[/norakiego rodzaju\, sta=y
si" cz">ci' wiary chrze>cija<skiej – zdarzaj' si"
przed obrazami >wi"tych, i w >wi"tych miejs-
cach, staj'cych si" celem pielgrzymek; metoda
>ci'gania t=um[w do >wi'ty<, przez kap=an[w,
tj. strategiczna metoda podporz'dkowywania
ich sobie i {r[d=o dochodu, oraz pr[ba potwier-
dzenia boskiej, nadzwyczajnej mocy obiekt[w
kultu, w tym& obrazy lej' =zy ]=zy s' objawem
niemocy, s=abo>ci, bezsilno>ci\. Cud ma wzmoc
-ni: wiar", a w przelewaj'cym si" t=umie zawsze
znajd' si" jednostki, kt[re powr[ci=y do zdrowia
w niewyja>niony spos[b – si=' bosk', na statys-
tyk" rzecz wzi"ta.
Imiona licznych, zmar=ych biskup[w cudotw[r-
c[w wymieniaj' ruskie latopisy epoki feudalnej
– ludzi maj'cych sta: bli/ej Boga, ˚cud.
Rodzaj cud[w [wczesnych czas[w, w obecnej
dobie, w miejsce wzmocnienia – przy>pieszy=by
upadek wiary& >wieczka u grobu Piotra cudo-
tw[rcy sama zapali=a si" przed >witem, roku
6990 ]1482\.10.15. 0001-31.1-116
Czas narodzin Jezusa Chrystusa ]Bo/e Naro-
dzenie\ – 25 grudnia, by= pierwszym d=u/szym
dniem po najkr[tszym, s'dzili staro/ytni ]d=u/-
sze dni – nadzieja, optymizm\, zmartwychwstanie
]Wielkanoc\ – by= >wi"tem wiosny ]o/ywienie\,
i Eoster, Easter ¯ eastre ]wiosna\ – poga<skiej
bogini p=odno>ci, o symbolach jajka i kr[lika ]st'd
zwyczaj dzielenia si" jajkiem\ ˘ ang. Easter;
do Bo/ego Narodzenia przyj"to poga<sk' cho-
ink", pokryt' >niegiem, i >w. Miko=aja z podarkami
dla dzieci, ˚Nikolas.
Od wielu lat znawcy obliczyli, /e Herod, kt[ry
mia= wyda: nakaz mordowania niemowlak[w,
by rzezi' zg=adzi: noworodka-Jezusa, zmar=
na dwa lata przed narodzinami Syna Boga,
uwa/a si" wi"c, /e Jezus urodzi= si" o dwa do
czterech lat wcze>niej. Rok narodzin jest dobrze
ustalony, rzekoma rze{ jedn' z wielu lapsus[w
Biblii, ='cznie z samym ˚Testamentem ]b='d na
ok=adce\; ˚Herod ]krzta prawdy w rzezi\.
Chwal ]wo=. Xval=\ – wierny, ˚hval ]wieloryb\.
Chwaliskie more ]s=aw.\ – Morze Kaspijskie,
˚S=awia<skie ¯ chwal ^ s=aw.
chwost ]ros. xvost\ – ogon. Chwost protoplast'
litewskich kniazi[w, rosyjskiej r"ki.
Wo=czyj Chwost ]wilczy ogon\ – wojewoda
Wo=odimira Wlk. †1015, ˚Wo=czyj Chwost.
Ciechan[w ]pol.\ ¯ ciech-a-n[w – do>: nowy,
istotnie, bo opr[cz znaczenia, t=umaczenie od
przodu, gdy w starych nazwach – od ty=u;
Czyechan[w 1355, wg I. Dani=owicza 1860,
0165-01-192, N. 407 }polskie «[» nie istnia=o w
1355, J.D., ˚polski j"zyk|.
Cimischij ]ros. Ioann Cimisxij\ – Iohannes ¡
Zimiskes, ¿925–†976, wspomniany 6479,
bizantyjski imperator 969–976, /ona c[rk'
Konstantyna Bagrjanorodnego.
Clement ]=ac.\ – Klemens; imiona papie/y; =ac.
clemens ]=agodny, delikatny\ ˘ =ac. Clement(ine,
franc. Clement, niem. Klemens.
Crescent ]=ac.\ – sierp ksi"/yca;
=ac. crescere ˘ starofranc. creistere ˘ creissant
˘ >redniow. ang. cressant ˘ ang. crescent ]¯ =ac.
crescens\; =ac. crescentia ]wzrost\;
dominikanin, wys=annik papie/a Innocentego IV
]1243–1254\ do Rusi, w 1245.
cud ]ros. hudo\ – zjawisko maj'ce si" t=umaczy:
interwencj' si= nadprzyrodzonych, wypadek lub
akcja nie daj'ca si" obja>ni: znanymi prawami
nauki, rzecz niezwyk=a, wspania=a, wywo=uj'ca
zdumienie, podziw, przypisywana zwykle Bogu
jako dow[d jego istnienia, wzmocnienie wiary;
=ac. miraculum, ang. miracle, franc. le miracle,
niem. Wunder;
Jezus Chrystus – rzekomo – dokonywa= cu-
d[w r[/norakiego rodzaju, a za nim niekt[rzy
cz=onkowie kleru chrze>cija<skiego, zwani
cudotw[rcami; wraz z rozwojem Nauki, liczba
i jako>: cud[w zosta=a przez kler drastycznie
ograniczona; przedmiot wiary, cz">: wiary
chrze>cijan, ˚wiara, chrze>cijanie.
Cudotw[rcy lat 5775–6990, imiona kleru&
5775 Grigorij “episkop kesarijski” }Caesarea|
5784 Ko{ma i Damian, straceni w Rzymie
5786 Tit, ojciec nasz, zam"czony za Maximiana
5792 kir ]pan\ Ioann, “bezsrebrenik” }filantrop|
5900 Kir }Pan| Ioann, zwrot relikwi jego
5795 Nikolai Mirlikiski }¯ Merlin|, ojciec nasz
5818 Ipatij, “episkop gangrskij, gangrianski”
5818 Parthenij “episkop Lampsakijmka grada”
}Lampedusa, ital. wyspa na M. Ír[d-
ziemnym, pomi"dzy Malt' a Tunezj'|
5843 Spiridon “episkop tremiphijski”
}Termoli n(Adriatykiem, w Italii|
5945 Markian, ojciec nasz, prezbiter i ekonom
w Konstantynopolu, rodem z Rzymu
5966 Bissarion, ojciec nasz, rodem z Egiptu
6037 Pawe= “komelski” }Ko=omna n(Ok'|,
rodem z Moskwy
6074 Semion Sto=pnik cudotw. “na Diwnej gore”
6332 Eustratij “ot strany Barsijskiej” }ze stron,
okolic Bar-sur-Aube, we Francji|
6332 Stephan, wspomniany z innej okazji
6337 Grigorij “grada Dekapolita” }Decapolis,
NE Palestyna|,“eparchii sirskiej” }¯ Syria|
6488 Athanasij, ojciec nasz, zmar=
“w Aphonstej gore” }Athos, w Grecji|
6875 Aleksej, metropolita Kijowa i wszej Rusi
6900 Sergij, ojciec nasz, z Radone/a
6900 Iakob, ojciec nasz, episkop Rostowa
6900 Dimitrij, ojciec nasz, Pri=uka, Wo=ogda;
rodem z Peres=awla Zaleskiego
6912 Effimij, zmar= ojciec nasz, z Suzdala
6933 Kiri= “bie=ozierskiego” ¯ Bie=ooziero
6935 relikwie ojca naszego, igumena Sergieja
“radone/skiego” }Sergius, Radone/|
6935 Nikan, ojciec nasz, ucze< >w. Sergieja
6947 Aleksej, relikwie >w. ojca naszego,
metropolity Kijowa i wszej Rusi, ˚6875
6947 Aleksandr}os|, cudotw[rca z Wo=ogdy
zmar= “na Kuszte rece” }na rz. Kuszta|,
6950 Grigorij “pelszemskij cudotworec”
6966 Eufimij, ojciec nasz, z Nowogrodu Wlk.
6986 Zosina, rodem z Nowogrodu Wlk.,
igumen “na So=owakach” }S=owacja|
6986 Sabatij cudotw[rca, przy okazji Zosiny
6987 Sergij, cudotw[rcze relikwie cudotw[rcy
6987 Petr}os|, relikwie ojca naszego, metro-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
polity Kijowa i “wsej” }wszej, ca=ej| Rusi
6989 Pathnutij, ojciec nasz, b. igumen mona-
steru Narodz. >w. Bogurodzicy, w Borow-
sku; “agarenska roda” }rodem z Agarii|,
ojcem “sanownik zwany baskakiem”
]m'/ stanu ¯ san, baskak u Tatar[w\
6989 Kiprijan }Kyprian|, Photij, Ion – relikwie
“kijowskich i wszej Rusi cudotw[rc[w”
6990 Petr cudotw[rca, i cud i jego grobu
7190 Philipp }Theodor Ko=yczew, metropolita
Moskwy|
Culmerland ]germ.\ – Ziemia Che=mi<ska, Poje-
rze Che=mskie, mi"dzy rzekami Osa i Drw"ca,
dzi> g=. miasta& Che=mno ]germ. Culm\ i Toru<
]germ. Thorn\ ¯ toron ]ko<\, oba nad Wis=';
kulm ¯ =ac. culminatus ¯ culmen, culminis ]szczyt,
wzg[rze, kulminacja\ ˘ s=aw. cho=m, che=m.
cyfra ]pol.\ – znak graficzny liczby;
arab. safara ]pustym by:\ ˘ sifr, sifra ]nic\ ˘
p[{no=ac. cifra ˘ starofranc. cyfre ˘ >redniow. ang.
ciphre ˘ ang. cipher;
kszta=ty cyfer& w zapisie sposobem arabskim
kszta=ty cyfr s' symbolami twarzy i stopy;
zero – owal twarzy; jedynka ma kszta=t kreski,
pa=ki – symbol j"zyka; dw[jka – nosa ]i dwie
dziurki\, tr[jka ^ try – oka ˘ para % try ˘ patry;
czw[rka – symbol& nie wiem, s=owotw[rczo&
dwie pary ¯ czeta ]para\; pi'tka i sz[stka s'
symbolami stopy ]5 ¯ pi"ta, pi"d{; 6, 7 – s=aw.
sem; ¯ germ. sieben MN, hiszp. siete TD\;
si[demka, drugi paluch u drugiej stopy, ma –
przez to – koncepcj" dw[jki ]nosa\; [semka,
trzeci paluch u drugiej stopy – koncepcj" tr[jki,
oczy, dope=nienie siedmiu ¯ o ]dope=nienie\
% siem; dziewi'tka – odwr[con' sz[stk',
s=owotw. o jeden mniej od dziesi'tki ¯ desno
]prawo\ ˘ dziesi"cina ]podatek dziesi'tej cz">ci
>ci'gany prawem\ % wi": ]mniej wi"cej; mniej\;
dziesi": ]X\, dziewi": ]IX\.
Jedynka i litera «l» oznacza ˚wiel(wyso-ko>:.
Cyprian ]˚Mazur. ltpsc Kiprian\ – mieszkaniec
Cypru; gr. Kypros ]Cypr\ ˘ Kyprios ˘ =ac. Cyprius
˘ ang. i pol. Cyprian;
znaczenie zatarte, by: mo/e w zwi'zku z cypry-
-sem – drzewem o wysmuk=ej, sto/kowej koro-
nie, li>ciach =uskowatych i kulistych szyszkach,
rosn'cym w krajach >r[dziemnomorskich i w Azji;
wiecznie zielonym drzewem z rodziny sosen;
=ac. cupressus, cypressus, ]pokr. gr. kyparissos\
˘ starofranc. cipres, >redniow. ang. cipres, cypres
˘ ang. cypress; pol. cyprys;
1. C., >w. $–258 A.D., m"czennik, biskup Kar-
taginy ]Carthage\, 2. C., 476–546 A.D., franc.
prelat ]pra=at\ i pisarz, biskup Toulonu,
3. K., episkop Wo=ogdy i Permu, bra= udzia= w
soborze prawos=awnego kleru, 7059, w Rosji.
Cyryl – gr. Kyrillos, p[{no=ac. Cyrillus,
ang. Cyril ]pa<ski\; gr. kyrios ]pan\.
cyrylica ]pol.; ros. kirillica\ ¯ Cyryl ¯ Kyrillos.
Na pro>b" 3 s=awia<skich ksi'/'t& Rastis=awa,
Swiatopo=ka i ˚Kocela – Metody i Konstanty,
synowie „m"/a z Selunia, o imieniu Lew” – Leona,
}zacnego| m"/a z Salonik, w Grecji – adoptowali al-
fabet grecki na s=awia<skie potrzeby ]25 znak[w\
i przet=umaczyli na s=awia<ski j"zyk }ksi"g"| Apos-
to=[w i Ewangeli", w Morawii. }Wkr[tce| potem
przet=umaczyli “Psa=tyr i Ochtaik” – Psa=terz i
Oktoich ]O>miog=o>nik\ i inne ksi"gi. Metody po-
zosta= w Morawii, a ˚Konstanty uda= si" na na-
uczanie Bo=gar[w, znany p[{niej pod zakonnym
imieniem Cyryla ˘ cyrylica; cerk.-s=aw. Kiril=
-Kiri= ¯ gr. Kyrillos ]boski\.
Methodos zastawi= do pisania dw[ch szybkopi-
sz'cych pop[w, i prze=o/y= wszystkie ksi"gi z j.
greckiego na s=awia<ski w ci'gu 6 miesi"cy,
“od marta do 26 oktabra miesi'ca”, ok. 865 A.D.
]marzec orientowany na 25 marca – pocz. roku\,
st'd 7 miesi"cy zaj'= przek=ad, nie 6 ]6 miesi"cy
czyli p[= roku zamieni=o si" w dok=adn' dat" –
do dnia, ale brak roku zdradza dorobienie jej w
latach 1150–1195 lub 1570-tych, gdy dorabiano
dok=adne dane do g=uchych& p[= roku\.
Chrzest Bu=garii 6363 ]856% 5508$\, ˚styl.
Cyrylica by=a alfabetem cerk.-s=awia<skim, u-
/ywanym do pisania cerkiewnych ksi'g, lato-
pis[w i >redniow. tw[rczo>ci literackiej.
Sk=ada=a si" z 51 znak[w& 51 – 17 % 4 – 4 ^ 34.
Reform' cara Piotra ¡ 1711 r., usuni"to z niej
17 przestarza=ych znak[w, w tym&
í, ÷, ≤, ¥, ∑, \, ø, ¨, æ, µ, √, ß
(œ, ≥, ≤, ¥, ∑, \, ø, ¨, æ, µ, ≤),
gr. ˚, ∆, z my>l' o >wieckim ]grodzkim\ stosowa-
niu alfabetu, zwanego odt'd gra/dank' ¯ gr[d.
“Naczertanje” ]kszta=t\ zmieni=y tak/e litery&
e ]e - est;\, z ]z`- zemlq\, i ]i - i'e\,
n ]`n - naw\, ü ]u - uk\, h ]h` - herv;\,
] ]wa - ]a\.
W ™ po=. XVIII wieku ]w latach 1750–1800\
wprowadzono dwie& `, i nied=ugo potem ë.
Reform' 1711 «jus ma=y» ]œ\ zmieni= kszta=t na
«ja» ]q\, a reform' 1918 «i» ]π\ zast'pi=o
«i kr[tkie» ]j\, odpowiednik pol. «jot, i d=ugie»;
w j. ros. i «i», j «i kr[tkie» ]na opak z pol.\&
pol. i «i kr[tkie», j «i d=ugie» zwane te/ «jot»&
ros. ij ] i-i kr[tkie\ ^ pol. ij ] i kr[tkie-i d=ugie\.
Zestaw rosyjskiej ‘azbuki’ reformowany zosta=
ponownie dekretem Narodnogo komissar-
iata prosve]eniq ]Narodowego Komisariatu
d(s O>wiaty z 23 ‘dekabra’ 1917, potwierdzony
dekretem Rady Narodowych Komisarzy z 10
‘oktabra’ 1918\; z zestawu usuni"to 4 litery&
≠ ]qt;\, ƒ ]fita\, π ]i\, u ]i'ica\.
Gra/danka sk=ada si" z 34 znak[w, w tym 20
sp[=g=osek, 11 samog=osek ]a, je, jo, i, j, o, u,
y, e, ju, ja\, twardego i mi"kkiego znaku, ale wg
Rosjan – z 33 znak[w; podw[jn' pisowni" «t»
opu>cili& t, † ]33 % 1 ^ 34\. Rosjanie utrzymuj'
te/, /e cyrylica sk=ada=a si" z 43 znak[w ]Bolsz.
sowieckaja enciklop., t. 22, str. 107\.
Twardy znak reprezentowa= niegdy> d{wi"k
O, a mi"kki – d{wi"k I, przyczyna interpretacji&
Danil=-Dani= czy Dani=o ˘ Dani=owicz,
M;stislav-Mistis=aw czy M>cis=aw, bo Polacy
cz"sto gubi' pierwsze samog=oski ]˚polski
j.\, a Czesi i Bo>niacy w og[le czasem ich nie
maj'& hrb, hrst, prs, smrt ^ garb, gar>:, pier>,
>mier:.
Mimo tak du/ej liczby liter, tak cyrylica jak i gra/-
danka z dala s' od perfekcji&
znak l reprezentuje ros.-pol. l, =,
znak g opisuje d{wi"ki& g, h ˘ Gitler, Golandia,
znak f – ph ]Ephraim, Sophija\, f ]Frank\,
th ]Theodor, fimiœn-thimian ¯ gr. thymon, ros.
tim;qn, pol. tymianek, ang. thyme\,
znak v – u, w ]Jewropa ^ Europa\, b ]Awraam,
Warwara, Wasilko, Wawilon ^ Abraham,
Barbara, Basilikos, Babilon\,
ja opisywa=em& gr.-celt.-ros. BW& czes. modliteb-
na ]kaplica\ – pol. modlitwa, ˚alfabet.
+atwiej jest przeliterowa: na cyrylic", ale w od
-wrotn' stron"& z cyrylicy na alfabet =aci<ski –
wymaga wiedzy, ze wzgl"du na znaczny stopie<
niepewno>ci, ˚fofuda, Theophoros, i inne;
sami Rosjanie nie wiedzieli co oznacza, jak od-
czyta: Kovolin-Kowolin, ˚tak w r"kopisie.
Kszta=t znak[w cyrylicy r[/ny jest od g=agolicy
w spos[b zasadniczy, niew'tpliwy; uto/samienie
obu b="dem, a tak u J. Ba=abana 0065-00-70.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
a - 1 ¢ ˆ - 10
r - 100
v - 2 k - 20 s - 200
g - 3 l - 30 t - 300
d - 4 m - 40 ¢¢ ü - 400
¢¢ e - 5 ¢¢ n - 50 f - 500
¢ ß - 6 ¢ ˚ - 60 x - 600
¢¢ Ω - 7 o - 70 ¢ ∆ - 700
¢¢ i - 8 p - 80 ¢ \ - 800
¢ ƒ - 9 ¢¢ h - 90 c - 900
¢ – litery kt[re nast"pnie wysz=y z u/ycia.
¢¢ – litery kt[re zmieni=y kszta=t ]kr[j czcionki\.
Litery cyrylicy reprezentowa=y tak/e cyfry i dzi>
s' >wiadectwem kt[re litery gdzie dostawiono, a
kt[re wypad=y z pierwotnego szyku. Dostawiono
B, ? ]nic nie reprezentuj'ce\, zmieni=o kolejno>:
CZ ]90\, wypad=y za> zupe=nie greckie «zie=o»
]6\, «fita» ]9\,«i» ]10\, «ksi» ]60\ i «psi» ]700\,
i «omega» ]800\. Sam alfabet jest Nauk' – jak
go u/ywa: i co oznaczaj' jego litery; prost'
rzecz potrafi' zagmatwa:, tak i w latopisach;
pierwotna kolejno>:& Z, I, F, J – bez krzty to=ku&
chaos znak[w, ni podobizn', ni przej>ciami
d{wi"k[w.
Bez koncepcji wszystkie znaki zawieraj'ce po='-
czenia& ja, je, ji, ju, i p[{niej dorobiony jo – ka/dy
inny, nie odzwierciedlaj'cy istnienie d{wi"ku J
]m[g=by by: w jednolity spos[b wkazany\.
Utrudnienia&
• zasadniczo r[/ne znaki zwano podobnie&
i/e i i/ica, zemlia i zie=o, 4 kroje i nazwy jus[w&
jus bolszoi, jus bolszoi jotirowannyj, jus ma=yj,
jus ma=yj jotirowannyj,
• podw[jne litery B, D, F, G, T, Z, potr[jne JA&
b∫, ∂d, fƒ, g©, t†, Ωß, í÷≤ù ,
• pi": r[/nych U& u, ü, ¨, √, æ.
Mo/e olbrzymie terytorium by=o przyczyn' po-
wt[rek – wymy>lali znaki, gdy zapomnieli.
Nale/y wyra{nie zaznaczy:, /e cho: cyrylica
by=a wyj'tkowo nieudacznym zestawem znak[w
– Rusini na g=ow" pobili Lach[w, o 400 lat, w
utrwaleniu swych dziej[w i j"zyka, ˚polski j.
Zbyt wielkie uproszczenie; >wiadectwem p=ytkiej
wiedzy i nieporozumieniem jednocze>nie jest
przek=ad zestawu wsp[=czesnego rosyjskiego
liternictwa ]azbuki\ na j. ang. jako Russian Cyrillic
]rosyjska cyrylica\, skoro z cyrylicy zosta=a jedy-
nie cz">: po tylu zmianach, a od trzystu lat zwie
si" gra/dank' – w j. ang. civic ]grodzka, miejska\
¯ =ac. civicus ]˚miasto\; powinno by: Russian
Civic Font, w odr[/nieniu od cyrylicy u/ywanej
do cel[w cerkiewnych& =ac.-ang. Ecclesiasticus
]dos=. ksi"gi ko>cielne\.
Contemporary Russian font is incorrectly named
Russian Cyrillic, Cyrillic, or worse – Soviet Cyrillic,
since in 1711 alphabet used by Russian Ortho-
dox Church was reformed, modified, simplified,
and adapted for civic purposes, named since by
Russians civic ]grazhdanka ¯ grad ^ town, city\ in
difference to original Cyrillic used for ecclesiastics
purposes. The correct name is Russian Civic Font
¯ Latin civicus ]town, city\.
Twist; since Russian Civic Font ]in use since
1711\ is incorrectly called “Cyrillic” – Cyrillic ]of
Medieval Ages\ is called Old Cyrillic respectively,
result of misunderstanding, shallow knowledge.
Cyrillic is – and for centuries already has been –
old, initial stage, alphabet in its infancy.
By using English-like form grazhdanka for civic
word, neologism – proof how hard is for Russians
and English-speaking to cross the East-West
fence ]language barrier\ in the modern times.
Language barrier ˚transliteracja.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika

a å A ^ 1 D az › a r r R D rcy › `r ^ 100
b b B ∫ • buki › b` s s S
D slovo › `s ^ 200
v v V ^ 2 D vedi › v` t t T D tverdo › t` ^ 300
g g G © ^ 3 D glagol; › g` u ü ¨ uk › u, pol. } u | ^ 400
d d D ∂ • ^ 4 D dobro › d` u U •• D i'ica, pol. } u |

e e E ^ 5 D est; › e, pol. } je | √ ◊ • uk, } pol. u |

¥ • e jotirovannoe › e, pol. } je | æ Æ • [s bol;woj, pol. } u |

≠ ± •• qt;, pol. } ie |& lieto, leto ]lato\ f f F

D fert › `f ^ 500
ë ë } jo | x x X D xer › xa ^ 600
' ' " 'ivete › '` ∆ Ô • D psi ^ 700
ß Í • ^ 6 D zelo \ |» • D omega ^ 800
z Ω z Z ^ 7 D zemlq › z` c c C cy › c` ^ 900
i i I ^ 8 D i'e › i w w W Klement – ucze< Kiri==a
wa )Konstantina) – wprowadzi=

ƒ Ï •• ^ 9 D fita, gr. theta } ph, th | ] ] } ]a

jakie> usprawnienia do alfa-
betu u=o/onego przez Kiri==a.

