Jerzy Dargiewicz

L I T WA
w XIII wieku

SZKICE

K
Matce swej – Helenie,
po>miertnie.

San Francisco
2020
Publikacje podobnej tre>ci opatrzone s' czasem klauzulami, w rodzaju&
A. G. Kuzmin, Moskwa, 1977&
Kniga rasshitana na specialistov – istorikov i filologov,
uhitelej istorii i literatury srednix wkol i studentov vuzov.
vuz ¯ akronim vyswee uhebnoe zavedenie ]wy/sza uczelnia, uniwersytet\
Ja takiego zastrze/enia nie mam, chcia=bym jednak zaznaczy:, /e
dzie=o pisane jest po cz">ci skr[tami i warto>ci literackich nie posiada.
Wymaga uwagi, wysi=ku i konsekwencji w rozumowaniu – nie na umys=y
ludzi my>li kr[tkiej i zak=amanych.

Adres dla poprawek& litwa.dargiewicz@gmail.com

Ewentualne poprawki znajdowa: si" b"d' we fragmentach zamieszczonych
na Internecie, i przytaczane tre>ci, cytaty, stamt'd nale/y bra:.

Copyright © 2014, 2013, 2011.

 Jerzy Dargiewicz

]alternatywa\

Z dziej[w >redniowiecznej Litwy

...i Rosji
SZKICE

San Francisco
2018
Copyright © 2014 by Jerzy Dargiewicz.

ISBN: eBook 978-1-4931-9589-3

All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic
or mechanical, including photocopying, recording, or by any information storage and retrieval system, without
permission in writing from the copyright owner.

Any people depicted in stock imagery provided by Thinkstock are models, and such images are being used for
illustrative purposes only.
Certain stock imagery © Thinkstock.

This book was created in the United States of America.

Rev. date: 04/02/2014

To order additional copies of this book, contact:

Xlibris LLC
1-888-795-4274
www.Xlibris.com
Orders@Xlibris.com
618153
 SPIS TREÍCI
numer
Obja>nienie skr[t[w i znak[w ............................................. —
Od Autora .......................................................................... 2
Zarys dziej[w – skr[t ......................................................... 50
System nadawania nazw osobowych ................................... 300
Kolejno>: sk=adania podpis[w ............................................ 400
Rozdzia=y opuszczone b'd{ skr[cone w druku
Geneza nazwisk ............................................................ 450
Szlachectwo i heraldyka ................................................ 500
Etymologia .................................................................... 600
Kroniki ............................................................................... 650
KRONIKI ROSYJSKIE...........................................................................652
Pocz'tki rosyjskiego latopisania............................... 652
Powie>: ubieg=ych lat ]Powie>: \............................... 672
Latopisy Rosji P=n. i P=d. ........................................ 700
KRONIKI KRZY?ACKIE...................................................................... . . 804
Kronika Henryka )+otwaka)...................................... 816
KRONIKI POLSKIE...............................................................................820
Kronika Jana D=ugosza............................................ 820
O autorach ]innych kronik polskich\.......................... 826
KRONIKI LITEWSKIE............................................................................828
O autorach Kroniki Litewskiej................................... 900
GRUPY LATOPISØW............................................................................932
KRONIKA M. STRYJKOWSKIEGO.........................................................940
PUBLIKACJE..................................................................................... . . 952
WYPISY, ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI rosyjskimi i litewskimi..........1000
czyli oczami prawos=awnych i katolik[w, ich stanowiska
WYPISY z krzy/ackich i polskich, na>wietlenie przez katolik[w............1056
Teksty kronik “litewskich”..................................................... ...1058
Dotychczasowy stan wiedzy................................................ 1100
Sprawy r[/ne .................................................................... 1200
Kalendarz..........................................................................1200
Biblia.............................................................................. . . 1202
Wnioski ko<cowe................................................................ 1400
Analiza b="du..................................................................... 1500
Skorowidz nazw.................................................................. 1600
Nazwy osobowe.................................................................1620
Nazwy plemion................................................................ . . 1640
Nazwy geograficzne...........................................................1660
Obja>nienia nazw i termin[w ]pocz'tek s=ownika\...............1680
Nazwy w=asne i S=owniczek na podst. wo=y<skiej ltpsi....... . 1690 i 1700
Uwagi o s=ownikach............................................................ 1780
Spis literatury
Tabele ] za='czone w tre>ci \
Schematy genealogiczne i inne ] za='czone w tre>ci \
Mapy ] szkice map, za='czone w tre>ci, omal wszystkie nast"pnie opu>ci=em,
w zamian poda=em lokalizacj" miejsc i grod[w w Skorowidzu nazw geogr. \

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII wieku, szkice. San Francisco 2010.

 OBJAÍNIENIE SKRØTØW I ZNAKØW
OZNACZENIE POZYCJI LITERATURY
Przyk=ad& 1085-02-23 oznacza&
1085 – liczba pod kt[r' mo/na znale{: t" pozycj" w spisie lite-
ratury ]na ko<cu\, w tym wypadku M. Stryjkowski 1582,
02 – numer tomu; pojedy<czy wolumin -00-,
23 – strona w tomie, czasem dane uzupe=niaj'ce, np.
tablica genealogiczna ]tg\, mapa ]m\, tabela ]tb\.
UNIWERSALNY OPIS DAT
Przyk=ad& 1413.10.02, data Unii Horodelskiej.
Forma ta spe=nia zasad"& od og[=u do szczeg[=u, szybko
wida: z jak' dok=adno>ci' podana jest data i na kt[rym
miejscu le/y b='d, na ile on jest istotny, np.
bitwa nad rz. Durba& 1260.06.13, czy te/
1261.06.13.
Dotychczasowy, tradycyjny system, b"d'cy odwrotno>ci' po-
wy/szego, jest o tyle niewygodny, /e wydarzenia w kronikach
podane s' z dowoln' dok=adno>ci'&
• czasem podany jest tylko rok,
• czasem rok i miesi'c,
• czasem rok miesi'c i dzie<,
• czasem rok i jego pora ]wiosna, lato...\.
Sytuacja ta wymaga pewnego uporz'dkowania opisu, >ci>lej
– jego ujednolicenia. Rzeczy wa/ne, wiod'ce, najcz">ciej zda-
rzaj'ce si", powtarzaj'ce – powinny sta: na pocz'tku.
OZNAKOWANIE DAT PRZY DANYCH
GENEALOGICZNYCH
Chodzi tu o daty urodze<, zgon[w, zawartych zwi'z-
k[w, wzmiankowania, itp.
Zastosowa=em tu odmienne od dotychczas stosowane-
go, przyk=ad&
Maria †1346, c. ks. witebsk. Jaros=awa Wasil. †1320,
oznacza /e&
Maria zmar=a w 1346 roku,
Jaros=aw zmar= w 1320 roku.
Dotychczas niekiedy stosowano nast"puj'cy spos[b&
Maria, c. ks. witebsk. Jaros=awa Wasilewicza †1346.
Rodzi to w'tpliwo>:& kto zmar= w 1346 roku$
Maria – o kt[rej tu mowa, czy Jaros=aw – przy kt[rym widnieje
znak zgonu.
Moje oznaczenie umo/liwia opisanie dowolnie d=ugiego ci'gu i
opis ten jest jednoznaczny.
OZNAKOWANIE STRON
Tu tak/e odszed=em od tradycji w trosce o zwi"z-
=o>: i przejrzysto>: tekstu.
Ponumerowa=em istotne cz">ci swej pracy, powo-
=uj'c si" na nie — podaj" tylko stosowny numer,
np. ˚nr 54, por[wnaj 326, itp. Tekst jest kr[tki,
nie musz" podawa: za ka/dym razem&
patrz Dotychczasowy stan wiedzy, str.....,
patrz System nadawania nazw osobowych, str.
Nie trzeba czyta: te/ ca=ej strony, by uzmys=owi: sobie, co autor
mia= na my>li, do czego odwo=ywa= si", gdy/ na stronie mog'
by: r[/ne informacje ]rozpraszanie uwagi i strata czasu\.
W przypadku te/ wznowienia wydania, gdy tekst ulega zmia-
nom& uzupe=nieniom, skr[tom, poprawkom, czy te/ nast"puje
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
zmiana formatu publikacji – ca=o>: przesuwa si" w jedn' i
drug' stron" o kilka kartek, odno>niki oparte na stronach
trzeba przerabia:.
Tu taka mo/liwo>: nie zachodzi. Poszczeg[lne my>li mo/na
p[{niej dowolnie rozbudowywa: lub skraca: – numery pozos-
taj' te same.
Numeracja celowo jest parzysta – zarezerwowa=em pewn' po-
jemno>: na ewentualne uzupe=nienia, w niekt[rych miejscach
r[/nica wi"ksza jest ni/ 2.
POD ROKIEM W KRONICE
Oznacza, /e wydarzenie to lub osob" mo/na zna-
le{: w kronice pod wskazanym rokiem, co wcale
nie oznacza, /e mia=o ono miejsce w tym roku.
Zdarza=y si" bowiem kilkuletnie przesuni"cia
tekstu kronik wskutek kompilacji ich z innych, w
kt[rych stosowano r[/ne systemy odliczania od
pocz'tku >wiata ]style od 5500 do 5508\, nie-
umij"tnego rozdzielania jednolitego zapisu, itp.
Obszerniej na ten temat w rozdziale pt. Kroniki.
Mo/na te/ spotka: przesuni"cia o d=u/sze okresy, np. 30 lat.
Uzasadnienie takich wypadk[w ]gdzie, w kt[rej kronice i o ile
lat\ wykracza poza to obja>nienie i u/ywane b"dzie w stosow-
nych miejscach. Podczas przepisywania kronik, wci'gano w
nie niedatowane urywki, u=amki, opisy pojedy<czych wydarze<;
dzi> – wplecione – zdaj' si" mie: miejsce w tym czasie, co
wcale nie musi by: prawd'. Celowo u/ywam „pod rokiem”, by
unikn': nieporozumie<, by nie wprowadza: w b='d, /e „w roku”,
to niezgrabne sformu=owanie samo przez si" powinno nasuwa:
co> na my>l.
PRZYJ´TE SKRØTY I ZNAKI
A.D. — =ac. anno Domini, w roku naszego Pana,
r[wnowa/nik «po Chrystusie», pisane czasem ˚p.n.e.
Am. — American ]American International Encyclop.\
anal. — analiza
arch. — archaizm
architekt. — architektoniczny
atm. — atmostera
b. — bardzo
B.C. — ang. before Christ, przed Chrystusem
bibl. — biblioteka
bu=g. — bu=garski
c. — c[rka
c.d. — ci'g dalszy
charakt. — charakterystyczn-e(y
chron. — chronologicznie
czyt. — czytaj
d. — dom ]z d. – z domu\
dialekt. — dialektyczn–y(e
d=. — d=ugo>:
dos=. — dos=own–ie(y, literalnie
dot. — dotycz–y:('cy
elektr. — elektryczny
encyklop. — encyklopedia
etym. — etymologia
etc. — =ac. et cetera, i reszta, i podobnie
f. — foliat, numer karty ¯ =ac. foliatus ¯ foliare ¯ folium
gat. — gatunek
 OBJAÍNIENIE SKRØTØW I ZNAKØW
geogr. — geograficzn-a(y m.in. — mi"dzy innymi strony >wiata&
]np. szeroko>: i d=ugo>:\ mjsc. — miejscowo>: p=d. ]S\ — po=udnie
geolog. — geologiczny Mn. — Mniejsza ]Azja Mniejsza\ p=n. ]N\ — p[=noc
germ. — germa<ski(e mSjp — ma=y S=ownik j polskiego wsch. ]E\ — wsch[d
g=. — g=[wn-y(ie PWN, Warszawa 1969 zach. ]W\ — zach[d
got. — gotycki(e muz. — muzy-ka(czny >redniow. — >redniowieczny
gub. — gubernia n( — nad ]nad rzek'\ t. — tom
h. — has=o nazw. — nazw-a(isko techn. — techniczne
holender. — holenderski(e nord. — nordycki(e tj. — to jest
indoeurop. — indoeuropejski(e norm. — norma<ski(e t=um. — t=umaczenie
instr. — instrument Nowogr. — Nowogrodzka letopis tzn. — to znaczy
in/. — in/ynier np. — na przyk=ad tzw. — tak zwany
Ipat. — Ipatiewskaja letopis NN — nie znan–a(y, ¯ =ac. ukr. — ukrai<ski, `ego
isl. — islandzki odl. — odleg=o>:, odleg=y uniwer. — uniwersytet
itd. — i tak dalej odpow. — odpow-iednik(iadaj'cy ur. — urodz-enia(ony
itp. — i temu podobnie(podobne ok. — oko=o uzup. — uzupe=nienie
jez. — jezioro ord. — ordynarn-e(ie(y u/yw. — u/ywane
j. — j"zyk p. — 1. paginat, strona, liczbowe v. — vel
j. ang. — j"zyk angielski oznakowanie stron, nr strony, vol. — volume, tom ]>redniow. ang.
j. dun. — j"zyk du<ski ¯ =ac. pagina ]jedna str. karty\ i franc. ¯ =ac. volumen –
j. franc. — j"zyk francuski — 2. pan lub pani rolka, zw[j\
j. gr. — j"zyk grecki w. — wiek
PAN — Polska Akademia Nauk
j. isl. — j"zyk islandzki w. ks. lit. — wielki ksi'/" litewski
j. niem. — j"zyk niemiecki(germa<ski p=d. — po=udnie
p=n. — p[=noc W. Ks. Lit. — Wielkie Ksi"stwo Litewskie
j. pol. — j"zyk polski
palat. — palatyn(at, palatalizacja wg — wed=ug
j. ros. — j"zyk rosyjski
j. szw. — j"zyk szwedzki pierw. — pierwotnie wil. — wile<ski
i inne j"zyki, podane z nazwy, p.n.e. — przed nasz' er', A.D. ¯ w=. — w=a>ciwy, w=asny
w tym staro`, pra`, >redniowieczny& anno Domini, przed Chr. wn. — wnuk, wnuczka
anglosaski, arabski, aryjski, bantu ]Angola, podkr. J.D. — moje podkre>lenie, wojsk. — wojskowy
Afryka Zach.\, bia=oruski, bu=garski, celtycki, wo=. — wo=y<ski ]Letopisiec Wo=.\
Jerzego Dargiewicza
czeski, gotycki ]Gothic\, fi<ski, flamandzki, Wo=. — Wo=y<ski,
starofranko<ski, fryzyjski, germa<ski, gotycki, pogr. — pogranicze
pokr. — pokrewn–y(e np. W=odzimierz Wo=y<ski
hebrajski, hinduski, hiszpa<ski, holenderski,
pol. — polski wsch. — wsch[d, wschodni
india<ski, ira<sko-babilo<ski, italia<ski ]w=os-
ki\, litewski, =aci<ski, =u/ycki, mongolsko-ta- po=. — po=owa wulg. — wulgarne
tarski, nordycki ]norweski, islandzki i faeroski popr. — poprawnie w(w — wy/ej wymienion-a(y
– Wysp Faeroe, pomi"dzy Wielk' Brytani' por. — por[wnaj wyj. — wyj'tek
i Islandi', pol. Wyspy Owcze, w du<skim posp. — pospolicie wyp. — wypis
posiadaniu\, perski, peruwia<ski, portugalski, wyst. — wyst"puje
pot. — potocznie
proven∂alski ]Proven∂e, Francja\, pruski, wzgl. — wzgl'd, wzgl"dny
sanskryt, serbo-chorwacki, serbski, skandy- pow. — powiat, powierzchnia
powsz. — powszechn-e(ie zach. — zachodni
nawski, s=awia<ski, szumeryjski ]Szumer[w,
poz. lit. — pozycja literatury zat. — zatoka
pisanych Sumer, niepoprawnie\, tatarsko-
turecki, turecki, Thaiti, tonga<ski ]wyspy prawdop. — prawdopodobn-ie(y z d. — z domu
Tonga, Pacyfik\, tracki, tunguski, Tupi ]bra- prof. — profesor zm. — zmar=
zylijskich Indian\, ukrai<ski, w"gierski, wo=y<- protopl. — protoplasta znacz. — znaczenie
ski ]z wo=y<skiej letopisi pisanej 1289, w przen. — przeno>nia zw=. — zw=aszcza
Brze>ciu Lit. n(Bugiem, dzieje 1205÷1292\. przes. — przesuni"cie /art. — /artobliwie
k( — ko=o ]blisko miejscowo>ci, przyp. J.D. — przypisek Jerzego D. /m. — /mudzki
opodal, przy, u, nad\ publ. — publikacja
kier. — kierunek, kierownictwo PWN — Pa<stwowe Wydawnictwo } | — 1. w wymowie,
kn. — knia{ Naukowe PWN, w Warszawie 2. uzupe=nienia i komentarze
km — kilometr pt. — pod tytu=em ¿ — urodzony
ks. — 1. ksi'/", ksi"/na, 2. ksi'dz r. — rok † — zmar=
lit. — litewski rel. — religi-a(jny ÷ — od – do, np. 1250÷1270,
]poz. lit. — pozycja literatury\ rodz. — rodzina tj. od 1250 do 1270
ltps — latopis rz. — rzeka ˚ — patrz
ltpsc — latopisec rzecz. — rzeczywisto>:  — wymienno>: d{wi"k[w
Lub. — Lublin, Lubelski s. — syn ¯ — st'd te/, pochodzi od,
]np. Che=m Lub.\ skr. — skr[t, skr[cony pochodna od
=ac. — =acina, j. =aci<ski s=owotw. — s=owotw[rczo ° — stopie< geograficzny
+awr. — +awrentewskaja letopis staro/. — staro/ytny, w staro/ytno>ci * — minuta geograficzna
m — metr(y Swo — S=ownik wyraz[w obcych
M. — morze PWN, Warszawa 1980
mar. — marynarskie syst. — system
Maz. — Mazurinskij letopisec szer. — szeroko>:
m-c — miesi'c szl. — szlachecki(e
mieszcz. — mieszczanin szw. — szwedzki
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 OD AUTORA

2 P
raca radykalnie zmie-
nia pogl'd na genealogi" litew-
skich w=adc[w XIII wieku, ge-
Tylko taki zestaw opracowanych temat[w gwarantuje naukowe po-
dej>cie do zagadnienia, wszystko inne jest amatorskiego wydania.
?adna z dotychczasowych prac nie spe=nia tego w warunku, wiele
nealogi" rodu Gedimina a/ z nich nie si"ga po=owy....
do kilku jego pokole<, zmie- Tylko taki zestaw mo/e wykaza: wiedz" autora w kwestii, tj. jego
nia kronikarsk' dat" pokoju kwalifikacje do parania si" tematem i ewentualnie jego s=abe i mocne
Litwy z Rusi' z 1215 na 1246, strony ]w tym przygotowaniu\.
zmienia okoliczno>ci >mierci Wydawa=o mi si", /e b"d" w stanie podo=a: wymogom.
Trojdena 1282, zmienia wy- Nie podo=a=em.
obra/enia o uczestnikach Unii
8 Przyszed= rok 1981, wyjecha=em z Polski na sta=e, tym samym
1979–1981 w Horodle 1413, i w og[le o
uczestnikach tego przymierza
praca zosta=a przerwana – fundament nie zosta= nawet wyko<czony.
W latach 1979÷81 polskie w=adze doprowadzi=y mnie do sytuacji,
]akty z lat 1401÷1434\, podaje regu=" pierwsze<stwa do szczytu
w kt[rej nie pozosta=o mi nic innego jak opu>ci: kraj.
w=adzy ]godno>ci wielkiego ksi"cia litewskiego\, zmienia etymologi"
Oficjalnie opuszcza=em na 10 dni, a nieoficjalnie na d=u/ej.
Litwy i ?mudzi, odnajduje strony sk'd przybyli legendarni Ruryk i
Oficjalnie mog=em zabra: ze sob' podr"czny baga/, a nieoficjal-
Dyr, dorzuca wiele innych, nieznanych dotychczas szczeg[=[w, w
nie musia=em zmie>ci: w nim wszystko to, co by=o mi potrzebne
rodzaju& gdzie le/a=o s=ynne Romowe – miejsce kultu poga<skie-
na najbli/sze i dalsze lata.... W zwi'zku z tym, w podr"cznym ba-
go, o kt[rym wielu autor[w pisa=o, lecz /aden z nich nie wskaza=
ga/u nie znalaz=o si" wiele interesuj'cych notatek i wniosk[w, do
konkretnego miejsca.
kt[rych doszed=em ju/ podczas wst"pnego opracowywania literatury
4 Tylko dlatego zdecydowa=em si" na opublikowanie wynik[w i kt[re urozmaici=yby t" publikacj", nada=y jej wi"cej tre>ci, g="bi
swej pracy, w encyklopedycznym skr[cie; s' to problemy, kt[rych i smaku.
dopracowanie wymaga jeszcze sporo wysi=ku.
10 Po wyje{dzie szybkie zako<czenie pracy sta=o si" niemo/liwe.
Brakuje tu zaplecza technicznego – serii analiz, uzasadnie< i odno>nik[w
]powo=ywania si" na {r[d=a\. Z jednej strony – pal'ce, bie/'ce potrzeby; z drugiej – ogrom pro-
Zamierza=em pierwotnie wiele z tych rzeczy dopracowa:. blemu do opisania. Odk=ada=em tak i odk=ada=em, w ko<cu projekt
bliski by= przesuni"cia do lamusa pomys=[w niewydarzonych i
6 Ca=o>: zamierza=em opracowa: od podstaw, od za=o/enia sk=onny by=em wyrzuci: wszystkie notatki do kosza.
szerokiego fundamentu, na kt[rym mia= stan': gmach — Szcze- Wymaga=y uporz'dkowania, od pewnych materia=[w by=em odci"ty
g[=owy opis dziej[w w XIII wieku. by zako<czy: wymagane minimum.
Tym fundamentem mia=o by:&
• ustalenie w=a>ciwych koligacji rodowych, 12 W ko<cu zdoby=em si" na ostatni zryw, albo wreszcie zako<cz",
• w=a>ciwych pisowni i brzmie< imion, albo rzeczywi>cie wyrzuc", to nie mo/e tak le/e: w niesko<czo-
• w=a>ciwych znacze< wyraz[w, oraz no>: w stanie nijakim. Postanowi=em spi': to, co mam, nie ma
• oparcie si" na w=a>ciwych kronikach. wi"c zamierzonego&
St'd w zamy>le mia=em, by w pracy znalaz=y si" nast"puj'ce • Szczeg[=owego opisu dziej[w,
rozdzia=y& • Wypis[w opatrzonych uwagami,
• Obja>nienie skr[t[w i znak[w • S=ownika – przewodnika po nazwach i nazwiskach, kt[re by=yby
• Od autora w normalnej sytuacji, pozosta=y wi"c tylko SZKICE.
• Dzieje w zarysie – skr[t W zamy>le praca mia=a by: trzystopniowa&
• Szczeg[=owy opis dziej[w 1. Tre>: ka/dego rozdzia=u.
• System nadawania nazw osobowych 2. Podsumowanie nast"puj'ce po tre>ci i
• Kolejno>: sk=adania podpis[w 3. Wnioski ko<cowe, b"d'ce wyci'giem z podsumowa< — szczyt
• Geneza nazwisk zamykaj'cy piramid".
• Szlachectwo i heraldyka 14 Rozwi'zanie problemu wymaga wielop=aszczyznowego spojrze-
• Etymologia nia. Uprzednio poda=em wi"c zestaw temat[w i odpowiadaj'ce im
• Kroniki rozdzia=y, ile – moim zdaniem – powinno by: opracowanych, by
• Dotychczasowy stan wiedzy publikacja spe=nia=a minimum wiarygodno>ci, tj. kwalifikowa=a si"
• Sprawy r[/ne do druku, tj. masowego rozpowszechniania, na ksi"garskie p[=ki.
• Wnioski ko<cowe Chcia=bym, by moja praca i wyniki sta=y si" wprowadzeniem do
• Analiza b="du ]tak#\ zagadnienia, materia=em raczej szkoleniowym i informacyjnym, z
• Wypisy jakimi problemami przyjdzie boryka: si" potencjalnym badaczom
• Tabele z prawdziwego zdarzenia.
• S=ownik wyraz[w ]obja>nienia nazw\
• Skorowidz nazw 16 M[j zwi'zek z Litw' ]tak/e nale/y do dobrego tonu i naukowe-
• Spis literatury go przy tym, czy nie mam tu swojego interesu, a je/eli tak — to
• Schematy genealogiczne na ile, tj. na ile mog" by: obiektywny\.
• Mapy
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 OD AUTORA
Wed=ug mego przekonania i dotychczasowych ustale<&
do IX wieku — r[d du<ski,
od IX do XVIII wieku ]1000 lat\ — na ?mudzi
]nazwisko znajduje si" w kilku herbarzach\,
od 1800 do 1945 ]145 lat\ w okolicach +ucka — Wo=y<,
w tym 20 lat w niepodleg=ej Polsce ]1919÷1939\,
od 1945 roku ]ponad 40 lat\ — pow. hrubieszowski,
woj. lubelskie ]obecnie woj. zamojskie\,
ja od 1982 roku ]kilka lat\ — w USA, San Francisco.
Pocz'tek nazwisku da= Dorgy, /yj'cy 1401, brat Astika ]Hostiko(
(ne, Ostyk, ojciec Radiwi=a\; Dargiany wchodzi=y w sk=ad tzw.
ksi"stwa bir/a<skiego, nale/'cego do Radziwi==[w.
Maj'tek Dargi le/y w odl. 5 km na wsch[d od Mo/ejek, Dargiszki
w pow. rossie<skim ]2 miejscowo>ci\, Dargowcie w pow. szawel-
skim, Dargie – pow. nowoaleksandrowski, itp.
Dorgy 1401, Sudimunt Dorgewicz 1434, wielu Dorgiewicz[w–
Dargiewicz[w w popisie koni 1528 ]Dorkgiewicz, Darkowicz,
Derkiewicz, Darkgiejewa wdowa, itp.\, 3-ch braci 1621, itd.
Trzech braci 1621 wspomina ksi'dz Wojciech Wijuk–Koja=owicz
]1609÷†1677\ w swym „Nomenclatorze” pisanym ok. 1648÷1658,
za nim Kasper Niesiecki ]1682֠1744\, za Niesieckim wielu
innych.
W przedmiocie pracy mog" mie: w=asn' korzy>:.
18 Przyczyna zainteresowania tematem& kontrowersyjne opinie i
r[/nice w genealogii prowadz'ce w ko<cu do docieka<, jak to na
prawd" by=o, kto ma racj", gdzie le/y prawda$
A to w ko<cu doprowadzi=o do pierwszych, zaskakuj'cych wnio-
sk[w. Doszed=em do nich b"d'c w swych latach 30÷40-tych.
22 Wszystkie schematy i szkice map s' w moim wykonaniu.
Sam te/ zmaga=em si" z techniczn' stron' wydania; kre>li=em,
pisa=em, uk=ada=em tekst na stronach ]moja szata graficzna\.
24 Moje przygotowanie zawodowe do tego rodzaju pracy —
/adne ]in/ynier z zawodu, absolwent SGGW w Warszawie\.
San Francisco, grudzie< 1986(stycze< 1987.
26 Contributors ( wk=ad os[b i instytucji, ich przyczynek
Mr. Bear-Dog Hoffman of San Francisco contributed to final
stage of the book.
My old computer was about to malfunction, placing all years of
typing in jeopardy. Mr. Hoffman helped me in transferring compu-
ter documents onto new machine, from old one.
And he transferred legally computer application which enhan-
ces layout ]appearance\ of documents by enabling to see and
eliminate invisible imperfections. It makes also wider range of
operations possible.
Tak/e&
Jarek Warcaba z Krakowa, m[j siostrzeniec, na p=ycie CD przes=a=
mi zawarto>: tomu 35-go ]w 2008\ i nast"pnie 17-go ]w 2009\ wy-
dawnictwa Po=n. sobr. russkich letopisiej, znakomicie uzupe=niaj'c
odbitki ksero, wykonane przeze mnie przed wyjazdem z Polski w
1981. Pozwoli=o mi to doko<czy: dzie=a ustalenia kolejno>ci “spisk[w”
Latopisu Litwy, i – tym samym – unikn': istotnego b="du w rozwoju
kronikarskiego ruchu, opisanego w tre>ci, ˚nr 930.
Wynikiem pomocy Jarka – tre>: oznaczona numerami 710÷757, 916.
Kasia Seifert z Rybnika, moja siostrzenica, w marcu 2009, na p=y-
cie CD, przes=a=a mi tre>: kilku latopis[w, ˚nr 930, za> w 2004,
podczas jej pobytu w San Francisco, pomog=a dokona: korekty
pierwowzoru s=owniczka, znajduj'cego si" na ko<cu tej publikacji
]˚Znaczenia s=[w, nr 1680\. Mia= w[wczas tysi'c hase= na 78-miu
stronach, obecnie ich ponad 1900.
Wynikiem pomocy Kasi i Jarka – tre>: oznaczona numerami 710÷757.
S=ownik S. B. Lindego czyta=em w Bibliotece Miejskiej w Pu=awach,
pracownicy Biblioteki umo/liwili mi przej>cie przez wszystkie jego
tomy w rekordowym czasie, bo zrobili mi wyj'tek – wypo/ycza=em
je do domu, i w godzinach wieczornych, tj. po zamkni"ciu Biblioteki,
studiowa=em. Dzi"kuj" za zaufanie.
Ze S=ownika staropolskiego korzysta=em w bibliotece IUNG-u w
Pu=awach, znajduj'cej si" w Pa=acu Czartoryskich, na terenie
parku; Centralna Biblioteka Rolnicza w Warszawie, Oddzia= w
Pu=awach, ul. Czartoryskich 8.
Latopisy czyta=em b'd{ przegl'da=em je w Bibliotece Narodowej
w Warszawie, znajduj'cej si" w[wczas przy ul. Hankiewicza, na
Ochocie ]p[{niej, ju/ po moim wyje{dzie, przeniesiono j' do no-
wego gmachu na Polach Mokotowskich& al. Niepodleg=o>ci 213\.
Zamawiane przeze mnie kserokopie ksi'/ek wykonane by=y w
Zak=adzie Reprografii, znajduj'cym si" w[wczas przy placu Kra-
si<skiego 3(5, w dzielnicy Ír[dmie>cie.
Micha= Giedroy: z Oxfordu i Ma=gorzata Willaume – historyk z Lublina,
tak/e wnie>li wk=ad, by praca obj"=a ca=okszta=t dzie= drukowanych
w sprawie. Uwagi – wydane w dobrej wierze – nie zawsze by=y
celne, a zalecane ksi'/ki do w='czenia – nie w ka/dym wypadku
godne bli/szego interesu, bowiem niekt[re z nich zawiera=y ra/'ce
b="dy, a w wi"cej ni/ jednym wypadku ju/ na ok=adce – w samych
tytu=ach publikacji s'.
Obie opinie wydane w 1988 roku, dla zarysu Litwy w XIII-tym wieku.
Od tamtej pory wiele zmieni=o si" w zawarto>ci rozdzia=[w jak i w
samej ich tre>ci. Obie wi"c opinie dotycz' wycinka tej publikacji i
s' przestarza=e, ale metoda opiniowania pozostaje bez zmian –
ma widoczn' wad"& opinie wydawane s' bez czytania r"kopisu,
najcz">ciej na podstawie samego spisu literatury ]czego w nim
jeszcze brakuje\, wybi[rczo tj. czytania fragment[w; i dotyczy to
nie tylko tych dwu opiniodawc[w – innych tak/e.
Obu osobom, za uwagi i uzupe=nienia jestem szczerze wdzi"czny.
Nacisk na kompilacj" danych nie jest wi"c dobry – nosi olbrzymie
ryzyko zbierania b="d[w, zmy>le<, i powielania ich. Ja polecam
si"ganie do {r[de=, do latopis[w w moim wypadku, i t' drog'
poszed=em – nie sugerowan' mi. A – swoj' drog' – czyta=em wiele
ksi'/ek na ten temat, by mie: pogl'd na zakres tematu, metody
rozwi'zywania problem[w, celne spostrze/enia wykorzysta: do mej
pracy, tj. cytowa: je, itp., a w tym – czyta=em zalecanych mi autor[w
do wzi"cia pod uwag", bo ciekaw by=em jak si" rzeczy mia=y, po
smutnym do>wiadczeniu z “Litw'” J[zefa I. Kraszewskiego, 1847
]poz. lit. 0405\.
Z naukowego punktu widzenia, przytoczenie dotychczasowego stanu
wiedzy jest konieczne, by zapewni: /e s' tu rzeczy nowe, tj. by nie
powiela: tylko rzeczy znanych, i by oczy>ci: ubieg=e publikacje z
b="d[w. Ale materia=u drukowanego w dziesi'tkach, i wagi tony – zbyt
wiele, by zajmowa: si" aspektem, gdy nie mia=em jeszcze wzorca,
tj. nie mia=em je z czym por[wna:, by wy=owi: usterki.
Wy=owienie usterek z ogromu publikacji, z uzasadnieniem, nie na
moje mo/liwo>ci techniczne i czasowe – nie mniej ni/ kilka tom[w.
W kilku wypadkach uzasadnienia przekroczy=yby obj"to>: samej
ksi'/ki, usieczonej lapsusami. Ciekaw jestem, czy wszyscy, kt[rzy
dotychczas publikowali na temat Litwy, dokonali takiej czynno>ci –
opisali dotychczasowy stan wiedzy i ustosunkowali si" do< wytykaj'c
b="dy& gdzie one s' ]w kt[rych publikacjach\ i jakiego rodzaju.
Zapewniam, /e w mej pracy s' rzeczy nowe, w tym t=umaczenia
nazw w=asnych od ty=u ]wied{ma ¯ ma wiedz", ˚Wnioski ko<cowe\,
i zbyt wiele ich, by tu wyliczy:. W mej publikacji dotychczasowy stan
wiedzy te/ jest, lecz cz"sto w postaci skr[t[w, wniosk[w z czytania
ogromu literatury na temat Litwy.
San Francisco, marzec 2009.
S
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 mcy
JEM
A
“Rakobor” I

ie
REWEL N NOWOGRØD
“KO+YWA˜” NCzudskoje WIELKI
O ozero
T jez. Pejpus
S i
e jez. Ilmen
E DORPAT
n
“JURIEW”
i a Russa
Parnawa w
a

mcy
Velijandi
“Miedwie/a
S =
“Welanie” Porch[w
Go=owa”

ie
N
Ezel, Osilia, PLESKOW
Ozylia, Osel, “Wybor” Izborsk
Saaremaa
I N FL AN Wybor

TWER
T

D
WOLMAR

Y
Zatoka

N
WENDEN
VR ED Ryska W

A
R.
E KU L I F L Opoczka SK
O NOWG WE KI
R RYGA A PLE WLK. NO BYT
NI
Rumbork A
N WY
O

O LIT
LI V
Ikeskul
N

Liwonia
IA

Polska
KUR LAND IA S E M
Durbe
I G +A T G A L I A K
Lipawa ˜S
LE
A

DÜNABURG
O
L

SM
Szkudy
¸ A
PO+OCK
I

Szawle
Po=onga
Miedniki
D SMOLE˜SK
NY

Twery
U WITEBSK
ZA

MEMEL
? M KS I ´S T WO A
C

UGEN
IE
SZ

L Z A W I L E J SK
NA Orsza
Worusi
“Woruta” JURB.
WIEL. Ges[w W Druck
“?ak” KOWNO Czysty
T
TILSITZ
B[r N A\
POSZTØW
A

RAGNETA WILNA N Mstis=awl

SAMBIA Y
I
Preny Mohilew
TROKI ?
A T W

Olita Zas=awl Y
Krewo
Y

KÖNIGSBERG
L ]W
A
cy

I MENESK
S

T LIDA
em

R A
Ni A U
J

B GRODNO N
R ZLIN
R Mogilna
P Rajgr[d Skidel NOWOGRØDEK
A

W I E R
S=uck
Z Nie>wie/
Wo=kowysk GOMEL
C
E

Supra>l Brestowica ] N I Z I N N
+ A A\
+om/a Í B I A e

I E
U Í
Z

SIE

i
Wojn
R R U a n
D r e g i c z S
S

o w
LA

Pu=tusk Pru/any Lubecz

Ser. DROHICZYN Mozyr
CZERNIHØW
W

Mielnik PI˜SK
M

TURØW
-

Kobry<
D

A O
Bu
Í
O

Z
P Bia=a / BEREÍÇ
BRZEÍÇ Nebel
U
an

OWRUCZ
Czersk
R
ie

D r e w l a
n i
e
KOROSTE˜
W=odawa
Wis=os. LUBLIN Luboml
Targ[wek Turyjsk
CHO+M KIJEW
Y

Skarysz.
Hor. W+ODZ.Torczyn
Grab.
WO+. WOZWAGL
Dorohobu/
H

Íw. Krzy/ CZERWI˜ WO+Y˜ +UCK

Zawichost Sutejsk
W OBe=z + Y ˜ Po=onnyj P o l a
n i
“Wrota” e
SANDOMIERZ R W O N A
C Z E
C

Szepiet.$
Í
Du

R U le
b
A

Bu/sk y
L Lwow
KRAKØW Tarn[w PRZEMYÍL
Zwenigorod Litwa i ?mud{, s'siaduj'ce z nimi ziemie i plemiona
“Ternawa” PEREMYSZL Ru> Halicka szkic wykonany przez Autora, cz">ci szkicu sk=ada=a Kasia Seifert, 2011 r.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII wieku, szkice. San Francisco 2011.
 ZARYS DZIEJØW
N
52 P ocz'tek litewskiemu narodowi dali Palemon z
Dowszprungiem, kt[rzy przyp=yn"li z Rzymu, na czele czterech
rod[w z herbami, wkr[tce po czasach Chrystusowych, powiedzmy,
58 Mo/na wyczyta:, /e bagniste i lesiste tereny ?mudzi i Litwy za-
za Nerona, tj. ok. 65-go roku pierwszego tysi'clecia, gdy w Rzymie
panowa= terror i uchod{c[w by=o wielu.
Odt'd w=adcy litewscy maj' ci'g=' genealogi", a/ do czas[w
Giedimina †1341 i jego potomnych – ga='{ z=o/on' z kilkunastu
60 Przez to nie ma /adnej pewnej wzmianki co do dat i miejsc.
pokole<.
Dowszprung /y= w 65 roku po Chrystusie, jego syn – Zywibund –
/y= po roku 12001 ]tylko 13 wiek[w r[/nicy\....
Cho: historia litewska wartko toczy si" po pokoleniach, od Pale-
mona ]65 r.\ do czas[w kronikarza z po=owy XV wieku ]ok. 1450\,
bohaterowie opowie>ci i przypisane im dzieje nie mog' wyj>: wstecz
poza czasy najazd[w tatarskich 1240–1259–1287(88 ]bo na tyle
si"ga=a pami": wstecz, do oko=o dwustu lat, i dot'd mia= pisanych
{r[de=\. Itp.
62 Du<czycy i Niemcy wywarli na historii Litwy olbrzymie pi"tno, a
Historia Litwy wymaga wyj'tkowo wnikliwego spojrzenia.
Obalenie bowiem powy/szego, naiwnego opowiadania przynosi tyle
samo szkody, co bezmy>lne jego powtarzanie.
Byli jedni i drudzy. O nich w dalszej cz">ci.
54 Przyznam si", by=em sk=onny za obaleniem, poza zachowaniem
genealogii i dziej[w ludziom tym przypisanych, tj. za odrzuceniem
64 Po 864 wojowali wzd=u/ Dwiny, od uj>cia w g[r", Ruryk z bra:mi&
Palemona w czasach Cesarstwa Rzymskiego, jako wymys= kroni-
karza, kt[ry pisa= swe dzie=o po Unii w Horodle 1413, st'd herby.
Sugerowa= to chocia/by Joachim Lelewel 1844, pisz'c, /e skryba
wyczyta= gdzie> informacj" o k=opotach jakiego> statku na morzu i
tak zacz'= opowie>: o w"dr[wce Palemona z Rzymu, a/ do Litwy
– statkiem tu przyp=yn"li.... ¸r[d=a tej kronikarskiej wzmianki nie
m[g= tylko przytoczy:.
Nabyli od Rzymu, by pokaza: niezale/no>: od Polak[w i staro>: 66 Ten historyczny moment z po=owy IX wieku da= tak/e pocz'tek
przy tym – domy>la= si" J[zef I. Kraszewski, 1847, bo Polacy otrzy-
mali je od Czech[w ]>wie/szej daty\, z przyj"ciem wiary katolickiej
]chrzest 966 A.D.\.
Historia plemienia litewskiego zaczyna si" na obszarach dzisiejszej
?mudzi, gdzie przybysze pocz"li si" “mno/y:” ]wskaz[wka, /e w
Polsce powsta=o wyja>nienie& ?mud{ ¯ mno/enie\, i z b="dem /e w
pierwszych wiekach po Chrystusie, bo w XIII-tym wieku.
Palemon to Aleman, waleczny rycerz ze ?mudzi, /yj'cy ok. 1254 –
Szwajcar, Bawar lub Szwab, istotnie – na drodze do Rzymu, Niemcy
z tzw. Íwi"tego Cesarstwa Rzymskiego, istniej'cego 962–1806.
Cieszy=em si", /e nie wyla=em dziecka razem z k'piel' – nie od-
rzuci=em przekazu o rzymskim pochodzeniu litewskich kunigas[w,
razem z dorobionymi przy okazji herbami,2 bo i inne imiona stamt'd
pochodz'& Mendoug zabity 1263 i waleczny Trojden, zabity 1281.
Ale j"zyk litewski zawiera w sobie =adunek sanskrytu, np&
lit. avis – sanskr. avis ]owca\, vyras – viras ]m'/\, mirtis – mrtas
]>mier:\, sunus – sunus ]syn\, dukte – duhita ]c[rka\.
I tu jest problem, bo naj=atwiej Wsch[d przypisa: Litwinom za po-
chodzenie, ale chyba jest wr"cz odwrotnie.
56 Pierwsze tysi'clecie jest g=uche, co si" w tych stronach dzia=o,
a/ do czas[w chrze>cija<skich mnich[w, obrz'dku wschodniego,
Latopisu Sylwestra powsta=ego 1110÷1116 i Powie>ci wremiennych
let – Nestora, powsta=ej 1118÷1157, opisuj'cych dzieje Kijowskiej
Rusi ]855÷1110\, a przy okazji – wzmianki o krajach o>ciennych.
mieszka=e by=y niegdy> przez plemiona ugro-fi<skie, kt[re z czasem
wypierane by=y w kierunku p[=nocno-wchodnim przez osadnik[w ze
Skandynawii. Ci z kolei naje/d/ani byli przez swych pobratymc[w
kt[rzy tak/e opu>cili skandynawskie brzegi, z t' r[/nic', /e p[{niej
– zgadywanie, bo byli to g=[wnie Niemcy& Waregowie-Russy.
Szwedzi pod wodz' Olafa zdobywali gr[d Kuron[w 854. M[g= tu
wojowa: Egil z synem Thorolfem, tak/e w IX wieku. Natomiast Du<-
czycy pod wodz' Hawkina osiedlili si" w Sambii 940, nazywaj'c
si" Wittyngami.3
W Kijowie, pierwsi chrze>cijanie napotkali op[r pogan i /ycie ich w
latach 1050÷1150 skupia=o si" na przetrwaniu, powalaniu ba=wan[w
i budowaniu pierwszych >wi'ty<. By=y to jednostki ludzkie i tyle samo
materia=u pisanego, g=[wnie przy tym na potrzeby cerkwi.
tak/e na kulturze tego narodu ]na j"zyk, nazewnictwo, styl /ycia,
religi", prawo, wzornictwo, itp.\. Nie>wiadomo>: tak fundamental-
nej sprawy spowodowa=a niemal ca=kowite zatarcie historii Litwy w
wiekach >rednich i przypisa: to mo/na tylko pobie/no>ci poszcze-
g[lnych badaczy.
Sineusem i Truworem, oraz Oskold z Dyrem. Ruryk vel Rurik by=
Niemcem, z okr"gu Ruhr ˘ Ruhr % rik ]kr[l\, przyp=yn'= z rejonu
Wo=ogoszczy ]Wolgast\, za> Dyr vel Dir i Oskold vel Askold byli
Du<czykami. Z zast"pami woj[w poruszali si" wzd=u/ rzek, do-
cieraj'c w g='b obszar[w p[{niejszej Rosji. Wszyscy oni zwani s'
Waregami& Waragy, Warazi ]j. s=aw.\, Waregowie ]j. pol.\.
genealogii ruskich i litewskich w=adc[w&
Ruryk 864–†879 i Olga 957 – dla ruskich ]Rurykowicze\;
Dyr, Oskold i Olga – dla rusko-litewskich ]r[d Giedimina\ –
potwierdzaj' imiona w litewskiej linii w=adc[w, i ich znaczenia.
Genetycznie kodowana niech": cz=owieka do cz=owieka, zawi>:,
poczucie krzywdy, przyjemno>: z przewagi nad drugim cz=owiekiem,
satysfakcja z pokonania go w sporze czy zderzeniu interes[w, tzw.
zakamarki my>lowe ]racji nie mam, ale mo/e akurat si" uda\, odrzut
wszystkiego co byle r[/ne, sta=y si" zapewne pocz'tkiem wa>ni i
walk o podk=adzie narodowo>ciowo-j"zykowych r[/nic, podziale
terytori[w i w=adzy. Do ich rozstrzygni"cia jeszcze prawnukowie
uciekali si" do zamorskich pomocy, p=yn'c po woj[w w rodzinne
strony swych dziad[w.
• Igor, s. Ruryka, zabity 6453 ]945\, wyruszy= “na Grek[w” z wojami pocho-
dz'cymi z wielu plemion& Waregami, Rusi', Polanami, S=owianami ]OA\,
Krywiczami, Tiwercami i Peczengami.
• W=odzimierz Wielki †1015, prawnuk Ruryka, zbieg= ‘za morze’, roku 6486
]978\, na wie>: /e Jaropo=k zabi= Olega. Z pomoc' Wareg[w zabi= Jaropo=ka
]979\ – dw[ch Wareg[w ‘podnios=o go mieczami pod pazuch"’ }d{gn"=o
go a/ si" wyprostowa=|.
• Po kl"sce z Lachami ]Boles=awem Chrobrym, wspieraj'cym Swiatopo=ka\,
nad Bugiem, 1018, chcia= i Jaros=aw M'dry †1054 uda: si" za morze po
Wareg[w; zbieg= do Nowogrodu, odwiedli go od zamiaru nowogrodzianie.
Upolityczniaj'cy wiedz" Rosjanie XX w. dopatrzyli si" w Waregach
... kupc[w.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.

68 Pierwsze wzmianki o Litwie s' w ruskich kronikach, pochodz'
z lat&
1040 ]6548\ „Jaros=aw ide na Litwu.” 4
1044 ]6552\ „W leto 6552 chodi Jaros=aw na Litwou
a na wesnou za=o/i Nowgorod i sdie=a ij.” 5
1131(32 ]6639(40\& „W leto 6639 chodi M]i\stis=aw knjaz
s Nizowci na Litwou i pobiedi ich.”
70 Roku 1129 ]6637\ M]i\stis=aw Wo=odimirowicz Manamasz zdo-
by= Po=ock od Rogwo=odowicz[w. Trzeba by=o nast"pnych ok.
100 lat, lub 3÷4 generacji, by echa tego wydarzenia odbi=y si" na
Mazowszu w postaci =upieskich najazd[w ]czyt. Rogwo=odowicze
przesun"li si" na po=udniowy-wsch[d, bli/ej Mazowsza\.
72 W tym czasie ]1200÷1225\ rozpocz"=y si" ich systematyczne,
=upieskie wyprawy na krainy Now]o\gorodu ]p=n.-wch[d\,
Ru> ]po=udnie\ i Mazowsze.
Z=orzeczyli wszyscy s'siedzi. Now]o\gorodzianie pr[bowali prze-
84 Po trzech latach, w 1255, Wojsze=k uciek= z niewoli pod pretekstem
ciwdzia=a: ze zmiennym szcz">ciem; nie zawsze udawa=o im si"
dop"dzi: rabusi[w i odebra: =upy. W czasie odbierania ponosili te/
straty. Konrad Maz. ]zabity 1247\, po kilku odwetowych wypadach
m.in. 1222 i 1225, w latach 1226÷1230 sprowadzi= z W"gier Zakon
Najja>niejszej Marii Panny, kt[rego cz=onkami byli wy='cznie Niemcy.
Podarowa= im Ziemi" Dobrzy<sk'. Litwa prowadzi walk" na dwa,
6
przeciwleg=e fronty& na Mazowszu i w Inflantach.
74 W Inflantach bowiem Niemcy podst"pnie zak=adaj' sw' baz"
86 W 1256 roku Burondai z Rusi' „w sile ci"/kiej” wojuj' „ziemi"
1186 r., w Ikeskola ]Ikskul\, nad Dwin', wypieraj'c stamt'd oko-
licznych w=adc[w. Sk=adowisko towar[w z ochron', postawiona na
g[rce okaza=o si" wkr[tce twierdz'. W 1202 zak=adaj' Ryg", a w dwa
lata p[{niej, w Inflantach – Zakon Kawaler[w(Braci Mieczowych.
76 Litwa i ?mud{ odpowiedzia=y na to wzmocnieniem obrony i ko-
operacji ]sie: informacji\, b"d'cej zal'/kiem do utworzenia pa<-
stwowo>ci ]XIII wiek\. W ci'gu 30÷35 lat, tj. do ok. 1230 zbudowano
wi"kszo>: grod[w. By=y to czasy Algimunda i Ardwida zwanego
„Erdziwi==em”, tak/e Ringolda – w=adcy ?mudzi.
78 Maleje rola kap=an[w jako w=adc[w, ro>nie kunigas[w – bohate- 88 Wybuchaj' poga<skie bunty przeciw krzy/ackim pod=o>ciom,
r[w wypraw ]nord. kunnigar, germ. kuning ˘ kunigas\. nie mo/e ich oficjalnie poprze: Mendoug w obawie przed oskar/eniem
W ko<cowej fazie, kap=an jest czynnikiem inspiruj'cym wyprawy i
wyroczni', dowodz' i rz'dz' zbrojni. Ci wykorzystuj' do>wiadczenia
ze zwyci"stw i pora/ek. W bitwie pod Szawlami, 22 wrze>nia 1236
bij' Kawaler[w Mieczowych z Inflant, wspomaganych przez Now]o\
-gorodzian. To powoduje po='czenie si" Zakon[w& Kawaler[w Mie-
czowych z Inflant i Najja>niejszej Marii Panny z Mazowsza ]1237\,
kt[re odt'd b"d" okre>la= wsp[lnym mianem – Krzy/acy.
80 Po naje{dzie Tatar[w 1240 ]pod wodz' Batego i Kojdana\,
kunigasowie ze ?mudzi wyruszaj' na po=udnie, na os=abione tereny
pod zarz'dem Rusin[w. Rusini podlegali Tatarom, p=acili im znaczny
haracz, a w czasie wypraw zmuszeni byli do kontrybucji woj[w na ich 90 Tego ostatniego Mendoug ju/ nie doczeka=. Zabity zosta= jesieni'
rzecz. Strony by=y cz">ciowo wyludnione, tak wypraw', jak i rzezi',
kt[rej dopuszczali si" Tatarzy na swych wasalach i ich poddanych.
Wykorzystali to /mud{cy w=adcy i gdy Tatarzy ]z Rusi'\ uderzyli na
Lach[w – ?mudzini uderzyli na Ru>. Mieli w[wczas zniszczy: Brest
]Brze>: Lit.\, Drohiczyn, Mielnik i Naupille ¯ nau ]nowy\, pillis ]gr[d,
szaniec, kupa\; Nowogr[dek ]pol.\, Nowgorodok ]ros.\. W[wczas to
ruski Nowogr[dek przeszed= na sta=e w r"ce litewskie.
W ko<cu Litwini natrafiaj' na starych w=a>cicieli tych ziem ]1242(
(1244\, powracaj'cych z wyprawy, kt[rych gromi' ]1244(45\, i w
nast"pstwie zawieraj' z nimi pok[j ]1246\.
82 Mendoug, wo=. Mindowg, EI, UW, po pogromie Zakonu ]1236\,
Rusin[w ]1245\ poczu= si" na tyle silny, /e zaczyna si=' usuwa:
swych w=asnych ziomk[w ]1249\ – potencjalnych kandydat[w do
dzielenia w=adzy. Ci, jak ma=e kamyczki, poruszaj' lawin" utwo-
rzon' z s'siad[w Litwy. Tworzy si" pot"/na koalicja kt[ra w ko<cu
rozbija pa<stwo Mendouga. Zanim do tego dosz=o, zaczynaj' si"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.
ZARYS DZIEJØW
skoordynowane dzia=ania Krzy/ak[w i Rusin[w ]1249\. W ich wyniku,
Mendoug zawiera pok[j z Rusi' ]1251\, za po>rednictwem swego
krewnego Towtiwi=a ]jeden z poszkodowanych\, za> z r'k Krzy/ak[w
zmuszony jest przyj': chrzest ]1252\ i koron" kr[lewsk' ]1252\.
Jego syn, Wojsze=k – zwyczajem >redniowiecza – poddany zostaje
pacyfikacji& oddany za zak=adnika Rusinom kt[rzy postanowili uczyni:
z niego... mnicha. Krzy/akom za> w zamian za chrzest i koron",
zmuszony jest darowa: ziemie i miejscowo>ci w stronach, kt[rych
nie posiada ]by Krzy/acy mieli pretekst do wkroczenia na nie i walk
w konsekwencji\. W 1249 roku Mendoug zabija Wissimonta pod
Twirementem ]prawdop. za jakie> niedopatrzenie\. ?on" jego pojmuje
wkr[tce.... Nie na niej sko<czy= si" jego seksualny apetyt.
Chrzest i korona kr[lewska, 1252, z r'k papie/a Innocentego IV
pogr'/aj' go jeszcze bardziej w oczach poga<skiego otoczenia,
w – i tak ju/ – trudnej sytuacji. Otaczaj'ca go spo=eczno>: nadal
wierzy w d"by, w"/e i ognie....
udania si" do >w. G[ry }Athos, w Grecji|. Uciekaj'c, pochwyci=
Romana – swego “opiekuna”, czyni'c go zak=adnikiem. Roman by=
synem Dani=y wo=. – o/eni= si" z c[rk' Gleba. Pisiec wo=y<skiego
latopisu nie opisa= co w[wczas sta=o si" – wstyd. Zaznaczy= /e
Wojsze=k wyjecha= w drog", w celu pobierania nauk na >w. G[rze,
ale nie dojecha= tam – fa=szuj'c – bo zamieszki na drodze by=y.
Dlaczego wi"c nie wr[ci= na Ru>, do Dani=y$
litewsk' i nalszcza<sk'”, zaczepiaj'c a/ o Jatwie/. W Wo=kowysku
Rusini szukaj' „wroga swojego Wysze=ka i Tewtiwi=a”. Roman – pal'cy
problem dla Dani=y; Dani=o szuka swego syna – nadaremnie. Tu pisiec
odnotowa=, /e Wojsze=k pojma= Romana “wielk' le>ci'” ]podst"-
pem\. Bodaj/e w[wczas Roman zosta= zamordowany za najazd Rusi,
bo >lad po nim przepad=, ale Wojsze=k – za [w czyn – zostanie ci"ty
mieczem, przyp=aci /yciem; Lew Dani=owicz zabije go w 1269.
Wyprawa 1256 ko<czy si" kl"sk' si= rusko-tatarskich nad Niemnem,
pod Mogiln' ]st'd nazwa\.
go o apostazj". W 1261 poganie sami wygrywaj' bitw" z Krzy/a-
kami nad rz. Durbe. Wybuch=e w konsekwencji powstanie upada,
przyczyniaj' si" do tego Mazowszanie, udzielaj'c pomocy Krzy/akom
]Boles=aw Wstydliwy i Siemowit Mazowiecki; Mazowszanie, cho:
r[wnie byli wypierani przez Krzy/ak[w, nie byli za ca=kowitym ich
wyt"pieniem, w obawie przed Litwinami, raczej za zachowaniem
r[wnowagi pomi"dzy nimi\. W odwet Mendoug wyprawia si" na
Mazowsze, zabija Siemowita 1262.06.23. Odwetowa wyprawa
przeciw Boles=awowi Wstydliwemu ko<czy si" kl"sk' Litwin[w i
Jad{wing[w pod Zawichostem 1264.06.21.
1263, przez litewskiego kunigasa. Jego upadek przy>pieszy= jego
w=asny charakter ]/ona Wissimonta 1249...\. Mendoug na niej nie
sko<czy=, si"ganie r"k' po cudze /ony.
Po >mierci swej ]/ony\ 1263 – zatrzyma= przy sobie jej siostr",
/on" Dowmonta. Ten z Trojnatem zawraca z drogi na Romana z
Bria<ska i obaj zabijaj' Mendouga.
92 Do w=adzy dochodzi Trojnat 1263, poganin ]w poga<skim oto-
czeniu\, kunigas z krwi i ko>ci, niezale/ny od Rusin[w i Krzy/ak[w.
Trojnat ¯ niem. treu }troj| % nat; wo=. Trenata.
Chyba dlatego przej"cie w=adzy by=o dla niego stosunkowo =atwe.
Na kr[tko. Oto syn Mendouga – Wojsze=k, kt[ry zbieg= z Rusi i
ukrywa= si" przez szereg lat, nasy=a teraz 4-ch pacho=k[w, kt[rzy
zabijaj' Trojnata-Trenat" kijami, w drodze do =a{ni ]1263\.
94 Za pacho=kami ci'gnie Wojse=k, popierany przez pi<skich woj[w.
Opanowuje rejon Naupille, m>ci si" na stronnikach Trojnata. Dow-
mont z rodzin' ucieka do Pskowa ]1265, Plskow\. Wojsze=k te/
 ZARYS DZIEJØW
˘ Leszek Bia=y ˘ ˘ Salomea †1268 ˘ Konrat †1294 ˘ Siemowit ™
Kazimierz ˘ Lestko †1227 ˘ Siemowit ¡ ˘ ˘ Boles=aw ™ †1313 ˘ ˘ Trojden Maz. †1341
Sprawiedliwy Grzymis=awa †1258 †1262.06.23 Gautemunda
†1194.05.05 c. Ingwara z W=odz. Perejs=awa ˘ Wanko †1336 i
dwie /ony& 1\ NN c. Dani=y wo=. ˘ Leszek †1288 /on' Danmilla
2\ Helena, c. Rosti- ˘ Konrad Maz. ˘ ˘ Siemomys= ur. 1225 Czarny
s=awa Micha=a zabity 1247.08.31, ˘ Kazimierz †1370
Agafia, c. Swiatos=., ˘ Kazimierz, ks. Kujaw ˘ ˘ W=adys=aw †1333 ˘ Wielki
ks. W=odz. Wo=. ˘ Boles=aw Maz. †1247 +okietek /on' Anna Aldona

˘ Wo=odimir †1288. 12 ˘ ˘ Jurij †1290, z Pi<ska

˘ Wasilko †1271 ˘
Dubrawka ˘ Mstis=aw ˘ ˘ Dani=o
Olena, ks. zas=aw. /ona c. Tegaka
Roman ˘ ˘ Perejas=awa †1283
zabity k(Zawichostu m'/ Siemowit Maz.
˘ Fedora
†1205.06.19, s. Konrada †1247
˘ NN
syn Mstis=awa
Chrobrego †1172 i ˘ Roman zabity 1256
˘ Dani=o †1264 ˘ ˘ Moniwid
Agnieszki † po 1182, Gertruda Babenberg
Anna ur. 1276
wnuk Izas=awa, NN, c. Ryngolda ˘ Lew zabity 1312 ˘ ˘ Jurij, /y= 1272÷1288
prawnuk W=adimira siostra Mendouga
Monomacha
˘ Szwarno †1269
1053–†1125
˘ NN, c. Mendouga
˘ Narimont †1347
˘ Languenej 1245 ˘ Wojsze=k †1269 zabity w bitwie
zabity we W=odz. ˘ Schoriat ]$\ ur. 1277
˘ Wiligai= ok. 1245
Wo=. przez Lwa D. †1285(86
˘ Mendoug †1263 ˘ ˘ Re’pliek †1263, nieletni,
NN, b. /. Wissimunta “Repskej” zabity ˘ Surjata
c. ¡ Flandry, ]Marta$\ przez Dowmonta ˘ Olgerd †1377
c. ™ Flandry, /. Dowm. Lizdejko ur. 1296
zabity przez Dowmonta ˘ Rukla †1263, nieletni, krewe-krewejto
zabity przez Dowm.
˘ Bout.... ˘ Butegeyde †1290 ˘ Gedimin
Boudikid 1289 ¿1257 – †1341 ˘ Jewnuta
˘ Dowsprung ˘ z Ugen n(Dubiss' Wida, c. Widimunta ˘ † po 1366
Dowszprung “1215” bartnika ]$\ ur. 1301
˘ Butewid ˘ Olga, c. Wsewo=oda ˘
˘ Dowjad Boudiwid 1289
˘ Ryngold ˘ smole<skiego
˘ ˘ Keystutt †1382
“Mowkowd” ˘ Ziwibund `1246 ˘ ˘ Kukowoit ˘ Jewena, c. Iwana
Wsewo=odowicza Genstutter
syn Algimunda ?iwinboud “1215”
/ona Gertruda ]$\ /. Pojata, c. Kerna ˘ Towtiwi= 1250 ur. 1302
zabity 1264
˘ Treunat “Trojnat” ˘ Widen †1305(15 ˘ Korjad †1377
˘ NN, c. Ryngolda Witenes
zabity 1264 ur. 1306
Swintrog ˘ w drodze do =a{ni ˘ Wojtkass

˘ Lutaworas ˘ ˘ Gwazeluta
˘ Lubart †1384
]†1311$\
˘ NN, c. Ringolda ˘ Trojden †1282 ˘ ur. 1309
Wikint ˘ z Rajgrodu, zabity ˘ Peluza
k(Drohiczyna
˘ Gautemunda †1288
˘ Woin †1350
˘ Dowmont †1299 m'/ Boles=aw Maz.
/y= 1326
Stary, Pskowski s. Siemowita †1262
Timofiej, dwie /ony&
˘ Ardwid ˘ c. Flandry z Inflant
“Erdziwi==” UWAGA
˘ Dowil “Dawi=” ˘ Maria, c. Dymitra, wn.
ok. 1240÷45 Íredniowieczne litery reprezentowa=y te/ inne
s. Algimunda$ Aleks. New. †1263
d{wi"ki, obecnie zapomniane, np. U ^ E, ´  O,
st'd Dowmund ^ Dowmont ¯ endowment.
˘ Gerden †1269 ˘ ˘ Romont ]$\
Trojnat, Trojden ¯ niem. treu ` ]wierny `\.
Gerdine de Nailse ˘ Lumbij ok. 1266 Gerden ^ celt. Gordon, Hohort ^ nord. Hogarth.
zabity n( Dwinoss'
˘ Lugai=o ok. 1266 Mindowg, Mendog, Mendak ¯ man doug.
NN
NN, c. Dowmonta$ ˘ Hogarth “Hohort”
zabity 1266 Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII wieku, szkice, San Francisco, 1986(87.
 ZARYS DZIEJØW
wkr[tce ginie, zabity przez Lwa Dani=owicza. G=[wnie za zabicie Przypisy&
Romana – jak s'dz", bo pisiec – konsekwentnie – zatai=, pisz'c, 1\ Obaj, Dowszprung i Zywibund s' postaciami historycznymi, wyst"puj' w akcie
Pokoju Litwy z Rusi' 1246, wpi"tym w kronice na pocz'tku i w ten spos[b wszed=
/e z zawi>ci, bo Wojsze=k dzieli= w=adz" ze Szwarnem, a nie z nim nast"pnie w sk=ad wi"kszego dzie=a, pod rokiem 1215.
– Lwem. Pewnie te/ prawda, bo Lew by= bardzo /'dny w=adzy& do 2\ A zacz'=em para: si" lingwinistyk' i innymi problemami zwi'zanymi z charakterem
Krakowa przymierza= si" – na kr[la Polski, po >mierci Boles=awa pracy, by umiejscowi: poprawnie Litw" w geografii i czasie. W czasie wyszed=em
wi"c daleko w prz[d i w ty=, poza XIII wiek, a tak/e daleko w geografii – do r[/nych
Wstydliwego †1279, a nast"pnie zachcia=o mu si" Sandomierza za zak'tk[w Europy. Ílady tego b"d' przewija: si" systematycznie w miar" tre>ci.
Wis=', 1281, i w tym celu zwr[ci= si" do Tatar[w o pomoc. 3\ Witting w okolicach Medenau spotkany przez Krzy/ak[w w XIII wieku.
Po chrzcinach u Niemca Markolta ]Wielkanoc 1269 7\, po biesiadzie, 4\ Latopis – Sylwestra, Powie>: wremiannych let – Nestora, Sofijski wremiennik.
Lew Dani=owicz ci'= Wojsze=ka mieczem, w monasterze.8 5\ Obie wzminki dotycz' tego samego wydarzenia, mimo r[/nicy 4-ch lat; wynika to
ze stosowania r[/nych system[w ich liczenia ]odliczania od pocz'tku >wiata\ i
96 Po Wojsze=ku, w rejonie Naupille w=adz" sprawuje ju/ tylko wymaga znajomo>ci kronik oraz sposobu ich kompilacji.
Wi"cej na ten temat w cz">ci, pt. Kroniki i Kalendarz w Sprawach r[/nych.
Szwarno – brat Lwa, a szwagier Wojse=ka. ]Szwarno mia= za /on" 6\ Sprowadzenie Krzy/ak[w na Mazowsze. Konrad Mazowiecki †1247 sprowadzi=
siostr" Wojse=ka, a c[rk" Mendouga\. Lecz i po Szwarnie ginie zakon rycerski do nawracania i podboju Prus[w, nadaj'c mu w lenno ziemi" che=mi<-
wkr[tce s=uch. Zmar= po roku, podaje latopis, w 1270, g=ucho – bez sk' 1226 ]formalne nadanie nast'pi=o dopiero w 1228\. W 1228 nada= im ziemi"
dobrzy<sk' ¯ Dobrzy<, st'd ich nazwa – Bracia Dobrzy<scy ]Chrystian †1246 %15
podania przyczyny >mierci, nie jak w innych wypadkach. zakonnik[w-rycerzy\. W 1230 przybyli Krzy/acy w wi"kszej liczbie, tak/e koloni>ci
Mo/e Litwini zabili go w odwet za zabicie Wojsze=ka. By= to okres niemieccy, do Dobrzynia i okolic.
odwetowych najazd[w Dowmonta z Pskowianami, w czasie kt[rych 1202 Za=o/enie niemieckiego Zakonu Kawaler[w Mieczowych
ginie te/ Herden ]1267\. Rusini kryli swe pora/ki, w tym ucieczk" w Inflantach, przez biskupa Rygi – Alberta.
1222, 1225 Wyprawy ksi'/'t polskich do kraju Prus[w.
Wojsze=ka. Latopisanie, jak wszystkie inne kroniki, nie by=o obiek- 1226 Przyje/d/a drobne poselstwo zakonne. Konrad, ks. mazowiecki,
tywnym. W dziale Kronik po>wi"c" temu wiele miejsca. nadaje zakonowi ziemi" che=mi<sk' ]formalnie nadan' 1228\.
1228 Zakon rycerski, zorganizowany 1209, do nawracania i podboju Prus[w
98 Trojden – brat Dowmonta – jest kolejnym w=adc' ]1270÷1282\. otrzymuje od Konrada Maz. ziemi" dobrzy<sk'.
Centrum w=adzy przenosi do Rajgrodu ]Jatwie/\. Tu, na uboczu, W 1235 zakon wszed= w sk=ad Zakonu Krzy/ackiego.
1230 Krzy/acy przybywaj' do ziemi che=mi<skiej ]Zakon Naj>wi"tszej Marii
zaszyty w pa>mie jezior, umyka uwadze kronikarzy. Po kolejnej, Panny w wi"kszej liczbie rycerzy i giermk[w zakonnych
udanej wyprawie na Lublin ]1281\, dop"dza go ksi'/" Polski – na pocz. 1230 przybywa do Dobrzynia i jego okolic\.
Leszek Czarny. 1231 Na terenie starej osady Krzy/acy buduj' Toru< ]niem. Thorn\.
Z pogromu w okolicach Drohiczyna nie wychodzi z Jatwie/y i Litwy 1233 Krzy/acy lokuj' miasta Che=mno i Toru< na niemieckim prawie zwyczajowym.
1237 Po='cznie zakon[w& kawaler[w Mieczowych w Inflantach
prawie nikt. Tam te/ prawdopodobnie ginie sam Trojden. Przekazy z Zakonem Krzy/ackim.
m[wi', /e mieli tam wygin': wszyscy g=[wnodowodz'cy wypraw' Na podst. 0054-00-131; poz. lit. 0443
]Litwini zabili Leszkowi Czarnemu dziadka – Konrada Maz. 1247 i stry- 7\ w Ipat. ltpsi pod rokiem 1268, ltps ta ma przesuni"cia wydarze< w czasie,
˚Kroniki.
ja – Siemowita 1262, za udzielenie pomocy Krzy/akom 1261\. 8\ Obaj byli podpici, morderstwo zamierzone
Tajemnica >mierci Trojdena i pomylenie go z Treunatem ]Treunat ]chrzciny pretekstem do zwabienia Wojse=ka\.
“Trojnat” –Trojden\ stanie si" przyczyn' parafraz ]˚Kroniki, nr
864\, wprowadzaj'cych zamieszanie na skal" prawie /e nie do
rozwik=ania. Jest to p i e r w s z e ]#\ wyja>nienie w tej sprawie i
wyprostowanie litewskich dziej[w.
100 Do Rajgrodu zje/d/aj' si" pozostali namiestnicy i potencjalni
nast"pcy Trojdena ]1283\. Podczas wybor[w powstaj' zamieszki
kt[re ostatecznie k=ad' kres Jatwie ]Jad{wingom\ w sensie fizycz-
nego ich istnienia ]si=a militarna i polityczna\. Dowmont pskowski
z Pskowianami zdaje si" kontrolowa: tu sytuacj". Syn Trojdena –
Peluza, stoj'cy na czele resztek Jatwie/y, g=[wny pretendent do
w=adzy, ponosi kl"sk", resztki Jatwie/y zostaj' wybite, sam Peluza
chroni si" u Krzy/ak[w, spuszczaj'c si" noc' po >cianie grodu.
102 Nowy, obrany w=adca — Boutegeide, w podesz=ym ju/ wieku,
przenosi centrum w=adzy z powrotem na ?mud{, do Ougen i on
b"dzie ojcem Giedimina – st'd przes=anki o pochodzeniu Giedi-
mina ze ?mudzi. Po kilku latach wzgl"dnego spokoju ]1283–90\,
Boutegeide umiera 1290.
104 Jeszcze za jego /ycia, 1289 rozpoczyna dzia=alno>: jego syno-
wiec ]bratanek\ — Witenes ]Witen, Widen, Withen\. Jego spora-
dyczne, wi"ksze zwyci"stwa niwelowane s' przez seri" drobnych
pora/ek. Ostateczny bilans jest dla niego ujemny. Umiera 1316.
106 Giedimin ]gied % Imin, ur. 1257\, 1316֠1341(42 Рwykroczy=em
tym samym poza okres XIII wieku....
108 Tyle nasun"=o mi si" na my>l po przestudiowaniu dziesi'tk[w
tom[w i setkach analiz, miesi"cy i lat sp"dzonych na rozmy>laniu
oraz wertowaniu kart w r[/nych j"zykach. Wyniki tego ju/ od na-
st"pnej cz">ci, pt. System nadawania nazw osobowych.

g
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.
 SYSTEM NADAWANIA NAZW OSOBOWYCH
I
300 N a Litwie i na ?mudzi istnia= system nadawania
nazw osobowych, kt[ry mo/na opisa: nast"puj'cymi zasadami&
302 Zasada 1. Jeden z syn[w m[g= nosi: nazw", kt[rej
pocz'tkowy cz=on by= ko<cowym cz=onem ojca, np.
montiWID ......WID
WIDimunt WID.....
Na tej zasadzie mo/na za=o/y: z pewnym prawdopodobie<stwem,
/e synem Lutaworasa m[g=by by: Gwazeluta ]LUTA\,
Ardwid m[g=by by: ojcem Lubarda ]ARD\,
Boutewid – Widena ]Boutewit – Witena\, Fedor – Dorgiego,
Montowt – Towtswi=a, Kukowoit – Woidkassa ]DT\,
Tabut – Butwida, Iminus – Glapimina,
Swintrog – Trognata$ ]Trojnata “Trenaty”\, itp.
Do kr[tkich nazw dodawano czasem tylko jedn' sylab" lub liter",
np. Ku: mia= syna Rekucia,
Treunat “Strojnat” }trojnat,| syn Swintroga ]S–Trojnat\$
304 Zasada 2. Jest przed=u/eniem poprzedniej; pocz'tkowy cz=on
nazwy jest ko<cowym cz=onem nazwy ojca, a cz=on pocz'tkowy
syna jest zgodny z cz=onem pocz'tkowym dziadka, np.
KOR–JAD
JADyga
KOReiwa Jadygowicz
W ten spos[b mo/na odtworzy: nazw" dziadka&
KOReiwa % JADyga ^ KOR–JAD.
306 Zasada 3. W celu powi'zania nazwami rodze<stwa,
wielodzietne rody mog=y stosowa: te same ko<c[wki nazw, np.
JaGAI+O, SkirGAI+O, KoriGAI+O, SwidriGAI+O, lub
Jagal, Skirgal, Korigal, Swidrigal, lub
Jagie==o, Skirgie==o, Korygie==o, Íwidrygie==o.
Obok siebie wyst"puj'&
Wissegerd, Mondigerd i Tawtigerd ]w Horodle, 1413. 10. 02\, ich
bratem by= tak/e Dowgerd; Dangel i Mingel ]1413.10.02\,
Kintibout i Wonibout ]1245, synowie Boutowita\;
Poukeik, Bikszi i Likiik ]1245\; bra:mi byli r[wnie/ Sirwid i Butwid
]synowie Rouszki\; Bilimin i Windimin ]s. Woina\;
mogli by: Surmin i Gedymin; Dowmund ]w=. Dowmont\ i Romund;
byli Rumwolt i Zwinwolt ]synowie Wolimunta\, oraz inne, podobne.
Z tego powodu niedopuszczalne jest ='czenie ]uto/samianie\
H=azyny z Puzyn', Sandiwoga z Sudiwoiem,
Schoriata i Koriata, Butumera i Pukuwera, itp.
Schor – ochryp=y, zachryp=y, chrapliwy; kor – przysi"ga.
308 Zasada 4. By powi'za: potomstwo z bratem, dw[ch syn[w
mog=o nosi" nazwy o pocz'tkowych cz=onach zgodnych z pocz't-
kowymi cz=onami brata, np.
Gedimin Gedimin Lubart
v v v v v v
Olgerd KORiad Keystutt WOIn MONTigerd Tawtigerd
v v v v v v
KORibut KORigai=o WOIdat WOIsziwid MONTold MONTrim
Koribut i Korigai=o wskazuj' na Koriada,
Woidat i Wiosziwid na Woina,
Montold i Montrim na Montigerda.
Nie bez powodu wyst"puj' obok siebie&
Dowiat i Dowsprunk ]1246, w Ipat. ltpisi pod 1215 }6723|,
Budikid i Budiwid ]1289\
Eynur i Eywild ]1390\.
Drugi syn nie zawsze urodzi= si", m[g= te/ nie zosta: uchwycony
przez kroniki, albo te/ nie zachodzi=a potrzeba tak silnego powi'-
zania z bratem ]poniewa/ wskazywa=y na to inne regu=y\ —
='czono z bratem tylko jednym imieniem&
Gineid bratankiem Gintolda ]1401.01.18\,
Lubko, syn Woina – Lubarta,
Dowoin s. Wissogerda – Dowgerda,
Zenowey s. Brathoszy – Zenka,
Waiduta s. Butowta – Wajdocha,
Monstwild – Monstolda, obaj 1413. 10. 02, itp.
Z bratem mo/na by=o ='czy: tak/e ko<c[wkami, np.
Daneiko s. Woiszwida – Mileiko s. Keystutta,
Radiwil s. Woiszwida – Tokowil s. Keystutta.
310 Zasada 5. W celu powi'zania nazwami stryjecznych braci,
stosowano niepe=ne cz=ony pocz'tkowe i ko<cowe, np.
„Gastold z synem Taliwuszem, Gineid z synem Miluszem”
]1401. 01. 18, `usz; Gastold i Gineid s' bra:mi\.
R[d Narimunda& Fieduszko s. Wasila – Fedor s. Patrika;
r[d Keystutta& Montigai=o s. Butowta – Monstold s. Woiszwida.
312 Zasada 6. By nie myli: ojca z synem, ani brata z bratem,
nie wolno by=o nadawa: identycznych imion.
Zauwa/y= to J[zef Ignacy Kraszewski 1847&
„Synowie nigdy nie nosili imion ojc[w ani bracia braci.” 0405–01–209
Nie przeszkodzi=o mu to ponumerowa: i nazwa: Zywibunda ¡
ojcem Zywibunda ™ – wyra{ny brak konsekwencji ]za T. Narbut-
tem 1847, ten na podst. Kroniki Bychowca z XVIII wieku, ta z kolei
na podst. Wojciecha Koja=owicza 1648–58, kt[ry da= pocz'tek
takiemu rozwi'zaniu\.
314 Zasada 7. Najbli/szym przodkiem nosz'cym identyczne
lub podobne imi" m[g= by: dziadek, np.
Jewnuta, Jawnuta
Wolimunt
Jawno “Hawnul”
Wojn ]zabity 1350\ by=by dziadkiem Woina ]r[d Gedroit[w\, Mont-
wid – Moniwida, Butowt – Butowta 1401÷13, Woidat – Woidilona,
Woisziwid – Woiszima, Trojden ]zabity 1281\ – Trojdena Maz.
†1341 poprzez matk" Gautemund".
Wyra{ne cechy tej zasady spotka: mo/na w genealogii polskich
kr[l[w i ksi'/'t.
Punigaj=o m[g=by by: dziadkiem Sunigai=y, lub jego bratem, nie
synem, jak chce genealogia rodu Sapieh[w. Przeczy to tej i pierw-
szej zasadzie ]`gai=o — `gai=o\, stoi w zgodzie z czwart'.
316 Zasada 8. Potomstwo mog=o nosi: imiona dalszych przodk[w
– krewnych, nie bli/ej jednak ni/ stryj&
• Sudimunt s. Dorgiego, z Cho/owa, krewski, 1433–34,
po Sudemuncie ]zabitym 1394\;
• Butrim z rodu Niemir[w 1500–22, po Butrimie —
bracie Niemiry, obaj w Horodle 1413. 10. 02;
• Butwid Swirski na pami'tk" Butwida,
ojca Narusza i Nekrasza 1434.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 SYSTEM NADAWANIA NAZW OSOBOWYCH
318 Zasada 9. Aby nie myli: stopni pokrewie<stwa, np. braci –
nazwy potomstwa nie mog=y zaczyna: si" na ten sam cz=on, co
ojciec ]konsekwancja zasady 1, 3 i 4\, np.
KORibut nie m[g= by: ojcem KORigai=y,
WiTOWT nie m[g= by: bratem TOWTiwila ]Towciwi==a\
– konflikt TOWT.
Tokowil jest prawid=ow' nazw', brat Witofta, /aden tam Towciwi==
]Witowd bratem Towtiwi=a, wg W=. Dworzaczka 1959, poz. lit. 0190\.
Towciwi==, Towtiwil /y= w po=. XIII wieku, zabity w 1264 r.
Brat Witofta „W aktach pruskich wsz"dzie on si" zwie Tokowyl.”
0165–01–284. Lecz, mimo to, chcia=o si" obu tych ludzi pomiesza:,
na podstawie jednorazowej pomy=ki.
320 Zasada 10. Prawdop. cz">ciowo upami"tniano imiona matek.
Zasada ta by=a odwrotno>ci' zasady ojca ]nr 1\.
C[rka nosi=a cz=on pierwszy prosto po ojcu, syn po matce.
• Rogneda, /ona Wo=odimira Wlk. †1015 – po Rogwoldzie †979,
• Herden ]Gerden\, po Hertrudzie ]Gertrudzie\,
u T. Narbutta 1847 jest ona /on' Ringolda,
• Jewnuta, po Jewenie, /onie Gedimina,
• Wida, po Widymuncie bartniku,
• Olechna, po Olechnie Sudimuntowiczu 1433÷34÷77,
• Olgerd, po Oldze, Ma=usza po Ma=ku, itp.
Od tej zasady jest kilka wyj'tk[w; jeden w pierwszej generacji,
reszta w 3–5-tej.
W pierwszej – rzecz zastawiaj'ca, w 3÷5-tej – mo/na wybaczy: z
kilku powod[w. W pierwszej& Montiwid nie m[g= by: synem Widy, c.
Widymunta bartnika, konflikt WID. K=[ci si" to z matk' i rzekomym
dziadkiem Widymuntem, na podstawie zasady przemienno>ci WID
]mo/e Montiwid nie by= jej synem, albo syn mia= inne imi", rzecz
wymaga dog="bnego studium\.
Tu musz" jednak za=o/y:, /e tak by=o, bo brak innych, powa/niej-
szych przeciwskaza<.
Na tej zasadzie mo/na ustali:, /e potomstwo Giedimina urodzi=o
si" z 3-ch matek, w nast"puj'cej kolejno>ci&
• Montiwid ur. 1276, Narimund ur. 1277
— po matce nosz'cej imi" Wida †1277,
• Olgerd ur. 1296
— po matce nosz'cej imi" Olga †1299,
• Jewnuta ur. 1301, “Keystutt” ur. 1302, Koriad ur. 1306,
Lubard ur. 1309 i Woin
— po matce nosz'cej imi" Jewena †1344.
322 St'd prawo do dziedzictwa tytu=u Wielkiego Ksi"cia Lit. mia=
najstarszy syn ostatniej /ony&
• Jewnuta – po Giediminie †1341 i Jewenie †1344
]poprzednie /ony& Wida i Olga\,
• Jagai=o – po Olgerdzie †1377 i Julianie †1392
]poprzednia /ona Maria\,
• Witoft – po “Keystucie” i Birucie pomordowanych w 1382
]poprzednia /ona nieznana z imienia,
jej potomstwo /yje odpowiednio wcze>niej, por. 436.5\.
Giedimin nie odszed= od zasady, ustanawiaj'c Jewnut" swoim
nast"pc'. Regu=" z=amali dwaj inni jego synowie& Olgerd i Key-
stutt, usuwaj'c Jewnut" ze stolca wielkoksi'/"cego 1345. Dlatego
twierdzenie, jakoby Giedymin „upatrzy= sobie” Jewnut" spo>r[d
pozosta=ego rodze<stwa, nale/y traktowa: jako niezbyt zgrabne
t=umaczenie z p[{niejszego okresu.
Z zasady 10 wynika, /e fa=szywe jest twierdzenie, jakoby Giedymin
urodzi= si" „ok. 1275”, skoro mia= ju/ syna w 1276 roku. To przecie/
to tylko rok r[/nicy# Wed=ug Kroniki Rauda<skiej ]$\, Giedymin
urodzi= si" w 1257. Pocz'tek tej spekulacji, opartej najwidoczniej na 328 Kilka nazw mo/e by: inwersj' innych, np.
niedowierzaniu2 da= niejaki Paszkiewicz ]przestawienie cyfr 1257 na
1275\, za nim wielu innych, a/ do prof. W=. Dworzaczka 1959 i dalej.
Wszystko to wbrew nast"puj'cym danym&
• ustne przekazy o 3-ch /onach Gedymina, zawieraj'ce ich
imiona i prawid=ow' kolejno>:. Imi" pierwszej /ony ]lub syna\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
mo/e by: b="dne, nie zmienia to faktu, /e taka by=a,
• poprawne wymienienie potomstwa w „Origo regis...”, poza
opuszczeniem najm=odszego – Woina
]dlaczego opuszczono – w dalszej cz">ci, ˚nr 410\,
• pokolenia syn[w Gedymina s' odpowiednio przesuni"te
w czasie; Montiwida i Narimunda o ca=e pokolenie wstecz.
Dzi"ki temu, mo/liwe by=o zawarcie zwi'zku “Keystutta”
z Birut' z Po=ongi ]z rodu Montiwida\.
“Nacza=o hosudarei Litowskich” podaje, /e Witen ]Widen, Withen\
†13153 by= ojcem Gedymina †1341. Za nim “Rodstwo welikich knjazei
Litowskich”. Zasada 10 zaprzecza temu, skoro Gedimin mia= syna
Montiwida ]konflikt VID z rzekomym dziadkiem\. Rzecz obali= J[zef
Wolff 1895, lecz na zasadzie widzi-mi-si".
Dlatego te/ zapewne zabito nieletnich Re’plieka i Repskeja 1263,
w obawie przed dziedzictwem. Obaj byli synami ostatniej /ony Min-
dowga ]Mendouga\ – /ony po Wissimuncie zabitym 1249 ]w Ipat.
ltpsi pod rokiem 1252\. Nie bez powodu kronika wo=y<ska to odno-
towa=a – wskaz[wka do p[{niejszego wykorzystania; jak b"dzie
wygodne – to si" ukryje, je/eli nie – to wyka/e. Opisy wydarze< s'
lakoniczne, nie ma szczeg[=[w bez znaczenia. Wa/niejsze rzeczy
opuszczano dla oszcz"dno>ci pergaminu, np. przebieg wielu bitew
i znakomitych w nich poleg=ych.
324 Zasada 11. Potomstwo nie mog=o nosi: cech wskazuj'cych na
mo/liwo>: pochodzenia od swego stryja, konsekwencja zasady 1,
2 i 6 ]dla unikni"cia pomy=ek\.
Zasad" t" proponuj" prze>ledzi: na najd=u/szym i jednocze>nie
prawid=owym ci'gu obserwacyjnym – rodzie Gedimina. Potom-
stwo Olgerda, nosz'ce litewskie imiona nie mog=o nosi:&
A. Pocz'tk[w B. Ko<c[w
b"d'cych odpowiednio& ko<c[wkami i pocz'tkami nazw&
potomstwo Olgerda&
Jagai=o WID Moniwida MON
Skirgai=o MUND Narimunda NAR
Koribut UTA Jawnuty JAW, JEW
Langwen TUTT Keystutta KIN, KEY
Korigai=o JAD, JAT Koriada KOR
Wigant BARD, BART Lubarta LUB
Swidrigai=o
326 Zasada 12. W nazwach osobowych powinny znale{: si" tak/e
elementy historii rodu w swym, ojczystym j"zyku, elementy /ywio-
=u morskiego jako jej cz">:, domniemane cechy charakteru, nazwy
przedmiot[w, itp.
Nazwy osobowe zawieraj' w zwi'zku z tym&
A. Elementy morskiego /ywio=u& aal, baj, bund, draaikolk, dorg,
ged, hav, hwal, kaj, kruus, sul, sund, toft, ver, vod i vog.
B. Cechy osobowo>ci& gail, koon, kras, mild, nar, pat, ring, rov,
snu, stolt]r\, sur, swir, schor, taab, toft, tok, tyn, ulf, wald ]wold\,
wil, wis i wit.
C. Nazwy rzeczy i stanowisk& graws, kunas, kumbold, rumbold,
surveil’lern, hjort.
D. Histori" rodu& Girdutta, Rowkutte]r\, Re’pliek, Swarno, Witort,
Siwebund ]?iwibund\, Boutegeide, Gedimin, Kindyr, Wo=odi-
mer i wiele innych. W>r[d nich nazwy z cz=onem
KIN lub SKIN ]r[d, krewny, sk[ra\.
Cz"sto u/ywane ko<c[wki&
`and, `bi=o, `bor, `but, `er, `gai=o, `gerd, `kon, `ko, `lon,
`man, `mi=o, `mont, `mund, `toft, `wid, `wit, `wig, `wi=, `wi=o.
W p[{niejszych czasach, tworz'c nazwiska dodawano&
`as, `is, `=ajtis, `wicz, `ski, `ius.
GIN¶TOWT  TOWTI¶GIN
WOIS¶NAR  NAR¶WOIS
KON¶CZAN  NACZ¶KON
Problem ma g="bszy wyd{wi"k, takie przestawienia sylab, po
wielu z nich mog=y pozosta: nazwiska.
 SYSTEM NADAWANIA NAZW OSOBOWYCH
330 Tak w zarysie mo/nby opisa: stosowane zasady. Nie s' to praw-
dop. wszystkie. Wynika z nich, /e cz">: nazw jest kombinacj' wielu
mo/liwo>ci. Szyfrowano swe pochodzenie na kilku p=aszczyznach
r[wnocze>nie. Zaznaczano tak, by po wielu latach mo/na by=o ustali:
ich pochodzenie, a w znacznej cz">ci i genealogi". Kodowano, by
pami"ta: histori" swego rodu.
332 Cz">: litewskich nazw charakteryzuje nierytmiczno>: oparta
na 3-ch sylabach, z tego kilka na pierwszych dw[ch podobnych&
BO¶BO–JED
DE¶DI–GOLD
KOR¶KO–DYN
KU¶KO–WOIT
LE¶LE–WEL
GA¶GA–RIN ]$\
334 Nazwy sk=adaj'ce si" z wi"cej ni/ jednego wyrazu tworzono
w trojaki spos[b&
1. Na styk&
Dovojno — dov øjne
Konrad — koon rad
Mardas — mord as
Snukis — snu kis
Sivebund — sive bund
2. Na zak=ad ]jedna litera wsp[lna, jeden d{wi"k\&
Havnul — havn nul
Kirkor — kirke kor
Nagorø — nag gøre
Tabut — tab but
Witoft — wit toft
3. Na styk z obci"ciem&
Dangerute — dange]r\ % rute ]niebezpieczna trasa\, lub
— dange]ln\ % rute ]klepa: r[zg'\
Ingwar — ing]en\ % vare ]niewytrwa=y\
Monstwild — monst]rum\ % wild ]wielce dziki \4
Swelgat(es — svel]d\ % Got(es ]dumny Got\
336 Brzmienie niekt[rych nazw potwierdza poprawno>: innych&
• Ejksza 1241–44, Biksze 1261, Ajksza 1349,
Proksza 1382, Dawksa 1413,
• Kezgai=o 1432, We/gai=o 1457, Myzgai=o 1547,
• Jorgi 1348–65 †1383(87, Dorgi 1401, Georgij 1433,
• Niemirowicz 1433–34, Remirowicz 1499,
• Pukszta 1546, Wikszta; Hry<ko Surwi=o 1437, Tomi=o 1518,
Werbi=o 1524, Pokiti=o 1544, Mestwi=o,
• Woidat, Jadat, Chodat.
338 Niekt[re nazwy zosta=e potwierdzone po up=ywie wielu lat&
Gastod z lat 1241÷44 ]s. Kumpii\ — Gasztowd zabity 1364,
Gastold 1410÷13,
Dowoino z lat 1241÷44 ]s. Ejkszy\ — Dowoino 1401,
s. Wissogerda 1413,
Lubard z lat 1241÷44 ]s. Ardwida\ — Lubard, Lubart †1384,
s. Gedimina,
Wissimont †1249, 1246 Boulewicz — Wismont 1551,
Sirpoutij, Sourputij 1270÷76÷78 — Sierpu: 1546,
Trojden z lat 1270÷81 — Trojden Maz. 1286÷1341,
Manstold z lat 1308÷21 — Manstold 1413,
Gedigold z lat 1387÷1401÷34 — Gedgold 1547,
Lonkgwenej z lat 1241÷43÷47 — Longwenej † po 1431,
s. Olgerda.
340 Nazwy osobowe wielkich ksi'/'t nie by=y utrwalane przez
powielanie ich.
Nie powtarzano te/ przez wieki wszystkich nazw znaczniejszych
kunigas[w. Nie mo/na spotka: drugiego Mindowga, Dowßprunga,
Ardwida “Erdziwi==a”, Herdena, Siwebunda “Zywibunda”, Treunata
“Trojnata”, Wojse=ka i Wikinda, wszyscy z lat 1240÷70.
P[{niej by=o podobnie& brak Trojdena zabitego 1281 ]powt[rzony,
ale na Mazowszu\, Witena †1315, Gedimina †1341(42, Olgerda
†1377, Jagai=y †1434 i Wito=da “Witolda” †1430.
Wyj'tkiem jest tu Jagai=o, takim zawahaniem si", wychyleniem na
moment. Jagai=o Gedroitski wzmiankowany 1433÷34 zdradza, /e
Jagielle nie szykowano godno>ci Wiekiego Ksi"cia Lit., lecz Wito=-
dowi, patrz 322; po Jawnucie 1345 Kinstut v. Keystut – m=odszy
brat. Olgerd by= starszy i od innej /ony. Kr[tko m[wi'c, Jagie==o
wszed= w posiadanie tytu=u gdy /y= ju/ inny Jagie==o – zamachem
na w=adz" zaskoczy= system. Lecz zaraz wprowadzono poprawk"
i poza jednym wypadkiem powt[rze< nie ma.
342 Gdy w ko<cu zacz"to powiela:, dla powi'zania rod[w wytworzo-
no inne& Andrußko, Dowgerd, Iwaßko, Jagai=o, Jußkon, Koçan,
Petko, Raczko, Radiwi=, Szimko, Zenko i Wo=czko.
Wyra{nie wida:, /e nazewnictwo nie by=o puszczone
na /ywio= og[lnospo=ecznej tw[rczo>ci.
344 Przydomki posiadali wielcy w s'siednich krajach
i nie omin"=o to Litwy.
Skandynawia – Swen ¡ “Wid=obrody” 965÷1014,
Wielka Brytania – Edward the Martyr 975÷ 978,
Rosja – Jaros=aw “M'dry” 978÷1054,
Polska – Boles=aw “Krzywousty” 1085÷1138.
W przeciwie<stwie do wsp[=czesnych czas[w, na Litwie w doku-
mentach u/ywane by=y cz"sto na pierwszym miejscu i jako jedyne,
tylko przydomki, bo kiedy> wiele rzeczy mia=o odwrotn' kolejno>:,
˚nr 1208.
Np. w podpisach pod Uni' Litwy z Polsk' w Horodle 1413&
„....Nagorø vocati cum Nemyr, Hostikone....”
Nagorø jest tu przydomkiem, istnia= r[d Niemir[w, nie Nagor[w i
miejscowo>: o tej nazwie& Niemira Hrymaliç 1499–†1533, Niemira
Nosowiç Porwanecki 1539. Oznacza czyni:(robi: zawi>:(z=o>:. Ho-
stikone oznacza za> nierozwa/n', pochopn', pop"dliw', porywcz'
/on" ]hastig kone\ i kryje si" pod nim Ostyk ]os tyk ^ g"sty dym\,
pisany czasem Astyk 1401 ]OA\, istnia= r[d Ostyk[w.
U/ywanie przydomk[w w dokumentach i to na pierwszym miejscu
sprawi=o, /e cz">: tych ludzi znana jest pod tymi nazwami, nie
oryginalnymi. Nie b"d" roztrz'sa= kt[rzy ]nie ma na to miejsca\ i
co te przydomki znacz', podam kilka przyk=ad[w dla zilustrowania
problemu&
• Mindowg, Mendog ]Mendoug\ zabity 1263 jako Mindowe
w akcie darowizny ziem dla Krzy/ak[w z 1252.
• Witenes ]Uten\ jest przydomkiem& poszerzaj'cy, “pribawi= ziem”.
• Gedimin †1341(42 ]GH, hed Imin – g=owa Imina\,
• Narimund zabity 1348 zwany by= czasem Hlebem,
• Jewnuta ]eu % nuta$\ przezywany by= Jawnuta, lub odwrotnie,
a jego wnuk Jawno – Hawnul ]morskie zero\,
• Kiejstutt lub Keystutt zabity 1382 jest dzi> powszechnie znany
jest bodaj/e przydomkiem, u Wiganda& Kinstud TD,
• Fedor † po 1400 nosi= przydomek Sanguszko ]sang uskoon
– fa=szywie >piewaj'cy; sangwinik ^ krwisty ¯ =ac. sanguis\,
• Longwenei † po 1431 widnieje w dokumentach krzy/ackich
jako Langwenne ]w=a>ciwie& Languen, Lingwen – j"zykoznawca\,
• Wito=d †1430 pisa= si" do>: cz"sto Witold, zw=aszcza po =acinie
]`old – senior, do dzi> w krajach anglosaskich, skr[tem& Sr.\,
• Iwan Drucki 1398÷1423 znany by= jako Baba,
• Aleksander Holsza<ski 1406 mia= przydomek Nielub,
• w bitwie z Tatarami nad rz. Worskla zgin"li 1399. 08. 12&
Iwan Dmitrejewicz KINDYR ]Kindyr – r[d Dyra\,
Andrij Dmitrejewicz PASYNOK ]pasierb; Dmitrejewicz –
s. KORIBUTA-Dmitreja, wnuk Olgerda i Juliany\,
• wspomniani wy/ej Nagorø i Hastiko]ne\.
Przydomkami s' tak/e Wselub i Fedor Podbipi"ta 1528.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 SYSTEM NADAWANIA NAZW OSOBOWYCH
346 Dzi"ki SYSTEMOWI mo/na dzi> ustali: z du/' pewno>ci',
/e dynastia litewskich kunigas[w pochodzi=a od legendarnego
Dyra 855÷880 i Olgi 957.
1. Iwan Dmitrejewicz Kindyr poleg=y 1399.08.12 ]patrz 344\;
Kindyr – r[d Dyra; syn Koributa-Dmitreja,
wnuk Olgerda †1377, prawnuk Gedymina †1341.
2. Dyrmejto z rodu Lubarta; Sak Dyrmejtowicz 1432, jego synowie&
Iwaszko, Olechno i Andruszko Sakowiczowie /yli og[lnie 1432÷57.
3. Ga='{& Boris ˘ Rochwold ˘ Hleb z siostr' Paraksowiej'
w “W. Ks. Lit. i ?m. Kronice” z po=. XV wieku. Wszyscy ci /yli w
XII w., kierunek Po=ock; Narimund zwany Hlebem....
4. Boris ˘ Rochwo=od ˘ Rostis=aw, a ten ojcem Dawi=a i Mowkowda,
wed=ug “Nacza=a hosudarei Litowskich” 0001–17.21
i “Rodstwa welikich knjazei Litowskich” 0001–17.19
z po=. XV wieku. Dawi= to Dowil ]OA, L+\, Mowkowd to
Ringold lub Dowgowth – nazwa zniekszta=cona.
5. Olgherd ]Olgierd\ – po Oldze 957, wreszcie
6. Istnieje na ?mudzi miejscowo>: DYRgialai.
348 Dzi"ki SYSTEMOWI i zapisowi w ruskiej kronice mo/na ustali:
z doz' pewno>ci, /e Niemcy wyp=ywali z rejonu Wo=ogoszczy
]Wolgast, Volgast\.
1. Cz=on WO+O powtarza si" w nadawanych imionach&
Wo=odimir, Wo=odis=aw, Wo=odko, Jawo=od, Wsewo=od.
Wo=odimir by= prawnukiem Ruryka.
2. Wo=ogoszcz ]Wolgast, Volgast\ le/y po zach. stronie wyspy
Uznam ]uj>cie Odry do Ba=tyku\, na niemieckiej ziemi.
3. Kilka kopii Latopisu – Sylwestra, pisanego 1110–1116, podaje,
/e Tuwor i Rurik przybyli z Niemiec.
Latopis ten jest niemal autentykiem, tj. pierwsze dzieje tak/e pisane po
latach, kompilacj', jak wszystkie inne kroniki, ale ma dalej oryginalne
zapisy i pisany na bie/'co, zawiera dzieje z lat 855÷1110.
Pierwsze wzmianki o Ruryku, Sineusie, Askoldzie i Dirze w 864 A.D.&
„Wybra=o si" ]wi"c\ trzech braci z rody swoimi, wzi"li ze sob' wszystkich
Russ[w i poszli& najstarszy Ruryk osiad= w Nowodrodzie, drugi ]brat\ Sineus
w Bia=ozierzu, a trzeci Truwor ]w\ Izborsku.”
Dalej& „Askold wi"c i Dir pozostali w tym grodzie skupili wiele Warag[w i
w=ada: pocz"li Polsk' Ziemi'.” Z tych dw[ch ostatnich to „...dwaj m"/owie
przy Ruryku nie z jego rodu lecz bojarowie, ci wyprosili pozwolenie
]u Ruryka, na wypraw"\ ze swym rodem do Carogrodu...”
Waregowie – Bawary, wg mego wiedzy, a Ruryk rodem z okr"gu
Ruhr, w Niemczech; ˚nr 1620 ]Nazwy osobowe\, 1640 ]Skorowidz
nazw geogr.\, 1680 ]Znaczenia s=[w\, has=a& Ruryk, Waregi.
350 Analiza nazw geograficznych tego rejonu ]Dania(Niemcy\,
sk=adni imion i u/ywany j"zyk zdaj' si" t" hipotez" potwierdza:&
• wyspa Wolin ]uj>cie Odry\ – gr[d Wo=y< ]n( Bugiem\,
• mjcs. Kolding ]Dania, Jylland\ – gr[d Goldinga vel Kulding,
w Kurlandii, n(Windaw'(Went',
• Lübeck ]p=n Niemcy, n(Ba=tykiem\ – Lubeck n(Dnieprem,
powy/ej Kijowa, dzi> Reçyca; r[d Druckich-Lubeckich,
• z rejonu tego migrowano tak/e w kier. zachodnim& Wielka
Brytania, p=n. Francja. St'd wsp[lny korze< mog=yby mie:
Brest ]Francja\ i Brest n(Bugiem ]Brze>: Lit.\.
• nazwy du<skich miejscowo>ci do z=udzenia przypominaj'
nazwy litewsko-ruskich imion&
Borris, Vojens, Toftlund, Kirkeby, Alslev, Krusa —
Boris, Wojn, Towtigin, Kirkor, Lew, Kruus.
Avernakø – Awierko ]1695–1737$\. Poza tym, istnia= Ingwar
z W=odzimierza Wo=. ]pod 1205 i 1209\ i jego syn – Wo=odimer
Ingwarowicz z +ucka i Dorohobu/a.
• u/ywany j"zyk i zasady pisowni, m.in. fuma, gamo<, glut,
hojrak, wredny, korabl ]køre able\ i wiele innych; odmienna
na pisownia i wymowa SZ, TD, np. knsi – knzi,
• styl /ycia ]wyprawy =upieskie, w stylu wiking[w\,
religia ]poga<stwo\, wzornictwo, itp.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
352 SYSTEM zosta= p[{niej ca=kowicie zatarty i dzi> jest
absolutnie nieznany#
Zasady systemu znane by=y jeszcze niekt[rym ok. 1500 roku ]Imi-
nus ojcem Glapimina, 1488\, gdy wsp[=czesna forma by=a coraz
cz">ciej w u/yciu& zmienne imi" i sta=e nazwisko.
Wsp[=czesna koncepcja przewa/y=a, ok. 1500÷1550 r. wymarli ci, co go
znali, i ju/ Matej Stryjkowski 1573÷82 nie mia= o tym poj"cia. Dodawa=
charakterystyczne ko<c[wki `wicz, kt[rych na Litwie nie u/ywano& Swintrog
Utenussowicz, Germont Swintrogowicz, Gyligin Giermontowic, itd.
Litwini nie u/ywali, u/ywali czasem Rusini w stosunku do Litwin[w,
wiedz'c kto czyim by= synem. W wo=y<skiej letopisi mo/na znale{: np.
Derewicz 1243, czy Sirwid Rouszkowicz 1245 ]w Ipat. pod 1241 i 1246\.
354 SYSTEM by= czu=y na zmian" jednej literki, jednego d{wi"ku,
np. Astok czy Astik$
Astok m[g=by by: ojcem lub synem Tokowyla, gorzej z etymologi'.
Je/eli przyj': Astik za poprawn', to kogo innego i z etymologi'
lepiej; Astik jest tu poprawny ]Astik bratem Dorgiego, obaj synami
Fedora\.
Tymczasem w ca=ym p[{niejszym pi>miennictwie przebija niedbal-
stwo.
Ci, co kopiowali orygina=y i ich nast"pcy nie przywi'zywali do tego
specjalnej wagi, do dok=adnej pisowni nazw osobowych. Tre>: trakta-
t[w by=a wa/niejsza, nie ludzie kt[rzy za nimi stali. Nie zdaj'c sobie
sprawy, /e jest to System i na dodatek – bardzo misterny, beztrosko
dopasowywali nazwy prawid=owo wpisane w orygina=ach, do bar-
dziej znanych autorom, bardziej utartych, spolszczali je, zruszczali,
odrywali od geografii, czasu, mylili stopnie pokrewie<stwa, rozbijali
listy na litery alfabetu ]szufladkowali nazwy z traktat[w wg alfabetu,
rozbijaj'c tym samym rody\, itp.
Adam Boniecki 1899 beztrosko podaje, /e 1401.01.18 wyst"pu-
je Bartosz, gdy dok=adny zapis wygl'da Brathocha ]rath ˘ art;
Brathosza ^ brat asa\, i nie przeszkadza mu, /e /yje jego syn
Zynowey Brathoschicz 1432. Bartosz....
Szczeg[lnie naganne s' transformacje&
Andruszko jest Andrzejem, Stanko jest Stanis=awem,
Jorgi, Jurgi jest Jerzym, Wojtkos jest Wojciechem,
Juszko jest Jerzym, Iwaszko po='czony z Wa>kiem,
Minigai=o jest Micha=em, Jewena jest Ew',
Petko, Petrasz jest Piotrem, Sonka jest ]Zo>k'$\ Zofi'.
J[zef Puzyna 1935& Butwid – Budwieciem ]poza po='czeniem z
Putuwerem\, Swelikie<, Syrpu:, Lesis, Masio, Mansto, itp. –
zmi"kczenia ko<c[wek typowe Polakom.
Dani=o wo=y<ski – Danielem u W=. Dworzaczka 1959, Wo=odimir
...syn Wasilkow 5... jest u niego synem Daniela ]$\.
Dziesi'tki nazw m[g=bym przytoczy: w ten spos[b.
356 J[zef Ignacy Kraszewski 1847 utrzymuje, /e w pokoju Litwy z
Rusi' wyst"puj' ]podaj" tylko wi"ksze r[/nice\&
orygina=& Mido-g(h, Kintibou-t(d, Boutowit, Wi/ei-k(w(=, Wißlii
J.I. Krasz& Mindows, Kintibad, Budwi==, Wi/ej, Wyszleg.
Dodaje przy tym& ªInne imiona dziwnie si" zdaj' powykr"cane, a
jest ich wszystkich kilkana>cie& Mindows zwany Wielkim.º
0405–01–47
Imion jest 21, nikt nie jest zwany Wielkim, ˚nr 402 i 428.
358 Opuszcza= Jan +aski 1501÷06, opuszczenia znajduj' si" w
Volumina Legum, zniekszta=ca= Jan D=ugosz †1480,
np. Jan +aski opuszcza tekst obj"ty klamr'&
„...Minigai=o syn Gedigolda }z bratem rodzonym Swiwilonem, Bra-
thocha z synem Zenovio, Moniwid z bratem rodzonym Gedigol-
dem| bratem i innymi...”.
R"ce mog' opa>: kiedy jednak&
1401 Tawtigin zostaje Kauothmon*em,
1413 Rokutowicz zostaje Kochutowicz*em,
1432 Zynowey Brathoschicz — Szymwyekrathersczycz*em
lub Zimwyekrathersczicz*em
]po='czenie obu nazw w jedno>: plus zniekszta=cenia\.
 SYSTEM NADAWANIA NAZW OSOBOWYCH
Nazwy te jak i zniekszta=cenia pochodz' z p[{nego okresu ]XV w.\, 366 Znacznie wcze>niejsz' genealogi", z lat 1200÷1300, dotycz'c'
nie mniej maj' one istotny wp=yw na odtworzenie powi'za< rodo-
wych w XIII wieku, ze wzgl"du na powtarzalno>: tych samych
cz=on[w, a nawet ca=ych nazw.
360 W XV wieku, tj. ok. 1480 A.D. ujrza=a >wiat=o Kronika Litewska.
Mo/liwie /e w Smole<sku. ¸r[d=em czerpanych wiadomo>ci by=
wo=y<ski latopis, przepisany w 1427 i 1428, we W=odzimierzu Wo=.,
jedna kopia zaniesiona do Smole<ska 1433, i tam przechowywana 368 PODSUMOWANIE ROZDZIA+U
grubo poza rok 1500, po czym zaniesiona do W=odzimierza n(Kla-
{mie, i r"kopis odnaleziony w Ipatiewskim monasterze, w Kostromie
n(Wo=g', st'd nazwa.
W wo=y<skim, a w Ipat. pod rokiem 1215 widnieje charakterstyczne
imi" Dowsprunka, i posta: ta – Dowszprung – sta=a si" g=[wn' po-
staci' Kroniki. Tak/e rycerz Aleman ze ?mudzi, /yj'cy 1254, ze Íw.
Cesarstwa Rzymskiego ]Niemiec tak zwanych\, z kt[rego uczyniono
Rzymianina Palemona, przyby=ego na Litw" statkiem, prosto ze staro/
ytnego Rzymu. Czas przybycia nastr"czy= trudno>ci.
Zakrawa, /e autorami Kroniki Litewskiej byli Sapiehowie.
W[wczas te/, tj. ok. 1480, spisano histori" z przekaz[w ustnych
i ze szcz'tkowych danych o powi'zaniach rod[w utworzono
olbrzymi' ga='{ genealogiczn', kt[rej pocz'tek da= [w Palemon.
Niekt[re dane w tej ga="zi powt[rzono, jak nazwy osobowe, wraz
z nimi wydarzenia im przypisane.
wi"cej ˚nr 854.
W XIX wieku kilku autor[w zauwa/y=o powt[rki i podda=o je krytyce, za Moniwidom ]0001-17.3-147\. Ten Widimont na d{wi"kowe powi'za-
m.in. Joachim Lelewel 1844 i J[zef Ignacy Kraszewski 1847. W
zwi'zku z tym, podwa/ona zosta=a ca=a genealogia i dzi> pogl'dy
og[=u autor[w mieszcz' si" w granicach&
• tych, co powielaj' bezkrytycznie ca=' ga='{ ]powsta=' w XV w.\,
• tych, co zupe=nie neguj' takie powi'zania.
Do pierwszej grupy nale/' m.in. od Macieja Stryjkowskiego 1582,
Wojciecha Koja=owicza 1658, kroniki Bychowca z XVIII w.,
T. Narbutta 1847 do A. Ílizienia 1878.
Wybitnym przedstawicielem grupy drugiej by= J[zef Wolff 1895,
kt[ry zakwalifikowa= niemal wszystkich do pseudokniazi[w,
powo=uj'cych si" na pochodzenie z tego {r[d=a; wbrew innym
przes=ankom, zaprzeczaj'cym takiemu rozwi'zaniu.
Istnieje grupa trzecia, zajmuj'ca stanowisko po>rednie. Nale/'
do niej& Joachim Lelewel 1844, J[zef Ignacy Kraszewski 1847,
Stanis=aw Zaj'czkowski 1930 i J[zef Puzyna 1935.
Autorzy ci ustalali stopnie pokrewie<stwa na widzi-mi-si", ='cz'c
t" genealogi" z zapisami bardziej wiarygodnymi.
Uzasadnienia tu brak, metoda dzia=ania zak=ada=a najwyra{niej
brak dalszych docieka< – /e nie obeznany czytelnik zg="bi tre>:
jednego dzie=a i na tym sw' wiedz" sko<czy.
362 Dzi> szanuj'cy si" autorzy najch"tniej omijaj' ten okres, pisz'c
o dziejach zaledwie kilka zda<, o genealogii tego okresu – wcale.
Najcz">ciej r[d litewskich w=adc[w zaczyna si" od Gedimina
†1341, kt[rego ojcem by= Pukuwer ]...\. Do takich nale/' W=odzi-
mierz Dworzaczek 1959 i Zdzis=aw Wdowiszewski 1968.
W dokumentach nie ma nigdzie wzmianki o tym stopniu pokrewie<-
stwa.6 Po='czenie na zasadzie& Pukuwer ksi"ciem, Gedimin synem
ksi"cia – wniosek& Gedimin synem Pukuwera. Ksi'/'t w tym czasie
by=o ok. 15....
364 Mimo do>: obszernego materia=u genealogicznego z okresu lat
1200÷1500, mimo do>: cz"stego powtarzania si" pewnych zg=osek,
mimo do>: dziwnych zestawie< nazw i mimo /e obecnie istnieje re-
gu=a okre>laj'ca przynale/no>: osoby do rodziny ]nazwisko\ – nikt
dotychczas nie za=o/y=, /e kiedy> by=o podobnie, /e ludzie w[wczas
byli przypisami rodom i /e tak/e by=a regu=a na to, lub regu=y. Nikt
nie zada= sobie trudu, by zagadnienie rozwi'za: w metodyczny
spos[b.
Dlatego te/ stosunkowo niedawno ]1959, 1968\ zaledwie uda=o
si" ustali: 11 braci kr[la W=. Jagie==y zmar=ego w nocy z 31 maja
na 1 czerwca 1434 ]XV wiek#\.
os[b mniej znanych ]pocz'tki pa<stwowo>ci\, rozwi'zywano by w
podobny spos[b przez nast"pne dziesi"ciolecia. Wynik docieka<
m[g=by by: r[/ny, jeszcze mniej pewny, znacznie odbiegaj'cy
od rzeczywisto>ci, nie wiadomo, czy w og[le uda=oby si" ustali:
metodami dotychczas stosowanymi.
1. Pierwotnie na Litwie obowi'zywa=a zasada jednoimienno>ci
]XIII–XIV wiek\.
2. Istnia= system nadawania nazw osobowych.
3. System ten zosta= zarzucony w XV wieku na rzecz nowych
form, zachowane jego szcz'tki zatar=y si" wskutek nie>wiado-
mo>ci, /e taki system istnia=, co poci'gn"=o za sob' lekcewa-
/enie dok=adno>ci pisowni nazw osobowych.
t
Przypisy
1\ zapewne inny Widimont, prawdop. syn Montiwida – djadia matki knzja
welikogo Witofta, oca brata matki jego ßto drza= Ouljanou potom pak by=a
nie z Dowmontem i Olgimundem–Algimontem; Wid. by= ojcem Moniwida
1396÷1413÷1422 ]Biruta – Moniwid stryjecznym rodze<stwem\.
Ten Widimund by= stryjem matki Witofta, wynika z obja>nienia ]brat ojca
Biruty, por. nr 1058\. J[zef Wolff 1895& „Ca=y ten wyw[d nale/y do ba>ni
bezpodstawnych albowiem protoplast' Moniwid[w by= Kojlikin, Drohostaj-
skich, Zabrzezi<skich i Irzykowicz[w – Rimowid a Hlebowicz[w i Wia/e-
wicz[w – Wia/.” 1235-00-665.
2\ 84-letni /ywot Giedimina m[g= wyda: si" zbyt d=ugim, skr[cono go o 18
lat, do lat 66 ]ur. ok. 1275, zm. 1341(42\.
Ale Keystut uduszony w wieku lat 80 ]¿1302–†1382\, jego syn – Wito=d –
zmar= w wieku lat 76 ]¿1354–†1430\, Olgierd /y= lat 81 ]¿1296–†1377\,
a syn Olgerda – Jagie==o – zmar= w wieku lat 83 ]¿1351–†1434\.
Skracaj'c /ywot Giedymina o 18 lat, przestawiono cyfry& 1257 ˘ 1275.
W >redniowiecznym zapisie liczb, pisanych literami ]tak w s=awia<skim, jak
i =aci<skim systemie opisu\, takie przestawienie by=o niemo/liwe.
Poza tym, Giedymin mia= syna urodzonego 1276.
3\ Z. Wdowiszewski w „Genealogii Jagiellon[w” 1968 utrzymuje, /e Wite-
nes zmar= w ko<cu 1305 r. ]poz. lit. 1190\.
4\ vild – =aska, przychylno>:, wzgl"dy, protekcja, os=ona 1288-00-490
5\ Z testamentu Wo=odimira w wo=. ltpsi ]w Ipat. ltpsi 0001–02–903\&
„imja Otca i Syna i S-togo Ducha. molitwami. s-tyja B-ca....se az*. knjaz
wo=odimer. syn Wasilkov. wnouk Romanow. daju zemlju svoju bsju i goro-
dy po swojem /ywotie. bratou swojemou Mstis=awou. i stolnyj swoi gorod
wo=odimer. drougouju /e gramotou napisach.
• s-tyja B-ca ^ swjatyja Bogorodica, tekst pisany skr[tami.
U W=. Dworzaczka w tabl. genealog. Wo=odimer synem Daniela ]#$\,
zapewne dlatego, /e swego stryjecznego brata – Lwa Dani=owicza – nazy-
wa= swoim bratem, jak to w krajach s=owia<skich bywa ]czyt. Dworzaczek
nie widzia= testamentu\.
6\ Jedynie Piotr Duisburg poda=, /e Gedimin by= synem Pukuwera.
Ale nazwa jest zniekszta=cona, to niemal pewne.
Duisburg jest {r[d=em w miar" wiarygodnym, bo /y= na pocz. XIV wieku,
w czasach Witenesa †1316, lub wkr[tce potem. By= przy tym Niemcem.
Niemcy znani byli z dok=adno>ci zapisu – wzmacnia to wiarygodno>:.
Nie mo/na te/ oczekiwa: wielu {r[de= w sprawie Litwy, w tym czasie –
jeszcze jeden argument na korzy>: Duisburga.
Lecz takiej nazwy, lub podobnej pisowni, nie wymieniaj' ruskie latopisy, kt[re
nie omieszka=y wymieni: wielu pomniejszych w=adc[w i szczeg[=owo opi-
sywa=y dzieje od 1241, np. wo=y<skaja letopis, pisana w Brze>ciu Litewskim
n(Bugiem, lub w Lubomli, 1288(89, w niej dzieje 1205÷1292.
Nasun"=o to kilku badaczom my>l, /e Pukuwer, Butumer by= Butwidem.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 KOLEJNOÍÇ SK+ADANIA PODPISØW