ˆ •• ^ 10 D i ]tylko dla liczb& ˆ\ = = + er › tvërdyj znak

j π •• i › i kratkoe, pol. } j |, czyt. jot y y Y ery › y

∑ • ij, K∑ev ; ; : er; › mqgkij znak

k k K ^ 20 D kako › ka ` ` ~ ` obrotnoe, pol. } e |

l l L ^ 30 D l[di › `l [ [ { [, pol. } u | lub } ju |

m m M ^ 40 D myslete › `m µÂ• [s bol;woj jotirovannyj

n n N ^ 50 D naw › `n q q Q • [s malyj › q, pol. } ja |

˚ • ^ 60 D ksi ù≤ ¯ • [s malyj jotirovannyj › q

o o O ^ 70 D oa › o ÷ ˘¿• a jotirovannoe › q,

p p P ^ 80 D pokoi › p` ø Ø • ot › o†

h h H ^ 90 herv; › h`
D – greckie pismo ustawowe, przepisowe ]25 znak[w\
¢ – litery usuni"te z zestawu reform' 1711 ]17 znak[w\
¢¢ – litery usuni"te z zestawu reform' 1918 ] 4 znaki\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
czarn` ]pol.\ ˚czern.
Czarne, Morze ]staroros. Pontskoe more,
Aeksenopont, Evksinepont, Hernoe\ – staro/.
Pontus Euxinus, morze usytuowane pomi"dzy
Europ' i Azj', otoczone rosyjskimi, tureckimi i
ba=ka<skimi krajami, po='czone z Ír[dziemnym&
Bosforem, Morzem Marmara i Dardanelami; z
Morzem Azowskim ]Meotis\, kt[re – w rzeczy
samej – jest tylko zatok' Morza Czarnego przez
Cie>nin" Kercz ]tur.-tatar.\. Wi"ksze rzeki do<
wp=ywaj'ce& Dunaj, Dniestr, Dniepr, Don.
Czechy – cze ]ziemia\ % ch ]ziemia ¯ gr. chthon\;
analogia do wo=. Lachi ]Polacy\ ¯ la ]ziemia\ %
ch ]chthon\; `ea; ˚czer, Bohemia.
J"zyk czeski bli/szy jest wo=y<skiemu formami i
d{wi"kiem, ni/ polskiemu – s'siaduj'cemu z nim;
zw=aszcza bliskie GH i formy bezokolicznikowe&
shaniti ]zgania:; ros. tak/e pisane przez S\, z
wozu padnaut ]z wozu spa>:\, sniem dok=adnie
jak w wo=. ]zjazd, schadzka, zebranie\, snih
]>nieg\, snehu, czeskie i ros. otec ]ojciec\, czes.
hudba ]muzyka\ pokr. ros. gudet;-g(h-ude:
]brz"cze:, bucze:\ gdy staropolskie g"d{ba
GH, czes. cirkev, kostel, osada – wo=.-ros.
cerkow ]cerkiew\, i wiele innych.
Czeczot ]pol.\ – zool. krzeczot, rar[g, Falco herrug
Gray, K ˘ Cz; Krz ˘ Cz& mokrz ˘ mocz.
Czegir-chan – chan tatarski 1219, ˚Tatar.
czep’ ]s=aw. hep;\ – =a<cuch, dzi> cep;.
czer, czar, cza, cze, ca, ce, te ]s=aw.\ – ziemia
¯ =ac. terra; s=aw. pe]era ˘ pol. pieczara, czar-
noziem ¯ czar % no ]staro`\ % ziem, Czechy,
miejscowo>ci& Matcze, Kotlice, Bzite, okolica,
winnica, i inne; ˚bo, ziemia, synonim.
Czeremisy ]s=aw. heremisi\ – plemi" Maryjc[w;
we Wst"pie do Powie>ci wrem. let wymienione
dwukrotnie& raz z lokalizacj' plemion& „po Oce
rzece }wzd=u/ Oki rzeki; po ^ za, wzd=u/|, kt[ra
wpada do Wo=gi, Muroma j"zyk sw[j, i Czeremisi
sw[j j"zyk, Mordwa sw[j j"zyk.”, drugi raz – w>r[d
“innoj"zycznych” plemion sk=adaj'cych da<
Rusi& Czud, Meria, We>, Muroma, Czeremisy,
Mordwa, Permianie, Peczera..., itd.
w “S=owie o pogibieli Russkoi zemli” wspom-
niane& „...burtasy, czeremisy, wiada, i mordwa
bortniczachu ]sk=adaj' da<\ dla kniazia wiel-
kiego Wo=odimera }Monomacha 1053–†1125|,
i /ur Manui= cesarogrodzki }Manuel Komnenos
1113–†1180|..., itd.”, czyli ok. 1120, bo wsp[lny
okres dla obu w=adc[w 1114–1124.
Zapis Nestora /yj'cego w Rostowie, pisz'cego
1118–1156.
Czerkasy ]˚Mazur. ltpsc Herkasy\ – sko>nookich
ziemia ¯ czer ]ziemia\ % Kasogi ]sko>noocy,
Tatarzy\, t=um. od ty=u, gr[d 160 km SE od
Kijowa, w d[= Dniepru, na zach. jego brzegu;
ukrai<scy Kozacy znad Dniepru.
Por. Czerkesy, Perejas=awl.
Czerkesy ]˚Mazur. ltpsc herkesy, herkasy\ –
nar[d p[=nocnego Kaukazu;
˚czer ]ziemia\, czern ]g[ra, g[rny, g[rzysty\,
kas, kos ]skos, ukos\ ˘ pokos, sko>nooki.
Czermny ]ros. Hermnyj\ – ciemno czerwony;
knia{ ˚Wsewo=od Swiatos=awicz Czermny;
Siemionko Czermny, Haliczanin, 1227, 1232.
bezakonnyi lixπi sem[hko. podobnyi
lisici. hermnosti radi. ]bez zasad, lichy
Siemionko, podobny lisowi, z powodu czerm-
no>ci – koloru lisa, rudo-czerwonego, bo podpali=
most na Dniestrze kt[rym Ru> chcia=a przepra-
wi: si" na drugi brzeg rzeki\.
poslawas galihane po Danila. hermna-
go sem;[n;ka ]pos=ali Haliczanie po Dani="
czermnego siemionka\.
czern` ]s=aw.\ – 1. wysoki, 2. wy/, wy/yna, wy-
sokie miejsce w terenie, wysoko po=o/one,
3. g="boko, gdy pod wod', w przeciwie<stwie
do «bieli» ]p=ycizny\;
tarnczarnczern, TCz, AE;
miejscowo>ci z t' sylab' by=y niegdy> grodami&
Czerwin, Czersk, Czeczersk, Czernih[w, Czerni-
gor, Czern ]na trasie Orel – Tu=a\, Czerniachow,
Czernogorodka, Czernin, Czernyj Ostrow n(rz.
Boh; ale Czernobyl zdaje si" nie nale/e: do tej
grupy, i mo/e nie nale/y, ˚Czernobyl;
Czarniecka G[ra, Czarnog[ra, g[ry Czarno-
hora w Beskidzie Wschodnim, o najwy/szym
szczycie Howerla 2.061 m npm., Czarnk[w ]
k[w ^ las\, Czarnolas; Czarna – nazwy kilku
rzek, w tym Crna Reka w Macedonii\, Czernaja
Kalitwa ]prawy
dop=yw Donu\;
a/ trzy Czarne Stawy..., nie na Mazowszu&
1. w Dolinie Pi"ciu Staw[w Polskich, 1722 m
npm., powierzchni 12,7 ha, g="b. 50,5 m,
2. G'sienicowy, 1620 m, 17,8 ha, g="b. 51 m,
3. n(Morskim Okiem, 1580 m, 20,5 ha, 76,4 m.
Zawisza Czarny ]wysoki\, z Garbowa, †1428,
starosta Spisza; Czarnota ]wielce wysoki\ ¯
czarno ]wysoki\ % ta ]wielce\, ˚wielko>:,
Czarnecki ^ Mo>cicki ¯ mo>: ^ Wysocki,
czarnoksi"/nik ]wysoce uczony w ksi"gach\,
zapewne nast"pnie przerobiony na chodz'cego
w czarnym p=aszczu, z ksi"/ycem, jak rzeka
Bia=owoda ¯ woda jej bia=a, jak mleko;
przeciwstawieniem «czarno>ci» jest «biel» ]ni/,
nizina, niskie miejsce\ ˘ Leszek Bia=y ]niski\
†1227 i Leszek Czarny †1288, Zawisza Czarny,
Morze Bia=e ]p=ytkie\ i M. Czarne ]g="bokie\.
Wynios=' cz">: Bia=orusi w Íredniowieczu zwa-
no Rusi' Czarn', ˚biel, tarn, wzniesienie.
Czernobyl ]ros.-pol.\ ¯ czerno ]wysoka\ % byl ]zie-
mia\; ˚Suzdal, ziemia;
Czernobyl – przez przypadek lub nie – pol.
czarnobyl, czyli bylica, =ac. Artemisa vulgaris,
tak jak Choszcz[wka k(Warszawy ¯ choszczki
]skrzyp\.
Czerw ]herv;\ – larwa, p=[d pszczeli, robak;
=ac. larva; la ]ziemia\ ^ cze ]ziemia\ ˘ czerw.
Czerwen ]wo=. Herven= 6739\ – czer ]ziemia\ %
wi<, win, =y<, =yn ]p=yn\; blisko gr[d ˚Wo=y<;
ziemia-woda cz"ste w nazwach grod[w i ziem,
=ac. `ea ]woda-ziemia\; gr[d n(rz. Huczwa, dzi>
wie> Czermno ]staroziem\ ¯ czerm ]ziemia\ %
no ]staro`\, ˚t=um. od ty=u. Gr[d her;vin,
Herven, ou vorot=. Herveneskyx. Nazwisko
Czerwi<ski.
Ru> Czerwona ¯ gr[d Czerwen, ˚czern.
Ru> Czarna – wy/. Bia=oru> ]bia=oczerwie<\.
Czes=aw ]pol.\ – s=awi'cy czasy ¯ czes % s=aw.
`czew ]s=aw.-wo=.-ukr.\, `cz[w ]pol.\ – ziemia;
przyrostek w nazwach geograficznych&
socha % czew ˘ Sochaczew, k ]do\ % ora]nia\ %
czew ˘ Koraczew, Tczew, Gie=czew, Lubaczew
]dzi> Lubacz[w\, Bodacz[w, Do=hobycz[w, i
inne; karczowa: ziemi" ˘ nazwisko Karczewski,
kopa: ˘ Kopaczewski, tuziemiec ˘ Tuchaczew-
ski; ale nie >wierk % czew ˘ Íwierczewski; >wierk
% kow ]las\ % ski ˘ Íwierkowski, K ˘ Cz, OE
˘ `czew;
˚nazwy i nazwiska, las, kow.
czszczju ]s=aw. h][\ – te>ciowi ¯ test;.
czterdzie>ci ¯ cztery ¯ czeta ]para\ ¯ arab. wiele&
a\ Arka Noego p=ywa=a w czasie Potopu dni 40,
b\ Babilon budowano przez lat 40,
c\ ?ydzi w"drowali z Egiptu do Palestyny,
z Moj/eszem, przez dni 40,
d\ Ali Baba i 40-tu rozb[jnik[w,
e\ Antoni †1072 /y= w wykopanej pieczarze i „w niej
-/e sko<czy= /ywot sw[j, omal }jej| nie opuszczaj'c,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
nie wychodz'c z pieczary lat 40, w niej/e le/' szcz'tki
jego i do dzisiejszego dnia.” 0448-00-157,
oraz wszystkie odpisy Powie>ci wrem. let;
Kuzmin, nie>wiadom, znaczenia& „W rezultacie otrzymu-
jemy, /e Antoni do pocz. XII wieku /y= w pieczarze.”
0448-00-157; w ten i podobny spos[b i inni specjali>ci,
f\ roku 6560 ...pieczara od Pskowa grodu za 40 po-
priszcz, a od Litewskiej ziemi 2 popriszcza.
g\ c. Jaropo=ka Izas=awicza †1087, wdowa po Glebie
Peres=awiczu “siedzia=a we wdowstwie 40 lat”,
zmar=a 6666 ]1166 r.\, Mazur. ltps 0001-31.1-61,
h\ w 1204 rabusie ograbili Nowogr[d z 40-tu kubk[w,
40-tu kadzi czystego z=ota,
i\ pod 1248, w rzecz. 1246 Rusini gnali za poganami
przez „mnoga popriszcz i ubito bys kniazi m˛ }40|”,
popryszcze ^ wiorsta w tym przypadku,
Rosjanie po rok 1997 ]poz. literatury 0002-05-461\,
zwr[cili na ostanie uwag", nie znaj'c przyczyny& 40
okr"t[w, 40 kubk[w, 40 kadzi z=ota, w>r[d nich N.
A. Meszczerskij – Drewnierusskaja powie>: o wzjati
Cargrada fragami w 1204 godu, Moskwa-Leningrad,
1954, tom X.
Czterdzie>ci pisane liter' «m» ]m˛\.
W S=owach i Pouczeniach Serapiona W=odzi-
mierskiego& „To ju/ blisko 40 lat tortur i m"ki...,
itd.”, wzi"to dos=ownie, /e rzecz pisana ok. 1275
]tu/ przed >mierci' Serapiona 1275\, bo up=yn"=o
blisko 40 lat od najazdu Tatar[w 1237;
˚siedemdziesi't dwa, i Zwi'zki – nr 1050.
Czud ]s=aw. h[∂;\ – przodkowie Esto<czyk[w;
jez. Czudskie, Gdowskie, Pejpus ]Hudskoe
ozero, Gdovskoe, Pejpus, Pejpsi-Qrv\.
Czudin ]s=aw. Hudin\ – z okolic jeziora Czud;
Czud % in, jakkolwiek mo/e by: tak/e «cudak» z
powodzeniem& czudo ]cudo\ % s=aw. patronim `in
]1. stary, 2. czyj$\ ¯ inogda ]niegdy>, nast"pnie\;
bojarzyn kijowski 1068–1083, bratem Tuky;
w 1072 “dzier/a” ]w=ada=\ Wyszegrodem, wg
W. N. Tatyszczewa, w 1083 prowadzi= uk=ady z
Henrichem IV i w"gierskim kr[lem Gez'.
0448-00-213 z powo=aniem si" na 0001-01-177
i W. N. Tatyszczewa Istoria Rossijskaja, t. 2, str. 94.
`czyk ]pol.\ – sk'd, z jakiego grodu, rodu, ziemi;
termin – bodaj/e – u/ywany przez Krakowian
]na Pog[rzu Karpackim\&
Jan Luksemburczyk 1331 ¯ Luxemburg, i
Zygmunt Luksemburczyk ¿1368–1374–1382–
kr[l W"gier 1387–†1437; m'/ Marii
c. Ludwika Wielkiego ¿1326–1342–†1382,
W=adys=aw Opolczyk, 1372–1375–1378,
W=adys=aw Warne<czyk 1424–†1444.09.10,
Kazimierz Jagiello<czyk 1427–†1492.04.07,
nazwiska& Ko=odziejczyk, Biernat Lubelczyk ok.
1500, Mazurczyk, M=ynarczyk, Pisarczyk, s=o-
wotw[rczo pokrewne `ski ¯ Ko=odziej, Lublin,
Mazurski, M=ynarski, Pisarski.
`czyn ]pol., ros.-wo=. `hin\ – 1. gr[d ¯ tyn ]grodza\,
2. gdzie ¯ g % die, pokr. s=aw. zd≠s;-zdies’ ]tutaj\
¯ z % die % s’ ¯ esi ]jest; mi"kki znak tak/e liter'
«i»\, s=aw. GZ ¯ gr. esti ]jest\, 3. dzia=;
1. przyrostek w nazwach geograficznych, wska-
zuj'cy, okre>laj'cy miejsce, po=o/enie&
Torczyn ¯ gdzie Turcy, ?ydyczyn ¯ gdzie /ydzi,
Debreczyn – debr ]d'browa, b[r\ % “gdzie”,
˚dzieje ]czyny\ ¯ dzie ]czyn\, i t=um. od ty=u,
2. dziel, dzia= ]wodny\ – granica czego>,
¯ wo=., ˚="cz ¯ =uk; samo-dzia=aj'cy(czynny;
wo=.& Drohiczyn, Korczyn, Kra>niczyn, Mi'czyn,
Niemczyn, Skryhiczyn, Str"czyn, Torczyn,
Wereszczyn, Wo/uczyn, Zbuczyn, ?yczyn.
czysta droga ]pol.\ – wolna droga, bezpieczna;
t=umaczenie ang. clear o kilku znaczeniach, w
tym wolny ]od czego>\, bezpieczny.
Tak te/ t=umaczona ˚prawda ¯ ang. troth, bli-
skiego w znaczeniu i pisowni truth OU.
W 1284, Fedor – wielki ks. smole<ski – zawiera
traktat handlowy z Ryg', w kt[rym& „Pok=on od
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
ksi"cia Fedora biskupowi, Mistrzowi i ratma-
nom ]radnym\. Jakie wydarz' si" nam rzeczy
z biskupem lub Mistrzem, te sami rozstrzy-
gniem. Waszym go>ciom ]kupcom\ do nas
droga b"dzie czysta, r[wnie naszym go>ciom
czysty przejazd da: macie. 0165-01-120, nr 233
W sierpniu 1382 poselstwo Jagie==y zapewnia=o
Wito=da& ª...a my prawdu dajem, sztoby tobie
czisto otjechati wra: }w ra:| swoj', a czej by
me/i was by= dobryj koniec.º 0160-00-36
Czysty B[r – sam iglasty lub li>ciasty stary las
na ogromnej po=aci ziemi, nieprzebyty;
58 km E od Wilejki, 31 km SW od Bieholina,
71 km N od Mi<ska, 8 km N od Pleszczenic,
57 km NW – Borysowa, 41 km S – Doksztyc,
5 wiorst ]5,3 km\ od rz. ˚Dwinossy.
Miejsce starcia Pskowian 1266, pod wodz' Do-
wmonta †1299 z litewskimi wojami ]pod 1266\,
Nikanorowska ltps 1471.
Dad{bog ]s=aw. ∂a'd;bog=\ – poga<ski idol
>wiat=a i udzielania b=ogos=awie<stw, ˚poganin.
dal ]pol.\ – ziemia; daleko ^ kawa= ]drogi\ ¯ wa=
]ziemia\, Gniewosz z Dalewic 1385, Dalmacja,
Suzdal.
Dalmacja ]pol.\ – matka-ziemia; region w p=d.-
zach. Jugos=awii, by=a cz">: Austrii 1814–1918;
granicz'ca N z Chorwatami, NE – z Bo>ni' i
Hercegowin' ¯ niem. herzog ]ksi'/"\, przyleg=a
do Adriatyku, kilka du/ych wysp; rzeki& Neretva
]ang. Narenta\, Zermagna, Kerka i Cettina; mia-
sta& Zadar ]by=e w=oskie\, Sebenico ]Szybenik,
‰ibenik\, Cattaro, Spalato ]Split\ i Ragusa ]Dub-
rownik\; ang. Dalmatia;
¯ dal ]ziemia\ % =ac. mater ]matka\ ¯ gr. meter;
por. Macedonia ]matka-woda\.
dam ]dun.\ – staw, /art. morze, ocean; zarzucanie
sieci, po=[w. Lit. Nodam.
Dandolo ]ital.\ – ˚do/a Enrico Dandolo ]1108–
1205\, wzi'= udzia= w Czwartej Krucjacie; jeden z
inicjator[w zaj"cia Konstantynopola 1204, zmar=
tam 1205; ¯ dandolare ]hu>ta: si", ko=ysa:; pr[/
-nowa:, zabawia: si" g=upstwami; figlowa:,
igra:; swawoli:\; ang. Doge of Venice.
Dangerute ]lit.\ – niebezpieczna trasa;
¯ >redniow. ang.-franc. danger route }rute|.
Dania, Du<czyk, du<ski ]pol.\, Denmark ]dun.\ ¯
anglosas. Dene ]pierw. nazwa Angl[w\, ang.
Dane % =ac. nia ]kr[lestwo\, ain, ein ˘ Holstein;
den, dan, don ]wielka woda\, mark ]granica\ ˘
Denmark ]granica wielk' wod', ˚t=um. od ty=u\,
Sweden, ros. Daniq, datskij ]du<ski\; Dunin
]cz=owiek stamt'd przyby=y\;
anglosas. Dene ˘ Denmark, Dene ˘ Dane ˘
Danish ]du<ski, anglosas. Denise\, Dane ˘ pol.
Dania, ang. Danes ]Du<czycy\.
Dani=o ]wo=. Danilo, Danil=> 1430–1450& Danil/=,
danπil, danil=, danilo, danπl=, Danil\,
podobnie Gavrilo-Gabriel, 6721;
pisany przez Ukrai<c[w& Danii=
– Daniel ¯ hebr. dani’el ]B[g jest mi s"dzi'\;
¿1201–†1264,
syn Romana †1205, wnuk Mstis=awa †1172;
o/eniony 1216 z Ann', w wieku lat 15,
knia{ i kr[l Wo=ynia;
koronowany 1253 w Drohiczynie n(Bugiem,
w cerkwi >w. Aposto=[w.
Z poci'giem Dani=y do kobiet, a raczej – orien-
tacj' seksualn' jest problem kt[ry Rusini ukryli&
dlaczego – o/eniony z Ann' w 1216 – mia=
potomstwo dopiero w latach 1230-tych, siostra
Mendouga wymieniona mimochodem, a strudzo-
nego podr[/' Niemca-go>cia, 1250, uj'= za r"k",
powi[d= do pa=acu ]w po=atu swoju\ i oblek= go w
koszul" nocn' ]w porty swoje\. 0001-02-815
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Dwie /ony&
1. Anna ¯ Mstis=aw Uda=y ¯ Kotjan po=owiecki,
2. NN., siostra Mendouga, o Mendougu&
ª...siostra jego by=a za Dani='.º 0001-02-815
Mo/e jedna z /on by=a bezp=odna ]niekoniecznie
siostra Mendouga, skoro z Ann' mia= potomstwo,
bo pisiec m[g= przypisa: wszystkich Annie, jak
Jan D=ugosz, przypisa= wszystkich 12-tu syn[w
Olgerda – nie licz'c c[rek – jednej jego /onie\.
1. r[d Dani=owicz[w wo=y<skich 1205–1312 i
nazwisko Dani=owicz, Danielewicz; protoplast'
Dani=o wo=. †1264 ¯ Roman †1205.06. ¯ Msti-
s=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw †1154,
2. Dani= Kobjakowicz zabity 1219, razem z
Jurijem Konczakowiczem,
3. Dani= 1238 ¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bolszoe
Gniezdo †1212 ¯ W=ad. Monomach †1125,
4. Dani=o †6811 ]1303$\.03.04 ¯ Aleks. Newski
†1263.11.14 ¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn.
Danuta ]pol.\ – da ]dobra\ % nuta ]d{wi"k\;
por. Jewnuta ¯ eu % nuta; Sanguszko.
Danzig ]germ.\ – 1. sekretna izba mocno warow-
na w pruskich zamkach, kt[r' Niemcy w [wczes-
nym j"zyku }1361 r.| Danzig zwali 0165-01-202,
N. 423, 2. niemiecka nazwa Gda<ska; tak te/
przet=umaczyli lit. Jurbork ]prawy zamek, po
prawej stronie Niemna le/'cy\ ¯ jur ]prawo\, na
Georgenburg, bo Jurgen ^ Georg.
Dargi(ewicz – isl. dorg ]ci'gn': lin"\; r[d ziemia<ski
i bojarski z p=n. ?mudzi, po Narymundzie †1347
]JörgiDorgi\, p"dz'cy sw' m=odzie/ do pracy
w polu, i do ˚ko>cio=a – nie do szk[=; pobo/ni.
• Dorgy 1401.01.18, w Wilnie, syn Fedora za-
bitego 1399.08.12, w bitwie nad Worskl',
• przywilej dla Miko=aja Dorgiewicza 1493,
• Maryna i El/bieta Dorgiewiczowe 1522,
• wielu Dorgie`, Dargiewicz[w 1528.05.01,
]lit.-/mudzka zmiana OA, OlitaAlytus\,
Wojciech, Sebastian i Melchior Dargiewiczowie
1621 ]wsp[=czesna forma nazwiska\.
Nazwa pospolita na ?mudzi, wiele miejsc&
55° 33* 22° 15* Dargale, 3 km od Tubines
15 km E od Kwedarny
55° 39* 22° 19* Dargi, 10 km S od Woroni,
6 km NE od ]lit.\ Laukuva
56° 20* 22° 28* Dargi, 7 km NE od Mo/ejek
55° 36* 22° 34* Dargiszki, 8 km W od Kro/y
55° 10* 22° 43* Dargaitele n(Mitaw',
11 km od Jurborka
56° 14* 23° 48* Darginie, 12 km E od Janiszek
]lit. Jonißkis\
55° 08* 22° 52* Dargi n(Mitaw' ]lit. Mituva\,
12 km NEN od Jurborka
56° 09* 22° 53* Dargienie,
6 km E od Popielowa
56° 08* 23° 15* Dargaicie,
4 km N od ]lit.\ Gruzd≈iai
55° 41* 23° 58* Dargeny, 3 km SE od
Sidobrowy ]lit. Sidabravas\
Daria, zdrobn. Dasza ]ros.\ ˚Dorota;
gr. i =ac. Dorothea, ros. Dar;q-Daria.
Dawid ]s=aw. David, Davyd=\ – hebr. ukochany,
umi=owany; hebr. dawid, =ac., franc., ang. David;
zdrobn. Dave, Davy, Davey;
1. D. †1123 ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw †1054;
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1093–1095,
2. Dawyd ¯ Igor; z Bo/ska ]Buska\ †6620
]1112\, maja 25, w Dorogobu/u ]pol. R[wne\
n(rz. Hory< ]prawy, p=d. dop=yw rz. Prype:\.
0001-02-przyp. 273; A. G. Kuzmin 0448-00-242,
0001-01-275 ]roku 6621, ultramart. stylem\,
3. Dawid kn. Muromu ]b="dnie w Mazur. leto-
piscu& Dawid ¯ Igor\ ¯ Jurij Do=goruki †1157,
4. Swiatos=aw i Dawid w=adali Nowogrodem
Wlk. `1154–1157 w imieniu ojca ¯ Rostis=aw
Chrobry ¯ †1168 ¯ Mstis=aw 1088–1131,
5. D. toropec. 1214 ]zwany bratem Wo=odimira\
¯ Rost. Chrobry †1172$
debria<ski Roman knia{ ]wo=. debrœnskyi\ –
z d'browy ¯ wo=. debrœnskogo ]d'browskiego\
¯ s=aw. d;br;-debr ]d'browa\,
debr= ]las\, debrovyj ]le>ny\.
Ipat. ltps pod 1263& na Romana na Brœn;skogo
knœzœ ]Pos=a= by= Mindowg wsz' si=" sw'. za
Dniepr. na Romana na Bria<skiego kniazia – z
Bria<ska\.
Dedigold ]1430–1550& Dedikgo, Dedikgold=,
Didikgld=, Didikgoild, Didikgold=,
D`dikgo, D`dikgol=t=, D≠dikgold=,
∏vann= Kdigold=, Dedigold, Dedygoldowicz\
– w “historii” Podola, tj. wykrzywionym, litewskim
okiem, wlk. kn. Witowt ustanowi= tam Gronow-
skiego starost', “pod Gronowskim da=” ]G. s=u-
/y=\ Piotr Montygierd, a “pod Piotrem” – Dedigold,
kt[remu nast"pnie da= Smole<sk;
wojewoda Wile<ski wzi"ty do niewoli 8 grudnia
1432 w bitwie ko=o Oszmiany, wojsk Zygmunta
przeciw Íwidrygielle, wymieniony w>r[d listy
je<c[w.
Dedrik ]wo=. Dedrik=\ ˚Theodorik.
Dei ]˚Mazur. ltpsc Dij\ – boski, duchowny;
=ac. deus ]b[g\ ˘ dei.
Deisis ]wo=. ∂eisus\ – ikona ]albo trzy ikony
razem\, z wyobra/eniem Jezusa Chrystusa,
Bogurodzicy, i Jana Chrzciciela ]s izobra'e-
niem Isusa Xrista, Bogomateri i Ioanna
Predtehi\.
Dekapolit ]˚Mazur. ltpsc Dekapolit\ –
Decapolis, staro/. okr"g w NE Palestynie;
6349, ojciec Ioann, ucze< >w. Grigorija Deka-
polita, “w carstwo” Theophana Ikonoborcy.
Dementios ]˚Mazur. ltpsc Domentij\ – buduj'cy;
gr. demein ]budowa:\; OE, ˚polski j.
¢demestik – podkomorzy, rz'dca, szambelan;
w Powie>ci wrem. let 1118& ...ide/e est’ dwor Demstikow&
ide'e est; dvor= Dem;stikov= ]gdzie jest
dzi> dw[r Demestika\.
Demeter ]gr.\ – w gr. mitologii& bogini upraw,
owoc[w i ochrony ma=/e<stwa, rzymska Ceres;
gr. Dor[w& Damater, ang. Demeter,
gr. imi" m"skie Demetrios, =ac. Demetrius, ros.
Dimitrij, D;mitrij ]Dimitrij\, pol. Dymitr;
1. D., >wi"ty prawos=awnej cerkwi,
2. D., ¯ Jurij Do=goruki †1157.05.15 ¯ W=ad.
Monomach †1125 ¯ Wsewo=od †1093,
3. D., namiestnik Dani=y Romanowicza
]1210–†1264\ w Kijowie, ci"/ko ranny w czasie
obl"/enia Kijowa 1240,
4. D. ¯ Swiatos=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gniezdo,
5. D. perejas=awlski ¯ Aleksander Newski †1263
¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gniezdo; w=ada=
Nowogrodem Wlk. 1259–1263 i 1276–1283,
pokonany przez Liwo<czyk[w w bitwie nad
Kehol'; w 1276 chan Mongu udzieli= mu tytu=u
kniazia Nowogrodu; ojciec Iwana.
6. D. †1294 ¯ Boris ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212 ¯
Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. Monom. †1125.
Jedno z najbardziej popularnych imion feudal-
nej Rosji, szczeg[lnie po 1300 roku, do spo=u
w Wasilami, za Iwanami;
Dimitrij Iwanowicz Do<ski ¿1350–†1425, car
1359–1389 ¯ Iwan ¯ Iwan. ˚Dimitrij.
Demjan ]wo=.\ – demi ]p[=\ Jan ]b[g\;
demπan, dem;œn=, demœn=, D;m;œn=.
franc. demi ]p[=\ ¯ =ac. dimidius ]p[=\, ˚Jan.
Nazwisko Demjaniuk.
Demnika ]˚Mazur. ltpsc Domnika\ – buduj'ca;
gr. demein ]budowa:\ ˚Dementios.
Denis ]gr. Dionysos, =ac. Dionysius\ –
1. b[g ro>lin i wina, 2. imi" m"skie;
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Mstis=aw /e pos=a z nim Paw=a denisiewiça
]denisπeviha\, wo=. ltps 1289 r. ]1288\.
ros. Denis, Dionisij ]Denis, Dionisij\.
Denowe 1252 ]germ.-=ac.\ – inna nazwa ˚Jatwy.
Der – Wasylko z bratem Dani=' wo=. zdobywaj'
grody 1243& Derevih; Goubin=. i Koboud=.
Koudin= gorod≠c;. 6749 ]pod 1241 r.\. G'bin
Derewicza, gorodec Kudi< – Kode< – Kobuda,
22 km E od Kobrynia.
Derestr ]s=aw. Derestr=\ – gr[d n(Dunajem,
dzi> Silistra ]ang.-pol.\, Dorostol ]ros.\, Drestr,
˚Fefel ¯ gr. Theophilos.
derewa ]s=aw. dereva\ – Drewlanie, plemi" w
p=d. zlewni rz. Prype:;
¯ drewo ]staro/yt\ ¯ rawa, raw, rew, row ]las;
/yt, /ywica\ ¯ awa, aw, owa ]woda\ ˘ krew,
drewno, brewiono;
Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa ]syn\ %
derew % ski ]˚t=um. od ty=u, ziemia\,
odno>nie «derewa» ˚Iskoroste<, Olga.
dewos, dziewos ]lit.\ – po>wi"cenie si";
=ac. devotus ˘ ang. devotion; w nazwach lit. bog[w
i b[stw. Litewska Dziewa=ta.
Dietrich ]germ.\ – wytrych; imiona Krzy/ak[w&
Dietrich z Liedelau 1275–1284, komtur Saml.;
Dietrich z Elner 1304–1307, rycerz z bratem;
Dietrich z Altenburga 1307.
Dimitrij ]Dmitr=, Dmπtrπj, Dm≠tre/i, Dmitrej,
Dmitre, Dmitrii, Dmitr≠i, Dmitr≠π,
Dmitrπj, Domitrei, Dmitr(ej, ros. Dimitrπj\
– imi" >wi"tego, liczne imiona kniazi[w.
Diogen ]s=aw. Diogen\ ¯ gr. Diogenes;
1. grecki filozof 412$–323 B.C.
2. Roman Diogenes, bizant. imperator,
3. Leon Diogenewicz, /y= 1116, zi": W=adimira
Monomacha †1125.
Diokletian ]s=aw. Dioklitian\ – por[d;
=ac. Diocletianus; Gaius Aurelius Valerius Dio-
cletianus, o przydomku Jovius, 245–†313 A.D.,
rodem z Dalmacji, wyniesiony 284 A.D. przez
armi" do godno>ci imperatora, w 286 A.D. po-
kona= Carinusa w M≥sii, z powodu zagro/enia
Rzymu z zewn'trz, zmuszony by= dzieli: w=adz"
z M. Aureliusem Valeriusem Maximianem, a
w 292 A.D., gdy C. Galerius i Constantinus
Chlorus stali si" na tyle mocnymi, by si"gn': po
w=adz" – Imperium Rzymu zosta=o podzielone na
cztery cz">ci, z kt[rych Diokletian administrowa=
Thracj" ]Tracj"\, Egipt, Syri" ]dzisiejszy Liban
i Palestyn"\ i Azj" Mniejsz' ]Bithyni", Pontus,
Armeni", Galati", Kappadoki", i Kiliki"\.
W 305 A.D., w porozumieniu z Maximianem,
zostawi= godno>: imperatora Nikodemii; w sta-
nie spoczynku /y= w Salona, w Dalmacji, gdzie
uprawia= ogrody, a/ do >mierci, 313 A.D.
W ostatnim okresie nam[wiono go do prze>lado-
wania chrze>cijan, ˚Rodostol.
Diomid ]˚Mazur. ltpsc Diomid\ – Diomed;
gr. dia` ]poprzez\, mid, med ]kilka znacze<\;
dio¶medmed¶dia }midia|; =ac. medius ]>rodek\
˘ medianus ˘ ang. median; ang. middle ]>rodek,
po=owa\ ¯ >redniow. ang. i anglosas. middel, pokr.
germ. mittel ]¯ goth. ¯ gr.$\.
Dionisij ]s=aw. Dionisπi\ ¯ gr. Dionysos ]bo/ek
wegetacji i wina\, odpowiednik rzymskiego Bak-
chusa ]=ac. Bacchus\ ˘ Dionysius, Dionysia;
archimadryta we W=odzimierzu na Kla{mie, 1239.
Divane ]germ.\ – Pomeza<czyk, zabity 1314,
podczas szturmu zamku Krywicz n(Niemnem.
d=ugi ]pol.\, do=hi, do=ho` ]wo=.\ – wzniesienie;
D=ugi K't na Roztoczu, Do=hobrody i Do=ho-
bycz[w n(Bugiem, Do=ha ]wie> mi"dzy Mi"dzy-
rzeczem Podl. a Bia=' Podlask'\, Do=goje n(rz.
Stryj, w Beskidach Wschodnich.
D=ugi K't ]pol.\ – wie> i stacja kolej. na Roztoczu;
Wysoki ˚K't, w przeciwie<stwie do ˚Szczeko-
towa ]Niskiego K'ta, nisko po=o/onego\, dzi>
Krasnystaw n(Wieprzem, u uj>cia ?[=kiewki.
d=ugosz – dyl'g, niezgrabny; postawa cz=owieka
wysokiego, przeros=ego, w kt[rym reszta wy-
miarowi wzrostu nie odpowiada, niesk=adny,
nie=adny. Jan D=ugosz, ¿1415–†1480.
Dmitrej ]ros. Dimitrej\ ˚Demeter.
rz. Dniepr, Dnepr ]s=aw. Dn≠pr=\ – przep=ywaj'-
ca woda; d, dan, dnie, dnia ]woda\ ˘ studnia
]ch=odna woda\;
ira<skie danu ]woda\ ˘ Dunaj ]Danube\,
]d\anu]d\una]j\, Don ¯ d ]woda\ % on, ˚on;
rz. Wiepr, pol. Wieprz ]p=ynie z wierzchowiny\ ¯
wie % pr ¯ pe % reja ]prze-p=yw\ ¯ rejati ]p=yn':\.
A. Br¥ckner 1927& Grecy zwali Borysthenes;
Huni – War; Pieczengi – Waruch ]ira<skie uruch
– szeroki\; Turko-Tatarzy – Ozu; Jordanes ]550\
– Danaper; cesarz Konstantyn ]950 r.\ – Dana-
pris, Deneper; Paprocki – Niepr.
rz. Dniestr – g[rska, wi"ksza woda; ¯ dnie ]woda\
% str ]1. g[ra, 2. wielka, wi"ksza\; A. Br¥ckner
1927& Grecy – Tyras; od 4 wieku – Danastius
]arab. Danast\; Jordanes – Danastrus;
Konstantyn – Danastris; Paprocki – Niestr.
Doblen ]germ.-=ac.\ – zamek w Semigallii, znisz-
czony przez Krzy/ak[w w 1289. 0165-01-124
Dobrogost ]s=aw.-ukr.-pol.\ – dobry duch, ˚gost;
D. zabity 1207 k(Ucha<, przez Litw" i Jatw";
krakowski proboszcz 1373. 0165-01-218, N. 452
Dobis ]lit.\ – wyspa przy uj>ciu rz. Dubissa do
Niemna, pisana nieco r[/nie w 1383–1388&
Dobies ]germ. IE ^ I w wymowie\, Dobiesin,
Dubitza. 0165-01-243, 244, 274
Konrad v. Zölner, wielki mistrz Prus w li>cie do
Jagie==y, 1383& ªListowi twemu i s=owom dali>my
zupe=n' wiar", pop=yn"li>my do Christmemla
}Gelgaudyszki, J.D.| i ch"tnie przybyliby>my do
Dobies, gdyby tam doj>: mo/na by=o statkom dla
p=ytko>ci wody, co sam wiesz dobrze i widzia=
tw[j brat Skirgal.º 0165-01-243, N. 486
W miejscu tym by=a p=ycizna, grz"z=y na niej
statki krzy/ackie. By: mo/e, w tym miejscu
utkn'= olbrzymi statek zbudowany przez Niem-
c[w, i spalony przez Surmina, 1313, bez nazwy&
ªDaleko wi"cej obiecywa= sobie komtur Ragnety,
Werner z Urselen, od olbrzymiego umy>lnie
zbudowanego statku wojennego, kt[ry z wiel'
innemi wicinami pos=a= by= w g[r" Niemna, na
zdobycie zamku poga<skiego Junigedy. Silna
burza wp"dzi=a olbrzymi statek, r[wnie do
kierowania jak i budowania trudny, na piaski i
mia=czyzn"; napr[/no silono si" da: mu ratunek,
nadbieg= wys=any przez Witenesa jego dow[dca
Surmin i spali= statek ]Duisburg c. 310–311,
+ukasz Dawid B. V. S. 184–186. Stryjkowski o
tem/e m[wi nieco inaczej p. 383\.º
0165-01-143, N. 277
Olbrzymi statek m[g= utkn': na mieli{nie daleko
wcze>niej ]Junigeda ^ Gelgudyszki$\.
Dobromir ]pol.\ – ksi'/" pomorski, ok. 1020.
Dobronegda ]s=aw.\ ¯ dobro % negda ]patronim
niegdy>, pol. nigdy\;
1. D. Maria, ur. po 1012, zm. 1087, c. W=adimira
Wlk. †1015, wlk. kniazia Kijowa, /ona Kazimierza
Odnowiciela ¿1016–†1087,
2. D. Ludgarda, ur. 1129, zm. po 1147, c. Boles=awa
Krzywoustego ¿1085–†1138 i Wierchus=awy ]c[rki
Wsewo=oda, kniazia nowogr.\.
Dobrynia ]ros. Dobrynq\ – dobrodziej ¯ dobry %
¯ nia ¯ `dnia, `dzie<, `dziej ]czyni:, dzia:\;
1. D., wojewoda W=adimira Swiatos=awicza
†1015; „W lato 6493. Ide Wo=odimer na Bo=gary
s Dobryneju, s }w|ujem swoim...”, 0448-00-356
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
2. D. Jadreikowicz, biskup Antoni z Przemy>la i
arcybiskup Nowogrodu Wlk., pocz. XIII w.,
3. D. }o przydomku| Z=atyj Pojas ]Z=oty Pas\ –
waleczny wojewoda Konstantina Rostowskiego
w boju nad rz. Gda, 6725, ˚styl.
Do=gorukij ]ros. Dolgorukij\ – D=ugor"ki ¯
do=go ]d=ugo\ % rukij ]r"ki\, przydomek& Jurij D.
ok. 1090–†1157.05.15, knia{ rostowsko-suzdal-
ski ¯ W=adimir Monomach 1053–†1125.05.15;
ang. long-handed.
rz. Don ]s=aw.\ – wielka woda ]d % on\; gr. Tanais.
Doriment ]˚Mazur. ltpsc Doriment\ – obdarzony
umys=em, intelektem; gr. doron ]dar\ % =ac. mens,
metis ]umys=, ang. mind\ ˘ mentalis ]umys=owy\;
D., m"czennik chrze>cija<ski, 5782.
Dorogo/ycz ]s=aw. Dorogo'ih\ – uroczysko
mi"dzy Kijowem i Wyszegorodem.
Dorogobu/ – pol. R[wne, ukr. Rowno.
Dorota ]pol.\ – dar Boga; gr. doron ]dar\ % theos
]B[g\ ˘ gr. i =ac.-ang. Dorothea, ang. Dorothy, ros. Do-
roteq, Dar;q-Daria, zdrobn. Darii – Dawa -Dasza.
Dorothea ]˚Mazur. ltpsc Dorofej\ – dar Boga,
to samo co Dorota; imi" /e<skie;
gr. doron ]dar\ % theos ]B[g\;
r. 5852, zam"czony Dorothej, episkop Tyru;
osoba cerkiewnego kleru ]m"/czyzna\ nosi=a
/e<skie imi", innym jest ˚Effimij ]kobiecy\.
dorp ]holend.\, ©orp ^ thorp ]isl.\ – wie>;
esto<ski gr[d Dorpat, dzi> Tartu.
dottir ]staronorw.\ – c[rka; przyrostek patronim.,
w normandzkich sagach lat 963–1007& Borga
Eyvindsdottir, Freydhis Eiriksdottir, Frigerda
Kiarvalsdottir, Gudhirda Thorbjörnsdottir, Halle-
gerda Oddottir, Hallveiga Einarsdottir, Thorhilda
Jörundsdottir, Thorny Thorgilsdottir i Thurida
Snorrisdottir;
goth. dauhtar, anglosas. dohtor, >redniow. ang.
doughter, ang. daughter, s=aw.-ros. doçka.
Dowgerd ]1430–1550& Dovkgird, Dolgord=,
Dolkgird=, Dol=kgird=, Dol=kgir=d=,
Dolgird, Dowgierd, Dowgird\
– starosta Podola za czas[w Wito=da †1430.
Dowmont ]1430–1550& Dovmant=, Dovmont,
Dov=mont, Doman/t/t=, Domont=, Timof≠j,
Domonth, Dowmont\ – knia{ z Nalszczan ]do
1266\, nast"pnie Pskowa ]1266–†1299.05.20\.
Dwie /ony&
• c[rka Flandry z Inflant ]kt[r' ˚Mendoug za-
trzyma= gwa=tem i za to zosta= zabity 1263\,
• Maria ¯ Dymitr ¯ Aleksander Newski †1266.
W Pskowskiej ltpsi kilka zapis[w o czynach D.
=ac. dotare ]darowa:\ ˘ douer ˘ en ]w`, wy`\ %
dow ]posag\ ˘ endowen ˘ endowment ]wyposa-
/enie, dotacja\, tak i =ac. augment ˘ Augemunten.
Dowsprung ]Davenprung=, Dovprunkg=,
Dovsprunk=g=, Dovspankow, Dowsprunk(ow,
wo=. dov;sprounk;, Ipat. Dov=sprounk=\
– knia{ litewski, ok. 1246 – wraz z innymi –
przyby= do Dani=y i Wasylki ]chyba do >wie/o
postawionego Cho=ma\ “mir dajuszczi” ]z ofert'
pokoju\. Tre>: zawartego przymierza – pomy=ko-
wo – wpisana pod 1215 r. 0001-02-735
Posta: – zaczerpni"ta z Ipat. ltpsi pisanej 1428 –
sta=a si" jedn' z dwu g=[wnych os[b, przyby=ych
na Litw" wkr[tce po cesarzu Neronie, gdy uchod{-
cy szukali schronienia i spokojnego /ycia po
spalonym Rzymie, ˚spisoki “od Palemona”.
Drug' postaci' by= Palemon, “krewny Nerona”,
kt[ry – w mej opinii – jest nikim innym, tylko
rycerzem Alemanem, /yj'cym ok. 1254, tj.
wsp[=cze>nie Dowsprungowi.
W najstarszych egzemplarzach Latopisca Litwy
Dowsprunga jeszcze nie ma, Palemon tylko;
Dowsprung – towarzysz Palemona – p[{niej
dopisany, a Zywibund mia= by: jego synem, u
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Wojciecha Koja=owicza-Wijuka kosmetyczna
poprawka – wnukiem, przyby=ym na Litw" za
najazdu Hun[w na Rzym ]w X-tym wieku\,
nast"pcy ponumeruj' Zywibund[w& Zywibund
¡ i Zywibund ™, itd.
Na pochodzenie od Dowsprunga powo=ywa=o
si" szereg rod[w. J[zef Wolff, 1895 ]poz. lit.
1235\, Niemiec z pochodzenia, nie znaj'cy
tre>ci latopis[w, potraktowa= Dowsprunga za
nieistniej'cego& ª...Gedrojcowie maj' pochodzi:
od mitycznego Dowszprunga, kt[ry z Palemonem
przybywszy w X-tym wieku na Litw", sta= si"
protoplast' dynstyi z czasem panuj'cej.º
˚Wolff nr 1620.
do/a ]pol.\ – naczelnik pa<stwa w dwu dawnych
republikach w=oskich& Wenecji i Genui;
=ac. dux ]w dope=niaczu ducis\ ˘ ital. doge.
Wenecj" zwano «republik' >w. Marka» od
imienia szanowanego tam aposto=a Marka,
chroni'cego gr[d, patrona; w ros. latopisach&
„du/ slepyj ot Markowa ostrowa Wenedik” – do/a
Enrico ˚Dandolo ]1108–1205\,
ang. Enrico Dandolo, Doge of Venice.
draai ]holend.\ – obr[ci:, wykr"ci:; draaikolk ]wir\.
Lit. Draikolik.
Drayke ]germ.-=ac.\ – dow[dca grodu Ugen
n(rz. Dubissa, w ?mudzi, kt[ry zdradzi= swych
podopiecznych, otwieraj'c Krzy/akom bram",
noc' 1303. Krzy/acy wyci"li w pie< >pi'c' za-
=og", ranili drugiego jego syna Sudarga, zamek
podpalili, i uprowadzili z niego kobiety i dzieci.
Drayke, w nagrod", z rodzin' chrzest przyj'=
w Ragnecie.
Duisburg zowie go& Drayke Casternis de Ou-
kaim, trafniej za> jego Epitomator pisze ]przy
przepisywaniu, osoba skracaj'ca pisanie po
przednika& Drayke Capitaneus in Oukaim.
Jeroszyn mianuje& Drayke ein burgman von
Oukaym, kt[ry razem imi" jego syna Pinne
wypisa=. Stryjkowski, 1582, zowie burgrabiego
Litwinem Switryl, i wyprawia na zamek Kommen-
datora kr[lewieckiego. Wzi"cie zamku Duisburg,
+ukasz Dawid, i Schuetz k=ad' pod 1301.
Wszak/e, gdy to zdarzy=o si" w pierszym roku
rz'd[w Sacka, zatem by: powinien 1303, na co
i Stryjkowski si" zgadza. Nietrafnie Stryjkowski
ju/ pod 1300 zdanie Oukaimu przez Drajkolita,
albo Dracolita wzmiankuje. 0165-01-135
Dregowicze ]ros. Dregovihi\ – plemi" /yj'ce mi"
-dzy Prypeci' a g[rn' Dwin'; centrum – Turow na
Prypeci, p[{niej Kleczesk ]Kleck\ i S=uck ]1149\;
¯ dragwa, drega ]b=oto\. Bolsz. Sow. Enciklop.
`wicze ¯ `wice ]g[ra\, ˚wzniesienie.
Drestr ˘ Dristr ^ ros. Dorostol ˘ Silistra n(Dunajem
¯ dre }Drewa, Drewlanie| ^ sil ¯ =ac. silva ]las\;
forestis ]drewno, drzewo; las\, ˚str ]wi"kszy\.
drysse ]dun.\ – po(kropi:, rozprysk-a:(iwa:,
sprysk-a:(iwa:, popryska:, zr-osi:(asza:.
Lit. rz. Dryssa.
dub ]s=aw.-wo=.-ukr.-czes.\ – d'b; wiele miejsc
miejscowo>ci i termin[w z d"bem zwi'zanych&
Dub, Dubrowsk, Dubrowica, Dubieczno, Dubno,
Poddubno, Zadubce, Dubrownik, Dubrownoje,
D'bie, D'bki, D'broszyn; Dubrawka, Dubiecki,
D'bkowski, D'browski, D'browa; d'browa
gdzie& `rowa ¯ rawa ^ kow ]las\, stan': d"ba,
zd"bie: ]wyprostowa: si" ze skrajnego zasko-
czenia, zaniem[wi:\, itp.
anglosas. ac, >redniow. ang. oke, ang. oak,
germ. Eiche, franc. le chêne.
Dubingen ]=ac.-pol.\ – miejscowo>: w Litwie,
45 km NEW od Wilna, 13 km E od Giedrojci[w.
Dubissa ]lit. kunigas[w\ – w'tpliwa, niepewna;
=ac. dubius ˘ dubiosus; rzeka w Litwie.
Dubrawka ]wo=.-czes.\ – D'br[wka; d"bowy lasek;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
=ac. Dubraucen }dubrawken| 1247, UW+;
/ona Wasilki wo=. †1271.
Dubrowno ]ros. Dubrovno\ – miejscowo>:
n(Dnieprem, 54°34* N, 30°42* E,
21 km E od Orszy, 90 km W od Smole<ska;
dub ]d'b\ % rowa ]las\ ˘ dubrowa % no ]˚no\.
Darowana Wojdyle w 1379, przez Jagie==". 0165-
01-230, N. 468 W 1382, w wyprawie na Nowogr[d
Siewierski, Kinstut pochwyci= Wojdy=" w jego
maj'tku Dubrownie, i powiesi= szwagra Jagie==y.
0165-01-237, N. 477 W 1387 darowana katedrze
wile<skiej. W spisie darowizn obejmuj'cych za-
mek Turogno i szereg wsi, widnieje ª...i powiat
Dubrowno, w tej zupe=no>ci i prawach, jakie
mia= do niego wierny Wojdy==o.º 0165-01-230,
265, N. 468, 538
Duka ]˚Mazur. ltpsc Duka\ – dynastia bizant.
imperator[w 1059–1081, z niej Michai= VII Duka
}imp. 1071-1078 ¯ Konstantin X|, wspomniany
w Mazur. leptopiscu& Theodozy }†1074| zmar=
w Kijowie za czas[w Michai=a Duki;
=ac.-ang. Ducas, C ^ K, nieme S.
Duleba ]s=aw.\ } dule-ba  ab-dule | – w 500÷
900 A.D., Awary ]tur. pochodz.\ nadali nazw"
plemieniu nad rz. Bug, u jego {r[de= ]Bu/sk
centrum plemiennym\ ˚Awary, nr 1640.
Abdul – imi" tur. su=tan[w XIX w.
Dunaj ]pol.\ – rzeka d=ug. 2850 km, wyp=ywaj'ca
z p=d.-zach. Niemiec, wp=ywaj'ca do M. Czar-
nego, p=yn'ca przez Wiede<, W"gry;
{le w Wlk. Encyklop. Powsz. PWN& 2860 km;
gr. Istros, isl. Duna, w"g. Duna, rum. Dunarea,
niem. Donau, s=ow.- czes.-ros. Dunaj, serbo-chorw.
Dunav, bu=g. Dunaw; ˚woda.
Dunia ]ros. Dunq\ – zdrobn. Ewdokja-Evdokiq.
Dunin ]ros. Dunin\ – cz=owiek przyby=y z Danii.
˚Dania.
D¥naburg ]germ.\, Dynaburg ]pol.\, Daugavpils,
Daugpilis ]lit.\ – nad rz. D¥na ]germ.\, Daugava,
Dauguva ]lit.\, ˚Dwina ]ros.\.
Durbe ]germ.-pol.\ – miejscowo>: na ?mudzi;
25 km E od Lipawy, 25 km SW od Aizepute,
56° 35* N, 21° 21* E; bitwa n(rz. Durbe 1261.
dutte ]dun.\ – przypisywa: co> komu>.
Lit. Girdutta ]por. dutten\.
dutten ]holend.\ – drzema:, drzemka, zdrzemn':
si"; germ.-ang. `en. Lit. Girdutta.
dvina ]isl.\ – zanika:, zmniejsza: si",
prze(u-stawa:, sko<czy:, o(za-pada: si".
Dwina ]ros.\ – D¥na, rz. w Rosji i +otwie, d=ug.
1020 km, wpadaj'ca do Zat. Ryskiej 16 km po-
ni/ej Rygi ¯ germ. R¥gen; nazwa nadana przez
niem. osadnik[w ˘ D¥nam¥nde ]usta ^ uj>cie
D¥ny ¯ D¥na % M¥nde\; M. Stryjkowski 1582&
Dinamunt; gr[d ˚D¥naburg ]lit. Daugavpils\;
D¥naDunaj.
Dwinossa – ma=a Dwina, nad ni' Pleszczanicy,
rzeczka ok. 70 km N od Mi<ska; b="dnie przyj"ta
za rz. Dwin" przy opisie wypadku z 1266, starcie
uchodz'cych Pskowian z Litw' ]w latopisaniu
pod 1266\, ˚Czysty B[r.
dworski – stanowisko w ustroju monarchicznym&
pomocnik w=adcy, kieruj'cy jego dworem;
por. sinklit ]dw[r\, sinkel ]dworski\, wo=. ltps
1205–1292 trzykrotnie wymienia dworskich&
Grigorij 1236, Andrej 1246, Oleza 1255.
dworzanie ]Bo/y dworzanie\ ˚Theutonic.
dw[r ]pol.\ – og[lny sens& obszerna, lecz ograni-
czona, zamkni"ta, cz">: czego, uj"ta w ramy,
fizycznie i w przeno>ni; dom, budynek;
˚po` ]przy, obok, wzd=u/\ % dw[r ˘ podw[rko,
podw[rze ]zwykle plac w obr"bie zagrody, mi"-
dzy budynkiem mieszkalnym a gospodarczymi&
obor', stodo=', szop', itp.\ ˘ na dw[r ]na zew-
n'trz domu, robi'c wra/enie, /e dw[r jest na
zewn'trz, i wprowadzaj'c tym w b='d; tak by=o,
lecz dla /yj'cych w grodzie, zamku\;
1. w ustroju monarchicznym& siedziba, zamek
w=adcy lub magnata wraz z jego otoczeniem&
rodzin', dworzanami, s=u/b' dworsk'; >wita,
orszak, 2. maj'tek ziemski, folwark, dobra poza
˚grodem; cywilna, tj. niebroniona posiad=o>:,
3. obszerny dom mieszkalny w du/ym maj'tku
ziemskim, dawniej w=asno>: dziedzica,
4. na dw[r, podw[rko ]plac w obr"bie zagrody,
ko=o domu; niebroniona posiad=o>: feuda=a poza
grodem – jak uprzednio\,
5. rz'd danego kraju;
=ac. cors, cortis ˘ starofranc. i >redniow. ang. curt,
cort ˘ ang. court, o znaczeniach&
1. dw[r, dziedziniec, plac,
2. izba s'dowa, s'd ]court of law, w wolnym
t=umaczeniu& w ramach prawa, zasad nakre>-
lonych prawem; budynek s'du\, pa=ac,
3. sala, hala, sport.& boisko, kort ]tenisowy\,
4. zaleca: si" ]do kogo>\, zabiega: ]o co>\;
istnieje jaki> zwi'zek s=owotw. dw[r  dwa&
dw[r  wt[r ¯ dwa, dw  wt, TD, Ø ^ A
court  quart` ]w rodzaju& cztero`\ ˘ quarter
]:wier:, czwarta cz">:, kwadrans, kwadra ksi"
-/yca; ¯ =ac. quadr`\,  quadr` ]czworo`\ ˘ qu-
adruple ]poczw[rny, czterokrotny\, quadrangle,
quadrant, quadrate, quadra, quadrille, i inne,
dr  rt ]analogia do dw  wt\, OA,
«dw[r» w zwi'zku znaczeniowym z «court»,
a s=owotw[rczym z «wt[r» ]zas[b liter; TD\,
a «wt[r» w zwi'zku z «quart`, quadr`» ]cztero`
¯ cztery ^ dwie pary ¯ czeta ^ para\,
i st'd «court» odnosi si" do dworu jak i ogro-
dzonego placu, boiska, czworoboku, rzeczy
uj"tej w ramy.
Nieco zawik=ana logika.
Dymitr ]s=aw.-ros.\ ˚Demeter.
dynga ]szw.\ – naw[z, mierzwa. Kuro<ski gr[d
Goldynga ]˚gold\.
dyr ]dun.\ – 1. drogi, 2. zwierz(", 3. kierowa:&
=ac. directus ˘ pol. dyrekty-wa(or. Waregowie&
Rurik, Askold i Dyr vel Dir.
dyr ]isl.\ – 1. zwierz", czworon[g, 2. jele<, =ania.
dziak=o(ielny, dak=o – 1. danina w zbo/u i sianie
w W. Ksi"stwie Litewskim, 2. miara zbo/a&
1387 rok& dzeczskye ]dzie:skie\,
1434& dziakla ]dziok=o\, 1447& dyakla ]dioklo\,
1473& daklis, 1493& dziakla ]dziok=o\.
dziedzic(two(zy: ]pol.\ – potomek siedz'cy na
maj'tku dziad[w; w=a>ciciel maj'tku ziemskiego;
ziemianin;
¯ s=aw. – d≠d=-died ]dziad, przodek; r[d\;
franc. herit-ier(er, niem. erbe(n, ang. herit-or(age ¯
=ac. hereditas; ang. heir ¯ =ac. heres, ˚herbarz.
Ale dziedziniec  dzieciniec ]plac w grodzie
obudowany mo/liwie ze wszystkich stron – naj-
bezpieczniejsze miejsce w czasie obl"/enia\.
dzieje ]pol.\ – dos=. czyny ¯ dzie ]czyn\, st'd&
dobrodziej – dobroczy<ca, z=odziej – z=oczy<ca;
bartodziej, czarodziej, kaznodziej, ko=odziej,
dzielny – czynny ˘
udzielny – uczynny, udzielaj'cy si"; u ^ samo,
automatyczny& samodzia=aj'cy – samoczynny,
r"kodzie=o – r"koczyn, o r[/nych dzi> znacz.&
r"kodzie=o ¯ dzie=o wykonane r"cznie;
r"koczyn ¯ czyn dokonany r"k', zwykle pobicie
˚t=umaczenia od ty=u,
samodzia= – tkanina we=niana lub lniana domo-
wej roboty, tkana na r"cznym warsztacie,
L ˘ + ]samodzielny, samodzia=\;
dzie/a  zaczyn ]/a ^ za; dzie ^ ˚czyn\,
mat ^ czyn ^ ci'g ^ dziej, ˚metryka.
Postanowi=em za='czy: has=o «dzieje», bo w
mSjp 1969 niecelnie& zdarzenia, wypadki, fakty
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
z /ycia spo=ecze<stwa; historia;
˚polski j"zyk, gdzie zapomniano znacze< wielu
polskich s=[w z powodu panosz'cej si" =aciny.
E. history ¯ Pol. deeds. The term «dzieje» which
in essence means today «history» has been
equivalent of «deeds» the comparison shows.
Yet, Polish linguists incorrectly linked other
words as& occurrences, happenings, facts of life
of society or nation.
dziesi"cina ]ros. desqtina\ – w czasach feudal-
nych& podatek na rzecz ko>cio=a lub cerkwi, wy-
nosz'cy dziesi't' cz">: zbior[w, p=acony przez
ludno>: w naturze, p[{niej w pieni'dzach,
2\ cerkiew dziesi"cinna >redniowiecznej Rosji i
rosyjska miara powierzchni ziemi `1,1 ha;
¯ dziesi": ¯ desno ]prawo\.
Wg ba=amutnego ˚Mazurinskiego letopisca,
cerkiew dziesi"cinna od p=aconej dziesi"ciny
narzuconej poddanym przez W=odzimierza Wlk.
†1015 pod gro{b' srogich kl'tw. 0001-31.1-47 W
letopiscu wydarzenie ustanowienia cerkwi dzie-
si"cinnej przesuni"te wstecz o ok. 150 lat.
Dziesi"cinna cerkiew za=o/ona przez Andreja
Bogolubskiego ¿`1111–1057–†1175.06.28,
kt[ry ª...da= cerkwi mnogo imienia ]wiele mienia\
i swobody kuplenia ]handlu\ z danin', i wsie
=utczija ]lepsze – zamo/niejsze\, i diesjatoe w
stadech swoich i torg desjatoj ]i dziesi"cin" w
stad=ach swoich i targowe – dziesi't' }cz">:|\.º
0001.31.1-61 Dlatego cerkiewny kler okre>li= go
Bogolubskim – lubi'cym Boga; lubia= kler, zna-
czy& kler bli/ej Boga, w imieniu Boga przemawia
i cuda czyni.
Dziewa=ta ]pol.\ – litewski gr[d W od rz. Íwi"ta
]lit. Szwekszna\;
¯ germ. walten ]rz'dzi:, rozporz'dza:\,
ros. gospodstwowa: ]nad czym> lub kim>\,
uprawljat’, franc. gouverner, regner, ang. to govern.
e – woda. wody, germ. Wasser, ang. water,
anglosas. w≤ter; germ. See, holend. zee, anglosas.
s≤, >redniow. ang. se, see, ang. sea; s=aw. nazwy
geogr. `sze, more ]morze\;
tak/e ˚a, AE, i powietrze ]gr. aer\.
Edessa ]wo=. Edessa\ – staro/ytne miasto w
Mezopotamii, na miejscu dzisiejszego Urfa,
w Turcji; ok 75 km E od Eufratu, 350 km E od
Tarsus; OdessaEdessa OE.
Edward ]ang.\ – stra/nik i obro<ca bogactwa,
dobrobytu, pomy>lno>ci i szcz">liwo>ci;
goth. audags ]szcz">cie\ ˘ anglosas. ead ]dob-
robyt, pomy>lno>:, szcz">liwo>:\ ˘ Edgar;
ead ]dobrobyt\ ˘ Eadweard, Eadward ˘ ang.
Edward, franc. Edouard, niem. Eduard, ital. i hiszp.
Eduardo, skand. Edvard, pol. Edward,
ros. ~duard-Eduard.
Edywid ]wo=. ´divid=\ – Litwin, synowiec Min-
douga, /y= 1250–1252, 0001-02-816, 822
Efrem ]ros. Efrem\ ˚Ephraim.
Efez ]s=aw. mitropolita efeskπi\ – Ephesus,
staro/. miasto Lydia ]pol. Lidia\ w Azji Mniejszej,
jedno z 12 miast jo<skich, na p=d. brzegu rz.
Caystrus ]pol. Kajstrus\, w pobli/u jej uj>cia do
Morza Egejskiego;
Aposto= Pawe= odwiedzi= gr[d i za=o/y= tam
ko>ci[=; dzi> miejsce opuszczone, w pobli/u
biedna wioska Aiasoluk;
˚Neophyte, metropolita Efezu, 6622 ]1114\.
Effimij ]˚Mazur. ltpsc Effimij, Effimej\ –
kobiecy, posiadaj'cy cechy kobiet& s=abo>:,
delikatno>:;
=ac. ex % femina ˘ effeminare ˘ effeminatus;
ojciec Effemij Wielki †5965 ]ok. 465 A.D.\;
termin mieszany z ˚Eufemij ]dobry omen\, po-
przez s=aw. liter" V ]W ^ U, V, F\ i imi" /e<skie
Eufemia ]Euphemia\, pisane& Eufimija, Effimija;
i dzi> istniej' odpowiedniki m"sko-/e<skie, np.
Jan i Janina, J[zef i J[zefa, lecz nie wszystkie
/e<skie imiona u/ywanie przez kler s' zupe=nym
przypadkiem, ˚Dorothea, ko>ci[=.
Egor ]ros. Egor=\ – zdrobn. Georgij ]pol. Jerzy\.
ei ]holend.\ – jajko. Eik ]holend.\ – d'b.
Starogerm. eih ˘ staroang. ac ˘ >redniow. ang. ook.
Lit. Eiksi, Eiksza; wo=. Eikowicz 1245.
Eikowicz ]wo=. ~ikovih\ – pol. D'bkowski;
Dmitrej Eikowicz, bojarzyn Dani=y wo=. †1264,
kt[remu Dani=o powierzy= 1245 gr[d Kij[w }u-
przednio| Jaros=awa otrutego w Ordzie, 1245;
Eikowicz – dzi>& Eik % ]patronim\ `owicz, lub
Eik¶o % wicz, ale w[wczas& Eikow % wicz ¯ eik
]d'b\ % kow ]las\ % wicz, czyli las d"bowy, pol.
D'bk[w ˘ D'bkowski, ˚kow, las, rawa.
Eirikr ]skand.\ – honorowy, szanowny, czcigodny
prawy w=adca; staronord. Eirikr, pol. Eryk, ang.
Eric ¯ ehre ]honor\ % rikr ¯ =ac. rex;
Erik Thorvaldsson ]Rudy\, X wiek ]ur. ok. 950
A.D.\, ok. 963 A.D. wyjecha= z rodzin' do Gren-
landii; uwa/any za norweskiego /eglarza ]na-
wigatora\, odkrywc" i kolonizarora Grenlandii,
z b="dem, bo papie/ wyda= bull" papiesk' 835
dotycz'c' osiedli chrze>cija<skich w Islandii i
Grenlandii, wi"cej ˚Wyprawy wiking[w ]Vestvi-
king\, Farley Mowat, 1965.
Nawigator ]/eglarz\ ˚Skandinavia.
Eirine ]gr.\ – pok[j, ros. mir, ang. peace; imi"
/e<skie, pisane& =ac. Irene, germ. Eirene, Erina,
ros. Irina, pol. Irena;
1. b="dnie& „... Michai=, i matka jego Irina” w Na-
czale zemli Ruskoi i Skazaniu o s=owia<skoi gra-
motie; Michai= ]842–†867\ by= synem Theodory,
2. Irina – /on' Jaros=awa Wo=odimerowicza
M'drego 1015–†1054.
3. Eirene Angelica, c. Izaaka, cesarza z Bizan-
tium – /on' Filipa von Hohenstauffen ze Szwabii,
zamordowanego †1208.
`ej ]s=aw.-wo=.-pol.\ – stopie<, pokolenie;
lepiej, gorzej, wy/ej, ni/ej, dalej, bli/ej, itp.,
Andrus ]m"ski\ ˘ Andrej ˘ Andrzejuk,
B=aginia ]b=ogos=.\ ˘ B=a/ej ˘ B=aszczuk,
Indrun, J"drun ˘ J"drzej ˘ J"drzejuk,
Musi ]nachmurzony\ ˘ Musiej,
Mat` ˘ Matej ˘ Matejuk,
Maciej, Pociej, i inne.
Ekaterina ]s=aw. Ekaterina\ – niepokalana,
nieskalana; zdrobn. Katq-Katia.
gr. Aikaterine, =ac. Ecaterina, Catharina, franc.-ang.
Catherine, pol. ˚Katarzyna, zdrobn. Kasia.
El, Alijan ]kanaan.\; El – b[stwo najstarsze rang';
Alijan – najwy/szy; AE.
Elbe rzeka ]germ.\ – woda-woda ]wielka woda\.
isl. Saxelfr ]rzeka Sakson[w\ ¯ elfr ]rzeka\.
elda ]isl.\ – rozpali:, roznieci: ogie<; ogrzewa:.
Elefferij ]s=aw. Elefferπi\ – Elephpheros;
gr. elephas ˘ elephantiasis ]s=o<\ % phoros ¯
pherein ]nosi:\, OE ˚polski j.
Elena ]s=aw. Elena\ – Helena, nieme H,
gr. Helene ]znicz\ ˘ =ac. Helena, franc. Helene,
ang. Helen; warianty& Ellen, Eleanor.
E. †1205 ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn. †1212 ¯ Jurij
Do=gorukij †1157 ¯ Wo=od. Monomach †1125
>w. Elfer ]isl. elfr\ – rzeka; porogy, pol. progi;
miejsce na dolnym Dnieprze obok Zaporo/a
]za ^ obok, przy, w pobli/u\; porogi ]pogranicze\.
Lokalizacja dotychczas nie ustalona.
Przes=anki&
• tekst uk=adu pomi"dzy Grekami a Rusi' 6453
]945\& Rusini nie maj' prawa zimowa: przy uj>ciu
Dniepra, na Bia=obrze/u, ani oko=o >w. Elfera.
Logicznie, od uj>cia Dniepru w g[r"&
uj>cie Dniepru ˘ Bia=obrze/e ˘ >w. Elfer.
• roku 6479 ]971\, o powrocie Swiatos=awa na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Ru> =odziami, po Dnieprze& ...Us=yszawszy to,
Peczengi zast'pili porogi, i przyszed= Swiato-
s=aw ku porogom, lecz nie m[g= ich przej>:,
zimowa= wi"c w Bia=obrze/u.
Logicznie, Bia=obrze/e poni/ej porog[w.
s=aw. ou st˛go ´l;fer;≥ – Rosjanie s'dz',
/e by=a to – najwyra{niej – wyspa Bereza<
]Berezan;\ w pobli/u uj>cia Dniepru, zmieniaj'c
nazw" na Eferiq-Eferija ¯ Eferij.
Eleuferij ]s=aw. Eleuf≠r;i, Elefer;\ – pose=
nowogrodzki 1256, E. Sbys=awicz 1267.
Elisabeth ]hebr. elißeba\ – B[g jest ]m'\ przysi"-
g'; =ac. Elisabeth, ros. Elizaweta ]Petrowna,
1741÷1762, c. Piotra Wielkiego 1709÷1762\,
wo=. ltps. al;'b≠ta, w Ipat. ltpsi z 1428(32&
Al';bit= 6715 ]pod 1207 r., rzecz. 1208\.
Elpedepher ]˚Mazur. ltpsc El;pidifor\ –
noszony stop' Boga ]˚t=um. od ty=u\;
hebr. El ]B[g\ % gr. pede ]stopa\ % pher ]nosi:\.
E=k ]pol.\ – strza=; do wody; ¯ e= ]woda\ % k ]do\.
Emlian ]˚Mazur. ltpsc Emelian\ – m"ski odpo-
wiednik /e<skiego imienia Emelia, Amelia;
germ. Amelia ]pilna\;
Emilian Ispowiednik 6320, por. Eufimij.
Emerik, Emeric ]w"g.\ ¯ eme % rik ]kr[l\, ˚rik.
England ]ang.\ – end ]koniec, kres, skrajno>:\
˘ eng % land ]l'd, ziemia\ ˘ England,
zgodnie z przechodzeniem d{wi"k[w pod pr'd
liter alfabetu& A, B, G, D, E..., ˚alfabet;
l'd Angl[w ]nie anio=[w#\, pol. K'ty, Zak'tki,
w przeciwie<stwie do Sakson[w; ograniczony
Wali' i Szkocj'; anglosas. England, >redniow. ang.
Englonde, Yngelonde, isl. Englar ]Anglik\;
ang. leel, angle ]k't\  angel ]anio=\...,
=ac. angulus ]r[g, k't\ ˘ anglosas. angle ]k't\ ˘
anglosas. Angle, Engle ]haczyk, kulka do wyci'-
gania s=omy ze sterty\; =ac. Angli ]prowincja,
zak'tek\ ˘ Angel, Angul ]okr"g w Holstein\ ˘
ang. England ¯ isl. engill ]anio=\, ang. angel ¯ =ac.
angelus ¯ gr. angelos, ˚Angle, k't.
Epheros ]˚Mazur. ltpsc Eferij\ – nadzorca;
gr. epi` ]nad`\ % horan ]widzie:, spogl'da:, `z[r
¯ jrze:\ ˘ epheros ]nadzorca\.
Ephraim ]s=aw. Efrem=\ – hebr. wielce owocny;
w Biblii& 1. m=odszy syn J[zefa, 2. od niego po-
chodzi szczep Izraelczyk[w, st'd 3. Kr[lestwo
Izraela, 4. syryjski teolog, ok. 306–373 A.D.,
autor “Parenthesis” ]nawias\, 5. wspomniany
6538 ]1030\, w czasach Antoniego, Feodozija i
Nikona, tj. w pocz'tkach instytucji Prawos=awnej
Cerkwi;
hebr. efrajim ˘ gr. Ephraim ˘ p[{no=ac. i ang.
Ephraim, s=aw. Efr≠m;, ros. Efrem Sirin.
episkop(at ]s=aw. episkop-=/stvo\ –
nadzorca, do(na-gl'daj'cy; s=aw. w=adyka;
gr. epi ]na`\ % skopein ]spo(gl'da:, patrze:\ ˘
episkopein ]dogl'da:\ ˘ episkopos ]nadzorca\
˘ =ac. episcopus ]biskup\ ˘ episcopatus ]biskup-
stwo\ ˘ ang. episcopacy, franc. episcopat.
Epistemia ]˚Mazur. ltpsc Epistemiœ\ –
gr. episteme ]wiedza\; m"czennica 5755 A.D.
Eric ]ang.\, Eryk ]pol.\, Eirikr ]skand.\,
~rix=, ~rik= ]s=aw.-ros.\ ˚Eirikr.
Erdziwi= ]Er=divil=, Erdiwil, Erdywil, Erdwil,
Ierdywil\ – Ardwi= OA$ Herdiwil ]nieme H\$
Eremij ]s=aw. Eremπi\ – pustelnik, samotnik;
gr. eremos ]samotno>:, pustelnia\ ˘ eremites ˘
p[{no=ac. eremita ˘ starofranc. eremite, hermit ˘
>redniow. ang. i ang. eremite, hermit;
1. dzie< Eremija ]imieniny\& 31 maja.
Bitwa n(rz. ˚Ka=ka – w +awrent. i Twer. ltpsi&
6731 ]1223\ „miesjaca maja w 30, na pamjat’
swjatago muczenika Eremia-Eremia ]w +awr.\,
Eremeja-Eremea ]w Twer.\.”
2. Ieremija, mnich Peczersk. Monast. XI wiek.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
3. Eremij Glebowicz, wojewoda Wsewo=oda, za-
bity w bitwie z Tatarami u Ko=omny, pocz. 1237.
Erm` ]s=aw.\ ¯ gr. eremos ˘ s=aw. Ermej, Ermila,
Ermogen, Ermokrat, Ermolai, Ermipp.
Erma ]˚Mazur. ltpsc Erma\ – rzeka w zachodniej
Bu=garii i p=d.-wsch. Jugos=awii ]Serbii\,
d=ug. 72 km, zwana tak/e Jerma;
wymieniona pod 5759, /e w Tracji ¯ Thrakia.
Ernst ]germ.\ – dos=. rezolutny /o=nierz, woj;
starogerm. wy/yn Ernust, Ernost, ang. Ernest, ital. i
hiszp. Ernesto; Ernst z Ratzenburga 1272.
Estonia ¯ esten ]wsch[d\, OE, germ. osten,
>redniow. ang. esten ˘ est ˘ east; anglosas. east,
eastan; ˚ostr, `nia, wielko>:;
gr. chthton ]ziemia, l'd, grunt\ ˘ ton ]autochthon,
Eston\ ˘ Estonia, t=um. na j. >redniow. =ac. Estlandia
i tak w 1254 r. 0165-01-86, N. 142.
W 7065 imperator car i wielki knia{ ca=ej Rosji
– Iwan Wasilewicz, wys=a= wielk' si=" przeciw
Niemcom, ªci szed=wszy, wojowali ziemi" nie-
mieck' od litewskiej granicy do morza i do Rygi i
dalej, a/ do Ko=ywania ]Tallina\. I ludzi niemiec-
kich przeciw im “stawszych” ]opieraj'cych si",
stawiaj'cych op[r\ w licznych miejscach pobili, i
/ywych niezliczon' liczb" do niewoli wzi"li, i koni
niemieckich i wszelkiego dobytku przechwycili, i
gr[dek Koster wzi"li ]zdobyli\. Z wielu grod[w&
Alust, Korslow, Babin, Jurjew, Rakobor, Muka,
Kongud, Laus, Rugodiw, Askilus, u wszystkich
tych grod[w “posady” ]podgrodzia\ popalili, wsie
i w=o>cie pograbili, ludzi pobili i “plenisza” ]wzi"li
do niewoli\. 0001-31.1-134
Eucharystia ¯ gr. Eucharist ]wdzi"czno>:\ ¯
¯ eu % charizesthai ]ukaza: =ask"\ ¯ charis ]=aska,
wdzi"czno>:\; p[{no=ac. eucharistia ˘ >redniow.
franc. euchariste ˘ >redniow. ang. eukarist. Komu-
nia w wierze chrze>cija<skiej – akt wsp[lnego
dzielenia chleba i wina, na pami'tk" >mierci
Jezusa Chrystusa; =ac. communion.
Eudokia 5792 ]˚Mazur. ltpsc Evdokiœ\, X ^ K.
Eudoxia ]gr.\ – dobrze my>l'ca; gr. eu ]dobrze\
% doxa ]opinia, >wiatopogl'd\ ¯ dokein ]my>le:\;
ros. Evdokiq-Ewdokija;
1. E., m"czennica chrze>c. 5792 ]292 A.D.\.
2. Eudoxia – /ona bizantyjskiego imperatora
Arkadiusa ]377–†408\,
3. E. ¯ Izas=aw, wlk. knia{ kijowski †1154,
/ona Mieszka Starego 1126–†1202,
4. E. ur. 1222, zm. po 1238 ¯ Konrad Maz.
]urodzonego 1187(88, zabitego 1247.08.31\,
5. E., wielka kniagini ]/ona kogo$\, wspomnia-
na w Mazur. ltpscu pod 6713, le/'ca w>r[d
innych nie/yj'cych, ˚kniagini.
6. staroros. Evdokπa Dimitrπevna –
w zakonie& Efrosinπq-Efrosinija, c[rka wlk. kn.
Suzdalskiego – Dimitrija Konstantynowicza, /ona
wlk. kn. ˚Dimitrija Ioannowicza Do<skiego.
Eufemia ˚Euphemia.
Eufimij ]ros. Eufimij, Evfimij\ – dobry omen;
gr. phanai ]m[wi:\ ˘ euphemos ]dobrym d{wi"
-kiem\ ˘ euphemizein ˘ euphemismos ˘ ang.
euphemism;
cz"ste imiona kleru cerkiewnego& biskup Tweru,
arcybiskup Nowogrodu Wlk. †6966, archimadryta
Suzdala, Spasskiego Monasteru, †6912 ]mylnie
Effimij\, archimadryta Czudi 7078, igumen ko=o-
czenski ]Ko=okszy, 160 km E od Moskwy\;
Eufimij, Ewfimij ]UW\ mylony i mieszany ]$\
z ˚Effimij ]kobiecy\, tak& Effimij – archimadryta
Suzdala, cudotw[rca, †6912, Effimej – igumen
patriarszego, ruskiego monasteru >w. g[ry
Athon, w Grecji, kt[ry roku 7069, w “nojabrze”
przyby= do Moskwy, wraz z innymi duchownymi,
tak/e& ˚Emelian ¯ Emelia; Parthenej ]dziewica\.
Eufrosinia ]s=aw. Evfrosinia\ ¯ gr. euphrasia ¯
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
euphrasein ]radosne okrzyki, oklaski; rado>:;
samopoczucie; jedzenie, dobry posi=ek\ ¯ eu
]dobry\ % phren ]umys=, rozum, >wiadomo>:;
pami":; zdanie, opinia; sk=onno>:, ochota,
zamiar\ ˘ gr., =ac. i ang. Euphrosyne;
1. E. ¯ Mstis=aw z Kijowa 1125 ÷1131 ¯ W=adimir
Monomach ¿1053–†1125 ]Mstis=aw, pradziad
kniazia wo=y<skiego – Romana, zabitego †1205
k(Zawichostu, oraz E., babka kr[la w"gierskiego
– Andrzeja 1205–†1235 byli brat i siostra\,
2. E. ¯ Jaros=aw O>miomys= ¯ W=adimir;
matka ˚Igorewicz[w rodem z Kijowa i Czerni-
howa, gwa=tem w=adaj'cych Haliczem ]trzech
powieszonych za to we wrze>niu 1208\,
3. E. ¿1292–†1324 ¯ Boles=aw †1313.06
¯ Siemowit 1224–†1262.06.23 ]i Perejs=awa,
c[rka Dani=y Wo=. †1264\ ¯ Konrad Maz.
†1247.08.31 ]i Agatha, c[rka Swiatos=awa, kn.
W=odzimierza\;
Mazowsze mia=o silne zwi'zki z Wo=yniem –
p[=-Ru>, ˚polski j"zyk, znajomo>:.
Eugenios ]˚Mazur. ltpsc Evgenij\ – dobrze uro-
dzony; gr. eugenes ˘ Eugenios ˘ =ac. Eugenius ˘
franc. Eugene ˘ ang. Eugene; pol. Eugeniusz.
Euksinopont ]˚Mazur. ltpsc Evksinopont\ –
Morze Czarne; Pont, Euksenopont EI,
˚Aeksenopont, Cherso< ¯ gr. chersonesos –
nazwy greckiego pochodzenia.
Eulampij(a ]˚Mazur. ltpsc Evlampij, Evlampiœ\
– dobrze o>wiecon-y(a;
gr. eu ]dobrze\ % lampein ]>wieci:\.
Eupatij ]ros. Eupatij\ – dobry ojciec, ¯ gr. eu ]dob-
ry\ % pater ]ojciec\ ˘ eupatrides, ang. eupatrid.
Eupatij Lwowicz Ko=owrot z Rezania, /y= 1237,
wojewoda Ingwara Igorewicza.
Euphemia ]˚Mazur. ltpsc Eufimiœ\ – dos=. z jasn',
praw', uczciw', sprawiedliw' relacj', raportem,
doniesieniem, informacj' ¯ eu ]dobrze\ % pheme
]m[wi:, raportowa:\; imi" /e<skie;
1. m"czennica chrze>cija<ska 5796,
2. E. ¯ W=adimir Monomach ¿1053–1125,
E. drug' /on' Kolomana ¿1070–†1116.02.03,
kr[la w"g. 1095–1116, ma=/e<stwo zawarte
1104 ]pierwsz' /on' Felicia ¯ Roger z Sycylii;
troje dzieci& Sophia, Istvan, Laszlo\; E. – wg
Wilkipedia – w kilka miesi"cy po >lubie zosta=a
z=apana na niewierno>ci i odes=ana ojcu. W
1112 urodzi=a syna o imieniu Boris Konrad. Po
>mierci Stefana †1131, Boris ubiega= si" o tron,
jednak gdy Koloman uzna= go spoza zwi'zku
– w"gierscy magnaci obrali jego stryjecznego
brata – >lepego Bel" ]1131–1141\, syna Almosa
†1129 ]Koloman i Almos – bra:mi\,
3. E. ¿ po 1311, † po 1364, ¯ Trojden Maz.
1284(86–†1341.03.13, Eufrozyna – ciotk' E.
˚Eufimij.
Euphrosinia ]s=aw. Eufrosiniœ\ ¯ gr. Euphrosy-
ne ]radosna, pogodna, zadowolona\ ¯ euphron;
E. †1109 ¯ Waczes=aw smol., kij. ¯ Jaros=. M'dry
†1054, ˚Eufrosinia.
Eupl ]˚Mazur. ltpsc Eupl\ – po wielokro: dobry;
gr. eu ]dobry\ % =ac. plus, pluris ]wi"cej\ ˘ pluralis
˘ starofranc. i >redniow. ang. plurel ˘ ang. plural;
m"czennik chrze>cija<ski 5796.
Eupraxia ]gr.\ – dobrze pracuj'ca; gr. eu ]dobrze\
% praxis ¯ prassein ]robi:, wykonywa:\;
ros. Evpraksiq-Ewpraksija.
Eupsichios ]˚Mazur. ltpsc Evpsixij\ – dobro-
duszny; gr. eu ]dobra\ % psyche ]dusza\.
Europa – 1. w wierzeniach& fenicka ksi"/niczka
kochana przez Zeusa; gr. Europe, =ac. Europa,
2. nazwa kontynentu, etymologia – wg mnie –
nowo odkryty l'd, nazwa zwi'zana z odkryciem
go przez Ba=to-Grek[w – nie od nazwy tego/
b[stwa kt[rych by=o wiele ]dlaczego od tego a
nie innego$, brzmi naiwnie jak nazwa Bask od
rodzaju kobiecej halki, obcis=ej w pasie; zezem& a
nie od pi[ra w kapeluszu$\; znakomita wi"kszo>:
nazw geogr. z ziemi', l'dem i wodami, rzekami
jest zwi'zana, tak i ˚Vinland ]odkryty l'd\ ˘
Newfoundland, por. zas[b i sk=ad liter, wygl'daj'
na s=owotw[rczo pokrewne sobie&
eu-reka  Eu-ropa; gr. heureka, ang. eureka.
Odkrycie bli/ej stoi prawdy, pa ]¢nowy, ¢m=ody\
¯ gr. pais, paidos ]dziecko\;
eu ˘ rz. Euphrates ]Eufrat\ i Tigris ]Tygrys\, gdzie
`is, `ys ]woda, =ac. aqua\ ˘ gr. abyss ]otch=a<\,
Abyssinia ]Etiopia\, prus.-lit. rz. Sesuwis, i inne,
`is w nazwiskach lit.-=ot. greko-arme<skiej ga="zi
j"zykowej, wg mej wiedzy, bo tak i Po` w nazwach
wsi nad rzekami ¯ gr. potami ]rzeka\.
Zdecydowanie, nazwa utworzona i ukuta przez
Ba=to-Grek[w, lub Greko-Ba=t[w.
Zmy>laj'cy autor Mazuri<skiego letopisca, pi-
sz'cy 1683–1691, w Moskwie, pisze& ªRoku 6809
-go }1301| o Bo=gorech wielkich i o Wo=dze...
I my, S=owianie, z tymi Bo=gory ziemia jedna,
jako ju/ pisano, Bo=gory i S=owianie, a uprzed-
nio tego zwa=o si" miejsce to – Mexaziœ i
Evropiœ – Mechazija i Europia po obu stronach
wielkiej Inaisy, dzi> ju/ Wo=ga zwan', a Wo=ga
nazwana w pocz'tkach Moskiewskiego Impe-
rium. 0001-31.1-80
Czyli na zach[d od Wo=gi – Europa, na wsch[d
– Azja. Ca=e poja>nienie do bajek mo/naby
w=o/y:, gdyby autor nie u/ywa= starych nazw
rzek i miejsc, kt[rych ani przedtem nie znale{:
w latopisach, ani potem nie u/ywane& Inaisa lub
}gr.| Inaisis, Ksenepont, Bia=oozierze zwane =ac.
j"zykiem Toip, i inne. Innymi s=owy – mo/e mia=
dost"p do informacji kt[re przepad=y.
Eustachy ]ros. Eustaxπi\ – bogaty w ziarna;
gr. eu ]dobry\ % stachys ]=upina nasienna ziarna,
zwana plew' po usuni"ciu m'ki\ ˘ eustachys ˘
Eustachios ˘ =ac. Eustachius ˘ ang. Eustace;
Eustaphij 5886 ]˚Mazur. ltpsc Evstafij\.
Eustratij ]˚Mazur. ltpsc Evstratij\ – dobry stra-
teg; gr. eu ]dobrze\ % stratij ]strateg\ ¯ stratos;
Eustrateg, syn George’a i “Mogefy” ]Magopha
lub Magotha\, cudotw[rca, z kraju “Barsyjskiego”
]Bar-sur-Seine n(Sekwan', we Francji\, ojcem w
Konstantynopolu, 6332 A.D. 0001-31.1-35
Eutropij ]s=aw. Evtropπi\ ¯ gr. eu ]dobrze\ %
terpein ]radowa:, zachwyca:, rozkoszowa:\ ˘
euterpes ]czaruj'cy\ ˘ Euterpe;
m"czennik chrze>cija<ski, ok. 296 A.D.
`ew ]s=aw.-ros.\ – przyrostek w nazwach o zna-
czeniach& 1. dobrze ¯ gr. eu UW, 2. stary,
3. wielki, 4. `ow, `off w nazwiskach, pol. `[w;
Kijew, Berdyczew, Kiszyniew; Koniew ]Staryko<
^ wielce stary\ ˚patronimik.
Ewangelia ¯ gr. eu % angelos ]pos=aniec\,
euangelion ]dobra nowina\ ˘ p[{no=ac. evange-
lium ˘ >redniow. ang. i franc. evangile.
Marka – 93@ wsp[lnej tre>ci z innymi,
Mateusza – 58@ wsp[lnej tre>ci z innymi,
+ukasza – 41@ wsp[lnej tre>ci z innymi,
Jana – mniej opowiadania historycznego, wi"cej
rozwa/a< filozoficznych.
Ewfrosinia ]ros.\ ˚Eufrosinia.
Ewsignij 5788 ]˚Mazur. ltpsc Evsignij\.
Ewsegnij ]wo=. evsegenπj, ±v;s≠gnπj\ ¯ gr.
Eusebius ¯ eu % sebi` ]=ac. t=uszcz\ % us ]`'cy\.
ey ]isl.\ – 1. zawsze, 2. nie.
Lit. Eywild ]wild ^ dziki\.
ey ]isl.\ – wyspa ˘ Eyvind ]vind ^ wiatr\.
Ezekiel ]hebr. yehezeq’el\ – B[g wzmacnia;
gr. Izekiel, p[{no=ac. Ezechiel; 1. hebr. prorok
/yj'cy w VI w. B.C., 2. ksi"ga Starego Testa-
mentu zawieraj'ca jego prorocze pisma.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Ezra ]hebr.\ – pomoc; 1. pisiec, prorok i religijny
reformator /yj'cy w V w. B.C., 2. ksi"ga Starego
Testamentu opisuj'ca jego /ycie i nauki.
Faflogo<skaja zemlia ]s=aw. Faflogon;skaœ
zemlœ\ – Paflagonia.
fa=sz ]pol.\ – celowe wprowadzenie w b='d dla ko-
rzy>ci materialnych lub duchowych& wyrz'dzenie
komu krzywdy, lub przyci'gni"cie niezorien-
towanej osoby na sw' stron"; k=amstwo, nieuczci-
wo>:, nieszczero>:; zwodzenie, ob=uda; uda-
wanie, pozorowanie, fikcja, rzekomo>:; pod-
r[bka(rabianie, niew=a>ciwie zwanie dla podo-
bie<stwa z innym, podszycia si" pod; niedok=ad-
no>:, nie>cis=o>:, nieprawda d l a t a k i e g o
]n i e c n e g o\ c e l u ]konieczne zastrze/enie#\.
W przeciwnym wypadku, tj. bez zastrze/enia, jak
w j"zyku polskim i angielskim& niedok=adno>:,
nie>cis=o>:, nieprawda, nies=uszno>: – w moim
zrozumieniu – b="dnie obejmuje ˚zmy>lenie,
tj. b='d powsta=y niecelowo i przekazywany w
dobrej wierze; tak/e& b="dy drukarskie nie s' fa=-
szem, cho: s' niedok=adno>ci', nies=uszno>ci',
bo – zn[w – powsta=e niecelowo i przekazywane
w dobrej wierze ]bezwiednie\.
W ka/dym wypadku, gdy j e d e n wyraz ]zapis
jednego s=owa\ mo/e by: wymawiany w wi"cej
ni/ j e d e n spos[b – przek=amanie, fa=sz.
Do fa=szu nale/' mi"dzy innymi&
• wszystkie religie >wiata, w tym cuda natury
religijnej ]pojawienia si" idoli, obiekt[w kultu\,
• cz=owiek-ma=pa, czyli staduim po>rednie,
zwane yeti, /yj'ce w wiecznie za>nie/onych
szczytach Tybetu, bigfoot ]ang. wielka stopa\, Sa-
squatch ¯ Saskatchewan, prowincja w p=d.-centr.
Kanadzie, odciski st[p tej/e postaci s' jedynie
znane, ka/da inna w kszta=cie i wielko>ci ]60-
sek. film Roger Patterson-Robert Gimlin z 1967
Oct. 20, 1 p.m., Bluff Creek, p=n. California; Bob
Hieronimus z Yakima, Wash., w 2004 przyzna=
si", /e to on by= t' “p[=-ma=p'” – kawa=\,
• UFO – wytw[r USA w zimnej wojnie z radzieck'
Rosj', zapocz'tkowany rzekomym upadkiem
dysku w Roswell, w stanie Nowy Meksyk, 2÷6
lipca 1947, odt'd dziedzina& publikacje, programy
telewizyjne, kluby, zjazdy, turystyka; zjawisko
/yje /yciem wiary – wiary, /e cywilizacja poza-
ziemska dociera do Globu, przejawy przybyszy
wida: czasem.
Fa=sz jest wytworem m[zgu o zaw"/onym po-
czuciu >wiadomo>ci – wi"kszo>: fa=szuj'cych
nie zdaje sobie sprawy, /e fa=szuje. Czuj' po-
trzeb" obdzielenia drugich radosn' nowin'; w
czasie Wielkanocy& Jezus zmartwychwsta=, z
odpowiedzi'& prawdziwie zmartwychwsta=.
Od pewnego ju/ czasu nosz" si" z my>l', /e
fa=sz jest cech' pobo/nych – rodzaju ludzi kt[-
rzy musz' w co> wierzy:, nie zupe=nie wyro>li
z dziecinnego wieku fantazji – wiary w >wi"tego
Miko=aja, tak i zmartwychwstanie z cia=em, po-
przez wiar" w Jezusa Chrystusa, i inne.
Wszystkie relikwie po Jezusie s' podr[bk' po-
bo/nych, >redniowiecznych mnich[w, w tym
s=ynny Ca=un z Turynu ]kt[rym mia= by: owini"ty
Jezus po zdj"ciu go z krzy/a\, i resztki samego
Krzy/a. Ca=y Nowy Testament jest fa=szem, /e
pisany przez aposto=[w i /e opisane w nim cuda
mia=y miejsce, ='cznie ze Zmartwychwstaniem
i wzbiciem si" Jezusa w niebiosa.
Fa=sze Krzy/ak[w i fa=sze chrze>cija<skiego
kleru – podrabiane cuda, ˚cud ]cudotw[rcy\.
Katoliccy autorzy publikacji zadawali k=am na-
rodowi, fa=szuj'c t=o wydarze<, miejsca i daty,
w>r[d nich T. Narbutt 1847, A. Brückner 1927, i
wielu innych, ˚Bogurodzica, i tak do dzisiaj, w
/yciu naukowym i politycznym ]Konstytucja RP
od Boga dana – domagali si" pobo/ni Wierni\.
Wskaz[wk' po>redni' fa=szywych – umi=owanie
fikcji ]powie>ci, nowel\, czyli zaprz'tanie sobie
g=[w i innym, sytuacjami niewydarzonymi, >le-
dzenie i rozstrz'sanie zmy>le< zwanych litera-
tur' pi"kn', bo pi"knym j"zykiem pisane.
Fa=sz zdaje si" by: tak cech' rasy bia=ej, chrze>-
cijan, a szczeg[lnie ˚S=awian ]Wiernych\, jak na-
mi"tno>: do gier hazardowych – /[=tej, gwa=-
towno>:, przemoc, brutalno>:, i bezmy>lno>: –
czarnej, i patologiczna k=amliwo>: – metys[w
]Latynos[w, z Ameryki Centr. i Po=udniowej\.
=ac. fallere ]zwodzi:\ ˘ =ac. falsus ˘ starofranc. i
>redniow. ang. fals ˘ ang. false, franc, faux ]U+,
XS, SS\; niem. Falsch, ros. fal;w=-falsz.
far ]s=aw. faris, far;, fary'\ – or, ko<, ˚or;
isl. fakr ]ko<\; wo=., Ipat. pod 6727 ]1219\& spadw[
emou s fara. vzœwa t≠lo ego.
fara ]isl.\ – 1. rusza:, by: w ruchu, 2. wyprzedza:,
i>:, poj>:, chodzi:, porusza: si", jecha:, uda:
si"; spad= z fara ^ spad= z ko< ˚s=aw. j.
farmosy ]˚Mazur. ltpsc farmosy\ ˚phrazy.
Fastof ]isl. fast\ – 1. mocny, silny, 2. wierny,
3. trwa=y; niem. fest ]mocny, silny\;
w s=aw. cyrylicy goth. Fastof 941 r.
Fedor ]s=aw. Fedor=, Feodor=\ ˚Theodor;
gr. theos % doron ]dar\ ˘ gr. Theodoros,
=ac. Theodorus, ang. Theodore,
ros. Fedor, Feodor -Theodor.
1. Theodor Jurjewicz z Rezania zabity 1237
wojami Batego na rz. Worone/,
2. Theodor Jaros=awicz do spo=u z bratem –
Aleksandrem Newskim w=ada= Nowogrodem
Wlk. w 1228, 1236, 1241–1252.
3. Theodor z Jaros=awla i Smole<ska †6807 ]styl$
1299$\ ¯ Rostis=aw Czermny ¯ Mstis=aw.
Fedorowa niedziela ]s=aw.-wo=.\ – tydzie< >w.
˚Fedora Tirona, pocz'tek Wielkiego Postu.
Fefel ]s=aw. Fefel;, pri Fefel≠ sinkel≠\
˚Theophilos; akt ugody Rusi z Carogrodem
„pisano przy Fefelu sinkelu i carze Iwanie zwa-
nym Ciemskim – carze greckim, w Derestrze,
miesi'ca lipca, indyktu 14, roku 6479 ]971\.”
n(Dunajem.
Felin ]lit.\ – est. Viljandi, ros. Wiljandi, ˚Weliad.
Felix ]=ac.\ – szcz">liwy;
pol. Szcz"sny, ros. Feliks.
Fenicja – l'd purpury ¯ kr[lewska purpurowa farba
uzyskiwana ze skorup >limak[w morskich; ang.
Phoenicia ¯ regal purple dye made from the
murex shell; dzisiejszy Liban i p=d. Syria; kolonie
i o>rodki handlowe na Cyprze, Malcie, Maroku, w
Palestynie ]Zach. Brzeg, the West Bank\, Syrii, i
Tunezji; wprowadzili alfabet, eksportowali cedry
do budowy statk[w, handlowali purpur. farb'.
fenna ]isl.\ – pokrywa: >niegiem. Lit. Fenna 1510.
Feodosij ]s=aw. Feodosπj\ ˚Theodosius;
gr. theos % dosis ]oddawa: si", po>wi"ca: si",
dar\, ojciec /ycia zakonnego Rusi, w Peczerskim
Monasterze 1051 – †1074;
gr. Theodosios, p[{no=ac. i ang. Theodosius,
ros. Fedosij, Feodosij-Theodosij.
Ferenc, Ferens ]pol.\ ¯ w"g. Franciszek.
ferewnik – 1. towarzysz, kompan, 2. ma=/onek;
>redniow. ang. fere, anglosas. fera ¯ faran ]i>:\;
\stavivw[ 'e emou l[di za sobo[.
\rou'niky mnogy. i ferevniky. 1229 r.
feudalny system, feuda= ]og[lnoeurop.\ ¯ feud –
1. lenno, ziemia w dziedzicznym posiadaniu
pana, ch=opi mog' j' uprawia: w zamian za
us=ugi jemu wy>wiadczane. Kwit= handel je<ca-
mi; niewolnictwo. System, w swych za=o/eniach,
nie mia= przysz=o>ci, bo nie uwzgl"dnia= wzrostu
ludno>ci. Przy sta=ej powierzchni ziemi i wzro>-
cie populacji – musia=o nast'pi: rozdrobnienie,
i – tym samym – upadek feuda=[w, ˚«`wicz»,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
2. feud ]wa>< rodowa\ – zaciek=e, >miertelne
spory o ziemie i grody, trwaj'ce przez szereg
pokole<, g=[wnie pomi"dzy rodami, klanami.
Dominowa=a zasada& swego mienia bro<, a po
cudze si"gaj – przyczyna wypraw i najazd[w,
pustosz'cych si" wzajemnie s'siad[w.
Z warto>ci moralnych i cech charakteru, domino-
wa=y& dzielny, >mia=y, waleczny, nieugi"ty, wierny
^ pewny ]u/ika\, zwyci"stwo ]pobieda\, przyja{<
]dru/ba ˘ dru/yna\; negatywami& wstyd ]porug,
‘sram’ – srom ˘ sromotnie\, podst"p, pochlebstwo,
katolicyzm ]lest, le>:\ i k=amstwo ]=garstwo\.
Dwie instytucje ucisku& w=adzy i ko>cio=a – pana
i kap=ana. W=a>ciciele ziemi i ludzi budowali
>wi'tynie dla kleru ]tre>: latopis[w pe=na jest
przyk=ad[w zak=adania cerkwi przez ruskich
kniazi[w\, kler za> odwzajemia= si" k=amaniem
narodowi z ambon, /e w=adza od Boga pochodzi
]˚B[g\, zjawiska ziemskiej natury od Boga po-
chodz' tak/e, /yjemy w czasach ostatecznych,
po kt[rych Koniec Íwiata i S'd Ostateczny, {li
ludzie w piekle sko<cz', a dobrzy w niebie.
Ameryka<ski system kapitalistyczny jest wsp[=-
czesn', usprawnion' form' feudalnego. Rz'd
popiera istnienie ko>cio=[w poprzez system
podatkowy ]sprzymierzony instrument do kont-
roli mas ludzkich\, a ko>cio=y popieraj' rz'd udo-
st"pniaj'c czasem audiencj" politykom w czasie
kampanii wyborczej – w ko>cio=ach przemawiaj'
do zgromadzonych tam ludzi, jak na wiecu. Ka/-
dy prezydent chodzi do ko>cio=a co niedzieli ]ka/-
dy wierzy w Boga\, ko<czy przem[wienia& „God
bless America” ]Pob=ogos=aw Bo/e Ameryk"; tak
samo senatorzy i pomniejsi politycy\, przysi"gi w
urz"dach federalnych i stanowych sk=adane s'
przez k=adzenie r"ki na Bibli" ]nie na tekst Konsty-
tucji lub kodeksu praw\ i „In God We Trust” ]Bo-
gu ufamy\ widnieje na odwrocie ka/dego dolaro-
wego banknotu, cho: religia oficjalnie oddzielona
jest od w=adz >wieckich. W ostatnim przypadku,
nie jest to chrze>cija<ski B[g ]tym bardziej nie
katolicki#\, lecz /ydowski, ze Starego Testamentu
wzi"ty, ˚Biblia.
In God We Trust ]Bogu ufamy\, ale modlimy si" do
>w. Krzy/a, b"d'cego pami'tk' aktu Rzymian,
kt[rzy u>miercili Jezusa w okrutny spos[b, za
spraw' przewrotnych /yd[w. Jedynie przez siln'
wiar" w Jezusa w /ycie wieczne. Przestrzeganie
Dziesi"ciu Przykaza< od Boga danych ]Stary
Testament\ nie wystarczy.
Wracaj'c do systemu....
Po stronie >wieckiej, system usprawniony jest w
ten spos[b, /e >wiat pracy jest wolny – nie przy-
wi'zany do ziemi i pana, ale stanowiska pracy i
>rodki produkcji s' nadal w prywatnych r"kach;
du/e zak=ady pracy zwykle kierowane przez
zarz'dy, spo>r[d nich wy=aniani s' prezydenci
firm ]dyrektorzy w j. pol.\. Jeste> wolny, ale, je/eli
chcesz uczciwie /y: – b"dziesz szuka: pracy, by
utrzyma: si" z niej, tj. przyjdziesz do kapitalisty,
jak osio= do /=obu, wola twoja jedynie, gdzie i
kiedy chcesz, w jakiej instytucji i mie>cie.
Dla dyrektor[w jest bez r[/nicy, kto pracuje i
gdzie, bo jak nie jeden, to drugi b"dzie na tym sta-
nowisku pracowa= i wnosi= zysk; nie znaj' do>:
cz"sto z nazwy wszystkich odzia=[w swej firmy.
Jak w epoce feudalnej, w=a>ciciele /yj' ponad
stan. Zarobki dyrektor[w s' wy/sze od przeciet-
nych ponad stukrotnie, a w rzadkich wypadkach
dochodz' do tysi'ca. I tak, r[/nica ta wynosi=a
w latach&
1973 – 45,
1991 – 175,
2001 – 500.
Wraz ze wzrostem ludno>ci dysproporcja b"dzie
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
ros=a. Obecnie, gdy jeden przynosi do domu
20 tys. dolar[w rocznie – inny 20 ich milion[w
]1000-krotnie wi"cej\.
R[/nica z systemem feudalnym, w tym wypadku,
jest taka, /e stanowiska w zarz'dach koncern[w
i korporacji nie s' dziedziczone. Zupe=na prywata
w=a>cicieli sta=a si" dost"pna dla publiki, ale
wynaturzenie /ycia ponad stan pozosta=o.
Filaret ]˚Mazur. ltpsc Filaret\ – mi=o>nik
cnoty; gr. phileo % arete ]cnota\, ˚Philaret.
Filip ]pol., ros. Filipp=\ ˚Philippos.
1. F., niemiecki cesarz ¿1176$–1198–†1208 ¯
Friedrich ]Frederick\ I Barbarossa ¿1122$–†1190,
imperator Íw. Cesarstwa Rzymskiego, i Beatrix
de Macon z Burgundii ¿1144$–†1184, /ona Eire-
ne ]Irena\ Angelica z Bizantium, dwie c[rki& Maria
i Beatrice von Hohenstaufen. Zamordowany w
1208 przez osobistego przeciwnika – Ottona z
Wittelsbach. O tym wydarzeniu tre>: w wo=y<-
skiej letopisi pod 1207, z powa/nym b="dem,
wskazuj'cym na nieudan' kompilacj" fakt[w.
2. F., bojarzyn 1208–1228, w opozycji Danile wo=.
†1264; z Wiszni, mi"dzy Zwenigorodem ]E od
Lwowa\ a Przemy>lem, w ziemi halickiej.
Filja ]wo=. Filiœ\ – imi" W"gra ¯ gr. philos
]umi=owanie\; wymieniony 4-krotnie w wo=. i
Ipat. ltpsi.
Finlandia ¯ fin ]odkryty\ % land ]l'd\, ˚Vinland.
Finnar ]isl.\ – Finowie, ang. Finns; zwykle pierwsi
niearia<scy mieszka<cy Norwegii i Szwecji, r[/ni
od wsp[=czesnych Lapo<czyk[w i Fin[w.
Firlej ]pol.\ – taniec ]$\; staroniem. virlei ¯ franc.
Flanders ]flam.\ – by=y kraj na brzegu Morza P=n.,
obecnie Wschodnia i Zach. Belgia i cz">: p=n.
Francji ]granicz'cy z Artois na zach., i Hainault
na p=d.\.
Z rejonu Danii, p=n. Niemiec, Flandrii i Holandii mi-
growali Waregowie w g='b przysz=ej Rosji, ˚Ru-
ryk nr 1620. C[rka Flandry by=a za Mendougiem.
kondof Oflandr ]s=aw. Oflan=∂r=\ – graf
Baldwin ¡ z Flandrii i Hainault ]1172–†1206\
w=adca Rzymskiego Imperium. Jego odwaga
i m"stwo w Czwartej Krucjacie doprowadzi=y
do jednomy>lnegogo wybrania go imperatorem
]w=adc'\ Konstantynopola, przez Francuz[w i
Wenecjan, w 1204, ˚Baldwin, kondof.
Flandro ]1430–1550& Ïlandr, Ïlqdr, Ïlqdry,
Ïlqndra, Ïlqndr=, Fladry, Flandri, Phlandri\
– knia{ z Inflant, jego dwie c[rki by=y /onami&
• Mendouga †1263 ]b. /ona Wissimonta †1251\,
• Dowmonta 1263–†1299.
?ona Mendouga zmar=a 1263 ]i nie wcze>niej
ni/ 1262\, Mendog porwa= drug' – /on" Do-
wmonta, gwa=tem ]wezwan' na pogrzeb swej
siostry\, powoduj'c ci'g nast"pstw& Mendouga
zabija Dowmont z Trojnatem, Trojnata zabija
Wojsze=k – syn Mendouga, Dowmont ucieka
do Pskowa, Wojsze=ka zabija Lew Dani=owicz,
wiosn' 1269, ˚Mendoug.
znaczenie utracone i ja nie jestem pewien&
• Flander ]$\ er ˘ ro, OE ¯ Flandria ]w Belgii\,
• f ]off$\ % land ]ziemia\ % dro, ro ]woda\ ¯ gr.,
• fland ^ plant ]$\ PF ^ ro>lina % ro ]woda\,
• flandro – plunder PF, UA, OE;
zakrawa, /e pierwsza mo/liwo>:, bo z Niemiec,
Holandii, Belgii, i Francji – og[lnie, z Gallii – po-
chodzili w=adcy Rosji, Litwy, i Inflant, ˚Inflanty.
flisa-k(ctwo ]pol.\ – oryl; dawniej& sp=aw rzek' k=[d
– bali drzewnych, zbo/a i innych towar[w, na tratwach,
galarach i szkutach;
niem. fliessen ]p=yn':\, anglosas. fleotan ]p=yn':,
unosi: si", utrzymywa: si" na powierzchni wody\ ˘
anglosas. fleot ]flota\ ˘ >redniow. ang. flete ˘ ang.
fleet }fli&t| TS; =ac. fluxere ]p=yn':, sp=ywa:\;
Pu=tusk, Pu=awy, Otwock, P=ock, Serock, Kock
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
– s' terminami flisackimi;
Sandomierz ]miernie do rzeki San\ ¯ San % do %
mierz ¯ mier ^ miernie,
Pu=awy ]wzd=u/ sp=awu\ ¯ pu ]za, wzd=u/\ % s(p=aw,
tak i Pop=awy n(Narwi' ¯ po ]wzd=u/\ % sp=aw,
Modlin ]spokojnie p=yn'ca, umiarkowanie, przeci"tnie\
¯ mod ¯ moderat % lin,
/u=awy ]g"ste wody, zawiesiste wody\, itp.
Florian ]pol.\ – =ac. floris ]kwiat\ % `an ]wielki\.
“fofuda” ]s=aw.-ros. fofoud;a\ ˚tafta.
Foma ]ros. Foma\ ˚pol. Tomasz, TF,
s=aw. f ^ =ac. th, ph, ˚Timofiej.
Fomina “niedelja” ]s=aw. Fomina ned≠lœ\ –
pierwszy tydzie< po zako<czeniu mi"snego
postu ]paschy\.
Fotij ]s=aw. Fo†πi, ros. Fo†ij\ – >wiat=y;
¯ gr. pho-s(tos ]>wiat=o\, gr. PH, TH ˘ ros. F;
pol. Focjusz; konstantynopolski patriarcha 858
–867, w Mazur. ltpsie& 6498 r., 0001-31.1-47.
Franciszek ]pol.\ ¯ staronord. frakka, anglosas.
franca ]dzida, w=[cznia\, Frank – cz=onek szczepu
w=adaj'cego Gali'; Frank ˘ Francja;
=ac. Franciscus, starofranc. Franceis,
ang. Francis, franc. Fran∂ois, niem. Franz,
ital. Francesco, Franco, hiszp. Francisco,
ros. Franc-Franc.
Franciszkanie ]pol.\ ¯ zakon za=o/ony 1209 przez
>w. Franciszka z Asy/u ]ang. Assisi\, podzielony
p[{niej na trzy niezale/ne ga="zie.
frank, Frank ]gr.-muzu=m.\ – otwarty, szczery, wolny;
termin u/ywany przez Grek[w i muzu=man[w w
odniesieniu do pa<stwa z=o/onego z dzisiejszej
Francji, Niemiec i Italii, w pe=ni rozkwitu na pocz.
IX wieku; starofranc. franc, >redniow. ang. i ang. frank,
>redniow. =ac. francus ¯ Francus, starogerm. wy/yn
Franco, staronord. frakka, isl. Frakkar ]l.mn.,
Frankowie\.
Frankonia – by=e ksi"stwo w p=d.-zach. Ger-
manii; ograniczone Saksoni' ]od p[=nocy, dalej
zgodnie z ruchem wskaz[wek zegara\, Thuryn-
gi', Bawari' i Szwabi' ]na po=udniu\.
Frankowie – lu{ny zwi'zek r[/nych plemion
germa<skich, ok. III w. n. e.
frazy ]s=aw. frœzi, ros. frqgi\ – 1. Italianie,
2. m[wcy ¯ gr. phrasis ¯ phrazein ]m[wi:\;
ros. f ^ =ac. ph, th, t, f; termin odnosz'cy si"
do wszystkich krzy/owc[w }pos=uguj'cych si"
=acin' – wsp[lnym j"zykiem|; uczestnik[w wy-
praw ]w tym bior'cych udzia= w Czwartej Kruc-
jacie Krzy/owc[w, ko<cz'cej si" zdobyciem
i ograbieniem Konstantynopola, w 1204\, lub
przebywaj'cych w Palestynie, zwanej Ziemi'
Íwi"t', z powodu Jezusa Chrystusa Bogiem
zwanego. ˚krucjata, Flanders, phrazy.
Frederick – ukochany kr[l ¯ fridr % rik ]kr[l\;
starogerm. wy/yn. Fridurih, germ. Friedrich, Fritz,
franc. Frederic, ang. Frederick, Frederic, ital. i hiszp.
Federico, pol. Frederyk, Fryderyk;
isl. friƒr ]pok[j, osobiste bezpiecze<stwo; mi=o>:,
ukochanie, przyja{<\, ang. 1. peace, personal security,
2. love, frienship.
Frederick I ˚Barbarossa ]1121–†1190\ – syn
Fredericka, ksi"cia Szwabii, koronowany 1152.
Bra= udzia= w Trzeciej ˚Krucjacie, z armi' 150
tys. i ochotnikami ruszy= do Palestyny; z powo-
dzeniem osi'gn'= Syri", lecz uton'= 1190 pod-
czas przekraczania rzeki Kalykadnus.
Fridrich – cesarz Frederick II ]1194–1230–†1250\,
Hohenstaufen, brat Leopolda VI, z rodu Baben-
berg; w 1227 podj'= Czwart' ˚Krucjat" do Jero-
zolimy, koronowany tam jako «kr[l Judei»;
1248–1250 – Hermann von Baden, m'/ sio-
strzenicy Fredericka II; anarchia 1250–1253,
kilku pretendent[w do tronu i o tych wydarzeniach
m[wi Ipatiewska ltps pod 1254 r. Fridrix=
c(a)r=, 6743, Fridrix, 6762. ˚Opawa
Fro= ]ros.\ – =ac. Florus, pol. Florian ]wielki kwiat\;
=ac. floris ]kwiat\ ˘ floruit ]kwitn'=; u/ywane, gdy
rok urodzenia i >mierci nieznane\;
ang. flourished, ros. Frol= / Flor -Flor ]kwiat\;
wielcy m"czennicy Fro= i +awr ]Laur\.
Frygia ]pol.\, Phrygia ]ang.\ – region w centralnej
˚Anatolii ]dzi> Turcja\, obejmuj'cy miasta Apa-
mea, Laodicea i Coloss≤; stolic' Gordion.
Frygijczycy trudnili si" wypasem byd=a i upraw'
ziemi. Kilku kr[l[w nosi=o imi" Gordius i Midas
]Med ^ wspania=y, EI % as; Gordius ˘ Gordon
^ hard, GH ^ twardy, surowy, srogi, ostry %
on ^ wielce ˘ harden, za(hartowany ˘ w"ze=
gordyjski, przeci"ty przez Aleksandra Wielkiego
356–†323 B.C.\. Ze >mierci' Adrastusa ]560
B.C.\ wygas= kr[lewski r[d i kr[lestwo sta=o
si" prowincj' ]okr"giem\ Lydii. Nast"pnie sta=o
si" cz">ci' Perskiego, a p[{niej – Rzymskiego
Imperium.
Frygijczycy popularnie pos'dzani s' o wtarg-
ni"cie do Anatolii od zachodu, niszcz'cy miasta
Hittit[w, i pogr'/aj'cy Anatoli" w “Czarne Wieki”
lat 1200–800 B.C.
J"zyk Fryg[w, r[/ny od Hittit[w ]˚Anatolia\, a
imi" Midasa w greckiej mitologii i historii Anatolii i
inne dane, sugeruj', /e F. pochodzili – by: mo/e
– z Tracji ]Macedonii, p=d.-wsch. Europy\, lub
Illyrii ]nad Adriatykiem, na Ba=kanach\;
PhrygThrak, PHTH ]˚frazy\, GK; w prze-
sz=o>ci by=o kilka pr[b ='czenia tych j"zyk[w
ze sob'. F. wspomniani u Herodotusa ]¿ `484
–†`409 B.C.\, kt[ry opisa= legend" jak to egipski
faraon Psammetichus ]663–609 B.C.\ postano-
wi= ustali:, kt[ry z j"zyk[w jest najstarszym j"zy-
kiem >wiata. Wypowiedziany przez dzieci bekos
]chleb\ – wynikiem opisanego eksperymentu na
t" okazj" okaza= si" j. frygijski.
Nie od rzeczy b"dzie dopowiedzie: ]logicznie\,
/e j. alba<ski z tego rejonu zaliczany jest do naj-
bardziej pierwotnych Europy, ˚indo-europejski
j"zyk. Herodotus z Halicarnassus ]w Anatolii\ –
opowiadanie o pierwotno>ci j. frygijskiego – poza
wszystkim innym – nie mo/e by: wiarygodne,
bo Herodotus stamt'd pochodzi=.
Jakkolwiek nie udowodniono zupe=nie zwi'zku
Fryg[w z Trakami, pokrewie<stwo do j"zyk[w
ba=ka<skich jest wi"ksze, ni/ jakichkolwiek in-
nych, i ksi'/ki m[wi' o trako-frygijskiej grupie.
Poza napisami z lat 800–600 B.C. w liczbie ok.
25, i wyr[/niaj'c' si" ceramik', znalezion' w
Hattusa ]stolicy Hittit[w\, i w Gordion ]stolicy
Fryg[w\, pozostawili kurhany po sobie, znane
nam z czarnomorskich step[w, szczeg[lnie
widoczny ]i s=awny\ w Gordion.
Fryg[w wyparli Ormianie, kt[rych Herodotus
okre>li= mianem “kolonizator[w Frygii”, i kt[rzy
wchodzili w sk=ad armi perskiego Xerxesa
]519–465 B.C.\, ˚Armenia, OA, por. Arjan.
pol. fryga ]zwinny ¯ win':\ ˘ kr"ci: si" ˘ zabawka
dziecinna, b'k, cyga.
fuddlen ]germ. dialektycz., slang\ – szwindel,
zamiesza:, m'ci:, be=ta:, og=upi: napojem
alkoholowym.
W s=aw. cyrylicy gotyckie Fudri 941 r.
Fulda ]germ.\ – 1. miasto w ziemi Giessen, 85 km
NE od Frankfurtu, 2. rzeka d=. 218 km, o pow.
zlewni 6956 km2, 3. benedykty<skie opactwo
za=o/one 744 roku przez “Bonifatius z Hilde von
Sturmius”. Herbert ]z Fulstein\ 1252 ¯ Fulda %
stein ]ksi"stwo\ ˚wielko>:.
fundr ]isl.\ – znalezienie, odkrycie, ˚Vinland.
fur – ko/uch, sier>:; starofranc. forrer, >redniow.
franc. fourrer, >redniow. ang. furren, ang. fur;
W s=aw. cyrylicy goth. Furtan, Furstien 941 r.
F≤r-eyingar ]isl.\ – wyspiarze Wysp Owczych,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
ang. Faroe Islanders; ¯ isl. f≤r ]owca\.
gal ]holend.\ – 1. /[=:, w przen. teteryczno>:,
zgorzknia=o>:, 2. otarcie sk[ry, oparzelina,
uraza, skaza, =ysina, golizna;
anglosaskie gealla ]$\, >redniow. ang. galle.
gal ]dun.\ – wariat, pomylony, ob='kany, oszala=y,
w>ciek=y, z=y. Lit. Jagal, Skirgal, itd. – w nie-
mieckiej pisowni..., ˚`gie==o.
gal ]`gal, `gall\ mo/e by: skr[tem galery;
>redniow. gr. galaia, >redniow. =ac. galea, starofranc.
galie, galee, >redniow. ang. galeie, ang. galley.
Galaktion ]˚Mazur. ltpsc Galaxtion\ – gr. gala,
galaktos ]mleko\ ˘ galaktos ]mleczny\ % ˚on.
Galata ]s=aw. Galata\ – przedmie>cie Konstanty-
nopola w 1453.
Galatia – staro/ytne kr[lestwo, nast"pnie rzymska
prowincja, w centralnej Azji Mniejszej.
Galicia – b. prowincja w p=n.-zach. Hiszpanii.
Galicja – terytorium podleg=e grodowi ˚Halicz
]GH\ ˘ Ru> Halicka, w zlewniach rzek Dniestr,
San i Wis=ok. Nazwa u/ywana do ok. 1918 ]za
w=adzy car[w, zabor[w 1772–1918, do ¡ wojny
>wiatowej 1914–1918\, ostatnia& ukr. SS Galizien
powsta=a 1943 z rozpadu OUN ]Organizacja Ukrai<skich
Nacjonalist[w, 1929–1939–1944\ na dwie frakcje& UPA
]Ukrai<ska Powsta<cza Armia, 1943–1948\ i SS Gali-
zien. W 1944 Galicj" rozdzielono, ludno>: cz">ciowo
wysiedlono, dzi> ziemie te wchodz' w sk=ad Ukrainy
i Polski ]cz">: Bieszczad, Przemy>l, Jaros=aw\; por.
Bastern.
Wlk. Encyklop. Powsz. 1962–67, t. 4, str. 86&
Kr[lestwo Galicji i Lodomerii..., rzekome prawa
='czno>ci ksi"stwa halickiego i w=odzimierskie-
go z koron' w"giersk' w XIII w.
Ksi"stwo w=odzimierskie nie nale/a=o do W"gier
– fa=sz; ksi"stwo halickie – tak, prawda.
Galindia ]pol.\ – w p=d. Prusach, na p=d. granicz'-
ca z Mazowszem, na p=n.-wsch. – z Sudawi',
na p=n. z Barti', na zach. z Hokerlandi' i Sasj';
g=[wnym miastem Szczytno ]germ. Ortelsburg\;
germ. Galindien.
Gallia – Celtowie w granicach dzisiejszej Francji;
=ac. nazwa Gaul. Staro/. cz">: Imperium Rzym-
skiego, sk=adaj'ca si" z p=n. Italii, Francji, Belgii,
ziem ˚Niderland[w ]Holandii, Netherlands\,
Germanii i Szwajcarii, ˚Semigalia, rudy.
Gasztolt ]1430–1550& Gawtov, Kgawtalt=
Kgawtovt=, Kgawtolt=, Kgawtol=,
Kgawtol=t=, Kgaw=tat, Gastolt, Gasztolt\ –
ghost ¯ gast, gaste ]duch\ % old ]senior, sr.\;
dow[dca bronionej Wielony 1348, zabity 1364.
Gaut-elfr ]isl.\ – rzeka Gotha ]elfr – rzeka\.
Gautar ]isl.\ – skand. plemi" w p=d. Szwecji.
Gaut-land ]isl.\ – ziemia Gautar[w, por. Geat.
Gawri=o ]s=aw. Gavrilo\ – Gabriel, gr.-celt. BW.
hebr. gabrhiel ]B[g jest }mym| wzmocnieniem\.
G. ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gor. †1157
¯ Wo=odimer Monomach †1125.
Gda<sk ]pol.\ – sk ]ziemia\ % gda ]woda\ ¯ s=aw.
gida, gyda, gwda ¯ gr. hydor ]woda\ GH,
OAE, jak wiele nazw georgaficznych zawie-
raj'cych te dwa elementy, czasem jako `ea;
istnieje P[=wysep Gyda<ski ¯ Gyda, ok. 70° 55*
N, 76° 40* E, te/ w zatoce, don, dan, da ]woda\;
Polacy – jak i Chorwaci – maj' sk=onno>ci do
“po=ykania” samog=osek, tj. skracania, >ci'gania
s=[w ]Gyda<sk ˘ Gda<sk\, ˚polski j"zyk; «g»,
«z» ]˚granica\.
A. Br¥ckner 1927, str. 357& „Gda<sk od jakiej>
Gdani ]‘b=ota’ czy ‘lasu’\”.
komturzy Gda<ska&
1311–1321 Dawid von Cammerstein
1322–1328 Jan }Johann(es, Hans$ J.D.|
1329–1331 Albrecht von Ore
1333–1334 Jordan
1336 Ruthenus }Ruski, przydomek$|
1338–1341 Winryk von Kniprode ty z Borysem 1015, z polecenia Swiatopo=ka;
1343 Dytryk von Gebse }Dietrich$| Georgij, Ugrin ]W"gier\, “otrok” ]pa{\ kniazia
1348 Gerard von Steegen }†1347, J.D.| Borisa, zabici razem †1015 na Alcie, z polecenia
1348–1351 Henryk von Rechter Swiatopo=ka, bratem Georgija by= “Moisei” ]Moj-
1352–1354 Kirsilie von Kindwusilie /esz\, opis w Kijewo-Peczerskim Pateriku,
1356 Sweder von Pelland 3. Georgij – chrze>cija<skie imi" Jaros=awa
1357 Wilhelm von Baldersheim M'drego †1054, nie u/ywane w latopisaniu,
1358–1360 Wolfram von Baldersheim 4. Georgij rostowski Szymonowicz ‘okowa=’
1360–1363 Giesebrecht von Dudelsheim 6638 ]1130\ gr[b Feodosija peczerskiego, przy
1363–1367 Ludeke von Essen igumenie Timofieju,
1368–1370 Konrad Zöllner von Rottenstein 5. G. ¿1151 ¯ Swiatos=. ¯ Oleg czern. 1097–
1373–1384 Zygfryd Walpod v. Bassanheim †1115; siostra G. za Romanem Rostis=awiczem
1384–1385 Ludwik Wafeler ¯ Ros=. Chrobry †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131,
1385–1389 Wolf von Zolnhart 6. Georgij ]ok. 1187–†1238\ ¯ Wsewo=od III
1389–1391 Walrabe von Scharfenberg Juriewicz Bolszoe Gniezdo †1212 z W=adimira
1391–1392 Jan von Beffort na Kla{mie ¯ Jurij D=ugor"ki †1157.05.15; wielki
1392–1396 Jan von Rumpenheim knia{ W=odzimierza na Kla{mie, zgin'= w bitwie
1396–1407 hr. Albert von Schwarzburg z wojskami Batego na rzece Sy: ]Sit;\,
1407–1410 Jan von Schönfeld 7. Georgij ˚Igorewicz zabity 1237, z bra:mi,
wg S=ownika geograficznego Kr[lestwa polskiego, 8. Georgij-Jurij, zmar= w Ordzie 6831 ]1323$\ ¯
1880, tom 2, str. 518, czyli poz. lit. 1105–02–518; Dani=o ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw ¯
imiona wyra{nie spolszczone& Jan, Henryk, Dytryk;
Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04.15.
Jan to Johann(es ˘ Hans; Dytryk to Dietrich.
geo ^ dun. jord, isl. jörƒ ]ziemia\ ˘ jur, ˚Jurij.
Gdeszyn ]pol.\ – dzia= wodny; gda ]za\ % szyn.
Georgiju monastyr ]ros. Georgi[ manastyr;\
Geat ]staroang.\ – cz=onek szczepu p=d. Skandy-
– Juriewa Monaster ko=o Nowogrodu, w g[r"
dynawii, podbitego przez Szwed[w w VI w.
rz. Wo=chow.
gebrudere ]niem.\ ˚przyrodni.
Gepid – ang. slothful ]leniwy, ospa=y\, lub tardy
ged ]dun.\ – kozio=, koza. Lit. Gedko ]˚ko – krowa\.
]powolny, oci"/a=y\.
gedrocht ]holend.\ – potworno>:.
gerd ]isl. gerƒ\ – 1. uprz'/, zaprz"g, 2. zbroja.
lit. Gedroit, 1401÷34.
gerd, gird ]isl.\ – 1. otacza:, opasywa:, 2. drwi:,
Gedrojt ˚Giedrojt.
szydzi:; staroang. ]anglosas.\ gyrdan ˘ >redniow.
Gedymin ˚Giedymin nr 1620.
ang. girden, gerden, gurden. Lit. Gerden, Hurda,
Gedygold ]lit.\ – starosta Oszmiany 1387;
Olgerd, Dowgerd, Dowgird.
z rodu Gedymina ]gedygedy\, ˚Minigai=o;
gerd, gierd ]anglosas.\ – uderzy: ¯ pr"t, r[zga.
>wiadek w Wilnie nadania d[br ko>cio=owi >w.
germen ]=ac.\ – p'k, odrost, pocz'tkowe stadium
Stanis=awa w Wilnie, przez W=adys=awa
z kt[rego rozwija si" nowy organizm, nasienie;
}Jagie=="| kr[la Polski, akt z 17 lutego 1387.
>redniow. ang. germe.
geirr ]isl.\ – dzida, w=[cznia, harpun;
German ]s=aw.\ ˚Herman.
Thorgeir z Hitardalu, z sagi 963–981 r., ˚thor.
Germanie ]pol.\ – Niemcy nadba=tyccy; termin
Gemiabek ]tatar.\ – wojewoda tatarski 1219.
G. nigdy nie u/yty przez samych Niemc[w;
Genadii ]˚Mazur. ltpsc Genadii\ – urodzony
Germanicus pierwotnie u/yty do nazwy jakiego>,
w Adenie ]$\ ¯ gr. genes ]ur.\ % adin ]Aden\,
pojedy<czego szczepu ]plemienia, miotu\, by:
gr. aden ]gruczo=\;
mo/e – germa<skiego, lecz prawdop. celtyckie-
patriarcha G., grodu Apamia, w Syrii, 5959.
go; German ^ Herman, GH;
Georgenburg ]germ.-=ac.\ – krzy/acki zamek w
=ac. germanus ˘ =ac. Germanus ˘ >redniow. ang.
?mudzi, w powiecie Kars[w, germ. ˚Karsau.
germain, german ]odrost, p'k\. Blisko spokrew-
Roku 1259, w kraju Kursowskim, niedaleko rzeki
nieni, 1. maj'cy tych samych rodzic[w ]brat –
Aa, Krzy/acy budowali zamek Georgenburg ª...
german\, 2. maj'cych wsp[lnych dziadk[w po
aby zas=ania= /eglug" na tej rzece i zwi'zek z
stronie ojca lub matki.
morzem ko=o ryzkiej zatoki.º 0165-01-99, N. 180
Do germa<skich j"zyk[w nale/' m.in. norwes-
Roku 1382 Kinstut(Keystutt oblega= Georgen-
ki, islandzki, szwedzki, du<ski, niemiecki ]g[r,
burg, odp"dzony jednak by= przez m"stwo
wy/yn i nizin\, jidysz, holenderski, flamandzki,
rycerza Jana Pfirt, a >cigaj'cy Kinstuta komtur
fryzyjski, anglosaski ]staroang.\ i angielski,
Jan ]Johannes\ Meldingen zada= Kinstutowi
˚Teutoni, Goci.
niema=' kl"sk". 0165-01-237, N. 476
gerƒ, gerth ]isl.\ – zbroja, pancerz.
Georgenburg ]germ.-=ac.\ – b="dna niemiecka
Lit. Dowgerd, Olgerd, Wissigerd, i inni.
nazwa litewskiego zamku ˚Jurbork, w ?mudzi,
Gertruda ]pol.\ – ulubiona dzida, w=[cznia;
n(Niemnem; Jurbork ]na prawym brzegu rzeki,
starogerm. wy/yn ger ]dzida, w=[cznia\ % trut ]droga,
juris % bork\, b='d poprzez mniemanie& Jurbork
umi=owana\ ˘ niem. Gertrud ˘ starofranc., franc.,
¯ JurgenGeorg ˘ Georgenburg.
niem., ang. Gertrude, ros. Gertruda-Gertruda.
Tak te/ I. Dani=owicz 1860 ]poz. lit. 0165\, wyda
1. Gertruda †1108, c. Mieszka II Lamberta,
-nie po>miertne ]wydawcy zamieszczali swoje
/ona Izas=awa Jaros=awicza †1078,
mniemania, firmuj'c je nazwiskiem Dani=owi-
2. Gertruda ¿1123(24–†1160,
cza\. Gdy tekst w j. =ac. ªin Castrum Jurgenburg
c. Boles=awa Krzywoustego 1085–†1138,
in terra Litwanorum situmº, w polskim t=um.
3. Gertrude †1146.04.14 w Hershfeld, za Kon-
ªzamku Georgenburga le/'cego w Litwie.º
radem III Hohenstaufen †1152.02.15, >lub 1136;
0165-01-211, N. 433
c[rka grafa Berengara II von Sulzbach,
Georgij ]wo=. Georgπi> 1430-1450& {ri, {rπj,
4. Gertruda z Meranu, ¿1177 w Andechs, Ober-
{r=i, {r;, {r;i, {rei, {r=i, {rii, {r;e,
bayern, Bawaria – zabita 1213.09.28 ¯ Berthold,
{r;q, Jurgi, Jurgy\ – dos=. robotnik ziemski;
episkop z Akwilei ]Aquileia n(Adriatykiem\;
gr. gaia, ge ]ziemia, grunt\ % ergon ]praca\ ˘ gr.
G. – /. Andrzeja II, ¿1175 lub 1176, kr[la w"g.
Georgios, =ac. Georgius; G. – zdrobn. "or';
1205–†1235.09.21, ma=/e<stwo zawarte 1202,
1. Georgij Amartol – kronikarz bizantyjski, jego
imiona potomstwa& Maria ]¿1203–†1237\,
kronika ]z przed=u/eniem\ dochodzi=a do 948 r.
El/bieta ]¿1205–†1231\,
2. Moisej Ugrin, brat Georgija, s=uga Borysa, zabi-
Bela IV ]¿1206, Nov.–†1270.05.03\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Koloman ]¿1208–†1241\, Andreas ]¿1210\;
zabita w czasie nieudanego zamachu na kr[la
Andrzeja, w monasterze Lelesowa, w Karpatach,
S od Telicza ]Prze="cz Tylicka\, dzi> wie> Leles,
w S=owacji; b="dnie na internecie& ªShe died 28
Sep. 1213 in Esztergom, Komarom-Esztergom,
Hungary.º Na fa=sz wskazuje wielokrotne u/ycie
tego miejsca, jakby dla zape=nienia bia=ych plam&
Andrzej by= tam urodzony, tam zawar= >lub z
Gertrud', Gertruda tam zmar=a, dw[ch syn[w
tam urodzi=a, w tym Bela IV ¿1206–1235–
†1270.05.03, tam Bela IV zawar= >lub z Mari'
Laskarin', i tam dzieci mu rodzi=a, czworo z
siedmiu ]Kunigunde, Stephen i Helen bez miejsc
urodzenia, pewnie tak/e tam\;
o tej Gertrudzie w wo=. ltpsi, pisanej 1289, za
kt[r' Ipat. 1428(32, pod 1211, /e Lestko }Leszek
Bia=y †1227| przyci'gn'= do Be=za zabiegiem
Aleksandra i da= Be=z Aleksandrowi. }pisiec
zamilcza= /e Leszkowi pom[g= kr[l w"g. Andrzej
kt[ry przyci'gn'= do Be=za na t" okazj", zapew-
ne zachodz'c z drugiej strony|. ale bojarzy nie
sprzeniewierzyli si" i ruszyli z kniaziem Wasilk'
do Kamie<ca. }tu pokazuje si" kr[l na scenie
wydarzenia| kr[l za> odpu>ci= Wo=odis=awa,
zebra= wielu woj[w i ruszy= na Halicz. }w dro-
dze na W"gry| stoj'c w monasterze Lelesowa,
niewierni }tj. katoliccy| bojarzy chcieli jego zabi:.
i zabili /on" jego }Gertrud"|, a szwagier jego
ledwo uciek= – patriarcha jawlenskyj }akwilejski,
Bertold|. i wielu Niemc[w wybito. itd.,
5. Gertrud z dynastii Babenberg, ksi"/na Möl-
dingu, tytularna ksi"/na Austrii i Styrii, ur. `1228,
†1299.04.24 ¯ Heinrich ¿1208–†1228.09.26
i Agnes, A. ¯ landgraf Hermann z Thuryngii,
Heinrich ¯ Leopold IV “der Glorreiche” ze Styrii
]1194–1230\ i Austrii ]1198–1230\ ¿1176(77–
†1230.07.28 w San Germano, /on' L. – The-
odora Angelina †1246; Gertrud – bratanica
Margarety ]M. za Przemys=awem Ottokarem
¿1233–†1278.08.26, >lub 1252.04.08, rozw[d
1260(64\, Gertrud – bratanica Gertrudy †1241,
za landgrafem Heinrichem Raspe z Thuryngii
†1247.12.17;
jako nieletnia, pod opiek' kr[la w"g. Beli IV
†1270, z polecenia papie/a Innocentego IV
1243–†1254, wydana za m'/ 1252.06.27 za
Romana, s. Dani=y wo=. †1264, wn. Romana
†1205, po>lubiona w Judenburgu, w Styrii.
Gerwazy ]lit.\ – ]iz\wa-reg czyt. wspak;
Ges[w ]pol.\ – pol. Jaswoinie, lit. Josvainiai;
Ges[w, Pernawa, Bistena ]Poszt[w\, Wielona,
Kowno, Romowe – obiektami wypraw i atak[w
Krzy/ak[w; niem. gessau ]szum\, `au ^ `[w.
geƒ, geth ]isl.\ – 1. umys=, rozum, >wiadomo>:,
dowcip, bystro>:, rozs'dek, zmys=, 2. dyspo-
zycja, rozmieszczenie, rozk=ad, upodobanie.
getouw ]dun.\ – r'czka wios=a. Lit. Getowt 1413.
geystr, geysa, geis ]isl.\ – rzuca: si", miota:, po-
rywa:; pogania:, popycha:, po>piesza: nieroz-
wa/nie, pochopnie. Lit. Geysztor.
Giedrojt ]pol.\ – nazwisko odmiejscowe; Giedrojcie
45 km N od Wilna, 36 km SE od Wi=komierza, 55°
05* N, 25°15* E; r[d po Wojnie †1350, protoplast'
rodu Wrdycz – syn Wojna, Swirskich – Goligind;
pocz'tki ok. 1400–1430.
Giedymin ]Gediman/=, Gedπman=, Gedπmin=,
Gedimanik=, Gedimin=, Gidimin=, Edeman,
Ediman, Edinman, Gegemanik=, Gedgima-
nik=, Gegimenik=, Gegimennik=, Kgedi-
min=, Kgedyman, Kgidimin, Kgidimon=,
Kgindimin, Kgindymin, Kg≠dimin=, Ked-
min=, Kigdimont=, Skindiman, Gediminus,
Gidymin, Iedimir, Iedimon-t(th\,
przewodnik cz=owieka, jak Aleksander – obro<ca
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
cz=owieka.
¿1257–†1341, zima ]w ko<cu roku kalendarza
julja<skiego; zim' 1341(42 kalend. gregor.\
syn Butegeide †1290 z Ugian n(Dubiss'
]b="dnie& syn Witenesa †1315, “Witenesowicz”,
tym bardziej, Giedymin – koniuchem, tj. zupe=-
nie nie spokrewnionym; mo/e koniuchem by=,
tj. marsza=kiem Witenesa. Rusini dobrze prze-
t=umaczyli, /e marsza=ek to koniuch, ale zrobili z
niego s=ug" czyszcz'cego konie, kt[ry po >mierci
swego pana o/eni= si" ze – star' – jego wdow'
i mia= z ni' jeszcze 7-miu syn[w; tu sko<czy=a
si" wiedza kim marsza=ek dworu by= i do kt[rego
roku /ycia kobieta mo/e rodzi: – nie w latach
50-tych, tj. 50–60 swego /ycia\.
Dziadek Witowta 1354–†1430 i Jagie==y 1351–
†1434.
Trzy /ony& 1. Wida$ †1277 ˘ Moniwid, Narymunt
]cz=on «wida» k=[ci si" z «Moniwidem», ale tak
utrwalona, /e c[rka Widymunta bartnika, mo/e z
b="dem; ten lub inny Wid. w rodzie Wito=da\,
2. Olga ]c. Wszewo=oda smol.\ †1299 ˘ Olgerd,
3. Jewena ]c. Iwana Wszewo=odowicza\ †1344 ˘
Jawnuta, Kinstut, Koriad, Lubart, ]i Wojn$\.
Wielki knia{ litewski 1315–†1341.
Nigdzie nie ma wzmianki, /e Giedymin by= synem
Butegeide, a Witenes – Budiwida, tropem do
tego zwi'zku jest odkrycie przeze mnie Systemu
nadawania nazw osobowych, w zestawieniu z
inn' – omal pewne /e tak by=o.
Budiwid ˘ Widen ]widwid, po ojcu\, TD,
Budikid ]Butegeide\ ˘ Geidemin ]geidegeide\;
Budikid i Budiwid – bra:mi, w 1290 dali kniaziowi
M>cis=awowi gr[d sw[j Wo=kowysk, by do spo=u
z nimi w=ada= tym grodem. 0001-02-933,
Budikid EI, to Butegeyde w niem. pisowni.
geyde }gajde| ]przewodnik\, >redniow. ang. guy-
den, giden ˘ ang. guide, przesz=o na giede ˘ giedi,
EI, eiie, % min ]men\ ˘ Giedimin, a/ tyle zmian.
Zim' 1304, krzy/owcy stali obok “zamku Giedymi-
na” }Ugian|, wyzywaj'c pogan do pojedynku, i gdy
nikt nie stan'= w szranki – pasowano naje{d{c[w
na rycerzy. 0165-01-137 na podst. Duisburga c. 282
Tego/ roku komtur kr[lewiecki odby= drug'
wypraw" na zamek Oukaym... itd.
Tak zatar=o si" pochodzenie Giedymina, st'd
“przes=anki o pochodzeniu Giedymina ze ?mu-
dzi” – >lady, zatar=o si" pochodzenie wlk. kniazia.
˚Gedymin nr 1620.
`gie==o, `gai=o ]pol.-lit.\ ¯ `ig, `ygie= ]k=u:, ˚ig\;
synowie Olgerda †1377& Jagie==o, Skirgie==o,
Korygie==o, Swidrygie==o; Jagai=o, Skirgai=o...;
w niemieckiej pisowni `gal& Jagal, Skirgal...,
˚gal; isl. gella ]wy:, rycze:, wrzeszcze:\.
gieter ]holend.\ – za=o/yciel, fundator.
Lit. Daugieta; Daug – imi" ]rz. Daugva\.
Gilianie ]wo=.\ – Szkoci ¯ Gealianie, Highlander
]g[ral szkocki\, hill. Powest wrem. let& In /e zakon
Gilïom& /eny w nich orut’... ]inne prawa maj' Gilia-
nie& kobiety u nich orz'..., szkocki kilt...\. Zaraz za
tym nast"puje tekst o Brytyjczykch, /e kilku m"/-
czyzn sypia z jedn' kobiet';
szkockie gille ]ch=opiec, ch=opak, pa{\
¯ j. gaelickiego ]Gaelic\ szkockich wy/yn.
Gael ˘ gil, jak goth. reiks, =ac. rex ]kr[l\ ˘ riks.
gilja ]isl.\ – oszukiwa:, o(mani:.
lit. Gilja – jeden z wielu uj>: rz. Niemen.
por. Kilia – jeden z 3-ch uj>: rz. Dunaj, nad nim
mjsc. Kilija; GK.
Staro/. szczep germ. ˚Bastarn[w osiad=y w rej.
uj>cia Dunaju; bast ]bastila\; germ. tårn ]wie/a\
˘ Tarnogo=a na ?mudzi i Litwie.
gin ]isl.\ – paszcza, gardziel, usta zwierza.
gin ]>redniow. ang.\ – sid=o, przyn"ta. Lit. Tawtigin.
Girdello ]lit.\ – okr'/y:, otoczy: ˘ pas do talii;
anglosas. gyrdel, >redniow. ang. gurdil, gerdelle,
girdil ˘ ang. girdle. Lit. Girdello 1283–1284.
Girej ]˚Mazur. ltpsc Girej, Kirej\ – geri,
EI; w j. tur. cz=on o znaczeniu& przeszkadza:,
powstrzymywa:; ty=; t=o; przypomnienie; pod-
pora, podstawa; geri`& do ty=u, z powrotem, w
kierunku odwrotnym;
Azi-Girej 6973 ]1465\, 0001-31.1-110
Min-Girej 7078 ]1570\. 0001-31.1-140
Dewlet-Kirej 7079 ]1571\. 0001-31.1-140
Girge< ]s=aw. Girgen;$\ – chan po=owiecki, wy-
da= 1107 sw' wnuczk" za syna Olega }†1115|, s.
Izas=awa, wn. Jaros=awa M'drego †1054. 0448-
00-176 z odsy=k' do 0001-01-272, w rzecz. 283.
gis ]holend., staronord. geta\ – domy>la: si" czego,
z(od-gadywa:.
gisten ]holend.\ – ferment(acja; ang. gist –
g=[wny punkt. Lit. Gistany.
glap ]isl.\ – 1. omani:, oszuka:, 2. uwie>:.
Gleb ]s=aw.-ros.-lit., 1430–1450& Gleb/=/;, Hleb\
– s=owo bu=garskiego pochodzenia;
Belg czytany wspak.
Gleb – liczne osoby nosz'ce to imi", w tym &
1. S=aw. Gl≠b – Borys i Gleb, synowie W=odzi-
mierza Wielkiego i “bu=garki”, zabici 1015;
Boris †1015.07.24, Gleb †1015.09.05&
Borys& m≠sœca iuliœ v= 24 den;, pre'e 9
kaland= avgusta, Gleb& m≠sœca sentœbrœ
v= 5 den;, v= poned≠l;nik=. Wg Mazuri<-
skiego latopisu w 1023, z b="dem 8 lat..., styl «od
pocz'tku >wiata» 5508 uproszczony do 5500,
po 1700 r., z przej>ciem na «od narodzenia
Chrystusa».
Borys – knia{ Rostowa, Gleb – Muromu, zabity
nasadzonymi wojami Swiatopo=ka ]kniazia
pi<skiego, a po >mierci swego ojca – tak/e
kijowskiego\.
Borys zamordowany w L’tie - L;t≠, SE od
Kijowa, a Gleb zabity na statku, przy uj>ciu rz.
Smiadny k(Smole<ska, w drodze do Kijowa.
Mordu no/em dokona= Torczin ]T=rhin=\ na
polecenia ˚Horasera ]Gorœs≠r=\. Cia=o z=o/o
-ne w Wyszegorodzie, pogrzebane w ziemi, przy
Borysie, w cerkwi >w. Wasyla,
2. G. ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
zabity 6587 ]1079\, wygnany 6572 ]1072\ z
Tmutarakanu przez Rostis=awa W=adimirowi-
cza, innego wnuka Jaros=awa M'drego; 6573
Rostis=awa usun'= z kolei Swiatos=aw – ojciec
Gleba, osadzaj'c syna w Tmutarakanie; usuni"-
ty Rostis=aw wr[ci= i usun'= Gleba;
Gleb by= u steru w=adzy w Nowogrodzie Wlk. w
latach 1069–1069 i 1069–1078,
3. G. ¯ Wses=aw, knia{ Po=ocka ¯ Braczes=aw ¯
Izas=aw †1054 ¯ W=adimir Wlk. †1015.07.15,
4. G. z Rezania ¯ Rostis=aw †1066 ¯ Jaros=aw
†1123 ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
zi": Rostis=awa ¯ Jurij Do=goruki †1157,
5. G. ¯ Wses=aw z Po=ocka ¯ Braczes=aw z Po-
=ocka ¯ Izas=aw †1054 ¯ W=ad. Wlk. †1015,
6. G. †1138 ¯ Dawid ¯ Oleg czern. ¯ Swiatos=.
10776 ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
7. G. kij. †1172, “Gjurgiewicz“ †1170 ]/ona †1154\
¯ Jurij Do=gorukij †1157,
8. G. †1177 reza<. ]zi": Mstis=. †1176 ¯ Andrei
Bogolub. †1175\ ¯ Rostis=. ¯ Jaros=. murom.
†1129 ¯ Swiatos=. †1076 ¯ Jar. M'dry †1054,
9. G. ¯ Swiatos=aw ¯ Oleg czernihow. 1097–
†1115 ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
10. G. Peres=awicz, po kt[rym wdowa Anastasja
]c. Jaropo=ka Izas=awicza zabitego 1087\ – /y=a
lat 40 ]czyt. wiele\, zmar=a 1166,
11. G. ¯ Jurij Do=gorukij †1157 ¯ W=ad. Monom.
†1125 ¯ Wsewo=od †1093; knia{ kijowski po
usuni"ciu 6678 ]1170\ Mstis=awa Izas=awicza,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
12. G. do spo=u z bratem Konstantinem ¯ Wo=o-
dimir, zabili brata Izas=awa i 5-ciu stryjecznych
braci, w ˚Rezaniu, 1218.07.20, w tym Gleba,
13. G. Zeremiejewicz 1223, 0001-02-750
14. G. z Ko=omny, zabity dwukrotnie& w czasie
uczty w Rezaniu, 1218.07.20, i w czasie najazdu
Batego 1237.12, w Powie>ci o “razorenji” ]zburze-
niu, zruinowaniu\ Razani Batyem, ˚Reza<;
Gleb ¯ Igor z Rezania ¯ Gleb ¯ Rostis=aw,
15. G. Borisowicz zabity przez Tatar[w, w Tor/-
ku, 1237.03.05, w dzie< >w. Kanona, w >rod"
czwartego tygodnia postu ]w=a>ciwie zim' 1236
kalend. julia<skiego\,
16. G. †1278 ¯ Rostis=aw Czermny ¯ Mstis=aw ¯
Dawid; ze Smole<ska, po kt[rym Smole<skiem
w=ada= jego brat – Theodor Rostis=awicz, po
Teodorze – Aleksander Glebowicz †1313, po
Aleksandrze – jego syn, Iwan Aleksandrowicz.
Gli<sk, Hli<sk ]pol.-ukr.\ – dzi> Romny n(rz. Su=a.
glistynk ]s=aw. glistink=\ – koral.
g=ago= ]s=aw. glagol=\ – czasownik ˘ g=agolica.
g=agolica ]s=aw.\ – nazwa s=awia<skiego alfabetu,
nadana mu p[{niej, po pojawieniu si" pisma.
Litery g=agolicy bardziej z=o/one od ˚cyrylicy.
W zestawieniu z cyrylic' – g=agolica by=a chao-
sem kszta=t[w, gdy cyrylica przedstawia=a my>l.
W cyrylicy znaki oparte – g=[wnie – na liniach
pionowych, ='czonych u g[ry, w >rodku, i u do=u
poziomymi i uko>nymi kreskami, oraz budowane
na kszta=cie ko=a; wszystkie znaki ustawione w
lini", szereg, tj. tej samej wielko>ci – element
obcy g=agolicy. Ujemn' stron' rozwi'zania cyry-
licy – litery mo/na =atwo pomyli:, jedna z drug',
zw=aszcza przy r"cznym, troszk" niestarannym,
niedba=ym, pisaniu, lub z=ej jako>ci odbitki, i
sporadycznie prowadzi to do nieporozumie<&
np. liter" «n» z «p», gr[d zdobyty koniem czy
kopiem – ko<mi, czy kopaniem; konnic' ]z
zaskoczenia\, czy podkopem$ ˚Akun ˘ Jakup.
Nie ma jednostronnych rozwi'za< – o samych
zaletach, lub samych wadach.
Na Rusi pami'tki g. nie starsze od ko<ca 10 w.,
w Morawii i Macedonii – znaczn' popularno>: w
10–11 w., u Chorwat[w – od ko<ca 12 w.
Istnieje hipoteza /e w osnowie g=agolicy le/y
grecki skoropis tj. greckie pismo minokulne ¯
gr. Minos – 1. legendarny kr[l Krety, syn Zeusa
i Europy, kt[ry po >mierci sta= si" jednym z
trzech s"dzi[w zmar=ych, do spo=u z Aeakusem
i Rhadamanthusem, 2. jego wnuk, dla kt[rego
Daedalus zbudowa= labirynt na Krecie.
W mej opinii, w g=agolicy tyle podobie<stwa do
znak[w greckich, co w kszta=tach gotyckich ru-
n[w do afabetu =aci<skiego; szcz'tki kszta=t[w
w obu wypadkach.
gniezdo ]s=aw. gnezdo\ – gniazdo; czes. hnizdo,
hnizditi, lit. lizdas NL, pokr. gr., anglosas. i >re-
dniow. ang. nest; SZ, TD; =ac. nidus.
gniazdo – 1. ptasie, 2. ga='{ rodu szlacheckiego
zwi'zana z uznawanym jeszcze pokrewie<-
stwem; gniezdnik – cz=onek tej ga="zi rodu, wg
S=ownika staropolskiego, tom II, 1955–1959.
Wsewo=od £ Bolßoe Gniezdo ]Wielkie Gniazdo\
†1212 – dziadkiem Aleksandra Newskiego.
Gniezdno, dzi> Gniezno – pierwszy o>rodek
w=adzy Polan, prawdop. plemienia znad Dniepru
i So/a ]˚Polska\.
Gniazdo cnoty – Bartosza Paprockiego, 1578.
god=o ]pol.\ – 1. umowny krzyk, wo=anie goni'cych
przest"pc" lub has=o wzywaj'ce do gonienia,
2. rycerskie zawo=anie rodowe, 3. herb, znak
rozpoznawczy; termin u/ywany w heraldyce.
gold ]dun.\ – nieurodzajny, ja=owy.
Gr[d Goldynga ]˚dynga\.
`go=a ]dun.-lit.\ – go, ga, =a ]woda\, la ]ziemia\;
Bejsago=a, Betygo=a, Birjago=a, Diewogo=a,
Gimbogo=a, Latwygo=a, Mejszago=a, Natigo=a,
H(Ojrago=a ]Ejrago=a OE\, Ramongo=a, Re-
migo=a, Stawarygo=a, Tarnogo=a, Tyltago=a,
Wajsznogo=a, Wendzigo=a, Witogo=a, i ?emigo=a
– ziemie, grody, i miejscowo>ci w Litwie i ?mudzi.
`go=a ¯ gr. gaia ]ziemia\, po` ¯ gr. potamos.
55° 43* 23° 38* Bejsago=a, Baisogaliai
55° 22* 23° 22* Betygo=a, Betygala
55° 55* 23° 50* Birjago=a, Birjagala
54° 57* 23° 41* Dziewogo=a, Dievogala
1 km ESE od Zapyszek
54° 50* 23° 45* Dziewogo=a, Dievogala
11 km SW od Kowna,
55° 44* 23° 40* Gimbogo=a, Gimbogala
56° 10* 25° 03* Latwygo=a, Latvygale
54° 52* 25° 04* Mejszago=a, Maißiogala
55° 56* 25° 21* Natigale, Natygale
55° 16* 23° 28* H(Ojrago=a, Ejrago=a OE
Ariogala n(Dubiss'
55° 05* 24° 05* Prieszgo=a, Prießgala
55° 58* 24° 47* Ramongole, Ramongaliai
55° 30* 24° 18* Remigo=a, Ramygala
55° 02* 24° 47* Stawarygo=a, Stavarygala
55° 48* 24° 40* Tyltagole, Tiltagalia
55° 50* 23° 16* Wajsznogo=a, Vaikßnegala
55° 07* 23° 58* Wendzigo=a, Vend≈iogala
55° 27* 22° 22* Witogo=a, Vytogala
55° 43* 26° 28* Zemgole, Zemgale
55° 26* 22° 42* ?emigo=a, ?emygala
Gomel n(rz. So/ ¯ isl. gamall, ˚Gomo= OE.
Gomo=, Gomoll ]isl. gamall, gömul\ – stary,
w s=aw. cyrylicy goth. Gomo= pod 6453 r.
Gordius – imi" kilku kr[l[w staro/ytnej Frygii
]w centralnej Anatolii, dzi> w granicach Turcji\;
Gordius ]hard, GH, OA ^ twardy, surowy,
srogi, ostry ˘ harden, za(hartowany\ ˘ Gor-
dion
]stolica Frygii\ ˘ w"ze= gordyjski, przeci"ty przez
Aleksandra Wielkiego 356–†323 B.C.\;
hard – s=owotw. pokr. pol. hardy, ros. gordyj;
Frygi mog' mie: nik=y zwi'zek ze S=awianami,
s'dz'c po ich pochodzeniu z Ba=kan, i kurhanach
ze step[w; gordyj jednak prawdop. pozosta=o>:
po Waregach, rodem z Niemiec, a ci z Anatolii,
wg mego mniemania, os'du, ˚Frygia.
gospoda ]wo=.\ – zarz'd grodu, zesp[= os[b ma-
j'cych piecz" nad grodem ˘ pol. gospodarz
]w=a>ciciel zagrody\, gospodarowa: ]zarz'dza:,
wydawa: dyspozycje\, ale gospoda ]jad=odajnia\
i gospoda ]dawniej& mieszkanie, stancja, kwatera
na kr[tki pobyt\ ¯ go>: ˘ u-go>ci: ]poda: na
st[=, nakarmi:, pocz"stowa:\.
gost – dusza, duch, demon; anglosas. gast, g≤st,
>redniow. ang. goste, goost ˘ ang. ghost;
lit. Gasztolt; imiona& Dobrogost, Radogost.
gost ]s=aw. gost=\ – trasa, droga, trakt ˘
ukr. Hostynne ]Go>ci<czyk\, pol. Gostynin, Za-
wichost ]trasa nadwi>la<ska\ ˘ zawi ]za, przy,
obok Wis=y\ % chost ]gost\, ˚za`, oraz go>ciniec,
go>cinno>:, go>:, go>cie ]kupcy\.
Pod r. 6453& My ot roda Ruskago s=y i gost’e ]My
ruskiego rodu pos=y i ‘go>cie’\; spisany traktat o
tre>ci kupieckiej – zasady obop[lnego traktowa-
nia si" i rozstrzygania spraw spornych.
Gostini ]=ot.\ – mjsc. przy szlaku nad Dwin'.
Gostomys= ]˚Mazur. ltpsc Gostomysl\ –
wymys= pobo/nego mnicha, pisz'cego Mazurin-
skij letopisec, w Moskwie, 1683–1691(92;
wg zachcianki autora latopisu, Gostomys= –
“starszy” ]rang'\ rodu S=awian ]Nowogrodu
Wielkiego\ wys=a= swych pos=[w za morze – ci
sprowadzili “kniazia wielkiego o imieniu Rurik,
rodu ˚Augusta”, roku 6370 ]870 A.D.\, ˚chrze-
>cijanie, Ruryk.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Gostynin ]pol., wo=. do Gostynina – ko Gostino-
mou\ – gr[d zdobyty ]i obrabowany\ Rusi', w
Ipat. ltpsi pod 1281 r. ...miloe m≠sto Bole-
slavle. ˚zaborole.
go>: ]s=aw. gost;\ – 1. kupiec ¯ ˚gost – go>ci-
niec, trasa, droga; mjsc. Hostynne, Gostynin
wymieniony pod 1281 ]6789\& ko Gostinomou.
2. obcy w domu, z wizyt'; osoba zabawiana,
przyj"ta w domu lub przy stole innej, T˚Ç; ¯
staronord. gestr ˘ germ. gast ˘ anglosas. giest ˘
>redniow. ang. gest, giste, gust ˘ ang. guest.
Got, gocki, gotycki ]pol.\, gr. Gothoi, anglosas.
Gotan, p[{no=ac. Gothi ˘ l.mn. Gutans lub
Gut]thiuda\, podaje s=ownik Webstera, cz=onek
germa<skiego szczepu dokonuj'cego inwazji i
podbijaj'cy Rzymskie Imperium ]Cesarstwo\ w
3-cim, 4-tym, i 5-tym wieku; patrz tak/e Ostro-
goth, Visigoth ]bo o nich rzecz\.
Nie mog" oprze: si" wra/eniu& Got ¯ b [ g; goth.
guth, isl. guƒ, germ. gott, anglosas. i >redniow. ang.
god, szw. gud.
Got]t\  Goth ^ Guƒ  God; TTHD.
Liczne nazwy w Litwie z przed(przy-rostkiem gud&
Gud, Guda, Gudajcie, Gudy, Gudele, Gudaliszki,
Gudgallen, Gudyszki, Gudowo, Gudziuny.
A. Br¥ckner, 1927, utrzymuje, /e Got – dzielny,
{r[d=a nie podaje, a gude – las w j. pruskim
}zagajniki i gaje obiektem kultu bog[w – J.D.|.
Powie>: wrem. let, pisana po 1110 r., pisz'c o
zaproszeniu Ruryka “zza morza”, 864 r., wyra{nie
odr[/nia Warego-Russ[w& „...jako /e drudzy zw'
si" Swenami }Szwedami|, drudzy Urmanami
}Normanami|, Anglami, drudzy Gotami }Ostro` i
Wizygotami|, tak i ci }Warago-Ru>|. ˚obilie, rudy,
Waregi ¯ Ba•war % =ac. regis ]kr[l\.
Gotteswerder ]germ.\ – k"pa Boga; wyspa na
Niemnie, kt[r' Litwini zwali ˚Wyrgalle, 3 km
poni/ej Kowna ]w d[= Niemna\, 1,5 km poni/ej
uj>cia rz. Neris;
w 1369 Krzy/acy napadli na budowniczych
poga<skiego zamku, zburzyli pocz"te roboty,
zabrali materia= i u/yli go do swej twierdzy st'd
Gotteswerder zwanej ]Gotiswerder in vulgari\.
Budow" zako<czono w pi": miesi"cy, na Zielone
Íwi'tki. Pierwszym jej komturem by= Kuno z
Hattesteinu; dwudziestu rycerzy, 40 konnicy i
znaczny oddzia= =ucznik[w do obrony; opatrzona
na rok ca=y w /ywno>:. 0165-01-213, N. 440
Gotycki brzeg, Gocki brzeg, Gothiscandza –
1. p=d. brzeg Ba=tyku, od po=. VI w. do Íred-
niowiecza& P=n. Niemcy, Dania i p=d. cypel
Skandynawii, tak/e Holandia;
2. Riga ]port w +otwie\, wyspa Rügen ]W od
uj>cia Odry, pol. Rugia\, Sverige ]Szwecja\ ¯
>redniow. ang. riggen ]brzeg\.
gowenije, welikoje Gowenije – wielki post;
przygotowanie do przyj"cia >w. Sakramentu
poprzez post ¯ govet;-gowet’ ]po>ci:\.
gøre ]dun.\ – czyni:, robi:. Lit. Nagorø 1413.
Gozd[w, Gozdawa ¯ Jan Go{d{ z Gdeszyna
1439; Wigand z Gdeszyna, syn Go{dzia, chor'-
/y be=ski, lokowa= miasto Gozdawa w Ziemi
Che=mskiej, dnia 22 grudnia 1548.
g[ra ]pol.\ – wznosz'ca si" wysoko ponad oto-
czenie wynios=o>: terenu, powsta=a w czasach
formowania si" skorupy ziemskiej;
=ac. mons, montis ˘ starofranc. montaigne ˘ >re-
dniow. ang. monteyne, montaine ˘ ang. mountain;
germ. berg, ros. gora-gora;
nie zamierza=em zamieszcza: tu nazw pospo-
litych, z wyj'tkiem wody i ziemi, kt[rych elementy
wesz=y w setki nazw geograficznych, p[{niej
doszed= «las», w ko<cu okaza=o si", /e i «g[ra»
ma liczne, bardzo r[/ni'ce si" od siebie, zg=oski&
che=m, cho=m, kulm OE, ChK, L+
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
¯ =ac. culmen, culminis ]szczyt\,
raj, ram, rom OA, kopa, mogi=a, wiec, wiecz;
nazwy geograficzne& pol. Rajgr[d, Zakopane,
Che=mno ]germ. Kulm\, Che=m, ros. Cho=m,
lit. Rambin, Rombinus, ˚wzniesienie.
Grabowiec ]wo=. Grabovec 1268\ – mjsc. opodal
rz. Wolica ¯ grab(o % wiec ]g[ra\.
graf ]niem.-s=aw.\ – pisarz, woj.; pol. hrabia, ˚ipat.
Ltpsc wlkogo knzstwa Lit. i ?m. – Spisok grafa
Krasinskago(Raczinskago ]ok. 1480÷1515\. R[d
Sapieh[w pisarzami kr[lewskimi.
Graf ¯ gr. graphein ]pisa:\, grafstvo-grafstwo
]hrabstwo, wojew[dztwo, ang. county\; grafit,
grafika i inne;
germ. landgraf, landgrave ]wojewoda\.
gramota ]s=aw.\ – traktat, dzie=o, dokument,
pismo, zapisy, akt prawny, listy, przymierze;
gramotnyj – pi>mienny, kto>, kto mo/e czyta:
i pisa: ¯ gr. grammatike.
granica ]pol.\ ¯ gra<; «granicy» s=owotw[rczo
pokr. «kraniec»; «s(kraj», «kromka» tak/e nale/'
do «granicy» i wo=.-ukr. «ukraj»;
starogerm. wy/yn bord ]margines\ ˘ starofranc.
border ˘ bordure ˘ ang. border, ros. granica>
kraj> kajma, kromka> bord[r;
=ac. marca ˘ anglosas. mearc, >redniow. ang. marke,
merke, ang. mark ˘ Denmark;
mark ˘ starofranc. marche ˘ >redniow. ang. march;
=ac. marca ˘ marchensis ˘ starofranc. marchis
˘ >redniow. ang. markis ˘ ang. marquis ]prefekt
nadgranicznego grodu\;
w staro/ytno>ci granice zasi"giem w[d;
• ludno>: /y=a wzd=u/ rzek, i tak te/ j' t"piono
– najazdami wzd=u/ rzek, ciek[w i potok[w;
• bili si" na granicach& Mendoug z Tatarami –
Mogilna 1258, Wo=yniacy z Lachami – “Wrota”
1268, Wojn 1283, Dowmont – pogo<, 1266,
• do granic p"dzono pokonanych wrog[w
]Rusini – Lach[w do rzeki Wieprz,
Litwin[w – do rzeki Szczara\,
• przy granicach spotykali si" w=adcy dla pro-
wadzenia rozm[w, uk=ad[w ]W=adimir Mono-
mach †1125, z Lachami – w Sutejsku, Leszek
Bia=y – c[rk" Salome" do Spisza, 1214\,
• na granicy do='cza=y wojska dla wsp[lnego
celu wyprawy, np. 1219, przed bitw' nad Ka=k',
Po=owcy doci'gn"li do si= Rusi.
cho: termin «granica» nie by= u/ywany – przebieg
akcji wskazuje, gdzie one by=y;
nazwy zawieraj'ce w sobie «granic"»&
• bier ¯ s=aw. biereg ]brzeg\,
• brze& Zabrze ¯ za ]przy, obok\ ˚za`,
• brzeg& Brzeg, Brzesko ¯ ko ]do\, Ko=obrzeg
¯ ko=o ]woda\;
• berest ^ brest ^ brze>:& Berestowo k(Kijowa,
Brze>: Lit. n(rz. Bug, Brze>: Kujawski, Brzo-
stowica na granicy polsko-litewskiej,
• `czyn – dziel, dzia= ]czego>, np. wodny\&
Drohiczyn, Korczyn, Kra>niczyn, Mi'czyn,
Niemczyn, Skryhiczyn, Str"czyn, Torczyn,
Wereszczyn, Wo/uczyn, Zbuczyn, ?yczyn.
• rog, r[g& Ostrog ¯ ost ]wsch[d\, Rog[w,
Ostrogo/sk, Kriwoj Rog, Taganrog,
˚Porogi ]pogranicze\ ¯ po ]przy\ % rogi,
• rubie/, rubiesz& rz. Trubie/, Hrubiesz[w,
• z& Zlin, Be=z ]be= – woda\, Zwadnik ]wada – dzia=
wodny\ Zwir ]nazwy 4-ch potok[w\, Zwole<
]wola, len – ziemia\, Zwolaki, Zwolno, i inne,
tak/e pospolite& zr'b ¯ z % r'b ¯ rub]ie/\;
nazwiska& Biernacki, Markowski ¯ mark % kow
]las\ % ski, Rogowski.
Grauden ]germ.\ – pustynia le>na ˘ Pograuden,
Graudenz ]pol. Grudzi'dz\; s=aw-germ. U ˘ pol. Å,
´ ]˚polski j"zyk\, grud ˘ gr'd, pol. gr'dy&
1. las li>ciasty lub mieszany, z przewag' grab[w,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
czasem tak/e d"b[w i >wierk[w, rosn'cy na
wilgotnych, g=[wnie gliniastych glebach,
2. ='ka lub pastwisko wysoko po=o/one na
stokach lub pobrze/ach dolin.
grav ]dun.\ – d[= ]w ziemi\, wyb[j ]na drodze\,
jama, piek=o, pu=apka, potrzask, sid=a, wilczy
d[=. Lit. Graws, ok. 1245 ˘ Grau/a.
gra/danka – alfabet cerk.-s=awia<skiej cyrylicy
poddany reformie w 1711 roku, dla >wieckich
“grodzia<skich” cel[w, u/ywany do dzi>, tak/e
przez Bu=gar[w i Serb[w, ˚cyrylica.
Grecja, Grek ]pol.\, gr. Graikos, =ac. Graecus,
staroang. Greca, anglosas. i >redniow. ang. Grec,
Crec. W mej opinii nazwa Grecja od p=ywak[w
pochodzi, tak “panta rei” ]wszystko p=ynie\, st'd
i s=aw. reka, lub odkrywc[w, heureka# Europa#
Gregorius ]=ac.\ – czuwaj'cy, str[/; imi" papie/y;
gr. Gregorios, =ac. Gregorius, franc. Gregoire,
niem. i skand. Gregor, ital. i hiszp. Gregorio,
ang. Gregory ]vigilant, watchman, hence\,
pol. Grzegorz, s=aw. Grigorij-Grigorij,
zdrobn. Griwa-Grisza.
gridnica ]s=aw. gridnica\ – pomieszczenie dla
dru/yny kniazia; termin u/yty w Powie>ci o bitwie
na Lipicy 1216, kwietnia 21, w czwartek, drugiego
tygodnia “po Paschie” ]po Po>cie\.
grim ]germ. grimm\ – 1. ponury, okrutny;
2. za/arto>:, zapalczywo>:, zawzi"to>:.
W s=awia<skiej cyrylicy goth. Grim 941.
grim ]staro` i >redniow. ang. grimm\ –
1. srogi, dziki, 2. wydawa: g=o>ny d{wi"k,
hucze:, rycze: ze z=o>ci'.
W cyrylicy goth. Grim 941 r.
grodzisko ]pol.\ – konstrukcje kamienno-ziemne
wznosz'ce si" na naturalnych wynios=o>ciach,
tak/e nad brzegami rzek, lub na wyspach, gdy
teren p=aski lub wkl"s=y u szczytu;
wo=. horodyszcze, czes. hradisko.
Do najwi"kszych i najbardziej uwagi godnych
nale/' grodziska na ostrowie ]wyspie\ jez. Led-
nicy, horodyszcze Kry=osza<skie nad Dniestrem
]k(Halicza\, horodyszcze w Bilczu Z=otym te/
n(Dniestrem, a w Czechach hradisko pod
Obrzanami n(rz. Íwitaw'.
Z czasem, na miejscu grodzisk wznoszono gr[d
lub zamek, a osada z biegiem czasu przekszta=-
ca=a si" w miasto. 0065-00-55
gr[b ]pol.\ – mogi=a, miejsce wiecznego spoczynku,
wykop w ziemi w kt[rym pogrzebane jest cia=o
zmar=ego, gr[b ^ grab, Ø^A, to/same ang. grave,
celt. BW,V. Baz' grafan ]kopa:\, germ. grabe,
starofryz. gref, anglosas. gr≤f, >redniow. ang. graf,
grave. Gr[b ]^ grab\ – garb, pokr. ros. ˚cho=m
i anglosas. holm ]wyspa\ ¯ staronord. holmr; pol.
grobla; ˚kurhan.
gr[d ]pol.\ – strze/ona spo=eczno>: ludzka;
dos=. parkan, palisada, ostrok[= ˘ grodzi: ]sta-
wia: p=ot, przeszkod"\, zagroda ¯ za % groda ]za
p=otem& dom wiejski z podw[rkiem i budynkami
gosp.\, prze-groda(dzia=, grodzi: ]od(dzieli:\.
Gr[d otoczony by= rowem i wa=em; za wa=em
sta=y >ciany, zwane zwykle grodem, na >cianach,
od wewn'trz, sta=y zaborola – daszki chroni'ce
obro<c[w przed pociskami oblegaj'cych, sta=y
tak/e rusztowania i pomosty z kt[rych broni'cy
si" strzelali do napastnik[w, zrzucali kamienie
na nich, k=ody i wrz'tek, czasem polewali go-
r'c' smo='. Dlatego dla oblegaj'cych g=[wnym
zadaniem by=o zbi: zaborola ze >cian.
W obr"bie grodu sta=y chaty w rz'd ustawione.
W centrum grodu by= dziedziniec ¯ dzieci ]dzie-
ciniec\ – plac otoczony budynkami, najbardziej
bezpieczne miejsce, za> w pobli/u by= wewn"trz
-ny gr[d, otoczony ostroko=em ]tynem\.
Gr[d po=o/ony by= cz"sto w mniej dost"pnym
miejscu, jak zakole rzeki lub wzniesienie terenu.
Podstaw' s=owotw[rcz' gora ]g[ra\, analogia&
berg ]g[ra\  burg ]gr[d\ ˘ gorod ˘ skr. grad
OA; s=aw. d ^ ang. th ]zaimek okre>l.\;
pol. grodza, za(o-grodzi:, gr[dek, grodzisk(o,
s=aw.-wo=. gorod, czes. hrad, pokr. dun. gard ]gr[d
˘ grad ˘ gard; Ø^A, `rad ˘ `ard\ –
1. u(chroni:, u(pilnowa:, u(strzec, os=ania:,
2. warta, konw[j, os=ona, ochrona;
Stargard ]Szczeci<ski\, Starogard ]Gda<ski\,
Bia=ogard, na Pomorzu. Zg=oski «grodu»& gard,
grad, gr[d, dzia=, `czyn ]Debre`, Drohi`\.
Grunwald ]niem. gr¥n % Wald\ – las zielony;
franc. vert, ang. green(wood, holend. groen;
bitwa pod Grunwaldem, znana tak/e jako pod
Tannenbergiem, w niej po='czone wojska polsko-
litewskie pokona=y Zakonu, 15 lipca 1410.
Ze strony krzy/ackiej by=o 51 chor'gwi, co czy-
ni=o 16 tys. koni, polskich chor'gwi by=o 52, w sile
15,6 tys. koni, litewsko-ruskich – 40 chor'gwi,
czyli 8 tys. koni, wspomaganych przez niewielki
oddzia= Tatar[w, oraz posi=ki czeskie pod wodz'
Jana ?i/ki z Trocnowa. 0065-00-182, 183
Grunau ]germ.\ – pol. Zieleni[w;
¯ gr¥n ]ziele<\ % au ]`[w, `aw – woda\;
1. miejscowo>: pomi"dzy Heiligenbeil ] pol.
Mamonowo\ a Braunsberg ]pol. Braniewo\, w
p=n. Prusach; ok. 6 km NE od Braniewa, 15
km S od Balgi n(Ba=tykiem, dzi> na granicy
Polska-Rosja;
2. krzy/acki kronikarz, imi" odmiejscowe.
Grzegorz ]pol.\ ˚Gregorius ]czuwaj'cy, str[/\.
GUD ]szumer.\ – w[=, byk silny.
gud ]szw.\ – b[g; goth. guth, isl. guƒ ]guth\ ˘
germ. gott, ang. god. Lit. Gudele ]Gudeliai –
znakomita wi"kszo>: nazw\, Gudziuny, Gudy,
Gudziai, Ligudy, itp., wszystkich nazw ok. 100
na Litwie, ˚b[g.
Gundram ]germ.\ – gun ]wojna\ % dram
¯ gr. dran ]czyni:, robi:\;
rycerz Gundram poleg=y w bitwie 1303.
Gunhild, Gunhilda – wojna ˘ >redniow. ang. gunne,
gonne ˘ ang. gun ]bro< palna& dzia=o, strzelba,
karabin, rewolwer\.
Gunnar ]staronord. gunnarr\ – bitny;
¯ guthr ˘ isl. gunnr ]wojna, bitwa\;
w s=aw. cyrylicy goth. Gunastr pod 6453 r.
Gurij Samon ]˚Mazur. ltpsc Gurij Samon\ – =ac.
gurgitare ]zala:, zatopi: ¯ gurges ]wir, vortex\ %
Samon ¯ Samos ]wyspa k(Azji Mniejszej\.
Had/i-bej ]tatar.\ – pierwotna nazwa Odessy
nad Morzem Czarnym; 0065-00-194
had/, ang. hadj, arab. had/d/ ¯ had/d/a, jest
nazw' arabsk', wyprawi: si" na pielgrzymk"
– podr[/ do Mekki kt[r' ka/dy muzu=manin
powinien wykona: nie mniej ni/ jeden raz;
had/i, ang. hadji ¯ arab. had/d/i, ang. hajji ¯ arab.
had/, ang. hajj ]arab. pielgrzym\, ˚Turcy.
hald ]isl.\ – trzyma:, chwyci: si"; trzyma: w na-
prawie; poparcie, pomoc, podtrzymanie, pod-
pora; ochrona, opieka. Thorhal Gamlisson ]saga
z ok. 1003–1004\, Thorhal My>liwy.
Halicarnassus ]gr.\ – staro/. miasto Caria, dzi>
ruiny W od Bodrum, Turcja, SW Azji Mniejszej,
nad Zat. Kerme ]pol.\, Ceramic Gulf ]ang.\, Go-
kova ]tur.\, Kos ]gr.\; 37° 03* N, 27° 28* E.
Halicz ]wo=. Galih;\ – 1. gr[d n(rz. +ukwa, do-
p=ywem Dniestru; do 1241 r. znajdowa= si" 6 km
S od obecnego miasta, na miejscu staro/. Kry=os,
na wysokim grzbiecie terenu; Kry=os-Krylos
]>wi'tynia, cerkiew wiary prawos=awnej\;
w 1205–1240 obiekt zmaga< mi"dzy stronnic-
twami Dani=y wo=. †1264, Leszka Bia=ego †1227,
Andrzeja w"gierskiego 1205–†1235, i ˚Igore-
wicz[w rodem z Kijowa i Czernihowa n(Desn',
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
130 km N od Kijowa ]trzech powieszonych
1208\; katoliccy bojarzy Halicza opierali si"
narzucanej im w=adzy prawos=awnych, zwani
s' systematycznie l>ciwymi ]fa=szywymi, bo
fa=szywej wiary z zestawiemiu w prawos=awn' ¯
prawa, prawdziwa, s=uszna\; Rosjanie obecnych
czas[w ]1997\ u/ywaj' wszystkich mo/liwych
synonim[w fa=szu, tylko nie katolicyzmu, chc'c
wzmocni: przynale/no>: Halicza do Rusi – nie
by=o konfliktu wiary, jedynie sp[r o w=adz",
w wiekach >rednich, gdy wiara dominowa=a i
regulowa=a /ycie; gr[d zniszczony zim' 1240
najazdem Tatar[w – straci= na znaczeniu,
2. H. Merski ¯ Meria ]nazwa plemienia\, 1238, w
Kostromskiej ob=asti, 108 km NE od Kostromy;
¯ hale ]wysoczyzna, wy/yna, podg[rze\ ˘ wiatr
halny, Galicja; licz ¯ lik ]ciek\.
Halicz nad Dniestrem; w roku 1292 mia= by:
wydany w Haliczu list Lwa Dani=owicza, “w
miesi'cu Oktobrze” nadaj'cy te same prawa
metropolicie, w nim&
ª...in presentia venerabilis Metropolitea Haliciensis
Josephi de Krylos, Andreae Ducis Jaroslawicz, Ducis
Wasko et aliorum plurimorum fide dignorum.º Itd.
0165-01-135, nr 258
W 1301 inny dokument, zako<czony&
ªWydali>my i przypiecz"towali>my list nasz obec-
ny w Haliczu, we czwartek, dnia 8 miesi'ca Marca
6809 ]1301\. Przy tym byli& Metropolita kijowski
Cyprjan, w=adyka przemy>lski Hilarjon, ksi'/"
Andrzej Jaros=awicz, pan Wasko i mn[stwo
innych bojar. Pisarz Zachariasz Wychot.º
Chodyniecki – Historia Lwowa, str. 335, m[wi,
/e orygina= znajduje si" w skarbcu metropolital-
nej cerkwi >w. Jerzego we Lwowie. Drukowa=
Karamzin w Historii, t. IV, nota 203, str. 129, po
rusku, ale ma za podejrzan'. Eugeniusz metro-
polita, nie chce ca=kiem odrzuca:, ile zgodn' z
duchem czasu co do tre>ci.
Podejrzenia s' uzasadnione&
• tre>: ich w j. =ac., gdy Ru> pisa=a cyrylic'
]schizma mi"dzy Ko>cio=ami w pe=ni\,
• staranno>: pisowni imion w=asnych, w tym
pisarz znany z imienia i nazwiska, gdy pisarz
testamentu W=odzimierza 1289& Chodorko,
• tytu=y na pocz'tku ]godno>ci, stanowiska\,
gdy w[wczas pisano je po imieniu, ale mo/e
to by: maniera, styl t=umacza.
W obronie prawdziwo>ci, autentyczno>ci&
• 8 marca 1301 wypada= w czwartek ]w=a>:.\
kalend. julian. ko<cz'cego rok 24 marca,
Fa=szerze nie byli w stanie w=a>ciwie wpisa:
nazw dni tygodnia na podst. kalend. wiecznego.
Halt – ku>tyka:, kusztyka:, kule:, utyka: na nog",
chroma:; anglosas. healt ˘ healtion, >redniow. ang.
haulten, halten, ang. halt;
Krzy/ak Halt von Hohenbach 1290.
Halys, rzeka ]pol.\ – tur. Kyzy= Irmak, rzeka prze-
p=ywaj'ca przez Pontus ]dzi> G[ry Pontyjskie\,
w p=n. Turcji, z uj>ciem do M. Czarnego 80 km
E od Sinopu.
Hanza ]pol.\ – w Wiekach Írednich, zwi'zek
niemieckich miast handlowych, jak& Frankfurt,
Erfurt, Augsburg, lub portowe nad Ba=tykiem&
Berma, Lubeka, Gda<sk, Ryga. 0065-00-159
`hard, `chard ¯ 1. guard }gard| GH ]stra/nik\,
2. germ. ¢hartuz ]mocny, silny\;
• Eberhard 1251–1252, Ebarhard Virneburg
1304 ¯ eber ]dzik, kiernoz\, franc. sanglier
]dzika >winia\, verrat ]dzik\, ang. boar;
• Burhard z Hornhauzen 1254, Burchard de
Swanden 1289 ¯ burg` ]zamek\ % guard,
• Meinhard de Quefurt 1280–1290 ¯ mein
]m[j\ % guard; ˚Krzy/ak.
hav ]dun.\ – morze. Lit. Hawnul ]`nul – zero\.
hebrajski j"zyk ]‘ibhri\ – dos=. ten ]ty>\ zza ]rzeki\;
ang. Hebrew, staroang. i starofranc. Hebreu, Ebreu,
=ac. Hebraeus, gr. Hebraios, aram. ‘ebrai, hebr. ‘ibhri;
1. cz=onek semickich lud[w pochodz'cy od
Abrahama, Jakuba i Izaaka. We wsp[=czesnym
znaczeniu – ?yd,
2. staro/ytny semicki j"zyk Izraelit[w w kt[rym
pisana jest wi"kszo>: tekst[w Starego Test.
Hebrus ]=ac.\ – staro/. nazwa rz. Marica w Tracji.
heilig ]niem., holend.\ – >wi"ty; dun. hellige,
anglosas. halig, >redniow. ang. holie, ang. holly.
Lit. Heiligenwald ]>wi"ty las\.
Helena ]=ac.-pol.\ – pochodnia;
gr. Helene, =ac. Helena, franc. Helene, Elaine, ang.
Helen ]warianty& Ellen, Eleanor\, ital. i hiszp. Elena,
irl. Aileen, Eileen, ros. Elena ]Elena\;
Helena ¯ Wsewo=od z Be=za ¯ Mstis=aw Chrobry
†1172 i Agnieszka ¯ Izas=aw 1146–†1154, /on'
Kazimierza Sprawiedliwego †1194.05.05, kr[la
Polski ]chyba dobrze\, 0002-05-487
lub ta sama Helena ¯ Rostis=aw Micha= †1202(06
]z b="dem, z=e pokolenie\. 0190-tablice geneal.
Helka ]pol.\ – ma pochodzi: od «Helena»,
z odcieniem lekcewa/enia, bez szacunku;
w rzecz. «>wi"ta» ¯ nord. Helga, KG ˘ Olga.
Helmold ]germ.\ ¯ helm % old; kronikarz XII w.,
ksi'dz w Bosau k(Plön; przyjaciel dw[ch bis-
kup[w z Oldenburga& Vicelina †1154 i Gerolda
†1163 ]Oldenburg& Dolna Saksonia, n(rz. Hunte,
K¥stenkanal, 53° 09* N, 08° 14* E\. Za namow'
Gerolda napisa= Chronica Slavorum – histori"
podboju i nawr[cenia s=awia<skich kraj[w od
czasu Karola Wielkiego Charlemagne 742–†814.
W czasach Henryka III Lwa, z Saksonii, ksi"cia
Bawarii 1196–1213, kronika Helmonda mia=a
pierwszorz"dne znaczenie, bo pisana przez
osob" maj'c' wyj'tkowy dost"p do wiadomo>ci.
Jego histori" kontynuowa= Abbot Arnold z Lubeki
]germ. Lubeck\ do roku 1209.
Kronik" wyda= Siegmund Schorkel, Frankfurt,
1556, najlepsza edycja J. M. Lappenberga w
Mon. Germ. hist. scriptores, XXI, 1869.
Henryk ]pol., wo=. andrix, Indrix=, Indrix\
– dos=. w=adca zagrody;
staroniem. hag ]ogrodzenie\ % goth. reiks ]w=adca,
kr[l\ ˘ Haganrih, niem. Heinrich, franc. Henri,
ang. Henry; tak/e zmienione ze staroniem. wy/yn
Heimerich dos=. pan, w=adca domu ¯ heim
]dom, jako rodzina lub budynek\; =ac. Henricus,
holend. Herdrik, ital. Enrico, hiszp. Enrique; ˚ryk,
riks; potomni Henryka IV 1213–1215&
Gertruda Babenberg, Margarita Babenberg,
Fridrich Hohenstaufen 1230–†1250, Leopold.
Gertruda Babenberg /on' Romana, ma=/.
1252.06.27, Roman synem Dani=y wo=. †1264;
Heindrich Probus, ks. wroc=awski 1288–†1290.
Herakles ]gr.\ – Hera % kleos ]chwa=a\; 1. w grec-
kiej mitologii& Hera – siostra i /ona Zeusa,
2. pod 6721 ]1216\ wo=. Irakl≠i, syn Dani=y
wo=. †1264, zmar=y w m=odym wieku ]nie ma o
nim /adnej wzmianki poza wyliczeniem syn[w\,
3. Herakles pobi= 627 perskiego cara Chosroesa
]ros. ˚Chosrowa\. Heraklius by= synem gowerno-
ra ]gubernatora, rz'dcy\ w Afryce, g=ow' spisku
przeciw niedo="/nemu Fokasowi ]ang. Phocas\,
kt[ry doszed= do w=adzy imperatora w Bizantium
602 poprzez poparcie armi. Heraklius zdoby=
Konstantynopol i poleci= Fokasa straci: 610 roku.
By= wy>mienitym genera=em i w ko<cu poskromi=
Awar[w, odzyska= prowincje utracone na rzecz
Pers[w, kt[rych pot"g" – rzeczywi>cie – obali=.
Ale daleko wi"kszy wr[g Bizantyjskiego Impe-
rium okaza= si" w Muzu=manach, za=o/ony w>r[d
Arab[w przez Mohammeda ]pol. Mahometa ¯
starofranc.\ i kalifat[w, kt[rzy stopniowo podbili
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Fenicj" ]ang. Ph≥enicia\, kraje przyleg=e do
Eufratu, Judei, Syrii i Egiptu ]635–641\. Heraklius
zmar= 641, w>r[d jego nast"pc[w nie by=o ani
jednego ksi"cia, kt[ry by=by w stanie powstrzy-
ma: fal" Muzu=ma<skiej inwazji. T=umaczy=em z
American Int’l Encyclop., has=o Byzantine.
O tym H. we Wst"pie do Powie>ci wrem. let, w
przekazie, podaniu o Obrach ]Awarach\& ugri
bielii }Chozary| zasiedlili ziemi" s=awia<sk' za
Iraklii cara }610–†641|, naszli ju/ na Chozdroja –
cara perskiego }Chosroes ™ 590–zamordowany
628, z dynastii Sassanid[w, syn Hormisdasa
]Hormuzda\|. ªW tych/e czasach zjawili si"
Obry, kt[rzy napadli na Iraklija cara i omal go
nie pojmali.º – wg ˚Powie>ci wrem. let.
heraldyka ]pol.\ – nauka pomocnicza historii, zaj-
muj'ca si" dziejami od strony os[b w niej bior'-
cych, rozpoznawaniem i opisem herb[w.
Pocz'tki literatury heraldycznej
– w Polsce& Bartosz Paprocki 1575÷1584, jego&
• Panosza 1575 ]˚panosza\,
• Gniazdo Cnoty 1578 ]˚gniezdo\, i
• Herby rycerstwa polskiego 1584;
– na Litwie& Maciej Stryjkowski, 1584&
• O pocz'tkach, dzielno>ciach, sprawach
rycerskich i domowych s=awnego rodu
litewskiego, /emojdzkiego i ruskiego... itd.
]Warszawa 1978\;
ang. heraldry ]sztuka lub nauka paraj'ca si" –
coats of arms – herbami, i genealogiami\.
herb ]pol.\ – znak rodowy, b"d'cy oznak' przyna-
le/no>ci do stanu szlacheckiego, dziedziczony
w rodzie, god=o, klejnot, szlachectwo;
tak/e r[d szlachecki;
niem. erbe ]dziedzictwo\ ¯ starofranc. i >redniow. ang.
erbe herbe }nieme H| ¯ =ac. herba ]zio=o\;
franc. cotte d’armes ]lekkie okrycie wierzchnie
kryj'ce zbroj", zwykle nosz'ce znaki heraldycz
-ne nosz'cego\ ˘ ang. coat of arms ]1. tarcza
oznakowana heraldycznym wizerunkiem osoby
j' nosz'cej, 2. reprezentacja takiej tarczy\.
herbarz ]pol.\ – ksi"ga zawieraj'ca zbi[r i opis
herb[w wraz z genealogiami ich w=a>cicieli.
Przyj"=o si" w Polsce – niew=a>ciwie – /e to ro-
dzaj zielnika, skoro =ac. herb ]zio=o\, ˚herb.
Herbert ]wo=. gerbort=\ ¯ herb % beraht ]jasny\,
pokr. anglosas. beorht, bryht ]jasny\; ˚Fulda.
hercuk ]wo=. gerc[k=\ – ksi'/" ¯ germ. herzog;
franc. duc, starofranc, >redniow. ang i ang. prince
¯ =ac. princeps ¯ primus ]pierwszy, najpierw\ %
capere ]bra:, przyjmowa:\;
˚Hohenstaufen ]Frederik II zabity 1250\.
Herden, 1266 ]starobia=orus.\ – celt.-szkoc. Gordon.
Herman ]pol.\ – m'/ armi, zast"p[w;
starogerm. wy/yn heri ]armia; orszak, zast"p; masa
mn[stwo; t=um\ % man ]m'/\ ˘ Hariman ˘ niem.
Hermann, ang. Herman, ros. German-Herman.
Hernestus ]niem.\ – mistrz krzy/acki poleg=y 1279;
1. gniazdo /urawia ¯ >redniow. ang. hern, heroun,
heiroun ]/uraw\ % nest ]gniazdo\,
2. anglosas. hyrnet, >redniow. ang. harnette, ang.
hornet, pokr. germ. hornisse ]szersze<\ % nest.
Herod ]mi"dzynarod.\ – namiestnik rzymski w
Jerozolimie. Pochodzi= z Askalonu ]ang. Asca-
lon\, ur. ok. 74 B.C., by= drugim synem Antypatra
Idume<skiego ]staro/. nazwa Edomu; ang.
Antipater the Idumean\, kt[ry – b"d'c prokura-
torem Judei za Juliusza Caesara – mianowa=
H. rz'dc' Galilei....
H. by= przyjacielem rzymskiego Antoniusza, i
egipskiej Kleopatry – jeden z najbardziej wp=y-
wowych os[b Rzymskiego Imperium; zwany
Herodem Wielkim ]ang. Herod the Great\, ˚wielki
]stary\, bo zmar= w wieku ok. 70 lat.
Jego projekty w='czy=y rozbudow" ?ydowskiej
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Drugiej Íwi'tyni ]ang. the Jewish Second Tem-
ple\ w Jerozolimie, zburzon' przez Rzymian 70
A.D. – w dakady po jego >mierci.
Zmar= 4 lata przed narodzinami ˚Jezusa Chrys
-tusa, pochowany na wzg[rzu zwanym Herodium,
ok. 14–15 km S od Jerozolimy, b"d'cym fortyfi-
kowanym pa=acem, z wie/yczkami obserwacyj-
nymi, =a{niami, nawodnionymi ogrodami i – dla
dowodzenia – widokiem na pustynne otoczenie.
Grobowiec zosta= spl'drowany i zburzony przez
nienawidz'cych Heroda Izraelit[w, jeszcze w
czasach staro/ytnych, w ok. 70 po jego >mierci.
W kwietniu 2007, 72-letni Ehud Netzer – izraelski
archeolog z Hebrew University ]Uniwersytetu
Hebrajskiego\ w Jerozolimie – odkry= kawa=ki
sarkofagu, pierwotnej d=ugo>ci 2,3 m, z ornamen-
tami w postaci rozet i ze znamiennymi liniami.
Herod zmar= 4 lata przed narodzinami ˚Jezusa,
nie przeszkodzi=o to autorom Biblii utrzymywa:,
/e Herod wyda= rozkaz wymordowania wszyst-
kich niemowlak[w p=ci m"skiej, w Betlejem ]Beth
-lehem\, by w ten spos[b pozby: si" konkurenta
do “kr[la ?yd[w” – wg ksi"gi Mateusza Nowego
Testamentu, zmuszaj'c J[zefa, Mari", i niemow-
laka Jezusa do ucieczki do Egiptu.
Heroda nami"tno>ci by=y ogniste i niekontrolowa-
ne. Nakaza= straci: sw' /on" – Mariamne ]Mari"
Magdalen", ˚Jezus\, jej brata, dziadka i matk",
i swoich syn[w od niej – zapewne pod=o/e do
legendy o nakazie wymordowania niemowlak[w
p=ci m"skiej, o czym uprzednio.
Okrzykni"ty przez chrze>cijan “kr[lem ?yd[w”
– z jakiej to dynastii$ Jeden z licznych lapsus[w
Nowego Testamentu, ˚Biblia. Antoniusz nada=
mu tytu= tetrarchy ]ang. tetrarch\ ¯ tetra` % archos,
a nast"pnie tytu= kr[la Judei, wg American Int’l
Encyclopedia, 1953, tom VIII, has=o Herod.
Kr[l by= tytu=em odziedziczonym, lub obierany
przez nar[d, a tu namiestnik narzucony narodowi
przez okupanta ]Rzymian\, i znienawidzony
przez to, ˚tetrarcha.
Herod – imi" trzech potomk[w Heroda Wielkiego&
syna, wnuka i prawnuka&
syn& H. Antipas, † po 39 A.D., ¯ Herod Wielki,
wnuk& H. Agrippa I †44 A.D. – syn Aristibulusa
i Berenice, c[rki Heroda Wielkiego,
prawnuk& H. Agrippa II, † ok. 94 A. D. ¯ Herod
Agrippa I, ostatni z linii Heroda Wlk.
de Heyde – bagnista, na trz"sawiskach;
nazwa rzeki Merieya, Aa, Goiwa, Gauja.
Hiacynt, Hiacenty ˚Jacek, Hyakinthos.
Hittite ]ang.\ – szczep z Azji Mniejszej i Syrii,
ok. 1650–1200 lat B.C., stolic' Hattusa ]dzi>
Bogazköy\ n(rz. Delice, ok. 100 km E od rz. Izy=
Irmak w dzisiejszej Turcji; j"zyk hittimski, ¯ hebr.
hittim, uznawany za indo-europejski, utrwalony
na 25 tys. glinianych tabliczkach i wyrytych hie-
roglifach, obejmuje okres od ok. 1650 do 1200
B.C., bliski jest indyjskiemu i ira<skiemu na “fa-
lowym modelu” wykonanym przez Raimo Anttil"
]1972\, i s'siaduje bezpo>rednio z j"zykiem
tokarskim ¯ gr. Tocharia }tokaria|, z centralnej
Azji, N od Indii.
Archiwa Hittit[w, w dodatku, zawieraj' tabliczki
w j"zykach luwijskim ]SW od Hittit[w, n(Morzem
Ír[dziemnym\ i palaiku ]N od Hittit[w, n(Morzem
Czarnym\ – dwu j"zykach nale/'cych do indo-
europejskich.
Hittyci upadli ok. 1200 B.C., Luwianie wzi"li
g[r" w p=d. Anatoliii, i j"zyki im pokrewne, jak
licyjski, do ostatnich wiek[w przed Chrystusem,
a te poch=oni"te w ko<cu przez ekspansj" grec-
kich kolonist[w.
Na podst. s=ownika Webstera 1960, i In Search of Indo-
Europeans – J. P. Mallory, 1989. S=ownik Webstera
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
okre>la przedzia= Hittit[w ok. 2000–700 lat B.C.
hjord ]dun.\ – trzoda, stado; staroang. heord ˘
ang. herd. Lit. Hjort, Hogort ]Hogarth\.
hjort ]szw.\ – jele<.
Hleb ˚Gleb.
Hli<sk, Gli<sk ]ukr.-pol.\ – dzi> Romny n(rz. Su=a.
Hogort ]Patryjarsza 1553 Gogort\ – Hogarth;
wielki ksi'/" litewski, zabity n(rz. Dwinossa
]b="dnie& Dwina\, 1266, w czasie po>cigu za
wojami Dowmonta pskowskiego, ˚hjord;
anglosas. hogg ]wy(kastrowany\ ˘ >redniow. ang.
hogge ˘ ang. hog ]kastrowany wieprz hodowany
na mi"so\; garthr ˘ garth ˘ geard ]zagroda\.
Hohenlohe ]germ.\ – wysoki p=omie<; hohen
]wysoko\ % lohe ]p=on':$\ ˘ lohen ]p=on'cy\;
hrabia bior'cy udzia= w obl"/eniu Kowna 1362.
0165-01-204, N. 424
Hohenstaufen – germa<ska rodzina ksi'/'t,
z kt[rej kilku cz=onk[w zasiada=o na tronie.
Protoplast' by= Frederik, w=a>ciciel Hohenstau-
fen, zamku w Alpach Szwabii, kt[ry – za zas=ugi
dla Henryka IV – otrzyma= ksi"stwo Szwabii i
r"k" jego c[rki – Agnes. Jego syn – Konrad – by=
wybrany imperatorem w 1138.
Herzog Frederik II Hohenstaufen ]1215÷1250\,
zabity w 1250, nale/a= do tego samego domu i
o nim wo=. letopisiec, za kt[rym Ipat. ltps datuj'c
>mier: 1252& gerc[k= bo ou'e oub;en= bys.
]hercuk ju/ zabity zosta=\; ojciec Gertrudy.
Hohenstaufen ¯ hohen ]wysoki\ ¯ Höhe ]wyso-
ko>:; wy/yna; g[ra\ % staufen ¯ stäupen ]biczo-
wa:, bi: batem, ch=osta:, smaga:; ubija:\; PF,
por. Babenberg ¯ berg ]g[ra\.
Hohenstein ]germ.\ – hohen ]wysoki\ % stein
]kamie<, g=az\; Günter Hohenstein, komtur
Osterody, napad= 1363 na silnie osza<cowany
ob[z litewski w okolicach Labune ]n(rz. Niewia/a,
lit. Labunai\. 0165-01-205, N. 425
Hohenzoller ]germ.\ – wysoki celnik;
¯ hohen ¯ höhe % zoller ¯ zoll ]cela\ % er ]nik\;
anglosas. i ang. toll TZC, by: mo/e z p[{no=ac.
toloneum, =ac. teloneum ]urz'd celny\ ¯ gr. telo-
nion ¯ telones ]komornik\ ¯ telos ]podatek\.
Hokerland ]germ.\ – ziemia w centr. Prusach, g=.
grodem Ostr[da ]germ. Osterode\, granicami&
na p=d. – Sasja, na zach. – Pomezania, na p=n.
– Pogezania, na wsch. – Galindia.
Holandia ]pol.\, niem. Holländ ˘ germ. holen ]i>:,
p[j>: po co>, przynie>:, przywie{:; wzi':\;
isl. hollendr ]l.mn., podpieraj'cy, popieraj'cy,
pomagaj'cy, podtrzymuj'cy\; A. Br¥ckner 1927&
¯ holowanie. Wyraz holowanie& starofrank. halon,
starogerm. wy/yn halon, starofranc. haler, >redniow.
ang. halen, ang. haule ˘ haul }hol|, pol. Holender.
A. Br¥ckner utrzymuje te/, /e holen ]wo=anie\,
gdy =ac. calare ]przywo=anie\.
Holstein – by=e ksi"stwo ˚Danii, dzi> Schleswig
-Holstein, mi"dzy uj>ciem rz. Elbe ]+aba\ i Ba=-
tykiem; ˚Angle, pol. Szlezwik-Holsztyn;
`ein, `ain – ksi"(kr[le-stwo, gdy `yn – ziemia.
Homel ]s=aw. Gomel;\ – gr[d n(rz. So/ u uj>cia
rz. Ipu: ]s=aw. Ipu†;\; ¯ gomol ]stary\ OE.
Honorius ]˚Mazur. ltpsc Anorij\ – bracia Honor-
iusz i Arkadiusz – imperatorami bizantyjskimi
395–408 A.D., w ˚Mazur. ltpscu pod 5902 ]402
A.D.\, ˚styl& ª...wo wremja carstwa Anorija i
Arkadija...º 0001-31.1-27
Horaser OA ]franc. harasser\ – dr"czyciel
¯ niepokoi:, dr"czy:, dokucza:, m"czy:.
horda ]tatar. urdu, tur. ordu\ – ob[z; 1. szczep lub
r[d nomad[w mongolskich, st'd 2. koczownicza,
w"druj'ca, przemieszczaj'ca si" grupa, lub
szczep, 3. t=um. mylnie w j. pol. i ros.& gromada,
banda, sfora, r[j, zagon, grupa, konnica, ˚orda
]Z=ota Orda ^ Z=oty Ob[z\ i or ]hors, ors – ko< ˘
orszak\; pol. :ma ]ogromna liczba\ ¯ ros. t;ma ¯
tatar. w[dz na czele 10000 woj[w ]setnik$\.
Zim' 1258 ]kalend. julian.\ lub pocz. roku 1259
]kalend. gregor.\ Tatarzy Sandomierz „...ostu-
pisza. oko=o swoim gorodom. i poroky postawi-
sza..., itd.” ]“obst'pili” – otoczyli wok[= swoim
“grodem”, wyrzutnie kamieni...\. 0001-01-852
„Roku 6973 naszed= bezbo/ny car Machmed
}Ahmed| Rusk' ziemi" ze swoj' ord'.” 0001-31.1-
110 W obu wypadkach rzecz o «obozie» i w obu
zawiod=a wiedza pisca; czasem «orda» ]ob[z\
by=a t=umaczona, na «gr[d» w tym wypadku, a
czasem termin zostawiany& «orda».
horod ]s=aw.-wo=.-ukr.-pol.\ ˚gr[d.
Horodyszcze ]jak zgliszcze\ – ruiny grodu; iszcze,
yszcze ¯ iszczez= ]nieistniej'cy, dos=. znikn'=\.
Horod=o ]wo=. gorodlo 1287\ – gr[d n(Bugiem;
¯ horod ]gr[d\ % =o ]woda\.
Hospitaler ]ang.\ – cz=onek jednego z kilku dobro-
czynnych braterstw, lub militarnego zakonu w
Wiekach Írednich, z kt[rych najbardziej znany
jest the Knights Hospitalers of St. John of Jerusa-
lem ]Rycerze-Szpitalnicy >w. Jana Chrzciciela, z
Jerozolimy\. Za=o/ony ok. 1113, w szpitalu zbudo-
wanym przez kupc[w z Amalfi, podczas krucjat,
by s=u/y: biednym i przybyszom. Raymond z
Proven∂e ]1120–1160\ za=o/y= sie: szpitali. Gdy
zakon musia= przenie>: si" w inne strony po 1187,
zwany odt'd Knights of Malta – Rycerze Malta<scy
i Knights of Rhodes – Rycerze z }greckiej wyspy|
Rhodes; ˚Krzy/ak.
Hrubiesz[w ]pol.\ ¯ rubie-/(sz % `sz[w ]wody\;
H-rubie-/(sz[w, gdzie& h – horod ]gr[d\ % rubie-/
(sz ]rubie/, kraj, granica\ % sz[w ]^ =o – woda,
n(rz. Huczwa\, A. Br¥ckner 1927 zamieszcza
– mylnie – Hrubiesz[w pod has=em gruby...
Gruby to b='d.
do Groubeweva 6763 ]1254\.
Hry<ko ]lit-pol. 1507–1514 r.\ – szeroki u>miech,
od ucha do ucha, szczerzy: z"by;
anglosas. grennian, >redniow. ang. grennen, gren-
nien, ang. grin, GH.
høj ]dun.\ – 1. g[rka, wzg[rze, pag[rek, kopiec,
2. wysoki, wznios=y, g=o>ny.
lit. Ejrago=a ¯ hojrag; pol. hojrak ]GK\.
højde ]dun.\ – wzniesienie, wy/yna, wysoko>:.
Lit. ]ostr[w\ Hojd[w 1266.
Hubert ]pol.\ – ja>nie my>l'cy;
starogerm. wy/yn hugu ]my>l, duch\ % beraht ]jasna,
promienna\ ˘ Hugubreht,
ang. Hubert, ital. Uberto, ros. Gubert-Hubert.
Hugo ]pol.\ – my>l'cy; starorerm. wy/yn hugu ]my>l,
duch\ ˘ starogerm. wy/yn Hugo, starofranc. Hue,
ang. Hugh, ros. Gugo -Gugo.
hurdel ]ang.\ – przeszkoda; staroang. ]anglosas.\
hyrdel ˘ >redniow. ang. hurdel, hirdel, ang. hurdle
]przeszkoda\, holend. horde. Lit. Hurda.
hurken ]holend.\ – kuca:, siedzie: po turecku,
przycupn':. Lit. Hurko.
hval ]dun.\ – wieloryb; starogerm. hwal.
Lit. Chwal pod rokiem 6766 ]1258, w rzecz.
1255\& w cyrylicy boevoda ix Xval=... i Si-
rvid= R[wkovih;. Sirvid= 'e outehe. a
Xval= oubit=.... wierny, gdy chwal.
Hyakinthos ]˚Mazur. ltpsc Iakinf, Akinf\ –
Hiacenty, Jacek; gr. hyakinthos ]hiacent, gat.
kwiatu\ ˘ hyakinthinos ˘ =ac. hyacinthinus ˘ ang.
hyacinthine; gr. Hyakinthos ˘ =ac. Hyacinthus;
m"czennik chrze>cija<ski.
Iberia – 1. P[=wysep Hiszp.-Portugalski, staro/.
=aci<ska nazwa, 2. staro/. region na Kaukazie,
pomi"dzy Morzem Czarnym i Kaspijskim, Gruzini
maj' stamt'd pochodzi:, ˚Bask.
Idada ]˚Mazur. ltpsc Idada\ – Ida, g[ra wysoko>ci
ok. 1750 m npm., w Azji Mniejszej, w pobli/u
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
staro/. grodu Troja ]ang. Troy, lecz Trojan War
– wojna troja<ska\.
idol ]s=aw. idol\ – poga<ski bo/ek; ¯ gr. eidolon;
gr. eidvz-eidos ]forma, wygl'd, obraz, pi"kno\
˘ eidvlon-eidolon ]podobizna, wyobra/enie,
widmo, zjawa\ ˘ =ac. idolum ˘ starofranc. i >red-
niow. ang. idole ˘ ang. idol ]wyobra{nia bo/ka,
u/ywana jako obiekt lub przedmiot kultu; po-
ga<skie b[stwo\.
Ieremija, mnich Peczerskiego Mon. ˚Eremij.
Ieustrafij ]s=aw. Ieustrafπi\ ˚Eustachy.
ig ]germ.-s=aw.\ – k=u: ˘ pol.-ros. ig=a-igla, igol-
ka, gockie imi" Igield 941 r. ]wulg.\, kunig
]kun-ig ˚pol. opie-kun – piecza, g=owa rodu\.
Ignat ]s=aw.\ ¯ Ignatios ]ognisty\;
sanskr. agnis ]ogie<\ ˘ gr. Ignatios ˘ =ac. ignis;
1237, z Tor/ka gnali ]p"dzili\ bezbo/ni Tatarzy
drog' Seligersk' ]do jez. Seliger\ a/ do krzy/a
Ignata, siek'c wszystkich ludzi.
Rosjanie 1997 poja>niaj'& Ignacz-krest –
uroczysko w Nowogrodzkiej ziemi. 0002-05-472
Ksi'/ka ta zawiera wiele powa/nych b="d[w w sprawie
lokalizacji miejsc.
Igor ]s=aw. Igor;, ubiwa Igorœ\ –
a\ Georgij ˘ Egorgij ]geeg\ ˘ Igor ]EI\,
b\ holend. i‘voor ]ko>: s=oniowa\, ze zmian'
W ˘ G wzd=u/ kolejno>ci liter alfabetu cyrylicy&
A, B, W, G, ˚Iwor ]Gawri=o Iworowicz\.
1. Igor Stary 883–913–†945 ¯ Rurik 864–†879,
2. I. †1060 ¯ Jaros=aw M'dry †1054; po >mier-
ci ojca otrzyma= W=odzimierz. Wo=., zatem Smo-
le<sk, zasiad= w Kijowie 6565 ]1057\,
3. 6660 ]1152 lub 1153\ Kijowianie zabili
mieczem Igora Olgowicza, 0001-31.1-60
Igor Olegowicz ]ten sam\ z synami i bra:mi ¯
Oleg †1115 ¯ Swiatos=aw †1076; syn kniazia
Czernihowa, wielki knia{ Kijowa, przepad= bez
wie>ci 6694–6698 ]1186–1190\ w wyprawie na
Po=owc[w, zako<czonej za Donem. 0001-31.1-66
4. I. 1151–†1202 kn. Nowogrodu Siewierskiego
i Czernihowa, w 1174 rozbi= po=owieckich cha-
n[w Kobiaka i Konczaka, ¯ Swiatos=aw;
Igorewicze – synowie Igora Swiatos=awicza
Siewierskiego& W=adimir ¿1173–1212 ]ojciec
Izas=awa\, Roman †1208, Swiatos=aw ¿1177
–†1208, i Rostis=aw †1208 ]Roman, Swiat., i
Rost. powieszeni przez W"gr[w 1208.09\,
5. Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw †1123 ¯
Swiatos=aw †1123 ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
Roman, knia{ Rezania 6778 ¯ Oleg ¯ Ingwar ¯
Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw. 0001-31.1-76
Igorewicze – 1. potomni Igora Swiatos=awicza
Siewierskiego ]P[=nocnego ¯ siewier\ ¯ Swia-
tos=aw Czermny, wlk. kn. Kijowa 1176–†1190 ¯
Wsewo=od, wlk. kn. Kijowa 1139–†1146 ¯ Oleg z
Czernihowa 1097–†1115 ¯ Swiatoaw †1076;
czterech syn[w Igora& W=adimir ¿1173–†1212,
Swiatos=aw ¿1177–†1208, Roman †1208, i Ros-
tis=aw †1208 ]Swiat., Roman i Rost. powieszeni
we wrze>niu 1208, przez W"gr[w\;
matk' ich Euphrosynia ¯ Jaros=aw O>miomys=
¯ W=adimir 1169 z Dorohobu/a k(R[wnego,
na Wo=yniu; syn Swiatos=awa – Izas=aw – z
Trembowli, 1208;
I. bili si" o gr[d ˚Halicz n(Dniestrem; wg Rosjan
1997, }prawos=awni| Igorewicze mieli by: zapro-
szeni przez }katolickich| Haliczan, by uchroni:
si" od }katolickiego| W"gra – Benedykta Bora,
zwanego +ysym. 0002-05-487
Jak by=o z zaproszeniem – nie jestem pewien,
bo Rusini kryj' ujm" – fa=szuj' t=o. 21 sierpnia
1968 wjechali do Czechos=owacji... na zapro-
szenie, by st=umi: krok w kierunku demokracji,
i tak wjechaliby do Polski w 1981, gdyby nie
zbawienny stan wojenny – wg gen. Wojciecha
Jaruzelskiego. Mstis=aw wjecha= do Brze>cia
n(Bugiem 1289, witany z rado>ci' wielk', a
z wdzi"czno>ci ob=o/y= Brze>cian podatkiem
zwanym =owcze, na wieki, za ich bunty& ªMstis=aw
wi"c pojecha= do Bere>cia, doje/d/aj'c do grodu,
wyszli jemu grodzianie z krzy/ami, od ma=ego
do wielkiego ]doros=ego\, i przyj"li z rado>ci'
wielk' swego gospodina ]pana\.º 0001-02-931, 932
Tak i Dani=o, przyby= p"dem do Halicza 1236, z
Cho=ma ]kt[rego w[wczas jeszcze nie by=o, tj. z
rejonu Cho=ma\, na zaproszenie – na wie>:, /e
Rostis=aw wyprawi= si" na Litw" ]gr[d os=abiony\,
zasta= jednak bram" zamkni"t' ]Dani=o ªpodje-
cha= pod gr[d i rzek= im& o m"/owie grodzcy,
dok'd chcecie cierpie: innoplemiennych...º itd.,
czyli przemawia= do zamkni"tych, rzecz w[wczas
cz"sta\, a gdy wjecha= do< – grodzianie rzucili si"
do< jak pszczo=y do matki – wg wo=. pi>ca – lizali
usta }ze strachu przed odwetem, J.D.|, bladymi
twarzami ]...\ i =zami w oczach. 0001-02-777
Igorewicz[w te/ Haliczanie zaprosili, lecz Igore-
wicze wyci"li w pie< zapraszaj'cych – katolickich
bojar[w Halicza ]pi"ciuset mieli wymordowa:,
bardziej prawdop. ok. 50, mno/nik 10 u/yty,
liczb" i tak wielk' na tamte czasy; potwierdzenie
/e gwa=tem byli u w=adzy\, tym zra/aj'c pozo-
sta=ych przy /yciu, i gdy Leszek Bia=y z W"grami
osadzili na stolcu w Haliczu ma=oletniego Dani="
]bo mia= 7 lat\, a trzech Igorewicz[w zosta=o
uj"tych, na pro>b" Haliczan – zostali powieszeni;
Dani=" z jego matk' wyp"dzili w 1210,
Igorewicze – 2. potomni Igora z Rezania ¯ Gleb;
kilku z nich zgin"=o 1218.07.20, z polecenia
Gleba W=adimirowicza – stryjecznego brata, gdy
przybyli na uczt", a inni stracili /ycie w bitwach, w
czasie najazdu Tatar[w na kraje zaleskie 1237,
˚Ingorewicz, Reza<,
oba Igory po Swiatos=awie †1076.12, w 4-tym
stopniu pokrewie<stwa po nim ]praprawnuki\.
Ilarion ]s=aw. Ilarion=\ – radosny, pogodny;
¯ gr. hilaros ]radosny, pogodny, zadowolony\ %
on ]wielce\, ˚wielko>:; =ac. Hilarius,
ang. Hilary, pol. Hilary, pokr. Felix ^ Szcz"sny;
liczne imiona cerkiewnego kleru – igumen
]Dalmacji\, episkop[w ]Ko=omny, “meglinski” –
Megalopolis, na Peloponezie, w Grecji, 6672\ i
metropolit[w ]Kijowa, Pskowa\&
1. metropilita Rusi od 6559 ]1051\, mianowany
przez Jaros=awa }M'drego †1054|,
2. mnich Peczerskiego Monasteru †¯1110.
Ikeskola ]niem. Ykeskola\ – miejsce n(Dwin',
pomi"dzy Ryg' i Ogre, 5 km w d[= rzeki od
Ogre, i 30 km w g[r" od Rygi dzi> Ikßkile; ¯ Ike
% skola ¯ anglosas. scol, >redniow. ang. scole ¯
=ac. schola, gr. schole.
Ilja ]s=aw. Ilœ\ – Elijasz, hebr. Elijah ]dos=. Jeho-
wa jest Bogiem\, prorok Izraela w IX w. przed
Chrystusem; cerkiew >w. Ilji w Kijowie r. 6453, tj.
przed chrztem Rusi 988 ]lapsus Nestora\;
1. Ilja ¯ Jaros=aw M'dry †1054, wys=any przez
ojca do Nowogrodu Wlk. w 1019(1020, w wieku
lat 4, zmar= tam,
2. Ilja ¯ Szczepan, zabity 1208. 0001-02-723
Illaria, Illiria – kraj po=o/ony na wsch. wybrze/u
Morza Adriatyckiego ]˚Norcy i Illiria nr 1660\.
Ilme< ]staroros. Il;men;, Ilmer, Moisk*\ – il-
menit, po=yskuj'cy, czarny mineral, tlenek /elaza
i tytanium; jez. nad kt[rym Nowogr[d Wielki;
wp=ywa do< rz. +owa: nad kt[r' Wielkie +uki w
g[rnym jej biegu, samo za> jezioro zrzuca wody
do Jez. +adoga poprzez rz. Wo=chow, w ˚Mazur.
ltpscu zwan' Mutnaja ]m"tna\ ¯ m"ty.
`in ]s=aw. -in\ – s=aw. patronim w nazwiskach
rodzaju& Czudin, Pogodin – 1. wielki, 2. stary,
3. inogda ]niegdy>, nast"pnie\ ^ pol. `ak ^
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
og[lnoeuropejskie `on; inogda ˘ `in ]czyj$\.
in ]wielki, stary, dobry\, ˚wielko>:.
Inaisis ]s=aw. Inaisis=\ – staro/. ˚Wo=ga.
indoeuropejski j"zyk ]ang. Indo-European\ –
hipotetyczny j"zyk kt[ry nigdy nie istnia=.
Teoretycy pr[buj' sprowadzi: wszystkie j"zyki
do jednego, jak niegdy> pobo/ni – wszystkie
narody do Adama i Ewy, jednej pary rodzic[w.
W mniemaniu wsp[=czesnych lingwist[w& j"zyk
kt[rego >ladowe s=ownictwo jest w j"zykach
od Indii, przez po=udniowo-zachodni' Azj", po
kra<ce zachodniej Europy;
Nale/' do<& indyjski, ira<ski, arme<ski, tokarski,
helle<ski, illyrijski, alba<ski, italski ]roma<ski\,
celtycki, germa<ski, ba=tycki, i s=awia<ski.
wg mSjp 1969& «rodzina j"zyk[w typu fleksyjne-
go, o wsp[lnym pochodzeniu, obejmuj'ca niemal
wszystkie j"zyki lud[w europejskich».
Historia “odkrycia” j"zyka indo-europejskiego
• Joseph Scaliger, 1540–1609.
• James Parsons, 1767, lekarz i cz=onek Kr[lew-
skiej Elity ]Royal Society\ oraz Stowarzyszenia
Antykwariuszy ]Society of Antiquaries\.
• Sir William Jones, 1796, s"dzia g=[wny S'du
Najwy/szego Indii ]Chief Justice of India\, za=o-
/yciel Royal Asiatic Society i – nie jak Parsons
– akademik, kt[rego wybitno>: w sprawach
j"zykowych gwarantowa=a uwag" akademic-
kiego >wiata, zaprezentowa= s=ynn' rozpraw"
na temat kultury indyjskiej. Podczas wyk=adu, w
formie nieco wi"kszej od marginesowej, Jones
dokona= s=ynnej wypowiedzi pokrewie<stwa
sanskrytu, antycznego j"zyka Indii do j"zyk[w
europejskich&
„Sanskryt, na ile on nie stary, jest wspania=' struk-
tur', bardziej dok=adn' od greki, bardziej obfity od
=aciny i bardziej wytworny od obu z nich; nosi do
obu silniejsze pokrewie<stwo w rdzeniach czasow-
nik[w i gramatycznych formach, ni/ m[g=by by:
wytworzony przez staro/ytnych; tak silne, /e /aden
j"zykoznawca nie m[g=by przebada: wszystkich
trzech, bez uwierzenia, /e wszystkie one pochodz' z
tego samego {r[d=a, kt[re, by: mo/e, ju/ nie istnieje.
Z podobnego powodu, chocia/ nie tak ju/ mocnego,
mo/na za=o/y: /e gotycki i celtycki, jakkolwiek
wtopione w r[/ny idiom, maj' te samo pochodzenie
co sanskryt; i staroperski m[g=by by: dodany do tej
samej rodziny.”
• Rasmus Rask, 1787–1832, i jego por[wnaniach
d"bu w r[/nych j"zykach, publikacja z 1818.
• Franz Bopp, publlikacja z 1816 i 1833.
• Thomas Young, kt[ry uku= termin
Indo-Europejczycy w 1813 r.
• Johannes Schmidt, 1843–1901, rozwi'za=
problem w inny spos[b. Zamiast j"zykowego
drzewa, okr"gami stara= si" opisa: problem
powinowactwa j"zykowego.
• Raimo Anttila, 1972, opublikowa= falowy model
indo-europejskich j"zyk[w.
• Czesi& Winfred Lehmann i Ladislav Zagusta,
1979, kt[rzy poprawili opowiadanie Augusta
Schleichera o owcy i koniach.
• Tomasz W. Gamkrelidze i Wjaczes=aw W.
Iwanow s' autorami dw[ch publikacji& Indo-
europejskiego j"zyka i Indoeuropejczyk[w,
wydanych po rosyjsku w 1984 roku.
Rosjanie utrzymuj', /e sanskryt z Indii dotar=
do Europy, zataczaj'c =uk wok[= Morza Kaspij-
skiego i Czarnego.
Gamkrelidze, Gruzin chyba z pochodzenia,
jak samo nazwisko wskazuje ]czy te/ Azerbaj-
d/anin\, poszukiwa= praojczyzny j"zyk[w w
pobli/u swego domu.
• J. P. Mallory, 1989. dzie=o pt. In Search of
the Indo-Europeans ]W poszukiwaniu Indo-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Europejczyk[w\.
Mallory, jak samo nazwisko wskazuje, jest z
pochodzenia Irlandczykiem, st'd Parsonsa
wysun'= na czo=o lingwistycznej historii kt[ry
wywi[d= /e magogijski ]irlandzki\ ma wy/szo>:
nad innymi i od niego one posz=y.
• Matej Stryjkowski, 1582, otar=by si" o pierw-
sze<stwo gdyby by= >wiadom o j"zykowych
zwi'zkach Europy z Indiami. Przepisywa= z
latopis[w pochodzenie narod[w Europy – po-
tomk[w Jafeta. Jego dzie=o – jak Parsonsa – jest
monstrualnych rozmiar[w i – jak Parsons – by=by
zapewne lepiej pami"tany, gdyby napisa= je kr[t-
sze. Tytu= jego dzie=a, podobnie jak Parsonsa,
jest d=ugi i to po wielokro: d=u/szy.
Jak u Parsonsa, w tw[rczo>ci Stryjkowskiego
dociekania o pochodzeniu narod[w i historia
Europy Wschodniej by=y w'tkiem ubocznym.
Jak Parsons kt[ry para= si" ro>linami i fizjologi'
cz=owieka, przy okazji pisa= o j"zykach, tak Stryj-
kowski by= poet', pisa= swe wiersze i okrasza=
je informacjami z przesz=o>ci.
Oto co s'dz" o zagadnieniu&
• Optymalnym rejonem powstania sanskrytu jest
Bizantium lub Anatolia, obecnie w p=n. Turcji,
gdzie styka=y si" j"zyki, kwit=o “pi>miennictwo”
]m[j wniosek, wyci'gni"ty z ksi'/ki; Goci przeszli
przez te strony w okresie powstania sanskrytu –
te/ m[j; w IV w. A.D. byli w uj>ciu Dunaju\.
• J"zyk hittitski ]ang. Hittite\, w Anatolii, ma wi"cej
zwi'zk[w z j"zykami Iranu i Indii, ni/ inne grupy
j"zykowe p=n. Europy ]ze schematu Anttili\.
• J"zyk hittitski i tokarski ¯ gr. Tocharia }tokaria|,
w falowym modelu Raimo Anttili ]1972\, s' w
centralnej cz">ci schematu, zwane przez J.
P. Mallory’ego ]1989\, “konserwatywn'”, nie
dlatego, /e inne czerpa=y z nich d{wi"ki, lecz
/e to one wch=on"=y z innych – wr"cz odwrot-
nie, to dlatego tyle nalecia=o>ci – s' na wskro>
nowatorskie.
Interpretacja i komentarz J. P. Mallory’ego
falowego modelu Raimo Anttili& „Hittite and
Tocharian tend to be on the conservative side of
most dialect developments in accordance with
their peripheral positions with respect to the other
Indo-European languages”.
• Grecy s' we wzgl"dnie bliskim pokrewie<stwie
z Ormianami ]ze schematu\.
• J"zyk grecki daleko od roma<skich – italia<skich
]cho: j. =aci<ski wch=on'= znaczn' cz">: s=ow-
nictwa greckiego – moja wiedza\.
• J"zyki roma<skie wzgl"dnie blisko celtyckich
]Celt[w z p=n. Alp – zrozumia=e\.
• J"zyki i ludy roma<skie daleko od germa<skich
]ze schematu; cz"sto naje/d/ane przez Germa-
n[w, to st'd – dane historyczne\.
• J"zyki ba=tyckie maj' zaledwie nalecia=o>ci
niemieckie z powodu migracji Niemc[w do Prus
i Inflant, i w=adania przez nich lud[w ba=tyckich,
przez wieki ]z historii\.
• S=awianie nie s' spokrewnieni z Niemcami,
]odwieczne walki z nimi, naje/d/ane przez
Niemc[w – z historii; na schemacie blisko siebie,
wzgl"dnie blisko – z b="dem\.
• Plemi" S=awian – dalekie pokolenia staro/.
Pers[w – rozpad=o si" w rejonie Krymu; gdy
jedni wzd=u/ Dniepru, w g[r" rzeki ]Polanie\,
inni – w g[r" Dniestru ]Lechici ˘ Lachi, Chor-
waci\, jeszcze inni – w g[r" Dunaju ]Jugos=awia
¯ jug – po=udnie; muzu=manie w Jugos=awii i
Albanii, przez przypadek lub nie\; Don, Dunaj,
Danube – perskiego pochodzenia ¯ danu – woda.
• Doszukiwanie si" pochodzenia narod[w i dr[g
migracji na podstawie brzmienia j"zyk[w i ich
pokrewie<stw jest wysoce spekulacyjne.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
• Problem kt[rego po cz">ci nie by=o& Grecy wy-
mieniali HS, przez co powsta= s=ynny w>r[d
lingwist[w podzia= centumsatem ]sto\, gdzie
HSC ^ K, «sto» przez H – grecki i arme<ski
]tak/e germa<ski, ale przez przypadek\, przez
S – ba=tyckie, s=awia<skie, ira<skie i indyjskie
]wsch.\, przez C – italskie, celtyckie ]zach.\.
• M[wi'c o przynale/no>ci j"zykowej mamy
na my>li swe pochodzenie. Lecz opieranie
si" wy='cznie na brzmieniu i lokalizacji j"zyka
jest najbardziej spekulacyjn' form' wiedzy, bo
jest to czynnik =atwo zmienny – nalecia=o>ci
j"zykowe wynik=e z s'siedztwa zupe=nie od-
r"bnego narodu, jak Polacy z Niemcami, nie
poruszaj'c aspektu mieszanych ma=/e<stw w
indywidualnych wypadkach& rodzic[w, dziadk[w,
i dalszych przodk[w.
• Okazuje si", /e nie mo/na ='czy: grup w po-
krewne ]germ.-ba=t.-s=awia<skie\ na podstawie
samych podobie<stw d{wi"kowych i lokalizacji na
kontynencie, tj. bez uwzgl"dnienia rasy, religii,
cech narodu, i historii konflikt[w& wojen ]naj-
cz"stsze i najzaci"tsze wg krwi& Niemcy ze
S=awianami, Francuzi z Niemcami, animozje
Walon[w do Flamand[w\, i okupacji jednych
przez drugich ci'gn'ce si" wiekami ]Teutoni
– Ba=t[w\. Samo kryterium zg=oskowe nie jest
wystarczaj'ce, bo prowadzi do b="d[w. Mo/e
by: zaledwie przes=ank' pomocnicz'.
indøve ]dun.\ – wy(:wiczy:.
Lit. Mindowe, Myndowe ]w=a>ciwie Mendoug\.
Indrich ]wo=. andrix, Indrix=, Indrix\ –
ks. wroc=awski Heindrich Probus 1288–†1290 r.,
w 1289 wygna= z Krakowa Boles=awa, s. Siemo-
wita, z zamiarem w=adania grodem ]xotœ sam
knœ'iti\, wo=., Ipat ltps pod 6798 ]1290\. Andry-
ch[w k(Krakowa; ˚Andrzej ^ J"drzej.
indykty – w Konstantynopolu& cykle 15-letnich
okres[w od 312 r. A.D. ]5820\ zwi'zanych z sy-
stemem opodatkowania, i paschalnym cyklem
532 roku. Na pocz'tku ka/dego interwa=u uka-
zem imperatora ustalano warto>: w=asno>ci,
posiad=o>ci, do podatk[w. ˚Kalend. nr 1200;
=ac. in % dicere ˘ indictio ˘ ang. indiction.
ineperc, gorod ]wo=. ineperc;\ – Neperz }r-c|
]Neiburg, Himberg\, zamek 14,5 km SSE od
Wiednia, 58° 05*N, 16° 26* E, wymieniony w 1254,
w zwi'zku z obiecan' Romanowi pomoc', obl"-
/onemu „w grodzie inepercie”.
Inflanty ]Viƒlanty, Vyflqnty, Iƒlqnty,
Liflqnt-a/y, Lifqnty, Lixfqnty,
Liƒlqnty, Ïiƒlqnty, Ïinlqnskaq rat;,
Ifflanti, Iglanti, Lifflanty, Liflanty, Livonia\
znaczenie utracone, w mej opinii, by: mo/e,
• Livonia ˘ Liv VF % land ˘ lant TD; lif ˘ inf,
wyko>lawione mo/e pod wp=ywem terminu
• Finlandia, przestawienie fininf % land ˘ lant.
=ac. inflare ˘ inflatus ]na(wy-dyma:\ nie ma za-
stosowania, cho: te/ mog=o mie: wp=yw na
wyko>lawienie& d{wi"kowa sk=onno>: do u/ycia
takiej kolejno>ci liter w tym sk=adzie, ˚Flandro.
Ziemie po wsch. stronie Zatoki Ryskiej, granicz.
od p=n. z Estoni', od p=d. z Liwoni' ]wzd=u/ rz.
Dwiny – Daugawy\, ˚Nazwy geogr., nr 1660.
W raporcie Witowda pisanym j. staroniem., od-
no>nie wydarze< roku 1381 ]zdobycia Wilna
przez woj[w Kinstuta i pochwycenia w nim Ja-
gie==y z matk' i bratem\& ª...lande czu Pruessin
und mit dem lande czu Jfland und unssern fater
grab her us,... itd.º 0165-01-234, N. 472
Mistrzami Inflant byli ]lata i imiona\&
1382, Wilhelm von Freimersheim,
1387, Robin von Eltz ]mistrz Liwonii w 1382\.
0165–01-241, 269, N. 481, 546
Ingigerda ]s=aw. Ingigerda\ – /ona Jaros=awa
M'drego †1054.02.20 ¯ W=ad. Wlk. †1015.
Ingor Igorewicz z Czernihowa, 1237 ]˚Mazur.
ltpsc\ – Ingwar ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rost. ¯ Jaros=aw
†1123; zepsuta nazwa Ingwara Igorewicza;
W czytane + by=o czasem opuszczane w pisowni,
pisiec cz"sto wymienia= te/ OA.
Ale Ingorewicz nie by= synem Ingwara, lecz
Igora – zmy=ka niczym nie uzasadniona.
Ingorewicz ]+awr. ltps Ingorevh\ – nie Ingwaro-
wicz, lecz Igorewicz ]sic#\ ¯ Gleb z Rezania ¯
Rostis=aw ¯ Jaros=aw ¯ Swiatos=aw †1076.12 ¯
Jaros=. M'dry †1054.02.20; ˚Ingor ]^ Ingwar\;
Jurij Ingorewicz Reza<ski, 1237 ¯ Igor;
bracia polegli w bitwie z Tatarami, 1237, na granicy
ziem Rezania& „b=ogowierny knia{ wielki Georgij
Ingorewicz, brat jego – knia{ Dawyd Ingorewicz
Muromski, brat jego knia{ Gleb Ingorewicz
Ko=omenski, brat ich Wsewo=od Pro<ski, i wielu
miejscowych }reza<skich| kniazi[w, i silnych ]w
bliskim stopniu pokrewie<stwa\ wojewod[w...,
itd., ...a kniazia Olega Ingorewicza uj"li ledwie /y-
wego.” 0002-05-144
Gleb, s. Ingora mia= zgin': przed wielu laty, na
uczcie w ˚Rezaniu 1218, tu ginie po raz drugi;
wg Rosjan 1997& Dawid Muromski ^ Dawid
Jurjewicz ¯ Jurij Do=gorukij †1157,
Dawid Muromski nie m[g= by: synem Jurija
Do=gorukiego †1157 – jak utrzymuj' Rosjanie,
bo /y= 1237 – w 80 lat po >mierci Jurija,
drugi, gruby b='d pisca, lub Rosjan, kt[rzy uto/-
samili trzech r[/nych Wsewo=od[w i st'd mnie-
maj', /e potomni Gleba z Rezania s' potomnymi
Jurija Do=gorukiego;
Oleg Ingorewicz powr[ci= z Ordy “na sw' ojczyz-
n"” w 1252, zmar= 1258. W Ordzie zabito 1270
Romana ¯ Oleg ¯ Ingwar ¯ Igor. 0001-31.1-76
Po naje{dzie Tatar[w 1237, Ingwar Ingorewicz,
na chrzcie Kozma }ros. Ko>ma, pol. Ku{ma|,
zasiad= na stolcu ojca swego, wielkiego kniazia
Ingora Swiatos=awicza }†1076.12.31, patronim
po pradziadku#|. Dla Rosjan& kto taki Ingor ]Igor\
Swiatos=awicz – niejasno. 0002-05-477, ˚wicz.
Matk' ich Agrippina, c. Rostis=awa, ˚Ingwar.
Ingwar ]skand.\ – wo=. In=gvar= w Ipat. ltpsi,
pod rokiem 1204, Volodimer= Ingvarovih
6737 ]1229\, ...iz loucka. iz Dorogobou'a
6716 ]1208 r.\.
1. Ingwar z Rezania ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw
¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M. †1054;
Roman, knia{ Rezania †6778.07.19 ¯ Oleg ¯
Ingwar ¯ Igor ¯ Gleb..., 0001-31.1-76
brat Georgija Igorewicza z Rezania, synowie
Agrippiny – c. Rostis=awa.
2. Ingwar z +ucka †1220 ¯ Jaros=aw †1176
¯ Izas=aw †1154 ¯ Jurij Do=gor. †1157.05.15
¯ W=adimir Monamach 1053–†1125.05.15
¯ Wsewo=od †1093.04.14 ¯ Jar. M. †1054;
ojciec Jaros=awa z +ucka i Dorohobu/a, i Grimi-
s=awy za Leszkiem Bia=ym †1227; brat Mstis=awa
Niemego †1226 z Peresopnicy.
Innocent ]=ac.\ – niewinny; wolny od grzechu,
z=a, winy; imi" papie/y; =ac. in ]nie\ % nocens ¯
nocere ]z=o czyni:& krzywd", szkod"\.
1. Innocent ¡, metropolita Rusi, 1086 ]1087\,
2. Innocent ™ metropolita Rusi.
Ioakim ]s=aw. Ioakim=\ ¯ gr. Io % akim, ˚Jakim,
6499 metropolita Leont, po naradzie z W=odzi-
mierzem }Wielkim †1015| mianowa= episkop[w
„...Bogiem por"czonych, by pa>li Chrystusa s=o
-wiesnych owiec. Najpierw pos=a= do Wielkiego
Nowogrodu episkopa Ioakima Korsunienina...,
itd”. 0001-31.1-48 ˚Korsu< ]gr. Chersones\.
Ioanna ]pol.\ – imi" /e<skie, ˚Joanna.
Iob ]pol., s=aw. ∏ov=\ – prawdop. gn"bi:, dr"czy:,
dotkn': ]chorob'\; hebr. iyyobh, gr. Iob, =ac. i ang.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Job; imi" m"skie ze Starego Testamentu.
Iohannes ]s=aw. ∏oann=\ – hebr. yohanan ]Pan
jest =askawy\ ˘ gr. Iohannes; franc. Jean
Chrysologue, ˚Z=otousty, por. Jan;
1. Z=otousty Chryzostom ]ros. Ioann= Zlato-
ustyj\ ur. 344, w Antiochii, patriarcha Kon-
stantynopola 398÷404 A.D., “ojciec cerkwi”,
zm. 407.09.14 A.D., pogrzebion u Kuman[w
arme<skich, /y= lat 63;
2. I. ¡ Zimiskes, imperator Bizant. 969–†976,
3. I. ™, ¯ Aleksius ¡ Comnenus ¯ Komnenos;
imperator bizantyjski 1118–†1143,
4. I. £, Ducas 1193–†1254, imperator Nikei
1222–†1254, zi": Theodore’a Lascarisa,
ros. Ioann Duka Watac ]pol. Batak$ BW\
5. I. ¡, metropolita Rusi, 1086 ]1087\,
6. I. ™, metropolita Rusi,
7. I. igumen Peczerskiego Mon., po 1088,
8. I. ¯ Wsewo=od Bolsze Gniezdo †1212,
9. I. 1129 ¯ Rogwo=od ¯ Wses=aw po=ocki ¯
Braczes=aw ¯ Izas=aw ¯ W=ad. Wlk. †1015,
0448-00-72 na podst. 0001-25-31
10. I. †6694, arcybiskup Nowogrodu Wlk.,
cudotw[rca, 0001-31.1-66.
11. I. Postnik †1237 ¯ Theodor i Eupraksja ¯
¯ Jurij-Georgij †1237 ¯ Igor z Rezania,
12. I. ¿1390–†1448, imper. bizant. 1425–†1448,
¯ Manuel Palaeolog i Anna ¯ Wasilij ¯ Dmitrej;
bra:mi& Andronik, Theodor, Konstantin, Dimi-
trij, Thomas; zwi'zek zawarty 6921]1413\.
W ostatnim wypadku&
• 1379–1391 imperator bizant. Iohannes V,
• ¿1350–1391–1425 imperator bizant.
Manuel II, ¯ Iohannes V Palaeologus,
• ¿1390–1425–1448 imp. bizant. Iohannes VIII,
¯ Manuel II Palaeologus 1391–1425.
Mazur. ltps z pisany 1683–1691, pe=en b="d[w,
legend i zmy>le<, zawiera&
6516 mianowany by= Kijowu i “wszej” ]ca=ej\
Rusi metropolita imieniem Ioann od >wi"tszego
patriarchy w “Carstwuj'cym grodzie”.
6597, augusta 15 dnia, po>wi"cona by=a cerkiew
prze>wi"tej Bogurodzicy w Rostowie metropolit'
Iohannesem i episkopem +uk' bia=ogorodzkim,
Iohannesem – episkopem rostowskim, przy
b=ogowiernym kniaziu Wsewo=odzie }†1093| –
w=a>cicielu Ruskiej ziemi, i przy dzieciach jego&
W=adimire }Monomachu †1125| i Ro>cis=awie.”
0001-31.1-49, 55
gr. Iohannes ˘ s=aw. Ioann ˘ staroros. Iwan,
najpopularniejsze imi" w feudalnej Rosji po 1300
roku, za Iwanem – Wasilij i Dimitrij.
ipat ]s=aw. ipat\ – wojewoda ^ graf ]pisarz\ ^
hrabia ^ markiz; ˚Ipatiewskaja ltps;
Wg moich docieka<, Ipatiewski latopis jest nie-
zbyt udan' kopi' latopisu Mstis=awa Romanowi-
cza, pisanego 1288(89 w Brze>ciu Lit. n(Bugiem,
wykonan' 1428 na polecenie Herasima – epi-
skopa W=odzimierza Wo=y<skiego, st'd przez
Smole<sk 1434–1490, Suzdal lub W=odzimierz
n(Kla{mie, do Ipatiewskiego monasteru n(Wo=-
g', gdzie r"kopis zosta= odnaleziony.
Lepsza pisownia w Chlebnikowskim odpisie.
Ipat. letopis, w ko<cowej cz">ci zawiera wo=y<-
sk' ]1205–1292\, pisan' 1289 ]jak wy/ej\, bez
oznakowania wydarze< latami. Ipat. ltps nie jest
wiarygodnym {r[d=em czasu zdarze<, bo opis
dziej[w latami przesuni"ty do lat 5-ciu.
Drukowana w 1843, 1908, 1923, ˚Po=noe.
Iraklij ]ros. Iraklij\ ˚Herakles.
Iran ]mi"dzynarod.\ ¯ Eran ¯ staropers. Arjana
]ang. Aryana\, zend. Airjana ]ang. Airyana\ – l'd
˚Arjan, nazwa przyj"ta przez staro/ Pers[w dla
swojej ziemi; AEI& arjan ˘ eran ˘ iran;
Teheran, Tehran ]stolica Iranu\ ma tak/e s=owo-
tw[rczy zwi'zek z Arjanami;
j"zyki& staroperski, utrwalony w glinianych tab-
liczkach, i starobaktria<ski zwany te/ j"zykiem
zendskim ]ang. Old Persian, Old Bactrian or
Zend\, nale/' do dw[ch najstarszych j"zyk[w
grupy ira<skiej;
j"zyki& afga<ski, pasztu, i dialekty Kurd[w, tworz'
oddzielne ga="zie ira<skiej rodziny j"zyk[w.
Irena ]pol.\, Irina ]s=aw.-ros. Erina, Irina\ EI
– pok[j; gr. eirenes ˘ Eirene; =ac., franc., ang. Irene;
Erina /on' Jaros=awa M'drego †1054;
Irina – b="dnie – matk' Michai=a ¿842–855–†867
]by=a ni' Theodora\, tak w «Naczale zemli Rus-
skoi», i «Skazaniu o s=owia<skoi gramotie».
Irinarch ]˚Mazur. ltpsc Irinarx\ – pokojowy w=ad-
ca; gr. eirenes ]pok[j\ % `arch ]w=adca\ ¯ gr. archos.
Irmologij ]wo=. ermoloi\ – o>miog=o>mik, oktoich,
ksi"ga cerk. pie>ni, irmos[w, roz=o/ona w porz'd-
ku na osiem g=os[w; ¯ gr. eremites ¯ eremia.
Irod ]wo=. Irod=\ – Herod, kr[l Judei 37–4 B.C.
`is – patronim, pra ˘ zaistezaprawd".
Isaak ]s=aw. Isaak\ – >miech; hebr. jicak, yitsaq,
p[{no=ac. Isaacus, ang. Isaac, pol. Izaak, Icek.
1. I. Komnenos †1061, imp. bizant. 1057–1059,
2. I. ™ Angelus ]Anio=\, imperator bizant. 1185–
1195, >ci"ty 1204,
3. I. †1088–1110 ]za czas[w igumena Ioanna –
po 1088; wspomniany w Latopisie zako<czonym
1110\, mnich Peczerskiego Monasteru.
Isaj, Isaja ]s=aw. Isai, Isaiœ\ – B[g jest zbawie-
niem; /ydowski prorok w 8 w. B.C.;
hebr. jesza, ja, ya, ang. Isaiah, pol. Iza ]$\;
Isaja, episkop ]biskup\ †1089 “Dmitrowskogo
monastyra” ]Dmitrowego\ w Rostowie, cudo-
tw[rca. 0448-00-150, cytuj'c ?ycie Theodosija,
0001-02-przypis 199 ]Ipat. ltps.\, 0001-31.1-55
Iskal ]ros. Iskal\ – chan po=owiecki kt[ry naje-
cha= Ru> 1061, zosta= zabity w bitwie z wojami
Izas=awa, pod Snowskiem, “nowembra” ]listo-
pada\ 01, tak w +awrent. ltpsi 1377, ale Sokal w
Ipat. ltpsi za kt[r' u W. N. Tatyszczew& „Istoria
}Historia| Rossijskaja”, t. 2, str. 83.
Ipat. ltps z 1428(32 psu=a nazwy i j"zyk s=aw.
Iskoroste< ]s=aw. Iskorost≠n;\ ¯ s=aw. iskoni,
gr[d na skrzy/owaniu tras ?ytomir–Owrucz–
Mozyr, i Kij[w–Sarny; 150 km NE od Kijowa;
w ziemi ˚Drewlan, w ˚Powie>ci wrem. let,
roku 6453 Drewlanie z Iskorostenia zabili Igora
– m"/a Olgi, a ta, m>ci=a si" na Drewlanach a/
czterokrotnie, ka/da zemsta w inny spos[b, roku
6454 ]956 lub 959 A.D., w zale/no>ci od stylu&
5505, czy 5508\.
Iskoroste< zwany Bie=gradem ˚Bie= gr[d, biel.
Islam ]arab.\ – poddanie si" }woli Allaha|; ¯ arab.
salama ]podda: si"\ }woli Allaha|; ang. Islam.
Isup ]˚Mazur. ltpsc Isup\ – bratanek Ahmeda,
cara }tureckiego Z=otej| Ordy; wraz z innymi, mia=
przyj>: s=u/y: kn. Iwanowi Wasilewiczowi, 6994
]1486\. 0001-31.1-117
`iszcze ]s=aw.\ – 1. s=aw.-ros. hi]e-cziszcze ¯
histyj-czyst-y(e ˘ zgliszcz-e(a ]pepeli]e\,
horodyszcze, ruiny; pokr. `isko ]ST, SK ˘ SzCz\ ˘
grodzisko ¯ Grodzisk; ST ¯ iste ]prawda, rzeczy-
wisto>: ˘ zaiste ^ zaprawd"\; `iszcze – nie ist-
niej'ce ¯ iszczez= ˘ pokr. niszczy:, ˚szcze,
2. miejsce trudne do ustalenia, rozleg=e& uro-
czyszcze ]uroczysko\, by: mo/e pokrewne ros.
iskat;-iska: ]szuka:, rozgl'da: si" za\.
Itlar ]s=aw. Itlar;\ – chan po=owiecki, zabity
6603 ]1095; 1094–1096 w zale/n. od matrow-
skiego lub ultramatrowskiego pocz. roku\.
0448-00-229, cytuj'c 0001-01-220÷222
Iulian ]˚Mazur. ltpsc Iulœn\ – Julian z Tarsus.
i’voor ]holend.\ – ko>: s=oniowa.
ros. w=adca Igor i jego pose= Iwor, 941 r.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
ukr. Ivor= Molibo'ih;, 6748 ]1240 r.\.
Iwan ]s=aw. Ivan=\ ˚Jan; πoann 6763 ]1255 r.\;
Iwanowom napisaniem – alfabetem j. gr.;
1. w dom >w. Iwana – cerkiew >w. Iohannesa
Z=otoustego ]Ioann= Zlatoustyj\ w Cho=mie.
2. Iwan z Kurska ¯ Jurij Do=gorukij †1157,
3. Iwan †1128 ¯ Wsewo=od †1138 ¯ Mstis=aw
†1131; w=ada= Nowogrodem Wlk. 1128,
4. Iwan Fedorowicz, s. Fedora Juriewicza, za-
bity przez Tatar[w na rz. Worone/, 1237,
5. Iwan ¯ Wsewo=od ¯ Swiatos=aw ¯ Wsewo=.
Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij,
6. Iwan ¯ Dimitrij ¯ Aleksander Newski †1263,
7. wnuk Iwana III 1440–†1505, wielkiego kniazia
Moskwy 1462–1505& Iwan IV 1530–†1584, pierw-
szy car Rosji 1547–†1584, zwany Gro{nym.
Groza ^ ang. horror, terror ˘ horrible, terrible;
horrific, terrific.
Gro{ny niecelnie t=umaczony na j. ang. jako
«the Terrible» ]straszny, okropny\, pokr. terrific
]straszliwy, budz'cy strach\, jak i horrible ]strasz-
ny, okropny\, pokr. horrify ]przera/a:\ i horror
]odraza, przera/enie, okropno>:\.
Nie budzi= strachu, gdy kto> przestrzega= jego
polece<, ani swym wygl'dem.
Wygoda form przymiotnikowych w j. ang. przewa-
/y=a sens terminu. Gro{ny jest w znaczeniu&
srogie kary, surowy, bezwzgl"dny, i – tym sa-
mym – w j. ang. severe ]surowy, bezwzgl"dny,
srogi, ostry, powa/ny\, hard ]twardy, surowy,
ostry, trudny, ci"/ki\, lub menace ]gro{ba; grozi:,
zagra/a:\ ¯ =ac. minacia, EI.
=ac. severus ]surowy i >cis=y w odnoszeniu; wy-
magaj'cy >cis=ego dostosowania si" do w=adzy,
metody, standardu; rygorystycznie dok=adny\ ˘
franc. severe ˘ ang. severe.
Powinien by: zwany& Ivan Severus lub Ivan the
Menace ¯ =ac. minacia, Ivan the Hard.
Ivan the Terrible, the name incorectly translated
into English. It should be Ivan Severus.
Iwangorod ]ros. Ivangorod, Yvangrad\ –
eston. Kingisepp n(+ug', w Estonii, 24 km E od
Narwy, 120 km SW od St. Petersburga,
59° 22* N, 28° 36* E.
Iwanko ]s=aw. Ivanko\ – boski ¯ Iwan ]b[g\;
˚Jan; Iwanko, posadnik nowotor/ski, zabity
przez Tatar[w, w Tor/ku, 1237.03.05, w >rod"
czwartego tygodnia postu ]zim' 1236 kalend.
julia<skiego, ko<cz'cego rok 24 marta\.
Iwaszko ]ros. Ivawka\ – zdrobn. Iwan.
Iwor ]s=aw. Ivor;\ – ko>: s=oniowa;
holend. i’voor, ˚Igor; Gavrilo Ivorovih, 6721
]1213, w rzecz. 1216 r., Ipat. ltps 0001-02-735\,
Izas=aw ]s=aw. Izœslav=\ – wys=awiaj'cy;
¯ iz ]wy\ % a ]='cznik\ % s=aw; ang. glorifier.
1. I. †1054 ¯ W=adimir Wlk. †1015 i Rogneda,
w Mazur. ltpscu zmar=y 6609 ]styl$ 1009 lub
1001, z b="dem\, 0001-31.1-49
2. I. ¿1024–†1078, kn. kijowski 1046–1057,
¯ Jaros=aw M'dry †1054 ¯ W=adimir Wlk.,
roku 6567, po naradzie z bra:mi, wypu>ci= “dia-
di"” ]stryja\ swego – Sudis=awa W=adimirowicza
“is poruba” ]wi"zienia, loch[w, ciemnicy\, kt[rego
wsadzi= Jaros=aw }M'dry †1054| za bunt pewien,
i }od|siedzia= 24 lata...”;
wg Maz. ltpsu, urodzony 6535, zabity 6586, po
29 latach w=adania, 0001-31.1-52, 53, 55
3. I. z Kurska ¯ W=adimir Monomach †1125,
4. I. ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Monomach,
wlk. knia{ kijowski 1146–†1154,
wg Mazur. ltpsu pisanego 1683–1691& †6661
5. I. ¯ Wasilko †1183 ]prawn. Wsewo=oda$\,
w latopisach nieznany,
6. I. ¯ W=adimir ¯ Konstantin ¯ Wsew. Bol. Gn.
7. I. ¯ W=adimir †1212 ¯ Igor ¯ Swiatos=aw
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Czermny z Kijowa 1176–†1190 ¯ Wsewo=od z
Kijowa 1139–†1146 ¯ Oleg czern. †1115; stryj[w
Izas=awa& Romana, Swiatos=awa i Rostis=awa
powiesili W"grzy 1208.09.
Izas=awicze – potomkowie Izas=awa, wnuki
Jaros=awa M'drego †1054& Mstis=aw, Jaropo=k
†1086 i Swiatopo=k †1113.04.16,
Izas=aw ]s=aw. Izaslav=\ – przes=awny;
I. †1128 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Jaros=. M'dry,
I. ¯ Dawid ¯ Oleg czern. ¯ Swiatos=. 10776 ¯
Jaros=aw M'dry †1054,
I. kij. †1154.11.13 ¯ Mstis=aw ¿1076– †1131 ¯
Wo=odimer Monomach ¿1053–†1125,
I. †1165.10.28 ¯ Andrej Bogolub. †1175 ¯ Jurij
Do=gor. †1157,
I. †1183 ¯ Gleb ¯ ]Jurij Do=gorukij †1157 lub
Oleg czernihowski †1115\,
I. †1198 ¯ Jaros=aw ¯ Wo=odimer ¯ Wsewo=od
Bolszoe Gniezdo,
I. 1235 ¯ Mstis=aw ]Uda=y$\
Izas=awl ˚Zas=awl.
Izbica ]pol.\ – wybita ¯ wo=. iz ]wy\ % bica ]bita\;
by: mo/e nazwa nadana po naje{dzie Boles=awa
1283, gdy wojowa= 10 wsi Lwa& voeva \kolo
}ekareva ]wojowa= oko=o Szczekarewa, dzi>
Krasnystaw\;
Izbica pisana 2-krotnie Istbica ]1252, 1388\, wg
S=ownika staropolskiego, 1960.
izmai=tany ]wo=. izmailtœny, Izmaltœny, pod
1201, w rzecz. 1205\ – Muzu=manie ¯ Ismai=.
Izuphow ]bia=orus.-ros. Izuf, Izufov=, Izuƒov=>
Ïoma% Foma, Xoma, Ftoma\
– Thomas iz ]od\ % Zuphow
¯ monaster >w. Zophiego ¯ gr. sophistes SZ.
Tomasz, opat monasteru >w. Zofiego podejrzany
o otrucie Skirgie==y, w styczniu 1397, w czasie
uczty wydanej w Kijowie.
˚“ziele trawne” podanoby Skirgielle.
I/es=awiec ]s=aw. I'eslavec;\ – prastary gr[d
na ziemach Rezania, po naje{dzie Batego 1237
nie odbudowany.
`ja, `ia – l'd, ˚ziemia ]Rosja, Szwecja, itp.\.
Jacek ]pol., s=aw. ∏akinf=\ – Hiacenty; gatunek
szlachetnego kamienia, klejnotu, koloru niebies-
kiego, szafiru, i grupa ro>lin z rodziny lilii, cebul-
kowatych, hodowana dla pi"knych, pachn'cych
kwiat[w; bez zwi'zku z ang. Jack ¯ Jacob;
gr. hyakinthos ˘ =ac. hyacinthus ˘ starofranc. iacin-
te, iacinct ˘ franc. hyacinthe; =ac. ˘ >redniow. ang.
jacinte, jacinct ˘ ang. hyacinth, jacinth;
nazwisko Jacenk[w, Iwan Paw=ow syn
Akinthow, stolnik 7156 ]1648\ ˚Hyakinthos.
“Jackij” ]˚Mazur. ltpsc Œckij\ – Jaski, ˚Jasy.
Jadreikowicz ]s=aw. Œdreikovih\ – soczysty
¯ jadreiko % wicz ¯ jadrionyj ]soczysty\ % ˚ko;
na pocz. XIII w. w Carogrodzie przebywa= Do-
brynia Jadrejkowicz – przysz=y Antoni, biskup
Przemy>la i arcybiskup w Nowogrodzie. 0448-
00-96, 293
Jadwiga ]pol., 1430–1550& Adviga, Dviga,
Evgin;q, Edviva, Edviga, Iadwiha, Iadwiga\
¿1373–†1399.07.17, w wieku 26 lat,
c[rka Ludwika ¿1326–†1382, kr[la w"gierskiego
1342–1370–1382, kr[lowa Polski 1384–1399;
]b="dnie& Jadwiga – c[rk' Kazimierza Wielkiego
†1370, tak we wszystkich egzemplarzach Lato-
pisu Litwy, wskazuj'ce na jedyne {r[d=o\.
Wydana za m'/ za Jagai=", kt[ry na chrzcie
przyj'= imi" W=adys=awa ˘ W=adys=aw Jagie==o;
ma=/e<stwo ukartowane przez szlacht" polsk';
12-letnia W"gierka za 34-letniego Litwina.
Zmar=a w wyniku nieszcz">liwego po=ogu; po
12-tu latach po/ycia z Jagie==' zasz=a w ci'/".
Pierwotnie Hedwiga; zdrobn. Jad{ka,
˚Jatwa. A. Br¥ckner 1927& „z niem. Hedwig
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
]oba pnie& hadu- i wig-, znacz' ‘wojn"’\”,
˚vig }waleczno>:, walka, b[j, przyp. J. D.|.
jagel ]nord.$\ – =[w ˘ Wandejagel 1384 ]po=[w ¯
wande ]woda, wodny\ % jagel ]=[w\;
dzi> niem. jäger ]=owca\ ¯ jagen ]=[w\;
Jagie==o ]1430–1550& Agailo, Agat=, Agoilo,
Egail-o/=, Ekgailo, Igailo, Qgal-o/=,
Qgoilo, Qgol=, Qkailo, Qkgailo, Qkgeilo,
Qkgoilo, Qk=goilo, Œgailo, Iagailo, Iagalo,
Iagiejlo, Iagoilo\, W=adys=aw na chrzcie 1385
– poluj'cy broni' ciskan' ]dzid'\;
isl. jaga ]polowa:\ % gie==o ]k=u:\, ˚gie==o, ig.
¿1351–†1434.05.31(1434.06.01,
najstarszy syn Olgerda †1377 i drugiej jego /ony
– Juliany †1392 ]c. Aleksandra Michai=owicza,
kniazia Tweru\, wnuk Giedymina †1341 i Olgi.
Po >mierci ojca, tj. w latach 1377–1382 uzurpo-
wa= tytu= wielkiego ksi"cia lit., zmaga= si" z Kin-
stutem(Keystutem i synem Kinstuta – Wito=dem,
o w=adz", zako<czon' “zatargiem” 1380–1382,
wielki knia{ lit. 1382–1385, nast"pnie kr[l Polski
1385–†1434.
Odnowi= uniwersytet w Krakowie ]za=o/ony
1364 przez Kazimierza Wielkiego\, zwany odt'd
Jagiello<skim ]UJ\, wygra= bitw" z Krzy/akami
pod Grunwaldem 1410, i doprowadzi= do Unii
Litwy z Polsk' 1413.
Pozosta=e informacje o osobie Jagie==y negatyw-
nego wyd{wi"ku – nagannego, ha<bi'cego, lub
przest"pczego zachowania si" przysz=ego kr[la
Polski. Rugowa= Kinstuta i Wito=da z=amaniem
glejtu nietykalno>ci, si=' swych braci ]g=[wnie
okrutnego Skirgie==y\, wspierany przez Lach[w
z Krakowa ]namiestnicy& Klemens Moskorzewski
w Wilnie 1386, Theodor Wiosna w Witebsku
1392(93\. Cztery /ony o imionach& Jadwiga,
Anna, El/bieta, i So<ka, trzy umieraj'ce jedna
po drugiej, dopiero czwarta przynios=a mu –
szcz">liwie – m"skie potomstwo i ta doczeka=a
starczego wieku; sp=odzi= dw[ch syn[w maj'c
73 i 76 lat ]tylko w to wierzy:#\ – s=odka tajem-
nica polskich pisarzy i historyk[w, temat dobry
dla akademik[w rozprawiaj'cych o rzeczach
niewydarzonych, istniej'cych w teorii. W moim
odczuciu – k=opoty z p=odno>ci' ]bezp=odny$\,
cho: Jadwiga zmar=a w wyniku nieszcz">liwego
po=ogu, w 1399, a druga /ona – Anna Cylejska
powi=a c[rk" Jadwig", ˚Jadwiga.
Olgerd – ojciec Jagai=y – zawdzi"cza= w=adz"
Kinstutowi, nie przeszkodzi=o to Jagaile spisko-
wa: przeciw stryjowi, 1380, uwi"zi: go 1382, i
prawdop. udusi:, bo 80-letni Kinstut zako<czy=
/ycie w podejrzanych okoliczno>ciach – gdy
uwi"ziony, m[g= te/ umrze: ze staro>ci i wysi=ku
– skr"powany, wieziony ]na koniu$\ ponad 100
km, od Trok(Wilna do Krewa ]tak czy inaczej,
transport uwi"zionych os[b w tych wiekach by=
niezwykle uci'/liwy, ka/dym sposobem\.
?aden kr[l, ani przedtem, ani potem, nie trzyma=
tak du/ej liczby akt[w lojalno>ci ]sk=adania mu
ho=du\, jak Jagie==o; tak bardzo zabiega=, /e jest
prawowitym spadkobierc' w=adzy – psycholo-
giczna kompensata braku, przeciwno>ci.
Nastawienie w polskich {r[d=ach tendencyjne, w
obronie W=adys=awa Jagie==y, tchn'ce niech"ci'
do Kinstuta, Wito=da i Zygmunta ]katolik[w do
prawos=awnych, i nawzajem\, w stronniczo>ci
posuwaj'ce si" od wr"cz dziecinnych wyja>nie<
a/ do zwyk=ego fa=szu, ˚Kinstut, Wito=d.
Polacy wytoczyli “ci"/kie dzia=a” do obrony pas-
kudnego post"pku swego przysz=ego kr[la – in-
stytuty naukowe i autorytety profesor[w wy/szych
uczelni, do obrony sprawy straconej od pocz'tku.
Jajk ]s=aw.\ – rzeka Ural.
Jakim ]s=aw. Akim\ ¯ arab. hakim HJ ]m'dry,
o>wiecony, st'd lekarz; rz'dca, gubernator\;
arab. hakim ˘ ang. hakeem, hakim;
1. Akim-Akim †1030 – archiepiskop Nowogrodu
Wielkiego; po nim Ephraim, jego ucze<,
2. Jakim W=u<kowicz zabity przez Tatar[w, w
Tor/ku, 1237.03.05, w dzie< >w. Kanona, w >rod"
czwartego tygodnia postu ]zim' 1236 kalend.
julja<skiego, ko<cz'cego rok 24 marta\,
3. nazwisko Jakimowicz.
Jakob ]hebr.\ – odmierzaj'cy stop', k=ad'cy co>
pod jedn' stop"; gr.-celt. BW ˘ hebr. ya’akow,
ya’aqob, ja’akob, gr. Iakobos, p[{no=ac. Jacobus,
starofranc. Jaque, Jaques, franc. Jacques, ang. Ja-
cob ˘ zdrobn.& >redniow. ang. Jacke, Jake, ang. Jack
]b"d'cy zdrobn. dla Johna, Jamesa lub Jacoba\,
wo=. πakov=, Akov=, 6748 ]pod 1240 r.\, πakovom
6796 ]pod 1288 r.\. ˚Kuba
staroros. Œkov=-Jakow, gr.-celt. BW.
Jakun ]s=aw. Œkun\ – wara/ski wojewoda;
pose= nowogrodzki 6645 ]1137\; 0001-31.1-59
¯ jak ]syn\ % un ]m=ody, junior ˘ Jr.\, ˚Akun.
Jakup Ílepy ˚Akun, b='d w ros. np ]np\.
ja=` ]pol.\ – bezp=odny; st'd ja=[wka ]cielica\,
ja=owa ziemia, ja=owie:, itp.
Nazwisko Koja=owicz ]ko – krowa\.
Ja=ta ]mongolsko-tatar.\ } a=ta-j  j-a=ta | – miasto
na Krymie; A=taj – pasmo g[r w Azji; A=taj Mon-
golski, A=tajski Kraj ]a=ta – alta\, A=tyn Tag.
¯ mong.-tatar. altyn ]z=oto\ ˘ Z=ota Orda ]Ob[z\.
Jamont ]1430–1550& Amontovih=, Amont=,
Mant=, Œmant=, Œmontovih=, Iamont\ – Jan
]Iwan\ To=untowicz v. Tu=ujkowicz, knia{ litewski,
namiestnik Wito=da w Smole<sku 1393(94.
Jan ]pol.\ – hebr. jehohanan ]B[g jest =askawy\
˘ gr. Iohanneses ˘ >redniow. =ac. Johannes, Joan-
nes ˘ ang. John, niem. Hans IJH, ros. Iwan.
S=awia<ski Jan ^ B[g ¯ szumeryjskie AN, ANU;
A-Œ, por. Alijan; wo=. Œn=, ¯n=, 6733, Kotjan,
Mokijan, Demjan ]p[=b[g; demi ^ p[=\,
pol. Tworzyjan ]Tworzyb[g\, Janina ]bogini\ ¯
szumer. NIN ]Pan(i\, Damian;
1. roku 6516 W=odzimierz Wielki †1015 mia= „...
silnych m"/[w& pierwoj Jan usmoszwec...”,
2. Jan Wyszaticz vel Iwan Wo=szaticz – wojewoda
kijowski ok. 1116,
3. Jan, ur. 1296, kr[l czeski 1310–†1346, szwa-
gier Wences=awa ]Venceslaus III\, kt[ry – za
pieni'dze – w 1329 nada= Zakonowi kraje, do
kt[rych nie mia= prawa; uczestnik trzykrotnej
wyprawy na pogan, po wyprawie na ?mud{,
zapocz'tkowanej jesieni' 1328 powr[ci= bez
jednego oka, zwany Ílepym.
Janka ]s=aw. Œnka\ – siostra W=adimira Mono-
macha ¿1053–†1125.05 ¯ Wsewo=od †1093.04.
jar ]staroros. œr=\ – stroma, nadbrze/na ska=a,
stromy brzeg, urwisko.
jar ]pol.\ – w'w[z, par[w, ˚ja; staroros. œruga-
jaruga, dzi> ovrag; ang. ravine, pokr. pol. r[w,
Ø^A; `[w, `aw – woda.
Nazwisko Jaruga.
jar ]arch. s=aw.\ – si=a ˘ jary ]silny, krzepki\,
niem. Jahr, >redniow. ang, yere ]rok\ ˘ zbo/e
jare ]jedno(tego-roczne, w przeciwie<stwie
do ozimego, zimuj'cego ¯ zima\, bojar ]si=a
bojowa\ i imi" Jaros=aw-Œroslav= 6734, gr[d
œroslavl;.
jar=yk lub jaz=yk ]ros. qrlyk\ – kaftan honorowy
kt[ry Tatarzy dawali ruskim kniaziom w dow[d
z=o/enia ho=du – ceremonji polegaj'cej na uca-
=owaniu cha<skiej stopy i z=o/eniu dar[w;
jar=yk upowa/nia= do w=adania ziemi', dziedzi-
czon' po ojcach, z kt[rej p=acili haracz Tatarom
>ci'gany przez cha<skich wys=annik[w, zwa-
nych baskakami – lenno narzucone Rusi.
Opis ho=du Dani=y u Tatar[w na Wo=dze – poni/e-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
nia i strachu z tym zwi'zanego ˚1246 r.
Jaropo=k i Jawo=od ]wo=. Œropolk= i Œvolod=\;
Jaropo=k ¯ jar-o ]silny\ % po=k ]hufiec\;
1. J. kn. Kijowa 972–†979 ¯ Swiatos=aw 945–
†972 ¯ Igor 913–†945; J. podst"pnie zabity 979,
ko=o grodu Rodnia, przez brata – W=adimira
†1015. B=ud wpl'tany w intryg" i Wara/ko, kt[ry
odradza= J. wizyt" u brata,
2. J. ¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
knia{ w=odzimiersko-wo=y<ski, zabity 1086(87 na
drodze do Zwenigorodu, ci"ciem szabli, gdy le-
/a= na wozie, przez Neradc", kt[ry st'd zbieg=
do Przemy>la n(rz. San, do Rurika Rostis=awi-
cza. Cia=o J. zawie{li jego “otroci” ]paziowie\
do W=odzimierza Wo=., a st'd do Kijowa, gdzie
sam Wsewo=od }†1093| z synami W=adimirem
}Monomachem †1125| i Rostis=awem, oraz
metropolit' Iohannesem, bojarami i klerem –
pochowali. 0448-00-199, 200
Ojciec Anastazji †6666 ]1158\ za Glebem “Pre-
s=awiczem” }z Perejas=awla ¯ Dawid|.
Maz. ltps pisany 1683–1691& Jaropo=ka, wnuka
Jaros=awa, zabito 6600, 0001-31.1-55
3. J. 1114 ¯ Mstis=aw kij. †1113 ¯ Wo=odimer
Monom. †1125,
4. J. ¯ Andrej Bogolub. †1175 ¯ Jurij Do=gor.
†1157,
5. J. 1082–†1140, wlk. knia{ Kijowa przez 7 lat
]1134–1140\ ¯ Wo=od. Monom. 1053–†1125;
Maz. ltps& †6648, po 7 latach kniaziowania w
Kijowie }1134–1140|, 0001-31.1-59
6. J. ¯ Rostis=aw ¯ Jurij ¯ Andrej Bogolubskij
]$\, kniaziowa= w Nowogrodzie Wlk. 1178,
7. Roku 1214 ]pod 1211\& zatvorivw[ 'e
sœ. Œropolkou i Œvolodou v Galihi,
8. J. ]brat Rostis=awa\ ¯ Jaros=aw ¯ Rost. ¯
Wsewo=od †1146 ¯ Oleg czern. †1115,
9. J. ¯ Izas=aw,
10. J. 1175 ¯ Rost. Chrobry smol., kij. †1167 ¯
Mstis=. kij. †1131 ¯ Wo=od. Mon. †1125,
11. J. 1196 ¯ Jaros=.-Athanasij ]bra:mi Wasilej,
Michai=\ ¯ Jaros=. †1245 ¯ Wsewo=. Bol. Gn.
†1212 ¯ Jurij Do=gor.
Jaros=aw ]pol.; s=aw.-ros.-wo=. Œroslav=, ¯ro-
slav=; 1430–1550& Eroslav=, Iaroslaw, Iero-
slaw\ – wierny sile;
¯ jar-o ]si=a\ % s=aw ]wiara, chwa=a\;
1. J. M'dry ]ok. 978 –†1054.02.20\ ¯ W=adimir
z Kijowa †1015.07.15 ¯ Swiatos=aw †972;
ojciec& Izas=awa, Swiatos=awa, Wsewo=oda,
Igora, Ilji, W=adimira i Wiaczes=awa; J. zmar=
6562 ]1054\, miesi'ca fewrala 20, w niedziel",
w tygodniu m"czennika Fedora. 0448-00-235
wg +awrent. ltpsi& ªw sobot" 1 postu >w. Thedora.º
Odpowiada to 19 fewrala 1054, lecz wg Ipat. ltpsi&
ªmiesi'ca fewrala 20, w sobot" 1 tygodnia postu
w dniu >w. Thedora.º
Dzie< >w. Thedora wypada= 17 fewrala, a 20
fewrala – w niedziel". 0448-00-235 na podst. 0001-
01-158 i 0001-02-przypis 150
28 fewrala 6562 wypada= w poniedzia=ek,
ale Maz. ltps, pisany 1683–1691, z b="dami&
„Roku 6562-go miesi'ca fewrala w 28 dzie< w
pierwsz' sobot" postu >wi"tej i wielkiej czter-
dziestki “przestawienie” ]zej>cie z tego >wiata\
wielkiego kniazia Jaros=awa.” Dalej&
„By=o u niego sze>ciu syn[w& Wsewo=od, Iza-
s=aw, Swiatos=aw, Wsewo=od ]sic#\, Igor, Wia-
czes=aw.” 0001-31.1-53
Powt[rzony Wsewo=od, opuszczony W=adimir i
Ilja ]Elijasz, zgromiony w Nowogrodzie\.
Jaros=aw w=ada= Nowogrodem Wlk. 1010–1019,
nast"pnie przeni[s= si" do Kijowa.
2. J. Wasilewicz Obole<ski ok. 1053–1056,
0001-31.1-53
3. J. z Muromu ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaro-
s=aw M'dry †1054.02.20;
6611 ]1103\ marta 4, poni[s= kl"sk" w boju z
Mordw', 0448-00-69, 243
[w Jaros=aw sta= si" przyczyn' pomieszania u
pi>ca Mazuri<skiego latopisu, 1683(91& Swiato-
s=aw ¯ Oleg }i brat jego – Jaros=aw| ¯ Swiatos=aw
†1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
˚Mazur. ltpsc nr 742, `wicz,
4. J. ¯ Jaropo=k zbieg= z Kijowa 6610, oktabra
1, a zmar= augusta 11 tego roku ]odwrotno>:
nast"pstw\, wniosek z tego – rok pisany mar-
towskim stylem ]˚styl\, rozpoczynaj'cym si" we
wrze>niu, wg A. G. Kuzmina 0448-00-243, powo-
=uj'c si" na 0001-01-265, 266; wnioski wyci'gnane
po>rednio s' zbyt cz"sto b="dne; nie wiadomo w
jaki spos[b latopis by= sk=adany – przepisuj'c z
dw[ch, m[g= przeoczy: i dopisa: p[{niej; tak/e –
w nast"pnym przepisywaniu latopisu pisiec m[g=
wci'gn': informacj" nie w kolejno>ci,
5. J. ¯ Swiatopo=k ¯ Izas=aw; zgin'= 1123 pod
W=adimirem n(Kla{m', w kt[rym kniaziowa=
Andrej – syn W=adimira Monomacha †1125; A. G.
Kuzmin& w 1123 „w zwi'zku z gibiel' Jaros=awa
Swiatopo=czicza w 1123 roku, o bo/ej karze za
harodo>:& poszed= przeciw b=ogos=awionemu
W=odzimierzowi i «te>ciowi swojemu Mstis=a-
wowi» ...”, 0448-00-73, z odsy=k' do 0001-02-przypis
291, i 0001-01-282
6. J. †1123 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Jaros=. M'dry
J. ]ma=/. 1139\ ¯ Wsewo=od kij. 1139–1146 ¯
Oleg czern. 1097–†1115 ¯ Swiatos=. †1076,
7. J. †1166 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. Mon.
8. J. ]ma=/. 1187, brat Wses=awy, ojciec Ro-
stis=awa i Jaropo=ka\ ¯ Rostis=aw ¯ Wsewo=od
kij. 1139–1146 ¯ Oleg czern. 1097–†1115 ¯
Swiatos=. †1076,
9. J. ]brat Romana\ ¯ Wo=od. ¯ Wsewo=. Bol.
Gn. †1212,
10. J. †1245 ]zi": Mstis=awa Uda=ego †1212\
¯ Wsewo=od Bolsz. Gniezdo †1212\ ¯ Jurij
Do=gorukuj †1157,
11. J. ¯ W=adimir Monomach †1125,
12. J. †1184 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15,
13. J. Krasny ¯ Mstis=aw ¯ Jurij Do=gorukij
†1157; w=ada= Nowogrodem Wlk. 1176,
14. J. ¯ Izas=aw ¯ Mstis=aw ¯ W=adimir Mono-
mach †1125; w=ada= Nowogr, Wlk. od ]$\ do
1154, p[{niej Kijowem 1172–1175,
15. J. O>miomys= †1187, kn. Halicza od 1153,
¯ W=adimir }z Dorohob.$| ¯ Mstis=aw †1131,
16. J. 1191–†1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniez-
do ]1154–†1212\, ojciec Aleksandra Newskiego
†1263; wielki knia{ W=adimira n(Kla{m', otruty w
Worone/u, przez Tatar[w, b="dnie zwany bratem
Dani=y †1264& Tatarzy polecili Danile k=ania:
si" krzakowi, przypominaj'c mu& „...brat tw[j
Jaros=aw k=ania= si" “kustu” }to| i tobie k=ania: si"
}nale/y, powinno, wypada|.” 0001-02-807
Jaros=aw by= szwagrem Dani=y – obaj mieli za
/ony c[rki Mstis=awa Uda=ego ]Tatarzy mogli
nazwa: J. bratem Dani=y – bariera j"zykowa,
zrozumienie i dorozumienie po obu stronach\;
J. w 1214–1215 w=ada= Nowogrodem Wlk.,
17. J. ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw;
Nowogr[d Wlk., W=adimir n(Kla{mie, 1238,
18. J. kniaziem Nowogrodu Wlk. 1263,
19. J. “Athanasij”, w=ada= raz 7 lat ]str. 75\,
a raz 18 lat ]str. 76\, Twer, Kij[w,
¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212.
Jartak ]wo=. ≥rtak\ – Lach ]Polak\ z Lublina,
w Ipat. ltpsi z 1428(32 ]kopii wo=y<skiej 1289\ – 6795
]1288 r.\& ¯r=tak=.
Jarun ]s=aw. ˘ ros. Qrun=\ ¯ jar ]si=a\ % un ]m=ody\;
wojewoda Mstis=awa Uda=ego, kt[ry z bratem
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
“Wo=odimerom” ]W=odzimierzem\ stoczy= bitw"
w ˚Lipicach, we wtorek, 1 marca 6724 ]1216\,
przeciw swemu zi"ciowi – Jaros=awowi, s.
Wsewo=oda Bolszoe Gniezdo;
w oryginale Œroun= ]$\, ˚un.
Jasio=a ]ros. Qselda\ – sko>na lub prosta ¯ jas.
Jasy ]staroros., l.mn.\ – ruska nazwa Alan[w p=n.
Kaukazu, nazwa zanik=a, wi"cej ˚1640;
Tatarzy s'siaduj'cy z J. zwani s' “zajackimi”
lub “za Jackimi”, SC&
„...car Chidyrja za Jackij...” 0001-31.1-87
„...ot zajackich tatar, i/e za ?eleznymi wraty...”
]za` ^ po`, ˚Zalesie\ % Jasy, 0001-31.1-93
„...Taktamysz “zasiad=by” na Ordzie i na Saraju,
i na Bu=garach, i na Astrachaniu, i na Ozowie
}Morzu Azowskim| i na Jackoj orde }Ordzie|, a
Witoft “zasiad=by” w Moskwie, Wlk. Nowogrodzie
i w Pskowie”. 0001-31.1-94
Niezrozumienie pi>ca i sugestia tak mocna&
zajackije ]zaj"cze\ ¯ zajac ]zaj'c\, /e redaktorzy
Mazurinskiego letopisca pozostawili nazw" bez
zmian, by przypadkiem nie zepsu: jej, gdyby –
rzeczywi>cie – tacy ]zaj"czy\ Tatarzy byli;
do='czyli odno>nik& ˚tak w r"kopisie, bez po-
ja>nienia – najwyra{niej – nie mog'c ustali:.
Jassy ]staroros. Œsi, vo Œsex\ – gr[d n(rz.
Bahlui ]dop=yw rz. Prut, Prut dop=ywem Dunaju\
E od Karpat Wschodnich, na Wy/ynie Mo=daw-
skiej, 47° 10* N, 27° 34* E.
Roku 6701 ª...dzi> relikwie jej }Paraksowji| le/'
w Wo=oskiej ziemi, w Jasach. 0001-31.1-66
Wo=oska ziemia, S od P=d. Karpat, dzi> g=[wne
miasto Bukareszt w Rumunii.
jata ]s=aw.\ – buda, kram; ˘ pol. wiata.
A. Br¥ckner 1927 podaje& „Na po=udniu z=o/one
pojata, ‘kom[rka, stajnia’, ‘dom’ ]bu=g. serb.\.”
Ale lit. Poyata, Poiata ]poj"ta ¯ po % j':\, /ona
?iwimbutha ]wersja Kroniki Lit. z ok. 1550 r.\.
Jatwa ]pol.-wo=. Œtvœz≠, œtvœz≠, ¯tbez≠, ¯tva
Œtv≠z≠, œt;vœzi, ¯tvœzi, bia=orus. ¯tve',
ros. Qtvqgi, Iatwezie, Iatwezi\ – ziemie nale/'ce
do wojowniczego plemienia Ja:wie/y, Jad{win-
g[w ¯ jat ]w=[cznia\; `wa ˚woda, ziemia, jak
Litwa, +otwa; wie/ – po=o/enie, jak Nie>wie/.
Plemi" osiad=e mi"dzy Prusami na zachodzie a
Niemnem na wschodzie, w rejonie dzisiejszych&
Rajgrodu ]na po=udniowym skraju\, Suwa=k, i
rzek' Szeszupa na p[=nocy; stolic' ˚Zlin ]dzi>
August[w\, w 1253 Stenkynd vel Stikent – w=adca
Jatwie/y – zosta= zabity przez Lwa Dani=owicza,
w pojedynku na miecze, a w rok p[{niej – 1254 –
Dani=o wo=., do spo=u z Wasylk', synami& Lwem,
Szwarnem, i Romanem oraz z Hlebem – te>ciem
Romana, Izas=awem Swis=ockim, od Lach[w
za> Siemowit z Mazowszanami, od Boles=awa
– Sandomierzanie i Krakowianie – koalicja w tym
sk=adzie wyprawi=a si" na Jatwie/.
W 1282 wojowniczy Trojden, rezyduj'cy w Raj-
grodzie, najecha= Lublin, i w drodze powrotnej,
gdy objuczony =upami, zosta= dop"dzony ko=o
Drohiczyna n(Bugiem, przez Leszka Czarnego, i
tu wszyscy zgin"li, ='cznie z dowodz'cymi, wybi-
ci przez Lach[w. W ten spos[b zatar=a si" >mier:
Trojdena, pomylonego nast"pnie z Trojnatem.
W XVI w. «bia=' plam"» za=atano parafrazami
>mierci Trojnata, wprowadzaj'c na scen" wyda-
rze< nieistniej'c' osob" ˚Rymunta.
=ac. Jentuosi 1256, Jacintiones 1257,
germ.-=ac. Jecwesin, zwana tak/e Sudawi', lub
ª...Denowe ca=e, kt[r' te/ zowi' niekt[rzy
Jetwesen.º, 1252. 0165-01-82
Jatwie/ ¯ Jat % wie/, wie/a ]po=o/enie, lego-
wisko, stan\, ˚wie/a; den, dan, dun ]woda\.
jaw ]s=aw.-pol.\ – woda, =ac. aqua; Kujawy.
jawle<ski ]wo=. œvlenskπi\ – akwilejski ˚Akwileia,
partiarcha akwilejski, Bertold, brat Gertrudy –
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
/ony kr[la w"gierskiego Andrzeja 1175–1205–
†1235, ledwo unikn'= >mierci przy zamachu na
kr[la w monasterze Lelesowa ]w S=owacji, S od
Telicza\; /on" kr[la – Gertrud" – zabito tam;
t=umaczenie =ac. aqua ]woda\ na s=aw. jaw.
Jawnuta ]1430–1550& Evnug=, Evnutei,
Evnutii, Evnutik=, Evnut=, Iwanuci, Iewnut,
Iewnucis\ – pierwszy syn Giedymina z Jewen'
– jego trzeci' /on'; poprzednimi by=y& Wida
]$, cz=on wid idzie w zgodzie z Widymuntem,
ojcem Widy – regu=' przemienno>ci, ale k=[ci
si" z Moniwidem – jej synem\, i Olga †1299,
matka Olgerda.
Pierwszy syn z ostatni' /on' – Jewen' – przez
to mia= pierwsze<stwo do stolca po ojcu –
Giedyminie †1341.
Usuni"ty z niego bezkrwawym zamachem stanu
przez Kinstuta, 1345, mia= – wed=ug opowie>ci
uciec w g[ry ]kt[rych w pobli/u nie ma\ i odmrozi:
sobie nogi ]dla zaakcentowania prawdziwo>ci
zmy>lenia\, ale – po zamachu – posiada= gr[d
Zas=awl, a jego wnuki& Jawno i Minigai=o, by=y
znacznymi postaciami w litewskim feudalnym
systemie w=adzy ]Minigai=o pomy=kowo zaliczo-
ny nawet do syn[w Olgerda, ˚Minigai=o\.
Jawo=od ]wo=. Œvolod=\ ¯ jaw ]woda\ % wo=od
w=adza, w=ada:\ ¯ wo, =od ]woda\, ˚Jaropo=k.
Jazd[w ]pol., wo=. ezdov;\ ¯ jazda, ˚Warszawa.
Jeremi ]pol.\ – pustelnik, samotnik, ˚Eremij.
Jensetilte ]germ.-=ac.\ – miejscowo>: w ?mudzi,
Jendroniszki lub Zyndajcie, obie n(rz. Mitawa
]lit. Mituva\, N od Jurborka; w opisie >wi"tych
las[w. 0165-01-120
Jerozolima ]s=aw. ∏erusalim=\ – miasto b"d'ce
w r[/nych czasach pod kontrol' Izraelit[w, Rzy-
mian, Pers[w, Arab[w, Krzy/owc[w, Turk[w i
Brytyjczyk[w; ang. Jerusalem.
Jew` ]ros.-lit.\ – dobry ¯ ew ¯ gr. eu ]dobry\;
Europa ^ ]j\Ewropa; Jewena, Jewnuta.
Jezus Chrystus ]pol., s=aw. ∏isus= Xristos=\
– obiekt kultu religijnego, symbolem krzy/; hebr.
jeszu’a ˘ gr. Iesous ˘ =ac. Iesus ˘ ang. Jesus;
=ac. Iesus Nazarinvs, ang. Jesus of Nazareth,
pol. Jezus z Nazaretu.
Przewodnik, prowadz'cy, kieruj'cy, wiod'cy,
lider sekty religijnej w staro/. Palestynie, za=o-
/yciel chrze>cija<skiej religii, rok jego urodzin,
ustalony po r. 500 A.D., sta= si" podstaw' kalen
-darza do odliczania lat& «od narodzenia Chrys-
tusa», w miejsce «od pocz'tku >wiata», ˚styl.
Wszystkie informacje o J. z Nowego Testamentu
Biblii pochodz' ]ksi"gi w jego sprawie, nie ma
wiadomo>ci z niezale/nych {r[de=\ – dzie=a
wypaczaj'cego [wczesn' rzeczywisto>: Pales
-tyny& topografi", stosunki, dzia=anie systemu;
jest to powie>: pisana prawdop. w Konstantyno-
polu, po up=ywie 300 lat, w formie zeznania czte-
rech naocznych >wiadk[w& Marka, Mateusza,
+ukasza i Jana – cztery wersje /ycia Jezusa, z u-
/yciem os[b kt[re istnia=y i nazw geograficznych
]stylizowana na autentyk\ – ba>< obliczona na
ludzi zupe=nie nie znaj'cych tematu, =atwowier-
nych, my>li kr[tkiej, s=abych, niedojrza=ych, za-
gubionych, zab='kanych, szukaj'cych celu /ycia.
Wg mej opinii&
W staro/ytnych czasach, synem boga okre>lano
cz=owieka poczciwego, przyzwoitego, prawego;
sam lud Izraela by= kierowany pocz'tkowo przez
boga, wg Starego Testamentu Biblii – posta:
symboliczn', z braku imienia i innych danych,
tak/e Abraham ]znacz. ojciec wielu\ jest tak'
postaci', ˚symboliczne postacie.
Jezus, urodzony na kra<cach Betlejem, spoza
ma=/e<skiego zwi'zku ]powity przez pann"\,
wychowany by= bez ciep=a rodzinnego i przez
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
to kruchy – =atwo za=amywa= si". Przewodz'c
grupce aposto=[w, zdobywa= si" na akty prze-
mocy i zastraszania, jak Dawid Koresz z Waco, w
Teksasie, kt[ry zgin'= w p=omieniach, 19 kwietnia
1993, wraz z ok. 86-ma cz=onkami jego kultu, w
tym 24 dzie:mi, po 51 dniach obl"/enia przez
si=y porz'dku publicznego, w tym FBI. Nadu/y-
wa= swej w=adzy w r[/ny spos[b, imponowa=.
Tak i Jezus; Nowy Testament zachowa= jeden
opis – wywracania sto=[w wymiany pieni"dzy w
>wi'tyni. O jaki> ha<bi'cy czyn zosta= oskar/ony
i ukrzy/owany za<. Na rozprawie Pi=at zada= mu
retoryczne pytanie& czy ty jeste> synem boga$
W okoliczno>ci pope=nionego przest"pstwa,
Jezus zastanawia= si" przez chwil", po czym
potwierdzi= – skin'= g=ow'& ty to powiedzia=e>.
Ze z=o>ci, Pi=at rozdar= szaty, z oczywisto>ci
haniebnego czynu i zaparcia si" Jezusa, /e –
mimo to – nadal >mie by: synem boga.
O co Jezus by= oskar/ony – nie wiemy, bo na-
>ladowcy dok=adnie wymazali z kart, zostawiaj'c
“syna boga” jako win" Jezusa. Syn boga – blasfe-
mia – nie by=a karana, jak uprzednio, zostawimy
jako dow[d niewinno>ci. W ten spos[b pytanie
to przetrwa=o chytrych pisarzy Nowego Testa-
mentu, kt[rzy pami"tali o wszystkim, omal....
Zostawili, jako g=[wny motyw procesu i skazania
– sw' niewinno>ci' przechytrzy=o chytrych, wy-
kazuj'c dzi> jak si" rzecz mia=a, gdy dostawi:
wymazany element – czyn pope=niony. Proces
powt[rzono z s"dziami /ydowskimi na kartach
Biblii& te same pytania i odpowiedzi – w parafrazie,
pope=niaj'c przy tym b="dy r[/norakiego rodzaju,
i przestawiaj'c kolejno>: proces[w – /ydowski
najpierw. To ?ydzi rozdzierali szaty..., nie dobry
i prawy Pi=at. Itd.
Pope=nili te/ inny b='d, opisuj'c dzieje rodziny
Jezusa i niestworzone przez niego cuda boskiej
si=y. W 1980 roku, w p=d. Jerozolimie, z dala
od ko>cio=a, odkryto kostnic", ang. ossuary ¯
=ac. ossuarium ¯ ossuarius ¯ os, ossis ]ko>:\
– 10 pojemnik[w na ko>ci zmar=ych, w rodzaju
skrzyni-urny, grobowca, z napisami os[b w nich
le/'cych – opisanej rodziny, w tym Jezusa, syna
Marii i J[zefa, Magdaleny – /ony Jezusa wed=ug
wszelkiego prawdopodobie<stwa, Jakuba – brata
Jezusa, i Judy – syna Jezusa. Jakkolwiek imiona
te by=y w miar" pospolite, prawdopodobie<stwo
– po wprowadzeniu wszelkich zabezpiecze< na
korzy>: teorii, /e jest to rodzina Jezusa – wynosi
1&600, /e m[g=by to by: kto inny.
Wi"kszo>: chrze>cijan wierzy, /e cia=o Jezusa –
po ukrzy/owaniu – spoczywa=o 3 dni w miejscu
Ko>cio=a >w. Grobu ]ang. the Church of th Holy
Sepulcher\ na Starym Mie>cie Jerozolimy, a p=d.
jej cz">: – gdzie znalezisko – le/y z dala.
Jedna urna-kostnica nosi napis& Juda, syn Jezu-
sa. Pojemniki z napisami zachowano, ale ko>ci
pogrzebano zgodnie z hebrajskim zwyczajem,
a na miejscu postawiono Talpiot Appartments
– kompleks budynk[w mieszkalnych. W 2004,
Simcha }simcza| Jakobovici z Toronto, filmowiec
/ydowskiego pochodzenia, udokumentowa= na
ta>mie pobranie pr[bek z pogrzebanych ko>ci
rodziny Jezusa, i wykonanie ze szcz'tk[w ana-
lizy DNA. “Mariamene” czyli Maria Magdalena,
gdy/ tak nazywan' Mari" Magdalen" u pierw-
szych chrze>cijan – wg analizy – nie nale/a=a
do rodziny Jezusa, prawdop. by=a /on'. Krytycy
zarzucali, /e mog=a by: jego szwagierk', dla-
czego /ona$ Od siebie mog" doda:, /e mog=a
by: zupe=nie obc' osob'. Ale wszyscy wiemy,
/e zwyczajem jest chowa: ma=/onk[w razem,
i prawdopodobie<stwo, /e by=a to powinowata,
czy zupe=nie nie spowinowacona jest akademic-
kim rozwa/niem, oderwanym od praktyki i /ycia.
Przed wielu laty mia=em przeczucie, /e mo/e
kiedy> znajd' gr[b Jezusa, i zna: b"d' jego
czyny i my>li, kodowane w DNA.
Trudno si" buduje – =atwo ruinuje. Simcha Jako-
bovici dokona= wszelkich stara<, by rozpatrzy:
problem pod ka/dym k'tem& biblijnym ]opisami
Biblii\, archeologicznym ]fizycznym, ang. tangible
– dotykalny, namacalny\, i naukowym& analizy
DNA, grafiki, statystyki ]jak cz"sto kt[re imiona
by=y u/ywane, jak je pisano, i kalkulacji\ – doku-
mentowa= na ta>mie filmowej. Krytycy-eksperci,
jak stado wilk[w, rzucili si" na wyniki, by obali:
przypuszczenie, podwa/y: je, ale /aden z nich
nie wysun'= swojej w zamian& co to za znalezisko,
a to, /e odkryciu z 1980 roku nie po>wi"cili /ad-
nej uwagi przez ponad 20 lat ]do Jakobovici,
2004\, jest wyk=adnikiem ich przygotowania do
parania si" problemem. Dobry do krytyki, ale nic
w zamian, od siebie – zero; pomoc ]poprawianie
teorii\ przez burzenie jej.
Dwugodzinny program pt. the Lost tomb of Jesus
]zagubiony, utracony gr[b Jezusa\, prezentowa-
ny by= w USA 4 marca 2007, o godz. 21&00–23&00,
na kanale Discovery. Po nim 40 minut wypowiedzi
ekspert[w, nauki i teologii.
Jezus mia= rodzin"& brata, /on" i syna – nie
by= jedynakiem. +atwo mo/na sobie wyobrazi:
stanowisko kleru, dla kt[rego Jezus by= jedynym,
synem Boga, bez/ennym i bezdzietnym, /yw-
cem wszed= do nieba, z cia=em, a tu ko>ci jego
na ziemi. Ale za wcze>nie jeszcze by wiedzie:,
kim by= z natury, i zna: jego czyny.
Wracaj'c do autor[w Biblii i wiernych&
Jezus zwany “synem Boga” ]Jeszu bar-Abba\
˘ gr. Jesous Barabbas; Jezusa-Barabasza
rozdzielono na dwie postacie&
• Jezusa – syna Boga, absolutnie niewinnego, i
• Barabasza – z=oczy<c" z prawdziwego zda-
rzenia ]maj'cego co> na sumieniu\, znanego
jedynie z przydomku ]bo Jezusa opuszczono
z nazwy\.
Gdy Jezusa ukrzy/owano – Barabasz musia=
by: wypuszczony na wolno>: ]nie by=o takiego
zwyczaju\, by nie zmnieni: liczby trzech =otr[w
ukrzy/owanych tego dnia.
Jezus – >wi"ty cz=owiek, syn Boga, cudotw[rca,
wisia= na krzy/u w>r[d dw[ch niekwestionowa-
nych z=oczy<c[w – kontrast trudny do przyj"cia.
“Syn Boga” ]Barabasz\ wisi na o=tarzach, ale
z=oczy<c[w z nim nie ma – niepe=na scena.
«Syn boga» w[wczas nie poci'ga= kary, co
doprowadzi=o do wniosku, /e by= niewinny, a
dzi> kler obraca, /e to w=a>nie «syn boga» spo-
wodowa= kar" niewinnego, dorzucaj'c kar" do
niewinno>ci, tak budowana jest wiara, ˚B[g.
Zmartwychwstania nie by=o – pomys= zaczerp-
ni"ty z innego podania w tym rejonie i czasie.
Nowy Testament Biblii ]cz">: o Jezusie\ usie
-czony jest lapsusami, jak szwajcarski ser –
dziurami, >wiadectwo jak daleko autorzy ode-
szli od otaczaj'cej w[wczas rzeczywisto>ci w
Palestynie, Judei.
Wypaczony obraz wpajany jest dzieciom, zanim
posi'd' jak'kolwiek inn' wiedz" – jeden z licz-
nych grzech[w wiary w Jezusa i Boga.
Dzi>, chrze>cija<ski kler, nie>wiadom znaczenia,
wyk=ada t=uszczy, /e Jezus by= synem Boga, tak
te/ utrzymywa=, i za to go skazano.
Powsta=a wiara w /ycie wieczne przez Jezusa i
nacisk by silnie w niego wierzy: – bezwzgl"dna
wiara w Jezusa do /ycia wiecznego potrzebna.
Dobry B[g ma na to patrze: i tolerowa: – inny
pomys=, rdzennych ?yd[w tym razem ]wy='cz-
nie ?ydzi maj' by: przez Boga zbawieni, o
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Jezusie nigdy nie s=yszeli...\.
Jezus, jego charakter i /ycie, jest przedmiotem
wiary w wielce zafa=szowan' faktografi".
Wed=ug wyznawc[w&
Syn Boga, urodzony z dziewicy, w Betlejem
]Bethlehem\ w Judei, wi[d= grupk" aposto=[w,
prowadzi= /ycie wype=nione cudami, w wieku 33
lat ukrzy/owany przez Pontiusa Pi=ata ]rzymski
prokurator 26–36 A.D.\, za aprobat' ?yd[w,
wisia= na krzy/u pomi"dzy dwoma =otrami,
zmartwychwsta=, wzbi= si" w niebiosa z cia=em,
g=adzi wszystkie grzechy, jedynie przez wiar"
w niego w /ycie wieczne, ˚wiara, Zaratuszira,
chrze>cijanin, Biblia ]nr 1202\;
od wielu lat znawcy obliczyli, /e ˚Herod, kt[ry
mia= wyda: nakaz mordowania niemowlak[w
p=ci m"skiej, by rzezi' zg=adzi: noworodka-Je-
zusa, zmar= na 4 lata przed narodzinami Syna
Boga, uwa/a si" wi"c, /e Jezus urodzi= si" o
cztery lata wcze>niej. Rok narodzin jest dobrze
ustalony, rzekoma rze{ jedn' z wielu lapsus[w
Biblii, ='cznie z samym ˚Testamentem ]b='d
na ok=adce\;
jezuita – cz=onek Rzym.-Katol. zakonu za=o/.
1534, przez Ignatiusa z Loyoli pod nazw' «To-
warzystwa Jezusowego» do walki z reformacj' i
obrony papiestwa; w przen. o cz=owieku skrytym,
chytrym, ob=udnym, przebieg=ym;
Iñigo de Oñez y Loyola 1491–1556, hiszp. za=o/y-
ciel Towarzystwa Jezusowego ]zakonu Jezusa\,
ang. Society of Jesus ]the Jesuit Order\.
Joanna ]pol.\ – imi" /e<skie, odpowiednik Jana;
odmiany& Joan, Jane, Jean, Jeanne, Johanna;
gr. i =ac. Johanna, holend. Hanna, franc. Jeanne,
ital. Giovanna, hiszp. Juana.
Johannisburg ]germ.\ – zamek n(rz. Pissa ]Pissa
dop=ywem rz. Narew\, w po=udniowej stronie
Sudawii, przed puszcz' Galindsk' ]dzi> Puszcza
Piska\, zbudowany 1345; dzi> Pisz n(jez. Ro>.
By= to chyba staro/ytny, pruski zamek Otolichen,
zdobyty przez Krzy/ak[w 1275, przez poddanie
si" za=ogi; odbudowany nast"pnie w 1345.
Tak/e posadowiony by= nad rz. Pissa – rzeczk'
o niewielkiej d=ugo>ci, wzd=u/ Pissy nie ma in-
nych, strategicznie wa/nych miejsc strze/onych
zamkami, po kt[rych dzi> miasta.
Jom ]isl.\ – staronord. nazwa wyspy ˚Wolin.
jord ]dun.\, jörƒ ]isl.\ – ziemia, l'd, >wiat, kula
ziemska, grunt, gleba. lit. Jordyniszkis.
J[zef ]s=aw. ∏osif=\ – niech on doda,
arab. jusef, hebr. yoseph, josef, gr. Ioseph, =ac.
Josephus, Joseph, ital.Giuseppe, hiszp. Jose;
/e<skie& J[zefa, Josepha, Josephine;
zdrobnienia& J[zek, J[{ka, Jo, Joe;
arab. jusef translit. na j. ang. Yusef, Yousseff,
na j. franc. Joussouf.
Juda ]staroros. ∏udei\ – /yd& 1. osoba pochodz'-
ca od staro/ytnych Hebrajczyk[w biblijnych
czas[w, 2. osoba wyznaj'ca Judaizm;
termin czasem u/yty w znacz. wulgarnym, przez
antysemit[w ]w j. pol. judzi: – systematycznie
szczu: jedn' osob" na drug', napomkni"ciami,
poza plecami; termin o negatywnym wyd{wi"ku\;
hebr. yehudi }judi|, gr. Ioudaios, =ac. Judaeus ˘
starofranc. jueu, giu, >redniow. ang. Gui, Jui, Jewe,
ang. Jew, franc. juif, niem. Jude.
Julian ]˚Mazur. ltpsc Iuliœn tarsœnin>
Iulœn, Ulœn Prestupnik\ – Juli ]$, znacz.
zatarte\ % an ]wielki\, ˚wielko>:;
=ac. Julius ˘ =ac. Julianus ˘ ang. Julian, franc.
Julien, ital. Giuliano;
=ac. Julius ˘ franc. Jules, ital. Giulio, hiszp. Julio;
imi" /e<skie& =ac. Juliana, Julia, ital. Giuliena,
ang. Juliana, franc. Julienne ˘ Juliette ]zdrobn.
=ac. Julia\ ˘ ang. Juliet;
1. Gaius Julius Caesar 100$–44 B.C., m'/ stanu,
genera=, jako dyktator – poszerzy= i zjednoczy=
Rzymskie Imperium,
2. J. z Tarsus, ok. 290 A.D., chrze>cijanin,
3. J. 331–†363, imperator Rzymu 361–363,
m'/ stanu i genera=, zwany Julianem Apostat'
]odst"pc', g=[wnie od wiary\, bratanek Kon-
stantyna Wielkiego, wg innych danych& kuzyn
Konstantinusa II, zabity 364 A.D.,
4. Romeo and Juliet – bohaterzy tragedii Szek-
spira ]William Shakespeare 1564–†1616\.
Julita ]˚Mazur. ltpsc Ulita\ – Julita, UJU.
Jungingen ]germ.\ – m=ode pokolenie;
germ. jung ]m=od-y(a(e\ % gen ¯ =ac. generatio;
wielcy mistrzowie Zakonu& Konrad ]1393–1407\
i Ulrik von Jungingen ]1407–1410\.
Junigeda ]germ.-=ac.\ – litewski zamek budowany
na ?mudzi w 1291, na lewym, po=udniowym
brzegu Niemna, atakowany przez Bertolda Br¥-
havena, komtura z Kr[lewca, na czele tysi'ca
Samladczyk[w, oko=o Wielkanocy; lecz odparty
przez Litwin[w. Zniszczony przez Krzy/ak[w po
1314. 0165-01-127, 144
W g[r" Niemna od Christmemla na miejscu dzi-
siejszych lit. Geldaudißkis, pol. Gielgudyszki, 13
km w g[r" Niemna powy/ej Jurborka;
by: mo/e – Ilguva.
jura ]dun.\ – prawo ¯ =ac. juris.
lit. rzeka Jura ]prawy dop=yw Niemna\.
Jurbork ]{rborg=, {rbor=k=, {r=bork=,
{r=bork, {r=box=, ros. {r;ev=,
pol. Iurbork, Jurbork\ – litewski zamek na prawym
brzegu Niemna, w ?mudzi;
=ac. juris ]prawo – a. prawa strona ˘ w prawo,
w lewo, na prawo(lewo, b. s=uszno>:; zbi[r za-
sad, og[= przepis[w, norm sankcjonowanych
przymusem ˘ jurysdykcja\ ˘ dun. jura % bork
]zamek\ ˘ Jurbork ]zamek na prawym brzegu\.
Zwany tak/e – b="dnie – Georgenburgiem ]gro-
dem Jerzego\, przez Niemc[w& JurgenGeorg,
pol. Jerzy ˘ Jurek. Tak te/ – b="dnie – Danzig.
Jurij, Georgij ]ros.\ ¯ gr. georgos ]robotnik ziemski\
˘ Georigios ˘ =ac. Georgius, franc. George(s,
ang. George, pol. Jerzy, ros. {rij ]Jurij\.
1. Jurij Do=gorukij ]D=ugor"ki, ¿1097(99–†1157
maja 15, pochowany “u wsiemi=ostliwego Spasa
na Berestowie” ]k(Kijowa, w cerkwi Zbawiciela
^ Spasa mi=uj'cego wszystkich\, 7-my syn
W=adimira Monomacha †1125.05.15, knia{
Suzdala i Kijowa; w 1120 podj'= wypraw" na
Bu=gar[w znad Wo=gi, w 1156 wzmocni= forty-
fikacje Moskwy,
2. J., w=ada= Nowogrodem Wlk. ]1170$\–1174
¯ Andrej ¯ Jurij D=ugor"ki †1157.05.15,
3. J. ¿1187(89, zabity przez Tatar[w 1237.02 ¯
Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04 ¯ Jurij
D=ugor"ki †1157 ]drugi syn Wsewo=oda, oba
wnuki, a 70% lat r[/nicy wieku mi"dzy nimi...\,
4. J. z Rezania, zabity 1237.12, ¯ Igor ¯ Gleb ¯
Rostis=aw; kniaziowa= 25 lat,
5. J. Konczakowicz, zabity 1219,
6. J. 1232 ]szwagier Jaros=awa †1245\,
7. J. 1317 ¯ Dani=o,
inne osoby nosz'ce to imi", ˚Georgij.
Jurjata ]s=aw. {rœta\ – zabity w bitwie n(rz. Gza,
1216, dzielny woj Jurija, s. Wsewo=oda Bolszoe
Gniezdo 1154–†1212;
¯ jur % jata ¯ jat’ ]j':, chwyta:\, jur(j – wi"cej ni/
jedno obja>nienie& jura ]prawo\, georg.
Jurjew ]s=aw. {r;ev=\ – Dorpat, dzi> Tartu,
w Estonii; gr[d za=o/. 1030 przez Jaros=awa
M'drego †1054.
jusef ]arab.\ ˚J[zef.
Justin ]˚Mazur. ltpsc Iustin Korkonosij\ – praw;
=ac. jus ]praw\ ˘ justus ]prawny, w=a>ciwy, s=usz-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
ny\ ˘ starofranc. juste, >redniow. ang. i ang. just;
=ac. justus ˘ =ac. Justinus ˘ ang. Justin, Justina;
1. J. M"czennik, >w. chrze>cija<ski, II w. A.D.,
ur. w Palestynie, ok. 100 A.D., zam"czony 165,
pisarz& Apologia dla chrze>cijan,
2. J., 450–†523, rodem z Dacji, ze zwyk=ego
/o=nierza wzr[s= do dow[dcy ochrony impera-
tora, i po >mierci Anastasiusa †518 A.D. zosta=
imperatorem; wg Kings, Rulers and Statemen&
450–†527, a w ˚Mazur. ltpscu zwany Korko-
nosym, z b="dem 200 lat, bo 720 A.D.,
protoplasta dynastii Justynian[w&
518–527 Justin I Korkonosy
527–565 Justinian I Wlk., bratanek Justina I
565–578 Justin II, bratanek Justiniana I
578–582 Tiberius II Constantinus,
582–602 Maurice, zi": Tiberiusa II
602–610 Phocas, >ci"ty 610
wg American Int’l Encyclopedia&
3. J., Flavius, Anicius, Justinianus “Wielki”
483–†565 A.D., imperator bizant. 527–565,
4. J., bratanek J. “Wielkiego” zosta= imperato-
rem, abdykowa= w 574 A.D. na rzecz Tiberiusa
– kapitana ochrony; zmar= 578.
Jut – cz=onek kilku staro/ytnych szczep[w ger-
ma<skich, /yj'cych na terenie dzisiejszej Danii.
W V w. dokonali inwazji p=d.-wsch. Anglii, osied-
laj'c si" w miejscu zwanym dzi> Kent. Reszta
zosta=a podbita przez Du<czyk[w i wkr[tce
zasymilowa=a si" z nimi;
staronord. Iotar, isl. Jotar, staroang. Iotas, >redniow.
=ac. Jutae, >redniow. ang. Jutes, ang. Jute;
isl. Jotland ]Jutlandia\.
kad{ ]s=aw. kad;\ – miara cia= sypkich; p[{niej,
w XV w. kad{ odpowiada obj"to>ci 14 pud[w /y
-ta ]230 kg\; pud ^ 40 funt[w ^ 16,380 kg.
kaj ]dun.\ – nabrze/e, przysta<. Lit. Rodyßkaj.
Kalayne, Kolain ]germ.-=ac.\ – zamek nad Niem-
nem le/'cy, najmocniejszy z litewskich warowni,
oblegany ok. 25 kwietnia 1290 ]wyprawa rozpo-
cz"ta w dzie< >w. Jerzego, 23 kwietnia\; dow[dc'
zamku by= ˚Surmin, kt[ry umkn'= >mierci przez
przypadek, bo oblegaj'cy pierzchn"li noc' wsku-
tek paniki powsta=ej, /e odsiecz nadchodzi. To
wraca=a z krzykiem i t=umnie konnica krzy/ac
-ka, wys=ana na =upie/e. Przestrach i trwoga
och=on"=y oblegaj'cych. 0165-01-126
gr. kalein ]proklamowa:, zakazywa:\, OAE.
kalendarz ]pol.\ – spis dni w roku z podzia=em na
miesi'ce i tygodnie wraz z oznaczeniem >wi't;
• k. julia<ski ]starego stylu\ – wprowadzony
przez Juliusza Cezara w 46 r. B.C., w kt[rym
po trzech latach maj'cych po 365 dni, nast"puje
rok przest"pny, maj'cy 366 dni ]rok przest"pny
co 4 lata\,
• k. gregoria<ski ]nowego stylu\ – wprowadzony
w 1582 r. przez papie/a Grzegorza XIII ]¿1502–
1572–†1585\, cofaj'cy bieg dni jednorazowo
o 10 ]wyci"to 10 dni z kalendarza tego roku&
5÷15 pa{dziernika, po 4 pa{dziernika nast'pi=
bezpo>rednio 15 pa{dziernika 1582\, i ustalaj'cy
jako nieprzest"pne lata pe=nych stuleci, w kt[rych
liczba setek nie jest podzielna przez 4,
• s' i inne kalendarze& k. republika<ski, k. ksi"/y-
cowy, k. /ydowski, itp.
kalendae, calendae ]kolendy\ ˘ =ac. calendarium
˘ ang. calendar, franc. calendrier, niem. kalender,
pol. kalendarz, ros. kalendar;
gr. kalein ]proklamowa:, zakazywa:\ ˘ =ac. calare
]og=osi: uroczy>cie\ ˘ kalendae, calendae ]pierw
-szy dzie< miesi'ca\ ˘ =ac. calendarium;
kolenda ]pierwszy dzie< miesi'ca\ ˘ kol"da;
pol. kol"dy ]l. mnoga\ ¯ kol"da – pie>< religijna,
tw[rczo>: ludowa, zwi'zana ze >wi"tem Bo/e-
go Narodzenia, i w tym okresie >piewana, w
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
ko>cio=ach i domach, do pierwszych dni stycz-
nia – po='czenie =aci<skich znacze<& uroczyste
og=oszenie ]o narodzinach Chrystusa\ i pierwszy
dzie< miesi'ca ]do stycznia\.
Kalendarz dzi> rozpoczyna si" 1 stycznia, w
po=owie zimy, ale w Wiekach Írednich ca=a zima
wchodzi=a do do jednego roku, a ca=a noc – do
jednego dnia ]dzi> p[= nocy ˘ p[=noc\.
Rok zaczyna= si" od wiosny, dzie< – od prze-
budzenia, tj. od godz. 6-tej rano; 1-sza godzina
nocy to godz. 19-ta obecnego systemu; i st'd
dzie< jako widna pora doby, oraz dzie< jako
24-godzinny cykl, maj' jedn' i t" sam' nazw"&
dzie<, bo doba zaczyna=a si" od dnia.
Staropol. nazwy m-cy& unor ]marzec\, d"bie<,
maj, ugornik ]czerwiec\, lipiec, czyrzwie<, wrze-
sie<, pa{dziernik, prosiniec ]listopad\, prosie< ]
grudzie<\, ledzie< ]stycze<\, jacie< i siecze< ]luty\.
Rok 1400 ko<czy= si" 24 marca, po kt[rym roz-
poczyna= si" 25 marca 1401. Dniami przesilenia
s=onecznego by=y 24-te dni& marca, czerwca,
wrze>nia i grudnia, st'd Bo/e Narodzenie 25
grudnia – d=u/sze dni, nadzieja. Tak by=o do jesie-
ni 1582, gdy papie/ Grzegorz wprowadzi= nowy
kalendarz ]nowy styl\, zwany gregoria<skim.
Znale{li si" i tacy w Polsce, kt[rzy targn"li si"
na przeniesienie lat, tworz'c rozgardiasz nie
do opanowania. I tak, gdy Jagie==o chrzci= si" i
zawiera= >lub z Jadwig', w Krakowie, w lutym i
marcu 1385, tj. w ko<cu roku 1385, gorliwi zmie-
nili dat" na 1386 – tak, jak dzi> liczymy lata, od
1 stycznia, bo tak w[wczas by=oby, gdyby rok
zaczyna= si" od stycznia. Ale zawsze znajd' si"
tacy, co si"ga: b"d' do orygina=[w, i tu klarownie
wynika rok 1385 – robi si" zamieszanie.
+atwiej uzmys=owi: sobie zdarzenia w starym
systemie liczenia lat, ni/ przerabia: wszystkie
daty ]˚fa=sz\, bo procesowi temu ko<ca szybkie-
go nie ma, i zawsze znajd' si" tacy, co >wiado-
mie b'd{ nie>wiadomie przytocz' stare.
kalikstyni ]pol.\ – od=am czeskich husyt[w kt[rzy
/'dali prawa u/ywania kielicha w sakramencie
o=tarza ]praktykowali komuni" >w. pod dwoma
postaciami& chleba i wina\ – rzecz, na kt[r'
sob[r w Bazylei przysta=. Pobiwszy Niemc[w
i taboryt[w w bitwie pod Lipanami, byli panami
Czech.
Kielichowcy czyli kalikstyni byli nieliczni w Pol-
sce. Na czele ich stali ˚Spytek z Melsztyna w
Ma=opolsce, a Abraham ze Zb'szyna w Wielko-
polsce. Siedzib' kielichowc[w by=y wielkopol-
skie miasta& Pako>: i Zb'szyn.
Konfederacja biskupa krakowskiego – Zbignie-
wa Ole>nickiego pokona=a kalikstyn[w w bitwie
pod Grotnikami 1439, w kt[rej – b="dnie ]tak#\
– poleg= Spytek z Melsztyna. Biskup pozna<ski –
Andrzej Bni<ski, oblega= Zb'szyn i zmusi= s"dzie-
go Abrahama do wydania pi"ciu zamieszka=ych
tam husyt[w czeskich, kt[rych kaza= spali: na
rynku pozna<skim; 0065-00-193
=ac. calix ]kielich\ ˘ niem. Kalch ˘ pol. kielich.
Zb'szyn 71 km W od Poznania,
Pako>: 11 km W od Inowroc=awia,
Melsztyn n(Dunajcem 59 km SEE od Krakowa,
25 km SW od Tarnowa, 23 km SE od Bochni,
Por"ba Spytkowaska 10 km SEE od Bochni,
5 km SW od Brzeska, 47 km E od Krakowa,
Grotniki k(Korczyna, przy uj>ciu Nidy do Wis=y.
Kalisz ]pol.\ – 1. las wok[=; list lest ]las\ ˘ `lisz
TZ, ka, ku, k ]do\ ˘ kali ]wok[=\; w wo=. ltpsie
1227& Kalew;> ky Kalew[. k vorotom ka
-lewskym. Danil= i Vasilko. poslasta
l[di svoa \n≠m 'e sto≥]im= i trebœ-
]im= l≠sy \kolo grada. ]o oblegaj'cej
gr[d Rusi, wojach Dani=y i Wasylki& oni tak stali
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
i trzebili lasy wok[= grodu\, 2. kielich; =ac. calix;
gr[d na szlaku bursztynowym ='cz'cym Impe-
rium Rzymskie z wybrze/em Morza Ba=tyckiego,
wspomniany przez Ptolemeusza ]II wiek A.D.\&
Kalisia; w 1253–1260 otrzyma= prawa miejskie
od Boles=awa Pobo/nego.
Kalita – kaleta, sk[rzana torba, woreczek na
pieni'dze lub drobiazgi; Iwan Kaleta 1328–1340
¯ Dani=o i Anna Kaszy<ska ]druga /ona Dani=y\
¯ Aleksander Newski †1263; brat Jurija Dani=o-
wicza Moskiewskiego 1318–1322.
Ka=ka ]s=aw.-wo=. Kalka\ – dop=yw rz. Ka=us,
Kalus, Ka= % `ka ]dop=yw, odnoga, ga='{\; kl"ska
Rusi w bitwie z Tatarami 1219.05.30, w czwartek,
na pami'tk" >w. m"czennika ˚Eremeja,
b="dnie& 1224, 1223, i Ka=ka – rzeka wpadajca do
Morza Azowskiego ]tak cz">: Rosjan i Polak[w,
np. 0002-02-471\;
wg wo=y<skiej ltpsi, pisanej 1288(89, za kt[r'
Ipat. ltps 1428(32, po='czone si=y przekroczy=y
Dniepr we wtorek }21 maja 1219| ª...st'd szli 10
dni do rzeki Ka=ki.º }30 maja 1219|, gdzie nast'pi-
=a walna bitwa z Tatarami. 0001-02-743
Mstis=aw Mstis=awicz }Uda=y| poleci= Danile wo=.
}swemu zi"ciowi| przeprawi: swe “po=ki” przez
Ka=k". M>cis=aw sam pojecha= na stra/, i widz'c
hufce tatarskie – zawr[ci= i rozkaza= swoim uzbro-
i: si", nie powiadamiaj'c innych z zawi>ci, bo
“kotora” ]rozbrat, k=[tnie\, by=y mi"dzy nimi.
Tylko co dziesi'ty Rusin wr[ci= do swego domu.
Po bitwie, Tatarzy >cigali niedobitki Rusi, a/ do
Nowogrodu Swiatopo=ka. Rusini – ci'gnie pisiec –
wyszli im naprzeciw, nios'c krzy/e, i tak wybili ich
wszystkich. M[wili, /e samych Kijowian zgin"=o
30 tysi"cy }˚mno/nik 100 u/yty, J.D.|.
W Ipat. ltpsi, 21 maja 1224 wypada=o we wtorek,
wy>mienite trafienie, ale Dani=o – ur. 1201 – mia=
w[wczas 18 lat ]1201 % 18 ^ 1219\.
Rosjanie dopatrzyli si" jednodniowej odchy=ki w
“1224”, kt[rej nie ma, i poczytali j' za b='d.
w +awrentiewskiej i Twerskiej letopisi&
6731 ]1223\ „miesjaca maja w 30, na pamjat’
swjatago muczenika Eremia ]w +awr.\, Eremeja
]w Twer.\.” Gdy za=o/y: rzekomy rok 1223, 30
maja 1223 wypada=o we wtorek, a st'd odejmuj'c
10 dni – 21 maja 1223 wypada=o w sobot" – oczy-
wisty b='d, nie daj'cy si" naci'gn': jednodniow'
odchy=k' w kt[r'kolwiek stron".
Ka=uga ]ros.\ ¯ ka=ugier ]mnich, ros. monach\.
Kamienny Brod ]pol.\ – uj>cie rz. Kamiennej do
Biebrzy ]Biebrza dop=ywen Narwi\, uj>cie le/'ce
na linii Grodno–Rajgr[d;
Kamienny Brod wymieniony w opisie granic
pomi"dzy Litw' a Mazowszem, w dokumencie
spisanym na zje{dzie przedstawicieli stron,
w Grodnie, 13 sierpnia 1358 ]feria tertia intra
octavam S. Laurentii\&
ªNaprz[d i g=[wnie pocz'wszy od miejsca zwanego
w pospolitym j"zyku Kamienny Brod idzie si"
prosto ku Rajgrodowi, a od Rajgrodu post"puj'c
po rzece Meta, od Mety wprost po rzece Bebrza,
a/ do Targowiska, od Targowiska za> obraca si"
prost' lini' do uj>cia wielkiej strugi; dalej udawszy
si" po tej rzece a/ ku wierzcho=kowi rzeczu=ki
Ma=ej Sucho=dy..., itd.º 0165-01-199, N. 417
Meta – dzi> Jerzgnia i E=k ]J. dop=ywem E=ku\,
wielka struga – wielce d=uga Brzoz[wka,
Ma=a Sucho=da – dzi> Olszanka, i jej wi"ksza
siostra – Zgierszczyzna, obie – po po='czeniu
– p=yn'ce ko=o Suchowoli.
kamie< ]pol.-ros. kamen;\ – twarda, jednolita,
niemetaliczna masa mineralna, sk=ad ska=; an-
glosas. stan, >redniow. ang. ston, stoon, ang. stone.
Etymologia s=owa niezbyt jasna, prosta.
Wg mych docieka<& ka ]ziemia\ % mie<(men
]twarda\, s=owotw. pokr. ska=a ¯ ska % =a,
i mniemania /e KI – ziemia ]szumer., pismem
klinowym, cywilizacji Babilonu\ ˘ `ski, `ska,
`sk – ziemsk-i(a, np. Solski ^ ziemski.
I zwi'za=bym z gr. akme ]ostrze, szczyt\, epoki
kamiennych ostrzy, lub kaminos ]piec, kominek\
˘ =ac. caminus – kamie< by= u/ywany do budo-
wy piec[w. A. Br¥ckner, 1927& z przestawienia
okmien-, lit. akmuo, drugi przypadek akmens;
grec. akmon, ‘nakowalnia’; niem. hamarr, Ham-
mer, ‘narz"dzie ]niegdy> kamienne\’...” }staronord.
hamarr ]strona >ciana skalna, urwisko skalne\ ¯
¢ak-m` ¯ ak` ]ostrze, ostry kamie<\; Webster|.
Kamieniec Lit. kamenec; 6763 w wo=. ltpsi 1289,
˚zamek ]myk, mek – tward\.
kamk(a ]s=aw. kamk/a\ – droga materia, tkanina,
adamaszek ]najcz">ciej jedwabna, przewa/nie
jednobarwna, o wzorze matowym, na tle b=ysz-
cz'cym, lub odwrotnie; ¯ Damaszek, Syria\.
kan ]s=aw. xan=, kan=, ChK, w odmianach
przez przypadki& kanovou-kanow', kanom;-
kanem – naczelnik, hetman, wojewoda;
¯ tur. kaganat ]nazwa ustroju spo=eczno-
pa<stwowego\ w Wiekach Írednich.
kand ]dun.\ – dzban, dzbanek.
R[d Candeynen z Sambii, 1254.
Kapetolina 5796 ]˚Mazur. ltpsc Kapetolina\ –
=ac. Capitolium ]>wi'tynia Jupitera w Rzymie\
¯ caput ]g=owa\ ˘ =ac. capitalis ]1. egzekucja
przez >ci"cie g=owy, 2. stolica kraju – g=[wne
miasto ¯ g=owa\.
Kapiton 5796 ]˚Mazur. ltpsc Kapiton\ – kapitan;
=ac. caput ]g=owa\ % on ]wielka\, ˚on.
Kappadokia ]ros. Kappadokiq\ – w staro/ytno>-
ci, najwa/niejsza prowincja Azji Mn., g=[wn'
cz">: kt[rej jest dzisiejsza prowincja Karaman,
na wy/ynie Taurus, N od Cypru na M. Ír[d-
ziemnym; ang. Cappadocia.
W poprzek p=yn"=a rz. Halys, g=[wnymi miastami
by=y& Komana ]ang. Comana\, Ariarathia, i Tyana.
W r[/nych czasach, granice K. zmienia=y si" w
szerokim zakresie; raz by=a centraln' cz">ci'
dzisiejszej Turcji, zwan' dzi> Anatoli'; w 17
A.D. sta=a si" prowincj' Rzymu ˘ Caesarea
Kappadokijska.
Karakorum ]mong.\ – za=o/. 1220 przez Czengiz
chana ]ang. Jenghiz Khan, K ^ C\, lub D/ingiz;
odwiedzony ok. 1247 przez papieskiego legata
o imieniu Giovanni Carpini.
Wnuk D/in-giz chana – Kublai chan przeni[s=
stolic" 1267 do Chan-balik ]ang. Khanbaliq\, dzi>
Beijing }bej-d/ing|, pol. Pekin ¯ franc.
Ruiny K. odkryte w 1889 przez N. W. Jardince-
wa – rosyjskiego poszukiwacza-odkrywc", kt[ry
tak/e odkry= “Orhon Inscriptions” ]napisy w po-
bli/u Karakorum, najstarsze w j"zyku Turk[w.
Orhon Gol ]ang.\, Orchon ]pol. i ros.\ – nazwa rzeki
d=ugo>ci 1124 km.
Karakorkum odleg=e W od U=an Bator ]U=aan-
baatar\ o ok. 325 km, wg moich oblicze<, opar-
tych na r[/nicy wsp[=rz"dnych, bo na mapach
odleg=o>ci s' r[/ne, w zale/no>ci od skali mapy,
od 319 do 440 km;
U=an Bator 47° 55* N 106° 55* E
Karakorum 47° 14* N 102° 50* E
dane z The Columbia Gazetteer of the World
r[/nica& 0° 41* N ]80 km\, 4° 05* E ]315 km\,
802 % 3152 ^ 3252.
Karin ]˚Mazur. ltpsc Karin\ – Carinus, imperator
283–285 A.D., zamordowany 285, s. Carusa.
Karkonosze ]pol.\ – ziemia wielkiego grzbietu;
¯ kark ]grzbiet\ % on ]wielki\-o % sze ]ziemia\.
Karlsheim ]germ.\ – lit. Karalißkiai n(Niemnem;
Karls ]Karola\ % heim ]1. do domu, do siebie,
2. dom, dom rodzinny, domostwo\;
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
1307 r.; doniesiono Volradowi w Ragnecie, i/ 85
bojar[w za=ogi litewskiego zamku Bistena, wype=-
niwszy miesi"czn' pos=ug", odci'ga do domu dla
zmiany. Krzy/acy& Fryderyk Libenzell podkomturzy
z Ragnety, Albert z Ora i Ditrich a Altenburga, na
czele 19 braci i 60 rajtar[w, nap"dzaj' Litwin[w w
okolicy Karlshejmu, wybijaj' ich co do nogi, tak /e
ledwie trzech rannych tylko umkn"=o. 0165-01-138
karmazyn ]pol.\ – barwa amarantowa;
¯ hebr. karmil ]karmin\, rzadkie LN.
Ros. nazwisko Karamzin ]maz – amz\.
Karol ]pol.\ – dos=. wzros=y w pe=ni ¯ kar % ol;
starogerm. wy/yn Karl ˘ =ac. Carolus ˘ ang.-franc.
Charles; `ol, `o= ]wielki, wysoki, wzros=y\;
isl. karl – 1. m'/ ^ m"/czyzna, 2. ch=op ^ wie>-
niak, 3. starzec ˘ anglosas. carl ]m'/\ ˘ ang. carl,
carle ]ch=op, gbur, grubianin\, s=aw.-ros. Karl=
-Kar=; pol. ironiczne& karze=.
Karol Wielki Charlemagne ]¿742–†814\ –
od 791 r. podejmowa= wyprawy przeciw Awarom;
w 796 r. rozbi= ich pa<stwo.
Karp ]˚Mazur. ltpsc Karp\ – owoc; gr. karpos;
m"czennik “za Chrysta” 5755.
Karsau, Karsowe, Kurszau ]germ.-=ac.\ – Karszo-
wo, Kurszeny, lit. Kurßenai, 25 km W od Szawli,
prowincja ?mudzi, kt[r' – mi"dzy innymi – chcieli
posi'>: Krzy/acy, i w tym celu stan"=a ugoda
mi"dzy Zakonami z Inflant i Prus, zatwierdzona w
1289 przez wlk. mistrza Burcharda de Svanden;
dokument pisany w Rzymie, 7 lutego 1289; ª...
kraj[w wydrze: si" maj'cych Litwie, jako to&
Schalwen ]Szawle\, Karsau, Twerkiten, oraz
dalszych prowincij ?m[jdzi. itd.º 0165-01-124
Roku 1259, w kraju Kursowskim, niedaleko rzeki
Aa, Krzy/acy budowali zamek ˚Georgenburg
ª...aby zas=ania= /eglug" na tej rzece i zwi'zek z
morzem ko=o ryzkiej zatoki.º 0165-01-99, N. 180.
Karthau ]germ.-=ac.\ – Kolno$ Napad Krzy/ak[w
na okolice Karthau, ªgdzie nad rzek' Pissa le-
/a= zamek ˚Otolichenº, 1275.
Kartuzy ]pol.\ – >redniow. =ac. Cartusianus ¯ =ac.
Chartreux ]franc. Chartreuse\; zakon za=o/. 1086
przez >w. Bruno; Jagie==o, 1424, prosi= papie/a
o przys=anie kilku mnich[w-Kartuz[w; Kartuzy
30 km W od Gda<ska; ang. Carthusian.
Karyntia ]pol.\ – niem. prowincja, okr"g Austrii, gra
-nicz'cy z Itali' i Jugos=awi'; cz">: w='czona
do Italii po upadku Austriacko-W"gierskiego
Imperium w 1914; niem. Kärten, ang. Carinthia.
Jan czeski, ksi'/" Karyntii, 1346. 0165-01-187
Kasidorys ]pol.\ ¯ ka ]do\ % sidor ]woda\ % is(ys.
Kasogi ]s=aw. kasogy\ – Czerkasy ]sko>noocy\;
jedno z plemion p=n. Kaukazu;
w 6530 Mstis=aw wyprawi= si" „na kasogi”, gdzie
star= si" z ich kniaziem – Rededj' – i by=by
przegra= walk" bo „welik i silen Rededja” gdyby
nie obietnica dana Przeczystej Bogurodzicy, /e
gdy podo=a mu }Rededji| zbuduje cerkiew jej
imienia. To rzecz'c, uderzy= nim o ziemi", wyj'=
n[/ i zarzeza= Rededj". Wr[ci= do Tmutarakanu
i za=o/y= tam cerkiew >w. Bogurodzicy, kt[ra stoi
do dzisiejszego dnia, w Tmutarakanie;
˚Perejas=awl ]legenda o za=o/. tego grodu\.
Kasper ]pol.\ – pan skarbu; chyba z perskiego;
starofranc. Jaspar, franc. Gaspard, hiszp. Gaspar,
ang. Jasper, Caspar, Casper, niem. Kaspar.
kasse ]dun.\, kass ]isl.\ – kasa, skrzy-nia(nka.
Lit. Wojtkass(oss ]˚void – pusty\.
katharos ]gr.\ – czysta, niepokalana, niesplamio-
na, niezm'cona; ¯ gr. Aikaterine, =ac. Ecateri-
na, Catharina, ros. Ekterina, skand. Karen, hiszp.
Catalina, Catarina, irl. Kathleen, pol. Katarzyna.
Inne pisownie& Catharine, Katharine, Katherine,
Kathryn; zdrobnienia& Cathy, Kate, Kit, Kitty, Kasia.
A. Br¥ckner 1927& Katarzyna „z grec. hagia
]‘>wi"ta’\...”, ˚Ekaterina, por. Olga.
K. lub Eirine †1108 ¯ Waczes=aw smol., kij. ¯
Jaros=. M'dry †1054
katow, `kot[w ]wo=.-pol.\ ˚k'ty.
Katowice ¯ kat % o ]='cznik\ % wice, ˚k't.
kawkaskyja gory ]ros. kav;kasijskyq gory,
rekwe Ugor;skyq\ – Karpaty; zza Kaukazu
przybyli W"grzy, przechodz'c 6396 ]ok. 888 r.\
obok Kijowa do ziem w obecnym posiadaniu.
Kazara – Chazar[w, Uzbek[w z przyczarno-
morskich step[w. W Powie>ci pod 6453 r.
Kazania Íwi"tokrzyskie ˚Íwi"tokrzyskie, K.
Kazimierz ]pol., wo=. kazimer=\ ¯ kazi % mierz ¯
]miernie m[wi'cy, ˚t=um. od ty=u\ ¯ ka % z.
k't, k'ty ]pol. w l.poj. i l. mn.\ ¯ s=aw.-wo=. kut ]k't\;
nazwa pospolita w >redniowiecznej Europie,
nadawana miejscom i stronom po=o/onym z dala
od o>rodk[w w=adzy, /ycia gospodarczego.
w Rosji – Uglnice, w Polsce – K'ty, u Anglosas[w
– Angle ¯ =ac. angulus, w j"zykach roma<skich
– provincia ¯ pro` ]za\ % winkiel ]k't\ ˘ zak'tek.
Katowice ]wi"kszy K't\ ¯ kat-o ]k't-o\ % wice
]wi"ksz-y(e\, D=ugi K't ]na Roztoczu\ i Szcze-
kot[w ]ma=y, kr[tki K't, nisko po=o/ony\,
Mokot[w ]dzi> dzielnica Warszawy\ ¯ mo`
]wielki, wysoki\ % kot[w ¯ katow, OA, Kutno ¯
kut ]k't\ % no ]staroziem\, ˚polski j., Uglnice nad
Dnieprem, 1227 ¯ s=aw. ugo= ]k't\, Katy<.
Dzi> «k't» o znaczeniu& 1. ustronie ˘ zak'tek, 2.
mieszkanie, schronienie, przytu=ek, 3. r[g kom-
naty, 4. cz">: p=aszczyzny ograniczona przez
dwie proste wychodz'ce z jednego punktu.
gr. ankylos ]hak, zagi"cie\, =ac. angulus ]r[g, k't\
˘ =ac. rex Angul-Saxonum ]tytu= kr[la Alfreda
Wlk.\ ˘ ang. Anglo-Saxons; ang. angle ˘ Anglia.
Alfred Wielki ]Alfred the Great\ 849–899, kr[l
Wessexu 871–899, i Anglii 886–899; pokonany
przez du<skich naje{d{c[w. ˚Angle.
Kedepiw ]j. Czudi\ – s=o<ca r"ka; zdobyty wkr[tce
po >mierci Jaros=awa M'drego †1054 przez
Nowogrodzian pod wodz' Ostromira.
kelda ]isl.\ – studnia, wytrysk; Thorkel z sagi 997.
Ke> ]s=aw. gra∂ Kes;\ – dzi> Cesis, w Latwii,
n(rz. Gauja; w niekt[rych odpisach w miejscu
Kesi wpisana Ryga.
KI ]szumer.\ – ziemia, l'd, kraj; przyrostek w licz-
nych nazwach miejscowo>ci ]alfabetycznie\&
Babiki, Krynki, Mo<ki, Narojki, Repki, Rudniki,
Rutki, Trawniki, Ustrzyki, Wycz[=ki, Za=uski,
Zawyki; litewskie Troki E od Wilna.
przyrostek `ki jest liczb' mnog' w j. polskim –
cz">: nazw mo/e st'd pochodzi:, nale/y wi"c
wnikliwie spojrze: na problem, bo nie tylko liczba
mnoga ukryta jest w nich.
Kiejstut, Keystutt ¯ key }ki| ]klucz\, ˚Kinstut.
Kïew ]s=aw.-wo=.-ukr. kyev=, kπev;, 1430–1450&
Kπev=, bia=orus. Kiev-=/;, Kyev, Kiem;,
staropol. Kyew, Kyow, pol. Kij[w\ – ziemia-woda;
domniemany knia{ Kij kt[ry mia= gr[d ten za=o-
/y:, zgodnie z my>l' epoki& Krak[w ¯ Krakus,
˚Warszawa ¯ Wars % Sawa, Wilno ¯ Wiljus,
Kiern[w ¯ Kiernus, itp., ˚symboliczne, ˚kyj, kij
]pewien, w'tpliwy, nieokre>lony, jak pewnego
razu(czasu\ ˘ pol. jaki, jaki>, niejaki ˘ wulg. kiego
]jakiego\; w rzecz. ki ]ziemia\ % jew, jaw, `[w
]woda\, ØA.
kniaziowie Kijowa ˚Rosja.
kijk ]holend.\ – 1. obejrzenie, spojrzenie, zasi"g
wzroku, pole widzenia, widok, obraz, szkic,
2. zamiar, intencja, idea, 3. ocena ]sytuacji,
fakt[w\, 4. perspektywa, pogl'd, punkt obser-
wacyjny, czaty. Lit. Likijk.
Kilikia ]˚Mazur. ltpsc Kilikiœ\ – w staro/ytno>ci,
kraj N od Cypru, region wzd=u/ p=d. brzeg[w
dzisiejszej Turcji; ang. Cilicia.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
kin, kins ]ang.\ – r[d, krweni, rodzina; rodzinne
powi'zania poprzez por[d, krew, ˚r[d;
przyrostek patronim. w rosyjskich nazwiskach&
Agroskin, Potiomkin, Kindyr; Hawkins ]hawk
– jastrz'b\, Perkins ]perk – podnosi: /wawo,
fizycznie lub duchowo\, i inne, by: mo/e – za-
niesiony na Ru> przez Wareg[w w IX–XI w.
kind ]dun.\ – policzek.
kind, l.poj., kindir, kindr l.mn. ]isl.\ – 1. rodzaj, r[d,
krewny, 2. posta:; staroang. cynd ˘ kinde ˘ ang.
kind. Lit.-rus. Kindyr poleg=y †1399.08.12 w bitwie
nad Worskl' ¯ kin Dyr ]r[d Dyra\.
Kineka ]wo=. Kineka, kyn;ka\ – kr[lowa Kinga
]1207÷†1231\ ˚Ky<ka.
kinga ]isl.\ – broszka.
kinn ]isl.\ – policzek, >mia=o>:, zuchwalstwo,
czelno>:, tupet, stawia: si".
Kinstu•t(de ]1430–1550& Kejstutπj, Kejstut=,
Kerstut-ei/;i, Ker;stutei, Kestuti/i,
Kestutik=, Kestuhi, Kest[ti, Kest[t;i,
Ketustπj, Kistutei, K≠rstutei, K≠rstut;,
K≠stutei, Gyesthuti, Kestut, Kestutey, Kiestut,
Kyersthuk(i, Kyestruch(i, Kyerstruchus, Kyer-
sthuch(i, Kyerstruki, Kyerstruky, Kyestuti,
niem. Kinstut, Kiejstut, ˚Keystutt nr 1620\;
z piecz"ci& S. Kynstutte dux de Traken, tak i
podobnie Wigand& Kynstut, Kynstute, Kynstud,
gdzie& kyn ]krewny, rodzina, pokrewie<stwo po-
przez akt porodu, rzadziej poprzez zawarty zwi'-
zek\ ¯ >redniow. ang. kyn, kun ¯ goth. kuni; stude
]>redniow. ang.\ – kolumna, filar; ang. key }ki| – klucz.
Kiejstut w li>cie papie/a Klemensa VI 1349, w
nim dzi"kuje kr[lowi polskiemu Kazimierzowi za
jego starania o nawr[cenie Litwin[w, mianowicie
Kiejstuta z jego braci' – ksi'/"tami litewskimi.
0165-01-190, N. 388 ]I. Dani=owicz nie przytacza= do-
k=adnej pisowni nazw w orygina=ach dokument[w\.
Pisownia «Kiejstut» utar=a si" w Polsce; swojskie
«kiej» ]gdy\. Polacy maj' sk=onno>ci do u/ywania
=aci<skich form, bo j. =aci<ski powszechny w
polskim, akademickim >wiecie, ˚polski j"zyk.
¿1302–†1382.08.15, drugi syn Giedymina †1341
i Jeweny †1344 ]c. Iwana Wszewo=odowicza\ –
trzeciej /ony Giedymina ]poprzednimi by=y& Wida
i Olga, imi" Widy jest w'tpliwe\, ˚Giedymin.
Pierwsze<stwo do wielkoksi'/"cego stolca&
najstarszy syn ostatniej /ony ]z trzeciego zwi'zku
w tym wypadku – z Jewen'\.
Pierwszym synem Giedymina ]z tego zwi'zku\
by= Jawnuta, najstarszy syn Jeweny, i jemu nale-
/a= si" stolec wielkoksi'/"cy po 1341, a /e by=
niedo="/ny czy nieudolny w swych rz'dach –
Kinstut usun'= go bezkrwawym zamachem,
1345. Olgerd w tym czasie by= w Krewie i nie
po>pieszy= przyrodniemu bratu na pomoc, bo
nie mia= interesu, skoro nie mia= prawa do
stolca ]po starszym bracie – m=odszy brat, po
Jawnucie – Kinstut w tym wypadku; Olgerd by=
od poprzedniej /ony\. Ale Kinstut podzieli= si"
w=adz' z Olgerdem – gest, braterstwo, rozs'dek$
Czyn ten przyp=aci= /yciem, a Wito=d – syn Kiejs-
tuta, wpad= w tarapaty kt[re kosztowa=y go utrat"
wszystkiego po ojcu ]g=. Troki\, bo musia= ucieka:
z wi"zienia w Krewie do Krzy/ak[w.
Wielki ksi'/" lit. 1345–1377, dzieli= w=adz" do
spo=u z ˚Olgerdem, co doprowadzi=o do zma-
ga< o w=adz" po ojcach& Jagai=y z Wito=dem,
w latach 1377–1392, kulminacj' tzw. “zatarg”
1380–1382 ]odt'd otwarty konflikt\, w wyniku
kt[rego zausznicy Jagai=y udusili 80-letniego
Kinstuta, w Krewie, a uwi"zionemu Wito=dowi
uda=o si" zbiec do Krzy/ak[w w Prusach – do
Marienburga ]dzi> Malborka n(Wis='\.
Nastawienie w polskich {r[d=ach tendencyjne, w
obronie W=adys=awa Jagie==y, tchn'ce niech"ci'
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
do Kinstuta, Wito=da i Zygmunta ]katolik[w do
prawos=awnych, i nawzajem\, w stronniczo>ci po-
suwaj'ce si" od wr"cz dziecinnych wyja>nie< a/
do zwyk=ego fa=szu& przeciwne Kinstutowi by=o
niemieckie mieszcza<stwo Wilna, Krzy/acy...
sama >mietanka narodu litewskiego,
Schi{mie ko<ca nie ma – W=. Czapli<ski, 1985
]wydanie po>miertne\, historyk, katolik, pisze,
/e to prawos=awni niech"tnie odnosili si" do
Ko>cio=a Rzymsko-Katolickiego& ªWszak lud-
no>: ta m[wi=a j"zykiem ruskim, silnie r[/ni'-
cym si" od polskiego, przynale/a=a do Ko>cio-
=a Wschodniego, okre>lanego jako prawos=aw-
ny, wyra{nie niech"tnie odnosz'cego si" do
Ko>cio=a katolickiego.º 0139-00-192
Jad wiary – kochaj bli{niego jak siebie samego;
zalecaj'c jedno – post"puje wr"cz przeciwnie&
szczuje na bli{niego, odcina si", wypacza.
Wierni to hipokryci z natury, nie zabijaj – ale
zabijaj', w imi" Boga, m[wi' jedno – a robi'
drugie, ludzie bez konsekwencji. St'd fa=szywe
opinie, k=am zadaj' sobie i innym, s=ownie i w
publikacjach ]w okresie Wielkanocy powitanie&
ªJezus zmartwywsta=º i odpowied{& ªPrawdziwie
zmartwychwsta=º\. Wi"cej ˚Wito=d, Jagie==o.
Kintilian ]˚Mazur. ltpsc Kintilian\ – Centylion;
=ac. centi` ]`setna, setna cz">: czego\.
Kirchholm ¯ kirche ]ko>ci[=\ % holm ]wyspa\;
miejsce na wyspie Dwiny, 20 km SE od Rygi, dzi>
Salaspils na prawym, p=n. brzegu rzeki.
Kirik ]s=aw. Kirik=\ – 1. demestik nowogrodzkiego
“Antoniewa monastyrja” ]Antoniego\, do 1160;
2. m"czennik chrze>cija<ski 5796.
Kirjeeleison ˚Kyrie eleison.
Kiri=, Kuri= ]s=aw. Kiril=, küril=\
¯ gr. Kyrillos ]pa<ski\ ¯ Kyrioz-Kyrios ]Pan\;
p[{no=ac. Cyrillus, ˚Cyryl(ica;
1. Kyrilos i Methodius – Grecy, bracia kt[rzy
adaptowali alfabet grecki na s=awia<skie po-
trzeby i przet=umaczyli ksi"gi cerkiewne, ok.
865 A.D., ˚cyrylica,
2. episkop ]biskup\ Kiri== z W=odzimierza na
Kla{mie, 1239.
kis ]dun.\ – kot. Lit. Snukis ¯ ˚snu % kis; ˚is.
Kiszpor – pruska nazwa grodu, gdzie zawarto
umow" mi"dzy Prusakami – z jednej, a Krzy-
/akami – z drugiej strony, w 1249, zamieniona
nast"pnie na Christburg, dzi> Dzierzgo<.
Kiwerce ]wo=.-ukr.\ – ziemia lasu, ˚kow, kiw ]las\.
kl'twa ]s=aw.-wo=.\ – przysi"ga; st'd zaklina: si"
]zaprzysi"ga:\, kln" si".
Przy opisie roku 6737 ]1229\& i boœrin≠
s=tvoriwa me'i sobo[ klœtvou Rous; i
Lœxove. a]e po sem; koli boudet;. me'i
imi. ousobica ne voevati Lœxom Rouskoe
helœdi ni Rousi Lœd;skom.
Wo=., Ipat. ltps pod 6746 ]1238\& nyn≠ 'e klœtv[
klenou tis. ≥ko nikoli 'e. vra'∂ou s
tobo[ imam= im≠ti. Wo=., Ipat. ltps pod 6758
]pod 1250\& klœtvo[ kleni mis a]e ne
premenivwi slova svoeg. ]pod 1257\& xotœ
gorodov ego. b≠ bo klœtvo[ klœlsœ.
Kl'twa pokr. kl':, przekl-ina:("ty(e<stwo –
u/ywa: brzydkich s=[w, cz"sto kl'twie towa-
rzysz'cych, gdy w z=o>ci i zawzi"to>ci, z /'dz'
odwetu, poprzysi"ga: sobie zemst".
Powie>: wrem. let 1118 r. zawiera formy& kla-
ßasja ]kl': si"\, do klenutsja o wsem ]niech
poprzysi"gn' na wszystko\, da budet’ klat ot
Boga i ot Peruna ]zostanie przekl"ty od Boga i
od ˚Peruna; poga<skiego bo/yszcza\.
kleif ]isl.\ – stroma >ciana skalna, urwisko;
ang. cliff, rocky ascent. Islandzki ˚Leif, ok. 1000.
klejnot(ny ]pol.\ – 1. kosztowno>ci, kosztowne
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
naczynia, 2. herb, znak rodowy, 3. oznaki, insyg-
nia w=adzy, 4. pi"tno, 5. szczyt szyszaka, znak
rozpoznawczy na he=mie;
termin u/ywany w heraldyce. Nie ˚skarby#
Klement ]staroros. Klimont\ – =agodny, delikatny;
1. imi" 14 papie/y w latach 88–1775 A.D.,
2. metropolita kijowskiej Rusi, usuni"ty 1154.
Kleonik ]s=aw. Kleonik\ ¯ gr. Kleon ˘ ang. Cleon,
ate<ski polityk i genera=, /y= $–†422 B.C.;
m"czennik chrze>cija<ski, stracony ok. 296 A.D.
Kleszczyn jezioro ]ros. Kle]in ozero\ – jez.
Pleszczajewo, ros. Ple]aeevo.
knecht ]germ.\ – w Íredniowieczu& ˚rycerz;
anglosas. cneoht ˘ germ. Knecht ˘ pol. knecht.
kniagini – /ona kniazia;
we W=odzimierzu n(Kla{mie pochowane by=y
wielkie kniaginie ]/ony wielkich kniazi[w\& Anna,
Aleksandra, Eudokia, Wasilisa i Martha Szwar
-kowna, wspomniane pod 6713; 0001-31.1-67
“Szwarkowna” – Maria, c. ks. czeskiego Szwar-
na, pierwsza /ona wlk. kn. Wsewo=oda Bolszoe
Gniezdo 1154–†1212.04.15.
knia{ ]s=aw. knœz;, knœß;\ – ksi'/", tytu= pisany
za imieniem& Dani=o knia{, gdy przed imieniem&
knia{ Dani=o – dokument pisany po roku 1600;
wielcy kniaziowie nie byli koronowani, przez to
nie s' kr[lami, cho: s' ich odpowiednikami w
systemach Zachodniej Europy, bo w=adcami
wielkich ksi"stw ]Kijowa, Nowogrodu\ b'd{ ca=ej
feudalnej Rosji, ˚ksi'/";
pochodzenie s=owa niejasne, prawdop. skr[t
germa<skiego kuningaz ]g=owa rodu\ ˘ knia{;
pierwotny system w=adzy u S=awian opiera= si"
na strukturze rodowej, ˚Piast plemienia Polan.
knutr ]isl.\ – 1. s"k, 2. garb; Knut ™ ]994$–1035\,
kr[l Anglii ]1016–1035\ i Danii ]1018–1035\.
Knyszyn ]pol.\ – `szyn, `yn ]p=yn\.
ko ]dun.\ – krowa. Nazwisko Koja=owicz, ˚ja=.
`ko ]s=aw.-wo=.-pol.-lit.\ – przymiotnik& jaki$
gr. Andreas ]m"ski\ ˘ lit. Andruszko,
bol bol; ]b[l\ ˘ Bolko ]bolesny\,
chodzi: ]w ruchu by:\ ˘ Chod{ko ]chodzony\,
jan œn= ]b[g\ ˘ Janko ]boski\,
ko=od ]dow[d\ ˘ Ko=odko ]dowodny\,
lest lest; ]fa=sz, katolik\ ˘ Lestko ]katolicki\,
˚las, lest ˘ Lestko ]le>ny\,
mest mest; ]zemsta\ ˘ Mieszko ]m>ciwy\,
b="dnie Mieszko ^ zdrobn. Mieczys=aw,
=ac. sanguis ]krew\ ˘ Sanguszko ]krwisty\,
zbytek ]figiel\ ˘ Zbyszko ]zbytnik, figlarny\,
Gedko, Ko>ciuszko, Stanko, Szymko, i inne.
kob ]dun.\ – zwi'zek ma=/e<ski, stad=o rodzinne;
wo=. kob;. Ignacy Dani=owicz †1843 domy>la
si"& kob ^ z=y duch i brnie dalej& „...mo/na
by=o wtedy wym[wi: si" z=ym duchem.” ]wyd.
po>miertne 1860#\.
A. Br¥ckner 1927& kob – pras=owia<ski wyraz dla
ptak[w i id'cej od nich wr[/by ]losu, ducha\. Kob i
kobi: znaczy w staroruskiem wr[/enie. Podobnie
Rosjanie, 1988 – z b="dem – przepowiadanie,
zgadywanie lub domy>lanie si" po znakach i
objawach; szcz">cie, powodzenie.
Kob ^ para ]os[b, zwierz't, ptak[w, przemiot[w\,
stad=o ]w sensie rodziny\, po='czy: ze sob'
dwie rzeczy, skojarzy:, dobiera: si", pobiera:
si", sp[=kowa: ]¯ j. du<skiego#\. D{wi"k ‘kob’
zawiera w sobie kobieta i koby=a.
Lit. kobotas ]rodzaj stroju niewie>ciego\.
Por. niewiasta ¯ ˚wiasta.
Marcin Bielski ]ok. 1550–86\ wyra{nie zazna-
cza, /e kobieta jest nazw' obel/yw'& „...ku
wi"kszemu zel/eniu kobietami zow'”, „mog':
m"/e przezywa: /ony kobietami, ale te/ nie do
ko<ca maj' rozum sami.”
Kocel ]s=aw. Kocel\ – knia{ blate<ski 860÷861
do lat 870-tych; ¯ w"g. jez. Balaton. W “skazaniu”
O pismenach, bu=g. pochodzenia, z prze=omu IX
i X w.& ...i Koclœ knœzœ blat;ska.
kocz ]po=ow.-tur. kok\ – korze<. Po=owczyn Kocz.
Po=owczyn Kocz 1250; KCzT.
Plemiona koczownicze ¯ koczowa: ¯ kocz.
Kola ]ros. Kolq\ – zdrobn. ˚Nikolai.
Kolain ]germ.-=ac.\ ˚Kalayne, zamek n(Niemnem,
Kalneny, Kolnjany, 2 km od Jurborku w d[= rzeki;
Koja=owicz& prima in Lituania arx, Prussiam versus
ad Nemenum. 0165-01-126, przypis 1
gr. kalein ]proklamowa:, zakazywa:\, OAE.
kold ]dun.\ – zimny; starogerm. kalt ˘ staroang.
ceald, cald ˘ ang. cold.
Koloman ]w"g.\ – Salomon, OA, KS, pisany
Kolman, Colman, KC, Kalman OA;
gr. Salome ¯ hebr. szalom ]pok[j, ros. mir,
=ac. pax, pacis ˘ starofranc. pais ˘ >redniow. ang.
pais, pees ˘ ang. peace\;
1. K. ¿`1070–†1114, kr[l w"gierski 1095–†1114,
z dynastii Arpad[w,
wg innych ¿1070–†1116.02.03, kr[l 1095–1116,
2. K. ¿1208–†1241 ¯ kr[l Andrzej ]¿1175–1205–
†1235\; brat Beli IV ]¿1206–1235–†1270.05.03\,
/on' K. – Salomea ]¿1211–†1268\, c[rka Leszka
Bia=ego †1227; K. zmar= po 12 kwietnia 1241,
prawdop. z ran w bitwie z Tatarami k(wsi Mohi,
mi"dzy rzekami Sajo i Hornad, ko=o Miszkolca.
Ko=czko ]s=aw. Kolhko\ – ko=czanek$ ¯ ko=czan;
“otroki” ]paziowie\ Dawida Igorewicza& Ulan i
Kolczko, strzegli o>lepionego Wasylk" trembo-
welskiego 1096, lub 1097, we W=odzim. Wo=.
ko=o ]s=aw., pol.\ – woda; kilka znanych miejsco-
wo>ci& Ko=o n(Wart', Ko=obrzeg ]brzeg wody\,
Ko=omna n(Ok', Ko=omyja n(Prutem.
Ko=omna ]s=aw. Kolodna\ – gr[d n(Ok',
105 km SE od Moskwy; ko=o ]woda\, =om ]do=\;
zak=adniczy ¯ ko ]do\ % =odna ]wodna\ ¯ woda;
ludzie w dow[d dani – w dow[d pokoju, podleg-
=o>ci; przegrana Rusi w wielkiej bitwie woj[w
Wsewo=oda z Tatarami zim' 1237.
Ko=omyja ]wo=. Kolomyœ\ – woda mija ]op=ywa\;
¯ ko=o ]woda\ % myja, mija ]obok\.
Ko=ywa< 1557(59 ]˚Mazur. ltpsc Kolyvan;\ –
wodowanie ¯ ko=o ]woda\, niem. Wanau,
Rewel-Revel;, dzi> Tallin – stolica Estonii.
ko=y-wa<wan-au ¯ au ^ ko=-o(y` ^ woda.
komand ]>redniow. ang. comanden\ – rozkaz.
Lit. Skomand 1246÷84.
Komnin ]ros. Komnin=\ – gr. Alexis Komnenos,
=ac. Alexius ¡ Comnenus, ¿1048–†1118, bizan-
tyjski imperator 1081–†1118; bratanek Izaaka
]ang. Isaac\ – pierwszego imperatora dynastii
Comnenus w=adaj'cej Bizantyjskim Imperium
]ze stolic' w Konstantynopolu\ w latach 1057–
1059, i 1081–1185;
Izaak wkr[tce zosta= mnichem; trzema g=[wnymi
imperatorami byli& Alexius, Ioannes, i Manuel; za
rz'd[w Alexiusa 1081–1118 pocz"to ˚krucjaty
]1097\, jego syn – Ioannes ™, i wnuk – Manuel ¡,
z powodzeniem walczyli przeciw Turkom.
wg American International Encyclopedia 1953,
ale wg Kings, Rulers, and Statemen, 1976&
1057–1059 Isaac †1061 ]Macedonian dynasty\
1081–1118 Alexius ¿1048–†1118 ]Comnenus
dynasty, bratanek Izaaka †1061\ ˘
1118–1143 John }Ioannes| ¿1088–†1143 ˘
1143–1180 Manuel ¿1120–†1180;
znacz. prawdop. ¯ =ac. communis ]publiczny,
wsp[lny, gminny, zwyk=y, pospolity, og[lny,
powszechny\ ˘ starofranc. comun ˘ >redniow. ang.
commun ˘ ang. common.
komtur ]germ.\ – powiernik ]wykonuj'cy powierzone
mu zlecenia, zadania\; w ustroju krzy/ackim&
zwierzchnik okr"gu, naczelnik grodu, a w czasie
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
wojny – dow[dca osobnego oddzia=u;
pol. «wojewoda», «rz'dca», «naczelnik»,
«komendant» bliskimi odpowiednikami;
komtur TD, OU ˘ pol. kommandor 1860 r.;
=ac. com` ]razem, wsp[lnie\ % mmandre ]pope=-
ni:, powierzy:, przekaza:, odes=a:, zobowi'-
za:\ ˘ =ac. commandare ˘ starofranc. commander
˘ >redniow. ang. commanden, germ. komtur;
w latach komturami byli ]z imienia i miejsca\&
1254, Burhard von Hornhauzen – Samlandii,
1275–1284, Diederich v. Liedelau – Samlandii,
1284, Albert ]z Mi>ni, pol.\ Missen – Kr[lewca,
1289, Henric von Dobyn – Balgi n(Ba=tykiem,
1289, Bertold Bruhauen – pierwszy k. Ragnety,
Austriak z pochodzenia, b. komtur Balgi,
1290, Erneke – Ragnety,
1304, Eberhard Virneburg – Königsbergu,
1313, Wehrner von Urselen – Ragnety,
1360, Kuno von Hattestein – Brandenburga,
1360, Ulrik Fricke – Balgi n(Ba=tykiem,
1361, Hernik Kranichfeld – Rastemburga,
1363, Günter Hohenstein – Osterode,
1363–1365, Henrik Schöningen – Ragnety,
1365–1369, Burchard v. Mansfeld – Ragnety
strza=' zabity 1369,
1369, Kuno von Hattenstein – Gotteswerder,
1370, Henrik Stockheim – Brandenburga,
zabity 1370 w Samlandii, wraz z Petzoldem von
Karwis – komturem domu Rheden;
26-ciu komtur[w Zakonu pad=o na placu tego
boju, ='cznie z marsza=kiem Zakonu i wieloma
go>:mi; tak/e pad=o ponad 200 rycerzy i bojow-
nik[w ]woj[w\; przypadkowo u>miercony Kuno
v. Hattenstein na kartach opisu wypadk[w ]0165-
01-215, N. 442\, bo jest marsza=kiem Zakonu w
1379–1382, tj. w 10 lat p[{niej,
1376–1379, Dietrich von Elner – Balgi
]w 1304 by= rycerzem, bratem Arnolda\,
1379, Günther v. Hohenstein – Brandenburga,
1382, Kuno von Libenstein – Osterode,
1382, Wigand Baldersheim – Ragnety,
1382, Johannes Meldingen – Georgenburga,
1384, Markward Sulzbach – Ragnety
}w 1390 Markward Salzbach – rycerzem|,
1389, Ludwik Wafler – Torunia,
1389, Wolff von Zolnhart – Gda<ska,
lista komtur[w Gda<ska ˚Gda<sk,
1389, Markward von Raschau – Memla,
1389, Johannes v. Rumpenheim – Ragnety,
1390, Arnold von Buergeln – Marienburga ]$\;
• wielkimi komturami Zakonu byli m.in.
1348, Winric von Kniprode,
1379, Rüdiger von Elner,
1389, Konrad Wallenrod,
1393, Wilhelm de Halfenstein.
wyci'g z poz. lit. 0165-01-r[/ne strony
komunista ]pol.\ – nieuk i agitator kt[ry nie wie o
czym m[wi, z=oczy<ca d'/'cy do w=adzy w dro-
dze krwawego przewrotu, z zamiarem op=ywania
w dostatku, a po doj>ciu – oszukuje rz'dzone
przez siebie masy, /e prowadzi je do utopii –
materialnego dobrobytu, gdy w rzeczywisto>ci
do n"dzy i g=odu; demagog, trute<, wichrzyciel,
szkodnik wszelkich system[w gospodarczych.
=ac. communis ]wsp[lny\ ˘ franc. commune ˘
franc. communisme ]komunizm\.
Teoria gospodarcza oparta na wsp[lnocie
wszystkich >rodk[w produkcji i podzia=u produktu
mi"dzy cz=onk[w wsp[lnoty, oparta na doktry-
nach Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina. Charak-
teryzowana przez centralne planowanie i kontrol"
wykonawstwa przez pa<stwo ]rz'd\, bezlitosn'
likwidacj" wszelkiej opozycji, w fizyczny spos[b,
oraz wszystkich odst"pstw w obr"bie Partii, i znie-
sieniem swob[d osobistych.
System komunistyczny
• by= dyktatur' ekipy rz'dz'cej – ludzi, kt[rzy
osi'gn"li szczyt w=adzy przez psi' lojalno>:
swym zwierzchnikom i w oparciu o skostnia=e
doktryny W. I. Lenina ]1870–1924\, gdy >wiat
od jego czas[w poszed= daleko do przodu w
r[/nych aspektach /ycia i rozwoju.
• by= totalitarny i centralnie sterowany – w ka/-
dej jednostce spo=ecznej musia= by: cz=owiek
kt[ry wykonywa= polecenia odg[rnie narzucone,
raportowa= do w=adz, b'd{ jedno i drugie razem.
• narusza= podstawowe swobody obywatelskie, a
w tym, jak w czasach szlacheckich ch=op by= przy-
wi'zany do pana i ziemi, tak w systemie komu-
nistycznym obywatel by= przywi'zany do kraju.
Jedynie zaufani mogli wyje/d/a: za granic".
• narusza= te/ podstawowe prawa wolnego ryn-
ku i podstawowe odczucia ludzi jak to, /e im wi"-
cej pracujesz – tym wi"cej masz, lepiej /yjesz.
• prowadzi= do g=odu i n"dzy gospodarki kraj[w
kt[rymi kierowa=. Ja rak w ciele, niszczy cia=o a
wraz z trupem – ginie sam, tak komunistyczny
niszczy= gospodarki, by w ich ruinie sko<czy:
sw[j /ywot, istnienie.
Wybory do w=adz by=y kpin' demokracji. Kan-
dydaci wystawieni przez Parti" otrzymywali po
99–97@ g=os[w, odpowiednio od pierwszego do
sz[stego czy si[dmego miejsca, o [smy ]ostat
-ni\ otrzymywa= reszt", czyli 1–2@. I tak w ka/-
dym rejonie wyborczym, i w ka/dych wyborach
– jawny fa=sz.
Dyktatur" “proletariatu” zwali demokracj' lu-
dow'. Komunizm – dyktatur' “klasy robotniczej”,
czyli nowej warstwy rz'dc[w, wywodz'cej si"
z posp[lstwa, pocz'tek kt[rym dali robotnicy&
Kmiotki, Smrodki, Mopsiki i inne zwierzaczki i
ptaszki. Komuni>ci zarz'dzali krajem, po fizycz-
nym wyplenieniu szlachty i wszelkiej inteligencji,
zwanej bur/uazyjn'. Elita “klasy robotniczej” ko-
rzysta=a z dost"pu do sklep[w o zani/onych ce-
nach, wy='cznie dla nich zastrze/onych, dobrze
zaopatrzonych, i do o>rodk[w wypoczynkowych
specjalnie dla tych/e zarezerwowanych.
Gdy wszelki kler obiecuje raj, lecz po >mierci –
ostro/nie ]bo nikt stamt'd jeszcze nie wr[ci=\,
komuni>ci – >mia=o, opowiadali, /e raj mo/liwy
jest na ziemi, w drodze przez nich wyznaczonej
– /ycie w dobrobycie, dostatkach materialnych,
i bez pieni"dzy, bo to kapitalistyczny >rodek.
Pieni'dz w socjali{mie zostanie stopniowo
wyeliminowany. Zn[w, fa=szywa przes=anka, bo
pieni'dz istnia= od ponad 2 tys. lat – w czasach
gdy kapitalizmu nie by=o; wygodny po>rednik w
transakcjach wszelkiego rodzaju.
Przewrotno>: komunist[w& ca=y zewn"trzy >wiat
czyha na jego zd=awienie ]otoczeni wrogami\,
gdy sami mieli nadziej" opanowa: Glob. W tym
celu popierali ruchy wywrotowe ]Czerwone Bry-
gady\ i dbali o agitator[w komunizmu i rewolucji.
Kalendarze – opu>cili wiele z nich, kt[re wnios=y
rzeczy nowe, istotne dla odliczania czasu, ale
nie zapomnieli o kalendarzu republika<skim,
wprowadzonym we Francji, przez Kowent, w
1793, w kt[rym rok zaczyna= si" 22 wrze>nia,
tj. w dniu og=oszenia Republiki – dzi> >ladu po
nim nie ma, wiedza podr"cznikowa.
Wichrzyciele z natury – Bolszaja sowieckaja
enciklopedia 1949–1957, pe=na jest informacji
o buntach i powstaniach, w Rosji, s'siednich
krajach i na >wiecie&
1024 narodowe powstanie w Rostowo-Suzdal-
skiej ziemi.
`1071 narodowe powstanie w Nowogrodzie i
w Rostowo-Suzdalskiej ziemi.
1113 narodowe powstanie w Kijowie.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
1136–1137 narodowe powst. w Nowogrodzie.
1146–1147 narodowe powstanie w Kijowie
przeciw Olgowiczom }¯ Oleg z Czernihowa
1097–†1115 ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw|.
1207 narodowe powstanie w Nowogrodzie.
Bolsz. sow. enciklop., t. 37, str. 218, has=o& Rossijskaja
Sow. Federatiwnaja Socjalisticzeskaja Respublika
Íwi"to 1 Maja, ludzi pracy, na pami'tk" demon-
stracji, zaj>:, w Chicago, 1886, kw. 25 – maj 4.
K=amcy te/ z natury – moskiewsk' “Prawd"”
mieli za sztandarowy dziennik; ludzie najcz">ciej
m[wi' o tym, czego im akurat brakuje.
Obowi'zkowe dostawy produkt[w rolnych, po
zani/onych cenach, ju/ poza podatkiem....
Komunizm – jeden z wi"kszych system[w wy-
zysku ludzi pracy. Tak o kapitalistycznym, jakby
dla odwr[cenia uwagi.
W sprawie orygina=–odpis, tak/e mniemaj' na
opak, ale jest to spojrzenie Rosjan, na pod=o/u
kt[rych komunizm wyr[s=.
Pszcz[=ki-robotnice, sp"dza=y czas na ze-
braniach i szkoleniach, w godzinach pracy, z
dala od swych stanowisk, i politykowali, >cigali
si" nawzajem w nagonce Zachodu, wrogiego
idea=ami i czyhaj'cego armiami na socjalizm,
zwany Krajami Demokracji Ludowej ]KDL\ pod
dyktatur' proletariatu; dyktatura z demokracj'
chodzi=a w parze; Nauka – oparta na logice – im
tak podpowiada=a.
Dialektyk' leninowsk' popisywali si" w religijny
spos[b, na samym pocz'tku swych prac. Jak
przed stuleciami, badacze pisz'cy o zwi'zkach
mi"dzy j"zykami, zamieszczali na pocz'tku
biblijny rozpad j"zyk[w po upadku wie/y Babel,
by by: w zgodzie z Ko>cio=em Rzymsko-Kato-
lickim, tak i tu, od dialektyki, by by: w zgodzie z
W=odzimierzem I. Leninem.
Niedouczeni, p"d do nauki mieli i tak' otrzymali
w ko<cu. Eksperymentowali z podstawowymi
odczuciami ludzi, jak poczucie w=asno>ci
prywatnej, gdzie im wi"cej pracujesz – tym
wi"cej masz, lepiej /yjesz. Komuny zak=adali
w zamian& ko=chozy, sp[=dzielnie produkcyjne,
jednostki uspo=ecznione, by pom[c leniom – do
wsp[lnoty pierwotnej wracali w spo=ecze<stwie,
w kt[rym zwi'zki rodowe i poczucie jedno>ci nie
istniej' od tysi'ca lat – pouczaj' podr"czniki
historii. Dostali lekcj". System, kt[rego >wietlana
przysz=o>: gwarantowana by=a Nauk' – upad=,
bo braki by=y wsz"dzie. Tyle warta ich Nauka.
W t=umie ludzi pracy chcieli przyj>: przez /ycie.
Lenie z natury – huzia na ku=aka# Parcelacja
maj'tk[w ziemskich, popierajmy ma=orolnych,
s=abych. System – mi"dzy innymi – zawali= si" od
s=abo>ci, biurokracji ]w tym sprawozdawczo>ci\,
i przemocy w kt[ry system zaprowadzili i sprawo-
wali rz'dy – cech komunist[w, a korupcja, fa=sz,
i pija<stwo, pozosta=y po szlacheckich czasach
zwanych te/ bur/uazyjnymi ¯ franc., na fa=szu
Wiernych komunizm budowany. Zlikwidowali
konkurencj" – zdrowy czynnik wzrostu, post"pu
i poprawy; monopole ustanawiali; opad= zapa=
do pracy. Nauka im tak dyktowa=a.
Monopol na posiadanie w=adzy te/ mieli,
zwany Parti', ¯ Polska Zjednoczona Partia
Robotnicza ]PZPR\, wbrew znaczeniu terminu,
partia ^ frakcja, stronnictwo, strona, ]w udziale ¯
dzia=\ ˘ ang. impartial ]bezstronny, nie stronniczy\,
=ac. impartibilis ]niepodzielny ¯ podzia= ¯ dzia=\ ¯
=ac. pars, partis ]cz">: lub podzia= ca=o>ci\, tj. w
spo=ecze<stwie o wielu organizacjach, maj'cych
r[/ne cele polityczne, ideologiczne, i doktryny.
A tu jedna zwana Parti', z Nauki wyp=ywa=o.
Dwie inne& Stronnictwo Ludowo-Demokratyczne
]SLD\ i Polskie Stronnictwo Ludowe ]PSL\, by=y
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
satelitami PZPR-u, aprobowane i kontrolowane
przez Parti".
Centralne sterowanie, zarz'dzanie krajem, ma
si" tak do komuny ]gminy\, jak jedynow=adztwo,
monopol w=adzy, do partii ]frakcji, jednego z
wielu ugrupowa<\; jest to ='czenie sprzecznych
ze sob' termin[w, jak «demokracja ludowa» z
«dyktatur' proletariatu» w parze. Fa=sz.
Na fa=szywych przes=ankach opierali swe kroki i
mniemania; taki rodzaj Nauki reprezentowali.
Has=o by=oby zupe=nie bez zwi'zku ze Íred-
niowieczem, gdyby ci nie zaj"li tak/e stanowiska
w sprawach przesz=o>ci Rosji, r[wnie wypaczo-
nego, a w tym, nie wydali definicji ˚latopisu.
U/yty w niej j"zyk, spos[b uj"cia, >wiadcz' kim z
natury byli. Uraz leni kt[rym skrzywdzono ojc[w
i dziad[w ]p"dz'c ich do roboty\, negatywna
opinia o przesz=o>ci i do Zachodu, kultywuj'cego
stary system wyzysku i opresji robotnik[w.
Zajadle polemizowali z badaczami Zachodu,
kim pierwsi rosyjscy w=adcy byli, i – b='dz'c –
argumentowali w r[wnie “naukowy” spos[b, jak
definicja latopisu i zarz'dzanie gospodark', a
wyniki ich docieka< jak wyniki wybor[w – fa=sz,
odg[rnie wynik za=o/ony, /e nie by=o wp=ywu
Wareg[w. Rosja nie mo/e nikomu nic zawdzi"-
cza:# Sama do wszystkiego dosz=a&
• angielski system dat& m-ca aprila w 5 de<,
• system liczb& wszystkich j"zyk[w by=o 70 i 2,
• nazwy geograficzne& Lubeck, Brest, Rostow,
• nazwy kraj[w& Prussia – Russia, Prusy – Rusy
]Rusacy, Ru>\, Latvia ]+otwa\ ¯ lot ]p=yn\, =ot
]wod\ ¯ =ota ]woda\, =ac.-nord. pochodzenia,
• imiona& Herman, Ingwar, Wo=odimir,
• s=ownictwo& danne, gruppa, gu> ]g">\ ¯ anglo-
sas. gos OU, >redniow. ang. gose, goos, staro-
nord. oddi ]nieparzysty numer\ % en ˘ odin; cerkiew
¯ gr. kyriakon ]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas.
cyrice, cirice, dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chir-
che; nazwy miesi"cy& janwar, fiewral, mart, april,
itd.; `skij w nazwiskach ¯ staronord. skil, budowa
zda<, zasady zapisu d{wi"k[w& Uljana ^ Juljana.
Wydanej przez Rosjan opinii o przyczynku Ware-
g[w do kultury Rosji nie mo/na bra: powa/nie, i
ich argument[w cuchn'cych polityk'.
Rosjanie nie odr[/niaj' Nauki od polityki ]˚la-
topis\, a Polacy – polityk" od religii.
Amerykanie te/ eksperymentuj', ale na skal"
znacznie mniejsz'. Pr[buj' dokona: zmian
w do>wiadczonych sposobach przez stulecia.
W transakcji kupno–sprzeda/, wypr[bowanej
przez ponad dwa tysi'ce lat ]pieni'dz za otrzy-
many produkt\, licencj" wprowadzaj' na rynek
]pieni'dz jedynie za prawo do produkcji wed=ug
pomys=u, wynalazku, wzoru u/ytkowego, b"d'-
cego przedmiotem prawa autorskiego\. Zamys=
ma ograniczony zasi"g, nie dzia=a w=a>ciwie, i
nigdy dzia=a: tak nie b"dzie.
Maj' te/ wynaturzenia ˚feudalny system.
W USA te/ chc' poprawi: system zmian' naz-
wisk w rz'dzie.
Nie ma systemu bez wad. Wsz"dzie jest ten sam
rodzaj spraw – skala i ich liczba robi r[/nic".
kondoth Oflandr ]s=aw. kon∂of= Oflandr=\ –
wiod'cy ˚Flanders, graf ˚Baldwin ¡ ]1172–
†1206\ z Flandrii i Hainault;
kondof ¯ =ac. conduct ]wie>:, prowadzi:, prze-
wodzi: grupie, kierowa: ni'\, ˚krucjata 4-ta,
s=aw. f ]f\ ^ =ac. t, th, ph ˘ kondof ^ condut.
Koniecpol ]pol.\ – Ma=opol ]Koniecpolski ^
Ma=opolski\ ¯ ko< ]wielki\, koniec ]ma=y\; gr[d na
granicy Wielko` i Ma=opolski za czas[w Henryka
¡ Brodatego i Henryka ™ Pobo/nego ]1201–
1241\, ksi'/'t >l'skich, ˚myl'ce nazwy.
Konstantin ]ros. Konstantin=\ – wytrwa=y,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
sta=y, niezmienny, wierny; zdrobn. Kostq;
=ac. com ]razem\ % stare ]sta:\ ˘ constare ˘
constans ˘ constantia, Constantinus; starofranc.,
>redniow. ang. i ang. constancy; pol. Konstanty;
1. K. ¿274–†337 A.D., za=o/yciel Konstantyno-
pola 330 na miejscu staro/. Bizancjum ]=ac.-ang.
Byzantium\ k(cie>niny Bosfor; od czerwca 1453
– Istambu=, ang. Istanbul ¯ gr.,
„od Chrystusa narodzin do Ko<stantina let 318,
od Kostantina za> do Micha=a tego lat 542” –
podaje sam pocz'tek ˚Powie>ci wremiennych
let, zawieraj'cej dzieje Rusi od 855 do 1110 A.D.
]318 % 542 ^ 860\, ˚Rosja,
2. K. 829–†869, o zakonnym imieniu Kiri= ]boski\,
ur. w Thessalonika; wykszta=c. na dworze bi-
zantyjskiego imperatora Micha=a III, adaptowa=
alfabet grecki na s=awia<skie potrzeby, kt[rym
wkr[tce przet=umaczono cz">: cerkiewnych
ksi'g, ok. 864–865 A.D. ]po VII Soborze w Nikai,
796 A.D.\, ˚cyrylica,
3. K. Pres=awski ]˚Pres=aw\, biskup bu=garski;
po chrzcie Bu=garii 856, w ko<cu tego stulecia
przeprowadzi= reform" kalendarza, bior'c za
podstaw" 5505 lat «od pocz'tku >wiata do naro-
dzenia Chrystusa», w miejsce dotychczasowego
stylu antiochskiego 5500; chrzest Bu=garii 6363
opisany stylem 5505 ]wg Ku{mina& 865 lub 866
i ˚styl 5500, 0448-00-281\,
4. imi" kilku cesarzy Wschodniego Imperium
Rzymskiego, z siedzib' w Konstantynopolu, Ca-
rogrodem zwanym w latopisach, wzmiankowani
w pi>miennictwie cerkiewno->wieckim&
• Constantine IV, ¿648–†685, imper. bizant.
668–685, ¯ Constans II, imper. 641–668 ¯ Con-
stantine III; zwany w ˚Mazur ltpscu Brodatym,
˚sob[r 676 by= w 13-ty rok jego w=adania ]za-
pisany 686\& 668 % 13 ^ 681, wg ameryka<skich
danych& 680–681,
• Constantine V, ¿718–†775, imper. bizant.
741–775, syn Leona III, sz[sty sob[r,
• Constantine VI, ¿752–†803, imper. bizant.
780–797, syn Leona i Ireny ]Eirine\,
wg Kings, Rulers and Statemen&
Constantine VI ¿752–780–797–†803, imprator
bizant. 780–797, o>lepiony 797 i zamordowany
803, ¯ Eirine ]Irena\ i Leon IV.
W s=awia<skich {r[d=ach pomieszany z Micha-
=em £ Trawnym ¿839–842–855–†867 ¯ Theodora;
tak w Skazaniu o s=owia<skoj gramotie& Michai=
synem Iriny ˘ Nowogrodzka ltps, ˚sob[r 796
na kt[rym rozpatrywano spraw" ikonoborc[w;
w ˚Mazur. ltpscu si[dmy sob[r ªw [smy rok
cesarzowania Konstantynaº ]796\ – z b="dem bo
pod 6306 ]806 A.D., przeniesiony z 796\.
• Konstantin VII Porfirorodny lub Bagrianorodny
]w purpurze urodzony\ 913–959,
¿ 905–†959 ¯ Leon †912 ¯ Michael †867
pol. Pijany, s=aw. Trawny, ang. the Drunken, {le
bo trawny – podst"pny, przebieg=y, fa=szywy.
• Wasilij ]pol. Bazyli\ II †1025 i Konstantin VIII
†1028, synowie Imperatora Romanusa II, samo-
dzielnie w=adaj'cy od 976 A.D. ]K. VIII, ¿960$–
†1028, te>ciem Romanusa III, imperatora bizant.
1028–1034, Michaela IV, imperatora bizant.
1034–1041, i Konst. IX, imperatora bizant.
1042–†1054\,
• Konst. IX Monomach ¿1025–1042–†1054, zi":
Konst. VIII, a te>: Wsewo=oda †1093.04 i dziadek
W=adimira Monomacha ¿1053–†1125.05.15,
przez to K. Monomach w dziejach Rusi;
• K. X Ducas }duka| ¿1007$–†1067;
w ˚Mazur ltpscu Constantine zwany&
• K.V Brodaty, pod 6186 ]686 A.D.\, gdy
mia= miejsce sz[sty sob[r – z b="dem,
• K. V Kabalin pod 6236 ]736 A.D.\ ˚Kowolin,
• K. V Kopronim, pod 6235, 6265, 6266,
6271, 6280 ]735, 765, 766, 771, 780 A.D.\,
syn Lwa Isawra ]Leona Isauriana\, ˚Lew.
5. K. Dobrynicz, “posadnik” ]namiestnik\ Nowo-
grodu, kt[ry odradza= Jaros=awowi M'dremu
†1054 wypraw" za morze w celu naj"cia i
sprowadzenia Wareg[w, ok. 1018,
0001-01-140, 0448-00-372
6. K. metropolita wszej Rusi, w Kijowie 1156,
7. K. 1218 ¯ W=adimir ¯ Gleb z Rezania ¯ Rost.,
K. do spo=u z bratem Glebem, zabili brata Iza-
s=awa i 5-ciu stryjecznych braci, w ˚Rezaniu,
1218.07.20,
8. K. z Rostowa ¿1186–†1219 ¯ Wsewo=od Bol-
szoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gor. †1157.05.15,
uczestnik boju na ˚Lipicach i Jurjewej g[rze,
1216, gdzie – do spo=u z Mstis=awem Mstis=awi-
czem Uda=ym – pokonali po='czone si=y braci
Konstantina& Jurija i Jaros=awa. W wyniku Kon-
stantin osiad= we W=odzimierzu na Kla{mie,
gdzie by= kniaziem przez dwa lata, zmar= 1219,
zostawiaj'c stolec bratu Georgijowi, dzieciom
odda= Rostow i Jaros=awl;
w 1206–1207 w=ada= Nowogrodem Wlk. w imie-
niu ojca, w 1209 uwolni= Swiatos=awa,
9. K. ¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212,
10. K. ¯ Boris ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij
Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. Monom. †1125.
Konstantynopol ]s=aw. Car;grad=-Cargrad,
Cesarœgrad=-Cesaragrad, Carogr[d\ ¯ sie-
dziba car[w greckich; dos=. polis ]gr[d, miasto\
Konstantyna, za=o/yciela grodu& Constantine Ca-
ius Flavius Valerius Aurelius Claudius ]274–†337
A.D.\, kt[ry ochrzci= si" tu/ przed >mierci', zwany
odt'd Wielkim ]Starym\; imperator 306–†337.
˚Sobory w Konstantynopolu obejmuj'& drugi,
pi'ty, sz[sty, Trulla<ski ]ang. Trullan\, i [smy
W K. odbywa=y si" pierwsze sobory i w K. ujrza=a
>wiat=o Biblia, w j. greckim, w K. pisano ruskie la-
topisy, K. by= centrum handlowym i kulturowym.
Konstantynopolem w=ada=y dynastie&
395– 450 Teodoziusz[w ]Theodosian\,
450– 518 Trak[w ]Thracian\,
518– 610 Justynjan[w ]Justinian\,
610– 717 Herakl[w ]Heraclian\,
717– 820 Isuar[w ]Isuarian\,
820– 867 Amor[w ]Amorian\,
867–1059 Macedon[w ]Macedonian\,
1059–1081 Dukas[w ]Ducas\,
1081–1185 Komnen[w ]Comnenus\,
1185–1204 Anio=[w, Anielskich ]Angelus\,
1204–1261 r[/ni =ac. cesarze ]Latin Emperors\.
Wyci'g z Kings, Rulers, and Statemen, NY 1976.
W 1204, aprila 12, w poniedzia=ek, K. zdobyty
przez Krzy/owc[w Czwartej ˚krucjaty, kt[rzy
przyst'pili do obl"/enia grodu apriela 9, w pi'tek.
Utrzymali si" w nim do 1261.
Zdobyty przez Turk[w 1453, maja 29 – wypadek
ko<cz'cy dzieje Bizantyjskiego Imperium;
tur. İstanbul, ang. Istanbul ¯ =ac. vestibulum % gr.
eis ten polin lub gr. is tim polin ]do miasta\.
Koporie ]Kopor=q, Kopor;, Kopor;q\ – gr[d w
ziemi Nowogrodzkiej, w 1907 Oranienbaumsk.
W 1411 urodzi= si" kn. Lingueniowi syn Jaros=aw,
“na Koporij”, na chrzcie nadano mu imi" Theodor.
Jaros=aw zgin'= 1435.09.01 w bitwie “za Wi=ko-
mierzem na rzece” po='czonych wojsk Zygmunta
z laszskimi, przeciw si=om Swidrygie==y wspo-
maganych przez Krzy/ak[w; Jaros=aw Lyngwe-
niewicz wymieniony w>r[d listy poleg=ych.
korlazi ]s=aw. korlœzi\ – poddani Karoling[w$
Karoling ¯ >redniow. =ac. Carolus % germ. `ing ]pa-
tronim\, druga dynastia Frank[w, za=o/. 751 A.D.
przez Pepina Kr[tkiego – syna Karola Martela ˘
ang. Carolinian, Carolingian; ˚Frank.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
koroduna ]s=aw. korduna\ – Kurdyna, Kurdystan;
pogranicze p=n. Iraku, Iranu, i p=d.-wsch. Turcji;
kusz'ce& kordofa<skie j"zyki plemion /yj'cych
w czasach arabskiego zasiedlenia wschodniego
Sudanu }w 15-tym wieku|. 0565-00-03,
Bolszaja Sow. Enciklopedia, t. 22, str. 574
korona ]ros. korona, v≠nec=\ – 1. p[=wieniec
lub wieniec noszony na g=owie jako ozdoba lub
znak honoru, zwyci"stwa, itp., st'd 2. nagroda,
honor, 3. obr"cz lub nakrycie g=owy, zwykle
wielce wysadzana szlachetnymi kamieniami
i ozdabiana, noszona przez monarch[w jako
wyraz niezale/no>ci, 4. pozycja, si=a, domi-
nacja monarchy, 5. monarcha, 6. wszystko co
ma kszta=t korony w kszta=cie i pozycji, 7. hist.
Korona – rdzenna Polska, bez Litwy;
koronny – nale/'cy do pa<stwa, rz'du, kr[la;
koronowa: – stanowi: zako<czenie, szczytow',
g[rn' cz">: czego, wie<czy:;
koronka – 1. lekka, a/urowa tkanina zdobi'ca
zako<czenie bielizny, odzie/y, 2. termin dent.
Korona Boles=awa Chrobrego †1025 pozosta=a w
skarbcu kr[l[w niemieckich. Korona Boles=awa
Ímia=ego, kt[ra s=u/y=a Przemys=awowi w 1295,
znalaz=a si" w Pradze, wywieziona przez Wac-
=awa zaraz po koronacji 1300. +okietek musia=
sprawi: sobie now'; wywi[z= j' na W"gry Ludwik
Andegawe<ski 1370–†1382, i zwr[cona zosta=a
Polsce 1412 przez Zygmunta Luksemburczyka
]˚czyk\ w czasie zawarcia pokoju z Jagie==',
w Budzyniu. 0065-00-146, 151, 185 Dalsze losy
ostatniej mi nieznane.
Jagie==o koronowany 1385.03.04 ]starego ka-
lendarza\ na kr[la Polski, w Krakowie, now'
koron', gdy/ +okietkowa by=a w posiadaniu
Zygmunta Luksemburczyka. 0065-00-176
Koronacji Piast[w dokonywano w ˚Gnie{nie –
pierwotnej ich stolicy. W=adys=aw +okietek by=
pierwszym kr[lem koronowanym nie w Gnie{nie,
lecz w katedrze na Wawelu, w ˚Krakowie.
Korona dla Wito=da wlk. ks. lit. – panowie polscy
zatrzymali na drodze wys=annik[w Zygmunta
Luksemburczyka z koron', i nie przepu>cili ich
na Litw", obawiaj'c si", /e Litwa w ten spos[b
uniezale/ni si" od Polski – do koronacji nie do-
sz=o; nie wiem co sta=o si" z t' koron';
gr. korone ]zakrzywiony przedmiot, wieniec\ ˘ =ac.
corona ˘starofranc. corone ˘>redniow. ang. corune,
coroune ˘ ang. crown; franc. la couronne;
gr. kranion ]czaszka\ ˘ pol. skro<.
korsak ]tatar.\ – lis.
Korsu< ]s=aw. Korsoun;, ˚Mzaur. ltpsc Kersun;,
Korsun;, Xersun;, Xerson\ – 1. s=aw. nazwa
greckiej kolonii na Krymie, za=o/. w V w. B.C.
przez przesiedle<c[w z Heraklei Pontyjskiej, 2.
Chersones, NW od Krymu, ok. 20 km od uj>cia
Dniepru do Morza ˚Czarnego ]Liman Dniepru\.
W IX–XIII w. nale/a= do Bizantium.
Zgodnie z og[lnym pogl'dem, W=odzimierz
Wielki †1015 ...Vladimir= krestilsœ. vzœv;
Korsoun;, v 988 g. v cr˛kvi sv. Vasiliœ.
wg innych {r[de=, ...Vladimir= krestilsœ
v Vasil;eve bliz= Kπeva (ili v samom=
Kπeve), v 987 g., ...ochrzci= si" po “wzi"ciu”
Korsunia. Gromi'c Grek[w, przyj'= ich wiar"
]pobitych\ – tw[rczo>: pobo/nych mnich[w, po
wiekach, dla wsparcia cerkwi ]na swoje potrze-
by\, przez danie przyk=adu jak dzia=a:.
Kosma ]s=aw. Kozma\ ¯ gr. kosmos ]porz'dek,
=ad; >wiat\; ros. Kos;ma, Ku{min, pol. Ku{ma.
imi" chrzestne Ingwara ˚Ingorewicza.
Kosniaczko ]s=aw. Kosnœhko\ – upieraj'cy si";
bojar kijowski 1067–1068, przeciw kt[remy wy-
st'pili Kijowianie „jakoby bez porz'dku prowadzi=
woj[w do boju powoduj'c pogrom od Po=owc[w,
oraz odmawia broni i koni da:.”;
u W. N. Tatiszczewa spotkanie wrogich si= 3
marca, sama bitwa “na Niemizie” – 10 marca.
Kosniatin Dobrinicz ]s=aw. Kosnœtin=\ – upiera-
j'cy si" ¯ kosnet;-kosnie:, kosnyj-kosnyj,
ang. to persist in, to remain;
namiestnik Jaros=awa M'drego †1054$
kosog ]arch., s=aw. kosog l. poj., kosogi l. mn.\
– sko>nooki, o Tatarach, dzi> kosoglaznyj –
zezowaty; kos pokrewny polskiemu ukos.
Roku 6530 Mstis=aw Wo=odimerowicz xodil
na kosogi.
kossak – kozak; ang. Cossak.
ko>ci[= ]pol.\ – 1. niegdy>& >wi'tynia chrze>cija<-
ska otoczona cmentarzyskiem ko>ci ]grobami\,
dzi> posp[lstwo chowane na cmentarzach od-
dzielonych od >wi'ty<, z wyj'tkiem g=[w ko>cio=a,
chowanych w kryptach – podziemiach >wi'ty<,
2. oddzielny budynek, wy>wi"cony i przeznaczony
do odprawiania nabo/e<stw i religijnych pos=ug, 3.
wszyscy chrze>cijanie, 4. nazwa chrze>cija<skich
organizacji wyznaniowych& Ko>ci[= Rzymsko-
Katolicki, Prawos=awny ]Prawowierny, Ortodok-
syjny\, Ewangelicki, Metodyst[w, Anglika<ski
]Church of England\, i wiele innych, protestanc-
kich, 5. sekta, wyznanie, od=am tych Ko>cio=[w,
6. zrzeszenie kleru g=osz'cego wiar" w Boga, a
w gruncie rzeczy dzia=aj'cego w jego imieniu –
s=ugi Bo/e, gdy inni – nie, wys=annicy Boga na
Ziemi ]ªoto s=owo Bo/eº na zako<czenie czytania
fragment[w ewangelii\, po>rednicy, stoj'cy wy-
/ej od innych, bli/ej Boga, B[g przez nich prze-
mawia. I – gdy my>l wzrasta – zainteresowanie
kleru wykszta=conymi spada& kler dba o ludzkie
do=y – o nap=yw s=abych my>lowo, duchowo, i
ciele>nie& dzieci ]nie znaj'cych /ycia\, naiwnych,
nierozgarni"tych, niekonsekwentnych, niepi>-
miennych, w beznadziejnej sytuacji ]np. ci"/ko
chorych\, ci"/kich grzesznik[w, kt[rzy za obiet-
nic" nieba po >mierci daj' si" wodzi: za /ycia
]baranki pod okiem pasterzy – wizyty duszpa-
sterskie\ i materialnie wspiera: b"d' kler ]{r[d=o
utrzymania kleru\. Wielu z nich pederast[w; >wiat
ludzi fa=szywych, hipokryt[w. Organizacja ma-
j'ca hierarchi" w=adzy i tytu=[w, i symbolicznie
wspieraj'ca najbardziej potrzebuj'cych pomocy
]dzia=alno>ci' charytatywn'\.
Jezus Chrystus – siedz'cy po prawicy Boga –
g=adzi wszystkie grzechy; Zbawiciel – broni'cy
z=ych przed r"k' Ojca, piek=em, deska ratunku,
pomost do /ycia wiecznego, zw=aszcza dla okrut-
nych przest"pc[w, kt[rzy – skazani na kar"
>mierci – odkrywaj' Jezusa za kratami wi"zie<, w
nadziei, /e wiara w niego zbawi ich przed egze-
kucj'. I papie/e nie wahaj' si" wstawia: za zbrod-
niarzami, pod=ymi – pad=ymi na moralne dno.
Zab[jstwa >miertelnym grzechem, ale wstawiaj'
si" za zab[jcami, gani' po/ycie seksualne przed
zawarciem ma=/e<stwa, ale nie ma nic bardziej
>wi"tego, ponad nieletni' Mari", kt[ra powi=a
Jezusa spoza zwi'zku ma=/e<skiego, w Betle-
jem, poza wsi', dzi> najbardziej znana matka,
>wi"ta – hipokryci.
Ateizm >miertelnym grzechem Ko>cio=[w, st'd
papie/ b=ogos=awi= niemieck' armi", gdy hitle-
rowskie Niemcy napad=y na ZSRR, w 1941, i
przymyka= oko na eksterminacj" /yd[w i S=awian
]wiele /yd[w w NKWD\. ?o=nierze niemieccy
nosili na pasach “Gott mit uns” ]B[g z nami\. Lecz
dobry B[g pozwoli= wygra: wojn" bezbo/nym
komunistom, w[wczas Watykan szmuglowa=
“wiernych” – hitlerowskich zbieg[w, do Ameryki
P=d., w tym oprawc[w z oboz[w koncentracyj-
nych – zbrodniarzy, jak Adolf Eichmann ]Braz.\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Josef Mengele ]Arg.\.
Ci'g=e podzia=y ko>cio=[w w wyniku k=[tni, nie-
snask[w – tym one s'& kierowane przez cz=owie-
ka. W przesz=o>ci Ko>ci[= prze>ladowa= innowier-
c[w, blokowa= wszelk' my>l i post"p, a dzi> s'
one sol' w oku, na zasadzie& im wi"cej wiemy
o /yciu – tym mniej w nim si= boskich, zwyk=a
regu=a reszty ]mniej pola popisu dla szarlatan[w;
s=uszne zaniepokojenie, czy aby procedury nie
s' b="dne\. Ko>ci[= stawa= si" powszechnym
przez akty gwa=tu i przemocy ]ogniem i mieczem\,
szanta/u i intrygi ]najr[/niejszych form nacisku
do zastraszania w='cznie\, fa=szu. Jest instytucj'
umiej'c' wykorzysta: up=yw czasu do swoich
cel[w – ostoja, najbardziej trwa=e cia=o ze wszel-
kich pakt[w polityczno-militarnych i system[w
spo=eczno-gospodarczych. Ale Ko>ci[= wci'gn'=
tradycj" do swej dzia=alno>ci – systemem >wi't i
przygotowaniami do nich nadaje rytm narodowi,
a zebrania wiernych w celu wsp[lnych modlitw,
mszy, s' okazj' do spotka< towarzyskich przed
i po uroczysto>ciach, tj. do wymiany, znalezie-
nia partner[w, i innych cel[w osobistych, bez
zwi'zku z wiar'.
Ca=a wiara jest z=ud'. Ze Starego Testamentu&
opowie>ci o /yciu pozagrobowym – o niebie ]ra-
ju\ i piekle, anio=owie i wszechmocny B[g kt[ry
walczy z diab=em przez tysi'ce lat, nie mog'c go
unicestwi:, ani do Ziemian przem[wi: – musi mie:
po>rednik[w, kler. Niedo>cigniona doskona=o>:
kt[ra stworzy=a cz=owieka ªna podobie<stwo
swojeº, a jest on bardzo u=omny, grzeszny; dobry
B[g chcia= Potopem zg=adzi: nieudaczny produkt
swych eksperyment[w, zostawiaj'c przy /yciu
Noego, ale ten, przez swoje pokolenia, odnowi=
wszelakie niegodziwo>ci. Dla ocalenia para ka/-
dego gatunku w"drowa=a z ka/dego zak'tku
>wiata do Mezopotamii ]dzi> Iraku\, i ca=y >wiat
zwierz't zmie>ci= si" na drewnianej Arce Noego,
polarne nied{wiedzie te/ tam przyw"drowa=y, bo
B[g nie mia= innego sposobu, tylko Ark' – hory-
zont[w dzieci. Z /ycia za> Jezusa Chrystusa ]No-
wego Testamentu\& doktryny Ducha >w. ]r[/ne
u katolik[w i prawos=awnych\, cuda przez niego
dokonywane ]wypaczony obraz Palestyny jego
czas[w\, jego niewinno>: i m"cze<stwo rozstrz'-
sane w najdrobniejszych szczeg[=ach, m"czen-
nicy, obrazy >wi"tych, siedem sakrament[w ]oba
Ko>cio=y& Rzym.-Kat. i Prawos=awny maj' siedem
sakrament[w& chrztu, bie/mowania, komunii >w.
poprzedzonej spowiedzi', pokuty, kap=a<stwa,
ma=/e<stwa, i ostatniego namaszczenia\, olejki i
kadzid=a, pielgrzymki do miejsc >wi"tych i p'tnicy
– uderzenie chytrych w opony m[zgowe s=abych&
dzieci i zdziecinnia=ych ]kt[rych umys= nie zacz'=
pracowa:, lub ju/ przesta=, my>li kr[tkiej\, starc[w,
kobiet, chorych, >wiat ci"/kich przest"pc[w, hipo-
kryt[w ]o czym uprzednio\ – wiara jest ucieczk'
s=abych w >wiat urojony. Og[lnie – jest to >ro-
dowisko ludzi fa=szywych, wtykaj'cych nosa w
cudze, domowe sprawy, do intymnych w='cznie,
moralizator[w – pouczaj'cych innych.
Ko>cio=y s' organizacjami nie do obalenia, ze
wzgl"du na sta=y nap=yw ludzi podrz"dnych
intelektualnie, kt[rych nigdy nie brakowa=o, nie
brakuje, i brakowa: nie b"dzie. Ko>cio=y g=adko
przetrwaj' wszelkie ataki wybitnych g=[w, bo
wspomagane s' zakalcem my>lowym – warstwa-
mi ludzi, kt[rzy – jak ciasto w piekarniku – nigdy
nie rosn', nie dojrzewaj'; >miesznie prostych
laps[w[w nie s' w stanie zauwa/y:, jaskrawych,
ra/'cych b="d[w, absurd[w.
Wed=ug kleru, B[g jest wsz"dzie, w ka/dym
miejscu, by= i b"dzie. B[g te/ wszystko wie, co
by=o, co jest, i co b"dzie, i o czym ludzie my>l'.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Ale w ko>cio=ach wierni >piewaj'&
przed Twe }Boga| o=tarze zanosim b=aganie,
ojczyzn" woln' racz nam wr[ci: Panie.
Inaczej dobry B[g nie wie czego nar[d chce.
Przed o=tarzami g=o>nym >piewem, ch[rem, do-
pomina si" tak, jakby B[g nie wiedzia=, wbrew woli
Boga ]je/eli czego> nie ma – to B[g tak chce\.
Kler reprezentuje my>l czas[w ˚feudalnych, st'd
s=owa pie>ni pt. My chcemy Boga, >piewanej w pol-
skich ko>cio=ach, zawieraj'cej terminy& kr[l, stany
]warstwy spo=eczne\, poddani, d{wiga: p"ta...
My chcemy Boga, Panno >wi"ta,
o us=ysz naszych wo=a< g=os,
mi=o>ci Bo/ej d{wiga: p"ta,
to nasza chluba, to nasz los.
B=ogos=aw s=odka Pani,
b=ogos=aw wszelki stan,
my chcemy Boga – my poddani,
on naszym kr[lem, on nasz Pan.
Wielkim grzechem jest nadu/ycie zaufania
dzieci – wprowadzanie ich w b='d, zapisanie
czystych m[zg[w zmy>leniami. Czym skorupka
za m=odu nasi'knie – tym na staro>: tr'ci, m[wi
polskie porzekad=o, Bogiem w tym wypadku.
Kler znakomicie o tym wie& nauczone za m=odu
m'dro>ci Biblii i trzyma: si" Ko>cio=a – wzmacnia
przej>cie przez /ycie z nimi.
Zmar= bez grzechu – do nieba, z grzechem – do
piek=a; przez ca=e /ycie by= >wi"tym, zgrzeszy=
w ostatnim momencie – do piek=a, przez ca=e
/ycie grzeszy=, w ko<cu wyspowiada= si", /a=o-
wa= za nie – do nieba; nie tylko ur'ga prostemu
poczuciu sprawiedliwo>ci ]gdzie/ tam do dosko-
na=ej, Boga\, lecz wyjawia, /e cz=owiek za tym
stoi, kleryk, i to niskich pobudek, bo chcia=by
nieod='cznie zwi'za: naiwnego ze sob'.
S=owo «ko>ci[=» ¯ czes. kostel ]z Czech wiara
do Polski\; czes. «kostel» ¯ =ac. castellum OA
]zamek; ze wzgl"du na obronny, bardziej trwa=y
charakter budynku; tam szukali schronienia os-
tatni obro<cy zdobywanego szturmem grodu\,
staronorm., franc. castel, >redniow. ang. castel,
castle, anglosas. castel ]wie>\, maz. lat 1400–1500
kostel lub kostiel ]˚polski j"zyk\, s=aw. kostier
]kaplica drewniana\, wo=.-ros. ˚cerkiew, ang.
church, dun. kirke, niem. Kirche.
nazwiska& Ko>cielewski ¯ ko>ciel-e ]ko>ci[=\
% wski ]zaw[d, specjalno>:\, Ko>cielniak ¯
ko>cielny, Ko>ciuszko ]ko>ci[=ek\.
O obronnej roli budynk[w ko>cielnych ˚wo=y<ski
letopisiec 1205–1292, pisany 1288(89&
• W=odzimierz Wo=. 1206 – Lachy “wyplenili”
gr[d, lecz nie zdo=ali wyr'ba: drzwi cerkwi ªi
tako spasiena bys cerkwi i ostatok ludij” ]i tak
zbawiona zosta=a cerkiew i ostatek ludzi\;
• Halicz 1217 – katoliccy obro<cy zbiegli na “ko-
mary” ]sklepienie\ ko>cio=a, poddali si" Rusi z
pragnienia wody, zostali uj"ci i wybici;
• Reza< 1237 – Tatarzy spalili cerkiew ze zbieg='
do niej kniagini' ]/on' Wsewo=oda\ z dzie:mi
]cerkiew pewnie te/ by=a wype=niona lud{mi\;
• Kij[w 1240 – ludzie skryli si" w cerkwi, “na
komary”, z dobytkiem, przed Tatarami – od obci'-
/enia powali=y si" >ciany cerkiewne;
• Sandomierz 1258 – gdy Tatarzy wdarli si" do
grodu, Lachy zbiegli do ko>cio=a, wielkiego, z
kamienia ciosanego, dach zapali= si"; ko>ci[=
“pogore” ]sp=on'=\, a wraz z nim ogromna liczba
ludzi. 0001-02-720, 738, 780, 785, 853 i 854
B[g na te akty patrzy= i na miliony innych, po-
dobnej natury& pozwala= grabi: cerkwie, niszczy=
je wichurami, Tatarzy wybijali chrze>cijan wy-
chodz'cych im na przeciw z krzy/ami, chrze>ci-
janie przegrali bitw" z muzu=manami i relikwie
>w. Krzy/a im nie pomog=y, B[g plagami t"pi=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
swych wiernych i unicestwia= ich w najrozmait-
sze sposoby, a/ do walenia stropu na modl'cych
si" – tacy wierni s', i Ko>ci[= ]wiara w Boga,
wbrew logice, do>wiadczeniu\, ˚B[g.
Ko>ci[=ek, mniejsza budowla przeznaczona do
relgijnych obrz"d[w zwana jest kaplic' ]czasem
dobudowana do ko>cio=a, lecz stanowi'ca od-
r"bn' jego cz">:\; katedra – ko>ci[= diecezjalny
w siedzibie biskupa; kolegiata – pod zgromadze-
niem kanonik[w; konwentowy – klasztor, w
r"kach zgromadzenia zakonnego; opactwo – w
r"kach opata ]prze=o/onego klasztoru lub ze-
spo=u klasztor[w\; parafialny – w obowi'zkach
plebana, proboszcza, ksi"dza;
kaplica ¯ czes. kaple ¯ p[{no=ac. capella
¯ zdrobn. cappa; ang. chapel,
katedra ¯ =ac. cathedra ¯ gr. cathedra ]siedzenie,
=awa\ ¯ kata ]w dole, w d[=, u`\ % hedra ]sie-
dzenie\ ¯ hezesthai ]siedzie:\,
s=aw. sobornaœ cerkov;-sobornaa cerkow ¯
sobor ]zbi[r\ ¯ so ]z, ze`, SZ, OE\ % bor
]bra:\, franc. eglise cathedrale,
kolegiata ¯ =ac. collegiatus; ang. collegiate,
konwent ¯ =ac. conventus; ang. conventual,
opat ¯ czes. opat, opatstvi ]opactwo\
¯ =ac. abbatia, BP; ang. abbot, abbey,
parafia ¯ =ac. parochia ¯ gr., OA,
ang. chapel, cathedral, collegiate, conventual or
minister, abbey or priory, parochial.
Kote= ]staroros. Kote=\ – niewielki ruczaj ko=o
Moskwy, nad nim wie> Kote=, dzi> w granicach
miasta; “kotlana droga” prowadzi=a na po=udnie,
w kierunku na Sepruch[w; wymieniona z racji
“Pogromu Mamaja” 1380.
Kotorosla, rzeka w Rosji – zapewne poro>ni"ta
trzcinami, zwanymi «kotkami» po okresie kwit-
nienia, ze wzgl"du nasiona w formie mi"kkiej
pa=ki, koloru br'zowego.
`kot[w ¯ katow ]pol.\ ˚k'ty& Mokot[w i inne,
kow, k[w, kiw – las& Pskow ^ Psk[w, Kiwerce,
Czortkow ^ Czortkiw, Bykowen ]na Podolu\, Bo/-
skyi Diadkow ]n(Bugiem\; Kowel, Stryk[w, kau&
Kowno ]lit. Kaunas\, Krak[w ]niem. Krakau\.
Gdy w nazwiskach – wymaga wnikliwo>ci, np.
Bykow ¯ byk % ow ¯ off ]patronim\, czy&
by ]miasto, gr[d\ % kowen ]le>ne\ ¯ kow;
podobnie& Jacenk[w, Male<kow, Stryjkowski,
Eikowicz ¯ eik ]d'b\ % kow ]las\ % wicz ^
pol. D'bkowski ¯ d'b % kow % ski ^
D'browski ¯ d'b % row ¯ rawa ]las\ % ski;
Polkowski ]le>na polana\ ¯ pol ]polana\ % kow
]las\ % ski, ˚t=umaczenia od ty=u;
Grabowski, `kowski ˘ owski ˘ wski ˘ ski,
Berski ]berry ^ jagoda\, D"bski, Grabski;
>wierk % kow % ski ˘ Íwierkowski, K ˘ Cz, OE
˘ Íwierczewski, ˚`czew; pus ^ kow ^ las.
Kowno ]pol.\ – starolas ¯ dun. skov ]las\ % no
]staro`\, ˚t=um. od ty=u; lit. Kaunas, germ-=ac.
Corner Chron. Kawenpelle, 1362. 0165-01-203
Kowolin ]˚Mazur. ltpsc Kovolin\ – Kabalin;
Kabalia – miasto w staro/. Likii, w Azji Mniejszej;
=ac. caballus ]ko<\; ko<, far ˘ Toru<, Paris, i in.,
hebr. qabal ]otrzyma:, wzi':\ ˘ qabbalah ]tajna
religijna filozofia utworzona przez niekt[rych
/ydowskich rabin[w, w oparciu o tajemn' inter-
pretacj" Pisma\ ˘ p[{no=ac. cabbala ˘ pol. kaba=a
]wr[/enie z kart, r"ki, liczb\;
w s=awia<skiej ˚cyrylicy jeden znak obejmowa=
W i B jednocze>nie i by= kwesti' interpretacji –
Wasyl czy Basil ˘ Basilko, ˚tak w r"kopisie;
Konstantin V Kabalin 718–†775 ¯ Leon III.
Kozak ]pol.\ – pierwotnie znad rz. Don; potomek
Scyth[w$ ]˚1640\, wskazuje utrwalona nazwa;
ang. Cossak, pol. kosa, gr. scytha ]kosa\.
Ko{ma ]˚Mazur. ltpsc Koz;ma\ – porz'dek, =ad,
>wiat; pol. Ku{ma ¯ gr. kosmos, ˚kosma;
episkop Chalcedonii.
ko/uch ]wo=. ko'oux, staroros. ko'ux=\ –
bielizna osobista, przylegaj'ca do sk[ry;
¯ s=aw. ko/a ]sk[ra\, u/ywany do dzi> w znacze-
niu ko/ucha na mleku ]bieli\; k. zmieni=o znacze-
nie na futro, sk[ra zwierz"ca o d=ugim w=osie,
najcz">ciej barana, odzienie wierzchnie;
ang. underwear, franc. linge de dessous,
niem. Leinwandhändlerin.
købe ]dun.\ – kupowa:, kupi:, za-kupywa:(kupi:.
Lit. Kobbe.
køre ]dun.\ – jecha:, je{dzi:, wozi:, wie{:.
Lit. Koreiwa, ok. 1420; `wa ]woda\.
Krak[w ]pol.\ ¯ kra ]woda\ – k[w ]las\ ˚kow;
stolica ˚Chrobat[w; w ™ po=. X wieku czeski
ksi'/" Boles=aw zaj'= Krak[w, a biskup moraw-
ski Prohor }pol. Zag[ra, ¯ pro ]za\ % hor ¯ hora
]g[ra\| osiad= na sta=e w Krakowie.
Krak[w by= na Wschodzie jakby ostatnim punk-
tem granicznym pa<stwa ˚wielkomorawskiego
]Wawel, kt[rego powstanie datuj' na VIII–IX
wiek, na domys=, bo czasy przedhistoryczne,
by= prawdopodobnie stolic' Wi>lan\.
K. zaj'= Mieszko }960–†992|. 0065-00-89, 95
Siedziba biskupstwa od 1000 A.D.
Cho: gr[d znacznie starszy od Gniezna, wska-
zuj' wykopaliska, zwany stolic' M=odej Polski,
bo zaj"ty po ustatkowaniu si" Polan w Gnie{nie
]na ziemiach Starej – pierwotnej – Polski; nowy
nabytek plemienia nie wadz'cego nikomu\.
Stolica Ma=opolski ]M=odej Polski\, w odr[/nie-
niu od ˚Wielkopolski ]Starej Polski\ ze stolic' w
Poznaniu i biskupstwem we Wroc=awiu.
Kusz'ce, lecz b="dne& woda Kraka; ~[w ]~awa ˘
~aw ˘ ~[w – woda\ to/same germ. Krakau, gdzie&
au – woda, OA, UW, tak/e& au – aqua. Krak
]wrona, gawron, kruk\.
Legenda o smoku – potwornym zwierz"ciu zie-
j'cym ogniem, kt[ry w jaskini wawelskiej po/era=
byd=o a nawet ludzi, zabitym przez szewczyka
kt[ry podrzuci= mu barani' sk[r" wypchan'
siark', po czym smok – z pragnienia – wypi= du/o
wody i p"k=; smok jest dymem ]anglosas. smoca,
>redniow. ang. i ang. smoke, niem. schmauch\, st'd
ogie< i siarka, oraz woda niszcz'ca “smoka”
]ogie< i dym\.
Szewczykiem okaza= si" Krak ˘ Krak[w, kt[ry
mia= c[rk" Wand", co nie chcia=a Niemca.
ªPodanie o Krakusie i Wandzie t=umacz' badacze
dziej[w Polski pojawieniem si" skandynawskich
Norman[w ]Wareg[w\ u st[p Wawelu, kt[rzy
wzd=u/ rzek puszczali si" w g='b Europy. Znalaz=-
szy jaskini" za=o/yli tu kwater".º 0065-00-88 Jest
to parafraza drogi Wareg[w po Dnieprze, kt[rzy
wykopali jaskini" ko=o Kijowa, w niej przebywali
potem krzewiciele wiary chrze>cija<skiej, a w
ko<cu – stan'= na niej ˚Peczerski monaster ¯
pieszczera ]pieczara\, jak Wawel.
Znaczenie Wawelu mo/na poja>ni: na wi"cej ni/
jeden spos[b, zgadywaniem, ˚zmy>lenie.
krasny ]ros. krasnyj\ – 1. pi"kny, 2. †wi"kszy,
3. po(za-ro>ni"ta rzeka ¯ kra ]rzeka\ % sna&
s=aw. krasna ]krosno, warsztat tkacki\; Krasno`,
Krasnyj`, Kra>nik, Krasna, ukr.-pol. Krasnystaw,
Krasnobr[d, Krasne, i inne «krasne»; krasnal,
krasnoludek ]ma=oludek\; ˚biel, wielko>:.
Krescent ]pol.\ – sierp ksi"/yca, ˚Crescent;
dominikanin, wys=annik papie/a Innocentego IV
]1243–1254\ do Rusi, w 1245.
Krestina ]s=aw. Krestina\ – c. namiestnika
Nowogrodu Wlk. wydana za m'/ 1095 za Msti-
s=awa, starszego syna W=adimira Monomacha
1053–†1125. 0448-00-237 na podst. Tatiszczewa
Krewo – u(wz-niesienie; miejsc. na wzniesieniu.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
kriwyj gorod – na wzniesieniu w Wilnie; kriw ]g[ra;
para\ ˘ po-krywa(krzywa, skrzyd=o. Nazwa u/y-
ta przy opisie zmaga< Witowta z Jagai=', 1390.
kronika(rz ]pol.\ – 1. historyczne zapisy wed=ug
dat, rejestr fakt[w lub wypadk[w u=o/onych w
kolejno>ci ich zdarzenia, anna=y ]roczniki\,
2. opowiadanie, historia – wypadki dziejowe
odtworzone na podst. przekaz[w ustnych, po-
jedy<czych dokument[w i obcych {r[de=;
gr. chronika ˘ =ac. chronica, starofranc. chronique
˘ anglo-franc. cronicle ˘ >redniow. ang. cronicle ˘
ang. chronicle; s=aw. l≠topis;, vremennik=,
spisok=, sbornik=,
niem. Jahrbuch, Annalen, Codex, Chronicon.
Pod r. 6762 ]1254\ wymieniony xronograf –
spos[b odliczania lat.
Letopis(ec, latopis ¯ opis roku, lat-opis, gdzie&
lat – rok, ˚pory ]roku\.
krowa ]pol.\ – staropol. karwa, ar ˚ro, O˚A;
karw ]lit. w[=\, ros. korova, starogerm. kuo, germ.
kuh, anglosas. cu ]cy, l.mn.\ ˘ >redniow. ang. cou,
cow ]kye, l. mn.\.
Nazwiska& Karwowski, Karwacki; miejscowo>ci&
Karw-ia(ica(in. ˚karw.
Kro/e ]pol.\, Kra≈iai ]lit.\ Karsau ]germ.-=ac.\ –
w Litwie; Krzy/ w Polsce – miejscowo>ci le/'ce
na skrzy/owaniu szlak[w; =ac. crux, crucis
]krzy/\ ˘ kross SS?, ˚krzy/.
kr[l ]pol.\ – monarcha, m"ski w=adca narodu lub
pa<stwa, zwanego zwykle kr[lestwem; ros. ve-
likij knqz; – wielki ksi'/"; terytorium – knq-
'estvo, p[{niej ˚car ]caesar\, ang. king ¯ staro-
nord. konungr ˚staroang. cynig; czes. kral, Ø^A.
Kr[lowa – 1. /ona kr[la, 2. kobieta rz'dz'ca
krajem; ang. queen ¯ staronord. kv≤n ]kobieta\.
kr[l ¯ Karol Wielki Charlemagne 768÷ 814,
kr[l Frank[w, pogromca ˚S=owian zachodnich
]Po=abian i Sorb[w\ ˘ czes. kral ˘ pol. kr[l.
krucjata ]pol.\ – wyprawa krzy/owa; ¯ =ac. crux,
crucis ]krzy/\; >redniow. =ac. cruciata ˘ starofranc.
croisade, hiszp. cruzada, ang. crusade,
ros. krestovyj poxod=, krestonosec=;
ka/da z militarnych ekspedycji podj"tych przez
chrze>cijan od 1097 do 1272, w celu odbicia
Ziemi Íwi"tej ]Palestyny\ od Muzu=man[w; ka/
-da wojna lub ekspedycja maj'ca religijny cel,
zatwierdzona przez Ko>ci[= Rzym.-Kat., u/ywa-
j'cy symbolu krzy/a.
Pierwsza, podj"ta 1097–1099, wskutek raportu
Piotra z Amiens zwanego tak/e Piotrem Pustel-
nikiem ]ang. the Hermit\, kt[ry 1093 do='czy=
do innych pielgrzym[w do Jerozolimy i – po
powrocie – raportowa= papie/owi Urbanowi II o
z=ej sytuacji chrze>cijan na Wschodzie. W 1095
wypowiedzi papie/a na Radzie grod[w Piacenza
i Clermont wywo=a=y g="bokie poruszenie w ca=ej
Europie, i w 1096 kilka armi zosta=o zniszczonych
na drodze, zanim dotar=y do Konstantynopola –
um[wionego miejsca spotkania. Z oko=o 150 tys.
woj[w, do Jerozolimy dotar=o ok. 20 tys., obl"-
/y=o i zdoby=o j', 15 lipca 1099.
Nast"pne wyprawy by=y podj"te ]w skr[cie, z
wyj'tkiem czwartej\&
Druga, podj"ta 1147–1149, po zdobyciu grodu
Edessa przez Saracen[w, w grudniu 1144.
Trzecia, 1187–1192, po zdobyciu Jerozolimy
przez Saladina w 1187. Monarchowie& Frede-
rick I Barbarossa z Germanii, Philip Augustus z
Francji, i Richard I C≥ur de Lion ]Lwie Serce\
z Anglii, osobi>cie przewodzili swym armiom. W
Jerozolimie, 2 wrze>nia 1192, Richard zawar=
pok[j z Saladinem, kt[ry zgodzi= si", by pielg-
rzymi mieli wolny dost"p do Íwi"tego Grobu
]Jezusa Chrystusa\, i ca=y brzeg od Tyru do
Jaffy ]w='czaj'c wa/n' twierdz" w Acre\ winny
nale/e: do Krzy/owc[w.
Czwarta, podj"ta 1204, z ponaglenia papie/a
Innocentego III. W>r[d g=[wnych promotor[w
]popieraczy\ byli& Godfrey z Villehardouin, Sene-
schal z Champagne, Baldwin – ksi'/" z Flandrii
i Hainaut ]ang. Count of Flanders and Hainaut\,
Dandolo – stary do/a z Wenecji, i Bonifacy –
markiz z Montferrat ]ang. Marquis of Montferrat\
kt[ry przewodzi= wszystkim innym. Krzy/owcy
po='czyli si" w Wenecji ]Venezia\ wiosn' 1202,
ale zmienili oryginalny zamiar ]krucjaty\, najpierw
po zdobyciu grodu Zara w Dalmacji, a nast"pnie
na ekspedycj" kt[ra sko<czy=a si" grabie/',
=upieniem i pl'drowaniem Konstantynopola i za-
=o/eniem tam =aci<skiego imperium, w 1204.
O czwartej krucjacie w dokumencie pt. Powie>: o
wzi"ciu Carogrodu Krzy/owcami w 1204 r.& Po-
vest; o vzœtii Car;grada krestonoscami v
1204 godou, lub Povest; o vzœti Car;grada
frœgami v 1204 godu, gdzie podane s' szcze-
g[=y obl"/enia, imiona naje{dzc[w i skutki. Tytu=
dokumentu przyj"ty po wiekach, Ru> nie u/ywa=a
systemu «od narodzenia Chrystusa» ]1204\ lecz
«od pocz'tku >wiata» ]6712\; tak/e& frazi ˘ fragi.
Do grodu przyst'pili 9 kwietnia, w pi'tek 5-go
tygodnia postu. Weszli do grodu 12 kwietnia,
na >w. Wasyla Spowiednika, w poniedzia=ek.
Imiona ich wojewod[w&
1. markos z Rzymu w grodzie Brnie, gdzie /y=
poganin z=y Dedrik, 2. kondof Oflandr, 3. du/
>lepy z “Markowa ostrowa Wenedik”. Tego du-
/a o>lepi= Manui=. ˚Theodorik, Flanders, do/a
]du/\, czterdzie>ci, frazy, s=awia<ski j"zyk.
Pi'ta krucjata, podj"ta 1217, przez Andreasa
]Andrzeja\, kr[la W"gier, do spo=u z Janem z
Brienne, dotar=a a/ do rz. Nil ]w Egipcie\.
Sz[sta, podj"ta 1227, pod wp=ywem papie/a
Honoriusa III ]1216–1227\ i Gregora IX ]1227–
1241\. Po przybyciu na miejsce, negocjowali z
Su=tanem Egiptu, zawarli pok[j na 10 lat, Jan z
Brienne koronowa= siebie w Jerozolimie, i po-
wr[ci= do domu w 1229, ˚Ludwik, Frederick II
Hohenstaufen ]1194–†1250\.
Si[dma i [sma krucjata by=a podj"ta przez >w.
Louisa ]1214–†1270, kr[la Francji 1226–1270\.
Si[dma – w 1249, [sma – w 1270–1278.
Muzu=manie stopniowo odbierali chrze>cijanom
grody& Tyr i Berytus ]Bejrut\, w ko<cu Su=tan z
Egiptu przechwyci= Acre, w 1291, k=ad'c kres
kr[lestwu za=o/onemu przez Krzy/owc[w.
Kry=os ]=ac.\ – >wi'tynia, cerkiew prawos=awna;
miejscowo>: 6 km od Halicza n(Dniestrem, do
kt[rej przeniesiono ˚Halicz po zniszczeniu go
przez Tatar[w w 1240 roku.
Krywicz ]s=aw.\ – zamek nad g[rnym Niemnem,
N od Nowogr[dka, szturmowany przez Krzy-
/ak[w 1314. 0165-01-143; ˚Divane, ˚kriwyj.
Krywicze ]s=aw.\ – plemi" osiad=e mi"dzy g[rn'
Dwin' a g[rnym Dnieprem; g=[wnym grodem
Smole<sk; kriwyj – 1. wznios=y, 2. fa=szywy.
Krzywousty, Boles=aw ]pol.\, ¿1085–†1138,
kr[l Polski 1102÷1138;
ªBoles=aw Krzywousty
podzieli= Polsk" jak g=[wk" kapusty.º
krzywo, krzywie w j. staropolskim oznacza=o&
1. fa=szywie, nieprawdziwie, oszuka<czo,
2. niesprawiedliwie, nies=usznie.
Krzywoprzysi"stwo ]fa=szywe, oszuka<cze\.
Stary rym zawiera w sobie nutk" oskar/enia
Boles=awa o nies=uszny podzia= Polski, mo/e i
niesprawiedliwy dla potomnych, a mo/e i o to, /e
podzieli=, wbrew ustnej obietnicy – zwany st'd
Krzywoustym ]fa=szywym, szkodliwym\.
Boles=aw /y= w czasach ˚feudalnych, kiedy
pa<stwo by=o prywatn' w=asno>ci' ]ziemie
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
wraz z grodami\, jak dzi> kilkuhektarowy area=;
nie by=o terminu i poczucia pa<stwa jako dobra
og[lnonarodowego – mia= wi"c prawo, poszed=
z duchem czasu.
Ale, po wiekach, rodacy wzi"li dos=ownie, /e
Krzywousty, bo mia= zdeformowane usta, w
fizycznym sensie. Tak i Leszka Bia=ego, /e mia=
siwe w=osy, i +okietka, /e by= niski, wielko>ci
=okcia, Piast od piasty, skarby to kosztowno>ci,
czyli wyroby ze z=ota i srebra, ˚zmy>lenia.
i t=umacz' na j. angielski the Wrymouth ¯ wry
]krzywy, skr"cony\ % mouth ]usta\, zamiast the
Wrongful ]niesprawiedliwy, szkodliwy, krzywdz'-
cy, dwulicowy, bo skrzywdzi= kraj podzia=em\.
Boleslaus dictus Krzywousty ]`1250 r.\; ˚Chry-
zostom ]Z=oto`\, ale nie Olgimund ]>wi"to`\.
krzy/ ]pol.\ – symbol wiary chrze>cijan w u>mier-
conego Jezusa Chrystusa, na konstrukcji, sk=a-
daj'cej si" z dw[ch, poprzecznie zbitych ramion;
dzi> znak o r[/norakich kszta=tach, u/ywany w
ruchach religijnych, ozdobnictwie i do medali dla
zas=u/onych i walecznych;
=ac. crux, crucis ]krzy/\ ˘ staronord. kross ˘
anglosas. cros ˘ >redniow. ang. cros, crois ˘ ang.
cross; franc. croix, germ. Kreuz, ros. krest=, hiszp.
cruz. Krzy/ w Polsce, n(rz. Note:; Kro/e ]pol.\,
Kra≈iai ]lit.\, w Litwie – miejscowo>ci le/'ce na
skrzy/owaniu szlak[w; S, SS ˘ ?.
Krzy/ak ]pol.\ ¯ czarny krzy/ na bia=ym p=aszczu;
rycerz germa<skiego militarno-religijnego Zako-
nu powsta=ego 1237 z po='czenia Zakonu Kawa-
ler[w Mieczowych z Inflant ]za=o/. 1202 przez
biskupa Alberta z Rygi\ i Zakonu ˚“Theutonic”
Szpitala Naj>wi"tszej Marii Panny – mylnie&
Teutonic ]Domu Niemieckiego\, w Jerozolimie,
za=o/. 1190 ]w szpitalu za=o/. 1128\, na wz[r
Rycerzy >w. Jana i Templar[w, w Acre, do opieki
nad chorymi i rannymi pielgrzymami z Germanii
i do obrony Ziemi Íwi"tej ]Palestyny\, przed
muzu=manani.
Acre – port morski w Palestynie, w pobli/u granicy z Syri'
i g[ry Carmel; zaj"ty krzy/owcami 1110, odbity przez
Saladina 1187, Saladinowi – przez Richarda Lwie Serce
]Coeur de Lion\ i francuskiego Filipa ™, odbity ponownie
przez Saracen[w 1291, bezskutecznie oblegany przez
Napoleona 1799, zaj"ty przez Egipcjan 1832, itd.
W 1191 Frederik ze Szwabii nada= mu konstu-
tucj" ]form", ukonstytuowa=\. Zakon Szpitala
zacz'= wkr[tce rywalizowa: z ˚Templarami i
Hospitalerami. W 1228 r. Zakon otrzyma= ziemie
od Konrada Maz.; w 1230 Niemcy przybyli do
ziemi che=mi<skiej w wi"kszej liczbie rycerzy i
giermk[w. W 1525 lennikami Korony Polskiej.
Zakon obali= Napoleon w 1809.
Krzy/acy u/ywali metod nie znaj'cych /adnych
moralnych skrupu=[w& niedotrzymanie um[w,
=amanie zawartych sojusz[w, fa=szowanie
dokument[w, wprowadzanie w b='d papie/y,
odwo=ywanie si" do autorytetu cesarzy nie-
mieckich, intrygowanie na dworach ksi'/'t
polskich i litewskich, oto sta=e metody Zakonu
krzy/ackiego. 0065-00-179
Zakon Krzy/acki znany tak/e jako ˚Teutonic
Order, w=a>ciwie ˚Theutonic.
Wielcy mistrzowie Zakonu, wyci'g z Kings, Ru-
lers and Statesmen, 1976; Grand Masters&
1195–1200 Heinrich Walbot
1200–1206 Otto von Kerpen
1206–1210 Hermann Bart
1210–1239 Hermann von Talga
1239–1253 Konrad, Margraf z Thuringen
1253–1257 Peppo von Osterna }Popo de
Osterna, wg I Dani=owicza 1860|
1257–1274 Hanno von Sangerhausen
1274–1284 Hartmann
1284–1290 Bouchard }Burchard de Svanden
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
wg I. Dani=owicza, 1860|;
ang. spos[b pisania U przez OU
1290–1303 Konrad von Feuchtwangen
1303–1311 Siegfried von Feuchtwangen
1311–1324 Carl Beffart
1324–1331 Werner von Orsein
}Urselen, wg I. Dani=owicza 1860|
1331–1335 Louis, ksi'/" Brunswicku
1335–1342 Dietrich von Altenberg
1342–1345 Ludolf von Weitzau
}Ludolf König, wg I. Dani=. 1860
czyli Ludolf König von Weitzau|
1345–1351 Heinrich von Dusemer }tak/e
Henryk Thusmer, wg I. Dani=.|
1351–1382 Winric von Kniprode
}w 1348 by= wielkim komturem,
†1382.06.24, wg I. Dani=owicza|
1382–1390 Konrad ¡
}Konrad ˚Zölner von Rottenstein,
wg I. Dani=owicza 1860|
1390–1393 Konrad ™
1393–1407 Konrad von Jungingen
1407–1410 Ulric }von Jungingen, brat Konrada
kt[ry odradza= obranie Ulryka, J.D.
za I. Dani=owiczem 0165-01-356|
˚Nazwy osobowe ]nr 1620, has=o Krzy/acy\,
˚mistrz, komtur, ryk,
por. Ulrich von Jungingen, ChKC.
Krzy/owiec ]ros. krestonosec=\ ˚krucjata.
ksi'/" ]pol.\ – 1. m"ski cz=onek kr[lewskiej rodzi-
ny, 2. licz'cy si" w=adca znacznych obszar[w
ziemi, lub licznych grod[w – ksi"stwa, stanowi'
-cych du/' jednostk" administracyjn' kraju.
W wypadku wojny, wystawiaj'cy znaczn' si="
bojow' – konnych i pieszych; militarny tytu=
znacznego w=adcy-obszarnika ]ni/sze stopnie
militarnych& ˚wojewoda i bojar\.
Etymologia s=owa niezbyt jasna. W moim od-
czuciu i zrozumieniu&
s=aw.-wo=.-ros. kniga ˘ knœz; ˘ knœ';stvo,
knq'estvo ]kniga ˘ knia{ ˘ knia/estwo\,
pol. ksi"ga ˘ ksi'/", ksi'dz ˘ ksi"stwo.
staropol. ksi'/" ^ ksi'dz ¯ ksi"ga, bo ksi"gi umieli
czyta:, byli lud{mi >wiat=ymi ]˚poganin\; ksi"`
ksi"garnia  ]nie ma\ ksi"dza, ksi"/na....
Polacy – najzupe=niej b="dnie – po='czyli ksi"-
dza z kunigasem ]...\ wsp[lnym k=n"g=, urobio-
nym na t" okazj", tj. nie istniej'cym; ˚kunigas
]g=owa rodu\ ¯ kun % ig ˘ pol. opiekun; `ig ^
opie` ˘ pol. wulgaryzm; s=owotw[rczo ksi"dza
z g=ow' rodu uto/samili....
A. Br¥ckner 1927 zamie>ci= kniazia, ksi"/yc
i ksi"/n' pod ksi'dz, z doz' racji. Ksi'dz ma
by: >redniowiecznym w=adc', pokr. germ. kunig
]b='d#\, ksi'/" zdrobnieniem ksi"dza ]m=ody
ksi'dz\ – wysoce zawik=ane i spekulacyjne,
same zamiany d{wi"k[w, bo i tytu=y. ˚Ksi"/yc
]k ^ do, si"gania\ nie nale/y do dw[jki& ksi'dz
i ksi'/", bo nie ma formy ksi'/yc, jak ksi'/" –
ksi"/na... nie ma analogii '".
Jest to kolejny przyk=ad “naukowego” poja>nie-
nia, czyli gmatwania, dow[d /e zapomnieli>my
j"zyka, a logika zawodzi. ˚ksi"ga.
Wszystkie inne kraje maj' s=owa na termin ksi"-
stwo& ros. knœ'estvo, ang. duchy, principality,
=ac. ducatus ]wojenne rozkazy\, starofranc. duche,
duchee, >redniow. ang. duchee, niem. Herzogtum
¯ Herzog ]ksi'/"\; holend. hertog, ros. gercog,
>redniow. gercik, T ˘ C.
Wg Encyklop. Powsz. PWN, w zach. Europie
by=y dwa r[/ne co do genezy tytu=y&
1. franc. prince, niem. F¥rst – mo/ny feuda=, nie-
kt[re rody zachowa=y jako tytu= arystokratyczny,
2. =ac. dux, franc. duc, niem. Herzog – tytu=
pochodzenia urz"dniczego w pa<stwie Karola
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Wielkiego, nazwa dostojnika zarz'dzaj'cego
prowincj' i maj'cego w=adz" wojskow'.
W przeciwie<stwie do s=owia<skiego ksi'/"cia, oba
tytu=y nie oznacza=y niezale/nych monarch[w.
ksi"ga(rnia(rski(rstwo(rz, ksi"go(wy(zbi[r –
zas[b wiedzy, informacji spisanych na kartach
du/ego formatu, lub du/ej liczbie kart, zwykle
ci"/ka, o wadze zapis[w – otaczana szacunkiem
i pieczo=owicie przechowywana, chroniona przed
zniszczeniem;
ksi"gi& s'dowe, hipoteczne, maj'tkowe, wieczy-
ste, skarbowe, gruntowe, ziemskie, urz"dowe,
archiwalne, metrykalne, pami'tkowe;
zdrob. ksi'/ka – l/ejszego gatunku ]wa/no>ci,
tre>ci\ i rozmiaru;
si"ga: ˘ ksi"ga ˘ ksi'dz, ksi'/"
˘ ksi"/yc, podr"cznik ]do si"gania r"k'\
Pochodzenie mylone i pl'tane, ˚ksi'/".
Ksi"/yc ]pol.\ – naturalny satelita Ziemi, o okresie
29,5 dnia, cia=o niebieskie, odbijaj'ce >wiat=o
s=onczne, widoczne z Ziemi w r[/nych jego fazach;
=ac. luna, ros. luna, anglosas. mona ˘ >redniow. ang.
mone, ang. moon; pol. lunatyk, ang. lunacy
]cz=owiek reaguj'cy na >wiat=o Ksi"/yca\.
W moim odczuciu, Ksi"/yc ¯ si"ga: ]ksi"g\,
niedosi"/ny – do si"gania.... Zwany tak/e mie-
si'cem; ang. month ¯ mona.
Czarnoksi"/nik ]astrolog\ ¯ ksi"ga, ˚czern.
Kuba – Jakub, =ac. Jacobus.
Kuczelemin – miejscowo>: nad Dniestrem,
w wo=. ltpsi; w Ipat. ltpsi pod 6721 ]1216 r.\&
otoudou 'e prπidowa ni'e Kouhelemina
myslœ]e koudy pereiti. r≠kou Dn≠str. na podst. I. Dani=owicza 0165-01-122, N. 234
Pomogli im ludzie z Olesza ]iz; olewπa\. Kunigunde, Kunegunda ˚Ky<ka.
Kuczug ]s=aw. Kouh[g=\ – knia{ Peczeng[w kunnigr ]isl.\ – znany; por. lit. kunigas.
6498, wg Mazuri<skiego ltpsu z cz"stymi b="-
dami i legendami, pisanego 1683–1691&
„Potem za> przysz=o do wielkiego kniazia W=o-
dzimierza }†1015| 4 kniazi[w od Arab[w i ochrzcili
si" w Kijowie. Tak/e przyby= peczeneski knia{
Kuczjug i ochrzci= si", s=u/'c W=odzimierzowi;
W=odzimierz za> jego “cztjasze”
¯ cztit ^ czci:, mie: szacunek, honorowa:,
respektowa:.” 0001-31.1-48
kudesnik ]ros. ku∂esnik\ – ugrofi<ski szaman.
Kudy< ]wo=. Koudin;\ – drewla<ski gr[d Kobuda,
dzi> Kode<, wymieniony w wo=. ltpsi, w Ipat.
ltpsi pod 6749 ]1241 r.\, wraz z Gubinem De-
rewicza, ˚Der.
Kujawy ]pol.\ ¯ ku ]do\ % jaw ]woda\ % wy ]ziemia\;
nazwa – najwyra{niej – s=aw. pochodzenia, jak
Ko=o, Gniezno ¯ gniezdo, Kutno ¯ kut ]k't\
˚jawle<ski ]akwilejski\ ¯ aqua ]woda\.
Kukimeltin ]˚Mazur. ltpsc Kukimel;tin\ –
Smitlene, ok. 155 km SW od Pskowa, 32 km E
od Wolmaru, 5 km N od trasy Psk[w–Ryga;
˚Rowno ]najazd Rosjan na Liwoni", 7067\.
kukke ]dun.\ – kuka:, krzyk, wrzask, larum.
Lit. Kukowojt ]vojd ^ wojt, DT\.
Kuksza ]s=aw. Koukwa\ – mnich Peczerskiego
Monasteru, zgin'= 1110, ze swym uczniem.
Kulikowe pole ]ros. pol≠ Kulikov≠\ – ok. 2 km
S od uj>cia rzeczki Nepradwa do Donu,
w Kurki<skim rajonie, Tulskiej ob=asti.
Dimitr Do<ski pokona= Mongo=o-Tatar[w w bitwie
1380.09.08; w 1849 za=o/ono tam muzeum j'
upami"tniaj'ce. Bolszaja sowieckaja enciklopedija,
t. 24, str. 16; t. 37, str. 218.
Dimitrij Iwanowicz moskiewski, posi=kowany
przez Andreja Olgerdowicza po=ockiego z
Po=czanami, kn. Dimitra bra<skiego z 70 tys.
wojska, Pskowianami, i Nowogrodzianami w
sile 40 tys., pobili Mamaja, kt[ry zbieg= do Kafy.
0001-31.1-89
Mi"dzy Donem a “Nieprem” ]Dnieprem\; kl"ska
Tatar[w pod wodz' Mamaja, w bitwie 1380 z
wojskami rusko-litewskimi; 253 tysi'ce zabitych
]mno/nik 10 u/yty\, ˚p[=trzecia.
ukr.-ros. kulik ]dzi"cio=\, ang. woodpecker.
Dzi"cio=y /yj' w lasach, /ywi'c si" insektami
wydobytymi spod kory drzew, mocnym, ostro
zako<czonym dziobem, gdy by=o to pole – to
nazwa, by: mo/e, od nazwiska Kulik.
Kulm ]germ.\ – g[rka; Kulmin-ieren(ation;
Che=mno; por. Cho=m ^ Che=m.
kumany ]wo=.\ – Po=owcy; w +awrent. ltpsi 1223.
kumbaldi ]isl.\ – cha=up-a(ka, lepianka.
Lit. Kumbold, OA.
kumpia ]lit. kumpis\ – szynka. Lit. Kumpia.
kun ]dun.\ – tylko. Akun, 941 r., synowiec Igora,
gdzie ak – syn, un – m=ody, junior ¯ jung, s=aw.
junosza, junak; `old, `ald, `eld – senior.
kunigas ]lit.\ – g=owa rodu, syn szlachetnego rodu;
germ. kuningaz ˘ starogerm. wy/yn kuning ˘ sta-
ronord. konungr ˘ staro` i >redniow. ang. cyning
]staroangielski, OE. ^ anglosaski, AS.\;
goth. kuni, holend. kunne ˘ anglosas. cynn, >red-
niow. ang. ken]ne\, kun, kyn ˘ ang. kin ]krewni, r[d;
rodzinne powi'zania przez por[d\, ˚r[d.
Kunigas[w, bojar[w i mo/now=adc[w pisano r[/
-nie w r[/nych czasach i j"zykach, przez obcych&
Duisburg – Regulus ¯ regio ¯ regere ]w=ada:\,
Jeroszin – Kuengelin, Epitomator – Meliores
terre ]lepszych tej ziemi\, w przywilejach zow'
si" Potentiores ¯ =ac. potentia ]mo/no>:, si=a\,
Dogiel – prosto – Domini ¯ =ac. dominatio ]pano-
wanie, g[rowanie nad kim\;
Kupa=a ]pol.\ – poga<ski bo/ek k'pania. Íwi"to
Kupa=y wypada=o 23 czerwca, w wigili" ]w
przeddzie<\ >w. Jana }Chrzciciela| k'pi'cego
w >wi"conej wodzie.
Wo=. ltps odnotowa=a dat" zamordowania Sie-
mowita Maz. ...na kanon ro'stva s(vœ)t(a)-
go πoanna, a Ipat. ltps 1428 ]kopia wo=y<skiej \
dopisa=a& ...na kanoun= i Ivanœ dn˛i. na
sama≥ koupal;≥. 1262
W czasie wezbra< w[d, okoliczni mieszka<cy
zbierali si" nad brzegami rzek, dziewice pusz
-cza=y wianki na wod", ch=opcy je =apali ]ska-
cz'c do wody\, a wieczorem, po biesiadzie przy-
st"powali do wsp[=/ycia p=ciowego. W wyni-
ku, nast"powa=a wzmo/ona liczba urodzin w
marcu i kwietniu nast"pnego roku, i st'd bajka
dla dzieci, /e bocian niemowlaki przynosi – z
przylotem bocian[w rodzi=y si". Dzi> Íwi"tojanki
¯ >w. Jan.
ros. kupa-t;/sq ]kupa-t(sja\ – k'pa: si".
Wianek symbolem dziewictwa, adoptowany do
obrz"d[w ko>cielnych, ˚wianek.
Kurcho, ba=wan ]prus.\ – bo/ek zb[/, niez/"ty
wieche: zbo/a zostawiany na polach, po /ni-
wach; do dzi> zwyczaj w woj. lubelskim.
Krzy/acy zabronili Prusom w 1249 r.
Kuremsa – Tatarzy z Krymu pod wodz' Kuremsy;
¯ gr[d Kure< ]180 km NE od Kijowa, 170 km SE od Ho-
melu i 30 km W od Kontopu, na wsch. od Perejas=awla\,
lub kuron ]zatoka\, z Zat. Tanogorskiej$ W=adali
Mi"dzybo/em i Pobo/em ¯ po % rz. Boh.
W wo=. ltpsi nazwa u/yta 1246÷1254÷1256&
kouremsœ, Kourem;s≠, k= kourems≠, i sta
ma m≠st;x kouremsin≠x, s kouremso[,
k= kouremsi, kourensin≠, kouremsa, v=
kouremsinou, kouremsy;
1246 i priide k Pere≥slavl[ i sr≠towa i
tatarove øtouda 'e ≠xa k= kouremsi.
1254 Potom 'e kouremsa prπide k=
Kremœnc[. i voeva \kolo Kremœnca,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
1255 Po rati 'e kremœnickoi kourem-
sin≠. Danil= v=z∂vi'e rat;. protivou
Tatarom.
1255 Potom 'e kouremsœ poide na Danila
i Vasilka. ...kourems≠ 'e ne perewe∂w[
Styra. ...iz grada idowa k= kourems≠. ...Va-
silkovym= l[dem; vy≠xati. i \br≠twe
tatary. biwa ≥. i kolo∂niky imawa. Potom
'e kourems≠ sto≥][ ou lucka, ...≥ko'e
drevle pisaxom=. v= kouremsinou rat;.
\ za''enπi goroda xolma.
1256 ...i sta na mest≠x kouremsin≠x. Da-
nilo 'e. der'awa rat; s kouremso[. i
nikoli 'e. bo≥sœ kouremsy.
Ignacy Dani=owicz †1843, /e by= to «stan» ]sta-
nica\ – Daniel jecha= „do Ordy tatarskiej przez
Kij[w Perejas=aw, Stan Kuremsy a/ do Batego
koczuj'cego nad Wo=g'” 0165-01-75, N. 112
Takie wra/enie odnios=em i ja, czytaj'c latopis,
/e u/yto Kuremsy w znaczeniu Tatar[w z Krymu
– etnicznym, nie tylko osobowym i ˚stanicy.
Kuri=]o\ ˚Kiri= ]pa<ski\ ¯ gr. Kyrios ]Pan, B[g\.
Kurische Nehrung ]germ.\ – Kuro<ska Mierzeja.
Kurlandia ]˚Mazur. ltpsc Kurlœnskaœ zemlœ\ –
cz">: dawnych Inflant, kraj po=o/ony nad Ba=ty-
kiem i Zat. Rysk', si"gaj'cy na wsch. po D{win";
ok. 1250 na p=d. – a/ do od uj>cia Zat. Kuro<skiej
]Memla\ w'skim pasem l'du; sk=ada= si" z K.
w=a>ciwej ]zach.\, Semigalli ]wsch.\, oraz ziemi
pilty<skiej; dzi> w granicach +otwy;
od XIII w. w r"kach zakonu kawaler[w mieczo-
wych i Krzy/ak[w, kt[rzy podbili ostatecznie
plemiona Kuron[w i +otysz[w 1288–1290;
niem.-=ac. Curonia ]nazwa krainy i ludu& Curoni\ %
germ. land ]ziemia\ % ia, ja ]kraj\, ˚`ja, l'd;
dun. k≤r }kur| ]staw, /art. morze, ocean\.
Kurp= ]wo=.\ – metropolita, wspomniany pod
6736 ]pod 1228 r.\& B≠ kürpl= mitropolit;.
prebl(a)'ennyi. w Ipat. Kourpl=.
Kutno ¯ s=aw. kut ]k't\ % no ]staroziem\, ˚k't.
Ku{ma ]pol.\ – porz'dek, >wiat, ˚Kosma.
k≤r ]dun.\ – staw, /art. morze, ocean. Zat. Kuro<-
ska ¯ couronne – wie<cowa, przez przypadek
znaczenie zgodne ze sob'.
k≤rne ]dun.\ – z(robi: mas=o. Lit. Kern ]ı ˘ E\.
kyj ^ kij ]s=aw. kyj, kij\ – jaki, kt[ry, niekt[ry,
pewien ]niejaki\; Kij – za=o/ycielem ˚Kijowa, wg
legendy, jak ˚Piast dynastii w Polsce.
Ky<ka ]wo=. Kineka, kyn;ka\ – 1. Kinga 1207
÷1231, c[rka Andrzeja II †1235, kr[la W"gier,
zar"czona w dziecinnym wieku z Ludwigiem
IV, synem Hermanna I Landgrave z Thuryngii,
ma=/e<stwo zawarte w 1221, tr[jka dzieci& jeden
syn – Herman II, i dwie c[rki – Sophia i Gertruda.
M'/ zmar= w 1227, w ˚Otranto, Italia, na zaraz",
podczas Sz[stej Krucjaty do Ziemi Íwi"tej. Kinga
po>wi"ci=a si" biednym i chorym. Zmar=a w 1231,
kanonizowana w 1234, znana pod imieniem >w.
El/biety; o niej tre>: Ipat. ltpsi pod 1208 ]z powa/-
nym b="dem\, 2. Kinga-Kunegunda ]Kunigunde\,
¿1234.02.19–†1292.07.24, bezpotomna, c. Beli
IV kr[la W"gier ¿1206–1235–†1270.05.03 i Marii
Laskariny ¿1206–†1270 ¯ Theodore Lascaris,
imperator Nikai ]Nicaea\ 1206–1222; K. /on'
Boles=awa Wstydliwego †1279, ksi"cia Krako-
wa; za>lubiona 1239, wzmianka o niej w 1252.
0001-02-821
wg innych, K. ¿1224 ]a nie 1234\, po niej Anna
¿1226, Konstancja ¿1231, El/bieta ¿ 1236, Stefan
¿1239.12, Helena ¿1243, Bela ¿1245 ]lecz mi"dzy
1231 a 1236 jest 5-letnia przerwa...\.
Kyrie eleison ]=ac.\ – przy>piew ko>cielny podczas
mszy i >piew Lach[w id'cych do boju w Wie-
kach Írednich;
1. kr[tka modlitwa Ko>cio=a Prawos=awnego
}Prawowiernego, J.D.|, 2. w Ko>ciele Rzym.-Kat.&
pierwsza, zmienna cz">: mszy, sk=adaj'ca si"
z wersetu psalmu i antyfonu ]>piewanych odpo-
wiedzi\, za kt[rymi Gloria Patri ]Chwa=a Ojcu\,
3. w Ko>ciele Anglika<skim& odpowied{ na >w.
Komuni" – psalm lub hymn >piewany na samym
pocz'tku rozdawania Komunii;
gr. Kyrie eleeson – Panie, zmi=uj si" }na nami|
=ac. Kyrie eleison, ang. Kyrie eleison,
s=aw. Gospod;, pomiloui-Hospodi, pomi=uj,
ros. Gospodi, pomilui-Hospodi, pomi=uj ¯ s=aw.
wo=. 1289 vid≠v 'e Danil=. Lœxy kr≠pko
idou]im= na Vasilka. koreles; po[-
]im=. silen= glas= revou]e v polkou
ix=. ]Dani=o widz'c /e Lachy ˚“silnie id'”
na Wasylka “koreles” >piewaj'c, silny g=os
rozbrzmiewa w hufcach ich\, Ipat. ltps 1428(32&
ker;le]; -kerlesz ]pod 1249, w rzecz. 1246\.
Labuno ]germ.-=ac.\, Labunai ]lit.\, Labuny ]pol.\
miejscowo>: nad Niewia/', 9 km NWW od
Wendzigo=y, 13 km S od Kejdan;
+abunie 10 km SES od Zamo>cia, przy trasie
Zamo>:–Komar[w – ternim mia= znaczenie;
la ]ziemia\, =a ]woda\, buni, buny ¯ >redniow.
ang. bunny ]gruda\; =ac. bulla ˘ bunion ]gruda
na p"cinie konia – zaognienie i opuchni"cie, ze
zgrubieniem sk[ry\.
Lachy ]Lqvi, Lqxi, Lqxov-e/≠, Polqne, Po-
lqnene, Polqcy, Polqxi, Lachy, Lachove,
s=aw.-wo=.-ukr. Lach ]l.p.\, Lachi ]l.mn.\ – nazwa
poddanego Korony, ze stolic' w Krakowie,
po=udniowej cz">ci dzisiejszej Polski;
la, cze ]ziemia\ % ch ]gr. chthon\;
por. Czech(i; s=aw. lœxove,
przymiotnikowe lœ∂skyi, Lœd;skyi.
lang ]dun.\ – d=ugi; =ac. longus ˘ starogerm.
pokr. anglosas. lang ˘ >redniow. ang. long.
Langwin, Longwin ˘ Lawgmin ]wo=. lon=kgveni\
– languen, UW, EI ¯ =ac. lingua ]j"zyk\;
Litwin, raniony 1246 w odwrocie z rabunkowego
najazdu w okolice Mielnika; Langwin ok. 1260.
las, les, lest, list ]s=aw.-wo=.-pol.\ – zwarty zbi[r
drzew rosn'cych na znacznym obszarze;
Ole>nica 27 km NEE od Wroc=awia ˘ Zbigniew
Ole>nicki †1455, biskup krakowski od 1423,
Kalisz, Podlasie ]same lasy\, Zalesie ˘ Zaleski,
s=ownictwo pospolite& topola, dziupla, laska, le>-
ny, lestnica ]drabina\, leszczyna, listwa, li>:,
AEI, SK i ST ˘ SzCz, ÍÇ; ˚kow, rawa,
Lestko ]Leszek Bia=y\ †1227, ale Lestko =atwo
daje si" wywie>: ze s=owa «le>:» ]fa=sz, katolik
– tak prawos=awni okre>lali katolik[w& le>ciwy\
˘ lestko ]katolicki\, ˚ko;
s=aw. l≠s=, ang. forest, niem. wald, franc. le bois.
latinn ]isl.\ – 1. za(wy-mar=y, 2. wysoko ceniony,
szanowany, o dobrej reputacji, w powa/aniu,
3. gotowy, dobrze przygotowany.
Latinus ]=ac.\ – staro/. Latium ]kraj w centralnej
Italii, SE od Rzymu\ ˘ Latinus ˘ ang. Latin&
1. mieszka<cy staro/. Latium, 2. mieszka<cy
staro/. Rzymu, 3. ich j"zyk i j"zyki od niego
pochodz'ce, 4. Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki.
latopis ]s=aw. l≠topis; ¯ l≠t % opis;
]lat % opis ^ opis roku, nie lat#\, vremennik=
]czasownik\, ros. xronika; pocz'tek s=owu da=
Sylwester ko<cz'cy swe dzie=o w 1116 r.,
w Peczerskim monasterze ]dzieje 856÷1110\.
Tre>: latopis[w – rejestrowane wszystkie wy-
darzenia godne uwagi&
• kroki dyplomatyczne, sprawowanie w=adzy&
zatargi, wyprawy, wojny, skutki najazd[w, pokoje,
podr[/e kniazi[w, p=acone daniny, po>cigi za
rabusiami, g=ody i pomory – dzieje w czystym
znaczeniu s=owa, terminu, ˚dzieje,
• zawarte zwi'zki ma=/e<skie, urodziny, zgony
kniazi[w – Urz'd Stanu Cywilnego dla nich,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
ewidencja ludno>ci ]lecz wy='cznie kniazi[w\,
• za=o/enia i spalenia cerkwi, daty zgon[w kleru,
cuda przez nich dokonywane – wiara,
• rzadkie znamiona na niebie& komety zwane
gwiazdami z ogonem, wygl'daj'ce strasznie,
maj'ce by: zapowiedzi' wojen, rozruch[w i
Ko<ca Íwiata, Czas[w Ostatecznych w kt[rych
/yjemy, za:mienia s=o<ca, trzy s=o<ca na niebie
– astronomia po='czona z wiar' w Boga siedz'-
cego wysoko na niebie, i spogl'daj'cego na
ludzko>: zza chmur, nagradzaj'cego za dobro
i karaj'cego za z=e, grzechy,
• zjawiska atmosferyczne i ziemskie o niebywa=ej
sile& trz"sienia ziemi, wielkie burze, powodzie,
mro{ne i lekkie zimy – meteorologia.
Nie zawieraj' za>&
• opisu grod[w – ich kszta=tu, urz'dzenia,
dok=adniejszej lokalizacji, umo/liwiaj'cej dzi>
odnalezienie ich, np. zakole rzeki, odleg=o>: od
charakterystycznych punkt[w w terenie,
nawet nazwa rzeki by=aby przydatna w przypadku
Wozwagla ]ja s'dz", /e to ?ytomierz\,
• wysoko>ci parkan[w, ich grubo>ci, sposobu
budowania,
• opisu uzbrojenia woj[w, metod walki,
• obyczaj[w, stroj[w –
czyli rzeczy oczywistych b'd{ b=ahych.
Inn' definicj" latopisu podali Rosjanie czas[w
komunizmu. Nie przytocz" jej jedynie ze wzgl"du
na obszerno>: ]dwie kolumny tekstu\. S=ownic-
two w niej u/yte cuchnie polityk'& w dziele ide-
ologicznego, w utwierdzeniu politycznej pozycji
panuj'cej klasy feuda=[w, to odpowiada=o poli-
tycznym zadaniom, to odpowiada=o politycznym
zadaniom panuj'cej klasy zainteresowanej w
utwierdzeniu chrze>cija<skiej ideologii, g=[wna
funkcja eksploatacyjnego feudalnego pa<stwa,
utrzymywa: w poddaniu masy bezpo>rednich
producent[w, panuj'ca klasa, ideologia narodo-
wych mas, antynaukowa norma<ska teoria, A.A.
Szachmatow – jego bur/uazyjno-idealistyczne
metodologiczne osnowy >ledzenia L. }latopisu|
nie mog' by: przyj"te przez radzieck' nauk" }o-
part' na znajomo>ci dzie= Lenina, niczym innym|.
Bolszaja sowieckaja enciklopedia, t. 25, str. 50–51
U/yty j"zyk, spos[b uj"cia, >wiadcz' kim z natury
byli. Komuni>ci – nie mo/na bra: powa/nie,
˚komunista ]nieuk, nie wie o czym m[wi,
˚Waregi nr 1640, nie zna j"zyk[w obcych\.
Jeden raz «g="boko>:» i 4 razy «szeroko>:» jest
u/yta, czyli «sziroka strana moja rodnaja»&
1. Latopisanie Starej Rusi charakteryzuje si"
g="bokim patriotyzmem. Latopisy szeroko
u/ywa=y literackie...,
2. Latopisy okazuj' si" z=o/onymi wyci'gami
obejmuj'cymi szeroki kr'g historycznych
wydarze<...,
3. Z rozkwitem feudalnego rozdrobnienia, lato-
pisanie najbardziej szeroko rozprzestrzeni=o si".
4. Na ogromne znaczenie L. }latopis[w| wska-
za= rosyjski uczony M. W. +omonosow, rezko
]ostro\ wyst"puj'cy przeciw norma<skiej teorii i
szeroko wykorzystuj'cy L. w swoich dzie=ach o
starej historii Rosji }˚s=awianofilstwo; «ostro»
nie znaczy, /e ma «racj"»; odr"bne poj"cia|.
Czyli wbijanie w wielko>:, g="boko>ci' a zw=asz
-cza szeroko>ci' – maniera, kt[ra musi by: u-
/yta, by rzecz nadawa=a si" do publikacji, styl
maj'cy schlebia: rosyjskiemu obywatelowi i
>wiadczy: o g="bokiej i szerokiej wiedzy autora
– wym[g Rosjan, by publikowa: zas=u/onym i
prawd". Chytrzy o tym wiedz' i =atwo podbie-
raj' recenzent[w, u/ywaj'c tego s=ownictwa,
przy swej powierzchownej wiedzy. Oto ona& to
Silwester, nie Nestor pisa= Powie>: wrem. let
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
redakcji 1116, +awrentaj pisa= dzieje 852–1305
w ci'gu dw[ch miesi"cy 1377, bitwa nad Ka=k'
1223, latopisy pisane w Haliczu i we W=odzi-
mierzu Wo=., historia – polityk', p=ywaniem
po powierzchni, dlatego m[wi' o g="boko>ci i
naukowo>ci; ludzie najcz">ciej m[wi' o tym –
czego im akurat brakuje.
Latopisy wzi"=y swe nazwy od&
• miejsc& a\ grod[w w kt[rych je pisano& Kijowska,
Nowogrodzkie, Pskowska, Twerska, Suzdalska,
itp., b\ odnalezienia& Ipatiewska ¯ Ipatiewski
monaster w Kostromie, Bychowca ¯ biblioteka
Aleksandra Bychowca,
• b'd{ od os[b& a\ kt[re je pisa=y& +awrentiew-
ska, Awraamki, Awierki, Pancyrnogo, b\ lub
posiada=y& Chlebnikowa, Pogodina – wersje
wo=y<skiego; Sidora Snazina z kt[rego korzysta=
autor Mazur. ltpsca, Radziwi==owska, muze[w&
graf[w ]pisarzy\ Krasi<skiego i Raczy<skiego,
z wyj'tkiem wo=y<skiego latopisu, dla kt[rego
– nie wiedz'c, gdzie by= pisany – Rosjanie wy-
my>lili trzeci' grup"& halicko-wo=y<ska letopis,
bo ani w Haliczu pisany, ani te/ tam odnaleziony
– dotyczy jedynie wydarze< wo=y<sko-halickich
]halickich po rok 1237; Halicz zburzony 1240\.
ªL. }latopisy| zestawiano w wielu centrach feu-
dalnych knia/estw na terytoriach ruskich, tak/e
ukrai<skich i bia=oruskich ziem.º Wyliczaj'c
grody& ª...Haliczu, W=odzimierzu Wo=y<skim i w
innych grodach.º Bolsz. sow. enciklop. t. 25, str. 51.
wi"cej o wo=y<skim ˚wo=y<ski latopis.
A Radziwi==owsk' ltps, nale/'c' do B. Radziwi==a
opisali Königsbergsk', bo p[{niej znajdowa=a
si" w bibliotece Königsbergu – znowu wy=om od
regu=y, bo sugestia, /e w Königsbergu prowa-
dzona ]prowadzone zapisy\, i zacieranie nitki do
k="bka – gdzie i kiedy latopisy sk=adano.
• Radziwi==owska ltps, tre>ci' w=adymirsko-suz-
dalskie wiadomo>ci, bliska +awrentiewskiej ltpsi,
urywa si" 1205, ostatnie karty przemieszane.
• Latopis +awrentaja 1377 ˚+awrent. ltps.
• Ermoli<ska letopis z=o/ona na polecenie mos-
kiewskiego “zodczego” ]architekta\ Wasilego
Dmitrowicza Ermolina † ok. 1485; w jej osnowie
rostowski “w=adyczny episkopski” ]arcybiskupi\
swod, uzupe=niony do okresu lat 1462–1472.
• Latopis Perejas=awla Suzdalskiego ]Letopi-
siec Russkich carej\ – z=o/ony w XIV lub XV
w., w zach. lub p=d.-zach. Rusi, opisuj'cy lata
856–1214; w jego sk=ad wesz=y& W=odzimierski
polichron 14 w., Kijowski Wydubicki swod, i Pere-
jas=awlska letopis ]w cz">ci o latach 1138–1214\,
zestawiona w 1216–1219.
L. drukowany 1851 przez M. A. Obole<skiego.
Wszystkie dane dziwnie mi znajome&
– Kijowski Wydubicki swod – ™ cz">: Ipat. ltpsu,
– zach. Ru> – Brze>: Lit. n(Bugiem ]p=d.-zach.
Ru>& Halicz, Przemy>l – nie pisa=a latopisu\,
– lata 1214, 1216 – pok[j Litwy z Rusi' 1215,
zupe=nie nie na miejscu, prze=o/ony o dekady;
taka rzecz zdarza si", gdy akt wpi"ty na pocz'tku
lub na ko<cu innego latopisu, jak dzi> za='czniki
– wchodzi w[wczas, przy wci'ganiu tego/ lato-
pisu, lub sk=adaniu innego, do tre>ci nowego, w
niew=a>ciwej kolejno>ci.
• Moskiewskie latopisy&
– Troicka, 1408, dzieje lat 855–1408, sp=on"=a,
– Nikonowska letopis ]Patriarsza, zako<czona
1553\; nazwa od imienia Nikon, patriarchy
moskiewskiego; wg Rosjan ]nie odr[/niaj'cych
Latopisu 1116 od Powie>ci 1118\ – zawiera
Powie>: wrem. let, do 1520, i z=o/ona w latach
1539–1542. Nik. ltps zako<czona “Letopisi'
nacza=a carstwa welikogo kniazia Iwana Wa-
silewicza” }Iwana IV Gro{nego| 1534–1555,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
napisanym 1553–1555,
– Moskiewskie letopisne swody 1479(80
opisuj'ce lata 1072–1492, zwane te/ Uwarow-
skim spisokiem ¯ S. S. Uwarow †1855.
• Latopis o mnogich miate/ach ]rozruchach,
zamieszkach\ – pisany w Moskwie, opis wyda-
rze< lat 1584–1655.
• Latopis Awraamki ]Abrahamka\ – zestawiony
w Smole<sku 1495 przez Awraamk" ]kim on
by= – niewiadomo\, na polecenie smole<skiego
biskupa Iosipha ]Josifa\.
Na pocz'tku zamieszczony kr[tki spis wydarze<
>wiata, zatem – kr[tki wyk=ad historii z Powie>ci
wrem. let, a od XIV wieku w szczeg[=ach, do
1469 w='cznie.
Awraamko lub Awraamok ]Awramek OE\
wykorzysta= nowogrodzkie latopisy.
• Latopis Awierki – z=o/ony w 1768 przez S. G.
Awierk". G=[wnym {r[d=em tego/ latopisu by=
latopis witebskiego mieszczanina M. Pancyrnogo
]Pancernego\, obejmuj'cego okres 896–1709.
Pisa= te/ na podst. ruskich i polskich kronik
='cz'c z miejscowymi wiadomo>ciami.
Letopis Pancyrnogo i Awierki – nag=[wek w
j. rosyjskim w wydawnictwie Po=noe sobranie
russkich letopisiej, ale pisany j"zykiem polskim
tych czas[w& Roku 1211. By=a kometa wielka na
niebie. Trwaiono }trwa=a ino| dni osiemna>cie,
maionc ogon roztoczony na zachod s=onca.
Znaczy=a tatar pierwsze wey>cie do Polski i Rusi,
ktorych przed to kometo nie bywa=o.
Lekka nalecia=o>: j. bia=oruskiego i rosyjskiego.
• Latopis Bychowca – pisany j"zykiem bia=oru-
skim, =aci<skimi literami. Sw' nazw" otrzyma=
od miejsca znalezienia – biblioteki polskiego
urz"dnika, Aleksandra Bychowca.
Dzieje w nim od przybycia kniazia Apolona
}˚Palemona|, na czele pi"ciuset semen }samej|
szlachty o czterech herbach, w czasach Cesarstwa
Rzymskiego, tj. staro/ytnych, pochrystusowych, do
1507 ]w Spisoku grafa Raczy<skiego(Letopiscu
welikogo knzstwa litowskog i /omoitskogo – do
1548; ltps w bibliotece Raczy<skich w Poznaniu,
zwany st'd odpisem pozna<skim – my>lowe
wprowadzenie w b='d, bo nie w Poznaniu pisany,
pisany w latach ok. 1450–1478, i dotyczy Litwy
i ?mudzi, jak wskazuje sam tytu=\.
Ju/ w samym opisywaniu latopis[w wida: pope=-
niane b="dy, prowadz'ce do nieporozumie<.
Semen..., w Kronice M. Stryjkowskiego 1582& sa-
mej szlachty, autor w zamy>le mia= semej AE,
i pomiesza= ros. NI ]do>: cz"sty b='d\.
• Chmielnickaja letopis ]Latopis Chmielnicki\
– pisany w miasteczku Chmielnik na Podolu,
obejmuje okres 1636–1650.
• Latopis samowidca ]>wiadka, ¯ sam % widzia=\
– ukrai<ski, opis wydarze< od 1672 do 1702, a
w innej wersji – do 1734, o wojnie Chmielnickie-
go, prowadzony w formie pami"tnika. Autorem
kozacki “starszyna” ]starosta\ – Rakuszka-
Romanowski.
Termin «latopis» u/ywany by= kilkakrotnie do
nazw gazet i periodyk[w&
dziennik[w& Letopis gazetnych statej ]od 1936\;
periodyk[w& Letopis zanjatij Archeologiczeskoj
komissji, w latach 1862–1929 – 35 wyda<,
Letopis periodiczeskich izdanii SSSR, od 1934;
literatury, recenzji& Latopis recenzji ]1934–1941\;
bibliografii& Letopis /urnalnych statej ]od 1926\;
muzyki& Letopis muzykalnoi literatury ]1931–
1938\, wydawanych g=[wnie w Moskwie,
wg Bolszaja sowieckaja enciklop., t. 25, str. 53–54.
Najstarszymi latopisami – nie przypadek – zdaj'
si" by: kroniki ormia<skie, id'ce wstecz do V
w. po Chrystusie ]Historia Armenii – Paustosa
Buzanda; zdarzenia lat 319–384 A.D.\, i odt'd
ci'g=o>: do czas[w nowo/ytnych, w postaci licz-
nych prac daj'cych pogl'd na przebieg wydarze<.
J"zyki, arme<ski i grecki, bliskie sobie w rodzi-
nie j"zyk[w i rozwoju pi>miennictwa. Ruski kler,
kszta=cony w Grecji, na >w. g[rze Athos zani[s=
na Ru> ide" latopis[w, a – og[lnie – greccy
chrze>cijanie ]greccy duchowni, Greczynki\, by:
mo/e, tworzyli podatny grunt.
Polnoe sobranie russkix l≠topisej,
Po=noe sobranie russkich letopisej ]Poln. sobr.
rus. letop.\, dos=. Pe=ny zbi[r ruskich latopis[w;
kolekcja ruskich kronik – wydawnictwo po-
>wi"cone drukowaniu starych manuskrypt[w
opisuj'cych dzieje Kijowskiej Rusi i Rosji, docho-
dz'cych g=[wnie do lat 1500–1600. Za=o/one
ok. 1835, drukuj'ce po 1968.
W okresie 1841–1921 wyda=o 24 tomy.
Oko=o 25 latopis[w bliskich sobie tre>ci' jest
kopiami kilku. Jednak/e kolejno>: kopiowania
do dzi> nie jest ustalona ]kt[ry latopis z kt[rego
zosta= przepisany\, bo system badawczy Rosjan
jest zbyt s=aby&
• obarczony b="dami pierwocin, w tym, /e bo-
gatsza tre>: jest orygina=em, a ubo/sza – kopi',
p[{niej pisan' ]na opak logice; st'd prosto do
wniosku& najbogatsza tre>: na samym pocz'tku
latopisania, w XII wieku, eksplozj' z niczego\,
• u/ywaj' termin[w nie maj'cych wymiar[w,
i – tym samym – bezu/ytecznych&
- zwolennik ]takiego to a takiego kniazia\,
- wi"cej, lub mniej wiadomo>ci ]o tym grodzie\,
- s=oje ]rostowski, kijowski, nowogrodzki\,
• por[wnania tekst[w ]w=a>ciwy spos[b\ – lecz
fragmentaryczne; przy opaczno>ci spojrzenia
pierwotno>:wt[rno>: – bez wynik[w,
• dopatrywanie si" stylu martowskiego i ultra-
martowskiego w tekstach, gdy tre>: wielu jest
kompilacj' innych, przepisywana chaotycznie
]nie jest to pewnik, nie mo/na si" t' wskaz[wk'
kierowa:\, gorzej – gdy bezpodstawnie, ˚Rosja
]A. G. Ku{min si" tak dopatrywa=\, itp.
Ugrz"{li w swoich b="dach; co zrobi' krok do
przodu ]eliminuj'c b="dy poprzednik[w\ – to
krok do ty=u ]dorzucaj'c swoich\. Dociekaniom
ko<ca nie ma – ton' w pope=nianych przez siebie
lapsusach, wprost trudnych do wyt=umaczenia,
• nie potrafi' nawet okre>li: lata w=ada< pierw-
szych kniazi[w, bo nie potrafi' dodawa: lat
>redniowiecznym sposobem& 858 % 7 ^ 864
]pierwszy rok w=adania jest wliczony do ostat-
niego roku w=adania poprzednika; algebraicznie,
nale/y zawsze doda: o jeden mniej, siedem w
tym wypadku\, “odkryli” rozbie/no>:, kt[rej nie
ma – nadwy/ki 8-miu lat dopatrzyli si" po o>miu
w=adcach i nie potrafi' wykry: przyczyny ]swej
z=ej metody dodawania\, ˚Rosja.
Najstarsze i najwa/niejsze zdaj' si" by: latpisy&
• Latopis Silwestra “Nestora” ]dzieje 856–1110\,
pisany 1110–1116, wchodz'cy w sk=ad kilku, w
tym ˚+awrentiewskiej i Sofijskiej letopisi.
Po wst"pie, dzieje rozpoczynaj' si" dat' 6360
]856 % styl 5504\ – najazd Rusi(Bu=gar[w na
Konstantynopol „...w 14 lato Micha=a...” }od 842
A.D. % 14 ^ 855|, lub „...na pocz'tku cesarzo-
wania Micha=a.” }od 856|; dopisany w 1377 r. 15
indykt, gdy styl 5508 by= w u/yciu – jest z=y, bo
wypada= na 852 rok, i wprowadza w b='d,
6363 ]856 % styl 5505$\ – w odwecie „...Micha=
wyprawi= si" na Bu=gar[w...” i ochrzci= ich „...w
drugie lato }w=adania|.”; w Konstantynopolu
patriarch' by= “Fotij” ]Photius\ }od 858|, itd.,
• ˚Powie>: wremiennych let – Nestora †1157,
wersja Latopisu z uzupe=nieniami o Askolda i
Dira, }z=y| 15 indykt i inne, pisana 1118, obaj –
Silwester i Nestor – pisali w Peczerskim monaste-
rze, w cerkwi >w. Micha=a. Nestor kontynuowa=
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Powie>: w Rostowie, ale Latopis stary Rostowski
w r"ku episkopa Simona to latopis Konstantina
Rostowskiego 1212–1218,
• kijowska ]1111–1204\ i wo=y<ska ]1205–1292\,
znane razem pod nazw' Ipatiewskiej ]w Ipat.
prawid=owa data >mierci Swiatopo=ka }†1113.
04.16| jako 6621, gdy w +awrent. 6622\;
przed=u/eniem Latopisu 1110 – kijowska 1111;
wo=y<ska pisana w ca=o>ci przez jednego pi>ca
1288(89; kniaziowie wo=y<scy z linii wlk. knia-
zi[w kijowskich& W=adimir Monomach †1125 ˘
Mstis=aw †1131 ˘ Izas=aw †1154 ˘ Mstis=aw
Chrobry †1172 ˘ Roman †1205 ˘ Dani=o †1264 ˘
Mstis=aw Romanowicz ]syn Dani=y, ˚patronimik
po dziadku\ – jego to latopis, pisany w Brze>ciu
Lit. n(Bugiem, przez pisca Chodork", dbaj'cego
o interesy Mstis=awa, kt[remu pan poleci= wpisa:
do latopisu kar" – =owcze narzucone Brze>cia-
nom przez Mstis=awa za bunty& ª...a wipisa= esm
w letopisec koromo=u ich.º
Dorzuci=em szczeg[=u, bo rzecz nieznana, a
latopis Brze>cia Litewskiego n(Bugiem zwa=
si" wo=y<skim ]¯ Wo=y<, daleko na po=udnie\,
kt[ry Rosjanie 1997 zwali halicko-wo=y<skim –
rozci'gaj'c nazw" a/ do Halicza n(Dniestrem.
Latopis nie m[g= by: pisany na Wo=yniu syste-
matycznie palonym przez Tatar[w ]W=odzimierz
Wo=., +uck, Cho=m, zagony a/ do W=odawy;
Halicz zniszczony 1240, katolicki przy tym#\ – by=
pisany na p=n. skraju Wo=ynia, przy granicy z Litw'
]z dala od najazd[w\, dlatego przetrwa=,
• Sofijska z 1165, doprowadzona do 1471, zwana
Letopiscem wielkim russkim, znanym 1464–1472
]w Troickiej wspomnianym pod 1392\; na So-
fijskiej – Nikanorowska, z Nikanor. czerpa=y
Moskiewskie letopisne swody 1493–95–97,
• nowogrodzka pisana ok. 1230, wiadomo>ci z
niej wesz=y w sk=ad +awrentiewskiej 1377,
kopiowanej w Smole<sku ok. 1490–1515,
• Suzdalska, w niej dzieje lat 1205–1419; Suzdal
110 km SE od Rostowa i 30 km N od W=adimira
n(Kla{mie, rok 1205 – przez przypadek – jak w
wo=y<skiej ]zdobycie Konstantynopola 1204;
>mier: Romana 1205\,
• Nacza=o letopisi po ermitra/nomu spisku,
866–1071, po kt[rym 1072–1492 Moskowski
letopisny swod 1479(80 ]w swodzie, /e Rurik
przyby= z Niemiec – celnie\,
• Supra>lska letopis 854–1074, po czym przerwa
do najazdu Tatar[w na kraje zaleskie 1237, i tak
w Letopisie w wel. kn. Mosk. 970–1074... 1237;
kontynuacj' Supra>lskiej ltpsi 854–1074 jest
Woskresenski spisok 1075–1541,
• Twerska 1255, zako<czona 1499, zas=uguje na
uwag" i w=odzimierskie swody ze wzgl"du na pro-
ste zapisy, maj'ce pochodzi: z lat 1177–89–93,
tj. wkr[tce po kijowskich 1162, a na d=ugo przed
nowogrodzkimi 1230, twerskimi 1255, latopisem
+awrentaja 1377, i innymi.
Ale w=odzim. ltps pisany w latach 1560-tych.
Reszta latopis[w wydaje si" >wie/szej daty,
s'dz'c po&
1. latach zako<czenia dziej[w 1539–1555,
2. d=ugo>ci u/ytego w nich j"zyka,
3. b="dach rzeczowych i w nazwach w=asnych.
Tw[rczo>: zamyka ˚Mazuri<ski letopisiec, pisa-
ny od 1683 i zako<czony mi"dzy 3 oktabra 1691
a 14 maja 1692, b"d'cy swawoln' kompilacj'
innych ]b="d[w w nimÍ co niemiara\.
Laudemeriae Rex ]=ac.\ – ks. W=odzimierza Wo=.
le ]dun.\ – >mia: si". Lit. Lelewel.
Lednica, jez. ]pol. ¯ wo=. led=\ – ch=odnica, zimni-
ca, lodowe ¯ led ]l[d\; Lednica i Gop=o – jeziora
na Pojezierzu Gnie{nie<skim, z Kruszwic' –
centrum w=adzy Popiela, stanowi=y zal'/ek
pa<stwa polskiego w czasach przed Piastami, tj.
ok. 850–900 A.D., na ziemiach zwanych ˚Wiel-
kopolsk' ]Star' Polsk'\; tam te/ osiedli Polanie
daj'c pocz'tek dynastii ˚Piast[w;
s=aw. nazwa, jak Gniezno, Pako>:, Ko=o, Kutno,
Kujawy, Toru<, or"dzie ¯ s=aw. orudie, i inne;
¯ s=aw. lednik=, ledovityi, staroros. lëd=.
legat papieski ]pol.\ – pose=, wys=annik, przedsta-
wiciel papie/a w specjalnej misji;
=ac. lex, legis ]prawo\ ˘ legare ]posy=a: jako
ambasadora\ ˘ legatus ˘ starofranc. i >redniow.
ang. legat.
leifa ]isl.\ – opu>ci:, zostawi: za sob';
Leif Eiriksson z sag islandzkich ok. 1000 r.,
por. kleif ]stroma >ciana skalna, urwisko\.
len ]germ.-pol.\ ˚ziemia; Polen, Seelen, len, lenno;
pokr. anglosas., germ., >redniow. ang. land }lend|.
lenno ]wo=. ma<stwo\ – w ustroju feudalnym&
ziemia lub dochody nadawane przez seniora
]ksi"cia, kniazia\ – wasalowi ]bojarowi\ pod wa-
runkiem pe=nienia przez niego s=u/by wojskowej,
pozostawania w pewnej zale/no>ci s'dowej;
germ. ˘ czes. ˘ pol. len ]ziemia, obszar\ ˘ lennik
]obszarnik, ziemianin\; lenno& ang. fief; ˚len.
Lenward ]niem. Lenewarde\ – dos=. strze/ona
ziemia ¯ len ]ziemia\ % staronord. i >redniow. ang.
warden ˘ ward ]strzec, stra/nik, stra/, nadz[r, opieka,
piecza\; lit. Lielvarde; miejsce n(Dwin', 17 km w
g[r" rzeki od Ogre, i 55 km od Rygi.
Leon ]gr. leon, leontos\ – lew; =ac., starofranc.,
>redniow. ang. leo, leonis, germ. Leu OUW ˘
ros. Leon=, Lev= ˚Lew;
1. Leon ¿866, imper. bizant. 886–†912 ¯ Micha=
Trawny ¿839–842–855–†867,
2. Leont, metropolita Rusi 6449 ]991$\, rodem z
Carogrodu, zna= j. rosyjski i grecki, mianowany
przez Fotja, zmar= 6515, 0001-31.1-48, 49, 62
3. Leon Diogenewicz }Romanus Diogen 1067–
1071|, zi": W=adimira Monomacha †1125, zw'cy
siebie bizantyjskim carewiczem, wg bizant.
{r[de=& samozwaniec; w 1116 zaj'= niekt[re gro-
dy na Dunaju; zabity przez zab[jc[w imperatora
Aleksiusa }A. Comnenus, ¿1048–1081–1118|.
Leopold, ˚Leupold ]germ.\ – ryk lwa.
les ]isl.\ – 1. s=u/ba bo/a, bo/y, boski, duchowny,
2. przepowiada:, domy>la: si", zgadywa:.
Lit. krewe-krewejto Lewajles.
Lesko n(Sanem, w Beskidach Wschodnich ]pol.\
– le>na ¯ les ]las\ % ko ]na, do\.
lest ]s=aw. lest;\ – oszustwo, chytro>:, podst"p;
¯ niem. list, a – przede wszystkim – katoli-k(cyzm.
Rusini zwali Leszka Bia=ego †1227 Lestkiem
˚ko ]Lestko – L;st;ko, 6737\;
V= le† .... Danila posla lest;ko v= Ougry
i s nim posla posol= svoi. wo=. ltps, w Ipat.
ltpsi& Lest=ko, pod 6711 ]1205 r.\.
Letgalia ]germ. Lettgallen\ – hist. kraj przyleg=y do
do D{winy, mi"dzy rz. Aiviekste, D{win', wzd=u/
D{winy w jej g[r", do grodu Druja ]60 km E od
Daugavpils\, od Druji granica od bija na p=n.-
wsch., przebiegaj'c mi"dzy miastami +udza
a Opoczka n(rz. Wielikaja, a st'd do g[rnej
Aiviekste, gdzie> na wysoko>ci Balvi–Gulbe-
ne, i wzd=u/ Aiviekste w d[=, do jej uj>cia do
D{winy; tak/e pas ziemi po lewej, zachodniej
stronie D{winy – zwany Semigalli' – nale/a=
do Letgalii, od Jaunjelgava ]Nowogr[dka\ do
Zarasi, a st'd do Druji;
g=[wnym miastem Rezekne ]pol. Rzeczyca\,
g=. grodem D¥naburg ]niem.\, Daugavpils ]=ot.\,
Daugpilis ]lit.\, Dwi<sk ]ros.\.
letopis ]s=aw. l≠topis;\ – opis roku,
¯ let ]rok\ % opis; {le gdy let ]lat\ % opis, daj'c
dow[d powierzchownej znajomo>ci j"zyka;
ile masz lat$ ]rok[w\, ˚latopis, s=aw. j.
lette ]dun.\ – 1. +otysz(ka, 2. odci'/-a:(y:, ul/y:,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
zmniejsz-a:(y: ci"/ar(=adunek statku, u=atwi:.
Leukij ]˚Mazur. ltpsc Levkij\ – bia=y; gr. leukos.
Leunenberg ]germ.\ – zamek w Prusach n(rz.
Guber, przy uj>ciu rz. Zaine ]pol. Sajna\, dzi> w
Polsce, 12 km S od granicy pol.-rosyjskiej;
L. oblegany 1347. 0165-01-187, N. 381
Leupold ]germ.\ – ryk lwa ¯ Leu ¯ gr. leon % pold.
lew ]ros.-pol.\ ¯ germ. Leu, OUV,W, gr. leon(
(tos, =ac. leo, starofranc. i >redniow. ang. lion;
`on ]wielki\ ˘ s=aw. `w ]Lew\, U  V, W.
1. L. Wielki, 400$–†474, imper. bizant. 457–474
A.D., dynastii Trak[w ¯ Thracia.
2. L. III Armenin 680$–†741, Isaurian, imper.
bizant. 717–†741 A.D., ojciec Konstantina Ko-
pronima; L. Ikonoborca ]zwalczaj'cy kult ikon,
ikonoklasta, ang. iconoclast ¯ =ac. iconoclastes ¯
>redniow. gr. eikonoclastes ¯ eikon ^ ikona % gr.
klastos ^ =ama:, niszczy: ¯ klaein\, ˚sob[r,
3. L. ]Leon\ VI Filozof 866–†912, imperator bizant.
886–†912, ¯ Micha= III 842–†867,
4. L. Diakon, ur. ok. 950 A.D., kronikarz bizant.,
autor 10-tomowej “Historii” obejmuj'cej lata
959–975, z wyprawami do 989 A.D.,
5. L. Dani=owicz ¿`1232–]†1312$\ ¯ Dani=o wo=.
¿1201–†1264 ¯ Roman ¿1170–†1205 ¯ Mstis=aw
Chrobry †1172 i Agnieszka †˘1182;
Lew zabity 6820, w bitwie wojsk litewskich
Gedymina, z rusko-tatarskimi, nad rz. Irpie<,
13 wi[rst ]14 km\ od Kijowa, wg niepewnego
˚Mazuri<skieho letopisca;
w latach 1244–1246 zwany jest m=odym, b'd{
dzieckiem, ˚Lew ]nr 1620\.
leyfi ]isl.\ – po(ze-zwolenie; Thorleif Thorgilsson.
Lichwianty ]s=aw.\ – Inflanty& ...I se perwo Lich-
wianty rat’ na pomoßç prichodili knjaziu Skirgai=u,
k Po=ocku....
lida ]isl.\ – >lizga: si", sun':, szybowa:, p=yn':,
up=ywa:. Lit. Lida.
lide ]dun.\ – 1. prze(wy(cierpie:, 2. lubi:, podoba:.
Lit. Lida ]AE\.
Liebenzell ]germ.\ ¯ Lieben ]kochanek, mi=o>nik\
% Zell ]cela, kom[rka\.
Ludwik Liebenzell, komendant Ragnety 1291.
lind ]szw.\ – lipa; Samuel Bogumi= Linde, ur. 1771.
IV. 24, w Toruniu, zm. 1847. VIII. 18 w, Warsza-
wie, autor S=ownika j. pol. 1807–1814, ok. 59 tys.
hase=, 6 t.; wyd. ™ w 1854–1860, £ – 1951.
Wybitny i b=yskotliwy lingwista polski; w masie
danych drobny procent b="d[w, z istotnych&
• nie by= >wiadom, /e pod znakiem ? kryj' si"
d{wi"ki& Sz i S – zamie>ci= s=ownictwo ? pod Z
]b="dnie& zbo/e ¯ B[g ˘ Bo/e\;
• nie by= >wiadom, /e S by=o cz"sto nieme, jak
H, przez to dostawiane, b'd{ opuszczane w
pisowni, wymieniane& gr. hex ]sze>:\ ˘ anglosas.
sex, six ˘ ang. six; gr. helios ]s=o<ce\ ˘ franc. soleil;
s=ynny w>r[d lingwist[w podzia= centum satem
]sto\, gdzie HSCK, przez H – grecki i
arme<ski, przez S – ba=tyckie, s=awia<skie,
ira<skie i indyjskie, przez C – italskie, celtyckie;
wo=. stupati ˘ pol. st'pa: ˘ tupa:;
czes. strewicpol. trzewik, i inne;
˚wymiana liter; ja odnotowywa=em HS;
• nie by= >wiadom /e L zwi'zana z alf', + – z bet',
bo pisa=& ...obiedwie te g=oski }L, +| s' r[wne, w
wymawianiu tylko si" r[/ni'...º ˚alfabet;
• naci'ga= przyk=ady do teorii, np. KG& goni:,
gonitwa, ko<, koniec, kona:, zgon, dozgonny,
doskona=y, zagon, zakon;
bez zwi'zku ze sob'& gon ]p"d\ ˘ ogon, ko<
]wielki\, zakon ]order ^ nakaz; rygor; prawo\;
obces wywi[d= z obsessu ¯ =ac. obsessus,
podpieraj'c si" t=umaczeniem M'czy<skiego&
op"tany, obses;
wg mej wiedzy& obcas ˘ obcesowy AE ˘ tupet,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
bez zwi'zku z obsesj' ]op"taniem\; nie ma te/
terminu «obces», jest «obcesowy» ]bezcere-
monialny, natarczywy, zuchwa=y, gwa=towny\,
termin ukuty od wej>cia z butami w rzecz natury
delikatnej, tj. nie przebierania w >rodkach;
obsesja – istotnie – op"taniem, ale bez zwi'zku
z obcesowo>ci' ]dorzuci= swoje Linde do t=u-
maczenia M'czy<skiego\;
• graf ¯ niem. grau ]siwy\& ªChocia/ pospolicie
wyprowadzaj' graf, z Niemieckiego grau ]siwy\;
atoli zdaje si" by: raczej {rz[d=em jego dawne
p[=nocne reve ]S"dzia Ziemski\.º, w rzeczywis-
to>ci ¯ gr. graphein ]pisa:\, ˚wojewoda;
graf bez zwi'zku z siwizn' i s"dzi' ziemskim;
termin bezosobowy& wyprowadzaj', pisz', u-
/ywany by= przez autor[w kt[rzy swoje mniema-
nia przypisywali i podpierali je – rzekomo – innymi
pracami, st'd brak nazwisk, anonimowo>: – ni-
komu je przypisa:;
• ªKapelusz, tabakiera; }i ich formy| zdrobnia=e&
kapelusik, tabakierka; zdrobnia=e z po/a=owa-
niem kapelusina, tabakierczyna ^ biedny kapelusz,
biedna tabakiera, zako<czone na ohyd" kapelu-
sisko, tabakierczysko.º My nie nadajemy przed-
miotom cech ludzkich, nie roztkwilamy si" nad
nimi, nie w ten spos[b. Zna= dodawane ko<c[wki
]zdrobnienia i zgrubienia\, ale nie wiedzia= do-
k=adnie gdzie s' u/ywane – kiedy je stosowa:,
w jakich wypadkach.
Mo/na tak o istotach /ywych, o psie& pies ˘
psina, psisko.
Tak samo Aleksander Brückner 1927 – Niemiec
z pochodzenia, kt[ry zaczerpn'= pomys= zdrob-
nie< S. Lindego ]ale nie przyzna= si"\, tworzy=
formy nieistniej'ce, tj. teoretycznie tylko mo/li-
we& kontusz – kontusik, ˚Brückner,
• zbi[r s=[w nie wolny od podr[bek i naci'ga<,
i trudno tu S. L. pos'dzi: o b="dy drukarskie&
ang. scrine ]skrzynia\, w rzecz. chest, coffer ]ku
-fer\, trunk; scrine – by=o, ale – najwidoczniej –
wysz=o z u/ycia, bo nie istnieje w s=ownikach
zawieraj'cych ok. 160 tys. hase=; jest natomiast
w s=owniku o ponad 240 tys. tych/e& ang. scrine
¯ starofranc. escrin ¯ =ac. scrinium ]a chest, book-
case, or the like, for writings, czyli& skrzynia,
kufer, rega=, lub rodzaj tych/e, na pisma\;
scrine w Etymologii, S. B. Lindego jest tak dla
Anglik[w, jak towalia ]r"czniki\ dla Polak[w;
podr[bka – s=owo stylizowane na autentyk, ale
nigdy w u/yciu nie by=o i nie b"dzie, fa=sz na
potrzeb" sprawy, zagadnienia; czasem zaczerp-
ni"te z obcego j"zyka z naniesieniem takich
zmian, by wygl'da=o jak rodzime, np. tworzyd=o
– A. ˚Brücknera, 1927, lecz znaczenia d=o nie
id' w parze ]zgodzie\ z tworzy, dlatego takiego
s=owa nie ma w j. polskim, i Lindego problem
podr[bek nie omin'=, nie tylko w j. polskim;
• zamek, warunek }warownia..., J.D.|, twierdza;
• ma=/e<stwo ¯ mann % /ona, s'dzi=, ªMan/o-
nek, m[wi Mi'czy<ski, niekt[rzy pisz', dowo-
dz'c, i/ to s=owo z=o/one jest z Niemieckiego
Mann, i Polskiego /ona.º, z b="dem, bo «ma=»
to s=aw. ma= ]m'/\, ˚Powie>ci wremiennych let
nie czyta=, jak i wszyscy inni, tak s'dz'cy.
Gdy wzi'=em za='czone s=ownictwo pod lup"
– szybko znalaz=em i inne b="dy; Lindego zna
-jomo>: j"zyka s=awia<skiego nie by=a g="boka,
ale zdoby= si" na dzie=o wielkopomne, impo-
nuj'ce zasobem danych na ka/de has=o ]wy
->mienity warsztat pracy\; cytowanie wymaga
ostro/no>ci i weryfikacji. Za d=ugo przebywa= za
granic', za wcze>nie zacz'= pisa:, bo pierwszy
tom wyda= maj'c lat 36 ]pewnie od 25-go roku
para= si" zagadnieniem, zbiera= do< dane i do
pozosta=ych tom[w\. Wykaza= si" w nim swym
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
niebywa=ym zmys=em obserwacji, wiedz' i przy-
gotowaniem, daleko id'cymi skojarzeniami, i
b="dami stosownymi do m=odego wieku.
Ale – w przeciwie<stwie do A. Brücknera 1927
– najcz">ciej b="dy pope=nia= bezwiednie, tj. w
dobrej wierze, ˚zmy>lenie, por[wnaj& fa=sz.
Z WEP, 1965, tomu 6, strony 527, has=o Linde,
o jego S=owniku& S=ownik ª...zawiera ok. 60
tys. hase= wyrazowych, zaczerpni"tych z ob-
szernego, r[/norodnego zestawu druk[w pol.
od XVI do ko<ca XVIII w. i z j"zyka potocznego
wsp[=czesnego autorowi; po raz pierwszy w
leksykografii pol. has=a obficie ilustruje cytatami
]cho: nie zawsze wiernie filologicznie\; podaje
odpowiedniki innos=owie<skie wyraz[w has=o-
wych, cz"sto te/ – zw=aszcza przy znaczeniach
i terminach specjalnych – odpowiedniki niem. i
=ac., opracowanie artyku=[w has=owych ozna-
cza si" wnikliwo>ci', znacznie przewy/szaj'c'
s=owniki poprzednie. S=ownik L. stanowi wybitne
osi'gni"cie nauki polskiej doby o>wiecenia; by=
wysoko ceniony przez slawist[w [wczesnych J.
Dobrovskiego, J. Kapitara, J. Jungmanna; ten
ostatni uk=adaj'c s=ownik j"zyka czes. wzorowa=
si" na dziele L. Pozosta=a tw[rczo>: naukowa
L. nie dor[wnuje S=ownikowi.º
Moja uwaga do przytoczonej informacji&
nie miejsce na szczeg[=y w encyklopedii, lecz
og[lna opinia nie wyjawia zakresu s=ownictwa
poddanego sprawdzeniu ]wydana na podstawie
pr[bek, czytanych fragment[w, na wyrywki,
wybi[rczo, sonda/u\, jak dla ˚Brücknera.
Lingwe< ]lingwista\, s. Olgerda ˚Lyngue< I ^ Y
Liparska wyspa ]˚Mazur. ltpsc Liparskij ost-
rov\ – Lipari, 30 km N od Sycylii; roku 6333, zwrot
relikwi >w. aposto=a Bartholomaiosa “od Liparska
ostrowa” do grodu Menisid, “w dni” Theophila
cara }T. 829–†842 ¯ Michael 820–†829|.
Lipice ]staroros. Lipice\ – uroczysko u rzeki
Lipicy ]lub Lipiczi\ ko=o Juriewa-Polskiego.
Juriewa gora wspomniana razem z Lipicami
znajduje si" naprzeciwko Awdowej gory, od kt[
-rej oddziela si" ruczajem ]potokiem\ Tuneg.
Bitwa nad Lipic', Nowogrodzianie do spo=u ze
Smolnianami pokonali Suzdalc[w, 1216, apriela
21, w czwartek.
lita ]szw.\ – ufa: ]komu>\, polega: ]na kim>\.
Lit. Olita.
Litaworas ]lit.-pol.\ – mylna nazwa Butwida 1289
– ojca Witenesa; tak samo ˚Pukuwer.
Litwa ]s=aw.-wo=.-pol., 1430–1550& Lit, Lit;va,
Lithuania, Litwa, Litwania, Lithwa; Litov;skaq,
Litov=skaq, Litowska ziemia, Litov;skoe,
Litewskie, Lyttwania 1413, UW\ – ziemie,
nar[d, ustr[j; ¯ gr[d Lida, TD, st'd – nie>wia-
domi – u/ywali terminu do tzw. Litwy w=a>ciwej
]po=udniowej cz">ci kraju\, w odr[/nieniu od
p[=nocnej, zwanej ?mudzi' ˘ Letopisiec wlk.
kn. Litewskiego i ?mudzkiego, tak, jak Metryka
Koronna i Mazowiecka.
Ziemie o skrajnych punktach& 56° 26* na p[=nocy,
55° 24* na p=d., 21° 03* na zach. ]Ba=tyk\,
27° 10* na wsch., g=[wne rzeki& Niemen z dop=y-
wami& Dubissa, Niewia/a, Wilja z jej dop=ywem&
Íwi"ta ]lit. odpowiedniki& Nemunas, Dubysa,
Neve≈is, Neris, ‰ventoji lub ‰vekßna\.
Granice Litwy zmienia=y si" w r[/nych wiekach,
wraz z rozci'gaj'c' si" i kurcz'c' w=adz'& za
pokole< Gedymina †1341 – a/ po Kij[w, za> w
drug' stron" – Polacy za czas[w J[zefa Pi=sud-
skiego zagarn"li Wilno dla Polski, w 1919–1920, i
ziemie le/'ce po drodze; zasi"g terytorialny Litwy
by= przedmiotem sporu i roszcze< Litwin[w, do
Polak[w, i Rusi, a zw=aszcza do Bia=orusi ]Litw"
po rz. Prype: chcieli mie:\, i nienawi>ci Polak[w,
oraz braku jakichkolwiek stosunk[w z Polsk' w
latach 1921–1939; temat dra/liwy.
Uni' 1413 w Horodle i 1569 w Lublinie, Litwa
po='czy=a si" z Polsk' i tak wesz=a w okres
rozbior[w 1772–1793, by wyj>: ze zwi'zku w
latach 1880–1914, gdy oba narody pod rz'dami
car[w – rozbrat zako<czony wtargni"ciem Polski
na Litw" 1919–1920, i zerwaniem przez Litw"
wszelkich stosunk[w z Polsk' – skutek nie-
umij"tnej polityki Polski utrzymywania dobrych
stosunk[w z s'siadami ze Wschodu ]traktowanie
ich z pozycji si=y, pogardzanie nimi, pokazywanie
swej wy/szo>ci – pieniactwo polskiej szlachty\, a
ze strony Litwy – zezwolenie pod=emu elemen-
towi do podburzania narodu przeciw Polakom,
nowej inteligencji litewskiej, wyros=ej z warstwy
ch=opskiej ]zakodowana g="boko zawi>: ch=opa
do pana da=a zna: przy takim ich traktowaniu\.
Litewscy w=adcy& Ziwibund, Dowiat, Dowsprung,
Mendoug ]1246\,
?mudzcy&
Olgimund ]pocz. XIII w.\ ˘ Ringold ]¡ po=. XIII w.\
Ardwid “Erdziwi=”, Wikind ]obaj 1246\.
1254 Aleman “Palemon” na ?mudzi
1249–†1263 Mendoug w Nowogr[dku
1263 Dowmont w Nalszczanach
1263–†1264 Treunata na ?mudzi i w Nowogr.
1264–†1269 Wojsze=k w Nowogr. ¯ Mendoug
1269–†1269 Szwarno w Nowogr. ¯ Dani=o
1270–†1282 Treuden “Trojden” w Rajgrodzie
1282–†1290 Butegeyde w Ougen n(Dubiss'
1295–†1316 Widen “Witen(es” ¯ Butewid
1316–†1341 Gedimin w Wilnie po 1326
¯ Butegeyde †1290
1342–1345 Jewnuta ¯ Gedimin †1341 i Jew.
przyrodni bracia, do spo=u&
1345–†1382 Kinstut ¯ Gedimin †1341 i Jew.
1345–†1377 Olgerd ¯ Gedimin †1341 i Olga
zmagania o w=adz" po ojcach&
1377–1385 Jagie=, samozwaniec ¯ Olgerd
1382–1401 Witout, Witowt, Witold ¯ Kinstut
1385–1401 by=y Jagie=, W=adys=aw Jagie==o,
kr[l Polski i wlk. ks. litewski;
unormowanie&
1401–†1430 Witout, Witowt, Witold ¯ Kinstut.
W sk=ad Litwy wchodzi=y& Litwa w=a>ciwa ]po-
=udniowe ziemie\, i ?mud{ ]p=n.-zachodnie\;
czasem u/ywano terminu Ksi"stwo Zawilejskie
]mi"dzy rz. Wilj' a Íwi"t'\, Dziewa=ta ]gr[d i
ziemie\, oraz Nalszczany ]wzd=u/ Niewia/y\.
W I po=. XIII wieku ]1200–1245\, kraj znany
dzi> pod nazw' Litwy, sk=ada= si" z pa<stewek
plemiennych, na czele kt[rych stali ksi'/"ta
]kunigasi\. Znani z przekaz[w s'& Montwi= – syn
Gimbuta, oraz Ryngold, s. Olgimunda – w=adcy
?mudzi. Przekaz w miar" pewny, dzi"ki ich posia-
d=o>ciom nosz'cych imi" swych w=a>cicieli.
Historyczne ju/ postacie, na ?mudzi& Erdiwi=,
Wikind, na Litwie za>& Zywinbud, Dowiat, Dow-
sprung i brat jego – Mendoug.
Ok. 1249, z kunigas[w wy=oni= si" Mendoug z
ambicjami zjednoczenia kraju, poprzez usuni"-
cie si=' w=adaj'cych ziomk[w – zagrabienia im
posiad=o>ci i /on. Zmuszony zosta= jednak do
przyj"cia chrztu w 1251; koronowany w 1253,
zabity 1263. Po Mendogu lata kr[tkich suksesji
kilku w=adc[w& Treunata zabity 1264, Wojsze=k
1264 ]zabity 1269\, Gerden i Hohort ]Hohort
zabity 1266\, m=ody Szwarno 1268 ]przestawi=
si" – zmar= 1269, bez podania przyczyny zgonu,
wg Rusin[w, kryj'cych ujmy\, z fragmentarycz-
nymi informacjami kt[ry z nich w=ada= jakim ob-
szarem, bo by=y to ziemie, grody, i grody z oko-
licznymi ziemiami ]˚go=a\, nadal w=adane przez
r[/nych ]proces zjednoczenia nie zako<czony\,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
a/ wojowniczy Trojden – osiad=y w Rajgrodzie
– utrzyma= si" u w=adzy 1270–1282, po kt[rym
“ciemne” lata a/ do 1289, gdy kniaziowie, bracia
Budikid ]Butegeyde\ i Budiwid oddali gr[d sw[j
Wo=kowysk Mstis=awowi ªaby z nimi mir dzier-
/y=º ]aby z nimi /y= w pokoju\.
Butegeyde, osiad=y w Ugen n(Dubiss' – gr[d
Ugen jak i ˚Romowe ]>wi"te miejsce, centrum
kultu pogan\ by=o miejscem wypraw krzy/o-
wych, zaciek=ych walk i zmaga<, zako<czonych
wielk' bitw' n(rz. ˚Strebe, 2 lutego 1347. Syn
Budewida – Witenes, by= nast"pnym w=adc', a
po nim stryjeczny brat jego – Gedymin †1341,
syn Butegeyde, rodem z Ugen, st'd przes=anki
o pochodzeniu Gedymina ze ?mudzi.
Litwini – nar[d grupy nadba=tyckiej, pokrewny
Jad{wingom, Prusom, Kuronom, Letgalom i
Liwonom ]+otyszom ¯ +otwa ¯ Latvia\.
J"zyk litewski – podobnie& staropruskiemu, wo-
jownicze plemi" Jad{wing[w wyci"to w pie<,
resztki – jak Prusacy – zasymilowa=y si" z Litw'.
J"zyk litewski zawiera szcz'tki sanskrytu&
j. lit. – sanskryt
avis – avis ]owca\,
vyras – viras ]m'/\
mirtis – mrtas ]>mier:\,
sunus – sunus ]syn\
dukte – duhita ]c[rka\.
ale nie s' przyniesione z Indii, lecz tam zaniesio-
ne; i jest wzwi'zku z j. gr., po` ¯ potamos ]rzeka\,
`gala ¯ gaia ]ziemia\, ˚patronimik `as.
W aspekcie nazw – nie jest wiarygodny, nazwy
bowiem nadawane by=y przez litewskich kuniga-
s[w – element obcy, warstw" ludzi anglosaskiego
pochodzenia, nazwy te litewski ch=op wyko>lawi=,
='cznie z Wilna ˘ Wilno ˘ lit. Vilnius;
Kowno ]starolas ^ kow % no\ ˘ lit. Kaunas;
j"zyk polski i rosyjski zachowa=y je lepiej, i prze-
nios=y tak przez wieki& ?mud{, ?m[d{, Litwa;
?mud{ ¯ smud ]b=oto\, pokr. mud }m˙d|.
Lida % wa ]woda, ziemia\ ˘ Litwa, TD jak mond
]>wiat\ ˘ ~mont; b="dnie ˚Auksztota;
>redniow. lit. Litua, Lietuwa, =ac.-ang. Lithuania.
WU, `ania, `nia – ksi"stwo ]Wlk. Ks. Lit.\;
=ac. Lictuanos ]Litwini\, Lithvanorum, Lituanorum
]litewski\.
Pochodzenie nazw& Litwa i ˚?mud{ sta=o si"
tematem spekulacji wielu autor[w pisz'cych o
tym kraju od XV wieku, i b="d[w ]?mud{ ¯ pol.
mno/enie, albo Litwa to kraj wy/szy – Auxtecia,
za> ?mud{ to kraj ni/szy – ?emojt\; obie nazwy&
?mud{ i Litwa bez zwi'zku ze sob', od r[/nych
poj": powsta=e.
Krakowska Korona ma znaczenie kraju wy/-
szego, w przeciwie<stwie do Mazowsza – kraju
ni/szego ]o takich znaczeniach nazwy\. I tyle
samo zwi'zku Litwy ze ?mudzi'.
A. Br¥ckner 1927& „Uto/samiaj' nazw" Litwy z
=ac. litus, ‘wybrze/e’, ale Litwa w=a>nie nad mo-
rzem nie siedzia=a, stroni=a od niego zawzi"cie.”
Niemiec z pochodzenia, kodowa= w pod>wia-
domo>ci, /e Litwie dost"p do morza zbyteczny,
bo Niemcy Memel tam zbudowali....
Liuptrand – biskup Cremony 968 A.D., kronikarz.
Liwonia ]pol.\, Livland ]germ.\ – hist. kraj le/'cy
mi"dzy Zat. Rysk', Dzwin' ]do uj>cia rz. Aiviek-
ste\, wzd=u/ Aivieksty do jej {r[de=, st'd do Jez.
Pejpus, a st'd do =uku rz. Parnawa, i wzd=u/ tej
rzeki do Parnawy n(Zat. Rysk'; innymi s=owy –
pas ziemi przyleg=y do Zat. Ryskiej, szeroko>ci
ok. 180 km, na wsch[d a/ do Jez. Pejpus, na
po=udniu ograniczony D{win' i jej dop=ywem –
Aiviekst', a/ do jej {r[de=;
na p=d.-wsch. graniczy=a z Letgali', na wsch. –
z Ksi"stwem Nowogrodu, na p=n. – z Estoni';
grody& Ryga ]Riga\, Cesis ]Kie>, Wenden\,
Wolmar, Walga, Werro, Dorpat, Felin;
mistrzami Liwonii byli ]lata i imiona\&
1259, Dominus Syfridus Lander Praeceptor
Lyvonia ]tytu= mo/e by: interpretowany\,
obrany po 1273, Ernest v. Ratzenburg,
1287, Wilhelm v. Schanerburg
]Wilken Schierborch\ zabity 1287
w po>cigu za Semigallami uchodz'cymi
do swych dom[w po naje{dzie na Ryg",
1362, Arnold Vietinghof,
1382, Robin von Eltz;
roku 7067 si=y rosyjskie zap"dzi=y si" a/ do Rygi,
oblegaj'c gr[d przez trzy dni, st'd poszli w g[r"
wzd=u/ Dwiny, w kierunku na Kukonos ]Koken-
hausen\, przeszli wzd=u/ “Pruskiej ziemi” ]ziem
Zakonu\ wychodz'c na granic" litewsk' ko=o
Opoczki. W>r[d “wzi"tych” ]zdobytych\ grod[w
niemieckich by=y& ªMiklin, Rokot, Pibolda,
Zerbin, Skuœn, Erl;, Rodobo', Nitur,
Sudnoe', Malopolys, Novoj Gorodok.º Z
nich odnalaz=em& Pibolda ]Piebalga\, Zerbin ]
Dzerbene\, Skujan ]Skujene\, Erl ]Ergli\, Ni-
tur ]Nitaure\, Sudnoje/ ]Suntazi\, Ma=opolys
]Malpils\, Nowoj Gorodok ]Jaunjelgava\, z
pozosta=ych “nieodnalezionych” – z pewno>ci'
pad=y& Zaube, Madliena, Skriveri, ]Vecpiebalga
i Mengele$\; wszystkie miejsca le/' w tr[jk'cie&
Ryga–Madona–Vireßi, ostatnie le/'ce przy
trasie Ryga–Pskow, 125 km SW od Pskowa;
germ.-=ac. Liowannos ]Liwoni\, Lyvonie ]liwo<ski\.
Lokut ]germ.-=ac.\ – W=adys=aw ˚+okietek,¿1260,
kr[l Polski 1306–†1333.03.02 ]kut ^ k't\&
1330& rex Lokut Poloniae. 0165-01-170
London ]ang.\ – wielka(stara(dobra ziemia ¯ lond
]ang. land, pol. l'd, ziemia\ % on ^ yn ˚wielko>:.
lonokrabowicz – Ludwik IV, s. Hermanna ¡
Landgrave z Thuryngii, informacja pod 1207
kompilacj' innych z pomieszaniem fakt[w, wi"cej
pod has=em Ky<ka i nr 1006;
i da d=]er= svo[. za lonokraboviha, za
Loudovika. b≠ bo mou'; silen=. ˚Ludwig.
Lop ]˚Mazur. ltpsc Lop;\ – plemi" znad J. Czud.
L’to ]s=aw. L;to, L;t=\ – rz. Alta w Perejas=awl-
skim Ksi"stwie, dop=yw rz. Trubie/, i uroczysko
na tej rzece, SE od Kijowa; ...izyde protivou
emou na L;to, ...i pokrywa pole Let;skoe
oboi ø mno';stva voi. ...i stal= b≠ na
L;t≠ wat;ry. ˚Alta ¯ tur.-tatar. altyn ]z=oto\.
Lub` ]s=aw.-wo=.-ros.-pol.\ – zbyt wiele nazw by je
cho: po cz">ci tu przytoczy:& Lubacz[w, Luba<,
Lubasz, Lubawa, Luberadz, Lubiatowo, Lubia-
t[w, Lubicz, Lubiel, Lubie<, Lubieszowo, Lublin,
Lubliniec, Lubin, Lubochnia, Lubomierz, Lubo-
mino, Luboml, Lubo<, Luborzyca, Lubostro<,
Lubotyn, Lubowidz, Lub[w, Lubraniec, Lubrza,
Lubsko, Lubsza, Lubuczewo, Lubudi, Lubuskie
Pojezierze, Lubycza Kr[lewska, Lubzina.
staroniem. wy/yn luba – anglosas. lufu ˘ >redniow.
ang. luve, love ˘ ang. love ]mi=o>:, mi=owa:\, ros.
lubow ]mi=a, kochanka\; s=aw. cho: ]kochanka\ ˘
staropol. lubo ]cho:, chocia/\, lubowa:;
termin «lub» natychmiast kojarzy si" z «lubi:»
]przyjemno>ci', upodobaniem, sk=onno>ci' lub
poci'giem do czego\, ale natychmiastowe s'
czasem powierzchowne, ˚myl'ce nazwy.
Termin «lub» – jaka woda – spokojna ¯ s=aw.
l[bov; ]pok[j\, np. Lubawa ¯ lub % awa ]woda\;
ale Lublin ¯ lub % lin ¯ len ]ziemia\; ˚Lubow.
Lubart[w ¯ Lubart 1309–†1384 ]sztuk" lubi'cy\
¯ lub % art ]sztuka\, s. Gedymina †1341.
Lubacz[w ]pol.\ ¯ luba % cz[w ¯ k[w ]las\.
lubecz ]s=aw. l[beh, ukr. L[bih\ – gr[d na
Dnieprze, ok. 38 km NW od Czernihowa,
dzi> w Czernihowskiej ob=asti;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
w 1096 lub 1097 by= tu zjazd ruskich kniazi[w
na kt[rym stryjeczni bracia ]od r[/nych ojc[w\&
Swiatopo=k, W=adimir Monomach, Dawid i Oleg –
w dojrza=ym wieku, o>lepili zwabionego, m=odego
Wasylk" – syna innego stryjecznego brata;
brali udzia=&
Swiatopo=k Izas=awicz kijowski †1113,
W=adimir Wsewo=odowicz Monomach
perejas=awlski †1125,
Dawid Igorewicz w=adimiro-wo=y<ski †1112,
Wasilko Rostis=awicz trembowelski †1124,
Dawid Swiatos=awicz czernihowski †1123,
jego brat – Oleg Swiatos=awicz †1115, zwany
Goris=awiczem w “S=owie o po=ku Igorewie”
Wasylko przyjecha= na zjazd “4 nojambra” –
system nie u/ywany w Íredniowieczu; s'dz'c
po d=ugo>ci j"zyka, znieksza=conych nazwach
w=asnych, i bogactym s=ownictwie – opubliko-
wana wersja dokumentu, z kt[rej korzysta=em,
pochodzi z XVII wieku, pisana przez literata.
Lublin ]pol.\ – lub % lin ¯ len ]ziemia\, chocia/ lin,
beek ]ciecz w ruchu, strumie<, p=yn\; D"blin, Mod-
lin, Berlin, Dublin, i wyspa Wolin u uj>cia Odry; w
nazwach na przemian& wodaziemia; ˚woda;
lin ^ ci'g ^ kolej ^ rz'd ˘ lub % lin ]$\;
zmy>lenie& od nazwy osobowej Lubel ˚Kïew.
Lubor ]=ac.\ – dzi> Lubart[w, 25 km N od Lublina;
W akcie 1407 r. ªAleksander czyli Witoldus W. Ks.
Litewski i pan Rusi ]D. G. Dux major Lithuaniae
et Dominus Russiae\, czyni zamian" z ko>cio=em
katedralnym wile<skim >. Stanis=awa, wsi nazwa-
nej Jarynice, odlegle od Wilna le/'cej w powiecie
i ziemi drohickiej, na inn' wie>, bli/sz', zowi'c'
si" Lubor, kt[r' Witold ust"puje ko>cio=owi z jej
w=o>cianami, oraz przydanymi trzema rybakami
w Bystrycy, a tak/e z jeziorem Rinhu, nic nie
wy='czaj'c dla swego w=a>cicielstwa, pa<stwa,
ani juryzdykcji.º 0165-01-356, N. 856
Przytoczy=em istot" aktu wymiany wsi za I. Da-
ni=owiczem, s=owo w s=owo, bo w tre>ci znajduje
si" gdzie> niedorzeczno>: – w samej tre>ci aktu,
w jego t=umaczeniu, b'd{ w niefortunnym sfor-
mu=owaniu zdania, zrozumieniu problemu.
My>lowe zamieszanie na samym pocz'tku zdania&
Witold czyni zamian" wsi Jarynice ]rozumiem /e w jego
posiadaniu\, by dalej dowiedzie: si", /e to wie> Lubor
ni' by=a ]...Lubor, kt[r' Witold ust"puje...\ – na opak;
ziemia drohicka ¯ Drohiczyn nad Bugiem, odleg=y od
Lublina N o 130 km;
Jarynice z nazwy mi nieznane ]zmieniono nazw"$\ – nie
ma na wsp[=czesnych mapach, g="bsze dociekania s'
wskazane w tym miejscu;
wie> Jarynice, wynika z aktu, le/a=a w ziemi drohickiej, i
by=a w posiadaniu Witolda, a Lubor ]i okolice& Bystryca,
jez. Rinhu\ – w posiadaniu ko>cio=a w Wilnie;
wie> Jarynice by=a bardziej odleg=a od Wilna ni/ Lubor
]odleg=y od Lublina N o 25 km, jak uprzednio\, a wi"c
J. bardziej w kierunku Lublina, bli/ej grodu Lublin – bli-
/ej ni/ 25 km, i J. nadal w ziemi drohickiej odleg=ej od
Lublina o 130 km – sprzeczno>:; Lublin musia=by le/e:
na samej granicy ziem.
Lubart[w n(Wieprzem odl. od Wilna SW o 400 km,
Drohiczyn n(Bugiem odl. od Wilna SW o 300 km ]Jary-
nice w ziemi drohickiej i dalej od Lubartowa...\.
Bystryca – wie> n(rz. Bystrzyca, 12 km NE od Lublina.
Jez. Rinhu – prawdop. pierwotna nazwa jez. Firlej.
Lubow ]ros.\ – ukochana, umi=owana;
=ac. amare ˘ franc. aimer ]kocha: mi=owa:\ ˘ Aimee
˘ ang. Amy; starogerm. luba ˘ ros. L[bov; -Lubow;
zdrobn. L[ba-Luba; s=aw. l[bov;-s(pok[j.
Lucjan ]pol.\ – wielce >wiat=y ¯ lux % an ]wielce\;
=ac. lux ]>wiat=o\ ˘ Lucianus, ros. Luk;qn-Lukian,
˚wielko>:, Jan, Lukijan.
lud ]s=aw.\ – cz=owiek, cz=ek, ch=op, liczba poj.,
˘ wielkolud, Ludmi=a ]mi=a cz=owiekowi\, ludowy
]ch=opski\; ludy – ludzie, r[d, plemi", szczep. Dzi>
lud – nar[d, wielu, liczba mnoga ]Wiosna Lud[w\.
Ludwig ]germ.\ – wo=. Loudovik= lonokrabo-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
vih, 6715 ]1207 r.\ – Ludwig IV ¯ Hermann I =ada, wada ]s=aw. l[d, A^Ø\ – 1. woda; ang. water
Landgrave z Thuryngii, zmar= 1227, w Otranto,
Italia, podczas Sz[stej ˚Krucjaty do Ziemi Íw.,
˚Ky<ka i nr 1006.
Ludwik ]s=aw. Loudovik=\ – s=awny na wojnie;
Ludwik ¡ Wielki, kr[l W"gier 1342, kr[l Polski
1370–†1382.09.10, syn Karola Roberta, kr[la
W"gier †1342 i El/biety †1380 – c. W=adys=a-
wa +okietka, kr[la Polski †1333; ojciec Jadwigi
¿1373–1384–†1399.07.17, kr[lowej Polski;
starogerm. ¢hloud ]g=o>ny\ % ¢wiga ]wojna\ ˘ Hlo-
udowig ˘ >redniow. =ac. Ludovicus ˘ starofranc.
Loeis, franc.-ang. Louis, ang. Lewis, niem. Ludwig,
ros. L[dvik, ital. Luigi, hiszp. Luis.
Lukijan ]˚Mazur. ltpsc Lukiœn\ – prezbiter ]kap-
=an\ Wielkiej Antiochii, m"czennik 5790;
=ac. lux ]>wiat=o\, X ^ K, ˚Lucjan.
lut ]s=aw.-wo=.\ – srogi.
lut ]pol.\ – kra>:, z=odziej; pokr. ang. loot ]kra>:,
lub odbiera: si=' w czasie wojny lub zamieszek,
pl'drowa:. Ale nie imi" Lutek ¯ Lucjan, KC.
luty ]s=aw. l[tyj\ – srogi, okrutny, zwierz"cy,
straszny; zane bys. zima l[ta velmi. i
ouhiniwa vs[ zeml[ poustou. wo=., Ipat. 6791
r., w rzecz. zima 1287, przesuni"cie o 4 lata.
O starciu zbrojnym ...i bys na n≠ s≠ha l[ta.
wo=., Ipat. 6756 ]w rzecz. 1246 r.\.
Lw[w ]ukr. L;vπv\ – gr[d Lwa Dani=owicza,
ur. ok. 1235, zabitego 1312 w bitwie.
Lybed{ ]s=aw. Lybed;\ – =ab"d{; w legendzie
o za=o/eniu Kijowa& siostra Kija, Szczeka i Cho-
reba ]ukr. Choriw; MenskMi<sk, Lubecz
Lubicz, itp., EI\.
lykos ]gr.\, lupus ]=ac.\ – wilk.
Lyngue< ]1430–1550& Gugnivyj, Lankgvin=,
Legben;, Legven-=/;, Lokven=, Lugvenei,
Lugven;, Lukgvenei, Lukgveni, Lukgvenπi,
Lygvena, Lygvenyj, Lygvyny, Lykvenπj,
Lykven;, Lykgvennyπ, Lyngven=,
Lyn=kven=, Lyn;gvenπi, Lyn;kvenπj,
Lyngwen, Lyngweney, Semion, Siemion\;
Lyngueniewicz ]Lyngvenin=, Lyngovih=,
Lynkgvenevih=, Lynkg=venevih=,
Lingwiewicz, }syn| Lyngwena\, liczne formy pi-
sowni, bo nazwa obca dla s=awia<skiego ucha;
Languen, Lingwen, imi" chrzestne& Siemion,
czwarty syn Olgerda †1377 i Juliany †1392 ]dru-
giej /ony Olgerda, c[rki Aleksandra Michai=o-
wicza, kniazia Tweru, zwi'zek zawarty 1349\.
Brak roku urodzenia i >mierci, i – og[lnie – sk'pe
wiadomo>ci o tej osobie. Posi=kowa= Skirgie=="
z Wito=dem, Konstantinem i Korybutem, w
wyprawie 1386.
=ac. lingua ]j"zyk\, w >redniow. pisowni lyngua IY
˘ s=aw.-bia=orus.-ros. Lyngwen]es$\, W ^ U, +,
jak Wito=d, Witoud pisany Witowt, W ^ U, +,
Mendoug pisany Mindowg, W ^ U, E ^ I,
niem. Leu ]lew\ pisany Lew, W ^ U,
=ac. duo ˘ pol. dwa, ang. two, W ^ U, TD;
L. stylizowany na j. niem. Lehbe< ^ psuty Lennik,
Feuda=& Leh]e\n` ]lenny\, Leh]e\n-bar ]lenniczy\,
Leh]e\n-bienÆt ]s=u/ba lenna\, itp., inne formy
Linguenia jeszcze bardziej psute – >wiadectwo
/e s=owo to obce by=o w Europie Wschodniej& na
Litwie, Bia=orusi, i w Polsce, tak i ˚Mendoug.
Lyngwen]es ˘ ey ˘ ij\, Lingue< ]lingwista\ ¯ =ac.
lys ]dun.\ – 1. >wiat=o, >wieca, 2. jasny.
Lit. Paswalys.
+aba ]pol.\ – rzeka ˚Elbe; =a ^ ba ^ el ^ be ^
wa i inne ]˚woda\, gr.-celt. BW, +.
+achern ]˚Mazur. ltpsc Vlaxern, Laxern\ –
przes=awny wojewoda skifijski ]¯ Scythia\, zabity
w miejscu przystani dla statk[w, w Konstanty-
nopolu, na miejscu tym monaster im. Prze>wi"tej
Bogurodzicy. 0001-31.1-27, 30, 34
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
} =ote& | W ^ +, OAE, TD, rz. +ada,
pol. w[dka, ros. wodka ]zdrobnia=a woda\,
2. dzia= wodny ˘ Zawada, Wadowice, +[d{.
=an ]pol.\ – ziemia przeznaczona pod zasiew;
ziemia uprawna obsiana zbo/em, o powierzchni
– wg W=adys=awa Czapli<skiego 0139-00-58&
=an ma=y – oko=o 17 ha,
=an wielki – oko=o 25 ha;
niem. lehen ]lenno\; lenno ¯ len, ˚ziemia, rola.
+aski ]pol.\ – le>ny ¯ s=aw. les ]las\ AE;
Jan +aski 1455$–†1531, arcybiskup Gniezna
i prymas Polski; +askiego transumpty ]wypisy,
wyci'gi z orygina=[w\ z ok. 1500;
pu ]po, za, wzd=u/, przy\ % +aski ˘ Pu=aski.
+atyna ]s=aw.\ – +otwacy; ...kniaz’ Andrej Po=ockij
pride s Nemci, i so wseju +atynoju, na Litowskuju
zemliu..., tekst pisany ok. 1432–1436;
germ. Lette, Letton ]+otwak, +otysz\,
ang. Lett ]+otwak\, Latvi ]=otewski\, ˚+otwa.
+awr ]wo=. Lavr=\ – laur; franc. le laurier,
ang. laurel; ˚Fro= i +awr – wielcy m"czennicy.
+awrentaj ]s=aw.\ – =ac. Laurentius, ital. i hiszp. Lo-
renzo, franc. Laurent, germ. Lorenz; ang. Law-
rence, Laurence, pol. Laurenty, Wawrzyniec.
miejscowo>: Wawer k(Warszawy; prawdop. ¯
laurus ]wieniec na g=owie z li>ci laurowych\;
1. episkop turowski ¯ Turow n(Pryeci',
2. Zatwornik, mnich Peczerskiego Mon.,
3. kompilator +awrentiewskiej letopisi 1377.
+awrentiewskaja letopis ]wo=. Lavrent;evskaœ
letopis;\ – jedna z kilku bardziej podstawo-
wych kopii, grupy p=n.-wsch. Rosji, zawieraj'ca
Latopis – Silwestra, 855–1110, i latopis Michai=a
Twerskiego 1111–1305. +warent. ltps obejmuje
lata 6360 ]855 % styl 5505\ do 1305, tj. od Micha=a
w=adaj'cego samodzielnie w Konstantynopolu
855–†867, b="dnie przez Rosjan 6360 przyj-
mowane 852 % styl 5508, bez wzgl"du na tre>:
zapis[w, ˚styl.
+awr. ltps ¯ mnich +awrentaj kt[ry przepisa= j'
w dniach od 14 janwarja 1377 do 20 marta 1381
}w Konstantynopolu|, z b=ogos=awie<stwem epi-
skopa Dionisija, dla suzdalsko-ni/egorodskiego
kniazia Dmitrija Konstantinowicza ]Ni/ny ˚Nowo-
gr[d – Gorki n(Wo=g' od 1932\. Bazowy rok
6360 ]855 A.D.\, w Latopisie Silwestra, opisa=
15-tym indyktem, odpowiadaj'cym 852. Latem
1382 dzie=o zosta=o zabrane do Nowogrodu
Wlk. przez samego Dionisija. Czerpa=y z niego
latopisy nowogrodzkie, tre>ci lekkiej. W latach ok.
1490–1515 latopis zosta= przepisany, w Smole-
<sku. W Smole<sku, z Ipat., powsta=ej 1428(32,
wprowadzili do +war. b="dny rok bitwy nad Ka=k',
1219 ˘ Ipat. 1224 ˘ 1223 w +awr. I wymienili rok
zako<czenia, 1381 ˘ 1377. Rosjanie dopatrzyli
si", /e +awrentaj nie m[g= zako<czy: olbrzymie-
go dzie=a w marcu 1377, bo dwa miesi'ce to zbyt
kr[tko, i – gwa=c'c wzmiank" /e +. pisa= sam –
spekulowali, /e pisa=a grupa pi>c[w pod okiem
+awrentaja, i gorzej – w Nowogrodzie Ni/nym,
ju/ w 1377; szczeg[=y ˚nr 711.
W sk=ad wszed= jaki> r"kopism, kt[ry zwa= “wiet-
chym” ]starym, staro/ytnym\, ko<cz'cy tre>:.
w +awrent. ltpsi – Latopis, Silwestra, 1116,
w Ipatiew. ltpsi – Powie>:, Nestora, 1118.
Nestor by= uczniem Silwestra, igumena w cerkwi
>w. Micha=a, w Peczerskim monasterze, pisa=
pod okiem Silwestra. Drogi obu rozesz=y si", gdy
Silwester zosta= przeniesiony do Perejas=awla,
po >mierci +azara †1118. W[wczas Nestor
napisa= swoj' wersj" dziej[w, 1118, kt[r' kon-
tynuowa= w Rostowie, po przeniesieniu, a st'd,
zim' 1156, zawi[z= do Peczerskiego monasteru,
ko=o Kijowa, gdzie przed=o/y= swe dzie=o Po-
likarpowi, i ten przypisa= Nestorowi autorstwo,
tytu= dzie=a& ˚Powie>: wrem. let.
Silwester zmar= †1123, w Perejas=awlu, Nestor
wkr[tce po 1156, bo by= w starczym wieku, dla
prostego, operacyjnego, zapisu przyj'=em 1157.
Latopis Silwestra, pisany 1110–1116, w Pe-
czerskim mon., zosta= uzupe=niony na dworze
Andrzeja Bogolubskiego ]1157–†1175\, w Kijo-
wie, o miejscowe zapisy i p=d. Rusi ]Letopisiec
Perejas=awla Russkiego\.
Rosjanie spekuluj', /e by= odpis dokonany we W=odzi-
mierzu na Kla{mie, w 1193, nie potwierdzony w s=oju,
dlatego opu>ci=em.
Po pogromie W=odzimierza n(Kla{mie ]1237, lutego
8, tj. w ko<cu 1237\, przez Tatar[w – na polecenie kn.
Jaros=awa 1238–†1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniez-
do †1212, w 1239 wykonano nowy swod. Osnow'
jego mia= by: swod 1193, w nim rostowskie zapisy
doprowadzono do lat 1280-tych. Za nimi – Twerski
letopisiec 1284–1305, obejmuj'cy dane o rodach
twerskich, smole<skich i reza<skich kniazi[w, oparty
na nowogrodzkich i reza<-skich latopisach.
Wg Bolszaja sowieckaja enciklopedia, t. 25, str. 53, z
powodu z=ego stanu pierwowzoru, z=o/onego w Twerze
}1255|, w odpisie +awrentaja znajduj' si" opuszczenia
w latach& 898–922, 1263–1283, 1288–1294.
Powie>: – dzieje Rosji, pisane przez Nestora 1118,
w Peczerskim mon. i Rostowie, w peczerskiej wersji
Polikarpa 1160-tych, ci'gnione w Kijowie, sta=y si"
1-sz' cz">ci' Ipatiewskiej ltpsi&
1. Powie>: wremiennych let – Nestora, 1118,
2. Kijowskie zapisy po rok 1204,
3. Wo=y<ska letopis }1205–1292, bo bez dat|.
Kniaziowie wo=y<scy – r[d ˚Romana †1205 – byli
potomkami kniazi[w kijowskich, prowadzili swoje
zapisy w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, wg moich docieka<
– to dlatego taki sk=ad; na podstawie ich archiwalnych
zapis[w powsta=a wo=y<ska ltps, bez dat – autor Ipat.
je dostawi=, w 1428, na wyczucie, pope=niaj'c b="dy
dochodz'ce do lat 5-ciu.
pomoc'& Bolszaja sowieckaja enciklopedia, t. 25
+azarz ]s=aw. Lazar;\ – hebr. B[g pom[g=;
hebr. el’azar ˘ gr. Lazaros ˘ =ac. Lazarus ˘ >red-
niow. =ac. lazarus ]tr"dowaty\ ˘ starofranc. lazar ˘
>redniow. ang. lazar, lazer ˘ ang. lazar ]chory
/ebrak, szczeg[lnie tr"dowaty\;
+azar – igumen Wydubickiego Monasteru,
od 1105 episkop perejas=awlski;
="cz ]pol.\ – zg=oska o znaczeniu& dziel, dzia=;
+"czna ]dzielna\, +"kawica, +"ki<sko, +"kno,
Na="cz, +uki – miejscowo>ci le/'ce na dzia=ach
wodnych, i s=ownictwo pospolite& =uk ]z='cze,
tak/e =uk elektryczny\, prze-="cz(dzia=,
roz-='czy:(dzieli:, od-='czy:(dzieli:,
w wo=. ltpsi, 1236& na Borsukow die= ]prze="cz\;
="cz, pol. Å, ´ ¯ s=aw. U ]=uk\, KCz, ˚=uk.
+okietek ]wo=. Lokotek\ – W=adys=aw +okietek
]Zak'tek ¯ kiet, kiel, ˚k't\, ksi'/" sieradzki, w=a-
>ciciel jednej z najmniejszych dzielnic polskich;
po ojcu odziedziczy= Brze>: Kujwaski, a po bracie
swym – Leszku Czarnym †1288 – Sieradz;
ª...wzrostem by= ma=y, ale serca Herkulessowe-
go, zmar= 1333, w dzie< Í. Grzegorza.º
M. Stryjkowski – Kronika, 1582; 1085-02-15.
¿1260–†1333.03.02, kr[l Polski po 1306;
utar=o si" w Polsce mniemanie, bazuj'ce na
˚zmy>leniu, /e +okietek by= tak niski, /e go =ok-
ciem zwali – dawna miara d=ugo>ci, r[wna 576
mm. ˚Lokut ]kut ^ k't\, Leszek Czarny....
+om/a ]pol.\ – 1. `/a ]sadyba, siedlisko\,
2. =om-/a  za-=om, w za=omie rzeki Narew,
Z?, ˚t=um. od ty=u; =om, =on ]d[=\.
=onokrabowicz ˚lonokrabowicz, Ludwik.
+otwa ¯ +ot ¯ lotion ]p=yn\ % wa ]woda, ziemia\;
Latvia ¯ lat ¯ lotion OA ]p=yn\ % via ¯ wa;
+otwa – Latvia – Lettoni, ˚wymiana liter;
szereg miast z ko<c[wk' `wa& Barkava, Mita-
va(Jelgava, Gandava, Jumprava, Kalsnava,
Karsava, Kekava, Kraslava, Lipava, Rucava,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Turlava, U/ava i Varkava;
=aci<ska nazwa nadana ok. 1200 przez niem.
osadnik[w i rycerzy, pos=uguj'cych si" j"zykiem
=aci<skim, ˚Theutonic, frazy, i inne;
ci sami nadali niemieck' nazw" ˚Prusy podbitym
poganom, w latach 1220-tych naje/d/aj'cym
Mazowsze od p[=nocy ]przyczyna sprowadzenia
Krzy/ak[w\, tak/e ˚Ru>, i Rosja niem. pocho-
dzenia, nadana przez Warego-Russ[w& Prussia
– Russia, Prusy – Rusy ]Rusacy, Ru>\;
stolic' +. – Ryga ¯ niem. Rügen ]Rugia\ ÜY,
a ˚Dwin", Dougaw", zwali Düna i nie wiadomo
kt[ra z nich jest pierwotna;
w 1202 Niemcy za=o/yli Zakon Kawaler[w(
Braci Mieczowych, w Rydze, przez biskupa Rygi
– Alberta, po='czony 1237 z Zakonem Krzy-
/ackim w Prusach, ˚Krzy/ak;
z grod[w +. wymieniany Wolmar i ˚Ke>;
j"zyk =otewski ]letto<ski\ pokrewny litewskiemu
i staropruskiemu, nale/y do grupy ba=tyckiej w
rodzinie j"zyk[w ˚indoeuropejskich;
ang. Latvia; Latvian i Lettish ]=otewski\;
Po=ock n(rz. Po=ota ¯ po ]wzd=u/, obok\ % =ot ¯
+otwa, =ota ]woda\ % ck ]ziemia\, ˚+atyna.
+otwa ma 5-krotnie wi"kszy dost"p do Ba=tyku
ni/ Polska& +otwa, 64,5 tys. km2 powierzchni
przy ok. 492 km linii brzegowej ]131,2 km2(km
brzegu\, gdy Polska – 312,67 tys. km2 przy 460
km linii brzegowej ]680 km2(km brzegu\.
+[d{ ]pol.\ – dzia= ]wodny\, wada, =ada; miasto na
wysoczy{nie, z dala od wszelkiej wody.
=[w, =ow(i: ]s=aw.-pol.\ – bi: ˘ g=owa ]do bicia\ ˘
g=owi: si" ^ bi: si" my>lami ˘ my>liwy;
s=aw. ¢lov; ]z=apa:, pochwyci:\.
+uck ]1430–1550& Lucesk=, Luces;k=, Lucko,
Luckoj gorod=, Lucosk=, Luc=k=,
Luhesk-=/;, Luhosk=, Luck, Luczk, Luczko\
– =uk. i priœ loucesk; i œroslavl;.
1226 r., w kopii +ouçesk. Gr[d posadowiony w
=uku rzeki Styr, jak Ugen nad rz. Dubissa,
¯ bugan, AE, ˚=uk, Bug.
=ucz(nik ]ros. luh\ – promie< ]ko=a\, ci"ciwa;
KCz, ˘ ˚=uk, =ucznik;
anglosas. bugan ˘ >redniow. ang. bowe, boge ˘ ang.
bow. +uk ]bugan\ sta= si" przyczyn' nazwy rzeki
Bug i grodu Ugiany, w =uku rzeki Dubissy.
Ros. luk – tak/e pol. cebula ]wyraz nowy, bo
d=ugi\, znaczenie nr 2.
=ug ]pol.-ros. lug\ – ='ka; rz. +ug ]przez W=odzi-
mierz Wo=. od niej Usti=ug – uj>cie +ugu, do Buga\
i Ka=uga. +ug ˘ =u/a ]lu'a\, ka=u/a, ma=y staw,
basen, ˚ka=u/a, ze zmian' ci"/ko>ci znaczenia
]bo ma=ego rozmiaru\.
=uk ]s=aw.-wo=.\ – z='cze ˘ pol. dziel, dzia= ]czyn\;
szereg nazw geogr.& +uk[w, +ukowa, +ukowica
– miejscowo>ci le/'ce na dzia=ach wodnych;
s=aw. U ˘ pol. Å, ´, =uk ˘ ="cz& +"czna ]dzielna\,
Na="cz i inne, ˚="cz, i s=ownictwo pospolite&
=uk ]z='cze\, prze-="cz(dzia=, roz-='czy:(dzieli:,
od-='czy:(dzieli:, a =uk jako bro< – bro< samo-
czynna ]samo-dzielna(dzia=aj'ca(strzelaj'ca\.
=uk ]pol.-ros. luk, arch. duga\ – gi"tki pr"t napi"-
ty ci"ciw' ]sznurkiem lub drutem\, umocowan'
na obu jego ko<cach, sprz"t do wypuszczenia
strza=y; dos=. z='cze ]tak/e =uk elektryczny\;
anglosas. bugan, >redniow. ang. bowe, boge, ang.
bow. +uk ]bugan\ da= nazw" rzece Bug, dwom
rzekom o nazwie S=ucz, +uckowi w zakolu rz.
Styr, b'd{ bezpo>r. ¯ =uk ]jak Preny, Skudy i inne\
i grodowi Ugiany, w =uku rzeki Dubissy.
Ros. luk – tak/e pol. cebula ]wyraz nowy, bo
d=ugi\, znaczenie nr 2.
+uka ?idiata ]s=aw. Louka "idœta\ – episkop
Nowogrodu Wlk.; Jaros=aw M'dry †1054, w cza-
sie najazdu Peczeng[w na Kij[w, znajdowa= si"
w Nowogrodzie, by osadzi: W=adimira kniaziem,
w[wczas i +uk" wyznaczy= biskupem.
Arcybiskupem by= w 1050 A.D. 0448-00-252, 379
z odsy=k' do 0001-01-147; 0001-05.2-181
=uknia ]wo=. lokniœ\ – miarka miodu pitnego,
staropol. sze>cipi"dek, 4,72 l.; ja, knia{ Mstis=aw,
syn kr[la }Dani=y wo=. †1264|, wnuk Romana
}†1205| ustanawiam =owcze na Brze>cian na
wieki, za ich bunty, od stanu po dwie =oknie mio-
du, po dwie owce,... itd. 0001-02-932, z testamentu
Mstis=awa pisanego cyrylic' 1289; OU ]=o ˘ =u\;
w Ipat. ltpsi 1428 pisanej we W=odz. Wo=., ]wg moich
docieka<\ z wieloma cechami charakterystycznymi dla
Polak[w& loukniœ-=uknia. 0001-02-932
W=adys=aw }Jagie==o| kr[l Polski w darowi{nie
nowo utworzonemu biskupstwu w Wilnie, 1387,
daruje& ª... wiosk" Hermanin, kt[ra odt'd zwa: si"
ma Biskupice, p[=tora miary ]pulla\ miodu zwanej
s t a w n e l u k n o, czterech pasterzy ]pabu-
latores\ dla koni, i powiat Dubrowno..., itd.º
0165-01-265, N. 538, orygina= pergaminowy po =ac. w
archiwum kapitu=y w Wilnie; stawne – ustanowione.
W=adys=aw }Jagie==o| z bo/ej =aski kr[l Polski,
w darowi{nie dla brata Skirgie==y, 1387& ªWedle
umowy zbudowali>my monaster i cerkiew >w.
Iwana, kt[rej nada= m[j brat ksi'/" Skirgai=o
wszystk' da< i ca=y doch[d, da< srebrzan',
bobry, bie=ki, = u k n a i ludzi, kt[rych nikt nie
ma odbiera: od >w. Iwana pod przekle<stwem.º
0165-01-267, N. 542
W=adys=aw }Jagie==o| kr[l polski, roku 1387
ª...przydaje miark" miodu ]pulla mellis\ zwyczaj-
nie mianowan' = u k n o...” 0165-01-269, N. 544
+ysa g[ra 1220 – dzi> wioska, 3 km S od Werb-
kowic ]przy trasie Hrubiesz[w–Zamo>:\, 9 km
NE od wsi Czermno ]by=y Czerwi<\.
+ysy gr[d 1258 ]wo=.\ – na +ysej G[rze w G[rach
Íwi"tokrzyskich, +ysiec, 593 lub 595 m n.p.m.;
po skutecznym obl"/eniu Sandomierza, zim'
1258 ]starego kalendarza\, lub pocz. roku 1259
]obecnego kalendarza\, czyli zim' 1258(59,
Burondaj& potom 'e poidowa k= Lysi[
gorodou i priwe∂wim 'e im k nemou i
ostoupiwa gorod= 'e bœwe v l≠s≠. na
gorod≠. crk˛vi 'e bœwe v nim kamena
st˛oe troci. gorod= 'e ne tverd= bœwe
vzœwa ' i togo. iss≠kowa v nem vsœ ø
mala do velika. potom 'e v=zvorotisœ
bourondai naza∂. v= svoa ve'i i tako
bys konec; sudomirskomou vzœt;[. potem
poci'gn'= ku +ysemu grodowi, po doci'gni"ciu,
obst'pili }go|.
Gr[d by= w lesie, na grodzie }rzadka poprawka w
Ipat. ltpsi na w=a>ciwe& na gorod≠ ˘ na gor≠
– na g[rze; w znakomitej wi"kszo>ci r[/nice z
orygina=em s' b="dami| ko>ci[= by= kamienny >w.
Tr[jcy. Gr[d nie twardy }nie twardo osadzony,
broniony|, wzi"li }zdobyli| i tego. Wysiekli w nim
wszystkich, od ma=ego do du/ego. Potem zwr[ci=
Burondaj nazad }do ty=u|, do wsi swoich i taki by=
koniec sandomierskiego wzi"cia }zdobycia|.
Mabra ]˚Mazur. ltpsc Mavra\ – daj'ca si" lubi:,
kocha:; ¯ Mab % ra ¯ Mabel ¯ Amabel
¯ =ac. amabilis.
Macedonia ]og[lnoeurop.\ – staro/. kr[lestwo N
od Grecji, obecnie cz">: Grecji, Bu=garii i Jugo-
s=awii ]po jej rozpadzie, M. – osobnym krajem\;
wzros=a w si=" za kr[la Filipa – ojca Aleksandra
Wielkiego ]356–323 B.C.\, kr[la Macedonii ]336
–323 B.C.\; Filip podbi= Grecj" 339–338 B.C.;
gr. meter ]matka\ ˘ =ac. mater ˘ mace ]T ˘ C\,
ce ]ziemia ¯ terra\ % don ]woda\, onia ]wiel-
kie, termin u/ywany dla kr[lestw\ ˘ Macedonia
]matka-woda\, por. Dalmacja ]matka-ziemia\ –
ziemia i woda ]`ea\ u/ywane w staro/. nazwach
kraj[w, region[w, ˚onia, woda;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
dynastia Macedon[w w=ada=a Konstantynopo-
lem 867–1059; wg k=amliwego Mazur. ltpsca
z 1683(92& „Roku 6509 ]1001 lub 1009\ po
Konstantinie Bagrianorodnym carze, cesarzowa=
syn jego Roman 3 lata i 3 miesi'ce. Przy tym
carze Romanie }za czas[w cara| naszed= Igor
na Grek[w wielk' liczb' woj[w }si=' wielk'|.”
0001-31.1-49 Igor 913–†945;
wg niezale/nego {r[d=a&
944–959 imperator bizant. Constantine VII,
959–963 imperator bizant. Romanus II,
¿939–†963, syn Constantine VII;
lata cesarzowania s' dobre& 3 lata 3 miesi'ce.
maczuga ]pol.\ – r"czna bro<, u/ywana w wiekach
>rednich do niszczenia zbroi; ci"/ki kawa=ek
drewna, zwykle cie<szy w jednym ko<cu, do lep-
szego uchwytu, w grubszym – nabity gwo{dziami,
lub nasadzona g=owica /eliwna, z kolcami;
=ac. mattea, T ˘ Cz po='czonego z `czuga ]od-
lew /eliwny\, ros. hugun ˘ kolczuga; staronord.
klubba, klumba, >redniow. ang. clubbe, ang. mace
]bu=awa\, club ]palant\, ros. dubina ]d"bina\,
palica ]palant\.
magdeburskie prawo ]pol.\ – prawo miejskie;
stan mieszcza<ski, utrzymuj'cy si" z przemys=u,
r"kodzie= i handlu, skupiony wok[= grod[w i
gr[dk[w zamieniaj'cych si" powoli w ˚miasta,
uzyska= ustaw" zapewniaj'c' bezpiecze<stwo
dr[g publicznych i bezpiecze<stwo ruchu hand-
lowego, czyli mir w Czechach zwany – rodzaj
podatku, na utrzymywanie podgrodzia, budow"
dr[g i most[w. T" najstarsz' ustaw" miejsk'
wyda= biskup magdeburski – Wichman, kt[r'
zwano powszechnie magdeburskim prawem ¯
Magdeburg, 127 km SWW od Berlina, n(Elbe
]+ab'\. W Polsce pierwsz' osad' za=o/on' na
prawie magdeburskim by=o miasto Z=otoryja na
Íl'sku, 80 km W od Wroc=awia. 0065-00-126;
dawne prawo miasta Magdeburga, na kt[rym w
>redniowieczu wzorowano si" przy zak=adaniu
miast polskich. mSjp 1969
Mahomet ]pol.\ – s=awiony; arab. prorok 570–
632 A.D., za=o/yciel muzu=ma<skiej religii ]arab.
Muslim, ang. Moslem\; arab. Muhammed, ang.
Mohammed, Mahomet, franc. †Mahomet.
majdan ]pol.\ – miejsce wykarczowane w lesie,
zw=aszcza gdzie si" obrabia drewno na budulec;
liczne nazwy miejscowo>ci&
M. Sielec, M. Ostrowski, M. Tuczepski, M. Nowy,
M. Stary ]4,5 km od Wojs=awic\, M. Skierbie-
szowski, M. Sieniawski, M. Sopicki, M. Wielki
]12 km NE od Werbkowic\, M. Wielki ]4,5 km od
Krasnobrodu\, M. Stary ]7 km S. od Bi=goraja\,
Majdanek k(Lublina.
Maksimian ]˚Mazur. ltpsc Maksimian\ – najwi"k-
sze; 1. M. Galleria – imperator bizant. 285–305
A.D., 2. metropolita Kijowa, wg, Mazur. ltpsca
mianowany raz 6791 ]1283$\ a drugi raz 6813
]1305$\ – wynik kompilacji r[/nych styli; =ac.
maximum, ˚an ]wielko>:\.
Malbork ]pol.\ ¯ mal ]malowany$\ % bork ]zamek\;
niem. Maler`, malen; pierwotnie& Marienburg.
Malpred Silny ]s=aw. Malpred Silnyi\ – w
6616 “silny m'/” u W=odzimierza Wlk. †1015&
„pierwszy – Jan usmoszwec, drugi – Rogdaj,
mog'cy sprzeciwi: si" trzystu wojom, trzeci
Aleksander Popowicz, podobny jemu, czwarty –
Malpred Silny, pi'ty – Andreoch Dobrianski.”
Gotyckie imiona& Rogdaj, Malpred, Andreoch;
˚silny ]blisko spokrewniony, zwykle brat\.
ma= ]arch. s=aw. mal=\ – m'/; m=ody; ˘ ma=-
/e<stwo ]s=owo >wie/e, bo d=ugie, por. brak.\,
¯ ma= % /e<stwo ]kobiety, /ony ˘ rodzaj /e<ski,
ros. 'en]ina, 'enit;ba – wesele\;
{le u S. Lindego 1804–1814& ma=/e<stwo ¯ niem.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
man % /ona, za kt[rym A. ˚Brückner 1927& /ona
poj"ta uroczy>cie »na ma=«, czyli umow" ¯ niem.
Mahlstatt ]wiece s'dowe\, Mahlschatz ]posag\,
Mahlring ]pier>cie< >lubny\ – >lub i wesele na
wiec s'dowy zamieni=; tak i inne.
Nazwiska& Ma=ko, Ma=ek ]m"/ek\, Ma=ecki.
Ma= drewla<skim kniaziem, pod r. 6453 ]ok.
940 r.\, w ˚Powie>ci wrem. let& „sdumawße so
kniazem swoim Ma=om...” – umy>lili ze swoim
kniaziem.... Ma= ˘ ma=y ]m"ski\ ˘ ma=y ]niepo-
ka{nego rozmiaru, niski, mniejszy od spodzie-
wanego, zwyk=ego, przeci"tnego, czasem tak o
dzieciach& “syn moj ma=” – m=ody\;
staropol. zgliszcze ]palenisko\, ˚szcze ]nisko\;
wulg. o pr'ciu – ma=y ]m"ski\;
odwrotno>ci' «ma=ego» – «ko<» ]wielki\ ˘ bicie
konia ]wulgaryzm zwi'zany z m"sko>ci'\,
˚myl'ce nazwy, wielko>:, ziemia ]wa=\ ˘ wali:.
Ma=a=a lub Malala ]ros. Malala\ – kronikarz
bizantyjski ]/y= 1255–1300$\.
Ma=o` ]pol.\ ˚Wielko` ]Wielkopolska\.
>w. Mam – nazwa jednej z bram w grodzie
˚Konstantynopol.
Manui= ]s=aw. Manouil= cesar;\ – 1. bizant.
imperator Manuel ¡ Komnenos ]1113–†1180\;
hebr. immanuel ]B[g z nami\ ˘ gr. Emmanouel. W
1176 poni[s= dotkliw' kl"sk" w bitwie z Turkami
pod Myriokefalon; pozostawi= kraj os=abiony i
wyczerpany ekonomicznie;
2. Manuel Paleolog, imper. bizant., i Anna ¯
Wasilij ¯ Dmitrej; zwi'zek zawarty 6921 ]1413\;
synowie& Iohannes, Andronik, Theodor, Konstan-
tin, Dimitrij ]Demetrius\, Thomas. 0001-31.1-100
ma<stwo ]s=aw.-wo=.\ – lenno ¯ len ]ziemia\.
Marcel ]s=aw. Marcel;\ – 1. rodzaj /agla, usytu-
owanego r[/nie na r[/nych masztowcach&
drugi od najni/szego, b'd{ z przodu na innym
masztowcu, franc. la hunier, ang. topsail,
2. Marsylia, franc. Marseille,
3. gr. Markell, /e<skie imi" Markella.
Mardarij ]˚Mazur. ltpsc Mardarij\ – mar ]kilka
znacze<\ % gr. doron ]dar\.
Marduk – g=[wny b[g babilo<skiej religii;
pierwotnie& lokalny b[g s=o<ca.
Margareta, Margarita ]og[lnoeurop.\ – per=a;
wschodniego pochodzenia margaron ˘ gr. margari-
tes ]per=a\ ˘ =ac. margarita ˘ starofranc. Margarete
˘ ang. Margaret, zdrobn. Greta, Magde, Maggie,
Marge, Meg, Peg, Peggy; odmiany& Margery, Mar-
got, Marjory; franc. Marguerite, germ. Margarete,
Gretchen, ital. Margherita, hiszp. Margarita.
Margarita z rodu Babenberg, siostra Gertrudy –
/on' Przemys=awa Ottokara z Bohemii ]Czech\,
szwagierka Romana, s. Dani=y wo=. †1264.
Mari ]˚Mazur. ltpsc mari\ – Czeremisa, plemi" w
Karpatach Wsch., n(rz. Czeremosz ]dop=yw
rz. Prut\.
Maria ]pol.\ – bunt, rebelia; biblijna matka Jezusa,
cz"sto zwana Mari' Dziewic', Niepokalan' lub
Przeczyst', >w. Mari', Bogurodzic';
1. niemiecki szpital >w. Marii za=o/ony 1128 w
Jerozolimie, ˚Krzy/ak, 2. /ona Jana Wyszaticza,
/yj'cych 1091, 3. Maria ur. 1164, c. Kazimierza
}†1194.05.05 Sprawiedliwego|, kr[la Polski,
zmar=a 1186, 0001-31.1-65; w tablicach u W=. Dwo-
rzaczka ]poz. lit. 0190\ istnieje bezimiennie, 4. Ma-
ria ur. 1254(55, c. Romana Dani=owicza i Gertru-
dy Babenberg – /on' Stefana IV, bana Zagrzebia,
5. Maria †1346, c. Jaros=awa Wasilewicza †1320,
ks. Witebska, po>lubiona Olgierdowi 1318;
aram. Maryam, hebr. Myriam, gr. Maria, Mariam,
=ac. Maria, anglosas. Maria, Marie, >redniow. ang.
Marie, ang. Mary, staropol. Marya, franc. Marie,
Marion, niem., ital., hiszp. Maria, ros. Mariq,
Mar;q, liczne kombinacje i zdrobnienia.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Marienburg ]Maranin= gorod=, Marino,
Marin= gor., Mar=in=, Maryin, Mar;in=,
Mar;ingrad, Mr;in= gor., Marin, Maryin,
Ma=bork\ – w by=ych Prusach, gr[d krzy/acki,
dzi> Malbork, n(Nogatem ]w uj>ciach Wis=y\;
¯ >w. Maria, matka Jezusa Chrystusa.
Markian ]˚Mazur. ltpsc Markian i Pulxeriœ\ –
1. Marcianus 392 –†457, imper. bizant. 450–457,
zi": Theodosiusa II,
2. M. ojciec nasz w Konstantynopolu †5945,
prezbiter, rodem z Rzymu.
markiz ]pol.\ – prefekt granicznego grodu, stop-
niem powy/ej wojewody, lecz poni/ej ksi"cia;
¯ marca ]granica\; >redniow. =ac. marchensis ˘
starofranc. marchis ˘ marquis ˘ >redniow. ang.
markis, ang. marquis, s=aw. markos=-markos;
1204& „markos ot Rima w gradie Brnie, ide/e
bie /i= poganyj z=yj Dedrik” – markiz Bonifacy z
Montferrat, rodem z Verony, w germ. t=um. Bern,
gr.-celt. BW, VF.
Markolt ]s=aw. Markolt=\ – Niemiec, zamieszany
w zab[jstwo Wojsze=ka, 1269. Prawdop. za-
przyja{niony z nim, gdy Dani=o chcia= uczyni: z
Wojsze=ka mnicha ]Wojsze=k by= zak=adnikiem
w gwarancj" zawartego z Mendogiem pokoju
1252\. W 1269, na Wielkanoc, Marko=t zaprosi=
go na obiad, i tego dnia Lew go zabi=;
mark – granica, kamie< graniczny, punkt cha-
rakterystyczny w terenie;
kolt – 1. kawa=ek, bry=a, 2. nabrzmienie, obrz"k,
opuchlina, 3. niedoros=y.
Markward ]germ.\ – stra/nik graniczny;
Mark ]granica\ % ward ]stra/\; ang. ward ¯ >redniow.
ang. wardien ¯ anglosas. weardian ]pilnowa:,
dogl'da:\, pokr. germ. warten, pol. warta;
M. – kusznik z Marienburga bior'cy udzia= w
obl"/eniu Kowna 1362. 0165-01-204, N. 424
marsza=ek ]ros. marwal=\ – pierwotnie s=uga
czyszcz'cy, obs=uguj'cy konie, p[{niej, w
Wiekach Írednich mistrz od koni w domach
w=adc[w, nast"pnie wysoki stopie< urz"dnika
kr[lewskiego domu lub dworu, w obowi'zkach
spraw wojennych i ceremonialnych; naczelnik
wojsk w Íredniowieczu;
>redniow. =ac. marah, marha ]ko<\, pokr. anglosas.
mearh ]ko<\ % scalh ]s=uga\ ˘ >redniow. =ac.
marescalcus, mariscalcus ˘ starogerm. wy/yn
marahscalh, starofranc. mareschal, marescal,
>redniow. ang. marescal ˘ ang. marshal, franc.
le marechal;
>redniow. ang. mare, mere ]klacz\ ˘ ang. mare.
Gedymin †1341 by= marsza=kiem dworu u Wite-
nesa †1315, przez co – z=o>liwi Rusini XV wieku
– zwali go s=ug' i konichem, ˚Giedymin.
Marsza=kami Zakonu byli ]lata i imiona\&
1348, Siegfried von Dahenfeld,
1362–1370, Henning Schindekopf,
1379–1382, Kuno von Hattenstein,
1388, Engelhard Rabe, >wie/o obrany.
W Polsce urz'd marsza=ka, kancelerza i pod-
skarbiego ustanowi= Kazimierz Wielki, kr[l polski
1333–†1370, a ˚starosta – z czas[w czeskich.
W aktach i kronikach dostojnicy wymieniani byli w
kolejno>ci& 1. g=owa ustroju ]kr[l, wielki mistrz\, 2.
marsza=ek ]Zakonu\, 3. wojewoda, graf, hrabia,
˚komtur ]kommander, w[dz, naczelnik\;
rycerzy rzadko wymieniano z imienia, nawet
walecznych, chyba /e dokonali czego> zdumie-
waj'cego i zwykle gin"li w takich wypadkach.
Tym bardziej nie wymieniano pomniejszych
urz"dnik[w i ludzi wolnych, zwykle ujmowanych
anonimowo& ...i wielu innych ludzi dobrej wiary,
...oraz wielu innych >wieckich i duchownych
pan[w, ...i wielu innych urz"dnik[w
]wielu ^ kilku, dwu lub wi"cej\.
Mylne s' domys=y Rusin[w /e marsza=ek by=
s=ug' najni/szej rangi, godnym pogardliwego
traktowania, po>miewiska ]bariera j"zykowa
dziel'ca Ru> od reszty europejskiego >wiata,
g=[wnie inny alfabet i trudno>ci z czytaniem
obcych dzie= zwi'zane; i nawzajem – co te/ oni
pisz', z jakimi b="dami\.
Marta ]s=aw. Marfa\ – pani; 1. biblijna siostra
+azarza i Marii, przyjaciel Jezusa,
2. zakonne imi" pierwszej /ony Wsewo=oda }Bol-
szoe Gniezdo †1212.04.15|, zmar=ej †6713. 03.
19, po 18 dniach w zakonie, pisiec nie odnoto-
wa= naturalnego imienia }Maria|& Martha Szwar-
kowna ¯ Szwarno, ks. czeski 0001-31.1-67;
aram. Martha, gr., p[{no=ac. Martha, franc. Marthe,
ital., hiszp., pol. Marta.
Martinisz ]pol.\ – wojewoda kr[la W"gier }Andrze-
ja 1205–†1235|, zabity w bitwie pod Haliczem
opisanej pod 6734 ]rzecz. 1223 r.\& togda 'e
Martiniwa oubiwa. voevodu koreva. ]sic#\,
w Ipat. koroleva.
Martin – 1. ptak z rodziny jask[=ek ¯ franc.,
2. =ac. Mars ]b[g wojny\.
Mateusz ]s=aw. Matƒei, Matfei\ – hebr. mattithja,
mattithyah ]dar Boga\, gr. Matthaios, Matthias,
p[{no=ac. Matthaeus, starofranc. i >redniow. ang.
Matheu, ang. Matthew, franc. Mathieu, niem. i szw.
Matthaus, ital. Matteo, hiszp. Mateo, ros. Matvej-
Matwiej, pol. Mateusz.
M. pose= 1389 id'cy z metrop. Kiprianem na Ru>.
Maximian ]˚Mazur. ltpsc Maksimian\ ˘ Maksim,
˚Maksimian ¯ =ac. maximum ]najwi"ksze\.
Mazowsze ]pol.\ – mi"dzywodzie ¯ meso` ¯ gr. me-
sos ]>rodek\; gr. Krym ˘ Ru> Kij. ˘ Wo=y< ˘ Pod-
lasie ]Mi"dzyrzec\ ˘ Maz.; tak i Pomezania;
W leto 6549 }1041|. Ide Jaros=aw na Mazowszany
w =odiach fl +awr. ]LaS.\., Ipat. ]PoN.\, W=ad.
Ale nie byli po polscy Mazowszanie, lecz tatar-
scy, z okolic Krymu. Bez sensu by=aby wyprawa
=odziami z Kijowa czy Nowogrodu Wielkiego, na
polskie Mazowsze.
1451, lipca 2, Mazowsza carewicz, Side ]Sedie\
– syn Achmeta, przyci'gn'= do Moskwy konnic',
a z nim Eder-gej – kn. Ordy. W=adimir., Nikanor.
W leto 6555 }1047|. Jaros=aw “ide” na Mazowsza-
n[w, pokona= ich, zabi= kn. Mois=awa i upokorzy=
Kazimierza fl +awr. ]LaS.\., Ipat. ]PoN.\, W=ad.
0001-01.1-155 ]Latopis – Silwestra, +awr. ltps\
0001-02-143 ]Powie>: – Nestora, Ipat. ltps\
0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
=ac. napis z piecz"ci Siemowita Maz.& S. Ducis Semo-
viti Masovie, 0165-01-169, =ac. terram Mazoviae;
˚Pomezania ¯ mezo, Mezopotamia. Znacz.
s=owa dzi> nieznane ]`wsze, `szew – ziemia\.
Fa=szuj'cy A. Br¥ckner 1927& „+acina i niemczyz-
na >redniowieczna odrzuca=y drug' cz">: z=o/e-
nia& Masovia, die Masau.” B='dzi, nie>wiadom
poprawnej pisowni s=owa – zwie je dziwacznym
z=o/eniem|& „Zamiast ¢Mazowie ]jak Kociewie\,
mamy dziwaczne z=o/enie ze wsze-, bo nie
przed, lecz po mazo- wstawione, ale s' podobne
i inne, np. Kotowsze.” Podaje te/ „...przymiotnik
zawsze mazowieski ]15. wiek\, od 16. wieku
mylnie mazowiecki.” – fa=sz, bo ju/ w XIII w.&
wo=. ltps ]1288(89\& mazoveckyi, w kopii z 1428
– Ipat. ltpsi 6759 ]pod 1251 r.\& Mazovew;skyi,
obie ltpsi& v= Mazovw∑. 0001-02-810,
wo=. ltps& mozœvskogo, w Ipat. ltpsi 6749 ]pod
1241 r.\& Mazov;skogo. 0001-02-792
Encyklopedia Powsz. PWN& „Pochodzenie naz
-wy nie jest wyja>nione.” Pod has=em Mazowsza-
nie& „...a nazwa M. na oznaczenie ca=ej ludno>ci
Mazowsza pochodzi dopiero z czas[w piastow-
skich ]1046\.” tom 7, str. 145. ˚azur.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Mazur ¯ m]orze\ % azur, ˚azur; na moje wyczu-
cie ]mog" by: w b="dzie\ – }archaizm| rolnik ]$\.
Mazur. ltpsc ]ros. Mazurinskij letopisec\
– Mazurinski letopisec ]˚latopis\.
Latopis pisany w Moskwie od 1683 i zako<czony
mi"dzy 3 oktabra 1691 a 14 maja 1692.
Maz. ltpsc to Nowy Testament we wsp[=czesnym
wydaniu – elementy& zmy>lenia, fa=sze, b="dy,
wywo=ywanie wra/enia ]˚prorocy\, wzmacnia-
nie prawdziwo>ci wiary ]˚m"czennicy\, B[g z
nami – z klerem, my bli/ej Boga ]cuda dokony-
wane przez biskup[w, ˚cudotw[rcy\.
Dzie=o klasy ˚Biblii.
Pisany przed pierwsz' reform' cyrylicy 1711.
Wydawcy Maz. ltpsca w 1968, w druku odeszli od
pisowni orygina=u, stosuj'c jej zasady XX w.&
• opu>cili wszyskie stare litery kt[re wysz=y z
u/ycia po reformie 1711, a po drugiej reformie,
1918 – nast"pnych kilka ]˚cyrylica\, zast"puj'c
wszystkie stare wsp[=czesnymi znakami,
• opu>cili tzw. «twardy znak» ]=\ i «mi"kki znak»
];\, zostawiaj'c je jedynie w miejscach, gdzie i
dzi> s' stosowane,
• nazwy narod[w i mieszka<c[w r[/nych rejo-
n[w Staro/ytnej Rusi pisane w manuskrypcie
z du/ej litery – drukowane z ma=ej, wg wsp[=-
czesnej pisowni,
• s=awia<skie cyfry, pisane literami – zast'pio-
no arabskimi,
przez to, cytowana przeze mnie pisownia imion
i nazw, zaczerpni"ta z druku, nie odzwierciedla
pisowni orygina=u, a tym bardziej – s=awia<skiej,
tj. pi>miennictwa >redniowiecznej Rusi i Rosji;
dlatego zrobi=em szereg odno>nik[w& ˚Mazur.
ltpsc, by ostrzec u/ytkownika przed potencjalny-
mi r[/nicami i wnioskami st'd wyci'gni"tymi.
Mederabe ]germ.-=ac.\ – litewski gr[d zniszczony
doszcz"tnie przez Krzy/ak[w pod wodz' Ber-
tolda Br¥havena, komtura Kr[lewca, w 1291.
Duisburg, +ukasz Dawid, I. Dani=owicz 0165-01-127
Medewageln ]germ.-=ac.\ – pol. Miedniki, lit. Medin-
genai, na ?mudzi, 8 km SW od ?oran ]lit. ˛arenai\,
20 km NW od Worny ]lit. Varniai\;
M. zdobyte 1 lutego 1329.
Melchior ]pol.\ ¯ hebr. malki ]kr[l\.
Melet ]˚Mazur. ltpsc Melet\ ˚Miletus.
Memel ]germ.\ – niemiecka nazwa Niemna wpa-
daj'cego do Zat.Kuro<skiej ]Kurisches Haff\, i
grodu u jej uj>cia do Ba=tyku, za=o/onego w 1253,
na miejscu zawnym przez Niemc[w Pilsaten,
znanego p[{niej pod nazw' K=ajpedy;
Memel ˘ warownia Christmemel n(Niemnem.
Menandr ]s=aw.-ros. Menandr\ – czarodziej /yj'-
cy w czasach rzymskiego imperatora Trajana
]98–117 A.D.\.
Mendoug }mend˙g| ]wo=. mindog;, minodovg;>
Mendovg=, Mingovt=, Mindowh, Mindowk,
Mindak, Mendolph(o(us, Mindaw, Myndowe, Min-
dowe, pol. Mendog, ros. Mindovg=\, s=aw.-ros.-ukr.
OAEIY, W ^ U ^ +, KGH, OU ^ O;
men ˘ min, doug ˘ dowg, ˚s=awia<ski j"zyk,
gotyckie G podobne w pisowni do E, itp.,
r[/noraka pisownia w r[/nych j"zykach bo s=owo
obce w Europie Wschodniej, jak ˚Lingue<.
men ¯ man }men| ]cz=owiek, m"/czyzna, m'/\ %
doug }dag|, skr. ¯ celt. douglas }daglas|&
• doug` ]celtyckie znaczenie s=owa& ciemny,
szary, siwy; ponury; ukryty\ – ciemnow=osy$,
podobna pisownia, lecz bez sensu&
• `dowg, doug ]ciasto\; anglosas. dag,
>redniow. ang. dogh, dough;
pisany r[/nie w r[/nych czasach i przez r[/no
-j"zycznych, w tym&
wo=. mindog I ^ E, O ^ OU ]O+\,
wo=. mindowg I ^ E ]˚s=awia<ski j.\, W ^ U ^ +,
Mindak I ^ E, GK }Mendag|, pol. Mendog,
Mendolph ]L+\, Mendolpho, Mendolphus,
Mindaw, Myndowe, Mindowe ]gotyckie E pisow-
ni' wielce podobne do G\.
ur. ok. 1200, zabity jesieni' 1263, przez Trojnata
z Dowmontem zawracaj'cych z wyprawy na
Romana z Bria<ska ]z Mendougiem zabici zostali
dwaj nieletni synowie& Rukla i Repskej }Repxes|,
od /ony Wissimonta zabitego 1251, pod Twery-
mentem, kt[r' Mendoug wkr[tce poj'=, gwa=tem,
bo braci Wissimonta tak/e pobi=. 0001-02-736, 818\;
syn Ryngolda wg wszelkiego prawdopodobie<-
stwa, kt[rego imi" Rusini zniekszta=cili na Mow-
ko=da ]b="dnie& Mowko=dowicz\. Latopisiec Litwy
w cz">ci “od Palemona”, oparty na Ipat. 1428(32,
z uzupe=nieniami z tradycji i przekaz[w ustnych,
nie zna takiej osoby. Mowko=d zaczerpni"ty z
rodos=owi[w pisanych przez Rusin[w w XV w.&
Nacza=o 0001-17.19 ˘ Preds=owie 0001-17.20.
siostra Mendouga – /on' ˚Dani=y wo=. †1264.
Trzy /ony&
1. NN. od niej Wojsze=k i c[rka za Szwarnem
]˚Wojsze=k, w 1252 oddany Rusinom w
gwarancj" pokoju, zabity 1269 przez Lwa\,
2. b. /ona Wissimonta †1251
]c[rka Flandry z Inflant\ ˘ Rukla i Repskej,
nieletni nast"pcy do stolca, zabici z ojcem,
3. /ona Dowmonta Nalszcza<skiego †1299,
c. Flandry z Inflant ]za poj"cie jej gwa=tem
zosta= zabity; porwana – chyba – 1263; siostra
jej zmar=a w[wczas – 1263 lub 1262, tak/e
c[rka Flandry z Inflant\.
Mengu-kan ˚Mongo, OE, OU.
Mensk ]s=aw. Mensk=\ – Mi<sk; Gleb Menskij.
Meotis ]˚Mazur. ltpsc Meotis\ – Morze
Azowskie, nazwa greckiego pochodzenia.
mer ]franc.\ – morze; staroang. s≤ ˘ >redniow. ang.
se, see ˘ ang. sea; holend. zee, germ. Meer, Moor,
See, =ac. mare, lit. mares ]dzi> nazwa hafu\, ros.
more. Jez. Illmer ]dzi> Illmen\, rzeka Merieya,
Pomerania ]Pomorze\, Wo=odimer.
Litera «m» ¯ hebrajski znak «mim» ]woda\,
˚alfabet. Por. «se».
Merdulat ]˚Mazur. ltpsc Merdoulat s synom
Berdoulatom\ – z synem Berdulatem, rodu
cara tureckiego z Kazania; wraz z innymi, mia=
przyj>: s=u/y: kn. Iwanowi Wasilewiczowi, 6994
]1486\. 0001-31.1-117
Messene ]pol.\ – dzi> ruiny na Peloponezie,
w Grecji; ˚Opizon, opat messe<ski, 1245;
ten sam “opat messe<ski” }w 1253| nama>ci=
w Drohiczynie Dani=" wo=., i nazwa= go kr[lem
halickim ]Halicz, nad Dniestrem\. 0165-01-72
Mesopotamia ˚Mezopotamia.
Methodos †885 A.D. ]s=aw. Mefodπi\ – krzewiciel
o>wiaty w>r[d S=awian od 865 A.D., m=odszy
brat Konstantina, biskup Pannonii od 870;
gr. meta ]po, za\ % hodos ]droga, spos[b\ ˘
methodos ]dochodzenie, >ledzenie, badanie\ ˘
=ac. methodus, pol. metoda, Metody ˘ Metodysta
]cz=onek jednego z licznych ko>cio=[w protes-
tanckich\, ang. Methodist, ˚cyrylica,
>w. Metody Patarii ]pataryjski\, 1096 A.D.;
Pataria – religijny ruch w Milanie ™ po=. XI w.
metropolita ]s=aw. mitropolit=\ – arcybiskup;
biskup miasta sto=ecznego, zwierzchnik pro-
wincji ko>cielnej; prymas;
gr. meter ]matka\ % polis ]pa<stwo, miasto\ ˘
metroropolis ]g=[wne miasto, zwykle stolica\.
metryka ]pol.\ – archiwum akt pa<stwowych Korony,
Litwy, i Mazowsza; ksi"gi kancelarii i podkan-
celarii kr[la, zawieraj'ce dokumenty publiczne;
kancelaria kr[lewska; trzy Metryki&
• Koronna – Lach[w, z siedzib' w Krakowie
]L. – potomni Polan z siedzib' w Gnie{nie,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
z wp=ywem >l'skiej niemczyzny; Polanie za>
rodem znad Dniepru, ok. 900 A.D. – Ru>\,
• Litewska – ze stolic' w Wilnie ]L. po='czona
z Koron' Uni' w Horodle 1413.10.02;
kunigasi litewscy nordyckiego pochodzenia\,
• Mazowiecka – ze stolic' w P=ocku, o silnych
zwi'zkach z Rusi' ]M. w='czone do Korony
1529.12.27, jako zwyk=e wojew[dztwo\;
Metryka Litewska podzielona by=a na 9 cz">ci,
obejmuj'ce lata&
I Knigi zapisej ]zapis[w\ 1440–1794
II Knigi sudnych die= ]s'dowych\ 1510–1753
III Knigi publicznych die= 1528–1608
IV Knigi perepisej ]lustr. i rewizji\ 1542–1720
V Knigi wypisej ]wypis[w\ 1539–1771
VI Sigillata ]ksi"gi regestr[w\ 1645–1651
VII Knigi niepremnnago sowta
die=a nowiszago proizworstwa
]zszyte przypadkowo\ 1720–1794
VIII Inwentari – knigi registrow
IX Nowyja knigi ]nowe\ 1549–1794
wg Stanis=awa Ptaszyckiego, 1887, pisz'cego po
rosyjsku, bo za czas[w carskich ]poz. lit. 0850\.
Zbiory Metryki topnia=y do zaniku. Ostatnia cz">:
sp=on"=a w Warszawie, na Starym Mie>cie,
podczas Powstania Warszawskiego 1 sierpnia
– 2 pa{dziernika 1944; ocala=o zaledwie kilka
procent, i znana jest tre>: w wydrukach sprzed
1939, zachowanych w bibliotekach;
=ac. matrix ]pierwotnie& macica, w przen. =ono,
st'd to, co daje pocz'tek, formuje, lub rozwija,
szczeg[lnie formy odlewnicze, matryce drukar-
skie\ ˘ zdrobn. matricula ]katalog, opis\ ˘ matri-
culare ]rejestr\ ˘ matriculatus ]wci'gni"cie na
list" cz=onk[w, wpisanie, zaci'g\ ˘
pol. wyci'g z akt, z ksi"gi metrykalnej, dotycz'cy
urodzin, chrztu, lub >mierci danej osoby,
za> ci'g ˘ ci'/a, poci'g seksualny;
mat ^ czyn ^ ci'g ^ dziej ˘ metryka ]ksi"gi dzie=,
dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, ˚dzieje ]czyny\,
auto-mat(yczny – samo-czyn(ny ]auto ^ samo ^
pod ˘ auto-graf ^ pod-pis i inne pod`, b="dnie
przyjmowane jako stopie< ni/szy& kancelerz – pod-
kancelerz, komorzy – podkomorzy, ˚pod`\;
Niemcy metryk" zwali Handlung, t=umaczon'&
akta czynno>ci ]przeciw Polakom i innym\&
Teutschen Ordens Handlung wider Polen, Sa-
mayten, Littauen und Witolden ]Zakonu Niemiec-
kiego czynno>ci przeciw Polakom, ?mudzinom
i Litwinom, oraz Witoldowi\, 0165-01-328, N. 739
odpowiednik ang. handling ]mie: do czynienia,
traktowa:, obchodzi: si", za=atwia:\ ¯ handle
]trzyma: r"k'\ % ing ]forma czasownikowa\ ¯
hand ]r"ka\; handle ˘ pol. handel.
Mettensee ]germ.\ – dzi> jez. Necko,
Netes MN, T ˘ C, por. Atlan-tis(tyda.
Mezopotamia ]pol.\ – mi"dzyrzecze; staro/. kraj
pomi"dzy rzekami Tygrys i Eufrat, dzi> w grani-
cach Iraku; ang. Mesopotamia, SZ;
gr. mesos ]w >rodku, >rodkowy, po>redni, po-
mi"dzy\ % potamos ]rzeka\; ˚Pomezania.
m"czennik ]pol.\ – cz=owiek kt[ry poni[s= >mier:
>mier: w obronie swoich przekona<, torturowany,
cierpi'cy; kt[ry wybiera raczej cierpienia lub
>mier:, ni/ oddanie swej wiary i zasad;
gr. martyr, martys ]>wiadek\, >redniow. ang. martir,
ang. martyr;
Mazuri<ski letopisiec przytacza wielu m"czen-
nik[w chrze>cija<skich, oddaj'cych /ycie “za
Chrystusa”. Przyczyna nie wyjawiona. Ja s'dz",
/e chrze>cijanie byli elementem wywrotowym
– rozszepiali jednolit' w=adz" na “pana i ple-
bana” – to dlatego; cesarza i Boga& oddajcie co
cesarskiego – cesarzowi, a co boskiego – Bogu,
pouczali. Gdy w staro/ytno>ci cesarz by= m"-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
/em stanu, wodzem, i bogiem jednocze>nie –
reakcj" =atwo przwidzie:. Pogl'd taki musia=
spowodowa: represje.
Ros=a nowa w=adza – moralizator[w.
Maz. ltps nie jest wolny od zmy>le< i b="d[w
– lata r[/ne od rzeczywistych w dziesi'tkach,
czasem w setkach, jawnie ]celowo\ zmy>lone
imiona, prorocy i cuda – dla podparcia, wzmoc-
nienia wiary.
S' opracowania z dok=adnymi latami w=adania
cesarzy, ˚Bizantium, Rzym. Zakrawa, /e autor
zbioru mia= przed sob' list" imperator[w i z lata-
mi ich w=adania ]i innych osobisto>ci – m"/[w
stanu\, list" imion, i spis mo/liwych tortur. Bra= z
ka/dej listy szczypt" i tak ='czy= dane w jedno>:.
Bogactwo okoliczno>ci i rozwi'za< wskazuje na
jego bujn' wyobra{ni". Jedynie brzmienie imion
zas=uguje na uwag" jako rzecz w miar" bliska
rzeczywisto>ci. Schemat dzia=ania staje si"
widoczny po d=u/szym czytaniu – staranne opra-
cowanie ka/dego m"cze<stwa ]imiona w=adc[w
opu>ci=em, podawane przy ka/dym wypad-
ku tortur, bo nagminnie powtarzane.
Gdy dobrze jada= – to g=odem zamorzony, gdy
tylko co si" pobrali – na krzy/u wisieli do >mierci,
patrz'c na siebie, r[w wype=niony /mijami i dzi-
kimi zwierz"tami – to rodzaje tortur z oznakami
zmy>lenia. Zbi[r informacji o m"czennikach
dotyczy g=[wnie obszaru Azji Mniejszej, a/ po
Syri" i Palestyn" – tam kolebka wiary. Wymie-
niane cz"sto strony i miasta&
strony& Assyria i Syria, Antiochia, Nikomedia,
Bithynia, Likaia, Armenia, Pont, Pamphylia,
Kappadokia, Magnesia ]w Grecji\,
grody& Athenai, Korinthos ]ang. Corinth\, Rzym, w
Azji Mniejszej& Agkira ]Ankora\, Efez, Milet, Rodos
]Rhodos\, Tarsus, Edessa ]dzi> Urfa\;
rok imi" m"czennika i pozosta=e dane&
5327 siedmiu braci z imion& Awim, Antonin, Gurij,
Eliozar, Ewseon, Alim, Markel, z matk' ich Salo-
me', i nauczycielem Eleozarem; na 173 lata
przed narodzinami Chrystusa.
5541 Iakow }Jakob|, brat >w. Ioanna Bogos=owa –
>ci"ty w Jerozolimie, drugi m"czennik po
>w. Stefanie }Bogos=ow ¯ gr. Theologos|.
5557 Nazarij, Gerwasij, Protasij, Kelisij }Celestyn|.
5567 Pawe= aposto= – >ci"ty mieczem.
5568 >w. aposto= Philimon.
5569 >w. aposto= Aristarch, Pudia, Trophim.
Asson i Sosipatr, uczniowie Paw=a aposto=a.
Archipp, ucze< >w. Paw=a – ukamienowany.
5570 Photinia }¯ gr. photos| Samarjanna, m"czennica.
5573 Leontij – na czworo por'bany, i bity.
5585 Antipa, episkop Pergama Asyjskiego, ucze<
Ioanna Bogos=owa }Theologosa| – wrzucony do
roz/arzonego kot=a z miedzi.
5598 Deonisij Areopagit, ucze< >w. aposto=a Paw=a
– w grodzie Parsii posieczony z innymi >wi"tymi.
?on' D.A. – Natulia }Nathalia|.
5600 Ewstaphij, wojewoda rzymski;
}gr. Eustachios ˘ =ac. Eustachius|.
5601 >w. aposto= Kondrat, biskup Magnisii , m"czony
przez Athe<czyk[w – sko<czy= mieczem;
}Magnesia – okr"g w Thessalii, NE Grecja|.
Ewdoksij, z nim zam"czono 1104 }innych|.
5606 Prokl}amare| i Ilarij }Hilarius|, z kraju Kalipty
}kalifatu| byli; w pobli/u Agkiry }Ankory, dzi> Iznik|&
Prokl strza=ami rozstrzelany by=, Ilarij –
mieczem }na cz">ci| posiekany zosta=;
Katipt – kalif, arab. chalifa, ang. caliph.
5608 Iakinth }Hyakinthos|, b"d'c bibikularem, tj.
s=ug'-komornym Trajana cara – ten/e g=odem
zamorzony }bibekular ¯ =ac. bibere ^ pi:|.
5609 Ignatius Bogonosec }gr. Theophoros|, archiep.
Antiochii; ten drugim po Ebbodzie w Ontiochii
patriarch' zosta= mianowany }Abbot, w Antiochii|
– po/arty przez lwy, w Rzymie.
5618 Akilina, z grodu Wiwla }Bibla| Palesty<skiego –
kolcami /elaznymi uszy jej przek=uli, potem
mieczem wyko<czyli; BW, Achillena.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
5620 Eleupherej, z grodu Rzym, przez 20 lat by=
biskupem – po wielu m"kach zabity przez
dw[ch /o=nierzy caesara Andriana }Adriana|.
5622 m"czennice& Wera, Nadie/da i Liubow – m"czo-
ne przez Andriana, kesara rzymskiego, z pod-
uszczenia Antiocha, anthipata rzymskiego.
Matki ich nie m"czyli, trzy dni siedz'c u grobu
c[rek swoich, modl'c si" – zmar=a.
5641 Theodor, z Pergii, naczelnik Pamphilii –
wrzucony w otch=a< z ogniem i na krzy/u
powieszony, po trzech dniach sko<czy= si".
5641 Glikeria, >w. m"czennica – zwierzom na
po/arcie dana, tak sko<czy=a /ywot.
5641 Ermej, >w. m"czennik.
5642 Iustin Philosow }Philosoph|, z Syrii.
5643 Polikarp, episkop smirski ]Smeru$\ – spalony.
5660 Eudokija.
5698 Charlampij, w carstwo Sewira }Severusa|,
od igumena Likiana, w grodzie Magnesia –
mieczem wyko<czony.
5700 Christina, c[rka Urbana Stratilata – na drzewie
powieszona i ustrzelona.
5701 Stephan Sabaita, ojciec nasz.
5705 Irenej, episkop Lugdynii ]¯ Lugo$\,
za cara Severiusa.
5715 Stephanida, >w. m"czennica.
5718 Tatiana, z ojcem swoim, ze starego Rzymu;
ojciec trzecim ipatem ]wojewod'\, po wielu
m"kach – mieczem sko<czyli.
5755 Kiprian i Iustina. Kiprian poga<skim prorokiem
uprzednio by=, z=owion w wiar" Chrystusa przez
>w. Iustyn", mianowany episkopem w Athenach
– ze >w. Iustyn' mieczem sko<czyli.
5755 Poliekt, za cara Dekasa i Valeriana, czynem
wojn, grodu Melet }Milet| – mieczem sko<czy=.
5755 +awrentij }Laurentius|, archidiakon, w Rzymie –
uderzeniami, razami “skawrodu” sko<czy=;
scourge ]bicz przeznaczony do tortur, uderzania
nim w nagie plecy\ ˘ skawrod ]rod ^ r[zga, pr"t\.
5755 Isidor, z grodu Aleksandria, wojak z zaj"cia,
po wielu m"kach – mieczem sko<czy=.
5755 Miron – mieczem g=ow" odsiekli.
5755 Terentius i Pompilius, zaj"ciem wojaki z Athrikii
]¯ Athrekia$\ – mieczem sko<czyli.
5755 Merkurius, wojak [w ze Wschodu, syn pewnego
}czyste miejsce|, rodem Skithianin.
5755 Paramon – kopi' i strza=ami przebity.
5755 Severian, wojak z grodu Sebastia.
5755 Epimach.
5755 Galachtion }Galaktion| i Epistemius.
5755 Karp i Papilius }gr. karpos ^ owoc|.
5756 Konan, gradar, od igumena Pompiliusza.
5766 Triphon z Akilenu, po r[/nych m"kach –
mieczem sko<czony.
5756 Thirs i Lewkij }gr. Thersites i Leukos|,
z Nikomedii, tak/e z Bithynii.
5756 m"ka >w. m"czennik[w w dziesi'tkach,
na Krecie.
5756 Agatha, od Eunitiana igumena – w ciemnicy.
5756 Anastasia, z Rzymu.
5756 Kondrat z Corinthu, po wielu m"kach – mieczem.
5756 Christophor }Christopher| – mieczem.
5759 Pherapont – m"czony, ci'gany po ziemi, bity
mocno, ziemia krwi' nasi'k=a; przywiedziony
potem do Tracji ]Thrakia\ w pobli/e rz. Erm,
i tu zam"czony.
5760 Nikiphoros.
5761 Ippolit }Hippolytos|, ojciec Rzymu – po wielu m"-
kach, wrzucony w morze, i taki by= jego koniec.
5770 Eugenia, c[rka Philippa, eparcha Rzymu,
w skryciu przed ojcem i przebrana za m"/czyz-
n", odesz=a do monasteru, z dwoma eunuchami,
otrzyma=a chrzest i przysposobienie mnicha;
potem do Rzymu przywiedziona, z matk' i dwu
bra:mi swymi eunuchami& Protasiem i Iawkinem
– mieczem wszyscy sko<czyli.
5770 Marina, z Antiochii w Pisidii, c. Edesija, kap=a-
na idolskiego, 15 lat chrze>cijank' – mieczem.
5775 Methody, episkop Patarii, za cara Aureliana.
5775 Apripina, w czasach Iuarleriana }Aureliana|.
5775 Mamant }Momont|.
5776 Philumen, rodem z Likai, z zaj"cia& handlarz
/ytem – przek=uli jemu g=ow", r"ce i nogi; po
dziesi"ciu popryszczach p"dzenia wyzion'=
ducha }popryszcze – d=ugo>: drogi ok. 1 km|.
5776 Pawe= i Uliana }Juliana|.
5776 Chariton – m"czony, zwolniony, zmar=.
5778 Lukillian, z Tarsu }Tarsus n(M. Ír[dziemnym|.
5778 Sawa Stratilat, rodem Goth – po wielu m"kach,
w rzek" wrzucony, i tak sko<czy=.
5778 Lupp, “w carstwo Aureliana”.
5782 Trophim, Sabbatij i Doriment.
5784 Ko{ma i Damian }Ku{ma i Demijan|, w Rzymie.
5784 Phalelei, syn Berikija i Iromilii, w Edesie Egejskim
}70 km W od Salon.| – mieczem g=ow" odr'bali.
5784 Chrisanth i Daria; Chrisanth, syn Palemona
“siekletnika” }podkomorzego ¯ kleta ^ komora|
z Aleksandrii, Daria za> Atenianka }¯ Athenai,
w Grecji| – oboje zasypani ziemi'.
5785 Ko{ma i Damian; ˚5784.
5786 m"cze<stwo >wi"tych m"czennik[w “dwie tmy”
}tma ^ :ma ^ 10.000; w[dz tylu woj[w|,
spalonych w cerkwi, w Nikomedii.
5786 Tit, Amphian, Edesij }¯ Edesa, W od Salonik|.
5788 car Konstantin.
5788 Pelagia – w kocio= miedziany rozpalony
wrzucona.
5788 Photij i Anikita, z grodu Rodostol w Nikomedii
}z grodu Rodos na wyspie Rodos, Rhodos| –
ogniem paleni, w otch=a< ogienn' wrzuceni.
5788 Diomid, z Tarsus w Kilikii.
5788 Effimia “ot priska” ]z Presy, na Sycylii ¯ Presa\.
5788 Eusiignij, rodem z Antiochii, z zawodu wojak.
5788 Kalistat i dru/yna jego }Celestat ¯ =ac. caelestis
¯ caelum ^ niebo|.
5788 Babil }Babel|, archiepskop Wielkiej Antiochii –
w g=ow" r'bni"ty, ci"ty }ostrzem czego>|.
5790 Charitina }najdro/sza ¯ =ac. caritas|.
5790 Neophit i Eugenij z Trapezuntu }u brzegu Pon-
tu, M. Czarnego, w Azji Mniejszej ¯ gr. trapezion|.
5790 Zinowia i Zinowij }Zenobia i Zenobios|.
5790 Theopent i Theona – >mierciono>nym piciem.
5790 Paraksowija, zwana Pi'tkiem, m"czona w
}N|Ikonii, c[rka bojara.
5790 Lukijan, kap=an Wielkiej Antiochii – w ciemnicy.
5790 Iulian z Tarsus, lat 18 – w morze wrzucony.
5790 Theodot, w Agkirze }Ankorze| – mieczem.
5790 Artemon.
5790 Barlaam }syn Laama|, z Antiochii “sirskiej”.
5790 Kalinnik, rodem z Kilikii, pochwycony “Ellenami”
d=ugo m"czony, w ko<cu w ogie< wrzucony.
5790 Agapij, a z nim dw[ch Aleksandr[w, dw[ch
Dionisios[w, Temolai, Romil – z r[/nych miast.
Agapij “ot Gazka grodu, Timolai – od Eukseno-
pontu, a dw[ch Dionis[w – od Tripolisu Fenic-
kiego, dw[ch Aleksandr[w – z Egiptu, Romil –
diakon diospolskiej cerkwi”. Po wielu m"kach
– wszyscy mieczem, za Chrystusa.
5790 Timothei i Maura. Timothei, z zaj"cia – ojciec
cerkwi, o/eniony z Mari', w 20-ty dzie< uj"ci
i m"czeni; w ko<cu rozpi"to ich i powieszono,
przez 9 dni wisieli, patrz'c na siebie, i tak
sko<czyli.
5790 Bonifacy – mieczem, z odci"ciem g=owy.
5790 Neron, a z nim 33-ch, “w Militinie” }Miletus|.
5790 Anisiphoros i Porpherios.
5790 Prokopij, “od Kliskiego grodu”, syn Christophera
i matki s=u/'cej idolom }poga<skim bo/yszczom|
– po wielu cierpieniach, w g=ow" ci"ty.
5790 Guria Samon.
5790 Barbara, c[rka Dioskora Ellenina }Greka| –
w g=ow" usieczona.
5790 Grigorij Wielki, Armenin, krewny Kirika – cara
Persji, rodem z Parthii, syn Anatolia, uj"ty przez
Tiridata, cara arme<skiego, wrzucony w r[w
wype=niony /mijami i }dzikim| zwierzem, przeby=
w nim 15 lat /ywi'c si" jedynie wod'.
5792 cudotw[rca i filantrop Ioann z Athanazj'
i trzema c[rkami jej& Theodoti', Theoktist',
i Eudokj'.
5792 Pamphil i Porphilia, w Caesarei – prze>ladowani.
5792 Sabin ojciec, rodem z Egiptu, zbieg= stamt'd z
powodu prze>ladowania, ukrywa= si" w ma=ym
chlewie, uj"ty przez s=ugi idol[w }pogan|, m"czo-
ny – w ko<cu wrzucony do rz. Skomandra i tak
sko<czy= si" ]taki by= jego koniec\.
5792 Irinarch }Eirine % arch|, z grodu Sebastia, m=o-
dzian, s=u/'cy >w. m"czennikom – mieczem.
5792 Sebastian i dru/yna jego, z Mediolanu –
na cz">ci poci"ci ]po:wiartowani\.
5795 Agathia i Eirene.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
5795 Aleksandra, Klaudia, Euphrasinia, Matrona,
Iuliana, Ieufemia, i Theodosia, te w Misonie
}Mezonie| – stracone.
5795 }A|Nastasia, w Armakolitrze, to jest uzoreszitiel-
nicy ]znakowalni\ }kantorze w kt[rym dokonuje
si" cechowania naczy< i przyrz'd[w pomiaro-
wych| ¯ =ac. armaco ¯ armatura % litron ]jedn.
miary ¯ =ac. litra ¯ gr. litra ]litr\;
=ac. litron ˘ franc. litre, ang. liter.
5796 Trophim i Theophilos, z innymi.
5796 Eulampes i Eulampia, siostra jego.
5796 Demetrios – przebity w /ebra.
5796 Anthinogen i dziesi"ciu uczni[w jego }Antheno-
gen ¯ gr. anthein ]kwitn':\ ¯ anthos ]kwiat\ %
gen ¯ `genes ]rodzony\; Aristoteles genos|.
5796 Sozont, rodem z Likii }Azja Mn.|, pasterz owcom.
5796 Platon, ze stron Galicji }w Azji Mn.|, grodu Achkiry
}Ankary| – zam"czony przez igumena Agripina.
5796 Eustrates, Auksentes, Eugenes, Mardares, Orest.
Eustrates, ksi'/" Opizu }Messene, na Pelopo-
nezie, w Grecji, ˚Opizon|, z Aukrakijskiego
miejsca, po wielu m"kach – w ogie< wrzucony.
Auksentes, /yd – w g=ow" mieczem uderzony.
Eugenes, koniuszym by= }marsza=kiem|, ten m=o-
dym }by=| i drugiem ]koleg'\ Eustratego – wyci"to
}im| j"zyk i golenie skruszeno ]po=amano nogi\.
Mardares, prostym by= – w pi"ty no/ne ]u n[g\
przewiercony, powieszony, i palony ogniem.
Orest, wojak – na odrze ]¯ odr, =o/u\ /elaznym
}rusztach|, roz/arzonym ogniem spalony.
Itd., poprzez nast"pne strony letopisca, a/ do ok.
5853 Domentij }Dementes| – ukamieniowany
przez Iuliana Prestupnika }Apostat"|.
5853 Eupsichij }Eupsychos ¯ eu ]dobra\ %
psyche ]dusza\|, z Kappadokii – mieczem.
5853 Wasilij }Basileios|, prezbiter cerkwi w Agkirze –
powieszony na drzewie, ci'gany za /ebra,
“na remennoe kroenie wdan” ]ci"ty na pasy\,
i kolcami /elaznymi, rozpalonymi d{gany.
5892 Anthim }Anthem ^ hymn ¯ gr. antiphona|,
episkop Nikomedii.
5896 Iakow Persjanin }Iakob, =ac. Jacobus, BW|.
Wystarczaj'co du/o kim m"czennik jest – ko<cz"
t=umaczenie.
Gdyby B[g istnia=, a Jezus Chrystus patrzy= z nieba – nie
by=oby m"czennik[w na Ziemi, tj. obaj nie pozwoliliby
na torturowanie >wi"tych ludzi.
Opisami okropnych m'k, tj. siln' wiar', kler chcia=
wykaza: potencjalnym wiernym prawdziwo>: wiary w
Jezusa Chrystusa, nie bacz'c, /e godz' one, poddaj' w
w'tpliwo>:, podwa/aj', ide" Boga i samego Chrystusa.
M"czennicy – ofiary tortur – przedk=adali niebo ponad
ziemskie, doczesne /ycie, tj. to – czego kler chce, a
czego nie ma, dlatego silna wiara wymagana – psy-
chologiczna kompensata sprawy wyj'tkowo w'tpliwej,
urojonej.
W sprawie niewinno>ci m"czennik[w; ruch chrze>ci-
ja<ski wch=ania w swe szeregi ci"/kich przest"pc[w,
papie/e wstawiaj' si" za skazanymi na >mier:, i – wg
mej opinii – chyba, modli si" do ukrzy/owanego z=o-
czy<cy – Barabasza ]syna Boga\, ˚Jezus Chrystus.
miasto ]s=aw. gorod=\ – skupisko ludno>ci osiad-
=ej wok[= grodu o nierolniczym zaj"ciu, jak rze-
mie>lnicy, wyrobnicy, w pasie o intensywnej zabu-
dowie; w czasach feudalnych& podgrodzie; nie bro-
nione, nie obsadzone wojskiem w czasie najazdu;
dos=. wielomiejsce ¯ mia ]miejsce\ % sto ]wielo`\
˚t=umaczenie od ty=u;
na miasto ]miejsce\ ^ zamiast ˘ namiastka;
ang. city, franc. ville, cite, niem. stadt, gr. polis;
miejski& staroros. gorodovoj, gorodskoj, ang.
civic ]Civic Center – centrum miasta\ ¯ =ac. civicus
]cywilny\ ¯ civis ]obywatel, grodzianin\, franc. de
ville, urbain, niem. stadt-.
Micha= ]hebr. miha-el\ – Bogu podobny; gr. Micha-
el, ros. Mixail=-Michai=, zdrobn. Miwa-Misza.
1. M. II, †829, imperator bizant. 820–†829,
2. M. III, ¿840–842–†867 A.D. ¯ Theodora i
Theophilus; z dynastii Amor[w, og=oszony im-
peratorem 842, w wieku 4-ch lat, samodzielnie
sprawuj'cy w=adz" w Konstantynopolu od 855,
zamordowany 867 przez Basila ]protoplast"
dynastii Macedon[w 867–1056\; zwi'zany z
rokiem 6360 ]pocz'tek dziej[w Rusi\, na podst.
0448-00-258 }w wieku 4-ch lat|, Kings Rulers and Sta-
temen, NY., 1976, American Int’l Encyclop.
Nie>cis=o>:, r[/nica roku& wg mnie – 855, lecz
856 wg Ku{mina i Kings Rulers and Statemen,
bo dodawali prosto, jak dzi>, algebraicznie& 842
% 14 ^ 856, gdy w[wczas pierwszy rok 14-tu
wchodzi= do 842, nale/y wi"c doda: 13 lat& 842 %
13 ^ 855. W[wczas i wydarzenia w nast"pnych
kilku latach maj' wi"kszy sens, a zw=aszcza&
od Micha=a do Olega lat 29; 855 % 29 ^ 883,
a st'd – latami w=ada< – wychodzimy na 1054
]>mier: Jaros=awa\ – rok pewny, ˚styl, Rosja,
Photius, latopis;
M. III †867 zwany jest w ˚Mazur. ltpscu& Trawny
]Podst"pny, Przebieg=y ˘ wytrawny\ w roku 6340
]styl$, z du/ym b="dem w latach\ 0001-31.1-35, w
j. ang. – the Drunken ]Pijany\, {le, ˚schizma,
Micha=a £ Trawnego †867 pomylono z Konstan-
tynem, synem Leona i Eiriny ˘ Micha= synem
Iriny w Skazaniu o s=owia<skoi gramotie ˘
Nowogrodzka ltps& ª...w ten czas by= w Greckiej
ziemi car, imieniem Michai=, i matka jego Irina.º
˚sob[r ]gdzie przyczyna pomy=ki\,
3. Michai= Malein, ojciec nasz 6431 ]931\, stryj
Nikifora Foki ¯ Nicephorus Phocas, imperator
bizantyjski 963–†969,
4. Michael †1041, imper. bizant. 1034–†1041,
zi": Constantine’a VIII ¿960–1025–†1028,
5. Michael V, imper. bizant. 1041–1042 ]bra-
tanek Micha=a IV\ po kt[rym Konstantin 1042,
6. Michael VI, imper. bizant. 1056–1057,
zwany Paphlago<skim w ˚Mazur. ltpscu&
za cara Michai=a Paflago<skiego “siad= na
wielkie knia/enie” Izas=aw Jaros=awicz 1054,
Mazur. ltpsc z 1683-1691, 0001-31.1-53
7. Michael VII Ducas ¯ Konstantyn X;
imperator bizantyjski 1071–1078,
8. Michai= Swiatopo=k Izas=awicz †6612 ]1112
«ot ro/estwa Christowa»\ apriela w 16 dzie<,
w rzecz. 1113.04.16,
9. Michai= †1175 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15
¯ W=adimir Monomach †1125.05.15,
10. Michai=, brat Aleksandra Newskiego †1263 ¯
Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212.04.15 ¯
Jurij Do=gorukij †1157.05.15;
wlk. kn. moskiewski po >mierci ojca ]Jaros=awa\
w Ordzie, 1245; zabity w bitwie z Litw' na Po-
rotwie 6757 ]styl$\,
11. Michai= z Czernihowa ]¿`1180(90–†1245\ ¯
Wsewo=od Czermny ¯ Swiatos=aw Czermny
†1190 ¯ Wsewo=od 1139–†1146 ¯ Oleg 1097
–†1115 ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M.;
by= szwagrem kn. Georgija Wsewo=odowicza;
wielki knia{ Czernihowa 1224–1234. Kilka razy
przewodzi= Nowogrodzianom. Bi= si" o stolec w
Kijowie. Zbieg= na W"gry w czasie najazdu Bate-
go 1240. Po powrocie na Ru> zosta= wezwany do
Ordy i tam zabito go, 6753 ]1245\, sentabra 20,
z jego bojarzynem “Feodorem” ¯ Theodor,
12. Michai= Wsewo=odowicz Pro<ski zabity 1218
ijula 20, przez “dwojurodnego” }stryjecznego|
brata – Gleba, lecz nadal /yje w 1237, w Po-
wie>ci o “razorenji” ]zburzeniu, zruinowaniu\
Razani Batyem ˚Reza<,
to/ samo Gleb z Ko=omny †1218 i †1237,
13. Micha= Moisejewicz zabity przez Tatar[w,
w Tor/ku, 1237.03.05, w dzie< >w. Kanona, w
>rod" czwartego tygodnia postu ]>roda, 5 marca
wypada=a w 1236 kalendarza julia<skiego\.
14. Michai= “M=odszy” kn. Tweru ¯ Jaros=aw ¯
¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212.04.15
¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15;
/y= 6804 ]styl$\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
15. Michai= ¯ Rostis=aw Czermny ¯ Mstis=aw
¯ Dawid smole<ski ¯ Rostis=aw ¯ Mstis=aw
Michai= Paflago<ski 1054... z dynastii Macedo-
n[w 867–1059&
1041–1042 Michael V, bratanek Micha=a IV,
1056–1057 Michael VI }zapewne Paflag.|.
Michai= ˚Pal≤ologus, ¿1234–†1282, regent
1259–1261, kr[l Nikaii 1260, zdoby= Konstan-
tynopol 1261, za=o/yciel ostatniej bizantyjskiej
dynastii 1261–1453, potomnymi byli m.in. An-
dronicus ™ i £, walcz'cy z Turkami.
Midas – wspania=y ¯ Medas, EI ¯ med % as;
imi" kilku kr[l[w staro/. Frygii, w centr. Anatolii
]dzi> Turcja\, ˚Frygia.
miech ]og[lnos=aw.\ – w[r, torba; mieszek na pie-
ni'dze, miech kowalski. lit. maißas ]w[r\, pruski
moasis ]miech kowalski\, staroros. m≠x= ˘ ros.
mex; nazwisko Miechowita. ˚Kalita.
miecz ]pol.-ros. meh\ – r"czna bro<, sk=adaj'ca
si" z ostrza i r"koje>ci, mo/e by: obusieczn'
broni'; ¯ s=aw. metat; ]miota:, ciska:, wywi-
ja: czym\.
Lœxom 'e kr≠pko borou]im. i soulica-
mi meh[]e. \bna'i meh;, m≠h; 6739, ang.
sword, anglosas. sweord, swurd, sword, pokr. germ.
schwert i pol. szarszun, ˚g=ownia.
Miedniki, Woronie ]pol.\, Medenau ]germ.\ –
dzi> Varniai ]lit.\, na ?mudzi.
miedwied’ ]pol.-ros. medved;\ – nied{wied{;
¯ ros. mëd ved; – miodem wiedziony, lub wie
}gdzie| mi[d, ros. vedenie ]wie>:, prowadzi:,
kierowa:; wiedza\; polska nazwa zepsuta
przej>ciem M ˘ N wzd=u/ liter alfabetu, ]nie`\ i
znaczenie zatarte przez to ]co «nie»$\.
1288 r. Wybra=a si" Litwa wszystka i ?m[d{ wsia,
na Niemc[w w Rydze. Oni za> na wie>: zbiegli
do grod[w, øtole ' idowa na Lotygolou.
i doxodivwe goroda medve'a Golovy, }w
czudzkiej ziemi, dzi> Otepää, ros. Otepq, Otep|,
tu tak/e nic nie wsk[rali.
38 km SWS od Tartu-Jurjew, w Estonii,
50 km NE od Valka(Valga,
45 km NW od Vo∆ru }wyru|,
40 km NEE od To∆rva }tyrwa|,
58° 04* N, 26° 30* E.
Por. arkuda, bere.
`mierz ]pol.\ – skr[t mierzei ]wi>lanych\;
Kazimierz, ˚Sandomierz; san ¯ rz. San;
mierz ¯ 1. mier ]miernie\, 2. r ¯ rejati ]p=yn':\.
miesi'c ]s=aw.\ – 1. Ksi"/yc, 2. jeden z 12 okre-
s[w roku, 28–31 dni. ros. mesqc. Pe=ny cykl
Ksi"/yca ma 29 dni, 12 godzin, 44 min. i 5 sek;
anglosas. monath, >redniow. ang. moneth, ang.
month ]munth\, baz' Ksi"/yc ]mona ˘ moon\.
Mieszko ]s=aw.-pol.\ ¯ Miestko ]m>ciwy, ˚ko\
¯ 1. mest; ]zemsta\; imi" M>ciw[j,
2. mesto ]miejsce, lok-acja(owany\ ˘ miasto.
Mieszko ˘ mieszka:, tj. prowadzi: osiad=y tryb
/ycia, przebywa: w jednym miejscu;
miejski ˘ miasto; T ˘ Z ˘ st ˘ sz, AE.
B="dnie – w moim mniemaniu – skr[t od Mie-
czys=awa& Cz mo/e przej>: na Sz ]CzSz\, ale
bli/szym by=oby Mieczko, Mieczek ]kusz'ce&
Mieszek\; przyrostek `ko musi i>: w parze z
rdzeniem.
Historyczny ksi'/" rodu Piast[w, 960–†992, z
Gniezna w=adaj'cy ziemiami pomi"dzy Wart',
Odr', po Wis=" i Pilic". Zmar= w obozie pod Bra-
niborem ]dzi> Brandenburg\ – stolicy Po=abian,
podczas wyprawy na S=awian nad=abskich.
0065-00-97, 118
Ojcem Mieszka †992 – Siemomys=, dziadem
– Lestko, pradziadem – Siemowit; pola<skie
imiona powtarzane jeszcze w XIII wieku& Lestko
†1227 – lest;ko ˘ Leszek Bia=y,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Mie/ko 1252 – Me';ko ˘ Wo=odis=aw,
s. Kazimierza Laskonogiego Mieszki,
Somowit †1262 – somovit= ˘ Siemowit Maz.
Mi"dzyb[/ – w guberni podolskiej, w pow. laty-
czowskim, przy zetkni"ciu si" rzek Bohu z Bo/-
kiem; ros. Med'ibo'; 49° 26* N, 27° 25* E,
w ob=asti Kamieniec Podolski, 30 km E od Pro-
skurowa, 42 km SWW od Chmielnika.
wo=. Boh }bug| OØ, U, ros. {'nyj Bug>
mi"dzy % b[/ ¯ dwie rzeki& Bog, Bo/ek, G ˘ ?.
Miko=aj ]pol.\ ˚Nikolas.
mila ]ros. milq\ – miara d=ugo>ci lub odleg=o>ci.
Warlow – o mil" od Romeyen ]13 km\, jak opis
dr[g wy>wieca ]dokonany w Íredniowieczu\,
Christmemel – od Ragnety 6 mil w g[r" Niemna,
Setin i Swylon – o mil" od siebie, wg opisu dr[g,
Perlam – 3 mile N od Grodna ]25 km\.
Na Litwie Krzy/acy u/ywali jednostki miary o
d=ugo>ci nieco ponad 9 km, zwanej u Niemc[w
d=ug' mil', w odr[/nieniu od kr[tkiej mili.
Zaokr'glone do ca=o>ci, daj' dzi> b='d docho-
dz'cy do kilku kilometr[w.
W szczeg[=ach&
kr[tka mila wynosi=a 3,897 angielskiej mili,
d=uga mila – 5,753 angielskiej mili, st'd&
5,753 x 1760 jard[w x .9144 m(jard ^ 9,26 km.
Warlow le/a=o o mil" od Romeyn czyli Romin – tak
podana odleg=o>: Warlowa, bo przez Krzy/a-
k[w, w Íredniowieczu pomiar dokonany.
Christmemel d{wigniono 1313 naprzeciw Jurbor
-ka le/'cego po przeciwnej, p[=nocnej stronie
Niemna, jak wynika z odleg=o>ci od Ragnety ]53
km; z wyliczenia& 55–56 km ^ 6 x 9,26\.
Setin to lit. ‰eta, pol. Szaty wielce odleg=e od
Swylon ]lit. Svyriai, pol. Swiry\, bo a/ o 133 km w
linii prostej; obie napadni"te przez Krzy/ak[w w
1363, maj' by: w odleg=o>ci mili od siebie; co>
z=ego jest z ca=ym zapisem, b"d'cym zbiorem
r[/nych miejsc, w r[/nych kierunkach i bardzo
odleg=ych od siebie; nie ma /adnej miejscowo-
>ci w odleg=o>ci mili od Setin, przypominaj'cej
Swylon brzmieniem lub pisowni'.
Natomiast Perlam ]25 km\ przez I. Dani=owicza
†1843, wi"c w staropolskiej mili ^ 7467 m ]3 x
7,467 km ^ 22,4 km\, z b="dem w za=o/eniu, bo
nie jest to w=a>ciwa wie>, wg opisu granic.
Skala starorosyjskich map 1& 840.000 zdaje si"
tak/e by: orientowana na po='czenie ros. wiorsty
]1066,8 m\ z mil' d=ugo>ci ponad 8 km&
1,2875 cm ^ 10 wi[rst ]10668 m\ ˘ 1 cm ^ 8286
m w terenie – wszystkie po kilkakro: d=u/sze od
obecnych mil, kt[rych wielko>: nie przekracza 2
km ]waha si" w granicach 1590–1854 m, w zale/-
no>ci od kraju, i l'dowa czy te/ morska\.
Miletus ]˚Mazur. ltpsc Melet\ – miasto w Azji
Mniejszej, obecnie ruiny.
militiski episkop ]˚Mazur. ltpsc episkop mili-
tiskij\ – Milet, dzi> riuny k(uj>cia rzeki Menre-
des do M. Egejskiego, w zach. Turcji;
roku 6350, Georgij, biskup Miletu – ojcem w
Carogrodzie.
min ]dun., szw.\ – 1. m[j, moja, moje, 2. m=ody, jr.
¯ =ac. minor. Liczne lit. ~min w nazwach.
Mina ]s=aw. Mina\ – episkop Po=ocka ¯ 1160.
gr. mna ]r[/ne jednostki wagi i pieni"dzy u/y-
wane w staro/. Grecji, Egipcie, itp., og[lnie –
r[wnowa/nik 1(60 talentu, lub stu drahmom\ ˘
=ac. mina ˘ ang. mina.
Mina ]˚Mazur. ltpsc Mina\ – m"czennica 5796.
mind, mynd ]anglosas.\ – pami":, wspomnienie.
Lit. Mindowe 1253 ¯ mind % owe.
minde ]dun.\ – wspomnienie, pami'tka,
przypom-ina:(nie:.
Mindowg ]wo=. Mindovg=\ – litewski w=adca,
kr[l od 1253, zabity 1263;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
w=a>ciwie ˚Mendoug& EI, ˚s=awia<ski j"zyk.
`mir ]s=aw., ros. mir\ – 1. morze ¯ mer, 2. cz=ek ¯
man; Wo=odimir, Witomir, Miros=aw, Radomir.
Minigai=o ]1430–1550& Migailo, Menigailo,
Minigailo, Mingailei, Minkgailo,
Min=kgailo, Minigailo\
wnuk Jawnuty ]w 1413 pisany po Jawnucie\,
prawnuk Giedymina, znaczna osobisto>: w
feudalnym systemie Litwy ]b="dnie& syn wlk.
kniazia Olgerda, wnuk Giedymina; przyrostek
`gai=o zmyli= wielu& Jagai=o, Skirgai=o... Swi-
drygai=o – to i Minigai=o\.
s=aw. min ¯ men ¯ mann ]cz=owiek\ s=aw. I ¯ E.
]starosta$\ Ostriny 1387;
1. >wiadek nadania d[br ko>cio=owi >w. Stani-
s=awa w Wilnie, przez W=adys=awa }Jagie=="|
kr[la Polski. Dan w Wilnie Dominica proxima an
-te carnis privium 1387 ]17 lutego\, w obecno>ci
ksi'/'t& Skirgie==y trockiego, W=odzimierza ki-
jowskiego, Korybuta nowogrodzkiego, Witolda
grodzie<skiego, Konrada Ole>nickiego, i Jana
i Ziemowita mazowieckiego, wielu pan[w, jako
to Micha=a czyli Minigai=a, Gedygolda starosty
oszmia<skiego i wielu innych. 0165-01-265
Skirgie==o i Korybut byli bra:mi – synami Olgerda, W=o-
dzimierz – ich przyrodnim bratem, tak/e synem Olgerda,
Witold – stryjecznym bratem ]synem Kinstuta\; Minigai=o
bliski by= w stopniu pokrewie<stwa im wszystkim, ale
oddzielony od nich Polakami i to wskazuje na pewien
dystans ze >wit' – by= zaledwie panem ]wojewod'\,
2. >wiadek w Wilnie nadania d[br ko>cio=owi
w Obolcu, przez W=adys=awa }Jagie=="| kr[la
Polski, akt pisany w sobot", w wigili" >w. Tr[jcy
]1 czerwca 1387\, w obecno>ci zacnych i walecz-
nych m"/[w& Andrzeja biskupa wile<skiego,
Krystyna kasztelana sandeckiego, Strasthona de
Hostreckich, Prandoty Subina sandomierskiego,
Micha=a inaczej Minigai=a Dostry<skiego, i An-
drzeja inaczej Gastolda – starosty wile<skiego,
oraz wielu innych wiernych naszych i wiary
godnych... itd. 0165-01-269
W kopii w j. =aci<skim wykonanej z orygina=u perga-
minowego wkrad= si" – najwyra{niej – b='d& Minigail de
Ostrina ˘ Minigail Dostrina, a Strasthon de Hostreckich to
Christian z Ostrowia – wynik mej znajomo>ci j. i dok.
Mi<sk ]1430–1550& Menesk=, Mensk=, Men≠sk;,
M≠nesk;, M≠nsko, M≠nsk=, Me<sk, Minsk;
ros. Minsk=\ – ostatni gr[d ]Bia=o\Rusi – najbar-
dziej wysuni"ty na p=n.-zach[d, dalej Litwa&
• min, EI ¯ prastare man, men ]ziemia\ %
`sk ]1. ziemia, 2. gr[d\;
ma=o prawdopodobne bo bez sensu&
• =ac. minimum ¯ minimus ]ostatni\; z doz' racji,
• =ac. mens ]umys=, rozum, >wiadomo>:\,
• min ¯ men EI ¯ anglosas. mann ]cz=owiek\.
Koncepcji s=owotw[rczej& Pi<sk ¯ pin ¯ pinn.
Mirsk ]s=aw. Mirsk=\ ¯ Mir ]mer ^ ziemia\ % sk,
w ziemi Kostromy; wg Mazur. ltpsu pisanego
1683(91, z b="dami, zmy>leniami i legendami&
6506 m-ca maja, 9-go dnia przeniesiono relikwie
>w. Niko=y z Mirska do Bar grodu,
6596 przeniesienie relikwi ju/ w >wi"tych ojca
naszego Nikolaja, archiepiskopa Mirlikiskiego,
cudotw[rcy, z Mir do Bar grodu, w 770-t' rocz-
nic" >mierci, za czas[w imperatora greckiego
Alekseja Komnina, i przy patriarchu Nikolaju Kon-
stantinogrodu, i za czas[w w=adania rosyjskiego
kniazia Wsewo=oda kijowskiego. 0001-31.1-49, 55,
gr.-=ac. Alexius Komnenus 1081–†1118, itp.
Mistisza vel Miskina ]s=aw. Mistiwa\ – syn
Swenelda, kt[ry by= z Olg' i jej synkiem – Swia-
tos=awem, i Asmudem, w Kijowie, roku 6453.
0448-00-335 cytuj'c 0001-01-53, 54
mistrz ]staroros. master=\ – 1. nauczyciel,
2. w p[{niejszych wiekach, po Íredniowieczu,
termin nabra= r[/norakich znacze<, ˚s=owniki;
=ac. magister ˘ starofranc. maistre i anglosas. m≤-
gester ˘ >redniow. ang. maistre ˘ ang. master;
franc. maitre, niem. meister;
termin u/ywany przez Krzy/ak[w& wielki mistrz
]niem. GroÆmeister, ang. Grand Master\, mistrz
]liwo<ski ¯ Livonia, inflancki ¯ Inflanty\, i mistrz
ziemski – landmistrz ]w Prusach, np. Konrad
Thierberg mistrzem ziemskim Prus 1272–1283;
by= nim tak/e Meinhard von Querfurt 1289, bo nie
by= wielkim mistrzem – nie widnieje w spisie\;
spis wielkich mistrz[w zawiera istotne opusz-
czenia i r[/nice ]˚Krzy/ak\; spisu podrz"dnych
mistrz[w nigdzie nie spotka=em;
1252 – Dietrich von Groningen, mistrz Prus;
mistrzami Liwonii(Inflant byli&
1259 – Dominus Syfridus, Lander Praeceptor
1273 – Ernest von Ratzenburg
1287 – Wilhelm von Schanerburg ]Schierborch\
1352 – Goswin de Herike
1363 – Arnold Vietinghof
1367–1382 – Wilhelm von Freimersheim
1382–1387 – Robin von Eltz
mitra ]iran.-babilon. Mithra\ – b[stwo >wiat=a
i prawdy u staro/. Pers[w, przeciwie<stwo ciem-
no>ci i z=a; gr. Mithras ˘ =ac. Mithras.
mitra ]gr.\ – 1. pas, opaska do w=os[w, nakrycie
g=owy ozdobione ornamentami; wysokie nakry-
cie, ze szczytami na przodzie i tyle, noszone
przez papie/y, biskup[w i opat[w, 2. oficjalne na-
krycie g=owy staro/. /ydowskiego najwy/szego
kap=ana, 3. w staro/. Grecji, noszone przez ko-
biety, 4. w czasach szlacheckich& mitra ksi'/"ca.
Wielka Encyklop. Powsz. PWN& 1. dwuro/na
czapka noszona przez w=adc[w Asyrii, Persji
i Frygii, 2. ozdobne nakrycie g=owy wy/szych
duchownych obrz'dku wsch., 3. wysokie, spi
-czaste nakrycie g=owy biskup[w, opat[w i in-
fu=[w, noszone podczas pe=nienia czynno>ci
liturgicznych, zwane te/ infu=';
gr. mitra, =ac. mitra, starofranc. i >redniow. ang.
mitre, ang. miter.
Mitrophan ]wo=. Mitrofan=\ – episkop W=odzi-
mierza n(Kla{mie, 1237;
gr. meter ]matka\ % phainein ]wy(z-dawa: si"\.
Mitus – na przemian nogami, ]le/e:\ waletem;
s=awny >piewak, wymieniony pod r. 6749 ]1241\&
slovout;nago p≠vcamitusu. drevle za
gordost;. ne vosxot≠vwu slou'iti knœz[
Danilou. razdranago aky svœzanago pri-
vedowa.
mno/nik 100 u/yty przy opisie liczby woj[w bior'-
cych udzia= w bitwach, okr"t[w, na=o/onego
haraczu ]dani\, itp., a w Biblii czasem mno/nik
10 do wieku postaci tam opisanych;
˚czterdzie>ci, siedemdziesi't.
Co> z=ego jest w t=umaczeniach, lub zrozumieniu
systemu zapisu liczb ]jaka> wiedza przepad=a\.
Moawitanie ]s=aw. Moavita\ – z Biblii,
Genesis 19&37, Moab – syn Lota; BW.
prπide. neslyxana≥ rat;. bezbo'nii
Moavitœne. rekomyi tatarove. wo=. ltps, w
Ipat. ltpsi pod r. 6732 ]pod 1224; w rzecz. 1219\.
Modlin ]pol.\ – dos=. p=yn'ca spokojnie, przeci"t-
nie, umiarkowanie; wyhamowana, uspokojona,
wy=agodzona, poskromiona,
¯ moderat % lin ]p=yn('ca\ ˚t=um. od ty=u&
=ac. moderare ˘ moderatus, moderator ]dos=.
ten kto pow>ci'ga\ ˘ >redniow. ang. moderat ˘ ang.
moderate; ˚flisak.
Moisk ]Mazur. ltpsc Moisk\ – jez. ˚Ilme<, Ilmer.
Mokosz ]s=aw.\ – poga<ski bo/ek; por. Moksza.
Moksza ]wo=. Mokwa\ – bogini ziemi i p=od[w.
Molibog ]wo=. Molibog=\ ¯ modli }si"| % Bogu;
bojarski r[d Molibogowicz[w z Halicza 1230.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Mo=za, diak – ustrzelon pod Gr[dkiem k(Lwowa,
w Ipat. ltpsi z 1428(32 pod r. 1213, w rzecz. 1216.
togda 'e Vasil; d;≥k= rekomyj. Molza.
zastr≠len= bys pod= gorodom=. Mixalka
'e s=koulu oubiwa s=gonivwe na ]irci.
Micha=kowi Soko=owi g=ow" obci"li i zanie>li j'
Kolomanowi. Szczirka, Szczireka – nazwa rzeki(
(rzeczki S od Lwowa.
mon ]szkockie\ – m"/czyzna; p=n. ang. mon –
rodzaj m"/czyzny. W s=awia<skiej cyrylicy
gotyckie Mony 941 r. ]m"ski\.
monaster – pustelnicza cela, kom[rka; klasztor;
ros. monastyr ¯ gr. monos ]pojedy<cz-y(o\ ˘
monazein ]/y: samemu\ ˘ monasterion ˘
=ac. monasterium ˘ >redniow. ang. monasterie.
Mongo-kan ]s=aw. mengoukan, mogouh≠i\ –
tatarski chan 1237–1245; w 1245 wezaw= Dani
-=" wo=. do swego obozu na Wo=dze; mengu ¯
mongo ¯ Mongolia; OE, OU ˚polski j.
Monomach – jednow=adca, ¯ mono ]jed•no(yno\
% mach ]w=adca, rz'dca\ ¯ skr. monarch ¯ gr.
monarchos.
W=adimir Wsewo=odowicz ]s. Wsewo=oda\ Mo-
nomach ]1053–†1125\, wielki knia{ Kijowa.
Z powodzeniem walczy= przeciw Po=owcom.
M. zwany “dziadem” }przodkiem| Romana wo=.,
zabitego 1205.06.19 ko=o Zawichostu; Rosjanie
1988 odczytali “dziada” dos=ownie& dziadek,
opatruj'c uwag'& pomy=kowe wpisanie imienia
W=adimira Monomacha, 0752-00-160 ]dziadkiem
by= Izas=aw ˘ Mstis=aw Chrobry †1172 ˘ Roman
†1205 ˘ Dani=o †1264\. 0001-02-716, Ipat.
`mont, `mund – >wiat; =ac. mundus ˘ p[{no=ac.
mundanus ˘ >redniow. franc. mondain ˘ >redniow.
ang. mondeyne ]TD\.
Liczne, litewskie imiona z tymi ko<c[wkami.
Morawia ]pol.\ – by=a prowincja Austrii w Cze-
chach, n(rz. Morawa ]dop=ywem Dunaju\; g=[wne
miasto& Brno ]germ. Br¥nn\, stolica& O=omuniec
]germ. Olm¥tz\;
czes. Morava, ang. Moravia, germ. Mähren;
rzeka Morawa& ang. Morava, germ. March odmia-
na ang. marsh ]bagno\ ¯ >redniow. ang. mersch,
anglosas. mersc, merisc, pokr. >redniow. germ. nizin
mersch, marsch ]sk'd marsch\ , ˚rawa;
¯ mo ¯ mocz, mokry % rawa ]bagno\, wa ]woda\;
cz"sto u/ywane& Morawy, Kujawy ¯ wy ]ziemia\;
w 1029 M. zjednoczy=a si" z kr[lestwem Bo-
hemii, st'd, w 1526, wesz=a do Austrii; w 1849
uzyska=a osobny status w obr"bie austriackiego
imperium; w 1918, pod koniec pierwszej wojny
>wiatowej, sta=a si" cz">ci' Czechos=owacji.
Ok. 864–865 A.D., w M. przet=umaczone zosta=y
ksi"gi >wi"te Ko>cio=a Greckiego& Aposto=[w i
Ewangelia, z j. greckiego na s=awia<ski, przez
Metodego i Konstantina, syn[w Leona z Tessa-
lonik, w Grecji; Metody ]Methody\ pozosta= w
Morawii, a Konstantin powr[ci= }do Konstanty-
nopola|, sk'd uda= si" na nauczanie Bu=gar[w.
“Posem” ]potem\ za> Koce= knia{ mianowa=
Metodego episkopem ]biskupem\ w Pannonii,
˚cyrylica, Konstantin, Wielkomorawia.
Mordwa ]s=aw.\ – ugro-fi<ski szczep znad rz. Oka
]ok. 1120÷1150 r., rostowski zapis Nestora.
U Herodota zwani Androfagoi i siedz' na po-
=udniu ]wg A. Br¥cknera 1927\.
morga ]pol.\ – dos=. ranek, st'd obszar uprawiony
p=ugiem w ci'gu jednego przedpo=udnia,
0.58 ha – wg jednych, 0,56 – wg drugich; miara
powierzchni zaoranego pola w ci'gu ranka ]do
po=udnia\, przez par" wo=[w, okre>lona zale/nie
od gleby, narz"dzi i sprz"/aju; jutrzyna;
miara u/ywana w Nederlandach i ich posiad=o>-
ciach, do dzi> w P=d. Afryce; by=a w Prusach,
Danii i Norwegii; r[wnowa/na ok. 2(3 akra ]akr ^
.40 ha, czyli morg ^ oko=o .266 ha\ – wg trzecich,
czyli s=ownika Webstera ]dla angloj.\.
holend.-germ. Morgen ]ranek\, ang. morgen.
Moskal ¯ Mosk]wa\ % al ]ziemia\, /yj'cy na ziemi
w=adanej przez Moskw"(Kreml, Rosjanin;
`al – ziemia, zapomnili>my, i ju/ 1683(91 nieudacz-
nie u/ywane «moskowity» ¯ =ac. vita ]/ycie\,
t=umaczone na j. ang. Moscovite, gdy powinno
by:& Moscal ]l.p.\, Moscals ]l.mn.\, zgodnie z histo-
rycznym znaczeniem& al, le, len, sk, ska ]wasal,
len, lenno, Polska, germ. Polen, ang. Poland, Pole,
i dziesi'tki innych, starych\, ˚ziemia.
Moskwa ]ros. Moskva\ – gr[d i ksi"stwo, czasem
imperium okre>lane tak z racji stolicy; za=o/ona
1147; z grod[w – lata ich za=o/enia& Rostow
862, Suzdal 990, Jaros=awl 1071, Moskwa 1147,
Kostroma 1213; Bolsz. sow. enciklop., t.8, str. 235.
M. ¯ mo ]wysoko\ % skwa ¯ sk ]ziemia\ % wa
]woda lub ziemia\, ˚t=um. od ty=u,
mosk ¯ mo>: ]wysoko>:\, ˚wzniesienie.
1147, kwietnia 04 – pierwsza wzmianka o
Moskwie w latopisie,
1326 – przeniesienie stolicy do Moskwy,
1367 – zbudowanie kamiennego Kremla;
Moskwa jako Rosyjskie Pa<stwo, ˚Rosja.
mo>: – wysoko>:; mo>ci panowie ]wysocy\,
jego(jej-mo>: ]wysoko>:\, odpow. ang. Highness,
H.R.H. – His lub Her Royal Highness, Jego
Kr[lewska Wysoko>: ^ Mo>:, skr[tem J. Kro.
M.; nazwisko Mo>cicki ^ Wysocki ^ Niesiecki ^
Czarnecki ¯ czern, Mo>ciska ]Lw[w – Przemy>l\,
Zamo>: ¯ za ]przy, obok, po`\ % wysoczyzna,
Roztocze; Moskorzew, Mosty, Moszczanica.
Wysoko urodzony..., przeciwstawieniem «wyso-
ko>ci» – «uni/enie» ˘ s=uga uni/ony.
Samuel Linde ]1771– 1847\, polski /yd, waha=
si" 1807& tytu= skr[cony ze s=owa Mi=o>: ]albo
te/ Mo/no>:, cf. majestatus\. Za nim wszyscy
prosto& od s=owa mi=o>:.
mSjp 1969 niepoprawnie& cz">: sk=adowa daw-
nych tytu=[w grzeczno>ciowych, uroczystych,
czo=obitnych ]skr[t s=owa mi=o>:\.
Tak samo inni, a/ po rok 2003. ˚wzniesienie.
Jak zwano by s=ug" w przypadku mo>: ^ mi=o>:$
Co z pozosta=ymi «mo>ciami»$ Most, Mo>ciska
]nie od >ciskania mi=osnego...\;
˚wzniesienie, tarn, czern, i inne.
Mo/ary ]˚Mazur. ltpsc mo'ary\ – Madziary,
OA, W"grzy, w"g. Magyar.
mSjp 1969 ¯ ma=y S=ownik j"zyka polskiego, pod
redakcj' Stanis=awa Skorupki, Haliny Auder-
skiej, Zofii +empickiej, PWN, Warszawa 1969,
1032 strony, wg autor[w – ok. 35 tys. hase=;
powo=ywa=em si" na< kilkakrotnie i zamiesz-
cza=em swoje uwagi o nim.
Powinno by:& msjp 1969 ¯ ma=y s=ownik j. pol.,
ale nietypowe mSjp 1969 =atwiej uprzytomni:
sobie, skojarzy:.
Mstis=aw ]s=aw. M;stislav\ – s=awi'cy moc;
mist-rz(erny, majster ¯ magister ¯ mag, mist;
zbyt wielu M>cis=aw[w, by ich tu przytoczy:,
z bardziej znanych i chronologicznie&
1. M. †1036 ¯ W=adimir Wlk. †1015 i Rogneda
¯ Swiatos=aw †972; knia{ tmutaraka<ski i czer-
nihowski †1036, brat Jaros=awa †1054,
2. M. ¿1043–†1068 lub 1069 ¯ Izas=aw †1078
¯ Jaros=aw M'dry †1054.02.20,
3. M. ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw †1054;
bra:mi& Boris i Gleb, Oleg †1115, i Dawid †1123,
Rostis=aw,
4. M. †1099 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Jaros=. M'dry,
5. M. 1076–†1131 ¯ W=adimir Monomach
†1125 ¯ Wsewo=od †1093; knia{ nowogrod. i
wlk. knia{ kijowski 1126–1131,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1088–1093 i 1095–
1125 ]usuni"ty przez Dawida na przeci'g 2 lat\,
6. M. †1170 ¯ Izas=aw ¯ Wo=odimer,
7. M. rostow. 1176 ]c[rka za Glebem reza<.\ ¯
Andrei Bogolub. †1175 ¯ Jurij Do=gor. †1157,
8. M. Chrobry †1172 ¯ Izas=aw ¯ 1146–†1154
¯ Mstis=aw †1131 ¯ Monomach 1053–†1125;
brat Jaros=awa 1154–1175, wlk. kn. Kijowa,
ojciec Romana wo=. †1205.06.19, dziadek Dani=y
wo=. †1264 i Wasylki †1271, pradziad Mstis=awa
Romanowicza 1291;
/. Agnieszka ¯ Boles=aw Krzywousty †1138,
9. M. 1160–†1178 ¯ Rost. †1151 ¯ Jurij Do=go-
rukij †1157,
10. M. Chrobry †1180 ¯ Rost. Chrobry †1168 ¯
Mstis=aw †1131 ¯ W=ad. Monomach †1125;
ojciec Mstis=awa Uda=ego ]Udatnego\ †1228;
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1179–1180,
11. M. ¯ Andrej Bogolubskij †1175.06.29 ¯ Jurij
Do=gorukij †1157 ¯ W=ad. Monom. †1125,
12. M. ¯ Wsewo=od; w=ada= Nowogrodem Wlk.
przed sw' >mierci' 1168,
13. M. smol. 1206 ]brat Borisa 1195\ ¯ Roman
¯ Rostis=. Chrobry †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131 ¯
Wo=od. Monom. †1125,
14. M. 1219 ]ojciec Wsewo=oda\ ¯ Roman ¯
Rost. Chrobry †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131 ¯ Wo=od.
Monom. †1125,
15. M. †1230 ¯ Dawid smol. †1198 ¯ Rostis=.
Chrobry smol., kij †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131,
16. M. ¯ Gleb ¯ Swiatos=aw ¯ Oleg ¯ Swiatos=aw
¯ Jaros=aw M'dry †1054; ]Rylski$\ pobity przez
Tatar[w 1240, 0001-31.1-71
17. M. Rylski z grodu n(rz. Sejm, zabity 1240,
18. M. udatnyj ]Uda=y\ †1228 ¯ Mstis=aw Chrobr.
†1180 ¯ Rostis=aw Chrobry †1168 ¯ Mstis=aw
†1131 ¯ W=adimir Monomach †1125; knia{
nowogrodzki, halicki, toropecki; wzi'= udzia= w
bitwie n(rz. Ka=ka, 1219, te>: Dani=y wo=. ]o/e-
nionego z Ann'\ i te>: Jaros=awa 1191–†1245,
zamordowanego w Ordzie, syna Wsewo=oda
Bolszoe Gniezdo 1154–†1212; Jaros=aw ojcem
Aleksandra Newskiego †1263.
M. Uda=y, w Mazur. ltpscu zwany Chrobrym
†6712 ]1212\ “w Torsku” }kn. toropecki od 1206|,
pochowany w Kijowie 0001-31.1-67,
19. M. Niemy †1226 z Peresopnicy w pow.
R[wne, ¯ Jaros=aw z Kijowa †1176 ¯ Izas=aw z
Kijowa 1146–†1154 ¯ Mstis=aw †1131;
ojciec Iwana,
20. M. ¯ Dawid smol. ¯ Rost. Chrobry †1168 ¯
Mstis=aw ¿1076–†1131 ¯ W=ad. Monomach,
21. M. 1237 ¯ Georgij ¯ Igor z Rezania ¯ Gleb.
Mstis=awl ]1430–1550& Mstislaven=,
Mstislavl-=/;, M=stislav=, M=stislavl;,
M=stislqvl;, M;stislavl;, Mscis=aw, Msty-
s=aw=\, litera L ¯ land ]ziemia\ ˘ Mstis=aw ]imi"\
˘ Mstis=awl, Jaros=aw ˘ Jaros=awl, Bras=awl,
Perejas=awl.
`mund ]nord.-lit.\ ¯ =ac. mundus ]>wiat\& 1. ziemia,
2. >wiat; litewskie imiona& Dow`, Ro`, Nary`.
Murtoz ]tur.\ ˚Mustafa s. Murtoza.
Mustafa ]˚Mazur. ltpsc Mustofin\ – syn Murtoza,
cara tureckiego z Kazania; wraz z innymi, mia=
przyj>: s=u/y: wlk. kn. Iwanowi Wasilewiczowi,
6994 ]1486\. 0001-31.1-117
Mutnaja ]˚Mazur. ltpsc Mutnaœ\ – m"tna;
zmy>lenie autora Maz. ltpsca& stara nazwa rz.
Wo=chow, ='cz'cej jez. Ilme< z +adog'; Nowo-
gr[d Wielki nad t' rzek'.
mutur ]got.\ – mruk, cicho m[wi'cy, bez wyra{ne-
go tonu i ruszania wargami; >redniow. ang. mute-
ren, ang. mute, pokr. =ac. muttire, mutus.
W s=awia<skiej cyrylicy goth. Mutur 941 r.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
myl'ce nazwy i terminy&
Ankora ]¯ gr. ankyra\ – nie Ankara, cho: OA,
rz. Narew nie narowista ]zdradziecko burzliwa\,
rz. Wieprz – nie od wytrzebionego samca >wini,
Porogi ]pol. Progi\ na Dnieprze – nie za=amaniem
zwierciad=a wody z powodu progu na dnie
rzeki; niegdy> le/'ce obok Zaporo/e ¯ za %
po % ro/e, dzi> by=oby Pozaro/e ]granic'\,
Modlin – nie od mod=[w,
Staryko< – nie zwierz" ]ko<\ u kres[w /ycia,
Stryjkowski Maciej 1582, nie od stryjka, stryja,
Skoczylas – nie od skacz'cego lasu,
lub skoku }do| lasu ¯ skok % las; ˚szcze,
Skowro<ski – nie od skowronka,
Koniecpol(ski – nie z ko<ca ]kra<ca\ Polski,
Ko=obrzeg – nie nad brzegiem }Ba=tyku|
¯ ko=o ]blisko, u, pod, opodal\, lecz ¯ woda,
Warcaba – nie od szybkiej gry pionkami na
szachownicy, w dwie osoby, ˚/upan,
Polonia – nie ca=a Polska; =ac. Wielkopolska,
Bia=oru> – nie Rusi' koloru bia=ego,
Bia=owie/a – nie bia=' wie/',
Bykowen – nie od byka, lecz by % kow % en,
Wo=y< – nie od wo=[w, lecz wo % =y<,
bezbo/ni i niewierni – nie «bez Boga, wiary»,
wielki – nie du/ych rozmiar[w ponad inne oso-
by lub wymiary, nie s=awny, lecz stary,
ma=y – nie od niepe=nego rozmiaru, przyj"tego
za przeci"tny, spodziewany, normalny,
lecz m"ski ¯ s=aw. ma= ]m'/\ ˘ ma=/e<stwo,
ma=/e<stwo – nie od goth. manna ]cz=owiek,
ch=op, m'/, doros=a osoba p=ci m"skiej\ ˘
anglosas. mann % s=aw. /ena, lecz s=aw. ma=,
ko=odnik, nie od ko=ody ]k=ody; zakuty w dyby\,
w try miga, nie od trzech mig[w ]z tego powodu
– zapewne – nie zamieszczane w s=ownikach
jako zwrot nieliteracki, bo ros.-ukr. tri ^ trzy\,
lecz try ]oko\ ˘ patry ]pa ^ para\, Tatry,
skarby – nie szkatu=k' z kosztowno>ciami,
podskarbi, podstoli, podkomorzy i inne pod`
– nie poni/ej skarbnika, stolnika, komorzego,
nie ich zast"pca ]a tak w mSjp 1969\,
z j"zyka s=aw.-wo=. nie przytaczam ze wzgl"du
na znaczn' liczb", np. ko/uch z o=owiru greckie-
go – bielizna osobista z jedwabnej tkaniny ¯ ko/a
]sk[ra\, dzier/awa jako kr[lestwo, dobry jako
waleczny, komary cerkiewne, wie/a, silny, rok,
czarni ludzie, zdrowy, nale/a=oby zamie>ci:
«le>:» o dzisiejszych znaczeniach – z b="dem,
pierwsze skojarzenia s' wysoce sugestywne,
lecz nie zawsze prawdziwe; por. zmy>lenia.
myndighed ]dun.\ – w=adca, pe=noletnio>:.
Lit. minig~ np. Minigai=o.
Nadrowia ]pol.\ – w p=n. Prusach, na p=n. od rz.
Prego=a na >rodkowym jej odcinku ]do rz. Dej-
ma\; granicz'ca na p=n. z Szalawi', na wsch. – z
Sambi', na p=d. – z Barti' i Sudawi';
w 1275 w=adc' N. by= Tirsko. 0165-01-116
germ. Nadrauen.
nag ]dun.\ – zawi>:, z=o>:. Lit. Nagorø.
Nalszczany ]pol.\ – historyczna cz">: Litwy
wzd=u/ rz. Swenta; germ.-=ac. Gerdine z Nailse
1260, Dowmont nalszcza<ski 1263–†1299.
Na="cz([w ]pol.\ – nazwa herbu i miasta;
na % ="cz ]dzia= wodny\, ˚="cz ˘ prze="cz.
Nameyxe 1254, Nameise 1272, Nameyse1287
]=ac. % niem.\ – lokalny w=adca ?mudzin[w;
¯ name ]imi"\ % Ise, Eis ]l[d\, X^S, ˚Polexici;
>redniow. ang. naam, name, germ. name, anglo-
sas. nama; Ise – >redniow. ang. i anglosas. is, ang.
ice, germ. Eis.
Narew ]wo=. Narov;-Narow\ – na r[wninie, OE;
rz. Nur ¯ gr'd; tak/e& rawa, rowa, row, rew ]las\,
tam Pop=awy ]u sp=awu\, ˚flisak, rawa,
myl'ce nazwy i terminy.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
narok, ]pol.\ – w epoce feudalnej& przymusowe,
obowi'zkowe zaj"cie ka/dej osady poddanych,
zwanych narocznikami; byli to& rybacy, =agiew-
nicy, miodarze, skotnicy, bartnicy, ko=odzieje,
rataje, cie>le, korabnicy, my>liwi, szczytnicy,
grotnicy.
+agiewnicy wyrabiali =agwie, tj. naczynia drew-
niane, koniuchy – dozorowali ksi'/"ce stadniny,
rataje – trudnili si" upraw' roli, winiarze – wy-
gniatali moszcz z winogron, grotnicy – zaj"ci byli
wyrobem grot[w, szczytnicy – szczyt[w ]tarczy\;
po nich nazwy wsi. 0065-00-106
narri ]isl.\ – dure<, kpina. Lit. Narymund,
gdzie& mund ]usta\.
Natangia ]pol.\, Natangen ]niem.\ – w Prusach, p=d.
ziemie dolnej Prego=y do rz. Alle ]pol. +yna\ na
wschodzie, na p=n. granicz'ca z Sambi' za Pre-
go=', na p=d.-wsch. – z Barti', na p=d.-zach. – z
Warmi'; nat ^ mer, more ]morze\, ˚Trojnat.
Nathanael ]˚Maz. Nafanail\ – dos=. dar Boga;
hebr. nathan ]dar\ % el ]Boga\ ˘ gr. Nathanael;
por[wnaj Theodor ¯ theos ]b[g\ % doron ]dar\.
Nathrafa ]˚Maz. Nafrafa\ – dos=. dar leczenia;
hebr. nethan ]dar\ % repha ]leczy:, goi:\.
nau ]lit.\ – nowy, gr. neos ˘ =ac. novus ˘
starogerm. niuwi ˘ anglosas. niwe ˘ ang. new.
Lit. Naupille – Nowogr[dek, =ot. Jaunjelgava.
nazwy i nazwiska – ci'g dalszy patronimiku&
+ukasz, Micha=, Pawe= ˘ +ukaszczuk, Michalak,
Pawlak; Steven ˘ Stevens ˘ Stevenson.
Oddzielenie patronimu od rdzenia wymaga
wnikliwo>ci, bo nie zawsze pierwsze skojarzenie
jest prawdziwe; przyrostki zawieraj' te/ i inne
informacje w sprawie&
• wieku, kolejno>ci w rodze<stwie&
Atkin ˘ Atkins ]s ^ od\ ˘ Atkinson ]on ^ stary\,
John ˘ Johns ]s ^ od\ ˘ Johnson ]on ^ stary\,
Swen ˘ Swenson ˘ Swensson,
Erick ˘ Erickson ˘ Ericsson, Erikksson, Eriks-
son, Eriksen, Erikson OE,
Morris ˘ Morrison, Pitt ˘ Pitts ˘ Pittson,
Roberts ˘ Robertson, Robins ˘ Robinson,
hill ]wzg[rze\ ˘ Hill ˘ Hills ˘ Hillson,
Steven ˘ Stevens ˘ Stevenson, gdzie&
`on ]wielki, stary\, nie koniecznie `son ]syn\&
Steven % son ]pod(wy-rostek\ ˘ Stevenson, ale i
Stevens ]`s ^ `od\ % on ]stary\ ˘ Stevenson,
to/ i `ew& 1. `ow OE, ˚polski j"zyk, ale i
2. dobry ¯ gr. eu UW, 3. wielki, 4. stary,
Koniew ]˚Staryko<\, miasto Kiszeniew,
`an – 1. sam, jeden, jedynak, 2. wielki, najwy/szy,
3. stary; OAE ]`on, `an, `en\,
`str ]wi"kszy, starszy\& Gunastr, Istr, ˚szcze,
gr[d Drestr n(Dunajem, rz. Dniestr,
`un ]m=ody, junior\& Akun, Jarun,
`old, `ald, `eld ]stary, senior\& Ruald, Witold,
`on ]Agamemnon\ ¯ gr. aion ]wiek, wieczno>:\,
• wielko>ci&
`ta ]ukr.-pol.\ – wielce, jak g=upota, t"pota&
Czarnota ]czarn – wysoki\, Lasota, Pachuta,
Greszta, Grechuta ¯ gresz` ]grzesz`\ ¯ grech
]grzech\, ˚uta; ale `ruta ]trasa\ ˘ Boruta, Szo-
kruta, Biruta ¯ bi ]pszczo=a\,
Skoruta ¯ dun. sko ]bucik, trzewik\,
• zdrobnienia& Jan ˘ Janeczek, Janiczek, Janecz
-ko, Grzegorczyk, Mazurczyk, Sobek i Sobczyk,
b=azen Sta<czyk, Robin ˘ Robinette, Ronaldo
˘ Ronaldiño i inne,
• wykonywanego zawodu, statusu spo=ecznego&
`ik, `yk& Fluksik ¯ =ac. fluxus ]p=ywa:, ˚flisak\,
Ko=odziejczyk, Krawczyk, Kupczyk, M=ynarczyk,
Pa<czyk, Pisarczyk, jak bartnik, cukiernik, cyrulik,
dr[/nik, hydraulik, kocielnik, ogrodnik, rolnik,
rze{nik, prze-wodnik(wo{nik, stra/nik, fizyk,
historyk, muzyk, polityk ]`ik, `czyk ^ syn\,
`arz& Gontarz, Misiarz, Rurarz, Stolarz, Tokarz,
`ski ]specjalista od\& Czapli<ski ¯ czapla, Pawli<-
ski ¯ pawlin ]paw\, ?urawski ¯ /uraw, Kaczy<ski
¯ kaczka, Kapu>ci<ski ¯ kapusta, Jastrz"bski,
Ko>cielewski ¯ ko>ciel ]ko>ci[=\, Bandurski, Bo-
browski, Chmielewski, Ciesielski, Kocha-nowski(
<ski, Kondzielski, Kowalski, M=ynarski, Modze-
lewski ]modzel ^ odcisk, nagniotek\, Pisarski,
Por"bski ^ Zar"bski i Zar"ba,
`cki& Karwacki ¯ karw ]w[=\, Lebiecki ¯ lebioda
OE, nie lebied’ ]=ab"d{\, Chojnacki ¯ chojna,
Drobiecki ¯ dr[b, Bielicki, Boniecki, Cie>licki,
Le>nicki, Lisiecki, Nied{wiedzki, Nowicki, Pia-
secki, Popielnicki ¯ popielnica ]urna\ ¯ popi[=,
Ptaszycki, Sarnicki, Stadnicki ¯ stadnik ]samiec
rozp=odowy\ ¯ stado, Tr"becki ¯ tr'ba ¯ truba,
Wo{nicki ¯ wo{ny lub wozak, i inne,
˚patronimik& `ski, `cki;
1. `ck ]Serock\; ck % i ˘ `cki ]serocki\,
2. `c ]Mszyniec\; c % ki ˘ `cki ]mszyniecki\,
3. `k ]potok\ }San|, k ˘ c; c % ki ˘ `cki ]Potocki\.
Nazwiska zako<czone na `wski ]Karczewski,
Kopaczewski\, `ski, `cki ]Jan ˘ Janicki, Tom ˘
Tomicki\, s' nazwiskami ziemian i mieszczan
¯ `czew, pol. `cz[w ]ziemia\ % ski ]specjalista
od\; socha % czew ˘ Sochaczew,
k ]do\ % ora]nia\ % czew ˘ Koraczew, Lubaczew
]dzi> Lubacz[w\, Tczew, Gie=czew, ˚czew.
S' i nazwiska odmiejscowe& Rozwad[w ˘ Roz-
wadowski, ?elech[w ˘ ?elechowski, Pop=awy
]wzd=u/ sp=awu, n(Narwi', ˚Po`, flisak\ ˘ Po-
p=awski, Zamo>: ˘ Zamoyski, ?[=kiewka 35 km
NW od Zamo>cia, i ?[=kiew 25 km N od Lwowa,
dzi> Niestierow ]obie wsie na na Roztoczu\ ˘
?[=kiewski, Chmielnik na Ukrainie ˘ Chmielnicki,
wo=. Telicz ˘ Telicki ]pol. Prze="cz Tylicka w Bes
-kidach Niskich ˘ Tylicki\, Borek na Wo=yniu ˘
Borkowski, Gajewski, Suchod[=, i inne.
Litewscy magnaci u/ywali nazwisk& Bielski,
Czartory/ski, Drucki, Horski, Kobry<ski, Massal-
ski, M>cis=awski, Ostrogski, Podberezki, S=ucki,
So=omerecki, Starodubowski, Zabrzezi<ski,
Zas=awski i Zbra/ski – wi"kszo>: potomnych
Gedimina †1341.
Koncepcja odmiejscowa powszechna by=a w
Polsce ]i zach. Europie, zaczerpni"ta ze staro-
/ytnej Grecji\, gdy patronimiczna – w Rosji,
galopuj'ca w kierunku m"tliku, tj. mieszania w
g=owach nazwiskami ludzi, ˚wicz.
Nazwisko mo/e by: ostatni' form' poga<skiej
nazwy osobowej, noszonej w dobie wprowadzenia
chrze>cija<stwa, przydomkiem, przezwiskiem,
pseudonimem, nazw' herbu i nazw' miejcowo>ci.
W przypadku nazwy herbu, np. Sieniawa-Szyma<-
ski – ch=op si" pod nim kryje, gdy/ szlachta nie u/y-
wa=a nazw herb[w w codziennym /yciu, jedynie w
sejmie. Szymon doczepi= sobie szlacheck' `ski,
a nast"pnie herb ]on czy te/ jego potomni\. Kilku
autor[w herbarzy ma nazw" herbu w nazwisku&
Piotr Na="cz Ma=achowski, Kazimierz +odzia-
Czarnecki, Janusz Stefan Staryko<-Kasprzycki
i Zbigniew Leszczyc.
Odtrutk' na metody wej>cia ch=op[w do stanu
szlacheckiego jest zbi[r Waleriana Nekandy
Trepki, znany powszechnie jako Liber chamo-
rum, pisany bodaj/e w latach 1624–1640,
obejmuj'cy okolice Krakowa, i posiadaj'cy trzy
r[wnorz"dne tytu=y&
1. Liber generationis plebanorum.
2. Liber generationis albo catalogus o tych,
kt[rzy de gente i progenia s=awnego rodzaju
plebanorum pocz'tek sw[j i originen ducunt.
3. Liber generationis sen synopsis catalogi
gentis chami plebanorum secundum alpha-be-
tum Calepini modo conscriptus.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Og[lna liczba nazwisk w Polsce w obecnych
czasach mi nieznana, w moim mniemaniu – kil-
kadziesi't tysi"cy; nazwiska swojskie i obce,
i... przyw=aszczone – moje dane s' mikronow'
cz'stk' bogactwa nazwisk. Znane mi s' drwi'
-ce, o>mieszaj'ce, docinkowe, z=o>liwe, poni/a
-j'ce, uw=aczaj'ce, w rodzaju Psiak ]syn psa\,
Hujek, Pr': ]i jego synonimy\, nadawane ch=o-
pom przez ich posiadaczy ]przez szlacht"\,
czasem w zdrobnieniach, ubli/aj'cy wyd{wi"k
ledwie /e skrywany. S' te/ nazwiska pochodz'ce
od czasownik[w& dba:, drapa:, pra:, drzema:
˘ Drzyma=a ]i jego s=ynny w[z\, dzia=a: % `=a ˘
Dzia=a, ukr.-pol.& Bary=a, Czyreku=a, Domaga=a,
Drapa=a, Kaniku=a, Niedba=a, Paku=a, Przytu=a,
Tytu=a, Wszo=a; ku=ak ]bogaty ch=op\ ¯ ku=a
]ziemianin\; po-kolenie ]po-ziom\;
kula ]ziemia\ ˘ ku=a ]ziemianin\ ˘ Miku=a i Mikulski,
Paku=a i Pakulski, ale Kula i Kulesza ]kulomiot\ ¯
kule % sza ]strza=, miot, cisk\ ˘ kusza.
Nazwy grod[w zawieraj' w sobie&
– elementy obrony i ochrony ]strza=y, k=ucie\,
– po=o/enia w terenie ]przy lesie, na wy/ynie\,
– wielko>ci ]str, st ˘ >:, `ew\, wa/no>ci ]`pol\,
– staro>ci ]`no\, staro>ci i dobroci ]`ew\;
za> nazwy rzek&
– ich kszta=t na mapie ]Bug, Nur, S=ucz, Wis=a\,
– wielko>ci ]`ka dla rzek ma=ych\;
˚gr[d, rzeka, i poszczeg[lne ich nazwy.
R[/norodne miana dla tych samych poj":&
˚ziemia, woda, wzniesienie, las, granica, Mo>
-cicki ^ Wysocki ^ Niesiecki ^ Czarnecki, s'
– najwyra{niej – pozosta=o>ci' po licznych, ko-
czowniczych plemionach, kt[re b'd{ przenios=y
si" w inne strony, b'd{ wesz=y w sk=ad przysz=ej
Polski i kraj[w o>ciennych.
To/ i przedrostki w s=ownictwie pospolitym – licz-
ne, wielce r[/ni'ce si" od siebie, o tym samym
znaczeniu ]zadaniu\, tworz' g'szcz wyraz[w w
s=ownikach, zupe=nie zbytecznie.
Zmiany w nazewnictwie&
Rastembork – K"trzyn,
Königsberg – Kaliningrad,
Memel – K=ajpeda,
Tylsit – Sowetsk,
Ragneta – Neman,
Insterburg – Czerniachowsk,
Wehlau – Znamensk, itd.
jez. Ilmer – Ilmen ]mer ^ morze; men ^ $\.
Znikn"=y z map Pograuden, Poszt[w i Bissena,
Karkus, Nowy M=yn i Rumbork, grody& Wo=y<,
Czerwin, Sutejsk ]S'cieska\ i Go>lice. Tak/e
s=ynne Romowe – miejsce kultu poga<skiego.
Apulia – kolonijk', po Ascherade ¯ }w|asser %
rade ¯ rode, pozosta= jedynie ko>ci[= nad D{win'.
Pl]e\skow zgubi= zg=osk" “l]e\” w swej nazwie,
Pskow pozosta=o ]`skov ^ las\, Psk[w }pskuf|,
a Czernigor zala=a woda sztucznie utworzonego
zalewu. Druck – ma=' wsi' u {r[de= rzeki Drut
]r[d Druckich-Lubeckich\, Zas=awl – tylko na
dok=adnych mapach, nad rz. Swis=ocz.
Po grodzie Wo=y< dzi> mjsc. Gr[dek n( Bugiem,
k( Hrubieszowa, a Novovolynsk, odleg=y od rz.
Bug o 6 km, 12÷13 km powy/ej Hrubieszowa,
po ukrai<skiej stronie granicy.
Po grodzie Czerwen – wie> Czermno n( rz.
Huczwa, 6 km N od Tyszowiec, po Sutejsku
]S'cieska\ – wie> S'siadka n( rz. Por.
Po Posztowie k(Kowna – Zapyszki opodal
¯ za ]obok, ko=o\ % pyszki ¯ Poszt[w, ˚za.
Nebel – wie> n(Prypeci', dzi> Nobel, OE.
Litery dodawane do nazw w=asnych&
i % Lwowicz ˘ Ilwowicz, i % Ejszyszki ˘ Iejsziszki,
i % Koroste< ˘ Iskoroste<, i % Mstis=awl ˘ Imsti-
s=awlska ziemia, gr[d Imstis=awl ]Supra>l.\,
i % Setczin ˘ Istczyn ]Akadem.\, i % Sak ˘ Isak,
u % Steczin ˘ Uste:kogo ]Chlebn.\,
gr. ˘ s=aw. >w. Sophij ˘ i % Zophiej ˘ Thoma Izuphow,
k % Taktamysz ˘ Ktaktamysz,
o % sirskij ˘ osirskij ]S=ucki, Ody<c.\
o % Druck ˘ Odroczk ]Olsz.-Chom.\
s % Tyniec ˘ Styniec, s % Kijowa ˘ ]zepsute\ Sklewa,
w % +achern ˘ W=achern, a % Mosia ˘ Amosia,
u % Rusoba ˘ Urusoba, i % Zosima ˘ Izosima,
k % Wanau ˘ Kwanau, w % Ordzie ˘ w Wordzie,
i % Jakow ˘ Ijakow, i % Sakowicz ˘ Isakowicz,
o % Pskow ˘ Opskow, w % +ukow ˘ w=uczymski;
opuszczone «i», «o»&
I/erskoi ]Nikiphor.\ ˘ }i| % ?irskoi ]Supra>l.\,
Owrucz ˘ }o| % Wruczij ]Kras. Racz., i inne\,
Orsza ˘ }o| % Rsza ]Akadem., Wile<ski\,
Olgow ]gr[d Olega\ ˘ Lgowo, Isidor ˘ Sidor.
Imiona Litwinek, czyimi c[rkami i /onami by=y&
Aldona Anna, †1399, c. Gedimina,
/. Kazimierza “Wielkiego” †1370
Augusta, †1345, c. Gedimina,
/. Siemiona “Dumnego”
Biruta, †1382, z Po=ongi, /. Keystutta †1382
Dammilda, ¿1350, c. Olgerda †1377 i Jul. †1392
Danmilda, †1364, c. Gedimina,
/. Wac=awa-Wanki
Danuta, †1448, c. Keystutta, /. Janusza ¡ Maz.
Fenna, /y=a 1510, c. Olechny Skoruty
Gautemunda, †1288, c. Trojdena,
/. Boles=awa ™ Maz.
Gertruda, /y=a w ¡ po=. XIII w.,
matka Mindowga †1263 i Gerdena$
Jadwiga, † po 1407,
c. Olgerda †1377, /. Borisa
Kenna, /y=a 1350, c. Olgerda †1377, /. Ka{ka
Marta, †1263, c. Flandry z Inflant,
/. Wissimonta i Mendoga
Mik=owsa, †1405, c. Keystutta †1382
Olechna, ™ po=. XV w.,
c. Olechny Sudimontowicza 1433÷1490
Pojata, po=. XIII w., c. Kerna, /. Zywibunda
Ringaj=a, †1433, c. Keystutta
Sonka, †1461, c. Andreia Holszanskiego,
/. W=adys=awa Jagie==y †1434
Surjata, ¡ po=. XIV w., siostra Gedimina,
/. Lizdejki
Swentochna, /y=a 1459, /. Andruszki
Wida, †1277, c. Widimunta bartnika,
/. Gedimina †1342
Wilheida, † po 1422, c. Olgerda, /. Jana
Nebel ]niem.\ – mg=a; miejscowo>: n(Prypeci'.
Nenemiten ]germ.\ – Friedrichstadt, Jaunjelgava.
Neophyte ]s=aw. Neofit=\ – nowo nawr[cony;
gr. phyein ]hodowa:\ ˘ neos ]nowy, na nowo\
% phytos ]nowo zasadzony\ ˘ neophytos ˘
p[{no=ac. neophytus ˘ ang. neophyte, pol. neofita
]cz=owiek kt[ry przyj'= now' wiar"; szczeg[lnie
nowoochrzczeniec Chrze>cija<skiego Ko>cio=a
we wczesnym stadium\;
6499 „...metropolita Leont pos=a= wo grad Czer-
nihow episkopa Neofita.” 0001-31.1-48,
Neophit, metropolita Efezu, wspomniany 6622
]1114\, by= w grupie pos=[w Konstantina Mono-
macha, cesarza Carogrodu, do W=adimira Wse-
wo=odowicza }Monomacha 1053–†1125|&
„...metropolit" efezskiego Neofita od Azji i z nim
dw[ch episkop[w, mitulinskiego i militinskiego, i
stratega antiochskiego, igumena jerozolimskie-
go Ieustrafia, i innych swoich ‘b=agorodnych’.”
]szlachetnych\. 0752-00-215,
„...metropolit" Neofita i z nim 2 episkopy, efez-
skiego i mitulinskiego, i stratega antiochskiego,
i Ewfimija ]Eufemja\ igumena jerozolimskiego, i
innych ‘mnogich’ ]wielu\...”. 0001-31.1-56
Neradec ]s=aw. Nerad;ec\ – zab[jca Jaropo=ka
Izas=awicza †1086 ]1087\; le/'cego na wozie ci'=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
szabl'. 0448-00-199 wypis z 0001-01-199–201
Nestor ]˚Mazur. ltpsc Nester\ – m"czennik 5796.
Nestor ]z gr. legendy\ – starzec, m"drzec, radca.
neti(ch ]s=aw. neti, netix\ – synowiec, bratanek,
syn brata, ros. plemqnnik=-plemiannik,
isl. nefi TF, ang. nephew, franc. le neveu;
w traktacie 941 wymieniony Akun “neti Igorew”.
Neuhausen ]germ.-=ac.\ – nowy dom;
1. N. przymorski, mocny szaniec, zbudowany
przez Konrada ˚Thierberga starszego, mistrza
Prus, na w'skim cyplu ziemi Kurische Nehrung
]Kuro<skiej Mierzeji\, 1272 roku. 0165-01-115
Zakrawa, /e to Kranz, dzi> ros. Zielonogradsk,
2. ale inny N. 11 km NE od Königsbergu, odleg=y
od Kranz o 22,5 km, przez to powstaje w'tpliwo>:,
czy to aby nie>cis=o>: w opisie miejsca – rzecz
do>: cz"sto zdarzaj'ca si" w[wczas, przy braku
dok=adnych map i rzadkim zaludnieniu ]zag"sz-
czeniu miejsc\,
3. N., nowa, niemiecka twierdza niedaleko Ra-
gnety n(Niemnem, dla obrony Szalawii.
Termin pospolity, przez to nadawany pocz't-
kowo nowo budowanym obiektom – p[{niej
zmieniany na inne, swoiste nazwy.
`nia ]=ac.\ – ksi"(kr[le-stwo& ˚Britannia, Dania,
Lithuania, Polonia; anglosas. `ain, `ein.
niat ]s=aw. n≥t;\ – jeniec, wi"zie< wojenny ¯
≥t; ]po(chwyci:, u(j':\.
Niderlandy, Netherlands ¯ nider % land – tereny
po=o/one poni/ej poziomu morza; Holandia
]Holland, stolica polityczna& Haga, Hague;
handlowa& Amsterdam\;
germ. Nieder ¯ anglosas. neothera, nithera ˘ ang.
nether ]depresja\.
Niemcy ]wo=. n≠mci 1289, 1430–1550& Nemcy,
Nem=cy, Nem;cy, Nim;cy, N≠micy, N≠m=cy,
Nemci, Niemci, Theutonici, Theutunici;
ros. N≠mcy\ ¯ Niemiec ¯ nie % miec ¯ ziemiec;
cudzoziemiec, z obcych stron; Rusini zwali tak
Got[w, Celt[w i Gall[w, German[w nadba=tyc-
kich, Anglosas[w ]Teuton[w\, docieraj'cych w
Íredniowieczu w g='b Rosji.
Rosjanie 1988 ]poz. lit. 0752\ dobrze opisali&
niemiec(ki – cudzoziemiec, obcokrajowiec, ale
nie zaznaczyli, /e Tatarzy tak/e byli obcymi,
lecz nie nazywali>my ich Niemcami.
Nazwa og[lna i szczeg[lna jednocze>nie.
Niesiecki ]pol.\ ^ Wysocki, Czarnecki, Mo>cicki,
˚mo>:; Kasper N. – autor herbarza 1839–45.
Nie>wie/ ]pol.\ – miejscowo>: w p=n. Bia=orusi;
nie> ]wy/ej\ % wie/ ]po=o/enie\, ˚wie/a;
nie> ]wy/ej\ ˘ wz(u-niesienie ]wy/yna\, ˚mo>:.
Niewia/a ]1430–1550& Neva';, Nevq'a, Nevq';,
Neswiza, Niewiaza, Niewiezia; ros. Nesvi'=\,
nazwa rzeki.
Nifont ]s=aw. Nifont\ – archiepiskop ]arcybiskup\
Nowogrodu; w 1149 „Nifont, z polecenia episkopa
Rostowskiego – Nestora” po>wi"ci= antymis
w cerkwi Georgija. 0448-00-123 z odsy=k' do I. I.
Sreznewskiego “Antimis 1149 goda” 1862
Zmar= 1156 w Peczerskim Monasterze. 0448-00-
124 z odsy=k' do Ipat. 0001-02-przypis 483-484
Nikaia ]˚Mazur. ltpsc Nikeœ, Nikiœ\ –
70 km S od Konstantynopola, stolica Bithynii, dzi>
ruiny k(miasta Gemlik le/'cego mi"dzy jez. Iznik
a zatok' Gemlik na Morzu Marmara;
gr. Nikea, =ac. Nicaea; N. ˘ Nikejski ˚sobor.
Nikejskij sobor ]wo=. nikeiskyi s=bor=\ –
¯ gr. Nikea ˘ =ac. Nicea ˘ pol. Nikaia;
staro/ytny gr[d Azji Mn., stolica Bithynii;
sob[r 325 A.D. ˘ Nicejskie Credo.
Nikentyj ]wo=. nikentπi\ – papie/ ˚Innocenty IV
]1243÷1254\, w Ipat. pod 1255 r., w rzecz. 1253.
Nikifor ]gr.\ – 1. nosiciel, 2. producent – ro>lina
kt[ra produkuje ]wydaje\ owoce; gr. pherein ˘
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
`phoros ˘ =ac. phorus ˘ `phorum.
1. Nicephorus – imi" imper. bizantyjskich&
• N. I Genik †811, dynastii Isaurian[w,
• N. Phocas ¿912$, imperator 963–†969,
dynastii Macedon[w,
2. bojar kijowski, kt[rego dw[r istnia= 945 r.
0448-00-213 z odsy=k' do 0001-01-54
3. letopisiec ]kronikarz\ bizantyjski.
Nikiphoros ]˚Mazur. ltpsc Nikifor Genik\
– imperator bizantyjski 802–†811, zabity.
Nikita ]s=aw.-ros. Nikita\ – Nike ]w gr. mitologii&
uskrzydlona bogini zwyci"stwa\ % ta ]zgodnie
z; wysok-o(a(ie\;
1. N. m"czennik, spalony w Gothach 5825, przez
}ich| cara Athanarika, za cara Konstantina Wlk.
i Likijskiego ¯ Likaia,
2. N. Zatwornik – mnich Peczerskiego Monas-
teru, nast"pnie episkop Nowogrodu Wlk., /y=
1096(1095, zmar= 6616 ]1116 % styl 5500, b="dnie
1108 % styl 5508, jak chce Ku{min, 0448-00-234,
bo /y= 1114, tj. w czasie poselstwa Konstantina
Monomacha, imperatora Carogrodu, do W=adimi-
ra Wsewo=odowicza Monomacha †1125, swego
zi"cia\, ˚Neophyte; w Maz. ltpsie rok 6616 opi-
sany& „ot sozdania miru 6616, a ot ro/estwa Chri-
stowa 1116”, a wi"c styl 5500 0001-31.1-56, ˚styl,
3. N. Sto=pnik, s=udzy jego zabili „ojca naszego
Nikit" Sto=pnika, cudotw[rc" z Perejas=awla”,
roku 6694 ]1186$\, 0001-31.1-65
4. N. Choniat †1213 – bizantyjski historyk.
Nikolas ]gr.\ – nike ]zwyci"stwo\ % laos ]ludzie,
nar[d\; =ac. Nicolaus, starofranc., franc. i hiszp. Nico-
las, >redniow. ang. i ang. Nicholas, niem. Nikolaus,
ital. Nicollo, pol. Miko=aj MN,
ros. Nikolaj, zdrobn. Kolq-Kolia, ang. Nick;
...na Nikolin= den; – na pami'tk" Nikolaja
Cudotw[rcy, 6 grudnia ]dekabra\;
a\ Kij[w zdobyty 1240 w dzie< Miko=aja,
b\ “po dniu Miko=aja” 1287 Tatarzy wyruszyli na
Lach[w, z W=odzimierza Wo=. do Zawichostu i
Sandomierza;
1. Niko=aj – episkop perejas=awlski, ¯ 1160,
2. Nikolaj – episkop tmutaraka<ski, ok. 1160.
Nikomedia ]s=aw. Nikomidia\ – gr[d w Azji Mn.,
Turcja, dzi> Ismid, Izmit, i zatoka izmit körfezi
b"d'ca odnog' Morza Marmara;
ang. Nicomedia.
Nikon Wielki ]staroros. Nikon= Velikπi\ –
mnich i igumen Peczerskiego Monasteru.
NIN ]szumer.\ – pan, pani; ˘ pol. Janina
]Jan % nina\, ros. Nina i inne.
Nirokuria ]s=aw. Nirokouriœ\ – Kuria Muria,
...i dosta= si" wsch[d Semowi& Persja, Baktryana
wzd=u/ a/ do Indii, a w szerz do Nirokuria – tak
m[wi'c, ze wschodu na po=udnie, i Syria i Midπa
po rzek" Eufrates, Babilon, Koroduna, Assyria,
Mezopotamia. ˚Arabia ]wyspy Kuria Muria\.
0001-01 +awrent., 0565-00-2, 3 Latopis Nestora
Nisko ]pol.\ – stare, miejscowo>: nad rz. San.
`no, `na, `ne ]s=aw.-ukr.-pol.-lit.\ – za`, prze`, przy,
obok, podle, pod, po, nad, w pobli/u, u, tu/, wzd=u/;
nazwy geograficzne, zw=aszcza prahistoryczne,
nie w spos[b mi przytoczy: je wszystkie&
Che=mno, Czerwi< ˘ Czermno, Dubno, Dubrow-
no, Gniezno, Kolno, Krosno, Kutno, +"kno, Grod-
no, Kowno, Wilna ˘ Wilno, R[wno ^ R[wne,
gdzie& row ]Dubrow\, r[w ]R[wne\, raw ]Rawa\,
kow ]Kowno, Kowel\ ^ las;
Le>no – pod lasem, za-lesie, pod-lasie,
D"bno i Dubno – za-dub]ce\, przy d"bach,
tak i inne drzewa& Jaworzno, Lipno, Wierzbno,
Brze{no ¯ brzoza OE, ˚polski j"zyk,
Kolno – za-kole,
Kutno – za-k'tek,
Szczytno – za-szczyt; szczyt ]tarcza\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Konieczno – za Koniecpolem,
+"czna – za ="kiem ]dzia=em\ ˚="cz,
Br[dno – przy brodzie ]rzecznym\ ¯ br[d,
Grodno – pod-grodzie, przy grodzie,
Hostynne – przy go>ci<cu ]Hrub.–Zamo>:\,
Hrebenne n(Bugiem, Zdzanne,
Zakopane – pod kopami ]g[rami\, ˚za`,
Uliczno n(rz. K=odnica, prawym, p=d. dop=ywem
Dniestru – po plemieniu Uliczi, Ulicze,
Czermno n(rz. Huczwa – po grodzie Czerwi<,
?ytno – prze-/yt, prze-syt ]/yt ^ syt, ?S\.
Tak i podobnie pozosta=e& Ho=owno, Krosno,
Ko=odno, Mogilno, Niero>no, Ole>no, Pilzno,
P=awno, P=ociczno, Przytoczno, Rudno, Rogo≈-
no i Rogo{no ]˚granica\, Strzelno, Zusno,
`na& Jab=onna, Ko=omna ]ko=o ^ woda ˘ Ko=o-
brzeg\, Kopina, Mszanna, Stryjna.
Nie rozszyfrowane i opisane s' znaczenia przed`
i przyrostk[w, i zg=osek w og[le, w nazwach w=as-
nych ]geograficznych i osobowych\, i jest to cz'st-
ka wi"kszego problemu, np. Rudka, Rudnik,
Rudno, co oznacza zg=oska rud$
Kra>niczyn, Kulczyn, Mi'czyn, Wo/uczyn, We-
reszczyn, co oznacza `czyn$
Gdeszyn, Knyszyn, Miedzeszyn, Raszyn, Szcze-
brzeszyn, Zb'szyn, Wereszyn – `szyn$
Wereszczyn ¯ Berest, BW, ST ˘ SzCz; czyn
]gdzie\. u-waga  wa/-ne ]u ^ ne ^ przy\.
Nodam ]germ.-=ac.\ – Litwin, kt[ry przebra= si"
za kobiet" i zwabi= w ten spos[b p=yn'cych po
Niemnie Krzy/ak[w w pu=apk", 1290.
Noe ]hebr. noah\ – od(wy-poczynek;
ang. Noah }noa, noi|, s=aw. Noi, ros. Noj.
Nogaj 1277–1283–†1300 ]tatar.\ – bicz ˘ pol. nahaj;
tatarski chan, syn Bufa=a, prawnuk D/yngis-cha-
na; jego imieniem p[{niej niekt[rzy zwali nar[d
Nogajcami. Batu mia= te/ zwa: si" biczem#$
Norcy – s=awia<skie plemi" zamieszka=e w Nowo-
gorodzie; ¯ staronord. norƒr ]P[=noc\ ˘ germ.
nord ˘ holend. noord ˘ staro` i >redniow. ang. north
]DÏ ^THT\, gr. nerteros ]po(ni/ej\.
Zapewne jako przeciwstawienie po=udniowych
S=awian& Jugo` ]Jugos=awia\ ¯ jug ]po=udnie\.
nordycki ]ang. Norse\ – norweski, islandski, i faro-
eski – Wysp Owczych, ang. Faeroe Islands;
w j. polskim i s=aw. wsp[lne z islandzkim&
korona, koruna – pol. korona, OU,
kraka ]wrona, gawron\ – pol. kraka:,
krakr ]wrona, gwaron, kruk\ – pol. kruk,
kula ]w"ze=, kula\ – pol. kula,
köttr ]gen. kattar, dat. ketti, pl. kettir, acc. köttu\
– pol. kot, koci, koty, kotu,
lygi ]k=amstwo\ – pol. =ga:, s=aw. =o/,
lysa ]o>wietla:\ – pol. =ysa }g=owa, polana|,
marr ]morze\ – s=aw. more, pol. marynarka,
mylna ]m=yn\ – pol. myli: ]$\,
nefi ]bratanek, synowiec\ – s=aw. neti, TF,
pa, pai ]paw\ – pol. paw,
plaga ]kultywowa:\ – pol. p=ug,
plogr ]p=ug\ – pol. p=ug, ang. plough,
raƒ, raƒa ]rada, porada\ – pol. rada, porada,
ryƒ ]rdza\ – pol. rdza; grzyb rydz,
segl ]/eglowa:\ – pol. /eglowa:, /agiel,
skora ]trze:, ociera:, otarcie sk[ry, oparzenie\,
pokr. skurka ]rusza: szorstko\ –
s=aw. skora, staropol. skurka, pol. sk[ra,
skeƒja ]okalecza:, rani:, uszkadza:\
– pol. szkoda, OE,
skerpa ]ostro>:\ – pol. skarpa, urwisko, AE,
stag ]sta:\ – pol. st[g, Ø ^ A,
tak ]trzyma:, uchwyci:, >cisn':, mocno obj':,
poj':\ – pol. tak, `tak& fajtak, i inne,
tapar-øx ]siekierka\ ¯ pol. top[r ¯ pars. tabar,
targa ]ma=a, okr'g=a tarcza\ – pol. tarcza,
torf ]torf\ – pol. torf, ang. turf, OU,
torg ]rynek\ – ros. torg, pol. targ, OA,
trumba ]rura\ – pol. tr'ba,
tulkr ]t=umacz\ – s=aw. to=k ]sens\ ˘ to=kowin,
vag ]r[wnowaga, szale; ci"/ar\ – pol. waga,
verƒr ]warto>:, warty\, anglosas. weorth,
ang. worth, worthy, niem. wert – pol. wart(y,
gwa=t, lina, oraz nazwiska, jak Karski ]isl. kerski\,
Kempa, Knapp, Kuna ]isl. kunna\, Skurka.
Normani ]s=aw. Nurmane, Urmane, pol. `owie\ –
1. nazwa nadana tubylcom Norwegii i P=w. Jut-
landzkiego, oraz wysp du<skich, w okresie wy-
praw =upie/czych i zdobywczych w VIII – XI w.,
2. tubylcy Normandii ]p=n. Francja\, podbijaj'cy
Angli" w 1066; anglosas. Northman ]cz=owiek
P[=nocy\; staronord. ]isl.\ Norƒ-maƒr ]Northman,
normandzki, norweski\, dun. Normand, starofranc.
l.p. Normant, l.mn. Normans, Normanz, franc.
Normand, starogerm. wy/yn Nordemann;
{le w Wielkiej Encyklop. Powsz. 1962–67& nor-
manowie szwedzcy; nie ma Szwed[w w>r[d
Norman[w, ˚Waregi, synonim.
Norwegia ]=ac.-pol.\ – staronord. Norvegr, Noregr;
gdzie& nor ¯ norƒr ]P[=noc\, vegr – 1. droga, trakt,
2. spos[b, droga, kierunek; ang. way ˘ Norway,
norweska nazwa& Norge.
Nowgorod Welikij ]s=aw.\, Nowogr[d Wielki ]pol.\
]1430–1550& Nav=gorod, Novgor=d=, Novogo-
rod=, Nov;gorod, Nov;gorodok, Novhorod,
Nowgorod; ros. Novgorod= Velikπj\ – nowy
gr[d, jak sama nazwa wskazuje, zbudowany
1044 obok starego ]tak szereg miejscowo>ci\. W
Wiekach Írednich uwaga w=adc[w Rusi skupia=a
si" na dw[ch grodach& Kijowie i Nowogrodzie –
centrum w=adzy i handlu.
Zmy>laj'cy autor ˚Mazur. ltpsca ]poz. lit. 0001-
31.1\, w>r[d innych legend&
ªLata 3113 wielki knia{ S=owen zbudowa=
gr[d zw'c go swoim imieniem S=owensk,
kt[ry dzi> zwie si" Wielkim Nowogrodem, od
uj>cia wielkiego jeziora Ilmer po rzece Wo=chw
˚p[=trzecia popryszcza.º 0001-31.1-11
W obr"bie Kremla ]cytadeli\ znajduje si" katedra
>w. Sofiji ]zbudowana na wz[r >w. Zofii w Kon-
stantynopolu\, w kt[rej od 1165 pisano latopis
zwany Sofijskim, bardzo zbie/ny z Nikanorow-
sk' letopisi', z nich informacje czerpa=y Nowo-
grodzka ¡ i Moskowskie letopisnye swody.
W 1864 postawiono pomnik upami"tniaj'cy ty-
si'clecie za=o/enia Imperium Rosyjskiego przez
˚Rurika ]ur. $–864–†879$\, ˚styl.
W=adcy Nowogrodu Wielkiego. Lata nie s' pewne,
znaki zapytania, luki. Dwa czynniki& 1. Nowogrodz-
ka pisana 1230 ]p[{no, po wo=y<sko-kijowskich lat
1110–1160\, 2. republika – cz"ste zmiany, chaos,
dlatego wezwano Rurika z Niemiec ]˚obilie\&
865–†879 Rurik, Niemiec, przyby=y 864 r.
879– 883 $ ]5 lat\, chyba, /e Rurik zmar=by
w 883 A.D. a nie 879, jak dotychczas
883–†913 Oleg z rodu Rurika, regent Igora
979 W=adimir †1015 ¯ Swiatos=. †972
989–1010 Wses=aw ¯ W=adimir Wlk. †1015
1010–1019 Jaros=aw M'dry ¯ W=ad. †1015
1019–1120 Ilja ]Elias\ ¯ Jaros=. M'dry †1054
$ – $ Kostantin Dobrynicz, namiestnik
1034–1052 W=adimir ¯ Jaros=aw M. †1154
1052–1054 Izas=aw †1078 ¯ Jar. M. †1054
1054–1062 Rostis=aw †1066 ¯ W=ad. †1055
$ – $ Mstis=aw ¿1043–†1068 ¯ Izas=aw
1067– $ Wses=aw z Po=ocka ¯ Braczes=aw
1068–1078 Gleb ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jar. M.
1078–1088 Swiatopo=k †1113 ¯ Izas=. †1078
1088–1093 Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir †1125
1093–1095 Dawid †1123 ¯ Swiatos=aw †1076
1095–1117 Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir †1125
1117–1136 Wsewo=od †1138 ¯ Mstis=. †1131
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
1128 Iwan †1128 ¯ Wsewo=od †1138
1136 W=adimir †1136 ¯ Wsew. †1138
1136–1138 Swiatos=aw ¯ Oleg 1097–†1115
1138–1141 Rostis=aw ¯ Jurij Do=gor. †1157
1141– $ zmagania o w=adz"
$ –1154 Jaros=aw †1176 ¯ Izas=. ¯ Mstis=.
1154–1157 Swiatos=aw i Dawid ¯ Rost. †1168
1161– $ Swiatos=aw †1172 ¯ Rost. †1168
1168 Mstis=aw †1168 ¯ Wsew. †1138
1168–1169 Roman †1205 ¯ Mstis=. †1172
1170–1175 Jurij ¯ Andrej Bogolub. †1175
1176 Jaros=aw Krasny ¯ Mstis=. ¯ Jurij
1178 Jaropo=k ¯ Rostis=aw ¯ Jurij ¯ Andr.
1179–1180 Mstis=aw Chrobry †1180 ¯ Rost.
1180 W=adimir ¯ Swiat. Czermny †1190
1183–1199 Jaros=aw ¯ W=ad. ¯ Mstis=. †1180
1200 Swiatos=. ¯ Wsewo=. †1212 ¯ Jurij
1206–1207 Kostantin †1237 ¯ Wsewo=. †1212
Nowgorod ]s=aw. Novgorod=\ – gr[d w Pereja-
s=awlskiej ziemi, S od Kijowa, za=o/. 1095 przez
Swiatopo=ka Izas=awicza, na rz. Stugna.
Po bitwie nad Ka=k', 1219 „Tatarzy gnali za
Rusi' do Nowogrodu Swiatopo=ka.”
Nowgorod, Ni/nyj ]s=aw. Nov=gorod= vtoryi,
ros. Ni'nij Nov=gorod=\ – “mniejszy gr[d”
za=o/. przez Jurija Wsewo=odowicza, w 1221,
tak/e w 1221, za=o/ono w nim monaster >w.
˚Bogurodzicy. Gr[d po=o/ony w uj>ciu Oki do
Wo=gi, 400 km E od Moskwy; Gorki po 1932.
Nowogr[d Siewierski ]1430–1550& Novgorod,
Novgorodok, Nov=gorodok, Nowogrodok,
Sverskπj, Severskπj, Sever;skπj, Sev≠rskπj,
Siverskπj, S≠verskπj, Sewersky, Siewierski,
Sywer(sky, Swywyersky;
ros. Novgorod=-S≠verskπj\ – w Czernihow-
skiej ob=asti, na wysokim cho=mie ]wzg[rzu\
na prawym brzegu Desny, koniec odga="zienia
od linii kolejowej Homel–Unecza; w latopisaniu
po raz pierwszy w 1096; utraci= znaczenie po
zburzeniu Rusi przez Mongo=o-Tatar[w 1237; w
XIII w., po ok. 1450 wchodzi= w sk=ad Ksi"stwa
Bra<skiego.
Nowogr[dek niemiecki – n(rz. Piw/a 1341–1342,
n(rz. Owla ]Jaunjelgava$\ 1370–1371–1377.
Nowydw[r ]pol.\ – Nowy Dw[r Maz., przy uj>ciu
uj>ciu rz. Narew do Wis=y, 1355 r. 0165-01-195
Numbia – staro/ytna nazwa p=n. Sudanu; w Po-
wie>ci wrem. let& ...Libia, Numidia, Masuria,
Mauretania le/'ca naprzeciw Algieru.
nul ]dun.\ – zero; =ac. nullus ˘ >redniow. franc. null,
ang. null. Lit. Hawnul ¯ dun.-norw. hav ]morze\.
Nurzec ]wo=. Nur\ – po bagnach, ¯ gr'd, wy/sze i
suche miejsce w>r[d bagien poro>ni"te lasem ˘
gr'/a: ]za(nurza:\; wir, skr"t ¯ nu ]wi\ % rzec.
Nu/a lub Onuza ]s=aw.\ – miejsce obozu Batego
przed 1240, gdzie> w uj>ciu rzek Le>nego i Pol-
nego Worone/a, dop=yw[w rz. Worone/;
w Twerskiej ltpsi pod 1237.
ny ]isl., dun.\ – nowy. Pruski zamek Nibork.
obilie ]s=aw. obilπe\ – obfito>:, dostatek;
Powie>: wrem. let 1118, o zaproszeniu Warego-
Russ[w zza morza, roku 6368, 6369, 6370&
...rzekli Russom pos=owie Czudi, S=owian i
Krywiczan& „wsia zemla nasza welika i obilna, a
nariada w niej niet, da poidiete knia/it’...” ]wsza
ziemia nasza wielka i ‘obilna’, a porz'dku w niej
nie ma, p[jd{cie w niej ‘knia/y:’ – w=ada:\.
Nie by=o tam porz'dku, nie ma, i nie b"dzie.
obl"/enie ]pol.\ – le/e: obozem wok[= –
ob ]wok[=\ % l"/-e ]¯ leg(a:\ % enie ]tak\.
Obol ]dwie rzeki o tej nazwie\ % len ]ziemia\
% ski ]ziemia ¯ ki\ ˘ Obole<ski.
Obolec ]ros. Obol;\ – mjsc. Obol n(rz. Obol,
35 km SEE od Po=ocka,
60 km NWW od Witebska,
dzi> przy trasie kolejowej Witebsk–Po=ock;
W=adys=aw }Jagie==o| kr[l polski ª...pragn'c
uposa/y: dochodami i pomno/y: ko>ci[= swej
nowej fundacji w Obolcu, kt[ry ma si" uwa/a: za
najpierwszy ustanowieniem, mi"dzy ko>cio=ami
w ziemiach litewskich ufundowanemi ]quae eti-
tam Ecclesia prior institutione omnibus Ecclesiis
in terra Lithuaniae fundatis fore dignoscitur\...
etc.º fragment aktu fundacji ko>cio=a z 1387 r.
przez >wie/o ochrzczonego Jagie==" ]w 1386\.
0165-01-269, N. 544
Obre ]˚Mazur. ltpsc Obreimov syn Abdyletiv\
– syn Abdula, rodu cara tureckiego z Kazania;
wraz z innymi, mia= przyj>: s=u/y: wlk. kn. Iwa-
nowi Wasilewiczowi, 6994 ]1486\.
0001-31.1-117 AbdylAbdul, UY.
obry, owary ]s=aw. ovary\ – zakaukaskie plemi"
˚Awar[w ]OA\. Koczownicze plemi" turec-
kiego pochodzenia migruj'ce w VI w. z Azji do
Europy. Wiadomo>ci o nim wniesione do Latopisu
i Powie>ci z kroniki Georgija Amartola, IX wieku;
˚olbrzym i nr 1640.
ochabi: ]arch. pol.\ – schyli: si", zni/y:.
Ocho/e i Busowno ]wo=. okolo oxo'≠ i Bou-
sovna\ ¯ ocho]ta\ % /e; Litwa wojowa=a te okolice
6756 ]Ipat. ltps pod 1248 r., w rzecz. 1245\.
oddr ]isl.\ – 1. szpic i ostrze broni siecznej,
2. dzida, w=[cznia, harpun, 3. ostroga, 4. kierownik;
Arrow-Odd ]Grot Strza=y\, Odd z Jörvi, Odd J"zor
– imiona w skandynawskich sagach.
odel ]dun.\ – maj'tek dziedziczny;
miejscowo>: Odelsk ¯ odel % sk ]ziemia\.
Odin ]dun.\ – wg s=ownika Webstera, w nordyckiej
mitologii& nadrz"dne b[stwo, bo/ek kultury, sztu-
ki, wojny i zmar=ych, uto/samiany z teuto<skim
Wodenem; termin «Teutonic» niew=a>ciwie u/y-
ty, bo zapomnieli angloj"zyczni co on oznacza,
i chrze>cija<ski termin ]Theo\ i znak krzy/a ˘
Krzy/acy ]Niemcy, Du<czycy, Anglicy\, odnie>li
do lud[w germa<skich epoki pogan ]Odin, Wo-
den\; pomieszanie& teuto<ski Woden...,
˚Teutoni ¯ Theo % ton.
Odon ]pol.-niem.\ – b[g Woden, Odinn ]$\ % on
]wielki\, ˚wielko>:; Odon ¿1141(49–†1194 ¯
Mieszek Stary ¿1126(27–†1202.
Od-ra(er ]pol.-niem.\ – od, ra, er ]woda, Wasser\;
nazwisko Odrow'/.
Oflandr ]s=aw. Oflan=∂r=\ – graf Baldwin ¡ z
Flandrii i Hainault ]1172–†1206\,
˚Baldwin, Flanders.
Ogarnianie – Agaria(nie, miasto w Sarmacji.
Oka ]s=aw.\ – dop=yw ˘ Wis=oka ]dop=yw Wis=y\.
Okowski las – uroczysko na Wa=dajskiej Wy/ynie
]ros. Ba=dajskoi wozwyszennosti\, 200 km W
i 350 km NW od Moskwy. Wed=ug Powie>ci
wrem. let, bior' pocz'tek 3 rzeki& „Bo Dniepr wy
-p=ywa z Okowskiego lasu i p=ynie na po=udnie,
ale Dwina wyp=ywaj'ca z tego/ lasu, p=ynie na
p[=noc i wpada do morza Waragskiego, z tego
te/ lasu p=ynie Wo=ga na wsch[d i wp=ywa ˚sie-
demdziesi"cioma }wieloma| uj>ciami do morza
Chwaliskiego }dzi> Kaspijskiego, J.D.|”.
Mylnie Wo=kowski ¯ wo=k ]wilk\.
Oksak ]tatar.\ – kulawy, kulej'cy, chromy, utykaj'-
cy na nog"; ang. lame, franc. boiteux; Temir Oksak
lub Oktak, chan Tatar[w z Kazania, 6903, ST.
oksza ]pol.\ – siekiera; gr. oksine ˘ staronord.
øx ˘ goth. aqizi ˘ anglosas. i >redniow. ang. eax,
≤x ˘ ang. ax, axe. Lit. ˚Proksza, Proxe.
`ol, `old, `eld, `ald, `eald – stary,
Gomoll ]isl. gamall, gömul\, Helmold, Witold,
Sweneld, Aldan, i inne, ˚un ]m=ody, junior\.
Olan ]tatar.\ – chan Z=otej Ordy, 6790, ˚styl.
Olbracht, Olbrycht ]pol.\, Albright ]ang.\,
]˚Mazur. ltpsc Al;brœxt\ – ja>niepan;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
tytu= arystokrat[w, magnat[w, szlachcic[w,
pan[w ¯ adal ]szlachectwo, pa<stwo\ % beraht
]ja>nie\; anglosas. bryht, >redniow. ang. briht, ang.
bright, ˚t=um. od ty=u; nazwisko Olbrychski.
Jan Olbracht, kr[l Polski 1492–1501.
Roku 7039 ]1531\ zmar= wojewoda wile<ski, pan
Olbracht Martinowicz. 0001-31.1-128
olbrzym ]pol.\ – pierw. obrzym ]l od 16-go wieku,
wg fa=szuj'cego A. Br¥cknera 1927\.
Od nazwy tur.-tat. Awar[w, co w ™ po=. VI w.
Europ" najechali i za=o/yli pa<stwo w granicach
p[{niejszej monarchii austro-w"gierskiej, Czesi,
]ma=opolscy\ Polacy, Wo=y< i S=awianie po=ud-
niowi pod ich jarzmem j"czeli. Obr[w zniszczy=
˚Karol Wielki, Awary. Po Obrach ]olbrzymach\
zosta=a nazwa H¥ne ]niem. olbrzym\, ˚ugri.
rzeka Obra.
`old ]ang.\ – 1. stary, 2. mocny, silny; anglosas.
]j. Angl[w\ ald, zach. saks. eald, pokr. germ. alt.
Oleg ]ros. Oleg=\ – >wi"ty ]nord. Helga\, ˚Olga;
1. Oleg ]879–883–913\, z rodu Rurika, zmar=y
od uk'szenia /miji, zwany Wieszczym, po zdo-
byciu Carogrodu 6415; od 879 A.D. kniaziowa= w
Nowogrodzie Wlk., regent – maj'cy piecz" nad
Igorem 883–913–†945, ale by= regentem dot'd,
a/ zmar=, po 31 latach w=adania& 883–†913,
od ˚Micha=a ]w=adaj'cego samodzielnie w
Konstantynopolu od 855\ do Olega – lat 29,
poucza Wst"p do Latopisu i Powie>ci, czyli 855
% 29 ^ 883. Je/eli Oleg w=ada= po Ruriku †879
– powstaje 4-letnia przerwa 879–883 niczym nie
wype=niona, mo/e Rurik †883, a nie †879 – jak
dotychczas,
2. Oleg, zabity 976 u wr[t grodu Owrucz, brat
Wo=odimera †1015 i Jaropo=ka w=adaj'cego
972–†979, ¯ Swiatos=aw 945–†972,
3. Oleg, w 1073–1076 kn. W=odzimierza Wo=.,
w Czernihowie 1097–†1115, ¯ Swiatos=aw
†1076.12.31 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.02;
wnuki Olega ˚Swiatos=aw,
4. Oleg Krasny ˚Ingorewicz ]Igorowicz\ zabity
razem z bra:mi w bitwie z Tatarami na granicy
Rezania, 1237.12, ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rost.,
5. Oleg ¯ Ingwar †1220 ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rost.,
ojciec Romana zabitego w Ordzie 1270.
Ole>nicki, Zbigniew ]pol.\ ¯ Ole>nica 27 km NEE
od Wroc=awia ¯ o ]wok[=, dooko=a\ % le>nica ¯
le>nic, le>ny % ca ]ziemica\ ¯ les ]las\, ˚las;
Zbigniew Ole>nicki ¿1389–1423–1449–†1455,
ur. 1389.12.05 w Siennie ]pow. lipski\, biskup
krakowski od 1423, kardyna= od 1449, wg WEP, t.
8, str. 208, polityk, m'/ stanu ]doradca Jagie==y,
rz'dca Polski za czas[w W=adys=awa Warne<-
czyka 1431–1440 i bezkr[lewia 1444 –1447\,
zmar= 1445.04.01 w Sandomierzu n(Wis=';
wg J. Ba=abana, 1922& ªOle>nicki za wytrwa=e
uznawanie soboru bazylejskiego i zasady wy/-
szo>ci soboru nad papie/em otrzyma= kapelusz
kardynalski od antypapy Feliksa V.º }antypapie/
od 1439 A.D., ostatni z nich, J.D.| 0065-00-198;
˚unita, kalikstyni.
olf ]isl.\ – wilk; dun. ulv, anglosas. wulf, ulfr, ulf, niem.
-ang. wolf ˘ niem. ˚Adolf ]Szlachetny Wilk\, Ru-
dolf, Rolf ]S=awa Wilka ¯ hroud` ^ s=awa\, ang.
Ralph ]Wilczy Radca ¯ rath ^ radca\,
nord. Thorolf ]Wielki Wilk\, Ingolf, ˚ulv, wilk.
olga ]isl.\ – 1. puchn':, nabrzmiewa:,
2. wzbiera:, 3. wzmaga: si", 4. nadyma:.
Olga ]s=aw. Ol;ga\ – >wi"ta ¯ nord. Helga }nieme
H, s=aw. OE, ˚polski j"zyk|, por. katharos;
kniagini ruska, /ona zabitego Igora †945, matka
Swiatos=awa †972;
roku 6411 ]903(906\ z Pleskowa, przyprowa-
dzon' j' dorastaj'cemu Igorowi; oboje mieli
po ok. 15 lat – zwyczaj tamtych czasa[w ]ur.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
ok. 890 A.D.\,
roku 6463 ]955(958\ by=a – rzekomo – w Caro-
grodzie, gdzie car Konstantin, s. Leona, chcia=
poj': pi"kn' }staruszk"| za /on" – mia=a lat blis
-ko 70; lapsus pisca, maj'cego na celu chwa="
Rusi& pi"kno>: i m'dros: w tym wypadku.
Olgerd ]1430–1550& Alkgird, Olger, Olgerdad=,
Olgerdik=, Olgerdud=, Olgerd/=,
Olger(=)d(=), Olger=dik=, Olgidr/;,
Olgird, Olgirdik=, Olgird=, Olgyrd=,
Oligrd=, Olird=, Olkgerd=, Olkgird/=,
Ol=gird, Ol=gird=, Ol=gird;, Ol=kird=,
Ol;gird=, Ol;gird;, Ol;kgerd, Ol;kgird=,
Orkgird=, Olgerd(us, Olgerth, Olgierd, Olgilrd,
Olgyerth, staroros. Olgerd, Ol;gerd, Algerd,
All;gerd\ – nazwa obca dla s=aw. ucha;
w=a>ciwie auger ]>wider, bor\ ˘ Íwidrygie==o;
¯ ol ]wszystko\ % gerda ]isl. 1. opasywa:, otoczy:,
okr'/y:, 2. drwi:, szydzi:\;
anglosas. gyrdan ]opasywa:, otoczy:\ ˘ >redniow.
ang. gurden, gerden, girden ˘ ang. gird;
anglosas. eall, all ˘ >redniow. ang. all, al ˘ ang. all;
ol ¯ old ]z obci"ciem mi"kkiej D w po='czeniach;
stary ˘ staro`\;
gerdgard ]warta(ownik, baczno>:, str-[/(a/(a/
nik, ochrona, os=ona\ ¯ starofranc. guard(er;
gerd – u/ywane w litewskich imionach norma<-
skiego pochodzenia, np. Dowgerd, Montygierd,
Tawtygierd; niemieckie Gerdauen ¯ starolit.;
Dowgerd ^ Dowgird; Olgerd ^ Olgird, EI.
¿1296–†1377.05, spalony poga<skim obycza-
jem na stosie w Mejszagole ]b="dnie& przed
>mierci' ochrzci= si", zwany Aleksandrem – jak
Wito=d\;
syn Giedymina ¿1257–†1341 i Olgi †1299 ]drugiej
jego /ony; od Olgi – Olgerd\, wnuk Butegeide
†1290, z Ugen n(Dubiss' ]b="dnie& Giedymin
synem Witenesa – Wit. stryjecznym bratem G.\;
przyrodni brat Kinstuta ¿1302–†1392.
Wielki ksi'/" litewski 1345–1377.
Dwie /ony& Maria †1346 ]c. Jaros=awa Wasilewi-
cza, kn. Witebska\, i Juliana †1392 ]c. Aleksandra
Michaj=owicza, kn. Tweru\,
od Marii – 5 syn[w, od Juliany – 7 syn[w, o cha-
rakterystycznych imionach& po Marii – greckiego&
Andrei, Dmitrei... itd., po Julianie – poga<skiego
brzmienia& Jagie==o, Skirgie==o... itd.
Wielki ksi'/" lit. 1345–1377, dziel'cy w=adz" do
spo=u z Kinstutem, co doprowadzi=o do zmaga< o
w=adz" po ojcach& Jagai=y z Wito=dem, w latach
1377–1392, w tym “zatarg” 1380–1382 ]otwarty
konflikt\, w wyniku kt[rego zausznicy Jagai=y
udusili 80-letniego Kinstuta, w Krewie, a uwi"zio-
nemu Wito=dowi uda=o si" zbiec do Krzy/ak[w
w Prusach, ˚Kinstut, Wito=d, Jagie==o.
Olgimont ]staroros. Ovgimont\ – powi"kszenie ¯
=ac. augmentum ˘ augmentare ˘ augmentatio;
by> mo/e, prawnuk ˚Witenesa ¯ widen;
litewskie zepsute Algimund ]>wi"tousty$\....
olgi ]>wi"ty\ ¯ nord. helga % mund ]usta\,
por. Chryzostom ]z=otousty\ ¯ gr. chrisma;
Iwan, s. O=gimunda, /on' jego siostra /ony Wito=da
†1430 ]Wito=d i Olgimund byli szwagrami\;
1. by= w >wicie Jagie==y podczas >lubu z kr[low'
Jadwig', w Krakowie, w lutym i marcu 1385 ]ale
raczej dla pewno>ci, by obaj – Wito=d i O=gimund – nie
wywo=ali buntu w Litwie w tym czasie\, tj. w ko<cu roku
1385; zima rok zamyka=a, po czym nast"powa=a wiosna
1386; Jagie==o chrzci= Litw" 1387\,
2. Iwan z Galszan }Holszan|, syn Ougemunda,
widnieje w akcie z 1390 r. ]uznanym przez I.
Dani=owicza, †1843, za fa=szywy 0165-01-280, ja
nie jestem tak bardzo pewien jego pogl'du\;
wi"cej o postaci ˚Nazwy osobowe, nr 1620.
Olgimund ˘ O=gimund; liter" + w alfabecie =aci<-
skim zast"powano przez L, a w cyrylicy + pisano
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
tak/e przez znak B ]˚cyrylica\ – r[/na pisownia
imienia, w r[/nych j"zykach i czasach&
Algimund, Elgimonth OAE ]lit.-=ac.\,
Ougemundes, Augemunten U, W+ ]niem.-=ac.\,
Owgimonti W ^ + ]cyrylic', w transliteracji \.
omsorg ]dun.\ – troska, piecza, dba=o>:,
staranno>:. Lit. Smorgonie. ˚vilna.
`on ]gr. i =ac.\ – wielk-a(i(ie ˘ Briton; Don ]wielka
woda\; Sydon ]stolica staro/. Fenicjan\ ¯ syd ^
gr. hyd ¯ hydor ]woda\ % on ]wielka\; Leon ]wielki
lew\ ¯ leo % on; Poseidon ]gr. b[g morza i koni\
¯ posei % don ¯ d ]woda\ % on ]wielka\; faraon;
panteon ]>wi'tynia wszystkich bog[w\ ¯ pan
]wszys-tko(cy\ % theos ]b[g\ % on ]wielki\; baron
]wielki m'/\; wazon ]wielka waza\; flakon; dzwon
]wielki d{wi"k ¯ zw ¯ zwuk % on\; pyton ]wielki
w'/\; karton ]wielka karta\; ton; baryton; balon
¯ ballon ¯ ballone ]wielka kula, Glob\; puzon;
akordeon; cz=on; to<; nazwisko Oro< ]wielki
ko<\ ¯ or % o<; wa=ko< ]wielki le<\; nicpo<,
Otton, ˚wielko>:.
`onia, `ania ]=ac.\ – kr[lestwo, ksi"stwo, mieni'ce
si" wielkim ]starym, dobrym\ ¯ on, an, en ]wielki\,
jak Wielka Brytania, Kr[lestwo Du<skie – Dania,
Wielkie Ksi"stwo Lit. – Lithuania, Livonia, Mace-
donia, Pannonia, Slawonia, Kolonia, Saksonia,
¯ gr. aion ]wiek, wieczno>:\ ˚wielko>:.
Onufry ]˚Mazur. ltpsc Anufrij\ –
gr. phren, phrenos ]przepona w jamie brzusznej,
tak/e& umys= i jego pojemno>:, zdolno>ci – staro-
/ytni wierzyli /e przebywa z przeponie\.
Opava ]czes.\ – gr[d w Czechach, oblegany 1252
przez po='czone si=y rusko-laszskie.
Opawy nie zdobyli, i gdy dostali miecz w podarku
od ˚Herberta ]miecz by= zawsze wyzwaniem do
walki\ – po namy>le, wr[cili do swoich dom[w&
do Krakowa i Cho=ma, ˚wrota i nr 1660.
Opava ¯ op lub opa % awa, wa, aw, [w ]woda\.
Opizon ]pol.\ – poza, w tyle, wstecz, cofni"cie;
gr. opisthen, OE; opat ˚messe<ski, wys=annik
papie/a Innocentego IV ]1243–1254\ do Polski,
Pomeranii i Prus, w 1245; koronowa= Dani="
wo=y<skiego na kr[la Rusi 1253, w Drohiczynie
n(Bugiem.
Opole ]pol.\ ¯ opole, >redniow. jednostka admini-
stracyjna, gromada s'siednich ujazd[w ]obszar[w
ziemi obje/d/anych konno\; zast'piona powiatem
za W=adys=awa Jagie==y ¿1351–†1434.05.31, kr[la
1387–1434; 0065-00-107, 181
mo/liwe wi"cej ni/ jedno obja>nienie&
1. o ]wok[=\ % pole ]gr[d\ ¯ gr. polis EI,
2. opo % le ]dal, ziemia\, 3\ o % po % le.
or ]s=aw. or;\ – ko< ˘ ora:, toron ]konnica\, to/-
samy z faris, far;, fary'. wo=., Ipat. tlps
pod 6727 ]1219\&
spadw[ emou s fara. vzœwa t≠lo ego.
isl. erja ]er, arƒa, arinn\ – 1. ora:, 2. drapa:.
Or-or; ˘ orataj orataj ^ oracz orah; ˘ ora:
orat; ˘ nazwisko Rataj(czyk;
Orz, horz, w 15-tym wieku pisane horsz, orzs,
orss ]ko< szybki w biegu\, wg A. Br¥cknera.
Obora ˚stajnia, ¯ st[j  staj, Ø^A.
Nazwisko Horszowski.
Ang. horse, >redniow. ang. hors, anglosas. hors,
hros, pokr. germ. ross. Pol. orszak, lit. Orsza
]hors, nieme H\. Or˚ra; or˚rat ]s=aw. konnica\.
Tatarska horda ]zagony konnicy, hor`\, ich kraj
}Z=ota| Orda ]Z=oty Ob[z\ ¯ urdu.
Franc. i germ. horde, z wcze>niejsz' form' horda,
tur. ordu, tatar. urdu ]ob[z\. Dorozumienia wynik=e
z barier j"zykowych zmieni=y znaczenie.
B="dnie ˚Warszawa ¯ Orszawa ¯ orsz ¯ or.
orda ]nieme H\, horda ]tatar. urdu, tur. ordu, niem.
Horde ¯ Horda, ang. horde, ros. orda\ – ob[z.
Ru> Kijowska b="dnie przet=umaczy=a& grupa,
st'd do Polski i Niemiec o takim zrozumieniu&
«gromada, banda, sfora, r[j, zagon, grupa,
konnica». Tak/e A. Br¥ckner 1927 – mylnie –
ordu ]wojsko\, ˚or ]ko<\. Ordin;skyi knœzi
kniaziowie Ordy tatarskiej. ˚Z=ota Orda ^ Z=oty
Ob[z; sfora nie idzie w parze ze z=otem....
Orest ]˚Mazur. ltpsc Orest\ – g[ra;
gr. orostos ]g[ra\, OE ˚pol. j.
Orient ¯ =ac. Oriens – Wsch[d, Turcja-Arabia;
ros. vostok; =ac. Oriens ˘ starofranc., >redniow. ang.
i ang. Orient, przeciwie<stwo =ac. occidens
]zach[d\ ¯ occidere ]upada:, osiada:\.
orkn ]isl.\ – rodzaj foki ˘ wyspy Orkady.
orne ]dun.\ – odyniec, knur; or-ne  ne-ro]n\.
Lit. Orneta.
Orsza ]1430–1550& Rwa, R;wa, Orssa, Orsza\ –
gr[d w Smole<skiej guberni,
w 1907 miasto “ujezdnoe” ]powiatowe\.
¯ or ]ko<\ ¯ horse ¯ hors ˘ pol. orszak.
ortodoksyjny, Ko>ci[= Ortodoksyjny, Prawowierny,
Prawos=awny ¯ }arch.| s=aw, obrz'dku wschod-
niego, zwi'zany z kultur' greck' w Bizancjum ¯
p[{no=ac. orthodoxe, orthodoxus ¯ gr. orthodoxos,
gdzie& orthos ]poprawny, w=a>ciwy, s=uszny\ %
doxa ¯ dokein ]my>le:, opinia, zdanie, >wiato
(pogl'd\.
Termin u/ywany g=[wnie do utartych pogl'd[w,
jako s=usznych, w=a>ciwych, wskazuj'cy na
pewne religijne wierzenia i doktryny.
Po ˚schi{mie 858–1054 A.D., prawowierni – za
kt[rymi s=uszno>: – zwali katolik[w «l>ciwymi»
]fa=szywymi, fa=szywej wiary\, a pokrewne ple-
miona Wo=ynian i Lach[w wybija=y si" wzajemnie,
w imi" Boga, ˚Konstantynopol, stolica g=owy Ko-
>cio=a Prawos=awnego ]jak Watykan dla katolik[w\
– najechany, oblegany, i zdobyty 1204 uczestni-
kami ˚krucjaty ¯ crux ]krzy/\, w imi" Chrystusa.
Ko>ci[= O. jest ko>cio=em Europy Wschodniej
]Rosji\, Zachodniej Azji i P=n. Afryki.
Po schi{mie, g=owami Ko>cio=a s' patriarchowie
Konstantynopola, Aleksandrii, Antiochii i Jero-
zolimy. Ma >wi'tynie w Rosji, Grecji, Rumunii,
Bu=garii i Jugos=awii, itp., wszystkie zgodne s'
w sprawach dogmatu, obrz'dku i liturgii, oraz
zaprzeczaj' zwierzchniej w=adzy papie/a. Zwane
czasem Wschodnim Ko>cio=em, Ortodoksyjnym
i Greckim – obja>nia s=ownik Webstera.
Prawowierny ^ Prawos=awny ]m.in. W=adys=aw Cza-
pli<ski 1985, Zarys dziej[w Polski do roku 1864, str.
192\, ale zapomnieli>my co `s=aw oznacza, /e wiar" w,
wiernego ˘ Bogus=aw – wierny Bogu; Bogumi= – mi=y
Bogu. Prawos=awny w miejsce Prawowierny, zakra-
wa, by nie przyzna: racji konkurentowi zza miedzy.
Bo my z Watykanem w Rzymie, tam dla nas g=owa
i stolica wiary ]Stolica Apostolska, papie/\, gdy oni z
Jerozolim' i Nazaretem – kolebk' wyznania i Jezusem
Chrystusem.
My trzymamy si" Watykanu, w Rzymie. Nadal wiara w
Chrystusa, lecz z Watykanu transmitowane s' msze i
uroczysto>ci jemu po>wi"cone i tam jest g=owa Ko>cio=a,
oraz kult papie/a – namiestnika Chrystusa na ziemi.
Ortulf Trier ]germ.\ – szpitalnik Zakonu, bra= udzia=
w obl"/eniu Kowna 1362. 0165-01-204, N. 424;
¯ Ort % ulf ]wilk\, ˚ulv.
orze= ]pol.\ ¯ or ]ko<\, ol, o=, e= ]wielki\; ¯ aral ]$\
Jez. Aralskie, OAE; ros. orel;
mjsc. Orelsk, k= orelskou, w 1206 r. ]pod
6712\ – Orzelec Wielki n(rz. Strude< ]prawy
dop=yw Wis=y\, w pow. Tarnobrzeg.
Ose< ]s=aw. Osen;, Asen;, |sen;\ – chan
po=owiecki, kt[ry wyda= sw' wnuczk" 1107, za
Jurija, s. W=adimira }Monomacha 1053–†1125|.
0448-00-176 z odsy=k' do 0001-01-272
osiek ]wo=.\ – pokr. pol. zasiek ]w komorze, na
zbiory zbo/a\, szczelna obrona wok[= formacji,
w lesie, na wypadek ataku ¯ o – dooko=a % siek
¯ siec, r'ba: ˘ przesieka w lesie. Wo=., po wo-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
jowaniu okolic Mielnicy, Litwa zatrzyma=a si" w
lesie, \n≠em 'e stavwim. ots≠kywimsœ v
l≠s≠. Ipat. pod 6755& \s≠kwimsœ v l≠s≠.
Wo=., Ipat. ltps pod 6763& Lev 'e ouv≠dav=.
≥ko steikynt v l≠s≠ \s≠kl=sœ. Ros. osiek,
ma dzi> inne znaczenie.
Osiek wymieniony w Ipat. ltpsi pod 1280 i b[j
opisany, to wie> Osiek, le/'ca 27 km SW, po lewej
stronie Wis=y, powy/ej Sandomierza, a wspom-
niana z osiekiem Kropiwnica ]kro – wielk-i(a\ to
dzisiejsza Koprzywnica n(rz. Koprzywiank', 15
km SW, powy/ej Sandomierza, te/ po lewej,
zachodniej stronie Wis=y.
Ostafij kostantinowiç ]wo=. |staf;i kostœnti-
novih;\ – zdrajca z Rezania, zbieg= z Rusi
na Litw" i wyprawi= si" z wojami Mendouga na
Lach[w. Podczas tej wyprawy Litwini somowita
kniazia oubißa ]Siemowita Maz.\, a s]y\na jego
Kondrata jasza ]uj"li i uprowadzili; 1262.06.23\.
Wo=. nazywa Ostafieja okannym i bezakonnym
]pot"pionym i bez poczucia prawa – bez zasad\,
nie podaj'c dlaczego to, ˚Reza< ]rze{ braci\.
W 1265 Woiße=k /e naça knia/iti wo swoej zemli
Litowskoj i poça worogi swoa izbiwati. wo=., Ipat.
ltps 6772 ]1264 r.\& wo wsej ]wszytkiej\.
W>r[d nich Ostafija ubi=, okannog bezakonnogo
prokljatago. o nim/e pierwej pisa=em.
ostr ]staronord.\ – wsch[d;
staronord. austr ˘ anglosas. eastan, east ˘ >redniow.
ang. est ˘ ang. east, pokr. germ. osten ˘ ros. wostok
]w¶ost¶tok\; ost, est OE ˘ west ]zach[d\;
austr, osten, est ˘ Austria, Australia, Estonia;
Ostrowski ]cz=owiek ziem Wschodu\, ski ]ziemia\;
b="dnie& wyspiarz, w t=umacz. J. Kotowskiego
1860. Mieszka<cy staro/. Baktrii ]w p=n.-wsch.
Afghanistanie\ zwani byli Brachmanami lub
Ostrowskimi. Podobnie& Ostr[w, Ostrobramska
]bramy wschodniej\, ostro/ne wrota w Zwenigo-
rodzie 1208 ¯ ost % ro/ ¯ rog ¯ rogatka, granica;
ale Kostroma ]za=o/ona 1213\ ¯ s=aw. kostier
]kaplica drewniana\.
Ostromir ]s=aw. Ostromir=\ – posadnik ]namiest
-nik\ Izas=awa Jaros=awicza w Nowogrodzie
Wielkim, po >mierci Jaros=awa M'drego †1054
i rozdzieleniu ziem Smole<ska na trzy cz">ci.
Wyruszy= z Nowogrodzianami na Czud i zdoby=
osiek Kedepiw, to jest }o znaczeniu| S=o<ca r"ka.
0448-00-380 na podst. 0001-04.1-118
Oszmiana ]1430–1550& Omwena, Onmena, Osmena,
Owmena, Owmenq, Owm≠nq, Oszmiana,
Oszmiania, Otmena\ – gr[d i rzeka.
O>miomys= ]ros.-pol.\ – dos=. posiadaj'cy [smy
zmys=, czyli nadzwyczaj czujny, przenikliwy,
wietrz'cy; m'dry ]o dobrym os'dzie, wiedzy\;
Jaros=aw O>miomys= †1187, kn. halicki od 1153.
Otolichen ]germ.-=ac.\ – pruski zamek n(rz. Pissa,
zdobyty przez Krzy/ak[w w 1275 przez pod-
danie si" za=ogi; z opisu wynika, /e to dzisiejszy
polski Pisz, a Karthau – to Kolno& ªDrugi napad
z 500 >wietnego rycerstwa wymierzony zosta=
na okolic" Karthau gdzie nad rzek' Pissa le/a=
zamek Otolichen, kt[rego osada dzielny dawa=a
odp[r, ustraszona jednak krwawem zdobyciem
zamk[w w stronach Rechowa, musia=a si" pod-
da: i wszystko przesz=o przez ostrze or"/a, a
zamek zburzony.º 0165-01-116
Ja s'dz", /e by=a to pierwotna nazwa Johannis-
burga zbudowanego 1345, tj. odbudowano O.
Otranto – cie>nina pomi"dzy Albani' a Itali'.
W Otranto 1227 zmar= m'/ El/biety “Kingi”
˚Ky<ka, Lonokrabowicz, Ludwik.
Otrok ]wo=. |trok=\ – chan tatarski wygnany z
“Donu” ]Worone/a\ do Abez[w, w ¡ po=. XII w.;
otrok – ch=op pozbawiony ziemi, najwyra{niej –
taki otrzyma= przydomek.
Otton ]germ.\ ¯ Otto % on ¯ auda ]bogaty\ % on
]wielki, wielce\, ˚wielko>:, `on, t=um. od ty=u;
1. Otton ¿`1000 –†1033,
¯ Boles=aw Chrobry †1025,
2. Otto ¿1046–†1048$,
¯ Kazimierz Odnowiciel 1016–†1058.
Otwock ]pol.\ – pierwotnie miejsce na wyspie je-
ziora stanowi'cego starorzecze Wis=y; ˚flisak.
Ouk... Oukein, Oukayn, Oukeym, Auken, Aukon,
Awken, ˚Ugiany n(rz. Dubissa, na ?mudzi.
`ow, `ov, off ]s=aw.\ – patronimiczny przyrostek
w rosyjskich nazwiskach, Soko=ow ¯ Soko=
]Soko=¶off\, Rykow, Bykow, itp., pochodzenia
anglosaskiego, dzi> ang. off o znaczeniach&
1. b"d'cy w dystansie, odleg=y, na boku,
2. wy='czony, od='czony, roz='czony,
nie w kontakcie.
Powie>: wrem. let pod 6453 ]945, w rzecz. 941\,
s=udzy i synowce Igora& Fastof, Swirkow, Tud-
kow, Turdow, Egrïewliskow, Woikow, Amidonow,
Bernow, Ko=klekow, Steggïetonow;
skow, kow ]las\, on ]wielk-i(a(ie\.
owe ]obce\ – posiada:; >redniow. ang. owen ˘
ang. owe; anglosas. agan, pokr. goth. aigan, staro-
germ. eigan, germ. eigen.
Lit. Mindowe 1253, mind, mynd ]pami":\.
ounouk ]s=aw.\ – wnuk, OU ^ U, W, ˚unuk.
Owrucz ]s=aw.\ – Obr"cz, BW, U´.
ör-ligr ]isl.\ – obfity ˘ Örlyg z Islandii.
øx ]isl.\ – siekiera, ang. axe ˘ Öxna-Thori.
Pabian ]pol.\ – PF, =ac. Fabius ˘ Fabianus,
ang. Fabian; Quintus, Fabius Maximus, 3-ci w.
B.C., rzymski genera= i m'/ stanu; pokona=
Hannibala przez ostro/n' strategi" op[{nienia
i unikania batalii, st'd zwany “Cunctator’em”
]Zwlekaj'cym\, ang. Delayer.
Pachomij ]s=aw. Paxomπi\ – przyty=y, dos=.
“grubowaty” ¯ pachomus ¯ gr. pachys ]gruby\;
archimadryta monasteru Ro'estva svœty
Bogorodica ]Bo/ego Narodzenia\, we W=odzi-
mierzu n(Kla{m', zabity 1237 przez Tatar[w.
Paderewski Ignacy Jan ]1860–1941\ ˚derewa.
Pakos=aw ]pol.\ – wojewoda ladski, wymieniany
3-krotnie w wo=. ltpsi obejmuj'cej 1205–1292&
• 1214, Lestko pos=a= pos=a swego Lesticza i
Pakos=awa wojewod"; spotkanie w Spiszu;
pol. Salomea z w"g. Kolomanem,
• 1223, przy boku W"gr[w z Lachami, Pako-
s=aw wojowa= Podole& Trembowl", Tichoml,
• 1227, Pakos=aw z Kondratem Maz. i Dani='
oblega= Kalisz.
Palaeologus ]˚Mazur. ltpsc Paleolog\ – imiona
kilku Andronik[w Paleolog[w, imperator[w
bizantyjskich, dynastii o tym imieniu, z nich&
1282–1328 Andronicus II P. ¿1260– †1332,
syn Micha=a VIII,
1328–1341 Andronicus III P. ¿1296– †1341,
wnuk Andronika II †1332,
1376–1379 Andronicus IV P. ¿$–†1385,
syn Jana V Palaeologa,
za=o/ycielem dynastii P. ˚Micha= ¿1234–†1282,
regent 1259–1261;
w Mazur. ltpscu Andronik P. /yje 6097 ]589\ A.D.
]sic#\, b='d oczywisty, i nie jedyny, inny Andronik
P. /yje 6792 ]1284\. 0001-31.1-31, 77
palea ]s=aw.\ ¯ gr. palaios ]staro/ytny, wczesno-
historyczny, lub przedhistoryczny\;
s=aw. To=kowaja palea ]jedna z kronik u/yta na
wczesnym etapie rosyjskiego latopisania\.
Palemon ]lit.\ – Aleman OA; Alemanni, Alaman
-ni – germ. szczep kt[ry najecha= i osiad= w
Alzacji i cz">ci Szwajcarii na pocz. V wieku A.D.,
podbity 496 A.D. przez Clovisa – kr[la Frank[w
481–511 A.D., ˚Aleman.
Machinacje
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Z Alemana – walecznego rycerza ze ?mudzi, Ba-
wara, Szwaba, lub Szwajcara, /yj'cego 1254, ze
Íw. Cesarstwa Rzymskiego ]Niemiec\, zwanego
w skr[cie Rzymem, uczyniono Palemona – Rzy-
mianina ]karko=omny skr[t od Publius Libo herbu
Kolumny; mny ˘ mon\, przyby=ego na Litw" wkr[t-
ce po Chrystusie, z rodem swoim, na czele pi"ciuset
szlachty o czterech herbach& Kitaurus ]Kitowras,
Katowrus\, Kolumny, Ursyn, i R[/a ]Kitaurus her-
bem Dowsprunga\. W spisokach, Dowsprungowi
dodano imi" Julian, a Wojciech Koja=owicz-Wijuk,
ok. 1650, kaza= mu przyby: na Litw" 924 A.D. ]za
czas[w najazdu W"gr[w na Rzym\. Tym historia
jest; wolno: Tomku w swoim domku.
Pan ¯ szumer. ˚AN, ANU ˘ chrze>c. Pan B[g;
pers. ban ]b[g, pan, mistrz, nauczyciel\ ˘
staro/. w"g. ˘ serbo-chorw. ban ]magnat\, PB.
Pannonia ]pol.\ – staro/ytna prowincja Rzymu,
po=o/ona mi"dzy rzekami Dunaju i Sawy
]w Jugos=awii\, obecna Slawonia;
¯ pann % onia ]ksi"stwo, kr[lestwo\, ˚onia.
panosza ]staropol.\ – ni/szy szlachcic, najcz">ciej
nie posiadaj'cy herbu ani te/ dziedzictwa, i
w zwi'zku z tym zale/ny od mo/nej szlachty,
s=uga, pacho=ek.
Paphlagonia ]˚Mazur. ltpsc strana Peflagon-
skiœ\ – w staro/. kraj po=o/ony wzd=u/ Pontu,
w p=n. Azji Mniejszej, dzi> G[ry Pontyjskie w
p=n. Turcji.
Roku 6305 ]805\ by= ju/ w >wi"tych Filaret Mi-
=o>ciwy, syn Georgija i Anny, rolnik z Paflagonii,
ze wsi “Amin” ]Amen\, “w carstwo ˚Konstantina
}†797| i Iriny” ]Eirine, Ireny\.
Michai= Paflago<ski 6562 ]1054 % styl 5508\,
imperator w Konstantynopolu 1056–1057, za
kt[rego w=adania mia= zasi'>: na stolcu Iza-
s=aw Jaros=awicz, syn Jaros=awa }po >mierci
ojca †1054.02.20|, a Wiaczes=aw Jaros=awicz
zmar= w Smole<sku }1057|. 0001-31.1-53
Kompilacja danych z krzt' prawdy, na zasadzie
˚Biblii, gdzie ˚Herod zmar=y na 4 lata przed
Chrystusem mia= wyda: nakaz wymordowania
wszystkich niemowlak[w w okolicy, w nadziei,
/e noworodka-Chrystusa tym zg=adzi.
Papilio ]˚Mazur. ltpsc Papilo\ – motyl;
=ac. papilio; m"czennik chrze>cija<ski 5755.
Paraksowija ]˚Mazur. ltpsc Paraksoviœ\ – obok
]czego$\; gr. para ]obok\ % xobios ]$\;
P. zwana Pi'tek – m"czennica 5790.
Parkosz ]=ac.-pol.\ – rektor UJ, ok. 1430; mjsc.
Parkosz, 3 km NE od Pilzna n(rz. Wis=ok;
`osz ¯ =ac. `osus ]charakteryzuj'cy si", pe=en\,
Parkoszowiec w Wlk. Encyklop. Powsz. PWN;
`owiec ]g[ra\ ˘ Parkoszowiec ^ Parkot z g[r.
parmeny ]˚Mazur. ltpsc parmeny\ – alchemicy,
¯ gr. pharmakon ]lek\, wi"cej ˚phrazy.
Parthenij ]s=aw. Parfenπi\ ¯ gr. Parthenon ¯
parthenos ]panie<ski, dziewiczy\, s=aw. fth,
dzie< 07 lutego, ˚Wo=odimer, Suzdal.
Parthia ]˚Mazur. ltpsc Parfiœ, parfœnin\ –
staro/. kr[lestwo SE od M. Kaspijskiego;
roku 5790, Grigorij Wielki, Armenin, krewny Kiri
-ka – cara Persji, rodem z Parthii, syn Anatolia,
uj"ty przez Tiridata, cara arme<skiego, wrzuco-
ny w r[w wype=niony /mijami i }dzikim| zwierzem,
przeby= w nim 15 lat /ywi'c si" wod', itd.
Pasnyk, Pasynok, koniec Pasy<czej besedy
}j"zyka, J.D.|; pa, synok ]syn\, ˚synonim.
Pataria ]˚Mazur. ltpsc episkopa patarskago\ –
lokalizacja grodu-miasta mi nieznana; Methodos,
cudotw[rca – biskup Patarii, w >wi"tych 5775.
Pataria – ruch religijny w Milano, Italia, w II po=.
XI wieku, obejmuj'cy polityk" biskup[w kt[rzy
nast"pnie zostali papie/ami w latach&
1. Anselmo z Baggio ]Aleksander II, 1061\,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
2. Ildebrando di Soana ]Gregorio Ways, 1073\.
Paterik ]s=aw. Paterik=\ ¯ =ac. pater ]ojciec\;
gr. petra ]ska=a\ ˘ petros ]kamie<\ % ik
]w j. s=aw. zdrobnienie& chochlik, narz"dzie& pil-
nik, urz'dzenie& piekarnik, b'd{ zaw[d zwi'zany
z rdzeniem& cyrulik\ ˘ kamyk ]$\;
Paterik Kievskogo Peherskogo mona-
styrœ wydany w Sankt-Petersburgu 1911.
patronimik ]pol.\ – nazwisko pochodz'ce z linii oj-
ca ]po ojcu i jego poprzednikach p=ci m"skiej\,
przez to wiele z nich od imion& Adam, Andrzej,
Bogdan, Dani=o ¯ Daniel ¯ hebr., Erik, Filip,
Gabriel, Grzegorz, Hans ^ Jan HJ, J"drzej,
Jorgen ^ Jurgen, Justyn, Marcin ¯ Martin TC,
Makary, Marek, Matej i Matwiej ¯ gr. Matthaios,
Matthias ¯ hebr., Micha=, Pawe=, Prokop, Roman,
Semen, Stach i Sta>, Trochim, Wasil;
gr. pater ]ojciec\ % onoma, onyma ]nazwa, imi"\
˘ p[{no=ac. patronymicus ˘ ang. patrpnymic.
Og[lnie, patronimami s'& `os, `as, `es, `is.
Przyrostk[w wskazuj'cych na pochodzenie
wiele, r[/norodnych przy tym, trudno mi je przy-
toczy: wszyskie z pami"ci; dla pogl'du&
`ak ]s=aw.-pol.\ – 1. syn, 2. wysoki ¯ gr. akros;
Baj ˘ Bajak, Bucza ˘ Buczak, Filip ˘ Filipiak, Dyr
˘ Dyrak, Justyn ˘ Juszczak, Marcin ˘ Marciniak,
cie>la ˘ Cie>lak, Grabczak, Jagusiak, Janczak,
Jedynak, Matysiak, Mierzwa i Mierzwiak, Micha-
lak, Nowak, Pawlak, Pichlak, Pi"tak, siuda ]tutaj\
˘ Siudak, Smutniak, Solak, so=tys ˘ So=tysiak,
Stasiak, Walczak, Wasilak, wo{ny ˘ Wo{niak,
`szczak& Antoszczak, Juszczak, Kaliszczak,
Miszczak,
i s=ownictwo pospolite& ptak, pisklak, >piewak,
por. `uk gdzie odpowiedniki pol. `ak, czukczak,
szczukszczak, UA,
`as }nieme S| ˘ a ]pol.\& +ygas ˘ Pa=yga, ˚pa,
`as, `es, `is, `usos ]gr.\& Eneas, Pitagoras,
Leonidas, Archimedes, Aristokeles, Adonis,
Gunalakis, Empedokles, Admetus, Alcaeus,
Diophlatus, Mantas; postacie biblijne& bar abba
]syn Boga\ ˘ Barabas, Judas, Eneas, Kaifas,
`as, `es, `is, `ys, `us ]lit.\& Indrunas, Kiszonas,
Pietras, Witenes, Ma=ys, Marcinkus,
~cki ]pol.\& Jan ˘ Janicki, Tom ˘ Tomicki,
Chojnata i inne Chojn` ˘ Chojnacki, Rapacki,
`czuk ]ukr.\& Adam ˘ Adamczuk, bojar ˘ Bojar-
czuk, mielnik ]rolnik\ ˘ Mielniczuk, muzyka ˘
Muzyczuk, Matwiej ˘ Matwiejczuk, Matczuk,
Krzyszczuk, Kosja<czuk, +ukaszczuk, Szyn-
karczuk, Traczuk, Waszczuk;
odpowiednikiem polskim `czak&
JuszczukJuszczak, WalczukWalczak,
`szczukszczak ]ukr.-pol.\ – wielki, stary&
Antoszczak, Kaliszczak, Miszczak,
`ej ]ukr.-pol.\& Kulej ¯ Kula, Matej, Musiej,
`ek ]pol.\& Ozon ˘ Ozonek, Dobek, Dudek,
ma= ]m'/\ ˘ Ma=ek, Mazur ˘ Mazurek i
Mazurczyk, Miodek, Rembek, Skorek,
`el ]pol.\& Dro{dziel, Dzi"giel, Musiel,
`es, `ez SZ ]hiszp.\& Aceves, Flores, Fontes,
Mares, Morales, Rosales, Santos, Torres,
Avila ˘ Aviles, Henriques i Henriquez,
`ez ]hiszp.\& Martin ˘ Martinez, Acevez, Alvarez,
Chavez, Dominguez, Fernandez, Ginez, Godi-
nez, Gomez, Gonzalez, Hernandez, Jimenez
}himenez|, Perez, Sanchez,
`ew, `ow ]celt.-ros.\ OE& Gunarew, Bielajew,
Lichaczew, Nikolajew, Strojew, Tatiszczew,
wi"cej o tym przyrostku w dalszej cz">ci,
`in ]ros.\ – 1. ¯ `en ]wielki, stary, jedynak\ EI,
2. czyj& Czerepin, Ilin, Janin, Woronin,
`kin ]ros. ¯ goth.-nord.\& Agroskin, Dworkin,
Durkin, Potiomkin,
`ik ]pol.\ – syn& G[zd ˘ Go{dzik, Guz ˘ Guzik,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Ko>cik, Popik, Rodzik, W[jcik,
`kins ]ang.\& Hawkins, Hopkins, Jenkins,
`kis ]gr.-lit.-=ot.\& Duka ˘ Dukakis, Po=ujkis,
`ko ]ukr.-pol.\ – od& Buczko, Cio=ko, Grze>ko,
Kierepko, Krywko, Pieszko, Sitko,
`=a ]ukr.-pol.\ – czasownik& Bary=a, Czyreku=a,
Dzia=a, Drapa=a, Drzyma=a, Kaniku=a, Niedba=a,
Paku=a, Przytu=a, Tytu=a, Wszo=a,
`mann ]niem.\& Hoff ˘ Hoffmann, Kaufmann,
`off ]niem. ¯ goth.; rzadkie\& Fastoff,
`ow ]ros. ¯ niem. off\ w transliteracji tak/e `off&
Bere/kow, Biegunow, Czernow, Efimow, Na-
sonow, Or=ow, Paw=ow, Plechanow, Popow,
Prisielkow, Rozanow, Rybakow, Sniegarow,
Soko=ow, Stepanow, Swierd=ow, Szachmatow,
Tworogow, Tichomirow, ?danow,
`pa ]ukr.-pol.\ – syn& Depa, Kurz"pa, Prystupa,
`s ]ang.\& Adam ˘ Adams, Hendrick ˘ Hendricks,
Jack ˘ Jacks, grave ]gr[b\ ˘ Graves, burn ]pa-
li:\ ˘ Burns, bank ]bank, brzeg\ ˘ Banks, river
]rzeka\ ˘ Rivers, Cole ˘ Coles, gate ˘ Gates,
Gibbons, Giles, Franks, Marks,
`ski ]pol.\ – Adam ˘ Adamowski i Adamowicz,
Andrzej ˘ Andrzejewski, Bogdan ˘ Bogda<ski
i Bogdanowicz, Januszewski, Kobuszewski,
Maciejewski, Micha=owski, Romanowski, Wasil
˘ Wasilewski, i inne,
`son, `sen ]skandynaw.\ OE& Erick ˘ Erickson,
Jenson i Jensen, Jorgenson i Jorgensen, Hanson
i Hansen, Larson i Larsen, Swanson, Swenson
`ton ]ang.\ ST& Benton, Clinton, Hamilton,
Hilton, Lipton, Washington,
`uk ]ukr., nie koniecznie z holend. uk; akuk\&
Justyn ˘ Juszczuk, Matej ˘ Matejuk, Baj ˘ Bajuk,
Buhaj ˘ Buhajczuk, Dani=o ˘ Danyluk, Dawid ˘
Dawidziuk, Gabriel ˘ Hawryluk, Bidziuk, Grab-
czuk, J"drzejuk, Kuczera ˘ Kuczeruk, Kaczoruk,
Makaruk, Marczuk, Michaluk, Miszczuk, Pawluk,
Polesie ˘ Poleszuk, Prokopiuk, Roma<czuk,
Semeniuk, Stasiuk, Walczuk, ˚`czuk,
odpowiednik pol. `ak& MichalukMichalak,
PawlukPawlak, StasiukStasiak, Bajuk
Bajak, GrabczukGrabczak, itp.,
`wa ]pol.\ – od& Gozdawa, Rawa, S"czawa,
`wicz ]ros. ˘ lit.\& Adam ˘ Adamowicz, Bogdan
˘ Bogdanowicz, Chark[w ˘ Charkiewicz, Da
-ni=o ˘ Dani=owicz, Fedor ˘ Fedorowicz, Filip
˘ Filipowicz, Cieplechowicz, Cimoszewicz,
Cyrankiewicz, Danielewicz, Hryniewicz i Ry-
niewicz, Klisiewicz, Mankiewicz, Matulewicz,
Matusiewicz, Mickiewicz, Markiewicz, Mi>kie-
wicz, Naruszewicz, Narutowicz, Onancewicz,
Paluszkiewicz, Pawe=kiewicz, Retkiewicz,
Romanowicz, Trochimowicz, Tyszkiewicz, Wa<-
kowicz, Wymiarkiewicz,
Voigt ˘ w[jt, W[jcik ˘ W[jtowicz, ˚`wicz,
De` ]ital. i hiszp.\& Angelo ˘ DeAngelo, Carlo ˘
DeCarlo, Francesco ˘ De Francesco,
Dela Cruz, Dela Paz, Dela Rosa,
pisane z ma=ej litery ]de la\ lub z du/ej,
pisane razem ]Dela\, lub osobno ]De La\,
dopisywane do imienia razem lub osobno,
Mac` ]szkoc.\& MacDonald, MacGregor,
MacIntyre, MacKey, MacLean, MacMillan,
Mc` ]irl.\& McCarthy, McDermott, McDonald,
McDonnell, McFarland, McGee, McIntyre.
O’` ]irl.\& Brien ˘ O’Brien, O’Donnell, O’Hara,
O’Mara, O’Neil, O’Shea, O’Toole.
Kr[tkie nazwiska ko<cz' podw[jne litery& Barr,
Batt, Bonn, Bratt, Brett, Burr, Chinn, Conn, Dodd,
Dorr, Doss, Duff, Farr, Flagg, Flinn, Flynn, Fogg,
Foxx, Gibbs, Gill, Ginn, Glenn, Goff, Gunn, Gurr,
Hamm, Happ, Herr, Hoff, Huff, Jenn, Karr, Kerr,
Kass, Kitt, Knapp, Knopp, Kopp, Kott, Kropp, Ladd,
Latt, Lett, Liss, Marr, Moss, Munn, Naff, Neff,
Nevitt, Opp, Orr, Ott, Paff, Patt, Penn, Pitt, Platt,
Pratt, Rapp, Ross, Rudd, Rupp, Shott, Sonn,
Stapp, Starr, Stell, Stepp, Strott, Swett, Tarr, Tartt,
Thrupp, Tott, Trapp, Trepp, Tripp, Tudd, Webb,
Winn, Witt, Wolff, Wyss, Zell, Zepp, Zonn, i inne.
Ka/dy spis ludno>ci, nawet ksi'/ka telefoniczna,
dostarcza bogatego materia=u o nazwiskach, w
tym o patronimikach.
Oddzielenie patronimu od rdzenia wymaga
wnikliwo>ci, bo nie zawsze pierwsze skojarzenie
jest prawdziwe; przyrostki zawieraj' te/ i inne
informacje w sprawie&
• wieku, kolejno>ci w rodze<stwie&
Atkin ˘ Atkins ˘ Atkinson,
John ˘ Johns ˘ Johnson,
Swen ˘ Swenson ˘ Swensson,
Erick ˘ Erickson ˘ Ericsson, Erikksson, Eriksson,
Eriksen, Erikson OE,
Morris ˘ Morrison, Pitt ˘ Pitts ˘ Pittson,
Roberts ˘ Robertson, Robins ˘ Robinson,
hill ]wzg[rze\ ˘ Hill ˘ Hills ˘ Hillson,
Steven ˘ Stevens ˘ Stevenson, gdzie&
`on ]wielki, stary\, nie koniecznie `son ]syn\&
Steven % son ]pod(wy-rostek\ ˘ Stevenson, ale i
Stevens % on ]stary\ ˘ Stevenson,
• wielko>ci& `ta ]ukr.-pol.\ – wielce,
• zdrobnienia& Jan ˘ Janeczek, Janiczek,
• wykonywanego zawodu, statusu spo=ecznego&
`arz& Gontarz, Misiarz, Rurarz, Stolarz, Tokarz,
`ski ]specjalista od\& Kowalski, Ciesielski,
`cki& Boniecki, Karwacki, Lisiecki, Piasecki,
ci'g dalszy ˚nazwy i nazwiska.
Patryk ]pol.\ ¯ =ac. patricius ]patrycjusz; w staro-
/ytnym Rzymie& pe=noprawny obywatel\;
ang. Patrick.
Pawe= ]s=aw. Pavel=\ – ma=y, niski, drobny;
=ac. Paulus, franc., ang. Paul;
1. aposto= Pawe= kt[ry zawita= do Nowogrodu,
2. Pawe= +ado/ski 1114, “posadnik” ]namiest-
nik\ i informator letopisca. 0448-00-165,
z odwo=aniem si" na 0001-02-przypis 277–278.
paw=oka ]s=aw. pavloka\ – jedwabna tkanina;
s=owotw[rczo pokr. pol. pow=oka; ¯ po % wlec.
Peczengi ]l.mn., s=aw. pehen≠zi\ – Tatarzy z Kry-
mu, w dolnym Dnieprze do Porog[w, ˚Elfer;
zwani tak/e& taumeny ¯ tybet., azjat. pe-czeng.
1219 Togo 'e l≠ta qviwasq qzyci, ix 'e
nikto 'e dobr≠ qsno ne v≠st;, kto sut;,
i otkole izidowa, i hto qzyk= ix=, i
kotorogo plemeni sut;, i hto vera ux=.
i zovut; q tatary, a inii glagol[t;
taumeny, a druzii pehen≠zi. ]Tego roku
pojawi=y si" ludy, o kt[rych nikt nic nie wie, kim
s', odk'd wyszli, jaki ich j"zyk – jakim w=adaj'
j"zykiem, jakiego plemienia s', i jaka wiara ich.
Zw' ich Tatarami, inni m[wi' – Taumeny, a
drudzy – Peczengi\, wg +awrent. ltpsi, ze zmian'
czcionki cyrylicy na gra/dank", i zmian' zapisu
d{wi"k[w. Zmieni=em tak/e 6731 ]1223\ na
1219, skoro zapis odnosi si" do przegranej bitwy
Rusi z Tatarami nad rz. ˚Ka=ka, 1219, b="dnie
opisanej w Ipat. 1224 ˘ +awr. 1223.
Peczera ˚Perm.
Peczerskij monastyr ]s=aw.\ ¯ pieczara;
pierwotne siedlisko pierwszych wyznawc[w
chrze>cija<stwa, do ok. 1050(70, w pieczarze
wykopanej na skarpie Dniepru, poza Kijowem,
przez Wareg[w, na pocz. XI wieku ]ok. 1035\.
Pejpus jez. – jez. Pleskowskie;
pej ]ple\ % pus ]skow ^ las; urskow ^ puszcza\;
pus ˘ pustynia ]bezlesie\, ˚puszcza.
Perejas=awiec ]s=aw. Pereœslavec;\ – gr[d
w delcie Dunaju, dzi> wie> ˚Pres=aw k(Tulczy,
w Bu=garii;
roku 6479 przechodzi= t"dy Swiatos=aw, syn
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Igora; Bu=garzy zaryglowali si" w grodzie.
Perejas=awl ]wo=. Pereaslavl;\ – trzy grody
o tej samej nazwie&
1. P. n(rz. Trubie/, 50° 05* N, 31° 25* E,
ok. 75 km SE od Kijowa,
2. P. n(rz. Oka, 54° 36* N, 39° 45* E, 238 km
SE od Moskwy, zwany Siewierskim,
3. P. n(jez. Pleszczewo, 56° 44* N, 38° 51* E,
134 km NE od Moskwy, zwany Zaleskim;
¯ pe ]prze\ % reja ]p=ywa\ % s=aw % l ]ziemi"\.
Pierwszy P. jest nadal znany pod sw' pierwotn'
nazw', na miejscu drugiego P. ]znad Oki\ – dzi>
Riaza<; po by=ym ˚Rezaniu, odleg=ym SE o 50
km w d[= Oki, zniszczonym przez Tatar[w 1237;
podobny los spotka= gr[d ˚Halicz, tak/e znisz-
czony przez Tatar[w 1240, i przeniesiony.
P. znad rz. Trubie/ ]ros. Trube'\, za=o/. 6598
]1090\ ªprzy wielkim kniaziu Wsewo=odzieº ]za
Wsewo=oda kijowskiego 1054–†1093.04.14 ¯
Jaros=aw M'dry 1015–†1054.02.20\.
W wieku legend ]swawolnej tw[rczo>ci\ ukuto
legend" o wyprawie Wo=odimira na Chorwat[w
i Peczeng[w, roku 6500 ]992 A.D.\, i pojedynku
ruskiego m=odziana z Peczengiem, na polu
mi"dzy armiami. M=odzian by= tak silny, /e gdy
chwyci= byka za bok – wyrwa= sk[r" razem z
mi">niem. Gdy wyst'pi= do pojedynku, za>mieli
si" Peczengowie, bowiem by= >redniego wzros-
tu.Ten jednak „ud=awi= Peczenga do >mierci. I
uderzy= nim o ziemi".” Krzykn"li Peczengowie i
zbiegli, Ru> za nimi siecz'c. Wo=odimer – rad –
za=o/y gr[d w tym miejscu, na brodzie }Trubie/y|
nadaj'c mu imi" Perejas=awl albowiem „pereja
s=awu otroko to” ]przej'= s=aw" ten “otrok” – pa{\,
w ˚Maz. ltpscu& ª...zane/e otrok perejat togda
s=awu peczenegom.º ]przej'= s=aw" Peczen-
gom\ 0001-31-1-49;
˚Kasogi ]naiwna legenda tej samej r"ki\.
Peresopnica ]wo=. Peresopnica\ – Perespa ¯
pere ]przed\ % sopn, sopl ]wysoczyzna\;
miejscowo>: na zboczu pog[rza, wa=u;
1. Peresopnica, oko=o 45 km E od +ucka
i 18 km W od R[wnego,
2. Perespa, 32 km NWN od Ro/yszcz, przy
trasie +uck–Kowel; 50° 01* N, 25° 10* E,
3. Perespa, 4 km N od Przewala, 5 km SWW
od Czerwina ]dzi>& Czermno\, 7 km NW od
Tyszowiec; 50° 40* N, 23° 37* E,
spa  zaspa, spada:; n, l – ziemia ¯ land.
Perlam ]germ.\ – Per=owo ¯ per=owy ¯ per=a;
=ac. perla, perula ]per=a\ ˘ starofranc. i >redniow. ang.
perle ˘ niem. perlen ]per=owy\, AE, MN;
nazwa wsi w krzy/ackich Prusach wymieniona w
traktacie 10-letniego zawieszenia broni mi"dzy
Litw' a Zakonem, reprezentowanymi przez Ja-
gie==" i Kinstuta, ksi'/"tami litewskimi – z jednej
strony, a Winrykiem z Kniprodu, w. mistrzem
Zakonu – z drugiej; akt sporz'dzony w Trokach
1379, w dzie< >w. Micha=a ]29 wrze>nia\, w
obecno>ci >wiadk[w. 0165-01-228, 229, N. 464
Wie> Perlam ]w Prusach\ by=a pocz'tkowym
punktem opisanej granicy, Grodno j' ko<czy=o.
Zupe=nym niezrozumieniem jest umiejscowienie
Perlamu nad Niemnem, o 3 mile N od Grodna,
tj. ok. 25 km ]1 mila ^ 7467 m\.
˚Perlam nr 1660 gdzie szczeg[=y.
Perm i Peczera ]s=aw. perm; i pehera\ –
przodkowie plemienia Komi.
Pernarewo ]pol.\ – miejscowo>: nad Niewia/',
w rejonie zaciek=ych walk& Ugiany, Ges[w, Kow-
no, Pestwa ]Poszt[w ^ Bistena\, bo w tym rejonie
le/a=o ˚Romowe ]centrum kultu pogan\;
11 km E od Ejrago=y, 21 km W od Kejdan,
46 km NWW od Kowna;
Parvern lub Parnen u Wiganda, Parnrey u
Scheutza, Parunen u D=ugosza, lit. Pernarva.
Persida ]˚Mazur. ltpsc Persida\ – Persja;
staro/. kraj w zachodniej Azji, od 1935 – Iran;
dynastia Sassanid[w ]lata i nazwy kr[l[w\&
226–241 Ardaszir I, wnuk Sassana
241–272 Sapor I ]Szapur\, ¯ Ardaszir,
272–273 Hormisdas I ]Hormuzd\
273–276 Baranes I ]Bahram\, ¯ Sapor I
276–292 Baranes II, ¯ Baranes I
292–293 Baranes III, ¯ Baranes II
293–303 Narses ]Narse\
301–309 Hormisdas II ]Hormuzd\, ¯ Narses
309–379 Sapor II ]Szapu\, ¯ Hormisdas II
379–383 Ardaszir II, brat Sapora II
383–388 Sapor III ]Szapur\, ¯ Sapor II
388–399 Baranes IV ]Bahram\, ¯ Sapor II
399–420 Yazdegerd I, wnuk Sapora II
420–440 Baranes V ]Bahram\, ¯ Yazdegerd I
440–457 Yazdegerd II, ¯ Baranes V
457–458 Hormisdas II ]Hormuzd\, ¯ Yazd. II
458–484 Peroz ]Firus\, ¯ Yazdegerd II
484–488 Balasz, ¯ Yazdegerd II
488–531 Kobad I ]Kavadh\, ¯ Peroz
531–578 Chosroes I ]Chustan\, ¯ Kobad I
578–590 Hormisdas IV ]Hormuzd\,
zamordowany, ¯ Chosroes I
590–628 Chosroes II, ¯ Hormisdas IV, itd.
Pertasy ]˚Mazur. ltpsc pertasy\ – Burtasy,
plemi" Mordwy.
Perun ]s=aw.\ – poga<ski b[g grozy; bo/ek
˚pioruna, w Kijowie; Perkun – w Litwie.
Peter ]staroros. Pëtr=\ – opoka, ska=a;
aram. kepha ]opoka, ska=a\ ˘ gr. petra ]opoka\ ˘ pe-
tros ]kamie<\ ˘ Petros ˘ p[{no=ac. Petrus, >redniow.
ang. i ang. Peter, franc. Pierre, ital. Pietro, hiszp.
Pedro, pol. Piotr, ros. Pëtr, zdrobn. Petruwa-
Pietrusza, Petq-Pietja.
1. P., imi" aposto=a,
2. Petr – bu=garski car 927–969 A.D.,
3. zi": Petra Kuczkowa zab[jc' Andreja Bo-
golubskiego †6683 ]1175\.06.29, w sobot".
4. Petr Mogi=a – metropolita Kijowa w XVII w.
Petrograd ]ros.\ – gr[d za=o/. 1703, przez Piotra
Wielkiego ]1672–†1725.01.28\, znany p[{niej
jako Sankt-Petersburg ]St. Petersburg\, po 1924
– Leningrad ¯ W.I. Lenin ]1870–†1924\.
Petron ]s=aw. Petron=\ – wielka ska=a;
gr. petra ]ska=a\ ˘ petros ]kamie<\ % on ]wielki\;
Petron, wojewoda Wo=odara Rostis=awicza,
Lach z pochodzenia, wyda= swego pana – Wo-
=odara, w r"ce Lach[w, roku 1121.
0001-01-278, 0001-02-przypis 286, 0448-00-78
Philaret ]˚Mazur. ltpsc Filaret\ – mi=o>nik
cnoty; gr. phileo ]mi=owa:\ % arete ]cnota\;
1. Philaret Mi=o>ciwy – >wi"tym 6305, “w carstwo
Konstantina i Iriny” ]Eirene\,
2. Nikita Ispowiednik – naszym ojcem 6321
]w Carogrodzie\, igumen “obiteli Midikijskaja”
]klasztoru “medykijskiego” – w Medii\, “w carstwo
Nikiphora Genika”, roden z Caesarei Bithy<skiej,
ojca o imieniu Philaret.
Philax ]˚Mazur. ltpsc Filaks\ – Felix ]$\.
Philippos ]gr.\ – dos=. zami=owany w koniach,
¯ gr. philos ]zami=owanie do\ % ippos ]ko<\;
=ac. Phillppus, wo=. Filip=, 6716 ]1208 r.\,
ros. Filipp=.
Philomena ]˚Mazur. ltpsc Filumena\ –
kochaj'ca, mi=uj'ca muzyk"; gr. Philomela
¯ philein ]kocha:, mi=owa:\ % melos ]myzyka\.
Photius ]s=aw. Fotπi\ – Focjusz, >wiat=y ¯ gr.
phos ]>wiat=o\, photos ]w dope=niaczu& >wiat=a\;
1. Ph., patriarcha Konstantynopola, konsekrowa-
ny 858 przez Micha=a Trawnego, ]ang. Michael
the Drunken – b="dnie\; papie/ Nicholas ¡ i
Photius ekskomunikowali si" nawzajem w 867,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
zmar= 891 ]wi"cej jego zagmatwanych los[w –
poni/ej\, ˚schizma, styl,
2. Ph., metropolita Kijowa, od 6917 ]1409\,
zmar= 6963.07.02, po 22 latach i 10 miesi'cach
pasterstwa cerkwi. 0001-31.1-102 B='d 23 lat#
Photius †891; urodzony w rodzinie patryciusz[w
na pocz. IX wieku; jego bogactwo i zaintereso-
wania wynios=y do najwy/szych godno>ci w
imperium, gdy sam u/ywa= w[wczas opinii
najbardziej powszechnej osoby od kt[rej mo/na
nauczy: si" i co> osi'gn':. Zosta= sekretarzem
stanu za Micha=a ™ ]¿839–855–†867\ i intymnie
]bardzo blisko\ zaprzyja{ni= si" z ministrem o
imieniu Bardas, stryjkiem Micha=a. Po zdepo-
nowaniu ]z=o/eniu\ patriarchy Ignatiusa, Bardas
przekona=, nam[wi= imperatora by podni[s=
Photiusa do godno>ci patriarchy.
Nominacja zosta=a uznana przez metropolit[w
patriarchatu, ale nie zgodzi= si" papie/ Nicholas
¡, kt[rego Photius wkr[tce potem ekskomuni-
kowa=, k=ad'c fundament do schizmy mi"dzy
ko>cio=ami Wschodu i Zachodu.
Lecz imperator Micha= zosta= zamordowany
przez Basila kt[ry si"gn'= po tron, a ten nie-
zw=ocznie obali= Photiusa, wynosz'c obalonego
Ignatiusa na jego miejsce. Ignatius zmar= †878
i Photius odzyska= swoj' godno>:.
Po doj>ciu do tronu Leona, syna Basila, w 886,
Photius zosta= ponownie obalony i skazany na
banicj" do monasteru w Armenii, gdzie zmar= 891.
By= pot"/nnym m"/em hierachii cerkiewnej,
osob' wielkiego intelektu, erudycji i literackiej
si=y. Jego g=[wnym dzie=em jest Myriobiblion,
kt[re mo/e by: opisane jako obszerny przegl'd
staro/ytnej greckiej literatury. Jego inne prace
obejmuj' w j. greckim& Lexicon; Nomocanon ]b"-
d'cy zbiorem akt[w sobor[w, do si[dmego
soboru, z towarzysz'cymi dekretami imperato-
r[w dotycz'cymi spraw ko>cielnych; rozprawa
naukowa\, Adversus Latinos de Processione
Spiritus Sancti; i Amphilochia ]b"d'ca odpowie-
dziami do problem[w zwi'zanych z r[/nymi
ust"pami Skrypt[w, z wyja>nieniem, na>wietle-
niem Episto=[w >w. Paw=a\. t=umaczy=em z Ame-
rican Int’l Encyclopedia, t. XII, has=o Photius
phrazy ]˚Mazur. ltpsc frœzy\ – 1. Italianie,
=acinnicy, 2. m[wcy ¯ gr. phrazein ]m[wi:\.
Za czas[w cara Amurata w Saraju }na Krymie|,
brata cara Chidryja, Cyprem w=ada= knia{ Andrej
zwany Pigor. Ten wyprawi= si" na Aleksandri"
Egipsk', roku 6867, wybi=, z/eg= i pleni= ]chwyta=
do niewoli\ wszystkich /yj'cych& sracyn, tatar,
aravitii, armeny, turki, i frœzy, i dika-
ty, i farmosy, i parmeny, i 'idy,
czyli Arab[w, Tatar[w, ]zn[w\ Arab[w, Ormian,
Turk[w, i phraz[w, i dikat[w, i pharmos[w, i
parmen[w, i /yd[w. 0001-31.1-87
Zapis ma wyra{nie dwa style&
• nazwy w=asne oddzielone przecinkiem,
• nazwy pospolite – przecinkiem i sp[jk' «i».
Nazwami pospolitymi s'&
• phrazy ]m[wcy\ ¯ gr. phrazein ]m[wi:\,
• dikaty ]s"dziowie\ ¯ gr. dike ]prawo, wymiar
sprawiedliwo>ci\,
• pharmosy i parmeni ]alchemicy\ ¯ gr. pharma-
kon ]lek\ ˘ gr. pharmakeia ˘ =ac. pharmacia,
• /ydzi ]handlarze\ ¯ starofranc. jueu, giu ¯ hebr.
Piaski ]pol.\ – nazwa ma=ych miejscowo>ci w Pol-
sce& Piaski 22 km SE od Lublina, Ruskie Piaski w
pow. Zamo>:, Piaski S od jez. Gop=o i inne;
¯ s=aw-wo=. piesok ]drobn-y(ica\;
ale nie nazwisko Piasecki; ˚Pieszko, szcze.
Piast ]pol.\ – legendarny protopl. dynastii w=adaj'-
cej >redniow. Polsk' ]nazwa przekazana przez
Galla Anonima, XI(XII wiek\; piasta – obejma ˘
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
piastowa: – zajmowa: pozycj", w=ada:; “Ko=o-
dzieja” mu dorobiono po wiekach, od piasty – klina
lub cz">ci ko=a jezdnego, obejmuj'cego o>; sie-
dzia= przed chat' i ko=a dzia= ]czyni=\....
Piasta ]obejma, utrzymanie ko=a\, piastun ]opie-
kun, osoba utrzymuj'ca\, ˚symboliczne.
Piatidni ]wo=. pœtidni\ – wie> le/'ca 15 km E
od Usti=uga i 17 km NW od W=odzimierza Wo=.,
oraz pi"ciu dni drogi od Kijowa, odleg=ego o 450
km w linii prostej,
50° 54* N, 24° 10* E, ˚Prype:.
pieczara ]pol.-ros. pe]era\ – du/a jama wykopa-
na w ziemi, zwykle w skarpie wzg[rza, z otwar-
ciem, id'ca poziomo w jego g='b; ang. cave(rn.
Od pieczary, wykopanej nad brzegiem Dniepru
˚Peçerskij monastyr, nr 1660.
Tak/e =ot. Petsery, 45 km E od Pskowa i 36 km
W od Vo∆ru pochodz' od s=aw. pieczary.
Pieszko ]wo=.\ – drobny; zdrobn. Pieha, Piecha;
wojewoda ksi"cia Swidrygie==y †1452 z +ucka;
s=ownictwo pospolite& pies, piesok ]piasek\, kilka
ma=ych miejscowo>ci zwanych ˚Piaski.
Pigasij ]˚Mazur. ltpsc Pigasij\ – go="bi, jak go-
='b; =ac. pipio, pipionis ˘ starofranc. pijon ˘ >redniow.
ang. pijon, pyjon ˘ ang. pigeon.
pille ]dun.\ – s=up, filar, pal, stos, kupa, g[ra,
sterta, zwa=, ha=da; =ac. pila ˘ starofranc. pilare
˘ >redniow. ang. piler. Lit. Naupille.
Pi=sudski, J[zef 1867–†1935 ¯ Pi=sudy ]wie>
k(Taurog[w\ ¯ pi= ¯ pille ]g[ra\ % sud ]p=d.\.
Pimin ]s=aw. Pimin\ – 1. mnich Peczerskiego
Monasteru, zmar= 1110, “znami"” s=upa ognia
w czasie jego >mierci, wg Powie>ci wrem. let,
w Pateriku – trzy s=upy, 2. metropolita Rosji lat
1378–1391 ]r[/ne dane& lata i miejsca\, konku-
rent metropolity Kipriana.
Pinne – >redniow. ang. pinne, anglosas. pinn ]k=u:\;
=ac. pinnas ˘ =ac. l.mn. pinnae ˘ ang. pinna ˘
pinnal, pinner; Pinne – syn Drayke, dow[dcy
grodu Ugen n(Dubiss' 1303.
Pi<sk ]Penesk=, Pinesk-=/;, Pinesky, Pinsk,
Pinska, Pynsk; ros. Pinsk=\ – gr[d n(Prypeci', w
Turowskiej ziemi, w 1907 w Mi<skiej guberni.
¯ wo=. pi< ]pie<\; ¯ anglosas. pinn ]k=u:\$
Piotr ]s=aw. Pëtr=\ ˚Peter.
pisse ]dun.\ – siusia:. Lit. rzeczka Pissa.
Plano-Karpini ]pol.\ – w"druj'cy Karpini ¯ karops;
gr. planos ]w"drowa:\ ˘ plano` ]w"druj'cy\;
wys=annik papie/a Innocentego IV ]1243–1254\
do Z=otej Ordy, w 1245; w drodze do Ordy,
Plano-Karpini zatrzyma= si" u Konrada, ksi"cia
="czy<skiego, tam spotka= Wasila ]†1271\ – brata
Dani=y wo=. ]†1264\. 0165-01-71
Jan ]gr. Ioannes\ Plano-Karpini. 0161-01-72, 73
Platon ]˚Mazur. ltpsc Platon\ – 1. P., gr. filozof,
/y= 427–347 B.C., 2. P., z Galatii, grodu Achkira
]Ankara, Angora, dzi> w Turcji\, m"czen. 5796.
Pleskow ]tak w >redniow. pisowni& Pleskow
1430–1550& Opskov=,Pskov;, P=skov=,
P;skov=, Pskow\ – gr[d i ziemia;
gr[d w zakolu rzeki Wielka ]Wielikaja\;
plesk ¯ p % les ]las\ ^ skov ]dun. las\; ros. plesk
– bryzga:, opluskiwa: wod', pluska:;
germ. Plecekowe, pol. Pskow, Pskov.
Gr[d przechwycony przez Niemc[w w 1240.
Aleksander Newski oswobodzi= w marcu 1242.
Plön ]germ.\ – w Schleswig-Holstein, p=n. Niemcy,
12,9 km NWW od Eutin, 54° 10* N, 10° 25* E.
P=ock ]pol.\ – gr[d nad Wis=', stolica Mazowsza,
siedziba biskupstwa; termin ˚flisacki ¯ s=aw.
plot – tratwa; termin r[/ny od Po=ocka ]w j.
polskim by=oby po=kni"te O& po= ˘ p=\, ˚polski
j"zyk, Po`, Po=ock.
P=oskie ]wo=.-pol.\ – wy/, wynios=o>:;
1. 7 km S od Krzemie<ca, 50° 02* N, 25° 47* E,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
2. P. Zamojskie, 5 km W od Zamo>cia,
stacja linii kolejowej Zamo>:–Zawada;
wo=. p=oskie ˘ pol. p=askowy/ OA.
P=oskina ]s=aw. Ploskinœ\ – nie wielce wysoki,
¯ p=oski ]wysoki\ % in ]wielce\ % a ]nie\,
˚t=um. od ty=u; wojewoda ˚Brodnik[w u boku
Tatar[w walcz'cych z Rusi' nad Ka=k', 1219.
Po` ¯ gr. potami ]rzeka\; miejscowo>ci i tereny
nad rzekami lub wod' ]morzem\, np& Dzitwa
– Podzitwie, Jura – Pojurze, Kroja – Pokroj,
Kro/anta – Pokro/ency, Musza – Pomusze,
Mituwa – Pomituwie, Niemen – Poniemunie,
Niewia/a – Poniewie/ys, Szwinta – Poszwintys,
Grauden – Pograuden, Powidawie, Poantwar-
dzie, Pomerania – Pomorze ]mer ^ morze\, rz.
+ota – Po=ock, Powi>le, Pojezierze, Pomezania,
Pogezania;
s=aw. podle ]wed=ug, zgodnie z, r[wnolegle do,
wzd=u/, obok, przy, blisko\ ¯ dlina ]d=ugo>:\; po ^
za ^ u ^ o, Polesie ^ Zalesie ˘ Poleszuk ^ Zaleski,
po % s(p=aw ˘ Pop=awy ˘ Pop=awski ]Pop=awy
n(Narwi', po drugiej stronie Pu=tuska, na lewym,
wschodnim brzegu rzeki; Serock w po=owie drogi
do Wis=y,˚flisak, Serock ¯ ser-o % ck\; Pobo/e
¯ wzd=u/ rz. Boh, Bog G?, na Podolu,
¯ po ]wzd=u/, podle\ % bo/e, por. Mi"dzyb[/.
Poczanin, Andrej ]s=aw. Pohanin=\ – wojewoda,
W=adimira Monomacha 1053–†1125;
¯ poczyna: ]sobie\ ¯ pocz': ]>mia=o, dzielnie,
pi"knie\ ¯ czyn ]akcja, dzia=anie, posuni"cie\.
pod` ]pol.\ – urz"dnik dworski zarz'dzaj'cy&
• podczaszy, podczasze, podczesze, podczeszy
– zasobami piwnicy panuj'cego, w=adcy,
• podkomorzy, podkomorze – maj'tkiem
i dochodami panuj'cego,
• pod=owczy – kieruj'cy =owami dworskimi,
• pods"dek – urz"dnik w s'dzie ziemskim,
zast"pca s"dziego,
• podskarbi – skarbem,
• podstaro>ci – zast"pca starosty,
• podstoli – dogl'daj'cy sto=u panuj'cego,
• podwojski – wo{ny s'dowy, ni/szy urz"dnik;
pod` ]sam, osobi>cie, bez drugiej osoby\ ˘
pod-pis ]auto-graph, autograf\.
podkomorzy ]pol.\ – w dawnej Polsce& zast"pca
komornika, zarz'dzaj'cy dworem ksi"cia oraz
gospodark' w dobrach w=adcy; w czasach
p[{niejszych& urz"dnik rozstrzygaj'cy spory gra-
niczne, wg ma=ego S=ownika j. pol. 1969;
pod ]1. poni/ej, 2. sam\ % komornik ¯ komora;
stanowisko pisane r[/nie& dworski, siekletnik ¯
kleta ]komora\, bibikular }bibekular| sirecz ]to
jest\ komorny, s=uga Trajana ¯ =ac. bibere ]pi:\,
m[g=by by: piwnicznym ¯ piwnica – nadz[r nad
zapasami ]komora i piwnica\;
ang. chamberlain ¯ chamber ]izba, komora\;
=ac. camera ]chamara, kamara\ % zdrobn. linc ˘
staroniem. wy/yn chamarlinc ˘ starofranc. cham-
berlenc, chambarlan ˘ >redniow. ang. chamber-
lein, chamberling ˘ ang. chamberlain ]1. urz"dnik
w obowi'zkach utrzymania domu w=adcy lub
pana, zarz'dca, gospodarz, steward, 2. wysoki
urz"dnik w pewnych kr[lewskich dworach, 3.
skarbnik, 4. archaik& the bedchamber attendant
of a ruler or lord, czyli maj'cy piecz" nad, w obo-
wi'zkach sypialni w=adcy lub pana\;
˚stratowidarch ]>ciel'cy =o/e “archowi”\ o zatar-
tym znaczeniu – nast"pna pisownia,
szambelan – jeszcze inna, z j. francuskiego;
nazwiska& Dworak, Komorowski, Sieklicki.
Podlasie ]pol.\ – dos=. pod ]same\ % lasy,
ziemie pokryte lasem, por. polesie.
Podolska ziemia ]Podole, Podolie, Podolπe,
Podol;, Podol;e, Podl;skaq, Podolskaq,
Podol=skaq, Poidol;skaq zemlq, Podol,
Podolska Ziemia; ros. Podl;skaq zemlq\
– ziemie wzd=u/ niziny;
po ]wzd=u/\ % dole ]nizina\, ros. po % nizie.
poganin l. poj., poganie l.mn. ]s=aw. pagani\ –
ba=wochwalca, wyznawca bo/k[w zwierz't i
przyrody ]ba=wan[w, pos'/k[w\; =ac. paganus ¯
pagus ]kraj\ % anus ]dziewicza b=ona\, by: mo/e
autor mia= na my>li ba=wochwalc", kryj'cego
si" po wsiach, na g="bokiej prowincji, gdy w
grodach chrze>cija<stwo by=o ju/ powszechne.
Paganus – dziewiczy kraj.
Poganin m[g= wyda: s=owo gani: ]po(gani-n(:\,
rzecz naganna.
Ros. pogan/ec/it; – wstr"tny, nieprzyjemny,
brudny, zanieczyszcza:, w j. pol. pozosta=o
nieczyste stworzenie ]termin u/ywany przez
kler\ i uroczysto>: ¯ urok % czysto>:, lub urok
 uroczy % czysto>:.
Czysto>: jest symbolem ˚chrze>cija<stwa,
pocz'wszy od wszelkiego rodzaju oczyszcze<
z grzech[w, oczyszczenie Naj>wi"tszej Marii
Panny, kajania si", do bia=ych p=aszczy Krzy-
/ak[w. Poganin musia= by: brudasem.
ros. poganin ]qzyhnik\ – niereligijny, nienawr[-
cony, niecywilizowany, bo j"zykiem si" porozu-
miewali, gdy my pismem tak/e; st'd wzi"=a si"
nazwa ksi"dza – ksi'dz i ksi'/" ¯ ksi"ga ]bo
ksi"gi umieli czyta:\.
Godec, gudiec – muzykant, g">larz; w staro-
/ytno>ci by= zwyczaj posy=a: pos=a nie z pismem,
lecz z informacj' przekazan' ustnie ]jazyczni-
ki – poganie\; polecenie, wyuczone na pami":,
goniec przekazywa= adresatowi s=owo w s=owo
– zwyczaj kt[ry dotrwa= do czas[w pi>miennic-
twa i by= szeroko rozprzestrzniony na Rusi w
p[{niejszych wiekach ]szeroko... ˚latopis\;
\stav=w[. ou syrhana edinomou go∂-
cou 'e |revi i posla v= |bezy reka...
Ipat. ltps& goud;c[, ros. gu∂;c[ ]g">larzowi\.
S=owo poganin ma – conajmniej – podw[jn'
etymologi".
Wo=y<ski latopis, za kt[r' Ipat., Mindog przyj'=
chrzest, ale dalej s=u/y= bogom swoim pota-
jemnie& pierwszemu – nonadiejewi }Nonad|,
i Telaweli }Telawel| i dewerikzu }Dewerikz ¯
riks ^ kr[l ¯ goth. reiks| – zaj"czemu bogowi,
i medieinou
}Mëd ^ s=aw. mied ^ pol. mi[d|.
w Ipat. pod 1252, w rzecz. 1250 r. 0001-02-817
P[{niejsze w wieki listy poga<skich bog[w
wykonane przez Macieja Stryjkowskiego 1582,
czy J[zefa I. Kraszewskiego 1847, nie s' wiary-
godne; Litwa przyj"=a chrzest w 1387.
X=rs=, Da';bog=, Stribog=, Simar;gl,
Mokowa. Oko=o 980 wyliczeni s'& Perun ]z
drewna, srebrn' g=ow' i z=otymi ustami\, Chors,
Da/bog, Stribog, Simargl i Mokosza.
0001-01-77, 78
Indykta 14, roku 6479, Ru> zawar=a pok[j z
Grekami ]w Konstantynopolu\, akt zaprzysi"/ono
na Peruna i Wo=osa, skotia }bydl"cego| bo/ka.
W 1975 ukrai<scy archeolodzy odkryli na staro-
kijowskiej g[rze postumenty poga<skich bog[w,
o imionach&
Mokosza – bogini ziemi i p=od[w,
Perun – b[g grozy,
Chors – b[g s=o<ca i >wiat=a,
Dad{bog – b[stwo >wiat=a i udzielania
b=ogos=awie<stw.
Pogezania ]pol.\ – dos=. nad zalewem; w zach.
Prusach, pomi"dzy uj>ciem Nogatu a rzek'
Pas="ka, nad Zalewem Wi>lanym; dzi> g=[wne
miasta& Elbl'g ]germ. Elbing\, Pas="k, Mor'g;
¯ po ]nad, przy, obok, wzd=u/\ % gezania ¯ germ.
gieÆen ]la:\ ˘ pol. zalew,
germ. Pogesanies, por. Pomezania, ˚po`.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Pogodin ]ros. Pogodin\ ¯ pogoda % in, ˚wielko>:,
1. A. Pogodin, historyk, „Powie>: o narodzinach
aposto=a Andreja w Rusi”, 1937–1938,
2. Michai= Pietrowicz, 1800–1875 ]Mixail
Petrovih\ – rosyjski historyk, publicysta, pisarz.
Uko<czy= Uniwersytet Moskiewski ]UM\, i od
1826 pocz'= wyk=ada: na nim histori" og[ln'. W
1835–1844 zajmowa= katedr" rosyjskiej historii
na s=awia<skim wydziale ]fakultecie\ UM.
Wo=y<ski ltps pisany 1288(89 wersji Pogodina
]ros. Pogodinskij spisok\, kopi' ltpsu Piotra Cheb-
nikowa, kupca z Ko=omny ]ros. Chlebnikowskij
spisok\; oba pokr. Ipatiewskiej ltpsi, 1428(32.
Pogodin ¯ pogoda % in, ˚wielko>:.
Pogo< ]pol.\ – herb Wielkiego Ksi"stwa Litewskie-
go& w czerwonym polu, rycerz na koniu w biegu,
trzymaj'cy wzniesiony miecz;
po ]u, za\ % go< ]p"d\; pisany te/ Kitawrus ¯
ki ]ci$\ % =ac. taurus ]byk\, UW ¯ ta % urus ¯
anglosas. i starogerm. wy/yn ur ]/ubr\.
Pograuden ]germ.\ – pas ziemi na ?mudzi,
nad Niemnem, po=o/ony wzd=u/ le>nego bez-
ludzia zwanego grauden, 4–10 km od Wielony
w d[= rzeki;
1311 ªPotem wpad= komtur do okolic Pograuden
na ?m[jdzi, i poczyni= takie spustoszenia, /e
przez lat wiele nie m[g= kraj ten si" poprawi:.º
0165-01-141.
1311 ªW lecie waleczny komtur Brandenburga
Gebhard Mansfeld, wpad=wszy na ?m[jd{ ko=o
Pograuden, roznosi= wsz"dy postrach i spusto-
szenie.º 0165-01-142;
po ]obok, wzd=u/, przy\ % grauden ˘ Grauzeny,
Raudone OE, ˚po`, za`.
Pojata, Poyata, Poiata ]lit.\ – poj"ta }za /on"|,
imi" ˚symboliczne, /ona Ziwibunda ˚jata.
Pokrowska g[ra ¯ pokrow ]pokrywa:, przy(na(o-
kry:; ochrona, os=ona; po(na-krycie\.
Polak ]pol.\ – dos=. Podg[rzanin ¯ po(d ]wzd=u/\
% lak ]g[rze\ ¯ la ]ziemia\ % k ]wysoka, ziemia\;
`ak ]syn\ ˘ ch=opak ]syn ch=opa\ i inne;
ukr. ˚Lach ¯ la ]ziemia\ % ch, k, KI ]ziemia\;
poddany Korony ze stolic' w Krakowie.
Odwrotno>ci' Podg[rza – Ponizie ]Podole\.
Polanie ]ros.-pol.\ ¯ polana, }niepoprawnie ¯ pole,
fizycznie& pole powsta=o w nast"pstwie powi"k-
szania polany, ale s=owo odwrotnie& polana ˘
pole|; plemi" znad Dniepru ]okolic Kijowa\ i znad
Warty ]z Gnieznem ¯ gniezdo % no\;
˚P. w sekcji Plemiona ]nr 1640\, por. opole.
Polanie mogliby by: skr[tem od polowania ]po-
lowanie\, sugeruje mnich opowie>ci' o Polanach
zamieszka=ych w Kijowie& „i wybudowali gr[d w
imi" najstarszego brata, kt[ry nazwali Kijowem.
By= las ko=o grodu i b[r wielki. Trudnili si" wi"c
=owiectwem, byli m'drzy i przemy>lni, nazywali
si" Polanami.” Ale polowanie w j. s=aw.-ros.
oxota, za> mnich [w ]Silwester\ pisa= Powie>:
w Peczerskim mon., st'd zna= polskie polowanie
¯ po=[w ¯ =[w.
Polen ]germ.\ – Polska ¯ Pol % len ]ziemia\, lub
Wielkopolska ¯ Pol % en ]wielko`\, ˚Polonia.
polesie ]pol.-ros. poles;e\ – rozleg=e tereny po-
kryte lasem, p=aska r[wnina w Europie Wsch.,
od Morza Czarnego na p=d., po Bia=oru> na p=n.,
od Dniepru na wsch., poza rz. Bug na zachodzie.
Polesie, po ]wzd=u/\ lasu, ˚Podole, po % dole
]nizina\, Podole – wzd=u/ nizin]y\, wo=. Ponizie.
Polexici ]=ac.\ – Polesie, wzd=u/ Puszczy Bia=o-
wieskiej; w =ac. akcie prawa w=asno>ci ziem,
1257& Goleas }Goni'dz| i Polexici; ˚Nameyxe.
Polikarp ]s=aw. Polikarp\ – owocuj'cy wielo-
krotnie; gr. poli` ]wielokrotnie\ % karpos ]owoc\;
P. – igumen Peczerskiego Monasteru lat 1160-tych
]jeden z kompilator[w “Peczerskiego paterika”$\.
Polka, rz. ]wo=.\ – najwyra{niej& Pilica, wynika z
opisu& pomi"dzy Sandomierzem a Mazowszem.
Polonia ]=ac.-pol.\ – dos=. Wielkopolska; nazwa
rozci'gni"ta – niew=a>ciwie – do ca=ej Polski
a/ do naszych czas[w, w t=umaczeniu na obce
j"zyki, a zw=aszcza tak o emigracji polskiej;
˚myl'ce nazwy, on, `ania, `onia.
Polska, polski ¯ Polanie % ski, ska, ˚ziemia;
germ. Polen, ang. Poland, =ac. Polonia ˚nia;
1. ziemia Polan znad Dniepru, plemienia mi-
gruj'cego w rejon Warty,
2. ziemia Lach[w z rejonu Krakowa, i Wi>lan
znad g[rnej Wis=y.
Krak[w zaj"ty przez Mieszka 960–†992, gr[d
˚Chrobat[w ]Chorwat[w\, kt[rzy w X w. /yli w
Karpatach Wsch., dzi> nad Adriatykiem.
Pierwsi Piastowie przenie>li stolic" z jeziora
Lednica do Gniezna ¯ s=aw. gniezdo, Mieszko
– z Gniezna do Poznania, a Boles=aw Chrobry
†1025 – z Poznania do ˚Krakowa, nast"pni
za>, po wiekach – z Krakowa do Warszawy. W
1611 Zygmunt III Waza osiad= tam z dworem,
za> Stanis=aw August Poniatowski 1764–1795
uczyni= stolic' o>wiecenia; dok=adny rok prze-
niesienia stolicy do W-wy mi nieznany, bo – by:
mo/e – stopniowo, bez wyra{nej granicy.
St'd pierwotnie w sk=ad Polski wchodzi=y dwa
ksi"stwa& Wielkopolska ]Stara Polska\ z biskup-
stwem we Wroc=awiu, i Ma=opolska ]M=oda
Polska\ z biskupstwem w Krakowie.
W 1351 papie/ Klemens VI pisa= list do arcy-
biskupa gnie{nie<skiego i biskup[w& krakow-
skiego i wroc=awskiego. 0165-01-192, N. 398
W 1354 papie/ Innocenty IV adresowa= list do
arcybiskupa gnie{nie<skiego i biskup[w krakow-
skiego i wroc=awskiego. 0165-01-194, N. 403
polski j"zyk – z grupy S=awian kt[rych macierz'
by=o Morze Chwaliskie ]Kaspijskie\, gdzie s'-
siadowali z Persami na tysi'c lat przed Chrys-
tusem, a wcze>niej – oba plemiona zwi'zane
by=y z cywilizacj' Babilonu. St'd w j. polskim
>lady j. perskiego a nawet j"zyk[w babilo<skich,
='cznie z podstawowym ˚Jan ¯ AN ]b[g\ ˘ demi
]p[=\ % jan ˘ Damian ]p[= b[g\.
J"zyk polski jest zlepkiem dw[ch, pierwotnych
cz">ci sk=adowych Polski&
• Lach[w maj'cych sw' stolic" w Krakowie, i
• mazowieckiej Rusi z siedzib' w P=ocku.
U Lach[w, w kr"gach ludzi o>wieconych, kr[-
lowa= j"zyk i alfabet =ac. ]w Krakowie panoszy=a
si" niemczyzna miejskiego patrycjatu\,
na Mazowszu – j. wo=., bia=oruski, i cyrylica.
Jak[b Parkosz(y z ?[rawicy ]Jacobus Parcossii\
†1452÷1460, rektor UJ w 1439–1441, wprowa-
dzi= nowe znaki do aflabetu =aci<skiego, polskie&
', ", :, >, sz, cz, / ]ale nie& =, <, [, {, d{, d/\,
i u=o/y= pierwsze zasady ortografii polskiej
]ok. 1440\, kt[re jednak nie przyj"=y si".
Wczesne zapisy, przed 1500, polskich s=[w alfa-
betem =aci<skim i =aci<skimi zasadami pisowni,
z zastosowaniem anglosaskich znak[w jak ø w
miejsce ', ", s' nie do cytowania tutaj, ze wzgl"du
na olbrzymie znieszta=cenia, do takiego stopnia,
/e jedynie znajomo>: du/o p[{niejszych form
i wsp[=czesnego j"zyka polskiego ]pisowni i
brzmienia\ pozwala zrekonstruowa: w=a>ciw'
pisowni" wyraz[w, wtr'canych do =aci<skich
tekst[w, powsta=ych przed rokiem 1500. Dla
upartych, niedowiark[w, polecam S=ownik sta-
ropolski, o kt[rym wi"cej w dalszej cz">ci.
Bardziej poprawne, najstarsze formy wyraz[w j.
polskiego przenios=y dokumenty lat 1400–1500,
cyrylic', wiele wyraz[w nie wo=y<skich, lecz sta-
robia=oruskiej koncepcji ˘ j"zyk Bia=oczerwonych
]Bia=o-ru>(czerwie<\&
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
dlœ hogo, dobytok=, dov≠dalsœ, d≠tmi,
devi†stvo, granica, ko'doe, kostel,
krovnyi, krivda, ledvo, ma†ka, meval,
mewkati, naivywwie, nepospolityx \b=-
ƒitosti, \b≠cala, bez pana, panovati,
peven=, pilne, pospole, v pov≠te, na pra-
vici, radnyx (radny), ro'ai, rozmaityx,
rozmno'ivatisœ, rovnina, spodobalosœ,
spravedlivosti, wata, wlaxta, vlasn¨[
(vlasna), vpadae†, vosxod=, vyxoditi,
vystinati, po zaxodæ, zaxovati, zapa-
livati, itp.
Mieszko, jego dziadowie i potomni – wyra{nie
pola<skie brzmienie imion, ˚Mieszko.
P=ock – stolica Mazowsza ¯ s=aw. p=ot ]tratwa\,
Toru< n(Wis=' ¯ s=aw. toron ]konnica\ ¯ or ]ko<\,
Gniezno – stolica Polan ¯ s=aw. gniezdo,
Pako>: n(Noteci' ¯ s=aw. pako>:,
Ko=o n(Wart' ¯ s=aw. ko=o ]woda\ ¯ ko % =o,
Kutno ¯ kut ]s=aw. k't\ % no ]staroziem\,
Sochaczew ¯ socha % czew ]ziemia\, ˚czew,
or"dzie ]instrument\ ¯ s=aw. orudπe-orudie,
p'tnik ]pielgrzym\ ¯ s=aw. pout; ]droga\;
wiara..., Polacy bardzo przywi'zani byli do swej
wiary ]S=awianie ^ wierni ¯ s=awa ^ wiara\, przez
to, do dzi> istniej' szcz'tki nazw i termin[w ]bo
s=ownictwo rozbudowane\, zwi'zane z zal'/-
kiem ustroju i wprowadzeniem wiary chrze>ci-
ja<skiej; nadal wsp[lne s' z kolebk' Polan – ze
Wschodu tu przyw"drowa=y, z kijowskiej Rusi.
Jak Polacy sprzed kilku wiek[w byli przywi'zani
do swej wiary, tak Mazowszanie byli bardzo
przywi'zani do swej linii Piast[w. Gdy linia m"ska
wygas=a w 1526 – Mazowsze wesz=o w sk=ad
Korony na podst. dokumentu inkorporacyjnego
]w='czaj'cego\ z 27 grudnia 1529, jako zwyk=e
wojew[dztwo. Szlachta mazowiecka zosta=a
zr[wnana ze szlacht' koronn' pod wzgl"dem
swob[d obywatelskich.
W Koronie za> nadal j"zyk =aci<ski. Dwa frag-
menty ksi'/ki->piewnika wydanej 1816 r.
Pierwszy& }na seymie Warszawskim r. 1579|
„Zapozwanie Zborowskich przybitym zosta=o
na drzwiach senatu.” „Gdy kr[l }Stefan Batory|
zasiad= na tronie..., rozkaza= by spraw" zacz"to.
Rzeczycki Instygator w pi"kney =acinskiey mo-
wie, stawa= przeciw obwinionemu. Zarzucano
Krzysztofowi }Zborowskiemu| spisek na /ycie
kr[la w lasach Niepo=onieckich spe=ni: si"
maj'cy....” W pi"knej =aci<skiej....
Drugi& „Jedno z naydok=adnieyszych dzieiow
kt[re w oyczystym czytamy i"zyku, iest /ycie
Chodkiewicza przez >.p. Biskupa Naruszewicza
pisane...” W ojczystym..., oh, jaka ulga#
Karol Chodkiewicz, ur. 1560, zm. 23 wrze>nia 1621;
Adam Naruszewicz ur. 1733, zm. 6 lipca 1796.
W j. =aci<skim pisano omal wy='cznie do roku
1500, przemawiano w sejmach po rok 1600, dru-
kowano po rok 1800, jakkolwiek coraz rzadziej;
cyrylic' natomiast pisano do lat 1500–1700.
W j. =aci<skim pisa= sw' kronik" Jan D=ugosz
]1415–1480\& Historiae Polonicae libri XII, i Miko=aj
Kopernik ]1473–1543\ wyda=by swe odkrycie&
De revolutionibus orbitum coelestium ]O obrotach
cia= niebieskich\, Andrzej Frycz Modrzewski
]1503–1572\& De Republica emendanda ]O
poprawie Rzeczypospolitej\, Marcin Kromer
]1512–1589\& De origine at rebus gestis Polonorum
libri XXX ]O pocz'tku i dziejach Polski\, wyd.
1555, i Polonia... ]Wielkopolska\, wyd. 1577,
Stanis=aw Orzechowski, Krzycki, Jan Dantyszek
†1548, Klemens Janicki, Maciej z Miechowa&
Tractatus de duabus Sarmatiis wyd. 1517, Jan
Stanko ur. ok. 1430, autor wielkiego dzie=a o
ro>linno>ci polskiej Antiboloneum lub Antidota-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
rium ]1472\, 2 tys. hase=; =ac.-niem.-pol., itp.
Wszyscy po =acinie.
Liturgia Ko>cio=a Rzymsko-Katolickiego w j.
=aci<skim i przywi'zanie Polak[w do wiary oj-
c[w, przyczyni=y si" do u/ywania tego j"zyka
d=ugo ponad w=a>ciwy czas, i pok=adania w
nim nadziei, /e przetrwa, /e to przysz=o>:, jak
i sam Ko>ci[=.
XVI wiek, Odrodzenie, ruch reformacji i rozw[j
druku, przeniesienie stolicy z Krakowa do
Warszawy ]po 1611\, to czas zlania si" dw[ch
sk=adowych i konsolidacji j"zyka.
Druk wynaleziono 1436, w Niemczech; w Polsce po-
cz"to drukowa: ok. 1521. W Krakowie, w drukarni Hie-
ronima Wictora wyt=oczono ulubion' w[wczas ksi'/k"
do czytania pt. „Rozmowy Salomona z Marcho=tem”,
kt[r' z =aciny przet=umaczy= Jan Koszyczek. Po polsku
pisa= Marcin Bielski Kronik" >wiata.
Tak/e, zwolennicy reformacji, d'/'c do spopularyzowa-
nia swej wiary, pocz"li pisa: po polsku, w[wczas i Ko-
>ci[= Rzym.-Kat. pocz'= u/ywa: j"zyka ojczystego.
Czeski Jan Hus ]ur. ok. 1371, w mjsc. Husiniec, spalony
6 lipca 1415 w Konstacji\, niemiecki Martin Luter ]ur.
10. XI. 1483 w Eisleben, zm. 18. II. 1546, tam/e\, Jean
Kalvin ]ur. 10. VII. 1509 w Noyon, zm. 27. V. 1564 w
Genewie\. Ruch reform by= niejednolity, r[/ni'cy si"
mocno mi"dzy sob'. Ok. 1555, w =onie wyznania kal-
wi<skiego dosz=o do roz=amu, pojawili si" arianie czyli
bracia polscy. Odrzucali nauk" o Tr[jcy >w., o b[stwie
Chrystusa, obecno>ci Chrystusa w Sakramencie O=ta-
rza, itp., atakowali teolog[w katolickich jak i kalwi<skich.
Ostatecznie do roz=amu dosz=o w 1562–1655. Dla
katolik[w stanowili wdzi"czny przyk=ad dowodz'cy, do
czego mo/e doprowadzi: zupe=na swoboda wierze<,
puszczenie my>li w kwestii na /ywio=, zmy>lanie r[/-
nych ludzi.
„O poprawie Rzeczypospolitej”, dwie ksi"gi swego
dzie=a po>wi"ci= Modrzewski sprawom ko>cielnym,
g=osz'c has=a przenikni"te ideologi' reformacyjn'. Mimo
wysokiego poziomu, nie cieszy=y si" popularno>ci' w
kraju. Polski katolik nie chcia= mie: wiele wsp[lnego z
my>l' reform i z my>l' w szerszym znaczeniu& „Polska,
jak wiadomo, nie wyda=a /adnego wielkiego reformatora
religijnego, kt[ry by pozyska= sobie szersze uznanie
w kraju lub za granic'.” – pisze W=adys=aw Czapli<ski
1985 w Zarysie dziej[w Polski do roku 1864, katolik
z przekonania. Naukowc[w te/ nie. Dzie=o Kopernika
wydrukowano w Norymberdze i Ko>ci[= Rzym.-Kat.
t=umi= jego ide" przez wiele pokole<. Kopernik ur. w
niem. Toruniu, w rodzinie z germ. Westfalii, studiuj'cy
w Krakowie, i – jak wielu rodak[w – w Italii; Coperni-
cus – koper ]mied{\ ¯ =ac. cuper, cuprum ˘ anglosas.
copor ˘ >redniow. ang. coper, ang. copper, germ.
Kupfer % `nik – wyrobnik, rzemie>lnik; ale mo/e dla
rodak[w silnie pachn'cy koper, Anethum graveolens,
nasiona przypraw' do potraw. Dlaczego wydrukowano
w Norymberdze, a nie w Krakowie$ Tylko przez sam'
krzywd", kt[r' wyrz'dzi= mu i jego idei, polski, katolicki
kler – miecz moralny narodu, Kopernik nie nale/y do
polskich wielkich – nie mo/na mie: jednego i drugiego
razem; „Bogu >wieczk" i diab=u ogarek”, czy tak$
Wracaj'c do reform....
W 1523, Zygmunt ¡ wyda= sw[j najostrzejszy edykt
skierowany przeciw wyznawcom „nowinek religijnych”,
gro/'cy zwolennikom Lutra konfiskat' d[br i >mierci'
na stosie, oraz drugi, wprowadzaj'cy cenzur" religijn'
i pozwalaj'cy na przeprowadzanie poszukiwa< ksi'/ek
heretyckich, bowiem posp[lstwo miejskie Gda<szczan ,
pod wp=ywem nauk Lutra, zacz"=o napada: na ko>cio=y,
klasztory i rozp"dza: zakonnik[w – pisze W=. Czapli<ski.
Ruch reformacji za=ama= si" w 1553–1565 pod wp=y
-wem wewn"trznych spor[w, silnych cios[w katolic-
kiego duchowie<stwa, w formie publikacji i prawa,
usuwaj'cego z Polski przyby=ych z zagranicy innowier-
c[w, atakuj'cych nie tylko bosko>: Chrystusa, dogmat
o Tr[jcy >w., ale i wyst"puj'cych przeciw podda<stwu
ch=op[w, oraz posiadaniu wi"kszych maj'tk[w. Na-
sta=y czasy dla tych „kt[rzy szukali /ywego kontaktu
z Bogiem.” – pisze [w hipokryta. Czy naprawd" /ywy,
dialog, w obie strony$ Bo dla mnie w jedn' – martwy,
modlitwami jedynie, monolog.
Ruch reformacji przyczyni= si" do ograniczenia
j"zyka =aci<skiego w publicznym /yciu, na rzecz
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
popularno>ci j"zyka polskiego.
Miko=aj Rej †1569, nie umiej'cy po =acinie, stan'=
na gruncie czysto polskim, g=osz'c&
„A niechaj narodowie w/dy postronni znaj'.
?e Polacy nie g"si i sw[j j"zyk maj'.”
Za nim Jan Kochanowski 1530–1584 i inni.
Tak oddziela= si" j. polski od =aci<skiego#
Najstarsze s=ownictwo utrwalone jest w naz-
wach miejsc, grod[w, rzek ]cz">: w>r[d nich
obcego pochodzenia, jak nazwa rzeki Bug\, a
szczeg[lnie w niekt[rych nazwiskach, kt[rych
pocz'tki nie w spos[b mi ustali:, poza tym, /e
si"gaj' siedzib Polan nad Morzem Azowskim ˘
+azowski na Mazowszu – z ok. 600–900 A.D.,
na wyczucie, tak stare.
Pierwiastki j"zyka i ich formy pochodne, koncep-
cja s=owotw[rcza, gramatyka, wsp[lne s' j"zy-
kom& ukrai<skiemu, rosyjskiemu, czeskiemu, a
szczeg[lnie bia=oruskiemu.
Odr[/niaj' j. polski od innych, przez to charak-
terystyczne dla j. polskiego&
• s=aw. d{wi"k U przechodzi w Å, ´, np.
budiet ˘ b"dzie – b'd{, dub ˘ d"bowy – d'b,
dut’ ˘ d"ty – d':, g=ubina ˘ g="bina – g='b,
guba ˘ g"ba – g'bka, gu> ˘ g"> – g'ska, krug
˘ kr"g – kr'g, gusienica ˘ g'sienica, guszcza
˘ g"stwina – g'szcz, krutit’ ˘ kr"ci: – krz'ta:,
kuda ˘ k"dy – zni(do-k'd, kus ˘ k"s – k'sa:,
kut ˘ k't, =ug ˘ ="g – ='ka, mudryj ˘ m"drzec
– m'dry, mutnyj ˘ m"tny – m'ci: ]wod"\, niu-
chat’ ˘ w"ch – w'cha:, orudie ]instrument\
˘ or"dzie, oru/ie ˘ or"/, pauk – paj'k, puk ˘
p"k(a: – p'k, pupok ˘ p"pek, put* ˘ p't(nik,
putat; ˘ p"ta:, ruka ˘ r"czny – r'czka, ruga: ˘
ur'ga:, supr ]przeciwnik\ ˘ s'pierz, step, stup ˘
wst"p, post"p – st'pa:, truba ˘ tr"bacz – tr'ba,
ugo= – w"gie=, ugol – w"giel, ugor – w"gorz,
ugri – W"grzy, utroba ˘ w'troba, uzkij ˘ zw"/a:
– w'ski, zrubi ˘ zr"bowa= – zr'b, pokr. r'ba:,
zub ˘ z"by – z'b,
=ac. mas ˘ mu/ ˘ m"/ny, m"ski – m'/,
czes. skupec ˘ sk'piec,
niem. zug } cug | ˘ ci'g i inne;
jeszcze w 1816 r. ch": pisano& chu:.
Tak/e A, E ˘ ´, Å, cho: rzadziej&
czasto ˘ cz"sto – cz'stka,
jastreb ˘ jestrz"bi – jastrz'b,
s=aw. zajac ˘ zaj"czy – zaj'c,
s=aw. mjaso ˘ mi"so, mi'/sz,
s=aw. jat’ ]j':\ ˘ zaj"cie – zaj': ]si"\,
uj"ty – uj':; tja/ko ˘ ci"/ko – ci'/y:,
s=aw. lebed ˘ =ab"d{,
miesjac ˘ miesi"czny – miesi'c,
peczat’ ˘ piecz": – piecz'tka,
poczatok ˘ pocz'tek,
poszczadi ˘ oszcz"dzi, piat’ ˘ pi": – pi'ty,
swjato ˘ >wi"to – >wi'tki,
szczastie ˘ szcz">cie, tja/ko ˘ ci"/ko,
liczne `sja ˘ si" ]pospolicie& sie\,
grz'ski – grz"zawisko,
=ac. medius ˘ miedza – mi"dzy,
ang. land ˘ } lond | OA ˘ l'd,
ang. bronze ˘ br'z;
wymiana zwana przeze mnie&
«dub ˘ d'b – d"by, zub ˘ z'b – z"by»,
• d{wi"k R przechodzi w RZ, np. s=aw. Rim ˘
pol. ˚Rzym ]wy='cznie w j. polskim\, s=aw.
krutit* ˘ krz'ta:; reka ˘ rzeka; mier ˘ mierz ˘
miernictwo – mierzy:, Kazimier – Kazimierz,
miernie – mierzeja ¯ miernie % rejati ]p=yn': \,
s=aw. br≠zg=-briezg – brzask, SZ, KG,
pri – przy, kt[ry ˘ kt[rzy, drewno – drzewo,
i wiele innych.
• d{wi"k D przechodzi w DZ, np. s=aw. de< ˘
pol. dzie<; dik ˘ dzik, lebed ˘ =ab"d{,
budiesz ˘ b"dziesz, i wiele innych.
• d{wi"k T ]t\ przechodzi w mi"kkie C ]:, ci\,
np. tobie ˘ ciebie, rubiti ˘ zr"bowa:.
Podobnie d{wi"ki OE, prosto& gr. angelos ˘
wo=. st˛x= agg˛l=-angge=anio=, gr. pherein
˘ phoros, orostos ˘ orest; gr. odon, odontos
]z'b\ ˘ dentysta, =ac. respondRospond, pastor
pasterz, =ac. re` ]od`\pol. ro ˘ roz`& roz-
wi'za:( (win':, i inne ]˚Olga, Soplica\; anglo-
sas. brothor, >redniow. ang. i ang. brother, isl. erja
]ora:\pol. orka, franc. mer more ˘ morze,
ang. browbrew, ang. snow ˘ >nieg ]no ^ nie\,
ang. step ]krok\ ˘ stepen; ˘ stopie<, stopa ˘
st'pa: ]kroczy:\, >redniow. ang. ketel, kettell
kotel=kocio=, anglosas. oldelder, ang. sword
germ. Schwert, germ. Kern ]nasienie\Korn
]ziarno\, niem. Esel ˘ osio=, Estonia ¯ germ. osten,
>redniow. ang. esten, lit. O(E-jrago=a, Spudo ^
Spude, Towtiwi=Tewtiwi= ¯ theft ]kradzie/\,
s=aw. ole<jele<, ozerojezioro, ose<jesie<,
odinjeden, edinec;odyniec, o=e=& Swia-
topo=kÍwi"tope=k, po=nyj, po=onpe=ny, pe-
=en, pu= ¯ po=pe= ]Pu=tusk –Po=towesk\,
'eludok/o='dek, cho=mche=m, =ob=eb,
cze=oczo=o, pcze=a pszczo=a, poso=pose=,
pope=popi[=, d;qvol=diabe=, czlencz=on,
plenplon, mo=okomleko, /ena/ona,
okek& AdamokAdamek, poczatokpocz'-
tek, zamokzamek, piesokpiasek, kubok
kubek, synoksynek, jezdokje{dziec, pupok
p"pek, owew& Narow’Narew, +azowski
}=azeski|, zov=zew, krov;krew, morkov;
marchew, cerkov;cerkiew, orer& ger-
bort=Herbert, werst;sier>:, szorstki,
omem& potompotem, daromdarem, obra-
zomobrazem, gomgiem, sniegom>nie-
giem, biegombiegiem, oses& doskadeska,
podoszwapodeszwa, vow;wesz, vesna
wiosna, metlamiot=a, metat;, miecz mio-
ta:, tesat;ciosa:, verstawiorsta, edod&
lebedalebioda, sreda>roda, greblagrob-
la, preboßçproboszcz, wszystkie kojkiej,
kogokiego& RostowskogoRostowskiego,
kotorogokt[rego, togotego; son=sen,
`sot`set(ka, tonkijcienki, szpionszpieg,
bo/ek Perunpiorun, qvnojawnie, proh;
precz; proprze& prow lyj przesz=y,
proda'asprzeda/, predki przodki, maz.
hogoczego; bohkabeczka, pol. pie><
piosenka, pionpie<, lecie:lot, lata:, tok,
toczy:taczkaciec, p=otple: ˘ plecionka,
=o/y:le/e:, gnie>:gniot, nie>:nioska,
wie>wioska, zele, zielezio=o, ozorj"-
zor(zyk, ziemiaziomek, poziom(ka, wesele
weso=y, wszystkie `=ole& z=o{le, szk-=o(le,
god-=o(le, byd-=o(le, ma-=o(le<ki, wszystkie
`none& jas-no(ne, pi"k-no(ne r[w-no(ne, wid
-no(ne, dob-ro(re, wrzoswrzesie<, Peppo
Popo, ros. etooto, doch=yjzdech=y ¯ dech,
odwaledwo, =[/=e/, =/a ]k=amstwo\,
we=o<cyWo=y<cy, wo=. We=y<pol. Wo=y<,
wo=. gr[d Nebelukr. Nobel n(rz. Prype:,
wo=. sreda ]Ipat. ltps& Sereda\pol. Íroda,
wo=. Cho=mpol. Che=m ¯ kulm ]wzg[rze\,
wo=. Olenaros. Elena, pol. Helena ¯ gr.,
s=aw.-wo=. Olegnord. Helga ]>wi"ta\,
s=aw.-wo=. ]edryiszczodry,
s=aw.-ros. lëd= ˘ ledov-ityj/oe ˘
pol. lodowa ˘ l[d; s=aw. NesterNestor,
staroros. Korsu<, Kersu<, Cherson ¯ gr.
germ.-lit. Pestwa ˘ pol. Poszt[w ]gr[d lit.\,
germ. Biber, Beber ]rzeka\ ˘ Bober ]nazwisko\,
bobrowe futro ˘ b[br
staropolskie& gajownikgajewnik, kozio=kozie=,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
kr[lowickr[lewic, krzy/ownikkrzy/ewnik,
majoranmajeran, miodowymiedowy, mosi'-
dzowymosi'dzewy, przonnikprzennik,
sczosa:sczesa:, s=awionas=awiena.
Widoczne zamiany KC& kwiatcwiet,
celakela, CyrylKiri=, Mace(Make-donia,
CyprKipr, po=-ci(ki, brodni-ci(ki,
Jacek, HiacynthAkinth, i inne.
Istniej' te/ r[/nice w s=owotw[rstwie&
• wisie:  le/e:  k=a>:  sta:  nie>:,
• k=a>:  wodzi:,
• ciec ]toczy:\  biec  chodzi:  i>: 
jecha:  pada:,
• dzie<  noc& wielki dzie< – Wielkanoc,
• znika:  jawi: si"& voznikat; – pojawi:,
• j'= ]jak chwyci=, wzi'=, przej'=\  da=&
ne œt= very – nie da= wiary,
• wiara  s=awa
• =o/y:  sadzi:& za=oga – zasada.
Przyk=ady&
stawi:nie>:& przestawi: si" – przenie>:,
prestawisja ]prestavisœ\ – przeni[s= si" na
inny >wiat, zszed=, przekr"ci= si", zmar=,
k=a>:wodzi:& przek=ad – perevod,
ciecbiec& wyciec – wybiec ]z grodu –
wycieczka\,
chodzi:toczy:& wsch[d – wostok,
chodzi:pada:& zach[d ]za(ode-j>cie\ –
zapad=,
i>:jecha:& nawestvie – najazd ]inwazja,
wtargni"cie zbrojne\,
chodzi:le{:& naxodit;, nawël – znale{:,
wiaras=awa& b=agowiernyj – b=ogos=awiony,
Orthodox ^ Prawowierny – Prawos=awny.
Karol ˘ s=aw.-wo=. korol ˘ pol. kr[l; Krakowianie
mieli tendencje do “po=ykania” samog=osek,
skracania, >ci'gania oryginalnych s=[w –
sk=onno>: wsp[lna Chorwatom, kt[rzy w X w.
zamieszkiwali wschodnie Karpaty, zanim prze-
mie>cili si" do Jugos=awii. Ironicznie, Polacy
uwa/aj', /e to Rosjanie dostawiaj' samog=oski
dla “pe=nog=osu”&
oryginalne – polskie
gr. koime... ˘ =ac. caemeterium – pol. cmentarz
franc. Claude Garamond ]16-wieczny autor
czcionki o tej nazwie\ – pol. garmond;
niem. Geleit – glejt; got. manags – mnogo;
s=aw. czetyre – cztery, cho=op – ch=op, wo=od
– w=od, wo=os – w=os, go=os – g=os, worobei –
wr[bel, ros. woro/ba – wr[/ba, so=oma – s=oma,
bereg – brzeg, korowa – krowa;
wo=.-ros. worota – wrota ˘ Wroc=aw, bolon;
b=onie, bolotob=oto, borodabroda,
cze=o ˘ cze=owiek – cz=owiek, porog – pr[g,
derevodrzewo, gortan;krta<, kotoryi
kt[ry, polotnop=[tno,
pol. poczekaj – po:kaj, piosenka – piosnka. Tor
˘ torowa: ˘ dorogadroga pod wp=ywem
staronord. draga ]ci'gn':\, i inne.
Jak w j"zyku s=awia<skim przyrostki rzeczowni-
k[w informuj' do jakiej grupy s=owo nale/y i czym
ono jest ]narz"dziem pracy, zawodem, dziedzin',
itp.\. Rzeczowniki zako<czone s'& `a ]`a, `ata,
`ba, `ca, `cha, `"ka, `ga, `ina, `yna, `ita, `yta,
`ja, `ia, `lia, `iza, `yza, `ka, `la, `=a, `na,
`nica, `ota, `ownia, `sna, `szczyzna, `czyzna,
`izna, `wa, `awa, `zna\, oraz& `ak, `arz, `ciel,
`ctwo, `dziej, `isko, `iwo, `le, `=o, `mie<, `nie,
`nik, `no, `no>:, `o>:, `o=ek, `ownik, `stwo,
`aw, `[w, `wo, `wie; `a nie koniecznie rodzaju
/e<skiego. Czasowniki natomiast maj' przed` i
przyrostki. W przedrostkach donosz' o rodzaju
czasu& na`, nad`, o`, ob`, do`, od`, po`, pod`,
pra`, prze`, przed`, przy`, re`, roz`, u`, w`,
wz`, ws`, wes`, wez`, z`, za`, ze`. W przy-
rostkach za> o charakterze osobowym ]osoby& w
pierwszej – ja, drugiej – ty, lub trzeciej – on, ona,
ono, oraz liczby& pojedyncze i mnogie\. Najwyra-
{niej – wg logiki – pierw. znacz. okolicznika by=o
dope=nienie ˘ bezokolicznik `a:, `e:, `i:, `y:,
`u: ]niedope=nienie\ ¯ oko % licznik ¯ o ]pe=no\
% ko ]do\, ˚t=um. od ty=u. Nie ma bezokolicznik[w
ko<cz'cych si"& `o:.
Znakomita wi"kszo>: s=[w powsta=a przez
='czenie sylab, przez to, wyrazy dzielone s' na
sylaby i tak przenoszone na drug' stron" ]do
drugiej linii\ – nie koniecznie w spos[b, w kt[ry
powsta=y, nie w ka/dym wypadku. Sporadycznie
prowadzi to, lub mo/e prowadzi:, do nieporozu-
mie<& latopis ]lato-pis\ ¯ lat % opis, ˚rok.
Widzia=em przeb=yski j. hiszp., nie tylko oczy-
wiste, mi"kkie < ^ hiszp. µ, sp[jnik i, a ^ hiszp.
y, tak/e hiszp. 7 ^ siete ]siedem\ TD, 8 ^ ocho
}oczo|, to polskie oczy, oczom, ˚cyfra.
J"zyk polski jest szeleszcz'cy, ma=o d{wi"czny,
du/o& sz, cz, szcz, rz, dz.
W obr"bie Polski istniej' dialekty& Kaszub,
Kujaw, Kurpi[w, Íl'ska, g[rali, i inne gwary.
Na tyle r[/ne od j"zyka og[lnopolskiego, ludzi
o>wieconych, /e nie mo/na ich zrozumie: bez
t=umacza i t=umacze<.
Wszyscy autorzy, pisz'cy pod publik", pochlebcy,
wychwalaj' j"zyk, jako pi"kny, ='cznie z Encyklopedi'
staropolsk', Zygmunta Glogera ]ur. 3. XI. 1845, zm.
1910\, wyd. 1901–1903, 4 tomy. O b[lu narodzin j"zyka
niewiele pisz' – o jego od='czeniu si" od s=awia<skiego
i =aci<skiego.
Z Encyklopedii staropolskiej Z. Glogera&
Najstarszy s=owniczek =ac.-pol. pochodzi z cza-
s[w kr[la W=adys=awa +okietka 1306–†1333,
obj"to>: jego mi nieznana. S'dz'c po nast"p-
nych, mo/e kilka, kilkana>cie s=[w.
Nast"pne «s=owniczki» by=y glosami, czyli do-
piskami pomi"dzy wierszami tekstu, lub na mar
-ginesie, na wolnych stronach, lub ok=adkach.
Jeden z dochowanych glos[w do Biblii, tzw.
Mamotrectus, pochodzi z 1471 r., wykonany
przez Akademi" w Krakowie.
Najobszerniejszy s=ownik botaniczny =aci<sko-
niemiecko-polski pochodzi z 1472, pisany przez
Stanka, zawiera ok. 2 tys. nazw polskich – wielkie
dzie=o na tamte czasy.
W XVI wieku wychodz' tzw. wokabularze
]s=owniki\ ¯ =ac. vocabulum ]s=owo\,
• w 3-ch j"zykach&
- Dictionarius Joannis Murmellii, Krak[w, 1526,
9 wyda< w XVI wieku i conajmniej 10 w XVII,
- Dictionarius, Íl'zaka Mymera z 1528,
przerobiony ze s=ownika =ac.-niem.-czes. z
1513 roku, 3 wydania w XVI wieku,
- Wielmi pozyteczny s=owarz tym, ktorzi z'dai'
wyrozumie: y nauczy: si" czci: }czyta:| procz
}bez| chodzenia do szko=y, iako s' prosczi laici,
y niewiasty..., z 1532, w=osko-pol.-niemiecki;
• w 4-ch j"zykach&
- =ac.-pol.-niem.-w=oski, w 1532 i 1566,
- =ac.-pol.-niem.-francuski, w 1574,
- =ac.-pol.- niem.-czeski, w 1605.
Ze s=ownik[w wydanych do 1532 oraz materia-
=[w r"kopi>miennych Bart=omiej z Bydgoszczy
u=o/y= s=ownik =ac.-pol., dr Erzepki wyda= z
r"kopisu w 1900.
Wokabularz rozmaitych i potrzebnych sentencyi z
1539, 1558, 1566 i 1595& rozm[wki, listy i pie>ni,
ust"p z powie>ci o Marcho=cie.
I inne, ma=ej obj"to>ci.
Du/y s=ownik =ac.-pol. Jana M'czy<skiego w
1564. Thesaurus ]skarbiec, leksykon\ Grzegorza
Knapskiego, 1621, w 3-ch cz">ciach&
1. s=ownik pol.-=ac.-grecki, 2. s=ownik =ac.-pol.,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
3. Adagia polonica – przys=owia polskie.
W XVII i XVIII wieku s=owniki =aci<sko-franc.-
lit.- niem.-polskie.
Wreszcie pierwszy, 6-tomowy S=ownik j"zyka pol-
skiego Samuela Bogumi=a Lindego 1807–1814,
oko=o 59 tys. s=[w; wydanie ™ 1854–1860, we
Lwowie.
S=ownik j"zyka polskiego, zbiorowej redakcji,
wydany przez M. Orgelbranda, w Wilnie, 2 t.,
ponad 108 tys. s=[w.
S=ownik E. Rykaczewskiego, 2 tomy, 1866 i 1873,
ponad 49 tys. s=[w.
S=ownik j"zyka polskiego, u=o/ony pod redakcj'
Jana Kar=owicza, Adama Kry<skiego i W=adys=awa
Nied{wiedzkiego, Warszawa, 1898.
Schemat rozdzielenia, w moim odczuciu&
s=aw. ˘ bia=oruski; wo=y<ski ^ bu/. ˘ ukrai<ski;
wo=y<ski % bia=oruski ˘ mazowiecki;
krakowski % mazowiecki ˘ polski;
wo=y<ski ˘ krakowski ]Lachi\, czeski ]Czechi\.
J"zyk polski wyodr"bni= si" z j"zyka s=awia<-
skiego poprzez wo=y<ski ^ bu/a<ski ˘ mazo-
wiecki. Mazowsze mia=o silne zwi'zki z Rusi' i
Rosj' do ok. 1300, ˚Mazowsze, tak/e& geneal.
ksi'/'t maz., ˚Mieszko, Boles=aw †1025 nazwa-
ny d=ugo potem Chrobrym ¯ wo=. chrabor ¯ chra
% bor ¯ borba ]walka\, dzi> by=by& Waleczny;
P=ock ¯ p=ot ]tratwa\, Gniezno ¯ gniezdo, Kutno
¯ kut ]k't\ % no.
R[/nica z j"zykiem s=awia<skim jest wyra{na.
Nie tylko o czym uprzednio, tak/e& j"zyk polski
ma sk=onno>ci do zmi"kczania. Gdy s=awia<ski&
pogansky – poga<ski, st'd =atwo pozna:, gdy
latopis przepisywany by= przez Ukrai<ca, dla
kt[rego maz.-laszski by= wzorcem – pozostawi=
liczne b="dy i >lady, r[/nej natury, w rodzaju&
wo=., orygina= ˘ Ipat., kopia ]z wp=ywem maz.\&
\zerou › ezerou ]jeziorze; s=aw.-maz. OE\,
k teb≠ › k tob≠ ]do ciebie – ku tobie, OE\,
louhiti › louhite ]maz.. ='czcie\,
miriti › mirit; ]maz.-pol. `i:\,
doumati › d¨mat; ]s=aw. dumati, pol. duma:\,
kamen › kamen; ]s=aw. kamen, pol. kamie<\,
beshislennya › be]islenny≥ ]z b="dem\,
iss≠heni › is≠heni ]s=aw. z b="dem\,
s=tvori › stvori ]s=aw. sotwori, pol. stworzy\,
v=ro'ba › vra'ba ]woro/ba - wr[/ba Ø^A\,
s=v≠tom › sv≠tom= ]s=aw. sowietom ^ rad',
pol. swietom ^ >witem..., wyci"te O\,
pereiti › preiti ]pereiti – przej>: ˘ preiti\,
prπexal › priex= ]z b="dem\,
prπide › pride ]s=aw. pri % ide ˘ prijde – pride,
z b="dem, nie mniej ni/ 55 razy\,
tak te/& prπidowa › pridowa, oraz&
prπidem, prπiti, prπidosta – 19 razy,
prπexavwim, prπexawa, prπexav;, prπede,
prπexavwi, prπexa, prπexavw[, prπedowa,
poexawa jako pri≠dem, pri≠xa, itp.,
ponad 29 tych/e r[/nic,
prπawa, prπa, prπati, prπatπe jako priœwa,
priœti, itp., ponad 7 r[/nic,
='cznie ponad 112 razy w latach 1201–1292,
slonim › Ouslonim= ]S=onim z b="dem\,
k= bugou › k= bratou ]do Buga – do brata\,
¢lisπi, lisij › Lysy ]maz.-pol. +ysy\,
filosoƒ › filof= ]filosof – filof\,
b(o)'πi › B(o)'iei ]Bo/ej, pol. `ej\,
\krestnaa gra∂ › \kr(e)st;na≥ grada,
ne predati goro∂ › ...goroda ]grodu\,
s= vs≠mi › s= vsimi ]z wszemi – wszymi\,
na∂ vs≠mi voi › nado vsimi voimi ]woj –
nad wszymi wojami\,
oci]enπe › \hi]enie ]oczyszczenie\,
kurov; › kour= ]maz.-pol. kura ˘ kur\,
\vci › \vc≠ ]maz.-pol. owce\,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
vhinil › ouhinil= ]wczyni= – uczyni=, WU\,
sxoron≠n;e › pogreben;e ]pogrzebanie\,
bo≥re › bo≥ri ]maz.-pol. bojarzy\,
strana › vo\thina ]pol. ojczyzna\,
dan › tal; ]s=aw. dan ^ da< – tal ¯ ang. tall\,
mno'stvo › mno'estvo ]pol. mno/enie\,
mnogy › mnogi ]s=aw. mnogy, pol. mnogie\,
smr=d;œ › smerd;œ ]smroda, pol. smerda\,
pa∂wim › let≠vwim= ]s=aw. pad=szym,
pol. lec'cym, polecia= jeden na drugiego\,
stupi › skohi ]s=aw. stupi, pol. wst'pi=,
w kopii& wskoczy=, wyskok przepisuj'cego –
wskoczy= na stanowisko, pozycj"; dost'pi=\.,
nikoli 'e bo≥sœ › nikoli 'e ne bo≥sœ,
polskie podw[jne zaprzeczenie& nigdy nie
ba= si",
szereg zmi"kcze< e ˘ ≠.
Nie spos[b ich nie zauwa/y:.
Ipatiewska – okaza=o si" w ko<cu – pisana by=a
1428 we W=odzimierzu Wo=., a ja my>la=em
pierwotnie /e na Mazowszu, s'dz'c po sk=on-
no>ciach do zmian w pisowni d{wi"k[w.
Charakterystyczne, ros.-pol. OE&
wo=. 1289 k teb≠ › Ipat. k tob≠ ]do ciebie\.
Wg Wlk. Encyklop. Powsz. PWN 1962–1967,
t. 9, str. 57, polski j"zyk ]we fragmentach\&
wraz z j. czeskim, s=owackim i =u/yckim tworzy
grup" zachodnios=owia<sk'. Rozwin'= si" na
pod=o/u gwar plemiennych ludno>ci dorzecza
Odry, Warty i Wis=y. Najwi"cej element[w wiel-
kopolskich i ma=opolskich }kolebka Polski tam
gdzie «polska» w nazwie, J.D.|. W >redniowieczu
przeci"tny szlachcic m[wi= gwar' ludow' swojej
okolicy; duchowie<stwo ceni=o =acin" kt[ra by=a
j"zykiem szko=y, nauki, dyplomacji, urz"d[w, li-
teratury; w sto=ecznym Krakowie panoszy=a si"
jeszcze niemczyzna miejskiego patrycjatu.
Zapo/yczenia z j"zyk[w&
niem. – handel, rzemios=o, organizacja i
budownictwo miejskie,
franc. – /ycie towarzyskie, stroje,
ital. – sztuka, kuchnia, wojskowo>:,
ang. – sport, s=ownictwo morskie.
Zapo/yczenia z j. niem. z czas[w kolonizacji
wyludnionych i opustosza=ych miast polskich po
najazdach tatarskich 1241–1287, gdy koloni>ci
niemieccy – za zgod' ksi'/'t polskich – przy-
bywali gromadami z Niemiec, osiedlaj'c si" w
Wielko` i Ma=opolsce ]Wroc=awiu i Krakowie\ i
tworz'c nast"pnie problemy w sprawie przynale/-
no>ci tych ziem, w tym, w sprawach s'downictwa
zwracali si" do Magdeburga, ˚w[jt, starosta;
w Krakowie powo=ali na tron zniemczonego
Heinricha Probusa ]1288–†1290\, W=adys=aw
+okietek musia= ucieka:.
W starej dobie wiele zapo/ycze< czeskich, p[{
-niej sporo ruskich, w"g., tureckich i tatarskich.
• z tatarskiego& asawu=, adaman ]pol. ataman\,
a=tan, baj, bachmat, basa=yk, berkut, baskak,
czapu= ]pol. czambu=\, horda, korsak i inne;
• z tureckiego& baczmaga, ba=ta, ba=yk, bardak,
bujurdun, buk=ag, bu=at, bunczuk i inne; wiele
kupieckich.
• z perskim wsp[lne mamy& bohater, b[br, kaleka,
kord, pigwa, sobaka, srom i stan.
Samog=oski&
i ]y\ u ][\
e, " o, '
a leczy:, le/e:, ='czy:, mienia:, miot(a: ]ciska:\,
Sp[=g=oski&
sycz'ce& s, z, c, dz,
szumi'ce& sz, /, cz, d/,
cisz'ce& >, {, :, d{.
Wymowa nie zawsze idzie w parze z pisowni'&
/apka, m=otszy, tag/e, tfardszy, tszy, ale liczba
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
ich >miesznie ma=a w por[wnaniu z j. ang.
Rzeczowniki w 7 przypadkach; deklinacja& mia-
nownik, dope=niacz, celownik, biernik, narz"dnik,
miejscownik, wo=acz.
Czasownik odmienia si" przez 3 osoby ]ja, ty,
on\, w dwu liczbach ]pojedy<czej i mnogiej\,
czasu tera{niejszego, przysz=ego, i przesz=ego
]rzadko zaprzesz=ego\, i w trzech trybach& oznaj-
miaj'cym, przypuszczaj'cym i rozkazuj'cym;
dwie strony& czynna i bierna, a niekt[re tak/e
zwrotna.
Szyk cz">ci zdania i zda< sk=adowych jest w
znacznej mierze swobodny, od siebie& z og[ln'
zasad', /e na pocz'tku k=adzione s' wyrazy, na
kt[re pisz'cy chce po=o/y: nacisk& pies posiada
ogon; ogon posiada pies.
S=ownikowe zasoby wsp[=czesnego j"zyka
og[lnonarodowego oblicza si" na blisko 120
tys. wyraz[w.
Pozosta=e informacje tak wysokiego, naukowego
poziomu, /e bez przygotowania j"zykowego
nie mo/na ich zrozumie:; Polak ze >rednim
wykszta=ceniem nie wie o co w nich chodzi, w
sprawie swego j"zyka – polskiego.
Problem trudno>ci dla obcokrajowca w nauce j.
polskiego polega na tym, /e
• posiada formy, kt[rych by: nie powinno ]z
powodu panosz'cej si" =aciny – o czym na sa-
mym pocz'tku, przez kt[r' j. polski puszczony
by= w rozwoju na chaos /ywio=u polskiego –
mas s=abiej go znaj'cych, przez to tworz'cych
wynaturzenia, dziwol'gi – zaniedbany w opisie&
uporz'dkowaniu i nauczaniu jego zasad\,
• i – w ostatnich dekadach – na tak wysoce nau-
kowym opisaniu istniej'cego ]w tym powsta=ych
dziwol'g[w\, /e rodowici Polacy musz' g=owi:
si" nad sensem definicji, gdy j"zyk angielski
jest wysoce uporz'dkowany, prosty, a definicje
zrozumia=e i =atwe do przyswojenia.
Definicja wosku w j. angielskim&
plastyczna, ciemno/[=ta substancja wydzielana
przez pszczo=y do budowy kom[rek, twarda w
ch=odzie, =atwo daj'ca si" formowa: w cieple,
topiona w temperaturze 148° F }65° C|, nieroz-
puszczalna w wodzie, u/ywana do >wieczek,
modelowania, itp., }dalej inne formy wosk[w|,
gdy w j. polskim, woski&
estery kwas[w t=uszczowych z wy/szymi alko-
holami jednowodorotlenowymi; wytwarzane
przez ro>liny, zwierz"ta, i bakterie, spe=niaj'
funkcje ochronne.
Tak i w definicjach form gramatycznych.
G'szczem form ]stwarzaj'cych wra/enie chao-
su; ko<ca ich nie wida:\ i “naukowo>ci'” opis[w
]niecelnych przy tym czasami, bo zapomniano
pierwotnych znacze<, z powodu j. =aci<skiego,
˚dzieje, mo>:\ – j. polski nie ma szans na sw'
popularno>: w>r[d innych narod[w – nie jest
atrakcyjny do nauki i u/ywania, ju/ poza tym,
/e posiada ', " nie u/ywane w innych krajach.
ci'g ˘ nad(pod(po(od(prze(przy(wy(u(za-ci'g
– w j"zyku polskim nast"puj'ce czasowniki maj'
du/' liczb" przedrostk[w; zdaj' si" by: przez
to baz' j"zyka& bada:, biec, bra:, ci': i ci"cie,
ci'g(n': ]wlec\, chodzi:, chowa:, chwy-t(ci:,
chyli:, czu:, da:, dzia= i dzieli:, gna: ]biec za\,
grzeba:, i>:, j': ]chwyci:\, jrze: ]patrze:, baczy:,
gl'da:\, k=a-d(>:, kopa:, kr[j i kroi:, lec ]le/e:\,
mys= i my>l ]um\, nie>:, pad(a:, parcie ]presja,
nacisk\, pi': ]='czy:\, pi:, pisa:, p=ata ]kompen-
sata\, pust i pu>ci:, ros-t(n':, r[wno ]tyle samo\,
r[/ni-:(ca, rwa:, rys, rzu-t(ca: ]miot(a:\, sad(o-
wi:, siad(a:, stawia:, st'pa: ]kroczy:\, studzi:,
tacza:, toczy:, tarcie, trze:, trzyma:, waga, wali:,
wa=, wi'za:, wi:, wid(zie: ]baczy:, jrze:, gl'da:\,
wiesza:, wie{:, wlec, wo=a:, zi"bi:, zna:, zwa:,
/y-t(: ]istnie:\.
Liczne, wielce r[/ni'ce si" od siebie przedrostki,
o tym samym znaczeniu ]zadaniu\, tworz' g'szcz
wyraz[w w s=ownikach, zupe=nie zbytecznie, bo
nie opisane w=a>ciwie, bez por[wna< z innymi
j"zykami.
Írodowisko ludzi wykszta=conych prze>ciga=o
si" w u/ywaniu j"zyka =aci<skiego i doskonaleniu
go do perfekcji, puszczaj'c posp[lstwu j"zyk
polski do rozwoju i kontroli – oto skutki.
Gdybym opublikowa= m[j s=ownik j"zyka pol-
skiego – by=by kr[tki, znaczenia zg=osek i d{wi"-
k[w dowi'zane do innych s=[w i j"zyk[w& s=a-
wia<skiego, wo=y<skiego i innych; zgadywanie
na zasadzie cyganki ograniczone do minimum.
S=ownictwo polskie rozbi=em na sk=adowe
zg=oski i d{wi"ki, moja znajomo>: ich znacze<
przejawia si" systematycznie w tej cz">ci publi-
kacji, ˚biel i tarn, dzieje, granica, las, metryka,
nazwy i nazwiska, str, szcze, woda, wzniesienie,
ziemia, wie/a, Nie>wie/ ¯ nie> ]wy/ej\, i s=ow-
nictwo pospolite kt[rego tu nie zamie>ci=em, ze
wzgl"du na obj"to>: – by=by to regularny s=ow-
nik, niekompletny przy tym, bo nie sko<czy=em
pracy nad nim, i nier[wnomiernie dopracowany,
o ma=ym zwi'zku z nazwami w=asnymi, jak&
• bor ]bra:\ ˘ zabor ]zab[r\, borba ]bra<\ ˘ bro<,
OA ]˚wymiana liter\, inne s=owo&
• ulica ]od front[w\ ¯ u ]od\ % lica ]front[w\ ¯ lico
]front budynku\; lico ^ twarz ^ ko>: ˘ pako>: ^
potwarz OA ]k=amliwe zarzucanie komu czy-
n[w nie pope=nionych, fa=szywe oskar/enie,
oszczerstwo, kalumnia\, policzek, pokost ]farba
olejna do pokrywania powierzchni wyrob[w z
drewna, olej lniany ze >rodkami susz'cymi\
– wszystkie trzy poj"cia zwi'zane ze sob',
cho: «ko>:» z pozoru r[/ne od «twarzy» – m[j
sekret kt[ry tu wyjawi=em, bo mam s=ownictwo
rozbite na sylaby, jak uprzednio; policzek ¯ lico,
OE z wp=ywem ang. cheek ]policzek\, w mSjp
1969& «jedna z dwu bocznych mi"kkich cz">ci
twarzy, fa=d sk[rno-mi">niowy os=aniaj'cy z
boku jam" ustn'» – tak dzisiaj, lecz pierwotnie
by=a to «cz">: twarzy przy ko>ci» zwanej dzi>
policzkow' ]˚Po`, stolica\; logika& je/eli ko>:
jest twarda to twarztwardy, s=owotw. pokr.
tw[r, tworzy:, twierdza, OØA;
• lot ¯ lata: ¯ lata ]wysoko\ i lotion; zwi'zek lotu
z wod', p=ynem – innym moim sekretem, jednym
z wielu& da: ^ kaza: ^ leci: ˘ re-commend – po-
leci:, prze-kaz – po-danie, sprzeda: ^ przekaza:,
s=aw.-ros. ]prze ^ pro ^ po ^ od ^ re\, commend
s=owotw. pokr. command AE ]rozkaza:, w=a
-da: ¯ =ada ^ woda\ ˘ commander ]komendant,
dow[dca ¯ w[d\;
• ch – 1. powietrze, ziemia 2. woda;
powietrze& ros. wozduch, dych(awica, od(wz-dycha:,
dysze:, dech, duch i dusza, wybuch, zaduch, niuch,
zwierucha, chata, dach, ch=[d, chmura, tchn':, schn':,
cuchn':, ucho, s=uch, chuch, brzuch, >miech i miech,
puch, U ˘ Å, ´ ˘ p"cherz, w"ch, t"chn':;
woda; plucha, chlapa:, rz. Siniucha ^ sinewodsko;
wiele nazw geogr., zw=aszcza kraj[w, zawiera w
przyrostkach powietrze, ziemi", i wod"& anglo-sas.
Dene ˘ Denmark, Dene ˘ Dane ˘ Danish ]du<ski,
anglosas. Denise\, Dane ˘ pol. Dania, ang. Danes
]Du<czycy\, Litwa, +otwa, Macedonia, Albania,
=ac. `ea ]e – powietrze, a – woda\& Erytrea, Ga-
lilea, Judea; Bazylea, Bask ¯ ba % sk, itp.;
• za-sada ^ u(pod-stawa ˘ staw ^ sadzawka ˘
sadza: ^ stawia: ]np. dom\, budowa: ˘ osada,
sad ]stawiane drzewka, sadzonka\.
Zagadnienie tworzenia s=[w jest zbyt obszerne,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
by wymieni: tu cho:by w punktach, bo jest ich
kilkana>cie, jak dodawanie przed` i przyrostk[w,
zapo/yczenia z innych j"zyk[w, zmiana wymo-
wy, zmiana ci"/ko>ci znacze<, dorozumienia i
niezrozumienia, wymowa sylab wspak, symbo-
lika liter; z nich jedynie ˚t=umaczenia od ty=u tu
zamie>ci=em, zwi'zane z nazwami w=asnymi.
Zapomnieli>my po cz">ci j. polskiego& mo>: jako
skr[t s=owa mi=o>: ]Jego Kr[lewska Mo>:\, 40
brane dos=ownie, or"dzie ]instrument\ pomiesza-
ne z proklamacj', ko<c[wka `a zupe=nie b="dnie
przyj"ta jako rodzaj /e<ski ]pi=ka, w pi=ce p=ci
/e<skiej rodacy dopatrzyli si"\, niecelnie, lub nie
w pe=ni poja>niane has=a& brus, brzeg, dzieje,
jako/, rzeka, s=uga, spe=zn':, to, ]dra/liwe\
zadawa: si", i inne, og[lnie – w sporadycznych
wypadkach.
Symbolika znak[w i =adunek pozytywu i nega-
tywu zupe=nie opuszczony& e – nie, negatyw,
zaprzeczenie; st ˘ szcz ]wielki\ % e ]nie\ ˘ szcze
]niewielki\, Bartoszcze ]ma=y B., ˚szcze\, st ˘
`>: ]wielko>:\& d=ugo>:, szeroko>:, wysoko>:,
g="boko>:, ˚mo>:, i inne «`o>ci»& rado>:,
mi=o>:, z=o>:, pako>:, s=abo>:, itp.
By=by to nieco inny s=ownik.
Jednak/e zako<czenie pracy nad s=owniczkiem
staje si" coraz bardziej nieosi'galne, mimo
zaawansowania, g=[wnie z powodu psucia si",
za=ama< komputera z przyczyn r[/nych od
przeci'/enia danymi, i gwa=townego post"pu w
rozwoju elektroniki ]nowe systemy operacyjne
nie chc' wsp[=pracowa: ze starymi aplikacjami,
zaledwie sprzed 10-ciu laty\ – tego aspektu nie
by=em >wiadom gdy wprowadzi=em tre>: mej
Litwy do pami"ci komputera w 1990, i wzi'=em
si" do dzie=a pracy nad s=ownictwem w 1997.
Poza tym, jak biegacz na bie/ni, zbli/am si" do
mety, ale goniony jestem przez seri" drukarskich
chochlik[w, tu/ za mymi plecami, walcz" z nimi,
powsta=ymi przez ci'gle nanoszone zmiany w
u/ywanej czcionce ]liternictwie\, by sprosta: wy-
mogom j"zykowym. Dokonuj" zmian zw=aszcza
w rosyjskich zestawach, kt[re dost"pne s' w
wielce uproszczonej formie, dla wsp[=czesnego
nam j. rosyjskiego ]XX wieku\.
I nie mog" siedzie: godzinami przed ekranem
komputera, bo krzy/ u nasady mnie boli, i nogi
o=owiej' – utrudnienie nieprzewidziane.
Poluechta ]˚Mazur. ltpsc Poluexta\ –
patriarcha Konstantynopola 6463, ˚styl.
po=k ]s=aw.-wo= polk=\ – hufiec; w >redniow.
wojskach zwarty oddzia= konnych sk=adaj'cy
si" z kilku chor'gwi.
Po=noe sobranie russkich letopisej ˚latopis.
Po=ock ]Pololock=, Polotesk/=/;, Polotsk=,
Polock=, Polotc=, Polot;sk=, Polot;c=, Porfij ]s=aw. Porfπi\ – rumiany, dos=. purpurowy;
Poloc, Polocko, Poloc=k=, Poloc;k=, Po- episkop ]biskup\ Czernihowa, uj"ty przez Tata-
ltesk-=/;, Polt≠sk=, Polt`sk=, Polhesk=, r[w, 1239, wypuszczony w G=uchowie.
Pol=tesk, Pol=ck=, Pol;tesk;, Pomock=, Porfirordodnyj ]staroros. Porfirorodnyi\ –
Po=ock, Po=oczk(o, Po=oczsko, Po=tewsk, Po=o-
wiec, ros. Polock=\.
Po=czanie ]Volhane, Polotqne, Polohani,
Polohany, Polohan≠, Polocenses, Polocza-
nie, Po=czanie, ros. Polohane\ – grodzianie
Po=ocka.
gr[d nad Dwin'; u uj>cia rz. +oty do Dwiny; ¯
po % rz. +ota ¯ +otwa lub p=otwa ]p=otka\. Pol.
˚P=ock – gr[d nad Wis=' ¯ p=ot ]tratwa\ % ck;
terminy ˚flisackie.
Po=onyj ]1430–1550& Polnyj, Polni, Polonyi\
– gr[d, w 1907 miasto w Wo=y<skiej guberni.
W 1394 W=odzimierz, usuni"ty si=' z Kijowa,
otrzyma= od Wito=da w zamian gr[d Po=onyj.
¯ po ]wzd=u/, przy, obok, na\ % =on ]sk=on\.
Po=owcy ]wo=.\ – >niadej cery; A. Br¥ckner 1927&
¯ ros. po=owyj ]>niady\, germ. die Falben, >red-
niow. pol. Kunowie ¯ w"g. kun, lit. pa=was ]p=owy\,
=ac. pallidus }lit. palßas, ros. po=owyj mi nieznane,
polovik ]mat\, J.D.|.
Turkoj"zyczny nar[d, zachodnia ga='{ Kyp-
czak[w, w Zachodniej Europie znani pod nazw'
Kuman[w. W 11–13 wiekach zajmowali p=d.-
ruskie stepy. Po naje{dzie Mongo=o-Tatar[w w
1237, cz">: P. przesiedli=a si" na W"gry, cz">:
za> zla=a si" z naje{d{cami.
Grody& Sugrow, Szarukan. Sugrow& w 11–13 wie-
ku na Siewierskim Donie, dok=adnego po=o/e-
nia nie ustalono ]horodyszcze na lewym brzegu
Siewierskiego Donu, blisko wsi Sidorow, 40–50
km poni/ej grodu Izjuma\. Szarukan ]Osenew\
– w basenie p=n. Donca, dok=adnego po=o/enia
nie ustalono, w 1111 zdobyty przez W=odzimierza
˚Monomacha.
Po=owczyn trafi= ˚Uza w oko. Uz spad= z konia,
wzi"li jego cia=o i p=akali po nim, wo=., Ipat. ltps
pod 6727 ]1219 r.\, w rzecz. 1217.
Po=owczyn Aktai-Aktai ostrzeg= Dani=" ]pod
1244\ 1244, /e Batyj wr[ci= z Ordy,
inny, o imieniu Kocz ]koh;\ – trafi= Mendoga
strza=' w nog", ]pod 1252 r.\, w rzecz 1250&
zastr≠li koh; Polovhih=. mindogova
v= stegno. i vozvratisœ minodovg= v
zeml[ svo[.
po=tret’ja ]ros.\ – 2,5 czego, pol. ˚p[=trzecia.
Pomezania ]pol.\ – w zach. Prusach, przyleg=a
do dolnej Wis=y, granicz'ca na p=d. z Ziemi'
Che=mi<sk', na p=n. z Pogezani'; g=[wne
grody-miasta& Marienburg ]Malbork\, Sztum,
Christburg ]dzi> Dzierzgo<\;
germ. Pomesanien;
¯ po` ]wzd=u/, r[wnolegle do, obok, przy\ % mezo
]ziemia mi"dzy Wis=' a Nogatem\ ¯ gr. mesos
]>rodek, pomi"dzy\ ˘ ˚Mezopotamia.
Pont, morze Pontyjskie ]s=aw.\ – kraj u p=d. wy-
brze/y M. Czarnego, w p=n.-wsch. Azji Mniej-
szej, dzi> G[ry Pontyjskie; gr. pontos ]morze\ ˘
gr. Pontikos ˘ =ac. Ponticus, pokr. >redniow. ang.
ponde ]staw, zbiornik wodny, cz"sto sztucznie utwo-
rzony, mniejszy od jeziora\ ˘ pond TD.
popryszcze ]s=aw. popri]e, pop;ri]e\ –
miara d=ugo>ci drogi r[wna 1000 krokom ]ok.
800 – 1000 m.\, niespe=na wiorsta, kilometr.
i stav= pre∂ gorodom=. popri]a. i ne
mo'et; vzœti laskanem;. ]wo=.\.
stoit; 'e stolp= popri]a. ø gorod ka-
men=. a na nem \rel= kamen=. ]wo=.\.
i'e nyne zovetsœ Velikij Novgrad, ot
ustiœ velikogo ozera Il;mera po rece
Volxvu poltret;œ popri]a.
]Mazurinskij letopisec, pisany1683–1691(92.\
Porfirogenita, dos=. w purpurze urodzony ¯ ros.
porf ir= ]kolor purpurowy\ % rodnyi ]rodzo-
ny\ ¯ rodit; ]rodzi:\  rod= ]r[d\ ˘ por[d;
gr. porphyros ˘ >redniow. =ac. porphyreus, staro-
franc. porfire, >redniow. ang. purfire, ang. porphyry,
franc. le porphyre, ros. porfira, bagrianica.
1. Konstantin VII Bagrjanorodnyj ]lub Porfiro-
rodnyj\, 905–959, bizant. imperator 913–959,
faktycznie 945÷959, syn Lwa VI,
2. Konstantin VIII Porfirorodny ]976–†1028\.
˚Bagrianorodnyj.
porogy ]wo=. porogy\ – pogranicze ¯ po % rogi
¯ rog ]granica\, b="dnie& progi jako kaskada;
na krystaliczne ska=y ]granity, gnejsy, kwarcyty
i =upki krystaliczne\ trafia woda p=yn'ca uprzed-
nio lessowym korytem, przez to burzy si" i k="bi,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
tworz'c charakterystyczne miejsce na rzece;
porogi wymienione w wo=. ltpsi przy opisie trasy
marszu wojsk ruskich, zako<czonych bitw' nad
rz. Ka=k' 1219, w rej. dzisiejszego Zaporo/a
n(rz. Dniepr, ok. 450 km SE od Kijowa, 52° 50’
N., 35° 12’ E. ...i v=idowa v r≠kou Dn≠pr=.
i v=zvedowa porogy i stawa ou r≠ky
xortic≠. na brod≠ ou Potolhi.
Po wyprawie Swiatos=awa na Bizancjum, roku
6479& “Stworzy= mir z greki” – zawar= pok[j z
Grekami poide v lod;œx k= porogom=.
Znane Grekom jako >w. ˚Elfer, 6453 ]941 r.\.
˚rog, granica, za`.
porsiskij ]˚Mazur. porsiskij\ – Watyka<ski$
w 6580 ]1072\ przeniesiono szcz'tki ruskich
>wi"tych m"czennik[w Borisa i Gleba }pomor-
dowanych latem 1015|, w przeniesieniu wzi"li
udzia=& „...Swiatopo=k, Wsewo=od i inni kniazio-
wie, a od “>wi"conego czynu” ]kleru\ Georgij
metropolita, Petr perejas=awlski, Michai=, porsij-
skij episkop.” 0001-31.1-55
Rosjanie w 1968 r. nie wiedzieli, gdzie «por-
sijski» si" znajduje, tj. od jakiej miejscowo>ci
zosta=a utworzona forma przymiotnikowa, i ja
nie znalaz=em. OAEO
Ale, nazwa najbli/sza pisowni'& Lars Porsena
– etruski kr[l w VI w. B.C. ¯ Etruria ]staro/. kraj
w Italii, na p=n. od Rzymu i Watykanu, dzi> Tos-
kania i cz">: Umbrii, ang. Tuscany\.
Schizma pomi"dzy Ko>cio=em Rzym.-Katol. i
Prawos=awnym nast'pi=a w 858–1054 A.D.,
ale – najwyra{niej – nie by= to natychmiastowy
proces, ˚schizma.
port ]arch.\ – pas na miecz. Mstis=aw obdarowa=
Kondrata pi"knymi ko<mi z siod=ami dziwnymi,
i porty dorogymi. Ipat. ltps pod 1287.
porty ]arch., s=aw. porty\ – 1. odzie/ parciana,
zgrzebna, z grubego p=[tna konopnego lub
lnianego, 2. koszula nocna; port` – parc`.
Powie>: wrem. let 1118, cytuj'c akt uk=adu
...me/i Greki i Rus’ju..., z roku 6421 ]913\& ...i da
soimet’ s sebe porty swoja. w nich /e chodiat’
]zdejmie nawet porty swoje, w kt[rych chodzi\.
Witowt uciek= z wi"zienia w przebraniu port[w
odwiedzaj'cej go /onki ]kobietki\, jednej z dwu
przyby=ych na t" okazj"& ... noby jemu od’noj
/onki wsk=ati porty, da wyjti won so drugoju
/onkoju...
Portki – spodnie, zw=aszcza z grubego, pros-
tego materia=u.
porub ]s=aw. porub=\ – ciemnica, wi"zienie w
piwnicy, lochu.
pory
• roku – wiosna, lato, jesie<, zima;
• dnia& brzask, >wit, ranek, po=udnie, wiecz[r
]zmierzch, zmrok\, noc.
iran. zamin ]ziemia\ ˘ s=aw. zemlia ˘ zima ]ch=[d\
˘ zimny ]ch=odny\. Wiosna, wiosenny  osen;
-osie< ]jesie<\, jesienny; wiosna ]ros. vesna\ ¯
wes ]wszystko\ % sna ]ro>nie\; jesie< ¯ sienie ]˘
nasienie\, pora siewu, siania, o ^ za; siano ]ros.
seno\, s=owotw. pokr. ros. sen; ]cie<\.
wo=.Togo'. l≠t prestavisœ velikii
knœz; Lest;ko. kazimirovih krakovskyi,
1288.09.30., w Ipat. ltpsi pod 6794 – 1286 r.
O – pe=nia ]˚o\; lat-o  o-sen, lat ^ rok ]ile
masz lat$\; lato – pe=nia roku. Lat ]rok\ i lato
wymieszano p[{niej i uto/samiono je, jedno z
drugim, dzi> lat jest dope=niaczem l.mn. lata.
Latopis ¯ opis roku ]lat-opis\, dlatego czasem
pojedy<cz' kart" zwano latopisem.
Wia, wie ]g[ra\ ˘ >wiat=o, >wieca, wiecz[r;
ros. sveha ]>wieca, gdy >wiat=o – svet, T ˘ Cz\.
Wie ]g[ra\ % cz[r ¯ kar]y\ ^ czar-ny(no>: ˘ wie-
cz[r. Blask, brzask – dask ]ang. dusk, zmierzch\.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Íwit ma zwi'zek z wieczorem.
Wiecz[r ]ros. veher\ ma tak/e zwi'zek z wiecz-
no>ci' ]ciemno>ci'\ i z czarami ]Ø^A, `cz[r –
`czar\; her - hërt, ˚wiara staro/. i nr 1204.
Rano ˘ ranek – wcze>nie, wczesna pora dnia,
ros. rano ]wcze>nie\, ranny ptaszek.
Utro ]ros. utro\ – ranek, ma zwi'zek z jutro
]nast"pnego dnia\, zapewne znaczenie zmie-
nione wskutek wieczornych rozm[w& “zrobimy
to jutro” ]z rana, nast"pnego dnia\, pozosta=y
jutrznia, jutrzenka. Po=udnie, p[= dnia.
Noc ]germ.-s=aw.\ – pora od wieczora do rana;
germ. nacht, anglosas. niht, neaht, >redniow. ang.
nyht, ang. night, lit. naktis, gr. nyks, nyktos, =ac.
nox, noctis, s=aw. noh;, no]i[ ]noc'\, wo=.
noh;, no]; ]noc\, no]π[ ]noc'\, ros. noh=,
czes. noc, dun. nat, n≤tter.
Doba zaczyna=a si" o godz. 6 rano ]1 godzina
nocy – 7 wieczorem, godz. 19 obecnego syste-
mu\, st'd dzie< na dwa znaczenia&
1. widna, jasna pora doby, 2. doba ]bo dzie< –
pocz'tkiem doby\, ˚Kalendarz, nr 1200.
Poszt[w ]pol.\ – gr[d nad Niemnem, zdudowany
dla ochrony ˚Romowe przed napadami Krzy/a-
k[w, na p=d. brzegu Niemna, przy uj>ciu rz. Wi-
szakis. Dzi> Zapyszki 2 km W, ¯ za % Poszt[w,
˚za`. Nadzieja& ªJu/ Wigand blisko siebie mianu-
je& Pernare, Ges[w, Ejrago=" i Past[w. – Pierw-
sze z nich odpowiada dzisiejszemu Pernarewo
niedaleko Kejdan. Lindenbladt S. 41. Okolice
te le/a=y na p[=noc od Niemna, a na po=udnie
od Ejrago=y, tam podobno, gdzie dzi> Poczto
i Jaswocze.º 0165-01-127, przypis 2, z dokonan'
przeze mnie zmian' kolejno>ci zda<, dla przejrzysto>ci.
pol. Jaswocze – lit. Josvainiai, germ. Gesause
]szum\ 10 km SWW od Kejdan, Pernarewo – 20
km W od Kejdan. B='d w logice& zestawione
obok wcale nie musi oznacza: «blisko siebie»,
w tym wypadku «wzgl"dnie blisko siebie». Pas-
t[w “Poczto”, germ. posten ]stanowisko, st[jka\,
Bissena inn' nazw' tego/ grodu.
Potocki ]pol.\ – r[d znad rz. San ]ziemie ukr.\;
potok ]strumie<, woda o wartkim nurcie i w'skim,
kamienistym lub /wirowym dnie\ ¯ po % tok ¯
toczy: ]ciec, biec; rzecz w ruchu obrotowym\ ˘
ros.-pol. w g[rnym cieku  w g[rnym biegu; bieg
˘ bie/'ce ˘ toczy: rozmowy; potok s=[w.
Potop ]pol.\ – wydarzenie opisane w Biblii ]Gene-
sis 7\, ogromne masy wody zalewaj'ce [wczesny
>wiat }babilo<ski|, by=y – jak wykazuje lingwistyka
– wylewem rzek ]Tygrysu i Eufratu\, po kt[rym
Arka Noego osiad=a na g[rze Ararat;
gr. potamos ]rzeka\ ˘ pol. Potop, ang. Flood
]pow[d{, wylew, zalew\, z pewno>ci' nie na
miar" Globu, ani nawet jednego kontynentu;
wydarzenie lokalne kt[re uros=o do mitycz-
nych rozmiar[w, urobione przez pobo/nych,
strasz'cych innych Bogiem.
Powie>: wremiannych let ]s=aw. Povést; vre-
mœn;nyx l≠t\ – Powie>: minionych, lub ubieg-
=ych lat; ang. Stories as time went by; autorem
Nestor; powie>: ]poznanie, powiadomienie\ ¯
po % wie>: ]wiadomo>:, nowina, † znanie\ ˘
niewiasta, s=aw. niewiestka ]nieznana\.
Powie>: Nestora 1118, jest wzbogacon' wersj'
Latopisu Sylwestra ]pisanego 1110–1116\.
Sylwester pisa= Latopis w Peczerskim mon., w
nim dzieje kijowskiej Rusi lat 855–1110, oparte
o greckie i bu=garskie {r[d=a, stary dokument i
tradycj". Oba, Latopis i Powie>:, uzupe=niaj'
wstecz dzieje Kijowskiej Rusi a/ do cara Micha=a,
w=adaj'cego samodzielnie w Konstantynopolu
od 855 A.D. W 855, gdy mia= lat 14, Bu=garzy
wyprawili si" na Grek[w. W odwet, car Micha= wy-
prawi= si" na Bu=gar[w i zmusi= ich do ochrzcze-
nia, 856 A.D. W oko=o 8 lat p[{niej, 864(865 r.,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
ksi"gi greckiej cerkwi zosta=y przet=umaczone
na j. s=awia<ski, ˚styl, cyrylica.
Odpisy Latopisu i Powie>ci, wzbogacano na-
st"pnie a/ do 1377, przez szereg os[b i w kilku
miejscach. Powie>: zawiera znaczn' doz" fikcji,
b"d'cej wyk=adni' my>li ludzi epoki feudalizmu&
pouczanie, jak zwyci"/y:, jak m>ci: si", jak wy-
brn': z trudnej sytuacji – nauczanie chytro>ci i
metod post"powania z pobitymi; B[g wymienia-
ny przy zwyci"stwach i pora/kach ]kara za grze
-chy naszych\, zawy/one liczby ponad wszelkie
prawdopodobie<stwo, ˚mno/nik 100 u/yty.
Wydarzenia mia=y si" tak&
6360 ]855 % styl 5505, starobiz.\ – Micha= ca-
rem Konstantynopolu, Carogrodem ¯ gr[d car[w,
przez Ru> Kijowsk' zwanym;
M. zwany Trawnym ¿839–842–†867 A.D. ¯ The-
odora i Theophilus; z dynastii Amor[w, og=oszony
imperatorem 842, w wieku 4-ch lat, samodzielnie
sprawuj'cy w=adz" w Konstantynopolu od 855
]matka regentem przez 14 lat\, zamordowany 867
przez Basila ]protoplast" dynastii Macedon[w
867–1056\.
6360 ]855 % styl 5505, dana z bizantyjskich
materia=[w\ – najazd Rusi(Bu=gar[w na
Konstantynopol „...w 14 lato Micha=a...”.
6363 ]856 % styl 5508$\ – w odwecie „...Micha= wy-
prawi= si" na Bu=gar[w...” i ochrzci= ich „...w drugie
lato }w=adania|.”; w Konstantynopolu patriarch'
by= “Fotij” }wy>wi"cony 858|, ˚Photius †891, styl.
6363 ]863–864 % styl 5500, antiochski\ –
Sob[r w Pres=awiu, na kt[rym zapad=a decyzja
t=um. cerkiewnych ksi'g na j. s=aw., t=umaczone
ok. 864–865 A.D. „...uradowali si" S=awianie
s=ysz'c }o| wielko>ci Bo/ej }w| swoim j"zyku...”,
tj. problem musia= narasta: przez lata, st'd
rado>: – roz=adowanie napi"cia.
6368 ]864 % styl 5504, Hipolita\ – zaproszenie
Rurika zza morza na Ru>, w 7 lat po wyprawie
Micha=a na Bu=gar[w }858 % 7 ^ 864|.
Spos[b w jaki odliczano, dodawano lata&
842 % 14 ^ 856, jak dzi> ]p[{niej stosowany\,
858 % 7 ^ 864, bo pierwszy rok siedmiu wliczano
do poprzedniej daty, i tak o w=adcach.
Jest to wskaz[wka, spos[b na ustalenie, kto
dopisa= kt[re wydarzenia, i jednocze>nie na
u>ci>lenie przebiegu wydarze<.
Style& 5500 – antiochski, 5504 – Hipolita,
5505 – starobizantyjski, u/ywane w sferze wp=y-
w[w rzymskich, ˚Kalendarz ]nr 1200\.
Z lat, od kt[rych s' odchy=ki, powodowane r[/-
nymi stylami i ambicj' ]nie mo/emy przegra:,
w takim wypadku powtarzamy wydarzenie, z
wygran' w ko<cu\&
6420, 15-ty indykt }912 % styl 5508| – wyprawa
Olega na Grek[w.
6449 }941 % styl 5508| – napad Igora na Grek[w.
18 czerwca 14 indyktu ]941\ podeszli pod gr[d,
a we wrze>niu ]ju/ 15-go indyktu\ zostali odparci,
zawieraj'c pok[j na niedogodnych dla siebie
warunkach.
6479 }971 % styl 5508| – naj>cie Swiatos=awa
na Perejas=awiec k(Tulczy w delcie Dunaju.
W nast"pstwie – umowa zawarta w Drestrze,
miesi'ca ijula ]lipca\, indykta 14, w lato 6479.
Pierwsi w=adcy i lata w=ada<&
865– 879 Rurik †879, Niemiec ¯ Ruhr % rik
879– 883 $ ]5 lat, Rurik †883$\
883– 913 Oleg Wieszczy, od uk'sz. /miji
913– 945 Igor Stary †945 i Olga †969
945– 972 Swiatos=aw, zabity 972
972– 979 Jaropo=k, zabity przez W=odz.
979–1015 W=odzimierz Wlk. †1015.07.15
1015–1019 Swiatopo=k Okajannyj, wygnany
1019–1054 Jaros=aw M'dry †1054.02.20,
ale zaliczono mu lat 40 ]1015–1054\
z powodu przekl"tego Swiatopo=ka
Dalej& Izas=aw 1054–1073 ]†1078\, Swiatos=aw
†1076, Wsewo=od †1093, Swiatopo=k †1113,
W=adimir Monomach †1125, Mstis=aw †1131,
Wsewo=od †1146 ¯ Oleg Czern., itd., ˚Rosja.
Powie>ci ]poznanie, opowiadania\&
• wizyta aposto=a Paw=a w Nowogrodzie,
• okr"ty na ko=ach jad'ce w kierunku Caro-
grodu ]wyprawa Olega do Carogrodu, 912\,
• da< na 2000 okr"t[w, po 12 grzywien na
cz=eka, po 40 m"/[w na statku,
• >mier: Olega od /miji ukrytej w czaszce
zdech=ego konia,
• cztery zemsty Olgi nad Drewlanami&
1. niesieni w =odzi, z =odzi' wrzuceni do
g="bokiego do=u,
2. spaleni w =a{ni,
3. upici i wyr'bani w liczbie 5000,
4. Iskoroste< – gr[d Drewlan – spalony
go="biami i wr[blami, ˚we/a,
• m'dro>: pi"knej Olgi w rozmowie z “gor'cym”
]napalonym na ni'\ carem greckim,
to charakterystyczne i niezapomniane zmy>-
lenia Powie>ci.
U/yty system opisu lat – od pocz'tku >wiata;
pierwotnie 5500 up=yn"=o ich do narodzin Chrys-
tusa, by sko<czy: na liczbie 5508; nie wszyscy
rosyjscy specjali>ci o tym wiedz', odejmuj'c od
wszystkich dat 5508, ˚latopis, styl, nr 1200.
Tre>: Powie>ci; dopisywany materia= bli/ej po-
cz'tku, najstarsza tre>: znajduje si" wi"c na
ko<cu. Droga Powie>ci, gdzie j' pisano i kiedy;
informacje o plemionach i ludach; z up=ywem
czasu – coraz wi"cej o nich wiedziano; id'c
wstecz, zapisy chronologicznie&
¶ konstantynopolskie 1377, +awrentaja – imi",
b'd{ absolwenta podkijowskiej +awry; znany ju/
Bliski Wsch[d po Indie& Persja, Syrja, Babilon,
oraz P=n. Afryka& Egipt, Etiopia, Libia,
¶ nowogrodzkie, ok. 1230& plemiona Rosji i Eu-
ropy& Morawianie, Czesi, Chorwaci, Serbowie,
Polanie, Mazowszanie, Drewlanie, S=owianie;
z europejskich& Anglicy, Francuzi, Rzymianie
i Wenecjanie, Grecy z wysp Rhodos, Lesbos,
Ithaka, Niemcy, Goci, Szwedzi, Norwedzy,
¶ kijowskie, ok. 1162 ]i w=odzimierskie swody
lat 1177–1189–1193$\& jak wy/ej,
¶ rostowskie, ok. 1150& We>, Meria, Muroma,
¶ w=odzimiersko-wo=y<skie 1118& Wo=ynianie.
Opowie>ci, im p[{niej pisane – tym dalej w
przesz=o>:... i bli/ej pocz'tku latopisu&
¶ konstantynop. 1377& Noe i Potop, z Biblii,
¶ nowogrodzkie ok. 1230& Babilon, rozpad j"zy-
k[w, historia staro/ytnych S=owian znad Dunaju,
wypieranych przez Rzymian,
• we W=odzimierzu n(Kla{mie – najwyra{niej –
nic nie dopisywano, poza robieniem odpis[w,
¶ kijowskie, ok. 1162& >w. Andrzej p=ynie Dniep-
rem, legenda za=o/enia Kijowa, Nowogrodzianie
bij' si" r[zgami w =a{niach, legenda o Polanach
z okolic Kijowa,
¶ rostowskie, ok. 1150 i w=odzimiersko-wo=y<skie
1118& o Bu=garach, Obrach, Radymie i Wiatku
– protoplastach Radymiczan znad rz. So/ i
Wiatyczan znad Oki, Dulebach i Wo=ynianach,
opowie>ci o g=upich Drewlanach, osiad=ych
mi"dzy W=odzimierzem Wo=. a Kijowem.
Latopis pisa= Silwester “Nestor” 1110–1116,
Powie>: – m=ody Nestor 1118, ko<czy= 1156.
Latopis pisa= Silwester 1110–1116, w Peczer-
skim mon. Przeniesiony do Perejas=awla 1118
na biskupstwo po zmar=ym +azarze, zmar= tam
†1123. Zakrawa, /e kszta=cony na greckiej g[rze
Atos, st'd tw[rczo>: jego nosi wyra{ne >lady
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
bu=garyzm[w i sporo o Bu=garii.
Powie>: za> pisa= Nestor ]imi" rzeczywiste\,
pod okiem “Nestora” ]Silwestra\ 1118, po czym
przeni[s= si" do Rostowa, gdzie kontynuowa=
tre>:. Eliminowa= bu=garyzmy, u/ywa= «do
dzisiejszego dnia», a +awrentaj, 1377, w Kon-
stantynopolu, opisa= bazowy rok 6360, w=a>ci
-wy dla 855 ]styl 5505\ – 15-tym indyktem ]852,
stylu 5508\, a inny pisiec, nie wiedz'c co indykt
oznacza – dopisa=& dzie<.
Nestor, zim' 1156, zawi[z= swe dzie=o do Ki-
jowa – autorstwo przypiecz"towane Paterikiem
Peczerskim ]zosta= “zarejestrowany”\.
Episkop Polikarp wykona= tam kopi", ok. 1162.
Dopisa= informacje o okolicach Kijowa. Wkr[tce,
bo 1165, wg mej wiedzy, pojawia si" Sofijska w
Nowogrodzie Wlk., w niej Latopis – Silwestra,
a Powie>: znalaz=a si" w posiadaniu kniazi[w
kijowsko-wo=y<skich – Rurika i rodu Romana.
Rosjanie nie rozwik=ali problemu Nestor[w, nie
wiedz' gdzie i kiedy Powie>: by=a pisana, poza
tym, /e s' jej dwie wersje& 1116 i 1118, i by=a pisana
w kilku grodach ]bez znanej kolejno>ci\.
Pisz'& Powie>: wremiennych let w redakcji 1116
]Silwestra\. Bolsz. sow. enciklop. t. 25, str. 53.
Pozna< ]pol.\ – gr[d nad Wart', le/'cy przy gra-
nicy; niem. Posen, SZ;
po ]wzd=u/, przy\ % zna< ]granica\, ˚znami".
Po/g 1250 ]wo=.\ – dzi> Bratys=awa n(Dunajem,
w S=owacji, 44 km E od Wiednia; w"g. Pogyony.
¯ po % /g ¯ /ga: ]pali: intensywnym ogniem\,
po naje{dzie Tatar[w 1241$
p[=trzecia ]s=aw. poltret;œ\ – dwa i p[= czego,
po=[wki brakuje do trzech, jak – o godzinie –
wp[= do trzeciej; Nowgorod Wlk. p[= trzecia
˚popryszcza od uj>cia wielkiego jez. Ilmer, po
rzece Wo=chow,
„...a posieczeno ot bezbo/nago Mamaja po=-
tretja sta tysjeszcz i tri tysjaczi.” ]253 tysi'ce
poleg=ych 1380 w bitwie na polu ˚Kulikowa,
u rz. Niepradwa, mi"dzy Donem a “Nieprom”
– Dnieprem\ w “S=owie Sofonija Raza<ca o
wielkim kniaziu Dmitreju Iwanowiczu, i o bracie
jego... itd.”, z lat 1380-tych, tekst obrobiony po
roku 1550, wed=ug wszelkich oznak& kan Mamaj
– carem zwany..., d=ugi tytu= dzie=a, itp.,
„...po=tretia wiedra wody wliwajutsja” ]2 i p[=
wiadra wody\ w “Pos=aniu Epifania Premudrogo
niekoemu drugu swoemu Kiri==u” ]XVII w.\,
Komtur Ragnety Burhard Mansfeld ª...i zosta-
wiwszy 27 swych rycerzy na placu }boju, pobi-
tych|, rozbi= p[=trzecia sta nieprzyjaci[=, a reszt"
w rozsypk" rozp"dzi=.º, roku 1365.
0165-01-209, N. 429.
Roku 1537 ªP[=trzecia miesi'ca tak radzono i
spierano si".º we Lwowie. 0065-00-232
prawda ]s=aw.-ros.-pol.\ – 1. wierno>:, lojalno>:,
sta=o>:, 2. godzien zaufania, solidno>:, pew-
no>:, niezawodno>:, 3. zgodno>: z rzeczywisto-
>ci', 4. id'cy w zgodzie z orygina=em, wzorcem,
prawid=em, zasad', przepisem, lini', 5. s=usz-
no>:, zasadno>:, 6. archaizmy& a. zapewnienie
nietykalno>ci, b. prawo pisane&
ok. 10 sierpnia 1382 poselstwo Jagie==y do
Wito=da stoj'cego do boju z si=ami Jagie==y, by
Wito=d przyby= na rozmow" w celu za/egnania
bitwy – rozlewu krwi mi"dzy Litwinami&
ªa my prawdu dajem ]list /elazny, zapewnienie
nietykalno>ci\ /eby tobie czysto odjecha: wra:
swoj' ]aby bezpiecznie odjecha= do swoich wo-
j[w\. Knia{ wielki Wito=t odpowiedzia=& prawd"
od was bior", }ale| /eby jeszcze knia{ Skirgie==o
tu przyjecha=, i tak/e by prawd" da=, to ja w[w-
czas pojad". Oni }pos=owie| pos=ali do kniazia
Skirgie==y, i knia{ Skirgie==o tak'/ prawd" da=
wielkiemu kniaziowi Wito=towi.º
Procedura z udzieleniem prawdy zosta=a powt[-
rzona dla Kinstuta i obaj& Wito=t z Kinstutem udali
si" do strony Jagie==y dla rozstrzygni"cia sporu
ªnadija sia na tyj prawdy ]w nadziei – polegaj'c
na tej prawdzie\.º 0160-00-36, 37
Obaj zostali uj"ci, Jagie==o z=ama= prawd", Kin-
stuta uduszono 1382.08.15 po uprowadzeniu go
do Krewy, Wito=dowi uda=o si" zbiec.
Nowogrodzianie sprowadzili Wareg[w, 864 A.D.,
bo nie by=o u nich prawdy.
>redniow. ang. trouthe, ang. troth ]1. wierno>:,
2. prawda, 3. za(po-r"czenie\, bliskie pisowni' i
znaczeniem truth ]prawda, rzetelno>:\ OU.
Prawo-s=awny(wierny ˚Ortodoksyjny, `s=aw(a.
Praxeda ]s=aw.\ – dobrze pracuj'ca;
gr. prassein ]robi:, wykonywa:\ ˘ praxis % s=aw. da
]tak, dobrze, zgoda\; s=aw. Prakseda-Prakseda, ros.
Praksida, Praksov;œ-Praksowja, Evpraksiœ
-Eupraxia, zdrobn. Parawa-Parasza.
Preczysta ˚Przeczysta
Preds=awa ]s=aw. Pre∂slava\ – wierna przod-
kowi(kom ¯ pred ¯ predki ]przodki\ % s=awa, lub
przes=awna ]wielce s=awna, s=awi'ca\
¯ pre(d ]za, poza\;
1. c[rka W=adimira Swjatos=awowicza †1015 i
Rognedy, siostra Borysa i Gleba zamordowa-
nych †1015;
przyrodnia siostra Jaros=awa M'drego †1054,
powiadomi=a go o >mierci braci, ˚Gleb,
2. P. 1104 ¯ Swiatop. †1113 ¯ Jaros=. M'dry.
Preibor Rodowicz ]wo=. preibor rodovih\ –
tokomo odin oubit ot po=ka Wasilkowa, preibor
rodowiç, s]y\n Stepanow, przy opisie roku 6770
]1262\.
pren ]dun.\ – szpikulec, iglica, d=uga szpilka do
w=os[w. Lit. Preny.
Pres=aw ]ros. Preslav\ – dzi> wie> k(miasta
Tulcza, w delcie Dunaju, b. Perejas=awiec 6479.
Konstantin, biskup bu=garski, zwany Pres=aw-
skim, od soboru 863–864, na kt[rym – z jego
inicjatywy – wydano polecenie przet=umaczenia
greckich ksi'g cerkiewnych na j"zyk s=awia<ski,
˚cyrylica, Konstantin.
Preticz ]s=aw. Pr≠tih;\ – wojewoda kijowski w
czasie napadu Peczeng[w na Kij[w, po raz
pierwszy 6423 ]915\ odp"dzeni przez Swiato-
s=awa, lub drugi 920 roku, odp"dzeni przez
Pretycza; mog=y to by: dwie wersje tego samego
wydarzenia, opisane innymi stylami i z='czone
w jedno>: przez kompilatora. 0001-01-65, 66,
0488-00-341
Prob ]˚Mazur. ltpsc Prov\ – dobry, w=a>ciwy;
=ac. probus.
Probus ]˚Mazur. ltpsc Provov\ – tr'ba s=onia;
gr. pro ]prze(d\ % boskein ]karmi: si", /ywi:, pa>:
si"\ ˘ proboskis ˘ =ac. proboscis ˘
pol. proboszcz ]ksi'dz zarz'dzaj'cy parafi'\;
Probus, imperator bizantyjski 276–†282, zamor-
dowany, z dynastii Ilyr[w ]ang. Ilyrian\.
Prochor ]s=aw. Proxor;\ – pol. Zag[ra, mnich
Peczerskiego Monasteru, ok. 1080, cudami stra-
szy= Jaropo=ka Izas=awicza ]zabitego 1086(87\.
Proksza, Proxe ]lit.\ – pe=nomocnik, zast"pca.
Prolog ]s=aw.-wo=.\ – cerkiewna ksi"ga, zawiera-
j'ca kr[tkie /ycia >wi"tych i pouczenia; teksty
roz=o/one wg kalendarzowego porz'dku;
gr. pro ]przed\ % logos ]s=owo, poj"cie, nauka\
˘ prologos ˘ =ac. i >redniow. franc. prologus ˘
>redniow. ang. prolog ˘ ang. prologue.
Pro<sk ]wo=. Pryn;sk=, Pr=nesk=\ – gr[d na
rz. Proni, 62 km SW od “starego” Rezania ]w
miejscu odleg=ym o 52 km od dzisiejszego Ria-
zania n(rz. Oka\, wspomniany w 1186 i 1237
]najazd Batego\; wg mapy, P. za=o/. 1146.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
prorok ]ros. prorok=\ – osoba przepowiadaj'ca
przysz=o>:, przemawiaj'ca w imieniu Boga,
lub pod wp=ywem wskaz[wek Boga, zwykle
m"/czyzna zwi'zany z religi' moj/eszow',
chrze>cija<sk', mahometa<sk';
gr. pro ]prze(d\ % phanai ]powiada:, mawia:\
˘ prophetes ˘ p[{no=ac. propheta ˘ starofranc. i
>redniow. ang. prophete ˘ ang. prophet;
prorocy, przepowiadaj'cy Jezusa Chrystusa ]na
podst. ˚Mazurinskiego letopisca; na lat – na lat
przed narodzinami Chrystusa\&
roku na lat... imi" proroka
3575 1925 Iew ]Iob, iob\
4015 1485 Moisej ]Moj/esz\
4058 1442 Nawwin
4455 1045 Samui=
4678 822 Iosija
4684 816 Ilija, Elisej ]Elias, nieme S\
4700 800 Isaja
4700 800 Iona
4700 800 Ioil
4700 800 Awdij
4701 799 Ammos
4880 620 Ieremija
4894 606 Michej
4900 600 Sophonija
4942 558 Naum
5030 470 Agej
5040 460 Luka
5040 460 Zacharij Sarpowide
5040 460 Awwakum
5040 460 Daniil, Danil ]Daniel\
5083 417 Iezikeil
5100 400 Malachij
liczba lat «do narodzenia» podana nie bez zna-
czenia – rzecz dla nas =atwa do obliczenia;
s=awia<skie liczby pisane by=y literami ]nie arab-
skimi cyframi, jak dzi>\, obliczenie wi"c r[/nicy
mi"dzy nimi wymaga=o umij"tno>ci.
proskura ]ros.-lit.\ – chleb pszenny na hosti"
do cerkwi. Lit. Tyszko Proskura.
Prosna, rzeka ¯ pro ]za\ % sna ]ro>ni"ta\.
Protasis ]˚Mazur. ltpsc Protasij\ – wst"p;
gr. pro ]przed\ % teinein ]wy(prze-ci'ga:, rozpo-
>ciera:\ ˘ proteinein ]przedk=ada:\ ˘ protasis
]prolog\; ˚m"czennik 5770, ˚styl.
Prusy ]pol.\ – kr[lestwo niemieckie powsta=e w
Brandenburgu ]55 km W od Berlina\, w latach
926–1134, i Prusy Ksi'/"ce – nadba=tycki, po-
ga<ski kraj S=awian, podbity po 1230, zwany
tak/e Prusami Wschodnimi.
“Prusy Wschodnie” – kraj nad Ba=tykiem, mi"dzy
uj>ciem Wis=y i Niemna, w g='b ]na po=udnie\ a/
do Ziemi Che=mi<skiej i Mazowsza w og[le.
Prusacy – nar[d pokrewny Litwinom – naje/-
d/aj'cy Mazowsze, pal'cy i rabuj'cy grody.
Sprowadzeni Krzy/acy ]w 1230–1233\ wyt"-
pili Prus[w w ˚chrze>cija<ski spos[b; resztki
Prusak[w ochrzczono pod przymusem, a nie-
liczni zbiegli, przenie>li si" do Litwy ]S=onima i
Grodna w 1275\; nar[d przesta= istnie:, i j"zyk;
od 1618 P. po='czone uni' personaln' przez
˚Hohenzollern[w, buduj'cych na tej podstawie
zaborcz' pot"g" dynastyczn'; do 1944 w sk=a-
dzie Niemiec ]Memel, aktem 1919, wszed= w
sk=ad Litwy\; dzi> przez Prusy przebiega granica
polsko-rosyjska, l'd podzielony.
Podbite w czasach drobnych ksi"stw, zanim
zdo=a=y utworzy: wsp[ln' nazw" dla ca=ego
kraju ]tak te/ na Litwie i w Polsce w tym czasie\,
pozosta=y wi"c nazwy dzielnic ]od p[=nocy na
po=udnie\& Szalawia, Sambia, Nadrowia, Na-
tangia, Bartia, Sudawia, Warmia, Pogezania,
Pomezania, Hokerland, Galindia, Sasja ]germ.
Sassen, po Sasach\; nazwy& Hokerland, ˚Po-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
gezania i ˚Pomezania tak/e nie miejscowe, ¯
germ.-=ac;
germ. Prussen, Preussen, Prewsen, =ac.-ang.
Prussia, =ac. Acta Borussica ]Akta Pruskie\, in
Actis Borusscis, ros. Prusskaq strana, zemlq,
˚Mazur. ltpsc Pruskaœ zemlœ, Prusy.
Prusacy& germ.-=ac. Prutheni, Pruteni;
franc. roux ˘ russ, ross ˘ Prussia, Russ ]Ru>, Wa-
rego-Russ\, Rossja ¯ Rossa ]ja ¯ a\, ˚rudy.
Pru/any ]pol.\ – Prusaki, S?, zapewne od
Prus[w zbieg=ych na Litw" prze>ladowanych
przez Krzy/ak[w; miejsc. przy trasie S=onim –
Brze>: Lit. n(Bugiem; Ru/any – Rusaki.
Prype: ]s=aw.-wo=. Pripœt;, ros. Pripq†;\ – rz.
maj'ca swe {r[d=a opodal znanej w >redniowie-
czu miejscowo>ci Pi"ciodni ]wo=. Pœtidni\ ¯ pri
]przy\ % Piati]dniech\, jak to wygl'da=o dla wielu
podr[/nych, w"drowc[w z daleka. Burondaj –
tatarski w[dz le'e na noh;. ou pœtidnex.
1258(59, przed wypraw' na Polsk", ˚Piatidni.
Dzi>, przy wi"kszym zaludnieniu i wi"kszej do-
k=adno>ci – jest to b='d, odchylenie, do pewnego
stopnia. Prepœt;-Prepiat ]przeszkoda\.
Przeczysta ]wo=. prhsta\ – cerkiew Bogurodzicy
w Cho=mie, dzi> Che=m Lub. ¯ pre ]nadto, poza
wszelkie granice terminu\ % czysta,
jak przenaj>wi"tsza, przewielebny, przedobry,
przeuroczy, przecudny, itp.
Przewale ]pol.\ – przed wa=em ]Roztoczem\; wie>
przy trasie Zamo>:–Tyszowce, 6 km W od
Tyszowiec, 11 km E od Komarowa,
50° 37* N, 23° 37* E, ˚Zawal[w.
przyrodni ]pol.\ – maj'cy wsp[ln' matk", lecz in-
nego ojca, lub odwrotnie;
ale w Íredniowieczu – najwyra{niej – termin by=
inaczej rozumiany, bo w t=umaczeniu na obce
j"zyki «przyrodni» jest «bratem rodzonym»&
• =ac. frater uterinus ]brat rodzony\ – t=umaczony
na «przyrodni», tak ksi'/" litewski, Wigand – ro-
dzony brat Jagie==y – pisze si" w akcie transakcji
z W=adys=awem, ksi"ciem Opola, kt[rego c[rk"
– Jadwig" – bra= za /on" 1387, lipca 9& frater
uterinus. 0165-01-226, N. 460
• Skirgie==o za>, ksi'/" na Trokach }tytu= przy-
w=aszczony|, brat rodzony Jagie==y, pisze si"
1382 w j. niem. gebrudere ]przyrodni\.
0165-01-241, N. 481, 482
Obaj byli przyrodzonymi ]najbli/szymi sobie,
nieod='cznymi\, nie przyrodnimi.
Psk[w ]pol.\, Pskov ]ros.\ ˚Pleskow.
Pukuwer ]germ.\ – mylna nazwa Butwida 1289
– ojca Witenesa; tak samo ˚Litawor(as;
Pukuwer mog=oby by: po='czeniem Butegeyde
z Litaworasem, werwor, OE, PB, KG –
nazw' zniekszta=con' przez niemieckie ucho,
utrwalaj'ce w j. =aci<skim, ale zbyt du/o zmian,
i przez to teza nie do przyj"cia – podobie<stwo
przypadkowe.
Pulcheria ]˚Mazur. ltpsc Pulxeriœ\ – pi"kna;
/ona Markiana, imperatora Konstantynopola;
¯ =ac. pulcher ]pi"kn-a(e\ ˘ pulchritudo.
Pu=aski ]pol.\ – spod lasu ¯ pu ]po, za, wzd=u/\
% =aski ]le>ny\ ¯ las % s(ki ]ziemia\ ¯ s=aw. les.
Pu=awy 1626 ¯ pu ]za, wzd=u/\ % s(p=aw;
po ]u, za, wzd=u/, przy, obok\ % s(p=aw, pokr.
p=yw ¯ aw ]woda\; po ˘ pu, OU,
˚Zaleska ziemia, gdzie Poleski ^ Pu=aski.
P=awy n(rz. ˚Dniestr.
Pulwy – bagna w dawnym woj. mazowieckim, ziemi
nurskiej ¯ rz. Nur ¯ gr'd, na lewym brzegu rz. Narew ¯
na r[wninie, E od Pu=tuska, N od Wyszkowa; na podst.
Encyklop. Powsz. S. Orgelbranda 1884, t. 9, str. 463.
Nazwa miasta Pu=awy ma od tego s=owa wywodzi: si",
wg przypuszcze< Pu=awiaka. S"k w tym, /e Wis=a w
rejonie Pu=aw p=ynie w>r[d wzg[rz i wzniesie<, nie ma
tam rozleg=ych bagien wzd=u/ nizinnej rzeki, jak Nur.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
G[ra Pu=awska by=a punktem orientacyjnym dla
˚flisak[w, a sw' nazw' – wskaz[wka.
Pu=tusk ]pol.\ – gr[d nad Narwi', na pocz. XIII w.
w posiadaniu biskup[w p=ockich, ˚P=ock; sp=aw
do Gda<ska, termin ˚flisacki; wo=. pisana 1289&
Poltovesk=-Po=towesk – w Ipat. ltpsi rzekome
zdarzenie opisane pod 1279, w rzecz. 1278, gdyby
ono mia=o miejsce ]jest z oznakami zmy>lenia, by da:
przyczyn" do najazdu\;
pu= ]przy\ % tusk, tysk ]rzeka, woda\.
puntig ]holend.\ – 1. spiczasty, ostry, na(za-
ostrzony, zatemperowany, 2. sarkastyczny, usz-
czypliwy, zjadliwy, zgry{liwy, dosadny.
Lit. Punigai=o.
pustynia ]pol.\ – dos=. bezwodzie, odludzie ˘ pusz-
cza, stszcz; a ^ ynia ^ nie, bez; pust ]1.ciecz, 2.
cz=ek, lud w liczbie poj., 3. las\ ˘ pustoszy:, dos=.
pusto % szy: ]czyni:\, likwidowa: ¯ =ac. liquere.
W Powie>ci wrem. let, Jaros=aw M'dry †1054
zwyci"/y= Íwi"tope=ka w boju na Alcie ]gdzie
zabito >w. Borysa\, Íwiatopo=k zbieg= do
Lach[w ...i pob≠'a Lœd;skou[ zeml[,
gonim= bo';im= gn≠vom=, prib≠'a v
pustyn[ me'[ Lœxy i Hexi, isprover'e
zl≠ 'ivot= svoi v tom= m≠ste. ...gnany
gniewem Bo/ym, przyby= na pustyni" mi"dzy
Lachami i Czechami, gdzie dokona= /ywota
swego. Pustynia B="dowska ]b='d czepia si"\
40 km E od Katowic, N od Olkusza.
O litewskim oddziale konnicy pustosz'cym oko-
lice Löbau, 1303& ªÍciga=o go r[wnie/ rycerstwo
z Christburga, dogna=o w pustyni ]bezlesiu\,
odbi=o 70 niewolnik[w i po=o/y=o na placu 65
litewskich rabusi[w.º 0165-01-135, N. 260
Fragment traktatu pokoju Jagie==y i Kinstuta z wiel-
kim mistrzem i Zakonem Krzy/ak[w, 1379& ª...lud
te/ grodzie<ski w przyleg=ej sobie pustyni }dzi>
Puszcza Augustowska|... mocen bez przeszkody
=owi: ryby, polowa: i stawia: budy. To/ si" ro-
zumie o krajach pruskich wy/ej wymienionych w
obr"bie ich granic. Rusini i Grodnianie, w pustyni
mog' pa>: wo=y i inne byd=o.º 0165-01-228, N. 464
Fragment traktatu Íwidrygie==y, ks. Litwy, z Kon-
radem Jungingenem, wielkim mistrzem Zakonu,
1402, opis granic& ª...od kt[rego to {r[d=a prosto
do pustyni zw'cej si" Wiltenisse tam gdzie jest
{r[d=o rzeki Elholffe, od tej pustyni Wiltenisse
prosto do granic pskowskich, kt[re to wszystkie
miejsca s' na granicy Liwonii.º 0165-01-329
put ]holend.\ – d[= ]w ziemi\, jama, piek=o, pu=ap-
ka, potrzask, sid=a, wilczy d[=; staroang. putung
˘ >redniow. ang. putten. Lit. Puteniki.
Putenieki ]pol.\ – lit. Putokßliai, na ?mudzi;
pute ˘ putenie % ki ]ziemia\.
Putsza ]s=aw. Put;wa\ ¯ put’ ]droga, szlak, trakt\
% sza; pol. Pu:sza; s=aw. put’ ^ ang. path;
zab[jca kn. Borisa †1015; ˚Gleb.
Rach ]wo=. rax\ – syn bojarzyna Micha=a
]Mixailovih;\, ulubieniec Wo=odimira, zgin'=
wraz z Prusakiem B=usem 1282. Wo=. ltps zwie
ich diab=ami ]dva b≠sta\, zabitymi nie pod gro-
dem, lecz w izgonie ]gonitwie, starciu\....
Pol. Roch AO – si-=a(lny, pot"-ga(/ny, wielki;
przeciwstawne – proch.
rad ]s=aw.\ – 1. siod=o, 2. siedlisko, osiedle,
3. siedziba.
Radko ]s=aw. Rad=ko\ – radosny ¯ rad]o>:\ % ko;
pa{ Jaropo=ka Izas=awicza; wraz z Wonkin' i in-
nymi m=odzikami, wi[z= 1086 lub 1087 cia=o Jaro-
po=ka zabitego ko=o Zwenigorodu, najpierw do
W=odzimierza Wo=., a st'd do Kijowa, gdzie sam
Wsewo=od z synami& W=odzimierzem i Ro>cis=a-
wem, oraz metropolit' Iohannem pochowali.
Radom ]pol.\ – pocz'tki miasta mi nieznane;
z wo=y<skiej letopisi& obok znajdowa= si" gr[d
˚Tor/ek ]Targ[wek, dzi> dzielnica Radomia\,
czyli obiekt wojskowy w dzisiejszej terminologii.
rad ]siedziba\ % dom ]zwierzchnik\ ˘ Radom.
Radone/ ]˚Mazur. ltpsc Radone'\ – staro/. gr[d
w rejonie Zagorska w Moskiewskiej ob=asti,
pierwsze wzmianki w I po=. 14 wieku;
ra ]p=yn'ca\ ¯ rejati ]p=yn':\ % don ]woda\,
`a/, `e/ ]Worone/, Sura/\, / ¯ s, sz.
Ragneta ]pol.\ ¯ germ. ragen ]stercze:, wznosi: si"\
– nazwa zamku nad dolnym Niemnem ªod rzeczki
nad kt[r' sta=a dawniej poga<ska warownia
tego/ miana ]Duisburg c. 228\. Pierwszym
komturem Ragnety, mianowany przez Mistrza
Austryjak Berthold Bruhauen, dawniejszy komtur
Balgi, wielce wzi"ty mi"dzy braci', r[wnie z
m"stwa, jak >cis=ego przestrzegania zakonnych
regu=.º 0165-01-124, N. 239.
Landshut ]`chute – spad, urwisko\ – pierwotna
nazwa Ragnety kt[rej budow" rozpocz"to w
kilka dni po 11 stycznia 1289. Wkr[tce potem
zbudowano zamek ˚Tilsitz ]pol. Tyl/a, lit. Til≈e\
¯ tiltage % sitz, pierwotnie zwany Szalauen ¯
Szalawia ]kraina nad dolnym Niemnem\.
B="dy w infromacji Skarbca I. Dani=owicza&
• ªna pocz'tku r. 1280... jedenastego Stycznia
wyci'gn'= w pole nie praktykowanemi dot'd
drogami..., itd.º By= to rok 1289 ]b='d w druku\, i
nie pocz'tek roku, lecz jego koniec, gdy 11 stycz-
nia, bo ca=a zima, do ko<ca marca, wchodzi=a
do jednego roku i go zamyka=a, ˚Kalendarz.
• ª...w g[r", nad t'/ sam' rzek', d{wign': inny
szaniec, dla obrony kraju Szalauen, tem/e imie-
niem pierwiastkowie nazwany, kt[remu p[{niej
dano imi" Tilsit }Tilsitz, J.D.|.º 0165-01-124
Tilsit w d[= rzeki od Ragnety, nie w g[r".
raj ]arch. pol.\ – 1. g[ra, wzniesienie terenu;
do raju – do g[ry, 2. granica ˘ kraj ]do granicy\,
gr[d Raj ]graniczny, na g[rze\. ˚granica.
Rakobor ]˚Mazur. ltpsc Rakobor\ – dzi> Rakvere,
w Estonii, 92 km E od Tallina ]Rewela, Ko=y-
wania\, 105 km W od Narwy.
Rakuszanka ]pol.\ – Rakoszentmihaly, Rakospa-
tak – k(Budapesztu, na W"grzech, lub od nazwy
zamku dolno-austiackiego Rakous ]Rötz\, wg
A. Br¥cknera 1927, za S. Bogumi=em Lindem
1807–1814.
˚Sztyrska ziemia ]Styria\, w Niemczech&
O zabitym Fridrichu 1250& b≠ bo c(a)r= ob-
der'al odin zeml[. Rakouw;skou. i
Wtir;skou gerc[k= bo ou'e oub;en=
bys. 0001-02-814
odin ˘ w Ipat. ltpsi 1428(32& Wede< zemlu....
Rakuszska ziemia 1250 ]wo=. zeml[ Rakouw;-
skou. i Wtir;skou...\ ˚Rakuszanka;
¯ Ragoza, dzi> Dubrownik n(Adriatykiem, wg
Rosjan 1997, ¯ ital. Ragusa.
Rambin ]germ.-=ac.\ – g[ra za >wi"t' miana, mi"-
dzy Ragnet' a Miednikami 0165-01-120, przypis 3;
germ. Rombinus, 2 km N od lit. U≈biçiai n(Niem-
nem, 7 km N od Ragnety ]germ. Ragnit\, 2 km
SE od lit. Lumpenai.
rom, ram ]g[ra\ OA, tak te/& raj, cho=m.
Ranken ]germ.-=ac.\ – gr[d w Semigalii, zniszczo-
ny przez Krzy/ak[w w 1289. 0165-01-124
Rastenburg, Rustenburg 1311 ]germ.\ – K"trzyn;
}o Witenesie| W kwietniu 1311 ªRzuciwszy si"
potem do kraju Bart[w, doszed= do wzg[rzy-
sto>ci w puszczach przy Woplauken, niedaleko
Rustenburga, i otoczy= sw[j ob[z palisadami dla
odpoczynku.º 0165-01-141
Rastica ]s=aw. Rastica\ – Rastis=aw, Ro>cis=aw,
OA, knia{ ˚wielkomorawski 846÷870.
Postanowi= nie tylko pozby: si" mieczem naporu
niemieckiego, ale zarazem wp=yw[w niemieckich
na polu ko>cielnym. Gdy >wi'tynie rz'dzone
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
by=y przez kap=an[w nap=ywaj'cych z Niemiec,
podleg=ych Watykanowi, Rastis=aw zwr[ci= si"
do cesarza bizantyjskiego – Micha=a, z pro>b' o
przys=anie kap=an[w kt[rzy przet=umaczyli cer-
kiewne ]ko>cielne, ¯ kirk\ ksi"gi na j. s=awia<ski,
adaptuj'c alfabet grecki zwany odt'd ˚cyrylic'.
W owym czasie patriarcha carogrodzki – ˚Foc-
jusz, jawnie d'/y= do zerwania z Rzymem, ale
bracia d'/enia tego nie popierali – w ca=ej swej
dzia=alno>ci ci'/yli ku Rzymowi.
Pod r"k' Rastis=awa, Wielkomorawy rozros=y
si". Zdradzony przez synowca ]bratanka\ Íwi"-
tope=ka †894, i o>lepiony – osadzony zosta= w
klasztorze, ok. 870 A.D. 0065-00-69, 70
rat ]wo=. rat;\ – 1. konnica; por. or – ko<.
Wg mego mniemania, rat – wojna, zbrojna akcja
przeciw komu, dos=. kopyto ]ratni – kopyciarze...
t"t"t kopyt\ ˘ racica u krowy. Wo=. ltps& ...zane
bys Lev= knœz; mudryi ]w Ipat. doumen=\.
i xorobr=. i kr≠pok= na rati ne malo
pokaza mu'stvo svoe.
2. wr[g, w zwadzie ze mn'& a kto ne ou-
str≠ti† mene. t=i ratnyi mn≠. 1261,
no ratnyi esi emou. 1261 ]lecz wrogiem
jemu jest\.
Ratibor ]s=aw. Ratibor=\ – bojarzyn Jurija zabity
w bitwie na ˚Lipicy i na g[rze Jurjewa;
¯ rat ]konni(ca\ % i ]='cznik; lub rati ^ konna\ %
bor ¯ borba ]bra<, walka\ ˘ pol. bro<, OA.
Raurici ]=ac.\ – lud w Galii, N od kraju Helwet[w.
rawa, rowa, row, rew ]s=aw. rava\, OAE –
}arch. pol.-wo=.| 1. las, 2. bagno; nazwy w=asne&
Rawa, D'browa, Dubrawka ]D'br[wka\, D'b-
rowski ¯ dub ]d'b\ % rawa ]las\, grody-miejsco-
wo>ci& Rawa Maz., Rawa Ruska, rz. Narew ]s=aw.
Narow\, s=ownictwo pospolite& d'browa, drewno,
brewiono, trawa; ˚kow ]las\;
Morawy ¯ mo ¯ mocz, mokry % rawa.
Rawel ¯ awel ]szyd=o\, ˚Szawle ¯ szawel(ski.
Rawensk gr[d ]˚Mazur. ltpsc Ravensk grad\
– Rouen n(Sekwan', w p=n. Francji;
roku 6280 by= ju/ w >wi"tych Lew ]Leon\, biskup
Katanii ªprzy Etnie g[rze, sk'd ogie< a/ do dzi>
“wychodzi” ]wydobywa, wydostaje si"\, wi"c
Iliodora proroka spali=.º
Raynald ]germ.\ ¯ reyn ¯ ¢ragina ]radca, s"dzia\
% ald ]stary\; starogerm. wy/yn Reginhart, starofranc.
Renard, Renart, ang. Reynard.
raz ]pol.-ros. raz\ – 1. czas, ang. time, i cz"stotli-
wo>:, ros. hastost;, 2.odliczanie, operacje ma-
tematyczne. St'd w j. polskim zamieszanie&
1. jeden, dwa, trzy..., czy 2. raz, dwa, trzy...
Jeden ]ros. odin, ang. one, =ac. uno\ jest sys-
temem odliczania, a raz, dwa, trzy – cz"stotli-
wo>ci'. Cz"stotliwo>: ]raz, dwa\ wtargn"=a do
systemu odliczania ]jeden dwa\, i wykorzeni:
si" nie da, bo j"zyk ma sk=onno>ci do u/ywania
kr[tszych form, st'd raz, dwa, trzy jest bardziej
popularne od jeden, dwa, trzy. Raz, dwa, trzy
wymawia si" szybko i ma to s=u/y: cz"stotliwo>ci
]szybko>ci, bo szybko\; jednorazowy, dwa razy
]dwa uderzenia, st'd uraz\. Do grupy odliczania
za> ]operacji matemat.\, przy odejmowaniu –
r[/nica ]raznica, Ø^A, ros. raznica\; przy mno-
/eniu – dwa razy trzy; przy dzieleniu – iloraz.
Raz jest przedrostkiem w j. pol. i ros. oznacza-
j'cym& 1. wykonanie, 2. podzia= lub separacj"
– bardzo bogata ga='{ s=ownictwa w ten spos[b
powsta=a& liczy: – rozliczy:, dzieli: – rozdzieli:,
itp., czyli w dalszym ci'gu operacje matemat.
Rechow ]germ.-=ac.\ – pruski gr[d w Nadrowii,
n(rz. Alle ]pol. +yna\ zniszczony przez Krzy/a-
k[w, 1275. 0165-01-116
Rededa, Rededia ]s=aw. Rededœ\ – knia{ Kaso-
g[w; za czas[w Jaros=awa M'drego †1054,
zabity dwukrotnie&
6501, k(Perejas=awla, w pojedynku z Mstis=a-
wem z Tmutarakanu †1036 – bratem Jaros=awa
kt[ry „...zaw=adn'= ca=' Kosog[w ziemi", poj'=
jego /on" i “czad” }dzieci|, i za=o/y= w tym miejscu
gr[d Perejas=awl.” 0001-31.1-49,
6530 „...chodi= na kosogi. I pom[g= jemu b[g,
zabi= Reded", i wzi'= /on" jego, i dzieci, i zmu-
si= do p=acenia daniny. 0001-31.1-52 przyszed=
}wr[ci= do| Tmutarakanu, za=o/y= cerkiew >w.
Bogurodzicy, wybudowa= j', kt[ra stoi do dzi> }w|
Tmutarakanie. 0001-01-143; Mazur. ltps& „postawi=
cerkiew kamienn'”. 0001-31.1-52
Regelinda ]pol.\ – znacz. ]$\; ur. 989, zm. 1014,
c. Boles=awa Chrobrego, kr[la 992–†1025.
rej ]s=aw. reœti\ – p=yn': ˘ wodzirej, mierzeja,
rzeka, rzec, nazwiska& Rej, Rejtan.
rekomy ]wo=. rekomy\ – zwany, na stanowisku;
rekomy≥ Polovci, 6709 ]1201\, Vasil; d;≥k
rekomui. Molza. 6721 ]zabici 1216\, rek=myi
korol; Ougor;skyi 6737 ]1229\, rekomy
Vydobih;, 6758 ]1250\, rekoma Polo'iwila,
6765 ]1250\, rekomyi solskπi, 6760 ]1250\,
rekomago Fridrixa, 6762 ]1254\, rekomago
nasilœ, 6762 ]1254\, rekomy boldiki]a,
6764 ]1256\, rekom≠i Privi]a, 6764 ]1256\.
Renstuk ]=ac.\ – Keystut, Kiejstut;
1373, z listu papie/a Grzegorza XI do ksi'/'t
litewskich& Olgerda, Renstuka i Lubarta, uwia-
damiaj'cy ich& ?e jako namiestnik Zbawiciela
>wiata, obowi'zany do starania si" o zbawie-
nie lud[w, czego sam zdzia=a: nie mo/e... itd.,
nak=aniaj'cy ich do przyj"cia wiary chrze>ci-
ja<skiej, by po=o/y: kres rozlewowi krwi Litwy
z Zakonem. 0165-01-218, N. 452
re’pliek ]holend.\ – odpowied{, replika, odparcie
zarzut[w. Lit. Replikas, Repliek, zabity 1263.
`rew – przyrostek w nazwach osobowych i
nazwiskach, ¯ dun. r≤v ]lis\.
Rewb ]lit.\ – pose= Tewtiwi=a; ¯ r≤v ]lis\,
wo=. Revb, pod 1253 r. ]6761\.
Rewel ]ros. Revel;\ – Ko=ywa<-Kolyvan;,
niem. Wanau, dzi> Tallin – stolica Estonii.
reykr ]isl.\ – dym, para wodna ˘ Reykjavik, ˚vik.
Reymont, Reytan ]pol.\ ¯ rey ]kr[l\ % >wiata; ta<ca.
Reza< ]s=aw. rezan;, ros. Rqzan;\ – gr[d n(Ok'
ok. 238 km SE od Moskwy;
¯ rez ]rze{\ ¯ rezati ]ci':\ % a< ]wielk-i(ie(a\,
tak/e& noga: i reza< by=y drobnymi monetami,
reza< r[wne 1(20 nogaci;
miejsce dzisiejszego Riazania jest zmy=k' –
Reza< 238 km SE od Moskwy, a Riaza< – 188
km ]50 km r[/nicy, sic\;
dzisiejszy Riaza< jest na miejscu pierwotnego
Perejas=awla, a pierwotny Reza< ]nazwijmy go
umownie “stary”\ le/a= w =uku Oki, p=yn'cej w
tym rejonie na p[=noc, 50° 24* N, 40° 25* E, tj.
stary Reza< odleg=y by= od Riazania ]Perejas=.\
o 50 km SE, Reza< – dzi> Spasok Riaza<skij po
drugiej ]zachodniej\ stronie Oki;
w XIII wieku gr[d znany z dw[ch wydarze<&
1. przest"pstwa reza<skich kniazi[w, 1218,
2. zdobycia grodu przez armi" Batego, 1237&
1237.12.16 – osadzony pu=kami Batu-chana,
1237.12.21 – zdobyty przez Tatar[w.
W Rezaniu, przest"pstwa dokonali Gleb W=adi-
mirowicz do spo=u z bratem Konstantinem, tn'c
mieczami brata Izas=awa i 5-ciu stryjecznych
braci& kira Michai=a, Rostis=awa, Swiatos=awa,
Gleba, i Romana, ich bojar[w i dworzan; Ingwar
nie zdo=a= przyjecha:. Rzezi dokonano 1218,
ijula 20 }w pi'tek|.
Wydarzenie u wnuk[w Gleba z Rezania&
• Igor ˘ Michai=, Rost., Swiat, Gleb, Roman,
• W=adimir ˘ Gleb, Konstantin, Izas=aw.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Batu zdoby= Reza< 1237, dekabra 21, sz[stego
dnia okr'/enia, tn'c mieczami m"/[w z /onami
i dzie:mi, do ostatniego, innych topi'c, kap=a-
n[w i mnich[w wyr'bali do ostatka – nie ostawili
/ywego cz=eka; ca=y gr[d spalili zagrabiaj'c
wszelkie bogactwa cerkiewne, i przelewaj'c
wiele krwi na o=tarzach chram[w.
W obu opowiadaniach&
• Gleb z Ko=omny ginie dwukrotnie, 1218 i 1237;
w 1237& ªTu zabito b=ogos=awionego kniazia wiel-
kiego Georgija Igorewicza, brata jego – Dawida
Igorewicza Muromskiego, brata jego – kniazia
Gleba Igorewicza Ko=omenskiego, brata ich –
Wsewo=oda Pro<skiego, i wielu miejscowych
kniazi[w, i wojewod[w krzepkich ]$, ˚silnych\, i
woj[w – Udalc[w i rezwiecy ]radosnych, pe=nych
/ycia\ Reza<c[w.º 0002-05-144
Mo/e w oryginale by=o «silnych», zamienione na
«krzepkich» wskutek przepisywania.
• a kir Michai= zabity 1218, /yje 1237&
po odej>ciu Batego, na stolcu ojca }Igora| zasiad=
Kozma }chrzestne imi" Georgija| ªA kira Michai="
Wsewo=odowicza Pro<skiego posadzi= ]ostawi=\
na ojca swego }Igora| otczinie ]ojcowi{nie\ –
ostatnie zdanie opowiadania. 0002-05-154
W'tpliwe by dw[ch r[/nych Michai=[w nosi=o
ten sam tytu= kir& stryj ]Michai= ¯ Igor\ i bratanek
jego – Michai=a ]Michai= ¯ Wsewo=od ¯ Igor\.
Rha ˚Wo=ga ]wst"ga p=ynu\ ¯ gr. rheein ]p=yn':\.
Rhein ]niem.\ – wielki p=yn; ang. Rhine, pol. Ren.
Riaza< ¯ Raza< ¯ Reza< ]rzeza<\, ˚Reza<.
Richard ]ang.\ – mocny kr[l ¯ riks % ¢harthuz
]mocny\, s=owotw. pokr. pol. harcerz, hartowany;
starogerm. wy/yn. Richart, starofranc. Richard,
>redniow. ang. Ricard, Rycharde, ital. Riccardo,
hiszp. Ricardo, pol. Ryszard ]chsz\.
Riga ]=ot.-rus.\ – Ryga, gr[d u uj>cia Duny, Dwiny;
RygaR¥gen; Sverige, Sweden, Denmark ]mark
^ granica\; staronord. rigga ]owija:\ ˘ norw. rigga;
¯ >redniow. ang. rigge ]1. grzbiet, 2. kraw"d{,
brzeg, 3. skiba\ ˘ ang. ridge, ˚woda.
riga ]isl.\ – podnosi: z wysi=kem lub z trudno>ci'.
rigga ]staronord. ˘ norw.\ – za=adowa: takielunek
na statek, i inne czynno>ci z takielunkiem zwi'-
zane; ang. rig ˘ rigger, rigging, ˚Riga.
riks ]wo=. riks\ – kr[l, w=adca ¯ goth. reiks,
=ac. rex; EI jak Gaelic w j. Szkot[w ˘ Gilïa.
...izyde ' B≠la riks rekomyi korol;
Ougorskyi. ]naszed= Bela riks zwany kr[lem
w"gierskim\, ˚ryk.
Rimlanie ]wo=. B'˛ii dvorœn≠, 0001-02-816,
slougi B'˛i ...hasti Rim;ski≥ 0001-17.1-22\
rycerze Íwi"tego Imperium Rzymskiego ]Niem-
cy\, zwani w skr[cie “Rzymianami”, istniej'cego
w od 962, gdy papie/ koronowa= cesarza Otto
¡ ]lub, wg innych, od 800 A.D., gdy papie/ ko-
ronowa= Karola Wielkiego, ang. Charlemagne\, i
zako<czone z rezygnacj' z tytu=u przez Austriaka
– Francisa ™, w 1806 r.
ªit was regarded as the re-bodimentº ]uwa/ano je
za ponowne wcielenie\ do Rzymskiego Imperium
w formie og[lnej, politycznej jedno>ci, nad kt[r'
papie/ mia= duchow' kontrol". Z ameryka<skiego
s=ownika Webstera, College Edition, Cleveland 1960.
ang. Holy Roman Empire ]Imperium(Cesarstwo\.
1242. Wielki knia{ Jaros=aw wys=a= syna swego
– Andreja, do Nowogrodu Wielkiego na pomoc
Aleksandrowi “na Niemc[w” ]przeciw Niemcom\.
i pobili ich za Pskowem na jeziorze. i w niewol"
wielu wzi"li. i wr[ci= Andrej do ojca swego “z
czci'” ]honorem\ fl +awrent. ltps 0001-01-470
Bitwa nad New' mia=a miejsce 1-go ]wg Pskow-
skiej ltpsi\, lub 5-go ]wg innych\ kwietnia 1242.
“Rimlanie”, pod wodz' Andreasa, zostali pobici
1242 przez Aleksandra Newskiego.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Ci sami, bo “Andrej” }Andreas| – mistrz z Rygi,
wspomniany 1251& ª...ko Andr≠evi masterou.
Ri';skou.º gdy Tewtywi= zwr[ci= si" do Zakonu
o pomoc przeciw Mendougowi. 0001-02-816
Niemcy opanowali Inflanty po Zatok" Fi<sk', od
Rygi po Tallin ]Ko=ywa<, dzi> Tallin, w po=. XVI
w. nadal w r"kach Niemc[w\, na wsch[d – po
Jezioro Pejpus, nad kt[rym Psk[w, i pr[bowali
dalej. Zostali pobici.
“Rimlanie” ]Rzymianie\, 1242, r[/ni s' od “Swei”
]Szwed[w\, 1240, ale ostro/no>: wymagana.
Aleksander Newski pobi= Szwed[w 1240; o Pat-
ryjarszym spisoku, /e zupe=nie bliski Uwarow-
skiemu, i cz">ciowo bliski Supra>lskiemu, lecz
wiele przekazuje skr[t[w (tak= opu]en=
sovs≠m= raskaz= o pob≠d≠ Aleksandra
Nevskago nad= Wvedami). 0001-17-V ]Predi-
s=owie, 1907\. Tak i w 51-tomowej Bolszej sowieckiej
enciklopedii 1949–1957& nad Szwedami.
Aleksander pobi= Szwed[w 1240, i Szwed[w
Rusini pobili 1348, ale w sprawie wymiany je<-
c[w, w ostatnim wypadku ]1348\ – pojechali do
niemieckiego Juriewa, 1350. ˚Rurik – przyby=y
z Niemiec, z okr"gu Ruhr ˘ Ruhr % rik, ale – wg
mniemania Rosjan – mia= by: Szwedem, i nie
mniej ni/ Skandynawem, przyby= tu, do Nowo-
grodu, zza morza, a wi"c – ze Szwecji.
Jedynie Magnus Eriksson ¿1316–†1377 – kr[l
szwedzki, w 1352 potwierdzi= wypraw" 1240, ale
tre>: dokumentu znam w t=umaczeniu Rosjan;
rzecz wymaga weryfikacji, co te/ Szwedzi pisz',
czy wyprawa taka mia=a miejsce w 1240 do Inf-
lant, i czy sama mo/liwo>: takiej wyprawy by=a,
tj. czy Szwedzi byli zainteresowani w podboju
Inflant w tym czasie, czy istnia=o t=o do wyprawy,
˚Andrej, Aleksander Newski.
Bariera j"zykowa& Rosjanie nie wiedz', co pisz'
Szwedzi, a Szwedzi – co pisz' o nich Rosjanie.
Odr[/nienie Szwed[w od Niemc[w nie by=o =atwe
w[wczas, a i dzi> pomy=ki pope=niaj' badacze – j"zyko-
znawcy i historycy.
Gdy latopis, /e Niemcy ograbili Michai=a czernihow-
skiego, 1239, z “towara” ]dobytku\ i zabili mu wnuka
w Niemieckim mie>cie zwanym Sereda w ziemi
Wroc=awskiej – dopatrzyli si" Seredy w Austrii, dzi>
Merkuria-Czuk w Rumunii. 0002-05-502
Pisz' du/o, lecz stoj' w miejscu w dociekaniach.
ring ]dun., starogerm. i staroang. hring\ – pier>cie<.
Lit. Ringold ]ring % gold, ring % old ^ Sr., senior\.
ro ]dun.\ – 1. cisza, spok[j, 2. wios=owa:.
Roald, Ruald 941 r. ˚ald.
Robert ]ang.-franc.-pol.\ – >wietlana s=awa;
starogerm. wy/yn Hrodebert, Hruodperht, Rup-
recht ¯ hruod, ruod ]s=awa\ % beraht, perht
]jasna, >wiec'ca, b=yskotliwa, b=yszcz'ca\.
Rodnia ]s=aw. Rod;nœ, v= grad∂ Rod;ni na
ust; Rsi r≠ki, v Rodn≠\ – gr[d przy uj>ciu rz.
Ro> do Dniepru, ok. 130 km SE od Kijowa.
Rodostol ]s=aw. Rodostol\ – Rhodos, Rhodes;
miasto podleg=e Nikodemii w czasach Dioklet-
iana , wspomniane w Maz. ltpscu dwukrotnie& w
5788 i 5851, z racji stracenia m"czennik[w.
Lokalizacja zatarta. Rosjanie opatrzyli R. drug'
nazw' ze znakiem zapytania& R. ]Dorostol$\.
S' a/ dwa elementy przemawiaj'ce za b="dem&
• przestawienie zg=osek Ro-dos  Do-ros]tol\;
jednorazowe przestawienie ca=kiem mo/liwe,
cho: rzadkie, i – w dodatku – kusz'ce Dorostol
kt[re – nieszcz">liwie tym razem – le/y n(Duna-
jem, ale dwukrotne powt[rzenie Rodostolu wska
-zuje na celowo>: – to nie przypadek,
• ca=a cz">: letopisca ]o straconych m"czen-
nikach\ dotyczy Bizantium, Grecji, Italii, i Azji
Mniejszej& od Euksenopontu, Paflagonii, Bithynii
]ze stolic' w Nikai\, poprzez Nikomedi", Efez,
Milet, Tarsus, Tripoli, a/ po Jerozolim"; Dorostol
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
w przeciwnym kierunku le/y.
Rodos – w moim zrozumieniu, jest miastem i
wysp' Rhodos, dzi> Rhodos, Rhodes, OE,
podleg=e ˚Diokletianowi w 5788 ]288\ A.D.,
jak niem. Ruhr }nieme H| ˘ s=aw. Rur ˘ Rurik;
Rodos ˘ Rodostol, jak Rouen ˘ Rawensk.
rog, r[g ]arch. s=aw.\ – granica;
porogy ]wo=. porogy\ – pogranicze ]granica na
Dnieprze mi"dzy Grekami a Rusi'\,
miejscowo>ci& Ostror[g, Ostrogo/sk, Rogowo,
Rogo{no, Rogo/no, i inne,
nazwiska& Ostro/ski, Rogowski, Rogow;
pr[g ]granica domu\, rogatka ]...miasta\;
ale rogo/a, rogozina ]sitowie\ ˘ pol.-ros. rogo/a
]mata pleciona z sitowia, =yka, i innych =odyg
ro>linnych\ – przypisnie nazw wymaga wnikli-
wo>ci. ˚granica.
rogatka ¯ ro % gat ]otwarcie\ % ka; granica grodu,
miasta u wylotu g=[wnych arterii; budynek,
˚brama, ˚wrota, oznaczaj'ce t" granic";
staronord. gat ˘ ang. gate; anglosas. geat ]l. poj \,
gatu ]l. mn.\
Rogdaj ]s=aw. Rog=dai\ – “silny m'/” 6516 r.
u W=odzimierza Wlk. †1015. 0001-31.1-49
˚silny ]1. rodzony, 2. bezpo>redni\.
Rogneda ]s=aw. Rog=n≠da\ – c. Rogwo=oda z
Po=ocka, jedna z pi"ciu /on W=adimira Wlk.
†1015, s. Swiatos=awa; si=' poj"ta 6487 ]979,
styl 5508\, po zabiciu ojca i dw[ch braci;
matka Izas=awa, Mstis=awa, Jaros=awa i Wse-
wo=oda, oraz dw[ch c[rek; zmar=a 6517.
Rogwo=od ]nord.-s=aw. Rog=volod=\ –
1. R., przybysz zza morza, knia{ Po=ocka, ojciec
Rognedy, zabity 6487 przez woj[w W=odzimierza
Wielkiego †1015 za to, /e nie chcia= da: mu w
zam">cie swej c[rki, obiecanej Jaropo=kowi z
Kijowa,
2. R. z Po=ocka, kt[rego dw[ch syn[w& Wasilij
i Ioan wr[ci=o 1129 z niewoli w Bizantium.
0001-25.1-31, w +awrent. ltpsi Mstis=aw pojawia
si" 6648 ]1139\ w zwi'zku z powrotem dw[ch
po=ockich kniazi[w z Bizantium ]10 lat r[/nicy\.
0448-00-72
R. ¯ Wses=aw ¯ Braczes=aw ¯ Izas=aw †1054.
rok ]pol.\ – cykl czterech sezon[w& wiosna, lato,
jesie<, zima; 52 tygodnie po 7 dni w ka/dym;
365 dni % dzie< przest"pny co 4 lata ]365 dni,
5 godz., 48 min. i 46 sekund; z sekundami jest
problem, bo dodawana jest sekunda co kilka lat,
w spos[b nieregularny, by wej>: w zgodno>: z
rokiem gwiezdnym\; okres w ci'gu kt[rego Ziemia
obiega S=o<ce ]dzi> wiemy, ale nie w Wiekach
Írednich, st'd naukowa definicja nie ma zasto-
sowania do tamtych czas[w\, ˚kalendarz;
s=aw. rok ]czas\ ˘ pro ]przed\ % rok ˘ prorok;
s=aw. let ^ pol. rok ˘ pol. ile masz lat$ }“rok[w”|;
nie jest to pytanie o sezony letnie ]lato, l. poj. ˘
lata w l. mn. ˘ dope=niacz lat\, wzi"te ze s=aw. let
]rok\ % o ]pe=nia\ ˘ lato ]pe=nia roku\;
s=aw. leta ...}tu liczbowy jego opis|... ]roku\;
j"zyk polski zawiera szcz'tki j. ˚s=awia<skiego,
sk'd poszed=, w tym s=owa modlitwy& jam jest pan
B[g tw[j ]nieodmienno>: przez =ac. przypadki,
deklinacj"\, tak i& ile masz lat$
lat ]rok\ % opis ˘ latopis ]opis roku, nie lat\, st'd
pojedy<cze karty zwano latopisem, dzi> latopis
dzielony sylabami& lato¶pis ]b="dnie\ ˘ la-to-pis;
jeden % ak ]syn, ˚patronim\ ˘ je¶dy¶nak; jeden ¯
odin, OE ¯ odd ]nieparzysty\ ¯ oddi % en ]nu-
mer; ˚wielko>:\ ˘ je¶den; wygoda operowania
sylabami zaciera pochodzenie niekt[rych pol-
skich s=[w.
Rokobor ]˚Mazur. ltpsc Rokobor\ – dzi>
Rakvere w Estonii, ok. 20 km S od Zat. Fi<skiej,
a Ko=ywa< to p[{niejszy Rewel, dzi> Tallin;
grody wspomniane z racji wyprawy Dimitra, syna
Aleksandra Newskiego †1263, na Niemc[w,
g(h-enwara ]janwara\ w 23 dzie<. 0001-31.1-75
rola ]pol.\ – ma=a rola ]rad=o\ lub wi"ksza rola
]p=ug\; wg J. Ba=abana, o powierzchni&
ma=a rola ]rad=o\ – 15 morg[w ]15 x 0,56 ha\,
wi"ksza rola ]p=ug\ – 30 morg[w ]16,8 ha\;
ªTak ma=' jak i wi"ksz' rol" zwano w Polsce
=anem.º 0065-00-84, ˚=an.
Roman ]s=aw. Roman=\ – Rzymskie Wschodnie
Imperium; gr. Rhomaiikos; =ac. Romanus;
1. imi" kilku cesarzy bizantyjskich, w tym&
• Romanus I, cesarz 919–944–†948 ]Lekapin,
wg Rosjan – Bolsz. Sow. Enciklopedia, t. 36\,
ojczym Konstantina VII, ¿905–944–†959,
• Romanus II, ¿939–959–†963 ]w=ada= 3 lata
i 3 mies.\, ¯ Konstantin VII Porphirorodny
¿905–913–919, i drugi raz 944–†959,
• Constantine VIII 960$–†1028, imperator
1025–1028, ¯ Romanus II ¿939–959–†963,
• Romanus III, ¿968$–†1034, imper. bizant.
1028–1034, zi": Constantine’a VIII †1028
]o/eniony z Zoe, c[rk' Konstantina\,
• Romanus Diogen IV 1067– †1071, zamordo-
wany, z dynastii Ducas, ros.-pol. Duka,
• Antoni Peczerski zmar= 6578 ]1070\ za czas[w
Romana Diogena †1071.
Ci'g genealogiczny i lata w=adania&
919– 944 Romanus I, ojczym ˘
944– 959 Konstantin VII Porphirorodny ˘
959– 963 Romanus II ˘
1025–1028 Konstantin VIII.
Roku 6509 ]1001\, po Konstantinie Bagriano-
rodnym, syn jego – Roman, w=ada= 3 lata i
3 miesi'ce; za jego czas[w Igor }913–†945|
wyprawi= si" na Grek[w; 0001-31.1-49,
wyprawa Igora na Grek[w 941; w 6509 wszyscy
oni ju/ nie /yli, ˚Konstantin, Macedonia,
2. R. ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
3. R. ¯ W=adimir Monomach †1125.05.15 ¯
Wsewo=od †1093; knia{ W=odzimierza Wo=.,
4. R. ]wnuk Waczes=awa\ ¯ $ ¯ Waczes=aw
turow. ¯ Wo=odomer Monom. †1125,
5. R. ¯ Andrej Bogolubskij †1175.06.28 ¯ Jurij
Do=gorukij †1157.05.15 ¯ W=ad. Monomach,
6. R. kn. smole<ski, wlk. kn. kijowski na pocz. lat
1180-tych, brat Rurika †1215 ¯ Rostis=aw †1168
¯ Mstis=aw 1131 ¯ W=ad. Monom.,
7. R. 1178 ¯ Rost. Chrobry smol., kij. †1167 ¯
Mstis=. kij. †1131 ¯ Wo=od. Mon. †1125,
8. R. ¿1170, zabity ko=o Zawichostu 1205.06.19
¯ Mstis=aw Chrobry †1172 ]i Agnieszka, c. Bole-
s=awa Krzywoustego †1138\ ¯ Izas=aw;
ojciec Dani=y wo=. †1264 i Wasilki †1271,
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1168–1169, knia{
Wo=ynia i Halicza, wlk. kn. kijowski 1202,
9. R. powieszony 1208.09 przez W"gr[w, z
bra:mi& Romanem i Swiatos=awem;
¯ Igor ¯ Swiatos=aw Czermny z Kijowa
1176–†1190 ¯ Wsewo=od z Kijowa †1146,
10. R. ¯ Ingwar ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rost.; zabity
1237.12 w bitwie z Tatarami ko=o Ko=omny,
11. R. zam"czony w Ordzie 6778 ]styl$\.07.19
¯ Oleg ¯ Ingwar ¯ Igor z Rezania ¯ Gleb,
12. R. ¯ Dani=o Wo=. †1264 ¯ Roman †1205;
Roman Dani=owicz, o/eniony 1252.06.27 z
Gertrud' Babenberg, c. Henryka IV, ma=/e<-
stwo za po>rednictwem Beli IV, kr[la W"gier
1235–†1270,
13. R. kn. Bria<ska 1263, “debria<ski” ]D'brow-
ski\, ojciec czterech c[rek, i Michai=a; Olga – c.
Romana – wydana za m'/ za Wo=odimera knia-
zia, syna Wasylki, wnuka Romana †1205,
14. R. i Jaros=aw Glebowicz, Jaros=aw zi"ciem
Rurika kijowskiego †1215, Roman – Swiato-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
s=awa ]/ona – c[rk' Swiatos=awa, wnuczk'
Wsewo=oda Bolsze Gniezdo †1212\,
15. R. †1283 ¯ Wo=odimer nowogr. ¯ Wsewo=.
Bolszoe Gniezdo †1212,
i inni, ˚`wicz ]patronimika\.
Rombinus, g[ra ]germ.-=ac.\ ˚Rambin n(Niemnem.
Romowe ]lit.\ – dos=. cypel ¯ rømø werder; niem.
Romeywerder; miejsce kultu poga<skiego na Li-
twie, u uj>cia rz. Niewia/y ]lit. Neve≈is\ do Niemna,
dzi> wie> Romainiai, jak wynika z opisania gra-
nic w traktacie Witofta, 1398, i Swidrygie==y, 1401,
z Krzy/akami; miejsce le/'ce obok cypla, przy-
j"tego – b="dem – za wysp" na Niemnie; d"by nie
rosn' na wyspach rzecznych lecz wiklina ]wyspa
na Niemnie w tym rejonie istnieje do dzi>, st'd
nie>cis=o>:\; ˚Kowno, por. Wara/ska wyspa.
Blisko prawdy by= Ignacy Dani=owicz †1843& „W
tych stronach }mi"dzy Welon' a Kownem| mi"dzy
rzekami Niewia/' i Dubiss' le/a=a >wi"ta wyspa
Romowe, p[{niej Romejwerder zwana, pokryta
>wi"tym lasem, dla obrony kt[rej d{wigniono
powy/szy zamek }Bisten|, mocno obwarowany.”
0165-01-120
Opodal Romowe toczy=y si" najzacieklejsze
walki, w>r[d nich bitwa nad rz. Strebe, 1347.
Krzy/acki napad 1363 ªna okolice Pernare, w
kt[rego blizko>ci le/a=a >wi'tynia Romowe.º
0165-01-205
“Romowe” pod kt[rym poleg= >w. ˚Wojciech,
997.04.23 le/y w p=n. Nadrowii, S od rz. Prego=a,
10 km SE od Königsbergu ]Kr[lewca, Kalinin-
gradu\; nie>ci>le& w Sambii ]wg W=adys=awa
Czapli<skiego, 1985, wyd. po>miertne\.
ron ]dun. røn\ – jarz"bina. Nazwisko Skow %
ro< % ski ]ziemia jarz"binowego lasu\.
ros ]dun.\ – pochwa=a.
Rosja ]pol., s=aw. Rossπœ\ – imperium w Europie
wsch. i p=n. Azji, pod rz'dami car[w 1547÷1919;
X ^ SS, roux }rus| ]rudy\ ˘ ross, OUOU ˘
Rus, Ru> ˘ Ross % ja ]`ja ˚ziemia\; Rosjanin&
Rossπqnin=, Rusak=, s=aw. Ross=; rosyjski,
ruski, rusky, rutenski; ˚rudy, Rurik, Ru> ¯ Wa-
rego-Russ, S=awianie, `s=aw.
Great Russia, the term should be applied to
the oldest Russia – Kiev, and Little Russia, the
newer part – to Moscow, as in English& great
grandfather and little ]younger\ sister. Not the
reverse& because Duchy of Kiev was small ter-
ritory in its initial stage, therefore Kiev ^ Little
Russia. Wrong.
Kiev existed in prerecorded times, Moscow –
initial record dated April 4, 1147, metropolis
]capital\ since 1326, Kremlin built 1367.
As in Polish& ‘wielki, wielce’ ]great\ ˘ Wielko-
polska ]Great Poland\, and ‘ma=y, ma=o’ ]little\
˘ Ma=opolska ]Little Poland ^ Young P.\; Ma=o-
polska annexed by Boleslav Chrobry ]the Valiant\
992–†1025, of Piast dynasty, late addition.
Wielkopolska – the territory where Poland has
began, c. 900 A.D., Great..., as in Russia.
Bielaruss – lit. White and Red ¯ biel ]white\ %
russ ¯ roux ]red, reddish\ – white refers to low,
marshes, while red and black refer to highlands,
as in German& OHG. ]Old High German\, OLG.
]Old Low German\. Slavic word ‘czerny’ ]red,
reddish\ and Polish ‘czarny’ ]black\& tarn` ]tar-
nina, blackthorn\, kar` ]kary, black color of
horse\, KCzT. The term White Russia does
not refer to color.
Za=o/enie Rosyjskiego Imperium ]Pa<stwa\&
864 Rurik z bra:mi przybywa zza morza,
z kraju Warego-Russ[w ]z Niemiec\
883 przechwycenie Kijowa przez Olega;
zjednoczenie Kijowa i Nowogrodu
}882 w Bosz. sow. enciklopedia, t. 37|
988 chrzest Rosji za W=odzimierza Wlk. †1015
1147, kwietnia 04, pierwsza wzmianka o Mosk-
wie w latopisie
1326 przeniesienie stolicy do Moskwy
1348 Bo=otowskie porozumienie; przyznanie
Nowogrodzianom niezale/no>ci Pskowa
1367 zbudowanie kamiennego Kremla
1392 przy='czenie Suzdalsko-Ni/egorodzkie-
go Ksi"stwa ¯ Ni/nyj ˚Nowgorod
1436–1437 za=o/enie Kaza<skiego Cha<stwa
1450–1464 za=o/. Astracha<skiego Cha<stwa
1463 przy='czenie Jaros=awlskiego Ksi"stwa
1465, 1483, 1499, 1500 wyprawy moskiew-
skich wojsk na p=n. Ural ]Ugr"\, Irtysz, Ob
1467 Pskowska s'dowa “gramota” ]ksi"ga\
1471 pierwsza wyprawa Iwana do Nowogrodu
1472 przy='czenie Permskiej Ziemi
1474 przy='czenie Rostowskiego Ksi"stwa
1477–1478 druga wyprawa Iwana na Nowo-
gr[d; likwidacja Nowogrodzkiej Republiki
1485 przy='czenie Twerskiego Ksi"stwa
1489 przy='czenie Cha=ynowa ]Wiackiej Ziemi\
1497 “sudebnik” ]kodeks praw\ Iwana III Wasil.
koniec 15 w. za=o/enie Sibirskiego Cha<stwa
1514 zdobycie Smole<ska mosk. wojskami
1521 przy='czenie Riaza<skiego Ksi"stwa
1552 podb[j Kaza<skiego Cha<stwa
1535 pieni"/na reforma w Rosyjskim Imperium
1556 przy='czenie Astracha<skiego Cha<stwa
na podst. Bolszaja sowieckaja enciklop. t. 37, str. 218;
z danych w formie tablicy opu>ci=em& bitwy, najazdy,
powstania ]˚komunista\, literackie wydarzenia;
w tablicy – jak zwykle – s' b="dy w latach& Ka=ka 1223,
Rurik 864 – opuszczony.
Bazowy rok, kamie< w"gielny odliczania czasu
w=ada<& od ˚Micha=a, 6360 ]855 % styl 5505\,
do Olega up=yn"=o 29 lat ]855 % 29 ^ 883\.
Pierwsi w=adcy feudalnej Rosji&
865– †879 Rurik, przyby= z Niemiec 864 r.
879– 883 $ ]5 lat\, chyba, /e Rurik zmar=by
w 883 A.D. a nie 879, jak dotychczas;
nie wiem, jak ustalono rok 879, bo latopis& Roku 6378.
Roku 6379..., itd., a/ do Roku 6387 ]10 lat pod rz'd\.
Umieraj'cy Rurik przela= w=adz" na Olega, z rodu swego
}Rurika|, daj'c jemu syna swego – Igora, by= bowiem
dziecinnym wielce }kilkuletnim|. 0565-00-36
6387 ^ 883 % styl 5505
883– †913 Oleg z rodu Rurika, regent Igora
913– †945 Igor Stary ]zabity przez Drewlan\
945– †972 Swiatos=aw ]zabity przez Pecz.\
972– †979 Jaropo=k ]zabity przez W=odz.\
979– †1015 W=odzimierz Wielki lub Íwi"ty
1015– 1019 Swiatopo=k Przekl"ty ¯ W=ad.
}dlatego Swiatop. opuszczony,
Jaros=awowi przypisano 40 lat|
1019–†1054 Jaros=aw M'dry ¯ W=ad. †1015
1054– 1073 Izas=aw †1078 ¯ Jaros=aw M.
1073–†1076 Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M. †1054
1078–†1093 Wsewo=od ¯ Jaros=aw M. †1054
1093–†1113 Swiatopo=k ¯ Izas=aw †1078
1113–†1125 W=adimir Monomach ¯ Wsewo=.
1125–†1131 Mstis=aw ¯ W=. Monom. †1125
1132–†1139 Jaropo=k ¯ W=. Monom. †1125
1140–†1146 Wsewo=od ¯ Oleg 1097–†1115
1146–†1154 Izas=aw ¯ Mstis=aw †1131
w 1154 tytu= wlk. kniazia przekazany z Kijowa
do ˚W=odzimierza n(Kla{mie.
Rozpis lat w=ada< ze Wst"pu do Powie>ci idzie
w parze z tre>ci' Powie>ci, ale robi si" pozorny
b='d, gdy obliczenia prowadzimy wsp[=czes-
nym, algebraicznym sposobem& 842 % 14 ^
856, zamiast 855, i tak rozpis w=ada<. Tworzy
si" r[/nica 7 lat – tylu by=o w=adc[w od Rurika
do Jaros=awa †1054, a 8 lat, gdy od Micha=a do
Jaros=awa. W taki b='d wpadli Rosjanie, a/ do
A. G. Ku{mina 1977, /e Wst"p do Powie>ci nie
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
idzie w parze z jej tre>ci' ª...w latopisie okaza=o
si" 8 “lisznych” ]zbytecznych\ lat.º, tworz'c
m"tlik nie do rozwik=ania, bo spekuluj'c, /e ªby:
mo/e daleki poprzednik Twerskiego sbornika
oznakowa= czas do Olega nie 29-ma, a 22-ma
latami. 0448-00-261, 262, 263 Wi"cej o “odkryciu”
i spekulacji w dalszej cz">ci.
Problem nie do rozwik=ania dla Rosjan, i ja – id'c
w ich >lady, tj. kieruj'c si" ich wskaz[wkami –
im bardziej chcia=em go rozwi'za: – tym coraz
wi"cej mia=em wersji i w'tpliwo>ci, bo Jaros=aw
M'dry zmar=y 1054 ]data pewna\ – umar=by
1066, wg danych i obliczenia&
od Chrystusa do Konstantina 318 lat,
od Konstantina do Michai=a – 542 lata,
od Michai=a do Olega – 29 lat,
Oleg w=ada= lat 31, Igor – 33, itd., czyli
318 % 542 % 29 % 31 ]Oleg\ % 33 ]Igor\ % 28
]Swiatos=aw\ % 8 ]Jaropo=k\ % 37 ]Wo=odimer\ %
40 ]Jaros=aw\ ^ 1066 ]>mier: Jaros=awa...\.
Je/eli za> przyj': w=a>ciwy 855 rok za 14-ty rok
w=adania Micha=a ]nie 860 jak wynika z dodania
318 % 542 ^ 860\, to Jaros=aw umiera 1061 – z
pozornie 7-letnim b="dem. W=adc[w jest 7-miu
w ci'gu& Rurik–Jaros=aw, a o>miu w ci'gu Mi-
cha=–Jaros=aw, ka/demu z nich w='czony jest
rok w=adania w kt[rym zmar= poprzednik – lat
wi"c nale/y odj': 7. B="du nie ma.
A. G. Ku{min, 1977, sk=onny do teoretyzowania
]jak i inni Rosjanie\ pisa=& ªBy: mo/e dlatego
jeden z dalekich poprzednik[w zestawiaj'cego
Twerski zbi[r oznaczy= czas do Olega nie 29,
a 22-ma latami.º 0448-00-263 Czyli zmy>lenie
niczym nie podparte, na potrzeb" sprawy, su-
gestia ]by: mo/e\.
Pisze& ªW zapisach X–XI wiek[w ]do Izas=awa\
ka/de nowe knia/enie rozpoczyna nowy rok.º –
wniosek kt[ry sam wyci'gn'=. 0448-00-262
ªLetopisiec XII wieku czas od >mierci Jaros=awa
do >mierci Swiatopo=ka “oprediela=” ]przydzieli=\
60 ]w miejsce prawid=owych 59\ lat, co – by:
mo/e – wskazuje na autora u/ywaj'cego ultra-
martowskiego stylu.º By: mo/e....
ªId'c wstecz od “twardej” daty }>mierci Jaros=a-
wa †1054|, otrzymujemy nast"puj'cy obraz.
Wst"p Latopis
Jaros=aw 1014–1054 1016–1054
W=adimir 977–1014 979–1015
Jaropo=k 969– 977 973– 979
Swiatos=aw 941– 969 946– 972
Igor 908– 941 913– 945
Oleg 877– 908 882– 912
}Rurik 864– 882|
}Micha= 848|
Pocz'tek “prawlenia” ]rz'dzenia\ Micha=a przy
odwrotnym odliczaniu wychodzi na 6356 rok.º
Dane w klamrach uzupe=nione przez J.D.
Micha= nie zestawiony, bo w Konstantynopolu
– nie Rusin, ale i jaskrawy lapsus&
r. 6356 to 848 % styl 5508.
Ju/ wida:, /e metoda z=a, w obu kolumnach z=e
lata, i 60 w miejsce 59 nic mu nie nasun"=o.
Bezsensem jest >ledzenie jego wywod[w&
W=adimir zmar= 1015.07.15, Jaros=aw w=ada= lat
40 – nie mo/e by: 1016–1054 ]nie daje 40-tki\,
ani 1014–1054 ]gdy ojciec zmar= 1015\.
A. G. Ku{min robi= proste b="dy i czytelnika >le-
dz'cego jego my>l wi[d= po zakr"tach – ultramar-
towskiego stylu si" dopatrywa= w r[/nicy roku.
Nie ma tej r[/nicy, gdy w 1015–1054 wliczymy
rok 1015 do 40-tu, jako pierwszy.
Specjalista od styli ]kt[re zwa= kosmicznymi
erami 0448-00-406\, odczyta= 6360 jako 852
]styl 5508\ w zestawieniu& ªNacza=o knia/enia...
po letopisi 6360 ]852\.º 0448-00-261 Tak i inni,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
rosyjscy badacze – ton' w prostych b="dach,
wyprowadzaj' czytelnika na my>lowe manowce
gdybaniami& by: mo/e, gdzie-to – czyli domys=y,
niewiedza, ˚latopis ]metody ustalenia orygina=[w\.
Chrzest Bu=garii 6363 ]856 % styl 5507\ i 6377
ustalili na 865 lub 866 rok ]0448-00-281(282\, i
omal poprzedzi=o go t=umaczenie ksi'g 864(865
– ksi"gi cerkiewne by=yby wcze>niej t=umaczone
dla S=awian, przed ich chrztem ]odwr[cenie na-
st"pstw, gdy w lata po tym wydarzeniu\, ˚styl,
Bu=gar, cyrylica. B="dom ko<ca nie ma.
Gdy istnia=y dwa dokumenty o nazwach ˚Lato-
pis i Powie>: wremiennych let, Ku{min utworzy=
trzeci termin& Naczalna letopis – zamieszanie,
po co$
Na opak& do roku 6360 ]855 % styl 5505\ przy=o-
/yli styl 5508, a chrzest Bu=garii 6363 ]856 % styl
5507\ przenie>li na 866, bez wzgl"du na tre>:
latopisu, tj. logik" w oparciu o lata w=adania
Micha=a ¿839–842–855–867, /e na pocz'tku
w=adania wyprawi= si" na Bu=gar[w i ochrzci= ich
}856|, w odwecie za najazd w 14-te lato ]855\,
gdyby Bu=gari" chrzczono 6366, to 858 % styl
5508, ˚styl, Micha=, Bu=gar.
roskinn ]isl.\ – dojrza=y, w pe=ni wz(do-ros=y;
ros. nazwisko Agroskin; gr. agros ]pole\ ˘ agrostis
]gat. trawy\, =ac. agrostis.
ross ]germ.\ – ko<, ˚or.
Rossosz ]wo=.-ukr.\ – rosocha ˘ rosochaty;
ros ]roz\ % sosz ]widlenie, ga="zienie\ ¯ sosze-
stwie-sowestve ]zej>cie si"\, s=owotw. pokr.
socha-soxa; wie> przy uj>ciu rz. Mu=awy do
Zielawy ]rozwidlenie\, 30 km NEN od Parczewa, i
we wsch. Ukrainie, przy trasie Worone/ – Rost[w
n(Donem, ok. 35 km W od Donu.
rost ]s=aw.\ – 1. wielko>:, w=adza; knia{ ]$\,
2. rdze<, pie<, 3. wznosi:, wnosi: 4. /'dza;
Rostis=aw, nazwisko Ro>:, Rost[w ]`[w ^ las\;
s=ownictwo pospolite& za(wz(przy(od(na-rost,
przed(przy-rostek, krosta; ro>ci: ]wnosi:\ pre-
tensje; roszczenie ]/'danie\; i inne.
Rostis=aw ]s=aw-ros. Rostislav\ ¯ rost-i % s=aw;
1. R. knia{ Wielkomoraw w latach 846–870,
2. R. ¯ W=adimir †1055 ¯ Jaros=aw †1054;
w=ada= Nowogr. Wlk. po 1054 ]do 1062$\,
knia{ Tmutarakanu 1264, otruty 1066,
3. R. ¯ Mstis=aw †1093 ¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=.
M'dry †1054,
4. R. ¯ Dawid 1097–†1123 ¯ Swiatos=. †1076 ¯
Jaros=. M'dry †1054,
5. R. knia{ Perejas=awla, brat W=adimira
Monomacha †1125.05, ¯ Wsewo=od †1093 ¯
Jaros=aw M'dry †1054,
6. R. 1137 ¯ Jaros=aw z Muromu †1123 ¯
Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
7. R. nowogr. †1151 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯
Wo=od. Mon. †1125,
8. R. ]brat Jaropo=ka\ ¯ Jaros=. 1187 ¯ Rost. ¯
Wsewo=. kij. †1146 ¯ Oleg czern. †1115,
9. R. Chrobry ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir
Monomach †1125;
kna{ Smole<ska, zatem wlk. kn. Kijowa,
zmar= w Kijowie 6676 ]1168\, marta 14,
po 9-ciu latach kniaziowania,
10. R. †1198 ¯ Jaros=aw ¯ Wo=odimer
¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo,
11. R. ¯ Rurik kijowski †1215 ¯ Rostis=aw
Chrobry †1168.03.14 ¯ Mstis=aw †1131;
m'/ Wierchus=awy ¯ Wsewo=od Bol. Gn.
†1212.04.15 ¯ Jurij Do=gor. †1157.05.15,
12. R. ¯ Jurij Do=gorukij 1155–†1157
¯ W=adimir Monomach 1053–†1125;
knia{ Perejas=awla,
w=ada= Nowogrodem Wlk. 1130–1141,
13. R. ¯ Mstis=aw ¯ Dawid ze Smole<ska ¯
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Rostis=aw Chrobry †1168 ¯ Mstis=aw †1131 ¯
W=ad. Monom. †1125; chwilowy w=adca Kijowa
1240, ojciec Theodora, Gleba i Michai=a,
14. R. ]brat Wo=odimera 1235\ ¯ Rurik smol.,
kij. †1215 ¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mstis=. kij.
†1131,
15. R. ¯ Jaros=aw ¯ Rost. ¯ Wsewo=od †1146
¯ Oleg czern. †1115,
16. R. ¯ Gleb “Pres=awicz” ¯ Wsewo=. murom.
1124 ]Laszka /on' Wsewo=.\ ¯ Dawid 1097–
†1123 ¯ Swiatos=. †1076,
17. R. ¯ Wsewo=od kij. 1139–1146 ¯ Oleg czern.
1097–†1115 ¯ Swiatos=. †1076,
18. R. 1230 ¯ Michai= czern. ¯ Wsew. Czermny
†1194 ¯ Swiatos=aw Czermny †1190 ¯ Wsewo-
=od kij. †1146,
19. R. 1235 ]wo=. 1233\ ¯ Wo=od. ¯ Rurik †1215
¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mst. †1131.
Jedno z bardziej popularnych imion feudalnej
Rosji. K=opotu nastr"cza o kt[rym Rostis=awie
jest mowa, ˚`wicz ]patronimik\, por. Wasilij-
Bazyli i Wasilko ]kr[lewscy\ ¯ gr.
Rostow ]s=aw.\ – Rost[w ¯ rost ]w=adca\ % [w
]las\; gr[d ok. 192 km NE od Moskwy, ˚rost.
Ro> ]s=aw.-ros. Ros;\ – prawy dop=yw Dniepru
130 km S od Kijowa, granicz'cy z po=owieckim
stepem. W grodzie ˚Rodnia, w uj>ciu rz. Ro>,
zamkn'= si" ˚Jaropo=k, roku 979.
rota ]s=aw. rota\ – kl'twa, zakl"cie, przysi"ga.
rov ]dun.\ – grabie/, =up, porwanie.
Lit. Rowkutte ]˚kutter\.
Rowno ]˚Mazur. ltpsc Rovno\ – =ot. Rauna.
Roku 7067...Tego roku miesi'ca fewrala ]lute-
go\, cara i wielkiego kniazia Kozacy }w sile| 500
ludzi podeszli pod niemiecki gr[d ˚Kukimeltin.
...Tego roku wielcy wojewodowie wojowali nie-
mieck' ziemi"... itd., ...uj"li 34 ludzi i poci'gn"li
ku R[wnemu i kieskie miasta wojowali }kieskie
¯ Kie>, =ot. Cesis|. Przyci'gn"li pod gr[d Ryg",
oblegali przez trzy dni... itd. 0001-31.1-136
Roxolan(in – Alani mieszkaj'cy nad rzek' Rha
]Wo=ga\, z='czeni z Rusi'; ox ^ uss, o ^ u,
x ^ ss, ˚Ru>.
Roztocze – wysoczyzna, arch. mo>:, dzia= wodny
rozgraniczaj'cy rzeki i potoki; roz % tocze ¯ toczy:
]ciec\, Zamo>: ¯ za % mo>: ]na wysoczy{nie\,
mo>ci panowie ]wysocy\; roz` ^ u`; ˚mo>:.
r[d ]pol.\ – dos=. krewni; spokrewnieni cz=onkowie
w czasach wsp[lnoty plemiennej;
r[d ˘ rodzi-:(c(na ]lub odwrotnie\, rodak, rodo-
w[d, nar[d i inne;
ros. rod= ]rasa, rodzina, urodzenie, pochodze-
nie, rodzaj, spos[b, maniera\.
s=aw. sem;œ ]r[d, krewni\, ros. sem;q-semja
¯ gr. `hemia ¯ haima ]krew\ HS;
goth. kuni ˘ holend. kunne, pokr. anglosas. cynn ˘
>redniow. ang. ken]ne\, kun, kyn ˘ ang. kin;
kun ˘ pol. opiekun, lit. kunigas.
R[d – korze<, {¶r[d¶=o ]pocz'tek\ wody lub rzeczy
]˚=o – woda, rzecz\; nie wykluczone,
/e r[d z wp=ywem nord. rot ]korze<\, «jaki jest
tw[j r[d$» TD;
staronord. rot, >redniow. ang. i p[{ny anglosas. rote,
ang. root.
Matka, ojciec ]i zdrobnienia& tato, tata\, c[ra
]pers. dochter, szw. doter\ i brat – terminy tak
stare i powszechne jednocze>nie, /e niemo/liwe
ustalenie jest z jakiego j"zyka pochodz'.
Rössel ]germ.\ – w Bartii, Prusy Wschodnie,
pol. Reszel; miasto spalone ]$\ 1347, przez Litw".
0165-01-187, 194, N. 281, 401
Ruald, Roald 941 r. ˚ald.
rub ]s=aw.\ – rubie/, ˚granica;
Hrubiesz[w ¯ h % rubiesz % [w, ?Sz;
rz. Trubie/ ¯ T ]tatarska\ rubie/;
Zarub ¯ za ]po, wzd=u/\ % rub ]rubie/\;
rubiti ]r"ba:, r"bowa:, za=o/y: zr'b, osnow"\;
porub(ka ]por"ba, >cina: drzewa\, by: mo/e,
od wycinania lasu rosn'cego na wzg[rzach i
wzniesieniach, przy zak=adaniu grod[w;
gruby, truba ]tr'ba\ – nie nale/' do grupy.
rubacha ]ukr.\ – koszula; zgrubia=e rubaszka,
koszula nak=adana przez g=ow" ¯ baszka, bawka
]g=owa\; pol. rubaszny – prostacko weso=y, z
przek'sem. Nazwisko Rubacha.
rud – twardy& Rudka, Rudki, Rudzi<ski, gruda.
rudy – czerwonawy, rdzawy; o w=osach& rude,
ry/e; franc. roux ]rudy\ ˘ ang. Russell ^ rudzielec ¯
rudy % `elec ]zdrobnienie\, pokr. ang. russet ¯ staro-
franc. rousset, zdrobn. rous ¯ =ac. russus ]rudawy\,
>redniow. ang. rede, redde ]rudy, czerwony\, ang. red,
pokr. germ. Rot ]rudy\; >redniow. ang. i ang. rust, germ.
Rost, anglosas. rudu ]rdza\ ˘ pol. rudy ]rdzawy\;
ros. ry'ij ]o w=osach& ry/ij\;
Frederick I Barbarossa }rossa...| ^ Rudobrody;
zamorski kraj ˚Warego-Russ[w, sk'd przyby=
Ruryk do Rusi, 864 r., i ˚Ru> przyj"=a od tego/
plemienia nazw", sta= si" zagadk' do dzi> – nie
ma wskaz[wki gdzie ten kraj le/a=. Nie byli to
Szwedzi, Normani ]Norwedzy\, Anglicy, Goci
]Ostro`, Wizygoci\, zwani tu “innymi”; ironicznie, od
tych “innych” Rosjanie XX wieku wyprowadzili
pochodzenie Ruryka ]nr 1620\, st'd wszyscy inni,
/e Skandynawem by=. J"zyk i kolor w=os[w s'
wskaz[wk', a tak/e zapis, /e Ruryk przyp=yn'= z
˚Niemiec ]niemiec – nadba=tycki cudzoziemiec\;
˚obilie, Gotycki brzeg, Got, Ryryk;
russ, ross ˘ Prussia, Russ ]Ru>, Warego-Russ\,
Rossja ¯ Rossa ]ja ¯ a\; Ruryk ¯ Ruhr % rik.
Rugodew ]˚Mazur. ltpsc Rugodiv\ – est. Röngu,
ros. Ryngu, 39 km SW od Juriewa ]dzi> Tartu\.
Ruklij ]lub Rukla\ i Repskej – nieletni synowie
Mendoga, zabici z ojcem; tou 'e i oubi ego
i oba sna ego s nim; oubi Rouklœ 'e
rep;skeœ. 6771 ]1263 r.\, wo=. ltps, w Ipat. ltpsi
1428(32 ]kopii wo=.\& Repek=≥.
Rumb` ]lit.-=ot.\ – 1. Rumbonys ]g[ra 850 m E
do Niemna i wie> o tej nazwie\, 2. Rumbork
]zamek nad Dwin', ko=o Rygi; bork ^ zamek\,
dzi> Rumbula. ˚wzniesienie.
Ruprecht, Rupprecht ]germ.\ ˚Robert;
kronika Wiganda ]=ac.\& Dominus Rupertus dux
Bavariae, Falzgraf Renu, 1363.
Rurik ]s=aw. R[rik=\ ¯ germ. Ruhr % rik ¯ reiks;
Waregi ¯ Ba•war % =ac. regis ]kr[l\,
franc. roux ˘ russ, ross ˘ Prussia, Russ ]Ru>,
Warego-Russ\, Rossja ¯ Rossa ]ja ¯ a\;
Semigalia n(rz. Dwina ¯ semi ]p[=\ % Gallia;
pochodz. Ruryka z Ruhr ]Niemcy\;
1. R. protoplasta dynastii w=adc[w feudalnej
Rosji, przyby= 864 z kraju Warego-Russ[w,
z Niemiec ]okr"gu Ruhr % rik ^ kr[l, wg moich
docieka<, ˚ryk\, zmar= 879 A.D. – wg dotych-
czasowych danych. Ale gdy Oleg pocz'= w=ada:
po Ruriku 883–†913, tj. w 29 lat od pierwszego
roku ˚Micha=a ]855 % 29 ^ 883\, i w=ada= lat 31
]883–913\ – powstaje przerwa 5-ciu lat ]879–883\
niczym nie wype=niona, zakrawa wi"c, /e Rurik
†883, a nie †879.
2. R. kn. Przemy>la ok. 1086 ¯ Rostis=aw ¯
Wsewo=od 1054–1078–†1093.04.14,
3. R. kijowski †1215 ¯ Rostis=aw †1168 ¯ Msti-
s=aw 1125–1131 ¯ W=adimir Monomach †1125.
rus ]szw.\ – upojenie. Rus;..., s=aw. rus ]p=yn':
˘ rusa=ka\, parus ]/agiel\; ˚Rosja, Ru>, rudy.
Russ, RuÆ ]germ.\ – dolny odcinek rz. Niemen,
poni/ej grodu Tyl/a ]germ. Tilsit\;
roku 1366, w uk=adzie wlk. mistrza z biskupem
Samlandii – Bart=omiejem, biskup mia= obowi'-
zek wystawi: swoim kosztem ªnad rzek' Russ'
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
mocny zamek W e n k i s k i zwany..., itd.º
0165-01-211, N. 433
Ru>, Ruskie ]Ksi"stwo\, Ruska ]ziemia\, Rosja
]bia=orus. Rossπa, Rus;, Rus, Rusin, Uru-
sin=, Rus, Rusz; Rous;skoe, Ruskoe, Ruskie
Ksi"stwo; Ruskaq, Rus;ka, Rus;kaq, Ruska
ziemia\. ¯ franc. roux ]˚rudy\, germ. rot, TSS
˘ ang. nazwisko Russell ]rudzielec\; pokr. russet
]brunatny, rdzawy\, ang. rust, niem. Rost, anglosas.
rudu ]rdza\; Eryk Rudy, ok. 963-981;
czes. rusy, ryßawy, chorw. rusz, dalm. ruusz, ra-
guz. rus, bosn. rusi, rumen, =ac. russus, russens,
rutilus, holend. ros, ital. rosso, gal. roux, rouge,
ang. russet, read, red, germ. roth, pol. ry/y, rydz,
ros. rus=, rysyj.
russ, ross ˘ Prussia, Russ ]Ru>, Warego-Russ\,
Rossja ¯ Rossa ]ja ¯ a\; Ruryk ¯ Ruhr % rik.
1. ustr[j, 2. nar[d, 3. wojsko, 4. ziemie.
Ru/any ]pol.\ – Rusaki, S?, ˚Pru/any.
rycerz ]ros. rycar;\ – w Íredniowieczu& cz=onek
uprzywilijowanej warstwy spo=ecznej wojowni-
k[w-feuda=[w posiadaj'cych ziemi" i obowi'-
zanych do s=u/by wojskowej;
w zast"pach – niskiej rangi, “szeregowiec”,
bior'cy bezpo>rednio udzia= w boju;
germ. ritter IY, TC, R ˘ Rz ]3 wymiany\ ˘
czeski rytirÔ ˘ pol. ]z czes., b'd{ bezpo>r. z niem.\;
anglosas. cneoht, cniht ˘ >redniow. ang. kniht ˘ ang.
knight; franc. chevalier, lit.-rus. ˚bojar;
anglosas. cneoht ˘ germ. Knecht ˘ pol. knecht.
ryk, rik, ric, riks – kr[l, w=adca ¯ goth. reiks ]kr[l\,
staroniem. wy/yn rihhi; Eryk, Fryderyk, Henryk,
˚Alaryk – imi" dw[ch kr[l[w Wizygot[w,
Athanarik – kr[l Goth[w 5825 ]325 A.D.\,
Theodorik – kr[l Ostrogot[w 456$–†526,
Ruryk ]Rurik\, 864–879, protopl. Rurykowicz[w
¯ region Ruhr ]w Niemczech\ % rik,
Dmytryk – margraf marchii p[=nocnej, kt[rego
c[rk" Od" poj'= za /on" Mieszko 960–†992,
Emerik, kr[l w"gierski 1196–1204, ojciec And-
rzeja ur. 1175, zm. 1235, kr[la 1205–1235,
Fridurich “Fridrich” Sztirski ¯ Styria, 1252,
Wielcy Mistrzowie Zakonu ]˚Krzy/acy\&
1. Winryk von Kniprode 1351–†1382.06.24,
0165-01-238, przypis 2; pisany&
Winric, Magistro Wynrico, Wynrich,
2. Ulrich ]Ulryk, Ulric\ v. Jungingen 1407–1410.
Ryksa ]pol.\ – kr[lowa, w=adczyni ¯ riks, ryks,
jak Kinga ¯ king ]kr[l\; ur. 1116(17, zm. 1155,
c. Boles=awa Krzywoustego 1085–†1138,
drugi m'/ W=odzimierz †1139, knia{ nowogr.,
ma=/e<stwo zawarte 1136.
Rymunt ]1430–1550& Gavryw=, Lavraw, Lavryw,
Lavrymont=, Rimont=, Roman=, Rymont=,
Lawrasz, Lawrisz, Rimonth, Rymont, Wasiley\
– posta: zmy>lona, w mej opinii, nie by=o takiej
postaci w historii Litwy.
Powsta=a w wyniku pomieszania Trojnata †1263
z Trojdenem †1282, st'd okoliczno>ci >mierci
Trojnata przeniesione na Trojdena, z wci'gni"-
ciem Dowmonta †1299, Narymunta †1347, i to
zmusi=o pi>ca do wprowadzenia na scen" wyda-
rze< osoby “Wojsze=ka” pod postaci' Rymunta,
kt[ry bra= odwet na >mierci ojca ]Trojdena\, jak
rzeczywisty Wojsze=k na >mierci Mendouga.
A /e osoba nie istnia=a, pisiec zako<czy= opo-
wie>:, /e Rymunt – po wzi"ciu odwetu – przyw-
dzia= szaty mnisze ]jak Wojsze=k – te/ “mnich”\,
wr[ci= do klasztoru i tu zako<czy= /ycie.
Pojawi= si" na scenie wydarze< i znik= bez >ladu.
Parafrazy te opisywa=em& Mendoug–Trojnat
–Trojden–Dowmont–Narymund, powsta=y w XVI
wieku& Spisok grafa Raczy<skiego, pisany po
1515 – pierwszym, za nim& Archeolog. obszcz.,
Rumianc., Jewrein. i Chomi<skich 1550.
Wo=y<ski latopis, opisuj'cy szczeg[=owo wy-
darzenia w s'siedniej Litwie ]pisany 1288(89
w Brze>ciu Lit. n(Bugiem\ nie omieszka=by i t"
“powt[rk"” opisa:, gdyby rzecz mia=a miejsce.
Bijatyki i porwania /on Flandry z Inflant, w tym
Rymunt ]“Wojsze=k”\ – urojeniami pi>ca,
˚Parafrazy nr 864.
Ryngold ]Rinkgvilt=, Rinkgolt=, Rynkgol=t=,
Ryngol;t=, Rynkgolt=, Rinkolt, Ryngolt\,
¡ po=. XIII wieku ]ok. 1230–1235\,
syn Olgimunda, trzy /ony – s'dz'c po liczbie po-
tomstwa ]nie mniej ni/ 10\, i nie mniej ni/ dwie.
Prawdop. ojciec Ziwibunda, Dowiata, Do-
wsprunga, i brata jego – Mendouga, i brata
Dowiata – Wiligai=y ]w takiej kolejno>ci id' w
akcie wpisanym pod 1215, ale Wiligai=o nie
rodzonym bratem, lub nie od jednej matki, bo
dowi'zany, a Mendoug – najstarszy, bo na
ko<cu\, c[rek& jedna /on' Dani=y wo=. †1264,
zwana siostr' Mendouga, inna – by: mo/e – za
Swintrogiem, jeszcze inna – za Wikindem ]ze
?mudzi\, syn jednej z nich – Trojnat – zwany
siostrze<cem Mendouga, zabi= swego wuja
}Medouga| 1263, by= w[wczas we ?mudzi ]nie
z wizyt', lecz w=ada= ni'\. 0001-02-860
Trojnat z Trojdenem mogliby by: bra:mi ]wsp[l-
ne troj ¯ niem. treu\, a raczej Trojnat – stryjem
Trojdena, bo istnieje czasowa oko=o 20 lat.
Powi'zania wielce w'tpliwe, na domys=, spe-
kulowane.
Dzia=alno>: Ryngolda ucieka w zamierzch=e dla
Litwy czasy i pisanie tu czegokolwiek by=oby
zmy>leniem.
ring IY ]pier>ci-e<(onek\ % gold ]z=ot-o(y\.
¢rysz ]staropol.\ – ry> ˘ Skaryszew, Ryszewski.
rzeka ]pol.\ – dop=yw ¯ re ]p=yw\ ¯ rejati ]p=yn':\
% ka ]do\;
s=aw.-staroros. r≠ka, ros. reka, starofranc. riviere,
>redniow. ang. rivere, ang. river, germ. FluÆ ¯ =ac.
fluxus ¯ fluere ]p=yn':\ ˘ ang. flux;
gr. potamos ˘ ˚Mesopotamia, germ. Pomesa-
nien, hippototamos ]pol. hipopotam\.
Rzeki wpadaj'ce do m[rz pisane by=y z nazw&
Ren, Odra, Wis=a, Dwina, Dniepr, Dniestr, Don,
Wo=ga, itp., natomiast ich dop=ywy z terminem
«rzeka», bo dop=yw. Z pocz'tku, nie wiedz'c,
wyr[wna=em wszystkie do linii, dostawiaj'c
wszystkim «rzek"», z b="dem, skoro wielkich
rzek na palcach policzy:, a mniejszych na dzie-
si'tki. By by=o zupe=nie jasne, o czym mowa& jak
rzeka to niech b"dzie «rz. Wis=a». ?a=owa=em
p[{niej kroku i poprawi=em, gdy zorientowa=em
si" o pomy=ce.
Wi"c nawet strumie<, gdy wpada do morza,
pisany jest z samej nazwy, a Bug – po wielokro:
d=u/szy od wielu takich strumieni – z tytu=em
«rzeka».
Takich informacji nie ma w publikacjach. U/y-
wano kiedy> systemu& pisano, lub nie pisano
«rzeka», w zale/no>ci – rzecz oczywista, a
p[{niej zapomniano opisa:, dlaczego tak jest,
i dzi> omal pope=ni=em lapsus. Widz"& jedne
opatrzone s' terminem, gdy drugie – nie; chaos
poniek'd, albo wi"c pisa: «rzeka» wszystkim
rzekom, albo opu>ci: zupe=nie.
Nieznaczny zas[b wiedzy systematycznie nam
ucieka – przechodzi stopniowo w zapomnienie, w
spos[b niezauwa/ony. Ostatnimi laty umij"tno>:
liczenia na liczyd=ach spotyka taki proces.
Termin «rzeka», podobnie jak i «las», «woda»,
«wzniesienie», «ziemia», «granica» mia= r[/no-
rakie brzmienie, w tym «kra» ˘ kra, ikra, Wkra,
Skrwa.
Rzesz[w ]pol.\ – p=yn'ce wody;
¯ rze ¯ rejati ]p=yn':\ % sz[w ]wody\, ˚woda;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
A. Br¥ckner 1927& ªpolska, nie ruska nazwa, nie
Rjaszow; od imienia w=asnego, do rzeszy: ]p. i
rozgrzeszy:\.º Grzech pisa: w ten spos[b.
Rzym – imperium i jego stolica, za=o/. przez
Augustusa w 27 r. B.C, trwa=o do 395 r. A.D.,
dzieli=o si" na Wschodnie i Zachodnie Imperium
Rzymskie ]Eastern(Western Roman Empire\;
czes., s=ow., vind., bosn., s=aw., raguz. Rim, ros. Rim=.
imperatorzy ]cesarze\ Afryki i Syrii, A.D.&
244–249 Philip ]Filip\ Arabski
249–251 Decius ]Daka\
251–253 Gallus
253 Aemilianus
253–260 Valerian
260–268 Gallienus, s. Valeriana
imperatorzy Illyrii ]Illyrian Emperors\
268–270 Claudius II ]Gothicus - Gotycki\
270–275 Aurelian
275–276 Tacitus
276 Florian
276–282 Probus
282–283 Carus
283–285 Carinus, syn Carusa;
wyci'g z “Kings, Rulers, and Statemen”, New
York, 1976, w ksi'/ce szczeg[=owe dane;
wyci'g wykona=em dla has=a «m"czennicy»
chrze>cija<scy, kt[rych opisy m'k zwi'zane by=y
z w=adaniem cesarzy& ª...w carstwo Aurelianaº,
z podaniem roku, i ˚Mazur. ltpsca, w kt[rym
car Numerian pod 5784 ]284 A.D.\, by: mo/e
– Aurelian.
Rzymianie, pobici 1242 nad New', ˚Rimlanie.
Saba ]˚Mazur. ltpsc Sava\ ˚Sawa.
Sabaudia – ksi"stwo mi"dzy Francj' i Itali'.
Saben ]˚Mazur. ltpsc Savin\ – Saba, staro/. kr[-
lestwo w p=d. Arabii, bibl. Seeba, ang. Sheba.
Saboria ]˚Mazur. ltpsc Savoria\ – Sapor II, kr[l
˚Persji 309–379 A.D., w Mazur. pod 5820.
Sack ]germ.\ – worek; hebr. saq ˘ gr. sakkos ˘
=ac. saccus, anglosas. sacc, >redniow. ang. sac, sak,
ang. sack& 1. worek, 2. grabie/, =upy,
3. grabi:, pl'drowa: ]gr[d, miasto\;
Konrad Sack, landmistrz Zakonu 1303.
saga ]isl. segja\ – 1. to, co jest powiedziane, ze-
znanie, o>wiadczenie, 2. opowiadanie, opo-
wie>:, historia, 3. wypadki dziejowe, 4. przekaz.
Íredniowieczny zapis skandynawskiej historii
bitew i zwyczaj[w, marynistycznych woja/y,
spotka< z tubylcami na obcych l'dach – historii
opowiadanej proz', i – og[lnie – m[wi'cej o prze-
sz=o>ci wa/nego rodu Nordyk[w ]Norweg[w, Is-
landczyk[w i mieszka<c[w Wysp Owczych, ang.
Faeroe Islands, tubylec& Faroese\.Wsp[=cze>ni
nam do legend zaliczyli wypadki wstaj'cych i
chodz'cych trup[w, ale takimi oczyma ogl'dali
je naoczni >wiadkowie, nie >wiadomi chor[b jak
tyfus, i objaw[w z nimi zwi'zanych. Do tekst[w
nale/y u/ywa: wiedzy ludzi X wieku – ich horror
ogl'dania niezrozumia=ych zachowa<. Nasza
wyobra{nia zawiod=a – nie przekaz zepsuty
up=ywem czasu. ˚segja.
Saki ]pol.\ – miejscowo>: w Litwie,
57 km W od Kowna, 20 km SW od Wielony;
lit. ‰aki, wo=. "ak=, S?.
Sakson(i ]pol.\ – cz=onek staro/. niemieckiego
plemienia osiad=ego w p=n. Niemczech;
Saksoni, wraz z Anglami i Jutami, dokonali in-
wazji Anglii w V i VI w., i podbili j';
starofranc., >redniow. ang. i ang. Saxon, p[{no=ac.
Saxo ]l.poj.\, Saxones ]l.mn.\; starogerm. wy/yn
sahs ]miecz, n[/\, isl. sax ]d=ugi n[/, lub kr[tki
miecz o jednym ostrzu\, isl. Saxar ]Saksoni,
Germanie\.
Salomon ]pol.\ ˚Solomon; w"g. Koloman.
Saloniki ˚Thessaloniki.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Samara ]ros.-pol.\ – Kujbyszew ]od 27 janw. 1935\;
n(Wo=g', n(dop=ywem Samara, za=o/. 1586.
Walerian W=adimirowicz Kujbyszew ur. 25 maja ]6 iju-
na\ 1888, zm. 25 janw. 1935, wierny ucze< W. I. Lenina
]1870–1924\, kolega I. W. Stalina ]1879–1953\.
Samlandia, Sambia ]pol.\ – obszar w p=n. Prusach,
pomi"dzy Zalewem Wi>lanym i Zat. Kuro<sk',
na p=n. od rzeki Prego=a i Kr[lewca ]germ.
Königsberg\, do rz. Dejma ]='cz'cej Przego="
z Zat. Kuro<sk'\; germ. Samland;
tu le/' miejscowo>ci& Medenau, Rudau i Que-
dnau ]Q. wymienione w wypadkach 1254 – wy-
prawa krzy/owa do Prus, i 1370 – pustosz'cy
najazd Kejstuta z Olgerdem, zako<czony bitw',
przegran' przez Litw"\. 0165-01-87, 214
sand ]dun., ang.\ – piasek.
lit. Sandiwog ]piaskowa wydma\.
Sandomierz ]pol., wo=. sæ∂omir;\ ¯ San % do
% mierz ]miernie do rz. San\, ˚t=um. od ty=u;
pierwszym w=adc' 1146–1166 by= Henryk, syn
Boles=awa ˚Krzywoustego †1138; Leszek ˚Bia-
=y †1227 nada= prawa miejskie. Po zniszczeniu
1240, przez ˚Tatar[w, i 1258, ponown' lokacj"
na obecnym terenie miasta przeprowadzi= 1286
Leszek Czarny †1288.
istnieje 1-roczna r[/nica z Wlk. Encyklop. Powsz.
u/ywaj'c' – najwyra{niej – kalendarza gregor-
ia<skiego ]w u/yciu od 1582\, do oznakowania
wydarze< Íredniowiecza, gdy kalendarz julia<ski
by= w[wczas w u/yciu, ko<cz'cy rok wiosn'.
sang ]dun.\ – >piew. Lit. Sanguszko ¯ sang %
uskoon ]fa=szywie\ ˘ ußko; ˚Sanguszko.
Sanguszko ]pol.\ – krwisty ¯ =ac. sanguis ]krew\
% ko ]przyrostek wskazuj'cy na form" przymiot-
nikow'\; Fedor Sanguszko, najm=odszy syn Ol-
gerda †1377, wlk. ksi"cia lit. 1345–1377, i Marii
†1346, c. ks. witebsk. Jaros=awa Wasilewicza
†1320 ]ma=/e<stwo zawarte 1318\.
Gdyby Sanguszko ¯ sang % uskoon, to by=oby to
powi'zanie z Jawnut' ¯ jaw ¯ eu % nuta.
sanskryt ]ang. Sanskrit\ – z=o/ony do kupy;
sansk. samskrta ¯ sam ]razem\ % `krta ]wykona-
ny, zrobiony, s(wy-tworzony, sporz'dzony\.
wg American International Encyclopedia, 1953,
tom XIII; wstawione nawiasy ]...\ s' moje – do
zapami"tania, zastanowienia si".
Sanskryt „...jest jednym z aria<skich lub indoeu-
ropejskiej rodziny j"zykowej i mo/e by: opisany
jako siostra perskiego, greckiego, =aci<skiego,
teuto<skiego, s=awia<skiego i celtyckiego. Tak
ma si" do wsp[=czesnych j"zyk[w arja<skich
Indii, jak =aci<ski do j"zyk[w roma<skich. Jest
wysoce odmiennym przez przypadki ]...\, po-
siadaj'cym w tym wzgl"dzie wiele podobie<stw
do greki ]...\.”
Dalej& „Jego nadrz"dna warto>: polega na
przejrzystej strukturze i wolno>ci od skorumpo-
wanego i utajonego efektu fonetycznych zmian,
oraz od zacierania oryginalnych znacze< jego
s=[w ]...\.”
“Naukowo”; w ko<cu przypisano znaki d{wi"kom,
lub odwrotnie, tj. u>ci>lono mow" z zapisem,
pozbywaj'c si" szeroko w[wczas poj"tej ]i
praktykowanej\ interpretacji znak[w.
Nast"pnie& „Nazwa sanskryt oznacza ostro/nie
konstruowany ]...\ lub symetrycznie formowany.
By=a nadana dla odr[/nienia od tubylczych
dialekt[w, kt[re zwane by=y prakrit, to jest
pospolitymi lub naturalnymi ]...\. Jest praw-
dopodobnym, /e sanskryt, w jego uniesionej
wersji nigdy nie by= m[wionym przez znaczne
grupy ludzi. Alfabet jest zazwyczaj znany jako
nagari lub deva-nagari, w jego najwcze>niejszych
formach datowany jest na kilka wiek[w przed
Chrystusem. Sk=ada si" z 14-tu samog=osek
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
i dyftong[w oraz 33-ch sp[=g=osek ]...\, poza
jednym lub dwoma dodatkowymi znakami. W>r[d
fonetycznych szczeg[lno>ci sanskrytu mo/e-
my wspomnie: brak litery F ]...\ oraz istnienie
sp[=g=osek jak kh, gh, th, dh, w kt[rych H jest
wyra{nie s=yszalne po uprzedniej samog=osce.”
Wreszcie& „System odmiany przez przypadki
jest podobny do =aci<skiego i greckiego ]...\,
lecz w deklinacyjnych formach bogatszym od
nich ]...\. Zawiera 8 przypadk[w ]...\& nomina-
tive, accusative, instrumental, dative, ablative,
genitive, locative i vovative. S' trzy liczby ]...\&
pojedy<cza, podw[jna i mnoga i trzy rodzaje.
Czasownik w sanskrycie ukazuje wiele uderza-
j'cych podobie<stw do greki ]...\, lecz nie jest
tak bogaty w formy. Przedrostki s' rzadko u/y-
wane w sanskrycie, by rz'dzi: rzeczownikami ]tj.
zmienia: ich znaczenia, przyp. J.D.\, jak to bywa
w innych arja<skich j"zykach, lecz przedrostki
przy czasownikach ukazuj' si" stale. Sk=adnia
zdania utrzymuje si", lecz nie jest wa/na w
gramatyce ]...\. Brak umiaru w uci'/liwych
sk=adniach – niekt[re z nich nadzwyczajnej
d=ugo>ci ]...\ i kompleksowo>ci – jest bardzo
og[ln' cz">ci' sanskrytu, ukazuj'ce si" we
wszystkich stylach kompozycji, lecz specjalnie
w bardziej sztucznych ]...\.”
W mojej opinii, sanskryt pojawi= si" w rejonie
gdzie kwitn"=a cywilizacja – gdzie by=y zapisy i
sta=y przep=yw r[/noj"zycznych. I na drodze z
Europy do Indii, w Bizantium lub Anatolii.
Jak rosyjskie latopisy nie by=y pisane w Nowo-
grodzie Ni/nym ]p[{niej Gorki\ n(Wo=g', na
kra<cach Rosyjskiego Imperium, lecz w Konstan-
tynopolu, tak i sanskryt, w tym rejonie.
W j. polskim Agnieszka wsp[lna z sanskrytem&
agnis ]ogie<, OA\, avis ]owca\, aspa ]ko<\ ˘
szkapa, gauh ]w[=, A, B, W, G, D..., ØA, gr.
bous BW, ang. cow }kau| GC^K, niem. kuh, z
czas[w, gdy znak C wypar= liter" G w alfabecie\,
i bhratar ]brat\, goth. brothar, anglosas. brothor,
>redniow. ang. i ang. brother OE, staroirl. brathir
OAEI, =ac. frater BF\.
Saracen(i ]pol.\ – Arab(i; isl. Serkir;
• ang. s=ownik Webstera& gr. Sarakenos,
p[{no=ac. Saracenus, starofranc. Sarazin, >redniow.
ang. Sarasene, ang. Saracen,
1. pierwotnie, ka/dy cz=onek nomadycznych
szczep[w Syrii i okolicznych rejon[w, 2. p[{-
niej, Arab, 3. ka/dy Muzu=manin, szczeg[lnie
walcz'cy z Krzy/ownikami ]Krucjatami\.
• s=ownik polski& arab. szarkijin ]wschodni\ ˘ gr.
Sarakenoi ˘ p.-=ac. Saraceni, nazwa nadawana
Arabom step[w p=n.-zach. Arabii i P=w. Synaj-
skiego, w >redniowieczu – wszystkim Arabom,
p[{niej – wszystkim muzu=manom.
saraj ]pers. ˘ tur.\, ros. seral; ]seral\ – rezydencja
w=adcy, pa=ac su=tana ˘ tatar. Bachczy-saraj ]na
Krymie, stolica Ordy\, jugos=. Sarajewo,
stolica Saraj-Batu ¯ Batyj, ˚Z=ota Orda;
r[/ne od ros. saraj, saraec= 1. magazynek, szo-
pa, 2. stodo=a, du/y budynek podobny do stodo=y lub
hangaru, cz"sto z otwart' frontow' lub boczn' >cian';
ang. shed, coach-house, barn.
Saras ]germ.-=ac.\ – Sura/ n(Narwi', 25 km SW
od Bia=egostoku, wymieniony w akcie 1379 r.
Sareke ]germ.-=ac.\ – zamek w Szalawii ]p=n. Pru-
sy\ ªnad sam' litewsk' le/'cy granic'.º 1275.
0165-01-116
niem. Sury, lit. ˛iurai n(rz. Szeszuppe, 13 km S
od Jurborka.
Sarmacja ]pol.\ – staro/. l'd mi"dzy uj>ciem
Wo=gi do M. Chwaliskiego ]Kaspijskiego\, a
uj>ciem Donu do Morza Azowskiego;
ang. Sarmatia ]niepoprawnie& region mi"dzy
Wis=' a Wo=g'\.
Sarmata ]pol.\ – s'siad i pogromca Scyt[w, przy-
by=y zza Donu w 3-cim wieku p.n.e., koczow-
niczy lud ira<ski; w Polsce& szlachcic starej
daty, ˚Sarmacja w sekcji Plemiona ]nr 1640\,
por. indo-europejski j"zyk. Zmy>laj'cy i auto-
kratyczny A. Br¥ckner 1927& ªz nazwy ludu
przesz=o na znaczenie ‘g="bokiej prowincji’ czy
‘dawnych, za>niedzia=ych wiek[w’. Skr[cone
z pierwotnego Sauromata; by= to najpierw
s'siad, p[{niej pogromca Scyt[w, przyby=y zza
Donu w 3. wieku przed Chr., lud koczowniczy
ira<ski, z licznymi podzia=ami ]Jazygi, ‘nieznu-
/eni’; Alani-Jasy, p. Prut; Roskolani\. W Sarma-
tach-Roksolanach upatrywano mylnie praojc[w
S=owian, st'd przeniesienie nazwy. Sauromata,
jak Ja:wing, nazwany od broni ‘w=[czni’.”
Sasja ]pol.\ – ma=y region w p=d. Prusach, przy-
leg=y do Mazowsza; g=[wne miasta& Soldau
]Dzia=dowo\, Neidenburg ]Nidzica\, Gilgenburg
]Samin\ n(jez. D'br[wno; germ. Sassen;
bitwa pod Grunwadem 1410.07.15.
Sasza ]ros. Sawa\ – zdrobn. Aleksander.
Sawa ]s=aw. Sava\ – 1. S. Stratilat, rodem Goth,
>w. m"czennik, wrzucony w wod" 5778,
2. syn kr[la Serbii, mianowany jej arcybiskupem,
w 1214, przez patriarch" Konstantynopola –
Manuela; 0001-31.1-67
S., staro/ytne kr[lestwo w p=d. Arabii, biblijne
Szeba ]ang. Sheba\ ˘ gr. Sabaios ]Sab[w\ ˘ =ac.
Sabeus ˘ ang. Sabean;
S., rzeka w p=n. Jugos=awii, dop=yw Dunaju,
franc. Save, germ. Sau.
Sawwa ]s=aw. Savva\ – S % abba ]ojciec w j. ara-
mejskim, tj. staro/ytnych Aram[w\;
imiona kleru& igumen[w i episkop[w;
je/eli Sabba ¯ sabat ]sobota\, to hebr. szabath
˘ gr. sabbaton ˘ =ac. sabbatum ˘ anglosas., staro-
franc. i >redniow. ang. sabat ˘ ang. Sabbath
]si[dmy dzie< /ydowskiego tygodnia\.
Saxon ]ang.\ ˚Sakson(i.
Sbys=awa ]s=aw. Sbyslava\ – sby ]$\ % s=awa;
c. Swiatopo=ka 1097–†1123, wn. Izas=awa 1069,
wydana za m'/ za Boles=awa 6610 ]1102\&
„wiedziona by=a c[rka Swiatopo=ka – Sbys=awa,
w Lachy, za Boles=awa, miesi'ca nojabra w 16
dzie<.” Rzecz o Boles=awie ˚Krzywoustym,
¿1185–1102–†1138.10.28\.
Scandinavia ]ang.\ ˚Skandynawia ]pol.\.
schicht ]germ.\ – kupka, warstwa.
W s=aw. cyrylicy gotyckie Schichbern 941 r.
Schindekopf ]germ.\ – Odrzyg=owa;
Henning Schindekopf, 1360, >wie/o naznaczony
marsza=ek Zakonu. 0165-01-200, N. 420
schim ]holend.\ – 1. cie<, 2. duch, upi[r, widmo.
lit. Szimko.
schizma ]ros. raskol=\ – roz=am w Ko>ciele,
organizacyjne oddzielenie si" du/ej grupy reli-
gijnej od dotyczczasowej organizacji, zw=aszcza
roz=am mi"dzy Ko>cio=em Rzym.-Katol. ]+ac.\
a Prawos=awnym ]Greckim\;
gr. schizein ]rozszczepienie, roz=am\ ˘ schisma
˘ p[{no=ac. schisma ˘ starofranc. cisme ˘ >redniow.
ang. scisme ˘ ang. schism, franc. schisme;
doktryn" Ko>cio=a Greckiego ustanowi= Jan
Damascenus ]z Damaszku\ w 730 A.D. Odt'd
pocz"=y si" niezgody. Rozerwanie zosta=o przy-
>pieszone wygnaniem Ignatiusa przez Micha=a
Trawnego i konsekracj' ˚Photiusa ]858\. Papie/
Nicholas ¡ i Photius ekskomunikowali si" na-
wzajem, 867. Rana schizmy zosta=a tymcza-
sowo zagojona poprzez >mier: Photiusa 891,
ale Micha= ˚Cerularius otworzy= j', oskar/aj'c
+acinnik[w o herezj". Micha= zosta= ekskomu-
nikowany przez Leona IX w 1054, i nawzajem
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
– Micha= ekskomunikowa= papie/a, 1054.
Jednak/e “Grecy” nie zostali pozbawieni ko-
munii “+acinnik[w” – oddzielenie nie nast'pi=o
a/ do XII wieku. Obecno>: Krzy/owc[w na
Bliskim Wschodzie wzmocni=o k=[tni"; +acinnicy
utworzyli patriarchaty w Antiochii i Jerozolimie,
a zdobycie Konstantynopola przez Krzy/owc[w
]1204, ˚krucjata\ i utworzenie tam =aci<skiego
patriarchatu, o/ywi=o schizm" po upadku Im-
perium Rzymskiego w 1262.
W 1273 patriarcha Joseph zaproponowa= pojed-
nanie, z przyj"ciem papie/a za g=ow", prymata,
wchodz'ce do skutku na soborze w Lyonie 1274,
lecz unia zosta=a anulowana w 1282 przez im-
peratora Andronikusa II, a w latach 1283 i 1285
przez sobory w Konstantynopolu. Ponowiona
przez Jana Paeologusa we Florencji 1439, lecz
odrzucona w 1443 przez patriarch[w Aleksandrii,
Antiochii i Jerozolimy ]˚unita\.
W 1453, gdy patriarcha zbieg= przed Turkami,
schizmatyczny Gregory Scholarius zosta= wy-
brany na jego miejsce. W 1575 bez powodzenia
pocz"to negocjacje z widokiem na uni" z Lutera-
nami, a w 1723 angielscy biskupi zaproponowali,
by Anglika<skie i Greckie Ko>cio=y po='czy=y
si" – propozycja kt[r' rozpatrywali biskupi w
Moskwie 1866. ?'dania cara w 1853, by chroni:
greckie cerkwie w Turcji by=y jednym z powo-
d[w krymskiej wojny. Na podstawie American Int’l
Encyclopedia, has=o& Greek Church.
Schizma, o kt[rej mowa, da=a pocz'tek dziejom
Rusi& od czas[w Micha=a III ]¿839–†867\, cara
w Konstantynopolu 855–867, kt[ry mianowa=
Photiusa patriarch' w Carogrodzie, 858 A.D.
Odt'd prawos=awna cerkiew sz=a swoj' drog'.
Dlatego prawos=awni mnisi, dla kt[rych Photius
by= ojcem, maj'c na uwadze roz=am, odr"bno>:
– nawi'zali dzieje Kijowskiej Rusi i moskiewskiej
Rosji do wydarze< tych lat ]855–858\, a przez
patriarch" Photiusa 858 – do cara Micha=a
¿839–842–855–†867. Tak/e chrzest Bu=garii 856
po kt[rym t=umaczenie cerkiewnych ksi'g na j.
s=aw., itp., ˚styl, sob[r, cyrylica, Rosja.
Aspekt wp=ywu schizmy na pocz'tek dziej[w Rosji
]pisanej przez duchownych\ nigdzie do-tychczas
nie poruszony, w /adnej publikacji.
Schizmy ci'g dalszy w ostatnich dekadach&
1. ªPolska przedmurzem chrze>cija<stwaº – tak,
jakby Rosja chrze>cija<ska nie by=a; chcia=oby
si" powiedzie:& przedmurzem katolicyzmu, bo
przedmurze chrze>cija<stwa ma daleko id'ce
skutki w z=ym traktowaniu s'siada “zza miedzy”
]granicy\ – odrzut j"zykowego krewniaka.
2. ªPolak, W"gier – dwa bratanki,
i do szabli i do szklanki.º
Nie tylko Jadwiga, kr[lowa Polski 1384–†1399, c[rka
Ludwika, kr[la W"gier, z W"gier sprowadzona do
Polski, i W=adys=aw Warne<czyk, “syn” W=adys=awa
Jagie==y – kr[l W"gier 1440–†1444, w drug' stron"&
z Polski na W"gry ]bratanie si" wymian' w=adc[w\,
bo to wszyscy znamy, ale prawos=awni Rusini bili
si" z katolickimi W"grami o Halicz n(Dniestrem,
w latach 1208–1240, a/ Tatarzy zniszczyli gr[d
najazdem 1240.
W"grzy sprzymierzonymi katolik[w. Przez do-
ros=ych przys=owia dzieciom wpajane, o w"g.
Jadwidze i W=adys=awie Warne<czyku w szkole
podstawowej uczone, ale o zmaganiach Rusi
z W"grami o Halicz – nie>wiadome, bo jest to
stopie< historii dla doros=ych; powtarzaj' nie-pe=n'
prawd" ]ukryty podtekst\, ˚fa=sz.
W Polsce szabla ]bijatyki\ i szklanka ]pija<stwo\
has=em do wywo=ania sympatii ]do W"gr[w\.
schor ]holend.\ – chrapliwy, za(o-chryp=y.
Lit. Schoriat.
Sciwneyten ]germ.-=ac.\ – pruski zamek w okoli-
cach Karsowy ]germ. Karsau\& roku 1307
ªTrapieni ci'g=ym niepokojem mieszka<cy okolic
Karsowy, zmiarkowali, /e nie zdo=aj' prze=ama:
krzy/ackiej natarczywo>ci, sm"tni wynie>li si" do
Litwy, opu>ciwszy dwa puste zamki Sciwneytem
i Biberwarten, kt[re wraz zakon zburzy= do
szcz"tu, i nigdy ju/ wi"cej nie powsta=y
]Duisburg, c. 295\.º 0165-01-138, N. 267
sciw }skiw| ]las\ ¯skow %neyten ]nejty\ ¯ Natangia$
Sclode, 1254, Quedenau w Samlandii ]anglosas.
sceld, >redniow. ang. schelde\ – tarcza.
se – morze; staroang. s≤, starogerm. se, holend.
zee; ˚mer. Lit. Bonse ]przyby= morzem\.
Sebastian ]˚Mazur. ltpsc Sevastiœn\ – mieszka-
niec grodu Sebastia; gr. Sebastianos ¯ Sebas-
teia ]staro/. nazwa Sirasu, gr. Sebaste\, miasta
w Samarii po Herodzie Wielkim.
Seelen ]germ.\ – Pojezierze }Litewskie|;
¯ See ]jezioro\ % `len ]ziemia, obszar\;
tak w akcie darowizny ziem dla Krzy/ak[w, przez
Wyganda }Witolda| 1384& ...id'c >rodkiem rzeki
}Niewia/y| a/ do jej {r[d=a, a stamt'd dalej a/
do Liwonii, tak i/ ca=y kraj Seelen na w=asno>:
Zakonu przypadnie... itd. 0165-01-247, N. 492
segja, segi, sagƒa, sagƒr ]isl.\ – m[wi:, opowia-
da:; pokr. ˚saga, sögn, sögur.
Selu< ]s=aw. Selun;\ ˚Thessaloniki.
sejm ]pol.\ – dos=. zj': si" ]zebra:, zjecha:, do
spo=u\; s=aw. snem;-sniem 1262 ¯ s=-so ]razem,
do spo=u ˘ so-sied ^ s'siad\ % ≥t;-j':;
bys snem;... po sem 'e s=nm≠...i porekosta
sob≠ s=nem..., k sonmovi ne wli...,
snemw[sœ s bratom= ]do spo=u z bratem\.
Selezency ]wo=. selezenci\ – Kaczory ¯
selezen;, samec utki ]samiec kaczki\.
Sem ]s=aw. Sem;\ – Sejm, dop=yw rz. Desna.
Semen ]s=aw. Semen;\ ^ Semeon;
1. Semen Borisowicz, posadnik w Nowogrodzie
1230, 0001-03-69, 70 2. S. zabity w Kostromie
6791 ]styl$ 1283$\ ¯ Dani=o ¯ Aleksander New-
ski †1263.11 ¯ Jaros=aw otruty w Ordzie †1245,
3. nazwisko Semeniuk;
=ac. semen ]nasienie; g"sta, bia=awa ciecz
wydzielana przez organ rozrodczy samca po
ekstazie, sperma\;
imi" r[/ne od ˚Siemion ¯ gr. semeion ]znak\.
Semigalia, w=a>ciwie& Semigallia ¯ semi-Gallia;
semi – p[=, cz">ciowo, niepe=nie, dwa razy
]w okre>lonym czasie\;
sanskryt sami` ˘ gr. hemi` ˘ =ac. semi ˘ staroang.
sam ˘ ang. semi.
Dani=owicz †1843 ]wyd. po>miertne 1860#\& „Naz-
wisko Samen powtarza si" w s=owach& Samaite
i Semigalii. To ostatnie oczywi>cie jest z=o/one
z Semme – ziemi, i Gals lub Gallas – ko<cowy,
ostateczny, ukrainny.” 0165-01-87(88. Nazwy
j"zyka, sk'd zaczerpn'=, nie podaje.... Semme
nie jest mi znane jako ziemia w znaczeniach&
1. warstwy uprawnej, 2. gruntu lub 3. l'du.
1. Warstwa uprawna& =ac. solum ˘ starofranc. suel
˘ >redniow. ang. soile ˘ anglo-franc. soil. Litewskie
≈eme, dirva, laukas.
2. Grunt& staronorw. grunner ]prawdop. piasek\
˘ staro` i >redniow. ang. grund, ]dno\, pokrewny
germa<skiemu. Lit. gruntas, ≈emes, pavirßis, dirva,
laukas, dugnas, pamatas, prie≈astis.
3. L'd& indo-europ. lendh ˘ staro` i >redniow. ang.
land, pokrewny germ.
lit. ≈eme ] ziemia, rola uprawna, l'd, rejon, kraj\,
saus≈emis, ßalis, kraßtas.
W j. esto<skim nie ma /adnej podobizny do
powy/szych znacze<.
D. zna= j"zyki – zakrawa na po>miertny dopisek
wydawc[w jego dzie=a.
W 1289 Krzy/acy zniszczyli grody& Dodlen,
Raken, i Sidroben.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
`sen ]anglosas.\ – wielki, stary, senior, ˚`son.
Senko, Se<ko ]lit.-pol.\ ¯ Senja ¯ zdrobn. Simeon;
ros. Simeon ]Simeon\ ˘ zdrobn. Senq ]Senja\.
Serapion ]s=aw.-wo=. Serapion=\ – mnich ]opat\
Kijewo-Peczerskiego Monasteru do 1274.
W 1274 przeniesiony do W=odzimierza na Kla{-
mie, zosta= biskupem W=odzimierza, Suzdalu i
Ni/egorodu. Zmar= 12 ijula ]lipca\ 1275, pocho-
wany w Uspiejskim Soborze W=odzimierza;
¯ serap ¯ seraf % on ]wielki\; ros. serafim=;
hebr. w l.mn. seraphim }sefafim| ˘ =ac. w l. mn. sera-
phim ˘ franc. le seraphin, ang. seraph ]w teologii&
cz=onek najwy/szego z dziewi"ciu zakon[w
anio=[w, reprezentowanego w Biblii jako istoty
niebia<skie z trzema parami skrzyde=\.
Serb ]s=aw.\ – serv, gr.-celt. BV, W; s=uga, nie-
wolnik; ang. serve ¯ =ac. servire – niewolnikiem
by:; servus – niewolnik ]ang. slave\  Slavic
]s=awia<ski\.
Serdica ]pol.\ ¯ serce; staro/ytna nazwa ˚Sofii.
tak wg Rosjan kt[rzy do>: cz"sto wyko>lawiaj'
obce nazwy ]˚s=awia<ski j"zyk\& Wetru ]Wart"
rzek"\ ˘ Wepr ]tr ˘ pr\, wg nich& Serdika, przy
tym KC& kwiatcwiet, CyrylKiri= ¯ gr. Kyril-
los ^ boski ¯ kyrios ^ pan ˘ =ac. Cyrillus ˘ ang.
Cyril, i inne.
Sredec ]erre\ – wed=ug J. Ba=abana 1922&
„i dotar=o do stolicy bu=garskiej Sredca ]Sofji\.”
0065-00-198 Ale Ba=aban zmieni= Konstancj" na
Kostnic"& w szwajcarskim mie>cie Kostnicy
]Konstancji\ 1414, sob[r kostnicki 0065-00-186,
187, Pirwen ]wg Ba=abana\, Priwina ]wg WEP\
˚Wielkomorawia, podwa/aj'c tym wiarygod-
no>: innych nazw przez siebie przytaczanych.
Serock ]s=aw.\ ¯ ser ]>rodek\; w po=owie drogi
od Pu=tuska do Wis=y; termin ˚flisacki;
tak i s=aw. sereda ]>roda\, OE ˘ seresero.
Siberia ]˚Mazur. ltpsc Sibir;\ – po=a: Globu zaj-
muj'ca ca=' P=n. Azj", rozci'gaj'ca si" od G[r
Uralu a/ do Oceanu Spokojnego ]Pacyfiku\, i od
Morza Arktycznego do Chin. W czasach carskich
dzielona by=a na 3 gubernie&
1. zach., z rz'dcami w Tobolsku i Tomsku,
2. wsch., z rz'dcami w Jenisejsku i Irkucku,
i prowincjami Jakucka i Zabajkala,
3. rejon Amuru – Amur i Primorskaja.
Liczne, wielkie rzeki& Ob ]z wielkim dop=ywem
Irtysz\, Jenisej, Lena – p=yn'ce w kierunku p[=noc-
nym, Amur wpadaj'cy na wschodzie do Pacyfiku,
i Jez. Bajka=, skrajnie niskie temperatury zim'
]od minus 20°C do minus 45°C\, olbrzymie tundry
]bezdrzewne obszary ro>linno>ci arktycznej\
nie nadaj'ce si" do uprawy ziemi, bogactwo
zwierzyny =ownej.
Miejsce zes=a< opornych carskim rz'dom.
Termin nie u/ywany w Wiekach Írednich; obszar
eksploatowany po 1580.
Leta 7099... Togo 'e godu car; Feodor
Ivanovih poslawa v Sibir; mnogix rat-
nyx l[dej i postaviwa v Sibiri mnogiœ
gorody% gorod Pelyn;, Turu, Berezov,
Surgut i inyœ gorody.
Sidor ]pol.\ – gr. hydor ]woda\, HS;
Sidor Snazin, w=a>ciciel, lub pisiec i posiadacz
latopisu, z kt[rego korzysta= Mazuri<ski letopi-
siec, pisany 1683–1691 w Moskwie& o naje{dzie
Batego 1237 na kraje zaleskie ]Reza< i inne\
„pisano w drugim letopiscu, w moim za>, Sidora
Snazina.”; 0001-31.1-68
nazwisko Sidor w Polsce, na Lubelszczy{nie.
Sidroben ]germ.-=ac.\ – zamek w Semigallii, znisz-
czony 1289, przez Krzy/ak[w. 0165-01-124
Sieciech ]pol.\ – $ ¯ sie % ciech ]do>:\.
siedemdziesi't i dwa ]s=aw. 70 i 2\ – liczba
kt[r' – jak ˚40 ]arab. wiele\ – okre>lano&
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
1. podzielon' Ru> na ksi"stewka po >mierci
Jaros=awa M'drego †1054, 0065-00-121,
2. roku 6577 Izas=aw ...poleci= synowi swemu
Mstis=awowi wybi: 70 m"/[w }Kijowian|, za to,
/e wypu>cili Wses=awa }Braczes=awicza| ªis
porubaº ]z ciemnicy\, kt[rego tam osadzi= za
ograbienie Nowogrodu Wlk.,
3. roku 6677 Andrej suzdalski }Bogolubski,
kn. Suzdala| „...wys=a= syna swego Romana
z suzdalsk' si=', a z nim knia{ Mstis=aw i inni
kniaziowie, w liczbie 72, z zast"pami woj[w
podci'gn"li pod Nowogr[d Wielki.”
Mazur. ltpsc pisany 1683-1691, 0001-31.1-63
4. liczb" zabitych ruskich kniazi[w w bitwie z
Tatarami n(rz. Ka=ka, 1219.05.30, Twerska
0002-05-116, 117 ]raz 70, p[{niej 72\,
5. liczb" zabitych ruskich kniazi[w w bitwie
z Tatarami n(rz. Worskla, 1399.08.12.
]70 i 4 w tym wypadku\.
6. „...naszed= car Mamaj, na Rusk' ziemi" z
“mnogimi si=ami, z dziesi'tk' ord” z 70-ma
kniaziami.” ]Sofonij z Razania o bitwie na polu
Kulikowa 1380; Tatarzy nie u/ywali tytu=u «car»,
Turcy – tak, po wszystkich oznakach – oryginalny
tekst przerobiony po r. 1600\.
7. rz. Wo=ga wpada do M. Chwaliskiego ]Kas-
pijskiego\ 70-ma uj>ciami, we Wst"pie do Po-
wie>ci wrem. let, zapis ok. 1162,
«siedemdziesi't» jest liczb' zaczerpni"t' z
Biblii, gdy Lamech, jeden z potomk[w Kaina
ukorzy= si", m[wi'c& „Je/eli za Kaina m>cicie
si" po siedmiokro:, to za Lamecha po siedem-
dziesi't si[demek.” Syn Gedeona ]Abimelech$\
po >mierci ojca zabi= 70-ciu swoich braci.
W tym kontek>cie >mier: w 6655 „...ojca naszego
Antoniego Rzymianina, nowogrodzkiego cudo-
tw[rcy, /yj'cego lat 80 i dwa miesi'ce...” wydaje
si" by: wynikiem my>lowego szablonu.
Mazur. ltpsc pisany 1683–1691, 0001-31.1-60
Siedlce ]wo=.-maz.\ – nazwy miejscowo>ci nada-
wane przez osadnik[w wo=y<sko-ukrai<skich&
1. S. 26 km SW od Drohiczyna, 48 km E
od Mi<ska Maz., 52°11* N, 22°16 E,
2. S. 9 km NE od Nowego S'cza,
3. Nowosielec n(rz. San, 17 km SE
od Stalowej Woli, 50°23* 22°10* E,
4. Nowosi[=ki, 16 km NWN od Be=za,
50°32* N, 23°55* E,
5. dwa Siedliska i Siedl"cin,
6. Siedliszcze, 23 km NWW od Che=ma,
7. Sie=ec n(rz. Uda=, 12 km S od Che=ma,
8. ukr. Sielce ]pol. DL ^ s=aw.-ros.-wo=. L\
ok. 48 km N od +ucka, 35 km E od Kowla,
5 km E od Mielnicy.
Siemion ]˚Mazur. ltpsc Semion\ – znak;
gr. semeion;
imi" r[/ne od Semen ¯ =ac. semen ]nasienie\;
S. Toniniewicz – wojewoda Andreja gorodec-
kiego, syna Aleksandra Newskiego †1263.
Siemowit ]wo=.\ – znak /ycia ¯ gr. semeion ]znak\
% =ac. vit]a\.
Sienko – Szymon na Rusi ¯ hebr. szim on ]wys=u-
chany\ ˘ gr. Simon, Seimon, ˚Senko, Simon.
Siesiki ]pol.\ – miejscowo>: w Litwie, 18 km od
Wi=komierza ]lit. Ukmerge\,
55° 17* N, 24° 30* E,
siesi ]$\ % ki ]ziemia\, ˚Troki.
Siewierzanie ]ros.\ – p[=noc; ros. sever ¯ ang.
severe, =ac. severus ]surowy, ostry, nieprzyjem-
ny\; zmiana znaczenia przez dorozumienie ]$\.
Sif Antioch ]staroros. Sif Antiox=\ – uczony
i t=umacz ]z innych j"zyk[w\ przy dworze
bizantyjskiego imperatora w XI w., przypisuj'
mu przek=ad z arabskiego ksi"gi przypowie>ci,
alegorii, o Atefanicie i Ichnilacie;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
=ac. th, ph, f, t ˘ s=aw. f, Sif ^ Seth, lub Zif ^ Iyar
]nazwa hebrajskiego miesi'ca\ ˚s=awia<ski
j"zyk; przypowie>:& ros. pritcza, ang. parable.
Sigismund ]s=aw. Sigizmound=, "igimont=\
– Zymnunt; goth. sigis ]zwyci"stwo\ % mund
]r"ka, ochrona, protekcja\ ˘ Sigismunth ˘
ang. Sigismund.
Zygmunt, wlk. ksi'/" lit. 1432–†1440.03.20
¯ Keystut †1382 ¯ Gedimin †1341, zim'.
Sikilia ]˚Mazur. ltpsc Sikiliœ\ – Sikia n(Zat.
Kasandryjsk', P[=wysep Chalcydycki, w Grecji;
roku 6365, Methodos, zmar= ojciec nasz, patriar-
cha “Konstantingrada” rodem z Sikilii.
silny ]wo=. silen=\ – 1. rodzony, 2. od innych matek,
przyrodni, 3. bliski, bezpo>redni;
u W=odzimierza Wielkiego †1015, w roku 6516
silnymi m"/ami byli& Jan usmoszwec ]O>mio-
mys=\, Rogdaj, Aleksandr Popowicz, Malpred
Silny, i Andreoch Dobria<ski ]z Bria<ska\.
Ludwik Lonokrabowicz ]Ludwig, syn Hermanna
Landgrafa\ by= silnym m"/em i pomocnikiem
brata jej }kr[lowej| w zmaganiu o stolec po za-
mordowanym Filipie Rzymskim, 1207 – wg wo=.
latopisu, z powa/nymi b="dami, wskazuj'cymi
na kompilacj" i pomieszanie ludzi, ale to osobny
problem, ˚Ludwig †1227, Filip †1208,
wojewodowie «krzepcy» ]silni$\ z Rezania, pobici
1237 ]skutek przepisywania$, jak ˚skarby...\,
Batyj podci'gaj'c pod Kij[w 1240 „se bjachu
brata ego silnye wojewodyº – ci ]nast"puj'cy\
wojewody byli bra:mi jego rodzonymi ]po czym
pisiec wylicza ich imiona\.
Do tronu w Austrii 1252–54 pretendowali silni
nast"pcy herzoga ]ksi"cia\ Frederika II Hohen-
staufena, zabitego 1250& miate/ ]zamieszki\ by=y
o sched" herzoga }mi"dzy| silnymi ]bliskimi mu\
lud{mi, o ziemi" Rakuszsk' i Sztyrsk' – rzecz
o jego zam"/nych siostrach.
Po >mierci Boles=awa Wstydliwego †1279, w
Krakowie, Lew Dani=owicz za/yczy= sobie ziemi
polskiej. Lecz bojarowie byli silni ]blisko spokrew-
nieni z kr[lem\ – nie dali mu byli ziemi.
W sk=ad Arabii wchodzi=a m.in. silna Arabia –
bliska, dzi> Bliski Wsch[d,˚Arabia.
Oblegaj'cy przypuszczali te/ silne ataki – dzi>
termin inaczej rozumiany& natarczywy i gwa=tow
-ny ¯ gwold ]si=a\; intensywny, odznaczaj'cy
si" szybko>ci' i krzep', za> silny jako rodzony
zatar=o si" zupe=nie.
ang. strong, in Medieval Ages of meaning& strong
connection, closely related, direct contact – the
sense which became completely extint.
Silwestr ]s=aw. Silvestr=\ ˚Sylwester.
Simeon ]=ac.-ang.\ – wys=uchany; hebr. szimon
]wys=uchany\, gr. Symeon, p[{no=ac. Simeon, ang.
Simeon, ros. Simeon-Simeon;
car bu=garski, najecha= Grek[w 6422(6423
]914(915 A.D.\, u kronikarza Amartola& w 914 z
zawarciem przymierza.
Powie>: wrem. let pod 6437 m[wi o wyprawie
Simeona na Car[gr[d ]Konstantynopol\, zako<-
czony sukcesem – zawar= pok[j z imperatorem
Romanem ]15 lat r[/nicy ^ 1 indykt\.
W 6450 wyprawi= si" na Chorwat[w, tam zgin'=.
0001-01-42 i 44.
Simon ]=ac.-ang.\ – wys=uchany;
hebr. szimon, gr. Simon, Seimon, =ac. Simon, ang.
Simon, ros. Simon ]Simon\. ˚Sienko.
episkop, jeden z autor[w Peczerskiego paterika,
mia= w r"kach “Letopisec staryj Rostowskij”, na
pocz. XIII w. /y= we W=odzimierzu n(Kla{mie,
igumen “Ro/destwa bogorodicy”, od 1214 –
episkop, zmar= 1226.
sina woda – rzeczka Siniucha, Sinica, d=ug. 111
km, dop=yw rz. Boh pod Olwiopolem, w dawnym
woj. brac=awskim, pow. zminogrodzkim, wg En-
cyklop. Orgelbranda 1884, t. 10., str. 454
}komuni>ci zmienili nazw" Olwiopol na Pierwo-
majsk, przyp. J.D.|; miejsce zwyci"stwa Olgerda
„s Litowskim wojskom” nad Tatarami 1363&
...pobi= tatarow na sinij wode. Wymienione zaraz
‘w Tamoai’ i ‘ot nich u Tamonow’ – to p[=wysep
Tama< ]Taman;\, na granicy M. Azowskiego i
Czarnego, w granicach Ordy. Wo=. ltps. sinewod-
sko. ¸le& sine wody ]w liczbie mn.\, wg Wlk. En-
cyklop. Powsz. PWN, 1962(67, Olgierd, t. 8.
sinadskij ]ros. sinadskij\ – synajski, z G[ry
Synaj; troszk" niepoprawna transliteracja&
Sinai ˘ Sinaitic ]synajski\ ˘ ros. sinadskij TD.
Sinai ]gr.\ – ludy Wschodu, Orientu ˘ pol. Synaj;
wg Biblii& miejsce w kt[rym Mozes otrzyma= 10
Przykaza< od Boga, przyj"te za p=d. cz">: P[=-
wyspu Synaj; wg dociekliwych – N od miasta Ejlat
w Zatoce Akaba ]ang. Gulf of Aqaba\, miejsce
najbardziej zgodne z opisem Biblii, zidentyfiko-
wane kilka lat temu, ok. 2000.
sink – topi: ]si"\, pod powierzchni' wody, g="bo-
kiego >niegu, mi"kkiego gruntu; germ. sinken,
staroang. sincan, >redniow. ang. sinken.
Goth. Sinko 941 r.
sinklit ]s=aw.\ – rad-a(ca; po >mierci Wsewo=oda
6720 ...plakawasœ po nem synove ego pla-
hem veliem i ves; sinklit ego... Dokument
w ˚Drestrze roku 6479, „...pisano przy Fefele
sinkele...”. Sinkela zast'pi= dworski ]stanowisko\,
wymieniany kilkakrotnie w wo=. ltpsi pisanej 1289,
opis dziej[w 1205–92.
Wg Rosjan, singlit, siglit – rada wielmo/ego.
Sinope ]gr.\, Sinopis ]terra\ – grecka kolonia w
Azji Mn., n(Pontem, dzi> Sinop w Turcji; kolor
czerwony ˘ =ac. sinopis ]rodzaj czerwonej ochry
– farby\ ˘ starofranc. sinoble, sinople.
sira/skij matfiej ]wo=.\ – wojewoda Mateusz z
Sieradza, zabity 1285 ]w rzecz. 1288\. Leszek
Czarny ]Lest;ko Kazimirih;\ wyprawi=
si" na Kondrata Siemowitowicza ]Kondrata
s=movitoviha\. Kondrat zdo=a= jednak pokona:
Lestka, zabijaj'c te/ prostych ludzi i wojewod"&
i mnogi 'e izbi ø polkou Lest;kova
bo≥r= i prostou[ helœ∂. i voevodou ego
oubi. sira'skogo ma†ƒea. a svoi polon=
øpoloni. i tako vozvratisœ v= svoasi.
wo=. ltps, bez daty }w rzecz. 1287(88|.
Ipat. ltps& i voevodou ego oubi. Sera';skogo
Mat≠≥. pod r. 6793 ]1285\.
Sirputij ]wo=. sir;pætπi 1270\ – brat Trojdena
†1282, innymi byli& Borza }r-z|, Lesij i Swilkeli,
Borza, L≠sii, svilkeli.
sive ]dun.\ – 1. szlam, mu=, 2. wyciek, przes'cz,
3. s'czy: si", ciec, przecieka:, wydziela: si",
4. zaprawa garbarska, wykras.
Lit. ?iwibout 1245 ˘ ?iwibund, Zywibund.
sk, ski, ska, ka – 1. ˚ziemia, z ziemi tej ¯ s ]>red-
niow. ang. soilen\ % KI ]szumer. ziemia, kraj\,
ziemianin, w=a>ciciel ziemi i grod[w na niej,
2. s ]porost, wysoko\ % k ]ziemia\ ˘ las;
cz"ste w przyrostkach nazw grod[w, np. Bielsk,
Bra<sk, Smole<sk, Odelsk, Polska;
ska=a, kamie<, skiba, ˚Skitia; ˚ja ¯ a.
Skandynawia ]ang. Scandinavia\ – staro/. l'd
Nordyk[w, dzi> Norwegia, Dania, Szwecja, Is-
lania; =ac. scandere ]wspina:, pi': si"; wznosi:
si", podnosi:\ % navia ¯ =ac. navigatus ¯ navigare
]/eglowa:\ ¯ navis ]okr"t\ % agere ]prowadzi:,
jecha:, porusza: si", w drog"\.
skarby ]pol., l.mn.\ – sprz"t kuchenny, zbierany
zwykle po bitwach. Jagie==o zosta= wzi"ty 1381
do niewoli, w Wilnie, z matk' i bratem, skarbami
jego i ko<mi, przez Kinstuta kt[rego Jagie==o
zdradzi= zawieraj'c pakt z Krzy/akami; Jagie==o
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
uda= si" do Krakowa na >lub }i wesele| z kr[low'
Jadwig', 1385& ªW pocz'tkach Lutego przyby=
Jagie==o do Krakowa z wielkimi skarbami i poda-
runkami, w towarzystwie przedniejszych pan[w i
ksi'/'t, a mianowicie Witolda, kt[rego z nieufno>ci
nie chcia= zostawi: w Litwie.º 0165-01-258, N. 514
Po wiekach, termin zmieni= znaczenie na drogo-
cenne przedmioty, st'd, /e po bitwach zbierano
mn[stwa z=ota i srebra, drogich kamieni... na
okazj" tak' wo/one ]˚klejnot\&
Krzy/acy przekraczaj'cy Wilj" w kierunku na
Kowno ª...znale{li silny oddzia= Skirgie==y, broni'-
cy przeprawy. Wszcz"=a si" zapalczywa walka,
z wielk' strat' odbito Skirgie==" z miejsca, tak,
/e wojownicy jego w ucieczce rzucali swe juki z
kosztowno>ciami. Przy wielkiej stracie Skirgie==y
i zakon te/ ucierpia=. 0165-01-255, N. 508
Skaryszew – mjsc. 11.5 km S od Radomia; wo=.,
w Ipat. ltpsi 1268& Kniaziuj'cemu wosze=kowi w
Litwie i Szwarnowi }Wojsze=k& 1264֠1269,
Szwarno& 1 rok, 1268֠1269|, idzie Litwa na
Lachy wojowa:, na Boles=awa kniazia. omin"li
Drohiczyn }n(rz. Bug|, s=ugi Szwarna poszli
z nimi }z Litw'| i wojowali ko=o Skaryszewa, i
oko=o wiz=o/e, i Tor/ka. }tu wyci'=em tekst pol-
skiego poselstwa, pr[b" zako<czenia konfliktu,
bez skutku|. W odwet Lachowie wojowali ko=o
Cho=ma ]Che=ma Lub.\ boevody 'e bywa s
nimi Sign≠v. v=r'=. Soulko nev=stup;,
czyli Signiew ]Zbigniew\, wor/ ]Warsz\, Su=ko
newstup ]Niewst'p\. W i s = o / e to Kozienice
le/'ce na trasie Drohiczyn – Skaryszew, a ˚Tor-
/ek ]targ[wek\, to pobliski – i przysz=y – Radom.
ska ]ziemia\ % ¢rysz ]ry>\ % szew ]sz[w\.
skawrod ]˚Mazur. ltpsc skavrod\ – scourge ]bicz
przeznaczony do tortur, uderzania nim w nagie
plecy\ % rod ]r[zga, pr"t\; ˚m"czennik 5755,
wynik t=umaczenia z j"zyk[w obcych ]ang.\;
anglosas. rodd, >redniow. ang. rodde ˘ ang. rod.
`ski ]s=aw., szczeg[lnie w Polsce\ – przyrostek w
nazwiskach po& 1. ziemia ¯ s ]soil\ % KI ]szumer.
ziemia\& Ostrowski, Solski, itp. 2. skov ]dun. las\; ˘
Berski, D'browski, Gnatowski, Grabski, Jastrz"bski,
Pola<ski, Polkowski, Szumski, =ac. urus ]/ubr\ ˘ Uru-
ski; fa=szywie& Adamowski, Biskupski, Czajkowski...
Zaj'czkowski, gdy rdze< bez zwi'zku z ziemi', lasem, a
nazwisko d=ugie, 3. specjalista od& Kowalski, Ciesiel-
ski, pawlin ]paw\ ˘ Pawli<ski; ros. `skij ¯ ang. skill
]zr"czno>:, sprawno>:, umij"tno>:\ ¯ staronord. skil
]wyr[/nienie si"\; L, LL ˘ J.
skier ]arch. pol.\ – 1. gwiazdka ˘ iskierka, jaskier;
pokr. staronord. sky ]chmura\, >redniow. ang. ski,
skei ˘ ang. sky ]niebo\,
2. ski – ziemia& Skier-niewice(biesz[w.
skipetr ]ros. skipetr\ – ber=o, lub wyj'tkowo oz-
dobna, ornamentowana laska lub pa=ka trzyma-
na przez w=adc[w podczas ceremonii, symbol
w=adzy i niepodleg=o>ci; gr. skeptron, =ac. scep-
trum, starofranc. i >redniow. ang. ceptre, sceptre,
ang. scepter ¯ gr. skeptesthai – laska do opierania
si", opiera: si" na czym>. Roku 1253 „Pris=a papa
]papie/\ pos=y...” do Dani=y, nios'cych wieniec i
skipetr i koron"& nosœ]e v≠nec;. i skypetr=.
i koronou e'e nareht;s.... R[/ne od skippet
– szkatu=ka lub koperta u/yta do ochrony piecz"ci
przewieszonej do dokumentu.
Ber=o – by: mo/e – wsp[lne z ang. bear ]nosi:\.
Skir ]˚Mazur. ltpsc Skir\ – kraj E od g[r Ural,
Turkestan; Skir ¯ sk ]ziemia\ % ir ]rz. Irtysz\;
lokalizacja Skiru nieznana Rosjanom,
˚Bie=owodnaja woda.
Skirgai=o ]bia=orus.-ros. Skergailo, Skiirgailo,
Skiragailo, Skirigailo, Skirigalo,
Skir=gailo, Skirygailo, Skir;gailo,
Skrigailo, Skrigalo, Skrigigailo,
Skrikgailo, Skrygailo, Strykailo,
Sargelo, Sergallo, Skirgailo, Stregal\, liczne
formy pisowni, bo nazwa obca dla s=awia<skie-
go ucha – straszy: k=uciem; isl. skirra ]straszy:;
przeszkadza:; wzdryga: si", unika:\.
¿ ok. 1352(55–†1397.01.11 z podejrzeniem otru-
cia przez mnicha “Thom" Izuphow” w czasie
uczty w Kijowie wydanej przed rozpocz"ciem
=ow[w ]rozchorowa= si" na =owach, zdo=a=
wr[ci: do Kijowa i tu zmar=\, ˚Izufow ]Thoma
Izufow\.
Drugi syn Olgerda †1377 i Juliany ]pierwszym by=
Jagai=o\ i przez to prawa r"ka Jagai=y, wielkiego
kniazia lit. 1382–1385 i przysz=ego kr[la Polski
1385–1334.
Potwierdzi= glejt nietykalno>ci, wydany Kinstu-
towi(Keystutowi i Wito=dowi 10 sierpnia 1382,
z=amany nast"pnie przez Jagai="; bra= udzia= w
wyprawie 1386 przeciw Andrzejowi z Po=ocka,
kt[ry najecha= Litw" w czasie chrztu i >lubu Ja-
gai=y w Krakowie; pomylony z Korygie==' zabitym
w Wilnie 1390; do spo=u z Wito=dem, w 1393
odebra= Witebsk Swidrygielle kt[ry zagarn'=
gr[d zabijaj'c podst"pnie Fedora Wiosn" –
namiestnika Jagai=y; zasiad= w Kijowie jesieni'
1394 po usuni"ciu niepokornego W=odzimierza;
i tu zako<czy= /ycie 1397.
W literaturze nie cieszy si" dobr' opini', uwa/any
za okrutnego, inni – za grubia<skiego ]w latopisa-
niu nie spotka=em /adnej danej na podstawie kt[rej
mo/naby wyci'gn': taki wniosek\, cie< praw-
dy w akcie Jagai=y wydanym wiosn' 1387, doty-
cz'cym darowizny Trok Skirgielle&
ª...nie s=ucha: poduszcze< z=ych ludzi, nie wie-
rzy: temu, coby kto na< }Skirgie=="| powiedzia=,
owszem – wszystko jemu bez zatajenia objawi:
z=e i dobre.º
Bo chyba post"pkami odtr'ca= ludzi od siebie,
co> niedobrze ze S. /e zalecenie takie wydane
przez brata, i z g[ry os'd kto jest z=y – ten, kto
przeciw Skirgielle; Skirgie==o – dobry, psycho-
logiczna kompensata braku.
O to Jagielle chodzi=o, by donosi: Skirgielle
kto co na niego }Skirgie=="| {le m[wi – to, co
Skirgie==o chce wiedzie:....
“bezdomny” ksi'/"& na Trokach 1387 ]odebra-
nych Wito=dowi\, w Kijowie 1394 ]odebranym
W=odzimierzowi\, zosta= w ko<cu otruty, jak
Mendoug& poj'= gwa=tem /on" Wissimunta
zabitego 1251, poj'= gwa=tem /on" Dowmonta
1262 lub 1263, zosta= w ko<cu za te czyny
zabity 1263.
Przypadkowe zatrucie straw' mija po kilku dniach
]up=yw czasu dzia=a na korzy>: organizmu\, ale
– je/eli stan zdrowia pogarsza si" – celowe.
Usuni"ty W=odzimierz m[g= mie: w Kijowie
swych zwolennik[w, i chyba mia=, by=by to ich
odwet i wymiar sprawiedliwo>ci jednocze>nie.
skit ]ros. skit=\ – odosobnienie, pustelnia;
gr. eremos ]opustosza=y, samotny\ ˘ eremia ˘
eremites ˘ p[{no=ac. eremita ˘ starofranc. hermite
˘ >redniow. ang. ermite, hermite ˘ ang. hermit,
hermitage; franc. ermitage.
Skitia ]pol.-ros. Skifiq\ – znakomita wi"kszo>:
Krymu i ziem na p[=noc, tzw. Przyczarnomorze,
zamieszka=e przez plemi" Skit[w, perskiego
]ira<skiego\ pochodzenia. Por. Kozak, sarmata,
s=aw, mitra. Inne has=a potwierdzaj' po>rednio&
jasyr, Serb, rab, S=awianie, itp.
Skit, skid ]g[ra\ ˘ Beskid, Bieszczady, szczyt.
sköld ]szw.\, scield, sceld ]anglosas.\ – tarcza,
herb. Ruryk, Askold i Dir, z lat 862÷888.
Skomand i Borut ]jatw.\ – wo=. ltps. skomon∂,
w Ipat. ltpsi 1428(32 ]kopii wo=y<skiej\& Skomond=,
=ac. commandare ˘ >redniow. ang. commanden
]wydaj'cy rozkazy\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
skora ]wo=.\ – futro; radi daiem miedom i skoroju
]radzi damy miodu i futer\.
skot ]wo=. skot\ – byd=o rogate; skotnica ]wygon\;
skotnik ]pastuch\; ang. cattle.
Nazwisko Skotnicki, Biskot ]$\.
Wo=. ltps, Ipat pod r. 6792 ]1284, w rzecz. 1287(88\&
Toe 'e zimy ne tokmo v= \dinoi Rousi
bys gn≠v= Bi˛i. morom=. no i v Lœxox=
toe 'e zimy i v Tatarex=. izomre vse i
koni i skoti. i \vc≠.
Pod 6795 ]1287\& helœdi i skota i konei.
skot ]isl.\ – strzelanina, strza= ˘ Szkocja, Scotia,
Scotland.
skov ]dun.\ – las. S=awia<skie ~ski ]le>ny\ –
przyrostek w nazwiskach, por. `ski.
Skowro<ski ¯ skov % røn % ski ]z ziemi jarz"bino-
wego lasu\.
skud ]dun.\ – strza=, postrza=, p"d;
staro` i >redniow. ang. sceot ˘ ang. shot ]strzela:\;
pokrewny germ. schuss;
Skudy ]Skuodas, Szkudy\ zwa=y si" niegdy>
Szotten pisane przez Niemc[w& Schoden,
Scoden ¯ szot ]strzela:\;
Skudy, Skudzi, Skudotyszki, Ejskudy, Skude-
niai, Skudyszki, Skudosze, Skudraini, Skudras,
Skudres ]dwie miejsc.\, Skudronieki, Skuodiniai,
Skudnowka, Skuodo-Ketuniai, Skud≈ai, itp.,
Szawle ]szyd=a\, ˚?mud{.
skudilnica – naczynie gliniane lub d[= z kt[rego
pobierana jest glina do wyrobu naczy<
˘ skudel;nyj.
`s=aw ]s=aw. `slav=\ ¯ s` ]z`\ % =aw ]woda\;
1. }arch.| wierny, wierz'cy w ` ˘ b=agowierny
^ b=ogos=awiony 0001-02-918, 2. chwal, s=aw,
wychwalaj, wys=awiaj, wyno> pod niebiosa;
przyrostek po s=awia<skim pochodzeniu S=awian
znad Morza Chwalijskiego; Boles=aw, Bronis=aw,
Bra(Wa(Czes=aw, Dobros=aw, Iza`, Jaro`, Le`,
Mieczy`, Miro`, M>ci`, Pako`, Przemy`, Ro>ci`,
Swiato`, Stani`, Sudi`, Wie`, Wsze`, W=ady`,
Wo=odi`, Zby`, ?iro`, por[wnaj «`wicz».
Rostislav=, Soudislav= Bernatovih;,
Volodislav=, Zbyslav=, 6716 ]1208 r.\,
"iroslav=, M;stislav 6734, Pakoslav=
6734-37, Izœslav=, Dobroslav= 6741-42.
ang. gloryfier ]of something described by prefix
as peace, good, holiness, sainthood, weaponry,
power, growth, judgment, authority or ruler\.
s=awa ]pol.-ros. slava\ –1. }arch.| wiara, wierny,
2. chwa=a; S=awa, s=awetny ]chwalebny\, b=ogo-
s=awi:, znies=awia: ]poha<bia:\ ¯ woda;
ale wys=awia: ]wymawia:\ ¯ s=owo ]nie od
s=awy#\ ¯ gr. logos ]s=owo, poj"cie, nauka\ ˘ „oto
s=owo Bo/e” ]nauka Boga, zako<czenie czytania
fragmentu Biblii podczas mszy w ko>ciele\.
s=awa, ang. glory, fame, prise; † faithful,
gr. doxa ¯ dokein ]my>le:\.
Formy& Prawos=awnyj  Prawowierny ¯ gr. ortho
% doksos ¯ doxa ]wiara i s=awa\  b=agowiernyj
]orthodox\  b=ogos=awiony.
Rozliczne «`s=awy»& Mstis=awy, Rostis=awy,
Swiatos=awy, Jaros=awy, liczne Wsewo=ody,
W=adimiry, Romany, Gleby – powtarzaj'ce si"
cz"sto, standardowe imiona prowadz' =atwo
pomieszania os[b je nosz'cych; wprowadzony
system «otczestwa» ]patronimiki\ `wicz okaza=
si" nie wystarczaj'cy, nawet wskazywanie na
dziad[w niewiele zmieni=o na lepsze uzmys=o-
wienie sobie, ˚`wicz.
S=awiani-e(n ]pol.\ ¯ 1. }arch.| wiara w, wierny,
2. chwa=a ¯ s=awa ]woda\;
ang. slave – niewolnik ¯ handel s=awia<skimi
je<cami, z=apanymi przez German[w w czasie
wypraw za Odr". Anglosas. s l a w, >redniow. ang.
slowe, ang. slow ]po(wolny\ mog=yby pochodzi:
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
od S=owian, lub odwrotnie – nada: im nazw",
podobnie jak i s=aw ˘ s=ab-y(n':, gr.-celt. BW.
Ale S=awianie nie przyj"liby im ubli/aj'ch, jak
Niemcy, /e s' Germanami. Systematycznie
nadawali imiona `s=aw ]pokr. chwal\& Bole`,
Broni`, Cze`, Mieczy`, Miro`, Przemy`, Stani`,
Wiacze`, Wie`, W=ady`, Wsze` i inne `s=aw ˘
S=awianie, OA. Nazwa musia=a wyj>: z wew-
n'trz plemienia, nie z zewn'trz ]im nadana\.
Plemi" S=awian pochodzi=o znad Morza
˚C h w a l i j s k i e g o, chwal ^ s = a w ˘ nazwy
`s=aw, a S=awianie ˘ S=owianie, OA.
W rejonie Morza Kaspijskiego ]Chwaliskiego\
zamieszkiwali te/ Persowie w ko<cu ™ tysi'c-
lecia B.C., ˚skitia, `ski w nazwiskach.
S=awianie s' ich potomkami lub ga="zi', i st'd
maj' szereg cech po Persach.
W niekt[rych publikacjach istniej' wzmianki,
/e mylne jest pochodzenie Polak[w z Sarmacji,
nazwa podobna przez przypadek. Ich autorzy nie
podaj', /e& 1. wobec tego – sk'd oni pochodz',
2. nie uzasadniaj' pomy=ki – pierwszy zapis z
tym b="dem, poza sam' podobizn' s=[w, a to
ostatnie mo/e by: r[wnie dobrze na korzy>:
wzi"te, i jeszcze lepiej, 3. sk'd pochodzi `s=aw.
Jest to zamach, jak ˚Mazowsze ]meso % wsze\
dziwacznym z=o/eniem Mazo % wsze...,
a H-rubie/(sz[w ¯ gruby...
A. Br¥ckner, 1927, utrzymuje, /e „Forma S=awianie,
pop=acaj'ca od 16. do 19. wieku, mylna; cerkiewne to
przej"cie z grec. i =ac. Sklavenoi, Sclavus.”
S=awianie niewiele maj' wsp[lnego ze s=owem
¯ gr. logos ]s=owo, rzecz o; rachunek, obliczenie,
kalkulacja; my>l\ ¯ legein ]m[wi:\, i logik' ¯ =ac.
logica ¯ gr. logike ¯ logikos ]zgodny z rozumowa-
niem\ ¯ logos ]my>l, jak wy/ej\ ¯ legein ]m[wi:\,
inaczej nie byliby Wiernymi ]Bogu\, ˚s=awa.
S=awianie ]Wierni\ nie s' w stanie ustawi: we
w=a>ciwej perspektywie kleru, kieruj'cego naro-
dami – opowiadaj'cego o anio=ach i diab=ach,
niebie i piekle, i innych urojeniach, jako ludzi
nienormalnych, stradaj'cych zmys=y ]w tym
zmys= obserwacji\.
Dobry B[g karci chrze>cijan poganami – nasy=a
Tatar[w, morduj'cych w okrutny spos[b, rzezi',
zaprowadza pomory, burzami i po/arami niszczy
swe >wi'tynie ]cerkwie i ko>cio=y\, najbardziej
wiernym ka/e umiera: w m"kach, a Wierni nadal
wierz' w istnienie Boga, nagradzaj'cego za
dobro, i karz'cego za z=o.
˚Fa=sz jest nieod='czn' cech' wiernych.
Na fa=szu S=awian tzw. ˚s=awianofilstwo by=o
budowane i w dekady potem idea ˚komunizmu
powsta=a. Oba ruchy zajadle polemizuj'ce
z Zachodem ]racja po naszej stronie\, oba
odcinaj'ce si" od Zachodu. Komunizm nie
oparty na Nauce, a s=awianofilstwo nie oparte
na znajomo>ci j"zyk[w obcych. Komunizm
upad=, a s=awianofilstwo – nie, trudno wyko-
rzeni:, bo nie ma a/ tak namacalnych, odczu-
walnych skutk[w – rzecz bardziej teoretyczna.
W obu wypadkach nieuctwo u steru ruch[w,
ludzie niskich pobudek.
S=awianie zachodni – Po=abianie i Sorbowie;
Po=abianie& id'c od p[=nocy – Wagrowie i
Rujanie z wyspy Rugii, Oboryci i Lutycy zwani
tak/e Weletami, Sprewianie z dorzecza Sprewy,
Stodorani z dorzecza Haweli, Luczani i Gliniani
nosz'cy nazw" Wend[w za=abskich, po lewej
stronie +aby, oraz Sorby& Sorbowie z dorzecza
Sali, +u/yczanie i Mileczanie. 0065-00-66, 73
S=awia<skie plemiona na zach[d od Odry zosta-
=y podbite przez Niemc[w, za czas[w Karola
Wielkiego 742–†814 A.D., kr[la Frank[w 768–
814, cesarza Zachodu 800–814, kt[ry ustanowi=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
tzw. Íwi"te Cesarstwo Rzymskie, oraz Henryka
Ptasznika, kr[la niemieckiego z domu saskiego,
kt[ry dokona= ostatecznego podboju S=awian
nad=abskich ok. 928 A.D. 0065-00-69, 80
Czyli dla Polak[w w czasach przedhistorycznych
]niepisanych\, bo przed Mieszkiem I ]960–992
A.D.\, i st'd bia=a karta – otwarte pole do zape=-
nienia jej urojeniami& krzywdami, roszczeniami.
Zamieszczam jako osobne has=o, bo wiarygod-
no>: tych danych mi nieznana, a {r[d=o ]Dzieje
Polski – J. Ba=abana\ przytacza te/ legendy i nie
wolne jest od zmy>le<.
W tamtych czasach pas ziem wok[= Ba=tyku
opanowany by= i nale/a= do Du<czyk[w, i st'd
wieczne zmagania o przy='czenie Pomorza do
Polski. Nazwy grod[w i rzek s' >wiadectwem.
Ziemie Polan po Wart" i Note: na p[=nocy.
Mazowsze do Polski nie nale/a=o, ˚polski j.
s=awianofilstwo ]pol.\ – kierunek ideologiczny w
Rosji w latach 1840–1870, odrzucaj'cy zachod-
nioeuropejskie wp=ywy i wzory, i domagaj'cy
si" przywr[cenia rdzennie s=awia<skich zasad
spo=ecznych; wykorzystywany cz"sto przez poli-
tyk" carsk' jako idea zjednoczenia S=awian pod
egid' Rosji. Tak/e, kierunek w polskiej literaturze
naukowej, rozpowszechniony zw=aszcza w I po=.
XIX wieku, postuluj'cy kulturalne lub polityczne
zjednoczenie S=awian.
W gruncie rzeczy, cho: niekoniecznie, prowa-
dzi=oby to samoizolacji S=awian, jako bloku,
odcinaj'cego si" od reszty Europy, zdanego na
siebie – zamys= nierzeczywisty jak komunizm.
S=awianie, sk=[ceni z natury, st'd pod>wiado-
mo>: nakazywa=a jednoczy: si" – psychologicz-
na kompensata braku. ªProletariusze wszystkich
kraj[w ='czcie si"º brzmi jak pochodna s=awia-
nofilstwa.
Oba ruchy& s=awianofilstwo i komunizm oparte
na fa=szu ˚S=awian.
W powojennej Polsce, >wiat akademicki r"ka w
r"k" z radzieckimi towarzyszami, po partyjnej
linii, odrzuca= wk=ad Zachodu w utworzenie Pa<-
stwa Rosyjskiego, wbrew oczywistym danym,
bo zachodnich j"zyk[w j"zykoznawcy nie znali,
b'd{ udawali /e nie znaj'.
ang. Slavophilizm ¯ Slavophile ¯ Slav %
gr. philos ]loving, pol. umi=owanie\.
s=awia<ski j"zyk – j"zyk, wsp[lny plemionom wy-
wodz'cym si" znad M. Chwaliskiego ]Kas-
pijskiego\, kt[ry rozpad= si" nad Dnieprem na
znane nam dzisiaj tej grupy, w wyniku&
s=aw. ˘ wo=y<ski ˘ bu/a<ski ˘ maz. ˘ pol.
W s=aw.-wo=y<skim znane mi pu=noßçne, gdy
ros. sever -siewer, ukr. pπvnπh-piwnicz  pol.
piwnica, piwniczna izba ]ciemna\ – j"zyk s=aw.
utrwalony w latopisach, g=[wnie j"zyk Kijowskiej
Rusi ]Kijowa, W=odzimierza Wo=.\, i Nowogrodu
Wielkiego, lat 1110–1289–1377.
Odmiana przez przypadki nosi wyra{ne pozos-
ta=o>ci nieodmiennych rzeczownik[w ]#\, jak w j.
ang., np. jam jest Pan B[g tw[j. Jeszcze w wo=.
ltpsie 1289 brak odmiany& «lestec», «=o/»& ...b≠
bo loukavyi lestec narehen=. vs≠x
stropotliv≠e. i lo'; plamen.
....i vonœ podobna aromat.
...i s= stady outekowa. ...\n= 'e ve-
nec; ø Ba˛ pri≥. ø cr˛kve st˛x= apo-
stol=. i ø stola st˛go Petra.
]...wieniec... od cerkwi >wi"tych aposto=\.
...i s= sv≠]ami i s kadily.
...i kadily dobrovon;nymi.
...ø mala i do velika. ]od ma=ego...\,
...prisla posol= ]...przys=a= pos=a\,
...ty ou'e ne brat; esi.
...a na nem \rel= kamen=. ...s golo-
vami. 'e. i s po∂no'ky ]...a na nim orze=
kamien... z g=owami i z podn[/ki\,
...B=˛ pomo]nik= emou. ]B[g pomocnik\,
...posla... i bo≥ry svo≥ vs≠ na n;.
...po'gowa \krastnaa gra∂.
...bœwe korma ou nix= mnogo.
...i poem konniky i p≠wci.
...nezdrave 'e. t≠lo ego.
...Tatare 'e iskavwe. ne mogowa
ix= iznaiti v= mno'stv≠ troup=.
...Kozlœne 'e no'i r≠zaxousœ s nimi.
...s= mnogymi voi... vzœt= bys lœxy.
...xrstπan= esm=. ...grigorπi 'e bœwe
hlv˛k= sv˛t; ≥ko ' ne bys pre∂ nim;,
i po nem; ne boudet; ]Gregory by= za> ‘cz=o-
wiek >wiat’, jakiego/ nie by=o przed nim...\,
...i st˛x= agg˛l= ]i >wi"tych ‘agge=’ – anio=[w\.
V ta 'e l≠t – w to za> let, czyli tego roku, st'd
pytanie& ile masz lat – jest& ile masz ‘rok[w’,
pytaniem o 365-dniowe okresy, nie lat jako pe=ni
roku, okres upa=[w& lat ]rok\ ˘ lata ˘ lat w dope=-
niaczu; lat ]rok\ % o ]pe=nia\ ˘ lato ]pe=nia roku\.
Formy czasownikowe s' natomiast niezmiernie
bogate i ja wiem, gdzie le/y tego przyczyna. Jest
to rzecz zupe=nie nowa, nies=ychana, i do>:
zaskakuj'ca nawet dla mnie.
W j. s=awia<skim, rzeczowniki swymi przyrost-
kami odwo=uj' do rodzaju& do jakiej grupy s=owo
nale/y i czym ono jest ]narz"dziem pracy, za-
wodem, dziedzin', itp.\. Czasowniki natomiast
swych przyrostkach informuj' o osobach ]osoby&
w pierwszej – ja, drugiej – ty, lub trzeciej – on,
ona, ono, oraz liczbach& pojedy<cze i mnogie\.
Zaimki zwrotne i wskazuj'ce&
• ja& az=, az;, ≥ ]ja\, moi ]m[j\, mo≥ ]moje\,
na mœ ]na mnie\, mene, menœ ]mnie\, s= mno[
]ze mn'\, svoe[ ]swoj'\, svoœ ]swoje\, na sœ
]siebie samych\, po sob≠ ]po sobie\, za sœ ]za
siebie\, me'i sobo[ ]mi"dzy sob'\, svo≥
]swoi\, svoim= ]swoim\, svoego ]swojego\,
brat;≥ mo≥ mila≥ ]bracia moi mili\,
• ty& tvoim= ]twoim\, ti, tob≠, tebœ ]tobie\,
tobo[ ]tob'\, tœ ]ci", ciebie\, ou tebe ]u ciebie\,
• on& emou, \nomou ]jemu\, e[, ego ]jego\,
nem;, nim= ]nim\,
• ona& [ ]j'\, e≥ ]jej\,
• ono& e ]ono\,
• my& ny ]my\, nam= ]nam\, nas= ]nas\,
nawa ]naszych\,
• wy& vam= ]wam\, vragy nawa v roukou
va[ ]wrogi nasze w r"k" wasz'\,
• oni& ≥, e, e[, ¥[, ix= ]ich\, ima, im= ]im\,
imi ]nimi\,
• ten& tπi ]ten\, togo ]tego\, na tom= ]na tym\,
tyœ ]ci, tamci\,
• ta& onou ]on', t'\, stranou tou ]t" stron"
– brzeg\, se ]te\, sei ]tej\, six ]tych\.
W j. s=aw., w pi>miennictwie nie ma litery F, z
wyj'tkiem kilku obcych wyraz[w& chronograf,
faraon, Filip, Fedor, bo reprezentowa=a obcy
d{wi"k Th, Ph. D{wi"ki s' nieco r[/ne od j"zyka
polskiego, zw=aszcza twardsze jest «>» zwane
«sledzikowaniem» w j. polskim; r[/ne jest +,
nie ma Å, ´.
Wa/niejszym aspektem jest zamiana E ˘ I ]z
j"zyka greckiego, ˚alfabet\, bo daje ona czasem
dalej id'ce skutki&
]gr[d Bie= 1237\ k(miasta Wenew ˘ Winew,
]gr[d n(Dnieprem\ Lubecz ˘ Lubicz,
]gr[d n(Dnieprem\ Czernih[w ˘ Czernigiw,
]gr[d n(Dnieprem\ Kij[w ˘ Kijew ˘ Kyiw,
]g[ra ko=o Kijowa\ Chorew ˘ Choriw,
wo=. Lwow, pol. Lw[w ˘ ukr. Lwiw.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
gr. alpha % beta, pol. alfabet ˘ ros, alphabit,
gr. metropolis ˘ mitropilita, Praxeda ˘ Praksida,
gr. Eirine, pol. Irena ˘ Irina, Clement ˘ Kliment,
Manuel ˘ Manui=, Komnenos ˘ Komnin,
gr. kyriakon ]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas.
cyrice, cirice, dun. kirke, >redniow. ang. kirke,
chirche ˘ s=aw.-ros. cerkiew ]ko>ci[=\,
patronimik `en ]wielki, stary, jedynak\ ˘ `in,
egipskie, staro/. Thebes n(Nilem ˘ Fivy, ]pol.
Teby; greckie Thiwe ^ pol. Teby tak/e\,
palesty<skie Bethlejem ˘ Vifliem,
arab. jusef, hebr. josef ˘ gr. Ioseph ˘ =ac. Joseph,
Josephus ˘ ang. Joseph; pol. J[zef, ros. Josiph,
assyr. ˘ Media n(rz. Zaindeh ˘ s=aw. Midia,
hebr. szeth ]mianowany\ ˘ gr. Seth ˘ ros. Sith,
staronord. oddi ]nieparzysty numer\ % en ˘ odin,
Tweriment ˘ twirement, Mendoug ˘ Mindowg,
Daniel ˘ Danii=, Homer ˘ wo=. Omir ]nieme H\,
mer ]lud\ ˘ Wo=odimer ]w=adca ludu\ ˘ W=adimir
]w=adca >wiata\ ¯ mir ]pok[j; >wiat\; tak i Ilmen
˘ Ilmer, wilcomen ˘ Wi=komir ]menmir\.
Wsp[=cze>ni nam, co wiedz' o zamianie EI,
pisz'& Mendog, nie zaznaczaj'c, dlaczego tak'
pisowni" wybrali, a ci – co nie wiedz', pisz'&
Mindowg – cofaj'c krok zrobiony do przodu, z
powodu usterki-niedoci'gni"cia poprzednik[w;
w=a>ciwie ˚Mendoug }mendag|, W^ U; OU ^ A.
Zakrawa, /e jest wiedz' wtajemniczonych – rzecz
najzupe=niej zbyteczna w Nauce, zostawianie
zak'tk[w na sw[j u/ytek& ja wybrn'=em po
trudach ]stan'=em na twardym gruncie\, ale
po mnie niech grz"zn', ci – co mniej wysi=ku
zrobili, co stawiaj' pierwsze kroki ]zmuszanie do
dublowania wysi=ku, powtarzania drogi\.
Nazwy w=asne i pospolite z obcych j"zyk[w na-
gminnie maltretowane tak, /e ledwie je pozna:&
• korlazi – Karolingi, OA, GZ,
• sracynie – Saraceni ]Arabowie\,
• fofuda ]fofou∂;œ\ – tafta,
• Izufow – >w. Zofiego ¯ gr. sophizesthai,
• pisano przy Fefele sinkelu – przy Theofilu,
• Czanogiz – Czyngis chan, lub D/ingis chan,
• Seregir – jez. Seliger,
• markos ot Rima, w gradie Brnie, ide/e }gdzie|
bie /i= }by= /y=| poganyj z=yj Dedrik – Dedrik to
Theodorik, Brno to Verona w przek=adzie na j.
niem. ]Bern, gr.-celt. BW\, markos to markiz,
markgraf, a rzecz o markizie Bonifacym z Mont-
ferrat, rodem z Werony,
• du/ slepyj ot Markowa ostrowa Wenedik – >le-
py do/a z wysp >w. Marka, czyli republiki We-
necji; mowa o Enrico Dandolo 1108–†1205,
• Austriak Werenger zwany proswel, 1254 –
Berngar Preussel ¯ Bern, gr.-celt. BW,
• preboszcz Wir/an – Ry/an ¯ Ryga n(Dwin',
• ochtaik ¯ gr. oktoich ]o>miog=o>nik, irmologij\,
• Phasro(Warso-phonij ¯ gr. Pharsophones,
• jawlenskyj ¯ Akwilja, Aquelea n(Adriatykiem,
ale to problem ˚t=umaczenia nazw,
• patrz has=o Arabia& Nirokurja ]Kuria Muria\,
Koroduna ]Kurdynia; dunaj ^ woda\, Komaginy
]Hama\, Gadirie v. Galire ]Algeria, dl\,
Komalia v. Makalia ]gr. kamelos – wielb='d\,
• Meletij – Miletus, Uvenalij – Juvenalis,
Kwigilij – Vigilans, Ewtichij – Eustachios,
Domini< – Dominus, G=ugniwyj ]Pyskaty\ ¯
guba ]g"ba\; Mnienci – Niemcy.
Znaczenia s=[w niezb"dne s' do zrozumienia
tre>ci, st'd o b="dy na d=u/sz' met" nies=ycha-
nie =atwo. Teksty pisane 1683(91 nadal trudno
zrozumie:, z powodu zniekszta=ce< ]˚su=tan,
m"czennik, cud\, a i dzisiaj sytuacja nie wy-
gl'da zupe=nie dobrze, ze wzgl"du na r[/ny
alfabet, daj'cy pole do interpretacji zapis[w,
co – przy sk=onno>ciach j"zykowych ]zniekszta=-
ceniach\ – zmniejsza zaufanie do poprawno>ci
sk=adu liter nazwy, ˚cyrylica.
J"zyk s=aw. zamar=, pozosta=y po nim odr"bne j"zyki,
tak, jak po germa<skim. Dzi> mo/na odtworzy: szereg
w nim s=[w, gdy s' to/same w brzmieniu, lub zbie/ne
ze sob' w innych, istniej'cych j"zykach, potomnych
j. s=awia<skiego, znaj'c zasady zmiany d{wi"k[w
i pisowni, a najlepiej – gdy s' to s=owa wsp[lne z j.
staroperskim.
Wiele miejsc wymienionych w latopisach zosta=o komp-
letnie zapomnianych – nikt nie wie, gdzie one by=y
]Wis=osze, Targ[wek, gr[d ?ak, Wozwagl, Tichoml\,
terminologia – po cz">ci ]ferewniki, u/ika, seren, riks,
kob\, nazwy miar ]=oknia, popriszcze, pad\, z alfabetu
wypad=o ponad 15 znak[w po dw[ch reformach ]1711,
1918\ – ci"/ko si" je dzi> czyta,
˚cyrylica, polski j"zyk, nordycki.
s=o ]arch. pol.\ – 1. smak& s=od-ki(ycz lub s=ony,
2. jasny lub ciemny& mas=o, s=onina, s=o<(ce,
s=oma. Prz"s=o i wios=o nie pochodz' od tego/
s=o, lecz od s=o ^ rzecz, sztuka, ˚=o.
S=owianie ¯ `s=aw ]chwal\, znad Morza ˚Chwa-
lijskiego i Sarmacji ¯ =aw ]woda\ ˘ wp=aw i in.
S=owiani-e(n ]pol.\ – nie od s=owa; S=awianie nie-
wiele wsp[lnego maj' ze s=owem..., mniej ni/
inni. S=owo ]gr. logos ^ s=owo, nauka, rzecz o,
rozprawa, mowa\ nie chodzi w parze z wiar' –
>lepym zaufaniem drugiemu cz=owiekowi ]gr.
dokein ^ s'dzi: ˘ doxa ^ opinia, >wiatopogl'd
˘ prawos=awny ^ prawowierny ^ orthodox\,
˚S=awianie, wiara.
s=owo ]s=aw.\ – szczeg[lnie u/yte w cerkiewnej
literaturze; rzecz o, rozprawa, termin, wyraz,
mowa, opowiadnie, np. S=owo o zakonie i b=a-
godati, S=owo o tom, kak krestisja W=adimir,
wozmja Korsu<, S=owo o po=ku Igorewie, itp.
]˚p[=trzecia\, oto s=owo Bo/e ]nauka\ – ko<czy
ksi'dz czytaj'c z ambony fragmenty ewangelii
]tw[rczo>: ludzkich g=[w\ podczas niedzielnych
mszy; s=owo – wsp[lne z greckim «logos» ]s=o-
wo, poj"cie, nauka\& logo-ss-=owo, L+; A, B,
W, G...; tw[rczo>: przeznaczona do nauczania
wiernych. Prawowierna cerkiew wch=on"=a wiele
termin[w greckich ]i t=umacze<\ tak, jak katolicka
– =aci<skich, ˚cerkiew ]ko>ci[=\ ¯ gr. kyriakon
]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas. cyrice, cirice,
dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chirche;
s=owo i wo ]woda, wyp=yw\, s=o ]rzecz, sztuka\;
w S=owie o tym, jak ochrzci= si" W=odzimierz zdo-
bywaj'c Korsu< ]Chersones\ jest logiczny b='d
– tak, jakby J[zef Stalin ]1879–1953\ przyj'= ide-
ologi" hitlerowsk', zdobywaj'c Berlin 1945 ]zwy-
ci"zcy nie przyjmuj' ideologii podbitych, poko-
nanych wrog[w\; poci'g seks. motorem chrztu.
S=owianie ¯ s=aw ]˚S=awianie, OA\;
franc. parole ]s=owo\, le dictionnaire ]s=ownik\,
verbal, oral ]s=owny\,
anglosas., >redniow. ang. word, ang. word(ing,
verbal(ly, oral(ly, dictionary,
staroros. slovo ]s=owo\, slovno ]jak, jak gdyby,
jednak, przecie/\, slovesnyj ]ustny, werbalny,
oralny\, slovesnost; ]literatura\, slovooxot-
livyj ]rozmowny\, slovar; ]s=ownik\,
ros. slov-o/no/osohinenie/oproizvod-
stvo/oudarenie/co.
S=ucz – dos=. =uk-S, rzeka kszta=tu S na mapie,
por. Swenta ]S-wend-a\.
s=y ]s=aw. sly\ – pos=-y(owie.
Smole<sk ]1430–1550& Smolenesk=, Smolenk=,
Smolensko, Smolensk;, Smolen=sk=,
Smolen;sk-=/;, Smolesk=, Smolnesk=,
S;molensk=, Smolensk, Smolinsk, Smolinsko,
Zmolinsk; ros. Smolensk=\
Smolnianie ]1430–1550& Smolenqne, Smolnqne,
Smolnqny, Smolnqn≠, Smol=nqne,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Smol;nqne, Smol;nqn≠, Smol;qne,
Smolniani, Zmolniani; ros. Smolqne,
s=aw. Smolen;sk=\ – gr[d n(g[rnym
Dnieprem; ¯ smol % lensk ¯ len % sk ]ziemia\,
smol ¯ >redniow. ang. smal ˘ ang. small }smol|
]ma=y w swym rozmiarze\, lub ¯ >redniow. ang.
smoldren ˘ ang. smolder ]pali: lub w"dzi: bez
dymu, istnie: w st=umionym, duszonym, zd=awio
-nym stanie, ukazywa: oznaki t=umionej z=o>ci
lub nienawi>ci\ ˘ pol. smali:, smolarnia.
smuds ]dun.\ – brud, b=oto.
Lit. ?mud{ ]S?, ds ˘ d{\.
snacz ]obce\ – >redniow. ang. snacchen, snecchen
¯ prawdop. wariant snakken, ang. snatch ]por-
wa:, wyrwa:, uprowadzi: bezprawnie i bez
ostrze/enia, usun': szybkim chwytem\;
ros. ryvok, pol. podryw. Lit. Naczko.
snappe ]dun.\ – chwy-ta:(ci:; germ. snappen.
Lit. Snapeiles.
snara ]obce\ – staronord. snara, >redniow. ang.
snara, ang. snare ]p"tla-pu=apka, rodzaj sid=a z
przyn"t'; ma=y zwierz podniesiony jest w g[r"
napi"t' p"tl', le/'c' na ziemi\.
Lit. Wojsznar.
snastki ¯ snast; – takielunek; sprz"ty, naczynia
i przybory okr"towe. Ze Smole<ska, wielki knia{
Witowt obdarowa= zi"cia swego Wasyla Dmi-
trewicza m.in. ...snastech czudu dostoynych; i
odprawi= go do Moskwy.
ros. korabel;nyq snasti, ang. tackle, rigging,
franc. les agres, les man≥uvres.
Snazin, Sidor ]staroros. snast;\ – takielunek;
˚Sidor ]woda\ ¯ gr. hydor, HSZ;
¯ sna>: % in ]patronim ¯ inogda ^ niegdy>\.
snor ]dun.\ – szunrek; >redniow. ang. snoren –
chrapa:. Lit. Wajsznor.
Snowid ]s=aw. Snovi∂, Snovid= Izehevih;\
Snowid Izeczewicz ¯ Izecz – “koniuch” ]marsza-
=ek\ Swiatopo=ka †1123, bior'cy udzia= w o>le-
pieniu Wasylki z Trembowli, 1097, w ˚Lubeczu.
snu ]dun.\ – chytry, przebieg=y, szczwany, cwa-
niak, szelmowski, figlarny, =obuzerski, sprytny.
Lit. Snukis ]chytry kot\ ¯ snu % ˚kis.
sob[r ]pol.\ – zebranie, zjazd wy/szych duchow-
nych chrze>cija<skich; zgromadzenie og[=u
biskup[w katolickich zwo=ane przez papie/a dla
powzi"cia uchwa= w sprawie wiary i religii; cia=o
nadaj'ce kierunek wierze ]ustalaj'ce dogmaty\,
i odrzucaj'ce ze swego grona nieduchownych,
tj. krzewicieli wiary chodz'cych pogl'dami po
ziemi ]duch ^ powietrze\ – tych, kt[rzy widz'
Nowy Testament inaczej, zw'c odst"pc[w he-
retykami ¯ herezja ]pogl'd religijny sprzeczny
z powszechnie przyj"tym\;
¯ s=aw. sobor=-sobor ¯ so ]wesp[=, do spo=u,
razem\ % bor ]bra:, podejmowa:\;
gr. syn` ]razem, wsp[lnie\ % hodos ]spos[b,
droga\ ˘ synodos ]dos=. idziemy razem\ ˘ =ac.
synodus ˘ anglosas. synoth, >redniow. ang. sinoth
˘ >redniow. ang. sinod ]pod wp=ywem starofranc.
synode\ ˘ ang. synod.
Nie jestem specjalist' od sobor[w,
przytocz" kilka pierwszych, dla pogl'du; dane te
z Mazuri<skiego letopisca wymagaj' u>ci>le<,
o kt[rych wi"cej w dalszej cz">ci&
l.p. rok miejsce liczba lat do na-
A.D. soboru >w. ojc[w st"pnego s.
I 318 Nikaia 318 52
II 374 Konstantyn. 150 41
III 415 Ephesus 200 30
IV 445 Chalkedon 630 102
V 547 Konstantyn. 165 129
VI 676 Konstantyn. 170 120
VII 796 Nikaia 367
VIII 863 Pres=aw $
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
W Nikai 318 r. wzi"=o udzia= 318 >w. ojc[w...
I, 318, Nikaia, ˘ Nikiejskie Credo ]ang. Nicene
Creed\, w 12 rok Konstantina Wielkiego& 306 %
12 ^ 318, Sylwester by= ojcem w Rzymie ]istot-
nie, 314–336 A.D.\, Aleksander – arcybiskupem
w Konstantynopolu, Aleksander – patriarch'
Aleksandrii, Eustachius – Antiochii, Makary –
Jerozolimy; pot"pienie Arianizmu.
II, 374, Konstantynopol, w 2-gie lato Theodosiusa
Wielkiego, kt[ry cesarzowa= lat 16, przy Dama-
susie – ojcu Rzymu ]366–384\, Nektariusie –
Konstntynopola, i Meletiusie – Antiochii, i przy
Gregoriusie Bogos=owie; przeciw Makedonowi
“z=oczestliwemu” ]z=o czcz'cemu, z=u cze>:
daj'cemu\ duchoborcy ]zwalczaj'cego ducha\.
III, 415, Ephesus, w 25 rok cara Theodosiusa
Junnego ]M=odego\, przy Kirylosie – ojcu Alek-
sandrii, Juvenalisie – Jerozolimy; na Nestoriusa
“z=oczestliwego”, zw'cego Chrystusa prostym
cz=owiekiem.
IV, 445, Chalkedon, w 2-gie lato boskiego
Markiana i Pulcherii, ten/e “carstwowa=” lat 5 i
6 miesi"cy w grodzie Chalkedon, przy Leonie –
ojcu Rzymu, i Anatolii, patriarchu Carogrodu, i
Juvenaliusie – Jerozolimy; na “z=oczestliwego”
Dioskora – patriarch" Aleksandrii, i na Euticha
– archimadryt", jedno jestestwo w Chrystusie
g=osz'cych }Dioscuros i Monophysites; sob[r
sformu=owa= przekonanie o dw[ch jestestwach
– postaciach Chrystusa|.
V, 547, Konstantynopol, w 25-ty rok Justyniana
Wielkiego, >w. Vigilius – ojcem Rzymu, Eutichius
– patriarch' Konstantynopola; na Origena bez-
my>lnego i jego pisaninie, i na Euargiusa, i Didi-
ma, i na jednomy>lnych z nimi, i na g=osz'cych&
zmartwychwstania nie by=o i koniec m"ce }jest|,
i bies[w wybielaj'cych.
VI, 676, Konstantynopol, w 13 rok Konstantyna
Brodatego, Agathon – ojcem Rzymu, Georgius –
Konstantynopola, Theophan – Antiochii, i inni; na
heretyk[w& Theodora – “episkopa Pharanskago”
]na Feodora, episkopa faranskago\ – Fara-
o<skiego ]wg W=adimir. ltpsu\, Honoriusa – ojca
Rzymu, Kirylosa – Aleksandrii, na Sergiusa za>,
i Pera, i na Paw=a, i Piotra Gubnewego ]Pyska-
tego\, by=ych episkop[w Konstantynopola, i na
Makarego – Antiochii, i Stephana – herezji ucznia,
Polichronia starca i na podobnych im. Sob[r [w
>wi"ty rozstrzygn'= spraw" Chrystusa Boga – po-
siada dwa jestestwa w jednej osobie ]istnieje nie
w dw[ch osobach, lecz w dwu jestestwach\.
Sob[r ten poleci= wyobra/a: pana naszego
Jezusa Chrystusa jako wiod'cego cz=owieka
ku przysz=o>ci, a nie barankom.
VII, 806, Nikaia, 8-go roku cesarzowania Kon-
stantyna }¿752–780–797–†803, imperatora
bizant. 780–797| – syna Leona i matki Eirine,
przy Adrianie – ojcu Rzymu, i Tarasie – patriarsze
Carogrodu, i Politianie – Aleksandrii; na “ikono-
borc[w” zebrali si", ich wi"c przekl"li, }tak/e|
nie k=aniaj'cym si" >wi"tym “ikonom” ]obrazom,
wizerunkom >wi"tych\ i nie uznaj'cych ich.
Od pierwszego, >wiatowego soboru do si[d-
mego wszystkich lat 488.
Soboru 863-864 w ˚Pres=awiu nie ma; zapad=a
na nim decyzja t=umaczenia >w. ksi'g na j. s=a-
wia<ski, z j. greckiego – wa/ne wydarzenie dla
S=awian; nosi=by numer VIII ]osiem\.
Nast"pnego, kt[ry mia=by numer IX ]dziewi":\,
w Konstantynopolu 869–870 A.D. nie ma w
Maz. ltpscu, pisanym w Moskwie po 1683 – do
1691(92, bo usun'= Photiusa, ˚schizma.
Na ikonoborc[w..., w dalszej cz">ci zwany
[smym 869–870, w Konstantynopolu.
Micha=a ™ Trawnego †867 pomylono z Konstanty-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
nem, synem Leona i Eiriny ˘ Micha= synem Iriny
w Skazaniu o s=owia<skoi gramotie ˘ Nowo-
grodzka ltps& ª...w ten czas by= w Greckiej ziemi
car, imieniem Michai=, i matka jego Irina.º
Przyczyna pomy=ki& w 842 A.D. zako<czono
wieloletni' k=[tni" w sprawie oddawania czci ob-
razom, dysput" wzniesion' przez od=am Eiriny, o
czym na soborze 796 w Nikaii, i po kt[rym Eirine
do spo=u ze swym ukochanym Stauratiusem –
o>lepili 797 Konstantina, syna Eirine. Theodora,
po 842 by=a regentem Micha=a, do 855, kt[ry
urodzi= si" 839, w 43 lata po soborze; na podst.
American Int’l Encyclop., Byzantine.
By: mo/e b='d jest wynikiem t=umaczenia z j.
ang. ªD=ugotrwa=' dysput" oddawania czci ob-
razom omal zako<czono w 842, kiedy praktyka
zosta=a w ko<cu uznana na soborze w Nikaii, za
Micha=a III.º – my>l zgodna z angielskim uj"ciem i
sposobem rozumowania, ale po s=awia<sku wnio-
sek& sob[r w Nikaii za Micha=a III, i st'd Micha=
synem Iriny. Po s=awia<sku powinno by:& Za
Micha=a III, w 842 zako<czono d=ugotrwa='
dysput" oddawania czci obrazom... itd.º
Zamieszanie w sprawie dat sobor[w, i na kt[rym
z nich rozpatrywano problem ikonoborc[w, wynik
kompilacji fragmentarycznych danych.
Wg angielskich {r[de=&
I, 318 A.D., w Nikai – odby= si" 325 A.D. –
8 lat r[/nicy ]kt[ra nast"pnie maleje do 5-ciu\,
II, odby= si" w 52 lata po pierwszym ]318 % 52 ^
370\, a jest opisany 374 A.D., wg s=ownika We-
bstera& w 381 A.D. – 7 lat r[/nicy, ˚Nicene Creed,
III, 415, w Ephesus, wg ameryka<skich& 431 A.D.
– r[/nica 6 lat % 10 zbyteczne, to pewne,
IV, 445 A.D., w Chalkedonie odby= si" 451 A.D.,
zn[w – r[/nica 6 lat,
V, 547 A.D., w Konstantynopolu... 553 – 6 lat,
VI, 676 A.D., w Konstantynopolu, po raz drugi
zapisany z 10 letnim b="dem pod 686 A.D. ]547
% 129 ^ 676\ – r[/nica 5 lat,
Agathon – ojcem Rzymu 678–682 ]...2 lata\,
}soboru 692 A.D., w pa=acu Turllan, zwo=anego
przez Justyniana ™ – nie ma w Mazur. ltpscu|
VII, 796 A.D., za czas[w Adriana ]772–795\, po
raz trzeci zapisany z 10 letnim b="dem pod 806
A.D. – r[/nicy nie ma, bo nie ma w ameryka<skich;
od ostatniego soboru, w 676, mia=o up=yn': 120
lat ]zn[w& 676 % 120 ^ 796, a nie 806\;
Iohannes Chrysostom ]Z=otousty\ ¿344–† 407,
ojciec Ko>cio=a Greckiego, patriarcha Konstan-
tynopola 398–404, wg Maz. letopisca ur. 344
]/y= 63 lata\, wg innych& ur. 344–354, s=ownik
Webstera, i Funk ∑ Wagnalls& 345$–407, w
American Heritage College Dictionary& 347$–407
]kilkuletnie r[/nice\.
Wg danych ameryka<skich, sob[r 869–870 w
Konstantynopolu, by= trzecim >wiatowym ]the
third oecumenical council\, nie [smym; znane
s'& Nicaea 325, Ephesus 431, Chalkedon 451,
i Konstantynopol 869 ]ju/ cztery...\.
Wg American Int’l Encyclopedia, t. IV, has=o
General Councils of Constantinople&
Sobory w Konstantynopolu obejmuj'& drugi, pi'ty,
sz[sty, Trulla<ski ]ang. Trullan\, i [smy.
Drugi – zwo=any przez Theodosiusa Wielkiego
w 381, w celu z=o/enia, st=umienia przeciwnik[w
Nicejskiego Kreda.
Pi'ty sob[r – przez Justyniana, w 553, by roz-
strzygn': dysput" Trzech Rozdzia=[w ]Three
Chapters\, lub trzy doktryny biskup[w& Theodora
z Mopsuestii, Theodoreta, i Ibasa z Edessy }w Azji
Mniejszej|, kt[rzy byli podejrzani o Nestorianizm,
i }zostali| og=oszeni heretykami przez sob[r.
Sz[sty – zebrany 680–681, pot"pi= doktryny Mono-
thelit[w, o oznajmi= ich przyw[dc[w heretykami.
}si[dmy sob[r| Gdy te dwa }ostatnie| sobory nie
przynios=y nowych praw ko>cielnych, imperator
Justynian II, w 692 ponownie zwo=a= sob[r,
kt[ry – zebrany w Pa=acu Trullan – zwany st'd
Trulla<skim. }milczy o nim Mazuri<ski ltpsc.|
Narzuci= on ostre prawa na kler, w>r[d nich opi-
sa= hierarchi" patriarch[w i zgod" na zawieranie
zwi'zk[w ma=/e<skich dla kap=an[w, kt[re by=y
tak obra/aj'ce dla Ko>cio=a +aci<skiego, /e
odrzuci= wszystkie dekrety tego soboru, ale w
Ko>ciele Greckim s' nadal wa/ne, prawne.
}[smy sob[r w Pres=awiu 863–864, j.w., J.D.|
Øsmy sob[r 869–870 wypowiedzia= si" przeciw
“ikonoborcom” ]zwalczaj'cym ikony\ ¯ s=aw. borba
]Iconoclasts ¯ gr. klastos ^ =ama:, niszczy: ¯ kla-
ein\, usun'= ˚Photiusa }867–†891|, zatwierdzi=
>w. Ignatiusa w biskupstwie Konstantynopola.
Sob[r ten nie jest uznawany przez Ko>ci[= Grecki
}Ortodoksyjny, Prawos=awny|.
}w Mazur. ltpscu sprzeciw ikonoborcom na VII
soborze w Nikaii 796, za Konstantyna, b="dnie
opisanym pod 806, z 10-letni' r[/nic'.
W sprawie ikonoborc[w {le w Am. Int’l Encycl.,
sami si" z=apali ]pope=nili lapsus\ pisz'c, /e
w 842 dysputa w sprawie “imige-worship” –
oddawania czci obrazom – by=a zako<czona,
˚uprzedni tekst, si[dmy sob[r|.
Tyle. Sob[r w Pres=awiu 863 – pomini"ty. Chaos
danych, r[/nic w latach, i numeracji sobor[w –
wynik zmaga< wiernych, wdzi"czny materia= do
docieka<& kt[ry numer, kiedy, w jakiej sprawie.
Wg American Int’l Encyclopedia, t. IV, has=o
Council, cztery sobory uznawane s' przez
wszystkie ko>cio=y&
1. w Nicei, 325 A.D., w kt[rym ustanowiono
dogmat Syn Boga.
2. w Konstantynopolu, 381 A.D., w kt[rym podj"to
decyzj" o Duchu Íwi"tym.
3. w Ephesus ]w Efezie\, 431 A.D.
4. w Chalcedon, 451 A.D., w kt[rym dok=adnie
nakre>lono doktryn" jedno>ci bosko>ci i ludzkiej
natury Chrystusa.
W>r[d podstawowych sobor[w “+acinnik[w”
s' w Clermont ]1096\ w czasach Urbana ™
}1088–1099|, w kt[rym postanowiono o pierw-
szej krucjacie; sob[r w Konstancji, najbardziej
liczny }najbardziej licznie reprezentowany| ze
wszystkich, 1414, kt[ry pot"pi= Jana Hussa
]1415\ i Jeromieja z Pragi ]1416\, ...itd.
Po zestawieniu obu stron& Grek[w i +acinnik[w,
zgodna numeracja sobor[w od numeru I ]w
Nikaii\ do numeru VI ]w Konstantynopolu\, z
odchy=kami w czasie 8 lat, malej'cymi do 5-ciu.
Od numeru VII zaczyna si" problem, bo opusz-
czane s' po jednej, b'd{ drugiej stronie&
Nr Grecy +acinnicy
VII – 692 Pa=ac Turllan; Justynian
VII 796 Nikaia –
VIII – 863 Pres=aw k(Tulczy }J.D.| –
VIII – 869–870 Konstantynopol
“Grecy” ]Mazuri<ski ltpsc\ zako<czyli informacje
o soborach na VII w Nikaii, 796, zapewne ze
wzgl"du na negatywny obr[t sprawy dla Photia,
ojca naszego, na soborze w Konstantynopolu
869. Problem ikonoborc[w dyskutowano na
soborze w Nikaii 796 kt[rzy – wg “+acinnik[w”,
b="dnie – wyst'pili na soborze w Konstantynopolu
869–870, nie uznawanym przez “Grek[w”.
socha ]ros.-pol.\ – ulepszone rad=o; lit. ark=as;
nazw. Sochaj, Sochaczew wymieniony 1282 r.
]pod 6789\& ne dowedwim 'e im goroda.
s=xaheva, pod 1283& s=xahev=, Soxahev=.
Sodoma i Gomora ]pol.\, Sodom, Gomorrah ]ang.\
– Sidon ]stolica staro/. Fenicji; dzi> Saπda\ i
Hermel, Homs lub Hama; MN, GH, OE.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Sofia ]ros. Sofiq\ – stolica Bu=garii ¯ gr. sophos;
przed Chrystusem – gr[d thracki ¯ Thracia,
3 wiek B.C. do n.e. – w=ada=o plemi" Serd[w,
1 wiek A.D. – gr[d zdobyty przez Rzymian,
zwany Serdika ]wg Rosjan, KC ˚Serdica\,
3 wiek A.D. – Serdika zwany Ulpia-Serdika,
4 wiek A.D. – gr[d zburzony przez Got[w,
6 wiek A.D. – gr[d podda= si" S=awianom;
Na podst. Bolsz. Sow. Enciklop. t. 40, str. 139
Sofijski wremiennik ]ros. Sofijskij vremennik=\
– zapisy prowadzone w Nowogrodzie Wielkim, w
soborowej Sofijskiej cerkwi i blisko z ni' zwi'za-
nej cerkwi >w. Jakowa ]Jakuba\, w nerewskim
ko<cu grodu; pierwszy letopisnyj swod ]zbi[r
opisu lat\ z 1165, zwany w latopisaniu Sofijskim
wremiennikiem ¯ wremja.
Bez /adnego zwi'zku z Sofi' – grodem w Bu=-
garii; znaczna liczba latopis[w posiada nazwy
od grod[w w kt[rych je pisano& Woskresenski,
Moskiewskie swody ]kompilacje\, Twerski, No-
wogrodzkie, itp., lecz nie w tym wypadku.
Nazwa mylnie przyj"ta i myl'ca przez to, bo
powinno by:& Nowogrodzkiej Sofiji; przyrostek
`ski odnosi si" do obszaru, rejonu, np. Polska
˘ polski, Wo=y< ˘ wo=y<ski, nawet Ipatiewska
letopis ¯ monaster Ipatiewski, jest w=a>ciw',
bo ipatiewski ]wojew[dzki\ ¯ ipat ]wojewoda\,
ale nie Sofija.
Sokal ]ros. Sokal\ – tak w Ipat. ltpsi i u W. N.
Tatyszczewa w „Istorii }Historii| Rossijskiej”,
t. 2, str. 83, ale ˚Iskal w +awrent. ltpsi 1377.
sol’ ]wo=. sol;\ – ziemia, grunt; =ac. solum, staro-
franc. soile, sueil, >redniow. ang. soile, ang. soil. a
kolomyiskou[ sol; ølouhiti na mœ.
]a Ko=omyjsk' Ziemi" od='czcie dla mnie; wo=.
ltps, Ipat. pod 1240\. Solski – ziemski, sol % ski.
Sold[w ]pol.\ – Dzia=dowo; germ. Soldau,
zniszczony przez Litwin[w 1363. 0165-01-206
Solomon ]s=aw. Solomon=\ – spokojny;
syn Dawida i kr[l Izraela w 10 w. B.C.;
hebr. szelomo, gr. i p[{no=ac. Solomon, Salomon,
ang. Solomon, pol. Salomon OA,
w"g. Koloman KS.
Solu< ]s=aw.\ – gr. Saloniki ]Qessalonikh\.
`son ]anglosas.\ – 1. syn; germ. Sohn pokr. anglo-
sas. sunu ˘ >redniow. ang. sune, sone ˘ ang. son,
2. wielki, stary, senior; Atkins ˘ Atkinson, Jacks
˘ Jackson, Hendricks ˘ Hendrickson, Hans ˘
Hanson, Morris ˘ Morrison, Robin ˘ Robinson;
Hanson ^ Hansen, Olson ^ Olsen, i inne.
Sophia ]gr.\ – umij"tno>:, zr"czno>:, sprawno>:;
inteligencja; m'dro>:; gr. sophos ]m'dro>:\ ˘ gr.
sophia ˘ s=aw. Sophia ]gr[d Sofia w Bu=garii n(rz.
Iskyr, pierwotnie Sredec\ ˘ pol. imi" Zofia;
soborowa cerkiew >w. Sophii w Nowogrodzie
Wlk. zbudowana na wz[r katedry >w. Sophii w
Konstantynopolu, ˚Sofijski wremiennik.
Soplica ]pol.\ – grobowiec, krypta ¯ ang. sepulcher
}seplika| ¯ >redniow. ang. i starofranc. sepulcre ¯ =ac.
sepulcrum ¯ =ac. sepelire ]grzeba:, chowa: \.
sosudy ]wo=. s=sædy, s=soudy\ – 1. salaterka,
taca, naczynia ]s=u/ebne w cerkwi\; pokrewne
posudzie ]p=sæda\ – talerz metalowy, ˚sud.
i s=sædy skova slou'ebnya srebrny.
wo=. ltps, Ipat. pod 1289 ...s=soudy srebrœny
i zlaty i krasny i ikon≠ mnogy.
wo=. ltps, Ipat. pod 1252, w rzecz. 1250.
2. sprz"t do niszczenia grod[w, miotany, w ro-
dzaju dzbanka z =atwopaln' ciecz' rzucanego z
katapulty, skr. sus& prestroiti pra]a ]proce\
i inye sosoudy na vzœt;e grada..., s=sudy
ratnye i gradnye i poroky..., wo=. ltps, Ipat.
pod 1249, w rzecz. 1246; sus w 1227, w Ipat. 1229 r.
Sotko Sytinicz ]s=aw. Sot;ko\ – Nowogrodzianin;
sob[r >w. Sofiji spalony 1045(49 znajdowa= si"
tam, gdzie }p[{niej| „postawi= Sotko cerkiew
kamienn' >w. Borisa i Gleba, nad Wo=chwem.
0001-03-181
Sozont ]˚Mazur. ltpsc Sozont\ – zbawca;
gr. sozein ]oszcz"dzi:, zbawi:, wybawi:\;
Sozont z Likai rodem, 5796.
sø ]dun.\ – jezioro, ba=wan. Truso ]w Prusach\
– jez. Dru/no ]TD, S?\.
spasow de< – dzie< Przemienienia Pa<skiego,
latem. Íwidrygie==o „pod Trokami stoja= na
spasow de<, a stoja= IV dni.”
Spiridon ]s=aw.\ – wielki duch; arcybiskup ]s=aw.
archiepiskop\ Nowogrodu Wlk. 1229–1249;
¯ spirit ]duch, dech\ % on ]wielki\, ˚wielko>:.
sprung ¯ spr≤nge ]dun.\ – rozsadz-a:(i:.
Lit. Dorsprung, Dowszprung, w Ipat. pod 1215 r.;
>redniow. ang. dor ]drzwi\ ˘ door, ı ˘ E.
Spudo, Spude – dzida, w=[cznia; dun. spyd;
>redniow. ang. spudde, prawdop. ¯ staronord.;
Spude – ?mudzin, zdrajca z Putenik, 1307.
Spytek z Melsztyna ]pol.\ – ostrze/enie# Bo /y=
ok. 120 lat w podr"czniku J. Ba=abana ]poz.
lit. 0065\ i gin'= dwukrotnie& nad Worskl' i pod
Grotnikami ]u W=. Czapli<skiego pod Grotn.\&
1346 nad statutem wi>lickim pracowali& ª...kasz-
telan krakowski Spytek Melszty<ski...º str. 163
1399 w bitwie nad Worskl' ª...zgin'= pan po-
=owy Podola, Spytek z Melsztyna...º str. 180
$ ]ok. 1435–1438\ ªNa czele stali& Spytek z
Melsztyna w Ma=opolsce...º 0065-00-193
1438 ªKalikstyni polscy ze Spytkiem z Melsz-
tyna na czele...º 0065-00-196
1438 lub 1439 poleg= w bitwie pod Grotnikami
ª...a sam Spytek z Melsztyna poleg=.º str. 197
W spisie poleg=ych kniazi[w nad Worskl', 1399,
widnieje knia{ Wspytka Krakowskij.
Melsztyn – wie> n(Dunajcem, 24 km N od Nowe-
go S'cza, ok. 58 km SEE od Krakowa; Grotniki
k(Korczyna, przy uj>ciu rz. Nida do Wis=y.
spytek – dopytuj'cy si" ]ten, kt[ry pyta si", wg
S=ownika S. Bogumi=a ˚Lindego, 1854–1860\.
sp≤rre ]dun.\ – zagr-adza:(odzi:.
Lit. Spera ]ı ˘ E\.
sracyn(ie ]s=aw. sracyn/e\ ˚Saracen(i.
Sredec ]pol.\ ˚Sofia.
st ¯ =ac. forestis, ang. forest ]las\; d{wi"k w wielu
nazwach z lasem zwi'zanych, np. Brestowica,
Berest, tak/e& stan i sta:, wzrost, ang. state;
stopie< wy/szy, np. wi"ksz-y(a(e;
=ac. status – ang. position, standing.
St. skr[tem ¯ saint ]>wi"ty\;
=ac. sanctus. >redniow. franc. i ang. saint.
Stambu= ]tur.\ – Carogr[d ¯ stolica car[w grec-
kich, Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego ]Bi-
zantium, Byzantine Empire\, staro/. Byzantium,
Constantinopolis, Konstantynopol ]za=o/. 329
A.D. przez Konstantyna\, Istanbu=, Istambu= od
1453.05.29 ¯ gr. eis ten polin ]do miasta, na(w
miasto\, ˚Konstantynopol, Carogr[d;
cerk. konstœntπn= grad=,
ros. Konstqntinopol;.
stan, stanica ]wo=. stan=\ – budowla o charakte-
terze obronnym, fort, forteca, warownia ˘ waru-
nek, ang. condition ]warunek, stan, po=o/enie\ ¯
>redniow. ang. i starofranc. condicion ¯ =ac. condicio
¯ =ac. condicere ¯ com ]razem\ % dicere ]m[wi:\;
fort ˘ forteca; stan ˘ stanica; stan ˘ pol. stany
]warstwy spo=eczne ¯ po=o/enie ludzi\;
s. wyminione kilkakrotnie w latach 1237÷1241,
przy podbojach Rusi przez Batego, ˚wie/a.
W ziemi Reza<skiej Rusini napadli niespodzie-
wanie& I vnezapu naide na stany Batyevy
i nahat seh; tatar. Obl"/enie W=odzimierza&
Poganii 'e postaviwa stany svoœ v Zla-
tyx vrat i okolo vsego grada.... Mazur. O
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Jatwie& v=stav;we 'e za';gowa kolimagy
svo≥. rekwe stany. Dani=o& stawa stanom=.
¯tvœzem 'e odinako napada[]im na nœ.
wo=., Ipat. 6759 ]pod 1251 r., w rzecz. 1247\. Z in-
nych& bœxu 'e stanove v gorod≠ solomo[
hinneni ]by=y stany w grodzie s=om' kryte\,
izyidowa i stanov= svoix ]wyszli ze stan[w
swoich\, gnal= b≠ Ougry do stanov= ]gna=
W"gr[w do stan[w\, itp.
Stan ˘ stan-owisko(ik. Arabskie pochodzenie
s=owa ˘ Afghani(Paki(Wiziri-stan.
Stanis=aw ]s=aw. Stanislav\ – syn W=adimira
¯ Swiatopo=k; knia{ Smole<ska ok. 1050 ]przed
1054\ 0001-25.2-365; 0001-27-215, 314
starosta ]pol.\ – 1. u dawnych S=awian& naczelnik
rodu, 2. w dawnej Polsce& urz"dnik kr[la ma-
j'cy w swym r"ku s'downictwo kryminalne w
sprawach gard=owych, jak w[wczas mawiano,
gdy/ karanych gard=em ]>ci"ciem\, stoj'cy tak/e
na stra/y praw i maj'cy do rozporz'dzania si="
zbrojn', tzw. pacho=k[w, i nadz[r nad wi"zie-
niem; zasi"g w=adzy – zwykle jednego powiatu;
nowy urz'd i godno>: za Kazimierza Wielkiego
]1333–†1370\, pozosta=o>: po czasach czes-
kich – czeskiego kr[la Wac=awa 1296–1306,
kt[ry ustanawia= w Polsce starost[w, przed 1302;
starosta podlega= genera=owi, Wielkopolski – w
Poznaniu, Ma=opolski – w Krakowie; na podst.
mSjp 1969, i 0065-00-147, 163
starosta ¯ staro>: ]ST ¯ ÍÇ, zmi"kczenie\ ¯
stary ]s"dziwy\ ˘ s'd, os'd, rozwaga.
Staryko< ]pol.\ – dos=. wielce stary ¯ ko< ]wielki,
wielce\, koniec ]ma=y\; ˚myl'ce nazwy;
ros. Koniew ¯ ko< % ew ¯ eu ]wielki, stary\.
Stefan – korona, gr. stephanos, Stephanas ˘
=ac. Stephanus ˘ franc. Etienne, germ. Stephan,
ital. Stefano, hiszp. Esteban, ros. Stefan.
1. kr[l W"gier, 6504 ]996\, 0001-01-123, 124
2. igumen Monasteru Peczerskiego, p[{niej
biskup W=odzimierza Wo=., †6602 ]1094\ aprila w
27 dzie<, w czas 6 nocy ]o p[=nocy, godz. 24-ta,
noc od godz. 18-tej\. 0001-01-219
steg ]dun.\ – piecz-e<(yste; lit. Stenkynt, Stekynt
Stikent 1253(54 ¯ Steg % kind, TD, GK.
Stekint ]wo=. stenkynt;, stekynt, s=tikent,
stikent, Ipat. z 1428& St≠kint\ – w[dz Jatwy,
zabity 1253 przez Lwa Dani=owicza.
Stemid ]s=aw. Stemi∂\ ¯ stem ]pie<\ % id; lub
stamen ]“twardziak” – odporny na zm"czenie,
choroby, zn[j i trud; wytrzyma=y\, AEI;
jeden z pi"ciu pos=[w Olega do obl"/onych w
Carogrodzie Leona i Aleksandra, 6415,
wi"cej ˚Welmud.
Stepan – 1. Stefan, 2. step % an ]wielki\, ˚pan.
St"bark ]pol.\ – drewniany zamek, wykonany z
k=[d, bali drewnianych ¯ >redniow. ang. i ang.
stem – 1. pie<, trzon ¯ anglosas. stemn, stefn,
pokr. niem. stamm, 2. tamowa:, wstrzymywa: ¯
staronord. stemma, pokr. niem. stemmen ]zatrzy-
ma:, sprawdzi:\ ˘ ang. nazw. Stamenson; pruski
Stembark ˘ pol. St"bark ¯ bork ]zamek\.
stik ]dun.\ – uk=ucie; ang. sting, GK. Lit. Astik.
stir ]staroang. styrian, >redniow. ang. stiren\ –
miesza:, zak=[ca:; rz. Styr ¯ ster ˚styre.
von Stirland, Andrzej ¯ Styria % land; mistrz Za-
konu z Liwonii, w Rydze 1247÷1253, wygnany
przez braci; ochrzci= Mendouga w 1251; wspom-
niany w wo=. ltpsi, w Ipat. ltpsi pod 1252& Mendog
i oubo≥vsœ posla vtain≠ k= Andr≠evi
masterou. Ri';skou. 0001-02-816, 0165-01-76,
N. 114, przypis 2; ˚Andrej.
Stobemel ]germ.\ ¯ stöbern ]przeszukiwa:\;
ang. rummage, franc. farfouiller;
Krzy/ak Stobemel, nieustraszony rabu>, 1284.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
stolica ]pol.\ – dos=ownie& wiele ulic;
1. g=[wne miasto pa<stwa, rejonu; siedziba
w=adcy, dzi> centralnych instytucji, urz"d[w,
2. du/e miasto, skupisko ludno>ci, kultury, itp.;
¯ sto ]wiele\ % lica ]l.mn.\ ¯ lico ]zewn"trzna po-
wierzchnia >ciany lub bry=y budynku\ ˘ ulica ¯ u
]od\ % lica ]front[w\ ¯ lico ]front budynku\;
lico ^ twarz ^ ko>: ˘ pako>: ^ potwarz, OA
]k=amliwe zarzucanie komu czyn[w nie pope=-
nionych, fa=szywe oskar/enie, oszczerstwo,
kalumnia\, policzek, pokost ]farba olejna do
pokrywania powierzchni wyrob[w z drewna, olej
lniany ze >rodkami susz'cymi\, ˚polski j.;
sto ]wiele\ ˘ stopa, stonoga, stokro: i inne, nie
koniecznie r[wne 100, ˚czterdzie>ci, 72;
stulecie ]wiek\ ¯ sto ]wie\ % lat ]k\ ¯ rok ]czas\,
stolec ]tron, wielec\ ˘ powieli: ]roz(na-kaza:\;
stolica, termin – najwyra{niej – nowy, bo nie
spotka=em w >redniowiecznym pi>miennictwie,
i po znaczeniu ]du/y o>rodek ludzki\;
ang. capital, ale sto=eczny – metropolitan ¯ me-
tropolis ¯ gr. meter ]matka\ % polis ]miasto\, franc.
capitale, ros. stolica, metropilija ]ja ¯ a\,
niem. Hauptstadt.
stolt ]dun.\, stoltr ]isl.\ – dumny;
Lit. Manstolt, Kezigal Wostoltowicz.
stor ]dun.\ – wielki, du/y, okaza=y, spory;
Lit. Geysztor.
str ]s=aw.-pol.\ – wielko>:, pod(wz-niesienie;
w nazwach w=asnych rzek, miast, las[w, itp., jak
Stryj, Strypa, Stryjno, Stryjk[w, Dniestr, Drestr
n(Dunajem ]ros. Dorostol; str ^ stol; sto` ^ wie-
lo` ˘ stopa, stonoga, stokrotnie, stolica\, rzeka
Strymon ]gr. Strimon, w g[rnym biegu& Struma\
UY ˘ pol. strumie<, struga ]ga ^ woda\, bystry,
Bystrzyca ]dwie rzeki& dop=yw rz. Wieprz i Seret\,
Istra ]dop=yw rz. Moskwa, 31 km E od Moskwy\,
Ustrzyki ]u` – pod, `ki – ziemia\; strach, strop,
strych ]wyszki\, strzecha, pstry ]wielokolorowy,
p – kolor\, imiona& Gunastr, Istr; i inne;
stryj – wi"kszy; uj – mniejszy ˘ wuj, ujma, st'd
odpowiedniki do «on» ]wielki\, «ona» ]niewielka\
– stron ojca ]stryj\, i matki ]wuj\.
Tak/e wulg. huj ¯ h % uj ]˚ma=y ^ m"ski\, gdzie
H dodawane w j. staropolskim, przechodzi coraz
cz">ciej w CH ]chuj\, przez nie>wiadomych,
niedouczonych, skoro wulgaryzmy opuszczane
w s=ownikach – nie ma pewno>ci jak powinny by:
pisane, przez jakie litery, tak i bugaj ]byk\ ˘ buhaj
˘ Buchajczuk, zacieraj'c przez to etymologi"
s=[w, ˚wymiana liter i d{wi"k[w.
Poja>nienia& str, stry ]wi"kszy\, sto` ]wielo`\,
cho: ]kochanka, luba\ ˘ staropol. lubo ]cho:,
chocia/; jako przeciwstawienie, wbrew, mimo&
pojecha=em, cho: pada= deszcz; ˚lub\, ˚dzieje
]czyny\, zamierza=em wycofa: z tej cz">ci by
zamie>ci: je w mym s=owniczku j. polskiego;
˚polski j"zyk.
stratowidarch ]˚Mazur. ltpsc stratovidarx\
– podkomorzy, archaik& s=uga >ciel'cy =o/e;
=ac. stratum ]pos=anie, warstwa\
% gr. archos ]w=adca\, ˚podkomorzy;
>w. Eudokim by= uczniem stratowidarcha The-
ophila Ikonoborcy }iconoclast|, 6350 ]850 A.D.\;
znaczenie s=owa zatar=o si"; Rosjanie zazna-
czyli& ˚tak w r"kopisie, 0001-31.1-35
Strebe ]prus.\ – prawy dop=yw rz. Niewia/y,
rzeka p=yn'ca na wsch[d, z rz. Striuna ma wsp[l-
ne uj>cie do Niewia/y 11 km E od Wendzigo=y,
29 km N od Kowna, w rejonie wsi Poniewie/uki
]lit. Paneve≈iukas\; lit. Strebukas, ros. Sterava-
Sterawa, Sternava-Sternawa;
str ]wi"ksza\ % be, ba, wa ]woda\;
du/a bitwa Litwy z Krzy/akami, 1347.02.02,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
przegrana si= Litwy ]wi"cej o bitwie ˚Strebukas
nr 1660, i ˚Litwa\.
Stribog ]s=aw. Stribog=\ – poga<ski bo/ek,
wyliczony ok. 980 z innymi& Perunem, Chorsem,
Da/bogiem, Simarg=em i Mokoszem,
0001-01-77, 78 ˚poganin
strutter ¯ strut – 1. przechwala: si", okazywa:
dum", wychwala:, samochwalstwo, zarozumia-
=o>:, 2. sztywno>:, nieugi"to>:, bezwzgl"dno>:,
3. spacerowa: z dum'; staroang. strouten ]to
spread out, swell out\ ˘ ang. strut; ˚feudalny.
Wg Igancego Dani=owicza ]poz. lit. 0165\&
Mianem tym okre>lano >wie/o nawr[conych
Prusak[w, kt[rzy – za pieni'dze – dawali si"
najmowa: na =otrostwa przeciw swym ziomkom,
jeszcze w poga<stwie pozostaj'cym; na skryte
=upie/e i rabunki. W Prusach zwano Strutter,
=ac. latrunculi.
Latrunculi, maj'c w komendzie ma=' gar>:
konnicy lekkiej, przez ca=e lato wpadali do
najrozmaitszych stron Sudawii, rabowali poje-
dyncze okolice, a ich mieszka<c[w utrzymywali
w trwodze.
Duisburg nazywa ich Latrunculi, a ich zaj"cie
Latrocinium. Kad=ubek pod 1192 w wojnie pod-
laskiej wspomina Latrunculos.
Nie byli oni rozb[jnikami dr[g publicznych, lecz
na wszystkie przedsi"wzi"cia gotowymi urwisa-
mi. Poprzedzali si=y g=[wne, w rodzaju zwiadu.
Wspomina o nich Dogiel, t. V, nr 56, 1367 r.
Stryjkowski t=umaczy ich przez wyraz kozacy,
przy t=um. Kroniki Duisburga, 1085-01-321. W
manuskrypcie Wiganda zwani s' Latrones.
Je>li w=asnym kosztem robili wycieczki, zwano
ich wtedy ochotnikami ]Freibeuter\. Tak ich
mianuje Jeroszyn w rymowanej kronice, a drugi,
dawny t=umacz Duisburga przek=ada wyraz La-
trunculi raz przez Ebint¥re, drugi raz i najcz">ciej
przez Strutere i Struterie.
Tu Dani=owicz pope=nia b='d, dodaj'c, /e „S=owo
to cz"sto pisz'ce si" Struderie, jest niemieckie,
spowinowacone z staro/ytnym germa<skim
Strut lub Strat& zaro>l, krzak, chr[st, lasek lub
pustynia.” Dalej& „Mylny jest domys=, jakoby Du-
isburg pod niemi rozumia= zakonnych braci, lub
braciszk[w sekretnych, wysy=anych na zwiady
lub =upie/e.” 0165-01-118; Voigt, Geschichte von
Preussen, t. III, str. 366. S' to zdania kompono-
wane, w kt[rych ='czone s' dwie r[/ne sprawy, z
nadziej', /e jak jedno przejdzie, to i drugie& Strat
do='czone do Strut – z nadziej' na przemycenie
znacze< Stratu.
W 1367 mistrz inflancki, Wilhelm v. Freimershe-
im, oraz bracia& Olgerd i Keystutt, kr[lowie Litwy
]reges Lethoviae\ zawieraj' pax latrunculorum.
0165-01-212 M[g= to by: wym[g do uzyskania
stanu rycerskiego. Pok[j zawarty by= – ze strony
Litwy – przez Woldemara, syna kr[la Olgerda
i przez ksi'/'t ]duces\ Stirpeyko, Waysewist i
Keystutta.
Stryjkowski, Maciej ]pol.\ ¯ stryj ]wi"kszy\ % k[w
]las\, gdzie urodzi= si", dzi> ˚Stryk[w k(+odzi.
Autor dzie=a o Polsce, Litwie, i Rusi ]o tasiemco-
wym tytule\, 1582, ogromnego obj"to>ciowo, lecz
o ma=ym stopniu wiarygodno>ci.
Stryk[w ]pol.\ ¯ stry ]wi"kszy\ % k[w ]las\;
ok. 19 km NE od +odzi, n(rz. Moszczenica.
stud ]dun.\ – w[=. Staro` i >redniow. ang. oxa,
pokr. starogerm. ohso.
stud ]ang.\ – grupa zwierz't, szczeg[lnie koni,
utrzymywana g=[wnie do rozp=adzania(rodu;
miejsce gdzie grupa ta jest utrzymywana, stad-
nina; ¯ >redniow. ang. stod, pokr. germ. stute. lit.
Kinstud, Keystutte.
stute ]niem.\ – klacz, koby=a; stutter ]holend.\ –
stadnina, teren dla byczk[w.
styl ]ros. stil;\ – termin o r[/norakim znacze-
niu, pocz'wszy od rylca kt[rym staro/ytni pisali na
woskowych tabliczkach, poprzez sztuk"& zesp[=
cech w=a>ciwych, literatur"& spos[b uj"cia my>li,
mod"& spos[b ubierania si", sport& spos[b wyko-
nywania ruch[w, itp., w ko<cu kalendarz& spos[b
odliczania lat; w j. rosyjskim ostatnie zw' kos-
miczn' er' ]niekt[rzy, pisz'c o ziemskich spra-
wach, trzymaj' g=owy w chmurach, ale ci – w ko-
smosie... kosmos – wszech(>wiat, porz'dek\;
Style «od pocz'tku >wiata do narodzenia Chrys-
tusa» od 5492 do 5508&
5492 – era, styl aleksandryjski,
5500 – era, styl antiochski,
5504 – era, styl Hipolita,
5505 – era, styl starobizantyjski,
5508 – era, styl konstantynopolski.
Silwester 1110–†1123 autorem Latopisu,
Nestor 1118–†1157 – Powie>ci wrem. let.
Latopis i Powie>: ]855–1110\ s' mieszank'
styli 5500, 5504, 5505, 5508, tj. przepisuj'c z
r[/nych {r[de= w jedno>:, Silwester zachowa=
pierwotne oznaczenia r[/nymi stylami, a Nestor
i przepisywacze dorzucili b="d[w wychodz'c z
b="dnych za=o/e<. Dzi> ka/de z nich musi by:
rozpatrywane z osobna ]politycy na polu historii,
czyli badacze p=ywaj'cy po powierzchni zagad-
nie<, nie>wiadomie odejmuj' 5508 od ka/dego
roku w tym okresie\, ˚Kalendarz ]nr 1200\.
6360 ]855 % styl 5505, lub 856 % styl 5504\ – na-
jazd Bu=gar[w na Konstantynopol „...w 14 lato
Micha=a...” }w 14-te lato, rzecz p[{niej dopisana,
orientowana na 855 gdy tak w[wczas je liczono,
p[{niej – algebraicznie|, lub
„...na pocz'tku cesarzowania Micha=a.” }856|,
6363 ]858 % styl 5505\ – w odwecie „...Micha=
wyprawi= si" na Bu=gar[w...” i ochrzci= ich 858
„...w drugie lato }w=adania|.”; w Konstantynopo-
lu patriarch' by= “Fotij” ]Photios, konsekrowany
858, rok z niezale/nego {r[d=a\.
g=uche& «na pocz'tku cesarzowania Micha=a»,
tj. w pierwszym roku, zamieni=o si" na «w 14 lato
Micha=a», a odwet – na «w drugie lato» ochrzci=
Bu=gar[w ]skoro odwet\ – dok=adne lata& 856 % 2
^ 858. Tak i cerkiewne ksi"gi – g=ucho, /e by=y
przet=umaczone w ci'gu «p[= roku»˘ «od marca
do 26 oktabra», bo na tyle by= m'dry ]nie ustrzeg=
si" przy tym b="du miesi'ca\, roku nie przy=o/y=,
bo nie wiedzia= – nie by=o go w materiale wyj-
>ciowym, ˚cyrylica, kalendarz;
nie mo/e by: dnia i miesi'ca, bez roku – bo wbrew
logice& od og[=u do szczeg[=u; o wpisywaniu
dok=adnych dat w dalszej cz">ci;
schizma potencjaln' przyczyn' rozpocz"cia
dziej[w Rusi – odr"bno>:; ˚schizma,
6363 ]863–864 % styl 5500\ – sob[r w ˚Pre-
s=awiu, na kt[rym zapad=a decyzja t=um. cer-
kiewnych ksi'g na j. s=awia<ski,
t=umaczone ok. 864–865 A.D. „...uradowali si"
S=awianie s=ysz'c }o| wielko>ci Bo/ej }w| swoim
j"zyku...”
6369 ]864 % styl 5505\ – zaproszenie Rurika
zza morza na Ru>, w siedem lat po wyprawie
Micha=a na Bu=gar[w }858 % 7 ^ 864|,
6371 ]855 % 5505\ – Askold i Dir zrobili wypraw"
na Grek[w „...w 14-te lato Micha=a cara.”,
czyli pomieszany pierwszy najazd, 855 ]Bu=g.\ z
860 ]Rusi\, z uzupe=n. imion& Askolda i Dira,
w oparciu o 6363, wychodz'c z za=o/enia /e
6363 opisana jest stylem 5500, trzeba przybawi:
8 lat, by przej>: na styl 5508& 6363 % 8 ^ 6371
]przyczynek Nestora\;
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
w ten spos[b zapl'ta=y si" dzieje w pierwszych
latach, na samym pocz'tku Powie>ci wremien-
nych let. Ci'g dalszy “chrzczenia”&
6377 – ochrzczona by=a wsza ziemia bu=garska
– skutek wielokrotnego przepisywania,
Rok 6360 w=a>ciwy dla 855 A.D. starobizant. stylu
5505, ˚+awrentaj opisa= 15-tym indyktem a inni,
nie znaj'c terminu «indykt» – dopisali «dzie<».
Istniej' r[/nice mi"dzy badaczami co do chrztu
Bu=garii, wynikaj'cymi z r[/nych styli i r[/nego
opisu liczbowego, od 6361 do 6377, np. Ku{min
utrzymuje, /e Bu=gari" ochrzczono 6366 ]865 lub
866\ 0448-00-281, zdaj'c si" na opini" innego spe-
cjalisty – I. Sniegarowa, 1965. Chrzest Bu=garii
z jednoczesnym t=umaczeniem ksi'g – nie ma
sprzeczno>ci w logice& odwrotno>ci nast"pstw,
ale.... Gdyby Bu=gari" ochrzczono 865, tj. wtedy,
gdy przet=umaczono ksi"gi cerkiewne ]r[wnie/
ok. 865\ – to nie by=oby uciechy S=awian ze
s=uchania o Bogu w swoim j"zyku.
Problem musia= trwa: lata i narasta:.
Jednoczesno>: logicznie mo/liwa, lecz wysoce
nieprawdopodobne, by chrzczono nar[d z jedno-
czesnym dor"czeniem t=umacze< cerkiewnych
ksi'g, uprzednio wykonanych na okazj" – jeszcze
nie ochrzcili ]nie za=o/yli instytucji cerkiewnej\,
a ju/ przet=umaczyli, na przysz=o>:.
W miar" prostego nast"pstwa wydarze< nie
potrafi' u=o/y: w logiczny ci'g, po='czy: i usze
-regowa: przes=anki z liczbowym ich opisem.
6416 ]912 % styl 5504\ – kometa }Halley’a|,
6421 ]913 % styl 5508\ – >mier: Olega.
6506 ]1006 % styl 5500\ m-ca maja, 9-go dnia
– przeniesienie relikwi >w. Niko=y...,
6542 ]1042 % 5500\ – pocz. Konstant. Monom.,
zaznacz. «od narodz. Chrystusa» 1042,
6554 ]1054 % 5500\ – >mier: Konstantina,
zaznacz. «od narodz. Chrystusa» 1054,
6561 ]1053 % 5508\ – narodziny W=adimira
Monomacha, s. Wsewo=oda i Greczynki,
6572 ]1072 % 5500\ – zmar= Swiatos=aw,
zaznacz. «od narodz. Chrystusa» 1072,
6579 ]1079 % 5500\ – Wses=aw Braczes=a-
wicz wyp"dzi= Swiatopo=ka z Po=ocka,
6581 ]1081 % 5500\ – Aleksej Komnin }Alexis
Komnenos 1081–†1118| pocz'= w=ada:,
6584 ]1076 % 5508\ – zmar= Swiatos=aw Jaro-
s=awicz, styl 5508,
6600 ]1087 % ...\ – zabito Jaropo=ka Izas=awi-
cza, wnuka Jaros=awa }M'drego †1054|,
5500 % 13 lat r[/nicy ]5508 % 5505$\
6601 ]1093 % 5508\ – zmar= Wsewo=od Jaro-
s=awicz, apriela w 14 dzie<, w czwartek,
ale Wasilko Rostis=awicz z Trembowli,
kt[rego o>lepienie opisane 6601 w Maz.
ltpsie, o>lepiony zosta= w 1097, czyli 6605
]po opisie 6601 nast"puje opis 6607 –
6605 jest w logicznym ci'gu wydarze<,
lecz ze z=ym opisem liczbowym roku\,
6612 ]1112 % 5500\ – zmar= Swiatop=ok Iza-
s=awicz, 1112 «ot ro/estwa Christowa»,
apriela w 16 dzie< ]w rzecz. 1113\,
6616 ]1116 % 5500\ «ot ro/estwa Christowa»,
6618 ]1118 % 5500\ – zmar= Aleksej Komnin,
«ot ro/estwa Christowa 1118»,
6621 ]1113 % 5508\ – zmar= Swiatopo=k Iza-
s=awicz, wn. Jaros=awa }M'drego †1054|,
dalej przyczynek Nestora ]ucznia Silwestra\ –
lata z 10–11–12-letnimi odchy=kami, poprzez&
6635 ]1125 % ...\ – zmar= W=adimer Wsewo=o-
dowicz Monomach; styl 5500 % 10,
dw[ch syn[w ˚Rogwo=oda, kn. Po=ocka, kt[rzy
wr[cili z Bizantium 1129 lub 1139 ]10 lat\, i
6648 ]1139 % ...\ – >mier: Jaropo=ka. s. W=a-
dimira Monomacha †1125, styl 5508 % 1,
6655 ]1155 % 5500\ – pocz. w=adania Georgija
Do=gorukiego }Juruja D=ugor"kiego|,
6666 ]1166 % 5500\ – zmar=a Anastazja,
c. Jaropo=ka Izas=awicza, zabitego 1087,
6684 ]1184 % 5500\ – >mier: Jaros=awa,
6686 ]1186 % 5500\ – zmar=a Maria }ur. 1164|,
c[rka Kazimierza †1194, kr[la polskiego,
/ona Wsewo=oda Swiatos=awicza †1246
Czermnego, wlk. kniazia Kijowa 1214, itd.
Zagadnienie styli jest bardziej z=o/one, bo pierw
-si chrze>cijanie na Rusi rozpoczynali rok we
wrze>niu, zgodnie z /ydowkim >wi"tem Rosz
Haszana, z terminem zmiennym, do pierwszych
dni pa{dziernika. Ok. 1150 A.D. Ru> zmieni=a
pocz'tek roku na wiosenny, zgodnie z poga<-
skim zwyczajem – pocz'tek roku zaczyna= si"
od 25 marca do pocz'tku kwietnia. Przesilenia
– mniemano – nast"powa=y 24-go dnia miesi"cy&
marca, czerwca, wrze>nia, i grudnia, nie 21-go
jak dzi>. St'd Bo/e Narodzenie 25 grudnia –
pocz'tek d=u/szych dni, nadzieja, Wielkanoc,
czyli Zmartwychwstanie – wiosn', o/ywienie, i
ksi"gi cerkiewne t=umaczono z j. greckiego na
s=awia<ski w ci'gu 6 miesi"cy, “od marta do
26 oktabra miesi'ca”, ok. 865 A.D. ]marzec –
rozumie si" – 25 marca, pocz. roku\, ale pisiec
pope=ni= b='d w prostym obliczeniu, bo 7 mie-
si"cy zaj'=by przek=ad, nie 6, gdy ªod marca do
26 oktabraº\, ˚cyrylica, kalendarz.
Marcowy pocz. roku zwie si" martowskim, a
wrze>niowy – ultramartowskim, ˚Kalendarz.
Jak s'dz", motorem powi"kszania 5500 ˘ 5504
˘ 5508 jest biblijne opowiadanie o narodzinach
Chrystusa za czas[w Heroda, kt[ry poleci=
zg=adzi: wszystkich niemowlak[w do lat dw[ch,
w obawie przed swym nast"pc'.
Gdy okaza=o si", /e Herod zmar= na 4 lata przed
rokiem przyj"tym za narodziny ]“przyj"ty”\ –
nale/a=o doda: conajmniej 4-ch lat do 5500,
by otrzyma: “rzeczywisty”. Ka/dy reformator
kalendarza o tym pami"ta=, a wszyscy oni byli
religijnego wykszta=cenia.
Styl «od pocz'tku >wiata» 5500, 5504, 5508 nie
dotyczy «od pocz'tku >wiata» do Chrystusa, bo
r[/nica 5500, 5504, 5508 jest bez znaczenia,
wieki staro/ytne, i tak ma=o znane ]przybli/one
okresy, lata\, lecz do czas[w pochrystusowych&
«od narodzenia Chrystusa» do naszych, obec-
nych – ile lat nale/y odj': od liczby w tysi'cach
]5,5–7,0 tys.\, by uzyska: czas «od narodzenia
Chrystusa».
Ka/dy reformator mniema=, /e liczba ta, kt[r'
w[wczas operowali, jest do “przyj"tego roku za
urodziny”, nie rzeczywistego, i dodawa= s=odkie 4
lata, kt[re tkwi=y w jego >wiadomo>ci, /e istnieje
taki b='d. To st'd.
I dzi> nie brakuje ch"tnych, kt[rzy dodaliby kilka
lat do “przyj"tego roku”, obecnie stosowanego, by
uzyska: “rzeczywisty”, mimo uprzednich, popra-
wek. Ko<ca procesowi powi"kszania liczby nie
b"dzie, dot'd, dop[ki tkwi b='d, a ch"tni pobo/ni
nie poznaj' czym jest ˚Biblia nr 1202.
Dzi> liczba ta ]ubieg=y czas\ jest bez znaczenia.
Po roku 2000 odliczanie dla wi"kszo>ci Globu
te samo ]kalendarz ustalony na wieki\ – >wita
nowy styl, lata opisane ma=ymi cyframi, =atwymi
do zapami"tania i operowania nimi; wygoda i
zwi"z=o>: we{mie g[r" – nie ma czasu na zabaw"
tysi'cami, bo i o b="dy w nich =atwiej.
Opisane za:mienia s=o<ca, ksi"/yca, i poja-
wienia si" komet, wy>mienite do sprawdzenia
poprawno>ci opisu rokiem i okre>lenia stylu&
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
1091. 05.11 06&14&32 1230. 05.14 04&56&10
1106. 08.01 04&51&33 1236. 08.03 11&33&03
1113. 03.19 06&10&38 1271. 03.12 18&09&34
1115. 07.23 04&47&53 1321. 07.26 06&52&55
1122. 03.10 06&01&29 1331. 11.30 07&54&51
1124. 08.11 12&28&49 1337. 03.03 08&40&41
1131. 03.30 14&11&49 1375. 07.29 03&50&53
1133. 08.02 12&24&26 1385. 08.06 18&51&40
1140. 03.20 14&08&51 1386. 01.01 10&31&27
1147. 10.26 11&11&47 1399. 10.29 12&17&08
1185. 05.01 13&30&57 1406. 07.16 07&12&01
1187. 09.09 11&52&36 1415. 07.07 07&22&41
1207. 02.28 11&09&12 1433. 07.17 14&48&42
Styr ¯ sterowny; jak monaster ˘ monastyr.
styre ]dun.\ – sterowa:, kierowa:;
styrr ]isl.\ – tumult, ha=as.
Styria ˚Nazwy geogr., nr 1660; Sztirska ziemia.
Suchoe Dorogwe – miejscowo>: w pasie nad-
bu/a<skim, wymieniona w wo=. ltpsi ]bez daty\ za
kt[r' Ipat. ltps, pod r. 6721 ]w rzecz.1216\;
¯ suche % drogowe % we]rtepy\;
dzi> Suchodo=y ¯ suche % do=y ˘ d[= ØA.
sud – po=udnie; dun. syd, starogerm. sund,
staroang. south. Lit. Suderman.
Sud ]s=aw. Su∂, Sud=\ – o(wy-p=aty; zalew Z=oty
R[g na p=d.-zach. brzegu Konstantynopola,
wej>cie do kt[rego zamykano =a<cuchami;
pol. S'd lub S"d.
Sudawia ]pol.\ – wzg[rza Pojezierza Mazurskiego,
Pojezierze E=ckie do rz. Prego=a na p=n.-wscho-
dzie; po=udniowe Prusy; sud ]po=udnie\;
germ. Sudauen.
Sudis=aw ]s=aw. Sudis=av\ – syn Czeszki i W=ad.
Wlk. †1015.07.15, brat Jaros=awa M'drego
†1054; Jaros=aw osadzi= S. w lochu za bunt.
Roku 6567 ]1059\ Izas=aw, w porozumieniu ze
swymi bra:mi, “ispusti is poruba djadiu swoego”
}wypu>ci= z loch[w, wi"zienia stryja swego|, gdzie
przebywa= “lat 20 i 4”. 0001-01-158, po nast"pnych
4-ch latach zmar= }†1063| 0001-31.1-53;
¯ sud(i ]o(s'd, s"d ˘ s"dziwy\ % s=aw.
Su=a, rz. ¯ su=awa ˘ pol. /u=awa, S?;
rzeka wpadaj'ca do /u=aw dolnego Dniepru.
su=tan ]arab.\ – zwyci"ski, tak/e& w=adca, panu-
j'cy, ksi'/"; pot"/ny, wszechw=adny;
kalif w Kairze panuj'cy, po 1555 roku tytu=
car[w tureckich; pospolity tutu= w=adc[w ma-
hometa<skich;
tur., muzu=m., egipsko-arab. sultan, ang. sultan.
Nazwisko So=tan, L+, OU.
ªRoku 7149 ]1641\ przys=a= turecki car Brateim
So=tan pod gr[d Azow czterech pasz[w& Mustaf",
Osamn", Kapitona, i Breima, a z nimi }z| r[/nych
ziem 200 000, tak/e brat jego – Karczimej, a z
nim krymskich i nogajskich Tatar[w 40 000, tak/e
czerkaskich Tatar[w 10 000..., itd. A zbrojnymi
byli ...turki, greki, voloxi, serpy, orapy,
mo'ary, modavy, budany, bud;œne, anuty,
mul;œne, herkasy gorskie, i vsego 250 000.
...Turcy, Grecy, Wo=osi, Serbowie, Orawianie,
Mo/ary ]Madziary\, Mo=dawianie, Budanie
]W"grzy; Buda % Peszt...\, Budianie ]Orawianie ¯
s=ow. Budin w Kotlinie Orawskiej\, Anuty ]osiedli
wzd=u/ rz. Aluta, lewy, p=n. dop=yw Dunaju\,
Muljanie ]Multanie, region N od Bukaresztu, od
rz. Aluta w d[=\, Czerkasy G[rskie ]N od g[r
Kaukazu\, wszystkich 250 000.º 0001-31.1-163
Sundstein, Kuno de ]bia=orus. Avguwtyn=,
Gnupyn, Gunstyn=, Gun;styn=, Gustyn=,
pol. Augustin, Sundstein, =ac. Smydsten\,
Krzy/ak, namiestnik Osterody w Prusach, kum wlk.
kn. Kinstuta ]ojciec chrzestny Danuty Anny, c[rki
Kinstuta, wydanej za Janusza – ksi"cia maz.\; w
1382 zdradzi= Kinstutowi spisek Jagie==y z Krzy-
/akami, zawi'zany 1380, wymierzony przeciw
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Kinstutowi. Nazwisko jego nie jest zupe=nie
pewne, by= to chyba Kuno de Sundstein – by=y
komtur Osterody, zwany «by=» ]by=ym\, lub Kuno
von Hattenstein – w 1382 marsza=ek Zakonu;
Sundstein SH ˘ Hunstyn ˘ Hnupyn ˘ Augustyn
w J(Ewrein. spisoku 1524 i tak u poety-historyka
M. Stryjkowskiego 1582; Smydsten w “Origo”;
wg J. D=ugosza i M. Miechowity – Sundstein.
Sura/ ]s=aw.-maz. Sura'=\ – lit. suras ]kwa>ny\,
S?, ¯ sur, syr, ser ]1. woda, 2. kwas ¯ niem.\.
1. S. Witebski, nad g[rn' D{win', na p=d. jej
brzegu, naprzeciwko uj>cia rz. U>wiacza, wpa-
daj'cej do D{winy od p[=nocy,
2. S. nad g[rn' Narwi'.
Surgutes ]lit.\ – zast"pca, ¯ =ac. surrogatus.
Surmin ]lit.\ – dow[dca ]Capitaneus\ zamku
Kaleyne, Kolain n(Niemnem, 1290.
Suro/ ]s=aw. Souro'=\ – gr[d na Krymie,
dzi> Sudak.
surveil’lern ]holend.\ – dozorowanie, nadz[r,
kontrola, kierownictwo ¯ sur % veiller ˘ franc.
surveiller ˘ ang. surveillance. Lit. Surwi==o.
sustug, sustog ]s=aw. sustoug=\ – przegub,
ruchome z='cze dw[ch cz">ci, dos=. zestaw;
¯ su ]ze\ % stog= ]stag, staw, BWG\ ˘ pol.
staw, ros. sustav (prostyj, ili slo'nyj); =ac.
articulatio, franc. i ang. joint, niem. Bug; w Powie>ci
wrem. let, pod rokiem 6453, przy zem>cie Olgi
nad Drewlanami, Drewlanie& „Oni /e siediachu
w peregobiech w welikich sustugach gordiasz-
czesia. i priniesosza ja na dwor k Olzie.”
mian. sustog ˘ l. mn. sustogi ˘ w sustogach ˘
Rosjanie 1997 niepoprawnie& sustoga.
Sutejski mir ]pok[j\ – pol. S'cieska, dzi> wie>
S'siadka n(rz. Por, 25 km W od ˚Zamo>cia.
‘Pouczenie czadam }dzieciom| swoim’, W=adi-
mira Monomacha ]1053–1125\, pisane w ko<cu
lat 1490-tych ]$\& W=adimir bra= udzia= ...na
Souteiskou mira tvorit; s lœxy.
Suzdal ]1430–1550& So'dal;, Sy'dal;,
Suzdal=, Suz;dal;, S[i'dal;,
ros. Suzdal;, s=aw. suzdal;\ – gr[d n(rz. Nerl,
192 km NEE od Moskwy, 32 km N od W=adymira
n(Kla{m', za=o/ony 990 A.D. ˚Moskwa,
szer. i d=. geogr. 56° 25* N, 40° 27* E.
Obl"/ony przez Tatar[w pomi"dzy >rod', 1237
lutego 04, a czwartkiem, lutego 5, bo wr[cili do
˚Wo=odimera, w pi'tek przed postem mi"sa, 6
lutego 1237, i w sobot" postu, 7 lutego rankiem,
na pami'tk" >w. ojca ˚Parthenia, zacz"li przy-
gotowywa: “po=ki” ]hufce\ do zdobycia grodu;
suz ]tuz, ST ˘ siuda–tuda\ % dal ]ziemia\ ˘
Suzdal ]tuziem, tubyl, jak Czernobyl\ ˘ Suzdalcy
]tuziemcy, tubylcy\;
al ]lud\ ˘ krasnoludek ˘ krasnal.
svin ]isl.\ – wieprz, >winia; germ. i staroang. swin
]>winia, wieprz\. Lit. Swintrog – koryto >wini.
svir ]dun.\ – wy(pi:, upija: si", wch=ania:,
nasyca:, rozkoszowa: si".
Lit. miejscowo>: Swir ˘ nazwisko Swirski.
swan – =ab"d{; germ. schwan, staro` i >redniow.
ang. swan, isl. svanr.
W s=aw. cyrylicy goth. Swan]a\dr 941 r.
swar ]germ.-s=aw., arch. pol.\ – s=o<ce, /ar, p=omie<;
˘ swarny w zalotach ]/arliwy, gor'cy, p=omien-
ny\; Swaro/yc – bo/ek s=o<ca; warzy: ]gotowa:\;
skwar(ek, mjcs. Swarz"dz. Swarog – gore ]p=o-
nie\, AE.
Germ. warm, anglosas. i >redniow. ang. wearm, ang.
warm, awest. hwar,
gr. H ^ germ.-s=aw. S, np. gr. harp – s=aw. sierp,
gr. hex – =ac. sex, franc. six, szw. sex, holend. zes,
hiszp. seis, itp.
S – og[lnoeurop. symbol s=o<ca, gr. helios, =ac.
sol, goth. sauil, germ. sonne, anglosas. i >redniow.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
ang. sunne, ang. sun.
rus.-lit. Swarno ]Szwarno\ ¯ czes.
Swatosza ]s=aw. Svœtowa\ – Sofijski wremiennik
poja>nia w zapisie pod 1106, /e by= “te>ciem
Wsewo=oda” ]test; Vsevolo';\; Wsewo=od
Mstis=awicz w=ada= Nowogrodem 1117–1136.
0048-00-90 z odsy=k' do D.S. Lichaczewa «Sofijskij
wremiennik», str. 256 i inne.
Swatosza brzmi jak przezwisko Nikoli Dawydo-
wicza kt[ry by= mnichem peczerskim od 1106;
¯ swat(a: ]po>rednik w zawieraniu ma=/e<stwa\,
zwykle te>ciowie tak zwali siebie;
˚Swiatosza, s=aw. œ ^ «ia» lub «a».
Sweneld, Swena=d ]s=aw. Sv≠nald=, Sv≠nal=d;\
– wojewoda Igora †945 i Swiatos=awa †962.
Sweneld ¯ Swen % eld, ald, old ¯ elder ]senior,
stary, Sr.\, por[wnaj Akun ¯ Ak % un, skr. ¯ unosza
]junior, m=ody, Jr.\. Sweneld by= starszy wiekiem,
ojcem, a Akun – m=ody, bratankiem Igora.
Swenta, rzeka ¯ Swen % da ]woda\, ta ]ziemia\
Polacy& Íwi"ta, Swedas w jej g[rnym biegu.
Swiatopo=k ]s=aw. Svœtopolk=\ – do po=owy >w.
¯ svœto ]>wi"to\ % pol ]p[=\ % k= ]do\;
pol. Íwi"tope=k; s=aw. po=k ]hufiec\; half }haf|,
p[=, po=, pe= ˘ po=nyj, pe=ny; AU, ØOE
1. S. ur. $–†894, knia{ Moraw 870–894,
2. S. “Okajannyj” ]Wykl"ty\, bo z jego polecenia
zabito w 1015 Borisa z Rostowa i ˚Gleba z
Muromu, uznanych za m"czennik[w i >wi"tych,
oraz Swiatos=awa – kniazia Drewlan;
¿`979–†1019, ¯ Jaropo=k ¯ Swiatos=aw, zi":
Boles=awa Chrobrego; w=ada= Turowem n(rz.
Prype:, wi[d= zmagania o stolec w Kijowie przy
pomocy te>cia – Boles=awa, kr[la Piast[w, zbieg=
do Lach[w gdzie zmar=, gr[b jego na ˚pustyni
mi"dzy Lachami i Czechami.
Biologicznym ojcem ma by: Jaropo=k, kt[rego
zap=odnion' /on" poj'= }si='| >w. W=odzimierz
†1015, po zabiciu brata 979, przez to w niekt[-
rych publikacjach jest on synem W=odzimierza
]tak w Wykazie imion Mazur. letopisca& S. W=adi-
mirowicz, s. wlk. kn. W=adimira Swiatos=awicza,
kn. kijowskiego. 0001-31.1-248\. Syn Jaropo=ka –
nie mog" pozby: si" my>li, /e m[g= to by: chytry
krok mnicha, pisz'cego w sto lat p[{niej, by w
ten spos[b od='czy: “Wykl"tego” od “Íwi"tego”
W=odzimierza ]kt[ry m[g= ojcem by:, i by=\,
3. S. 1097 ¯ Jaros=. †1123 ¯ Swiatop. †1113 ¯
Izas=. †1078 ¯ Jaros=. M'dry †1054,
4. S. †1113, apriela w 16 dzie<, ¯ Izas=aw ¯ Ja-
ros=aw †1054; w=ada= Nowogr. Wlk. 1078–1088,
po >mierci Gleba †1078.
B="dnie w ˚Mazur. ltpscu& Swiatopo=k Jaros=a-
wicz, wnuk Jaros=awa; po zmar=ym Wsewo=odzie
Jaros=awiczu †6601 ]1093\. 04.14 zasiad= ªw
Kijowie Swiatopo=k Jaros=awicz, wnuk Jaros=awa,
kniaziowa= dwadzie>cia jeden lat i zmar=.º
Za jego spraw' i Dawida Igorewicza, w 1097
o>lepiono Wasylk" z Trembowli ]Ksi"stwo Ha-
licza\, zwabionego do ˚Lubecza n(Dnieprem,
w celu uporz'dkowania spraw Rusi.
We Wst"pie do Powie>ci wrem. let& „...a od
>mierci Jaros=awa do >mierci Swiatopo=ka lat
60.” Jaros=aw M'dry †1054.02.20, bez w'tpie-
nia, gdy Swiatopo=k †1113.04.16 – r[/nica 59
lat, nie 60, ale rok 1054 w='czony – spos[b w
kt[ry niegdy> liczono lata.
5. S. 1150 ¯ Wo=odimer Monom. †1093,
6. S. 1154 ¯ Mstis=aw kij. †1113 ¯ Wo=odimer
Monomach †1125.
Swiatos=aw ]s=aw. Svœtoslav\ – s=awi'cy,
wychwalaj'cy >wi"t-a(ych, wierny im,
˚t=umaczenia od ty=u, Wroc=aw;
1. S. †972 ¯ Igor Stary; w=ada= 945–972 A.D.,
w 964–966 oswobodzi= Wiatycz[w od w=adzy
Chazar[w w walce o zabezpieczenie wschod-
nich granic Starej Rusi ]Kijowskiej\; w latach
960-tych rozgromi= Chazarski Kaganat; grody
Sarkel ]Bia=a Wie/a\ n(Donem, i Itil ]Itil;\
nad doln' Wo=g' – stolic" Kaganatu,
2. S. ¯ W=adimir Íwi"ty ]Wielki\ †1015.07.15,
3. S. †1076.12.27 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.02,
w Mazur. ltpscu S. †6572 ]1072\.12.31,
4. S. †1114.03.16 w Perejas=awlu 6622 ¯
W=adimir Monomach †1125.05, Ipat. 0001-02
5. S. ¯ Dawid 1097–†1123 ¯ Swiatos=. †1076 ¯
Jaros=. M'dry †1054,
6. S. ¯ Oleg ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw
M'dry †1054 ¯ W=ad. Wlk. †1015,
7.  S. ¯ Jaros=aw z Muromu †1123 ¯ Swiato-
s=aw †1056 ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
8. S. †1174.01.11 ¯ Jurij Do=gorukij †1157,
9. S. Czermny kn. czenihowski, na kijowskim
stolcu po >mierci Jaros=awa 6684 ]1176\ ¯ Wse-
wo=od 1139–1146 ¯ Oleg †1115 ¯ Swiatos=aw
†1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054, 0001-31.1-65
10. S. 1160 ¯ Rost. Chrobry †1167
¯ Mstistaw kij. †1131,
11. S. ¯ Wo=od. ¯ Dawid ¯ Jurij Do=gor. †1157,
12. S. †1174.01.11 ¯ Jurij Do=gor. †1157,
13. S. 1176 ¯ Mstis=aw †1178
¯ Andrej Bogolubskij †1175,
14. S. ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04;
ojciec Wsewo=oda Czermnego †1246,
15. S. 1222 ¯ Jurij ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212
¯ Jurij Do=gor. †1157,
16. S. jurjew. †1258 ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212 ¯
Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=odimer Monomach,
17. S. ]brat Aleksandra Newskiego, ojciec Dmi-
treja\ ¯ Jaros=. †1245 ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212
Jurij Do=gorukij †1157,
18. S., brat Jurija, Ingwara “Ko>my” i innych ¯
Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw †1123,
19. S. Czermny †6698 ]1190\ wlk. kn. kijowski
i czenihow. 1176–†1190 ¯ Wsewo=od z Kijowa
1139–†1146 ¯ Oleg z Czernihowa 1097–†1115
¯ Swiatos=aw †1076.12; 0001-31.1-66
ojciec Wsewo=oda Czermnego ]/on' Maria,
c. Kazimierza Sprawiedliwego †1094.05.05\,
W=adimira z Nowogrodu Wlk., Perejas=., i Czerni-
howa, i Igora maj'cego syn[w& W=adimir, Roman
Swiatos=aw, i Rostis=aw ]Roman, Swiatos=aw i
Rostis=aw powieszeni przez W"gr[w 1208.09\,
20. ªOlgowy wnucy Swiatos=awicza, wnuka Jaro-
s=awlaº poszli na Po=owc[w za Don i wygin"li
bez wie>ci, 6694 r. ]styl$\. 0001-31.1-66
Wg schematu&
wnuki ¯ Swiatos=. ¯ Oleg †1115 ¯ Swiatos=aw
†1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.
Czyli& Olega wnuki – Swiatos=awicze, wnuka
Jaros=awa }Oleg †1115 wnukiem Jaros=awa
M'drego †1054|; byli to potomni Swiatos=awa.
Tekst logiczny, ale uj"cie zagmatwane, bo
my>lowo prowadzi&
Oleg ˘ jego wnuki ˘ Swiatos=awicze ˘ }wraca do
Olega kt[ry jest| ˘ wnukiem Jaros=awa ˘ idzie do
wnuk[w Olega kt[rzy poszli za Don.
Mog=oby by: prosto&
Swiatos=awicze – wnuki Olega, kt[ry by= wnukiem
Jaros=awa, poszli na Po=owc[w...,
21. S. ¿1177–†1208 ¯ Igor ¯ Swiatos=. Czermny
z Kijowa 1176–†1190 ¯ Wsewo=od 1129–†1146
¯ Oleg 1097–†1115 ¯ Swiat. †1076.12;
powieszony przez W"gr[w 1208.09, z bra:mi
Romanem i Rostis=awem ]˚S. nr 11\, ojciec
Agathy za Konradem maz. †1247, Izas=awa z
Trembowli 1207, i Wsewo=oda 1207.
Swiatosza ]s=aw. Svœtowa\ – >wi"toszek;
¯ swiato ]>wi"to\, por. Swatosza; Swiatosza
brzmi jak przezwisko Nikoli Dawydowicza kt[ry
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
by= mnichem peczerskim od 1106.
Swintrog ¯ swin % trog ]nora, jama\ ¯ gr. trogle.
swirl ]ang.\ – kr"ci: si".
Goth. Swirkow 941 – b='dzenie le>ne; Swirka.
swod ]s=aw. svod=\ – dos=. zbi[r, kompilacja;
=ac. ˘ compilare ˘ compilatus ˘ compilatio ˘
ang. compilation,
=ac. com` ]razem, wsp[lnie\ % pilare ]>ciska:,
zg"szcza:, streszcza:; ubija:, wt=acza:\ ˘
compilare ˘ starofranc. compiler ˘ >redniow. ang.
compilen ˘ ang. compile; ang. pile ]kupa, sterta,
stos; gromadzi:, pi"trzy:\;
Stanis=aw Ptaszycki ]¿1853–†1933\ zmienia=
oryginalne nazwy latopis[w, r"cznie pisanych
˚cyrylic' w j. ˚s=awia<skim, na kodeksy ¯ =ac.
codex, ang. code, franc. la voute, le code, nawet
nie na polskie zbiory; ja zachowa=em swody z
dw[ch powod[w& 1. by zostawi: smak obcowania
z j"zykiem s=awia<skim, 2. by nazwy by=y bliskie
orygina=om ]=atwiej je odszuka: w rosyjskich
publikacjach, zw=aszcza w Po=noe sobranie
russkich letopisej\.
Poza tym, istnieje r[/nica pomi"dzy swodem a
kodeksem; swod jest zbiorem danych, zebra-
nych z innych latopis[w i zamieszczonych w
jednym dokumencie, >ci'gni"ciem ich, przepi-
saniem, gdy kodeks jest zbiorem praw, norm,
regu=, zasad, przepis[w, do kt[rego wprowa-
dzano nowe ]nie koniecznie zbierano\.
Swod nie jest kronik' ]kodeksem\, tj. dokumen-
tem pisanym w miar" na bie/'co;
kodeks czyli stara ksi"ga r"cznie pisana ]manu-
skrypt\, zwykle bogato, barwnie ilustrowana.
Syberia ]pol.\ ˚Siberia.
Sy: ]s=aw. Sit;\ – dop=yw rz. Mo=oga, wpadaj'-
cej do Wo=gi, wspomiana 1237 z racji bitwy si=
Rusi z Tatarami ]1238 wg innych, rozpoczyna-
j'cych rok od stycznia\, zgin"li& Jurij Wsewo=odo-
wicz z W=odzimierza, a Wasilko Konstantinowicz
z Rostowa, ci"/ko ranny, uj"ty w niewol" i tam
zwierz"co zam"czony, ˚Borys.
Sydon ]pol.\ – wielka woda ¯ syd ^ hyd, gr.-celt.
HS ¯ gr. hydor ]woda\ % on ]wielk-i(a(ie\;
stolica staro/. Fenicjan, dzi> Saida, 65 km S od
Bejrutu; ang. Sidon ]wsp[=cz. Saiida\.
Sylwester ]s=aw. Silvestr=\ – z lasu; =ac. silva
]drzewo, drewno, zalesia:\ ˘ silvester, silvestris
˘ Silvester; dzie< ]imieniny\ 31 grudnia;
igumen peczerski, nast"pnie episkop ]biskup\
perejas=awlski od 1118, letopisiec, †1223.
symboliczne postacie&
Piast ]legendarny protopl. dynastii w=adaj'cej
>redniow. Polsk'\ – g=owa rodu; Nestor ]latopisec
-kronikarz Starej Rusi, /yj'cy XI(XII w.\ – starzec,
i domniemany Kij ]za=o/yciel Kijowa\ ¯ kyj ]pe-
wien, nieokre>lony\, Pojata – poj"ta. Berendi$
Takim te/ by= Abraham – ojciec wielu, i sam
B[g – staro/. Izrael mia= by: bezpo>rednio rz'-
dzony przez Boga; Bogiem okre>lano cz=owieka
godnego, szanowanego, a jego syn – synem
Boga; Pi=at zada= Jezusowi pytanie& czy ty jeste>
synem Boga, uznane przeze mnie za retoryczne,
bo oskar/ony by= o co> haniebnego – wg mego
odczucia; zakrawa, /e by= Barabaszem ]synem
Boga\ ¯ bar ]syn\ % Abba ]Ojciec; B[g Ojciec\,
wi"cej ˚Jezus Chrystus, Biblia nr 1202.
Synaj ]pol.\ ˚Sinai ]gr. ludy Wschodu\.
synod – zjazd; gr. synodos ]zebranie\ ¯ syn
]razem, do spo=u\ % hodos ]spos[b, droga\ ˘
=ac. synodus ˘ anglosas. synoth, >redniow. ang.
sinoth, zmienione na synod pod wp=ywem staro-
franc. synode;
rada ko>cio=[w lub ich g=[w&
a. w Ko>ciele Rzym.-Kat. zjazd duchowie<stwa
jednej diecezji, biskup[w jednej lub kilku metro-
polii, lub ca=ego kraju,
b. w Ko>cio=ach protestanckich& zjazd biskup[w
w celu om[wienia problem[w kraju,
c. w Ko>cio=ach prawos=awnych& sta=a rada
biskup[w jako organ zwierzchni.
Synodalny spisok ]odpis\ Nowogrodzkiej ltpsi.
synonim ]gr. synonymon\ – podobne lub to/same
znaczenia lub brzmienia w tym samym j"zyku.
W przypadku S=awian, dla zapewnienia po-
prawno>ci obcych s=[w przyniesionych przez
Got[w, Celt[w i Wareg[w – zestawiano je ze
s=awia<skimi, a poga<skie – z chrze>cija<skimi.
Tak powsta=y& g=owa kapu>ciana ]kapusty, kap
^ g=owa\, ma<kut ]manus ^ r"ka % kut ^ r"ka\,
kuternoga ]kut – r"ka, noga\, ci'gn': drog' ]dra
-ga ^ ci'gn':\, ot co ]ang. what, w wymowie&
=ot ^ co\, surowe ]ang. sour % rowe\, jutro z rana
]utro ^ rano\, azja ]az % ja\, paznokie: ]pazur %
nogo:, nogot;\, Pasynok ]pa % synok\, pasierb
]pa % sierb ¯ siabr\, dop[ki ]do % p[ki\, ponad
]po % nad\, obydwa(j ]oba % dwa\, tymczasem
]tym ^ czas\, teraz ]te ^ raz\, tak/e ]tak ^ /e\, szyb-
kostrzelny ]strza=a ^ szybko\, rozum, rozmy>lnie
]roz ^ um, my>l\, Solski ]sol % ski\, praworz'dny
]prawo ^ rz'd\, prowodyr ]pro ^ za, prowadzi:
% kierowa: ¯ dyrektor ¯ direct\, niech by ci"...,
domostwo ]dom-o ^ stwo ˘ kingdom ^ kr[lestwo\,
rozpocz': ]roz ^ po % cz': ¯ czyn\, strona >wiata,
zwi'zkowiec ]`o-wiec ^ zwi'zek\, czarnoziem
]czarno % ziem; czarno ^ staroziem ¯ czar ^
ziemia; no ^ staro`\, drzwi stoj' otworem ]drzwi
^ otw[r\, stan posiadania ]posiadanie ^ stan\,
wielka orkierstra ]str ^ wielki\, zak=ad pracy,
ciemna noc, bardzo szybko, dobry B[g, Pan
B[g, mg=a tajemnicy, chudy jak gnat, wcale
nie, no nie$ ]czy tak$\, sza=awi=a, Pustynia
B="dowska, ja/ m[wi", do kosza ]kosz ^ do\,
paso/yt, jeszcze troch" ]szcze ^ troch"\, p=as-
kowy/ ]p=asko ^ wy/\, pad[=, matka,
r[wno-mierny(wa/ny ]r[wno, waga ^ miara\.
W j. ang. Great Britain ]Wielka ˚Brytania\ ¯ celt.
Briton ]gr. i =ac. `on – wielki ˘ `ain, `ania\.
Niekt[re s=owa maj' niejako drug' warstw"
nalecia=o>ci – powt[rzenie poprzednich znacze<.
Najwyra{niej, orygina=y pochodzi=y z j"zyk[w
obcych – dla zapewnienia poprawno>ci. I tak,
Wielka Brytania, gdy Briton ¯ on, an ]wielk-i(a\,
=ac. Britannia; isl. Thorstein ¯ thorst ¯ thor % st %
ein; gr. aner, andros ]m'/\ ˘ Andreas ]m"ski\ ˘
lit. Andruszko, `ko ]forma przymiotnikowa& m'/
˘ m"ski, bol ˘ Bolko, ˚ko\, i inne.
Przy zem>cie Olgi nad Drewlanami, 5453, Drew-
lanie siedzieli w =odziach& \ni 'é s≠dœxu
v perégb≠x. i v= velikyx= sustogax=
gordœ]ésœ ]przegub ^ sustog\; ...izyde '
B≠la riks rekomyi korol; Ougorskyi.
]naszed= Bela riks zwany kr[lem w"gierskim\ –
drugie wyrazy podane by=y dla zabezpieczenia,
by pierwsze by=y zrozumiane w=a>ciwie& przegub
^ sustog; riks ^ kr[l. Ciemny ¯ ang. chimney; ot
¯ ang. what }=ot|, itp. Imiona te/ by=y tworzone
w podobny spos[b& Lutawor ¯ loot }lu&t| ]kra>:
podczas rozruch[w\ % wor ]z=odziej\, itp.
Oba cz=ony id' ze sob' w zgodzie – ca=o>:
terminu lub imienia ma sens.
Lecz gdy sam autor dobrze nie zna=, nie rozu-
mia= w=a>ciwie podstawowych termin[w, a
troszczy= si", by przekaza: je innym w takim
zabezpieczeniu – okazyjnie miesza=, wyjawiaj'c
tym sw[j stopie< wiedzy w przedmiocie, powo-
duj'c nieporozumienia dla innych. I tak, mamy
bardzo szybko ]bardzo ¯ wo=. borzie ^ szybko,
dzi>& bardzo ^ wielce ˘ bardzo dobrze\, Milicja
Obywatelska ]milicja ^ paramilitarni, rezerwa woj-
skowa\, normanowie szwedzcy ]˚Normani\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Na wzmocnienie wra/enia poprzez powt[rzenie
zwr[ci= uwag" S. Bogumi= Linde 1807 ]˚lind\&
u Rosjan «iz»& iz domu izszo= ]wyszed=\,
Polacy «do, na, o, po, przy»& do domu doszed=,
na dom naszed=, o zab[jstwo oskar/ony, po pana
poszed=, przy nim przysiad=, z drabiny zlecia=;
u/ycie przedrostk[w do takiego celu przyczyn'
pomieszania ich znacze<, bo mia=y form" cza-
sownikow' – wskazywa=y na rodzaj czasu.
synowiec ]wo=.\ – bratanek, syn brata, s=aw. net
941 r.; wo=., Ipat. ltps 6795 ]pod 1287 r., 1288\&
i posem; posla M;stislav=. k= Lvovi. i k=
s(y)novc[ svoemou tako reka. se 'e bra†
moi.... Wo=., Ipat. ltps 6795 ]1287\ ...a drougyi
mi brat; Lev=. a s(y)novec mi {r;i. wo=.
posly s(y)novca svoego, 6796 ]pod 1288 r.\.
`sza ]ros. `wa\ ˚zdrobnienia.
szabla ]wo=. sablœ 1252\ – ang. sabre.
Szachmatow ]ros. Waxmatov\ – Aleksej Aleksand
-rowicz Sz., ¿1864–†1920, wybitny – na rosyjsk'
miar" – specjalista od latopis[w; pr[bowa= od-
tworzy: przedsilwestrow' wersj" Latopisu z po=.
XI wieku }kt[rego nie by=o, dlatego|, zadanie
okaza=o si" za trudne;
¯ szach % mat % patronimik `ow;
oba terminy& szach i mat, z j. arabskiego, w sza-
chach& szach – kr[l strony przeciwnej atakowany
]zagro/ony zbiciem\, bezwzgl"dna akcja obrony
wymagana; mat – szachowany kr[l nie ma obro-
ny, koniec gry, przeciwnik wygrywa parti".
szer>: ]wo=. werst;, wer;st;,1232\ – kr[tki
w=os zwierza, przym. szorstki; pokr. wërstka;
sier>: – pisownia przyj"ta za w=a>ciw'.
szafran ]staropol.\ – gatunek ro>liny;
ros. safran, starofranc. safran, staroang. saffran.
Nazwiska& Szafranowski, Szafra<ski.
Szalawia ]pol.\ – obszar przyleg=y do po=udnio-
wych brzeg[w dolnego Niemna;
germ. Schalauen.
szarszun, szarszyn, szarzun }r-z| ]arch. pol.\ –
miecz, rodzaj szabli, pa=asza, szpady;
¯ ang. sharp }szarp|.
Szawle ]pol.\ – szaw-le ]ziemia-woda\; powiat
szawelski; germ.-=ac. Schawlen, Schaluwen;
anglosas. awel, ealle, ≤l ˘ >redniow. ang. awel, ouel,
awl, alle ˘ ang. awl ]ostre narz"dzie do k=ucia
sk[ry lub drewna, szpilor(ek\; s=aw. wilo.
szcze ]s=aw.-wo=.-pol.\ – 1. szcz'tek, czyli pozos-
ta=o>: po czym>, ruina, 2. ma=y, kr[tki, niski,
3. drobn-y(ica ]innym «pa» ˘ szczapa\, 4. w'ski;
st ]wielki, najwi"kszy\ ˘ szcz % e ]nie, negatyw,
zaprzeczenie\ ˘ szcze ]˚t=um. od ty=u\;
˚str ]wi"kszy\ ˘ stryj, Stryjkowski i inne;
szereg nazw w=asnych ]osobowych i geograf.\ i
pospolitych& szczepka ˘ nazw. Szczepanik ]`nik, `ik
– rzemie>lnik, wyrobnik, zaw[d, zaj"cie\, Bartoszcze,
szczebel, szczebiot i szczekanie, szczecina, szczeg[=
]drobiazg, w przeciwie<stwie do og[=u\, szczelina ]lina ^
p=yn, ciecz w ruchu\, szczeniak, szczepka, szczerba(ty,
szczerbina, szczery, szczup=y, szczyp-a:(ta, deszcz,
Szczekot[w ]Kr[tki K't\ ¯ szcze % kot[w ]katow\ OA,
nisko po=o/ony, n(rz. Wieprz, w odr[/nieniu od D=ugiego
K'ta, wysoko po=o/onego, Szczyrka albo Szczireka
]rzeczka W od Lwowa\, Szczara, Szczawa, Szczebrze-
szyn i inne, w skorowidzach nazw atlas[w i s=ownikach
geograficznych& `bel, `berka, `bra, `brzeszyn, `brzusz,
`chowo, `cina, `cinek, `cink-a(i, `cno, `czyce, `dro-
wa, `dryno, `drzyk, `glacin, `glice, `glin, `g=o, `gna,
`gniaj[w, `ka, `kanica, `kark[w, `karzewo, `karz[w,
`karzowice, `katy, `kiczyn, `kielno, `kociny, `kock,
`kotowo, `kowica, `latyn ]S=ownik geogr. Kr[lestwa
polskiego, 1880, t. XI, str. 837, 838, czyli poz. literatury
1105–11–837, 838\; ˚str, Piaski;
odpowiednik pol. sko& horodyszcze ]grodzisko\, skok,
skomle: i skowyt, skorupa, skowronek, Skoczylas ]Ma=y
Las\, ˚Stryjkowski ]Wi"kszy Las\ ¯ stryj % kow % ski,
Skomorochy, Nisko, i inne; ros. /enszczina, EI,
dworzy-sko(szcze, chatnisko ]ruina chaty, zwykle po
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
-pio=y, po spaleniu jej\, jeziorzysko, j"czmienisko, karcz-
misko, letnisko, =azisko, pastwisko, r/ysko ¯ re/ ]/yto\,
>ciernisko, >mietnisko, po>miewisko, wierzysko;
jest to m[j sekret, jeden z wielu, wynik znajomo>ci
polskiego s=ownictwa, j"zyk[w obcych, geografii, i
docieka<; nie zamierza=em zamieszcza: tu takich i
podobnych informacji, ˚polski j"zyk.
Szczek ]s=aw. }ek=\ – brat Kija z legendy o
o zbudowaniu Kijowa, ˚Kïew.
Szczepan ]pol.\ ¯ szcze ]drobny\ % pan ]wielce\;
˚szcze o kilku znaczeniach;
r [ / n e od Stepan ¯ gr. stephanos ]korona\.
Szcz"sny ]pol.\, Szczastny ]staropol.\ – =ac. ˚Felix.
Szewkal ]s=aw. Wevkal;\ – kan tatarski 1327.
szlachta ]pol.\ ¯ niem. schlacht ]bitwa, walczy:\.
Sztirska ziemia ]wo=., germ. Steiermark\ – Styria&
„Austria, Hungary, Croatia, Carniola, Carinthia,
Salzburg”; wo=. zeml[ Wtirskou ]1250 r.\.
Po zab[jstwie „gercika rekomego Fridricha...” o
wo=ost zabitego, o ziemi" Rakuszsk' i o ziemi"
Sztyrsk'. Ziemia Rakuszska k(Budapesztu;
˚Styrska ziemia.
szum ]pras=aw.\ – musz(la czyt. wspak; muszla
pokr. ang. shell } szel | ˘ muszla w zdrobn. muszel-
ka; szum wody, szum lasu. Nazwisko Szumski ¯
Szumsk; wo=. ltps, Ipat pod 1208& v woumskou.
szurin ]wo=. w[rin=, ros. wurin\ – szwagier
]brat /ony\; wo=. w[rin=, 6718 ]1210 r.\,
w Ipat. ltpsi wourin, 6737 ]1229 r.\.
Szwabia ]pol.\ – by=e ksi"stwo w p=d.-zach.
Niemczech, dzi> okr"g w p=d.-zach. Bawarii;
starogerm. Swaba, germ. Schwaben, =ac. Suabia.
Szwarno ]wo=. Wvarno\ – bolesny, dotkliwy;
ostry, bystry; sprytny; rozbijaj'cy si", niszcz'cy,
gwa=townie uderzaj'cy; ¯ czes. ßvarny;
Sz. †1269, m=odszy brat Lwa Dani=owicza, po-
chowany w Cho=mie ]dzi> Che=m Lub.\, w cerkwi
>w. B-cy, w pobli/u grobu ojca }Dani=y †1264|.
Szwecja ]pol.\ – szw. Sverige, isl. Sviar ]Szwedzi\,
ang. Sweden ]Szwecja\, Swede ]Szwed\,
franc. Suede, Sweden;
znaczenie s=owa zatarte, zg=oski&
dun. svend ]podr[/nik\ ˘ swe % don, den, riwa,
riga ]woda\, `en ]wielki, dobry\, ˚riga, woda.
Szwedzi pobici 1240 nad New' przez Aleksandra
Jaros=awicza, zwanego odt'd Newskim,
˚Rimlanie.
szymbor ]pol.\ – krata w bramie zamku, pionowo
opadaj'ca z wie/yczki nad ni' usytuowanej;
¯ niem. schieben ]suwa:\ % bor ¯ bork ]zamek\;
niem. schieben ˘ pol. szymbor, szyber, borber
]˚polski j"zyk\, zgubione «m» jak isl. klumba ^
klubba ]zgrupowanie, masa czego>\ ^ ang. club
]='czy: si", zrzesza: si"\, pokr. clump ]grupa,
k"pa np. drzew\, pol. klomb; szymborski ]cz=onek
stra/y zamku, obs=uguj'cy szymbor\.
A. Br¥ckner 1927& «wie/yczka nad bram'»,
podaj'c kilka postaci, w tym& turriculam ]wie/y-
czk"\ samborzam, r. 1388 in szamboria ]grodu
pozna<skiego\, co raz w aktach s'dowych z
ko<ca 14. i pocz'tku 15. wieku; zamborza w
po=owie 15. wieku; r. 1500& szymborza, turris
lignea ]wie/a drewniana\, dodaje w ko<cu& wyraz
niewyt=umaczony.
Szymon ]pol.\ – wys=uchany; hebr. szimon ˘ gr.
Simon, Seimon, =ac. i ang. ˚Simon, Simeon;
nazwiska& Szyma<ski, Szymonowic, i inne;
Szimon – Wareg, “stary” ]wojewoda\ Wsewo-
=oda, ojciec Gorgija – tysi"cznika z Rostowa.
Íl'sk, Szl'sk, Szl'sko ]pol.\ – dos=. ˚ziemia %
u % 1. wzniesie<, 2. ska=; a, ", ¯ u ]pod\;
sk ]ziemia, ska=a\; >l& 1. wy/yna, wysoczyzna,
wzniesienie\ ˘ mjsc. Przemy>l, Radomy>l,
2. >l ^ ska]=a\, jak kreska  kre>li:, 3. wolna;
czes. Slezko, Sleze, Slezy, s=ow. Slezko, niem.
Schlesen, =ac. Silesiae; nazwisko Ílaski.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
>wiata strony ]pol.\ – przyj'=em z j. angielskiego&
po=udnie ]S ¯ South\  p[=noc ]N ¯ North\,
wsch[d ]E ¯ East\  zach[d ]W ¯ West\;
Sud, Suth, South  Nord, Noord, North&
S – sun ]s=o<ce\, N – snow ]>nieg\ ˘ winter
]zima\, wind, D – directio(n ]kierunek\
East  West&
S – sun ]s=o<ce\, T, TR – terra ]ziemia\
W – vesper ]wiecz[r\, E, AU – wsch[d ˘ Aurora
]rzymska bogini >witu\; Außra ]litewska jutrzenka\;
>redniow. ang. est ˘ Estonia, germ. osten, staronord.
austr, germ. baza aust` ]>wit\ ˘ Austria, Australia,
AUST]R\ ^ AU % S % T]R\
EST ^ E % S % T; WEST ^ WE % S % T
Íwidrygai=o ]1430–1550& Wvetrigailo, Wvid-
rigailo, Wvintrigailo, Wvintrygailo,
Wvin=trygailo, Wvirtiigailo, Wvir-
tigailo, Wvitrigailo, Wvitriigailo,
Wvitrigailo, Wvitriilo, Wvitrogailo,
Wvitrogalo, Wvit;rygailo, Wvitr≠ga-
ilo, Wvit;rigailo, Wvyntrygailo,
Widrigailo, W;vitrigailo, Switrigai=o,
Swydrygai=o, Szwidrygai=o, Szwitrygay=o, Zwi-
trigailo, pol. Íwidrygie==o\ ¯ >wider ]ojcem Olgerd
¯ auger ^ >wider, bor\ % ig ]k=u:\;
isl. sviƒa ]rodzaj broni, n[/ my>liwski\ % yg, ig;
Wigand& Swerdeyke, 1376. 0165-01-220, N. 457
na chrzcie Boles=aw ]imi" nie u/ywane\;
liczne formy pisowni bo «sz» reprezentowa=o
d{wi"k pisany dzi> «>», st'd wiszniawi>nia ˘
Wiszniewski ^ Wi>niewski, i inne.
wielki knia{ lit. 1430, nojabr–1432.08.31.
ur. 1368(70 ]na wyczucie\, zmar= 1452.02.10
w 1393 m=odym by= – zg=adzi= w[wczas Fedora ]The-
odora\ Wiosn", namiestnika Jagai=y w Witebsku.
z rodu d=ugowiecznych& Giedymin †1341 – 84 lata,
Kinstut uduszony 1382 – 80 lat, Olgerd †1377 – 81 lat,
Jagie==o – 83 lata, Swidrygie==o mia=by 82(85 lat.
najm=odszy, 7-my syn ˚Olgerda †1377 i Juliany
†1392 ]c. Aleksandra Michaj=owicza, kn. Tweru\,
wnuk ˚Giedymina †1341 i Olgi †1299;
Olgerd zawar= zwi'zek z Julian' w 1349, pierwszym
dzieckiem by=a c[rka ]¿1350\, pierwszym synem – Ja-
gai=o ]¿1351\, nast"pnie Korygai=o... c[rki... itd.
Rezydowa= w +ucku. ?on' Swidrygai=y – Anna
Zofia, c. Iwana, kniazia twerskiego; bezdzietny.
Katolik, u/ywa= pomocy Krzy/ak[w do uzyskania
swych cel[w, przez to pozostawi= negatywn'
opini" po sobie w Latopisie Litwy, pisanym przez
prawos=awnych ]schizmy ci'g dalszy, do dnia
dzisiejszego\; niesforny w oczach Rusi i Lach[w,
na uciech" Krzy/akom.
W 1393 zabi= Theodora-Fedora Wiosn" – na-
miestnika Jagie==y w Witebsku 1392(93.
Siedzia= 8 i p[= roku zakuty w okowy, w Krze-
mie<cu na Podolu; wypuszczony 1418 przez
spiskowc[w Wito=da kt[rzy w[wczas opanowali
gr[d – zbieg= na W"gry, zabieraj'c ze sob' 250
koni wo=y<skich bojar[w.
Wspierany przez Krzy/ak[w, prowadzi= wojn"
z ˚Zygmuntem 1432–1436.
Íwi"ta G[ra ]wo=. svœtya gora 1262\ –
s=aw. Afon, pol. Atos, gr. Athos.
Íwi"ta, rzeka ]pol.\ – ‰vekßna, ‰ventoji;
dop=yw rz. Neris ]Wilji\;
lit. ßventasis ]>wi"ty\, ßvento, itp.
Íwi"tokrzyskie, Kazania ]pol.\ – najstarszy utw[r
w j"zyku polskim z XIV wieku. R"kopis jest kopi'
starszego orygina=u z XIII wieku.
Widzia=em tekst jednego& Kazanie IV, na dzie<
Bo/ego Narodzenia, w fotokopii, w gablocie
klasztoru benedyktyn[w na Íw. Krzy/u ]na g[rze
+ysicy, 612 m n.p.m.\.
Kazania przetrwa=y do naszych czas[w w postaci
pergaminowych pask[w na kt[re by=y poci"te, by
wzmocni: brzegi ksi'g nale/'cych do Biblioteki
Íwi"tokrzyskiej od XV w. Najwyra{niej, w opinii
tn'cego, nie przedstawia=y sob' /adnej warto>ci.
Kazania odkry= Aleksander ˚Brückner w 1890
roku w Petersburgu, w =aci<skim kodeksie ]kro
-nice w j. =aci<skim, latopisie\.
Po kasacie Opactwa Íwi"tokrzyskiego 1819,
kronik" =aci<sk' wywieziono do Biblioteki Pu-
blicznej w Warszawie. W 1832 pojecha=a do Ce-
sarskiej Biblioteki w Petersburgu, wraz z innymi
r"kopisami. Po odkryciu Kaza< 1890, wr[ci=y do
Polski na mocy Traktatu Ryskiego 1925 i prze-
chowywane s' w Bibl. Narodowej w Warszawie.
Íwi"topietrze ]pol.\ – podatek “>w. Piotrowi”
czyli Watykanowi, stolicy Ko>cio=a Rzym.-Katol.,
gr. petros ]ska=a, opoka\ ˘ gr. Petros ˘ =ac. Petrus
˘ franc. Pierre, ital. Pietro, hiszp. Pedro.
taa, tå ]dun.\ – 1. palec u nogi, paluch, 2. punkt
oparcia dla stopy, 3. nosek, szpic, prz[d kopyta,
hacel. Lit. Taurogi ]~urogi ¯ urolig\.
taab, tåb ]dun.\ – g=upiec, dure<. Lit. Kintab.
tab ]dun.\ – utrata, zguba.
Lit. przed~ i przyrostki tab w nazwach.
Tadeusz ]pol.\ – dziecinny ¯ tade, thaddo, czado.
gr. Thaddaios, =ac. Thaddaeus, ros. Faddej.
tafta ]s=aw.-ros. fofoud;a-fofuda\ – pers. taftan
]tka:, prz'>:, skr"ca:, splata:\ ˘ tafta ˘ staro-
franc. taffetas ˘ >redniow. ang. taffata ˘ ang. taffeta
]1. pi"kna delikatna wytworna, nieco sztywna,
jedwabna materia z po=yskiem, szeleszcz'ca
przy poruszaniu, 2. lu{na, podobnego rodzaju
odzie/ z bawe=ny, lnu, itp.\;
lata 6420, po zawarciu uk=adu z carem Lwem w
Konstantynopolu ]Leonem, imperatorem bizant.
886–†912\ „car obdarzy= ruskich pos=[w z=otem,
paw=okami ]drogimi tkaninami\ i “fofudami” i przy-
s=a= im ludzi swoich }aby| pokazali im pi"kno>:
}greckich| cerkwi, i pokoi z=otych, i bogactwa
w nich znajduj'ce si"& mn[stwo z=ota i materii
]tkanin\ i drogich kamieni; relikwie Chrystusa& wie-
niec i gwo{dzie, i p=aszcz purpurowy, i relikwie
>wi"tych...”. St'd Rosjanie na domys=& fofudia
– z=ototkana materia ze Wschodu.
s=aw. f ^ =ac. th, ph, f, t.
tak w r"kopisie ]ros. tak v rukopisi\ – zapew-
nienie /e drukowany wyraz zgodny jest literami
z tre>ci' r"kopisu – to nie pomy=ka drukarska;
termin u/ywany przez wydawc[w r"kopis[w,
przy wyrazach zwykle r[/nych od utartych, np.
neologizm[w, ale g=[wnie dla nazw i s=[w kt[-
rych wydawcy nie s' w stanie poja>ni:. Je/eli
specjali>ci nie potrafi', to czytelnik tym bardziej
– b"dzie mia= k=opot ze s=owem& z jego zrozu-
mieniem, odnalezieniem ]lokalizacj'\ miejsca&
ªm"czennik Saben i papaº ]m"czennik i ojciec
Saben; rzadki uk=ad, lecz nie jedyny\. Kilka przy-
k=ad[w z Mazuri<skiego letopisca, pisanego w
Moskwie po 1680, i zako<czonego 1682, wyrazy
opatrzone «tak w r"kopisie»&
roku nazwa nale/y rozumie:
6097 jugodski jugos=awia<ski ¯ jug ]p=d.\
6119 rozich wojak ^ racich ¯ ra:
6236 Kowolin Kabalin ¯ Kabalia, miasto w
staro/. Likii, w Azji Mniejszej
˚Arabia, lub kraj, wg M.E.K.A.,
hebr. qabbalah, ˚Kowolin
6369 kurfistr anglosas. kur fürst ]elektor\
6454 trudom ang. thread(s ]nitka(mi\
6463 Iuralej Aurelius, episkop Carogrodu
6489 stolikimi wielkich ¯ sto ]wiele\
6497 otpresnoki od>wie/enie ¯ ot % presnyj
6621 zazra zazdro>ci= }trudu jego|
6671 wniega w[wczas, wtedy ˘ niegdy>
6693 uwdiniech w Udeniach ¯ mjsc. Udenie
6867 wo sti w stani ¯ stan ]warownia\
6867 za Jaickij Jaskij ¯ Jasy ]plemi"\, CS
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Roku 6369, Gostomys= }knia{ Nowogrodu Wlk.|
wys=a= pos=[w swych do Wareg[w ziemi. Pos=y
wi"c “szedsze” ]wyruszyli w drog"\ i “obretosza”
]znale{li\ tam k u r f i s t r a, ili kniazia wielkiego
imieniem Rurika, rodu suszcza Augusta, i uprosili
jego “itti” ]by szed=\ na Ru>. 0001-31.1-36
Kurfistr ¯ anglosas. k u r f ü r s t -kurfürst ]elektor,
wy(o-brany\, tekst staje si" zrozumia=y.
uwdiniech ¯ mijsc. Udenie ]po=udnie, gdzie$\.
I tak w innych miejscach.
Tak i ªOlga wi"c poleci=a go="biom pod skrzyd=a
wzi': “seru z trudom” i pu>ci: /ywych.º
}by tak wr[ci=y wieczorem do swych gniazd w
strzechach, i w ten spos[b podpali=y domostwa
Drewlan, w Iskoresteniu|;
«ser» to «cer» ]pod(roz-pa=ka\ kt[ra mia=a by:
przymocowana nitkami do go="bi; «nitki» za-
czerpn'= z j. ang. «thread» i – zniekszta=caj'c
wymow" – odmieni= przez przypadki ˘ trudom
]wzjati seru s trudom i puskati /iwych\; s=aw.
trud ]zn[j, znaczny wysi=ek, ci"/ka praca\ ˘
trudny, trudzi: si" ]czym\, zatrudnienie, i inne
– musia=y wywo=a: natychmiast skojarzenie z
dala od «nitek, dratwy», odci'gn': uwag", st'd
problem. Przy =atwiejszych s=owach zdarzaj' si"
lapsusy, ˚zmy>lenie.
Tak w r"kopisie; gdy w r"kopisie&
• Kir Ioann 5900, “>w. cudotw[rca i bezsrebre-
nik”, wydawcy zmienili& Kir }i| Ioann – rozbili
na dwie osoby, gdy Kir ]Pan\ ¯ gr. Kyrie; zwrot
jego relikwii; wcze>niej za>, pod 5792, ten sam
“cudotw[rca i bezsrebrenik kir Ioann” zam"czony
z Athanazj' i trzema jej c[rkami,
• Gurij Samon na dwie postacie& Gurij }i| Samon.
Tak w r"kopisie...
• Dniepr pisany Niepr, z nadpisan' liter' D,
przez inn' osob", to Niepr i Niestr – Bartosza
Paprockiego, ok. 1575–1578, ˚Dniepr;
d{wi"ki D, Dz, zdaj' si" by: nalecia=o>ciami w
j. polskim& zazra ]zazdro>ci=\, wniega ]niegdy>\,
zwon ¯ zwuk ]dzwon, d{wi"k\, dzban ¯ bania,
my=o ]myd=o\, dlatego – >wiadomi problemu –
opu>cili D& Dniepr ˘ Niepr, Dedigold ˘ Edigold,
• ostatnie wyrazy na stronie, ju/ na dolnym mar
-ginesie, obj"te w klamry, b"d'ce pocz'tkiem
nast"pnej strony, to spos[b spotkany przeze
mnie w Polsce, u Justyna Narbutta, Grodno,
1820, z t' r[/nic', /e bez klamry.
Taktamysz ]tatar.\ – usuni"ty przez Temir-Kot=uja
chan Z=otej Ordy 1395; do spo=u z lit. Wito=dem,
poni[s= kl"sk" nad Worskl' 1399.08.12.
Tamon – cypel, p[=wysep Tama< przy uj>ciu
M. Azowskiego do M. Czarnego.
Tanguty – koczownicza ludno>: wy/yn Tybetu,
i prownicji Cin-Chai w Chinach.
Taras ]˚Mazur. ltpsc Tarasij\ – byczy ¯ byk;
=ac. Taurus }toras|, OA.
tarn ]s=aw.\ – wy/, wy/yna, wysoczyzna, wysokie
miejsce w terenie; szereg miejsc, miejscowo>ci i
grod[w z tym d{wi"kiem, w Polsce, na Ukrainie,
i w Rosji& Tarnawatka ]jezioro na Roztoczu;
`watka ^ wo -da\, Tarnawka, Tarnobrzeg ]na
brzegu Wis=y\, Tarnog[ra, Tarnogr[d, Tarno-
pol, Tarnoszyn, Tarnowo, Tarn[w i P=askowy/
Tarnowski, Tarnogo=a ]na Litwie\.
T ˘ Cz w j. s=awia<skich, st'd Tarn ˘ Czarn,
Czern, ˚czern, wzniesienie; A. Br¥ckner 1927
– b="dnie – tarn ¯ cier<.... TC.
tårn ]dun.\ – wie/a.
Tarsus ]˚Mazur. ltpsc Tars, tarsœnin\ – nizina
u st[p }g[r|; gr. tarsos ]p=aszczyzna stopy,
ka/da szeroka p=aska powierzchnia; r[wnina,
nizina, mielizna\.
Tatar, wo=. ltps& tatarove, tatare ]Tatarzy\,
≥ko tatarove na œtvœzex. sout;. ]/e Tatarzy
na Jatwie/y s'\, Tatar= ]Tatar[w\, tatarin=
]Tatarzyn\, taumen=, taurmen=, peheneg=,
Tatarzy ]1430–1550& Tatare, Tatarov-e/≠/q,
Tatary, Tatry, Totary, Orda, Tatary,
Tatarowie; ros. Tatary Privol'skπe\ –
nazwa niew=a>ciwie przyj"ta, w rzecz. Mongo=;
cz=onek mongolskiego, koczowniczego szczepu
z Centralnej Azji; rasa& /[=ta cera, p=aski nos,
oczy sko>ne, bez zarostu twarzy;
w sprawie pochodzenia T. istniej' znaczne r[/-
nice pomi"dzy ang., ros., i pol. {r[d=ami&
• ameryka<ski s=ownik Webstera 1960& 1. mong.
i tur. szczepy bior'ce udzia= w inwazji centralnej
i zach. Azji i Europy Wsch., 2. Turcy /yj'cy w
Tatarskiej A.S.S.R., Krymie i cz">ciach Azji, pers.
Tatar ˘ >redniow. =ac. Tartar ¯ Tartarus ]piek=o\
˘ ang. Tatar, Tartar;
American Int’l Encyclop. 1953, t. XV& Ta-ta –
nazwa szczepu, ok. IX w. w chi<skim okr"gu,
nad g[rnym Amurem;
• ros. Bolsz. sow. enciklop. 1949–58, t. 42, p.
3& nazwa nadana niekt[rym turkoj"zycznym
narodom. W 5 w. etnonim «ta-ta» ]lub «tata<»\ –
nazwa mong. plemienia osiad=ego w p=n.-wsch.
cz">ci dzisiejszej Mongolii i cz">ci Mand/urii.
W 12 w. pod nazw' «da-da» znane plemiona
zjednoczone na stepach wsch. i p=n.-wsch.
Mongolii i Zabajkala }ros. za` ^ pol. po` ˘ Zalesie
^ Polesie, Zabajkale ^ Pobajkale, tj. wzd=u/ jez.
Bajka=; Pomorze, ˚po`|;
• pol. Wlk. Encyklop. Powsz. PWN 1962–67, t.
11, str. 411& nazwa jednego z plemion mongol-
skich znanego od V–VI w., p[{niej, od XII–XIII
w. nadana r[wnie/ ludom tur.-mong. i tungusko
tybeta<skim wchodz'cym w sk=ad imperium
Czyngis-chana i jego nast"pc[w;
j"zyk tatarski& kipczacka ]zach.\ grupa j"zyk[w
tureckich;
• w latopisach& Tatarzy krymskije ]z Krymu\,
ordynskije ]Z=otej Ordy\, nogajskije ]chana No-
gaja\, kazanskije ]z Kazania\, jurtowskije ]osiedli
w pobli/u Astrachania n(Wo=g'\, czerkaskije ]z
Czerkas[w n(Dnieprem, 160 km SE od Kijowa\,
koczewyje ]koczownicy\, stepnyje, zajackije ]zza
?elaznych Wr[t, zajaskie ¯ za Jasami p=n.
Kaukazu\, edisanskije ]z Odessy\;
• wg wo=. ltpsi pisanej 1289, Tatarzy na Wo=dze
1246 tj. w dzisiejszym Astrachaniu, i na Krymie;
przed 1237 osiedli n(rz. Worone/ ]dop=ywem
Donu\, sk'd w grudniu do marca 1236 ]kalend.
jul.\ najechali kraje zaleskie ]p[=nocne ziemie
feudalnej Rosji\& Reza<, Moskw", Juriew, Dmi-
trow, Wo=ok, W=odzimierz nad Kla{m', Suzdal,
Rostow, Jaros=awl, Gorodec nad Wo=g', Halicz
Merski, Perejas=awl, Twer, Kozielsk.
W 1239 uderzyli na Perejas=awl Ruski, Czerni-
h[w, Mordw", Murom i Grochowiec.
W 1240 – na Kij[w, zdobywaj'c gr[d 6 dekabra
]grudnia\, st'd poci'gn"li na Polsk".
Trzy najazdy Tatar[w na Polsk"&
1. 1240, zima ]s.s.\, 1241, luty ]n.s.\ wg wo=.
ltpsu& pod wodz' Batyja ]Batu-chana ^ Bicz,
symb.$\ bez wyliczenia najechanych grod[w,
wg Wlk. Encyklop. Powszechnej 1962–1967&
pod wodz' Bajdara i Kajdu, najechane& Lublin
–Zawichost–Koprzywnica;
Bajdar& na Krak[w,
Kajdu& na Radom–Opoczno–Kalisz.
1241, kwietnia 09 – bitwa pod Legnic'.
2. 1258 zima ]s.s.\, 1259 pocz. roku ]n.s.\,
wg Wlk. Encyklop. Powsz. 1962–1967, tom
11, str. 410& 1259(60, zima.
W wo=. ltpsi z 1288, po opisie roku 1256& Po
sem /e minuwszima dwiema lietoma; za>
w kopii wo=. – Ipat. ltpsi z 1428& Po sem /e
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
minuwszemu lietu }Ipat. ltps ma kilkuletnie
przesuni"cia wydarze< w tym okresie| i da-
tuje wydarzenie 1261; opisuje rok 1255 jako
1260,1256 jako 1260, po czym 1258 ]najazd
Tatar[w\ jako 1261.
3. 1287 zima ]s.s.\, po dniu Miko=aja }6 grudnia|,
Telebuga& Lublin–Sandomierz –Tor/ek
]Targ[wek, dzi> Radom\,
Nogai& Krak[w, Sieradz.
s.s. – starego stylu ¯ ang. Old Style,
n.s. – nowego stylu ¯ ang. New Style;
stary kalend. – julia<ski, pocz. roku 25 marca,
nowy – gregoria<ski, pocz. roku 1 stycznia,
˚Kalendarz, Nikolas ]6 dekabra ^ grudnia\.
Tatarska A.S.R.R. E od Zbiornika Kujbyszew-
skiego nad Wo=g';
˚Mongo=y, Uralo-fi<skie ]nr 1640\.
Struktura organizacyjna Tatar[w&
• podzieleni na hordy ]obozy\ o tysi'cach wo-
j[w, na czele hordy sta= chan, czyli wojewoda,
w 1219 Czegir-chan, w 1240& Urdu ]pisany te/
Ordu, OU\, Bajdar ]Pajdar, BP\, Biruj, Kaj-
dan ]Kojdan OA\, Beczak, Mengu, Kujuk,
• kilku chan[w nale/a=o do butu-chana ]wodza\,
• nad butu-chanami sta= czyngis-chan ]d/yngis-
chan, tendencje do ud{wi"czniania, cz ˘ d/\.
Na pocz'tku XIII w. rz'dzi= nimi Temudszyn.
na podst. 0065-00-130, z uzupe=nieniami.
Czyngis-chan lub D/yngis-chan ]ang. Chingis,
Jingis, Genghis Khan\ 1162–1227, Mongo=,
podbi= s'siednie szczepy Tatar[w, rozci'ga-
j'c swoje imperium na wi"kszo>: centralnej i
p[=nocnej Azji. Jego nast"pca, Ogdai ]pisany
czasem Ogotai, Ogatai\ wys=a= swego bratanka,
Batu-chana, na podb[j swiata.
Z Worone/a nad Donem, po podboju Rusi 1240,
Polski, wiosn' 1241, i W"gier 1241 ]=upili W"gry
przez dwa lata, do lutego 1242, tj. ko<ca roku\,
ok. 1243 Tatarzy ustanowili sw' “siedzib"” w
uj>ciu Wo=gi do M. Kaspijskiego, k(Astrachania,
dok'd wzywali ruskich wasal[w. Michai=a, kn.
Czernihowa, syna Wsewo=oda ˚Czermnego
]Rudego\, no/em zad{gali tam 1245, wraz z jego
bojarzynem Theodorem, Jaros=awa, kn. Suzdala
i Perejas=awla, syna Wsewo=oda Bolszoe Gniez-
do, otruli 1245, ale jego szwagra – Dani=" wo=.
†1264, syna Romana, odpu>cili /ywym, 1246
– wr[ci= do swego domu ca=o, z por"czeniem
ziem, bo k=ania= si" krzakowi, cho: – chrze>ci-
janin – lwem na pogan by=, na kolanach sk=ada=
ho=d, ch=opem zwan, i dr/a= o /ycie swe – po
tym cz"stowany winem jako sw[j, Tatarzyn
]przyjmowany w domu z p=aczem z powodu z=ego
po=o/enia, i z rado>ci', /e wr[ci= zdr[w\.
Po podboju kraj[w zaleskich zim' 1237, Kijowa
w grudniu 1240, od Kijowa Tatarzy wyruszyli
na Polsk", gdzie pokonali Lach[w w bitwie pod
Legnic', 1241, kwietnia 09, st'd wyruszyli na
W"gry, gdzie – je/eli wierzy: danym z internetu
– pokonali ich ju/ 12 kwietnia 1241 ]w trzy dni po-
tem$#\, w bitwie pod wsi' Mohi, mi"dzy rzekami
Sajo i Hornad ]Hernad\ }E od Miszkolca| i niszczyli
kraj. Bela, kr[l w"g. 1235–†1270, zbieg= do Dal-
macji – nie by=o silnych, by stawi: im czo=a.
W lutym 1242 Tatarzy opu>cili W"gry, nagle, tak
jak przybyli. Przyczyn mo/e by: wi"cej ni/ jedna.
W 1241 zmar= Ogdai, i Batu by= jednym z kilku
potencjalnych nast"pc[w. Batu poni[s= ci"/kie
straty w bitwach, a zima 1242 by=a najsro/sz' w
tym stuleciu ]zwykle g=[d po niej\ – Batu m[g=
uzna:, /e armia jest zbyt s=aba, wycie<czona
bitwami i g=odem, rozpr"/ona. Tatarzy opu>cili
W"gry, rabuj'c i modruj'c po drodze, wi"kszo>:
pochwyconych je<c[w wybili po opuszczeniu
ziem, po drodze do Karakorum – ich azjatyckiej
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
stolicy, ok. 325 km E od U=an Bator, ok. 47° 14*
N, 102° 50* E, dzi> ruiny.
Koczowniczy i niepi>mienny nar[d, bariera
j"zykowa, cz"ste zmiany ]jak i gdzie indziej;
st'd liczne ich okre>lenia\ – niewiele wiadomo
o ich dziejach wewn'trz& tle wydarze<, imionach
w=adc[w, zmianach w organizacji, itp.
Tatry ]pol.\ – dos=. wysoko; s=owotw. pokr. wiatr,
gdzie& wia, wie ]wierzch\ ^ ta ¯ s=aw. wysota;
¯ ta ]wys\ % try ]oko\; w try miga ]w oka mgnieniu\;
patry ]oczy\ ˘ patrze:; Tatry – Tatr; wiatry – wiatr.
w"g. tatra ]g[ra\ p[{nym zapo/yczeniem ze s=aw.
Taubadel, Taubel ]germ.\ ¯ Taube ]go='b\ %
badel ¯ baden ]k'pa:\; Taub ]g=uchy\,
˚Theodbald ]$\ ¯ Theuda % bald.
Taumeny ]l.mn., s=aw. taumeny\ – Tatarzy.
Tazbir ]pol.\ – piwo sto=owe ¯ niem. tischbier.
tele` – gr. daleko, z daleka.
Lit. Telesze ]`sze – woda\.
Temir ]tatar.\ – /elazo.
1. Tura-Temir, chan Z=otej Ordy, 6790,
2. Temir Oksak lub Oktak, chan Tatar[w z Ka-
zania, 6903 ]ok. 715 km E od Moskwy\, ST,
3. Temir-Kot=uj v. Timur-Kot=ug, chan, pokona=
po='czone si=y lit.-tatarskie ]Taktamysza, kon-
kurenta\ w bitwie nad rz. Worskla 1399.08.12.
Temir-Kut=uj ]1430–1550& Mirkluj, Temertikluj,
Temirtikluj, Temir;-Kutluj, Temir-
Tikluj, Temir-Tukluj, Temr;-Kuklqj,
Tivirti-Kl[j, Timer=-Kukluj, Timir-
tiKluj, Timir=tikluj, Tymirtikluj,
Hemirtikluj, Timirtikluj, Tymirkutluj\, liczne
formy pisowni, bo nazwa obca dla s=awia<skie-
go ucha;
car tatarski, w 1395 wyp"dzi= Taktamysza kt[ry
zbieg= do Wito=da, i Wito=d postanowi= przywr[ci:
mu tron si='. W tym celu zrobi= wypraw" do Ordy,
kt[ra zako<czy=a si" kl"sk' wojsk lit.-rus.-pol.-
krzy/ackich w bitwie z Tatarami nad Worskl',
1399.08.12.
Templar ]ang.\ – cz=onek zakonu za=o/. w okresie
krucjat krzy/owych, z siedzib' w pobli/u Íwi'tyni
Salomona ]Solomon’s Temple\, st'd nazwa.
Za=o/. 1118 w celu ochrony pielgrzym[w i >w.
Grobu ]Holly Sepulcher\;
>redniow. =ac. templarius ˘ starofranc. templier ˘
>redniow. ang. templer.
Terebowl’ ]wo=. Terebovl;, 6714\ ˚Trembowla.
Ternawa ]wo=. Ternava\ – Tarn[w ¯ tarn % wa.
Testament, Stary i Nowy ]pol.\ – pomy=ka wynika-
j'ca z bariery j"zykowej, t=umaczenia;
w j"zyku greckim&
• pakt Boga z ?ydami –
– Stare “Diatheke” ]przymierze\,
• pakt Jezusa Chrystusa z rodzajem ludzkim
– Nowe “Diatheke” ]przymierze\;
«diatheke» mia=o dwa znaczenia&
1. pakt, przymierze, zwi'zek, umowa, sojusz,
2. testament, ostatnia wola;
t=umacz'c «diatheke» z j. gr. na =ac., t=umacze
pope=nili b='d, b"d'cy nieporozumieniem& Testa-
ment – pisany przez kogo, czyj$ ˚Biblia.
tetrarcha – w staro/. Rzymskim Imperium, rz'dca
:wierci ]czwartej cz">ci\ prowincji, rejonu;
tytu= Heroda Wielkiego, ¿74–†4 B.C., ˚Herod;
gr. tetra` ]czwarta\ % archos ]w=adca\ ˘ tetrarches
˘ =ac. tetrarches ˘ p[{no=ac. tetrarcha ˘ >redniow.
ang. tetrarche ˘ ang. tetrarch.
Teutonic ]=ac., po 1612, 1617\, Teutoni ]po 1727\ –
1. A. Br¥ckner 1927& krajanie, ziomkowie,
2. pierwotnie z Jutlandii; szczeg[lnie Germanie,
Anglosasi ]ang. Anglo-Saxons\, Skandynawowie,
Holendrzy, Anglicy – Celtowie /yj'cy w Jutlandii,
na p=n. od rz. Elbe ]+aby\.
3. stary s=ownik Webstera& rulers ]w=adcy, rz'd-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
cy\, lecz jest jeden haczyk, wskazuj'cy, /e w=adcy
s' domys=em. Za=o/yciele ich w 1190 i Frederik ze
Szwabii 1191, mieli co innego na my>li – pomoc cho-
rym i obron" dla niemieckich pielgrzym[w, i nie mogli
przewidzie:, co stanie si" po wiekach, jaki charakter
przybierze Zakon.
R[/ni od Theutoni ¯ Theuton ]powo=anie, dos=.
g=os bo/y\ ¯ gr. theos ]B[g\ % tonos ]g=os\,
gr. theo ˘ germ. theu, jak gr. leo ˘ germ. leu ]lew,
Leopold ^ Leupold; Theodbald ^ Theudobald\;
religijno-militarny Zakon za=o/ony w Jerozolimie
1190, w okresie wypraw krzy/owych ]˚krucjata\,
dla opieki nad chorymi pielgrzymami i obrony Ziemi
Íwi"tej ]Palestyny\ przed muzu=manami.
Etymologia omal zatarta; spekulacje&
Teutonic Order ]od 1612\ zwani u nas Krzy/aka-
mi, z racji czarnych krzy/y na bia=ych okryciach,
˚Theuton, Krzy/ak, Zakon.
Tewtywi= i Ediwid – synowce ]bratankowie\
Mindouga wygnani na wojn", wo=. ltps&
V to 'e l≠t izgna mindog=. s(y)novca
svoego. tevtivila i ´divida. poslavw[
emou na voinou s= vuem; svoim. na vo-
inou s= vykonotom. na Rous; voevati. k=
smolenskou.
Wi"cej w sekcji pt. Imiona, nr 1620, 1690.
Tewtiwij ¯ >redniow. ang. thefte, thiefte, anglosas.
thiefth ]kradzie/\; ang. thief, theof, anglosas. theof,
thiof, thef ]z=odziej\; ˚lit. Lutawor.
Thalileius ]˚Mazur. ltpsc Falilej\ – kwitn'cy;
gr. thallein, ang. to flourish, bloom.
Theodbald ]germ.\ – >mia=y cz=ek, ˚t=umaczenie;
¯ germ. theuda ]lud ˘ ludzie, nar[d\ ˘ starogerm.
Theudobald, Theodbald, pokr. anglosas. Theod-
beald ¯ theuda % bald ]>mia=y\.
Theodor ]Fedor=, Feodor=, Ïedor-=/=,
Ïeodor/=/;, Chwiedor, Cwiodor, Fedor\ –
1. liczne imiona feudalnej Rosji& kleru,
kniazi[w i bojar[w, ˚Theodoros.
2. Th. ¯ Olgerd ¯ Giedymin,
]Sanguszko\
3. Th. ¯ Koriad ¯ Giedymin,
]Kor;qtovih/=, ros. Korπadovih=\,
4. Th. ¯ Lubart ¯ Giedymin,
]L[bartovih=\,
5. Th. ¯ Patrik ¯ Narymunt ¯ Giedymin,
]Patrikeevih=, Patrik`evih=, Patry-
kievih=, Patryk≠evih=, Patrykiewicz\
6. Th. ¯ Korybut ¯ Olgerd ¯ Giedymin
]Keributovih=, Korbutvih=,
ros. Koributvih=, Korbutowicz\,
7. Th. ]Ïedko\ ¯ Odyniec,
]Odinc≠vih=, Odinc≠evih=, Odyn;-
c≠evih=, Odin;cevih=\,
8. Theodor-Fedor V≠sna, Viosna, Wesna – Lach,
wojewoda Witebska 1392, namiestnik Jagai=y,
zabity 1393 przez ˚Íwidrygie==" †1452, najm=od-
szego brata Jagai=y – W=adys=awa Jagie==y.
Theodorik ¯ goth. thiuda ]lud, nar[d\ % reiks
]w=adca\; goth. ¢Thiudoreiks, ang. Theodoric,
p[{no=ac. Theodoricus, ros. Teodorich,
s=aw. Dedrik, ˚riks ]kr[l\.
Podczas obl"/enia Carogrodu ]Konstantyno-
pola\ 1204, zdobycia grodu przez krzy/owc[w
Czwartej Krucjaty, i ograbienia go, w>r[d woje-
wod[w by=& „markos z Rzymu w grodzie Bernie,
gdzie by= /y= poga<ski z=y Dedrik.”
Dedrik to Theodorik, Bern to Verona w przek=a-
dzie na j. niem. ]gr.-celt. BW\, markos to markiz,
markgraf, a rzecz o markizie Bonifacym z Mont-
ferrat, rodem z Werony, przewodz'cy wszystkim
naje{dzcom, ˚krucjata, s=aw. j.
Theodorik Wielki – kr[l Ostrogot[w 454$–†526.
Theodoros ]gr.\ – theos ]b[g\ % doron ]dar\,
dos=. dar Boga, s=aw. Theodor ˘ Fedor ]F ^ Th,
Ph\; ang. Theodore, zdrobn. Ted, Teddy,
pol. Teodor, Fedor, imi" /e<skie Theodora;
imiona m"czennik[w i liczne imiona cerkiewne-
go kleru& episkop[w, archiepiskop[w, metropoli-
t[w, skracane do Thedor ]pol. ˚Fedor\ dla os[b
>wieckich – kniazi[w, bojar[w, i innych;
1. Theodore ¡ Lascaris ]ros. Theodor Laskar\,
imper. bizant. 1206–†1222, zi": Alexiusa £
]Iohannes £ Ducas, ¿1193–†1254, imperator
bizantyjski 1222–1254 – zi"ciem Theodora ¡
Lascariusa\, ˚Aleksej,
2. T., episkop >w. Sofiji w Nowogrodzie,
3. T., mnich peczerski, zabity do spo=u z Wasilim
z polecenia Mstis=awa, syna Swiatopo=ka,
4. T. †1233, brat Aleksandra Newskiego †1263
¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212
¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od. Mon. †1125,
5. T. 1232–†1233.06.10, przed swym weselem
¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212 ¯
Jurij Do=gor. †1157,
6. T., bojarzyn Michai=a z Czernihowa, zabity ze
swym kniaziem u Tatar[w, 1245.09.20,
7. T. ]/on' Eupraksja\, zabity 1237.12 w czasie
najazdu Batego ¯ Jurij-Goergij ¯ Igor z Rezania
¯ Gleb ¯ Rostis=aw,
8. T. z Jaros=awla i Smole<ska †6807 ]styl$
1299$\ ¯ Rostis=aw Czermny ¯ Mstis=aw,
9. “Chodorko” 1288 z Brze>cia Lit. ¯ }T|heodorek,
pisarz W=odzimierza †1288.12 z Lubomli,
10. Fedorowa niedziela – tydzie< w II po=. lutego
rozpoczynaj'cy post mi"sny trwaj'cy do Wiel-
kanocy ]Jaros=aw M'dry zmar= 1054.02.20 w
tygodniu ˚m"czennika Fedora\.
Theodosius ]s=aw. Feodosπi> 1430–1550& Fedosπj,
Ïeodosπj, Chwiedoziej, Theodosis\
– oddany Bogu;
1. T. II, 401–†450, imper. bizant. 408–450,
w ˚Mazur. ltpscu zwany Junnym ]M=odym\, za
jego czas[w by= trzeci sob[r 5915 ]415 A.D.\,
w rzecz. 431 A.D. ]r[/nica 1 indyktu$\,
2. za=o/yciel Peczerskiego Monasteru, igumen,
ojciec /ycia zakonnego Rusi, ur. ]$\ –1051–
†1074.05.03; Feodosπi ]bogodatel;,
...xo]et; izmla∂a bogou ∂ati sœ> Feo∂o-
siem; togo narica[t;, z “?ycia Feodosija
Peczerskiego” z lat 1080-tych\;
gr. theos % dosis ]oddawa: si", po>wi"ca: si",
dar\ ˘ gr. Theodosios, p[{no=ac. i ang. Theodo-
sius, ros. Fedosij, Feodosij-Theodosij, imi"
/e<skie& Fedos;q, Feodosiq-Theodosija.
Theodot ]˚Mazur. ltpsc Feodot\ – daj'cy Boga;
gr. theo ]B[g\ % =ac. dot ¯ dotis, dos ¯ dare;
1. T., z Achkiry Galackiej ]Ankara, w Galatii\, z
zaj"cia handlarz /ytem, ˚m"czennik 5790,
2. Theodotija ]Theodotisa\, m"czennica 5792.
Theodul ]s=aw. Feodul\ – B[g skrywa si" z dala;
gr. theo ]B[g\ % delitescens ¯ delitescere ]ukry:
z dala, kry: si" za\ ¯ de ]z\ % latescere ]kry:
si"\ ¯ latere ]skrytym by:, ukryty k=amliwie, nie
wyjawionym\;
m"czennik chrze>cija<ski, stracony 300 A.D.
Theodul ˘ theodolite ]przyrz'd optyczny do po-
miaru k't[w, pierwotnie& mi"dzy gwiazdami na
niebosk=onie\, wyobra/enia ludzi ok. 1570& B[g
skrywa si" z dala ]i to jest przyrz'd do namiaru
na niego\ – etymologia teodolitu zatar=a si".
Theognast ]s=aw. Feo©nas†\ – znaj'cy Boga
}osobi>cie, do sto=u z nim zasiada=, przyp. J.D.|;
¯ gr. theo ]B[g\ % gnast ¯ gignoskein ]zna:\;
metropolita, 6547 >wi"c'cy cerkiew Prze>wi"tej
Bogurodzicy, 0001-31.1-52, przypis 67, ˚styl.
Theoktist ]s=aw. Feoktist\ – 1. episkop ]biskup\
z Czernihowa †1123, 2. m"czennica 5792.
Theopempt ]s=aw. Feopempt\ – metropolita
kijowski 6547, 0001-31.1-52, ˚styl,
wydawcy Mazur. ltpsca wymienili Theognasta
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
z orygina=u letopisca, na Theopempta w druku,
nie zaznaczaj'c dlaczego to, sk'd taka zmiana
– nazwa bez sensu, ˚Theopent.
Theopent i Theona ]˚Mazur. ltpsc Feopent,
Feona\ – m"czennicy 5790; gr. theo ]B[g\ %
pathy ]religijna emocja, ekstaza\;
gr. pente ]pi":\ ˘ penta` ]pi"cio`\.
Theophan ]s=aw. Feofan\ – przypuszczalny
wygl'd Boga dla cz=owieka;
gr. theo ]B[g\ % phane ¯ phainein ]wygl'd, okaza:
si", zjawi: si", pokazywa: si"\ ¯ phainesthai;
imiona kleru cerkwi prawowiernej& patriarcha
Antiochii, Jerozolimy, Moskwy 1621.
Theophilakt ]s=aw. Feofilakt\ – episkop
˚Nikomedii ]dzi> Ismid, Izmit, w Turcji\; jego re-
likwie przeniesione 6370 ]1362\ do Nikomedii.
Theophilos ]gr.\ – kochaj'cy Boga; ¯ theos ]B[g\
% philos ]kocha:, mi=owa:\ ˘ =ac.-ang.
Theophilus, pol. Teofil, s=aw. Feofil;;
1. imiona cerkiewnego kleru&
• m"czennik 296 A.D.,
• arcybiskup Nowogrodu Wlk.;
2. T. imperator bizantyjski 829–†842, s. Micha=a
II, dynastii Amor[w ]ang. Amorian\, w ˚Mazur.
ltpscu zwany Ikonoborc' 6308–6349.
Thersites ]˚Mazur. ltpsc Firs\ – 1. w gr. mitologii&
brzydki, g=o>ny, i obra/aj'cy grecki /o=nierz w
wojnie z Troj', zabity przez Achillesa;
2. m"czennik “za Chrysta” 5756 ]256 A.D.\.
Thessaloniki ]s=aw. Selun;, ros. Fessalonica\
– staro/. gr[d i miasto w Grecji, Saloniki; pisane
tak/e Thessalonike; ang. Thessalonica.
Theutonic ]=ac.\ – powo=anie, zew, ang. vocation,
call, franc. vocation, germ. Neigung, Anlage;
dos=. g=os Boga ¯ Theu ]B[g\ % tonic ]g=os\ ¯ gr.
tonikos ¯ tonos; ˚t=umaczenia od ty=u;
gr. theos ˘ =ac. Deus ˘ germ. Theu, jak gr. leontos
˘ germ. Leo, Leu ˘ s=aw. lew OUV, W,
Zakon powsta= w Jerozolimie, u grobu Chrystu-
sa ]=ac.-gr. nazwa\, za=o/. przez krzy/owc[w, z
wielu kraj[w Zach. Europy ]wsp[lnym j. =ac.\, dla
wznios=ego, boskiego celu; rycerze Zakonu t=u-
maczeni na j. s=aw. ˚Bo/y dworzanie ¯ B[g;
Bulla papie/a Innocentego IV ]1243–1254\ z
1253, kt[rej orygina= by= w archiwum Kr[lewca
]szuflada III, nr 55\ m[wi o biskupie Chrystjanie&
Rex per litteras affectione plenas petivit a nobis, ut de
fratre Christijano de domo Theutonicorum in Livonia
viro utique litterato, provido et honesto..., itd. Voigt,
tom III, strona 40. 0165-01-85
Bulla papie/a Innocentego IV ]1243–1254\, /e
nie >cierpi w Litwie /adnego, innego biskupa,
jak podlegaj'cego prosto Stolicy Apostolskiej;
zn[w o biskupie Chrystjanie& fratrem Christijanum
de domo Theutonicorum in Livonia virum utique
litteratum, providum et honestum, quem ]Rex\ secum
tempore sue conversionis habuit. Drukowa= Voigt,
t. III, str. 39. 0165-01-86
Ok. 1280, Semigallowie odpadli od wiary, z po-
wodu ci"/kiej obelgi wyrz'dzonej ich w=adcy
Nameyse, przez jakiego> niemieckiego mnicha,
kt[ry wyci'= go w policzek. Íwiadek w Rydze
wys=uchany w tej sprawie, powiedzia=& Quod
audivit dici, quod in terra Semigallie fuit quidam Rex
nomine Nameyxe, qui fuit Christianus ipse at alii de
Semigallia, et quod audivit diei, quod unus frater de
domo Theutonicorum dedit ilii Regi alapam, proter
quod dictus Rex cum aliis de Semigallia apostavernut
a fide. 0165-01-123
Konrad Zölner von Rottenstein, wielki mistrz
Zakonu odby= zjazd ze Swidrygie==', 1383&
Conradus Zolner ordinis Theutonicorum Magister
constituit conventum cum Swidrigal Lithvaniae Duce
et inducias a data presentis 14 dierum spatia post
Conventum peractum. Die 4to Novembris in Castro
Rupino. 0165-01-274, N. 561 ]˚Zölner\
ªW=adys=aw }Jagie==o, J.D.| kr[l Polski, najwy/-
szy ksi'/" litewski i pan dziedziczny Rusi... itd, dla
miasta Wilna ...nadaje prawo teuto<skie, zwane
magdeburskiem, na kt[re obiecuje wyda: list
piecz"ci' wisz'c' umocowany, gdy przyjedzie
do Krakowa.º 0165-01-267, N. 541
Orygina= aktu z 1387 nadania przywileju dla
miasta Wilna, w j. =ac. Nawet t=umaczona na j.
polski jego tre>: ]th ˘ t\ przesuwa 1612–1617
o ponad dwa wieki – w g='b Wiek[w Írednich.
B="dnie w ameryka<skim S=owniku Webstera znacze-
nie, jak i data u/ycia s=owa ]po 1612\, ˚Teutoni.
Thiernberg ]germ.-=ac.\ – w Sambii ]Prusy\;
28 km NW od Königsbergu; Konrad z Thierberg,
mistrz ziemski 1283.
Thietmar av Merseburg †1018 ˚Titmar, woda.
Thoma ]1430–1550& Ïoma Izufov=\ ˚Izufow.
Thomas ]s=aw. Foma\ ˚Tomasz.
Thoma Ratiboricz – wojewoda w grodzie Czer-
wie<, 6629 ]1121\, skutecznie obroni= najazd
Jaros=awa, za co otrzyma= stanowisko tysi"cz-
nika od W=adimira Monomacha †1125.
Thor ]isl. ˝orr\ – poga<ski b[g ]bo/ek\.
thor ]isl.\ – ¢wielk-i(a(ie; liczne imiona Skandyna-
w[w ]g=. Norweg[w\ w Islandii i Grenlandii wy-
mienione w sagach z lat oko=o 963–1007&
Thorarin, Thorbiörga, Thorbjörga +ono Statku,
Thorbjörn ]Wielki Nied{wied{\, Thorbrand,
Thord, Thoreja, Thorer, Thorfin ]bardzo pi"kny ¯
thor ^ wielce % fin – pi"kny, delikatny, wytworny\,
Thorgeir ]Wielka W=[cznia ¯ geirr ^ w=[cz-nia\,
Thorgerda, Thorgest, Thorgils, Thorguna, Thor-
hal ]Wielce Pomagaj'cy\, Thorhilda ]Wielce
Wynios=a\ Jörundsdottir, Thori Pr[/niak, Thor-
katla Hergilsdottir, Thorkel ]trzech r[/nych\,
Thorleif ]Wielce Popuszczaj'cy, Pozwalaj'cy ¯
thor % leifa, leyfi\, Thorny Thorgilsdottir, Trorod,
Thoroda, Thorolf Mas=o ]Thorolf ^ Wielki Wilk ¯
thor % olf ¯ ulf, ulfr ˘ anglosas. rath ^ rada % ulfr
˘ ang. Ralph, Rudolph, Rolf\, Thorstan Bia=y,
Thorstein ]st ^ stopie< wy/szy; an, ein ^ wielki,
˚wielko>:\, Thoruna, Thorvald ]Wielka Moc\,
Thorvard, Thurida Snorrisdottir.
Thorn ]skand.\ – cier<, kolec; czytane wspak&
th-or-n  n-or-th ]p[=noc\;
st'd o klimacie p[=nocy& ostry klimat ]$\.
Thrakia ]s=aw. Afrikπa, ros. Frakia\ – Tracja,
ang. Thrace, staro/. region we wschodniej cz">ci
P[=wyspu Ba=ka<skiego; podgrodzie, przedmie>-
cie ˚Konstantynopola Carogrodem zwanym,
wspomniane w roku 6622 ]1114 A.D.\.
Thrus ]bia=orus. Frus\ – Turdus, drozd, gat. ptaka.
tilarids ]goth.\ ¯ til-a-rids – do podr[/y, na drog",
jakby w podr[/ dany, ˚wysikosty.
Znaczenia z internetu&
going to the target ]w drodze do celu\,
brave, bold rider ]dzielny je{dziec\,
attacker or overrider ]atakuj'cy, przemagaj'cy,
prze=amuj'cy, w przen. traktuj'cy z g[ry\.
Tilena ]goth.\ ¯ tilen ]ci'gn':\ % na ]wielce\, a ]nie\,
anglosas. ¢`tillan, >redniow. ang. tylle, tillen
]ci'gn':\; w s=aw. cyrylicy Tilena 941 rok.
Tilsitz ]germ.\, Tyl/a ]pol.\ – til % sitz ]siedziba\.
tiltage ]dun.\ – wzrosn':, powi"kszy:, wzmaga:,
podnie>:, podwy/szy:, wzm[c, przy(wz-rost.
Lit. Tyltago=a, germ. Tilsitz ]Tyl/a\ ¯ til % sitz.
Timothy ]s=aw. Timof≠i\ – B[g i honor;
gr. time ]honor\ % theos ]B[g\ ˘ Thimotheos ˘
˘ =ac. Timotheus ˘ franc. Timothee ˘ ang. Timothy;
w cyrylicy f ^ =ac. th; ˚Foma ]Thomas\;
1. imi" aposto=a, 2. igumen peczerski 1130 ]przy
nim Georgij Rostowski okowa= gr[b Theodozego,
roku 6638\,
3. “kni/nik” ]literat\ nowogrodzki 1230.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Tiridat ]˚Mazur. ltpsc Tiridat\ – Tiridates, kr[l
Armenii 252 – $, w Mazur. /y= 5790 ]290 A.D.\.
Tit ]wo=. Tit=\ – Tytus, wojewoda z Brze>cia Lit.
n(rz. Bug, wo=., Ipat. ltps 6790& odbi= je<c[w, kt[-
rych Polacy pochwycili w okolicach Brze>cia i
wzd=u/ rz. Krosna ]po kr=sn≠\, dzi> Krzna;
gr. Titos ˘ wo=. Tit i =ac. Titus, jak gr. i =ac. Trident
˘ Trid; anglosas. titt ˘ >redniow. ang. titte ]sutek,
cycek piersi, dzi> wulgaryzm\.
Titmar ]ros. Titmar Merzeburgskij\ –
morska fala ¯ tit ¯ tid ]fala\ % mar ]morska\;
niemiecki kronikarz z Merseburga 975–1018,
pisany tak/e& Thietmar von ]av\ Merseburg;
Merseburg& Saksonia-Anhalt, n(rz. Saale,
26 km W od Leipzig, 51°22* N, 11°59* E;
Saale ^ pol. So=awa, Leipzig ^ pol. Lipsk.
Tiwercy ]s=aw. Tiverci\ – nazwa szczepu;
¯ staro/. nazwy Dniestru& Tiras.
t=umaczenia nazw i tytu=[w –
s' dwie drogi, dwa sposoby, t=umacze< nazw&
1. znaczeniami, b'd{ 2. literalnie.
• Znaczeniami nazw, np. akwilejski ^ jawle<ski ¯
aqua ^ jaw, solnogrodzki ¯ Salzburg 0065-00-67,
69, =ac. Porcius ]Wieprz, dos=. Íwi<ski\ ¯ porcus
]wieprz, >winia\, Barbarossa ^ Rudobrody ¯
barba % rossa, hiszp. Inglaterra ¯ England, bo ang.
land ^ =ac. terra, Kr[lestwo Bawarii ˘ bawa,
gr.-celt. BW, lub war % =ac. regis, rex ]nieme S\
˘ Waregi; ostatni wypadek zatar= pochodzenie
Wareg[w – plemienia osiad=ego “mi"dzy ziemi'
Angielsk' i W=osk'”, tj. w Zach. Europie,
s=aw. po=k ]huf(iec\ ¯ po= % k ¯ huf ¯ half }haf|,
pokr. germ. halb BF ]p[=, po=owa, s=aw. po=\;
half }haf| dos=. dzielone ˘ pol. oddzia= }wojska|.
T=umaczenia znaczeniami prowadz' do neo-
logizm[w ]nowotwor[w j"zykowych\ ¯ gr. neo`
]nowo`\ % logos ]s=owo\; w wagonie tutejszego
metra widzia=em plakat z ang. s=owem «welco-
me», t=umaczonym na r[/ne j"zyki, na j. ros.
«dobrodoszli» ]s=owo nieistniej'ce\; istotnie
«welcome» rozumiane dzi>& well ]dobrze\ %
come ]podej>:, przyj>:, przyjedza:, przyby:,
nadchodzi:, zbli/y: si", doj>: do czego>, i in.\,
ale hist. ¯ >redniow. ang. welcume, wilcume ¯
anglosas. wilcuma ¯ wil` ¯ willa ]mi=o, przyjem-
nie\ % cuma ]przybysz\ ¯ cuman ]ang. come\,
«welcome» u/ywane przy powitaniu go>cia mile
widzianego, tonem zadowolenia& wejd{ go>ciu
w progi moje, bez zwi'zku z «dobrym – udanym
dochodzeniem» do tego/ miejsca,
gra/dank" pisz' w j. ang. grazhdanka ]neolo-
gizm\, bo nie potrafi' przet=umaczy:& civic ¯ =ac.
civicus ]ang. town ^ gr[d; civic ^ grodzki\.
Zwracam uwag", /e Rosjanie, jak i niegdy> Wo-
=yniacy, przenosili wszystkie obce terminy na j.
rosyjski czy wo=y<ski& pop to ksi'dz, cerkiew to
katolicki ko>ci[=; prowadzi to do nieporozumie<,
a w ko<cu do zatarcia t=a wydarze<, gdy pisz',
/e Wo=yniacy z W=odzimierza Wo=. chcieli zabi:
popa, 1205, wys=anego przez Haliczan ]pop
to ksi'dz\, a w Haliczu nie sta=y cerkwie, lecz
ko>cio=y – dzi> Rosjanie nie wiedz', lub nie chc'
zna:, /e Halicz nie nale/a= do Rusi, wypaczaj'
histori" chwytami z=oczy<c[w, i polemizuj' z
Zachodem, /e Halicz do Rusi nale/a=, latopis
pisany w Brze>ciu Lit. nad Bugiem, 1288(89 –
jest halicko-wo=y<skim, a Waregowie ]Bawarzy\
byli kupcami na us=ugach miejscowych ]ruskich\
kniazi[w ]Jaros=aw M'dry, po kl"sce nad Bugiem
1018, zbieg= do Nowogrodu, a st'd chcia= uda:
si" po Wareg[w, kupc[w – rozumiem, by pomogli
pokona: laszskiego Boles=awa, mas' wiezionych
towar[w\ – >miechu warte, polityk' cuchn', za
g=upc[w maj' badaczy,
o zap"dach i eksperymentach niedouczonych
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
komunist[w, ˚komunista,
• Literalnie ]litera w liter"\, np. lit. kunigas ^ niem.
kunig % lit. patronim `as ]syn\ ^ pol. `ak.
Kunig t=umaczony na kr[la przez I. Dani=owicza
1860 – Witowt kr[lem nie by= ]nie by= korono-
wany\, w'tpliwym jest, czy w tym znaczeniu
u/y= tytu=u. Kunigas by= litewskim tytu=em, r[w-
norz"dnym ksi"ciu, Witowt nim by= – nale/a=o
wi"c przet=umaczy: na k s i " c i a. Dla tej
samej pozycji spo=ecznej, w r[/nych j"zykach
u/ywano r[/nych nazw& dux, ducis, duke, her-
zog, kunigas, knia{, ksi'/", prince, a nawet w tym
samym – t=umaczenie jest problemem w=a>ci-
wego spojrzenia, >wiadczy o wiedzy, znajomo>ci
j"zyk[w, i dobrym os'dzie, wywa/eniu zna-
cze<, ˚przyrodni.
I. Dani=owicz by= wi"c w b="dzie, pisz'c k r [ l.
Nie by=o wielkich kr[l[w – by= wielki ksi'/",
wielki knia{.
Tak te/ t=umaczy= z j. niem. tytu= Jagie==y 1382 –
wielki kr[l Litwy& ªMy Jagiel, z Bo/ej =aski, wielki
kr[l Litwy ]grosir könig\ i Skirgal, ksi'/" na Tro-
kach, maj'c wzgl'd na... itd.º 0165-01-241, N. 480
ªJagie==o, wielki kr[l Litwy ]Gross könig\ i Skir-
gie==o, ksi'/" na Trokach ]gebrudere, przyrod-
ni\, zawieraj' czteroletnie zaczepne i odporne
przymierze z wielkim mistrzem Zölnerem...º
0165-01-241, N. 481
W ostatnim wypadku, oba terminy& Gross könig i
gebrudere – {le; przyrodni ^ przyrodzony, a wi"c
nieod='czny, rodzony ]najbli/szy\, w odr[/nieniu
od ciotecznych i stryjecznych braci zwanych w
skr[cie bra:mi.
Jagie==o nie m[g= by: «wielkim kr[lem» ]Gross
könig\, tym bardziej – w roku 1382, jak t=umaczy=
I. Dani=owicz †1843, lecz by= wielkim ksi"ciem –
tytu= kt[ry przyw=aszczy=, ale to inne zagadnienie.
S=awianie zachowuj' literalny spos[b ]w nowym
j"zyku pisz' jak w macierzy\, np. polski ?uraw,
Borsuk maj' ang. odpowiedniki& Crane, Beaver,
ale pisz'& Zuraw, Borsook, natomiast ?ydzi –
cz"sto – odpowiedniki, zostawiaj'c przy tym >lad
swej grupy etnicznej, np. Kwiatkowsky to /ydow
-ski Blum, Bloom; ang. Price ]cena\ to /ydowski
Preiss, Bowman ]=ucznik\ – Bauman, Fine ]pi"kny,
>wietny, delikatny, wytworny\ – Fein, Kline ]=ac.
clinare ˘ ang. w po='czeniach& incline, decline\
– Klein, itp.
Nazwy w=asne, posiadaj'ce znaczenia, naj-
cz">ciej nie s' t=umaczone, bo nie wszystkie
dadz' si" przet=umaczy: – cz">: znacze<
zapomniano. Tak wi"c, wyr[wnuj'c do regu=y
]wszystkie, albo /adnej, skoro nie wszystkie daj'
si"\, opuszcza si" nast"pne – nazwy w=asne
s' kodem wywo=awczym w naszej pami"ci, to
wszystko, np. Pozna<, Zabrze, hiszp. Bautista,
Dominguez, kto wie co one znacz'$ Mamy
wi"c imiona Paw=a i Tomasza i wiele innych,
nadawanych mechanicznie.
Niekt[re nazwy w=asne posiadaj' drug' wars-
tw" znacze<, niejako nalot na oryginalne. Ru>
]czerwie<\ – najwyra{niej zapomniano, bo
utworzono termin Ru> Czerwona ]wy/ynna\ w
przeciwie<stwie do Rusi Bia=ej ]dzi> Bia=oru>\ –
nizinnej; gr. andros ]m"ski\ ˘ lit. Andruszko, `ko
]forma przymiotnikowa\, ˚Rosja, `ko.
t=umaczenia od ty=u – znaczenia s=[w t=umaczo-
ne od ty=u, prastary system nazewnictwa, zupe=-
nie dzi> zapomniany, np.
Ba=tyk ]fale wodne\ ¯ ba= % tyk,
Bogdan ¯ ukr. Bohdan ]oddany Bogu\ ¯ Boh % dan,
Bogolubskij ]mi=uj'cy Boga\ ¯ Bog-o % lubi:,
Bogumi= ]mi=uj'cy Boga\, Bogus=aw ]wierny Bogu\,
Bogurodzica ]matka Boga\ ¯ rodzica % Bogu ¯ B[g,
Boles=aw ]s=awi'cy ziemi upraw"\ ¯ bo % le % s=aw,
lub bole ]wi"kszo>ci\ % s=aw ]wierny, s=awi'cy\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Czarnota ]wielce wysoki\ ¯ czern ]wysoki\ % ta,
`czyn ]gdzie\ – nazwy geograficzne& grod[w i miejsc&
Torczyn ¯ gdzie Torki ]Turcy\,
?ydyczyn ¯ gdzie /ydzi,
Debreczyn ¯ gdzie debr ]d'browa, b[r\,
Dniepr ]progi wodne\ ¯ dnie % pr ¯ porogi ¯ porog,
Dniestr ]g[rska, wielka woda\ ¯ dnie % str,
Florian ]wielki kwiat\ ¯ =ac. floris ]kwiat\ % an ]wielki\,
Lubart ]sztuk" kochaj'cy\ ¯ art % lub(i:,
Ludmi=a ]mi=a cz=owiekowi\ ¯ lud % mi=a,
Karkonosze ]wody lub ziemia wielkich grzbiet[w\
¯ kark % on-o % sze; sze – 1. wody, 2. terra,
Katowice ]wi"ksze K'ty\ ¯ kat-o % wice ]wi"ksze\,
Kazimierz ]miernie m[wi'cy\ ¯ kaz-i % mierz ¯ mier,
+om/a ]ostry skr"t rzeki, za=om\ ¯ za % =om,
Modlin ]przeci"tnie p=yn'ca\ ¯ mod ¯ moderat % lin,
Molibogowicz ]Bogu modli si"\ ¯ moli ]modli\ % Bog
Olbracht, Olbrycht ]ja>niepan\ ¯ adal % beraht,
Otton ]wielce bogaty\ ¯ auda ]bogaty\ % on ]wielce\,
Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa % derew % ski,
P=oskina ]nie wielce wysoki\
¯ p=oski ]wysoki\ % in % a ]ina ¯ inogda$\,
Reza< ]wielka rze{\ ¯ rez ]rze{\ ¯ rezati % a< ]wlk.\,
Sandomierz ]miernie do rz. San\
¯ San % do % mierz ¯ mier,
Skandynawia ]/eglarzy ...\ ¯ =ac. scandere % navia,
Skowro<ski ]ziemi lasu jarz"binowego\
¯ skov % røn % ski,
Spiridon ]wielki duch\ ¯ spirit ]duch\ % on ]wielki\.
Staryko< ]wielce stary\ ¯ stary % ko< ]wiel-ki(ce\,
Sydon ]wielka woda\ ¯ syd ^ gr. hyd ¯ hydor % on;
Poseidon ¯ posei % don ¯ d % on,
Szczepan ]bardzo drobny\ ¯ szcze ]drobny\ % pan.
Íl'sk ]ziemia u podg[rza\ ¯ >l % ' ]u\ % sk,
Theuton ]g=os Boga\ ¯ Theu ]B[g\ % ton ¯ gr. tonos,
Timothy ]B[g i honor\ ¯ gr. time ]honor\ % theos ]B[g\,
Titmar ]morska fala\ ¯ tit ¯ tid ]fala\ % mar ]morze\,
Ukraina ]na granicy, nadgraniczny\ ¯ ukraj % na,
Wis=a ¯ =a % S-wij'ca ]si"\, o kszta=cie litery S,
Wis=oka ]dop=yw Wis=y\ ¯ Wis=a % oka ]dop=yw\,
Wissarion ]Sargon II\$ ¯ wis ]bis\, BW % Sargon,
Witkacy ]ci"ty dowcip\ ¯ wit % kacy ¯ kat ]ci':\,
W=adymir ]morzem w=adaj'cy\ ¯ w=ad-y % mir ¯ mer,
Wolin, Wo=y< ]p=yn'c-a(e wod-a(y\ ¯ wo % lin ]p=yn\,
Wo=ga ]rzeka wielka\ ¯ wo= ]wielka\ % ga ]rzeka\,
Wozwagl ]w'w[z\ ¯ woz ]w[z\ % wa ]w'\ % gl ]gleba\,
Wsewo=od ]w=adaj'cy wszem\ ¯ wse % wo=od,
Czanogiz ¯ D/yngis chan ^ czan, 0001-02-745,
Molibogowicz ¯ bogowicz moli, 0001-02-774,
Bie=gorod ]Bia=ogr[d\ ¯ grad Bie=, 1237, k(Rezania,
Rajgr[d zwany jest grodem Raj, 1253, 0001-01-828.
Tak/e s=ownictwo pospolite, np. latopis ]opis ˚roku\,
byd=o ]bi:by\ ¯ d=o ]bi:, uderza:, stuka:\ ˘ kowad=o,
liczyd=o, wahad=o i wiele innych; szcze, ˚Brückner.
Na system nazw t=umaczonych od ty=u naprowa-
dzi= mnie przeb=ysk noc' 4 marca 1994.
Problem opisa=em w rozdziale pt. Kto sk'd po-
chodzi ]opuszczonym zupe=nie w druku\&
Zbudzi=em si" dzi> w nocy, nad ranem. Przyszed=
mi do g=owy angielski wyraz, nie wiem sk'd i dla-
czego. Gdy przestawi=em ostatni' jego liter" na
pocz'tek, otrzyma=em polski wyraz, o takim sa-
mym znaczeniu, lub synonim znaczenia angiel-
skiego. Rozpromienia=em, bo tak, normalnie,
wyrazy te niczym s' nie podobne do siebie
i wyja>nienie z przestawiniem ostatniej litery
na pocz'tek by=o b=yskotliwym. Pomy>la=em,
czy aby nie zapisa: kombinacji. Musia=bym
zapali: nocn' lampk" i wzi': pisak do r"ki. Z
lampk' nie by=o problemu, lecz wstawa: mi
si" nie chcia=o, bo rozbudzi=bym si" zupe=nie,
a chcia=em jeszcze zasn': i pospa: ze dwie
godziny. Osiem godzin pracy mia=em przed
sob', szybkiej i nerwowej. To takie proste, prze-
cie/ zapami"tam – pomy>la=em. Przelecia=em
kombinacj" my>l' kilka razy i – najwidoczniej
– wkr[tce zasn'=em.
Rano wsta=em, po kombinacji >ladu nie ma,
kompletnie zapomnia=em. Wiedzia=em tylko, /e&
1. angielski wyraz by= kr[tki, czteroliterowy,
2. oba wyrazy by=y rzeczownikami i
3. o ile pami"tam, angielski wyraz ko<czy= si"
na sp[=g=osk", w rodzaju litery P lub R. Wkr[tce
jakby T widzia=em na ko<cu i przez to przesta=em
by: pewnym, czy wyraz ko<czy= si" na P lub R,
mo/e mia= je tylko w swoim sk=adzie ]port$\. W
miar" up=ywu czasu, coraz wi"cej innych liter
widzia=em i coraz mniej pewny by=em. W ko<cu
zacz'=em pow'tpiewa: czy cokolwiek w[wczas
odkry=em, mo/e akurat nie. S=owo nie by=o wy-
szukane – przysz=o mi do g=owy.
Polskie litery ]i d{wi"ki\ w rodzaju ', ", :, [, /,
{, =, <, >, musia=y by: wykluczone, podobnie jak
i kombinacje& szcz, cz, sz, dz.
Po 5-ciu latach doszed=em, /e by= to chyba trap
 rapt. Trap jest pu=apk', potrzaskiem, a pu=apki
zamykaj' si" raptownie. Wyja>nienie traprapt
uzna=em za dostatecznie bliskie rozwi'zaniem&
przestawienie ostatniej litery na pocz'tek i za-
sobem liter ]P, R, T\, i – jako takie – satysfak-
cjonuj'ce. Zaprzesta=em tym samym dalszych
rozmy>la< nad problemem i poszukiwa<.
W mi"dzyczasie przewertowa=em s=ownik pol.-
ang. i utworzy=em do>: d=ug' list" s=[w kt[re
mog=yby powsta: na bazie innych, poprzez od-
czyt wspak, literami b'd{ sylabami, ale w wielu
wypadkach podobie<stwo jest przypadkowe
]ch-wa=awa=a-ch\, wi"c odczyt wspak lub prze-
stawienie jest ostatni' desk' ratunku na pocho-
dzenie od innego s=owa, olbrzymia mo/liwo>:
b="du; raczej jako ciekawostka, rozrywka.
wyspa MaltaAtlan]tyda ^ fala, ˚Ba=tyk\ MN,
gr. Helios ]b[g s=o<ca\starofranc. soile ]ziemia\,
nieme H, ˚wymiana d{wi"k[w, Grelaalerg.
Dzi> piszemy i czytamy od lewej strony do pra-
wej, lecz prastare zapisy id' po cz">ci w prze-
ciwn' stron", literami b'd{ sylabami. Widow
czytane od ty=u sylabami& w–do–wi, st'd blisko
do owdowia=a, a nawet do samego wdowi, u/ywa-
nego niegdy> czasem, dzi> archaizm; nadal jest
jednak rozumiane. Tak i penis }p-ine-s|, Europe
}ju-e-rop|, gr. astronang. star ¯ sterre ¯ steorra,
inffin ]InflantyFinland\, ab-duleDule-ba.
Pewnego rodzaju kombinacj' jest cyrulik, kt[ry
mo/e by: czytany od ty=u w niemal/e iden-
tyczny spos[b ]CK, YI\, nie tylko potop,
rotor, nagana, revolver, cook, level i sens.
Przyk=ady z listy wskazuj' na zasady tworzenia
nowych s=[w, w jaki spos[b czytano je od ko<ca&
litera w liter", b'd{ te/ niejako sylabami. Cza-
sem wyraz czytany jest od ty=u, do pocz'tku, by
sko<czy: zn[w na tyle, jak raft – tratwa } tratfa |.
Przy tym =atwo daje si" zauwa/y:, /e ST wyst"-
puje w niezmiennej kolejno>ci, bez wyj'tku&
pustystupid, stuka]:\akust]yka\, post
stop, stole }stoul|lost, stok kost ]stockcost\.
Mo/liwe kombinacje – nowe wyrazy mog=y by:&
• przeciwstawieniem uprzednich& oddo,
• ich synomimami& stukaakustyka, siorba:
absorb, sodapathos, gmera:rummage,
=apapaw } pa= |, pustystupid ]durny\,
agnis ]ogie<\ ˘ ags/ga(: ]pali:\ S?.
• lub maj'cymi bliski zwi'zek, jedne z drugimi&
ga-war(itwar-ga, wrota ]rot\tor ]brama\.
Tmutaraka< ]s=aw. T;moutorokan;\ – gr[d na
P=w. Tama<skim ]obecnie stanica Tama<ska
w kraju Krasnodarskim\, na miejscu staro/ytnej
kolonii greckiej Hermonassa.
Po 1094 gr[d opanowany przez ˚Po=owc[w.
¯ ros. t;ma ]pol. :ma – tysi"cznik, wojewoda
maj'cy pod swymi rozkazami tysi'c woj[w\ %
tarakan ]karaluch, franc. ravet, ang. cockroach\.
Tobiah ]hebr.\ – dos=. B[g jest dobry ˘ Tobias;
W"gier tobaw, 6716 ]pod i w rzecz. 1208 r.\.
Tocharia }tokaria| ¯ gr. Tocharoi; najdalej wysu-
ni"ty kraj na Wsch[d o j"zyku indo-europejskim,
kt[rego r"kopisy si"gaj' do VI–VIII wieku AD.,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
wydobyte przez archeologiczne wyprawy na
prze=omie XIX i XX wieku, wi'/'ce Zach[d ze
staro/ytnymi ruinami kra<cowych Chin; nar[d
Tocharii istnia= do ok. 1000 AD.
Tokarianie wspomniani przez Strabona – grec-
kiego geografa, 63$ BC. – †24$ AD.
J"zyk nazwano tokarski, za gr. Tocharoi – zna-
nych Grekom /e migrowali z Turkestanu do
Baktrii w II w. BC.
Dwa dialekty Tokarii, uderzaj'co i rozbrajaj'co,
pokrewne s' do obu& indyjskiego i ira<skiego w
ostatnim okresie istnienia, podobie<stwo przy-
pisane buddyjskim misjonarzom napieraj'cym
na Wsch[d.
tofte ]dun.\ – 1. w poprzek, poprzecznie,
2. udaremni-:(a:, po(krzy/owa: ]plany\, po(psu:
szyki, sta: na zwadzie ]komu>\,
3. =awka wio>larza.
Toimcy ]s=aw. toimci\ – poga<skie plemi" osiad-
=e w g[rnej Toimie ]dop=ywie Dwiny\.
Toip ]˚Mazur. ltpsc Toip\ – =aci<ska nazwa Bia=o-
ozierza przy Kseneponcie ]Morzu Czarnym\,
˚Bie=ooziero.
told ]dun.\ – 1. korek, zatyczka, czop, szpunt,
ko=ek, sztyft, plomba, 2. obowi'zek, powinno>:,
s=u/ba, dy/ur, 3. zwyczaj, obyczaj, przyzwycza-
jenie, nawyk.
Lit. Witold ]`old, `eld w nazwach& senior, Sr.\.
to=bimisia u wri=o }uwri=o| – trudno uwierzy:.
to=kowin ]s=aw., to=kowiny – l.mn.\ – t=umacz(e;
ros. tolkovat; – t=umaczy:, przek=ada: ]z j"zy-
ka na j"zyk\ ¯ tolk – sens, znaczenie ˚tolko-
vanie – wyja>nienie, interpretacja, t=umaczenie.
To=styj ]pol.-wo=. s Vœheslavom Tol=stym=,
1208 r.\ – t=usty, oty=y, nalany.
Tomasz ]pol.\ – bli{niak; arab. te’oma ˘ gr. Thomas
˘ p[{no=ac. i ang. Thomas,
ros. Foma-Thoma ]F ^ TH ^ T; nieme S\.
top-[r(or ]pol.-ros.\ – rodzaj siekiery;
pers. tabar, PB, Ø^A, isl. tapar, fin. tappara.
Torczew ]wo=. Torhev;, torceskyi, torces-
kπi gorod=\ 1223 ÷1235 – Torczyn ¯ torky
torky ]Turcy\, gr[d ˚Po=owc[w Dani=y.
Tornaw ]s=aw. Tornav=\ – Tyrnowo, staro/. sto-
lica Bu=garii; w 1393 zbobyta przez Turk[w.
Torop ]staroros. Torop;\ – miesz]a:\; s=uga Alek-
sandra zwanego Popowiczem, z Rostowa, 1216.
Toropec ]pol.\ ¯ ros. toropet; ]miesza:\;
72 km E od Wielkich +uk[w; w 12 w. du/e cent
-rum smole<skich w=adc[w, w 13 w. by= stolic'
Toropeckiego Ksi"stwa, wydzielonego od Smo-
le<skiego; napadany przez Litwin[w; w 1362
zaj"ty przez Litw".
tort ]dun.\ – nies=uszno>:, krzywda, szkoda.
Lit. Witort.
Toru< ]pol.-s=aw.\ – konnica ¯ s=aw. toron ]OU\.
Tor/ek ]s=aw. Tor;'ek=, 1430–1550& Tor'ok/;,
Tor';k/=, Tor='ok/;, Tor=';k=,
Tor;'ok/=, ros. Tor'ok=,\ – targ[wek ¯ torg
]targ\, OE, “prigorod” Nowogrodzki ]podgro-
dzie, okoliczny gr[d, w 1907 w Twerskiej guberni.
Gr[d n(rz. Twierca ]dop=ywem Wo=gi\, ok. 220
km NE od Moskwy; oblegany przez Tatar[w pod
wodz' Batu-chana od 1236, lutego 22 ]kalend.
jul.\, zdobyty 1236, marca 05, na pami'tk" >w.
Kanona, w >rod" czwartej niedzieli postu. Wy-
sieczeni wszyscy grodzianie.
Tor/ek ]wo=. i Tor;'kou\ – gr[d w pobli/u
dzisiejszego ˚Radomia, wspomniany w wo=.
ltpsi pod 1268 ]wyprawa Litwy na Boles=awa\
i w 1287 ]trzeci najazd Tatar[w, Telebuga\,
0001-02-864, 894
targ[wek ¯ torg ]targ, OA\, dzi> tor'i]e.
tourisk ]dzi> ros. Turijsk\ ¯ tur, gatunek /ubra,
bizona, OUU; ang. aurochs. Dzi> tylko w Pusz-
czy Bia=owieskiej. Wyt"piony polowaniami na
grubego zwierza, jak nied{wied{ i dzik.
Mindog 'e posla s(y)na si. i voeva ákolo
Tour;ska, 6761.
vzœ u nego Touriisk=. na r≠ci. na nemn≠,
i sio=a ]sela\ oko=o niego pojmie, 6784 ]pod
1276, w rzecz. 1275 r.\.
Miejscowo>ci& Turow n(rz. Prype:, Turobin n(rz.
Por, gr.-celt. BW, V, Turzyniec n(rz. Wieprz.
trab ]niem.\ – trucht, k=us. Lit. Trab, Trabus.
trambowa: ]ros. trambovat;\ – baranowa: ˘
Trembowla; t – wie/a ]dun. tårn\, ram – baran.
translacja ]staropol., zamar=o\ – przeniesienie, prze=o-
/enie, przek=ad; kilka znacze<& 1. mechaniczne,
2. matematyczne, 3. lingwistyczne& t=umaczenie
z jednego j"zyka na inny j"zyk;
=ac. translatio ˘ starofranc. translation ˘ >redniow.
ang. translacioun ˘ ang. translation,
ros. perevod=-pierewod ]przew[d, przepro-
wadzenie\ ¯ piere ]prze, przez, przeprowadzi:\
% wod ¯ wodzi:, wadzi: ¯ woda, wada  water,
OAE, TD; by: mo/e wynik t=umaczenia
=ac. trans % lation ¯ lotio, lotionis, OA ]p=yn,
dzi> p=yn u/ywany do mycia si", g=adko>ci sk[ry,
leczenia\ ¯ lavare ]my:, k'pa: si"\.
Znaczenie «trans`» powszechnie znane i u/y-
wane, np. Transatlantic ]przez Atlantyk\, ale ju/
OA – nie, i przez to zatar= si" zwi'zek «lation»
]trans % lation\ z «lotion».
transliteracja ]og[lnoeurop.\ – dos=. przeliterowanie;
¯ trans` ]prze(z\ % =ac. liter-a(owanie % tion;
wg mSjp 1969& «przepisywanie tekst[w innym
alfabetem, ni/ by=y napisane, oparte na zasadzie
>cis=ej odpowiednio>ci literowej.» Czyli znak za
znak jak ªoko – za oko, z'b – za z'bº.
I ja tak zacz'=em na samym pocz'tku, odszed-
=em p[{niej od zamys=u, gdy zorientowa=em si",
/e wiele znak[w reprezentowa=o po wi"cej, ni/
jeden d{wi"k, kt[re w nowym alfabecie pisane
s' inaczej ]maj' inne odpowiedniki\. Np. znak
W czytany by= +, B, UU ]d=ugie, podw[jne U,
sk'd poszed=& U ^ V ˘ UU ^ VV ^ W\, tak na
wschodzie, jak i na zachodzie Europy. Gdy prze
-transliteruj" W z cyrylicy na alfabet =aci<ski,
jako V – zacieram odczyt + w j. angielskim i gr.-
celt.-ros. BW& Byzantium – Wizantija; William
– zdrobn. Bill; woda, Wod=a, Wod=oziero, +ody-
na, +ada, +adoga, =ab"d{ ˘ +abunie, +ab"dy,
b=oto – water }=ote&|, wasser SST, OAE,
TD, ˚wymiana liter i d{wi"k[w.
W=adimirowicz pisany by=by V=adimiroviç – pi-
sownia dziwnie wygl'da dla nieprzywyk=ego
oka; dawni Polacy tak nie pisali – mo/e mieli
do tego pow[d.
«twardy znak» musia=by by: opuszczany ]i by=\,
a kryje si" pod nim tak/e samog=oska O&
gr. Alexandros }aleksandro, nieme S| ˘
Aleksandr=-Aleksandro ˘ Aleksandr.
Wi"cej szkody ze >cis=o>ci, ni/ po/ytku z niej.
Znak X reprezentowa= d{wi"ki& KS, K, S, SS, CH,
H& staropol. Xi'/", gr. Alexandros, ital. Alessandro,
hiszp. Alejandro }alehandro|, HJ, nieme S, Me-
xico }mechiko|, Don Quixote. Przetransliterujmy
Trawny – Podst"pny, Przebieg=y, Fa=szywy, przy-
je na gra/dank" – co z tego wyniknie.
pol. Barabasz ¯ =ac. Barabas ¯ gr. Barabas
]nieme S, ˚wymiana liter\ ¯ aram. bar ]syn\ % abba
]ojciec\; syn Boga, Ojcem zwanego, biblijny z=o-
czy<ca o tym przydomku ]Mateusz 27&16–21\,
trepy l.mn. ]pol.\ – sanda=y mnisze;
nale/y transliterowa: tak – jak by=y w[wczas
czytane, a nie kierowa: si" samym zapisem, tj.
odpowiednikami znak[w& znak za znak. A je/eli
Trembowla ]ros. Terebovl;, 6714\ – gr[d
znak za znak, to z obja>nieniem, jak te znaki by=y
czytane – w jaki spos[b w kt[rych zestawieniach
Trenata ˚Trojnat ¯ niem. treu }troj| % ¢natang$
]w zestawieniu z innymi\.
W ˚Mazur. ltpscu s=aw. litera X ]Ch\ wielokrot-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
nie u/yta by=a w znaczeniu K& ide Jaros=aw
ch Kiewu, togo /e godu prichodisza ch Kiewu
peczenezi, poide ch Kiewu na Wses=awa, idosta
ch Kiewu na brata swoego. Agkira ]Ankora, dzi>
Iznik, w Turcji\ ¯ gr. ankyre ]kotwica\, ale Achkira
to Ankara, Angora ]te/ w Turcji\, cho: OA, w
cyrylicy X ^ =ac. CH ]istnieje zwi'zek& XCH
KGH, ˚wymiana liter i d{wi"k[w\.
W ˚cyrylicy, dla kilku znak[w, nie w spos[b
przyj': po jednym odpowiedniku =aci<skim –
wym[g >cis=o>ci za daleko posuni"ty, bo niegdy>,
przed wiekami, takiego nie by=o w pisowni – te
same d{wi"ki r[/nie pisano, a zapisane ju/ –
r[/nie wymawiano, st'd mamy r[/ne mutacje
nazwisk& Dowgird, Do=gierd, Do=giert, i inne;
pisano je ze s=uchu ]z rozbie/no>ciami\, a dzi>
wymagana >cis=o>:.
Ze s=uchu nadal piszemy arabskie nazwy, a w
j. angielskim ten sam zapis r[/nie jest czytany,
lub r[/ny zapis czytany tak samo ]bare–bear\ co
doprowadzi=o niekt[rych do wniosku, /e inaczej
pisze si", a inaczej czyta – z doz' racji.
Przy czytaniu tekst[w, liczba wymuszanych prze-
k=ama< jest miar' zak=amania narodu; prawd'
jest, /e Anglicy maj' wyj'tkowo du/o ]wyj'tko-
wo du/o hipokryt[w\ – zwi'zek mi"dzy pisowni'
a wymow' wyj'tkowo niski, trzeba zna: obydwie&
pisowni" i wymow" by prawid=owo wym[wi:
pisany tekst.
Podobnie by=o z j"zykiem s=awia<skim i jest
nadal w j. rosyjskim&
Briquet ˘ ros. Brike-Brike,
Baldwin ˘ ros. Bolduin-Bolduin,
Montferrat ˘ ros. Monferat-Monferat,
$ ˘ D[kan'-Djukan/.
Znak za znak jest zachciank' ostatnich dekad,
lansowan' przez ludzi, kt[rzy nie znaj' histo-
rycznych zapis[w ]bo nie paraj' si" j"zykami
obcymi, bo s=abo je znaj' – nie czytaj'\ – jest
wymogiem prowadz'cym do b="d[w, powierz-
chown' znajomo>ci' tematu.
Ícis=e odpowiedniki... Rosjanie nie potrafi' prze-
literowa: z cyrylicy na gra/dank"& isl. elfr ]rzeka\
˘ s=aw. Eleufer ]u svœtago Eleuf≠r;œ\ ˘ ros.
...Eferiq ¯ Eferij, i b='dz', /e by=a to – najwy-
ra{niej – wyspa Bereza< ]Berezan;\ w pobli/u
uj>cia Dniepru, ˚Elfer,
arab. hid/ra, ang. hijrah, hegira ˘ ros. hi/dra
– ko>lwai' obce nazwy jak za s=awia<skich
czas[w, ˚s=awia<ski j"zyk, tak w r"kopisie;
ros. zerno ]ziarno\ pisane zephno w American
Scientific, March 1990, str. 114, miesi"czniku
ameryka<skiej Nauki, w artykule gruz.-ros.
Tomasza W. Gamkrelidze i W. W. Iwanowa pt.
The Early History of Indo-European Languages
]Wczesna historia indo-europ. j"zyk[w\; kto> nie
pokona= bariery ros.-=ac. alfabet[w& P–R, i H–N,
Amerykanie, Rosjanie, lub obie strony zaintere-
sowane w druku, tj. opublikowaniu wiadomo>ci.
Takie i podobne b="dy do>: cz"sto widuj", wy-
nik=e z barier j"zykowych i r[/nych alfabet[w, i
nieporozumienia z nich wynik=e, mimo wymogu
d'/enia do perfekcji, >cis=o>ci.
domek imperatora Wsch. Cesarstwa Rzymskiego
]w Konstantynopolu\, Micha=a ¿839–855–†867,
{le t=umacz. na j. ang. the Drunken ]Pijany\,
w=a>ciwie the Cunning.
˘ drep-ta:(cze, TD.
Wygas=y w XVII w. r[d Trepk[w ¯ Trepka.
n(rz. Seret; ¯ trambowa: ]baranowa:\.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Trid ]wo=. Trid=\ – tr[jz'b ¯ skr[t gr. i =ac. trident
¯ tri ]trzy\ % dent ]z'b\; wymieniony w Ipat. pod
6782 r. ]1274 i w rzecz. 1274\, najwyra{niej
zdrajca kt[ry zbieg= z Rusi i wyprawi= si" z wojami
˚Trojdena na zdobycie Drohiczyna;
„i Trid= s nimi 'e bœwe.”
Triphon ]˚Mazur. ltpsc Trifon\ – tr[j-ton(g=os;
gr. treis ]trzy\, =ac. tres ]trzy\ ˘ gr.-=ac. tri` ]tr[j`\
% gr. phone ]ton, g=os\.
Tripoli Pheniczeski ]˚Mazur. ltpsc Tripolij
Feniheskij\ – Tripoli ]Tr[jmiasto\ ¯ gr. tri`
]tr[j`\ % polis ]miasto\& Sydon, Tyr, i Aradus ]ang.
Sidon, Tyre, Aradus\; dw[ch Dionis[w m"czen-
nik[w z Tripolisu, 5790 ]290 A.D.\.
trizna ]s=aw. trizna\ – stypa, uczta pogrzebowa.
Trochim ]wo=.-ukr.\ – }archaizm| wierny,
>redniow. ang. trouthe, ang. troth ]1. wierno>:,
2. prawda, 3. za(po-r"czenie\, bliskie pisowni' i
znaczeniem truth ]prawda, rzetelno>:\ OU;
s=aw. ªa my ˚prawdu dajemº ]zar"czenie niety-
kalno>ci\; kusz'ce ang. trophy ]trofeum\ ¯ gr.
tropaion, ale b="dne; nazwisko Trochimowicz.
trog ]isl.\ – koryto, /=[b, rynna, r[w, dolina,
niecka. Lit. Swintrog.
Trojden ]1430–1550& Droiden;, Trigkgin=,
Troiden/;, Troikgen=, Troidzien, Trokien\
– wierny ¯ niem. treu }troj| ]wierny\ % den ¯ Deno-
we ]inna nazwa Jatwie/y\; den ]woda\ % over.
1. wojowniczy w=adca Litwy i Jatwy 1270÷82. Re-
zydowa= w Rajgrodzie. Zgin'= pod Drohiczynem
w odwrocie z wyprawy na Lublin. Pomieszany z
Trenat' “Trojnatem”, w wyniku powsta=y para-
frazy >mierci Trojnata. St'd {le w Encyklopedii
wydanej przez PWN.
Alnpek& Regulus ]Kunig\ Thoreide. 0165-01-118
2. T. Mazowiecki – wnuk Trojdena †1431;
s. Boles=awa II †1313.06.20 i Gautemundy-Zofii
]c[rki Trojdena Lit. †1281\, wnuk Siemowita
†1262.06.23, prawnuk Konrada Maz. †1247;
z piecz"ci& S. Troydini Ducis Mazovie Et Girren-
sis. 0165-01-169
Trojnat ]Tron`ta, Treniata, Tronat, Troniat\ –
wierny ˚Natangii, ¯ niem. treu }troj| ]wierny\ %
¢natang ]morze\$
Trojnat “Trenata]ng\” – siostrzeniec Mindowga,
w=adca Litwy 1263. Trojnat zwany jest w wo=.
ltpsie Trenat' ]OE\; pomieszany z Trojdenem;
iznaide sob≠
w wo=. i Ipat. ltpsi 6770 ]1262 r.\&
Trenœtou. sestrihiha Mindovgova...
Trenœta 'e bœwe. togda ou 'emoiti.
Troki ]Trovy, Troka, Troki, Troky, ros. Troki\
– staroziem, staro/. miejscowo>: w Litwie,
23 km SWW od Wilna, 54° 37* N, 24° 55* E;
tro ]stary\ % ki ]ziemia\; tro – kro – wiel(o – star.
Trophim ]s=aw. Trofim\ – trofeum, pami'tka,
znak pokonania wroga ]he=m, tarcza\;
gr. trope ]odwr[t, zwrot do ty=u – podanie ty=[w,
pora/ka, zniszczenie\ ˘ tropaion ˘ =ac. tropalum,
trophaeum ˘ franc. trophee ˘ ang. trophy;
ros. Trofimov-Trofimow, pol. Trochimowicz.
Tr[jcy dzie< ]ros. Troicyn ∂en;\ – 50-ty dzie<
po zako<czeniu postu ]paschy\, zwykle w ko<cu
maja.
Trubie/, rz. ]ros. Trube';\ – na rubie/y z Tata-
rami ¯ t]atarska\ % rubie/, rzeka graniczna;
˚Perejas=awl, Hrubiesz[w ¯ rubie/, wartegn.
trygg ]szw.\ – spokojny, bezpieczny, pewny.
Lit. Zygtryg ]sig ˘ zyg; SZ\.
trzech kr[l[w z Kolonii& Kasper, Melchior i Balta-
zar; wg >redniow. legendy, trzech mag[w kt[rzy
przybyli z darami na urodziny Jezusa Chrystusa, do
Betlejem, i kt[rych cia=a przenios=a cesarzowa Helena
do Konstantynopola, st'd przeniesione do Milanu, w
ko<cu do Kolonii ]ang. Cologne\;
ang. Gaspar, Melchior, Balthasar, Balthazar ¯ =ac.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Balthasar ¯ gr. Balthasaros; ˚Kasper.
staropers. magu ˘ gr. magos, =ac.-ang. Magi ]l.mn.
magus\ – kasta kap=an[w zaratuszirskiej wiary w sta-
ro/. Medii i Persji, maj'cych tajemne si=y; ¯ Zaratuszira,
Zarathustra, /yj'cy w VI lub VII w. B.C.
Zamienieni na m"drc[w ze Wschodu ]ang. wise
men from the East\, a nast"pnie na kr[l[w.
Tudnaminowicz i Kodwi/ad ]wo=.\ – wojewodowie
litewscy, wojuj'cy okolice Mielnika n(rz. Bug; w
odwrocie, dop"dzeni przez Wasylka, z jego bo-
jarami i s=ugami, ko=o grodu Nebla, przy jeziorze
]n(rz. Prype:\. Tu Litwini ponie>li kl"sk". Tolko
odin ubit ot po=ka Wasilkowa – Preibor s]y\n Ste-
panow, Rodowicz. wo=., Ipat 6770 ]pod 1262 r.\.
Tugor-chan ]ros. Tugorkan\ – po=owiecki chan,
te>: Swiatopo=ka, w 1096.05.30 osadzi= Pere-
jas=awl, zabity 1096.07.19 w bitwie z Rusi',
pochowany “na Berestowie” k(Kijowa.
Tuky ]s=aw. Tuky\ – bojarzyn kijowski, brat Czu-
dina, 1068 radzi Izas=awowi }s. Jaros=awa M'd-
rego †1054| wzmocni: ochron" Wses=awa;
w 1072 “der/a Wyszegorod” 0001-01-177.
Tura-Temir i Olan ]˚Mazur. ltpsc Tura-Temir
i Olan\ – wojewodowie Ordy przybyli 6790
]styl$\ do Dimitra Aleksandrowicza ¯ Aleksander
Newski †1263. 0001-31.1-77
turb ]=ac. turbidus, ang. disturb ^ zak=[ci:\ –
szorstko>:, bunt, burza ˘ po(turbowa:, turbu-
lentny ^ burzliwy.
W cyrylicy goth. Turbid, Turbern 941.
Turcja, Turek ]pol.\, Turkey, Turk ]ang.\ ¯
arab. Turk, >redniow. =ac. Turkus, starofranc. Turc,
>redniow. ang. Turke.
Turcy ]pol.\ – plemi" kt[re w czasie wypraw krzy-
/owych ]˚krucjata\ przyby=o do Azji Mniejszej
z ˚Turkestanu – ze step[w rozci'gaj'cych si"
mi"dzy g[rami Altajskimi a morzem Kaspijskim.
W w"dr[wce natkn"li si" na Arab[w od kt[rych
przyj"li wiar" Mahometa ]Mohammeda\ ˘
had/d/, had/d/i ]ang. hadj, hadji\, ˚Had/i-bej.
Po zaj"ciu Azji Mniejszej, pod dow[dztwem Os-
mana ]Ottomana\ wdarli do Europy i tu osiedlili
si" na p[=wyspie Ba=ka<skim. Ju/ od 1365 stolic'
su=tana by= Adrianopol, w Tracji ]tur. Edirne\,
210 km NW od Konstantynopola, n(rz. Marica
]staro/. Hebrus\, w uj>ciu do niej rz. Tund/a.
Pocz"li podbija: ludy s=awia<skie, jeden po dru-
gim, w ko<cu z=amali Serbi" w straszliwej bitwie
pod Kosowem 1389, i gotowali si" do zdobycia
˚Konstantynopola, zdobytego 1453.
Turcy opanowali w zupe=no>ci azjatyckich Tata-
r[w, w tym zmusili ich do przyj"cia muzu=ma<-
skiej wiary, ˚Had/i-bej. Na podst. 0065-00-196
Do Turk[w nale/'& Turcy Osmana ]Azji Mn.\,
Turkmeni, Kirgizi, Uzbecy, Jakuci ]Uzbek – o
takim imieniu – chan tatarski 1340\;
ang. Turks, ros. torki-torki, wo=. torky-torky ˘
wo=. torceskyi gorod, pol. Torczyn, OU.
Turisk ]wo=. tourisk\ ¯ tur; mjcs. k(puszczy.
Turk` ]wo=.-pol.\ – osiedla Turk[w na Wo=yniu&
• Turkowice, 3 km E od Czerwina,
9 km S od Werbkowic, 7 km N od Tyszowiec,
50° 41* N, 23° 44* E,
przy trasie +uck–W=odzimierz Wo=.&
• Torczyn }turczyn, OU|, 50° 46* N, 25° 00* E,
• Zaturcy, 50° 46* N, 24° 50* E,
za` ^ po~ ¯ podle ]wed=ug, obok\.
Turkestan ]pol., ang. i inne\ – nazwa du/ego regio-
nu w centralnej Azji dzielonego na dwa& Wschod-
ni i Zachodni Turkestan.
Wschodni lub Chi<ski T. – mi"dzy trzema pas-
mami g[r& Thian-Szan, Karakorum, Kuen-Lun,
a od wschodu pustyni" Gobi, w pobli/u centrum
– zlewnia jez. Lob-nor, zasilanego od zachodu
przez rz. Tarim i jej dop=ywami. Znaczn' cz">:
zajmuj' nieuprawiane stepy, ale /yzne ziemie
zasilaj' rzeki Kaszgar, Jarkand i Karakasz.
Zachodni T. zawiera Trans-Kaspijskie okr"gi&
Turkme<skie steppy, chanaty& Bochary i Chiwa,
oraz oaz" Merw. Pod ochron' Rosji. Zasilany
rzekami& Oksus ]ang. Oxus\ lub Amu-darja ]ang.
Amu Darya\, i D/aksartes ]ang. Jaxartes\ lub Syr-
darja ]ang. Syr Darya\. American Int’l Encyclop.
tum ]starogerm.\ – katedra; starogerm. toum,
dzi> Dom, TD; W Prusach. Sztum.
Twerkiten 1289 ]germ.-=ac.\ – Twery, na ?mudzi;
lit. Tverai.
Tweryment ]wo=. tvirement;\ – gr[d na ?mudzi
kt[ry oblega= Mendowg, 1250, i tu zosta= trafiony
strza=' w nog" przez Po=owca o imieniu Kocz;
Twery przy trasie Ret[w ]lit. Rietavas\ – Warna
]lit. Varniai\, 55° 43*, 22° 10*E. 0001-01-818
wi"cej pod has=em Woruta;
EI& twirement ^ Tweriment, Mindog ^ Mendog
˚s=awia<ski j"zyk.
Twier ]s=aw. Tf≠r;\ ¯ s=aw.-ros. tverd;, tvër-
dyj, twierdza, zamek n(rz. Wo=ga i Twierca,
za=o/. 1209, dzi> Kalinin, 160 km NW od Mosk-
wy. Zdobyty przez Tatar[w 1236, w lutym.
Tworjan ]wo=. tvorπan\ – Tworzyjan ¯ tworzy %
jan ]B[g\; t=umaczony na Florian ¯ =ac. floris.
tydzie< – ten dzie< ¯ wo=. tyi den; ]tyj de<\,
3-krotnie u/yty w Spisoku grafa Racz. XVI w.;
wg mego mniemania; tygodnia – tego dnia.
Siedmiodniowy system odliczania czasu Polacy
zapo/yczyli z Zachodu Europy, dokonuj'c do>:
niezdarnej modyfikacji, dok=adniej – polski kler
katolicki. Od Polak[w zapo/yczy=a Ru>, doko-
nuj'c dalszej zmiany. I tak, gdy zachodni system
rozpoczyna odliczanie od niedzieli, polski – od
poniedzia=ku, a ko<czy na niedzieli, przesuwaj'c
cykl o jeden dzie<. Biblia by=a tu wskaz[wk', /e
B[g stworzy= >wiat w ci'gu sze>ciu dni, a si[d-
mego dnia – odpoczywa= ]niedziela ¯ nie dzia=aj\.
Poniedzia=ek ¯ po niedzieli, lecz niedzieli nie ma
przed poniedzia=kiem – jest na ko<cu tygodnia.
Poniedzia=ek wskazuje, /e niedziela pierwotnie
rozpoczyna=a tydzie<. Wtorek – wt[rny dzie<
tygodnia, dok=adnie – drugi dzie< roboczy. Íro-
da ma by: >rodkowym dniem, ale nim nie jest.
Przed >rod' dwa dni ]poniedzia=ek i wtorek\, a
po >rodzie a/ cztery ]czwartek, pi'tek, sobota i
niedziela\. Czwartek jest dniem >rodkowym....
Íroda jest >rodkowym dniem tygodnia – zn[w
– gdy tydzie< rozpoczyna si" w niedziel"..., nie-
dziela, poniedzia=ek, wtorek ]>roda\, czwartek,
pi'tek i sobota. I tak pierwotnie by=o. Czwartek
– czwarty dzie< roboczy, pi'tek – pi'ty, sobota
– /ydowski sabat ]anglosas., starofranc. i >redniow.
ang. sabat\, i niedziela – nie dzia=aj.
Ru> nazwa=a ca=y tydzie< niedziel'& nedelq.
W ang.-franc. systemie, dni maj' nazwy cia= nie-
bieskich, gdzie day – dzie<; ang. Sunday ]sun –
S=o<ce\, Monday ]moon, mone, mona – Ksi"/yc\,
franc. Mars – wtorek }Mars|, Mercure-mercedi –
>roda }Merkury|, Jupiter-jeudi – czwartek, Venus-
vendredi – pi'tek, Saturn-Saturday – ang. sobota.
tyk ]dun.\ – oty=y, gruby, g"sty. Lit. Astyk.
tynd ]dun.\ – cienki, rzadki, ]o cz=owieku\ chudy,
szczup=y, marny kiepski, nieszczeg[lny, n"dz-
ny; staroang. thynne ˘ ang. thin. Lit. Fo=tyn.
Tyr ]˚Mazur. ltpsc Tir\ – dzi> Sur, w Libanie
76 km S od Bejrutu, n(M. Ír[dziemnym;
franc. Tyr lub Sour, =ac. Tyrus, ang. Tyre.
Tyszko – zdrobn. imi" Tymosz, gr. Timotheos
¯ timos ]honor, cze>:\ % theos ]B[g, Bogu\.
Tyszowce ]pol.\ ¯ Tysz]ko\ % `owce ]g[ry\.
Ualent ]˚Mazur. ltpsc Ualent, Iualent\ –
˚Valens, imperator bizant. 364–378 A.D.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Uchanie ¯ ukr. ucha< ]cz=ek z du/ymi uszami\;
wie> przy trasie Jaros=awiec – Wojs=awice –
Krasnystaw; Litwa i Jatwjazie wojowali Turisk i
oko=o Komowa, a/ do Czerwna ]nad Huczw'\ i
bili si" u wr[t czerwenskich, i zastava b≠ v=
ouxanœx. wo=., w Ipat. ltpsi 1428(32 ]kopii wo=.\&
Ouxanœx=, 6713 ]1207 r.\.
uda=y ]s=aw. oudatnyi\ – Ímia=y ˘ ros. udaha –
sukces, szcz">cie, powodzenie. Mstis=aw Msti-
s=awicz Uda=y †1225 – knia{ Halicza& M;sti-
slav= velikyi oudatnyi knœz; oumre>
staropol. uda=y ]silny, mocny\; udatno>: ]moc,
si=a, pot"ga\; s=aw.-pol. koncepcji da=mia=.
udmurty ]s=aw. oudmourty\ – zakrawa /e
Wiada, Wotaki, Watycze.
Ugen ]lit.\ – litewski gr[d w zakolu rzeki,
nad Dubiss' ¯ b-ugan ]˚Bug\;
staroang. bugan ]=uk\ – w =uku rzeki; germ.-=ac.
pisownia, Duisburg& Onkaim, Otekaym, Ottokaim
]germ. Otto...\, Jeroszyn& Oukein, Oukayn, Ou-
keym, opisanie dr[g& Auken, Awken, Aukon.
Poddany Krzy/akom w 1303 przez zdrajc"
˚Drayke, kt[ry otworzy= bram" grodu noc'.
ugri ]s=aw. ugri\ – W"grzy. g[ry “Kawkazkije”
]Karpaty\ zwane W"gierskimi; ang. Huns ˘ Hun-
gary, bliskie ang. hungry ]g=odny\, ˚Huny;
ougri herni, ugry hernye – W"grzy, Ma-
dziary; ougri b≠li, belye ugri – Chazary,
xozari, ˚biel ]nisko\, czern ]wysoko\.
Ugrowsk, Uhrusk ]wo=. Ougrovesk=, ougro-
vesk;\ ¯ u ]pod\ % gro ¯ hora ]g[ra\ % sk,
dzi> wie> n(rz. Bug, 21 km NE od Che=ma Lub.,
2 km poni/ej uj>cia rzeczki Uherka do rz. Bug,
˚W"gierka.
ujazd ]pol.\ – rozleg=y obszar ziemi, wymagaj'cy
obje/d/ania granic konno; granice ujazdu ozna-
czano kopcami lub s=upami ze znakiem – groma-
da s'siednich ujazd[w nazywa=a si" ˚opolem
]zamienionym nast"pnie na powiat\. 0065-00-107
Ale Aleje Ujazdowskie w Warszawie ¯ u ]pod,
ko=o\ % Jazdowa ¯ Jazd[w n(Wis='.
uk=ad ]s=aw. uklad\ – da-<(nina, haracz; uk=ad
– ob=o/enie podatkiem, ok=ad ¯ u-k-=ad;
u ]pod, ˚u\, k ]do\, =ad ]porz'dek\; uk=ad – podpo-
rz'dkowanie. W wyniku dorozumie< uk=ad zmie-
ni=o znaczenie na umow", plan; uk=ada: – plano-
wa:, kartowa:; mi"dzynarodowe uk=ady ]umowy\.
Pozosta=o rzadkie uk=adny ]omal archaizm pol-
ski& grzeczny\, tj. daj'cy si" podporz'dkowa:;
/yj'cy w zgodzie z innymi, zn[w umowa.
Ukraina – na granicy ¯ ukraj ]granica\ % na.
Ulan ]s=aw. Oulan=\ – otrok ]pa{\ strzeg'cy
o>lepionego Wasilka z Tremboweli, 1097.
ulica ]pol.\ ¯ u ]od\ % lica ]front[w\ ¯ lico ]front bu-
dynku; jeden dom nie stanowi ulicy, ˚stolica;
niem. StraÆe, flamand. straat, anglosas. str≤t,
>redniow. ang. strete, ang. street, franc. route, rue,
voie publique, =ac. strata via ˘ strata.
Ulrich von Jungingen ]germ.\ – wielki mistrz Zakonu
1407–†1410, obrany wlk. mistrzem 26 czerwca
1407, w Marienburgu ]Malborku\, zabity w bitwie
pod Grunwaldem 15 lipca 1410, rodzony brat
Konrada von Jungingen, zmar=ego w 1407;
utarta w Polsce pisownia& Ulryk von Jungingen,
w ameryka<skiej publikacji& Ulric ]bez von J.\,
˚Krzy/acy.
«ch» mo/e by: czytane& «ch», «k», «ks» ]CK,
HS\ ˘ «x» ]HeindrichHendrix\, ˚ryk, lub
opuszczone zupe=nie& ang. Henry ¯ Heinrich, bo
HS, nieme H& Padukah, Sarah, Hanukkah, halle-
lujah, i inne, tak i w hiszp.& S opuszczane na ko<cu
wyraz[w& pumas }puma| ˚wymiana d{wi"k[w.
ulv ]dun.\, olf ]nord.\, wolf ]niem.-ang.\, wulf, ulfr,
ulf ]anglosas.\ – wilk ˘ Arnulf, Ulfilas, Adulf, Adolf,
Rudolf, Wulfstan, Ralph, Ortulf, ˚olf.
`un` ]germ.-s=aw.\ – m=ody; imiona& Adun, Akun,
Jarun, Junka, junak, unosza; germ. jung, >redniow.
ang. yonge, ang. young, anglosas. geong;
przeciwie<stwo do& `ol, `old, `eld, anglosas ]j.
Angl[w\ `ald, zach. sakson. eald – stary, senior,
np. Witold, Gomo=, Gomoll ]isl. gamall, gömul\,
ang. old, elder.
unita ]pol.\ – cz=onek ko>cio=a unickiego, powsta-
=ego z po='czenia ko>cio=[w& Rzymsko-Kat. z
Prawos=awnym, zwanym przez katolik[w& schiz-
matyckiej Moskwy – z cieniem pieniactwa pol-
skiej szlachty, buty. Schizmatycy s' bowiem po
obu stronach roz=amu; zapewne mia= na my>li
apostazj" ]odst"pstwo od wiary, tj. od nas\ – tacy
rodacy s', j"zyki obce w kraju kulej'; sowietowa:
nie zdo=ali przet=umaczy: na j"zyk polski& sowiec-
ka Rosja – z takich samych, niskich pobudek,
pieniactwa. Jad po obu stronach roz=amu.
W styczniu 1438 sob[r w Bazylei uchwali= su-
spenz" papie/a, czyli zawiesi= go w czynno>ciach.
Papie/ Eugeniusz IV ]1431–†1447\ zwo=a= nowy
sob[r do Ferrary, kt[ry przeni[s= si" nast"pnie do
Florencji ˘ unia florencka.
Pod przewodnictwem kardyna=a Cezariniego,
przy wsp[=udziale cesarza bizanty<skiego –
Jana VIII Palaeologa ]¿1390–1425–†1448, ¯
Manuel II\, patriarchy carogrodzkiego – J[zefa,
i metropolity kijowskiego – Izydora, po d=ugich
naradach podpisano akt unii 5 lipca 1439. W ak-
cie tym uznali wyznawcy ko>cio=a wschodniego
wszystkie sporne dogmaty ko>cio=a rzymskiego
za swoje w=asne, natomiast unitom }prawo-
s=awnym| przyznano nabo/e<stwo w j"zyku
cerkiewnym; oba obrz'dki uznano za zupe=nie
r[wne sobie. Duchowie<stwu unickiemu pozwo-
lono zawiera: zwi'zki ma=/e<skie, a rzymskiego
papie/a uznano g=ow' ca=ego ko>cio=a.
Ciekawe, /e unitami zw' Polacy prawos=aw-
nych, jakby katolik[w nie by=o w niej, tj. jakby
katolicy nie przyst'pili do unii. To dlatego, /e
Rusini parli do unii, a Polacy – nie& ªNiezmiernej
wagi dla >wiata chrze>cija<skiego by=a unja
ko>cio=a wschodniego z zachodnim, szczeg[l-
niej w Carogrodzie d'/ono do zawarcia unji; w
Polsce potrzeby unji nie odczuwano tak bardzo,
obawiaj'c si" wp=yw[w Moskwy schizmatyckiej
na poddanych polskich tego/ wyznania.º 0065-
00-197, czyli Rusin[w na okupowanych ziemiach
Rusi, chcia=oby si" powiedzie:, lecz nie wypada
pochlebcy, by nie przynie>: ujmy rodakom;
wszystko co z=e – to nie my.
Ale W=adys=aw Czapli<ski 1985, katolik,na opak&
ªWszak ludno>: ta m[wi=a j"zykiem ruskim, sil-
nie r[/ni'cym si" od polskiego, przynale/a=a do
Ko>cio=a Wschodniego, okre>lanego jako prawo-
s=awny, wyra{nie niech"tnie odnosz'cego si"
do Ko>cio=a katolickiego. 0139-00-192
Unia florencka wywo=a=a wielkie niezadowolenie
w Polsce. Niezadowolony by= przede wszystkim
uniwersytet krakowski, bo unii dokona= Euge-
niusz IV, a nie sob[r w Bazylei. Biskup Zbigniew
Ole>nicki †1445 za wytrwa=e uznawanie soboru
w Bazylei i zasady wy/szo>ci soboru nad pa-
pie/em otrzyma= 1439 kapelusz kardynalski
od antypapie/a Feliksa V ]od 1439, na nim
sko<czyli si" antypapie/e w Awinionie, franc.
Avignon – schizma trwaj'ca od 1378, polegaj'ca
na wybieraniu przez kardyna=[w dw[ch papie/y,
jednego – w Rzymie, drugiego – w Avignon; sob[r
w Konstancji 1414–1418 dyskutowa= problem\.
Na podst. 0065-00-197, 186
Unitarian ]ang.\ – osoba zaprzeczaj'ca doktrynie
Tr[jcy, wierz'ca w nauki, ale odrzuca >wi"to>:
Jezusa, i utrzymuj'ca /e B[g jest w jednej pos-
taci; cz=onek protestanckiego wyznania; =ac. unity
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
]jedno>:\ % arian ˘ unitarius ]jednolity\.
unor ]staropol.\ – pierwszy }miesi'c|, dzi> marzec;
¯ =ac. unus, >redniow. ang. oon, one ]jeden\.
Przez to Sept. ]wrzesie< – si[dmym\, Oct. ]pa{d{.
– [smym\, November ]listopad – dziewi'tym\, i
Dec. ]grudzie< – dziesi'tym\, ˚kalendarz.
unuk ]wo=. ounouk, OU ^ U, W\ – wnuk.
Niemcy zabili Micha=owi wnuka, i wybili ludzi,
w ziemi wroc=awskiej, w miejscowo>ci Íroda,
gdy zobaczyli, ile z nim towaru jest& i prπide
k m≠stou n≠meckomou. imenem; sreda.
ouz≠vwe ego 'e N≠mci. ≥ko tovara mnogo
est;. izbiwa emou l[di. i tovara mnogo
øœwa i ounoukou ego ubiwa. ]wo=. ltps\. W
Ipat. pod 6746 ]1238\& ko m≠stou Nem≠ckomou.
imenem; Sereda.
urodzony ]staropol.\ – tytu= grzeczno>ciowy szlach-
cica, szlachetny, wielmo/ny.
Urselen ]niem.\ – ziemia nied{wiedzi;
¯ urs-e ]nied{wied{\ % len ]ziemia\; Werner von
Urselen, wlk. mistrz krzy/acki 1324–1331.
uskøn ]dun.\ – bez gracji, wdzi"ku, bez zysku
lub zarobku, nie=adny.
Lit. ~usko, ~ußko; Sanguszko.
Usti=ug ]ros.-wo=. Ustilug\ – uj>cie rz. +ug]a\;
1. n(rz. Bug, 12 km W od W=odzimierza Wo=.,
19 km NEE od Hrubieszowa,
2. w Estonii, n(Zat. Fi<sk', uj>cie +ugi ˘
Us†;-Luga, 33 km N od Narwy.
Ustrzyki ]pol.\ ¯ u ]pod\ % stry % ki ]ziemia\, ˚str.
ut – metal; drut, >rut, kut ˘ ku:, huta.
W s=aw. cyrylicy gotyckie Ut 941 r.
`uta ]$\ – wielce, wielki; nazwiska& Greszta,
Grechuta ¯ gresz` ]grzesz`\ ¯ grech ]grzech\,
Danuta ]wielce oddana\, Pachuta ¯ pach(n':,
s=ownictwo pospolite& huta ¯ starogerm. hutta
]ku{nia\, mo/e w zwi'zku ze >redniow. ang. hoot
]hot\ ¯ anglosas. hat ]gor'cy, gor'co, pal'cy\, ale
nie Biruta ]pszczela trasa\ ¯ bi % rute ¯ route,
Szokruta, a Boruta mo/e by: wywodzone na dwa
sposoby ]bli/sze dane wi"c niezb"dne\.
utak ]dun.\ – niewdzi"czno>:. Lit. Butak.
Utena ]1430–1550& Vtinq, Ustena, Ustinq,
Utinq, Utena, Utiania, Utyn, Vciana\.
Utenes ]lit.\ ¯ >redniow. ang. utensele ¯ starofranc.
utensile ¯ =ac. utensilis ]zdatny do u/ytku\,
utensilia ]przybory\; ˚Witenes ]przybawi= ziem\.
uterinus ]=ac.\ ˚przyrodni.
uviedie ]s=aw. uv≠d≠\ – uzna ˘ wiedza – znanie.
uvis ]dun.\ – w'tpliwy, niepewny; rz. Sesuwis.
Uz – wi'z ¯ wi"{, wst'/ka, ta>ma, opaska,
zwykle w l.mn. uzy – wi"zy, p"ta, kajdany;
pr"dzej Uz ^ Us ]SZ, por. uzda\ – w's; ˚?;
W"gier, wspomniany w wo=. ltpsi,
w Ipat. pod 6727 ]1219 r., w rzecz. 1217\.
Po=owczyn trafi= Uza w oko, Uz spad= z konia i
skona=& ouvernouvœ Polovhin=. zastr≠li
Ouza v= áko. spadw[ emou s farœ. vzœwa
t≠lo ego. i plakawesœ po nem;.
uzda ]pras=aw.\ – ≥rost; kon;skou[ obouz-
dav=. s=aw. uz ]wi'z\.
Uznam ]pol.\ – wyspa w uj>ciu Odry do Ba=tyku;
niem. Usedom;
u ]przy, pod(nad\ % znam ]granica\, ˚znami".
u/ ]s=aw. u';, u'a\ – wiew[rka ]wg Rosjan\;
}tch[rz ~u/|.
va – woda, przyrostek w wielu nazwach zwi'za-
nych z wod', por. `wa.
vacringjar ]skand.\ – skandynawscy najemnicy,
ang. hirelings ]mercenaries\, ze Szwecji, Nor-
wegii i Danii, wspomniani w sagach IX – XI w.
vald ]isl.\ – si=a, autorytet; dun. ˚vold ]si=a\.
Valens ]˚Mazur. ltpsc Ualent, Iualent\ –
imperator bizantyjski 364–378 A.D.
Valerian ˚Walerian.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Valir ]isl.\ – mieszka<cy Francji, r[/ni od Frank[w;
isl. valska ]francuski j"zyk\.
van ]holend.\, von ]germ.\ OA – z ]nazwy grodu,
zamku, miejscowo>ci\; ˚von.
vane ]dun.\ – nawyk, zwyczaj. Lit. Divane.
vare ]dun.\ – prze(wy-trwa:.
vargr ]isl.\ – 1. wilk, 2. z=odziej, rabu>, 3. banita.
varig ]dun.\ – trwa=y.
vej ]dun.\ – droga, szlak, tor.
Starogerm. weg ]GJ\, ang. way. Lit. Wej~.
Veles, ba=wan ]s=aw.\ – b[g bydl"cy; ¯ wo=(y ˘
w[=, pol. Wo=os OE.
ven ]dun.\ – przyjaciel.
Vena, rzeka ¯ =ac. vena ]/y=a\.
ver ]isl.\ – morze. Lit. Pukuwer.
Veragri – celt. lud w Alpach ]Alpes Poeninae\,
g=. miasto Octoduru-s(m, dzi> osada Martigny we
wsch. Galii, otoczona wysokimi g[rami.
Vester ]germ.-=ac.\ – w=adca Semigallii przed 1254,
zwany kr[lem przez Alnpeka. 0165-01-88
vid ]dun.\ – dowcip. Przy(przed-rostek w litewskich
nazwach osobowych.
vida ]isl.\ – 1. maszt na statku, 2. tn'cy i uzbraja-
j'cy las. Lit. Wida.
vierch ]ros. verx\ – wierzch, szczyt, g[ra,
g[rna cz">:.
vietchij ]ros. vetxij\ – stary;
staroros. Vetxπj Zav≠t= – Stary Testament.
vig ]dun.\, vik ]szw.\ – zatoka; vig ]isl.\ – walecz-
no>:, walka, b[j; Vignor ]$\. Lit. Wigant.
viking ]staronord. vikingr\ – ka/dy w=[cz'cy si" po
Morzu P[=nocnym pirat, pustosz'cy, pl'druj'cy
brzegi Europy w 8-mym, 9-tym, i 10-tym wieku;
niew=a>ciwie okre>lany Skandynawem, bo i
rdzenni Niemcy te/ nimi byli, ˚Waregi, a w Wie-
kach Írednich niem. rycerze, zwani Raubritter
]rycerze-rabusie\, siedzieli na obwarowanych
gr[dkach i napadali na okoliczn' ludno>: oraz
na przeje/d/aj'cych kupc[w. 0065-00-126
Wo=. ltps odnotowa=a jeden taki napad w Írodzie
we Wroc=awskiej ziemi, gdy Niemcy napadli na
Micha=a z Czernihowa, zbieg=ego przed Tatarami
]1239\, wybili mu ludzi, dobytku wiele ]cz">:\
odebrali, i wnuka zabili. 0001-02-782 ˚unuk.
anglosas. wicing, ang. viking.
vild ]dun., szw.\ – dziki; wild ]ang.\ – dziki.
Lit. Monstwild, Eywild.
vil ]isl.\ – /'dza, po/'danie, pragnienie;
ang. will ]/'dza, pragnienie\.
viljat, vilja, vilda, vil ]isl.\ – b"dzie, /yczy:, pragn':
]s=owo u/ywane w skandynawskich sagach\.
Vilja ]szw.\ – ch":, wola.
Lit. rzeka Wilja.
vilna ]isl.\ – dokona: ust"pstwa, przyzwolenie,
=aska, przychylno>:, /yczliwe usposobienie,
wzgl"dy, protekcja, po/ytek, os=ona, aprobata.
Lit. Wilna ˘ Wilno ˘ Vilnius.
vin ]isl.\ – ='ka; vin ]szw.\ – wino.
Starogerm. win ˘ staroang. win ˘ wine.
vind ]isl., szw.\ – wiatr; ang. wind ¯ starogerm.
wint, TD, WV.
Vinland ]isl.\ – odkryty l'd ¯ finna % land; gdzie&
finna ]finn; faun, fundum; fundinn\ – 1. znale{:,
2. spotka:, 3. odwiedzi:, przeprowadzi: wywiad
z kim, 4. wynale{:, 5. odkry:;
fundr – 1. znalezienie, odkrycie, 2. s(na-potkanie,
3. walka, bitwa;
dzi> Nowa Foundlandia, wsch. brzeg Kanady,
na p=n. od Zatoki Íw. Wawrzy<ca ]Gulf of St.
Lawrence\, w s=owniku Webstera ]Webster’s\&
Newfoundland, tak/e& bez zwi'zku z isl. vin ]='ka\
˚ulv, ulf ]V, WF\.
virke ]dun.\ – czyni:. Lit. Wirkolewicz.
vis ]dun., szw.\ – m'dry; =ac. Visigothi ]od 1611 r.\.
Vistula ¯ wis ]g=[wna\ % =a ]rzeka\. ˚Wis=a.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
visk ]dun.\ – wi'zka ]gar>:, p"czek\ s=omy, siana,
trawy. Lit. Wo=kowisk ¯ wo=kow-i ]wilk[w\.
vismand ]dun.\ – czarnoksi"/nik, m'dry, rozs'dny,
rozwa/ny.
vit ]szw.\ – bia=y; vit ]isl.\ – >wiadomo>:, poczucie
]czego>\, przytomno>:, inteligencja, wiedza,
znajomo>:, wiadomo>:; anglosas. ]staroang.\ witan
˘ witen. Przed` i przyrostek w kilku lit. nazwach
osob., w tym Witoft, Witen, Witort.
vittig ]dun.\ – dowcipny. Nazwisko Wittyg.
våd ]dun.\ – mokry.
våg ]szw.\ – fala.
Lit. Sandiwog ]cha=dy piask-u(owe\.
Vester – wyrobnik kamizelek, kaftanik[w;
=ac. vestis ˘ ital. i franc. veste ˘ ang. vest %
`er ]wyrobnik, osoba maj'ca do czynienia z\;
kr[l Semigalii ok. 1254.
void ]>redniow. ang. voide\ – pr[/ny, pusty,
pr[/nia, pustka, niewa/ny, daremny, bezcelowy,
czczy, bezu/yteczny. Lit. Wojtkas, Wojtkos ]~kas
– skrzynia, kasa\.
Voin ˚Wojn, wie> po=o/ona u kraju – na granicy.
Volumina Legum ]=ac.\ – tomy praw; zbi[r praw i
konstytucji polskich obejmuj'cy przepisy prawne
od XIV do XVIII w., wydany w 10 tomach.
von ]germ.\, van ]holend.\ OA – z ]nazwy grodu,
zamku, miejscowo>ci\; przedrostek w wielu nie-
mieckich i austriackich nazwiskach, szczeg[lnie
szlacheckich, wskazuj'cy na pochodzenie z
nast"puj'cego po «von» miejsca;
skr[tem& v; ang. of, from, franc. de ¯ starofranc.
des ¯ =ac. dis` ]oddzielenie; zaprzeczenie& nie,
nie`, brak; przeciwie<stwo; odwr[cenie, zwrot\;
˚mistrz, Krzy/ak.
Volard ]germ.\ – wewn"trzna strona d=oni, lub
dolna strona stopy, podeszwa; komendant Ra-
gnety 1303–1307, pisany tak/e Volx, Volz.
vold ]dun.\ – gwa=t, przemoc, si=a, krzepa,
energia, ikra. Por. isl. vald. Anglosas. Rogwold.
v≤ge ]dun.\ – knot. Lit. Wege ]ı˚E\.
`wa, `va, `wo, `vo, `=a, `=o, `lin, `=yn, `awa,
`aw, `[w, `sz[w, `sze – 1. woda, przyrostek
w licznych nazwach rzek i miejsc., oraz przed-
miot[w zwi'zanych z wod'. Odwrotno>: szumer.
AB  WA, z gr.-celt. zmian' BW;
starogerm. wazzar, niem. wasser, anglosas. w≤ter,
staroang. w≥ter, ang. water,
w[dka, g=[d, Ø^A, =akn':, piwo ]pi – pi:\, b=oto
]b – i=\, wios=o, itp.,
2. `wa – ziemia& Litwa, +otwa, Moskwa, itp.,
¯ a, innymi& `ski, `sk, `ska, `ka, `la, `al,
3. od ˘ Gozdawa ]od G[zd\, Bychawa, i inne.
Waczes=aw ¯ Wa % Czes=aw;
W. †1104.12.13 ¯ Jaropo=k †1086(87
¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=. M'dry.
wajdelota ]lit.\ – prus. wr[/ymy, gu>limy ¯ gus=a;
niem. waideln, Waidler.
A. Br¥ckner 1927& „Nie by=o/ nigdy /adnych
Œlitewskich bard[w wajdelot[wœ; tak i krywe-
krywejto i znicz zmy>lone zupe=nie mylnie, Litwie
ca=kiem obce. Wymys= 16. i 17. wieku.”
Waldemar ]niem.-pol.\ – morzem w=adaj'cy;
isl. vald ]si=a, w=adza\ % marr ]morze\;
mar, mer ^ men ]cz=owiek\; por. Wo=odimer.
Walerian ]˚Mazur. ltpsc Valerion, Iualerian,
Ularian, Uallerian\ – mocnym by:;
=ac. valere ˘ >redniow. ang. Valeriana, franc. vale-
riane, imiona& Valerian i Valeria;
Publicus Licinus Valerianus $–†269 A.D., impe-
rator Rzymu 253–260 A.D.
Walia ]pol.\ – Gallia, WG; ang. Wales, cz">:
Wielkiej Brytanii, granicz'ca ze wschodu z Angli'
]England\, WG ang. William, franc. Guillaume
˚Wilhelm, Valir ]mieszka<cy Francji\.
Wanda – woda; imi" s=awnej kr[lewny polskiej,
kt[ra w Wi>le utopi=a si"; imi" symboliczne jak
˚Piast, Kij ]pewien, nieokre>lony\ i inne;
ros. vanda ]rodzaj wiersz do =owienia ryb\.
Wania ]ros. Vanq\ – zdrobn. Iwan.
Warandin ]˚Mazur. ltpsc Varandin\ – wielki gr[d
w >rodku }w sercu| ziemi W"gierskiej. 0001-31.1-
73, czyli zepsuta nazwa grodu Berenger, w wo=.
ltpsi pisanej ok. 1288–1289& werenger, w Ipat.
ltpsi kopiowanej 1428& Were<ger, gr.-celt. BW.
0001-02-837 ˚Werenger.
Wara/skoe more – Ba=tyk w kierunku Danii i P=n.
Niemiec; ...a Dwina tako/ z tego lasu }Okow-
skiego, przyp. J.D.| wyp=ywa ale p=ynie na p[=-
noc i wpada do morza Wara/skiego ]v more Va
-rœ';skoe\, zaraz za tym poja>nienie& ...a po
Dwinie w Waragi, iz Warag do Rima. Wcze>niej,
/e Waragi ...a po tomu /e moriu siedat’ k zapadu
do zemle Agnianski i Wo=osz’ski ]a od tego /e
morza osiedli na zach[d do ziemi Angielskiej
i W=oskiej\. Powie>: wrem. let, zapis wykonany w
1377 roku, w Carogrodzie. Tak/e Morze P[=nocne.
Wara/ska wyspa ]wo=. ostrov= varœ'skyi\
– na dolnym Dnieprze, mi"dzy Kijowem a ˚poro
-gami, wymieniona pod r. 6732 ]1224\ z racji bitwy
nad rz. Ka=k' ]w rzecz. by= to 1219 rok\;
wg mej wiedzy, jest to cypel, p[=wysep przy uj>ciu
rz. Trubie/ do Dniepru, nie wyspa.
W Twerskiej ltpsi szczeg[=& ...przyszed=wszy
za> im }ruskiej koalicji| nad Dniepr “na Zarub,
ku ostrowiu Wara/skiemu”, s=ysz'c to Tatarzy,
/e id' Ruscy kniazie przeciw im, wys=ali do nich
pos=[w swoich, m[wi'c..., itd.”, ˚Zarub.
Je/eli gr[d Zarub le/a= naprzeciwko uj>cia rz.
Trubie/ do Dniepru, a Trubie/ ¯ t]atarska\ %
rubie/ ]granica\ – tu te/ musia=a znajdowa: si"
Wara/ska “wyspa”, skoro }pograniczni| Tatarzy
podnie>li alarm, /e ruskie wojska id'.
Ten sam problem co z Romowe maj'ce by:
wysp' na rz. Niemen – badacze zaciekle szukali
i zgadywali, a jest to cypel przy uj>ciu Niewia/y
do Niemna, ˚Romowe. Szukali wyspy – gorzej
– na kt[rej mia=y rosn': d"by; na rzecznych
wyspach d"by nie rosn', lecz wiklina. D"by, o
kt[rych legenda, /e zosta=y >ci"te przy chrzcie
Litwy w 1387, ros=y na sta=ym l'dzie, dzi> po-
bliskie Romainiai. Tak i tu, w przypadku Wara/-
skiej “wyspy” – b='d j"zykowy, wynikaj'cy ze
zrozumienia, czym «ostrow»by=, bo by= nie tylko
«wysp'», lecz i «cyplem», najwyra{niej ]nie znam
>redniowiecznego terminu na «cypel»\.
Waregi, Waragi ]s=aw. Varœgi> 1430–1550& Varqze,
Varqzi, Vorqgi, Porqgi, Varq';skoe more\
– war ¯ Ba•war % regi ¯ =ac. rex, regis ]kr[l; nieme
S\, mog=oby by: tak/e region, ale to przypadek.
Bawary – Bawaria, by=e ksi"stwo i kr[lestwo w
po=udniowych Niemczech; gr.-celt. BW.
Plemi" osiad=e mi"dzy „ziemi' Angielsk' i
W=osk'” – wg latopis[w.
Kraj Warego-Russ[w, sk'd przyby= ˚Ruryk 864
A.D., to p=n. Niemcy i Gallia, st'd Rurik ¯ Ruhr
% rik ]kr[l\, a russ, ross ˘ Prusy ]w Niemczech
i Prusy Wsch.\, Prussia, Rossija ¯ Rossja, pol.
Rosja ¯ Rossa ]ja ¯ a\. W. – plemi" r[/ne od
Swen[w }Szwed[w|, Urman[w }Roman[w|,
Angl[w }Anglik[w|, Got[w }Ostro` i Wizygot[w|,
poucza Powie>: wrem. let 6368 ]863\ – 6370
]865\. Ironicznie, rosyjscy badacze, a za nimi
polscy, od tych „innych” wywodz' Wareg[w,
a w skr[cie, /e Skandynawem by=, ˚rudy,
Ruryk, Ru>, Waregi nr 1640 w sekcji Plemiona.
Po Waregach pozosta=y nam&
• angielski system dat& m-ca aprila w 5 de<,
• system liczb& wszystkich j"zyk[w by=o 70 i 2,
• nazwy geograficzne& Lubeck, Brest, Rostow,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
• nazwy kraj[w& Prussia – Russia, Prusy – Rusy
]Rusacy, Ru>\, Latvia ]+otwa\ ¯ lot ]p=yn\, =ot
]wod\ ¯ =ota ]woda\, =ac.-nord. pochodzenia,
• imiona& Herman, Ingwar, Wo=odimir EI,
• s=ownictwo& danne, gruppa, anglosas p≤th
]>redniow. ang. i ang. path\ ˘ s=aw. put’ ]droga,
trasa, marszruta; ang. route\, putina ]rutyna, ang.
routine\, anglosas. gos OU, >redniow. ang. gose,
goos ˘ s=aw. gu> ]g">\, staronord. oddi ]nieparzysty
numer\ % en ˘ odin; cerkiew ¯ gr. kyriakon ]dom
Pana\, pod wp=ywem anglosas. cyrice, cirice,
dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chirche; nazwy
miesi"cy& janwar, fiewral, mart, april; `skij w na-
zwiskach ¯ staronord. skil, budowa zda<, zasady
zapisu d{wi"k[w& Uljana ^ Juljana.
Wp=yw Wareg[w na dzieje Rosji i +otwy by=
znaczny, zaprzeczany zajadle przez komunis-
t[w XX wieku, kt[rzy chcieliby wr[ci: do /ycia w
komunach, sprzed 900 A.D., ˚komunista.
Warlaam ]s=aw. Varlaam=\ – Barlaam ]$\.
j. Aram[w bar ]syn\, barlaam ]Laama syn$\;
1. W., m"czennik, 5790 ]282 A.D.\,
2. W., zakonnik; wielkiego kniazia Izas=awa
}W=adimirowicza †1015| by=y bojarzyn o imieniu
}nie ukazanym w r"kopisie latopisu|, jego syn
cz"sto przychodzi= do Antoniego i Theodozego, i
Nikona. Poleci= Antoni Nikonowi “postrzyc” go }do
mniszego stanu|, nadaj'c mu imi" Barlaam;
3. W., roku 6559 wzni[s= Izas=aw knia{ w Kijowie
cerkiew >w. Dimitra; igumena Barlaama “posta-
wi” ]mianowa=\, “wywodz'c” ]przenosz'c\ }go|
z Peczerskiego Monasteru do >w. Dimitra, a na
jego miejsce mianowa= Theodozego do Peczer-
skiego Monasteru, 0001-31.1-53;
4. W., igumen Peczerskiego Monasteru, /yj'cy
ok. 1062 ]w “?yciu Feodosija” nowy monaster
za=o/ony 1062 przez “Feodosija”-Theodozego,
ale w Latopisie – przez Barlaama, bez daty\.
Po 1054 mnisi wykopali olbrzymi' pieczar",
postawili cerkiew i cele ]kom[rki mnisze\ „kt[re
s' do tego dnia – poja>nia letopisiec – w pie-
czarze pod staro/ytnym monasterem». Dalej,
Antoni wyry= jeszcze jedn' pieczar" „w niej
/e sko<czy= /ywot sw[j }†1072|, omal }jej| nie
opuszczaj'c, nie wychodz'c z pieczary lat 40
}czyt. wiele| w niej/e le/' szcz'tki jego do tego
dnia.” ˚czterdzie>ci,
0448-00-146, 156 z odsy=k' do 0001-01-152–156
5. W., episkop Suzdala i Tarussy 7078 ]120 km
S od Moskwy, n(rz. Tarussa, dop=ywem Oki\,
6. W., metropolita Nowogrodu i Wielkich +uk[w,
7108 ]1600\, igumen Nowogr. 6715 ]1207\,
7. W., metropolita Rostowa 1589–1603,
8. W., metropolita Rostowa 1619–1652,
9. W., metropolita Kijowa i Halicza, od 1690.
Warmia ]pol.\ – region w p=n. Prusach, przyleg=y
p[=nocn' granic' do Zalewu Wi>lanego, p=d.
– do Dobrego Miasta n(rz. Pas="ka; g=[wnym
miastem Braniewo ]germ. Heiligenbeil\;
germ. Warmien.
Warsz ]pol.\ – wart, ang. worth; wspomn. 1246 i
1268, wojewoda Boles=awa Maz. 1208–†1247,
syna Konrada Maz. 1187(88–†1247, wn. Kazi-
mierza “Sprawiedliwego” †1194, ˚Skaryszew.
Warszawa ]Warsza-wa\ – woda(ziemia Warsza,
b="dnie ¯ Wars % Sawa. Do XVII w. wy='czna
forma Warszowa, potem przez jaki> czas ubocz-
na z obecn' Warszaw'.
Jazd[w ]wo=. ezdov;\ zale/ny od Czerska znaj
-dowa= si" na terenie p[{niejszego Ogrodu
Botanicznego, wzmiankowany w 1262 ]Litva
izognawa ezdov;\ i 1282 ]k gorodou. k=
ezdovou\, w Ipat. ltpsi pod 1262, 1281. Ipat. ltps ma
daty z odchy=kami do lat 5-ciu.
U schy=ku 13 w. przesuni"to Jazd[w 3,5 km
N, do wsi Warsza ˘ Aleje Ujazdowskie w p=d.
Warszawie ¯ u ]pod, obok\ % Jazdowa.
Rosjanin pisz'cy 1683–1691 Mazurinskij letopi-
sec, nazwa= Warszaw" – Orszaw', najwyra{niej&
«jazda» na koniach ]or\ ˘ orszak ˘ Orszawa&
Roku 7143 ]1635\ ...A stoœli gosudarevy
posly v Ezdove na korolevskom dvore ot
Orwavy dve versty po krakovskoj doroge.
0001-31.1-162, ˚or.
wartegn ]dun.\ – 1. w terenie& punkt orientacyjny,
2. w historii& punkt zwrotny, wydarzenie prze-
=omowe, 3. s=up graniczny.
Rzeka Warta – graniczna; por. Trubie/.
wasal ]=ac. vassalus ¯ vassus - s=uga\ – feudalny,
dzier/awca; w wiekach >rednich osoba zarz'-
dzaj'ca ziemi' w feudalnym systemie, sk=ada-
j'ca ho=d i >lubuj'ca s=u/b" panu, wykonuj'ca
wojenne obowi'zki w zamian za ochron",
˚ziemia.
Wasia ]ros. Vasq\ – zdrobn. Wasilij ^ Bazyli.
Wasilij ]1430–1550& Vasile, Vasile-i/j,
Vasil;, Vasil(ey, Wasilej, ros. Wasilij,
Wasilko ]wo=. 1289, staroros. 1680\,
gr.-celt. BW, V, ˚Basilij;
gr. basileus ]kr[l\ ˘ basilikos ]kr[lewski\,
gr. basileus ]kr[l\ ˘ Basileios ]Kr[lewski\ ˘
=ac. Basilius, ang. Basil, pol. Bazyli;
1. imi" imperator[w ]cesarzy\ bizantyjskich&
Macedo<ski, Bu=garob[jca,
Macedo<ski ¿813–†886, bizant. imperator
867–†886
Bu=garob[jca ¿957–†1025, Macedo<skiej dyna-
stii, bizant. imperator 976–†1025,
2. W. Cesarski – episkop Cesarei Kappadok-
skiej ok. 329–379 A.D.,
imi" prezbiter[w, diakon[w, episkop[w&
Chersonesu, Rezania, Tweru, archiepiskop[w&
Nowogrodu, Rostowa, >w. W. Postnik,
3. W., mnich Peczerskiego Monasteru, zabity
razem z Fedorem, z polecenia Mstis=awa, ]s.
Swiatopo=ka †1123\, w=adaj'cego Kijowem w cza-
sie pobytu Swiatopo=ka w Turowie n(Prypeci',
4. Wasilko z Trembowli, o>lepiony 1097 ¯
Rostis=aw z Perejas=. ¯ Wsewo=od †1093,
5. W., mnich, /yj'cy 1112–1117, opisuj'cy
o>lepienie Wasilki z Trembowli 1097,
6. W. ¯ Rogwo=od «kriwicki» ¯ Wses=aw, kn.
Po=ocka ¯ Braczes=aw; wspomniany 1129 z
bratem Ioannem, kn. Po=ocka,
7. W. ¿1171–†1212 ¯ Mstis=aw †1173 ¯ Andrei
Bogulub. †1175 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od.
Mon. †1125,
8. W. ¯ Jurij Do=gorukij †1157 ¯ W=ad. Monom.,
9. W. ¯ Mstis=aw Uda=y †1212; w=ada=
Nowogrodem Wlk. 1216–1218,
10. W. 1216–†1218 ]brat Wsewo=oda\ ¯ Mstis=aw
Uda=y †1228 ¯ Mstis=aw Chrobty †1180 ¯ Rost.
Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw kij. †1131,
11. W. ¿1209 ¯ Kostantin †1237 ¯ Wsewo=.
Bolsz. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gorukij,
12. W. z Rostowa, zabity 1237.12
¯ Konstantin ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212,
13. W. ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gor.
†1157 ¯ Wo=odimer Mononah †1125,
14. W. ur. 1241 ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od
Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gorukij †1157 ¯ W=ad.
Monomach †1125; w 1272 Mongo=owie wys=ali
si=y by osadzi: go w Nowogrodzie ]w=ada= 5
lat, 1272–1276\, w=ada= te/ Twerem po bracie
Jaros=awie 6793, pochowany w Kostromie u
>w. Theodora,
15. W. ¯ Aleksander Newski †1263; w=ada=
z przerwami Nowogrodem Wlk. 1252–1271,
kn. W=adimira n(Kla{mie i Perejas=awla,
16. W. ¯ Jaros=aw ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij,
17. W. ¯ Wsewo=od ¯ Konstantin ¯ Wsewo=.
Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij,
18. Wasilko ¯ Roman wo=. †1205.06.19 ¯
Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw †1154,
19. W. ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gor.
†1157 ¯ Wo=odimer Monomach †1125,
20. W. ¿1171–†1212 ¯ Mstis=aw †1173 ¯ Andrei
Bogulub. †1175 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=od.
Monomach †1125,
21. W. ¿1209 ¯ Kostantin †1237 ¯ Wsewo=. Bolsz.
Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij †1157,
22. W. 1216–†1218 ]brat Wsewo=oda\ ¯ Mstis=aw
Uda=y †1228 ¯ Mstis=aw Chrobty †1180 ¯ Rost.
Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw kij. †1131.
Wasilij-Bazyli i Wasilko ]kr[lewscy\, Rostis=aw
]wierny rostowi& ksi"ciu, wysoko>ci\, Wsewo=od
]wszem w=adaj'cy\, Wo=odimer ]morzem w=a-
daj'cy\ z wp=ywem W=adimira Wlk. †1015, Gleb,
Jaros=aw, Mstis=aw – najbardziej popularnymi
imionami feudalnej Rosji, ˚`wicz.
Wasilisa ]ros. Vasilisa\ – 1. W. Iwanowna
]w zakonie Theodora\ ¯ Iwan; /ona Andreja
Konstantinowicza, kn. Ni/egorodu,
2. W. Dimitrowna ¯ Dimitr kn. Rostowa ¯ Boris;
/ona Andreja Aleksandrowicza, wlk. kn.,
3. W. Wasilewna ¯ Wasilij kn. Moskwy ¯ Dimitrij.
Wasilko ]Vasil;ko\ – 1. Wasylko z Trembowli
¯ Rostis=aw; o>lepiony ...w leto 6605 ]1097\.
O>lepienia no/em dokona= Berendi, mieszkaniec
grodu Torczyn, owczuch Swiatopo=ka ]pasterz
owiec\. Pomagali mu Snowid Izrewicz – koniuch
Swiatopo=ka, i Dimitr – koniuch Dawydowa
]pasterze koni\. Ka{ni dokonali w Bia=ogrodzie
...B≠lugorodu, i'e grad mal= u Kieva
qko 10 verst; v dale. w ma=ym grodzie,
odl. 10 wi[rst od Kijowa – 11 km }pisownia
zapisu 1988 w ‘gra/dance’|. W s=aw. oryginale
prawdop. ...B≠lougorodou. i'e grad=
mal= ou Kπeva œko 10 verst; v dale.
Dokument opisuj'cy ka{ni" napisany zosta= w
latach 1112÷1118 i nie by= w='czony w pierwsz'
redakcj" Powie>ci wrem. let }do Latopisu|,
2. W. ¯ Jurij Do=gorukij 1155; wygnany 1162
przez }przyrodniego$| brata – Andreja, s. Jurija
Do=gorukiego, wraz z Mstis=awem ]wg Ipat.
ltpsi 1428(32\, albo z Mstis=awem i Micha=kiem
]wg Twer. ltpsi 1499\. 0448-00-116 opieraj'c
si" na 0001-02-przypis 520, 0001-15-przypis 234
3. W. Rostowski ¯ Konstantin; zabity przez
Tatar[w 1237, marca 04.
4. W. †1271, brat Dani=y wo=. †1264, obaj synami
Romana wo=. †1205.06.19.
Wawel ]pol.\ ¯ niem. wasser ]woda\ % welle ]fala\.
Wayken, kraj ]germ.-=ac.\ – Wajgowo, lit. Vaiguva,
przy trasie Kelme–U≈ventis; wg opisu trasy&
ªokolica Wajken ko=o rzeki Alejaº ]Aa, g[rny
odcinek rz. Musza\, ˚?mud{.
Weitzau ]niem.\ – dwa grody bliskie nazw'&
1. Weiz, E Styria, SE Austria, 21 km NE od Graz,
43° 12* N, 15° 37* E ]`au ^ pol. `[w\,
2. Weitnau, Szwabia, Bawaria, S Germany,
19 km SW od Kempten;
wielki mistrz krzy/acki pochodzi= z Weitzau&
1342–1345 Ludolf König von Weitzau.
Weles ]pol.\ – skotij bog ]ba=wan byd=a rogatego,
trzody\, welwo=(y ˘ w[=, OE; ˚Wo=os.
Weliad ]˚Mazur. ltpsc Veliad, ros. Vil;œndi\ –
Viljandi, w Estonii, 66 km E od Jurjewa ]Tartu\.
Welmud ]s=aw. Vel;mou∂\ – Belmud, jeden z
pi"ciu pos=[w Olega, wys=anych do imperator[w
Leona i Aleksandra, obl"/onych w Carogrodzie
6415. Innymi byli& Karol, “Farlof” ]s=aw. F ^ =ac.
Th, Ph, F\, Rulaw, i Stemid.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Welot ]s=aw.\ – olbrzym, cz=onek plemienia
znad g[rnej Prypeci.
Welwen, Andreas ]niem.\ – mistrz ]magister, MeiÆter\
Rygi i Liwonii, wspomn. 1240–1251, ˚Andrej.
Wenkiski ]germ.-=ac.\ – niemiecki, mocny zamek
wystawiony n(rz. Russ' }nazwa dolnego Niem-
na| kosztem biskupa Samlandii – Bart=omieja;
plan budowy w 1366 r. 0165-01-211
Litewska nazwa miejsca.
Wenta, rzeka – kr"ta; Swenta – kr"ta-S ¯
w kszta=cie litery S; S=ucz ¯ S-=uk, Bug...
Werbkowice ¯ ros.-ukr. verba wierba ]wierzba,
iwa, wiklina\ % wice ]wzg[rza\ ˚wzniesienie.
Werenger ]wo=.\ – Berngrad Preussel, w Austrii;
1254& verenger=. prirokom= prosv≠l=.
0001-02-837, gr.-celt. BW.
wesele ]pol.-ros. vesele\ – ko<cowa faza nawi'-
zania trwa=ego zwi'zku m"/czyzny z kobiet',
ma=/e<stwa ¯ ma= ]m'/\ % /e<stwo ¯ /ona –
s=owo >wie/e, ˚ma=/., por. brak\. Poprzednia
faza zwana by=a swataniem ]zar"czynami\. W
przygotowanie do wesela wchodzi=y& zaprosze-
nie go>ci, pieczenie ciasta, itp. Ílub by= ]i nadal
jest\ kulminacj'.
Wesele – szereg etap[w, od miejsca samego
>lubu, poprzez drog", do domu m=odych, i uczty
]biesiady\ towarzysz'cej wydarzeniu, z muzyk'
i alkoholem, >piewami i przy>piewkami ]co to
m=od' par" teraz czeka – z jakimi problemami
b"d' si" boryka: – do>wiadczenia przekazywane
przez starszych, w tej formie\.
Ílub – ceremonia zawarcia zwi'zku, w obec-
no>ci kap=ana.
Od Íredniowiecza tak/e w znaczeniu rado>ci
]wesele ˚weso=y\, zmiana ci"/ko>ci znacze-
nia s=owa, wskutek dorozumienia, wynik=ego
z okoliczno>ci ]rado>: z nawi'zania zwi'zku,
pijatyk' i biesiad'\.
Wesel-e(i:(nik, veselit;, veselyj, vesele,
veselnik. Wo=. i nahawa veselitisœ... przy
opisie r. 6770 ]1262\.
W wo=. ltpsi na vesele, przy opisie r. 6737
]1229\, w kopii z 1428, Ipat. ltpsi ju/& Sou'dal[
na svadbou wourina svoego k velikomou
knœz[. {r;[.... W wo=. ltpsi Jurij jest Gurgiem&
knœz[. g[r;g[.
Celebe]r\, celt. B˚W; we-sele – sele-be]r\.
+ac. celeber – ucz"szczany, ludny.
Anglosas. i >redniow. ang. weddung, ang. wedding,
merriment.
Wesewilte ]lit.\ – szwagier Kinstuta, zabity 1370
w czasie najazdu Litwy na Samlandi" i kl"sk"
przez nich poniesion' ko=o wsi Quedenau, 7
lutego 1370. 0165-01-215, N. 442
I. Dani=owicz nie by= zupe=nie pewien& ªop=akiwali
Litwini walecznego Wesewilte szwagra jednego z
ksi'/'t ]Kiejstuta$\.º Ale /ony Olgerda s' znane ze
swego pochodzenia, i – tym samym – znani bracia
tych/e /on.
we/a ]s=aw. ve'a\ – 1. wysoka budowla w grodzie,
2. ob[z z namiot[w, wesa, s=aw. S?. Prze-
chodzili W"grzy ]Ugry\ obok kijowskiej g[ry,
kt[ra teraz nazywa si" Ugorsk', a doszed=wszy
do Dniepru ...stasza we/ami – stan"li obozem,
namiotami, jak dzi> Po=owcy. Powie>: wrem. let
1118 r., pod 6396 do 6406. Przy czwartej zem>cie
Olgi nad Drewlanami, ta wypu>ci=a go="bie i
wr[ble, by wr[ci=y do go="bnik[w i pod strzechy.
Tym sposobem pozapala=y si" „...owo kleti, owo
we/e, owo li odriny...” ]tu komory, tu namioty,
tu chlewy\. Powie>: wrem. let 1110-18, pod 6454 r.
tatarove 'e vozvratiwas v= ve'i svoa.
wo=. ltps, Ipat. pod 1223.
W"gry – ludzie i ziemia ]Ugor=skaq, Ugor;skaq,
Vgorskoe, Ugorskoe korolestvo,
Uhry, V"gierska ziemia; ros. Ugry\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
W"grzy ]pol.\ – plemi" ugro-fi<skie, zza g[r Ural
˚Uralo-fi<skie ]nr 1640\. W latopisach z XII wieku
pisani ugri ]uhri, GH\, za nimi niem. Ungarn,
franc. Hongrie. W"grzy zwali siebie Mogyer,
dzi> Magyer } madziar |. Rzeczka Uherka, mjsc.
Uherce, Ugrowsk ]W"gierka\ ˚ugri, Uhrusk.
W"gierka ]pol.\ – “podg[rka”, dzi> mjsc. na Pod-
g[rzu Rzeszowskim, 17 km S od Jaros=awia, 20
km N od Przemy>la; wg S=ownika S. Lindego
1807–14& czes. Uherka, s=ow. Uherka, Uherkina,
Uhrinka, carn. Ogrina, chorw. Vugricza, vind. Vo-
grinja, ˚Ugrowsk przy uj>ciu rz. Uherka.
Wgrowsk-Vgrovsk= ]Ugrovsk=, Whrowsk\ –
Uhrusk, UW, ˚Nazwy geograficzne nr 1660.
White Russia ]ang.\ – not refers to color, ˚Rosja.
Wiaczes=aw ]˚Mazur. ltpsc Vœheslav\ – syn
Jaros=awa M'drego †1054, knia{ smole<ski, ur.
6544 ]styl$ 1036$\, zmar= 1057.
wiada ]s=aw. vœ∂a\ ¯ woda; Watycze, jedno z ple-
mion ˚Mordwy; w S=owie o pogibieli Russkoj
zemli& Burtasi. czeremisi. wiada i mordwa bort-
niczachu na kniazia welikogo Wo=odimera.
bortniczachu – p=acili da< ]podatek\ miodem.
wiara ]s=aw. vera\ – credo, wyznanie ]zasad\,
przekonanie o prawdziwo>ci rzeczy urojonych;
termin u/ywany pierwotnie dla cel[w religijnych&
wiara w Boga, Jezusa Chrystusa, w /ycie poza-
grobowe, zmartwychwstanie z cia=em, itp.;
1. nadzieja, przyjmowanie rzeczy wyj'tkowo
w'tpliwych, niepewnych, niesprawdzonych,
nielogicznych, nieracjonalnych, za s=uszne,
prawdziwe; przekonanie ¯ prze ]przez, poza\ %
konanie ]>mier:\, 2. ufno>:, zaufanie, pewno>:;
uverennost; – zapewnienie, zaufanie, mocne
przekonanie; staropol. i zwierzili si" yem ]powie-
rzyli si", oddali si"\ – oddanie si";
credo ]wiara\ ˘ incredible ]niewiarygodn-y(ie\.
w wo=. ltpsie dun. usikker ]niepewny\&
1. ...rekyj u/ika mi i swat esi. ]rzecz'c, wiernym
mi jeste> i swatem\, pod 1254,
2. ...jako u/ika mi esi. i swojak ]wiernym mi
jeste> i swojak\, pod 1257 r.
A. Br¥ckner 1927 przytacza kilka s=[w zbli/o-
nych fonetyk', w tym, =ac. verus ]prawdziwy\,
niem. wahr i staroniem. wara ]prawda, =aska\. Pol.
wiarus, wiarygodny, za(po-wierzy:, itp.
=ac. fidere, fides ˚ang. faith.
˚ba=wan i b[g, zakon i Zakon. Doskwiera – przy-
pieka ¯ skwar, bez zwi'zku z wiar' ]`wiera\.
wiara staro/ytnych, przedchrystusowych, pogan
– w mej opinii – zasadza=a si" na dniu i nocy.
?ydowska sekta religijna Essen[w ]pobo/nych
¯ gr. Essenoi\ zwa=a si" Synami Íwiat=a – pus-
telnik[w, poprzedzaj'cych ˚chrze>cijan ]ok.
150 r. B.C do 68 r. A.D.\, /yj'cych w Qumran
opodal brzeg[w Morza Martwego. Ich pierwszy
r"kopis odkryto zim' 1947 ]dalsze do 1956, w
liczbie ok. 800\ zwanych st'd Zwojami }znad|
Morza Martwego. Cz=onkowie oczekiwali bitwy
na niebie pomi"dzy si=ami >wiat=a i ciemno>ci –
bitwy ko<cz'cej /ycie na Ziemi. Tylko oni mieli
by: zbawieni.
W g[rze by=o niebo, w dole piek=o; w g[rze
ciep=o i jasno>:, w dole ogie< i ciemno>ci.
S=o<ce i dzie< – symbolem dobra ]bogiem\,
Ksi"/yc i noc – symbolem z=a ]diab=em, bie-
sem, szatanem, czartem, czortem, demonem,
basurem, lucyferem\. Nazwy religijne wzi"te z
przyrody& duch ¯ powietrze, s=aw.-ros. vozdux
-wozduch; raj – g[ra ]z dodatkiem ciep=a, bo im
bli/ej S=o<ca – tym cieplej...\, niebo, niebiosa,
gr. nephos, nefos ]chmura\, =ac. nebula ]ob=ok,
chmura\, wo=. z niebios – ø nbs≠, (6709) 1201,
w kopii 1428(32 – ø nebese.
Takie by=y w[wczas wyobra/enia ludzi i tak
powstawa=y s=owa. B[g – dobrem ]ciep=o\,
noc – z=em ]ch=[d\. Powietrze – duchem ]ros.
vozdux\. St'd wszelki duch pana Boga chwali,
wyzion': ducha ]powietrze\, dusza do Boga; a ze
zmrokiem – czar(y; czarnoksi"/nik z ksi"/ycem
i gwiazdami na czarnym p=aszczu, czarownica;
czarnoksi"/nik ]wysoce uczony\ ¯ czarno %
ksi"ga, ˚czern`.
Dzie< by= dla /ywych, noc – dla zmar=ych, st'd
strachy r[/nego rodzaju i praktyki ze zmar=ymi
]wykopywanie cia= noc', na cmentarzu\, wilko=a-
ki krew wysysaj'ce /ywym, itp. „Wieczne odpo-
czywanie racz mu da: Panie” – s=owa modlitwy
za zmar=ego, niech nie wstaje ]wieczne ¯ wiek,
sto lat, K ˘ Cz\, ang. R.I.P. ¯ Rest in Peace
]spoczywaj w pokoju\, odpow. pol. >.p.
Wia{ma ]ros. Vqaz;ma\ ¯ vqzat;-wiazat* ]wi'za:,
dzia:, robi: na drutach\ ¯ vqz;-wia{ ]wi"{; ba-
gno, trz"sawisko\, ale miejscowo>: na lokalnym
podwy/szeniu, jak pol. ˚+[d{,
216 km E od Moskwy.
`wicz, `wic, `lit ]s=aw.\ – patronimiczny przyrostek
w rusko-lit. nazwiskach, ¯ ¢wit ]r[d\, ze zmian'
T ˘ Cz, T ˘ C, odpowiednik pol. `ak. Dziad lub
dzieci ˘ dziedzic, dziedziniec; kr[l ˘ kr[lewicz
]m=ody, syn kr[la\ ^ nazwisko Kr[lak; ustawicznie
^ nieustannie ]wicz ^ tak ^ nie % n\, po•wity ^
u•rodzony ]po ^ u, ˚po`\, prawowity, monolit ˘
jedno` ]mono`\ % `lity ]`rodny\ ^ jednorodny;
pospolity, itp., >redniow. ang. liter ]miot, m=ode\.
Rusini nagminnie nadawali dzieciom imiona&
Jaros=aw, Mstis=aw, Rostis=aw, Swiatos=aw,
Wo=odimir ]˘ W=adimir\, Wsewo=od, Roman,
Gleb. Na palcach mo/na je policzy:.
W nazwach zupe=nie opuszczone z u/ycia litery
]i d{wi"ki\& C, E, F, H, K, L, N, P, T, U, Z, ?.
A ]Andrej\, B ]Boris, Braczes=aw\, D ]Dawid\, G
]Georgij, Gleb\, I ]Igor, Izas=aw\, J ]Jaropo=k i Ja-
ros=aw, Jurij\, M ]Mstis=aw\, O ]Oleg\, R ]Roman,
Rostis=aw, Rurik\, S ]Swiatopo=k, Swiatos=aw,
Stanis=aw, Sudis=aw\, W ]Wiaczes=aw, Wasil i
Wasilko, W=adimir, Wo=odar i Wo=odimierko,
Wsewo=od\. Tyle.
Ci'gi genealogiczne&
• Swiatos=aw ¯ Jaros=aw †1123 ¯ Swiatos=aw
†1076 ¯ Jaros=aw }M'dry †1054|,
• Mstis=aw }Uda=y †1228| ¯ Mstis=aw }Chrobry| ¯
Rostis=aw }Chrobry †1168| ¯ Mstis=aw }†1131|,
• Wsewo=od }Czermny| ¯ Swiatos=aw }Czermny|
¯ Wsewo=od }†1146|,
dw[ch Oleg[w Swiatos=awicz[w&
1. Oleg ¯ Swiat. 946–†972 ¯ Igor 882–†954,
2. Oleg ¯ Swiat. †1076.12.31 ¯ Jar. M. †1054,
dw[ch Swiatos=aw[w W=adimirowicz[w&
1. Swiat. ¯ W=ad. Wlk. †1015 ¯ Swiat. †972,
2. Swiat. ¯ W=ad. Monom. †1125 ¯ Wsewo=.,
dw[ch Swiatos=aw[w Jaros=awicz[w&
1. Swiat. †1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054,
2. Swiat. ¯ Jaros=aw kn. Muromu †1123
dw[ch W=adimir[w Wsewo=odowicz[w&
1. W=adimir }Monomach †1125| ¯ Wsewo=od,
2. W=adimir ¯ Wsewo=od }Bolszoe Gniezdo|,
dw[ch Mstis=aw[w Izas=awicz[w&
1. Mstis=aw †1068(69 ¯ Izas=aw †1078,
2. Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw †1154,
dw[ch Mstis=aw[w Chrobrych /yj'cych w tym
samym czasie, prawnuk[w W=adimira Mono-
macha †1125.05.15&
1. M. Chr. †1172 ]/on' Agnieszka, c. Boles=awa
Krzywoustego †1138, kr[la Polski\ ¯ Izas=aw ¯
Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Monomach †1125,
2. M. Chr. †1180 ¯ Rostis=aw Chrobry †1168 ¯
Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Monomach †1125;
dw[ch Wsewo=od[w Mstis=awicz[w&
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Wsewo=od ¯ Mst. ¯ Mstis=aw ¯ Rost. Chrobry,
Wsewo=od ¯ Mst. ¯ Roman ¯ Rost. Chrobry;
kilkunastu& Gleb[w, Jaros=aw[w, Mstis=aw[w,
Rostis=aw[w, Swiatos=aw[w, W=adimir[w, Wse-
wo=od[w, a pozosta=ych po kilka – przy ma=ej
zmienno>ci imion ]w tym nagminne `s=aw\ i
dziesi'tkach kniazi[w je nosz'cych – wskazanie
na ojca przez dodanie “otczestwa” – patronimiku
`wicz do imion r[wnie popularnych – niewiele
pomaga w uzmys=owieniu sobie, o kt[rej osobie
mowa, o kt[rym Jaros=awiczu, Mstis=awiczu,
Rostis=awiczu, Swiatos=awiczu, W=adimirowi-
czu, Wsewo=odowiczu. Íledzenie genealogii i
powi'za< nadmiernie absorbuje uwag", zupe=nie
zbytecznie, gdy jest to rzecz drugoplanowa w
wyk=adaniu dziej[w.
Swiatos=aw ]12\ – Swiatopo=k ]3\,
Jaros=aw ]14\ – Jaropo=k ]5\.
W nawiasach liczba os[b je nosz'cych.
Swiatopo=kSwiatos=aw, Jaropo=kJaros=aw;
Jaros=aw M'dry †1054 ˘ Izas=aw 6635–†6586
˘ Jaropo=k †1087 i Swiatopo=k 1093–†1113;
swiatoswiato..., niezliczone «`s=awy», w ze-
stawieniu ze «swiato» ˘ Swiatopo=kSwiato-
s=aw. Po czasie, m"tlik w g=owie powstaje.
Ale Rosjanie nie kwapi' si" ze sporz'dzeniem
schematu genealogicznego – w /adnej publikacji
nie spotka=em, i mapy tak/e, jakby nie by=o
problemu.
Nie trzeba wielkiej wyobra{ni – w publikacjach s'
proste b="dy, ˚Mazuri<ski ltpsc, nr 800.
U A. G. Ku{mina ]poz. lit. 0448\, na str. 196& Boris
¯ Swiatos=aw }¯ Jaros=aw M. †1054|,
199& Boris ¯ Wiaczes=aw }¯ Jar. M'dry †1054|,
w imiennym wykazie& Boris ¯ Wiaczes=aw ¯
Jaros=aw }M'dry †1054|, str. 196, 198, 199.
Rosjanie, w Wykazie imion& „Swiatos=aw Jaro-
s=awicz, s. wlk. kn. Jaros=awa M'drego, wlk. kn.
kijowskiego }str.| 53–55, 76 ]w tek>cie, w jednym
wypadku omy=kowo Jaros=aw Swiatos=awicz\.º
0001-31.1-248 By= jeden i drugi&
Jaros=aw ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry.
Dw[ch r[/nych Wsewo=od[w Olgowicz[w,
/yj'cych blisko sto lat od siebie, uto/samiono w
jednego w Wykazie imion Mazur. ltpsca, tekst&
• Lata 6648 ]1140\ „...Po nim osiad= w Kijowie na
wielkim “knia/eniu” Wsewo=od Olgowicz, wnuk
Jaros=awa Swiatos=awicza.” 0001-31.1-59,
• Lata 6725, a od narodzenia Chrystusa 1225,
zmar= Koloman w"gierski... stolec Rurika Rostis=a-
wicza zapragn'= „...Wsewo=od Olgowicz Czerm-
ny, knia{ czernihowski, osiad= w Kijowie.” Ruryka, a od wlk. kniazia W=adimira 12 stopie<.
0001-31.1-68
w Wykazie imion, dw[ch r[/nych pod jednym
has=em& „Wsewo=od Olegowicz, s. kn. czern.
Olega Swiatos=awicza, wlk. kn. kijow. 59, 68”
Wsewo=od Olegowicz Czermny by= wnukiem
Wsewo=oda Olegowicza †1146 i obaj nosili
patronim po tym samym Olegu&
Wsewo=od Czermny ¯ Swiatos=. Czermny
¯ Wsewo=od kij. †1146 ¯ Oleg czernih. †1115.
Sporadycznie “otczestwo” wskazuje na dziadka&
Mstis=aw Romanowicz ¯ Dani=o wo=. †1264
¯ Roman †1205; Jurij Aleksandrowicz 1320
¯ Dani=o ¯ Aleksander Newski †1263,
a w tym wypadku Czermny po pradziadku.
Patronim po pradziadku tak/e Igor Swiatos=awicz
¯ Swiatos=aw †1076.12.31, ˚Ingorewicz.
W Wykazie opuszczony Gleb Swiatos=awicz,
kt[rego syn – Mstis=aw Glebowicz, wn. Swiato-
s=awa Olgowicza /y= 6747 ]1240\. 0001-31.1-71
Brak kontroli os[b – cz">: problemu poruszo-
nego przeze mnie& zbyt wiele identycznych nazw
by wskazanie na ojca wystarcza=o.
Do='czenie nazwy grodu niewiele przydatne,
skoro by=o ich wiele i nast"powa=y w nich cz"ste
zmiany we w=adaniu. Tak/e, przytoczenie imienia
dziadka poprawia krzt", ale nazwa szybko staje
si" niemi=osiernie d=uga, nie do praktycznego
u/ywania jej&
„Roku 6641. ...zmar= Mstis=aw kijowski. Tego
roku zasiad= w Kijowie na wielkim knia/eniu Ja-
ropo=k, brat jego, }b="dnie& syn wielkiego kniazia
Mstis=awa W=adimirowicza|, syna Monomacha,
prawnuk Wsewo=oda Jaros=awicza.” 0001-31.1-
58; w=a>ciwie& Mstis=aw †1131 i Jaropo=k 1140 ¯
W=adimir Monomach †1125 ¯ Wsewo=od †1093
¯ Jaros=aw M'dry †1054 ]zbytecznie wkluczony
Mstis=aw W=adimirowicz, o kim mowa i kiedy /yli$
ªRoku 6778 w grodzie Reza< zarz'dza= wielki
knia{ Roman Olgowicz, wnuk Ingwara, prawnuk
Igora, praprawnuk Gleba. Gleb za> synem
Rostis=awa, wnukiem Jaros=awa, prawnukiem
Swiatos=awa, praprawnukiem Jaros=awa W=a-
dimirowicza }M'drego †1054 ¯ W=adimir Wlk.
†1015|.º 0001-31.1-76.
Wszystko to ]d=ugo>: powoduj'ca b="dy\ przez
podstaw" – imi" nie urozmaicone dostatecznie,
cho: mog=aby by:.
Ratuj'c system coraz bardziej grz"zn'cy w
d/ungli ludzi – wprowadzono «stopie< od Ru-
ryka», czyli kt[re to jego pokolenie, jako dodatek
do patronimu&
• Roku 6621 }1113.04.16| zmar= Swiatopo=k
Izas=awicz, wnuk Jaros=awa. Po nim osiad=
na wielkim “kniaziowaniu” w Kijowie }W=adimir|
Monomach }†1125, syn| Wsewo=oda }†1093|,
od Ruryka 7-my stopie<, a od wielkiego kniazia
W=amimera 4-ty stopie<. 0001-31.1-56
• Roku 6655 }1155 % 5500|... Pocz'= w=ada:
w Moskwie Pa<stwa Rosyjskiego wielki knia{
Georgij Do=gorukij, kt[ry by= si[dmym synem
kniazia W=adimera Monomacha, pi'ty za> sto-
pie< od pierwszego >wi"tego W=adimera, od
Rurika za> 9-ty.º 0001-31.1-59
}z b="dem, bo od Rurika 8-my; b='d nie zauwa-
/ony przez wydawc[w; 3 stopnie r[/nicy|.
• Ten wielki knia{ Dani= 9 stopie< od wielkiego
kniazia W=odzimierza, a od Rurika 12 stopie<,
4-ty syn >wi"tego kniazia Aleksandra Newskie-
go... itd.º 0001-31.1-81
• Roku 6862 wr[ci= z Ordy na wielkie knia/enie
wielki knia{ Iwan Iwanowicz Kaletin, stopie< 11 od
W=adimira, a od Ruryka 14 stopie<. 0001-31.1-86
• Roku 6870 kniaziowa= Moskw' wielki knia{
Dimitrej Iwanowicz. Knia{ Dimitrej 15 stopie< od
0001-31.1-88
• Roku 1440, “genwara” ]janwara ^ stycznia\ 22,
urodzi= si" Wasylowi Wasilewiczowi syn Iwan, od
wielkiego kniazia W=adimera Swiatos=awicza 15
stopie<, a od Ruryka za> 18. 0001-31.1-104.
Sporadycznie u/ywano formy kt[ra natychmiast
prowadzi=a do opuszcze< imion w ich wykazach
na ko<cu publikacji – co drugi stopie<, czyli imi"
z patronimem&
• 1270, w Rezaniu ª...Roman Olgowicz, wnuk
Ingwara, prawnuk Igora...º, itd., jak uprzednio
}w spisie opuszczony Oleg Ingwarowicz|.
• 1237, Mstis=aw Glebowicz, wnuk Swiatos=awa
Olgowicza }w spisie opuszczony Gleb Swiato-
s=awicz|,
• ok. 1219, Mstis=aw Mstis=awicz }Uda=y, zwany
te/ czasem Chrobrym| ª...w"gierskie i polskie si=y
“porazi=” i trzyma= Kolomana z /on' u siebie “w
juzach” ]wi"zi=, dos=. w wi"zach\.º
}Mstis=awa Rostis=awicza nie ma w wykazie imion,
bo patronim `wicz; ale widnia=by gdyby&
Mstis=aw, syn Mstis=awa, wnuk Rostis=awa|.
Czyli forma gramatyczna – formalny zapis ojco-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
stwa przez `wicz wzi'= g[r" ponad istot"& spo-
wodowa= opuszczenie imienia pisanej osoby.
Patronimiczny system «`wicz» nie mia= przy-
sz=o>ci na d=ug' met" – przez wieki, jak i sam
system feudalny; oba obliczone na dora{ne po-
trzeby. System «`wicz» prowadzi= do mylenia w
ko<cu ludzi, a system feudalny – do rozdrobnienia
maj'tk[w ziemskich, ˚feudalny system.
Czcze& Mstis=aw Rostis=awicz  Rostis=aw
Mstis=awicz; Roman Mstis=awicz  Mstis=aw
Romanowicz, Wsewo=od Juriewicz, syn Jurija
Wsewo=odowicza z W=odzimierza, o kim mowa
i kiedy /yli$ Podobnie Bela I, Bela, II, Bela III;
Henryk I, Henryk II, Herryk III, itp. – numerowa-
nie imion niewiele jest pomocne, bo nie okre>la
czas[w w kt[rych /yli, jedynie /e p[{niej jeden
od drugiego, z wi"kszym numerem; pewien rodzaj
statystyki – zagadnienie pozbawione wszelkich
warto>ci, poza numerem – pozbawione przestrze-
ni, czasu, miar, walor[w, charakterystyki ludzi.
Bardziej pomocne jest podanie daty zgonu, lub
kiedy te osoby /y=y, przydomk[w.
Przydomki& W=odzimierz Wielki †1015, Jaros=aw
M'dry †1054, W=adimir Monomach †1125, Jurij
Do=gorukij †1157, Mstis=aw Chrobry †1172,
Swiatos=aw Czermny 1176–†1190, Wsewo=od
Bolszoe Gniezdo †1212 – skutecznie odwo=uj'
si" do naszej wiedzy, zakodowanej w kom[rkach
m[zgu, bez mylenia jednego z drugim – nazwy
dostatecznie r[/ne od siebie.
wid – szeroki; ¯ >redniow. ang. i anglosas. wid,
pokr. germ. weit, wit. Wid i wit – przy` lub przed-
rostek w wielu litewskich imionach.
widen ]ang.\ – zrobi:, lub sta: si" szerokim,
szerszym. Lit. Witen, DT.
Widukle ]staroang.\ – lasek, g"ste drzewa,
o powierzchni wi"kszej od zagajnika, lecz mniej-
szej od lasu, boru. Lit. Widukle.
Wiede<, Wiade<, Wienna – wielka ˚woda, p=yn;
wg S=ownika S. Lindego 1807–1814& miasto
s=o=eczne wszystkich pa<stw dziedzicznych
domu Austryackiego; s=aw. wiad`, wied`, wad`
^ woda; =ac. Vienna, Vindobona, bos. Vienna,
germ. Wien, carn. Dunej ]Dunava – Dunaj\, vind.
Dunnej, w"g. Bets, chorw. Bech, czes. Wjdenˇ,
wo=. XIII w. Vœden;> `en, `e< ˚wielko>:.
Wiedrosza ]Vedrow;, Vedrowy, Wedrosza,
Vidrosse\ – rzeka, dop=yw Dniepru, i wie>.
wio, wia, wie ]1. ruch, ruszaj, 2. przep=yw, p=yni"-
cie, 3. przeniesienie z miejsca na miejsce\;
dro ]woda\ ¯ gr. hydor.
s=owotw[rczo pokrewne& wiedro ]wiadro\.
wiek ]pol.\ – 1. okres stu lat, stulecie, 2. przeci'g
czasu od czyjego urodzenia do danej chwili;
wiek ]stulecie\ ¯ wie ]sto\ % k ]lat\ ¯ rok ]czas\;
=ac. centum ]sto\ ˘ =ac. centuria ˘ ang. century,
franc. siecle, niem. Jahrhundert;
=ac. aetus ˘ starofranc. aage ˘ ang. age ]czas w
kt[rym osoba lub rzecz istnia=a od urodzenia,
pocz"cia, pocz'tku\ ˘ Middle Ages ]Wieki Íred-
nie\, franc. age, niem. Alter;
termin szczeg[lnie u/ywany przez chrze>cijan w
odniesieniu do stuleci po Jezusie Chrystusie, lata
1901–2000 s' 20-tym wiekiem ]XX w.\;
w j. polskim rzymskie oznaczenia liczbowe po za-
korzenionej =acinie, w j. ang. i ros. – cyframi.
wiekst ¯ holend. ge’wiekst – piek'cy b[l, bole:, piec,
szczypa:, parzy:, cierpie:, bole>nie odczu:, poku-
towa:, drogo okupi:, ]o ruchu, tempie\ /wawy,
szybki,bystry,wytworny,elegancki,zgrabny,zr"cz-
ny, kokieteryjny, szykowny, strojny. Lit. Wikszta.
Wieleja ]1430–1550& Veleq, Veliq, Vel;q, Velq,
V≠l;q, Velya, Vielya, Vilija, Vilia, Wella; Velna,
Vil;nq, Vilna, Wilna, ros. Vil;na\ – rzeka, wpa-
daj'ca do Niemna poni/ej Kowna, druga nazwa&
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Neris; nad ni' gr[d Wilna(Wilno, AO.
wielki, wielka ]og[lnoeurop.\ – 1. dobry, 2. stary;
przydomek wielu w=adc[w i nazw geograficz-
nych& maced. Aleksander Wielki ¿356–†323
B.C., hebr. ˚Herod Wielki ]ang. Herod the Great\
¿74(73–4 B.C., Konstantyn Wielki ¿280$–†337
A.D., od niego Konstantynopol, dzi> Istambu=,
ros. W=odzimierz Wielki †1015.07.15,
pol. Kazimierz Wielki †1370.11.05, ˚wielko`.
wielko` ]pol.\ – 1. dobry, 2. stary; st'd Wielko-
polska ]Stara Polska\, w przeciwie<stwie do
Ma=opolski ]M=odej Polski\ – nowego, >wie/ego
nabytku Piast[w, Wielkomorawia, wielkie inne
ksi"stwa, w tym Wielkie Ksi"stwo Litewskie, i
Wielka Brytania;
ang. Great Britain, Grand Duchy of... – «great»
]pra\ u/ywany w great-grandfather ]i innych,
podobnych\ ^ pol. pradziad; great-great`
]prapra`\, jak i «grand» ]wielki, wspania=y\ – do
okre>lania wieku, nie tylko obszaru ziemi, tak i
na Wschodzie Europy;
niekt[re przydomki «Wielki» oznaczaj' «Stary»
– nie tylko zas=ugi dla kraju.
Wielkomorawia ]pol.\ ¯ Wielkie % Morawy ]lasy\;
gr. wielka “skuf” ]las\ ¯ skov; ˚Drestr, rawa.
pierwsze pa<stwo s=awia<skie za=o/one przez
Mojmira, przez pokonanie Pirwena ok. 833 A.D. –
g=owy plemienia s=awia<skiego, siedz'cego nad
Nitr' – dop=ywem Dunaju, i przez przy='czenie
kilku pa<stwewk wsp[=plemiennych.
Stolic' by= Velehrad ]Wielogr[d\ – gr[d w Mo-
rawie. Szcz">liw' r"k' ˚Rastis=awa, synowca
Mojmira – pa<stwo rozros=o si", i obejmowa=o
plemiona na obszarach od rzeki Sali i Menu a/
po Draw" na po=udniu, a rzek" Hron – dop=yw
Dunaju – na wschodzie. 0065-00-68
Rastis=awa o>lepi= synowiec jego – Íwi"tope=k,
ok. 870, a niezgoda syn[w Íwi"tope=ka, wi"cej
jeszcze – najazd Madziar[w ]Ugr[w, W"gr[w\,
czwartego z kolei po Hunach, Awarach i Bu=ga-
rach, sprawi=y, /e ju/ w 907 A.D. znika wszeki
>lad z istnienia pa<stwa Wielkomorawskiego. Z
jego pogromu i rozpadu pozosta=y Czechy.
W 1029 Morawia zjednoczy=a si" z kr[lestwem
Czech i w tym stanie wesz=a do Austrii w 1526.
W 1849 utworzy=a osobn' koron" w obr"bie
austriackiego imperium.
Wg Wielkiej Encyklop. Powsz. t. 12, str. 281&
wielki organizm pa<stw z o>rodkiem w dorzeczu
Morawy, dolnego Wagu i Nitry, do ko<ca IX w.
obj'= r[wnie/ tereny Panonii nad Balatonem,
Czechy, +u/yce, zapewne Íl'sk i pa<stwo
Wi>lan, si"gaj'c na wsch[d do Cisy.
Wzmianki o ksi'/"tach morawskich pojawiaj'
si" w {r[d=ach franko<skich 822; chrystianizacja
przez biskupstwo salzburskie, razem z ni' sze-
rzy=y si" niemieckie wp=ywy polityczne.
Pierwszy znany w=adca – Mojmir, opanowa=
Nitr", usuwaj'c z niej ksi"cia Priwin" ]833\; po
nim w=adz" obj'= 846 Ro>cis=aw ]846–870\ za
pomoc' Bawar[w.
Dalej o sprowadzeniu Cyryla i Metodego, przez
Ro>cis=awa, kt[ry chcia= pozby: si" niemieckich
wp=yw[w wykorzystuj'c k=opoty Niemiec. Papie-
stwo uzna=o 869 Metodego biskupem pano<skim
i morawskim. ˚cyrylica
Pirwen ]wg Ba=abana\, Priwina ]wg WEP\,
czyli pirpri, SredecSerdika, sreser ]pierw.
nazwa Sofii\, itp. – stopa Achillesowa S=awian,
˚s=awia<ski j"zyk.
wielko>:, ko<c[wki >wiadcz'ce o «wielko>ci»&
`onia, `oin, `on, `o<, `onin ¯ on % in,
`ania, `ain `an, `a<, `anin ¯ an % in,
`ein, `en, `e<, `enin ¯ en % in,
`in, `yn, `y<, `ynin ¯ yn % in;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
gr. aion ]ca=e /ycie, wiek, czasem& wieczno>:\
gr. ˘ =aci<skie& `on, `an, `en, `onia, `ania,
anglosaskie& `on, `an, `en, `oin, `ain, `ein,
s=awia<skie& `on, `an, `en, `in, `yn..., `ynin;
=aci<skie& `on, `an, `en, `onia, `ania,
¯ szum. AN, ANU; Adrian, Lucian, Liwonia, Lithuania,
itp.; =ac. terra ]ziemia\ % `en, `ain ]wielka\ ˘ terrenum,
terrenus ˘ ang. terrain, terrene;
gr. chthon ]ziemia, grunt\; gr. okeanos ˘ =ac. oceanus
˘ franc.-ang. i inne& ocean, niem. Ozean;
=ac. canna ˘ hiszp. caµa ˘ canyon ]kanion\,
franc. accordeon ]akordeon\,
anglosaskie& `on, `an, `en, `oin, `ain, `ein,
loin, Britain, niem. Holstein, rz. Rhein ^ ang. Rhine ^
pol. Ren ^ ros. Wo=ga ^ staro/. Rha ^ wielka rzeka,
Bronstein, Epstein, Einstein, Hanson ^ Hansen, Olson ^
Olsen, London }l˙nden|, Bergen ¯ berg ]g[ra\ % en
]wielka\, Sweden, Otton;
goth. ain-s ˘ germ. ein ^ anglosas. an ˘ >redniow.
ang. one, oon – pol. jeden;
s=awia<skie& `on, `an, `en, `in, `yn..., `ynin&
dzwon, dzban, Szczepan, Spiridon, Ilarion, b"ben; oko<,
ko<, s=o<; dra<, otch=a<; jele<; =a< ˘ =ania; Rosjanin,
Reza< ¯ rze{; ale patronimiczne& Burenin, Dobrynin,
Ku{min, Pogodin, Putin, Rasputin ¯ inogda ]niegdy>\
lub kin ]r[d\,
• `on, `o<, `onia& rz. Don ]wielka woda\, Wielka
Brytania, =ac. Britannia ¯ Briton ¯ celt. brit % on, Sydon
]stolica staro/. Fenicjan\ ¯ syd ^ gr. hyd ¯ hydor ]woda\
% on ]wielka\, Leon ]wielki lew\ ¯ leo % on; Poseidon ]gr.
b[g morza i koni\ ¯ posei % don ¯ d ]woda\ % on ]wielka\,
faraon, panteon ]>wi'tynia wszystkich bog[w\ ¯ pan
]wszys-tko(cy\ % theos ]b[g\ % on ]wielki\, Ryngold(on,
London ]Londyn\, Boston, baron, wazon ]wielka waza\,
flakon, dzwon ]wielki d{wi"k ¯ zw ¯ zwuk % on\, szpon,
pyton ]wielki w'/\, karton ]wielka karta\, ton, baryton,
balon ¯ ballon ¯ ballone ]wielka kula, Glob\, puzon,
gibon, akordeon, cz=on, bizon ]wielki zwierz ¯ bison\,
ogon; on ]wielki\, ona ]niewielka\ ¯ on % a ]nie\, t=um. od
ty=u; Pogo<, to<, s=o<, oko<, ko<, nazwisko Oro< ]wielki
ko<\ ¯ or % o<; wa=ko< ]wielki le<\, nicpo<, Karkonosze
]wody wielkich grzbiet[w\ ¯ kark(o ]grzbiet\ % on(o
]wielkie\ % sze ]wo-dy\, kiesa ]tur. kese\ ˘ kieszonka,
kiesze< ]on, e< – wielk-i(a(ie\, itp.;
anglosas. `s % on ]wielki\ ˘ `son; Atkins ˘ Atkinson,
Hans ˘ Hanson, Henders ˘ Henderson, Hendricks
˘ Hendrickson, Jacks ˘ Jackson, Morris ˘ Morrison,
Robins ˘ Robinson i inne;
• `an, `a<, `ania& Allan ^ Allen, Lucjan, Iwan, Pan,
kap=an, ba=wan, ba=agan, stragan, ucha< ]cz=owiek o
du/ych uszach ˘ mjsc. Uchanie\, Astracha<, rz. +a<.
`ania – w nazwach ksi"stw i kr[lestw mieni'cych si"
by: wielkimi ]dobrymi\, jak Wielka Brytania, =ac. Britan-
nia ¯ Briton ¯ celt. brit % on, Letton, Dania ]Kr[lestwo
Du<skie\, Albania, Lithuania ]Wielkie Ksi"stwo Lit.\,
Polonia ]Kr[lestwo Polskie, Ma=o` i Wielkopolska\, itp.;
ang. great ]wielki, dobry\; `on ˘ `ain, `aine ]Britain,
captain, starofranc. capitaine ¯ =ac. caput – g=owa\ ˘
`in, `an ]capitaneus\.
• `en, `e< – 1. wielki, 2. samiec& Bykowen,
Duben, Kode<, Wien ^ Wiede<, basen, b"ben, teren,
kure<, dure<, jele< ]ole<\, le<, szersze<, i inne; Hanson
^ Hansen, Olson ^ Olsen.
• `in, `i<, `yn, `y<& Konin, Starobin, Terebin,
Czerwen ^ Czerwin, London ˘ Londyn, Allenstein ˘
Olsztyn, Czorsztyn, Telatyn, ukr. Kobry<, Radzy<,
Sahry<, Wohy<, =ac. paganus ˘ pol. poganin, ang.
heathen, i wiele innych.
inne «wielko>ci», dotycz'ce rozmiaru&
• pan, thor, or, ko<, far; ƒ ^ th ^ s=aw. f ]wielki\,
str ]wielki, wi"kszy, wi"cej\, sto ]wiele\ ˘ Dniestr,
Drestr ^ Dorostol, strumie< ]mniej-wi"cej\, stokrotnie
]wielokrotnie\, stolica, stokrotka, stonoga ]wielonoga\,
stopa, stopie<, stos,
• star(o` ˘ starogr[d ]dzi> Wielu<\, Star-ogard(gard,
wiele nazw geograficznych ˚atlasy, s=owniki geogr.
• ta ]g=[wnie dla u=omno>ci& t"pota, g=upota, brzydo-
ta; Czarnota ^ wielce wysoki\ ¯ s=aw. wysota,
• uta& Danuta, Grechuta ¯ grech, Pachuta, ˚uta,
• wia, wie, wiec ]dla wysoko>ci& wiatr, wierzch,
wiecha, Grabowiec, Kr[lewiec\,
• wron& gawron, wrona ]niewielka\, Wro<ski,
Wo=ga, struga, wst"ga, i inne `ga ]d=uga\,
• lica, nica, wica ]wi"cej, wi"ksz-y(a&
okolica ^ strona, donica, miednica, r"kawica\,
• ec ]dla ma=ych& wid=y ˘ widelec, palec, malec\,
• biel ]ma=y\  krasny ]du/y\ ˘ Bie=oarmiejec
]Mie<szewik\  Krasnoarmiejec ]Bolszewik\;
jez. Bia=e ]ma=e, w por[wnaniu z +adog' i Pejpus\,
Krasnystaw ]du/y staw\, i inne bia=o-krasne nazwy geo-
graficzne& liczne Krasno`, Krasne, Krasnyj `, Kra>nik,
OA ˘ Krosna, Krosno ]$\ ˚Wysze-gorod(gr[d.
Wielona ]pol.\, Veliuona ]lit.\ – litewski gr[d n(Niem-
nem, po prawej, p[=nocnej jego stronie, 9 km
poni/ej Írednik przy uj>ciu Dubissy do Niemna;
by: mo/e o znaczeniu stary, staro/ytny, bo
po¶wiele ]po¶leci\ ˘ leciwy ]stary\, ˚Troki;
ch=opi litewscy wykoszlawili starolitewskie nazwy
nadane przez kunigas[w obcego, bo nordyckiego
pochodzenia – nie s' wiarygodne, ˚Wilna.
Wienna ˚Wiede<.
rz. Wieprz ]wo=. Vepr=\ – przep=ywaj'ca wierz-
chowin" ]Roztocze\, bez zwi'zku z wieprzem,
¯ wie ]wierzch, g[ra\ % pr ]prze¶p=yw\,
s=owotw. pokr. Dniepr; ˚wzniesienie.
Wierchus=awa ]s=aw. Verxouslava\
¯ wierch ]wierzcho=ek, szczyt g[ry\ % s=awa.
1. c. Wsewo=oda Mstis=awicza †1136,
wielkiego kniazia Nowogrodu 1117–1136,
/ona Boles=awa Krzywoustego 1085–†1138,
zmar=a 1148 ]1158$\,
2. c. Wsewo=oda Bolsze Gniezdo †1212, wydana
1187 za syna Rurika – Rostis=awa, w wieku
8-miu lat, 0448-00-64
3. W. ¯ Wsewo=. “Gawri=” nowogr. †1138.02.11 ¯
Mstis=. kij. †1131 ¯ Wo=odimer Mon. †1125.
Wie> ]s=aw. Ves;\ – nazwa plemienia wspomnia-
nego we Wst"pie do Powie>ci wrem. let, w grupie
“innoj"zycznych lud[w co sk=adaj' da< Rusi”;
mjsc. Wie> 10 km NW od Suzdala, 99 km SE
od Rostowa.
wie/a ]arch. s=aw.\ – po=o/enie, legowisko;
˚Bia=owie/a ]nisko po=o/ona\, ˚Nie>wie/ ]wy-
/ej po=o/ony\, Jatwie/, Niewia/a ]lit. Neve≈is\;
wyraz kilkakrotnie u/ywany w latopisach w od-
niesieniu do legowisk oblegaj'cych Tatar[w;
powie/ ]pos=uch, dos=. podleg=o>:\ ¯ po ]pod\
% wie/ ]leg=o>:\; ?S ]wie/awiesa\.
Wifa<ska strona – okolice Bithynii, gr.-celt. BW;
s=aw. i pohawa voevati Viƒan;skiœ stra-
ny; gr. Th, Ph ^ s=aw. Ï, F ^ pol. F, T ]gr. theos %
doron ˘ Theodoros ˘ Fedor, Teodor\.
Wigand, Marburg von Wigand ]pol.\ – waleczny
¯ isl. ˚vig ]b[j, walka\; ur. 1311, zm. 1394;
rycerz i kap=an Zakonu krzy/ackiego w Prusach,
pisa= kronik" rymowan' w j. staroniemieckim
]dzieje od ok. 1293\; na wezwanie J. D=ugosza
przet=umaczono j' na =acin";
dzisiejszy ang.-niem. Wiegand, lit. Wigant TD.
Wigand Baldersheim ]germ.\ – komtur Ragnety;
na sze>: mil ko=o Pastowa pustoszy= kraje i
dziewi"ciu rycerzy pasowa=, roku 1381.
0165-01-232, N. 471
Wygandus wg >redniow. =ac. ]kronika Wiganda\& o
napadzie tego/ }W. Baldersheima| na okolice
wsi Romeyen, 1382, straszliwych zniszczeniach
i zdobyczy ponad 200 niewolnik[w& ªWygandus
commendator de Ragnita vastabat in longum et
latum terram inavisatam Romeyen dictam igue,
virorum, mulierum et puerorum occisione 200;
50 vero captivi cum preda peccorum et equorum
multa deducta.º 0165-01 237, przypis 4.
wiket ]ang.\ – ma=e drzwi usytuowane obok
du/ych, lub bramy. Lit. Mattewike.
Wikint, Wikind ]wo=. Vykynt 1252\ – r[d Wik
]zatoka\, lub Wig ]waleczny\.
Wilan[w – Villa Nova, ulubione miejsce odpoczyn-
ku Jana £ Sobieskiego, kr[la 1674–1696.
Wilhelm ]germ.\ ¯ willeo, willio ]wola\ % helm,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
helmut ]he=m, he=met, ochrona\;
staroniem. wy/yn Willehelm, Willahelm, staronorm.
Francji Willaume, Willame, starofranc. Guillaume,
Guilielm, ang. William, ]zdrobn. Bill, Billy, Will,
Willy\, ital. Guglielmo, holend. Willem, franc.
Giullaume, hiszp. Guillermo;
Wilhelm z Schauerburga ]Wilkena Schierborch\
mistrzem Zakonu w Liwonii, 1281–†1287.
wilk ]s=aw.-wo=. volk=\ – w opinii S=awian wilk
ma negatywny wyd{wi"k, przez to S=awianie nie
nadawali swym dzieciom imion kojarz'cych si"
z wilkiem, w przeciwie<stwie do Anglosas[w,
kt[rzy z kolei lubowali si" w wilku& Ralph, R≤dolf,
Rudolf, Rolf, Adolf, Wulfstan, Ulfilas, Wolfgang
¯ ulv, ulfr, ulf, wolf, wulf.
Wilna ]bia=orus.-ros. Vilin;, Vilna, Vilno,
Vilnq, Vil;no, Vil;nq, Vπl;na, Vπlnq,
Vel≠nskoe m≠sto, Vilenskoe m≠sto, Vilna,
Vilnis, Vilno, Wilna, Wilnia\
– sto=eczny gr[d Litwy n(rz. Wielej', od pocz.
XIV wieku, za=o/ony przez Giedymina †1341.
W XV wieku do='czono zmy>lenie jak to Giedy-
minowi przy>ni= si" wilk /elazny wielki, w nim
wycie, jak sto wilk[w. Budz'c si" ze snu, opo-
wiedzia= swemu wr[/bicie, o imieniu Lizdejko,
kt[ry by= najwy/szym wr[/bit', a potem poga<-
skim krewe-krewejto, a Lizdejko na to powiedzia=
gospodarzowi& ªKniaziu, wilk wielki /elazny znaczy
– gr[d sto=eczny tu b"dzie, a wycie wewn'trz
– to s=awa jego b"dzie s=yn': na ca=y >wiat.º
Uradowany Giedymin gr[d Wilno tu zbudowa= ]
Wilno ¯ wilk\, a /e Lizdejko dobrze mu poradzi=
– nazwa= go Radziwi==em ]Radziwi== ¯ radzi:\.
Wilna ]germ.\ – w=a>ciwe brzmienie litewskiej
stolicy, utrwalone przez Niemc[w ok. 1377 r. i
zgodne z polsk' wymow' i pisowni',
lit. Vilnius, pol. Wilno OA, ˚vilna ]isl.\;
w papierach Kr[lewca, folder F, pt. ªCzynno>ci
Zakonu przeciw Polsceº, str. 22, o prawie Kinstuta
i Jagie==y& w woli przemo/nego Kinstuta by=o
zatrzymanie sobie Wilna i wydzielenie jakiego
innego ksi"stwa Jagielle ªAls Herzog Olgerd
starb, war Herzog Jagal noch jung. Kynstute war
sehr maechtig im Lande. Haette er gewollt, so
haette er Wilna wohl gewinnen und Jagaln ein
anderes Herzogthum geben konnen. Kynstutte
wolte dies aber nicht thun, um sinnes Bruder
willen des edelsten, und sezte den Herzog Jagal
in das Haus Wilna ein und beschuetzte ihn von
allen Seiten, als lange bis dan her uffgewuchs
und als lange bis di luete sin gewonten.º 0156-
01-227, przypis 1, N. 460, 1377 r.
Wilno pisane te/ Wille w j. staroniem., 1381 r.
0165-01-234, przypis 4, N. 472, z raportu Witolda.
Wiltenisse ]germ.\ – drobna, dzika zwierzyna,
dziko /yj'ca ¯ wilten % nisse.
Wi=kom-er(ir, EI ]Velkomir=, Vilkomir;,
Vilkomir-;e/ie, Vilkumir;, Vil;kimirie,
Vil;komir-=/;, Vilkomery, Wi=komir,
ros. Vil;komir=, lit. Ukmerge\ –
gr[d na skrzy/owaniu tras& Kowno–Utena, i
Wilno–Poniewie/ys; 66 km NE od Kowna,
70 km NWN od Wilna.
¯ mile widziane; go>cinne, go>cinnie przyjmuj'ce;
anglosas. wilcuma, >redniow. ang. welcume,
wilcome ˘ ang. welcome ]mile widziany\.
W po=owie drogi mi"dzy Kownem a Uten';
odpowiednikiem ukr.-pol. Hostynne ]przy trasie
Hrubiesz[w–Zamo>:\, Gostynin ]przy trasie
P=ock–Kutno\ – miejsca postoju w podr[/y.
Windenburg ]germ.\ – twierdza na brzegu Zatoki
Kuro<skiej, zbudowana ok. 1360 dla os=ony
/eglugi na Niemnie. 0165-01-200, N. 420
Lit. Vente.
Winland, Wineland ]isl. Vinland\ ˚Vinland.
Winric ]starogerm.\ ¯ Win ]kilka znacze<\ % ric;
Winric von Kniprode – wielki komtur Zakonu 1248,
obrany mistrzem Krzy/ak[w ]Magistro Wynrico
u Wiganda\ 1351–†1382.06.24;
˚ryk ]kr[l, w=adca\.
Winter ]anglosas., ang., germ.\ – zima; Winter von
Redigen, poleg=y w czasie obl"/enia Trok 1383.
wiorsta ]ros. versta\ – miara d=ugo>ci drogi r[w-
na 500 s'/ni ^ 1500 arszyn[w ^ 2390 =okci ^
3600 st[p ^ 24000 wierszk[w ^ 1066,78 m;
obowi'zuj'ca od 1849 roku.
Wiosna, Wiesna, Theodor-Fedor 1392(93 ]pol.\,
namiestnik Jagie==y w Witebsku, ˚Theodor.
Wisarion ]˚Mazur. ltpsc Visarion\ ˚Wissarion.
Wis=a ]pol.\ – dos=. rzeka S-wij'ca si", ˚t=um. od
ty=u; o ksz=atcie litery S, ˚Swenta, S=ucz; s=o-
wotw. pokr. kis=ota ^ kwas ¯ niem. wasser ]wo-
da ^ water ^ =a\. =ac. Vistula. Konstanty Porfiro
-genita(rodnyj 950 r. mia= j' opisa: – mylnie – Dizi-
ke, wg A. Br¥cknera. Doc. dr Jan Miodek wywi[d=
nazw" od germ. weiss ]bia=-y(a(e\ ˘ bia=a woda
Wis=' p=ynie }jakby nad Wis=' nie by=, J.D.|.
Wis=oka ]pol.\ – dop=yw Wis=y ¯ Wis=a % oka,
ale Wis=ocki, Wys=ocki ¯ rz. Swis=ocz.
Wissarion ]˚Mazur. ltpsc Visarion\ – Bissarion
BW, 1. rodem z Egiptu, cudotw[rca ]jeden z
wielu\, /yj'cy 5966 }466|, za cara Lwa ]Leona\
Wielkiego ¿400$–†474, imperatora 457–474,
2. metropolita Nikai 6946, 3\ Joseph Wissario-
nowicz D/ugaszwili – Stalin, ur. 1879, grudnia
21, zm. 1953, marca 05;
bis ]dwa razy\ % Sargon II $–†705 B.C., assyryjski
wojownik, kr[l Assyrii 722–†705 B.C.
Wissegaude 1254 r. ¯ germ. wissen ]wiedzie:\,
pokr. anglosas. i >redniow. ang. wis ˘ ang. wise
]widzie:, zna:\ % gaude ]cieszy:, sprawia: przy-
jemno>: komu, radowa:\ ¯ >redniow. ang. gaude,
gawde, by: mo/e ¯ starofranc. gaudir ]rozwese-
la:\ ¯ =ac. gaudere.
Witebsk ]bia=orus.-ros. Vedbesk, Vibsk=,
Vitebesk=, Vitebk=, Vitebsk, Vitebsko,
Viteb=sk=, Viteb;, Viteb;sk=, Vitebsk;,
Vitepsk=, Vitesk=, Vitob;sk, Vitopsk=,
Vit`bsk, Vitebsk; EO, PB\ – gr[d n(D{win'
w Smole<skiej ziemi, i ziemia; gubernia.
Witebskie ]Vitepskoe, Vit`bskoe\
Witeblanie – grodzianie Witebska ]Vidblqne,
Vid=blene, Vitblene, Vitblqne, Vite-
blqne, Vitezblene, Vit;blqne, Vitqblqne,
Vitqblqny, Viteblanie\.
Witen(es ]bia=orus.-ros. Viden=, Viden;, Viten,
Vitenec=, Viteni, Vitenc=, Viten;, Vite-
ny, Vitqn-=/;/ec=, Vπten;, Vithyeni, Witeni,
pol. Ucie<, ˚Utenes\; w=a>ciwa pisownia i wy-
mowa «Widen», «Witen(es» utar=a si".
Wielki knia{ litewski ok. 1290–†1315.
Sk'pe wiadomo>ci o dziejach tego okresu, g=[w-
nie z niemieckich kronik, bo Ipatiewska ltps ko<-
czy si" na 1292 r., +awrentiewska ltps – na 1305\.
Syn Butewida ]Butewid bratem Butegeyde,
Butegeyde z Ugian – ojcem Giedymina; b="dnie&
Giedymin synem Witenesa, ˚Giedymin\.
By: mo/e przypadek, bo powi"kszy= terytorium
Litwy, “przybawi= ziem” w ruskiej ga="zi latopis[w
o pochodzeniu litewskich kniazi[w, kolejno&
Nacza=o gosudarei Litowskich 0001-17.19,
Rodos=owie welikich kn. Litowskich 0001-17.21,
Preds=owie o welikich kniaziech Litowskich,
otkudu oni poszli 0001-17.20.
Witen ^ Widen TD, jak Witowt ^ Wito=d;
anglosas. wid, >redniow. ang. i ang. wide ]szeroki,
obszerny, daleki\ ˘ widen ]rozszerzy:\; anglosas.
witan ]przewodzi:\; =ac. utensilia ]przybory\.
Wite{, Wita{ jezioro ]pol.\ – jez. ]ros. ozero\ Zatie
czytane wspak.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Witia ]ros. Vitq\ – zdrobn. Wiktor.
Witkacy ]pol.\ – ci"ty dowcip ]$\ ¯ wit % kacy.
Witoft ¯ wit % toft ]znaj'cy ca=o>: posiadania\;
Witold ¯ Wit % old, eld ]senior ˘ Sr.\.
Wito=d ]bia=orus. Viltolt=, Vitov, Vitovt/=/;,
Vitov=t;, Vitov;t=, Vitov;t;, Vitolt/=,
Vitift=, Vitoƒt;, Vt=, =ac.-pol. Alexander,
Iurij, Vitoldus, Vitolt, Witolth, Witowt, Witowdus,
Wythowdus. Wytowdus, niem. Witaut TD\,
imiona chrzestne& Aleksander, niem. Wigand,
bia=orus.-ros. v ^ pol. W, +, U,
niem. TD; OA; U ^ pol. +,
pol. + ]Wito=d\ ˘ L w j. =ac. ]Witold\;
z piecz"ci& S. }Sigillum| Ducis V i t a u d e,
Sigillum W i t o l d i ducis in Trokken }k(Wilna|;
Wytaut ]wg Wiganda\, Witowd, Witolds, Wythawt,
Witawt ]niem.\, Witold ]pol.\ ¯ j. =ac. ]˚polski j"zyk;
`old – stary, senior ˘ Sr.\, Alexander alias ]czyli\
Witoldus ]=ac.\;
¿1354–†1430.10.]23 czy 27$\
syn Kinstuta uduszonego 1382 i Biruty †1382,
utopionej – czynu Jagai=y ci'g dalszy,
wnuk wlk. kn. Giedymina †1341 i Jeweny †1344
]c. Iwana Wszewo=odowicza\ – trzeciej /ony
Giedymina; poprzednimi by=y Wida ]$\ i Olga.
W latach 1377–1392 zmaga= si" z ˚Jagie==' o
w=adz" po ojcu, nale/n' prawnie ˚Kinstutowi
†1382. Jagai=o uzurpowa= tytu= wlk. ks. lit. po Ol-
gerdzie †1377. Kulminacj' zmagania tzw. “zatarg”
1380–1382, w jego wyniku zausznicy Jagai=y
udusili 80-letniego Kinstuta, w Krewie, a uwi"-
zionemu Wito=dowi uda=o si" zbiec do Krzy/a-
k[w w Prusach – do Marienburga n(Wis=' ]dzi>
Malbork\. Odt'd, tj. od zdrady Jagai=y, Wito=d z
Jagai=' w otwartym konflikcie, 1382 a/ do 1392.
Delikatniejszego charakteru od Jagie==y – w
walce o swoje u/ywa= prawa i podst"pu. Tak
zbieg= z wi"zienia w Krewie 1382, pr[bowa=
Wilno 1390, dwukrotnie zdoby= Smole<sk 1395
i 1404, i Kremianiec na Podolu 1418.
Jagai=o natomiast odsuwa= go od w=adzy z=ama-
niem glejtu nietykalno>ci, si=' swych braci ]g=[wnie
˚Skirgie==y\ i przemo/n' si=' Lach[w z Krakowa,
gdy zosta= tam kr[lem, w ko<cu 1385 r.
Nastawienie w polskich {r[d=ach tendencyjne,
w obronie W=adys=awa Jagie==y, tchn'ce nie-
ch"ci' do Kinstuta, Wito=da i Zygmunta ]kato-
lik[w do prawos=awnych, i nawzajem\, w stronni-
czo>ci posuwaj'ce si" od wr"cz dziecinnych
wyja>nie< a/ do zwyk=ego fa=szu& przeciwne Kiej-
stutowi by=o niemieckie mieszcza<stwo Wilna,
Krzy/acy... sama >mietanka narodu litewskiego.
Nie wahali si" Krzy/ak[w na sw' potrzeb" cyto-
wa:& Krzy/acy okre>lali go z=ym psem – pisz', a jak
Jagie==" okre>lali – opuszczone, jeszcze gorzej&
z=ym psem ]boeser Hund\, a/ tak dalece prze-
wrotnym, /e w niczym mu wierzy: nie mo/na
by=o ]er war ein boshaflig loser Mensch dem
nichts zu vertrauen stunde\. 0165-01-232, N. 470
I to ostatnie zgubi=o Kinstuta. Zwi'zek Wito=da z
Krzy/akami wyjawiony, a Jagie==y – opuszczony.
ªNie otrzymawszy przyrzeczonych Trok i ziemi
=uckiej, oblega= Wilno.º Fa=sz, bo Troki nale/a=y
mu si" po ojcu, nawet je/eli nie posiada=; termin
«przyrzeczony» sugeruje, /e nie posiada= i /e
nie mia= prawa, dopiero je otrzyma do<. Rz'dy
Zygmunta okre>lane «okrutnymi»& ª Autokratycz-
ne i okrutne rz'dy wywo=a=y niezadowolenie lit.
mo/now=adc[w, zawi'zanie spisku i zab[jstwo
ksi"ciaº, wg polskiej WEP 1962–1967. Mniejsze
z=o ]okrutne rz'dy\ wyeksponowane, a wi"ksze
z=o ]pieniactwo polskiej, sk=[conej szlachty, jej
przywileje i rosn'cy chaos w kraju\ – opusz-
czone, wzmianki nie ma, p[= prawdy, ˚fa=sz,
S=awianie ]Wierni; fa=sz cech' wiernych\.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Tak te/ w sprawie przynale/no>ci ˚Wo=ynia do
Polski w 14-tym i 15-tym wieku, do kogo nale-
/a= i dlaczego.
Witos ]=ac. Vitus\ – pierwszy biskup litewski, kt[ry
/ycie przep"dzi= w Krakowie, z racji tej, /e
Litwa w XIII wieku poga<ska by=a; wy>ci"cony
na biskupa w 1253& Baszko, za nim Kromer,
Bielski, Stryjkowski, Sarnicki& frater Vitus de or-
dine praedicatorum, Lithvanorum primus episcopus,
per venerandum Fulconem archiepiscopum fuerat
consecratus an. 1253.
Jan D=ugosz, pod 1253, o konsekracji Wita w Koz-
=owie wspomina. Wojciech Koja=owicz, t. 1, str.
97, pod 1252 pisze, /e przy konsekracji Mendoga
na kr[lestwo }1252, J.D.|& sacrorum per Litvaniam
pontifex designatus Vitus, religiosum institutum S.
Dominici sub Hyacinthi magisterio secutus.
Baszko, Kromer, Bielski, pod 1254 m[wi', i/
rzeczony Vitus primus Litvanorum episcopus, by=
w Krakowie przytomny }obecny, J.D.| przy pod-
niesieniu z grobu ko>ci >w. Stanis=awa.
Henryk che=mi<ski i Fulco arcybiskup, >wi"cili
Wita bez przytomno>ci mo/e trzeciego biskupa;
sta=o si" to przed koronacj' Mendoga }1252,
J.D.|. Niesiecki i Ruszel utrzymuj', /e Wita z Lit-
wy wygnano i nawet raniono, i /e w krakowskim
konwencie /ycie zako<czy=. 0165-01-81, N. 124
Wittelsbach, Otton – zab[jca Filippa ze Szwabii
1208; ¯ Wittels % Bach ]strumyk\; r[d z Bawarii
]germ. Bayern\, pocz'tek& Otto ¡ ]1180–†1183\.
W=achern ]˚Mazur. ltpsc Vlaxern, Laxern\
¯ +achern, przes=awny wojewoda skifijski ]¯
Scythia\, zabity w miejscu przystani dla statk[w,
w Konstantynopolu, ˚+achern.
W=adimir – lud{mi w=adaj'cy; ˚t=um. od ty=u.
¯ starogerm. wy/yn waldan ]w=ada:\ ˘ Waldemar.
mer ¯ men ¯ mann, jak Jez. Ilmer ¯ Ilmen.
W. Wielki †1015.07.15 w Berestowie k(Kijowa,
¯ Swiatos=aw 946–†972 ¯ Igor i Olga,
W. Jaros=awicz †1055(56 w Nowogrodzie Wlk.,
¯ Jaros=aw M'dry †1054,
W. Monomach ¿1053–†1125.05.15,
¯ Greczynka ]c. Konstantina Monomacha,
imperatora bizant. 1042–†1054\ i Wsewo=od
†1093.04.14 ¯ Jaros=aw M'dry †1054;
wlk. knia{ kijowski 1113–1125,
W. †1136 ]po 1139$\ ¯ Wsewo=od “Gawri=”
1117–1136 ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Mo-
nomach †1125.05.15;
/on' Ryksa †1155, ma=/e<stwo w 1136,
knia{ Nowogrodu Wlk.,
W. ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=ad. Monom. †1125;
wlk. knia{ kijowski po >mierci Rostis=awa 6676
]1168\.03.14,
W. ¯ Swiatos=aw Czermny, wlk. kn. Kijowa
1176–†1190; w imieniu ojca w=ada= Nowogro-
dem Wlk. ok. 1180, nast"pnie kn. Perejas=awla
i Czernihowa,
W. Glebowicz ¯ Gleb ¯ Jurij Do=gorukij †1057;
knia{ perejas=awski,
W. Wsewo=odowicz, ¯ wlk. knia{ Wsewo=od
Bolszoe Gniezdo ¿1154–†1212.04.15
¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15,
W. Konstaninowicz ¯ Konstantin †1219
¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04.15
¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15,
W. †1288.12 ]z=o/ony w grobie 1288.12.11,
w sobot", w dniu >w. Dani=y sto=pnika\
¯ Wasilko †1271 ¯ Roman †1205.06.19,
˚Wo=odimer;
dwa grody& W. n(rz. Kla{ma i W. n(rz. +ug ˘
Usti=ug ]uj>cie +ugu\, na Wo=yniu.
Kniaziowie W=adimira na Kla{mie&
1154–1157 Jurij Do=gorukij ¯ W=ad. Monom.
1157–1175 Andrej Bogolubskij ¯ Jurij Do=gor.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
1175–1212 Wsewo=od Bolsz. Gn. ¯ Jurij Do=g.
1212–1218 Konstantin ¯ Wsewo=od Bol. Gn.
1218–1237 Jurij ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn. †1212
1238–1245 Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn.
1246–1253 Andrej ¯ Jaros=aw †1245
1253–1263 Aleksander Newski ¯ Jaros=aw
1263–1272 Jaros=aw Twerski ¯ Jaros=aw
1272–1276 Basil-Wasilej ¯ Jaros=aw Twerski
1276–1293 Demetrius-Dmitrej ¯ Aleks. Newski
1293–1304 Andrej ¯ Aleksander Newski
1304–1318 Micha= Twerski ¯ Jaros=. ¯ Jaros=.
1318–1326 Jurij ¯ Dani=o ¯ Jaros=aw †1245
1326–1328 Aleksander Twerski ¯ Micha= Tw.
pomoc' Kings, Rulers, and Statemen, NY 1976
w=odarz ]pol.\ – rz'dca posiad=o>ci ziemskiej;
ekonom wsi narokowej; podleg=y kasztelanowi
– dow[dcy grodu, ten za> – wojewodzie ]stano-
wiska nie dziedziczne\, a wojewoda – ksi"ciu;
¯ wo=od ]w=ad\ ¯ w=adza, w=ada:, OA.
w=uczymski powiat, 1366 ]pol.\ – w % +ukow,
21 km E od Lubomli, 23 km W od Kowla;
ªDla kr[la za> dosta: si" mia=y zamki& W=odzi-
mierz }Wo=y<ski, J.D.| z okr"gami& horodelskim,
lubomlskim, turzy<skim, rate<skim, koszerskim i
w=uczymskim.º 0165-01-210, N. 432; ¯ Horod=o, Lu-
boml, Turijsk, Ratno, Kamie<-Koszerski, +ukow
– grody na zach. od linii prostej ='cz'cej W=odz.
Wo=.–Turijsk–Kamie<; ˚nazwy i nazwiska.
WMCI – skr[t& Wielmo/ny Mo>ci Dobrodzieju.
woda – najbardziej rozpowszechniony rodzaj
cieczy; bezbarwny, przezroczysty p=yn rzek,
jezior, m[rz i ocean[w;
wodo-ci'g(trysk(rost(spad(wa:(wstr"t;
wojewoda ¯ woje % woda, prowadzi: ^ zawodzi:
z licznymi przedrostkami& od(do(przy(u( (wy(za-
wodzi:; mo-rze(kro(czary(dry;
ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba: ]wodzi:\ % ko ]do\.
Zg=oski wody& aj, al, a=, ba, bal, ba=, bau,
be=, e=, da, dan, dnie, dnia, don, dun, ga, ino, kra,
la, =a, =o, lin, =yn, =y<, pust i ust, s=a, syt, sze, szko,
sz[w, wa, wo, awa, aw, ew, [w, was, wat, dr, dre
]Drestr\, dra ]wydra, Odra\, dor ]Drestr ^ Dorostol,
gr. hydor\, der ]Oder, OE\, ust, czyn, cie; np.
lin, =yn& Lublin, D"blin, Modlin, wyspa Wolin ]wo % lin\,
Zwolin ]z % wo % lin\, Garwolin ]gar % wo % lin\, Zlin
]dzi> August[w\, Berlin, Dublin, Knyszyn, Raszyn,
Szczebrzeszyn, p=yn, m=yn, rz. +yna, Wo=y<, Wetlina,
wiklina, ryba lin, dolina ]do wody\ ˘ d[=.
Innych zbyt wiele by przytoczy: je cho:by po cz">ci&
• przedmiot[w, termin[w& kube=, balia, basen, chochla;
kropla, ka=u/a, studnia, mo-rze(kro(czary(dry, wios=o,
prowadnica, prawo ]przewodnik, prowadzenie\, ster,
usta ]wiod'ce do\ przewodu pokarmowego ]wiod"
i przew[d ¯ woda\, Ustka, Usti=ug, uj>cie rzeki, kustosz
]przewodnik\, ruczaj, spust, spu>ci:  wla:,
• termin[w& pra ]prze\ % wo ]woda\ ˘ prawo ]przewod-
nik\, przew[d s'dowy, pow[d ]i pozwany\, rozw[d,
obw[d, zw[d, zwodzi: i zwodniczy, syta ]woda\,
picie, wodo-ci'g(trysk(rost(spad(wa:((wstr"t,
wiedzie ]mu si"\ ˘ powodzi ˘ powodzenie, pow[d{,
sp=aw, =awa i =awica, p=[d i g=[d ˘ p=odny, g=odny,
• czynno>ci& be=ta: ]miesza:\, ba=amuci: ]uwodzi:\,
j' wodzi: ]wulgaryzm polski\, ba:ko ]dow[dca\, pro-
wadzi:, zwodzi:, wy(prze(za(od(do(z-w[d,
• ty=u=[w& prze-wodni(cz'cy, wojewoda, w[dz,
• ptak[w i owad[w& owad, czapla, mewa, =ab"d{,
• nazw rzek& Wis=a, So=a, Solina, Wetlina, +ada, +yna,
Dniepr, Dniestr, Styr, Jordan, Sy:; Sydon ]stolica staro/.
Fenicji, dzi> Saida; Sidon,
• jezior& Newo, Gop=o, itp.
anglosas. w≤ter ˘ >redniow. ang. i ang. water,
germ. wasser, s=aw.-ros. voda, iran. ab ˚ziemia;
=ac. mare ]morze\ ˘ marinus ˘ >redniow ang.
maryn]e\ ˘ ang. marine; mor, mar, mer ]morze\
˘ Pomerania ]Pomorze\, s=aw. more ]morze\,
marine ]marynarka\, Titmar ]morska fala\, Wo-
=odimer ]w=adaj'cy morzem\.
Wojciech, zdrobn. Wojtek ]pol.\ – wi"cej ni/ jedno
mo/liwe obja>nienie;
1. najbardziej prawdop. ¯ w[jt ¯ wojt ]st'd Wojtek\
¯ niem. Voigt, 2. ojciec duchowny;
w % ojciec % ch ]powietrze\; ch ˘ duch, dech,
dych, chmura ]mur ^ ciemny\, 3\ do>: wojny ¯
woj]ny\ % ciech ]do>:, dosy:\, t=um. od ty=u ˘
ciech choroba ˘ cie choroba; Sieciech, Ciecha-
n[w ]do>: nowy\; S=ownik M. Samuela Lindego
1807–1814 {le& niby wojn" ciesz'cy. Nie wiem,
kto wojn" cieszy.
D=ugie obja>nienia s' niepewne – najcz">ciej
zawieraj' b="dy, celowe b'd{ bezwiedne.
Ílad s=owniczka dla /ak[w& Est Albertus – Ol-
bracht, Adalbertus sit tibi Voyczech.
Albert, Adalbertus ]Ja>niepan\ zwi'zany z w[j-
tem, z krzt' sensu, ˚Albert, Olbracht.
Biskup Pragi – Wojciech S=awnik, zwalczany
przez mo/ny r[d czeski Warszowc[w, wys=any
do Polski w celu podj"cia pracy misyjnej w>r[d
pogan, ochrzci= pewn' liczb" mieszka<c[w
Gda<ska, skierowany do Prus, poleg= pod “Ro-
mowe”, 997.04.23 w p=n. Nadrowii, S od rz.
Prego=a, 10 km SE od Königsbergu ]Kr[lewca,
Kaliningradu\; miejsce to zwie si" Gutenfeld
]Boskie Pole\; nie>ci>le& w Sambii ]wg W=ady-
s=awa Czapli<skiego, 1985, wyd. po>miertne\,
Nadrowia graniczy z Sambi', przez rzek".
Tak/e Ignacy Dani=owicz, 1860 ]wyd. po>m.\&
ªWst'piwszy do Samlandji, zniszczono naprz[d
Romowe, pod kt[rym m"cze<sko leg= >w. Woj-
ciech. Przeci'gaj'c ko=o Medenau, wszystko
ogniem i mieczem wyt"piono. Pod Rudaw' na-
padli poganie na si=y kr[lewskie, lecz zniesieni...
itd.º 0165-01-87 Prze>ledzenie trasy wyprawy
krzy/owej& Balga ]gdzie przedstawiono kr[lowi
s"dziwego zwierzchnika Samlandii\–Romowe
]w Samlandii\–Medenau–Rudau–Quedenau–
Königsberg, wyja>nia natychmiast pomy=k"&
Balga le/y w Warmi, nawet nie w Natangii.
B='d-nie>cis=o>: tkwi w materia=e {r[d=owym, za
kt[rym wszyscy co nie >ledz' akcji z map'.
Miejsca kultu poga<skiego nosz' w sobie Gud`,
np. Gudele; nie ma Gud` na trasie wyprawy
]poza pobliskim Gutenfeld\, ani tym bardziej –
Romowe; ˚Romowe le/y przy uj>ciu Niewia/y
do Niemna – z dala.
Pisiec mia= na my>li miejsce kultu poga<skiego
]Romowe znane mu z nazwy\, a Sambi" rozci'g-
n'= a/ do Balgi, to st'd Romowe w Samlandii.
J. Ba=aban przytacza d=ug' opowie>: o >w.
Wojciechu, kt[rej nie przytaczam, bo nie wiem
na ile jest wiarygodna. Mia= zgin': od uderzenia
wios=em, nie ukamieniowany, jak chc' widzie:
tragizuj'cy pisarze, by podkre>li: jego m"cze<-
stwo. 0065-00-100
Wojdat ]pol.\ – syn Kejstuta; Wigand& Waydot,
Schuetz& Waydat, D=ugosz& Woydath.
0165-01-203, N. 424, przypis 5
Wojdy=o ]1430–1550& Voidalo, Voidel, Voidil,
Voidilo, Voidil=, Voidim=, Voidlo, Voi-
dolo, Voidol=, Voidul, Voidylo, Voini-
lo, Voinil=, Voπdilo, Woydilo, Voydilo\
– Wojty=a, litewski kunigas, szwagier wlk. kn. lit.
Jagai=y ]o/eniony z Mari', siostr' Jagai=y\, wzi'=
udzia= w spisku Jagai=y przeciw Kinstutowi, 1380,
b="dnie okre>lony parobkiem ]nordyckie naz-
wisko\ i b="dnie u>miercony 1382, przez Kinstuta
kt[ry w[wczas wyprawi= si" do Nowogrodu Sie-
wierskiego, i po drodze obwiesi= Wojty=" w Dub-
rownie. R[d Wojty=[w przetrwa= ko=o Krakowa,
prawdop. W. wyemigrowa= z Litwy w 1385, gdy
Jagai=o przyby= do Krakowa na chrzest i >lub
z Jadwig', kr[low' Polski, ˚Wojty=a nr 1620.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Wojn ]wo=.\ – dzi> Wojn[w; 4,5 km E od mjsc.
Mordy, 9 km W +osice, 107 km N od Lublina, 20
km S od Drohiczyna; wo=y<ska ltps pod 6790
]1283 r.\, /e Lestko ]Leszek Czarny\ wys=a=
Lublinian, by wzi': ]odebra:\ „se=o na wokrainici
imenem woin ]voin;\.”
Wokrainici – na pograniczu; Ipat. ltps 1428(32
]kopia wo=y<skiej\ du/' liter'& V=krainici.
Wojsze=k ] wo=. vywelk;, Vywelk, 1430–1550&
Viwelg, Voiwvilak=, Voiwvilk-o/=, Vyw-
leg=, Voysv=k, Woysie=k, Woysze=k, Woyszwilk\
– strza= woja ¯ woj% se=k ]strza=\;
o-se=ka  o-strza=ka.
ur. ok. 1235, zabity 1269 we W=odzim. Wo=.,
przez Lwa, s. Dani=y;
syn Mendouga i NN., pierwszej /ony Mendouga
]druga, r[wnie/ nieznana, by=a /on' Wissimon-
ta zabitego 1251 pod Twerymentem; ona by=a
matk' dw[ch nieletnich syn[w zabitych z Men-
dougiem 1263, przez Dowmonta z Trojnatem\.
Siostra Wojsze=ka, NN. – /on' Szwarna †1269.
Ciotka Wojsze=ka a siostra Mendouga – /on' Da-
ni=y ]z /onami Dani=y jest problem ˚Dani=o\.
Wolin ]pol.\ – p=yn'ca ]lin\ woda; wyspa u uj>cia
Odry do Ba=tyku; Jom – staronord. nazwa wyspy
Wolin; Joms-vikingar ]isl.\ – wikingowie z Jom.
Wo=chow ]s=aw. Vol=xv=\ – rzeka d=. ok. 200
km, ='cz'ca Jez. Ilmen z Jez. +adoga;
nad ni' Nowogr[d Wielki.
Wo=czyj Chwost ]s=aw. Vol=hπi xvost=\ – wil-
czy ogon; wojewoda Wo=odimira Wlk. †1015, s.
Swiatos=awa †972; roku 6492 ]984\ wyprawi= si"
Wo=odimer na Radimicz[w, z wojewod' Wilczym
Chwostem ]niem. Wölfish Schweif\, spotkali si" na
rz. Piszczanie ]piszcza: – :wierka:, swiergota:\
i zwyci"/y= Radimicz[w Wo=czyj Chwost.
0448-00-356 cytuj'c 0001-01-80–84
Wo=ga ]s=aw.-ros.-wo=.-pol.\ – dos=. wielka rzeka
¯ wo= ]wielka\ % ga ]d=uga\ ˘ struga, d=uga,
wst"ga; d=ug. 3690 km, p=yn'ca w r[/ne strony
>wiata, wpadaj'ca do Morza Kaspijskiego,
termin u/ywany od pocz. “Moskowskago gosu-
darstwa”, tj. 1150–1200, uprzednia nazwa& Inaisa
lub Inaisis ]Inaisa lub Inaisis\&
ªI my, S=owianie, z tymi Bu=garami ziemia jedna,
jako ju/ pisano& Bu=garzy i S=owianie, uprzednio
miejsce to zwano Mechazja i Europia po obu
stronach wielkiej Inaisy, dzi> ju/ Wo=g' zwanej,
a Wo=ga nazwana w pocz'tkach Moskiewskiego
gosudarstwa ]imperium\.º 0001-31.1-80;
staro/. Rha ¯ gr. rheein ]p=yn':\; niem. Rhein ¯
rhe % ein ]wielka\, ang. Rhine, pol. Ren,
˚wielko>:;
Wo=kowysk ]wo=. Volkovyesk;\ ¯ wo=kow-y
]wilk[w-i, lub wilcza\ % sk ]ziemia\.
Wo=kowyja – 18 km SW od Ustrzyk Dolnych,
wo=kowa ]wilcza\ `sk, `ja ]ziemia\, ˚ziemia.
Wo=och ]region w p=d. Rumunii, g=[wne miasto
Bukareszt\, ang. Wallach; wg A. Br¥cknera& „to
samo s=owo co W=och, tylko /e przysz=o z Rusi, i
z ruskim Œpe=nog=osemœ -o=o-, zamiast naszego
-=o...” J"zyk rumu<ski nale/y do roma<skich, ale
Wo=och ¯ byd=o ]wo=y\; W=och ¯ warzywo.
Wo=odar ]s=aw. Volodar;\ – †1124 ¯ Rostis=aw
¯ Wsewo=od 1093.04.14 ¯ Jaros=aw M'dry
†1054; ojciec Wo=odimierka. Z bra:mi& Rurykiem
i Wasylk', za=o/y= Ksi"stwo Halickie, ok. 1087,
g=[wnym miastem Przemy>l. Ruryk wkr[tce
zmar=, Wo=odar osiad= w Przemy>lu, a Wasylko
w Trembowli ]o>lepiony 1097 w ˚Lubeczu
n(Dnieprem, za spraw' ˚Swi"tope=ka\.
Wo=odarewna ]s=aw. Volodarevna\ –
Wo=odar, syn Rostis=awa, wnuk Wsewo=oda
†1092 ]jak wy/ej\, mia= dwie c[rki wydane za&
1. Aleksinicza, 2. Romana W=adimirowicza
]s. Monomacha †1125\, ma=/e<stwo w drugim
i trzecim stopniu pokrewie<stwa – wsp[lnym
przodkiem Wsewo=od 1092& dziadkiem dla Ro-
mana i pradziadkiem dla Wo=odarewnej.
Wo=odia ]ros. Volodq\ – zdrobn. W=adimir.
Wo=odim-er(ir EI ]wo=. Volodimir, 1430–1550&
Volodimer, Volodimery, Volodimer-=/;,
V=lodimer/=, Volodimir=, Volodem≠r=,
Vodimer=, V=dimer=, Vlademer=, Vladi-
mer=, Vladimir=, Vlodmir=, Volodymer=,
Vo=odimir\ –
1. w=adaj'cy lud{mi, mer ¯ men ¯ mann,
jak Jez. Ilmer ¯ Ilmen,
2. w=adaj'cy morzem ¯ starogerm. wy/yn waldan
]w=ada:\ ˘ Waldemar; mar, mer, mir ]morze\
¯ anglosas. mere ¯ goth. marei;
nast"pnie& w=adaj'cy “mirem” ]>wiatem\;
wielu nosz'cych to imi", w tym&
1. W=odzimierz Wielki †1015.07.15, zmar=y
w Berestowie k(Kijowa, w=ada= Nowogr. Wlk.
978–980, /ony i synowie&
- Rogneda& Izas=aw, Mstis=aw, Jaros=aw,
Wsewo=od, oraz dwie c[rki,
- Greczynka Anna, c. Bazylego 976–†1025,
wnuczka imperatora Romana 919–944&
Swiatopo=k,
- Czeszka& Wszes=aw,
- druga Czeszka& Swiatos=aw i Mistis=aw,
- od Bu=garki& Boris i Gleb.
Mstis=aw dwukrotnie wymieniony, Sudis=aw i
Stanis=aw – opuszczeni ]pewnie s. Czeszki\.
W “Skazaniu o Borisie i Glebie” – >wie/ej daty
s'dz'c po d=ugo>ci j"zyka, Wo=odimer mia=
mie: 12 syn[w, jak wielu innych protoplast[w
narod[w, od Izraela pocz'wszy,
2. W. 6528 –†6560 ]1055(56\ ¯ Jaros=aw M'dry
†1054.02.20; knia{ Nowogrodu,
3. W. Monomach 1053–†1125, maja 10 ¯ ca-
rewna Greczynka ]c. Konstantina IX Monoma-
cha 1042–†1054\ i Wsewo=od †1093.04,
4. W. †1136 ]po 1139$\ ¯ Wsewo=od “Gawri=”
1117–1136 ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Mo-
nomach †1125.05.15;
/on' Ryksa †1155, ma=/e<stwo w 1136,
knia{ Nowogrodu Wlk.,
5. Wo=odimierko 1141 ¯ Wo=odar przemy>l.
†1124 ¯ Rostis=. perejas=. ¯ Wsewo=od †1093
¯ Jaros=. M'dry †1054; siostra W. za Aleksym,
ma=/e<stwo w 1104,
6. W. †1169 ¯ Andrej Bogolubskij †1175 ¯ Jurij
Do=gorukij †1157,
7. W. z Dorohobu/a ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=ad.
Monom. †1125; wlk. knia{ kijowski po >mierci
Rostis=awa 6676 ]1168\.03.14, ojciec Jaros=awa
O>miomys=a, dziadek Wasila,
8. W. ¯ Dawid ¯ Oleg czern. ¯ Swiatos=. 1076
¯ Jaros=aw M'dry †1054,
9. W. †1162 ¯ Swiatos=. murom. †1145 ¯ Jaros=.
murom. †1129 ¯ Swiatos=. †1076 ¯ Jaros=. M.
W. rostow. †1187 ¯ Gleb †1170 ¯ Jurij Do=gor.
†1157,
10. W. ¯ Swiatos=aw Czermny, wlk. kn. Kijowa
1176–†1190; w imieniu ojca w=ada= Nowogro-
dem Wlk. ok. 1180, nast"pnie knia{ Pereja-
s=awla i Czernihowa,
11. W. murom. †1205 ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯
Wo=odimer Monomach †1125,
12. W.-Dmitrij ¿1214 ¯ Kostant. ¯ Wsewo=od
Bolszoe Gniezdo †1212,
13. W. †1212 ¯ Igor ¯ Swiatos=aw Czermny, wlk.
kn. Kijowa 1176–†1190 ¯ Wsewo=od †1146;
brat powieszonych 1208.09 Romana, Swiato-
s=awa i Rostis=awa; ojciec Izas=awa,
14. W. z Pi<ska 1206, brat Michai=a,
¯ Rostis=aw ]kt[ry$\ – potomek Rostis=awa
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Chrobrego z Kijowa †1168.03.14&
- R. Czermny ]syn Michai=\ ¯ Mstis=aw ¯ Dawid
smole<ski ¯ Rostis=aw Chrobry, lub
- R. ¯ Rurik 1203–†1215 ¯ Rost. Chrobry,
15. W. ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212;
imi" chrzestne& Dmitrij, /y= 1193–1218,
16. W. ¯ Gleb ¯ Jurij Do=gorukij †1157;
knia{ Perejas=awla, lata 1180-te,
17. W. z Lubomli ]zmar=y w pi'tek, z=o/ony w gro-
bie 1288.12.11, w sobot", w dniu >w. Dani=y sto=p-
nika\ ¯ Wasilko †1271 ¯ Roman †1205.06.19,
18. Wo=odimierko, brat “Wo=odarewny” ¯
Wo=odar †1124 z Przemy>la ¯ Rost. †1066,
19. W. 1216–1235 ¯ Rurik †215 ¯ Rostis=aw
Chrobry †1167 ¯ Mst. kij. †1131,
20. W. 1235 ]brat Rostis=awa\ ¯ Rurik smol.,
kij. †1215 ¯ Rost. Chrbry †1167 ¯ Mstis=aw
kij. †1131,
21. W. 1237–†1249 ]brat Wsewo=oda i Wasilija\
¯ Kostantin †1237.02 ¯ Wsewo=. Bol. Gn. †1212
¯ Jurij Do=gor. †1157.
Wo=odimer ]s=aw. Volodimer;\ ¯ Wo=odimir
†1015 ¯ s=aw. volod≠t;, gr[d n(rz. Kla{ma,
180 km W od Moskwy. Obl"/ony przez Tatar[w
1237, lutego 03, we wtorek przed postem mi"sa,
na pami'tk" >w. Semeona, odeszli na zdobycie
Suzdala, po czym wr[cili w pi'tek przed postem,
6 lutego, i w sobot" postu, 7 lutego, rankiem, na
pami'tk" >w. ojca Parthenia, zacz"li przygoto-
wywa: “pu=ki” do zdobycia grodu.
Grodzianie wygin"li od miecza, b'd{ w ogniu
palonej cerkwi >w. Bogurodzicy.
Wo=odimierko ]s=aw. Volodimerko\ – syn
Wo=odara Rostis=awicza1122–†1224, kt[ry by=
bratem o>lepionego Wasilki z Trembowli, 1097.
Po >mierci ojca, Wo=odara †1124, kniaziowa= w
Zwenigorodzie. 0448-00-78
Wo=odis=aw ]wo=. Volodislav=\ –
¯ wo=odeti ]w=ada:\ % s=aw ]chwa-=a(li:\.
Wo=os ]s=aw.\ – skotij bog ]ba=wan byd=a rogatego,
trzody\ w czudskiej cz">ci Rostowa, w ko<cu XI
wieku, ˚Rostow w sekcji Nazwy geogr., nr 1660.
W j. polskim – wo=ki; s=owa piosenki& „Pogna=a
wo=ki na bukowin", wzi"=a ze sob' skrzypki
jedyne, i gra=a, >piewa=a...”.
s=aw. Weles, OE, ˚polski j"zyk.
Wo=y< ]˚Mazur. ltpsc Velyn;\ ¯ wo ]woda\ % =yn
]ciecz w ruchu\; obszar zach. Ukrainy, nazwa
ziem od grodu Wo=y< n(rz. Bug ]dzi> Gr[dek
k(Hrubieszowa\;
grody& Czerwin ]dzi> wie> Czermno\, Wo=y<,
W=odzimierz Wo=. n(rz. +ug, +uck n(rz. Styr,
R[wne, Luboml, i Cho=m za=o/. ok. 1242;
w XIII w. ziemie w=adane przez potomnych Rurika
864–†879& Romana †1205, jego syn[w i wnuk[w;
syn[w& Dani=" †1264, i Wasylk" †1271, oraz ich
syn[w, a wnuk[w Romana& Lwa Dani=owicza, i
W=odzimierza – s. Wasylki;
w XIV w. przez Gedymina †1341 i jego potom-
nych& Lubarta, i syna Lubarta – Dowgerda ]w
1366 Litwini podzielili si" Wo=yniem z Kazimie-
rzem, kr[lem Polski;
w 1442–1452 rz'dy na Wo=yniu sprawowa=
Íwidrygie==o, a po jego >mierci Kazimierz Jagiel-
lo<czyk pozostawi= te ziemie Litwie ]okupantom\;
po 1920 – administrowany przez Polak[w;
po 1939 i 1944 – po=owa w granicach Ukrainy.
Lubart ]1309–†1384\ wszed= w posiadanie Wo=ynia
poprzez zwi'zek ma=/e<ski z “Bucz'”, c[rk' ks. wo-
=y<skiego, Andreja – wg jednych, W=odzimierza – wg
drugich; Polacy zabili podst"pnie Dowgerda †1445, w
Kamie<cu Podolskim, o potomstwie Lubarta nie wiedz'
i pisz' /e Lubart ªro>ci= pretensjeº – ro>ci= w j. polskim
u/ywa si" do bezpodstawnych lub wielce w'tpliwych
/'da<, z pozycji przegranej; pretensje – podobnie,
ang. pretend ]udawa:, pozorowa:, ro>ci: pretensje\...
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
zdawa=o mu si" /e Wo=y< jego.
Bidiuk, Michaluk, Rubacha, Chomiak – jeszcze dzi>
na ziemiach le/'cych po zachodniej, polskiej stronie
rzeki Bug mieszka ok. 50@ Ukrai<c[w, mimo repatriacji
narodowo>ci po obu stronach. Nazwy& Krasnystaw,
Krasnobr[d, Izbica, Uchanie, Horod=o, Hostynne, Hre-
benne, Hrubiesz[w, Werbkowice, Cho=m – nie polskie,
lecz ukrai<skie, ludno>: mieszana na tych ziemiach.
Ponad 80@ Ukrai<c[w na wsch[d od rz. Bug ]ziemie
ukrai<skie\ i niepotrzebnie Polacy zagarn"li w 1920.
Przysz=o za ten b='d ]zach=anno>:\ zap=aci: «Katy-
niem» i rzezi' Polak[w na Wo=yniu w 1943.
Nazwa «Katy<» jest symbolem zbrodni dokonanej przez
radzieckie NKWD na je<cach polskich& oficerach WP
]wojny 1920\ i plac[wek pokrewnych armi, profeso-
rach wy/szych uczelni, lekarzach, prawnikach, in/y-
nierach, nauczycielach, literatach, dziennikarzach,
ksi"/ach, policjantach, i ziemianach, wywiezionych z
ziem wschodnich RP do oboz[w w g='b Rosji, i tam
pomordowanych. W kwietniu 1942 Niemcy odkryli 8
zbiorowych grob[w w Katyniu ko=o Smole<ska i sta=y
si" one symbolem ca=ego problemu zbrodni, cho: za-
wiera=y zaledwie cz'stk" ofiar – ok. 4300 z ok. 240 tys.
pobitych od wrze>nia 1939 do wiosny 1940; 14,5–14,8
tys. w trzech g=[wnych obozach, reszta w niezliczonych
miejscach od mniejszych do pojedy<czych ka{ni.
I Wo=y< nadal nie jest polski, jak Prusy i ca=a Europa
– niemieckie; or"/em i przelewem krwi zdobywane, i
or"/em okupant zniszczony.
Pierwsi w=adcy Polski, ˚Piastowie ]¯ piastowa:\, ro-
dem znad Dniepru, bili si" o grody i ziemie dziad[w,
ale system feudalny mamy dawno za sob', i tysi'c lat
up=yn"=o od tego czasu – pora zarzuci: mrzonki o po-
siadaniu Wo=ynia, i napisa:, /e by= to b='d pope=niony,
nie inaczej, za kt[ry nas strzelano i r/ni"to, zupe=nie
bez powodu, niewinnych – jak mniemamy.
wo=y<ski latopis ]wo=. volynskaœ l≠topis;\ –
latopis Mstis=awa ¯ Dani=o wo=. †1264 ¯ Roman
†1205, pisany w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, w latach
1288(89 – najbogatsza tre>: w latach 1246–1256
i 1288–1289\, przez Chodork"; pierwszy raz –
anonimowo, jako chronograf, drugi – Chodorko,
chyba }T|heodorko; na podstawie archiwum
]wspominkowy, mimo olbrzymiej liczby szcze-
g[=[w\. Pierwotny tekst wo=y<skiej ltpsi nie
posiada= liczbowego opisu lat. Latopis znany w
dw[ch kopiach& Chlebnikowa – kupca z Ko=omny,
i Pogodina – historyka z Moskwy. Inny pisiec,
/yj'cy 1428(29, przepisa= ltps, dokonuj'c przy
tym opisu wydarze< latami. Do lat 1205–1292,
przeni[s= kilka znanych dat z innych dokumen-
t[w, rozrzucaj'c reszt" tre>ci pomi"dzy nie.
Tak powsta=y odchy=ki kilku lat. Latopis zwany
˚Ipatiewskim, kopiowany 1428(32 we W=odz.
Wo=., z latopisu Mstis=awa “Romanowicza”, z
polecenia Herasima – episk. W=odzimierza Wo=.
Latopis Mstis=awa, z Brze>cia Lit. n(Bugiem,
rozci'gni"to na wo=y<ski ]daleko na po=udnie&
Cho=m, W=odzimierz Wo=., +uck, R[wne\, z
braku bli/szych danych, a Rosjanie 1997 roz-
ci'gn"li – z kolei – wo=y<ski na halicko-wo=y<sk'
letopis, czyli a/ po gr[d Halicz nad Dniestrem, i
sugerowali, /e tam by= pisany, ze wzgl"d[w po-
litycznych, by ]katolicki\ Halicz bardziej zwi'za:
z ]prawos=awnym\ Wo=yniem w sporze z Austri',
do kogo ten gr[d nale/a= w XIII wieku. W tym
te/ celu wysun"li «halick'» na czo=o, waruj'c
j' mocniejsz'& «wo=y<ska», i systematycznie
fa=szuj'c znaczenie «lsti» ]lstiwy\, jakby nie
wiedzieli, co «le>:» oznacza.
Latopis wo=y<ski pisany by= na p[=nocnym skra-
ju Wo=ynia. Nie przetrwa=by w jego centrum,
systematycznie niszczonym przez Tatar[w&
+uck, W=odzimierz, Cho=m ]dzi> Che=m Lub.\,
zagony po W=odaw". Przez +uck, W=odzimierz,
Czerwin, wyprawiali si" Tatarzy do Lublina i
Sandomierza n(Wis=', zaczepiaj'c po drodze
o Cho=m ]te/ spalony\.
Rosjanie przyk=adaj' rosyjsk' miark" odleg=o>ci
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
do zachodnich kres[w wiary prawos=awnej i do
Polski – rzucaj' setkami kilometr[w, jak rze{nik
och=apami w rze{ni&
• latopis wo=y<ski ]w Brze>ciu pisany\ ˘ Halicz,
• +ysa G[ra k(Werbkowic ˘ G. Íwi"tokrzyskie,
• Íroda w ziemi Wroc=awskiej ˘ w Rumunii,
• prze="cz Borsuczna ˘ w Rumunii.
Latopisy wzi"=y swe nazwy od&
• miejsc& grod[w w kt[rych je pisano ]Kijowska\,
lub odnaleziono ]Ipatiewska, Bychowca\,
• b'd{ od os[b kt[re je pisa=y ]+awrentiewska\
lub posiada=y w momencie odnalezienia ]Chleb-
nika, Pogodina\,
a tu trzeci' grup" Rosjanie wymy>lili dla jednego
latopisu, bo ani w Haliczu pisany, ani te/ tam
odnaleziony – dotyczy jedynie wydarze< wo=y<-
sko-halickich ]halickich po rok 1237\& ªL. }latopisy|
zestawiano w wielu centrach feudalnych knia-
/estw na terytoriach ruskich, tak/e ukrai<skich i
bia=oruskich ziem.º Wyliczaj'c grody& ª...Haliczu,
W=odzimierzu Wo=y<skim i w innych grodach.º
Bolsz. sow. enciklop. t. 25, str. 51.
W Haliczu by= pisany, twierdz', i nie przeszko-
dzi=o im /e wo=y<ski opluwa Haliczan – taki jest
stan wiedzy rosyjskiej Nauki. ˚nr 776 i 792;
rozwini"cie tematu ˚latopis, +awrentiewska.
Wonkina ]s=aw. V=nkina, Voikin\ – m=odzian,
pa{ Jaropo=ka Izas=awicza, wraz z Radkiem i
innymi m=odzikami, wi[z= 1086 lub 1087 cia=o
Jaropo=ka zabitego ko=o Zwenigorodu, najpierw
do W=odzimierza Wo=., a st'd do Kijowa, gdzie
sam Wsewo=od z synami& W=odzimierzem i
Ro>cis=awem, oraz metropolit' Ioannem pocho-
wali, por. Radko.
Woplauken ]germ.\ – miejscowo>: 2 km N od
˚Rastenburga ]pol. K"trzyn\, u Jeroszyna – Wo-
plauken, u Duisburga – Woyp=o: ]w'tpliwe; wg
I. Dani=owicza 1860, nie ma u Niemc[w takich
znak[w, pisowni, i d{wi"k[w; Woyplok$\, u Wi-
ganda – Papilouken. 0165-01-141, przypis 2
wop ]$\ % lauken ¯ laugen ]=ugowa:, w =ugu
moczy:\, KG.
Woroc=awl 1290 ]wo=. v=ro†slavl;\ ˚Wroc=aw.
Worota 1268 ]wo=. v=rota, Vorota\ – Rudka
n(rz Wieprz, 22,5 km SW od Zamo>cia.
Worotis=aw ]s=aw. Vorotislav=\ – bojar kijowski,
jego dw[r istnia= ok. 1100 A.D. tj. w czasie pisa-
nia Latopisu, wzmianka pod 6453 ]945\& „Woda
“ciek=a” ]p=yn"=a\ u podn[/a g[ry Kijowskiej, u
podn[/a wi"c ludzie nie osiedli, lecz na g[rze;
gr[d Kij[w za> gdzie jest dzi> gr[d Gordatina i
Nikiphora, a dw[r kniazia jest na g[rze, gdzie
dzi> jest dw[r Worotis=awa i Czudina..., itd.”
0448-00-213 cytuj'c 0001-01-54
¯ worotiti ]na(za-wr[ci:\ % s=aw.
Worsz ]wo=.\ – wart, ang. worth, th ˘ sz, ˚Warsz.
Wortisla ]˚Mazur. ltpsc Vortisla\ – rz. Worskla,
dop=yw dolnego Dniepru, pomi"dzy rzekami
Psio= i Oriel, 310 km SE od Kijowa, miasto
Po=tawa n(rz. Worskl',
zasadniczy odcinek rzeki 34°–35° E,
kl"ska Rusi w bitwie z Tatarami 1399.08.12.
Woruta ]wo=. v=routa\ – Wruss, gr[d w ?mudzi
w kt[rym zamkn'= si" Mendog, 1250, oblegany
przez koalicj" z=o/on' z Tewtiwi=a przewodz'-
cego ?mudzi, Jatwie/y, i pomocy }Po=owc[w|
udzielonej mu przez Dani=" wo=. †1264.
Mendog namy>li= si" nie bi: si" z nimi wprost;
zamkn'= si" w grodzie zwanym Woruta. Noc'
wys=a= szwagra swego }zapewne Dowmonta,
bo tylko taki znany jest| i rozp"dzi= Ru> i Jatw".
Dowmont zebra= si=y poprzez noc...
Nazajutrz dojechali. Niemcy z kuszami, i Ru>
natar=a z Po=owcami, i Jatwie/ z w=[czniami,
starli si" na polu jak na pojedynku rycerskim.
Koalicja przegra=a – zaznaczy= pisiec na samym
pocz'tku& szwagier rozp"dzi= Ru> i Jatw".
Rozbici, zbiegli do grodu Twery.
I poci'gn'= Mendowg }za nimi| zebrawszy si="
wielk', na gr[d Wikinta, zwany Tweriment. wy-
jecha= wi"c Tewtiwi= z grodu, Ru> i Po=owcy Da-
ni=owi z nimi, i ?mud{ i wielu pieszych goni'cych
za nim. Ustrzeli= Kocz Po=owczym Mendogowa w
>ci"gno, i wr[ci= “Minodowg” do ziemi swej. wielu
wojowniczych by=o mi"dzy nimi. Wisimont pod tym
grodem zabity zosta=. 0001-02-818
˚Tweryment.
wosk ]s=aw. vosk=\ – plastyczna, matowo-/[=ta
wydzielana przez pszczo=y do budowy kom[rek
plastra; spe=nia funkcj" ochronn'; twardy w zim-
nie, lecz =atwo formuje si" w cieple, topi w temp.
65°C, nierozpuszczalny w wodzie, u/ywany do
>wiec, modelowania;
anglosas. weax, niem. wachs, >redniow. ang. i ang.
wax, franc. cire;
w Íredniowieczu piecz"cie wykonane z wosku,
przywieszane do dokument[w wa/nej tre>ci
by=y koloru&
• czerwonego – dla wielkiego ksi"cia ]Jagie==y\,
• zielonego – dla jego braci ]Skirgie==y\,
• /[=tego – dla dalszych krewnych,
w >rodku posiada=y wizerunki, a na obwodzie –
napisy, w rodzaju&
S. Kynstutte dux de Traken – Kinstuta,
S. Ducis Vitaude – Wito=da, s. Kinstuta,
Sigilum& Witawt& Ducis Trac. Re}g|. – Wito=da,
Pieczat’ knjazja Koribut – Korybuta,
Peczat knjazja Langwen – Langwena
V}ladisl|aus dei& gra& rex Polonie& Litwanie& dux
supremus&... Russ – W=adys=awa Jagie==y, po
chrzcie 1385,
S. Ducis Semoviti Masovie,
S. Troydini Ducis Mazovie et Girrenis;
z up=ywem czasu, gdy waga piecz"ci stopnia=a,
kr[l Zygmunt ¡, r. 1522 za szczeg[ln' =ask" po-
zwala ksi'/"tom Ostrogskim i Gastoldom u/y-
wa: laku czerwonego, jak wida: z r"kopism[w
Dogiela, t. VII, b"d'cych niegdy> w Wilnie.
0165-01-229, przypis ]¢\.
Woskresensk ]s=aw.-ros.\ – powsta: z grobu,
zmartwychwsta:.
w[jt ]pol.\ – w miastach lokowanych na prawie
niemieckim dziedziczny zwierzchnik administra-
cji miejskiej, z atrybucjami s'dowymi; organ
wykonawczy do spo=u z rajcami i =awnikami;
od czas[w najazd[w tatarskich 1241–1287
i niepokoju, nie=adzie i bezkr[lewiu w Niem-
czech 1246–1272, gdy do opustosza=ych miast
polskich, wyludnionych najazdem – za zgod'
polskich ksi'/'t – nadci'ga=y gromady nie-
mieckich osadnik[w& rzemie>lnik[w i kupc[w,
odbudowuj'cy miasta na prawie niemieckim.
Tak za=o/ono na nowo Wroc=aw po zniszczeniu
przez Tatar[w, prawo przeniesiono na Pozna<,
Legnic", Sandomierz; jedynie Krak[w odbudo-
wany polskim wysi=kiem. Zniemczone miasta
polskie utrzymywa=y >cis=e zwi'zki z miastami
w Niemczech, a w sprawach s'dowych odnosi=y
si" do Magdeburga. Niebawem przyst'pi=y do
zwi'zku miast w Niemczech, zwanego Hanz';
niem. Voigt, Vogt, ˚starosta.
na podstawie mSjp 1969, J. Ba=aban 0065-00-133
Wroc=aw ]wo=. v=ro†slavl;\ – gr[d n(Odr';
niem. Breslau, gr.-celt. BW; unus ]jeden\ ˘ uni
]wszech\ % vertere ]obr[t\ ˘ versus ˘ verse ]t=um.
na «>wiat» ^ «wrot»\ ˘ wszech>wiat;
Worotis=aw, Warcis=aw, Wroc=aw ^ Íwiatos=aw,
Íwiatowid; verse ^ wiersz ˘ werset ^ zwrotka.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
wrota ]pol.-ros. vorota, voroty goroda\ –
brama grodu; ¯ w % =ac. rotatus ]obraca:\ ¯ rota
]ko=o\ ˘ obroty, BW& browro, rota-ry( cja, pokr.
germ. tor ]brama, wrota, torrot\, staronord. gat,
ang. gate ]otwarcie\ ˘ pol. ro % gat % ka ˘ rogatka;
brama ¯ frame, BF.
Wrota zwane by=y od stron w kt[r' wychodzi=y,
jak dzi> ulice na rogatkach miast. I tak,
• w Zwenigorodzie 1208 by=y “ostro/ne” wrota
]ne pou]a[]ix k= gradou. ni k= ást-
ro'num= vratom= – brama wschodnia ¯ ost
^ wsch[d % ro/ne ¯ r[g, rogatka\,
• w Haliczu 1236 wrota niemieckie ]i postavi
na nemeckyx vratex xorougov; svo[ – i
postawi= na niemieckich wrotach chor'giew
swoj', w Ipat. pod 1235\,
• we W=odzimierzu na Kla{mie 1237 by=y Z=ote
wrota – g=[wne do grodu, do kt[rych podeszli
Tatarzy we wtorek, 3 lutego 1237 ]w gra/dance\&
pri≠xawa tatari k Zolotym vorotom.
...Orininym vorotom i k M≠dqnym. a s[d≠
ot Klqzmy k Volo';skym vorotom,
• w Kijowie 1240 by=y wrota laszskie ]podle
vrat= lœdskyx – wzd=u/ wr[t laszskich\,
ale w Sanoku nie by=o wr[t w"gierskich& gonœ]e
∑ áli i do Sanoka i. vorot; ougor;skyx=.
– gonili a/ do Sanoka i wr[t “ugorskych” ]w"gier-
skich\ – nie by=o wychodz'cych na poblisk' W"
-gierk"; to dzi> prze="cz Dukielska, ros. Dukla, w
Karpatach, pomi"dzy Polsk' i S=owacj'.
Roku 1252, Dani=o najecha= ze swymi wojami
czesk' Opaw", przy boku Boles=awa z Krakowa.
W Opawie, palili podgrodzie wok[= pierwszych
wr[t i drugich. Lecz przy trzecich czeka=a ich
niespodzianka. Tu Niemcy zrobili podst"p, nie
zamykaj'c ich, wybijaj'c nieco Rusi, pusto-
sz'cej okolice grodu. Gdy Rusini chcieli przez
nie wtargn': do< – zostali w bramie wybici.
Za swymi wojami chcia= te/ wtargn': Dani=o,
do >rodka grodu. Gdy nie widza= swoich we
wrotach, a inni swoi uciekali – doby= i wywin'=
mieczem dla odstraszenia – ‘odgoni= ich’, i tak/e
zbieg=. I ‘tym nie przyj'= grodu’ – nie przej'=, nie
przechwyci=. ˚Opawa;
˚?elazne wrota ]w'skie przej>cie na Kaukazie\,
worota ugorskie ]prze="cz Dukla w Karpatach\,
˚Worota – dzi> Rudka n(rz. Wieprz.
Wses=aw ]s=aw. Vseslav\ – s=awi'cy wszystko
lub wszech ]wszystkich\, ˚t=um. od ty=u;
1. W. ¯ W=adimir Wlk. †1015; kn. Nowogrod.,
2. W. ¯ Braczes=aw ¯ Izas=aw; kn. Po=ocka&
6575 – ograbi= Nowogr[d, pochwycony
podst"pnie w Orszy, przez Jaros=awicz[w, przez
z=amanie zapewnienia nietykalno>ci gwaranto-
wanej ca=owaniem krzy/a, kt[remu da= wiar",
6575 – osadzony w “porubie” ]ciemnicy\,
6576 – wypuszczony przez Kijowian,
6579 – pobity przez Jaropo=ka, itd.;
wygnany z Po=ocka przez Izas=awa }†1078| kt[ry
osadzi= tam syna swego – Mstis=awa }†1068(69|,
a po jego >mierci – drugiego syna – Swiatopo=ka
}†1113.04.16|.
Wsewo=od ]wo=. Vsevolod\ – w=adaj'cy wszem;
˚t=umaczenia od ty=u;
1. W. ¯ W=adimir Wlk. †1015 i ˚Rogneda, ro-
dzony brat Jaros=awa M'drego †1054.02.20,
2. W. ¿}6536| styl$ ]¿1030 wg Bolsz. Sow. Enci-
klop., t. 9, str. 289\ –†1093 apriela 14, w czwartek
¯ Jaros=aw M'dry ]¿`978–†1054.02\; w=ada=
15 lat, kn. Perejas=awla po 1054, wielki knia{
kijowski po >mierci Izas=awa 1078 w bitwie, ojciec
W=adimira Monomacha 1053–†1125.05.15;
w 1060, do spo=u z innymi, wzi'= udzia= w wy-
prawie na Turk[w; w 1080& „zadarli Turcy z Pe-
rejas=awla z Rusi',Wsewo=od wi"c wys=a= syna
swego Wo=odimera; Wo=odimer /e sze= pobedi
Torky” 0001-01-159, 198 }zaratiszesja ¯ rat’ – woj
-na, konni; zawojowali, czyli wtargn"li zbrojnie|,
3. W. ¯ Dawid 1097–†1123 ]kt[rego /on' by=a
Laszka\ ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M'dry;
ojciec Gleba “Pres=awicza” ]z Perejas=awla\,
4. W. †1146 z Czernihowa ¯ Oleg 1097–†1115
¯ Jaros=aw †1123, kn. Muromu ¯ Swiatos=aw
†1076.12 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.02;
wlk. kn. Kijowa 1139–1146 przez 7 lat, po >mierci
Jaropo=ka 1082–†1139 ]s. W=adimira Monoma-
cha 1053–†1125\,
5. W. ¯ Mstis=aw 1088–1125–1131 ¯ W=adimir
Monomach †1125.05 ¯ Wsewo=od †1093.04;
W. na chrzcie Gabriel, knia{ Nowogrodu Wlk. od
1117, w 1136 zosta= wygnany przez Nowogro-
dzian, w 1137 zosta= zaproszony przez Pskowian
na w=adanie, zmar= w 1137 lub 1138; ojciec
W=adimira †1136 kn. Nowogrodu Wlk.,
6. W. pskowski, cudotw[rca †6646 fewrala 11,
w dzie< >w. m"czennika Wasila,
7. W. “Dimitrij” Juriewicz Bolszoe Gniezdo
]1154–†1212.04.15\ ¯ Jurij Do=gorukij ¯ W=a-
dimir Monomach ]1053–†1125\; wielki knia{
W=odzimierza na Kla{mie. W 1162 wygnany
przez brata Andreja Bogolubskiego, zbieg= do
Konstantynopola, do imperatora Manuela, w
1176 powr[ci=; wielki knia{ od 1176; w latach
1183 i 1186 podejmowa= wyprawy przeciw
Bu=garom znad Wo=gi, i Mordwie,
dwie /ony& ]zakonne imi"\ “Martha”, i Anna, od
nich liczne potomstwo, ojciec Jaros=awa otrutego
w Ordzie 1245, dziadek Aleksandra Newskiego
†1263.11,
8. W. Czermny †1212 ¯ Swiatos=aw Czermny
1176–†1190 ¯ Wsewo=od 1139–†1146 ¯ Oleg z
Czernihowa †1115; kn. Czernihowa, wlk. knia{
Kijowa 1214(15, /on' Maria, c[rka Kazimierza
Sprawiedliwego 1138–†1194, kr[la Polski, uro-
dzona 1164 i zmar=a 6686 ]1186\,
9. W. 1207 ¯ Swiatos=aw powieszony 1208.09
¯ Igor ¯ Swiatos=aw Czermny 1176–†1190 z
Kijowa ¯ Wsewo=od z Kijowa 1139–†1146,
brat Agathy za Konradem maz. ¿1187–†1247, i
Izas=awa z Trembowli 1207,
10. W. ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw; kn. Pro<ska,
zabity 1237 w bitwie z Tatarami ko=o Rezania,
ojciec Michai=a,
11. W. ¯ Georgij ¯ Igor ¯ Gleb ¯ Rostis=aw,
zabity 1237 przez Tatar[w we W=odzimierzu
n(Kla{mie, brat Mstis=awa tak/e tam zabitego,
12. W. z Be=za ¯ Mstis=aw Chrobry †1172 ¯
Izas=aw 1246–†1154 ¯ Mstis=aw †1131;
ojciec Aleksandra z W=odz. Wo=., Wsewo=oda z
Czerwna, i Heleny za Kazimierzem Sprawiedli-
wym †1194.05.05 ]$, Helena ¯ Rostis=aw
“Michai=” wlk. kn. kijowski 1214(15, wg W=.
Dworzaczka, poz. lit. 0190\,
13. W. z Czerwna i Be=za 1207, brat Aleksandra
z W=odz. Wo=. ¯ Wsewo=od z Be=za ¯ Mstis=aw
Chrobry †1172 ¯ Izas=aw z Kijowa 1246–†1154
¯ Mstis=aw z Kijowa ¿1076–†1131,
14. W. ¯ Aleksander z W=odz. Wo=. ¯ Wsewo=od
z Be=za ¯ Mstis=aw Chrobry †1172,
15. W. ¯ Konstantin 1218 ¯ Wsewo=od Bol. Gn.
†1212.04 ¯ Jurij Do=gorukij †1157 ¯ W=adimir
Monomach †1125.05 ¯ Wsewo=od †1093.04,
16. W.-Dmitrij ¿1213–1222 ¯ Jurij ¯ Wsewo=od
Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gor. †1157,
17. W. ]brat Wasilija\ ¯ Mstis=. Uda=y †1228 ¯
Mstis=. Chrobry †1180 ¯ Rost. Chrobry smol.,
kij. †1167 ¯ Mstis=. kij. †1131,
18. W. nowogr. 1219 ¯ Mstis=aw kij. 1205 ¯
Roman 1178 ¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw
kij. †1131,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
19. W. †1237 ]brat Wo=odimera 1237–†1249 i
Wasilija\ ¯ Kostantin †1237.02 ¯ Wsewo=. Bol-
szoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.
“W=adaj'cych wszem” by=o wielu, nies=ychanie
=atwo ich pomyli:, ˚«~wicz» i nr 742.
Wszystkich Íwi"tych ]pol.\ ˚Zaduszki.
wycieczka ]pol.-ros.\ – nag=y wypad z grodu
]zw=aszcza noc'\ w celu rozproszenia oble-
gaj'cego wroga; ¯ ciecz, s=aw.-pol. koncepcja
noc–dzie< ]wielki dzie<–Wielkanoc\, ciec–biec ]wyciec
–wybiec\, wisie:–le/e: ]zawisie:–zale/e:, niezawis=y
– niezale/ny\, ˚cie;
• w 1207 w Uchaniach wpadali, lecz pobito ich,
• w 1237 Ko{lanie wypadli z grodu na Tatar[w
i wysiekli im procarzy,
• w 1239 Czernichowcy wypadli tak na Batego,
• w 1250 dwie wycieczki& szwagier Mendouga
rozp"dza Ru> ko=o grodu Wruss, a Ru> rozp"dza
woj[w Mendouga ko=o grodu Tweryment,
• w 1252 z Opawy, Czesi – na pol. W=adys=awa,
• w 1253 ≥tv≥zem 'e vytek=wim na n; iz;
os≠ka ]Jatwie/ wyciek=a z osieka, pod 6763\.
• w 1276, uprzedzeni mieszka<cy Grodna – Pru-
sy i Borty – wypadli noc' na zbli/aj'cych si"
Rusin[w z Tatarami i poblili ich tak, /e sam Tujma
wr[ci= na saniach, ci"/ko ranny, a drugi ]Rusin\
nagi i bosy, wszyscy s=udzy Lwa pobici.
Wydubecki Monaster ]s=aw. Vydubeckij mona-
styr;\ – ko=o d"b[w; w okolicach Kijowa, w odl.
5–6 km od grodu ]godzina drogi na piechot"\,
za=o/ony 1070, przez Wsewo=oda †1093.04.14,
ojca W=adimira Monomacha †1125.05.10;
¯ wy ]za\ % dubecki ¯ dub ]d'b\; ˚za`.
wymiana liter i d{wi"k[w
nie w spos[b przedstawi: je na kartce papieru
bez powtarzania znak[w, tj. na p=aszczy{nie, w
dw[ch wymiarach; tr[jwymiarowy uk=ad mo/e by
podo=a= zagadnieniu. Ale zamieszcz" tu schemat
najcz">ciej spotykanych wypadk[w;
samog=oski&
ØO
AEIYÜÓU ]Ø\A
sp[=g=oski za>&
+ ]U\ V
W ]UU\ B D ]Dz, D/, D{\ ¸, ?, Z
P ]Ph, Th\ F T ]Ç, Cz\ C S ]Í,Sz\ T
G ]Q\ K SS KS
? J ]LL, Y\ H ]Ch\ X Z
zar[wno SK ˘ SzCz jak i ST ˘ SzCz,
bo K ˘ Cz ]skok ˘ skoczy:, tok ˘ toczy:, mokry
˘ moczy:\ i T ˘ Cz ]czegotego, czarnytar-
nina, bitybicz, bi:\; S ˘ Sz.
Poziome i pionowe kreski – nie ma przej>:,
nie ma wymiany& T–G, F–G, F–D, B–D, B–T;
+otwaLatviaLettoni, czyli OAE, L+,
Lida % wa ˘ LidwaLitwaLithua]nia\,
KoriatKoriadKoriath, czyli TTHD,
Christian, Krystyn i Krystyna, ang. Christiana i
zdrobn. Xina; staropol. Xi'/"; ang. Xerox }ziroks|, gr.
Alexandros  ital. Alessandro  hiszp. Alejandro
}alehandro|, hiszp. Mexico }mechiko|,
niem. wachs, ang. wax }=aks|pol. wosk, czyli
CHX ]SS, K\KSSK, tak i s=aw.X ^ =ac. CH,
K& Korsu<, Kersu<, Cherson ¯ gr.
gr. phasianos ˘ =ac. phasianus ˘ starofranc. faisant,
faisan ˘ anglo-franc. i >redniow. ang. fesant ˘ ang.
pheasant ]ba/ant\, czyli BPhF, S?;
setki przyk=ad[w kt[re m[g=bym tu zamie>ci:
dotycz' s=ownictwa pospolitego, dlatego zanie-
cha=em czynno>ci.
Wymiana TD pospolita, dlatego anglosas.
hund ]pies, kundel\  hunt ]polowanie, =[w\;
{le w s=owniku Webstera& hunt }>redniow. ang.
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
hunten; anglosas. huntian, prawdop. ¯ bazo-
wego hentan ]chwyci:, z=apa:\; ˚hent|, bo U
nie przechodzi prosto w E. Zwyczaj polowania
sfor' ps[w przetrwa= do dzi> w Anglii – jakby o
tym autorzy s=ownika nie wiedzieli.
S by=o cz"sto nieme, jak H, przez to dostawiane,
b'd{ opuszczane w pisowni, wymieniane&
gr. hex ]sze>:\ ˘ anglosas. sex, six ˘ ang. six;
gr. helios ]s=o<ce\ ˘ franc. soleil;
s=ynny w>r[d lingwist[w podzia= centumsa-
tem ]sto\, gdzie HSCK, przez H – grecki
i arme<ski, przez S – ba=tyckie, s=awia<skie,
ira<skie i indyjskie, przez C – italskie, celtyckie;
wo=. stupati ˘ pol. st'pa: ˘ tupa:;
czes. strewicpol. trzewik, i inne;
nieme H ]g=[wnie na pocz'tku wyraz[w\&
ang. honest }onest|, ang. honour }one&|, nieme H na
ko<cu wyraz[w& ang. Sarah, Allelujah, Leigh, hurrah,
gr. Hilaros – s=aw. Ilarion; Abraham – s=aw. Abraam;
Heindrich – wo=. Indrich; ang. Henry ¯ germ. Heinrich –
ital. Enrico, hiszp. Enrique; ang. plough – pol. p=ug
nord. Helgimund ˘ Olgimund ˘ lit. Algimund OAE,
lit.-pol. Holsza – Olsza; pol. harenda – arenda; gr. hy-
akinthos ˘ =ac. hyacinthinus ˘ pol. hiacent ˘ Jacek;
gr. Helene ˘ =ac. Helena ˘ franc. Helene, Elaine,
ital. i hiszp. Elena, irl. Aileen, Eileen, arab. hakim – s=aw.
Akim, habasz ˘ Abissynia, hebr. hebel ˘ Abel, heretyk,
historia – ros. istoria; eretik; helle<ski – elli<ski,
Homer – wo=. Omir ]dodatkowo EI ˚s=aw. j"zyk\,
huragan – staropol. uragan, Hamartol – Amartol,
anglosas. i ang. hors ˘ staroros. i staropol. orsza(k
S=ownik staropolski zawiera wiele wyraz[w pisanych
przez nieme H, w tym& harchimedryta, hat=as, hujed-
nanie, hu>cie ]uj>cie\, humar=y, humie:, hum[wi:,
hustanowi:, za> arnasz to harnasz,
nieme S ]g=[wnie na ko<cu wyraz[w\&
hebr. ˘ gr. Elias – s=aw. Ilja, O ˘ A ˘ E ˘ I
gr. Thomas – s=aw. Thoma; gr. Alexis – s=aw. Oleksy
gr. basilikos – s=aw. Wasilko, Andreas – s=aw. Andrei
gr. Thaddaios – ros. Thaddei
gr. palaios – s=aw. paleia, Thebes – s=aw. Thebe
gr. Komnenos – ros. Komnin, Nikiphoros – Nikiphor
gr. Alexandros – bia=orus. Alexandro ]do ok. 1600\
ital. Alessandro, hiszp. Alejandro }alehandro|
franc. Alexandre OE
gr. Barabas ]pol. Barabasz\ ¯ aram. bar Abba ]syn
Ojca, czyli Boga, Ojcem zwanego\
gr. oinos – pol. wino O^U^W; gr. genos – gen, geny
gr. bous – pol. w[=, ang. cow }kau| ØA, niem. Kuh
gr. mikros ]ma=y\ i makros ]d=ugi, wielki\ ˘
mikro` i makro`; philos ]umi=owanie\ ˘ philo`
chronos ]czas\, eremos ˘ ermo`, thetos ˘ thet,
gr. tetra` ]czwarta\ % archos ]w=adca\ ˘ tetrarches OE
˘ =ac. tetrarches ˘ p[{no=ac. tetrarcha ˘ >redniow.
ang. tetrarche ˘ ang. tetrarch
gr. nephos ]chmura\ – s=aw. niebo ˘ niebieski OE
gr. kolymbos ]nurek, gat. ptaka morskiego\, pokr. =ac.
columba ]go='b\ GCK ˘ columbinus ]go="bi, jak
go='b\ ˘ skr[cone do Columbus ˘ pol. Kolumb
gr. pappas ]ojciec, biskup\ ˘ =ac. papa ˘ pol. papie/
=ac. globus ]kula, sfera\ ˘ ang. globe, pol. glob
=ac. Ducas – s=aw. Duka, =ac. humus ]ziemia\ – homo
=ac. sanctus ]>wi"ty\ ˘ hiszp. i ital. santo ˘ santa,
starofranc. saint, seint ˘ >redniow. ang. i ang. saint,
nord. Ba•var•ia % =ac. regis ]kr[l\ – s=aw. Waregi
goth. reiks=ac. regis, rex ]kr[l\ ˘ rik, pol. `ryk
franc. Paris } pari |, Artois, Burgois, Dubois
am.-ang. Illinois, De Moines }de moin|
Halicarnassus – pol. z Halikarnasu, Tarsus – z Tarsu
]dope=niacz tworzony przez obci"cie S\, Aristoteles
]384–322 B.C., ucze< Platona\ – ang. Aristotle
nieme K ]SHKS\&
ang. know }nou|, knife }naif|, nord. kleif ]klif\ – Leif,
ja odnotowywa=em HS.
? ^ Sz ^ S; s=aw. ? ]"\ ^ pol. Sz, S;
polskie }/| w wymowie ma cztery {r[d=a&
1. r ˘ rz, 2. g ˘ /, 3. s ˘ sz ˘ /, 4. sz, { ˘ /;
1. r ˘ rz; osobny, d=ugi temat, bez zwi'zku z liter'
?; s=owa odmieniaj'ce si" na R, pochodz'ce z j.
s=awia<skiego, pisze si" przez RZ, np. s=aw. reka
˘ pol. rzeka; riad ˘ rz'd; w odmianach& g[ra ˘
g[rze, b[r ˘ borze, ora: ˘ orze, wiatr ˘ wietrze;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
niem. ritter ˘ czes. ˘ pol. rycerz T ˘ C; Roma ˘
s=aw.-ros.-czes. Rim ˘ pol. Rzym, i inne;
2. s=owa pisane przez G odmienia si" na ?,
np. noga ˘ no/na, B[g ˘ Bo/y, r[g ˘ ro/ny, wr[g
˘ wo=.-ros. wra/da ]wrogo>:\, i inne;
3. s ˘ sz ˘ /; L≠skonogyi Me';ko, 1254 –
Mieszko Laskonogi; vizl=o'e, 1268 – Wis=o-
sze ]dzi> Kozienice\; v=r';, 1268 – Warsz;
"alow;, 1252 – Szalosz ]w"gierski pose=\;
bene', 1254 ]w rzecz. 1252\ – Benesz,
}gr[d$| "ak= w Jatwie – Sak]owicze\,
Vy'elg w Mazur. ltpscu 1680 – Wojsze=k,
Bu/sk-Bou';sk= – Busk n(rz. Bug, u {r[de=,
centrum Duleb[w; /agiel – segel ]germ.\;
?mud{ – smuds ]dun. b=oto\, germ. Semejten,
szelk ]ros.\ – silk ]ang. jedwab\, /e – se ]sobie;
tak, oto, to\, sto/ek – stosek, Grau/a – Graws,
rubie/ – Hrubie-/(sz[w, ?eligowski – Szelig-
a(owski – jez. Seliger, gr[d Su'dal; – Suzdal od
990 r., rzeka Su=a ¯ su=awa ˘ pol. /u=awa, s=aw.-
ros. mjaso ]mi"so\ – mi'/sz, ital. Assisi – Assy/,
Trusø – Dru/no, Prusaki – Pru/any, Ahmys ˘
Achmy/, Bia=owie/a – bia=owieski ]Puszcza
Bia=owieska, nisko po=o/ona ¯ wiesa ^ lego-
wisko, =o/e, po=o/enie ˘ zawisie:  zale/e:,
za-wis=y(le/ny\, Nie>wie/ ]wy/ej po=o/ony\,
Jatwie/ – germ.-=ac. Jecwesin, Jetwesen, kom/a&
ar. kamis, qamis ˘ =ac. camis ˘ ang. camise
]lu{na koszula, suknia, p=aszcz\, gr. pappas ]ojciec\
˘ papas ˘ pol. papie/ – papieski, ni/ – niski,
wy/ – wysoki – wy/szy, m'/ – m"ski ]ale nie
w'/ – w'ski, bo nie AE, Å´\, staropol. supan
– /upan, staropol. senitva – /enitwa, napras-
no – na pr[/no, ang.-franc.-niem. anis – any/,
spi/ – spiski,
v zpiwi ]w zpiszi ¯ zpisz\ – czeski Spisz,
/yt – syt ]nakarmiony\ ˘ paso/yt, prze/y: ]prze-
syt\, ros. mor' – mors, s=aw. liw; by – czy/by ]li
^ czy\, =ac. ˘ niem. Almosen ˘ czes.-pol. ja=mu≈na,
s=aw. faris, far;, fary' – far, W"gier Uz – Us
]w's\, zamek Tilsit ]germ.\ – Tyl/a ]pol.\, poga<ski
Dewerikz ¯ riks ^ kr[l ¯ goth. reiks,\, itp.
4. sz, { ˘ /; opisa – Opizo 1253 ]legat papie/a
Innocentego IV †1254\,
ros. zmej ]smok\ – /mija,
s=aw. zæbr=, ros. zubr= – /ubr,
wo=. ≤tvœzskou[ – wo=. ≤tvœ'skou[,
moroz, mr[z – mrozi:, mro{ny – mro/onka,
zakazi: – zaka{ny – zaka/enie,
dzie/a  zaczyn ]/a ^ za; dzie ^ czyn\,
miazga  mia/d/y:, r[zga  r[/d/ka;
gr. phasianos ˘ ang. pheasant  ba/ant,
goth. Sigismunth ˘ germ. Siegmund }zigmunt|,
staronord. Sigmundr ˘ ang. Sigmund ˘ pol. Zyg-
munt ˘ ˚Mazur. ltpsc ?igmunt,
za=om ˘ +om/a, w zakolu rz. Narew.
Za ostatmim, 4. s, z, { ˘ /, poszed= M. Samuel
Bogumi= ˚Linde ]1771–1847\, ur. w Toruniu,
lecz /yd z pochodzenia, uk=adaj'c S=ownik
j"zyka polskiego, wydany 1807–1814 ]drugie
wyd. 1854–1860\. Liter" ? zamie>ci= pod Z, ¸,
zapewne nie>wiadom ? ^ S, Sz.
Wyrgalle ]lit.-prus.\ – nazwa wyspy na Niemnie,
ªnaprzeciw Naweseº, dzi> na linii Marvele –
Verßvai; w 1364 Kinstut(Keystutt poleci= zbudo-
wa: tam nowy zamek, zwany Nowym Kownem,
bo zdobyciu i zburzeniu Kowna przez Krzy/ak[w
w 1362. 0165-01-207, N. 428
w 1369 Krzy/acy postawili tam sw[j zamek,
zwany ˚Gotteswerder ]k"pa Boga\, napada-
j'c na Litwin[w, buduj'cych zamek dla obrony
przed Niemcami. 0165-01-213 N. 440
wysikosty – wo=. rimsky 'e vysikostom
]rzymskim wysikostom\.
Rzekoma jednostka czasu u/ywana przez ko-
czownicze plemi" Visigoth[w, przemieszcza-
j'cych si" z Po=udnia Europy na P[=noc.
Rzymskie to Wsch. Rzymskie Imperium, Bizan-
cjum ]za=o/. 658 B.C.\, ze stolic' w Konstantyno-
polu od 395 ]dzi> Istambu=, Stambu= w tureckim
posiadaniu\, a wysikosty to plemi" zamieszka=e
w rejonie dzisiejszej Rumunii, w III i IV stuleciu A.D.,
wzd=u/ Pontu ]Morza Czarnego\, najechane przez
Hun[w w 376 r. A.D., w Dacji – w[wczas rzymskiej
prowincji. Visigothi sami zaatakowali rzymskie
prowincje w 236 roku A.D.
Visigothi – poga<skie plemi", dokonuj'ce zapis[w
pismem runowym, przenios=o si" nast"pnie w
rejon uj>cia Wis=y, st'd do Skandynawii, poprzez
P=n. Niemcy i Dani" – dooko=a. Pozosta= po nich
Gotycki Brzeg w tym rejonie& P=n. Niemcy, Dania,
]p=d. cypel P=w. Skandynawskiego$\ – Gotycki
Brzeg zwany Gothiscandza, na p=d. brzegach
Ba=tyku.
Wysikosty – gnany /'dz' ustalenia, co to by=a
za jednostka czasu, dokona=em gruntownych
poszukiwa< – bezskutecznie. Przeczyta=em te/
w tym celu ksi'/k" pt. Visigothes in the time of
Ulfila, by E.A. Thompson, Oxford 1966, 165 str.
formatu 12 x 18 cm.
Ulfila, ur. ok. 311 r. A.D., by: mo/e na terenach
dzisiejszej Rumunii, zmar= w latach 381–383,
w grodzie Bizantium. Dzieje plemienia Visigoth[w
opisane do za=o/enia Konstantynopola roku 395, w
szczeg[=owy spos[b – nic nie ma o sposobie mierzenia
przez nich czasu, ani – tym bardziej – o kalendarzu
Visigoth[w i prowadzonych zapisach, przez wieki, czy
chocia/by przez dekady.
Zakrawa to raczej na blef, ni/ na utracon' wiedz".
Pismo runowe u/ywane by=o do nadpis[w na
przedmiotach u/ytku domowego i broni.
Rzymskie wysikosty bliskie greckim olimpiadom,
przez analogi", wzmacniaj' odczucie praw-
dziwo>ci, ale prawdopodobie<stwo, /e plemi"
Visigoth[w utrwala=o swe dzieje pismem runowym
przed rokiem 860 ]pocz. dziej[w kijowskiej Rusi\,
jest bliskie zeru, gdy zwa/y: podane powy/ej oko-
liczno>ci. Nie ma /adnych zapis[w, kiedy plemi"
migrowa=o i kt[r"dy ]w jakich latach\. Zapewne
odliczali czas, jak wszyscy inni, mieli na to spos[b,
lecz nie pozostawili /adnej wskaz[wki.
Kronikarz Rusi, zw'cy siebie chronografem, z
ca=' pewno>ci' zetkn'= si" z pismem runowym
w latach 1250–1252–1288, i – by: mo/e – umia=
je czyta:. Wpisa= “rzymskie wysikosty” na wy-
czucie, dla podniesienia rangi swego dzie=a i
wywo=ania wra/enia na czytelniku, dla podziwu i
uznania. Dzi> jest to dobra podr[bka, w mej opinii.
Bo gdy wymieni= rzymskie wysikosty ]cykle, in-
terwa=y, jak gr. olimpiady\ a ukry= rzymskie ˚in-
dykty, u/ywane poza rok 1000, jasnym si" staje,
/e wysikosty znacz' indykty, i niecny cel autora
zapisu – zatarcie materia=u {r[d=owego ]w jaki
spos[b ustali= liczb" 5508$\, oraz kontrol"
prawdziwo>ci danych.
Grot w=[czni, d=ug. 15,5 cm, szer. 3 cm w naj-
szerszym miejscu, odkryto w grobie, w 1858 r.,
ko=o 30 km od Kowla. Na nim s=owo TILARIDS
runami, od prawej ku lewej r"ce, na srebrze
pokrywaj'cym /elazo. Lecz runami Ostrogot[w,
tylko litera D runem Visigoth[w. Wo=y<ska le-
topis by=a pisana w tym rejonie ]w Lubomli, wg
mych docieka<\ i wo=y<ska wymieni=a rzymskie
wysikosty.
Tilarids ¯ til-a-rids oznacza do podr[/y, na
drog", jakby w podr[/ dany.
Na Ru> pismo runowe przyniesiono w 1250, z
Austrii – kraju Ostrogot[w.
Pos=owie austriacko-w"gierscy z Wiednia spot-
kali Dani=" w ˚Po/gu, prosz'c go o pomoc w
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
sprawie ziemi, Rakuszskiej i Sztirskiej. Wymie-
nione s' imiona pos=[w, ˚?a=osz i nr 1054.
W podarku m[g= otrzyma: grot z tym napisem –
zwyczaj nie tylko w tamtych czasach, wymiany
pami'tek.
“Przem'dry chronograf” pr[bowa= wywie>: nas
w pole, wpisuj'c rzymskie wysikosty – rzecz nie
istniej'c' ]w Ipat. ltpsi pod 1252-1254-1257 r.\.
Wys=ocki ¯ rz. Swis=ocz, nie od Wis=oki.
Wysocki ]pol.\ – 1. Mo>cicki ¯ mo>:,
2. Czarnecki ¯ czern; ˚mo>:, czern.
wyspa ]s=aw.-ros. ostrov=\ – termin u/ywany w
>redniowiecznych dokumentach, {le rozumiany,
bo by= to p[=wysep, najcz">ciej przy uj>ciu rzek,
jednych do drugich, i tak&
• wyspa Romowe na Niemnie, >wi"te miejsce
kultu pogan, przy uj>ciu Niewia/y, 1398–1402,
• wyspa Dubissa, miejsce spotka< dla rozm[w
mi"dzy stronami Krzy/ak[w i Litwin[w w la-
tach 1380-tych& 1383, 1388 ]Dobiesin\,
• ostrow ]wyspa\ Hojd[w do kt[rej dop=yn"=y
trupy po bitwie nad Dwinoss' ]dzi> Ilja\ 1266,
• wyspa Wara/ska na Dnieprze, u rz. Trubie/,
wspomniana w opisie bitwy nad Ka=k' 1219.
W nast"pnych wiekach – najwyra{niej – termin
rozpad= si" na wysp" i p[=wysep, a z p[=wyspu
wy=oni= si" cypel ]jego zako<czenie\ – wszystkie
terminy obj"te niegdy> jednym s=owem, st'd dzi>
nieporozumienia w t=umaczeniu starych tekst[w
– poszukiwanie «wysep» kt[rych nie by=o;
p[=wysep by= wysp', a podgrodzie – grodem,
˚miasto; Ostrowski ]cz=owiek Wschodu\ ˚ostr;
germ. werder ]k"pa\& Romeywerder ˘ Romowe,
Gotteswerder.
Wysykytky ]maz.-=ac.\ – miejscowo>: Wisikitki,
5 km NW od ?yrardowa, 46 km SWW od War-
szawy; wspomniana w dokumencie Ziemowita,
ksi"cia Mazowsza, w spisie otrzymanych przez
niego ziem, 1355. 0165-01-195, N. 407
Wyszata Ostromiricz ]s=aw. vywata\ – wojewoda
ruski za czas[w Jaros=awa M'drego †1054, wzi'=
udzia= w wyprawie “na Grek[w” 1043, powr[ci=
na Ru> po trzech latach, po zawarciu pokoju;
ojciec Jana. 0448-00-256, 364-368
Wyszegorod ]s=aw. vywegorod\ – gr[d n(Dniep-
rem, 17 km N od Kijowa; miejsce poch[wku >w.
Borysa i Gleba, pomordowanych 1015, syn[w
W=odzimierza Wlk; ¯ wysze ]wi"kszy\ % gorod.
Wyszegorod ]˚Mazur. ltpsc Vywegorod\ – “wi"kszy
gr[d” w pobli/u Rugodewa ]dzi> Röngu\, w Es-
tonii, 38 km SW od Tartu, tak blisko Rugodewa
po=o/ony, /e – wg Maz. ltpsca 1680 – z Rugode-
wa strzelano z dzia= do Wyszegrodu, roku 7066&
...iz narœdu rugodivskogo strelœxu na
Vywegrad. 0001-31.1-135;
roku 7065 ]1557\ pos=owie niemieccy z Liwonii
przybyli do Iwana Wasilewicza, cara i wielkiego
kniazia ca=ej Rusi|, zwanego dalej gosudarem
]imperatorem\; ªz przyzwoleniem jego }Iwana|
przyszli ku niemu ratmany ]radcy grodu\ i buj-
mistry ]burmistrzowie\, i po=otniki ]skarbnicy\,
bij'c czo=em i modl'c si", daj'c jemu, gosuda-
rowi ]imperatorowi\, Wyszegorod i Rugodiw, i
ca=' ziemi" Rugodiwsk', i krzy/ ca=owali, /e nie
odst'pi' od s=u/enia gosudarowi, i z wyj'tkiem
}damemu| im gosudara i dzieciom jego, innego
gosudara im nie szuka:. 0001-31.1-134
Wyszegorod ]ros.\ – “wi"kszy gr[d” n(rz. Protwa,
powy/ej Borowska, ok. 100 km SW od Moskwy
]Protwa dop=ywem Oki\; miejsce spotkania
pos=[w litewskich od Olgerda z si=' boj'w' wlk.
kniazia moskiewskiego, 1352. 0165-01-192
Wyszegrad ]ros. Vywegrad\ – rezydencja w"g.
kr[l[w ko=o Budapesztu, na prawym brzegu
Dunaju, gdzie znajdowa= si" kr[lewski zamek.
Wyszogr[d ]wo=. vywegorod 1240\ – “wi"kszy
gr[d” n(Wis=', przy uj>ciu Bzury. Tu przebywa=
Dani=o Wo=., do czasu gdy Tatarzy opu>cili jego
ziemie 1240, a po jego >mierci 1264, jego potomni
naje/d/ali Wyszogr. jak i Sochaczew, Gostynin.
wywodowa, deputacja ]pol.\ – deputacja wywodo-
wa sk=ada=a si" z marsza=ka szlachty i grona
deputat[w, po jednym z ka/dego powatu. Zapro-
wadzono osobne ksi"gi wywod[w. Ubiegaj'cym
si" wydawano patent b"d'cy >wiadectwem
szlachetno>ci. Sta=o si" to z=ot' /y=k' dochod[w,
od samych cz=onk[w deputacji, przepychaj'cych
swych podopiecznych, archiwist[w, a/ do zwyk
-=ych oszust[w jako >wiadk[w. Zape=niano
w[wczas nie zawsze zapisane do ko<ca strony
akt grodzkich i ko>cielnych, czyste, lecz nie prze-
kre>lone w nich karty, wydrapywano oryginalne
nazwiska, zmieniano litery, itp.
Za cara Paw=a ¡ ]ur. 1754, 1796÷1801\ pobawio-
no deputacje wywodowe wydawania patent[w.
Za cara Miko=aja ¡ ]ur. 1796, 1825÷1855\, po
Powstaniu Listopadowym 1830(31, szeregiem
zarz'dze< w spos[b daleko id'cy utrudniono
legitymowanie si".
Ustanowiono wtedy Heroldi" Kr[lestwa Polskiego
]1836\ – instytucj" prowadz'c' rejestr os[b.
Wyw[d rodu Ginty=[w, z 1569 g., π[nœ 18&
„...Ruszkis mia= dwu syn[w – Ginthy=a, Skay-
watha, pierwszy syn Ginthy= Ruszkaytis mia=
syn[w czterech Swirbucia, Sugawdzia, Augu-
tha, Dawida, Swirbutis Ginthy=aytis mia= syna
iednego – Sthyrpeyka, Sthyrpeyko mia= synow
cztyrech – Pietrasza, Bernartha, Mazryma a
Mazutha, Pietras mia= syna iednego Maciusa,
Bernaths mia= syna Witka, Mazrym mia= synow
trzech – Macieia, Janela, Jurgia, kt[rzy pomarli,
Ma/utkis mia= synow trzech – Jurgia, Woytka,
W"cka; wtory syn Ginthy=ow Sugawdis mia=
synow czterech – Woytka, Piktona, Bieniasza,
Buciusa, Woytkus Sugawdis mia= syna iednego
Kryxa, Kryxus mia= syna Gryca...” itd.
poz. lit. 0030–24, No 208, str. 326–329
]wyci'g ze stron 326÷327\
Stanowiska w porz'dku alfabetycznym& bobrowni-
czy, chor'/y ]wielki i nadworny\, ciwun, cze>nik,
genera= artylerii, genera= inspektor, hajewnik,
hetman ]wielki, polny\, horodniczy, instygnator,
kancelerz, kasztelan, kaznaczaj, klucznik, koniu-
szy, krajczy, kuchmistrz, le>niczy, =owczy, marsza-
=ek, miecznik, mierniczy, mostowniczy, obo{ny,
obru>ny, okolniczy, pisarz, piwniczny, podczaszy,
podkoniuszy, pods"dek, podstaro>ci ]ziemski,
dworny\, podstoli, podwojewoda, referendarz,
sekretarz, s"dzia, skarbnik, sokolniczy starosta,
stolinik, stra/nik, wojewoda, wojski i woskowni-
czy, opr[cz hierarchii ko>cielnej& biskup, arcy-
biskup, archimadryta, metropolita, itp.
wzniesienie ]pol.\ – miejsce g[ruj'ce nad innymi,
wynios=o>:, wzg[rze, pag[rek; wy/(yna;
ang. elevation; hill; highland;
jak kilka innych, podstawowych termin[w ]wo-
da, ziemia, las, granica\, wzniesienie opisane
r[/nymi s=owami&
• cho=m ¯ kulm& Cho=m, Che=m, Cho=mog[ry,
• do=hi, do=ho` ]wo=.\& D=ugi K't na Roztoczu,
Do=hobrody i Do=hobycz[w n(Bugiem, Do=ha
]wie> mi"dzy Mi"dzyrzeczem Podl. a Bia='
Podlask'\, Do=goje n(rz. Stryj, w Beskidach
Wschodnich, ˚d=ugi,
• g[ra, hora& Goraj, Zag[rzyce ]23 km W od
Rzeszowa\, Zag[rzany ]5 km N od Gorlic\,
Gorlice, Podhorce, Horysz[w,
g[ry Czarnohora w Beskidach Wsch.,
region Czarnog[ra w p=d. Jugos=awii
]czarn`, czern` ^ wysoka, ˚czern`\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
• wor % sk ]ziemia\& rz. Worskla, Woroniaki na
Podolu ]dzi> Go=og[ry\, Poworsk, Pereworsk
]pol. Przeworsk\, gdzie& pere ^ che=m, kulm,
worsk ^ g[rsk WG; A, B, W, G, D...,
• sopn, sopl, spa& Perespa, Peresopnica,
zaspa, wyspa, sopel,
• wiec ]g[ra ^ berg\& Kr[lewiec, Ciechanowiec,
Kijowiec, Grabowiec, Rakowiec, Rejowiec,
Tyszowce na Roztoczu, Sosnowiec ]Sosnowa
G[ra\, ?ywiec, nazwiska& Borowiec ]Borowa
G[ra\, Bychowiec, Parkoszowiec ¯ Parkosz
n(rz. Wis=ok,
s=aw.-ros. wierch ˘ pol. wierzch, wiatr ]ch –
powietrze& duch, s=uch, w"ch, i inne; tr – zie-
mia\, s=aw.-ros. swietit ˘ pol. swieci:, >wiat=o AE,
T ˘ C, cwiet i kwiat, zarzewie, Wetlina – ko<ca
szybkiego nie ma,
tak/e wiec jako zebranie grodu, osady, pierwotnie
odbywany na g[rze, w lesie,
• `wice ]g[ry\& Werbkowice, Wojs=awice, Wa-
dowice ]wado` ¯ wada ^ dzia= wodny& Rozwa-
d[w, Zawada; roz` ^ prze(d ˘ roz(prze-mowa,
roz(prze-w[d\; Katowice ˚k't, k'ty,
• wica ]g[ra\& b=yskawica,
• tarn& Tarn[w, Tarnobrzeg, Tarnawatka,
• czern& Czernih[w, Czernobyl, TCz,
nazwy wielu grod[w i rzek; czern ˘ czarn,
• jasna& Jasna G[ra w Cz"stochowie, Jas=o,
Jasnogorsk 128 km S od Moskwy, Jassy ]$\, jas-
trz'b, ja>niepan ]mo>ci panowie\, jegomo>:,
• mo>:& Mosty, Mo>ciska, Moszczanica,
Moskwa, Zamo>: ]˚za` ^ przy, obok, tu/\,
• p=oskie& P=oskie ]Zamojskie\, p=askowy/,
P=oskinia – imi" wodza ˚Brodnik[w, 1219,
• kopa ^ g[ra& kopica, kopalnia i g[rnik,
Zakopane ]ne ^ 1. staroziem, 2. obok\, ˚za,
• ram, rom& lit. Rambin, Rombinus,
• nos ^ g[ra ˘ wy•nios=y(g[rowany, g[ruj'cy,
• prze, pr ^ 1. szczyt, kulminacja, che=m& Wiepr,
Dniepr, Przewale ]wa= – ziemia; wysoczyzna\,
Przeworsk, Przemy>l, rz. Przemsza, prze="cz,
prze/y:, i inne, 2. przez, poprzez, z miejsca na
miejsce, na wskro>, ponad, nadto, wi"cej ni/
]odpowiednik ang. over, o r[wnie wielorakim
znaczeniu\, sp[jnik, a dok=adniej – przyimek,
='cz'cy najcz">ciej czasownik z rzeczownikiem,
np. skoczy: przez r[w; przelew ¯ prze ¯ przez %
lew ¯ la:, przebiec ¯ prze ]z miejsca na miejsce\,
prze` ]u, na\ ˘ prze-wale ]na wale\, prze-r[b
]u(za-robek\. por. za`,
st'd poja>nianie «prze» wymaga szczeg[lnej
wnikliwo>ci, ostro/no>ci,
• rew& Szczekarew, Gunnarew, krew, drewo.
• kriw, krew, EI – wierzch& plemi" Kriwicze
]u {r[de= D{winy, W=ogi i Dniepru\, kriwyj gorod
]zdobywany w Wilnie 1390, na wzniesieniu\,
Kriwyj Rog ]Krzywy R[g, na Ukrainie\, inne «krzy-
we» nazwy geograficzne, nazwisko Krywko, i
s=ownictwo pospolite& pokrywa, pokrzywa, krew
zalewa ]uniesienie\ ˘ krewki ]porywczy\.
Staropol. grz"ba ]wzniesienie terenu, pag[rek\ po-
mylone z grz"d' w Powszechnym atlasie >wiata
1974, str. 66–67 ]BD\& Grz"da Smole<sko-
Moskiewska.
ylda ]isl.\ – gni:, rozk=ada: si"; smr[d.
z – ˚granica; w nazwach miejscowo>ci i rzek&
˚Zlin, Be=z ]be= – woda\, Zwadnik ]wada – dzia=
wodny\ Zwir ]nazwy 4-ch potok[w\, Zwole<
]wola, len – ziemia\, Zwolaki, Zwolno, k=adez.
za` ]s=aw.-ros.-wo=.\ – na(d`, po`, pod, przy, obok,
u, wzd=u/, tu/ przy, w obr"bie; zg=oska w wielu
nazwach geograficznych, niew=a>ciwie rozumia-
na, interpretowana, ˚Zaleska ziemia, Zamo>:;
Zaporo/e na Dnieprze ]obok Porog[w ¯ rog\,
Zabajkale ]Pobajkale ¯ Bajka=, jak Pomorze\,
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Zakaukazie ]wzd=u/ g[r Kaukazu\,
Zaozierze ]przy, obok jezior\,
Zaleskie kraje ]Polesie, wzd=u/ las[w ¯ les\,
Zapyszki ]obok Posztowa, bo 2 km E\,
Zawilejskie, Ksi"stwo ]mi"dzy Swi"t' a Wilj'\,
Zabu/niak ]wzd=u/ rz. Bug, nad Bugiem\,
Zawi>lak ]znad Wis=y$; zawis=y ^ zale/ny\,
Zaklika ]po % klika ^ krzykuje ¯ klik ^ krzyk\,
Zawichost ]zawi – nadwi>la<ska trasa, trakt\,
Zakopane ]pod “kopami” – g[rami, Zag[rski,
kopa ˘ kopalniag[rnik; ne ^ obok\,
Zaolzie ]wzd=u/ rz. Olza, czeskie Olße\,
Zabrze ]przy granicy, ˚granica\,
Zarub ]na, w obr"bie, lub wzd=u/ granicy\,
Zawada ]˚=ada, P=oskie, wzniesienie\,
Zamo>: ]za “mo>ci'” – wysoko>ci', Roztoczem\,
i inne «za`»& Zabor[w, Zagorsk, Zag[rz, Zag[-
rzany, Zag[rze, Zag[rzyce, Zalas, Zaleszczyki,
Zarajsk, Zarzecze, Zawal[w ]zawale ¯ wa=\,
Zab=ocki ¯ Zab=otcy 71 km NEE od Lwowa;
Bereza ]przy granicy\ ¯ bere, brze, rog ]granica,
skraj\, i s=ownictwo pospolite& za=atwi: ]si"\ –
u=atwi:, ul/y: ]sobie\, =atwo ^ lekko, ˚za/ycie;
˚Zaduszki ]obok, tu/ przy Wszystkich Íw.\.
za` ^ pod` w zwi'zku z gr. hipo`, hypo` ]pod\
˘ za¶k=adanie, za¶=o/enie ]hypo¶thesis\
za¶k=amanie ]hypo¶krisis\; =o/ ^ k=am, k=ad.
Za` w zwi'zku s=owotw[rczym z innymi&
za ^ prze& grzeb, kopane, lew, =om, wodnik,
w[z, wierci-e(:; za¶pomnie:prze¶baczy:
]pomnie: ^ baczy:, zwa/a:\,
za ^ wy& spa, Wydubecki ]za d"bami, Zadubce\,
Wyrozumski ]za(wy-rozumia=y\,
za ^ po& g[rze, lesie, r"ba,
za ^ o& za(o->cienny, za¶siewo¶sie< ]jesie<\,
za ^ nad; zanadrze, zanadto,
˚`no ]za`, przy, obok, u, podle, pod, po, nad\.
Tak/e&
1. zacz': ^ po` ¯ poczatok ^ na` ¯ nacza=o
czyn ˘ po(za-cz': ˘ rozpocz':, zadzwo<, zam[w, za-
>piewaj, po(za-rzuci:, po(za-niecha:, po(za-przesta:,
po(za-lecenie, itp., mnij ˘ pomnij ˘ zapomnij; zna: ˘
pozna: ˘ zapozna:; wiedzie: ˘ powiedzie: ˘ zapo-
wiedzie:; trzeba ˘ potrzeba ˘ zapotrzebowanie; wiatr ˘
powietrze ˘ zapowietrzenie; m[c ˘ pom[c ˘ zapomoga,
za(po-bra:, zaszkodzi: – poszkodowany,
2. po(pod(prze(u(wy(za-chwyci: ]uj':\,
zamroczy: – pomrahat;, zar"ba – por"ba ]nazwiska&
Zar"bski i Por"bski\; zadawa: si" – podawa: si"
]oddawa:\, za(wy-mar=y, za(pod(wy-miana,
za(pod-miejski, za(pod-krada: ]si"\, za(pod-pali:,
za(u-pada:, za(po(u-mys=, za(po-tem, za(po-ta<czy:,
za(prze(u-bi:, za(prze(u-robi:, za(prze(u-trzyma:,
za(prze(u-sieka(:, za(wy(po-rzuci:, wy(u(po-zyska:,
3. przy ^ u; za(przy(u-mocowa:, za(przy-mr[z ]szron\,
za(u-my>li:, za(przy(u-prawa,
4. do ^ k; zak=adnik ]ko=odnik ^ dowodnik, w dow[d\,
5. od, pro; promys=om ^ zamys=em, proda: ]sprzeda:\
^ odda:; zach[d ^ odch[d, odej>cie,
6. gda; zawsze – wsiegda, wsze ^ wsie,
7. na`, po`, o`; za(na(po(o-sadzi: ]si"\, siedli:
˘ za(o-siedli:, za(o-patrzy:; osad ^ nalot, osada ^
za=oga, zasada\,
8. za` ]zupe=nie\, gdy przy` ]troch", cz">ciowo\;
za(przy-s=oni: i inne,
9. pra`, przed`, po`; prawo ^ zakon ^ order
]wo ^ der ^ woda ^ water ^ hydor\,
10. wo=. iz`& izniemogati ^ zaniem[g=,
11. przeczy& zasiedli:  wysiedli:, zadni  przedni,
nie w zgodzie& zarozumia=y  wyrozumia=y.
zaborole ]wo=.-ros.\ – os=ony na >cianach ˚grodu;
sto≥ na zaborol≠x goroda.... Obl"/enie
Sandomierza, si=y tatarsko-ruskie zbudowa=y
rusztowania ]poroki\ z kt[rych strzelano do obro<-
c[w dzie< i noc, a strza=y nie dawa=y wyjrze: im
zza >cian grodu& a str≠lam= ne dadou]im=
ni vniknuti iz= goroda... v hetvertyi 'e
d(e)n;. s=biwa zaborola z goroda. tata-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
rove '. nahawa lestvici pristavlivati
k gorodou. i tako pol≠za na gorod. wo=.,
Ipat. 6769 ]pod 1261 r., w rzecz. zima 1258 starego
kalend., lub pocz. 1259 – nowego\.
stoa]e na zaborol≠x. goroda. wo=., Ipat. ltps
pod 6785 ]1277 r., w rzecz. 1276\.
Gdy Rusini podeszli po=kom ]hufcami\ pod
Gostynin, i knia{ Kondrat zach"ci= do wzi"cia
grodu, podeszli ...pod zaborola. Lœxov≠
pou]axu na nœ kamen;e. ≥ko grad sil-
nyi. no str≠ly rat;nyx= ne dadœwe im
vyniknouti. iz= zaborol=. I pocz"li d{ga:
kopiami; wielu rannych pad=o od kopii i od strza=.
I pocz"li ]od\pada: martwi ø zaborol=. ≥ko
snopov;e. i tako vzœwa gorod. i poimawa
v nim tovara mnogo. i polona beshislen-
noe mno'stvo. a proky iss≠kowa. a gorod
za'gowa. i tako v=zvratiwas v= svoasi.
wo=., Ipat. ltps 6789 ]pod 1281 r., w rzecz. 1282\.
Pod 6799 ]1291 r.\& ...i poidiwa vsi i pol≠zo-
wa ko aborolom i bπaxæs kr≠pko áboi.
Zachariasz ]˚Mazur. ltpsc Zaxarij,\ – dos=.
B[g pami"ta; hebr. zeharjah ˘ gr. Zacharias ˘
p[{no=ac. Zacharias ˘ ang. Zachariah.
Zaduszki i Wszystkich Íwi"tych ]pol.\ –
Wszystkich Íwi"tych – dzie< 1 listopada, w
miejsce Dziad[w, poga<skiego >wi"ta zmar=ych,
31 pa{dziernika – gdy poganie zbierali si" przy
grobach, spo/ywali posi=ki, a resztki zostawiali
za sob' dla zmar=ych; dzi> resztki symbolizuj'
zapalone >wieczki zostawiane za odchodz'cymi;
prawdziwe >wi"to duch[w, zmar=ych.
Zaduszki ¯ za ]obok, tu/ przy\ % duszki ¯ dusze –
>wi"to zmar=ych, nadal obchodzone przez chrze-
>cijan ]katolicyzm nie wyrugowa= poga<skiego
zwyczaju\, z t' r[/nic', /e w Polsce obchodzone
2 listopada, po Wszystkich Íwi"tych.
Wg American International Encyclopedia&
Zaduszki ustanowione 998 A.D.;
Zaduszki – ang. All Soul’s Day,
Wszystkich Íwi"tych – All Saints’ Day, ustano-
wione 835, zwane tak/e All Hallows ¯ hallow
]>wi"ci:, po>wi"ca:\ ¯ >redniow. ang. halowen,
halwen ¯ anglosas. halgian ]GW; A, B, W, G\
¯ germ. baza halig, pokr. heiligen ]>wi"ty\.
Natomiast w przeddzie< Wszystkich Íwi"tych –
31 pa{dziernika, obchodzone jest Halloween ¯ all
hallow even, b"d'ce zwykle zabaw' i maskarad'
dla dzieci, przebranych za strachy, straszyd=a,
upiory, zmar=ych, chodz'cy grupami ulicami
miast i zbieraj'cych s=odycze; >wieczki stawiane
w wydr'/onych dyniach, z wyci"tymi otworami
w kszta=cie ust, nosa i oczu, stawiane w widocz-
nych z dala miejscach, paj"czyny i paj'ki, itp.
zajackije tatary ˚Jasy, plemi" p=n. Kaukazu.
Zaklika ]pol.\ – kancelerz i proboszcz Sandomie-
rza sporz'dzi= akt 1387 nadania ko>cio=owi >w.
Stanis=awa, w Wilnie, d[br darowanych przez
nowo ochrzczonego W=adys=awa ]Jagie=="\;
podobnie w 1390, zwany kancelerzem Zaklik';
0165-01-265, 281
za ^ po % klika ]krzykuje\ ¯ wo=. klik ]krzyk\,
wie> Zaklik[w 27 km E od Sandomierza ¯ Zaklika
% k[w ¯ kow ]las\.
Zakon – grupa os[b(ludzi, zjednoczona i zorgani-
zowana w formalny spos[b w celach religijnych
]ujednolicony ubi[r, znaki i zbroja\.
za¶kon – za(po-znanie;
kon ^ zna ^ >wiadomo>: ˘ >wiadek – znaj'cy,
kon ¯ ang. conscious ¯ =ac. conscius ]>wiadom,
przytomny, znaj'cy\;
zakon ˘ s=aw. zakon(ny ]prawo, prawny, pra-
wowity, >lubny, prawid=owy\.
A. Br¥ckner 1927& Zakon ¯ regu=a.
B(o)'ii dvorœne – rycerze Zakonu z Rygi.
s=aw. zakon= ]prawo\; zakon – nakaz, czytany
wspak, OA, ang. order ]nakaz, rozkaz\.
˚Krzy/ak, Teutoni, komtur, marsza=ek, rycerz.
Zakony rycerskie “militarne”, i “cywilne”.
• Rycerskie – pomys= z czas[w wypraw krzy/o-
wych do Palestyny, zwanych ˚krucjatami&
w=oski Jaonnit[w, francuski Templariusz[w,
niemiecki Theutonic ]Zew Boga\ – Zakon Szpi-
tala Naj>wi"tszej Marii Panny w Jerozolimie,
Hospitaler[w ]Rycerzy-Szpitalnik[w\ >w. Jana
Chrzciciela, kt[ry rozpad= si" na dwa inne&
Rycerzy Malta<skich i Rycerzy }greckiej wyspy|
Rhodes. Zakon taki sk=ada= si" ze znikomej
cz'stki kap=an[w i olbrzymiej cz">ci cz=onk[w
nie przyjmuj'cych >wi"ce< kap=a<skich, za to
>lubuj'cych dozgonn' walk" z poganami w
obronie Krzy/a.
Na Mazowszu byli Bracia Dobrzy<scy, za=o/eni
do obrony przed Prusakami, prawie wszyscy
cz=onkowie zostali wyci"ci w pie<, a w Rydze
biskup Albert w 1204 za=o/y= zakon kawaler[w
Mieczowych do walki z poga<skimi +otyszami
i Estami.
Ostatni po='czy= si" z niemieckim, w 1237 po
fizycznym przybyciu Krzy/ak[w do ziemi do-
brzy<skiej 1230, w celu wsp[lnego podbijania
nadba=tyckich ziem ]Prus, Litwy, +otwy\.
• Cywilne – spe=niaj'cy s=u/b" dla Boga&
Franciszkanie – paraj'cy si" architektur',
uprawiaj'cy ascetyzm; pocz'tek zakonowi da=
>w. Franciszek z Asy/u we W=oszech ]Assisi\,
w 1209; w Polsce Franciszkanie pojawili si" po
raz pierwszy 1221 w Kro>nie na Íl'sku;
Dominikanie – ucz'cy wiedzy og[lnej, sztuki i rze-
mios=a, a nawet ulepszania rolnictwa; sprowadzeni
z po=udniowej Francji; za=o/. 1215 przez Hiszpana
– Domingo de Guzmana 1170–†1221;
Augustynianie – o l/ejszym rygorze od poprzed-
nich zakon[w; id'cy >ladami >w. Augustyna 354–
†430 – ojca Ko>cio=a Rzymskiego, biskupa w Hip-
po w p=n. Afryce, znanego z dwu dzie=& Confes-
sions ]Spowiedzi\ i De Civitate Dei ]Miasto Boga\;
Benedyktyni – trudni'cy si" przepisywaniem
ksi'/ek na pergaminie, i wraz z Cystersami –
utrzymuj'cy szko=y; B. za=o/eni ok. 529 A.D.
przez w=oskiego mnicha o imieniu Benedict
]480–†543$\, za=o/yciela Monte Casino;
Duchacy – szpitalny zakon sprowadzi= do Polski
biskup krakowski Iwo. 0065-00-136
Duchowie<stwo za pierwszych Piast[w by=o ca=e
cudzoziemskie. Na tronach biskupich, po klasz-
torach, siedzieli duchowni przybyli z Niemiec,
Francji, Flandrii, W=och. 0065-00-108
Zaleska ziemia ]s=aw. zemlœ Zal≠skπa, w odmia-
nach przez przypadki& po Zal≠s;[ – po Zalesiu,
Zalesku[ – Zalesk'\ – W=adimiro-Suzdalska
Ru>; moskiewskie i w=adimirskie grody zw' si"
«zaleskimi»;
prof. N. I. Prokofiew, Moskwa, 1988, nie znaj'c
znaczenia, poja>nia& znajdowa=y si" na p[=noc
od Kijowa, «za lasem» ]maj' si" na uwadze
“znamienite” lasy Bra<ska\.” – zmy>lenie, jak
˚Zamo>: ¯ za mostem; dlaczego od Kijowa$
Nie tylko w Kijowie pisano.
Polesie ]wzd=u/ las[w\ ¯ po ]za, wzd=u/, obok,
przy\ % las; r[/ne od «Podlasie» ]same lasy\ ¯
pod ]sam\; nazwisko Zaleski ]Poleski ^ Pu=aski,
ukr. Poleszuk\, ˚po`.
Zaleszczyki ]pol.\ – miasto n(Dniestrem,
ok. 177 km SE od Lwowa, 51 km NEE od Ko=o-
myji, i ok. 45 km N od Czerniowiec;
¯ za ]przy, obok, pod, u\ % leszczyki ]laski\ ¯ s=aw.
les ]las\; 40 km N – Czortk[w n(rz. Seret ]pol.
k[w, ros. kow, ukr. kiw ^ las\, ˚kow, za`.
zamek – 1. twierdza, murowany ˚gr[d, ˚Twer;
znaczna liczba budynk[w ufortyfikowana gru-
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
bymi murami, z elementami obronnymi i fos',
siedziba otoczona murem obronnym, 2. k=[dka;
mek, myk ]tward\ ˘ kamyk, zamkn': ]˘ zamyka:\ –
zatwierdzi: ˘ sprawa zamkni"ta ]zatwierdzona\; germ.
Schloss ˘ pol. >lusarz;
staroros. zamok=, czes. zamek, =u/. zank; anglosas.
castel ]wie>\, staronorm. i anglosas. castle, >redniow.
ang. castle, castel.
Zamo>: ¯ za` ]po`, u`, wzd=u/, obok\ % mo>:
]wysoczyzna, Roztocze\; warowne miasto za=o-
/one na miejscu wsi Skokowka, n(rz. +abu<ka,
w 1580, i zbudowane 1580–1589 przez Jana
Zamoyskiego z Zamo>cia ]dzi> Stary Zamo>:\,
kancelarza i hetmana wielkiego koronnego,
m"/a stanu;
architekt& Bernardo Morando ]ur. ok. 1540–†1600\;
rezydencja i o>rodek ordynacyjny od 1589;
Jan Zamoyski, ur. 19. III. 1542, zm. 3. VI. 1605,
od 1576 – podkancelerz koronny,
od 1578 – kancelerz koronny,
od 1581 – hetman wlk. koronny, m'/ stanu.
Stary Zamo>: 12,6 km NW od Zamo>cia.
Legenda& od wioski Tomasza herbu Jelitczyk[w,
w kt[rej mieszka=, by=a mostem oddzielona od
s'siednich, przeto/ nazwano j' Zamo>ciem, a
jego Zamojskim, zwyczajem na ten czas pospo-
litym, mianowa: zacz"to.
R[d Zamoyskich ze Íl'ska pochodzi ]$\, przez
to Zamo>: s=owotw[rczo zwi'zany jest z Rozwa-
dowem na drodze ¯ roz ]prze(d\ % wada ]dzia=\.
Zaratuszira ]pol.\, Zarathustra ]ang.\,
Zoroaster ]gr. forma imienia\ – prorok i za=o/yciel
perskiej religii, /y= w VI lub VII w. B.C.;
przepowiada=a ona m.in.
1. bitw" na niebie pomi"dzy dobrem i z=em,
2. tysi'cletnie niebo po >mierci, i
3. proroka, kt[ry b"dzie zrodzony od dziewicy.
Elementy te wesz=y w sk=ad przekona< /ydow-
skiej sekty Essen[w ]pobo/nych\ z Qumran znad
Morza Martwego, a nast"pnie wiary chrze>ci-
ja<skiej, z drobnymi zmianami&
1. ci'g=e zmaganie Boga z diab=em,
2. tysi'c lat nieba po >mierci,
3. Jezus Chrystus zrodzony od dziewicy,
a na jego urodziny przyby=o trzech mag[w ze
Wschodu; byli nimi kap=ani zaratuszirskiej wia-
ry – magu, w j. greckim zachowano ich nazw"&
magos, magoi, zapewne nie mog'c znale{:
odpowiednika ]zwykle t=umaczenie wygl'da tak
z obcymi s=owami\, st'd angloj"zyczni przet=u-
maczyli na «wise men from the East» ]m"drc[w
ze Wschodu\, a nast"pnie na kr[l[w o imionach&
Melchior, Kasper i Baltazar,
˚trzech kr[l[w z Kolonii, chrze>cijanie.
Zarub ]s=aw. Zaroub=\ – na lub wzd=u/ granicy,
¯ za ]na, wzd=u/\ % rubie/', ˚rub;
za ˘ zaleski ]wzd=u/ lasu\, Zabajkale, itp;
gr[d na prawym brzegu Dniepru ]po zachodniej
jego stronie\, naprzeciw uj>cia rz. ˚Trubie/ ]ok.
80 km SE od Kijowa\. Wymieniony z racji&
1. wyprawy ruskich si= na Tatar[w, gdzie ponie>li
kl"sk" nad Ka=k', 1219; wymieniony jako “ost-
row Wara/skij” ]wyspa Wareg[w\. 0001-02-741
2. osaczenia Perejas=awla w maju 1095, przez
po=owieckiego kniazia Tugor-kana – te>cia Swia-
topo=ka i id'cej odsieczy na pomoc grodzianom&
„Tego za> miesi'ca nadszed= Tugor-kan, te>:
Swiatopo=ka, do Perejas=awla miesi'ca maja 30,
i sta= ko=o grodu, a Perejas=awcy zamkn"li si" w
grodzie. Swiatopo=k za> i Wo=odimer “poidosta
na<” po tej stronie Dniepru, doszli do Zarubu i
tu “przebrodzili si"”. Starcie nast'pi=o 19 “ijula”
]lipca\ w kt[rym Po=owcy ponie>li kl"sk", a sam
Tugorkan zabity; pochowany przez Swiatopo=ka
“na Berestowie” ]w pobli/u Kijowa\, 0001-01-224
]jako 1096\; 0448-00-231 ]zmieni= na 1095, bo nast"pne
osaczenie, Kijowa tym razem, nast'pi=o& „i w 20 tego/
miesi'ca, w pi'tek, 1 godziny dnia naszed= Boniak
bezbo/ny..., itd.” 0001-01-224;
pi'tek, 20 lipca wypada= 1095, nie 1096, jak w +awr.
Przy uj>ciu rz. Trubie/ by= br[d i cypel;
por. Romowe – te/ cypel przy uj>ciu Niewia/y.
Zas=awl ]s=aw. Zaslavl;\ – 1. Izas=awl n(rz.
Hory<, 67 km SE od R[wnego, 50 km E od
Szumska, 18 km SW od Szepietowki,
50°07* N, 26°48* E; za=o/. 987 przez Izjas=awa,
w XVI w. Polacy zmienili nazw" na Zas=awl,
2. inny Zas=awl& 24 km NW od Mi<ska, u {r[de=
rz. Swis=ocz, 54° 00* N, 27° 15* E.
Zawal[w ]pol.\ – po wale, wie> przy trasie Zamo>:
–Hrubiesz[w, 21 km E od Zamo>cia, za wyso-
czyzn' Roztocza, 50° 44* N, 23° 33* E, odleg=y
od ˚Przewala o 15 km, ˚Perespa;
s=aw.-pol. za` ^ po` ¯ s=aw. podle ]wzd=u/\.
Zatoczenik ]s=aw. Zatohenik=\ – wi"zie<;
¯ staroros. zatocza: ]ogranicza:, zamyka: w wi"-
zieniu\. “S=owo Daniila Zatoczenago..., itd.”
Zatwornik ]s=aw. Zatvornik=\ – pustelnik;
zatwor ]zasuwa, rygiel, sztaba\ ˘ otw[r.
Zawichost ]wo=. Zavixvost=\ i Sandomierz
]Soudomir 1261\ – grody n(Wis='.
Zauichozt 1148 r. – nadwi>la<ski trakt, droga.
Rusini, nie mog'c ustali: znaczenia, zmienili
nazw" na “zawichwost” – podwini"ty ogon.
Zawichost ^ zawi ]˚za` % Wis=a\ % chost ]gost
– trakt, droga\ ˘ go>ciniec i Gostynin, ukr. Hos-
tynne. Zawi` ˘ nazwisko Zawi>lak.
Zawilejskie, Ksi"stwo ]pol.\ – cz">: Litwy mi"dzy
rzekami& Wili' na po=udniu, Dwin' ]Daugaw'\
na p[=nocy i Swent' na zachodzie;
¯ za ]przy, obok, wzd=u/\ % rz. Wilja, ˚za`.
za/ycie ]wo=. za'it;e\ – posyci: si" ]/yt ^ syt\,
po/ywienie ]˚po`\.
¸le u Rosjan 1997, zgaduj'cych na podstawie
tre>ci samego latopisu, /e jest to& ªwojenna
operacja w celu dania zadowolenia i grabie/y;
zadowolenie wojska z powodu okupacji wrogiego
kraju.º 0002-05-513, komentarz do str. 322.
Zakrawa, /e okupant rozpu>ci= wojska po okolicy
w celu grabie/y i gwa=tu, dla uciechy.
Zupe=ne niezrozumienie tre>ci latopisu w tym
miejscu& Tatarzy stacjonuj'cy ko=o W=odzimie-
rza Wo=. nie dawali grodzianom ªwyj>: z grodu
w za/ycieº – w celu znalezienia po/ywienia. ªKto
wyjecha= z grodu – zabijali, innych chwytali lub
ograbiwszy – puszczali nagich, a ci od mrozu
gin"li, albowiem zima by=a sroga wielce.º
0002-05-322, Ipat. ltps 0001-02-894 To grodzianie
w za/ycie, nie Tatarzy – na opak.
Lew Dani=owicz, przy pr[bie zdobycia krakow-
skiego Wawelu 1289, tak/e ªjad'c w za/ycie
pewnego razu, z dala od grodu, miejscowi nie
bili si" za Boles=awa z grodzianami, lecz rzekli&
kto zasiada w Krakowie – ten nasz pan.º 0002-05-
354, 0001-02-934 Czyli uda= si" do sprzymierzo-
nych Lach[w po po/ywienie i ujrza= oboj"tno>:
miejscowych; i nie mordowa= ich, grabi= – ma
si" rozumie: – lecz rozmawia= z nimi.
A gdy raz }Lew| rozpu>ci= woj[w, ci – rozproszeni –
zostali wybici k(Osieka, nad Wis=', zim' 1281.
Zbyszko ]s=aw.-pol.\ – zbytnik; T ˘ Sz, ˚ko.
zdrobnienia, cz"sto u/ywane `sza, `ja&
`sza& Aleksej ˘ Alewa> Glarifa ˘ Glawa>
Grigorij ˘ Griwa> Agrafena ˘ Gruwa>
Dar;q ˘ Dawa> Il;q ˘ Il[wa> Klavdiq ˘
Klawa> Mariq ˘ Mawa> Pavel ˘ Pavluwa,
Pawa> Pavla, Pelageq ˘ Pawa> Paraksov;q
˘ Parawa> Petr ˘ Petruwa> Aleksandr ˘
Sawa> Tixon ˘ Tiwa> Qkov ˘ Qwa>
`ja& Ivan ˘ Vanq> Boris ˘ Borq> Valentin
˘ Valq> Varvara ˘ Varq> Vasilij ˘ Vasq>
Viktor ˘ Vitq> Vladimir ˘ Volodq> Agra-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
fena ˘ Grunq> Evdikiq ˘ Dunq> Evgenij,
Evgeniq ˘ "enq> Ekaterina ˘ Katq> Nikolaj
˘ Kolq> Konstantin ˘ Kostq> Elena ˘ Lëlq>
Nade'da ˘ Nadq> Anastasiq, Nastasiq ˘
Nastq> Ol;ga ˘ Olq> Petr ˘ Petq> Polina,
Pelageq ˘ Polq> Semën, Simeon ˘ Senq>
Efrosin;q ˘ Frosq> Fedor ˘ Fedq>
inne& Anna ˘ An[ta> Georgij ˘ "or'> Zi-
naida ˘ Zina> Elizabeta ˘ Liza> L[bov; ˘
L[ba> Sergej ˘ Sere'a> Stepan, Stefan ˘
Stepa> Ul;qna, {liana ˘ Ulen;ka.
Zeimen, Scheimen ]germ.\ – pol. ?ejmy, lit. ˛eimiai;
miai; miejscowo>: wymieniona 1363 z okazji
pustosz'cego najazdu Krzy/ak[w – mienie
ogniem zniszczone, lud za> w cz">ci wybity, w
cz">ci wzi"ty w niewol". 0165-01-205, N. 425
Zenobi-os(a ]˚Mazur. ltpsc Zinovij, Zinoviœ\
– m"ska odmiana Zenobii – kr[lowej Palmiru
276–272 A.D.
=ac. `bius ¯ gr. bios ]/ycie\ ˘ Zeno % bios ]$\.
Zenon ]˚Mazur. ltpsc Zinon\ – Zeno, imi" 2-ch
filozof[w greckich, czas[w staro/ytnych&
1. Z. z Elea, 490$–430$ B.C.,
2. Z. Stoik, 342$–270$ B.C., 336$–264$ B.C.,
/y= 72 lata, za=o/yciel stoicyzmu,
3. Z. 426–†491, imperator bizantyjski 474–491,
ojciec Leona II, 474 A.D.;
¯ gr. Zeno % on ]wielki\, ˚wielko>:.
ziele ]s=aw. zele\ – 1. lek, zio=o OE, 2. chmiel,
3. piwo z chmielu;
zele travnoe piti, 1397 – chmiel pitny pi:
]w piwie ukryta by=a trucizna\; trawnoe ]pitne\
˘ pol. wytrawne ]o ma=ej zawarto>ci cukru, nie
s=odkie\, ˚Micha= Trawny ]s=aw.\ – Podst"pny,
Przebieg=y, Fa=szywy, {le t=um. na Pijany.
staropol. trawny ]podst"pny, przebieg=y, fa=szy-
wy\ ˘ ros. otrawa ]trucizna\, pol. wytrawny.
Ziele trawnoe – Rosjanie na domys=& trawa, zio=o,
lekarstwo, jad, trutka, proszek.
Metoda cyganki& jak wyliczy si" 5, to mo/e jedno
b"dzie trafione, ale z Waregami, /e byli to Szwedzi,
Norwedzy, Du<czycy – tylko trzy, przez to nadal
nie trafili, bo by=o to plemi" osiad=e mi"dzy „ziemi'
Angielsk' i W=osk'” }Gallia, dzisiejsza Francja|,
u/ywaj'ce s=owa «russ» }franc. roux|& Warego-
Russ – daleko na Zach[d od Skandynawii; Semi-
galia n(Dwin' ¯ semi ]p[=\ % Gallia, ˚rudy.
ziemia(nin(nka(<stwo,
ziem-ski(niak(isty(ny(ski(stwo
1. obszar, l'd, >wiat; znaczna po=a: powierz-
chni Globu, kraj, region, germ. land, starogerm.
wy/yn lant TD, staroirl. land, staro` ]przed XII w.\,
>redniow. ang. i ang. land, s=aw. zemlœ,
2. grunt, warstwa uprawna; ang. soil, =ac. solum,
starofranc. soile, sueil, >redniow. ang. soile, s=aw.
zemlœ, ros. zemlq, zem-lq/skij/ec/lqk,
kartofel; ]kartofel, ziemniak\, lit. /eme, prus.
zame, zeme;
ziemia ˘ ziomek, poziom, poziomka, cudzo-
ziemiec, tuziemiec ]tubylec, toziemiec OU\,
z tych ziem, t=um. gr. autochthon ]wyr[s= z tej
ziemi, pochodzi st'd\ ¯ chthon ]ziemia\.
Z=goski, g=[wnie przyrostki, zwi'zane z ziemi',
wskazuj'ce na pochodzenie s=owa od ziemi& ja,
ia, k, ka, la, al, le, len, el, ol, a=, =a, sk, ski, ska,
skie, sze, sz[w, >l, wa, aw, awa, bo, czer, czar,
cze, czew, cz[w, cza, ca, ce, te, dal, byl, =op, wy.
1. a, la ˘ `ja, `ia, `lia ]jak =ac. est ˘ jest\&
Anglia, Bu=garia, Francja, Grecja, Hiszpania, Japonia,
Rosja, Skitia, Szkocja, Szwecja, isl. Syrland ˘ Syrja,
itp., miejscowo>ci& Ko=omyja, Czartorja, Wo=kowy-ja(je
¯ wo=kowy` ]wilcza\ % ja ]ziemia\ ¯ iran. badja ]rzeka\,
Wo=kowisk ]pod k, sk, ski, w dalszej cz">ci\;
2. la, al, le, el ˘ `len, `land, `lant& Lifland, Inflanty,
inffin; Moskwa – Moskal, Lenward ]strze/ona ziemia\,
Zwole<, Polska& ang. Poland, Pole ]Polak\, niem. Polen
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
]Polska\, Seelen, ukr. Lachi ]z Korony Polskiej\, Drew-
lanie, Sokal, Orla, Les=aw, Leszek, Podole ]po % dole\,
hale ]Podhale – same hale\, zaborole ]zawale\, pole,
miejscowo>ci z `le, `el ]np. Zabiele, Kleszczele, Regiel,
Reszel, Rewel\, starofranc. sinoble, sinople ]kolor
czerwony\ ¯ =ac. Sinople ]terra\ ¯ gr. Sinope ]gr. kolonii
n(Morzem Pontyjskim\, =ac. libra ]r[wnowaga, balans\
˘ libella ˘ level ^ pol. poziom ¯ po % ziemia; kolano ¯
koleno ¯ ko ]ku\ % leno ]ziemi\ ˘ po % kolenie ]poziom\;
land ˘ l'd; wola, ziele, ziele<, len, lenno, wasal, wala:
]si"\ – brudzi: ubranie, ziemi:, tarza: si" po ziemi;
powali: ]na ziemi"\, przewali: np. robot" – przerzu-
ci: z miejsca na miejsce, walonki ]rodzaj obuwia z
cholewkami\, lemiesz ]miesza ziemi"\, szuf-la(elka,
szpad-el(le, kartof-el(le(lany(lanka, byle ˘ bylina, izobile
]obfito>: warzyw, owoc[w\, tubylec, tuziemiec – s=aw.
t=um. gr. autochthon ]pochodz'cy, wywodz'cy si" z tej
ziemi\ ¯ auto % chthon ]ziemia\, s=aw. toziemiec, ros.
vselennost; ]wszech>wiat, len – ziemia\, L+ ˘ la,
le  =a, =e; d[=, wa= ziemny ]zawale ˘ wie> Zawal[w
– za Roztoczem\, Przewale, wa= ]le<\ ˘ wa=ko< ]wielki
le<\, kawa= drogi, wa= ˘ w[= A ^ Ø;
tak/e& drzewo, drewno, materia= drzewny; topola,
las, laska, zaro>la, Widukle – ang. lasek, zagajnik.
d{wi"ki J i L w zwi'zku ze sob', st'd podobne kszta=tem
znak[w; obie zg=oski& ja i la ¯ a;
3. `k, `ka, `sk, `ski, `ska, `skie, `alski, `ki;
skiba, ska=a, kamie<, klepisko, skok, Bielsk, Bra<sk,
Smole<sk, Kursk, Lipsk, Mi<sk, Odelsk, Pi<sk, Mo-
/ajsk, Le/ajsk i wiele innych, Polska – Polak, przy czym&
`ak – patronim, miejscowo>: Wo=kowisk ¯ wo=kowi
]wo=kowa, wilcza\ % sk ]ziemia\ ¯ wo=k ]wilk\ % `owa
]czyja ona jest, o – ='cznik\, Beskid ˘ Bieszczady sk ˘
szcz ]d, dy – wod-a(y\, Skitia, Kaukaz ˘ rz. Ka=ka ]$\;
Cze>niki, +agiewniki, Trawniki, lit. Troki;
4. `cze, `cza, `ca, `ce, `te, `ta ¯ =ac. terra;
`czew, `cz[w; s=aw. pe]era, pol. pieczara, nazwy
miejsc.& Matcze, Kotlice, Malice, Bzite, Biszcza, Czechy,
Czerwi<, winnica, czarnoziem ¯ czar % no % ziem,
cebula, bo=oto ˘ b=oto, rz. Boh, Bohemia, Boles=aw, i
wiele innych, ˚czew;
5. byl& tuziemiec ^ tybylec, bylina, Czernobyl;
6. =op – ziemia& ch=op ]ziemianin\, =opian, =opata,
+opatyn ]dzi> +opiennik w woj. lubelskim\;
7. miel ¯ ukr. mielenij ]grunt\& Mielnik n(Bugiem,
chmiel ]ch – powietrze\, trzmiel ]tr – ziemia\;
8. `>l` – wysoczyzna ¯ s ]wysoka\ % l]and\&
Przemy>l, Radomy>l, Supra>l, Íl'sk;
9. sol` ¯ soil& solski ]ziemski\ ˘ nazwisko Solski;
10. `no ]staroziem\ ¯ o ]stary\ % n ]ziemia\, t=um.
od ty=u& Che=mno, Czermno, Dubno, Gniezno, Kolno,
Kutno, +"kno, Grodno, Kowno, Wilno ¯ Wilna, R[w-
no; Karkonosze ¯ kark % on ]wielkie\ % no ]staroziem\
% sze ]woda\,
s=aw.-ros.-wo=. gumno ]klepisko\ ¯ no ]sko\ ¯ n ]sk\ ¯
iran. zamin ]ziemia\;
11. `niki, nica, niec& Cze>niki, +agiewniki, Trawniki;
Koprzywnica ]Kropiwnica\, Polanica, Radecznica; i
rz'd nazw pospolitych, nie w spos[b mi tu przytoczy:
wszystkie& donica, granica, kamienica, piwnica, psze-
nica, stanica, sp[dnica, u wozu& k=onica i podajnica,
ziemica; dziedziniec, niecka ]w g[rach\, Zwierzyniec,
Mszyniec, i podobne, ale s' tu i inne znaczenia& zdrob-
nienia, g[rski, d=ugi – ostro/no>: musi by: zachowana.
12. jako wt[rne ]bo pierwotne – woda\
a. `wa, `aw, `awa, `[w& Litwa, +otwa, Moskwa,
Wroc=aw, Warszawa, Krak[w, b. =a, a= ¯ la& ska=a,
c. ~sze, `sz[w& Wis=osze, Mazowsze, Karkonosze,
Rzesz[w;
og[lnie, w s=owotw[rstwie ziemia ]a\ i woda ]e\ silnie
zwi'zane s' ze sob' i wyst"puj' na przemian& ziemia–
woda lub woda–ziemia, ae, lub ea z ich odpowiednikami.
Przyczyn' przemienno>ci – jak widz" – jest kierunek
czytania zg=oskami w czasach staro/ytnych, gdy naz-
wy te by=y tworzone – zale/y, gdzie by=y one utworzone
]na jakim obszarze\ i przez kogo. Przy tym& a ^ nie.
Ziemowit ]pol.\ – znak /ycia ¯ gr. semeion % =ac. vita&
tou 'e s=movita knœzœ oubiwa. i s(y)na
ego Kondrata ≥wa i polona mnogo poi-
mawa. i tako v=zvratiwas v= svoasi. wo=.
ltps; Ipat. pod 6770 r., 0001-02-855.
z piecz"ci& S. Ducis Semoviti Masovie, 1329.
0165-01-169, N. 331
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Somowit ^ Siemowit, pol.-s=aw. OE ]˚polski
j.\, ale ZS, cho: mo/liwe – o jeden krok za
daleko& Somowit nie jest Ziemowitem, bo bez
zwi'zku z polsk' «ziemi'» ]ziemo`\;
siemo` ¯ =ac. semen, lub gr. semeion ]znak\.
Siemowit by= synem Perejs=awy, c. Dani=y wo=.,
ojciec jego – Konrad Maz. – synem Heleny,
c. Rostis=awa, za> /on' Konrada – Agafja, c.
Swiatos=awa; ca=e Mazowsze – silne zwi'zki z
Rusi' ]imiona ruskie – z Grecj'\, plemi" Mazow-
szan jest p[=-Rusi', ˚polski j"zyk, znajomo>:
j"zyk[w obcych.
Zinowij ]s=aw.-ros. Zinovπi, Zinovij\ – gr. Zeno-
bion; gr. Zenobia ]kr[lowa Palmiru 267–272
A.D.\; Zeno& 1. gr. filozof 336–264 B.C., ojciec
stoicyzmu, 2. gr. filozof, 5 w. B.C.;
gr. zeno ¯ xeno` ]obcy, cudzoziemiec\$
Litewski Zenowey Brathoschicz 1432.
Zlin ]lit.-prus.\ – dzi> August[w ¯ kr[l Zygmunt II
August ]1548–†1572, lipca 7, w Knyszynie na
Podlasiu\; w XIII wieku& gr[d w Jatwie granicz'cy
z Mazowszem;
z ]granica\ % lin ]p=yn, ciecz w ruchu\, ˚znami".
Zli<cy, 1254 ]wyprawa Dani=y na Jatwie/\, w
wo=y<skiej i Ipatiewskiej letopisi.
W traktacie zawieszenia broni 1379, Zlin widnieje
w j. niem. Mituland0rf. 0165-01-228
¯ mit ]z\ % lan(d ]lin\ % dorf ]wie>\.
Z=ota Orda ]ros. Zolota Orda\ – po powrocie z
najazdu na Polsk" i W"gry 1240, w 1243 Baty
ustatkowa= si" na dolnej Wo=dze, gdzie powsta=o
mongo=o-tatarskie pa<stwo Z=ota Orda. Z imie-
niem Batego zwi'zano nazw" stolicy& Saraj Batu
]dzi> Stary Saraj\, na wschodnim brzegu Wo=gi,
w pobli/u Astra-chania, ˚horda, or, saraj.
Tam zak=uli no/em kniazia Michai=a Czernihow-
skiego i jego bojarzyna Fedora, 6753 ]1245\,
sentabra 20. Tam te/ utruli ˚zielem ]chmielem,
piwem z chmielu\ Jaros=awa ]1191–†1245\, s.
Wsewo=oda Bolßoe Gniezdo – szwagra Dani=y
wo=. †1264.
W 1246 Dani=o je{dzi= “na Wo=g"”, wynika z
opisu trasy& W=odzimierz Wo=. – Kij[w – Pere-
jas=awl – rz. Wo=ga. 0001-02-806, 807, lew na
pogan – k=ania= si" krzakowi, ze >wiadomo>ci'
poprzednich wypadk[w; o k=anianiu si" }nie/y-
j'cego ju/| Jaros=awa Tatarzy czelni byli mu
przypomnie:. 0001-02-807, ˚Jaros=aw.
Do Z=otej Ordy je{dzi= te/ Aleksander Newski,
w 1262, by otrzyma: jar=yk – zezwolenie na
w=adanie sw' ziemi', lecz wynegocjowa=, by
Ru> nie stawia=a swych woj[w na wyprawy
tatarskie – zwolni= z obowi'zku s=u/by.
W Ordzie zabito 1270 syna Olega – Romana.
Z=otousty ¯ z=ote usta ¯ z=oty }cz=owiek| – cz=o-
wiek wypowiadaj'cy z=ote my>li, maksymy, wy-
j'tkowo godne przyj"cia; Chryzostom, ˚Ioann;
obe]asœ Bo˛u π ioannou zla†oustomou.
zmy>lenie ]pol.\ ¯ z % my>lenie ¯ my>l ]os'd, roz-
waga\, czyli wniosek wyci'gni"ty “z my>l'” – lo-
gicznie, najcz">ciej na podstawie samej nazwy,
lecz obarczony przez to niecelowym b="dem,
przekazywanym w dobrej wierze; wyjawiaj'ce
s=ab' znajomo>: zagadnienia; wiadomo>:, po-
uczenie, informacja przekazana z b="dem; wytw[r
umys=u kt[ry nie sprosta= zadaniu poja>niania&
• Ba=tyk ¯ b=oto ]morze s=owia<skie\,
• Bia=owoda ¯ woda bia=a jak mleko p=ynie,
• Okowski las ¯ wo=ki ]wilki\ }w lesie|,
• Perejas=awl ¯ przej"cie s=awy Peczenegom,
• Romowe ]centrum kultu pogan\ ¯ Roma nova
• Zaleski ¯ za lasem ]od strony Kijowa\,
• Zamo>: ¯ za mostem wie> le/'ca,
• Boles=aw Krzywousty ¯ krzywe usta mia=,
zdeformowane, fizycznie niekszta=tne,
• Leszek Bia=y ¯ bia=e w=osy ]by=by Siwym
gdyby do/y= staro>ci; zabity w wieku 41 lat\,
• +okietek ¯ =okie:, 576 mm; niskiego wzrostu,
=okcia, chocia/ bratem by= Leszek ˚Czarny,
• Piast ¯ piasta ˘ Piast Ko=odziej, w Kruszwicy
przed chat' siedzia= i drewniane ko=a dzia=
]czyni=\, a /ona – Rzepicha, straw" gotowa=a,
• czarnoksi"/nik ¯ czarny p=aszcz % ksi"/yc,
• skarby ^ kosztowno>ci ]szkatu=ki ze z=otem\,
• herbarz ¯ =ac. herba ]zio=o, ziele\, nie tak
prosto, nie bezpo>rednio, ¯ erb ]dziedzictwo\,
˚myl'ce nazwy i terminy.
Inn' przes=ank' do zmy>le< s' «synowie» kt[rzy
– swym imieniem – nadali nazw" plemionom i
narodom, grodom i miastom, jak bajka o Czechu,
Lechu i Rusie, Olszany ¯ Holsza, Gedrojcie ¯
Gedro, Warszawa ¯ Wars % Sawa, Kij[w ¯ Kij
knia{, i najbardziej popularna opowie>: – o sy-
nach Noego, kt[rzy – po Potopie – dali pocz'tek
rodowi ludzkiemu, osiadaj'c w r[/nych rejonach
staro/ytnego >wiata znanego zmy>laj'cemu
pisarzowi, dzi> – na kontynentach Globu, itp.
Zmy>le< wynik=ych z potrzeby uzupe=niania dzie-
j[w, zape=niania bia=ych plam, czyli zgadywa<,
nie w spos[b mi wyliczy:, w rodzaju&
Trojden zabity 1282 przez brata Dowmonta,
Olgierd †1377, upatrzy= sobie Jagie==",
a zw=aszcza ch"ci podbarwiania dziej[w roman-
sami i intymnymi dialogami, bo czasem trudne
do obalenia, a kt[re nie mia=y wp=ywu na dzieje,
lub mia=y znikomy&
• zaloty cara greckiego do pi"knej Olgi,
• o/enek Gedymina z wdow' po Witenesie,
• mi=osna historia Jadwigi i Wilhelma, ciskaj'cy
si" podrostek – toporem r'bi'cy bram",
• rozmowy Jadwigi z Jagie==' o Prokszy kt[ry
zamordowa= Kinstuta vel Keystutta, itp.
Zmy>lenie jest niejako odwrotno>ci' fa=szu ]celo-
we wprowadzenie w b='d, z ukrytym celem\, gdy
zmy>lenie – niezamierzone, w dobrej wierze.
znajomo>: j"zyk[w obcych w Polsce, historii,
geografii i faktografii... i w Rosji.
Siemowit ˘ Ziemowit c.d., Polacy spolszczyli –
naci'gn"li do czego by=o im wygodnie, do ziemi,
nie bacz'c, /e nie idzie to w parze z wit]a\, jakby
j"zyk[w obcych nie znali na tyle, albo litery S nie
mieli w swym alfabecie.
Jewena – Ew'$ Sonka – Zo>k' ˘ Zofia.
Perlam – wsi' Prze=om n(Niemnem.
s=aw. se ]oto, ci\ – wse ]wszyscy\.
or"dzie ¯ s=aw. orudie ]instr.\ – proklamacj'.
Maciej Strykowski ]ur. w Strykowie, dzi> 19 km
NE od +odzi\, tu w=a>ciwie M. Stryjkowski 1582
¯ stryj ]wi"kszy\ % kow ]las\ % ski ]ziemia\.
Siemowit – Ziemowitem, Litwa wy/sza zwana
Auksztot', Trojdena „zamordowali przeciwnicy”,
tj. domownicy, w wyniku zmaga< o w=adz"...
]“naukowe” uog[lnienie naiwnych parafraz\, pra-
ojczyzna S=awian g=[wnie w Polsce i na Ukrainie
by=a..., Waregowie – kupcami ze Szwecji, Norwe-
gii, Danii, bitwa Rusi z Tatarami roku 1224, 1223,
n(rz Ka=ka wpadaj'ca do Morza Azowskiego,
pol. Koprzywnica i Radom najechane Tatarami w
1241 ]Kropiwnica zim' 1281, Tor/ek zim' 1287
wg wo=. ltpsi pisanej 1289; wo=. dat nie posiada,
Ipat. ltps 1428(32 – kopia wo=. – wydarzenia
opisa=a pope=niaj'c b='d dochodz'cy do lat 5\,
ksi'dz z kunigasem ]g=ow' rodu\ uto/samiony,
z krzt' prawdy ]˚ksi'/"\, to po my=ki >wiata
akademickiego, drukowane przez renomowane
instytucje z ambicjami naukowymi, jak Wydaw-
nictwo Naukowe PWN, Wydawnictwo Znak ]Za-
rys dziej[w Polski do roku 1864, W=adys=awa
Czapli<skiego, 1985, wyd. po>miertne\.
Lublin od nazwy osobowej Lubla wg Kazimierza
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
Rymuta; Wis=a ¯ germ. weiss ]bia=-y(a(e\ ˘ bia=a
woda Wis=' p=ynie..., Ba=tyk ¯ s=ow. bonieto,
bolto ]$, b=oto\ }a gdy to b=oto przyschnie, to
such' nog' do Szwecji chodzi: mo/na| i dalej&
Anglosasi zwali Morzem S=owia<skim, Warta –
wartko p=yn'ca, Íl'sk ¯ >l'gwa ]plucha\ }kt[ra na
Íl'sku tylko bywa, st'd nazwa|, i inne, to z kolei
poziom wiedzy doc. dr Jana Miodka, i innych,
˚?mud{; IMGW w Warszawie ma szczeg[=owe
dane o stanach w[d i pr"dko>ciach w rzekach,
kt[re to z nich wartko p=yn' ]g=[wnie g[rskie\
– pomog=yby one dr Miodkowi w rozwa/aniach.
Kazimierz Rymut – Nazwy miast Polski; Wroc=aw,
Warszawa, Krak[w, Gda<sk, +[d{, 1987.
Nieznana jest znaczna liczba miejsc opisanych w lato-
pisach, lub mylona z innymi ]Dwinossa z Dwin'\.
W og[le, kolejno>: ich odpis[w nie ustalona.
Za to informacja o A. Br¥cknerze encyklopediach do
ostatnich czas[w, cho: pisa=, /e «ma=» }m'/ % /ena
˘ ma=/e<stwo, J.D.| z niem. «mal», /e pod=oga dzieli
si" na po-d=oga, i inne kardynalne b="dy – >wiadectwo
nieznajomo>ci swoich dziej[w, j"zyka i j"zyk[w obcych.
Skandal, /e jest w powa/aniu narodu.
Informacje przekazywane przez Rosjan ociekaj'
fa=szem wynikaj'cym ze&
• zgadywania, na podstawie samej tre>ci latopisu,
w rodzaju& fofuda ]tafta\ – z=otem tkana materia
ze Wschodu, za/ycie ]wyjazd za posi=kiem\ –
operacja wojenna grabie/y w celu dania upustu
nad pobitym wrogiem ]na opak w tym wypadku
tre>: zrozumieli, ˚za/ycie\,
ze zgadywania metod' cyganki& ziele, Waregi&
gdy latopis poucza, /e l'd Warego-Russ[w le/a= w Za-
chodniej Europie, bo by=a to ziemia od „morza Warag[w”
}Ba=tyku| „ku zachodowi do ziemi angielskiej i w=oskiej”
}a wi"c Bawaro-Gallia|; russ ¯ franc. roux ˘ ang. Russell
]rudzielec, `ell zdrobnieniem jak pal ˘ palec, wid=y ˘ wide-
lec, tan ˘ taniec, i inne\, Rosjanie dopatruj' si" w Europie
P[=nocnej, /e byli to Szwedzi, Du<czycy, i Norwegowie.
+awrentaj pisa= sam }w Konstantynopolu|, przez 4
lata, 1377 – 1381 – +awrent. pisa=a grupa pi>c[w,
w Nowogrodzie Ni/nym, wi"c jego wzmiank" –
materia= {r[d=owy – opu>cili,
• pobie/no>ci& bitwa nad Ka=k' 1223 lub 1224,
nie rozstrz'sali co robi Kinga ju/ w roku 1208
zwana >wi"t', i nie dojrzeli, /e pisiec pomie-
sza= Boles=aw[w& Mazowieckiego †1248, z
Wstydliwym †1279, w Krakowie, i – tym samym
– pomiesza= ich bratank[w ]inne, wyra{ne b="dy
w genealogii nie uj"te w komentarzu\, lat i dni
ustali: nie potrafi' – dodawa: >redniowiecznym
sposobem, st'd rzekome odchy=ki kt[rych nie
ma, ˚Ka=ka i nr 720 ]rozpis lat w=ada<\,
• s=abej znajomo>ci geografii i przyk=adania rosyj-
skiej miary odleg=o>ci ]w tysi'cach kilometr[w\
do ziem wschodnich& +ysa G[ra k(Werbkowic – w
G[rach Íwi"tokrzyskich, Sereda k(Wroc=awia–
w Rumunii, czeska Opava – w woj. opolskim,
• opaczno>ci& za/ycie, pierwotno>: i wt[rno>:
latopis[w ]d=u/sza tre>: – orygina=em\,
• teoretyzowania& kniaziowe rosyjscy /enili si"
na c[rkach kniazi[w po=owieckich ]zawierali z
nimi zwi'zki ma=/.\, ale nie odwrotnie& kniaziowe
po=owieccy – nie na Rosjankach, a w >ledzeniu
powi'za< mi"dzy latopisami – teorii i b="d[w co
niemiara, nie jestem w stanie tu wymieni:,
• oraz polityki& latopis wo=y<ski, pisany 1288–
1289 w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, opluwa Haliczan,
lecz Rosjanie, /e w Haliczu pisany ˘ hal.-wo=.
ltps, le>: ]katolicyzm\ – na fa=sz i jego liczne
synonimy, Waregowie ]Bawarzy\ – kupcami ze
Skandynawii na us=ugach ruskich kniazi[w,
• o t=umaczeniu obcych nazw ˚t=umaczenia.
Liczne lapsusy Rosjan i ich zap"dy wytyka=em
w stosownych miejscach.
Jak Rurik }Ruhr|, Askold, Dir, tak i Aleman, Biruta,
Dangerute, Dedigold, Dowgerd, Dowsprung,
Gasztold, Giedymin, Jagai=o, Kukowoit, Lingwe<,
Mattewike, Mendoug, Olgerd, O=gimund, Ryn-
gold, Surwi==o, Swintrog, Trab, Trojden, Witen,
Wojdy=o, swojskie s' brzmieniem ˚Gallom&
bi, rute, danger, gold, dow, gerd, gast, gaste, mann,
jagen, void, doug, ring, trab, treu, widen, mad,
wicked ¯ wikke ]diabe=, zdeprawowany\,
wicket ¯ wiket ]furtka obok bramy\;
z j. francuskiego& horaser OA ¯ harasser;
z j"zyka =aci<skiego& lingwa ¯ lingua ]j"zyk\,
o=gimont }augemont|, algimund ¯ augmentum,
surveillance ¯ sur % veiller ¯ vigilare.
Nazwy ziem, grod[w i miejsc& PrussiaRussia
]PrusyRusy\, Finlandia, Semigalia, Daugieta,
Dorpat, Jordynißkis, Jurbork, Ojrago=a, Ugen,
Wilna, Wi=komir – podobnie.
W jaki spos[b przesz=o gr. Georgios na Jurij$
Jak mo/na by=o nie zauwa/y:, przeoczy:$#
Nie znaj'cy j"zyk[w obcych pisali podr"czniki
historii, prowadz'ce do nieporozumie<, wypa-
cze<, m.in. odcinaj'c si" od wp=ywu Zachodu,
tj. sprowadzaj'c rol" Wareg[w do rangi kupc[w
]wymienieni kupcami byliby...\, i wdaj'c si" w
polemik" z ideologicznym wrogiem, czyhaj'cym
na zdobycze socjalizmu, ˚Waregi nr 1680,
1640. Za du/o dzie= W. I. Lenina czytali, za
ma=o innej wiedzy, niezb"dnej do zajmowania
si" tematem.
Ja nie mam /adnego interesu by stan': po jednej czy dru-
giej stronie “/elaznej kurtyny” – Wschodu czy Zachodu,
ale takie wnioski nasuwaj' si" z j"zykoznawstwa, kt[re –
najwyra{niej – kuleje w Rosji i Polsce, st'd pr[by po s=a-
wia<skiej stronie odci"cia si" od – zgni=ego – Zachodu,
za wszelk' cen". Za=o/yli /e nie by=o wp=ywu
i – nast"pnie – dowodzili, tj. od g[ry szli do do=u&
narzucili wynik i dokazywali jego prawdziwo>ci, gdy ja –
w przeciwn' stron"& studiuj'c podstawy – wyci'ga=em
wnioski; id'c na wskro> poprzez temat, jak drog' przez
las, nie wiedzia=em gdzie wiedzie mnie ona, gdzie wyjd"
“z lasu” – jak' wie> b"d" mia= przed sob', Wsch[d czy
Zach[d Europy, czy jeszcze co innego. Prawd" i tylko
prawd" mia=em na uwadze. O sporze dowiedzia=em
si" w ko<cowej fazie docieka<. Fa=szem S=awian
rzecz ocieka, polityk' cuchnie, wyjawia jaskrawe
braki w zakresie faktografii ]“Rimlanie”\, geografii
]Íroda w ziemi Wroc=awskiej to Merkuria-Czuk
w Rumunii\, a zw=aszcza – j"zykoznawstwa ]nie
wiedz' co «/e» oznacza, nagminnie u/ywane,
«u >wi"tego ˚Elfera» nie potrafi' przelitero-
wa: bez b="du, z cyrylicy na gra/dank"...\. Co
oznacza Bia=owieski& Puszcza Bia=owieska,
Nie>wie/$ I setki podobnych.
W sprawie wydarze< wczesnego okresu Rosji,
Rosjanie-s=owianofile wyrz'dzili sobie i >wiatu
szkod" nie do naprawienia, a zw=aszcza na-
st"puj'cy za nimi komuni>ci, kt[rzy i Polak[w
poci'gn"li za sob' w d[= – towarzyszy z tytu=ami
profesor[w wy/szych uczelni.
Cokolwiek za tym nie stoi ]przyczyna, motywacja\
– Europa Wschodnia by=a w b="dzie w k=[tni z
Zachodem. Tym bardziej rzecz karygodna, /e
istnieje bariera j"zykowa i pi>mienna ]alfabet =a-
ci<ski versus gra/danka i cyrylica\ – poprzeczka
do przeskoczenia dla zachodnich badaczy, kt[rej
Polacy, a zw=aszcza Rosjanie, nie maj'. Mimo
bariery, badacze Zachodu wyci'gn"li poprawne
wnioski – badacze Wschodu nie potrafili. Nie
do obrony.
znami" ]pol.\ – znak, pi"tno, cecha, >lad, oznako-
wanie rzecz' charakterystyczn', element wyr[/-
niaj'cy, granica;
znami" ˘ zna< MN ]Pozna<, Uznam\,
z ]Zlin, Be=z\; u/ywane w nazwach b"d'cych
granicami; po` ]wzd=u/, przy, obok\ ¯ s=aw. podle;
u` ]przy, pod(nad\, lin, be= ]woda\;
ang. mark, ros. znak, metka, otpehatok, sled,
pqtno.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
Zölner, dzi> Zöllner ]germ.\ – celnik ¯ germ. Zöl;
ZC; =ac. cella ]ma=e pomieszczenie, kom[rka\ ˘
starofranc. i >redniow. ang. celle ˘ ang. cell ]kom[rka\,
niem. Zoll ]c=o\, ale ang. c=o ^ custom;
Konrad Zölner von Rottenstein – wielki mistrz
Krzy/ak[w 1382–1390& =ac. Conradus Zolner
ordinis Theutonicorum Magister... w 1388;
Tak i podobnie ]Czolner; Cz ^ C\ po rok 1390&
1388, Konrad Zölner, mistrz zwyk=y, odbywa
zjazd ze Swidrygie==' ksi"ciem litewskim, oraz
stanowi rozejm, od daty obecnej dni 14 trwa:
maj'cy, nawet po uko<czeniu umowy. Dan 4
listopada }1388| w zamku Rupino& Conradus
Zolner ordinis Theutonicorum Magister consti-
tuit conventum cum Swidrigal Lithvaniae Duce
et inducitas a data presentis 14 dierum spatia
post Conventum peractum. Die 4to Novembris in
Castro Rupino, 0165-01-274, N. 561 ]˚Theutonic\
1389, Konrad Zölner, wielki mistrz Prus, w li>cie
do pan[w rady, oraz miast Kr[lestwa Polskiego,
0165-01-275
1389, Konrad Zölner, wlk. mistrz Prus, w li>cie do
celniejszych ksi'/'t niemieckich, str. 276
1389, Konrad Zölner, wlk. mistrz, w li>cie Wac=a-
wa cesarza i kr[la Czech, 0165-01-277
1389, Konrad Zölner, wlk. mistrz, w odpowiedzi
Fryderykowi, ksi"ciu Bawarii, 0165-01-283
pisany tak/e&
• Cum frater Conradus Czolner ad eum navi-
gaverit, at ad eum quam ad tres leucas prope
accedere non potuit, misit rogare fecit..., etc.,
1383 r. 0165-01-244, N. 486, z ksi"gi spraw polskich
w Kr[lewcu& Handlung wider Polen, str. 30,
• Conradus Czolner Mistrz krzy/acki 1386, 0165-01-
261, N. 524, • Konrad Czolner Mistrz Prus, daj'cy
przyrzeczenie Wiguntowi /e mu pomo/e odebra:
ojczyzn" jego, 1386 r. 0165-01-262, N. 529, orygina=
w j. niem. t=umaczony na =ac. w Warszawie, druk za-
broniony listem kr[la i ministerium pisanym 1767 na t"
okazj" przez pisarza koronnego Ogrodzkiego. Kr[lem
Stanis=aw August Poniatowski 1764–1795.
˚Krzy/acy, Hohenzollern.
Zoroaster ]gr. forma imienia\, Zarathustra ]ang.\,
˚Zaratuszira ]pol.\, ˚trzech kr[l[w z Kolonii.
Zugszwerd ]germ.\ ¯ zug ]za(po(prze-ci'gn':\ %
Schwert ]miecz\; ang. sword, ˚miecz;
komtur Henryk Zugszwerd 1291.
Zwenigorod ]wo=. zvin≠gorod=\ – gr[d o kszta=-
cie zvena-zwena ]ogniwa w =a<cuchu, pier>-
cienia, ko=a\ ¯ zveno ¯ win':, wi:, zwija:;
zweno& franc. le chainon, anneau, ang. link;
1. gr[d ok. 110 km E od Przemy>la ]ok. 24–25 km
od p[{niejszego Lwowa\, 80 km NWN od Halicza
n(Dniestrem, przy trasie Lw[w–Kurowicze–Z=o-
cz[w; 7 km S od rz. Pe=tew ]Po=twa\;
2. gr[d 48 km E od Moskwy.
W sprawie «zwena» nie jestem zupe=nie pewien,
po wszystkim, co mnie spotka=o w wo=y<skim
latopisie, i latopisach w og[le, spryt Ukrai<c[w
i Rosjan, gdy ko>cio=y przerabiali na cerkwie,
ksi"/y – na pop[w, Zawichost – na podwini"ty
chwost ]ogon\, Florian na Tworian ]Tworzyjan\
dlaczego wi"c zwen ]dzwon OE\ nie przerobi:
na zweno$ Halicz by= katolicki, z silnymi wp=ywa-
mi W"gr[w i Lach[w.
W rzeczy samej, nigdzie nie ma, /e Zwenigorod ¯
zweno; jest& zweni, mo/e wi"c by: d{wi"czny.
zweno wymaga sprawdzenia z archeologi'.
d{wi"k, dzwon ¯ zwuk ]g=os\ UOE´.
zwiezda ]s=aw. zv≠zda\ – gwiazda; ka/de z nie-
bia<skich cia= widziane noc' jako ma=e, nie-
ruchome {r[d=o >wiat=a na niebosk=onie;
=ac. stella, holend. ster, franc. eoile, astre,
>redniow. ang. sterre, ang. star, ros. zvezda.
1265& ˘visœ zv≠z∂a na v=stoc≠. xvosta-
ga≥. ábrazom= strawnym=. ]Zjawi=a si"
 Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika
gwiazda na wschodzie wygl'dem strasznym,
wypuszczaj'ca od siebie =uki wielkie..., od ogl'-
dania jej strach obejmuje wszystkich ludzi, i gro
-za, “chyrticzi” – astrologowie – za> ogl'daj'c
j' orzekli& rozruchy b"d' w tej ziemi. lecz B[g
zbawi= wol' sw' – nic wi"c nie by=o\;
kometa Halley’a w lipcu 912 r. ]w transliteracji \&
W leto 6416. Jawisja zwiezda welika na zapadie,
kopiejnym obrazom. ]styl 5504\.
Zwole< ]pol.\ – okolica, strona ]mniej wi"cej\,
zwolennik – stronnik, oko ]mniej\, lica ]wi"cej\.
Zygmunt ]bia=orus. "igimant=, "igimont-=/;,
"igomont;, "igomont=, "idimant=,
"idimont-=/;, "ikgimint=, "ikgimont=,
"ikgimon;t=, "ikgπmont;, "ikimont;,
"imont=, Zidzimin, Zigimont, Zigmont\,
s=aw. " ^ pol. ?, Z, S;
ur. ok. 1355; zabity 1440. 03. 20 w Trokach,
syn Keystuta †1382 i Biruty †1382, m=odszy brat
Wito=da 1353(54֠1430.10.23.
Wielki knia{ lit. od 1432.09.01 do >mierci ]po
>mierci Wito=da Íwidrygie==o by= wielkim knia-
ziem przez dwa lata bez dw[ch miesi"cy\.
¯ germ. Siegemund, Siegmund
}zigmunt| ¯ staronord. Sigmundr, goth. Sigismunth
¯ ¢sig(is ]zwyci"stwo\ % mund ]r"ka, ochrona\ ˘
ang. ˚Sigismund, Sigmund;
Z., wlk. ksi'/" lit., kniaziowa= 7 lat i 6 miesi"cy,
zabity w Trokach 1440.03.20, ...v verbnu[ ne-
del[ pered obedom – w “palmow' niedziel"”
przed obiadem ]ros. «niedziela» ^ tydzie<; poda-
j'c dok=adny czas zamachu, pisiec mia= na my>li
niedziel" jako «ko>cielny, >w. dzie< tygodnia»;
inaczej bez sensu& tydzie< z por' dnia, lecz bez
nazwy tego/ dnia\; w mej opinii, b='d pope=niony
przez mieszka<ca grodu Smole<sk, prawos=aw-
nego wyznania, pisz'cego po rosyjsku – to st'd
polska «niedziela» zamiast «woskresenje» ]20
marca 1440 wypada=o w niedziel"\.
?ak, gr[d w Jatwie – dzi> wie> Sakowicze;
Dani=o i poide "akou plen≥. wo=., w Ipat. ltpsi
pod 6759 ]1251, w rzecz. 1247, 4-letnie przesuni"cie
pierwotnie nieoznakowanego tekstu\, ˚Kroniki,
Ipat. ltps.
?a=osz purski “rzekomy” Solski, Garich purunski,
Otagare tennik i Pietowski – z poselstwem do
Dani=y, od kr[la w"gierskiego& b≠ bo imena
poslom. voevoda. carev; i biskoup;.
"alow;. pourskπi. rekomyi solskπi. i
Garix= pourounskyi. i otagare tenik.
p≠tovskπi v=z;exa 'e korol; s nimi.... wo=.,
Ipat. ltps 6760 ]pod 1252 r., w rzecz. 1250\; „rekomyj
solskij” – rzeczony ]˚rekomy\, zwany ziemskim,
na tym stanowisku ¯ sol ]ziemia\;
tennik – faryzeusz ]Pharisaeus\,
staropol. licomiernik.
Spotkanie z Dani=' w Po/gu ]dzi> Bratys=awa\.
Patrz ?SzS.
/elazne wrota ]wo=. 'el≠znya vrata\ – szczelina
w g[rach Bajsun-Tau, szer. do 20 m, d=. ok.
2 km, po=o/ona w w'skim przej>ciu mi"dzy
Morzem Kaspijskim i g[rami Kaukazu – Kaspij-
skie Wrota; uzbeckie Busgo=a-chana ]/elazne
wrota\, dzi> obok miasta Derbent, przy stacji
kolejowej na linii Machaczka=a–Baku, w p=d.-
zach. Uzbeckiej S.S.R.
Wygnany chan tatarski, ˚Otrok, jecha= przez
nie z ‘Donu’ ]Worone/a\ do Obez[w – plemienia
p=n. Kaukazu, ˚Abezy ]wo=. v= |bezy\; wo=. ltps
]bez daty\, Ipat. ltps pod 1201.
gr. abyssos ]g="bina; w przypadku wody – wszyst-
ko, co jest zbyt g="bokie, by mierzy:; otch=a<\,
u/ywane& w przypadku zbiornik[w wodnych –
g="bina, a w przypadku l'du – wy/yna ˘ Abisynia,
w Afryce; tak te/ ˚«bia=e» i «czarne».
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.
?elig` ]?eliga, ?eligowski\, jezioro Seliger
]s=aw. Seliger\ – /agiel, SZ; germ. segel, isl. i
anglosas. segl, >redniow. ang. seil, ang. sail.
?mud{ ]bia=orus. "emoit, "emoit;, "emot;,
"omoit/=, "omoiy;, "emoitcy,
pol. ?emoyt, ?omoyt, ?mud{, =ac. Samogita\;
?mudzka ziemia ]"emockaq, "emoitskaq,
"emoitckaq, "omoitskaq, "omoit;skaq,
?modskaya, ?moydskaja, ?omoydzkaja, =ac.
Samogittia, pol. ?mud{, ?m[d{\;
?mudzkie ksi"stwo ]"emoitckoe, "omoit-
skoe, "omoitlskoe, ?mudskie, ?omoyiske ks.\
– historyczna kraina pomi"dzy dolnym Niemnem
na p=d.-zach., Niewia/' na wsch., i Windaw'
na p=n.-wsch.;
w ¡ po=owie XIII wieku ?mudzi' w=ada= Ryngold,
w po=owie – Wikind, bi= si" o ni' Mendoug †1263,
w=ada= Butegeyde †1290 – ojciec Gedymina
†1341, a Witoud w 1399 i Swidrygie==o w 1402
oddali j' Krzy/akom.
Krzy/acy – pobo/ni – domagali si" oddania im
?mudzi w 1389, tj. w dwa lata po przyj"ciu chrztu
przez Litw" i ?mud{ ]w 1387\.
Znaczenie ?mudzi& b=ota ¯ dun. smuds, S?,
pokr. ang. mud } m˙d |, Ø ^ A ˘ pol. mada;
germ.-=ac. Semejten, Semeyten, Samayten,
Zemaytis, Schamaithen;
?mud{ t=umaczono na j. =ac. – Samogitia ]=ucz-
nictwo, kusznictwo\; miejscowo>ci& Skudy, Sku-
dzi, Skudotyszki, Ejskudy, Skudenai, Skudyszki,
Skudosze. Szkudy pisane by=y przez Niemc[w
Szotten, Schoden, Scoden – nazwa to/sama w
znaczeniu, ang. shot ]strzela: ¯ staroang. sceot;
Szawle ¯ pow. szawelski, mog=oby ¯ awel ]szyd-
=o\, ale Szawle ¯ szaw-le ]woda-ziemia\.
Jerzy Ochma<ski, Historia Litwy, Ossolineum,
Wroc=aw-Warszawa-Krak[w 1990, str. 15&
«Litwa Wielka dzieli si" na dwie krainy&
?mu]j\d{ ]˛emaitija\ i
Auksztot" ]Aukßtaitija\.
S' to poj"cia geograficzne, pod kt[rymi, by:
mo/e, kiedy> kry=y si" nazwy plemienne, na
co wskazywa= przyk=ad =otewskiej Semigalii&
Zemgale czyli „niski kraj” nosi te/ ?mud{ ]od
s=owa ≈emas – ‘niski’, gale – ‘kraj’\.»,
wyjawiaj'c tym samym zupe=n' nieznajomo>:
j"zyk[w obcych i historii, ˚Semigalia, znajo-
mo>: j"zyk[w obcych.
Opis >wi"tych las[w przez wys=a<c[w Zakonu&
od Ragnety na p[=noc, przez g[r" Rambin do
Miednik ]Woronie, lit. Varniai\, st'd na wsch[d
a/ do granicy Wayken ko=o rz. Aleja, dalej id'c
przez Asswyote do Jensetilte, mi"dzy Geor-
genburgiem a rzek' Mitaw', a/ do Grauzow,
a stamt'd w strony Niewia/y i Dubissy.
0165-01-120, przypis 3;
Rambin, g[ra – 2 km N od Niemna, ˚Rambin,
Wayken – Wajgowo, lit. Vaiguva,
Aleja – Aleja, dop=yw rz. Szeszuwis,
a ta – Jury; mjsc. Aleja 8 km NWN od Rosie<,
a sama rzeka Aleja – 7 km NW od Rosie<,
Asswyote – Erzwi=ki n(rz. Szeszuwis,
Jensetilte – Jendroniszki n(rz. Mitawa,
Georgenburg – Jurbork ]JurgenGeorg\,
Grauzy – Grauzeny ¯ Gravs; lit. Grau≈enai
n(Niemnem, 4 km w d[= rzeki od Welony.
ª...Wayken ko=o rz. Alejaº dalekie od rzeczy-
wisto>ci – opisy szpieg[w z b="dami.
/onka ]arch.\ – panienka; /on ^ dziw; b='d& /ona.
Witowt uciek= z wi"zienia, 1382, w przebraniu
port[w odwiedzaj'cej go /onki, jednej z dwu
przyby=ych na t" okazj"& ...noby jemu od’noj /onki
wsk=ati porty, da wyjti won so drugoju /onkoju....
/ona ]s=aw.-wo=. /ena\ – goniona, >cigana
¯ s=aw.-wo=. 'enouti-/enuti ]gna:, goni:\;
• w starciu Lach[w i W"gr[w z Wo=ynianami pod
wodz' Dani=y ª...Lachowie /e nie stierpiesza
]nie wytrzymali\ pobiegosza ot lica ieg. dani=owi
/ /enuszczu czerez debr g=ubokuju. na Ugry.º
]>ciga= przez jar, g="bok' rozpadlin" w ziemi\.
wo=., w Ipat. pod 1249, w rzecz. 1246, 0001-02-804
• w starciu W=odzimierzowicz[w z Olgowicza-
mi, wspieranymi przez Po=owc[w n(rz. Supa ªi
bywszu stupleniju obiema po=koma. i biszasja
kriepko. no wskore pogibosza Po=owci. olgowi-
czi. i pognawsze po nich wo=odimericzi dru/ina
=uczszaja. i bisza ja /enucze mnogo.º
z przypis[w do Suzdal., 1136 r., 0001-01.2-303(304
/upan ]pol.\ – naczelnik /upy ]wsp[lnoty terytor-
ialnej\; starosta ¯ staro>:;
Volumina Legum 5. 176& Urz"dnicy /upni, pisa-
rze, wa/nikowie, warcabni, podwarcabni...
/ur Maniu= cesaregorodskyi ]s=aw. '[r=\ – bizant.
imperator Manuel ¡ Komnenos 1113–1180.
?ywot[w ]pol.\ ¯ /ywot ]/ywiec\; staroros. /iwotnyi
]1. byd=o, 2. zbo/e, 3. siano, 4. pszczo=y\; po=o-
/ony na ='kach n(rz. Ro>ka, 135 km SWS od
Kijowa, obok Tetyjowa ]ukr. Te tπ∑v \;
taryfa podymnego woj. brac=awskiego wykazuje,
/e w ?. r. 1629 by=o 1686 dym[w ]chat\; ludno>:
mieszana ukr.-pol.-/yd.; w 1621 nale/a= do Ste-
fana Czetwerty<skiego ¯ Czetwertnia ¯ czetwer:
]:wier:, :wiartka\ ¯ czeta ]para\;
w 1574, Anna – c[rka Matwieja Czetwerty<skie-
go i Eudotji Wachanowskiej ]c[rki Theodora\
– w posagu zapisa=a ?ywot[w dla m"/a – kn.
Janusza Zbraskiego, wojewody Brac=awia;
]ok. 1520(30$\ Wasil, rodem kn. Tweru – ojciec Mat-
wieja Czetwerty<skiego – “wys=u/y=” ?. u “hospo-
dara” ]pana\, tj. wojewody, grafa, gubernatora;
w 1482 rejon zniszczony przez najazd Tatar[w
pod wodz' Mendligireja; ?. i okoliczne okre>lane
w wiele lat p[{niej mianem «siedliszcze» ]ruiny
siedliska, zgliszcza, pogorzel\.
California ]pol. Kalifornia\ – kszta=t kielicha
¯ =ac. calix ]kielich\ % forma ]kszta=t, wygl'd,
posta:\, MN jak con` ¯ com` ¯ communis
¯ commoinos ]razem, wsp[lnie\;
nazwa nadana przez katolickich misjonarzy, gdy
l'd nale/a= do Meksyku, w czasach zamierzch-
=ych dla USA ]przed wojn' z Meksykiem1846
–1848\, i przez to etymologia nazwy zatar=a si"
zupe=nie ]wojna od 13–23 maja 1846 poprzez
ca=y 1847, rozejm w lutym 1848\;
katoliccy misjonarze z Hiszpanii usiekli nazwy
miejscowo>ci biblijnymi terminami, jak Santa
]>wi"ta\, San ]>wi"ty\, st'd niezliczone Santa
Ana, Santa Barbara, Santa Monica, San Ansel-
mo, San Bernardino, San Mateo, San Francisco,
stolic' Kaliforni – Sacramento ¯ sacramentum,
Petaluma ¯ petalum ]blacha\, Calistoga ¯ calix,
Los Angeles ¯ hiszp. angel ]anio=\, Mount Diablo ¯
diablo ]diabe=\.
Wg s=ownika Merriam-Webster Webster’s Ninth
New Collegiate Dictionary, 1991, po raz pierwszy
nazwa u/yta w 1833, wg s=ownika Webstera
wydania 1984, Second College Edition, w j. hiszp.
ma oznacza: “fabled island” ]bajeczn' wysp"\, w
Unii od 1850, s=ownik Funka i Wagnallsa, 1974,
dok=adniej& od 9 wrze>nia 1850.
Kalifornia nie jest wysp', ani obok jakiej> wys-
py po=o/ona. P[=wysep Kalifornia ]hiszp. Baja
California\ i obok niego Zatoka K. ]ang. Gulf of
California\ po=o/ona na p=d. skraju tego/ l'du.
Tak “bajeczny” jak i ”wyspa” w j. hiszp. maj'
brzmienia bez zwi'zku z Kaliforni', odsy=am do
s=ownik[w j. hiszp. By: mo/e, C. jest nazw' w=asn'
z jakiej> bajki o wyspie; ostro/no>: wymagana.