400 N ordycy na Litwie – jak w przypadku nadawania

d wierzy:, cho: w odpisach czasem znajduj' si" konieczne i cenne uzupe=nie-
nazw osobowych i koncepcji nazwisk ]o czym p[{niej, ˚nr 454\ nia, poja>niaj'ce w'tpliwo>ci. W tym wypadku «iz =otwy» poprawiono na «iz
– nie posiadali jednolitego systemu przy zbiorowym podpisywaniu Djawo=twy» ]z Dziewa=ty\. Litwa dzieli=a si" w[wczas na drobne ksi"stwa&
Litw", ?mud{ i Nalszczany ]obejmuj'cych Dziewa=t"\, tak/e Jatw"; «iz
dokument[w. Starali si" po='czy: jednocze>nie dwie idee&
=otwy» mog=o r[wnie dobrze oznacza: «iz jatwy». Liter" «+» nadpisano u
• wyst"powa: w kolejno>ci rod[w, g[ry, nad liter' O, a liter" O wymiawia=o si" jak A, i odwrotnie pisa=o O↔A.
• w obr"bie rod[w wyst"powa: wed=ug zal'/k[w nowych rod[w, W orygiale by=oby& iz otvy ]Œtvy\.
tj. wed=ug pewnej, nieznanej dzi> koncepcji.
404 Uwaga o Wiszimucie ]Wissimunt\ jest pocz'tkiem g="bszego
402 Ju/ podczas pokoju Litwy z Rusi' ok. 1246 ]b="dnie 1215\, problemu, opisanego w rozdziale Kroniki ˚nr 766, 788. Gdyby latopis
wyst"puj' w kolejno>ci rod[w, w rodach za> od najm=odszego do pisany by= na bie/'co, to pisiec nie m[g= ju/ wiedzie:, /e Mindowg
najstarszego brata. Rody s' wyra{nie oddzielone od siebie. Po zabije Wissimunda lata p[{niej, w 1249 ]pod rokiem 1252\. Podczas
rozpisaniu w pionie rzecz wygl'da nast"puj'co. tworzenia dokumentu, czy przepisywania latopisu, wci'gano w now'
Transliteracja z j. s=awia<skiego, wg wo=y<skiej letopisi 1289 wersj" dane z innych – tre>: pojedy<czych akt[w, traktat[w, czy
]w nawiasach& wersja imion wg Ipatiewskiej ltpsi z 1428(32 – kopii wo=.\& osobne karty zwane latopisami ]opisami roku\ ¯ lat ]rok\ % opis.
„...bjachou /e imena Litowskich knjazei ]se\ starejßej• W tym wypadku, akt pokoju Litwy z Rusi', w posiadaniu kniazia
• /iwi<boud 'ivin;bou∂ ]?iwinboud-"ivin=boud=\ Dani=y †1264 i jego syn[w, z jakiego> powodu znalaz= si" przy
• dowjad dov;œt; ]Dawiat-Dav=œt=\ pocz'tku dokument[w, i pisiec tworz'cy wo=y<sk' ltps ok. 1288(89,
• dowsproung• dov;sprounk; ]Dowsprunk-Dov=sprounk=\ na podstawie danych archiwalnych, wci'gn'= tre>: aktu poza chro-
• brat jego Midog• Midog= ]Midog-Midog=\ nologi'. W ten spos[b traktat z ok. 1246 r. wszed= pod rok 1215.
• brat Dowja=ow• Wilikai=• Vilikail= ]Wilikai=, jak w wo=.\
a /emoitskyi ]?emodskyi-"emot;skyi\ 406 W Íredniowieczu, a nawet znacznie p[{niej w=adcami zosta-
kniaz Erdiwi=• Er;divil= ]Erdiwi=, jak w wo=.\ wa=y dzieci, np. Ludwik XIV mia= lat 5, Ludwik XV r[wnie/ – rz'dzili
• wykynt• vykynt; ]Wykynt-Vykynt=\ regenci. Ludwik XVI mia= lat 20, kr[lowa Jadwiga by=a nieletnia,
a Rouszkowiczew• }rouszkowicz[w ¯ Ruszko| kiedy j' koronowano ]12 lat\. Nawet niemowl"ta by=y nominalnie
• kintiboud kintibou∂ ]Kintiboud-Kintibout;\ kr[lami. Ale tu by= zjazd, jakich dot'd nie bywa=o. Wszystko to dzi"ki
• wonibout• v=nibou† ]Wonibout-Vonibout\ cofni"ciu wydarzenia wstecz o lat 30 – przeniesieniu go z 1246 na
• Boutowit s. Wi/ejwa ]$\ boutovi† ]Boutowit-Boutovit=\ 1215. Odm=odzone pokolenie.... Popatrzmy.
• wi/ejw ]$\• vi'eiv; ]Wi/iejk-Vi'≠ik=\ Analiza dat urodze< i >mierci os[b wyst"puj'cych w tej cz">ci
• i syn ego Wißlii• viwli ]wiszli-Viwlii\ kroniki wskazuje, /e wszyscy mieliby w[wczas po lat kilka÷ kilka-
• Kitenii• Kitenii ]Kitenii, jak w wo=.\ na>cie, gdyby ten fakt mia= miejsce w 1215 roku&
• Plikosowa• Plikosova ]Plikosowa, jak w wo=.\ 1. ?iwibund ]ur. ok. 1200\, /yj'cy 1246, wysy=a „...syna swego
starszego Kukowoita...” /yj'cego ju/ w czasach Witena 1289
a se bouleweczi• ]Boulewiczi\
÷1292. Tu mia=by lat ok. 15.
• wiszimoud• viwimout; ]Wiszimout-Viwimout\
2. Mindowg ]ur. ok. 1200, zabity 1263, sprawny w[wczas seksu-
ego/e oubi Mindogo t. i /enou eho poja= i bratju ego pobi=•
alnie, doros=y syn Wojsze=k wojuje 1251÷53, c[rka zam"/na w
• ediwa=a• edivala ]Ediwi=a-Edivila\
tym czasie\. Tu mia=by zaledwie ok. lat 15.
• Sproudiejka• s=proud≠ika ]Sproudiejka-Sproud≠ika\
3. Poukieik i Likiik ]poukuig, likieig\ to Pugejko i Ligeiko
a se knjazi iz =otwy• iz; lotvy ]iz Diawo=twy iz Dœvoltvy\
]ur. ok. 1200\. Ligejko wyst"puje w akcie darowizny ziem dla
• ]j\udky• [d;ky ]Judki-{d;ky\
Krzy/ak[w 1260 ]Lygeyke\. Tu mieliby po lat 15÷20.
• poukyig• poukyik; ]Poukieik-Pouk≠ik=\ 6. Dani=o, ur. 1201, zasiad= na stolcu 1208, w wieku 7 lat, jest
• Bikszi• Bikwi ]Bikszi, jak w wo=.\ na to wym[wka – ojciec mu wcze>nie zgin'= ]Roman zabity
• likiejg• lik≠ik; ]Likijk-Likiik=\ pod Zawichostem 1205\, ale pod rokiem 1213 zawiera
si }ci| /e wsi mir dasza•” zwi'zek z Ann' i ma z ni' syn[w&
Rozpisanie listy os[b w pionie czyni podzia= przejrzystym. • Lew zabity 1312 ]1304$ wg W=. Dworzaczka,
W oryginale – wo=y<skiej ltpsi 1289 – nie rozdzielone kropkami& poz. lit 0190, wg J. Lelewela poz. lit. 0450\,
• /ywinbud dowiad dowsproung• ]trzy r[/ne osoby, postacie\, • Mistis=aw /yje 1290.
• kintibud wonibout• ]dwie r[/ne osoby, bracia\, 7. Koloman zawiera zwi'zek z Salome' ]ur. 1211\ w roku jej
• boutowit wi/ejw• ]trudno zadecydowa:, czy by=y to dwie r[/ne& Bou- urodzenia si" ]#\. Uwzgl"dniaj'c 3-letni' pomy=k" – Salomea
towit i Wi/ejw – raczej tak, jak poprzednie, czy te/ jedna osoba& ma 3 lata.
Boutowit Wi/ejwa – s. Wi/eja – bo zupe=nie nie wykluczone\. Gdy – z jednej strony – bohaterowie roku 1215 s' zbyt m=odzi,
Zamieszanie wprowadzi=o dodane «se» w Ipatiewskiej ltpsi 1428, ich pokolenie /yje podejrzanie d=ugo.... Nikt dotychczas nie zwr[-
t=umaczone – b="dnie – na «wszyscy» ]wse\, gdy «se» ]to, oto\. ci= na to uwagi. Wydarzenie to nale/y przenie>: na w=a>ciwe
I ja na pocz'tku wpad=em w ten b='d, ufaj'c s=owu drukowanemu, miejsce, do roku 1246.
dot'd, a/ ujrza=em pomy=k", wynik=' ze s=abej znajomo>ci j"zyka
wo=y<skiego, przez autor[w publikacji. 408 Obok siebie wyst"puj'& „Kintibout, Wonibout, Boutowit...”
W wo=y<skiej 1288 «se» nie istnieje, dopisane p[{niej. ]ou ^ u, jak ang. you\. Kto jest ojcem, a kto synem$ Rzecz by=a-
Na wo=y<skiej letopisi opar=a si" Ipatiewskaja; wo=y<skiej nale/y bardziej by trudna do rozwik=ania, gdyby nie nast"pne dokumenty.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 KOLEJNOÍÇ SK+ADANIA PODPISØW
410 R[wnie wa/kim dla ustalenia powi'za< rodowych jest akt z
1401.01.18. Kolejno>: wyst"powania os[b by=a r[/na od wsp[=-
czesnych wyobra/e<.
Popatrzmy jak zapisano by dzi>&
..............dokument podpisano w obecno>ci&
1. palatyn[w.....]tu nazwiska\.......,
2. kapitan[w.....]tu nazwiska\......., itd.
Kiedy> zapisywano tak&
..............dokument podpisano w obecno>ci&
.....]tu nazwiska\....... palatyn[w,
.....]tu nazwiska\....... kapitan[w, itd.
Wyraz okre>laj'cy stanowisko sta= na ko<cu grupy os[b i rozdziela=
j' od nast"pnej. Przy wyst"powaniu grup rodowych by=o podobnie,
r[wnie/ starano si" rozdzieli: w sensowny spos[b i tak/e odwrotnie
do dzisiejszego.
Dzi> zapisanoby tak& ojciec i synowie....ojciec i synowie..., itd.
Kiedy>, jak ze stanowiskami& synowie i ojciec...... synowie i ojciec...... 422 W miar" up=ywu czasu, gdy zaciera=y si" powi'zania rodowe,
synowie i ojciec......, itd.
R[d zamykali starsi wiekiem& ojcowie, stryjowie i dziadkowie, cz"sto
bez dodatkowych okre>le< typu& z bratem, z bra:mi, z synem, z
synami. Pojedy<cza nazwa widnieje w dokumencie dla zaakcento-
wania ko<ca, jak kropka.
Wracaj'c do aktu z 1401.01.18, wyst"puje tu&
na pocz'tku – r[d Montiwida ]Iwan Olgimunt .....Semeon Jamunt\,
za nim – r[d Narimunda ]Fedor s. Leona ...Woinad Rusilowicz\,
dalej – r[d Jawnuty ]Kesgai=o i Rumwold s. Wolimunta\,
nast"pnie – r[d “Keystutta” ]Goligin ....Montygai=o\,
kolejno – r[d Lubarda ]Hannus s. Montygierda ...Dowgerd\,
na ko<cu – r[d Woina ]Woinis Wrdycz ...do ko<ca\.
Kolejno>: potomstwa Gedimina zgodna jest z “Origo regis Jagyelo
et Witholdi ducum Lithuanie”.
Do wyj'tku nale/' rody Olgerda i Koriata, sk=adaj'ce przyrzeczenia
na osobnych dokumentach, dlatego tu nieobecne. Jest natomiast
r[d Woina, kt[rego opu>ci=o “Origo regis...”, zagadkowa grupka na
ko<cu, bez sprecyzowanej przynale/no>ci, ma=o znana.
412 Wyst"powanie rodami mo/e nie budzi: wi"kszych zastrze/e<.
Jak jednak wygl'da=a kolejno>: podpis[w w obr"bie rod[w$ Na
pocz'tku wyst"powa=o pokolenie najm=odszego brata, p[{niej
starszego ]od najm=odszego do najstarszego brata\. Z pokolenia
najm=odszego brata – najm=odszy syn, od najm=odszego do naj-
starszego, itd. Ca=o>: oddzielona od siebie osobami starszymi.
Akt z 1401.01.18 r[/ni si" tym od tej zasady, /e rody id' w kolej-
no>ci od najstarszego do najm=odszego syna Gedimina †1341(42,
ale w obr"bie rod[w jest ju/ zgodnie z t' regu='.
414 Wracamy do nru 408 – aktu z 1246 ]pod rokiem 1215(6723\,
– na pocz'tku wyst"puj' synowie ]Kintibout, Wonibout\, za nimi
ojciec ]Boutowit\.
416 Z up=ywem czasu zmieniono system sk=adania podpis[w i ten
okaza= si" gorszy. Na pocz'tku wyst"powa=o duchowie<stwo
]pocz'tki ju/ w akcie 1401\, dalej kasztelanowie i palatynowie ]lub
odwrotnie\, ksi'/"ta ]kt[rzy do>: cz"sto piastowali powy/sze sta-
nowiska\, a dalej koncepcja rodowo-wiekowa. Je/eli by=a ma=a r[/-
nica wieku mi"dzy bra:mi – wyst"powali obok siebie, je/eli wi"ksza
– najm=odsi ]m=odzie/\ na koniec listy. Tak' koncepcj" posiada akt z
1413.10.02. Butowt znajduje si" na pozycji 16, a jego syn – Stanis=aw 428 Zn[w, jak system nadawania nazw osobowych, kolejno>:
Butowtowicz ]Buthowthowicz\ na ko<cu, a/ na pozycji 46.
Natomiast bracia Wissegerd, Montigerd i Tawtigerd, starsi i r[wni
wiekiem znajduj' si" obok siebie, na poz. 11, 12 i 13
]ich bratem by= r[wnie/ Dowgerd — tu nieobecny\.
418 B="dne jest dotychczasowe mniemanie, /e podczas Unii 47
polskich rod[w szlacheckich przyj"=o do swych herb[w 47 litewskich
rod[w. Prawd' jest, /e 47 polskich rod[w przyj"=o do swych herb[w
47 os[b pochodz'cych z kilku litewskich rod[w, przy czym, cz">: z
nich by=a bra:mi, kilku z synami – wszyscy z rodu Gedimina. Unia
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
rozdzieli=a struktur" kilku litewskich rod[w, nadaj'c poszczeg[lnym
osobom herby.
W tym czasie nie mo/na by=o znale{: 47 os[b ochrzczonych, nie
spokrewnionych i nie spowinowaconych ze sob', u szczyt[w litew-
skiej hierarchii spo=ecznej.
Nawet gdyby by=o to mo/liwe, spotkanie po obu stronach przymierza
r[wno po 47 rod[w by=oby dzie=em wielkiego przypadku. Pono: sam
Witoft mia= wybiera: uczestnik[w aktu. To prawda, najwi"cej wybra=
ze swego rodu, z rodu swego ojca – od 22 do 25 os[b.
420 B="dne s' te/ sugestie J[zefa Wolffa 1895, /e podpisywano si"
wg hierarchii stanowisk, czy pozycji spo=ecznej. Wystarczy spojrze:
na za='czone tu listy z 1433 i 1434. Gdyby tak by=o, wyliczonoby
najpierw wszystkich palatyn[w, wszystkich kasztelan[w, wszystkich
kapitan[w, wszystkich chor'/ych, wszystkich dzier/awc[w, itd. Tu
znajduje si" du/o wyj'tk[w – skutek ='czenia obydwu koncepcji.
gdy powstawa= coraz wi"kszy chaos w kolejno>ci wyst"powania
rodami – w[wczas zacz"=a przewa/a: koncepcja wiekowa, akt z
1434.02.27.
424 Przyk=ady z lat 1401÷1434 podpisywania si" grupami rodowymi.
Dotycz' rod[w Narimunta, Lubarta i Woina&
• R[d Narimunta, przyk=ad 1&
1401.01.18 „...Gineid z synem Miluszem i innymi,
Kimunt z synem Dawksa...”
1413.10.02 „...Gineth Konczewiç, Dawksa...”
1433.01.20 „...Gineth kowie<ski, Sudimund krewski...”
Sudimund – ten sam r[d, syn Dorgiego, bratanek(synowiec Osty-
ka, patrz ni/ej.
R[d Narimunta, przyk=ad 2&
1413.10.02 „Nagorø zwany Niemirem,
Hostik }Ostyk, przyp. J.D.|, Butrim...”
1433.01.20 „...Andruszko Niemirowicz, Georgij brat Butrima...”
• R[d Lubarda, przyk=ad 1&
1413.10.02 „...Wissogerd, Mondigerd, Tawtigerd...”
1434.02.27 „...Dowgerd, Montolth...Montrim...Tawtigerd...”
R[d Lubarda, przyk=ad 2&
1432.10.15 „...Olechno Dowoinowicz, Sak...”
1433.01.20 „... Andruszko Sakowicz, Olechno Dowoinowicz...”
• R[d Woina&
1433.01.20 „...Raczkonis Thabuthowicz, Woinus Goiulus
i Jagai=o Gedroit, Ericus i Roman Swirski...”
1434.02.27 „...Woinus... Raczko Tabutowicz
1434.02.27 „ ...Jagiel Gedwodski, Pacz...Nekrasz...Narusz...
Cricus de Swirsk, Roman de Swirsk...”
Dok=adn' pisowni" orygina=[w zawieraj' za='czniki.
426 Poniewa/ Litwini podpisywali si" grupmi rodowymi, jest
ogromnym b="dem rozpisywanie list na litery alfabetu podczas
opracowywania traktat[w, na szufladkowanie danych w taki
spos[b. Sie: powi'za< rodowych ulega zniszczeniu, ca=kowita
dewastacja misternego zabytku. Tak post"powa=a dotychczas
znakomita wi"kszo>: autor[w, z wyj'tkiem J[zefa Wolffa 1895,
kt[ry zacz'= zwraca: na to uwag", lecz na tym sko<czy=o si".
podpis[w by=a b. czu=a na ka/de s=owo i ka/dy znak interpunkcji,
np. na kropk". Dwa przyk=ady&
1. Je/eli w pokoju Rusi z Litw' 1246 ]pod rokiem 1215\ Wilikai=
zwany jest bratem Dowiata ]brat Dowia=ow. Wilikai=\, lecz widnie-
je na ko<cu grupki os[b, to&
• albo istnia=a znaczna r[/nica wieku mi"dzy nimi,
• albo nie by= rodzonym bratem,
• albo dla zamkni"cia grupy os[b.
Zamkni"cie jest zbyteczne w tym wypadku, bo rozdziela inne
s=owo& „a ?emotskyj”.
 TABELE
1401. 01. 18 Wilno, tekst w j. =ac. 0447-00-36÷41 ]nr 39\
Biskupi, kniaziowie i bojarzy litewscy przyrzekaj' przestrzega: uk=adu zawartego mi"dzy
kr[lem W=adys=awem i ksi"ciem Witowtem.

Orygina= nie istnieje R[/nice w pisowni Komentarz

Lp. Transumpt Wojciecha – arcybiskupa Gniezna Jan +aski – Volumina legum Jerzego D.
z 1423.02.03 ]patrz nr 410\

1. Iacobus...Wilensis ecclesiae episcopus, rody&

2. dux Yvanus Olgimunti cum fillis suis videlicet Montiwida
Andrea et Semeone et caeteris, Semcone – Semcone
3. Minigaylo Gedigoldi }cum fratre germano Mungaylo – Mungaylo
Swiwilone, brak – brak
4. Brathocha cum Zenovio filio, brak – brak
5. Monywid cum fratre germano Gedigoldo| brak – brak
fratre et caeteris,
6. Czwpurna marschalco, Czupurna – Czupurna
7. Semeon Iamunti, Semcon – Semcon
8. Fedorius Leonis cum Iuscone fratre germano, Iuschkone Narimunda
9. Gastold cum filio Taliwusch, Gaschow; Talnvsch, Talnusz
10. Gyneid cum filio Milus et caeteris,
11. Kymunt cum filio Dawxha, Kynunth – Kynunth Dauxha
12. Strigiwil Boreiconis, Strzygoil Kariconis – to/ samo
13. Gyntold, Gyntholth – Gyntholth
14. Astyk cum fratre germano Dorgy, Astok – Astok
15. Zastolt cum Przezhgindo fratre germano, Gastolth – Gastolth
Przehgindo – Przehgindo
16. Nemyra cum suis fratribus germanis,
17. Swugaylo, Schugaylo – Schugaylo
18. Olyzar Wessilonis, Olizae – Olizae
19. Woynad Rwsilowiczh, –Ruschilouicz
20. Kesgaylo et Rwmwold Wolymuntonis – Kyeszgailo, Kumbold Jawnuty
cum caeteris fratribus germanis, Volimontonis
21. Goligyn, Keystutta
22. Roman Mileiconis cum fratre Wolczcone – Mileykonis, Volczkone
et caeteris,
23. Woyschiwid cum filio Radiwilo, – Voischyund
24. Wolochko Tawtiginionis cum fratribus, Cauothmonis – Cavothmonis
25. Bwtold, – Butold
26. Montigaylo, – Muntigaylo
27. Hannus Montigerdonis cum suis fratribus, – Hannusch Lubarta
28. Dowoyn Wisigirdonis, Douogin Vischigirdonis –
– Bovogin Vischigirdonis
29. Drowmunti Welutewicz, Draunti Veschkone
30. Wolczhko Welutewicz, Volczko vel Vtrwicz
31. Wolczhko Tonsowtowicz, – Volczko Conschowtouicz
32. Dowgirdi, – Dogirdi
33. Woynis Wrdycz cum fratribus, – Wrdzuch Voina
34. Golygind, – Boligind
35. Wyndimym, – Veydimin
36. Yeszhis Schcliwrowicz, Heschis Selkovicz
cum conqnationibus et genoloys suis necnon tota universitas....

+ASKI, Jan 1456÷1531, arcybiskup gnie{nie<ski i m'/ stanu,

od 1501 sekretarz Aleksandra Jagiello<czyka,
od 1503 kancelerz Wielkiej Korony.
W 1506 wyda= zbi[r ustaw polskich& “Statut +askiego.”

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 TABELE

Unia Litwy z Polsk' w Horodle 1413

1413. 10. 02 Horod=o, 1413. 10. 02 Horod=o, 1413. 10. 02 Horod=o,
tekst w j. =ac. tekst w j. =ac. tekst w j. =ac.
0447-00-50÷54 ]nr 49\ 0447-00-55÷59 ]nr 50\ 0447-00-60÷72 ]nr 51\
1. Rody szlachty polskiej przyjmuj' 2. Bojarzy litewscy przyrzekaj' 3. W=adys=aw Jagie==o i Witowt
bojr[w litewskich do wsp[lnych swych wierno>: szlachcie polskiej, Koronie okre>laj' charakter po='czenia
herb[w. Polskiej, kr[lowi W=adys=awowi i w. W. Ks. Lit. z Koron',
ks. Witowtowi, a za w. ks. obiecuj' nadaj' szereg przywilej[w
przyj': w razie >mierci Witowta tego, bojarom lit. przyj"tym do Unii.
kogo dadz' im W=adys=aw lub jego Orygina= ¡
nast"pcy. r[/nice z orygina=em ™
poda=em w przypisach.

1. Monywid palatini Wilnensis 1. Moniuidus palatinus Vilensis 1. Monywid palatinum Vylnensem

2. Jawni palatini Trocensis 2. Jawnus palatinus Trocensis 2. Jawnum palatinum Trocensem
3. Minigail castellani Wilensis 3. Mingal Vilnensis 3. Mynigal castellanum Vilnensen
4. Sunygal castellani Trocensis 4. Sunigal Trocensis 4. Sunigal castellanum Trocensen
5. Nagorø vocati cum Nemyr 5. Nemyr 5. Nagorø albo Nemir
6. Hostikone.............................., 6. Ostyk...................................., 6. Hosticonem...........................,
7. Butrymo................................, 7. Butrim..................................., 7. Butrim...................................,
8. Goligunt................................, 8. Goligunt................................, 8. Goligunt................................,
9. Bylymyn Nicolao...................., 9. Bylimyn................................., 9. Bylimyn Nicolaum..................,
10. Korewa de Sowgodsko..........., 10. Corewa................................., 10. Corewam...............................,
11. Wyssegerd............................, 11. Wissegerd............................., 11. Wyssegerd............................,
12. Mondigerd Petro...................., 12. Mondiger Petrus...................., 12. Mondygerd Petrum................,
13. Tavtigerd Nicolao..................., 13. Tavtiger Nicolaus..................., 13. Tavtygerd Nicolaum...............,
14. Gastoldi Johanne..................., 14. Gastoldi Johannes................., 14. Gastoldi Johannem................,
15. Wolczkone Culwa.................., 15. Wolczco Culwa......................, 15. Wolczconem Culwa...............,
16. Butowdo................................, 16. Butowdus.............................., 16. Butowdum.............................,
17. Jadath..................................., 17. Jadath..................................., 17. Jadath...................................,
18. Ralone.................................., 18. Ralo......................................, 18. Ralonem...............................,
19. Rymowydowicz Johanne........, 19. Rymouidouicz Johannes........, 19. Rymowidowicz Johannem......,
20. Gyneth Konczewicz..............., 20. Gyneth Konczeuicz................, 20. Gyneth Conczewicz...............,
21. Dawkscha.............................., 21. Dawxscha.............................., 21. Dawxa..................................,
22. Boynar Nicolao......................, 22. Beynar Nicolaus...................., 22. Boynar Nicolaum...................,
23. Wolczkone Rukuthowicz........., 23. Wolczco Rukutouicz..............., 23. Wolczkonem Rucuthowicz......,
24. Getowth................................, 24. Getowd................................., 24. Gethawoth............................,
25. Dangel.................................., 25. Dawgen................................., 25. Dangel..................................,
26. Mynigel Jacobo....................., 26. Mingel Iacobus......................, 26. Mingel Jacobum....................,
27. Woysnar Wylkolewicz............, 27. Woyssnar Vircoleuicz............, 27. Woyssnar Wylkolewicz...........,
28. Sangaw Georgio...................., 28. Sangaw Georgius.................., 28. Sangaw Georgium.................,
29. Saka....................................., 29. Saka....................................., 29. Saka.....................................,
30. Naczkone.............................., 30. Naczko.................................., 30. Naczkonem...........................,
31. Twerbud................................, 31. Twiributh..............................., 31. Twerbuth..............................,
32. Monstiwyld............................, 32. Monstwild.............................., 32. Monstwild..............................,
33. Wyssygyn Stanislao..............., 33. Wissigin Stanislaus..............., 33. Wissygin Stanislaum..............,
34. Woysym Deneykowicz............, 34. Woyshin Daneycouicz............, 34. Woysim Daneycouicz.............,
35. Monstold..............................., 35. Monstowd.............................., 35. Monstold...............................,
36. Dewknothowicz Andrea.........., 36. Dewknotouicz Andreas.........., 36. Dewknetowicz Andream.........,
37. Mynimund Sessnykowicz......., 37. Mynimund Sessnicouicz........., 37. Mynimund Sessnicouicz.........,
38. Rodywil................................., 38. Rodwil..................................., 38. Rodywil.................................,
39. Koczan.................................., 39. Koczanus.............................., 39. Coczanum.............................,
40. Myczusch.............................., 40. Micuss.................................., 40. Miczusch..............................,
41. Gerdud.................................., 41. Gerdud................................., 41. Gerdud.................................,
42. Czupam................................, 42. Czupa..................................., 42. Czuppam..............................,
43. Woydylone Kussulowicz........., 43. Woydilo Kussolouicz.............., 43. Woydilonem Kusolowicz........,
44. Koczano................................, 44. Koczanus Sukouicz................, 44. Coczanum Sukowicz..............,
45. Ewild Johanne......................., 45. Ewild Johannes....................., 45. Ewild Johannem....................,
46. Buthowthowicz Stanislao........, 46. Butowtowicz.........................., 46. Butowthowicz Stanislaum......,
47. Surguthe de Reskym.............., 47. Surguttes de Roszkini............, 47. Surgutes de Reszkymi...........,

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 TABELE
UNIA LITWY Z POLSKÅ W HORODLE 1413, c.d. 1. Mathiae Vilnensis,
UWAGA# 2. Andreae Luceoriensis episcoporum,
We wszystkich tabelach skupiam uwag" na osobach bior'cych 3. Alexandri,
udzia=, brzmieniu i pisowni ich poga<skich imion ]nazw osobo- 4. Iwan palatini Trocensis,
wych\, oraz kolejno>ci ich wyst"powania. 5. Zynowey Brathoschicz,
W zwi'zku z tym, rzeczy drugoplanowe ]pozosta=e\ uleg=y nie- 6. Rompodi marschalci,
znacznym zmianom, lub wr"cz zosta=y opuszczone. 7. Petrasii Monthigerdowicz,
S' r[/nice z orygina=ami. Opuszczeniu uleg=y nazwy polskich 8. Gastoldi,
herb[w, w tym przypadku, do kt[rych zostali Litwini przyj"ci, a 9. Schedibori,
chrze>cia<skie imiona przestawi=em na koniec, jako mniej war- 10. Radiwil Hostikowicz,
to>ciowe do bada<. 11. Gudigirdi,
W oryginale Nicolao Bylymyn, w tabeli Bylymyn Nicolao. 17. Iurga,
Poga<skie formy pozostawi=em bez zmian, jak w oryginale. 13. Naczusz Gimwilowicz,
14. Olechno Dowoynowicz,
R[/nice orygina=u ¡ z orygina=em ™ ]patrz kolumna 3\ 15. Schak,
Lp. orygina= ¡ orygina= ™ 16. Dowgal vexilliferorum,
6. Hosticonem Ostykonem 17. Goylimin Nadobowicz.
]z piecz"ci\ KRISTINI OSTIK de Ternow
10. Corewam Korewam 1433. 01. 20, Troki, tekst w j. =ac. 0447-00-90÷94 ]nr 59\
12. Mondygerd Mondiger Zygmunt w. ks. lit. otrzymawszy do/ywotnio od kr[la W=adys=a-
21. Dawxa Dawxe wa godno>: wielkiego ksi"cia, przyrzeka wierno>: jemu i Koronie
24. Gethawoth Getowd ]z piecz"ci\ GETAWT polskiej okre>laj'c jednocze>nie swoje wobec nich obowi'zki.
34. Woysim Woyschin Pisownia orygina=u wg Kutrzeby – Semkowicza.
38. Rodywil Rodwil 1. Mathiae Wylnensis
43. Kusolowicz Cussolowicz 2. Andreae Luczeoriensis et
Istniej' r[/nice w odpisach wykonanych przez Jana +askiego i w 3. Nicolai Medniczensis episcoporum necnon
Volumina legum. illustrium Michaelis natinostri,
Volumina legum bazuje na odpisach +askiego ]r[/nice przez to 4. Alexandri alias Olelko,
s' jeszcze wi"ksze i w wi"kszej liczbie imion\ 5. Iwan et Andreae Wladimirowicz,
6. Fedor Koributhovicz,
1432.10.15, Grodno, tekst w j. =ac. 0447-00-77÷81 ]nr 55\ 7. Semeonis Iwanowicz et Allexandri
Zygmunt w. ks. lit. otrzymawszy do/ywotnio od kr[la W=adys=awa alias Nosch ducum ac magnificorum,
godno>: wielkiego ksi"cia, przyrzeka wierno>: jemu i Koronie 8. Hostik castellani ]strenuorum et
polskiej okre>laj'c jednocze>nie swoje wobec nich obowi'zki. nobilium Hostik castellani\ }kasztelan, przyp. J.D.|,
Pisownia orygina=u wg Kutrzeby – Semkowicza. 9. Dawgerdi palatini Wilnensium }palatyn|,
1. Mathias Wylnensis 10. Petri alias Lelusch palatini,
2. Andreas Luczeoriensis episcopi, 11. Sungal castellani Troczensium,
3. Alexander, 12. Golymini capitanei Samagittiae }kapitan, g=owa, rz'dca|,
4. Ywan Wolodimirowiczy, 13. Radiwil marsalci terrae Lythuaniae }marsza=ek ziemski|,
5. Symeon Ywanowicz, 14. Iwaszkonis Gastoldi,
6. Fedor Koributhowicz duces, 15. Dawgal vexilliferi Wylnensis }chor'/y|,
7. Hostik castellanus Wylnensis, 16. Golyginy,
8. Michael alias Keszgal 17. Raczkonis Thabuthovicz,
capitaneus Samagitae, 18. Woynus,
9. Johannes alias Jownus 19. Goyulus et Yagallo Gedroitorum,
palatini Troczensis, 20. Ericus et Romani Swirzkych,
10. Zynowey Brathoschicz, 21. Sandiwogii Wolymunthowicz,
11. Rombolth marschalcus, 22. Naczkonis Gynivilowicz Brestensis,
12. Petrassius Montigirdowicz, 23. Monividi Grodensis,
13. Gastolth, 24. Iwaskonis Goyczovicz Nowogrodensis,
14, Schedibor, 25. Gynethi Cownensis,
15. Radiwil Hostikowicz, 26. Sudimundi Creviensis,
16. Gudigird, 27. Sak Dubingensis,
17. Jurga, 28. Montigal Wylkomiriensis tenutariorum }dzier/awca|,
18. Naczusz Gynivilowicz, 29. Czysz fratris Nyemery,
19. Olechno Dowoynowicz, 30. Montolth,
20. Sak, 31. Senkonis Gedigoldi,
21. Dovgal vexillifer, 32. Anduskonis Nyemirovicz,
22. Goylimin Nadobowicz. 33. Georgij fratris Butrim,
34. Andruskonis Szakovicz,
1432.10.15, Grodno, tekst w j. =ac. 0447-00-77÷81 ]nr 55\
35. Olechnonis Dowoynovicz
Zygmunt w. ks. lit. stwierdza, /e Horod=o z okr"giem nale/a=o i
sigilla sunt appensa sub ratihabitione, ...itd.
nale/e: ma do Korony polskiej.
Nale/a=o... por[wnaj fragment testamentu Wo=odimera 1288, tym
bardziej /e orygina= obecnie nieznany.

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 TABELE KOLEJNOÍÇ SK+ADANIA PODPISØW
1434. 02. 27, Grodno, tekst w =ac. 0447-00-100÷105 ]nr 61\ Wilikai= jest stryjecznym bratem Dowiata ]nie rodzonym\, na pod-
Zygmunt w. ks. lit. otrzymawszy do/ywotnio od W=adys=awa kr[la stawie genealogii i regu= systemu, m.in. doWIL˚WILikai=; Dowil
polskiego godno>: wielkiego ksi"cia litewskiego, przyrzeka wierno>: bratem Ringolda, Dowiat synem Ringolda;
jemu i Koronie polskiej okre>laj'c jednocze>nie swoje wobec nich DOWDOW ze stryjem ]4-ta zasada\. Podobnie Mindog....
obowi'zki.
2. Ten sam dokument. Ipatiewskaja kopi' wo=y<skiej;
Pisownia orygina=u wg Kutrzeby – Semkowicza.
w wo=y<skiej napisano&
1. Mathias Vilensis
„...bœxou 'e imena litovskix knœzei star;wπi.
2. Andreas Lucioriensis episcopi,
'ivin=bou∂ dov;œt; dov;sprounk;.,
3. Ostik castellanus Vilnensis,
w Ipatiewskiej za>&
4. Dawgerd Vilnensis,
„...bœxou 'e imena Litov;skix= knœzei se star≠wei.
5. Leluschius Trocensis palatini,
"ivin=boud=. Dav=œt=. Dov=sprounk=.
6. Golimyn capitaneus Samagittiae,
W kopiach zdarza=y si" czasem cenne uzupe=nienia i poprawki. W
7. Kezigal Wostoltowicz,
wi"kszo>ci wypadk[w r[/nice z orygina=ami s' jednak b="dami.
8. Chodko Jurgieowicz,
Kopista dostawi= «se» ]ci\ i zmieni= po drodze nieco reszt"& dostawi=
9. Petraschius Montigerdowicz,
kropki i u/y= du/ych liter ]pierwotnie nazwy w=asne pisano ma=ymi
10. Iwaschko Gagastoltowicz,
literami, po tym pozna: m.in. orygina=y – kt[ry egzemplarz by=
11. Radiwil terrae Lithwaniae marschalcus,
wcze>niej pisany; wi"cej te/ greckich liter, a nawet anglosaskich\.
12. Onaczko Brestensis,
U/yte «se» i rozumiane jako «wse» ]wszyscy\, wprowadzi=o zamie-
13. Olechno Lidensis,
szanie u badaczy s=abo znaj'cych j. wo=. – b='d do pewnego stopnia,
14. Iwaschko Nowogrodensis,
podobnie “iz; otvy” poprawione na “iz; lotvy”, poprzez nadpi-
15. Conradus Cownensis,
16. Iwaschko Grodensis, sanie litery +, nad liter' O, a nast"pnie na “iz Dœvoltvy”. Djawo=ta
17. Andrusko Sakowicz Dubinensis, nie ma drugiej litery W& `=ta – `=twa\.
18. Montigal Wilkomiriensis, 430 Rok urodzenia Witofta ]Witowta, Witolda\ – 1354.
19. Sugimund Crewensis, Do dzi> znany jako „ok. 1352”.
20. Dewgerd Oschmanensis capitanei, Witoft podpisywa= si" za Skirgie==' trockim, a na przemian z Kory-
21. Montolth Solczicensis, butem nowogrodzkim, np. „Skirga=o, Coribut, Witold, Lingween
22. Montrim Markowiensis, ]poz. lit. 0165\. Jagie==o urodzi= si" 1351, po nim Skirgie==o, Koribut,
23. Teutigerd Mischegoliensis, Linguen, itd. Je/eli Jagie==o urodzi= si" na prze=omie 1351(52
24. Woynus Kernowiensis, ]koniec roku 1351\, za> Witoft by= r[wie>nikiem Korybuta – Skirgie==o
25. Raczko Tabutowicz tenutarii, urodzi=by si" 1353, Korybut 1354.
26. Andreas Nemyerowicz, Zgadza=oby si" to z innym rokiem urodzenia Witofta – 1344, tj. prze-
27. Senko Gedigoldowicz, suni"tym o 10 lat. Pomy=ki 10 lat zdarza=y si" czasem ]wynik=e z
28. Sudziwoy Wolimuntowicz, u/ywania liter do opisu liczb s=awia<skim systemem – r[/nica w
29. Jagiel Gedwodsky, kolejno>ci nast"pnej litery\, za> w szacunkach liczbie ]woj[w, ofiar\
30. Pacz curiae marschalcus, u/ywano czasem mno/nika 10 lub 100, np. =[d{, kt[ra mia=a przy-
31. Nekrasch in Wasilischky, wie{: na ?mud{ 500 cz=onk[w rzymskiej szlachty, mog=a pomie>ci:
32. Narusch in Medniki tenutarii, 40÷50 os[b ]=[d{ wiking[w\.
33. Cricus de Swirsk, W 1370 roku Krzy/ak odnotowa=, /e Jagie==o ma 22 lata, Witoft – lat
34. Roman de Swirsk, 20. Koneczny, 0360-00-27, na podst. Conrada Bitschina zapiski w scr. rer.
35. Andruschko tenutarius in Ostrina, Pruss. £, 479–480, tak/e D. 0165-01-214, przypis 3, na podst. Naruszewicza,
36. Fedko Sangalowicz, t. VII, str. 192, a ten na podst. kontynuatora Duisburga.
37. Andruschko Dowoynowicz, Jest to pierwsza wzmianka {r[d=owa, za> ocena by=a szacunkowa
38. Raczko Stroczowicz, ]mogli celowo wprowadzi: go w b='d, nie zmienia to sedna rzeczy\. Obli-
39. Iwaschko Semowigewicz, czony w ten spos[b rok ur. Jagie==y jest b="dny ]1370 – 22 ^ 1348\,
40. Mondigal tenutarius Strewniczensis, Olgerd zawar= zwi'zek z Julian' 1349, pierwszym ich dzieckiem by=a
boyari, milities, Magni Ducatus, ....itd. c[rka Dammilda, ur 1350(51. Pozostaje r[/nica 2-ch lat....
Horod=o do Polski nale/a=o, do Korony polskiej.... 432 W zapisie Mendoga ziem dla Krzy/ak[w, w po=owie czerwca
Fragment testamentu Wo=odimera 1288& 1260 ]a nie 1261\ „Íwiadkami byli& Przewielebny pan biskup che=-
„Wo imja Otca i Syna i S]wia\toho Ducha molitwami prstya }s]wia\ mi<ski i mistrz Andrzej braci rzeczonej a bracia zakonu. Langwin,
tya| B]ogorodi\ca i prisnodiew-y(ica m]a\ria s]wia\t]y\ch agg]e\=. Lygeyke, Schabbe, Bixe, Bune, Nasi panowie i krewni, Parbusse
se jaz knjaz Wo=odimer syn Wasilkow. wnouk Romanow. pißou z Nere, Gerdine z Nailse, Vege, Veseyle i Parbusse m=odszy, 2
gramotou. da= iesm knjaginie swoei. po swoem /iwote. gorod swoi braci zakonu kaznodziejnego, brat Syndarius z braci mniejszej
Kobry<. i z liudmi i s danju jak pri mnie dajali tako i po mnie. dajut brat Adolf i jego towarzysze i wielu innych wiary godnych.” ]za J.I.
knjaginie moiei. a/e da= jesm. jej sie=o swoie horod=o. i z mytom a Krasz. 0405–01–77,78\. Íwiadk[w tych nigdzie nie spotka=em poza
ljudi jako na mja stradalie tako i na knjaginju moju. po mojem /iwote. t' prac', st'd te/ przepisa=em ]i tylko dlatego\. Uwa/am za cenny
a/e budiet knjazju gorod roubiti....” wo=ynskaja ltps, Ipat. ltps z niewielkimi wk=ad o rodowo-stronniczym otoczeniu Mendowga w Nowogr[dku
zmianami w pisowni, pod 1287 A.D., 0001-02-903. ]Naupille\ w XIII wieku.
Nale/a=o, jak wida: jest rzecz' wzgl"dn'. W XIII wieku ziemie po zachod- Wg J[zefa Ignacego Kraszewskiego 1847& Andrzej – Andrzej von Stuck-
niej stronie rz. Bug nale/a=y do rodu Romana †1205 pod Zawichostem, to land, dawny poufa=y Mindowsa; bra: mniejsza – Franciszkanie.
jest, do jego dw[ch syn[w i wnuk[w. Ignacy Dani=owicz 1860 utrzymuje, /e Mendog chrzest przyj'= z r'k And-
Syn[w& Dani=y wo=y<skiego †1264 i Wasylka †1271 ]pod rokiem 1271\, rzeja Stirlandskiego 1247÷53, mistrza inflanckiego, wygnanego przez braci.
oraz ich syn[w, a wnuk[w Romana. Syn[w Dani=y& Mstis=awa, Romana, 0165–01–76. Stirlandzki – ze Styrii, w Niemczech. Wo=y<ska ltps, /e by= to
i Lwa Dani=owicza † ok. 1312; i syna Wasylki& Wo=odimera †1288.12.10; ªAndrzej, wygnany }p[{niej| ‘sanu swego’ przez braci.º 0001-02-847.
jego to powy/szy testament.

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.

 KOLEJNOÍÇ SK+ADANIA PODPISØW
434 Kolejno>: sk=adania podpis[w wraz z Systemem nadawania
nazw osobowych jest niezmiernie pomocna do odtworzenia koligacji
rodowych, do uratowania tego, co ju/ prawie uton"=o.
436 PODSUMOWANIE ROZDZIA+U
1. Istnieje pewna mo/liwo>: uzupe=nienia genealogii na podstawie
kolejno>ci wyst"powania w dokumentach, przypisania pozornie
lu{nych os[b rodom.
Jednak/e jest to tylko pomocnicza mo/liwo>:, wskaz[wka.
2. Katalogowanie wg liter alfabtu jest wysoce szkodliwe dla
powi'za< rodowych, gdy/ wiele nazw stoi obok siebie nieprzy-
padkowo. Zaciera si" przez to przynale/no>: rodowa.
✥✴✹✵✳✦✧✫✺✸✣✶✢❉❆❇❆❈❋❃❖❂
438 Por[wnanie danych zawartych w tych dw[ch rozdzia=ach
]System % Kolejno>:\ z dotychczasow' wiedz' o rodzie Gedimina
nasuwa: musi smutne refleksje&
1. MONIWID – pierwszy syn, zatar=o si" pochodzenie rodu Hol-
sza<skich, dotychczasowy protoplasta Olgimunt ]Algimund, Alge-
minne, Elgemonthe ¯ =ac. augmentatio ¯ `tare ¯ augmentum\.
2. NARIMUNT – drugi syn. Astik, Hastik(o ]pop"dliwa /ona\ lub
Ostyk ]g"sty dym\ by= ojcem Radiwi=a. St'd tradycja tego rodu
]Radziwi==[w\ o pochodzeniu od Narimunda. Radziwi==owie byli
rodem b. znanym, piastowali b. wysokie stanowiska, mieli szereg
przywilej[w. Zachcia=o si" J[zefowi Wolffowi wysun': >mia=',
bezpodstawn' hipotez" – jak p[{niej wyka/" – /e jedni ]kniazio-
wie\ wymarli po 1515 r., a drudzy ]niekniaziowie\ przyw=aszczyli
nazwisko przed 1547.
3. OLGERD – trzeci syn, r[d jego nieobecny w akcie 1401.01.18,
przyrzeczenia wierno>ci na osobnych dokumentach,1 najlepiej
znany z racji kr[la W=adys=awa Jagie==y ¿1351–1386÷†1434.
Po 500 latach, w 1959 roku uda=o si" bezb="dnie ustali: wszyst-
kich jego 11-tu braci.2
4. JEWNUTA – czwarty syn, ojciec Wolimunta, dziadek Jawny.
Synowie Wolimunta& „Kesgaylo et Rwmbold” zajmuj' >rodkow'
pozycj" w akcie z 1401.01.18.
5. Keystutt – pi'ty syn, mia= nast"puj'ce m"skie potomstwo&
• Butowt ]jego synowie& Waidutta, Montigai=o, Tawtigin, Kulwa\
– jest jako Butaw z synem Wajdut',
• Surkand ]jego synowie& Jadath, Ralon\ – zapomniany,
• Rimowid ]syn Jan\ – zapomniany
]dw[r Rimowida istnia= jeszcze przed 1500\,3
• Woidat ]synowie& Suk, Kusul\ – jest, i syn Jerzy,
• Waidoch ]czy mia= potomstwo$\ – zapomniany,
• Woisziwid ]jego synowie& Radiwil, Sesnik, Dewknet, Monstold,
Danejko\ – jest, jako Wojsziwi=,
• Mileiko ]jego synowie& Wo=çko, Roman – protoplast' rodu
Kobry<skich\,
• Tokowil ]synowie$\ – jest, jako Towciwi==, b="dnie.
◆ Wito=d ]Witowt, Witoft, Witold; `old – senior, Sr.\ †1430,
◆ Sidismund ]Zygmunt\ †1440.
Pierwszych o>miu urodzi=a przed 1353 rokiem pierwsza /ona
Keystutta, nieznana z imienia, nie wspominaj' o niej /adne {r[d=a.
Pozosta=ych dw[ch, Biruta z Po=ongi, utopiona w ko<cu 1382, lub
na prze=omie 1382(83 ]“Keystutta” uduszono\. W tej pracy jest to
pierwsza wzmianka /e taka istnia=a, ta nieznana z imienia. Jej po-
tomstwo /yje odpowiednio wcze>niej.
Roman, syn Mileiki, by= protoplast' kniazi[w kobry<skich, rzecz
dotychczas nieznana. Dzi> wiadomo tylko, /e Roman, bratanek
Witolda, /yj'cy 1404 by= t' osob'.3
Doczepiano tu czasem Patrika 1348÷65÷†1383(87 – syna Nari-
munta ]rozdzielenie jednej osoby na dwie& Patrik i Patrycy, lecz
nie jestem zupe=nie pewien, czy nie by=o dw[ch\.
6. KORIAD – sz[sty syn, mia= syna Jadyg", a ten syna Koreiw"
]Koreiwa wnukiem Koriada\. Jan Koreiwa Jadygowicz 1451 ]KORei-
wa JADygowicz ^ KOR–JAD\, st'd wysoka pozycja rodu.
Potomstwo Koriada nieobecne w akcie z 1401.01.18, ale pocho-
dzenie Koreiw[w zatar=o si".
7. LUBARD – si[dmy syn, mia= conajmniej 4-ch syn[w z /on'
o imieniu Bucza,4 c. Wo=odimera,5 ks. wo=y<skiego& Dowgerd,6
Wissegerd, Montigerd i Tawtigerd.
Dowgerd „panem Wo=ynia” ]wojewod'\, lecz nikt nie wie, sk'd to
si" wzi"=o, w jaki spos[b. To po dziadku ]Wo=odimerze\, przez
matk" ]Bucz"\ — pierwsze uzasadnienie w tej kwestii.
8. WOIN – [smy syn Gedimina, zupe=nie pomini"ty we wszystkich
opracowaniach, bo jeden dokument go opu>ci=, pisany ponad 30 lat
po >mierci Woina, czyt. wszystkie inne oparte na jednym dokumencie,
za kt[rym “Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie”.7
Zatar=o si" przez to pochodzenie wszystkich rod[w od Woina. m.in.
Gedroit[w, Swirskich, Mickiewicz[w, Siesickich i wielu innych. Jest
to pierwsza wzmianka, /e Woin by= [smym synem Gedimina i /e te
rody od niego pochodz'. Protoplast' Gedroit[w by= Wrdycz 1401,
Swirskich – Goligind.
Tak w olbrzymim skr[cie wygl'daj' luki w wiadomo>ciach o
najbardziej znanym rodzie Litwy w wiekach >rednich – rodzie
Gedimina †1341(42.
S
PRZYPISY
1\ Przytacza= je Ignacy Dani=owicz †1843, w swoim „Skarbcu diplomat[w”,
Wilno 1860, poz. lit. 0165, m.in.
Teodor Lubartowicz, 1386.05.22 0165-01-261
Dymitr Korybut, 1386.12.21 0165-01-263
W=odzimierz, 1386 0165-01-263
Skirgie==o, 1387.06.18 0165-01-269
Dymitr, s. Olgerda, 1388 0165-01-274
Symeon-Szymon, s. Jawnuty, 1389 0165-01-275
Symeon inaczej Liuhwen, 1389 0165-01-275
Symeon Jurgiewicz ks., syn Narymunda,
1389.04.25 0165-01-275
Simeon, ks. drucki, brat Dymitra, 1400 0165-01-320
Aleksander Patrikiewicz, 1400 0165-01-322
Witold Aleksander, 1400.01.18 0165-01-324
Symeon, ks. drucki, syn Dymitra, 1401 0165-01-326
Jerzy Dowgoth, 1401 0165-01-327
Jerzy Michai=owicz, brat Andrzeja,1401 0165-01-327
Jan Algimundowicz, 1402 0165-01-334
Bazyli Koriatowicz, 1402 0165-01-334
O nanoszeniu poprawek
Moim ulubionym przyk=adem na b="dne nanoszenie poprawek do orygi-
nalnych tekst[w jest przyjazd Olgerda z Krewa do Wilna, 1345, na wie>: o
obaleniu nieudolnego Jawnuty, przez Kiejstuta.
W kilku latopisach, /e przyby= p"dem z Krewa, ale pisiec jewreinowskiego
nigdy o Krewie nie s=ysza=, wpisa= wi"c, /e z Krakowa, s'dz'c /e w tym
miejscu musi by: pomy=ka.
W ten spos[b, po po='czeniu obu informacji, Olgerd p"dem przyby= a/ z
Krakowa do Wilna.... Jewreinowski – przezornie – wyj'= “p"dem” z tre>ci.
Nawiasem m[wi'c, Olgerdowi nie >pieszy=o si" z przybyciem na miejsce,
bo obowi'zywa=a w[wczas regu=a, /e w=adz" otrzymywa= m=odszy brat, po
starszym bracie, wi"c w=adza po Jawnucie nale/a=a si" Kiejstutowi. Olgerd,
od innej /ony Giedymina, nie mia= do niej prawa. Ale Kiejstut podzieli= si" ni'
z Olgerdem, i doprowadzi=o to do zmaga< o w=adz", Witowta ]prawowitego,
bo po Kiejstucie\, z Jagai=' ]po Olgerdzie\, 1380–1382.
Samozwaniec, wymaga= p[{niej akt[w lojalno>ci od wszystkich znaczniej-
szych krewnych. ?aden w=adca, ani wcze>niej, ani p[{niej, nie trzyma= a/ tylu
akt[w co Jagai=o, ochrzczony W=adys=awem, kr[l Polski 1385–†1434.
W=odzimierz odm[wi= z=o/enia ho=du i zosta= za to pozbawiony Kijowa,
1392(93. Sam Witowt, z ramienia kr[la, nak=oni= go do opuszczenia grodu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
2\ W=. Dworzaczek „Genealogia ”, W-wa 1959, poz. lit. 0190.
3\ A. Boniecki „Poczet rod[w”, poz. lit. 0091-00-50.
4\ Potomstwo Buczy w og[le nieznane, /adnego imienia.
5\ J. Lelewel ]0450-00-tg\ utrzymuje, /e Bucza jest c[rk' W=odzimierza
trac'cego Wo=y< w 1319, ten z kolei synem Lwa Dani=owicza †1301, lub
Romana, wnukiem Daniela †1266, prawnukiem Romana †1205.
J[zef Wolff w „Kniaziach...” 1895 podaje, /e Korybut, Swidrygie==o i Lubart
byli bezpotomnymi ]...\ 1235-00-650 ]w cz">ci „Pseudokniaziowie”\.
6\ Na Dowgerdzie zamyka si" r[d Lubarta w akcie z 1401.01.18.
7\ Patrz rozdzia= pt. Kroniki; Kroniki Litewskie, nr 900.
 ROZDZIA+Y OpuszczonE w druku

Prac" wydaj" w=asnym kosztem, dlatego postanowi=em j' troch"

h
skr[ci: – opu>ci: w druku rozdzia=y o znacznej obj"to>ci kt[rych
Systemu nadawania nazw osobowych nie zarzucono w gwa=towny
spos[b. W latach 1450÷1600 w dalszym ci'gu mo/na spotka: w
warto>: poznawcza by=a mi pomocnicza. Informacje te s' cz">ciowo dokumentach >lady nazw poga<skich, niezale/nie od kszta=towania
opublikowane w r[/nych ksi'/kach – pierwotnie zbiera=em je i wy- si" nazwisk obecnej formy, np. Jan Narusz 1520. W oparciu o „Poczet
ci'ga=em na ich podstawie w=asne wnioski, uczy=em si". rod[w w W.X. Litewskim” Adama Bonieckiego, 1887&
Z logicznego punktu widzenia, niedopuszczalne jest zamieszczanie 1480 Iwaszko Zenkowicz
Wniosk[w ko<cowych bez materia=u wyj>ciowego. Ale czytelnik szyb- 1481 Mitko Starodub
ko zorientuje si", /e nie ma w nich nic wa/nego, czy odkrywczego. 1490 Korkodyn z synem
Decyzj" o opuszczeniu podj'=em ju/ 11 czerwca 2006, w ko<cowej 1495 Naczko i Biernat Narwoiszewicz
fazie pracy nad s=owniczkiem, kt[rego obj"to>: si"gn"=a w[wczas 1495 Stanko, Bartek, Dowgird Tudo=gowicz
ponad 80 stron i 1775 hase=, tj. znacznie wi"cej, ni/ pierwotnie 1495 Senko Zenkowicz vel Zenkiewicz
zamierza=em. Ca=o>: publikacji ma ju/ kilkaset stron, gdy wi"cej 1496÷1501 Dobrohost Narybutowicz vel Narbutowicz
– ze wzgl"d[w technicznych, by: mo/e – nale/a=oby j' wyda: w 1496 Lewko Wejmkewicz v. Weknewicz
dw[ch tomach. 1499÷1541 Zanko Iwanowicz
Znaczna cz">: opuszczonych informacji znalaz=a si" w s=owniczku 1499÷1533 Niemira Hrymalicz
– niejako ich powielenie pod poszczeg[lnymi has=ami, i – u/ywaj'c 1501 Se<ko To=tyginowicz
metody malarza – by=y szkicami odr"bnych element[w robionymi 1501÷1510 Olechno Skoruta, siostra Fenna
na boku, by nast"pnie wnie>: je do panoramicznego obrazu bitwy 1502 Paszko
czy innej kompozycji ]S=owniczka w tym wypadku\. Cz">ciowe 1503 Petko Swirski
powielenie by=o aspektem sk=aniaj'cym do opuszczenia ich. 1505 Szczastny, Senko 1522, Iwaszko 1524 P=ozowicz
Do opuszczonych rozdzia=[w nale/'& 1504 Woina Jachnowicz Falejowicz
GENEZA NAZWISK ]z wyj'tkiem trzech fragment[w\ 1507 Hry<ko Ostrouch, brat Michno 1514
SZLACHECTWO I HERALDYKA ]we fragnentach\ 1507÷1522 Burtim Niemira, brat Szczastny 1529
ETYMOLOGIA ]z wyj'tkiem trzech fragment[w\ 1507÷1514 Hry<ko, Michno 1514, Ostrouch
KRONIKI ]skr[tami, z ci"/kim sercem\, p[{niej zmieni=em zdanie 1511 Lenart Kosi<ski
KTO SKÅD POCHODZI ]dwie strony w Sprawach r[/nych\ 1511 Iwaszko Worona, Olechno 1518, Tomi=o
1518 Sopotko Steckowicz
G ENEZA NAZWISK 1520 Bernat, Mordas, Towty=o, Szimko ]s. /y= 1536\ Koreiwa
454 Trzy okresy& 1521÷1526 Suderman, Miko=aj Narwidowicz z bratem sprzeda= mu ='k"
1. jednoimienno>:, do ok. 1350, 1522÷1544 Hleb, Sidor, Chodat,
2. okres >rodkowy, ku{nia nazwisk, r[/norodno>:, lata 1400–1500 1526 Dowkgia= Mo/eikowicz
]w latach 1450–1550 nazwiska przechodzi=y mutacj"\, 1528 Jurkgis Darkgi=owicz, Szimko Darkgowicz
3. dwuimienno>:, ]imi" i nazwisko\, po 1600. 1528÷1531 Irzyk, s. Olechny
Okres >rodkowy 1400÷1500 mo/naby nazwa: ku{ni' nazwisk. 1533 Butak Sawicz
Mo/na w nim spotka: wp=ywy polskie i ruskie, adaptowane do wa- 1536 Lanart Kotrym
runk[w litewskich, pr[by kontynuacji starych form, pr[by dalszego 1538 Matej Zabie=o
cementowania rod[w imionami – wszystko to w r[/nej gramatyce& 1538 Szimko Juriewicz
po polsku, rusku, anglosasku i po =acinie. Dla os[b przywyk=ych do 1538 +awryn Rymkowicz
wsp[=czesnej >cis=o>ci pisania, literka w literk", i jednolitego uj"cia 1539 Hurko Olechnowicz
nazw, ten stan rzeczy przypomina: musi istny chaos& 1539 Niemira Nosowicz Porwanecki
1401.01.18 Wilno ]tekst w j. =ac.\ 1541 Tyszko Proskura, 1524 otrzyma= z Olizarem Wo=czkowiczem
„... Strigivil Boreiconis, Gyntold, Astyk cum fratre germano Dorgy, zamek czernobylski
Zastolt cum Przezhgindo fratre germano, Nemyra cum suis fratribus 1546 Budrus Grymzaitis
germanis, Swugaylo, Olyzar Wessilonis, Woynad Rwsilowiczh, Kes- 1547 Bobojed ]Iwan Leniewicz Ma=ojed 1551\
gaylo et Rwmwold Wolymuntonis cum caeteris fratribus germanis, 1549 Kirkor
Goligyn, Roman Mileiconis...” 1549 Bernard Sawka
1413.10.02 Horod=o ]tekst w j. =ac.\ 1549 Skop
„... Hosticonem, Butrim, Goligunt, Nicolaum Bylimyn, Corewam,
1550 Janczura Sudimunt Fronckowicz
Wyssegerd, Petrum Mondygerd, Nicolaum Tavtygerd, Johannem
1550 Bernat Romaszko
Gastoldi, Wolczconem Culva, Butowdum, Jadath, Ralonem, Johannem
Rymowidowicz, Gyneth Conczewicz, Dawxa...” 1550 Horain Szyrynda
1432.10.15 Grodno ]tekst w j. =ac.\ 1558 Jesko Wo=k
„... Zynowey Brathoschicz, Rombolth marschalcus, Petrassius Mon- 1576 Arnulf Hlebowicz, s. Miko=aja 1550, wnuk Stanis=awa,
tigirdowicz, Gastolth, Schedibor, Radiwil Hostikowicz, Gudigird, prawnuk Hleba ]ulf – wilk, j. du<ski\
Jurga, Naczus Gynivilowicz, Olechno Dowoynowicz...” 1569 Kunasz Besdejko, mieszczanin Brac=awia Choma Biljurmin
1432.02.27 Grodno ]tekst w j. =ac.\ 1569 Ostafej Borejko z Knerut
„... Woynus Kernowiensis, Raczko Tabutowicz tenutarii, Andreas 1569 Skinder Chomiatowski i wiele innych.
Nemyerowicz, Senko Gedigoldowicz, Sudziwoy Wolimuntowicz, Jagiel W ¡ po=. XVI wieku /yli Litawor Chreptowicz z /on' Jadwig'
Gedwodsky, Pacz curiae marschalcus, Nekrasch in Wasilischky, Na- Holsza<sk' i Belik Kgirdiwid.
rusch in Medniki tenutarii, Cricus de Swirsk, Roman de Swirsk...” Cz"stotliwo>: ich wyst"powania jest znacznie mniejsza.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.
 TREÍÇ ROZDZIA+ØW OPUSZCZONA LUB SKRØCONA W DRUKU
Okres 1450÷1600 cechuje ci'g=a zmienno>: brzmienia i pisowni& 1388.04.26
Dowgerd, Dowgird, Do=gierd, Do=giert, Dawgird, Do=khird, Dowkgird; David Dmitrijewicz,
Stryjkowski, Strykoff, Striikowski, Strijkowski, Strykowski; Rusan P=aksicz,
Dowkgia=owicz, Dowkgwi=owicz, Dowkgija=owicz, Dowkgja=dowicz, Wasilij Neswizskij,
Dowkgi=ojtis, Dowkgowtis, Dowkgowicz, Dowkgia= 1528, itp. Choma Biljurmin,
SZLACHECTWO I HERALDYKA Wasko Djurkowicz,
Haws Klimjant,
510 Wielkich ksi'/'t wymieniano wy='cznie z imienia, np. Gedimin;
Jurij Zwinkenewicz
ksi'/'t z tytu=u lub posiad=o>ci, a bojar[w ze stanowiska, lub kto
Trep Maksak,
czyim by= synem. Im mniej znani – tym wi"cej s=[w opisuj'cych.
Kgirdiwid Belik,
512 Ksi'/'t wymieniano z tytu=em ]ksi'/"cym lub z posiad=o>ci\& syn ego Semen Woi=owicz,
1379.09.29 Hric z bratom Stepanom,
Jagel najwy/szy ksi'/" Litwy z bratem Kalit,
Langwynne, Iwan Ba=akerowicz,
Kenstute ksi'/" trocki z synem Sas Horbaczewicz so wseju bratieju,
Witowdem,....” 0165–01–229 Semen Jasmanowicz, trubestkij wojewoda....
]kniaziowie i bojarowie Dymitra Korybuta przyrzekaj' ze swym
1387.02.17
ksi"ciem dotrzyma: wierno>ci W=adys=awowi i Jadwidze i Koronie
Skirgie==o trocki }tytu= przyw=aszczony|,
polskiej\. 0447–00–17, 18 ]nr 20\.
W=odzimierz kijowski,
Korybut nowogrodzki, 1412.05.31
Witold grodzie<ski, Micha= alias Minigai=o,
Konrad Ole>nicki, Albert alias Moniwid starosta wile<ski,
Jan i Ziemowit mazowiecki....” 0165–01–265 Rumbold marsza=ek Litwy,
Kinsgai=o starosta /mudzki,
1387.02.20
Christin inaczej Ostik,
Skirgie==o trocki,
Jan alias Jawnys starosta trocki. 0165–02–09
Witold grodzie<ski,
Korybut nowogrodzki, 1434.09.15
Kazimierz albo Korygie= m>cis=awski, Ostikon kasztelan wile<ski,
Aleksander czyli Wigunt kiernowski. 0165–01–226 Dowgierd wile<ski wojewoda,
Lelusz wojewoda trocki,
1387.02.22
Kezyga=o de Deuweltowo,
Skirgie==o trocki,
Montygierdowicz Petraszko,
W=odzimierz kijowski,
Jurgeowicz Chodkon,
Korybut nowogrodzki,
Gastoltowicz Iwaszkon,
Witold grodzie<ski,
Dowoynowicz Olechno,
Konrad Ole>nicki,
Miko=aj szlachetny, notariusz.... 0165–02–57
Jan i Ziemowit mazowiecki
oraz wielu pan[w polskich i litewskich
540 J[zef Wolff – „Kniaziowie litewsko–ruscy od ko<ca XlV wieku”
i Micha=a Gedigolda starosty oszmia<skiego. 0165–01–226
1895, poz. lit. 1235 – niewiele wiedzia= na temat tego procesu.
Pisownia nazw mo/e by: spolszczona, r[/na z orygina=em dostatecznie
daleko, na wymogi j"zykoznawcze i Systemu nadawania nazw osobowych. Mi"dzy innymi domaga= si", by w spisach szlachty u/ywano tytu=[w
Dani=owicz – od kt[rego zaczerpn'=em powy/sze nazwy – nie przywi'zywa= szlacheckich i kniaziowskich....
szczeg[lnej wagi do dok=adnego ich literowania, pisa= nazwami utartymi. Je/eli tytu=u nie by=o i kto> nie podoba= mu si", pisa=& „Heraldycy nie na-
zywaj' ich kniaziami....”, bo zapewne w s p i s a c h s z l a c h t y pisali o
514 Bojar[w za> wymieniano bez tytu=u ksi'/"cego i bez posiad=o>ci, c h = o p a c h, i autentycznych szlachcic[w do pseudokniazi[w....
czasem ze stanowiska, czasem kto czyim by= synem, bo ludzie ci Ju/ samo wymienienie w takim spisie jest dostatecznym dowodem.
byli mniej znani&
542 Zyska= jednak ogromny aplauz od os[b, kt[re jeszcze mniej
1379.09.29
wiedzia=y, lecz poczuwa=y si" do wydawania opinii z pozycji auto-
Jorge Kasusna Waydelo,
rytet[w – rzeczoznawc[w przedmiotu. Jest to wyk=adnik poziomu
Iwan syn Angemunta,
wiedzy na tym polu. Wolff okre>lany jest za jednego z najwybit-
Buske,
niejszych fachowc[w. W kilku bibliotekach publikacja dost"pna
Saymundt syn Girdutty,
jest na specjalnie strze/onych miejscach, np. na Uniwersytecie
Jadut syn Surkanda. 0165–01–229
Warszawskim.
1384.01.30 Robi= kardynalne b="dy co par" zda<, gdy opinie pochlebc[w
Jurgen, bazowa=y na szacie zewn"trznej wydania.
Swirgail,
544 Ksi'/ka obj"to>ciowo du/a, wygl'da na drobiazgowe opraco-
Gybut ]Kemmer czu Seymen\,
wanie, pisownia orygina=[w podana kursyw', podane odno>niki do
Rowkutte,
materia=[w {r[d=owych – wreszcie to, na co czekamy. Takie jest
Michael Mylegunde,.... 0165–01–247
pierwsze i og[lne wra/enie.
1388.01.31 Je/eli bowiem zajrzymy do >rodka, gwa=townie ono blednie.
Semen Jasmanowicz,
546 J[zef Wolff ma by: pono: ªmi=o>nikiem rodu Gediminaº – tak
Iwan ?idowczicz,
przynajmniej utrzymuje kt[ry> z autor[w. Inny lub ten sam dodaje,
Pawe= Petrowicz Ozaricz
/e odnalaz= Lubarta ]...\, jak go sam okre>li=& ‘najm=odszego’ ]...\,
i Dawid i Jakow Moiszega=,
bezdzietnego przy tym ]...\, jeszcze inny policzy= opisane rody – 119,
Skuszcz wojewoda nowgorodskij
ja nie liczy=em, powtarzam tylko.
tymo listom czynimy..... 0447–00–17, 18 ]nr 20\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.
 TREÍÇ ROZDZIA+ØW OPUSZCZONA LUB SKRØCONA W DRUKU
548 Ja nie liczy=em, zajrza=em natomiast do >rodka kilku z nich
i ujrza=em prawdziw' warto>: jego dzie=a – tre>: nie adekwatna do
technicznej strony wydania.
Wolff nie mia= wyczucia w sprawach j"zykowych. By= tendencyjny –
wyci'ga= wnioski takie, jakie chcia=, nie takie – jakie nasuwa=y si" z
materia=[w wyj>ciowych. Pe=no b="d[w logicznych i stylistycznych.
Wolff zmienia= czasem wag" wydarze<. Przyk=ady dotycz' rod[w&
Dowmont[w, Gasztold[w, Gedrojt[w, Pi=sudskich, Radziwi==[w,
Sapieh[w i Íwirskich.
550 DOWMONT
• Dowmont pskowski zamieszany w zab[jstwo Mindowga 1263, o/eniony
powt[rnie z Mari' – wnuczk' Aleksandra Newskiego, pobi= Krzy/ak[w,
zmar= 1299.05.20.
• Dowmont ucia<ski ]$\ z rodu Gedymina, po=. XlV w., pobi= Krzy/ak[w na
na polu Kawlis ]trupy; je/eli pobi= to trupy by=y; pewne /e D. pskowski\.
• miejscowo>ci na Litwie& Dowmonty, Dowmonciszki,
Dowmondzie. 1105–02–135, 136.
• Jan Dowmont 1512.
• Stanis Dowmontowicz, Dowmont Bilewicz – bojarowie penja<scy
w popisie koni 1528 r. 0030–24–46.
• Tomko Dowmontowicz – bojar /y/morski. 0030–24–51
• normandzka nazwa DOW–MONT,
• r[d Gedrojt[w o tym przydomku.
Wolff pisze& ...Gedrojcowie u/ywali niekiedy przydomku „Dowmont”, niby na
pami'tk" swego przodka, niewiele przedstawia wiarygodnego....
Tyle istotnej cz">ci.
Popis koni 1528 doskonale mu znany, do>: cz"sto powo=uje si" na<,
Dowmont[w nie uzna= za stosowne ze< przytoczy:.
552 GASZTOLD
Istnia=y dwa rody o tej samej nazwie&
— w rodzie Narimunta, wzmiankowany 1387–1401–1411,
ojciec Taliwusza i Iwaszki,
— w rodzie Keystutta, wzmiankowany 1413–1445,
ojciec Marcina i prawdop. Piotra.
• Gasztowd, dow[dca Welony, zabity przez Krzy/ak[w 1364.
0091–00–56, 0165–01–207
• Andrzej inaczej Gastold, starosta wile<ski 1387. 0091–00–56
• Gastold cum filio Taliwusch 1401.01.18. poz. lit. 0447
• przywilej dla Gastolda 1407.08.16. poz. lit. 0165 pod r. 1407
• Johannes Gastoldi w Unii Horodelskiej 1413.10.02.
• Gastolth 1432.10.15. poz. lit 0447
• wysoka, p[{niejsza pozycja rodu.
• nazwa norma<ska.
Wolff zamieszcza tylko& Wg Jab=onowskiego pochodz' „z rodu Dorszprunga”
czemu najwyra{niej zaprzecza Kronika Litewska, wed=ug kt[rej przodkiem 560 GEDROIT i SWIRSKI
Gastold[w by= Grumpi herbu Kolumna nie knia{, towarzysz litewskiego
ksi"cia Erdziwi==a. ]podkr. J.D.\.
Tylko tyle i r[d do pseudokniazi[w. Mia= herb lecz nie by= kniaziem.... Nie by=
kniaziem – wg Wolffa – bo nie mia= tytu=u kniaziowskiego ]por. 520\. Kronika
Litewska nie podaje, /e nie by= kniaziem, jak to z chytrego sformu=owania
Wolffa mo/naby wywnioskowa:. Powo=uj'c si" na Kronik", wtr'ca swoje
mniemanie – sugesti" wprowadzaj'c' w b='d.
Zdradza to te/, /e J. Wolff nie mia= poj"cia, kiedy ta kronika powsta=a,
/e by=a dla niego takim autorytetem, ˚Kroniki, nry 858, 900.
554 PI+SUDSKI
Piszemy& „...protoplasta kt[rych Ginet wyst"puje w Horodle sama zbija
kniaziowskie pochodzenie...” i r[d do pseudokniazi[w. Chyba nie mo/e by:
nic lepszego, jak Unia Horodelska 1413.10.02 na dow[d swego pochodze-
nia, gdzie wyst"powali sami cz=onkowie rodu Gedymina i gdzie sam Witoft
wybiera= uczestnik[w, ˚nr 418.
556 RADZIWI++
Istnia=y dwa rody o tej samej nazwie&
— w rodzie Narimunta& Hostik v. Ostik ojcem Radiwi=a 1432÷33÷34–†1477,
— w rodzie Keystutta& Woisziwid ojcem Radiwi=a 1401÷1413.
Radziwi==owie z rodu Keystutta prawdop. wymarli w XVl w., pozosta=a ga='{
po Narimuncie. Ze wzgl"du na obszerno>: uzasadnienia ]by zagmatwa: i
zgubi: czytelnika\ nie cytuj" go w ca=o>ci. Og[lna idea jest taka& jedni – knia-
ziowie – wymarli; drudzy – niekniaziowie – podszyli si" p[{niej.
Najwyra{niej jednak wynika, /e, mimo do>: karko=omnej gimnastyki umys-
=owej – /y=o wsp[=cze>nie sobie kilku Radziwi==[w, co by=o niemo/liwe, gdyby
jedni z nich nie byli kniaziami. Taki bowiem zarzut postawi= Wolff. Sam pisze,
/e kniaziowie otrzymali 1515 tytu= Ksi"cia Íwi"tego Pa<stwa Rzymskiego
„potomstwo jego wymar=o na dzieciach” ]nale/y rozumie:, /e r[d sko<czy=
si" na najbli/szym pokoleniu\. Tymczasem cesarz tytu= ten wznowi= 1547 dla
innych Radziwi==[w, jak sugeruje Wolff – niekniaziowskiego rodu. Poniewa/
wznowi= go – jak nale/y rozumie: – osobom doros=ym, jest fizycznie niemo/-
liwe, by ci, co otrzymali w 1515 i zmarli znacznie p[{niej, nie wiedzieli o innych
Radziwi==ach /yj'cych ju/ w tym czasie ]urodzonych 1500÷1520, by otrzyma:
tytu= w 1547\, bez szlacheckiego pochodzenia; tym bardziej /e /y=y jeszcze
dzieci, Radziwi==[w zmar=ych po 1515. Dla przyk=adu&
• Miko=aj Radziwi== zwany “Rudy” ur. 1512, zm. 1588,
brat Barbary ur. ok. 1520, zm. 1551, c. Jerzego – kasztelana wile<skiego
i hetmana litewskiego, /ona Stanis=awa Gasztolda do 1542,
od 1547 /ona Zygmunta Augusta †1572, od 1550 kr[lowa Polski.
• Miko=aj Radziwi== zwany “Czarny” ur. 1515, zm. 1565, stryjeczny brat
Barbary, kancelerz W.X. Litewskiego, faktyczny jego rz'dca.
Ju/ z tego wynika, /e w krytycznym momencie istnia=a ci'g=o>: i na do-
datek – osoby piastowa=y wysokie pozycje, czego nie zauwa/y= Wolff, by
nie zaprzecza: swej teorii.
Podejrzewam, /e jak trzeba, got[w by=by przemilcze: pochodzenie samego
kr[la, nie tylko kr[lowej....
Bir/any pozosta=y w r"kach Radziwi==[w do ko<ca XVlll w.
558 SAPIEHA
R[d pozosta=y po Narimuncie †1347, wg w=asnej genealogii Sapieh[w&
Punigai=o mia= syna Sunigai=". Blisko spokrewnieni z Gedrojtami.
Punigai=o nie m[g= mie: syna Sunigai=y, m[g= by: jego dziadkiem lub bratem,
patrz 314, 318. Spokrewnieni byli blisko z Gedrojtami ]po Woinie †1350\ i
Holsza<skimi ]po Montiwidzie\; pisz'c Kronik" Litewsk', nie zapomnieli o
Narimundzie, Holszy i Gedrusie, oraz Woinie ]Holsza – rzekomy protopl.
Holsza<skich; Gedrus – Gedrojt[w\, patrz 438.8. Fragment uzasadnienia,
wg Wolffa, nieszlacheckiego pochodzenia tego rodu&
Cho: z przekonania katolik publicznie wyznawa= obrz'dek wschodni, to te/ w
relacyach ze Smole<ska do Moskwy, o prze>ladowaniach na Litwie greckiej
wiary w osobie kr[lowej Heleny i jej jednowierc[w 1498r., skarga na „Sopieh"
odszczepie<ca ich ]tj. katolik[w\ na prawos=awn' wiar".”
Pytanie& kto zrozumie ten tekst$ Gdyby Helena prze>ladowa=a na Litwie
greck' wiar", Sopieha nie wyznawa=by jej publicznie, tym bardziej, /e – jak
sam pisze – by= z przekonania katolikiem.
Tekst pe=en sprzeczno>ci& jaki katolik skar/y= si" na odszczepie<ca ich do
Moskwy, gdzie by=a grecka wiara.
Pi"kn' odpowied{ na temat zap"d[w J. Wolffa w sprawie rodu Sapieh[w
da= Franciszek Ksawery Piekosi<ski ]ur. 1844, zm. 1906\. W artykule „Z
przesz=o>ci dawno ubieg=ej”, Herold Polski, Krak[w 1898, wytkn'= zbyt
schematyczn' argumentacj" Wolffa.
Pochodzenia rodu nie ustali=.
Rody pozosta=e po Woinie †1350. Protoplast' Gedroit[w Wrdycz; Swirskich
– Goligind, patrz 438.8 % Tabele.
Obydwie te dane, podobnie jak i poprzednie, nieznane Wolffowi.
Gedrojtowie i Íwirscy znale{li si" jednak w>r[d kniazi[w. Uzasadnienie
rodu Íwirskich&
„Pochodzenie kniazi[w Íwirskich czysto Litewskie stwierdzaj' u/ywane przez
nich imiona, a ponadto fakt i/ byli katolikami.” 1235–00–505
Jakie imiona$ Poga<skie, opuszczone tu, by nie k=[ci=o si" z katolicyzmem.
R[d Íwirskich&
„Iwaszko, prawdopodobnie brat Romana ]1433–1434\, gdy/ prawnukowie Iwasz-
ka – Wojciech i Andrzej Juchnowiczowie i prawnuk Romana – Piotr Michaj=owicz,
kniaziowie Íwirscy, maj' wsp[lnych stryj[w, mia= syna Stanka.”
Prze>led{my to na schemacie. Wsp[lnych stryj[w mog' mie: tylko wnuki.
Stryjem nazywano te/ czasem dalekiego krewnego z linii m"skiej, w po-
desz=ym wieku, o zatartym stopniu pokrewie<stwa, co> w rodzaju ‘ciocia’ w
linii /e<skiej, u/ywane zw=aszcza na terenach wschodnich Polski.
Nie mo/e to s=u/y: do takiego ustalania powi'za<, bo nie>cis=e, tym bardziej,
/e Wojciech, Andrzej i Piotr s' tu ]byliby tu\ praprawnukami ich wsp[lnego
protoplasty, tj. daleko od wnuk[w.
562 W cz">ci „Pseudokniaziowie” u J. Wolffa znalaz=y si" dodatkowo
rody& Iwaszkiewicz[w, Jurewicz[w, Mickiewicz[w, Narbutt[w,
Ostyk[w i Siesickich – dow[d znacznego nierozeznania tematu.
564 SIESICKI
Ga='{ Gedroit[w, protoplast' Gabriel Gedroit, pierwsze wzmianki z
ok. 1550 roku. Nosili przydomek “Dowmont” – jak cz">: Gedrojci[w,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.
 TREÍÇ ROZDZIA+ØW OPUSZCZONA LUB SKRØCONA W DRUKU
a /e Dowmont mia= /y: 1281÷83, Zbigniew Leszczyc w „Herbarzu
szlachty polskiej ” 1908 pisze, /e osiedli na Litwie w roku 1280&
„...Dowgird[w i kniazi[w Siesickich – rodzin" na Litwie osiad=' w roku
1280.” Nazwisk w[wczas tam nie by=o. Nie by=o rodzin, lecz rody.
R[d tam nie osiad=, on ju/ tam by=.
578 LITERATURA HERALDYCZNA W POLSCE
Paprocki Bartosz
• Panosza tj. herby znakomitych familii wojew[dztwa ruskiego
i polskiego, 1575.
• Gniazdo cnoty, 1578.
• Herby rycerstwa polskiego, Krak[w 1584 i przedruk 1858.
Baranowski Stanis=aw
Herbarz nowy Bartosza Paprockiego, 1635.
Okolski Szymon
$ ]3 tomy\, Krak[w 1614÷45.
Koja=owicz–Wijuk ks]i'dz\ Wojciech S.J. Alberti 1609÷1677
• Herbarz rycerstwa W.X. Litewskiego – Compendium,
Krak[w 1897.
• Herbarz szlachty W.X. Litewskiego – Nomenclator,
Krak[w 1905.
Potocki Wac=aw
Poczet herb[w szlachty Korony Polskiey y Wielkiego Xi"stwa
Lit., Krak[w 1696.
Niesiecki Kasper 1682÷1744
Korona Polska ]4 tomy\, Lw[w 1728–1744.
Jab=onowski ks. J[zef Aleksander
Heraldica to jest osada kleynot[w rycerstwa y wiadomo>ci
znak[w rycerskich, dot'd w Polsce nieobja>niona,
Lw[w 1742–48–52 ]6 wyda<\.
Du<czewski Stanis=aw
Herbarz wielu dom[w Korony Polskiey i Wielkiego Xi"stwa
Litewskiego, Lw[w 1757 – wg J[zefa Wolffa ]1895\;
Zamo>: 1757 – wg W=odzimierza Dworzaczka ]1959\.
Chmielowski ks. Benedykt
Zbi[r kr[tki herb[w polskich oraz ws=awionych cnot'
i naukami Polak[w, Warszawa 1763.
Kuropatnicki hr. Eweryst Andrzej
Wiadomo>: o kleynocie szlacheckim oraz o herbach dom[w
szlacheckich w Koronie Polskiej i Wielkim Ksi"stwie Litewskim....
etc., Warszawa 1789.
Ma=achowski Piotr Na="cz
Zbi[r nazwisk szlachty z opisem herb[w w=asnych familiom
zostaj'cym w Kr[lestwie Polskim i Wielkim Xi"stwie Litewskim,
Lublin 1790, 1805.
Wiel'dko Wojciech Wincenty 1792–1822
Heraldyka, czyli opisanie herb[w w jakim kt[ry jest kszta=cie
oraz familie rodowitej szlachty polskiej i W.X. Litewskiego z ich
herbami, Warszawa, 1792–98 ]5 tom[w\.
Niesiecki Kasper
Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego S.J. powi"kszony dodat-
kami z p[{niejszych autor[w, r"kopism[w, dowod[w urz"do-
wych i wydany przez Jana Nep.]omucena\ Bobrowicza,
Lipsk 1839–45.
— ]bez autora\
Spis szlachty Kr[lestwa Polskiego z podaniem kr[tkiej infor-
macji o dowodach szlachectwa, Warszawa 1851.
Pavlißçev Miko=aj
Herbarz rodzin szlacheckich Kr[lestwa Polskiego najwy/ej
zatwierdzony, Warszawa 1853.
Stupnicki Hipolit
Herbarz polski i imionospis zas=u/onych w Polsce ludzi
wszystkich stan[w i czas[w,
Lw[w 1855–72, Londyn 1963 ]3 tomy\.
Wilczy<ski Jan K.
Herbarz starodawnej szlachty pod=ug heraldyk[w polskich
z dope=nieniem do czas[w obecnych, Pary/ 1858–66.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.
Soza<ski Antoni
Imienne spisy os[b duchownych, >wieckich i wojskowych,
kt[re w pierwszych latach panowania kr[la St. Poniatowskie-
go od 1764–72 w rz'dzie lub administracji udzia= bra=y,
Krak[w 1866.
Kossakowski hr. Stanis=aw Kazimierz
Monografie historyczno-genealogiczne niekt[rych rodzin
polskich, Warszawa 1859–72 ]3 tomy\.
Milewski Kapica Ignacy
Herbarz Milewskiego K.I., Krak[w 1870.
Czarnecki-+odzia Kazimierz
Herbarz polski pod=ug Niesieckiego tre>ciwie u=o/ony i wypi-
sami p[{niejszych autor[w z r[/nych akt grodzkich i ziem-
skich, z ksi'g i akt ko>cielnych oraz dokument[w familijnych
powi"kszony i wydany przez `, Gniezno 1881–82.
Kosi<ski Adam Amilkar
Przewodnik heraldyczny. Monografia kilkudziesi"ciu znako-
mitych rodzin, Krak[w 1887, Warszawa 1885–87 ]5 tom[w\.
?ychli<ski Teodor i Boniecki Adam
Z=ota ksi"ga szlachty polskiej, Warszawa 1879–1908 ]31 t.\.
Boniecki Adam
• Poczet rod[w w Wielkim Xi"stwie Litewskim w XV i XVl wie-
ku, Warszawa 1887.
• Herbarz Polski, Warszawa 1899.
Polaczek Leon
Spis rodzin szlachty polskiej, Krak[w 1894.
Wolff J[zef
• Kniaziowie litewsko-ruscy od ko<ca XlV wieku,
Warszawa 1895,
• Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Xi"stwa Litewskiego
1386–1795, Krak[w 1885.
Ostrowski hr. Juliusz
Ksi"ga herbowa rod[w polskich, Warszawa 1887.
Piekosi<ski Franciszek
• Rycerstwo polskie wiek[w >rednich, Krak[w 1896.
• Herbarz szlachty prowincji witebskiej, Krak[w 1899.
• Heraldyka polska wiek[w >rednich, Krak[w 1899.
• Poczet rod[w szlachty polskiej wiek[w >rednich, Lw[w 1911.
• Wypisy heraldyczne z ksi'g poborowych, Lw[w 1911.
Uruski Seweryn
Rodzina – herbarz szlachty polskiej, W–wa 1904–17 ]14 t.\.
Pu=aski Kazimierz
• Szkice i poszukiwania historyczne, Krak[w 1906.
• Kronika polskich rod[w szlacheckich Podola, Wo=ynia i
Ukrainy, Brody 1911.
Marcinkowski Kazimierz
Rody zaszczycone szlachectwem w Kr[lestwie Polskim
1818–36, Warszawa 1907.
Wittyg Wiktor
Nieznana szlachta polska i jej herby, Krak[w 1908.
Leszczyc Zbigniew
Herby szlachty polskiej, Pozna< 1908.
Borkowski Jerzy Seweryn Dunin
• Almanach b="kitny. Genealogia /yj'cych rod[w polskich,
Lw[w 1909.
• Genealogie /yj'cych utytu=owanych r[d[w polskich,
Lw[w 1914.
• Spis nazwisk szlachty polskiej, Lw[w 1887.
Semkowicz W=adys=aw
Wywody szlachectwa w Polsce w XlV–XVll wieku, Lw[w 1913.
Dziadulewicz Stanis=aw
Herbarz rodzin Tatarskich w Polsce, Wilno 1929–30.
Reychman Kazimierz
Szkice genealogiczne, Warszawa 1936.
Staryko<–Kasprzycki Janusz Stefan
• Polska Encyklopedia szlachecka, Warszawa 1935–38 ]11 t.\.
• Almanach Szlachecki, Warszawa 1939 ]4 zeszyty\.
 TREÍÇ ROZDZIA+ØW OPUSZCZONA LUB SKRØCONA W DRUKU
E TYMOLOGIA
608 WIEK LEGEND VA ] WA\ ^ woda; Warszowa ]woda\ ¯ Warsza
wa. Terytorium przyleg=e do Wis=y, podleg=e Warszowi /yj'cemu
1245–68, wojewodzie Boles=awa Maz. Po 100÷200 latach zapomnia-
no o tym i wymy>lono /e Wars % Sawa ^ Warszawa, Wars mia= mie:
/on" o tym imieniu. Dzi> skorygowano nieco& od wsi pod zarz'dem
Warsza, bo okaza=o si", /e Warsz istnia= ]lecz nie wiadomo kiedy i kim
by=\, o Sawie >ladu nie ma. Dlaczego od wsi, a nie od wody ]`wa\$
W sprawie Warsza wiadomo jedynie& „Warsz z rodu Rawicz[w osiad=ego na
Mazowszu w XIII w.” Nikt dotychczas nie publikowa= moich danych.
Wilna – dokona: ust"pstwa, przyzwolenie, =aska, przychylno>:,
/yczliwe uosobienie, wzgl"dy, protekcja, po/ytek, os=ona, aprobata
]j. isl.\. Wilna ˘ Wilno ˘ Vilnius doczeka=o si" podobnej legendy jak
Warszawa. Gr[d za=o/y= Gedymin u schy=ku XIIIw., mo/e na prze=o-
mie XIII i XIVw. Po up=ywie ok. 150 lat sklecono legend", /e przy>ni=
mu si" wilk, a w nim 100 woj[w, no i od tego wilka powsta=a nazwa
Wilno. Autor legendy nie sili= si" na wyt=umaczenie, sk'd wzi"=a si"
ko<c[wka `na ]Wilna\, przy jednoczesnym obci"ciu k ]wilk\.
W XV w. utworzono rodow[d Gedymina w r[wnie naiwny spos[b,
/e Witenes /y= ze sw' /on' 30 lat, gdy zmar=, Gedymin o/eni= si"
ze ]star' ju/\ wdow' i mia= z ni' jeszcze 7-miu syn[w. Ile lat mia=a
w[wczas ta /ona$ Chyba oko=o 60-ciu gdy zacz"=a rodzi:.... Nie
by=o te/ innych pretendent[w do w=adzy, koniuch zosta= wielkim
ksi"ciem... Koniuch jest dos=ownym znaczeniem marsza=ka.
W XV wieku powsta=y te/ legendy&
• o >mierci Witenesa od pioruna ]zmar= ze staro>ci w 1315(16r.\,
• /e Gedymin strza=' zabity podczas obl"/enia Wielony
]/y= lat 84, ur. 1257, zm. zim' 1341 –
tendencje do tragizowania dziej[w\,
• /e Gedimin upatrzy= sobie Jawnut" na w. ksi"cia
]regu=a na to wskazywa=a\,
• o podst"pnym zdobyciu Moskwy przez Olgerda,
• i /e Olgerd †1377 chrzest przyj'=& ª...nareczen byst Olgerd
wo swiatom kreßçenij imenem Aleksandr...º.
?mud{ od mno/enia to tak/e XV wiek, dziwne skojarzenie z
rozp=adzaniem si", kr[liki pono: si" mno/'. Lecz wyt=umaczenie
to czeka: b"dzie czas jaki> a/ etymologia Litwy stanie si" podejrza-
na. Litwa od Litwosa – najm=odszego, a inni m[wi' najstarszego
syna Widewutosa albo Weidawutosa – pierwszego arcykap=ana
poga<skiego, krewe-krewejto, kt[ry w wieku 116 lat podzieli= swe
kr[lestwo pomi"dzy 12-tu syn[w, to tak/e XV lub XV(XVI wiek
powstania tej legendy. Dwunastka ulubion' liczb' ludzko>ci& 12-tu
syn[w Weidewuta, 12 aposto=[w Jezusa Chrystusa, 12 syn[w Olgerda,
12 wojewod[w rz'dz'cych Polsk' przedpiastowsk', 12 znak[w Zodiaku,
12 miesi"cy kalendarzowego roku, 2 x 12 godzin doby, 12 lat kalendarza
indyjskiego, 12 ]tuzin\. Izrael mia= mie: 12 prowincji, w zamierzch=ych
czasach, to zapewne st'd. itd.
Litwa od Litwosa i ?mud{ od mno/enia g=adko przetrwa=y Macieja
Stryjkowskiego 1573÷82, kt[ry przepisa= jeszcze dwie legendy& od
«brzegu z tr'b'», i od «Italii»&
• od brzegu z tr'b' ]litus % tuba ^ Litwa\, nad brzegami grano
na d=ugich tr'bach ]ze Spisoka grafa Krasi<skiego; Rumianc.\,
• od Italii zamienionej na Litalia ]l’Italia\, nar[d Litaliny,
kraj Litwania, a ludzie Litwany,
• od Litwosa kt[rego starsi bracia ]lub m=odsi\ zwali si"&
Saimo ]Zaimo\, Neidro, Sudo, Slawo, Natango, Barto,
Galindo, Warmo, Ogo, Pomezo i Culmos.
Nie trzeba by: b=yskotliwym, by zauwa/y:, /e od nich to wzi"=y nazwy
okoliczne plemiona i krainy geograficzne& Saimo – ?mud{ ]Sameiten
– j. niem.\, Neidro – Nadrovia , Sudo – Sudowia ]Jatwie/\, Slawo –
S=owianie ]okoliczni mieszkancy Nowogrodu Wielkiego\, Natango
– Natangia; w Prusach& Barto – Bartia, Galindo – Galindia, Warmo –
Warmia, Ogo – Pogezania, Pomezo – Pomezania, Culmos – Che=mno
]Ziemia Che=mi<ska, niem. Culm\. By nie nasuwa: w'tpliwo>ci nie
zestawi= ich wszystkich razem. Ka/da legenda przepleciona jest
mas' innych danych, by odwr[ci: uwag".
Slawo – S=awianie, mieszkaj'cy wok[= jez. Ilmer, ich grodem
Nowogr[d Wielki. Ciekawe, /e legenda o synach Weidewiuta nie
wylicza Kriwiczan i Po=czan – bardziej bliskich Litwie i ?mudzi, za to
Culmos – Ziemi" Che=mi<sk' w='cza, zaj"t' i zorganizowan' przez
niemieckich osadnik[w. Kriwiczanie zamieszkiwali tereny u {r[de= 3-ch
rzek& Dwiny, Wo=gi i Dniepru, g=[wny gr[d – Smole<sk, i do Íredniowiecza nie
wchodzili w sk=ad Rusi, obejmuj'cej w[wczas& Polan, Drewlan, Nowogrodzian,
Po=czan, Dregowicz[w, Siewer, Bu/an i Wo=ynian. Polanie – wzd=u/ rz.
Dniepr, Drewlanie – w zakolu rz. Prypet ]grodem Iskoroste<\, Dregowiczanie
– pomi"dzy Prypeci' a Dwin' ]grodami Turow, Druck, Witebsk\, Siewer –
nad rz. Desna, Sejm i Su=a. Najwyra{niej autor tej legendy nie by=
Litwinem, albo czu= uraz do Krywiczan, przej/d/a= zapewne przez
Ziemi" Che=mi<sk', z pod Gr[jca w drodze na Litw"....
Wiek legend to czasy zbyt dalekie i zbyt bliskie r[wnocze>nie; zbyt
odleg=e dla ludzkiej dla pami"ci, lecz zbyt wczesne by poziom tych
opowiada< by= odpowiednio wysoki. O rzeczywisto>ci zapomniano
ju/, na wzrost my>li by=o jeszcze za wcze>nie ]na w=a>ciwe wyja>-
nienie\. Mamy wi"c opowie>ci o Krakusie od kt[rego Krak[w przyj'=
nazw"; o Czechu, Lechu i Rusie – braciach, kt[rzy dali pocz'tek
odpowiednim narodom; o Popielu, jeziorze Gople i myszach kt[re go
zjad=y, itp. Krak[w od Krakusa, Wilno od Wiliusa ]wersja J. D=ugosza
†1480, wspomina o niej J. Kraszewski 1847, 0405-01-456\, Litwa od Litwosa,
Gedrojciowie od Gedry, Holsza<scy od Holszy, Traby od Trabusa,
Kijew od kniazia Kija – wszystko to po=owa XV w., poziom my>li
tego okresu ]Kijew istnia= przed 850 r., materia=y sfragistyki nie pozwalaj'
u/ywa: tytu=[w kniaziowskich jeszcze na pocz. XII w.\.
Zapewne te/ po up=ywie ok. 100 lat od bitwy pod Grunwaldem
1410. 07.15 i Unii Horodelskiej 1413.10.02 ukuto dwie nast"puj'ce
legendy, /ywe do dzi>&
a\ Jagie==o mia= zwleka: z rozpocz"ciem bitwy, by s=o<ce
przygrza=o Krzy/ak[w zakutych w zbrojach, by pom"czy=o ich konie
pod nimi, gdy sam zalega= w cieniu lasu ze swymi wojami. Tymczasem
zachowa= si" dokument spisany bezpo>rednio po bitwie, w kt[rym
Jagie==o podaje, /e zwleka= z rozpocz"ciem boju do ostatniej chwili,
bo liczy= si" z mo/liwo>ci' zawarcia pokoju. Dopiero wyzwanie krzy-
/ackie to przekre>li=o. Krzy/acy l/yli u/ywaj'c wulgarnych s=[w.
b\ W Unii Horodelskiej, 47 rod[w polskich przyj"=o do swych
herb[w 47 litewskich rod[w; gdy po stronie litewskiej, w>r[d 47 os[b
by=o kilku rodzonych braci, cz">: uczestnik[w z synami, wszyscy z
rodu Gedymina ]jego wnuki, pra` i praprawnuki\.
Litw" od Litwosa i ?mud{ od mno/enia uznano w ko<cu za zbyt
naiwne. W XIX w. urobiono inn' wersj", tak/e b="dn', /e Litwa to
kraj wy/szy ]Autsztota, Aukstota, Auxtecia\, ?mud{ za> to kraj ni/szy
]?emoit\. Przepisuj'c jeden od drugiego, tak te terminy spopulary-
zowano, /e dzi> znajduj' si" w najpowa/niejszych opracowaniach,
np. w Encyklopedii Powszechnej. Terminy te nie by=y u/ywane w
wiekach >rednich ]i wcze>niej\, lecz sk'd mog=a o tym wiedzie:
plejada XIX-wiecznych przepisywaczy, kt[rzy nie dotarli do kronik.
?emoit u/ywane w wieku legend ]XV w.\. Joachim Lelewel 1839÷44
zasugerowa=, /e by: mo/e od Letwy – bogini swobody, lub Letwanis
– pocieszenie, lecz uton"=y one w poprzedniej, nigdy nie doczeka=y
si" takiej popularno>ci.
podstawa(orygina= ? M U D ¸ L I T W A
moje wyja>nienie S M U D S L I D W A
Smuds – brud, b=oto ]j. du<ski\; Litwa – wody Lidy.
Nazwa plemienia Dregowiczanie pochodzi od nazwy b=ota – ?mud{ nie jest
pierwszym wypadkiem. Przy tym, pod liter' ? kryje si" d{wi"k S.
B=ota to nazwa oddaj'ca charakter teren[w kt[rych dotyczy, za>
wody Lidy to terytorium przyleg=e grodowi o tej nazwie. Terminy
u=omne, bez zwi'zku ze sob', powsta=e w r[/nym czasie i od
r[/nych poj":, spopularyzowane przez r[/nych ludzi w r[/nych
miejscach, ujednolicono p[{niej do regu=y i nie jest to pierwszy
przypadek, /e jeden to kraj wy/szy, drugi ni/szy, naginaj'c sporo
?mud{ do ?emoit.
?emoit i Auxtecia to schemat my>lowy, jak jedno wy/sze – to drugie
ni/sze, co za tym idzie, /e kto> w[wczas nad tym czuwa=, utworzy=
je w my>li i mia= techniczne >rodki do spopularyzowania idei na tak
olbrzymim obszarze, /e m[g= wprowadzi: pomys= w /ycie.
My wiemy, /e naj=atwiej o to pisarzowi na papierze.
Ignacy Dani=owicz 1860 poja>ni=, co oznacza=a nazwa Auxtete.
Auxtete ]niem. Austeten\ dotyczy=a najwy/szej cz">ci ?mudzi, w okolicach
Welony ]partes superiores\. Od Wielony do Widukli, Rosie< i Ejrago=y zwano
?mudzi' >redni' ]mediae partes\, strony za> Miednik i Wangen stanowi=y
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.
 TREÍÇ ROZDZIA+ØW OPUSZCZONA LUB SKRØCONA W DRUKU
najni/sz' cz">: ?mudzi „... jak przekonywuj' kr[lewieckie papiery i opisy - przedrostek po` posiadaj' miejscowo>ci i tereny nad rzekami lub
podr[/y.” 0165-01-188, pod 1348r. W roku 1266, wyrusza z Krakowa wod' ]morzem\, np& Dzitwa - Podzitwie, Jura - Pojurze, Kroja - Pokroj,
w drog" „pobo/ny Jan, syn Sulna Sulninis katolik, narodu litewskiego, z Kro/anta - Pokro/ency, Musza - Pomusze, Mituwa - Pomituwie, Nie-
prownicji Auxtecia w Litwie” otrzymuj'c list od burmistrza i radnych Krakowa. men - Poniemunie, Niewia/a - Poniewie/ys, Szwinta - Poszwintys,
0165-01-112. Do kwestii mylnego u/ycia Aukstoty powr[c" w paragrafach Grauden - Pograuden, Powidawie, Poantwardzie, itp. Pomerania -
oznaczonych numerami 976, 1142, 1152, i 1400.
Pomorze ]mer ^ morze\, Powi>le, itp., po` ¯ gr. potamos ]rzeka\.
Auxtecia w og[le jest nie do przyj"cia, pod /adnym wzgl"dem,
• w Prusach `bork& Frombork, Jansbork ]dzi> Pisz\, Jurbork ]ju/
ani w sensie u/ywania tej nazwy, ani zamiany d{wi"k[w. Ca=e to
w ?mudzi lecz na pograniczu Prus\, Lenbork, Malbork, Nibork ]dzi>
t=umaczenie jest tylko nieco mniej naiwne od Wilno ¯ wilk, Warszawa
Nidzica\, Rastembork ]dzi> K"trzyn\, Wengobork ]dzi> W"gorzewo\
¯ Wars % Sawa, ?mud{ ¯ mno/enie, i Litwa ¯ Italia. Kronikarze ruscy
i Zybork ]dzi> Jeziorany\.
mieli w zwyczaju wi'za: wszystkie wypadki dziejowe z nazwami
• na Podolu `pol. Od {r[de= Dniestru w d[=& Tarnopol, Jampol,
geograficznymi& nazwami rzek, jezior, bagien i grod[w. Je/eli Litwa
Grigoriopol, Tiraspol i Owidiopol, gdzie pol ¯ s=aw. pol, ol ]ziem\,
zawiera w sobie d{wi"k `wa, to nale/y szuka:& rzeki, jeziora, bagna,
gr. polis ]miasto\. Na trasach jego w"dr[wek wiele m.in. Tomasz-
lub grodu w tych okolicach.
pol, Olgopol, Bogopol ]na p=d.-wsch. od Kamie<ca\, Ostropol,
W zestawieniu z Lid', trudno znale{: co> bardziej sensownego.
Januszpol, Miropole, Jenatpol ]k. ?ytomierza i Berdyczowa\, Opole
Wreszcie, je/eli Litwa w sensie teren[w przyj"=aby si" od nazwy
i Tarnawatka.
grodu, to nie by=by to pierwszy wypadek. Thoreida ¯ gr[d Thoreida
Grody z tarn w nazwie zdaj' si" cz">ciej wyst"powa: w Galicji,
]nad Gauj'–Goiw'–Aa–Meriej', w +otwie\; Galicja ^ Halicja, Ru>
m.in. wspomniany Tarnopol, Tarnoszyn, Tarnogr[d, Tarn[w, Tar-
Halicka ]Halicz\ ¯ Halicz n(Dniestrem; Ru> Czerwona ¯ gr[d Czer-
nobrzeg, Tarnog[ra, Tarnawka i Tarnawatka.
win n(Huczw' ]poprawnie Czerwi<ska lub Czerweneska\, i Wo=y<
Lecz tarn nie jest osobliwo>ci' Galicji, ani `va +otwy.Tarn mo/-
]Wo=y<\ – od grodu Wo=y< nad Bugiem. Od grod[w tych nazwano
na spotka: na Litwie ]wymieniona Tarnogo=a na ?mudzi\, a `wa w
s'siaduj'ce z nimi obszary.
Polsce np& Bychawa, Warszawa, W=odawa ]pogr. Polski i Rusi\.
Najstarsze, nie ruskie dokumenty zawieraj' pisowni" Litwy jako
tarn – wy/, wy/yna, wysoczyzna, wysokie miejsce w terenie;
Lithuaniae, Lithvaniae, Litvanis. To, co pierwotnie zapisywano przez
szereg miejsc, miejscowo>ci i grod[w z tym d{wi"kiem, w Polsce,
«t» lub «th» mo/e by: odczytane jako «d», np&
na Ukrainie, i w Rosji. Na terenach by=ej Galicji istnieje szereg
Koriat  Koriath  Koriad i wiele innych; na tej zasadzie
miejscowo>ci z «tarn», od Tarnopola do Tarnowa i Tarnobrzegu.
Litwa  Lithwa  Lidwa
Tarnobrzeg – ]gr[d na\ wysokim brzegu ]Wis=y\, itp.
?mud{ pisano do>: cz"sto ?m[d{ w j"zyku polskim, porzez Ø. TARN ˘ TERN ˘ CZERN ]T ˘ Cz; AE\
Ø za> czyta=o si" niegdy> jako pewnego rodzaju A. Potwierdzaj' to wszystkie Tarn przesz=o u S=awian na Czern ]T ˘ Cz\& Czerwin, Czersk,
s'siednie j"zyki, z j. rosyjskim na czele, a/ do j. angielskiego, w wymowie Czeczersk, Czernobyl, Czernih[w, Czernigor, Czern ]na trasie Orel
lub pisowni. – Tu=a\, Czerniachow, Czernogorodka i Czernin.
j. rosyjski j. angielski j. du<ski ˘ j. ros. ˘ j. polski raj – 1\ g[ra; do raju – do g[ry; termin u/ywany w kilku j"zykach,
wr[g – wrag st[j – stay garde ˘ grad ˘ gr[d 2\ granica, by: mo/e od =ac. regio ze zmian' g ˘ j, jak genera= ˘
g=[d – g=ad d[= – down jenera=. Kraj ]k-raj\ – do granicy; ukraj ]Ukraina\ – przy granicy,
kr[tki – kratki gn[j – dung j. polski ¯ j. du<ski ˘ j. ang. nadgraniczny; od tego rajon ]j. ros.\ i rejon ]j. pol.\ AE ]on^na w j.
g[ra – gara m[j – my }maj| ?mud{(?m[d{ ¯ smuds ˘ mud ang.\. W wo=y<skiej ltpsi Rai – gr[d na Podolu, n(rz. Boh. Rajgr[d –
?mud{ t=umaczono na =acin" Samogitia – =ucznictwo, kusznictwo. gr[d graniczny pomi"dzy Mazowszem i Jatwie/', na g[rze przy tym,
Tu znajduj' si" nazwy zawieraj'ce d{wi"k skud w sobie np& Skudy, w posiadaniu Stekinta 1253 ]pod r. 1255\ i Trojdena zabitego w 1282
Skudzi, Skudotyski, Ejskudy, Skudeniai, Skudyszki, Skudosze, Skud- r. ]Jatwa i Litwa\; Grajewo ]k-raje-wo\ – ku granicznej wodzie(wodom,
raini, Skudras, Skudres, Skudronieki, Skuodiniai, Skuodo-Ketuniai, miejscowo>: tak/e na granicy Jatwie/y i Mazowsza.
itp., gdzie skud – po(strza=, p"d ]j. du<ski\, Szawle ]szyd=a\. `go=a Nazwy na ?mudzi z ko<c[wk' `go=a, wg moich docieka<,
Skudy ]Skuodas, Szkudy\ zwa=y si" niegdy> Szotten pisane przez oznacza& 1\ gr[d, 2\ ziemie ¯ gr. gaia ]ziemia\, 3\ gr[d i okoliczne
Niemc[w& Schoden, Scoden ¯ szot – strzela:, nazwa to/sama w znacze- ziemie. W b="dzie b"dzie ten, kto na podstawie wsp[lnej ko<c[wki,
niu; shot – strzela: ]j. ang.\; staro` i >redniow. ang. sceot, pokrewny germ. schuss. doszukiwa: si" b"dzie tak/e wsp[lnej etymologii rdzeni, np&
Niemal bez wyj'tku, ca=e s=ownictwo pochodzi z j"zyk[w& du<skiego,
Betygo=a ¯ betinge – okre>la:, ustala:, rozstrzyga:,
szwedzkiego, islandzkiego, angielskiego i niemieckiego.
zdecydowa:,
610 WSPØLNOTA I ODR´BNOÍÇ Ka/dy, kto uwa/nie przegl'da= Ojrago=a ¯ høj rag – wynios=y, stercz'cy, wysoki pag[rek,
stare mapy Prus, ?mudzi, Litwy, Rusi i w og[le wschodniej cz">ci Europy, Tyltago=a ¯ tiltage – wzrosn':, powi"kszy:,
oraz ws=uchiwa= si" w brzmienie nazw, zauwa/y= zapewne do>: spor' ich wzmaga:, podnie>:, podwy/szy:, przyrost;
odr"bno>:. I tak, w przypadku grod[w&
wszystkie trzy wyrazy z j. du<skiego % `go=a ¯ gr. gaia.
• w +otwie wyst"puje ko<c[wka `wa& Mitava(Jelgava, Barkava,
?emigo=a ¯ Semigallia – plemienia Semigal[w kt[re j'
Gandava, Jumprava, Kalsnava, Karsava, Kekava, Kraslava, Lipava,
zamieszkiwa=o, i – by: mo/e – zbudowa=o.
Rucava, Turlava, U/ava i Varkava ]gdzie `va ^ woda, zagadnienie
`va jest bardziej powszechne, patrz 604. 612 W NORDYCKIE STRONY ?mud{( ?m[d{ ^ b=oto;
• na ?mudzi wyst"puje skud` i `go=a& budrys ¯ bud drys – dowodzi: si='; kunigas ¯ kuningaz, kunnigar
skud& Skudeniai, Skudyszki, Skudnovka, Skudosze, Skudraini, kunnig]ar\ as ˘ kunigas ˘ kunas. Wszystko to zgodne z tendencjami
Skudras, Skudrenieki, Skudres ]dwie miejsc.\, Skudotyszki, Sku- j"zykowymi& skracanie. Ale ruski knia{ ¯ kniga ]ksi"ga\ GZ.
d/ai, Skuodiniai i Skuodas ]Szkudy, Szotten, gdzie& skud lub szot I cho: to takie proste, /aden z autor[w nie wpad= na to. Kombinowali
^ strza=, postrza=, j. du<ski i angielski\, jak poni/ej. J[zef Ignacy Kraszewski 1847 sugerowa=, /e kunigas
`go=a& Bejsago=a, Betygo=a, Diewogo=a, Gimbogo=a, Latwygo=a, wywodzi si" od kinga – kr[la. J[zef Wolff 1895, /e knia{ pochodzi
Letgo=a, Mejszago=a, Natigo=a, H(Ojrago=a, Ramongo=a, Remigo=a, od normandzkiego konung.
Stawarygo=a, Tarnogo=a, Tyltago=a, Wajsznogo=a, Wendzigo=a i }Konunga – termin zbli/ony do pozycji kr[la, ksi"cia; j. isl. – przyp. J.D.|
?emigo=a. Germa<ski kuningaz ˘ wy/ynny starogerm. kuning ˘ staronordycki konungr ˘
staro` i >redniow. ang. cyning, w znacz. g=owa rodu lub syn szlachetnego rodu.
• w Litwie i na ?mudzi Gud, Kunig i Po`&
- gud& Gudele ]Gudeliai – znakomita wi"kszo>: nazw\, Gudy, Tylko zdecydowane i jednoznaczne stwierdzenie /e kunigasowie
Gudziuny, Gudziai, Ligudy, itp., wszystkich nazw ok. 100, gdzie litewscy byli pochodzenia nordyckiego, upowa/nia do szukania ety-
gud ^ b[g, j. szwedzki, mologji w tych j"zykach. Kraszewski cho: to sugerowa= – do>: szybko
widzia= w nich Litwin[w, wycofywa= si" z w=asnych sugestii. Pozostali nie
- kunig& Kunigiszki, kilkana>cie miejsc. o tej nazwie, wi"kszo>: mieli /adnego poj"cia, widzieli w nich tylko Litwin[w. Litwini, Litwini, lecz gdy
z nich pisana dzi> Kunigißkai, gdzie kunigas – odpowiednik tytu=u trzeba – szybko w nordyckie ]germa<skie\ strony. A podstawy do tego$
ksi'/"co-szlacheckiego w Polsce i kniaziowskiego na Rusi.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1986(87.
 W po>cigu za uciekaj'c' wstecz przesz=o>ci'.
KRONIKI
KL
650 K
RONIKI dotycz'ce Litwy pisane by=y w 4-ch j"zykach
i 4 narodowo>ci. Chronologicznie&
1. Kroniki ruskie, najstarsze, pisane od ok. 1075 do 1118, si"gaj'ce
wstecz do wydarze< 857 roku, poprzez uzupe=nienia. Pisane w j"zyku
s=awia<skim. Cho: jest ich w sumie ponad 30 – w wi"kszo>ci s' tylko
odpisami b'd{ zbiorem innych. Obszerniej w dalszej cz">ci.
2. Kroniki niemieckie, m=odsze, pisane ok. 1200, zawieraj' w sobie
dzieje od czasu przybycie niemieckich chrze>cijan do Inflant 1186.
W zestawieniu z ruskimi, jest ich niewiele, wiadomo>ci na temat
Litwy raczej sk'pe, pisane w dw[ch j"zykach&
po =acinie i w j. staroniemieckim.
3. Kroniki polskie, najm=odsze. Pierwsza, zawieraj'ca dzieje nas
interesuj'ce powsta=a ok. 1450 roku – kronika Jana D=ugosza,
ur. 1415, zm. 1480. Inne, niezale/ne {r[d=a, pisane na bie/'co,
pochodz' z XVI wieku. Kronika Jana D=ugosza oparta jest cz">-
ciowo na krzy/ackiej.
4. Kroniki litewskie, nieco starsze od polskich. W chronologii, za-
mie>ci=em je na ko<cu, bo p[{niej po>wi"c" im najwi"cej miejsca.
Obj"to>: tekstu przewa/y=a drobn' r[/nic" w czasie. Pisane po
=acinie, rusku i po polsku, powsta=e ok. 1445, zasadnicza ich liczba
w latach 1450÷1550, pierwowz[r w latach 1382(83.
KRONIKI RUSKIE
l≠topis;. vremennik=. spisok=. sbornik=
652 Latopis z roku 1116 – Silwestera 1095÷1110÷1116÷†1123,
Y 0001-22, cz. 2...str. 157 Odliczanie jawnie nie greckie i nie ruskie.
igumen >w. Micha=a k(Kijowa. Sylwester prowadzi= zapisy 1095÷1110, 658 Jesieni' 1118 umiera +azar, episkop perejas=awlski – Silwerster
kt[re nazwa= Latopisem; z +awr. letop., str. 286&
„Igumen Silwestr swiatago Michai=a napisach knigi si Letopisec, na-
dejacja ot Boga mi=ost prijati, pri knjazi Wo=odimere, knja/aßçju jemy dziej[w 1118, korzysta z tw[rczo>ci starc-a([w, ale, wci'gaj'c ich
Kyewe, a mne w to wremja igumenjaßçju u swjatag Michai=a, w 6624,
indikta 9 let; a i/e çtet knigi sja, to budi mi w molitwachfl”
„...przy kniaziu Wo=odzimierze w Kijowie...” oznacza, /e tekst nie
by= w Kijowie pisany. Nie ma zwrot[w bez znaczenia.
Silwester, podobnie jak i Wasil, pobiera= nauki na >w. g[rze Athon, wie-
dzia= wi"c, jak pos=ugiwa: si" konstantynopolskimi indyktami, a tw[rczo>:
pisarska jednego z nich ]Wasila lub Silwestra\ nosi >lady bu=garyzm[w ]o
czym w dalszej cz">ci\.
U/ywa= stylu starego bizantyjskiego 5505, lub Hipolita 5504 – oba rozpow- zjach Borisie i Glebie” ]skazanie zamieni= na s=owia<skie çtienje,
szechnione w Bu=garii. W Bu=garii, w ko<cu IX wieku Konstantin Pres=awski
]˚Skorowidz nazw\ przeprowadzi= reform" Kalendarza, bior'c za podstaw"
styl stary bizantyjski 5505. 0448-00-281
654 Powie>: wremiennych let, z roku 1118 – Nestora.
Pisa= 1111÷1118÷56, pocz'tkowo w Peczerskim monasterze, we-
d=ug mego zrozumienia, pod okiem Sylwestra ]1111÷1116\.
Nestor by= autorem „Powesti wremiennych let”, autorstwo przypie-
cz"towane Paterikiem Peczerskim. Nie pierwszym, lecz drugim, w
sensie obszerniejszej tre>ci, jak wykazuj' powt[rki tekst[w przy
sk=adaniu „Powie>ci”, ale on by= pierwszym zarejestrowanym.
Pisa= Silwester 1097÷1110÷1116÷ 1118÷†1123, po Sylwestrze – Nestor
1111÷ 1118÷†1157. Pisa= te/ tajemniczy Wasil.
656 Nestor 1111÷1157 by= w czepku urodzony, pod wzgl"dem tw[r-
czo>ci pisarskiej. W tym czasie /y= uprzednio inny “Nestor” – cz=owiek
wyj'tkowo uduchowiony i pobo/ny, r[wie>nik Stefana †1094, mo/e
nieco od Stefana m=odszy, bo /yj'cy poza rok 1100. Nie mog" oprze:
si" wra/eniu, /e by= nim sam Silwester †1123 lub Wasil, kt[ry – jako starszy
ju/ m"/czyzna – u/ywa= s=owa “Nestor”, w miejsce imienia – skromno>:
mu to nakazywa=a. Przygotowywa= si" bowiem na spotkanie z Bogiem. W
Skazaniu o Borisie i Glebie, “Nestor” pisze „...Bo/e, molitwami preob=a/e-
nyju stratoterpcju, Borisa i Gleba, oçisti grechy spisawßego si...” i ko<czy
„Se /e az, Nester greßnyj...” Kuzmin, 0448-00-144, z odsy=k' na D.I. Abramiwiça
„?itja sw. muçenikow Borisa i Gleba. Pg ]Petersburg\ 1916, str. 26.
W ?yciu Theodozego ]?itie Feodosija\, “Nestor” wymienia siebie
na samym pocz'tku i ko<cu. Na pocz'tku& „...az greßnyj Nester...”,
na ko<cu& „...ta /e wpisach az greßnyj Nestor...” w „...monasterze
b=ogos=awionego i ojca wszystkich Theodosiusa.” Ostatnie oznacza=o,
/e Theodosius by= pierwszym na ziemi Kijowskiej Rusi.
Pozostawi= po sobie do>: bogat' spu>cizn" pisan', w formie od-
r"bnych dokument[w& Skaza< i ?y:, jak ?ycie Theodosiusa ]?iz<
Theodosija\, czy Skazanie o Borisie i Glebie.
Kuzmin, 0448-00-145, z odsy=k' na „?itja Theodosija”.
Pobiera= najwyra{niej nauki na g[rze Athon, bo jego tw[rczo>: nosi
wyra{ne >lady bu=garyzm[w i nie tylko ]Stefan by= uczniem Theodo-
siusa, tym samym mniej prawdop.; Silwester zostaje, lub Wasil, znacznie
lepiej pasuj' te/ pod innymi wzgl"dami\.
Specjalisci uznali obecnie /e tekst „Skazania o Borisie i Glebie”
†1015, pisany by= po 1108 roku ]0448-00-149\ i „?ytie Theodosija”
†1074, uznane za pisane po 1093÷1113 ]0448-00-136\.
Przy pochodzie Olega na Grek[w, autor Chronografu opisuje&
„Pone'e l≠to si zlo - 13 mesœc imat=.” 0448-00-126, z odsy=k' na
Ksi"/ycowy kalendarz rozpowszechniony by= w Bu=garii ]pod
wp=ywem tureckiego\.
zajmuje po >mierci +azara perejas=awlsk' katerd" 1118.01.01.
W[wczas to, nasz Nestor, m=ody cz=owiek, pisz'c swoj' wersj"
tre>: w sw[j “zbi[r”, eliminowa= bu=garyzmy swego poprzednika
lub poprzednik[w&
Skazanie Powie>:
korabl =odja
cesarstwowat wo=odiet
sulice kopje
stadnie wiersty
„Skazanie o Borisie i Glebie” †1015 zamieni= na „Cztie<je o knia-
nast"pnie – widocznie – dopisano kniazi[w...\.
Zmienia= s=owa, lecz nie zdo=a= zmieni: my>li. Ju/ P.F. Timkowskij 1815
zauwa/y=, /e w ?yciu Theodosiusa „...znajduj' si" takie niezgody z latopi-
sem, kt[rych nie jak nie mog" wyobrazi: sobie.” Tak/e P.S Kazanskij 1849
zauwa/y=, /e gdy „Nestor ]nasz “Nestor”\ jest po stronie Stefana – letopisec
po stronie braci wyganiaj'cych igumena”. Oraz, /e „...w ca=ym ?yciu nie
m[wi, /e by= naocznym >wiadkiem Feodosija, lecz powo=uje si" na drugich.”
]Kuzmin, 0448-00-136, 137\
Nie widzia=, bo nie m[g=, by= dzieckiem, gdy umiera= Feodosij †1074, pobiera=
przy tym nauki na Athonie.
Gdy W.N. Tatyszczew nastawa=, /e Nestor /y= do 1093, ”...G. Miller zauwa/y=,
/e zapis 1096 tak/e pisany jest peczernianinem i za=o/y=, /e Nestor pracowa=
do 1115, 1116 roku, gdy zmieni= go Sylwester.” ]Kuzmin, 0448-00-134\ Tym
samym coraz bardziej upewniamy si", /e “Nestorem” by= Sylwester †1123,
Wasil lub Nestor – osoba /yj'ca z pewno>ci' poza 1100.
Ostatnia my>l Millera ]ze zmian' Nestora 1115-1116 na Sylwestra\ by=a
spekulacj', by upcha: i Sylwestra w omawiany okres 1093–1116, gdy
praktycznie nie mia=by on ju/ czasu na dzia=alno>: pisarsk', bo wkr[tce po
1116 wyjecha= do Perejas=awla ]1118\ i zmar= †1123. Silwester lub Wasil
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
 KRONIKI
LATA

➛
Rosjanie pomieszali Silwestra )Nestora) †1123 z Nestorem †1157, o takim, rzeczywistym imieniu – nie
1600 rozwik=ali problemu Nestor[w, a bardziej pierwotny tekst w +awrentiewskiej ]luki w zapisach kt[rych Ipat. ltps
nie ma\, obja>nili& ªz powodu z=ego stanu pierwowzoru, z=o/onego w Twerze }1255|, w odpisie +awrentaja
znajduj' si" opuszczenia w latach& 898–922, 1263–1283, 1288–1294.º Bolsz. sow. encilkop. t. 25.
Oba latopisy& +awrent. i Ipat. maj' by: oparte na w=odzimierskim swodzie ]kompilacji, zbiorze\ 1193.