✰ 1690 NAZWY W+ASNE
IMIONA
Aktaj aktai – Po=owczyn 1243
Aktaz Aktaz= – po=owiecki
ko<, napisany du/' liter' 1221,
imi" konia$
i da emou kon; svoi borzyi.
Aktaz= œkogo 'e v ta l≠ta
ne bys
Aleksander »leksandr=
liczne formy z odmianami przez
przypadki, AO&
oleksandru, »leksandrou,
oleksandrom, aleandr=,
Aleksandr=, |leksandr=,
Oleksandr=
Aleksander |leksandr=,
˝leksandr, oleksandr=,
Oleksandr= – z W=odzimierza
Wo=. i Be=za ¯ Wsewo=od ¯
Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Iza-
s=aw, kn. kijowski 1146–†1154,
stryjeczny brat Dani=y;
popierany przez Leszka Bia-
=ego †1227 w zmaganiach o
W=odzimierz Wo=. i Wo=y<&
1206 v=zvede ale˚andr=
lestka i kondrata i prπido-
wa lœxove na volo∂imer;.
1206 ...|leksandr= 'e s≠de
v volo∂imeri.
...|leksandr priœ Ougro-
vesk=. Vere]in= stolp=e.
Komov;. i da Vasilkovi.
Belz=.
1207 oleksandr= s≠dœ][ v
volo∂imeri a bratou ego
Vsevolodou v hervn≠.
1213 Prπide lestko k Belzou.
oub≠'en= Aleksandrom.
oleksandr= 'e ne prπawe.
xotœ zla romanovihema
Aleksander |leksandr=,
aleksandr= tivon ][ma-
vinskyi – tiwun ]pol. ciwun\
szumawi<ski 1208, pod 1208
alguj algoui – Tatarzyn 1288
al/bieta al;'b≠ta pod 1207,
imi" >w. Kingi 1207֠1231
Anastazja nastasπa –
c. Aleksandra, krewna Dani=y
Wo=. †1264, /ona Boles=awa
Maz.; Anastaz-y(ja
zmartwychwsta=-y(a; gr. Anastasios
=ac. Anastasius, ang. Anastasia
b≠ bo bratouhada ego za
nim= }za Boles=awem Maz. ur. Andrej Andr≠i – dworski Da-
1208 †1248| d=]i Aleksan-
drova. imenem; nastasπa.
Andrej Andr≠i – kr[l W"gier
1205–1235, z dynastii Arpad[w,
jego babka i dziadek Romana †1205,
knia{ wo=. to siostra z bratem; dzia- gr=dyi ≥t; bys andreem;
dek Andreja – kr[l Geza by= /onaty
z Eufrosini' – c[rk' kijowskiego
Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
kniazia Mstis=awa W=adimirowi-
cza Wielkiego, pradziada kniazia
dobry w mieczu, i za to zabi= Da-
ni=o je<ca.
Bela IV ]¿1209÷†1270\ –
kr[l w"gierski 1235–1270, s.
Romana; Andrej Andr≠i – Czech, woje- kr[la Andrzeja II ]1175–1235\.
kr[l Andrej z Romanem w trzecim woda z czeskiego KravarÔe, Syn jego, Stefan V – kr[lem,
stopniu pokrewie<stwa&
Mstis=aw Wlk. ˘ Izas=aw ˘ Mstisti-
9 km E od Opawy cztery c[rki&
s=aw ˘ Roman †1205 ˘ Dani=o;
1252 v=≠xa ' Andr≠i. iz= 1. Kunegunda “Kinga” /on' Bo-
Mstis=aw Wlk. ˘ Eufrosinia i Geza |pavy s Hexy. i sr≠tivwimsœ les=awa V Wstydliwego 1226–
]Bela$\ ˘ Emerik ˘ Andrej †1235. im= i srazivwimsœ. \dol≠ †1279, kr[la w Krakowie,
Andrej wymieniany w zwi'zku z Andr≠i. malo b≠ Lœxov=. 2. Anna – /ona Rostis=awa
walkami o gr[d Halicz, najcz">ciej andrichowicz 1239 Michai=owicza z Czernihowa,
anonimowo, jako «kr[l». k= andrixovih[
pisiec nie musia= wymienia: kr[la 3. Konstancja – /ona Lwa Da-
ankad anka∂, Ankad 1254 ni=owicza †1312, z Wo=ynia,
z imienia, oddawa= mu szacunek
w ten spos[b& Arew |rev; –1205, ˚Orew 4. Jolanta – zakonnica, ros.
1205 za to b≠ po smr˛ti Roma- aron – tysi"cznik w Przemy>lu monachini.
nov≠ sminalsœ korol; s= 1216 aronovi (¯ronovi) 'e Bela IV wojowa= przeciw Danile
≥trov;[ svoe[ v sœnoc≠. togda. tysœ][ der'a][ v o Halicz, lecz w latach 1246÷
wdowa po Romanie – Anna – Peremywli izb≠'e pre∂ 1264 by= z nim w zgodzie. W cza-
zwana jest jatrow' ]niewiestk', nimi. 0001-02-733 sie najazdu Tatar[w 1240–1241
szwagierk', /on' brata\ kr[la Artemij artemπi – biskup halic- zbieg= do Austrii. Wojowa= 1252
Andreja, cho: by= to ju/ trzeci ki, 1236÷1243 z Przemys=awem Ottakarem,
stopie< pokrewie<stwa mi"dzy Asaf Asaf – Ioasaf, biskup czeskim kr[lem, o Austri", do
nimi, W=odz. Wo=., wymieniony pod spo=u z Dani=' – wojn", kt[r'
1218& kszta=cony na >wi"tej przegrali; Dani=o oblega= czesk'
korol; ougorskyi,
korolevi Andr≠evi G[rze ]Athos, w Grecji\, Asaf Opaw" 1252 – bezskutecznie.
by= biskupem w Ugrowsku
Andrej Andr≠i – syn kr[la Bela IV wyst"puje z tytu=em
W"gier – Andrzeja II, w latach ]dzi> ˚Uhrusk n(Bugiem\, w «riks» ¯ starogerm. rihhi; nie-
1226÷1234 – knia{ Halicza. czasie najazdu Tatar[w 1240 kt[rzy dopatruj' si" =ac. rex
Wkroczy= do walki wkr[tce po samowolnie przechwyci= ka- ]kr[l\& ...izyde ' B≠la riks
weselu z Mari', c. Mstis=awa tedr" we W=odzimierzu i za to rekomyi korol; Ougorskyi.
Uda=ego, siostrze /ony Dani=y zosta= zrzucony przez Dani=" ]naszed= Bela riks zwany kr[lem
Romanowicza †1264 – Annie; a biskupstwo przeniesione do w"gierskim\. 0001-02-760
Maria i Anna by=y siostrami, Cho=ma; 0001-02-740 benesz bene' – Czech, woje-
c[rki Mstis=awa Uda=ego, po- Ioasaf ¯ gr. ion ]fiolet\ % asaf ¯ woda z czeskiego KravarÔe,
=owieckiego chana, wnuczkami sappheiros ]szafir\ ¯ hebr. sap- 9 km E od Opawy;
Kotjana. pir ]$\; s=aw. f, ƒ ^ ph, th. wymieniony pod r. 6762 ]1254\, w
Andrzej bra= udzia= w zmaga- Atrok 1201 |trok= ˚Otrok rzecz. 1252, bene', Benew;.
niach o gr[d Halicz& Awdiej avdei – grawer, budo- biegowars b≠govars – chan
1229 prπide 'e korol; An- wanej cerkwi w Cho=mie, 1240-te. po=owiecki; 1227 Polovci
dr≠i i s= sn˛m= B≠lo[. i s= Baimur Baimour – Tatar, 1261 b≠govarsovci. Bg˛ pop¨sti na
drougym sn˛m= Andr≠em=. w rzecz. 1258. n≥ ranou fara\novou.
0001-02-764
Bastyj bastyi – wlk. kn. Po=. Bie=oj B≠loi – syn kr[la
1229 ...dvi'e rat;. Andr≠i wymieniony pod 1224, w rzecz. W"gier, wymieniony ok. 1231, w
korolevik;. na Danila. i 1219, /e ochrzci= si" zwi'zku z walkami o gr[d Halicz&
ide k b≠lobere'[. batij batπi, Batyi – Batyj, w[dz
prπide 'e korol; Andr≠i i
Tatar[w 1240÷1243, wmieniony pod
s= sn˛m= B≠lo[. i s= drou-
0001-02-766
1231 Korolevih 'e i Sou- 1240 i 1246 gym si˛m= Andr≠em=.
dislav=. vyvede dπaniwa. prπide Batyi k= Kyevou v B=aginia lub B=agin blagynœ
na Danila. Danil= 'e exa sil≠ tœ'c≠. mnogom; mno- – W"gier, wojewoda,
k= kπevou. 0001-02-770 'stvom sily svoeœ... wmieniony pod 1202, w rzecz.
W 1232, podczas obl"/enia ...i b≠ Batyi ou goroda... 1205& i s(y)na ego Vitomira.
Halicza “umar=” ...malou 'e ...øtudu exa batiπevy prosœ i blagyn[ i inye Ougry
vremeni minouvwi. korole- ou neg volosti svoeœ mnogy.
vih; oumre. 0001-02-771 Bela riks B≠la riks; – Bela B=us Blous= – B=us, Prusak
wmieniony pod 1229, w rzecz. 1227& wmieniony pod 1281, w rzecz. 1282.
Rosjanie 1997& jest mniemanie,
/e by= otruty. «Umrze» oznacza=o B≠la riks; rekomyi korol; i Blous= s nimi 'e π[rπev.
«zgin'=», tak te/ «zmar=» Konrad Ougor;skyi. ]Bela riks, ‘zwany’ vs≠ is= Blousom=. ]wszyscy
Maz. zabity 1247. kr[lem W"gier\ z B=usem\
Benedykt Bor, “+ysy” Boles=aw krakowskyj †1279
ni=y, wymieniony w Ipat. ltpsi pod Benedikt= – W"gier, palatyn Boleslav= krakovskyi –
6757 ]1249 r.\, w rzecz. 1246& wymieniony pod 1205, w rzecz. Boles=aw “Wstydliwy” w. ks. Kra-
Andr≠evi 'e dvor;sko- 1207, i posla Benedikta s= kowa }ur. 1226–1243–†1279|, s.
mou. t=snœ][sœ ...mnozi voi. ...Poœwa 'e Galihane Leszka “Bia=ego” †1227 Togo
≥ti bywa togda 'e i Filœ M;stislava }na| Benedikta. l≠ta prestavisœ velikyi
i priide k Galih[. knœz; krakovskyi Bole-
dvorskym. Pochwyci= dumnego 1207, vene∂ikte, sego Bene-
slav=.
Filj", utrapienie Rusin[w, bo by=
dikta, Benedikt=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
boles=aw mazowieskyj i inii mnozi. no w Haliczu, po walkach. Lecz dr'a grad svoi Galih;
wmieniony pod 1251, w rzecz. 1247, Czak Hak= – Rusin 1229 wkr[tce kr[l w"gierski osadzi= ]Dani=o, Bo/' wol' otrzyma= gr[d
/e po >mierci Kondrata }Maz. powiadomi= obl"/onych w Jaro- tam swego syna, a Haliczanie sw[j Halicz\ 0001-02-761
†1247.08.31|, potom 'e s(y)n s=awiu, /e oblegaj'cy ponie>li wygnali matk"& w 1228 traci Halicz – bunt wy-
ego oumre boleslav; ma- tak du/e straty podczas obl"/e- posadiwa knœzœ Danila na bucha u bezbo/nych bojar[w
zoveskyi – Boles=aw, ks. nia, /e nie wezm' grodu& \di- stol≠ \c˛a svoego velikago Halickich pod nieobecno>:
Mazowsza 1208–†1248 nako xotœwe predati grad. knœzœ Romana. ...Danilou Wasylki& Kramol≠ 'e byvwi
Boris Boris= – Rusin, 1262 Hakovi 'e. priexavwou. iz; 'e knœ'a][ v Galihi. tako v= bezbo'nyx= boœrex=
i ougoni ≥ Boris= po∂ Te- ougorskyx polkov;. rekw[ mladou sæ][. ≥ko i mt˛re Galihkyx=. ]bunt wybuch= u
liha, ...Boris 'e pri≠xa i em ne mogout vas;. ou'e pri- bezbo/nych bojar[w Halickich\,
svoeœ ne pozna. minouvw[
privede saigat=... ...Boris= œti ibo sout; velmi bπeni. nieudany zamach na /ycie Dani-
'e pov≠da zdravπe \bo[. czanogiz hanogyz; – D/yngiz 'e vremeni. galihane 'e =y – los nieznany, poza tym, /e
Borko i O=owianiec Borko – chan, ros. Hingisxan-Czingis- vygnawa Danilovou. mt˛r= wyrusza do Przemy>la w 1229
Borko, wojewoda W=odzimie- chan, ang. Genghis Khan, Jen- iz= Galiha. ...\stavi v Ga- na wrog[w swoich, z Demianem
rza †1288; wymieniony pod ghiz Khan ]1167–1227\ – chan lihi. a sama ide v belz;. tysi"cznikiem& pri≠xavwou
1287, w rzecz. 1288 tatarski, za=o/yciel jedynego 0001-02-725, 726, 727 Danilou k Peremywl[...
Borka 'e i |lovœnca, pa<stwa Mongo=[w; w 1213 „Wo=odis=aw }kormilicz| ]podjecha= Dani=o do Przemy>la\
s Borkom;. i s= |lovœn- wspomniany 1219, /e zabity wjecha= do Halicza, rozknia- 0001-02-764
cem;. ...i Borko przez ˚Tanogut[w. ziowa= si" siedz'c na stole }na w 1236 zasiada na stolcu, wy-
Borza Borza – brat Trojdena Rosjanie 1997 utrzymuj', /e /y= stolcu|, Dani=o za> wyjecha= z korzystuj'c nieobecno>: Ros-
wymieniony pod 1270 1155–1227 i zmar= w czasie matk' sw' do Lach[w, wypra- tis=awa w grodzie&
Bria<ski ˚debrianski najazdu na Tanogut[w. szaj'c si" kr[lowi }Andrzejowi z Danilo 'e vnide v= grad=
Bruno Brouno – mistrz rycerzy Czuchoma H[xoma – Rusin W"gier †1235|. Lestko }Leszek svoi. i priide ko prehst≠i
z Dobrzynia, pochwycony Jatw' wymieniony 1208, w rzecz. 1208, Bia=y †1227| przyj'= Dani=" z i st˛≠i Bc˛i. i priœ stol=
1236 ]Ipat. pod 1235\ /e – do spo=u z Zernokiem – po- wielkim honorem.” 0001-02-729 \c˛a svoego i \blihi po-
star≠iwinou ix= Brouna chwyci= Romana u Szumska, na w 1214 Leszek Bia=y pr[bo- b≠dou. ]Dani=o wjecha= do grodu
≥wa rzece Mo/cie; o Romanie ...i wa= – bezsktecznie – osadzi: swego, podszed= do przeczystej i
budikid bæ∂ikid; – Litwin wy- byvw[ emou v woumskou na 13-letniego Dani=" w Haliczu, >w, Bogurodzicy, przyj'= sto= – tron
mieniony 1290, w rzecz. 1288, brat mo'c≠. ≥t; bys. zern=kom. nie mog'c zdoby: – wojowa= – ojca swego, i okaza= zwyci"stwo\
Buiwida& Togda 'e litovskyi i H[xomo[. Trembowl" i inne grody na Po- 0001-02-778
knœz; bæ∂ikid;. i brat ego Dani=o ¿1201–†1264 Danil=, dolu, potem Dani=o i Wasylko w 1240 gr[d Halicz zosta= znisz-
bouivid;. dawa knœz[ danπil, danil=, danilo, – Leszkow' pomoc' – przej"li czony najazdem Batego ]Dani=o
M;stislavou. gorod= svoi. danπl= – Dani=o, knia{ i kr[l Tichoml i Przemy>l od Alek- na ten czas zbieg= na W"gry\,
volkovyesk; aby s nimi. Wo=ynia; sandra, w ko<cu Leszek osa- a po powrocie z W"gier, wr[ci=
mir= der'al=. o/eniony 1216 w wieku lat 15, dzi= Romanowicz[w }Dani=" do Drohiczyna, 1241, wkr[tce
buiwid bouivid; – Litwin, wy- koronowany 1253 w Drohiczynie i Wasylk"| we W=odzimierzu te/ za=o/y= Cho=m ]dzi> Che=m
niony pod 1290, w rzecz. 1288, brat n(Bugiem, w cerkwi >w. Apo- Wo=.& byvwi 'e s≠hi velic≠. Lubelski\. Z Cho=ma uda= si" na
Budikida, patrz wy/ej sto=[w; \dol≠wa lœxove i Rous;. wypraw" do Opawy, w 1252, i z
burondaj bourondai – w[dz za jego czas[w postawiono gro- ...i potom 'e lestko ne niej wr[ci= do Cho=ma, z chwa='.
tatarski, wymieniony pod 1260, w dy& Cho=m ]dzi> Che=m Lub.\, mo'e prπati Galiha. no Cho=m zosta= wkr[tce spalony
rzecz. 1256 Dani=[w i Uhrowsk ]dzi> Uhrusk\, wed= voeva \kolo Trebov- przez Kurems", 1255. I w tych
Vremeni 'e minouvwou. i wyznania prawos=awnego, za- lœ. i \kolo Moklekova. i stronach zako<czy= /ycie,
prπide bourondai bezbo'- wzi"cie walczy= o katolicki Halicz zbarœ'a. i Bykoven= vzœt= †1264, pochowany w Cho=mie.
nyi zlyi s= mno'stvom. po- pod rz'dami W"gr[w – r[wnie/ bys lœxy i Rous;[. i vzœ Ba=amutni Rosjanie 1997&
lkov=. Tatar;skyx=. v sil≠ katolik[w – g=[wna przyczyna pl≠n= velik= i v=rotisœ ªDanii= Romanowicz ]1201–
tœ';c≠. i sta na m≠st≠x. konfliktu i odrzutu Dani=y przez v Lœxy. potom 'e Danilo 1264\ wozwieden ]wprowa-
kouremsin≠x... Haliczan, i Vasilko. Lest;kovo[ po- dzony\ na halicki stolec przez
...edou][ po bouronda[ charakterem jak ka/dy inny – mo];[ priœsta Tixoml;. i bojar[w w 1211, nast"pnie
]jad'cemu po Burondaja\ gdy by= silniejszy – bi= ]lwem by=; Peremil; ø aleksandra. zrzucony z niego. W 1221
chodorko xodorko – Theodor- >cina= mieczem powi'zanych ...lestko 'e posadi Roma- pocz'= kniaziowa: na Wo=y-
ko, pisiec ]pisarz\ kniazia Wo=o- je<c[w\, a gdy s=abszy – ucieka= noviha v Volodimeri. niu. W 1228 zaj'= Halicz, a
dimera, pisa= jego testament w ]przed Tatarami; i k=ania= si" ich 0001-02-730, 731 Wo=y< odda= Wasylce. Danii=
1288 roku, potencjalny kompi- krzakom\, w 1215 Mstis=aw w=ada= Ha- Romanowicz wi[d= uporczyw'
lator wo=y<skiej ltpsi# a Danilo knœz; l[t= est; liczem ...M;stislav= s≠de v walk" o zjednoczenie halickich
Volodimer= 'e povel≠ ]Dani=o knia{ srogim jest\, Galihi. 0001-02-732 i wo=y<skich ziem... itd.º 0002-05-
pisc[ svoemou. xodorc[. wypisy z wo=y<skiej& w 1216, gdy Mstis=aw w=ada= 486, bez cytowania wo=y<skiej
pisati gramoty. w 1208, dzi"ki wsparciu kr[la Haliczem, Dani=o wjecha= do<, ltpsi, daty z Ipatiewskiej, maj'cej
Chwa= Xval= – lit. wojewoda W"gierskiego – Andrzeja i ale, gdy nadci'gn"li W"grzy z przesuni"cia do 5-ciu lat, bez
wymieniony 1258, w rzecz. 1255, sprzymierzonych& bojar[w Be=- Lachami, i przep"dzili Mstis=a- naniesienia poprawek.
/e naje/d/a= ziemi" Czernihowa za, Peresopnicy, W=odzimierza wa, ten poleci= Danile wyjecha: ˚Wasilko, Halicz
i w[wczas zgin'=& voevoda Wo=., +ucka, Dorohobu/a, z grodu, co Dani=o uczyni=. Dani= /irowicz 1235 Danil=
ix Xval=. i'e veliko Szumska, oraz Leszka }Bia=ego 0001-02-734 poslal bœxu volo∂imer;
oubπistvo tvorœwe. zemli †1227| od Lach[w i “mnogich w 1227 Dani=o odzyskuje Ha- Danilovi pomo]; torky i
hern≠govskoi. i sir=vid= Polan” i Niemc[w z mnogimi licz, ale na kr[tko, bo na rok& Danila. 'iroviha. ]pos=a=
rouwkovih. sir=vi∂ 'e wojami – 7-letniego Dani=" Dani= 'e Bo';e[ vole[. Wo=odimer Dani=owi pomoc Tur-
outehe. a Xval= oubi† bys ]pod opiek' matki\ si=' osadzo- k[w i Dani=" ?yrowicza\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
Dani=o Mstis=awicz – s. Msti- dianisz, danisz dπaniw; – dzony na wojn" w 1251. 1209 ≥tou byvw[ Volodi-
s=awa Dani=owicza, wnuk Da- W"gier, 1232 fedor – Theodor, Rusin 1288 slavou i Filipou. i mou-
ni=y wo=. †1264, prawnuk Ro- Korolevih 'e i Soudi- ƒe∂orovy henou byvw[ mnogo im≠nπe
mana †1205; 1281, zima& sn˛= slav=. vyvede dπaniwa. na feodor dmitriewicz ƒeo∂or dav=.
M;stislavl; Danilo Danila. ...Andr≠i koro- d=mitrπevih – Theodor, Ru- 1228 filipp; bezbo'nyj
dawyd Wyszatycza davyd= levih;. daniw; i Ougre. sin, ranny 1247 ]pod 1251\, fro= i +awr – wielcy m"czenni-
Vywatihœ biwasœ \ most=. zmar= nad rz. Narwi' cy& velikom(u)h(e)n(i)kou
wymieniony 1231, w rzecz. 1227& Dmitrej 1216, 1246 – >wi"ty ƒeo∂or d=mitrπevih. kr≠p frolai Lavra, 1246
davydomvi Vywatih[ na kanon st˛ogo d=mitrea -ko borœ. ranen= bys i s Gawri=o Duszi=owicz –
debria<ski knia{ Roman 1263 0001-02-735 toe rany sm(e)rt; prπ≥. na Rusin 1216 ]pod 1213\
debrœn;skyi – z d'browy ¯ ...i poxvaliwa Ba˛ i st˛go r≠c≠. nar;v≠, Gavrila Douwilobiha.
debr= ]dolina poro>ni"ta la- dmitrea Filia Filœ – W"gier, pojmany i 0001-02-732
sem\, d;br; ]d'browa\. W Ipat. Dmitrej kijewski 1240 – 1246 i zabity przez Dani="; Gerogij Ge\rgπi – 1288
ltpsi& na Bria<skogo kniazia na tysi"cznki Dani=y kilka wzmianek, pocz'wszy od s(vœ)t(a)go i velikogo m(u)
Brœn;skogo knœzœ – z grodu dmitrπevi 'e kπevskomou 1215, wszystkie z ujemnymi epite- h(e)n(i)ka x(risto)va Ge-
Briansk; lit. pochodzenia. Dobrogost – zabity w Uchaniach tami o jego zarozumialstwie, dumie i \r;gi≥
Demid Demid= – s. W=odzim. 1207 ...togda 'e oubiwa hardo>ci& Vyide Filœ pregor- Gleb 1223 Gl≠b= 0001-02-749
wymieniony pod 1292, /e p=aka= Mat≠œ. L[bova zœtœ i Do- dyi nad≠œsœ obπati zeml[ Gleb Potkowicz – wspomniany
po >mierci Jurija, }o Juriju| ...i brogosta potrebiti more.... izyde 'e 1208 ]pod 1209\& Gl≠b= 'e
plakasœ po nem; knœgini Dobros=aw Dobroslav= – Filœ s= mnogymi Ougry i Potkovih; izb≠'e iz= boz-
ego. i s(y)nove ego. i bra†a Haliczanin 1233÷1241 Lœxy iz Galiha. kou 0001-02-728
emu. Demid= knœz; i vsi Domamiricz Domamirih; – 1246& mnozi ≥ti bywa tog- Gleb Smole<ski knia{ 1273
l[∂ie. Rusin 1219.05.30, Ka=ka da 'e i Filœ gr=dyi ≥t= Gl≠b= Smolenlskyi
Demijan Dem;œn=, dem;an=, [r;gπi Domamirih; bys andreem dvorskym. i Gleb Wasilewicz 1216
dem;≥n=, D;m;œn=, Dem;- Dowmont Dov=mont= – priveden= bys k Danilou. i ]pod 1213\ 0001-02-734
≥n=, demπan=, demœn= – ty- bo sestra ei. za Dovmontom oub;en= bys Dani=om=. Gleb Vasilevih;
si"cznik Dani=y, wymieniony za nal]aln;skym; Filip Filip=. 1208, 1209 Gleb, kn. Wo=kowyska
pod 1208, 1211, 1219, 1221, 1225, ]bo siostra jej za Dowmontem Filip Filip=. rimskπi Gleb Zeremiewicz 1216–1234
1227, 1229, 1230, 1231, tj. w rzecz. nalszcza<skim\ Filip ze Szwabii ]1176$–1208\, Gl≠b= Zerem≠vih;, Zere-
w latach 1208÷1229. dro/ykraj dr='ikrai – rejonu Baden-Wuttemberg, ger- m≠vih;
ma<skiego kr[la 1198–1208, syn
1214 ]pod 1211\ ...a ø Danila 'e Rusin 1219, Ka=ka Glebowicz, Micha=ko 1216
Fredericka I, z rodu von Hohen-
Miroslava i demπana. dr='ikrai. Volodislavih staufen, imperator Íw. Cesarstwa ]pod 1213\ 0001-02-733
0001-02-730 Dro/ys=aw – Lach 1217 Rzymskiego. Filip zmaga= si" z Otto Grigorij Grigorπi – dworski
Roku 1217, Leszek Bia=y †1227 za- Leszek “Bia=y” zawar= pok[j z IV, popieranym przez arcybiskupa Dani=y 1236 i dvor;skomou
war= pok[j z Dani=' Wo=. dr='i- Dani=' Wo=. dr='islavom. Kolonii i papie/a Innocentego III. Grigor;[ v=zbranœ][ emou
slavom. Abramovihem. i tvo- Abramovihem. i tvorπanom Sam popierany by= przez Filipa II, ]i dworskiemu Grigorjowi\
rπanom v=tixovihem. a roma- v=tixovihem. a romanovi- kr[la Francji, i Richarda I, kr[la An- grigorij wasilewicz 1234
novihi s=tvorista mir= s= hi s=tvorista mir= s= de glii. Wynik=a wojna zako<czy=a si" w grigorπa vasileviha
1206 zaj"ciem przez Filipa Kolonii, a
demœnom tysœckym. østoupi -mœnom tysœckym. østoupi negocjajcje z papie/em – zadawa- grigorij – opat monasteru w
Lest;ko ø aleksandra. Lest;ko ø aleksandra. laj'cym rozstrzygni"ciem-uk=adem. Po=oninie 1252–58; grigorπi
pod 1231 }o Danile| ...i s= dem Dunaj Dounai – wojewoda Wtedy w=a>nie zosta= zamordowany Herbort 1252 – Czech Herbert
-œnom tisœckym svoim. i reh kniazi[w z W=odzimierza Wo=. przez osobistego wroga – Ottona z z Fulsteinu, syn Brunona, bis-
im=. xohete li byti v≠rni – W=odzimierza †1288, syna Wittelsbach. kupa w czeskim O=omu<cu.
mn≠ da izydou na vragy moa. Wasylki †1271; pod r. 6789 ]1281, Wo=y<ski latopisec podaje, /e Filip Po nieudanym obl"/eniu czeskiej
zosta= zabity za rad' brata kr[lowej.
...Vasilkovi 'e idou]ou w rzecz. 1282\ wymieniony& i Opawy, Dani=o z Lachami – Bole-
Ona, nie mog'c znale{: ‘pomocnika’
protivou Ougrom=. a demœ- 'ilislava. i Douna≥. 1288& bratu swemu, odda=a c[rk" ]King"\ s=awem z Krakowa i Wo=odis=awem
nou tysœckomou. id¨][. i Dounai volo∂imerov=. za ‘+onokrabowicza’ – Hermanna I ]W=adys=awem\, tego wieczoru
i in≠m polkom= mnogym Dymitr – tysi"cznik Dani=y w Landgrave, z b="dem. zastanawiali si", w jakim kierunku
owou[. ...klonœxæsœ na 1216 Danil= 'e izyde iz Filip II ze Szwabii, syn Frederi- wyruszy:, 1252
demœna. d=mitrom tysœckym. i s cka I Barbarossa ]1122$–1190\ ili ko |soboloz≠. ili na
i prπide k= nemou posol= Gl≠bom z;erem≠vihem. i s i Beatrix de Macon z Burgundii ger=borta. ili vozvratim-
ø tisœckogo ego. dem;œna. Miroslavom=. izydowa iz ]1144$–1184\, mia= /on" z Bizan- sœ v domy svoœ. gerbort=
tium o imieniu Eirene Angelica, i
rekwou emou ≥ko... grada. }z Halicza| 0001-02-734 dwie c[rki& Maria, oraz Beatrice von
'e prisla Danilovi meh;
denis Paw=owicz – wymieniony ewsegnij – episkop }biskup| Hohenstaufen. i pokorenie svoe. ]albo ku
pod 1258, w rzecz. 1255, }o Danile| w=odzimierski 1288; evsegnπi filipp Filip=, filipp; – Osobo=odze, albo na Herburta,
...posla denis≥ Pavloviha. Eikowiczem ´ikovihem; – bojarzyn Filipp “bezbo/ny”, w=a- albo wracamy do swych dom[w.
vzœ me'ibo'e. Eikowicz, bojarzyn Dani=y wo=. >ciciel zamku ˚Wisznia mi"dzy Herbert przys=a= Dani=owi miecz
Der – Litwin, w=adca grodu Kudin 1245, kt[remu Dani=o – w dro- Zwenigorodem a Przemy>lem; i ukorzenie swoje – za=ga= pisec,
]Kode<\, zdobytego przez Dani=" dze do Ordy przez Kij[w – po- w opozycji Danile i Wasilkowi w tym miejscu, bo miecz zawsze
1242 poima grady ix=. De- wierzy= utrzymanie ˚Jaros=a- Romanowiczom, oznacza= wyzwanie do walki. Gdy
revih; Goubin=. Koboud=. wowego Kijowa; 1208 Volodislav 'e kor- obl"/enie Opawy nie powiod=o si", i
Koudin= gorod≠c;. ]pochwy- ¯ holend. eik ]d'b\, milihih; b≠'a v= Ougry. miecz w podarunku – po='czone si=y
ci= grody ich& G'bin Derewicza, ´ikovihem;. Dmitrom=. i Soudislav=. i Filip=. wr[ci=y do dom[w, przekraczaj'c
gorodziec Kude< Kobuda, dzi> Edywid ´divid= – synowiec naidowa Danila v= ougor- Odr", w ziemie W=adys=awa, do
Gorodiec, 22 km E od Kobrynia; ]bratanek\ Mendouga, wyp"- skoi zemli. d≠tska sou]a. Krakowa\.
kob–kob\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

Igorewicze 1205 – synowie
Igora Swiatos=awicza Siewier-
skiego ]bohatera „S=owa o po=ku
Igorewie” – hufcach Igora\&
- W=adimir 1173–1212,
- Roman †1208,
- Swiatos=aw 1177–1208,
- Rostis=aw †1208.
W 1205–1208 Igorewiczowie
pretendowali do halickiego knia-
ziowania. W 1205 haliccy bojaro-
wie oddali Halicz W=adimirowi,
wybawiaj'c si" od w=adzy Bene-
dykta, Zwenigorod – Romanowi,
i Peremyszl ]Przemy>l\ – Swia-
tos=awowi.
“Zaproszony” W=adimir, najwy-
ra{niej, postanowi= zlikwidowa:
mo/liwo>: buntu, ka{ni' pi"ciu-
set bojar[w, tym samym obraca-
j'c miecz zemsty na Igorewicz[w.
Bojarzy haliccy “zaprosili” ma=o-
letniego Dani=", kt[rego wspar
-li Mstis=aw Niemy, Aleksander
z Be=za, Ingwar z +ucka, i W"grzy.
W rezultacie Igorewiczowie po
-nie>li kl"sk". W=adimirowi z sy-
nem Izas=awem uda=o si" zbiec
na W"gry, a Roman, Swiatos=aw
i Rostis=aw dostali si" do niewoli
w"gierskiej i za /'daniem halic-
kich bojar[w – zostali powiesze-
ni w sentabrie ]wrze>niu\ 1208.
i privedowa kormilihiha.
i'e b≠ zagnal= velikyi
kn˛z; Roman=. nevery radi.
slovœxæ bo Igoreviha
Ilija Szczepanowicz Ili≥
}epanovih; 1207, pod 1206
Haliczanin, zabity przez Igore-
wicz[w 1208
po prilouha[ izb;eni by-
wa i oub;en= 'e bys [r;ii.
Vitanovih. il;≥ }epano-
vih;. inii velicii bo≥re.
oub;eno 'e bys ix= hi-
slom= 500. ]s=aw. liter'\
Indrich Indrix= knœz; –
Heindrich Probus, knia{ wroc-
=awski 1288–†1290
Indrix, na andrixa
Ingwar In=gvar= – z W=odzi-
mierza Wo=., 1206–†1220 ¯
Jaros=aw z Kijowa †1176 ¯
Izas=aw z Kijowa 1146–†1154;
ojciec Jaros=awa z +ucka i Do-
rohobu/a i Grimis=awy za Lesz
-kiem Bia=ym †1227, brat Msti-
s=awa Niemego z Peresopnicy s= izebolkom
]na Wo=yniu\, jagurajn – Tatarzyn, wojewoda
1208& |leksandr s bratom=. Mengutimera 1274
ø volo∂imera s= mnogymi i ≤gouraina s nimi
voi ing=var= 'e posla s(y)- Jan 1221 ¯n=, Œn= –
na svoego. iz loucka. i iz wojewoda Aleksandra
Dorogobou'a. s= mnogymi ¯na, ¯n[, Œnevou
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
voi. Jakow ¯kov= – stolnik Dani=y Jaszcze=t 1247
Ingwarowicz Ing=varovih; 1241; Jak[b, hebr. Jakow, ¯]el=tou 'e rekwou ]rze-
wspomniany w Ipat. ltpsi pod posla πakova stolnika k=wszy Jaszcze=towi - Jaszcze=t
1229, w rzecz. 1227. svoego. ...¯kovou s≠dœ]ou rzek=& lepiej nam...\
Iraklej Irakl≠i – Heraklei, ou nego priidosta lazar Jawo=od 1214 ≥volod
syn Dani=y, g=ucho o nim poza doma'irec;... ¯kovou 'e ≤volodou i œropolkou
jedn' wzmiank' o potomstwie oudivwousœ. i prawavwou 0001-02-728
Dani=y, pod 1213, pewnie zmar= viny. pro hto poklonista- 1214 Œropolkou i Œvolo-
w m=odym wieku 0001-02-732 sœ ¯kovou 'e re kwou emou. dou 0001-02-730
Iwan Mstis=awicz Ivan= – kako mo'ewi bez povel≠nπa Jundi= – pose= Jatwy 1254
knia{ z +ucka, s. Mstis=awa Nie- knœ'a ødati [ sima. ¯kov ø œtvœz {n;dil
mego, wspomniany 1223 /e 'e prπexa vsœ si skaza. jurej Janiewicz – bojar Dani=y
“umar=” ]zgin'= w walce\ Jaron ˚aron zabity 1232 wraz z innymi&
Ivanou 'e oumerw[. Jaropo=k 1208 œropolk= – t≠x= bo padwix=. mnogo
0001-02-750 ≤volodou i œropolkou Ougor=. a Danilovyx= ma-
Iwan Dmitriejewicz – zabity 0001-02-728 lo boœr=. ix'e imena se
1219 przez stra/e tatarskie, w 1214 Œropolkou i Œvolo- bywa Ratislav=. {r;evih;.
potyczce poprzedzaj'cej bez- dou 0001-02-730 moüsi. Stepan= brat= ego.
po>rednio g=[wn' bitw" nad rz. Jaros=aw s. Ingwara, 1208 [rei ¯nevih;. 0001-02-769
Ka=ka& oub;en= bys Ivan= ¯roslav=, Œroslav=, œro- Jurgij Domamiricz 1219
dmitrπevih. ina≥ dva s nim=. slava, korol; ¯roslavl; domam≠lr≠h, {r;gi,
Iwan Lekin 1217 ]wspominany anonimowo$\, [r;gπi Domamirih;.
Ivan= Lekin= 0001-02-737 por. Wo=odimer Ingwarowicz& Jurij pop 1205 {rπi pop=
Iwan s. Gleba, ojciec W=odzi- ing=var= 'e posla s(y)- Jurij Lwowicz {rπi Lvovih;
mierza, knia{ stepa<ski, na svoego. iz loucka. i iz chrzczony przez Wojsze=ka gdy
wymieniony 1292, /e zmar=. Dorogobou'a. s= mnogymi by= w Haliczu zak=adnikiem w
Toe 'e zimy prestavisœ. voi. latach 1252÷55
stepanskyi knœz;. Ivan po >mierci Mstis=awa udatnego Jurij Witanowicz – Rusin,
s(y)n= Gl≠bov=. ]Uda=ego\ †1225, w=adaj'cy Haliczanin, zabity przez Igore-
Iwan Micha=kowicz 1228 Przemy>lem a potem – Mi"- wicz[w 1208
Ivanom= Mixalkovihem= dzybo/em& po prilouha[ izb;eni by-
Iwanko 1208 s. Stanis=awa potom 'e poustista Œro- wa i oub;en= 'e bys [r;ii.
brat Iwanka ]pod 1209\& slava. i dasta emou Pere- Vitanovih. il;≥ }epano-
i Stanislavih; Ivanko i mil;. i potom Me'ibo'ie. vih;. inii velicii bo≥re.
brat ego. Zbyslav= prib≠- 0001-02-753 oub;eno 'e bys ix= hi-
gowa v Galih;. Jaros=aw Wsewo=odowicz slom= 500. ]s=aw. liter'\
Iwor Molibo/ycz 1241 ]1191–†1245\, s. Wsewo=oda Jurij s. W=odzimierza {rπi
Ivor=. Molibo'ih; Bolszoe Gniezdo ]1154–1212\, s(y)n= Volo∂imerov;
Izas=aw 1233÷34 Izœslav= wielki knia{ Suzdala, otruty zmar=y, opis pod 1292 r.
i so Izœslavom=. s= vislo- w Ordzie 1245& Jaros=awa we- Kafi=at – Rusin 1281
heskym – z Izas=awem wis=o- likogo kniazia Su/dala zielem i Kafilata. s nimi 'e se-
czeskim ¯ rz. Swis=ocz umorisza... 0001-02-808 lezenci
wg Rosjan 1997. Dani=o wo=. – w drodze do Ordy, Kaloman Kaloman= –
Izas=aw 1222÷54 Izœslav= 1246, jad'c przez Kij[w – powie- Koloman 1214, brat Beli IV, kr[la
– Izas=aw Mstis=awicz ze Smo- rzy= utrzymanie grodu Jaros=a- W"gier 1235–†1270
le<ska, sprzymierzony Michai=a wa swemu bojarzynowi – Dmit- Kinga – 1. c. Andrzeja II ]1175
z Czernihowa w walce Dani=y rowi Eikowiczowi ]Jaros=aw ju/ –1235, kr[la W"gier 1205–
wo=. o Halicz. W 1231 wojowa= nie /y=\& 1235, /ona Ludwika, znana
przeciw Danile z kr[lem w"gier- Dani=o i prπide k= kπevou. jako >w. El/bieta, bo /y=a b.
skim – Andrzejem. W 1233, w ob;der'a][ Kyev= ¯ro- kr[tko 1207–†1231, i w kr[tkim
zwi'zku z Po=owcami, pomaga= slavou bo≥rinom= svoim=. /yciu, po >mierci m"/a †1227,
Danile zawojowa: Kij[w, i sam ~ikovihem;. Dmitrom=., po>wi"ci=a si" pracy dla bied-
zaj'= gr[d. W 1235 Jaros=aw 0001-02-806 a w Ordzie na Wo- nych& imenem= al;'b≠ta.
wygna= go z Kijowa }Jaros=aw =dze Tatarzy przypomnieli mu, predne¥ bo imœ ei. Kineka.
Su/dalskyj “wzi'=” Kijew pod /e „Brat tw[j Jaros=aw k=ania= mnogo bo poslou'i. B(o)g(o)
Wo=odimerom. 1236, w Ipat. si" krzakowi, i tobie k=ania: si" vi. po mou'i svoem; i st˛ou
1235 0001-02-777, J.D.| nale/y }przychodzi, przystoi, nar≠h[t. 0001-02-723
izebo=k 1262 trzeba, wypada|. 0001-02-807 2. c. kr[la W"gier ]Beli$\, /.
Jaros=aw by= szwagrem Dani=y, Boles=awa Wstydliwego ]1226
nie bratem, obaj& Jaros=aw i Dani- –†1279\, ks. Krakowa po 1243,
=o, mieli za /ony c[rki Mstis=awa kt[ra nam[wi=a m"/a na wy-
Uda=ego praw" z Dani=' do czeskiej
Jartak œrtak, ¯rtak= – Opawy, w 1252&
Lach z Lublina 1288 Boleslavou 'e ≥ko ne xo-
≤rtak Lœx= iz L[blina tœ]ou. 'ena ego pomagawe
¯r=takovou ]Jartakow'\ Danilovi. slovesy b≠ bo