1395–1445 S=uckaja letopis

1541
Dlatego schemat ten wymaga weryfikacji – dalszej pracy nad nim, gdzie> tkwi b='d.

1523
1500
1492 Moskowskij letopisnyj swod

1492
+awrentiewskaja letopis 1490-te$
1479(80 wykonany w S=ucku
Uwarowskij spisok

Supra>lskaja ltps 1446

1446

W=adimirskij letopisiec – Letopisiec wielikij Russkij, Ltpsc Russkich kniazej

Ipatiewskaja letopis 1428

1419
1400

➛
1408
1075 Woskresenskij spisok

Moskowskij letopisnyj swod 1479(80

+awrentiewskaja letopis 1377

Teoria o W=adymirskich swodach lat

➛
Supraslskaja letopis

1177, 1189, 1193, nie znajduje pod-

1205 • • • 1205 Akademicki-+awr. spisok – episkopa Dionisija

parcia w postaci s=oj[w w Latopisie-

Powie>ci, ˚nr 674 i 1000.
Troicka letopis – episkopa Photeja 1408–†1431

Pi>cy W=odzimierza n(Kla{mie

$ z=y stan pierw. musieliby by: tak bardzo zaj"ci
kopiowaniem, /e nie wstawili
1300 w nie nic od siebie – ze swego
1305

rejonu; istnia= tylko swod 1177.

Za> w kolejno>ci odpis[w, swody
1118 Kijewskaja ltps. 1200 1205 wo=y<skaja letopis 1292

w=adymirsko-suzdalsko-moskiew-
skie pojawiaj' si" p[{no, w XIII w.
855 Letopisec – Silwestra 1110 1111 Suzdalskaja-+awr. letopis – Michai=a Twerskiego

˚nry 710÷744.
1237

Twerskij sbornik 1255

1237

Rostowskij swod 1239

Nowogr. 1230

Simon †1226 ˚
➛
Przerwa w zapisie do najazdu Tatar[w

Przerwa w zapisie do najazdu Tatar[w

970 Letopis w 1074
1074

1200 ➛
W=ad. swod 1193
W=ad. swod 1189
➛
Persjas=. swod 1186
➛

Kijewskij swod 1174

855 Radziwi==owskaja ltps – Konstanitna Rostow.

W=ad. swod 1177

Polikarp lat 60-tych
➛

Peczerskij monastyr

Nestor 1111–1118–†1157 ˚
➛

Powest wrem. let – Nestora 1118

Silwester 1110–1118–†1123˚

Latopis – Silwestra 1110–1116

1100 1. Suzdalska letopis, wg Akad. odpisu – w mej opinii – by=a latopisem episkopa
-mitra/nomu spisku 1071 1072

855 Powie>: – Nestora 1110

Dionisija – episkopa Rostowskiego od 12 lipca 1418.

˚

2. na r. 1419 ko<cz' si" wiadomo>ci w Suzdalskiej letopisi, wg Akademickiego

Theodosij 1051–†1174 ˚

odpisu +awrent. ltpsi, 1205÷1419. Wed=ug A. A. Szachmatowa, zapisy&

welk. kn. Mosk.

Stefan 1074–†1194

1205 ÷ 1238 ]do wzi"cia Kozielska\ – z Sophijskiej 1-szej,

866 Naça=o ltpsi po er-

1238 ]po wzi"ciu Kozielska\ ÷ 1419 – skr[t Rostowskiego }Radziwi==owskiego|.

3. na r. 1408 ko<czy=y si" wiadomo>ci w Troickiej ltpsi, dzi> nieistniej'cej.
Troicka – w mej opinii – by=a «latopisem Photeja» 1408÷1431.
854 Supraslskaja

4. na r. 1305 ko<cz' si" wiadomo>ci w Suzdalskiej 1111÷1305,

1000 w mej opinii – pisanej dla Michai=a Twerskiego 1305÷1318.
5. od roku 1205 rozpoczyna si" Suzdalska-Akadem. 1205÷1419,
maj'ca wsp[lne miejsca charakterystyczne z Radziwi==owsk'.