d=]i korolœ Ougor;skogo.
imenem; kyn;ka. w Ipat. ltpsi pod
1254, 0001-02-821.
Klim Klim= xristinih 1216
Klim, Klim= oub;en= bys
xristinih 0001-02-732
Klimata Klimœtœ – Klimata
1220, pod 1231]w rzecz. 1229\
0001-02-765
Klimœtœ 'e. s Golyx= gor=
b≠'a. ø knœzœ Danila k=
korolevi.
Kobud – Litwin
Dani=o zdoby= 1242 poima
grady ix=. Derevih; Gou-
bin=. Koboud=. Koudin=
gorod≠c;. ]pochwyci= grody ich&
G'bin Derewicza, gorodziec Kude<
Kobuda, dzi> Gorodiec, 22 km E od
Kobrynia; kob–kob\
kocz koh; – Po=owczyn
podczas obl"/enia Twerymentu
1251 trafi= Mendowga strza='
w >ci"gno ...zastr≠li koh;
Polovhin=. Mindogova v=
stegno.
Kodwi/ad, s. Tudnamina
bœwe 'e s nimi voevoda.
t[dnœminovih. kodvi'ad; –
wojewoda Mednoga 1262
Koloman Koloman= †1241 –
brat Beli IV ]1209–†1270\, kr[la
w"g. 1235–†1270&
1214 ...za sn˛a svoego Kolo-
mana. 0001-02-731
1216 ...k= Kolomanovi.
0001-02-733
1216 ...Kaloman=. i lœxove.
0001-02-734
Konczak Konhak= – imi" Ta-
tara, wspomniany pod 1201, w
rzecz. 1205& od niego }Syrcza-
na|& ø nego rodivw[sœ Kon-
hakou. i'e snese Soulou.
Konczak Konhak= – imiona
wojewod[w tatarskich 1281
okannogo Konhaka. i Koz≠≥.
i Koubatana.
Kondrat knœz; velikyi
Kondrat= – Konrad Maz.
¿1187(88 – †1247. 08.31,
¯ Kazimierz Sprawiedliwy
]¿1138 – †1194\, /on' Agafia ¯
Swiatos=aw, kn. W=odzimierza
Wo=.
Kondrat – s. Siemowita †1294
wn. Konrada Maz. †1247, opi-
sany w 1282 i 1288 ]pod 1281
i 1287\
k= Kondratovi
0001-02-740
Korczun wolit – W"grzyn 1205 Ky<ka kyn;ka, Kin;ka –
i Koroh[na volita 1. Kinga ]1207–†1231\, znana
kormilicziczi 1205 – potomki
jako >w. El/bieta, c[rka Andrzeja
“kormilca” ]wychowawcy\;
¯ ¢kormit’-kormit; ]karmi:\;
rodzina bojar[w z Wo=ynia, od-
Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
grywaj'ca wi"ksz', polityczn' Ludwikiem IV, s. Hermanna Land e˛. “5” s=movitoviha dva.
rol", z niej najbardziej aktywny -grave z Thuryngii ]lonokrabo- Kondrat= “i” Boleslav=“.” a
W=adys=aw; viha\. Ma=/e<stwo zawarte w 1221, Kazimirovihov tri. Lest;-
Bolodislav 'e kormili- tr[jka dzieci, jeden syn – Herman II, ko“.” Zemomysl=. Bolodi-
hih; b≠'a v= Ougry ]Wo=o- i dwie c[rki – Sophia i Gertruda. W slav=. bo≥re '. lœ∂stπi.
dis=aw za> Karmilec pojecha= na 1227, w Otranto, Italia, Ludwik naby= izbrawa seb≠ \dinogo ø
W"gry\, zarazy w czasie Sz[stej Krucjaty nix Lest;ka. i posadiwa i
i privedowa kormilihiha. do Ziemi Íwi"tej, i zmar=. El/bieta v= Krakov≠. na stol≠ Bo-
i'e b≠ zagnal= velikyi po>wi"ci=a si" biednym i chorym leslavli, i poha knœ'≠ti
kn˛z; Roman=. nevery radi. do ko<ca jej kr[tkiego /ycia, †1231. lest;ko.
]i przywiedli Karmilca\, kormilhπa Kanonizowana w 1234. O niej m[wi }Boles=aw V Wstydliwy †1279,
]Karmilca\, kormitel; tekst wo=. ]w Ipat. ltpsi pod 1207 r.\& s. Leszka Bia=ego †1227|
Kosniatin 1254 zwany Po=o/y- ...i da d=]er svo[. za lono- u Boles=awa synowc[w 5& somo-
szy=a; exav 'e Kosnœtin= kraboviha. za loudovika. b≠ witowicz[w dw[ch& Kondrat }i| Bo-
poima. na nix= dan;. bo mu'; silen=. i pomo] les=aw},| a Kazimierowicz[w trzech&
Kostantin Kostœntin= 1242 nik= bratou eœ. ['e nyn≠ Lestko},| Ziemomys=, Wo=odis=aw
Kota< Kotœn; – s. Suty ]Suto\ s(vœ)tou nar≠ca[†. ime- }W=adys=aw +okietek †1333|.
po=owiecki chan 1205–22–32, nem= al;'b≠ta. predne¥ Lestko – Leszek Czarny †1288.
bo imœ ei. Kineka. mnogo
te>: kniazia Mstis=awa Uda=e- Konrad ur. 1251(55, †1294.
bo poslou'i. B(o)g(o)vi. po
go, bra= aktywny udzia= w wyda- Boles=aw ur. po 1251, †1313.06.
rzeniach halickich 1226 ]w Ipat. mou'i svoem; i s(vœ)tou Ziemomys= ur. 1225, s. Konrada
1228\, pomaga= W=adimirowi nar≠ca[†. Ciotka Kingi «nr 2». Maz. †1247, by= stryjecznym bra-
Rurykowiczowi przeciw Danile 2. Kunegunda “Kinga” tem Boles=awa V Wstydliwego
Romanowiczowi. ur. 1234.02.19, zmar=a bezpotomnie †1279 ]bra:mi byli& Konrad Maz.
Po naje{dzie tatarskim 1240 1292.07.24, w S'czu, c[rka Beli – ojciec Ziemomys=a, i Leszek
zbieg= na W"gry IV, ur. 1206, kr[la w"gierskiego Bia=y – ojciec Boles=awa Wstydl.
Kujç, Aßik Boljui – i pos=a z 1235–†1270, wnuczka Andrzeja †1279\, pozostali w dalszym stop-
Wasylkom trzech tatarzyn[w †1235, bratanica Kingi «nr 1» †1231 niu pokrewie<stwa\.
imieniem Kouihi≥. Awika ]Bela †1270 i Kinga †1231 – brat z Pomy=k" prawdop. spowodowa=o
Bol[≥. 1258 siostr', potomni Andrzeja †1235\; pomieszanie Boles=aw[w& Bole-
kuremsa kouremsœ, Kourem;- za>lubiona 1239 Boles=awowi s=awa Wstydliwego †1279 ]o kt[rym
s≠, k= kourems≠ – wojewoda Wstydliwemu †1279, ks. Krakowa mowa w latopisie 1280 i dla kt[rego
tatarski 1246–56; i Sandomierza. Ziemomys= by= stryjecznym bratem\
Potom 'e kourems≠ sto- Pod 1254, ...slovesy b≠ bo z Boles=awem Maz. †1247, synem
≥][ ou lucka ]Potem Ku- d=]i korolœ Ougor;skogo. Konrada Maz. †1247, dla tego/
remsa sta= u +ucka\ imenem; kyn;ka. Boles=awa †1247, wymienieni Kon-
Potom 'e kouremsa prπide Obszerniej pod ∏782 drat †1294 i Boles=aw †1313, oraz
k= Kremœnc[. i voeva \kolo Lesij L≠sii – brat Trojdena Leszek Czarny †1288 i W=adys=aw
Kremœnca, Lesticz 1214 lestih; – +okietek †1333 – byli synowcami,
i sta ma m≠st;x kourem- pose= Leszka Bia=ego †1227& Ziemomys= za> bratem\.
sin≠x, s kouremso[, k= lestko 'e posla posla 1288 Togo' l≠t. Lest;ko
kouremsi, kourensin≠, svoeg. lestiha i Pakoslava Kazimirih; poslal polk=
kouremsa, v= kouremsinou, voevodou rekyi ne ≠s l≠po svoi i voeva knœzœ Kond-
kouremsy boœrinou knœ'iti v Galihi. rata s=movitoviha.
Kuri= – Kiri== ¡, metropolita no poimi d=]er= mo[ za sn˛a 1288 Togo' l≠t prestavi-
kijowski 1225–1233, rodem Kolomana.... 0001-02-730(731 s∑i velikii knœz; Lest;ko
Grek ¯ gr. Kyrillos ]boski\ ¯ Lestko lestko, lest;ko, kazimirovih krakovskyi.
kyrios ]Pan, B[g\ Lest;ko, Lest;ko Zemo- Lew Lev= – syn Dani=y Wo=.
1228 küril= bo b≠ mitro- mysl= – 1241-44-45-53-54-...-†1312$
pilit= • Leszek Bia=y 1227 }1186– longwen 1246 – Lit., wojowa=
Kuri= Kouril= pehatnik= – †1227. 11. 27, s. Kazimierza okolice Mielnika; a sam lon=
Kuri= piecz"tnik; Sprawiedliwego †1194.05.05 -kgveni. boden= outehe.
1242 Kourilovi 'e sou][ i Heleny, c. Wsewo=oda Msti- +awr – Laur; Fro= i +awr –
pehatnikou. s=awicza, kniazia z Be=za|, wielcy m"czennicy ˚fro=;
Kouril= 'e øve]a emou. • Leszek Czarny 1280 }†1288. Fro= ^ Flor; +awr ^ Laur
Kuzma – biskup w=odzimiersko 09.30, s. Kazimierza ¡ ¿1211– =azar doma/irec lazar doma-
-wo=y<ski, ordynowany 1156, †1267.11.14, wn. Konrada Maz. 'irec; 1241÷47 – w domu
zm. 1167, wymieniony 1218, †1247, prawnuk Kazimierza /r'cy ]jedz'cy\ ¯ /re:
w>r[d innych biskup[w. Sprawiedliwego †1194.05.05| =omonosy 1272 – o z=amanym
1227 V ta ' l≠ta. lest;ko
nosie ]haczykowatym\
oubπen; bys. velikyi knœz; posla s= svo[ rat;[ v=lo-
lœ∂skyi na soim≠ oubπen; ∂islava lomonosogo
bys St˛opolkom=.
=onokrabowicz – Ludwik IV,
1280 }zepsuta genealogia|
II kr[la w"gierskiego, †1235. syn Hermanna ¡ Landgrave z
ou Boleslava s(y)novec;.
Zar"czona w dzieci"cym wieku z Thuryngii, informacja pod 1207
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
kompilacj' innych z pomiesza- Michai= Mixail= – z Pi<ska s Vœheslavom= Tol=stym=. 1234 ...bogovihev; moli.
niem fakt[w, wi"cej pod has=em /y= 1246÷1256, b≠'a v= Ougry a Vasil- in≠m boœrom mnogym n≥-
Ky<ka i nr 750 w 1246 da= wie>: Danile o na- ko s Miroslavom= exa v= tym byvwim= danilovi '
i da d=]er= svo[. za lono- je{dzie Litwy na Mielnik Belz=. prib≠gwou k Galih[.
kraboviha, za Loudovika. b≠ }n(Bugiem| 0001-02-798, bra= udzia= w obl"/eniu Kalisza 0001-02-774
bo mou'; silen=. w 1256, z polecenia Dani=y, wo- 1227& a Miroslava poslasta Mo=za d;≥k rekomyi Molza
mamszej – wojew. tat. 1276 jowa= po Zelwie }ziemie wzd=u/ na zad grada. 0001-02-755 diak zwany Mo=z', zabity 1216
i voevodou s nimi mamw≠≥ rz. Zelwa| 0001-02-847 Mistis=aw wszej Rusi 0001-02-733
marcel, maroce= – W"gier, Michai=o Mixailo – syn Jurija, Mstis=aw ]Boris\ s. Romana, Monomach Monomax 1053–
1208, wyliczaj'c wojewod[w& wnuk Lwa Dani=owicza knia{ ze Smole<ska 1197– 1125, W=adimir Wsewo=odo-
...hetvertyi. Lotoxarot=}.| Micha=ko Glebowicz 1216 1214, po czym zaj'= stolec w wicz Monomach ]Jednow=ad-
pœtyi mokπan. westyi ta- ]pod 1213\ posla... Mixalka Kijowie; zabity w bitwie nad ca\, wielki knia{ kijowski od
berc;}.| se∂myi maroc≠l Gl≠boviha. protivou im=. Ka=k' 1219. 1113, syn Wsewo=oda Jaro-
...tou 'e Marcel=. xoroug- 0001-02-733 mistis=aw }Niemy| peresopnic- s=awicza, przezwany Monoma-
ve svoei øb≠'e i Rous; vzœ Micha=ko sok[= zabity 1216 ki, na Ukrainie; M;stislav; chem po dziadku ze strony matki
[ i poroug= velik= bys Glebowicz ]$\, N≠myi, – Konstantinie Monomachu;
marcelovi. zwany soko=em ¯ Jaros=aw z Kijowa †1176 ¯ oczy>ci= ziemie z Po=owc[w
mark 1288 – episkop Mixalka 'e s=koulu oubi- Izas=aw z Kijowa 1146–†1154. prawie do p=n. Kaukazu ]„...
'e marko. i po≠xa do L[- wa s=gonivwe na ]irci zgo- 1208, i ø Peresopnici. wygnawszy Otroka do abezy, za
bomlœ. s= knœgine[ i s= niwszy ¯ izgon ]pojedynek rycerski prπide M;stislav=. N≠myi ?elazne Wrota, Sorczanowi za>
slougami. na kopje\ 0001-02-733 s= mnogymi voi. zostawszy w Donie, ryb' o/yw-
Markolt – Niemiec /yj'cy we Mie/ko Me';ko – Mieszko 1214, M;stis=av= peresop- szy togda...”, itd.\;
W=odzimierzu Wo=. 1269 s(y)n= kazimerov; leskono- nickπi 0001-02-729 by= “dziadem Romana” †1205
Markolt= 'e n≠mhin. zva gogo Me';ki. ]syn Kazimierza 1224 ]w rzecz. 1219\& vid≠v; ...d≠dou svoemou Monoma-
k sob≠. knœzi na \b≠d=. Laskonogiego Mieszki \ to M;stislav=. N≠myi xou. 0001-02-716; to jest, dalekim
Vasilka. l;va Voiwelka. i Mika Mika – Rusin 1208 mn≠v= ≥ko Danil= zboden= przodkiem, i {le, gdy «dziad»
nahawa \b≠dati. i piti i zabi= W"gra Tobasza i g=ow" bys potehe i sam v n≥ b≠ bo brany jest dos=ownie& dziadek.
veselitis. ]Niemiec Markolt mu obci'= mou'; i toi kr≠pok=.... Roman ¯ Mstis=aw ¯ Izas=aw ¯
‘wezwa=’ zaprosi= – do siebie Mika 'e oubode tobawa i mistis=aw m;stislav;, Mis- Mistis=aw †1131 ¯ Monomach.
kniazi[w na obiad& Wasylk", glavoy emou stœl= tislav= – Mstis=aw Uda=y Monczuk Monh[k= – grodzia-
Lwa i Wojsze=ka. I pocz"li ‘obia- Mikifor ˚Nikifor †1225, te>: Dani=y †1264. Pod nin W=odzimierza Wo=. 1205
dowa:’ – pi: i weseli: si"\ Mikulin de< ˚niekolin de< 1225, w rzecz. 1220& Olek- mstibog, Ipat. 1428 M;st;b=˛,
Martinisz †1223 – W"gier, Miku=a Mikoula – Rusin sandr= vseg∂a vra'dou wo=. m;stib=˛ ^ m;stib(og)=
wojewoda kr[la }Andrzeja|, wspomniany pod 1231, w rzecz. im≠≥we k= svoim bratom – grodzianin W=odzim. Wo=.
zabity ko=o Halicza wojami Msti- 1229 romanovihem Danilovi i 1205
s=awa& togda 'e Martiniwa mileja Mil≠≥, mil≠œ Vasilkovi. slywav= ≥ko Mstis=aw ˚Mistis=aw.
oubiwa. boevodou koreva baskak tatarski 1254 M;stislav=. ne im≠et; l[b musi – bojar Dani=y zabity 1232
]tak w r"kopisie, powinno by:& ko- mindago Mindogo, mindago, -ve k zœt[ svoemou knœz[ wraz z innymi& t≠x= bo pa-
roleva\ 0001-02-749 Mindogo, mindovg;, Min- Danilovi... 0001-02-745 dwix=. mnogo Ougor=. a Da-
Matej Mat≠i – zi": Lubowa, dovg=, mindovg;, min;do- M;stislav= veliky oudat- nilovyx= malo boœr=. ix'e
zabity w Uchaniach 1207 vga, Min=doga, mindago, nyi knœz; oumre 0001-02-752 imena se bywa Ratislav=.
togda 'e oubiwa Mat≠œ. Mindog, mindovg; – w=adca Mitrophan – episkop W=odzi- {r;evih;. moüsi. Stepan=
L[bova zœtœ litewski, sestriha Mindo- mierza n(Kla{mie 1237& brat= ego. [rei ¯nevih;.
matfiej sira/ski – Matwiej z vgova ]siostrze<ca Mindowga, Mitrofan episkop= nastasja nastasπa – Anastazja,
Sieradza, wojewoda, zabity Mindog 'e posla s(y)na si mogu-czen]$\ 1246 c[rka Aleksandra, siostrzenica
zim' 1287(88 mintela Mintelœ – por. Mengu-chan 1237 Dani=y Wo=., wydana za Siemo-
i voevodou ego oubi. sira- knia{ Jatwy 1272 Prislavwou 'e mogouh≠v≠. wita Maz., ]o Danile\& b≠ bo
'skogo matƒea Miros=aw – Rusin, z Be=za posol= svoi bratouhada ego za nim= ]za
Memnon – episkop }biskup| pose= Romanowej 1206 ]wdo- mokyj wielki >lepooki – W"gier, Siemowitem\. d=]i Aleksan-
Przemy>la 1288; episkopa wy po Romanie\ wojewoda 1205–1208. mokya drova. imenem; nastasπa.
svoego peremywl;skogo knœgini 'e romanova. posla velikogo. sl≠po\kogo Nebr Nebr= – woj Jatwy 1225
imenem; Memnona. Miroslava. ko les†kovi. mokijan mokπan= – mokyj ]$\ raniony przez Dani="& Nebra
Mengukan – Mengu-chan g(lago)l[]a. ≥ko sii vs[ wojew. w"gierski 1208, œzvi hetyrmi ranami
chan Tatar[w 1237÷1274, zeml[ naw[ i \t˛ h inou wyliczaj'c wojewod[w& nezdi=owa nezdilovaa –
por. ]zepsuty$\ moguczen dr='a†. ...hetvertyi. Lotoxarot=“.” wierna Sudis=awowi wycho-
Men;goukanovi 'e. pri- pose= Wasylki 1208 pœtyi mokπan. westyi ta- wawczyni 1229& v≠rna Sou-
wedwou s=glœdati grad Vasilkou 'e knœ'a][ v berc;“.” se∂myi maroc≠l dislavou kprmilhπa nez-
Kyeva Belz≠. preiidowa 'e o}t| molibogowicze – bojarski r[d dilovaa. mater[ bo si
mengu-timer mengoutimer= nego velikii Vœheslav= z Halicza b"d'cy w opozycji naricawe [.
– wielki car tatarski 1274 tolstyi. i Miroslav=}. i| Danile Romanowiczowi, okre>- niczifor nihifor= – Nikifor
k= velikomou c(a)rovi men- dem;œn. i Vorotislav=. i lany epitetem «niewierni»; KCz grodzianin W=odzimierza
goutimorevi inii bo≥re mnozπi voi ø ¯ Molib[g ¯ modli % Bogu Wo=. 1205
Michai= Mixail= Hernigov;- Belza. 1228 ...igra[]i nev≠rnym nikentij nikentπj – papie/
skyi – lata 1230-te, Wasylko z Miros=awem 1208 molibogovihem;. 0001-02-762 Inncenty IV; papy nikentπa
pod 1231 r., w rzecz. 1229 knœgini 'e romanova. s(y)- 1228 ...po nev≠rnyx moli- ]papie/a Innocentego 1253\
idet; na mœ Mixail= n(o)m= svoim Danilom=. i bogovihex. 0001-02-763
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
niekolin de< – Nikolin dzie<, Ostafij 1262÷64 |staf;i Szyd=owski W 1198 zjednoczy= halickie i wo-
dzie< pami"ci Nikolaja Mirlikij- konstœntinovih; Preibor rodowicz, s. Stepana =y<skie ziemie.
skiego ]Nikolaja Cudotw[rcy\, 8 zbieg z Razania, wzi'= udzia= preibor; s(y)n= Stepanov=. Roman by= synem Agnieszki – sio-
maja lub 6 dekabra-grudnia, w wyprawie Litwy do Jazdo- rodovih – woj po=ku Wasilko- stry Kazimierza Sprawiedliwego
wo=. ltps& po
n≠kolici dn˛i. wa na Mazowszu, 1262, 4 km wa, zabity 1262 †1194, przez to by= ciotecznym
Ipat. ltps& po
Mikoulin≠ dn˛i. powy/ej p[{niejszego grodu Priwiszcza – Jatwiag 1254 bratem Leszka Bia=ego †1227 i
Nikifor zwany Stani=' – Warszawa ]w wyniku wyprawy ‘zwany’ – na stanowisku Konrada Mazowieckiego †1247.
biskup w=odzimiersko-wo=y<- zgin'= Siemowit Maz., a syn rekom≠i Privi]a Agnieszka ur. 1137, zm. po 1182, c.
ski, b"d'cy uprzednio s=ug' Kondrat uj"ty\; zabity 1264 Prokopij Prokopii – bojar Boles=awa Krzywoustego ur. 1085,
Wasylki †1271, wymieniony wojami Wojsze=ka. Tewtiwi=a, rodem z Po=ocka, †1138, /ona M>cis=awa ™ Chrobrego
1218, w>r[d innych biskup[w. Innym zdrajc' by= ˚Trid zdrajca – doni[s= Trojnatowi o †1172, kniazia wo=.
0001-02-740 Otrok |trok= – po=owiecki zamiarze zg=adzenia go, 1263 Roman Roman= – s. Dani=y
Nogaj Nogai – wojew. tatarski knia{, wspomniany pod 1201, Rabiec Rœb≠c= – Rusin 1283 †1264, wnuk Romana †1205;
1276–1283–1287 w rzecz. 1205, z retrospekcj' i Rœbca rok urodzenia nieznany, >mier ci
Ogapid ogapi∂ – igumen wielu lat, /e Ismai=tanie zwani Rach rax, Rax= – woj ukr. – te/; mimo to, mo/na do>:
Peczerskiego monasteru 1288; Po=owcami izgnavw[ |troka s. bojarzyna Micha=a ]Mixai- dok=adnie ustali:, /e ur. ok.
i vsi igoumeni. i ogapi∂ v= |bezy, za 'eleznya vra- lovih;\, ulubieniec Wo=odimira, 1235(37, skoro by= m=odszym
peherskyi igoumen=. ta. S=rhanovi 'e ostavw[ zgin'= wraz z Prusakiem B=usem bratem Lwa, ur. 1230(35, za-
1282. Wo=. ltps zwie ich diab=ami ] bitego 1312, w wieku 77–80 lat;
w Ipat. |gapit= Peherskii ou Donou. ]wygnali ˚Otroka
dva b≠sta\, zabitymi nie pod gro- Lew o/eniony w 1246, w wieku
Oleg |leg= – Rusin 1247÷74 do Abezy, za ˚?elazne Wrota. dem, lecz w ‘izgonie’ ]pojedynku\....
Oleg Kurski 1219 – Rusin, Sorczan zosta= w Donie, tj. n( rz. Wo=odimir z po=kiem wyprawi= si" lat ok. 15–14, a Roman – w 1252,
uczestnik bitwy n(rz. Ka=ka Don, dzi> – w Worone/u\. do Sochaczewa. Pol. ksi'/" Bole- w wieku lat tak/e oko=o 16–15;
|lgovi Kourskomou kr≠pko ˚nr 1680 ]Obja>n. nazw i term.\ s=aw wyjecha= z grodu. Wo=odimir mi"dzy Lwem a Romanem mogli
bivwimsœ Pakos=aw 1214 Pakoslav= – nakaza= swoim wojewodom, Wasil- by: „inni, kt[rzy m=odo zeszli ze
oleksa Oreszko pose= i wojewoda Leszka Bia- kowi, ?elis=awowi i Dunajowi nie >wiata tego” 0001-02-732; ojciec
rozpuszcza: swych woj[w, lecz ich – Dani=o – o/eniony w wieku
pochwyci= Jaros=awa z /on' =ego †1227&
p[j>: wszem ku grodowi. Ci nie
1224 dzi"ki szybkiemu koniowi, 1214 lestko 'e posla posla lat 15 ]ur. 1201, o/enek 1216, w
us=uchali i skrycie pojechali do wsi,
Jaros=aw onomou 'e v=exa- svoeg. lestiha i Pakoslava z trzydziestu lud{mi. Jad'c drog', Ipat. ltpsi pod 1213 0001-02-732\,
vwou. œt; 'e bys olekso[ voevodou rekyi ne ≠s l≠po ujrzeli czelad{ uciekaj'c' ze wsi nie jest jasne, dlaczego Dani=o
|r≠wkom=. b≠ bo borz= kon; boœrinou knœ'iti v Galihi. do lasu. Pojechali po nich. W tym mia= potomstwo rodzone ok.
pod nim=. no poimi d=]er= mo[ za sn˛a czasie uderzy= na nich Boles=aw z 1230 – z 15-letnim op[{nie-
Oleza |leza dvorskπi 1255 Kolomana.... 0001-02-730(31 Lachami }zapewne ukryty w lesie, niem, Roman by= trzecim z kolei
uderzenie z nienacka|. Dru/yna jego synem,
Olga |lga – c. Romana z ...a Lest;kovi da Pere- nie wytrzyma=a i zacz"li pierzcha:
Bria<ska, wydana za W=odzi- mywl;. a Pakoslavou L[ba- by: mo/e trzy /ony, dwie pew-
]na bieg\, wszyscy, z B=usem. Ci
mierza, s. Wasylki †1271, wn. hev=. Pakoslav= bo b≠ dwaj nie pobiegli, Rach z Prusinem. ne& pierwsza Anna Mstis=awna,
Romana †1205 priœtel; romanovoi i Utworzyli dzie=o dostojne ]godne\ kniagini Nowogr[dka ]$\, druga
O=owianiec 1283÷1288 – Rusin, d≠tem; eœ. 0001-02-731 pami"ci. Zacz"li bi: si" m"sko. Gertruda Babenberg, za>lu-
wojewoda W=odzimierza †1288, 1223 b≠ 'e s korolem;. Pa- Prusin zjecha= si" z Boles=awem. biona 1252, trzecia Helena, c.
dekabra.10, w Lubomli koslav=. s Lœxy. Tu zosta= zabity od wielu. A Rach Gleba z Wo=kowyska;
zabi= bojarzyna Boles=awa, a Rax= ma=/e<stwo z Gertrud' zawar
|lovœnec; 0001-02-749
oubi boœrina dobra, tu i sam -te 1252.06.27 w Judenburgu, w
Borka 'e i |lovœnca, 1227 ...prosœxousœ da by k prija koniec, podobnie, umar= z
s Borkom;. i s= |lovœn- nim prislal=. Kondrat=. m"stwem, sercem zostawiwszy po Styrii, w Helen' – po powrocie
cem;. \lovœnec; Pakoslava i Mstiou≥.. Pa- sobie s=aw". z Austrii 1254,
O=ujewicz |l[evih; – koslav= 'e reh Danilovi. }S=awa tym, co na koniach gonili za jegoc[rka–Maria–zma=/e<stwa
Rusin 1219, bitwa n(Ka=k' izm≠niv= rizy svoa poedi bezbronn' m=odzie/', z zamiarem z Gertrud', wysz=a za m'/ za
O=ydykiszcz olydiki]; – s nami. mordowania jej – J.D.|. Opis oko- Stafana IV, bana z Zagrzebia,
liczno>ci w wo=., w Ipat. pod 6789 synowie Romana z Helen'&
Jatwag, 1254 Danil= 'e v=zem; na sœ
]1281 r.\, w rzecz. 1282. Michai= – kniaziem S=onima,
Omir |mir= 1231 – Homer wolom pakoslavl;. i sta za
Raczsza Rah;wa, rahwa – Wasilko – kniaziem Nowogr[d
≥ko 'e |mir= piwet;. ima. 0001-02-756
s=uga W=odzimierza 1288 -ka Lit.,
opisa \pisa 1253 – Opizo, Pawe= Ravel= – Rusin, 1226,
Ratis=aw – bojar Dani=y zabity rok >mierci Romana – nieznany
legat papieski, papie/a Inno- zaufany kniazia Dani=y&
1232 wraz z innymi& t≠x= bo i okoliczno>ci te/,
centego IV †1254 0001-02-827 a Pavla svoego posla k=
padwix=. mnogo Ougor=. a wymieniony 1254 ]pod 1255 r.\
Oreszko, oleksa – pochwyci= Kotœnevi reka... 0001-02-753
Danilovyx= malo boœr=. po powrocie z Austrii w=ada=
Jaros=awa z /on' 1224 dzi"ki Perenie/ko – Rusin, wspom-
ix'e imena se bywa Rati- Nowogr[dkiem Lit.
szybkiemu koniowi, Jaros=aw niany 1216 z racji pomocy 12-let-
slav=. {r;evih;. moüsi. i prπide k nemou Roman=. s=
onomou 'e v=exavwou. œt; niemu Danile, powracaj'cemu z
Stepan= brat= ego. [rei vs≠mi novogoro∂ci. s= ctem
'e bys olekso[ |r≠w- po>cigu po bitwie – wydarzenie
¯nevih;. svoim=. Gl≠bom=. ]ctem –
kom=. b≠ bo borz= kon; pod halickie 0001-02-735
Roman Roman= Mstis=awicz, te>ciem\ 0001-02-838
nim=. i Gavri=o Ivorovih. i Pere-
1170–1205, wielki knia{ ruski, pre'∂e skazaxom= ≥ko Vy-
Orew |rev; – muzykant, n≠';ko. øtoudou proidowa
Wo=ynia, zabity 1205.06.19 pod welk= b≠ dal=. nov;goro-
g">larz, i pose= Wo=odimera v noutr=.
Zawichostem, syn Mstis=awa Iza- dok=. Romanovi. 0001-02-838
Monomacha ]1053–1125\, po=o/iszi=a 1254 ]pod 1257 r.\
s=awicza, kt[ry by= synem Mstis=a- W 1256 Roman – do spo=u z
wspomniany 1205 ]godec\; Kosnatyn na stanowisku Po=o
wa †1036, wnukiem Wo=odimira Wasilk' i Burundajem – wojo-
edinomou go∂cou 'e |revi -/yszy=y posla Kosnœtina.
Wielkiego †1015; ojciec Dani=y wa= „ziemi" Litewsk' i Nalsz-
i posla i v= |bezy reka. pekoma Polo'iwila.
1201–1264, i Wasylki 1203–1271. cza<sk'” 0001-02-847
v=lo∂imer= oumerl= est;. szy=o – szyd=o ˘ nazwisko
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
Roman Roman= – Roman, tisœ k= kπevou. signiew Sign≠v= ]Zbigniew\ |bezy, za 'eleznya vrata.
kn. Bria<ska, ‘debrewi’ 1264÷ Sebiedaj Seb≠dai – wojewoda signiva, signava, Sign≠va S=rhanovi 'e ostavw[ ou
1274, lit. pochodzenia& przedni Tatar[w 1240 ]Zbigniewa\, Lach, wojewoda Donou.
prπide na romana litov- }wo=. o tym nie wspomina, /e pod Boles=awa, ks. Mazowsza, ]wygnali Atroka do Abezy, za
skogo, jego wodz' Tatarzy pokonali wojowa= ziemie Jatwy 1247, ?elazne Wrota. Sorczan zosta=
Romana debrevi, debrœn- Rusin[w nad rz. Ka=ka 1219, wraz z S"dem-S'dem ]innym w Donie, tj. n(rz. Don, dzi> – w
skogo, b="dnie 1224| wojewod'\, oraz Dani=' wo=. i Worone/u\. U Sorczana Roman
1264& bys 'e vesele ou Ro- selezenca 1281 ]$\ Wasylk' – bratem Dani=y, kt[rzy pija= }wino| ze z=otego szyszaka.
mana knœzœ. ou dr=benskogo. i Kafilata. s nimi 'e se- ...i ou Boleslava pomoh; Syrczan by= ojcem Konczaka
naha ødavati milou[ svo[
d=]er; imenem; |lgou. lezenci poœsta. Souda voevodou. i }wojewody tatarskiego 1281|,
za Volodimera knœzœ sn˛a semen kodni<ski – 1216, signiva. Wojowa= tak/e ko=o „ten/e zni[s= Su=", Sul"” }na polu
Vasilkova vnouka velikogo i vid≠ Gl≠ba zerem≠viha i Cho=ma 1268& walki, g=adko pokona= biskupa
knœzœ romana galickog. ]w semena ko∂nin;skogo mu'e- i pohawa lœxove voevati krak., 1287|; wg Rosjan 1997&
roku zab[jstwa Mendouga by=o ski ezdœwa 0001-02-734 \kolo Xolma. voevody Konczak „wyczerpa= rzek" Su="”
wesele u Romana kniazia, u Semen O=ujewicz Semen 'e bywa s nimi Sign≠v=. – wyraz jego nadzwyczajnej si=y
drobenskogo. pocz'= oddawa: |louevih; 1216, }wojewoda vor'=. Soulko nevstyp; i mo/liwo>ci.
sw' ukochan' c[rk" Olg" za Dani=y| wys=any za Lachami ]pocz"li Lachowie wojowa: ko=o Stanis=aw Mikulicz ¯ Miku=a
Wo=odimera kniazia, syna Wa- wojuj'cymi po wsch. stronie rz. Cho=ma. wojewody tacy byli ˘ wie> Mikulin, bra= udzia= w
sylki, wnuka wielkiego kniazia Bug, na wysoko>ci Wo=ynia z nimi& Signiew, wor/, Su=ko obl"/eniu Kalisza 1227&
romana halickiego.\ 0001-02-732 niewstup\. Stanislav= 'e Mikulih;
Roman 1206–1208 Roman= – Semeon Semeon – biskup wor/ to Warsz, OA, ?Sz, 0001-02-756
brat ˚Wo=odimera z Pi<ska, zabity 1237 w Perejas=awlu wo=. niewstup – pol. niewst'p. Stegut Stegout= – wojewoda
powieszony w sentabrie i ep(i)s(ko)pa pr(e)p(o)d(o)b- Sirputij – brat Trojdena †1282 Jatwy, zabity 1225
]wrze>niu\ 1208, wraz z Ros- nago Semeona oubiwa wojowa= oko=o kamena – Ka- a Stegout= oub;en= bys
tis=awem i Swiatos=awem& semionko sem;[nko – Halicza- mie<ca, 1275; ko=o Lublina Welvom=.]Stegut ‘uboden by=’
≥tym 'e byvwim knœzem;. nin, zapali= most na Dniestrze 1277, wspomniany 1270 Szelwem – zosta= ugodzony
Romanou rostislavou st˛o- 1228 lixyi Sem;[nko. po- Sir;pætπi, Sirpoutyi, i kopi', drzewcem, spad= z konia
slavou... predani bywa na dobnyi lisici brata svoego Sirpouty≥ i prawdop. zabity\
pov≠wenie. msca sen. siemionko, czermnyj – bojar posla ]i brata swego Sirputyja stenkint, stenkynt= – praw-
Rostis=aw Rostislav Pin;skyi halicki 1223& andrei 'e po- pos=a= \, sirpout†≥, dop. w[dz Jatwy, znaczna tam
– 1226. Pod Jaros=awlem, w ry- slouwav= lstivag semeona Sirpout;≥ osobisto>:, zabity 1253
cerskim pojedynku, Rostis=aw Herm;nago. i b≠'a v= ougry sirwid sir=vi∂, sir=vid Lev; s=tikenta mehem;.
star= si" z Worszem – Lachem, 0001-02-748 rouwkovih, Sir=vid= oubi. ]1253\. Danilo ko-
i zrazivw[sœ emou s= Vor- pose= Haliczan do Dani=y 1233 – lit. wojewoda wymieniony rol; povel≠ voevati, zem-
wem;, i padesœ pod nim kon;. poslawas galihane po Da- 1258, w rzecz. 1255, /e naje/d/ l[ ≥tvœskou[. i dom sti-
i vyrazi sob≠ plehe. ko< pad= nila. hermnago sem;[n;ka a= ziemi" Czernihowa& voevo- kentov. ves; pogouben=
po nim i ‘urazi=’ sobie plecy, 1246 siemowit somovit – Siemowit da ix Xval=. i'e veliko bys. ] 1253 \. dom= sten-
0001-02-801; u^w Maz. †1262.06.23, s. Konrada oubπistvo tvorœwe. zemli kyntov;. za'gowa. ] dom
Rostis=awko – uratowa= si" od Maz. †1247, wn. Kazimierza hern≠govskoi. i sir=vid= Stenkinta za/egli, 1254\
od pogromu Rusi i Tatar[w, “Sprawiedliwego” †1194, /on' rouwkovih. sir=vi∂ 'e Stepan – bojar Dani=y zabity
1276, wr[ci= do swoich nago i Perejas=awa †1283, c. Dani=y outehe. a Xval= oubi† bys 1232 wraz z innymi& t≠x= bo
boso, prib≠'e Rastislavko Wo=y<skiego †1264, ma=/e<- i inii mnozi. padwix=. mnogo Ougor=. a
k rati m;stislavskoi. nag= stwo zawarte 1248, skomond skomon∂ – Litwin, Danilovyx= malo boœr=.
i bo. dw[ch syn[w i jedna c[rka& wojowa= okolice Ocho/e i Bu- ix'e imena se bywa Rati-
Rukla i repskej – nieletni syno- – Konrad ur. 1251(55, †1294, sowna 1246, ziemi" Pi<sk', slav=. {r;evih;. moüsi.
wie Mendouga, s nim oubi – Boles=aw ur. po 1251, †1313, zabity, g=owa jego na ‘ko=’ – na Stepan= brat= ego. [rei
Rouklœ i rep;skeœ ]z nim dwie /ony& Gaudemunda-Zo- pal nadziana ¯nevih;.
– Mendougiem – zabi= Rukl" i fia †1288, c. Trojdena †1282, solski – ziemski ¯ sol’ ]ziemia\ Stepan Medusznik –
Repskeja, 1263\ wlk. ks. lit., i Kunegunda ur. rzeczony solskim – na stano- wojewoda Wasylki 1262; Ste-
Rurik R[rik 1205 – Ruryk 1265, †1321, wisku ziemskiego pan Medouwnik=
Rostis=awicz †1215, wlk. knia{ – Salomea †1301 rekomyi solskπi sud soud – S'd lub S"d woje-
kijowski 1202 ¯ Rostis=aw smo- Litva 'e izognawa ezdov=. somogur s=mogour= – knia{ woda Boles=awa Maz. 1247,
le<ski †1168.03.14 ¯ Mstis=aw na kanon ro'stva s(vœ)t(a)- po=owiecki 1205 souda boevodou
kijowski †1131; go πoanna. tou 'e i s=mo- Somowit Somovit= – Sudicz soudih; 1241
gromi'c Kij[w w 1203, Roman vita knœzœ oubiwa, a s(y)na Siemowit Mazowiecki Soudih; popov= vnouk=
Mstis=awicz zmusi= Ruryka kijow ego Kondrata ≥wa. Somovitovi ]Somowitowi \ Sudis=aw z Halicza, 1215
-skiego by wst'pi= do zakonu. Po w Ipat. ltpsi uzupe=nienie, /e Somovit= z Mazovwany stronnik w"g. Benedykta, r[/ny
>mierci Romana †1205, Ruryk wypadek mia= miejsce w przed- ]Somowit z Mazowszany\ od Sudis=awa Bernatowicza
zrzuci= szaty mnisze i pocz'= dzie< Iwana ]24 czerwca\ – >wi" Sorczan Sorhan – po=owiecki – Lacha, wojewody Leszka
walczy: o halickie kniaziowanie& -to Kupa=y }czyli 23 czerwca|& knia{, nad rz. Don ]w dzisiej- †1227; 0001-02-731(32&
S=bravw[ 'e r[rikou Po- Litva 'e izognawa ±zdov;. szym Worone/u\, wymieniony Benedikt= b≠'a v= Ougry.
lovci i Rousi mnogo. prπide na kanoun= v Ivana d(e)ni. pod 1201, w rzecz. 1205, z s= sædislavom.
na Galih;.... na sama≥ koupal;≥. tou 'e perspektywy up=ywu wielu lat. Sudis=aw Bernatowicz
i priwedw[ 'e R[rikou v i s=movita knœzœ oubiwa, Ismai=tanie zwani Po=owca- Soudislav= Bernatovih;
Galih;... R[rik= 'e v=ro- a s(y)na ego Kondrata ≥wa. mi izgnavw[ |troka v= 1208 ]pod 1208\ –

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.


Lach, bojar lub wojewoda Lesz
-ka “Bia=ego” †1227, wys=any
do pomocy Danile i W"grom dowgow' za Szwarna, siostr"
przeciw Igorewiczom& swoj'\, Wvarno, Wevarno
a ø Lestka iz Lœxov=. Sou- tegak tegak= – swat Dani=y
dislav= Bernatovih;. s=
mnogymi Polœny. 0001-02-725
Sula, Su=a Soula – biskup krak.,
zniesiony wojami Konczaka, wo-
jewody tatarskiego 1281(87, czyli
g=adko pokonany na polu walki;
o Sorczanie& od niego urodzi= si"
Konczak, i'e snese Soulou.
]ten/e “zni[s=” Su="\
kl"ska Tatar[w 1287 k(S'cza#
Su=ko niewstup, Soulko ne-
v=stup; – Su=ko Niewst'p,
wojewoda Boles=awa Maz.,
wojowa= oko=o Cho=ma 1268
sutoj Soutoi – knia{ po=owiec-
ki, syn Kotjan /y= 1205
Soutoeviha kotœn;
Swiatopo=k olgowicz St˛opolk=
– w Ipat. ltpsi pod 1229, w rzecz.
1227, laszski Leszek Bia=y na
sonm≠ oubπen; bys St˛opol-
kom=. olgovihem.
Swiatos=aw St˛oslav; – $
wspmniany w Ipat. ltpsi pod
1202, w rzecz. 1205 a]e prii-
mete brata moego St˛oslava.
knœ'iti v= volo∂imeri. ]je
/eli przyjmiecie brata mego, by
knia/y= we W=odzimierzu\
swilkeli svilkeli – rodzony
brat Trojdena, wspomn. 1270
Syrczan ˚Sorczan
szelew welev= – Szelw, Rusin
a Stegout= oub;en= bys
Welvom=.]Stegut zabity Szel-
wem, 1225\, sam Szelew zgin'=
w taki sam spos[b, w 1229, ko=o
Przemy>la, z po>cigu za Alek-
sandrem ]opis pod 1231\&
welev= svoboden bys. b≠ bo
xrabor=. i v= velici hsti
oumr≠m ]Szelew ugodzony zo-
sta=, bo dzielnym by= i w wielkiej
czci zgin'=\
Szelw welv=, Welv= – ten sam
Szelw, lecz wyst"puje po >mier-
ci uprzedniego, zabitego 1229
roku, /yj'cy 1246, tak/e zniesio-
ny z konia uderzeniem kopii, w
walce z Lachami, nad rz. San....
i s= welvom. Welvovi 'e
zbodenou byvwou.
Prawdop. jest to kolejny b='d
pisarza latopisu, jeden z kilku
Szwarno – s. Dani=y 1201÷64
– wn. Romana †1205, brat Lwa
†1312, zmar= 1269 po jednym
roku w=adania Litw' w Nowo-
gr[dku, 1269
Wvarno knœz;. i Vasilko
]o Wojsze=ku\ v=da d=]er=.
Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
mindogodovou. za Wvarna w Ipat. pod rokiem 1263& w=ada: Litw' i ?mudzi'\
sestrou svo[ ]odda c[rk" Min- „Po ubiciu Mindowga Wojsze=k Trojden troideni – litewsko-
wystraszy= si" ]uboja= si"\, zbieg= jatwieski w[dz 1270–1282,
do Pi<ska i tu /y=. a Trenata nacz'=
zgin'= ko=o Drohiczyna n(rz.
knja/y: we wszej ziemi Litewskiej i
w /mudzi. i pos=a= po brata swego. Bug, w odwrocie z najazdu na
i s= svatom=. svoim= te- po Towtiwi=a. do po=ocka. rzecz'c& Lublin, rezydowa= w Rajgrodzie,
gakom=. ]i ze swatem swoim tako bracie przyjd{ tutaj rozdzielimy pomieszany z Trojnatem
Tegakiem\ ziemi". i dobytek mindowga.” Trojnat Trenœta – w=adca
Tegiczag Tegihag 1276 – Tat. i pronese doumu tovtivi- Litwy i ?mudzi 1263÷1264,
telebuga teleboug= – chan lovou bo≥rin ego. Proko- zabity w drodze do =a{ni.
tatarski 1283÷1288; pii. Polohanin. Trenœta ˚Trenata ¯ niem. treu ]wierny\
'e poperediv=. i oubiv=. Tujma touima, T[ima – woje-
1283 idou][ \kan;nomou i
Tovtivila. i naha knœ'i-
bezakon;nomou Nogaevi. i ti \din=. woda Rusi, by: mo/e – z Hali-
Telebouz≠ s nim; na Ougry timofiej timoƒ≠i, timoƒei – cza, lub z W=odzimierza Wo=.
v sil≠ tœ''c≠ b= beshi- grodzianin Halicza 1207, ‘pre- 1276÷1283; ranny w wyprawie
slennom; mno'stv≠. mudryj kni/nik’, tj. wielce uczo- na Grodno, po nocnym pogro-
1288 idou]ou 'e Telebou ny, ojcostwo }parafi"| maj'cy mie 1276& T[ima. na sanex=
-z≠. i Algouevi s nim; w grodzie Kijew }by= w stanie ouvezowa. b≠ bo ranen=
v sil≠ tœ';c≠ ]id'cemu zakonnym|& b≠ bo timoƒei v velmi.
Telebuzie i Algujewi z nim w galihi premædryi kni'- wojewoda w 1282 bo s nimi
sile ci"/kiej \, ...telebouga nik. \h˛stvo im≠œ v= grad≠ touima voevoda.
poide. v Lœxy i s nimi kπev≠. 0001-02-722 a s; {r;evo[ rat[. bœwe
Algoui ]Telebuga poszed= w 1252 pisze o sobie ‘mudryj’ voevoda touima.
w Lachy\, Volodim≠r= 'e chronograf& xronograf; „... Kondrat= 'e knœz; s Lœxy
naha v=spra]ati ix=. \ htyi mou∂r;ii razum≠et svoim= polkom= a touima
Telebouz≠. ou'e li powel= hislo po l≠tom=.” svom= polkom. (svom= – tak w
iz zeml≠ lœ∂skoe. 0001-20-820 r"kopisie, powinno by:& swoim)
...Volodimer= 'e naha v=- w 1254& „jako za> przem'dry 1283 w wyprawie do Wysze-
pra]ati ego. \ Telebouz≠. gronograf spisa=.” ]gronograf grodu n(Wis=' lev= posla
kako sœ d≠≥lo v Lœxox=. – tak w latopisie\& ≥ko'e pre- s= svoe[ rat;[. touima. i
i kouda vyxod= ego is Lœ- moudryi. gronograf; spisa. Vasilka bel;'anina.
xov=. \n 'e skaza emou vse 0001-02-836 tworijan tvorπan; – Tworzyjan
po rœdou. Tit]an\ 1284 voevoda Tit= ¯ tworzy % jan ]B[g\,
Teplicz zwany Salomoniczem Tobasz – Po=owczyn, 1217 tvorπanom v=tixovi-
1236 Danilovi rek=wou. ne zabity 1208 przez W"gra hem – sygnatariusz ze strony
l≠po est; der'ati nawee Mika 'e oubode tobawa i Lach[w, zwieraj'cy pok[j z
\t˛ h iny. kri'evnikom; glavoy emou stœl= Leszka Bia=ego z Dani=' i Wa-
teplihem. rekomym;. Solo- Towtiwi= ˚Tewtiwi=, Tovti- sylkiem,
monovihem;. i poidosta na vil=, Tevtivil=, tevti- e'e po mal≠ vremeni. ≥t;
n≠ v sil≠ tœ';c≠. ]na nie – na vil; – kunigas litewski 1264 bys star≠iwπi ix= tvorπ-
Jatwie/\ po Tovtivila do polocka an;, starszy, uj"ty w 1246;
Tewtywi= i Ediwid – synowce ]po Towtiwi=a do Po=ocka\ Rosjanie 1997 utrzymuj'&
]bratankowie\ Mindoga wygnani tevtivilou, Tevtivila Tworijan ^ Florian Wojciecho-
na wojn" w 1251, wo=. ltps& ]Tewtiwi=owi, Tewtiwi=a\ wicz, polski wojewoda }Florian
V to 'e l≠t izgna mindog=. s(y) Trid Trid= – Rusin, zdrajca, ¯ =ac. floris ^ kwiat, J.D.|
novca svoego. tevtivila i ´di- Urdu, Bajdar, Beczak, Kujuk
vida. poslavw[ emou na voinou wyprawi= si" z wojami Trojdena
s= vuem; svoim. na voinou s= na zdobycie grodu Drohiczyn wojew. tat. 1240 ˚Tatarzy
vykonotom. na Rous; voevati. n(rz. Bug, w 1274& Uz – wspomniany pod 6727
k= smolenskou. i Trid= s nimi bœwe., ]1219 r.\, w rzecz. 1217 ...prπide
Mendoug zadrwi= sobie, rzecz'c& lestko. na Danila. k }eka-
innym zdrajc' by= ˚Ostafij
„Kto co sobie zawojuje, b"dzie mia=.” revou... Po=owczyn trafi= Uza w
Konstantynowicz, z Razania; z oko, spad= z konia i skona=& ou-
Wys=ani w >lad woje mieli ich zabi:.
Zamiast wi"c uda: si" na wojn",
wojami Mindowga wyprawi= si" vernouvœ Polovhin=. zastr≠-
na Mazowsze, w 1262 li Ouza v= \ko. spadw[ emou
zbiegli do Dani=y i Wasylka, do
W=odzimierza Wo=., powoduj'c Trenata Trenœta – w=adca s farœ. vzœwa t≠lo ego. i
plakawesœ po nem;.
szereg nieprzyjemnych nast"pstw Litwy i ?mudzi 1263,
dla Mendouga, w tym jego chrzest 0001-02-737
zabity w drodze do =a{ni.
i koron", z r'k Krzy/ak[w...; w Ipat. Znany pod nazw' Trojnata
Waczes=aw +ysy –
pod r. 1252 ]w rzecz. 1251\.
Trenœta 'e bœwe togda ou Wac=aw +ysy, pose= Leszka
Tewtywi= zabity 1263 przez 'emoiti. ]Trenata by= w[- Bia=ego, pojecha= na W"gry, z
Trojnata, w wyniku zdrady lub 5-letnim Dani=', roku 1206
wczas w ?mudzi \,
intrygi, zasianej przez swego posol= sboi. Vœheslava Ly-
iznaide sob≠ Trenœtou
wroga. Tewtywi= mia= planowa: sogo i rekyi korolevi.
]znalaz= sobie Trenat"\,
zg=adzenie Trojnata. Bojarzyn
a Trenœta naha knœ'≠ti Waczes=aw To=styj – wielki
Prokop, Po=oczanin doni[s= Wac=aw “Oty=y” ]dos=. t=usty\, z
vo vsei zemli Litovskoi.
o planie Trojnatowi i Trojnat
i v 'emoiti ]Trenata pocz'= Be=za, wo=y<ski bojarzyn, dyplo-
“Trenata” ‘poprzedzi=’ ]ubieg=\; mana i dzia=acz wojenny; s=u-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
/y= jeszcze Romanowi Mstis=a-
wiczowi †1205 – jemu Roman
Mstis=awicz powierzy= 1203 wy-
muszone “postrzy/enie” Rurika
Rostis=awicza z Kijowa, wg No-
wogr. pierwszej letopisi; by= te/ z
kniagini' Romanow' i jej synami
na W"grzech, pose= Wasylki
1208 Vasilkou 'e knœ'a]
[ v Belz≠. preiidowa 'e
o}t| nego velikii Vœheslav=
tolstyi. i Miroslav=}. i|
dem;œn. i Vorotislav=. i
inii bo≥re mnozπi voi ø
Belza.
z Romanow' i Dani=' 1208
knœgini 'e romanova. s(y)-
n(o)m= svoim Danilom=. i
s Vœheslavom= Tol=stym=.
b≠'a v= Ougry a Vasilko s
Miroslavom= exa v= Belz=.
gromi= Jatwie/ w 1225,
uchodz'c' z okolic Brze>cia
Lit.& Monodunicz ]s. Monoduna\,
Szutr i Stegut, Ziebrowicz ]s.
Zebra ¯ Zebro\ i ub;en bys
Danilom=. i Vœheslavom=
Wasil Vasil; – Wasyl Mo=za
diakiem ‘rzeczony’ – na stano-
wisku pisarza, zabity 1216 ko=o
Gr[dka przez Lach[w i W"gr[w
Vasil; d;≥k= rekomyj.
Molza. zastr≠len= bys pod=
gorodom= 0001-02-733
Wasilij – biskup W=odzim. Wo=.
kszta=cony na Íwi"tej G[rze
]Athos, ros. Afon-Athon, w
Grecji\, innych danych brak;
wymieniony 1218 w>r[d innych
biskup[w. 0001-02-740
Wasilko Vasilko – Wasylko
knia{ 1203–†1271 ]w Ipat. pod
1271\, brat kr[la Dani=y †1264,
syn Romana †1205, wnuk Msti
-s=awa, prawnuk Izas=awa, pra-
prawnuk Mstis=awa Wielkiego
†1036, prapraprawnuk W=adi-
mira Wielkiego †1015;
gdy Roman zgin'= 1205 – zo-
stawi= w[wczas dw[ch syn[w,
jednemu 4 lata, drugiemu – dwa;
pocz'tek wo=y<skich dziej[w
w Ipat. ltpsi rozpoczyna si" od
1201, tj. od >mierci Romana, w
rzecz. †1205. Wg Rosjan 1997
– {le& Wasylko 1199–1271, b='d
powsta=y przez odj"cie& 1201 – 2
^ 1199; dwie /ony& Dubrawka,
zm. po 1247, i Helena-Ele-
na {r;evna †1265, c. Jurija
Wsewo=odowicza, wielkiego
kniazia w=odzimierskiego i suz-
dalskiego; jego syn – W=adimir
Wasilkowicz, wo=. knia{ od 1272,
zmar= 1288.12, mia= za /on"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
c[rk" Romana Michai=owicza,
kniazia z Bria<ska.
Wasylko nie podejmowa= dzia-
=a<, wsz"dzie wyst"puje «Da-
ni=o z Wasylk'», «Dani=o z
bratem Wasylk'»&
1214 Lestko se. pocza imieti
lubow welikou ko knziu Da-
ni=ou. i bratou ego Wasilkou.
zatworiwszu /e sja. Jaropo=-
kou i Jawo=odu w Haliczi...
itd. 0001-02-730
1217 Dani=owi i Wasilkowi mir
dajuszcze 0001-02-735
1217 Oleksandru /e otstupiw-
szu ot Dani=a i ot Wasilka
ko lestkowi 0001-02-736
1217 z Dani=om i Wasilkom.
dro/is=awom... 0001-02-739
1218 Dani=o / i Wasilka Ro-
manowicz biachu wo=odi-
merskyj biskupi. bie bo
Asaph... 0001-02-739
1219 Oleksandr wsegda wra/-
du imiejasze k swoim
bratom romanowiczem.
Dani=owi i Wasilkowi.
0001-02-745
1223 Dani=owi /e priszedszu
k Mstis=awu. z bratom Wa-
silkom... 0001-02-749
Dani= /e i Wasilko. po-
s=asta ludi... 0001-02-749
1224 Dani= i Wasilko. i pere-
daszas +uczane 0001-02-751
1225 Dani= /e i Wasilko so-
brawsza Ljachy mnogy.
idosta ko Kyewu. 0001-02-753
1227 Kondrat prija Dani=a
i Wasilka. 0001-02-754
Dani= /e i Wasilko. prijdosta
ko Kondratowi. 0001-02-754
nautrie /e Dani= i Wasilko.
poiem woje... 0001-02-755
Dani=owi /e i Wasilkowi.
chotiaszczima podle grada
0001-02-755
nautria /e dani= i Wasilko.
pos=asta ludi swoa. oniem
/e stojaszczim... 0001-02-756
1229 ...bez sowieta kniazia
Dani=a. i brata ego Wasilka.
rjadom /e dast... 0001-02-765
Dani=owi /e sniemszusja z
bratom. 0001-02-767
Dani=owi /e i Wasilkowi.
soechati bie so wysokych
gor. 0001-02-767
Dani=u i Wasilku. nie liepo
mi est’ byti procze waju...
0001-02-770
1232 Dani= /e i Wasilko. odi-
nako idosta k Haliczu. strie-
tosza i bolszaa... 0001-02-771
1236 Dani= so bratom Wasil-
kom. hercikowi w pomoßç.
korolewi /e... 0001-02-776
1239 k ima sestra. k Dani=u.
i Wasilku. 0001-02-783
1240 Dani=owi /e s bratom
prißedszu k berestiu. i ne
wozmogosta iti w pole.
smrada rad... 0001-02-788
Dani=u /e i Wasilku no i
proide. zemlu.... 0001-02-789
1242 pos=anu Dani=om knja-
zem i Wasilkom. 0001-02-791
dani= /e i Wasilko. zane cho
-tie s nimi bra< sotworiti.
Wasilko /e... 0001-02-792
s=yszaw /e dani= i Wasilko.
sobrasza woja... 0001-02-793
1243 Dani=owi /e so bratom
Wasilkom. 0001-02-795
us=ysza /e dani= knia{ so
bratom Wasilkom. sowku-
pisza si=u... 0001-02-796
Dani= /e i Wasilko sotwo-
rista. zawiet. 0001-02-796
Dani= /e z bratom wozwra-
tistasja 0001-02-796(797
Dani= /e i Wasilko s=yszaw.
pos=asza Lwa... 0001-02-797
1245 dani=owi /e i wasilku
echasta w pinsk 0001-02-797
o pobiedie. Dani=a i Wasil-
ka. wies bo plien otjasta.
0001-02-798
1246 Dani= /e i Wasilko. gna-
sta po nich do pinska.
0001-02-798
Dani= /e i Wasilko pogna
na nie. 0001-02-798
ide wie>:. Dani=y. i Wasilku.
i byst radost.... 0001-02-798
Dani=owym i wasilkowym.
i bojarom mnogym. widiew
/e kriepok grad. 0001-02-800
izwieda= gde Dani=a i wsilka
jecha= bych na nja. aszcze
by mi s desjatju 0001-02-801
s=yszaw /e Dani=o i Wasil-
ko. ratnoe priszestwie ego.
pomoliwszasja... 0001-02-801
Dani=o /e i Wasilko pos=a-
sta w Litwu pomoszczi pro-
sjaszcza. 0001-02-801
dani=o /e i Wasilko ne
umiedlista. 0001-02-802
i inii Ugre mnozi izbieni by-
sza za gniew Dani=o /e i
Wasilko. nie idosta w gorod.
0001-02-805
1246 poso= swoi k dani=u
i wasilku. 0001-02-805
1246 pos=an. Dani=om i Wa-
silkom na postawlenie. mi-
tropolie ruskoe. 0001-02-809
pos=a k niemu Dani=o i Wa-
silko. reksza... 0001-02-810
Dani= i Wasilko. i woewasz
ich. do weczera. 0001-02-810
1251 ko kniaziu Dani=u i wa-
silku. i priechasza w Wo=o-
dimer. 0001-02-815
Dani=owi i Wasilkowi. zane
sestra bie eju. za Dani=om.
0001-02-815
Dani=u /e i Wasilku pos=aw-
szima wykinta. 0001-02-815
dani= /e i Wasilko. poidosta
k Nowugorodu. 0001-02-816
1251 Dani=o /e poide z bratom
Wasilkom. i so swoim sy-
nom Lwom. 0001-02-818
1254 Potom Dani=o poide na
jatwiazie s bratom i s]y\nom
Lwom. 0001-02-831
}dani=o| zgadaw s bratom.
i so s]y\nom. 0001-02-838
1255 Dani=o /e s bratom.
idosza. ko wozwaglu w sile
tja/cie. 0001-02-838
Dani=o. so mnogym mno/s-
twom. po=kom so bratom
si. 0001-02-839
Dani=o /e i Wasilko bjasze
weseliasja. 0001-02-839
kuremsa poide na Dani=a
i Wasilka 0001-02-840
Dani=o /e i Wasilko odinako
sobirastasja chotjasza biti-
sja s tatary. 0001-02-841
Dani=o /e snjasja z bratom
i tieszi. 0001-02-841
1256 Dani=owi /e siedszu s
bratom i s s]y\nom.
0001-02-846
1258 i prijde wie>: togda. ko
dani=u kniaziu i k Wasilkowi.
0001-02-849
1262 ide Wojsze=k. do Halicza.
k Dani=owi. knjazu i Wasil-
kowi. 0001-02-859
W jedynym wypadku, gdy Dani-
=o by= w drodze na W"gry i do-
goni= go Borys “u pod Telicza”
}na prze="czy Tylickiej, w Bes-
kidzie Niskim|, z wie>ci', /e
Wasylko w tym czasie pokona=
Litw" }sam#| „...kr[l wi"c z rado>-
ci podskoczy=, d{wign'= r"ce
do g[ry, chwa=" odda= Bogu,
rzecz'c& s=awa tobie Gospodi
}Panie|. to: Wasilko pobiediw
Litwu.” 0001-02-857
W tak du/ej liczbie «Dani=o z
Wasylk'» ukryty jest klucz – Wa-
silko nie przejawia= inicjatywy, i
pisiec – po >mierci obu ]Dani=y
†1264, i Wasylki †1271\ dowi'za=
bezczynno>: Wasylki do wy-
czyn[w Dani=y. By= to stronnik
Wasylki, prawdop. Chodorko,
pisz'cy epitafi" W=odzimierzowi
†1288.12 – synowi Wasylki.