6. na r. 1205 urywaj' si" wiadomo>ci w Radziwi==owskim ltpsie, ostatnie karty

przemieszane. W mej opinii – sporz'dzonym dla Konstantina Rostowskiego
855

855

1212÷1218, utrzymuj" te/, /e kilka ostatnich utracono ]w nich by=y wiadomo>ci do

900 1212\, za> przedostanie przemieszano – te, kt[re zachowa=y si". Radziwi==owska
800 by=a “starym letopi>cem Rostowskim” kt[ry mia= w r"ku Simon †1226.
7. na r. 1200 ko<cz' si" wiadomo>ci w Kijowskim latopisie wchodz'cym w sk=ad
500 Ipat. ltpsi; Kijowski pierwotnie sporz'dzony do Rurika 1199֠1215 Mstis=awicza,
nale/a= p[{niej do rodu Romana wo=. †1205 – Mstis=awa “Romanowicza” ]syna
5508 0 od Jezusa Chrystusa Dani=y wo=. †1264\, w=adaj'cego Wo=yniem od 1289 ]dzieje 1205–1292\.
8. od r. 1177 do 1391 w='cznie, tekst W=adimirskiego zbie/ny z Troick'.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
 KRONIKI
by= wi"c “Nestorem”, autorem “?y:” i “Skaza<”.
660 Nestor wpisa= imiona Askolda i Dyra, 855, na podstawie opowia-
dania “Georgija Rostowskiego” ]Szimonowicza\ – potomka Ware-
g[w. W oryginale kroniki Hamartola nie by=o imion Dyra i Askolda,
oraz Igora. Ku{min utrzymywa=, /e to Nestor je wpisa=.
Georgij wzmiankowany jest w Powie>ci wersji 1118 ]Nestora\, pod rokiem
6638 „Georgii Rostov;skyj i tysœhkoi okova grob= Feodos;ev=
igumena Peher;skago pri igumeni Timof≠i.” 0001-01-293
662 Kontynuacj" dzie=a Sylwestra †1123, powsta=ego ko=o Kijowa,
Nestor zawi[z= do Rostowa, tu j' uzupe=ni=, a z Rostowa do
Peczerskiego Monasteru, zim' 1256.
Zim' 1156(57 Nestor, z Rostowa, pojecha= do metropolity Konstantina
w Kijowie. 0448-00-121, 122 Nestora prawdop. wygnali mnisi, oskar/aj'c go o
oznaki odst"pstwa – w zaprzeczeniu by=& „.. i v zapre]enii byst;.”, nie
przestrzega= bowiem >wi't i postu. 0448-00-22, z odsy=k' na 0001-09-223
Zapis 1156 w Ipat. ltpsi zaczyna si" d=ugim opowiadaniem o ostat-
nich dniach episkopa Nifonta „...napisanym jawno Peczernianinem
i grekofilem.” – podaje Ku{min. 0448-00-124 Pod 1157 w Ipat. ltpsi
nast"puje zmiana stylu odliczania lat. 0448-00-67
Ko=o Kijowa episkop Polikarp wykona= jego kopi" w latach 1160-
tych, zwan' odt'd Latopisem starym Rostowskim.
666 Latopisec stary Rostowski mia= w swych r"kach episkop Simon
ok. 1210–†1226, /yj'cy we W=odzimierzu na Kla{mie. Rostowski s=[j
wydarze< we w=odzimierskich latopisach zaczyna si" od 1206 roku. Do 1205
roku w='cznie pisany jest Radziwi==owski spisok ]Silwestra\, kt[ry – wed=ug
mych docieka< – by= pisany dla Konstantina Rostowskiego, 1212÷1218
]st'd nazwa\. Ostatnie karty zagubione, zawieraj'ce wiadomo>ci do 1212,
a przedostatnie – przemieszane, dotycz'ce lat 1203–1205.
670 Rosjanie do>: cz"sto maj' opaczne pogl'dy w sprawie latopis[w,
ich mniemania nie mog' by: przyjmowane na wiar". Szczeg[lnie,
gdy rzecz o orygina=ach i ich odpisach. Os'dy Rosjan roj' si" od
zadziwiaj'cych b="d[w, np. ˚Ka=ka ]nr 1680\, i domys=[w& za/ycie,
˚ fofuda ]tafta\, lecz wg Rosjan& z=ototkana materia ze Wschodu.
672 LATOPIS – POWEST WREMIENNYCH LET
Opowie>ci dawnych lat, lub Powie>:, b"d'ca wst"pem do pisa-
nych dziej[w przysz=ej Rosji, sama sk=ada si" ze 3-ch cz">ci&
¡. wst"pu ]o podziale j"zyk[w, opisie narod[w, gdzie i jakie plemiona
znajduj' si", wraz z ich zwyczajami; ºbraciachº kt[rzy dali pocz'tek
narodom i plemionom\,
™. w"z=owej ]lub pocz'tkowej\ daty 6360, pod kt[r' autor rozumia= 855
– pocz'tek samodzielnego panowania Micha=a ]styl 5505, z Bu=garii\, i
£. opisu dziej[w 855÷1110, nast"puj'cych po roku 6360 – uzupe=nie<
z grecko-bu=garskich {r[de=, w posiadaniu Silwestra, oraz warja/skiej
legendy Nestora, opartej na kilku starych dokumentach.
Oba aspekty& grecko-bu=garska ]Silwestra\ i warja/ska legenda ]Nestora\
oraz miejsce pisania orygina=u Powie>ci ]Peczerski monaster\ splot=y si"
w jednym opowiadaniu – cz"sto wymieniamni Drewlanie.
Nestor – szkolony w Peczerskim monastyrze, zna= topografi" okolic Kijowa&
nazwy wzniesie<, w'woz[w, opis monasteru i kijowskie legendy.
674 WST´P DO POWIEÍCI – cz">: ¡. Powie>: ubieg=ych lat jest
>wie/ej daty – takie zrobi=a na mnie wra/enie.
M.N. Tichomirow, 1964, s'dzi=, /e Powie>: napisa= nowogrodzki autor.
0448-00-96 Zaalarmowany, przeczyta=em wst"p dwukrotnie pod tym k'tem,
gdy/ mieli j' napisa: Silwester 1110÷1116÷†1123 i Nestor 1118, w Peczer-
skim monasterze, tj. o sto lat wcze>niej i miejscu odleg=ym od Nowogrodu
Wielkiego, wed=ug mych docieka<.
Odnios=em wra/enie, /e – je/eli pisana by=a w Nowogrodzie, tj. ok. 1230
– to jest to pobo/ne /yczenie, bo dopisywano do niej w 100, a mo/e i 200
lat p[{niej, gdzie> poza rok 1450 ]po=. XV w.\.
Cokolwiek Silwester i Nestor nie napisali – zosta=o to uzupe=nione i rozbu-
dowane; ewentualne b="dy poprawione.
Powie>: ubieg=ych lat jest >wie/ej daty, zdradza&
– d=ugo>: j"zyka,
– nazwy w=asne pisane du/ymi literami, tytu=y kniaziowskie,
– znajomo>: geografii& [wczesnego >wiata, Europy i Rosji,
– zmy>lenia,
– bogactwa przy r[/nych okazjach.
S=oje i zmy>lenia; Powie>: ubieg=ych lat 856÷1110 jest kompilacj'
zapis[w ]chronologicznie, id'c wstecz\&
• konstantynopolskich, 1377 ]mnicha +awrentaja\, ˚.1016,
• nowogrodzkich, ok.1230 ]Timofieja ¯ gr. Timotheos\, ˚.1020,
• kijowskich, ok.1162 ]Polikarpa ¯ gr. polikarpos\, ˚.1032,
• rostowskich, ok.1150 ]Nestora † po 1157\, ˚.1040, i
• peczerskich 1116÷1118 ]Silwestra “Nestora” i Nestora\.
Dzi>, dopisany tekst nast"powa=by za pierwotnym. Ale w Íredniowieczu
by=o odwrotnie – dopisany tekst jest bli/ej pocz'tku, za nim jest starszy, bo
w[wczas wiele spraw mia=o odwrotn' kolejno>: do dzisiejszych procedur i
mniema< ]˚nr 1208\. Najstarsze teksty s' wi"c na ko<cu. Taka kolejno>:
potwierdza za=o/enie, jak' drog" mia=a Powie>: po 1118, znajduj'ca si" w
+awrentewskiej i Ipatiewskiej letopisi.
A mo/e nawet dopisano tekst i p[{niej, po 1377, podczas kopiowania.
Przy tym, Kijowianie pisali z=o>liwie o Nowogrodzianach i innych, i nawzajem,
jak wyka/" w dalszej cz">ci. O sobie dobrze, o innych {le – zdaje si" przy-
>wieca: regu=a; po tym pozna:, gdzie poszczeg[lne segmenty Powie>ci by=y
pisane i miejsca zszycia tekst[w s' w miar" widoczne, mimo maskowania
ich poprzez pr[b" p=ynnego przej>cia do nast"pnych spraw.
Znajomo>: geografii [wczesnego >wiata. Konstantynopol, 1377, pisarz zna&
Persj", Syrj", Babilon, Assyri", Mezopotami", Arabi", Indie, Fenicj",
Egipt, Etiopi". Ze stron bli/szych& Albani", Armeni", Bosfor, Dalmacj",
Tracj", Adriacj" ]wzd=u/ Adriatyku\, Patagoni", S=oweni" i inne.
Pisarz zna& Wareg[w, Szwed[w, Norweg[w, Got[w, Russ[w, Ang-
lik[w, Haliczan, Rzymian, Niemc[w, Wenecjan i Francuz[w; zna
wyspy& Brytania, Sycylia, Rodos, Lesbos, Ithaka.
Rzeki& Tygrys, Dunaj, Dniestr, Desna, Prype:, D{wina, Wo=chow,
Wo=ga; zna g[ry& Karpaty zwane W"gierskimi.
Tylu nazw nie m[g= przytoczy: najbardziej >wiat=y umys= XII w.,
siedz'cy w jednym miejscu, gdziekolwiek by on nie by=& w Kijowie czy No-
wogrodzie Wielkim. Innymi s=owy, jest to kompilacja informacji zebranych
w r[/nych miejscach, w r[/nym te/ czasie, z r[/nych, pisanych {rode=, a
na zbiorczo>: wskazuj' powt[rzenia nazw& druga Etiopia, druga Libia, czy
druga Mezia ]M≥sia\. Poni/ej ci'g dalszy tych/e nazw.
Kijowianin 1160, zna& Morawian nad Moraw', Czech[w, Chorwat[w,
Serb[w, Lechit[w, Polan, Lutyczan, Mazowszan i Pomorzan.
Z geografii Rusi i Rosji& Polanie nad Dnieprem, Drewlanie ]na p=d. od
Prypeci, Powie>: nie podaje, gdzie oni mieszkali...\, Dregowiczanie pomi"-
dzy Prypeci' a D{win', Po=czanie nad D{win', S=owianie wok[=
jeziora Ilmer, Siewieranie mieszkaj'cy nad Desn', Sejmem i Su='.
Wie, /e w lesie Okowskim bior' pocz'tek ]maj' {r[d=a\ trzy wielkie
rzeki& Dniepr, D{wina i Wo=ga, ta ostatnia wpada “siedemdziesi"-
cioma” uj>ciami do morza Chwaliskiego ]Kaspijskiego\ i mo/na t'
drog' dosta: si" do Bu=garii. A po D{winie do Waragii, z Waragii
do Rzymu ]siedemdziesi't ^ wiele, ˚nr 1680\.
Z zapisu rostowskiego& na Bia=ozierzu siedz' We>, na jez. Rostowskim
i Kleszczy<skim – Meria, na Oce, kt[ra wpada do Wo=gi – Muroma,
Czeremisi i Mordwa, ka/de z odmiennym narzeczem. Tu nast"puje
po='czenie z zapisem peczerskim, wykonanym uprzednio.
Z zapis[w peczerskich& na Rusi te bowiem tylko ludy m[wi' po
s=owia<skiu& Polanie, Drewlanie, Nowogrodzianie, Po=czanie, Dre-
gowiczanie, Siewierzanie, Bu/anie bo siedz' po Bugu i nareszcie
Wo=ynianie. Innoj"zyczne za> ludy, co da< sk=adaj' Rusi s'& Czud,
Meria, We>, Muroma, Czeremisy, Mordwa, Permianie, Peczera, Jam,
Litwa, ?emigo=a, Kors, Norowa ]Nadrowia\ i Lib ]Liwoni\. }Ludy| te
w=asne maj' narzecze, pochodz' z plemienia Jafetowego, miesz-
kaj'cego w „stranach pu=noszcznych.”
P[=nocne, znaczy tekst by= pisany na po=udniu, za> samo “pu=noszczne” zdra-
dza, /e autor styka= si" z j"zykiem polskim, bo ukr., piwnicz ]pivnih\.
Powie>: nie podaje, gdzie /yli Drewlanie, bo by=o to dla jej autora oczywiste i
nie zapomnia= zaliczy: Bu/an i Wo=ynian do j"zyk[w s=awia<skich, OA.
Wymienione s' tu plemiona uralo-fi<skie, z ich lokalizacj', dziel'ce si" na 4
grupy& 1. Ugr[w& Ostiak[w, Wogul[w i Madziar[w; 2. Bu=gar[w lub Wo=og[w&
Czeremiss[w i Mordwian; 3. Perm[w& Perm[w, Sirian[w i Wotiak[w; 4. Czudi
lub ba=tycjiej grupy& Fin[w, Est[w z Estonii, Liwon[w, Czudi z rej. Nowogrodu
Wlk. i O=onieca ]n(Jez. +adoga\, oraz Lappon[w z rej. Archangielska i p=n.
cz">ci Finlandii, Szwecji i Norwegii. S' to plemiona rodziny tura<skiej, po-
chodz'ce z NizinyTura<skiej ]wsch. od Jez. Aralskiego; Aral↔Ural, U↔A\;
rz. Tura – lewy dop=yw rz. Tobo=; Turan n( rz. Irkut, wpadaj'c' do Jez. Bajka=
]˚Plemiona w Skorowidzu nazw, nr 1640\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
 KRONIKI
680 B='d w kt[ry wpad= A. G. Ku{min, 1977, gnany spostrze/eniem
I. I. Sreznewskiego, 1853(66, /e istnieje r[/nica kilku – istotnych – lat,
mi"dzy Wst"pem do Powie>ci ]rozpis\, a sam' jej tre>ci'. 0447-00-259
R[/nicy nie ma, Rosjanie przyj"li z=y spos[b odliczania, i otrzymali&
w=adali wg rozpisu, wg tre>ci latopisu,
Oleg 877– 908 ]6385–6416\ 882– 912 ]6390–6420\
Igor 908– 941 ]6416–6449\ 913– 945 ]6421–6453\
Íwiatos=aw 941– 969 ]6449–6477\ 946– 972 ]6454–6480\
Jaropo=k 969– 977 ]6477–6485\ 973– 980 ]6481–6488\
W=adimir 977–1014 ]6485–6522\ 980–1015 ]6488–6523\
Jaros=aw 1014–1054 ]6522–6562\ 1016–1054 ]6524–6562\
Gnany ch"ci' rozwi'zania problemu, i ufaj'c A. G. Ku{minowi –
wzi'=em si" do dzie=a. Im bardziej chcia=em rozwi'za: – tym wi"cej
mia=em liczbowych wersji, i tym wi"cej w'tpliwo>ci, bo Jaros=aw
†1054 umiera 1062 wg obliczenia& 856 % ]29%31%33%28\ % ]8%37%40\
^ 1062, przy przyj"ciu za pocz'tek 856 r., tj. pocz'tek panowania
Micha=a po 14-tu latach regencji ]842 % 14 ^ 855\.
Nawet przy przyj"ciu bazowej daty 6360 za 852, Jaros=aw †1054
umiera 1058 na kartach ksi"gi&
688 Zakrawa, /e daty by=y utrwalane imionami >wi"tych&
852 % ]29 % 31 % 33 % 28\ % ]8 % 37 % 40\ ^ 1058.
A/ odkry=em, /e >redniowieczni inaczej przypisywali w=adcom lata
– nieco r[/nie od naszych wyobra/e<, i – tym samym – odchy=ek
nie ma. W=adali&
Micha= “Trwany” 842 % 14 ^ 855 ]nale/y doda: lat 13\
od Micha=a do Olega lat 29; 855 % 29 ^ 883 ]nale/y doda: 28\
Oleg 883– 913 ]31 lat; algebr. nale/y doda: 30\
Igor Stary 913– 945 ]33 lata; nale/y doda: 32\
Swiatos=aw 945– 972 ]28 lat; algebr. nale/y doda: 27\
Jaropo=k 972– 979 ] 8 lat; algebr. nale/y doda: 7\
W=odzimierz Wlk. 979–1015 ]37 lat; algebr. nale/y doda: 36\
Swiatopo=k Przekl. 1015–1019 ] 5 lat; algebr. nale/y doda: 4\
Jaros=aw M'dry 1019–1054 ]ale wliczono mu lat 40,
wykluczaj'c Swiatopo=ka Przekl"tego;
nale/y doda: – odpowiednio – lat 39\
Izas=aw 1054–1073 ]20 lat; nale/y doda: 19\ 692 Nast"puj'ce dzie=a wesz=y w sk=ad latopisania, powsta=e w la-
Analogicznie, tak i Micha=owi nale/y doda:& 842 % 14 ^ 855, a nie 856, jak
dzi> liczymy lata ]wg dzisiejszej algebry\.
Tak w rozpisie, jak i w samej tre>ci, nie ma lat przytoczonych przez A. G. Ku{-
mina. Ka/dy, kto mia= Powie>: w r"ku dobrze o tym wie. Lata s' rozmazane
w ten spos[b, /e – zwykle – szereg lat opisuje wydarzenie, i przytoczenie
jednej z nich jest dowolnym wyborem u/ytkownika.
U Ku{mina, lata «wg tre>ci latopisu» s' jego widzi-mi-si".
Przy tym Ku{min >mia=o zaznaczy= – z b="dem, /e rok >mierci poprzednika
nie by= zaliczany jego nast"pcy, powo=uj'c si" na inn' publikacj" kt[rej sam
jest autorem ]...\& „W wiadomo>ciach X–XI wiek[w ]do Izas=awa\ ka/de
nowe knia/enie rozpoczyna nowy rok”. 0447-00-262, z odno>nikiem do A.
G. Ku{min, Riazanskoe letopisanie, Moskwa, 1965, str. 37.
Powsta=a im taka odchy=ka w latach, tyle dodatkowych lat – ilu by=o w=ad-
c[w, bo ka/dy z nich wni[s= jeden rok do obliczenia. Prosta algebra#
Odchy=ek wi"c nie ma.
682 Wszystko wskazuje na gruntown' obr[bk" daty i wydarze<
6360, /e jest to kopia, kompilacja, lub razem. I tak&
1. Indykt 15 jest w=a>ciwym dla roku 6360 ]852 % 5508\, ale z=ym
dla 855 w przytoczonych okoliczno>ciach, bo Micha= panowa=
samodzielnie od 14-go r., wg bizantyjskich {r[de= ]842 % 14 ^ 855,
jak w[wczas naliczano lata w=adcom\. Bu=garzy wi"c najechali
Konstantynopol w 855 A.D., na wie>: o m=odym carze.
Data 1054 jest pewna i bezsprzeczna, podobnie 855 ]856 wg
innych\ – pierwszy rok rz'd[w cara Micha=a w Konstantynopolu.
W kijowskiej Sofiji ods=oni"to nast"puj'cy napis&
v= 6562
m(esœ)ca fevrari } ¯ =ac. Februarius ¯ februa, przyp. J.D.|
20 ous=pen
e carœ naw(e)
go v= v=s
skr;sen;(e)
v (n)ede(l[)
(mu)h(enika)
Feodora
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
0448-00-235, powo=uj'c si" na S. A. Wysockiego ]S.A. Vysockij\ –
Staroruskie nadpisy Sofiji Kijowskiej. Kijew, 1966, str. 39–41.
Czyli, w 6562, miesi'ca ‘fewralja’ 20 u>pienie cara naszego, w niedziel",
w tygodniu m"czennika Theodora ]pol. Teodora\.
‘Fewral’ nie odpowiada dok=adnie polskiemu ‘lutemu’ w czasie.
Poprawnym jest te/ dotychczasowe ustalenie Rosjan, /e by=o
dw[ch autor[w, i /e by=y dwie wersje Powie>ci& 1116 i 1118.
Przy tym, nie zdo=ali okre>li:, kto pisa= i gdzie. Sami zagmatwali
zagadnienie do stopnia, /e sta=o si" nierozwi'zalnym, wskutek
pomieszania Wasila lub Sylwestra “Nestora” 1110÷†1123 z Ne-
storem 1111÷1118÷1157.
2. B='d o>miu czy te/ siedmiu lat okaza= si" pozornym, na miar"
rosyjskich badaczy, maj'cych problemy z prost' arytmetyk' –
dodawaniem i odejmowaniem lat.
3. Nowogrodzki pocz'tek 6362 odnosi si" do
chrztu Bu=garii 856(857 % 5505.
4. Nazwy w=asne pisane s' du/ymi literami.
5. Podane jest inne ]greckie\ {r[d=o.
1219 bitwa nad Ka=k' 1219.05.30 „...na swiatoho Eremja.”
1238 zdobycie Tro/ka „...miesjaca marta w 23, na pamjat*
swiatogo muçenika Nikona, w sredu sredchrestnyju...”
1240 „...miesjaca ijulia w 15 na pamjat swiatogo Kjurika i Ulity,
w nedielju na Sbor swiatych otec 630...”
1244 „...miesjaca maja w 5, na pamjat swjatyju Iriny...”
1261 „...miesjaca nojabrja 8, na Sbor swiatogo Michai=a...”
1263 „...i postri/esja w 14 miesjaca nojabra, ]wyj'tek& dzie<-miesi'c\
na pamjat* swiatogo aposto=a Filipa...”
1284 „...miesjaca sentjabrja w 9, na pamjat swiatuju Tokuma i Anny”
1298 „... miesjaca aprilja 18, w subotu welikuju, w 1 czas noçi,
zagoresja na Wara/skoi ulici i stworißa gore weliko...”
Spos[b zapisu ]miesi'c-dzie<\ utrzymali do dzi> Anglicy, np. May 5th.
Zatar=a si" jeszcze jedna wsp[lnota z nimi.
tach od ok. 1000 do ok. 1400, lub powsta=y w oparciu o latopisy&
“?itie Wasila Nowogo” 941.
“Chronika Georgija Amartola” ]Hamartola\, z dziejami do 948 A.D.
odliczaj'ca up=yw lat konstantynopolskimi indyktami,
i antiochskim stylem 5500, bu=garskiego pochodzenia, zawiera-
j'ca wiadomo>ci o Bu=garii i Bizancjum.
“Russkaja prawda ^ Gramota” w='czona w sofijsko-nowogr.
latopisy pod 1016 ]6524\ lub 1019 ]6527\ rok.
“Skazanie o s=owia<skoi gramotie”
zwi'zane z kiri==o-metodiewsk' tradycj' ¯ Kiri=, Metody.
“Skazanie ( Cztie<je o ]kniazjach\ Borisie i Hlebie” zabitych 1015.
“S=owa o po=ku Igorewie”.
“S=owo o zakonie i b=agodati” ]S=owo o zasadzie i b=ogos=awie<-
stwie\ – kult W=adimira za Illariona, zako<czone 6523 ]1015\,
fragmenty przemieszane z wyci'gami z poni/szej pozycji&
“Skazanie o Borisie i Hlebie” pomordowanych 1015.
“S=owo o tom, kako krestisja W=adimir wozmja Korsu<”
zako<czone 6523 ]1015, gr. Chersonese ^ Korsu<\ – W=adymir,
kt[ry pogromi= Grek[w, przechrzci= si" na ich wiar" – greck'....
Josippon ]Josif vel G(Horion\, /ydowski autor /yj'cy w X wieku
w Italii, kt[rego pi"tno odcisn"=o si" w zapisie Powie>ci wrem.
let w 1111 roku ]Ipat. ltps\$$$.
“Drewniejszyj ]starszy\ Kiewskij swod 1039 w redakcji 1073”.
“Izbornik Swjatos=awa” 1073 – kopia sbornika Simeona
wykonana dla Izas=awa.
Nowogrodskij swod 1050 z przed=u/eniem do 1079.
“?itie Antonja” – jednego z dw[ch za=o/ycieli Peczerskogo
monastyru 1050–1080, Antonij rodem z Lubecza pierwszy
zamieszka= w pieczarze “wykopanej warjagami”.
“?itje Feodosja” zm. 1074, napisane 1093–1113.
“Skazanie ob osleplenji Wasilka” 1097, napisane przez Wasila
w latach 1112–1117 i w='czone w powie>: po 1126 r.
 KRONIKI
“Pamjat i pochwa=a” W=adimiru †1015.07.15 – Jakowa mnicha
z Perejas=awla z ko<ca X wieku. Pamiat pierwotn', bo brak w niej
wielu danych z Powie>ci. Obie& Pamjat i Powie>: maj' przerw"
996–1014. W “Pamiati” rz'd starych element[w.
“Napisanie o wierie”.
“Recz filosofa” z lat 60–70-tych XI wieku,
oznaczaj'ce chrzest W=adimira 6494 ]stylem 5505$\.
“Pouczenia W=adimira Monomacha” 1096, pisane w przedziale
XII – XIV wiek, w='czone w Powie>: prawdop. w 1377 r.
“Chronika Ma=a=y”, zawieraj'ca dzieje z lat 1114–1254.
“Letopisec Izas=awa Mstis=awicza” 1146–1154.
“Woskresnye Pouczenja” Konstantina Pres=awskiego w znanej
nam wersji z XII wieku, bu=garskiego pochodzenia, oznacza-
j'ce 12-tym indyktem rok 894, s=usznie.
“Paterik Peczerskogo monastyru”.
“Letopisec staryj rostowskij” z lat 60-tych XII-go wieku, kt[ry by= w
r"kach episkopa Simona †1226 we W=odzimierzu n(Kla{mie.
W=adimirskie swody 1177, 1189, 1193 i 1212.
na W=odzimierskim swodzie 1177 oparta by=a episkopa Photeja
1408, zwana Troick', spalona 1812; pozosta=e w'tpliwie istnej'ce.
Latopis Jurija Do=gorukogo z XII wieku.
“Chronograficzeskaja palea” z XII ( XIII wieku.
“Elli<ski letopisec” 2-giej redakcji, z lat 1204–1234, dok=. 1234
na podst. Chroniki Georgija Amartola z po=. X wieku ]948 A.D.\.
“Palea To=kowaja po ko=omenskomu spisku”, Moskwa 1896.
“Letopisanie knjazei zemlja Russkija” z XIII wieku.“Radziwi==ow-
skaja letopis” ]z miniaturami\ dochodz'ca do 1206,
opisy lat 1203–1205 przemieszane, bo przemieszane zosta=y
ostatnie karty orygina=u.
“Moskowsko-Akademiczeskij spisok” dochodz'cy do 1419 r.,
do 1206 zbie/ny z Radziwi==owskim, dalej ]1206–1238\ daje
materia= bliski Sofijskiej pierwszej i jakiemu> nie doszed=wszemu
do nas rostowskiemu spiskowi XV wieku.
Prawdop. nazywa=a si" Rostowskaja letopis, dochodzi=a do 1318 r.,
orygina= jej podarowa= W. N. Tatiszczew Angielskiej Kr[lewskiej
Kolekcji ]British Royal Collection$\.
“Wo=ynskij letopisec” – niedatowany, jednolity tekst, obejmuj'cy
obejmuj'cy okres od 1205 do 1292.
“Chronograf po welikom iz=o/eniu” z po=. XIII wieku, wspomniany
w Twerskim sborniku ]Nowogrodzka pisana 1230–1233$\.
“Letopisec welikij russkij” 1392.
“Letopisec Russkich carei”, letopisec Perejas=awla Suzdalskiego,
znany w spisku XV wieku; cz">: latopisu od 1138 do 1214, drugi
odpis zachowa= tylko cz">: do 907 roku.
“Letopis wskore”, wg innych “Letopisec wkratce” Nikiforowa, w kt[-
rym u/yto antiochskiego odliczania lat, orygina= jego nieznany,
“Polichron Photja”, metropolity Kijowa przez 23 lata ]†1455$\,
“?ycie Awraamija Smole<skiego”
“Powie>: o wzi"ciu Carogrodu krestono>cami w 1204 roku”
]Carogr[d – Konstantynopol; krestonosiec ^ krzy/owiec, uczest-
nik jednej z 8-miu wypraw krzy/owych, podj"tych w latach
1097–1272, w tym wypadku by=a to czwarta ˚krucjata\.
“Powie>: o bitwie na Lipicy” 1216, apriela 21, pomi"dzy si=ami
Nowogrodzian do spo=u ze Smolnianami, przeciw Suzdalcom,
przegrana si= Suzdala.
“Rasskaz o prestuplenii raza<skich kniazej”. Gleb W=adimirowicz,
do spo=u z bratem Konstantinem, zad{gali mieczem rodzonego brata
– Izas=awa W=adimirowicza, i wymordowali stryjecznych braci, z ich bo-
jarami i dworzaninami, kt[rych zaprosili na narad", zako<czon' uczt' w
zbudowanym na ten cel namiocie. Zdarzenie z 1218 “ijula” 20.
“S=owo o pogibieli Russkoj zemli”.
“Powie>ci o mongo=o-tatarskim naszestwie ]naje{dzie\” }1237|
zawarte w +awrentieskiej i Twerskiej letopisi.
“Skazanie o perenesenii obraza Niko=y Czudotworca
iz Korsunia w Raza<”.
“Powie>: o razorenii ]zburzeniu, rozwaleniu\ Razania
Batyem ]przez Batego\” 1237,
z miniaturami dotycz'cymi bitwy na Ka=ce }1219|,
i “plenieniu” ]wyludnieniu\ Wo=y<skiej ziemi }1240|.
“Skazanie ]opowiadanie\ o ubijenji w Ordzie kniazia Michai=a
Czernihowskiego i jego bojarzyna Fedora ]Theodora\” }1245|.
“S=owo o Merkurym Smole<skim”.
“Legenda o grodzie Kite/e”.
“?ycie Aleksandra Newskiego” }†1266|.
“S=owa i pouczenia Serapiona W=odzimierskiego”.
“Pos=anie Jakowa-czernorizca ]Jakuba-mnicha\
ku kniaziowi Dymitrowi Borysowiczowi”.
“Nastawlenie ]nastanie\ twerskiego episkopa ]biskupa\ Semena”.
“Skazanie o Indyjskim carstwie ]pa<stwie\”.
“Fizjolog”.
“Pcze=a ]pszczo=a\”.
“Czudo ]cud\ Georgija ze /mij'”.
694 Inn' trudno>ci', zwi'zan' ze >ledzeniem tre>ci latopis[w, usta-
leniem kolejno>ci przepisywania i ich kompilacji, s' r[/ne nazwy
tych samych latopis[w. I tak,
• Chronograf po welikom iz=o≈eniu, z po=. XIII w., wspomniany w Twerskim
sborniku, by= bodaj/e Nowogrodzkim latopisem, z=o/ony oko=o 1230.
Na nim opar= si" Twerski, z=o/ony ok. 1255 i st'd go tak nazwa=.
• Letopisec welikij russkij, znany w latach 1464÷1472, wspomniany w
w Troickiej letopisi pod 1392, m[g= by: Sojijsk' letopisi', dochodz'c' do
1471. Z niej przepisywa=a Nowogrodzka, a z Nowogr. – Twerska.
• Letopisec Perejas=awla Suzdalskogo, obejmuj'cy lata 1138÷1214,
znany w spisku XV wieku jako „Letopisec russkich carei”, dochodz'cy do
907 roku, bliski by= Radziwi==owskiemu....
patrz powr[t po=ockich kniazi[w 1138.
• Letopisanie knjazej zemlja Ruskija, z XIII wieku, prowadz'cy zapisy do
pierwszych lat tego wieku – do wzi"cia „Carjagrada frjagami” }1204|.
Nie odnalezione do obecnych czas[w&
• Chruszczowskaja ltps, • Eropkinskaja ltps,
• Simonowa ltps ]Artemija Wo=ynskogo\,
• Orenburgskaja ltps i • Astrachanskaja,
z kt[rych korzysta= W.N. Tatiszczew ]1686÷1770\ „Istorija Rossijskaja”.
• orygina= Rostowskiej ltpsi, dochodz'cej do 1318 roku, Tatißçew podaro-
wa= Angielskiemu Kr[lewskiemu Zbiorowi ]British Royal Collection$\.
0448-00-130
696 Miejsca z=o/e< latopis[w – kluczowe lata, b"d'ce wydarzeniami
religijnymi, b'd{ polityczno-militarnymi&
855 – Micha= Trawny, pocz'tek w=adania, bazowy rok, schizma.
912 – traktat pokoju Olega z Grekami, lista imion.
988 – chrzest Rosji, kt[ra wiara najlepsza – popis mnicha, wtr"t.
1015 – Boris i Gleb zamordowani, og=oszeni >wi"tymi, wtr"t.
1054 – Jaros=aw M'dry zmar=.
1074 – Theodosij zmar=, igumen i za=o/. Peczerskiego monasteru.
1093 – Pouczenia W=adimira Monomacha, wtr'cone “bez to=ku”.
1116 – Latopis Silwestra zako<czony, pierwsze dzie=o o historii.
1154 – przeniesienie stolicy z Kijowa do Rostowa.
1165 – pocz'tek prowadzenia zapis[w w nowogr. cerkwi Sophii.
1177 – w=adimirski, episkopa Photeja 1408, na nim Troicki, 1812.
1204 – Konstantynopol zdobyty przez krzy/owc[w, metropolia
]Suzdalsko-Akademicki rozpoczyna si" od 1205\.
1218 – Konstantyn 1212÷1218 ]Radziwi==owski ltps 1205 • • •\.
1237 – Tatarzy naje/d/aj' kraje zaleskie, w tym stolic" Rosji.
1240 – Tatarzy zdobywaj' Kij[w, by=' stolic" Kijowskiej Rusi.
1289 – Mstis=aw ¯ Dani=o, w Brze>ciu Lit. ]wo=. ltps pisana 1289\.
1304 – stolica przeniesiona z Rostowa do Moskwy ]Michai= Twer.\.
1408 – Photej metropolita przybywa do Rosji ]Troicka do 1408\.
1419 – Suzdalsko-Akadem. zako<czony 1419.
1453 – Konstantynopol zdobyty przez Turk[w.
1471 – narzucenie Nowogrodowi w=adzy Moskwy w 1472.
Wg A. Ku{mina, 1977, kluczowymi dla latopisania wydaj' si" by:
nast"puj'ce lata. W latach tych nast"powa=y z='czenia, czy te/
z=o/enia kronik, ich kompilacje. W poziomym zapisie ]rz"dami\&
907, 911, 945, 970, 997, 1015, 1017, 1018, 1071, 1072, 1074, 1075,
1095, 1097, 1111, 1116, 1118, 1125–1140 ]+awr. mart., Ipat. ultramart.
pocz. roku, 0448-00-71\, 1126(28, 1138(39, 1156(57, 1162, 1176, 1192,
1205(06, 1212(14, 1237, 1354, 1362, 1377, 1392, 1424, 1445, 1446,
1479(80, 1492, 1495, 1497, 1518, 1541.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
 KRONIKI
Tekst dopisany w 2009 roku, po otrzymaniu pe=nej tre>ci latopis[w&
+awrentiewskiego i Ipatiewskiego, ='cznie z Przedmowami
i wykazem nazw w=asnych i geograficznych.
➛
➛
➛
700 Latopisy Rosji, P[=nocnej i Po=udniowej
➛
➛
➛
S'dz", /e w dalszym ci'gu jest wystarczaj'ca liczba danych,
by ustali: ubieg=' rzeczywisto>:& kto pisa=, gdzie i kiedy, drogi
przemieszczania si" dzie=, mimo utraty nie mniej ni/ kilku ksi'g.
Ale dane te rozrzucone s' w tre>ci znanych dzi> egzemplarzy, na
przestrzeni wiek[w, w r[/ny spos[b, i zadanie ustalenia wymaga
szerokiej znajomo>ci tre>ci latopis[w i zr"cznego operowania wiedz'.
Oto co ja wiem w tej sprawie.
Wskaz[wka, ale s=aba, bo zbyt wiele wyj'tk[w&
Ru> P[=nocna& Rostow, Suzdal, W=odzimierz, Twer; ale nie Nowogr[d.
Ru> Po=udniowa& Kij[w, Perejas=awl, Wo=y< ]po Brze>: Litewski\.
Ru> P[=nocna Ru> Po=udniowa Konstantynopol
pocz'tek roku martowski ultramartowski ultramartowski po kraju i za granicami, i trudno wini: niezorientowane narody.
indykty nie u/ywane cz">ciowo u/. u/ywane
greckie «ksi» nie u/ywane nie u/ywane u/ywane
W druku wi"kszo>ci latopis[w wymieniono stare liternictwo.
Poza tym, w Rosji P=n., przy przepisywaniu, pozostawiano indykty
widniej'ce w pierwowzorach ]cecha Po=udnia\.
+awrentiewski spisok ko<czy si" na 1305, a Ipatiewski – na 1292.
W sk=ad Ipat. wesz=a wo=y<ska, w ko<cow' cz">:, pisana 1288(89
w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, dla wlk. kn. Mstis=awa Romanowicza ]od
10 kwietnia 1289\, z W=odzimierza Wo=y<skiego – ko<czy si" na
1292, przy czym ostatnie lata nie s' zupe=nie pewne, poza tym, /e
ko<czy si" wkr[tce po 1289 ]najobszerniejszy zapis lat 1288(89\.
Latopisy doprowadzone by=y do pocz'tku w=adania kniazi[w,
i episkop[w ]ep., episk.\, dla kt[rych by=y pisane&
• Silwestra, 1116 – dla Wo=odimera Monomacha, 1114–†1125,
• Nestora, 1118÷1156 – dla Jureja Do=gorukiego 1155–†1157,
pierwsza cz">: sk=adu Chlebnikowskiego i Ipatiewskiej.
• Sofijska 1-sza, pisana 1165 – dla ep. Hermana Wojaty †1188.
• W=adimirski swod 1177 – Wsewo=oda Bol. Gn. 1175–1212,
na nim swod dla episkopa Photeja 1408, zwany Troickim.
• Radziwi==owska, 1205 – dla Konstantina Rostowskiego,
1212÷1218; ostatnie karty przemieszane, kilka utraconych –
wynika st'd, je/eli takie by=y; przepisywana 1487 w Smole<sku.
• Suzd.-+awr., 1305 – dla Michai=a Twerskiego 1305÷1318;
przepisywana, czy te/ uzupe=niana, wi"cej ni/ jeden raz,
pierwsza cz">: sk=adu +awrentiewskiego, 1377, i tak znana.
• Troicka, 1408 – dla episkopa Photeja 1408–1431, w Moskwie.
• Suzdalska ]Mosk.-Akadem.\, 1419 – dla episk. Dionisija, 1418.
• kijowski swod 1198 – dla Rurika Rostis=aw. 1199–1203–1205.
• wo=y<ska zako<czona wkr[tce po 1289 – pisana dla Mstis=awa
“Romanowicza”, w=adaj'cego od 1289 – kopiowana 1428 dla
Herasima, episkopa W=odzimierza Wo=. ˘ Smole<sk 1434 ˘ od-
naleziona w Ipatiewskim monasterze w Kostromie n(Wo=g'.
+awrentiewski spisok – pisany przez mnicha +awrenteja, 1377, st'd
nazwa; Ipatiewski – r"k' }mnicha| Timotheja, we W=odz. Wo=., 1428, ale
odnaleziony w Ipatiewskim monasterza, w Kostromie nad Wo=g' – st'd
nazwa; ipatiewski ]wojew[dzki\ ¯ ipat ]wojewoda\.
Miejsce pisania +awrentiewskiej nieznane& Ni/nyj Nowgorod ]$\, W=o-
dzimierz n(Kla{mie ]$\, ja s'dz" /e pisana w Konstantynopolu, gdzie
znajdowa=y si" tak/e grodzkie ]miejskie\ i greckie.
Konstantynopol by= nie tylko “Carogrodem” ]siedzib' car[w\, ale i metro-
poli' wiary prawos=awnej ]jak Watykan dla katolik[w\ – tam mianowani byli
metropolici Rosji, i stamt'd wyruszali oni na Ru>, do 1453, gdy Carogr[d
zdobyli Turcy i odt'd jest w ich posiadaniu.
Je/eli +awrentaj i Timothej nie podali miejsc pisania – mieli do tego zapewne
pow[d. Jednym z nich – skromno>:, innym, by: mo/e, by odleg=ym miejscem
nie wzbudza: podejrze< co do prawdziwo>ci opis[w i nie kojarzy: z Grekami,
na kt[rych Rusini systematycznie wyprawiali si", by wojowa:; jeszcze innym
– mo/e nie by=o w[wczas w zwyczaju, ale przeczy temu stopka Silwestra
1116, /e by= igumenem u >w. Michai=a, przy kniaziu W=odzimierzu w Kijowie
]nie w Kijowie pisany, wg >redniow. uj"cia my>li; dystans w niej zawarty\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Pisiec +awrentiewskiej cofa= lata podpieraj'c si" kalendarzem
wieczystym, w tym bitw" Rusi z Tatarami nad Ka=k', 1219, b="dnie
w Ipat. 1224, przesun'= na 1223, powi"kszaj'c b='d, bo ju/ dzie<
tygodnia nie pasuje. Tak i zamordowany Andrej Bogolubskij, w Ipat.
w sobot", 1175 czerwca 28 ˘ w +awrent. 1174 czerwca 29.
Dla obu istniej' bardziej poprawne teksty, lecz +awr. wydana w
1846, w pierwszym tomie Po=n. sobr, russ. ltpsej, gdy dociekania w
sprawie latopis[w by=y w stanie pocz'tkowym, sta=a si" autorytetem
wszelkich wiadomo>ci; Ipatiewska, tom II, wydana najpierw, w 1843,
+awrentiewska za>, tom I, wydana w 1846, za Ipatiewsk'.
Druk ich ponawiany kilkakrotnie, gdy wyczerpywa=y si" nak=ady –
wyk=adnik popytu i popularno>ci w>rod mi=o>nik[w historii i j"zyka.
Czyli ust"pstwo >wiat=ych zapotrzebowaniu mas, nie>wiadomych
b="du pope=nionego przez redaktor[w pierwszego wydania; jak chc'
– to niech maj'. W ten spos[b potkni"ciu ko<ca nie ma, rozla=o si"
W wielotomowym wydawnictwie Po=n. sobr. russ, ltpsej, +awrentiew-
ska i Ipatiewska widniej' jak filary latopisania, sta=y si" standardem,
jednostk' miary, do kt[rej mo/na i nale/y odnosi: tre>: innych
latopis[w, ich zawarto>:.
Nie zas=u/enie, ale ja, si=' rzeczy, musia=em si" z tym pogodzi:,
bo t=umaczy=em tre>: rosyjskich badaczy, a oni w=a>nie w ten spo-
s[b. +awrentiewska i Ipatiewska – zawo=aniem, odwo=aniem si" do
pami"ci, wiedzy czytelnika, w sprawie ich zawarto>ci.
Latopisy Rosji Po=udniowej, w tym Ipatiewska ltps, sk=adaj' si" z&
1. Powie>ci wremiennych let, 855–1110, w wersji Nestora, zawie-
raj'cej og[lnorosyjskie wiadomo>ci; sam Nestor, po przeniesieniu
z Kijowa do Rostowa, m[g= opisywa: rostowskie wydarzenia do
po=owy lat 1150-tych; zmar= wkr[tce po 1157 ]“†1157”\.
Czernihowskiego zbioru ]$\, opisuj'cego dzieje po=owy XII w.
2. Latopisu Rurika Rostis=awicza – kijowskiego latopisu, z=o/one-
go 1198 w monasterze >w. Michai=a w Wydubicku k(Kijowa ]ros.
Kijowskim Michai=owskim Wydubickim monasterze\, i prowadzo-
nym poza rok 1198 ]lata 1171–1206 w ultramartowskim stylu, czyli
od Rostis=awa Chrobrego †1168, Mstis=awa Chrobrego †1172...
a/ do Romana wo=. zabitego 1205.06.19 k(Zawichostu n(Wis='\.
Pisany dla Rurika, posiadany te/ przez Romana, 1201.
3. wo=y<skiej letopisi, od >mierci Romana }†1205| do “1292”;
rok 1292 nie jest pewien, poza tym, /e latopis ko<czy si" wkr[tce
po 1289, gdy by= pisany. B="dnie& Halicko-wo=y<ski swod – nie w
Haliczu pisany, ani tam przechowywany lub odnaleziony; polityk'
Rosjan rzecz cuchnie, by – w zmaganiach z W"grami o katolicki
Halicz – wzmocni: przynale/no>: Halicza do prawos=awnej Rosji
]tam mia= by: pisany; tre>: latopisu wyra{nie wiary prawos=awnej;
gdyby by= w Haliczu pisany, to – blisko st'd – Halicz wiary prawo-
s=awnej; ku temu s=u/' te/ prze=o/enia& ksi'dz to pop, a ko>ci[=
to cerkiew – na dachu cerkwi siedzieli ostatni obro<cy Halicza,
pisa= Wo=yniak, zdj"ci z niego i wyr'bani przez Dani=" wo=.\.
Pierwsze wydanie Ipat. ltpsi w 1843 roku sk=ada=o si" tylko z dwu&
2. kijowskiego latopisu, od 1111 do 1200, i
3. wo=y<skiej letopisi, od >mierci Romana }†1205| do 1292.
Opuszczenie pierwszej cz">ci sprawi=o mi my>lowe obci'/enie na 20 lat.
Ja, w latach 1978÷1981, w Warszawie, czytaj'c wydanie 1843, odnotowa-
=em zakres Ipat. 1111÷1292, a p[{niej, w kupionej w 1988 roku ksi'/ce,
A. G. Ku{min, 1977, systematycznie odwo=ywa= si" do tekstu Powie>ci
wrem. let, «od Micha=a» ]855 A. D.\ do 1110. Nie ma Powie>ci w Ipat.# O
czym on m[wi$ Czy/bym pope=ni= a/ tak du/y b='d$# By=em odci"ty od
latopis[w – nie mog=em sprawdzi:. Nie mog=em przyswoi: jego uwag o
okresie «od Micha=a» do 1110, i cytowa: je w swej pracy, skoro ja tej cz">ci
nie widzia=em w Ipatiewskiej, by nie pope=ni: b="du powtarzaj'c ]ewen-
tualny\ b='d Ku{mina, potencjalnie – jego wymys=, urojenie.
Opis wydarze< latami w Ipat. ltpsi ma przesuni"cia do pi"ciu lat. Wg moich
docieka<, pierwotny tekst wo=y<skiej ltpsi nie posiada= liczbowego opisu lat,
pisany na podst. archiwum, przez Chodorka, w Brze>ciu Lit. n(Bugiem. Inny,
/yj'cy 1428, przepisa=, dokonuj'c tak/e opisu wydarze< latami. Do opisu lat
1205÷1292, przeni[s= kilka znanych dat z innych dokument[w, rozrzucaj'c
reszt" tre>ci pomi"dzy nie. Tak powsta=y odchy=ki do lat 5-ciu.
 KRONIKI
Wed=ug moich docieka<, latopis Mstis=awa Romanowicza przepisany
1428(32, we W=odz. Wo=., dla Herasima – episkopa W=odzimierza
Wo=y<skiego, kt[ry wyby= do Konstantynopola w 1432, a st'd wr[ci=
do Smole<ska 1433, i zosta= spalony w Witebsku 1435, przez Íwi-
drygie==" trzymaj'cego z Krzy/akami.
Po zdobyciu Konstantynopola przez Turk[w, 1453, Smole<sk przej'=
rol" pisania i kopiowania rosyjskich latopis[w, po 1482; w Smole<sku
by=a przepisywana Radziwi==owska letopis, 1487, wed=ug wszelkich
oznak zawartych na kartach r"kopisu.
Z latopisu Mstis=awa Romanowicza, pisanego 1288(89 w Brze>ciu
Lit. n(Bugiem, w 1428, we W=odz. Wo=. wykonano dwie kopie&
• kopia 1 – Chlebnikowskiego, lat 1560-tych, kt[ry z kolei by=
pierwowzorem kilku& Pogodinskiego, Krakowskiego, Jarockiego,
i Ermo=ajewa ]Jarockiego do spo=u z Ipatiewsk' ltpsi'\.
• kopia 2 – Ipat. ltps, 1428, do spo=u z Chlebn. ˘ Jarockiego 1651.
Pëtr= K. Xl≠bnikov – kupiec z Ko=omny, lat 1750(70-tych;
Mixail= P. Pogodin – ros. historyk, publicysta, pisarz, wyk=a-
dowca na uniwersytecie w Moskwie, 1835÷1844.
Kopia 2 w cz">ci wo=y<skiego latopisu, opatrzona ju/ opisem lat
]inne wersje nie maj', szczeg[=y w dalszej cz">ci\, zanim wyby=a do
Smole<ska, z ep. Herasimem, by=a – do spo=u z kopi' 1 ]Chlebn.\
– podstaw' do Jarockiego, z Jarockiego – z kolei Ermo=ajewski.
Herasim, zapewne, kopi" 2 mia= ze sob' w Smole<sku. Po >mierci
Herasima, ze Smole<ska lat 1490-tych ]$\, przez obr"b Moskwy –
do Kostromy n(Wo=g', do Ipatiewskiego monasteru – st'd nazwa.
W ten spos[b kijowsko-wo=y<skie dzieje znalaz=y si" hen, 310 km
na p[=nocny-wsch[d od Moskwy, nad Wo=g'.
Za> kopia 1, pozostawiona we W=odzimierzu Wo=. by=a pierwowzorem
latopisu Chlebnikowskiego ]z trzema przypisami na marginesie w j.
polskim\ i wyda=a na >wiat latopisy “lokalne” – pisane, odnajdywane,
lub kr'/'ce po Rusi Po=udniowej& +ucku, Krzemie<cu, Mohilewie,
Kijowie, po Mo=dawi".
Pierwowz[r Chlebnikowskiego ma te/ zupe=nienia z Twerskiego sbor-
nika – aspekt poruszony w punkcie 928.
Kopia 1, przepisana w ponad sto lat p[{niej, w latach 1560-tych
]“1560”\ – sta=a si" pierwowzorem dla Chlebnikowskiego ¯ Chlebni-
kow. Chlebnikowskiego przepisano jeszcze raz, w 1621 ]“Czetwerty<-
ski 1621”\. “Czetwerty<ski 1621” – pierwowzorem Pogodinskiego,
znanego tak po wiekach ]“Pogodin 1852”\. Z “Czetwetrynskiego
1621” wykonano tak/e r"kopis, w latach 1790-tych, dla Adama
Naruszewicza – biskupa z +ucka na Wo=yniu, znanego p[{niej pod
nazw' Krakowskiego ]bo w Krakowie przechowywany\.
R"kopis lat 1560-tych, zanim wpad= w r"ce kupca Chlebnikowa, ok.
1637 nale/a= do kijowskiego metropolity Petra Mohi=y ]pol. Mogi=y ¯
Mogi=a\ – metropolity 1633–1646, kt[ry wykona= kilka przypis[w na
marginesach r"kopisu, w tym trzy w j. polskim& ªPowaga Patriar]chy\
Constantinopol]skiego\º, ªNB Sylueste]r\ Kossovº, ªPatriarcha ma
moc zazn]a\cze Metropo]lita\º – komentuj'ce doniesienie o miano-
waniu Konstantina metropolit' }na karcie 211 ]ledwie /e nie autograf\&
Silvester Kossow, z innymi tej/e r"ki przypisami, wg wydawc[w 1843|.
R"kopis Piotra Mogi=y, 1637, posiada= Wasil A. Golicyn, 1711 – ki-
jowski gubernator. Nast"pnie& «1769-go, “ijunia” ]czerwca\ 30 dnia,
sprzeda=em ja – Matwiej Gawri=ow, Moskiewskiej “trzeciej gildii
kupiec” ]kupiec trzeciego cechu\ ksi"g" t" – letopisiec, “zaczisto”
]uczciwie\ Iwanowi Kozminowi, w tym “swojeruczju i rospisa=sja”
]w=asnor"cznie podpisa=em si"\» }od niego naby= Chlebnikow#|.
gildia ¯ guild ¯ gylde ¯ anglosas. gyld, gield, staronord. gildi – w Wiekach
Írednich, zwi'zek ludzi tego samego rzemios=a lub handlu, w celu utrzy-
mania norm i ochrony swych cz=onk[w.
Innym charakterem pisma& «W uwierzytelnienie tego podpisuj", domu
jego o>wiaty Wasila Aleksandrowicza Golicyna “s=u/itiel” ]urz"dnik,
poddany\ – Wasilej Thinogenow; por"czam i podpisuj" si"».
R"kopis zwany nast"pnie latopisem Aleksandra I. Ermo=ajewa, 1781,
kupiony od niego w 1814 roku na u/ytek Imperatorskiej Publicznej
Biblioteki. Dyrektor Biblioteki – Aleksej Olenin dopisa= na karcie 312&
«Z ksi'g Aleksandra Ermo=ajewa. Kupiona w 1814-m roku.»
Ni/ej& «W ksi"dze tej, kupionej od “pokojnago statskogo sowietnika”
A. I. Ermo=ajewa, na u/ytek Imperatorskiej publicznej biblioteki,
“peremieczennych” ]oznaczonych\ kart cerkiewnymi cyframi sto
dwadzie>cia, arabskimi za> cyframi – dziewi":dziesi't dwa. Dyrektor
Imperatorskiej publicznej biblioteki – Aleksej Olenin.»
Inn' kopi" Chlebnikowskiego ]wracamy do 1550(1560-tych\ spo-
rz'dzi= Marko Bundur, 1651, zwan' nast"pnie latopisem Jarockiego,
1910, z Krzemie<ca na Wo=yniu.
St'd Ipatiewska letopis – wariantem spisok[w& Chlebnikowskiego
]Ch\ i Pogodinskiego ]P\, cho: nie ma z nimi bezpo>redniego “po-
krewie<stwa” ]zwi'zku – nie jest ich kopi'\. I st'd te/ Chlebnikow-
ski na tre>: bardziej poprawn' od Pogodinskiego, a oba one –
teksty bardziej poprawne od Ipatiewskiej.
Dobry tekst powinien by: drukowany czcionk' zasadnicz', a nieliczne,
brakuj'ce strony, uzupe=niane z – psutego – tekstu Ipat. Lecz Rosjanie na
opak& Ipatiewsk' ]psuty tekst na wskro>\ drukowali czcionk' zasadnicz',
bo ma nieco wi"cej stron, a bardziej poprawne formy ]Ch, P\ znalaz=y
si" w przypisach, drobnym drukiem. Innymi s=owy, zamiast wydrukowa:
dobry tekst czcionk' zasadnicz', a braki uzupe=ni: gorszym – wydrukowali
gorszy, i – przez to – bez ko<ca poprawiali go przypisami.
W ko<cow' cz">: Ipatiewskiej wszed= wo=y<ski latopis.
Roman wo=. Рojcem Dani=y 1201֠1264 i Wasylki 1203֠1271.
Dani=o ojcem Mstis=awa, Wasylko za> – W=odzimierza.
Wed=ug moich docieka<, latopis pisany 1288(89 w Brze>ciu Litewskim
n(Bugiem, r"k' Theodorka ] ¯ Theodorko, pol. Theodorek\, dla wlk. kn.
Mstis=awa Romanowicza z W=odzimierza Wo=y<skiego, obejmuj'cego
w=adz" 10 kwietnia 1289, po zmar=ym ]stryjecznym\ bracie – W=odzimie-
rzu †1288.12.10, w pi'tek o >wicie, na >w. ojca Miny, w grodzie Luboml,
syna Wasilki †1271, wnuka Romana z rodu kniazi[w kijowskich, zabitego
pod Zawichostem †1205.06.19, prawnuka M>cis=awa Chrobrego †1172 z
Kijowa, i Agnieszki, c. Boles=awa Krzywoustego †1138. Cia=o zmar=ego
W=odzimierza w=o/ono na sanie, przewieziono do W=odzimierza Wo=.
i natychmiast pochowano, ju/ 11 grudnia 1288 “zamazano” ]zacemen-
towano\ grobowiec, bo gni=a mu szcz"ka i cia=o odpada=o z brody, wg
mej opinii – od uderzenia pociskiem wroga w jednej z wypraw; podobnie
Lew Dani=owicz – nosi= “oskomin"” ]krwiak\ na twarzy.
Latopis Mstis=awa Romanowicza mia= na celu utwierdzenie potom-
nych, /e Mstis=aw wszed= w posiadanie w=adzy legalnie, bo – wg
opis[w – rzecz nie by=a zupe=nie czysta; gwa=tem narzuci= j' Brze>cia-
nom, a nast"pnie “=owcze na wieki” ]haracz, ci"/ki podatek za bunt\&
ªOto ja knia{ Mstis=aw, syn kr[la }Dani=y wo=.|, wnuk Romana, ustana-
wiam =owcze na Brze>cian w wieki za ich kramo=" ]bunt\.º 0001-02-932
Rurik Rostis=awicz ]wspomniany pod 1199\ ¯ kij. Rostis=aw †1168 ¯
kij. Mstis=aw †1131, zmaga= si" o kijowski stolec z Romanem ¯ kij.
Mstis=aw Chrobry †1171 ¯ kij. Izas=aw †1154 ¯ kij. Mstis=aw †1131,
st'd latopis kijowski, pisany dla Rurika 1199÷1203÷1205÷†1215,
m[g= nale/e: te/ i do Romana wo=. 1201֠1205.
To st'd kijowsko-wo=y<ski zestaw dziej[w w latopisach Rosji P=d.,
bo dotyczy= nie tylko odleg=ych czas[w kijowsko-wo=. kniazi[w, ale
i kopiowany 1428 dla Herasima – episkopa W=odzimierza Wo=.
W Ipatiewskiej, tre>: latopisu wo=y<skiego zaczyna si" od nag=[wka&
ªPocz'tek kniaziowania wielkiego kniazia Romana, “samodzier/cy”
wszej Ruskiej ziemi, kniazia Halickiego.º ]pod 1201\.
samodzier/ca ]dos=. najwi"kszy kr[l\ ¯ samo` ]naj`, najwi"kszy\
% dzier/ca ]kr[l\. Roman nie by= kr[lem ]nigdy nie koronowany\, jedynie –
sw' pozycj' – odpowiednikiem kr[la; mo/na uzna: przypisany mu termin.
Pocz'tek kniaziowania wlk. kn. Romana w Kijowie przypada= na
1201 – s=usznie, ale w tre>ci akurat go zabito ]1205\, bo po nag=[wku
pisiec opisuje zdarzenia ju/ po jego >mierci. Inne wersje nie maj'
tego lapsusu. I nie jest to jedyny – inny, w Chlebn., dotyczy Nestora,
/e by= monachem ]opatem\ Peczerskiego monasteru.
Z og[lnorosyjskich wiadomo>ci, w wo=y<skiej w='czono najazd
Tatar[w na kraje zaleskie, 1237.
W Przedmowie do wydania 1908 znajduj' si" wyra{ne b="dy. Jed-
nym z nich& ªRedakcja Ipatiewskiego odpisu odnosi si" ku ]dotyczy\
p[=nocno-wschodniej Rosji...º 0001-02-V }Suzdal, Rostow|, gdy XII
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
wiek ocieka wiadomo>ciami Kijowa, tak bardzo, /e w liczbie stron
znakomicie wyprzedza +awrentiewsk' tego okresu, cho: uprzednio
pozostawa= w tyle. I przeczy to uprzedniej informacji, cytowanej
przeze mnie na samym pocz'tku Ipat. ltpsi, /e Ipat. w sk=adzie ma
Kijowski latopis, a wi"c Ru> Po=udniow'.
Ipatiewska ]Ru> P=d.\ wersj' Chlebnikowskiego, pisz' wi"c&
Redakcja Chlebnikowskiego spisoka “przynale/y” Po=udniowej Rusi;
g=[wna r[/nica od “pierwonaczalnego orygina=a swoditsja k raspo=o-
/eniu” ostatniej cz">ci latopisu ]przechodz'cej w Halicko-wo=y<ski
swod – syntez", zbi[r, sk=ad\ w “pogodnym” porz'dku.
pierwonaczelny orygina= – pretensjonalny j"zyk& pierwo` ]pierwowz[r\,
naczelny ]pocz'tkowy\, i orygina=.... Pretensjonalno>: kompensat'
niewiedzy. I wracaj' do P[=nocnej Rosji&
Ipatiewskij spisok – pisz' – “sdie=an w odnoj iz siewiernorusskich
ob=astej;... itd.” ]utworzony, powsta=, w jednej z p=n. okr"g[w Rosji\.
Zapewne na domys=, bo tam odnaleziony – w Kostromie n(Wo=g'.
Tre>ci Rusi Po=udniowej. Rzecz w tym, /e Rosjanie ='cz' «pisanie» z «za-
warto>ci'» – je/eli pisany w P[=nocnej Rosji, to dotyczy, zawiera wydarzenia
tego rejonu, z naciskiem, uwag' na nie, uwypukleniem ich. I tak nale/y
rozumie: cytowane stwierdzenie, kt[re jest b="dem.
Kto sta= za takimi informacjami, z nazwiska – nie wiadomo. Na samym
ko<cu Przedmowy nota, /e Ipat. ltps przygotowywa= do wydania cz=onek
Imperatorskiej Archeograficznej Komisji – A. A. Szachmatow.
W Przedmowie do wydania 1998, o Krakowskim odpisie – kopii
Pogodi<skiego, /e& Krakowski spisok pisany =aci<skimi literami z
po=udniowo-ruskiego latopisu, wykonanego w 1621 r., z polecenia
kn. Stefana Czetwerty<skiego, w ?ywotowie.
czyli z P=n. wracamy zn[w na P=d. Íledziona boli mnie od >ledzenia
zakr"t[w w lewo i w prawo, i na przemian, od szachowania mnie przez
A. A. Szachmatowa – wymuszania zmiany dotychczasowej wiedzy.
?ywot[w Stary na Ukrainie, w guberni Kijowskiej, pow. Tarasta<skim,
16 km od stacji kolejowej Orat[w ]ukr. Oratiïw\; Orat[w 150 km SWS
od Kijowa, w tr[jk'cie& Winnica–Bia=a Cerkiew–Huma<,
49° 06* N, 29° 32* E.
Nestor – monachem Kijewo-Peczerskiego monasteru w nag=[wku
Chlebnikowskiego latopisu, to nast"pne wprowadzenie w b='d ba-
daczy, nie komentowane, przytoczone dos=ownie przez redaktor[w;
Nestor – ep. Rostowski, autor Powie>ci, pomylony z Silwestrem
“Nestorem” – monachem Pecz. monasteru, autorem Latopisu.
Wo=y<ski latopis wykonany dla W=odzimierza }†1288.12.10, J.D.|,
– pisz', gdy W=odzimierz umiera= wtedy, i ca=y >wiat, w tym ca=e
otoczenie traci=o dla niego warto>: i sens ]rozdawa= sw[j dobytek
bliskim\. Wo=. ltps – w mej opinii – wykonany dla Mstis=awa Romano-
wicza ]po dziadku; syna Dani=y wo=. †1264\, kt[ry w[wczas przej'=
w=adz" po zmar=ym W=odzimierzu, o czym uprzednio.
Problem latopis[w – kolejno>: ich odpisywania, drogi przemiesz-
czania, kto je pisa= lub kopiowa=, itp., mo/e by: rozwi'zany przy
dostatecznej liczbie danych& o ludziach, latach i datach w kt[rych /yli,
w=adali, i umierali, i miejscach – o>rodkach w=adzy kniaziowskiej
i cerkiewnej, zainteresowanych posiadaniem zapis[w, w kt[rych
prowadzono ksi"gi zdarze<.
Kr[tko m[wi'c, rzecz trzeba wzi': na statystyk" – zebra: dosta-
tecznie du/' liczb" danych, im wi"cej – tym lepiej, w[wczas zwi'zki
stan' si" =atwiejsze do skojarzenia, wykrycia. Inaczej o grube b="dy
nies=ychanie =atwo, prowadz'ce do gwa=townych skr"t[w.
R"kopis specjalnie zam[wiony dla polskiego historyka Adama Narusze-
wicza ]1733֠1796\ Рdowiaduj" si" z Przedmowy do wydania 1998
Ipatiewskiego latopisu, rzecz o Krakowskim. Ale opuszczone, /e A.
Naruszewicz by= biskupem w +ucku – niezwykle istotna informacja, z
punktu widzenia statystycznego – krytyczna dla ustalenia miejsc. Latopis
niekoniecznie w +ucku kopiowany – m[g= by: w pobli/u ]w ?ywotowie$
Krzemie<cu$\, lub tam przechowywany i mu przekazany – inne dane
mog' potwierdzi:, lub zaprzeczy:, ale opuszczenie informacji takiej wagi
w kilku innych miejscach zupe=nie rwie sie: zwi'zk[w i ustalenie& kto,
co, i kiedy, staje si" niemo/liwe, nie tylko dla szczeg[lnego latopisu –
dla innych te/; ma daleko id'ce, op=akane skutki. W ostatnim wypadku,
niewyja>nionym staje si", dlaczego A. Naruszewicz mia= latopis Rosji
Po=udniwej, nie P[=nocnej.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
W obr"bie Suzdala, Rostowa, lub W=odzimierza n(Kla{mie, w ko<cu
XV-go w. ]miejsca i czasu nie znam, zgaduj" przez to\, znalaz=y si",
w jednym miejscu, przedstawiciele dw[ch grup latopis[w&
• grupy Po=udniowej Rosji,
• grupy P[=nocnej Rosji,
i tam nast'pi=a cz">ciowa wymiana informacji w nich zawartych.
• Do Grupy latopis[w Po=udniowej Rosji nale/a=y latopisy&
4. latopis Mstis=awa Dani=owicza zw'cego si" “Romanowiczem”
]po dziadku – Romanie, `wicz ^ r[d\, znany dzi> jako wo=y<ski,
lub – {le – Halicko-wo=y<ski, niedatowany, obejmuj'cy wiado-
mo>ci 1205–1292,
3. latopis kijowski, Rurika Mstis=awicza – wiadomo>ci 1111–1199,
2. Powie>: wremiennych let – Nestora, wiadomo>ci 855–1110.
• Do grupy za> latopis[w P[=nocnej Rosji nale/a=&
5. latopis Dionisija, znany dzi> jako Suzdal.-Akadem, 1205–1419,
i latopis Dmitreja Konstantynowicza, przepisany 1377(81, przez
mnicha +awrentaja; by= to latopis Michai=a Twerskiego, dzieje
855–1305&
6. latopis 1111–1305, znany jako Suzdalski wg +awrentiewskiego,
1. Latopis 855–1110, W=adimira Monomacha, pisany przez Silwestra,
w Peczerskim monasterze ]w Rosji P=d.\, dla Rosji P[=nocnej.
W ten spos[b mamy dwa zestawy&
l
grupy P[=nocnej grupy Po=udniowej u
+awrentiewska ltps Ipatiewska ltps
6. episkopa Dionisija 4. wo=y<ski ]Mstis=. D.\
]Suzd.-Akad.\ datowany
1205–1419 1205–1292
5. Michai=a Twerskiego 3. Kijowski ]Rurika R.\
]Suzd-+awr.\ 1111–1199
1111–1305 2. Nestora
1. Silwestra “Nestora” 855–1110
855–1110
+awrentiewska ma okres 1205–1305 na zak=ad, a Ipatiewska nie
ma solidnego “podparcia”, bo ma wiadomo>ci opatrzone z du/ymi
odchy=kami – wiarygodno>: ich wymaga weryfikacji z innymi {r[d=ami,
za> okres lat 1205–1292 – uzupe=nie< o og[lnorosyjskie wiadomo>ci.
Poza tym, j"zyk s=awia<ski w Ipat. psuty, o czym uprzednio.
Gorzej, bo – jak wy/ej – latopis pisany przez Silwestra “Nestora”, w
Po=udniowej Rosji, z przeznaczeniem dla P[=nocnej ]dla W=adimira
Monomacha\, nazwa jego zosta=a pomieszana – przez to – z lato-
pisem Nestora ]osoby o takim, rzeczywistym imieniu\, pisz'cym w
P[=nocnej Rosji ]w Rostowie\, dla Po=udniowej Rosji ]jego dzie=o we-
sz=o w sk=ad Ipatiewskiego latopisu, Chlebnikowskiego, i innych\.
Mo/na sobie wyobrazi: m"tlik, zamieszanie, kt[re powsta=o, przy
zbie/no>ci imion, i przeci"ciu si" kierunk[w zamierze<.
To/ i z Dionisijami; w 1377(81 mnich +awrentaj przepisa=, a mo/e
i cz">ciowo sk=ada=, uzupe=nia=, latopis Michai=a Twerskiego,
855–1305, z b=ogos=awie<stwem Dionisija – episkopa Suzdalskiego,
Nowogrodzkiego, i Horodeckiego, kt[ry zabra= [w latopis w 1382
w drodze powrotnej z Konstantynopolana Ru>, ale Suzdalsko-Aka-
demicki, 1205–1419, pisany by= dla Dionisija – episkopa Rostowa,
od 12 lipca 1418.
By= i trzeci Dionisji – episkop +ucka, w 1415, wraz z innymi, obra=
Gregorija Camblaka, metrpoplit' Rusi, w Kijowie.
Wi"cej uprzednio i w dalszej cz">ci.
Wsz"dzie u/ywam «855» w miejsce «od cara Michai=a, w Konstantynopo-
lu» by by=o kr[cej, schemat, bo od tego roku Michai= w=ada= samodziel-
nie – rok, w kt[rym r[/ne latopisy okre>laj' r[/nie, po kt[rym nast'pi=
chrzest Bu=gar[w – nast"pnego roku, lub w pierwszych latach, i okres
ten ]od Micha=a do chrztu Bu=gar[w\ zmienia si" w granicach 852–866
A.D. Tym samym, 855 A.D. nie jest >cis=ym rokiem rozpocz"cia ka/-
dego latopisu – odszed=em, by nie rozprasza: uwagi, stosuj'c r[/ne lata
]a dlaczego to tak tym razem$\.
 KRONIKI
➛
➛
➛
Latopisy Rosji P[=nocnej
710 Radziwi==owski odpis, sygnatura& 34.5.30 l
Pisany p[=ustawowmy charakterem, w ko<cu XV wieku, na kartach.
Na 251-szej karcie upi"kszony 604-ma rysunkami, maj'cymi wa/-
ne, archeologiczne znaczenie.
Rosjanie ustalili, /e r"kopis pochodzi z ok. 1487 roku. Najpierw N.
P. Lichaczew& ªS'dz'c po papierze, czas pisania Radziwi==owskiego
spisoka powinien by: odniesiony – z najwi"kszym prawdopodobie<-
stwem – do ostatniej dekady XV wieku.º ]N. P. Lichaczew – Pale-
ographiczeskoe znaczenie buma/nych znakow, Sankt-Petersburg,
1899, cz">: 1, str. 456\
Redaktorzy wydania 1997 u>ci>lili, na podstawie znak[w, por[w-
nuj'c je ze znakami Ksi"gi 16 prorok[w, pisanej przez Stephana
Tweritina, od 1 oktabra 1488 do 9 fewrala 1489, /e r"kopis pisany
by= 1486–1488. Na marginesach r"kopisu znajduj' si" odno>niki,
kt[re – po napomkni"ciu A. W. Czerniecowa – swoistymi i j"zyko-
wymi osobliwo>ciami, mog' by: odniesione do 1487. W rezultacie,
r"kopis mo/na datowa: ok. 1487 ]A. W. Czerencow – K izuczeniu
Radziwi=owskoj letopisi (( Trudy Otdie=a drewnierusskoj literatury,
Leningrad, 1981, tom 36, str. 286\.
Uzupe=niaj'ce zdania na kartach 246–250 ty= ]kt[re r[/ni' si"
j"zykiem od tekstu r"kopisu\ mo/na odnie>: latom 90-tym XV wieku
}1490-tym| ]wsp[lny znak wykaza= N. P. Lichaczew pod nr 3857, z
dokument[w 1495 roku\.
Obecnie, najbardziej wiarygodna wersja o pochodzeniu Radziwi==ow-
skiego latopisu, umiejscawia go w strefie kontakt[w bia=oruskiego i
wielkorusskiego narzecza, ze wszystkich – w Smole<sku, wg A. A.
Szachmatowa }1913| i W. M. Gancowa }1927|. Do tego mniemania
sk=ania te/ analiza stylistycznych osobliwo>ci miniatur.
Sophijska ¡ 1471–1509, Smole<sk, Rostow,
Sapiehowie& 1471–1488–1494–1496–1508.
Nazwy te i lata przewija: si" b"d' kilkaktotnie w dalszej tre>ci.
Sapieh[w do='czy=em z powodu Grodna, zbie/no>ci lat powstania latopi-
s[w& 1487 Radziwi=., 1509 Sophijski, zaj"cia ]pisarzy\ i stanowisk ]Boh-
dan Semenowicz Sopeha – okolniczym Smole<ska 1506÷1508\, prawo-
s=awnego wyznania, ale u/ywaj'cych swob[d polskich i przywilej[w.
Zbieg okoliczno>ci zbyt mocny, by zignorowa: go zupe=nie.
Charakter przypis[w na marginesach ukazuje, /e r"kopis by= wyko-
nany “w gorodskoj sredie” ]w grodzkiej «>rodzie» – >rodku grod[w,
w centrum planu grod[w\, w kt[rym u/ywano przyj"tych porz'dk[w
“starynnych” ruskich grod[w, ich swobody i przywilej[w. P[{niejsze
dopiski ko<ca XVI – pocz. XVII wieku, w starobia=oruskim j"zyku,
>wiadcz' o tym, /e r"kopis w tym czasie nale/a= do drobnej szlachty
grodzie<skiego powiatu.
Sophijska ¡ 1471–1509, Smole<sk, Rostow, Sapiehowie& 1471–1488–
1494–1496–1508 ]drobna szlachta, grodzie<ski powiat\.
W ko<cu r"kopisu zapis, /e latopis podarowany by= przez Stanis=awa
Zenowiewicza – Januszowi Radziwi==owi.
Janusz Radziwi==, ¿1612–†1655, hetman polny litewski 1646, wojewoda
wile<ski 1653, hetman wielki litewski i starosta generalny ?mudzi 1654;
ojciec Krzysztofa Radziwi==a.
W nast"pstwie, ok. po=. XVII wieku, latopis, od drobnych w=a>cicieli
– trafi= do wy/szej klasy “bie=orusskoj znati” ]bia=oruskich magna-
t[w, znakomitych, znacz'cych, znacznych\.
Przez po>rednictwo kniazia Bogus=awa Radziwi==a, maj'cego bliskie
pokrewie<stwo z pruskimi magnatami, latopis, w 1671 r. znalaz= si"
w bibliotece Königsbergu ]pol. Kr[lewca\. Tu, w 1715 r., zapozna=
si" z ni' }car| Piotr ¡ i poleci= wykona: z niej kopi".
car Piotr ¡ ¿1672÷1682÷†1725 ¯ Aleksej ¿1629–1645–†1676 ¯ Michai=,
po nim Katarzyna, z domu Skowro<ska ¿1684÷1725÷†1727.
W 1761 r., gdy rosyjskie wojska zaj"=y Königsberg, latopis wyj"to
z biblioteki Königsbergu i przekazano Bibliotece Akademii Nauk w
Petersburgu.
Radziwi==owska letopis doci'ga kompilacj" do 6714 }1206| roku.
Wg N. G. Bere/kowa, zapisy lat 6679–6714 w Radziwi==owskim
latopisie ]jak i w +awrentiewskim\ oznaczone ultramartowskim stylem
}z pocz. roku we wrze>niu, J. D.|, w nast"pstwie 6714 odpowiada
1205, wg autor[w Przedmowy, 1997.
Por[wnanie +awrentiewskiego latopisu z Radziwi==owskim i Latopi-
sem Perejas=awla Suzdalskiego }wszystkie trzy dotycz'ce P[=noc-
nej Rosji, Perejas=awl Suzdalski zwany te/ Zaleskim, 134 km NE
od Moskwy, J. D.|, por[wnanie ich ukazuje, /e wsp[lny tekst tych
latopis[w “przed=u/a si"” jak raz 1205 ]6714 w ultramartowskim
stylu\. W >lad za ko<cem tego wsp[lnego {r[d=a, w +awrentiewskim
powt[rzona data 6714, lecz ju/ w martowskim stylu, i dalej nast"puje
tekst r[/ny od Latopisu Perejes=awla Suzdalskiego; Radziwi==owski
w og[le urywa si" na 1205. Dlatego mo/na przed=o/y:, /e od 1205
roku “zwi'zany }jest| okre>lony etap w historii w=odzimierskiego
latopisania.”
“okre>lony” – pisz' zagadkowo redaktorzy wydania 1997. B='d. Latopis
sk=adany by= dla Konstantyna Rostowskiego ]1212–1218\, ostatnie karty
utracone, przedostatnie – przemieszane, jak uprzednio.
W r"kopisie brakuje dw[ch kart, po 7-mej i po 240-tej. W wielu miej-
scach znajduj' si" opuszczenia, czasem wystarczaj'co >wiadcz'ce,
/e w pierwowzorze one by=y, ...itd.
W ko<cu r"kopisu, przy jego spi"ciu ]zwi'zaniu\, kilka kart przemie-
szano, tak, /e za kart' 236 powinna i>: 239, 240 ]po kt[rej brak
jednej karty, o czym uprzednio\, 241÷243, 237, 238, 244, i 245.
Z dw[ch ostatnich kart, z powodu nieuwagi przepisywacza, naru-
szone nast"pstwo opisanych zdarze<& po roku 6711 bezpo>rednio
zamieszczone niekt[re wypadki roku 6713, i 6714, a dalej, by wr[ci:
do 6711, 6712, 6713.
w mej opinii, Radziwi==owski latopis pierwotnie nale/a= do Konstantina
Rostowskiego, 1212÷1218, st'd nie tylko ostatnie karty s' przemiesza-
ne, ale i brakuje kilku, z opisem lat doci'gni"tych do 1212. Bowiem tre>:
latopis[w dochodzi=a do czasu os[b dla kt[rych by=y pisane.
Sophijska ¡ 1471–1509, Smole<sk, Rostow ]Konstantin Rostowski\,
Sapiehowie& 1471–1488–1494–1496–1508.
W ko<cu r"kopisu znajduj' si" dopiski p[=ustawowym charakterem
XVI–XVII wieku. W Przedmowie ich pe=na tre>:.
R"kopis nale/a= do wielu os[b Zachodniej Rosji, o czym >wiadcz'
przypisy bia=oruskiego charakteru, znajduj'ce si" na stronie tytu-
=owej ]pierwszej stronie pierwszej karty\ i na karcie przyklejonej do
spi"cia ksi"gi. W Przedmowie ich pe=na tre>:. S=aba czytelno>:
druku ma=ymi literami, nadpisanymi nad innymi w linijce, i banalna
tre>: dopisk[w powstrzymuje mnie przed t=umaczeniem, by nie
pope=ni: literowych b="d[w w nazwach w=asnych. Z olbrzymim
ryzykiem przytocz" dla pogl'du ]informacja nie mo/e by: cytowana,
powielana, przed sprawdzeniem z ksi'/k'\.
Na karcie przyklejonej do zwi'zania r"kopisu&
a. dwa tygodnie “u Pilipowo goweino” ]przed Philipowym postem\
]Parthen Purczkin$\ /yto sia= w roku dziewi":dziesi'tym }1590|.
Parthen ¯ gr. Parthenon ¯ parthenos ]dziewica, dziewictwo\.
b. W roku sze>:set trzecim, na sze>: tygodni przed Wielkanoc'
]woch=ug$ – pod=ug\ starego kalendarza koby=a siwa o{rebi=a si".
warto>ci poznawczej& w roku 1603 nadal u/ywany stary kalendarz ]julia<-
ski; gregoria<ski wprowadzony w Watykanie jesieni' 1582\, i o nowym
pisiec ju/ wiedzia=, /e jest ]w Polsce po 1586\.
c. Roku ]s=aw. cyframi\ 1606, m-ca mar}ta| 30 dnia “o/eni= si" jest”
nam Cypla Krysztoph przed “wielkodnom” ]Wielkanoc'\ starym “za
trzy niedziele” przed wielikodnom starym...
Na pierwszej stronie karty tytu=owej&
a. Ja, Thurs Soroka“ ]wonu$ – tego\ powietu Gorodenskogo
so]z$\nawaju ]“zeznaj"”\ sim ]tym\ kwitom.”
Thrus ¯ thrush ]Turdus, drozd, gat. ptaka\, Soroka ¯ sroka, Pica pica.
b. ?ikgimo]n$\ Tretii, Bo/]o\ju m]i\=ost\iju korol Polskii welikii kniaz
Litowskii }ten sam kr[l w Krakowskim odpisie, ˚nr 754, J.D.|.
c. Roku szesotnom o/eni= si" Krysztoph Cyplia “u wielkim po]s$\}t|
pod=ug starogo kalendara za try nedeli pered welikodnem”.
d. wykre>lone, r"ki akademika Millera& Dise Chronica in Sclaunischer
Sprach geschriben fanget an von der Sündfluth und endiget sich
nach dem Propheten Daniel mit dem Schluss der Babylonischen
Gefengusz.
Na wewn"trznej stronie wi'/'cej deski przyklejony drukowany “jar=yk”
]naklejka, bilet\ z herbem Königsbergu z nast"puj'c' not'&
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
A celsissmo principe, Dno Boguslao Radzivilio Bibliothecae, quae
Regiomonti est, electorali legato donata.
Na oddzielnym >cinku znajduje si" opisanie r"kopisu, wykonane
przed 1716 rokiem& Ruszische Historie beschriben von Theodosio
Einem München im Petschurischen Kloster, bey Kyiow. Diese Historie
fänget Sich an nach der Sünd-Flüth, von den dreyen Söhnen Nöae,
nemlich Cham, Sem und Japhet, von deren letzteren die Sclavonier
herstammen, und nach Verwirrung der Sprachen bey dem Babylo-
nischen Thurm, Sich an den Flusz Tanais niedergelaszen haben.
Er beschreibet aber eigentlich die Sclavonische Fürsten ]welche
nachgehends vom Rurik Reuszische Fürsten sind genandt worden\
die zu Kyjow regieret haben, derer erster Nahmen Kii gewesen,
einer aus dem Geschlechte Japhets, und Stamme Mesechs, der
die Stadt Kyiow nach Seinem Nahmen erbauet. Ferner sind auch
in diesem Buch begriffen, so woll alle Welt-Händel ind Kriege, alsz
auch Jhre Kirchen Historien bisz aud den Grosz Fürsten Vsevolod,
der nach Christi Geburth Anno 1204 in Kyiow regieret hat. Zu Ende
ist beygefüget die Reise Beschreibung Danielis eines Smyrnischen
Abst von Constantinopel nach Jerusalem.
711 +awrentiewskaja letopis, sygnatura& F. p. IV. nr 2 l
Materia= – pergamin, 1° ]wysoko>ci 252, szeroko>ci 211 mm\. Pismo
– ustawowe i p[=ustawowe, 173 karty ]karty 41–173 pisane na obu
stronach\. Spi"cie lub oprawa – deski oprawione drukarsk' sk[r',
XVII wiek. Inicja=y ]tylko na kartach 1–23\ i tytu=y cynobrem ]kolorem
czerwonym\. Niezwykle wa/ne – brak opisu znak[w wodnych#
Na karcie 1, skoropisem XVI–XVII wiek[w& ª...lov“e*”]e“n”sk...º;
tu te/ skoropisem pocz'tku XVII wieku& ª Kniga Ro'es“t”vesko-
go monastyrq Volodimer;skago” i charakterem XVIII wieku&
ªL≠topisec=º. Tu te/ dwustronny, wyci"ty z pergaminu nadpis
]usuni"ty ze< wyci"ciem dlatego nieczytelny\. Na dole karty wi-
doczne oddzielne litery zapisu ]XVII wieku$\, ukazuj'ce chemiczny
>rodek ]nieczytelne przez to\.
Na dole karty 2, charakterem XVIII wieku& ªL≠topisiec=º.
Na karcie 10, u g[ry, charakterem XVIII wieku& ªzde mnogo listov
net=º. Na dole strony 164, charakterem XVIII wieku&
ª...sledu[]ii listy po semu listu perelo'enyº.
Na kartach 172 ty= – 173, pos=owie pi>ca, cynobrem& ªRaduétsœ
kupéc; prikup= stvoriv= i korm;hii v= \tiw;é pristav= i
strannik v= \h˛ ;stvo svoé priwed. tako' raduétsœ i kni'nyi
spisatél;. dowed konca knigam. tako' i az= xudyi nédosto-
inyi i mnogogr≠wnyi. rab B'˛ii Lavrentei mnix....itd.º, czyli
stopka +awrentaja, pisz'cego 1377, od 14 stycznia do 20 marca
]w ko<cu roku 1377, zima ko<czy=a rok, pocz. roku – 25 marca\.
Na karcie 173, skoropisem XVII wieku& ªa s[ knigu proznameno-
val |leksei Fedorov sn˛ = Zubatogo. pisal i sam nad ne[
sidel.º ]ksi"g" t" zamieni= Oleksy – syn Theodora Z"batego, i
sam nad ni' “siedzia=” – pracowa=; zapewne dopisywa= uwagi lub
poprawia= j'\.
Na kartach 173 i 173 ty= – pr[by pi[ra i biblioteczne noty.
R"kopis w ko<cu XVIII wieku posiada= graf A. I. Musin-Puszkin.
Istniej' dwie wersje, w jaki spos[b +awrentiewski latopis wszed=
do kolekcji A. I. Musina-Puszkina.
Wed=ug wersji pierwszej – r"kopis kupi= z “kup' innych” starych
r"kopis[w i ksi'g, zostawionych za sob' przez sekretarza Piotra
¡ P. N. Krekszina, wiadomo>: drukowana 1813, nojabr... itd.
]dok=adny opis publikacji\.
Wed=ug wersji drugiej, r"kopis by= dostarczony grafowi “jak m[wi'”
z “w=adimirskogo Ro/destwienskogo monastyrja” – monasteru im.
Bo/ego Narodzenia, we W=odzimierzu n(Kla{mie; z odsy=k' na
publikacj" z 1824 roku ]i dok=adny jej opis\.
Ostatnia “opowie>:” najbardziej prawdop. – ci'gnie autor opisu – bo
A. I. Musin-Puszkin by= na stanowisku ober-prokuratora >w. Synodu
i “sziroko polzowa=sja” ]szeroko wykorzystywa=\ swe s=u/ebne
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
“po=o/enie”... itd., czyli “sziroka strana moja rodnaja”... bo +awren-
tiewska letopis – s'dz'c po zapisach XVII wieku – przechowywana
by=a we w=odzimierskim Ro/denstwie<skim monasterze.
R"kopis, “posle W=adimira” ]po pobycie we W=odzimierzu\ znajdo-
wa=si" w bibliotece Sophijskiego soboru w Nowogrodzie i dosta=
si" do zbioru A. I. Musina-Puszkina z Nowogrodu w 1791 roku.
spos[b w jaki A. I. Musin-Puszkin wszed= w posiadanie r"kopisu wskazuje
na nielegalne jego nabycie, je/eli by= w zbiorach biblioteki lub jakiejkol-
wiek innej instytucji – wyniesiony stamt'd skrycie, a na chwiejno>: w
ujawnieniu prawdy wskazuj' dwie wersje nabycia, pierwsza “na odczep-
nego”, tj. byle zby:, szybkiego pozbycia si" potencjalnego k=opotu; do
tego – niecnego – celu “przyniesienia mu” wykorzysta= swe stanowisko
ober-prokuratora..., mo/e i do innych, podobnych.
W 1811 roku, A. I. Musin-Puszkin przekaza= +awrent. ltps Aleksan-
drowi ¡, i od tej pory “chroni si"” w “Gosudarstwiennoj Publicznoj
Bibliotekie” w Leningradzie ]Sankt-Petersburgu\, F°. p IV. No 2.
wg ksi'/ki G. I. Wzdornowa pt. Iskusstwo knigi w Drewnej Rusi. Ru-
kopisnaja kniga Siewiero-Wostocznoj Rusi XII – nacza=a XV wiekow.
Moskwa, Iskusstwo, 1980.
Mnich +awrentaj przepisa= ca=y latopis w 1377(81 ]poszczeg[lne karty
zwane by=y «ksi"gami»\, i dopisa= kilka, kt[re – zwyczajem Írednio-
wiecza – za='czy= na samym pocz'tku dzie=a ]>wie/szy tekst bli/ej po-
cz'tku, im >wie/szy – tym bli/ej, a na samym pocz'tku – naj>wie/szy\.
Z Konstantynopola na Ru>, zabra= latopis w drog" powrotn' sam
episkop Dionisij, w 1382 roku.
Ale wersja +awrentiewskiego latopisu, kt[r' dzi> znamy w postaci
r"kopisu i publikacji na nim opartej, jest ju/ p[{n' kopi', lat 1480
÷1510, wi"c informacja w Przedmowie, /e pisa=o go trzech pi>c[w,
jest myl'ca, w odniesieniu do +awrentaja, 1377, /e on to g=[wnie
pisa= – znaczn' jego cz">:, a dw[ch, anonimowych pisc[w – po
trosze. Mo/e dlatego nie ma opisu znak[w wodnych, bo przecz'.
+awrentiewski latopis uszkodzony w latach 899÷922 – brak sze>ciu
kart. Radziwi==owski karty te ma, i redaktorzy uzupe=nili ze<, ale sama
usterka nie >wiadczy o p[{nej kopii, wr"cz przeciwnie; w druku
• na str. 27(28 – karta 9,
• a na str. 43 – karta 10.
Na p[{n' kopi" wskazuje tzw. Pouczenie W=adimira Monomacha,
kt[rego inne wersje Powie>ci nie posiadaj' ]Radz., Ipat.\, i kt[re
– w mej opinii – nosi >lady podr[bki, i chyba tym jest. Pouczenie
w='czone jest pod 1097, “bez to=ku” ]bez my>li\, bo rozrywa zawart'
tam informacj" – to inny pow[d do zasiania w'tpliwo>ci. Nast"pnym
– jest gadatliwe ]gadatliwo>: cech' Odrodzenia, d=u/yzny j"zykowe\,
gdy Íredniowiecze cechuje zwi"z=o>: my>li, lapidarno>: zapis[w.
Jeszcze inny& +awrent. ltps zawiera dokumenty obszernej tre>ci,
natury religijnej&
• chrzest W=odzimierza Wielkiego, 988 A.D.,
• okoliczno>ci morderstw >wi"tych& Borisa i Gleba, †1015,
• /ycie igumena Peczerskiego monasteru – Theodozego †1074,
wyra{nie b"d'cych pierwotnie osobnymi dzie=ami, pisanymi na
okazj", nast"pnie – przy przepisywaniu – w='czonych do latopisu.
Wprawdzie i +awrentaj m[g= je tak/e w=o/y:, ale w zestawieniu
z przytoczonymi okoliczno>ciami, gadatliwe w='czono p[{niej –
znacznie p[{niej, w wiele dekad po 1377.
Sofijska, +awrent., Radziwi=., Ipat., Troicka ]dzi> nieistniej'ca, bo
spalona w po/arze Moskwy 1812\ – je/eli kt[ry> z tych latopis[w
by= orygina=em, to z pewno>ci' nie +awrentiewski, po opisanych
oznakach.
Bardziej szczeg[=owo poni/ej.
+awrentiewski spisok, w znanej nam postaci – r"kopis,
w wi"kszo>ci, pisany dwoma charakterami.
• Do karty 40 ]str. 160 wydania\ pisany “sp=osznuju stroku” ]g"stymi
linijkami; zbity, zwarty tekst\, pismem ustawowym, kt[ry ko<czy si"
na 8-mej linijce od g[ry, na odwrocie karty 40.
Poszczeg[lne karty r"kopisu, w Íredniowieczu zwane by=y «ksi"gami»,
Rosjanie zw' je “listami”, ja – «kartami»; st'd mnich +awrentaj zwraca= si"
do czytelnik[w& ª... nie klnijcie, albowiem “ksi"gi wietszane” ]staro/ytne,
¯ wietchyj\, a rozum m=ody...º.
 KRONIKI
• Od karty 41 do ko<ca ]do karty 173\ – w dwu kolumnach, starszym,
ruskim pismem p[=ustawowym i innym atramentem.
• Poza tym, w trzech miejscach r"kopisu, na kartach 157, 161 ty=, i
167\ znajduj' si" cz">ci pisane w dwu kolumnach, pismem ustawo-
wym, przypominaj'cym pierwszy charakter, tylko bardziej drobny.
Na odwrocie tych/e kart znajduj' si" puste, nie zapisane miejsca,
nie naruszaj'ce “zmys=u” ]istoty\ rzeczy.
Tekst latopisu zaczyna si" na odwrocie karty 1. Na “licewoj storonie”
]pierwszej stronie karty\ napis& ªKniga Ro/estewskowo manastyrja
Wo=odimerskagoº ]`wo, sic#\. Innych przypis[w na marginesie
p[{niejszymi charakterami, jako “ma=ocennych” nie b"dziemy
pr[bowali obja>nia: – dodaj' redaktorzy wydania.
W trzech miejscach r"kopisu “niedostajet po nieskolku listow”
]brakuje kilku kart, pewnej, nieokre>lonej, ich liczbie\&
• za 9-t' kart' – opuszczone 24 lata& 899÷ 922 ]6 stron\,
• za kart' 169 – opuszczonych 20 lat& 1264÷1283 ]5 stron\,
• po karcie 170 – opuszczonych 7 lat& 1288÷1294 ]1 strona\.
Na kartach 78÷85 r"kopisu ]str. 240÷252 wydania\ znajduje si"
Pouczenie W=adimira Monomacha, pomieszczone w >rodku opo-
wiadania o “ludziach” podbitych przez Aleksandra Macedo<skiego
w g[rach; tu te/ na kartach 83 ty=÷85 ]str. 252÷256 wydania\ ury-
wek Pos=ania W=adimira Monomacha Olgowi Swiatos=awiczowi, i
modlitwa, nie istniej'ca w innych odpisach latopisu.
+awrentiewski spisok, jest zbiorem, w sk=ad kt[rego wesz=a Powie>:
ubieg=ych lat pocz'tku XII wieku }Latopis – Silwestra †1123, pisa-
ny 1110÷1116|, i jej przed=u/enia, opisuj'ce g=[wnie wydarzenia
P[=nocnej Rusi ]Suzdalskiego “Knia/estwa” – Ksi"stwa\. Taki
zestaw odbi= si" na na>wietleniu wydarze< i j"zyku, r[/norodno>:
kt[rego daje pow[d przypuszcza: o kilku pisarzach przepisuj'cych
r"kopis przez wieki, lub o wielu r"kopisach znajduj'cych si" w r"ku
kompilatora tego r"kopisu – ci'gn' redaktorzy wydania.
w mej opinii, raczej to drugie, ostatnie; ka/dy z pi>c[w musia=by okazyjnie
zmienia: styl& pisma i uj"cie my>li – nie jest to =atwe.
+awrentiewski spisok “by= doniesien” ]zosta= dor"czony\ impera-
torowi Aleksandrowi Paw=owiczowi przez grafa Musina-Puszkina,
kt[ry wyda= z r"kopisu ªPouczenie W=adimira Monomacha swoim
dzieciomº ]Sankt-Petersburg 1793\, i przekaza= Publ. Bibliotece.
gadatliwe Pouczenie, tj. ko<sko d=ugie w tre>ci – wielce niebywa=e dla zwi"z-
=ych zapis[w i my>li okresu Íredniowiecza, ale typowe dla Odrodzenia i
p[{niej, ma oznaki – w mej opinii – dobrej podr[bki pi>ca, i chyba tak' jest;
podr[bki po 1487 ]Radziwi==owski ltps, przepisywany 1487, nie ma jeszcze
Pouczenia\, a przed 1791 ]gdy posiad= go graf A. I. Musin-Puszkin\.
Episkop Dionisij, b=ogos=awi= przepisanie +awrentiewskiej i wska-
z[wka ta zmyli=a Rosjan co do miejsca przepisania, /e gdzie> w
pobli/u, tj. w P[=nocnej Rosji.
Zapis /e r"kopis nale/a= do w=odzimierskiego monasteru }pod we-
zwaniem| Bo/ego Narodzenia, pos=u/y= do za=o/enia, /e +awrentej
pisa= we W=odzimierzu n(Kla{mie, i /e “trud” ]dzie=o\ jego “osta=o
si"” w gestii tego/ monasteru. z Przedmowy do wydania 1997, str. XI.
wnioski wyci'gni"te z przes=anek po>rednich s' cz"sto fa=szywe, zbyt
cz"sto. +awrent. ltps sk=ada si" z wyra{nie dw[ch odr"bnych cz">ci&
• 855–1305 – latopisu Michai=a Twerskiego,
• 1205–1419 – Suzdalsko-Akademickiego.
Episkop Herasim, z W=odzimierza Wo=y<skiego, poleci= sporz'dzi:
ksi"g" }S=owa prep. Isaaka Sirina|, a wykonano odpis w odleg=ym
Konstantynopolu, nie na obszarze w=odzimierskiego biskupstwa.
B=ogos=awienie czy polecenie bez zwi'zku z miejscem pisania.
Tak i Krzy/acy, w 1291 najechali Pastow i Gesow w Litwie, wi"c I. Dani=owicz
my>la=, /e obie le/a=y blisko siebie, z b="dem, i komentowa=& Ju/ Wigand
blisko siebie le/'cymi mianuje& Pernare, Ges[w, Ejrago=" i Past[w. Gesow
to p[{niejsze Jaswojnie, Pastow – to Poszt[w ]gr[d przesta= istnie:, dzi>
niedaleko Zapyszki\; obie miejscowo>ci& Ges[w i Poszt[w n(Niemnem
odleg=e od siebie znacznie – o 36 km, przedzielone rzek' Niemen.
Tak i Olgerd, pobi= Tatar[w, 1362(63, nad Sin' wod' ]rzeczk' Siniuch',
dop=ywem rz. Boh\, a zaraz wymieniony p[=wysep Tamonai ]E od Krymu\,
wi"c badacze – na domys= – /e nad Morzem Czarnym, i «Sin' wod"»
zmielili na «Sine wody», by dor[wna: morzu& ...pobi= Tatar[w nad Sinymi
wodami.
Rzecz z +awrentiewsk' mia=a si" tak&
• Mnich +awrentaj pisa= +awrentiewsk' w Konstantynopolu, od
14 stycznia 1377 do 20 marca 1381, to jest, przez 4 pe=ne lata.
W[wczas te/ opisa= 6360 ]855 A.D. % 5505\ 15-tym indyktem.
• W 1382, biskup Dionisij pojecha= do Konstantynopola i w drodze
powrotnej do Rosji zabra= “gramoty”, do Nowogrodu Wielkiego.
Z +awrent. do Nowogrodzkiej, a tu do 15-go indyktu dopisano «dzie<».
• W latach ok. 1490–1510 +awrentiewska zosta=a przepisana. Pod-
czas przepisywania wci'gni"to w ni' informacje z innych latopis[w, i
tre>ci gadatliwej, m.in. z Ipatiewskiej, powsta=ej 1428, a z niej – b="dny
rok bitwy z Tatarami, 1219 ˘ w Ipat. 1224, w +awrent. ˘ 1223.
W[wczas wci'gni"to te/ Pouczenia W=adimira Monomacha, 1097.
Radziwi==owski, przepisywany 1487 w Smole<sku, Poucze< nie ma.
• Podczas przepisywania +awrent., po 1490, chyba w Smole<sku, z
jakiego> powodu, opuszczono 1381 i w to miejsce wpisano 1377.
• Rosjanie wyci'gn"li wniosek, /e +awrentaj pisa= wi"c od 14 stycznia
do 20 marca 1377. I st'd m"tlik nie do rozwik=ania. A /e tak wielkie
dzie=o nie mog=o powsta: w ci'gu kilku tygodni pisania – wyci'gn"li
wniosek, /e pisa=a go grupa pi>c[w, jednocze>nie, jedynie pod
okiem +awrentaja, gwa=c'c wzmiank" /e +awrentaj pisa= sam, i tu
– uwaga ]#\ – po z=o/eniu cz">ci, wszystkie strony zapisane s' do
ko<ca, tak trafi= przydzielaniem tre>ci w grupie pi>c[w# I dalej, /e
pisany w Nowogrodzie Ni/nym – na peryferiach Rosji, przy granicy
z Tatarami.... P[jd{my do Przedmowy, wydania 1997&
Przy tym, odkryto jawne >lady przebywania +awrentiewskiego lato-
pisu w XVII wieku w ni/egorodskim Peczerskim monasterze, gdzie
by= u/yty przy z=o/eniu “osobnego” ]tego/\ Peczerskiego latopisu.
Peczerski latopis, znany nam, w dw[ch odpisach&
1. RGB, zbi[r T. Th. Bolszakowa, Nr. 97, lat 1670-tych – 1680-tych.
2. GIM, zbi[r Mosk. U>pie<skiego soboru, Nr. 92, lat 1690-tych.
Je>li zwa/y: – ci'gn' redaktorzy wydania 1997 – /e Dionizy do
swego mianowania biskupem }grodu$|, by= archimadryt' Peczer-
skiego monasteru i /e w tym monasterze latopis przetrwa= do XVII
wieku, mo/na z pe=nym zaufaniem przed=o/y:, /e wielkoksi'/"cy
odpis by= przepisany w 1377 roku w ni/egorodskim monasterze,
przez miejscowych monach[w }odeszli od +awrentaja, skoro mia=a
to by: grupa|.
Tak powstaj' b="dy. O kt[rym Dionizym rzecz w stopce$
W stopce nie ma, /e rzecz o Dionizym z Nowogrodu Ni/nego#
Dionizy by= episkopem “Suzdalskim, Nowogrodzkim, i Horodeckim”.
Mi"dzy latami& 1377, 1428, 1490-tymi, a 1680-tymi i 1690-tymi
]gdy powsta= ltps Nowogr. Ni/.\ ogromny szmat czasu, nieprawda/$
Tylko wierzy:, /e w Ni/nym Nowogorodzie, hen na wsch[d od Moskwy,
na peryferiach >redniowiecznej Rosji, znajdowa=y si" i przechowywane
by=y “ksi"gi”, i o wszystkim, co w Rosji, tam wiedziano. Intuicyjnie –
miejsce to le/a=o gdzie>, dok'd przybywali z r[/nych stron duchowni i
>wieccy kniaziowie, gdzie by= przep=yw ludzi, gdzie prowadzono rejestr
wydarze< i by=a biblioteka – w centrum cywilizacji, nie na obrze/u.
Nie mog=y to by: kra<ce Rosji, pionierski posterunek, stanica wiary,
nadgraniczna plac[wka, lecz Kij[w, i – bardziej prawdopodobne –
Konstantynopol.
Wydarzenia opisane latami i indyktami.... W P[=nocnej Rosji nie u/y-
wano indykt[w – indykt[w u/ywano w Konstantynopolu.
I nie na tym koniec, bo z dzie=em +awrentaja zwi'zane s' inne odpisy
i wersje, tw[rczo>: dziejopisarska – Ni/nyj Nowogr[d zaja>nia=by na
mapie Rosji jako o>rodek wiedzy – kompilacji i rozpowszechniania
latopis[w; wiedzy o przebrzmia=ych wydarzeniach Rosji i [wczes-
nym >wiecie, od Indii po P[=nocn' Afryk", przez Bliski Wsch[d, a
Europ" – po Adriatyk, z nazwami osiad=ych tam plemion wzd=u/ rzek.
Ju/ tylko ten aspekt poleca przesun': centrum gdzie> na Po=udnie,
w cieplejsze strony.
Wiedz" o tych krajach posiadano od kupc[w. Jak wiemy, Konstanty-
nopol by= du/ym o>rodkiem handlowym.
W Ni/nym Nowogrodzie odnotowywanoby wyjazdy metropilit[w, z
Konstantynopola na Ru>, ich imiona i lata, a zw=aszcza zak=adanie,
budowanie, i >wi"cenie licznych cerkwi, rozsianych po olbrzymich
obszarach >redniow. Rosji, ich po/ary i zniszczenia, ogo=ocenia przez
“bezbo/nych”, daty >mierci cerkiewnego kleru ]przytaczanie tych da-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
nych skraca=em\. Bez w'tpienia – dane te z metropolii Prawos=awnej
Cerkwi. Dociekliwy Szachmatow okre>li= og[lnorosyjskie wiadomo>ci
“latopisem Photeja” }1408–†1431|. Photej by= metropolit', przyby=ym
do Rosji, z Konstantynopola, “pas= cerkiew Bo/'” przez 22 lata i 10
miesi"cy, zmar= 6963.07.02. 0001-31.1-102.
Gdy +awrentaj pisa= sam, przez 4 lata, w Konstantynopolu, Rosjanie&
pisa=a grupa pi>c[w, pod okiem +awrentaja, w Nowogrodzie Ni/nym.
Tyle warta jest wiedza Rosjan, w sprawach w=asnych. Pisanie ca=ych
latopis[w w Konstantynopolu, nie tylko pojedy<czych pism, tre>ci kr[t-
kiej, jest poza horyzontami my>lowymi wszystkich rosyjskich badaczy.
W Konstantynopolu – najwyra{niej – prowadzone by=y ksi"gi, wi"cej
ni/ jednego rodzaju, mo/e kilku, pisane niezale/nie, w ten spos[b, /e
– sporadycznie – pozwala=y one na interpretacj" chronologii wydarze<.
W wyniku, kompilatorzy powtarzali wydarzenia jednego roku&
.5490 ˘ .4050, .4060 pobyt Jureja Dani=. w Ordzie, 1317, 1318
.5495 ˘ .4050, .4060 przyjecha= Konczak do Rostowa, 1317, 1318
.5505 ˘ .4140, .4230 zabity w Ordzie Jurej Dani=., 1322, 1325
.4870 ˘ .5655, .5675 zmar= Dmitrej Iwanowicz, 1388, 1388
.4900 ˘ .5640, .5665, .5685 metropolita Kiprian z Carogrogrodu
przyby= na Ru>, 1380, 1386, 1389
Z pewno>ci' by=y to ksi"gi cerkiewne, jedna – pisana po grecku, inne
– cyrylic' po s=awia<sku ]Kijowska, Sofijsko-Nowogrodzkie\, jeszcze
inna – cesarska, grodzka ]st'd wzi"ty traktat pokoju Rusi z Grekami,
912\. Nowogr[d Ni/ny obudzi= si", dor[s= do pisania w latach 1680-
tych, i tu +awrentaj mia=by ju/ pisa: w 1377.
Pierwsza pr[ba wydania latopisu “odnosi si"” do 1804 roku. Po
“por"czeniu” Moskiewskiego Towarzystwa Historii i Staro/ytno>ci,
profesorowie Czebotarew i Czerepanow przyst'pili do druku +aw-
rentiewskiego spisoka, por[wnuj'c jego tekst ze spalonym Troickim
i Radziwi==owskim. W ci'gu 7-miu lat wydrukowali 10 kart, potem
wydanie powstrzymano i przepado w po/arze Moskwy 1812 }w obliczu
poddania grodu Napoleonowi, Rosjanie opu>cili Moskw", a gr[d sami
podpalili|. Druk 13-tu kart w 1824 roku. Druk ca=o>ci latopisu w 1846,
pod redakcj' Ja. I. Berednikowa. ...itd.
Istniej' znaczne r[/nice w liternictwie, interpunkcji, i zasadach pisowni
]du/ymi i ma=ymi literami\, w druku >redniowiecznych r"kopis[w.
Problem obrazuje cho:by stopka mnicha +awrentaja, pisana 1377
– >wiadectwo czas[w i ch"ci, by u=atwi: czytanie i zrozumienie u/yt-
kownikowi, odchodz'c od pisowni orygina=u, czyli tre>: ponad form"
]zasady pisania liter i ich kszta=t\. Najdok=adniejsze przytoczenie
tekstu z publikacji nie gwarantuje wierno>ci z r"kopisem.
wed=ug wydawc[w +awrentiewskiej letopisi, 1926&
Raduétsœ kupéc; prikup= stvoriv= i korm;hii v= \tiw;é
pristav= i strannik v= \h˛ ;stvo svoé priwed. tako' raduétsœ
i kni'nyi spisatél;. dowed konca knigam. tako' i az= xudyi
nédostoinyi i mnogogr≠wnyi. rab B'˛ii Lavrentei mnix.
Nahal= ¥sm= pisati knigi si≥. gl˛emyi L≠topisec;. msca
genvar v=. d˛ˆ. na pamœt st˛ x= \c˛; nawix avvad. v Sinai. i v
Raif≠ izb¥nyx. Knœz[ velikomu Dmitri[ Kostœntinovih[.
A po blsvn;[ s]˛ n;nago épspa Di\nis;≥. I konhal= ¥sm=
msca marta. v=. k˛. na pamœt st˛ x= \c˛ ; nawix. i'e v manastyri
stag Savy. izb;ényx ø Sracin= fl
V l≠t. . ߲ \t p˛e.
Pri blg˛ov≠rnom i xsol[bivom i xsol[bivom kn˛zi velikom
Dmitrii Kostœntinovihi. I pri épsp≠ nawem xsol[biv≠m
s]˛ennom= Di\“ni”s;≠. Su'dal;skom. i Novgorod;skom. i
Gorod;skom.
I nyn≠ gsda \c˛ i i brat≥. \'e sœ gd≠ budu \pisal=. ili
perepisal= ili ne dopisal=. htite ispravliva≥ Ba˛ d≠la.
a ne klenite. zane'e knigy vetwany. a oum= molod=. ne
dowel=. Slywite Pavla apsla. gl˛ [a ne klenite. no bl˛ gsvite.
a so vs≠mi nami xrs;≥ny. Xs= Bg˛ naw. Sn˛ ; Ba˛ 'ivago. ému'e
slava. i der'ava. i hst;. i poklanœn;é so |c˛ m= i s St˛ m=
Dx˛ m=. i nynœ i pris v= v≠ky amin; fl
ˆß. ˆß. ˆß. fl
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
ta sama stopka mnicha +awrentaja wg ksi'/ki G. I. Wzdornowa pt.
Iskusstwo knigi w Drewnej Rusi. Rukopisnaja kniga Siewiero-Wo-
stocznoj Rusi XII – nacza=a XV wiekow. Moskwa, Iskusstwo, 1980.
Raduetsq kupec; priku?p= stvoriv= i korm;hii ? v= otiw;e
pristav=, i stra?nnik v= o(te)h;stvo “s”voe priwed. ta?ko'
raduetsq i kni'nyi spisa?tel;. dowed konca knigam, tako'
? i az= xudyi, nédostoinyi i mnogogr≠wnyi. rab b(o)'ii ?
Lavrentei mnix.
Nahal= e?sm= pisati knigi ? siq g(lago)lemyiyi Letopisec; ?
m(e)s(q)ca genvar(q) v= 14 na pamqt(;) s(vq)t(y)x= o(te)c; nawix
avvad, v Sinai ? i v Raife izbenyx, knqz[ ? velikomu Dmi-
tri[ Kostqnti?novih[, a po bl(ago)s(lo)v(e)n;[ s(vq)](e)n;-
na?go ep(i)s(ko)pa Dionis;q. I konha?l= esm= m(e)s(q)ca marta
v= 20 ? na pamœt(;) s(vq)t(y)x= o(te)c; nawix, i'e ? v monastyri
s(vq)tago Savy. izb;?enyx ot sracin=, v leto 68?85 “1377” pri
bl(a)governom i x(ri)s(t)ol[bivom kn(q)zi velikom Dmitrii
Ko?stqntinovihi i pri ep(i)s(ko)pe ? nawem x(ri)s(to)ol[bi-
vem s(vq)]ennom= Dio“ni”s;e su'dal;skom i novgo?rod;skom.
i gorod;skom.
I nyne g(o)s(po)da o(t)ci i brat“i”q, o'e sq gde ? budu opisal=
ili perepisa?l= ili ne dopisal=, htite ispravlivaq b(og)a
delq, a ne ? klenite, zane'e knigy ve?twany, a oum= mo-
lod=, ne do?wel=. Slywite Pavla ap(o)s(to)la ? gl(agol[)]a%
ne klenite, no b(la)g(o)s(lo)vi?te. A so vsemi nami xr(e)s(t);-
qny ? X(risto)s= b(og)= naw, s(y)n= b(og)a 'ivago, emu ? 'e
slava, i der'ava, i h(e)st;, i ? poklanqn;e so o(t)c(e)m= i
s ? s(vq)t(y)m= d(u)x(o)m=. i nynq i pris(no) v= ? veky, amin;.
712 Troickaja letopis l
Photij, metropolita Kijowa 1408–†1431, mianowany w Konstantyno-
polu – Troicki latopis zako<czony 1408, pisany w Moskwie, przez
Epipha<ja Premudrego – monacha Troicko-Sergiejewej +awry ¯
Tr[jcy-Sergijewa monasteru, kt[ry pe=ni= obowi'zki sekretarza
Photeja.
Epiphanej ¯ gr. epiphaneia ]wygl'd\ ¯ epiphanein ]okaza:, ujawni:\;
Premudryj ¯ pre` ]wielce\ % mudryj ]m'dry\.
Pisana na pergam., ko<czy=a si" najazdem Edi-geja }jesieni' 1408|.
Opis latopisu w 1768 r. ªLetopisiec rossijskoj, w ma=oj list, pisan na
pergaminie samym drewnim ustawnym pismom. Naczinajetsja ot
Rurika }864 A.D.| i prodo=/ejetsja do knia/enija wielikogo kniazia
Wasilija Dmitrejewicza }1389÷1425|, na 371 listieº.
Troicka letopis, w cz">ci od pocz'tku do 907 ]bo tylko w takiej
jest znana, w niezako<czonym wydaniu 1804–1811\, zbie/na jest
z +awrentiewsk' }tre>: w Nowogrodzkiej IV i Sofijskiej I, wg I. Da-
ni=owicza †1843, wydanie po>miertne 1860, poz. lit. 0165|.
W ci'gu siedmiu lat, tj. w latach 1804–1811, redakcja wyda=a 10
kart Troickiej. Wykorzystywana przez profesor[w Czebotarewa i
Czerepanowa, przy druku +awrentiewskiego odpisu.
Przechowywana w bibliotece Troickiej +awry, nast"pnie wypo/yczona
z biblioteki Troickiego seminarium Moskiewskiemu Towarzystwu
Historii i Staro/ytno>ci, sp=on"=a w 1812 r.
Troicka letopis sp=on"=a w po/arze Moskwy 1812, gdy Rosjanie,
w odwrocie, zapalili gr[d przez zbli/aj'cymi si" wojskami Napo-
leona.
Ale, do zatraty, wykorzystywa= j' N. M. Karamzin i wykona= z niej
liczne wypisy, znajduj'ce si" w przypisach do swej «Istorii gosu-
darstwa Rossijskogo», Sankt-Perersburg, 1842.
Mo/liwo>: odtworzenia Troickiej letopisi za=o/y= A.A. Szachmatow,
odkrywaj'c, /e Semeonowska letopis – s'dz'c z cytat[w N. M.
Karamzina – od samego pocz'tku ]cho: zaczyna si" od 1177\ do
1390, zbie/na z Troick'& A. A. Szachmatow – Simeonowskaja letopis
XVI w. i Troickaja nacza=a XV w., Sankt-Petersburg, 1910.
 KRONIKI
Kapitalny wysi=ek w rekonstrukcji Troickiej letopisi przedsi"wzi'=
M. D. Prisielkow }1881–1941| ]M. D. Prisielkow – Troickaja letopis.
Rekonstrukcija teksta. Moskwa, Leningrad, 1950\, lecz w >wietle
odkry: nowych staro/ytnych r"kopi>miennych pomnik[w, rekon-
strukcja Troickiej powinna by: sprawdzona i u>ci>lona.
opinia krytyka kt[ry jest w stanie zasia: w'tpliwo>:, podwa/y:, czy
nawet zburzy:, nic nie przedk=adaj'c w zamian.
Troicka letopis nie to/sama z Troickim spisokiem ]odpisem\ w No-
wogrodzkiej ¡ letopisi – b='d kt[ry pope=ni= E. Th. Karski }Polak,
cz=onek Historyczno-Archeograficznej Komisji, przed i oko=o 1926|.
Je/eli Troicka letopis, 1408 – w mej opinii – by=a “latpisem Photeja”
1408–†1431, to musia=o by: tak/e dodatkowe {r[d=o wiadomo>ci,
daj'ce og[lnorosyjskie wiadomo>ci do 1423 }to jest, poza 1408| –
jak okre>li= to A. A. Szachmatow, ok. 1916.
Nie mo/e to by: Suzdal.-Akadem. ]“orygina= 1419”\, wykonany w
Konstantynopolu, z polecenia Dionisija, episkopa Rostowa od 1418,
ani Chlebnikowski czy Ipat. ltps, cho: wydali “rodzin" latopis[w”
przez kopiowanie; nieoznakowane latami wiadomo>ci w Chlebn.
dochodzi=y zaledwie do czas[w pisania ]1289\ i wkr[tce potem.
Sofijska 1-sza, doprowadzona do 1471 w='cznie, mo/e by: tajemni-
czym “Letopiscem wielikim russkim”, znanym w latach 1464÷1472.
Rok 1472 dziwnym trafem pasuje do 1471 – Nikanorowskiej ltpsi,
doprowadzonej do 1471, w niej w miar" prawid=owo pisane na-
zwy w=asne, kt[re nast"pnie zniekszta=cano. Z Sof. przepisa=y
latopisy& Nowogrodzka ¡ 1447, W=ad. 1523, i Moskiewskie swody
1493÷1495÷1497, z nich z kolei& z Nowogrodzkiej – Twerska 1499, a
z Moskiewskich swod[w – Woskresenska ltps 1541, wed=ug mojej,
kr[tkiej analizy. Szersze por[wnania s' wskazane.
Sofijska i Nikanor. spe=niaj' definicj" «wsp[lnej osnowy og[lnoro-
syjskiego pisania XV – XVI wiek[w» dla wielu odpis[w.
713 Moskowsko-Akademiczeskaja letopis
w Przedmowie do wydania 1997, ale w tre>ci latopisu&
Suzdalska po Akademiczeskomu spisku l
Nazwa od Moskiewskiej Duchownej Akademii. Pisana p[=ustawowym
pismem XV wieku, na 261 kartach. Na pierwszej karcie zamieszczono&
“?iwonaczalnyj Trojcy”, a na ostatnim& “Sergiewa monastyrja”. Tekst
jej zgodny z tekstem Radziwi==owskiego odpisu, a od 6714 }1206|
tekst r"kopisu znacznie odchodzi od +awrentiewskiego.
Moskiewsko-Akademicki latopis, doprowadzony do 6927 }1419|,
przedstawia, jak wyja>ni= A. A. Szachmatow, sk=ad trzech {r[de=&
1. tekst “od nacza=a do 6714 r.” zbie/ny z protografem ]pierwowzo
-rem\ Radziwi==owskiego latopisu,
ciekawe, /e redaktorzy u/yli «od pocz'tku» w miejsce «roku»,
jakby nie wiedzieli, bo latopisy latami s' opisane&
1111÷1305 Suzdalska po }wed=ug| +awrentiewskomu spisku,
1205÷1419 Suzdalska po }wed=ug| Akademiczeskomu spisku.
A to dlatego, /e je pomieszali – Akademicki zaczyna si" od 1205, tj. nie
mo/e by: “od pocz'tku }bo jakiego$| do 6714”; ukryty b='d w ten spos[b&
raz o jednym ]Suzd. po +awrent.\, a raz o drugim ]Suzd. po Akadem.\.
2. nast"puj'ce wiadomo>ci 6713–6746 ]ko<cz'ce doniesieniem
o zdobyciu Kozielska\ – przepisane z Sophijskiej 1-szej letopisi
starszej redakcji,
Sophijska ¡ 855–1471–1509, Smole<sk, Rostow.
3. zapisy od 6746 ]po doniesieniu o wzi"ciu Kozielska\ do 6927 –
przedstawiaj' skr[cony fragment syntezy rostowskiego latopisu.
Sophijska ¡ 1471–1509, Smole<sk, Rostow ]rostowski latopis\,
Sapiehowie& 1471–1488–1494–1496–1508.
Trzy rostowskie& Powie>: – Nestora, 1118, ltps Konst. Rostowskiego
855–1205 ]zawny Radz.\, i ltps Dionisija 1205–1419 ]Suzd.-Akadem.\.
“Izuczenie” ]poznanie, znajomo>:\ r"kopisu Moskiewsko-Aka-
demickiego latopisu nie pozostawia w'tpliwo>ci, /e przedstawia
sob' o r y g i n a = latopisowej syntezy, “poskolku” ]albowiem\ rz'd
paleograficznych przypis[w i dok=adno>ci odpowiada zmianie jego
{r[de=. I tak, na karcie 261 ty=, ko<czy si" wsp[lny tekst z Radzi-
wi==owsk', na doniesieniu& ªTej zimy bili si" Olgowicze z Litw'.º,
po czym, do ko<ca karty zostawione trzy i p[= linijki nie zapisane.
Na karcie 217 znajduje si" tekst Sophijskiej ¡, od s=[w& ªPrzys=a=
wielki knia{ Wsewo=od do Nowogrodu i rzek= tak& w ziemi naszej
“chodzi ra:” ]wojuj'\.º, pisiec pisze to, jak i wcze>niej, “drug' ma-
nier'” – charakter sta= si" “grubszy”, inaczej wygl'daj' warianty
niekt[rych liter. Letopis, w og[le, napisana jednym pi>cem, ale w
jednym wypadku, na kartach 242÷246, w tym miejscu gdzie ko<cz'
si" przytoczenia z Sophijskiej ¡ – tekst przepisany inn' r"k', a/
do ostatniego, wsp[lnego z Sophijsk' ¡ doniesienia o zdobyciu
Kozielska, pod 6746.
Ostatni fragment ]6746÷6927\ A. A. Szachmatow prawid=owo
“opredelen” ]przypisa=\ jako “izwleczenie” ]wyci'g\ z Rostowskiego
w=adyckiego “swodu” ]kompilacji, sk=adu, syntezy\. Nale/y tylko
zrobi: kilka u>ci>le<.
Pierwsze dotyczy chronologii ko<cz'cej cz">ci ]6904÷6927\ – tu,
oczywi>cie, u/ywany wrze>niowy }ultramartowski| styl odliczania lat.
Wyw[d ten, po pierwsze, podtrzymuje ukazaniami na indykty ]pod
6904, 6913, 6915, 6916, 6918, 6919, 6920\... itd.
Druga uwaga dotyczy zako<czenia Moskiewsko-Akademickiego
latopisu. Rostowskie wiadomo>ci ko<cz' si" w nim pod 1415
doniesieniem o >mierci kn. Konstantina W=adimirowicza, po czym
nast"puj' czysto moskiewskiego pochodzenia. Je>li zwa/y:, /e
latopis nie odnotowuje pod 1416 >mierci rostowskiego episkopa
Gregorija, kt[remu w uprzednich zapisach udziela= uwagi, i kt[ry
niezmiennie tytu=owa= si" “Bogolubi'cym episkopem Rostowskim i
Jaros=awskim“ – to wniosek oczywisty& rostowskie {r[d=o Moskiew-
sko-Akademickiego latopisu dochodzi=o tylko do 1415 ]pod 1418 w
nim tak/e odnotowano mianowanie zmiennika – episkopa Dionisija
¯ =ac. Dionysus, Dionysos ¯ gr. Dionysos\.
“tylko do 1415” – jakby tych lat wiele zosta=o; zosta=y 4 zapisy, do 1419.
B='d, nie ma Dionisija pod 1418; Dionisij w Mosk. swodzie 1479, tom 25.
Analiza “raznocztenij” ]r[/nych miejsc, cytat[w\ pokazuje, /e w cz">ci
do 1205, odpisy Radziwi==owski i Moskiewsko-Akademicki pochodz'
od wsp[lnego “protografa” ]pierwowzoru\, kt[ry, w kilku miejscach,
odszed= od “pierwoosnowy” i ma oznaki p[{nego pochodzenia XIV
– XV wiek[w }$, chcia=oby si" powiedzie: XV–XVI wiek[w; «p[{ne»
k=[ci si" z «wczesnym» XIV–XV w.|; w zapisie 6662, w obu latopi-
sach “Po=owcy” zamienieni s' na “Tatar[w”. Razem z tym, mo/na
wskaza: na istnienie bardziej pe=nego i poprawnego odpisu-syntezy
1205, “otraziwszegosja” ]kt[ry odcisn'= si"\ w zestawie Lwowskiej
letopisi i tzw. Twerskiego sbornika.
nazwy odpisu-syntezy 1205 brak. W mej opinii – ksi"gi Konstantynopola,
grodzkie i cerkiewne, jak uprzednio.
714 Nowogrodzkie l
Pierwszy letopisnyj swod ]zbi[r opisu lat\ z 1130-tych, w latopisaniu
zwany Sofijskim wremiennikiem ]Sofijskij vremennik=\, zapisy
prowadzone w soborowej Sofijskiej cerkwi i blisko z ni' zwi'zanej
cerkwi >w. Jakowa ]Jakuba\, w nerewskim ko<cu grodu.
Pi": grup lub redakcji&
1. Nowogrodzka ma dwa warianty ]zbiory\&
a. “starszy”, w postaci synodalnego, pismem XIV w., dochodz'cy
do 1452 r., gdzie najbardziej pe=ny tekst Sofijskiego wremien-
nika. Najstarszy ze spisok[w ruskich latopis[w dotrwa=ych do
naszych czas[w.
Zakrawa, /e nale/a= do Iwana Krasnego 1353–1359, ˚nr 700.
b. “m=odszy” zbi[r, ko<cz'cy si" na latach 1444÷1451,
w postaci kilku r[/nych r"kopis[w& Komisyjnego ]do 1451\,
Akademickiego ]“1441”, do 1444\, To=stowskiego ]do 1444\,
Troickiego ]do 1015\, Woroncewskiego ]do 1444\,
Rumiancewskiego i Uwarowskiego.
2. Cenna w kwalifikacji {r[d=a Nowogrodu, po z='czeniu N. z
Moskw' ]prisoedinenija\.
3. Cerkiewna historia grodu do 1673.
4. Miejscowe latopisanie z og[lnorosyjskimi, w jednych sk=adach
dochodzi do 1443, w drugich do 1473.
5. Po='czenie 4-tej z chronografem ko<cz'cym si" na 1547.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
Nowogrodzka pierwsza letopis znana jest w dwu cz">ciach& Itd. Numery stron pierwszej i drugiej cz">ci w Przedmowie do wyda-
¡. “Drewniejszej” ]starszej\ cz">ci – jeden latopis& Synodalny, i nia 2000, r[/ne s' znacznie od Przedmowy do wydania 1950, jak
™. M=odszych “izwod[w” ]kompilacji, sk=ad[w\ – kilka latopis[w& uprzednio, czyli, w obu wypadkach, teoretycy w akcji.
Komisyjnego, Akademickiego, To=stowskiego, Woroncowskiego, i W przypadku linijek& w ¡ cz">ci w ™ cz">ci
dwu innych& Rumiancowskiego i Uwarowskiego – p[{nych kopii. szeroko>: ramek ]cm\ 10 – 10.5 8,6 – 8,8
liczba linijek 18% ]19 – 21\ 21 – 23
¡. “Sinodalnyj spisok” ]odpis\ l
Dalej opis jak kre>lenie linijek na pergaminie, powodowa=o wkl">ni"-
Przechowywany w “Sinodalnom sobranii Gosudarstwiennogo isto-
cia po jednej jego stronie, i wypuk=o>ci – po drugiej.
riczeskogo muzeja” ]Synodalnym zbiorze Pa<stwowego Muzeum
Wszystko to s' dowody po>rednie. Wnioski wyci'gni"te po>rednio
Historii\, w “Rukopisnom otdielenii” ]Oddziale R"kopis[w\, w Mo-
s' cz"sto b="dne, fa=szywe, np. m[j charakter pisma z po=owy lat
skwie, pod nr 786.
1970-tych jest zupe=nie r[/ny od obecnego, i prosto st'd do wniosku,
R"kopis w 4°, na 169 kartach, 337 stronach, pisany ustawowym
/e moje zapiski, jedn' r"k', pisane by=y przez dwie r[/ne osoby.
charakterem na pergaminie. Pierwotnie sk=ada= si" z 37-miu ze-
Tak samo mo/na o kre>lonych linijkach.
szyt[w, po 8 kart w ka/dym ]lecz w dw[ch zeszytach wyci"to po
Nie wiemy kto kompilowa= i przez jak d=ugi okres – tym samym, roz-
jednej karcie\, trzy karty by=y wplecione na ko<cu jako dope=nienie.
strz'sanie nad sposobem kre>lenia linijek obarczone jest olbrzymi'
Je/eli za=o/y: w ka/dym zeszycie po 8 kart, a brak pierwszych 16
mo/liwo>ci' b="du, wnioski st'd wyci'gane. Ko<cz" t=umaczenie.
zeszyt[w – oko=o 128 list[w utracono od pocz'tku latopisu do 1016
Takich informacji, podobnej warto>ci do kre>lonych linijek, naczyta=em
roku; tekst zaczyna si" s=owami roku 6524& ªa wy p=otnici suszcze, a
wiele, do znudzenia, przed wyjazdem z Polski w 1981. Nic one mnie
pristawim wy chorom rubitiº. Utracono tak/e jeden zeszyt w >rodku
nie zbli/y=y do sedna problemu& kto pisa= latopisy, gdzie, i kiedy,
latopisu, w kompilacji wydarze< lat 1273÷1298 ]przy czym numeracja
kt[ry latopis by= przepisany z kt[rego, dlatego w ko<cu zarzuci=em
stron XIV–XV wieku ubytek ten nie wykry=a\.
czytanie wst"p[w bo to strata czasu, a wzi'=em si" do samej tre>ci
W r"kopisie dwie numeracje arabskimi cyframi; jedna – atramentem,
latopis[w, i zacz'=em analizowa:.
na kartach, druga za> – o=[wkiem, na stronicach. Ostatnia strona
W dalszej cz">ci& Synodalny spisok zaczyna si" od >rodka tekstu,
nie policzona. Po stronie 62 dwukrotnie “postawiony” numer 64.
zamieszczonego w Komisyjnym i innych odpisach pod 6524 ]1016\,
R"kopis ponumerowany “po tetradiam” ]zeszytami\, poczynaj'c od
od s=[w& ª...a wy p=otnici suszcze, a pristawim wy chorom rubiti...º
17-go ]od 19-go jasno charakterem pisma XV lub XIV–XV wiek[w,
]rzecz o na=o/eniu ci"/ar[w, ob=o/enia podatkiem, na za=o/enie
przy czym atrament zbie/ny z tym, kt[tym napisane s' karty przez
podwalin, zr"bu chramu\. Ko<czy si" wiadomo>ci' o >mierci nowo-
trzeciego pi>ca. W dw[ch zeszytach brakuje po jednej karcie – zo-
grodzkiego w=adyki – Wasilija pod 6860 ]1452\, s=owami& ªprowodi
sta=y wyci"te, i “koreszki” z nich zosta=y w r"kopisie. W ten spos[b,
i archiepiskop nowogorodskyi w=adyka Moisiej, igumeni i popowie i
w r"kopisie wszystkich kart 169 ^ 21 zeszyt[w po 8 kart, minus dwie
wies Nowogorod, i po=o/isza i u swiatoj Sophii pritworieº ]portyku\.
wyci"te, plus 3 dope=niaj'ce.
rok 1452 jest znamienny dla latopisania – Konstantynopol, metropolia
¡. 1. “Drewniejsza” ]Starsza\ cz">: doprowadzaj'ca sk=ad do 1234
wiary prawos=awnej, jak Watykan dla katolik[w, zdobyty przez Turk[w
roku ]karty 1÷118 ty=\, mo/e by: datowana ™ po=. XIII w. Niegdy>, w 29 maja 1453. Je/eli zwa/y:, /e rok ko<czy= si" 24 marca – zapisy
wydaniu 1950, s'dzono, /e przepisana by=a przez dw[ch pi>c[w, doprowadzone do 1452 w='cznie zdaj' si" mie: sens. W Konstanty-
lecz, zgodnie z nowszymi napomkni"ciami A. A. Gippiusa, tu, w nopolu pisane by=y latopisy dla Rosji, prowadzone zapisy wydarze<&
rzeczywisto>ci charakter jednego pi>ca. budowy >wi'ty<, wyjazdu metropolit[w na Ru>, zgony cerkiewnego
¡. 2. Druga cz">: “Drewniejszego” ]karty 119÷166\ obejmuje wy- kleru – rejestrowane wydarzenia natury cerkiewnej i >wieckiej.
darzenia lat 1234÷1330, i ko<czy=a si" ok. 1330. bo za tekstem Aspekt wymaga jednak dalszego sprawdzenia.
nast"puj' przypisy r[/nym charakterem, dotycz'ce wiadomo>ci
Doniesieniem o >mierci Wasileja, 1352, ko<czy si" Synodalny odpis
lat 1331÷1333, 1337, 1345, i 1352. W swojej zawarto>ci, wykazane
Nowogrodzkiej, przywiezionej na Ru>, z Carogrodu, w 1354, przez
przypisy zwi'zane s' z nowogrodzkim monasterem Jurija. Faksy-
pos=[w wys=anych tam przez wlk. kn. Semiona Hardego 1340–1353,
milne wydanie Synodalnego “spiska” ukaza=o si" w 1964 roku, pod
i metropolit" Theognosta; szczeg[=y ˚Zwi'zki nr .4600 ]1354 r.\.
redakcj' M. N. Tichomirowa.
Synodany odpis przepisany by= po 1428–1435 roku.
Druga cz">: r"kopisu, od str. 237 do str. 332 w='cznie, pisana
Wniosek o przepisaniu wyci'gn'=em na podst. kilku przes=anek,
charakterem lat ok. 1300–1350. Na dope=niaj'cych, 3-ch kartach
gdy Rosjanie – na podstawie samego pisma. Ka/de zdanie latopisu
tekst pisany charakterem lat ok. 1325–1350. J"zyk i opisy z ostrymi,
przeczyta=em, ka/de s=owo w nim, znam tre>: innych, pisanych w
p=n.-rosyjskimi ]nowogrodzkimi\ “czertami” ]poci'gni"ciami\.
miar" na bie/'co – st'd wyp=ywa moja opinia&
Odno>nie czasu i okoliczno>ci zestawienia Synodalnego spiska, A.
1. gadatliwo>:, pisiec nie szcz"dzi= pergaminu.
A. Szachmatow, w >lad za A. I. Sobolewskim, “sczita=” prawdopodob-
2. b="dy& Dwinossa ˘ Dwina, Twer ˘ Tfer, bitwa nad Ka=k' 1219
nym, /e Synodalny spisok powsta= w XIV wieku, i /e stary orygina=
– z Ipat. ltpsi pisanej 1428(32 – bitwa 1223, w Akadem. zako<cz.
zosta= przepisany w XIV w., przez trzech pi>c[w r[/nych szk[=. W
1419 – bitwa w 1223, w Synodal. – w 1224.
liczbie {r[de= Synodalnego spiska zak=ada= “W=adimirski polichron”
3. staranno>: w kontynuacji w'tk[w i zapis[w; rzuca si" w oczy
]og[lnorosyjski zbi[r\ pocz'tku XIV w. Obecnie, po pracach M. D.
staranne przytaczanie kto otrzyma= namiestnictwo w Nowogrodzie,
Prisielkowa, mniemanie o istnieniu W=odzimierskiego polichronu
a komu je zabrano, starannie – i cz"sto przez to – u/ywanych ter-
pocz. XIV w. w nauce “ostawleno” ]zarzucono\.... itd.
minach «sw[j», «swojego».
}A. A. Szachmatow by= specjalist' na swe czasy, nie by= to jego
4. zmy>lenia i pisanie rzeczy oczywistych – “m'dro>ci” jak to, /e
jedyny b='d w za=o/eniach, i trzymanie si" jego teorii mo/e mie:
w bitwach& jednych wyr'bali, innych r"koma uj"li, a jeszcze inni –
fatalne skutki w >ledzeniu kolejno>ci odpis[w i okoliczno>ci, J.D.|.
zbiegli z pola, zwyci"zcy wracali do swych dom[w “wszyscy zdrowi”
Przytoczymy nast"puj'ce dane o r"kopisie – ci'gnie Przedmowa do
]witani\&
wydania 1950 – potwierdzaj'ce prawid=owy os'd o dw[ch cz">ciach
• ...wybili wielu, innych uj"li, a jeszcze inni zbiegli,
r"kopisu, wykazane przez B. M. Liapunowa. R"kopis sk=ada si" z
• ...jednych – ogniem spalili, innych – wyr'bali, jeszcze innych –
dw[ch cz">ci i kart dope=niaj'cych. Pierwsza cz">: obejmuje strony uprowadzili,
1–236, druga – strony 237–332, i dope=niaj'ce – ostatnie trzy strony. • ...gonili, wielu wybili, a innych r"koma uj"li,
W tym zgodnie pokazuj'& • ...a innych z nim wybili, a }jeszcze| innych – r"koma uj"li,
1. materia= pergaminu, • ...jednych wybi=, a innych pochwyci=,
2. “nabliudenija nad razlinowkoj” ]obserwacje o kre>leniu linijek\, • ...jednych wybili, innych – r"koma uj"li, a inni “odwa” ]ledwo\ zbiegli,
3. spos[b u/ycia “kinowaru” ]cynobru, czerwonego atramentu\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
Wojsze=k do zakonu na Synajskiej g[rze, zbudowa= monaster w ™. M=odszy “izwod” ]kompilacja, sk=ad, synteza\ przedstawiony jest
poga<skiej Litwie – jawne zmy>lenie, m=ody Dani=o wo=. zwany w formie kilku latopis[w.
“kr[lewiczem” ju/ w 1219, w obu, gdy ojciec Dani=y – Roman wo=.
™. 1. “Kommissionnyj spisok” l
– nie by= kr[lem, Dani=o koronowany 1253 – wi"c rzecz pisana w
¯ Archeologiczeska kommissia, przechowywany w Sankt-Peters-
wieki po koronacji; Roman wo=. zwany “samodzier/cem” ¯ dzier-
burskim Oddziale Instytutu Rosyjskiej Historii RAN, w zbiorze ar-
/ec ]w=adca, kr[l\ ˘ dzier/awa ]kr[lestwo\.
cheograficznej komisji, pod nr 240. R"kopis w 4°, na 320 kartach.
5. jednolity format, jednolite, my>lowe uj"cie tych samych zagadnie<
Spi"cie – deski obci'gni"te sk[r', s'dz'c po zewn"trznym wygl'dzie
– rzecz mo/liwa tylko z perspektywy up=ywu czasu, gdy pisiec wie
i papierze ]znak& Jaros=awlski Nied{wied{\ – XVIII wiek. Deska
ju/ z jakimi zagadnieniami przyjdzie mu si" para: w przysz=o>ci, na
d"bowa, mo/e by: pozosta=o>ci' po wcze>niejszym spi"ciu, z ™
nast"pnych kartach ]pisz'c na bie/'co nie by=by w stanie ich prze-
po=. XVI w., s'dz'c po papierze ]znak& Dzbanek\.
widzie:\, np. w przypadku zmar=ego& imi", stanowisko, data >mierci,
Trzech pi>c[w&
miejsce >mierci, opis pogrzebu ]imiona i stanowiska os[b bior'cych\,
1. Tekst latopisu w zasadniczej cz">ci doprowadzony do 1439 r.
gdzie z=o/one cia=o; je/eli nie wiedzia= czego, to zmy>la= – wpisywa= z
]karty 28÷257\, znak wodny& G=owa Byka – Lichaczew, nr 982 ]1441 r.\.
zestawie< metropolit[w, archiepiskop[w, archimadryt[w, episkop[w,
2. Innym charakterem ]na innym papierze\ utrwalone wiadomo>ci
igumen[w, to/ samo przy opisach dro/yzny – przytaczane ceny na te
lat 1440÷1446 ]karty 257÷264\, ten/e pisiec przepisa= tak/e uzu-
same produkty, przez lata; wydarzenia zwykle mia=y miejsce w
pe=niaj'ce zdania na kartach 7÷13 ty=, 265÷305 ty=. Wodny znak&
dniach opisywanych «na pami'tk" >w. ...», jak ko<czenie cerkwi,
“?enskaja figura” ]Kobiety Figura\ – Lichaczew, nr 978 ]1441 r.\.
ich >wi"cenia, >mierci dostojnik[w kleru, wi"c gdy zawierszyli cer-
3. Trzeci pisiec napisa= zdania na kartach 13 ty= – 24 ty=; wodny
kiew, 1324, pisiec pomyli= zawierszenie cerkwi ze >mierci'& Tego
znak& Korona – Lichaczew nr 992 ]1451 r.\.
roku “zawierszyli” Chrystusa kamienn' cerkiew, i po>wi"ci= w=adyka
W ten spos[b, spisok “datirujetsja” ]pochodzi z\ XV wieku.
Dawyd, m-ca “fewrara” ]februara\ 5, na pami'tk" >w. m"czennicy
Wg Przedmowy do wydania 1950, wodne znali na kartach&
Agathy, i z=o/yli }kogo$ bo na my>li zmar=y, jak zmar= «na pami'tk"»
7– 13 – “?e<ska Figura” ]Lichaczew, nr 798, 1441 r.\,
to z=o/on| w portyku u >w. Sophii, “postro<” Klimenta.
14– 25 – Korona ]Lichaczew, nr 992, 1451\
6. praca edytorska& wydarzenie jednej zimy nieopatrznie rozbi= na
28–257 – G=owa Byka ]Lichaczew, nr 982, 1441 r.\,
dwie – zape=nia= bia=e plamy, nieopisane lata& nieudan' wypraw"
na “ostalnych” ]pozosta=ych\ kartach, do 305 ty= – Figura Kobiety.
do Otepy rozbi= na dwie zimy& 1193 i 1194 – jednej zimy, 1193,
Karty& 1–6 ty=, 8 ty=, 17–17 ty=, 18 ty=, 21 ty=, 25 ty= – 27 ty=, 307 –
wyruszyli na wypraw", a drugiej, 1194 – wracali do domu.
320 ty=, “ostawleny czistymi” ]nie zapisane, czyste\.
7. b="dy wynik=e ze z=ego odczytania tekstu pierwowzoru& po stoczonej
Na kartach 7–13 ty= tekst pisany p[=ustawowym }charakterem pisma|
bitwie, 1216, «jazwienych» bez liku ]rannych ¯ jazwa ^ rana\ ˘
lat ok. 1400–1450, lub ok. 1450, do s=[w “Mstis=awic Rostis=aw”.
powi'zanych, Niemcy przywie{li /yto i m'k" w ko<cu g=odu, 1231
Na karcie 13 ty=, od s=[w& “A se kniazi wielikogo Nowagoroda” i
]SuA.\ ˘ w ko<cu grodu ]SyN.\.
nast"puj'cy z tym tekst do karty 24, pisany innym charakterem
8. w XV wieku znikn"=o b="dnie pisane «beszczis=a» ]niezliczona,
po=owy XV w., na karcie 25 – nowszym charakterem, imituj'c
dos=. bez liku\ ¯ bes % czis=a ¯ czis=o ]liczba\, «pride» poprawiono&
p[=ustawowy. Na kartach 28–257 tekst pisany trzecim charakterem
«priide», fewral ]february\ ˘ fewrar, skr[cono nazw"& Pleskow ˘
lat ok. 1400–1450, lub ok. 1450, p[=ustawowym, do s=[w miesiaca
Pskow.
oktabria 4” ]wiadomo>: 6947 r., tj. 1439\.
Na podstawie takich danych ma opinia.
Dalej, od s=[w “W leto 6948 ubijen byst”, na kartach 257–305, tekst
W zapisie roku 1321 m[wi w pierwszej osobie, jako naoczny >wiadek
pisany t' sam' r"k' jak na kartach 7–13 ty=, chocia/ od karty 265
za:mienia s=o<ca& ...i mrok by= jak w zimn' noc, p[ki nie wype=ni-
charakter “slegka mieniajetsia” ]troszk" inny, odmienny\. Na kartach
=o si" “po ma=u” ]powoli, wolno, po trosze, dos=. poma=u\, i radzi
306 – 306 ty= – charakterem nowszym, imituj'cym p[=ustawowy.
byli>my. Niew'tpliwie, w[wczas zapis wykonany, i wiele innych w
Zestaw r"kopisu&
tym okresie, ale latopis by= przepisany i uzupe=niony, rozbudowany
karta 7. Oto jak rozradzali si" wielcy kniaziowie Ruscy.
– utrzymuj" – w latach 1430–1450; jedno drugiemu nie przeczy, i
karta 7 ty=. R[dow[d tych/e kniazi[w.
znaki wodne pergaminu s' decyduj'ce, nie charakter pisma.
katrta 9. Kto “koliko” ]ile lat, jak d=ugo\ kniaziowa=.
Jurij Dani=owicz }Jurij ¯ Dani=o ¯ Aleks. Newski †1263| zabity w Or-
karta 9 ty=. Oto kniaziowie Ruscy.
dzie... kiedy$ Raz w 1322 a drugi raz – w 1325. Takiej rozbie/no>ci
karta 13. A oto, po >wi"tym chrzcie, na stolcu w Kijowie.
w latach nie m[g= pope=ni: pisiec /yj'cy w tym czasie, bo otoczone
karta 13 ty=. A oto kniaziowie wielkiego Nowogrodu.
jest opisem innych zdarze<. Wprawdzie lapsus z Suzd. wg Akadem.,
karta 16. A oto namiestnicy Nowogrodzcy.
ale oba latopisy& Synodalny i Suzd.-Akad., zwi'zane s' wsp[ln'
karta 18. A oto tysi"cznicy Nowogrodzcy.
tre>ci' i b="dami – pi(przepi-sane w tym samym czasie, Suzd.-Akad.
karta 19. A oto Ruscy metropolici.
w 1419. Zagadnienie pisania nale/y te/ rozwi'za: kompleksowo
karta 19 ty=. A oto “archiepiskopi” ]arcybiskupi\.
– by by=o w zgodzie z innymi latopisami, nie w oderwaniu od nich.
karta 22. A oto archimadryci Nowogrodzcy.
Niezmiernie wa/ne# karta 22 ty=. A oto nazwy wszystkich grod[w Ruskich,
W opisie pergaminu Synodalnego nie ma przytoczonych znak[w wod- dalszych i bli/szych.
nych. Znaki wodne pergaminu mog=yby rozstrzygn':, zadecydowa:, karta 25. Letopis “Akima” ]Hakima\ – episkopa Nowogrodzkiego
kto ma racj", ale znak[w wodnych nie opisali w tym wypadku – rzecz tytu= ltpsu, pisany cynobrem ]kolorem czerwonym\,
zastanawiaj'ca, bo mo/e s' >wie/ej daty i – tym samym – przecz' r"k' p[{niejszych czas[w.
teorii zachowanego orygina=u z po=owy XIV wieku. karta 28 – 264 – tekst Nowogrodzkiego latopisu, rozpoczynaj'cego
Nie znam wynurze< A. A. Szachmatowa, czy wybitny znawca zszed= si" w po=owie zdania, i ko<cz'cego si" zapisem roku 6954 ]1446\&
a/ tak nisko, do mego poziomu w przekazaniu uwag; wybitni zwyk- Archiepiskop Euphimei po>wi"ci= cerkiew soborow' “tep=uju” >w.
le s' g[rnolotni, dlatego wybitnymi s' – og[lnikami wyk=adaj', Euphemija. Na dole, na marginesach dopisano innym atramentem&
szczeg[=y – jak odpadki po spo/ytym posi=ku – zostawiaj' ubogim, roku 6984 ]1476\ “tma by=a w zago=owienie wielikoe” ]mg=a by=a
podrz"dnym. St'd s'dz", /e nie moje, ale inne, podobnej natury po wielkim po>cie\.
]Troicka 1408, u/yty j"zyk\, doprowadzi=y A. A. Szachmatowa do Itd.
wniosku, /e na pocz'tku XV w. istnia=o {r[d=o kilku, kt[re nazwa= W wydaniu 1950, zmieniono zasady pisowni nazw w=asnych, pisz'c je
“latopisem Photia” }1408÷†1431| – celnie w czasie, ale by=y to nie ma=ymi literami& Ru>stii ˘ ru>stii, Nowogorodskyi ˘ nowgorodskyi.
mniej ni/ dwa dzie=a(r"kopisy.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
™. 2. “Akademiczeskij spisok” ]BAN, 17.8.36\. l R"kopis zawiera w sobie wy='cznie tekst Nowogrodzkiej pierwszej.
Wed=ug Przedmowy do wydania 1950&
R"kopis przechowywany w Bibliotece Akademii Nauk ZSRR, w
Leningradzie, pod 17.8.36 ]osn. 153\. R"kopis w 4°, na 241 kartach
% 2 karty przy zwi'zaniu. Papier bez “filigran[w” ]znak[w wodnych\
– z b="dem, oka/e si" w dalszej cz">ci, bo jednak s'.
Od karty 60 ty=, atrament i charakter zmienia si". Na karcie 38 cz">:
tekstu dopisana p[{niej. Ca=y r"kopis w XV wieku uwierzytelniono z
orygina=em, i dla poszerzenia ca=ego tekstu, nanoszono poprawki,
charakterem zbie/nym z pierwszym charakterem r"kopisu; opuszczo-
ne s=owa, litery, i zdania dopisywano z odno>nikiem na marginesach,
lub nad linijkami. Na wewn"trznej stronie g[rnej “korki” ]oprawy
sk[rzanej\, dopisano o=[wkiem, charakterem XIX w. “Akad. N.”
]Akademia Nauk\, i ni/ej, atramentem i r"k' bibliotekarza Akademii
Nauk – A. I. Bogdanowa& “letopisiec popa Iwana wg nazwy W. N.
Tatiszczewa 1737 roku”.
Ni/ej& “17.8.36”, i jeszcze ni/ej, tym/e charakterem& “Tatiszczew”.
Na pierwszej karcie po zwi'zaniu, atramentem, r"k' Szlecera& “Codex
novogrodicus”, i dalej, r"k' akademika S. Ja. Rumowskiego& “Pisan
oko=o 1230 r. przez popa Iwana, o czym sam letopisiec wspomina,
“sm.” ]patrz\ 1230 rok.” Ni/ej innym charakterem& Napiecz. w Pro-
do=/. drewniej wifl., cz. II, SPb, pri Akademii 1786”. ]Napieczatanoj w
Prodo=/enii drewniej wifliofiki, tom II, Sankt-Petersburg ¯ Prodo=-
/enie Drewniej Rossijskoj Wifliophiki...\. Itd.
Akademicki spisok by= drukowany oddzielnie w 1786 r.
R"kopis zawiera w sobie tylko tekst Nowogrodzkiej pierwszej letopisi.
Bez pocz'tku i ko<ca, od >rodka zda< – uszkodzony&
na samym pocz'tku brakuje 8 kart,
po karcie 3 – dw[ch kart, po karcie 113 – dw[ch kart,
po karcie 11 – jednej karty, po karcie 146 – osiem kart,
po karcie 18 – czterech kart, po karcie 150 – czterech kart,
po karcie 23 – dw[ch kart, po karcie 154 – dw[ch kart,
po karcie 24 – dw[ch kart, po karcie 162 – jednej karty,
po karcie 25 – dw[ch kart, po karcie 175 – czterech kart,
po karcie 26 – jednej karty, po karcie 189 – jednej karty,
po karcie 31 – jednej karty, po karcie 211 – dw[ch kart,
po karcie 59 – jednej karty, po karcie 217 – jednej karty,
po karcie 77 – jednej karty, po karcie 241, w ko<cu latopisu,
po karcie 107 – dw[ch kart, utracono jeszcze trzy karty.
Tekst odpisu obrywa si" na karcie 241, w >rodku wiadomo>ci 1441
roku, lecz, s'dz'c po wykonanych z niego kopiach w XVIII wieku,
kompilacja dochodzi=a do 1444 roku ]w Komisyjnym odpisie odpo-
wiada ona 1443\. Chocia/ A. N. Nasonow odni[s= r"kopis po=owie
XV w., i wykaza=, /e papier nie zawiera filigran[w, w rzeczywisto>ci
wodne znaki tam istniej' }a wi"c, nie wykaza=, napisa= tylko, J.D.|&
¶ na kartach 55, 60÷61, 85, znak Ryby – Brike, nr 12414 ]l. 1447÷1450\,
¶ na kartach 212, 217 “cz=owieka figura” – Brike, nr 7613 ]1445 r.\.
W nast"pstwie, po paleograficznym danym spisok pochodzi z po=.
lat 1440-tych, co nie zaprzecza dochodzeniu W, N. Tatiszczewa
]kt[ry kupi= r"kopis u “raskolnikow” – schizmatyk[w\, /e napisany
w 1444 roku.
™. 3. “To=stowskij spisok” ]RNB, F.IV.223\ l
r"kopis w 1°, na 208 kartach, pisanych jednym charakterem ok. 1750;
jedna karta przy ok=adce, na pocz'tku. Przechowywany w “Gos.
publ. bibliotekie im. Sa=tykowa-Szczedrina” w zbiorze Th. A. To=stogo
} ¯ graf To=stoj – oty=y, t"gi, t=usty|, pod nr F. b. o. IV nr 223.
“Na koreszkie perepleta” ]na grzbiecie wi'zania-ok=adki\& “Nowgo-
rodsk. }pierwaja| letopis”. Na g[rnej, oprawie sk[rzanego “przeplotu”
napis& “Nr 66” i cyfry 66 wykre>lone atramentem.
Papier na wewn"trznej stronie ok=adki wi'zania odklei= si". Na nim
nota o=[wkiem& “Publ. b-ki”, i atramentem& “Nr 10” doklejony “biletik”
]>cinek\ na kt[rym nadrukowano& “Ex Bibliotheka Arcangelina” i na-
klejony ex libris “Th. A. To=stogo”, z not' “Otdie= 1, nr 351” ....itd.
Wodny znak jak u Tromonina nry 916–918 ]1724 r.\ i nr 1716 ]1756
r.\, przy czym bli/ej nru 1716 ]1756 r.\ – tak w Przedmowie 1950.
Bez logiki, nr 1716 bli/ej nru 1716$
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
To=stowski spisok, kopia Akademickiego, wykonana w latach 1750-
tych, gdy w ostatnim utracono dot'd tylko 8 kart ]w tek>cie 6494
r. – 4 karty, w tek>cie 6576 – 1 karta, w tek>cie 6712 – 1 karta, w
tek>cie 6748 – 2 karty\. W ten spos[b, To=stowski spisok zachowa=
tekst 47-miu p[{niej utraconych kart Akademickiego odpisu.
Tekst Nowogrodzkiej pierwszej letopisi, doprowadzony do 1444, i
okazuje si" bezpo>redni' kopi' Akademickiego spiska.
Rzeczywi>cie&
¶ w Akademickim, po karcie 18 utracono kilka kart, i – szczeg[lnie –
w To=stowskim tak/e zaczyna si" opuszczenie tekstu ]˚str. 134÷135\,
¶ po karcie 23 w Akademickim brakuje dw[ch kart, i – zn[w – na tym
miejscu urywa si" tekst w To=stowskim ]˚str. 143\,
¶ po karcie 150 w Akad. utracono 4 karty – w To=st. tu tak/e zaczyna
si" opuszczenie,
¶ na koniec, po karcie 59 w Akad. utracony jedna karta – odpowiada
przerwie w tek>cie dok=adnie w To=st. ]˚str. 187\.
A. N. Nasonow omy=kowo oznaczy= To=stowski spisok po=. XVIII
w., lecz wodny znak – Cztery Kotwice, bez w'tpienia wskazuj' na
lata 1720-te. Spisok przepisany z polecenia kniazia D. M. Golicyna.
Na wewn"trznej stronie g[rnej ok=adki zwi'zania naklejony ex libris
Archangielskiej biblioteki kniazi[w Golicyn[w& «Ex Bibliotheka Arcan-
gelina». To=stowski spisok, widocznie, wykonany w czasie pracy W.
N. Tatiszczewa w bibliotece D. M. Golicyna w ko<cu lat 1720-tych,
st'd i nast"pstwo – To=stowski r"kopis bezpo>rednio kopiowany by=
z Akademickiego spisoka w posiadaniu W, N. Tatiszczewa w tym/e
czasie. W ten spos[b, zbyteczne jest szerokie przytaczanie wariant[w
wg To=stowskiego, przy wydaniu Nowogrodzkiej ¡ letopisi m=odsze-
go “izwoda” ]sk=adu\, lecz tekst To=st. spiska mo/e by: u/yteczny
dla odtworzenia utraconych kart Akademickiego r"kopisu.
W sprawie charakterystyki i zwi'zku odpis[w m=odszej kompilacji
Nowogrodzkiej pierwszej, nie zatracono naukowego znaczenia
wczesnego dochodzenia A. A. Szachmatowa. Historia uformowa-
nia m=odszego odpisu Nowogrodzkiej pierwszej letopisi – og[lnie
– dostatecznie z=o/ona, lecz – niew'tpliwie – w osnowie le/y j'dro
pami"tnika z pierwszej :wierci XV wieku, w procesie wydania “Le-
topisnogo swoda mitropolita Photia” ]o czym >wiadczy w='czenie
w zestaw Nowogrodzkiego latopisu opowiada< og[lnorosyjskiej
zawarto>ci& o Aleksandrze Newskim, Michaile Czernihowskim, o
starciu na Kulikowym polu, i inne\.
waha=em si", ale przet=umaczy=em ostatni ust"p tak/e, bo jest to
typowe uj"cie biurokrat[w, st'd pisz' wi"cej, ni/ wiedz'& starannie
uwypuklali wyszukanym j"zykiem, i powtarzali& “Nowogrodzka pierwsza
letopis”, a “Latopisowy sk=ad metropolity Photia” to Troicka, 1408, ale
by=a te/ Suzdal.-Akadem., 1205–1419; A. A. Szachmatow za=o/y=
“latopis Photia”, na wyczucie, bo w tym okresie – w latach 1420–1423,
istnia=o {r[d=o kilku latopis[w – pojawi=y si", znane dzi>, latopisy
tworzone w tym czasie.
™. 4. “Troickij spisok” ]RGB, f. 173(IV, nr 54\ l
R"kopis przechowywany w “Rukop. otd. Biblioteki im. Lenina w
Moskwie” pod nr MDA 69, nale/'cy niegdy> – w latach 1760-tych,
do biblioteki “Troice-Sergiejewoi =awry”.
Ok=adka sk[rzana pocz'tku XIX w., na ok=adkach widoczne “izobra-
/enie” ]kszta=t, wygl'd\ cyfry “1800”.
76 kart rozmiaru 28 x 19 cm, dwie kolumny, pismem p[=ustawowym,
imituj'cym staro/ytny ustawowy ]na kartach kre>lone linijki, w ka/-
dej kolumnie po 24, marginesy nieproporcjonalnie wielkie, cz">:
liter pisanych cynobrem zmieszanym z atramentem\.
Wodny znak& male<ka kula, nad kul' – lilja, pod kulk' – “izobra/enie”
serca ]Lichaczew, nr 3439, 1564 rok, Briquet nr 14029, 1563 r.\.
Wg Przedmowy do wydania 2000& r"kopis pochodzi z lat 1560-tych
]Rosjanie – by by=o d=u/ej i naukowo& ª...datirujetsja 60-ma godami
XVI w.º\, filigran& Kula pod lili' – Brike, nr 14029 ]1563 r.\.
C. M. Briquet – Les filigranes, Geneve, 1907.
Na pierwszej czystej karcie przy “priplecie” ]ok=adce\ napisane&
“Nr 85” i o=[wkiem& “dla war. Nest. nr 23”...itd.
 KRONIKI
W XVII w. – by: mo/e – r"kopis wchodzi= w sk=ad obszernego
“sbornika” ]zbioru, sk=adu\ i wyci'g z niego by= wykonany p[{niej.
Na marginesie, charakterem bibliotekarza lat 1750–1800 +awry
Tr[jcy P[=nocnej& “letopisiec Rossijskogo knia/enija po opisi 1767
roku nr 1”. Ni/ej, innym atramentem, charakterem XVIII lub pocz.
XIX w.& “ot Kija do ubijenija Swiatopo=kom Borisa i Gleba...}kilka
s=[w nieczytelnych|... kak widno prodo=/en by= daleje” ]od Kija do
zab[jstwa Borisa i Gleba, przez Swiatopo=ka...\.
Doprowadzony zaledwie do zapisu 1015, lecz tekst Nowogrodzkiej
pierwszej uzupe=niony z Nowogrodzkiej pi'tej. Wypada nadmieni:, /e
“Synodalny spisok starszej kompilacji” zaczyna si" od zapisu 1016,
tj. akurat tam, gdzie ko<czy si" Troicki spisok. St'd wynika za=o/e-
nie, /e, /e w Troickim spisku znalaz= odbicie utracony pocz'tek
Synodalnego, narzucaj'c dow[d z Nowogr. pi'tej ]poza tym, to
przekonanie to wymaga jeszcze tekstologicznego “obosnowania”
– udowodnienia, uzasadnienia, podbudowania\.
Tre>: Troickiego spisoka znajduje si" w Prze=o/eniu trzecim No-
wogrodzkiej pierwszej letopisi, w redakcji A. N. Nasonowa i A. A.
Zimina.
W tomie wydanym w r. 2000, Troicki latopis powt[rzono z wydania 1950 r.,
za='czaj'c dwa inne Prze=o/enia na pocz'tku, o do>: kr[tkiej tre>ci,
nowogrodzkiego pochodzenia – latopisowe zapisy z r"kopisu Studyjskiej
Ustawy ko<ca XII wieku, i zapisy na paschalnych tablicach po=. XIV w.
}tym samym, Troicki znajduje si" na pozycji trzeciej, J.D.|.
12 oktabria 1999 r.
B. M. Kloss, doktor historycznych nauk, wiod'cy naukowy wsp[=pra-
cownik Instytutu Rosyjskiej Historii RAN }Ros. Akademia Nauk|.
Wznowienie wydania Nowogrodzkiej pierwszej, wersji 2000, wymaga=o
nowej Przedmowy, bo – poza raportowaniem post"pu w >ledzeniu, i
uzupe=nieniami – naturalne, w Przedmowie do wydania 1950, autorzy
Przedmowy musieli popisa: si" znajomo>ci' dzie= komunist[w, przed
przyst'pieniem do latopis[w – dok=adnie tak, jak w Odrodzeniu – pionierzy
nauk j"zykoznawczych, doszukuj'cy si" podobie<stw mi"dzy j"zykami
>wiata, musieli popisa: si" znajomo>ci' Biblii, gdzie teoria o trzech syna
Noego, kt[rzy rozsiedlili si" po ca=ym, [wczesnym, znanym >wiecie, i
dali pocz'tek j"zykom, by by: w zgodzie z naukami z Biblii p=yn'cymi.
W Przedmowie jest wi"c odno>nik do dzie= Karola Marksa, i marksis-
towsko-leninowskich metod – swoi tym si" zajmuj', mo/na pozwoli:
na druk& ª...klasowe interesy i nieprzyjazne, klasowe sprzeczno>ci w
feudalnym Nowogrodzie.º – dr"twy komentarz bezbo/nych komunist[w
w tekstach pisanych przez bogobojnych mnich[w; wynik totalitaryzmu –
nosa wsz"dzie, do spraw cerkwi te/ – obraz Íredniowiecza przez sw[j
pryzmat, ca=y >wiat chcieli opanowa:; zezem& niedouczeni, o klasach
ca=y czas m[wili, bo szko=y nie mieli – do szko=y nie chodzili& “k=asso-
wa borba” ]walka, zmaganie\, i “borba russkogo naroda s niemieckoj
agressiej” ]pisali w 1949, w 4 lata po zako<czeniu wojny z hitlerowskimi
Niemcami, w maju 1945\.
Rurik by= Niemcem, i Waregowie te/, do kt[rych pomocy uciekali si"
Rosjanie w rozwi'zywaniu spor[w wewn"trznych i konflikt[w z s'sia-
dami.
A w sprawach znajomo>ci latopisania& ª...iz kiewskogo «Naczalnogo swoda»
]sostawlenie posledniego przedszestwowa=o sostawleniu «Powiesti wre-
niennych let»\...º – czyli& ...z kijowskiego “Pierwotnego sk=adu” ]zestawienie
ostaniego poprzedza=o zestawienie “Powie>ci ubieg=ych lat”\... Istotnie,
“Naczelnym swodem” by= Latopis – Silwestra, pisany 1110÷1116, i
zako<czony na 1110, kt[ry poprzedzi= “Powie>: wremiennych let” –
Nestora, pisan' 1118, za kt[r' Kijowski, bo zawi[z= swoje dzie=o, z
Rostowa do Kijowa, zim' 1156, dok=adnie – do Peczerskiego monasteru
k(Kijowa. Za Kijowskim – wo=y<ski latopis; ca=o>:& Powie>: ]Nestora\
% Kijowski % wo=y<ski ^ Ipatiewski, doprowadzony do ok. 1290÷1292,
latopis Mstis=awa “Romanowicza” ]Dani=owicza\ z Wo=ynia, potomka
Romana wo=. †1205, z rodu kniazi[w kijowskich ¯ Mstis=aw Chrobry
†1172 ¯ Izas=aw †1154 ¯ Mstis=aw 1076–†1131.
Latopis ]Silwestra\ wszed= za> do +awreniewskiego ltpsu, pisanego
dla Michai=a Twerskiego 1305–1318, st'd zako<czonego na 1305,
a tre>: po 1110 dotyczy g=[wnie Rosji P[=nocnej, o czym uprzednio.
Prostych spraw nie rozwik=ali, b"d'c o krok od w=a>ciwego wniosku, w
zamian, polityk" serwuj' w Przedmowie do Nowogrodzkiej.
™. 5. “Woroncewskij spisok” l
Zawiera w sobie 122 karty, pisane skoropisem lat 1820-tych.
Przechowywany w “Rukop. otd. bibl. Akad. Nauk SSSR” ]Dziale
R"kopis[w Biblioteki Akademii Nauk ZSRR\, opisany sygn. 31.7.31
]Woronc. 1090\. Karty 1, 2, i 120–122 – czyste. Przyj"ty ze zbioru
Woroncowych, w 1920 r. “Na ko/anom jar=yczkie” ]na sk[rzanej
naklejce\ przyklejonej do zewn"trznej strony, g[rnej ok=adki, odci>-
ni"to z=otem& «Slavonick manuscript anno 853–1444».
Bliski Akademickiemu, gdy nie utracono w nim jeszcze szeregu kart.
Zaczyna si"& ªWremennik kt[ry zwie si" latopisaniem Ruskich
kniazi[w i ziemi Ruskiej, i jak wybra= B[g nasz' “stron" na dni
ostateczne”, i grody pocz"=y “bywa: na miejscach”...º
Ko<czy si" za> 6951 rokiem ]w r"kopisie 6952-m\, na wiadomo>ci o
zbudowaniu kamiennej cerkwi w Kreczewie “w Rusie” ] ¯ Russa\.
Woroncowski spisok przedstawia sob' kopi" XIX w. ze skr[con'
przer[bk' ]w XVIII w.\ Akademickiego odpisu. Przer[bka mia=a
miejsce w czasie, gdy w Akademickim odpisie nie utracono szeregu
list[w. W obecnym wydaniu }1950|, Woroncowski odpis drukowany
w wyci'gach, przy czym, wyci'gi s' miejscami, kt[rych, z powodu
utraty, nie ma w Akademickim odpisie.
™. 6 i 7. “Rumiancewskij spisok” i “Uwarowskij spisok’ l
W obecnym wydaniu “nie priwleczeny” ]nie czerpano z\ Rumian-
cewskiego nr 248, pisanego w latach 1820-tych, przechowywanego
w “Gos. bibl. im. Lenina”, bo przedstawia on sob' kopi" z Woron-
cewskiego odpisu, lub wsp[lnego im obu orygina=u.
Z podobnego powodu, nie wykorzystano tak/e Uwarowskiego odpi-
su, przechowywanego “w rukop. otd. Gos. istor. muzeja” ]w Dziale
R"kopis[w Pa<stwowego Muzeum Historii\, pod kodem 32(1402,
pisanego w latach 1750–1770-tych, bo przedstawia on sob' kopi"
Akademickiego odpisu, wykonan' po utracie szeregu w nim kart.
W obecnym wydaniu }1950| znaki cyrylicy wymieniono na odpowiedniki gra/-
danki. W ten spos[b, Rosjanie stopniowo zacieraj' pochodzenie latopis[w;
mniej ustalaj', wi"cej opuszczaj', zmieniaj', i problem ustalenia pogr'/a
si" w coraz wi"kszej liczbie b="d[w, niewiadomych, w chaosie. Znaczenia
starych s=[w i termin[w stopniowo przechodz' w zapomnienie, nazwy
miejsc zmieniane – nieporozumie< z tego powodu sporo, co one oznacza=y,
i gdzie te miejsca by=y. Na os=od", Rosjanie zaznacz'j', kt[re znaki by=y
wymienione na kt[re.
U/ywane liternictwo i j"zyk jest wskaz[wk', gdzie latopis by= pisany, cho:
s=ab' ]ja pisz" po polsku, lecz nie w Polsce\, ale wymiana znak[w u/ywanych
w Konstantynopolu na rodzime, obecnie stosowane, jest jednym z akt[w
korodowania materia=u {r[d=owego przed ustaleniem prawdy – ubieg=ej
rzeczywisto>ci& kto, co, i kiedy.
Rurik by= Skandynawem – pisz', a Francuzi – by: mo/e – na tej podstawie,
/e przyby= z wyspy Gotland na Ba=tyku, “Rimlamie” z K=ywania, pobici 1242
nad jez. Newo, przez kn. Aleksandra †1263 – mo/e Szwedami z 1240, a
niemieckie pochodzenia Rurika, /e to niewiarygodna legenda, wg Rosjan;
znaczenie Rurika$ Oto skutek i stan wiedzy.
«Nowogrodzka pierwsza letopis starszego i m=odszego zbioru»
przygotowana do wydania przez A. N. Nasonowa i drukowana pod
jego redakcj' – ko<czy Przedmowa do wydania 1950.
Nowogrodzka druga ]Archiwalna\ l
Rz'd wyci'g[w z nowogrodzkich “swod[w” ]sk=ad[w, zbior[w\.
Sk=ada si" z fragment[w licznych, niedoszed=wszych do nas, no-
wogrodzkich latopis[w, bez u=o/enia w chronologiczny porz'dek,
a czasem z powt[rkami jednych i tych samych zapis[w.
Wydana dwukrotnie& w 1841 – Po=n. sobr. russ. ltpsej, tom £, i
1879 – Nowgorodskie letopisi; druk obu wyda< w S-Petersburgu.
Nowogrodzka druga letopis znana w dw[ch odpisach&
Archiwalnym i Leningradzkim.
Archiwalny odpis, CGADA, zbi[r MGAMID, nr 62(85 l
przechowywany w zbiorze “Moskowskogo g=awnogo archiwa Mini-
sterstwa inostrannych die=” ]...Min. Spraw Zagranicznych\, gdy A.
Th. Malinowski sprzeda= go w 1811, wg zapisu na str. 2 r"kopisu.
}“Tainyj Sowietnik” Aleksei Theodorowicz Malinowskij,
cz=onek “Obszczestwa Istorii i Drewnostej Rossijskich”|.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
Ok=adki – deski oprawione sk[r', w 1947 r"kopis restaurowano.
R"kopis w 4°, na 184 kartach nowej numeracji, zachowa=a tak/e
p[= zmyt' cyfrow' numeracj" od trzeciej karty.
Wodny znak& niedu/y “kuwszin” ]Dzbanek\ z jedn' r'czk' nad koron',
z rozetk' nad literami MN ]u Tromonina przybli/ona analogia Nr.
810 – 1589 r., nr 967 – 1595 r.\, i podobny Dzbanek nad “dwoma
rz"dami liter” – RD i W ]u Lichaczewa Nr. 1948 – lat 1592–1594\.
R"kopis pisany p[=ustawem, charakterem dw[ch r[/nych r'k,
prze=omu XVI(XVII wiek[w.
Pierwsze dwie karty r"kopisu podklejone do ok=adki, papier XVIII w.
Na karcie 1 napis& Nowgorodskaja }podlinnaja| letopis, ierodiakonom
Herontiem w 1450 godu sobrannaja i do 1571 goda prodo=/ennaja.
Kniga sija podarena ot deistwitielnogo st. sow. Malinowskogo”.