Maniery «Dani=o z Wasylk'»
nie mog=o mie: dw[ch pisarzy
niezale/nie pisz'cych ]w r[/-
nych miejscach i czasie\, jak
utrzymuj' Rosjanie 1997, /e Wojsze=k v=iwelk;,
do 1246 pisa= metropolita Kiry=
]we W=odzimierzu Wo=.\, a
1247÷1264 – biskup Joann w
Cho=mie. Jest to wymys= biuro-
krat[w kryj'cych si" za para-
wanem naukowo>ci – doszu-
kiwania si" cz">ci, kt[rych nie
ma, podzia=[w, tworzenia ad- wo=drisa voldrisa – katolik,
ministracji ]tekstu, tym razem\. >cigany 1228, przez Iwana Mi-
Wasilko bel/anin – z grodu
Be=z na Wo=yniu, w naje{dzie
Rusi Wyszogrodu n(rz. Wis='
1283, Lew wys=a= Tujm" i
Vasilka bel;'anina i Wo=drisa – miejsce w Bo=o-
Rœbca.
Wasilko Gawri=owicz 1219 –
uczestnik bitwy nad Ka=k'
Vasilko Gavrilovih;
werenger verenger=. priro-
kom prosvel=. – Berengar, w grudniu 1288, cia=o z=o/one
zwany Preussel ¯ PreuÆen,
wybawi= Romana z obl"/enia
w grodzie Ineperce, w Austrii,
1254 0001-02-837
Wiaczes=aw 1208 Vœheslav=
Volodim;r;stii ]tak w r"ko- mana Michai=owicza, kniazia z
pisie\
Wisimont Visimont= – Wis-
simont, woj lub w[dz Mindow-
ga, zabity pod Twerymentem
wiszta Viwta – wojew. W=odz.
1283, na wypraw" do Wysze-
grodu n(Wis=', Lew wys=a=
Tujm", Wasylk" bel/anina ]z
Be=za\ i Rabc", a W=odzimierz
Wasylk" kniazia, ?elis=awa,
O=owia<ca i Viwtou.
Witomir – s. Wolity, 1205, W"-
gier, ... i Korh[na i V=lita.
i s(y)na ego Vitomira.
]...i Korczuna i Wolit", i syna
jego Witomira\
Witowicz Wo=odis=aw
Vitovih; v=lo∂islav= –
Haliczanin, >ciga= uchodz'cego
Dani=" z Halicza, roku 1216,
ougoni i nev≠rnyi Vito-
vih; v=lo∂islav=. }Dani=o se
swymi| navorotiwesœ na n;
i prognawa. i konœ ø nego
ø≥wa. 0001-02-734
nawr[cili na< }na Witowicza| i
konia mu odebrali
wojewodowie kr[la w"gier-
skiego, Andrzeja II ]1205–
†1235\, wyliczeni w 1208, wy-
s=ani na pomoc Danile w celu
osadzenia 7-letniego Dani=y na
stolcu w Haliczu&
Petr= Tourovih;. Banko.
Mika Bradatyi. Lotoxa-
Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
rot=. mokπan=. tavrec;. Wo=odimer – s. Ingwara gonœwe ∑ \li i do Sanoka.
maros≠l. 1227 nau†rπa 'e prπide Vo- i v=rot; Ougor;skyx=. ]nie-
velikyi dvor;skyi Pot= - lodimer. Ingvarovih;. i pre- wierny Wo=odis=aw Grjurgiewicz ...i
voevod;stvo nad vs≠mi voi idosta most=. 0001-02-759 wr[t w"gierskich – nazwa prze="czy
Wo=odimir z Kijowa w Karpatach\
Voiwelk=, Vywelk= – Volodimer; kπevskyi wo=odis=aw =omonosyj
s. Mendouga, zabity 1269 we – s. Ruryka Rostis=awicza& v=lo∂islav= lomonosyi –
W=odzim. Wo=., przez Lwa, 1221 ...i Volodimera kπev- wojewoda Mistis=awa 1272
s. Dani=y; cz"ste wzmianki skago. 0001-02-746 posla s= svo[ rat;[ v=lo-
od 1250 gdy wojowa= okolice 1226 ...Volodimer= kyev- ∂islava lomonosogo
Turijska ]w Ipat. pod 1253, skyi s=bra voi. Worotis=aw – bojar Wasylki,
0001-02-819\ 0001-02-753 z Be=za, pose= Wasylki 1208
1228 Vasilko 'e poexa k= Vasilkou 'e knœ'a][ v
volo∂imer[ a filipp; Belz≠. preiidowa 'e o}t|
cha=kowicza ]wojewody Dani=y 0001-02-762 nego velikii Vœheslav=
wo=.\ za domniemany spisek 1233 i s Volodimerom= tolstyi. i Miroslav=}. i|
przeciw Danile. 0001-02-763 0001-02-770 dem;œn. i Vorotislav=. i
W. T. Paszuto twierdzi=, /e 1234 Volodimer= rekyi. inii bo≥re mnozπi voi ø
pomozi mi brate. Belza.
chowskiej ziemi. 0002-05-498 0001-02-772 worsz v=r';, Vor'; –
by: mo/e – po nim 1235 v to 'e vremœ. poslal Warsz, wojewoda laszski ]Bo-
wo=odimer v=lo∂imer;, Vo- bœw volo∂imer;. Dani- les=awa Maz. 1208–1248\.
lodimer; – s. Wasylki †1271, lovi pomo]; torky i Pod Jaros=awlem n(Sanem,
wo=y<ski knia{ od 1272, zmar= Danila... 0001-02-774(775 w rycerskim pojedynku, Rusin
Wo=odis=aw V=lo∂islav= Dani=y ]imi"$\ – star= si" z
w grobie w sobot", 11 dekabra – W=adys=aw wspomniany w Worszem, 1246&
1288, na pami'tk" >w. Dani=y 1214 i poslal i œ v=lo∂isla- i zrazivw[sœ emou s= Vor-
st=opnika ]na pamœt st˛ g o va. v Galihi i zatohi. i v tom; wem;, w Ipat. pod 1249.
Danila stl=pnika\; zatohen;i oumre. 0001-02-731 Roku 1268, ...i pohawa lœ-
/onaty 1263 z Olg', c[rk' Ro- Wo=odis=aw – W=adys=aw, xove voevati \kolo Xolma,
Lach, pochwycony przez Rusina voevody 'e bywa s nimi
Bria<ska, opis pod 1264& „...w ?yros=awa, zabity razem z Filj' Sign≠v=. v=r'=. Soulko ne-
roku zab[jstwa Mindowga by- przez Dani=" 1246 "iroslav= v=stoup; – pocz"li Lachowie
=o wesele u Romana kniazia, 'e privede v=lo∂islava. wojowa: okolice Cho=ma, z nimi
u drobenskogo. pocz'= odda- zlago mœte'nika zemli. v= byli tacy wojewodowie& Signiew
wa: sw' ukochan' c[rk" Olg" toi ' den. i t=i oub;en= bys. }Zbigniew|, Warsz i Su=ko “Nie-
za Wo=odimera kniazia, syna Wo=odis=aw Volodislav= – wst'p”. ˚Signiew.
Wasylki, wnuka wielkiego knia- Dani=o z Lwem i tysi'cznikiem Wsewo=od Vsevolod – wlk.
zia romana halickiego. 0001-02- Jurijem, wyruszyli z Krakowa, kn. Kijowa 1214 ¯ Swiatos=aw
861(862, ˚Roman; doszli do rzeki Odry i grodu ¯ Igor ¯ Swiatos=aw Czermny
imi" chrzestne& Ioann ]Jan\ ¯ Ko{le& ...k= rekomou goro- 1176–†1190 ¯ Wsewo=od
gr. Ioannes ¯ hebr. yohanan ¯ dou Kozlii. i pri≠xa k ne 1139–†1146&
yehohanan ]Pan jest =askawy\,
-mou Volodislav=. s(y)n= 1207 Knœ'awe Vsevolod= v
kazimerov; leskonogogo
na pami'tk" Ioanna Z=oto- Me';ky. Kyev≠ St˛oslavih;.
ustego& W drodze powrotnej, przeszli Odr", Wsewo=od Vsevolod – knia{
1288 ...v= istinnou narehe- zemlju wo=odis=awlju i w Krakowie Czerwna i Be=za, /y= 1207–
no bys tob≠ imœ v= kr(e)](e) zastali pos=[w papieskich. Po- 1211, brat Aleksandra z Be=za
-nπi πoann=. 0001-02-919(920 przez zemlju sudomirskoju ]Sando i W=odzimierza Wo=.,
-miersk'\ wr[cili do Cho=ma ]Che=
1288 Semou' bl˛gov≠rnomou ¯ Wsewo=od z Be=za ¯ Msti-
-ma Lub.\; wo=., Ipat. ltps 6762
knœß[ Vol\dimer[, nare- ]pod 1254 r.\, ze szczeg[=ami o s=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw
henomou v= st˛\m kre]enπi spotkaniu z poselstwem papieskim z Kijowa 1146–†1154;
Ioannou, sn˛ou Vasilkovou, w Krakowie. stryjeczny brat Dani=y wo=.,
vlo'enou v= grob=, i le'a Wo=odis=aw Volodislav= 1207 oleksandr= s≠dœ][ v
v= grob≠... 0001-02-927 – W=adys=aw wspomniany w volo∂imeri a bratou ego
Wo=odimer 1206÷1207 – 1282, /e Boles=aw }†1313|& Vsevolodou v hervn≠.
brat Romana, Boleslav=. 'ivœwa s Le- wykent vykent=, Vykynt;
1206 mœte'; bys. me'i st;kom=. i s brat(o)m; ego – w=adca ?mudzi 1249
bratoma volo∂imerom. i Volodislavom= za \dino. Wyszata Vyweta – wojew.
Romanom Roman 'e exa v= ]/yje z Leszkiem }Czarnym| i z Wasylki, zwany Dawidem Wy-
i poem ougry. i bivsœ s bratem jego – W=adys=awem – szatycz' davydovi Vywa-
bratom=. i pob≠di v;za ‘za jedno’, w jedno>ci, jak jeden\ tih[ ]Dawidowi Wyszatyczy\
Galih;. a Volodimer= be'a Wo=odis=aw gurgewicz 1229; wojowa= ‘podg[rze’ – Po-
v potivl;. wspomniany 1229& nev≠rnyi g[rze Karpackie w 1243 r.
1207 Roman 'e outehe iz= ' Volodislav=. g[rgevih. a vyweta voeva po∂gorπe.
Ougor=. s nimi s=v≠† s=tvor=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
Zbys=aw Zbyslav= 1208 PLEMIONA Ismai=tanie – szyicka sekta Mu- Moawitanie Moavitœne
s. Stanis=awa, brat Iwanka& zu=man[w ]ang. Shiite\. nalszczany nal]any 1264
i Stanislavih; Ivanko i
i GRODZIANIE Jatwiezie Œtv≠z≠, œt;vœzi, vo dœvlitv≠ i v nal]anox
Abezy |bezy – lud p=n. Kauka-
brat ego. Zbyslav= prib≠- ¯tvœzi – Jatwa; poidosta ]... i w Nalszczanach\
zu za ?elaznymi Wrotami, gdzie
gowa v Galih;. na œtvœz≠, na ¯tvez≠, na niemci n≠mci – Niemcy
schroni= si" ˚Otrok, wygnany
Ziemomys= Zemomysl= – Œtvœz≠, vsœ zemlœ œtvœz- 1209÷1213 i mnozi N≠mci.
chan Tatar[w, rzecz opisana
ur. 1225, s. Konrada Maz. skaa, ¯tveska≥, vsi œtvœzi, izbity bywa. 0001-02-729
w Ipat. ltpsi pod 1201, w rze-
†1247, brat Siemowita ur. 1224, vsi ¯tv≥z≠, v= ¯tvœz≠, na 1288 v n≠mcex vywed pore
czywisto>ci by= to rok 1205;
zabitego 1262.06.23, i Boles=a- ¯tvœz≠, ø ¯tvœz;, na zeml[ i potopilo zeml[ gn≠vom=
wyp"dzenie pisane z perspek-
wa †1247; ¯tvœz;skou[, prπexali B(o')iim=. ]w Niemczech wy-
tywy up=ywu wielu lat, tj. w roku
stryjeczny brat Boles=awa V esmy k teb≠ ø vs≠x ¯tvœz;, sz=o morze i potopi=o ziemie
1205 od wyp"dzenia up=yn"=o
Wstydliwego †1279 ]Konrad po sosem; pri≠xawa knœzi gniewem bo/ym\ 0001-02-896,
ju/ wiele lat.
Maz. i Leszek Bia=y – ojciec œtvœzstπi, s= œtvœz≠, v nemeckyx stranax ]w nie-
Agarjany Agar≥ny, Agarœny
Boles=awa Wstydl. – bra:mi\& ≥tvœ]πi mieckich stronach, krajach\,
– Agarianie, grodzianie Agarii w Jatwa ]Œtva, ¯tvœz≠\
1280 ou Boleslava s(y)no- N≠mci, n≠mcem ]Niemcom\,
Sarmacji, Agaria; o Tatarach Pod rokiem, wg Ipat. ltpsi
vec;. e˛. “5” s=movitoviha nemci ]niemieccy\, n≠meckou
1288 po øwestvi bezakon;- 1227 Mondunicz Mon=dounih
dva. Kondrat= “i” Bole- ]niemieck'\, v= n≠mci
nyx= Agarœn=. 1227 Szurtowij w[rt;
slav=“,” a Kazimirovihov 1227 Stegutowij stegoutovπi ]do Niemiec\
be=obere/ci b≠lobere'ci
tri. Lest;ko“,” Zemomysl=. 1227 Zebrowicz Z≠brovih[ Nowygorodci Novygrodci
prπidowa b≠lobere'ci
Bolodislav=. 1235 Bruno Brouno – Nowogrodzianie
ide k b≠lobere'[,
zepsuta genealogia, ˚Lestko 1248 Skomand skomon∂ Pinjany Pinœny, Pinœne –
v= belobere'i 1248 Borouth Borout;
zernok zern=k= – Rusin, do grodzianie Pi<ska
begowarsowci b≠govarsovci 1251 Nebjast Nebœst
spo=u z Czuchom', pochwyci= Pinœnom= ]Pi<janom\
berestiany, berestπany – 1251 Warwo dva var;va
Romana u Szumska, na rzece Polany Polœny – Pola-nie(cy,
Brze>cianie, mieszka<cy grodu 1255 Stekint s=tikent,
Mo/cie, roku 1208; }o Romanie| i st≠ikint= nazwa jednokrotnie u/yta, w
Berest n(Bugiem
byvw[ emou v woumskou na 1255 Komand Komat 1208, w zrozumieniu Polak[w
Bo=ochowci – gr[d w Tulskiej
mo'c≠. ≥t= bys, zern=kom. 1256 Ankad anka∂ Po=onina Polonina
Ob=., 5 km od stacji kolejowej 1256 Boldikiszcza boldiky]a
i H[xomo[. ide v Poloninou
Przysady ]Prisady\ w pod- 1256 Priwiszcza Privi]a
z=ot-usty – >w. Jan Z=otousty, Po=owci Polovci, polovci
moskiewskim zag="biu w"gl. 1256 O=dykiszcz olydiki];
o z=otych ustach Polovhin= ]Po=owczyn\
1255 prπidowa b≠lobere- 1256 Jundi= [n;dil
i sv(œ)t(a)go πoanna zla†- 1257 Po=o/iszi= Polo'iwil poganya poganya – poganie
'ci i hernœtinci. i vsi
ustago 1252, i πoannou 1273 Mintela, Szurpa, ]tylko kopi potiwilci potivil;ci, Pou-
Boloxovci.
zla†oustomou 1255. - Ipat.\ Mudeiko, Pesti=o tivilci – grodzianie Puti-
bortowie – Bartowie, 1276
?elis=aw "elislav – woje- knœzi œtvœzstπj. wyla
Prousi 'e. i bortove vy-
woda W=odzimierza 1272 Mintelœ. W[rpa. Prusi Prousi – Prusacy, ple-
≠xavwe iz goroda Kijanie Kiœne – Kijowianie
a volo∂imer= posla s= mi" pruskie, z Prus.
Cho=mianie, Xol=mlœn≠ Krakowlany Krakovlœny –
svo¥[ rat;[. "elislava. Pridowa Prousi k= Troi-
czechi, hexi, Hexi, Hexy grodzianie Krakowa, s= sudo-
?iros=aw "iroslav= – bojar denevi ]Przyszli Prusy do Troj-
≠xa v Hexy mir;ci. i Krakovlœny
halicki; wykrad= Fili" z niewoli dena\, s= prousom, prousi
czerniatynci – Czerniaty<ce, Kuranie Kourœne, kourœny
u Rusin[w, wspomniany 1217 ]Prusacy\, Prousin ]Prusak\,
z Czerniatynia, 1255
z epitetem k=amliwy, o Filii ego – z grodu Kure<, plemi" 180 Prousinom= ]Prusakiem\ ,
prπidowa b≠lobere'ci i km E od Kijowa, 30 km W od
'e v vy l'i "iroslav= Prousom= i bortom. Prousi
hernœtinci Kontopu; 1219& a Kourœne
oukral b≠. i \blihenou 'e. i bortove vy≠xavwe iz
Dawlitwa – Dziewa=ta 1264 i troub;hane i potivl;ci
emou byvw[. pro nego 'e goroda. oudariwa na n≠ na
vo dœvlitv≠ i v nal]anox ]w k=i'∂o s= svoimi knœz;mi.
pogoubi \th˛ i nou svo[. noh;.
Dziewa=cie i w Nalszczanach\
0001-02-737 1226& i kourœny. i Pinœny. i Ru> Rous;, rous – Rusini
galicznie galihane – halicza- nov;gorodci. i tourovci.
wspomniany tak/e 1222 ]Ipat. Rousky≥, rouskπa ]ruskich\
nie, z grodu Halicz i okolic,
pod 1226\& poslawa posly Lachy Lœxi, Lœxy, lœxove, rouskπe, rouskya, rouskπa
n( rz. Dniestr
svo≥ rekou]e. ≥ko "iro- Lœxove, lœxi, Lœxov≠ – ]ruskie\, rouskym ]ruskim\,
Kramol≠ 'e byvwi v= bez- Krakowianie, Polacy, ch ^ k jak
slav= pov≠dal nam est;. Roustπi ]Ruscy\, Roustii
bo'nyx= boœrex= Galih- Kozari – Chazary i inne
?iros=aw "iroslav= – Rusin Seleze<cy 1281 selezenci
kyx=. Lœxom, bo≥re lœ∂stπi
Dani=y ]$\, kaczory ]$\ ¯ seleze< ]kaczor\
za nev≠r;stvo bo≥r= ga- Litwa lytva, Litva – lit. plemi"
1222 lestivomou "irosla- Smolnjanie Smolnœne –
lickyx. litovskyœ zemlœ v roukou
vou rekw[... grodzianie Smole<ska
greky greky, Gr;ky – Grecy b≠ ix= ]litewska ziemia w
1223 s= l;stivym "iro- Soro/ci S=ro'ci – grodzianie
izmai=tanie izmailtœne, r"ku ich\;
slavom=. Sura/a, 1288& s= n≠mci. i
Izmaltœn≠, izmailtœny Voevawa lytva \kolo mel-
w 1246 bi= si" z W"grami i Lacha- S=ro'ci. i novogorodci.
Izmaltœny – o Po=owcach nici. ] wojowa=a Litwa oko=o
mi nad rz. San ]Ipat. pod 1249\& Sudomirci Sudomir;ci –
1205 izmailtœny, rekomy≥
"iros=av= 'e privede Mielnika, n(rz. Bug\, grodzianie Sandomierza;
Polovci ]Ismai=tanie zwani liczne inne wzmianki o wzajem-
v=lo∂islava. zlago mœte'- s= sudomir;ci. i Krakov-
Po=owcami\.
nika zemli. v= toi ' den nych walkach z Litwinami lœny
Ismai= – starszy syn 6-go ima-
i t=i oubπen= bys. i inii +otygo=a – plemi" i gr[d swsewij sv;sevπi – szwajcar-
ma Muzu=man[w ]ar. muslim\,
Ougre mnozi izb;eni bywa za idowa na Lotygolou ski ¯ Swiss
zm. 760 A.D., 5 lat przed >mier-
gn≠v= Danilo 'e i Vasilko. Mazowszany Mazovw-e/any Tanoguty 1219
ci' swego ojca D/afara ]ang.
ne idosta v gorod;. v= Mazovw∑ ]w Mazowszu\ na zeml[ v=stohnou[ i
Jafar\, w 765 A.D.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

voeva zeml[ tanogou†skou
na iny strany. togda 'e i
hanogyz; kano ix= Tanogo-
uty oub;en= bys.
]Po bitwie nad Ka=k', Tatarzy
zwr[cili si" ku wschodowi i
wojowali ziemi" Tanogut[w i
inne, w[wczas Tanoguty zabili
ich Czanogiz chana\
tatarowie tatarove, tatare
– Tatarzy, ≥ko tatarove na
œtvœzex. sout;. ]/e Tatarzy
na Jatwie/y s'\,
Tatar= ]Tatar[w\,
tatarin= ]Tatarzyn\
Pod r. 6709 ]1201, w rzecz. 1205\
|trok= – chan tatarski wygnany
}niegdy>| do Abezy, za ?elaznymi
Wrotami, po kt[rym }chanem| ‘w
Donie’ ]dzi> Worone/\ zosta= Sor-
czan lub Syrczan, ojciec Konczaka,
przysz=ego wojewody, kt[ry ‘zni[s=’
Su=" lub Sul" }w bitwie|.
Pod r. 6732 ]1224, w rzecz. 1219\
hanogyz; – Czanogiz, chan tatar-
ski, zabity przez Tanogut[w.
Pod r. 6745 ]1237\ Batyi, Bou-
rondai, Mengu-kan. Kan – chan
tatar.
Imiona tatarskich wojewod[w,
oblegaj'cych Kij[w pocz. 1241&
Batyi, Tovroul=, bracia Batyja&
se bœxou bra†a ego silnye
voevody. Ourd[. i Baidar=. Bi-
r[n kadan, behak=. i Men;gou. i
kou[k;, 6748 ]zim' 1240 r. starego
kalendarza – stary rok ko<cz'cy si"
z nastaniem wiosny; zim' 1240(41–
nowego\. Ogdaj zosta= w Ordzie.
Tak/e Sebedai i Burondaj& voe-
voda ego per;vyi, Seb≠dai
bagatyr=. i bouroundai ba-
gatyr.
Roku 6751 ]1243\ wymienieni s'
dwaj tatarscy ‘bohaterowie’ ]znacz
-ni woje\ kt[rzy poszukuj' Dani=y&
bogatyrœ... Manomana. i ba-
laœ. Tak/e Batyj, /e powr[ci= z
W"gier.
Pod 6758 ]1250, w rzecz. 1246\
mogouhei - Prislavwou 'e
mogouh≠evi posol= svoi k
danilou....
Pod 6763 ]1255, w rzecz. 1254\
– Milej baskak& ≥wa. i Mil≠≥
baskaka. i privede Lev. mil≠œ
oc˛[ si.
Pod 6769 ]1261 r., w rzecz. 1258\
wymieniony jest Burondaj& bou-
rondai, w Ipat z 1428& Bouran-
dai ]i trzech Tatar[w& Kouihi≥.
Awiwka Bol[≥.\
Pod r. 6782 ]1274\ wymieniony jest
Mengutimer i Jagurajn – wojewoda
mengoutimor=, mengoutimer=,
≥gouraina s nimi voevodou.
Pod r. 6785 ]1277, w rzecz. 1276\ ?idowie "idove – ?ydzi
wymienieni s'& Nogai, Tegihag.
kotlouboug, Ewimout, mam-
w≠i, touimoi ]Nogai, Tegiçag,
Kot=ubug, Eßimut, Mamßej, Tuj-
moj\, tak/e Algoui ]Alguj\. Tujma
]s=aw. T[ima\ wielce ranny wie-
Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
ziony jest na saniach, po nocnym NAZWY GRODØW
pogromie.
Pod r. 6788 ]1280, w rzecz. 1281\ i MIEJSCOWOÍCI
wymienieni s'& Konhak, Koz≠i, arbuzowicze – ]j\Arbuzowicze;
Koubatan. Tak/e wymieniony jest
>ci>le& r[d halickich bojar[w ma-
Kafi=at i selezenci& l[di dobrya i
Kafilata. s nimi 'e selezenci.
Tym razem ponie>li kl"sk".
Pod r. 6788 ]1281, w rzecz. 1282\
wymieniony jest Dounaj ]Dunaj\ i
toujma ]Tujma\ wojewoda& s nimi
touima voevoda..., Dounaj.
Pod rokiem 6791 ]1283, w rzecz.
1286, 1287 i 1288\ wymienieni
Telebug, Agarjan i Nogaj.
Pod rokiem 6795 ]1287, w rzecz.
1288\& Telebug i Alguj& telebo-
uga poide v Lœxy i Algoui
s nimy.
Z innych {r[de= – Berkaj chan
zmar=y w Ordzie 6771, pos=y Tu-
ra-Temir i O=an 6790, Kawydaj i
Ostrewa 6823
torky torky – Turcy,
1234 snem;wasœ s= torky
]starli si" z Turkami\
trubczanie troub;hane
grodzianie Trubczewska n(rz.
Desn'; 1219, bitwa nad Ka=k'
a Kourœne i troub;hane i
potiv;lcy. k=i'∂o s= svo-
imi knœz;mi.
Ugry, Ugrowczany
Ougrov;hany, Ougry, Ougre
– W"grzy
gnal b≠ Ougry do stanov=.
drouzii 'e mnozi Ougre
be'a]e ali v galihi.> ide
v= Ougry.> t≠x= bo padwix=.
mnogo Ougrov=.>
wel= bœwe s= bratom= v=
Ougry k= korolevi.> izyde
v= Ougry> iz= Ougrov=> is
Kyeva. v Ougry> ≥ko v=
ougrex est;> ide v= Ougry
korol 'e b≠la i kolman;.>
idou]ou protivou. Oug-
rom=> i Ougor= mno'stvo>
i tako priide v= Ougry.>
boudou][ v= Ougrex=>
iz; ougorskyx polkovi>
i v=zvede korol; ougor-
skago. Andr≠œ>
i bivwimsœ Ougrom;>
Bela riks; rekomyi korol;
Ougorskyi
we=onci velonci, Vol(y)nci
– Wo=ynianie, 1219&
Galihane i velonci
/emoit 'emoit;, 'emoi†
– ?mud{ i jej plemiona
v= 'emoit; ]do ?mudzi \
skiego, pol. Bardi[w, 1240
ide iz; Ougor= v Lœxy na
bordouev; i prπide v so-
udomir;.
Borek Borek 1243 – 1. Borek
j'cy w posiadaniu wzmocniony
ok. 10 km E od Stepania n(rz.
gr[d Plesnesk; 1231&
Hory<, Gory<,
wo=. }1231| po∂ œr=bouzovi-
51° 10* N, 26° 11* E
hi., Ipat. 1232 pod= Ar=bou- Rostislava rozgnawa ta-
zovihi
tarove. v Borkou ]Rostis=awa
Bakota, Bakota – 1. p=d. zach. ‘rozegnali’ Tatarzy w Borku\
masyw g[r na W"grzech, na
2. Borki w g[rnym biegu Wilji
p=n. od jez. Balatonu,
]dop=ywem rz. Gory<\,
ros. Bakoni.
11 km SW od Szumska,
2. bakata, Bakota – gr[d na
50° 04* N, 26° 02* E.
Podolu ]wo=.-ros. Ponizie\, na 3. Borek, w uj>ciu rz. Irpie< do Dniep-
Dnieprze, wg Rosjan 1997 ru, ok. 30 km N od Kijowa
k= Bakot≠, ko Bakot≠, oude- borsukow ded – tak w wo=.
r'a Bakotou, ltpsi 1289; w Ipat. ltpsi 1428& die=
i vowed v= bakatou. ]dzia=; dzia= wodny\, prze="cz w
exa do Bakoty i Kaliousa Karpatach, dzi> Borsuczna; na
]pojecha= do Bakoty i Kaliusa\ trasie z Halicza na W"gry,
bania banœ – Banja Luka na
48° 31* N, 24° 19* E.
W"grzech n(rz. Vrbas – dop=y-
Inaczej Rosjanie 1997& Barsu-
wem Sawy, 1236 b≠'a v=
kow Dzia= – wzniesienie, cz">:
Ougry. poutem; im'e idœ-
Karpat, przez ni' przechodzi=a
we. na bor;soukov; d≠∂. droga do Wasilewa przez Buko-
i priide k bani. rekom≠i win". Bania Rodna ]Rudnia\ –
rodna. ]zbieg= na W"gry drog' na gr[d w Halickiej ziemi; przej>cie
˚Borsukow “Ded” dzia=, i dotar= do z doliny rz. Bystrzycy w dolin"
Bani zwanej Rodna\
Samosza, dzi> w Rumunii. 0002-
Be=z grad Belz= –
05-501 Naukowo i }droga| na
tu/ przy obecnej granicy pol.- okr'g=o, przez Czerniowce ]bo
ukr., na wysoko>ci Tomaszowa tam Bukowina\, bezdro/e;
Lub., d=. geogr. 24° zakrawa, /e Borsukow ¯ Borsa
v grad Belz=. 47° 40* N, 24° 40* E.
\kolo belza vo[œ, Wi"cej podobnych poja>nie< pope=-
zaimi gorody ego Belz=. i nili& czeska Opava w woj. opolskim,
Herven= w Polsce, rzeka Warta – wsi' Wiepr
a Vasilko prπa Belz= pod Kaliszem, Íroda we wroc=aw-
skiej ziemi – w Rumunii.
Berest’ Berest; – Brze>: Lit.
Gdzie Bania Rodna w Halickiej
n(rz. Bug
ziemi – >ladu nie ma. Niedopusz-
1216 pri≥ Berestii. i
czalny chwyt, gdyby wiedzieli
Ougrovesk=. i vere]in=.
gdzie ona jest. Inaczej – szukaj
i stolp=e i Komov=. i vs[
wiatru w polu, czy – jak mawiaj'
Oukrainou. ]przyj'= Brze>:,
Uhrusk, i Wereszczyn i Sto=pie i Amerykanie& >cigaj dzikie g"si.
Kom[w. i wszytk' Ukrain"\ Bania, zwana Rodna powinna
le/e: na trasie z Halicza na
0001-02-732
W"gry, i dlatego bli/szej danej
do Berest;≥
Bia=obrzezie ˚Nazwy geogr, nie ma.
nad dolnym Dnieprem b≠'a v= Ougry. poutem;
k b≠lobere'[, vo belobe- im'e idœwe. na bor;sou-
re'i ]do(w Bia=obrzezi-a(u\ kov; d≠∂. i priide k bani.
]zbieg= na W"gry drog' na Borsu-
Bielsk B≠l;sk= – Bielsk Podl.
ø B≠l;ska, i ≠xa do Kamen- kow “Ded” i dotar= do Bani – naj-
kr[tsz' drog' z Halicza\
ca. i do B≠l;ska
bie=oe b≠loe – Bia=a Podl. bo/skyj dadkow Bo';skyi
1268 Szwarno pocz'= wojowa: d϶kov РBoski Dadk[w ]$\,
ko=o Lublina, a W=odzimierz gr[d w Litwie 1242
\kolo b≠loe Braszew Brawev= – Brasz[w
w Rumunii, w rumu<skich Kar
bordujew bordouev;, Bar-
douev= – mjsc. na trasie z -patach, 1285 Nogai i Telebuga
W"gier do Sandomierza, wojowali ziemie W"gierskie,
dzi> Bardejov n(rz. Topla, po Nogaj szed= na Braszew
s=owackiej stronie Beskidu Ni- poide na Brawev=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
Briansk Brœnsk= – Bria<sk ?ytomir-Mozyr (Mozyr;), 24 km Duben Douben= – Dubno, poima grady ix=. Derevih;
n(rz. Desna, 350 km SE od Mo- N od ?ytomierza, 1255 ok. 45km SE od grodu +uck, przy Goubin=. Koboud=. Koudin=
skwy, 1263 debrœnskogo i hernœtinci trasie R[wne–Brody gorod≠c;.
Burala Bourœlœ – wie> w Jat- Czertoryesk hertoryesk=, v louhesk; i v Douben=. Halicz Galih; – n(rz. +ukwa,
wie spalona Dani=' i Lwem Hertoryesk= – Czartoryjsk ]i do Dubena\ dop=ywem Dniestru, na po=ud-
1254 za'gowa taisevihi. i n(rz. Styr, 67 km NE od +ucka, gai gai, Gai, Ga∑ – Gaj, 1288 niowym jego brzegu, 4 km poni-
Bourœlœ i raimohi i Koma- der'ati hertoryeska 1225 iz Loucka v Gai /ej uj>cia rz. +omnicy ]nad
ta. i Dora i grady pl≠nœwe ]pod 1227 r.\ Galicz Galih; – Halicz innym, mniejszym dop=ywem
Busowno Bousovno – dzi> Czertow – w ziemiach Kijowa, g=ubyczin gloubyhin; – Dniestru\, obecna lokalizacja
wie> Bussowno, 19 km NW bli/szych danych nie znam; G=ubczyce n(rz. Psina, miasta Halicz r[/na od grodu
od Cho=ma, 10 km W od mjsc. 1229 spotkali si" w Bia=obrze- 26 km SW od Ko{la, ˚Halicz;
Sawin; ziu, bili si" urzeki S=ucz, >cigali 53 km S od Opola, wspomniany po raz pierwszy w
1246 Voevawa ¯tvœz≠. do rzeki Drewnej. Z lasu Czer- 29 km N od czeskiej Opawy, Ipat. ltpsi pod 6648 ]1140\, od
\kolo oxo'≠ i Bousovna towa nadesz=a wie>:... 150 km W od Krakowa 1144 stolica Ks. Halickiego, wg
Buzk Bouzk= – mjsc. w g[rnym iz l≠sa Hertova v= gloubyhini, archeolog. danych – pojawi= si"
biegu rz. Bug, dzi> Busk, wymie- Czerwen Herven= – dzi> k= gloubohihem; w X wieku;
niona 1208 ]pod 1209\ w zwi'- wie> Czermno n(Huczw' G=uchow G=ouxov= – w Sum- cz"ste wzmianki z racji Dani=y
zku z Peresopnic', Haliczem i \kolo hr=vna, i Herven=. k skiej Ob=. ]Sumy\, n(rz. Esma< walcz'cego o ten gr[d&
Be=zem, hr=vnou, \li i do her;vnœ, (~sman;), w basenie Dniepru, 1205& S=bravw[ 'e r[rikou
49° 58* N, 24° 37* E ou vorot hervenskyx. Belz= dzi> stacja kolejowa. Polovci i Rousi mnogo.
k= bouzku, bozkou i Herven=. Tatarzy 1239 ep(i)s(ko)pa prπide na Galih;. \staviv=
˚Bu/kowicze \kolo Belza. i \kolo hrvna \staviwa 'iva. i vedowa i mniweskπi hin=. b≠ bo pri-
Bu/kowicze, bu/kowskie Dadkow Dœd;kov= v= Glouxov=. ≥l= bo≥zni radi. Romano-
pole – Busk n(rz. Bug, – w Litwie, gr[d w borze$ Go=e gory Golye gory – vy. I priwedw[ emou na Ga-
w g[rnym jej biegu 42 km E od Dani=[w 1240 Danilov= – Go=ogory, 52 km E od Lwowa, lih;. i str≠towa ego boœre
Lwowa, b="dnie& plemienne cen- dzi> grodzisko ko=o wsi Dani- 12 km SWW od Z=oczowa, ros. galickπi. i v=lo∂imerstπi.
trum Duleb[w ]Bou';sk=\, =owki w Szumskim rejonie Tar- Z=oczew, 49° 45 N, 24° 45* E ou Mikoulina na r≠c≠ Se-
k Bou';kovihem;. nopolskiej ob=asti Klimœtœ 'e. s Golyx= gor= ret≠. i bivwimsœ im;. ]opis
na Bou';kov;skoe pole i grad= Danilov= b≠'a. ot knœzœ Danila k= boju u Mikulina n(rz. Seret\.
Rosjanie 1997 poja>niaj'& Bu/- dawlitwa dœvlitva – korolevi. i po nem; vsi bo- 1207& Poœwa 'e Galihane
kowicze – gr[d w ziemi Wo=ynia Dawo=ta, Dziewa=ta Litewska œre galickyi. predawasœ. M;stislava Benedikta. i
na rz. +ug. W rzeczywisto>ci – vo dœvlitv≠ i v nal]anox. ]Klimata za> z Go=og[r zbieg= od priide k Galih[. ]przyci'gn'=
Busk, w 1287 na trasie Tatar[w ]w djawlitwie i w nalszcz.\ kniazia Dani=y, do kr[la, po nim do Halicza\.
z Krzemie<ca do Przemy>la ]wg vodœvlitv≠ ]tak w latopisie\ wszyscy bojarzy haliccy poddali 1208& na boœre Galihkyi ]na
latopisu\, z dala od rz. +ug. Dora Dora – wie> w Jatwie si"\ bojar[w halickich\
Bykowen Bykoven= – gr[d w spalona Dani=' i Lwem 1254 Goroden Goroden= – Grodno ou nev≠rnyx Galihan=
Haliczu, na Podolu, w rej. rz. za'gowa taisevihi. i Bou- n(rz Niemen, 1251 Dani=o z ]u niewiernych Haliczan\.
Seret, dzi> Kowen, 1214 no rœlœ i raimohi i Komata. i Wasylkiem i s. Romanem pod 1229, w rzecz. 1225& Galih;
wed= voeva \kolo Trebov- Dora i grady pl≠nœwe vzœsta Goroden= ]‘wzi"li’ Grod- bo b≠ sœ zatvoril= ]Halicz
lœ, i \kolo Moklekova, i dorogowsk dorogovsk= – no – zdobyli go szturmem\, zamkn'= wrota na sztaby\
zbarœ'a, i Bykoven= vzœt= dzi> Dorohusk n(rz. Bug, po- 1256 k Gorodnou, na Goro- pod 1234 ouzr≠vwe 'e boœre
bys lœxy i Rous;[ mi"dzy Che=mem Lub. a Kow den= galickπi. Vasilka øwedwa
0001-02-730 -lem, 1246 boudou][ ima v gorod=o gorodlo – Horod=o s polonom. vozdvigowa
Cho=m, Xolm= – Che=m Lub. dorogovskou – gdy }Dani=o i selo svoe i gorodlo kramolou.
n(rz. Uherka; wzg[rze, wznie- Wasylko| byli w Dorohusku Gorodok Gorodok= 1223–55 ...poidi proh;. Danilovi
sienie, wynios=o>: terenu, kulm Dorohiczyn Dorogihin= – Gr[dek, 24 km W od Lwowa ouv≠davwou kramolou ix=
]inacja\; za=o/. ok. 1241–1243 Drohiczyn n(Bugiem; k Gorod=kou. izyde v= ougry. zim≠ 'e
]po naje{dzie Tatar[w 1240\ w Drohiczynie by=a cerkiew >w. na Gorodok=. i na semoh;. prisp≠vwi. ide Vasilko k
danilovi 'e. budu]emu v Aposto=[w w kt[rej Dani=o by= Gostinin – Gostynin 1282 Galih[ poimœ Lœxy. Da-
xolmi. prib≠'e k nemou koronowany 1253 na kr[la \ ko Gostinomou ]wiedzie ich do nil= 'e v to vremœ prπide
polohin= ego. iz= ougor=. n= 'e v≠nec; ø Ba˛ pri≥. Gostynina\ k= bratou si. iz= Ougor=.
Xolm= emou es imœ, ø cr˛kve st˛x= apostol;. i Grabowiec Grabovec; 1268 – i voevawa. ne dowe∂wa Ga-
i Xolm=, Xol=mlœn≠, ø stola st˛go Petra. i \c˛a Grabowiec, mi"dzy Hrubieszo- liha. vorotistasœ domov;.
ide 'e v Xolm=. svoego papy nikentπa. i ø wem a Zamo>ciem, obecnie w woj. ]pod nieobecno>: Wasylki bojarzy
chorober xorober= – ok. 60 vs≠x epsk(o)pov; svoix=. lubelskim, i byvwou emou ou haliccy podnie>li bunt. Na wie>: o
km N od Czernihowa ]nie nad 0001-02-827 Grabovci. ]w Grabowcu\, ø buncie Dani=o zbieg= na W"gry. Z
Desn'#\, ros. Xorobor; v dorogihin≠, prπide k= Grabovca nadej>ciem zimy, Wasylko z La-
1234 Dani=o poimawa grad gradou Dorogyhinou, vo Grodno Goroden= ˚Goroden chami poci'gn"li do Halicza. Pisiec
mnogy po Desn≠ tou 'e Dorogyhin≠ grody pob≠div= gr=dya zatai=, /e – najwyra{niej – nic tu nie
vzœwa i xorober= i s=snic[ Dorohobu/ Dorogihin= – ¯tvœz≠. i Zlin;ci. i kri- wsk[rali, bo Dani=o wr[ci= z W"gier
i Snovesk. i inye grady w ob=asti Rowno, pol. R[wne; smenci. i pokenc≠. na t" wiadomo>:, by pom[c bratu,
mnogy. 1208 Ingwar za> wys=a= syna Grubieszew – Hrubiesz[w wojowa= po drodze, i nie dochodz'c
Czerniatyn Hernœtyn; – swego }Jaros=awa| iz loucka do Groubeweva 1254 do samego Halicza – wr[ci= do
w czernichowskim rejonie, ?y i iz Dorogobou'a s= mno- Gubin – litewski gr[d G'bin domu, bez nazwy, czyli do W=odzi-
-tomirskiej Ob=asti, przy szosie gymi voi. zdobyty przez Dani=" 1242 mierza Wo=. gdzie rezydowa=, bez
/adnego sukcesu\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
pod 1235 l≠tou 'e nastav- gdzie dzi> jest miasto Halicz. ezdovou. za'gowa taisevihi. i Bou-
wou. s=brawas. idosta na Blisko pocz'tku wo=y<skiej ltpsi Kalesz 1227 – Kalisz n(Prosn' rœlœ i raimohi i Komata. i
Galih;. na Mixaila i na pisiec obiecuje& i po sem ska/em o ky Kalew[, k vorotom ka- Dora i grady pl≠nœwe
haliczinie ]potem opowiemy o Hali-
Rostislava. zatvorila bo czu\; Ipat. pod 1206, w rzecz. 1207 lewskym Komow Komov; – dzi> wie>
sœ bœsta v= grad≠. i Ougor= 0001-02-722 P[{niej zapomnia=, Kalus Kalious= – dzi> Ka=usz Kumow, n(rz. Udal ]lewy dop=yw
mno'stvo. bœwe ou nego. i najwyra{niej, w nat=oku wypadk[w n(rz. +omnica, prawym dop=y- rz. Bug\, 12 km SES od Che=ma
v=zvrativwisœ voevasta \ dziejowych i nazw wem Dniestru, 25 km W od Lub., 2 km E od mjsc. Sielec ]przy
kolo zvinigoroda. goroda Horod=o – wie> nad Bugiem, Halicza, 92 km S od Lwowa, trasie Dubienka – Sielec\,
'e xotœwa n≠ vzœsta. ]z 12 km N od grodu Wo=y<, 27 km NW od Iwano-Franko- 1206 priœ Ougrovesk=. Ve-
nastaniem lata, zebrali si" i ruszyli w posiadaniu W=odzimierza, wska; 1242& re]in stolp=e. Komov;.
na Halicz, na Michai=a i Rostis=awa, uj"te w testamencie 1288 exa do Bakoty i Kaliousa ]Aleksander wzi'= Uhrusk, Sto=pie
kt[rzy zamkn"li si" w grodzie z selo svoe i gorodlo, ]pojecha= do Bakoty i Kaliusa\ Wereszczyna. Komow\,
wieloma W"grami. Dani=o, najwy- znane g=[wnie z Unii Litwy z kamieniec kamenec;, Kame- 1207 Litve 'e i Œtv≠z≠.
ra{niej, nie odwa/y= si" zdobywa:, Polsk' 1413. X. 02 nec; – Kamieniec n(Le>n' voevaxæ i povovevawa 'e
odszed= od zamys=u, bo – wracaj'c iezdow ezdov; – dzi> Ujazd 1240 i priide kamenc[. tourisk=. i \kolo Komova.
do domu – wojowa= okolice Zwe- 10 km NW od Tomaszowa Maz. 1275 kamenec; zane bys \li i do her;vna ]Wojowa=a
nigorodu\. k= ezdovou zemlœ kamena Litwa i Jatwa, powojowali Turysk,
1236 vesn≠ 'e byvwi... ineperc ineperc; – Neperc, Trojden pos=a= brata swego oko=o Komowa, a/ do Czerwna\.
przysz=a wie>: do Dani=y, /e Ro>- Neiburg, lub Himberg, zamek Sirputa 1275 i voeva \kolo 1216 pri≥ Berestii. i Ougro-
cis=aw wyprawi= si" na Litw". Sko- 14,5 km SSE od Wien ]Wie- kamena vesk=. i vere]in=. i stol-
rzysta= z tego Dani=o i ruszy= do Ha- de<\, 48°05 N, 16°26* E, 1288 poexa do Kamena p=e i Komov=. i vs[ Oukra-
licza& prπide v≠st; Danilou. 1254 \stavi 'e ou gorod≠ Kijew – Kij[w, n(rz. Dniepr inou. ]przej'= Brze>:, Uhrusk,
boudou][ emou v xolm≠. ineperc≠ ]zostawi= w grodzie kyev=, kπev;, Kyev=, i Wereszczyn i Sto=pie i Kom[w. i
≥ko Rostislav= s=wel est; Ineperce\ 0001-02-836 k= kπevou, kyevskoe, kπev- wszytk' Ukrain"\ 0001-02-732
na Litvou s= vs≠mi boœry. Izwolin Izvolin= – obecnie skomou, Kyevom, kπev≠, kopyl kopyl; – Kopyl, 1274
Dani=o wjecha= do os=abionego Zwole< n(rz. Horn ]dop=ywem kπeva, vo kyev=, ko kπevou 75 km E od Baranowa,
grodu, zapewne pokonuj'c ma=y Dunaju\, 120km N od Budapesztu, Kobry< Kobryn; – gr[d 90 km S od Mi<ska,
op[r – zatai= pisiec. Gdy Haliczanie 210 km E od Wiednia ]Wien\, 1246 n(rz. Muchawiec, 35 km NW od S=ucka
ujrzeli, /e nie mog' utrzyma: grodu, ]pod 1250\ vo Izvolin= z testamentu W=odzim. 1288 no wel= bœwe ø kopylœ
wyszli ze =zami w oczach i bladym jarbuzowicze – gorod= svoi Kobryn; vo[≥ po Pol≠s;[ ]Mstis=aw
licem }ze strachu przed pomst'|& ˚]j\Arbuzowicze, 1231 ko=oda/ny gr[d – Ko=oda/en, nie nadci'gn'=, lecz poszed= od
...ouzr≠vwima 'e. ≥ko ne wo=. po∂ œr=bouzovihi. +odja/en, na rz. S=ucz ]dzi> Kopyla wojuj'c po Polesiu\
mo'eta ouder;'ati grada. Ipat. pod= Ar=bouzovihi Nowograd Wo=ynskij\; 1240, koreck koreck= – gr[d n(rz.
≥ko malodouwna blou'a- Jaros=awl ¯roslavl; Batyj i prπide k gorodou k= Kroczyk ]Korhik\ – lewym do-
]as \ peredan;i grada – Jaros=aw n(rz. San kolodœ'nou. i posvi poroka p=ywie rz. S=ucz, przy szosie
izydosta sleznyma \hima 1223 priœ loucesk; i ≤ro- ]podszed= do grodu – podgrodzia – R[wne–Nowogr[d Wo=., 31 km
i oslablennym licem;. slavl; (œroslavl;), do ko=odja/nego i przystawi= ruszto- W od Nowogrodu Wo=.
i li'[]a ousta svoœ. tu 1229 v= Œroslavli, i prπem wania; ko=odja/ny – zak=adniczy\. dzi> R[wne Ruvn` , Koreck
pisiec =ga= jak bojarzy haliccy pro- korol; ¯roslavl; Kode< – litewski gr[d zdobyty Ko'ec; Dani=o z bratem wyru-
sili Dani=", by przej'= ‘sw[j’ gr[d& 1246 prπide na grad ¯ro- przez Dani=" 1242 poima szyli do Wozwagla }?ytomierza|
priimi knœ'e Danilo prii- slavl;, odol≠wou emou s grady ix=. Derevih; Gou- w sile ci"/kiej...
mi grad= Danilo 'e vnide btarom ou ¯roslavlœ. ... bin=. Koboud=. Koudin= i sto≥ na korecku
v= grad= svoi. i pride ko jawlenskyj œvlenskπi – gorod≠c;. ]pochwyci= grody ich& korkowiczi korkovihi – wie>
prehst≠i i st˛≠i Bc˛i. i priœ akwilejski ¯ Akwileia, Aquelea, G'bin Derewicza, gorodziec Kudy< w Jatwie, Rusini, pal'c wsie w
stol= \c˛a svoego i oblihi gr[d nad brzegiem Adriatyku, Kobuda, dzi> Gorodiec, 22 km E od Jatwie 1254 i stawa na sele
pob≠dou. i postavi na ne- 1213& a w[rin= ego odva Kobrynia; kob–kob, Kobud-Kobry<\ korkovihex ]zatrzymali si" na
meckyx vratex xorougov; outehe patrπarx; œvlen- ˚Kudin odpoczynek w K.\
svo[. Dani=o, ci'gnie pisiec, skπi. ]a szurin – szwagier – Ko=odno Kolodno – dzi> Ko- Kozielsk Kozel;sk= – gr[d
podszed= do obrazu przeczystej i jego ledwie uciek=, patriarcha =omna n(rz. Oka i – by: mo/e – n(rz. Zdra, 128 km NE od
>wi"tej Bogurodzicy, i przej'= stolec akwilejski; mowa o Bertoldzie ma=y dop=yw Oki w pobli/u, Bria<ska i ok. 230 km SW od
ojca swego, i okaza= zwyci"stwo. i – szwagrze Andrzeja, kr[la w"g. Wsewo=od napotka= Tatar[w, Moskwy, zdobyty i zniszczony
postawi= na niemieckich wrotach 1205–†1235, bracie Gertrudy woj[w Batego, w drodze do ziem przez Batyja 1237, ludzie wy-
chor'giew sw'. Zwyci"stwo nie idzie w[wczas zabitej, w Lelesowie, Suzdala, 1237 r'bani, z dzie:mi i oseskami,
w parze z rzekomymi pro>bami w s=owackich Karpatach\ sr≠te i Vsevolod=. na Ko- kozlœn≠, kozlœne ]Ko{lanie\
Haliczan, a same pro>by nie id' w jezdow ezdov; – Jazd[w, lodn≠ i bivwimsœ im=. kozelskyi ]kozielski\
parze z czasem przyjazdu Dani=y ]patrz te/ iezdow\ n(Wis=', dzi> ]dojrza= na Ko=odnie i bili si"\ Ko{le kozlii – n(rz. Odra,
do Halicza. w granicach Warszawy ]4 km w Ko=omyja Kolomyœ – na Íl'sku,
Ro>cis=aw, z wyprawy na Litw", g[r" rzeki od wsi Warsza, Aleje Ko=omyja, 66 km SE od Halicza, Dani=o w drodze do Opawy
ruszy= do Halicza, ale – s=ysz'c o Ujazdowskie ¯ u Jazdowa\; n(rz. Prut; 68km od Czerniowiec w Prπidowa na r≠kou. Odr¨ k=
przej"ciu grodu – zbieg= na W"gry, 1262, 1282. g[r" rzeki gorodou rekomomou kozlii
drog' na Borsukow died, dotar= do 1262& Litva 'e izognawa ez- dax ima Kolomy[ ]da=em im ]dotarli do rzeki Odry, do grodu zwa-
Bani zwanej Rodn'. dov;. Boles=aw ]s. Siemowita\ Ko=omyj"\, ≥ko velicπi knœzi nego Ko{le, a st'd – po spotkaniu z
Gr[d przesta= istnie: w 1241, po najecha= brata Kondrata 1282& der='a† [ sπ[ Kolomy[ Boles=awem, s. Kazimierza Lasko-
naje{dzie Tatar[w. Przeniesiony i poide na brat svoego. na Komata Komata – wie> w Jat- nogiego – do rzeki Psina\
p[{niej o 6 km dalej, do Kry=os ¯ gr., Kondrata. k gorodou. k= wie spalona Dani=' i Lwem 1254

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.


Krakow Krakov; – Krak[w
n(rz. Wis=a, stolica Polski
Telebouga 'e xotœ iti k=
Krakovou, i ne dowed= ego Lublin L[blin= – n(rz. Byst-
vorotisœ v= Tor';kou. rzyca; Dani=o wyprawi= si" 1243
]Telebuga chcia= p[j>: do Krakowa,
nie doszed= jego za(wracaj'c w
Targ[wku, pocz. 1288\
Kremanec Kremœnec= –
Krzemieniec, ok. 125km E od
Lwowa, 40km E od mjsc Brody,
k= Kremœnc[, 1254 Potom
'e kouremsa prπide k=
Kremœnc[. i voeva \kolo
Kremœnca ]wojowali okolice
Krzemie<ca\
kropiwnica – pol. Koprzywnica
]13 km S od Sandomierza\, i wie>
Osiek n(Wis='; zim' 1281, Lew
z Tatarami wyruszy=...
ko kropivnici
Kuczelemin – lokalizacja mi
nieznana, z tre>ci latopisu wy-
nika, /e nad dolnym Dniestrem,
w Haliczu, 1216 øtoudou 'e
prπidowa ni'e Kouhelemi-
na myslœwe koudy pereiti.
r≠kou Dn≠str=. B(o)'e[
milosti[ prπidowa lo∂i≥
iz; olewπa 0001-02-735
Kudin – lit. gr[d Kode< n(rz.
Bug, 20 km S od Brze>cia Lit.,
Dani=o 1242 poima grady
ix=. Derevih; Goubin=.
Koboud=. Koudin= goro-
d≠c;. ]pochwyci= grody ich& G'-
bin Derewicza, gorodziec Kode<
Kobuda, dzi> Gorodiec, 22 km E
od Kobrynia; kobkob, Kobud
Kobry<\ ˚Kode<
Kure< Kouren; – 180 km NE
od Kijowa, 30 km W od Konto- do/iz L[bomlœ
pu; bitwa nad rz. Ka=ka 1219 +uck louhesk, Louck,
a Kourœne i troub;hane
i potiv;lcy. k=i'∂o s=
svoimi knœz;mi.
Lelesow Lelesov – w wyda-
rzeniu z 1213.09.28, gdy za-
bito tam Gertrud" z Meranu
– /on" Andrzeja, kr[la w"g.
¿1176–1205–†1235.09.21;
w Karpatach, S od Telicza ]pol.
Prze="cz Tylicka\, dzi> wie> Le-
les, w S=owacji; t"dy przebiega=
jeden z wa/niejszych szlak[w
kupieckich na W"gry
v= manastyri Lelesov≠ ]w
monasterze Lelesowa\
0001-02-729
Lubaczew L[bahev= – Luba-
cz[w, 34km NE od Jaros=awa,
43 km NE od Przemy>la, 39 km
SW od Tomaszowa Lub. Dani=o
wraz z Lachami wojowali ziemie
halickie 1220
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
i \kolo L[baheva ]i oko=o +ysa g[ra – dzi> ma=a wie> bys lœxy i Rous;[ 0001-02-730
Lubaczewa, i pleni= wszytk' ziemi" +ysa G[ra, 3 km S od Werbko- Nasile Nasile – gr[d Nasiedle,
Belzeck' i Czerwe<sk'\ wic ]przy trasie Hrubiesz[w–Za- 13 km NEN od czeskiej Opawy,
mo>:\, 9 km NE od wsi Czermno 20 km SE od G=ubczyc, 17 km
]by=y Czerwin\ W od Raciborza,
na zdobycie Lublina. 1220 M;stislavou 'e po- 1252 i sta bliz= goroda.
Skupi= si=" sw' ]zebra= woj[w\, we∂w[ na rat;. prπide na rekomago. nasil≥.
poleci= dostroi: proce i garnki } Lysou[ Gorou ]gdy Mstis=aw Nebel Nobel; – dzi> wie> No-
z materia=em zapalaj'cym| na poszed= na wojn" i przyszed= na bel na p=d. brzegu rz. Prype:,
vzœt;e grada, i poidosta na +ys' G[r", Dani=o pojecha= do szer. i d=. geogr. 51°52* p=n.,
grad= L[blin=. Pociski sz=y Lach[w i wezwa= Leszka, i ruszy= 25°46* wsch., 35 km SW od Pi<-
na gr[d jak deszcz – prawi pisec przeciw niemu – Mstis=awowi\ ska, 20 km NE od Lubieszowa
– ale Rusini nic najwyra{niej nie +ysiec gr[d – k(Sandomierza, n(rz. Stochod,
wsk[rali, bo pisec ci'gnie, /e 1258 k= Lysc[ gorodou, 1262 i ougoniwa ≥. ou Neb-
Lachowie, widz'c jak twardo gorod= 'e bœwe v l≠s≠. lœ goroda. Litva 'e bœwe
Ru> naciska, zacz"li prosi: o na gorod≠, gorod= 'e ne stala pri \zer≠.
‘udzielenie mi=o>ci’ ]pokoju\. tverd= bœwe bzœwa ' i togo Nowogorodok Nov=gorodok=
Dani=o na to, nie pomagajcie ]gr[d /e nie tward by=/e, ‘wzi"li’ i – Nowogr[dek Lit.
swemu kniaziowi. Grodzianie tego, szturmem\ na Nov=gorodok=,
obiecali, Dani=o }jednak dalej| miedwie/a Go=owa – gr[d w \pœt; v Nov=gorodok=
wojowa= te strony, po czym ziemi czudzkiej ]Czud\, dzi> Nutr noutr= ˚Onut
wr[ci= do Cho=ma, sk'd przy- miasto Otepja, 38 km S od Tar Ocho/e oxo'≠ – dzi> wie>
szed=. O naiwno>ci# -tu ]Dorpat, Jurjew\, w Estonii Ocho/e, 11 km NW od Che=ma
Burondaj spali= Lublin zim' 1258 1288 i doxodivwe goroda Lub. ]b. Cho=m\, 13 km E od
]pocz. 1259 nowego kalenda- medve'a Golovy ]i dochodz'c mjsc. Siedliszcze
rza\, lecz ltps kr[tko& grodu Nied{wiedziej G=owy\ Olesze Olew;e, Ol;w;e,
po sem; poide bourondai Mielnica M≠lnica – 28 km SEE Owel;e – kijowski morski port
vborz≠. k L[blinou. ø L[b od Kowla, 45 km NWN od +ucka, w uj>ciu Dniepru; najwyra{niej
-lina 'e poide ko Zavixos 9 km NE od Ho=ob[w ]przy trasie =[dkami p=yn"li po M. Czarnym,
-tou. +uck–Kowel\, najechana przez z Dniepra do Dniestru;
Szwarno wojowa= 1268 Litw" 1246 i 1262 iz; olewπa 1216 0001-02-735
Wvarno 'e poha voevati \ \kolo melnici, i v melnic≠, Onut Onout= – gr[d w Haliczu,
kolo L[blina, Mielnik M≠lnik= – dzi> wie> w Czerniewickej ob-
Trojden wys=a= brata Syrputa, Mielnik n(rz. Bug, pomi"dzy Brze- =asti ]ros. Hernovcy, pol. Czer
ten wojowa= 1277 >ciem Lit. a Drohiczynem, 51 km od -niowce\ n(rz. Prut;
\kolo L[blina, Brze>cia, w d[= rzeki i ok. 28 km. od 1216 øtoudou proidowa v
Luboml – 100 km E od Lublina, Drohiczyna, w g[r" rzeki Bug noutr=. i idowa v pole.
40 km E od Cho=ma ]Che=ma\; i pri≠xawa v gorod= M≠l- 0001-02-735
potencjalne miejsce pisania nik=. ]st'd poci'gn"li do Nutru..\;
wo=ynskiej ltpsi 1288 me/ibo/e – Mi"dzybo/e 1254 Ipat. ltps Onout;
v L[boml;, me'ibo'e, Me'ibo'ie Opawa |pava – czeski gr[d
vzœ me'ibo'e Opava, nad rzek' Opava
Mi"dzybo/e w gub. podolskiej, pow. na |pavou poutem; svoim;
loucesk;, Louhesk= – latyczowskim, przy zetkni"ciu rzek ]na Opaw" drog' swoj'\
+uck n(rz. Styr, +uck od posado- Bohu ]Bugu\ z Bo/kiem; Pobo/e ¯ Dani=o z Lachami – Boles=awem
po ]przy\ % rz. Boh; mi"dzy Wo=y- z Krakowa i Wo=odis=awem ]W=a
wienia grodu w =uku rzeki Styr,
niem a Z=ot' Ord' na Krymie, -dys=awem +okietkiem\ oblegali
jak Ugiany n(rz. Dubissa;
49° 26* N, 27° 25* E
v loucesk; i v Douben=. Opaw" 1252, bezskutecznie.
Mikulin Mikoulin na r≠c≠ Po stratach swoich i spaleniu okolic
\kolo louheska ]oko=o +ucka\. Seret≠ – gr[d Mikulin w halic- wr[cili do Krakowa, a st'd Dani=o
W 1255, Litwa najecha=a ziemie
kiej ziemi, dzi> Mikuli<cy w Tar- wr[ci= sam do Cho=ma,
ko=o +ucka. Ludzie Wasylka& Jurij i
nopolskiej ob=asti, na Ukrainie, orelsk \relsk= 1206 –
Oleza dworski }na tym stanowisku|
49° 24* N, 25° 37* E, gr[dek n(rz. Strude< ]dop=yw
pu>cili si" w pogo< za odchodz'cymi
18 km S od Tarnopola, Wis=y\, w pow. Tarnobrzeg,
do dom[w wojami Litwy, dop"dzili
12 km NW od Trembowli dzi> wie> Orzelec Wielki
przy strudze wp=ywaj'cej do jeziora,
Milicz i starogr[d Milih i k= \relskou
i tu wdali si" w bitw", w kt[rej Litwini
star;gorod – Milicz n(rz. Ba- Owrucz Ourouh – Owrucz,
przegrali. Opis w Ipat. ltpsi pod 1258,
rycz, 52 km N od Wroc=awia,
w rzecz. 1255. przy trasie Koroste< – Mozyrz,
Starogr[d ]dzi> Wielu<\,oba w ok. 45 km N od Korostenia, ikonou
Struga i jezioro to zbyt ma=o tym
1228 ]pod 1229 r.\ ' prinese izo Ourouhego
razem by ustali: miejsce starcia
Moklek[w Moklekov; – gr[d
]prawdopodobnie by=o to pustkowie, ]ikony przynios=a z Owrucza\
w Haliczu, na Podolu, w rejonie Peremil Peremil; – n(Styrem
to dlatego\. Zbyt wiele jezior i strug
rz. Seret, dzi> Klekow, 1214 no przej"ty przez Dani=" w 1214
na trasie z +ucka do Nowogr[dka, z
wed= voeva \kolo Trebovlœ, z pomoc' Leszka Bia=ego, od
wi"kszych& Jasio=a, Szczara.
i \kolo Moklekova, i Aleksandra
zbarœ'a, i Bykoven= vzœt= Lest;kovo[ pomo];[ pri-
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
œsta Tixoml;. i Peremil; 1233 ougoni ego v= polo- Reza< rezan;, Rœzan; mia, 1268 Litwa i s=udzy Szwarna
ø \leksandra nom. i ≥wa i v louz≠ Xo- n(rz. Oka, dzisiejszy Riaza< voevawa \kolo Skariweva,
Peremyszl Peremywl;, pere- mor;skom;. ]Dani=o dop"dzi= go 188–190 km SE od Moskwy, o \kolo vizl='e.
mywl;, Peremil; – Prze my>l – Aleksandra – w Po=onnem, i uj'= na miejscu Perejas=awla Sie- s=onim slonim – S=onim
n(rz. San, cz"sto wymieniany od na “=uzie” rzeki Chomory\ wierskiego ]r[/nego od Pere- n(rz. Szczara, ou slonim≠ ]w
1208 roku grad Peremywl;, Po=towesk Poltovesk= – jas=awla n(rz. Trubie/, 75 km S=onimie\, 1251 na slonim,
po 1287 no ide svoe[ doro- Pu=tusk n( Narwi', 1278 SE od Kijowa\, ale pierwotny 1275 Prusacy przyszli do Trojde-
go[. na Peremywl; ]Nogaj nie pod Poltovesk= Reza< le/a= 52 km w d[= Oki na, ze swej ziemi, zmuszeni przez
poszed= z Telebug' na Lach[w, lecz potiwil potiv;l; – Putiwil od obecnego Riazania, zdobyty Niemc[w. Ten osadzi= cz">: w
swoj' drog', na Przemy>l\ Po/g Po'g= – dzi> Bratys=awa; przez Batego podkopem 1237, Grodnie, a hast; ix= posadi
Peresopnica Peresopnica – 1248 i prπide k= Po'gou. i >ladu dzi> po nim nie ma; w ou slonim≠ ]a cz">: ich osiedli=
ok. 45 km E od +ucka i 18 km prynsk 1237 prynsk=, tym rejonie, po drugiej stronie w S=onimie\, b="dnie w Ipat& Vo-
W od R[wnego Pr=nesk= – nad rz. Pronia, Oki – Spasok Riaza<ski; slonim=, Ous=onim=
1206 vorotisœ v Peresop- 62 km S od “starego” Rezania; reza< ¯ rezati ]rzeza: ¯ rze{\, s=uck slouck= – S=uck, n(rz.
nic[ gr[d wspomniany po raz pierw raza< ]ra/'cy\ ¯ razi:; S=ucz ]lewy dop=yw Prypeci \
1208 ø Peresopnicy -szy w 1186, gdy oblegany by= bys pr=v≠e prixod ix= na k= slouckou, ou sloucka
1208 v Peresop;nic[ przez wojska Suzdala, p[{niej zeml[ rezan;skou[. i vzœwa Snowesk – dzi> Snowsk
1224 i Peresopnic[ w 1207; grad reza; k=pπem. ]najpierw niedy> tak/e Szczorc }orc
1245 \kolo peres=pnici wg mapy& za=o/ony 1146. naszli ziemi" reza<sk' i zdobyli gr[d n(rz. Snow, prawym dop=ywem
Pereworesk Perevoresk= – k= prynskou, v prynskou. Reza< ‘kopaniem’ \ rz. Desna, 60 km NE od Czerni-
Przeworsk n(rz. Mleczka, do- Putiwil potivil;, Poutivil;, Riga Riga – Ryga howa; 1234 Dani=o
p=yw rz. Wis=ok wpadaj'cego is Putivlœ – Putiwil, po=o/o- k= N≠mcem; v Rigou. poimawa grad mnogy po
do Sanu. ny w Sumskiej Ob=., na prawym Xodiwa Litva vsœ i 'emo- Desn≠ tou 'e vzœwa i xoro-
Zima 1281 i vzœ ou nego. brzegu rz. Sejm, w zlewni rz. it= vsœ. na n≠mci k riz≠. ]wy- ber= i s=snic[ i Sn\vesk.
gorod= Perevoresk= ]ruszy= Dniepr, 20 km od linii kolejowej prawi=a si" Litwa wsza i /emoit wsza. i inye grady mnogy.
Lestko na Lwa i zabra= mu gr[d Woro/ba–Kontop. W latopisie na niemc[w do rygi\, v Rigou, sochaczew s=xahev; –
Pereworesk\ pierwszy raz pod 1146. W 12–14 ri'ane, i vsœ voœ ri'skaa ]i Sochaczew n(rz. Bzura,
piatidni pœtidni – wie> na tra- w. wchodzi= w sk=ad Ksi"stwa wsze woje ry/skie\, prebo]; vi- ok. 53 km W od Warszawy,
sie Wo=dzim. Wo=. – Usti=ug. Nowogorodu Siewernego ]p=n.\. r'an= ]proboszcz wir/an-Ry/an\ 1282 no dowedwim 'e im
1258 Burondaj ...\b≠dav 'e W 1186 bezskutecznie oblegany Sandomierz goroda. s=xaheva...
i piv= i le'e na noh;. ou przez Po=owc[w. Obl"/enie Sandomierza 1258, 1286 zdobyty i ograbiony przez
pœtidnex. 1219, bitwa nad Ka=k' zbyt d=ugi opis, by przytoczy: Rusin[w i tako wedwe. vzœwa
piesocznago – Piasecznego a Kourœne i troub;hane go tutaj. 0001-02-852 do 854 s=xahev; gorod. i poima-
¯ ¢p≠sok= ]piasek\, K ˘ Cz i potiv;lcy. k=i'∂o s= Potem Lew zapragn'= sobie wa v nim tovara mnogo. i
v grad=ka p≠sohnago svoimi knœz;mi. cz">ci ziemi ljadskiej – helœdi.
]w gr[dku Piasecznie k(Kijowa\ gr[d Raj Rai – 1. na Podolu, goroda na oukrain≠ ]grodu solem – S=onim
pinesk pinesk; – Pi<sk n(rz. Boh, dzi> Rajgr[d, u skraju, przy granicy\ – San- k= solem
n(rz. Prype: (Pripœt;) 148 km NEE od Kamie<ca, domierza za Wis='. 0001-02-881 Sosnica sosnica – Sosnica
1223 i pinesk; 25 km SES od Winnicy, Obl"/enie Sandomierza 1287 n(rz. Ubeda, dop=ywem Desny,
Plesnesk Pl≠snesk; – gr[d 100 km S od Berdyczowa, 0001-02-893 84 km E od Czenihowa, 1234
Plesnesk ]Ple<sk\ w Haliczu, 2. w ziemi wo=y<skiej, na jez. sanok sanok= – Sanok n(rz. Dani=o poimawa grad mnogy
nie daleko od miasta Brody, Raj, innej nazwy – +yk San, 1205 po smerti Roma- po Desn≠ tou 'e vzœwa i xo-
Lwowskiej ob=asti; 1288 do/iz Ra[, k nemou v nov≠ snimalsœ korol; s= rober= i s=snic[ i Sn\vesk
1232 poide s= bratom=. i Rai, iz Ra[. v L[boml;. ≥trov;[ svoe[ vo sanoc≠ i inye grady mnogy.
s= aleandrom k Pl≠sn;- 3. Rajgr[d na Pojezierzu Ma- ]po >mierci Romana spotka= si" kr[l sreda 1239 – Íroda Íl'ska
skou. zurskim, 19km NE od Grajewa, z ‘jatrow'’ swoj' w Sanoku\, 30–35 km W od Wroc=awia,
P=aw – gr[d w Haliczu, na dro- przy trasie Grajewo – August[w ]23 pod 1231, w rzecz. 1229 31 km E od G=ogowa;
dze z Nutr ]Onut\ do Kuczelemi- km SW od Augustowa\; gonœwe \li i do Sanoka. ide v zeml[ v=ro†slavskou.
na, bli/szych danych nie znam, raj – 1. granica, 2. g[ra; Rajgr[d – vorot Ougor;skyx= ]gonili k m≠stou n≠meckomou. ime-
1216 øtoudou poidowa v gr[d graniczny, na g[rze a/ do Sanoka, wr[t W"gierskich – nem; sreda.
noutr= “Onout=”. i idowa Dani=o, podczas wyprawy na prze="czy Dukla w Karpatach\ b="dnie poja>nione przez Ros-
v pole. byvw[ 'e gladou wojowanie Jatwie/y 1253, semoç semoh; – gr[d Semocz jan 1997& Gorod Sereda, v
velikou. i poidowa vozy zniszczy= dom Stekinta }Zlin, Wiosn' 1255 Dani=o wys=a= Avstrii, nyne - Merkurq-
k= Plavou ]ruszyli wozami ku dzi> August[w|. Id'c wzd=u/ syna Szwarna do na Goro- Huk v Rumynii ]gr[d Sereda
P=awie\ 0001-02-735 brzegu, ujrza= i vid≠ pri dok=. i na semoh;. i na vsœ w Austrii, dzi> Merkuria-Czuk
Po=ock polock= – n(rz. Po=o- berez≠. gorou krasnou. i gorody. w Rumunii\
ta – dop=ywem rz. Dwiny, grad byvwπi na nei. pre'e Sereda ˚sreda starogr[d star;gorod – dzi>
Po=ota ¯ po ]wzd=u/\ % +otwy imenem; Rai ]ujrza= przy brzegu sinewodsko sinevo∂sko – Wielu<, 68 km SE od Kalisza,
1263 i posla po brata svo- g[r" ‘krasn'’ – pi"kn', i gr[d na niej Sinewodskij monaster >w. Bo- 60 km NW od Cz"stochowy,
ego. po Tovtivila. do po- o nazwie Raj\ gorodzicy, w Karpatach Wsch., wspomniany 1228, ˚Milicz
locka ]wys=a= po brata swego rajmoczi paimohi – wie> w przy uj>ciu rz. Opora do rz. Stryj; Sto=pie Stolp, Stol;p;e –
Towtiwi=a do Po=ocka\ Jatwie spalona Dani=' i Lwem 1240 i prπexa v= sinevo∂sko. dzi> wie> 9 km NWW od Che=-
Po=onyj – gr[d na rz. Chomora, 1254 za'gowa taisevihi. i v manastyr; st˛ya Bc˛a. ma Lub., przy trasie Che=m
w Bo=ochowskiej ziemi, dzi> Bourœlœ i raimohi i Koma- Skariszew Skariwev= – Lub. – Piaski, n(rz. Harka ]do-
Po=onnoe Chmielnikowskiej ta. i Dora i grady pl≠nœwe Skaryszew, 11 km S od Rado- p=yw Uherki; Uherka dop=ywem
ob=asti, na Ukrainie
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
Bugu\, i 10 km NEN od Rejowca Soudomir[. i poidowa na \ 1258 ou w[mskou. ziem polskich ]Ljadskich\.
1216 Dani=o pri≥ Berestii. nou storonou. r≠ky Visly. tajsewiczi taisevihi – wie> Roku 6776 ]pod 1268 r.\, za czas[w
i Ougrovesk=. i vere]in=. kniaziowania Wojsze=ka w Litwie
]do Sandomierza. podszed=wszy w Jatwie spalona Dani=' i Lwem
i Szwarna }Wojsze=k 1265÷69,
i stolp=e i Komov=. i vs[ pod Sandomierz, przeszli na tamt' 1254 za'gowa taisevihi. i Szwarno 1269|, wyprawi=a si" Litwa
Oukrainou. ]przyj'= Brze>:, stron" rzeki Wis=y\. Bourœlœ i raimohi i Koma- na Lach[w, na Boles=awa kniazia.
Uhrusk, i Wereszczyn i Sto=pie i Zim' 1287 ] 1287(88 nowego ta. i Dora i grady pl≠nœwe Przeszli ko=o Drohiczyna, powojo-
Kom[w. i wszytk' Ukrain"\ Terebowla Terebovlœ,
kalend.\ Lew i inni ruscy knia- wali Skaryszew, okolice wis=o/e i
0001-02-732 ziowie wyprawili na Lach[w, z Terebovl; – Trembowla Toro/ka& ...i voevawa \kolo Ska-
Sto/ek Sto'ek= – wie> Tatarami& Nogaj do Krakowa, Ternawa Ternava – Tarn[w riweva. i \kolo vizl='e. i To-
75 km SE od +ucka, 59 km r';ku. i vzœwa polona mnogo.
Telebuga do Sandomierza, lecz 75 km E od Krakowa Wiz=o/e to Kozienice opodal Wis=y,
SW od R[wnego, 29 km S od zn[w bezskutecznie& i prido- szer. geogr. 50°, d=. 26° na trasie wojowania ]dok=adnie na
Dubnego, 49 km od Ostroga; wa ko r≠ci k Visl≠. r≠ka 'e 1268 i porekosta sob≠ s=nem linii Drohiczyn – Skaryszew\.
1258, z polecenia Borundaja ne stala bœwe. i ne mogowa v Ternav≠, Po raz drugi, 6794 ]pod 1287 r.\,
Lev= rozmeta. Danilov= i eœ pereiti. i poidowa. v= do ternavy gdy Telebug wyprawi= si" na Lachy.
Sto'ek=. ]Lew zburzy= Dani=[w vr=x eœ. k sou∂imirou. i Tichoml – dzi> wie> Tichoml Z Tatarami poszli ksi'/"ta ruscy&
i S=o/ek\ Lew z synem Jurijem, M>cis=aw
pereidowa sœn r≠kou po w Chmielnikowskiej ob=asti;
z konnymi i Wo=odimir ze swymi
Suchoe Dorogwe – mjsc. w ledovi... vywe Soudomirœ na trasie wyprawy Dani=y w konnymi. Ruszyli do Zawichostu,
pasie nadbu/a<skim, wymie- ]do Sandomierza, powy/ej Sand.\. 1223, mi"dzy Trembowl' a doszli do rzeki Wis=y, lecz nie sta=a
niona pod r. 6721 ]1216\. Lestko Nogaj bez powodzenie oblega= Krzemie<cem. Istnieje utarty }lodem|. Nie mog'c przej>:, poszli w
]Leszek Bia=y\ wys=a= Polak[w, Krak[w& i nevsp≠vwe v nego szlak w linii prostej& Trembowla jej wierch, do Sandomierza. Przeszli
by wojowali ziemie Dani=y, po nihto 'e. ≥ko 'e. i Tele- –Tarnopol–Krzemieniec. San rzek", po lodzie. Tu wr[ci=
Bugu. Dani=o wys=a= swoich wo- bouga v sædomirœ. 1214 przej"ty przez Dani=" w nazad Wo=odimir. Wis=" przeszli
jewod[w& Gawri=a Duszy=owi- po lodzie, powy/ej Sandomierza i
1289& prosœ sob≠ pomohi na z pomoc' Leszka Bia=ego, od
cza, i Semena O=ujewicza, Wa obst'pili ten gr[d. Nic nie wsk[raj'c
Lœxy poiti xotœ na knœ- Aleksandra pocz"li wojowa: ziemi" Ljadsk'
-sylka Gawri=owicza i biwas 'enie. sædomirskoe. ]prosz'c Lest;kovo[ pomo];[ pri-
do Souxoe dorogve. i kolod- i stali na niej dni ‘i’ ]10\. Telebug
sobie pomocy ‘na Lach[w’, chc'c œsta Tixoml;. i Peremil; chcia= wyruszy: do Krakowa, lecz
niky ]zak=adnik[w\ izymawa i
vorotiwas v Volodimer;. p[j>: na ‘knia/enie’ sandomierskie ø \leksandra nie dotar= tam, zwr[ci= si" ku Toro/-
– w=adanie Sandomierzem\ 1223 øtoudou 'e poide ku ]vorotisœ k= Toro';kou\.
W Ipat. Souxoe Dorogve. Tam Wie>: dotar=a do niego, /e ju/ No-
Klim ]Klim= \ zabity zosta= ze Su/dal Sou'dal; – gr[d korol; k Terebovl[ i vzœ
gaj uprzedzi= go, dodar= do Krakowa.
wszystkich woj[w Dani=y, a Pola- Suzdal, 190 km NE od Moskwy, Terebovl;. poide Tixoml[
Nie lubili si" wzajemnie...
k[w wielu zabili, i gnawa po nix= 110 km SE od Rostowa, za=o- i v=zœ Tixoml;. øtoudou '
Trembowla Trebovlœ –
do r≠ky Veprœ. Krzy/ jego do /ony 990 r. prπide. k= Kremœnc[ i bisœ
na Podolu, przy dop=ywie do rz.
dzi> stoi na Souxoi dorogve. Szczekarew }ekarev= – dzi> pod= Krem≥ncem i mnogo
Seret, 1214 no wed= voeva
0001-02-732 Krasnystaw; szcze ]ma=y\; Ougor= izbiwa.
\kolo Trebovlœ, i \kolo
Dzi> Sochodo=y ]sucho-do\ ¯ suche 1217 prπide lestko. na Da- 1231 vel≠ voevati. zeml[ Da-
% drogowe % we]rtepy\; Moklekova, i zbarœ'a, i
nila. k }ekarevou boronœ nilovou. i v=zœwa Tixoml;.
ok. 4 km S od linii W=odz. Wo=. – Bykoven= vzœt= bys lœxy
iti emou na pomo];. M;sti- To=macz Tolmah; – To=macz,
Wo=y< ]dzi> Gr[dek\, w tr[jk'cie i Rous;[. 0001-02-730
slavou. testevi svoemou. dzi> gr[d T=umacz w Iwano-Fran-
Nowowo=y<sk – W=odz. Wo=. – 1223 øtoudou 'e poide
Wo=y<. ]poci'gn'= Lestko na Dani=", kowskiej ob=asti, na Ukrainie,
korol; k Terebovl[ i vzœ
Rosjanie 1997 utrzymuj'& Suchaja do Szczekarewa, broni'c jemu 1216 i bywa protivou Tol-
Terebovl;. poide Tixoml[
Dorogwa – uroczysko w wo=y<skiej >pieszy: z pomoc' M>cis=awowi\. mah[. ougoni nev≠rnyj
ziemi
i v=zœ Tixoml;. øtoudou '
0001-02-737 Vitovih; v=lo∂islab=....
Sudomir sæ∂omir;, sou∂i- prπide. k= Kremœnc[ i bisœ
1283 Boles=aw wojowa= 10 wsi 0001-02-734
mir;, Soudomir; – Sando- pod= Krem≥ncem i mnogo
Lwa voeva \kolo }ekareva. torceskyj gorod, torceskyi
Ougor= izbiwa.
mierz n(rz. Wis=a; odmiany& ]wojowa= oko=o Szczekarewa, w gorod= – Torczyn, przy trasie
k sou∂imirou, k= sudomi- odwet, Lew z Tujm' najechali Wy- Trubczewsk Trubhevsk –
+uck–W=odzimierz Wo=y<ski,
n(rz. Desna, 190 km E od
rou, k su∂omirou, vywe szogr[d n(Wis='\ ok. 23 km W od +ucka,
Homela
Soudomirœ ]powy/ej Sand.\ Szczekotow }ekotov – 47 km E od W=odz. Wo=.
1219, bitwa nad Ka=k'
1240& i prπide v Soudomir;. Szczekot[w, dzi> Krasnystaw 1223 vzœ ponizπe. øtoudou
a Kourœne i troub;hane
]do Sandomierza\, n(rz. Wieprz, w Polsce, ide k= tr=ceskomou.
Zim' 1258 ]pocz. roku 1259 no-
i potivilcy. k=i'∂o s=
1242 iz Galiha. do }ekoto- 1229 torceskyi gorod=, ...ko
wego kalendarza\ Burondaj z ru-
svoimi knœz;mi.
va ]z Halicza do Szczekotowa\ Torhevou.
skimi lennikami oblega= S.; gr[d szumawin]sk\$, Szumsk$
turow tourov; – n(rz. Prype:;
1231 B≠ bo i torceskπi...
1274 z Tatarami wyruszyli knia-
zdobyli& potom 'e prπidowa k 1208 tivon w[mavinskyi ]By= bo i – boi, b[j – u Torczyna,
ziowie ruscy idowa s nimi
sæ∂omirou. i \stæpiwa s= Szumsk n(rz. Wilija, b. Moska$ w sobot" wielk', tj. przed Wiel-
vs≠x stran. i \gorodiwa. \ 90 km SE od +ucka, knœzi pinstπi. bys idou]im;
kanoc' «bo i» pomy=ka pisca\
kolo svoim gorodom;. ]potem 75 km NE od Tarnopola, im=. mimo tourov;. ]przeszli
1235 ou torceskago bys s≠ha
obok Turowa, ku S=uckowi\
za> ‘przyszli’ do Sandomierza, i 65 km S od R[wnego, l[ta... byvw[ v torceskom,
Turyjsk Touriisk= –
obst'pili ze wszech stron dooko=a szer. geogr. p=n. 50°07* ]N\, torceskyi, torceskπi
1. n(rz. Turja, 2. n(rz. Niemen
swoim grodem\, d=. geogr. wsch. 26°07* ]E\ Toru<
W 1281 Lew z Tatarami oble-
i na r≠ci. na nemn≠.
w[mesk;, na w[mesk;, 1288 torounstπi n≠mci
gali bezskutecznie gr[d, lecz
twirement tvirement; –
1208 i byvw[ emou v woum- ]toru<scy Niemcy, z Torunia\
gr[d Wikinta w ?mudzi 1251,
Lew wr[ci= do domu pobity& skou na mo'c≠, Tor/ek Tor';k= – Targ[wek,
prawdop. dzisiejsze Twery,
i tako poidowa vsi. k= 1229 i posti'e i ou przysz=y Radom;
sædomirou. i priwedwe k Nazwa dwukrotnie wymieniona w
na gorod. vykintov= ime-
w[mska.
wo=. i Ipat. ltpsi w odniesieniu do nem; tvirement;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
Tyniec Tynec= – Tyniec ]Wojsze=k ‘poszed=’ do Uhruska, do Wo=k.\ stratiga Mixaila. rekomyi
n(Wis=', 10 km W od Krakowa przeniesiony tam zosta= z zamia- bu∂ikid;. i brat= ego. bo- Vydibih; i sozda kalo-
pod 1291 poidowa k Tync[ rem pobytu na sta=e\. uivid;. dawa knœz[ M;sti- ugery. i mniweskyi hin=.
Uchanie – wie> przy trasie Jaro- Wasilew Vasilev – dzi> wie> slavou. gorod= svoi. vol- i rek= igoumenou i vsei
s=awiec – Wojs=awice – Krasny w Haliczu, w Czerniowickiej kovyesk;. bratπi. da s=tvorœ† ml˛tv¨
-staw; 34 km E od Krasnego- ob=asti, ros. Czernowcy, Wo=odawa – W=odawa \ nem;. w Ipat. pod 1250, w
stawu i 28 km S od Che=ma. pol. Czerniowce n(rz. Prut, n(rz. Bug, do Volodavy, rzecz. 1245
Wo=. ltps& Litwa i Jatwjazie 1227 poide korol; k Vasi- do Volodavy. i po oze- Wyszegorod Vywegorod= –
wojowali Turisk i oko=o Komo- levou. i preide Dn≠str=. rom= mnogo zla sotvoriwa Wyszogr[d n(Wis=', 1283
wa }Kumowa|, a/ do Czerwna i poide k= Proutou. ]skiero- xristπanom. ]do W=odawy, i i nahawa voevati \kolo
}nad Huczw'| i bili si" u wr[t wa= si" ku Wasilewu, przekroczy= po jeziorach wiele z=a wyrz'dzili Vywegoroda
czerwenskich, i zastava b≠ Dniestr\ chrze>cijanom\, Zawichwost Zavixvost=
ouxanœx togda 'e oubi- Wereszczin sto=pe Vere]in= 1240& prπexa vo vodavou s=aw. ‘podwini"ty ogon’... – Zawi-
wa Mat≠œ. L[bova zœtœ i stolp=e ]Wereszczyna Sto=- Wo=odimer Volodimer= – chost n(Wis=' ^ zawi ]za Wis='\
Dobrogosta. vyexawa ou pie\ – Wereszczyn, dzi> w woj. W=odzimierz Wo=y<ski % chost ]gost – droga, trakt, st'd
storo'a. Ipat. ltps 1428(32 lubelskim, 14 km E od rz. Bug, pol. go>ciniec, Gostynin, ukr.
]kopia wo=\& Ouxanœx=, pod 6713 94 km E od Lublina pierwsza wzmianka w ltpsi w 988 Hostynne\. Zim' 1287 Lew i inni
]w rzecz. 1207 r.\. ˚Ocho/e 61 km NW od Che=ma, r., od 1136 stolica wo=. kniazi[w, ruscy kniaziowie oraz Tatarzy
uglnici ougl;nici – Ugolnice 63 km. SW od W=odawy, w 1370 oddany Litwie; poidowa k Zavixvostou. i
Ugolniki, n(rz. Dniestr, blisko 60 km SE od Ostrowa spalony przez Burondaja 1258 prπidowa k r≠ci. k Visl≠.
grodu Halicz; 1227 Danil= 1206 |leksandr= priœ oug povel≠ za'ehi ego. i tako ]ruszyli do Zawichostu\
stoœwe ougl;nicix na -rovesk=. Vere]in= stol- herez noh; izgor≠ bes;., Zbra/ Zbarœ'a, Zbyra'a
berez≠ Dnestra ]stali w Ugol- p=e ]Aleksander ‘przyj'=’ – akcep 1288 ou volo∂πmeri, v vo- na Podolu, przy trasie Tarnopol-
nicach na brzegu rz. Dniestr\ -towa= Uhrusk – i Wereszczyna lo∂imiri ]we W=odzimierzu\, Jampol, 1214 no wed= voeva
Ugrowesk ougrovesk= – Sto=pie\, i stolnyi svoi gorod= vo- \kolo Trebovlœ, i \kolo
dzi> Uhrusk, 21km NE od Che= 1216 Dani=o pri≥ Bere- lo∂imir= ]i sto=eczny sw[j gr[d Moklekova, i zbarœ'a, i
-ma Lub., 2 km poni/ej uj>cia stii. i Ougrovesk=. i W=odzimierz\ Bykoven= vzœt= bys lœxy
rz. Uherki do Buga, vere]in=. i stolp=e i Worota Vorota – dzi> Zwierzy- i Rous;[ 0001-02-730
Ioasaf, kszta=cony na Íwi"tej Komov=. i vs[ Oukrainou. niec–Rudka w pow. zamojskim, Zditow – gr[d w Litwie, dzi> w
G[rze ]Athos, w Grecji\, by= ]przej'= Brze>:, Uhrusk, i Weresz-
1268 r. Polacy obiecali Wasyl- Brzeskiej ob=asti, na Bia=orusi,
biskupem w Ugrowsku; w czasie czyn i Sto=pie i Kom[w. i wszytk'
Ukrain"\ 0001-02-732 ce zjazd w Tarnowie, lecz... 1251 posla na Volkovyesk;.
najazdu Tatar[w 1240 samo- no obywe∂we na Vorota a sn˛a na slonim. a sam= ide
wolnie przechwyci= katedr" we
Wiade< Vœden; – Wiede<,
Wien, 1257 v= grad≠ Vœdn≠ poszli pali: wsie na Wo=yniu. k= Zditovou.
W=odzimierzu i za to zosta= prze- Rusini pu>cili si" w pogo< za Zlin Zlin – Zlin, gr[d w Jatwie,
niesiony przez Dani=". Biskup-
Wisznia Viwnœ – zamek boja-
rzyna Filippa “bezbo/nego” ]ka- uchodz'cymi Lachami kt[rzy dzi> August[w
stwo w Uhrusku zosta=o znie- v=rota prowli i tu wdali si" 1272 wojewodowie ruscy
tolika\, mi"dzy Zwenigorodem a
sione, obalone i przeniesione do w b[j, kt[ry przegrali. xodivwe 'e i vzawa. Zli-
Przemy>lem&
nowo wybudowanego Cho=ma. ˚/elaznya wrata, i wrota nr 1680 nou. ]‘wzi"li’ – zdobyli Zlin\,
41 km E od Przemy>la
1206 |leksandr= priœ oug ]Obja>n. nazw i term.\ grodzianie – Zlin;ci
-rovesk=. Vere]in= stol- 16 km E od Mo>cisk worots=aw vorotslav= – zpisz 1214 zpiw; – Spisz, w
p=e ]Aleksander ‘przyj'=’ – akcep 48 km W od Lwowa Wroc=aw, 1289 Indrix knœz;. Czechach ]Spiß\& i snœsœ s=
29 km W od Gr[dka;
-towa= – Uhrusk, i Wereszczyna v=ro†slavskyi, lestkom v= spiwi
1228 v viwn[
Sto=pie\, do v=ro†slavlœ 0001-02-731
1216 Dani=o pri≥ Berestii.
wiz=o/e vizl='e – Wis=osze
worouta v=routa – Wruss, zwenigorod zvinigoro∂,
i Ougrovesk=. i vere]in=. przysz=e Kozienice n(Wis=' TSS, nad Zatok' Kuro<sk' Zvenigorod= – 19 km SE
i stolp=e i Komov=. i vs[ 1268 Litwa i s=udzy Szwarna vo- 1251 zamkn'= si" w grodzie od Lwowa, 4 km N od mjsc.
Oukrainou. ]przyj'= Brze>:, evawa \kolo Skariweva, i
\kolo vizl='e. i Tor';kou v= grad. imenem; v=routa. Wodniki ]przy trasie Lw[w –
Uhrusk, i Wereszczyn i Sto=pie i Ko-
]wojowali okolice Skaryszewa i ]do grodu o nazwie ‘woruta’\ Bobrka\, 7 km S od rzeki Pe=tew
m[w. i wszytk' Ukrain"\ 0001-02-732
oko=o Wis=oszy i Targ[wka – dzi> wotnin votnin 1241 ]Po=twa\,
1227 ...a sam ide v mal≠ Radomia\ knœzi dr='a† [ sπ[ Kolo- 49° 44* N, 24° 15* E,
drou'in≠ k Galih[. iz; wodawa vodava – W=odawa m;[ na rozdavane \rou';- r[/ny od Zwenigorodu 49 km E
ougrovska. tretii d(e)n; by- n(rz. Bug, nikom= si bo esta nedosto- od Moskwy
vwou emou na noh; v Galih. 1241 priexa vo vodavou ina. ni votnina der'ati. v= zvin≠gorod≠,
]a sam z ‘ma='’ – nieliczn' dru/yn' woin voin= – Wojn[w, wie>
wozwagl vozvœgl; – w'w[z v= zvenigorod≠,
do Halicza. z uhruska, trzeciego dnia 4,5 km E Mordy, 9 km W +osice, ?itomir, gr[d na Ukrainie, 1255. k= zvenigorodou
dotar= na noc do Halicza\, 107 km N od Lublina, 20 km S a by powel k= v=zvœgl[ ?ak "ak= – Sak, S–?, 1247
1255 ...B'˛iim= povelenπem;. od Drohiczyna 1283 selo na øtouda i k= Kyevou. ]‘po- gr[d w Jatwie/y, dzi> Sakowicze
Danilovi bo knœ'a]ou. b= vokrainici imenem; voin= szed=’ do Wozwagla, st'd do Kijo- i poide "akou plen≥
volo∂imeri s=zda grad= ]wie> ‘na ukrainie’ – u skraju, na wa\, k= v=zvœgl[, k vozvagl[ ]wyprawi= si" ‘pleni: ?aka’\
ougrovesk;. i postavi v granicy – zwana Wojn\ ]do Wozwagla\, i zreh zrok. v= /edeczew – w rej. Kijowa,
episkna. Wo=kowyesk Volkovyesk=, zvœglœ. po prawej, zach. stronie rz.
1269 Wvarno 'e ne mo'e Volkovyesk; – Wo=kowysk Wydobicz Vydobih; – Dniepr, 1255 i po Teterevi
oumoliti ego. i tako naha n(rz. Ro> ]lewy dop=yw Niemna\, Wydubicki monaster k(Kijowa; do 'edeheva. v=zvœglœne 'e
knœ'iti v Litv≠ a Voi- exa vzœ Volkovyesk= ]poje- dom archanio=a Micha=a zwany sol=gawa Wvarnom=.
welk= ide do ougrovska v cha= ‘wzi':’ – zdoby: Wo=kowysk\, Wydobiczem& v dom= arxi- /elaznya wrata 'eleznya
manastyr; st˛ogo danilπa. exa k volkovyeskou ]pojecha=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 Wo=ynskaja letopis 1288, wyci'g z lat 1205–1292
vrata – szczelina mi"dzy Hory< k gorini 1287 Osobo=oga |sobologa – lewym dop=ywie Dniepru, w Ki-
Morzem Kaspijskim i g[rami Izwola Izvola – Wis=oka lewy dop=yw Odry, na Íl'sku. jowskiej Ob=., d=. rzeki 113 km,
Kaukazu; za ?elaznymi Wro- prawy dop=yw Wis=y, wpadaj' ca Po nieudanym obl"/eniu czeskiej pow. zlewni 4.825 km2
tami znajdowa=a si" ˚Obez do pomi"dzy Krakowem a Sando- Opawy 1252, Dani=o z Lachami – 1219, bitwa nad Ka=k'
kt[rej Po=owcy wygnali swego mierzem; 1242 Dani=o wojowa= Boles=awem z Krakowa i Wo=odi- a Kourœne i troub;hane
chana ˚Otroka; w Ipat. ltpsi pod ko=o Lublina, a Wasylko po Iz- s=awem ]W=adys=awem +okietkiem\, i potivilcy. k=i'∂o s=
1201, w rzecz, 1205 voli i. po ladi \kolo b≠loi. tego wieczoru zastanawiali si", w svoimi knœz;mi.
?idiczyn – dzi> wie> n(rz. Styr, ]poIzwoliipo+adzieoko=oBia=ej\. jakim kierunku wyruszy:, Uszica – dop=yw Dniestru,
8 km N od +ucka, pol. ?ydyczyn, ]w\is ^ iz; =o ^ wo; ka ^ la ili ko |soboloz≠. ili na w Haliczu, i gr[d przy uj>ciu
ros.-ukr. "idihin=, "idihev, Jasio=a do ≤soldy, ¯solny ger=borta. ili vozvratim- Uszicy do Dniestru, dzi>
Zudehev> by= tam monaster >w. Ka=ka, r≠ka Kalka – dop=yw sœ v domy svoœ ]albo ku Oso- Uwica, g. Staraq Uwica
Nikolaja; rz. Kalmius ]Kal;mius\ wpa- bo=ozie, albo na Herberta, albo Welja – dop=yw rz. Hory<
1224 }gdy| Jaros=aw w=ada= daj'cej do M. Azowskiego, wracamy do swych dom[w\. \ r≠kou vel[
+uckiem, Dani=o exa Danil= v= ciek, rzeczka o kt[rej g=o>no Polka 1240 – mi"dzy Sando- Warta
"idihin= klanœtisœ s(vœ)- z racji bitwy 1219, w kt[rej Ta- mierzem a Mazowszem i prπidowa Vetrou veher=.
t(o)mou nikol≠ i molitisœ. tarzy pod wodz' D/ebe i Sebie na r≠c≠ rekom≠i Polc≠ nau†rπa ]przekroczyli Wart" wie-
?yta< – przedmie>cie W=odzi- daj(Subudaja ]D'`b` i Seb≠- Po=ta lub Polta 1240 czorem, nast"pnego dnia...\
mierza Wo=y<skiego, utrzymu j' dai lub Subudaj\ pokonali si=y na r≠c≠ rekom≠i Polc≠ Wepr Vepr; – dop=yw Wis=y,
Rosjanie 1997; ?ytani, nie ?yta< ruskie na Kalkox=. Presna – Prosna pol. rz. Wieprz ]bez zwi'zku ze
– wie> 15 km SE od W=odzim. B="dnie 1224, 1223 ˚nr 766 nau†rπa 'e svita[][ pe- >wini'\, przep=ywa przez wie
Wo=., 4,5 km S od trasy Tor- Ko=odno Kolodno – dzi> Ko- reidowa r≠kou presnou ]wierzchowin", roztocze\
czyn – W=odzimierz Wo=., ok. =omna n(rz. Oka i – by: mo/e – Prut Wis=a
1 km E od rzeki +ug, pierwotna ma=y dop=yw Oki w pobli/u, do reky ouwici i Prouta, do reky Visly i san;
nazwa rzeki$ Wsewo=od napotka= Tatar[w, i poide k= Proutou Wizna
1258 i sta na 'itani woj[w Batego, w drodze do ziem Psina – dop=yw g[rnej Odry, 1247 prπide v= kvizn≠,
1287 i stawa na "itani. Suzdala, 1237 k r≠c≠ Psin≠ 1258 powlem; storo'≠ k
sr≠te i Vsevolod=. na Ko- San 1245 do reky Visly Viz;n≠
NAZWY RZEK lodn≠ i bivwimsœ im=. i san; Zelwa zelva – Zelwa
Bia=a B≠la – dop=yw Dunajca, ]dojrza= na Ko=odnie i bili si"\ Sanok gonœwe ∑ \li i do lewy dop=yw rz. Niemen,
wpadaj'ca w rej. Tarnowa; Krosna po kr=sn≠ 1284 Sanoka 25 km E od Wo=kowyska,
1242 Dani=o wojowa= ko=o Lepa na lep≠ 1287 Seret na r≠c≠ Seret≠, 30 km W od grodu S=onim,
Lublina, a Wasylko po Izvoli Le>na v= vr=x p≠ky lsny, \ r≠kou Seret; mjsc. Zelwa, Zelwiany n(rz.
i. po ladi \kolo b≠loi. ]po r≠ky l;stny Siecznica – rz. w Haliczu, Niemen
Izwoli i po +adzie oko=o Bia=ej Luta L[ta 1208 – ko=o Zweni- ko=o Przemy>la, dzi> Siecznia i voeva po zelv≠ i]a e[ ]i
– Tarnowa\. gorodu, w Haliczu na ric≠ S≠hnici wojowa= po Zelwie szukaj'c go\
Bobrka Bobr=ka – w Haliczu, k L[toi r≠c≠. ]ku Lutej\ Siemocz Semoh; – $ Zubra zoubr;œ – dop=yw
dop=yw Dniestru; r≠kou L[tou[. ]Lut'\ rzeka ]tu-mocz\, czy miejsce$ Dniestru, w Haliczu
1214 na rekou Bobr=kou. +ada lada – dop=yw Tanwi na Gorodok=. i na semoh; na zoubr=i 1216 0001-02-733
0001-02-730 dzi> Bi=goraj nad ni' le/y, skytr skytr= r≠ka 1227
1227 i sobra ø bobroky. 1245 Dani=o wojowa= ko=o Lubli- s=oucz slouh – S=ucz, prawy POZOSTA+E
da'e i do reky owici i do na, a Wasylko po Izvoli i. po dop=yw Prypeci ]g[ry, ziemie, wyspa, je-
Prouta 0001-02-759 ladi \kolo b≠loi. ]po Izwoli bivwisœ im= \ r≠kou. zioro, br[d, las, prze="cz\
Bug po Bougou, k= bugou, i po +adzie oko=o Bia=ej\. slouh. w Ipat. Solouh; Go=e gory Golye gory –
ko b(og)ou +ochota Loxota – w Haliczu So=ona Go=e G[ry, SE od Lwowa, ale
Chomora – dop=yw rz. S=ucz, po Loxoti xodit;, 1223 na r≠c≠. Solonoi mjsc. Go=ogory 52 km E od
Chmielnikowskiej ob=asti, na dzi> Loxt; Syrjacza i ne dowedwe r≠ky Lwowa, 49° 45 N, 24° 05* E
Ukrainie +uk, +ug i preidowa r≠kou sir;œhi tou 'e stawa na noh. Klimœtœ 'e. s Golyx= gor=
1234 i ≥wa i v louz≠ Xomor; louk; 1247 Styr b≠'a. ot knœzœ Danila k=
skom;, lou'a ˘ lu'a ]ka=u/a, Narew r≠kou Narov; 1247 ne perewe∂wi Styra, korolevi. i po nem; vsi bo
sadzawka\, S od dop=ywu Chomory na r≠c≠ narov≠ 1247 ne perewe∂w[ Styra -œre galickyi. predawasœ.
nad kt[rym mjsc. Polana do Po=on- Niemen, na r≠c≠ na Nemn≠ Szczara do r≠ky ]ar;i, ]Klimata za> z Go=ogor[w zbieg=
noe n(Chomor' i innym jej dop=y- Niezda N≠zda – dop=yw rz. lewy dop=yw rz. Niemen od kniazia Dani=y, do kr[la, po nim
wem, w g[r" Chomory, Seret Szcziriec lewy dop=yw rzeki wszyscy bojarzy haliccy poddali
b=ota 50° 08* N, 27° 28* E, 1208& do N≠zdy. ]do Niezdy\ Dniestr, {r[d=a ok. 15 km W od si"\
27 km E od Szepietowki na m≠ste n≠zdy r≠ky. Lwowa, powy/ej rz. Wieresz- Goru Gorou – Goru g[ra, w
1234 i povoevawa po Nur v=rotivwas na Nour≠ czina, poni/ej rz. Zubr/a Karpatach Wschodnich,1783
Xomorou Olga do r≠ky |lga, r≠kou na ]irci, na }ir≠c≠ ]wy- m npm, 65 km NE od mjsc.
Chortica 1219 r≠ka xortica, |leg= 1247 mieniona przy opisie 1216 r., Brasz[w ]dzi> w Rumunii\
Xor;tica – dop=yw Dniepru Opava |pava – czeska rz. pod 1213\ 0001-02-733 i gnawa ix= do Gory i
Derewna – w wo=ochowskiej stawa ni'e grada na r≠c≠ Teterew po Teterevi 1255 v=zvratiwasœ. ]gnali ich –
ziemi |pav≠ ]stali ni/ej grodu na rzece prawy dop=yw rz. Dniepr, p=y- W"gr[w – do Gory i wr[cili si"\
do r≠ky Derevnoe Opawie\ nie przez ?ytomir, wpada do gory kawokaskya gory ka-
Dniepr za Dn≠pr= Odra Dniepru tu/ powy/ej 51° szer. vokaskya rekwe v= Ougor;
Dniestr na berez≠ Dnestra, i preide rekou |drou, geogr. p=n. -skya – Karpaty zwane W"-
Dn≠str= na r≠kou |dr¨... Trubie/ troub;e'; gierskimi, 1222; W"grzy przy-
Don, Don=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana
w"drowali do obecnych siedzib Polesie Pol≠s;e – Polesie
zza g[r Kaukazu
>w. G[ra – Athos w Grecji,
pol. Atos, ros. Afontova gora. Pol≠s;[. ]od Kopyla wojuj'c
Wiele monaster[w i pustelni, o>ro-
dek kszta=cenia zakonnik[w ˚Atos
w Nazw, geogr., nr 1660
Telicz – Prze="cz Tylicka w
Beskidzie Niskim, na drodze do
czeskiego Bardiowa
1262 i ougoni ≥ Boris= ou
po∂ Teliha.
ziemi" Be=zeck' i Czerwe<-
sk' 1220 zeml[ belzekou[
i Herven;skou[
ziemi" Bu=garsk' i Suzdalsk'
1240
Bolgar;skou[ zeml[ i
Sou'dal;skou[
ziemi Czeskiej 1252
zeml≠ heskoe
ziemi" Jatwiesk' 1253
na zeml[ ¯tvœz;skou[,
≤tvœ'skou[
1247 vsœ zemlœ ≤tvœzskaa,
ziemi" Lit. i nalszcza<sk'
1256 zeml[ Litov;skou[ i
nal;]anskou
ziemi" Mazowieck'
ide v zeml[ Mazovecku[
ziemi" Morawsk'
zem[ muravskou[
ziemi" Niemieck' 1252
pri≥ti zeml[ n≠meckou
ziemi" Po=owieck' 1219–37
na zeml[ Polovec;kou[.
Polovcem; 'e stavwim.
vsœ zemlœ Polovecka≥.
zeml[ poloveckou[
ziemi" Rakuszsk' i Sztyrsk'
1248 zeml[ Rakouw;skou. i
Wtirskou
ziemi" Suzdalsk' 1237
zeml[ Sou'dal;skou[,
do Sou'dalœ
ziemi" Tanoguck' 1219
zeml[ tanogou†skou
Ugrowska zemla Ougr;ov-
skaœ zemlœ – ziemie rejonu
Ugrowska, dzi> W"gierki, 17km
SW od Jaros=awia
v= Ougr;ovskou[ zeml[.
+atygo=a Lotygola 1288
idowa na Lotygolou
Nalszczany nal]any 1264
1264 v nal]anox,
1282 do nal]an=
Pobo/e Pobo';e 1254
Pobo/e ^ po ]wzd=u/\ % rz. Boh,
˚Mi"dzybo/e;
podgori po∂gor;i – Pog[rze
ok, 30 km E od Przemy>la, w
zakolu rz. San
1235 na po∂gor;i
1245 a vyweta voeva po∂gorπe
1288(1289
1700 S+OWNICTWO dopuszcza: ˘ niecha: ˘ zanie-
^ po ]wzd=u/\ % lesie, wzd=u/ cha:, niechaj
lasu, ø kopylœ vo[≥ po
POSPOLITE œti inaa d≠tii ne cvelit;
]aby inna dzieci nie m"czy=a,
po Polesiu\; >rodkowy i dolny ob- A √A∫ dr"czy=a\
szar rz. Prype:, od Turowa w d[=, ad ad – brzuch, a/e a'e, \'e inna forma
dzi> Poleskaja Ob=ast’ granicz'ca
¯ ang. abdomen; ˚aszcze – je>li, je/eli, gdy
z Wo=y<sk' od zach., Mi<sk' i
a'e esi miren= poidi s=
Mohilewsk' od p=n., Homelsk' i z ]granica\ % ad ˘ zad
mno[ ]pose= Burundaja do Dani=y
Czenihowsk' od wsch., i ?ytomir- s= korovπ[ v= ad.
sk' od p=d. aky aky – jak, ile w 1256& je/eli jeste> sprzymierzo-
Po=onina Polonina – w Bie- aky p≠sok= morskyi ]jak nym, wyrusz ze mn'\
a'e 'emoit; vsœ powla
szczadach; 1234 ougoni ego piasek morski – ile piasku\
v= polonom. ]dogoni= go w aktaz kon; aktaz – po=owiecki na Rigou idowa ' n≠mci
na 'emoi† ]gdy ?mud{ wsza
Po=oninie\, 1262 Wojsze=k ide ko<;
posz=a na Ryg" – Niemcy wi"c na
v Poloninou. ...i da emou kon; svoi bor-
ponizie ponizπe – Podole zyi. Aktaz= ≥kogo 'e v ta ?mud{\
ponizie ^ po ]wzd=u/\ % nizie, l≠ta ne bys i do]er=...
s=aw. nizina – pol. dolina; wzd=u/ alompiada – olimpiada, OA B √B∫
niziny , 1223 m;stislav= alompπadam Gr;ckymi 'e bagatyr bagatyr= – bohater,
dast; Galih korolevih[ hisl;nicami woj; por. bogatyr
Andr≠vi. a sam vzœ ponizπe. a=cznost al=hnost; – /'dza, baskak baskak= – poborca
]Mistis=aw da= Halicz kr[lewiczowi nadmierne pragnienie tatarski, wys=annik Tatar[w
Andrzejowi, a sam wzi'= Ponizie prosœ]im= podaa. nagy≥ \ bie bo b≠ bo – bo by=(a
^ Podole\, d≠va≥. 'adny≥ i al=hnya b≠ bo ≥zva emou na noz≠
1225 ty vozmi Galih;. a nasy]a≥. bolœ]im= vsœko ]z powodu rany na nodze\
az= ponizπe. ]ty we{ Halicz, a out≠wenie. posyla≥. ]nasy- b≠ bo led= kolzok=
caj'c /'dnych i pragn'cych, cho-
ja ‘Ponizie’\, ]z powodu >liskiego lodu\
rym wszelk' pociech" posy=aj'c\
1227 ≥ko Soudislav= wel= beszczestje be]estπe –
amin amin – amen
est; v Poniz;e. ha<ba, dos=. bez czci, honoru ¯
Ukraina Oukraina – na skraju, antiochijski sbor ¢bes Ÿ hestit; ¯ hest;,
antioxπiskym sborom=
rubie/y, nad granic' ¯ ukrai s velikym; beshestπem ]z
]anitiochskim zbiorom\
-ukrai % na ]t=um. od ty=u\ wielk' ha<b', poni/eniem\
archagge= – archangie=
Oukrinou ]Ukrain"\ besczislennoe beshislenhoe
arxagg(e)lou ]archangie=owi\
Potem Lew zapragn'= sobie – niezliczone,
archistratig arxistratig= –
cz">ci ziemi ljadskiej – ¯ ¢bes Ÿ hislo ]liczba\
goroda na oukrain≠ ]grodu w[dz anio=[w, g=[wnodowo- Ipat. ltps b="dnie be]iclenoe,
dz'cy ¯ archi` ]w[dz, g=owa,
u skraju, przy granicy\ – San- i izbi ix= be]islenoe...
naczelnik\ % gr. strategos ]og[=\
domierza za Wis='... ]Ipat. ltps kopiowana by=a 1428, we
˘ strategia
wyspa Wara/ska na rz. Dniepr W=odzimierzu Wo=., st'd silny wp=yw
k= \storovou varœ'sko- v dom arxistratiga Mi- j. polskiego, a w tym «szcz»\
xaila.
mou, Varœ';skomou i nahawa voevati \kolo
aromat – przyjemny zapach
jezioro Zatie, dzi> jez. Íwita{ Vywegoroda. i poimawa
i vonœ p\dobna aromat
1251 wys=a=a Litwa stra/e na na beshislennoe mno'stvo. i
\zer≠ zœt≠ i gnawa herez ]i wo< podobna aromatowi\ skota i konei. ]pocz'= wojowa:
aszcze a]e – 1. gdy, gdyby
bolota do r≠ky. ]ar;i ko=o Wyszogrodu. i pochwyci= nie-
2. je/eli, je>li, 3. p[ki;
Chomorsk, Xomor;sk= – zliczon' liczb" trzody i koni\
wstyd od Litwy i od wszystkich
1234 i ≥wa i v louz≠ Xo- bezakonie bezakonie –
ziem... a]e ne doidem i
mor;skom;, bezprawie ¯ zakon ]prawo\
lou'a ˘ lu'a ]ka=u/a, sa- vratimsœ ]je/eli nie dojdziemy bezbo/ni bezbo'ni –
i wr[cimy\; ...a]e Tevtivil=
dzawka\ bezbo/ni ¯ ¢bez Boga, G ˘ ?
ne by izgnan= ]p[ki Tewtiwi=
krowawoi brod – prπidowa bezbo'ni izma-
nie wygnan, Litewska ziemia w r"ku
Krwawy Br[d k(grodu Halicz iltœne ]o Tatarach; nadeszli
mnogou bou[ byvw[. na ich\, a]e ne pomo'ete nam=. bezbo/ni Ismai=tanie\
my nyn≠ iss≠heni byxom=.
krovavom brodou. bezbo'nyx Agarœn=
a vy naou†rπe iss≠heni bo-
las Czertowa – ukr. Czortkiw, ø bezbo'nyx Tatar,
udete. ]je/eli nie pomo/ecie nam,
ros. Czortkow, pol. Czortk[w, pred bezbo'nymi tatary
my dzi> wyr'bani zostaniemy, a wy
n(rz. Seret, ]przed bezbo/nymi Tatarami\
jutro wyr'bani b"dziecie\, a]e nas
61 km SSE od Tarnopola. wi"cej ˚niewierni
Rous; pl≠nœt; ]je/eli nas Ru>
iz l≠sa Hertova bezbo/nyj bezbo'nii, bez-
zniewala\, a]e Rouska≥ koro-
bo'nyi – nie wierz'cy w Boga,
gov; stanet; na zaborol≠x
nie przestrzegaj'cy zasad
]je/eli Ruska chor'giew ‘stanie na
chrze>cija<skich, nie uznaj'cy
zaborolech’ – wywieszona, powie-
zwierzchno>ci kleru
wa: b"dzie na parkanach grodu\
¯ ¢bez Boga, G? ]jak noga
at’ at; – niech(aj, pozwala:,
– no/na\, bez Ÿ Boga ¯ Bog= ˘
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
Bogorodica ]Bogurodzica\;
po schi{nie 1054 w wierze chrze>-
cija<skiej, obie strony – prawos=awni
i katolicy – zwali siebie niewiernymi
i bezbo/nymi&
1205 posp≠va[]im= 'e bez-
bo'nym= galihœnom.
a boœre bezbo'nii vezœxou-
sœ inogda, ...ø t≠x bezbo'-
nyx= boœr=. ]od tych bezbo/-
nych bojar[w\,
Kramol≠ 'e byvwi v= bezbo-
'nyx= boœrex= Galihkyx=.
]zwady ‘by=y’ – wybucha=y – u
bezbo/nych bojar Halickich\, ...za
neverstvo bo≥r= galickyx.
]za niewiar" bojar[w halickich\
sov≠tom bezbo';nago. gri-
gorπa vasileviha. i bogovi-
hev moli. ]rad' bezbo/nego
Grigorija...\
wi"cej ˚niewierni
bezumie bezoum;e – bez-
my>lno>:; um – my>l, rozum;
svoego bezoum;≥ ]swej bez-
my>lno>ci\
bieda b≠da – bieda
b≠da bo b≠ v zemli v=lo-
dimerstπi ø voevanπa lito-
vskogo i œtvœskago. ]bieda by=a
w Ziemi W=odzimierskiej od wojowa-
nia litewskiego i jatwieskiego\
bieg b≠g= – bieg, ucieczka
navorotis na b≠g= ]pierzcha:,
ucieka:\, na b≠g= ]odwr[t w
rozsypce\, \brati kon; svoi
na b≠g=, obrativwimsœ na
b≠g=, b≠ga[]im=, b≠ga[]e
po zemli, b≠'avwa.
na noh; b≠'a v Lœxy
]noc' zbieg=a do Lach[w\
bieglec beglec; – goniec
outehe beglec; ø nix
]zbieg= goniec od nich\
bie=yj b≠lyi – bia=y
b≠lym= i zelenym=.
biereg bereg= – brzeg
berez≠, beregou ]brzegu\
biesta b≠sta – biesy ¯ ¢b≠s=
diabe=, przen. o ludziach
tokmo dva b≠sta oubita ø
boja{< boœzn;, bo≥zn;
polkou. ne pod gorodom= no
¯ ¢bo Ÿ œzn;
v= izgon≠ ]tylko dw[ch bies[w
b≠ bo emou boœzn; velika v=
‘ubito od po=ku’ – zabici zostali z
srdci ego ]mia= boja{< wielk' w
woj[w jego, nie pod grodem, lecz w
pojedynku rycerskim, starciu\
bie/a b≠'a – zbieg=(a,
¯ ¢b≠g=, dzi> ¢beg, por. bieg
na noh; b≠'a v Lœxy ]noc'
zbieg=a do Lach[w\
bijetsja bπetsœ, bistasœ –
bije si", bili si"
i vs[ no]; bistasœ. na-
outrπi 'e ougoni...
]ca=' noc bili si"\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
...Lœxom 'e ne xotœ]im= bolest’ bolest; – bole>: braniasz-e(u branœwe,
bitisœ. ]Polacy bi: si" nie chcieli, le'awe v bolesti svoei branœw[ – zabroni=
nie kwapili\. ]le/y w bole>ci swojej, chorobie\ Soudislav= 'e branœwe
biser biser= – p=[tno cienke bolma bolma – wielce ˘ emou ]Sudis=aw zabroni= jemu\,
bia=e na szaty dla kap=an[w, dzisiejsze ¢bol;w-oj/yj Dani=lovi 'e branœw[
kment; ¯ gr.; i biserom= i \n≠m 'e bolma v=z;≥riv- emou ne pomagati korolevi
zlatom ]biserem i z=otem\ wimsœ na n; ∑ oubπen= bys. ]Dani=o zabroni= jemu pomaga:
bjachu /e bœxou 'e – byli ]oni wielce ‘rozjarzyli’ si" na niego kr[lowi, by nie pomaga=\
bludo bl[do – p[=misek i zosta= ‘ubitym’ – zabitym\ braßno brawno – jad=o
i bl[da velikaa srebrœnye bo=oni boloni – b=oni, p=as- brat brat=
]i p[=miski wielkie srebrne\ kim, podmok=ym terenie, ='ce bratouhada ]bratanica, c[rka
b=ud bloud= ˚Znacz. s=[w przy rzece ¯ ¢bloni brata, dos=. dziecko brata\
bobr bobr= – b[br, dzi> ¢bobër na boloni v=zle Visly brod brod= – br[d
bobrov= li. hernyx= li ]na b=oni przy Wi>le\ brod= ou Visl≠.
koun=. ]bobr[w, czarnych kun\ bo=ota bolota – b=ota budja boudœ – b"d'c
boden boden= – ugodzony ¯ ¢boloto ]b=oto\ Voiwelk=... v pogan;stv≠
dos=. bodzien ]k=uty\, st'd bo- herez bolota ]przez b=ota\ boudœ ]Wojsze=k nacz'= knia/y: w
dziak ]gat. chwastu\ borodu borodou – brod" Nowogr[dku, w poga<stwie b"d'c\,
sbodennu, v bodennou, ...volosy im≠≥ 'elty ko- boudi ]b"d'\
Danilou vbodennou byvw[ udravy borodou strigπi bujest’ bouest; – b[l
v persi ]Dani=o ugodzony zosta= ]... w=osy mia= blond, k"dzierzawe, bysza bywa – byli
w piersi\, brod" strzy/on'\ bywa=o byvalo – bywa=o
Danil= zboden= bys boronja boron≥ – broni'c
Bog Bog=, Bg˛ – B[g; liczne for- borsuk bor;souk= C √C, X, H∫, Ch ˚G
my odmian podawane skr[ta- na bor;soukov d≠d ]nazwa ceber ceber= – ceber
mi& prze="czy w Karpatach Wsch.\ ce=oe c≠loe – dos=. ca=e;
≥vi 'e Bg˛ m(i)l(o)st; svo[. i borzyj }r-z| borzyi – szybki dziewicze, nietkni"te, nie wojo-
dast;. pob≠dou Danilou. na kon; svoi borzyi sivyi wane, nie naruszone
]objawi= za> B[g “mi=o>:” sw', daj'c ]na ko< sw[j szybki siwy\,
k= c≠lomou m≠stou ]nie wo-
zwyci"stwo Danile\,
a poidi bor'e, bor'e b≠ jowanej miejscowo>ci\
i posla na n Bg˛ arxagg˛la ≥ko zv≠r; ]szybki jak zwierz\,
cerkwi cr˛kvi – cerkwi ¯
Mixaila ]i pos=a= na< B[g ar-
chanio=a Micha=a\, ø Bg˛a ]Boga\, vborz≠, naborz≠ ]w po>pie- ¯ gr. ¢kyriakon ]dom Pana\,
strax= Bi˛i ]Bo/y\, xvala Bo˛u chu, szybko\, borzosti radi dun. ¢kirk ]ko>ci[=, ros. KC\
]Bogu\, kon;skoe ]dzi"ki szybko>ci koni\ v= cr˛kvi st˛o≠ Bc˛≠ ¯ v= c(e)rk-
Danilovi 'e molœ]ousœ ˚pol. bardzo vi s(vœ)tya B(ogorodi)ci
Bo˛u. izbaviti ix Bg˛ ø rouki Bo/ii dworiane ]w cerkwi >w. Bogurodzicy; skr[t
silnyx ]Dani=owi za> modl'cemu B(o)'ii dvorœne kilkakrotnie u/yty\
si" Bogu, uratowa= ich B[g od r"ki – rycerze Zakonu
silnych\, itp. chitrost’ xitr-ost;/ec=/ec;
brada brada – broda – 1. chytro>:, podst"p, spryt,
bogatstwo boga†stvo, \pada emou vse mœso s 2. zdobnictwo, inkrustacja ¯ chi
bogac†vo brady. ]odpada jemu wszystkie % tro>: ]pa=eczka do pisania,
bohatyr bogatyr= – hetman,
mi"so z brody, odpadaj' wszystkie trzcina\
naczelnik, wojewoda silny; mi">nie z brody\
i posla Volodimer; mou'a
s bogatyrem;, bagatyr= bra< bran; – walka na miecze
xitra ]i wys=a= Wo=odimer m"/a
boisja boisœ – b[j si" ˘ pol. bro<(i:; i bys bran;
“chytrego” – a. zr"cznego, bieg=ego,
a ne boisœ nihego 'e me'[ ima velika,
b. w rzemio>le\,
]nie b[j si" niczego\ ˚boja{<
dera'dee \byhai est; na ...i lovec; xitr= xorobor;
bojarin boœrin= – bojarzyn bran; ]obyczaj jest na ‘bra<’ – na
]=owczy zr"czny, przebieg=y\,
bo≥re, boœre ]bojarzy\
walk" na miecze\, ...i sablœ zlatom= oukra-
i reh bo≥rom= svoim= poidosta s tixost[ na wena. i inymi xitrost;mi
]rzek= bojarom swoim\
bran;. i ustremleno na ]i szabla z=otem zdobiona i innymi
bran;. Lvovi 'e. d≠t;sku inkrustacjami\
sou]ou ... da i stre'et; cho=op xolop – ch=op
ego v= brani. ]‘poszli’ skradli i xolopom= nazyvae† i dani
si" cicho na ‘bra<’, przy>pieszyli na
xotœt; ]Batyj do kr[la Dani=y, w
sercu jego\
‘bra<’. Lew ‘dzieckiem by=’ – pod- Ordzie& ...i ch=opem nazywa i dani
boleju bole[ – wi"kszy,
rostkiem, por"czono go dzielnemu chce\
dzi> ¢ bol;-we[/wij/woj bojarzynowi Wasylka, by strzeg= go
chorugow xorougov;, koro-
hast;[. podczas ‘brani’\,
gov; – chor'giew
Danil= s=zda grad= bole[. rekw[. ≥ko Rous;. t]ivi xorougve ]chor'gwie\,
imenem; Xolm=. sozdanie
sout; na bran;. da ster- ouzr≠v 'e xorougov; ego
'e ego. inogda ska'em; pim=. oustremleni≥ ix=.
]ujrza= chor'giew jego\,
]Dani=o posadowi gr[d wi"kszy, o
]rzek=, Rusini ‘tszczywi’ – /'dni s' na s xorogov;[ ]z chor'gwi'\,
nazwie Cho=m...\; gr[d mniejszy –
bra<, wytrzymamy nacisku ich\, bys postavi xorougov= svo[
podgrodzie
bran; l[ta. ]by=a sroga ‘bra<’\ ]postawi= chor'giew swoj'\,
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
napadowa na n; kr≠pko i mnogou helœd;. ]Rusini ‘po=o nili’ rœdom 'e dast;, dasta ]da=\ diewka d≠vka – c[rka, dziewi-
xorogov; ego øœwa ]natar= na< – uj"li wiele czeladzi\. dat’ dat; – da: ca, dziewka, vdast; d≠vky
silnie i chor'giew mu zabra=\ Czelad{ – m=odzi ludzie – byli wyj'tko wo da[]e ]daj'cy\, dawa ]dali\ svoeœ ]odda= dziewk"-c[rk" sw'\
cenni, gdy/ je<cami handlowano w
Tou 'e Marcel= xorougve czasach feudalnych\ ¯ ¢davat; ]dawa: \, diwjaßçusja divœ][sœ –
svoei øb≠'e i Rous; vzœ [ i czelust’ hel[st; – czelu>:, st'd dat’ i dast’ dziwili si", dziwi'cemu si";
poroug= velik= b=s marce- jama ustna; i hel[st;. bo- da/e da'e – a/ do ¯ ¢divit; ]dziwi:\
lovi. ]Tu Marce= chor'giew swoj' rodnaa. prognii ]czelu>: da'e i do ostavwix ]a/ do n≠mcem 'e zrœ]im= i mnogo
‘odbie/e’ i Ru> zboby=a j', i ‘porug’ ostatnich, dos=. zostaj'cych\ divœ]imsœ... ]Niemcom spogl'-
brodna przegni=a\
wielki by= Marcelowi\, xorougov debr debr= – 1. jar, w'w[z, daj'cym i wielce dziwi'cym si",
czerez herez – po(przez
ego razdra ]chor'giew jego herez no];, noh; ]poprzez noc\, fosa wok[= grodu, rozpadlina rzecze...\
podrze, rozedrze\
herez debr= gloubokou[ preide debr= gloubokou[ djak d;≥k= – diak, pisarz,
chotja xotœ, xotq – chce ]przez jar, w'zw[z g="boki\ ]przeszed= jar g="boki\, priwli s=uga cerkiewny w Rusi
xotœ][, xotœ oubiti ≥, czernoe hernoe – czarne debri, herez debr= gloubo- Vasil; d;≥k= rekomyi.
xotœ prπœti... xotœ pri≥ti hernoe moloko. nawe pit;e kou[ ]przez ‘debr’ g="bok'\, Molza. zastr≠len= bys
mniweskyi hin=. kobyl≠i koumouz= ]czarne 2. las, d'browa pod= gorodom=. ]Wasil – diak
chrom xrom= – chromy mleko, nasze picie kobyle kumuz\ ded d≠∂ – pomy=ka w oryginale, rzeczony, Mo=za, ustrzelon by= pod
]u=omny, s=aby, wadliwy, zatrzy-
muj'cy si", ku>tykaj'cy\, Tatarzy herny≥ kouny i b≠lo sre- powinno by:& die= ]dzia= wodny\ grodem\
bro ]czarne kuny i bia=e srebro\ w Karpatach Wsch., dobraja dobraœ – waleczni
pozwolili pozosta: W=odzimierzowi
czestju hest; – czci', szacun- na bor;soukov d≠∂ ]nazwa dobytok dobytok= – dobytek
w domu, 1283, 'e bœwe togda
kiem ¯ ¢hest; ]cze>:, honor, miejscowo>ci\ dokole dokol≠ – dok'd
xrom=. nogo[ ]bo utyka= nog'\,
powa/anie, szacunek\ dera/dee derœ'∂ee – st'd$ dokol≠ xo]ete ]dok'd chce-
ødin= volo∂imer= østasœ
zane bys xrom=. ]jedynie s h(e)st;[ veliko[, s= hstπ[ teraz$ prostranstvo est; cie\
W=odzimierz pozosta=, albowiem veliko[, s= hstπa veliko[ kr≠post;. poganym 'e est; dokole dokol≠ – dok'd
by= ‘chrom’\ ]z wielk' czci'\, t≠snota. derœ'∂ee øbyhai dokol≠ xo]ete terp≠ti
chulit’ xoulit; – 1. gani:, potom ' v=zvratictasœ v est; na bran; ]przestrze< jest inoplemen;nyx=. ]dok'd
2. obra/a:, znies=awia: dom= svoi z hest[. ]wr[cili do si=', poganom ciasnota, ...oby- chcecie ‘cierpie:’ – znosi: innople-
czaj jest na ‘bra<’ – na walk" na miennych\
xoulœ]im= v≠rou greh- dom[w z czci'\, to komou
miecze\ donde/e donde'e –
skou[. pravov≠rnou[ h(e)st; ounihi'iwi. ]to komu derz }r-z| derz= – trzyma
]obra/aj'cym wiar" greck', prawo- cze>: oddacie$\; p[ki, p[ki nie, kiedy, jak tylko
wiern'\ besczestie ]nies=awa, ha<ba\ kr≠posti radi i mou';- i vdast; emou kn(œ)z; Bo-
chworost xvorost; – wi"cej przyk=ad[w ˚nr 774 stva v=zrasta svoeg. b≠ bo leslav=. grad Vywegorod=.
1. chrust, suche ga="zie, czin hin – rz'd, szereg, klasa, derz i xrabor=. ]wytrzyma=y i i bys tou donde'e v≠st;
2. krzaki, zaro>la ranga, stopie< waleczny\ pri≥. ≥ko sowli sout;
Danilovi 'e i ilvovi. czis=o hislo – lik, K ˘ Cz de>nica des;nica – prawa iz; zemli Rouskoe. bezbo-
øn≠x= vœ'[]e iny≥ 'e. is ]arch. liczba\, cyfra, numer, r"ka, prawica ˘ desno ]prawo\, 'ni. i v=zvratisaœ v zeml[
xvorosta vedou]e. s≠haxo- data, in≠x= bes hisla ]innych oupravi des;nic[ svo[ svo[.,
ut; ≥ i prπde dvorskyi s bez liku\ ]wyci'gn'= praw' r"k" sw'\ danilovi 'e i vasilku exa-
polkom. ]Dani=o z Lwem wi'zali czudnaja – cudna, pi"kna detinca d≠tinca – dziedzi<ca, sta. v pinsk=. i pred=vari-
jednych, innych z krzak[w przy- h[dna≥ ikona ]cudna ikona\ pob≠gnouti do d≠tinca sta eg. donde'e prixod= ego
wiedli, tn'c ich, i nadszed= dworski czum h[m – czerpak diadka dœdka – wychowawca, byst;. ]Dani=o i Wasylko pojechali
z ‘po=kiem’\ guwerner ¯ ¢dœd;ka
p[{niej ¢hum do Pi<ska\,
chrabor xrabor= – chrobry
i prisla vina h[m= ]przys=a= s Miroslavom= s= dœdkom da ne ≥zveni boudout; voi
cweliti cv≠lit; – m"czy=a, i na noh; b≠'a v Lœxy ]ma=y ego ø gra'an=. donde'e
wina ‘czum’ – czerpak\
dr"czy=a ¯ ¢cviliti Dani=o ...z Miros=awem guwernerem
czusza h[wa – czuje oustroit; sudy. porohnye.
œti inaa d≠tii ne cvelit; noc' zbieg= do Lach[w\, Danila' w Ipat. sosud
]aby inna dzieci nie m"czy=a, dr"- v=zem dœdka pered sœ ]Dani=" donele/ donel≠' – kra<cowo,
czy=a\ D √D∫ wzi'= guwerner przed siebie\
da da – to ˘ tak; TD, OA, do najwy/szego stopnia, do
czajat’ haœt; – oczekiwa:, diawo= dπavol=, d;≥vol= ostatecznej mo/liwo>ci
spodziewa: si", s'dzi:, przewi- by da powlet ]by pos=a=\,
– diabe=, gr.-celt. WB Danilovi 'e gonœ]ou po
dywa:, mie: nadziej" /e i øb≠]a emou. da selo ego obladanny dπavolom ]zaw=ad- Polovcex donel≠' kon; ego.
'ivota ne haet; ]/ycia nie daje ne po';'eno boudet;. ni"ty diab=em\, zastr≠len= bys ]Dani=owi kra-
nadziei; Batyj do Dani=y\ ]obieca= mu, /e wie> jego nie
d;≥vol= 'e ne xotœwe <cowo goni'cemu za Po=owcami,
czast’ hast; – cz">: b"dzie spalona\ ˚/e
iskoni dobra ]diabe= od zarania ko< jego ustrzelon ‘by=’ – zosta=\,
i Tatar= hast; oubiwa da< dan;, dan – da<, danina, nie chce dobra\,
haracz, wym[g p=atno>ci knœz; œt; bys on≠m 'e
czastyja hœstyœ, hasta≥ – iskouweni bywa ot d≥vola. ne imou]im= v≠ry. do-
cz"ste ≥tvœzi da[]e dan i mir= ]skuszeni przez diab=a\
nel≠ ' izv≠sto bys im= i
velikπœ troudy. i hœstyœ molœ]esœ daby ne izbil= diejuszcze – urz'dza, uprawia predawasœ.
voiny. i mnogya kramoly kolodnikov=, ...i dan; dawa, i lovy d≠[]e. ]i =owy urz'dza\ donynie donyn≠ – do dzi>
i hœstyœ v=stanπa. i mno- ...i xolopom= nazyvae† i dieti d≠ti – dzieci skr. ¢do niniejszego dnia
gya mœte'i ]wielkie niepokoje, dani xotœt;. ..≥ko dan; pla- i d≠ti v rouc≠ ego. e'e i donyn≠ pousto sto-
cz"ste wojny, wiele zwad i cz"ste tili sout;. ...dannaa emou ]i dzieci w r"ku jego\
dan;. ...exav 'e Kosnœtin= it; ]jeszcze do dzi> pusto stoi\,
powstania, oraz zamieszki\ d≠†skou sæ][.
poima. na nix= dan;. ...Bm˛= ]b"d'c dzieckiem\ ne mogowa is=s≠hi. doneli
czelad’ helœd; – czelad{ 'e lestko prigna i kon-
helœd; b≠'ala k l≠sou 'e dannaa emou dan; dietinec – dziedziniec grodu
dar, dary dar;, dar=, dary dra†. ]nie mogli wyr'ba: do czasu,
]czelad{ ucieka=a do lasu\, do d≠tinca ]do dziedzi<ca\
dast’ dast; ¯ ¢dawa: a/ Lestko ‘przygna=’ – nadjecha= z
Rousi bo bœxou polonili p"dem i Kondrat\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
dosiele dosel≠ – dot'd, do dru/yn'\, drou'ina 'e e[ prπde dvor;skyi s polkom. ferevniky. ]pod 1229 r.\
tego czasu ne str=n≠vwe ]dru/yna /e ich ]nadszed=, nadci'gn'= dworski z filozof filosof= – filozof
dospiechy dosp≠xy – nie wytrzyma=a\ ‘po=kom’ – hufcem woj[w\, glagolawe ≥sno ø knig=.
1. osobista odzie/, 2. /o=nierski dr/at’ dr'a†; – trzyma: |leza dvorskπi ]1255\ zane bys filosof= velik=
ekwipunek bez odzie/y i broni dumu doumou – my>l, pomys=, ]czytaj'cy jasno z ksi'g, albowiem
i b≠ storo'≠ i dosp≠x iz zamiar ¯ ¢um ˘ duma ]pras=a- E √E∫ by= ‘filozof’ wielki – m'drym\,
sebe s=vmavwe ]wo=.\ wia<skie um, st'd rozum, umys=, echa(sza exa, exawa, ≠xa ...mnogo ø knig=. zane
i b≠ storo'≠ i dosp≠xy umij"tno>:, duma: i inne\ – pojecha-li(= bys kni'nik= velik= i
svo≠ soivmavwe ]Ipat.\ i poha doumati Tovtivil=. a Vasilko s Miroslavom= filosoƒ. ]wiele od ksi'g, al-
doszczer d=]er=, d]er; – xotœ oubiti Trenœtou. a exa v= Belz= bowiem by= literatem wielkim i
c[rka, dziewica, dziewka Trenœta sob≠ d¨mawe. na edin edin= – jeden m'drym\
dowolno – do woli, dowoln' Tovtivila pak=. i pronhe- edin= kamen; mnogo ]jeden finit finit – emalia, wyko<cze-
liczb" se doumou tovtivilovou kamie< zbyt wiele, o jeden kamie< nie }powierzchni| ¯ =ac. finire
i ovec dovolno ]wo=.\ bo≥rin ego. ]doni[s= zamys= za du/o\ ]ko<czy:\ ¯ finis ]koniec\; i sre-
i \vec; dovoln≠ ]Ipat.\ Towtiwi=a bojarzyn jego\ ele< elen; – jele< di ego Sp˛sa s finitom,
do/d’ do'∂; – deszcz posem 'e pohawa d¨mati emu em¨ – jemu cœty veliky s= finitom
i kamen;e œko do'd; s= kon[wπi Mindovgovi. d˛ . rekw[ em¨ ne mogout; vas.
n(e)b(e)s≠ idœ]e ]i kamienie jak parobci. kako bys lz≠ im= ou'e priœti ]rzek=wszy jemu, G, H, Ch √G∫
deszcz z niebios id'ce\, oubiti trenœtou. ]potem po- nie mog" was...\ gercuk gerc[k= – herzog,
≥ko d='d[ silnou ]jak silny cz"li duma: koniuchy Mindowga, emszan, ewszan emwan – germ. ksi'/"
deszcz\, czterech parobk[w, jakby to ‘ubi:’ pio=un, ros. polyn;- po=y<, gercika gercika – herzoga,
i toe no]i. bys d='d; ve- Trenat"\ pe=na nazwa& bylica pio=un; ksi"cia
lik=. ]wo=., tej nocy by= deszcz dwor dvor= – dw[r, siedziba dai emou poouxati zelπœ na gercika voino[,
‘wielki’ – ulewny\, do'd; velik= kniazia poza grodem imenem; emwan. gercikovi v pomo];. ]z po-
]Ipat.\ Danil= 'e vzœ dvor= Sou Ipat. ltps& evwan= moc' herzogowi\
do/da do'∂a – doczeka= -dislavl; ]Dani=o ‘wzi'=’ – naje- es ≠s – jest ginszty ginwty – rodzaj koni
¯ ¢'dat; ]czeka:\ cha= dw[r Sudis=awa i spustoszy=, rekyi ne ≠s l≠po boœrinou i ginwty v= s≠dlex= zo-
i ne do'∂a polka brata bo by=a to rezydencja nie broniona, knœ'iti v Galihi ]‘rzecz'c’ lotyx=
svoeg. volodimera. i ou- cywilna, w dzisiejszej terminologii\, – m[wi'c, nie lepiej jest bojarowi g=ad – g=[d, Ø ^ A
str≠misœ na boi. ]nie doczeka= i napolniwa dvory ]i nape=- ‘knia/y:’ w Haliczu\ i gladom= izmiraem ]i g=odem
woj[w brata swego, Wo=odimera, i ni=y si" dwory\, po skoudou
est’ est; – by= przymieramy\, por. go=od
wprost do boju\, da boudet; emou. i da bou
do'dawa ]doczekali\ v=lo∂imer= oumerl= est;. g=agajußçim gl(aga)[]im=
-det; dvor= ego poust=.
]Wo=odimer zabity by=\, – m[wi'c
drewle drevle – silnie, twardo, i v sel≠ ego ne boudet;
zdecydowanie, z nasiskiem
≥ko dπavol= est; v=vr=gl= gl(aga)[]im= 'e im.
'ivou]ego. ]dw[r jego pustym
vra'dou si[ me'[ nami g=awu glav¨ – g=ow" ¯ ¢glava
rekyi s(y)nou priimi ø b"dzie\, ...i tako herez noh;
]diabe= by= zasia= wrogo>: t" mi- Mixalka 'e s=koulu oubi
nas. v≠nec; korolev;stva. izgor≠ ves;. na zau†rπe
"dzy nami\ -wa s=gonivwe na ]irci.
drevle bo to prislal= k 'e priexa bourondai ou
nemou. epskpa. ]rzecz'c, synu, volo∂imer= i vid≠ svoima eugliie eügl∑e – ewangelie a glav ego s=s≠kwe ]Micha=ka
eügl∑e oprakos okovano Soko=a zabili doganiaj'c na ‘Szczirci’
przyjmij od nas wieniec kr[lestwa. \hima gorod izgor≠vwπi. i
srebrom ]ewangelie wzmocnio- – Szczarze, i g=ow" mu odr'bali\
‘drewle’ po to przys=a= do niego naha \b≠dati ou Vasilka
ne okow' ze srebra\, eügl∑e g=uboko glouboko – g="boko
episkopa\ na dvor≠. i piti. \b≠dav
slovout;nago p≠vcamitu- 'e i piv= i le'e na noh;. oprakos zolotom pisano a gnasza gnawa – gnali, gna=
okovanno srebr\m..., gniedyj gn≠dyi – gniady
su. drevle za gordost;. ou pœtidnex. na zau†rπe 'e gniew gn≠v= – gniew
ne vosxot≠vwu slou'iti prisla Tatarina imenem; ...eügl∑e spisa \prakos
knœz[ Danilou. razdrana- Baimoura. ]i tak, poprzez noc okova e vse zolotom. i kame- Danilou 'e gn≠v= im≠[-
go aky svœzanago privedo- sp='n'= ca=y. nazajutrz przyjecha= n∑em; dorogym. ]ewangelie sko- ][ na nœ. ]Dani=o gniew mia= na
piuje wzmacniaj'c okow' je wszyst niego; angielski spos[b\,
wa. ]‘s=awetnego piewc"’ – s=aw- Burondaj do W=odzimierza Wo=.,
nego >piewaka, Mitusa, ‘drewle’ za -kie z=otem i kamieniem drogim\ lestko velik= gn≠v= im≠œ
i zobaczy= swymi oczami spalony na danila ]wielki gniew mia=\
wynios=o>:, nie chc'cego s=u/y: ewszan evwan= ˚emszan
kniaziowi Danile, ‘podartego’ – gr[d. i pocz'= ‘obiadowa:’ u Wasylka godec, gudiec – muzykant,
e/e e'e – jeszcze, ju/
na dworze, i pi:. najad= si" i napi=,
obdartego, albo zwi'zanego przy- e'e i donyn≠ pousto sto- g">larz; w staro/ytno>ci by=
wiedli\ leg= na noc w Pi"ciodniach, naza- zwyczaj posy=a: pos=a nie z
Danil= drevle ide na min it; ]jeszcze i do dzi> pusto stoi\
jutrz przys=a= Tatarzyna o imieniu pismem, lecz z informacj' prze
-doga. ]Dani=o ‘drewle idzie’ na Bajmur... itd.\ -kazan' ustnie ]jazyczniki – po-
Mendoga\ dworskyj dvor;skyi – dwor- F √F, Ï∫F∫ ganie\; polecenie, wyuczone na
drewo drevo – 1. drzewiec ski, zarz'dca dworu faraon faraon – faraon pami":, goniec przekazywa=
...≥zvi. hetyrmi ranami. andreevi 'e dvor;skomou. B(og)= pop¨sti na nœ ranou adresatowi s=owo w s=owo –
drevo 'e vywibe. kop;e iz srdce kr≠pko imou][ ]An- faraonovou ]B[g spu>ci na zwyczaj kt[ry dotrwa= do czas[w
roukou ego ]...rani czterema drzejowi dworskiemu, serce silne niego ran" faraona\ pi>miennictwa i by= szeroko roz-
ranami, drzewiec /e wytr'ci, kopi" maj'cemu\, mnozi ≥ti bywa ferewnik ferevnik= – 1. towa przestrzeniony na Rusi w p[{-
z r"ki jego\ togda 'e Filœ gr=dyi ≥t= -rzysz, kompan, 2. ma=/onek; niejszych wiekach, ˚nr 1054;
drewo dr≠vo – 2. drwa bys andreem dvorskym. ]wielu >redniow. ang. fere ¯ anglosas. \stav=w[. ou syrhana edi-
dr≠va i solomy ]drew i s=omy\ uj"to. w[wczas zarozumia=y Filia ]Angl[w\ fera, form' gefera ¯ nomou go∂cou 'e |revi i
dru/ina drou'ina – dru/yna ‘uj"ty by=’ Andrejem dworskim\, i ge` ]razem\ % fera ¯ faran ]i>:\; posla v= |bezy reka... Ipat.
¯¢droug=,G?]jaknoga–no/na\ velikogo dvor;skogo Pota ostavivw[ 'e emou l[di za ltps& goud;c[,
v mal≠ drou'in≠ ]z ma=' ]i wielkiego dworskiego Pota\, sobo[. orou'niky mnogy. i ros. gu∂;c[ ]g">larzowi\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
go=od golod= – g=[d ]i grabili wsz' ziemi"\ 1250, w bitwie si= Mindowga i iskawe ¥[ po staœm (sta≥m).
Golod= bys po vsei zemli grad grad= – gr[d, por. gorod Tewtiwi=a i gonivwasœ na ]szuka= go po stadach\
]g=[d by= po wszej ziemi\, gradec; mal= ]gr[dek\ poli podobno igr≠ ]gonili iskoni iskoni – od zarania,
...i ø goloda ]i od g=odu\, gramota gramota – dokument, si" na polu na wz[r turnieju, ˚go- od dawna, odwiecznie, od nie-
...i bys v nix golod= velik= pismo, akt prawny, dzie=o ¯ gr. nitwa\ pami"tnych czas[w
]by= w nich g=[d wielki\ ¢grammatike igumeni igoumeni – opaci d;≥vol= 'e ne xotœwe
go=ownia golovnœ – g=ownia, Batyeva gramota ou mene ¯ ¢igoumen ]opat\, i vsi igo- iskoni dobra ]diabe= od zarania
...i golovnœmi ast; ]pismo Batego u mnie jest\ umeni ]i wszyscy igumeni\ nie chce dobra\,
gorazdo gorazdo – dobitnie, a'e xohew; gramoty pisati ikonie ikon≠ – i konie ]sic#\ iskoreniti iskoreniti –
slywav gorazdo ]s=ysza=...\ ]/e chcesz akt prawny pisa:\ ikon≠ mnogy ]i wiele koni, dwa wykorzeni: ¯ ¢koren;
gordost’ gordost;, gr=d≠ti, gra/anie gra'an≠ – grodzia- lub wi"cej\, b='d zapisu ispodnaja ispodnœ≥ –
gord≠ti – duma, arogancja, nie, mieszka<cy grodu ili ili – albo, lub spodnia, dolna
wynios=o>:, ‘z zadartym nosem’, griech gr≠x= – grzech ili v soboloz≠. ili na Naha emou gniti ispodnœ≥
pogarda, grebla grebla – grobla, nasyp G≠r;borta ili vozvratim- oustna – Zacz"=a jemu gni: dolna
pokr ¢hardo>: od ang. hard, i grebla vysoka ]grobla wysoka\ sœ v domy svo≥. }warga| ustna.
gardzi: ˘ pogarda greblja greblœ – grzebie ima ima – im ispo=czywsja ispolhivsœ –
za gordost;, gordost; ego, i greblœ ix= ]i grzebie ich\ imat’ imat; – ima:, chwyta: zebra: po=ki ¯ ¢is % po=czy:
s veliko[ gordyne[ griwna griven= – grzywna, imieja im≠œ – maj'cy ¯ po=k ]polk= – woje\, K ˘ Cz
]z wielk' pogard'\, gordœ]ou ni jednostka pieni"/na imiejußçju – mia= naumrπa 'e ispolhivsœ po-
na zeml[ smotrœ][. ]gardzi=, griven= koun= Danilou 'e gn≠v= im≠[] ide k nemou }ku grodowi|
ni na ziemi" patrzy=\, Boleslav gronograf gronograf – [ na n≥. ]Dani=o gniew mia= na ]nazajutrz zebra= ‘po=ki’ – hufce – i
'e bœwe e]e gordœsœ svo- chronograf, kronikarz, niego\, Danil= 'e mudrostπ[ ruszy= ku grodowi\
im= bezoum;em ousmotriv; ¯ gr. ¢chrono ]czas\ % graphein reh; s=tvori œko sramotou ispowiedatisja ispov≠datisœ
vremœ. takovo priwed=. v= ]pisa:\ im≠w; ø Litvy... ]Dani=o /e – wy(spowiada: si"
dvou stou voeva økolo }e ≥ko 'e premoudryi. gro- m'dro>ci' rzecz uj'=, jako wstyd isprwa ispr=va – na pocz'tku
-kareva ]dumny Boles=aw, gnany nograf;. spisa. macie od Litwy...\ ¯ ¢perv= ]pocz'tek\
sw' bezmy>lno>ci', upatrzy= por" i grozjaczi grozœhi – gro/'c imenujetsja imenouet;sœ – i reh emou a]e byxom=
naszed=, w dwustu wojowa= oko=o grozy grozy – grozy, pogr[/ek, zwie si", dos=. imionuje, ispr=va b≠dali m≠sto se to
Szczekarewa – Krasnegostawu\, grozy ego ne boœsœ ¯ ¢imœ ]imi"\. grad= prπat; by byl. ]o grobli
i naha gr=d≠ti veliky gudiec ˚godec kako imenouet;sœ m≠sto se za grodem Kalisz; i rzecze jemu
]i pocz'= wielce hardzie:\ gumno goumno – zasiew, zbo- ]jak zwie si" miejsce to\ gdybym uprzednio wiedzia= o tym
gorjat gorœt; – gorz', p=on', /e na pniu, dzi> klepisko w sto imienia im≠nπa – mienie, doby- miejscu, to gr[d ‘przyj"ty’ by by= –
pal' si", trawione przez p=o- -dole, miejsce om=otu zbo/a tek, ...a inπi im≠nπa vawa zdobyli by go\
mie< ¯ ¢goret; cepami; i oboidou† grad. razgrabiwa. ]a inni mienie wasze issiekosza iss≠kowa –
bid≠wa a'e sela gorœt;. a i po'gout; vsœ vn≠wnœa rozgrabili\ wyci"li, wyr'bali ¯ siec, siecz
lœxove vo[[t;. ]widz'c, xramy. i \grady i goumna inaja ina≥ – innych ]seh;\; is ]wy\ % siekosza;
/e wsie p=on', a Lachowie wo- ]i obeszli gr[d. i popalili wszystkie w ina≥ dva ]innych dw[ch\ iss≠kowa v nem vs≥ ø
juj'\, nim chramy, i ogrody i zasiewy\ inditia in;dit;œ – szaty popa; mala do velika ]wyci"li w nim
i gorod= naha gor≠ti. ¯ >redniow. ang. enditen ˘ }arch.| wszystkich, od ma=ych do wielkich
ang. indite ]tw[rczo>: pisana\.
]i gr[d pocz'= pali: si"\ I √I∫ – doros=ych\, Ipat. z b="dem –
gorni=o gornilo – piec idosta idosta – id' i in;dit;œ zolotom wita is≠kowa.
¯ ¢gore ]pali si", p=onie\ – idosta na voinou vsœ. ]i inditja z=otem szyta wsza, Lev= 'e tixo. \b;exav= selo
wypalarnia ]id' na wojn"\
wszytka, wszystka; wyszywana\ iss≠he vse ]Lew /e cicho obje-
≥ko zlato v gornil≠ idosza idowa – id' inii inii 'e vsi – pozostali chawszy sio=o wysiek= wszystkich\
]jak z=oto w piecu\ idu-t(szczu id¨t; – i>:, inogda inogda – innym razem, istocznik istohnik= – {r[d=o
gorniec g=rnec= – garniec teraz i w[wczas k= istohnikou ]ze {r[d=a\
patrz ¢itti
gr=ncev; izbivaet; i pochodne& idët, idu
Danil= s=zda grad= bole[. istonusza istonouwa –
]garnce t=ucze, wybija\ id¨][ ]id'cemu\ imenem; Xolm=. sozdanie po(wy-topili si" ¯ ¢tonut;,
gorod gorod= – gr[d id¨t;, poidosta, i pridos- 'e ego. inogda ska'em; v= \zer≠ istonouwa
gorod= za';'e ]gr[d podpali=, ta k Berest[ ]Dani=o posadowi gr[d wi"kszy, ]w jeziorze wytopili si"\
za//e ^ za/eg=\, por. grad o nazwie Cho=m, za=o/enie jego istoposza istopowa – wy`
igra igra – 1. gra, zabawa&
gorta< gortan; – krta< igraszki, na>miewanie si",
innym razem opowiemy\ a inii b≠ga[]e po zemli.
i bys vid≠ti i gortan; naigrywanie, parodiowanie&
inoplemennik inoplemen- istopowa. drouzii 'e
]i by=o wida: krta<\ si≥ bo no]; zlou igrou im= nik-=/; – innoplemiennik smerdy izb;eni bywa. ]a inni
gospoda gospoda – zarz'd zygra. povoevanπe bo bœxæ. inoplemen;nyx rozbiegli si" po ziemi, ton'c, drudzy
grodu, zebranie os[b, pre'e sv≠ta ]ta noc z=' igr" im inojazyczniki ino≥zyhniky – smerdy, wybici zostali\
≥ko predati xotœxou “gos- zigra=a – powojowani zostali przed – innoj"zyczni istrudi=asja istroy∂ilasœ,
podou*” svoi grad=. >witem\,
is`, iz`, izo` – form' dokonan' istroudilasœ – wytrudzi= si"
gowiad govœd= – wo=owina igraœ na slougou korole- czasownika ¯ ¢troud ]trud, zn[j\
i dasta emou pwenici mno- va ]udaje s=ug" kr[la\, isceliw isceliv= – wyleczyw- Danil= bo i voi ego. b≠ is-
go. i medou i govœd= i ovec 2. turniej rycerski szy, uzdrowiwszy, troudilasœ. popl≠nila bo
dovolno ]i da= jemu pszenicy 1246, ko=o Jaros=awia n(Sanem ¯ ¢iscelenie iscelenie – le- b≠ vsi hern≠govskπe strany.
wiele, i miodu i wo=owiny i owiec
s=tvori igrou pred= gra- czenie, uzdrawianie ]Dani=o i woje jego wytrudzili si" ple-
dom ]urz'dzi=, urz'dzi= turniej przed iskasze iskawe – szuka=,
do woli\ ni'c wsze czernihowskie strony\
grabie/ grabe'; – grabie/ ¯ ¢iskat; ]szuka:\
grodem\
i grabœwe vs[ zeml[
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
¢itti itti – i>:, i pochodne& izoimanii bywa. ]wszyscy ≥ko bolma bo exa. ]/e zbyt K √K∫
idët, idu, id¨][ ]id'cemu\, kniaziowie wo=oszcy uj"tymi byli\ ‘bolny’ – chory by jecha:\ kacij kacπi – chorzy na gryp".
id¨t;, poidosta, i pridosta inii 'e izoimani bywa ]inni jako/e ≥ko'e – a/ ¯ ¢kac[bnuti ]zmarzn':, do-
k Berest[, idosta na vo- pochwyceni byli\ ≥ko'e razdvi'e zemlœ sta: grypy, zdr"twie: z zimna,
inou, idowa, øidowa sv≠ta izraditi izrœditi – wynaj':, ¯ ousta svoa ]a/ rozdziawi ziemia zzi"bn':\.
sego ]zeszli z tego >wiata\, izyde, ¢iz % radit ]kierowa:, najmowa:\ usta swoje\ Po zwyci"stwie Rusi nad ucho-
dz'c' do swych dom[w Litw',
iznaidowa ]wynale{li, znale{li\ i povel≠ v borz≠. izrœditi janda ≥nda – zawodzenie
goniec Wasylki dopad= jad'cego
iz iz= – zza; iz= zaborol= lo∂i. sam= sœ narœdi. pri- ps[w na horodyszczu do W"gier Dani=", u Telicza ]na
]zza >cian grodu, zaboru\ wedwi 'e rati izvoziwa i po svoisky rekou]a ≥nda prze="czy Tylickiej\ z dobr' wia-
izbi izbi – rozbito ¯ ¢izbit;, pohawa izrœ'ivati polky ]po swojsku zwane ‘janda’, tj. w domo>ci'; pewien s=uga wszed=
izbivat; izrœdivwe 'e sœ i tako j"zyku Jatwie/y, o kt[rej mowa\ n≠kto ø sloug= ego vwed=
i izbi ix= beshislennoe poidowa – poleci=, by szybko jarcech ≥rc≠x= – kolczugach naha pov≠dati sice gospo
mno'stvo ]rozbito ich niezli- wynaj': =odzie. sam kierowa= } bo kon≠ v lihinax=. i v ko- -dine l[d;e. kacπi si edo-
czon' liczb"\, st'd pol. izbica, akcj'|. nadchodz'cych woj[w ≥r≠x ko'anyx=. i l[d;e v= ut; za ]ity s= sælicami. a
izbiwa, izb;eni ]rozbici\, przewo/ono }na drug' stron" rzeki ≥rc≠x=. i b≠ polkov= ego koni s nimi povo∂nπi
Danilovi 'e izbiva[]i ix= Wis=y|, po przeprawie ruszyli ku }do sv≠tlost; velika. ]pewien s=uga jego wszed= i zacz'=
svoim= polkom=. ]Dani=o wybi- Sachaczewa|. jasza ≥wa – u(j"li powiada: panu& ludzie ‘kacy’ – ci
ja= ich swoim ‘po=kom’ – hufcem\ izra/ywati izrœ'ivati – jati œti, ≥ti – uj"ci, pojmani, jad' z tarczami i sulicami, a konie
za nimi ‘powodne’ – wiedzione,
izbie/e izb≠'e – wy(z-bieg= przeprawia: pochwyceni ¯ ¢œt; ]j':\
prowadzone\
ouv≠dav= korolevou rat; i pohawa izrœ'ivati pol- ≥ko Rous; i Lœxove ≥ti
kadi=y kadily – kadzid=a
velikou izb≠'e iz Galiha. ky ]i pocz"li przeprawia: po=ki sout;. ]/e Ru> i Lachowie ’uj"ci’
i kadily dobrovon;nymi
]M>cis=aw dowiedziawszy si" o wiel- – hufce, woj[w\, s' – pojmani, pochwyceni\
]i kadzid=ami dobrowo<nymi\,
kiej ratji kr[la – zbieg= z Halicza\ izrœ∂ivwe 'e polky i tako jatrow œtrov; – /ona brata
potom 'e poidowa s= krsty
izbranien izbranen= – doidowa k gorodou. ]przepra- jawi ≥vi – objawi=, okaza=
iz goroda. i s= sv≠]ami.
wybrany wiwszy po=ki i tak doszli do grodu\ ≥vi 'e B=˛ mlst; svo[. i
i s kadily. ]potem wyszli z
izgna izgna ¯ iz % gna izwiedi izvedi – wywied{ dast= pob≠dou Danilou krzy/ami z grodu, ze >wiecami i
– wygoni= izvedi mœ na pout; pravyi. ]okaza= B[g przychylno>: sw' daj'c kadzid=ami\,
izgore izgor≠ – zgorze, wypa- 'ivot= prπimewi. i b=dast; zwyci"stwo Danile\ i kadilnica srebrna
li ¯ ¢goret; ]pali: si", p=on':\ emou roukou izvede ego. jawisja ≥visœ – z(po-jawi=a ]i kadzilnic" srebrn'\,
i tako herez noh; izgor≠ ves; izwoewali izvoevali – si", pokaza=a; ıvisœ zv≠zda kamie< kamen; – kamie<
]i tak poprzez noc zgorze ca=y\ wywojowali ]wymordowali\ na v=stoc≠ xvostaga≥ \b- i kamen;em; dragym= ]i ka-
izmok izmok= – umoczy= a tamo ou'e Tatarove izvo- razom= strawnym= ]Pojawi=a mieniem drogim\, i kamenie
¯ ¢mokrota, mokryj. evali vse si" gwiazda na wschodzie, ogonia- dragoe ]i kamienie drogie\, ka-
\n= 'e izmok= meh; i tœ ego izwoliszju izvoliw[ – przy- sta, wygl'dem strasznym\ menπem;, kameni, ø c≠la
]on umoczy= miecz tn'c jego\ zwoleniem, wol' jazwa ≥zva – rana kamene ]ca=a z kamienia\, \rel=
izmore izmore – wymorzy ¯ ¢izvol-it;/enie jazwi: – rani:, kamen= ]orze= kamienny\
izmore vse i koni i skoti i B(og)ou 'e izvolivw[. Da- pol. imi" J[zwa, Ø ^ A kamo kamo – gdzie
ovcy ]wymorzy wszystko, i konie i nil= s=zda grad bole[. v=rotisœ. b≠ bo ≥zva emou a drouzii rozb≠gowasœ
trzod" – byd=o rogate, i owce\, ]przyzwoleniem, wol' Boga....\ na noz≠ ]wr[ci= z powodu rany kamo kto vidœ ]a drudzy rozbiegli
a tyœ ø mraza izmrowa izydem izyde, izydem – na nodze\ si" gdzie kto widzia=\
]a ci od mrozu wymarli\ wyjdzie, wyjdziem]y\ ≥zvit; ]rani:\, kanom, kanowu kanom;, ka-
iznemog-=(achu iznemogl=, izyde izyde – wyjdzie, œzveni bywa]ranieni\, novou – chanem tatarskim,
iznemogaxou – zaniem-[g=( ¯ ¢iz]y\ % ide ]idzie\ mnogy ≥zviwa ]wielu ranili\ i'e vratisœ. ouv≠dav=
(o/e; iz % ne % mog= sam= iz= grad izyde. jazyk œzyk=, ≥zyk= – j"zyk sm(e)rt; kanovou. i bys
izobilja izobil;≥ – obfito>ci, ]sam wyszed= z grodu\ inoplemen;nyx= œzyk=. kanom;. – wr[ci=, gdy dowiedzia=
do woli ¯ ¢izobilie. bezbo';nyx= Tatarov= si" o >mierci chana. i }sam| zosta=
Indrix 'e i korm= im=. \ J √Q, Œ, ¯, ˘, Ë, {∫ ]innoplemiennych j"zyk\, l'e[ chanem.
stavi do izobil;≥. ]Indrych jako ≥ko – /e, jakiego pitawesœ ≥zyk= ego ]=gar- kanon kanon – przeddzie<
/e i karmy im zostawi= do woli, w ≥ko tako i est; ]/e tak jest\, stwem karmi si" j"zyk jego\ na kanon velikom(ou) m(ou)-
obfito>ci\, reh ≥ko vremœ est; ]rzecze jecha ≠xa – po(jecha= h(e)n(i)kou Frola i Lavra.
v=zemwe vozy nakormiwasœ /e czas, pora jest\, jeju – ich ]na kanon wielkich m"czennik[w
iz;obilno ]nakarmili si" do woli\ ≥ko sami im≠[t; rat; me'i iskawe ¥[ po staœm (sta≥m). Fro=a i +awra\,
izobretoch izobr≠tox= – sobo[ ]/e sami prowadz' wojn" ]szuka= go po stadach\ na kanon po'stva s(vœ)t(a)-
wy(z-nalaz=em, odkry=em mi"dzy sob'\, posyla≥ l[di i ne \br≠te go πoanna ]w przeddzie< urodzin
¯ ¢izobret-at;/enie ≥ko Rous; i Lœxove ≥ti ¥[. ]posy=aj'c ludzi i nie znalaz= >w. Jana\
≥ko taka grad. ne izobr≠- sout; ]/e Ru> i Lachowie ’uj"ci’ ich\ kerlesz ˚koreles
tox= ni v n≠meckyx stra- s' – pojmani, pochwyceni\, jeszcze ¥]e – jeszcze kiur k[r= ˚kur
nax=. ]/e takiego grodu nie zna slywav= ≥ko M;stislav= i ¥]e bolwa six priimewi klatwa klœtva – kl'twa,
-laz=em w niemieckich krajach, z ]s=ysza= /e Mistis=aw\, ]i jeszcze wi"cej ich przyjmiecie, przysi"ga, rota, zaklina: si"
wygl'du woj[w stoj'cych na nim; œko ' ne bys pre∂ nim; i dostaniecie\ klœtvo[ kleni,
b=yszcz' si" }im| tarcze i zbroje po nem; ne boudet; ]jakiego nie junosti [nosti – m=odo>ci klœtvo[ klœsœ ]z=o/y= przy-
podobne s=o<cu\ by=o przed nim i po nim nie b"dzie\, germ. jung, ang. young, si"g", zaklina= si" kl'tw'\,
izoimanii izoimanii – uj"ci, ≥ko ' vsee no]i klikou ne pol. junak, Junka, Juncia. klenw[sœ ]zaklinj'cemu si"\
¯ ¢iz-o % ima: ]j':, chwyta: \; presta ]/e ca=' noc krzycze: nie ne po]adi [nosti ego kleweszcza kleve]a –
i vsi kn(œ)zi boloxovstπi przestali...\ ]nie oszcz"dzi= m=odo>ci jego\ oszczerstwa rzuca=, potwarze ¯

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
¢klevega / kle Ÿ vega, rekwe v= stan=. kopiem; vozmou†. i sm(e)rti kotel= nosœ na plehou
ne prestaawe kleve]a b≠wa kolymaga kolymaga – ˚stan nas predœ†. ]je/eli gr[d nasz ]kocio= nosi= na plecach\
bo d≠ti ego izimany. kolymagy svoi rekwe v= zniszcz' wzi'wszy go podkopem, kotora kotora – k=[tnia, por[/-
]nie przestawa= rzuca: potwarze, stany, a nas >mierci oddadz'\, nienie, rozbrat, roz=am, wa><,
bo dzieci jego uj"te\, v kolymog; svoi rekwe v= i vzœwa grad rezan; k=pπem;. niezgoda;
≥ko vsoue \klevetal mœ es stan=. ]‘wzi"li’ zbobyli szturmem gr[d 'e ne nov≠da ima zavisti
k vam= "iroslav=. Timofe[ i v=zvratiwas v kolymagy Reza< ‘kopiem’\, rad. b≠ bo kotora me'i ima
'e klenwusœ im= \ sem. svoœ. rekwe v= stany. i vzœ† grad Pere≥slavl; velika. ]nie powiadomi= ich, za-
klik klik= – wo=anie, krzyk ko=odniky kolod;niky – kop;em;. ]‘wzi"ty’ – zdobyty gr[d wi>ci rad, bo by=a ‘kotora’ mi"dzy
klik= bys velik= ]o boju; krzyk wi"{niowie, je<cy, bra<cy, za- Perejas=awl kopaniem\, nim wielka\
by= wielki\, staw, dos=. w dow[d i prπide k volo∂imer[. i ko/uch ko'oux – bielizna
\n≠m 'e kliknouvwim=. ¯ ko ]do\ % =od ]w[d\ % nik ˘ v=zœ kopπem. i izbi i ne ] osobista
]oni krzykn"li\, pol. udowodni: ada. tako 'e i grad Galih;. ¯ ¢ko/a-ko'a ]sk[ra\
\ni 'e kliknouwa s grada v=zem grad ispousti ko- ]przyszed= do W=odzim. Wo=. i ‘wzi'= Dani=o, w czasie pobytu w Po/gu,
]oni ‘klikn"li’ z grodu\ lod;niky ]wzi'=, zdoby= gr[d, kopiem’ i nie oszcz"dzi=, tak i te/ 1250, mia= na sobie ko/uch z grec-
kliknut’ kliknout; – wypu>ci= wi"{ni[w\, gr[d Halicz\ kiego o=owiru ]jedwabnej tkaniny\,
od(krzykn': biwa ≥. i kolo∂niki imawa koreles koreles; – gr. Kyrie obszyty z=otymi lam[wkami
\ni 'e v=skliknouvwe ]pobili ich, i wi"{ni[w pochwycili\ eleeson, =ac. Kyrie eleison, kramo=a kramola – bunt, zwa-
r≠wa ≥ko se est; der'a- ko=oko= kolokol= – dzwon s=aw. Gospodi, pomi=uj, pol. da ¯ kra ]wada\, por. koromo=a
tel; naw; B(o)gom dannyi. kolokoly 'e prinese is Panie, zmi=uj si" }nad nami|; v=∂vigowa kramolou ]podnie-
]oni odkrzykn"li, /e jest ‘der/atel’ Kyeva ]dzwony przyni[s=...\ cz">: mszy, odpowiedzi przy- >li bunt, rewolt"\,
nasz od Boga dany – trzymaj'cy ko=zok kolzok= – >liski >piewem na g=os kap=ana, i velikπœ troudy. i hœstaœ
ich, w=adca, pan\ mnozim 'e pa∂wim. droug na przy>piew Lach[w id'cych do voiny. i mnogya kramoly i
kliros kliros – ch[r drouga. b≠ bo led= kolzok= boju w Wiekach >rednich; hasta≥ v=stanπa. i mnogya
knœzem; Danilom= \t kli- ]wielu wpad=o ‘drug na druga bo vid≠v 'e Danil=. Lœxy kr≠p- mœte'i ]wielkie niepokoje, cz"ste
rosa. velikoe c(e)rkvi s(vœ)- l[d >liski’\ ko idou]im= na Vasilka. wojny, wiele zwad i cz"ste powsta-
tya b(ogorodi)ci ]przy opisie komar komar= – belka u powa- koreles; po[]im=. silen= nia, oraz zamieszki\
za=o/enia grodu Cho=m\ =y cerkwi, lub ='cz'ca g=owice glas= revou]e v polkou krepko kr≠pko – krzepko
k=aniat’sia klanœt;sœ – filar[w stoj'cych obok o=tarza,
ix=. ]Dani=o widz'c /e Lachy kr≠pko borœ ]krzepko zmaga=\,
k=ania: si", ¢k =oni: ¯ k =onu l[dem 'e. zb≠gwim na ‘silnie id'’ na Wasylka ‘koreles’ kr≠pko borou]im ]krzepko
exa Danil= v= "idihin= c(e)rk(o)v=. na komary c(e)r- >piewaj'c, silny g=os rozbrzmiewa zmagaj'cym\,
klanœt;sœ i molitisœ. k(o)v=nya i s tovary svoi- w ‘po=ku’ ich\, ø kr≠posti oudareni≥
]...k=ania: si" i modli:\ mi. ø tœgosti povaliwasœ s Ipat. ltps 1428 ker;le]; ]kerlesz, kopeinago ]od krzepy, si=y ude-
kniagini knœgini – kniaziowa, nimi st≠ny c(e)rk(o)v=nya. pod 1249, w rzecz. 1245\ rzenia kopj'\,
ksi"/na ¯ ¢ksi"gi 0001-02-785 korist’ korist; – =upy, zdobycz kr≠pok= ]krzepki\, ...b≠
bo
knœgini 'e romanova. v=zem- \nomou 'e ne v=zmogw[. wojenna mou' kr≠pok=. i xrabor=
wi d≠ti svo≥ be'a v vo- kouda outehi. v=zb≠'e na velikou korist; imaxou ]...m'/ krzepki i chrobry\,
lo∂imer= ]knjagini Romanowa komary c(e)rkovnya. ]wielki =up pochwyci=\, kr≠pko bor[]imsœ im= s
wzj'wszy dzieci swoje zbieg=a do 0001-02-830 v≠dou]im= korist; mno- nimi
W=odzimierza\ komary d˛“4” s= ka'∂o ougla gou ]wiod'cym wiele =up[w\ krepost’ kr≠post; – krzepa,
knia{ knœz; – knia{ prevod=. i sto≥n;e ix= na korkodi= korkodil= – si=a, moc; forteca, twierdza; ø
Knœß; 'e volo∂imer;, b= hetyrex= golovax= hlh- krokodyl kr≠posti oudareni≥ kope-
knœ'enπi svoem mn\gy goro- skyx. 0001-02-843 kormi-lec(liç(tel – opiekun, inago ]od si=y uderzenia kopi'\
dy zroubi ]knja{ Wo=odimer...\ vxodœ]ix v= oltar=. sto- wychowawca, krestelnicju krestilnic[ –
knia/iti knœ'iti – knia/y= ≥sta dva stolpa ø c≠la ¯ ¢kormit’-kormit; ]karmi:\, chrzcielnic"
kna'i po \(t)ci k l(e)t; kamene. i na ne[ komara. r[d bojar[w w=odzimierskich, kri/ewnik kri'evnik= –
]knia/y= po ojcu 20 lat\ 0001-02-843 ˚Imiona Krzy/ak, rycerz Zakonu,
kni/nik kni'nik – umiej'cy ko< kon; – ko< korol korol; – kr[l ¯ ¢Karol Teuton ]w=a>ciwie Theuton\
czyta: ksi"gi i padesœ pod nim; kon; ]pad= koromo=a koromola – zwada kri'evnikom; teplihem;
kobnik kobnik= – kobylarz pod nim ko<\, vhinili koromolou bœxu. ]‘kri/ewnikiem’ Tepliczem\
¯ ¢kobyla ]koby=a\ tremi sti kon;nik= ]uczynili bunt\, ...molodyx i kromie krom≠ – bez, z wyj't-
bo b≠ vl=xv;. i kobnik= ]z trzystu konnych\ koromolnikov= berestπan= kiem ^ procze ]o(pr[cz\
narohit= ]...i wyra{nym kobyla- ko<nik kon;nik= – konnych ]m=odych i zawadiackich Brze>cian
ne l≠po mi est; byti krom≠
rzem – z zami=owania\ so tremi tysœhami p≠wec;. – mieszka<c[w grodu Brze>: n(Bu- va[... ]gorzej mi jest /y: bez was\
koi/do k=i'∂o – ka/dy i tremi sti kon;nik=. giem\, por. kramo=a
kromlju kr=ml[ – karm"
kojary ko≥ry – lejce ]z trzema tysi'cami pieszych i trze- koruna korouna – korona
krotok krotok= – mi=y, uprzej-
koleno kol≠no – kolano ma tysi'cami konnych\ i korounou ]i koron"\
my; krotok= smiren=
na kol≠nou ]na kolano\ kopia kop;ë – kopia, drzewiec kost’ kost; – ko>:
]mi=y w pojednaniu\,
koli koli – gdy, je/eli, jak lanca, pika, w=[cznia i \pada emou mœso vse s
Boles=aw, kn. Krakowa by=
]do ‘gdybania’\ ø kr≠posti oudareni≥ borody kost; ]odpad=y jemu
dobryi i tixyi. krotkyi i
a]e koli. xot≠x l[bov; kopeinago ]od si=y uderzenia mi">nie wsze z brodniej ko>ci\,
louhwe es na svoei zemli. smirennyi ]dobry i cichy, ‘krotki’
im≠ti s tobo[, kopi'\
i pojednawczy\
≥ko nikoli 'e ]/e nigdy\ kopiem kop;em; – podkopem kost;[ lehi. ]lepiej jest na
krow kr=v;, krov; – krew
kolymog kolymog= – stanica, ¯ pod % ¢kopa: ]kopat;\ swojej ziemi ko>:mi lec\
w negatywnym tonie o ?yros=a-
poidou v kolymog= svoi. a]e i grad= naw; pl≠nwe kote= kotel= – kocio=
wie, nawi'zuj'c do biblijnego
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
opowiadania o Bogu, kt[ry koumouz= ]czarne mleko... ko- lestwici l≠stvici – drabiny i bujna =ozina i wierzby\
wygna= Kaina sprzed swego byle, kumuz\ ¯ ¢les – l≠s= ]las\ =o/; lo'; – =garstwo ˘ =/e,
oblicza rzecz'c& b'd{ przekl"ty kuna kouna – kuna let l≠† – rok, 364(365 dni k=am, imenπa radi lo';,
na ziemi, tak o ?yros=awie, /e hernyx= li koun= r[/ny od ¢leto ]najcieplejsza, i lo'; plamen....
≥ko'e razdvi'e zemlœ kupim koupim= – kupimy letnia pora roku, letopis ¯ let % opis =ucze louhe – lepiej
ousta svoa pri≥ti kr=v; a my radi koupim= ]a my radzi ]opis roku\, knœ'iv= 'e nemno- louhe by nam est; prπatπ
brata tvoego tako'e i "i kupim, z zadowoleniem\ go l≠†. i tako prestavisœ. a na h['ei zemli. ne'eli
-roslaw=. raz∂vi'e ousta kur kour=, k[r= – szlachcic, ]‘knia/y=’ jeden rok i tak ‘przestawi= na svoei. ]lepiej by nam by=o
svo≥ na g(o)s(podi)na svoe pan, ros. gospodin; si"’ – przeni[s= si" na inny >wiat\ przyj': ich na cudzej ziemi, ni/eli
-go da ne boudet; emou pri- ¯ gr.  ]Kurios, Kyrios\ po tom 'e l≠t≠ na swojej\
stavnika ]jak otwar=a ziemia usta s nimi kour= Mixailovih; ]po tym roku\ =/eju l'e[ – =garstwem
swoje by przyj': krew brata twego, ]z nimi kur Michai=owicz\ leto l≠to – lato, pe=nia roku l'e[ pitawesœ ≥zyk= ego
tak i ?yros=aw\, kuri=o küril= – Kury=o lew lev= – lew ]=garstwem karmi si" j"zyk jego\ ¯
v= kr=vi ]we krwi\, küril= mitropilit= ]Kury=o na poganya ≥ko lev=. ¢=o/ – k=am, ˚=/iw.
ta krov; boudet; no na vi- metropilita\, sr=di† ]na pogan jak lew z=y\ =/iw l'iv= – =ga=, k=ama=
novatom= ]ta krew b"dzie, lecz Kouril= ]wg Ipat. ltpsi\ libiwe libivye, l[bivye – ne l'iv= ]nie k=ama=\, od ¢lo';
na winnym\, kust koust= – krzak, busz, }arch. s=aw.| reszt"; dzi> ]k=am\, l'ec ]k=amca\
kr=vipitπa ]krwiopicia\ g'szcz, g"stwina ¢albo...albo, jeden lub drugi;
krsty krsty – krzy/ami, materem vodœwe \kolo gdy Telebuga ruszy= na Lach[w M √M∫
¯ ¢krst, dzi> ¢krest kousta 1287, drudzy Tatarzy zostali u ma=yj malyi – ma=y
o Tatarach kt[rzy zwyci"/yli ruskie kyich kyix – nijakich W=odzimierza Wo=. kormiti \t mala i do velika ]od ma-
wojska nad rz. Ka=ka 1219, za v= vs≠x zemlœx= rouskyx= i libyvye koni ]karmi: ‘libywyje’ =ego do wielkiego, doros=ego\
grzechy& Tatarom 'e pob≠do- v= ougorskyx. ni v kyix 'e konie\ manastyr manastyr= –
vwim= rouskπa knœzi. za stranax=. ]we wszech ziemiach licem licem; – licem monaster, por. monaster
pregr≠wenπe xrstπanskoe ruskich i w w"gierskich, ni w nijakich licem; krasen=. volosy v manastyr; ]do monasteru\
priwedwim. i dowed wim= stronach, krajach\ im≠≥ 'elty koudravy iz manastyrœ ]z monasteru\
do Novagoroda. s(vœ)topol- ]o W=odzimierzu, synie Wasylka; miecz meh – miecz ¯ metat;
heskogo. ne v≠da[]im 'e L, + √L∫ licem pi"kny, w=osy blond...\ ]miota:, rzuca:\ ˘ pol. miot=a
Rousi lesti ix=. isxodœ][ led led= – l[d lisica lisica – lis mehu]im= ]miotaj'cym\
protivou im= s= krsty. \ni na ledou ]na lodzie\ podobnyi lisici metawa ]miotaj'cy\
'e izbiwa ix= vs≠x legkoserd legkosr=d; – li/uszcza li'[]a – li/'cymi, mecztanja mehtan;≥ – fantaz-
]grodzianie wyszli im na przeciw z dobroduszny i li'[]a ousta svoœ ji, wyobra{ni,
krzy/ami. oni za> wybili ich ‘wszech’ ¯ ¢legko` ]=atwo\ % serdeczny ]li/'cymi usta swoje\ mehtan;≥ skvernaa ego.
– do nogi\ legosza legowa – legli lubow l[bov; – 1. mi=o>:, mied med, me∂ – mi[d
potom 'e poidowa s= krsty i legowa na noh; przyja{<, serdeczno>:, i medou i govœd= i \v≠c;
iz goroda. i s= sv≠]ami. i s ]i legi na noc\ 2. zgoda ˘ nielubie ]niezgoda\ ]i miodu i wo=owiny...\
kadily. ]potem wyszli z krzy/ami lepo l≠po – lepiej ne 'ivœwe s nim= v l[bvi mied’ m≠d; – mied{
z grodu, ze >wiecami i kadzid=ami\ ne l≠po mi est; byti ]nie /yje z nim w zgodzie\ odina srebrena. a drougaa
kru/ewnik krou'evnik= – ]nie lepiej jest mi by:\ ludi(e l[d-i/;e – ludzie, l.mn. m≠denaa ]jedna srebrna,
wyrobnik koronek, sznur[wek, lesno l≠sno – lasek, gaj ¯ ¢l[d; lud ]cz=ek, osoba, posta:, a druga miedziana\,
krou'ivy ]koronki\ l≠sno na gor≠ ]lasek na g[rze\ ch=op, l.p.\, u/ywane dzi> w liczbie \t m≠di. i \t \lova
kubky koubky – kubki lest’ lest; – 1. pochlebstwo mnogiej – szczep, plemi", nar[d; ]z miedzi i z o=owiu\
i koubky zlatye s=u/alcze wychwalanie, ludowy – ch=opski; miesto m≠sto – miejsce
]i kubki z=ote\ ≥ko polny sout; lsti ]jako l[di 'e izvede ]ludzi uprowadzi\ i vid≠ m≠sto krasno
kudesz koud≠w; – kude>nik, pe=ne s' pochlebstw\ lut l[t= – srogi, dziki ]i ujrza= miejsce pi"kne\
rodzaj tatarskiego szamana 2. podst"p, knucie Danil= l[t= z≠lo est; nas= mie/i me'i – mi"dzy
– osobnik maj'cy pos=uch, l;st;œ][ ]knuj'c\ ]Dani=o ‘lut’ jest wielce...\ mi=uju milou[ – mi='
wzbudzaj'cy strach jako kap- lest; s=tvori lze lz≠ – gdzie naha \tdavati milou[ svo[
=an, czarownik, znachor; 3. katolicyzm, fa=szywo>:; i ne bys lz≠ outehi d=]er; ]w zam'/p[j>cie mi='
ros. szaman ¯ j. tunguskiego, po schi{mie 1054, prawowier- ]i nie by=o gdzie uciec\ c[rk" sw'\
skverna ix=. koud≠w;ska≥ na Ru> oskar/a=a katolik[w o =oknia loknœ – miara pojem- mimo mimo – mimo, oko=o,
blœd≠n≥ ]spro>ne ich kudesz- niewiar", i nawzajem& katolicy -no>ci, prawdop. sze>cipi"dek w pobli/u, tu/ obok
skie kurestwa\ – Ru> o to samo. ]na m[j domys=, bo termin wypad= minuwszi minouvwi – min'=
kudie koud≠ – gdzie by Nie>wiadomo>: problemu jest ze wszelkich s=ownik[w\; «sztof» ^ ¯ ¢minovat; ]przemija:\, mino-
kudrawy koudravy – k"dzie- przyczyn' t=umaczenia s=aw.- 1,536 litra, «kru/ek» ^ 1,229 litra; uvw[, minouv]ago 'it;≥
rzawe ...volosy im≠≥ 'elty wo=. le>ci na kowarstwo we «wiedro» ]wiadro\ ^ 8 sztof[w ]mijaj'cego /ycia\, minouvwi
koudravy ]o W=odzimierzu& wsp[=czesnym j. rosyjskim, ^ 10 kr'/k[w ^ 12,290 l. vremeni ]czasu up=yn"=o\, mi-
...w=osy mia= ‘/[=te’ – blond, k"dzie- kowarny ]podst"pny, chytry\ s= sta po dv≠ lokn≠ medou. noubw[ 'e vremeni ]up=yn"=o
rzawe\ im≠≥xou lest; =okot lokot=, loko† – czasu\
kum koum; – kum im≠axu bo lest; v= sr∂ci miara d=ug. tkanin ^ 576 mm mir mir= – s(pok[j, przymierze,
koume napπemsœ po hawi svoem; ]mia= katolicyzm w sercu =owy lovy; =owcze – haracz mirit; ]uspokoi:, zawrze: pok[j\;
vina ]kumie, napijmy si" po cza- swoim\, poznavw[ 'e emou. i lovy d≠[]e ]=owy urz'dza=\, mirnik= naw ]sprzymierzony\
szy wina\ lest;. lestkovou. ]‘pozna=’ – lovci, lovhπe ]haracz\ miate/ mœte'; – zamieszki
kumuz koumouz= – kumys przejrza=, u>wiadomi= sobie katoli- =ozina lozina – =ozina velikπœ troudy. i hœstyœ
hernoe moloko... kobyl≠i cyzm Leszka\ obowla voda. i silna lo- voiny. i mnogya kramoly
zina. i veb;re ]obesz=a woda,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
i hasta≥ v=stanπa. i mno- v monastyri ]w monasterze\ ou na grad ]wiatrowi na pr[/no nawodni=asja navodnilasœ
gya mœte'i ]wielkie niepokoje, mor mor= – po(m[r, g=[d wiej'cemu na gr[d\ – wezbranie w[d,
cz"ste wojny, wiele zwad i cz"ste Toe 'e zimy i v Lœxox= bys nareczetis narehet;s – Wis=a navodnilasœ bœwe,
powstania, oraz zamieszki\ mor= velik=. izmore ix= przys=uguj'c', kt[ra nale/y r≠kam= navodnivwimsœ
Togda 'e i sam≠x tatarox beshislennoe mno'stvo. si", dzi> ¢narehenie ]nomi- naworotisja navorotisœ,
mœte' bys velik; i izbi- ]Tej/e zimy i w Lachach by= g=[d nacja, wyznaczenie, wysuni"cie navoroti – obr[ci=a si",
wasœ sami me'i sobo[ be- wielki....\ kandydatury\ zawr[ci=a ¯ ¢vorotit;, vo-
shislennoe mno'stvo. aky mownica movnica – myjnia V to ' vremœ. risla papa po- rowit; ¯ ¢vorot ¯ rot ]=ac.
p≠sok= morskyi. ]w[wczas idou]ou do movnici myti. sly hstnya nosœ]e v≠nec;. rotary, pol. obr[t, wr[ci:\
i w samych Tatarach zamieszki ]id'cemu do myjni my: si"\ i skypetr=. i koronou e'e navorotisœ drou'ina Da-
by=y wielkie, wybili si" sami mi"dzy mo/em mo'em= – mo/emy narehet;s. korolevskyi nilova na b≠g=. ]dru/yna Dani=y
sob', niezliczon' liczb", jak piasek mo'em= za tœ golovy svoa san=. ]na ten czas przys=a= papie/ ‘zawr[ci=a na bieg’ – odwr[ci=a si"
morski\ slo'iti ]mo/emy za ciebie pos=[w honorowych, nios'cych wie- plecami i pocz"=a pierzcha:\
m=ad mlad – m=ody g=owy swoje z=o/y:\ niec i skipetr i koron" przys=uguj'c' nazad nazad – do ty=u
mnjasze mnœwe – mniema= mo/jaße mo'œwe – mog'cy kr[lewskiemu stanowi\ b≠'asta nazad
Filœ 'e stroœwesœ na bran;. mudrost’ moudrost; – m'd- na(od-rjadiw narœdiv= – i to slywav= poide na-
mnœwe 'e bo ≥ko nikto ro>: dosiada: }koni| ¯ ¢rad ]siedlisko, zad= ]s=ysz'c to ‘poszed= nazad’
' mo'e stati proti emou mu/ mou'; – m'/, ch=op, siedziba, siod=o\ ˘ Radom(y> – wr[ci=\
]Filja umawia= si" do walki, mniema- doros=a osoba p=ci m"skiej i naha narœ'ivati rat;. ]wy- nei/e nei'e – niej/e
j'c, /e nikt nie mo/e sprosta: jemu\ mou'i i 'eny i d≠ti da= polecenie siod=ania konnych\, v nei'e i skonha 'ivot=
nev≠rnii 'e vsi na pomo]; ]m"/czyzn, kobiet i dzieci\, Volodimer= 'e narœdiv= sboi ]o chorobie; w niej/e sko<-
emou idœxou mnœ]esœ ≥ko mou'esk; pol=. i 'ensk;. i rat;. i poide k Berest;[. czy /ywot sw[j\
v≠rni sout;. ne izby ot= nix= ni \din= ]Wo=odimer usiod=a= konnych i ru- nemnogo nemnogo – niemnogo,
mnogi, mnogo mnogo – dwa 'e. ]m"sk' po=ow" i /e<sk' i nie szy= do Brze>cia Lit. n(Bugiem\, jedenrok¯¢mnogo]dwa,lubwi"cej\
lub wi"cej, wiele osta=o od nich ni jeden\ Volo∂imer= 'e \trœdiv= ¯ m % dwie nogi ]liczba mnoga\,
edin= kamen; mnogo ]o jeden pokaza mu'estvo svoe. rat;. ]Wo=odimer zezwoli= na m – symbol wielokrotno>ci,
kamie< mnogo, za wiele\, ]wykaza= m"stwo swe\ rozej>cie si" konnicy, na rozbicie multi`, multum
s=zda ' gorody mnogy ]za=o- myslasze myslœwe – my>l'c marszowego szyku, wyda= jej po- knœ'iv= 'e nemnogo l≠†.
/y= grody mnogie – dwa\, ¯ ¢mysl; ]my>l\ lecenie ‘spocznij’\, i tako prestavisœ. ]‘knia/y=’
pri o†ci ego mnogy goro- myto myto – myto Lev= 'e i volo∂imer;. jeden rok i tak ‘przestawi= si"’ –
dy roubœ ]przy ojcu jego mnogie z mytom ]z mytem\ narœdista svo[ rat;. ]Lew przeni[s= si" na inny >wiat; let – rok,
grody ‘r'ba=’ – zak=ada= zr"by, i Wo=odimer...\ r[/ny od leto – najcieplejsza, letnia
narja/iwajsja narœ'ivaisœ pora roku, ˚pory roku\
zr"bowa=\ N √N∫
mno/stwo mno'stvo – t=um – nara/aj si" ne/eli ne'eli – ni/eli
na < na n; – na<
mn[stwo, wielka liczba; vzœwa narœ'ivaisœ sam= niedieli ned≠li – tygodnia
nacza naha – zacz'=
bezhislennoe mno'stvo. narek= narekl= – nazwa= niedwi/imo nedvi'imo –
naha knœ'iti
polona. i tako prπidowa s= narekl= bo bœwe ]nazwa=\, w rozsypce, rozproszeni
nado nado – nad
hstπ[ veliko[ domov;. ]wzi"li i nareh imœ emou Kamenec;. ¯ d{wiga: ]zbiera:\
nagra/e nagra'e – nagruzi=o
niezliczon' ilo>: =upu...\, zane bys kemena zemlœ. ]i nada nienawist’ nenavist;
¯ ¢gruz
Toe 'e zimy i v Lœxox= bys imi" jemu Kamieniec, albowiem by=a Posem 'e vlo'i d;≥vol= v=
i nagra'e \zero troupov=.
mor= velik=. izmore ix= kamienna ziemia\ sr∂ce nenavist; ]potem w=o/y
i ]itov= i welomov= ]i na-
beshislennoe mno'stvo. naricachus naricax¨s – diabe= w serce nienawi>:\
gruzi=o si" jezioro trupami, tarczami
]Tej/e zimy i w Lachach by= g=[d wiel- nazwa:, nazywa: nies=ychanaja neslyxana≥
i szyszakami\
ki, wymar=a ich niezliczona liczba\, naroczit narohit= – wyra{ny – nies=ychana
naidosza naidowa – naszli
dzi> ¢mno'estvennyj niewiernych nev≠rnyx= –
i naidowa na stranou ix= ¯ ¢narohn-o/nyj ]wyra{ny,
mogi=a mogila – pag[rek, specjalny, terminowy, szybki, po- niewiernych ¯ ¢nie % wiera
]naszli na stron", kraj ich\
g[rka >pieszny; szybki je{dziec, goniec\ v≠ra ]wiara w Boga\;
nakormißaja nakormiwasœ
stavwou 'e emou na mogi- bo b≠ vl=xv;. i kobik= na- po schi{nie 1054 w wierze chrze>ci-
– nakarmili si" ¯ ¢kormit;
l≠. protivou gorodu ]stan'= ≥ko nakormi ix. ]/e nakar- rohit= ]by= prorokiem i wyra{nym ja<skiej, obie strony – prawos=awni i
na g[rce na przeciw grodu\ kobylarzem – z zami=owania\ katolicy – zwali siebie niewiernymi i
mi= ich\
mogosza mogowa – mogli nasile nasil;e – gwa=t bezbo/nymi i tak te/ wo=y<scy Rusi-
nale/aszczim nale'a]im=
ne mogowa do≠xati no nasil;e tvorœxu veli- ni okre>lali Haliczan& «niewiernymi»
– nalegaj'cym
]nie mogli dojecha:\ ko v gorod≠ ]lecz gwa=t tworzyli i «bezbo/nymi», «l>ciwymi, lstywy-
nale'a]im= na nœ ]nalega-
moliaszesja molœwesœ – pro- wielki w grodzie\ mi» ]fa=szywymi\ gdy bili si" o ten
j'cym, nacieraj'cym na nich\
si=, b=aga= ¯ molba mol;ba nasytiszasja nasytiwasœ gr[d, bo tylko wiara prawos=awna
nalezie nal≠ze – znalaz=
molitisja molitisœ – – nasycili si", najedli do syta, jest prawowierna ]s=uszna, w=a>ci-
napo=nitisja napo=nitisœ
modli: si", b=aga: ¯ ¢syt/yj wa\; ju/ na samym pocz'tku wo=y<-
– nape=nili ¯ ¢napolnœt;
mo=nia molnπa – piorun i nasytiwasœ ryb= i vina skiej, po >mierci Romana †1205&
naprawi napravi – wprawi,
≥ko molnπa idaxou ]jak spa- ]nasycili si" rybami i winem\ malo 'e vremeni minouv-
nakieruje, nak=oni,
daj'cy piorun\ naszestwia nawestv∑a – wi. i privedowa kormilihi-
¯ ¢praw – kier`, s=usz`.
mo=wit’ molvit; – m[wi:, naj>cia, nawestv∑a inople- ha. i'e b≠ zagnal= velikyi
¢ napravlenie, ..napravi
przemawia:; molvit;, molvi- menikov; ]naj>cia innoplemien- kn˛z; Roman=. nev≠ry radi.
kon; svoi na b≠g=. ]po up=ywie czasu, przywiedli
ti, molvil= naprasno naprasno – na nik[w\
Kormilczicza, kt[rego wygna= Ro-
monastyr monastyr; – pr[/no; Ø ^ A, ros.-pol. S? nautrie naoutr≠e, naoutrπi man, z powodu niewiary – bo by=
monaster, por. manastyr v≠trou 'e naprasno v≠[] – nazajutrz ¯ ¢utro katolikiem\;

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
kormilec ]wychowawca\, nazwis- Sanoka. i v=rot; Ougor;- O √O∫ ¯ ¢ob Ÿ stup ]ang. step\
ko bojarskiego rodu z Halicza, z skyx=. i obstupi grad ]‘obst'pi=’ gr[d
oba \ba – obaj, obu
]niewierny Wo=odis=aw
kt[rego najbardziej aktywnym by= Grjurgiewicz... i wr[t W"gierki\,
Wo=odis=aw – W=adys=aw\;
Tou 'e oubiwa \ba s(y)na – otoczy= go, obl"/y=\
korolevi 'e posa∂ivwi tysœhkogo. ]tu zabili obu syn[w obyczaju obyha[ – obyczaju
Rosjanie 1997, nie b"d'c >wiadomi
znaczenia terminu, przet=umaczyli,
sn˛a svoego Andr≠œ v Ga- ‘tysi"cznego’\ ¯ ¢obyhai,
/e Roman mu nie dowierza=& nie lihi. s=v≠tom nev≠rnyx= obapo=y \bapoly – poklonivsœ po obyha[ ix=
dowieraja emu. 0002-05-187 Galihan=. ]...rad' niewiernych po obu stronach, pokr. pol. obo- ]pok=oni= si" po obyczaju ich, Dani=o
u Tatar[w, krzakowi\,
s=v≠tom nev≠rnyx= Gali- Haliczan\ p[lnie ‹ obie % po=owy
derw'∂ee \byhai est; na
han=. ]rad' niewiernych Haliczan\, niewola nevola – stan podleg- a drougya \bopoly dorogy
bran; ]obyczaj jest na ‘bra<’ – na
pob≠'eni bywa nev≠rnii =o>ci komu, w tym lennictwo; ]a drugich po obu stronach drogi\
walk" na miecze\,
Galihane. ]pokonani zostali ¯ nie ]bez\ % wola ˘ wolno>:, objati obπati – obj':, sam 'e exa podle korolœ.
niewierni Haliczanie\ , v≠daa. ale wo=. wela, ros. welenie ]na- ¯ ¢ob Ÿ πat; ]wo=.\,
kaz, rozkaz, polecenie do wy- po \byha[ rouskomou. ]pose=
nev≠rstvπa ix=. \bœti ]Ipat. ltps\, ‘kr[la w"gierskiego’ – Marchii Aust-
]o Haliczanach – znaj'c ‘niewie- konania, rozporz'dzenie\; πat;, œt; ]chwyt\ riacko-w"gierskiej, Niemiec „sam
rÍstwo’ – niewiar" ich\ Rusini byli lennikami Tatar[w& obidu \bidou – zniewag", jecha= obok kr[la }Dani=y| wed=ug
za nev≠rstvo boœr=. galic Telebuga nakaza= velœ im= obraz", afront, a, obyczaju ruskiego”\, i ko<czy& \
-kyx. Danil= 'e Bo';e[ poiti s sobo[ na voinou. mo[ \bidou ]moj' obraz"\ byhaem; rouskym.
vole[. dr='a grad= svoi togda 'e bœxou vsi knœzi obied \b≠d= – obiad obykli \bykli – zwyk=em ˘
Galih;. ]za niewiar" bojar[w v nevoli Tatar;skoi. na \b≠d= ]na obiad\, obyczaj, zwyczaj,
halickich. Dani=o za> Bo/' wol' ma idou]ou 'e Telebouz≠ v i nahawa \b≠dati ¯ ¢obyk= ˘ obyknovenπe
w posiadaniu sw[j Halicz\; Lœxy. i s nim; idowa vsi ]i pocz"li obiadowa:\
zdoby= gr[d si=', gwa=c'c wol" i reh ne \bykli piti mo-
bojar[w i grodzian, lecz pisiec nie
knœzi. nevole[ Tatar;- obiet \b≠t= – obietnica, loka. ]rzecze, nie zwyk=em pi:
omieszka= zaznaczy:, /e to by= jego sko[. obieca:, i da sestrou. gerci- mleka\
gr[d ]gr[d Dani=y\; niczto nihto – nic kovou za Romana. i s=tvori ochabitisja \xabitisœ – okry:
Haliczanie buntowali si" przeciw nikejskago nikeiskago \b≠t=. ]wyda= siostr" herzoga za si" zbroj' ¯ ochab ]zbroja\
Danile& Krampl≠ 'e bywwi s=bora> ¯ Nikaia, sob[r 325 r. Romana i przyrzek=\, ≥ko sram= \nomou 'e povel≠vw[
v= bezbo'nyx= boœrex= Ga- \n= s= st˛mi \c˛i. nikei- imam= i gr≠x=. ne ispolni- svoim= \xabitisœ. da ne
lihkyx= ]bunt wybuch= u bezbo/ skago s=bora. zakon= hlv˛- ti \b≠ta. ]/e wstyd mi i grzech ≥zveni boudout; voi ego
nych bojar[w halickich\; kom= polagawe. ]on ze >wi"tymi nie wype=niaj'c obietnicy\ ø gra'an=.
inomou poxvativw[ ]it= ojcami nikeiskiego soboru prawa obliczi \blihi – oka/e odariw \dariv= – obdarzy=
igra[]i nev≠rnym= moli cz=owiekowi wyk=ada\ ¯ ¢\blik=, \dariv=. l;va. darami
-bogovihem;. ouzr≠vwi se. nikogda nikogda – nigdy \blihi pob≠dou vsœkymi dorogimi. ]obdarzy=,
strax= im= bys ø Ba˛. ]inny nikotoryj nikotoryi – ]oka/e zwyci"stwo\ obdarowa= Lwa darami wszelkimi
pochwyci= tarcz" gro/'cemu, nie- /aden ¯ ¢ni Ÿ kotoryi, ob=adanny obladanny – drogimi\
wiernemu Molibogowiczowi, uj- nikotoryi knœz;. Rouskyi ow=adany, gr.-celt. BW odiewaja \d≠va≥ – odziewa-
rzawszy to, ’strach im by= od Boga’ voeval= zeml≠. ]/aden knia{ obna/i \bna'i – obna/y=, j'c ¯ ¢\d≠vat;
– wystraszyli si" Boga\; Ruski wojowa= ziemie\ nagy≥ \d≠va≥ ]nagich odzie-
tysi"cznik Demijana doni[s= Danile dob"dzie, wyci'gnie zza pasa
nima nima – nich z pochwy ¯ ¢\b Ÿ nagy
waj'c\
o przygotowywanym na niego zama-
k nima ]do nich\
chu – otruciu podczas uczty, rze- \bna'i meh; svoi. pozr≠v= odinako \dinako – jednak/e
ni/e ni'e – po(ni/ej
cz'c& rekwou emou. ≥ko pir= 'e s≠m i s≠m. ]obna mimo to, wbrew
zol= est. ≥ko s=v≠]ano no no – lecz, ale /y= miecz sw[j, spojrza= tu i tam\, \
pierzchaj'cej Jatwie/y, Dani=o i Lew
est; bezbo'nym= boœrinom ne 'ibœwe s nim= v l[bvi. bna'iv meh svoi. idou]ou \dinako nale'a]ima na n≥
tvoim= Filipom=. ]bezbo/ny no voevawe s nim= ]nie /yje ]mimo to, natarli na nich\, \dinako
emou bratou na pomo];.
bojar Filip mia= go otru:\; z nim w przyja{ni, lecz wojuje go\,
]obna/y= miecz, id'c bratu jego
tonœxout; ]mimo to, ton"li\, \
a boœre bezbo'nii vezœ- no xot≠wa dalehe stai ]lecz na pomoc\
dinako kr≠plœwesœ ]mimo to,
xousœ inouda. ne xotœ]e chcieli dalej sta:\ krzep=, twardnia= postaw'\
oboimaja oboimaa – obj'=
lica ego vi∂iti. priexav- nocz, noszcz noh;, no]; – \n 'e oboimaa noz≠ ego ]on odoleszi \dolewi – podo=asz,
wou 'e v Galih;. posla k= noc /e obj'= nogi jego\
...a]e ne poslewi k pap≠.
bratou si Vasilkovi. poidi stawa na noh; ]stali na noc\, obosz=a obowla – obesz=a i priimewi kr(e)](e)ni≥.
ty na |leksandra. ]a bojarzy no]nya ]nocna\ obowla voda ]obesz=a woda\ ne \dol≠wi vragou. drou'-
bezbo/ni... nie chcieli ogl'da: lica na noh; b≠'a v Lœxy ]noc'
obrati \brati – nawr[ci= b¨ im≠[ k tebe. ]je/eli nie wy-
Dani=y\; zbieg=a do Lach[w\ >lesz papie/owi i nie przyjmiesz
\brati kon; svoi na b≠g=
no nev≠rnyx molibogovi- noga noga – noga ]nawr[ci= konia swego na bieg\
chrztu, nie podo=asz wrogowi, ‘z
hex... ]niewiernych Molibogowi- nosja nosœ – nosi obrete obr≠te – odnalaz=, przyja{ni' ku tobie’ – po przyjaciel-
cz[w\, nynie n(y)n≠ – nie odkry=, natrafi=, zasta=
ski, przesy=am pozdrowienia\
w nast"pstwie& i n≠kogda emou n(y)n≠ ispolniwa obr≠te n≠gde Litvou ]‘natrafi= odwa \dva – 1. odwach,
v pirou veselœ]ousœ. ]nie spe=ni\ nigdzie na Litw"’ – nie natrafi= na odparowa: cios; odwach – stra/
\din= ø t≠x= bezbo'nyx= nynie nyn≠ – obecnie, dzisiaj Litw"; uj"cie typowe dla j. angiel- g=[wna, z germ. Hauptwache,
boœr=. ]nigdy nie weseli= si" na gde nyn≠ grad Xolm=. sto- skiego\, ...Lœxov≠ kr≠pko \dva
uczcie ‘od tych’ – z powodu bezbo/ it;. ]gdzie obecnie gr[d Cho=m i ne oudosi e[ v gorod≠. mogowa bzœti s velikym
nych bojar[w\, ˚pir ‘stoi’ – jest posadowiony\ iskawe ¥[ po sta≥m. posy potom – Lachowie krzepko, silnie
v≠rni esmy Bo˛u i tob≠. ]wierni < n; – niego -la≥ l[di i ne \br≠te ¥[. odparowali, }Tatarzy i Rusini| mogli
jeste>my Bogu i tobie\, do n; ]do niego, do<\, ]nie zasta= ich w grodzie, szuka= po wzi':, zdoby: }osiek| z wielkim
nev≠rnyi ' Volodislav=. po n; ]po niego, po<\ stadach posy=aj'c ludzi, lecz nie potem, wysi=kiem,
g[rgevih. s nimi s=v≠† zastali ich\ \dva poslasta. zane'e \
s=tvor= gonœwe ∑ \li i do obstupi obstupi – obst'pi strog polomiti xotœxou
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
]stra/ wys=a=, albowiem ostrog okolice opa=u \plou – opa=", rou';e. ]przyni[s= mu Lew or"/;
prze=ama: chcieli\ ¯ ¢\krest ¯ \ Ÿ krest; ˘ 1. zakaz w=adania, wykl"cie, po- k niemu – ang. styl, to him\
2. ledwo, ledwie, jako& krest;œnin ]ch=op\ t"pienie, 2. ha<ba, nie=aska; ose ose – oto, ST, OE
• tylko, o ma=o co, tu/-tu/, okrstnaa gra∂, \krst;na≥ wyj'tkowo ci"/kie po=o/enie, w se ]to\& se ja knia{... itd.
• z wielkim wysi=kiem& grada, postaci wpadni"cia w pu=apk", osiek os≠k=, \s≠k= – wyr'b
...a w[rin= ego \dva outehe po'egl= v=lodislav; ¯ ¢\p ]opposite\ % palat; k os≠kou, iz; \s≠ka, \s≠k=
]a szwagier jego ledwie ucieknie\, okrestnaa i bli'naa vesi. o Burondaju& onomou 'e \pa- v l≠s≠ ]osiek w lesie\
Lœxove 'e vrata \dva ouga- ]po/eg= W=adys=aw okoliczne i bli/- lou. s=tvorivw[ na Vasilka oskabisja \skabisœ –
siwa gradskπa. ]Lachowie ledwo sze wsie\, i napolniwa dvory kn(œ)zœ i na Lva. a vl(a) >miej'c si", drwi'c,
ugasili wrota grodzkie\ \kr(e)st; grada ]zape=ni=y si" d(y)ka sto≥we vo ou'ast≠ \skabisœ reh emou. knœ'e
\dva goroda ne vzœwa dwory wok[= grodu\ velic≠. ]on /e w ‘opa="’ wprawi= ou'e esi na galihin≠ mo-
]ledwo co grodu nie zdobyli\ okru/nym \krou'nym= – Walylka kniazia i Lwa, a w=adyka gil≠ pos≠d≠l tako to i v
ogniem \gnem= – ogniem okr"/nym, okolicznym sta= przera/ony wielce, w granicz- galihi ]>miej'c si" rzek= jemu&
¯ ¢\gon; ¯ ¢agnis i slavna vs≠m= \krou'- nym strachu\ kniaziu, siedzisz ju/ na halickiej
i xot]im= 'e \gnem= za- nym= stronam ]i s=awna wszem opasena opasena – strach, mogile – che=mie, tak i w Haliczu\
'ewi ]chcieli ogniem za/ec\, okolicznym stronom\ obawa oskomina \skomina – ropna
med; ø \gnœ ≥ko smola po- oli \li – a/ ty knœ'i a zemlœ t; opasena rana na ciele po uderzeniu czym
lzou];, ]mied{ od ognia jak smo- i \kolo Komova. \li i do ]ty kniaziuj, a ziemia ciebie ba: si" oskwierniachu oskver=nœ-
=a pe=znie\, i grad= v=zœwa i her;vnœ ]i oko=o Komowa, a/ b"dzie, dos=. opanowana strachem, xou, \skvr=nœxæ – zanie-
zapaliwa \gn;m; ep(i)s(ko)- do Czerwna\, gonœ]e ∑ \li boja{ni'\\ czyszczaj'c, profanuj'c;
pa \staviwa 'iva. ]gr[d ‘wzi"li’ i do Sanoka i. vorot; ou- opjat’ \pœt; – z powrotem, dzi> ¢oskvernenie
– zbobyli szturmem i podpalili og- gor;skyx= ]‘gnali a/ do wr[t ponownie, po raz drugi, jesz- oskvr=nœxæ 'eny 'e i
niem, episkopa zostawiaj'c /ywe- ugorskich’ – gonili do prze="czy o cze raz hr=nici i popad;i
go\, povel≠ nehestivyi tej nazwie, dzi> Dukla\, ¯ ¢\p ]opposite\ % œt; os=ablennym \slablennym
ognem za'e]i. ]poleci= bezbo/- \li i s(o)lnc[ zawedw[ i prπidowa 'e \pœt; k – os=abionym, zm"czonym, dzi>
ny ogniem za/ec\ por. /ga:. ]a/ do zachodu s=o<ca\ hern≠govou ¢oslabelnyj,
ogorodisza \gorodiwa – olnii olnii – a/ do opocziwati opohivati – ...\slablennym licem;
ogrodzili togo 'e dni biwasœ ves odpoczywa: ¯ ¢pohivat; ]spa:, ]zm"czon' twarz', licem\
\gorodiwa \kolo svoim= den;. olnii do no]i. ]tego sen\, stawa na noh opohivati osta \sta – osta= si",
gorodom; ]ogrodzili wok[= swoim dnia bili si" ca=y dzie< a/ do nocy\ sob≠ ]stali, stan"li na noc odpocz': dzi> ¢ostavat;sq
grodem\ o=ny olny – oni sobie, zasn':\ i ne \sta ø nix= ni \din=
okannyj okannyi, \kan;nyi olny poidout; rozdelim- oprakos’ \prakos, oprakos; 'e ]i nie osta= si" od nich ni jeden\,
– przekl"ty, dzi> by=oby wesœ. tot'e biitesœ s nimi. – wzmocni]enie\, dzi> pokr. \stavwix= ]ostawszych\,
¢okaœnnyi, jest okaqnnyj ]oni p[jd' rozdzielaj'c si", w[wczas ¢oprava ]wzmocnienie\ \stavivw[ 'e emou l[di za
oka<nag \kan;nag – bijcie si" z nimi\ ...eügl∑e spisa \prakos sobo[. orou'niky mnogy. i
przekl"tego, cholernego o=owir olovir= – jedwabna okova e vse zolotom. i kame- ferevniky ]zostawi= jemu ludzi
i \nogo ostafπa oubi. tkanina, z=otem szyta; n∑em; dorogym. ]ewangelie sko- za sob', or"/nik[w i ‘ferewnik[w’\
\kan;nag bezakonnogo Dani=o knia{, podczas pobytu piuje wzmacniaj'c okow' je wszyst- ostrog \strog= – 1. ob[z
proklœtago ]i tego Ostapa zabi=, w Po/gu, 1250, mia= na sobie kie z=otem i kamieniami drogimi\ obronny, kszta=tem zbli/ony do
cholernego, bez zasad, przekl"tego\, ˚ko/uch ]bielizn" osobist'\, ore= \rel= – orze=, wyspy – \strov;, V-G,
naha knœ'iti v Litv≠. lam[wki z=otem szyte& ko'oux dzi> ¢orel 2. dzi> wi"zienie.
okaannyi bezakonnyi pro- 'e \lovira greckogo. i kro- i proxo'awe zeml[ ix= œko Przy wyprawie polsko-ruskiej do
klœtyi i nemil(o)st(i)vyi u'ivy zlatymi ploskymi i \rel=. ]i przechodzi= ziemi" ich Jatwie/y, po dniu wojowania, Polacy
troideni. ]zacz'= ‘knia/y:’ w \wit=. jak orze=\, \rlom= ]or=om\, legli na noc obozem, w[wczas Jatwa
Litwie cholerny, bez zasad, prze- wk=ad umieraj'cego W=odzi- ...na nem \rel= kamen= ]orze= na nich napad=a& Lœxom 'e \
kl"ty i niemi=o>ciwy Trojden\ mierza †1288 do Prawowiernej kamienny\ stro'ivwimsœ. napadowa
okna okna – okna Cerkwi wymienia Eügl∑e opra- orut orou† – >rut[w, no]π[ na Lœxy. a Rousi ne
okna tri oukrawena st=kly kos 'e voloheno \lovirom ¯ ¢>ruty, >ruta ]gruba m'ka, ostro'ivwimsœ.... Ru> wys=a-
rimskymi ]okna trzy ukraszone – Euaglie oprakos /e wo=oczeno pokruszone ziarno zb[/\, =a ledwie stra/ na pomoc Lachom&
szk=ami rzymskimi\, o=owirom ]za> Ewangelie-aprakos orou† pwenicou i prosa ...\dva poslasta. zane'e \
Ipat. ltps \k=na obleczone o=owirem\ ]>rut[w, pszenicy i prosa\ strog= prolomiti xotœxou
oko \ko – oko onamo onamo – tam oru/ie \rou';e – or"/, – albowiem }Jatwa| zasieki }polskie|
oko=o okolo, \kolo – \namo l[d;e le'at; na bro<, dzi> ¢oru'ie prze=ama: chcia=a. Dwa elementy
oko=o, w pobli/u, prawdop. od sel≠ bez rœdou Prousi blistaxousœ ]iti i \rou' wskazuj' /e Rusini nie byli prawdziwymi
rzeczy ‘w zasi"gu oka’ 'e. i bortove vy≠xavwe iz -nici podobni solnc[ sprzymierzonymi&
on≠m 'e sto≥]im= okolo goroda. oudariwa na n≠ na ]b=yszcz' si" tarcze i zbroja, po- 1. Ru> nie stan"=a obronnym obozem
na noc ]nie obawia=a si" Jatwy\.
grada ]stali wok[= grodu\, \kol noh;. i izbiwa ≥ bs≠x. ]tam dobne s=o<cu\, 2. Jatwa wys=a=a pos=[w do Dani=y,
\gnœ ]wok[= ognia\, on≠m 'e ludzie ‘le/' na siele’ >pi' na wsi, bez \stavivw[ 'e emou l[di by zostawi= im Polak[w Jatwie.
sto≥]im= \kr(e)st= grada =adu. Prusy i Bortowie wyjechali z za sobo[. orou'niky mno- ostrowiech ostrov≠x –
okrest’ – dooko=a, wok[=, grodu, uderzyli na nich noc' i wybili gy. i ferevniky ]zostawi= wyspach, ¯ ¢ostrov;
¯ ¢o % kres ]granica\ wszech\, por. owamo i owo(gda. jemu ludzi za sob', or"/nik[w i toe ' no]i sta na bolo-
on≠m 'e sto≥]im= Interpunkcja zdania# Brak kropki. ‘ferewnik[w’ – zaplecze armi, w tym tex=. v= ostrov≠x.
\kr(e)st= grada ]im /e stoj'cym onomu \nomou – on, jemu ludzi wytwarzaj'cych i naprawiaj'cych ostryj \stryi – ostry
wok[= grodu\ i \nogo ostafπa oubi bro< – ‘oru/e % nik’\ pregordo \stryi meh[ bo-
okrstnaja \krstnaa – wok[=, ]i onego Ostapa zabi=\ prinese k nemou Lev= \- rzyi kon[.

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
oszuju \wou[ – z lewa otwieszcza øv≠]a – para idet; is konei ]/e ra: w nast"pstwie& i n≠kogda emou
i in≠m; polkom= mnogym= \ odpowiada, stoi za g[r', para idzie z koni\ v pirou veselœ]ousœ
wou[ ]w bitwie& nacierali z wieloma ¯ ¢otve-t/hat; parobkom, parobci parobkom=, pisachom pisaxom= –
po=kami z lewa\ ottuda øtouda, øtoudou parobci – parobkiem, parobki spisa=em ¯ pisa:, spisa:
otbie/e øb≠'e – porzuci, øtoudæ' – odt'd, st'd ¯ ¢parobok= ¯ pa Ÿ rabotnik ix'e ne pisaxom= zd≠
dos=. odbiegnie }od niej|, owamo ovamo – tam ¯ rabota ¯ rab ]niewolnik\, ]ich/e nie by=o gdzie spisa:\
¯ ¢b≠g= s≠mo i ovamo ]tu i tam\, ≥t= bys velihavyi Filœ pitaszesja pitawesœ – karmi
Tou 'e Marcel= xorougve por. owo i onamo. parobkom. dobrynenym. ]uj"ty si" ¯ ¢pitat; ]karmi:\,
svoei øb≠'e i Rous; vzœ [ i owiec ovec – owiec by= zarozumia=y Filja parobkiem wsp[lne z ang. eat } iit |, l'e[
poroug= velik= b=s marce- i ovec dovolno ]i owiec do woli, Dobrynina\, pitawesœ ≥zyk= ego ]=gar-
lovi. ]Tu Marce= chor'giew swoj' dowoln' liczb"\ posem 'e pohawa d¨mati stwem karmi si" j"zyk jego\
‘odbie/e’ – porzuci= ¯ od % bieg= ¯ owo \vo – 1. tu, 2. b'd{, kon[wπi Mindovgovi. d˛ pleczima plehima – plecami
biec, Ru> zboby=a j', i ‘porug’ wielki lubo, albo; „to i owo – tu i tam” parobci. kako bys oubiti v=zrostom b≠ vysok=. ple-
by= Marcelowi – nies=awa\ semo i onamo (ovamo) - tuda trenœtou ]potem pocz"=y my- hima velik; licem; kra-
otczestwo o†h;stvo – i s[da ]tu(taj i tam\ >le: koniuchy Mindowgowe, 4-ch sen=. ]o W=odzimierzu, synie
ojcostwo \vo korolœ rad. \vo 'e parobk[w, jak by zabi: Trenat"\ Wasylka; wzrostem by= wysoki, w
otczinie øhin≠ – slavy xotœ ]b'd{ kr[la rad, b'd{ patriarch patrπarx; – plecach wielki...\
ojcowiznie ¯ ¢o†hina s=awy chcia=\ patriarcha pleianik pl≠œnik= – Pleiady
\ øhin≠ svoei, owogda \vogda – [wdzie pawo=oki pavoloki – ¯ gr. mitologia& Pleiades ]siedem
reh. ne dam polou \h˛iny owo % gda ]tu % g(dzie/\ pow=oki c[rek Atlasu i Pleione usadowio-
nych przez Zeusa mi"dzy gwiaz-
svoeœ ]rzecz'c, nie dam po=owy ˘ tudzie/, czasami, peczatnik pehatnik= –
dami\; pod 1276, w rzecz. 1275&
ojczyzny swojej\ dzi> ¢inogda piecz"tnik, maj'cy piecz" nad
otgnati øgnati – odegna: \vogda v=zyva[]sœ koro- piecz"ci'; Kourilovi 'e propov≠dati pl≠œnikom
øgnati xotœ lev= esm;. \vogda 'e tatar;- sou][ pehatnikou ]Kury= øpou]enie i sl≠pym=
otiti øiti – odej>: skym;. der'a]ou nepra- b"d'c piecz"tnikiem...\ prozrenπe ]przepowiada:
Pleianikom odpuszczenie i >lepym
ne xo]et; øiti. vdou v= s(e)rdci. peredaszasja peredawasœ ‘prozrenie’ – przejrzenie na oczy\
otjasza ø≥wa – zabrali ]czasami zwie si" kr[lem, a czasami – przekaza:, plen pl≠n-;/= – niewola, poj-
¯ ¢œt; ]j':, chwyci:\ }poddanym| Tatar[w, ‘posiada’ – ¯ ¢peredavat; mani, je<cy ¯ ¢plen= ˘ ple-
...i konœ ø nego ø≥wa ]konia nosi ‘nieprawd"’ w sercu – niepro- pereiti pereiti – przej>: nit; ]pleni:\, plenœt;, plen-
mu ‘odj"li’ – zabrali\ stolinijno>:, dwulicowo>:\, kako Dn≠str= pereiti nik= ]jeniec\, pl≠nenπe
ot=ucziti ølouhiti – \vogda mirou. \vogda rati. ]jak Dniestr przej>:\ dzi> ¢plen; pokr. plon, wypleni:
od='czcie ]czasami pokoju, a czasami wojny\ persi persi – piersi, klatka przen. /niwo, owoc wysi=ku
¯ ¢ø ]roz\ % louhiti ozero \zero – jezioro piersiowa pl≠n; velik=,
kolomyisko[ sol; ølou- bœwe stala pri \zer≠ ]sta=a piecza=owasz pehalovaw – i pl≠nœ]im=. i 'gou]im=
hiti na mœ ]ko=omyjsk' ziemi" przy jeziorze\ szmutny by= ¯ peczal; zeml[ ix= ]uprowadzaj'c w nie-
od='czcie dla mnie\ o/idaja \'idaœ – oczekuje Wojsze=k zabija= ka/dego dnia wol" i pal'c ziemi" ich\, pl≠nœ≥
otprasja øprœsœ – odpar= je, spodziewa si", po 3-ch, 4-ch, kt[rego dnia nie i 'ga
Roman= 'e øprœsœ emou ¯ ¢'dat; ]czeka:\ zabi=, ‘piecza=owa=’ w[wczas p=acz plah, plah; – p=acz
tako reka s(y)nou moi... pehalovaw togda i bys plah;
]Roman za> odpar= rzecz'c tak\ ]smutny by= wtedy\
otpiewsze øp≠vwe – P √P∫ piesni p≠sni – pie>ni,
plakawesœ, plakawasœ
paguby pagouby – zguby, ]p=akawszy\, matere 'e pla-
od>piewali ¯ ¢ pesn;, pokr. ¢pet;, TS kaxousœ had= svoix= ]matki
¯ ¢goubit; ]traci:\
i øp≠vwe \b≠dn[ poi 'e emou p≠sni op=akiwa=y dzieci swoje\
ne xotœwe bo pagouby ko-
]i od>piewawszy ‘obiedni"’ – sum", ]spiewaj jemu pie>ni...\
rolevi. – nie chcia= zguby kr[la piesok p≠sok= – piasek p=akaszesja plakawesœ –
msz" w obiad\
pakostjaßçim pakostœ]im= p=aka= ¯ ¢plakat;
otpuszczen øpou]en= p≠sok= morskyi Danilou 'e knœ'a][ v Ga-
– odpuszczony, odprawiony – rzucaj'cym potwarze ¯ ¢pa- ]piasek morski\
kostit; ¯ pakost;-pako>: lihi. tako mladou su][...
posem'eLev=øpou]en=bys, pieszci p≠w;ci – piesi Danil= 'e ne xot≠. ostati
]potwarz ^ k=amliwe zarzucanie
i tako øpousti so h(e)st;[, p≠wci i konniky m(a)t(e)re svoeœ i plakawesœ
czyn[w niepope=nionych, fa=szywe
øpou]enie ]piesi i konni\,
po nei. mlad syn... ]m=ody
oskar/enie, oszczerstwo\
otradi ørœdi, ørœdiv= – s tremi tysœhami p≠wec;. Dani=o nie chcia= zostawi: matki
Lœxom 'e ne presta[]im=.
odprawi=, ustawi= w rz'd, szyk ]z trzema tysi'cami pieszych\,
pakostœ]im=. i priveƒ na posla p≠wci swej i p=aka= za ni'\
marszowy ¯ ¢otrœd=, narœdi p=atci platci – chusta, nakry-
nœ Litvou
]zebra= woj[w\ ]pos=a= pieszych\ cie, obrus ¯ ¢platok=
]o Danile i Wasylku; Lachom nie
otroci otroci – 1. dzieci, piewsze pevwe – >piewali i platci ozamitny wity
przestaj'cym, plami'cym, przy-
2. warchlaki, ma=e dziki ¯ ¢pet;, pokr. ¢pesn;, TS zolotom ]obrusy aksamitne szyte
wi[d= na nich Litw"\
otsiekszim øs≠kwim= – i popove vsego goroda p≠v- z=otem\
i ne bys pakosti. v polkox.
odci"li, odr'bali, we nad nim= ]i popy r[/nych po po – po
dzi> ¢otsehenie
Danilovyx. ]po bitwie, nie by=o grod[w >piewali nad nim\
po sem 'e s=nm≠
gra'ane 'e øs≠kwim= most= strat – w ludziach – w po=kach Dani=y\ pir pir= – uczta, suta biesiada ]po tym/e sejmie\, ST
pamfo=owo pamfolovo –
]grodzianie ‘/e’ odci"li most\ tysi"cznik Demijana doni[s= Danile po` po` – 1. zgodnie z,
pamfolovo i inπi grono-
otstupachu – odst"puj' o przygotowywanym na niego zama-
¯ od % st"puj' ¯ st"p ]krok\
grafi ]Pompiliusa i inne chro- chu – otruciu podczas uczty, rze- r[wnolegle do, wzd=u/, przy
nografy\ boku, 2. forma dokonana cza-
øtstupaxou ø boa – odst"puj' cz'c& rekwou emou. ≥ko pir= sownika, pozytywnie
para para – para, opar zol= est.
od }zamiaru| boju; ˚stupati
a'e rat; stoit; za gor[. poberet’ poberet; – pobra:
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
da poberet; na nix= dan; podoszew podwev; – pode- poddawa:, uznawa: zwierzchno>:, na wzgl"dzie, uwadze
]by pobra: na nich da<\ szew ¯ ¢podeszwa inii 'e /a=owa: za grzechy, kaja: si", w j. ˘ ¢pol. ws(za-pomnij
pobiedoju pob≠do[ – zwyci"st- is podowev; vystoupaxou pol. upokorzenie ‹ pokora\ ne pomnœ ]nie bacz'c\
wem, dzi> ¢pobeda aky iz hervπa – inni z podeszw prisla Danilovi meh; i pomost pomost= – pomost
s pob≠do[ i veliko[ ‘wyst'pili’ jak }robaki| z larw. pokorenie svoe. ]przys=a= Da- ¯ ¢po % most
h(e)st;[ ]ze zwyci"stwem i wiel- poganye poganye – poganie ni=owi miecz i pokor" swoj'\ pomoszcz pomo]; – pomoc
kim honorem\ na poganya polovci pole pole – pole bratou na pomo]; ]bratu na
pobie/denji pob≠'∂enii – ]na po=owieckich pogan\, polija pol∑a – pola=, odla= pomoc\, pomoh; po≥sta ]pomoc
zwyci"stwem, zdobyciem pob≠gowa zlii poganii. i ¯ ¢polivat; ]polewa: wod'\ ‘poj"li’ ^ otrzymali\,
¯ ¢pob≠'dat; ¯ po Ÿ b≠g= bys na n≠ s≠ha l[ta. ]rozbiegli pol∑a 'e i kolokoly divny na pomo]; ]na pomoc\,
pobie/enu pob≠'emou – si" {li poganie...\, slywan∑em; ]odla= dzwony dziw- B(og); boudi pomo]nik=
pokonany ¯ ¢po Ÿ b≠g= ]biec, na poganya, na pogany≥ ne ‘s=yszaniem’– d{wi"kiem\ ti. ]B[g b"dzie tu pomocnikiem\,
pierzcha:, ucieka:; pob≠da –zwy- ]na pogan\, po=atu polatou – komnat" pomo]nik ]pomocnik\,
ci"stwo; A, B, W, G, D\ poganskym ]poga<skim, wo=.\ du/ego pomieszczenia, pomo]i i]œ v rouskyx
pov≠'enou byvwou Vsevo- pogan;skym= ]poga<skim, Ipat., ¯ ¢polata dzi> ¢palata, po=ata knœzex=. ]pomocy szuka u ruskich
lodou. ]Wsewo=od zosta= poko- z nalecia=o>ciami polskimi, polskie za> – =o/em z desek.... kniazi[w\
nany; ang. uj"cie od ty=u\ «<» w tym wypadku\ Dani=o knia{ goszcz'c niemiec- pomozi pomozi – pom[/,
pochwali poxvali – pochwali pograbisza pograbiwa – kiego pos=a, po dniu i podr[/y, dodaj mi si=y ¯ ¢po Ÿ mog ]moga,
¯ ¢xbalit; ]chwali:\ pograbili, od grabie/y, rabunku, uj'= go za r"k" ...\n= 'e ≥t; si=a, moc ˘ zapomoga ^ zasi=ek\,
¯ ¢xvala, zabrania si=' ego za roukou. i vede ego v pomozi mi brate ]pom[/ mi
poxvaliwa ]pochwalili\ i pograbiwa tovara beshis- polatou svo[. ]powi[d= jego do bracie\
pocza poha – pocz'= lennoe mno'stvo ]i zagrabili komnaty swojej\ pomo/ete pomo'ete –
i poha vorogy svoœ (svoa) mienia niezliczon' ilo>:\ po=k polk= – pu=k, hufiec pomo/ecie, od ¢mog ]m[g=\ ¯
izbyvati ]i pocz'= wrog[w swych pogublen pogoublen= – polky, polkom= ¢moh; ]moc\ ˘ ¢pomoh; ]pomoc\
wyzbywa: si", wybija:\ pogubili, potracili ]pomordo- po=na polna – pe=na pomraczi pomrahi – zamroczy
poczto pohto – dlaczego wali\ ¯ zguba, stracenie ˘ na polna l[dei ]pe=na ludzi\ ¯ ¢pomrahenπe
pohto mir= s=tvori. sou- twoj' zgub", ¢gubit; ]ruinowa:, po=on polon= – pochwyceni i'e ne pomrahi svoego ouma
][ ti. s velikimi voi ]maj'c niszczy:, obraca: w perzyn"\, ves; je<cy wojenni, a polon= svoi pπanstvom ]/e nie zamroczy swe-
wielu woj[w, dlaczego zawar=e> pogoublen= bys ]wszystkich øpoloniwa ]a je<c[w swych go ‘uma’ pija<stwem\
pok[j$\ pogubili – potracili, pu>cili pod miecz, odpo=onili ^ odbili\, ponu/ajuszczu ponou'a-
podawiszasja podaviwasœ pomordowali\ i polona mnogo poimawa []ou – ‘ponogowa:’
– gnie>: si", t=oczy:, >ciska:, poj poi – >piewaj ¯ ¢pet; ]i je<c[w wielu uj"li, 2 lub wi"cej\, – zej>: z koni, na nogi,
tratowa:, mia/d/y: poi 'e emou p≠sni ]spiewaj beshislennoe mno'stvo. ¯ ¢po Ÿ noga ˘ no'noj
¯ ¢podavlœt; jemu pie>ni...\ polona. i helœ∂i i skota i i ponou'a[]ou ix=, i ni-
i podaviwasœ sami poja poœ – po(prze-j'=(chwyci= konei. i tovara. ]niezliczon' kogo ne vid≠ v= nix= voi-
]i stratowali si" sami\ poœ, poœl=, poimi, poi- liczb" je<c[w, i czeladzi i trzody i nika. no \troky dr='a]a
pode= pod≠l= – podzia= mawa grad mnogy ]zaj"li grody koni, i mienia\, kon≠. \n≠m 'e poznavwim=
i vdast; ≥ na pod≠l= mnogie, dwa lub wi"cej\ i vzœwa polona mnogo. i im;. i xotœ]im= mehi nos≠-
]i da= ich na podzia=\ pojasy po≥sy – pasy, tako poidowa v= svoasi. ]i ]by zeszli z koni, w /adnym z
pode= podel=, pod≠l= – po- ¯ ¢po≥s=, poœs / po Ÿ œt; ] ]uj"li ‘po=ona’ wiele. i tak poszli ku nich nie widzia= wojaka, ale m=o-
dzia= ¯ ¢po Ÿ del= ]dzia=\ po % j':, uj':\, T–S, i po≥sy swoim\ dziaki trzyma=y konie..., chcia=y
l[di 'e izvede. i dast; ≥ zolotye ]i pasy z=ote\ po=oszachu polowaxæ – miecze nosi:\,
na podel=. \vo bratou si. \ pojdi poidi – p[jd{ p=osz', strasz', ponou'a[]ima l[di svo-
vo 'e Lvovi. ]ludzi uprowadzi=, poidosta po nix ]poszli po nich, voevody lœdskye sami ix=. ]by zeszli ‘na nogi’ – z koni
i da= ich na podzia=\ pu>cili si" w pogo< za\ polowaxæ ]wojewody ladskie ludzie swoi\
i vdast; ≥ na pod≠l= pojemsze poemwe – pojmaw- sami strasz'\ pop pop= – pop
]i da= ich na podzia=\ szy, poemwe tivouna po=unoßçni polouno]ni – i popove vsego goroda
podiechawszu pod;exavwou ]pojmawszy tiwuna\ p[=nocnych p≠vwe nad nim= ] i popy r[/nych
– podjechawsz-y(emu pokajanju poka≥ni[ – v= vsei polouno]ni zemlœ grod[w >piewali nad nim\,
podle podl≠ – pod=ug, wed=ug, pokajania ¯ ¢po Ÿ ka≥t;sœ ø vostoka do zapada. ]we pop= s kormilice[ ]pop z
wzd=u/, oko=o, w pobli/u ¯ ¢po ]kaja: si", /a=owa:\ wszech P[=nocnych ziemiach, od ‘karmicielem’ – opiekunem\
Ÿ dlina ]d=ugo>:\ pok=aniat’sja poklanœtisœ Wschodu do Zachodu\ popadi popadi – /ony pop[w
po ]zgodnie z, r[wnolegle\ – pok=oni: si" ¯ ¢klonit; po=upisza poloupiwa – oskvr=iœxu 'eny 'e i
podl≠ vrat= lœ∂skyx ]k=ania:, zgina: w p[=\ ¯ po=upili hr=nici i popadi.
]ko=o wr[t ladskich ^ polskich\ ¯ ¢k= Ÿ lonou ]do =ona\, i l[di poloupiwa..., popleni=a poplenila –
sam= 'e exa podle korolœ poklonisœ ]pok=o< si"\ i ≥trov; svo[ obloupiwa poplenili
po \byha[ rouskomou. ]sam pokoina pokoina – spokojna, ]i bratow' swoj' ob=upi=\ pope= popel= – popi[=
jecha= przy boku kr[la, zgodnie z ¯ ¢pokoi ...svo[ \bloupi. za popel= pomazanie ]za
obyczajem ruskim\ i b≠ zemlœ pokoina po=zuszczi polzou]; – pomazanie popio=em\; popielec –
podnjati po∂nœti – podnie>li, ]i jest ziemia spokojna\ pe=znie Popielcowa Œroda – pierwsza >roda
...mou'i silni po∂nœti pokoja pokoœ – spokoju me∂ ø ognœ polzou]; œko Wielkiego Postu
]m"/owie silni podnie>li\ bo ne by ima pokoœ smola ]mi[d od ognia pe=znie poprediw poprediv= –
podobnyj podobnyi – ]nie by=o im spokoju\ jak smo=a\ poprzedzi=, uprzedzi=
podobny, podobnyi lisici pokorenie pokorenie – uko- pomnia pomnœ – pomnij, pami"- 'e poprediv= i oubi
]podobny lisowi\ rzenie ¯ ¢po Ÿ korenie ]korzenie taj, bacz, no> w pami"ci, miej ]uprzedzi= i zabi=\
¯ korzy: si" przed, k=ania: w pas,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
popriszcze popri]e, porty porty – pas do miecza postrig= postrigl= – ili inogo
pop;ri]e – miara d=ugo>ci i oblahawe. i v= porty svoa. 1. postrzyg= ]w=osy\, ]z twego polecenia, lub innego\
drogi r[wna 1000 krokom ]ok. i takou h(e)st; tvorœwe 2. przywdzia= szaty mnisze, powie/ pov≠'; – pos=uch,
800 – 1000 m.\, niespe=na wior- emou. ]oblek= w ‘porty’ swoje i ¯ ¢postrigat; ¯ ¢ve'livyj ]grzeczny, uprzej-
sta, kilometr. tak' cze>: mu odda=, taka cze>: i postri'esœ vo hern;ci my; sprawy wewn"trzne, dobre
Roku 1213, m=ody Dani=o }bo go spotka=a\ poßçadi po]adi – oszcz"dzi maniery\
12-letni|, goni= za uciekaj'cymi porucziw porouhiv= – ne po]adi ]nie oszcz"dzi\ v= tvoei zemli pov≠';
ouvernouv 'e sœ Danil= na por"czy= poszedosznie powedown≠ poznawszim poznavwim –
n;. i gna i dalei popri]a. porouhivwe ]por"czywszy\ – poszli, ...i zr≠vwe 'e voi poznawszym
onomou 'e outekw[ pred \ tom; hada porouh;nik= powedown≠. i sami pou'e[ \n≠m 'e poznavwim.
nim=. borzosti radi ko- esm; porouhiv= emou vo- poidowa. i inii 'e vsi. pozorowawszim pozorovav-
n;skoe. evod;stvo. na∂ vs≠mi boi ]ujrzeli /e woje poszli...\ wim= – patrz'cym,
Pod 1248, w rzecz 1245& ]por"czy=, powierzy= jemu woje- poszlem powlem; – wy>lem ¯ s=aw. ¢zorkyi ¯ zor=
B(o)gou pomogowou pob≠go w[dztwo nad wszyskiemi wojami\ powlem; storo'≠ ]wy>lem ros. zorkij ]ostro widz'cy\
-wa zlii poganii. i bys na porug poroug= – nies=awa stra/e, wy>lemy\ \n≠m 'e pozorovavwim=
n≠ s≠ha l[ta. i gnawa ≥. dzi> ¢porouganie ]zniewaga, potaj potai – potajemnie ]oni popatrzyli\
za mnoga popri];. i oubito obraza, nies=awa\ dzi> ¢potaënnyi prak prak= – rusztowanie
bys knœzei. m˛ (40) ]z pomoc' Tou 'e Marcel= xorougve b≠ bo baba xodœ]i i koupœ- obl"/nicze, wie/a
bosk', rozbiegli si" {li poganie. ci"to svoei \tb≠'e i Rous; vzœ ]i kr=ml[. potai v= grad≠ izlomisœ B(o)'ie[ silo[
ich srodze, ‘gnaj'c’ – goni'c – ich [ i poroug= velik= b=s Vœdn≠ i prinosœ]e. tolik= prak=. ix=. i ne ousp≠vwe
przez ‘wiele’ – dwie – popryszcze, marcelovi. ]Tu ‘Marce=’ – Mar- bo b≠ glad=. ]baba kupuje karm" nihto'e. vratiwasœ v=
ok. 2 km, zabijaj'c kniazi[w 40-tu kel – chor'giew swoj' ‘odbie/e’, potajemnie i przynosi do grodu strany svo≥. rekwe v pole.
– wielu\. Ru> zboby=a j', i ‘porug’ wielki by= Wiede<, bo g=[d\ ]z=ama=a si", Bo/' wol' wie/a ich,
Pod 1257, w rzecz. 1254& pot pot= – pot
Markelowi\ i bez /adnego sukcesu wr[cili w
i stav= pre∂ gorodom=. posießçi – por'ba: Lœxov≠ kr≠pko \dva mogo- strony swoje, rzek=wszy w pole\,
popri]a. i ne mo'et; vzœti i xotœ]im= mehi pos≠]i wa bzœti s velikym potom prok= 'e po'gowa
laskanem;. kon; ego ]chcia= mieczem por'ba: – Lachowie krzepko, silnie odparo- ]rusztowanie spalili\
Pod 1260, w rzecz. 1255& konia jego\ wali, }Tatarzy i Rusini| mogli wzi':, praszcza pra]a – proce,
stoit; 'e stolp= po- pos=at’ poslat; – wys=a: zdoby: }osiek| z wielkim potem, procarz
pri]a. ø gorod kamen=.
a na nem \rel= kamen=. ¯ ¢slat;, posylat; wysi=kiem prestroiti pra]a. inye so-
porogy porogy – miejsce cha- i posla na n≠ vo≥ svo≥ potkosta potkosta – sudy na vzœt;e grada ]dostroi:
]i wys=a= na nich woj[w swoich\, potkn'= si" proce i inne ‘sosudy’ – machiny
rakterystyczne na Dnieprze,
˚nr 1680 i posla rat; ]wys=a= ratj"\, potkosta na p≠w;c≠. i ou- ciskaj'ce kamienie – na ‘wzi"cie’
poslav= bo b≠ zlata mnogo b;ena bysta konœ pod nima. szturmem grodu\,
porok porok= – 1. rusztowanie
obro<c[w lub atakuj'cych i serebra ]wys=a= z=ota wiele i za malo ix ne œwa. ]w czasie so vs≠mi voi. pra]ami
srebra\, posla k pap≠, bitwy, dw[ch, po=owieckich knia- mehu]im=. 'e pra]am= i
a poroky iss≠kowa ]a poro-
ki por'bali\, a v gorod n≠lze
poslavw[ ]pos=awszy\, zi[w „potkn"=o si" na pieszym, i strelam= ≥ko 'e do'hu
bys v=exati ratnym zane poslasta, poslawa ]wys=a=\ zabili konia pod nimi, o ma=u ich idu]a na grad ix=. ]ze
boronœxu kr≠pko iz nego poslal kremœnec; ]wys=a= nie chwytaj'c”\ wszystkimi wojami i procarzami.
poroky i samostr≠ly Krzemia<c[w\, potopajußçim potopa[]im= miotaj'cym procom i strza=om, jak
]a do grodu nie mo/na by=o wtargn':
i poslawa k= vs≠m gra' – potopionymi, deszcz id'cymi na gr[d\
ratj', albowiem bronili krzepko z
-danom= rekou]e ]wys=ali ¯ ¢topit; ¯ pit; praszcza pra]a – proca
rusztowa< i strzelaj'c z kusz\, po-
wszem grodzianom, m[wi'c\ konem 'e potopa[]im=. i tak/e ˚prohπa, pro]i
roky i samostr≠ly. kolovo- poso= posol= – pose=, sam≠m; v=zb≠ga[]im. na preboszcz prebo]; – pro-
rotnymi velikymi i malymi wys=annik, vysokaa m≠sta ]ko<mi poto- boszcz, prebo]; vir'an=
\n 'e poroky postaviv;. ¯ ¢poslanec, poslannyj, ¯ pionymi, a samym uciekaj'cym na ]proboszcz Ry/an\
]on /e poroki postawi=\,
slat; ]st'd czasem sol=\, wysokie miejsca\ preczi prehi – przeczy
poroky postaviwa. posol= svoi ]pos=y swoje\, pouchati poouxati – predati predati – podda:,
i ne s=s≠kou† porokov= posly hestiya ]honorowi po- pow'cha:, poniucha: przekaza:, ¯ ¢pre Ÿ dat;
s=owie, od ¢hest;\, dai emou poouxati zelπa ne predati grada
]i nie por'bali porok[w\,
da ne ≥zveni boudout; voi Prisla... posol= svoi ]Przy- imenem; emwan ]daj jemu ]nie podda: grodu\
s=a=... pos=[w swoich\ pow'cha: zio=a o nazwie emszan predobr predobr= –
ego ø gra'an=. donde'e
oustroit; sudy. porohnye. posly papiny ]pos=y papiescy, – chrzan$\ przedobry ¯ ¢dobr=
porok porok= – 2. wstyd od papie/a\, powedenie poved≠nπa – premudryj premoudryi –
porok= 'e imouwe emou i s nim= posla posol= svoi, opowiadania, relacji, przem'dry ¯ ¢moudryi
velik= ø \bo[ bratou. ]ang. ...poslawa posly svo≥, ...i ¯ ¢povedat; prestaasza prestaawa –
shame on you – ‘wstyd na niego’
prπide k= nemou posol= bez poved≠nπa ]bez opowia- prestajußçim presta[]im=
wielki od obu braci\; ¯ porug KG
postawlen postavlen= – dania, relacji\, bes poveleni≥ – przestaj'cym ¯ sta-wa:(:
porok porok= – 3. b='d$ postawiony, przen. wys=any, by ]bez polecenia, rozkazu\ presta< prestan; – ustanek,
i poroky pometawa obj'= stanowisko ¯ po % stawi: ¯ od ¢povelenie ]rozkaz, polece- przysta-<(nek, przerwa
]zarzucili swoje b="dy; mo/e zarzu-
post % stawi:; post ]anglosas. sta- nie, rozporz'dzenie, dowodzenie\ porokom= 'e bes prestani
cili swoje poczucie wstydu\
nowisko, posada, posterunek\ i povel≠ pisc[ svoemou bπ[]im= ]porokom bez przerwy
porow – spos[b, prawo posti/e posti'e – do>cignie, pisata gramotou ]i poleci pis- bij'cym, strzelaj'cym\
dzi> ¢posti'enie ]zrozumienie, cowi swojemu pisa: dokument\, prestawisja prestavisœ –
za ]iti po svoemou porovou
]za tarcze swoim sposobem\
pojmowanie\ l[bo tvoim= povelenπem; przestawi= si" na inny >wiat,

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
zszed=, przekr"ci= si", zmar=, 2. oszcz"dzi vsi. k= sudomirou ]z nadcho- priem; grada ]nie chcia= ‘odej>:’
dos=. przeni[s= si", nad≠awe bo sœ ø nego 'i- dz'c' zim' ruszyli. ...i tak poszli – p[j>: sobie – precz nie ‘przyjmuj'c’
od ros.-pol. koncepcji& vot= pri≥ti. ]w nadziei, /e wszyscy do Sandomierza\; grodu – jego poddania si"\
sta:  nie>:; wisie:  le/e:, oszcz"dzi /ycia\ nadchodz'ca zima by=a dogodn' poide proh; ]poszed= precz\,
przestawi: ]si"\  przenie>: ]si"\, pri=biece prilb≠c≠ – przy=bi- i pogha i proh;
por' do wypraw, bo gwarantowa=a
zawisie:  zale/e: ce, ochrona g=owy, œ]e by idete proh. no az=
du/y stopie< powodzenia, z kilku
i tako prestavisœ ]i tak zmar=\, ¯ ¢ przy % =bie$ ]=eb ^ g=owa\ powod[w jednocze>nie\, xo]ou sœ \stati
Prestavisœ blagov≠rnyi i tou=y ix=. bogrovye Litva 'e ne prisp≠ na rok=. procze prohe – o(pr[cz, bez,
knœz; ]zmar= wierny cerkwi, knia{\ razdra. i prilb≠c≠ li ]Liwa nie przyby=a na czas\ z wyj'tkiem ^ kromie
pretjat’ pretœt; – przeci': ix= volhπe. i borsukovye pristupiwszima pristou- ne l≠po mi est; byti prohe
¯ ¢tœt; ]ci':\ razdrany bywa slovutnago pivwima – przyst"powa: va[... ]dos=. nie lepiej – gorzej mi
pre/de pre'∂e – uprzednio p≠vcamitusu. drevle. za ne xotœ]im= pristoupi- jest /y: bez was\
pre'∂e skazaxom= gordost;.... ]i tu=y ich bobrowe vwima 'e ima proczja prohπa – procarzy
priatno prπatno – zgodnie, podrze przy=bice ich wilcze i borsu- priszleta priwl≠ta – przy>lij- a prohπa pousti domov;
z zadowoleniem kowe porwane zosta=y. s=awnego cie ¯ przy % s=a: ]a procarzy pu>ci do dom[w\
prija pri≥ – przyj'= >piewaka Mitusa..., ang. forma priwl≠ta mi ]przy>lijcie mi\ tak/e proszcza, praszcza
tu 'e i sam prπa konec= czasownikowa& porwane zosta=y i pritczeju prithe[ – porzekad is≠kowa pro]a ix=
]o >mierci dzielnego Racha – tu i typowe zako<czenie zdania – bez =em, przys=owiem ¯ ¢pritha ˚praszcza, proszcza
samego spotka= koniec\ kropki, interpunkcja#\ pritiag= pritœgl= – prognasza prognawa –
prjatat’ prœtat; – przechowy-
prisjaze prisœz≠ – przysi"dze nadci'gn'= }z posi=kami|, przegnali
wa:, ukry: ¯ ¢prisœga ]przysi"ga\ ¯ ¢pri Ÿ tœgnout; prokljat proklœt= –
sprœtavwe ' t≠lo ego. i ...i 'alœxousœ Volodimer- M;stislav= 'e bœwe ne przekl"ty, ...proklœt= ty.
polo'iwa v= c(e)rkvi s(vœ) ci emwe im= v≠ry i prisœz≠ pritœgl=. ]Mistis=aw nie nad- ]b'd{ przekl"ty\
-t(a)go Mixaila velikogo ix= ]o Lachach, /e grodzianie ci'gn'=\ , s(y)n= Romanov= prosjachusja prosœxousœ
pribiegosza prib≠gowa – W=odzimierza Wo=. pritœgl=. priwel= bo bœ- – prosz'c
przybieg= /a=owali daj'c wiar" – Lachom – i we napered s Tatary. tata prosœxousœ da by k nim pri-
priat’ prπat; – przej': przysi"dze ich\ -rove 'e velmi 'daxu ro- slal=. ]prosz'c, by im przys=a=\
ne mo'et;. grada sego prπ pris=a prisla – przys=a= mana. aby pritœgl=. Lev 'e prosjaszczim prosœ]im=
-ati. b≠ bo mou'; kr≠pok=. ¯ ¢pri Ÿ sla ]s=a:\ lest; ouhini me'i brat;e[ – prosz'cym
i xrabor= ]nie m[g= grodu tego prisla Danilovi meh; i svoe[. ]syn Romana nadci'gn'=, prosœ]im= podaa ]prosz'cym
przej':, bo m"/owie krzepcy i pokorenie svoe. ]przys=a= Da- ‘przyszed=’ – dotar= na czele Ta- podaj'c\,
dzielni\ ni=owi miecz i pokor" swoj'\ tar[w. Tatarzy bardzo oczekiwali prosiwa ]prosili\
prijem priem; – przyjm prispiewszi prisp≠vwi – Romana aby nadci'gn'=. Lew... itd.\ prosti prosti – pro>ci
ne priem; ]nie przyjm\ nadchodz'c-'(cej, pritreno pritreno – naruszo- prostranstwo prostranstvo
prijde prπide, prπdowa – ¯ ¢pri Ÿ sp≠vwi ne ¢pritronout;sœ ]dotkn': – przestrze<
przyjdzie, przyszed=, przyszli posem 'e zdoumawe knœzi. czego\, pol. przytarte ]przytrze: prostranstvo est; kr≠-
prijdosza prπidowa – poiti na œtvœz≠ prisp≠v- komu nosa\ post; ]przestrze< jest si=', krzep',
przeszli, przekroczyli wi 'e zim≠. sami knœz≠ ne zane povina b≠ vsœ zemlœ moc'\
i prπidowa Vetrou vehr= idowa no poslawa voevody Litovska≥. i beshislen- proszcza pro]a – proca, pro-
nau†rπa. 'e svita[][ pe- svo≥ rat;[. ]potem umy>lili noe im≠nie ix. pritreno b≠ carze, ˚praszcza, proczja.
reidowa r≠kou pr≠snou kniaziowie ‘p[j>:’ na Jatw" z nad- boga†stvo ix=. izwedwe iz= grad. is≠ko-
Przepisuj'cy wo=y<sk' ltps mia= chodz'c' zim'. sami nie ‘poszli’, priweden priveden= – wa pro]a ix=. napadwe na
racj", zmieniaj'c miejce kropki& lecz wys=ali swych wojewod[w przywiedzion]y\ ¯ ¢vedenie pol=ky ix=. ]mieszka<cy Ko-
i pridowa Vetrou vehr=. konno\, ]prowadz-i:(enie\ zielska postanowili wybiec z grodu,
naoutr≠e 'e sv≠ta[][ vsi knœzi. v voli tatar- i priveden= bys v= stan=. wyr'bali procarzy ich – Tata[w –
pr≠idowa r≠kou Presnou. skoi. zim≠ 'e prisp≠vwi. ko knœz[ Danilovi i k= napadaj'ch na ‘po=ki’ ich\
]przeszli Wart" wieczorem. naza- i nahawa sœ. pristroivati. vs≠m knœzem;. ]przywiedzion by= protiwjasja protivœsœ –
jutrz ‘ze >witaniem’ – z nastaniem knœzi roustπi Lev= i M;sti- w ‘stan’ – stanicy – do kniazia Dani=y sprzeciwia si"
>witu – ‘przeszli’ rzek" Prosn"\. slav= i volo∂imer= ...i i do wszystkich kniazi[w\
Nie ma zda< rozpoczynaj'cych si"
protiwu / semu protivou '
tako poidowa vsi v=borz≠ priwiedosta privedosta, semou – a zatem, wi"c, przeto,
od /e. Jest to jedna z nielicznych,
celnych poprawek kopisty.
k Novougorod=kou. ]wszyscy privedowa – przywiedli pri- tedy
prijecha= pri≠xal= – przyje- kniaziowie w ‘woli’ tatarskiej. z vedosta ego iz Lœxov= pust poust= – pusty, ˚pusto
nadchodz'c' zim' pocz"li przy- ]przywiedli jego od Lach[w\ pusti pousti – pu>ci
cha=, ¯ ¢exat;
gotowywa: si" kniaziowie ruscy... i priwreszczi privre]i – pousti na navoro† ]pu>ci na
pri≠xal=
prijed prπed; – przyjed{ tak ‘poszli’ – ruszyli po>piesznie do przywlec nawr[t ^ z powrotem\
prπed; s≠mo pozdelim sob≠ Nowogr[dka\, bo voi ≠zdœwe s≠mo i s≠mo. pusto pousto – pusto
zeml[ ]przyjed{ tutaj, rozdzielimy poid≠te 'e s nimi na vo- dr≠va i solomy. wto by ves; pogoublen= bys. e'e i
sobie ziemi"\,
rogy svoa. zim≠ 'e pri- privre]i gorodou. ]woje donyn≠ pousto. stoit;.
tako brate pri≠di semo sp≠vwi. i tako poidowa. je{dzili tu i tam, drew i s=omy /eby ]jeszcze do dzi> pusto stoi\
rozd≠liv≠ zeml[. knœzi roustπi na Litvou. przywlec do grodu\ pu/eju pou'e[ – p[{niej
prijati priœti, priimet; – pro pro – przez
]p[jd{cie z nimi na wrogi swoje. i ...i zr≠vwe 'e voi powe-
1. przyj':, przej': ¯ ¢œt; pro nego ]przez niego\
tak, z nadchodz'c' zim' poszli, down≠. i sami pou'e[ po-
]j':\, imet; ]posiada:\
kniaziowie ruscy na Litw"\, procz proh; – precz idowa. i inii 'e vsi.
ne pri≥l= b≠ ]nie przyj'=\ zim≠ 'e prisp≠vwi. i tako poide proh; ]p[jdzie precz\, ]ujrzeli /e woje poszli...\
poidowa. ... i tako poidowa ne xo]et; øiti proh; ne

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
R √R∫ razumno razoumno – rozum- rok rok= – czas, pora w=adyka sta= w granicznym strachu,
radi radi – radzi, z zadowole- nie, m'drze; da razoumno bo- Litva 'e ne prisp≠ na po czym rzek= Burondaj Wasylkowi,
niem, przyjemno>ci' udet; ]tak m'drze b"dzie\ rok= ]Litwa nie nadesz=a na czas, je/eli jeste>cie moimi ‘mirnikami’ –
a my radi koupim= razwie razv≠ – z wyj'tkiem w por"\ zaprzyja{nionymi, sprzymierze<ca-
]a my radzi kupimy\ nikto 'e b≠ voeval= na n≠ roskal roskal; – odwil/, mi, ‘rozmie:cie’ grody swoje wsze.
radost’ radost; – rado>: v Rouskix= knœzex. razv≠ ocieplenie zim', byvw[ Lew rozwali= Dani=[w i Sto/ek, st'd
uciecha, raƒostπ[, radost;[ sn˛a ego Danila. Bm˛= dannaa roskal[. posla sn˛a si wys=a= Lw[w ‘rozmieci:’, a Wasylko
]rado>ci'\, bys radost; velika emou dan;. ]po wielkim kniaziu Lva na Bakotou ]ociepli=o si", wys=a= Krzemieniec ‘rozmieci:’ i
]by=a wielka rado>:\ Romanie, nikt wojowa= ich z Rus- wys=a= syna Lwa do Bakoty\ +uck\. Opis dziko>ci Tatar[w, reakcji
ranien ranen= – ranny, kich kniazi[w, z wyj'tkiem syna jego roskopa roskopa – przewr[ci= kt[rych trudno by=o przewidzie:, by
¯ ¢rana Dani=y. Bogiem dana...\ do g[ry nogami, przetrz's=, grody swym sprzymierzonym kazali
sam= 'e ranen= bys. rek rek= – rzek= spl'drowa=, pali:, a za przynoszone dary, przy-
]sam zosta= ranny\ reh, reka ]rzecz'c\ roskopywati roskopyvati nosz'cy dr/eli ze strachu.
raniwa ]rani=\, reka r≠ka – rzeka – pl'drowa: ‘Zachcianek’ ci'g dalszy&
tak/e& jazwa, jazwien resza r≠wa – rozstrzygn'= i naha roskopyvati gorod bourondai ' naha molvi-
rastrojaa rastroœa – burzysz, ¯ ¢r≠wat; ]rozstrzyga:, decy- ]i pocz'= przetrz'sa:, pl'drowa:, ti pro Volodimer;. Vasil
¯ ras` ]roz\ % stroi: ]budowa:\ dowa:, postanawia:\ gr[d\ ¯ ¢kopasœ ]przetrz'sa:, -ko rozmehi gorod=. knœz;
ale nie rozbudowa: ]powi"k- i r≠wa ne podobaet; nam pl'drowa:, przeszukiwa:, szpera:\ 'e Vasilko naha doumati
szy: budowl"\; roz jako przeci- oubiti posla ]mieszka<cy W=o- i tako poide bourondai k sob≠ pro gorod=. zane ne
wie<stwo& wi'za: – rozwi'za:. dzimierza Wo=. chcieli zabi: pos=a- voloƒimerou. ...na zautrπe mo]no bys borzo rozmetati
rat’ rat; – 1. konni, 2. wojna “popa” – ksi"dza z Halicza, trzech 'e prisla Tatarina ime- ego velihestvom=. povel≠
walki, w stanie wojennym, grodzian z imienia rozstrzygn"=o& nie nem;. Baimoura. Baimour= za'ehi ego. ]Burondaj zacz'=
3. wr[g; s= malom ratnik=. podoba nam si" zabi: pos=a\, 'e prπexav; k= knœz[ Va- m[wi: o W=odzimierzu, by Wasyl-
Danil= 'e. der'awe rat;. i r≠wa emou boœre ego. silko. prislal mœ bouron ko ‘rozmieci=’ gr[d. knia{ Wasylko
s kouremso[ ]Dani=o prowadzi ]bojarzy jego zadecydowali\ -dai. vel≠l mi gorod= ‘pocz'= rozmy>la:’ o grodzie – zasta-
walki z Kurems', jest z ni' w stanie rezachusja r≠zaxousœ – roskopati. reh 'e emou nowi= si", bo nie bardzo mo/na by=o
wojny\, r/n"li si", rzezali, ci"li, >cinali vasilko tvori povelennoe ‘rozmieci:’ zarozumia=o>ci' jego,
no ratnyi esi emou ]lecz ¯ ¢rezat; tobo[. i naha roskopyva- poleci= wi"c podpali: gr[d\
wrogiem jemu jest\ riks riks – kr[l ¯ =ac. Rex ti gorod=. ]i tak Burondaj ‘p[j rozsypa rozsypa – rozsypa=
razbiwszim razbivwim= – s tobo[ riks; ti ougor;- -dzie’ – dotar= do W=odzimierza ¯ ¢sypat;
rozbiwszym skπi ]z tob' ‘riks’ w"gierski\ Wo=., ...nazajutrz przys=a= Tata- i mnogy gorody rozsypa
razbivwim= st≠ny grada izyde ' B≠la riks; reko- rzyna zwanego Bajmur. Bajmur ]i mnogie ^ dwa grody ‘rozsypa=’\
razdra razdra – podrze, myi korol; ougor;skyi. v przyjecha= do kniazia Wasylka ro/ance ro'anc≠ – =uki ¯
¯ ¢raz Ÿ dra ]roz, roze % drze\ sil≠ tœ';c≠ ]Bela ‘riks rzeko- m[wi'c& przys=a= mnie Burondaj, ra/enie, razi: ˘ Raza<]$\,
i tuly ix=. bogrovye raz- my’ – zwany, na stanowisku kr[la poleci= mi gr[d rozkopa:. rzecze OAE, ? ^ S, Z, ¸
dra. i prilb≠c≠ li ix= w"gierskiego; rekomyj ¯ recz - rzec, jemu Wasylko& r[b co ci polecono. str≠lcem 'e \bapoly
volhπe. i borsukovye raz- zwa:, nazywa:\ i zacz"li rozkopywa: gr[d\ idou]im. i dr='a]im v
drany bywa. slovout;nogo rizy rizy – okrycie z kapturem rospusti rospousti – roukax. ro'anc≠ sboi i
p≠vcamitusu. drevle. za po kostki, bez r"kaw[w, noszo- rozpu>ci nalo'ivwim= na n≠ str≠ly
gordost;. ne vosxot≠wu ne przez braci zakonnych; po- i rospousti polk= svo≥ ]strzelcom id'cym po obu
slou'iti knœz[ Danilou. idowa 'e bo≥re i bo≥rini. ]i rozpu>ci po=k, pu=k, woj[w\ stronach drogi, trzymaj'cy w r"kach
razdranago aki svœzanago izrœƒivwesœ v= brahnya rossudit rossudi≤ – ‘razo<ce lub razi<ce’ swoje z na=o-
privedowa. ]i tu=y ich bobrowe rizy ]wyszli bojarzy i ‘bojarynie’ - rozs'dzi /onymi na nie strza=ami
podrze, przy=ybice ich wilcze i borsu- /ony bojar[w, ubrani w ‘rizy braci’ roszczenia ro]enπa – gajowy rubiti roubiti – zr"bowa:,
kowe podarte zosta=y. s=awetnego zakonnych\ ¯ ¢ro]a ]gaj, lasek\ zak=ada: zr"by, ...i gorody
>piewaka Mitusa, upartego, za har- rjady rœdy – rz"dy rozda rozda – rozda= roubiti v zemli svoei ]i grody
do>:, nie chc'cego s=u/y: kniaziowi v= tri rœdy ]w trzy rz"dy\ ¯¢roz ]my>l\ % da: ]wr"czy:, zr"bowa: w ziemi swojej\,
Danile, podartego lub zwi'zanego rodiszas rodiwas – urodzili przekaza:\ gorod roubiti ]gr[d zr"bowa:,
przywiedziono\ si", ...rodiwas ou nego s(y)- i stada rozda ]i stada rozda=\ zak=ada:\; polskie zr'ba: drzewo,
razdwi/e razƒvi'e – rozdzia- nove i d=]eri.... rozgy rozgy – r[zgi ¯ ¢rozga r'ba: siekier', a od siekiery – siec,
wi, rozewrze ¯ zwarcie ..rodiwas \t ne≥... ]dos=. ni rozgy oulomiti KC, ˘ sieczka.
razƒvi'e ousta svo≥ urodzili si" od niej, mia=a dzieci\ ]ni r[zgi u=amie\ ruku rukou – r"ka; prastare,
]rozdziawi usta swoje\ rodu rod¨ – rodu ¯ ¢rod rozmeczete rozmeh≠te – arch. znacz.& ru ]ruch\ % ka
razgrabisza razgrabiwa – ne ø rod 'e ego. no b≠ voe- rozrzuci:, dos=. rozmiota: ]czyni:, robi:\ ˘ szybki, bystry,
rozgrabili, ...a inπi im≠nπa voda ego per;vyi. i potom= reh bourondai ˘ pol. ruczaj, ko< r'czy
vawa razgrabiwa. i d=]eri ]nie z rodu jego, ale wojewoda jego Vasilkovi. e'e este moi na Vasilkovou rukou ]na
vawa dawa za raby vawa. a pierwszy\ mirnici. rozmeh≠te ' go- Wasilkow' por"k", zapewnienie,
øhestvπi vawini vlad≠wa ragatica rogatica – oszczep, rody svo≠ vs≠. Lev= roz- po(za-r"czenie\
inii priwedwi. ]a inni mienie dzida, ros. drotik meta. Danilov= i Sto'ek=. rwenia rven≥ – rwania, beka-
wasze rozgrabili i c[rki wasze dali izem rogatic[ is po≥sa o≤tol≠ ' posla. Lvov= nia wielb='d[w ¯ ¢rvenπe,
za pacho=k[w swoich, ojcowizn' svoego dalehe vr=g;. rozmeta≤. a Vasilko pos- gdy Batyj podszed= ze sw' armi'
za> w=adaj' inni ‘przyszedszi’ – ]chwyci= oszczep z pasa swego i lav= kremœnec; rozmeta. 1240 pod gr[d Kijew
przybysze\ daleko cisn'=, rzuci= nim\ i loucesk;. ]Wasylko i Lew z i ne b≠ slywati ø glasa.
razgrabiti raz=grabiti ix= rogatinoju rogatino[ – w=adyk' wyjechali naprzeciw Bu- skrypani≥ k= tel≠g= eg.
– rozgrabi: ich rogaty<ca, ody<ca, knura rondaja z darami, ten przekl'= ich, mno'estva reveni≥. ver;-

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
bl[ƒ ego. i r='en≥ ø glasa san san= – stan, godno>:
stad= konei ego. ]nie by=o ¯ =ac. sanus ]zdrowie\ ˘ ang.
s=ycha: g=osu od skrzypienia teleg
jego. wielu ‘rwa<’ wielb='d[w i r/enia
stad koni\
ryb ryb= – ryb ¯ ¢ryba
ryb= i vina ]ryb i wina\
r/enja r;'en≥ – r/enia
i ne bys slywati ø glasa.
skripan≥ tel≠g= eg. mno'e-
stva reveni≥. ver;bl¨d ego.
i r;'en≥ ø glasa stad ko-
nei ego ]i g=osu nie by=o s=ycha:
od skrzypienia teleg jego, cz"stego
bekania wiel b='d[w i r/enia stad
koni jego\
S √S, W, }∫
sabla sablœ – szabla
...i sablœ zlatom= oukra-
wena. i inymi xitrost;mi
]i szabla z=otem zdobiona i innymi
inkrustacjami\
sad sad= – sad
posadi 'e sad= krasen=
]posadzi= sad pi"kny\
saigat saigat= – zdobycz wo-
jenna, trofeum
1256 izbiv= [ i privede
saigat=
1262 posla 'e saigat=. bra
-tou svoemou korolevi.
...Boris= 'e pri≠xa i pri-
vede saigat=.
samem sam≠m – samym
pod= sam≠m gorodom
]pod samym grodem\
samodr/ca samodr='ca –
samodzier/cy,
¯ ¢sam % o % dzier/ca ¯
¢der'at; ]trzyma:\,
samodr='ca vseœ Rousi
serenu serenou – >ry/ ]$\, lub
]samodzier/cy wszej Rusi\,
odwrotno>: =ac. serenus ]$\ ˘
samoder'eh; bys vsei ze- ang. serene ]pogodny, jasny,
mli ]samodzier/cem by= wszej spokojny\, a wi"c pochmurny,
ziemi\
samostre=y samostr≠ly –
samostrza=y, kusze, =uk z kolb'
i urz'dzeniem spustowym,
¯ ¢samo ]naj\ % strza=y ]szybko\
˘ najszybsze,
nau†trπa 'e vyexawa na ni
n≠mci. i s= samostr≠ly i
≠xawa na n≠ Rous; s Po-
lovci ]nazajutrz wyjechali na
nich Niemcy z samostrza=ami. i
pojechali na nich Ru> z Po=owcami;
interpunkcja zdania#\
Polovci ]nazajutrz wyjechali na
nich Niemcy z samostrza=ami. i
pojechali na nich Ru> z Po=owcami;
interpunkcja zdania#\
samowidci samovi∂ci –
naoczni >wiadkowie,
¯ ¢sam % o % widzia=
s≠de na stol≠ ]siedzi na stolcu, to jest do powiedzenia, to jest,
sprawuje rz'dy, w=ada\, ci'g dalszy zdania, my>li
sane ]zdrowie umys=owe\. sedœw[ ]siedz'cemu\ ¯ ¢si Ÿ r≠h= ]dos=. tak m[wi'c;
togda 'e v= Krakov≠ b≠- siekuszcze s≠kou]e – dzi> reh; – mowa\
wa. posly papiny. nosœ] r'bi'c, ...\ni 'e s≠kou]e i sir≠h= ≥ko'e rehe pri-
e bl(ogo)s(la)venie. ø papy bodou]e vgnawesœ v= oze- tohnik=. bo est; domou tvo-
i v≠nec;. i san= korolev; ro. ...oni }Rusini|, r'bi'c i d{gaj'c, ego sokruwatisœ. bobr= i
-stva ]zasta= w[wczas w Krakowie wgnali }Litw"| w jezioro volk=, i ≥zv≠c; sn≠dœt;sœ
pos=[w papieskich, nios'cych b=o- sie=a sela – siedlisko, wie> ]mianowicie, m[wi pos=owie...\
gos=awie<stwo od papie/a, wieniec, i vid≠wa a'e sela gorœt= ide protivou emou. sir≠h;
i stan kr[lestwa\, ]zobaczyli /e ‘sie=a’ gorej' – pal' si"\ na s≠h[ ]wyruszy= przeciw nie-mu,
V to ' vremœ. risla papa po- siemo i owamo s≠mo i ova- to jest, na siekanin", b[j\
sly hstnya nosœ]e v≠nec;. mo – tu i tam ]owam\ sirotam sirotam= – sierot,
i skypetr=. i koronou e'e s=brati i posylasta s≠mo sierotom
narehet;s. korolevskyi i ovamo, i k sirotam= ]do sierot\
san=. ]na ten czas przys=a= papie/ reka tako brate prπed; s≠mo siwyj sivyi – siwy
pos=[w honorowych, nios'cych wie- rozdelim sob≠ zeml[ ]rzek= ska/em ska'em; – opowie-m(y
niec i skipetr i koron" przys=uguj'c' tak – bracie, przyjed{ tu, rozdzielimy oubiistvo 'e e[ sice ska-
kr[lewskiemu stanowi\, sobie ziemi", lub raczej ziemie\ 'em; ]o Rachu i B=usie, >mier: ich
Andrzej, biskup i proboszcz Ry/an sijajuszczi sπa[]i – >wiec'ce tu opowiemy\
izgnan= bys sanou svoego ø ¯ ¢sπanie ]>wiat=o, >wieci:, skor=at skorlat – szkar=at,
bra†a ]wygnany zosta= przez braci o>wietla:, rozja>nia:, jasno>:\, droga tkanina, w=ochata, lniano-
z powodu ‘sanu’ swego – postrada= w Sandomierzu n(Wis='& bawe=niana, jasnoczerwonego
zmys=y\ c(e)rkvi 'e bœwe v gorod≠ koloru, z lekko pomara<czowym
se se – to, oto, ros. eto OE tom kamenna velika. i odcieniem, barchan, “francuskie
]b="dnie& wse ^ wszyscy\, prediva. sπa[]i krasoto[. sukno”;
se star;wπi ]oto starsi\ bœwe bo s=zdana b≠lym= pers. lub arab. ˘ >redniow. =ac.
se œz; knœz; ]oto ja knia{\ kamenem. tesanym=. ]‘cerkwie’ scarlatum ˘ starofranc. escarlate
i pro se bys me'i imi bol- – ko>cio=y by=y w tym grodzie by=y ]franc. ecarlate\ ˘ >redniow. ang.
wee nel[b;e ]i za to by=a mi"dzy kamienne, wielkie i przedziwne, scarlat ˘ ang. scarlet
nimi wielka niezgoda\ >wiec'ce pi"kno>ci', bo z kamienia skota skota – byd=a, trzody
bia=ego, ciosanego\
se 'e navede na ny B=˛ ¯ ¢skot ]trzoda, bez koni\
gr≠x= radi nawix= ]to tak sile sil≠ – sile ¯ ¢sila i tako v=zvratiwas v= svo-
v sil≠ tœ';c≠
nawi[d= na nas B[g z powodu ≥si. s= mno'stvom polona.
]w sile ci"/kiej\ i helœdi i skota i konei.
grzech[w naszych\
se 'e ouslywav= Lev= silen, silna silen= – 1. silny, ]i tak wr[cili do swoich, z wielu je<ca-
mocn-y(a, bujn-y(a, g"st-y(a,
knœz; ]to s=ysz'c, Lew knia{, mi, i czeladzi i trzody i koni\,
wys=a= Semena swego... itd.\ obowla voda. i silna lo- izmore vse i koni i skoti i
zina. i veb;re ]obesz=a woda,
sedlech sedl≠x – siod=ach ovcy ]wymorzy wszystko, i konie i
i bujna =ozina i wierzby\ trzod" – byd=o rogate, i owce\, wi"cej
kon≠i v sedl≠x. ]ity sou
2. prawni spadkobiercy w=adzy, pod ∏1680.
-lih≠ wolomy ]koni w siod=ach,
silnymi w pozycji do<, rodze- skripanja skripani≥ –
tarcze, sulice, szyszaki\
<stwo ]rodzeni bracia i siostry\,
skrzypienia
bliscy, mocne powi'zanie, bez-
i ne bys slywati ø glasa.
po>redni kontakt, bliski& skripan≥ tel≠g= eg. mno-
1240, u Tatar[w se bœxou 'estva reveni≥. ver;bl¨d
bra†a ego silnye voevo-
burzliwy, zamie: >nie/na, niski ego. i r;'en≥ ø glasa stad
pu=ap ciemnych chmur& dy ]ci bracia jego byli silnymi konei ego ]i g=osu nie by=o s=ycha:
wojewodami\,
od skrzypienia teleg jego, cz"stego
„Tej za> zimy Konrad przys=a= pos=a
1252, silni ludzie po >mierci bekania wiel b='d[w i r/enia stad
do Wasylki, rzecz'c& p[jd{my na
Fridricha bili si" o w=adz" koni jego\
Jatwie/; “pad=wszy >niegu i serenu”,
mœte'[ 'e byvwou me'ou skwierna skvernaa, skverna≥
nie mogli i>: i wr[cili si" na Nurze.”
poidem; na ≤tvœz≠. pad- silnymi l[d;mi. \ hest – brudna, plugawa, spro>na,
wou sn≠gou i serenou. i ne \ volost; gercikovou ]za- skypetr skypetr= – ber=o,
mogowa iti i v=rotiwas. mieszki wybuch=y mi"dzy silnymi
lub wyj'tkowo ozdobna laska
na Nour≠. lud{mi o honor, o okr"g herzoga\
sleznyma sleznyma – za=za-
istotnie, >ry/ zwi'zany jest z rzek' ] 1280, bojarzy silni w Krakowie wionymi ¯ ¢sleza ]=za\,
Nur, w tym wypadku\, nie mogli prze- nie dali w=adzy Lwowi sleznyma \hima ]za=zawionymi
kroczy:, skoro nie zupe=nie zamar- i v=sxot≠ sob≠ Lev= zeml≠. oczyma, ze =zami w oczach\
zni"ty, ale seren stoi obok >niegu, no bo≥re bœxæ silnii. i ne slit sli† – stopiony,
wi"c mo/e by: tak/e rodzajem opa- dawa emou zeml≠... ]zachcia= ¯ ¢lit; ]stop, odlew\ ˘ pol. jedno-
du, b'd{ zjawiskiem pogodowym; sobie Lew ziemi, lecz bojarzy byli
lity ]jednorodny\.
jedno nie wyklucza zupe=nie drugie- silni...\
go; >ry/ bli/szy logice, a serenus pomost= b≠ s=li† ø m≠di.
w sk=ad Arabii wchodzi=a silna Ara-
i ø \lova ]pomost stopiony z
– bli/szy nazw'. bia ]bliska, dzi> Bliski Wch[d\
siede s≠de – siedzi miedzi i z o=owiu\
sirecz sir≠h= – mianowicie s=awien slaven= – s=awien,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
ze staropolskiej pie>ni& „Bogiem emou do zemlœ. ]dw[ch bez zjazd z kr[lem\ knœzem=. s lœ∂skym knœ-
s=awiena Maryja...” ˚sonm
zasad, z rodu smroda, i pok=onili zem=. Boleslavom=. i sni-
i'e b≠ slaven=. si" jemu do ziemi\ snimaszasja snimawasœ ¯ mawasœ. v Ternav≠. ]przyrzekli
s=ugi slougi – s=ugi, s=ug smutitisja smoutisœ – zadu- snœt; ]snjat\ sobie zjazd..., by= zjazd ruskich
i slougi ego plakaxousœ many, zamy>lony, zatroskany snuznici snouznici – kniazi[w z ksi"ciem polskim, Bole-
]i s=ugi jego p=akali\, z=ym obrotem rzeczy, zaniepo- nie chodz'cy nogami, na ile ja s=awem; zjechali si" w Tarnowie\,
slougy svoa ]s=ugi swoje\ kojony, niepewny, w'tpliwy rozumiem problem, zdj"ci 1263 Po sem 'e s=nm≠ mi-
i slougi ego razgrabi smoutitisœ oumom=. z n[g, prawdop. jad'cy na wo- nouvwou l≠tou \dino-
]i s=ug jego ograbi=, obrabowa=\ snem snem; – sejm, zjazd zach, lecz nie konnica mou ou \sen; oubit= bys
s=u/im slou'im= – s=u/ym Bys snem; ]by= sejm\, p≠wci i snouznici ]piesi i velikyi kn˛z; litovskyi
¯ ¢slouga ]s=uga\, G? Po sem; 'e s=nm≠ ]po tym/e zn[/nicy\, s=nouznici v=z- Min;dovg=. ]po tym/e zje{dzie,
nyn≠ bratou tvoemou slo- sejmie\, i porekosta sob≠ b≠gowa ]rozbiegli si"\ min'wszy lato jedno, jesieni' ubity
u'im= ]bratu twojemu...\ s=nem, k sonmovi, sobor s=bor= – sob[r by= wielki knia{ litewski Mi<dowg\,
moeœ slou'by ]mojej s=u/by\ k sonmovi ne wli s=bor; s=tvoriti 1268 i porekosta sob≠ s=nem
s=yszawsze slywavwe – ˚sonm s=bornik; ]zbi[r modlitw, mo- v Ternav≠. i po sem; Va-
s=yszawszy ¯ s=ych, s=uch snemszusja snemw[sœ – dlitewnik\, ¯ ¢sobor % nik ]zbi[r, jak silko. poide k sonmovi do
smerdy smerdy – smerdy, do spo=u, zjechali si" >piewnik i inne\ ternavy. i byvwou em¨ ou
podrostki, nastolatki, >mierdziel snemw[sœ s bratom=. sobraszas sobrawas – Grabovci. ]przyrzekli sobie zjazd
¯ smerd=, ¢smerdet; ]smr[d, sniati snœti – spotka: zebrali si" w Tarnowie. po tym Wasylko uda=
>mierdzie:\, smerd= smerda ¯ œt; ]u(j':, po(chwyci:\ sockyj sockyi – komendant si" na zjazd do Tarnowa. b"d'c u
]smr[d smroda\, reka xoh[ sœ snœti s tobo[ sotni, podlega= tysi"cznikowi Grabowca, przysz=a ku niemu wie>:,
ø plemeni smr=d;œ ]rzecz'c, chc" spotka: si" z tob'\, soko= sokol= – 1. sok[= /e Lachy podst"p uczynili\... k son-
]z rodu smroda\ xot≠l= byx= snœtisœ s ¢]wy\soko % ko=]o\$ movi ne wli. ]ku zjazdowi nie
sobrav= smerdy mnogi tobo[ ]Lew do Wasylki – chcia- 2. strzelaj'cy wysoko, jechali, lecz obszed=wszy ko=o Wr[t,
p≠sca ]zebra= smerd[w wielu, =bym spotka: si" z tob'\ wg Rosjan 1997& poszli ku Be=zowi, i pocz"li wojowa:
‘pieszego’ – pieszych, piechot"\ prislal= k= mn≠ Lev= a taran ¯ so % ko= ]k[=\ i pali: wsie na Wo=yniu\
drouzi 'e smerdy izb;eny byxmo sœ snœli ]za> Wasylko w czasie bitwy na polach& ˚snem
bywa ]drudzy podrostkami wybici do Wojsze=ka – przys=a= do mnie prπemwim 'e sokolom str≠l- soroczci s=rohci – sroce,
‘byli’ – zostali\ Lwe, aby>my si" ‘sniali’\ cem... ]przyj"li wi"c sokolich strzel- ¯ ¢s=roka ]sroka\
smert’ smert; – >mier: sniati ˘ sniem, snimaszasja c[w; taran[w tam nie by=o – to nie v= \dnoi s=rohci. gordœ-
i s toe rany sm(e)rt; prπœ snieg sn≠g= – >nieg by=o obl"/enie\ ]ou ni na zeml[ smotrœ-
]i z tej/e rany >mier: przyj'=\ zane sn≠zi velici ]bo, albo- sol’ sol; – ziemi", gleb" ¯ ][ ]w jednej sroce, wynios=y ni na
smjatesja smœtesœ – zanie- wiem >niegi wielkie\, i nade na ¢ang. soil; nie>ci>le, bo ziemia z ziemi" patrz'cy\
pokoi= si" ¯ ¢smœtenie, nœ sn≠g= ]spad= na nich >nieg\, sensie l'd, obszar – land. sorom s=rom= – wstyd,
...korol; 'e smœtesœ ou- sn≠gou ]>niegu\ kolomyisko[ sol; ølou- dzi> ¢srom, styd, ˚srom
mom=. i poide is; zeml≠ sniem snem; – zjazd, do spo=u, hiti na mœ ]ko=omyjsk' ziemi" sosieksze s=s≠kwe –
borzo. ]kr[l zaniepokoi= si" w wsp[lnie, zjednoczeni, dos=. od='czcie dla mnie\ odci"li, odr'bali ¯ ¢seh;
my>lach i ‘poszed=’ – opu>ci= t" z niemi; kolokoly ' prinese is sosudy s=sædy – 1. talerze,
ziemi" szybko\ Danil= 'e snemsœ. z Bo- Kyeva. drougi≥ tou solœ p[=miski ¯ ¢sædy, 2. przyrz'd
smie sm≠ – >mie ¯ ¢>mia=y leslavom=. myslœwe kako to vse \gn; popali. ]dzwony do niszczenia grodu, prawdop.
smel-ost;/yj proiti zeml[ |pav;skou[. sprowadzi= z Kijowa, inne tuziem – z gliniany garnek z ciecz' zapa-
ne sn≠vwim ]nie >miej'cym\, ]Dani=o wi"c zjednoczy= si" z Bo- tych ziem, tuziemskie – wszystkie laj'c', do wzniecenia po/aru w
nie sm≠[]im= ]..., Ipat. ltps\ les=awem, my>l'c – planuj'c – jak ogie< popali=\, grodzie, ciskany przez proca-
smiejawszju sm≠≥vw[ – przej>: ziemi" Opawsk'\ k= solem ]ku ziemiom\ rzy
>miej'cemu ]si"\ nau†rπa 'e snemwe poide solπa sol∑a – solidne, mocne, i sosædy skova slou'ebnya
sm≠avw[, sm≠œvwousœ, v= verx; |pavy. ]nazajutrz za> masywne, trwa=e srebreny ]i sosudy okuje s=u/eb-
sm≠≥xousœ sto≥]e na wsp[lnie ruszyli w g[r" Opawy\ i dveri sol∑a m≠dœnye ne, srebrne\
grad≠ ]>mieli si", stoj'c na grodzie, i porekosta sob≠ s=nem ]i drzwi solidne, miedziane\ povel≠sta. prestroiti
na zaborolach\ v Ternav≠ ]‘przyrzekli’ sobie – so=omy solomy – s=omy pra]a. inye sosudy na
smiewszim sm≠vwim= – um[wili si" na – zjazd w Tarnowie, i vezm; solomy v roukou vzœt;e grada. ]poleci= dostroi:
>miej'cym ¯ ¢sm≠lyi ]>mia=y, Wasylko z Boles=awem\ ]i we{(mie, wzi'= s=omy w r"k"\ proce i ‘sosudy’ na wzi"cie grodu;
zuchwa=y\, navorotisœ drou Bys snem;. rouskym knœzem;. sonm son;m, s=nem snem; – ciskane procami\
-'ina Danilova na b≠g=. s lœ∂skym knœzem ]By= zjazd, zjazd, do spo=u; z ¯ s % nim sotwori s=tvori – stworzy=,
on≠m 'e ne sm≠vwim= go- ruskich kniazi[w z ladskimi kniazia- 1227 lest;ko oubπen; bys. urz'dzi=, zawar=, ukreowa=
niti. ]dru/yna Dani=y pocz"=a mi – polskimi\, velikyi knœz; lœ∂skyi na ¯ ¢sotvorenie ¯
pierzcha:, oni nie >mieli ich goni:, Po sem 'e s=nm≠ minouvwou sonm≠ oubπen; bys St˛opol ¢s= Ÿ tvorit; ]s % tworzy:\,
>ciga:\ l≠tou \dinomou ]Po tym zje{- kom= ]Leszek zosta= zabity. wielki i s=tvori igrou pered gra-
smiren smiren= – pojednawczy dzie, po up=ywie roku jednego, ksi'/" ‘ladskyj na zje{dzie ubitym dom ]i urz'dzi= zawody, igrzyska,
¯ ¢smirenie ]pojednanie\, jesieni' zabity zosta= wielki knia{ by= Swiatopo=kiem’\, turniej przed grodem\,
krotok= smiren= ]uprzejmy litewski Mindowg\ 1231 Danilovi 'e snemw[- s=tvorista mir= ]zawarli po-
pojednawczo\ Telebuga z Nogajem ne snimasœ. sœ s bratom=. i posti'e i k[j, dos=. utworzyli pok[j\,
smo=a smola – smo=a zane bo≥stasœ oba. ]nie zjechali ou w[mska. i pov≠stovasta sotvori mir=,
smroda smr=d;œ – smroda si", nie z='czyli swych si=, albowiem s nimi. \ r≠kou vel[. ]Dani=o s=tvori mir=,
dva bezakon;nika. ø pleme- bali si" siebie\ do spo=u z bratem\ s=tvorista mir=
ni smr=d;œ. i poklonitasœ na snem; k korolevi ]na 1262 bys snem;. rouskym s=tvoriwa s=v≠†

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
sowiet sov≠† – narada Po=owc[w u Zwenigorodu\, cili do kolimag swoich, rzecz'c – w ‘stiag’ Wasylki stoj'cy i dobrze
togo 'e vehera s=tvoriwa izyd≠te protivou nim;. stany\ walcz'cy\
s=v≠† ]tego wieczoru urz'dzili sretivwim 'e sœ voem;. i priveden= bys v= stan=. Gl≠b= zerem≠ih; s=brav;
narad", zebrali si"\ mnogym poloveckym ou k= knœz[ Danilovi i k= Ougry. prπexa na stœg=
sowieta sov≠ta – rady, porady torceskago. bys s≠ha l[ta. ] vs≠m knœzem;. ]przywiedzion w Vasilkov.
¯ ¢sov≠t= ]rada\ spotykaj'cym si" wojom mnogim po- stan – do obozu\ gnal b≠ Ougry do stanov=.
B(o)g v≠dae† togda ' =owieckim u torczy<skiego }grodu|, gnal= b≠ Ougry do stanov= i stœgy koroleviha pod=-
smoutisœ oumom=. s=tvori siekli si" srogo\, ]gna= W"gr[w do stanic\, tœli bœxæ (bœxou).
mir= s korolem;. bez sov≠ta Batyi 'e poslouwav; izyidowa i stanov= svoiix stia= stœl= – >ci'=
knœzœ Danila i brata ego s=v≠ta Dmitrova. ide v= ]wyszli ze stan[w swoich, osad\ stieny st≠ny – >ciany
Vasilka. ]B[g wiedzia= w[wczas, ougry korol; 'e b≠la i \n≠m 'e ouzr≠vwim= ou- razbivwim= st≠ny grada
smuci= si" w my>li. zawar= pok[j z kolman;. sr≠towa i na r≠c≠. b≠gwim;. s= stady svoimi ]rozbiwszy >ciany grodu\
kr[lem bez porady kniazia Dani=y i Solonoi. bivwimsœ im= v= stany svo≥. ]zbiegli ze stoja sto≥ – stoj'c
brata jego – Wasylka\ polkom=. ]Batyj us=ucha= rady stadami do chat swoich, osad\ sto≥ na zaborol≠x= goroda
soszedsja s=we∂sœ – Dmitrowej, poci'gn'= na W"gry. kr[l v=stav=we 'e za';gowa ]stoj'c na zaborolach grodu, na
‘zeszed= si"’ – star= si", Bela i Koloman spotkali }Tatar[w| kolimagy svo≥. rekwe sta- parkanach\,
¯ ¢s= Ÿ wedsœ ˘ wël= na rzece S=onej, bij'c si" armiami; ny. ]zapalili kolimagi swoje zwane sto≥]im im v vod≠. donde-
potehe protivou Tatari- interpunkcja zdania#\, ‘stanami’\ 'e stawa na sous≠.
nou. i kako sowe∂sœ s nim=. sr≠†wimsœ im= i bys ra- i priide na h(i)st(y)a m≠sta. ]stali w wodzie...\
i tako oubi Tatarina. ]‘po- dost; velika. ]spotkali si" i stawa stanom=. ]stan'= obo- stolnika stolnika – stolnika
ciek=’ – pobieg= w kierunku Tata- ‘by=a rado>: wielka’, ang. forma zem\ Danil= 'e ouv≠dav=. pos
rzyna, i tak star= si" z nim, tak te/ czasownikowa\ i voem; 'e vs≠m s=s≠dwim=. -la πakova stolnika svoego
zabi= Tatarzyna\ srodnik srodnik= – krewniak i v=orou'ivwimsœ p≠w;- ]Dani=o, gdy dowiedzia= si", wys=a=
spawszju spavw[ – >pi'cemu, ¯ ¢rodstvo ]zwi'zek, pokrewie<- cem; is= stana. ]z obozu\ Jakowa, stolnika swego\
ne spavw[ stwo\ ¯ ¢rod ]r[d, rodzi:\, bœxou 'e stanove v gorod≠ sto= stol= – stolec, tron
spieasze sp≠awe – po>piesz- ...ø svoix= srodnik= ]od solomo[ hineni. s≠de na stol≠
nie, ponagli= swoich krewniak[w\ ]by=y chaty w grodzie s=om' kryte\ sto=p stolp= – s=up, filar,
korol; sp≠awe rat; veli- srom s=rom= – wstyd, i vratiwasœ. i priidowa kolumna
kou ]kr[l ‘spieasze’ ratj" wielk'\ dzi> ¢srom, styd v= stany gada[]im=. kako stolpy ø c≠la kamene tesa-
spisa spisa – skopiowa=, bo s=rom= v=zlo'il= na poiti k gorodou na boi nogo der'a]a vr=x=
¯ ¢spisok= ]kopia, odpis\ tœ. a zlo'i s sebe sorom= Lœxom 'e ne xotœ]im= ]filary ca=e z kamienia ciosanego
...eügl∑e spisa \prako okova svoi. ]bo wstyd ‘z=o/y= na ciebie’, bitisœ ]wr[cili si", i przyszli do podtrzymuj' wierzch\
e vse zolotom. i kamen∑em; a z=o/y= z siebie wstyd sw[j; ang. obozu ‘gadaj'c’ by p[j>: ku grodowi sto=pie, sto=p stolp=e,
dorogym. ]ewangelie skopiuje koncepcja-uj"cie “shame on you” ‘na b[j’ Lachom za> nie chcia=o si" stolp= – wie/a kamienna,
wzmacniaj'c okow' je wszystkie – wstyd na ciebie, jakby fizycznie bi: – interpunkcja#\ baszta przy drodze do grodu
z=otem i kamieniami drogimi\ by=o mo/liwe\ stasza stawa – zatrzymali ...Vere]in= stolp=e
sprjatawsze sprœtavwe – sta sta – dom, stan; inwentarz; si", stan"li obozem, post[j ...v Berest∑i 'e s=zda sto-
¯ ¢prœtat; ]kry:\ M>cis=aw, ustanawiaj'c 1289 ¯ ¢stat;, l=p= kamen= ]w Brze>ciu Lit.
t≠lo 'e ego sprœtavwe. ‘=owcze’ na grodzian Brze>cia n(rz. stawa na noh;, n(Bugiem wzni[s= wie/" kamienn'\
polo'iwa v= cr˛kvi... ]o Bo- Bug, za ich bunty, /'da& stawa stanom=, stolp= bo b≠ kamen=. vy-
les=awie, cia=o jego ukryli k=ad'c w s= sta po dv≠ lokn≠ medou. stavw[ ]stoj'cemu\ sok= sto≥ pered voroty
ko>ciele >w. Franciszka\ po dv≠ ovci. po pœ†cade- stegno stegno – >ci"gno goroda ]s=up z kamienia wysoko
sram(o sram= – wstyd sœt; desœ†kov; lnou. a v= stegno ]w >ci"gno\ sta= przed wrotami grodu\,
≥ko sram= imam= i gr≠x ]/e po sto xl≠bov=. a po pœti na stegn≠ konœ ego stonia stonœ – z=owi: ryb",
wstyd im i grzech\, cebrov= \vsa. a po pœti ce- ]na >ci"gnie konia\ ¯ ¢tonœ ]ci'gn':, =owi: ryby\
\ sramot≠ ]o wstydzie\, brov= r;'i. a po k˛ kourov;. sterecz stereh; – strzec storona – strona, brzeg
s=roma ]wstydu\, a po tolkou s= vsœkogo sta. sterehi zeml≠ ot litvy na \nou storonou r≠ky.
≥ko sramotou im≠em ø lit- ]o narzucaniu podatku& z rozwag' sterpiewszju sterp≠vw[ – ]na tamt' stron" rzeki\
vy. i ø vs≠x zeml; ]wstyd ma- od wszelkiego inwentarza\ cierpi'cemu, wytrzymuj'cemu, storo/ storo';, storo' –
my od Litwy i od wszech ziem\ stado stado – stado ...ne sterp≠vw[ ]nie cierpi'- stra/,
sraziwszjusja srazivw[sœ r;'en≥ ø glasa stad= cemu\, storo/a storo'a – stra/y
– star= si" ¯ ¢razit; ]bi:, ude- konei ego ]r/enia od g=osu stad ne sterp≠v= ]nie wytrzyma=\, vyexawa ou storo'a ]wyje-
rza:, ugodzi:, zada: cios\ koni jego\, ne sterp≠wa no na b≠g= \ cha= zza stra/y, zastawy\
srazivw[sœ emou s= Vor- stada ix= ]stada ich\ brati]asœ ]nie wytrzymali i na strach stax= – strach
wem; ]star= si" z Warszem\ stada kon;ska i kobylska bieg obr[cili si", zacz"li pierzcha:, i strax= im= bys ]strach ‘im
srete sr≠te – w>r[d ]stada koni i koby=\ w rozsypk"\ by=’ – oblecia= ich, pad= na nich\,
i sr≠te brata si ]i w>r[d stajam staœm – stadach stiag stœg= – znak wojenny; strax= 'e velik= i ou'as;
bracia ci\ ¯ ¢staœ ]stado\ wielkoksi'/"cy by= czarnego pade na gorod≠ ]strach wielki i
sretszimsja sr≠twimsœ – iskawe ¥[ po staœm koloru z wizerunkiem Zbawi- przera/enie padnie na grodzian\
spotkali si" stan stan; – chata, siedlisko, ciela na p=[tnie, strany – strony, okolice, OA
izydem na poganya polov- stan(ica, osada, ob[z, ˚sta ¯ ¢tœga, tœgnut;. i ne ousp≠vwe nihto'e.
ci. sr≠towa 'e ≥. polov- s=/do stanov= korolev- opis bitwy& ...pozr≠v 'e s≠m vratiwasœ v= strany svo≥.
ci ou zvin≠gorod≠ ]Dani=o skyx. ]z(do obozu kr[lewskiego\ i s≠m. i vid≠ stœg= Vasil rekwe v pole.
pomaga= Miros=awowi wyruszy: na i v=zvratiwas v kolymagy -kov=. stoawe i dobr≠ bo- ]i nic nie wsk[raj'c, wr[cili do stron
rou];. ]spojrza= tu i tu, i ujrza= swoich, rzecz'c – w pole\
po=owieckich pogan. spotkali ich, svo≥ rekwe v= stany. ]wr[-
byvw[ ' vehrou. v=zvra-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
tiwas v= strany svoœ j'cych, a gdy oni ‘odst'pili’ – cofn"li swerepyj sver≠pyi – i divny≥ ]edroty ]dziwnej
]z nastaniem wieczoru wr[cili w si", a tamci napierali... nie przej"ty drapie/ny, okrutny, szczodro>ci\
swe strony\ by= gr[d w tych dniach\, ¯ ¢ sver≠po, ...sber≠pyi szczit ]it= – tarcza, szczyt
strastnoe nedeli strastnoe ne østoupai ø mene ]nie zv≠r= ]drapie/ny zwierz\ ]iti ]tarcze\
ne∂li – u chrze>cijan Wielki Ty- odst"puj ode mnie\ swest’ svest; – siostra /ony sze=om welom= – szyszak
dzie< przed Wielkanoc', wiosn', inii 'e iz= po∂owev; vy- swieszczami sv≠]ami – wolom= ]Ipat. ltps, pol. oszo=omi:
>wi"to ruchome, od ko<ca marca stoupaxæ aky iz hervπa. ]inni >wiecami, potom 'e poido- – uderzy: w g=ow" chronion' meta-
do ko<ca kwietnia. za> z podeszew wyle{li jak larwy z wa s= krsty iz goroda. i s= lowym szyszakiem\
strastnoe ne∂li Wasylko kokon[w\ sv≠]ami. i s kadily. v=zem; na s≥ wolom ]‘wzi'=’
pos=a= po Wojsze=ka zapraszaj'c
stu/isi stou'isi – ch=[d ]potem wyszli z krzy/ami z grodu, – za=o/y= – na siebie szyszak\, snœ
go na obiad. Wojsze=k prπexa na
mr[z, przezi"bienie, ozi"b=o>:, ze >wiecami i kadzid=ami\, s= sebe welom= ]zdj'= z siebie
s(vœ)toe ne∂li oboj"tno>: ¯ ¢stou'a swiet s=v≠† – >wit, jasno>: szyszak\
stra/juszczim stra'[]im= potom 'e vid≠v; stou'isi ˘ ¢ros. swiet=o i pol. >wiat=o szurin w[rin=, wourin= –
– strzeg'cym \ nepri≥ti grad ]potem, øbivwim;sœ gorodou im;. szwagier, brat /ony,
Lœxom 'e zl≠ stra'[]im= widz'c ch=[d – oboj"tno>: – w prze-
s=v≠† s=tvoriwa veherou. dzi> ¢wurin,
]Lachom {le strzeg'cym\
chwyceniu grodu, chorob' znu/o- ]>wit zrobili wieczorem, od =uny po- i vysla wourina svoego
strelci str≠lci – strzelc[w ny, strudzony, kaza= synowi popali: /aru p=on'cego grodu\ ]wys=a= szwagra swego\
i str≠lci 'e pousti nape- okolice grodu\
swiet=ym sv≠tlym – ‘>wietln'’ a w[rin= ego \dva outehe
red ]i strzelc[w pu>ci= na prz[d\, stwori(sza stvori/wa –
– l>ni'c', b=yszcz'c', dos=. jasn' ]a szwagier jego ledwie ucieknie\
priwl≠ta mi strelci ]przy- utworzy
¯ ¢swiet=o ]jasno>:\ w[rœtom= svoim ]szwagrem
>lijcie mi strzelc[w\
suchu souxou – such' oustroen= bo b≠ xrabrymi swoim\
stre=y str≠ly – strza=y po souxou 'e Dn≠pr= pere- l[dmi. i sv≠tlym= \rou-
i str≠ly i sablœ zlatom= wedwim=. ≥ko 'e pokryt≠
oukrawena ]strza=y i szabla z=o- byti vod≠. ]‘such' nog'’ Dniepr 'em;. ]‘wystrojony’ – wyposa/o- T √T∫
ny, zaopatrzony w dzielnych ludzi tal tal;, tal= – zak=ad(nik
tem ukraszona, ozdobiona\
przeszli, bo ‘pokryty’ by= wod' – i l>ni'ce uzbrojenie\
str≠len= ]ustrzelon\ i ou tali,
ma=o w nim wody, przykryte dno\ swoisky svoisky – swojsku i poœ ou nix= †o'e tal=
strecza str≠ha – spotkanie, sumnyja soumny≥ – juczne
starcie, potyczka,
po svoisky rekou]a ≥nda ]i pobra= u nich tak/e zak=adnik[w\,
i ø≥wa konœ ø nego soum- ]po swojsku zwani ‘janda’\ ≥tvœzi da[]e dan i mir=
dzi> ¢vstr≠h-a/at;/i, ny≥ ]zabrali konie juczne\ swojak svo≥k= – swojak, molœ]esœ daby ne izbi=
oustr≠towa tatarove. pol sus sous; – >redniow. machina
¯ ¢svoi ]sw[j\, kolodnikov=. ]Jatwie/ daj'ca
-ky rouskya. strelcy 'e do ciskania kamieni ]nie taran#\
rouskπa pob≠diwa. i gnawa donde'e stawa na sous≠. na i ne mo'et; vzœti laska da<, aby nie wybi= zak=adnik[w,
-niem;. gl(ag)awe emou. \ wymordowa= ich\,
v pole dalehe s≠kou]e. ]Ta- metanom= kamenii.
stavi korolœ Ougor;sko- w Ipat. da[]e tal;
tarzy starli si" z ‘po=kami’ Ruskimi\
\'e i hen≠govci taran= go. ≥ko ou'ika mi esi. i tamo tamo – tam
strojaszesja stroœwesœ – na ny postaviwa. metawa svo≥k=. ]nie mog= ‘wzi':’ – po- tamo ou'e ]tam ju/\
umawia= si". Filœ 'e stro- bo kamenem=. poltora pe-
œwesœ na bran;. mnœwe 'e restr≠la. a kamen; ≥ko'e dej>: pochlebstwem, m[wi'c mu tat’ tat; – z=odziej, kra>:
bo ≥ko nikto ' mo'e stati mo'axou. d˛. mou'i silni }Romanowi|, zostaw kr[la w"gier- 'e posla p≠wci tatem; vo-
proti emou ]Filja gotowa= si" do po∂nœti. ]Czernihowcy taran na skiego, bo ‘u/yka’ mi jest i swojak\ evawa. volodimera. ]i wys=a=
swrostnic svr=stnic; – pieszych, z=odziejsko, ukradkiem
walki, mniemaj'c, /e nikt nie mo/e
nich postawili, miotaj'cy kamieniem r[wie>nik ˘ ¢sverstnik=,
sprosta: jemu\ wojowa: Wo=odimera\
na p[=tora przestrza=u – zasi"gu pol. wzrost ]sw-rost – wz-rost\
stropotliwieje stropotliv≠e tat’by tat;by – jakby
strza=y, a kamie< mo/e czterech mou'i plakaxousœ svr=st- tat;by nenavidœ pit;≥ i
– wyprowadza w pole, zwodzi z silnych ludzi podnie>:\
tropu ]strop`\, oszukuje
nic; svoix=. ]M"/owie op=aki- ne pi. ]jakby nienawidzi= picia i
sut’ sout; – s' wali swych r[wie>nik[w, po obl"/e- nie pi=\
¯ ¢stropitit;sœ> ≥ko v≠rni sout;. niu i zdobyciu Sandomierza przez tekuszczim tekou]im= –
b≠ bo loukavyi lestec na- swat svat= – swat
Tatar[w, 1258\ ‘ciekn'cym’ – biegn'cym;
rehen=. vs≠x stropotliv≠e. swiest’ sv≠st; – >wie>:,
suszcza sou]a – b"d'c s=aw. ciek – pol. bieg, st'd pol. w
i lo'; plamen siostra /ony, szwagierka synowca synovca – bratanka g[rnym biegu rzeki
]podst"pnym k=amc' zwany by=,
no svo[ sv≠st;. ¯ ¢synowiec ¯ ¢syn tekou]im= ou stremena ego.
wszech oszukuje, i k=amstwem
swiet sv≠t – >wit syr syr= – ser ]biegn'cym u strzemienia jego\, po-
splamion\
i prewedwe r≠kou do sv≠ta i oub≠lena ≥ko syr= tehe protivou Tatarinou.
stryj stryi – stryj, brat ojca tou 'e i do'dawa sv≠ta
stryi tvoi Danilo korol;. ]i przeszed=wszy rzek" przed >wi- ]i ubielona jak ser, na bia=o\ i kako sowedsœ s nim=. i
szar=atu warlatou – szkar=a- tako oubi Tatarina. ]‘pociek=’
]stryj tw[j Dani=o kr[l\,
tem, tu i doczekali >witu\, sv≠tom tu; a dal= esm= i˛ griven=
nad grobom=. strya svoego ]>witem\ – pobieg= w kierunku Tatarzyna,
koun= a. pϠ lokot=. war- i tak star= si" z nim, tak te/ zabi=
]nad grobem stryja swego\,
i prπidowa Vetrou vehr= latou ]da=em 10 grzywien kun i Tatarzyna\,
k= stryevi ]do stryja\ nau†rπa. 'e svita[][ pe- pi": =okci szkar=atu\
stryjewi stryevi – stryja vid≠ bo l[di svo≥ tekou
reidowa r≠kou pr≠snou szatajasja wata≥sœ – -]a. \bna'i meh; svoi i
k= stryevi ]do stryja\ ]przeszli Wart" wieczorem. naza- trz'>: si", dr/e: ¯ ¢watat;, v=zgna ≥. ]widz'c swoich ludzi
stupati stoupati – st'pa: jutrz ‘ze >witaniem’ – z nastaniem ...da xodit; wata≥sœ v= biegn'cych, ‘obna/y=’ – doby=, wyj'=
sπi østoupœxou ø boa >witu – ‘przeszli’ rzek" Prosn"\. stranax= 'elanie brawna miecz sw[j i odegna= ich – Niemc[w,
]ci ‘odst'pili’ od boju – zaniechali\,
Przepisuj'cy wo=y<sk' ltps mia= da boudet; emou vina 'e w czeskiej Opawie\.
\nπi 'e nale'axæ na \ny. a racj", zmieniaj'c miejce kropki
koli \nπi østupœxæ. a \ni i pridowa Vetrou vehr=. i \lou. potekwi na grad Litv≠.
szczedroty ]edroty – teleg tel≠g= – teleg
nale'axou na sπi ]tamci – obro<- naoutr≠e 'e sv≠ta[][...
szczodro>ci ¯ ¢tel≠ga
cy grodu – naparli na tych – oblega-