}“Tainyj Sowietnik” Aleksei Theodorowicz Malinowskij, ˚wy/ej|.
Na karcie 2 inny napis& “Podlinnaja Nowgorodskaja letopis, dosiele
nieizwiestnaja, ierodiakonom Herontiem w 1450 godu sobrannaja
iz raznych drewnich rukopisej, chraniwszichsja w obitieli Ro/estwa
preswiatyja bogorodicy, czto na +ysej gore, nieizwiestn}ym| bytopi-
satielem do 1571 goda prodo=/ennaja”.
Tre>: zaczyna si" od karty 3-ciej, zawiera wiadomo>ci z przerwami lat,
od 911 r. ]6419\ do 1587 r. ]7095\ w='cznie. Szczeg[lnie dok=adnie
opowiada o “carstwowaniu” Iwana IV Gro{nego w okresie “opriczni-
ny” ]ochraniarzy cara Iwana Gro{nego, tak byli zwani\. Ma te/ inne
wady& opr[cz bez=adu zapis[w, w kilku miejscach przemieszczone
karty, skr[ty s=[w cz"sto “bes tit=a” ]bez kreski u g[ry, nad literami,
wskazuj'cej na skr[t, tylko w pisowni s=aw.-cerk.-staroros.\.
Leningradskij spisok, Q, IV, nr 213 l ]pod 1425 rokiem\ – oderwano. Otrzymany od “Diejstwitielnoj Statskoj
Przechowywany w “Otdiele rukopisej Gosudarstwiennoj publicznoj
biblioteki im. Sa=tykowa-Szczedrina” ]w Sankt-Petersburgu\.
Papier zbity ]g"sty\, “go="bi”. Wodny znak “ma=orazborcziw” ]ma=o
“gryma>ny”\, widoczne }=aci<skie| litery ISM i JBM.
Ok=adki papierowe ze sk[rzanym grzbietem, na kt[rym zamiesz-
czono odci>ni"ty kod i nazw" r"kopisu& “Letopisiec nowgorodskii”.
“Pri prepletie” ]“przy ok=adce” – chyba w zestawie\ karta 17-ta
wstawiona po 19-tej.
R"kopis pisany “czetkoj pisarskoj skoropisju” ]w=a>ciwym skoro-
pisem, tj. bez b="d[w, odst"pstw\ prze=omu XVIII(XIX wieku. Na
marginesach znajduj' si" p[{niejsze noty o=[wkiem.
W odr[/nieniu od Archiwalnego odpisu, zdarzenia u=o/one w chro-
nologicznym porz'dku, doprowadzone do 1571(72 ]7080\ roku.
R"kopis – widocznie – “zestawiony na osnowie” Archiwalnego odpisu.
M[wi o tym zbie/no>: obu odpis[w w przekazaniu tekstu, z jego
j"zykowymi osobliwo>ciami, jednakowymi b="dami, dopiskami, ...itd.
Stare liternictwo ]cyrylica\ zosta=o zast'pione wsp[=czesnym
]gra/dank'\, s=awia<skie cyfry zast'piono arabskimi, “tit=a raskryty”
]s=owa pisane skr[tami, z kresk' u g[ry, zosta=y rozwini"te do pe=-
nej pisowni\, «odno>nikowe litery» w ko<cu s=[w, oznacz'j'ce
«mi"kko>:» zako<czono dostawionym «mi"kkim znakiem».
W przypisach podane poja>nienia i “sprawnienja” ]w=a>ciwe, prawid-
=owe znaczenia\ w'tpliwych miejsc. Cynober w tekstach wykazany
“po=u/irnym szriftom” ]p[=t=ustym drukiem\. Zamian" lat na obecnie
u/ywane wykonano na marginesach, dla wygody operowania tek-
stem, odejmuj'c 5508, bez “utocznienia” ]u>ci>lania\ “sentiabrskogo
ili martowskogo stila” ]tj. bez wnikania w problem styli\. Zupe=nie
s=usznie, bo jest to wej>cie w g'szcz, bez szybkiego rozwi'zania proble-
mu. Nie ma gwarancji /e kiedykolwiek b"dzie rozwi'zany, bo wi"kszo>:
zdarze< zapisanych pod danym rokiem zosta=a zaczerpni"ta z r[/nych
{r[de= i wpisana chaotycznie. Je/eli wi"c jedno zdarzenie jest w=a>ciwie
opisane – nie ma gwarancji, /e pozosta=e te/ nale/' do tego/ roku, i /e jest
jaka> chronologia zapisanych zdarze<, a martowski i ultramartowski styl to
nast"pny, bardziej szczeg[=owy aspekt opisu, dochodzenia, rozstrz'sania
i rozmy>lania. Doszukiwanie si" regu=y w zapisach powsta=ych w spos[b
chaotyczny jest obarczone olbrzymi' mo/liwo>ci' b="du.
Tom przygotowany do druku przez M. N. Tichomirowa, L. L. Mura-
wiew', z uczestnictwem L. I. Iwinej, wychodzi pod redakcj' M. N.
Tichomirowa.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
715 Sofijska 1-sza letopis ]Sof1.\ l
Z Przedmowy do wyd. 1851. Druk. wg nast"puj'cych odpis[w&
1. To=. II. R"kopis w Sankt-Petersburskiej Publicznej Bibliotece,
w kartach, 267 kart, pisany w dwu kolumnach p[=-ustawem ko<ca
XV wieku, lub pocz. XVI wieku. }odno>nik&| “Sm. Opisanie rkp grapha
To=stago” ]Smotri – patrz& Opisanie r"kopisu przez grafa To=stoja\...
Moskwa, 1825 r., otd. 1, nr 36. Zawiera w sobie Rosyjski Letopisiec
zaczynaj'cy si" “Wremiennikiem Nestora” }ostro/nie z “Nestorem”|
i przed=u/a si" do 1418 roku. W przypisach pod liter' T.
2. Car. II. R"kopis w posiadaniu “poczetnego” ]szanownego,
czcigodnego\ obywatela N. Carskiego, nr. 231, w kartach, 316 kart,
p[=-ustawem XVI wieku. }zn[w przypis&| Sm. Opisanie rkp. Carska-
go, “sostawlennoe Stroewym” ]zestawione przez P. M. Strojewa\,
Moskwa, 1848 r., str. 195. R"kopis ten, z uzupe=nionymi wiadomo-
>ciami, drukowanymi w tomie VI tego wydawnictwa, przed=u/a si"
do 1508 roku. W przypisach pod liter' C.
3. Bal. R"kopis nabyty zakupem dla Archeograficznej Komisji, od
“g.” Balzera, w kartach, 345 kart, pisany – z wyj'tkiem “pribawiennoj
tetradi” ]wpi"tego zeszytu\ – w dwu kolumnach, p[=-ustawem, w
ko<cu XV wieku. }odno>nik&| Sm. Predis=owie k Pskowskoi pierwoj
Letopisi, t. IV, str. 171. Uzupe=niaj'ce zdania zawarte w zaznaczonym
zeszycie, zamieszczono w VI tomie tego wydawnictwa, a r[/nice z
innymi odpisami wykazane w przypisach pod liter' B.
4. Kar. IV. R"kopis w :wiartce, 554 karty, p[=-ustawem, ko<ca XV
wieku lub pocz. XVI wieku; ostatnie trzy karty pisane zachodniorosyj-
skim skoropisem nale/' do osobnego zeszytu, kt[rego zako<czenie
Sowietnicy” ]Rzeczywistej “Stackiej” – Cywilnej lub Obywatejskiej –
Radczyni\ Karamzinowej, oznakowany w wariantach przez K.
5. Obol. I. R"kopis w :wiartce, 463 karty, pisany p[=-ustawowym
charakterem XV wieku ]przed 1481 rokiem\. “Tocznaja” ]dok=adna,
>cis=a\ kopia poprzedniego, zawieraj'ca w sobie Sofijsk' 1-sz'
Letopis do 1418 roku, z trzema r[/nor"cznymi przypisami lat 1481,
1505, i 1508. }odno>nik&| “Sm. ...kniaziem M. A. Obole<skim”.
6. Gor. R"kopis nale/'cy do Rzeczywistej Obywatelskiej Radczyni
– Karamzinowej, w kartach, 239 kart, pisany skoropisem ok. po=. XVIII
wieku. Odpis z Balzerowskiego ]patrz uprzednio\, i przed=u/aj'cy
go od 1518 do 1524. Zako<czenie jego, razem z ostatnim, zamiesz-
czono w VI tomie tego wydawnictwa. Na pierwszej, bia=ej karcie r"k'
historiografa Karamzina zapis& ªGoruszkinskij Letopisiecº.
“Sm.” ]smotri ^ patrz\ w przypisach pod G.
7. Wor. R"kopis w kartach, 460 kart, p[=-ustawem, pochodz'cy
z XVI wieku. W nim zawarte&
a\ S=owa Maksima Greka ]bez pierwszych kart\,
b\ kart 57, Pskowska “sudnaa “gramota” ]kodeks praw\,
drukowany przez Mur-zakiewicza }r-z| w Odessie, 1847 r.
c\ kart 72, Kr[tki Letopisiec o Ruskich i Litewskich kniaziach,
d\ kart 81, Sophijski 1-szy latopis, doprowadzony do 1486 roku.
R"kopis ten, do tego, pe=en pomy=ek i czystych miejsc dla wpisa-
nia niezrozumia=ych s=[w pierwowzoru, z kt[rego by= przepisany
– przygotowanie go nale/y przypisa: literatowi obcemu pi>mien-
no>ci; w rzadkich wypadkach s=u/y= do obja>nienia rozbie/no>ci
w innych odpisach, i zako<czenie go w 1423 r. r[/ni'ce si" z nimi,
zostawiono niewykorzystane }z dw[ch powod[w|, tak z przyczyny
niepoprawno>ci, jak i zawiera w sobie wiadomo>ci powtarzane w
innych, bardziej poprawnych latopisach. Nale/y do kniazia M. S.
Woronina, oznaczony liter' W.
w dalszej cz">ci o zmianie zapowiedzianego planu wydania “Wremiennika
– Nestora” }nie wiem, o czym redaktor m[wi, kt[ry latopis i kt[rego autora
ma na my>li|, szczeg[=[w tekstu tu nie t=umacz". Przedmow" ko<czy&
Sophijska 1-sza Letopis drukowana przez Akademi" Nauk, pod tytu=em&
Rosyjska Letopis wed=ug Sophijskiego “Wielkiego” ]Starego\ Nowogrodu,
Sankt-Petersburg, 1795, z nowszej kopii z grubymi b="dami ]A. Szlecer –
Russ. Annalen, II, III\. W 1820 r. wydana na nowo przez P. M. Strojewa,
wg To=stojewskiego odpisu ]patrz wy/ej To=. II\, pod tytu=em& “Sophijski
Wremiennik, albo Rosyjskaa Letopis” i znajduje si" w 1-szym tomie tego
wydawnictwa, do str. 452.
 KRONIKI
716 W=adimirskij letopisiec W=odzimierza n(Kla{mie l Czertkowski spisok
“Pereplet” ]ok=adki\ – deski oprawione prasowan' sk[r', z “/uko-
winami i isporczennymi zastie/kami” ]...i zepsutymi klamrami,
zapinkami, obejmami\. Na przedniej ok=adce doklejony “jar=yk” ]na-
lepka\ z napisem pocz. XVIII wieku& “Letopisiec”.
R"kopis w 4°, “na odnom nienumerowannom” % 304-ch kartach,
z nich czyste& 242–245, 252–253, 277. W ko<cu r"kopisu – po karcie
304, znajduje si" jeszcze 20 czystych kart. Karty 246–251 zapisane
tylko z przedniej strony, i przy tym nie ca=kowicie.
Wodne znaki& Sfera – Brike nr 14000, 1553 r., i Piecz'tka pod koron'
– Brike nr 10985, 1564 }C. M. Briquet – Les filigranes, 1907|.
R"kopis pisany dwoma, p[=ustawowymi charakterami lat 1550–1575;
pierwszy charakter na kartach 1–261 ty=, w nim u/ywa litery «jus
bolszoi» ]æ\, drugi, na kartach 262–304.
Karta 256 i po=owa karty 258 pisane p[=ustawem ko<ca XVI w.
Po kartach nast"puje zapis skoropisem XVII wieku& “Kniga letopisiec
W=adimirskogo Ro/estwenskogo monastyria cerkownaja iz riznicy”.
Na jednej, nienumerowanyej karcie, charakterem XVIII wieku& “Iz
tipographskich 5-ja”. Na odwrotnej stronie “czistogo lista” ]czystej
karty\, skoropisem XVIII wieku& “Iz t. } tipographskoj | biblioteki”
}niezbyt ona czysta, skoro zapis na niej jest, cho: lapidarny, J.D.|.
Zaczyna si" od wydarze< lat 856–864, zwanych przez Rosjan “Po-
wie>ci' wremennych let” }Nestora| – niepoprawnie, zjazd z drogi, bo
Latopis – Silwestra istnia= wcze>niej; Latopis Silwestra, 1116, prze-
pisa= Nestor, zw'c swe dzie=o Powie>ci' wremennych let, 1118.
Latopis Silwestra wszed= w sk=ad +awr. ltpsi, 1305, Sofijskiej, i Troic-
kiej, a Powie>: Nestora – w sk=ad wo=y<skiej, 1288 ˘ Ipat. 1428.
+awrentiewska ]kn. Tweru\, Troicka, i W=odzimierski ltpsc, nale/'
do latopis[w P[=nocnej Rosji, a Ipatiewska – Po=udniowej.
St'd dalej Przedmowa& po “Powie>ci” ...za wypisem nowogrodzkich
wiadomo>ci, bliski tekstowi +awrentiewskiej letopisi }ze zjazdu wje/-
d/amy z powrotem na drog"|, a/ do jej zako<czenia, tj. do 1305 r.,
od 1177 “schoden” tak/e z Simeonowsk' letopisi'. Zbie/no>: W=ad.
ltpsca z Simeonowsk' ko<czy si" na 1391, za kt[rymi zamieszczone
kr[tkie “zamietki” ]notki\ za lata 1335–1523.
Pierwsze karty W=odzimierskiego letopi>ca zupe=nie zbie/ne z teks-
tem Troickiego latopisu }jeste>my na drodze; spalonego w po/arze
Moskwy 1812|. Dalej tak/e zbie/ny, jedynie skraca go.
W=odzimierski latopisiec zamieszczony na kartach 2–241 ty=. Po tre>ci
latopisu nast"puj' zestawienia nast"puj'cej tre>ci, na karcie&
246 – Archiepiskopy Wielkiego ]Starego\ Nowogrodu i Pskowa.
247 – Archiepiskopia Rostowska ]arcybiskupstwo Rost.\
247 ty= – Suzdalska episkopia
248 – Episkopia Ko=omenska
248 ty= – Twerska episkopia
249 – Reza<ska episkopia
249 ty= – Episkopia Sarskaja
250 – Perskaja episkopia, Czernihowskaja episkopia
250 ty= – Episkopi Peres=awscy, Smole<ska episkopia,
Episkopi Wo=odzimierscy
251 – Episkopja Jurjewska, Episkopia +ucka,
Episkopia Bie=o-ozierska, Episkopia Turowska
254 – “Koliko” ]ile, jak d=ugo\ kniaziowali wielcy kniaziowie
257 – “Rodstwo” ]rodow[d\ tych/e kniazi[w Ruskich
258 ty= – Rodstwo wielikich kniazei Ruskich
259 – Wielcy kniaziowie Tweru “poszli”
259 ty= – A oto Rostowscy kniaziowie i Bia=o-ozierscy
A oto kniaziowie Suzdalscy Nizowskiego Nowogrodu
260 ty= – A oto “naczelni” wielcy kniaziowie Litewscy
261 – A ile w Rusi “presto=ow i episkopow”
261 ty= – A metropolit[w od chrztu Ruskiej ziemi }988 A.D.|
262–304 ]innym charakterem\ – Roku 6890 ]1382\.
O zdobyciu Moskwy przez cara Taktamysza
274 – Roku 7045 ]1537\ henwara 11, przybyli pos=y z Litwy
278 – “Posledowanie drewnim nowiejszeje wzyskanie...” itd.
l
Przechowywany w “Gosudarstwiennom istoriczeskom muzeje,
Czertkowskoie sobranie, nr 362” ]Pa<stwowym Muzeum Historiii,
Zbiorze Czertkowskim, pod nr 362 ¯ nazwisko Czertkow\.
Ok=adki – deski obci'gni"te sk[r' “s /ukowinami i zastie/kami”.
R"kopis w 4°, na II % 325 kartach, nowej numeracji ]stara numeracja
nie by=a doprowadzona do ko<ca\. Na samym ko<cu znajduj' si"
jeszcze dwie, nienumerowane, czyste karty.
Znaki wodne& herbowa tarcza z wizerunkiem “Zubczatoj stieny”
]u Brike zbli/ona analogia nr 2025, 1553 r.\, Wieprz ]u Lichaczewa
blisko z nr 1775, 1560 r., u Brike – do nr 13577, lat 1542–1547\.
C. M. Briquet – Les filigranes, Geneve, 1907, J.D.
R"kopis pisany jednym chrakterem, p[=ustawowym, po=owy XVI w.,
zawiera pe=n' numeracj" zeszyt[w, od 1 do 41 w='cznie.
Na kartach 1–8 napisano skoropisem& “Kniga letopisiec wo sto wtorom
na diesiat godu }112 ¯ 7112, czyli 1604 r.| knia{ The}o|dor Iwanowicz
Kriwoborskogo, toe knigi ni prodati, ni otdati” ]...nie do sprzedarzy
lub oddania\. Rzecz “idzie” – wg Przedmowy – o kniaziu Fedorze
Iwanowiczu Krzywoborskim z rodu kniazi[w Starodubowskich.
Na podklejonej karcie do spi"cia napis& “Nr 12 komissara Krekszina”
]Bibliotek" P. N. Krekszina kupi= A. I. Musin-Puszkin\. Poja>nia to
drugi dopisek na 2-giej karcie r"kopisu& “grapha W=ad. Musina-
Puszkina”. A. D. Czertkow otrzyma= r"kopis w darze, w 1886 r., od
A. W. Musina-Puszkina.
R"kopis w Czertkowskim odpisie nie posiada dodatkowych zestawie<
i sk=ada si" tylko z latopisu, bez “kakowo-libo” przed=u/enia. R[/ni
si" od r"kopisu w Synodalnym spisku tym, /e na wielu jego kartach
wykonano “primieczania” ]notki\ charakterem XVIII w. Gdy jedne
dotycz' urodze<, >mierci, wst'pienia na kniaziowski stolec, inne –
nosz' charakter poprawek do dat tych lub innych zdarze<.
W Czertkowskim spisku charakterystyczne, r[/ni'ce z Synodalnym,
jest zako<czenia na `aa, w miejsce `aja, co mo/na zauwa/y: w
ca=ym r"kopisie.
717 Pskowskie latopisy
Pskowski latopis w wydaniu 1837 l
“Pskowskaja Letopis, izdannaja na i/diwenij }koszt| Obszczestwa
Istorii i Drewnostej Rossijskich, pri Moskowskom Uniwersitetie,
M. Pogodinym, Moskwa, w Uniwersitetskoj Tipographii, 1837.”
Ca=a nast"pna strona zaj"ta dedykacj' “Ewgeniju, mitropolitu Kiew-
skomu i Halickomu...” na znak g="bokiego “poczitanija” ]honoru,
respektu, admiracji\ po>wi"ca – Michai= Pogodin.
Przypisek& ]Nie zd'/y=em wykona: tego po>wi"cenia za /ycia zmar-
=ego – niech to stanie si" teraz, po jego >mierci, znakiem moich
odczu: ku jego pami"ci. 1837 roku, Apriela 8 dnia. M. P.\
Przedmowa do wydania 1837&
Towarzystwo Historii i Staro/ytno>ci Rosyjskich na swym posiedze-
niu, 1834 roku, Nojabra 28 dnia, po przed=o/eniu Cz=onka, “Tajnago
Sowietnika” – Aleksieja Thedorowicza Malinowskiego, postanowi=o
wyda: Pskowsk' Letopis, kt[rej trzy odpisy by=y przedstawione Jego
“Prewoschodiszelstwom” ]Ekscelencj' ¯ excellency\... itd.
T=umaczy=em w miar" wiernie niekt[re zwroty, zdaj'c sobie spraw",
/e j"zyk ich wymaga zmian, bo powtarzaj' te same terminy&
“na czetwiertoi u/e czetwiertkie”, “i 10 ti w konce, zakluczajuszczich
postawlenie...”, “po kratkom... sodier/yt kratkoe”, itp.
Zachowa=em te/ pisowni" z du/ej litery nazw i termin[w kt[re by=y, i
nadal mog' by:, s' pisane, z ma=ej, ale w Przedmowie – z du/ej.
Oto opisanie trzech odpis[w zu/ytych przy tym wydaniu.
1-szy odpis ]po/yczony bibliotece “Moskowskago Kollegii inostran-
nych die= Archiwa” od by=ego naczelnika... N. N. Bantysza-Kamie-
nieckiego, zwanego u mnie AK.\...
Pisany skoropisem, na papierze, “w ma=ej :wiartce”, na 245
“:wiartkach”, jedn' r"k', z wyj'tkiem 62 w >rodku, od 1466 a/ do
1474 roku, i 10 w ko<cu, zaka<czaj'cych mianowanie Makarego
Archiepiskopem w Pskowie, i wypiski z Dworcowych zapis[w ]tu, z
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
powodu bezu/yteczno>ci – nie drukowanych\.
Na odwrocie pierwszej strony zapis& Ksi"ga ta, Letopisiec Stolnika
Wasilija Nikiphorowicza Sobakina. ?'dza i trud grzesznego s=ugi
“Bogojawlenskago diadki” z Brod[w Ondriuszkie Ilina po rzek"
Nophy ]u g[ry nadpisane& Kozy\.
Na pocz'tku i przed ko<cem zapisy wymieszane, po 1020 nast"puje
opisanie roku 1036, potem& 1059, 1059, 1066, 1114, 1135, 1060,
1113, 1212, 1137, 1138, 1167, st'd do 1230 za kt[rym 1228 i po-
tem a/ do 1240, za kt[rym 1236, 1240, 1240, i inne; za >mierci'
“Domanta” ]Dowmonta\ 1299 wiadomo>: 1247 roku, i potem pra-
wid=owo do 1483 roku.
Nie przytaczam w szczeg[=ach pl'taniny lat 1524, 1550,1563, 1494,
1501, 1492, 1502 – dla pogl'du.
Pisarz “by= nie sliszkom gramotien” ]nie by= zbyt rozgarni"ty – komen-
tuje autor Przedmowy, ale z wyj'tkiem chronologicznego nieporz'dku
w pokazanych miejscach, nie ma wi"kszych lub grubych b="d[w
}pewnie dlatego, nie by= w stanie popisyw: si" mo/liwo>ciami literata,
J.D.|. “Dobros=owiestno>:” jego wida: z tego, /e on nie o>mieli= si"
przerabia: u siebie w tek>cie jawnych omy=ek w niekt[rych miejscach
swego pierwowzoru, a wykaza= je na marginesach.
Odpis ten, w przypisach do Historii Pa<stwa Rosyjskiego zwany jest
omy=kowo Malinowskiego.
2-gi Spisok-odpis ]po/yczony bibliotece Archiwum, przez dzisiejsze-
go Naczelnika tego/ – A. Th. Malinowskiego, i zwany u mnie A.M.\.
Pisany na g=adzonym papierze, drobnym ustawem, w “ma=ej :wiart-
ce”, z 94 “czw[rek”, bez pocz'tku i ko<ca. Przemieszany “u/asno”
]strasznie\& pierwsza stronica zaczyna si" zako<czeniem /ycia
“Domantowa” ]Dowmonta †1299.05.20\, za kt[r' na 4-ch stronach
rozprawia od razu, bez zastanawiania si", o stworzeniu >wiata, o
narodzinach Jezusa Chrystusa, o soborach.
tu tak/e opisany nieporz'dek w chronologii, kt[rego nie b"d" t=uma-
czy=, bo nie zmienia on postaci rzeczy.
Pisiec nie uzyska= szko=y, i przepisywa= wiernie z przemieszanych
i oddzielnych kart – ko<czy M. Pogodin, autor 22 stron Przedmowy,
bo ze szko=' – erudyta.
3-ci Spisok-odpis znajduje si" w Synodalnym Odpisie, opisanym
przez “soczlena” naszego – Kniazia A. A. Obolenskiego, we wst"pie
do jego wydania Supra>lskiego Latopisu.
Pskowski Letopisiec bez ko<ca, zajmuje w nim 65 stronic ]od str.
155 do 222\. Odpis ten, po kr[tce bo w kilku linijkach, od stworzenia
>wiata do pocz'tku Ruskiej ziemi, zawiera kr[tkie wiadomo>ci o
Ruskich wydarzeniach, pocz'wszy od Kija, Szczeka i Choriwa, pod
854 rokiem. Po wyliczeniu “synow W=adimirowych” ]W=odzimierza
Wielkiego †1015\, pisiec zaznacza, /e ª...od nich a/ do dzi> wielcy
kniaziowie “wlekutcia” ]wlok' si"... wywodz' si"\ i inni Kniaziowie,
wszyscy ci Kniaziowie od jednego Waraga – od Rurika i od syna
jego – Igora i od Kniagini – Olgi, Pskowianie rozrodzili si"” – znajduje
si" powie>: o /yciu “Kniazia Aleksandra Jaros=awicza” ]Aleksandra
Newskiego †1263\. Potem, na str. 162 opowiadanie o b=ogos=a-
wionym kniaziu Domontie }†1299| i o waleczno>ci jego, za kt[rym
nast"puj' wiadomo>ci o g=[wnych wydarzeniach Pskowskich, o
napadzie Wses=awa Po=ockiego na Psk[w w 1065, i potem dalej
inne “po poriadku” ]po kolei\ z powt[rzeniem po kr[tce Domanto-
wych na swoim miejscu, – do 1486 roku, z wieloma zbytecznymi
wiadomo>ciami, bo zawartymi w dwu uprzednich odpisach.
“Prawopisania” ]zasad pisowni\ we wszystkich }tych| odpisach – oka-
zuje si" – nie ma /adnych; te same s=owa na jednej stronie cz"sto
pisane r[/nie }bo takie to by=y czasy – XVI wiek, gdy nast"powa=a
zmiana zasad pisowni d{wi"k[w, przej>cie ze >cis=ych w Írednio-
wieczu do swobodnych w Odrodzeniu|.
Bardzo /a=uj", /e nie mog=em przy wydaniu wykorzysta: do por[wna<
pozosta=e odpisy Pskowskiego Latopisu, jak Ermitra/ny i Grapha
To=stoja, szczeg[lnie w tych miejscach, gdy moje dwa – AM i S,
skracaj', a trzeci – AK – psuje. ...itd.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Z trzech opisanych odpis[w, po=o/y=em w osnow" AK, jako najbar-
dziej pe=ny i przed=u/ony najdalej. Chocia/ dwa inne s' r[wnie/
stare, nie przedstawiaj' sob' /adnej osobnej “prawilnosti” ]po-
prawno>ci\... itd.
Opowiemy teraz kr[tko o samym Latopi}sie|.
Pskowski Latopis, o ile mog" s'dzi: o nim po trzech odpisach w
mym posiadaniu, posiada w osnowie Latopis Nowogrodzki. Pierwszy
pisiec tak skr[ci= Nowogrodzki, jak Nowogrodzki skr[ci= Kijowski
}w Ipat. ltpsi, lata 1118÷1200|, zwracaj'c uwag" na te zdarzenia,
w kt[rych uczestniczyli Pskowianie, i ku skr[ceniu swemu pocz'=
przypisywa: prawdziwe Pskowskie wydarzenia. ?ycie Domanta w
pe=ni i po kr[tce, tak/e wesz=o w jego zestaw.
Kiedy /y= pierwszy Pskowski “Letopisatiel” – nie wiadomo. W Lato-
pisie nie zostawi= /adnego >ladu... itd.
Kijowski Metropolita – Ewgienij, “w Pskowskiej swojej Historii, pewny
m[j przewodnik” s'dzi, /e w 14-tym wieku. Karamzin tak/e odnotowa=,
/e szczeg[=owo Pskowski Latopis zaczyna od 1303 roku. Przy czym,
uprzednio opowiada w pierwszej osobie pod rokiem 1230, wsp[lnie
prawie dla ca=ej Rosji }tak w Nowogrodzkiej, pod 1230|.
W pierwszej osobie piscy pisz' w latach& 1230, 1353, 1410, 1426,
1477, 1481, 1535 ]na stronach& 8, 31, 59, 112, 145, 158, 186\.
Latopis, szczeg[lnie z pocz'tku, przedstawia suche i nudne wyli-
czenia zadarcia z Niemcami i Litwinami, budow" cerkwi, po/ar[w,
g=od[w, wrze<, powodzi, ch=od[w, i znak[w }na niebie|.
“Zamimatielno>:” ]nasilenie uwagi\ zaczyna si" przy opisaniu sto-
sunk[w z Nowogrodem i Moskw'. Czasy Iwana III “opisano ocze<
obstojatielno” ]b. szczeg[=owo\, cz"sto napotykane zdania charak-
terystyczne, kt[rymi jasno i /ywo mo/na oznaczy: okres. itd.
Po zako<czeniu tematu, przechodzi do sprawach j"zykowych.
W samych suchych, ma=o wa/nych opisach, spotykamy niespodzie-
wanie r[/ne wa/ne s=owa, kt[re mog' powie{: do historycznych i
filologicznych wyobra/e<. itd.
Tu nast"puje pewien rodzaj s=ownika – archaizmy i cytaty;
wy>mienite danie dla j"zykoznawc[w.
Po sprawach j"zykowych – s=ownictwu i zasadom pisowni, kt[rym
po>wi"ci= kilka stron, ko<czy&
Ojcowie i bracia# Je/eli gdzie> {le opisa=em, nie dopisa=em, czy
“przepisa=em” ]nadto pisa=em\ – czytajcie, poprawiajcie Boga dzie-
=a, a nie klnijcie }parafraza stopki mnicha +awrentaja, ko<cz'cego
sk=adanie +awrentiewskiej ltpsi w 1377|.
M. Pogodin.
Pskowska druga letopis, Przedmowa do wydania 1851& l
wypis z Synodalnego r"kopisu, w kartach, w dwu kolumnach, pis-
mem p[=ustawowym prze=omu XV(XVI wieku, na 302 kartach, z
kt[rych pierwszej lub dwu brakuje. R"kopis, jak wida: z napis[w na
doklejonej do ok=adki karty na kt[rej nota na dole stronicy, nale/a=
do Kiri=o-Bie=ozierskiego monasteru. W nim znajduj' si"&
a. wypisy z chronograf[w,
b. Nowogrodzki Letopisiec, w skr[cie, na karcie 32 ty=,
c. Pskowski drugi latopis, bez ko<cowych kart, karta 154,
d. rozpisy ]bez pocz'tku\ Ruskich “w=adietielnych” kniazi[w,
metropolit[w, i nowogrodzkich w=adyk[w,
e. Powie>: o waleczno>ci Aleksandra – cara Macedo<skiego...
pisa= Arian – ucze< Epiktita philosopha.
Na pocz'tku, Pskowska druga, w swej zawarto>ci, zbie/na z Pskow-
sk' pierwsz', lecz od XV wieku zawiera w sobie wiadomo>ci, kt[re
by=y tam opuszczone, b'd{ “z=o/one” w ostatniej. Oddaje dzie=a
Pskowskiej Cerkwi, “snoszenia” ]starcia\ Pskowian z Moskiewskimi
wielkimi kniaziami, Nowogrodem i Litw', “rozmirija” ]zrywane po-
koje\ i bitwy z Liwo<skimi Rycerzami, budow" cerkwi w Pskowie i
“prigorodow w prinedle/aszczej jemu ob=asti” ]i podgrodzi w nale-
/'cym do niego okr"gu, prowincji\, “sposoby i cenno>: narodnago
prodowolstwia, morowyja zimy, po/ary i go=od”, okresowe zezwie-
rz"cenie w Pskowie, i inne.
 KRONIKI
R"kopis ten zachowa= si" w jednym Synodalnym odpisie, i z powodu
braku kart, “prerywajetsja niezakonczenno” latopisowym zdaniem
roku 1486 ]urywa si" niezako<czenie – je/eli urywa si", to oczywiste,
/e my>l nie zako<czona; bez logiki\; od 1478 w szczeg[=ach }zwykle
tak pisali naoczni >wiadkowie wydarze<, osoby w[wczas pisz'ce latopis,
b'd{ jedno i drugie razem, J. D.|
Wa/ny przyczynek do historii Pskowa, do czasu zjednoczenia jego
“k Moskowskomu gosudarstwu” }wydaje mi si", /e oczywiste|.
“W «Pribawlenijach k Pskowskim Letopiscjam» pomieszczeny
sledujuszczija Powiesti” ]w Dodatkach do Pskowskich Latopis[w,
zamieszczono nast"puj'ce opowiadania\&
a. “o osadzie” ]obl"/eniu\ Pskowa przez szwedzkiego kr[la Gustawa
Adolfa, i o wojennych wyczynach Szwed[w w Pskowskim okr"gu,
w 1615 roku, o moskiewskich zdarzeniach “wo wremia Smutnago
perioda” ]w czasach “Smutnego okresu”... czasyokres...\... itd.
“istoriografowi” ]historykowi\ Karamzinowi, Pskowska druga by=a
znana pod nazw' Pskowskiej Synoladnej Letopisi, patrz “Istoriu
Gosudarstwa Rossijskago, t. 1, pritecz. 71.”
W Przedmowie nie ma opisu fizycznego stanu latopisu& ok=adek,
pergaminu, znak[w wodnych – wskazuj'cych kiedy dzie=o by=o
pisane. Z Przedmowy wynika, /e pisiec /y= ok. 1475–1510, s'dz'c
po latach nasilonej informacji i charakterze pisma ]XV(XVI wiek\.
Przedmowa do drugiego wydania “Pskowskich Latopis[w”, 1955,
pod redakcj' A. N. Nasonowa, jest podobnej tre>ci do Przedmowy
1837 – p[= literackiej.
Pskowskie latopisy, wydanie drugie pod red. A. N. Nasonowa,
Wydawnictwo Akademii Nauk ZSRR, Moskwa – 1955.
Odpowiedzialny redaktor Akademii – M. N. Tichomirow.
W tomie Pskowskiej drugiej i trzeciej letopisi chaos w wydaniu i
oznaczeniu latopis[w – Pskowska 3-cia jako Archiwalna 2-ga,
po Pskowskiej 3-ciej jako Archiwalna 2-ga idzie Strojewski by dalej...
zako<czenie Archiwalnej 2-giej&
strony
6– 69 – Pskowska ™, Synodalny odpis
70– 77 – Pskowska £, Archiwalna ™
78–250 – Pskowska £, Strojewski spisok
251–290 – Pskowska £, Doko<czenie Archiwalnej ™
291–299 – Dodatek, fragment z Kopenhaskiego sbornika
300–301 – Wprowadzenie do opowiadania o zdobyciu Pskowa...
302–303 – Przek=ad, Przypis z ostatniej karty “licewoi Palei” XV w.
Je/eli Pskowska 3-cia ma archiwaln' wersj", to trzeba by=o ozna-
czy: j' jako «Pskowska £-cia Archiwalna», bo oznaczenie jej jako
Archiwalna 2-ga miesza z Pskowsk' 2-g' – bez my>li.
Albo oznaczy: «Pskowska ™-ga Archiwalna».
Prost' rzecz biurokraci potrafi' zagmatwa:, wi"c gdzie im tam do
rozwi'zania, do wyprostowania, rzeczy ju/ zagmatwanych.
718 Moskiewski latopisowy swod 1479(80 ]ko<ca XV w.\
1. wed=ug Uwarowskiego odpisu ]UwaM\ l cza. Na marginesie, przy tym zdaniu znajdujemy cynobrem& “nie
Z Przedmowy do wydania 1949; przed przyst'pieniem do tematu latopis[w
– cytat towarzysza J. W. Stalina }¿1879–1922–†1953|, o roli Moskwy w cen-
tralizacji w=adzy. ˚nr 726. Nic nie mo/e zacz': si" bez udzia=u Stalina.
R"kopis w 4°, na 472 kartach. Wodne znaki&
• na kartach 1–161 – Tiara, z dwoma literami po bokach, z naciskiem
– zbie/ny znak znajdujemy u “Brike” ]S. M. Briquet, Les filigranes,
Geneve, 1907 r.\ pod nr 4910 z lat 1503÷1515,
• na kartach 162÷240 – Tiara innego “risunka” ]kszta=tu, wygl'du\,
bez liter, taki znak u “Brike” pod nr 4911 z lat 1492÷1502,
• na kartach 241÷302 – Byka G=owa z Krzy/em obwini"tym w"/em,
bliski w rodzaju wariant u “Brike” pod nr 15376 z 1498 r.,
• na kartach 303÷358 – Tiara drugiego rodzaju ]bez liter, jak na
kartach 162÷240\,
• na kartach 359÷427 – wodny znak w rodzaju Kotwicy w Kr"gu,
u do=u dwie }=aci<skie| litery& P i S, po='czone “czertoj” ]kresk',
linijk'\, zbie/ny znak znajdujemy u “Brike” pod nr 516 z 1539 r.,
• karty 428÷467 – znowu, Tiara pierwszego rodzaju ]kart 1÷161\.
W ten spos[b, wodne znaki r"kopisu datuj' jego latami 1492÷1539.
Je/eli wzi': pod uwag" – pisz' autorzy Przedmowy – /e najp[{niej-
szy wodny znak ]Kotwica z literami\ tylko w przybli/eniu podobny
do filigranu zamieszczonego u “Brike” 1539 r., mo/na “sczitat”
]przyj':\, /e wodne znaki datuj' Uwarowski r"kopis “pierwoj tretju”
]pierwsz' jedno-trzeci'\ XVI wieku.
“pierwsza jedna-trzecia XVI w.” – tak, jakby nie mo/na by=o opisa: prosto, latami&
1500–1535 – pretensjonalny termin, zawik=anie; wik=anie rzeczy prostych jest
cz">ci' Nauki polskiej i rosyjskiej; tak i 1479(80 – ko<ca XV wieku.
Je/eli Uwarowski odpis s=u/y= za podstaw" do Woskrese<skiego odpisu, zako<-
czonego 1541, to zako<czony by= wkr[tce przedtem – ok. 1535.
R"kopis pisany niekt[rymi p[=-ustawowymi charakterami lat
1500÷1550.
Pierwszy charakter “idzie” na kartach 1÷156 ty=, drugi – z karty 156 ty=
do karty 194, od karty 194 po 239 w='cznie – dwa ci'gle mieszaj'ce
si" charaktery; tak/e – dwoma, zmieszanymi charakterami pisane
karty 239 ty=÷460. Wszystkie te charaktery mog' by: odniesione
do pocz. XVI wieku, ostro/niej – do “pierwszej jednej-trzeciej tego
stulecia”. Ostatnie karty r"kopisu 460÷472 pisane p[{niejszym, p[=-
ustawem, g=[wnie po=. XVI wieku. Tym charakterem znajdujemy i
swoiste u/ycie cynobru dla oznaczenia “czise=” ]liczb, dat\ i nazw
miesi"cy.
Na kartach Uwarowskiego r"kopisu, na dole, “id'” znaki cynobrem,
oznaczaj'ce numeracj" kart. Pierwszy numer, s=awia<ska cyfra 14
widnieje na karcie 8, ostatni }za>| znak, cyfra 39 – na karcie 239.
W nast"pstwie, mo/na “sczitat” ]wywnioskowa:\, /e pierwsza kar-
ta r"kopisu okazuje si" cz">ci' 13-go zeszytu. W ten spos[b, na
pocz'tku r"kopisu brakuje 12-tu zeszyt[w.
Ko<ca r"kopisu – >ci>le – tak/e nie zachowano. W tej sprawie, w
>rodku r"kopisu utracono 16 kart& 2 karty po karcie 14, po jednej
karcie po kartach& 28, 44, 59, 73, dwie karty po karcie 203, po
jednej karcie po kartach& 247, 365, 396, 427, 456, 467, 468, 469.
Tekst Uwarowskiego odpisu “dowolno isprawnyj” ]w miar" “spraw-
ny” – dobry, na chodzie, do u/ytku\, lecz czasem w nim znajduj'
si" “jawne opiski i mie=kie propuski” ]oczywiste pomy=ki i drobne
opuszczenia\.
W obecnym stanie, Uwarowski r"kopis nie posiada ok=adek.
Szczeg[ln' osobliwo>ci' Uwarowskiego “spiska” okazuje si" jego
“czernowoj” ]zgrubny\ charakter. Wi"kszo>: nag=[wk[w wniesiono
w tekst latopisu ju/ po przepisaniu zasadniczego tekstu. Liczne
nag=[wki wpisano do tekstu na czystych kartach, inne – dopisane
na marginesach. Przy spinaniu r"kopisu obci"to marginesy, przez
to wi"ksza cz">: nag=[wk[w zachowa=a si" w uszkodzonym stanie.
Wi"kszo>: tych nag=[wk[w wesz=a do tekstu Woskresenskiego
latopisu. W tej sprawie, w samym tek>cie Uwarowskiego odpisu
s' wskaz[wki, /e przepisywacze jego korzystali nie z jednego,
lecz – w skrajnym wypadku – z dw[ch {r[de=. Pod 6903 ]1395\, po
opowiadaniu o zdobyciu Smole<ska, w Uwarowskim zamieszczono
wiadomo>: o zdobyciu Nowogrodu Ni/nego przez Entaka-carewi-
tuto zri” ]nie na miejscu, dos=. nie patrz tutaj\. Na dole cynobrem
zamieszczono& “zri sija wojna by=a w leto 907, a se napisano zdie s
letopisca s nowogo charatianogo, i ja nie smotrich sego, czto tam =/i-
wo” ]patrz, wojna ta by=a w roku 907, a to wpisano tu – w to miejsce
– z latopisu o nowych kartach, i ja, nie widzia=em, /e tam k=amliwie\.
W ko<cu zapisu cynobrem zamieszczono& “dosele” ]dot'd, do tego
miejsca\. Ni/ej, pod 6907 ]1399\ r. znajdujemy wiadomo>:& ªTego
roku zdobyto Nowogr[d Ni/ny, i na Bu=gar[w kn. Jurij “chodzi=” ]wy-
prawi= si"\, a pisano “nazadi” ]do ty=u\ w roku 903, albowiem opis
w latopisie by=º.
Pocz'tek i koniec Uwarowskiego spiska zagubiony. Tekst jego
przekazujemy w pe=ni, z zachowanej cz">ci, pocz'wszy od wyda-
rze< 1071 roku, i ko<cz'c na doniesieniu o >mierci polskiego kr[la
23 maja 1492.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
2. wed=ug Ermitra/nego odpisu ]ErMos\. l 719
R"kopis w 1°, na 794 stronach ]w numeracji 799 stron, numeracj'
t' b"dziemy kierowa: si" w wydaniu\. }Dwa| wodne znaki&
1. od pocz. do str. 78 – herbowa tarcza, w niej Nied{wied{ z Halebard',
i litery }cyrylicy| Ja M A Z; znak ten odnosi si" do po=owy XVIII wieku
]do 1764 r.\ }zn[w – “naukowy” opis rzeczy prostej|.
2. w zasadniczej cz">ci latopisu wodny znak – litery }cyrylicy| RM i
DZ, wg Tromonina, znak ten, nr 537, datowany jest 1780 r.
R"kopis pisany kilkoma charakterami ko<ca XVIII wieku, typowym,
kancelaryjnym sposobem tego czasu. Na pierwszej, nienumero-
wanej karcie, zamieszczono skoropisem XVIII wieku& “letopisiec
Nowogorockoj”. Na ko<cu r"kopisu, i na wewn"trznej stronie tylnej
sk[rki spi"cia, zamieszczono& “W tym r"kopisie dwa ]II\ i trzysta
dziewi":dziesi't siedem ]397\ kart, Bibl. I. Byczkow”. Spi"cie kar-
tonowe. Odpis “izub=uet” ]>wieci, dos=. obfituje\ opuszczeniami i
niewiernym przytaczaniem. Opuszczenia tekstu, czasami znaczne,
wyra{nie, powsta=y wskutek przepisywania z “defektnogo” ]wadli-
wego\ orygina=u, w kt[rym ju/ brakowa=o kart, a tak/e pocz'tku i
ko<ca r"kopisu. Sam pisiec zostawia= wolne miejsca, gdzie tekst
by= “uteran” ]utracony\, lub stawa= si" “nierazborcziwym” ]wybredny,
trudny do zrozumienia\. W ca=o>ci wi"c, pisiec – widocznie – stara= si"
dok=adnie przytoczy: tekst, cho: jego jawnie nie rozumia=. Nag=[wki
Ermitra/nego spiska cz">ciowo zamieszczone w tek>cie, cz">ciowo
za> zachowa=y si" na marginesach. Przepisanie z=o/onego tekstu
latopisu okaza=o si" dla przepisywacza dzie=em “nastolko” ]nad-
zwyczaj\ trudnym, bo tekst latopisu “osta=sja” dla niego, w wielu
miejscach, zupe=nie niepoj"tym. Dlatego Ermitra/ny odpis obfituje
wieloma pomy=kowymi przytoczeniami, i – si=' tego – nie mo/na by=o
“priwlecz” ]wykorzysta:\ dla wariant[w przy wydaniu Uwarowskiego
odpisu, bo oznacza=oby faktyczne wydanie nie wariant[w do r"ko-
pisu XVI wieku, lecz pomy=ek przepisywacza XVIII wieku. Tym nie
mniej, Ermitra/ny spisok ma niema=e znaczenie dla uzupe=nienia
opuszcze< w Uwarowskim odpisie, a tak/e daje prawie ca=y utracony
pocz'tek latopisowej kompilacji ko<ca XV wieku. W tej sprawie,
pozwala odtworzy: przypadkowe opuszczenia liter i oddzielnych
s=[w, napotykanych w Uwarowskim spisku. Dlatego z Ermitra/nego
odpisu zaczerpni"to jego pocz'tek do po=owy opisu zdarze< 1071 r.,
utraconych w Uwarowskim odpisie, ªa tak/e dajetsja tekst letopisi,
utierjannyj w Uwarowskom spiskie” ]przetransliterowa=em, ale nie
t=umacz", bo o jeden raz za du/o – staje si" trywialne\. Ermitra/ny
spisok zaczyna si" opisem narod[w, /yj'cych w Aphetowej cz">ci,
i ko<czy si" wiadomo>ci' 1477 r. o wyprawie Iwana III do Nowogro-
du. Na jego marginesach wyrzucone latopisowe lata }«od pocz'tku
>wiata»| w prze=o/eniu na wsp[=czesne odliczanie lat }od narodze-
nia Chrystusa»|, prawdopodobnie, wykonane jeszcze w XVIII wieku.
Tekst Moskiewskiego latopisowego sk=adu ko<ca XV w. drukowany wed=ug
zasad przyj"tych przez Archeologiczn' Rad" Instytutu Historii Akademii Nauk
ZSRR. W wydaniu zachowano “prawopisanie r"kopisu” ]zasady pisowni\,
z opuszczeniem niekt[rych liter ]π, √, ƒ, \\, wymienionych literami wsp[=czes-
nego alfabetu; ou wsz"dzie pisze si" u. S=awia<skie cyfry wymienione na
arabskie, “tit=a” ]wyrazy pisane skr[tami, z kresk' u g[ry skr[t oznaczaj'c'\
– rozwini"te do pe=nych pisowni, “posle wynosnych bukw” gdzie d{wi"czy
mi"kko>: – postawiono «mi"kki znak» ];\. W'tpliwe wypadki poja>niane w
przypisach. “Kinowar w tekstie wydielena czernym szriftom” ]cynober w tek>cie
wykazany t=ustym drukiem\. D=u/sze zdania, oznaczone w tek>cie latopisu
cynobrowymi nag=[wkami – “wydieleny” i zaczynaj' si" czerwon' linijk'.
Latopisowe lata zapisane na marginesach wydanego tekstu – zamieniono
na wsp[=czesne odliczanie lat, dla orientacji czytelnika – drog' odejmowania
5508, bez u>ci>lenia sentabrskiego lub martowskiego stylu.
Przy wydaniu wykorzystano Rostowski latopis ]Centralne Pa<stwowe Ar-
chiwum Staro/ytnych Akt[w, w Moskwie, Nr. 20–25\, “tak kak” ]bo\ okazuje
si" osobn' latopisow' kompilacj', sk=adem.
25-ty tom Po=n. Sobr. Russ. Ltpsej wydany w “raspora/eniu” ]uk=adzie,
aran/acji\ cz=onka Archeologicznej Rady Instytutu Historii Akademii Nauk
ZSRR – akadenika B. D. Grekowa. W przygotowaniu tekst[w do wydania i
w “prowierkie” ]korekcie\ w czasie druku obecnego tomu wzi"li udzia=... E.
P. Borisow, T. N. Protasiew, M. W. Szczenkin.
Tom przygotowany do druku i “wychodit” pod redakcj' M. N. Tichomirowa.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Twerski “Sbornik” tj. Zbi[r ]Twr.\ l
Z Przedmowy do wydania 1863, w tomie 15-tym.
“Letopisnyj Sbornik” ]latopisowa kompilacja, synteza, zbi[r, sk=ad\,
zwany Twerskim Latopisem, z=o/ony w 1534 r. przez wie>niaka
rostowskiego rejonu, bez wykszta=cenia – bez nauki w szkole }jak
w przypadku Pskowskiej ltpsi, pisa= M. Pogodin, 1837|, jak to wida:
z nast"puj'cego tekstu “Sbornika”&
ª...dzi> wi"c zacz'=em przepisywa: to, w roku 7042 ]kol. 108\;
ª...nie jestem rodem z Kijowa, ni Nowogrodu, ni W=adimera,
lecz ze wsi Rostowskych okr"g[w-powiat[w ]kol. 142\;
ª...nie mam dobrej pami"ci, ni wyuczy=em si" zawodu doktora, }ale|
“e/e” ]ju/\ }potrafi"| czyta: powie>ci i ukrasza: }je| przem'drymi
s=owami, jako /e }taki| zwyczaj maj' retorycy ]kol. 142\.
Do zestawienia “Sbornika”, kt[rego opisanie wydarze< ko<czy si"
w 7007 ]1499\ roku, s=u/y=y materia=y&
1\ Chronograf, z kt[rego przytoczono wiadomo>ci zamieszczone
na pocz'tku “Sbornika”.
2\ Sophijski Wremiennik, w kt[rym tzw. Latopis Nestora, w kt[rym,
poza tym, nie ma “skazania” ]opowie>ci\ Wasilia o o>lepieniu Wasilki
}Trembowelskiego, 1097|, ni przypiski Silwestra }1116|.
Rosjanie pomieszali Latopis z Powie>ci'&
Latopis – Silwestra 1116 ]LaS.\, w sk=adzie +awrent. ltpsi 1377;
Powie>: – Nestora 1118 ]PoN.\, w sk=adzie Ipat. ltpsi 1428.
Je/eli w ltpsie nie ma stopki Silwestra, to jest to Powie>: – Nestora.
“Wremiennik Nestora” w Przedmowie do wydania Sofijskiej 1-szej
– nie wiedzia=em o czym autor m[wi ]patrz Sofijski 1-szy Ltps\, tak i
“Naczalnaja ]Pierwotna\ Letopis” – A. G. Ku{mina, 1977, i innych.
3\ Nowogrodzki Latopis. Niekt[re z wydarze< prosto odnosz' si"
do Nowogrodu, wniesione do “Sbornika” zupe=nie s=owo w s=owo,
jak w Nowogrodzkiej 1-szej Letopisi.
4\ Suzdalski Latopis. Na dwa ostatnie {r[d=a kilka razy zsy=a sam
kompilator s=owami& Now., W=ad., “pred opisaniem sobytij” ]przed
opisaniem wydarze<, tj. przed nast"puj'cymi za nimi zapisami\.
5\ Letopisiec knia/enia Twerskiego. O tym Latopisie wiemy ze “Sborni-
ka”, /e by= z=o/ony przez nieznan' osob", z polecenia wlk. kn. Borisa
Aleksandrowicza ]†1461\, kt[ry nakaza= mu opisa: czasy kniazio-
wania Michai=a Aleksandrowicza – syna Aleksandra Michai=owicza.
M'dry autor Przedmowy nie wpad= na pomys= przyk=adania dat do imion,
ani podania bli/szych danych genealogicznych o ludziach, o kt[rych
pisze – wszyscy wiemy, oczywiste, naukowo traktuje zagadnienie.
Michai= ¯ Aleksander 1326 ¯ Michai=o Twerski †1318, w Ordzie ¯
Jaros=aw-Athanasij 1263–1272 ¯ Jaros=aw †1245, w Ordzie.
Przy z=o/eniu wydarze< poprzedzaj'cych wst'pieniu na stolec
Michai=a Aleksandrowicza, kompilator Latopisu, jak sam m[wi,
kierowa= si" W=odzimierskim polichronem ]kolumna 465\. Wiadomo>-
ci wniesione do “Sbornika” z Twerskiego Latopisu, przedstawiaj'
“wiesma” ]zupe=nie\ wiele nowych i ciekawych danych, i s' szczeg[l-
nie wa/ne, poczynaj'c od kniaziowania Iwana Michai=owicza, tym
wi"cej, /e po “pierwszej :wierci XV wieku” skr[cone s' w Nikonowskim
}Patr.| Sborniku szczeg[=y doniesie< o Twerskich wydarzeniach.
Latopisowy “Sbornik”, “swierch sego inogda soobszczajet” ]g=[wnie
donosi\, mniej przytacza ze znanych Latopis[w niekt[re nowe fakty,
albo przedstawia stare w innym >wietle, jak np. o rozwodzie wlk.
kn. W=adimira Swiatos=awicza }†1015| z Rogned', po przyj"ciu
przez nich chrze>cija<stwa }988 A.D., W=adimir ochrzci= si" gnany
pop"dem seksualnym – perspektyw' nowego o/enku, kolejnego
ju/, i wsp[=/ycia seksualnego; Rogned" musia=o to wielce zabole:,
je/eli to prawda, /e rozwiod=a si" z W=odzimierzem|, i o “postrzy/e-
niu” ostatniej w stan zakonny pod imieniem Anastazji ]kol. 112\; o
za=o/eniu przez tego/ wlk. kniazia W=adimira grodu W=adimira na
Kla{mie ]kol. 113\; o >mierci w Nowogrodzie pierwszego archiepi-
skopa Ioakima Korsunianina ]kol. 146\; o tym, /e autorem pochwa=y
wlk. kniaziowi Dmitrejowi Ioannowiczowi Do<skiemu i bratu jego
– kniaziowi W=adimirowi Andrejowiczowi by= Sophonia Razaniec –
bojarzyn z Bra<ska, i inne.
 KRONIKI
“Nielzia nie otmietit wnimania” ]podw[jne zaprzeczenie; nale/y od-
notowa:\ jeszcze okoliczno>:, /e kompilator Latopisowego Sbornika,
z nazwy – Twerskiego Latopisu, nie by= prostym przepisywaczem
materia=u, znajduj'cego si" pod r"k', lecz “razumno ponima=”
]truizm; dos=. rozumnie pojmowa=\ swe dzie=o, czemu s=u/' – w
dow[d – nast"puj'ce karty ze Sbornika.
Tu nast"puj' dwa przyk=ady, pierwszy przytocz", drugi – w skr[cie, sens&
“Ponie/e” ]kiedy\ w innych letopiscach pisze «i do sego ]tego, ST\
dnia» – “zanie/e” ]wtedy\ pisa= Georgij letopisiec ]szyk zdania;
wtedy Georgij pisa= letopisiec\, i w[wczas Korsu< “stoja=” ]istnia=,
dos=. sta=\; gdy wi"c dzi> przepisuj" jego pisanin", tak wi"c pisz"&
«do zdobycia Korsunia», bo wiele lat up=yn"=o ju/ od zburzenia
Korsunia przez Ru>.
Drugi przyk=ad, pouczenie czytelnika o istnieniu martowskiego i
ultramartowskiego roku ]martowski – z pocz'tkiem w marcu, ultra-
martowski – z pocz'tkiem we wrze>niu\, /e Nowogrodzka rozpoczyna
«lato» ]rok\ – wiosn', i st'd pisze «tej jesieni» lub «zimy», a ja u/y-
wam indykt[w }pocz. roku we wrze>niu| i z tego powodu “soga/a-
jetsja” ]rozbie/no>:\ lat z innymi latopisami; miesi'ce przytaczam
>ci>le, ale bacz ]zwa/aj\ na lata, i po kt[rym }to indykcie; od jesieni|
pocz'tek roku opisuj" «tego lata» ]tego roku\.
Nawiasem m[wi'c, pisiec by= w b="dzie i tu wyjawi= sw[j brak wiedzy.
Rok jako cztery pory& wiosna, lato, jesie<, zima – opisywany by= «w let»
]w roku\, a dzie<& >wit, pe=nia dnia, zmierzch, i noc – jako «dzie<», tak i dzi>.
Termin «w let» nie odnosi si" tylko do lata ]dos=. pe=ni roku, ciep=ej jego
pory\, a «dzie<» ]doba\ – nie odnosi si" do widnej pory 24-godzinnego cyklu.
Poja>nienie zbyteczne – wiemy o tym.
“Jesieni' tego lata” nie stoi w sprzeczno>ci ze sob', bo “tego lata” ^ tego
roku, tak i “tego dnia, noc' wjechali do grodu przez otwarte bramy”, itp.
Ale uwaga zawiera trosk" o zrozumienie, ostrze/enie przed mo/liwymi r[/-
nicami w stylach – mo/na j' przyj':, bo w dobrych ch"ciach wykonana.
Jedyny, znany do tych czas[w, r"kopis, kt[ry zawiera w sobie tak
zwany Twerski Letopisiec, i kt[ry pos=u/y= orygina=em dla obecne-
go wydania, nale/y do Imperatorskiej Publicznej Biblioteki, gdzie
przechowywany jest pod nr 970, w Dziale R"kopis[w; otrzymany
od “Drewlechraniszcza” M. P. Pogodina.
Pisany 197 kartach, czytelnym, bia=oruskim skoropisem pocz. XVII
wieku, “blisko podchodiaszczego” ]zbie/nego, bardzo podobnego
do\ p[=-ustawowego charakteru, i zawiera w sobie... itd.
Na dole pierwszej karty znajduje si" nast"puj'cy napis }literami
=aci<skimi|& Ex libris G. Zachariae Bozenic • • • dapiferii Kiew • • • is,
a na odwrocie ostatniej karty – kilka nieistotnych zapisek r[/nych
charakter[w, i pr[by pi[ra, z kt[rych my “priwodim” ]przytaczamy\
pierwsze cztery linijki.
wiersz z «krakowskim rymem»& nowina – godina, spali – zaniechali.
w t=umaczeniu na j. polski&
}gra/dank'| Odk'd rado>ci tej jest nowina$
Ca=y >wiat triumfuje w dan' godzin",
Drzewa, g[ry, wzg[rza kamienne – “spali” ]spa=y\
}=ac. lit.| Zdobial }gra/d.| wok[= >wiata, p=aka: zaniechali.
Na marginesach r"kopisu “nieredko” ]cz"sto, dos=. nierzadko\ spo-
tykamy uwagi w j"zyku polskim, pisane charakterem XVII wieku,
zawieraj'ce w sobie te zdarzenia, przed kt[rymi s' zamieszczone.
W wielu miejscach r"kopisu nie tylko brak konsekwencji w zasz=ych
zdarzeniach, ale i zmys=u, w nast"pstwie tego, /e osoba przepisu-
j'ca “sbornik” nie zwr[ci=a uwagi na to, /e w oryginale karty by=y
przemieszane – przepisa= je dok=adnie.
XV tom Po=n. Sobr. Russ. ltpsej przygotowa= do wydania G=[wny
Redaktor Latopis[w i Cz=onek Archeograficznej Komisji – Byczkow,
przy wsp[=udziale jej }Komisji| Korespondenta A. K. Reszetkina,
przyjmuj'cego na siebie wszystkie “izder/ki” ]wydatki, koszty\ po
wydrukowaniu tego tomu.
720 Rogo/skij letopisiec ]Rog.\ l
Z Przedmowy do wydania 1965 r., ale – s'dz'c po literach kt[re wysz=y
z u/ycia po reformie 1918 – jest to przedruk, lub j. ukrai<ski.
Nazwa od biblioteki przy Rogo/skim Bogadielennym domu, w
Moskwie, nr 35, w Rachmanowskiej kolekcji; wg opisu Rogo/skiej
komisji& nr 799.
R"kopis na 448 kartach papieru, ka/dy o rozmiarze 19 x 13 cm,
pisany p[=-ustawem, w jednej kolumnie, “ca=ym rz"dem pi>c[w”
]przez wiele os[b, szereg os[b\ w r[/nym wieku.
Noty ]przypisy\ literami cyrylicy XVIII i XIX wieku.
Spi"cie ]zwi'zanie\ z desek, obci'gni"te sk[r', ciemno-sk[rzanego
koloru, ko<ca XVIII wieku, z wyci>ni"tymi na korze w z=otej ramce
literami tego/ stulecia }XVIII|& bytπq; zachowa=y si" dwie spinki-
zatrzaski z XVIII w.; spi"cie z wewn'trz oklejone papierem XVIII–XIX
wiek[w, koloru zielonkawego.
Karty silnie przyci"te przy wielokrotnym spinaniu. W XIX stuleciu,
zestarza=y r"kopis poddano restauracji – uzupe=niono o karty na
nowo pisane, i podklejeno w znacznej liczbie oberwane rogi. Na nowo
pisane karty& 1–7, 399, 400, i 448, i karta 137 – wstawiona.
“Razmietka tetradiei” ]odliczanie kart zeszyt[w, dos=. odliczanie
zeszyt[w\ zaczyna si" od trzeciego – od karty 18; zeszyty maj' po
8 kart, z wyj'tkiem 6-go, 10-go, 20-go, 21-go, 43-go – }sk=adaj'cego
si"| z 7 }kart|, 9-ty }zeszyt| – z 9-ciu }kart|, i 50-ty – z 4-ch }kart|.
Karta 137 wstawiona wstawiona mi"dzy zeszytami 16 i 17 p[{niej.
Wiele rog[w oberwanych, podklejonych, prawdop. przy odnowieniu
spi"cia w XVIII(XIX wieku ]o czym uprzednio\.
“Litery nie podzielone na s=owa” ]$, mo/e& nie ma przerw mi"dzy
wyrazami\, akcent[w pisanych starszymi charakterami – bardzo
ma=o, z interpunkcji – tylko kropki, na linijk" wchodz' litery& d, /, z,
cz, m ]w ko<cu s=[w\, s, k ]w ko<cu linijek\.
Papier >redniej “p=otno>ci” ]g"sto>ci\, matowy, atrament – w wi"k-
szo>ci – ciemno-cynamonowego koloru.
Zasadniczy zestaw r"kopisu ]w='czaj'c we< Rogo/ski Letopisiec\
“przynale/y” ko<cowi XV w., lub – przy “dopuszczeniu” ]uwzgl"dnie-
niu\ archaiczno>ci pisma – “pierwszej :wiartce XVI wieku”.
:wiartka..., p[= litra wypi: trzeba by rozebra: dane w :wiartkach.
“Sbornik” ]zbi[r, kompilacja, sk=ad, z=o/enie, synteza\ – okazuje
si" – spisany z orygina=u, gdzie 11-t' “g=ow'” ]tytu=em\ by=a Palea
Historyczna pana Theodora, od 12-tej do 30-tej w='cznie, pi>cy
Sbornika wiod' prawid=ow' rejestracj" tytu=[w z Twerskiej letopisi
w 29-tej, a dla kolejno>ci 6-ta – o Wychod{ctwie Izraelit[w, 8-ma –
o Wa=aamie czarodzieju, 9-ta – o Samsonie, 10-ta – o Gedeonie, i
11-ta – “o j"zykach” ]o rozdzieleniu j"zyk[w, przez Boga\ na polach
Senaaru }po zburzeniu wie/y Babel| – wyj"te z Palei.
“Og=awienie” ]zaopatrzenie w nag=[wki\ kart 2 i 3 ]pierwsza nie
posiada\, i pocz'tek Palei, pisane nowym p[=-ustawem, “wsego
skorei” ]chyba\ przy odnowieniu oprawy, XVIII – XIX wiek[w.
• karta 9 ]przed=u/enie Palei\ odkrywa stary p[=-ustaw XV – XVI w.
• karta 108 ]tytu= 12\ – S=owo Methodia Patarskiego
o kr[lestwie j"zyk[w.
• karta 128 ]tytu= 13\ – chronograficzna opowie>:
o w=adaniu Konstantina Wielkiego.
.... itd., ko<czy&
• od karty 431 do 448, zn[w, stara r"ka ko<ca XV lub }pocz.| XVI w.,
“otlicznaja” ]r[/ni'ca si", r[/na\ od innych staro/ytnych charakter[w
ksi"gi.
strona po stronie, tytu= za tytu=em, do karty 448 – opis nag=[wk[w i
charakteru pisma& “r"k' star'” ]r"k' starca\, kt[r' r"k' z kolei, opis
atramentu; ca=a nast"pna strona Przedmowy zaj"ta tymi danymi,
sporz'dzonymi przez N. P. Popowa; razem 37 zapis[w.
dalej tytu= innego aspektu r"kopisu&
Mniemanie Cz=onka Komisji – N. P. Lichaczewa, o czasie pisania
“sbornika”, zawieraj'cego tekst Rogo/skiego Letopi>ca,
na osnowie danych filigranograficznych
“Sbornik”, w kt[rego >rodku znajduje si" Rogo/ski Letopisiec, pisany
na papierze, przedstawiaj'cym znaczne zainteresowanie z powo-
du r[/ego wygl'du i okre>leniu }czasu| jego znak[w. Z wyj'tkiem
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
pierwszych i ostatnich kart, z “nowych” ]ostatnich, bli/szych nam\
czas[w, i wstawionej karty 137, tak/e p[{niejszego – papier r"kopisu
jednorodny w znaczeniu pochodzenia i “priwoza” ]przybycia\, lecz
posiada “otliczia” ]r[/nice\ w jako>ci i wg “vergeures” i “pontuseaux”,
w zale/no>ci od roboty oddzielnych mistrz[w i form, ich u/ywaj'cymi.
Papier dostatecznie gruby, z “verguers” >redniej szeroko>ci.
Lichaczew nie przytoczy= rosyjskiego znaczenia francuskich termin[w&
verguers ¯ verge ]proces zmian, lub przej>cia w co> innego; zbli/enie si"
do stopnia\, pontuseaux ¯ pont ]kad{ w kt[rej tkanka drzewna w p=ynnej
formie; kad{ z papk' drzewn'\.
Oba terminy zwi'zane z procesem wyrobu papieru.
Wg formatu – “w po=dies” ]p[= dziesi'tki, tj. 9,5, po=[wki brakuje do
dziesi"ciu\; znaki papieru znalaz=y si" na zgi"ciach, co przy bardzo
ci"/kim, nowym zwi'zaniu miesza nie tylko zarys filigran[w, “no
i opredieleniu ich tocznago risunka” ]lecz i >cis=e okre>lenie ich
wygl'du\. Dlatego przytoczymy tylko te karty, w kt[rych znak mniej
lub wi"cej “zamietien” ]daje si" zauwa/y:, jest wyra{ny\.
1. wygl'd jelenia ]“jele<”\.
2. przedmiot nieokre>lonej nazwy – zgi"ty, lecz “otniud”
]z pewno>ci'\ nie sierp i nie n[/ ]“przedmiot”\.
3. wyobra/enie tr'bki =owcy, rogu my>liwskiego ]cornet, huchet\.
4. /e<ska figura w d=ugim p=aszczu, w czepcu jakby w turbanie,
“w rost” ]w postawie, w profilu\, z kwiatkiem w r"ku ]“kobieta”\.
5. flaga pielgrzyma “na perewiazi” ]przewi'zana; “flaga pielgrz.”\.
6. g=owa byka z “dowolno” d=ug' linijk' mi"dzy rogami, przekre>lon'
“w widie” ]w rodzaju\ gwiazdeczki ]¢\. Rysunek g=owy “otliczajetsja
tiem” ]r[/ni si" tym od innych\, /e z wyj'tkiem nosa i oczu, wyro-
bione ]bardzo “nieudacznie”\ nozdrza ]“g=. byka-nozdrza”\.
7. wyobra/enie g=owy byka; mi"dzy rogami, na d=ugiej linijce –
kwiatek. Osobliwo>: rysunku w tym, /e od g=owy id' dwie linie,
kt[re potem zlewaj' si" w jedn' ]“g=. byka-kwiat”\.
blisko 3 strony opisu znak[w, na kt[rych stronach r"kopisu one s', i kt[re
z nich; zastosowany rzymski zapis liczb& I, II, III, IV, V, VI, VII – zu-
pe=nie zbytecznie; ja zast'pi=em je arabskimi. Utrudnianiaj' >ledzenie.
Na nich te/ odsy=ki i por[wnania do publikacji C. M. Briqueta&
C. M. Briquet ]pol. Cegie=ka\ – Les filigranes& dictionnaire historique
des marques du papier des leur appartion vers 1282 jusqu’en 1600;
Geneve, 1907, 4 vls in 4°.
Przytoczenie tre>ci blisko 3-ch stron opu>ci=em. Przed ko<cem&
Najbli/sze warianty daj' nam nast"puj'cy chronologiczny wykaz&
Lichaczew Briquet
1. jele< 1433, 1447, ok. 1456 1435–1444
2. przedmiot 1447 1449–1452
3. r[g my>liwski 1434, 1442, ok. 1445 1430–1456
4. kobieta 1441, 1442, ok. 1452 1422–1448
5. flaga pielgrz. 1437, 1444 1404–1427
6. g=. byka-nozd. – prototyp z lat 1397–1399
7. g=. byka-kwiat 1442, 1452, 1462 1421–1437
1465, 1466.
Wniosek z za='czonej analizy znak[w wodnych – szczeg[=owego
ich wykazu d=ugo>ci blisko trzech stron ]opu>ci=em ich cytowanie,
t=umacz'c\, wniosek jest taki, /e ªukazane filigrany jasno wykazuj',
/e r"kopis pisany w ko<cu 1-szej po=owy XV stulecia, “imienno”
]dok=adniej, z nazwy, dos=. po imieniu, mianowicie\ – w latach
1440-tych.º
Poni/ej wi"kszo>: tekstu pisana przez N. P. Lichaczewa&
Letopisiec Rogo/ski, w swej g=[wnej cz">ci – od czasu Iwana Kality
}1328–1340| – przedstawia wypis z og[lnorosyjskiej kompilacji, z
uwypukleniem Twerskich wiadomo>ci. Jedna z nich& zmiennik metro-
polity Alekseja – metropolita Roman by= “syn bojarzyna Tferskiego”,
widocznie wa/na, szczeg[= nieznany innym odpisom. Latopis ko<czy
si" te/ zapisem o >mierci wlk. kniagini Twerskiej – Eudokii, 13 aprila
6920 }1412|; w Nikonowskiej }Patriarszej| pod 6919 rokiem.
Wiadomo>: ta znajduje si" w jednej z ga="zi Simeonowskiego la-
topisu, dla kt[rej Letopisiec Rogo/ski bardzo bliski “od po=owy XIV
wieku do ko<ca” }od ok. 1350 do 1412|.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
W Rogo/skim, niekt[re wiadomo>ci Simeonowskiej opuszczone,
a niekt[re zamienione. I tak, pod 6880 }1372|, w opowiadaniu o
zdobyciu “Tor/ka” ]Targ[wka\, w Rogo/skim jest Twerska redakcja,
a w Simeonowskim – Nowogrodzka, o “=upieniu przez Tweran”,
sprzeczna z Twersk'.
Niekt[re Twerskie wiadomo>ci Rogo/skiego letopi>ca, np. pod 6852
}1344|, r[/ne s' w Simeonowskiej. “Obraszczajet wnimanie” ]na
uwag" zas=uguje\ w Rogo/skim dostatek wiadomo>ci o Twerskich
kniaziach i episkopach, ze >cis=ymi datami w dniach miesi'ca,
g=[wnie w opisie dni >mierci ]patrz 6797, 6868, 6873, 6876, 6880,
6881\, Takie dane przywodz' my>l o istnieniu kniaziowskich “po-
miannikow” ]pomnik[w\.
Niekt[re wiadomo>ci, np. pod 6841, 6860, 6864, 6880, m[wi' o
Smole<skim “knia/estwie” ]ksi"stwie, kniaziowaniu\, lecz – praw-
dopodobnie – zaczerpni"te z og[lnorosyjskiej kompilacji.
Opowiadanie o boju w Skorniszewie, 6879 }1371|, zaczerpni"te w
Rogo/skim z Moskiewskiego swodu; Raza<com przeciwstawieni
s' Moskwiczanie, jako “nasi”.
Opowiadanie o bitwie w Pianie }1378| i o naje{dzie Edi-Geja }w
dekabrze 1408| wskazuj' na og[lnorosyjski ]a nie szczeg[lnie
na Moskiewski\ swod, bez w'tpienia; przedk=adanie wiadomo>ci
Twerskich mo/e >wiadczy: o pisaniu w “predie=ach” ]przedzia=ach,
okr"gach\ Twerskich, lecz tylko z prawdopodobie<stwem.
ostro/nie; w Smole<sku – w mej opinii – wed=ug wszelkich oznak,
jak wiele innych& “Moskiewskich”, “Wo=y<skich” i “Litewskich”, gdzie
nie oby=o si" bez Twerskich wiadomo>ci.
Simeonowska i Twerska letopis okazuj' si" kompilacjami swobodnie
p[{nego sk=adania. Akademik A. A. Szachmatow wykaza= zwy-
czaj'w' intensywno>: latopisowych dzie= “w XV i 1-szej po=. XVI
stulecia”...itd. Dwa latopisy, lecz jeden nie kopi' drugiego.
Je>li korzystanie z “polichrona” metropolity, 1423, i jego oryginale
graniczy z prawdopodobie<stwem, to nie mniej wymagaj'cym
by=oby ustali:, czy pi>cy r"kopisu ]po samej dacie napisania\ nie
mogli korzysta: ze swodu 1448, lub p[{niejszych.
polichron metropolity Photeja †1431 na uwadze, maj'cy istnie: 1423,
wed=ug za=o/enia A. A. Szachmatowa.
lapsus, wybuch miny, mimo ostro/no>ci – nie by=o «latopisu Photeja
1423».
W ka/dym wypadku, w po=. XVI stulecia }ok. 1550, ±10|, sk=ad,
zawieraj'cy Letopisiec Rogo/ski, poddany zosta= “remontowi i
usprawnieniu”. Z tego czasu pochodzi wstawiona karta 137, i tekst
duplikowanych kart 346 ty= i 347, pisanych charakterami “odno-
sz'cymi si" do czasu, bliskiemu >rodkowi XVI wieku”.
wielce naukowo, doko=a sedna, mo/na prosto i zrozumiale&
pisanych charakterami po=owy XVI wieku, lub ok. 1550.
Tekst Letopi>ca Rogo/skiego przygotowany do druku przez Cz=on-
ka Archeograficznej Komisji – N. P. Lichaczewa, i drukowany pod
jego redakcj'.
rozumiem, /e i jego r"ki tekst pe=en ostro/no>ci i sody s=[w.
Stan fizyczny r"kopisu opisa= Wsp[=pracownik Komisji – N. P. Po-
pow. Ja po='czy=em oba teksty w jedno>:, bo nazwiska dla mnie
bez znaczenia, stara=em si" wy=owi: istot", i u=o/y: j' w logiczn'
kolejno>:. Odsy=am do {r[d=a, je/eli kogo> interesuje kt[ry z nich
pisa= kt[re zdania. N. P. Popow pisa= bardzo technicznie ]chodzi=
nogami po ziemi\, gdy N. P. Lichaczew – bardziej g[rnolotnie,
og[lnikami i ostro/nie.
 KRONIKI
721 Woskresenskij letopisiec ]Wosk.\ l W tomie zawieraj'cym pierwsz' cz">: Woskres. ltpsu wykorzystano
Z Przedmowy do wydania 1856.
Wyrazy, w Przedmowie pisane du/ymi literami, zostawi=em bez zmian.
Woskresenski Latopis, w formie w kt[rej dotrwa= do nas, zestawiony
w obr"bie Moskiewskiego Pa<stwa w ko<cu XVI stulecia.
Z pi"ciu jego odpis[w – dwa& Synodalny i przechowywany w Ipmera-
torskiej Paryskiej Bibliotece, ko<cz' si" na 1541, a trzeci – Karamzina,
przed=u/a opowiadanie o zdarzeniach do 1560 roku.
Nieznany nam “sostawitiel” ]kompilator\ Latopisu wg Woskrese<-
skiego odpisu, daj'c jemu nazw" Sophijskiego “Wremiennika”
]“Czasownika” – opisu wydarze<, czas[w, ¯ wremia ^ czas; `nik ^
przyrostek wskazuj'cy na zbi[r czego>& podr"cznik, poradnik, no-
tatnik, rocznik, sennik, s=ownik, >piewnik, kurnik, pi[rnik, popielnik,
>mietnik, trawnik, zbiornik, zielnik; znane mi s' inne znaczenia,
kt[re tu pomijam\, nieznany kompilator wype=ni= sw[j trud trzema
tytu=ami, i przeznaczy= dla latopisu oddzielny zbi[r, w zestaw
kt[rego wesz=y&
• kr[tkie rodowody wielkich i udzielnych ]dzielnicowych\ Rosyjskich
kniazi[w – cz">: doprowadzona do po=. XVI stulecia,
• rozpis Rosyjskich grod[w, i kilka zapis[w nie maj'cych odpowied-
nik[w w narodowej Historii.
?e tego zbioru nie spotykamy w innych “Wremiennikach”, >wiadczy
nast"puj'ce jej miejsce& “a podlinno pisany Litowskie wielikie kniazi
i rod ich w naczale ot dosky” ]szczeg[=owo pisani Litewscy wielcy
kniaziowie, i r[d ich, na pocz'tku “od deski” – na pierwszych stronach
za ok=adk' z desek; str. 166\
Przy wnikliwym przegl'dzie zawarto>ci Latopisu, odkrywamy, /e
materia=ami do jego zestawienia s=u/y=y&
a. “Nestorowa Letopis” }˚komentarz poni/ej|, z wstawionym do
niej opowiadaniem Wasilija, rozszerzona w jednych i skr[cona
w innych, i zmieniona w kilku, by by: w zgodzie z mniemaniami
o przesz=o>ci, panuj'cych w XVI stuleciu.
“Latopis – Nestora”.... Rosjanie pomieszali “Nestora” z Nestorem&
• Latopis – Silwestra “Nestora” †1123 ]Peczerski mon., Perejs=awl\, z
• Powie>ci' wremiennych let – Nestora, zmar=ego po 1157 ]Rostow\.
O kt[rym Nestorze rzecz$ Kt[rego Nestora to cz">:$
b. Kijowskiego Latopisu }obejmuj'cego lata$ 1111 – 1200, J.D.|.
c. Suzdalskiego Latopisu }obejmuj'cego lata$ 1111 – 1305, J.D.|.
d. “Wremienniki” i latopisowe zbiory, do tych p[r nam nieznane.
e. oficjalne zapisy, kt[rymi – na ile mo/na s'dzi: – “zestawiciel”
]kompilator\ g=[wnie posi=kowa= si" przy opisaniu ostatnich lat,
wniesionych do Latopisu.
f. oddzielne opowiadania, zaczerpni"te z wy/ej wspomnianych
Latopis[w, lub z rozlicznych kompilacji.
g. }prawda, czyli zmy>lenia, k=amstwa pi>ca czy te/ pi>c[w,
kt[rych redaktorzy nie wzi"li pod uwag"; k=amcy m[wi' o prawdzie,
oszu>ci – by im wierzy:, biedni – o bogactwie, s=abi – o sile,
chorzy – o zdrowiu, sk=[ceni – o jedno>ci, itp.,
ludzie najcz">ciej m[wi' o tym, czego im akurat brakuje, J.D.|.
Odno>nie «b» i «c», nale/y odnotowa:, /e niekt[re “probie=y” ]czyste,
niezapisane miejsca\ znajduj'ce si" w Ipat. odpisie Kijowskiego
Latopisu }1111–1200|, i w +awrent. odpisie Suzdalskiego Latopisu
}Suzdal. po +awrent. 1111–1305|, uzupe=nione s' w Woskresen-
skim odpisie.
Woskresenski Latopis zawiera w sobie wiele Kijowskich wiadomo>ci,
kt[rych nie ma w Kijowskim Latopisie }m. in. z powodu «materia=u g.
prawda» – w punkcie g., zmy>le<|, opowiada o niekt[rych zdarzeniach
Moskiewskiego Pa<stwa, w szczeg[=ach na r[wni z Nikonowsk'
}Patriarsz'|, z kt[r' – mi"dzy innymi – ostatnie jej tytu=y s' omal
zupe=nie zbie/ne, w ko<cu przynosi takie wiadomo>ci, kt[rych nie
spotykamy w Sophijskiej, ani w Nikonowskiej, og[lnie, w swej pe=-
no>ci opisanych w niej zdarzeniach, przedstawia sob' “wiesma”
]zupe=nie; omal/e; bardzo\ wa/ny materia= dla historii Moskiewskiego
Pa<stwa w XV-tym, a szczeg[lnie – XVI-tym wieku.
soda s=[w. A kt[re nie s' wa/ne$ Redaktorzy nie potrafi' w=a>ciwie
oceni: k=amliwego bo jest stary i ju/ przez to nabra= warto>ci.
nast"puj'ce r"kopisy&
1. Akademicki ]Woskresenski\ XII. l
R"kopis nale/'cy do Imperatorskiej Akademii Nauk, przechowywany
w niej pod sygnatur' nr 10.
W kartach, 512 kart, pisany wyra{nym, przynosz'cym zadowolenie,
p[=-ustawem, jednym charakterem, w ko<cu XVI wieku.
w jednej kolumnie czy dw[ch$
Na marginesach pierwszych kart r"kopisu znajduj' si" – wykonane
w p[{niejszych czasach – t=umaczenia na j. =aci<ski niekt[rych jego
miejsc. Opowiadanie zdarze< doprowadzone do 1347. W sprawie
j"zyka r"kopisu }wiadomo, skoro o nim mowa, zbyteczne& r"kopisu|,
to w nim odst"pstwa wszelkiego rodzaju – te same wyrazy pisane
r[/nie }cecha XVI wieku, gdy zmieniono w[wczas zasady zapisu
d{wi"k[w, i powsta= chaos z tego powodu – ]do\wolno>:|.
Ze znak[w interpunkcji – u/yta kropka i dwukropek.
Rzadko “popadajetsja” ]napotykana, u/ywana\ litera «jus».
kt[ry ‘jus»$, bo s' 4 r[/ne «jusy» w zestawie cyrylicy; «jus bolszoj»$
bez opisu znak[w wodnych, ani jednego opisu znaku nie ma.
R"kopis ten }zbyteczne& przy wydaniu|, przyj"ty za “osnowny” ]os-
now", zasadniczy\ }zbyteczne& odpis|, i w odno>nikach oznaczony
liter' W.
2. Akademicki ]Alatyrski\ XIII. l
R"kopis Imperatorskiej Akad. Nauk, wniesiony do katalogu pod nr 11.
W kartach, 335 kart, pisany – z wyj'tkiem dw[ch pierwszych i trzech
ostatnich kart – w ko<cu XVI lub na pocz. XVII wieku, p[=-ustawem
}zbyteczne& “poczerkom” – charakterem pisma; p[=-ustaw musi by:
charakterem pisma, nic innego|, przechodz'cym w skoropis.
W nim zawarte&
a. O >mierci kn. Dimitria Juriewicza Krasnego powie>: cudna.
b. Letopisiec wg Woskres. odpisu; wiadomo>ci do 1347 roku.
Po karcie 14-tej, brakuje kilku kart, co odnotowano w 7-mym tomie,
na swym miejscu.
Wypisy skoropisem XVIII wieku, z Latopisu, o zdarzeniach w Ni/-
nym Nowogrodzie, od 6720 }1212| do 7105 }1597|.
R"kopis – wg zapiski – nale/a= do “Alatorskago podiaczego –
Matwieja Anikiewa...”, z dat' “1718-go godu, Ijunia w 20 die<”.
R"kopis ten podarowa= Akademii Nauk znany historyk W. N. Tatisz-
czew, kt[ry – w swej “Istorji Rossijskoi” – nazwa= go Ni/egorodzkim
odpisem Latopisu Nestora }˚uprzedni komentarz o Nestorach|.
R[/nice jego z poprzednimi oznaczone liter' A.
soda s=[w& R[/nice jego z poprzednimi odpisami ukazane w przypisach
pod liter' A.
3. Karamzinski II. l
R"kopis w kartach, 1056 kart, }zbyteczne& pisany| skoropisem r[/-
nych charakter[w XVII wieku; pocz'tkowych i ko<cowych kart brak.
truizm& pisany skropisem, pispis; skoropis jest pismem, niczym innym.
Opowiadanie zdarze< doprowadzone do 1560 roku.
R"kopis dostarczony do Komisji przez Rzeczywist' Obywatelsk'
Radczyni" – Karamzinow'. W wariantach oznaczony liter' K.
4. Synodalny l
R"kopis Moskiewskiej Synodalnej Biblioteki, pod tytu=em& “Kniga
letopisiec posledniaa po=owina” }czego, kt[rego wieku$|.
W kartach, 347 kart “pisana skoropisem” }˚uprzedni komentarz|
w ko<cu XVI wieku, zawiera w sobie drug' po=ow" “Latopisu wg
Woskresenskiego odpisu”. R"kopis zaczyna si" opowiadaniem
o zdobyciu przez Szwedzkiego kr[la – Magnusza, “w 1347 godu
goroda Orieszka” }o zdobyciu... ]kogo$ czego$\ – grodu Oreszka,
w 1347, przez...|, i ko<czy si" o naje{dzie na Rosj", w 1541 r.
Krymskiego chana Saipie-Gireja. Na osobnym >cinku, wpi"tym do
r"kopisu znajduje si" nast"puj'cy zapis& Roku 7099 }1591|, noabra
15, z=o/y=em ksi"g" t" – letopisiec, w czterech ksi"gach, w domu
“Ro/estwa preczistya Bogorodica...” itd.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
5. Archiwalny III l
R"kopis Moskiewskiego Archiwum Min. Inostrannych Die= ]Arch.
Min. Spraw Zagr., w Moskwie\, nale/'ca do Brigadiera – kn. Sergieja
Dmitriewicza Kantemira, podarowana mu przez N. N. Bantysz-Ka-
mienskiego, a ten ostatni – bibliotece “Gosudarstwiennoj Kollegji
Inostrannych Die=” ]Pa<stwowemu Kolegium Spraw Zagr.\.
R"kopis w kartach, 885 kart, “pisany p[=-ustawem i skoropisem”
r[/nych charakter[w na pocz'tku XVIII wieku, i tytu=y wpisane w
p[{niejszych czasach& “Rostowskim Letopi>cem”.
truizm& je/eli p[=-ustawem, skoropisem – to pisany, nic innego.
Zawiera w sobie&
1. Rozpis lat, od Adama do ko<ca siedmiu tysi"cy }7000|.
2. karty 1 ty= – 620, Ksi"ga zwana Wremiennikiem,
to jest, Letopisiec Rosyjski, ko<cz'cy si" na 1539 roku.
3. karty 621–631, r[/ne wiadomo>ci.
4. karty 631–635, O pocz'tku Rusi. wypis z druk. historii Kijowa.
5. karty 636 ty= – 832, Ksi"ga zwana Nowym Letopi>cem,
w niej wydarzenia doprowadzone do 7194 }1686| roku.
6. karty 837–842, Jar=yki }w liczbie 6| kt[re dawali carowie Ordy
metropolitom Kij. i wszej Rusi, do cerkiewnych dom[w i ludzi.
7. karty 842 ty= – 844, Skazanie o wielkich kniaziach W=odzimier-
skich “Wielkiej” ]Starej\ Rosji.
8. karty 844 ty= – 845, Mianowanie wlk. kniazi[w Rosyjskich....
9. karty 846–852, Rodstwo kn. Rosyjskich, sk'd bior' pocz'tek.
10. karty 852–853, Roku 7011, “maia” 20, wyci'g z pism Alekseja
– metropolity wszej Rusi.
11. karty 854–869, ?ycie i d{wigni"cia wielebnego ojca naszego
– kn. Ioasapha, Kamiennego }monasteru| cudotw[rcy.
12. karty 870–874, Znana opowie>: o Kamiennym monasterze,
i o “pierwonaczalnikach” ]g=[wnych urz"dnikach\ Kamiennego
monasteru.
13. karty 875–885, Litowskomu rodu poczinok }poz lit. 0001-17.8|.
14. karta 885, Opowie>: o carze Kazarinie i jego carowej.
R"kopis ten, przy wydaniu, u/yty jako pomocniczy odpis, przy ob-
ja>nieniu zepsutych miejsc.
15 pierwszych kart 7-go tomu wydrukowano pod okiem G=[wnego
Redaktora Ja. N. Berednikowa, zasadnicza cz">: tomu przygotowa-
na do wydania i drukowana z rekomendacj' G}osudarstwiennogo|,
tj. Pa<st. Ministra Narodowej O>wiaty i Cz=onka Archeorgaficznej
Komisji – A. S. Norowa, G=[wnego Redaktora Latopis[w i Cz=onka
Archeograf. Komisji, Obywatelskiego Radcy – A. Th. Byczkowa.
722 Patriarszaja letopis ]Pat.\ l
z Przedmowy do wydania 1856.
Wyrazy, w Przedmowie pisane du/ymi literami, zostawi=em bez zmian.
Latopisowy zbi[r, nosz'cy nazw" Patriarszego lub Nikonowskiego
Latopisu, zestawiony przez nieznan' osob" “w drugiej po=owie XVI
stulecia” i zawiera w sobie opisanie zdarze< do 1559 roku.
Przy kompilacji Latopisu u/yto materia=y&
1. Latopisowe Zbiory, kt[re przechowa=y&
a. tak zwany Latopis – Nestora, ze wstawionym we< opowiada-
niem o o>lepieniu Wasilki }1097|, i przypisem Silwestra }1116|,
wprowadzony tu z dowolnie du/ymi zmianami }czyt. zmy>le-
niami|, nie jak w innych odpisach, i znacznie nowszym j"zy-
kiem i s=owami.
Rosjanie nie nauczyli si" przyk=ada: lat do tekstu; autorzy Przedm[w
je znaj', ale czytelnikowi, u/ytkownikowi, utrudniaj';
utrudnianie /ycia innym, sobie nawzajem – cech' S=awian.
Nauka musi zawiera: element trudno>ci, bo – inaczej – nie by=aby
Nauk', mniemaj'. Metoda «kota i myszy» w wyk=adaniu problemu,
gdzie «kot» tym razem jest czytelnikiem, a «mysz» – wyk=adowc',
biega w r[/ne strony ]my>l' i danymi – brakiem tych ostatnich\, a ty
z=ap mnie ]z=ap kontakt\, je/eli chcesz ]domy>l si", o czym m[wi",
i odwo=aj si" w my>li do dat, lat\.
b. mniej lub wi"cej niepe=nymi i skr[conymi Latopisami&
Kijowskim, Wo=y<skim, Suzdalskim, i Nowogrodzkim.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
2. “Wremienniki” czyli Latopisowe Zbiory ]Kompilacje\, do tej pory
“zostaj'ce nam nieznanymi” ]nieznane\. Z tych “Wremiennik[w”
]opis[w zdarze<, czas[w\, wed=ug wszelkiego prawdopodo-
bie<stwa, zaczerpni"te te wiadomo>ci, kt[rych nie spotykamy w
innych Latopisach, i – wiarygodnie – w kt[rych nie ma /adnego
powodu do w'tpliwo>ci.
znaczy& autor Przedmowy nie ma, Komisja, ale co z innymi$
autokratyczne& ja, czy my, nie mamy – w zwi'zku z tym – nikt inny nie
mo/e, /aden inny badacz, aspekt zamkni"ty, przes'dzony, przez nas.
3. Chronografu, i – z nazwy – ta jego redakcja, kt[ra zestawiona
}by=a| w Rosji, w pocz'tku XVI stulecia, i ko<czy si" zdobyciem
Konstantynopola przez Turk[w }1453, maja 29|. Z tego {r[d=a,
kompilator “sbornika” przeni[s= “w swoj trud” ]do swego dzie=a\
wszystkie Bizantyjskie, Bu=garskie, i Serbskie wiadomo>ci,
dochodz'ce do po=owy XV wieku, a tak/e /ycie >w. Ilariona
Megli<skiego.
4. Stepowa ksi"ga, }do| kt[rej – mi"dzy innymi – nale/y kilka miejsc
w opowiadaniu o zab[jstwie w Ordzie wlk. kn. Michai=a Twerskie-
go }1318|, opowie>: o pojednaniu i cierpieniu Petra metropolity,
i inne.
5. osobne “powie>ci i opowiadania”, b"d'ce wyci'giem z powy/szych
Latopis[w, a po cz">ci z oddzielnych kompilacji, np. powie>: o
pochodzeniu >w. Krzy/a, powie>: o wlk. kn. Michaile Wsewo=odo-
wiczu Czernihowskim i o bojarzynie jego – Theodorze }zabitymi w
Ordzie 1245|, opowie>: o bitwie z Mamajem }1378–1379–1380|,
powie>: o naje{dzie Takta-mysza }na Moskw" 1382|, wyprawa
metropolity Pimina do Carogrodu }1390|, opis przez diakona
Ignata, opowiadanie o naje{dzie Edi-Geja }na Moskw", 1408|,
i wiele innych.
daty, daty, daty – nawet orientacyjnych nie ma w Przedmowie.
6. Pos=ania i “gramoty” ]pisma, dzie=a pisane, dokumenty& traktaty,
or"dzia, proklamacje, testamenty\, wniesione do Latopisu w ca=o>-
ci, np. pos=anie Konstantynopolskiego patriarchy +uki ]+ukasza\ do
wlk. kn. Andreja Juriewicza, o Nestorze – episkopie Rostowskim i
Suzdalskim; po/egnalne “gramoty” metropolit[w Kipriana }†1406|
i Photeja }†1431|; “gramota” Kijowskiego metropolity Gregorija
Camblaka, kt[r' on napisa= po przykazaniu Witowta, by “opraw-
datsja” ]udowodni: >wiatu s=uszno>:\ o mianowaniu swoim na
metropoli" }w Kijowie, 1415; Kij[w – w[wczas okupowany przez
Litwin[w – w=a>ciw' metropoli' Rosji, kolebk' chrze>cija<stwa,
nie Moskwa, gdzie rezydowa= Photej metropolita, po 1408; nie
wiem, czy mu Witowt nakaza=, czy te/ Gregorij pisa= od siebie|.
Nie patrz'c na “niedobrytielnye otzywy” ]krytyczne, dos= “niedobre”
uwagi\ Szlecera i Karamzina, o Nikonowskim Latopisie – z powodu
pe=nego opisania w nim zdarze<, okazuje si" on “wiesma” wa/nym
{r[d=em Rosyjskiej historii, wybitnym za> dla kniaziowania Wasila
III Wasilewicza “Ciemnego” ]O>lepionego\ }¿1415–1426–1462| i dla
carstwowania Ioanna IV Wasilewicza Gro{nego }1547–1584|.
soda s=[w, wielce wa/ny dla historii... a kt[ry nie wa/ny$
Do pierwszego tomu Patriarszej, zawieraj'cego wydarzenia do
6685 }1177 A.D.|, to jest, do wst'pienia na stolec kn. Wsewo=oda
III Juriewicza }¿1054–1177–†1212.04|, wykorzystano nast"puj'ce
r"kopisy&
1. Akademicki XIV l
R"kopis nale/y do Imper. Akademii Nauk, przechowywany pod
sygnatur' nr 8.
Pisany na kartach, 870 kart, w dwie kolumny, atramentam i pi"k-
nym p[=-ustawowym charakterem “2-giej po=owy XVI wieku” }lat
1550–1600| i zawiera w sobie&
a. karta 1, chronologiczn' tablic" wszech>wiatowych sobor[w.
b. karta 2, trzy oddzielne Latopisy i syntez", zawieraj'c' w sobie&
– kr[tkie rodowody Rosyjskich wlk. kniazi[w, i “udzielnych”
]dzielnicowych\, doprowadzonych cz">ciowo do po=owy XVI
stulecia,
– rozpis Rosyjskich grod[w i “nieskolko” ]kilka\ zda<
bez zwi'zku z ojczyst' histori'.
 KRONIKI
c. karta 35, wstawk" z “Sophijskiego wremiennika”, kt[ra rozpo-
czyna=a si" “kosmografi'” Nestora, i “idiet” ]dos=. idzie; zwi'zana
jest z\ chronologicznymi danymi, zamieszczonymi w Sophijskim
Latopisie pod 6360 }855, styl 5505|, przed “powiestowaniem” o
pocz'tku Ruskiej ziemi.
Zas[b punkt[w «b» i «c», ze wszystkich odpis[w tak zwanej
Patriarszej lub Nikonowskiej letopisi, znajduj' si" tylko w tym
r"kopisie.
d. karta 40, trzy zapisy, wchodz'ce w sk=ad Patriarszej,
powtarzaj'ce si" we wszystkich odpisach, po imieniu&
– spis episkopat[w podleg=ych Kijowskiemu metropolicie,
– kr[tkie rodowody Rosyjskich wielkich kniazi[w,
– Letopisiec Konstantynopolskiego Partriarchy Nikiphora.
e. karty 49–869, Latopisowa kompilacja, ko<cz'ca si" 7064 }1556|.
Do 7043 }1535|, Akad. IV r"kopis zbie/ny ze wszystkimi innymi od-
pisami, lecz od tego czasu – szczeg[lnie od >mierci wlk. kn. Wasilia
IV Iwanowicza – zaczyna si" r[/ni: od innych, poza tym, przed=u/a
si" tylko do 7049 }1541 A.D.|. Na odwrocie ostatniej karty znajduje
si" nast"puj'ca nota& Roku 7217 }1709 A.D.|, awgusta «_» dzie<,
przyniesiono ksi"g" t", zwan' wremiennikiem, do kazny }skarb-
nika| d • • • • ]dalszy tekst uszkodzony\.
2. Obole<ski l
R"kopis nale/'cy do M. A. Obole<skiego, w kartach, 1223 karty,
pisany 3-ma charakterami&
• karty 1–940, skoropisem pocz'tku XVII wieku,
• karty 940–1219, p[=-ustawem,
• od 1219–1223, zn[w skoropisem, lecz niekoniecznie pierwszy.
Latopis zaczyna si" 3-ma zapisami& Spisem episkopat[w, Kr[tkimi
rodowodami Rosyjskich kniazi[w, i Latopis patriarchy Nikiphora\,
za kt[rymi nast"puj'&
a. karta 11, czwarty zapis& rejestr w=adyk, przekazanych Troickiemu
Sergiejowemu monasterowi, przez wlk. kn. Dmitreja Ioannowicza
Do<skiego }†1380|, za po>rednictwem /ony – Eudokii Dmitrejewnej
i jej syn[w – Wasileja i Jureja,
b. karta 12, Latopisowy “Sbornik” ]Zbi[r, Sk=ad, Kompilacja\.
Ostatnie opowiadanie w nim ko<czy si" 7066 }1558 A.D.|,
truizm& ostatnie  ko<czy si"; mo/na ostatecznie uzna:, darowa:.
po kt[rym jeszcze& przybycie do Moskwy Krymskich Tamar[w w
7079 }1571 A. D.|, kilka wypis[w z rodowodowych ksi'g o rodzie
Aniczki, i – na koniec – oderwane wiadomo>ci lat& 7071 }1563|,
7066 }1558|, 7080 }1572|, i 7085 }1577|.
Na bia=ej, nienumerowanej karcie doklejony >cinek w wizerunkiem,
z dwona nast"puj'cymi zapisami&
a. Ksi"ga ta, letopisiec, w ma=ej dziesi'tce }rozmiar papieru|, Troic-
kiego Sergiejowego monasteru, przyj"ta z Monasterskiego “Pri-
kazu” ]zam[wienia, zlecenia wykonania\, ijuna ]czerwca\ 20-go
dnia, 1703 roku, dla wykonania “pieczatnogo” ]drukowanego\
latopisu.
b. bardziej >wie/ego charakteru& Pocz'tek ma si" od Rurika,
a ko<czy si" na carze Ioannie Wasilewiczu 7085 }1577 A.D.|.
Na dole kart znajduj' si" dwie, p[{niejszego pochodzenia, noty&
• na kartach 5–14, cynobrem, ustawem& Letopisiec Íwi"tej “?ywo-
naczelnej” Tr[jcy, i “prepodobnago” ]>wi"tego\ cudotw[rcy Sergieja
i Nikona }powr[t do pocz'tku my>li& letopisiec| monasterski, pocz"ty
pisa: “pri” ]za czas[w, dos=. przy\ cudotw[rcy Sergieju,
• na kartach 15–27& 145-go Fewrala 11, ksi"ga ta pos=ana do Mosk-
wy, do “strapczy” ]kucharza, ¯ striapa: ^ gotowa:\ Iwana Paw=owa,
z poleceniem od hospodara, by z=o/y= w “Prikazie Bolszogo Dworca”
przed bojarem i diakami. W wariantach oznaczona liter' O.
3. Akademicki XV l
R"kopis nale/y do Imperatorskiej Akademii Nauk, w dw[ch spi"ciach
]w dw[ch ksi"gach, tomach\, z kt[rych w pierwszym dwie }karty|
nienumerowane; na pierwszej nienumerowanej karcie napis nowym
charakterem& Letopisiec Silwestra – igumena monasteru >w. Micha-
i=a, Cz">: pierwsza, a na drugiej& “G=owy” ]protopla>ci\ Rosyjskich
car[w i kniazi[w.
W kartach, 681 kart w pierwszym, i 451 kart – w drugim tomie.
“Pisany skoropisem”
komentarz jak uprzednio – truizm& pispis, skoropis jest pismem.
...skoropisem XVII wieku
4. Archiwalny II l
R"kopis Archiwum Min. Spraw Zagranicznych, w Moskwie, nr 20.
W kartach, 951 kart, “pisany skoropisem” ]...\ XVII wieku, z wy-
='czeniem ostatnich 4-ch kart, przepisanych z innego Latopisu, na
pocz'tku bie/'cego stulecia }XIX wieku, wkr[tce po 1800 A.D.|.
Przed Latopisow' Kompilacj', w kt[rej opowiadanie o zdarzeniach
urywa si" w po=owie 6999 }1491|, zamieszczone te 4 zdania, o
kt[rych mowa przy opisie r"kopisu Obole<skiego i Adademickiego
IV. W “podlinijkowych odsy=aczach” ]w odsy=aczach na dole stron\,
r"kopis ten – “woobszcze izobilujuszczasja” ]og[lnie – obfituje\ w
pomy=ki. Oznaczony liter' A.
wynika st'd, /e A. Szlecer i N. Karamzin mieli racj", mimo wa/no>ci
ka/dego latopisu dla historii Rosji.
zale/no>: jest prosta& im p[{niej pisany – tym wi"cej zmy>le<, zw=aszcza
gdy pisany w Odrodzeniu, tj. po 1480 A.D., a z lat 1550 – 1600 traci
zaufanie omal zupe=nie w opisach wydarze< sprzed 200–300 lat. Soda
s=[w i zmy>lenia... w tomach.
5. Publiczny ]Stroganowski\ l
R"kopis nale/y do Imper. Publicznej Biblioteki, sygn. F. IV. 257.
“pisany skoropisem” ]...\, r[/nymi charakterami XVII wieku.
W kartach, 1442 karty. Wed=ug swego zestawu, zbie/ny z Akad. XV.
Na dole 6–11 kart znajduje si" nast"puj'cy zapis& Ksi"ga ta grafa
Aleksandra Sergiejewicza Stroganowa; ten sam zapis powt[rzony
na kartach 13–54. Warianty z r"kopisu oznaczone liter' B.
6. Troicki III l
R"kopis Troickiej Sergiejowej =awry, nr 97.
W kartach, 1409 kart “pisany w XVII wieku skoropisem, r[/nych
charakter[w”.
truizm& pisany  skoropis }spos[b pisania|  charakter }pisma|.
wystarczy=o& skoropisem XVII wieku, przez r[/nych ludzi.
Wed=ug zestawu, zbie/ny z Akadem. XV. Za Nowym Letopi>cem,
na kartach 1406–1410 zamieszczono&
a. “Gramota” wlk. gosudara cara i wlk. kn. Alekseja Michai=owicza,
wszej – “Wielkiej” ]Starej\ i “Ma=ej” ]Nowej\ i “Bia=ej” ]Niskiej\ Rosji,
samodzier/cy 169-go roku }1661 A.D.|.
169-go roku... to ciekawe, bo spos[b odliczania od 1492 A.D. }7000
stylu «od pocz'tku >wiata»| by= stosowany przez Unit[w, pisz'cych w
Smole<sku, gdzie >ciera=y si" wp=ywy prawos=awnej Rosji, u/ywaj'cej
stylu «od pocz'tku >wiata», i katolickiej Polski, u/ywaj'cej stylu «od
narodzenia Chrystusa }A.D.|».
stylem «od 6000» opisana jest Ermoli<ska i ostatnia cz">: Pskowskiej
Archiwalnej.
}pocz'tek my>li urwany, >rodek jakiego> zdania| do Troicko-Sergiejowej
=awry, o tym, /e on, z przyczyny zbli/aj'cej si" jesieni, od=o/y= sw[j
“pochod” ]wypraw"\ do niej.
Z “gramoty” tej, mi"dzy innymi, wida:, /e car – Aleksej Michai=o-
wicz, w czasie swego >wi"cenia “obitieli” klasztoru, 25 septembra,
otrzyma= tam wiadomo>: od bojarzyna – Wasila Szeremietiewa, o
zwyci"stwie nad “nieprzyjacielem”.
nie wymienionym z nazwy – Polakami; ale Polacy – w drug' stron" –
utrzymuj', /e oblegali Szeremietiewa pod Cudnowem, i – znosz'c Ko-
zak[w w krwawej bitwie pod S=obodyszczami – „zmusili tym sposobem
Szeremetiewa do kapitulacji”. 0065-00-320
b. postanowienie z 1 marta 1684, w kt[rych cerkwiach Troicko-
Sergiejowej =awry, kt[re “s=u/by” ]msze >wi"te\ i “kakoe woznagra/
danie” ]jakie datki na tac"\ dawa: za to stanowi kap=a<skiemu.
Na dole kart 14–43 znajduje si" nast"puj'cy zapis& Ksi"ga ta, zwana
Latopi>cem starym, Troickiego Sergieja monasteru, “kazennaja”
]Korony, tj. g=owy pa<stwa\. Na karcie doklejonej do spinaj'cej
r"kopis deski, napis& Ksi"ga Troickiego Sergieja monasteru, nr 226,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
a na karcie przyklejonej do pierwszej& Russkij Letopisiec, nr 102
wed=ug katalogu 1813 r.
Na pierwszej karcie, kt[ra powinna by: trzeci', znajduje si" nast"pu-
j'ca uwaga, pisana nowym charakterem& Mniemanie o przedmiocie
ksi"gi. S'dz'c po rejestrze archijerej[w Ko=omenskich i Permskich,
prawdopodobnie, Latopis pisan oko=o 1500 roku, wg Ro/. Christ.,
lub – z innych odpis[w wida:, /e dw[ch Nikon[w& Ko=omenski i
Permski, “zdie> poslednimi oznaczennye” ]tu ostatnio znaczyli\, by=o
]sic\ w 1502-m roku; tak/e wida: z katalogu kniazi[w, patrz karta
1245; tam& zaczyna pisa: 92, to jest 7092 – 1584 }A.D.|.
Warianty z Troickiego oznaczone liter' T.
7. To=stowski VII ]Golicynowski\ l
R"kopis nale/y do Imper. Publicznej Biblioteki, sygn. F. IV. 225.
W kartach, 1035 kart, “pisany przepi"knym p[=-ustawowym cha-
rakterem” XVII wieku...
truizmy& pisany  p[=-ustaw }spos[b pisania|  charakter }pisma|.
wystarczy=o& przepi"knym p[=-ustawem.
...1035 kart, przepi"knym p[=-ustawem XVII wieku, i upi"kszony
“zupe=nie” na ka/dej stronicy kolorow' karteczk'. R"kopis przyj"to
do Publicznej Biblioteki, ze zbioru grafa Th. A. To=stoja ]oddzia= 1,
nr 407\, kt[ry } – z kolei – | otrzyma= ten }r"kopis| z Archangielskiej
biblioteki kn. A. D. Golicyna. Na dole karty 3-ciej znajduje si" na-
st"puj'cy zapis& 1728 ijula }lipca| 13 dnia “Prawiantskogo Prikazu”
]Zlece< Zaopatrzenia, ¯ prowiant, OA; prikaz ^ rozkaz, komenda,
zlecenie, zam[wienie\ podlaczej ]lokaj, ¯ lakej, ang. lackey, KCz\
Semen Iwanow, sprzeda=em ja, w=asn' t" ksi"g" – Letopisiec, dla
osoby kupieckiej “sotni” ]cechu$, sotnia ^ setka ¯ `sot ^ `set ¯ sto\
– Aleksejowi The}o|dorowi Korobejszczikowi “zaczisto” ]uczciwie\,
w tym i podpisa=em si" r"k' t'.
Pierwsze karty r"kopisu utracone; zaczyna si" od 6622 }1114| i
ko<czy si" 6980 }1472|; przy spi"ciu porz'dek kart opuszczony.
W1772 r"kopis by= wydany w }Sankt-|Petersburgu, przez kn. Szczer-
batowa, pod nazw'& Carski Letopisiec, zawieraj'cy Rosyjsk' histori"
od 6622 }1114| roku, to jest, od pocz'tku “carstwowania” wlk. kn.
W=adimira Monomacha, do 6980 }1472| roku, to jest, do “poko-
renia” ]zmuszenia do z=o/enia ho=du, homilii, dos=. upokorzenia\
pod w=adz", autorytet wlk. kn. Wasilia Iwanowicza, po uczynionym
buncie w Nowogrodzie intrygami Marthy namiestnicy, i jej “dzieci”
]pokolenia, potomk[w\.
tytu= publikacji >wiadectwem czas[w – w[wczas by=y takiej d=ugo>ci.
w przypisie, na dole strony, d=uga rozprawa o b="dach kn. Szczerbatowa,
ok. 40@ d=ugo>ci strony, drobnym drukiem, jak na przypis przysta=o.
Oznaczony w wariantach liter' G.
8. Publiczny VI ]Laptewski\ l
R"kopis nale/y do Imper. Publicznej Biblioteki, sygn. F. IV. 233.
W kartach, 1005 kart, }zbyteczne& pisany| pi"knym p[=-ustawem
}zbyteczne& charakterem| XVII wieku...,
truizmy& pisanyp[=-ustawemcharakterem; ˚komentarz uprzedni.
...i upi"kszony na ka/dej stronicy upi"kszaj'c' karteczk'. R"kopis
podarowany Publicznej Bibliotece przez I. P. Laptewa, kt[ry na dole
pierwszej karty zapisa=& Ksi"ga ta, Sanktpetersburgskiego kupca
Iwana Petrowa Laptewa.
R"kopis zaczyna si" 6624 }1116| i ko<czy 6739 }1231|.
dalej o w=a>ciwym porz'dku kart, t=umaczenie tej cz">ci opu>ci=em.
W sprawie redakcji, }zbyteczne& to on| do 6685 }1177 A.D.| tylko
na 8-miu kartach r[/ni si" od Akademickiego IV, dope=niaj'c jego
niekt[rymi szczeg[=ami i nowymi wiadomo>ciami, wi"ksza cz">:
kt[rych zbie/na z zamieszczonymi Latopisami Woskresenskiego
“spiska” ]odpisu\.
W wariantach oznaczony liter' L.
Tom przygotowany do wydania przez G=[wnego Redaktora Latopi-
s[w, i Cz=onka Archeograficznej Komisji – A. Byczkowa.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
723 Simeonowska letopis ]Sim.\ l
Z Przedmowy do wydania 1913 roku.
Nazwa od Nikiphora Simeonowa, stanu kap=a<skiego.
Przechowywana w Bibliotece Imperatorskiej Akademii Nauk pod
sygnatur' 16.8.25 ]wg katalogu Semeona – nr 6\.
Sk=ada si" z 3-ch nienumerowanych kart, 638-miu kart tekstu, i 4-ch
nienumerowanych kart na ko<cu.
W zasadniczej cz">ci pisana p[=-ustawem, “1-szej po=owy XVI w.”
]lat 1500–1550\, na co wskazuj' i wodne znaki papieru.
Na drugiej karcie, charakterem nie podobnym do tych, kt[rym r"ko-
pis by= pisany, wykonany zapis& u velikogo knqzq u eraslava
a˛ syn= valadimer=, i'e b≠ postavil= svqtu[ veliku[
sof≠[ v nov≠gorod≠, a kne'il= v novegorod≠ v velikom,
a prestavisq mlad ot rodu ot nego l≠t=> v˛ syn= izuslav=
kne'il= v kieve> g˛ syn svqtoslav= hernigov=sky> d˛ syn=
vsevolot kne'il v pereslavli v polskom> e˛ syn= veheslav=
smolenskyi> ߲ syn= igor= volodimer=skyi.
Na tej stronie skoropisem XVII wieku& sprav]ika πerea nπkifora
s√me\nova. na marginesach kart 9–17 inny sπq-kniga-pehatnag\-
d≠la-sprav-]ika-πerea-nikifora-s√me\nova.
Przepisa=em wiernie z tekstu Przedmowy, ale liternictwo – g=[w-
nie – zamienione na gra/dank", kt[rej w[wczas jeszcze nie by=o, i
zmienione zasady pisowni, m. in. ø ˘ ot; ou ˘ u; œ ˘ q.
Nie mniej, ju/ taka forma rzuca >wiat=o, kto wykona= zapis&
Jaros=aw ˘ eras=aw, Wo=odimer ˘ wa=adimer, Izas=aw ˘ izus=aw,
knia/i= ˘ knie/i=, Kyew ˘ kiew, Wsewo=od ˘ wsewo=ot.
Pierwszych 8 kart zaj"tych wprowadzaj'cymi zdaniami latopisowego
sk=adu – listami rosyjskich episkop[w, metropolit[w, arcy-episkop[w
“Wielkiego” ]Starego\ Nowogrodu i Pskowa, episkop[w rostowskich,
suzdalskich, ko=omenskich, twerskich, sarskich, raza<skich, perm-
skich, czernihowskich, perejas=awlskich, smole<skich, w=adimirskich,
juriewskich, =uckich, bia=oruskich, i turowskich, i kniazi[w rosyjskich,
od Rurika, ko<cz'c na Dmitreju – wnuku Iwana III.
Z 9-tej karty zaczyna si" tekst latopisowego “swodu” ]sk=adu, kom-
pilacji, syntezy\, wiadomo>ci' 6685 }1177| roku& ªo zwyci"stwie wlk.
kn. wsewo=oda nad raza<skimi kniaziami i nad rostowskimiº, ko<czy
si" za> na tyle karty 578 zapisem o po/arze w Razaniu 17 sentabra
7002 }1493| r. Dalej, na kartach 579–583, fragment z “Gosudarewa
Rodos=owca” – wst"p wielkich kniazi[w od ko<ca Jaros=awa W=adi-
mirowicza, do Iwana III, z imion i syn[w jego, i kniazi[w smole<skich,
ko<cz'c na Danile Pie<ku; fragment ten wpisany na czyste kartki
r"kopisu, charakterem XVII wieku.
Na kartach 584–589 – fragment pouczenia, rozpoczynaj'cy si"
s=owami& ªOtreczie /e mira sego da nie mniszi, jako niczto/e estº
]Odrzeknij si" >wiata tego, mniemaj'c, /e niczym jest\, z zako<cze-
niem na s=owach& ªczistotie /e serdecznoj ro/diszsja apostolskoe so-
w}ie|rszenie bywaetº ]na czysto>ci serdecznej rodzi si" apostolska do-
skona=o>:\ }w miejsce «mi"kkiego znaku» ^ ie, wstaw. «twardy»|.
Na kartach 590–601 fragmenty z “trebnika” ]katechizmu\, z p[=s=o-
wa, bez pocz'tku, i – na karcie 585 – po/egnalne pismo metropolity
Photia }†1431|. Na koniec, karty 602–638, zaj"te opowiadaniem o
zdobyciu Carogrodu przez Turk[w }1453|.
Karty 584–638 pisane r[/nymi charakterami XVI wieku.
Przy zwi'zaniu Simeonowskiego r"kopisu kilka kart przemieszanych;
i tak, po 32-giej powinny nast"powa: 40-ta i 41-sza,
po 33-ciej – 36-ta, 37-ma, 38-ma, i 39-ta,
za nimi& 34-ta i 35-ta ]ostatnie dwie karty do po=owy oberwane\,
dalej dwie karty ca=kiem utracone, a przed=u/enie tekstu na kartach
328–331;
po 331-szej by=a utracona jeszcze jedna karta, a dalszy tekst na
karcie 42, i dalej – w porz'dku, lecz po karcie 65 znowu przerwa z
powodu utraty jednej karty.
Simeonowski latopis, wy=o/ony przez A. A. Szachmatowa...,
Archeograficzna Komisja uzna=a u/ytecznym wykorzysta: do wy-
dania nast"puj'ce materia=y&
 KRONIKI
1. Fragmenty Troickiego letopisu, l 724 Nikanorowska letopis ]Nik.\ l
tego “kartowego” ]pergaminowego\ r"kopisu, kt[ry znaleziony przez
by= N. M. Karamzina w bibliotece Troickiej +awry, przekazanej To-
warzystwu Historii i Staro/ytno>ci Rosyjskich, i sp=on'= w po/arze
Moskwy 1812 r.
R"kopis ten pos=u/y= do wydania +awrentiewskiej letopisi, podj"te-
go przez Imperatorskie Towarzystwo Historii i Drewn. Rosyjskich,
pierwszego roku dzia=alno>ci Towarzystwa; wydanie powierzono pro-
fesorom A. A. Czebotarewowi i N. E. Czerpanowowi, kt[rzy – cytuj'c
tekst +awrentiewskiego ]Puszkinowskiego\ odpisu – por[wnywali go
z Radziwi==owskim ]Königsbergskim; warianty oznaczone& Kngb.\ i
Troickim ]warianty oznaczone& Trc.\.
Prac" pocz"li w 1804, drukowali do 1810, gdy wstrzymali druk,
wszystkich kart 10 ]80 stronic\ }sic, tak w Przedmowie& 80, zamiast
8|. Karty te, przytoczone by=y w 3-cim wydaniu “Letopisi po +aw-
rentiewskomu spisku” ]1897\... itd.
przerywam dalsze t=umaczenie Przedmowy o Troickim, bo szczeg[=y tu
podane, istotne jeszcze w 1913 – dla nas dwano ju/ przebrzmia=e.
Teksty Troickiej zachowane w cytatach Karamzina.
2. “Rostowski” l Wo=ogodsko-Permskiej letopisi, lecz znacznie “rasszczepien” ]od-
– r"kopis G=[wnego Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych,
w Moskwie ]G=awnyj Archiw Ministerstwa Inostrannych Die=\; Biblio-
teka Archiwum nr 20–25.
R"kopis w kartach, 885 kart, r[/nymi charakterami prze=omu XVII
(XVIII wiek[w. Warianty jego oznaczone liter' R., przywiedzione w
pe=ni w latach 6198–6988 }690–1480 A.D.|. Dalej tekst “Rostowskie-
go” latopisu, mniej lub wi"cej, odchodzi od Simeonowskiego, tj. nie
ma odpowiednik[w w Simeonowskim, i – przez to – nie m[g= by:
u/yty do wariant[w. Zdania te wykazane s' na stronach& 250, 259,
260, 265–267. Poczynaj'c od 6989 }1481 A.D.|, Rostowski znacznie
rozchodzi si" z Simeonowskim, por[wnywanie ich zbyteczne.
Warianty oznaczone liter' R.
3. Uwarowski spisok l R"kopis w postaci ksi"gi, 4°, spi"ty d"bowymi deskami, obci'gni"-
Kompilacja-sk=ad, na 525 kartach, pisany p[=-ustawem XVI.
Od wiadomo>ci 6925 }1417 A.D.|, o przyje{dzie do wlk. kn. Wasileja
Dmitrejewicza Ni/egorodzkiego kn. Dani=y Borisowicza, rozpoczyna
si" zbie/ny tekst z latopisem Uwarowa. Zbie/no>: urywa si" na
wiadomo>ci o wielkim mrozie, nagle, 31 maja 6985 }1477 A.D.|,
st'd – w dalszej cz">ci – teksty obu “silnie rozchodz' si"” ]wielce
r[/ne\.
Jego warianty oznaczone liter' U.
4. Trzy inne& l my>lowy szerszego aspektu.
a. Kiri=o-Bie=o-ozierski, na 564 kartach ]karty 533–544 i 546–563
– czyste\, pisany skoropisem XVI w., sygnatura Imperatorskiej
Archeograficznej Komisji – nr 251.
b. Wo=ogodsko-Permski, na 387 kartach, 2-giej po=. XVI w. ]lat 1550
–1600\, przechowywany w bibl. Imperatorskiej Akademii Nauk,
pod sygnatur' 16.8.15.
c. Nikanorowski spisok, na 407 kartach, r[/nymi charakterami XVI
i XVII w, tam/e, pod sygnatur' 16.17.1.
Od wiadomo>ci 6931 }1423 A. D.| “o zmianie w=adyk w Wielkim”
]Starym\ Nowogrodzie rozpoczyna si" zbie/no>: Simeonowskiego z
powy/szymi, i skraca si" na wiadomo>ci 6981 }1473 A.D.| “o >mierci
b=ogos=awionego kn. Jureja Wasilewicza”.
Literalna to/samo>: tekst[w ]w Nikanor. spisoku urywa si" na
wiadomo>ci 6980, tj. 1472 A.D., o poleceniu metropolity Philippa,
by przygotowa: kamie< na budow" cerkwi >w. B-cy\, pozwoli=o
ograniczy: ukazanie wariant[w ]por[wnywania\ do Kiri=o-Bie=o-
ozierskiego, jako lepszego, przywodz'c w nielicznych wypadkach
odst"pstwa dw[ch pozosta=ych.
a. Kiri=o-Bie=o-ozierski ]oznaczony w wariantach liter' K.\.
b. Wo=ogodsko-Permski ]oznacz. w wariantach liter' W.\.
c. Nikanorowski latopis ]oznacz. w wariantach liter' N.\.
Obecny tom drukowany pod redakcj' Cz=onka Komisji –
A. E. Presnakowa.
Nazwa od pierwszego, lub jednego z pierwszych posiadaczy r"ko-
pisu, igumena Woskrese<skiego Nowojerozolimskiego Monasteru
– Nikanora, 1685–1698. R"kopis zaczyna si" s=owami& Wremen-
}nik|, ju/ zwany “Russkich kniazi[w”, a ko<czy si" doniesieniem
o wydarzeniach 6979 }1471| roku& Tej/e jesieni Philip metropolita
poleci= przygotowa: kamie< pod budow" cerkwi >w. Bogurodzicy.
Nikanorowski latopis sk=ada si" z dwu odr"bnych cz">ci&
• pierwszej, do 6926 }1418| roku w='cznie,
• drugiej, od 6928 }1420|, do ko<ca latopisu }1471|.
W osnow" pierwszej cz">ci wchodzi tekst bliski starszej redakcji Sofij-
skiej 1-szej }bliski Synodalnemu odpisowi|, lecz wielce skr[cony.
Druga cz">:, jak przypuszcza= A. A. Szachmatow, zawiera tekst
moskiewskiej kompilacji, ko<cz'cej si" na opisie roku 1471, a w
pierwszej cz">ci moskiewska kompilacja wykorzystana jako po-
mocnicze {r[d=o.
Moskiewski sk=ad, 1471, wg Szachmatowa, w cz">ci po 1420, by=
{r[d=em moskiewskiego sk=adu1479 roku. Pierwowz[r Nikanorow-
skiej letopisi “by= po=o/en w osnowanie” ]wszed= w sk=ad osnowy\
chodz' od siebie, dos=. rozszczepiony\.
ca=y czas «tak» – «ale nie»; «bliski» – «ale rozszczepiony», czyli chwiej-
no>:, niepewno>:, grz'ski grunt w pogl'dach, nie ma czego trzyma: si",
bo przypuszczenia i zostawione furtki do ty=u na wypadek b="du.
W obecnych czasach znane s' dwa odpisy Nikanorowskiej letopisi&
leningradzki i moskiewski. ?aden z nich, dot'd, nie by= drukowany,
cho: leningradzki, w cz">ci od 6933 }1425| do 6979 }1471| wyko-
rzystano wybi[rczo dla wariant[w przy wydaniu Simeonowskiej
letopisi.
1. Leningradzki spisok, przechowywany w Bibliotece Akademii
Nauk ZSRR, w zestawie r"kopi>miennego “sbornika” ]zbioru\ pod
sygnatur' 16.17.1. R"kopis opisa= najpierw W. I. Sreznewski i Th.
I. Pokrowski, dope=niaj'ce dane przytoczy= N. N. Ulaszczik.
te prasowan' sk[r' ]oba spi"cia desek oberwane\, zawiera 471
kart. Numeracja kart oddaje histori" wykonania “sbornika”, cz">ci
kt[rego by=y ponumerowane oddzielnie, lub pierwotnie nie posiada=y
numeracji w og[le.
Karty 3–18, zawieraj'ce fragmenty chronografu i wypis nowogrodz-
kich archiepiskop[w, posiadaj' oddzieln' numeracj" ]karty 1–16\
atramentem, literami s=awia<skiego alfebetu.
karty 3–18, czy 1–16$ Zamieszanie. Problem {le opisany, jaki> skr[t
Karty 28–406, 411–466, maj' tak/e oddzieln' numeracj" ]karty
1–433\ literami s=aw. alfabetu, tym samym charakterem pisma i tym
/e atramentem, co karty 3–18, przy czym, numeracja wykonana
“ra<sze” ]wcze>niej, uprzednio\, przed spi"ciem r"kopisu.
Mi"dzy kartami 376 i 378 ]wg pierwotnej numeracji\, ju/ po spi"ciu
ksi"gi, wstawiono 4 karty. Karty 19–27 i 406–410 pierwotnie nie by=y
ponumerowane. Po skompletowaniu tego “sbornika” nowa numeracja
by=a wykonana ]widocznie, w II po=. XIX wieku\ o=[wkiem, arabskimi
cyframi, “a kromie togo” ]w dodatku, poza tym\ – w prawym dolnym
rogu – tak/e o=[wkiem, arabskimi cyframi, lecz drugim charakterem,
tak/e wykonana jeszcze jedna numeracja, lecz “nie sp=osznaja”
]nie ci'g=a\, a co 5 kart, tj. numerowane karty 1, 5, 10, ...itd.
Ca=y r"kopis pisany w jednej kolumnie, r[/nymi charakterami; cz">:
latopisowa – p[=-ustawem, kt[ry A. A. Szachmatow i A. E. Prisielkow
odnie>li do XVI stulecia, a W. I. Srezewskij i Th. I. Pokrowskij – do
ko<ca XVII stulecia; prawid=owo okre>lili czas ostatni autorzy.
zbyt wiele opierali si" na Szachmatowie, a Szachmatow zgadywa=, st'd
b='dzi= – przyczyni= si" do b="d[w, do z=ego stanu wiedzy.
Karty 3–18, 411–466, pisane skoropisem ko<ca XVII w., karty 20–23,
26, 27, 405 ty= – 409, i 468 – 470 – skoropisem pocz'tku XVIII w.
R"kopis pisany na wybornym, g"stym ]zbitym\ papierze, bia=ego
lub /[=tawego odcienia. Wodny znak – G=owa B=azna, z 7-ma
b"benkami, w 3-ch r[/nych wariantach. Najbardziej bliskie znaki u
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
Heraklitowa – nr 782 ]1681 r.\, i Chiwudy – nr 2002 ]1674 r.\, 2009
]1680 r.\, 2040 ]lat 1670–1680-tych\. Karty 3–18 i 411–466, pisane
na papierze ze znakiem wodnym G=owy B=azna, z 7-ma b"benka-
mi. G=owa ta, z grubym, garbatym nosem i ci"/kim, wystaj'cym do
przodu, p[=br[dkiem, i k[=kiem na karku o du/ej >rednicy }k[=ko,
o du/ej >rednicy, nie kark|, ni/ zwykle bywa=e na filigranach. ...itd.
W ko<cu XVII stulecia r"kopis nale/a= do archimadryty Woskres.
Nowojeruzal. Monasteru – Nikanora, kt[ry na kartach 3–17 zostawi=
“przynale/no>: jemu ksi"gi” ]dow[d posiadania jej\. W 1705 r. r"ko-
pis nale/a= do magistra I. Pausa. Na karcie 1 zapis Berednikowa o
“przynale/no>ci” ]posiadaniu\ r"kopisu przez Akademi" Nauk.
Zestaw “sbornika” ]kompilacji, syntezy, zbioru, sk=adu\&
Karty 1– 2 – czyste, z drobnymi notkami Pausa.
Karty 3–16 – fragmenty z Chronografu 1679 roku. Pocz'tek& Na-
cza=o S=owensku, e/e est Welikii Nowgrad imienuetsja. Koniec& I
umolen byst kniaz Rurik i poide na Rus z dwiema bratoma swoima,
s Tiworom i s Sineusom.
Karta 16 ty= – czysta.
itd., karta po karcie, do karty 470 na kt[rej zapisy I. Pausa& Excerpta
excerpta ex alio manuscripto Ruthenico. Anno 1241 ex occidentali
plaga Nowogrodiam, zako<czone wiadomo>ci' 1473 o przybyciu
do Moskwy Sophii Paleolog.
Karty 325–333 i 383–392 przemieszane w nast"pstwie przemieszania
kart w oryginale, w nim cz">: kart by=a tak/e utracona. W obecnym
wydaniu karty id' w chronologicznej kolejno>ci, a niedostatek ich i
przemieszczenie zaznaczono w przypisach.
2. Moskiewski spisok, znajduj'cy si" w Bibliotece im. Lenina, w
Moskwie. Pisa= o nim A. N. Nasonow w 1955 r.
Ksi"ga rozmiarem 1°, spi"ta deskami obci'gni"tymi prasowan'
sk[r'. Wewn"trzna strona deski-wi'zania oklejona tym samym
papierem, na kt[rym pisana ksi"ga, napis& “1885, wchod. 2913.
Iz sobrania A. Theodorowa”. Na ostatniej karcie, kt[ra zachowa=a
si" tylko po cz">ci, napis& “Nastojaszczej rukopisi sto diewianosto
diewiat ]199\ po=ulistow. A Theodorow”, czyli& W obecnym r"kopisie
199 p[=-kart. A Theodorow.
Na wewn"trznej stronie deski-wi'zania exlibris z napisem& “Moskow-
skogo Publicznago i Rumiancowskogo muzeew, nr 2913”.
“Ksi'/kowy znak” Moskiewskiego odpisu – herb Amsterdamu. “Po
opredieleniu S. A. Klepnikowa” ]Klepnikoww przypisa=\ 1688 rok.
Ksi"ga pisana w jednej kolumnie, “na odnoi bumagie” ]na jednym
papierze, tj. papierze jednego gatunku, bez zmian\, i do karty 199 –
jednym charakterem. Karta 199 – 199 ty=, pisana skoropisem pocz.
XVIII wieku, innym atramentem, lecz tak/e skoropisem pocz. XVIII
w. pisane i karty 199 ty= – 202.
Dwie pierwsze, czyste karty nie numerowane, numerowanych kart
202, w ostatniej karcie prawy r[g oderwany, w ten spos[b wszystkich
kart r"kopisu jest 205.
Na kartach 1–6 – wypisy z Chronografu 1679. Pocz'tek& “Nacza=o
S=owiensku, e/e est Wielikij Nowograd imienuetsia. W leto ot sotwore-
nia swieta 2244-e, wo wotroe leto po potopie”. Koniec& “I umolen byst
knia{ Rurik i poidie na Rus s dwoma bratoma swoima, s Triworom i
s Sineusom. Dalej kilka linijek pisanych innym charakterem i innym
atramentem. Do ko<ca szczeg[=owy opis kart. Karty&
6 – 7 – wypis archiepiskop[w nowogrodzkich...
7 ty= – 180 – tekst Nikanorowskiego latopisu...
180 ty= – 198 ty= – wypisy z chronografu drugiej redakcji...
199 – 199 ty= – Opisanie Z=otej Ordy...
199 ty= – 202 – fragmety pod nag=[wkiem& “O zburzeniu wlk.
Nowogrodu przez kn. Ioanna Moskiewskiego. Pocz'tek& “W leto
7078, a od narodzenia “boga s=owa 1000, m-ca oktombria”.
Moskiewski odpis, zgodnie ze wst"pnym dochodzeniam, okazuje
si" kopi' Leningradzkiego.
furtka do ty=u zostawiona, gdyby odpisem nie by=.
Leningradzki, jak i Mosk., nie publikowane, u/yte tylko w przypisach.
Nikanorowsk' letopis przygotowa= do druku N. N. Ulaszczik, z
udzia=em W. A. Kuczkina.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
725 Tipografiskij letopisiec ]Tip.\ l
z Przedmowy do wydania 1921
Nazwa od “Moskowskoj sinodalnoj tipographiej”, drukuj'cej r"kopis
pt. “Letopisiec, sodier/aszczyj Rossijskuju istoriju od 6714 }1206|
leta do 7042 }1534| leta, to jest – do carstwowania Cara Ioanna
Wasilewicza, kotoryj s=u/it prodo=/eniem Nesterewu Letopiscu”,
w 1784 roku.
uf# Nowe to dzie=o, oceniaj'c po d=ugo>ci tytu=u ]j"zyka\.
Przedruk dzie=a w 1853. W wydaniu tym wykorzystano dwa r"kopisy&
• nr 789, “Ltpsc, sodier/aszczyj Rossijskuju istoriju... jak wy/ej”.
• nr 486, pisany na 483 kartach, jednym charakterem XVI w.,
sk=adaj'cy si" z dw[ch cz">ci&
A. “Letopisiec Russkij”, na pierwszych 114 kartach, pocz'tek&
ªod 70-ciu i 2-ch j"zyk[w “byst” ]wy=oni= si"\ s=awia<ski j"zyk..., r"ko-
pis doprowadzony do 7041 }1533|, i st'd nie pokrewny dla zestawu
i redakcji Tipografskiemu letopiscowi, a za nim nast"puje
B. “Letopisiec nacza=o carstwa cara i wlk. kn. Iwana Wasilewicza,
i >mierci ojca jego – b=ogos=awionego i >w. pami"ci wlk. kniazia Wa-
silija Iwanowicza wszej Rosji, w stanie zakonnym – Warlaama”,
kt[ry redaktorzy w “Perduwiedomienij k czitatielu” ]we Wst"pie,
Przedmowie do Czytelnika\ uto/samili z “Carstwiennoi knigoj” na tyle
mylnie, jak pierwsz' cz">: Tipographskiego letopi>ca ]nie wesz=a
w to wydanie\ }mylnie uto/samili| z “Letopisem Nestora, z przed=u-
/eniem wg Königsberskiego odpisu do 1206 roku” ]wyd. Akademii
Nauk 1767 roku\.
opisany chaos, grube b="dy w pierwocinach, kt[re odziedziczyli, i w
kt[rych ton' do dzi>, cho: mniejszego ju/ kalibru.
XXIV tom Po=n. Sobr. Russ. Letopisej po>wi"cony pe=nemu wydaniu
Tipogr. letopisca, wg dw[ch odpis[w.
Osnow' latopis przechowywany w Moskiewskiej by=ej Synodalnej
Bibliotece pod Nr. 789. R"kopis, po charakterze ]drobny p[=-ustaw\
i papierze ]wodne znaki& Tiara z Koron', wskazuj'ce na rodzaj pa-
pieru z ko<ca XV wieku\, 8°, pisany w pierwszej po=owie XVI wieku,
na 340 kartach ]wg starej numeracji 339, bo dwie karty pod rz'd
oznaczone 325\. Przy tym, r"kopis podleg= jakiemu> odnowieniu
]przywr[ceniu pierwotnego stanu\.
Dw[ch pi>c[w. Pierwszy – do karty 301, drugi – od karty 301 ty=, i
nast"pne karty – 302–318, do ko<ca zasadniczego tekstu.
Rosjanie, we Wst"pie, /e po karcie 301 ]pisiec Nr 1\ utracono dalszy
tekst – utracon' cz">: uzupe=ni= pisiec Nr 2. Bez logiki, gdyby utracono,
to nie istnia=aby czysta, tylna cz">: karty 301 – albo karta jest, dwie jej
strony, albo nie ma jej wcale ]nie ma obydwu stron\.
Tyln' cz">: karty 301 utracili...
Ka/dy zeszyt na osobn' numeracj", od karty 1 do karty 8.
Karta oznaczona 299 w miejsce 5-ciu brakuj'cych kart, wg ich nu-
meracji w zeszycie. Karta 318, b"d'ca przed=u/eniem zasadniczego
tekstu, pisana dwoma charatkerami XVI wieku, dwie wiadomo>ci&
7038 }1530| i 7042 }1534|. Dalej, na kartach 319–339, pisane innym
charakterem – bardziej “krupnym” ]zgrubnym\ p[=-ustawem, i na
karcie z innymi, wodnymi znakami... itd.
W ko<cu latopisu, na czystej karcie 340, widnieje zapis skoropisem
XVI w., o zbudowaniu Iwangorodu na rz. Swiagnie, w 7059 }1551|.
W XVIII wieku, w Tipographskiej Bibliotece, r"kopis oznakowany by=
pod nr 48. Na wewn"trznej stronie wierzchniej deski spi"cia widnieje
nr 57, ale tu znaczenie starej numeracji przyt=umiono nadpisem&
“wg nowego katalogu, ksi"ga ta pod nr 789”, a na wewn"trznej
stronie “ni/nej” ]tylnej, dos=. dolnej\ deski wi'zania zamieszczono&
“z bibl. tipograf.”
Na pierwszych kartach, na dolnych marginesach widnieje napis&
“Kniga–letopisnaja–kiri==owa–mntrja }monastyrja|– z bie=o-oziera”.
Na pierwszej stronie przyklejona, wyci"ta z innego r"kopisu, kolorowa
“winietka” plecionego ornamentu.
Dla wariant[w ]wykazania r[/nic\ z zasadniczym tekstem, pos=u-
/y= w tym wydaniu r"kopis Rosyjskiej Publicznej Biblioteki }ozna-
kowany| F. IV. 218 ]zbi[r gr. Th. A. To=stoja. Otd. 1, str. 191; gr.
¯ graf\. R"kopis ten, pisany r[/nymi charakterami XVII wieku,
 KRONIKI
przedstawia sob' zbi[r, mechanicznie scalony w jednym zwi'zaniu
]w jednej oprawie\&
• Chronograph ]od pocz. do karty 165, stron" tytu=ow' zagubiono\,
• wypisu z “drukowanego Kijowskiego latopisu” ]Sinopsisu\,
• latopis, od karty 93 do 346, pocz. i koniec kt[rego tak/e utracono.
Tekst tego latopisu to/samy z tekstem Tipographskiego letopisca,
chocia/ “po obilu” ]wg zawarto>ci, dos=. obfito>ci\ i charakterze war-
iant[w – nie mo/e by: kopi', “na wsiem protia/enij” ]po zwolnieniu
tempa tre>ci\, ko<czy si" wiadomo>ciami 6992 }1484| roku.
Obecny tom Po=n. Sobr. Russ. Ltpsej przygotowa= do wydania
wsp[=pracownik Archeologicznej Komisji – S. P. Rozan, i drukowano
go pod redakcj' i pod okiem Cz=onka Komisji – akademika A. A.
Szachmatowa, a po jego >mierci – zako<czono pod okiem Cz=onka
Komisji – A. E. Preskniakowa.
726 Sokraszczennyj letopisnyj swod 1493 ]Sok93.\ l
Z Przedmowy do XXVII tomu, wydania 1962.
Pod tak' nazw' – tekst ko<cz'cy si" 1493, i zachowany w odpisach&
Pogodinskim nr 1409, Pogodinskim nr 2036, Belajewskim nr 1512.
Swod “wiesma wa/en” ]zbi[r bardzo wa/ny\ – jak pisa= Szachmatow,
dla nauki historii rosyjskiego latopisania. Interesuj'cy, po cz">ci,
swym politycznym ukierunkowaniem...
czyli polityka w Nauce, nie potrafi' oddzieli: jej od Nauki, a Polacy –
Nauk" od religii.
Wed=ug swoich {r[de=, zwi'zany z list' latopisowych kompilacji okre-
su “obrazowania” ]formowania\ centralnego Rosyjskiego Rz'du&
tak niegdy> towarzysz J[zef W. Stalin ]¿1879–†1953\ w tej kwestii&
„Historyczna zas=uga Moskwy polega na tym, /e by=a i nadal jest osnow'
i inicjatorem utworzenia centralnego rz'du w Rosji.” ]Stalin, dziennik
“Prawda”, 7 sentabra 1947 r., cytat zamieszczony w Przedmowie do
Moskiewskiego letopisnego swodu, wydania 1949\.
}wa/ne| Carskiej Sophijskiej 1-szej letopisi, Chronographa, Lwow-
skiej, Ermoli<skiej, Tipographskiej, i innych.
“Swod 1493 r.” nigdy nie by= wydany, z wyj'tkiem kr[tkiego fragmentu,
opublikowanego z Bielajewskiego odpisu, przez A. G. Krawczenk",
]Trudy ODRL, t. XII, Moskwa –Leningrad, 1956, str. 381–386\.
Swod 1493 reprezentuj' trzy odpisy&
1. Pogodinskij spisok nr 1409. l
2. Pogodinskij spisok nr 2036. l
3. Bielajewskij spisok nr 1512. l
1. Pogodinskij spisok ]odpis\ nr 1409, przechowywany w Dziale
R"kopis[w Pa<stwowej Publicznej Biblioteki im. M. E. Sa=tykowa-
Szczedrina, w zbiorze Pogodina, pod sygnatur' 1409.
R"kopis w “:wiartce”, na 138 kartach, numeracja kart o=[wkiem,
nowa ]r"kopis nale/a= uprzednio do Nikity Pietrowicza Philatowa,
a “zatem” do historyka P. M. Pogodina\, pisany w jednej kolumnie,
zwartym p[=-ustawem ko<ca XVI wieku, jedn' r"k', chocia/ niekt[re
“otstuplenia” ]rozbie/no>ci, dost. odst"pstwa\ od zasadniczego
charakteru znajduj' si" na kartach 37, 48, 65 ty=, 66, 71 – 71 ty=,
72, 73, 120 ty= – 121.
czyli zn[w «tak» – «ale nie», jedn' r"k', chocia/... i tu w'tpliwo>:.
Na kartach 1–51, 126–137 – wodny znak w rodzaju herbu ze Lwem
wewn'trz, nr 1895 z lat 1597–1599 u C. M. Briquet – Les filigranes,
2-me ed. }drugie wydanie, edycja|, Leipzig, 1923. Wodny znak kart
52–125 – Dwug=owy Orze= z koron' nad g=owami, nr 285 i 2040 z
lat 1596–1599, C. M. Briquet – Op. cit. }nie znam tytu=u publikacji;
cit. ¯ citat(tion$; Briquet ^ Cegie=ka ¯ briquette ¯ brique ^ ceg=a|.
R"kopis zwi'zany deskami obci'gni"tymi prasowan' sk[r', pocz.
XIX wieku, z jednej strony zachowa=a si" miedziana sprz'czka,
druga – oderwana. “Na wierchniej dosce perepleta” ]na czo=owej
desce, dos=. na wierzchniej wi'zania\, u g[ry i u do=u “wytiesnieno
wjazju” ]wydrukowano “zwi"z=ymi literami” – z ma=ymi odst"pami,
zbitym drukiem\& “Kniga g=agolemaja” ]Ksi"ga czas[w, ¯ g=ago= ^
czasownik\. Na grzbiecie spi"cia nadruk typograficzn' czcionk'&
“Iz drewlechraniszcza Pogodina”, i doklejony papierowy bilecik z
sygnatur' r"kopisu “1409”, charakterem XIX wieku. Wewn"trzna
strona g[rnej deski podklejona papierem pocz'tku XIX w., z cyfro-
wymi notkami, charakterami XIX–XX wieku. Mi"dzy g[rn' desk'
a r"kopisem – trzy papierowe karty, wodny znak w rodzaju herbu,
podobny do filigranu, datowany 1813-tym rokiem, nr 3613 u N. P. Li-
chaczewa – Paleograficzne znaczenie znak[w wodnych na papierze,
Sankt-Petersburg, 1899. ...itd. Dane dotycz'ce posiadania r"kopisu
przez N. P. Philatowa – “poczciwego obywatela i moskiewskiego
kupieckiego brata” ]pierwotnie “syna”, wykre>lono je i wymieniono
na “brata”\. Dwie ostatnie karty czyste.
niegdy> «syn» oznacza=o pochodzenie spo=eczne, a p[{niej «brat» –
cz=onka cechu, zrzeszenia, st'd pierwotna nie>cis=o>: w sprawie kupca.
Mi"dzy r"kopisem a doln' desk' trzy czyste karty tego/ papieru.
to dwie, czy trzy karty$
Dolna deska z wewn"trznej strony podklejona, jak i wierzchnia, pa-
pierem XIX w. Na niej cyfry charakterem XIX–XX w. Zapisy z 1951 i
1828, aprela 3-go dnia; ostatni redaktorzy odczytali cz">ciowo.
itd.
“Pierwye listy rukopisi nie sochranilis” ]pierwsze karty r"kopisu
utracono, dos=. nie zachowano ich\.
dalej opis zawarto>ci poszczeg[lnych kart, od 1-szej do 138-mej.
2. Pogodinskij spisok nr 2036. Jak i poprzedni, przechowywany w
Dziale R"kopis[w Pa<stwowej Publicznej Biblioteki im. M. E. Sa=ty-
kowa-Szczedrina, w zbiorze Pogodina, pod sygnatur' 2036.
R"kopis w :wiartce, na 153-ch kartach, numeracja kart nowa – z XIX
wieku, atramentem. R"kopis pisany w jednej kolumnie, grubym i wy-
ra{nym p[=-ustawem “pierwszej po=owy XVI wieku” ]lat 1500–1550;
prosto i kr[tko\, jednym charakterem. Wodny znak – Dzbanek, nr
1715–1716, 1544 r., u N. P. Lichaczewa – Paleograficzne znaczenie
wodnych znak[w na papierze, S-Pb, 1899, jak uprzednio.
Latopisowy tekst w tym odpisie rozpoczyna si" s=owami& “Kniga
g=agolema wremiennik, sirecz letopisiec ruskii, ot niego e/e wremeni
naczat prozywajetsja Ruskaa ziemla, i w=aduszczi eju”, i ko<czy si"
opisaniem wydarze< 1395 r.
R"kopis w dobrym stanie.
3. Bielajewskij spisok nr 1512, “nachoditsja w sostawie sbornika,
chraniaszczegosja w rukopisnom otdiele...” ]znajduje si" w zestawie
zbioru, przechowywanego w Oddziale R"kopis[w...\
truizm& znajduje si"  przechowywany; albo jedno – albo drugie.
Z logicznego punktu widzenia, sprzeczno>ci nie ma, bo mo/e znajdowa:
si", lecz nie przechowywany, tj. nie dbany, chroniony – le/y zaniedbany,
na pod=odze, porzucony, itp. W'tpi" /e to ten przypadek.
przechowywany w Oddziale R"kopis[w Pa<stwowej Biblioteki ZSRR
im W. I. Lenina, w zbiorze Bielajewa, pod sygnatur' 1512.
“Sbornik” na 629 kartach, w “czw[rce” }4°|, numeracja kart – stara
]literowa, tj. s=aw. literami\, a nowa – cyframi, przy czym, literowymi
cyframi ponumerowane jedynie karty 232–240.
Pisany w jednej kolumnie, skoropisem “pierwszej po=owy XVII wie-
ku” ]lat 1600–1650...\, kilkoma r[/nymi charakterami tych samych
czas[w ]poja>nienie& “sbornik” zestawiony z kart napisanych “od-
nowremienno” – jednocze>nie – przez kilku przepisywaczy\.
zn[w truizm.
Wodny znak, na wi"kszo>ci kart – Dzbanek z jedn' r'czk' ]uchwy-
tem\, i koron', nad kt[r' p[=ksi"/yc. W dolnej cz">ci Dzbanka =aci<-
skie litery I O, w grubej jego cz">ci – p[=ksi"/yc, z lat 1636–1638, nr
1212 u K. Tromonina – Poja>nienie znak[w widocznych na pisanym
papierze, Moskwa, 1844; nr 631–632 u N. P. Lichaczewa – Bumaga
i drewniejszie buma/nye mielnici w Moskowskom gosudarstwie,
Sankt-Petersburg, 1891; czyli Papier i staro/ytne “m=yny” – papier
wyrabiaj'ce – w Moskiewskim Pa<stwie\. Na kartach 83 i 91 taki
filigran tak/e, lecz z innymi literami – “I” u g[ry, i “80” lub }gra/dank'|
“WO” ]BO, BW\ u do=u, datowane czasem mi"dzy latami 1628
a 1644, nr 467 u W. A. Churchilla – Watermarks in paper, Amster-
dam, 1935; nr 1274–1276 u I. Kamanina i O. Witwickiej – Wodne
na papierze ukrai<skich dokument[w XVI i XVII stuleci, Kiπw, 1923
]publikacja w j. ukrai<skim\.
truizm& datowane czasem ]okresem\ mi"dzy latami...
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
Kompilacja oprawiona deskami, obci'gni"tymi sk[r', zwi'zanie z
po=. XVII w., wierzchnia deska dotrwa=a tylko w po=owie, na dolnej
desce – odcisk. Na grzbiecie zwi'zania doklejony papierowy bilecik
XIX wieku z sygnatur' sbornika “1512”. Na “oborotnoj” ]wewn"trznej,
dos=. odwrotnej\ stronie wierzchniej “kriszki” ]ok=adki\ zapis charak-
terem drugiej po=owy XIX wieku“Iz sobrania I. D. Bielajewa, 1875 g.
Wchod. nr 1512” i papierowy bilecik Rumiancewskiego Muzeum z
sygnatur' sbornika “1512”. Ty= ostatniej karty ]629\ i dolna deska
na wewn"trznej jej stronie upstrzona licznymi zapisami r[/nych
charakter[w i atramentam, XVII w. Na karcie 629 ty=, jednym z tych
charakter[w – zapis rozpoczynaj'cy si" od s=[w&
“Sija kniga, g=agolemaja radas=}owie|c • • • Caru gosudaru • • •”,
i ko<cz'ca si" s=owami “Sija kniga, g=agolemaja, Micheja Andreja-
wicza }Sam • • •|ina, a patpisana 181-go godu”. Tym/e charakterem
na wewn"trznej stronie dolnej deski& “Caru gosudaru i wielikomu
kniaziu Theodaru Aleksiejawiczu wsea Wielikija i Ma=yja i Bie=yja
Rosi samodier/cu”. “Wlatocz”.
ostatnie Rosjanie opatrzyli znakiem zapytania& Wlatocz ]$\.
Wlatocz ^ W lato:, cz ^ : ]wiecze ^ wici\, sz ^ > ]wisznia, rysz ^ ry>\.
Wielika ^ stara ]Kijowska\, Ma=yja ^ m=oda ]Zaleska\, Bie=yja ^ niska,
nizinna, podmok=a ]Bia=oru>\.
Pozosta=e zapisy, okazuj' si", swego rodzaju wybi[rczymi og[lnikami
i zdaniami latopiosowego “swodu” ]sk=adu, latopisowej kompilacji\.
Na karcie 201 napis charakterem XVIII wieku& “W sej knigi po premietu
dwiestie odin list, 790 ]mo/na odczyta: tak/e 290\ goda”.
Ca=y “sbornik” a/ do karty 557 zawiera numeracj" kart charakterem
XVII wieku. Ostatni numer zeszytu – 71 ]karta 557\. Przy spinaniu
zeszyt[w w “sbornik”, zeszyty nie by=y u=o/one wed=ug numer[w,
przez to, znalaz=y si" nie we w=a>ciwej kolejno>ci. Tym obja>nia
si" mechaniczne rozrywanie tekst[w w oddzielnych pomnikach,
wchodz'cych w sk=ad Belajewskiego “sbornika”; tak, latopisowy
“swod” 1493, przepisany z pierwszych 50-ciu zeszyt[w “sbornika”,
lecz zeszyt nr 50 w zwi'zaniu, okaza= si" nie po nr 49-tym, a po
nr 57-mym.
Zestaw “sbornika” ]zbioru, kompilacji, sk=adu, z=o/enia\, karty&
1 – {le zachowany zapis charakterem XVII wieku....
1 ty= – czysta.
2–8 ty= – wypis ros. episkopat[w, metropolit[w, archiepiskop[w
i episkop[w; ostatnim episkopem – Zosima ]z lat 1490–1494\; z
episkop[w i archiepiskop[w, najp[{niej – Aleksander, zajmuj'cy
nowogrodzk' katedr" do 1591 roku.
9 – 38 ty= – publikowana }tu| latopisowa kompilacja 1493....
38 ty= – 40 ty= – rodow[d rosyjskich wielkich kniazi[w....
41 – 382 ty= – “prodo=/enie” ]ci'g dalszy\ “swodu” 1493....
383 – 384 ]pocz'tek nowego zeszytu, innym charakterem\ –
latopisowy zapis o wojennych czynach w rejonie Rugodiwa.
385 – 440 ty= – rodow[d rosyjskich kniaziowskich
i bojarskich klan[w ]rod[w\.
441 – 447 – zako<czenie publikowanego “swodu” 1493.
447 ty= – czysta.
448 – 496 – zako<czenie rodowod[w ros. kniaziowskich
i bojarskich rod[w.
497 – 498 – latopisowy zapis o wojennych czynach lat 1578 i 1579.
498 – czysta.
499 – 527, 528 ty= – 580 – pytania Athanasia zadane kniaziowi
Antiochowi, i odpowiedzi tego ostatniego. ...itd.
W osnow" wydania w=o/ono odpis Pogodinski nr 1409, jako najbar-
dziej pe=ny z dw[ch starszych odpis[w z XVI wieku, i zawieraj'cy
najmniejsz' liczb" brakuj'cych zda<. “Samyj drewnij” ]najstarszy,
dos=. najbardziej staro/ytny\ “spisok” – Pogodinskij nr 2036, z powo-
du jego niepe=no>ci, nie mo/e by: “po=o/en” w osnow" wydania, i
“dajetsja” ]przytoczony\ w wariantach. “Spisok” Bielajewski nr 1512,
zestawiony p[{niej, za Pogodinskim nr 1409, lecz “nie jawlajetsja”
]nie okazuje si", widocznie nie jest\ jego kopi'.
“Swod” ]tre>: r"kopisu, sk=ad, z=o/enie, kompilacj"\ przygotowa=
do druku S. M. Kasztanow, przy udziale W. A. Kuczkina.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
727 Sokraszczennyj letopisnyj swod 1495 ]Sok95.\ l
Z Przedmowy do XXVII tomu, wydania 1962.
W dwu “spiskach” ]odpisach\&
• Mazuri<skim, nr 289. l
• Archiwalnym, nr 365. l
Oba ko<cz' si" wiadomo>ciami 1495 roku.
Pami"tnik historii rosyjskiego latopisania ko<ca XV wieku.
Wed=ug swego {r[d=a – dostatecznie bliski “swodowi” 1493.
“Swod” 1493 do tej pory nie wydany. “Swod predstawlen dwumja
spiskami” ]zbi[r sk=ada si" z dwu odpis[w, wyci'g[w\.
zdaje mi si", /e wiemy ju/ o tym.
1. Mazurinskij spisok, w fundacji Mazurina, sygnatura 289.
Sbornik na 189 kartach, “w czetwiertku” ]:wiartce\, pisany w jednej
kolumnie, p[=-ustawem ko<ca XV – pocz'tku XVI wieku...
mo/naby prosto& prze=omu XV(XVI wieku, lub lat 1490(1510.
...pi"cioma charakterami&
1-szy – karty 1–108 ty=, i 117–145 ty=.
2-gi – karty 108 ty= – 114.
3-ci – karty 115–116.
4-ty – karty 146–162 ty=.
5-ty – karty 163–169 ty=.
Papier czterech gatunk[w. Na kartach 74–115, 117–145 – wodny
znak w rodzaju R"ki z “rozetk'” ]witk'\, z lat ok. 1495–1514, nr 1330,
1357, 1359, 1444 u N. P. Lichaczewa – Paleogr. znaczenie..., i nr
11421, 11423, 11424 u C. M. Briqueta – Op. Cit.
Na papierze kart 112, 116 inny filigran – G=owa Byka z lini' lub
znakiem mi"dzy rogami, ko<cz'ca si" “trechkoniecznym krestom”
]“tr[jko<cowym” krzy/em – o trzech ko<cach\, ok. 1497, nr 1273,
1275, u N. P. Lichaczewa.
Wodny znak kart 147–160 – =aci<ska litera P z “rozetk'”, 90-te lata
XV w. }mo/naby& lata 1490-te|, odno>nik do N. P. Lichaczewa, C.
M. Briqueta, K. Tromonina.
Na kartach 163–169 – filigran rozp=ywa si", przypomina herb, pod
kt[rym litery }=aci<skie| I i R, z “rozetk'” mi"dzy nimi, zbli/one
znaki pochodz' z lat 60–80-tych XVI wieku; odno>nik do publikacji
Briqueta i Lichaczowa; u Briqueta nr 1408, 9533, u Lichaczowa nr
3152, 3232.
Zwi'zanie XIX w., drewniane }z desek|, obci'gni"te prasowan' sk[r',
z miedzianymi zapinkami, na g[rnej desce, u g[ry i u do=u, wpraso-
wano zwi"{le& “Kniga g=agojemaja” ]Ksi"ga czas[w\. Wewn"trzne
strony obu desek podklejone papierem drugiej po=owy XIX wieku.
Na wewn"trznej stronie g[rnej deski piecz": }w gra/dance|&
MGAMID z not' 1890 r. ...itd.
Numeracja kart – nowa. W zestawie sbornika znajduj' si".... itd.
2. Archiwalny spisok, przechowywany w zestawie “sbornika”, w
CGADA, w fundacji G=[wnego Archiwum Ministerstwa Spraw Zagra-
nicznych ]f 181\, pod sygnatur' 365. Sbornik na 470 kartach, pisany
w jednej kolumnie, p[=-ustawem ko<ca XVI i pocz'tku XVII wieku,
zasadniczo – dwoma charakterami. Pierwszy – na kartach 1–27,
drugi – na kartach 28–470 ]z wyj'tkiem karty 81, jej prz[d i ty=\.
Papier dw[ch gatunk[w. Na kartach 4–26 wodny znak w rodzaju
herbu, w osnowie kt[rego le/y owalna Tarcza z “izjaszczim” ]ujmu-
j'cym\ ornamentem, z lat oko=o 1614–1627; odno>niki do publikacji
K. Tromonina, I. Kamanina, i O. Witwickiej.
Filigran ostatnich kart – Dzbanek... itd.
“Sbornik” posiada nast"puj'cy zestaw&
truizm – sam “sbornik” jest zestawem, kompilacj', sk=adem, st'd nazwa.
opis kart – zawarto>ci na nich, co opisuj'.
W osnowie Mazurinskij letopisiec – starszy i bardziej “isprawnyj”
]poprawny\. Archiwalny spisok – okazuje si" – nie jest kopi' Ma-
zuri<skiego ]odno>nik do publikacji S. M. Kasztanowa\, dlatego
zamieszczony w wariantach.
Latopisowy swod 1495 przygotowa= do druku S. M. Kasztanow. W
korekcie tekstu udzia= wzi'= I. A. ?arkow. Indeksy nazw zestawio-
ne przez E. A. Jurczenk". 27-my tom Po=n. Sobr. Russ. Letopisej
wychodzi pod redakcj' A. N. Nasonowa.
 KRONIKI
728 Ermolinska letopis ]Erm.\ l
z Przedmowy do wydania 1910
Pisana dla znanego w swoim czasie budowlanego “poradczika”
]porz'dkowego\ z II po=. XV wieku – Wasilia Dmitrijewa Ermolina.
Przy wydaniu Ermoli<skiej wykorzystano nast"puj'ce odpisy&
1. Ermoli<ski odpis l
R"kopis w 4°, na 392 kartach, sk=ada si" z 4-ch cz">ci, z kt[rych
dwie z XV w., i dwie z XVI.
• Pierwsza cz">:, na kartach 1–297, zawiera Ermoli<ski latopis,
pisany 3-ma charakterami ko<ca XV w.; filigrany – Dzbanek g=adki z
r'czk', zbie/ny z nr 1171 albumu N. P. Lichaczewa, i G=owa Byka
z krzy/em i w"/em, zbie/na z filigranami Radzi==owskiego latopisu.
Ostatnie dwie karty. Ostatnie dwie karty nie ma miejscu, nale/y wi"c
czyta: w kolejno>ci& 1, 4–297, 2, 3.
- Pierwszym charakterem pisane karty& 1, 4–122, 273–297, i 2;
od pocz'tku latopisu do 1238 r., i od 1445 do 1481.
- Drugim – karty 123–273, od 1238 do 1445.
- Trzecim – na papierze nie zapisanym pierwszymi dwoma pi>cami,
zapisane& cz">: karty 2 ty=, karta 3, od 1485 do 1488.
Latopis obejmuje wi"c okres od pocz'tku, do 1488, i sk=ada si" z
dw[ch cz">ci&
1. zasadniczej ]karty 1, 4–297, i 2\, od pocz'tku do 1481,
dwoma charakterami tych samych czas[w, i
2. uzupe=niaj'cej ]karty 2 ty= i 3\, od 1485 do 1488, pisane trzecim,
p[{niejszym.
W latach 1462–1472 rz'd zapis[w dotycz'cych Wasila Dmitriewa
Ermolina.
ca=y czas odno>niki do wk=adu A. A. Szachmatowa, w postaci przyta-
czania jego prac i wynik[w.
• Druga cz">:, na kartach 298–312, pisana trzema charakterami
po=owy XVI w., na papierze nale/'cym do pierwszej cz">ci, nie
zapisanym przez uprzednich pi>c[w&
1. pierwszym charakterem pisane karty 299 ty= – 302.
2. drugim – karta 302.
3. trzecim – karta 298, frontowa strona karty 299, karty 302 ty= –
309, karty 310–312 ]312 ty= zostawiona “pust'” – czyst'\.
b='d na b="dzie& karta 302 pisana trzema pi>cami& 1-szym, 2-gim, i 3-cim
– tylko ty= karty 302. Nawet, je/eli za=o/y:, /e pierwszy pisiec pisa= 299
ty= – 301 w miejsce 302, bo czasem u/ywa si" «w='cznie» lub «wy='cznie»,
dwa inne gwarantuj', /e b='d w tym miejscu } tkwi , znajduje si"|.
• Trzecia cz">:, z ko<ca XV w., zawiera w sobie karty 313–368,
w 7-miu zeszytach, “sochraniwszich” ]zachowuj'cych\ staro/ytne
noty. Koniec tej cz">ci trafi= jeszcze do w='czenia jej w zwi'zanie
z pozosta=ymi cz">ciami.
truizm, bo inaczej by si" nie znalaz=, nie by=oby tu tej cz">ci.
Wed=ug swej zawarto>ci, przedstawia zbi[r r[/nych temat[w, roz-
maito>ci. Dalej wykaz tutu=[w, w skr[cie, dla pogl'du&
karta 313 – “Epiphania archiepiskopi ]sic\
s=owo i /itie swiatyja Bogorodica /iwota eja letom”,
karta 333 – “S=owo sw. Ioana Z=ataustago – archiepiskopa K...”,
karta 340 – “S=owo sw. Enaida – patriarchy Carogrodu, o “strastie”
Boga }m"cze<stwie ukrzy/owanego Jezusa, Bogiem zwanego|...”‚
karta 342 – “S=owo sw. Ioaina ]sic\ duszepolezno”,
karta 343 – “Pcze=a a si s=owca izbraina ]sic\...” ]Pszczo=a...\,
karta 363 – zn[w “S=owo sw. Ioana Z=atausta, o rozruchach...”,
karta 365 – “Minea, wsp[lna prorokom i aposto=om...”.
• Czwarta cz">:, odnosz'ca si" do pocz. XVI w, na kartach 369–392,
zawiera “Cho/enie Athanasia Nikitina”, drukowane w 6-tym tomie
Po=n. Sobr. Russ. Letopisej, str. 330–345.
2. Uwarowski odpis l
od nazwy biblioteki im. gr}afa|. A. S. Uwarowa, sygnatura nr 188.
“Rukopis pisana wo wtoroj czetwerti XVI w.” ]R"kopis pisany w drugiej
:wierci XVI w.\, p[=-ustawem, jednego charakteru, w 4°.
truizm& r"kopis pisany – r"kopis jest zawsze pisany r"k', st'd nazwa;
r"kopis[w nie by=o w formie druku; do wyj'tku – obecne czasy.
po drugie& druga :wier: XVI wieku... bo nie mo/na prosto.
Wed=ug starej noty, r"kopis zawiera= 533 karty, lecz w obecnych
czasach – zaledwie 520; karty 1–13 utracono. Przy zwi'zaniu,
pierwsze karty przemieszane, i nale/y “>ladowa:” ]>ledzi:\ w takim
porz'dku& 37–41, 36, 32–35, 31, 30, 14–29, 42 “i sled.” ]st'd do
nast"pnych, dos=. “i sledujuszcze”\. Mi"dzy kartami& 37 i 38, 41 i
36, 31, 30, i 14 – karty utracone. Na dolnym marginesie karty 19 –
notatka z dat' 7078 }1570|.
Latopisowy tekst na kartach 70–533, i urywa si" na 1518 r., po do-
niesieniu o >mierci i pogrzebie kn. Semena Iwanowicza, s=owami&
“Tego /e leta awgusta powieleniem” ]Tego roku, augusta – sierpnia,
bez wykazania dnia miesi'ca – poleceniem...\. Tekst Uwarowskie-
go odpisu por[wnywalny jest z Ermoli<skim odpisem, w cz">ci od
pocz'tku do 6925 }1417| roku.
Tekst Uwarowskiego odpisu zbie/ny jest z Simeonowsk' letopisi',
i por[wnania z nim w 18-tym tomie Po=n. Sobr. Russ. Ltpsej.
Koniec Uwarowskiego odpisu zaczyna si" od 7000 }1492|, tekst to/-
samy z odpowiednim tekstem Sophijskiej 2-giej, wg Archiwalnego
odpisu }1392÷1555, Jerzy D.|.
R"kopis gr. Uwarowa zawiera w sobie nast"puj'ce zapisy&
dalej nast"puje dok=adny spis tre>ci kart.
3. Kiri==o-Bie=o-ozierski odpis l
Niegdy> nale/a= do Kiri==o–Bie=ozierskiego monasteru, z Nowogrodz-
kiego Sophijskiego “domu”, “post'pi=” ]dosta= si"\ do Archeograficznej
Komisji, Komisja opisa=a odpis [w nr 247.
R"kopis w 4°, p[=-ustawem “trzeciej :wierci XVI w.” ]lat 1550–1575\,
wg starej numeracji kart – zawiera IV % 379 kart, lecz obecna liczba
w niej kart IV % 383, bo w starej numeracji opuszczono “cyfry” ]karty,
numeruj'c je, nie cyfry\& 65, 87, 243, i nie w='czone nast"puj'ce
“pustye” ]czyste, nie zapisane, dos=. puste\& jedn' – mi"dzy kartami
252 i 253, trzy – mi"dzy kartami 287 i 288, dwa – mi"dzy kartami
301 i 302, i jedna – w ko<cu r"kopisu.
Na kartach III, IV, 287, i dw[ch nienumerowanych po karcie 287,
skoropisem “pierwszej po=owy XIX wieku” podano spis tre>ci r"ko-
pisu. Mi"dzy kartami 146 i 147 kilka kart wyrwano; ko<ca r"kopisu
}tak/e| “niedostajet” ]brakuje, nie ma, dos=. nie starcza\.
Na wewn"trznej stronie “przedniej” deski wi'zania, widnieje uprzedni
numer r"kopisu – 454.
W wyliczeniu igumen[w monasteru Kiri==y, znajduj'cego si" na
karcie 76 ty= – ostatnim Kiri== II ]w latach 1564–1572\.
Dalej nast"puje uzupe=nienie opuszczonych cz">ci w opisie wykona-
nym przez N. I. Sidorowa – Rukopisi Imper. Archeograph. Kommissji.
Pierwoe pribawlenie” ]w 17-tym tomie, Latopisy “zaniatyj” – przej"te
przez – Archeograf. Komisj"\.
Tekst latopisu zajmuje 6-t' cz">: r"kopisu, doprowadzony do 7041
]1533\, urywa si" na wiadomo>ci o uwi"zieniu w Bie=o-ozierzu by=ego
cara Kaza<skiego; koniec jego “utraczen” ]utracono\.
ma si" rozumie:, skoro urywa si".
Tekst latopisu wielce skr[cony; do 1418 r. jakby by= skr[tem Uwa-
rowskiego “tekstu” – zawiera z nim wsp[lne zdania, r[/ni'ce oba
od Ermolinskiego odpisu, a po 1418 znajduj' si" w nim wiadomo>ci
kt[rych nie ma w Uwarowskim odpisie. W obecnym wydaniu, por[w-
nanie jego z Ermoli<skim odpisem doprowadzono do 6523 ]1015\ r.,
bo dalej tekst Kiri==o-Bie=o-ozierskiego odpisu wielce skraca si".
Koniec latopisowego tekstu zaczyna si" od 6935 ]1427\, i nie zbie/-
ny z Ermolinskim i Uwarowskim odpisem.
Dalej o “rozkrywaniu tyte=” ]pisaniu skr[t[w pe=nymi s=owami, roz-
wini"ciu ich, ¯ tit=o – kreska u g[ry, oznaczaj'ca skr[t\, o wymianie
cyfr pisanych literami cyrylicy, na arabskie, i o wymianie znak[w
cyrylicy na znaki w gra/dance.
Tom 23-ci przygotowany do druku przez Th. I. Pokrowskiego, pod
okiem cz=onka Komisji – A. A. Szachmatowa i P. N. Szeffera.
A. A. Szachmatow – b"d'c cz=onkiem Komisji – wykorzysta= swe stano-
wisko, by w tomach wydawnictwa Po=n. Sobr. Ruskich Ltpsej zamie>ci:
odno>niki do swoich publikacji.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.