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
i ne bys slywati ø gla- testewi testevi – te>ciowi ]zebra= tuziemc[w wielu\, patrz ispolniwisœ. m(e)rtvymi. i
sa. skripan≥ tel≠g= eg. test; ]te>:, ojciec ma=/onka\ tak/e tuziemec bys lz≠ xoditi po troup;[.
mno'estva reveni≥. ver;- tie=o t≠lo – cia=o, T˘C to/e to'e – w[wczas, wtedy œko i po mostou.
bl¨d ego. i r;'en≥ ø glasa tiwon tivon – ciwon, ciwun ne bπite 'e sœ s nimi. • w bitwie Rusi z Litw' 1256& i
stad konei ego ]i g=osu nie by=o tivoun w[mavinskyi ]tiwon bliz; no poust≠te ≥ vo nagra'e \zero troupov=. i
s=ycha: od skrzypienia teleg jego, szumawi<ski\ svo[ zeml[. \lny poido- ]itov=. i welomov=.
cz"stego bekania wielb='d[w i r/e- tiwuna tivouna – ciwuna ut; rozd≠livwesœ. to'e tszcziwi t]ivi – /'dni, chciwi
nia stad koni jego\ poemwe tivouna ]pojmawszy biitesœ s nimi. ]nie bijcie si" z ¯ ¢t]it;sœ ]usilnie d'/y:, usi-
telesa telesa – cia=a ciwuna, wzi'wszy ze sob'\ nimi blisko, lecz pu>:cie ich w swoj' =owa:, stara: si", d'/y:, wyt"/a:,
i m(a)rtvy telesa ';'igawe tja tœ – ciebie ziemi", gdy p[jd' rozdzieliwszy si" zabiega:, napina:, forsowa:\
]martwe cia=a /ga, pali\ tja/ce tœ';c≠ – ci"/kiej – na drob ne grupy – w[wczas bijcie rekou][. ≥ko Rous;. t]i-
tem t≠m; – tym i poide v sil≠ tœ';c≠ si" z nimi, Wasylko radzi= Szwarnowi vi sout; na bran; ]rzek=, /e
i t≠m; ne pri≥ grad ]poszed= w sile ci"/kiej\ i W=odzimierzowi, jak rozprawi: si" ‘Ru>’ – Rusini – /'dni s' na ‘bra<’
temwicze ¯ t;ma ]:ma\ tle< tlen; – py=, dzi> ¢tlen z wojuj'cymi Lachami\ – do walki na miecze\;
wojewoda tatarski maj'cy 10 ]czarnoziem, gleba, ziemia, py=\ triasysja trœsysœ – trz"sie staropol. tczywy ]niech"tny, leniwy\
tys. ludzi pod sob' tlen;nago ]pylnego\, si", trz"sienie ziemi zamieszczone – {le – pod urobionym
1237 oubiwa bo ø Tatar= sv≠ta sego tl≠n;nago ]>wiata trosti trosti – trzcina, szuwary na t" okazj" has=em «czczywy», wg
sn˛y temvihe tri. Tatare tego pylnego, ziemskiego, mar- ¯ ¢trost; S=ownika staropolskiego, 1953
'e iskavwe. ne mogowa ix= nego\ trosti mnozi tulitis – tuli: si", os=ania:
iznaiti v= mno'stv≠ tro- toj t=i – ten truby trouby – tr'by Lvovi 'e oubodwemou so-
up=. mr˛tvyx.... t=i ratnyi mn≠ ]ten mi wro- tvoe t≠lo le'it;. 'da ulic[ svo[ v= ]it= ego. i
w Ipat. ltpsi& temnihi giem\ trouby arxagg(e)lovy ]twoje ne mogou][ emou toulitis
teczuszcze t≠h[]e – kursuj'- togda togda – w[wczas, cia=o le/y, spoczywa, oczekuj'c Lev; s=tikenta mehem oubi
ce ¯ ¢teh;, tehenie. w tym czasie tr'by archangie=owej\ ]Lew ugodzi= sulic' w tarcz" jego, i
nie m[g= os=ania: si", Lew Stikenta
ti psy t≠h[]e po goro- togda vesel= byvawe ]w[- trudy troudy – niepokoje, mieczem zabi=\
di]ou. wczas wes[= by=, weso=ym bywa=\ k=opoty, przykro>ci, troski, b[le
tu= toul= – tu=, pochwa
terebjaszim terebœwim= – tol’ tol; – tak ]g=owy\
i touly ix= bogrovye, bo-
trzebi'cym bo knœz; ne v=xodil= v velikπœ troudy. i hœstyœ
brovye ]tu=y ich bobrowe\
terebœwim= l≠sy \kolo zeml[ lœ∂sko[ tol; glou- voiny. i mnogya kramoly i tuto touto – tutaj, tam, wtedy,
grada ]trzebi'cym lasy oko=o boko ]by kzia{ nie wchodzi= w hasta≥ v=stanπa. i mnogya w[wczas
grodu\ ziemi" ‘ljadsk'’ tak g="boko\ mœte'i ]wielkie niepokoje, cz"ste
tolik tolik= – taki, taka xot≠l= byx= snœtisœ s
terpjaszu terpœ][ – cierpi'- wojny, wiele bunt[w, zwad, i cz"ste
dzi> ¢tolikπj powstania, zamieszki\
tobo[. aby touto i voi-
cemu, znosz'cemu, T ˘ C
s=tvorwemou tolikou svo- troup troup= – trup welk= byl=. ]chcia=bym spotka:
B(og)ou 'e ne terpœ][ si" z tob', aby w[wczas
]Bogu nie cierpi'cemu\ bodou. ...tolik= bo b≠ glad= w wyniku najazdu Tatar[w, i Wojsze=k by=\
tesanym tesanym= – ciosanym ]taki bo by= g=[d\ • w Kozielsku 1237&
tuziemec tyzemec; – okolicz-
¯ ¢tesat; to=knou tolknou – oubiwa bo ø Tatar= s(y) ny ch=op, tu /yj'cy ¯ ¢tu % zie-
cerkiew >w. Iwana mia=a drzwi gdy w siodle, da: zna: koniu -ny temnihe tri. tatare miec ]ch=op\, ˚toziemlce, odwr.
oukraweny. kamenπem galic- nogami ‘ruszaj’, uk=u: go strze- 'e iskavwe. ne mogowa ix= cudzoziemiec.
kym b≠lym= i zelenym=. mieniem ¯ ¢tolk= ]sens, do iznaiti v= mno'stv≠ tro- tu/achu tou'axou – skowy-
xolm;sk;m tesanym=. ]ozdo- zrozumienia\, up=. m(e)rtvyx Batyevi 'e. cz'c ¯ ¢tou'it; i plevat;
bione kamieniem halickim bia=ym i tolknou kon; svoi i v=zemw[ kozelsk;. i poide v ˘ tou'enπe ]skarga, /al, ubole
i zielonym, cho=mskim ciosanym, dvi'esœ ]‘to=kn'=’ konia swego zeml[... itd. ]interpunkcja zdania, -wanie, op=akiwanie, zawodzenie
z Cho=ma\, i ruszy= z miejsca\ brak kropki\
psa, wycie\
...s=zdana 'e sama drevom to=macza tolmaha – t=umacza • we W=odzim. Wo=. 1240(41&
ti psi teh[]e po goro-
tesanym=. i oub≠lena ≥ko i xomou tolmaha rozoum≠- i ne v=zmogosta iti v po di]ou. tou'axou 'e i ple-
syr=. ]zbudowana sama z drewna []i Rouskyi ≥zyk; ]i Chom" -le. smrada rad. mno'stva vaxou. ]psy te, biegaj'ce po ho-
ciosanego i ubielona ‘jak ser’ – na t=umacza rozumiej'cego Ruski izbπennyx. ne b≠ bo na vo- rodyszczu...\
kolor bia=y\, j"zyk\ lodimeri ne \stal= 'ivyi. twerdym tverdym – twardym
za> w Sandomierzu n(Wis='& tosknuw t=sknouv; – zm"- c(e)rkvi prstya B(ogorodi) tverdym= 'e byvwim= dve
c(e)rkvi 'e bœwe v gorod≠ czony ¯ ¢toska – m"ka, b[l ca ispolnena bys trupπa. -rem;. ne mogowa is=s≠hi
tom kamenna velika. i pre- t=sknouv; nemoh[ t≠la sve- inya c(e)rkvi napolneny ]w cerkwi drzwi by=y ‘twarde’ solidne,
diva. sπa[]i krasoto[. bœwe go ]‘zm"czony niemoc'’ – z=o/ony bywa. trupπa i teles= m(e)rt- dobrze osadzone – nie mogli ich
bo s=zdana b≠lym= kamenem. chorob' – cia=a swego\ vyx. wyr'ba:\
tesanym=. i ta bys polna towara tovara – dobytku • w Sandomierzu 1258(59& twoi tvoi – tw[j
l[dei. ]‘cerkwie’ – ko>cio=y by=y w poln= l[dei i tovara ]pe=en l[∂ie 'e vid≠vwi Tatary tworja tvorœt; – tworzy:,
tym grodzie by=y kamienne, wielkie ludzi i dobytku\, na gorod≠. oustremiwasœ czyni:, uprawia:, wykonywa:
i przedziwne, >wiec'ce pi"kno>ci', i poimawa v nem; tovara pob≠gnouti do d≠tinca. i i pogan;stvo svoe ≥vno
bo z kamienia bia=ego, ciosanego. i mnogo. i helœdi. ]uj"li w nim ne mo'awe v=m≠stitisœ tvorœwe ]i poga<stwo swoje
ta by=a pe=na ludzi\ dobytku wiele, i czeladzi\, v= vorota. zane most. bœ- jawnie uprawia\
tesnota t≠snota – ciasnota i s tovary svoimi we ouzok= vorotom. i po- ty= tyl= – ty=
xristπanom prostranstvo ]i z dobytkiem swoim\ davwisœ sami. a drougπe tymi tymi – tymi
est; kr≠post;. poganym 'e toziemlce tozeml;ce – tuziem- padaxou s mosta v rov=.
s tymi slovy ]z tymi s=owy\
est; t≠snota, c[w, tubylc[w aky snopov;e. rovy 'e bœxu
v t≠snyx m≠stex ]w ciasnych s=bral tozeml;c≠ mnogye videnπem;. glouboci velmi.
miejscach\

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
U √U, OU, ¨, Æ, Ü∫ ¯ ¢oudolevat; bolestπ[ ounou'en= outekowa ]uciekli, zbiegli\,
ubiedi oub≠di – przekonaj ne oudol≠wi vragou. upusti oupousti – upu>ci= utopu= outopoul= – utopi=
¯ ¢ubedit; ]przekona:\ ]nie podo=asz wrogowi\ kopie oupousti v= kr=vi outopoul=
oubedi ≥ ]przekonaj jego\ udo= oudol= – d[= ]kopi" upu>ci=\ ]we krwi utopi=\
ubielena oub≠lena – ubielona, stoœ]im 'e sim; na gor≠. i uraz ouraz – strata, pokr. utwerdisza outverdiwa –
i oub≠lena ≥ko syr= ]ubie- sim= na oudol= ]stoj'cym /e pako>: ]strata, szkoda, ujma\ zatwierdzili, dos=. utwardzili,
lona jak ser\ tym na g[rze i tym na dole\ ouraz velik= ]strat" wielk'\ ¯ ¢tverdet; ¯ tverd;
ubijen oubπen= – zabity ugoni ougoni – dogoni= usmotri ousmotri – dojrza=, outverdiwa mir= ]wzmocnili
oubπen=, oub=en= i ougoni ≥. Boris=. ou po∂ dopatrzy= ¯ ¢smotreti pok[j\
oubπistva, Teliha ]dogoni= ich, dop"dzi=\, i ousmotri oumom=. razoum=. uwiedawsze ouv≠davwe –
oubπen= bys. i sr˛dce ego ougoniwa ≥. ou Neblœ go- podannyi emou \t Vasil- zwiedzieli si", dowiedzieli
vyrezawa ]zabity zosta= i serce roda ]dogonili ich – Litwin[w – u ka. ]‘upatrzy= my>l'’ – domy>li= \ni 'e ouv≠davwe.
jego wyr/n"li z cia=a\, oubiva- grodu Nebla n(rz. Prype:\ si" – intencj" podan' mu przez \n≠na 'e ouv≠davwima,
wet; bo na vsœk= dn˛; po 3 ne ougoniwa ix= ]nie dogonili Wasylka\, ]oni zwiedzieli si"\,
po 4 ]zabijaj'c ka/dego dnia po ich\ i ousmotri vr≠mœ po∂obno ouv≠davw[ ]dowiedzia= si"\
trzech, po czterech\, ujdosza ouidowa – uszli sob≠. i vorotisœ nazad=. uwiernut’sja ouvernouvsœ
i za malo ne oub;en= bys ouidowa borzo ]uszli szybko\ tako rka. ]upatrzy= por" do- – unikaj'c, ¢ouvernout;sœ
]i o ma=u nie zabity zosta=\ ujema ouema, ouå – godn' sobie, i wr[ci= z powrotem, ...Ougrom= 'e i Lœxom=
ubisza oubiwa – u(za-bili wujami, wujowie tak m[wi'c\ gonœ]im= œ. ouvernouvsœ
knœzœ oubiwa ouema svoima ]wujami swymi\ usmotriwsze ousmotrivwe Polovhin=. zastr≠li Ouza
ubode oubode – ubodzie ou≥ tvo≥ ]wuja twego\ – upatrzyli; ousmotrivwe v= \ko. ]W"grom i Lachom go-
Mika 'e oubode tobawa i ukrasii oukras∑ – ukrasi, sob≠ vremœ tako ]upatrzyli ni'cym ich, unikaj'c, Po=owczyn
glavou emou stœl= ]Mika ugo- ozdobi, upi"kszy, sobie czas taki\ ‘ustrzeli=’ – trafi= – Uza w oko, ten
dzi= Tobasza i g=ow" jemu >ci'=\ ¯ ¢krasnyi ¯ krasota, uspiewsze niczto/e ousp≠v- spad= z konia\
uboimsja ouboimsœ – i oukras∑ [ ikonami zla- we nihto'e – bez powodzenia uzok ouzok= – w'skie
wystraszymy si", tymi ]ukrasi= j' ikonami z=otymi\, ¯ ¢ousp≠x= ]sukces\ bœwe ouzok= vorotom= ]wrota
¯ ¢boœt;/sœ ]ba: si"\ oukrasi zlatom i srbrom=. ousp≠vw[, ousp≠vwi. by=y w'skie\
hada ne ouboimsœ ]dziecka nie um oum= – my>l, pras=aw., ustawljaju oustavl≥[ – uzrewsze ouzr≠vwe –
wystraszymy si"\ st'd te/ duma , pol. rozum, ustanawiam ujrzeli, ujrzawszy
ubogym ubogym= – ubogim umij"tno>:, zaduma: si" – za- oustavl≥[ lovhπe na Bere- ¯ ¢ou Ÿ zr≠t;
≥'e k= oubogym; tvorœwe, my>li:, i inne st;any }na| v≠ky za ix= ko- ]we(spo(u-jrze:, wejrzenie\
i rozda oubogym im≠nie svoe i ne priimem; si v= oum= romolou. ]ustanawiam ‘=owcze’ ouzr≠vwe 'e boœr e...
]rozda= ubogim mienie swoje\ tlen;nago sego i skoro mi- dla Brze>cian na wieki za ich v=z∂vigowa kramolou. ]gdy
ubojawsja ubo≥v=sœ – nouvwago 'it;≥. ]‘nie przyjmuj bunt\ bojarzy ujrzeli... podnie>li bunt\
wystraszy= si", od do rozumu’ pylnego tego i szybko ustna oustna – warga ustna ouzr≠vwe kr≠post; ]ujrzawszy
¢ boœ-t;/t;sœ/zn; ]ba: si", mijaj'cego /ycia; naha emou gniti uspodnœ≥ moc, krzep", si="\
strach, obawa, zaniepokojenie\ z mowy do obl"/onych, zach"ca- oustna ]zacz"=a jemu gni: dolna u/as ou'as;, ou'ast; –
ucziniti ouhiniti – uczynili j'cej do walki, w beznadziejnej sy- warga ustna\ strach, przera/enie, groza,
¯ ¢uhinœt; ]robi:, czyni:, wy- tuacji, bo w obliczu przygniataj'cej ustremiszasja oustremiwasœ straszna obawa, graniczny l"k
rz'dza:\ przewagi Tatar[w\, – rzucili si" ¯ ¢oustremliti vid≠vwe 'e gra'ae. i
udari czo=om, lub cze=om usmotri oumom. razoum=. ]kierowa: si", zwraca:, zgina:\, ou'as= bys v nix=. i ne
oudari holom; – uderzy= podannyi emou ø Vasilka. oustremlœt;sœ ]p"dzi:, mkn':, str=p≠wa. i vdawasœ. i go-
czo=em, wykona= g="boki sk=on, ]stoj'cy na >cianie grodu dojrza= rzuci: si", nagle upa>:, przy>pieszy: rod za';'e. l[di izvede. i
do pasa, >redniowieczne oddanie umys=em, rozumem, my>l podan' i inne, wszystkie z doz' po>piechu i vdast; ≥ na pod≠l=.
czci, ho=du; zwrot cz"sto u/ywany; mu przez Wasylka; gdy Wasylko, gwa=towno>ci w dzia=aniu\, ]ujrzeli grodzianie i strach na nich
w protok[le poselstw stoj'cy poza obr"bem grodu, nie oustremiwasœ na b≠g= ]rzucili pad=. nie wytrzymali i poddali si".
M;stislav 'e oudari ho- m[g= mu przekaza: co my>li, bo Ta- si" gwa=townie do ucieczki, z wielkim }Dani=o| podpali= }ich| gr[d, ludzi
lom; pre∂ bratom svoim tarzyn sta= obok niego, rozumiej'cy p"dem pocz"li pierzcha:\ uprowadzi= i da= ich na podzia=\.
volodimerom. ustretit’ oustreti† –
j. ruski, Wasylko wi"c m[wi= jedno, o komecie& ta ' l≠ta ≥visœ
M;stislav 'e oudari he- zgadza si"
co Tatarzy mu nakazali, a postaw' zv≠zda na v=stoc≠. xvost-
lom; ]Mistis=aw ‘uderzy= czo=em’\ dawa= znak – r[b drugie\
/e jeste>cie mymi zaprzyja{nionymi, na≥ \brazom= strawnym=.
udasi udasi – zasta= umorisza oumoriwa – sprzymierze<cami mirnici. a ...ø videnπa 'e se≥ zv≠zdy
...izb≠'e no][. andrei u>miercili, kto ne oustr≠yi† mene. t=i strax= \b;≥ vsœ h(e)l(o)-
'e ne udasi ego no udasi ¯ ¢morit; ]zabija:, niszczy:\, ratn;m mn≠. ]ten mi wrogiem, ten veky i ou'as;. ]tego roku
vladykou. i slougi ego i mnogy oumoriwa str≠- wojuje ze mn'\ pojawi=a si" gwiazda na wschodzie,
raz=grabi gord≠i. i slou- lami ]wielu zabili strza=ami\ ustretosza oustr≠towa – ogoniasta, wygl'dem strasznym.
gi i touly ix=. bogrovye umre oumre – zginie, s(na-potkali ...na widok tej ‘gwiazdy’ strach obj'=
razdra. ]...uciek= noc'. Andrej pokrewne ¢ morit; uteczet’ outehet; – ucieknie, wszystkich, i przera/enie\.
nie zasta= go, lecz zasta= w=adyk". doma oumira[t; bez sla- zbiegnie ¯ ¢ou Ÿ teh; ]ciecz\ ∏ strax 'e velik= i ou'as;
i s=ugi jego ograbi= wynios=e, i vy ]w domu gin' bez s=awy\, teku]ij ]p=yn'cy, ciekn'cy\ nad≠ na gorod≠ byvwaa œko
tu=y ich bobrowe podar=, itd.\; oumrowa. utecze outehe – uciek= m(e)rtvi. sto≥]e i na zabo-
s=ugi wynios=e..., pr[ba usprawie- i inii ot meha ego oumrowa da nikto 'e ne outehet; rol≠x. goroda. ]strach wielki
dliwienia rabunku ]i inni od miecza jego ‘zmarli’\ \t nix=. ]nikt nie uciek= od nich\, pad= i przera/enie, na grodzie, jak
udoleszi oudol≠wi – unu/en ounou'en= – nikomou ø nix outekwi martwi stali na ‘zaborolach’ >cianach
podo=asz, zwyci"/ysz, znu/ony, z=o/ony ]od lec\ ]nikt nie uciek= od nich\ grodu, palisadzie\

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
vl(a)d(y)ka sto≥we vo wesele vesele – wesele, wieliczestwom velihestvom= w pierwszy dzie< Wielkanocy\.
ou'as≠ velic≠ ]u Tatar[w, uroczyste zawarcie zwi'zku m"/- – zarozumia=o>ci', wynios=o> Knœz; 'e M;stislav= s≠de
w=adyka sta= w strachu wielkim\ czyzny z kobiet' w czasie cere- -ci' na stol≠ brata svoego volo-
u/ika ou'ika – pewniak ¯ monii >lubnej i nast"puj'cej po wielmo/i velmo'i – dimera na samyi velik=
dun. usikker ]niepewny, w'tpli- niej biesiady z muzyk' i >piewami, wielmo/e ¯ ¢vel Ÿ mo'i ]wielce d(e)n;. m(e)c(œ)ca. aprilœ.
przy>piewkami i obrz"dami. ˆ≈ d(e)n;. i naha knœ'eti
wy, dyskusyjny\, s=aw. S? mo/ny, bogaty, st'd pol. zamo/ny\
Wesele, pomieszane p[{niej ze
b≠ bo mou'; i toi kr≠pok=. ¯ moga ]si=a, krzepa\ ˘ zapomoga, po brat≠ svoem pravdo-
swad{b' ]swataniem, od swat, czyli
pone'e ou'ika syi Roma- zar"czynami\& pomoc ‹ moc l[b;em;. ]Knia{ Mistis=aw zasiad=
nou. ø plemeni Volodimerœ wo=. ltps ...v= tya 'e dni ve- prixodœ]πa cari i knœzi. i na stolcu brata swe go Wo=odimera
prirokom. velmo'i. na sam ‘wielki dzie<’ miesi'ca aprila
sele bus ou Vasilka. 10, i pocz'= kniaziowa: po bracie
i ne mo'et; vzœti laska- Ipat. ltps ...v ty 'e dni. svadba wieky v≠ky – wieki
swoim, lubi'cym prawd"\
miem;. g(lago)lawe emou. bus ou Vasilka. wielik velik= – wielki
wkupie vkoup≠ – w kupie,
\stavi korolœ Ougor;sko Wo=. ltps 1288, Ipat. ltps 1428.... i toe no]i. bys d='∂; ve-
razem, w grupie,
-go. ≥ko ou'ika mi esi. i bus 'e vesele ou Romana lik=. ]tej nocy by= deszcz ‘wielki’
i tako poidowa vsi vkoup≠
svo≥k=. knœzœ. ou dr=benskogo. – ulewny\
]poszli wszyscy grup'\
Potom 'e posla k Danilovi weselitisja veselitisœ – wielika velika – wielka
w=ast’ vlast; – w=o>:
rekyi ou'ika mi i svat= weseli: si", i nahawa vese- wieniec v≠nec; – wieniec
w=chw vl=xv;, vol=xv= –
esi. pomozi mi na Hexy i litisœ. ]pocz"li weseli: si"\, Dani=o przyj'= wieniec v≠nec;. v
prorok, magik dzi> ¢volxv,
oub≠di i. i naha \b≠dati. i piti i gorod≠ dorogihin≠
bo b≠ vl=xv;. ]by= prorokiem\,
veselitis. ]pocz"li ‘obiadowa:’ – wieprew veprev= – wieprz[w,
vl=xvy ougorskya. ]prorocy
W √V∫ spo/ywa: obiad, pi: i weseli: si"\ i oubiv; veprev= 6. sam= 'e
w"gierscy\, v≠rœwe vl=xvom.
wdast’ v=dast; – odda= wezachujsja vezœxousœ – oubi ix †o'e rogatino[.
]wierzy= prorokom\
v=dast; Mazovew; ]odda= ¯ ¢vezenij ]transportowany, ]zabi= wieprz[w 6, sam zabi= tak/e
w=dku vl∂kou – w=adyk"
Mazowsze\ wieziony\ ¯ vezti ]wie{:\ ˘ voz/ ich ody<ca\
poslal= bo bœwe. sebe
werblud ver;bl¡[∂ – wiel- it;/i]e ]w[z, wozi:\; wieprewi veprevi – wieprzowi,
m≠sto. vl∂kou ]pos=a= w swe
b='d o ‘bezbo/nych’ halickich boja- ...k= veprevi ni k medvedevi
miejsce w=adyk"\,
¯ ¢wiel % b=ud ]olbrzym pustyni\; rach kt[rzy nie chcieli widzie: ne 'dawe sloug= sboix=.
i s= vladyko[ ]z w=adyk'\,
b=ud ]pustynia\ ˘ b='d, b="d`, Dani=y w swym grodzie& a bywa emou pomogli. ]ku
vl(a)d(y)ka sto≥we vo
np. b="dne ko=o, ob="d, Pustynia a boœre bezbo'nii vezœxou- wieprzowi ni ku nied{wiedziowi ou'as≠ velic≠ ]u Tatar[w,
B="dowska; pust ]cz=ek, lud\, sœ inogda. ne xotœ]e lica nie czeka s=ug swoich aby mu w=adyka sta= w strachu wielkim\
pustynia ¯ pust % y % nia ]od % ego vi∂iti. ˚Halicz pomogli\
wnie vn≠ – wewn'trz
ludzie\, itd. we/u ve'ou – namiotu tatar- wierblud ver;bl[∂ – wielb='d
dn≠ i vn≠ divleni[ pobo-
dzi> ¢verbl[d ]g[ra % plu:\ skiego ¯ ¢ve'a ]s=aw. S?\ gdy Batyj podszed= ze sw' armi'
ben=. ]na zewn'trz i wewn'trz
mno'estva reven≥. ber;- i poklonivsœ po \byha[ 1240 pod gr[d Kijew godny podziwu\
bl[∂ ego i r;'en≥ ø glasa ix=. i v=nide v ve'ou ego i ne b≠ slywati ø glasa.
wniesznaja vnewnœa – w nich
stad konei ego. ]g=osu nie by=o ]pok=oni= si" po obyczaju ich i wszed= skrypani≥ k= tel≠g= eg. i \bidout grad=. i po'
s=ycha:, od cz"stotliwo>ci ‘rwania’ do >rodka ‘we/y’ jego – wesy\, mno'estva reveni≥. ver;-
-gout; vsœ vnewnœa xramy.
– bekania wielb='d[w jego i g=osu tatarowe 'e v=zvratiwas bl[∂ ego. i r='en≥ ø gla- i \grady i goumna.
r/enia stad koni jego\ v= ve'i sboa. ]Tatarzy wr[cili sa stad= konei ego. ]nie by=o ]obeszli gr[d, pal'c wszystkie w nim
wesele vesele – wesele. do ‘we/’ swoich\ s=ycha: g=osu od skrzypienia teleg
‘chramy’, ogrody i klepiska\
Wesele do>: cz"sto mylone jest ze rekyi ≥ko zœt; tvoi oubi- jego. wielu ‘rwa<’ wielb='d[w i r/e- wnijde v=niπide – wchodzi,
swad{b', swa:b', ti tœ xohet;. ispravleni[ nia stad koni\ wkracza; v=nπide v= \ltar=
ros. ¢svad;ba, 'e byv=w[ \kolo ve'i ego. wierch vr=x, v≠rx= – ]wchodzi w o=tarz\,
wskazuj'c na niezrozumienie prob- ]m[wi'c, /e zi": tw[j zabi: ci" chce, wierzch, ...vr=x 'e ou nei
wnuk vnouk= – wnuk
lemu przez t=umacza, lub uprosz- wykonanie – zamachu – odb"dzie derevom pokryt= ]wierzch w
popov= vnouk= ]wnuk popa\
czeniem zagadnienia w przej>ciu si" ko=o namiotu jego; donos\ niej drewnem kryty\
wnutrnji v=noutr=nii –
na inny j"zyk. potom 'e v=zvorotisœ wierjasze(t v≠rœwe – wierzy= wn"trzu, tle
• Swa:ba, jak sama nazwa wska- bourondai naza∂. v= svoa ≥ko v≠rœwe vl=xvom. na lazuri v=noutr=nii
zuje, jest swataniem, czyli ro- ve'i. ]potem wr[ci= Burondaj wies’ ves; – wie>, domostwa ]na lazurowym tle\
dzajem zar"czyn ¯ ¢swat; ang. ‘nazad’, w swoje we/e\ wiest’ v≠st; – wie>:, wiado-
wodwigosza v=∂vigowa –
engagement, dzi> ros. pomolv wickago vickago – wickiego mo>:
podnie>li, dos=. podd{wign"li
-ka/lit;/livat;, s=owo w roznosz'cego wici. wie/a ve'a – wie/a
woewati voevati – wojowa:
latopisach nie u/yte. V= to' l≠to prisla korol; ve'a 'e sred≠ goroda woj voi, voœ – woje
• Wesele za> – biesiad' po >lubie, Ougor;skyi. vickago reka. vysoka ]wie/a w >rodku grodu i zr≠vwe 'e voi pomedown≠
z r[/nymi innymi obrz"dami i poimi d=]er= mo[ za s(y)na wysoka\, o budowie i wysoko>ci woje-wat’(wodstwo voevat;,
zabawami, i pochodzi – jak sama svoego Lva. bo≥we bo sœ ego. cerkwi w Cho=mie& ...i s=zda. i voevod;stvo – wojowa:,
nazwa wskazuje – od rado>ci z wiebre veb;re – wierzby tver';wa i vywwa ve'≠ 'e
wojew[dztwo
faktu >lubu; ang. wedding, dzi> i silna lozina. i veb;re takoa ]wy/sza wie/y\, wokrainci vokrainci –
ros. svad;ba, 'enit;ba, ]‘silna’ – bujna =ozina i wierzby\ r[/ne od «we/a» ]namiot, wesa\
na skraju
brakosohetanie. wieczer vehr=, veher= – wielik den velik= d(e)n; –
selo na vokrainci imenem;
vesele, na vesele wiecz[r, ...byvw[ ' veherou Wielkanoc ]s=aw.-pol. koncepcja&
Voin; ]wie> na skraju o nazwie
]w wo=. ltpsi z 1289 r.\, ]z nastaniem wieczoru\ dzie<  noc; wisie:  le/e:; ciec
Woin, dzi> Wojn[w\
svadba, svadbou i prπidowa Vetrou vehr=. ]  biec\,
wola vola – wola
]w Ipat. ltpsi z lat 1428(32\. przeszli Wart" wieczorem\ i tako vzœwa i na samyi ve-
vole[ ]wol'\
wiedosza vedowa – wiedli lik= d(e)n; ]‘wzi"li’ szturmem na
wo=ost’ volost; – w=o>:
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
wo=osy volosy – w=osy wozjarisja voz≥risœ – izydou na vragy moa. no skoro sam= oubivawe
volosy im≠≥ 'elty ko- zaogni si", dos=. rozjarzy si", ]chcecie by: mi wierni, to chod{cie vsœkyi zv≠r= ]lecz skoro sam
udravy ]o W=odzimierzu, w=osy od ¢voz Ÿ ≥risœ ]roz % jarzy\ na wrogi moje\ zabija wszelkiego zwierza\
mia= rude, k"dzierzawe\ ˘ ≥rkπi ]o kilku znaczeniach, wrat vrat= – wr[t, Ø ^ A wsjakoja vsœkoœ – wszej
won von= – precz wszystkie z barw' ostry& kolor jask- ¯ ¢vorota ]wrota ‹ w % rota\ ø vsœkoœ rati ]od wszej ratji\
von= is; ]wyni[s= si" precz z\ rawy, p=omie< buchaj'cy, blask, bivwim= 'e sœ ou vrat=. ¯ ¢vsœ ¯ ves;.
von= iz goroda. s velikym= d{wi"k przera{liwy, przenikliwy, ]bili si" u wr[t\, wsju vs[ – wsz', wszystk'
skrzek\,
s=romom. na drouga≥ vrata ]do drugich wspjat’ v=spœt; – do ty=u,
vyexa von= ]wyjecha= precz do batπi 'e ≥ko sver≠pyi wrot, ku drugim wrotom\ dzi> ¢vspat;
Wororis=awlja, Wroc=awia\, zv≠r=. voz≥risœ. povel≠ wrata vrata – wrota i lœxove v=zvorotiwas
izyti von=. i zaklati. i zaklan= bys. vorot= ]wr[t\, i vrat= ne v=spœt;. ]Lachowie wr[cili,
]Batyj jak dziki zwierz ‘rozjarzy=
woniezanu v=nezanou – zatvoriwa ]wr[t nie zaryglowali, poszli w odwrotnym kierunku, w
si"’ poleci= przysi'dz, i dokonano
z p"dem ¯ ¢vonzat; ¯ vonzit; nie zamkn"li na sztab"\, drug' stron"\
i v=nezanou napadwim= na >lubowania\. podle vrat= l϶skyx ]wzd=u/ wtoliti vtoliti Рutuli:, uspo-
n≥ ]z p"dem napadli na nich\ \n≠m 'e bolma v=z;≥riv- wr[t polskich\, ko vorotom Ka- koi:
worogy vorogy – wrog[w wimsœ na n; ∑ oubπen= bys. l≠w;skym= ]ku wrotom kaliskim, knœgini ego ne mo'awe sœ
i poha vorogy svoa izbi- ]oni wielce ‘rozjarzyli’ si" na niego grodu Kalisz\, vtoliti i plakasœ nad=
vati ]pocz'= wrog[w swoich i zosta= ‘ubitym’ – zabitym\ na nemeckyx vratex xo- grobom= ego. plahem; ve-
wybija:\ wozognali vozognali ¯ ¢vo- rougov; svo[ ]na niemieckich likym z≠lo..., outoliv 'e
woronom v=ronom – wronom zognat; ]goni:, >ciga:, polowa:\, wrotach chor'giew swoj'\, ø plaha.
worot vorot= – wr[t, Lœxove v=zognali vo[[hi gon≥we ∑ li i do Sanoka i. wtok vtok, vtornik= –
por. vrata ]wrota\ po selom=. ]za Rusinami, Lacho- vorot ougor;skyx=. ]gonili a/ wtorek, drugi, roboczy dzie<
wie ‘wozognali’ wojuj'c po wsiach\
worotisja vorotisœ – wr[ci= do Sanoka do worot ugorskych – tygodnia
i vorotisœ nazad= ]wr[ci= z wozrostom v=zrostom – w"gierskich\ wygnan vygnan= – wygnany
powrotem\ wzrostem ...v=zrostom b≠ vy- wratiszasja vratiwasœ – ¯ ¢gnat; ]>ciga:, p"dzi: za, goni:\
worozi vorozi – wrogowie, sok=. ]o W=odzimierzu, wzrostem wr[cili wygnisza vygniwa – wygni=y
wrodzy ¯ ¢vrag ]wr[g\, by= wysoki\ vratiwasœ v= stany svo≥. ¯ ¢gnit;
a vorozi izbitπi wozwiede v=zvede, vozvede rekwe v pole. ]wr[cili do stan[w ...i zouby ispodnii vygni-
]a wrogowie wybici\ – wezwa= swoich, rzek=wszy w pole\ wa vsi ]i z"by dolne wygni=y
worozi vorozi – wrodzy, wozwiedosza v=viedowa, wra/da vra'da – wrogo>: wszystkie\
¯ ¢vorog=, por. worogy, vozvedowa – wznie>li ¯ ¢vrag= ]wr[g\, G?, wyrazi vyrazi – urazi
dzi> ¢vrag, ...a vorozi izbitπi wozwodnyi v=zvodnyi – por. worogy, worozi. i vyrazi sob≠ plehe.
]a wrodzy wybici\ zwodzony wremeni vremeni – czasu, wysikostom vysikostom –
woro/boju v=ro'bo[ – v=zvodnyi most= ¯ ¢vremœ ]czas\ rzekoma jednostka miary czasu
wr[/b" ¯ ¢voro'ba wozwratiszas v=zvratiwas, malou 'e vremeni minouv- ustanowiona i u/ywana przez
woru/itsja vorou'itsœ – vozvratiwas – wr[ci-=(li ¯ wi ]dos=. ma=o czasu min"=o, plemi" Wissigoth[w, germa<-
wr[/y= sobie ¢vozvratit; ]wr[ci:\ po niewielkim up=ywie czasu, po skiego pochodzenia, podbijaj'-
woskliknuwsze vosklikhouv- v=zvra]enπe, vozvra]enie niewielu dniach\ ce Cesarstwo Rzymskie w ko<-
]powr[t\, v=zvrativsœ v= svo- wremja vremœ – czasie
we – odkrzykn"li, cu III w. A.D. D=ugo>: tej jed-
¯ ¢vos Ÿ kliknout;, ≥si ]wr[cili do swoich\, \n 'e v to vremœ nostki mi nie znana, by=a i nie
\ni 'e v=skliknouvwe i tako v=zvratiwas v= svo- ]w tym czasie\, jest. Po przeprowadzeniu do-
rewa ≥ko se est; dar'atel; asi ]i tak wr[cili do swoich\ minoubw[ 'e vremeni g="bnych studi[w doszed=em
naw.... ]oni odkrzykn"li...\ wozy vozy – wozy ]up=yn"=o czasu\ do wniosku, /e by=a to pr[ba
wosku voskou – wosku wozydosza vozydowa – wreszczi vre]i – rzuci:, pisarza wywiedzenia nas w
voskou li. weszli cisn':, ...gra'danom= 'e ni pole. Rzymskie wysikosty to nic
wospomjanu v=spomœnou v=zydowa na val= ]na wa=\ kamen≥ sm≠[]im; vre]i na innego jak konstantynopolskie
– wspomnianemu wo/ vo'; – prowadzi:, dowo- n≥. ]grodzianie nie >mieli kamienia indykty, o kt[rych wzmianki tu
wostania v=stanπa – powstania dzi:, kierowa: rzuci: na nich\ nie ma, a b"d'ce w[wczas w
velikπa troudy. i hœstaœ i dast; vo'; na l;sti. wro/et vro'e† – cisn'= u/yciu – zatai= je.
voiny. i mnogya kramoly i ]‘da=’ – wskaza= fa=szyw' drog"\ molviv=. ta kamen; vro'e†. rimsky 'e vysikostom
hasta≥ v=stanπa. i mnogya i vid≠ ≥ko l'ou† vo'eve. dolov;. da≥ im= rozoum. ]rzymskim ‘wysikostom’\.
mœte'i ]wielkie niepokoje, cz"ste i neslouza ix=. ]zobaczy= /e xitrost;[ a by sœ bili ]Wa- wysok vysok= – wysoki
k=ami' w sprawie kierunku i nie
wojny, wiele zwad i cz"ste powsta- sylko w r"kach Tatar[w, stoj'c przed v=zrostom b≠ vysok=. ple-
s=ucha= ich\
nia, oraz zamieszki\ grodem, nak=ania= do poddania go, hima velik; licem; kra-
wozbiegajuszczim v=zb≠ga- wpa= vpal= – w(za-pad= m[wi'c to, kamieniem cisn'= do=em, sen=. volosy im≠≥ 'elty
[]im – rozbiegaj'cym si", vpal= v bolest; velikou daj'c im – na zaborolach grodu – na koudravy borodou strigπi
uciekaj'cym ]wpad= w chorob" wielk'\ domys=, aby si" bili\. ]o W=odzimierzu, synie Wasylka;
i sam≠m; v=zb≠ga[]im ]ucie- wpadachu vpadaxou – wsiech vs≠x – wszystkich, wzrostem by= wysoki, w plecach
kaj'cym na wysokie miejsca\ wpadli; vpadaxou v r≠kou wszytkich wielki, licem pi"kny, w=osy /[=te –
]wpadli do rzeki\
wozdwigosza voz∂vigowa i tako izbiwa ≥ vs≠x blond lub rudawe – k"dzierzawe,
– podnie>li ¯ ¢voz Ÿ dvigat; wpiered vpered= – w prz[d ]i tak wybili ich wszech\ brod" strzy/on'\
do przodu, r[/ne od wprz[d
]rusza:, zach"ca:, pobudza:, wpra- wsja vsœ – wsza, wszystka wysotoju vysoto[ – wysoko>-
wia: w ruch, podnieca:, d{wiga:\, ]pierwej\ a svo≥ drou'ina vsœ c≠la ci', ...vysoto[ ≥ko i Ka-
v=z∂vigowa kramolou ]pod- wragy vragy – wrog-i(owie ]dru/yna wsza ca=a\ meneckyi ]wysoko>ci' jak i
nie>li bunt, zwad" ¯ kra – wada\ xoheteli byti v≠rii mn≠ da wsjakyj vsœkyi – wszelkiego kamieniecki\

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
wzja vzœ – wzi'=, uj'=, pochwy- W dalszej cz">ci& zatwori= zatvoril= – zamk- ix= polnym byti. v=stavwe
ci=; i vzœ polon= velik= ... i zamazawa grob= ego n'= na ‘zatwor’ ¯ ¢zatvor= 'e za';gowa kolimagi
]i ‘wzi'=’ niewolnik[w wielu\ m(esœ)ca april v= ß≈ (6). d(e)n;, ]zasuwa, rygiel, sztaba\, svo≥. rekwe stany. ]nazajutrz
wzjasza vzœwa – ‘wzi"li’ – v sred str(a)stnoe nedeli. Danil= 'e zatvoril= Xolm=. zebra=a si" ca=a Jatwie/, piesi i ‘z
zdobyli szturmem ¯ ¢œt; ]j':, zane zane – bo, albowiem, ]Dani=o poleci= zamkn': si" w gro- n[g zdj"ci’, wielu ‘ze=o’ – silnych,
chwyci: › uj':, poj':\ poniewa/, dos=. za tym ]co dzie Cho=m, ze wszystkimi czyn- silniejszych, bo lasy nape=nione s'
i zlo s=tvori t≠m; bo ne poprzednio\ no>ciami w='cznie, na t" okazj"\, nimi, itd.\
vzœwa grad. ]i z=o ‘uczyni=’ – wy- zane sestra b≠ e[, Galih; bo b≠ sœ zatvoril=. zemla zemlœ – ziemia
rz'dzi= tym bo nie ‘wzi'=’ grodu\, Tatarzy z=upiwszy, puszczali nagich, ]Halicz ‘zatwori= si"’ – zawarowano zieliem zeliem; – zielem,
ci od mrozu umierali, w nim wrota i wzmocniono stra/e\.
i tako pristupl;we vzœwa trutk'; zio=o podane w formie
gorod. zakon= 'e bœwe v zane bys. zima l[ta velmi zatworisja zatvorisœ – napoju ¯ ¢zelie, zelen; ˘
]albowiem zima by=a mro{na wielce\. ¯ ¢zatvor= ]zasuwa, rygiel,
Lœxox takov; helœdi n≠. zelenet;, zelënyj.
Osiek w lesie, pe=en ludzi i ‘towaru’ sztaba, zamkn': na nie\
imati ni biti no zakle- ]dobytku\ nie ‘wzi"ty’ ]zdobyty\ /ad-
Tatarzy ...zeliem; oumoriwa
eno. ]i tak przyst"puj'c ‘wzi"li’ ...Danil= 'e zatvorisœ v Mixaila knœzœ hern≠gov-
nym wojskiem... galihi.
gr[d. prawo u Lach[w by=o takie, zane tverd= bœwe velmi skogo ne poklonivwousœ
m=odzie/y nie ‘ima:’ – nie chwyta:
...da bysta zatvorilasœ v koustou ]zielem utruli Michai=a,
]bo ‘twardy’ by= wielce\, galihi.
i nie uprowadza:, i nie bi:\ zane ne by v nego s(y)na kniazia czenihowskiego, ‘nie k=ania-
w/da v'da – zapragnie ...Galih; bo b≠ sœ zatvo- j'cemu si"’ krzakowi\
zapalisza zapaliwa – zapalili, ril=
¯ ¢'dat; ]pragn':, chcie:; dzi> podpalili ¯ ¢za Ÿ palit; zie=o z≠lo – wielkim, wielce
– czeka:, spodziewa: si"\
zawiesy zav≠sy – zas=ony, i plakasœ nad= grobom= ego.
i zapaliwa \gn;m; ]podpalili firanki,
...'da vody, piv= poh[ ra- ogniem\ plahem; velikym= z≠lo
¯ ¢zav≠sit; ¯ vis≠t;
nou na teles≠ svoem;. zapowiediem zapov≠dem; ]p=akali nad grobem jego p=aczem
]po bitwie; zapragn'= wody, pij'c –
i zav≠sy zolot\m witi wielkim\,
– przykazaniom ¯ ¢zapov≠d; ]i zas=ony z=otem szyte\
poczu= ran" na ciele swoim\ ]przykazanie boskie\ nau†rπa 'e s=brawas ≥tv≥-
zawist’ zavist; – zawi>: zi. p≠wci i snouznici.
zapre zapr≠ – zaprze(czy= oub≠'en= bys zavist;[ ne mnozi z≠lo. ≥ko i l≠som=
Z √Z∫ sœ zapr≠ ]zapar= si"\, poustœwe ego ]goniony zawi>ci' ix= polnym byti ]nazajutrz
zabieg= zab≠gl= – zbieg= zapr≠lsœ ]zaprzeczy=\ nie pu>ci= jego\
¯ ¢za % bieg; por. bieg zarezati zar≠zati – zareza: za> zebra=a si" Jatwa, piesi i ‘znu/
i bys zavist; Lœxom=. nicy’ – z n[g zdj"ci, nie id'cy na
bo zab≠gl=. zar/n': no/em podcinaj'c ]zawi>: by=a Lachom\
zabra= zabral – zaborol, gard=o nogach – bardzo du/o, bo lasy ich
za/ycie za'it;e – posyci: si" pe=ne s'\
parkan[w grodu, patrz. ∏1810 povel≠ pered; sobo[ za- ]syt ^ /yt\, po/ywi:.
idou]ou 'e kamen[ s= za- r≠zati ]poleci, przyzwoli przed Zupe=nie {le u zgaduj'cych Ros- zgadawszim zgadavwim –
bral ≥ko d='∂[ silnou sob' zareza:\ zm[wiwszym, dzi> ¢gadat;
jan 1997& zadowolenie; wojenna
]kamienie ‘sz=y’ – pada=y – z par- zarja zarœ – zorza ]przepowiada: fortun", domy>la:
operacja w celu uzyskania zado-
kan[w jak silny deszcz\ ≥ko zarœ b≠ ]jak zorza by=a\ si", zgadywa:\, tak/e pol., nielite-
wolenia i grabie/y; satysfakcja z
zad zad= – zad, ty= ¯ z % ad zasada zasada – osada grodu, rackie gada:, gadanina, gadka.
opanowania wrogiego kraju;
poide nazad=. jego ochrona, obstawa gada[]im=
wniosek wyci'gni"ty na pod-
v zadn≠m polkou sto≥wa outverdi l[di i zasadou stawie zdania& zjat’ zœt; – zi":
]w tylnym po=ku stali\ posadi v b≠lskou ]‘utwardzi’ ]o Tatarach 1287 obok W=o- Posem 'e Voiwelk= da
zagasi= zagasil – zga> ludzi i osad" postawi w Bielsku\, knœ'enie svoe. zœt[ svo-
dzimierza Wo=y<skiego\&
ty brat moi. ne zagasil a zasadou svo[ posadi v= ne dadœxæ bo iz goroda emou Wvarnovi
sv≠hi nad= grobom= ]nie zga> Krakov≠ ]a osad" swoj' postawi ni vylezti ]nie daj' z grodu ]pomy=ka w tym wypadku, Wojsze=k
swiec nad grobem\ w Krakowie\, i naha possylati. by= szwagrem, nie zi"ciem& Potem
wyle{: – wyj>:, wyjecha:\
zak=an zaklan= – zak=amany zasadou po vs≠m gorodom= ] zbiegli zb≠gli – zbiegli, Wojsze=k da knia/enie swoje zi"cio-
zaklati i zak=an zaklati, za- pocz'= rozsy=a: ‘zasad"’ po wszyst- wi swojemu, Szwarnowi\
uciekli, zemkn"li, ¯ ¢b≠g=
klan= – zakl"cie, przysi"ga; kich grodach\, \stavil= bo zb≠gli bo sœ bœxu v gorod= z=obu zlobou – z=o>ci, nie-
>lubowanie, zobowi'zanie, b≠ ou nego zasadou ]zostawi= ]zbiegli do grodu, schronili si" tam\, godziwo>ci ¯ ¢zloba
¯ ¢klœtva i klan ˘ klanœt;sœ, jemu osad"\ izb≠'e ]zbieg=\ ...v=zbranœwe zlobou. ego
poklonit;sœ ¯ k Ÿ lono ]ku zastawa zastava – 1. wrota, ]zabrania= z=o>liwo>ciom jego\
zdie zd≠ – gdzie, s=aw. GZ,
=onu, sk=on\, brama, furta, 2. przeszkoda, ix'e ne pisaxom= zd≠ ]ich/e zmijewy g=awy zmπevy glavy
batπi 'e ≥ko sver≠pyi zapora – smokowe, /mijowe g=owy
nie spisa: gdzie\
zv≠r=. voz≥risœ. povel≠ i zastava b≠ Ouxanœx= zdorow zdorov= – zdr[w znamienie znamienie –
i zaklati. i zaklan= bys. ]i wrota, furta, by=y w Uchaniach\ zelie zelπe – 1. ziele, zio=o, znak, znami", szrama, blizna
]Batyj jak dziki zwierz ‘rozjarzy= zastrelen zastr≠len= – 2. trutka, proszek
i ne na dobro slouhisœ emou
si"’ poleci= przysi'dz, i dokonano ustrzelon, zabity strza=', zelπ≥, zel;[, zelπe, zel;e znamenie ]i nie na dobre wyleczy=
¯ ¢str≠la znak na plecach, szram", blizn"\,
>lubowania\. ze=o z≠lo – 1. silnie, 2. bardzo,
zamazano zamazano – togda 'e kon; Danilov= wiele, 3. przewy/szaj'cy, prze- i znamen;e im= podawa
zacementowano zastr≠len= bys z goroda ]znak im podali\
kraczaj'cy, 4. dok=adnie, >ci>le,
i le'a v= grob≠ t≠lo ego ]w[wczas, z grodu ustrzelono konia akuratnie, punktualnie, 5. tro- znoj znoi – zn[j, trud
ne zamazano ø aı˛ (11). dne Dani=y\ skliwie ostro/nie, uwa/nie, 6.
prosœ ou nego v= stan=. zane
m(esœ)ca dekabrœ. do ߲ (6). zatoczi zatohi – zachoruje, wyko<czy:, wykona:, spe=ni:
znoi b≠ velik=. ]poprosi= u
niego o ‘stan’ – kwater", albowiem
dne m(esœ)ca april... ]i le/a= ¯ ¢tohit; ]arch. chorowa:\ naumrπa 'e s=brawas vsi strudzony by= wielce\
w grobowcu. cia=o jego – grobowiec i v tom; zatohen;i oumre ≥tv≥zi. p≠wci i snouzni- zocztie zohte – obliczy=$
– nie zacementowano od 11 dnia ]w tej chorobie umrze\ ci. mnozi z≠lo. ≥ko i l≠som ¯ ¢htenie ]$\
dekabra do 6 dnia m-ca apriela\.

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.

 S+OWNIK cz">: ¡. wo=ynskaja letopis 1205–1292, pisana 1288(1289
Lev= knœz; zohte kolko po-
gyblo ou ego zemli l[dei
wto poimano. izbito..., itd.
]Po odej>ciu Telebuga i Nogaja, Lew
kniaz ‘zoczte’ ile ludzi zgin"=o w jego
ziemi, ilu pojmano, wybito, a ilu ich
wol' Bo/' zmar=o – jedna trzecia,
czyli dziesi": tysi"cy\.
zogljadanie z=glœdan(;)e –
sprawdzanie, przegl'd,
¯ ¢glœd; ]Widzisz# Sp[jrz# dzi>
ros. wulgaryzm\
z=glœden(;)e grada.
zraszczim zrœ]im – jrz'cym /a=ostju 'alost;[ – wsp[=-
¯ ¢zret; ]widzie:, patrzy:, zoba-
czy:, ogl'da:, spogl'da:\
zrœ]im \boim na sœ
]obu patrz'cym na siebie\
zreti zr≠ti – jrze:, patrze:
zane bys 'alostno zr≠ti na a]e li 'alouete nas=.
n;. ]powoli gnij'cemu W=odzimie- sebe 'alouite
rzowi Tatarzy pozwolili wr[ci:, albo- /a/eszi za'ewi – za/ec,
wiem /a=o>ci' by=o patrze: na<\
zrewsze zr≠vwe – widzieli,
patrzyli, zobaczyli, ogl'dali,
spogl'dali ¯ ¢zret;
i zr≠vwe 'e voi powe- podpali:\
down≠.
zwadiwszesja zvadivwesœ
– zwadzili si",
¯ ¢zvada ]zwada, swada\
zvadivwesœ sami
zwadiwszesja zvadivwesœ
– ‘zwadzili si"’ ¯ ¢zvada ]swada\ s=owo posi=kowe, nagminnie u/y-
˘ zawadiaka
i sam= xotœwe. vs[ zeml[
\der'ati. svadivwemsœ
sami. i prπexawa s veliko
-[ gordyne[ ]sam chcia= wsz'
ziemi" posiada:. pok=[cili si" sami,
przyjecha= z wielk' ‘gordo>ci'’ – za-
rozumialstwem, wynios=o>ci'\
zwier zv≠r= – zwierz
\n= 'e ≥ko sv≠repyi zv≠r;.
ne po]adi [nosti ego. pove-
l≠ pered= sobo[ zar≠za-
ti.
]o Batym 1237& on za> jako okrutny
zwierz..., poleci= przed sob' zarze-
za: Wsewo=oda\,
no skoro sam= oubivawe
vsœkyi zv≠r=. ]lecz skoro sam
zabija wszelkiego zwierza\
? √"∫
/aljachusja – /a=owali
¯ ¢'al;
i 'alœxousœ Volodimer ci
emwe im= v≠ry i prisœz≠
ix= ]o Lachach, /e Wo=odzimierza-
nie – grodzianie W=odzimierza Wo=.
– /a=owali daj'c wiar" – Lachom – i
przysi"dze ich\
/a=oboju 'alobo[ – /a=ob' /elezu 'el≠zou – /elaza
¯ ¢'aloba ]wielki smutek, wywo- 'el≠zou i m≠di i srebrou
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
=any >mierci' bliskiego\
¯ /al za, L ˘ + ]/al  /a=\, 'al;
]/al\, 'alost; ]/a=o>: – wsp[=
-czucie, lito>:, ubolewanie\.
po moem; 'ivot≠ rozdava
-ti. i posla volodimer=.
posol= svoi. s= 'alobo[.
k= bratou. svoemou M;sti
-slavou. reka. brate....
]...po moim /yciu rozdawa:. i wys=a=
Wo=odimer pos=a swego z /a=ob' do
brata swego – Mistis=awa, rzecz'c,
bracie...\
czuciem, lito>ci'
¯ ¢'alost;
s beliko[ 'alost;[
/a=ujete 'alouete
¯ ¢'alost;
¯ ¢za % /eg= ˘ po/oga; 'guhij
¯ 'gat; ]pali:\
i xot]im= 'e \gnem=
za'ewi ]chcieli ogniem za/ec –
/a/uszczij 'a'ou]πi –
pragn'cy ¯ ¢'a'da ]pragnienie,
chciwo>:\, pokr. /adnyj ]/'dny\,
˚a=cznost
/e 'e – /e, gdy, ju/, za>, to, sic#,
wi"c, se ]sobie, S?\, sam
wane do wskazania form czasowni-
kowych, g=[wnie czasu przesz=ego,
dzi> archaizm polski; u/ywane w
zaledwie kilku s=owach, jak tym/e,
tam/e, jak/e, zr[b /e, podaj /e mi.
koli 'e oubπawe kogo
]gdy za> zabije kogo\
/enuszczu 'enou]ou –
>cigaj'cym, goni'cym za
1242 Danilovi 'e. i Vasil-
kou 'enu]u po nem;. v≠st;
prπide po nem. ≥ko tatarove
su†. iz zemli Ougor;skoe.
1245 Lœxov≠ 'e ne sterp≠-
wa pob≠gowa ø lica eg. da-
nilovi 'e 'enou]ou herez
debr= gloubokou[ ]Lachowie
nie wytrzymali, pocz"li pierzcha:,
Dani=o natar= – na nich poprzez
‘debr’ g="bokie – wg="bienie terenu,
w'w[z, jar\
ouzr≠v 'e xorougov; ego po
Lœxom= 'enou]ou. i bys v
radosti velici. ]ujrza= cho-
r'giew jego – Wasylki – nacieraj'c'
na Lach[w, ogarn"=a go rado>:\
1254 a]e ouzriwi nas= po-
gnavwix=. skor≠e po nas po-
'eni ]je>li ujrzysz nas p"dz'cymi,
bystro >cigaj nas, tj. dop"d{\
]/elaza, miedzi i srebra\
/ga 'ga – /ga= ˘ po/oga; b≠ grad.
pali= intensywnym ogniem, p=o- 12) i bys radost; velika.
mieniami; \ pogibeli pogan;skoi. i
¯ staro/. ¢agnis ]ogie<\ › s=''e domy ix= i pl≠nœwe
˘ ag]ni\s ˘ ags ˘ /ga ]ags czyt. sela ix. ...po'gowa domy ix.
od ty=u ze s=aw. S?\ ...'gou]a. za'go wa taice-
>redniow. spos[b trzebienia wroga, vihi.
metoda i wynik najazd[w o charakte- ...za'gowa i stawa na s≠le.
rze wyniszczaj'cym, pustosz'cym ...i 'gou]e zeml[ ix=.
]pust – lud\; pustoszy: ]wyludnia:, 13) ou'as= bys v nix=. i
uprowadza: ludzi, pleni:\ ˘ plon ne strep≠wa. i vdawasœ.
1) i ledom= v=stavwim; i gorod za';'e. l[di 'e
rec≠ navodnivwisœ. za'- izvede.
gowa most= na Dnestr≠.
14) ≥ko ø Tatar= za''en
2) i grad ves; izbi ep(i)s- b≠ grad.
(ko)pou 'e pridbnoumou 15) \ za';'enπi goroda
v= cerkov= oub≠gwou. so xolma.
knœgine[ i d≠tmi. povel≠ 16) povel≠ za'ehi ego. i
nehistivyi \gnem za'e]i. tako herez nih; izgor≠ ves;.
3) i v=dast; im= vzœti 17) za';'esœ i ta pogor≠.
Dœdkov= grad. øtoudou' 18) i poha voevati. i sela
pl≠niv= zeml[ Boloxo- 'ehi.
v;skou[. i po'eg=. 4) Da- 19) i is=s≠he ves; ø mala
nil= 'e gorod za''e. e'e do velika. i gorod za';'e.
Rostislav= s=zdal= ]Dani=o i poide nazad v= svoasi.
za/eg= gr[d kt[ry Ro>cis=aw 20) a 'ita po'gowa i sela...
wzni[s=\. no vse po';'eno bys rat-
5) nau†rπa ...v=stav;we 'e nymi.
za';gowa kolimagy svo≥. /ito 'ito – /yto
rekwe stany ]nazajutrz ...wstaw- posla k nim=. 'ito v lo-
szy, za/egli kolimagi swoje, zwane d;≥x= ]wys=a= im /yto w =odziach\,
stanami\. a 'ita po'gowa i sela
6) i mnogy gorody pozsypa ]a /yta popalili i ‘sio=a’ – wsie\
i vsi po';'e. i veliko /iwa 'iva – /yw-ego(cem,
oubiistvo s=tvori 'iva ≥wa. poukama
]‘wiele’ – dwa lub wi"cej, grod[w ]uj"to /ywcem, r"koma\
/rja 'rœ – kap=anuje, ksi"/uje
‘rozsypie’ i wszystkie popali. i wielkie
‘ubijstwo’ wyrz'dzi\ ¯ ¢'rec= ]kap=an\
7) i po'gout; vsœ vn≠wnœa 'rœ ' bogom svoim=
xramy. i \grady i goumna ]kap=anuje bogom swoim\
]w grodzie Opawa, popalili w nim
wszystkie ‘chramy’ – ko>cio=y,
ogrody i klepiska\,
8) i priwed= k vratom
z
pr=vym po'gowa. i prii-
dowa na drouga≥ vrata....
i \kolo drougyx= vrat=
po'gowa \krstnaa gra∂.
priwed=wim= 'e k= tretπim
vratom=. kaza Danilo s=s≠-
dati. i 'ehi \krest;na≥
grada ...i outroudivsœ reh
s(y)novi svoemou. po''i
vsœ \krestnaa grada.
9) Nautrπa 'e snemwe poide
v= verx; |pavy pl≠nœ≥
i 'ga.
10) Naumrπa 'e spolhivsœ
z Boleslavom= poide pl≠-
nϳ i 'ga. k= gloubohi-
hem;. ]trzebi= i pali=\,
11) ne \bretowa vsœ bo
b≠. po'egl= v=lodislav;.
\krestnaaa. i bli'nϳ
vesi. i t≠m; ne za';'en=
 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550
A C czloviekow – “cz=owie- doczk' – doczk" ¯ ros. dzier/-'cego(ec(al(awce H
a – sp[jnik, ='cznik cerkiew, cerkyew, k[w” ]ludzi\ dogoniwssi – dogoniwszy – `'cego(e:(a=(awcy herb
abi – aby cerkwie cznot – cn[t ¯ cnota ¯ do % goni: ¯ j. s=aw.-ros. hetman(a ¯ hetman
abo – albo cernce – “czer<ce” czo – “co” ]ten\, dokonal – dokona= dzier/y: ]posiada:, hodi – “gody” ]lata\
ale ]stanu zakonnego\ co kt[ry ]s(za-ko<czy=\ mie:\ ¯ ros. god ]rok\
ani – ='cznik, sp[jnik cesarstwa ¯ cesarstwo czobi – co by dokonczemi – doko<czy- dziesiacz, dziesi'cz – honcza – go<ca ¯ goniec
arcibiskup – arcybiskup cesarza ¯ cesarz czolem – czo=em my ¯ do % ko<ca dziesi": honie: – goniec
ast'th – a st'd cesarzem ¯ cesarz czterdziesci – domu ¯ dom dzievi'cz – dziewi": horod, horodv, u horoda
astronoma ¯ cesarzu – cesarzowi czterdzie>ci, 40 dopusci-l(wssi – dzievi'tego – dziewi'tego horodski –
astronom charta ¯ chart czteri – czter-y(ech dopu>ci-=(wszy dzievice – dziewicy gr-[d(odu(odzki
asz – a/ chciel-i(y ¯ chcie: czterista – czterysta ¯ do % pu>ci: ¯ dziewica horo/ani – grodzianami
chcz': – chc'c czudne, czudni, czudnie doradziwszy si" dzievicztwo – dziewictwo hospodar(a(em(u –
B chodz': – chodz'c – cudne, cudny, naradziwszy si" dzievierza ¯ dziewierza pan(a(em(u
bachmati – bachmaty chcial(a – chcia=(a cudnie ¯ cud(o ¯ na % radzi: ¯ rada ]arch. m"/a\ hospodarv – panu
balvana, balv'n, bal- chcieli ¯ chcie: czudz-ego(ich – dorastal ¯ dorasta= dzievi'-cz(: – dziewi": hrodu – grodu
v'na – ba=wana chcz', chcz'cz – chc', cudz-ego(ych ¯ do % rosn': dzievi"czdziesi't – 90 huphi, hvphi – hufy, ra:
baranow – baran[w chc'c ¯ chcie: czwartek – 4-ty dzie< dostales – “dosta=e>” dziewk-a(i humieni, hvmieni –
barzo }r-z| – bardzo chlop – ch=op tygodnia zdoby=e> dzivni – dziwny ¯ dziw ihumieni, igumeni
beczek ¯ beczka chodzi(la(cz – czwartego ¯ czwarty dostalo – otrzyma= dzivo-val(ow –
bes – bez chodzi(=a(: ¯ i>: czwarti – czwarty ¯ 4 dostan' – otrzymaj' dziw-owa=([w I, J
besvierney – chova-:(l – chowa-:(= czwartka – :wiartka ¯ dosta: ¯ dziw i – sp[jnik, ='cznik
niewiernej chwalona ¯ chwa=a :wier: ¯ cztery dostava: – z(dobywa: dzwon ia ]zaimek osob.\ – ja
b"dzie, b"dzye, b"d'c, ci – ci ]l.mn.\ ¯ ten czy – ci ]l.mn.\ ¯ ten dostavay' – z(dobywaj' ¯ zwuk ]d{wi"k\ % on iadal – jada= ¯ je>:
b"d'cz, b"da: ciala – cia=a ¯ cia=o dostawssi – dostawszy iadali, iedli – jedli ¯ je>:
b"d'ci, b"d' ci' – ci" ¯ ty D ]zdobywszy\ E iad'cz – jad'c ¯ jazda
b"dziem – b"dziemy ci'gn' ¯ ci'gn': da – wy(da= ]za m'/\ dosz-li(la(edwssi – – ]nie ma wyraz[w\ iak – jak
bi – by ciebie ¯ ty da-l(val – da-=(wa= ¯ da: dosz-li(=a(ed=wszy jakby
bialek – bia=ek ¯ bia=ka ciecze ¯ ciec, p=yn': dalei ¯ dal ¯ do % szli ¯ i>: F iako – 1. “jako” ]w jaki
bi: – by: coron' – koron" dali – na(dali ¯ da= ¯ da: dot'd fortunnie ¯ fortuna spos[b\, 2. “jak” ]gdy\
bierz' – bior" czalego – ca=ego daley – dalej ¯ dal doviedzial – dowiedzia= w znacz. szcz">cie iakobi – jakoby
bil, bilo, bili – czalosci – ca=o>ci, tj. w dane ¯ da: dovierz'm – dowierzam iakosz – jako /, jako /e
by=, by=o, by-=y(li dani ¯ da< ¯ do % wiara G ialovicz – ja=owic
stanie nienaruszonym
bili si" ¯ bi: ]si"\ danie – da< drog-am('m – drogach gay – gaj iam' – jam" ¯ jama
czar, czarz – car
biskupa ¯ biskup dar-ami(i ¯ dar-ami(y drogie ¯ drogi g'bi – g"by ¯ g"ba iastwie ¯ s=aw. niatstwie
czara, czarem, czaru,
bithwa, bitwa – bitwa darovawssi – drogiemi – drogimi gdi – gdy ¯ jat’ lub ja: ]j':\;
czarv, czarow,
bithw-'(ie – bitw-"(ie darowawszy ¯ dar drogosci – dro/y{nie gdzie, gdziesz uj"ty ]wi"zie<\,
czarovie, czarze –
bitw-a(i – bitw-a(y darow(al – dar-[w(owa= drudzi – drudzy ¯ dwa gdziebi – gdzieby ˚i"cztwo, j":two
cara, carem, carze,
¯ bitwa ¯ dar drug' – drug-a(" ¯ dwa gliczami – =ukami ¯ =uk iavili si" – jawi=y si"&
car[w, carowi
bivalo – bywa=o dava-:(l ¯ dawa-:(= ¯ da: drugi(m, drugiego ¯ dwa glod(v – g=[d, g=odu gwiazdi iavili si"
¯ car
bliskiego ¯ bliski dawali – oddali drugie glodu – g=odzie ¯ g=[d iaviono – “wy(jawiono”
czarni lvd, czarni ludzie,
blogoslavienstwa dawnich – dawnych drugiey – drugiej ¯ dwa glovach – ”g=owach” ]jawne\& Kiejstut,
lvdzi czarnich,
¯ b=ogos=awie<stwo czarnim lvdem – za dawne lata – dru/inie – dru/ynie ]na ramionach\ 1382, o Jagielle i
bo za dawnych lat drzevianego – drewnia- glovami – g=owami jego braciach& a mnie
czarn-y(i lud(zie ]$\
boga, bogom – boga, day('cz – daj('c ¯ da: nego ¯ drzewo }na| glowa, }na| glow' iaviono isz im sta: na
czarst-wo(htwo(wie –
bogom ¯ b[g d'brovi – d'browy drzewci – drzewcami – g=ow" nasz z Niemci ]a dla
carstw-o(ie
]bo/yszcze\ ¯ d'browa ¯ drzewce ]l.poj.\ glowy, glovi – g=owy mnie jawne, /e nastaj'
czarstwovawssi –
boiar – bojar[w d'browami ¯ d'browa duu, duuh, duuch – gniazdzie – gnie{dzie na nas z Niemcami\
carstwowawszy
boiar-e(ovie, boiarom – czarn' – zakonn' decembra – grudnia – dwu ]dw[ch\ gniew i' ]zaimek osob.\ – j' ¯ ona
bojarzy ¯ =ac. December duudziestu – 20-tu go ]zaimek osob.\ ¯ on ich ]zaimek osob.\ ¯ oni
czasow, czassow, cza-
bolesc – bole>: ¯ decem ]10\ dwa godnego ¯ godny idz – i>:
szow – czas[w ¯ czas;
bolszim ¯ j. s=aw.-ros. desczv – deszczu dwadziescia – 20 godni – godny ]l.poj.\ idzie ¯ i>:
czassu – czasu
bolszoi ]wi"kszy\ dla dwadziestego – dwu` godz" si" – godz' si" iechal(i – jecha-=(li
czasz, czasie, czasi"
boy, boiv – b[j, boju dla tego – dlatego dwanascie – 12-ma(tu ]l. mn.; nadaj'\ iechawssi – jechawszy
czasiech – czas,
boyar – bojar([w dla czegosz – dlaczego dwanasciema – 12-ma godzi si" ieden – jeden
czasach ¯ czas
boyari, boyary – dlugo – d=ugo dwanastego – 12-go gorach – g[rach ¯ g[ra iedli – jedli ¯ je>:
czasto, cz'sto – cz"sto
bojarami dnia, dniv, dny, dni dwe – dwie ¯ dwa gora(mi – g[ra(mi iednanie – pojednanie
czci, czci' ¯ cze>:
boyarowie – bojarzy ¯ dni-a(u, dni ¯ dzie< dwema – dwiema gor' – g[r" ¯ g[ra iedne-mu(go –
czcia, czci' – te>cia
braciey – braci do dwoie – dw[ch gori, gory – g[ry ¯ g[ra jedne-mu(go ¯ jeden&
czego
bra< – walka ˘ bro< dobitk-iem(u – dworem ¯ dw[r gorze – g[rze ¯ g[ra z iednego ]za jedno,
czernczach – stanie
brat, brata, bratu, dobytk-iem(u dworzani – dworzanami gorszi – gorszy ¯ z=y razem, wsp[lnie\
zakonnym
bratem, bracie dobival – dobywa= ]ob- dworze ¯ dw[r gorzal – z(gorza= ]spa- iedney – jednej ¯ jedna
czernie: – mnich
bratow, brati lega= pr[buj'c zdo- dworzecz – dw[r li=\ ¯ gore ]pali si"\ iednim – jednym
czer<ce – stan zakonny
bracia, braci' by:\ dyakovie – diaki ¯ diak goscie – go>cie ¯ go>: iedno – 1. jedynie, jeden,
czerzenieczki – zakonny
bratanica – bratanka dobiva-y'cz(i':(cz – dzial – dzia= ¯ dzia=o granici – granicy 2. nadal& iedno s'
czes:, czescz – cze>:
brali ¯ bra: dobywa-j'c(: dziale ¯ dzia= ]udzia=\ ¯ granica ieszcze mali
czestova-l(wssi –
brath – brat dobre(y ¯ dobre(j dziatkami ¯ dziatki grobie ¯ gr[b iednego – jednego
cz"stowa-=(wszy
brati – bracia dobrego ¯ dobry dziatki, dziatek grobv – grobu ¯ gr[b ¯ jeden
czi – ci ]l. mn.\ ¯ ten
braciey – 1. braci, dobrei – dobrej ¯ dobra dzi'tky – dziatki gromniczach – gromni- iego ]zaimek osob.\ –
czierzpie(:(cz – cierpie:
2. braciom dobri(ch – dobry(ch dzieci(" cach ¯ gromnica jego ¯ on
czinil, czynily – czyni-=(y
bratanka ¯ bratanek dobrze ¯ dobry dzieczmi – dzie:mi gronostaiow ¯ gronostaj ieleni, ieleny – jeleni
czinicz – czyni: ¯ czyn
broni'cz – broni'c dochodi – dochody dziedzice – dziedzicami grossi – groszy ¯ grosz ¯ jele<
czisto – bezpiecznie
broni:, bronicz – broni: czistos: – czysto>: ¯ doch[d dzieli: gwaltem – gwa=tem iem ]zaimek osob.\ – im
broya – tak w r"kopisie; czlovieczego – cz=owie- doctora – doktora dzien – dzie< gwiazdi – gwiazdy ¯ oni
zbroy' czego ¯ cz=owiek ¯ dokt[r dzierzal – dzier/a= iemi ]zaimek osob.\ – nimi
brzegiem ¯ brzeg czlowieka – cz=owieka doczka – c[rka ¯ j. ros. ¯ s=aw.-ros. iemv, iemu – jemu ¯ on

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.

 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550
ieno – tylko kogo ¯ kto (nie(nami ¯ chrzest nied=ugo potem }iednego| mislenia – N
iesien(i – jesie-<(ni kole ¯ ko=o krzescy'nska – chrze>ci- wkr[tce jednomy>lnie na, n' – na, po
}w| iesieny – jesieni' komornici – komorniki ja<sk' malich – ma=ych miodv – miodu ¯ mi[d nabozni – pobo/ny
iescze, ieszcze komornikiem ¯ komornik krzesti – przysi"ga przez malo – “ma=o” ]1. kr[tko, mir – pok[j, rozejm nabrawssi – nabrawszy
– jeszcze komorze ¯ komora, izba ca=owanie krzy/a 2. omal& malo nie ¯ ros. mir ¯ na % bra:
iest – jest komv – komu ¯ kto krzivdi – krzywdy doszla woda do...\ misli-:(' – my>l-e:(' naczn' – “naczn'”
iey – jej ¯ ona konia ¯ ko< krzi/ami – krzy/ami ma=/onk' – ma=/onk" ¯ my>l ]roz(poczn'\
iezior-a(em – jezior-a(em konie:, koniecz – koniec krzi/v – krzy/u ¯ krzy/ marszal-kiem(ek – mistrz(a ¯ na % czyna: ¯ czyn
ieziori – jeziorami koni ¯ ko< ksi'gi – ksi"gi marsza=-kiem(ek mlod-i(ich(ego – nad, nath
ie/dzival, ie/d/'cz – koni-v(ech(vssy – ksi'/n' – ksi"/n' ¯ marsza=ek m=od-y(ych(ego nadiechacz – “nadjecha:”
je{dzi=, je/d/'c koni-u(ach(uszy kto martvich, martwich – mlodzencem – m=odzie< ]najecha:, tj. napotka:\
¯ jazda ¯ ko< ktor' – kt[r' martwych ¯ martwy cem ¯ m=odzieniec nadzievai'-:(cz si" – “na
i"cztwo – niewol", konmi – ko<mi ¯ ko< ktore(go – kt[re(go masz ¯ mie: mn', mnie ]zaimek\ ¯ ja -dziewaj'c” ]=udz'c si"
¯ j': ]po(chwyci:\, kontor(i(ow – ktoregosz – kt[rego /e mat-k'(ki(ce – mnichi – “mnichy” nadziej', w nadziei\
por. iastwie, j":two komtur(ami([w ktoremi – kt[rymi mat-k"(ki(ce ¯ matka ]mnisi\ ¯ mnich naglov-'(" – na g=ow"
i"zik-a(u – j"zyk-a(u kop(ach – k[p ¯ kopa ktorey – kt[rej may'cz – maj'c ¯ mie: mnie ]zaimek osob.\ ¯ ja naidzie – “znajdzie”
¯ j"zyk kopanim – “kopaniem” ktori(ch – kt[ry(ch ¯ kto medzi – mi"dzy mnieyssi – “mniejszy” ]znalaz=\
im ]zaimek osob.\ ¯ oni ]podkopem\ ktorim – kt[rym metropolit-h(a(ow – ]m=odszy\ nalasl – znalaz=
imay'cz – imaj'c kopi – kopa ktorzi – kt[rzy metropolit-a(y mnoho – mnogo ]wiele\ nalazi – gwa=t[w
imia, imi', imi" – imi" kopynikow – kopijnik[w ku, kv – ku m"cz' ¯ m"ka mnostwem – mn[stwem ¯ na % le{: ]na kogo\
}na| imie – }na| imi" ¯ kopia ]drzewc(o, kunicz – kun ¯ kuna m"k(a(i – m"k('(i ¯ mn[stwo ¯ mnogo nalez-li(il – znal-e{:(az=
imienia – mienia, dobyt- drzewiec\ ¯ m"ka mnostwo – jak wy/ej nam(i ]zaimek osob.\ ¯ my
ku, stanu posiadania korabiach – korablach L, + m"/a(ch ¯ m'/ mnymali – mniemali namiestnik-ow(a –
imienie – posiad=o>: ]statkach, okr"tach\ lanczuchi – “=a<cuchy” mi ]zaimek osob.\ ¯ ja ¯ mniema: namiestnik-[w(a
imieniem – 1. o imieniu koroni – korony ¯ korona ¯ =a<cuch ¯ =a< % mi ]zaimek osob.\ ¯ my& moci – mocy ¯ moc ¯ na % miejsce
2. nazw' koronov'n – “koronowan” cuch ¯ cug ]ci'g\; s kim mi voiuiem$ mocz-no(i(nemu – namovi – nam[wi
indziey – indziej ]koronowany\ w rzecz. oczepy mial – mia= ¯ mie: moc-no(y(nemu ¯ na % mowa
inich – innych ¯ inny kosami ¯ kosa chram[w ]>wi'ty<\ miast(o(ha – miast(o(a moga: – mog'c ¯ m[c napelnion-e(' –
ino – przestarza=e; kosciol(i – ko>ci-[=(o=y las ¯ miasto mog' ¯ m[c nape=nion-e('
lecz, tylko kosztown-ich(emi – lasce – =asce ¯ =aska mi' – “mi"” ]mnie\ ¯ ja mogl(i – m[g=, mogli ¯ na % pe=ni:
insse – in-sze(ne kosztowny-ch(mi laskaw – =askaw mi'skai': – mieszkaj'c mokros: – “mokro>:” napiervey – najpierw
inssego – innego ¯ koszt ¯ =aska mi'sniki – rze{nicy ]ulew-a(ny\ napoli – na p[=
inssich – in-szych(nych kovale ¯ kowal lat(a(i ¯ lat(o(a ]rok\ ¯ mi"so % nik mole ]$, mog"\& ktorich napravil – “naprawi=”
inss-ego(ich, inszego – kownacie – komnacie lath(i – lat, rokiem ¯ rok mi'szka-c(nie(la(l(li nie mole vipisacz ]poleci=, zarz'dzi=\
in-nego(szych kowna-ti(cie – latho – 1. lato ]pe=nia (i'cz(sz – iakie m"ki... czinili ¯ na % prawi:
isbach – izbach ¯ izba komna-ty(cie roku\, 2. rok& mieszka-:(nie(=a(=(li }mo/e b='d aplikacji naprzeciwko – przeciw
isz – i/, /e ko/de – ka/de na trzecie lato (j'c(sz ]/y-:(li i inne\ OCR – Optical Cha- naprzod – naprz[d
}m-ca| iunia – lipca ko/'mi'ki – licho=aci lazni – =a{ni ¯ =a{nia mi'szkay' – mieszkaj' racter Recognition| ¯ na % prz[d
¯ s=aw.-ros. iju< ]tak/e przestarza=e\, l'ce – ='ce ¯ ='ka miecielicza – zamie: monast-er(irze(a – narodzen-ia(ya ¯ naro-
iusz – ju/ =ataj'cy dziury w sta- leciech – latach ¯ rok >nie/na ¯ miota: monaster(ze(u dzenie ¯ po % r[d
izby ¯ izba rej odzie/y, popra- ledwie ]z trudem\ mieczem ¯ miecz monasterstwo – narodzil – narodzi=
i/em – jam/e ¯ ja % /e; wiaj'cy j', zu/yt' legat ]papieski\ mie-:(cz(li – mie: “monasterstwo” narz'dzi= si" – ubra=,
m ¯ jestem krasna – pi"kna le/al – le/a= ]oblega=\ ]posiada: i inne\ ]opactwo- odzia= si", w=o/y=
j":two – niewol" ¯ j': krasn' – pi"kn' ¯ s=aw. liczbi – liczby ¯ liczba miedz-i(y – mi"dzy opatowanie, pozycj" na siebie
]po(chwyci:\ krcicz – chrzci: lippi, lipi – lipy ¯ lipa mie-li(: ¯ mie: opata ¯ opat\ ¯ s=aw. naradi=
˚i"cztwo, iastwie krczenye – chrzest list-i(ach – list-y(ach }vissey| mienionemi mnostwo – mn[stwo nasladui': – “na>laduj'c”
krestami – krzy/ami ]pism-a(ch\ wymienionymi mor(i – m[r ]zaraza\ ]szukaj'c\ ¯ na % >lad
K ¯ s=aw.-ros. krest lossi, losy – =osi ¯ =o> ¯ wymieni: ¯ miano morskim ¯ morze nas(sim(semu(se(sei
k – ku krew losy – =osi ¯ =o> miesce, mies:e morza, morze, morzem, ]zaimek osob.\ –
kamchami – kamkami krewni – krewnym lov-i(ech(iacz – =ow-y( miescz-e(v(u(a – morzu ¯ morze nas(zym(zemu(i(zej
kamienia – kamieni krol(a(em(estwa(ewicza( (ach(i'c ¯ =[w miejsc-e(u(a most(h – most ¯ my
szlachetnych (evicz(eviczu( lvbili – lubili ¯ lubi: mies-cie(czanie – movi(':('cz(ly(icz(wssi nastarszego – najstar-
kamienn' ¯ kamie< (eyiczem – ludzmi, lvdzmy – lud{mi mie->cie(szczanie – m[wi('c(=y(:(wszy szego ¯ na(j % starszy
kazal – kaza= kr[l(a(em(estwa( lvd(v(sko(em ¯ miasto moy(ego – m[j, mojego ¯ stary
kazil – “kazi=” ]kara=\ (ewicza(ewicz( – lud(u(zko(em miesi'-:(ca(cza(:a, ]zaimek osob.\ ¯ ja nasz(' ]zaimek osob.\
¯ ka{< (ewiczowi(ewiczem lvdzi(e, ludzie – ludzi(e ]miesiacza ¯ ros.\ – moy-a(ch ]zaimek osob.\ – my
ka/demv – ka/demu kroleval – kr[lowa= ¯ kr[l lvdz-my(y – lud-{mi(zi miesi'c(a – moi(ch ¯ m[j& naszedl – “naszed=”
ka/di – ka/dy krolewn' – kr[lewn" miesczu – miejscu bracia moya ]znalaz=, napotka=\
kiedi – kiedy krolewskich – kr[lewskich M mi"so mo/e ¯ m[c ¯ na % szed= ¯ i>:
kilka krolov' – kr[low' ma ¯ mie: ]posiada:, mil(' ¯ mil-a(" ¯ mila mo/nego – “mo/nego” nat, nath – nad ]w pobli/u\
kilkokro: ¯ kilka % krotnie krolia – kr[la ¯ kr[l uwa/a: za, i inne\ milach – mil ¯ mila& ]m'drego u Racz.\ natichmiast(h – natych-
kim ¯ kto krolv – “kr[lu” ]kr[l\ mal' – “ma='” ]nieliczn'\ w szesci milach od... mo/n-i(emv(em – miast
kladli, kladly – k=adli krom – z wyj'tkiem maley – ma=ej ¯ ma=a mile – 1. mili, 2. mile mo/n-y(emu(ym nav-ki(czil –
klasztor kronice ¯ kronika malem – “ma=ym” ¯ mila ]bogat-y(emu\ nau-ki(czy= ¯ nauka
kniahini – kniagini kronyczka – kroniczka ]m=odym\ mili – mil", mile ¯ mila mrozem ¯ mr[z navisse(m – najwy/szy(m
knias, kni's – knia{ krotko – kr[tko malemi – “ma=ymi” mili – mi=y& bracie mili mscz'cz – mszcz'c ¯ naj % wy/szy ¯ wysoki
kni-azi ('zi – kniaziami krwie – krew& chcz'cz ]nieliczn' liczb'\& milos-ci(: – “mi=o>-ci(:” ¯ m>ci:, ze(po-msta navissego – najwy/szego
kniazia ¯ knia{ pomscicz krwie z malemi ludzmi ]zgodzie, jedno>ci\ mu, mv – je(mu ¯ on ¯ naj % wy/szy ¯ wysoki
kni's – knia{ oycza maley dru/inie – “ma=ej” milosnik-a(iem – murovanego – murowa- naydzi-e(on –
kni'hini('(ey – kniagini krwie – krwi ¯ krew ]nielicznej\ mi=o>nik-a(iem nego ¯ mur “najdzi-e(on”
kni'/n' – ksi"/n' krzescianska – }po| malim – “ma=ym” mil-ui'cz(uy'cz(vi': – musza – m"/a ¯ m'/ ]znal-az=(eziony\
kocielnici – kotlarze chrze>cija<ska; ]wkr[tce, kr[tkim\ mi=uj'c mu/-e(i(iki(ikow(ow – ¯ na % idzie ¯ i>:, le{:
¯ kocio= chrzest ˘ krzesny mal-i(e – “ma-li(=e” min-'la('wssi – m"/-owie([w nazad – do ty=u
koczova-:(l – krzescyan-om(sku(i(y – ]m=odzi\ min-"=a('wszy ¯ mu/ ¯ na % zad ]ty=\
koczowa-:(= chrze>cija-nom(<sku( }w| malich }czasiech| – ¯ min': my ]l.mn.\ ¯ ja

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.

 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550
naz-iva(valy(vali(val( nievolni – nie wolny obronicz – obroni: opusc-zai':(iwssi(il – P ¯ po % bieg= ¯ bieg
(vanego(wano(v'no( niey ]zaimek\ – niej ¯ ona ¯ o % bro< opuszc-zaj'c(iwszy(i= pal-ono(ili ¯ pali: pobierzi }r-z| – we{,
(v'n(wane(owie(ovie niezliczona – niezliczon' ocie-cz(: – ojciec ¯ o % pu>ci: pami-"cz('cz('tk'('tacz zabierz ]po ^ za\
– naz-ywa(wali(wa=( nigd(i – nigdy occeanem – oceanem ord-ami('(inskiemi(i( – pami-":('tk"("ta: ¯ po % bierzi ¯ bra:
(wanego(wano( nigdzie – nie gdzie occean, occe'n – ocean (insci(inskim(insczi – pani'th – bojar[w$ pobi-l(czi(li(ly(:(te(to –
(wane ]zw'ce si"\( nikomv – nikomu ochkrcil si" – ochrzci= “ord-ami("(y<skimi(y( ...i pani'th litewskich pobi-=(ci(li(:(te(to
(wie }si"| niktorei – “niekt[rej” ¯ o % chrzest (y<scy(y<skim(y<scy” ]forma p. raz tylko ¯ po % bi:
n'm ]zaimek osob.\ – nam ]/adnej, dos=. jakiej>\& octobra – pa{dziernika 1. b="dnie rozumiane& u/yta, zapewne nie poboiv – pobojowiska
n'n – na<, na niego v nich zastavi xi'dz ich ¯ =ac. octo ]osiem\ hordami ]nieme H\, «pan»\ ¯ po % b[j
nevtaviczni – nie sta=y niktorei nie zostavil ]u oczkn'l si" – ockn'= si" zagonami pasnokt-i(ow – pobo-yscza(iszczu –
]zmienny, kapry>ny\ nich “zastawy” – osady od ]orda to tatar. ob[z\, paznokci(e “poboju” ]bitw-y(ie,
nevstavicznisci – grodu – ksi'/" ich odda-:(v'm – odda-:(j" 2. tatarska }Z=ota| ¯ paz}ur| % nokie: boju, biciu\ ¯
niesta=o>ci /adnej nie zostawi=\ ¯ od % da: Orda }z Krymu| ¯ nogo: ]pazur\ po % bojszcze ¯ s=aw.
ni – nie nim ]zaimek osob.\ ¯ on oddalicz – oddali: orlovim – or=owym p'n – pan pobra-l(li(no –
ni' ]zaimek osob.\ ¯ ona niszli – “ni/li” ]ni/\ ¯ od % dal ]odleg=o>:\ ¯ orze= pan-om(oval(stwo(ni(a( “pobra-=(li(no”
nich ]zaimek osob.\ ¯ oni no-:(ci(czi(czoval – odeidzie – odejdzie osadzi-l(:(li – (ui'cz(ovacz(ovali( ]1. zdoby=, 2. wzi'=\
nicz, ni: – nic noc(y(owa= ¯ od(e % j>: ¯ i>: osadzi-=(:(=a (ui'ci(ovania(ow(y(i( ¯ po % bra:
nie – przeczenie nogi ¯ noga odeimoval – odejmowa= ¯ p(o % sadzi: (ova:(ovie(ovawssi – ]wzi':, tj. zdoby:\
niechcz': – nie chc'c nosi – nosy ¯ nos ¯ odj': ¯ od % j': ]1. postawi:, 2. obsa- pan-om(owa=(ny(a( pobytho – pobito ¯ bi:
nieczo – nieco nosil – nosi= ¯ nie>: odi'l – odj'= ¯ od % j': dzi: swymi lud{mi\ (uj'c(owa:(owali( pochwal-'(il si" –
niedaleko ¯ nie % daleko noszival – nosi= odie-/dzai'cz(cha:(chal osedli – osiedli (uj'cy(owania([w(ami “pochwa-='(li= si"”
niedostawssi – “nie do- nym ]zaimek osob.\ – nim – odje-/d/aj'c(cha:( osi-edli(asl – osi-edli(ad= (owa:(owie(owawszy ]przechwa=', tj. prze-
stawszy” ]nie zdobyw- ¯ on (cha= ¯ od % jazda ¯ osiada: ¯ pan(na sadnym chwaleniem
szy, nie wi'=wszy\ nymasz – “nie masz” odka/al – “odkaza=” ¯ o % siada: ¯ si'>: pansk' – pa<sk' ¯ pan si", przechwa=k'\
niedziel(i('(e – ]nie ma\ ]od-powiedzia=(rzek=\ osiesdz – zasiedli:, panstwo ¯ pa<stwo ¯ po % chawli: si",
“niedziel(i("(e” ¯ od % kaza: ¯ kazanie osi'>: ¯ s=aw. osiesti parob-ek(ka ¯ pa % robi: prze % chwala: si"
]tygodni(a, tydzie<\ O odkupienia ¯ odkupienie osluchacz – niepos=usz- pasmi – pasami ¯ pas poci'gn'l – poci'gn'=
¯ j. s=aw. ¯ laszs. o ]kim> lub czym>\ ¯ od % kupi: ¯ =ac. nym by: perel – pere= ¯ per=a ¯ po % ci'gn': ¯ cug
niedzwiedzi-e(ch – obadwa – obydwaj redemptio ¯ redimere; ¯ o ]nie\ % po(s=uch pervei – pierwej pociemnialo – pociem-
nied{wiedzi-e(ch ¯ oba % dwa re` ]od`\ osm-'(i(ego(nastego( pevien – pewien ]bez nia=o& slonce pociem-
¯ nied{wied{ obdarovawssi – obdaro- odpuscil – “odpu>ci=” (dziesi't – w'tpienia\ nialo ]za:mienie s=o<-
niego ]zaimek osob.\ ¯ on wawszy ]odprawi=\ ¯ od % pu>ci: [sm-'(ego, pi'cis-et(zeth – pi":set ca\ ¯ po % ciemny
niektor-ego(i – ¯ ob % darowa: ¯ dar odpusczcie – spu>cicie osiem-nastego(dzie- pi'kn-e(' – pi"kn-e(' pocieszenie – uciech"
“niekt[r-ego(y” obegnawssi – odegnaw- odrzeklem – “odrzek=em” si't ¯ osiem ¯ pi"kno pocz-ali('li("li('l(nie(inil(
]pewn-ego(y, szy ¯ obe ]ode\ % gna: ]wyrzek=em si"\ osobnim – osobnym pi'cy, pi":, pi'cz – pi"ciu, (':('wssi(awssi(
jaki-ego>(>\ obesla-wszi(l si" – ¯ od % rzec ¯ osobny pi":& o pi'cy sinieh, (inili('lo(n'(inay' –
niemal-i(o – niema=-y(o “obes=a-wszy(= si"” odsiekli ¯ od % siec osta-l(vil(vi(vywssi( pi": sinow ]pi"ciu...\, pocz-"li('=(yni=
niem(i ]zaimek\ – nim(i ]pos=a-wszy(= po\ ]r'ba:\ (viwssi(: – pi'kne – pi"kne ]wy-czyni=(rz'dzi=\(
niemasz – “nie masz” ¯ ob(e % s=a= ¯ s=a: odst'p-ili(ovacz – 1. z(osta-=(wi=(wiwszy( pi't-i(ey(ego(ek – (':('wszy(ynili("=o(
]nie ma, brak\ obia-t(dem – obiad(em odst-'pili("powa: (:, 2. ostaviwssi – pi't-y(ej(ego(ek ¯ pi": (n'(ynaj'
niemiloscivie – niemi=o>- obichod ]tak w r"kop.\ – ¯ od % st'pi: ustanowiwszy& osta- picz – pi: ¯ poczyna:
ciwie ¯ nie % mi=o otchodnye ]odchodne, odzier/awssi – “odzier- viwssi namiestnikow piekarzem ¯ piekarz ¯ po % czyn
niemocz-ni(en – na odej>cie, tj. po/eg- /awszy” ]otrzymawszy\ ostatkv – ostatku ¯ wypiek ¯ piec pocz'tku ¯ pocz'tek
“nie mocny” nalne\ ¯ s=aw.-ros. ostavi – z(ostawi= pieni-'dzach(a/nim – pocz-civie(livie (livoscza(
]w niemocy, chory\ obicza-ya(iv – obyczaju zvici'stwo odzier/. ost'pi-l(' – “obst'pi=” pieni-'dzach("/nym (civosci' –
niemogl – “nie m[g=” ¯ obyczaj swici'stwo odzier/. ]okr'/y=\ ¯ o % st'pi: ¯ pieni'dz “poczciw-ie(wo>ci'”
]zaniem[g=, ob=o/nie obie – obu ¯ oba& ˚otrzimawssi ostrov(i – “ostr-[w(owia” pierwszich – pierwszych ]z czci', uni/eniem\
chorym by=\ na obie stronie offiari – ofiary ¯ ofiara p[=wysep przy uj>ciu piesny – pie>ni ¯ pie>< ¯ s=aw. poczstiwie ¯
¯ nie m[g= chodzi: ]po obu stronach\ ogniem ¯ ogie< jednej rzeki do drugiej, pi": set, pi"cz seth, pi": po % czstiwie ¯ cze>:
}k| niemu ]zaimek osob.\ obieczala – obieca=a oicza – ojca ¯ ojciec b="dnie rozumiany -siet, pi"czseth(nego poczes-znosci(no – czci,
}do| niego ¯ on ¯ obieca:, obietnica okolo – oko=o, wok[= jako «wyspa» pi"czsetnego, pi":set czcz'c ¯ po % cze>:
niemy – nimi ¯ oni obiegi – obleg= ¯ o % ko=o ostrzeg-l(ai'cz – pietset, pi"czset – pocz"li ˚poczali
nieposlussen – niepo- obiegl-'(i – “obieg-='(li” okovawssi – okowawszy ostrzeg-=(aj'c pi":set(nego ¯ sto poczliv-ie(osci' –
s=uszny ¯ nie % otoczon' ¯ o % biega: ¯ okowy ]kajdany, wi"- ¯ o % strzeg= ¯ strzec pi"thdziesi't, pi"cz- “poczciw-ie(o>ci'”
pos=uch ¯ s=uch(a: ¯ biec; s=aw.-pol. zy\ ¯ o % ku: ˘ kowal ot-hamoni(amonow – dziesi't – pi":dzie- ]z czci', uni/eniem\
niepospolitich – koncepcja s=owotw. okraszone ¯ o % krasi: otoman-i([w si't ¯ pi": % dziesi'tek ¯ po % cze>:
niepospolitych biec – toczy:& w g[rnym ]pi"kszy:\ ¯ otoman ¯ dziesi'tka pod
nieprzyaciele – nieprzy- biegu  toku rzeki okrcil(a si" – ochrzci=(a otho – oto pilnie poda(l(li ]si"\ –
jeciele ¯ nie % przy % obiema ¯ oba, obie, okru-cienstwa(tnie(thni – othworz-ili(ona – pir-wssi(vego – podda-=(li si"
ja: ¯ j': obydwaj ]dw-a(ie(oje\ okru-cie<stwa(tnie(tny otworz-yli(ona pierwsz-y(ego ¯ po % da:, ˚przedali
niesgodzie – niezgodzie obierze ¯ o % bra: okruthni(eyssi, okrutni – otrzimawssi – pis-a:('no(ano(se(aney( podaroval – podarowa=
¯ nie % zgoda obliczem – licem okrutn-y(niejszy otrzymawszy (l(ana(ane ¯ po % darowa: ¯ dar
nietilko – nie tylko ]twarz'\ ¯ ob % lico okup(u ¯ okup ¯ o % kup ¯ o % trzyma:& – pis-a:(ano(z"(anej( podawal – “podawa=”
nieviast-i(' – oblicziwssi si" – “obli- okwitos-:(ciami – zvici'stwo otrzim. (=(ana(ane ¯ pisa: ]rozda=\ ¯ po % da:
niewiast-y(' czywszy si"” ]oblekli, obfito>-:(ciami otworzili – otworzyli pita: – pyta: poddani –
¯ niewiasta tj. na=o/yli zbroje\ on, oni ¯ on ¯ otwiera: ¯ otw[r placie – odzie/y 1. poddan-y ]l. poj.\
nieviele – niewiele ]ma=o\ obnoczoval – zanocowa= ona, oney – ona, tej ovey – “owej” ¯ owa ]ta\ ¯ s=aw. p=atok 2. poddan-i ]l. mn.\
nievies-tki(tk'(cie – ¯ za % nocowa: ¯ noc onich – onych, tych oyc-za(zycza(zicza(em( placzem – p=aczem podda-ne(nich(nim(: –
niewiast-y(' oboye – oba& on-o(ego – te(go (zv(ze(zizni(zi/ni( ¯ p=acz podda-nych(nym(:
niewie>cie voyska oboye ony(m – ci, oni, im ziznie(zizn'(zy/n"( plod-z'(u(v – p=od-z'(u ¯ pod % da:
¯ nie % wiasta obras – 1. obraz opisvie – opisuje (ziczi – ¯ p=[d; bes plodu – podeymie – wzi'=
]wiadoma, znana\ 2. stan& obras czerz- ¯ o % pisa: ojc-a(em(u(ze(zyzny( bezp=odnie ¯ pod(e % j':
nievinnovne – niewinn' nieczki ]stan zakonny\ oprawnie ]$\ – otrawne (zy{nie(zyzn"(owie po podle – “pod=ug” ]wzd=u/,
nievinnego – niewinnego obroku – “obroku” ]pitne\& siele oprawnie ¯ ojciec pobie-/al(/i(gli – r[wnolegle do\
¯ nie % winny ¯ wina ]karmy, strawy\ picz ]zio=o pitne pi:\ oy:em – ojcem zbieg-=(li ¯ po % dlina ]d=ugo>:\

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.

 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550
podobal ¯ podoba=
¯ po % dobrze
podobnego ¯ podobny
podzialo sie – “podzia=o
si"” ]z(wy-darzy=o si"\
¯ po % dzia:
podzielawssi – “podzia-
=awszy” ]wyrz'dziw-
szy, uczyniwszy\
¯ po % die=o ]dzie=o\
pogan-ie(i(ski –
poga-nie(<ski
¯ poganin
pog-oni'(nali –
pog-oni(nali&
Litwa idzie w pogoni',
a pognali w slad za...
¯ po % goni: ]naciera:
z p"dem, impetem\
poie-dzie(chal –
pojecha=
¯ po % iedzie
¯ jecha:
poim-ie(ali, poy'l –
“pojm-ie(ali” ]poj'=\
¯ po % ima: ]j':\
pokibi – p[ki by
poklada-li(: –
“pok=ada-li(:”
]1. przywodzili$,
2. s=u/y:, pos=ugi-
wa:\& dwom /onkom
dozwolono chodzi:
z kniagini' do komna-
ty uwi"zionego Witow-
ta, 1382, w Wilnie;;
stra/e /onkom ªs nim
pokladali a polo/iwssi
ich vichodziliº
¯ po % k=a>:(=o/y:;
pol. za=o/enie ]=o/\,
przyk=ad ]k=ad\,
dow[d ]wodzi:\ ¯ w[d
poklonili – pok=onili
¯ po % sk=on ¯ k=on
¯ k ]do\ % =ono
pokoiem – pokojem
s pokoiem –
w spokoju
pokoiv – pokoju ¯ pok[j
pokolenia ¯ pokolenie
¯ po % kolenie ]ziom\
pokor' – pokor"
¯ po % korzy: ]si"\
pokoval – okowa=
¯ okowy ¯ o % kucie,
kowal, ku{nia
poky – p[ki
pol – p[= ¯ po=owa
pol-e(v – pol-e(u
polon – “po=on” ¯ s=aw.
]niewol"\
polovi-cza(n"(cz' –
“po=owi-c"(n"”
]po=ow"\
polo/-ili(on –
“po=o/-yli(on”
]z=o/-yli(on(ony,
pochowa-li(n(ny\
¯ po % =o/y: ¯ =[g
poltori – p[=tora
¯ p[= % to % ra]z\
poltrzeci – “p[=trzecia”
]dwa i p[=, trzy bez
po=owy\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
¯ w p[= do `
polubil – “polubi=” ]po-
doba=\ ¯ po % lubi:
polv ˚pole
pomarlo – “pomar=o”
]z(u(po-mar=o\
¯ po % mrze:
pomi'szkawssi –
pomieszkawszy
¯ po % mieszka:
pomo-c(cz(:(dz(cz'(ci(gl
– pomoc('(y, pom[g=
¯ po % moc
pom-o/e(o/i(ogl –
pom-o/e([/([g=
¯ po % m[g=
pomsci-cz(:(l –
pom>ci-:(=
¯ po % m>ci: ]si"\
poniedzialek –
poniedzia=ek
po % niedzieli % ek
poniesli – ponie>li
¯ po % nie>:
ponym – po nim
poobrzeziva: –
obrzeza:
¯ po % obrzezywa:
¯ ob % rzeza: ¯ rze{
poosadzal – poosadza=
¯ po % osadzi: ¯ sad
popalil – popali=
¯ po % pali:
popelnivssi – wype=ni=y
si", spe=ni=y si"
popi – popy ¯ pop ¯ papa
popisov'no – “popisano”
]opisano\
¯ po % pisa:
porad-i(ziwssi –
porad-y(ziwszy
¯ po % radzi: ¯ rada
porankv – poranku
¯ po % ranek ¯ rano
pora-zil(zili(/ono(zicz –
pora-zi=(zili(/ono(zi:
¯ po % razi:
porozumial – zrozumia=
¯ po % rozum
posadovi: – posadowi:,
osi'>: ¯ po % sad
posadz-il(ili(iem('(ono –
1. “postawi-=(li(my”
]sadzi: ^ stawi:;
mianowa=, ustanowi=\
2. osadzili ¯ osadzi:
}do wi"zienia, uwi"-
zi:, zamkn':|
posciel – po>ciel
¯ po % >cieli:
poscina-l(li(no –
po>cina-=(li(no
¯ po % >cina:
posiadl – “posiad=”
]zasiedli=\
posieczono –
po(wy-r'bano
¯ po % siec ]r'ba:\
posiedlil(i – osiedli-=(li
posiekli – “posiekli”
]wyr'bali\
¯ po % siec ]r'ba:\
posila(cz – “posilacz”
]posy=a:\ ¯ po % s=a:
posl-al(e(ie(i"(ow(om(i'( ¯ po % wiat ¯ wie>: za(s-prasza: przici'gn-al('li –
(i(ovie – povietrzu – “powietrzu” ¯ prosi: przyci'gn-'=("li
pos=-a=([w(om(ali(y ]zarazie, morze ¯ m[r, prosto ]bezpo>rednio\ ¯ przy % ci'gn':
¯ po % s=a: mylnie uwa/anych, prosz'cz – prosz'c ¯ ci'g ¯ cug
posli" – po> /e powietrzem roz- ¯ pro>ba prziczin-i(' –
poslubila – po>lubi=a noszonych\ provadzil(i – przyczyn-y('
¯ po ]za\ % >lub povi-odl(edli(edzie( “prowadzi-=(li” przidalo si" – “przyda=o”
posluchawssi – (edziono – ]przyprowadzi=, ]trafi=o si"\
pos=uchawszy 1. powi-[d=(edli( przywi[d=\ ¯ przi % da:&
¯ po % s=uch (edziono ¯ pro ]za\ % wadzi= przidalo si" ym stado
poslus-sny(sni(zenstwa( 2. wyni[s=& poviodl ¯ wi[d= ¯ wie>: ieleny nadiechacz
(sen(zenstwie(snim – Voydila barzo visoko przeciw – naprzeciw(ko przid(z(ze(zie –
pos=usz-ni(e<stwa( ¯ po % wie>: ]po drugiej stronie przy-j>:(szed= ¯ i>:
(ny(ze<stwie(nym povoieval – “powojowa=” rzeki, wsi, itp.\ przihoro-/anie(dki –
¯ po % s=ucha: ¯ po % wojowa: przeciw(ko – przeciw ¯ przygrodzianie,
pospieszila si" – “pospie- povolni – “powolny” }komu>, w drodze na przygr[dki ¯ przy
szy=a si"” ]wst'pi=a\& ]pos=uszny\ zderzenie, zapobieg- ]pod, obok\ % horod
pospieszila si" w ¯ po ]zgodnie z, ni"cie| ˘ przeciwnik przikaza-l(wssi(nia(nim
cernce ]z(osta=a wed=ug\ % woli ¯ wola przecivi-:(cz(a:(ai'cz – przykaza=(wszy(
mniszk', zakonnic'\ powstal(i – powsta-=(li si" – sprzeciwi-:(a:( (nia(niem
pospolstuu – posp[lstwu ¯ po % wsta= ¯ sta: (aj'c si" ¯ przy % kaza:
¯ posp[lstwo powstawssi s martwi}ch| przed przimierze – przymierze
¯ po % spo=u – zmartwychwstali przedali si" – poddali si" ¯ przy % mierze ¯ mir
pospolu – do spo=u poy-'l(ma(m'no(mali( ¯ prze ]na drug' stro- przinosili – przynosili
pospiessi si" – “po>pie- (mal, poi'l n"\ % da: ¯ przy % nosi: ¯ nie>:
szy si"” ]zebra=\ – poj-'=(mano(mali, przelenia – przelania prziprawi-l(: –
¯ s=aw. pospiewa: pojma= ¯ po % j': ¯ prze % la: przyprawi-=(:
]przygotowa: si"\& poyd-zie(' – przeni-osl(esie si" – ]doprowadzi=\ ¯ przy
richlo pospiessi si" “p[jd-zie('” przeni[s= ]si"\ % prawi: ]rz'dzi:\
post ]mi"sny\ ]posz-ed=(=y\ prze % nie>: przirodzonego –
postavil(i – postawi-=(li ¯ po % idzie ¯ i>: przeprosi – przeprosi= “przyrodzonego”
1. zbudowa-=(li, pozi"bli – ozi"b=y ¯ prze % prosi: ]nieod='cznego\
¯ po % stawi: ¯ sta:; ¯ po % zi"bi: ¯ zi'b przepuscili przisi'-g'(ga(gli(gi(
2. mianowa=& pozno – p[{no ¯ prze % pu>ci: (gniem(dze –
wladik'm postavil pozostavi – pozostawi= przerzeczoni – wy/ej przysi"-g'(g"(gli(gi(
]w=adyk' mianowa=\ ¯ po % zostawi: “rzeczony” ]wymie- (gniem(dze
¯ po % stanowi: ¯ stan po/egnawssi – niony\ ¯ przysi"ga
staw ^ sad ˘ po/egnawszy przes – 1. bez, 2. przez ¯ przy % si" % ga
postawi= ]osadzi=\ ¯ po % /egna: przespiecz-en(nie – przislal – przys=a=
postu ¯ post po/gli – po(s-palili bezpieczn-y(nie ¯ przy % s=a:
postrzikl – “postrzyg=” ¯ po % /ga: ]pali:\ ¯ bez % “pieczenia” przislucha-i'ce(lo –
]postrzeg= ¯ postrze- prawdi – “prawdy” ]nie pal'cy(piek'cy\ “przys=uchaj'ce”
ga: ¯ po % strzec\& ]prawnego dokumen- przesprzestania – ]podlegaj'ce,
postrzikl si" w czern:e tu pisanego, traktatu\ nieustanna zarz'dzane przez\&
¯ po % strzyc ¯ strzec pravici – prawicy ¯ przes ]bez\ % wszitki przislucha-
poszli ¯ po % szli ¯ i>: ¯ prawica ¯ praw(o przestanie ]ustanie\ i'ce w poviecie
poviodl – powi[d= porazil – porazi= przest'pi-:(l – z=ama: Eyskssiskym,
¯ po % wie>: ¯ po % razi: ¯ prze % st'pi-:(= wszitky przislucha-
poszli ¯ p[j>: ¯ i>: poviedai' – powiadaj' ¯ st'pa: ]kroczy:\ i'ce ku Oszmianie,
pot(h – pod povoievali – powojowali przeszed-l(wssi – i viele litewskiey
pot-im(ym(em – potem ¯ po % wojowa: ¯ przeszed=(wszy volosci przisluchalo
¯ po % tym ]/e\ ¯ woj(na przet – przed iemv – Witowtowi
potka-li(l – s(na-potka-li(= poy'la bila – “poj"=a by- przet tim, przeth tim – ¯ przi ]po(d, za\ %
potopili – utopili, po ^ u =a” ]ob(za-j"=a, zala- “przed tym” s=uch ]rz'd\ ˘
potrzeba ¯ po % trebujet =a\& }woda| wszitko ]przedtem\ po-s=uch, po-rz'dek
potwdeymui'ci – “pod- miasto poy'la bila przeto – wi"c przispi-eszil(al –
dejmuj'cy” ]podwie- ¯ po % j': przettim – przedtem “przyspieszy=”
szaj'cy; zepsuty poyd' – poszli ¯ przed % tym ]tem\ ]przyby= na czas,
fragment zdania& poj- ¯ po % id' ¯ i>: przeviezli si" – do='czy=\ ¯ s=aw.
manych wieszali u poydzi(e – p[jd{, “przewie{li si"” prispiewa:
oczep[w chram[w\ poszed= ¯ prze % wie{: ¯ przy ]po\ % spieszy:
¯ potde ]pode\ % ymu ¯ po % i>: przezovie si" – nazwie przist'pil(i –
-i'ci ]jmuj'cy\ ¯ j': poym-'n(ali(ano – si" ¯ zwa: przyst'pi-=(li
povied-a(zial(al('no( pojma-n(li(ano przezv'no – zwano, ¯ przy % st'pi:
(ai': – ]uj"ty; po ^ u\ ¯ j': nazywano ¯ zwa: przisz-li(ly(edl(edwssi(
“powi-ada(edzia=( precz – do ty=u& przi – przy ]obok, z\ szetssi –
(ziano(adaj'c” szedl precz przi'ly – przyj"li przysz-li(ed=(ed=wszy
]o(powiedzia=\ promcilov' – zepsute& ¯ przy % j': ¯ i>:
¯ po % wiada Promczys=awa przibie/-al(' – prziv-iedli(iodl(odzi: –
poviedli – “powiedli” proro-stwa(k – “przybieg-=(li” przyw-iedli(i[d=(odzi:
]uprowadzili\& proro-ctwa(k ]przybyli\ ¯ przy % wie>: ]pro-
a lvd vielki poviedli prosci – pro>ci ¯ prosty ¯ przy % biec ¯ bieg wadzi:, pokr. i>:\
¯ po % wie>: ]pro- ]zwykli, pospolici\ przichodz-i(ila(il(': – przivosl – przywi[z=
wadzi:, pokr. i>:\ pros-i(il(z'cz(zacz(i:(ily przychodz-i(i=a(i=('c ¯ przy % wie{:
poviecie – powiecie – pros-i=(z'c(i:(li ¯ przy % ch[d ¯ i>: ¯ wozi: ¯ w[z
 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550
przizval(i – “przyzwa=” iechali richlo ku..., m[g=, zachorowa= sgin'lo – zgin"=o skarb-i(ow(u(em – sm-ierci(erci(iercz –
]wezwa-=(li, richlo pospiessi si" ¯ roz % nie % m[g= ¯ s ]z\ % gin': ]traci:\ skarb-y([w(em }sprz"tu >mier-ci(: ¯ >mier:
przyzwa= do siebie\ riczi – “ryczy” ]wyje\ roznych – r[/nych si-adl('dzie – za(siad= kuchennego, lecz pisiec ¯ s % mert ]mart\
¯ przy % zwa: ¯ zew ris-si(ie(ich – rysi(e(ch ¯ r[/n-y(ica si'dz(ie – rozumia= dos=ownie& DzÇ, s=owotw.
przizvol-i:(ono – ¯ ry> rozumn-ego(a – “si'd-{(zie” kosztowno>ci, tj. bi/u- pokr. >mierdzi, jak
przyzwol-i:(ono ri/' – “ryz"”& czarn' ri/' ¯ roz % um ]zasi'd{, za(o-siad=\ terii i drogich kamieni| ksi"dzuksi"ciu
¯ przy ]po\ % z % wola ]szaty mnicha\ rublow – rubli ¯ rubel si'dz na stolczv strya skazicz – zepsute& smislil-a(li – “z(wy-
przotkow – przodk[w rod(u – r[d, rodu ¯ r[d ruszil – ruszy=em swego, ¯ siad(a: ka{ni:& ziemi' chcial my>li=-a(li” ]u=o/y=-a(li
¯ przodek ¯ prz[d rodzai-e(ow(v – rz'dnie – “rz'dnie” siebie – 1. ciebie& skazicz ]ziemi" – kraj plan\
przyaslowlanie – {le& rodzaj-e([w(u ¯ ]nale/ycie, poprawnie\ Kiejstut do Witowta, – chcia= zka{ni:\ smovil si" – zm[wi= si"
Perejas=awlanie ¯ rodzaj ¯ r[d ¯ rz'd ]prawo\& 1382& a tom vczinil dla ¯ s ]z\ % ka{< ¯ s ]z\ % mowa
pere – prze` rodzil ]si"\ – urodzi= ]si"\ rzecz czudnie i rz'd- swey glovy ostrzega- skazi= si" – zgni= snieg – >nieg
reja – p=yw rodzonego& nie pansk' choval i'cz siebie, a w tim ska/oni – “ska/one” snilo si" – >ni=o ¯ sen
slaw % l ]ziemi", l'd\ brat brata rodzonego rzecz(i(y – rzecz(y slissalem, isz..., itd., ]zburzone, zniszczo- snv – snu ¯ sen
przyasn(i – przyja{-<(ni vbyal ]...zabija=\ ]sprawy\ 2. za siebie]dla siebie\& ne\; u Racz. poka/eny sob-'(ie(i" ¯ ja
¯ przyja{< rok – 1. rok& na drugi rok, rzecze – rzek= ¯ rzec a zamki swoye pobral za ]poka/one\ sobol-mi(ow –
¯ przy % asn ]ja{<\ tegosz roku, 2. czas& rzeczon-ich(emu(i(ego(e siebie i starost' swe- sk'd “sobol-ami(i” ]sk[rami
przya-zdu(d" – vczinily rok ]nazna- – rzeczon-ych(emu(y( go na tich zamkach..., skonczil si" – sko<czy= sobolowymi\ ¯ sobol
przyja-zdu(d" czyli czas\ (ego(e dali za siebie okupu sla: – “s=a:” ]1. >cieli:& sokola – soko=a ¯ sok[=
¯ przy % azd rosbili – rozbili ¯ rzec ]o(m[wi:\ sieczenie – “sieczenie” posciel sla:, ¯ so ]g[ra\ % k[= ]ko=o\
przy'-l(cz(cia – ¯ ros ]roz\ % bi: rze-ka(kach(k'(ki(kami( ]r'banie ¯ r'ba: ^ siec 2. s=a:& sla: woysko\ sokoliniczego ¯
przyj-'=(':("cia rosiecha-:(wssi si" – (ce(cze – ˘ siekiera, sieczka\& sla-va(vien(vnim( sokolniczy
¯ przyj': ¯ przy % j': rozjecha-:(wszy si" rze-ka(kach(k'(ki( boi i sieczenie wielkie wnim(wni(wnemu( sokopiwssi si" –
przydzie – “przyjdzie” ¯ ros ]roz\ % jecha: (kami(ce siedm(y(i – sied-em(miu (wnego – “skupiwszy si"”
]przysz-ed=(=o\ roskossne – rozkoszne ¯ rzeka s=aw. siem s=aw-a(ion(nym(ny( ]z(po-='czyli si"\(
¯ przy % idzie ¯ i>: ¯ rozkosz rzek-l(la('cz('c('cz(li – ¯ niem. sieben MN (nemu(nego sokopiwssi si" z ied-
przyecha-l(wssi(:(li – rosma-itich(ytich(ytem( rze-k=(k=a(cz'c ¯ rzec siedz-ie:('c(ieli – sliach-ti(cie – nego ]... w jedno>:\
przyjecha-=(wszy(:(li (ytemi(ythemi – 1. zasiada:, szlach-ty(cie sorok – s=aw.-ros. 40
¯ przy % jecha: rozmaity-ch(m(mi S 2. odsiadywa: w wi"- slin'la – s=yn"=a spal-il(on(ono –
przye-dzie(/dzai':( ¯ rozmait-e(o>: s – z, ='cznik zieniu, zamkni"ciu& ¯ s=y % n': ¯ nut spal-i=(ony(ono
(/dzai'cz – rosniemogl – zaniem[g= sadzali – “sadzali” Vitolt siedzial w Krewie sliss-eli(alem – ¯ s % pali:
przyje-cha=(/d/aj'c ]zachorowa=\ ]tykali u Racz. – za storo/a w kownati, s=ysz-eli(a=em spi'cz – >pi'c ¯ spa:;
¯ przy % edzie ¯ ros ]za\ % nie % m[g= =amali\ Switrigailo siedzial na ¯ s=uch UY, ChSz spi'cz ˘ spi'czka
¯ j(echa: ¯ j(azda rospuscil – rozpu>ci= sam(ego(em(ich(a(y – Krzemienczv dzievi'cz ˚szlisz': ]s=ysz'c\ spievai'cz – >piewaj'c
przysi'gy – przysi"gi ¯ ros ]roz\ % pu>ci: sam(ego(ym(ych(a(i lat ]S. sp"dzi= 9 lat\ slonc-za(ce – s=o<c-a(e ¯ >piew ¯ pia-:(nie
¯ przysi"ga rosszerza: – rozszerza: sarn ¯ sarna 3. osiedli& ¯ s=o<ce ¯ s=o< spodobal(o(a ]si"\ –
psy ¯ pies ¯ roz% szerza: s' siedzieli nat brzegiem ]jasne(ciemne\ % ce spodoba=(o(a
pusc-ili(zono – ¯ szerz, szeroko>: s'd(zi:(zic(zicz(nego(ni morskim occeanem za(przy-s=oni:(ciemni: ¯ s % podoba:
“pu->cili(szczono” rostirk(u – “rozter-ka(ce” – s'd(zi:(nego(ny ¯ siad(a: slo-wa(vi – spodzievai': si" – “spo-
]wypuszczono\ ]rozd{wi"k, niezgoda\ ¯ s'd siekierami ¯ siekiera s=ow-a(y ¯ s=owo dziewaj'c si"” ]“nadzie
¯ pu>ci: rot-'(i(h' – “rot-"(y” s'm – sam ¯ siec, siecz ]r'ba:\ slubu – >lubu ¯ >lub -waj'c si"” – te/ prze-
pus-cz'(zcze(ci(czi – ]huf-y(om(iec\ sbroiach – zbrojach, ˘ sieczka(rnia sluchali – s=uchali ¯ starza=e; polegaj'c na\&
puszcz-'(cze(y ifflantska rota ¯ s ]z\ % broja ¯ bro< siele – ziele, zio=o SZ& s=uch(a: ¯ ucho na ich przisi'g' spo-
¯ puszcza ¯ s=aw. ra: ¯ bra< ]walka, b[j\ siele oprawnie picz ¯ uch ]powietrze\ ˘ dzievai': si" ]polegaj'c
puskami – “puszkami” rot'm – zepsute& Jur' SZ, OA ]zio=o otrawne – truj'- woz(za-duch i inne na ich przysi"dze\
]dzia=ami\ ¯ staroros. roth-'(a – “rot"” scian' – >cian' ¯ >ciana ce – pi:\ slusne – “s=uszne” spraviedli-uosci(vosci(
pust-i('(oszi:(osz'c – ]huf-iec(cem(ce\& scina: – >cina: siem – sejm, ˚seymi ]prawe ¯ praw(id=owy, (wem(vos: –
pust-y('(oszy: na pomocz roth' ¯ s % ci': siesdz – za(o-si'>: dogodne\ sprawiedliw-o>ci(ym(
sebrawssi rotha sczerzpie: – scierpie: t=um. s=aw. siesti sluszenstwie – pos=u- (wo>:
R pruska rotha ¯ s ]z\ % cierpliwo>: sieye – sieje ¯ sia:& sze<stwie& nie w slu- ¯ s % praw(o ]rz'd\ %
racz – wa/ si", dos=. ¯ s=aw. ra: se – ze, SZ& a czo kto sieye to i /nie szenstwie bi: ]... by:\ wiedli ¯ wiod" % wo>:
chcie: =askawie co rownin-i(ami – /ivie se mn' dobrze si" ¯ }po| % s=uszny ]praw\ sprav'm – sprawom ¯
zrobi:, uczyni: z =aski& r[wnin-y(ami sebra-:(wssi(wssy(=a(= sil-ami(amy(i(' – ¯ s=uch ¯ ucho ¯ uch s ]z\ % prawa ]rz'dze-
tego nie racz czinicz ¯ r[wnina ]si"\ – si=-ami(y(" ¯ si=a slu-/':(szila(szi:(/i:(b' nie, zarz'dzenia\
rad-nich('(z'(i(ni(zi:( rozbolal – “rozbola=” zebra-:(wszy(=a(= ]si"\ siln-e(o(emu – kilka mo/ – s=u/-'c(y=a(y:(b'& sprav-ova:(oval(cza –
(zicz – ]roz(za-chorowa=\ ¯ zebra: si" -liwych znacze<, opr[cz siedm lat slu/': Bogu “spraw-owa:(owa=(c'”
rad-nych('(z"(y(ni(zi: ¯ roz % bola= ¯ ze % bra: si=y, w tym – wielkie& ¯ s=u/y: ¯ s=uga ]rz'dzi-:(=\&
¯ rada ¯ bole>: ]choroba\, sen, snv, snilo si" ¯ sen silne okrucienstwa, ¯ s= ]pose=\ % ]Bo\ga wszelkim sprav'm
ran-ia(a – rana ¯ rano bolnoi ]chory\ septembra – wrze>nia i dari silno vielkie, ˘ s=ugi Bo/e ]kler\ godni sprawcza bil
ras – raz& ¯ bol ]b[l\ ¯ september ¯ =ac. sep- nie smial nigdi przeci- sm-erl(arli – zmar-=(li ]wszelkim sprawom
drugi ras, trzeci ras rozdzielil – rozdzieli= tem ]7\ % ber ¯ number vicz si" silnemu hos- ¯ s ]z\ % merl ]mar=\ godnie “sprawowa=”
rathni – zbrojni ¯ ra: ¯ roz % dzieli: ¯ dzia= ]numer, liczba\ podara ¯ mert ]mart(wy\ – zarz'dza=\
r'ce – r"ce ¯ r"ka rozegn'n – rozegnan set(h – set ¯ setka ¯ sto sin(a(yeh(ieh(ow(u(ye( s=owotw. pokr. ˚>mier: ¯ prawo ]rz'd\
r'd'$ – na(rad" ¯ rada ¯ roz(e % gna: seym' si" – z(po-='cz' (ie(v(ovi – sm"tno – sm"tnie, smut- spravil – podporz'dko-
r'n – ran ¯ rana ¯ gonitwa si"& i seym' si" na syn(a(ach([w(ie(owi no ¯ smutek ¯ s % mute wa=& ...poslal do niego
rib – ryb ¯ ryba rozl-ianie(enia(eva – Viley voyska, ¯ syn ¯ =ac. mutus ]milczenie posly i on si" tego nie
richlei – “rych=ej” “rozl-anie(ania(ewa” ¯ se ]ze\ % ym' ¯ j': siodmego – si[dmego z w=asnej woli\ spravil
]niedawnej\& dla richlei ]przelewali\ seymi – sejmy ¯ sejm ¯ siedem ¯ niem. smial – >mia= ¯ >mie: ¯ s % prawi: ]rz'dzi:\
przisi'gi swey zapa- ¯ roz % la: ¯ s=aw. sojm OE siol – si[= ¯ sio=o ]wie>\ ]mie: odwag" co zro- spusci-l(wssi – spu>ci-=(
mi'tania nie szedl na ro-zmagitich(smaytemi – ¯ so ]razem\ % jm ]j':, ^ pol. sied=o ]siedlisko, bi:, odwa/a: si"\ (“wszy” ]od czasu\&
richlemi – “rych=ymi” rozmaity-ch(mi podejmowa:\ siedziba, osiedle\ smienili – zmienili Poslie tego poboy-
]szybkimi, r'czymi\ ¯ rozmaity vczini sobie siem i rad' siodlami – siod=ami ¯ s ]z\ % mieni: ]mija: scza trzeciey niedziele
richlo – rych=o ]p"dem\& rozmno/iva: – rozmna- ]s"$\ – si"& ¯ siod=o si", skr"ca:; rzecz nie spusciwssi ]po trzech
richlo przispieszil, /a: ¯ roz % mno/y: i stal' s" bitwa ]“sta=a siostr-'(a – siostr-"(a sta=a w kursie, kolorze, tygodniach od tego
richlo przibie/al rozniemo/e si" – zanie- si"” bitwa – rozpocz"- ¯ siostra formie\ ˘ migota: boju...\
to j'\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550
¯ s % pu>ci:
spustos-sona(zon'(zoni
(ziwssi(zili(zil
– spustosz-ona(ony(
(ywszy(yli(y=
¯ s % pusto % szy:
ssadzi: – “zsadzi:”
]usun': od w=adzy,
zdj': ze “sto=ka” –
stolca wlk.-ksi'/"cego\
¯ s ]z\ % sadzi:
sszedwssi –
“zszed=wszy”
¯ s ]z\ % szed= ¯ i>:
sta-:(cz – “sta:”
]1. stan':& nie smial
przeciwko iemv sta:,
ni sta: przeciwko ich,
nie mogli stacz przeciw,
2. nastawa:, tj. zagra-
/a:, czyha:, dyba:
na kogo& isz im sta:
na nasz z Niemci –
/e nastaj' na nas z
Niemcami\
stad-a(o – stad(o
¯ stado
stalo – zabrak=o& bratow
w /ivocie nie stalo
]braci przy /yciu...\
stal(o(' si" –sta=(o(a si"
¯ sta: si" ]dzia: si", strzalmi – strza=ami
zdarzy: si"\
stamt-at('t – stamt'd
pisane te/ ˚st'mt't
stan'(l – “stan'(=”
1. stan'= ¯ stan –
zatrzyma= si" na noc,
2. obl"/enie przez
wiele dni, ='cznie z
koczowaniem nocami
wok[= grodu, zamku&
poyd' i stan' pod
zamkiem zamka
dobivay'cz
starost-'(i – starost-"([w
¯ starosta ¯ stary
star-ssi(ssim(osci(oscy(
(szego(ssego(szi(ego(
(zi
– star-szy(szym(o>ci(
(szego(szy(ego(zy
¯ stary
statki – “statki”
]dobytkiem, maj"tno>-
ciami ˘ dostatek\
st'd ]zaimek wskazuj'cy\
st'mt't – stamt'd
¯ s ]z\ % tam % t"dy
¯ s=aw. tuda ]tutaj\
˚stamtat
st'pi – “wst'pi=, wyst'pi”
]1. przy(pod-ci'gn'=&
i st'pi pot Brzes: i nie
wzi'wszi szedl precz,
2. spu>ci si", zbiegnie&
i st'pi z zamku,
3. wyst'pi& Obroci si"
bolesc iego na glov'
iego i na vierzch iego
zlos: iego st'pi\
¯ st'pa: ¯ stup, step
st't – st'd TD
sto, stv, stu ]100\
sto-i(y'(i':(iali –
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
sto-i(j'(j'c, stali ¯ sta:
stol-ec(e:(ecz(czu(cu(
(cza(ecznich –
“stol-ec(cu(ca” ]gr[d
sto=eczny, stolic-"(a\,
Kij[w& stolecz wszit-
kiey Ruskiey ziemi,
k stolczu oycza swego,
na stolecznich zamkach
strach(v – strach(u
¯ strach
stra: – strzec
strav-ie(' – straw-ie("
¯ strawa ¯ s % trawi:
stron(ie – 1. stronie
]brzegu, jednym z
dw[ch lub kilku\&
na tey stronie rzeki,
na ovey stronie,
2. kraj, kraina, ziemia&
s czudzich stron
]z cudzych stron\
stro/-a(' – stra/' ¯ stra/
s=owotw. pokr. strzec,
OA, za ^ pod&
posadzili za stro/a,
za stro/a ]pod stra/'\,
a stro/a zawszdi okolo
bila ]...oko=o by=a\
stry(a(v – stryj(a(u
¯ str ]wi"kszy\
¯ strza=a ¯ str]z\ % =a
strzecili – spotkali ¯ s=aw.
wstre-ti:(ci:(cza:
]spotka:, przyj':\
strzelbiscza – “strzelbi-
szcza” ¯ strzelbiszcze
]pole padania strza=,
miara tej odleg=o>ci,
do>: blisko\
¯ strza=a % biszcze
stworzenia ¯ stworzenie
sv-ego(im –
sw-ego(ym ¯ sw[j
sw-'(ego(oiemi(ey(oiey(
(emu(emv(oich(e(emi(
(em(oie(ei(" –
sw-'(ego(ymi(ej(ojej
(emu(oich(e(oimi(ym(
(oje(ej(e
¯ sw[j, ˚swo`
swiat(a(u – >wiat(a(u
¯ >wiat
swich – swoich ¯ sw[j
swici'stwo –
zwyci"stwo
¯ z % wyt"/y:
¯ wy % t"/y: ]ci"/y:\
¯ t"gi ]ci"/ki\
swiecil – “>wieci=”
]novum\& w>r[d dusz'-
cych Kiejstuta 1382 jest
ª...Lisicza czo swiecil.º
]Lis co >wieci=; dba= o
o>wietlenie$\
swieczami – >wiecami
¯ >wieca ¯ >wieci:
sw-i"tego("tego(i"ta(
(i"tey(i"temi –
>wi"t-ego(a(ej(ymi
¯ >wi"ty
swi"szczennik(i –
“>wi"cennik(i”
]wy>wi"cony\
tytu= g=[w kleru& ¯ s=aw. tak/e, Sz? ten ]zaimek wskaz.\& kopach }grossi|,
swieszczennik metro- tako – tak, tak i& gdi ten balv'n..., tisi'cz kop grossi,
polith Cypry'n, u iako przidzie... tako w ten czas ]w[wczas\, po trzi tisi'cie rublow
Racz. swieszczennyi poda si" iemv z zam- przes ten herb, to(m ]zaimek wskazuj'cy\
mitropolit Kipryian, kiem ]jak i... tak i...\ i ten honie: ]...goniec\, to slava iego b"dzie
poniesli go }zmar=ego| takov-i(ey – takowy, taki w ten czasz bil slin'la ]...s=yn"=a\
na glovach s swi"sz- /e takovi strach za daw- ]wtenczas by=\ to iusz trzeci ras,
czenniki spievai'cz... nich czasow nie bil, teras – teraz , SZ poviedai': isz si" to
swim – swym ¯ sw[j za dawne lata takovey obecnie& gdzie teras... tak stalo,
swo-ym(iemi(iego(iemv( zimi nie bivalo miasto iest to wszitko iemv
(y'(ie(y(ych, swich – tak/e – r[wnie/ tesz, tes/ – te/, Sz? oddav'm,
swo-im(imi(jego(jemu( wr[ci= nazad, a xi'dz tey, tei, they – tej ¯ ta a tom vczinil dla...,
(j'(ich Ruski tak/e do swego tey /e iesieny, to vszliszal ]to us=ysza=\
¯ sw[j, ˚sw` odeidzie tey zimi a to iusz trzeci ras,
syn-ow(a(yech – ¯ tak % /e ]wzmacnie- th' ]zaimek\ – t' ¯ ta stro/a to vidziala,
syn-[w(a(ach nie, tak tak, =ac. sic#\ th' ziemi' ]t" ziemi"\ a czo kto sieye to i /nie
¯ syn, ˚sin tam(o ]wskazuje miejsce\& themi ]zaimek\ – tymi tob-'(ie, tiebie ¯ ty&
sz – 1. >, 2. za>, wi"c& tam posiedlil sina themu ]zaimek\ – temu s tob' za iedno,
a ti bi sz przyechal ]tam osiedli= syna\, ¯ ten poslal nas k tobie,
]a ty by> przyjecha=\, i tam gay virosl then – ten& a my tobie przisi'g-
w drugim miesczv... ]i tam gaj wyr[s=\, i Choma then pocznie niem isz tobie volno s
sz zamek Bogut' po- bili /szone tilko tam ]by thesz – te/ twym voiskiem....
stavili ]za> w drugim -=y //egane tylko tam\, za nim thesz poydzie tosz – to /e ]za>\&
miejscu... zamek i spi'cz iemu tamo..., they, tey, tei ]zaimek\ – na tosz lato
Bogut" postawili\ i on tam posiedlil si", tej ¯ ta ¯ to % sz ]/e ^ za>\
tedi sz przizval do przyechali tamo do... thi – te& thi zamki zr'bil tovarzizmi – towarzyszami
siebie ]wtedy wi"c...\ tam/e – tam/e ]te zamki zr"bowa=\, i wiechal... s tovarziz-
szalvi'c – /a=uj'c ¯ /al i tam/e i' polo/ili thi listi naidzie v niego mi swemi
Sz? ¯ tam % /e ]wzmacnie- thim ]zaimek\ – tym ¯ ten tr'b-ach(i(' – tr'b-a(y('
szat(h' – szat(" nie, tak tak, =ac. sic#\ thimy – tymi, temi& ¯ tr'ba ¯ truba
¯ szaty ¯ szata t', tey ]zaimek wskazuj'cy\ thimy xi'stwi ¯ trumpet ]tr'bka\
szed-l(wssi(ssi – – t", t', tej ¯ ta& tho – to& tridziecci – trzydzie>ci
szed=(wszy ¯ i>: t' cz's: ]t" cz">:\ i tho ieziora nazval ˚trzidzies-ci(ti
szegl – /eg= ]pali=\ w t' rzek' ]w t" rzek"\, imieniem swoym trudno
¯ /ga: ]pali:\ Sz? mial s t' /on' sina, ]i to jezioro...\, trudnos-:(ci – zamieszki,
szes-:(ci – sze>-:(ciu ]6\ i poy'l t' Biruta tho miescze, rozruchy uliczne&
szewci – szewcy t'di – zepsute& tedy$ tho iezioro, bila w ten czasz barzo
¯ szewc ¯ szew, szy: tegosz czassu t'di rada i moviwssi tho poszli vielka trudnos:
szi"cia – zi"cia ¯ zi":, litewska... thv, tv, tu ]zaimek\ – tu& u Racz. zamiatnaja
¯ z % j": ]j':\, SzZ nie ma u Racz. i thv nalasl /on'..., wielikaja ]zamie:\
szkodi – szkody ¯ szko- t'sz – t" /e i thv bila kniahini trze-ch(ci(ci'(ciego(mi(
da ]strata, uszczerbek\ na t'sz iesien thi, ti, thy ]zaimek\ – te& (y(ciey
szl-i(y, szedl – szli ¯ i>: ¯ t' % sz ]/e\ thi lipi chwalili, – trze-ch(ci(ci'(ciego(
szli-sz':(ssala – te-gdi(di – w[wczas ti slova, ti pasnokti, (m(ma(j(ciej ¯ trzy, 3
s=ysz-'c(a=a wtedy& tedi tobie iedney tedi thy xi'/'ta, trzi – trzy, 3
¯ s=uch UY, ChSz nieviasti palcie..., my thi zamki bili dali trzidzies-ci(ti(tego,
˚slisseli ]s=yszeli\ tedi dzier/al Luczk, ti ]zaimek\ – ty& tridziecci –
szet – zepsute& pi":szet tedi ieszcze mlodi bil, a ti bi sz przyechal trzydzie->ci(stego
]pi":set, 5-set\ ¯ sto tedi thy xi'/'ta ]w[w- ]a ty by> przyjecha=\ ¯ trzy % dziesi't(ka
szostego – sz[stego czas “te” ksi'/"ta\, ti – te ¯ to& ¯ dziesi": ¯ desno
¯ sze>: sebral tedi wszitki wla- a krol ti zamki w tich trzima-y'(li(l –
szuka: diki ]...w=adyk[w\ pieni'dzach dal ]da=\, “trzyma-j'(li(=” ]posia-
¯ s=aw. togda i mi'szkali ti wszitki daj', utrzymuj', maj'\&
T tego ]zaimek\ ¯ ten goscie trzimal ti zamki do
ta ]zaimek\& ta doczka, dla tego – dlatego& tich, tych ]zaimek\ – tych smierci,
ta dziewka dla tego /ebi si" themu o tich listach, vielk' czes: trzimali
tak ]potwierdzenie\ dzivoval, tego roku i s tich czasow poczali trzista – trzysta, 300
a tak ]1. z tego powo- tegosz – tego/ ¯ tego % / tich trzech bratow, ¯ trzy % sta ¯ sto, 100
du, 2. w ten spos[b, ]wzmocnienie, tak, sic#\ i do tich czassow tu, tv, thv ]zaimek\ – tu
w taki spos[b\, tei, tey – tej ¯ ta& ]dotychczas\ tub-'(a – tub-'(a
isz tak wszitci s' w tei cz'sci tiebie – ciebie ¯ =ac. tuba ]tr'bka\
okrutnie pobiczi, ]w tej cz">ci\ i dal bi nam od tiebie tur-ov(a – tur-[w(a ¯ tur
a tak aczkolvie poga- tem(y(i – ty-ch(mi& tilko – tylko tusz – tu /e ]w tym
nie bili ]...byli\, po tem zamkom tilko iedna doczka bila, miejscu, tak#\, Sz?
isz tak bil okrutni, ]po tych zamkach\, nie tilko na wszitki lata tward-ei(a – mocn-ej(a
i tak mi si" vidzi, s temy vissey mnie- tim ]zaimek\ – tym ¯ to solidnej, stanowczej&
snilo mv si" tak, nionemi..., przet tim ]przedtem\, twardei przysi'gy prze
i tak si" koniecz stal a temu znaki s' isz... a w tim slissalem isz..., -st'pil,
takich – takich& tem-u(v ]zaimek wskaz.\ w tim czasie zima bila barzo twarda
takich m"k nat ]...nad\, i ku temv ieszcze tisi-':('cz(acz('c('cie u Racz. luta ]sroga\
i rzekli tak& ªBo/e... dzier/al Homel tysiacz – twierdz' – twierdz"
takiesz – tak % sz ]wi"c\ temus ¯ temu % s ]/e\ tysi-'c("cy('ce ¯ twierdza ]forteca\
...takiesz w vielkiei po temus iako s tich... trzidziesci tysi'c ¯ twierd]yni\a
milosti bili ]tak wi"c, w ]potem/e “jak” – zlotich, ]twarda\ ¯ twardo
wielkiej zgodzie byli\ gdy z tych zamk[w...\ ve duudziestu tisi'-:(cz twierzicz' – twardzic"
 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550
]solidny grunt\& nalezli i vciecze do Niemiec
sobie twierzicz' na i uciecze voysko
rzece ]... obok rzeki\ ¯ u % ciec ¯ ciecz
ty ]zaimek wskazuj'cy\& vciski – uciski ¯ ucisk
ty miedzi nami starszi uciski vielkie czinil
brat vczcil – uczci= ¯ cze>:
tych, tich ]zaimek\ i vczcil go xi'dz
tysiacz – tysi'c vczini-l(li(niono –
˚tisi-':('cz(acz('c “uczyni-=(li(niono”
]zbudowa=, postawi=,
U, V, W sprawi=, zrobi= – dzia-
uczinil – uczyni= =alno>: wszelkiego
¯ u % czyni: ¯ czyn rodzaju\&
v – u, w Bork uczinil zamek na
poimie... doczk' v viel- rzece Iurze,
kiego xi"dza... v Bori- vczinili balv'na,
sa imieniem Marya, zi"ciem sobie vczinil,
po=o/on bil v swi"tego pusti vczinil
v Ifflantskiego, vczinil sobie... stolecz,
v tegosz Phlandra vczinil cerkyew,
v xi"dza Lwa vczinili boy ]b[j\
v oycza moyego i vczini' zmov'
bil v niego komorni- i vczini vmov'
kiem ]by= u niego...\ vczini napiervey voie-
uczinil go v siebie, vod',
v orlowim gniazdzie viele valk czinil
v czwartek, v obiat, vczinily rok ]na(wy-
v Eykssikach ]w\ znaczyli czas\
val-k'(ki(eczni – czinil vielkie vesele
wal-k"(ki(eczny vielk' /alos: vczinil
¯ walka a tom vczinil dla swey
pocz-nie(': valk', pokor' sw' vczinil
vielkie valki czinil r'd' sobie vczinil
viele valk czinil nicz nie vczinili ]wy`\
vam – wam ¯ wy vczini sobie siem
a mnie vam bi: po- vczin tesz t' mnie
slussnim dot'd poky... czes:
vasni – wa>ni ¯ wa>< ¯ u % czyn ]dzia=anie\
visszei pisaney vasni u ]po\ % czyn ˘
v'm – wam ¯ wy ˚poczinawssi
a ia v'm radz' ]radz"\ vdavili – ud=awili
vas – was ¯ wy ¯ u % d=awi:
przisi'g' v vas bierz' udavili pi'tey noci
]przysi"g" u was bior"\ vderzili – u(w-derzyli
vassa – wasza ¯ wy vderzili vphami ]hufca-
vola vassa b"dzie mi\, voiska sszedwssi
vbaczil – “obaczy=” vderzili si" ]star=y si"\,
]zobaczy=\ vderzili iemv czolem
vbaczil ono dzieci" i uderzi czolem xi"dzv
¯ v ]zo\ % baczy: ]przeno>nia& g="bokim
vbi-li(ly(to – u(s-k=onem do pasa ˘
ubi-=(li(to ]zabi-=(li(to\ oderzyli czo=em o zie-
duuh bratow vbili, mi" ˘ “uderzyli cz=em”\
boyar viele vbili ¯ udar
brata Olgird-cza vbily vdzielal – “udziela=”
vbil trzech bratow ]udzieli=, tj. przydzieli=\
vbyem czara ]cara\ a sobie vdzielal herb
¯ u ]za\ % bi: swoy czlovieka na
vby-em(al – u(za-bijem, koniv ]...herbu swego\
u(za-bija= ¯ u % dzieli: ¯ dzia=
brat brata rodzonego vdzielaly – “udzielali”
vbyal ]zdzia=ali\
¯ u ]za\ % bi:, ˚vbili i tam sobie zamek...
vchphaciwssi – “uchfa- vdzielaly,
ciwszy” ]uchwyciwszy, i viele zlego vdzielali
PH ^ F\ ¯ u ]z\ % dzia=a:
vchphaciwssi go przi- ve – “we” ]1. we, 2. po\
wiedli do brata nalezli ve czterech
¯ u % chw-at(yt ]j"cie\ milach,
vcie-kali(kl(cze – i ve Pskovie
uciek-ali(= ve wszistkim
uciekali do rozmagi- umarl vey zrzod'
tych ziem, w maley ]umar= we >rod"\
dru/inie vciekl, ve duudziestu tisi':
i vciekl miedzi gori kopach, ve wtorek,
ve wssitkim widz-'c(i(ia=o(ia=a viescz – wie>: ]wiado- “wy/gli” ]spalili\
vedla – wedle, pod=ug, tak mi si" vidzi isz bi, mo>: od osoby trzeciej\ ¯ vi ]wy\ % /ga: ]pali:\
wzd=u/, przy& vidz': m"/a mo/nego i przidzie viescz zvoievali i vi/gly,
vedla zaslugi iego, przes sen vidzialo vi"ncey – wi"cej i miasto vi/gli,
vedla Rzimskiego stro/a to vidziala nie mog=y sczierzpie: miasto i cerkwie vi/gli,
obiczaya, pasnokti ¯ wida: ¯ wid(no tego vi"ncey bes pana i monaster vi/gli
kladly vedla ich..., vieczn-i(' – wieczn-y(' vi"tsza – wi"ksza vl'ni – u=anami ¯ u=an
¯ ve % dle ¯ dlina vieczni czasz ]...czas\, sil' vi"tsza bila ]by=a\ vliczach – ulicach ¯ ulica
vele – wiele volnos: vieczn' mie: vigechaniu – “wyjecha- i po vliczach psy lvdzy
vele zlego... vczinili vieczora – wieczora niu” ]wyje{dzie\ GJ iedli ]po ulicach psy
vesele – wesele od porankv asz do i w ten czasz po vige- ludzi jad=y\, nogi po
vesmi – we{ vieczora, chaniu xi"dza vliczach wloczili,
veszli – “weszli” ¯ i>: z rania asz do vieczo- vignanemu – wygnanemu Z=ota uli:zka bila
}statkiem| veszli ra samego, ¯ wy ^ gna: ]p"dzi:\ othworzona pot lati
w morze ]wp=yn"li\, boy z rana asz do vigoil – wygoi= vmarla – umar=a
veszli w przyasn vieczora od r'n vigoil u % mrze:, mart(wy
]weszli w przyja{<\ ¯ wiecz[r ¯ wie % czar ¯ vi ]wy\ % goi: ¯ mar ]ciemny\
veselim – “weselem” viedzia-l(wssi – vikopal – wykopa= vmi-eli(al – umi-eli(a=
]weso=o>ci', rado>ci'\ wiedzia-=(wszy i wpadnie w jam' ¯ umie:
z vielkim veselim... tego nie viedziawssi ktor' sam vikopal ¯ um % mie:
wroczil nazad ¯ wiedza ¯ vi ]wy\ % kopa: ktori bi umial bronicz
vey – we, ˚ve vielci – wielcy ¯ wielki vilk(ow – wilk([w vm-arl(rze(arlego(arlich
umarl vey zrzod' xi'/a vielci Litewsci vilk /elazny vielki, – umar=(ego(ych
ve-zmie(smicie – viel-e(ie – wiele& panoval sto vilkow wilo ]wy=o\ potim vmarl bes plodu,
“we{-mie(cie” viele lath ]...wiele lat\, vinidz(ie – wy-j>:(szed= umrze brat iego
]wzi'=, zdoby=, poj'=\ vielie poscinal, vinidz s drug' nieviast' vmocznila si" – umocni-
zamki ich popali=... viele zlego, viele miast z drug' /onk' vinidzie =a si" ¯ u % moc(ni:
Poloczk vezmie, viele krwie przelenia vinidzie z zamkv vod-'(i – wod-"(y ¯ woda
wezmie /on' ]poj'= vielka – wielka viosn-i(y(' – vod' sobie nosi:,
za /on"\, vielk-i(y(ie(iego(iemi(a( wiosn-y(" ¯ wiosna czo mu vodi daval,
vezmie zamek (ich(im(ym(iemu(iemv( ¯ wio ]wszystko\ % a tey /e wiosny voda
vesmicie sobie pana (iemu(yey(iey(iei('( sna ]ro>nie\ bila barzo vielka
Drogiczyn vezmie (oscz na viosn' przyechal, voi-eva:(evacz(uiem(
¯ j': ]chwyta:\ –wielki(e(ego(mi(a(ich( a tey /e wiosny voda (evali(uie –
vi – wy (m(emu(iej(', vip"dzi: – wyp"dzi: woj-owa:(ujem]y\(
i vi wzvod odpusczcie wielko>:& chcz': go vip"dzi: z (owali(uje
na mosth uciski vielkie czinil, oyczizni swey zapisal nasz voieva:
viar-'(a(i – wiar-"(a(y dla vielkiego okrucien- ¯ wy % p"dzi: ¯ p"d s kim mi voiuiem
¯ wiara stwa, rownini vielkie vipisa-cz(: – wipisa: i pocznie voievacz
okrcil si" w Rusk' z vielkiemi silami ¯ vi ]wy\ % pisa: voievali i po/gli
viar', isz viar' t' mieli vielka okwitos: vipuscil – wypu>ci= nasz' ziemi' voiuie
]/e wiar" “t"” – tak' – vielk-yey(iey starosci vipuscil z /elas ¯ wojna ¯ woj
mieli /e s'dny dzie<\, xi'dz vielky Rom'n ¯ vi ]wy\ % pu>ci: voievod-'(stwo –
spodobala si" iemv w vielkie-y(i milosci virosl(i – wyr-[s=(os=y wojewod-'(",
viara krzescianska vielk' przyasn i tam gay wirosl wojew[dztwo
w l'czk' wiar' i wzi"li z'n vielkoscz lippi virosli ]lipy...\ vczini napiervey voie-
]w ladsk' wiar"\, vielk' rublow i sobolow ¯ vi ]wy\ % rosn': vod'
od przy'cia viari vielkosci' – liczb' visla – wysz=a ¯ i>: i voievod'... poymal
˚vierzali ]wierzyli\ obdarovawssi niezli- /onka visla z /onk' ]wojewod"... pojma=\,
vibie-/al(zi – “wybie/a=” czona vielkosci' darow visok-ie(iey(o – dano Troczkie voievod
]zbieg=, uciek=\ vielmi – “wielce” ]bardzo\ wysok-ie(iej(o -stwo w vielki post
s strachv vibie/al z vielmi pi'kne, nalezli gori visokie ¯ woje % wodzi:
zamku vielmi moczno, na gorze visokiey voisk-o – wojsk-o(a,
vibiezi z matk' swoy' vielmi krasna ta dziew- poviodl... barzo visoko ˚voysko
¯ vi ]wy\ % bieg= ka i rozumna viss-ey(ei(zei – wy/ej voisko Narimontovo,
vichadzivali – “wychodzi- vielmi si" vradoval ¯ wysoko voiska sszedwssi
li” ]zepsute& dochody vienczovanie – wie<co- iakosz vissey pis'no, vderzili si" ]star=y si"\,
dawali\, u Racz. jak z wanie ]>lub ma=/e<- vissey rzeczonich ze wssitkim voiskiem
tych gorodow cho/y- ski, wesele, koronacja\ visszei ieziora, vol-a(ey(no – wol-a(i(no
wali za predkow ego ¯ s=aw.-ros. wienczanie czo vissei opisvie vola vassa b"dzie,
¯ wychod ]doch[d\ vieprzow – wieprz[w ]co wy/ej “opisuje” voley pana swego,
vichodzi-:(lo – vierz-ali(ili(il – wierzy-li(= – opisano – w Ruskiej isz tobie volno,
“wychodzi-:(=o” ]sz=o\ ¯ wiara ¯ wiera kronice\, volno z Iagailem
vichodzi: na rzeka w boga iednego visszei pisaney vasni ziecha: si",
]wchodzi: poza rzek"\ vierzali, i vierzili visz-li(edl – pomocz' i z volia
na strav' vichodzilo zmartwiwstacz, “wysz-li(ed=” ]1. szli, ]pomoc' i z wol'\
im na dzien obroku... i nie vierzil, ˚wiara 2. pochodzi=\ voln' – woln'&
]dziennie, na utrzyma- vierzbney – “wierzbowej” ktorzi s niem viszli, voln' m"ka
nie sz=o karmy...\ ]palmowej\ ¯ s=aw. ktori viszedl s Kitau volnos: – wolno>:
¯ vi ]wy\ % ch[d ¯ i>: vierzch – wierzch russa ]pochodzi=...\ volnos: vieczn' mie:
vidal – wyda= w vierzch rzeki viviodl – “wywi[d=” volosci – w=o>ci ¯ w=o>:
krol vidal krolewn' na wierzch iego zlo>: ]powi[d=\ ]posiad=o>: ziemska,
zam'sz iego st'pi ]wyst'pi\ inssich w polon viviodl maj'tek ziemski\
¯ vi ]wy\ % da: viesz – wiesz ¯ wiedza ¯ vi ]wy\ % wie>: voys-ko(ki(kiem(v(a –
vidz-'cz(':(i(ialo(iala – ti tego nie viesz vi/gl-y(i, vy/gli – wojsk-o(iem(u(a
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550
zebrawssi voysko,
wszitko voysko
naglov' pobili,
voisko Narimontovo,
wszitko voysko strya,
duu panow litewskich
z voyski,
z malem voyskiem,
szedl voyskiem ku,
ku iego voiskv
voyska nicz poczina-
wssi, poslie voysko
¯ woy ]woj\ % sko
vph-ami(i –
ufami, hufcami
vderzili vphami,
trzemi vphami swemi,
oblicziwssi si" vphi
vphi zeszli si"
i naczn' bitw'
vpokoiwssi – “uspoko-
iwszy\ ¯ u % s(pok[j
¯ po % koi:
vpokorzicz – “upokorzy:”
]z=o/y: ho=d\
nie chcia= si" vpoko-
rzicz xi"dzv
vradoval si" – uradowa=
si" ¯ u % radowa:
vradoval si" barzo
vrobil – “urobi=” ]zrobi=\
i vrobil sinow trzech
¯ u ]z\ % robi:
vrodzil – “urodzi=”
]sp=odzi=, m"/czy{ni
nie rodz'#\&
Palemon vrodzil
trzech synow,
vrodzi Swintrog sina,
Roman vrodzil pi":
sinow ]pi"ciu syn[w\
vsc-ia(iami(ya(iem(ie –
uj>ci-ami(em(u
¯ uj>cie
doszli do vscya gdzie w czalosci
rzeka... wpada w
morze,
dwanasciema vscia
]12-ma uj>ciami\
dwanascie vsciami
]12 uj>:\
iedno si" zovie vscie
na vscie rzeki ]uj>ciu\
vscie – uj>cie
vsciem – uj>ciem
vscya – uj>cia ¯ uj>cie
vs-liszawssi(zlissala(
(zliszal(liszal(zliszeli
– us=ysz-awszy(a=a(
(a=(eli
vsliszawssi smiercz
nieviestki swei
vszlissala tho dziewka
¯ u % s=ucha: ¯ s=uch
vssi – uszy ¯ ucho
¯ uch ]powietrze\
vstanovil – ustanowi=
¯ u % stan(owi:
vstavi-l(ona –
“ustawi-=(ona”
]ustanowi-=(ona\
i mnichi vstavil zakonu
tegosz,
}wiara Rzym.-Kat.|
vstaviona przes krola
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
polskiego
¯ u % stawi:
vtopi: – utopi:
i tam kazal vtopi:
¯ u % topi:
vy ]zaimek\ – wy
mi mieli swe a vy swe
vichodzili – wychodzili
¯ vi ]wy\ % chodzi:
¯ ch[d
vyechal – wyjecha=
i vyechal na bithw',
vyechal z Lithwi
¯ vy ]wy\ % j(echa:
vyrza-wssi(= –
“ujrza-wszy(=”
]widz'c\ ¯ u % jrze:
]patrze:, gl'da:\
vyrzawssi iego musza
rozumnego i wzi"li...
]widz'c m"/a rozum-
nego, “wzi"li” go...\,
vyrzal onego
Vithyenna
w ]wskazanie miejsca,
osoby, czasu, lub
innych okoliczno>ci\
w pokoiv ]pokoju\
w korabiach
w morze
w vierzch
w iednim miesczv
w rodzaiv
w rzekach, w rzek'
szedl daley w puscz'
w tei cz'sci
w ziemi
w ten czasz
w starosci swey
w polon powiodli
w powiecie
w Rusk' wiar'
w Poloczkv ]Po=ocku\
w zvoni zwonicz
w cernce, w monaster
w Rzimie
w mlodich leciech
w grobie iednim
w malej dru/inie
w czalosci
w tim boiv ]boju\
w lovi ]na =owach\
w puscz' ]puszcz"\
w tim stala si"... bra<
w tich czasiech
w komorze
w'm – wam ¯ wy
ia k w'm iad'
]ja do was jad"\
wbie-lg(/i – “wbieg-=(nie”
wbiegl w zamek
]zbieg= do zamku\
wbie/i w Nougorodek
]zbieg= do Nowogr.\
¯ w % bie-g(c GC
wdov' – wdow' ¯ wdowa
wdov-'(a zosta=a
wdzi"cznie – wdzi"cznie
ich wdzi"cznie przy'l
]tak rozumia= t=umacz\,
u Racz. lubowno ]mile\
prinia=
¯ wdzi"k ¯ w % dzi"ki
¯ odd{wi"k
widziawssi –“widziawszy” do domu wrocil wszitko voysko, nie wziawssi Vilna
widziawssi nieviestk' wrocili si" nazad wszitk' rot' ]ra:\ Krzivi zamek wziawssi
sw' vradoval si" wrostu – wzrostu wszitkiey roti iego Lithwa wzi'li sobie
wie-chal(dzie – wjecha= obliczem pi'kne wszitk' pomo: ich ]obra=a, przyj"=a\
¯ w % jecha: wrostu podobnego wszitko woysko strya i wzi"li z'n vielkoscz
wiedzie ]nie od wie>:, ¯ w]z\r % ost ¯ o>: z vielkich dzial wszitek vielk' rublow i sobo-
lecz\ ¯ w % jecha: ]wymiar ˘ d=ugo>:, zbili ]...wszystkich bili low ]pobrali za<...\
i wiedzie w zamek szeroko>:, wysoko>:\ ¯ bi:\, wszitki woyska, wzi'l przymierze
wierzal – przysi'g= wrota wszytki sili ]si=y\ ]zawar= je\
i natichmiast... wierzal wrota zamkowe othwo- zebrawssi si" wszitci ¯ wzi': ¯ j':
wladik-ami(i(a – rzyli powstali wszitci wzi"li
w=adyk-ami([w(a wro-zbitu(/bitem – wszitki miastha i zamek wzi"li
s swemi wladikami, wr[/bi-cie(t' ze wssitkim voyskiem wzi'm ]przez Z$\ –
archimedriti, humeni ¯ wr[/ba poslussen ve wssitkim wsiach ¯ wie>
tedi wszitki wladiki i rzekl wrozbitu swemu wszitci bili posluszni lvdzi viele pomarlo po
tem wszitkim wladik'm i bil ten... wr[/bitem na- wszitczi w vielkiey wzi'm i po drog'm
¯ w=adyka vissem ]najwy/szym\ lasce ]=asce\ wzlo/iwssi – “w=o/ywszy”
wlasn-ym(ey – wsadzil – wsadzi= /e wssitkiemi Ifflanti ]na=o/onym\
w=asn-ym(ej i wsadzil w twierdz' ze wssitkiem voyskiem iedney nieviasti palcie
swim iazikiem wlasnim ¯ w % sadzi: ¯ sad ze wszitkiem voyskiem wzlo/iwssi vnidz s
oyczizni ich wlasney wschod-u(v – wschodu ze wssitkiemi silami drug' nieviast'
¯ w=asno>: ]rzecz po wschodu sloncza wtorek – wtorek ¯ wz % =o/y: ]k=a>:\
nale/'ca do cia=a, o od wschodv sloncza ve wtorek wzwod – wzw[d
kt[rym mowa\ asz do zachodv ¯ drugi dzie< po nie- i vi wzvod odpusczicie
wloczili – w=[czyli ¯ wsch[d ¯ ws % ch[d dzieli, po poniedzia=ku na mosth
glovi r'ce nogi po wsi-'m(ch – wsiach wtorego – wt[rego wzvod odsiekli
vliczach wloczili isz po drogam i po ¯ wt[ry ¯ wt[r ¯ w % zwod ¯ wod
¯ w=[czy: ¯ wlec wsi'm zvierz iadal wviodl – “wwi[d=” ]po- w/di – przestarza=e,
wlosci('m(ach – ludzi, lvdzie w post wi[d=, wyprowadzi=\ staropol. w/dy
w=o>ci(ach mi"so iedli po wsiach wviodl go na dobre ]zawsze, ci'gle\
zamkow albo wlosci ¯ wie> dni a w/di sobie znamio-
i po wszitkiey ziemi... wsl'kwssi – zap=aka=a wzi'-l(wssi(wszi(lem(th(li nowaly
i po wlosci'm ]`ch\ i wsl'kwssi Rus z viel- – wzy'l, wzi"-li(to
po wsiach i po wlos- kim placzem “wzi'-=(wszy, wzi"ty” X
ciach ¯ ws ]z\ % l'k ]l"k\ ]1. wzi'= szturmem tj. 1. “xi'dz” ]liczba poj.\
roziechawssi si" po wspak ¯ ws % opak zdoby=, 2. przej'=, xi-adz('dz("dza('dza(
swim wlosci'm wssechmog'ci – obj'= w posiadanie, ('dzu('dzv("dzu("dzv
¯ w=o>: ]okr"g, zasi"g wszechmog'cy gdy dosta= od kogo, ("dzem('dzem(adem
w=adzy\ Bo/e wssechmog'ci 3. zosta= o(wy-brany, – ksi-'/e("cia("ciu(
wlo/icz – w=o/y: ¯ wssech % mog'ci przyj"ty, 4. poj'= za ("ciem
i chcial bil na siebie ¯ m[c ]potrafi:\ /on", 5. za=o/y= na a xi'dz Kimbuth
wlo/icz coron' wst'pil – wst'pi= siebie, ubra= si" w\ a xiadz Kiernus
¯ w % =o/y: ¯ =o/ wst'pil do boga wzi'l zamek ]zdoby=\ a xi'dz vielki...
wnatrz – wewn'trz wstapui' ]wst"puj"\ wzi"li sobie hospoda- nazval si" vielkim
a czo w nim wnatrz ¯ w % st'pa: rem ]obrali\ xi"dzem
riczi ]ryczy\ ¯ stup, step drug' doczk' iego panui'ci vielkiemu
¯ s=aw. wnutr wszedssi – przestarza=e& wzi'l ]poj'= w ma=- xi'dzv
wni: – wej>: wszed=wszy /e<stwo, o/eni= si"\ nazval si" vielkim
na ktor' gor' b"dzie wszedwssi w t' rzek' za si" gwaltem wzi'l xi"dzem
trudno wni: krom... w % szed= ¯ i>: ]“za siebie” gwa=tem panui'ci vielkiemu
wpad-a(iva(nie – wpada wszelkim – wszelkim poj'=\ xi'dzv
rzeka... wpada w morze ]r[/nego rodzaju, roz- wzi"li go sobie panem xi"dzu Michailv
w morze wpadiva maitym, r[/norakim\ ]obrali\ vielkim xi'dzem P.
rzeka Vilna wpada w wszelkim sprav'm wzi'wssi zamek ]zdo- vielkim xi"dzem N.
Viely' ]Wilj"\ godni sprawcza bywaj'c\ v vielkiego xi"dza T.
gdzie w Viely' wpadiva wszit-kiemv(kiey(ka(ky( i zamek Poloczk wzy'l s xi'dzem S.
wpadnie w iam' ktor' (kich(kiemi(k'(ci(ko( wzi'lem na si" czarn' do vielkiego xi"dza L.
s'm vikopal (ek(ki(czi, ri/' ]w=o/y=em na nazval si" xi'dzem K.
¯ w % pada: wssitki-m(emi siebie szaty mnicha, a z xiadem Dauidem
wprzodi – “wprz[d” – wszys-tkie(tkiemu( oblok=em si" w\ ]ale to pisarski b='d\
]do przodu\ (tkiej(tkich(tkimi(tk'( wzi"li sobie vielkim panui'ci xi'dzu T.
i poslie wprzodi siebie (cy(tko(tek xi'dzem ]obrali\ stry xi'dza Romanow
duuch panow swoych ¯ wszystek wzi'l go k sobie ]za- vielkiego xi'dza R.
wpusci: – wpu>ci: wszitkiemv swiatu bra= go do siebie\ nazovie si" xi'dzem V.
nie chcieli wpusci: w panoval wzi'th iest na vielkie przezovie si" xi"dzem
Vilno ]do Wilna\ wszitki rzeczi xi'stwo ]“wzi"ty” tj. dzievierza swego
¯ w % pu>ci: na wszitkiey ziemi obrany zosta=\ xi'dza Domonta
wrichle – jak najszybciej wszitka ziemia Zmodz s sob' o vielkim xi"dzv Lit.
szedl na pomocz i wszitky przisluchai'ce wzi'wssi ]?mudzin[w bili czolem xi'dzv
roth'... wrichle na wszitkich tich... na wypraw" wojenn'\ “xi'dz” ^ “xi'/e”
¯ w % richlo ]rych=o\ zamkach wzi'= i' moczno ]uj'=\ ]ksi"gi umieli czyta:\
wroc-il(zil(ili si" – wszitkiemi silami nie wzi'wszi szedl
wr[ci= si" i wszitk' rad' iego precz ]nie zdobywszy\ 2. “xi'/e” ]liczba poj.\
wrocil si" nazad wszitci s' okrutnie przisi'g' wzi'= od... xi-'/e('z"ciu('/"civ(
wrocil si" do domu pobici, zebrawssi ]przysi"g" odebra=\ ('/acyu('/aciv(
('/'ciem('/"cia('/i:
 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i ?modskiego kronika, 1550
– ksi-'/e("cia("ciu( i zwierzili si" yem vi'cz dni ]w\ drzwi\ ¯ za % parcie zatim – 1. potem, 2. dla- ¯ z % budowa:
("ciem(“ksi"ciowa:” ]powierzyli(oddali si"\ zabacziwssi – “zobaczyw zapis-ova:(al(li – tego zdrad-ze(nie –
]sprawowa: w=adz" i on dal czara yem -szy” ]nie bacz'c\ zapis-ywa:(a=(li i zatim vmrze xi'dz zdradzie(cko
ksi"cia\ ]i on da= cara im\ zabi-:(l(li – zabi-:(=(li i listi si" zapisova: a zatim po smierci i czi mu/iki zdradnie
o xi'/"civ Palemonie ym – im ¯ oni strya swego... zabil ]listami si" zapisywa:\ mokros: desczv bila go zabili
gdzie iedno xi'/e i spodobalo si" ym kazal bil tego... zabi: iusz si" zapisal barzo vielka zatim nie i o vielkiey zdradze
i ono xi'/e Kunas przidalo si" ym stado ¯ za % bi: ¯ za % pisa: mogli przidz ]dlatego\ zdrovia – zdrowia
o xi'z"ciu Monthvile i on ym dal czara zabrow – /ubr[w ¯ /ubr zapusti – zapusty i zatim bila bitwa zdrovia swego
o xi'/"civ Vikincie ymi-"(e – imi" ¯ dubrawa ]d'browa\ na zapusti Philipove ¯ za ]po\ % tim ]tem\ ¯ zdrowie
a po nim pocznie na ymi", na ymie zachodv – zachodu zar'bil – “zar'ba=” ]zr"- zaviedac – kierowa: zdumali si" – “zdumali si"”
xi'/i: na ziemi... na imie asz do zachodv bowa=, za=o/y= zr'b\ dal bratu swemv... ]porozumieli\
imi' tego xi'/"cia sloncza ]s=o<ca\ i zamek... zar'bil zaviedac ]z=e t=um. bo zdumali si" miedzi
i poydzie xi'/e vielkie Z zachova-:(nia – i potim szedl zar'bil u Racz. za wdie=\ sob'
naprzeciwko M. xi'/a z – 1. ='cznik, 2. od& zachowa-:(nia zamek, a on thi zamki ¯ za ]prze\ % wieda: z % duma ]rada grodu\
xi'/'cia M. doczk' z narodzenia sina dzievicztwo swoie zar'bil ]wodzi:\ duma: ]my>le:\ ˘
o vielkym xi'/acyu lit. z blogoslavienstwa zachova: w czalosci iako zar'bil Troki zavolali – “zawo=ali” zaduma
o vielkim xi'/aciv Ied. z pocz'tku stworzenia i dobrego zachovania zarzezal-y(i – “zarzezali” zavolali na roth' ze – ze ]='cznik\
3. “xi'/"ta” ]l. mnoga\ zebral si" z /on' i z bil ]by=\ ]zar/n"li\ ]u Racz. kryknuli – ze wszitkimi silami
xi-'dzom('/'tom( dzieczmi ¯ za ]wy\ % chowa: ¯ za % rzeza: ¯ rze{ krzykn"li\ ze wszitkiemi silami
('/at('/ath('/a – z vielkiemi silami ¯ ch[w ]dbanie\ zas – za>, 1. te/ ]sp[jnik\, ¯ za % wo=a: ze`, za` – czas przesz=y
ksi-'/"tom('/'t('/"ta przichodzi z morza zadu – ty=u ¯ zad ¯ z % ad dzi> zwykle ='cz'cy zaw-zdy(szdi – zawsze zeszli
xi'/'tom i panom pospolu z rzek' a z zadu lvdzi /gli zdania przeciwstawne, zawzdy ziskival `ze – `/e ]za>\
i mno/i: od xi'/at z lvdzmi zadwonili – zadzwonili 2. zn[w, 3. tak zawszdi ziskival theyze zimi drugi ras
xi'/ath Ruskich viele z oycem swim i zadwonili w dzwon tey ze zas zimi ]te/\ zawszdi iem bi: ]“tej/e” – tej za> –
poscinal z oyczizni swey ¯ za % dzwon(i: spustoszili... i zas si" povolni, a stro/a zimy drugi raz...\
czo teras xi'/a i z vielkim placzem ¯ zwuk ]d{wi"k\ wrocili w sw" xi'stwo zawszdi okolo bila zebra-wssi(l(li si" –
panovie... trzimay' skopiwssi si" z iedne- zaiechal – zajecha= ]zn[w, tak\ ¯ za % w/dy ]wsze\ zebra-wszy(= si"
xi'/'th Ruskich go ]w jedno>:\ ¯ za % jecha: i krol polski zas pocz'l ¯ s=aw. wsiegda zebral si" z /on'
s xi'/'ti Ruskiemi z braci' sw' zakonu – zakonu posilacz ]posy=a:; za/egali ¯ za % /egali zebrawssi voysko swe
i xi'dzom Ruskim z za morza i mnichi vstavil zakonu zn[w\ ¯ /ga: ]pali: wysokim zebrawssi si" trzemi
miedzi sob' xi'/'ta zapisa= z nami tegosz ]ustanowi=...\ i zas poszli w swoy' p=omieniem\ vphami ]ufami, hufcami\
isz xi'/'t Ruskich z` – razem, do kupy& viari rzimskiego zako- ziemy' ]tak\ z'n – za< ¯ za niego zebrali si" mu/e
i od tich czasow xi'/a zmova, zbor, zbiera:, nu ]wiary rzym.-katol.\ nie wz'l zamku i zas dal z'n trzidziesci zebrawssi si" z lvdzmi
vielci Litewsci zmurowali, zszedwssi, ¯ zakon ]regu=a, prawo, szedl w swoi' ziemi' tisi'c zlotich i zebrali si" voyska
zwierzili si", zgoda
rod vielkich xi'/ath Lit. nakaz, order\ ]zn[w\ i da z'n siostr' swoy' zebral wszitko woysko
szedl na xi'/'ta R. z`, za`, ze` – po, prze zakonuprzest'pcza – tegosz zas roku ]te/\ i wzi"li z'n vielkoscz ¯ ze % bra:
wszitkich xi'/ath R. ]czas przesz=y\ bezprawny, przest"pca i poydzie precz zas w vielk' rublow i sobolow ˚zbiera:
¯ ksi'/" ¯ ksi"ga zrozumial, zbudoval, w prawie swoy' ziemi' z'brow – /ubr[w ¯ /ubr zegnacz – zegna:
¯ k % si"ga: zabili, zabi: ¯ zabi= ¯zakonu ]prawa, regu=\ nie wzi'wssi zas wrocil turow. z'brow. losi. chcz'cz go zegnacz
xi'stw-i(ie(a(o, xiastuu – zbili, zviedli, zdumali % przest"pca si" do Lithwi ]zn[w\ ]tur[w, /ubr[w, =osi\ ¯ ze ]wy\ % gna:
ksi"stw-ami(ie(a(o(u si", zaviedac, zavolali, zalozil – za=o/y= tey zas zimi ]te/\ zbavi: – “zbawi:” ]p"dzi:\; gon ^ p"d
zostavil na xi'stwie zasiedli, zeszli, zasz=o zalozil zamek zasi-esdz(es:(edli(adl( ]pozbawi:\ zes=a: – “zes=a:”
osiadl na vielkim ]przesz=o\ ¯ za % =o/y: ]k=a>:\ ('dzie – iako ma zbavi: ciebie ]wy-gna:(p"dzi:\
xi'stwie za – 1. za ]w czasach\, zam'sz – zam'/ “zasi-'>:(edli(ad=” z zamkow zes=a: sil' z zamkv
obiema thimy xi'stwi 2. z powodu, 3. po, krol vidal krolewn' i zasiesdz zamek pot ¯ z ]poz\ % bawi: ]by:\ ¯ ze ]wy\ % s=a:
na Vielkim xi'stwie L. 4. jako, pod postaci', zam'sz bratem swim zbavienia – zbawienia zeszli – “zeszli”
na vielkim xi'stwie N. 5. dalej ni/, gdzie ¯ za % m"/a ¯ m-'/(u/ abi zasiedli Vilno dla zbavienia i odku- ]star=y si"\
vielkiego xi'stwa L. ]wskazanie miejsca\ zam-ek(kow(u(v(kove( chcz': Vilno zasies: pienia rodu woyska... nie zeszli
na vielkie xi'stwo L. 6. pod ]w pobli/u, przy, (eczek((kli(kn'l(kn"li – zamek zasiadl ¯ zbawienie vphi zeszli si"
Vielkiemu xiastuu Lit. obok, u, opodal\, 7. w, zam-ek(k[w(u(eczek( i Kamienie: zasiedli zbiegl – zbieg= ¯ ze % szli ¯ i>:
¯ ksi"stwo ¯ ksi'/e 8. nie (kn"li(kn'=(kn"li ¯ za % siesdz ]sie>:\ z moci iego zbiegl zeydz – “zej>:”
¯ ksi"ga ¯ k % si"ga: za ktoregosz Tiberiu- vczinil zamek na rzece zaslugi – zas=ugi ¯ z % bieg= ¯ bieg, biec ]z='czy:\
ssa wszitki rzeczi z tich zamkow vedla zaslugi iego zbiera: si" zeydz pospolv
Y za th' prziczin' na vielu zamkach ¯ zas=uga i pocznie voysko swe ¯ ze % ydz ]i>:, idzie\
y – i ]='cznik\ za boga go miecz spuscil si" z zamkv ¯ za ]po\ % s=uga zbiera: zezgli – ze/gli ]spalili\
ony tho iezioro i za boga go mieli ]jako\ nie podali zamku ¯ s= ]pose=\ % ]Bo\ga ¯ z` % biera: ¯ bra: ¯ ze % /ga: ]pali:
miescze chwalili, zaszli za rzek' ]poszli wrota zamkove zastavi – “zastawy” ˚zebrawssi si" wysokim ogniem\
y nazval ten Kiernus za rzek", za ^ po\ w zamku si" zamkli ]za=ogi, osady grodu\ zbili – “zbili” ]bili\ zezvali – wezwali
brzeg swim iazikiem, za przotkow iego zamkn'l si" w zamku a v nich zastavi xi'dz z vielkich dzial... zbili pana... zezvali do
y mu/e ]i m"/owie\, za Mo{irem ]dalej ni/\ Czerzniew zameczek ich niktorei nie zostavil ¯ z ]czas przesz=y\ siebie na rad'
panoval viele lat z za morza ]dalej ni/\ i zamkn"li si" czarni bila zastava na Visokim % bili ¯ bi: ¯ ze ]we\ % zwa:
y umrze, za si" gwaltem ]siebie\ lvdzie na zamku zamku zbor – “zbi[r” ]zebranie, zgliszcze, zhliscze
bra< y rostirk, za czteri mile ]na 4...\ zapaliva: – za(pod-pali: ¯ za % stawa(=oga; zbiegowisko\, ]palenisko\
y stole: tu b"dzie, posadzili za stro/a kazal zapaliva: s=aw.-pol. koncepcja u Racz. sobor zgliszcze vcziniono
szedl... y zvoieval ye, ]pod stra/'\ zapami'tania – s=owotw. stawia: ¯ z ]razem\ % bor ]bra:, vczinili zhliscze
y nie chcial si" vpoko- za ieden dzien ]w\ “zapami"tania” ]nie pa =o/y:k=a>: podejmowa:\ ¯ /gli ]palili\ ¯ /ga:
rzicz ]upokorzy:\, zabacziwssi dobrei mi"tania, niepami"ci\ zast"p – “zast"p” zbroy-ami(nego – ]pali:\ % szcze ]nisko\
Moskwa zgorzala przyasni ]nie bacz'c\ dla richlei przisi'gi a zast"p iego wszitek zbroj-ami(nego zgnil – “zgni=” ]spruch-
y Smolinsko za trzi albo za czteri swey zapami'tania pobito ]u Racz. woisko\ zbroynego lvdu nia=\ ¯ z % gni:
ych – ich ¯ oni nie doszedwssi Vilna za nie szedl na pomocz ¯ za % st"p ¯ stup, step ¯ zbroja ¯ bro< ¯ bra< i potim ten balv'n zgnil
i provadzili ych do.... szes: mil zapierali – “zapierali” zasz-li(lo – posz-li(=o zbudov-'n(al(awssi – zgodzie ¯ zgoda
ye – je ¯ ono za poltori mili od Vilna ]zamykali, zapieraj'c i zaszli za rzek' zbudowa-ny(=(wszy bil s nim w dobrey
szedl kv Podolv za dawnich czasow wyj>cie, drzwi\ Podole za Lachi zaszlo i kosciol zbudov'n zgodzie
y zvoievel ye za dawne lata lvdzi zapierali w isbach ¯ za ]po, prze\ monaster zbudoval zgorzala – “zgorza=a”
yem – jemu, im zebrawssi si" za dzie- ¯ zaparcie ]zaparte % szli ¯ i>: i zbudovawssi zamek ]spali=a si"\

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.

 S+OWNIK cz">: ™. vielkiego xi'stwa Litewskiego i ?modskiego kronika, 1550
Moskwa zgorzala
y Smolinsko
¯ z % gorze: ]pali:
wysokim ogniem\
zhliscze ˚zgliszcze
ziali si" – “zj"li si"”
]po='czyli, zjednali\
i ziali si" s Switrigailem
w Braslaviv
¯ z % j': ¯ ja:
ziecha: si" – zjecha: si"
volno... ziecha: si"
¯ z % iecha:
ziechal – wyjecha=
z zamku precz ziechal
z /on'm
¯ z ]wy\ % jecha:
ziedna-l(y –
z(po-jedna-=(j
/ebis nas ziednal z...
ziednay nas /ebi nie...
ziem(i(y(i'(y'(iani( –
ziem(i(i"(ianami
do rozmagitich ziem
nalezli ziemi'
nazvaly th' ziemi'
]nazwali t" ziemi"\
szed= na Rusk' ziemi'
nad ziemiani ich silne...
]z=e t=um., ziemlami ˘
ziemianami\
gorszi bil tim ziemi'm
a ziemy... pustoszi:
w swoy' ziemy'
zi"-ciem(:(cia –
zi"-ciem(:(cia
zi"ciem sobie vczinil
ten zi": iego
i poslie... do zi"cia
swego
¯ zi": ¯ z % i": ¯ j':
zimna – zimna ¯ zimno
lvdzi viele pomarlo...
z vielkiego zimna
zim-oval(i – zim-owa=(y
tey ze zas zimi
tey/e zimi xi'dz...
zima bila barzo twarda
theyze zimi drugi ras
zima barzo zla bila
¯ zima ¯ z % ima
ziskival – zyskiwa=
i zawzdy ziskival
¯ zisk ]zysk\
zivich – /ywych ¯ /ywy
zivich i martwich
zl-ego(os: – z=-ego(os:
i viele zlego... poczinil
nie mi>li: zlego miedzi
niemi nikomv
isz na mi' zlos: misli'
]/e o mnie {le my>l'\
vele zlego krzescy-
nom vczinili
na vierzch iego zlos:
iego st'pi ]wyst'pi\
i viele zlego vdzielali
]wyrz'dzili, zdzia=ali\
i viele zlego vczinili
¯ z=o
zlota – z=ota
zlota zrebra i richlemi
konmi ]z=ota, srebra\,
zlota i zrebra, kamienia,
perel, szat dobrich
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
zlota i zrebra i skarbow
lanczuchi zlotemi
pasmi zlotemi
z=oto ¯ z=oty, z=ota
¯ z % =oty ]wody; kru-
szec tak wyci'gany\
zlo/-ono(iwssi –
z=o/-ono(ywszy
i zlo/ono imi' tego
zlo/iwssi brzeg s tr'b'
¯ z ]s\ % =o/y: ]k=a>:\
zlvbiwssi – “zlubiwszy”
gdzies to zlvbiwssi
¯ z ]po\ % lubi:
zmarli – z(wy-marli
isz xi'/'ta... zmarli
zmarli mv obadwa
brati ]bracia\
¯ z ]wy\ % marli
¯ martwy, mrze:
zmartwiwstacz – zmart-
wychsta:
i vierzili zmartwiwstacz
iednego boga
¯ z % martwych % wsta:
zmerl – zmar=
gdi xi'dz vielki Vitolt
zmerl, u Racz. umier
zmov-'(ili(iwssi si" –
zm-ow"([wiwszy si"
i vczini' zmov' miedzi
sob'
i ony zmoviwssi si"
zmovili miedzi sob'
bracia bi go ssadzi:
¯ z` ]razem\ % mova
zmuro-wali(vali – “zmuro-
wali” ]wymurowali\
zamek zmurowali
¯ z` % mur(owa:
zna-cz(ki – zna-:(ki
day'cz znacz
z temu znaki s' isz
znal – zna= ¯ zna:
a tego nigd nie znal
znami' – znami" ]znak\
bilo vielkie znami'
znamienitich – znamie-
nitych, znamiennych,
znacznych\
znamienitich boyar
darovawssi znamieni-
cie ]znacznie\
¯ znami" ]odcisk,
znak\
znamion-ovali(ui'cz(uie
– 1. m[wili, 2. wyra/a
znamionovali sobie...
a tho znamionui'cz
pana przes ten herb...
vilk /elazni znamionu-
ie si" zamek y stole:
¯ znami"
zniosl – “zni[s=”
]przeni[s=\
zniosl... stolec do...
zo – z, ze OE
zo horodu ]z grodu\
zolnierzow – /o=nierzy
¯ /o=nierz ¯ so=dat
zona – /on' ¯ /ona
z iego zona i siostra
zosta-l(li(wssi –
zosta-=(li(wszy
zostal po oyczv wim
i pany... zostali ]panami\
i on zostawssi iem pa-
nem ]zosta= im\ z-wici'stwem(vici'stwo
voysko... pobite...
zostalo,
wdov' zostala ¯ z % wy-ci"/y:(t"/y:
¯ zo ]sp[jka\ % sta: si"
zostavil – zostawi=
i sina swego... zostavil
zostavil po sobie sina
zostavi po sobie na...
zostavi duu sinow
herb... zostavil braciey
]zostawi= braciom\ /adne-y(go – /adne-j(go
a xi"dza... zostavil w
Litwie
z-ovie(va:(val(ovemi –
zw-ie(a:(a=(any
¯ zwa: ¯ zwuk ]d{wi"k\
a ko/de si" zovie
nie vmieli zva: po
lacinie, i pocz'li zva:
prosto Litwa
zva: panstwo
i zovi' si" /al(ui'cz(vi'cz(oval(
ktori teras zovie si"
a zval go Borisow
zoviemi Rimonth
gdzie teras zowi'
ktor' zov' Turova
zr'bali – zr'bali
sina iego... zr'bali
¯ z % r'ba: ]siec\
zrebra – srebra ¯ srebro
˚zlota ]z=ota\
zrozumial – zrozumia=
i zrozumial isz
¯ z ]czas przesz=y\
% rozum ¯ roz % um
zrzedni – >redni
a zrzedni sin Kunas
zrzod' – >rod" ¯ >roda
vmarl wey zrz'd'
zv-a:(ali('no – zwa-li(no
zvali go Voydilem
ktorego zvali A....
iednego zv'no P... /alo/il – zalo/y=
˚zowie ¯ zew
zviedli – “zwiedli”
s tego zamku zviedli
¯ z % wie>: ]wlec\
zvierz('('d – /awdi – zawsze, z=e
zwierz(a('t
a zwierz'd roznych
w rodzaiv
nalasl zwierz' tura
zvierz iadal ludzi /e – sp[jnik do zdania
¯ zwierz"ta ¯ zwierz"
zvierzili si" – “zwierzyli
si"” ]oddali si", dos=.
zawierzyli si"\
i zvierzili si" yem
]oddali si" jemu\
¯ z` % wierzy: si"
zvoi-oval(owawssy(uie(
(evali –
zwoj-owa=(owawszy(
(uje(owali
wszitk' ziemi' Rusk'
zvoioval
ziemi'... zvoiowawssy
klasztor... zvoievali i
vi/gly ]spalili\
¯ z % wojowa: ¯ woj
zvoni – dzwony
/e – cz=on wzmacniaj'-
w zvoni zwonicz
¯ zwuk ]d{wi"k\
– zwyci"stwem
¯ zwyci"stwo
ci"/ki ^ t"gi
i zwici'stwem vielkim
szedl, zvici'stwo
odzier/awssi, zvici'-
stwo otrzimawssi
? dzil ]za> lub te/\
]zaprzeczenie,
w og[le nie, cia=o lub
rzecz nieistniej'ca\
bes /adney przicziny
a sina /adnego ni mial
/adnego zamkv muro-
vanego i drzevianego
nie bilo
ni may'cz sobie ni od
kogo /adney pomoci
(os:(ova:(obno
– /a-l(=uj'c(=owa=(
(=owa: ]ubolewa:\(
(=o>nie
smiercz... /aloval barzo
/alui'cz /alosci iego
i vidz'cz /alos: sw'
/al mv bilo tego barzo
/alvi'cz oycza swego
vielk' /alos: vczinil
]wielce ubolewa=\
pocznie... /alova: si"
sinu swemu
pocznie za si" /alova: s
placzem sinu swemu
sm"tno i /alobno bilo
]... i /a=o>nie by=o\
krolu... bila o thim /alos:
vielka ]ubolewa=\
¯ /al, /a=oba
]ubolewanie\
i /alo/il zamek ieden
i zamek /alo/il
kosciol /alo/il
¯ za % =o/y: ]k=a>:\
t=um. zaw/dy
krol polski... /awdi iemv
pomocz daval
i s=uchali go /aw/di
podrz"dnego, zwykle
uzasadnienie poprzed-
niej my>li
/e tego miedzi nami nie
masz ]nie ma; zepsute,
u Racz. bo tego...\
i thi listi naidzie v niego
/e si" z Niemci zapisali
i nie vierzil /e ony przy-
echali zamku zasiedz
viescz /e Litwa idzie w
pogoni'
/e takovi strach za daw-
nich czasow nie bil
przisi'gli /e im pana...
b"dziem miecz
cy poprzednie, nacisk
na poprzednie /ita – /yta ¯ /yto ¯ syt
tam /e //egl oycza czwartka /ita bila po
]tam/e z/eg= ojca\ trzi kop grossi
rota s nim /e przicho- /i-vich(wssi(vi':(v' –
dzila /y-wych(wszy(j'c(j"
tam /e si" s'm okrcil s'dzic /ivich
na tim /e miesczu i martwich
i tey /e noczi p'n... niemali czasz /ivi':
z zamku precz ziechal s tob' za iedno /iv'
/e – za>, te/ ]z tob' “za jedno /yj"”
tey /e zimi ]tej za>...\ – w jedno>ci, zgodzie\
tey /e iesieny przicho- a inich /ivich poym'no
a inssich /ivich poymali
tey /e viosny voda /yw(y ¯ /ycie, /y:
bila barzo vielka ]za>\ /ivo-ta(cie –
/e – ze “/ywo-ta(cie”
/e wszitkiemi silami do /ivota swoiego
/e wszitk' ziemia ]do/ywotnio, do ko<-
/e wszitkiemi xi'/'ti ca /ycia tj. do >mierci\
/e wszitkimi kniazi vielkiey starosci
/e wssitkiemi silami swego /ivota
/ebi – /eby ]sp[jnik, czistos: do /ivota
przej>cie do zdania o- swego,
znaczaj'cego cel, mo/- asz do /ivota swego
liwo>:, lub niespe=niony po nassim /ivocie
warunek\ krola polskiego...
/ebi si" themu dzivo- w /ivocie nie stalo
val ]dziwowa=\ /nie
/ebi od nich oyczizni... a czo kto sieye to i /nie
nie odeimoval /on-ami('(a(ka –
/ebi wszitci bracia po- /on-ami('(a ¯ /ona
slussny bili ]byli dla...\ z /on' i z dzieczmi
/ebi nie bilo krwie prze- z /onami i s dziatka-
lenia ]prze-lania(lewu\ mi
/ebi on dal przisi'g' mial z t' /on' sina
/ebi przy'l krczenye vezmie /on' u...
/ebi si" in tego pomscil ]poj'= /on" u...\
¯ /e % bi ]by\ ¯ gdyba- poslal /on' sw'
nie, niechby, stawianie mnie bilo /ony szuka:
warunk[w i thv nalasl /on'
/ebi-s(ch – /eby>(cie swoy'
/ebis nas ziednal a /onk' dwema przi-
/ebich mi mieli swe zvolono bili chodzicz...
a vy swe ]dwom /onkom\
/ebi S. przyechal w iedney /onki placie
¯ /eby % ty, ty>; z z drug' /onk' vini-
¯ /eby % wy, wy>cie dzie i st'pi z zamku
/egali – /egli ]palili\ mnymali bi /onka wi-
bo i przettim /egali sla z /onk'
ciala vmarlich przy'l bi v nich kro-
gdzie... xi'/'th /egali lewn'... sobie za /on'
˚/szone, //egl, /gli a inich /onek i mu/ow
/elas – okow[w wyko- precz ziechal z /on'm
nanych z /elaza /szedwssi si" –
a xi"dza S. vipuscil z zszedwszy si"
/elas /szedwssi si" hvphi
/elazn-y(i – /elazny ¯ szed= ¯ i>:
stoi vilk /elazny vielki /szone – //gane ¯ /ga:
vilk /elazni znamionuie ]pali: wysokim og-
¯ /elazo ¯ /el niem\ SZ?
/gli – palili ˚/egali, //egl
a z zadu lvdzi /gli //egl – z/eg= ¯ /ga:
˚po/gli, szegl, vi/gli, tam /e //egl oycza
za/egali, zezgli, i charta iego //egl
zgliszcze, /egali, ˚po/gli, szegl, vi/gli,
/szone, //egl za/egali, zezgli,
/i-li(vie – /y-li(je zgliszcze, /egali,
]obc-owali(uje, /gli, /szone
przebywali ze sob'\
i /ili miedzi sob'
w pokoiv
/ili iak Vielki Nouogr.
dobrze s nim /ivie
/ivie se mn' dobrze
¯ /i: ]/y:\
s
 SPIS LITERATURY
0001 Po=noe sobranie Russkich letopisei
Polnoe Sobranie Russkix Le topisej
Polnoe sobranπe russkπx= l≠topisej
¢Polnoe sobranie Russkyx= l≠topiseπ
t
01. 1. +awrentewskaja letopis ]6360–1110\
2. Suzdalskaja ( Troickaja letopis ]1111–1419\
a. po +awrentiewskomu spisku ]1111–1305\
b. prodo=≈enie po Akadem. spisku ]1205–1419\
tre>: w Nowogrodzkiej IV i Sofijskiej I ]1295–1419\
02. Ipatiewskaja letopis ]6360–1292\
➠
03. 1. Nowogorodskaja ¡ letopis
2. Nowogorodskaja ™ letopis
]1016–1447\
] 911–1587\
A. Rospis ili kratkij letopisec
nowgorodskich w=adyk ] 989–1664\
B. Otrywkow iz razriada
nowgorodskich letopisei ]1512–1569\
3. Nowgorodskaja £ letopis ] 988–1716\
t
04. 1. Pskowskaja ¡ letopis ] 859–1609\
2. Sofijskaja letopis ]1392–1555\
05. 1. Pskowskaja ™ letopis ] 854–1486\
2. Sofijskaja ¡ letopis t ] 852–1471\
06. Sofijskij wremennik ]1392–1534\
1. Sofijskaja ¡ letopis ]1471–1509\
2. Sofijskaja ™ letopis ]1392–1555\
07. Woskresenski spisek (`skaja letopis ]1075–1541\
08. Woskresenski spisek (`skaja letopis ]1354–1541\
09. Patriarszaja ili nikonowskaja letopis ] 859–1176\
10. Patriarszaja ili nikonowskaja letopis ]1177–1362\
11. Patriarszaja ili nikonowskaja letopis ]1362–1424\
12. Patriarszaja ili nikonowskaja letopis ]1425–1506\
13. Patriarszaja ili nikonowskaja letopis
letopisnyj sbornik imennemyj patryjarszaja
]1506–1553\
14. Powest o czestnom /itii carja
i welikogo knjazja Fedora Iwanowicza
15. 1. Rogo/skij Letopisec(Letop. rog. ✧ ] 852–1412\
2. Twerskaja letopis(Twerskoi sbornik ] 852–1499\
16. Letopisnyj sbornik imennemyj letopis Awraamki
17. Zapadnorusskija letopisi
1. Supraslskij spisok ✣
• og[lnorosyjskie ]854–1074... przerwa...1237–1446\
• Letopisec welikich knzei Litowskich, c.d. Supra>l.,
Letopisiec wyda= Ignacy Dani=owicz, 1827 ]poz. lit. 0160\
➠
2. Uwarowskij spisok ( Ltpsc wel knzei litowskich
Letopisec o welikom kn]ja\zi Moskowskom. kako daleki
✣ 3. Lebedewskaja letopis
ot rod Wo=odimirowa ]od Truwora i Rurika z Niemiec;
970–1074... przerwa...1237 jak w Supra>l.\ S=uckij spisok
➠
3. Akademiczeskij spisok ✣
• 1339–1446 wyci'g z rosyjskich latopis[w, og[lnorosyjskie
• 1341–1436 Letopisec welikich knzei Litowskich
4. Spisok grafa Krasinskago. Kroiniki o wielikich knziech
Litowskych ]od Giedymina †1341, koniec 1514\ ✣
5. Wilenskij spisok ( Letopis Awraamki ✣ • Leningradskij spisok ]z XVIII wieku\ ❄
o6. Litowskomu rodou poczinok ✣
]od Chwosta, Wo=ka, Troena i jego syna – Witena\
7. Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie
8. Spisok grafa Krasinskago ( Letopisec welikogo knja{-
stwa Litowskogo. i ˛omoi:skogo ]od Palemona\ ❄
9. Spisok Archeologiczeskago Obszczestwa ( Kroiniki
wielikago knia≈stwa Litowskog i ˛omoitskag ❄
10. Spisok grafa Raczinskago ( Letopisiec wielikogo
knzstwa Litowskog. i ˛omoitskogo ]od Palemona\ ❄
11. J(Ewreinowskij spisok ( Knga wielikogo knja≈stwa
Litowskag i ˛emoickago ]od Palemona\ ❄
o 12. Rodos=owie welikich knjazei Litowskago knja≈estwa
13. Pochwa=a Witowtu ]ur. 1354, zm. 1430.10.27\
14. Olszewskij spisok ( Wielkiego Xi"stwa Litewskiego i ❄
?modskiego Kronika ]pisowni' staropolsk', od Palem.\
Wielkiego xi"stwa Litewskiego kronyczka krotko pisana
]od 1386, tj. od chrztu Litwy, c.d. Olszewskiego, st'd
kroniczka – b="dnie – opisana numerem 15, jako odr"bna\
16. Spisok Bychowca ]od Palemona, rwana geneal.\ ❄✣
Pri=o/enia, czyli Przek=ady, t=umaczenia ]oznacz. I, II... VI \&
o 17. Rodstwo welikich knjazei Litowskich1 ]I\ ✣
Litowskomu rodou poczinok
o 18. Rodstwo(Rodos=owiec welikich knjazei Litowskich2 ]II\
o 18. Nacza=o hosudarei Litowskich ]III\ 3
o 20. Predes=owie o welikich knjaziech Litowskich, ✣
otkudu oni poszli. A se o nich pisanie pred=o≈im. ]IV\
o 21. Rodos=owie welikich knjazei Litowskich ]V\ ✣
22. Skazanie o wielikom kniazie Witoftie ]VI\
18. Semioniewskaja(Semeonowska letopis ]od 1177\
19. Kazanskij letopisec
20. Lwowskaja letopis
21. Kniga stepennaja carskago rodos=owia
22. Chronografy otdelnych redakcij
23. Ermolinskaja letopis
24. Tipografskaja letopis
25. Moskowskij letopisnyj swod konca XV weka ]1479(80\
➠
1. Letopisec po Uwarowskomu spisku ]1072–1492\
2. Nacza=o letopisi po ermitra/nomu spisku ] 866–1071\
26. Wo=ogodsko-permskaja letopis (
Letopis po Kiri==o-Be=ozerskomu spisku t ] 854–1539\
27. 1. Nikanorowskaja letopis ] 852–1471\
2. Sokraszczennyj letopisnyj swod 1493 ✧ ] 862–1493\
3. Sokraszczennyj letopisnyj swod 1495 ✧ ] 862–1495\
28. 1. Letopisnyj swod 1497 ] 858–1497\
2. Letopisnyj swod 1518 ] 852–1518\
29. 1. Letopisec nacza=a carstwa carja
welikogo knjazja Iwana ]1533–1552\
2. Aleksandro-Newskaja letopis ]1533–1585\
30. 1. W=adimirskij letopisec t
]1533–1563\
] 854–1523\
2. Nowogorodskaja ™ ]archiwskaja\4 ]1030–1572\
31. Letopiscy poslednij czetwerti XVII weka
1. Mazurinskij Letopisec
2. Letopisec 1619–1691
t ]-3264–1683\
]1619–1691\
32. 1. Chroniki
A. Litowskaja i /omoitskaja
• Tobolskij spisok ]z XVIII wieku\ ❄
• Krasnojarskij spisok ]z XVIII wieku$\ ❄
B. Bychowca ]z XVIII wieku\ ❄
✣ 2. Letopisi
A. Barku=abowskaja ]z XVII wieku\
B. Awerki i Pancyrnogo ]z XVII(XVIII w.\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 SPIS LITERATURY
33. 1. Cho=mogorskaja letopis
2. Dwinskoi letopisec
t ] 852–1559\
]1398–1750\
0002 Rossijskaja akademija nauk
Institut russkoi literatury ]Puszkinskij Dom\
3. Postronnaja redakcija. Pri=o/enie. Biblioteka literatury drewnej Rusi, tom 5, XIII wiek,
34. 1. Postnikowskij ]1504–1547\ Literatura tragiczengo wieku w historii Rosji.
2. Piskarewskij ✧ ] 852–1645\ Sankt-Petersburg, “Nauka”, 1997.
3. Moskowskij ] $ –1600\
4. Belskij ]1598–1633\
35. Letopisi be=orussko-litowskie
0003 Akademia Nauk ZSRR
1. Nikiforowskaja letopis ] 854–1430\
2. Supraslskaja letopis ]1097, 854.....\ Institut Istorii
3. S=uckaja letopis ✣ ]1395–1445\ 1. Nowgorodskaja pierwaja letopis,
4. Wilenskaja letopis ✣ starszego i m=adszego izwodow
5. Letopis archeologiczeskago obszczestwa ❄ Izdatelstwo Akademii Nauk SSSR
6. Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie ✣ Moskwa 1950 Leningrad
7. Wo=ynskaja kratkaja letopis ] 862–1554\ 1. Sinodalnyj spisok ]1016–1352\
8. Letopis Krasinskago ❄ 2. Komissionnyj, Akademiczeskij, To=stowskij spiski ]854–1446\
9. Letopis Raczinskago ❄ 3. Pri=o/enia ]przek=ady, t=umaczenia\
10. Olszewskaja letopis ❄ ] do 1535\ Pri=o/enie perwoe& Izwleczenie iz Woroncowskogo spiska.
11. Rumjancewskaja letopis ❄ ] do 1567\ Pri=o/enie wtoroe& Stati, nachodiaszcziesja w rukopisi...itd.
12. J(Ewreinowskaja letopis ] do 1548\ Pri=o/enie tretie& Troickij spisok w Nowogr. pierwoj letopisi.
❄ Pri=o/enie czetwertoe& Zapiski istoriczeskogo sodier/ania...
Pri=o/enija ]prze=o/enia, przek=ady, t=umaczenia\
I. Mohilewska chronika T. R. Surty i Ju}rija|. Trubnickiego
od za=o/enia Mohilowa roku 1526 do 1746.02.04 w='cznie, 2. Pskowskie letopisi, wypusk wtoroj ]wydanie 2-gie\
pisana 1547.07.30, w j. polskim, przez Jerzego Trubnickiego – Izdatelstwo Akademii Nauk SSSR
rejenta kancelarii miejskiej mohilewskiej Moskwa 1955
]z +awr. ªA ty czytelniku =askawy, prosz" nie z=orzecz...”\. 1. Pskowska ™, Synodalny odpis
II. Otrywok iz letopisi, w j. bia=oruskim, o kr[lu }Zygmuncie| 2. Pskowska £, Archiwalna ™
Augu>cie ™ ]¿1520–†1572\, jak o/eni= si" z Barbar' z Radziwi==[w
]ma=/e<stwo 1548.04.17\ – wdow' po Stanis=awie Olbrachtowiczu
3. Pskowska £, Strojewski spisok
Gasztoldzie ]ze Spisoka grafa Raczy<skiego\. 4. Pskowska £, Doko<czenie Archiwalnej ™
III. Rodos=owie kniazej Odincewiczej, w j. bia=oruskim; 5. Dodatek, fragment z Kopenhaskiego sbornika
od >mierci Michai=a czernihowskiego z jego bojarzynem 6. Wprowadzenie do opowiadania o zdobyciu Pskowa...
“Chwedorem” }Theodorem|, przez Batego }mord 1245.09.20| 7. Przek=ad, Przypis z ostatniej karty “licewoi Palei” XV wieku.
]z wo=y<skiej letopisi kt[ra wesz=a w sk=ad Ipatiewskiej ltpsi\.

UWAGA 0004 Moskowskij Uniwersitet

Opis wydarze< latami w IX wieku ]lata 852–862\ nie jest wielce pewny, wy- Obszczestwo Istorii i Drewnostej Rossijskich
maga gruntownego prze>ledzenia latopis[w, jakimi stylami pos=ugiwano si" }Towarzystwo Historii i Staro/ytno>ci Rosyjskich|
w Íredniowieczu, zw=aszcza w pocz'tkowym okresie tw[rczo>ci kronikar-
skiej na Rusi, tj. w latach 1071÷1074, 1097, 1110, 1118, 1156, 1176, 1237
Pskowskaja }pierwaja| letopis ]866–1649 A.D.\,
itd. Uniwersitecka Tipographia, Moskwa 1837
R[/nice w opisie lat 852–854–858–862 wynikaj' ze stosowania r[/nych
system[w odliczania lat ]styli\& 5505, 5500, 5508 oraz ich kompilacji.
Innymi s=owy, mo/e to by: jeden czas, jedno wydarzenie, lecz r[/ne ich
opisy latami, bo u/ywano r[/nych styli, ˚Kalendarz.
1\ z podbudow'(uzupe=nieniami od welikogo. kn. Wo=odimera
Swiatos=awowicza&
Wo=odimer Swiat. ˘ Izas=aw ˘ Briaczes=aw.... Widen ˘ Gediman.
2\ od 1322 – Witenec, Hedimanik z jego wdow' po 30 latach.
3\ od XIII wieku& Dawi= i Mowkowd syn Rostis=awa Rogwo=odowicza,
z uzupe=nieniami od 1129 roku.
4\ daty przemieszane.

Obja>nienie znak[w
✣ od Gedimina; tre>: zgodna z „Origo regis...” lub jej kopii
❄ od Palemona w"druj'cego z Rzymu na czele litewskiej szlachty
t od Noego i Potopu, cz">: Biblii wci'gni"ta na samym pocz'tku
✧ od Adama i Ewy, od Stworzenia Íwiata, tekst z Biblii

➠
pocz'tek kroniki zniszczony lub zu/yty, tekst nieczytelny

o uszczypliwie o pochodzeniu litewskich w=adc[w

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 SPIS LITERATURY
0005 AkademiaNauk ZSRR – Akty piscowogo die=a 1644–1661 Moskva 1977
0007 — – Akta grodzkie i ziemskie z czas[w R.P. Lw[w 1858
0010 — – Akta i czynno>ci s'dowe Polak[w oskar/onych 1847 Berlin 1848
0015 — – Akta stan[w Prus Kr[lewskich oru< 1955
0020 — – Akty feodalnogo zemlewladenia i chozaistva XIV–XVI weka Moskva 1961
0030 — – Akty izdawaemye Wile<skoju Archeografiçeskoju Kommisieju Wilna 1887
1. Akty Grodenskago zemskago Suda
2. Akty Brestskago zemskago Suda
4. Akty Brestskago zemskago Suda
9. Akty Wilenskogo zemskago Suda
10. Akty Wilenskogo Magistrata i Magdeburgii
11. Akty G=awnago Litowskago Tribuna=a
12. Akty G=awnago Litowskago Tribuna=a
13. Akty G=awnago Litowskago Tribuna=a
14. Inwentari imenij 16-go stoletija
20. Akty kasajußçiesja goroda Wilny
21. Akty izdawaemye Wilenskoju Kommisieju dla razbora drewnich aktow
24. Akty o bojarach
25. Akty cho=mskago Grodskago Suda
29. Akty o ewrejach
33. Akty otnosjaßçiesja k istorii Zapadno-russkoi cerkwi
35. Inwentari Starostw, imienij, folwarkow, drewen za ™ po=. XVIII weka
0033 — .................................. – Akty Litowsko-Russkago gosudarstwa Moskwa 1899
0035 — Leontowiç F.I. – Akty Litowskoi Metriki Warßawa 1896
0040 —.................................. – Akty Minskie Wilno 1843
0043 —................................... – Akty otnosjaßçiesja k istorii ju≈noi i zapadnoi Rossii S. Petersburg 1836
0045 —................................... – Akty sobrannye w bibliotekach i archiwach Rossijskoi Imperii S. Petersburg 1836
0050 Alekna, Antos – Historia Litwy Kowno 1923
0054 Antoniewicz, W=.; Arnold, St.; Br¥ckner Al. i inni – Polska, jej dzieje i kultura Warszawa
0055 Antonoviç, V. – Gramoty Welikich Knjazei Litowskich Kiev 1868
0060 Balzer, Oswald – Genealogia Piast[w Krak[w 1895
0065 Ba=aban, J[zef – Dzieje Polski Lw[w 1922
0070 Bar'cz, Sadok – Pami"tniki dziej[w polskich z akt[w urz"dowych lwowskich i z r"kopis[w Lw[w 1855
0075 Barbaßev, Aleksander Lppolitoviç – Letopisnye istoçniki dla istorii Litvy S. Petersburg 1888
0077 Bazylow, Ludwik – Historia Rosji Wroc=aw–Warszawa–Krak[w–Gda<sk 1975
0078 Berkov, Walerij Paw=owiç – Islandsko-russkij s=owar Moskva 1962
0089 Biskup, M. – Atlas historyczny Polski 1961
0085 B=eszczy<ski, Julian – Spis senator[w i dygnitarzy koronnych, >wieckich XVIIIw. Warszawa 1862
0090 Boniecki, Adam – Poczet rod[w w W. X. Litewskim w XV i XVI w. Warszawa 1899
0095 Borkowski, Jerzy Sewer Dunin – Almanach b="kitny Lw[w 1909
0100 Borkowski, Jerzy Sewer Dunin – Genealogie /yj'cych utytu=owanych rod[w polskich Lw[w 1914
0105 Borkowski, Jerzy Sewer Dunin – Spisk nazwisk szlachty polskiej Lw[w 1887
0110 Br¥ckner, Aleksander – Litwa staro/ytna Warszawa 1904
0111 Brøndsted, Johannes – The vikings Harmondswoth 1965
0115 Bubak, J[zef – Nazwiska ludno>ci dawnego starostwa nowotarskiego Wroc=aw 1970
0120 Buryan, J[zef – Sk'd pochodzi twoje imi" i nazwisko i nazwa miejscowo>ci rodzinnej Warszawa 1933
0125 Bystro<, Jan – Nazwiska polskie Lw[w 1936
0135 Chmielowski ks. Benedykt – Zbi[r kr[tki herb[w polskich oraz ws=awionych cnot' i naukami Polak[w; Warszawa 1763
0136 Cleasby, Richard – An Icelandie-English Dictionary Oxford 1957
0139 Czapli<ski, W=adys=aw – Zarys dziej[w Polski do roku 1864 Krak[w 1985
0140 Czarnecki, Kazimierz – Herbarz Polski pod=ug Niesieckiego Gniezno 1882
0150 Ciçagov, Vasilij – Iz istorii russkich imen, otçestv i familij Moskwa 1959
0155 — ]bezimiennie\ – Certy iz istorii i ≈izni litovskago naroda Wilno 1854
0160 Dani=owicz, Ignacy – Latopisiec Litwy i kronika Ruska Wilno 1827
0165 Dani=owicz, Ignacy – Skarbiec diplomat[w papiezkich... itd. ]d=ugi, pe=ny tytu= ˚nr 1142\ Wilno 1860
0167 D'browski, Jan – Wielka historia powszechna – wieki >rednie, t. 2÷4
0170 Department Heroldyj przy rz'dz'cym senacie w Petrsburgu
0174 D=ugosz, Jan – Roczniki czyli Kroniki S=awnego Kr[lestwa Polskiego
0175 Dmochowski, Tadeusz – Herbarz Litewski. Herby miast W. Ks. Litewskiego Petersburg 1910
0180 Do=gorukov, ks. Piotr – Rossijskaja rodos=avnaja kniga S. Petersburg 1854–1857
0185 Dowgird, Tadeusz – Pami"tniki z czas[w przedhistorycznych na ?mudzi Warszawa 1889
0190 Dworzaczek, W=odzimierz – Genealogia Warszawa 1959
0195 Du<czewski, Stanis=aw – Herbarz wielu dom[w Korony Polskiej i W. X. Litewskiego
]wg J. Wolffa – Lw[w 1757, wg Dworzaczka – Zamo>: 1757
0200 Dziadulewicz, St. – Herbarz Rodzin Tatarskich w Polsce Wilno 1929
0201 encyklopedie kilkana>cie
0202 Fricks, Jochen von – Vikingerschiffe Rostock 1979
0204 Foote, Teter Godfrey; Wilson David McKenzie – Wikingowie ]„The Viking achievement”\ Warszawa 1975
0205 Gasztowt, Jan – Ponas Teisijaitis arba Pasakojimas apie Lieutuva ir ?emaitija Vilnius 1967
0210 Gieczys, Mieczys=aw – ?mud{ W=oc=awek 1933
0215 Gorzykowski – O Rusi<skiej i Rosyjskiej szlachcie Krak[w 1876
0220 Got, J.V. – Akty ontosjaßçesja k istorii zemskich soborov Moskva 1920

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 SPIS LITERATURY
0225 Grocholski, Ludgard – Herold ]pod redakcj' L.Grocholskiego.\, rok £, zeszyt 5,6 1934
0245 G.R. ]$\ – Razskazy o Litvie i Litovcach Moskva 1896
0250 Gumowski, Marian – Herbarz polski Warszawa 1933
0251 Gureviç, Aron Jakovleviç – Wyprawy wiking[w Warszawa 1969
0255 Halecki, Oskar – Z Jana Zamojskiego inwentarza archiwum Koronnego.
Materya=y do dziej[w Rusi i Litwy w XV wieku Krak[w 1917
0260 Halecki, Oskar – O pocz'tkach szlachty i heraldyki na Litwie Lw[w 1916
0261 herbarze – patrz pod poszczeg[lnymi nazwiskami, tak/e nr 578 w tek>cie pracy, b"d'cy ich zbiorem
0265 Hilferding, A. – Ostatki S=owian na ju≈nom beregu ba=tijskago morja Petersburg 1862
0266 historie – podr"czniki historii, kilka
0275 Jab=onowski, J[zef – Heraldica to jest osada kleynot[w rycerstwa y wiadomo>ci znak[w
rycerskich dot'd w Polsce nie obja>niona Lw[w 1742, 1748, 1752
0276 Jacobsson, Gunnar – Ma=y s=ownik szwedzko – polski Sztokholm
0280 Jaroszewicz, J[zef – Obraz Litwy... od czas[w najdawniejszych do ko<ca XVIII w., Wilno 1844(45
0285 Jerlicz, Joachim – Latopisec albo kroniczka ]z lat 1620÷1673\
0290 Jucewicz, Ludwik – Rysy ?mudzi Warszawa 1840
0295 Jucewicz, Ludwik – Wspomnienia ?mudzi Wilno 1842
0301 Karamzin, Nikolaj – Historia pa<stwa rosyjskiego Warszawa
0305 Kamieniecki, Witold – Geneza pa<stwa Litewskiego ]Przegl'd Historyczny\ Warszawa 1915
0309 King – S=ownik Du<sko–Angielski
0310 Kirkor, Adam – Obrazki litewskie. Ze wspomnie< tu=acza Sobarri Pozna< 1874
0314 Klindt, Jensen Ole – Le Danemark avant les Vikings Grenoble 1960
0320 Kodeks Olszewskich Chomi<skich – Wielkiego Ksi"stwa Lit. i ?m. Kronika 1550, St. Ptaszycki Wilno 1907
0330 Koja=owicz–Wijuk, Wojciech – Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego – Compendium Krak[w 1897
0335 Koja=owicz–Wijuk, Wojciech – Herbarz szlachty W. X. Litewskiego – Nomenclator Krak[w 1905
0340 Kolankowski, Ludwik – Dzieje Litwy za Jagiellon[w Krak[w 1916
0345 Kolankowski, Ludwik – Dzieje W. X. Lit. za Jagiellon[w Warszawa 1930
0350 Koldberg, Oskar – Litwa. Dzie=a wszystkie, tom 53 Wroc=aw 1966
0355 Konarski, Szymon – Materia=y do biografii, genealogii i heraldyki polskiej Buenos Aires 1963–1974
0360 Koneczny Feliks – Dzieje Litwy i Rusi przed Uni' z Polsk' Krak[w 1924
0365 Kontak, Kamil Janusz – Litwa +om/a 1934
0370 Korwin–Milewski, Oskar – Uwagi nad kwesty' w=o>cia<sk' na Litwie Pary/ 1858
0375 Kosi<ski, Adam Amilkar – Magnaci i szlachta Warszawa 1851
0380 Kosi<ski, Adam Amilkar – Przewodnik heraldyczny. Monografia kilkudziesi"ciu znakomitych rodzin; Krak[w 1887
0385 Kosi<ski, Adam Amilkar – Szlachta pruska. Wed=ug r"kopisu 1671 1856
0390 Kossakowski, Stanis=aw – Monografie historyczno-genealogiczne niekt[rych rodzin polskich, Warszawa 1859
0400 Kozierowski, Stanis=aw – Nazwiska, przezwiska, przydomki, imiona polskie niekt[rych typ[w s=owotw[rczych, Pozna< 1938
0405 Kraszewski, J[zef Ignacy – Litwa, staro/ytne dzieje, ustawy, j"zyk, wiara, obyczaje Warszawa 1847
0410 Kraszewski, J[zef Ignacy – Litwa za Witolda Wilno 1850
0414 Krymovan, Emsin a.; Gmoltke G. – Dansk–Russisk Ordbog Moskva 1960
0415 Krzepela, J[zef – Ksi"ga rozsiedlania rod[w ziemskich w dobie jagiello<skiej Krak[w 1915
0420 Krzepela, J[zef – Rody ziem pruskich Krak[w 1927
0430 Krzywicki, Ludwik – ?mud{ staro/ytna Warszawa 1906
0435 Krzy/anowski, Stanis=aw – S=ownik heraldyczny dla pomocy w poszukiwaniach archeologicznych
0443 Kurkiewicz, W=ad.; Tatomir, Adam; ?urawski, Wies=aw – Tysi'c lat dziej[w Polski. Kalendarium; Warszawa 1978
0445 Kuropatnicki, Eweryst – Wiadomo>ci o herbach dom[w szlacheckich w Koronie i W. X. Litewskim; Warszawa 1789
0447 Kutrzeba, Stanis=aw; Semkowicz, W=adys=aw – Akta Unii Polski z Litw' 1385–1791 Krak[w 1932
0448 Kuzmin, A. G. – Naçalnye etapy drevne russkogo letopisanija Moskva 1977
0450 Lelewel, Joachim – Dzieje Litwy i Rusi a/ do Unii z Polsk' w Lublinie zawartej Pozna< 1844, Lipsk 1839
0445 Leontoviç, F.I. – Akty Litovskoi Metriki Varßava
0460 Leszczyc, Zbigniew – Herby szlachty polskiej Pozna< 1908
0470 Limanowski, Boles=aw – Dzieje Litwy Warszawa 1917
0475 +owmia<ski, Henryk – Akty cech[w wile<skich Wilno 1939
0480 +ozi<ski, W=adys=aw – Patrycyat i mieszcza<stwo lwowskie Lw[w 1890
0490 Mackiewicz, Czes=aw – Polacy na Litwie i Litwini w Polsce Kaunas 1938
0491 Magnussen, Johns; Madsen, Otto; Vinterberg, Hermann – Danish-English Dictionary Copenhagen, London 1956
0495 Ma=achowski, Piotr – Zbi[r nazwisk szlachty z opisem herb[w w=asnych familiom zostaj'cym
w Kr[lestwie Polskim i W. X. Litewskim Lublin 1805
0505 Matuszewski, J[zef – Kultura szlachecka
0510 Matuszewski, J[zef – Polskie nazwisko staroszlacheckie +[d{ 1975
0525 Mierzy<ski, A. ]Antoni$\ – ¸r[d=a do mitologii Litewskiej Warszawa 1892– 1896
0530 Milewski, Ignacy K. – Herbarz, dope=nienie Niesieckiego Krak[w 1870
0532 Mowmat, Farley – Wyprawy wiking[w ]Vestviking\ Warszawa 1972
0535 Narbutt, Justyn – Dzieje wewn"trzne narodu litewskiego za czas[w Jana Sobieskiego i Augusta,
kr[l[w panuj'cych w Polsce. Wyci'g z r[/nych notacy[w i manuskrypt[w Wilno 1842
0540 Narbutt, Justyn – Kr[tki rys pierwiastk[w narodu litewskiego z r[/nych dawnych autor[w zebrany Grodno 1820
0545 Narbutt, Teodor – Dzieje narodu litewskiego w kr[tko>ci zebrane z do='czeniem potpku pochodze<
lud[w narodu litewskiego i 4 tablic rodowych ksi'/'t litewskich Wilno 1847
0550 Narbutt, Teodor – Dzieje staro/ytne narodu litewskiego przez T. Narbutta Wilno 1835– 1841
0555 Narbutt, Teodor – Pomniejsze pisma historyczne szczeg[lniej do historii Litwy odnosz'ce si" Wilno 1856
0565 Nestor ]autor domniemany\ – Latopis Nestora; stary tekst z XIVw. spolszczy= Julian Kotowski Kij[w 1860
0570 Niesiecki, Kasper – Herbarz Polski Lipsk 1839– 1846

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 SPIS LITERATURY
0573 Obolenskij, Aleksandr Petroviç – Chronika nedavnej stariny.
Iz archiva knjazja Obolenskago–Neledinskago–Meleckago S. Petersburg 1876
0574 Obolenskij, Michai= Andreeviç – Supraslskaja rukopis Moskva 1836
0575 Obst, Jan – Herbarz Litewski. Herby miast Wilno 1912
0580 Olgerbrand, Samuel – Encyklopedia powszechna, tom XVIII – has=o& ?mujd{ Warszawa 1864–1868
0585 Olgerbrand, Samuel – Encyklopedia powszechna, Z ilustracjami i mapami Warszawa 1889–1904
0590 Ostrowski, Juliusz – Ksi"ga herbowa rod[w polskich, zeszyty 1÷19 Warszawa 1897
0595 Papar[wna, Teodozja – B="dy w herbarzu Kaspra Niesieckiego Lw[w 1870
0600 Papee, Frederyk – Polska i Litwa na prze=omie wiek[w >rednich Krak[w 1904
0605 Paprocki, Bartosz – Herby rycerstwa polskiego Krak[w 1858
0610 Pawi<ski, Adolf – Akta metryki koronnej....z czas[w S. Batorego Warszawa 1882
0615 Pavlißçev, Miko=aj – Herbarz rodzin szlacheckich Kr[lestwa Polskiego Varßava 1853
0620 Piekosi<ski, Franciszek – Heraldyka polska wiek[w >rednich Krak[w 1899
0625 Piekosi<ski, Franciszek – Herbarz szlachty polskiej
0630 Piekosi<ski, Franciszek – Herbarz szlachty polskiej wiek[w >rednich Krak[w 1905
0635 Piekosi<ski, Franciszek – Herbarz szlachty prowincji witebskiej Krak[w 1899
0640 Piekosi<ski, Franciszek – Herold Polski Krak[w 1905
0650 Piekosi<ski, Franciszek – J. Ostrowskiego Ksi"ga herbowa rod[w polskich Lw[w 1898
0655 Piekosi<ski, Franciszek – O dynastycznym szlachty polskiej pochodzeniu Krak[w 1888
0660 Piekosi<ski, Franciszek – O {r[d=ach heraldyki ruskiej Krak[w 1899
0665 Piekosi<ski, Franciszek – Poczet rod[w szlachty polskiej wiek[w >rednich Lw[w 1911
0675 Piekosi<ski, Franciszek – Rycerstwo polskie wiek[w >rednich Krak[w 1896
0680 Piekosi<ski, Franciszek – Studia, rozprawy, materia=y z dziedziny historii Krak[w 1897
0685 Piekosi<ski, Franciszek – Wypisy heraldyczne z ksi'g poborowych Lw[w 1913
0690 Piotrowski, Ludwik – Ormia<skie rody szlacheckie Krak[w 1934
0695 Polaczek, Leon – Spis rodzin szlachty polskiej Krak[w 1894
0700 Polaczk[wna, Helena – Szlachta na Siewierzu Biskupim w latach 1442-1790 Lw[w 1913
0705 Popov, Aleksandr Nikolaeviç – Letopis velikich knjazei Litovskich ]od Gedimina, druk. I Dani=.\ S. Petersburg 1854
0710 Potocki, Wac=aw – Poczet herb[w szlachty Korony Polskiey i W. X. Litewskiego Krak[w 1696
0715 Prochaska, Antoni – Lenna i ma<stwa na Rusi i na Podolu Krak[w 1901
0725 Prochaska, Antoni – Materya=y archiwalne wyj"te g=[wnie z metryki litewskiej
a od 1348 do 1607 roku Lw[w 1890
0730 Prochaska, Antoni – O prawdziwo>ci list[w Gedymina
0732 Prochaska, Antoni – Latopis Litewski, Rozbi[r krytyczny Lw[w 1890
0735 Prochaska, Antoni – Przyczynki krytyczne do dziej[w Unii Krak[w 1896
0740 Prochaska, Antoni – Szkice historyczne z XV wieku Krak[w 1884
0745 Prochaska, Antoni – Zamki kresowe i kresowa szlachta Lw[w 1918
0750 Prochaska, Antoni – Z archiwum zakonu niemieckiego analekta z wieku XIV i XV Krak[w 1911
0755 Przewo<ska–Czarnocka, Zofia – Dzieje poga<skiej Litwy Warszawa 1913
0800 Przezdziecki Aleksander – Podole, Wo=y<, Ukraina, obrazy miejsc i czas[w Wilno 1841
0805 Przezdziecki Aleksander – ¸r[d=a do dziej[w polskich Wilno 1843– 1844
0810 Pu=aski, Kazimierz – Kronika polskich rod[w szlacheckich Podola, Wo=ynia, Ukrainy Brody 1911
0820 Ptaszycki, Stanis=aw – Biblioteki i archiwa petersburskie — 1884
0825 Ptaszycki, Stanis=aw – Cesarska Biblioteka Publiczna i Metryka Litewska w Petersburgu Krak[w 1884
0830 Ptaszycki, Stanis=aw – Dzieje rod[w litewskich, jako materya= do archeologii historycznej Warszawa 1888
0835 Ptaszycki, Stanis=aw – Inwentarz archiwum koronnego z 1613
0840 Ptaszycki, Stanis=aw – Kodeks Olszewski Chomi<skich W. Ks. Lit. i ?m. kronika.
Pod=ug r"kopisu z r. 1550 Wilno 1907
0845 Ptaszycki, Stanis=aw – Ksi"gi nowe Nr 1÷165 w Wilni w 1510
]Akta Metryki Litewskiej znajduj'ce si" w archiwum rz'dowym w Moskwie\
0850 Ptaszycki, Stanis=aw – Opisanie knig i aktov Litovskoi metriki Petersburg 1887
0860 Ptaszycki, Stanis=aw – Otzyvy o knigach i statjach Varßava 1904
0870 Ptaszycki, Stanis=aw – Sumarjusz i inwentarze Metryki Litewskiej Warszawa 1930
0875 Ptaszycki, Stanis=aw – Wiadomo>: bibliograficzna o r"kopisie nie>wieskim kroniki M. Stryjkowskiego; Lw[w 1903
0880 Pu=aski, Kazimierz – Szkice i poszukiwania historyczne Krak[w 1906
0930 Puzyna, J[zef – Kim by= i jak naprawd" nazywa= si" Pukuwer – ojciec Gedymina; Ateneum Wile<skie 1935
0935 Raczkiewicz, Wincenty – Jeszcze o Litwie staro/ytnej Wilno 1875
0940 Radzimi<ski, Zygmunt – Kniaziowie i szlachta na Rusi. Marsza=kowie wo=y<skiej ziemi
przed Uni' Lubelsk', imiona ich spadkobierc[w.... Lw[w 1916
0945 Radzimi<ski, Zygmunt – W obronie nazw i przydomk[w rodowych Lw[w 1913
0954 Renier, G. Ferdynand – Dutch–English and English–Dutch Dictionary London 1949
0955 Reychman, Kazimierz – Szkice genealogiczne Warszawa 1936
0960 Rospond, Stanis=aw – Atlas onomastyczny S=owia<szczyzny Wroc=aw 1970
0965 Rospond, Stanis=aw – Gramatyka historyczna j"zyka polskiego Warszawa 1973
0980 Rospond, Stanis=aw – S=ownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i P[=nocnej Wroc=aw 1951
1005 Rzuszczewski, Leon – Codex diplomaticus Poloniae Warszawa 1847– 1848
1010 Semkowicz, W=adys=aw – Wywody szlachectwa w Polsce XIV–XVII w. Lw[w 1913
1020 Skirmuntt, Konstancja – Dzieje Litwy opowiedziane w zarysie Krak[w 1886
1025 Ílizie<, A. – Litwa do Unii Lubelskiej Pozna< 1878
1030 s=owniki – kilkana>cie, r[/nego rodzaju
1035 Smole<ski, W=adys=aw – Drobna szlachta w Kr[lestwie Polskim Warszawa 1885

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 SPIS LITERATURY
1040 Soza<ski, Antoni – Imienne spisy os[b duchownych, >wieckich, wojskowych
kt[re w pierwszych latach panowania kr[la St. Poniatowskiego od 1764–1772
w rz'dzie lub administracji Reczpospolitej udzia= bra=y Krak[w 1886
1045 — ]bez autora\ – Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Warszawa 1905
1050 — ]bez autora\ – Spis szlachty Kr[lestwa Polskiego z podaniem kr[tkiej informacji
o dowodach szlachectwa Warszawa 1851
1060 Stadnicki, Kazimierz – Przyczynek do heraldyki polskiej Lw[w 1879
1064 Stanis=awski, Jan – Wielki s=ownik angielsko-polski
1065 Staryko<–Kasprzycki Janusz Stefan – Almanach szlachecki Warszawa 1939
1070 Staryko<–Kasprzycki Janusz Stefan – J.S. Polska Encyklopedia Szlachecka Warszawa 1935– 1938
1075 Stefczuk, Kazimierz – Litwa. Szkic wojskowo–geograficzny i statystyczny Warszawa 1929
1080 Stekert, Aleksander – Przydomki polskie, litewskie i rusi<skie
1081 Stemann, Ingeborg – Dansk–polsk lommeleksikon Kopenhaga 1949
1085 Stryjkowski, Maciej – Kronika polska, litewska, /mudzka... ]pe=ny tytu= ˚nr 940\ Warszawa 1846
1090 Stupnicki, Hipolit – Herbarz polski i imionospis zas=u/onych w Polsce ludzi
wszystkich stan[w i czas[w London 1963, Lw[w 1855
1100 Stupnicki, Hipolit – Imionospis poleg=ych i straconych ofiar powstania 1863–64 Lw[w 1865
1105 Sulimierski, Filip; Chlebowski, Bronis=aw; Walewski, W=adys=aw
– S=ownik geograficzny Kr[lestwa polskiego i innych kraj[w S=owia<skich Warszawa 1880
1115 Sçetin, Leonid – Russkie imena Rostov–na–Donu 1972
1120 Taszycki, Witold – Najdawniejsze polskie imiona osobowe Krak[w 1925
1125 Taszycki, Witold i Kury=owicz J. – O najdawniejszych polskich imionach osobowych Krak[w 1937
1130 Taszycki, Witold – Polskie nazwy osobowe Krak[w, Warszawa, Lublin, +[d{, Pozna<, Zakopane, Wilno 1924
1135 Taszycki, Witold – Polskie nazwy osobowe Warszawa 1924
1140 Taszycki, Witold – S=owia<skie nazwy miejscowe Krak[w 1946
1145 Taszycki, Witold – S=ownik staropolskich nazw osobowych Wroc=aw, Warszawa, Krak[w 1965– 1967
1150 Taurogi<ski, Boles=aw – Z dziej[w Nie>wie/a Warszawa 1937
1155 Tazbir, Janusz – Kultura szlachecka w Polsce Wilno 1978$
1160 Trepka, Walerian Nekanda – „Liber generationis plebanorum” albo
„Liber generationis albo catalogus o tych, kt[rzy de gente i progenia s=awnego rodzaju
plebanorum pocz'tek sw[j i originen ducunt” albo
„Liber generationis sen synopsis catalogi gentis chami plebanorum secundum
alphabetum Calepini modo conscriptus Wroc=aw, Warszawa, Krak[w 1963
1165 Tripplin, Teodor Teutold – Dziennik podr[/y po Litwie i ?mudzi Wilno 1858
1175 Urba<czyk, J[zef – Nazwy i nazwiska
1180 Uruski, Seweryn – Rodzina. Herbarz szlachty polskiej Warszawa 1904– 1917
1185 Wawrzy<czyk, Jan – Kratkij S=ovar russkich familii +[d{ 1972
1190 Wdowiszewski, Zygmunt – Genealogia Jagiellon[w 1968
1195 Wiel'dko, Wojciech Wincenty – Heraldyka szlachty polskiej Warszawa 1794
1200 — – Wielka encyklopedia ilustrowana, tom XLIII–XLIV, has=o& Litwa Warszawa 1910
1205 — – Wielka historia powszechna – Jana D'browskiego
1210 Wigand ]von\ Marburg 1311÷1394 – Pu>cizna po Janie D=ugoszu dziejopisie polskim to jest Kronika Wiganda
i Marburga i kap=ana zakonu krzy/ackiego na wezwanie D=ugosza
z rymowanej kroniki niemieckiej na j. =aci<ski przet=umaczona.
Na j. polski prze=o/y= j' Edward Raczy<ski Pozna< 1842
1215 Wilczy<ski, Jan – Herbarz starodawnej szlachty pod=ug heraldyk[w polskich
z dope=nieniem do czas[w obcnych Pary/ ok. 1860
1217 Wilson, David McKenzie – The Viking Age of the Isle of Man Odense 1974
1220 Wittyg, Wiktor – Nieznana szlachta polska i jej herby Krak[w 1908
1230 Wolff, J[zef – Dostojnicy litewscy – Zbi[r krytyczny i uzupe=nienia Warszawa 1886
1235 Wolff, J[zef – Kniaziowie litewsko–ruscy od ko<ca XIV wieku Warszawa 1895
1240 Wolff, J[zef – R[d Gedimina Krak[w 1886
1250 Wolff, J[zef – S=owa o namiestnikach rusko-litewskich i marsza=kach ziemi wo=y<skiej
wywo=ane prac' J[zefa Wolff& „Senatorowie i dygnitarze W. Ks. Lit.” Krak[w 1885
1260 Weselowskij, J.S. – Onomastikon. Drevnerusskie imena, prozwißça i familii Moskva 1974
1265 Zaj'czkowski, Stanis=aw – Dzieje Litwy poga<skiej do 1386 Lw[w 1930
1275 Zaj'czkowski, Stanis=aw – Przyczynki do hipotezy o poch. dynastii Giedymina ze ?mudzi, Ateneum Wile<skie 1928
1280 Zaj'czkowski, Stanis=aw – Studia nad dziejami ?mudzi wieku XIII Lw[w 1925
1288 Zoëga, Geir Trømasson – A coueise dictionary of old Icelandic Oxford 1961
1290 ?ychli<ski, Teodor i Boniecki Adam – Z=ota ksi"ga szlachty polskiej Warszawa 1879÷ 1907
1295 ?ytkowicz, Leonid – Litwa i Korona 1794 Wilno 1937

UWAGA#
Wszystkie ksi'/ki ze Spisu Literatury mia=em w r"ku. Znakomita wi"kszo>: pozycji nie nadawa=a si" zupe=nie do cytowania z powodu wi"cej
ni/ jednego – usieczone prostymi b="dami, wychodz'ce czasookresem poza za=o/one ramy, lub zupe=nie nie zwi'zane z tematem, np.
Gramatyka historyczna j"zyka polskiego – Rosponda. Ale w='czy=em je w dow[d, /e je tak/e znam, i gdyby by=a konieczno>: czy sens –
cytowa=bym je r[wnie/. Innymi s=owy, wykaza=em tu szeroko>: mych poszukiwa< i przygotowanie kt[re naby=em w ten spos[b.
Nie jest to wi"c wy='cznie spis publikacji u/ytych w mej ksi'/ce – to tak/e rozdzia= i materia= dowodowy.
Ale jest to zaledwie szkic, bo zagadnienie zamierza=em rozwi'za: dwustopniowo, i za drugim przej>ciem niekt[re pozycje opisa=bym
dok=adniej. Wyjazd z Polski latem 1981 za granic", na sta=e, przerwa= me dociekania i zniweczy= tym samym zamiar zako<czenia dzie=a.

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 1800 ZMIANY – POPRAWKI i UZUPE+NIENIA
Uwaga do wydania 2011
• Xlibris wyj"=o pierwsz' stron" pt. Od Autora, ca=' str. 8 ]#\, i
zamie>ci=o na niej schemat genealogiczny, powtarzaj'c go z 13-tej
strony. Przeoczy=em, bo uprzednio raz ju/ sprawdza=em, my>la=em
wi"c /e ten aspekt mam za sob'; skupi=em si" na daleko id'cych
szczeg[=ach& czy w=a>ciw' czcionk' teksty s' pisane, jej rozmiarem,
czy tekst nie przesun'= si" gdzie o linijk" lub dwie, itp., w ten spos[b
gruby b='d przedzierzgn'= si" przez me sito sprawdzania.
Uwagi do wydania 2013
• W obecnej wersji }2014|, doda=em dwie pe=ne strony t=umacze<,
czyli 4 kolumny, o latopisach bia=orusko-litewskich, wyci'g z Przed-
mowy do 35-go tomu; pod numerem 916, na stronach 118–120.
• U>ci>li=em kiedy Ipatiewska by=a pisana; niegdy>, przed laty,
pisa=em /e ok. 1420 – lepiej tak, orientacyjne, ni/ nic, a p[{niej
ustali=em, /e by=a pisana 1428(32, i tak pisa=em. Ale w kilku miej-
scach pozosta= rok 1420, obecnie poprawi=em je.
• Z braku miejsca na stronie 45, nie opisa=em przyczyny pomy=ki
pisania +awrentiewskiej w ci'gu 9-ciu tygodni, roku 1377. Napisa-
=em tylko, /e z jakiego> powodu, opuszczono 1381 i w to miejsce
wpisano 1377. Oto moje wyja>nienie.
W oryginale, pisanym przez 4 pe=ne lata, widnia=o&
«od 14 stycznia 1377 do 20 marca 1381».
Przy przepisywaniu, w latch ok. 1490–1520, pisiec przeoczy=
1377, i pisz'c «od 14 stycznia do 20 marca» zda= sobie spraw" z
opuszczenia w tym momencie; wpisa= wi"c dalej «od 14 stycznia
do 20 marca 1377». Lecz tu musia= opu>ci: 1381, i tak zosta=o, /e
latopis by= pisany «od 14 stycznia do 20 marca 1377».
Gdy Rosjanie ukryli przepisywanie +awrentiewskiej w latach
1490–1520, to – tym samym – pozbawili mo/liwo>ci wyja>nienia
pomy=ki, bo tylko w ten spos[b mog=a ona powsta:, podczas prze-
pisywania – “szkie=ko do mozaiki” /e ok. 1520 przepisano latopis
ponownie, tj. ju/ poza samymi filigranami kt[rych opis dlatego
opu>cili. Tak/e, do +awr. wpisano b="dny rok bitwy nad Ka=k', jako
1223, z Ipat. powsta=ej dopiero 1428(32, wi"c +awr. musia=a by:
przepisana po 1377.
• U>ci>li=em /e Wsewo=od Bolszoje Gniezdo w=ada= od 1175, nie
1174. B='d ten tkwi w rosyjskiej encyklopedii ]autorytet#\ i praktycz-
nie – przez to – nie do wykrycia dla pocz'tkuj'cych. Ale ja wiem, i
wiem jaka jest jego przyczyna, bo tak i bitw" Rusi z Tatarami, nad
Ka=k', 1219, b="dnie w Ipat. 1224, przeniesiono do +awrent. jako
1223, psuj'c dalej.
Znaj'c dni tygodnia, przepisywacz korzysta= z kalendarza wiecznego
by ustali: rok, lecz pomyli= si" o cykl lat. W +awrent. za>, zmieniaj'c
rok 1224 na 1223 – popsuli i dni tygodnia.
Andrej Bugolubskij zamordowany wi"c
w sobot", 1175, czerwca 28, jak chce Ipat. z 1428(32, kopia wo=.,
nie w sobot", 1174, czerwca 29, wg +awrent., kopii z 1490(1510.
• Tak i z Trojdenem, /e w=ada= lat 12, 1270–†1282, cho:
1271 –†1282 r[wnie dobrze m[g=by tu by:. W kilku miejscach
widnieje u mnie 1270, a w kilku 1271. W czasie istotnej r[/nicy
nie ma, r[/nica nikomu nie wadzi – nie wchodzi w konflikt z czym
innym, lecz numeryczna jest, i dlaczego tak$
• Na stronie 313 pozosta= b='d rzeczowy. Napisa=em bowiem,
/e jeszcze w XIII-tym wieku latopis wo=y<ski by= przepisany, gdy
w=a>ciwie pisany 1288(89, w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, w ca=o>ci, a
przepisany dopiero w 1428(32, we W=odzimierzu Wo=., tj. w 140
lat p[{niej.
W tym przypadku poszed=em za Ignacym Dani=owiczem, 1860,
kt[ry wysnu= teori", /e osoba pisz'ca, pisa=a bez dat, obiecuj'c
sobie ich wstawienie na samym ko<cu, po czym zmar=a, a kontynu-
ator dostawi= je troch" na >lepo, pope=niaj'c odchy=ki do lat 5-ciu.
Tym samym, zakrawa=o, /e zosta= przepisany wkr[tce po 1290, i
nie jest to prawd'.
Tak to jest, p[j>: za pierwocinami w dochodzeniu – obarczonymi
znacznymi b="dami, i dlatego Rosjanie do dzi> w nich ton', bo co
jedne wyeliminuj', to swoich, nowych dorzuc'.
Tekst latopisu wo=y<skiego t=umaczy=em w 2006, tj. zanim otrzy-
ma=em pakiet materia=[w w sprawie latopis[w; pozwoli=y mi one
wyprostowa: szereg b="dnych mniema< badaczy i swoje te/, oparte
na poprzednikach.
• Micha= Trawny, t=umaczony na Pijany, ang. the Drunken. Ufaj'c
s=owu drukowanemu – i ja tak z pocz'tku pisa=em. P[{niej doszed=em,
/e Pijany to mo/e {le; prawda – zabity w stanie upojenia.
Szpila zadana mi danymi na Internecie.
Wed=ug moich oblicze< i obserwacji, imperator Micha=
839 – urodzony,
842 – wyniesiony do godno>ci imperatora ]matka regentem\,
855 – w=adaj'cy samodzielnie w Konstantynopolu,
867 – zamordowany.
A tu z Internetu dowiaduj" si" dok=adnych dat&
840, stycznia 19 – urodzi= si" }rok r[/nicy z moj' dan'|,
856, marca 15 – pozby= si" regencji }zn[w rok r[/nicy|.
Ze swej natury zgodny jestem z innymi, gdy nie mam wyrobionego
zdania w sprawie. A w tym wypadku gorzej, bo s' to moje obliczenia,
a wi"c bez dost"pu do materia=u {r[d=owego.
Je/eli kto> zaczerpn'= te daty z kronik w[wczas pisanych, czyli
przes=anka bezpo>rednia – musz" tu natychniast przysta:, zmieni:
swe zdanie w sprawie.
Przyjrza=em si" wi"c danym na Internecie, i po wszystkim – po-
zosta=em na swoim.
Zaalarmowa= mnie gruby b='d, /e Cyryl wynalaz= g=agolic". Co$#
Grek Cyryl ¯ gr. Kyrillos ]dos=. boski\ ¯ kyrios ]b[g\ “wynalaz=” cyry-
lic", st'd nazwa – alfabet zupe=nie r[/ny od g=agolicy, a “wynalaz=”
w cudzys=owiu }“–”|, bo nie wynalaz=, lecz adaptowa= alfebet grecki,
bez najmniejszego w'tpienia.
Naturalnie /e je/eli by= Grekiem, to grecki alfabet przystosowa=,
nie jaki inny.
Za> rzecz z dok=adnymi datami wygl'da=a tak, /e do dni i miesi"cy
dostawiano lata wynik=e z oblicze<. A /e liczono je p[{niej r[/nie –
st'd i b="dy. I tak, gdy Micha= pocz'= samodzielnie w=ada: po 14-tu
latach regencji, 842 % 14 ^ 856; tak jest dzi> i od kilku wiek[w.
Ale w[wczas, poprzez Íredniowiecze, inaczej naliczano lata
w=ada<, i je/eli po 14-tu latach, to 842 % 14 ^ 855.
Przy tym, w Íredniowieczu u/ywano kalendarza julia<skiego, gre-
goria<ski za> wprowadzono w Watykanie jesieni' 1582; po Europie
rozla= si" w lata p[{niej, w zale/no>ci od odleg=o>ci od Watykanu i
wyznania, a Rosja na uboczu do dzi>.
840, stycznia 19, w kalendarzu gregor., to 839 w jul.,
856, marca 15, w kalendarzu gregor., to 855 w jul.
Rzecz w tym, /e gorliwi zamieniali daty kalendarza julia<skiego
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2014.
 ZMIANY – POPRAWKI i UZUPE+NIENIA
na gregoria<ski, by lepiej je rozumie:, bo takim systemem dzi>
operujemy.
I tak, gdy Jagie==o zawar= >lub z Jadwig', w lutym 1385 kalendarza
julia<skiego, gorliwi przenie>li rok na 1386, bo julia<ski ko<czy= si"
24 marca, ka/dego roku, w tym 1385.
Nie wiem wi"c, czy podane, >cis=e daty, s' w kalendarzu julia<skim
czy gregoria<skim, i czy gorliwi zn[w nie “maczali tu palc[w”, by
u=atwi: u/ytkownikowi, robi'c tym zamieszanie, bo
• od Chrystusa do cara Micha=a up=yn"=o 856 lat,
a wi"c jest to rok 855,
• a od Micha=a do Olega – 29 lat, czyli 855 % 29 ^ 883, trafione.
Jest i inna wskaz[wka w tre>ci na Internecie, w listopadzie 855
Micha= pozwoli zabi: tam kogo>, wi"c w 855 mia= ju/ w=adz";
przes=anka po>rednia, niepewna ]bo mog=o by: r[/-nie, nie znamy
okoliczno>ci\, lecz “szkie=ko do mozaiki”.
Dlatego – po wszystkim – pozosta=em na swoim, 855 r.
Ja dot'd czyta=em tre>: latopis[w, a/ zrozumia=em, nie mniej
ni/ kilkadziesi't razy, znam zagadnienia na pami":, i gdy widz"
/e Cyryl wynalaz= g=agolic" – poziom wiedzy nie mej klasy. I st'd
trudno mi przysta: do innych danych zawartych w tre>ci, cho: s'
bardziej szczeg[=owe od moich. Zlepek.
Wi"cej ˚Micha= ]nr 1620\, uzupe=nienie.
• Pod rokiem 6394 latopis wymienia Leona jako “syn Wasilew”
]syn Basila\, pisa=em wi"c /e z b="dem, bo by= synem Micha=a
†867, o kt[rym uprzednio.
Obecnie, okaza=o si", /e latopis nie by= zupe=nie w b="dzie. Leon
by= synem Ingeriny za m"/em o imieniu Basil ]a wi"c oficjalny oj-
ciec Leona\, ale Micha= wsp[=/y= z Ingerin', i by= jego ojcem, gdy
Basil – z Thekl', siostr' Micha=a. Kto by= ojcem Leona – zale/y od
spojrzenia, m'/ matki czy biologiczny.
Nie wszystko w rzeczywisto>ci jest wi"c tak proste, jak wydaje si"
i jak chcieliby>my widzie:.
Gdy pisa=em /e b="dnie “syn Wasilew” to w zasadzie ja pope=ni=em
cz">ciowy b='d.
• W sprawie pochodzenia Wareg[w doszed=em dos=ownie ju/ w
trakcie sk=adania, na kilka dni przed wznowieniem wydania, w 2-ch czy
trzech miejscach poprawi=em tekst, pop>piesznie, obecnie okaza=o
si", /e takich miejsc by=o wi"cej, w tym ze dwa w s=owniczku.
Uprzednio pisa=em, /e Waregowie byli niemieckimi wikingami,
a p[{niej doszed=em, /e byli Bawarami. Niezbyt wi"c b='dzi=em,
lecz nadal niecelnie. W por[wnaniu z Rosjanami, kt[rzy mniemaj',
/e byli Skandynawami – Du<czykami, Szwedami, Norwegami, tj. z
Europy P[=nocnej, by=em znacznie bli/ej prawdy, zrobi=em post"p
w sprawie, lecz nadal troch" chybi=em.
Bawary  Waregi, gdzie regi ¯ =ac. regis, rex ]kr[l; nieme S\,
Bawaria by=a ksi"stwem i kr[lestwem, gr.-celt. BW, plemi" osiad=e
“mi"dzy ziemi' Angielsk' i W=osk'”, tj. w Zachodniej Europie, nie
P[=nocnej. Tam i Gallia ˘ semi-Gallia n(Dwin'.
• W innym miejscu, pierwotnie s'dzi=em /e Trzebnia by=a zwana
Starogrodem, p[{niej doszed=em, /e by= to jednak Wielu<. W jed-
nym miejscu poprawi=em, lecz w drugim, zbiorczym zestawieniu
– przeoczy=em, bo zapomnia=em /e tam te/ jest.
Wiel` ^ Star` ˘ Wielu<, Wielona, przydomki “Wielki” ]Stary\, jak
W=odzimierz Wielki †1015, Kazimierz Wielki †1370, Konstantyn Wielki
†377 ]za=o/yciel Konstantynopola\, Wielkie Ksi"stwo Litewskie ]nie
rozmiarem\, Wielkomorawia, ang. Great Britain ]Wielka Brytania\,
great-grandfather ]pradziadek\.
• Etiopia przyleg=a Indom, czy nale/'ca do ?yd[w$ Omal wszyst-
kie najbardziej “pierwotne” – przyleg=a Indom ]Powie>: – Nestora,
Sofijska, Konstantina Rostowskiego\ z wyj'tkiem W=adymirskiego
– nale/'ca do ?yd[w.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2014.
Sk=oni=em si" za “pierwotnymi”, cho: z Etiopii do Indii szmat
Globu, lecz takie to by=y wieki. Obecnie sk=onny jestem przyzna:
poprawno>: W=adymirskiemu – w Etiopii jest stara populacja ?yd[w,
a odleg=o>: do Indii jest na niekorzy>: “przyleg=o>ci do Indii”. Czyli
“b='d” w latopisaniu ]?ydom\ zosta= “poprawiony” ]Indom\, we
W=adymirskim przetrwa=a w=a>ciwa.
“Pierwotne” ]w cudzys=owiu\, bo by=y kilkakrotnie przepisane, w
tym u schy=ku XV wieku, i w[wczas nanosz'c “poprawk"” ?ydom
˘ Indom, w=a>nie zepsuto nazw" dobrze pisan'.
• S' poprawki w samym tek>cie – pro>ciej i dobitniej poja>nia=em,
i drukarskie, w rodzaju& utrawlane ˘ utrwalane,
za >wier: mili ˘ za :wier:.
Pisa=em& z +ucka i W=odzimierza Wo=. do Halicza n(Dniestrem,
przez +ys' G[r" w G[rach Íwi"tokrzyskich to tak, jak z Gda<ska do
Krakowa przez Pary/, albo z Nowogrodu Wielkiego do Rzymu przez
Szwecj", Dani", Norwegi", bo tak Rosjanie odczytali wskaz[wk",
gdzie l'd Wareg[w by=.
Bawaria; Kr[lestwo Bawarii – War-regi, BarWar, gr.-celt. BW.
Aposto= Pawe= jecha=by z Nowogrodu do Rzymu przez Norwegi".
• U>ci>li=em, nie Litwini, lecz Nordycy na Litwie podpisywali do-
kumenty rodami. Litwini, plemi" litewskie z g[r Kaukazu w=adane
by=o przez Nordyk[w z Europy Zachodniej, st'd w ich nazwach
znaczenia z rodzimych stron, kt[re gmin litewski wyko>lawi=, np.
anglosas. wilcuma, >redniow. ang. welcume, wilcome, ang. welcome ˘
Wi=komir ]mir ^ men\ ˘ lit. Ukmerge; Wilna ˘ Vilnius, linguen ]lin-
gwista, j"zykoznawca\ ˘ Lawgmin, i wiele innych, w ten i podobny
spos[b, bo zupe=nie obce.
• Poja>ni=em tym razem&
Trojnat, Trenata – `nat ¯ Natangia }w r. 1263 “w ?mudzi by=”|,
Trojden – `den ¯ Denowe ]Jatwie/\ }rezydowa= w Rajgrodzie|;
uprzednio, w obu «troj» ¯ niem. treu }troj| ]wierny\.
• W t=umaczeniu o Woskresenskim latopisie ]nr 721\ zacz'=em od&
+awrentiewski latopis..., oczywi>cie, z b="dem – wynik kopiowania
poprzedniej tre>ci, by zachowa: nazw" czcionki i jej wielko>:.
• Poprawi=em b='d merytoryczny na paskowym schemacie la-
topis[w, skonstruowanym w latach 1990-tych, tj. gdy nie mia=em
dostatecznie du/o danych w sprawie ]˚nr 934\.
• W danych o S=owniku staropolskim, zako<czonym jednak w
2002, nie w 1997 z kt[rego korzysta=em latem 2007, w Pu=awach,
poda=em nazwiska g=[wnych os[b zespo=u redaguj'cego. Pe=ny
sk=ad redakcji pomin'=em – lista zbyt d=uga na przestrzeni 50-ciu
lat ]1953 – 2002\; zesp[= pocz'= przygotowywa: materia= pewnie
ju/ w 1952 a mo/e i wcze>niej.
• Tu/ przed oddaniem do publikacji oczy>ci=em dokument z nad-
miernej liczby tabulator[w. I oczy>ci=em o jeden za du/o, przez to
gwiazdki do='czone do liter cyrylicy, w zestawieniu, zosta=y do='czone
do innych, w s'siedniej kolumnie, w pierwszej wersji, publikowanej
w czerwcu 2011, tworz'c zupe=ne nieporozumienie.
I ja nie dostrzeg=em b="du, drukarskiego tym razem. Po bez-
skutecznych miesi'cach negocjacji z wydawcami, frustracji, od=o-
/y=em “Litw"” na bok. Wzdryga=em si" przed dalsz' prac' nad
dokumentem, przeznacza: mu wi"cej czasu, gdy mia=em ju/
pierwsze oznaki, /e ca=y wysi=ek, 20 lat pisania ]#\, cz">: /ycia,
idzie na marne, i p[jdzie. Nagle otworzy=a si" mo/liwo>: opubliko-
wania. Z emocji nie by=em w stanie spokojnie sprawdzi: ca=o>ci,
strona po stronie, has=o po ha>le.
Wszystko z powodu rozmiaru stron i zbyt w'skich margines[w
dla drukarzy.
 ZMIANY – POPRAWKI i UZUPE+NIENIA
Ca=ej listy poprawek i uzupe=nie<, drobniejszej ju/ natury, drukar-
skiej, nie b"d" tu zamieszcza=, bo bez wp=ywu na tre>:, zrozumienie
zagadnie<. Zaznaczam jedynie /e zmian uzbiera=o si" zn[w kilkadzie-
si't – rzecz nieunikniona w dziele o danych w tysi'cach, i aspektach
w dziesi'tkach, i o zamierzch=ej przesz=o>ci na tyle, /e Rosjanie nie
wiedz' jak nalicza: lata w=ada< swym kniaziom i przez to dopatruj'
si" b="d[w w latopisach, kt[rych w rzeczywisto>ci nie ma.
I sporadycznie przeliterowa: z cyrylicy na gra/dank" nie potrafi'.
Roi si" tu od b="d[w, i przekr"ce<, np. rzeka Warta ]przeszli Wetr"\
– wsi' Wiepr pod Kaliszem, «uradiw wsiech» ]uradowa= wszystkich\
i odprawi= w pokoju – «udariw wsiech» ]uderzy= wszystkich\..., «se
starejszej» ]oto starsi; se ^ oto\ – wse ]wszyscy\ starsi; znaczeniem
blisko, przez przypadek.
Mimo za=o/onych barier ostro/no>ci, w poprzednich dwu wersjach
“Litwy”, rejestrowanych w czerwcu 2011 i we wrze>niu 2013, wkrad=o
si" troch" b="d[w, bo wszystko robi" sam, tj. w pojedynk", od >ledzenia
tre>ci kronik i wysi=k[w badaczy, w wielu aspektach, do stukania tekstu
na komputerze, przez 20 lat, gdy wzrasta=a moja wiedza w mi"dzyczasie
i rozdzielczo>: ekranu komputera, poprawiaj'c widoczno>: stukanego
tekstu i tworzonych schemat[w, szczeg[lnie ='czenia linii.
I gdy materia= wpada= w me r"ce w spos[b przypadkowy – musia-
=em wielokrotnie przerzuca: kolejno>: tre>ci i zmienia: zwi'zan' z ni'
numeracj" paragraf[w, ca=y system opisu.
I gdy pole czy raczej dziedzina, temat, usieczone jest lapsusami i
tendencyjno>ci'. I gdy miejsca o kt[rych mowa zatarte s' cz">ciowo
lub zupe=nie.
Stan ten i okoliczno>ci z=o/y=y si" na wymienione b="dy w poprzednich
dw[ch wydaniach, 2011 i 2013.
San Francisco, 2014, marca 12, środa.
Uwagi do wydania 2014
W wydaniach “Litwy” 2011, 2013, i 2014 b="dnie opisa=em loka-
lizacj" Skitii.
Wielu zmaga=o si" z zagadk', i ja te/. Obecnie wiem, /e skit, skith,
skid ]g[ra\ ˘ bie, be % skid ˘ Beskid, Bieszczady, szczyt.
San Francisco, 2017, marca 14, wtorek.
Dowmont, nie Dowmund
Dowmont ]wyposa/enie, zaopatrzenie; obdarzenie czym\ OE
¯ >redniow. ang. endovement ¯ endoven; starofranc. endouer; en`
]w\ % doer ¯ =ac. dotare ]da:, obdarzy:, ang. to give: 1. cz">:
posiad=o>ci m"/a kt[r' wdowa odziedzicza do ko<ca /ycia,
2. wiano, 3. naturalny talent, dar\.
Ja o tym ostatnim nie wiedzia=em gdy pisa=em tre>: Litwy – to nie
by=o dla mnie s=owo podstawowe j"zyka angielskiego.
“Gdzie drwa r'bi', tam wi[ry lec'”.
Gdy nazw w=asnych w setkach ]osobowych w dziesi'tkach, tak
i topografocznych\, o r[/nej pisowni ka/da, pisanych przez wieki,
w r[/nych publikacjach – trudno mi by=o za ka/dym razem wybra:
w=a>ciw'.
San Francisco, 2020, lipca 12, niedziela.
Duleby – jedno z trzech plemion nad rz. Bug
1. tureckie plemi", osiad=e na linii Wo=y< – Usti=ug – +uck.
S' tam& ukr. wie> Dulπbi, Zaturcy, Torczyn ¯ torky ]Turcy\, kt[rzy
zwani s' Po=awcami Dani=y wo=. †1264, w wo=y<skim latopisie, lat
1205–1292, pisanym w ca=o>ci 1288, w Brze>ciu Lit. n(Bugiem.
W dodatku, Turkowice w obr"bie Grod[w Czerwi<skich.
Turecki Abdula ˘ Duleba ]liczba poj.\ ˘ Duleby ]liczba mnoga\,
przez cz">ciowe czytanie wspak& ab•dula ˘ dule•ba.
Usti=ug ¯ dos=. uj>cie rzeczki +ug, poni/ej Wo=ynia n(Bugiem,
dzi> przej>cie graniczne Polska – Ukraina.
Wo=ynianie ¯ gr[d Wo=y< k(Hrubieszowa, dzi> Gr[dek.
2. miejscowo>: Busk, u {r[de= rz. Bug, pisana dzi> Busk
pierwotnie Bu/sk ]Bou';sk=, k= bozku, k= bouzku, 1208,
k Bou';kovihem;-k Bu/kowiczem, na Bou';kov;skoe pole-
na Bu/kowskoe pole, 1287, na trasie Tatar[w z Krzemie<ca do
Przemy>la n(Sanem\.
Wed=ug Rosjan&
1. Duleby – “s=awia<skie plemi", /yj'ce na Wo=yniu w 6–9 wiekach.
W walce z Awarami utworzyli zwi'zek z przykarpackimi S=awiana-
mi. Wodzem D. by= Mad'ak-Madzak ]zabity w 593\. W 10 w. weszli
w sk=ad Kijowskiej Rusi.” Bol;waq sov. `ncikl., t. 15, str. 277.
U {r[de= rz. Bug osiedli Duleby, w >rodkowej – Wo=ynianie, i w
dolnej – Bu/anie.
2. Rosjanie 1997 poja>niaj'& Bu/kowicze – gr[d w ziemi Wo=ynia
nad rz. +ug; Busk – plemienne centrum Duleb[w; m"tlik.
Tak i podobnie w wydaniach Litwy 2011, 2013, i 2014.
Tyle warta jest ich Nauka – naje/ona b="dami, polityk'.
W latopisie& “I mieszkali w zgodzie& Polanie i Drewlanie, Siewie-
rzanie i Radymiczanie, Wiatyczanie i Chorwaci. Dulebowie osiedli
po Bugu, gdzie dzi> s' Wo=ynianie.” }roku 1116|.
Prawid=owo, Duleby na linii Wo=y< – +uck, g=ucho /e S=awianie.
San Francisco, 2020, sierpnia 04, wtorek.
Notki dotycz'ce kopiowania latopis[w
• Ipatiewsk', powsta=' 1428 – 1432, we W=odzimierzu Wo=y<skim,
Herasim – biskup W=odz. Wo=. – zawi[z= do Smole<ska, 1433.
• w Konstantynopolu powsta=a Nowogrodzka pierwsza, w 2-ch cz">ciach&
– Nowogr. Synodalna, dzieje do 1352 ]SyN “1352, starsza”\, i
– Nowogr. Komisyjna, dzieje do 1446 ]KoN “1446, m=odsza”\.
wsp[lne wiadomo>ci z Ipat., w SyN dotycz'ce roku 1173.
• latopis episkopa Dionisija, zwany Suzdalsko-Akademickim,
w nim dzieje 1205 – 1419 ]“1419”\, ma wsp[lne zapisy z&
– Nowogr. Synod. zako<czon' 1352 ]SyN “1352”\& 1236,
– Nowogr. Komis. zako<czon' 1446 ]KoN “1446”\& 1225, 1229, 1234.
– latopisem Michai=a Twerskiego znanego pod nazw' Suzdalsko-+awrent.
]Su+ “1305”\& 1245, 1248, 1304.
• Ipatiewska przebywa=a w Smole<sku do ok. 1500, do spo=u z +awrentiewsk',
przepisan' w[wczas po raz drugi ]pierwszy raz w 1377, w Konstant.\.
z Ipatiewskiej przepisano do W=adymirskiego “1495” wydarzenia lat 1095,
1100, 1108, i 1113.
Ílad, przes=anka po>rednia – nazwa «Prusy» nie istnia=a w 1094 – 1095,
urobiona w latach ok. 1240 – 1270.
Z Ipat. i +awrent. opisy wydarze< w latach 1095, 1100, 1108, 1113, 1138
]z Ipat., i 1138 do Su+\, 1174 ]z Ipat.\.
W=adymirskiego ]dzieje zako<czone 1523\ – najwyra{niej – przepisano w
latach 1560-tych, u>ci>laj'c daty.
• z Ipat. w Smole<sku lat 1490-tych wpisano do +awrentiewskiej b="dny
rok bitwy Rusi z Tatarami, nad Ka=k' 1219, Ipat. 1224 ˘ +awrent. 1223,
w ten spos[b i Andrej Bogolubskij zabity& Ipat. 1275 ˘ +awrent. 1274.
• z Ipat. zawieraj'cej latopis Rurika Rostis=awicza, zwanego latopisem ki-
jowskim ]dzieje 1111 – 1198\, przepisano do latopisu Michai=a Twerskiego,
w nim dzieje 1111 – 1305 ]MTwer “1305”\, znanego pod nazw' Suzdal.-
+awrent. ]Su+\ – przepisano do< wydarzenia lat& 1113, 1118, 1124, 1135,
1138 ]i do W=ad.\, 1141, 1151.
• Rogo/ski powsta= w latach 1446 – 1450.
z Rogo/skiego do Pskowskiej trzeciej, opis lat 940 i 955.
• Nikanorowski powsta= 1471. w nim Latopis – Silwestra ]LaS “1116”\ ˘ KRost.
“1205” ]znany jako Radziwi==owski\ ˘ metropolity Photeja “1408”
]znany jako Troicka, spalona 1812\.
z Nowogr. Gjurgi przys=a= brata swego... 1222.
• Moskiewski swod 1479.
• Pskowska druga powsta=a 1486 ]$\, na Sofijskiej i KoN ]Irina matk'
Michai=a – b="dnie, tak samo i Nikanorowska\.
• Twerski powsta= 1534, w nim dzieje zako<czone 1499.
z Nowogr. przepisa= wydarzenia lat 1204, 1213, 1217, 1222, 1224.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2014.
 ZMIANY – POPRAWKI i UZUPE+NIENIA
Niekt[re informacje zamieszczone tu by=y cytowane w pracy
magisterskiej Arkadiusza Chili<skiego – Rajgr[d i jego mieszka<-
cy na przestrzeni wiek[w ]XIII w., XV – XXI w.\. Od Ja:wing[w
po II wojn" >wiatow', ze szczeg[lnym uwzgl"dnieniem polityki
niemieckiego i radzieckiego aparatu terroru. Bia=ystok, 2013.
Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. Daniela
Bo:kowskiego, prof. UwB.
Wypada mi tu wyja>ni: kilka “uchybie<”, w punktach&
• Praca zosta=a przerwana wyjazdem z Polski, w samym ko<cu
sierpnia 1981. Z wyjazdem urwa= mi si" dost"p do materia=u
{r[d=owego. Wywiezione notatki porz'dkowa=em w San Francisco,
w 1986, r"cznie pisa=em w[wczas tre>: rozdzia=[w, na komputerze
od 1990, i to /e jest a/ tak du/ej obj"to>ci – jest omal cudem, /e
dopi'=em dzie=o do ko<ca.
• Moja “Litwa” jest nie tylko o Rajgrodzie i Ja:wie/y, gdy on wy-
='cznie na nich zasadzi=, skupi= sw' uwag", i przez to w sprawie
Rajgrodu ma – niew'tpliwie – bogatsze, pe=niejsze dane.
Za szeroki temat by by= r[wnie g="boki.
W tym aspekcie nie mog" mu sprosta:, ani nawet zbli/y: si".
• Moja “Litwa” ma i tak ju/ 800 stron, a on chcia=by by mia=a wi"-
cej, tj. bym w='czy= tre>ci innych autor[w. Wszyscy chcieliby>my,
lecz nie zawsze zachcianki s' mo/liwe do spe=nienia.
Gdy i tak ma du/o, to chcia=by mie: wi"cej.
A gdybym i te materia=y do='czy= – to jeszcze ich wi"cej.
Jest to zarzut stawiany przez wi"kszo>: recenzent[w i praktycznie
nie do obrony, bo w='czaniu szybkiego ko<ca nie ma.
• Jak kilkakrotnie w niej zaznacza=em, dzie=a powsta=e po roku
1600, dotycz'ce lat 1200 – 1300, nale/y odrzuci:, bo zawieraj'
wiele b="d[w, tym bardziej gdy powsta=e po roku 1800, gdy pi-
sarze wyk=adali dzieje bez dost"pu do materia=u {r[d=owego. Po
smutnych do>wiadczeniach odci'=em wi"c ca=' ga='{ tw[rczo>ci o
wiarygodno>ci mi nieznanej, ograniczy=em si" do kronik i latopis[w.
• Istotnie, pomyli=em Konrada Maz. z jego synem – Siemowitem
w Skorowidzu nazw – istotne i wa/ne#
Konrad, ur. 1187(88 – †1247.08.31
Siemowit, ur. ok. 1215 – †1262.06.23
a ja pisa=em& Ziemowit, ur. 1187(88 – †1262.06.23,
sprowadzi= Krzy/ak[w na Mazowsze. Co$#
To jest rzeczywi>cie b='d i nie mam tu nic na sw' obron", poza
tym, /e ogrom nazw w setkach, wi"c kilka podobnych nadal mie>ci
si" w granicach tolerancji.
B='d powsta= w latach 1997–1999, jak wskazuje stopka na samym
dole strony. Jak to sta=o si", w jakich okoliczno>ciach – ju/ nie
pami"tam. Tak i na samym pocz'tku pracy, i w przypisach, drob-
nym drukiem, na str. 14, przypis 6, /e Ziemowit Mazowiecki †1247
sprowadzi= Krzy/ak[w na Mazowsze. Przy tym, data >mierci 1247
alarmuje /e co> tu nie tak, jaki> b='d, bo Siemowit †1262.
Cz">: ta powsta=a w 1986, r"cznie w[wczas pisana, sk'd prze-
pisa=em na komputerze w 1990, gdy uczy=em si" w[wczas pisa:
na nim, a wi"c uwaga zaprz'tni"ta by=a aspektami kt[re odt'd
nie istniej'. Patrz stopka na samym dole strony.
Poprawi=em, w nast"pnym wydaniu b="du nie b"dzie. Dzi"kuj".
Ale i jego b='d gdy zarzuca= mi pomieszanie Konrada z Siemo-
witem na stronie 327 ]obecnie 335\, oko=o roku 1290, bo tam
rzeczywi>cie Konrat †1294 by= bratem Boles=awa Siemowitowicza,
ale Konrat [w by= ju/ wnukiem Konrada †1247, patrz schemat
geneaologiczny na str. 13. Tym razem A. Chili<ski pomyli= si" – w
zap"dzie zarzucania, o krok za daleko.
• Konrad maz. czy Kondrat$ W Wiekach Írednich nie ma jednej pi-
sowni dla jednej osoby, nawet w tym samym j"zyku pisano r[/nie.
Patrz te/ S=ownik staropolski, 1953, jak pisano pospolite s=owa.
• Na ko<cu dzie=a za='czy=em s=owniczek, w nim 2188 hase=,
w tym 34 zbiorowe; ='cznie wi"c grubo ponad 2200, a m=odzian
chcia=by bym wi"cej pisa= o Siemowicie& Szkoda /e dla etymologii
Siemowita, Dargiewicz nie wzi'= pod uwag" innych znacze< s=[w-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2014.
ka “nasienie” od =ac. “semen”, kt[re w swoim s=owniku podaje B.
Linde... itd. Wi"cej w dalszej cz">ci, w nast"pnej kolumnie.
• Sud wojewoda ]S'd lub S"d\, 1247, w t=umaczeniu wo=. latopisu,
w nag=[wku. Przys=owiowe 99@ tre>ci z niego na tych stronach.
Zaledwie kilka wstawek, g=[wnie z pskowskiej, i ich {r[d=em.
• W sprawie etymologii Rajgrodu, pochwali= mnie za trafno>:.
Dlatego nie przepisywa=em tre>ci innych autor[w, bo nie tylko strata
czasu, druku – tak/e zawieraj' ra/'ce b="dy. Tu, w etymologii za-
wi[d= przytoczy: Aleksandra Brücknera, 1927, /e Rajgr[d od raju
pochodzi, i dla zapewnienia – paradyz, dodaje. Raj w Rajgrodzie
– komentowa=em ]mam o nim z=e zdanie – zauwa/y=\.
Skutek$ Patrz co si" sta=o z tekstami J. Strzelczyka, F. Sulimier-
skiego, i M. Malec – nie pope=ni=em b="du bo nie przepisywa=em
od nich.
Sw' wiedz", nie tylko w sprawie etymologii Rajgrodu, opar=em na
znajomo>ci topografii od Ba=tyku po Morze Czarne, zapis[w kro-
nikarskich przez stulecia, i znajomo>ci j"zyk[w. Na to po=o/y=em
nacisk, a nie trwoni=em czas na przepisywanie, kompilacj".
• M=odzian wgryz= si" w aspekt, czy dom Stekinta ]w Rajgrodzie\
by= stolic' Ja:wie/y, bo je/eli tak, to przeczy temu Zlin ]dzi>
August[w\. Bo jak jedno, to nie drugie. Nie mia=em zdania i dzi>
nadal nie mam, wzdrygam si" przed rozs'dzeniem, bo nie wiemy
od kiedy Zlin by= ich stolic', i jak d=ugo. Jedno albo drugie – jest
to schemat my>lowy dzi> obowi'zuj'cy, kt[ry m[g= nie mie: za-
stosowania w opisanym wypadku, z przyczyny opisanej, i pewnie
nie mia= – mo/liwo>: b="du wielka.
Dom Stekinta by= w Rajgrodzie, a Zlin by= wsi' – o jakiej tu stolicy
mowa$ Stolica w jakim znaczeniu$
Doceniam dociekliwo>: studenta, ale mo/e o jeden krok za daleko.
Ja zostawi=em rzecz tak, jak w materiale {r[d=owym.
• B='d gramatyczny& ...bardziej poprawna ni/ t', kt[r'...,
...bardziej poprawna ni/ ta, kt[r' podaje M., Malec.
B='d drukarski& ...hipotez" z }za| prawdopodobn'.
Mo/e obydwa b="dami drukarskimi. U mnie te/ trafiaj' si".
Mia=em dobre zdanie o rzetelno>ci jego informacji, a obecnie
ono zblad=o troch". Ja zwykle bywa, na li>cie b="d[w znala-
z=y si" punkty mocne – miejsca do bezsprzecznej poprawy,
naniesienia zmian, a tak/e pomy=ki wydaj'cego opini", re-
cenzenta, czego> nie doczyta= lub zrozumia= opacznie. I tu
jest pi"kno Nauki, /e musimy korygowa: si" wzajemnie, by
by: blisko prawdy. Nie ma idea=[w.
Dzi"kuj" za uwagi, s' mi wielce pomocne.
Za uwagi jestem A. Chili<skiemu wdzi"czny, szczerze
– celne czy te/ b="dne; z celnej skorzysta=em, a b="dn' –
zignorowa=em. Przyczyni= si" bowiem do poprawy tre>ci w
nast"pnym wydaniu “Litwy”, je/eli takie b"dzie.
Obecnie pracuj" nad S=ownikiem etymologicznym j"zyka
polskiego, znaj'c tre>: latopis[w ]s=ownictwo w nich u/yte\ i
s=ownictwo j"zyk[w obcych – miejsce sta=ego zamieszkania
zmusza mnie do tego/.
Prac" zacz'=em w 1977, od lata 1999 ze wzmo/on' inten-
sywno>ci', po do>wiadczeniach ze S=ownikiem etymologicz-
nym j"zyka polskiego – Aleksandra Brücknera, 1927. By=y te/
i lata przerwy w mi"dzyczasie, bo chcia=em doko<czy: teksty
“Litwy” kt[r' mia=em w bardziej zaawansowanym stanie.
S=ownik mo/e uko<cz" w 2015 lub 2016, zobaczymy. By=by
r[/ny od s=ownik[w kt[re dotychczas widzia=em.
San Francisco, 2014, maja 5, poniedziałek.