744 Wst"pnie, tymczasowo ustalona przeze mnie, kolejno>: odpis[w
Kilka latopis[w nie dotrwa=o do czasu ich druku ]wkr[tce po 1800\
– znane s' dzi> jedynie z nazwy. Mog=yby zmieni: nast"pstwa na
schemacie; tym samym, nigdy nie b"dzie zupe=nej pewno>ci, kt[ry
z kt[rego by= przepisany; poni/ej optymalme rozwi'zanie.
PoN MTwer ˘ DmitKonst ˘
Su+1305
1118 SuA1419 1377
fragmPhot.
KRost ˘ Dionisij ˘
WMonom Radz. 1205
Mosk ˘ Nikanor ˘
Silwestra Rost ˘
“Nestora” 1239 Ltpsc wielki Russki
LaS 1116 ˘ Sofa ˘
1494
1471– 1509 Troi 1408 Semeon ˘
➛
MTwer$ Photej ˘
Chronika –
Su+1305
Nowgr ˘ KoN ˘ W=ad ˘
Georgiosa
1446 1446 “1450” “1495”
➛
Hamartola Helle<ski
1352 Rogo/ski
IX(X wiek Andron. “1165” SyN ˘
WMono. – W=ad. Monom. 855–1110 Latopis – Silwestra ]LaS\
MTwer. – Michai=a Twer. 1111–1305 1111–1305 Suzdal-+awrent.
DmKon. – Dmitr. Konstant. 855–1305 LaS % Su+ ^ +awrent. ltps
+awr. – +awrentiewski 855–1305 2 cz">ci& LaS % Su+, jak wy/.
Dionis. – episk. Dionisija 1205–1419 1205–1419 Suzdal-Akadem.
PoN. – Jurija Do=gor. ]$\ 855–1110 Powie>: wrem. let – Nestora
Kij. – Kijowski ltps 1111–1198 Rurika Rostis=awicza
wo=. – wo=y<ski }niedat.| 1205–1292 Mstis=awa “Romanowicza”
Ipat. – Ipatiewski ltps 855–1292 3 cz">ci& PoN % Kij % wo=
KRost. – Konst. Rostow. 855–1205 • • Radziwi==. Königsberg.
Phot. – metrop. Photeja 855–1408 Troicka, spalona 1812
Sofa. – Sofijska 1-sza 855–1471 Letopisiec wielki Russki
Nikanor. – Nikarorowska 855–1471 na podstawie Sofijskiej 1-szej
SyN. – Synod. Nowogr. 1016–1352 starsza cz">: Nowogr. 1-szej
KoN. – Komis. Nowogr. 855–1446 m=odsza cz">: Nowogr. 1
NoArch. – Nowogr. Archiw. 911–1572 chaos w chronologii zapis[w
Rogi. – Rogo/ski 855–1412 moskiewski, z lat 1440-tych
W=ad . – W=adimirskij 855–1523 z lat 1560-tych, >cis=e daty
Twer. – Twerskij ltpsc 855–1499 na podst. W=ad. i Nowogr. 1
Sem. – Semeonowska 1177–1494
Psk1. – Pskow. 1-sza 855–1649
Psk2. – Pskow. 2-ga 855–1486 • •
Psk3. – Psk. 3-cia Arch. 855–1567
MoE. – Mosk. Ermitra/. 855–1071
MoU. – Mosk. Uwarow. • 1073–1492 • •
Mos1479 – Mosk. swod 1479 855–1479 Mosk. ltps. swod konca XV w.
Sok1493 – Mosk. sokr. 1493 855–1493
Sok1495 – Mosk. sokr. 1495 855–1495
Swo1497 – Ltpsn. swod 1497 855–1497
Swo1518 – Ltpsn. swod 1518 855–1518
Patr. – Patriarsza ltps 855–1553 z lat 1500–1550, zmy>lenia
Wosk. – Woskresenski 1075–1541
Palea. – To=kowaja Palea
Amart. – Georgiosa Hamartola, greckiego kronikarza
Skr[ty, kt[rymi oznaczone s' warianty tre>ci latopis[w, s' osobnym proble-
mem, bo najcz">ciej w postaci jednej litery. Dla jednego tomu i kilku r"kopis[w
– rzecz do przyj"cia, ale przy du/ej liczbie tom[w – jedna litera to zbyt ma=o,
za du/o r[/nych {r[de= kojarzy mi si" z jedn' liter', i – przez to – nie mam
/adnych. Jest to utrudnienie. A – Akademicki, ale kt[ry$ E – Ermo=ajewska
czy Ermoli<ska$ R – Radziwi==owski, Rogo/ski, czy Rostowski$
Te same litery powtarzaj' si" w r[/nych tomach, za ka/dym razem oznacza-
j'c zupe=nie co innego. Ka/dy redaktor tomu zak=ada= sw[j system. Nie do
przyj"cia w kompleksowym rozwi'zaniu. Przy tym, przyjmowali niew=a>ciwe
nazwy latopis[w, nie zdaj'c sobie sprawy, do kogo one pierwotnie nale/a-
=y, jak Suzdalska wg +awrentiewskiego, 1111–1305, bo by= to latopis Micha-
i=a Twerskiego 1305–1318 ]doprowadz. do pocz'tku jego w=adania\; tak i
Suzdal.-Akademicka, Troicka, Radziwi==owska, a nawet – Silwestra.
Latopisy nale/a=y do os[b – ludziom nale/a=o je przypisa:& kniaziom i
episkopom, kt[rzy umieli je czyta: ]kniga, ksi"ga ˘ knia{, kniagini, ksi'/",
ksi"/na, ksi'dz\, a nie rejonom i grodom ]Suzdalska, Twerska, Moskiewski,
Kijowski, wo=y<ska, i inne\; szkie=ko z mozaiki zwanej Niewiedz'.
Do ok. 1440 by=y w=asno>ci' os[b& dostojnik[w >wieckich i cerkiewnych,
1440 – 1570 – w=adz grod[w, monaster[w, 1570 – 1840 – historycy korzystali,
1840–1950, drukowane na powszechny u/ytek, dla publiki, posp[lstwu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
KRONIKI
Latopisy Rosji Po=udniowej
➛
➛
➛
746 Chronograph ]Chron.\ u
Z Przedmowy w tomie 22, do wydania 1914.
G=[wn' osobliwo>ci' zachodnio-rosyjskiej redakcji dziej[w&
1. zaczyna si" od Aleksandrii.
+awrent “1490” 2. nie rozdzielona “na g=awy” ]odr"bne opowiadania, zaopatrzone
MosErmit w nag=[wki, dos=. na g=owy\.
Mos1492
3. zapisy w niej zupe=nie odchodz' od rosyjskich latopis[w.
Mos1479 4. ko<czy si" obszernym przytoczeniem z “zapadnoj” ]polskiej,
“1471” Psk3
dos=. zachodniej\ Kroniki ca=ego >wiata – Marcina Bielskiego.
“1486” Nazw' t' – Chronograf – obj"tych jest 7 jego odpis[w, kt[re daj'
Psk2 podzieli: si" na dwie grupy&
Psk1 • Bus=ajewski, Pogodinski, Wilenski, Popowski, i Tichonrawowski,
Twer
1534 • Porfirjewski, i To=stowski.
Odpisy pierwszej grupy lepiej zachowa=y pierwotny tekst Chronogra-
fu, lecz, po cz">ci, i w nich trafiaj' si" zepsucia, kt[re uzupe=niaj'
“1541”
Woskres odpisy grupy drugiej. Dlatego w osnow" wydania w=o/ono jeden
odpis grupy pierwszej, a z grupy drugiej – s=u/y= w wariantach; z
innych – czerpano przy odtworzeniu miejsc “utraconych” w odpisie
“osnownom” ]zasadniczym, wybranym jako wiod'cy\.
Bus=ajewski spisok u
Odpis ten jest osnow' wydania Chronografa, znajduje si" w zbiorze
Imperatorskiej Publicznej Biblioteki, nr Q. IV. 378.
Pisany r[/nymi charakterami, w 1(4 ]:wiartce\ “doli” karty ]¯ dola,
cz'stka, cz">:, udzia=\, na 401 kartach.
Tekst Chronografu zajmuje karty 75–334, pisany drobno, lecz czytel-
nie i pi"knie, “wielikorusskuju” ]staro-rosyjskim\ skoropisem drugiej
po=owy XVI wieku, z wyj'tkiem kart 75–76 pisanych w XVII–XVIII
w., i nielicznych wstawek w >rodku tekstu, pisanych “rukoju” XVIII
stulecia.
truizm& je/eli pisanych, to – rozumiem – /e r"k', nie nog' ani g=ow'.
chyba mia= na my>li& «r"ka» ^ «osoba», przez osob" w[wczas /yj'c'.
ale i ‘osoba» jest tak/e zbyteczna, bo tylko cz=owiek umie pisa:;
wystarczy& «pisanych w XVIII stuleciu» – jasne /e cz=owiek i r"k'.
Najbardziej stare pismo, bardziej pe=ny tekst – odpis ten lepiej
od wszystkich innych przekaza= nam hipotetyczny orygina= tego/
Chronografu. I tak, wiele charakterystycznych dla tego odpisu
wstawek, zachowanych ]znajduj'cych si"\ na marginasach, zosta=o
wniesionych do tekst[w innych odpis[w.
nast"pnie tekst zn[w wymaga poprawy – my>l nie wy=o/ona dobrze, bo
tekst z Chronografu przeniesiono do Chronografu&
Do tekstu zachodnio-rosyjskiego Chronografu, na jego pocz'tek i
koniec, przeniesiony by= – s'dz'c po pi>mie – w XVIII wieku “dowolnie
obszerny” rz'd wypis[w z Chronografu p[{niejszej redakcji.
rozumiem, /e wniesiono do Bus=ajewskiego ]bo o nim mowa\ z innego
odpisu tej grupy. I tu jest d=uga lista uzupe=nie<, z licznych {r[de= – do-
kument[w pisanych na okazj", nie tylko z latopis[w; opu>ci=em je.
Spisok Pogodina u
Z innych odpis[w, bli/szy wszystkich innych, jest odpis Pogodina.
Przechowywany w Imper. Publ. Bibl., nr 1438, na grzbiecie& “Chro-
nograph Tatiszczewa”.
Pisany po=udniowo-zachodnim skoropisem pocz'tku XVII wieku, w
34-ch zeszytach, na 254 kartach, w 1(4 “doli” karty.
Pocz'tek o Aleksandrii nie przetrwa=, i tekst zaczyna si" od ostatniej
karty 5-go zeszytu, po bibliotecznym odliczeniu – od str. 24-tej, za-
pisem& ªPo Aleksandrze Macedo<skim na dziesi": cz">ci rozdzielili
carstwo jego.º Nie przetrwa=y niekt[re karty i w >rodku, np. mi"dzy
130 ty= i 131, 136 ty= i 137. Niekt[re karty przemieszano przy spinaniu,
np. karta 116 powinna nast"powa: po karcie 130.Tekst miejscami
poprawiony p[{niejszym atramentem, np. na karcie 24–25, 90–100,
i innych. Redakcja tekstu w pe=ni zbie/na z Bus=ajewskim odpisem;
posiadamy tu – widocznie – kopi" tego odpisu.
Z indywidualnych osobliwo>ci tego odpisu mo/na ukaza: np. hufy
zamiast ufoy czy ufy, potrawy zamiast jestwy, gmaty zamiast smaty
]u M. Bielskiego, wyd. 1554, karta 160& potrawy, gmachy\.
 KRONIKI
w sprawie «ufy» – nie wiem sk'd przytoczy= ten termin i te pisownie,
bo – zakrawa – /e sam nie zdawa= sobie sprawy z w=a>ciwej pisowni
s=owa ]nie wiedzia= co te/ termin ten oznacza\.
‘ufy» to polskie ‘hufy» ]hufce, nieme H\, odpowiednik s=aw. «po=ki» ¯
po= ]p[=\ ^ half } h ˙ f | ˘ huf, UA; po= % k ]do po=owy, oddzia=\.
natomiast «Thoma izufow» ¯ Thomas ]nieme S\ od >w. Sophiego, podej-
rzany o otrucie Swidrygie==y w 1397 r., w Kijowie, w czasie uczty.
W sprawie Chronografu, w tym r"kopisie czytamy jeszcze na po-
cz'tku zdania, pisane r"k' XVIII stulecia&
chaos sk=adni zdania, powinno by:& W sprawie Chronografu, na pocz'tku
r"kopisu czytamy jeszcze zdania pisane... I znowu «pisane r"k'»....
Na ostatniej stronie r"kopisu, tyle karty 254, czerwonym atramen-
tem notka charakterem Chronografa& ªJak ptak cieszy si" z pi"knej
wiosny, tak biedny pisarz z ostatniej linijki }swego dzie=a|º.
Na wewn"trznej stronie dolnej ok=adki spi"cia, podpis&
S. Tatiszczew.
Wile<ski spisok u
Przechowywany w Wile<skiej Publicznej Bibliotece, nr 34, p=d.-zach.
pisem XVII wieku, na 350 kartach, w 1(4 “doli” karty.
Pierwsza karta trudno czytelna, kilka miejsc zatartych, ostatniej
karty zupe=nie nie ma, ale z ni' utracono }zaledwie| 1–1 1(2 linijki,
bo obrywa si" na s=owach& “leta od naro/enia”.
Z osobliwo>ci tekstu tego odpisu “po srawnieniu s drugimi”&
truizm, zbyteczne “po srawnieniu...”, bo ineczej nie by=oby osobliwo>ci'.
1. Boczne nag=[wki znajduj' si" czasem w tek>cie.
liczne przyk=ady, kt[rych t=umaczenie opuszczam, st'd przechodzi
do nast"pnej osobliwo>ci, ale dalszych numer[w osobliwo>ci ju/ nie
ma – nie ma&
2. w “numeracji carstwowanij wstreczjem zdies wm. 38–41 cifry 81–84,
kak w red. 1512 g.” ]...napotykamy tu cyfry 81–84 zamiast w=a>ciwych
38–41 – na opak; wm. ¯ w miestie ^ zamiast; g. ¯ goda ¯ god ^ rok\.
3. w ko<cu, napotkali>my «pograbi» zamiast «porabi», tak/e zbie/ne z
Pogodinskim «potrawy» zamiast «jastwy», i «gmaty» w miejsce «smaty».
Na dolnym marginesie kart 7–19 napis& ªKsi"ga ta nale/y do biblioteki
monasteru ?irowickiego, dzie=a >w. Wasilija “Wielkiego” ]Starego\,
1758-go }=aci<skimi literami| anno }dalej zn[w gra/dank'| podpisanaº.
Spisok Popowa u
“w Moskowskom Rumiancewskom Muzeje” ]w moskiewskim Muzeum
im. P. A. Rumiancowa; w Moskwie od 1861\, nr 2397.
“Sbornik” w 1(4 “doli” karty, 470 kart, pisany p[=-ustawem pocz'tku
XVII w., w p=d.-zachodniej Rosji ]car z «twardym znakiem» w miejsce
«mi"kkiego», Rym – karta 42 ty=, propast – karta 101 ty=, i inne\.
zn[w zmieni=em szyk zdania, kolejno>: element[w, by by=o wi"cej w nim
logiki, bo chaos my>li& „...pisany w p=d-zach. Rosji ]car, Rym propast i
inne\ p[=-ustwem pocz'tku XVII wieku, na 470 kartach”.
Przy tym, najd=u/szy element zdania, my>l, wyrzuci=em na jego koniec.
“Chronograf zanimajet ll. 1–380” ]zasadniczy tekst Chronografu na
kartach 1–380; ll. ¯ listow, dop. liczby mnogiej ¯ listy ¯ list ^ karta\.
Niekt[re karty “nie sochranilis” ]nie dotrwa=y do naszych czas[w\,
np. mi"dzy kartami 261 i 262 ]jedna karta\, 296 i 297 ]jedna karta\
299 i 300 ]jedna karta\; w tek>cie wiele “opisok” ]opuszcze< liter w
wyrazach\ i “iska/enii” ]zepsutych miejsc\.
Do indywidualnych osobliwo>ci tego odpisu nale/' zbyteczne na-
g=[wki, gdy por[wnamy z innymi odpisami, np. ...itd.
dok=adne om[wienie r[/nic, kt[rych logiki nie >ledzi=em.
Spisok Tichonrawowa u
}zn[w| “Moskowskago Publicznago Rumiancewskago Muzeja”, w
zbiorze Tichonrawowa, nr 408 ]Publ. Muzeum im. Rum., w Mosk.\.
R"kopis na 339 kartach, z nich, zasadniczy tekst na kartach 1–305,
pisany 1636 ]z zapisu w ko<cu r"kopisu\, “jedn' r"k'” ]jednym
charakterem pisma\, p=d.-zachodnim skoropisem. Karty& pierwsza
i ostatnia w z=ym stanie.
W nim s' i osobliwo>ci drugiej grupy.
zn[w zmieni=em kolejno>: element[w, bo chaos my>li.
st'd, po «osobliwo>ci drugiej grupy» przej>cie do...
Podobnie do odpis[w pierwszej grupy, tu tak/e czytamy «wielika-
go» wzamiast «swiatago», «Solno» w miejsce «Kolno», lecz jak w
odpisach grupy drugiej& «poraboti» w miejsce «porabi», «k=asnym
snopiem» w miejsce «snopiem»... itd.
om[wienie r[/nic, i – tym samym – zwi'zk[w.
Za tekstem Chronografu nast"puj'&
1. karta 305 ty=, Jerozolima, jak wygl'da=a w czasach Chrystusa.
2. karta 329, Kronika wielkiego ksi"stwa Litewskiego i Zmudzkiego
pocz. ªSta=o si" “wop=oszczenie” ]narodzenie\ Syna Bo/ego od
Ducha >wi"tego i z b=ogos=awionej dziewicy – Marii, od pocz'tku
“swieta” ]>wiata\, roku 5526-go... itd., koniec& tych wszech kaza=
po>cina:, w “leto 1609 roku” – wg redaktor[w, jest wariantem&
• Spisoka grafa Krasinskago, i
• Spisoka Archeologiczeskogo Obszczestwa.
“wop=oszczenie” maj'& graf[w Krasinskiego i Raczy<skiego, Rumian-
cewski, Jewreinowski, za> Archeolog. Obszcz. na pocz'tek uszkodzony
– mo/e jego dalsza cz">: zbie/na.
3. w >lad za poprzedni', “idzie” ]zamieszczona\ druga Litewska
Kronika, bez pocz'tku, w niej dzieje do 1537 roku& z powodu
lenistwa Iwana, nazwali go “kokoszk' wojenn'”, bo w domu
siedzia=.
my>lowa odsy=ka do kury na jajach.
“Roku 1538” ]rok – s=owo polskie, w miejsce s=aw. “w let...”\ –
Car Turecki ziemi" Wo=osk' “poby= pod siebie” ]podbi= dla siebie\.
nie ma litery «d» ]rad=ora=o, sad=osa=o, dlatego& podbi= ˘ poby=\;
redaktorzy wydania opatrzyli «poby=» znakiem zapytania.
Rok 1540... Roku 1605 odezwa= si" znowu Dmitr – car Moskiewski,
kt[ry – maj'c kniazia Romana Ru/y<skiego hetmanem – ziemi"
Siewiersk' “opanowa=” ]s=owo polskie, ¯ pan\.
Rok 1621. Patryarcha naj>wi"tszy Jerozolimski – }Theo|phan, by=
w Kijowie “w koronie Polskiej” ]w Koronie Polskiej\ w Ma=orosji,
b=ogos=awi'c, wni[s= do naszej ziemi... koniec& ?ydzi talmud
z=o/ywszy... po Chrystusie na sto i dwadzie>cia lat, “akwelia ]$\
bubliu wik=ada=”.
akweli" redaktorzy opatrzyli znakiem zapytania; akwelia ¯ Aquileja
]gr[d nad Adriatykiem\ ¯ aqua ]woda\ – imi" wyk=adowcy Biblii.
przet=umaczy=em ca=o>: bo niezmiernie istotna informacja – w 1621,
Theophan – patryarcha Jerozolimski, w drodze powrotnej do Jerozolimy,
odwiedzi= ?ywot[w, SE od Kijowa – rejon, gdzie drug' ludno>ci' po
Ukrai<cach byli ?ydzi, a trzeci' – Polacy, ˚?ywot[w pod nr. 1660.
Ko<czy si" podpisem& “S=uga Bo/y Zmitro ]sic\ zapisa= kronik"
r"k' sw' w=asn', roku 1636, miesi'ca aprila, dnia 13”.
Sbornik Porphirewski u
w Imperatorskiej Publicznej Bibliotece, }sygnatura| nr Q. IV. 341.
Na odwrocie pierwszej karty zapis prze>wi"tego Porphiria U>pie<-
skiego }soboru|& “Sija letopis kuplena Archimadritom Porphiriem w
Skitie monastyria sw. Ksenophonta sw. Gory Aphonskoi u monacha
Artemia, rodom Bo=gara, jazykom – zaiki, u kotorago odin g=az bo-
lezen, w 1846 godu w ijunie miesace”, czyli& Latopis ten kupiony w
Skitii, przez Porphiria – Archimadryt" monasteru >w. Ksenophonta
na >w. G[rze Apho<skiej, }powr[t do pocz'tku my>li, kupiony...| od
monacha Artemia, rodem Bu=gara, j"zykiem – zaiki, u kt[rego jedno
oko chore, w 1846 roku, miesi'cu czerwcu.
Zapis ma sens, bo na pocz'tku r"kopisu, na kartach 1–9, na twar-
dym, g=adzonym papierze, zamieszczone zapisy w j"zyku serbskim
ko<ca XV wieku, pod nag=[wkiem& Od letopi>ca od Adama i o carach
Judeiskich i Rzymskich “s=o/eny wkratce”. Zaczyna si" od Adama,
przez proroka Solomona, ko<czy na wniebowst'pieniu }Jezusa
Chrystusa|& Skoczi ubo ot ziemle na niebo i tako siede odesnuju
}po prawicy| otca, emu/e s=awa... amin.
R"kopis w 1(4 “doli” karty, 306 kart, pisany p[=-ustawem pocz'tku
XVII w., r[/nymi charakterami, w p=d.-zachodniej Rosji.
Zasadniczy tekst obejmuje karty 10–283, pisany dwoma charak-
terami. Odpis wadliwy – brakuje w nim kilku kart& mi"dzy 189 ty= i
190 – dw[ch kart, mi"dzy 231 i 232 – dw[ch kart, i mi"dzy 261 i
217 – trzech kart.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
Do indywidualnych odst"pstw mo/na zaliczy:&
1. str. 95, wariant 4, «popy» zamiast «preswitery» ]prezbitery\.
2. str. 132, wariant 132, opuszczone «i s mimi’.
3. str. 171, wariant 15, “prestanowka” ]przestawienie\.
4. str. 197, wariant 9, «Piatidiesiatnici» zamiast «Piatnici», i inne.
R[/nice odpisu z innymi zamieszczone w wariantach.
Spisok To=stogo }grafa To=stoja| u
z Ipmer. Publ. Bibl., }o sygnaturze| nr F. IV. 143; Komisji – 172.
R"kopis na 331 kartach, p[=-ustawem ko<ca XVI wieku, s'dz'c po
charakterze pisma i j"zyku – pisany w p=d.-zachodniej Rosji.
W charakterze Porphirewskiego odpisu.
Odpis bardzo czytelny, lecz pe=en miejsc zepsutych, np.
i tu d=uga lista takich miejsc, tekstu tego nie t=umacz".
Na karcie przyklejonej do wewn"trznej strony g[rnej “kryszki” ]o-
k=adki\ zwi'zania, napis& “Sija kniga g=agolemaja ]sic\ kroinieka est
w=asnaja monastira swiatogo Michai=a cerkwie Zo=otowierchago”
czyli& Ksi"ga ta, kronika czas[w, jest w=asno>ci'....
j"zyk – rzeczywi>cie – nie s=awia<ski, nie rosyjski, i nie polski; mieszanka
wszystkich – >wiadectwo miejsca i czas[w.
Tekst Chronografu przygotowa= do wydania i drukowany w redakcji
Wsp[=pracownika Ipmeratorskiej Archeofraficznej Komisji –
S. P. Rozanowa.
nazwy plemion potrafi' pisa: z ma=ej litery& lachi, a «wsp[=pracownika»
– wyraz pospolity – z du/ej& Wsp[=pracownik, tak i ‘numer»& Nº.
Ale co kraj – to obyczaj, i ja takie formy zostawia=em, jak w tomie.
748 Wyprzedzenie i ostrze/enie jednocze>nie, bo jest miejsca na stronie,
p[{niej go nie b"dzie.
Jedn' z przyczyn, /e problem kolejno>ci odpis[w nie jest rozwi'zany,
jest brak skojarze<&
• kupieck' drog'
Matwiej Gawri=ow, “Moskiewskiej trzeciej gildii kupiec” sprzeda=
ksi"g"-latopis }kupcowi| Iwanowi Kozminowi, w 1769, a ten musia=
wkr[tce sprzeda: j' Piotrowi Chlebnikowowi, w latach 1770-tych,
kupcowi z Ko=omny, znanemu jako “kupiec z Ko=omny lat 1750-
tych” czy “1760-tych”.
R"kopis przebywa= w>r[d kupc[w przez jaki> czas, i t' drog' w"dro-
wa=, z r'k do r'k, zanim trafi= do biblioteki w Moskwie.
• metropolici to inne skojarzenie, kt[re uciek=o uwadze&
episkop W=odzimierza Wo=. – Herasim, 1420–1432, i nast"pnie metro-
polita, rezyduj'cy w Smole<sku, 1433–1435, posiada= ksi"g"-latopis,
znan' po wiekach jako Ipatiewska, bo odkryta w Ipatiewskim mona-
sterze k(Kostromy, i metropolita Mohi=a, w Kijowie, lat 1633–1646,
posiadaj'cy Chlebnikowski latopis – wersj" Ipatiewskiej;
metrop. Herasimmetrop. Mohi=a; W=odz. Wo=.Kij[w,
Ipat.Chlebn.
W =a<cuchu nast"pstw brakuje jednego ogniwa i mamy oddzielne
dwa jego odcinki – dwie r[/ne okoliczno>ci.
Lecz w przypadku metropolit[w jest jeden stopie< trudno>ci w sko-
jarzeniu, bo to ja doszed=em – drog' klejnych przybli/e< – /e me-
tropolita Herasim, episkop W=odzimierza Wo=., posiada= pierwowz[r
Ipatiewskiej, z kt[rego i Chlebnikowski ]odt'd rzecz ju/ znana, /e
Ipatiewska “lepsz'” – usprawnion' wersj' Chlebnikowskiego\.
Jasnym si" w[wczas sta=o& latopis dotycz'cy Kijowa i Wo=ynia – na
Wo=yniu by= przechowywany, i by= Mstis=awa – to te/ m[j wniosek.
Inn' przyczyn' jest rozbijanie jednych okoliczno>ci na kilka innych,
tak, jak Jan Dargiewicz zwany “Pobo/nym”&
• Jan }niezbyt nieczytelne& Dar... czy Dan...| pojecha= do +ucka,
• Jan Dargiewicz o/eni= si" z Ol' Sz., a
• ?ona Pobo/nego Jana matk' chrzestn' dzwon[w w ko>ciele.
Wszystkie trzy dane bliskie sobie, ale r[/ne na tyle, by nie skojarzy:,
i – w najlepszym wypadku – zasia: w'tpliwo>:.
kn. Stefan Czetwerty<ski, z ?ywotowa na Ukrainie, posiadacz kopii
wykonanej w latach 1560-tych, znanej po wiekach jako “Chlebnikow-
skiego”, w 1621 roku poleci= wykona: kopi" “Pogodinskiego”, znan'
p[{niej jako Pogodi<skiego, 1852 ]>led{ na schemacie • \.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
R"kopis kn. S. Czetwerty<skiego, 1621, posiada= ju/ wkr[tce Petr
Mohi=a, metropolita kij. 1633–1646 ]brakuj'ce w nim karty uzupe=ni=
1637\, a po jego >mierci posiada= go mo=dawski logothet ]poborca
podatk[w\, Witolt Maroc, kt[ry w 1615 roku by= wiernym bojarem
Mohi=[w ]zanim – najwyra{niej – awansowa= na logotheta, bo taka
jest kolej rzeczy\. Latopis zmienia= r"ce& od pobo/nego kniazia – do
metropolity, od metropolity – do poborcy podatk[w ]kt[ry “wykrad=”
ojcu Steckiego – namiestnika miasta Kra>nik, mo/e wy=udzi=, lub w
jaki> inny, nieuczciwy spos[b wszed= w jego posiadanie\, od poborcy
podatk[w – na drog" kupc[w wkroczy=, i t' drog' do Moskwy. Znany
jako odpis }kupca| Chlebnikowa.
Z r"kopisu kn. Czetwerty<skiego wykonano wkr[tce dwie kopie&
jedna, wyk. ok. 1635, od 1814 znana pod nazw' Ermo=ajewsjkiego
]w 1814 kupiona od Aleksandra Ermo=ajewa, odt'd tak zwana\, i
druga – znana po dwustu latach jako Pogodinskiego, 1852, w po-
dobny spos[b – od posiadacza w tym czasie. Zanim “Pogodinskiego”
zosta=a Pogodinskiego 1852, z “Pogodinskiego”, w latach 1790-tych
wykonano inn' kopi", =ac. literami tym razem, dla biskupa +ucka –
Adama Naruszewicza †1796, znan' po nast"pnych dekadach jako
Krakowski, bo w Krakowie przechowywana ]patrz schemat\.
Ile/ to oddzielnych zda< z powodu dw[ch latopis[w, powsta=ych z
jednego {r[d=a, w ?ywotowie& jeden – Ermo=ajewski, drugii – Po-
godinski, a Krakowski z Pogodinskiego.
I nie oby=o si" w nich bez sprzeczno>ci, popychaj'cej badaczy na
drog" do zamieszania – logiczny b='d w kolejno>ci nast"pstw&
¶ kn. Stefan Czetwerty<ski }Chlebn.|, w 1621, poleci= wykona: kopi",
pisan' =aci<skimi literami ]posiadan' przez biskupa A. Narusze-
wicza †1796 ˘ Krak[w\.
¶ odpis Krakowski, jak okre>li= A. A. Szachmatow, jest za> bezpo>-
redni' kopi' Pogodinskiego }tj. nie Chlebnikowskiego|, i nie ulega
to w'tpliwo>ci.
• Pogodinski jest kopi' Chlebnikowskiego – przes=anka r[wnie
pewna; nie jest to moje spostrze/enie, ale zgadzam si" w 100@.
Sprzeczno>:; to Krakowski powsta= z Pogodinskiego ]jak okre>li= A.
A. Szachmatow\, w latach 1790-tych przy tym, czy – pisany =aci<skimi
literami, 1621, z r"kopisu posiadanego przez Czetwerty<skiego – z
Chlebnikowskiego$
S' przes=anki mocniejsze i s=absze.
B='d tkwi w «roku 1621», Czetwerty<ski – najwyra{niej – nie poleci=
w[wczas dokona: odpisu =ac. literami, lecz cyrylic', znany jako
“Pogodinski”. A /e Krakowski powsta= z “Pogodinskiego”, a ten z
Chlebnikowskiego, sk=oni=o to kogo> do wniosku, /e Krakowski
powsta= bezpo>rednio z Chlebnikowskiego }w posiadaniu Czetwer-
ty<skiego|. Tu jest najs=absza przes=anka.
Je/eli za> kn. Czetwerty<ski poleci= w 1621 wykona: kopi" =aci<skimi
literami, ]“kopia 1621”\ i jest to r[wnie rzecz pewna, to nie jest to ta
sama kopia, sporz'dzona w latach 1790-tych dla biskupa Narusze-
wicza, i losy kopii 1621 s' nieznane ]mo/e gdzie> przepad=a\.
A “Pogodinskiego” wykonanana by=aby wkr[tce potem ]“kopia 1621”\,
i wykonanie jej nie odnotowane tym razem. Blisko st'd do wniosku, /e
obie “kopie 1621” s' jedn' i t' sam'; jedna, =ac. literami – nieznana
]nigdy nie by=a\, a druga, w jej miejsce – Pogodina, z Pogodina –
r"kopis A. Naruszewicza ]Krakowski\, =aci<skimi literami.
«kn. Czetwerty<ski poleci= w 1621 wykona: kopi" =aci<skimi literami»
zdaje si" by: przes=ank' ='czon' z dw[ch r[/nych& do «roku 1621
poleci= wykona: kopi"» do='czona& «=aci<skimi literami» ]wniosek
wyci'gni"ty z czego innego\.
By zadowoli: t" wersj", musia=bym zburzy: poprzedni' – ca=y
=a<cuch logicznych nast"pstw, o kt[rym na pocz'tku, jak ksi"ga
w"drowa=a od kniazia Czetwerty<skiego do Moskwy, przez metro-
polit" Mohi=" i kupc[w.
B='d ]sprzeczno>:\ wykry=em, robi'c schemat, inaczej – nie do
wykrycia; schemat od zrobienia kt[rego i podobnych wzdrygaj' si"
autorzy publikacji. W zamian tysi'ce s=[w, a w nich b="dy.
Oto jeden z nich.
Maj'c powy/sze na uwadze – ci'g dalszy Przedm[w.
 KRONIKI
Pogodinskiego 1852 750 Chlebnikowski spisok ]odpis\ u
Krakowski
R"kopis w 1°, 386 spi"tych, g=adkich kart papieru XVI w., pismo
biskupa A. Naruszewicza,

o
ustawowe. Na przepisanej karcie 1 “filigran” ]znak wodny\ – herb

➛
z +ucka, 1790-te
Jaros=awla z 1756 roku, i litery JaMAZ. Tu spis kniazi[w w=adaj'cych
>led{ na schemacie
Kijowem do zdobycia grodu przez Batego }1240.12.06, z Ipat. ltpsi&|.
Ermo=ajewski, Moskwa, 1814 Se /e sut imiena kniaziem Kiewskym, knia/iwszim w Kiewie do izbicia
W. A. Golicyna, kijowskiego gub. 1711 Batyewa, w poga<stwie buduszczim&
“Pogodinskiego” Pierwej pocz"li kniaziowa: w Kijowie Dir i Askold, wsp[lnie, a po nich –
Oleg, a po Olegu – Igor, a po Igorze – Swiatos=aw, ... itd., w kolejno>ci&
kupca ko=omnskiego – P. Chlebnikowa, 1770-te Swiatos=aw ˘ Jaropo=k ˘ Wo=odimer, kt[ry kniaziowa= w Kijowie }i| kt[ry
“proswieti” ]o>wieci=\ ziemi" Rusk' >wi"tym chrztem. Po W=odzimierzu ˘
kupca moskiewskiego – I. Kozmina, circa 1769
Swiatopo=k ˘ Jaros=aw ˘ Izas=aw ˘ Swiatopo=k ˘ Wsewo=od ˘ Wo=odimer
logotheta ]poborcy\ Mo=dawii – Witolta Maroca Monomach ˘ Mstis=aw ˘ Jaropo=k ˘ Wsewo=od ˘ Izas=aw ˘ Rostis=aw ˘
]Witolt Maroc – bojarem Mohi=y circa 1615 Mstis=aw ˘ Hleb ˘ Wo=odimir ˘ Roman ˘ Swiatos=aw ˘ Rurik ˘ Roman ˘
metropolity kijowskiego – Petra Mohi=y 1633–1646 Mstis=aw ˘ Jaros=aw ˘ Wo=odimir Rurikowicz, namiestnik Dani=y.
kniazia Stefana Czetwerty<skiego 1621 Za czas[w namiestnika Batyj “wziasza” ]zdoby= by=\ Kij[w }1240.12.06,
z ?ywotowa, na Ukrainie, 135 km SW od Kijowa bo latopis syna Dani=y – Mstis=awa Romanowicza, od 1289.04.10, J.D.|.
“Chlebnikowski” kopiowany w 1560-tych Od karty 384, do ko<ca – wypisy z biblijnej “Ksi"gi Esfir” II, 1–20, i IX, 2–17.
wiadomo>ci 855–1292 Przek=adki z czystych kartek papieru, w numeracji stron, wstawione
kartki oznaczone numerami ]w nawiasach\&
Jarockiego, 1651 • dwie kartki wstawione po karcie 27 ]oznaczone str. 53–56\,
Krzemieniec • dwie kartki – po karcie 44 ]oznaczone stronami 91–94\,
Latopis Litwy na Wo=yniu • jedna kartka – po karcie 46 ]oznaczone stronami 99–100\,
1427–1430 • trzy kartki – po karcie 132 ]oznaczone stronami 273–278\,
• jedna kartka – po karcie 161 ]oznaczone stronami 337–338\.
Wiele znak[w czarnym atramentem, odnosz'cych si" do lat
+awrentiewska kopia 1, 1427 kopia 2, Ipat. 1428 1753–1756, cz"sto wyci"te przy spinaniu, w nast"pstwie, spi"cie
6. ep. Dionisija 4. wo=y<ski 4. wo=y<ski wykonane wkr[tce po 1756 r.
]Suzd.-Akad.\ niedatowany datowany Podstawowa cz">: r"kopisu napisana w ko<cu lat 1550-tych – pocz.
1205–1419 }1205–1292| 1205–1292 lat 1560-tych, “filigran”& kilka wariant[w Wieprza, 1560 r. Ta podstawo-
5. Michai=a Twer. 3. Kijowski 3. Kijowski wa cz">: przepisana jednym pi>cem, z wyj'tkiem fragmentu tekstu
]Suzd-+awr.\ 1111–1199 1111–1199 na karcie 226. Po “oprzydzieleniu A. A. Szachmatowa” ]okre>le-
1111–1305 2. Nestora 2. Nestora niu przez A. Sz.\& ªj"zyk r"kopisu po=udniowo-rosyjski ze wszemi
1. Silwestra 855–1110 855–1110 typowymi, miejscowymi osobliwo>ciami.º Przypisy XVII wieku na
855–1110 odwrocie ostatniej karty potwierdzaj' po=udniowo-rosyjskie pocho-
dzenie odpisu& “Napisa=sja byst sija knigi powieleniem”, nast"pnie
drug' r"k'& “Bo/im do monasty...” ]zapis nie zako<czony\, “niepo-
6. episk. Dionisija
sredstwienno” ]znacznie\ dalej& ªjest teraz }w=asno>ci', J.D.| jego
]Suzd.-Akad.\ Mstis=awa Dani=owicza
mi=o>ci pana Witolta Maroci logotheta ziemi Mo=dawskiejº.
1205–1419 “Romanowicza” logothet ]poborca\ ¯ gr. logo` % thet ¯ thetos ]umiejscowiony, ulokowany\.
855–1292 Ni/ej, innym charakterem& «Wito=t lokothet ziemi Mo=dawskiej ksi"g"
4. wo=y<ski t" ukrad= by= “u otca namiestnika Uste:kogo na mieste Krosnik.»
Dmitreja Konst. 1377 niedatowany Uste:kogo – u Ste:kogo, wg A. A. Szachmatowa, prawid=owo ˘ u ojca
5. Michai=a Twer. }1205–1292| Steckiego, namiestnika miasta Kro>nik ¯ krosna % nik ]rzemie>lnik\.
]Suzd-+awr.\ 3. Kijowski 1111–1199 ojciec – namiestnik – Stecki ; nie jest zupe=nie jasne, kto by= namiestnikiem&
1111–1305 2. Nestora 855–1110 ojciec ]o kt[rym mowa\, czy Stecki ]namiestnika Steckiego z Kro>nika\$
1. Silwestra typowe uj"cie okresu Odrodzenia, prowadz'ce do zamieszania.
855–1110 Ste:ki ¯ miejscowo>: Steczin, pol. Steczyn, CzÇ ˘ Styczy<ski.
Do XVII wieku, cz">: kart w Chebnikowskim spisku zosta=a utracona,
4. wo=y<ski
inne karty przemieszane. W miejsce zaginionych kart do='czono
niedatowany
nowe, przepisane z innego odpisu Ipat. latopisu. Tak pojawi=y si" kar-
5. Michai=a Twer. }1205–1292|
ty& 130, 131, 182, 224, 225, 332, 333. Przy tym, uzupe=nienie tekstu na
]Suzd-+awr.\ karcie 182 okaza=o si" zbyteczne, bo odpowiadaj'ca karta nie zosta=a
1111–1305 utracona, lecz znajdowa=a si" w innym miejscu, pod 186. W ten spos[b
Rurika Rostis=awicza 1198
1. Silwestra wynik=o powt[rzenie tekstu, oddaj'ce – zagadkowo – r[/ne spiski
3. Kijowski 1111–1199
855–1110 Ipatiewskiego latopisu.
2. Nestora 855–1110
z b="dem& Ipatiewski latopis by= w Kostromie ]w Rosji P=n.\, a Chlebnikowski
w Rosji Po=udniowej. Podstawa kopiowania nie rozpracowana – to st'd.
Königsbergski 1671 R[/nice w tek>cie spowodowane kopiowaniem&
3. Kijowski ˘ kopia nr 1 ˘ Chlebnikowski lat 1560-tych ]“1560”\.
Radziwi==. c. 1650
1111–1199 ˘ kopia nr 2, 1428 r. ]znana jako Ipatiewska ltps\.
Grodno c. 1600 Kopia nr 1 ] ˘ Chlebn.\ pozosta=a na miejscu, we W=odz. Wo=. i Kijowie,
Smole<sk 1487 a kopia nr 2 ]Ipat. ltps\ ˘ Smole<sk ˘ dalsza droga, przez obr"b Moskwy
Konstantina Rost. 2. Nestora ˘ Kostroma n(Wo=g'.
“Rostowski” 1212 855–1110 Tu, w Chlebn. “1560”, utracony tekst uzupe=niono z ltpsu Mstis=awa D.
855–1205 • • • Tekst na wstawionych kartach – ci'gnie Przedmowa do wydania
W=adimera Monomacha 1116 1998 – 130, 131, 182, 224, 225, 332, 333 pisany jednym charakterem
1. Silwestra pisma na papierze ze znakiem herbowej tarczy z Bycz' G=ow'.
855–1110 Analiza papieru drukowanego w XVII wieku na terytorium Ukrainy
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
pozwoli=a odkry: to/same, lub bardzo bliskie warianty w Ewangelii,
wydanej w 1637 roku, w Typografii Kijewo-Peczerskiej =awry. W ten
spos[b, wstawione karty do Chlebn. spiska mog' by: odniesione
do 1637 roku.
Obecnie zarysowa=a si" mo/liwo>: ustanowienia “liczno>ci prawsz-
czyka” ]osoby w=adaj'cej, tj. posiadaj'cej\ Chlebnikowskiego spiska.
W dalszej cz">ci – by= nim metropolita Pieter Mohi=a ]pol. Mogi=a\
1633÷1646, o czym obszernie uprzednio, w tym o trzech przypisach
w j. polskim, na marginesach, ˚nr 700.
Na uwag" zas=uguje mo=dawski logothet Wito=t Maroc, kt[ry w
pewnym czasie wszed= w posiadanie Chlebnikowskiego spisoka,
i by= “ciasno” ]blisko, intymnie\ zwi'zany z rodzin' Mogi=[w – s=u-
/y= na dworze Ieremiego, a w 1615 roku, w tym samym “Ustij” kt[re
nadmienione jest na ostatniej karcie Chlebnikowskiego r"kopisu, on
“nazwany” ]wyliczony\ jest w>r[d “czestnych ]niez=omnych\ i wier-
nych” bojar[w wdowy Jeremiego – Elizabety ]El/biety, ¯ Elizabeth\.
ciekawe, /e informacja o mo=dawskim Wito=cie Maroku wyrzucona jest na
koniec Przedmowy 1998. Bo niejako wchodzi=a konflikt z Piotrem Mogi='
kt[ry w tym okresie mia= posiada: [w r"kopis.
752 Pogodinski spisok ]odpis\ u
R"kopis w 1°, na 323 kartach.
Wodne znaki r"kopisu&
1. Wieprz ]kilka wariant[w\, przytoczony w albumie T. W. Danowej
i L. M. Kostiuchinej ]innych autor[w publikacji\, pod 1618,
2. Tarcza pod kt[r' trzy skrzy/owane strza=y, z lat 1621–1623,
u/ywana w Typografii Kijewo-Peczerskiej =awry.
Pogodinski r"kopis wadliwy, brak w nim pierwszych kart i tekst
zaczyna si" od s=[w& «mir; s; greky, otpousti posly odariv
skoro[ i helqdi[ i v=skom» znajduj'cych si" pod 6453 }945|
]Po=n. sobr. russ. ltpsej, tom II, kolumna 42\
“usprawnienia” w zasadach pisowni ]z grekami\ i kroju liter,
to nie jest wierne przytoczenie pisowni r"kopisu.
Utracony jest tak/e koniec latopisu, “zawierszony” s=owami&
«i molitvenik; da v= episkop;[ Peremywl;skou[, da euan-
gelie oprakos, okovanno srebrom s= 'enh[gom, sam 'e»
]Po=n. sobr. russ. ltpsej, tom II, kolumna 926\
o wk=adzie W=odzimierza zmar=ego 1288.12.10 do Prawos=awnego Ko>cio-
=a; tu tak/e “usprawnienia” – w Ipatiewskiej ko<cowe s=owa wygl'daj'
]te/ z niewielkimi zmianami, dokonanymi przeze mnie, z powod[w czysto
technicznych – niewydolno>ci komputera& pisania liter w pionie\&
da eügl∑e oprakos, okovanno srebr\m s= 'enh[gom, sam 'e
Zale/no>: Pododinskiego spiska od Chlebnikowskiego okre>la si"
nast"puj'cymi obserwacjami&
W Pogodinskim tekst zapisu 6454 doprowadzony do s=[w& «i nie
mo/asze wzjati grada», kt[rym jak raz ko<czy si" karta 22 ty=
Chlebnikowskiego, po czym przepisane dok=adnie karty 38–42 ty=
Chlebnikowskiego, zawieraj'ce fragment zapisu 6494. Za tym “iz=o-
/enie” ]kompilacja, sk=ad, w tym wypadku& ci'g dalszy\ w Pogodin-
skim wraca do ko<ca zapisu 6477 i przed=u/a do s=[w «bywszim
owiem carem» zapisu 6494, kt[rymi “zawiersza si"” ]ko<czy si"\
tekst na karcie 37 ty= Chlebnikowskiego.
...itd.
Z przedstawionego pogl'du wida:, /e orygina=em dla Pogodinskiego
spiska, widocznie, s=u/y= Chlebnikowski, w kt[rym by=y przestawio-
ne karty. Problem zako<czenia tylko w tym, czy Pogodinski spisok
bezpo>rednio przepisany z Chlebnikowskiego, czy te/ mi"dzy nimi
istnia= jaki> po>redni$ Istniej' dane, /e Pogodinski r"kopis przepisany
zosta= bezpo>rednio ]#\ z Chlebnikowskiego. I tak, w Pogodinskim,
okaza=o si", opuszczone zosta=y s=owa& «w Ougrowsku, i/e stupi
na sto= mitropolii i» ]Po=n. sobr. russ. ltpsej, tom II, kolumna 740,
przypis 54\ zajmuj'ce dok=adnie jedn' linijk" w odpisie Chlebni-
kowa ]karta 312 ty=\. Pomy=ka spowodowana efektem spojrzenia,
gdy pisiec ko<czy pisa: jedn' linijk" i przechodzi do nast"pnej,
“dopuszczaj'c” przy tym przeskok przez jedn' lub wi"ksz' liczb"
linijek. Podobne opuszczenie, pewnie, mog=o znajdowa: si" w
pierwowzorze Pogodinskiego spiska, lecz “dzie=o” ]rzecz\ w tym,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
/e pisiec uwiarygodni= tekst z orygina=em i zamie>ci= opuszczone
s=owa na dolnym marginesie. To mo/na wyja>ni: tylko za=o/eniem,
/e orygina=em Pogodinskiego s=u/y= “imiennie” ]z nazwy\ Chleb-
nikowski spisok. Jeszcze jeden przyk=ad& przepisuj'c na karcie 27
zapis 6677 roku, pisiec Pogodinskiego spiska skopiowa= cztery
ostatnie linijki karty 231 ty= Chlebnikowskiego r"kopisu absolutnie
dok=adnie – linijka w linijk"#
w ostatnim wypadku, wnioski wyci'gni"te z przes=anek po>rednich s'
cz"sto b="dne.
ja znalaz=em wi"cej miejsc wskazuj'cych, /e Pogodinski by= przepisany
z Chlebnikowskiego.
753 Odpis GRADA, th. 181, nr 10 u
R"kopis w 1°, na II % 346 kartach, pisany jednym charakterem pisma,
na “go="bim” papierze, z dat' 1814. Na karcie 346 zapis pisarza& «Z
orygina=u tego latopisu przepisa= “kolle/skoj registrator” Pietr Bolsza-
kow. Odpis ten “zwierja=” ]por[wnywa= i uto/sami= – uwierzytelni=\
z orygina=em “kolle/skij sowietnik i kawaler” Iwan ?danowskij.». Na
karcie 1 dopisano r"k' A. Malinowskiego& «T" letopis, zwan' Wo=y<-
sk', podarowano Archiwum Biblioteki w 1816 roku. A. Malinowskij.»
}Aleksei Theodorowicz Malinowski, cz=onek Obszcz. Ist. i Drewn. Ros.|
kolle/skij ¯ college ]szko=a poziomu uniwersyteckiego, szko=a wy/sza,
uczelnia, lub gimnazjum, szko=a >rednia\.
Kijewo-Mohilia<ska kollegia w Przedmowie, przy opisie Ermo=ajew-
skiego latopisu, powsta=ego ok. 1637.
754 Krakowski odpis, u
znajduj'cy si" w Bibliotece Czartoryskich Narodowego muzeum w
Krakowie, kolekcja Adama Naruszewicza, tom 122.
R"kopis “w bolszoj list” ]wielkiego formatu, du/ych kart\, zawiera 864
% I nienumerowanych stronic. “Filigran” ]znak wodny na papierze\ –
jeden& herbowa tarcza z r[/kiem, pod kt[rym inicja=y I. H.
]I. Hessels\.
R"kopis specjalnie zam[wiony dla polskiego historyka Adama
Naruszewicza ]1733֠1796\, ale wykonanie manuskryptu nale/y
odnie>: do czasu oko=o 1795÷1796.
wracamy z P[=nocnej Rusi ]rzekomo Ipat. i Pogodin.\ do Po=udniowej&
Krakowski spisok pisany =aci<skimi literami z p=d. ruskiego latopisu,
wykonanego w 1621 r., z polecenia kn. Stefana Czetwerty<skiego,
w ?ywotowie }cerkiew Pokrowska parafii w Skale, uposa/ona 1742
przez Barbar" Wy/yck', katolicka kaplica nale/'ca do katol. parafii w
Oratowie, synagoga i dom modlitwy /ydowski; ludno>: mieszana, w
1863 – 2.965 os[b& 1.870 prawos=., 43 katol., 1.052 /yd[w, J.D.|.
Izwoleniem Otca y spospieszeniem Syna y z sowierszeniem prosviatoho
y /ywotworaszczoho Ducha, powielenijem y wsiakim cztanijem b=aholu-
bieznaho Kniazia Stefana Czetwertynskoho, pobornika i rewnitela b=aho-
wieryia jedynyia swiatyi Kaftoliczeskija i Apostolskija Cerkwi, napisana
Kniha rekomyia Letopisiec, Ruskaja kronika knia/enija Rossyjskoho w
dzierzawie jeho mi=osti w b=ahospasennom hradzie ?ywotowie w leto
od so/dania mira 7129, a wop=oszczenija Hospoda Boha y Spasa naszoho
Isusa 1621, miesieca marca dnia 23.
Prezde seho roku priecha= w } |1 Teofan2 Bo/eju mi=ostiju swiatoho hrada
Jerozolima y wseia Palestyny Patryarcha z Moskwy do Kijowa, za pano-
wania korola Jeho mi=osti Polskoho Zykhmonta, ju/e treteho3, w Kijewie
poswiati= Mitropolita Jowa Boreckoho, y odiecha= do Kozackoho miesta
Tierechtemirowa, bojaczy si", aby od Lachow nie by= pos=any w zatoczenije, z
Tierechtirowa4 odprowadzili jeho kozaki Zaporoskije przez ziemlu Ruskuju
do ziemli Mo=dawskoie, a hdy prowadili Patryarchu, tedy Jeho mi=ost knia{
Czetwertynski, iako b=ahoczestywyi pan dierzawca Zywotowski z wielkim
tumultom ludu konno potka=, a duchowie<stwa niema=o sobrawszysia
pieszo sostretili z krestami y woprowadili w zamok Zywotowski, w subotu
miasopustnoju w roku 1621, miesieca Feura=a 3 dnia.
Tretieho dnia po pryiezde pob=ohos=awiwszy wsiu familiju knia/ati Jeho
mi=osti Stefana Czetwertynskoho, odiecha= Patryarcha, tamze czestno
odprowadziwszy jego oddali Wo=ochom5.
Zatem inn' r"k'& Koniec tego dzie=a.
przypisy 1÷5 w nast"pnej kolumnie. Wi"cej, ˚?ywot[w nr 1660.
 KRONIKI
1. tak w r"kopisie, opuszczone& ?ywotow.
2. w=a>ciwie Theophan ¯ gr. Theo ]B[g\ % phane ¯ phainein
]zjawia: si", pokazywa: si"\; s=aw. f ^ =ac. th, ph, t, f.
Transliteracja wyk=adni' znajomo>ci j. obcych i wymiany
d{wi"k[w& Theodor ˘ Fedor, pharmakeia ˘ farmacja, Sophia
˘ Zofia, Frus ˘ Thrus ]drozd\, fofoud;a ˘ tafta, itp.
3. Zygmunt trzeci – Zygmunt £ Waza, kr[l Polski 1587÷1632;
ten sam kr[l na czo=owej stronie Radziwi==owskiego ltpsu.
4. tak w r"kopisie.
5. por. logo(loko-thet ziemi Mo=dawskiej w Chlebnikowskim;
to mo/e pom[c w rozwi'zaniu przepisywania latopis[w.
Nie ulega w'tpliwo>ci, /e orygina=em dla Krakowskiego spisoka s=u-
/y= Pogodi<ski ]jak to i wy=o/y= A. A. Szachmatow\& zauwa/ona wy-
/ej pl'tanina, charakterystyczna dla komilacji Pogodi<skiego spiska
w pe=ni “odcisn"=a si"” w tek>cie Krakowskiego; w niej pojawi=y si"
tak/e indywidualne pomy=ki pi>ca Pogodi<skiego spiska i “podnow-
lenja w jazykie” ]nowe s=owa, neologizmy\.
opu>ci=em d=ugie uzasadnienie A. A. Szachmatowa.
755 Spisok Ja. W. Jarockiego, BAN, 21.3.14 u
R"kopis w 1°, na II % 243 kartach, przepisany w 1651 r. w kijow-
skim monasterze Niko=y Pustynnego, jak o tym >wiadczy zapis na
karcie 1 ty=& «Ksi"g" t" pisa= Marko Bundur, zakonnik i “pos=usznik”
]urz"dnik\ monasteru >wi"tego Niko=y Pustynnego, “z powieleniem”
]z poleceniem\ w Bogu przewielebnego }wykre>lone w r"kopisie& jego
m ¯ jego mi=o>ci, magnificencji| ojca Isaji Trochomowicza, igumena
wtenczas Nikolskiego, “roku” ]sic\ 1651, miesi'ca maja “skonczasja”
dnia 17 ]sko<czony miesi'ca maja, dnia 17\»
polskie& rok, przewielebny, i – mo/e – ]wykre>lone\ “jego m”.
R"kopis przyj"to do BAN w 1910 r. od Ja. W. Jarockiego – dyrektora
“kommerczeskiego ucziliszcza” ]szko=y handlowej\ w Krzemie<cu,
w Wo=y<skiej guberni.
Odpis zawiera w sobie redakcj" Ipatiewskiego latopisu ]karty 1÷231
ty=\, opisy lat 1299÷1315 z historii W"gier, Polski, i Litwy, esej pt. «O
proroctwie metropolity Piotra» ]karty 231 ty= ÷ 232 ty=\, «Skazanie o
Mamajewom poboiszcze» ]Opowiadanie o boju z Mamajem, 1380;
karty 232÷242 ty=\.
Odpis “defektnyj” ]wadliwy\ – brak w nim wielu kart, tak w samym
zestawie latopisu, jak i w Opowiadaniu o boju z Mamajem.
756 Ermo=ajewski spisok ]odpis\, RNB, F.IV.231 u
R"kopis w 1°, na 391 kartach }312 kart, wg wydawc[w 1843|, pi-
sany jednym charakterem pisma z pocz. lat 1700-tych. Dwa znaki
wodne, oba – herbami Amsterdamu, pod jednym =ac. litery IP, pod
drugim – litery RG. Papier spi"ty, opatrzony s=aw. literami RF i SQ,
i rokiem – 1781.
Kupiony 1814 od Aleksandra I. Ermo=ajewa na u/ytek Ipmeratorskiej
Publicznej Biblioteki, przez jej dyrektora – Alekseja Olenina.
Uprzednio, m.in. nale/a= do biblioteki D. M. Golicyna, kt[ry w 1711
roku zosta= Kijowskim gubernatorem.
Ermo=ajewski r"kopis posiada ten sam zestaw, co Jarockiego;
na kartach 1÷292 zawarta osobna redakcja Ipatiewskiego latopi-
su, na karcie 292 ty=& latopisowe zapisy lat 1299÷1315 wg historii
W"gier, Polski, i Litwy, esej «O proroctwie metropolity Piotra», na
kartach 293÷312& «Skazanie o Mamaewom poboiszcze» ]Opowie>:
o pobiciu w bitwie Mamaja, 1380\.
Wielce bliskie sobie teksty w obu odpisach. Jednak/e Ermo=ajewski
spisok, chocia/ bardziej p[{ny, tym nie mniej nie zbie/ny z odpisem
Jarockiego.
czyli zn[w, mowa cyganki& tak, ale nie – bliskie, ale nie zbie/ne.
O tym >wiadcz' nast"puj'ce przyk=ady ]w liczbie siedmiu\.
nie przytaczam, w nich cytaty z Ermo=ajewskiej, gdy w Jarockiego wyra-
zy w cytatach s' opuszczone b'd{ przekr"cone. W jednym oba odpisy
pomy=kowo& ªw Korsuniuº zamiast ªw Kurskuº, w innym& ªku zaborolomº
– ªku zaboromº, itp.
W osnowie odpis[w Jarockiego i Ermo=ajewskiego “po=o/ony”
]znajduje si"\ Chlebnikowski spisok. Podtrzymywane jest to na-
st"puj'cymi napomkni"ciami&
• Po karcie 27, w Chlebnikowskim spisoku utracona jedna karta,
co spowodowa=o opuszczenie tekstu w odpisie Jarockiego ]karta
13 ty=\ i Ermo=ajewskim ]karta 23\. Ciekawe, /e w 1621 roku, gdy
przygotowywano kopi" Pogodinskiego, dana karta by=a jeszcze na
miejscu ]Po=n. sobr. russ. ltpsej, tom II, kol. 56÷58\, zestawienie
wi"c pierwowzoru odpis[w Jarockiego i Ermo=ajewskiego odnosi
si" do czasu po 1621.
• Po karcie 44, w Chlebnikowskim utracona jedna karta, a nast"pny
zaczyna si" s=owami& «...u/iki swoja s p=aczem.» Pisiec Pogodinskie-
go spiska przepisa= tekst mechanicznie, nie zauwa/aj'c opuszczenia.
W spiskach Jarockiego ]karta 24 ty=\ i Ermo=ajewskiego ]karta 36\
tak/e “dopuszczen propusk”, ale opuszczenie poprzedzone s=owami&
«Caryca Anna braci swych car[w “ob=obyza” ]obca=owa=a\, “u/iki”
]u/yk[w, krewniak[w\ swoich z p=aczem.»
• Po karcie 46, w Chlebnikowskim spisku utracona jedna karta, i
opuszczenie to powtarzaj'& Pogodinski, Jarockiego ]karta 25 ty=\,
i Ermo=ajewski ]Po=n. sobr. russ. ltpsej, tom II, kol. 100÷103; Do-
datek str. 8\.
• Po karcie 128, w Chlebn. spisku utracono kilka kart, opuszczenie
dok=adnie powtarzaj' spisok Jarockiego ]karta 79 ty=\, i Ermo=aj.
]Po=n. sobr. russ. ltpsej, tom II, kolumna 286÷293; Dodatek str. 23\.
Gdy powstawa=a kopia Pogodinskiego, w Chlebnikowskim brako-
wa=o tylko jednej karty, i to zn[w utwierdza, /e pierwowz[r odpisu
Jarockiego i Ermo=ajewskiego z=o/ony by= po roku 1621.
• W Chlebnikowskim – okaza=o si" – karty 134 i 139 s' nie na miejscu,
i spowodowana tym “perestanowka” ]przestawienie\ tekstu znalaz=o
si" w spiskach Jarockiego ]karty 81÷84\ i Ermo=ajewskim ]Po=n. sobr.
russ. ltpsej, tom II, kolumna 305÷349; Dodatek str. 24÷28\.
I tak, najwyra{niej, w osnowie protografu odpis[w Jarockiego i
Ermo=ajewskiego le/y Chlebnikowski spisok. Kopia Chlebnikow-
skiego spiska, z kolei, by=a poprawiana wg innych {r[de=; pocz'tek
latopisu uwierzytelniono z Twerskim latopisem ]chocia/ nie w tej
formie... zn[w – mowa cyganki& tak, ale nie\, a dalszy tekst poprawiony
wg drugiego odpisu Ipatiewskiego latopisu ]najwidoczniej, wielce
staro/ytnego\.
z orygina=u 1288(89 wykonano dwie kopie, kopi" nr 2 znaleziono
k(Kostromy. Tu, Chlebnikowski, 1550(1560 ]z kopii nr 1\, poprawiany
z orygina=em – przez to wielce staro/ytnym “odpisem” Ipatiewskiego
latopisu.
Zestawienie danej redakcji – ci'gnie Przedmowa do wydania
1998 – nale/y “datowa:” czasem bliskim 1635, “poskolku” znak na
marginesach przy zdaniu 6505 r. }997| w odpisie Jarockiego ]karta
28 ty=\ i Ermo=ajewskim ]karta 40 ty=\& ªprzodek pana Kisielaº – od-
powiada historycznym wskaz[wkom o przodkach Adama Kisiela w
po>wi"conym jemu, pisanym przez Silwestra Kossa i wydanym w
“Paterikonie” 1635 r.
chaos sk=adni zdania& ...w po>wi"conym jemu }co po>wi"cone$|,
pisanym przez Silwestra Kossa i wydanym w “Paterikonie” 1635 r.
powinno by:& ...w po>wi"conym jemu “Paterikonie”, pisanym przez
Silwestra Kossa, i wydanym w 1635 r.
Nale/y doda:, /e znaki-nag=[wki na marginesach odpis[w Jaroc-
kiego i Ermo=ajewskiego oddaj' pogl'dy kijowskiego metropolity
– Piotra Mogi=y, dlatego mo/na z zaufaniem zako<czy:, /e nowa
latopisowa redakcja wykonana osobi>cie przez Piotra Mogi=", lub
w bliskich jemu kr"gach.
W dalszej cz">ci Przedmowy logiczny wyw[d z b="dem& Nestor
monachem w Kijewo-Peczerskim monasterze, dlatego nie b"d"
go przytacza=.
W logicznym ci'gu, jeden fa=sz powoduje fa=szywy wynik.
757 Odpis BAN, 17.11.9 u
Kopia Ipat. wykonana przez archeografa W. G. Anastasowicza w 1819,
z wariantami Chlebnikowskiego i Ermo=ajewskiego odpisu. Na karcie
3 zamieszczony napis& «S. Petersburg 1819 roku. Spisywa= i “zwo-
dzi=” ]zbiera= i ='czy=, sk=ada=, kompilowa=, dokona= syntezy\ W. A.
}W. G. Anastasowicz|»
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
758Ipatiewskaja letopis BAN, 16.4.4 u
Ipat;evskaœ l≠topis;
Ipat;evskij spisok=. L≠topisec= Kievskoi.
Pisana – wg moich docieka< – w latach 1428÷1432 ]przez 5 lat\.
Wg Przedmowy do wydania 1843, nadpisy skoropisem XVII wieku&
• Sπœ kniga Ipatckogo monastyrœ
slugi Tixana Ondr≠eva syna Mi'ueva.
• kniga Ipatckogo starca Tarasπœ.
Po charakterze i kartce – odnosi si" do czasu oko=o 1425.
Przypisek na str. 8, pod zapisem o wezwaniu kniazi[w, wskazuje, /e w
6958 ]1450\ r"kopis by= w r"kach zami=owanego do wiedzy czytelnika,
lub jego kompilatora ]autora\.
306 kart, czyli 612 stronic, stylem ko<ca XIV i pocz'tku XV wieku.
Wg Przedmowy do wydania 1998& r"kopis w 1°, na 307 kartach.
W XVII w. nale/a=a do Ipatiewskiego monasteru w Kostromie, na
odwrocie pierwszej karty& kniga Ipatckogo monastyrq l≠to-
pisec= o knq'enπi – wg Przedmowy do wydania 1843 ]zmiany
w pisowni 1998 i ªznajduj' si" i inne, monasterskie przypisyº\.
N. P. Lichaczew datowa= r"kopis czasami oko=o 1425 roku }1428,
wg J. D.|, «Bumaga i drewniejsze buma/nye melnicy w Moskowskom
gosudarstwie» Sankt-Petersburg, 1891, str. 52–53.
Ju/ tu wida: r[/nice w tre>ci przypis[w i kszta=cie liter ]kroju
czcionki\. Niedok=adno>: i powierzchowno>: jednym z kilku po-
wod[w /e rosyjscy badacze ton' w b="dach.
Ciekawe, /e w odniesieniu do Ipat. latopisu, Rosjanie u/ywaj' «star-
szy odpis» i «m=odszy odpis», ale opisuj' tylko jeden z nich – jego
fizyczne cechy ]«starszy» to pierwowz[r Chlebnikowskiego, kopia 1\.
Wg Przedmowy 1998, latopis sk=ada si" z dw[ch “pamiatnikow”
]pomnik[w\ kijowskiej kompilacji 1198, i przed=u/aj'cego kompilacj"
– halicko-wo=y<skiego “niepogodnego” opowiadania, dochodz'cego
do ko<ca XIII wieku. Przy czym, ostatnie zapisy ]zawarte w Ipat.
odpisie 1292 r.\ dotycz' historii pi<sko-turowskiego ksi"stwa. Istniej'
podstawy przypuszcza:, /e synteza halicko-wo=y<skiego latopisania
z kijowskim “swodem” 1198 mia=a miejsce we W=odzimierzu Wo=y<-
skim, przy kniaziu W=odzimierzu Wasilkowiczu.
wysoce naukowe uj"cie, z b="dem w sprawie W=odzimierza Wasilkowicza,
o czym uprzednio – umiera= wtedy; latopis pisany dla jego zmiennika –
Mstis=awa Romanowicza ]syna Dani=y wo=.\, w Brze>ciu Lit. n(Bugiem.
Kijowski “swod” ]sk=ad, z=o/enie\ wykonany w Michaj=owskim Wy-
dubickim monasterze, jego {r[d=ami&
1. kijowskie, wielkoksi'/"ce “swody” ]kompilacje, syntezy\,
2. rodzinna kronika smole<skich Ro>cis=awicz[w }†1168.03.14|,
3. czernihowski latopis kniazia Igora ¯ Swiatos=aw }1166–†1190|,
4. w=odzimierski latopis Wsewo=oda Bolszoe Gniezdo }†1212.04|.
Poza tym, w zestawie XII wieku zawarte wstawki z Halicko-Wo=y<-
skiego latopisania.
przytaczam z ostrze/eniem, dla formalno>ci, po mych do>wiadczeniach.
Rosjanie – nie wiedz'c – poszatkowali pisanie na drobne okresy, i liczne
{r[d=a, na wszelki wypadek. Tak te/ zrobili z wo=y<skim latopisem, o czym
w dalszej cz">ci. Pisany w ca=o>ci przez jedn' osob", na podst. archiwum
– dopatrzyli si" 5-ciu latopis[w i pi>c[w – zmiennik[w jeden drugiego, bo
nie mo/e by:, by jeden pisa= przez 90 lat. Z logik'& gdy jeden ko<czy= pisa:
– akurat drugi zaczyna=, z innymi b="dami, dodaj'c przy tym – znamienne
– /e “cz">ci sk=adowe” nie maj' j"zykowych granic, ˚nr 788.
Kijowski “swod” 1198 pisany dla Rurika Rostis=awicza 1199–1203–1205–
†1215, ca=kiem mo/liwe, /e w='czono we< wszystkie dane o tej ga="zi&
kij. Mstis=aw †1131 ˘ smol., kij. Rostis=aw Chrobry †1168 ˘ Rurik †1215.
Ale, je/eli Ipat. latopis pisany by= 1428–1432 we W=odz. Wo=. ]Rosjanie
nie>wiadomi tej okoliczno>ci\, to oczywiste, /e pisiec wzbogaci= w[wczas
latopis kijowski o dane ze Smole<ska, wo=y<skie, i inne, bo kij. Mstis=aw
†1131 ˘ smol., kij. Rostis=aw †1168 ˘ kij. Rurik †1125, wszyscy trzej za-
siadali w Kijowie, a Rostis=aw – w Smole<sku i Kijowie. Tym samym lista
{r[de= kijowskiego swodu 1198 jest zbyt bogata.
Ciekawe czy Chlebnikowski ltps jest identyczny w tym okresie. Wskazy-
wa=oby to, /e pierwowz[r obu je ju/ posiada=. Ale, wykonany 1427 we
W=odzimierzu Wo=. – >wiadczy=oby tylko, /e we W=odz. Wo=. 1427 by=y
te {r[d=a, i niewiele wi"cej.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Wodne znaki latopisu&
1. Leopard ]5 wariant[w\, na kartach& 2÷33, 104÷111, 213÷236;
z lat 1404÷1415, 1414, 1420.
2. Delfin, na kartach& 34÷40 ]przemieszany ze znakiem Leoparda\,
41÷90, 112÷167, 253÷307; z lat 1415, 1417÷1418.
3. Dragon ]2 warianty\, na kartach& 65÷73, 98÷103, 168÷197 ]os-
tatnia karta nosi znak tak/e Lilii\, 206÷212, 237÷244; z 1428 roku.
4. P[=ksi"/yc pod sze>cioro/n' gwiazd' ]przemieszany ze zna-
kiem Delfina\& 90÷97; z 1419, analogii lat 1421÷1427.
5. Lilia& 198÷205, z lat 1405÷1419.
6. G"> ]przemieszana ze znakiem Delfina\& 245÷252; z 1418 roku.
W ten spos[b, r"kopis nale/y datowa: ko<cem lat 1410-tych i pocz.
1420-tych – wg autor[w Przedmowy }co z 1428$|, a wg mnie, rzecz
mia=a si" nast"puj'co, >ci>le, nie >redni' wa/on'; obstaj" przy swoim&
• orygina= – nieistniej'cy dzi> – ltps Mstis=awa Romanowicza, 1288,
• z orygina=u wykonano dwie kopie, w latach 1428–1432,
• kopi" nr 1 przepisano “1550(60”, odt'd znana jako Chebnikowski
]kupiona przez Chlebn., “1756”\, kopia nr 2 sta=a si" Ipatiewskim,
• dla kopii nr 2 ]Ipat.\ zu/yto czyste karty pergaminu po kopii 1 –
– Chebnikowskim, i Latopisie Litwy, 1427, i dodano karty 1428.
Tekst na kartach 2÷2 ty=, pisany innym charakterem, w jednej
kolumnie, pozosta=a za> cz">: r"kopisu – w dwu kolumnach.
Tu odr[/niamy 5 charakter[w&
1. na kartach& 3÷ 40 ]razem 74 strony\.
2. na kartach& 41÷ 73, 178÷212 ]razem 132 strony\.
3. na kartach& 74÷103, 285÷307 ty= ]razem 102 strony\.
4. na kartach 104÷177 ty= ]razem 146 stron\.
5. na kartach 213÷284 ty= ]razem 142 strony\.
Najwyra{niej, karty przepisywa=o 5 os[b cz">ciami, st'd niedo-
pisane karty ka/dej cz">ci; niedopisane karty& 73 ]trafiaj'cy na
10-t' “tetrad” – zeszyt\, 103 ]zamykaj'cy 14-ty zeszyt\,
212 ]w ko<cu 28-mego zeszytu\.
Tekst pisa=y trzy osoby, wg wydawc[w 1843& pierwsza, strony 1÷102, i
nast"pnie 197÷211, z pewn' odmian' pisowni liter na stronach 40÷72,
druga, strony 103÷196, trzecia, strony 212÷306, z poprawkami i dope=nieniami
na marginesach, p[=ustawowym prostym i przechodz'cym w skoropis.
Dok=adne, dialektyczne znaki oddzielaj' trzeci i czwarty charakter.
Dla trzeciego pi>ca charakterystyczne pomieszanie «u» i «v»,
«i» i «≠», «c» i «h». Tak/e te j"zykowe osobliwo>ci przypisane
czwartemu pi>cowi. Analogiczne odchy=ki j"zykowe swoiste i ostatnim
pi>com, lecz w o wiele mniejszym stopniu. We wst"pie do wydania
1908, A. A. Szachmatow pisa=, /e ªIpatiewski spisok wykonany w
jednej z p[=nocno-rosyjskich okr"g[wº, p[{niej uczony u>ci>li=, /e
Ipat. latopis ªpisany w po=. XV w., po wszelkiej “wnimosti” ]bacz'c
na wszystko\ – w Pskowie, z p=d.-rosyjskiego orygina=uº }z latopisu
Mstis=awa Romanowicza, 1288(89, w Brze>ciu Lit. n(Bugiem|.
z Pskowa nie po utartych drogach do Kostromy, wiod'cych naoko=o.
Najwyra{niej, A. A. Szachmatow nie baczy= na ten aspekt.
Wymiana UW nagminna na linii polsko-wo=y<sko-rosyjskiej.
J"zykowe osobliwo>ci Ipat. spiska jeszcze wymagaj' “tszczatielnogo
iz=uczenia” ]koniecznej nauki, dos=. /'dliwej, po/'danej\, “no” ]ale,
lecz\ co do lokalizacji miejsca pisania r"kopisu nie wolno wykluczy:
zachodnio-rosyjskich okr"g[w.
uwaga krytyka – tym razem 100@ racji& W=odzimierz Wo=., wg J. D.
G=[wn' osobliwo>ci', r[/ni'c' Ipat. spisok od Chlebnikowskiego
i innych zasadza si" na wniesieniu chronologicznej sieci }opisaniu
wydarze< latami| do halicko-wo=y<skiej cz">ci kompilacji; pierwowz[r
Ipat. odpisu chronologicznej sieci nie posiada= w syntezie wydarze<
XIII w., jak to wynika z por[wnania z Chlebnikowskim odpisem.
czyli wysoce naukowe uj"cie rzeczy prostych, przy tym halicko-wo=y<ska
cz">:, wyjawiaj'ca niewiedz", o czym uprzednio – polityk' cuchnie i niezna-
jomo>ci', bo nie w Haliczu pisany, przechowywany, ani odnaleziony.
Nie sztuk' jest opisywa: rzeczy proste w zawik=any spos[b, lecz odwrotnie&
zawik=ane – w prosty, przez to – zrozumia=y.
Opis Ipatiewskiej do='czy=em na samym ko<cu latopis[w Rosji Po=udniowej,
by st'd przej>: do wo=y<skiego latopisu, wchodz'cego w trzeci', i ko<cow'
cz">: Ipat. – do tekstu pisanego przed laty.
 KRONIKI
760 wo=ynskaja letopis u – ko<czy si" na 1292 roku ]jubileuszowy rok 6800\.
Wo=y< – gr[d nad Bugiem, na linii +uck–Hrubiesz[w, od niego 764 Orygina= latopisu wo=y<skiej, pisany by= ok. 1288–1289 ]najob-
nazwa okolicznych ziem, dzi> mjsc. Gr[dek k(Hrubieszowa. szerniejsza tre>: w tym czasie\, i – wa/ne – nie posiada= liczbowe-
Ale wo=ynskaja ltps pisana by=a w ca=o>ci 1288(89, w Brze>ciu Lit. go oznakowania lat. Mia= jednego autora – Chodork", pi>ca W=odzi-
n(Bugiem, na podst. dokument[w archiwum, by: mo/e – W=odzi- mierza – pisz'cego po 1252, wyjawiaj'cego swe imi" 1288. 0001-02-903.
mierza †1288.12 z Lubomli; przez “chronografa” 1252, Chodork" – Lecz autor nie m[g= opisa: dziej[w z pami"ci, bo zbyt du/o nazw osobowych,
}T|heodork" ¯ Theodorek, 1288. Z perspektywy Brze>cia, autor r[wnie geograficznych i fakt[w, kt[re zatar=yby si" po up=ywie lat. Nawet uczest-
du/o wie o Cho=mie ]dzi> Che=m Lubelski\, jak i o +ucku, zna sytu- nikom wydarze< usz=yby one uwadze. Latopis powsta= wi"c w oparciu o
acj" w Grodach Czerwi<skich i Haliczu, jest >wietnie poinformowany materia=y pisane bezpo>rednio po wydarzeniach, i dokumenty znajduj'ce
o przygotowaniach i wynikach wypraw tatarskich do Zawichostu i si" w archiwum. W ten spos[b tre>: aktu pokoju Litwy z Rusi' znalaz=a
Sandomierza ]t' drog' chodzili Tatarzy& W=odzimierz–Zawichost si" na pocz'tku, w Ipat. ltpsi pod 1215, wskutek przesuni"cia dokumentu
z jakiejkolwiek przyczyny, celowego lub przypadkowego.
n(Wis='\, zna ich imiona, ale s=abo zna za=o/enie Cho=ma ]gmatwa=\,
Dani=o by= wa/n' osob', lecz jego /ony ju/ nie, i nie zawaha= si" opisa:
a za=o/enie Halicza obieca=, lecz zupe=nie opu>ci=. wyst"pk[w Lwa, jeszcze za jego /ycia; Wasilko nieod='cznie z Dani='....
Czerwin – gr[d nad Huczw', od niego Ru> Czerweneska lub Czerwi<ska
]b="dnie Czerwona\, dzi> >ladu po nim nie ma – tylko wie> Czermno. 766 Orygina= wo=. ltpsi ma wyra{nie charakter wspominkowy, lecz
Czerwona, w oryginale by=oby krasnaja, a Czerweneska ¯ gr[d Czerwen ¯ jest niezwykle szczeg[=owy w opisie wydarze<, tras przemarsz[w,
czer ]wy/yna, wysoczyzna\ – bez zwi'zku z kolorem czerwonym. i przez to sprawia wra/enie pisanego na bie/'co.
We W=odzimierzu Wo=y<skim, w XIII wieku biskupami byli& Chronologicznie, od 1205 do 1273 wyst"puj'&
Ma=u /e wremieni minuwszi. i priwiedosza kormliczicza..., po sem /e do=gu
• }io|Asaph, uczony w klasztorze Íw. G[ry ]w Grecji\ –
wremieni minuwszi. mjate/ bys. me/i bratoma.., Dani=u /e knja/aszczu w
b≠ bo Asaf=, bl(a)'ennyi pri∂bnyi st˛l= St˛oe Gory., Haliczi. tako ma=u suszczu..., minuwszju /e wremieni. haliczane /e wygnasza
• Wasilij, ze Íw. G[ry – i potom b≠ Vasilπi ø S(vœ)toe Gory., Dani=owu. m]a\ter..., Dani=u /e togda dietsku suszczju ]Dani=o w[wczas
• Nikiphor, zwany Stani=o, bo by= s=ug' Wasylka uprzednio – dzieckiem by=\..., potom /e prijde ratju.., Dani=o bo m=ad be ]Dani=o m=o-
i potom b≠ nikifor. prorokom Stanilo. dym by=\..., Wasylka /e ne be. be bo w Wo=odimere m=ad..., ma=u wremieni
b≠ bo slouga Vasilkov= pre'∂e., minuwszu pris=a Dobros=aw..., ma=u /e wremieni minuwszu priechawszu
• Ku{ma Krotki – i potom Kouzma. krotkyi smirennyi /e Lachowie..., i eszcze bo Cho=mu. ne postawlenu bywszu..., w ta /e leta
wremieni minuwszu chronografu..., w ta /e let. ]ili pre/e ili potom.\..., potom
pr(e)p(o)d(o)bnyi. biskoup v=lodimerskπi. 0001-02-740 spiszem o sozdanji grad. i ukraszenie c]e\rkwi..., wremieni minuwszu. i
W Ugrowsku ]dzi> Uhrusk n(Bugiem\ by= prijde burondaj..., po sem /e minuwszima dwema letoma..., w pre/eczenom
• Iwan, przed kt[rym by= biskup }io|Asaph. /e lete Mindowgowa ubitja bys /e swadba..., Projdenewi /e eszcze knja-
Ioasaph wst'pi= na sto= metropolii ]do W=odzimierza Wo=.\ – /aszczu..., Projdeni /e eszcze knja/a w Litowskoj zemli...
Ivan biskoup;...b≠ bo pre'e togo biskoup;. Asaf=. v= Z b="d[w powsta=ych wskutek pisania dziej[w w formie “wypraco-
ourgovskou. i'e stupi na stol= mitropolii. wania na zadany temat” ]grubo po czasie\, a nie na bie/'co, autor
B=a/ennyj – b=ogos=awiony; pridbnyj, dzi> prepodobnyj – wielebny; smi- wo=y<skiej& Szwarna zwie zi"ciem Wojsze=ka ]...\, a W=odzimierza
rennyj – pojednawczy; Íwi"ta G[ra – klasztor Athon, na g[rze p[=wyspu – bratem Kondrata, Szelw ginie dwa razy. Z bitw' nad Ka=k', roku
Chalkidike, w Grecji, pol. Atos, ros. Afont, Ugrowsk – dzi> Uhrusk 21 km
1224, te/ jest problem, w kt[rym to roku odby=a si".
NE od Che=ma Lub., 2 km poni/ej uj>cia Uherki do Buga.
• Ten sam Szelw ginie dwa razy, w parafrazie wypadku, lecz jest on
762 Jako mieszkaniec Brze>cia, zna szereg szczeg[=[w z okolic& tak g="boko utopiony w masie innych imion i wydarze<, /e wykry-
• Wojse=k wojuje ko=o Turijska, =em przez przypadek, opracowuj'c Skorowidz nazw, tj. kataloguj'c
• Olena, kniagini Wasilkowa pochowana w cerkwi Bogurodzicy w nazwy. W obu spad= z konia, w starciu, nad rz. San.
biskupstwie w=odzimierskim 1265 ]ale nic nie wie o dw[ch /onach Pod rokiem 1231 ]w rzecz. 1229\, ko=o Przemy>la ]n(rz. San\ w po-
Dani=y, kiedy zmar=y i gdzie pochowane, szczeg[= o du/ym znaczeniu\, >cigu za Aleksandrem ne sterp≠v= aleksandr= pob≠'e v tom
• Wasylko †1271 tak/e tam pochowany, w cerkwi Bogurodzicy gonœ. Welv= svoboden bys. b≠ bo xrabor=. i v= velici heti
w biskupstwie w=odzimierskim, oumr≠†. ]Szelw ugodzony zosta=, bo dzielnym by= i w wielkiej czci
• Tatarzy, wybieraj'c si" na Polsk", stoj' we W=odzimierzu zgin'=\. 0001-02-764 Ale /y= dalej, bo...
„na ?ytani” ]w ?ytanich, 15 km SE od W=odzim. Wo=., z=a froma gram.\, Pod rokiem 1249 ]w rzecz. 1245\, w starciu z Ro>cis=awem i Filj',
• bezskutecznie chc' obrabowa: gr[d przed odjazdem na Polsk", nad rz. San ]g=ucho, tj. bez miejsca i bez >mierci, skoro raz zgin'=\,
za to drudzy, kt[rzy zostali, uczynili ziemi" w=odzimiersk' pust' ugodzony kopi'.... Welvovi 'e zbodenou byvwou. 0001-02-803
„...drouzi ou wo=odimeri libywye koni si /e ouçinißa poustu zem- • Nie wiedzia=, kiedy Dani=o za=o/y= gr[d Cho=m, to gmatwa= dat"
lu wo=odimerskouju...”, za=o/enia tak, by zagubi: czytelnika; Cho=m za=o/. 1241–1243.
• omal/e nie opowiada jak biesiadowa= na chrzcinach u Niemca • Szwarno zi"ciem Wojsze=ka& Posem 'e Voiwelk=. da knœ'e-
Marko=ta w Niedziel" Wielkanocn', w kt[r' zabito Wojsze=ka. nie svoe. zœt[ svoemou }varnovi. Ipat. ltps pod 1268, 0001-02-867.
Relatywnie d=uga opowie>:, zdarzenie z W=odzimierza& Szwarno by= szwagrem Wojsze=ka, o/eniony z siostr' Wojsze=ka&
„...i w to wremja pris=a Lew k Wasilkowi tako reç. chotie= bych snjatisja s toboju. Potom 'e Voiwelk=. s=tvori mir= s Danilom= i v=da
aby touto i woiße=k by= Wasilko /e pos=a. po Woiße=ka. strstnoe nedli tako reç. d=]er=. mindogodovou za Wvarna sestrou svo[. 0001-02-830.
pris=a= k mnie a bychmo sja snjali. a ne boisja niçego /e. Wojße=k /e bojasja Lwa. • Wo=odimer bratem Kondrata& Volodim≠r=... k= Kondratovi
i ne chotjaße echati. no poiecha na Wasilkowou rukou. i priecha s]via\toe nedli ou
wo=odimier. i sta w manastyri. s]wia\togo Michai=a. Marko=t /e niemçiç. zwa k.
bratou. svoemou slawe.. w Ipat. ltpsi pod 1279, 0001-02-879.
W=odzimierz nie by= bratem Kondrata, lecz stryjecznym wujkiem, wsp[lnym
sobie knjazi na obied. Wasilka. lwa. Wojße=ka. i naçaßa obiedati. i piti i weselitis.
protoplast' Roman †1205. Matka Kondrata – Perejs=awa, by=a stryjeczn'
Wasilko /e napiwsja poiecha domow spa:. a Woiße=k poecha do manastyrja ide/e siostr' W=odzimierza, a W=odzimierz w stopniu wujka.
stojaße. i posiem priecha lew k niemu w manastryr. i poçaßa mo=witi Woiße=kowi.
• Bitwa nad rz. Ka=k', roku 1224, to inny problem. Latopis podaje,
koumie. napijemsja po çaßi wina. i poçaßa piti. diawo= /e ne chotjaße iskoni dobra.
ç=vskomou rodou. w=o/i w srdce Lwovi. oubi Woiße=ka. zawistju i/e bjaße. da= /e Dani=o zosta= w bitwie ranny, ale dobrze zni[s=, bo m=ody by=.
zemlju Litowskouju. ego ßwarnovi. i tako bys koniec oubitja ego spriatawße te=o Mia= lat 18& Vasilkovi 'e zbodennou bys. a samomou Danilou
ego. i po=o/ißa w c]e\rkwi s]wia\tgo Michai=a welikogo.” vbodennou byvw[ v persi mlad=stva radi i bouesti. i ne
w Ipat. ltpsi pod 1268, 0001-02-868 h[wa rany byvwπe na teles≠ ego. b≠ bo v=zrastom. î˛ˆ “18”.
Autor latopisu nadzwyczaj du/o wie o W=odzimierzu Wo=., wie tak- l≠t= b≠ bo silen=. w Ipat. ltpsi pod 1224, 0001-02-743(744.
/e wiele o Konradzie Mazowieckim †1247 i Trojdenie †1282. Twier- Roman zabity pod Zawichostem 1205 zostawi= dw[ch syn[w – Dani=" i
dzi /e obaj zmarli ]zgin"li, wg znacze< s=[w w XIII w.\ Wasilk". Wo=y<ska ltps, a za ni' Ipat. z 1428(32 wymienia bezimiennie „...
Ipatiewskaja ltps ]zawieraj'ca wo=y<sk' w sobie w ko<cowej cz">ci\ ostawiwszy /e si" z dwoma synami jego. jednym d ]4\ lata, a drugi dwa
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
lata. 0001-02-717 Z krzt' intuicji, Dani=o urodzi= si" w 1201, a Wasilko 1203 768 W moim zrozumieniu, Powie>: wremiennych let opatrzona by=a
]Dani=o zmar= 1264, Wasilko – w 1271\. Logicznie, je/eli Dani=o urodzi= si"
w 1201 i mia= 18 lat w czasie bitwy, to bitwa odby=a si"& 1201 % 18 ^ 1219.
Ale bitwa nad Ka=k' wypad=a1224 w Ipatiewskiej ]rok {le ustalony ok. 1428\,
bo 21 maja 1224 wypad= we wtorek ]gdy przekroczyli Dniepr\, i 10 dni szli do
rz. Ka=ki, gdzie bili si" 30 maja, i w 1223 w +awrentiewskiej i Twerskiej ltpsi.
W 1213 Klim zosta= zabity na Suchoi dorogwe, krzy/ jego do dzi>
stoi. 0001-02-732 Bez sensu by=o tak zaznacza: wkr[tce po 1213.
W 1253 Dani=o poleci= wojowa: ziemi" Jatwie/y; dom Stekynta
zgub' pad=, tak, /e do dzi> pusto stoi& i dom stikentov. ves;
pogoublen= bys. e'e i donyn≠ pousto stoit;. w Ipat. ltpsi pod
1255, 0001-02-828 Tak pisze si" z perspektywy up=yni"tych dekad.
Tego roku ]albo przedtem, albo potem\... w Ipat. ltpsi pod 1255, 0001-02-828
Narratorsko uprzedza, /e Trojden b"dzie w=ada= 12 lat, ju/ w pocz'tko-
wym roku jego knia/enia; w 1219 /e “Czanogiz” zabity na Tanogutach
]1227\; /e W"gra Filj" zabije Dani=o; /e ‘Wiszimuta’ – Wissimunda
zabije Mendoug; i w 1207 – co b"dzie z El/biet', za nast"pnych lat
20, kt[rej m'/ umrze w 1227.
• Ky<ka ]kyn;ka, Kineka\ – Kinga, znana jako >w. El/bieta, c[rka Andrzeja
II kr[la w"gierskiego. Zar"czona w dzieci"cym wieku z Ludwikiem IV, s.
Hermanna Landgrave z Thuryngii ]lonokraboviha\. Ma=/e<stwo zawarte
w 1221, tr[jka dzieci, jeden syn – Herman II, i dwie c[rki – Sophia i Gertruda.
W 1227, w Otranto, Italia, Ludwik naby= zarazy w czasie Sz[stej Krucjaty do
Ziemi Íwi"tej, i zmar=. El/bieta po>wi"ci=a si" biednym i chorym do ko<ca jej
kr[tkiego /ycia, †1231. Kanonizowana w 1234. O niej m[wi tekst wo=.
]w Ipat. ltpsi pod 1207 r.\&
i da d=]er svo[. za lonokraboviha. za loudovika. b≠ bo
mu'; silen=. i pomo[nik= bratou eœ. ['e nyn≠ s(vœ)tou
nar≠ca[†. imenem= al;'b≠ta. predne¥ bo imœ ei. Kineka.
mnogo bo poslou'i. B(o)g(o)vi. po mou'i svoem; i s(vœ)tou
nar≠ca[†. 0001-02-723
Ju/ w 1207 r., w roku jej urodzenia pisiec wie co b"dzie w 1227 i potem.
Informacja o “Kince” – Kindze po='czona z zab[jstwem Filipa ze Szwabii
]1176$–1208\, rejonu Baden-Wuttemberg, germa<skiego kr[la 1198–1208,
syna Fredericka I, z rodu von Hohenstaufen, imperatora Íw. Cesarstwa
Rzymskiego. Filip zmaga= si" z Otto IV, popieranym przez arcybiskupa Kolonii
i papie/a Innocentego III. Sam popierany by= przez Filipa II, kr[la Francji, i
Richarda I, kr[la Anglii. Wynik=a wojna zako<czy=a si" w 1206 zaj"ciem przez
Filipa Kolonii, a negocjajcje z papie/em – zadawalaj'cym rozstrzygni"ciem-
uk=adem. Wtedy w=a>nie zosta= zamordowany, przez osobistego wroga.
Wo=y<ski latopisec podaje, /e Filip zosta= zabity za rad' brata kr[lowej.
Ona, nie mog'c znale{: ‘pomocnika’ bratu swemu, odda=a c[rk" ]King"\
za ‘+onokrabowicza’ – Hermanna I Landgrave, z b="dem.
Filip II ze Szwabii, syn Fredericka I Barbarossa ]1122$–1190\ i Beatrix de
Macon z Burgundii ]1144$–1184\, mia= /on" z Bizantium o imieniu Eirene
Angelica, i dwie c[rki& Maria, oraz Beatrice von Hohenstaufen.
“Kinka” – Kinga ]¿1207–†1231\ by=a c[rk' kr[la w"gierskiego, Andrzeja II.
Co> pisarzowi pomiesza=o si", >mier: Filipa 1208, z narodzeniem Kingi 1207,
Niemcy z Austri', i c[rki Filipa z King'. Rezultatem jest zapis pod 1207,
>wiadcz'cy, /e latopis pisany po czasie, kompilacj' danych.
• w 1217, o Wissimuncie& wiszimout ego/e oubi mindogo t. i /enou ego poja=.
i bratju ego pobi= ]w Ipat. pod 1215, zabity pod rokiem 1252\. 0001-02-736
• w 1215, o dumnym W"grze – Filji zaznacza& „w ino wremja ubien bys Dani=om
]w inny czas zabije go Dani=o; w Ipat. pod 1217, zabicie pod 1249\. ...-02-736
• w 1219 donosi& Tatarzy „wojewasza zemlu tanogutsku na iny strany. togda
/e czanogyz kano ich Tanoguty ubien bys.” 0001-02-745 D/ynghis chan †1227.
• w 1270& zacz'= ‘knia/y:’ w Litwie cholerny, bez zasad, przekl"ty, niemi=o>ciwy
Trojden... /y= lat 12 i tak ‘przestawi= si"’ }w rzecz. zabity 1282|. 0001-02-869
Przy o/enku Romana 1252& i s=tvori \b≠t=. ego'e za mno'stvo
ves; ne pisaxom. 0001-02-821 ...>lub, za d=ugi w tre>ci, by przytoczy:.
Ca=y wo=y<ski ltps ma charakter wspominkowy, bez wzgl"du na sw'
szczeg[=owo>: – ogromn' liczb" imion, miejsc i fakt[w.
Poszczeg[lne cz">ci latopisu oddzielone s' charakterystyczn'
form' interpunkcji ]fl\, ]‡\, ]§\, poza tym s=owami&
W to/ leta..., Po sem /e wremieni minouwszi..., W to/ wremja...,
Potom /e..., Potom /e minuwszim letom..., Togda /e...,
Po sem /e..., Po tom /e lete..., I bys /e po sich...,
Toje /e zimy..., Togo / leta..., Minouwszima dwema letama....
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
liczbowym oznakowaniem lat, pocz'wszy od bazowej 6360 ]˚nr 1000\.
Ale “chronograf” Chodorko-}T|heodorko ]pol. Theodorek\ pisz'c lato-
pis w Brze>ciu, 1288–1289, na podstawie archiwum, wci'gaj'c tre>:
niedatowanych kart do jednego dokumentu ]pisanego ci'giem\,
pozostawi= luki na samym pocz'tku opisu wydarze<, kt[re obieca=
sobie opisa: – uzupe=ni: latami, “na ko<cu” tj. po sko<czeniu pisania.
I nie doko<czy= dzie=a opisu, bo zmar= wkr[tce po 1290.
Roku 1252, Roman – syn Dani=y, o/eni= si" w Austrii ]w Ipat. ltpsi
pod 1254\. Z Austrii przyniesiono na Wo=y< dane do ustalenia lat, i
pisiec by= >wiadom systemu «od Chrystusa». Od ok. 1246 sam by=
>wiadkiem wydarze< ]d=ugie, szczeg[=owe teksty\. Pod 1254 ]w
rzecz. 1252\ pisiec utrwali=& postanawia opisa: lata liczbami& ...po
antioxπiskym s=borom. alompπadam. Gr;ckym 'e hisl;ni-
cami. rimsky 'e vysikostom. ≥ko'e sv;sevπi i pamfilovo
i ini gronografi spisawa. ø Adama do xrstosa. vsœ 'e
l≠ta spiwem. roshe†we v za∂nœa. Danymi tymi by=y& antioch-
skie zbiory, greckie olimpiady, rzymskie “wysikosty”, szwajcarskie,
Pompiliusza i inne chronografy.
By: mo/e, w tych latach, w 1250 ]w Ipat. pod 1252\ pismo runiczne dotar=o
na Ru>, w formie podarku. W 1858 roku, w rejonie Kowla znaleziono w grobie
grot z napisem TITHARIDS ]til-a-rids$\, austriackimi runami.
Wci'gaj'c niedatowane karty do latopisu, pope=ni= wi"cej ni/ jeden b='d,
bo po='czy= dwa lata w jedno>:, a jeden rok rozbi= na dwa lata.
770 Orygina= wo=y<skiej, bez opisu wydarze< latami, przez
przez “chronografa” – Chodork", doczeka= si" opisu, w ko<cu.
W 1428(32, pisiec, we W=odzimierzu Wo=., zna= kilka punkt[w w"z=owych
z innych latopis[w, b'd{ dokument[w, np.
• najazd Tatar[w 1241 ]1240 wg autora Ipat. ltpsi, s=usznie\,
• >mier: Siemowita 1262 ]zabitego przez Litwin[w\,
• >mier: Boles=awa }Wstydliwego| w Krakowie 1279,
– datowanych wydarze< o kt[rych i tu by=y wzmianki, tre>: po>redni' po-
mi"dzy tymi punktami oznakowa= latami. W ten spos[b po cz">ci nie trafi=
opisanymi wydarzeniami na w=a>ciwy czas i dzi> musz' by: one poddane
korekcie, przed u/yciem ich do publikacji.
Chlebnikow ]Ch\ – kupiec z Ko=omny, by= w posiadaniu wo=y<skiej pismem
XVI w. Tak/e Pogodin ]P\ – Moskwiczanin – posiada= odpis Chlebnikowskiego.
Ale Ipatiewska, 1428–1432, nie powsta=a w oparciu o jedn' z tych kopii.
Pisa=em o tym uprzednio. Ipatiewska letopis ¯ Ipatiewski monaster ¯ ipat
]wojewoda\, powsta=a we W=odzimierzu Wo=., z orygina=u 1289. W niej,
wolne miejsca wype=nione zosta=y liczbowym opisem lat.
Latopis Pogodina ma w kilku miejscach r[/nice, >wiadcz'ce o odpisie&
Ch. – aronowi, w stany, rouskia, pos=ali ludzi „ko bugou” ]do rz. Bug\,
P. – a romanowi, w stani, rouskya, pos=ali ludzi „ko b]og\ou” ]do Boga\, itp.
Z jakiego> powodu, trudnego do wyt=umaczenia, autor Ipatiewskiej
letopisi pope=ni= gruby b='d& pomyli= Dniepr z Dniestrem ]jakby pisa=
z dala od Rusi, nie w Kijowie#\, ale – z drugiej strony – pozostawi=
szereg >lad[w /e mia= sk=onno>ci d{wi"kowe j"zyka polskiego
]blisko Lach[w\, do tego stopnia, /e bes % czislennoe ]nie % zli-
czone\ zamienia= na beszczislennoe, bo “scz” nie ma w j. polskim,
“szcz” – cz"ste. I tak&
• Przy opisie wydarze< halickich, gdy wo=y<ska podaje dniestrou,
Ipatiewskaja – Dnieprou...
– wo=. ...iti v Galih;. ≥ko v≠rœwe vl=xvom.
dn≠strou ' navodnivw[sœ.
– Ipat. ...iti v Galih;. ≥ko v≠rœwet; vol=xvom=.
Dn≠prou 'e navodnivw[sœ. 0001-02-748
• Przy opisie za> wydarzenia kijowskiego, wo=y<ska – dnepra, a
Ipatiewskaja – Dnestra...
– wo=. ...priwedwou sglœdat; grad. Kyeva. stavwou
'e emou na \noi stran≠ dn≠pra.
– Ipat. ...priwedwou sglœdat; grad. Kyeva. stavwou
'e emou na \noi stran≠ Dn≠stra. 0001-02-782
 KRONIKI
Przepisuj'c,
• eliminowa= pozosta=o>ci greckiego liternictwa,
• nazwy w=asne pisa= du/ymi literami,
• zniekszta=caj'c je do>: cz"sto ]np. s=onim na Us=onim, Ws=onim\,
• i wszystkie inne problemy z przepisywaniem zwi'zane,
w tym powt[rki niekt[rych fragment[w zda<, gubione litery;
• nieudacznie zmienia= te/ ko<c[wki s=[w, z=ymi przyrostkami,
psuj'c czysty j"zyk s=awia<ski, przez co oryginalny tekst jest
bardziej czytelny i zrozumia=y.
Ze sk=onno>ci d{wi"kowych j"zyka polskiego, zbyt wiele, by je tu po
cz">ci przytoczy:. W j"zyku s=awia<skim besczislennoe ]niezliczone\
¯ bes ]bez\ % czis=o ]liczba\. Autor Ipatiewskiej, przepisuj'c wo=y<-
sk', zmieni= wszystkie na beszczislennoe, bo w j. polskim d{wi"k szcz
istnieje, scz – nie ma, dowodz'c tym samym, /e nie zna= g="boko j.
s=awia<skiego, za to j. laszsko-mazowiecki by= mu wskaz[wk'.
Gdy w oryginale – wo=y<skiej& beshislennoe,
w Ipatiewskiej – systematycznie& be]islennoe....
w wo=y<skiej – w Ipatiewskiej
vhinili ouhinili ]wo=.-pol. W–U, np. w(u-derzy:\
stranou vo\thinou ]pol. ojczyzna\
mno'stvo mno'estvo ]pol. mno/enie, dodane E\
mnogy mnogi ]wo=. mnogy, pol. mnogi\
s=tvori stvori ]wo=. sotwori, pol. stworzy\
s=v≠tom sv≠tom= ]wo=. sowietom, pol. >witem...\
v=ro'bo[ vra'bo[ ]wo=. woro/ba, pol. wr[/ba Ø^A\
doumati d¨mat; ]wo=. dumati, pol. duma:\
kamen kamen; ]wo=. kamen, pol. kamie<\
smr=d;œ smerd;œ ]wo=. smroda, pol. smerda\
tatarove Tatari ]wo=. tatarowie, pol. Tatarzy\
vysokyx= vysokix ]wo=. wysokych, pol. wysokich\
pa∂wim let≠vwim= ]pol. polecia= jeden na drugiego\
stupi skohi ]wo=. stupi, pol. wst'pi ˘ skoczy=,
wyskok przepisuj'cego do Ipat.\
Twardy znak «=» mia= podw[jn' funkcj"& utwardza= d{wi"k, b'd{
oznacza= samog=osk" «o». Autor Ipatiewskiej, przepisuj'c, nie
mia= wyczucia, kiedy mo/na opu>ci: «twardy znak», a kiedy nie,
bo zmienia nie tylko wymow", lecz mo/e zmieni: nawet znaczenie,
w niezmiernie rzadkim wypadku. Podobnie mi"kki znak «;», tak/e
mia= dwie funkcje& zmi"kczenia, b'd{ d{wi"k «i» lub «e».
Autor Ipatiewskiej letopisi mia= wyra{ne problemy z j"zykiem s=a-
wia<skim, przepisuj'c, psu= j"zyk, utrudniaj'c zrozumienie tekstu.
772 Interesuj'cych uwag dostarcza graficzne rozrysowanie akcji
zaczepnych i odwetowych poszczeg[lnych stron w s'siedztwie Rusi&
Wo=ynia, Halicza, Rusi Czerwonej i Czarnej.
• Od 1242 Rusini prowadzili d=ug' seri" walk z Litw', trwaj'c'
nieprzerwanie do 1268, dot'd, dop[ki Szwarno nie zasid= w Nowo-
gr[dku ]Rusin, rodzaj pokoju, kompromis\.
Wymienione nazwy geogr. Peresopnica 1245, Mielnica 1246, jez.
Zatie, rz. Szczara 1250, zdobycie Grodna, Turijsk 1250, +uck 1255,
ziemia czernichowska 1255, Kamie< 1262, Mielnica 1262. Zawie-
szenia broni w latach 1253 i 1255 okazywa=y si" chwilowymi.
• Z Litw' sko<czono walki ok. 1268, w[wczas nast'pi=o nasilenie
walk z Polakami, ca=y 1268 rok. Wymienione miejscowo>ci& Cho=m,
Lublin, Bie=oje, Be=z. Walki zako<czono pokojem.
• Wtedy Rusini popadli w d=ugi konflikt z Jatw', wspomagani przez
Tatar[w. Z Tatarami wyprawiali si" tam wcze>niej, w latach 1254 i
1256. Pok[j 1272 nie uratowa= sytuacji. Okajannyj, bezakonnyj i proklja-
tyi Trojden naje/d/a= w odwecie Drohiczyn nad Bugiem 1274, Sirputij
na Kamie<. Walki usta=y zawartym pokojem pod rokiem 1279.
• Co> niedobrego sta=o si", bo od roku 1280 Ru> popad=a w kon-
flikt z Mazowszem. Kr[tkotrwa=y pok[j 1279 nie uratowa= sytuacji&
Sandomierz 1281, Przeworsk 1281, w odwecie na to Sochaczew i
Gostynin ze strony Rusi 1282, bezumnyj Boles=aw ziemie Lwa 1283,
Wyszogr[d przez Ru> najechany 1283, Pereworsk, Brest 1284, So-
chaczew 1286 i tak a/ do trzeciego najazdu Tatar[w zim' 1287.
Cho: wo=y<ska letopis nigdzie o tym wyra{nie nie m[wi, jasno z
powy/szego wynika, /e to Rusini .../yj'cy w pokoju ze wszystkimi
przejawiali inicjatyw" w m'ceniu stosunk[w z s'siadami.
Ledwo zawarli pok[j z jednymi – brali si" za drugich&
• Z Litw' bili si" 1241÷1268, dot'd, a/ Szwarno zasiad= w Naupile
]Nowogr[dek, Novogorodok\.
• Wtedy skierowali dzia=alno>: zaczepn' na Lach[w ]Koron" Polsk',
ze stolic' w Krakowie\, ca=y 1268 rok, zako<czon' pokojem.
• Wzi"li si", wobec tego, za Jatwie/, wspomagani przez Tatar[w,
zaczepiaj'c przy okazji o Litw" 1277.
• Gdy i ten konflikt za/egnano – Mazowsze pozosta=o....
Po wykonaniu schematu w formie rysunku, z kt[rego rzuca si" w
oczy powy/szy wniosek, wr[ci=em do tre>ci latopisu jeszcze raz&
– pod rokiem 1249 prosz' Mendouga o pomoc przeciw
Kondratowi ]Konradowi Mazowieckiemu\, 0001-02-801
– a pod rokiem 1252 prosz' Polak[w o pomoc przeciw Mendou-
gowi, tym razem jako chrze>cijanie przeciw poganom&
„potom 'e Danilo. sgada s bratom= si. i posla
v Lœxy k= knœzem;. lœd;skym reh ≥ko vremœ est;.
xrstπanom. na poganya.” ]wo=., w Ipat. 0001-02-815\
Z zapisu nie wynika, by Mendoug wadzi= im czymkolwiek.
Pod rokiem 6787 ]1279\ znajduje si" wy>mienity opis zatargu.
Angloj"zyczni maj' na to porzekad=o& zbyt dobre, by by=o prawdziwe
]too good to be true\. Pos=uchajmy, w skr[cie&
G=[d by= we wszystkich ziemiach, w Rusi i u Lach[w. Jatwie/ przy-
s=a=a swych pos=[w do W=odzimierza, z ofert', by w zamian za
otrzymane ode< /yto da: mu wosku, zaj"cy, bobr[w, kun, srebra,
itp. W=odzimierz wys=a= im z Brze>cia ]n(Bugiem\ /yto w =odziach,
z lud{mi. Z Bugu wp=yn"li do rz. Narew, pod Pu=tuskiem zatrzymali
si" na noc i tu zostali wybici. ?yto rozgrabiono, =odzie potopiono.
W=odzimierz szuka= ]sprawc[w\, chcia= zna:, kto dopu>ci= si" czynu.
Wys=a= do Kondrata pos=[w z oskar/eniem, /e to z jego polecenia,
bo pod jego wol' pos=uch w tej ziemi. Kondrat zapar= si". W=odzi-
mierz – mimo to – najecha= “po tej stronie Wis=y”.
Tyle Ipatiewska. Ca=a opowiadanie z wys=aniem zbo/a jest zmy>-
lone – pretekst do najechania.
S=abe jego punkty& 1. G=[d by= we wszystkich ziemiach, ale zbo/e
na handel znaleziono. 2. Zwykle podawane s' nazwiska pos=[w, lub
tych, kt[rym uda=o si" zbiec i uratowa: dusz" – tym razem g=ucho.
3. Wszystko wiadomo w sprawie trasy i miejsca zatrzymania si",
cho: nikt – tym razem – nie uszed= z /yciem. 4. Ludzi wybito, zbo-
/e rozgrabiono, =odzie potopiono – >ladu nie ma, /e kiedykolwiek
wyprawa mia=a miejsce.
Gdy Dani=o chcia= najecha: ziemie polskie, bez specjalnego powo-
du, latopis odnotowa=& Danilovi 'e so bratom= Vasilkom=.
zaratvwimasœ so Boleslavom=. knœzem; lœ∂skπm=. vniidosta
v zeml[ l϶sku[ hetyrmi drogami. Ipat. ltpsi pod 1245, 0001-02-795.
“Zawojowali si"” z Boles=awem ]zadarli\, kr[tko, i weszli w ziemie
polskie czterema drogami. Sam Dani=o wojowa= ko=o Lublina, Wa-
sylko do Izwoli i po }rzece| +adzie oko=o Bia=ej }Podlaskiej|, dworski
Andrzej wzd=u/ Sanu, a Wyszata – Podg[rze ]Pog[rze Karpackie\,
roku 1243, w Ipat pod 1245. S=owem nie ma, na czym ten zatarg
polega=. Ja Polak[w nie broni", lecz uzna=em taki motyw za wysoce
niewystarczaj'cy, opisany jednym s=owem, gdy w innych sprawach
rzeczy podane do najdrobniejszych szczeg[=[w. Nic za tym nie kryje
si", poza wol' walki w awanturniczej wyprawie.
Przyczyn' zatarg[w i konflikt[w by= waleczny i dzielny Dani=o i jego
r[d. Nie po to by= waleczny, by w domu siedzie: i “/y: ze wszystkimi
s'siadami w zgodzie”. Przy boku polskiego Boles=awa, a/ do Opawy
w Czechach go zanios=o i mnich z dum' odnotowa=, /e jeszcze
/aden ruski knia{ nie wojowa= czeskich ziem&
bo nikotoryi knœz;. Rouskyi voeval= zeml≠. heskoe. i
vid≠vsœ s= brat(o)m= svoim=. i bys v radosti velici.
i prebyvawe v domu s(vœ)tago πoanna v= gorod≠ Xolm≠ s
veselem;. slavlœ b(ag)a.... Ipat. ltpsi pod 1254, 0001-02-826.
Ci za>, co nie ugi"li si" Danile& drevle. za gordost;. ne
vosxot≠wy slou'iti knœz[ Danilou. razdranago
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
aki zvœzanago privedowa. Ipat. ltpsi pod 1241, 0001-02-794.
Po Danile †1264 r[d Dani=owicz[w na Wo=yniu i wzd=u/ rz. Bug, w tym
Ignacy Dani=owicz †1843. W >lady ojca poszed= te/ jego syn – Lew Dani-
=owicz. Lew by= r[wnie waleczny jak i ojciec, /'dny przelewania krwi, lecz
os[b drugich.
Waleczny Dani=o nie by= a/ tak waleczny, jak to z kart latopisu wynika, bo
zabi= je<ca Filj". Filja bowiem by= dobry w mieczu i Dani=o nie stan'=by z nim
do r[wnorz"dnej walki.... D{gn'= go zapewne mieczem, lub >ci'= – bezbronn'
i zwi'zan' osob". Po bitwie >ci'= te/ innych, w niej uj"tych& "iroslav=
'e privede v=lodislava zlago mœte'nika zemlii. v= toi
' den i t=i oub;en= bys. i inii Ougre mnozi izb;eni bywa
za gn≠v= Danilo 'e i Vasilko. ne idosta v gorod=. Ipat. ltps
pod 1249, 0001-02-804(805.
Dani=o zbieg= te/ na W"gry podczas najazdu Tatar[w 1240, zostawiaj'c im
sw[j kraj na pastw". Po czasie, w powrotnej drodze, zatrzyma= si" na noc w
monasterze, w Sinewodsku, ale wstaj'c rano – ujrza= mn[stwo uciekinier[w
przed Tatarami. Wr[ci= wi"c na W"gry, a st'd uda= si" do Boles=awa Maz.,
s. Konrada, i siedzia= w Wyszogrodzie dot'd, a/ dotar=a do niego wie>:, /e
‘bezbo/ni’ wr[cili do ziemi swojej. W[wczas powr[ci= do Drohiczyna. Lecz
latopis nie wyjawia tch[rzostwa kr[la. Podczas najazdu Tatar[w 1240, w
czasie obl"/enia Kijowa ªW tym czasie wyjecha= kr[l Dani=o na W"gry –
jakby przez przypadek, i dla upewnienia – jeszcze nie s=ysza= o przyj>ciu
poga<skich Tatar na Kyew.º Ipat. ltps pod 1240, 0001-02-785(786
Ale p[{niej s=ysza= o nich, i co zrobi=$ Rozumiem te/, /e wyjecha= z odleg-
=ego W=odzimierza Wo=y<skiego – szczeg[= nie bez znaczenia, pomini"ty
w opisie. Na samym pocz'tku& Tatar[w by=o tak wielu, /e „g=osu nie by=o
s=ycha: od skrzypienia teleg jego, bekania wielb='d[w i r/enia stad koni
jego.” Ipat. ltps pod 1240, 0001-02-784.
Ca=a okolica musia=a wiedzie: i donios=o si" tak/e do Dani=y. Wystraszy= si"
i zbieg=, z W=odzimierza Wo=y<skiego.... Dalszy ci'g wskazuje. Tu usprawie-
dliwienie, /e ma=o dru/yny w[wczas by=o z nim na W"grzech. Pewnie i tak
by=o. Lecz po to mia= sw[j kraj, by ich zebra: wi"cej. Ale nie odwa/y= si" w
sytuacji wymagaj'cej stawienia czo=a Tatarom, po swych do>wiadczeniach
nad rz. Ka=k' 1219 ]ranny\ i opowie>ci' o ich okrucie<stwie w 1237, podczas
najazdu na kraje zaleskie.
Podobnie fa=szywie i niezdarnie Rusini opisali ucieczk" Wojsze=ka, bo obr[t
sprawy wstydliwy, szczeg[=y w dalszej cz">ci.
Dani=o by= waleczny. Oto jak zach"ca= do walki swych woj[w pod-
czas obl"/enia Opawy. Na Lach[w pad= tam strach – ci'gnie
latopis – bo Czesi wypadli z grodu na oblegaj'cych, wybijaj'c
cz">: Lach[w, innych ranili, a innych pochwycili; na scenie po-
jawia si" Dani=o, przyje/d/aj'c pyta si"& „dlaczego trwo/ycie si",
czy/ nie wiecie /e wojna bez pad=wszych martwymi nie bywa.
czy/ nie wiecie /e m"/owi przysz=o na ratji ]wojnie, konnicy\
by:, a nie na /onie. gdy m'/ na ratji ubitym jest, to jaki> cud.
inni doma gin' bez s=awy. ci co ze s=aw' gin' pokrzepiaj' serca
wasze. podd{wignijcie or"/ na konnic". tymi s=owy – ci'gnie la-
topis – pokrzepi=, oraz innymi mowy.” Ipat. ltps pod 1254, 0001-02-822.
Inny jego argument ...da razoumno boudet;. vs≠m ne xotœ-
]im= iti na voinou. Ipat. ltps pod 1254, 0001-02-819.
Po czym wszyscy oci'gaj'cy si" poszli na ni' – ruszyli za tymi, co
ju/ odeszli. Gdy poszkodowany Tewtiwi= przyjecha=, m[wi'c, /e
Mendoug ub=aga= go srebrem mnogim ]rzecz ma si" ku pokojowi,
za/egnanie konfliktu\, Dani=o by= z=y na niego& Danilou 'e gn≠v=
im≠[][ na n≥. Ipat. ltps pod 1253, 0001-02-820.
774 „...z czci' i s=aw'”, czyli kwestia najazd[w w oczach mnich[w
Prawowiernej Cerkwi.
Gdy Ru> naje/d/a=a inne kraje – to dobrze, lecz gdy Ru> naje/d/a-
no – to {le. Prawowierna Cerkiew nie potrafi=a spojrze: na problem
najazd[w z perspektywy, jako wyrz'dzanie z=a naje/d/anym, ze
swoich chocia/by do>wiadcze< z Tatarami.
Poganie przed wypraw' rabownicz' s=uchali przepowiedni swego kap=ana. mu'stvo svoe, i pri≠xa v= debrœnesk=. s pob≠do[.
Poga<scy kap=ani popychali do rabowniczych wypraw, na okoliczne kraje, i h(e)st;[ veliko[ i ne pomnœ rany na t≠le svoem;.
wr[/'c sukcesy swoim, i cerkiew robi=a to samo, jedynie w nieco odmienny
spos[b zach"ty.
Ipat. ltps pod 1285, 0001-02-890
Wskazuj'c, co jest dobre, a co z=e – chwal'c powroty z =upami i gani'c 776 Tendencyjno>: latopisania. Latopis jest wyra{nie tendencyjny,
pokonanych, cerkiewni mnisi popychali do dalszych najazd[w, wskazywali jak wszystkie inne kroniki.
drog" do m"stwa ]okrucie<stwa, wg naszych, wsp[=czesnych norm\, i
O sobie jak najlepiej, o wrogach – jak najgorzej.
walki na miecze. S=owa nagany nie ma, gdy Rusini, w czasie rabunkowego
najazdu, wbijali Grekom w g=owy /elazne gwo{dzie....
• Bojarzy grodu Halicz – bezbo/ni, niewierni, bezzakonni, bo bili si"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
Gdy Tatarzy naje/d/ali Ru>, ruscy mnisi okre>lali ich najgorszymi
epitetami, /e bezbo/ni, przekl"ci ]okajani, proklatyje\, bez zasad i
prawa ]bezakonni\. Ale gdy Ru> naje/d/a=a s'siad[w, wracaj'c w
swe progi z =upami i je<cami – witano ich z rado>ci', a stan duchow-
ny odnotowywa=, /e „wr[cili z czci' i s=aw'”.
Gdy za> Lew wr[ci= pobity, latopis odnotowa=, /e z wielk' ha<b'
i Tatar= hast; oubiwa. i tako v=zvratisœ Lev= nazad=. s
velikym beshestπem. Ipat. ltps pod 1280, 0001-02-882.
• Po wyprawie do czeskiej Opawy, w latopisie czytamy& i prπide
v= grad xl=m;. s; h(e)st[ i s= slavo[ v dom=... nikotoryi
knœz;. Rouskyi voeval= zeml≠. heskoe... i bys v radosti
velici... Ipat. ltps pod 1254, 0001-02-826.
• Po wyprawie do Jatwie/y, w latopisie czytamy& potom 'e B(o)-
';e[ m(i)l(o)st;[. prπide v zeml[ svo[ s= hstπ[ i slavo[.
Ipat. ltps pod 1256, 0001-02-835.
• Po wyprawie do Jatwie/y, w latopisie czytamy& xodiv=we 'e i
vzœwa. Zlinou... i tako prπidowa s pob≠do[ i h(e)stπ[ ve-
liko[ k= svoim= knœzem;. Ipat. ltps pod 1273, 0001-02-870.
• Nawet gdy Jatwie/ wojowa=a ko=o Lublina& i voevawa \kolo
L[blina. po. tri dni. i vzœwa bezhislennoe mno'stvo.
polona. i tako prπidowa s= hstπ[ veliko[. domov;.
Ipat. ltps pod 1278, 0001-02-878.
• Po zdobyciu Gostynina, Ru> pochwyci=a w nim “towaru” wiele i
wr[ci=a do swoich ze zwyci"stwem i czci' wielk'& i tako vzœwa
gorod=. i poimawa v nem; tovara mnogo. i polona beshi-
slennoe mno'stvo. a proky iss≠kowa. a gorod= za'gowa. i
tako v=zvratiwas v= svoasi. s pob≠do[ i h(e)st;[ veliko[.
Ipat. ltps pod 1281, 0001-02-886.
• Do W=odzimierza wys=ano wie>:, /e wszyscy dobrzy zdrowi id', z
czci' wielk'& posem 'e prπide emou v≠st; ø polkou ego. a'e
vsi dobri zdorovi idout. s h(e)st;[ veliko[.
Ipat. ltps pod 1281, 0001-02-886.
• W=odzimierz wys=a= zap[{nion' Litw" na okolice Lublina, po po-
chwyceniu “plonu” wr[cili z powrotem z czci'& i voevawa \kolo
L[blina i poimawa helœdi mno';stvo. i opolonivwisœ
i tako poidowa nazad= s h(e)st;[. posem 'e prπide rat;
Lvova i Volodim≠rova. s= h(e)st;[ veliko[. vzemwe polona
mnogoe mno';stvo. i tako razydowas v= svoasi.
Ipat. ltps pod 1282, 0001-02-890.
• Bere>cianie – woje grodu Bere>: n(Bugiem – odbijaj' =up Lachom,
wracaj'c do Bere>cia z czci'& b(o)'π[ 'e m(i)l(o)st;[. pob≠diwa
berestπane Lœxi. i oubiwa ix= î˛ (10). a drougi≥ poimawa.
a polon= svoi øpoloniwa. i tako prπidowa. v= Berestii
s= h(e)st;[. slavœwe B(og)a. Ipat. ltps pod 1282, 0001-02-890.
• Kondrat somowitowicz pobi= polskiego Leszka Czarnego, s. Kazi-
mierza, zabijaj'c mu wojewod" sieradzkiego Mateja i odbijaj'c uj"tych&
a svoi polk øpoloni. i tako vozvratisœ v= svoasi s= hstπa
veliko[. xvala i slavlœ... Ipat. ltps pod 1285, 0001-02-890.
• Ale gdy Boles=aw wojowa= rusk' ziem", nie wraca= do domu
z czci' i s=aw', lecz z gordo>ci' – termin o wyra{nie ujemnym wy-
d{wi"ku& Boles=av 'e bœwe e]e gordœsœ svoim= bezoum;em...
voeva \kolo }ekareva. i vzœ desœt; sel=. i tako idœwe
nazad s veliko[ gordost[. Ipat. ltps pod 1282, 0001-02-888.
Latopisu czci i s=awy ci'g dalszy&
• Walka wr"cz, na miecze; litewscy woje dotarli do Bria<ska, w sto-
czonej bitwie, Roman – knia{ Bria<ska – zosta= ranny& \n 'e bisœ
s nimi i pob≠di ≥. sam 'e ranen= bys. ne malo bo pokaza
z bojarami grodu W=odzimierz u Mikulina na rz. Seret, wygnali
 KRONIKI
Romanow' – /on" Romana, a matk" Dani=y, i opierali si" Danile.
I priwedw[ emou na Galih;. i str≠towa ego boœre ga-
lickπi. i volo∂imerstπi. ou Mikoulina na r≠c≠ Seret≠. i
bivwimsœ im; vs; d(e)n; \ r≠kou Seret;. i mnogzi ≥zveni
bys. i ne sterp≠vwe. vozvratiwasœ v Galih;.
Ipat. ltps pod 1202, 0001-02-717.
Daniloy 'e knœ'a][ v Galihi. tako mladou su][. ≥ko i
m(a)t(e)re svoeœ ne pozna, minouvw[ 'e vremeni. galihane
'e vygnawa Danilovou. m(a)t(e)r= iz= Galiha.
Ipat. ltps pod 1208, 0001-02-727. zemst' Dani=y| 0001-02-777. Uprzednio Haliczanie zaciekle opierali si" Danile,
• bezakonnyj lichyj Siemionko, podobny lisowi, bo zapali= most na
Dniestrze kt[rym Rusini w=odzimierscy chcieli przekroczy: rzek",
by doj>: do Halicza& za'gowa most= na Dnestr≠. bezakonnyi
lixπi sem;[nko. podobnyi lisici. Ipat. ltps pod 1229, 0001-02-759.
• +azar Doma/irec i Iwor Molibi/icz, dw[ch bez zasad z plemienia
smroda ...dva bezakon;nika. ø plemeni smrod;œ. 0001-02-790
• ?iros=aw zwany jest lstiwym ]lestiwyj ?iros=aw\, bo katolik.
• Ostap Konstantynowicz cholerny i przekl"ty, bo zbieg= z Rezania
|staf;i kostœntinovih;. s nimi \kaannyi i proklœtyi
b≠ bo zab≠gl= iz rezanœ. Ipat. ltps pod 1262, 0001-02-855.
• W"gier Filja do >mierci wyst"puje z epitetem gordnyj, ]dumny,
majestatyczny, wynios=y\, z powodu ci'g=ych walk z W"grami.
• Tatarzy – bezbo/ni, okaanni, bezakonni, proklatyje, z powodu
okrutno>ci w najazdach i post"powaniu z poddanymi.
• Trojden – okajanyj, bezakonnyj, proklatyj i niemi=o>ciwy,
• Boles=aw zwany jest bezumnym ]bez rozumu\,
Wszyscy, z kt[rymi Ru> wojowa=a nosili takie, lub podobne epitety,
cho: r[d Dani=owicz[w – w wi"kszo>ci wypadk[w – by= przyczyn'
zmaga< i walk z s'siadami, po zadzierzgni"ciu intrygi, z wyj'tkiem
samych Tatar[w. Np. Lew rozbi= sw' koalicj", dokonuj'c wypadu na w=asn'
r"k", potajemnie – woli swych sojusznik[w nie potrafi= szanowa:& Lev= 'e
lest; ouhini me'i brat;e[ svoe[. outaivsœ M;stislava.
i Volodimera. vzœ \kolnii goro∂ s Tatary.
Ipat. ltps pod 1274, 0001-02-873.
Lecz w oczach Rusin[w tamtych czas[w, Ru> post"powa=a s=usz-
nie, wszyscy go>cie podziwiali wyposa/enie woj[w i wygl'd grod[w
Dani=y, dzielno>: jego po=ku ]hufca\ by=a bezsprzeczna – by=a to
tw[rczo>: na w=asne potrzeby, dla podbudowania ducha.
Od latopis[w, podobnie jak i innych kronik, a/ do podr"cznik[w historii na-
szych, ostatnich czas[w, nie mo/na oczekiwa: obiektywno>ci, bo nawet ™
wojna >wiatowa 1939÷1945 nie jest ujmowana rzetelnie, lecz r[wnie w nieco
krzywym zwierciadle, przez ka/dy, zaanga/owany w ni' kraj. Ta rzecz po-
winna by: ju/ wyeliminowana, a nie jest, na podstawie ubieg=ych do>wiad-
cze<, /e prawda w ko<cu wyjdzie na wierzch, a po stronniczo>ci pozostanie 780 Schowany element chrze>cija<stwa
niesmak, jak w tym wypadku, w przypadku czci i s=awy latopis[w Rusi.
Z drugiej strony, o sobie& trup W=odzimierza pachnia= ]...\, przysz=y
te>: Lwa zaofiarowa= mu sw' c[rk", bo ba= si" Lwa, ze strachu
odda= j' Lwowi ]...\, a zwyczaj trzymania si" gospodarza domu, gdy
w go>ciach, w innym kraju – jest „obyczajem ruskim”.
økryvwi grob i vidiwa t≠lo ego c≠lo i b≠lo, i b(o)l(o)
goouxan∑e ø groba bys, i vonœ p\dobna aromat.
Ipat. ltps pod 1288, 0001-02-927.
V= to' l≠to prisla korol; Ougor;skyi. vickago reka.
poimi d=]er= mo[ za s(y)na svoego Lva. bo≥we bo sœ ego.
Ipat. ltps pod 1250, 0001-02-809.
A jak niewinni Rusini post"powali$
slovout;nago p≠vcamitusu. drevle za gordost;. ne vosxo-
t≠vwu slou'iti knœz[ Danilou. razdranago aky svœzanago
privedowa. – ‘s=awetnego piewca’ – s=awnego >piewaka, Mitusa, ‘drewle’
za wynios=o>:, nie chc'cego s=u/y: kniaziowi Danile, ‘podartego’ – obdartego,
albo zwi'zanego przywiedli.... ]powt[rzony tekst z numeru 1054\.
778 Latopis zawy/a zwyci"stwa i zyski, zani/a za> swoje straty, =ga.
• Pod rokiem 1268 Rusini wojuj' ko=o Skaryszewa
„...wzjasza po=ona mnogo”,
Polacy w odwecie wojuj' ko=o Che=ma
„... i ne wzjasza niczto...” 0001-02-864
• Na ten odwet Rusini odpowiadaj' walkami ko=o Lublina i Bie=oe
]obecnie Bia=a Podlaska\
„... i wzjasza po=ona mnogo...”
na to reaguj' Polacy akcj' ko=o Czerwina
„... i ne wzemsze niczego /e...” 0001-02-865
Nawiasem m[wi'c, gdy Polacy zwr[cili si" do Szwarna o wyja>nienie, w po-
cz'tkowej fazie, Szwarno, kt[ry przewodzi= Litwie, odpowiedzia= na zasadzie
“to nie ja ci" bij", to moja r"ka” – to nie ja was najecha=em, to Litwa.
Po zdobyciu os=abionego grodu Halicz 1236, pisiec =ga, jak grodzianie przy
/yciu witali Dani=" z za=zawionymi oczyma i bladym licem }ze strachu przed
cz"sto zwani s' niewiernymi i bezbo/nymi, bili si" z Wo=ynianami.
Po bezskutecznym obl"/eniu czeskiej Opawy 1252, po='czone si=y rusko-
polskie wr[ci=y do Krakowa. Pisiec =ga=, /e Herbert przys=a= im miecz i uko-
rzenie swoje ]gerbort= 'e prisla Danilovi meh; i pokorenie
svoe 0001-02-825\. Miecz by= zawsze wyzwaniem do walki. Gdy wyprawa
bez sukcesu i miecz w podarku – nie by=o sensu kontynuowa: wyprawy.
Wo=ynskaja letopis ukry=a te/ niezgrabnie ucieczk" Wojsze=ka z niewoli,
1255, t=umacz'c, /e Wojsze=k, po 3-ch latach wybra= si" do Grigorija, na
>wi"t' g[r" ]Athon\, w Grecji, lecz nie dojecha=, bo zamieszki tam by=y&
„...grigorij /e bjaßet ç=wk ]çe=owek, przyp. J.D.\ s]via\t. ako≈ ne bys pred
nim i po niem ne boudet*. Woiße=k ≈e ne mo≈e doiti do s]wia\tya gory zane
mjate≈ bys welik togda w tech zemljach. i prijde opjat* w Nowogorodok. i
ouçini sobie monastyr. na rece na Niemnie. me≈i Litwoju i Nowymgorod-
kom. i tou ≈iwjaße.” Ipat. pod 1262, 0001-02-859
Je/eli zamieszki tam by=y, dlaczego wi"c nie wr[ci= do Dani=y$ Dlaczego a/ na
Litw" go zanios=o, do Wo=kowyska$ Gdzie w drodze powrotnej “od Grigorija”
przejecha=by przez ziemie Dani=y, milczkiem.... Wojsze=k z zamiarem wyjazdu
“do Grigorija” wyjecha= z Ugrowska i prosto zbieg= na Litw"; ma=o – porwa=
ze sob' Romana. Po nast"pnych 3-ch latach Rusini zawitaj' 1258 do Wo=-
kowyska, z Tatarami, szukaj'c „w r o g a swojego Wysze=ka i Tewtiwi=a”&
...exa k volkovyeskou. lovœ n≥ti voroga svoego Vywelka. i
tevtivila i ne oudosi e[ v gorod≠. w Ipat. pod 1260, 0001-02-847
Takim by= “pobo/nym” mnichem i takie mia= intencje. Dlatego te/ Lew zabi=
go 1269. Metod' Íredniowiecza, Wojsze=k by= zak=adnikiem – gwarancj' po-
koju. Cytowanie Ipatiewskiej, /e Wojsze=k idzie dobrowolnie do klasztoru ]np.
Zaj'czkowski 1930, poz. lit. 1265, ˚nr 978\ wykazuje jedynie bezmy>lno>:
autora i jego wiedz" w kwestii – nieznajomo>: do jakiego stopnia informacje
mog' by: stronnicze, w tym kryj'ce swe pora/ki.
Ukryta pora/ka boju przeciw Tatarom. W 1255 ]pod 1259 r.\ Kuremsa naje-
cha= Dani=" i Wasylk". Wasylko by= we W=odzimierzu, a Dani=o w Cho=mie.
Kuremsa doci'gn'= do rz. Styr, gdy grodzianie +ucka wyjechali z grodu i
napadli na Kurems". }O wyniku boju niejasno w ltpsi – kto wygra=, pewnie
Kuremsa, pora/ka Rusi ukryta; zaraz, /e| Dani=o i Wasylko jednak/e }dalej|
chcieli bi: si" z Tatarami. Po czym, /e podpalili Cho=m. Potem – ci'gnie
latopis – Kuremsa oblega= +uck, lecz B[g wiatrem zniszczy= jego poroki.
0001-02-841(42
• Roman zawzi'= si" na pogan, by= jak lew, sierdzi= si" jak ry>, gubi=
jak krokodyl i przechodzi= ziemi" ich jak orze= oustremil bo sœ
bœwe na poganya ≥ko lev=. sr=di† 'e bys ≥ko i rys;.
i goubœwe ≥ko korkodil=. i proxo'awe zeml[ ix= œko
orel=. Ipat. pod 1201, 0001-02-716.
Dani=o „na>laduj'c drog" ojca swego, wielkiego Romana, jeszcze
zaostrzy= si" na pogan, jak lew, nim/e Po=owcy dzieci strasz'.”
...nasl≠∂ivwa pout; øca svoego velikog Romana. i'e b≠
izostrilsœ na pogany≥. ≥ko lev=. im'e Polovci d≠ti
strawaxou. Ipat. pod 1252, 0001-02-813.
Lecz gdy poganie-Litwini przyjechali do Dani=y, by zawrze: pok[j z
Rusi', mnich odnotowa=& „kniaziowi Danile i Wasilkowi ziemia po-
kojna. Lachom nie przestaj'cym brudzi:, przywi[d= na nich Litw". i
wojowali Lach[w. i wiele zab[jstw sotworisza u nich.”
Ipat. pod 1215, 0001-02-736.
Nie zauwa/y=em, by Chrze>cijanin-Dani=o sierdzi= si" tym razem na pogan-
Litwin[w. Raczej z zadowoleniem Dani=o patrzy= na obr[t sprawy, /e Litwini
naje/d/aj' teraz Lach[w. To Dani=o brudzi= stosunki s'siedzkie.
W innym miejscu „Dani=o i Wasylko wys=ali po Litw" pomocy prosz'c.”
Gdzie/ ten lew i ry>$ Danilo 'e i Vasilko poslasta v Litvou
pomo]i prosœ]a. i poslana bys ø min;doga pomo];.
Ipat. pod 1249, 0001-02-801.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
• Gdy Rusini walczyli z Lachami, wzmianki nie ma, /e to tak/e
Chrze>cijanie. Element Chrze>cija<stwa schowany znowu.
W przegranej Lach[w, Rusini odnotowali, /e B[g objawi= swoj'
mi=o>:, daj'c zwyci"stwo Danile. Naprawd"$ ≥vi 'e B(og)= m(i)-
l(o)st; svo[. i dast; pob≠dou Danilou.
Ipat. pod 1249, 0001-02-805.
Dani=o, lew na pogan uda= si" do Tatar[w, na wezwanie pos=a by
pok=oni: si" Batyjowi, a przy okazji k=ania= si" krzakom, w kt[re Ta-
tarzy wierzyli. Latopis odnotowa=& z Kijowa ...øtoudou ' prπide k
Batyevi na Volgou. xotœ]ou sœ emou pokloniti. priwedwou
'e..., Tatarzyn przypomnia= mu, /e Jaros=aw – brat Dani=y – k=a-
nia= si" krzakom i poleci= mu k=ania: si" tak/e ...koustou i tob≠
klanœtis, po czym Dani=o krzaku ...i poklonivsœ po obyha[
ix=. Ipat. pod 1250, 0001-02-807. Nie jestem pewien, jak to by=o z wol'
Dani=y ]chceniem – /'dz' k=aniania si" Batyjowi, przy zapalczywo>ci
na pogan\, i jego wiar' w Boga, gdy k=ania= si" krzakowi.... Wielu
innych post'pi=oby tak samo. Dlatego nie ma co pisa:, /e by= lwem
na pogan, skoro nim nie by=, gdy nie mia= si=y. A gdy j' mia=, to by=
lwem na wszystkich dooko=a.
782 Latem 2004 kupi=em ksi'/k" pt. Biblioteka literatury drewnej }starej| Rusi,
Sankt-Petersburg, Nauka, 1997. W niej, mi"dzy innymi, halicko-wo=y<ska
letopis. Ipatiewska ma tekst przerobiony ]podmienion' czcionk"\, zepsuty
j"zyk, a tu Ipatiewsk' Rosjanie przet=umaczyli na wsp[=czesny j. rosyjski,
dorzucaj'c b="d[w, i poja>niaj'c nazwy i terminy w komentarzu do tekstu.
Szereg uwag cennych, dociekliwych, ale do b="d[w& Wasylko ur. 1199, rz.
Ka=ka wpadaj'ca do M. Azowskiego, rz. Wetra }Warta| wsi' Wepr ko=o Ka-
lisza, Szelw gin'cy dwukrotnie nie zauwa/ony, i wiele innych, tej miary.
O korekcie dat Ipatiewskiej – posiada przesuni"cia do lat pi"ciu.
Tyle o Ipatiewskiej letopisi.
784 Wo=ynskaja letopis zas=uguje na szczeg[ln' uwag" w sprawie
dziej[w Litwy XIII wieku, gdy/ pisana by=a ok. 1256– 1288–1289, i –
cho: wspominkowa – niezwykle drobiazgowa w opisie tras i wydarze<.
786 Pierwotnie powy/sze uwagi o wo=y<skiej letopisi 1288 ]“wprowa-
dzenie”\ zamie>ci=em w>r[d kronik ruskich ]przed +awrentiewsk'
1377 i Ipatiewsk' 1428\ – logicznie, i przed kronikami krzy/ackimi
i polskimi. Gdy – po wielu latach – zrobi=em obszerne t=umaczenie
wo=y<skiej i zamie>ci=em je przy ko<cu Kronik ]by nie zmniejsza:
tempa og[lnych informacji o kronikach\, postanowi=em te/ do='czy:
do wyci'gu tekst o wo=y<skiej ]“wprowadzenie”\, ze >rodka Kronik,
czyli zebra: obie informacje i zamie>ci: je razem, w jedno miejsce.
Tym samym, powsta=a przerwa w ci'g=o>ci numeracji akapit[w.
Musia=em zmieni: znacznie pozosta=' ich numeracj", i odno>ni-
k[w do nich, za=ata: “dziur"”, i przerobi: Skorowidz nazw – dosto-
sowa: do przesuni":. Ale mo/liwo>: pomy=ki nadal istnieje, /e
jakiego> odno>nika nie zmieni=em, tj. wskazuje on na niew=a>ciwy
akapit, albo na akapit zupe=nie opuszczony w druku.
788 OSTRZE?ENIE o narastaj'cych b="dach
W tej cz">ci mej publikacji wykorzysta=em g=[wnie teksty wo=y<skiej
letopisi ]wo=y<skiego latopisu\, pisanego – wed=ug mych docieka<
– w latach 1288–1289, w Brze>ciu Lit., poz. lit. 0001-02, i Skarbca
Diplomat[w – Ignacego Dani=owicza †1843, dzie=a wydanego
po>miertnie, 1860, w Wilnie, poz. lit. 0165-01. Tak/e ksi'/k" pt.
Biblioteka literatury drewnej }starej| Rusi, Sankt-Petersburg, Nauka,
1997, tom 5-ty, zbiorowej redakcji& D. S. Lichaczew, L. A. Dmitrejew,
A. A. Aleksejew, N.W. Ponyrko, poz. lit. 0002-05, z przedrukiem
Ipatiewskiej letopisi, ze znacznymi zmianami w liternictwie, i za-
opatrzonym komentarzem do tekstu – zaledwie cz">: tych uwag
by=a mi przydatna.
By zrozumie: narastaj'ce zawik=anie, przez Rosjan powodowane,
na kt[rego ko<cu znajduje si" ksi'/ka 1997 – od pocz'tku.
Wg schematu& latopis Mstis=awa “Romanowicza” 1288(89 ˘
kopia 1 ˘ Chlebnikowskij spisok “1560–1756” ˘ Pogodinski
kopia 2 Ipatiewskaja letopis 1428 ˘ ksi'/ka 1997.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
Wo=y<ska pisana przez chronografa, kt[ry jest chyba “Chodork'”
–Theodorkiem, imi" wyjawione 1288; bez opisu wydarze< latami.
Wo=y<ska letopis jest trzeci' – i ko<cow' – cz">ci' Ipatiewskiej.
Latopis Mstis=awa “Romanowicza” ]syna Dani=y wo=. †1264\, zosta=
przepisany 1428 ]kopia 1\, a z niego odpis, w latach prze=omu 1550(60
posiada= Chlebnikow, kt[ry naby= r"kopis w 1756. Spisok Chlebni-
kowski wi"c jest kopi' z kopii latopisu Mstis=awa “Romanowicza”,
a Pogodina – kopi' Chlebnikowskiego. Oba bardzo bliskie sobie, z
nieznacznymi r[/nicami, najwierniejsze orygina=owi. G=[wnie& j"zyk
s=awia<ski nie jest zepsuty.
Z latopisu Mstis=awa “R.” 1292, powsta=a te/ kopia 2 ]kopia 1428\,
we W=odz. Wo=., zwana Ipatiewsk'. Pisiec opisa= w[wczas wyda-
rzenia latami. J"zyk s=awia<ski psuty.
Na podstawie }zepsutej| Ipatiewskiej powsta=a ksi'/ka, wydana
1997, psuj'c z kolei j"zyk i tre>: Ipatiewskiej.
W szczeg[=ach&
Wo=y<ska letopis 1288–1289
Wed=ug moich docieka< – pisa= “Chodorko” – }T|heodorko, w latach
1288–1289, w oparciu o materia=y archiwalne. Pope=ni= – w zwi'zku
z tym – szereg b="d[w, >wiadcz'cych o takim sk=adaniu tre>ci, w
tym wyprzedza= akcje, i miesza= fakty, zw=aszcza dane pochodz'ce
z t=umacze< z obcych j"zyk[w; to nie jest dokument opisuj'cy wy-
darzenia na bie/'co ]z drobnym – by: mo/e – up=ywem czasu, jak
zwykle w takich wypadkach\.
Chodorko jest autorem wo=y<skiego latopisu; charakterystyczne wszystkie
zagadnienia z tworzeniem dzie=a po up=ywie dekad zwi'zane&
• wyprzedzenia w czasie – wie naprz[d co si" stanie, w latach&
1207 – kr[l w"g. Andrzej chcia= wyda: c[rk" ur. 1211, za Dani=",
1208 – wie o El/biecie zwanej >wi"t', kanonizowanej w 1234,
1216 – w r. o/enku Dani=y, ilu syn[w b"dzie mia=, zna ich imiona,
1217 – Filj" zabije Dani=o w inny czas ]p[{niej\, 1246,
1228 – Dani=" zw' kr[lem, koronowanego 1253,
1232 – wie, /e kr[l w"gierski, Andrzej, wkr[tce umrze, 1235,
1246 – /e Wiszimuta zabije Mendoug, w 1249, /on" jego poj'=,
1254 – wie, /e Wojsze=k zawr[ci z drogi do >w. G[ry, 1255,
1270 – na pocz'tku w=adania, Trojden }knia|/y= za> lat 12 ]tyle w=ada=\,
tak/e >lady pisania po u=ywie wielu lat&
krzy/ zabitego 1216 Klima do dzi> stoi ]bez sensu w 1216\,
dom Stenkynta(Stekinta(Stikenta – spalony 1254 – do dzi> pusto stoi,
s=ab' przes=ank' jest przyczyna najazdu Dani=y na czesk' Opaw",
1252, /e dla ch"ci s=awy – rzecz pisana dawno po jego >mierci, inaczej
wyjawi=by pi>cowi rzeczywisty pow[d.
• b="dy w genealogii, powinowactwach; przy opisie wydarze< lat&
1208, przy zab[jstwie Filipa – Kinga ]1207–1231\, /. Ludwika,
1228, Aleksander z Be=za bratuczadom ]bratankiem\ Dani=y wo=.,
1245 i 1246, Rostis=aw – synem kr[la w"gierskiego, i Michai=a,
1252, /ona Romana – Gertruda, siostr' zabitego herzoga,
1269, Wojsze=k da= knia/enie swe zi"ciu swemu Szwarnowi,
1280, uto/sami= Boles=aw[w – mazowieckiego z krakowskim,
1288, Kondrat zwany bratem Mstis=awa i Wo=odimera, itp.,
nie >ledzi=em i analizowa=em w=ada< grodami, przytaczaj'c wo=y<sk', –
nie wiem ile z niej lapsus[w tu powieli=em.
• przesuni"ta tre>: traktatu pokoju o 31 lat, z 1246 na 1215, drobne przesu-
ni"cia w 1235(36 i 1262–1264, wynik=e z prze=o/enia kart, stron, zapis[w.
Gdy dokument pokoju Litwy z Rusi' 1246 zosta= prze=o/ony do 1215, z ja-
kiego> powodu, 31 lat r[/nicy – tak znalaz= si" w latopisie, w tej kolejno>ci&
1214, 1215 ]jego tre>:\, 1216, itd. Trzy dekady to szmat ludzkiego /ycia.
Ludzie w sile wieku – po odj"ciu im 31 lat – nagle stali si" nastolatkami,
a nawet kilkuletnimi dzie:mi – w 1215 zjazd dzieci i nastolatk[w jakiego
nigdy dot'd nie by=o, wg ich dat urodzin, wymiemiania p[{niej w innych
dokumentach, lub na podstawie ich potomnych, kiedy oni z kolei /yli&
synowie, wnukowie, itp. Gdyby latopis by= pisany na bie/'co – taki obr[t
sprawy by=by niemo/liwy. Kronikarz w 1215 nie m[g= zna: imion ludzi
/yj'cych 1246.
• roku 1216 niejaki Klim zosta= zabity na “Suchoe Dorogwe” w pasie nad Bu-
giem, w rejonie Hrubieszowa, i „krzy/ jego do dzi> stoi” – zaznaczy=. Takiego
zwrotu u/ywa si" w dziesi'tki lat po wydarzeniu; latopis nie by= pisany na
bie/'co; nie m[g= tak napisa: wkr[tce po 1216, bo nie by=o sensu – rzecz
oczywista. Podobnie o spalonym domie Stenkynta(Stekinta(Stikenta w
Jatwie/y, w 1253& „e/e i donynie pusto stoit” – jeszcze i do dzi> pusto stoi.
Inny pisiec, pisz'cy 1110–1118, pisa= o budowie Peczerskiego Monaste-
 KRONIKI
ru ko=o Kijowa, 1051–1072, /e monachowie wyryli du/' pieczar" nad
brzegiem Dniepru, postawili cerkiew i “keli” ]cele\ „kt[re s' do tego dnia,
w pieczarze pod starym monasterem.” – 40÷65 lat up=yn"=o od budowy
do 1118, wynika z r[/nicy dat.
• przy pocz'tku pisania nadmnienia& „potem opowiemy o Haliczu” i zapom-
nia= opowiedzie:. Tak dzieje si", gdy kto> przyst"puje do wielkiego dzie=a&
masa imion, dat, w'tk[w i r[/nych innych spraw nat=ok, /e w ko<cu co>
ucieka uwadze. Gorzej, bo nie pochodzi= z tych stron – pisa= w Brze>ciu
Lit. n(Bugiem, to dlatego. Niedawne za=o/enie Cho=ma ju/ gmatwa=.
• Szelew dwa razy ginie, w Ipat. ltpsi pod 1229 ]str. 764\ i 1246 ]str. 803\;
wo=y<ska nie posiada=a liczbowego opisu lat, u/y=em kopii wo=y<skiej – Ipat.
]z ich opisem, po naniesieniu poprawek\, by =atwiej wskaza: miejsca,
• Cho=m, nie wie kiedy by= za=o/ony ]ok. 1242\, gmatwa= wi"c aspekt,
by zagubi: czytelnika ]˚Cho=m nr 1660\, raz – /e ju/ za=o/ony, a p[{niej
– /e nie by=o jeszcze grodu w tym miejscu,
• s=udzy W=odzimierza – dowi'zali Wasylk" ]ojca W=odzim.\ do Dani=y&
«Dani=o z Wasylk'», nagminnie powtarzane od 1214 ]0001-01-730\, a/ do
>mierci Dani=y †1264; z opisanych 87 lat ]1205–1292\, razem wyst"puj'
w 24-ch latach, w okresie 1214–1262, tj. odk'd zacz"li bra: udzia= w
publicznym /yciu – od lat najm=odszych, omal do samej >mierci Dani=y
]ja naliczy=em ponad 30 wypadk[w u/ycia obu imion; bo by= to spekt
marginalny\. Gdyby latopis pisa=o kilka os[b – nie wszyscy by tak pisali.
Maniera jednego pi[ra – autor wo=y<skiej mia= w tym cel;
«ich/e nie po/na spisa:» w latach 1208 i 1252; w 1208 – wojewod[w
w"gierskich, w 1252 – obietnic danych Danile przez Bel" 1235–†1270,
p[{niej tekst zszyty ªmo/em za ciebie g=owy z=o/y:º, na str. 889, 928, 934,
• s=udzy W=odzimierza – nie zawahali si" ukaza: prawdziwego charakteru
Lwa Dani=owicza, a/ po 1288 ]j"drna odpowied{ W=odzimierza na zach-
ciank" Lwa w sprawie posiadania Bere>cia\; z drugiej za> strony, pisa=
epitafi" o W=odzimierzu – jego charakterze i hojno>ci.
• ba= si" wpisa: imienia Mstis=awa – nowego w=adcy; po >mierci W=odzimie-
rza, gdy brat jego – Mstis=aw, przej'= w ko<cu w=adz" w Brze>ciu, i poleci=
wpisa: Chodorce tre>: narzuconego =owczego na Brze>cian, za ich bunt
– nie m[g= napisa: w skardze Jurija, /e to w=a>nie Mstis=aw zabroni= mu
posiada: grody, ze strachu przed Mstis=awem, napisa= wi"c bezimiennie&
ª...grody mi odbieraj', kt[re mi da= a pozwoli= za> mi by: ]/y:\ w Drohiczynie
i Mielniku.º Jurija ju/ nie by=o – zbieg=, by= w pozycji przegranej.
• por[wnuj'c bogat' tre>: lat 1288 i 1289, w zestawieniu z poprzednimi,
nie w spos[b nie zauwa/y:, /e w[wczas co> sta=o si".
I tak by=o. Ju/ poza samym Chodork', kt[remu W=odzimierz poleci= pisa:
gramoty – Mstis=aw ]nast"pca W=odzimierza\ poleci= akt nadania =owczego
Brze>cianom wpisa: do latopisu, i tu, w latopisie – nie przez przypadek,
znajduj' si" testamenty W=odzimierza, pisane przez Chodork". Wniosek&
Chodorko pisa= testamenty i koniec latopisu, i prawdop. ca=y. Tak#
Wed=ug logiki, w >cis=ych tej dziedziny prawach – nadal istnieje mo/liwo>:,
w'ska furtka, /e koniec latopisu pisany by= przez inn' osob" ]nie jest to
absolutny pewnik, bezpo>rednia przes=anka\, ale rozwa/anie takie – z
punktu widzenia osoby praktycznej – hipotetyczne, akademickie.
Oba rodzaje dokument[w mia=y jeden cel na uwadze – wykaza: prawo>:
Mstis=awa w zmaganiu o sched" po W=odzimierzu, i tym samym – najbar-
dziej prawdopodobne – by=y jednej r"ki.
A to, /e /y= wkr[tce po 1287 wskazuje opowiadanie o nadci'gni"ciu Tele-
bugi pod W=odzimierz Wo=y<ski& ...a drudzy m[wi', /e w samym grodzie
by= – lecz to }mi| nie wiadomo ]nie by= to, chyba, grodzianin W=odzimierza
Wo=y<skiego i okolic, wynika z tre>ci\.
W=odzimierz Wo=. i Cho=m by=y spalone przez Tatar[w.
Latopis wo=y<ski jest wi"c latopisem Mstis=awa Romanowicza ]po dziad-
ku Romanie †1205\, syna Dani=y wo=. †1264 ]rzadki wypadek u/ywania
imienia dziadka w otczestwie – przyczyna pomy=ki, normalnie powinno
by:& Mstis=aw Dani=owicz\; pomy=ka u Ignacego Dani=owicza 1860& ...zbi=
na g=ow" pod Jasio=' Daniela, oraz brata jego M>cis=awa Romanowicza,
ksi"cia =uckiego i pi<skiego. 0165-01-71 M>cis=aw by= synem Dani=y, nie
bratem, jak uprzednio.
Latopis wo=y<ski pisany w Brze>ciu, nie gdzie indziej& w Cho=mie ]nie wie-
dzia= kiedy by= za=o/ony\, nie we W=odzimierzu Wo=., a tym bardziej – nie
w Haliczu, u bezbo/nych i niewiernych bojar[w halickich& Halicko-wo=y<ska
letopis, wg Rosjan 1977, poz. lit. 0002-05. Nazwy latopis[w pochodz'&
• od miejsc w kt[rych je pisano, b'd{
• od ludzi kt[rzy je pisali, posiadali, lub odnale{li,
a tu trzeci' kategori" – najwyra{niej – Rosjanie wymy>lili na potrzeb" jed-
nego latopisu& od rejonu kt[rego opisy dotycz', dla polityki, by wprowadzi:
niezorientowanych w b='d, sugesti'& }katolicki| Halicz do }prawos=awnej|
Rusi w[wczas nale/a=, zwi'za: go mocniej z Wo=yniem.
U Wo=yniak[w i Rosjan& ko>ci[= to cerkiew, ksi'dz to pop, st'd w wo=. ltpsi,
w katolickim Haliczu by=a cerkiew i popy; ˚1258 Sand.; 1288 Krak[w.
Halicz by= katolicki ˘ niewierni, bezbo/ni; Ru> – prawos=awna.
Wymys=y, zap"dy, nieuwa/nych i politykier[w obecnych dekad, na kartkach,
ci'gn'cych Mstis=awa Uda=ego, z Peresopnicy do Halicza, przez G[ry Íwi"-
tokrzyskie, za Wis=', 1220, zdolnych przerobi: rzek" Wart" na wie> Wepr
pod Kaliszem, 1227, Írod" W od Wroc=awia – na gr[d Sereda w Austrii,
dzi> Merkuria-Czuk w Rumunii, Opaw" – gr[d w Morawii, dzi> w Opolskim
wojew[dztwie, w Polsce, Osobo=og" – gr[d w Morawii, itp.
0002-05-496, 497, 502, 506, 507
Jak Zamo>: ¯ za mostem, tak inny, prof. N. I. Prokofiew, Moskwa, 1988&
kraje zaleskie ¯ za lasami; znajdowa=y si" na p[=noc od Kijowa, «za lasem»
]maj' si" na uwadze znamienite lasy Bra<ska\. Dlaczego widziane z Kijowa,
a nie z Moskwy, Nowogrodu$ Dla mnie, one s' «przed» – przed lasem, za
^ po ^ wzd=u/; Zalesie ^ Polesie, ˚nr 1680.
Prawd' jest, /e niekt[re ich poja>nienia, uwagi, celne s'. Nie ma mocnych
w tej dziedzinie – zale/y kto ma jakie przygotowanie i jak d=ugo w temacie
siedzi. Ja te/, gdybym przed laty opublikowa=, co w[wczas wiedzia=em
– pope=ni=bym wiele istotnych b="d[w. I dzi> pewnie gdzie> one s', z t'
r[/nic', /e mniej.
Poza wszystko o czym uprzednio, /e w Brze>ciu lub w Lubomli pisany,
grubymi literami nadpisy kamieni milowych zdarze<, z sze>ciu, trzy ostatnie
dotycz' interesu Mstis=awa&
• Po sem. ska/em. mnogyia miate/i i weliky lsti i besczislennya rati
]1228, zmagania Dani=y o bezbo/ny Halicz\.
• Poboiszcze w ta / wremiena ]na marginesie w Chlebn. dopisane&
Batyewa rat naczasja w Rusi. w let }literami| 6745;
o naje{dzie Tatar[w na kraje zaleskie, 1237\.
• Po cem /e minouwszima dwiema letoma i
]drugi najazd Tatar[w, 1258, zima; ciekawe /e pierwszego tak nie odno-
towa=, 1240, zapewne my>lowo w='czony do 1237\.
✓ kniazia Wo=odimera roukopisani
]zawieraj'ce jego testamenty, pisane 1288, w Lubomli\.
✓ Kniaziu /e wo=odimerou. welikom. le/aszczou w bolesti swoej
po=no. ]liter'\ 4 let. bolez< / ego. si. ska/em
]zmar= w Lubomli, 1288, pochowany we W=odzimierzu Wo=.\.
✓ Nacza=o }dopisane w Ipat. ltpsi& knia/enia welikago kniazia
Mstis=awa. w Wo=odimerie; opis zdarze< w Bere>ciu, z 1289|.
Rosjanie, zbytecznie, dopatruj' si" kilku os[b pisz'cych – s=awia<skie
sk=onno>ci do biurokracji& dzielenia i szufladkowania, “naukowo>ci” – teo-
retyzowania, przyk=adania nadmiernej uwagi do formy – do zewn"trznego
opakowania, znacznie mniej do sedna – co jest w >rodku; zwracanie
uwagi na w=a>ciwe terminy gramatyczne, a znacznie mniej na znaczenia,
pochodzenia s=[w, ich zwi'zkach z innymi, itp. Jak w wierze chrze>cija<skiej
pokutuje& ca=y r[d ludzki od jednej pary rodzic[w, tak w rosyjskiej nauce& kilka
os[b musia=o pisa: latopis na przestrzeni stu lat. Nie mog' dojrze: prostych
b="d[w wskazuj'cych, /e to dzie=o wspominkowe; a /e pisane 1288(89, w
Brze>ciu Lit., przez Chodorka, st'd polskie s=owa jak «stryj»& Jurij Lwowicz
wys=a= pos=a do stryja swego – W=odzimierza.
Rosjanie utrzymuj', /e&
– pierwsza cz">:& pisana do roku 1246, przez metropolit" Kiry=a,
– druga cz">:& pisana 1247–1264, przez che=mskiego biskupa Ioanna,
ale granica zatarta, bo mo/e by: tak/e 1262 i 1261, zdaj'c si" na W.T.
Paszut" ]Paszuto\, innego badacza latopis[w,
– trzecia cz">:& latopis Wasylki, 1263–1271,
– czwarta cz">:& Letopisec W=adimira Wasilkowicza, 1272–1289,
– pi'ta cz">:& latopis, kt[ry mo/e by: nazwany& Letopisec kniazia
Mstis=awa Dani=owicza, 1289–1291.
O s=awia<ska biurokracjo# Tendencje do teoretyzowania, nauko-
wo>ci, rozdrabniania, na 5 cz">ci podzielili lata 1205–1292.
– Dlaczego na 5 a nie na 8$ Czym si" kierowali$
– Akurat, gdy jeden sko<czy= – drugi zacz'= pisa:, rzuca si"
natychmiast w oczy; nie by=o latopis[w pisanych r[wnocze>nie i
nie by=o luki w latach, w zapisach.
– Joann, che=mski biskup, pisz'cy 1247–1264, nie wiedzia=by kiedy
Che=m zbudowany ]ok. 1242\, i pl'ta= zagadnienie tak, by zagubi:
czytelnika, raz /e istnieje, a potem – /e jeszcze nie ma, i tak na
zmian", kilka razy, ˚Cho=m, nr 1660.
– Íwie/y akt Pokoju Litwy z Rusi', z 1246 zamie>ci= pod 1215,
przesuwaj'c wstecz – bagatela – o lat 31.
Rz'd przes=anek /e dzie=o to wspominkowe – karygodne, by nie
dojrze: kilku z nich, i aplikowa: przy tym czytelnikowi teori" o 5-ciu
pi>cach, gdy tekst nie posiada granic; jednolity styl, brak dat, itp.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
W latopisie nigdzie nie ma kto pisa= jak' cz">:, tj. w jakich latach i
gdzie ]w jakich miejscach\.
W pierwszej osobie ]ja\ wspomina 1252& „chronografu przychodzi opisa:
wszech i wszystko co zasz=o }czyli dzieje ludzko>ci, J.D.|. }Dlatego| czasami
wyprzedza akcj", a czasami cofa si" }odwo=uje do poprzednich informacji|.
M'dry, czytaj'c – pojmuje }bo byli i tacy, co czytali, lecz nie rozumieli, J.D.|.
Liczb" lat nie napisali>my – na ko<cu wpiszemy& po Antiochskim zbiorach,
olimpiadach – Greckim zliczaniu, rzymskich wysikostach..., itd.”
Po >mierci Friedricha 1230–†1250, w Austrii powsta=a anarchia 1250–1253
i Dani=o spotka= si" w Po/gu ]dzisiejsza Bratys=awa\, w 1252, z austriackimi
pos=ami w sprawie pomocy Beli IV ]1235÷1270\, w zmaganiu o tron.
Przem'dry chronograf zetkn'= si" w[wczas z systemem odliczania lat, i nie
omieszka= natychmiast wyjawi:, /e zamierza system i tu wprowadzi:, lecz
“w zadnie wpiszem” ]na ko<cu\. I u/y= tego terminu dwa razy.
Niestety, nie uwieczni= w[wczas swego imienia.
Omal na samym ko<cu jest wzmianka, /e umieraj'cy W=odzimierz
„powelie piscu swoemu chodorcu pisati gramoty” i to Chodorko by=
autorem ca=ego wo=y<skiego latopisu, pisanego 1288–1289, znanego
w dw[ch kopiach, pod nazw' Chebnikowskiego i Pogodi<skiego i
spisoka ¯ Chebnik ]Ch\, Pogodin ]P\.
Gdyby za=o/y:, /e by=o dw[ch autor[w& pierwszym by= Timofiej z Halicza,
maj'cy “ojcostwo” w Kijowie }rodem z K.|, /yj'cy i pisz'cy 1252–54, o kt[rym
wzmianka w charakterze wspomnienia pod 1207, /e „...by= Timofiej w Hali-
czu “premudryj” kni/nik. otczestwo imieja w gradie kiewie.” 0001-02-722, a
drugim – Chodorko, to natychmiast powstaje problem.
Gdyby tak, gdyby by= z Halicza, to nie obrzuca=by Haliczan wszystkimi mo/-
liwymi, ubli/aj'cymi, uw=aczaj'cymi i obra/aj'cymi epitetami w rodzaju&
niewierni, bezbo/ni, l>ciwi ¯ le>: ]katolicyzm\, bezzakonni ¯ zakon ]prawo\,
z rodu smroda, lichy Siemionko, podobny lisicy, itp., wylicza= przegrane
potyczki i wychwala= zwyci"stwa nad Haliczanami.
A – przede wszystkim – Haliczanie nie przyj"liby ruskiego popa#
Z ca=' pewno>ci', wo=y<ska letopis by=a pisana na Wo=yniu, od
pocz'tku do ko<ca ]1205÷1292\, i w spos[b wspominkowy, z celem
na my>li, st'd rz'd potkni": r[/norakiego rodzaju – lapsusy kt[rych
nie w spos[b nie zauwa/y:; pisana jednym stylem, ca=a tre>: zce-
mentowana powtarzaj'cymi si" zwrotami ]manier' pisca\.
Ipatiewska letopis
Jest nieudan' kopi' latopisu Mstis=awa “R.” 1292, wykonan' we
W=odz. Wo=. 1428(31 – wg mych docieka<, znana pod nazw' Ipatiew-
skiej letopisi, bo odnaleziona w Ipatiewskim monasterze ]wojew[dzkim
¯ ipat ^ wojewoda\, w Kostromie nad Wo=g', 310 km NE od Moskwy.
Psuty j"zyk s=awia<ski. Gdy wo=. ltps& po niekolici dni – Ipat. ltps& po
Mikoulinie dni ]s=aw.-wo=. Nikolaj – maz.-pol. Miko=aj\, wo=. tatarowie
– Tatari, wysokych – wysokich, itp. Wi"cej ˚nr 770.
Ksi'/ka 1997 ]poz. lit. 0002-05\
A teraz ksi'/k" Rosjanie wydali, w 1997, na podstawie Ipatiewskiej
– psuj'c z kolei tekst Ipatiewskiej.
Gdy pisiec pomyli= Dniepr z Dniestrem ]nie by= urodzony w Kijo-
wie\ – ksi'/ka poprawi=a, zacieraj'c autorstwo Ipatiewskiej ]b="dy
wskazuj' kto pisa=, i kiedy\.
W 1843 Rosjanie wydrukowali Ipatiewsk', a w przypisach nieustannie
poprawiali tekst formami Chlebnikowskiego i Pogodinskiego spiska.
Zagadnienie poruszy=em uprzednio, ˚nr 700.
Przy tym, w druku Ipatiewskiej dokonano kilku zmian, w podst"pny
spos[b, /e po latach wykry=em gdzie le/y prawda, jak wygl'da=a
pisownia orygina=[w. W przypisach bowiem zmienili kr[j czcionki
ze wzgl"d[w technicznych – zbyt ma=y druk nie pozwoli= na u/ycie
pierwotnych, skomplikowanych jej kszta=t[w.
Ale tylko niekt[rych liter. Przez to, by odtworzy: orygina= – musz"
bazowa: na jednych i drugich r[wnocze>nie, tj. na pisowni tekstu
czcionk' zasadnicz', i na przypisach – tak zawik=ali# Musz" niejako
tworzy: trzeci' wersj", na podstawie dw[ch, wiedz'c, co jest zacho-
wane, a co zmienione. Je/eli przypis podaje r[/nic" w pisowni, to tak
ta pisownia wygl'da – m[wi=a moja /elazna logika. By=em w b="dzie,
z powodu jak wy/ej – podstawili inny kr[j ze wzgl"d[w technicznych,
ale tylko niekt[re litery, i o tym nigdzie nie napisali.
Doszed=em do tego wniosku po latach obserwacji, /e pewne litery nagmin-
nie inaczej wygl'daj' w przypisach. ?elazna logika by=a barier' ]przypis
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
wiernie oddaje r[/nic", zmiany mog' by: manier' osoby przepisuj'cej
– autora Ipat.\, a tak/e >ledzenie r[/nych innych aspekt[w w tym samym
czasie okupowa=o m' uwag" do tego stopnia, /e nie po>wi"ci=em wi"cej
miejsca spostrze/eniu, kt[re sta=o si" zaledwie dalekim t=em w rozwa-
/aniach. Sporo wysi=ku kosztowa=o mnie odczytanie tekstu cyrylic', z
kt[rej wypad=o kilkana>cie znak[w po dw[ch reformach& 1711 i 1918 r.
]przy tym, tekst pisany cz">ciowo skr[tami, z nadpisanymi literami nad
wyrazami, z ogromn' liczb' odno>nik[w\. Nast"pnie jego zrozumienie,
o co chodzi w poszczeg[lnych opowiadaniach. Potem >ledzi=em akcje,
zaczepne i odwetowe ]gdzie te miejsca by=y, o kt[rych mowa& Wrota,
Wis=osze, Tor/ek\, dyplomatyczne, tendencyjno>: zapis[w ]dobrze o
sobie, {le o wrogu\, celowe fa=sze ]Wojsze=k dobrowolnie do klasztoru\,
odchy=ki oznakowania wydarze< w latach ca=ych, koligacje rodowe,
zasady pisowni, u/yte w niej znaki, znaczenia obcych s=[w ]farewniki,
u/ika, kob\, miary& popryszcze ]drogi\, =oknia ]cieczy\, itp. Za du/o by
o wszystkim pami"ta:, mie: na uwadze, my>le:.
Uwagi o ksi'/ce 1997, wydanej przez Rosjan&
1. Ipatiewska ltps zwana jest halicko-wo=y<sk' letopisj',
z b="dami dwojakiego rodzaju.
• Pierwowz[r – wo=y<ska letopis dat nie posiada=a,
Ipatiewska – tak.
Ipatiewska letopis jest nie tylko o wydarzeniach na Wo=yniu, i
cho: kopiowana na Wo=yniu, odnaleziona w Kostromie.
• Halicz my>lowo wcielony do Wo=ynia i wystawiony na pierwsze
miejsce ]halicko-wo=y<ska\, gdy Haliczanie zajadle opierali si"
Danile, i – jako katolicy – wyzywani s' przez wo=y<skiego pisca
od bezbo/nych i niewiernych, lstiwych }fa=szywych, bo katolik[w|
– najgorszy epitet w Wiekach Írednich;
a papie/e tak o Rusi – nawzajem.
My>lowe wcielenie Halicza do Wo=ynia i wystawienie Halicza
na pierwsze miejsce ma na celu wzmocnienie przynale/no>ci
Halicza do Rusi, w sporze z Austri', /e Halicz w XIII-tym wieku
do Austrii nale/a=, dok=adnie& do Monarchii Austro-W"gierskiej
– z doz' racji.
Z tego te/ powodu, Rosjanie zafa=szowali spraw" kniaziowania w
Haliczu przez nieletniego Dani=", pisz'c& „...wzniesiony na halicki
stolec przez bojar[w w 1211 r., nast"pnie zrzucony z niego.” W
1208, dzi"ki wsparciu kr[la w"gierskiego – Andrzeja i koalicji z=o
-/onej z bojar[w Be=za, Peresopnicy, W=odzimierza Wo=.,
+ucka, Dorohobu/a, Szumska, oraz Leszka }Bia=ego| od La-
ch[w i “mnogich Polan” i Niemc[w z mnogimi wojami – 7-let-
niego Dani=" ]pod opiek' matki\ si=' osadzono w Haliczu, po
walkach. Lecz wkr[tce ten sam kr[l w"gierski, kt[ry wspiera=
Dani=" – osadzi= tam swego syna, i Haliczanie wygnali matk".
W 1211 Leszek Bia=y pr[bowa= – bezsktecznie – osadzi: 10-let-
niego Dani=" w Haliczu. Nie mog'c zdoby: – wojowa= Trembowl"
i inne grody na Podolu. Dani=o zdoby= os=abiony Halicz si=', 1227,
pod nieobecno>: Sudis=awa, lecz Haliczanie podnie>li 1228 bunt
przeciw niemu, pod nieobecno>: brata Wasylki – Dani=o zbieg=
na W"gry. Dani=o nie by= wzniesiony przez bojar[w }jakich$,
sugestia /e halickich, skoro tam|.
Za czas[w Dani=y – utrzymuj' autorzy ksi'/ki 1997 – postawiono
grody& Cho=m }dzi> Che=m Lub.|, Lwow, Kamieniec, Dani=[w i
Uhrowsk }dzi> Uhrusk|; kwit=y rzemios=a i sztuka. Kamieniec za=o-
/y= Wo=odimir †1288.12.10 ¯ Wasylko †1271 ¯ Roman †1205&
„Knia{ Wo=odimir podczas swego kniaziowania “mnogie gorody
zrubi=” }dwa grody zr"ba= – za=o/y= zr"by| po ojcu swoim. zr"ba=
Bere>: }Brze>: n(rz. Bug| zr"ba= na pustym miejscu zwanym
Le>n' }nazwa rzeki|, i nada= mu imi" Kamieniec, “zane” }albowiem|
ziemia by=a kamienna. 0001-02-925
Lw[w – jak sama nazwa wskazuje – gr[d Lwa }Dani=owicza| ur.
ok. 1230÷1235÷†1313, w'tpliwe, by nastolatek lub m=odzian
gr[d za=o/y= i zbudowa= do >mierci ojca †1264. W latopisie nie
ma nigdzie wzmianki o zbudowaniu Kamie<ca i Lwowa przez
Dani=". S' natomiast zapisy o Cho=mie i Uhrowsku; Dani=[w
tak/e nale/y mu przypisa: z racji nazwy.
 KRONIKI
2. Rosjanie przet=umaczyli tekst Ipatiewskiej na wsp[=czesny
j"zyk rosyjski. Za='czyli tekst Ipatiewskiej – wspaniale, ale pod-
mienili cyrylic" na gra/dank", tj. zmienili kr[j starej czcionki na
wsp[=czesny i zmienili zasady zapisu d{wi"k[w ]wszystkie ou
˘ u\, i zasady pisowni ]ø ˘ ot ^ ot, pol. od\.
Bardzo dobrze, ja te/ jestem za uproszczeniem pisowni, a zw=aszcza za
pozbyciem si" skr[t[w, kt[re, z up=ywem czasu, staj' si" coraz mniej czytel-
ne, zrozumia=e. Ale trzeba by=o zostawi: >lad – jakie liternictwo wymieniono
jakimi krojami czcionek, i jakie terminy pisano jakimi skr[tami&
Bg˛=, Ba˛, Bo˛u, B'˛ie[ – B[g, Boga, Bogu, Bo/',
st˛yi, st˛go, st˛ya Bc˛i – >wi"ty, >wi"tego, >w. Bogurodzicy,
St˛oe Gory – >wi"tej G[ry }Athon, w Grecji|,
Bc˛a – Bogurodzica, dx˛= – duch, dw˛[ – dusz',
mt˛r= – mater ]matka\; =ac. mater ¯ gr. meter AE,
crk˛v;, crk˛vi – cerkiew, cerkwi, gl˛t; – g=agolet,
b;'˛nyi – b=a/ennyj ]b=ogos=awiony\,
st˛l; – swiatiliel, dn˛; – dzie<, sn˛=, sn˛m; – syn, synem, itp.
Ju/ na samym pocz'tku, tj. na pierwszej stronie,
gdy Ipatiewska& ø nego rodiw[sœ Konhakou.
i'e snese Soulou. p≠w; xodœ ]od niego urodzi= si" Konczak,
kt[ry zni[s= Su=", pieszo chodzi=..., itd.\,
ksi'/ka 1997& Ot nego rodilsœ Konhak,
kotoryj vyherpal Sulu. xodœ pewkom. ]...kt[ry wyczerpa=
Su=" – p=n. dop=yw Dniepru, chodzi= pieszo..., itd.\.
Gdy Ipat. „zni[s= Su="º }pierwszy biskup Krakowa, bo by= niezno>-
ny..., powa/nie& kl"ska Tatar[w zim' 1287, k(S'cza, ˚1288|,
ksi'/ka „wyczerpa= }rzek"| Su="”, takie mia= mo/liwo>ci....
Poza tym, piesz chodja  chodja pieszkom, i inny kr[j czcionki.
Nie trzeba by: wielce spostrzegawczym, by zmiany dojrze:.
3. Daty wg Ipatiewskiej; ksi'/ka 1997 nadmienia we wst"pie do Ipa-
tijewskiej letopisi, /e daty podane s' z b="dami do lat pi"ciu.
„My u/ywamy lat Ipatiewskiej dla umiejscowienia tej lub innej
opowie>ci w tek>cie latopisu, a nie dla przypisania czasu wyda-
rzeniu – wszystkie daty powinny by: zweryfikowane wed=ug
innych {r[de=” – podaje, czyli nic nie zrobili w sprawie weryfikacji
opisu wydarze< w=a>ciwymi latami. Zostawili jak jest, niech si"
nast"pni martwi'.
Ja tak' korekt" zrobi=em w swej pracy, nanios=em poprawki.
4. Wasylko ur. 1199, gdy Wasylko urodzi= si" 1203.
Na pocz'tku Ipatiewska zaznacza, /e Roman w chwili >mierci
zostawi= po sobie dw[ch syn[w, jeden – lat 4, drugi – lat 2.
Je/eli Roman zgin'= 1205, to Dani=o urodzi= si" 1201
]1201֠1264\, Wasylko Р1203 ]1203֠1271\.
Ale Ipatiewska zaczyna si" od >mierci Romana, opisuj'c b="dnie
rok }jego >mierci| 1201, o 4 lata przed czasem. Rok urodzenia
Dani=y Rosjanie dobrze obliczyli ]1205 – 4 ^ 1201\, ale o Wasylce
ju/ zapomnieli, bo od 1201 odj"li dwa lata i otrzymali& 1201 – 2 ^
1199, z b="dem; zapomnieli /e Roman zgin'= 1205....
5. Opis zab[jstwa Filipa †1208, b"d'cy nieudan' kompilacj' r[/-
nych danych – nie obja>niony do ko<ca; komentarz z=y.
Co to za El/bieta$ C[rka Andrzeja, kr[la w"g. 1205÷1235, zwana
uprzednio Kineka ]King'\ – co ona robi w roku 1208$
6. Podw[jna >mier: Szelwa nie wykryta, opisana pod 1231 i 1249.
7. Bitwa 1224 nad rz. Ka=k' wpadaj'c' do M. Azowskiego –
Ka=ka jest dop=ywem rz. Kalius, bitwa 1219 ]Dani=o mia= 18 lat\.
8. Opuszczone poja>nienia, gdzie le/a=y& P=awa 1213 n(Dniestrem,
Borek 1244, gr[d Woruta 1249, Semocz 1255, ?edeczew 1255
w rejonie Kijowa, Wozwagl 1255 na Ukrainie.
Nie ma bli/szych danych w sprawie odleg=o>ci od wi"kszych grod[w ]dzi>
miast\ w tym rejonie, by miejsca te odszuka:, uzmys=owi: je sobie.
Grod[w Jatwy nie wyliczam ze zrozumia=ych wzgl"d[w.
Wiele termin[w obja>nili tym, co z samej tre>ci wynika, np. las
Czertowa – w ziemi kijowskiej, podaj'; Sochoe Dorogwe – uro-
czyszcze w ziemi wo=y<skiej, bo walki wzd=u/ rz. Bug, rzeka
Polka – w Polsce, bo w tre>ci& pomi"dzy Sandomierzem a Ma-
zowszem, =oknia – miar' cieczy, bo ilo>: miodu ni' mierzono,
terminy trudne opu>cili z poja>niania, tak – jakby nie by=o z nimi
problemu, np. farewniki, ostro/ne wrota, wysikosty, “fofud"” – {le,
bo na domys=, a za/ycie – na opak.
Przy wyliczaniu pi"ciu synowc[w ]bratank[w\ Boles=awa Wstydli-
wego †1279, Ziemomys= opuszczony – kim dla Boles=awa by=
]nie synowcem, inni tak/e; obszernie w dalszej cz">ci\.
Rakuszska ziemia 1250 ¯ Ragoza, dzi> Dubrownik }n(Adriatykiem|,
ja s'dz"& opodal Budapesztu.
Far – ko< w"gierski, t=umacz', bo – Uz – W"gier spad= z niego,
nie zagl'daj'c do s=ownika j. w"gierskiego, i g=adko przechodz'
dalej, jakby nie by=o z terminem najmniejszej w'tpliwo>ci;
„Spad=wszy jemu z fara, wzi"li cia=o jego i p=akali po nim.”
Far to ko<, ale zaczerpni"ty z j. isl. fakr, czynno>: czasem zdarzaj'ca
si"; u/ywali obcych termin[w, skoro byli potomkami obcych ]Gall[w,
Niemc[w, Du<czyk[w\, st'd starogerm. «luba» ]mi=o>:, ang. love\ ˘ Luba
˘ Lubow, «kob» jako zwi'zek ma=/e<ski, «riks» jako kr[l ¯ goth. reiks, i
d=uga seria imion obcego pochodzenia, z Ingwarem na czele.
9. Rosjanie szczeg[lnie {le poja>nili nazwy w=asne ]miejscowo>ci
i rzek\ z dala od Rusi, a w Polsce – wprost niedbale.
• 1218& Cho=m jako uroczysko, gdy cho=m ^ wzg[rze, pag[rek.
Pol. che=m ^ wo=. cho=m ^ germ. kulm ¯ =ac. culmen, culminis
]wzniesienie\ ˘ pol. kulminacja; CKCh, L+, OE.
Uroczysko, u dawnych S=awian& miejsce zwykle w g="bi puszczy, zwi'-
zane z kultem b[stwa, z odbywaniem narad, s'd[w; potocznie& miejsce
odludne, pustkowie – po cz">ci trafia definicj' «cho=ma», bo nic nie wiemy
o bo/ku i naradach w tym miejscu, przed za=o/eniem Cho=ma; by=o to
wzg[rze poro>ni"te lasem.
• 1220 +ysa G[ra – ko=o Werbkowic, S od trasy Hrubiesz[w
– Zamo>:, dzi> tak ma=a wie>, /e na mapach jej nie ma, ale
wspomniana ju/ w 1220, /e M>cis=aw }Niemy| ruszy= na wojn",
i przyci'gn'= do +ysej G[ry. Rosjanie& miejsce w Ma=opolsce, w
pobli/u Sandomierza. A opis dotyczy +ysej G[ry, Be=za ]r[/ne-
go od Be=/ca\, Halicza, Lubaczewa, “ziemi Be=zeckiej i Czerwe<-
skiej” – a wi"c z dala od G[r Íwi"tokrzyskich.
Wspomniana +ysa G[ra le/y 3 km S od Werbkowic, 8–9 km NE od
Czerwina nad Huczw' ]ziemia Be=zecka i Czerwe<ska\, Be=z tu/ przy
granicy polsko-ukrai<skiej, lecz po ukrai<skiej stronie, n(rz. So=okija,
Lubaczew to Lubacz[w – w Polsce, ok. 35 km NE od Jaros=awia n(rz.
San, a Halicz – nad Dniestrem.
Pope=nili b='d. Jak ze Írod' ko=o Wroc=awia kt[ra mia=a by: w Austrii, a
dzi> – w Rumunii, z Niemc[w musieli zrobi: Austriak[w, tak i z +ys' G[r'
– /e werbkowicka ko=o Sandomierza le/y. Z +ucka i W=odzimierza Wo=.
do Halicza przez +ys' G[r" w G[rach Íwi"tokrzyskich, z dwukrotnym
przekroczeniem Wis=y ]#\, to jak z Gda<ska do Krakowa przez Pary/, tak
i z Nowogrodu Wlk. do Rzymu przez Szwecj", Dani", i Norwegi".
Ko=o Sandomierza le/y$ Ile to kilometr[w i w kt[r' stron"$
• 1227 Gdy wo=. ltps 1288, a za ni' Ipat. ltps 1428(31, o wyprawie
na Kalisz& idowa ky Kalew[. i prπidowa Vetrou veher=.
ksi'/ka 1997& idowa k= Kalew[. i pridowa Vepru veher=.
a w przypisach& pri∂owa Vepru... - Vepr - selo pod Kaliwem.
„i przeszli Wetr" }Wart"| wieczorem”, a w ksi'/ce Wart" zmienili
na Wepr, dodaj'c – na domys= – /e by=a to wie> pod Kaliszem;
kto to dzisiaj b"dzie jej tam szuka=....
• 1239& Íroda w woj. wroc=awskim& „...ku miejscu niemieckiemu
o nazwie Sereda.” – Rosjanie 1997 poja>niaj'& gr[d Sereda w
Austrii, dzi> Merkuria-Czuk w Rumunii; por. 1220 +ysa G[ra.
• 1252& o okr'/eniu czeskiej Opawy, oblegaj'cy „...tego wieczoru
dumali, p[jd{my ku Osobo=odze, albo na Herberta, albo wracajmy
do dom[w swoich.” Osobo=oga – gr[d w Morawii, poja>niaj',
gdy Osobo=oga jest rzek' w p=d. Polsce, lewy dop=yw Odry,
wpadaj'cy poni/ej Ko{la, sk'd po='czone si=y rusko-polskie
przyci'gn"=y do Opawy.
Opawa – gr[d w Morawii, dzi> w Opolskim wojew[dztwie w Polsce.
• 1258 Burondaj „i sta na /itani”; 1287 Tatarzy, nie dochodz'c W=odzimie-
rza Wo=. „stasza na ?ytani.” ?yta< – poja>niaj' Rosjanie – przedmie>cie
]podgrodzie\ W=odzimierza; istotnie, ?ytani – wie> 15 km SE od grodu, 1
km E od rz. +ug. S'dzi=em /e jest to pierwotna nazwa rz. +ug i nadal tak
s'dz", bo u/ywa si"& na rzece }?ytani|, gdyby we wsi }?yta<| – by=oby&
w ?ytaniu, np. wie> Pi"ciodni – w Pi"ciudniach, w latopisie& u Pi"ciodni
]jak& u drzwi\, nie «na Pi"ciodniach»; ?ytani ˘ mo/liwe na ?ytanich.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
• 1280, maj'c na my>li >mier: Boles=awa V Wstydliwego †1279,
latopis wyliczy= {le jego synowc[w ]bratank[w\, najwyra{niej
mieszaj'c Boles=aw[w& Wstydliwego †1279 z Maz. †1247, dla
kt[rego czterech – z pi"ciu – wyliczonych by=o synowcami; pi'ty
– Ziemomys= by= bratem, i stryjecznym bratem dla Boles=awa V
Wstydliwego †1279. Do zepsutego wyliczania, autorzy do='czyli
r[wnie zepsuty komentarz, opuszczaj'c Ziemomys=a ]jak co> nie-
wygodne, to opuszcza si"\. Gdyby zatrzymali si" na Ziemomy>le,
prze>ledzili na schemacie kim by= dla Boles=awa V Wstydliwego
]stryjecznym bratem, nie synowcem\, jak i pozostali – wykryliby
pomy=k" pisca pomieszania Boles=aw[w.
• 1287, Bu/kowicze – zgaduj' – gr[d w ziemi Wo=ynia, na rz. +ug.
W rzeczywisto>ci – Busk n(rz. Bug, ?SZ, 42 km E od Lwowa,
na trasie Tatar[w z Krzemie<ca do Przemy>la; wg latopisu&
Telebuga „...poci'gn'= st'd obok Kremia<ca ku Przemy>lu.”
Linijk" wystarczy=o przy=o/y: na mapie mi"dzy tymi grodami.
10. Zmagania Ko>cio=[w& Rzymsko-Katolickiego i Prawos=awnego
o wiernych. Nie>wiadomo>: problemu wiary i zmaga< z ni' zwi'-
zanych spowodowa=a zupe=nie z=e t=umaczenie s=owa «le>:»
]katolik, innowierca\ ¯ niem. list ]chytro>:, podst"p, wybieg\, wie-
lokrotnie u/ywanego, powoduj'c tym samym seri" nieporozumie<&
• le>: Lestka Rosjanie 1997 przet=umaczyli na kowarstwo ]chytro>:,
podst"p\, daj'c dow[d zupe=nego niezrozumienia pod=o/a konfliktu,
• le>: Tatar[w 1219, Rusini nie znaj'c ich lsti, wyszli im naprzeciw z
krzy/ami; le>: Tatar[w Rosjanie przet=umaczyli na =/ywo>:,
• l>ciwy ?yros=aw 1222 t=umaczony przez Rosjan na obmanszczik,
• l>ciwy Siemionko i bojarzy haliccy 1223 t=umaczony na =ukawy,
• le>: Mendouga, ochrzczonego 1250 ]kreszczenie /e ego lestiwo bys.
/rja / bogom swoim\, Rosjanie t=umaczyli& kreszczenie by=o =o/no,
• Jurij – m=ody syn Lwa Dani=owicza – ujrza= le>: Lublinian, 1288,
Rosjanie przet=umaczyli& Jurij ponia= ich obman, 0002-05-335
• a jego ojciec – Lew, ujrza= le>: Krakowian w “1291”
]opis roku niepewny, wymaga korekty, weryfikacji\,
Rosjanie przet=umaczyli& Lew ponia= ich obman. 0002-05-357
Tylko czeka:, a/ nast"pny jaki> badacz zacznie opiera: si" na tej
ksi'/ce, czerpa: z niej informacje, powiela: b="dy.
W tomie ¡ zarzucili – najzupe=niej b="dnie – /e we Wst"pie do
Powie>ci wrenennych let jest Jaropo=k, a powinien by: Swiatopo=k
Izas=awicz †1113. Jaropo=k jest, i Swiatopo=k jest tak/e – ka/dy
uj"ty we w=a>ciwej kolejno>ci, b="du nie ma. Pomy=ka – utrzymuj'
– pod 6360 rokiem, jest& Œropolk=, powinno by:& Svœtopolk=
(Svœtopolhi l≠† 60)> Svœtopolk= Izœslavih †1113.
Sporadycznie i w przypisach do innych znajduj' si" z=e poja>nienia. I tak,
gdy w Pskowskiej 2-gej Synodalnego odpisu ]PSyn2.\ zanotowano&
W leto 6604. Przyby= car grecki – Aleksander, do Nowogrodu,
poja>niaj'& oczewidno opiska; wierojatno 6604 napisano wmiesto 6694,
czyli& wyra{nie przypadkowy b='d, niespostrze/enie pi>ca, lapsus.
W ten spos[b Aleksander przybywa do Nowogrodu 6694 }1186| roku.
Nie by= to rok 6604, ani 6694, lecz 6704 }1196| – pomy=ka nie w spos[b
opisany, i car Alexius 1195÷1203, nie Aleksander ]nie by=o cara Aleksandra
1186, w=ada= w[wczas Isaak 1185÷1195\; na podst. s'siednich zapis[w,
zmienili rok, nie sprawdzaj'c, czy Aleksander by= carem w 1186 roku.
I tak, prawda – si=' zmian – coraz bardziej tonie w b="dach, rzeczy-
wisto>: jest nieuchronnie zacierana po trosze, z up=ywem czasu.
790 Sziroka strana moja rodnaja
„Zwyczaj ustnego przekazywania informacji by= szeroko rozprzestrzeniony
na Rusi”.
„Apokryfy pisane i znane by=y szeroko w >redniowiecznej Rosji.”
„W swej tw[rczo>ci Serapion opiera si" nie tylko na klerykalno-ksi'/kowej
m'dro>ci ]z Biblii on przytacza jedynie szeroko znane aforyzmy\, lecz i na
narodow' literatur" ]opowiadania, apokryfy\.”
„Autor sziroko ispolzujet ]szeroko u/ywa\ ruskich s=[w... itd.”
Nie w spos[b nie zauwa/y: «szeroko>ci», czyli specyficznego j"zyka-
/argonu, kt[ry musi by: u/yty, by tekst wygl'da= naukowo i poszed= do
druku. «S z e r o k o > :» ma nie tyle wskazywa: na zasi"g problemu, co
na s z e r o k ' wiedz" autora, skoro mo/e tak napisa:;
jego g="boko>:, wnikliwo>: i znajomo>: tematu. Drukujemy tym, co
szeroko a wi"c dobrze znaj' zagadnienia.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
Gdy przychodzi do konkret[w, do obja>nie< termin[w – szeroko>:
]czyt. znajomo>:\ ta szybko topnieje.
792 Rosjanie maj' problemy z logik'.
Na opak&
• tre>: orygina=u wo=y<skiego latopisu w przypisach, a zepsut' jego
kopi" ]Ipat.\ – czcionk' zasadnicz'; po tysi'cu r[/nic nie mogli doj>:
kt[ry z dw[ch egzemplarzy jest orygina=em, lub bli/szy orygina=owi.
• kr[tsze teksty latopis[w – odpisami, d=u/sze – orygina=ami; wniosek
st'd& najbogatsze pi>miennictwo by=o na samym pocz'tku, gdy prosta
logika m[wi, /e na pocz'tku by=o wielce sporadyczne, kamienie milowe
zdarze< odnotowywano, kr[tko, a p[{niej pisano bardziej szczeg[=owo,
i rozbudowywano pierwociny.
• gdy Mika >ci'= g=ow" Tobaszowi, 1208 – pisz'& Tobasz >ci'= g=ow" Mice.
• gdy znany jest dok=adny rok pisania latopisu& 1479 lub 1480 – tytu=u-
j'& Moskowskij letopisnyj swod konca XV wieka ]tom 25, 1949 rok\,
gdy znany jest dok=adny rok zako<czenia Troickiej, 1408, A. A. Szachma-
tow daje tutu= swej publikacji& Simeonowskaja letopis XVI w. i Troickaja
nacza=a XV w., Sankt-Petersburg, 1910.
Gdy Nauka d'/y do u>ci>lania danych, Rosjanie – w kierunku ich za-
okr'glania; zdaje si", wiedza ich zasadza si" g=[wnie na operowaniu
po=[wkami, :wiartkami i trzecimi cz">ciami wiek[w.
• wo=y<ska ltps opluwa Haliczan jak tylko mo/e& z plemienia smroda,
podobny do lisa, bezbo/ni, lecz Rosjanie – w Haliczu pisana, ˚nr 776.
• Twerska pisana 1534, na podst. +awrent., kopii 1490–1510; Rosjanie&
+awrent. z Twerskiej zaczerpn"=a uszkodzon' cz">: latopisu.
794 Zaproszenia i dobrowolno>:&
• z zaproszeniami, od Rurika 864, a/ do Mstis=awa 1289, kt[ry by= ra-
do>nie witany w Brze>ciu, a w zamian – narzuci= im =owcze na wieki, bo
wszed= prawnie ]testamentem W=odzimierza\, lecz gwa=tem, bo wbrew
woli grodzian.
• na kartach publikacji, potrafi' gwa=cicieli wita: z rado>ci', wymuszenia
okre>la: dobrowolno>ci', w tym Wojsze=k do zakonu, 1253, a p[{niej
dobrowolonie zrzek= si" kniaziowania, zim' 1268, zabity wiosn' 1269.
• W=adimir Igorewicz, prawos=awnego wyznania, nieznanym mi bli/ej
sposobem, gwa=tem, osi'gn'= w=adz" w Haliczu, wypieraj'c stamt'd
w"gierskiego Benedykta, katolika. By zlikwidowa: mo/liwo>: buntu – >ci'=
pi"ciuset bojar[w, powoduj'c tym gniew, a p[{niej – s=odki odwet Haliczan.
Wg wo=y<skiej – Haliczanie zaprosili Igorewicza. 0001-02-718
Wg Rosjan 1997, za fa=szem wo=y<skiej w tym miejscu, bez logiki& bojarzy
haliccy zaprosili W=adimira, a ten – za to – >ci'= ich, bo go nie lubili& ªBojarzy
haliccy zaprosili W=adimira Igorewicza by kniaziowa= w Haliczu, chc'c – tym
sposobem – wybawi: si" od w"gierskiego Benedykta. W=adimir, widocznie,
postanowi= zlikwidowa: mo/liwo>: buntu – >ci'= pi"ciuset bojar[w.º
0002-05-487
Widocznie$ Ja nie widz", bo wbrew zaproszeniu; fa=sz, dlatego «widocznie» –
sami widzieli niedorzeczno>:, nie byli przez to pewni ]popadli w w'tpliwo>:\.
Je/eli, rzeczywi>cie, zaprosili, to wkr[tce zmienili zdanie. Trzeba by=o tak
napisa:. Mog=o i tak by:.
796 K=amstwa, spryt, i fa=sze Rosjan 1997, karygodne b="dy&
1. Konflikt wo=y<sko-w"gierski by= na pod=o/u religijnym& prawos=awna Ru>
bi=a si" z W"grami o katolicki Halicz. Lachowie byli po >rodku – spokrewnieni
z obu stronnictwami, z wiary – katolicy ]za W"grami\, ale z matek i /on –
p[=-Rusi' ]za prawos=awnymi\.
Wed=ug Rosjan, konflikt na tle ma=oletno>ci Dani=y, mimo d=ugiej listy napom-
kni": o niewiernych, bezbo/nych, i fa=szywych Haliczanach.
ªIch ma=oletnio>: by=a przyczyn' zamieszek, to jest, zmaga< o halicko-
wo=y<skie kniaziowanie mi"dzy innymi pretendentami.º 0002-05-486
Ma=oletnio>: o wo=y<skie – s=usznie, ale W"grzy – strona konfliktu – nie si"gali
po wo=y<skie kniaziowanie, jak sugeruje sprytnie skonstruowane zdanie ]niby
przez przypadek\, natomiast prawos=awa Ru> si"ga=a po halickie, katolickie
– przyczyna bunt[w. To sami Rusini bili si" o Wo=y<, g=[wnie Aleksander,
dlatego opluwany jego charakter, Dani=y za> – wynoszony.
Za du/o r[/norodnych element[w w jednym zdaniu, wprowadzaj'cych
przez to niezorientowane osoby w b='d&
• dwie r[/ne ziemie& Wo=y< i Halicz – jako jedno>: ]halicko-wo=y<skie,
Halicz na pocz'tek przeniesiony, z ukrytym celem& wzmocnienia przy-
nale/no>ci do Rusi, bo Wo=y< – pewny, Halicz – dyskusyjny, w najlep-
szym dla Rusi wypadku; s=aba przes=anka zawarowana mocniejsz'\,
• ma=oletnio>: – jedno>: ]jeden pow[d, element wiary opuszczony\,
• r[/ni& Mstis=aw Uda=y, Aleksander, Lachowie, W"grzy ]wiekiem, wyzna-
niami, j"zykami\ – w jedno>: ]jednym s=owem& pretendenci\.
 KRONIKI
2. Pakos=aw, wojewoda ladski, wymieniany 3-krotnie w wo=. ltpsi ]bez dat\&
• 1214, Lestko pos=a= pos=a swego Lesticza i Pakos=awa wojewod";
spotkanie w Spiszu; pol. Salomea z w"g. Kolomanem, 0001-02-731
• 1223, przy boku W"gr[w z Lachami, Pakos=aw wojowa= Podole&
Trembowl", Tichoml, Krzemieniec, 0001-02-749
• 1227; Kondrat Maz. z Pakos=awem, i Dani=', oblegali Kalisz. 0001-02-756
wg Rosjan 1997& z pocz'tku dzia=a= w imieniu Lestka }Leszka Bia=ego
1186–†1227|, p[{niej przy jego wdowie – Grimis=awie }†1258|, w ko<cu, przy
ich synie – Boles=awie krakowskim }1226–†1279|. Zwany Pakos=awem Las-
sotem, =ac. Pacoslaus filius Lassote ]Pakos=aw syn Lassota\. 0002-05-491
Do='czone lata wg Ipatiewskiej& 6719 ]1211\, 6720 ]1212\, 6736 ]1226\, 6773
]1265\ – s' zupe=nie z=e, lub niew=a>ciwe, w og[lnej ocenie zestawienia&
widnieje w 1211 ]w rzecz. 1214\, nie ma w 1212, jest w 1226 ]w rzecz.
1223\, jest w 1229 ]w rzecz. 1227\ – opuszczony w zestawieniu, i nie ma
Pakos=awa w 1265.
Pomijaj'c ju/, /e Ipat. ma przesuni"cia wydarze< w latach do lat pi"ciu, co
autorzy publikacji skrz"tnie zaznaczyli, tym samym, zdaj'c si" na u/ytkownika
– je/eli chce, niech koryguje sobie te dane z innymi materia=ami.
Nie mo/na ufa: publikacjom ostatnich lat, na s=owo, /adnej informacji dru-
kowanej przez Rosjan, je/eli nie zawiera cytat[w, i tu tak jest.
798 Wydarzenia opisane przeze mnie
Wg starego kalendarza, gdy ca=a zima zamyka=a rok, pocz'tek roku – od
wiosny, tj. od 25 marca ]po 24 marca 1400 nast"powa= 25 marca 1401\; stary
kalendarz obowi'zywa= do 4 pa{dziernika 1582, ˚Kalendarz, nr 1200.
Bo/e Narodzenie 25 grudnia..., sezony sz=y od 25 do 24, nie od 21 do 20,
jak dzisjaj, przesilenia& 21 marca, 21 czerwca, 21 wrze>nia, i 21 grudnia.
Nie>wiadomo>: starego systemu odliczania lat i zapisu wydarze< w starym
systemie, spowodowa=a wiele nieporozumie< u ludzi publikuj'cych swe
dociekania – gdy wydarzenia ze stycznia, tj. z ko<ca roku, przenosili na jego
pocz'tek, tak, jak dzi> odliczamy lata ]od 1 stycznia\, robi'c rok r[/nicy z
wydarzeniami koresponduj'cymi i z faktycznym czasem. Np. gdy po wyda-
rzeniach marcowych 1400 nast"powa=y kwietniowe 1401 – powstawa=a
mi"dzy nimi 13-miesi"czna r[/nica czasu na stronach publikacji, w kolej-
no>ci za='czonego materia=u. W zestawieniu z innymi, przy kompilacji r[/-
norodnych danych – o odwr[cenie nast"pstw =atwo. Tak u I. Dani=owicza
zmar=ego 1843, ale dzie=o wydane po>miertnie, w 1860 ]poz. lit. 0165\. Gdy
rzecz datowana by=a& stycze< – pisa=& na pocz'tku roku.... wyjawiaj'c sw'
niewiedz". W najlepszym wypadku, mo/e chcia= przys=u/y: si" czytelnikowi,
u=atwi: – zrobi= szkod" w zamian& my>lowy b='d i inne b="dy st'd wynik=e;
poja>nienia jego nie do cytowania w tym wzgl"dzie, ostro/no>: musi by:
zachowana.
Wracaj'c do og[=u autor[w, mniemaj'cych /e stycze< by= na pocz'tku
roku – jeszcze gorzej, gdy czerpali lata z latopis[w oznakowane kilkuletnimi
r[/nicami – przesuni"ciami dochodz'cymi do lat pi"ciu ]sic\. Takie r[/nice
ma Ipatiewska, i st'd wsz"dzie bitwa nad Ka=k' pisana jest 1224, jak w
latopisie, a niekt[rzy – 1223. Bitwa wojsk ruskich i Tatarami mia=a miejsce
1219 – Dani=o, urodzony 1201, mia= w[wczas lat 18 ]1201 % 18 ^ 1219\. Nikt
nie czyta, analizuje – czerpi' prosto z=y opis z Ipatiewskiej ltpsi 1224.
Roman zabity pod Zawichostem 1205, umiera na kartach latopisu Ipatiew-
skiego w 1201, 4 lata przed czasem – ju/ na samym pocz'tku jest wskaz[wka,
/e co> jest {le, trzeba uwa/a:; ca=e sekcje latopisu s' przesuni"te.
Id'c pewnymi datami, znanymi z innych {r[de=, i kieruj'c si" charakterys-
tyczn' interpunkcj' rozdzielaj'c' poszczeg[lne cz">ci latopisu, oraz starym
systemem kalendarza i sezonami – nanios=em poprawki do opisu lat. Ale
interpunkcj' tylko troszk", bo nanoszona jest niestarannie, niesystematycznie,
tj. w miejscach czasem niespodziewanych, niew=a>ciwych.
W ten spos[b, po naniesieniu poprawek, i ustaleniu w=a>ciwych nazw, loka-
lizacji miejsc, wykluczeniu jawnej stronniczo>ci ]czyste r"ce\ – mo/na pokusi:
si" o nakre>lenie szkicu dziej[w. A tu, najwyra{niej, z brudnymi r"koma autorzy
sobie poczynaj' – ka/dy pisze co chce& przyjmuje dowolne nazwy, bezmy>lnie
cytuje kroniki ]daty i fakty\, nie wiedz'c, gdzie opisane miejsca by=y. Tym
historia jest – nie karze bezmy>lnych, naiwnych, powielaczy, o ograniczonej
wiedzy, stronniczych, z ukrytym celem zaszkodzenia komu ]J[zef Wolff 1895,
Aleksander Brückner 1927, Niemcy z pochodzenia, szkodzili S=awianom\.
Niezorientowany czytelnik o tym wszystkim nie wie. Ponad 25 lat rozmy>la<
nad problemem mi zabra=o, by doj>: do opisanych w tej pracy wniosk[w, bo
przygnieciony by=em ogromem danych& nazw, dat, wypadk[w dziejowych –
by doj>:, gdzie le/' r[/nice mi"dzy nimi, i dlaczego one s'.
Ja te/ nie by=em w stanie zlokalizowa: kilku miejsc, o kt[rych wzmianki w
kronikach ]mo/e nast"pcy b"d' w stanie\, powielam je tylko ]Junigeda\, ale
– przy znajomo>ci j"zyk[w i topografii tych stron – uda=o mi si" odszuka: na
mapach wiele nazw grod[w, o kt[rych czytelnik nigdzie nie znajdzie informacji,
jak gr[d Tor/ek, ?ak, Zlin, Bistena, Poszt[w, Ges[w, Romowe, Christmemel,
wysp" Wara/sk' i >w. Elfer na Dnieprze. Przyk=ada=em cz"sto linijk" do
mapy, bo wyprawy sz=y po prostej, najkr[tszej drodze do celu. Tak wraca=
Trojden do Rajgrodu w 1282, po wyprawie na Lublin, i tak szli Tatarzy 1287
obok Krzemie<ca do Przemy>la n(Sanem. Na szlakach w"dr[wek le/a=y
grody – dzi> miasta, odleg=e od siebie na d=ugo>: jednodniowego marszu,
tj. ok. 50 km; w opisanych wypadkach Drohiczyn i Busk, oba n(Bugiem.
Ja obcowa=em z tekstami kronik – rozmy>la=em o nich latami, nie tylko je
czyta=em, przepisywa=em, i przechodzi=em do innych spraw. St'd te/ wiem,
co oznacza=y terminy «bia=y» i «czarny», np. Leszek Bia=y i Leszek Czarny,
Zawisza Czarny, Morze Bia=e i Czarne – poja>nienia kt[rych nigdzie nie ma,
bo zupe=nie wysz=y z u/ycia i dzi> s' zapomniane, u/ywane bezwiednie jako
kod wywo=awczy w naszej pami"ci – o kim, o czym mowa. I tak wiele innych,
ci'gu ich nie wyliczam ze wzgl"d[w technicznych, s' w s=owniczku.
Przytaczaj'c tre>: wo=y<skiej, nie by=em w stanie poja>nia: nazw i termi-
n[w ze wzg"d[w technicznych ]zbyt wiele\. Poza tym – zwalnia=y tempo.
M[g=bym uczyni: to w postaci odno>nik[w, ale by=oby to stopniowe powielanie
s=owniczka. Odsy=am wi"c do niego, wysoki stopie< ostro/no>ci wskazany,
bo nawet najbardziej dzi> oczywiste – zdawa=o by si" – has=a, mia=y nie-
gdy> inne znaczenie& rzeka Wieprz nie od >wini, Koniecpolski nie na ko<cu
Polski, Piast nie od piasty u ko=a, Wo=y< i Bykowen, pustynia, gonitwa, itp.
Dla zaakcentowania problemu znacze< nazw – kilka z nich nadmieni=em na
samym pocz'tku, ale w s=owniczku jest ich pe=niejsze obja>nienie.
Szkoda /e znaczenia nazw pomijane s' na lekcjach historii – szalenie
u=atwiaj' zrozumienie i utrwalenie dziej[w, wci'gaj' w znajomo>: j"zyk[w.
Ignacy Dani=owicz †1843, w swoim Skarbcu diplomat[w, 1860 ]poz. lit. 0165\
u=o/y= wszystkie informacje latami, przeplataj'c ruskie teksty w translite-
racji z t=umaczeniami =aci<skimi i niemieckimi, jak sprowadzenie Krzy/a-
k[w na Mazowsze 1230, za=o/enie Memla 1252, listy i bulle papieskie, itp.
Szybko odszed=em od pomys=u, gdy zorientowa=em si", /e zamiast pomo-
cy w postaci wykluczenia b="d[w ]poprzez por[wnania dat\, by czytelnik
widzia= na ile s' poprawne – dzieje s' o wiele trudniejsze do uzmys=owienia
ich sobie. Ja musz" zadba: o poprawno>: – por[wna: daty dokument[w
po obu stronach bariery j"zykowej, ustali: kiedy wydarzenia mia=y miejsce,
przed zamieszczeniem ich pod w=a>ciwymi latami, i niech czytelnik sprawdza
sobie, czy mam racj", je/eli chce, je/eli go ten aspekt interesuje.
Spos[b I. Dani=owicza rozrywa= my>low' ci'g=o>: wypadk[w widzianych
oczyma prawos=awnych ]Rusi\ i katolik[w ]Krzy/ak[w i Lach[w, pisz'cych
w j. =aci<skim\. Spos[b uj"cia zagadnie<, maniera traktowania ludzi, u/yte
s=ownictwo, i j"zyki na tyle r[/ne, /e wi"cej szkody ni/ po/ytku z zestawienia
latami – >ledzenie akcji jest trudnostrawne, nawet w t=umaczeniu tekst[w,
gdy jednolity spos[b przekazania my>li rwany jest wstawkami zupe=nie bez
zwi'zku – odrywanie uwagi.
Dlatego wypisy u=o/y=em w dwie grupy& z kronik ruskich i krzy/ackich;
prawos=awnych i katolik[w.
Wypisy powsta=y w styczniu i lutym 2006, tj. ju/ po zamkni"ciu s=owniczka,
znajduj'cego si" na ko<cu tej publikacji. Czyli, po wielu latach, wr[ci=em w
ko<cu do pocz'tku – do szczeg[=[w, kt[re powinny by: za='czone.
Po wyje{dzie z Polski, latem 1981, nie s'dzi=em, /e kiedykolwiek uda mi
si" osi'gn': ten etap studium nad dziejami Litwy ]i kraj[w o>ciennych\.
Na podstawie jakich dat nanios=em poprawki, i w jaki spos[b rozdzieli=em
tekst.
Wydarzenie Ipat. latop. w rzecz. r[/nica
Roman Mstis=awowicz ginie 1201 ]6709\ 1205.06.19 – 5
zamach w Lelesowie, ginie Gertruda 1210 ]6718\ 1213.09.28 – 4
Leszek Bia=y Salome" Kolomanowi 1211 ]6719\ 1214 – 4
Leszek Bia=y ginie k(G'sawy 1229 ]6737\ 1227.11.27 – 3
Tatarzy naje/d/aj' kraje zaleskie 1237 ]6745\ 1237 0
najazd Tatar[w pod wodz' Batego 1240 ]6748\ 1240 0
kl"ska wojsk wielkop. pod Legnic' — 1241.04.09 –
Michai= i Fedor zamord. w Ordzie 1245 ]6753\ 1245.09.20 0
Konrad umiera ]w rzecz. ginie\ 1251 ]6759\ 1247.08.31 % 5
herzog Fridrich Hohenstaufen ginie 1252 ]6760\ 1250 % 3
chrzest Mendouga MCCLII ]1252\ 1252 ]6760\ 1252 0
Roman, s. Dani=y /eni si" w Austrii 1254 ]6762\ 1252.06.27 % 3
pos=y od pap. Innocentego †1254 1255 ]6763\ 1253 % 3
drugi najazd Tatar[w 1261 ]6769\ 1258, zima % 3
Siemowit ginie z r'k Litwin[w 1262 ]6770\ 1262.06.23 0
kometa na wschodzie 1265 ]6773\ 1266.01 0
Boles=aw krakowski umiera 1279 ]6787\ 1279 0
trzeci najazd Tatar[w 1283 ]6791\ 1287 – 5
Leszek Czarny umiera 1286 ]6794\ 1288.09.30 – 3
b[j si= +okietka z Heinricha Probusa 1290 ]6798\ 1289.02.26 – 2
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
w rzecz. Opis wydarzenia, charakt. nazwy, okre>lenia Ipat.
1205 po >mierci wielkiego kniazia Romana, jego cechy 1201
Ruryk zebra= Po=owc[w i Rusi wielu i naszed= na 1202
Halicz, bitwa u Mikulina nad rz. Seret, Mokyj Ílep. 1202
1206 V= l≠†..., Lestko wys=a= Dani=" do W"gier, z nim
pos=a swego – Wiaczes=awa +ysego. Roman... 1203
1206 V= to ' vremœ.., wezwa= Aleksander Lestka i Kon-
drata, najazd Lach[w na Wo=odimer Wo=., Ingwar 1204
1207 V= ta' l≠ta, Aleksander we W=odzimierzu,
Wsewo=od w Czerwinie, Litwa i Jatwa wojuj'
ko=o Turijska i Komowa; Uchanie, Matej zabity 1205
1207 Przywiedli Haliczanie Mstis=awa na Benedykta 1206
1208 V= ta ' l≠ta, zabity car wielki Filip Rzymski 1207
1208 Uradzili Igorewicze..., Jurij Witanowicz, Ilja Szczpa-
nowicz, Wo=odis=aw, Sudis=aw, wojewodowie& Pot,
Petr Turowicz, Banko, Mika Brodaty, Mokojan... 1208
1208 Zim≠ 'e byvwi.., przyszed= kr[l do Halicza, i przy-
wi[d= ]ze sob'\ jatrow swoj' wlk. kniagini" Roma-
now'; Ingwar z +ucka, Peresopnica, Wiaczes=aw 1209
Nie opisane cztery lata& 1209, 1210, 1211, 1212.
1213 V= to ' l≠†, przyszed= Lestko do Be=za 1210
1214 V= ta ' l≠ta, knia/y Wsewo=od w Kijowie,
Leszek Bia=y oferuje Salome" Kolomanowi 1211
1215 Po sem 'e vremeni minouvwi, kr[l ‘odj'= Prze-’
my>l od Lestka, Benedykt, Sudis=aw, Mstis=aw ‘sie-
dzi’ w Haliczu. Benedykt +ysy zbieg= na W"gry 1212
1216 V= ta ' l≠ta vremeni minouvwi, poj'= u niego
Dani=o c[rk" imieniem Ann", jego dzieci& Herakles 1213
¢W 1214. Bys tiszina ]opuszcz. w oryginale wo=.\ 1214
1217 V= to ' vremœ, bo/' wol' przys=ali kniazi lit. pok[j
daj'cych& ?iwindud, Dowiad, Dowsprung, Midog... 1215
¢W 1216. Nie bys niczto /e ]opuszczony w wo=.\ 1216
1217 V to ' vremœ, ‘wyjdzie’ Filja wielce zarozumia=y...
Bogu nie cierpi'cemu, zabije go Dani=o p[{niej 1217
¢W 1218. Tiszina bys ]opuszcz. w oryginale wo=.\ 1218
1217 V to ' vremœ, naszed= Lestko na Dani=", Szczek.
Uz trafiony strza=' w oko, Demijan, Zwenigorod 1219
¢W 1220. Nie bys niczto /e ]opuszczony w wo=.\ 1220
1217 V to ' vremœ, ‘ost'pi=’ by= Aleksander... Dzier/y-
s=aw Abramowicz, Tworian Wotichowicz 1221
¢W 1222. Nie bys niczto /e ]opuszczony w wo=.\ 1222
1218 V l≠ta ', lista biskup[w w=odzimierskich, Asaf... 1223
1219 V to ' l≠to, ‘przysz=a nies=ychana rat’, bezbo/ni
Moawitanie, wyspa wara/ska, bitwa nad Ka=k'
Dani=o ]ur. 1201\ mia= w[wczas 18 lat 1224
1220 I bys po six vremeni minouvwi, Aleksander
zawsze /ywi= wrogo>: ma ku swoim braciom... 1225
1221 I bys po six=, przywi[d= Mstis=aw Kotana i Po-
=owc[w wielu, i W=odzim. kijowskiego, Jan, Anna... 1225
1222 Potom 'e, pochlebca ?yros=aw rzek= bojarom ha-
lickim, /e Mscis=aw w pole..., Timofiej, Izas=aw. 1226
1223 M>cis=aw /e po radzie chlebi'cych bojar[w halic-
kich odda= c[rk" sw' m=odsz' za kr[l. Andrzeja,
Trembowla, Krzemieniec, Martinisz, Ponizie...... 1226
1224$ W 1227. Naczniemy opowiada:... o wojnach i znoju,
Jaros=aw ‘siedzi’ w +ucku, Dani=o do ?ydyczyna... 1227
1225 Powojowa=a Jatwie/ okolice Brze>cia... Mondunicza
szutr, stegut, Zebrowicz, Nebr, Demijan, Czartor. 1227
1226 V to ' l≠to, Kuri= metropolita, Kotjan Kurjanie 1228
1227 V ta ' l≠ta, Lestko ‘ubijen bys’ Swiatop. }1227|,
Kalisz, rz. Warta, Prosna, most na Dniestrze, lichy
Siemionko, rz. Oszyca i Prut, ferewniki, Skytr 1229
1228 Po sem;. ska'em. mnogii mœte';..., bunt wy-
buch= u bezbo/nych bojar halickich. Przemy>l... 1230
1229 Pod 1231. Dani=o wyprawia si" na swych wrog[w,
Szelw, Sanok, Wrota W"g., Klimjata z Go=ych g[r 1231
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
Vid≠vwou 'e sœ Danilou. o r≠kou Vel[,
Szumsk, Torczyn, Dani=o =amie kopi" w bitwie 1231
1230 po t≠x 'e l≠tex, b[j u rz. S=ucz, rz. Drewna, 1231
Gleb Zeremiejewicz, dru/yna Dani=y ‘na bieg’ 1232
1231 b[j u Torczyna w Wielk' Sobot" ]Wielkanoc\
Kr[lewicz i Sudis=aw ‘wywi[d=’ Djanisza na Dani=",
Izas=aw, Kotjan, Omir, Bu/sk, bitwa u mostu 1233
1232 V to' vr≠mœ, ‘wyst'pi=’ Gleb Zeremiewicz...
ma=o czasu up=yn"=o, kr[lewicz zmar= ]zima\ 1234
1233 vesn≠ 'e byvwi, z nastaniem wiosny, Aleksander
‘uboja= si"’ z=ego swego czynu..., Chomorsk, grody
po Desnie& chorober, sosnica, snowesk, Po=owcy... 1234
1234 V to ' vr≠mœ, ‘przyszli’ Haliczanie na Kamieniec
i wszyscy wo=ochowscy kniaziowie z nimi. Pokonani
zostali niewierni Haliczanie i wszyscy kniaziowie bo-
=ochowscy pojmani zostali.
l≠tou 'e nastavwou, nacz"li posy=a: Micha= i
Izas=aw gro/'c – daj naszej braci, albo wypowiemy...
a Kondrat zbieg= do Lach[w, potopi=o si" woj[w
wielu w rzece Wieprz ]zapewne zim', po lodzie\ 1235
1235 l≠tou 'e nastavwou, ‘zebrali si"’ na Halicz.
‘z nastaniem lata’ by=o ju/ wy/ej, to jest ju/ drugi rok 1235
1236 vesn≠ 'e byvwi, ‘poszli’ na Jatw", Bruno pochwy-
cony, Dani=o ‘wezwa=’ Litw" na Kondrata, Fridrich
car na herzoga wojuj'c, Jaros=aw suzdalski, Kijew 1235
1237 Poboi]e. V ta' vremena, ‘przyszli’ bezbo/ni Iz-
mai=tjanie uprzednio bij'cy si" z kniaziami Ruskimi
nad rzek' Ka=k'..., Batyj, Rjaza<, Ko=odno, Kozielsk
okrutno>ci Tat. – najazd oznaczony v l≠† 6745. 1237
1238 rok opuszczony w opisie wydarze<, por. 1239 —
1239 Czernih[w oblegany i spalony chanem Mengu,
Kij[w bez sukcesu, Piaseczno, roku 6747 1237
Potom 'e, Micha= zbieg= przed Tatar. na W"gry 1238
1240 ¡ najazd Tatar[w „V= to ' l≠to,
Prijde Batyj Kyewu w sile tja/ce..., ]prawid=owo#\ 1240
1241 i prπide k= gradou. Dorogyhinou, Dani=o wra-
ca do Drohiczyna, z Wyszogrodu, na wie>: /e Ta-
tarzy ‘zeszli’ z ziemi Ruskiej, trupy ko=o Brze>cia 1241
1242 Potom 'e, Ro>cis=aw..., wyprawa Dani=y na Litw"
Derewicza Goubin i Koboud. Kode< gorodec 1241
¢W 1242. Nie bys niczto ]opuszczony w wo=.\ 1242
1244 V to 'e vremœ, Ro>cis=awa ‘rozganiaj'’ Tatarzy
pod Borkiem, zbieg= na W"gry, Aktaj, W=odawa 1243
¢W 1244. Nie bys niczto ]opuszczony w wo=.\ 1244
W 1245, Dani=o z Wasylk' naje/d/aj' ziemie pol-
skie czterema drogami, Lublin, Izwola, rz. +ada,
Bia=a, San, Wyszata, Podg[rze, Lublin, Wis=a 1245
1245 Michai= czernih. zabity z bojarzynem Theodorem. 1245
1245 V toe ' l≠to, Litwa wojuje ko=o Peresopnicy
Aiszwno Rouszkowicz, saigat, =upy odbite, Pi<sk 1246
1246 Litwa wojuje ko=o Mielnicy, Lonokgweni ugodzony 1247
W 1248. Wojowa=a Jatwa okolice Ocho/e i Busow-
na, Skomond i Borut zabici, g=owa Skom. na palu... 1248
Potom 'e, ]pod 1249\ Ro>cis=aw ‘prija’ Jaros=aw 1249
Dani=o i Wasylko prosz' Litw" o pomoc przeciw
Konratowi ]Maz.\, Filja uj"ty Andrejem i >ci"ty. 1249
W 1250. Moguczej przysy=a pos=[w do Dani=y,
Dani=o jedzie “na Wo=g"” ]do Z=otej Ordy\,
by pok=oni: si" Batyjowi. Tej zimy Kondrat przy-
s=a= pos=a – p[jd{my na Jatwie/, >nieg i >ry/... 1250
1246 V= to ' l≠to, Kr[l W"gier wickiego po Lwa... 1250
1247 Konrad ginie }1247.08.31|, w letop. ‘umiera’ 1251
1247 Dani=o wojuje ziemi" jatwia/sk', Nebast, trzech
Warw[w, Wizna, Po=owcy swe dzieci nim strasz' 1251
1248, 1249 nie opisane, «nic nie zdarzy=o si"».
1250 kr[l w"gierski prosi Dani=" o pomoc, ziemia Rakusz-
ska i Sztyrska, herzog }Friedrich| ju/ zabity... 1252
 KRONIKI
1252 V= to 'e let, Mendoug wygania synowc[w&
Tewtiwi=a i Ediwida, Ryga, Wikind, Zditow, Woruta,
Wissimont ginie pod Twerimentem. 1252
Litwa zostawia stra/e na jez. Zatie, Szczara 1253
Jatwie/ nie mo/e dojecha: na pomoc Danile
bo >niegi by=y wielkie ]prawdop. pocz. 1250\ 1253
Potom 'e, Dani=o zdobywa Grodno, w odwet
Wojse=k wojuje ko=o Turiska 1253
1252 Togo' l≠t, przys=a= mindowg prosz'c o pok[j,
Tewtiwi= uproszony srebrem, Dani=o z=y za to... 1253
1252 V ta 'e l≠ta, chronograf opisuje lata, Roman,
s. Dani=y, /eni si" w Austrii }1252.06.27, z Gertrud'|,
Opawa, Benesz, G=ubiczyn, Osobo=oga 1254
1253 V to ' vremœ, przys=a= papie/ }Innocenty †1254|
pos=[w, skipetr i koron", Lew, Stekint, gr[d Raj 1255
1254 V to ' vremœ (ili pre'e ili potom.),
przyjechali Tatarzy do Bakoty 1255
Potom 'e, Kuremsa podesz=a pod Krzemieniec 1255
Potom 'e, Wojsze=k wydaje siostr" za Szwarna 1255
Potom 'e, ‘poszed=’ Dani=o na Jatwie/;
ankad, bo=dykiszcza, Priwiszcza, Zli<cy 1256
Potom 'e, Dani=o pos=a= Konstantina, Po=o/iszi=o 1257
Potom 'e, gr[d Ineperce, u/ika, g=[d w Wiedniu 1257
1255 vesn≠ 'e byvwπi, pos=a= syna Szwarna na Gr[-
dek i na semocz; Czerniaty<ce, Wo=ochowcy... 1257
Dani=o z bratem do Wozwagla; Sirwid, Chwal 1258
Potom 'e, Kuremsa nasz=a na Dani=", W"gierka 1259
Postawi= cerkiew przewielk' w grodzie Cho=m 1260
1256 Vremeni 'e minouvwu, naszed= Burundaj...,
Rusini – wroga Wojsze=ka i Tewtiwi=a w Wo=kow. 1260
1258 minouvwima dv≠ma l≠toma, cisza we wszytkich
ziemiach; wesele u Wasylka, w=adyka w ‘opale’
Burundaj do Lublina i Sandomierza ]™ najazd
Tatar[w, pocz. 1259 obecnego kalendarza\ 1261
1259, 1260, 1261 opuszczone w opisie
1262 Posz=a Litwa Lach[w wojowa:, Ostafij Konstant.
Somowit zabity, Kondrat Maz. uj"ty }1262.06.23| 1262
Posem 'e, zjazd ruskich i polskich w Ternawie 1262
1263 Po sem 'e s=nm≠ minouvwou l≠tou \dino-
mou, jesieni' zabito Mindowga, Grigorij, >w G[ra 1262
Mindowg wsz' si=" sw' za Dniepr na Romana... 1263
1264 Wojsze=k pocz'= w=ada: w ziemi Litewskiej 1264
1265 V ta ' l≠ta, jawi=a si" gwiazda na wsch. }1265| 1265
1266 Togo ' l≠t, zmar=a wielka kn. Wasylkowa 1266
1267 Togda 'e, bunt by= w samych Tatarach 1266
¢I byst; tix, dost. w Ipat., opuszcz. w wo=. 1267
1268 Knœ'a]ou v=iwelkovi v Litv≠, Skaryszew,
Wis=o/e, Tor/ek; Wor/, Su=ko, Worota 1268
1269 Posem 'e, Wojsze=k – knia/enie swoje Szwarnowi 1268
Wielkanoc ]wiosna\ Lew zabija Wojsze=ka 1268
¢Ne byst; nihto', dostawiony w Ipat. 1269
1270 Posem 'e, pocz'= knia/y: Trojden w Litwie 1270
1271 V to ' vr≠mœ, zmar= Wasylko 1271
Po nem, pocz'= w=ada: syn W=odzimierz 1272
1272 Po sem 'e, zim', Ru> z Lachami na Jatw"
Zlin, Mintela, Szurpa, Pesti=o 1273
1273 Trojden jeszcze knia/y w Litewskiej ziemi 1274
1274 posem; 'e, Trojden zapomnia= przyja{ni Lwa,
Trid, Drohiczyn zdobyty na Wielkanoc ]wiosna\,
zim' z Tatarami do Nowogr[dka, ‘podst"p’ Lwa... 1274
¢1275, bez zapisu, dostawiony w Ipat. 1275
1275 Posem 'e, przyszli Prusacy do Trojdena, Kamen. 1276
1276 Posem 'e na zimou, pos=owie od Nogaja,
ranny Tujma wieziony na saniach 1277
1277 Trojden jeszcze knia/y w Litewskiej ziemi 1278
1277 opuszczony, lub powy/szy zapis o Trojdenie
1278 Po tom 'e l≠t≠, g=[d we wszej ziemi, zbo/e 1279
1279 Togo' l≠ta, zmar= ks. krakow. Boles=aw }†1279| 1279
1280 po >mierci Boles=awa, Leszek }Czarny| w Krakowie 1280
1281 Posem 'e, Lew za/yczy= sobie grodu u skraju...
Konczak, Koziej i Kubatan; Sandomierz, zima 1280
Poszed= Lestko na Lwa, Przeworsk spalony 1281
1282 Posem 'e, w=o/y= diabe= nienawi>: w dw[ch
Siemowitowicz[w, Jezd[w, Tujma, Gostynin,
a/ do opisu m"skiej >mierci Racha i B=usa 1281
1283 Bys po six ‘Przyszli’ Nogaj i Telebug w sile
ci"/kiej, Boles=aw naje/d/a Szczekarew, Ru>
z Tatarami wojuje Wyszogr[d, Litwa – Lublin 1282
1284 r≠ky rost≠ka[t;s rzeki rozciekaj' ]wiosna\ 1282
V= pre'rehna 'e l≠ta wojewoda Tit, Brze>: 1282
1285 My na poprzednie wr[cimy... Nogaj i Telebug
wojuj' ziemi" Ugrowsk', Nogaj na Braszew 1282
1286 Bys 'e po six Boles=awu knjaziu... Lew ostrzega
Jurija przed Litwinami, Sochaczew zdobyty 1282
1287 Bys 'e po six Chotjaszczu poiti..., Telebuga
na Lach[w, Gory<, Krzemieniec Bu/kowskie pole 1283
1287(88 czyli koniec 1287, £ najazd Tatar[w i Rusi, Tele-
buga naje/d/a Zawichost, Sandomierz, To/rek;
Nogaj do Krakowa, bez powodzenia, obaj pobici 1283
1287(88 Toe 'e zimy i u Lach[w by= pom[r wielki 1283
Toe ' zimy U Jurija kn. zmar= syn Michai=o 1284
Toe 'e zimy nie tylko u Lach[w, u Tatar[w 1284
1287(88 Toe 'e zimy i nastavwee l≠to
W Niemczech wysz=o morze i potopi=o ziemie 1285
1288 Togo ' l≠t Lestko Kazimierowicz }Czarny †1288|
wojowa= kniazia Kondrata somowitowicza }†1294| 1285
Togo' l≠ta Chodzi=a Litwa i ?mud{ na Niemc[w
w Rydze, oblegany gr[d ‘medwe/a Go=owa’
w +otwie, bez powodzenia. Toru<scy Niemcy... 1286
Togo' l≠t zm. Leszek Kazimier. }Czarny †1288| 1286
1288 Nastavwi ' zim≠ Pos=a= B[g na nas miecz,
Telebuga i Alguj na Lach[w, W=odzimierz chory 1287
1288 Testament W=odzimierza dla Mstis=awa 1287
Jartak – Lach z Lublina z wie>ci' o >mierci Leszka
Przys=a= Jurij Lwowicz pos=a swego ku stryjowi...
Osobny dokument o chorobie i dzie=ach W=odzimierza
1289 Nacza=o knia/enia M>cis=awa ]od Wielkanocy\
Litewscy kniaziowie Budikid i Budiwid, Wo=kowysk 1289
1289 Po Leszku }†1288| w Krak. – Boles=aw Somowit. 1290
Nie mo/na twierdzi:, /e Mendoug(Mindowg wyp"dzi= synowc[w
]bratank[w\ Towtiwi=a i Ediwida 1252, je/eli rok wcze>niej, w 1251,
umiera ]ginie\ Konrad Maz. †1247, czyt. wyp"dzenie to mia=o miejs-
ce wcze>niej, w rok÷dwa lata po >mierci Konrada †1247.
Ignacy Dani=owicz †1843 ]poz. lit. 0165\ wysnu= hipotez", /e skryba, kopiuj'c
wo=ynsk' letopis, opuszcza= daty, obiecuj'c sobie p[{niejsze ich opisanie,
po przepisaniu zmar=, za> jego kontynuator wstawi= daty na domys=. W ten
spos[b wo=ynska letopis posiada=aby daty w oryginale. Kopista musia=by
zemrze: akurat po przepisaniu samego tekstu, nie w jego w trakcie, a kon-
tynuator nie mia= orygina=u po zmar=ym; ale zbieg okoliczno>ci#
Gdyby tak by=o, przesuni"ciu uleg=yby ca=e lata, a tak, tre>: jest rwana, w
Ipat. ltpsi w pod 1235, obejmuje lata 1235 i 1236&
1235& letu /e nastawszu. nacza posy=ati Michai= i Izas=aw grozjaczi...
1235& toe /e oseni umiristasja.
1236& wesnie /e bywszi. poidosta na jatwjazie...,
i reszta opisu wydarze< tego roku.
M[j komentarz w kilku wypadkach zawiera s=owa kt[re czytelnik mo/e
uzna: za niew=a>ciwe, obra/aj'ce, uw=aczaj'ce, napastliwe, b'd{ dotkliwe,
dosadne, sporne, polemiczne. S' tu opisy scen opiewaj'ce okrucie<stwo
]rze{ bezbronnych\, brutalne akcje, wypowiedzi w=adc[w i pi>ca, wska-
zuj'ce na ich fa=sz, t"pot".
Viewer discretion is advice – mawiaj' angloj"zyczni w programach telewi-
zyjnych, czyli& radzimy dyskrecj" dla ogl'daj'cego, gdzie dyskrecja ]takt;
ogl"dno>:, rozs'dek; w=asne uznanie, wolna wola\. Tak i tu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
Tekst dopisany w 2006 roku, bo zbyt d=ugi, by zamie>ci: go w s=owniczku.
Odno>niki tu podane s' do hase= w s=owniczku, nr 1680.
800 Mazur. ltpsc ]ros. Mazurinskij letopisec\ – Mazurinski
letopisec ma nazw" ºKsi"ga, zwana letopisec wielkiej ziemi Rosyj-
skiej, wielkiego j"zyka s=awia<skiego, odk'd i w “jaki” ]kt[ry\ rok
pocz"li “kniaziowa:” ]w=ada:\.º
Rozpoczyna si" od biblijnego Potopu i my>lowo sk=ada si" z&
• prorok[w – /yj'cych do Chrystusa ]jego przepowiadaj'cych\,
• m"czennik[w «za Chrysta» – po Chrystusie, by przej>: do
• historii pisanej Rosji& chrzczenia jej 6498 za czas[w patriarchy
Photiego 858–867–†891 ]Bu=garia chrzczona 856 A.D.\.
Latopisiec pisany przez osob" wysoce pobo/n' ]czyt. fa=szyw'\.
Wg wydawc[w, pisiec korzysta= z wielu {r[de=. W>r[d nich&
Íwi"ci, Prologi, Czeti-Minei, “Pisanie” Methodego Patarskiego,
Kijewo-Peczerski paterik, latopisy& +awrent. lub bliskie jej odpisy,
Nikonowska }Patriarsza|, Nowogrodzkie ]Sofijska ¡, Nowogr. £\,
Nowy latopisiec, Latopis o wielu zamieszkach, Soborna gramota
1570, “Kronika” M. Stryjkowskiego 1582, ?ycie metropolity Philippa
}wszej Rusi, /yj'cego ok. 1460, J.D.|.
Ze wzgl"du na zakres aspekt[w, w osnowie – by: mo/e – znajduje
si" tre>: Letopisca welikiego russkiego, znanego w latach 1464÷1472,
wspomnianego w Troickiej letopisi pod 1392.
Maz. ltpsc to Nowy Testament we wsp[=czesnym wydaniu; elemen-
ty& zmy>lenia, fa=sze, b="dy, wywo=ywanie wra/enia ]˚prorocy\,
wzmacnianie prawdziwo>ci wiary ]˚m"czennicy\, B[g z nami – z
klerem, my bli/ej Boga ]cuda dokonywane przez biskup[w, ˚cu-
dotw[rcy\.
Latopis pisany w Moskwie od ok. 1683 i zako<czony mi"dzy 3
oktabra 1691 a 14 maja 1692. Najp[{niej pisany i najgorszy ze
wszystkich mi znanych – najmniej wiarygodny& chaos w chronologii,
naiwne fa=sze w widocznych celach, itp.
Rozpoczyna si" od Potopu, roku 2242 od Stworzenia Íwiata, po
kt[rym Skith i Kazardan – prawnucy Noego od='czyli si" od rodu
swego. Jeden z ojc[w mia= pi"ciu syn[w& S=owen, Ru>, Bo=gor,
Koman i Ister ]O jest samog=osk' wymawian' r[/nie& O, A, U, np.
S=awen, Bu=gar, Kuman\.
Roku 2373, Mosoch, sz[sty syn Apheta, wnuk Noego, id'c nad
brzegami Pontu, osiedli= si" nad jez. Meotis ]Morzem Azowskim\,
do kt[rego Don wpada.
Roku 3099 S=awen i Ru> od='czyli si" od Eksinopontu i osiedli na
jez. Ilmer.
Roku 3113 S=awen zbudowa= gr[d S=awensk, zwany dzi> Nowo-
grodem Wielkim }ale Kij[w dopiero w 6463, przyp. J.D.|.
Po tych zmy>leniach nast"puje cz">: o prorokach, przepowiadaj'-
cych Jezusa Chrystusa na setki lat, b"d'ca t=umaczeniem z obcych
j"zyk[w.
Roku 5500 urodzi= si" Pan nasz, Jezus Chrystus, za cara Augusta
cesarza, w Bethlejem Judejskim, w 42 rok cesarzowania jego, w
pi'tek, o godz. 7-mej nocy ]1-sza po p[=nocy sposobem w kt[ry dzi>
odliczamy lata; godz. 19 ^ 1 godz. nocy; dzie< od 6-tej rano do godz. 18-tej,
czyli 6-tej wieczorem\; miesi'ca i dnia urodzin pisiec nie zaznaczy=, roztrop-
nie, na wszelki wypadek ]52 pi'tki w roku, a godziny 1-szej w nocy – 364
przypadki\. Za dzie< narodzin przyj"to najkr[tszy dzie< roku – 25 grudnia,
jak w[wczas mniemano.
Po narodzinach Chrystusa nast"puje d=uga cz">: o ˚m"czenni-
kach “za Chrysta”, przez nast"pne setki lat, po czym przechodzi
do okresu ok. 860 A.D., tj. do znanej historii Rusi, pope=niaj'c rz'd
chronologicznych i faktograficznych omy=ek, w tym& bitwa nad
˚Ka=k' roku 6431 ]931 A.D.\, Po=ock mieszaj'c z Pskowem, Rurik
rodu Augusta, Olga prawnuczk' Gostomys=a; nie zapomia= uwiecz-
ni: liczne imiona zmar=ych cudotw[rc[w, kt[rych og[lna liczba w
dziesi'tkach zamyka si", a dzi> jednego nie mo/na znale{: – ten
rodzaj oszust[w przemin'= wraz ze wzrostem Nauki.
Cz">: o prorokach – dla wywo=ania wra/enia, cz">: o m"czennikach
– dla wykazania o prawdziwo>ci wiary, gdy tylu odda=o za ni' /ycie,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
za wiar" w Chrystusa, a liczni cudotw[rcy – si=a boska w r"kach kleru&
co> w tym jest, lecz B[g kryje si", przejawy Boga jedynie wida:....
Roku 5663 ]163 A.D.\ przeniesienie obrazu przeczystej bogurodzicy
W=adimirskiej z Carogrodu do Kijowa grodu. 0001-31.1-16,
Numerian – car rzymski 5784 ]ok. 284 A.D.\,
Kiryk – car perski 5790 ]ok. 290 A.D.\,
Blatasan – car perski 5851 ]ok. 351 A.D.\
– nie by=o takich car[w, imperator[w, kr[l[w, w=adc[w, w tych
latach i krajach, ˚Persida.
Roku 6498. O chrzczeniu Suzdalskiej ziemi; patriarcha Phatej wys=a=
biskup[w..., itd.
Roku 6499 do Kijowa przyby= metropolita Leontij, rodem z Carogrodu
ª...i wszyscy ludzie przyj"li }go| z czci' wielk', i by=a rado>: wielka
w ludziach.º Leontij – po naradzie z W=odzimierzem – mianowa=
episkop[w kt[rych wys=a= ª...pa>: Chrystusa stada s=owiesnych
}s=awia<skich| owiec.º; do Nowogrodu Wielkiego – Ioakima, Korsu-
nianina, do Czernichowa – Neofit", do Rostowa – Feodora }¯ gr.
Theodoros|, do W=odzimierza }na Kla{mie| – Stefana. 0001-31.1-48
Barank[w do dzi> nie brakuje, daj'cych si" wodzi: bosko>ci' Chrystusa.
Neofita sugeruje autentyczno>: wydarzenia, ale jest to podr[bka,
podst"p, ˚Neophyte.
Wymieniony pod 6498 patriarcha Phatej, >l'cy episkop[w by ochrzcili
Suzdalsk' ziemi", to ˚Photius, kt[ry /y= 858–867; W=odzimierz
†1015, Stefan †1094. Dane zespolone – wszyscy wsp[=cze>ni
sobie; dzie=o klasy ˚Biblii.
Poganie witali tak z rado>ci' chrze>cijan ] ˚Wojciech\, jak chrze>ci-
janie – innowierc[w. Poza tym, jeszcze jedna klasa do /ywienia,
˚dziesi"cina jest wyrazem, dowodem.
Por[wnaj «feudalny system»& kler podpiera= feuda=[w ]w=adza od
Boga dana\, a feuda=owie odwzajemniali si" buduj'c duchowie<stwu
>wi'tynie – obie klasy wspiera=y si" wzajemnie.
Pierwsi wyznawcy wiary w Chrystusa zostali wydaleni z Kijowa,
/yli w pobliskim Berestowie, w pieczarze nad brzegiem Dniepru,
wykopanej przez Wareg[w, ucz"szczanej przed wielu laty ]do ok.
1035\ i opuszczonej. Zbudowali cerkiew Aposto=[w z pierwszym
ruskim metropolit' Ilarionem }¯ gr. hilaros|, a nad pieczar' stan'=
w ko<cu monaster, zwany od niej ˚Peczerskim, zako<czony 1077
i po>wi"cony 1089.
Theodozy †1074.05.03, zamieszka=y w pieczarze – ojcem /ycia
zakonnego w Rosji, nie kto inny, jaki poprzednik, czyli nie mog=o
by: cerkwi i nominacji 6499 ]991\ uprzednio cytowanej.
Theodozy umiera pod 6552, ale /yje p[{niej, w 6565&
• Lata 6552. Tego czasu “przestawienie” >wi"tego i bogonosz'cego
ojca naszego Theodozego, wsp[lnego }nam| wszystkim naczelnika
Rosyjskiej ziemi... itd., 0001.31.1-53
• Lata 6565 osiad= w Kijowie Igor Jaros=awicz. Wtenczas igumenem
by= Theodozy Peczerski. 0001.31.1-53
Mieszanka styli, czyli chaos&
• Lata 6542, a od narodzenia Chrystusa 1042 “siedzi na carstwie”
greckim Konstantin Manamach }1042–1054|.
Lata 6554, od narodzenia Chrystusa 1054 zmar= car Konstantin
Manamach }†1054|. 0001.31.1-53
Czyli do w=a>ciwie ustalonych lat 1042, 1054 doda= 5500 by otrzy-
ma: lata «od pocz'tku >wiata». Innym razem styl 5505 lub 5504&
• Lata 6560 zmar= W=adimer Jaros=awicz w Nowogrodzie, i z=o-
/yli jego }cia=o| w cerkwi Sofiji przem'dro>ci bo/ej. 0001.31.1-53
W=odzimierz zmar= 1055(56, czyli styl 5505 lub 5504.
• Lata 6655. Pocz'= gospodarowa: w Moskwie ruskiego car-stwo-
wania wielki knia{ Jurij Do=gorukij }1155 % styl 5500|.
Znakomita wi"kszo>: opisana jednak stylem 5508.
Powtarzane informacje pod r[/nymi latami&
• pod 6586 i 6596 o wielkim w"/u spadaj'cym z nieba do sieci na zaj'ce,
podczas =ow[w Wsewo=oda Jaros=awicza ko=o Wyszegrodu,
• pod 6612 ]1112, styl 5500\ i 6621 ]1113, styl 5508\ o >mierci Swiato-
po=ka Izas=awicza }1113.04.16|, wnuka Jaros=awa }†1054.02.20;
Swiatopo=k †1113 ¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=aw M'dry †1054|.
 KRONIKI
¡. B="dy pope=nione przez pisca i zauwa/one przez wydawc[w,
zamieszczone w Wykazie imion na stronach&
237, jest& Wsewo=od Olgowicz Czermny, knia{ czernihowski
}w tre>ci na str. 76|, gdy Czermnym }Rudym| by= Wsewo=od
Swiatos=awicz ]b='d zauwa/ony, ale nie opisany& «b='d»\,
238, jest& Dawid Igorewicz, powinno by: Dawid Juriewicz
248, jest& Rurik Mstis=awicz, powinno by:& Rurik Rostis=awicz,
248, jest& Jaros=aw Swiatos=awicz, powinno by:& J. Jaros=awicz,
248, jest& Swiatos=aw Jaros=awicz, s. wlk. kn. Jaros=awa M'drego,
wielki knia{ kijowski; w tek>cie, w jednym wypadku }na str. 76|
pomy=kowo Jaros=aw Swiatos=awicz,
252, jest Jaros=aw Swiatos=awicz  Swiatos=aw Jaros=awicz
]problem opisany w s=owniczku pod has=em «`wicz»\.
Ale wydawcy sami potkn"li si" na str. 238, zamieszczaj'c&
Gleb Rostis=awicz, s. kn. Rostis=awa Jaros=awicza, knia{ smole<ski,
gdy Gleb by= synem kn. Rostis=awa Swiatos=awicza, w zwi'zku z
b="dem na str. 248, 252& Jaros=aw Swiatos=awicz  Swiatos=aw
Jaros=awicz; na stronie 76, wed=ug pisca&
jest& Gleb ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw }†1054|,
powinno by:& Gleb ¯ Rostis=aw ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw }†1054|.
B="dy pope=nione przez pisca, nie zauwa/one przez wydawc[w&
str. 56, jest& Swiatopo=k Jaros=awicz, powinno by: S. Izas=awicz,
str. 56, jest& Wasilko Rostis=awicz, wnuk Rostis=awa,
powinno by:& wnuk W=adimira& Wasilko ¯ Rost. ¯ W=ad.
str. 58, jest& Jaropo=k ¯ Mstis=aw ¯ W=adimir Monomach }†1125|,
powinno by:& Jarop. ¯ W=adimir Monomach ¯ Wsewo=od,
str. 59, jest& Jurij Do=goruki, 9-ty stopie< od Rurika,
powinno by:& 8-my ]3 stopnie r[/nicy do W=ad. Wlk. †1015\,
str. 60, jest& Jurij Do=gor. prawnukiem W=ad. Wlk. †1015.07.15,
powinno by:& praprawnukiem& Jurij Do=gor. †1157 ¯ W=ad.
Monom. †1125 ¯ Wsewo=od †1093 ¯ Jar. M'dry †1054
¯ W=adimir Wlk. †1015,
str. 67, roku 6712 ]1212\ jest& W=adimer Monomach }†1125.05.15|,
powinno by:& W=adimer Bolszoe Gniezdo †1212.
str. 68, roku 6725 ]1225\ zmar= Koloman w"gierski. Koloman w"g.
zmar= po bitwie 1241.04.12, by: mo/e – z ran odniesionych.
Lapsusy wynik=e z up=ywaj'cego czasu&
• Anastazja, c. Jaropo=ka Izas=awicza †1087, wdowa po Glebie
Peres=awiczu “siedzia=a we wdowstwie 40 lat” ]czyt. wiele\, zmar=a
6666 ]1166 r.\. 0001-31.1-61,
Musia=aby /y: nie mniej ni/ 79 lat, ale /e by=a wdow' po Glebie
Pres=awiczu ¯ Wsewo=od 1124 ¯ Dawid †1123 ¯ Swiatos=aw †1076,
Gleb ]9-ty stopie< od Rurika\ o/eni=by si" z zestarza=' Anastazj'
]8-my stopie< od Rurika\, teoretycznie nadal mo/liwe.
• 6747. Tego roku wielki knia{ Aleksander Newski “priobszczisja
zakonnomu braku” ]przygotowa= si" do zawarcia zwi'zku\ z c[rk'
kniazia Braczes=awa po=ockiego, uwie<czony w grodzie Toropcu;
przyjechali do Nowogrodu i “tor/estwowachu swiet=o” ]uroczy>cie
obchodzili, ucztowali, go>cili, cz"stowali ludzi\.
Czyli Aleksander Newski †1263 ]11-ty stopie< od Rurika\ z c[rk'
Braczes=awa ]7-my; Braczes=aw – 6-tym stopniem\; je/eli to by=
Braczes=aw z Po=ocka to zapewne inny ]b='d w Wykazie imion\.
™. B="dy pope=nione przez wydawc[w
1. Zepsuli tre>: latopisu;
Lata 6641 “przestawi=” si" wielki knia{ kijowski Mstis=aw. Tego cza-
su zasiada= w Kijowie na wielkim “knia/eniu” Jaropo=k, brat jego,
syn “/e” wielkiego kniazia Mstis=awa W=adimirowicza, syna Mono-
macha, prawnuk Wsewo=oda Jaros=awicza. Wsewo=od, zwany “w
>w. chrzcie” Gawri= ]imi" chrzestne Gabriel\ kniaziowa= w Wielkim
Nowogrodzie; i “/ycie jego by=o po bogu” ]i /y= wedle Boga; po ^
wedle, zgodnie z\. 0001-31.1-58
Powinno by:& Lata 6641 “przestawi=” si" wielki knia{ kijowski Mstis=aw.
Tego czasu zasiada= w Kijowie na wielkim “knia/eniu” Jaropo=k, brat
jego. }nowe zdanie| Syn za> ]/e ^ za>\ wielkiego kniazia Mstis=awa
W=adimirowicza, syna Monomacha, prawnuk Wsewo=oda Jaros=a-
wicza – Wsewo=od – zwany “w >w. chrzcie” Gawri= ]imi" chrzestne
Gabriel\ kniaziowa= w Wielkim Nowogrodzie; i “/ycie jego by=o po
bogu.” }prawnuk Wsewo=oda zestawiony z Wsewo=odem|.
2. Uto/samili dw[ch r[/nych ludzi, /yj'cych o sto lat od siebie, w
jedno has=o ]nie tylko Braczes=aw[w\, na stronie&
248, jest& Rostis=aw Mstis=awicz, syn Mstis=awa W=adimierowicza,
knia{ smole<ski, zatem knia{ kijowski, }str.| 63, 79,
powinny by: 2 has=a& 1\ Rostis=aw Mstis=awicz ‘Chrobry’ }†1168|,
¯ Mstis=aw W=adimirowicz }†1131|, str. 63,
2\ Rostis=aw Mstis=awicz ‘Czermny’ }Rudy|,
¯ Mstis=aw Dawidowicz }prawnuk Rostis=. †1168|, str. 79.
Roku 6676 }1168|, marca 14 zmar= wielki knia{ Rostis=aw Mstis=a-
wicz }Chrobry|, wnuk Monomacha }†1125|. 0001-31.1-63
Roku 6804 ]1296, wg Mazur. ltpsca 1304 % styl 5500\... w ten czas
zmar= Theodor smole<ski i jaros=awlski syn Rostis=awa, zwanego
Czermny, 10-go pokolenia od wielkiego kniazia W=adimera }†1015|,
chrzcz'cego rusk' ziemi", wnuk Mstis=awa ¯ Dawid smole<ski ¯
Ro>cis=aw ¯ Mstis=aw ¯ W=adimer Monomach }†1125|. 0001-31.1-79
3. Uto/samili trzech r[/nych Wsewo=od[w, o dw[ch w tym samym
opowiadaniu, o naje{dzie Batego 1237 na kraje zaleskie& Ko=omna,
Reza<, W=adimir n(Kla{mie. Jeden – m=ody – zgin'=, drugi – nie.
Wielki knia{ Georgij }¯ Igor z Rezania| wys=a= syna swego Wsewo-
=oda przeciw Tatarom, tak/e Romana Ingwarowicza. Ponie>li kl"sk"
ko=o Ko=omny. Wsewo=od zbieg= z ma=' dru/yn' do W=odzimierza
n(Kla{mie, gdzie zosta= zabity z bratem Mstis=awem, przez Tatar[w,
gdy Tatarzy doci'gn"li wkr[tce potem do W=odzimierza i zdobyli.
Sam Georgij w tym czasie ª...poszed= za Wo=g" z bratankami swo-
imi& Wasylk', Wsewo=odem i Wo=odimierem, zostawiaj'c w grodzie
dzieci swoje Wsewo=oda i Mstis=awa.º 0001-31.1-70
W wykazie imion& Wsewo=od ]Dimitrij\ Juriewicz Bolszoe Gniezdo,
syn wlk. kn. Jurija Do=gorukiego, wlk. kn. w=adimirski, }str.| 60, 61,
65–67, 70, 74, 79, 91.
Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.04 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.05,
w grudniu 1237 nie by= w>r[d /ywych od 25 lat – trzeci Wsewo=od.
Zbyt wielu Wsewo=od[w, by ich nie pomyli:.
Georgij to Jurij, ale znamienne – w ca=ym opowiadaniu nigdzie nie
ma Jurija, ca=y czas Georgij, czego Rosjanie 1997 nie zauwa/yli.
4. B"d'c w b="dzie – zarzucili piscowi b='d, /e zamieni= Jaros=aw
Swiatos=awicz na Swiatos=aw Jaros=awicz, czyli klasyczny wypa-
dek& Swiatos=aw Jaros=awiczJaros=aw Swiatos=awicz. W wykazie
imion zamie>cili& ªJaros=aw Swiatos=awicz ]oszib.\ }skr. oszibka ^
pomy=ka| sm. ]smotri ^ patrz\ Swiatos=aw Jaros=awicz ]bez podania
strony na kt[rej jest [w b='d\. 0001-31.1-252
A pod ªSwiatos=aw Jaros=awicz, syn wlk. kn. Jaros=awa M'drego,
wlk. kn. kijowski }str.| 53–55, 76 ]w tek>cie w jednym wypadku
pomy=ka& Jaros=aw Swiatos=awicz\.º 0001-31.1-248
Sprawdzi=em na kt[rej z tych stron jest Jaros=aw Swiatos=awicz – str. 76&
Roku 6778 w grodzie Reza< zarz'dza wielki knia{ Roman Olgowicz,
wnuk Ingwara, prawnuk Igora, praprawnuk Gleba. Gleb za> synem
Rostis=awa, wnukiem Jaros=awa, prawnukiem Swiatos=awa, prapra-
wnukiem Jaros=awa W=adimirowicza }M'drego †1054 ¯ W=adimir
Wlk. †1015|. 0001-31.1-76 Wg Rosjan 1997 by=oby&
Gleb ¯ Rostis=aw ¯ }w miejsce Jaros=awa| Swiatos=aw ¯ Jaros=aw
†1054 ¯ W=adimir Wlk. }opuszczony Jaros=aw ¯ Swiatos=aw|.
Wprowadzili mi tym w b='d, bo – bazuj'c na >cis=o>ci naszych czas[w
i wiedzy wydawc[w opartej na tre>ci innych latopis[w ]tekst opra-
cowywali zawodowcy\ – zbudowa=em na tej ]b="dnej\ podstawie
schemat, a na podstawie schematu – tre>: s=owniczka w sprawie
geneaolgii rosyjskich w=adc[w. Wszystkie te dane musia=em na-
st"pnie przerabia:, gdy zorientowa=em si" o b="dzie wydawc[w&
tekst poprawi:, a zupe=nie nowe drzewo u=o/y: z imion, bo cz">:
przesuni"ta o pokolenie – nie da=a si" prosto przesun': ze wzgl"du
na zag"szczenie imion – rozmieszczenie ich na stronie.
B='d Swiatos=aw Jaros=awiczJaros=aw Swiatos=awicz jest na
stronie 59& ª...Wsewo=od Olgowicz, wnuk Jaros=awa Swiatos=awi-
cza.º gdy powinno by:& Swiatos=awa Jaros=awicza.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 KRONIKI
Olbrzymiego wysi=ku do=o/yli wydawcy Mazuri<skiego letopisca,
by ustali: ojcostwo i opisa: wymienionych w nim ludzi, ale bez
schematu genealogicznego ]my>lowo rozwi'zuj'c patronimik"\,
przeoczyli wi"c cz">: pomy=ek pisca, a sami do=o/yli swoich, wi"cej
ni/ jeden b='d – na szcz">cie – w wykazie imion.
Gdy co kilka zda<, co akapit – fa=sze, zmy>lenia, chaos w chronologii,
b="dy, powt[rki informacji pod r[/nymi latami, opisy cud[w – tre>:
latopisu nie zas=uguje na wiarygodno>: w /adnym zapisie.
W=a>ciwie poda= >mier: Romana wo=. 1205 }†1205.06.19|, gdy w
Ipat. ltpsie pod 1201 ]5 lat przed czasem\, ale zafa=szowa= ju/, /e
zmar= i pogrzebion we W=odzimierzu Wo=., gdy zgin'= w bitwie ko=o
Zawichostu, w walce z Mazowszanami, i prawid=owo o/enek Lwa
Dani=owicza 6746 ]1246 % styl 5500\, odnotowany w Ipat. pod 1250
]ja manios=em poprawki, i wynik= z nich rok 1246, nie wiedz'c co
jest w Mazuri<skim letopiscu – niezale/nie nanios=em rok 1246|.
Pisiec dobrze zna= j. polski i zagl'da= do s=ownika j. angielskiego,
psuj'c jego pisowni" i wymow".
Z j. polskiego&
• Zygmunt, wlk. ks. lit. zabity w Trokach, w niedziel" palmow',
przed obiadem }1440.03.20|& ª...zarezali w werbnuju nedelu pered
obiedomº gdy s=aw.-ros. woskresenje,
• szereg s=[w charakterystycznych dla j. pol.& wielebny, stryj, rozb[jni-
cy; tak wiele i tak blisko, /e nie w spos[b nie zauwa/y: problemu,
• polskie Niepr i Niestr, oraz zwyczaj ko<czenia wyraz[w na margi-
nesie u do=u strony, gdy by=y przenoszone na nast"pn',
• odliczanie lat «od pocz'tku >wiata» zmiania= na «od narodzenia
Chrystusa» ]jak w Polsce\,
a z j. angielskiego – ˚nr 1680 «tak w r"kopisie», w s=owniczku.
Sam u/yty j"zyk omal wskazuje, /e je/eli nie by= to Polak z pocho-
dzenia, to Ukrainiec, lub Bia=orusin, przesi'kni"ty polszczyzn' do
tego stopnia, /e omal pisa= j"zykiem polskim, znakami cyrylicy; wyrazy
ze strony 47& abyczaj ]obyczaj OA\, pomoszcz ]pomoc\, wleczachu
]wlecz'c\, bezdusznago, tieszitesja ]ciesz' si"\, utiechu ]uciech"\,
s radostju ]z rado>ci'\, dasta=sja esi niemi=ostiwym rukam ]dosta=em
si" w niemi=o>ciwe r"ce\, pchajuszcze ]pchaj'cy\; str. 50& wielmo/
]wielmo/[w\, prijatieli ]przyjaci[=mi\, gotowi, surowo, krowopijca,
z=odiejstwiennych; str. 51& mimichodiaszczyj, pastyrie ]pasterze\,
na skozannoe miesto ]wskazane\, najemnyj, str. 59 ambona, str.
65& stalica ]stolica OA\, str. 74& rodnyj brat, o Wojsze=ku w mo-
nasterze& i tu prebywaja rabotasza bogu ]i tu przebywa=...\, str. 77&
namiesniki ]namiestnik[w\, itp.
Wydawcy Maz. ltpsca w 1968, w druku odeszli od >cis=ej pisowni
orygina=u, stosuj'c jej zasady XX wieku&
• opu>cili wszyskie stare litery kt[re wysz=y z u/ycia po reformie 1711,
a po drugiej reformie, 1918 – nast"pnych kilka ]˚cyrylica\, zast"puj'c
wszystkie stare wsp[=czesnymi znakami,
• opu>cili tzw. «twardy znak» ]=\ i «mi"kki znak» ];\, zostawiaj'c je
jedynie w miejscach, gdzie i dzi> s' stosowane,
• nazwy narod[w i mieszka<c[w r[/nych rejon[w Staro/ytnej Rusi
pisane w manuskrypcie z du/ej litery – w Mazur. drukowane z ma=ej,
wg wsp[=czesnej pisowni,
• s=awia<skie cyfry, pisane literami – zast'piono arabskimi.
Przez to, cytowana przeze mnie pisownia imion i nazw, zaczerpni"ta z
druku, nie odzwierciedla pisowni orygina=u, a tym bardziej – s=awia<skiej,
tj. pi>miennictwa >redniowiecznej Rusi i Rosji.
Dlatego w s=owniczku zrobi=em szereg odno>nik[w& ˚Mazur. ltpsc, by
ostrzec u/ytkownika przed potencjalnymi r[/nicami, i b="dnymi wnio-
skami st'd wyci'gni"tymi.
Jeszcze raz,
/adnen cytat, /adna informacja w tej publikacji nie mo/e by:
powielana bez sprawdzenia z materia=em {r[d=owym,
a zw=aszcza w tej cz">ci mej ksi'/ki; przyczyna ˚nr 1566.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2010.
802 Zako<czenie kronik rosyjskich,
i wprowadzenie do kronik litewskich
O rosyjskich najpierw, stan bada<, wiedza w kwestii
Twarda droga
• Nie by=o dzie= pisanych przed 1100 A.D. ]za:m. s=o<ca 1091, ˚.2156\.
• Latopis, 1116 – Silwestra “Nestora” †1123, pierwsze dzie=o o historii.
Powie>: wrem. let, 1118 – Nestora †1157, drugie dzie=o, wersja Silwestra.
• Latopis – Silwestra †1123, pisany w Peczerskim monasterze, 1110÷1116,
dla W=adimira Monomacha 1114֠1125, tj. dla Rosji P[=nocnej.
Powie>: wrem. let – Nestroa †1157, pisana 1118, w Peczerskim monasterze, i
kontynuowana w Rostowie, dla ]Jureja Do=gorukiego$\, tj. dla Rosji P=d.;
w 1256 pojecha=a za Jurejem ]do Kijowa lub Peczerskiej =awry k(Kijowa\.
• Latopis – Silwestra, wszed= w sk=ad +awrentiewskiej ltpsi, 1377,
Powie>: – Nestora, wesz=a w sk=ad Ipatiewskiej ltpsi, 1428.
Ka/dy, kto zejdzie z tej drogi – zab='dzi, przy czytaniu chaosu danych,
zaczerpni"tych z ksi'/ki A. G. Ku{mina, 1977, poz. literatury 0447, kt[ry
opisa= stan docieka< rosyjskich specjalist[w w sprawie latopis[w.
Rosjanie bowiem pomieszali “Nestora” z Nestorem,
a Latopis z Powie>ci', i jeden z nich zw' “Naczaln' letopisi'” ]Pierwotn', ale
nie wiadomo kt[ry z nich, wskutek pomieszania, przy tym – utrzymuj' – /e
istnia=y dzie=a przed 1100 A.D., jak oka/e si" poni/ej, ze skutkiem\.
Oto stan docieka<, w drog" ]z wyboajmi\, ahoi przygodo#
na opak& Powie>: wremiennych let, lub Naczalnaja letopis – powtarzaj'cy
si" tekst do drugiego dziesi"ciolecia XII wieku. 0447-00-3
gdy znane dok=adne lata& 1116, 1118 – zaokr'glaj' do dekad;
gdy nauka d'/y do u>ci>lania, Rosjanie – do zaokr'glania, ˚nr 792.
A. A. Szachmatow& pierwsze cz">ci kijowskiego latopisu odnosz' si"
g=[wnie do XI wieku, sam' za> Powie>: wrem. let z=o/ono na pocz'tku
XII w. 0447-00-48, W=adimirskij swod pocz'tku XIII wieku. Obszczerusskij
]og[lnorosyjski\ swod pocz'tku XIV wieku. 0447-00-47 Rostowski swod XV
wieku. Letopisiec Perejas=awla Suzdalskiego znany w odpisie XV wieku.
0447-00-59 Moskiewski swod ko<ca XV wieku }gdy znane& 1479(80|. 0447-
00-61 Powie>: wremiennych let z=o/ona w drugim dziesi"cioleciu XII wieku.
0447-00-132, i inne, w ten sam spos[b. Przygotowanie g=[wnie na operowaniu
wiekami zdaje si" zasadza:, mo/e wi"cej od samej wiedzy, gdzie element
zgadywania, zak=adania, i b='dzenia, jak oka/e si" z dalszej tre>ci.
b='d& Nestor pisa= do 1093, za nim Silwester do 1116. 0447-00-27
Nestor to “Nestor” ]Starzec\ – Silwester †1123, a Nestor † po 1157.
To Silwester “Nestor” pisa= 1093÷1110÷1116, a Nestor – 1118÷1156.
b='d& Drewniejszyj Kiewskij swod 1039 w redakcji 1073,
Nowodrodskij swod 1050 z przed=u/eniem do 1079. 0447-00-35
nie by=o latopis[w przed Silwestrem 1110÷1116, skutek poni/ej;
a /e te mia=y by: pierwszymi, wi"c Silwestrowska – automatycznie – by=a
drug', kijowska }Nestora| za> – trzeci'; nast'pi=o przesuni"cie o jeden;
wg Rosjan wg mnie, Jerzego D.
XI w. – 1-sza redakcja – ]nie by=o dzie= pisanych w XI w.\
1116 – 2-ga redakcja 1-sza redakcja, Latopis – Silwestra, 1116
1118 – 3-cia redakcja 2-ga redakcja, Powie>: – Nestora, 1118
Skutek& Wst"pne dochodzenie pokaza=o, /e g=[wna ]pierwsza\ redakcja
“Powie>ci wremiennych let” nie mo/e by: odtworzona przy dzisiejszej
naszej wiedzy. Tekstowe odtworzenie drugiej ]Silwestrowskiej\ i trzeciej
]kijewopeczerskiej\ redakcji przedstawia si" za trudnym w wi"kszo>ci.
0447-00-35 Tu znalaz=a koniec teoria o pi>miennictwie nieistniej'cym.
Nauka wymaga publikowania rzeczy nowych, wi"c badacze coraz bardziej
rozdrabniaj' rzeczywisto>:, przechodz'c stopniowo w >wiat urojony –
dopatruj' si" granic kt[rych nie ma, i dzie= kt[rych nigdy nie by=o.
wik=anie, gmatwanie& Dla Ipat. i +awrent. ltpsi wsp[lny “W=adimirskij polichron”
pocz'tku XIV wieku, a wcze>niejsze latopisanie obja>niono nie doszed=w-
szym do nas “Naczalnym swodem” w redakcji “Powie>ci wremiennych let”.
0447-00-44
Latopis, 1116 – Silwestra “Nestora” †1123,
Powie>: wrem. let, 1118 – Nestora †1157.
Naczalny ]pierwotny\ swod – kt[ry to z nich$ z XI wieku$
Nie m[g= doj>:, skoro go nie by=o. Je/eli istnia=by, to m[g= doj>:, lub nie,
ale – je/eli nie istnia= – to nie m[g= doj>:, to pewne.
fa=sz& Ipat. i +awrent. maj' redakcj" dostatecznie “czyst'”. 0447-00-46
Ipatiewska – Chlebnikowski ma czy>ciejsz', lepsz' pisowni".
+awrentiewska – Radziwi==owska ma lepsz' pisowni", ˚warianty.
W obu wypadkach tre>: gorszych egzemplarzy wydrukowano czcionk'
zasadnicz', a lepszych – w przypisach, drobn'.
celnie& Por[wnawczo-tekstologiczne zestawienia nie pozwalaj' okre>li: czasu
kiedy wniesiono zmiany. Tak w Ipat. jak i w +awrent. ltpsi, w cz">ci “Powie>ci wrem.
let”, wiele wynika p[{niejszymi ni/ w drugim dziesi"cioleciu XII wieku. 0447-00-47
 KRONIKI
zn[w, gdy znane dok=adne lata& 1116, 1118 – zaokr'glane do dekad;
O Ipat. i +awrent.& ªAutorzy mieli pod r"k' jakie> wersje kt[re nie dotar=y
do naszych czas[w, i przemieszali je.º 0447-00-34
drogi Ipat. i +awrent. przeci"=y si" ]w latach 1490-tych$\, w obr"bie Moskwy,
w[wczas dokonano tam zmian, i przemieszano cz">: danych.
Stamt'd, z Moskwy, r"kopis Ipatiewskiej pow"drowa= do Kostromy,
a +awrentiewskiej – do Nowogrodu Ni/nego,
oba grody nad Wo=g', hen na p[=noc i wsch[d od Moskwy.
+awrentiewska sta=a si" w[wczas podstaw' do lokalnych latopis[w,
z lat 1670-tych – 1690-tych, ˚nr 711.
b='d& +awrent. ltps do 1305, pisana przez grup" pi>c[w pod kierunkiem
monacha +awrentaja, od 14 stycznia do 20 marca 1377, dla suzdalsko-ni/e-
gorodzkiego kniazia Dmitreja Konstantinowicza, 0447-00-56(57.
pisarze nie pisali – +awrentaj sam pisa=, wniosek o grupie pi>c[w wyci'g-
ni"ty po>rednio, na podstawie kr[tkiego czasu – /e jedna osoba nie mog-
=aby przepisa: tak wielkiego dzie=a w ci'gu dw[ch miesi"cy – za=o/y=
wi"c grup" pi>c[w, kt[rzy pisali tak, /e ka/dy z nich zape=ni= ca=' stron"
]bo nie ma cz">ciowo zapisanych kart – w grupie pi>c[w to niemo/liwe,
i – przy tym – zgadn':, kt[ry z nich b"dzie w stanie ile przepisa:, i za=o/y:
te/ trzeba, /e +awrentaj – korzystaj'c z pomocy grupy – nie nadmieni= o
nich, samego siebie tylko wpisa=\;
wnioski wyci'gane po>rednio s' cz"sto b="dne, w tym i ten.
sk'd tego/ «monacha» wzi'=$ «mnich +awrentaj» w stopce.
«monach» w Ermo=ajewskim latopisie, z ok. 1700 roku....
tytu=y podnosili przy odpisach, z czasem, a liczby – powi"kszali,
wo=odimer ˘ wo=odimer knia{ ˘ wielki knia{ Wo=odimir – pisali.
b='d& Pouczenie – W=adimira Monomacha, wstawiono w swod 1177, we
W=odzimierzu n(Kla{mie. 0447-00-58
Pouczenia nie ma jeszcze w Radziwi==owskiej, kopiowanej 1487 ±1 rok,
w Smole<sku. Po gadatliwo>ci – podr[bka lat 1490-tych – 1570-tych,
wtr'cone w tekst “bez to=ku” ]rozrywa my>l\.
na opak& Troicka pocz'tku XV wieku. 0447-00-56
zapisy w Troickiej ko<czy=y si" na 1408 roku, ˚uprzednio i nr 792.
na opak& +awrentiewska skr[tem Ipatiewskiej. 0447-00-67
+awrentiewska najpierw powsta=a, w niej Latopis – Silwestra ]do 1116\.
Ipatiewska ltps – p[{niej, w niej Powie>: – Nestora ]dane do 1156\.
A /e p[{niej powsta=a – ma wi"cej tre>ci, taka zwykle kolej rzeczy;
gdy +awrent wynienia 9-ciu episkop[w, Ipat. – ponad ich 30-tu, ˚dalej.
celnie& Nowogrodzka pierwsza bliska +awrentiewskiej. 0447-00-92
b='d& Powie>: napisa= nowogrodzki autor. 0447-00-96
Nowogrodzkie latopisy powsta=y ok. 1230, z uzupe=nieniem danych wstecz
do 1016 – wskazuj' na to cho:by s=oje Powie>ci, okre>lanej przez Rosjan
“trzeci'” redakcj', skoro za=o/yli, /e by=a “pierwsza”, w XI wieku – kt[rej
nie by=o; tym samym, “trzecia” to “druga” redakcja – Nestora, jak wy/ej.
Nowogrodzka powsta=a na podstawie drugiej redakcji Helle<skiego latopisu
a. z XIII wieku, wg W. M. Istrina, 1897, 1898,
b. z lat 1204÷1242, wg M. Istrina, 1903,
c. przed 1234, wg A. A. Szachmatowa. 0447-00-103÷105
Je/eli powsta=a – og[lnie – w latach 1200–1235, to Latopis – Silwestra i
Powie>: – Nestora, zdecydowanie poprzedzi=y Nowogrodzk' o sto lat.
Latopisy i – wzbogacane – odpisy z nich powsta=y w kolejno>ci&
1. Kij[w ]Peczerski monaster\ – stolica, i Rostow, circa 1110–1150 ˘
2. W=odzimierz n(Kla{mie – stolica, circa 1170–1195 ˘
3. Nowogr[d Wielki ]Stary\ – republika, circa 1230 ˘
4. Twer, konkuruj'cy z Moskw', circa 1250 ˘ Moskwa – stolica, i inne.
Powstawa=y na drogach pisarzy, i tak, jak przesuwa= si" ci"/ar w=adzy,
uzupe=niane wstecz za ka/dym razem, przepisywane masowo w latach
1480÷1500; Kij[w, Perejas=awl, i Rostow – na drodze pisarzy, a p[{niej – w
g=[wnych grodach feudalnej Rosji; pisane pocz'tkowo dla w=adc[w
]W=adimira Monomacha, Konstantina Rostowskiego, Michai=a Twerskiego,
Dmitreja Konstantinowicza\, i g=[w cerkiewnego kleru ]Photeja, Dionisija,
w latach 1408–1420\, a w ko<cu – dla grod[w ]1480–1560\.
zamieszanie& W. M. Istrin wydzieli= dwa dziesi'tki przedmiot[w, przytoczonych
w Powie>ci, z Chroniki – Amartola, z kt[rych tylko trzy&
1. opowie>: o podziale ziemi mi"dzy 3-ch syn[w Noego,
2. opisanie zwyczaj[w narod[w,
3. opowie>: o Apolloniuszu Tia<skim
zwi'za= z sam' Chronik'. 0447-00-107
to dwa dziesi'tki, czy trzy, z Chroniki, przytoczone w Powie>ci$
XI ˘ IX& Lecz w innych pracach W. M. Istrin dopuszcza mo/liwo>: wykorzy-
stania “Chronografu” kompilatorem Powie>ci wremiennych let” przy Izas=awie
Jaros=awiczu }†1054| “w sredinie” ]w po=owie\ IX wieku. 0447-00-107
bez komentarza.
na opak& N. N. Janisz – Nowogroskaja letopis i jee moskowskie perede=ki,
Moskwa, 1874& tekst Sofijskiej 1-szej w zestawieniu z “Powie>ci' wrem.
let” }Silwestra lub Nestora, bo pomylili obu; Silwestra – wg mojej wiedzy|, w
cz">ci 945–1078, jest bardziej pe=ny i pierwotny. 0447-00-113, 84
prosty – starszy; pe=niejszy – wt[rny,
a tu& pe=niejszy starszy... st'd& najpe=niejsze pi>miennctwo, w tomach,
istnia=o na samym pocz'tku, w XI i XII wieku, p[{niej skracano je.
Nie trzeba specjalisty, by uzmys=owi: sobie skutek takiej liczby lapsus[w,
gdy jeden z nich ma daleko id'ce konsekwencje, w rodzaju “domino effect”
]efektu domino\ – jak mawiaj' angloj"zyczni, gdy tabletki ustawione w rz'd,
pionowo, jedna obok drugiej, padaj' na siebie, pod wp=ywem upadku pierw-
szej; gdy na przes=ance-lapsusie opartych jest kilka nast"pnych.
z INNYCH, daj'cych pogl'd na kolejno>: odpis[w i stan wiedzy
1. Nowogrodzka pierwsza – zdaje si" – by: pisana na podstawie
Chronograficznej palei z XIII wieku. 0447-00-105
2. “Elli<skij” ]Helle<ski\ letopisiec p[{n' przer[bk' Chroniki “Amartola”
]Georgiosa Hamartola; konstantynopolskiego kronikarza, Greka, maj'cego
/y: w czasach Michai=a III, tj. 842–855–†867\, z dodatkiem innych&
Chronika ˘ “Powie>: wrem. let” ]Latopis – Silwestra; Powie>: – Nestora\
˘ Helle<ski ltpsc 2-giej red. ˘ Chronolog. palea ˘ Nowogr. 1-sza
Chronika, z przypisami, zako<czona 948 A.D.
3. Ca=y rz'd wiadomo>ci w +awrent. i Ipat. nie znajduje odzwierciedlenia w
Nowogr. 1-szej. 0447-00-112
4. Ipatiewska i Twerska zawieraj' wiadomo>ci, nieznane +awrentiewskiej&
• 1155 – Andrej }Bogolubski †1175| wyjecha= z Kijowa do Suzdala,
wbrew woli ojca }Jureja Do=gorukiego †1157|.
• 1162 – Andrej wygna= swych }przyrodnich| braci, z macoch'. 0447-00-116
5. Ipatiewska na Rostowskim; dwie granice&
• 1156–1157 – d=ugi rz'd dok=adnych wiadomo>ci,
• 1162 – wskazuje na wsp[lne z Ipatiewsk' {r[d=o. 0447-00-117
Rostow g=[wn' rezydencj' Jurija Do=gorukiego.
6. “Latopisiec stary Rostowski” mia= w swych r"kach w=odzimierski episkop
– Simon †1226 ]igumen monasteru “Ro/estwa bogorodici” – Narodzin
B-cy, i od 1214 – episkop\ }b='d, w 1214 zosta= usuni"ty, wyby= do Kijowa|.
Szeroko zaznajomiony z historyczn' literatur', on – widocznie – by= zazna-
jomiony z wsp[=czesnym jemu rostowskim i w=odzimierskim latopisaniem,
przedstawionym w +awrentiewskiej letopisi. 0447-00-118
szeroko zaznajomiony, czyli “sziroka strana moja rodnaja”, ˚nr 790.
Latopisiec stary Rostowski – okazuje si", wg mego dociekania –
Latopisem Konstantina Rostowskiego 1212–1218, znany po wiekach jako
Radziwi==owski, a Rosjanie na przemian& Radziwi==owski lub Königsbergski,
zawieraj'cy wiadomo>ci do 1205, ostatnie karty – utracone, a przedostat-
nie – przemieszane, z lat 1203–1205.
7. Rostowski s=[j w tej kompilacji zaczyna si" “tolko s 1206 goda”
]w=a>nie, dos=. tylko, od 1206 roku\. 0447-00-118
i tu jakie> nieporozumienie, przej>cie, skoro Radziwi==owski ko<czy si" na
1205, z utraconymi kartami po 1212.
Innymi latopisami s'& Michai=a Twerskiego, 1305–1318, znany dzi> pod
nazw' +awrentiewskiego, i Sofijska 1-sza, zako<czona 1471, z tak' mo/-
liwo>ci', by ci'gn': s=[j wydarze< rostowskich po 1205.
Zdaje si", i omal pewne, /e A. G. Ku{min pod nazw' «Rostowski» mia=
na my>li nie «Radziwi==owski 1205», lecz«Michai=a Twerskiego» ]+awr.\,
sk=adaj'cego si" z&
1. Latopisu W=adimira Monomacha, w=adaj'cego 1114–†1125
]w nim Latopis – Silwestra, 1116\, wiadomo>ci 855–1110 A.D.,
2. Suzdalskiego, wg +awrentiewskiego odpisu, dzieje 1111–1305,
3. Suzdalskiego, wg Akademickiego odpisu ]Dionisija.\, 1205–1419;
ca=o>: znana – og[lnie – pod nazw' +awrentiewskiej ltpsi; Suzdalsko-
Akedemicki by= latopisem Dionisija..
Mieszaniu latopis[w i ludzi je pisz'cych ko<ca nie ma, bo ksi'/ki pisane
s' bez wykonania zestawie<, por[wna<, kompleksowego rozwi'zania
wszystkich znanych dzi> dzie= – kompleksowych por[wna<, kt[re pomo-
g=oby wykry: zwi'zki i unikn': b="d[w.
?aden z pisz'cych nie wyjawi=, na ile zna tre>: wszystkich latopis[w – nie
wyjawi= swego przygotowania. Tu le/y jedna z przyczyn pomy=ek.
Prosto m[wi'c, nale/y za=o/y:, /e zna= dwa lub trzy, por[wna= w nich 50
czy 100 lat, znalaz= 10 wsp[lnych wiadomo>ci, i pisa= artyku= czy ksi'/k"&
kt[ry z kt[rego by= przepisany, nie wiedz'c, /e te same wiadomo>ci s'
w kilku innych latopisach.
Uwaga ta dotyczy wszystkich pisz'cych w latach 1800-tych, gdy cz">:
latopis[w wydano drukiem. Tak i nasz A. Prochaska, 1890.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2010.
 KRONIKI
8. “Letopisiec stary Rostowski” ]Latopis Konstantina Rostowskiego, znany jako
Radziwi==owski, w nim Latopis – Silwestra\, i Powie>: wrem. let – Nestora,
pisana w Rostowie, i zawieziona do Kijewo-Peczerskiego monasteru 1156.
Ale do Radz. odwo=ywa= si" Simon †1226. A. A. Szachmatow miesza= nazwy.
P[{niej – pisze Ku{min – A. A. Szachmatow okre>li=, /e ªStary Rostowski
letopisiec }Radz.|... by= – “konieczno” – odpisem Powie>ci wrem. let }Po-
wie>ci – Nestora| jak to wida: z samej “zsy=ki” ]odno>nika\. Autor }A. A.
Szachmatow| “by= ubie/en” ]by= >wiadom\, /e “osnownym” ]osnow',
podstawowym\ {r[d=em +awr. letopisi by= – z nazwy – ten stary Rostowski
letopisiec }Radz.|º. 0447-00-119, z odsy=k' na A. A. Szachmatowa – Powie>: wre-
miennych let, tom 1, str. XLVI.
brni"ciu w b="dach ko<ca nie ma, i mieszaniu Latopisu z Powie>ci'.
wniosek st'd$ Simon napomkn'=, /e – wymieniaj'c 14-tu episkop[w –
pisze& ªgdyby> chcia= wszystkich “uwiedieti” ]zna:\ – poczytaj letopi>ca
starego Rostowskiego }Radz.|, bo wszystkich wi"cej od 30-tu, a ju/ do
nas grzesznych, mnie – blisko 50-ciu.º A w +awrentiewskiej jest tylko 9-ciu
“ierarch[w” ]hierarch[w\ }˚pocz'tkowy tekst|. 0447-00-119.
Je/eli w Rostowskim ]Radz.\ by=o ich ponad 30-tu, a w +awrent. tylko
9-ciu – nie jest to +awrentiewski. Znaczy to, /e +awrent. jest kopi' latopisu
poprzedzaj'cego latopis Konst. Rost. 1212 ]Radz.\, np. Sofijskiej 1165, gdy
hierarch[w by=o mniej; ltps Konst. Rost. – pisany p[{niej – uzupe=ni=.
B="dy takiego rodzaju pope=niaj' rosyjscy specjali>ci, wi"cej ˚punkt 10.
9. Kompilator “Twerskogo sbornika priamo sczita=” ]...prostolinijnie, szczerze,
otwarcie, okre>li=\ “soczinitielem” ]autorem\ “Naczalnoj letopisi” pewnego
Georgija. 0447-00-121, z odsy=k' do 0001-15-108
N. N. Woronin przed=o/y=, /e Georgij Szimonowicz mia= zwi'zek ze spo-
rz'dzeniem Letopi>ca. A. G. Ku{min, podwa/a&
Lecz – “wierojatno” ]by: mo/e, prawdopodobnie\ – p[{niejszy kompilator
przyj'= za imi" rosyjskiego letopi>ca wspomniane w tek>cie Georgija Amartola.
Georgios Hamartol, konstantynopolski kronikarz, w znikomej cz">ci, bo /y=
ponad dwie>cie lat przed “Naczeln' letopisi'” ]Pierwotn', Pocz'tkow'\,
pisan' 1110÷1116, w Peczerskim monasterze.
N. N. Woronin by= bli/szy prawdy, w czasie i miejscu, a Hamartol nie by=
«niekoim» ]jakim>\ Georgijem, bo znany i z nazwiska. Georgij Szimonowicz
z Rostowa by= prawdop. {r[d=em informacji Nestora, kontynuuj'cego w
Rostowie swe dzie=o, rozpocz"te w Peczerskim monasterze, 1118.
Chaos sk=adni zdania u A. G. Ku{mina.
10. Zapis w Ipatiewskiej letopisi zaczyna si" opowiadaniem o “konczynie”
]ostatnich dniach\ w Peczerskim monasterze episkopa Niphonta, pisanym jaw-
nie Peczernianinem i grekofilem. 0447-00-124 z odsy=k' do 0001-02-483÷484
istotne, jak i to, /e Jurej Do=gorukij w=ada= w Kijowie 1155–1157.
ale ju/ nast"pne dwa zdania zwodz', zbijaj' z tropu, zupe=nie&
Ni w uprzednim, ani w nast"pnym kijowskim latopisaniu nie wida: >lad[w
tej/e r"ki. Zatem zapis w pe=nym duchu “Letopi>ca starego Rostowskiego”,
na ile mo/na o nim s'dzi: po odsy=kach Simona. 0447-00-124
Simon mia= w r"ku Latopis Konstantina Rostowskiego, znany dzi> jako
Radziwi==owski. Ku{min – mylnie – /e by= to +awrentiewski, a teraz – z
+awrentiewskiego przeszed= na Ipatiewski, /e ten tym razem Simon mia= w
r"ku. W 1156, dzie=o Nestora, pisane w Rostowie, znalaz=o si" w Rosji P=d.,
st'd, przez Wo=y< 1288, Smole<sk 1435, Moskw" ]1490-te$\ – do Kostromy.
Na pocz'tku XIII w., tj. w latach 1195–1220, nie by=o Powie>ci – Nestora, w
zasi"gu r"ki Simona, we W=odzimierzu n(Kla{mie – nie mog=a by:, wyby=a
do Kijowa; wesz=a tam w sk=ad latopisu Rurika; czy wie o czym m[wi$
11. imi" Nestora jako autora “Powie>ci wremiennych let” wpisane do Chlebni-
kowskiego odpisu Ipatiewskiej letopisi. Tak/e w Raskolniczym i Golicynskich
odpisach. Nestora-letopi>ca nazywa Paterik Peczerskiego monasteru, a
Kassianowskie redakcje po=owy XV wieku szczeg[lnie to podkre>laj'.
0447-00-133
Chlebnikowski odpis nie powsta= z Ipat. ltpsi – b='d merytoryczny.
Íwiadectwo Polikarpa w Peczerskim pateriku, /e Nestor autorem Powie>ci.
0447-00-135
Gdy kupi=em ksi'/k" A. G. Ku{mina, w 1988 – bardzo mi podoba=a si".
takie by=o moje pierwsze wra/enie. bo pisana w spos[b techniczny, i dawa=a
przegl'd rozgardiaszu po rosyjskiej stronie. i ja chcia=em skorzysta: ze
wskaz[wek tu zawartych. w tym celu przeczyta=em j' kilkakrotnie, i – znaj'c
jej tre>: wy>mienicie – opatrzy=em marginesy swymi uwagami, bo cz">:
informacji powtarza=a si", i – mimo pr[b uporz'dkowania – pisana by=a
do>: chaotycznie. obecnie, gdy znam tre>: szeregu latopis[w z pierwszej
r"ki ]z materia=u {r[d=owego, nie uwag o nim z ksi'/ki Ku{mina i innych\, i
wszystko co wiem w sprawie – na podstawie samej ksi'/ki do niczego bym
nie doszed=, tak usieczona jest lapsusami.
Takie by=o pierwsze wra/enie – wy>mienite, a takie mam obecnie. i nie pierw-
szy to wypadek, dlatego przestrzegam przed pierwszymi wra/eniami.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009(10.
Wprowadzenie do kronik litewskich
w tre>ci tej znajduj' si" – poniek'd – sprzeczne informacje, tj. dane, kt[re
przecz' sobie nawzajem, w rodzaju&
Latopis Litwy pisany w 1427, we W=odzimierzu Wo=y<skim, ale, z drugiej
strony – ma wiadomo>ci do 1446 w='cznie, pisane z perspektywy czasu ]po
up=ywie lat\, ociekaj'ce Smole<skiem, po 1427 i przed, a wi"c, ca=y Latopis
pisany by= w Smole<sku, a po innych danych – w latach 1480-tych.
Albo jedno jest prawdziwe, albo drugie. S' przes=anki mocniejsze i s=absze
– bardziej lub mniej po>rednie, bo mocnej nie ma – bezpo>redniej.
Rozwi'zanie mo/e by: banalnie proste, ='cz'ce pierwsz' i drug' mo/-
liwo>: w jedno>:, ale – przy mej wiedzy – nie jestem w stanie znale{:
pewnego ]niew'tpliwego\ rozwi'zania, a nie chc" wykluczy: jednej z
nich, bo mo/e obie s' prawdziwe i da si" je po='czy:, by nie wyrz'dzi:
szkody.
wersja 1 – W=odzimierz Wo=y<ski, 1427(28
Herasim – episkop W=odzimierza Wo=., posiada= egzemplarz «Latopisu
Mstis=awa Romanowicza» – Mstis=awa Dani=owicza, syna Dani=y wo=.
†1264, zw'cego siebie “Romanowiczem” – po dziadku Romanie †1205;
nie pierwszy to i nie ostatni taki wypadek ]`wicz ^ r[d\.
W zestawie latopisu Mstis=awa “Romanowicza” by=y 3 cz">ci&
• Powie>: wrem. let, 855–1110 – Nestora,
• latopis Kijowski 1111–1200,
• latopis Wo=y<ski 1205–1292,
znane dzi> – og[lnie – pod nazw' Ipatiewskiej letopisi, w grupie Rosji P=d.
Z latopisu Mstis=awa “Romanowicza”, w 1428(32 wykonano dwie, bliskie
sobie kopie&
• kopia 1 – znana po dekadach, w odpisie, jako spisok Chlebnikowski,
od lat 1560-tych, gdy by=a w[wczas przepisana;
• kopia 2 – znana pod nazw' Ipatiewskiej, bo zako<czy=a sw' podr[/
w Ipatiewskim monasterze k(Kostromy ]za=o/. 1416\ nad Wo=g',
310 km NE od Moskwy.
Kopia 1 zosta=a w Rosji Po=udniowej, na Wo=yniu, z niej szereg odpi-
s[w – wyda=a rodzin" latopis[w, a kopi" 2 – Ipatiewsk', zaopatrzon'
opisem lat w cz">ci wo=y<skiego latopisu 1201–1292, Herasim posiada=
w Smole<sku, 1434.
Ok. 1419, Dionisij – episkop Rostowa od 12 lipca 1418, poleci= wyko-
na: w Konstantynopolu latopis, kt[ry znany jest dzi> jako Suzdalsko-
Akademicki, 1419, do='czony do +awrentiewskiej 855–1110–111–1305.
Latopis Dionisija znalaz= si" w ko<cu w Nowogrodzie Ni/nym lat 1670-
tych, gdy tam ca=o>: sta=a si" podstaw' do dwu innych latopis[w.
Konstantynopol zdobyty 1204, przez krzy/owc[w... Suzdalsko-Akade-
micki, zako<czony 1419, obejmuj'cy dzieje 1205–1419, nie przez przy-
padek obie granice& od zdobycia Konstantynopola w 1204, do czasu
pisania, 1419.
Z obu& Latopisu Mstis=awa Romanowicza 1288, i Nowogrodzkiej, w
1427(28, we W=odzimierzu Wo=., wykonano pierwowz[r Latopisu Litwy
]pierwowz[r 1427\, o chaotycznej kolejno>ci element[w sk=adowych,
porz'dkowanych w odpisach, i – w ko<cu – dopisanej cz">ci «od Pa-
lemona».
Pod 1427 r. zapis o trzech rzekach& Dnieprze, Dwinie, i Wo=dze, wy-
p=ywaj'cych z lasu Okowskiego, pisany przez Silwestra lub Nestora,
zosta= uzupe=niony w Konstantynopolu, 1377, przez mnicha +awrentaja&
Wo=ga wpada do morza Chwaliskiego 72-ma uj>ciami..., po Dwinie do
Waragii, z Waragii – do Rzymu. Zapis ten zosta= wprowadzony do in-
nych w XV wieku, podczas ich sk=adania ]pisania\, lub przepisywania&
• Radziwi==owskiej, 1205 ]ltps Konstantina Rostowskiego, 1212–1218\.
• Suzdalsko-+awrent. 1305, sk=ad. 1377 ]ltps Michai=a Twerskiego\.
• Troickiej 1408 ]latopis Photeja 1408–1431\, i innych grupy Rosji P=n.
• oraz latopisu Mstis=awa “Romanowicza” 1288 – pierwowzoru Ipat.
ltpsi, 1292; Ipat. pisana 1428 – m=odsza “siostra” powy/szych& Radziwi=-
=owskiej, Troickiej, i pozosta=ych; kopia 1 ltpsu Mstis=awa przepisana
ok. 1560, znana odt'd pod nazw' Chlebnikowskiego; orygina= latopisu
Mstis=awa “Romanowicza” ]syna Dani=y wo=.\ z 1288(89.
Pierwowz[r Latopisu Litwy, 1427, musia= powsta: przed 1450, skoro
wypis z niego, t=umaczony na j. =aci<ski – Origo regis Jagyelo et Wytholdi
ducum Lithuanie – widnieje w spisie dokument[w z po=owy XV wieku
]tj. ok. 1450 A.D.\.
 KRONIKI
Pierwowz[r Latopisu Litwy, powsta=y 1427, obejmowa= dzieje 1341 ]od
podzia=u ziem mi"dzy syn[w Giedymina\ do 1419. Na pocz'tku zawiera=
wyci'g z rosyjskich latopis[w – wyci'g oznaczony przeze mnie liter' Y
na schemacie element[w wchodz'cych w sk=ad dzie=a, by odr[/ni: od
zapis[w dotycz'cych Litwy, oznaczonych arabskimi cyframi&
X ]ros.\ ˘ Y ]wypis\ – Latopis Litwy ]1341–1446\ 1-2-3-4-5-6-7-8-9 – Z.
Wyci'g Y ]dzieje “staro/ytne”, Rosji – z rosyjskich latopis[w, poprze-
dzaj'ce dzieje Litwy\ opuszczono nast"pnie, zast"puj'c go “litewskimi”
dziejami, oznaczonymi przeze mnie liter' Z ]dzieje “nowo/ytne”\, na-
st"puj'cymi po 1446 roku, z przerw' d=ugo>ci dekad, bo od wydarze<
1482, z uwypukleniem Smole<ska od tego czasu. Od pocz'tku do ko<ca,
Latopis Litwy przesi'ka Smole<skiem i nie jest to dobre dla wo=y<skiej
hipotezy-teorii powstania.
wersja 2 – Smole<sk, lata 1480-te
Smole<sk lat 1481–1495 okazuje si" “fabryk'” latopis[w. Tu by=y
pisane “wo=y<skie” ]Wo=y<ski kr[tki\, “litewskie” ]Kronika Litewska\ i
“moskiewskie” ]Letopisiec o wlk. kniaziach Moskiewskich, w S=uckim\,
i “na zlecenie” ]dla Wasila D. Ermolina ˘ Ermoli<ska\.
Pierwowz[r “Latopisu Rosji” przechowywany by= w Konstantynopolu.
Tam prowadzone by=y zapisy&
• mianowania metropolit[w i ich wyjazdy do Rosji,
• nominacje arcybiskup[w i biskup[w, przez metropolit[w, ich zgony,
• zak=adanie podwalin >wi'ty<, ich budowy i >wi"cenia, po “zawierszeniu”,
• najazdu Bu=gar[w, i bezbo/nej Rusi na Konstantynopol, i ich skutk[w,
• oznakowane konstantynopol. indyktami – cyklami 15-letnich okres[w,
• ze >ladami greckiego liternictwa ]pomijaj'c, /e cyrylica adaptowanym
alfebetem greckim do potrzeb j. s=awia<skiego\,
• ukazuj'ce wiedz" o [wczesnym >wiecie&
od Baktrii, Indii na wschodzie ]przez Mezopotami", Syri" – na Bliski Wsch[d\,
po P[=nocn' Afryk" na po=udniu ]po Mauretani", Algeri", Etiopi"\,
i Itali" na zachodzie; relatywnie wi"cej o wyspach greckich,
po=o/enie tych kraj[w wzgl"dem siebie, opis dr[g po Europie.
W Rosji nie by=o takiej wiedzy, tym bardziej w Rosji P[=nocnej& Suzdalu,
W=odzimierzu n(Kla{mie, Moskwie, Nowogrodzie “Wielkim” ]Starym\;
kraje o kt[rych mowa za daleko na Po=udnie, zbyt odleg=e. Nie ma /adnego
zapisu o kontaktach z nimi, o przybyszach z tamtych stron, i /e ktokolwiek
o nich wiedzia=, a/ do samego Wst"pu do +awrentiewskiej i Ipatiewskiej.
Po upadku Konstantynopola, 29 maja 1453 – Smole<sk przej'= rol"
kopiowania, powielania zapis[w w r[/nej formie& skr[conej, pe=niejszej,
i pe=nej.
Ipat. ltps – “Latopis Rosji P=d.” do Smole<ska trafi= za po>rednictwem
Herasima – biskupa W=odzimierza Wo=., kt[ry wyby= do Konstantyno-
pola w 1432, st'd powr[ci= na Ru>, ale do Smole<ska, w 1433, i zosta=
spalony “na trzecie lato” – w 1435, w Witebsku, przez Swidrygie==",
trzymaj'cego z Krzy/akami.
w 1428 roku Herasim musia= by: we W=odzimierzu Wo=., bo wyruszy=
do Konstantynopola dopiero 1432, tj. po >mierci Witowta †1430, pa{dz.,
za rz'd[w Swidrygie==y ]1430, listopad –1432, sierpie<\, przyby= z
Konstant. do Smole<ska 1433, i spalony 1435, przez Swidrygie==".
W Smole<sku, w dekady p[{niej, kopiowano te/ i “Radziw==owsk'”
letopis, w 1487, nale/'c' pierwotnie do Konstantina Rostowskiego
]1212÷1218\, w niej, ostatnie karty przemieszane, kilka ostatnich – naj-
wyra{niej – utraconych. “Radziwi==owsk'” Rosjanie zw' “Königsbersk'”
bo znajdowa=a si" okresowo w bibliotece Königsbergu ]Kr[lewca w j.
polskim\, zacieraj'c w ten spos[b, stopniowo, drog" do {r[d=a, po-
chodzenia r"kopisu ]Smole<sk ma wyra{ny zwi'zek dziejowy z Litw',
od prze=omu XIV(XV w., gdy Litwini bili si" o< z Rosjanami, katolicy z
prawos=awnymi, a niemiecki Köenigsberg – wcale\. R"kopis Konstantina
posiedli w ko<cu Radziwi==owie, po dekadach w r"kach grodzie<skiej,
drobnej szlachty.
Smole<sk, po=o/ony na skraju obu wyzna<, przechodzi= z r'k rosyjskich
w litewskie, i w drug' stron", i mo/e przez to by= podatnym gruntem dla
idei zjednoczenia Ko>cio=[w, Rzymsko-Katolickiego z Prawos=awnym;
>lad tej/e idei jej odcisn'= si" i w kopiowaniu Ermoli<skiego i ko<ca
Pskowskiej Archiwalnej, w postaci opisu lat – «od 1492» } ^ 7000 «od
pocz. >wiata»|, odr"bnego od wiary prawos=awnej «od pocz'tku >wiata»
i od wiary katolickiej «od narodzenia Chrystusa».
W nieco podobnej sytuacji byli Litwini – po cz">ci katolicy a po cz">ci –
prawos=awni; odbi=o si" w rodzaju nazwisk XV wieku, ˚nr 454, Sapieha – o
kt[rym poni/ej i w dalszej cz">ci – piastowa= stanowisko w Smole<sku,
wielki kn. Witowt ]Witoud, TD, UW+\ – Aleksandrem, itp.
Znaki wodne pergaminu u/ytego do kopiowania, wi'/' Radziwi==owsk'
z Ermoli<sk', wykonan' “na zlecenie” Wasila Dmitrejewa Ermolina, w
niej rz'd zapis[w lat 1462–1472, dotycz'cych tej osoby, a lata – jej
kamienie milowe, ± 1 rok – rzucaj' si" natychmiast w oczy, >lepy by to
zauwa/y=& 1238–1445–1481–1488, znane mi wy>mienicie z “litewskich”
latopis[w&
1237 – najazd Tatar[w na kraje zaleskie ]przerwa w Supra>l. 1074–1237\
1445 – ostatni rok zwi'zku z rosyjskimi latopisami ]dopisany 1446 rok\.
1482 – pocz'tek dziej[w “nowo/ytnych” ]Z\ w Latopisie Litwy.
1487 – kopiowanie Radziwi==owskiej ltpsi, w Smole<sku, 1487 ±1 rok.
Trafienie latami w ten spos[b, przez przypadek – 4 trafienia w puli 500
lat, jest mniejszym prawdopodobie<stwem do 6-tki w grze Toto-Lotka,
gdzie 6 numer[w z 49-ciu nale/y trafi:, by podj': g=[wn' wygran'.
Dzie=a pi>c[w Smole<ska, po czasie, znalaz=y si" w okolicznych gro-
dach& S=ucku i Drucku.
St'd latopis zwany S=uckim, i Gregory Ody<cewicz, z rodu kniazi[w
Druckich, kopiowa= w 1519, kompiluj'c przy tym. I “Spisoki graf[w” –
Krasi<skiego i Raczy<skiego w[wczas powsta=y, w czasie dzia=alno>ci
Smole<ska, 1482÷1495, i w tym rejonie ]Druck, S=uck, Smole<sk\; z
nich inne, p[{niejsze odpisy, w j"zyku bia=oruskim ]cyrylic', du/o s=[w
polskich\, z wyra{nym zwi'zkiem z latopisami& Radziwi==owskim ]b'd{
+awrentiewskim\, Suzdalsko-Akademickim, i Ipatiewsk' ]nazwy w=asne,
charakterystyczny b='d w opisie bitwy nad Ka=k', 1219 ˘ 1224, itp.\,
odnajdowane b'd{, posiadane przez r[/ne osoby – st'd ich nazwy&
S=ucki, Wile<ski, Supra>lski, Jewreinowa, od nazw muze[w ]imienia
graf[w Krasi<skich i Raczy<skich; Rumiancewa\, biblioteki ]Aleksandra
Bychowca\, itp.
R[d Sapieh[w, pisarzy lat 1473–1508, prawos=awnego wyznania,
maj'cych zwi'zek ze Smole<skiem, m[g= by: wci'gni"ty w tw[rczo>:
kronikarsk', i pewnie ]by: mo/e\ by=. Nie mog" wyzby: si" pierwotnej
my>li, /e to oni byli autorami naiwnej cz">ci «od Palemona» kt[ra za-
st'pi=a w ko<cu cz">: “staro/ytnych” dziej[w, rosyjskich, oznaczonych
przeze mnie liter' Y, na schemacie cz">ci sk=adowych, w jakiej kolejno>ci
one id', nast"puj' po sobie.
Badacze rosyjscy, g=[wnie szeroko cytowany A. A. Szachmatow, czuli
miejsce i czasy nasilonego kopiowania kronik i ich kompilacji, /e –
og[lnie – w latach 1410–1430, w “grodzkiej >rodzie” ]w centrum planu
grod[w\, prawdop. w Smole<sku. I st'd teoria Szachmatowa o latopisie
Photia }1408–†1431|, metropolity w Moskwie – latopisie kt[rego nie by=o
]by=a nim Troicka 1408 – siostra Radziwi==owskiej i +awrentiewskiej, za>
Suzdalsko-Akadem. 1419 – latopisem episkopa Dionisija\.
Pisanie za> fundamentalnego, rosyjskiego latopisu, w Konstantynopolu,
1377, wykracza horyzonty my>lowe rosyjskich badaczy, st'd bia=a plama
tego aspektu – Nowogrodzie Ni/nym 1377 ]$\.
Opracowuj'c tre>: rosyjskich i litewskich latopis[w zmaga=em si" z
“bagnem” wiadomo>ci lat 1382–1392, by przebrn': przez nie, z powodu
chaosu przekazywanej informacji. Numeryczny opis wzrasta u mnie z
up=ywem czasu, a tu trzy “p"tle” – powroty do lat minionych, numeracja
– w takich wypadkach – wzrasta te/ w przeciwn' stron", pod'/aj'c za
chaosem danych, tworz'c chaos w numeracji, ma si" rozumie:.
Opisy wydarze< w kolejno<ci lat&
1382–1383–1388–1385–1386–1387–1388–1390–1389–1392.
Metropolita Pomin–Pumin–Pimin&
A. 1385, Pomin wyje/d/a skrycie do Carogrodu. Supra>l. .5660
1386, Kiprian przybywa na Ru>. Supra>l. .5665
B. 1389, Pumin wybywa skrycie do Carogrodu. Supra>l. .5680
1390, umiera tam, i Kiprian przybywa na Ru>. Supra>l. .5685
C. 1390, zmar= Pimin, w Kijowie,
Kiprian przyby= z Carogrodu. Nikanor. .4902
Kiprian }†1406.09.06, metrop. przez 30 lat| przybywa na Ru>, roku
1381 W=adimir. i Suz.-Ak. .4876, Supra>l. .5640
1386 Supra>l. .5665
1390, Supra>l. .5685
Oleg Raza<ski zdobywa Ko=omn", roku
1385, Suz.-Ak. .4892
1387, Supra>l. .5670
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009(10.
 KRONIKI
Kilkuletniego rozrzutu danych nie m[g= pope=ni: pisiec w[wczas /yj'cy, lub
wkr[tce potem, a zw=aszcza w sprawie przybycia metropolity na Ru>.
Z jakiego>, bli/ej mi nieznanego powodu, pisiec opu>ci= okres 1075–1236.
Przerw" tak' maj'&
• Supra>lski latopis – «od Michai=a» }855 A.D.| do 1446 r. w='cznie.
U mnie opisany .5000–.5940.
• Letopisiec o wlk. kniazi Moskowskom – od 970 do 1074, po czym przerwa
1075–1237, za kt[r' zepsuty tekst, bo po='czone wiadomo>ci 1240–1242,
zapisane pod 1238 ]gdy Aleksander Newski pobi= “Rimlan”, 1242\\, i dalej
r"kopis uszkodzony, gdy Batyj }1240| podci'gn'= pod Krzemieniec • • • •
Letopisiec ten jest w S=uckim, u mnie opisany .6000–.6130.
I z takim b="dem – mieszanin' lat 1238–1242–1240 – w
• “Wo=y<skim” kr[tkim, pod .7180, u mnie pod .7000–.7455.
Wszystkie trzy& Suprsl., Ltpsc o wlk. kn. Moskowskom, “Wo=y<ski” kr[tki,
pisane – wg mej opinii – w Smole<sku, na podstawie latopis[w&
¶ Silwestra, «od Michai=a» do 1110 A.D. ]ltps. W=adimera Monomacha\.
• jego przed=u/enia – Suzdal.-+awr., 1111–1305 ]ltps Michai=a Twer.\.
• Suzdalsko-Akademickiego, 1205–1419 ]latopis episkopa Dionisija\.
• Ipatiewskiej, “1292” – wkr[tce po 1289 ]ltps Mstis=awa “Romanowicza”\.
Pi>cy w Smole<sku mieli kilka {r[de=, czerpali informacje g=[wnie z
Radziwi==owskiego b'd{ +awrentiewskiego sk=adu, ale >lad Ipatiewskiej
zostawili pod 1240, gdy Batyj najecha= Kij[w, /e od bekania wielb='d[w
jego i skrzypienia k[= teleg, g=osu nie by=o s=ycha: w okolicy ]˚.5410\
– zdanie charakterystyczne dla wo=y<skiego latopisu 1205–1292, Msti-
s=awa “Romanowicza”, pisanego 1288(89, w Brze>ciu Lit., i wchodz'cego
w sk=ad Chlebnikowskiego ]i pokrewnych& Pogodinskiego, i innych\, i
Ipatiewskiej – najobszerniejsza tre>: w latach pisania, i wkr[tce potem
zako<czonego dopiskami.
Poza wszystkim innym, Ipat. ltps ko<czy=a si" wiadomo>ciami 1292 – tym
samym, nie mog=a by: {r[d=em informacji poza rok 1300, kt[re “kroniki” pi-
sane w Smole<sku maj'. Jest to bezsprzeczne, to jest – nie ulegaj'ce /adnej
w'tpliwo>ci.
Pi>cy korzystali g=[wnie ze sk=adu Radz.-+awrentiewskiej, a Ipat. mog=a
by: pomocnicz', uzupe=niaj'c', potwierdzaj'c' prawid=owo>: danych, na
ile wystarcza=a zasi"giem lat, i niedostatek ten m[g= przewa/y: na korzy>:
sk=adu +awrentiewskiej, zawieraj'cej 3 latopisy r[/nych w=adc[w, os[b.
Herasim – episkop W=odzimierza Wo=. – wyby= do Konstantynopola w
1432, i powr[ci= stamt'd do Smole<ska, w 1433. Ma=o prawdopodobnym
jest, by z Konstantynopola prosto pojecha= do Smole<ska, przeje/d/aj'c
“obok” domu. Cho: to te/ szmat drogi w bok, ale zaledwie niewielka cz">:
odcinka Konstant.–Smole<sk. Omal pewne, /e wr[ci= do W=odzimierza
Wo=., cho:by po to, by przekaza: prowadzone sprawy swemu zmiennikowi,
i zabra: rzeczy osobiste w dalsz' podr[/, niezb"dne lub przydatne w Smo-
le<sku. W[wczas zabra= i ksi"gi, a je/eli nie – to zosta=y mu st'd przes=ane
wkr[tce, je/eli – z Konstantynopola – pojecha= prosto do Smole<ska.
W Suzdalu, W=odzimierzu, lub Rostowie, drogi +awrentiewskiej przeci"=y
si" z Ipatiewsk' – jej m=odsz' siostr', i nieco r[/nie wygl'daj'c' ]o r[/-
nym sk=adzie\, w latach 1480-tych, lub 1490-tych, w[wczas +awrent.
zaczerpn"=a z Ipat. b="dny rok bitwy nad Ka=k', w rzecz. 1219 ˘ w Ipat.
]b="dnie\ 1224 ˘ w +awrent. 1223. +awrent. musia=a by: w[wczas prze-
pisana, je/eli Ipatiewska ujrza=a >wiat=o w 1428. Stan r"kopisu +awrent.
kt[ry znamy, nie jest z roku 1377. Logiczne$
W Smole<sku przepisywano stare r"kopisy, po upadku Konstantynopola
1453, z Ipat. i Nowogr. powsta=o kilka odpis[w, mniej lub bardziej pe=nych
wersji, kt[re – z kolei – wyda=y na >wiat “rodzin"” latopis[w. Tytu=y tych
dzie= s' myl'ce ]Wo=y<ski kr[tki, wielkich kniazi[w Moskiewskich\, bo na
pochodzenie ze Smole<ska wskazuj' wsp[lne b="dy je wi'/'ce, cho:
maj' dotyczy: czy te/ powsta: – rzekomo – niezale/nie, z dala od siebie,
i napomkni"cia pi>c[w, w rodzaju& pom[r by= wsz"dzie – w Nowogrodzie,
Moskwie, na Litwie, na Wo=yniu, a u nas – nie; to gdzie to miejsce jest$
Je/eli wzmianka w Wo=y<skim kr[tkim, to z pewno>ci' nie na Wo=yniu
by= pisany. Logiczne$
Rozwi'zanie$
Je/eli Latopis Litwy na wskro> ma wiadomo>ci Smole<ska – to nie jest
to dobre dla wo=. teorii jego powstania, w 1427, we W=odz. Wo=.
Ale – je/eli powsta= w Smole<sku lat 1480-tych – to Origo regis... nie
mog=o istnie: przed 1450, i co robi' trzy rzeki ]Dniepr, Dwina Wo=ga\
pod 1427$ Itp.
Przyczyna rozbie/no>ci, sprzeczno>ci, mo/e by: banalnie prosta. W
=a<cuchu nast"pstw brakuje jednego ogniwa czy dw[ch, i – w ten
spos[b – mamy dwa jego odcinki.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009(10.
Ja s'dz", /e pierwowz[r Latopisu Litwy powsta= we W=odzimierzu Wo=.,
1427, w u=omnej swej formie, i zabrany zosta= do Smole<ska w 1433(50,
gdzie przepisano go w latach 1480-tych, “chrzcz'c go” wiadomo>ciami
Smole<skimi, tj. uzupe=niaj'c ca=y tekst, na wskro>, od lat 1390-tych
do 1440-tych, i w takiej formie dzi> go znamy.
Herasim zabra= ze sob', do Smole<ska& pierwowz[r Latopisu Litwy, i
Ipatiewsk' 855–1292. W rejonie Moskwy ]w Woskrese<sku, Suzdalu,
Rostowie, W=odzimierzu n(Kla{mie\ przeci"=y si" drogi latopis[w& Msti-
s=awa Romanowicza ]Ipat.\, z Michai=a Twerskiego 855–1305. St'd, po
wiekach, Ipatiewsk' znaleziono w Kostromie n(Wo=g', a +awrentiewsk'
– w Nowogrodzie Ni/nym ]Gorki\ n(Wo=g'.
Ale jest to moja teoria, domys=, na podst. wymiany tre>ci i ko<ca.
Ltps Michai=a w cz">ci 1111–1305 Rosjanie zw' Suzdalsko-+awr., a
latopis Dionisija 1205–1419, ep. Rostowskiego – Suzd.-Akademickim.
Latopis Konstantina 855–1205 • • • ˘ Radz. ˘ Könibsberski, u Rosjan.
Pozosta=e uwagi, dotycz'ce bada< i mej pracy
1. Intencje, pogl'dy, stanowisko
Przekaza=em wszystko co wiem w sprawie – dotychczasowe ustalenia i me
dociekania, oparte g=[wnie na por[wnaniach tre>ci latopis[w, bo wst"py do
nich – jak pisa=em przed laty, na samym pocz'tku, i utyskiwa=em w[wczas
]˚nr 914\ – zawieraj' znikom' liczb" danych, pisane bardzo ostro/nie ]o-
gl"dnie, og[lnikami\, a – mimo to – nadal nie wolne od b="d[w ]sic\,
g=[wnie w sprawie pisz'cych Nestor[w ]pomieszali obu\, przez to –
Latopis z Powie>ci', i inne b="dy; w t=umaczeniach wst"p[w komento-
wa=em b="dy r[/nej natury, pope=niane bezwiednie i ukryte celowo, i
poprawia=em styl uj":, sk=adni" zda<. Nie ma mocnych.
Przekaza=em te/ bez ukrytego celu, w rodzaju cieplej o miejscach
rodzinnych, narodowo>ciowych ]o swojakach\, religijnych ]w otoczeniu
katolickim wzrasta=em\, nie pisa=em pod publik", bez schlebiania jej
]w nadziei na rynkowo>: dzie=a; swoim kosztem wydam\; nie broni=em
Jagie==y – patrona uczelni, bo nasz kr[l, tak i innych, s=awnych, o
specjalnej pozycji w narodzie – pisarzy i historyk[w; ba=wochwalstwo
S=awian jest mi obce, zwane u nas czo=obitno>ci' – negatyw jako po-
zytyw widziany, a nawet wymagane.
Prawd" i tylko prawd" mam na uwadze, ca=y czas.
Obca te/ jest mi my>l Íredniowiecza& si"gaj po cudze, a swego bro< – naje/-
d/aj s'siad[w, a sam nie daj si" im; gdy my naje/d/amy i grabimy – to dobrze,
a jak nas – to {le. Pogl'd ten rzuca si" w oczy u ruskich, cytowanych u
mnie pi>c[w. Zbyt wiele rodak[w tak my>li – autor[w wielu publikacji,
='cznie z pobo/nymi cz=onkami rodziny Dargiewicz[w i spowinowaconych
z nimi, mile widz'cych wcielenie ukrai<skiego Wo=ynia do Polski, i okrutne
mordy w zamian, horror, ze strony Ukrai<c[w ]o tym w ko<cowej cz">ci
Kronik, ˚Fa=sze polskie, nr 998\, wcielenia Wilna – miasta o wi"kszo>ci
ludno>ci polskiej, lecz le/'cego na ziemiach litewskich, tak i Lwowa – na
ukrai<skich. Wytyka=em b="dy tam, gdzie one s', bez ogr[dek.
Prawda nie zawsze jest wygodna – czasem trudna do prze=kni"cia.
Obce jest mi te/ podej>cie& jak niewygodne – to opu>: w publikacji. St'd
nie ukrywam sprzeczno>ci zwi'zanych z powstaniem Latopisu Litwy& we
W=odzimierzu Wo=y<skim 1427, czy te/ w Smole<sku lat 1480-tych$
Mam nadziej" i s'dz", /e pozorne.
2. Spos[b
Pojedy<czy r"kopis mo/na po=o/y: wsz"dzie na mapie Rosji, /e tu
powsta=, i w czasie o znacznej rozpi"to>ci. Ale – je/eli latopisy by=y
przepisywane i kopiowane – nale/' do sieci odpis[w, w postaci sieci
rybackiej czy siatki p=otu, i tu poszczeg[=ne jej oczka nie mog' daleko
odchodzi: od p=aszczyzny; jedne egzemplarze warunkuj' powstanie
innych, je/eli powi'zania mi"dzy nimi s' w=a>ciwie ustalone. Tym sa-
mym, wystarczy rok powstania co drugiego czy co trzeciego r"kopisu,
by okre>li: lata powstania innych, w mi"dzyczasie, w mniejszym b'd{
wi"kszym przybli/eniu; narzucone s' ramy czasowe ca=ej sieci, jak
dowi'zanie jej do =odzi czy s=upa p=otu.
Dlatego rozwi'zanie kompleksowe wszystkich znanych nam dzi> lato-
pis[w jest nie tylko wskazane, ale wr"cz konieczne.
Spos[b uzyskania w=a>ciwego wyniku nie jest a/ tak prosty, lecz jest to dobry
pocz'tek. Szereg innych problem[w zwi'zanych, przepychaj'cych wst"pne
ustalenia – na przemian – w jedn' i drug' stron", metoda kolejnych przybli/e<
jest nieunikniona, by wyeliminowa: odej>cie od linii, spowodowane “pchni"-
ciami”, jak w przypadku W=odz. Wo=. 1427  Smole<ska lat 1480-tych.
 KRONIKI
Sam przechodzi=em przez ten etap pracy, st'd wiem – nie do wszystkiego
doszed=em od razu; b='dzi=em i poprawia=em siebie, wielkokrotnie. I
nie wszystko nadal jest prawdziwe, bo zbyt wiele utracili>my, by dzi>
odtworzy: z doz' du/ego zaufania& kto pisa=, gdzie, i kiedy, dlaczego 804 Chocia/
tak pisa=, a nie inaczej, jakie by=y losy r"kopisu – w kt[rych grodach nie przetrwa=y do naszych czas[w w takiej liczbie jak rosyjskie.
przebywa= przez wieki, itp. – wym[g zamieszczenia takich danych, Wiadomo>ci w nich s' bardzo sk'pe. Omijane przy opracowaniach
oczekiwania, jest wprost dziecinn' zachciank', w >wietle szalonych w j. polskim. Zupe=nie obcy j"zyk i niech": do Krzy/ak[w mog=y
brak[w, «bia=ych m[rz», nawet nie «plam» ¯ «bia=e plamy» ]dobre na mie: tu wp=yw.
karcie papieru, lecz nie w terenie\. Korzysta= Jan D=ugosz †1480, Maciej Stryjkowski 1573÷82, oraz
Por[wnania tre>ci dw[ch latopis[w za ka/dym razem, i – gorzej – w
okresie tylko kilkunastu–kilkudziesi"ciu lat, s' niczym, niewystarczaj'ce; 806 Podobnie jak rosyjskie, te tak/e pisane by=y przez mnich[w.
kropla w wiadrze wody, w >wietle kilkudziesi"ciu latopis[w obejmuj'cych
dzieje 600–700 lat ka/dy ]855–1450–1500–1550\, wi"kszo>: z nich.
Wsz"dzie u/ywam «855» w miejsce «od cara Michai=a, w Konstan-
tynopolu» by by=o kr[cej, schemat, bo od tego roku Michai= w=ada=
samodzielnie – rok, w kt[rym r[/ne latopisy okre>laj' r[/nie, po kt[rym
nast'pi= chrzest Bu=gar[w – nast"pnego roku, lub w pierwszych latach,
i okres ten ]od Micha=a do chrztu Bu=gar[w\ zmienia si" w granicach
852–866 A.D. Odszed=em od >cis=ego przytaczania lat, by nie rozprasza:
uwagi – a dlaczego to tak tym razem$
3. Motto
Gdy okres Íredniowiecza stan'= w miejscu ]zatrzyma= si"\ a /ycie idzie
do przodu – z ka/dym dniem wzrasta odleg=o>: do czas[w o kt[rych
pisa=em, uciekaj' nam niejako do ty=u, st'd i moje motto rozdzia=u pt.
Kroniki&
w po>cigu za uciekaj'c' wstecz przesz=o>ci'.
4. Szata graficzna
Przejrzysto>: ]u=o/enie tekstu na stronach\ i oznakowanie go, zr[/-
nicowanie, dla =atwego powrotu – osobnym zagadnieniem, o kt[rym
pami"ta=em. Wiele ksi'/ek ma monotonny wygl'd stron. Gdy przyjdzie
szybko odnale{: na nich jak'> informacj" sprzed kilkunastu kartek
– wprost niemo/liwe, sporo czasu musz" na t" czynno>: po>wi"ci:.
Sporadycznie, gdy zobacz" co> interesuj'cego – zatrzymuj" wzrok i
zapami"tuj" miejsce na stronie& u g[ry, w >rodku, czy na jej dole, prz[d
czy ty=. I – w takich wypadkach – chc" wr[ci: do tego miejsca. Mam
pami": wzrokow', i monotonia wygl'du stron, kartka w kartk", czyni mi
czynno>: odnalezienia uci'/liw', zbytecznie czasoch=onn', i cz"sto – po
kilku pr[bach – daj" sobie spok[j, przechodz" do dalszej tre>ci ksi'/ki.
St'd seria r[/nych znaczk[w, zmiana wielko>ci czcionki, jej kroju, odrzut
od marginesu, itp. Wystr[j graficzny wielu stron r[/ny o siebie.
Zestawienia tak/e stara=em si" u=o/y: na stronach tak, by mie>ci=y
si" ca=e na nich, bez przenoszenia na nast"pn', dla =atwej kontroli,
por[wna< danych, ich analizy, prawdziwo>ci, i – z mej strony – unik-
ni"cia b="d[w.
Wiele zda< uda=o mi si" zako<czy: na dole stron – bez przenoszenia
na nast"pn', a nawet zamkn': my>l, zmie>ci: ca=y akapit.
Taki jestem – niewiele mam do ukrycia, i taka jest moja publikacja – nie
naukowym j"zykiem pisana, my>l prosta, w formie zestawie<, =atwa do
sprawdzenia, kontroli, i przyswojenia jej sobie.
Wik=anie rzeczy prostych, zwane “naukowo>ci'” – wytyka=em. Roj' si" od
niej ksi'/ki polskie i rosyjskie; kompensuj' niewiedz" u/ytym j"zykiem,
odwracaj' uwag" od sedna, zaprz'taj' umys= dalekim planem.
Ogrom materia=u zmusi= mnie do zastosowania wyj'tkowo drobnego druku,
gdy mam pokry: ca=kowity koszt wydania.
Pracowa=em nad zagadnieniem w spos[b chaotyczny. By=em odci"ty od
literatury i opracowywa=em materia= wyj>ciowy tak, jak wpada= mi w r"ce, i
trudno mi by=o przewidzie: do czego jeszcze b"d" mia= dost"p, co przyniesie
przysz=o>:. Na dolnych marginesach stron poda=em lata, lub rok, w kt[rych
pracowa=em nad tekstem na nich, nad rozdzia=em ]przy tym, cz"sto uzupe=-
nia=em, poprawia=em, po latach\, i u=o/enie tekstu Kronik w logiczny ci'g,
kompozycja, spowodowa=o chaos lat ]lata nie id' w zgodzie z nast"pstwem
stron\, i nikomu nie radz" analizowanie tego aspektu. Wniosek z ewentualnej
podam w tym miejscu – 30 lat pracowa=em nad zagadnieniem ]1979–2009\,
nie mia=aby /adnego zastosowania.
Za=o/ony system numeracji paragraf[w zmuszony by=em zmieni: wielo-
krotnie, w zwi'zku z przerzucaniem tekstu, porz'dkowaniem go, i szcz'tki
starego systemu mog=y gdzie> pozosta:, w jakim> “k'cie”. Zbyt wiele zmian
nanios=em, r[/nego rodzaju, by wszystkie je wy=owi:, nawet komputerem.
Szczeg[lnie, odno>niki mog' by: czasem z=e do akapit[w w Kronikach.
KRONIKI KRZY?ACKIE
Jahrbuch,
zawiera=y
Annalen, Codex, Chronicon
bezcenne wiadomo>ci o litewskich dziejach,
Z
Ignacy Dani=owicz ok. 1830֠1843 ]wydanie po>miertne 1860\.
W odr[/nieniu jednak od rosyjskich, bezimiennych – tu mo/na
przytoczy: ich imiona& nazwy i nazwiska. Chronologicznie& Raynald
]po=. XIIIw.\ Alnpek, Piotr Dusburg, Jeroschin, Wigand. Opr[cz nich,
Christian i Grunau. Mo/na je wyra{nie rozdzieli: – nie splot=y si"
w rosyjski w"ze= gordyjski, wskutek wzajemnego przepisywania.
Christian – pierwszy biskup pruski. Po przej>ciu przez 2 klasztory&
Bernardyn[w i Cysters[w, po zapoznaniu si" z =acin', j. polskim i
pruskim, skierowany zosta= 1215 do Prus. Zmar= prawdop. 1237 lub
1239. On to nam[wi= Konrada Maz. †1247 do sprowadzenia Krzy/a-
k[w w latach 1225–1230. Pisa= po =acinie. 0165-01-44
Jaros=aw, w tym czasie proboszcz katedry p=ockiej na Mazowszu,
po/yczy= mu kronik" w j. s=owia<skim, pisan' cyrylic'.
Simon Grunau – dominikanin klasztoru gda<skiego
opiera si" na zapisach Christiana. 0165-01-43, 44
Raynald, /yj'cy 1253, kardyna= Ostye<ski ]z Ostr[dy\,
nic wi"cej nie mog" powiedzie: na jego temat. 0174-01-321, 322
Alnpek – pisa= kronik" wierszowan' w j. staroniemieckim, od
czasu przyj>cia Niemc[w do Inflant ]1184(86\, a/ do roku 1290,
tj. do zwyci"stwa Zakonu nad litewskim kr[lem Maseke ]kr[lem –
za I. Dani=owiczem 1860, Litwa w[wczas kr[l[w nie mia=a, czyt.
litewskim w=adc'\. Kronik" Alnpeka wyda= Dr. Liborius Bergmann
– rygski ober-pastor, pt.
❝Fragment einer Urkunde der ältesten Livländischen Gechichte
in Versen, auch bekannt unter dem Titel& „Alnpeks Liefländ.”
Reim–Chron., herausgegeben von dr Liborius Bergmann.❞
Riga 1827 0165-01-]43$\
„Tak oko=o roku 1254, g=o>ny by= z waleczno>ci na ?m[jdzi rycerz
Aleman, o kt[rym wspomina Alnpek.” 0165-01-88, nr 144
Piotr Duisburg lub Dusburg, prawdop. pocz. XIVw.,
autor Chron. cap. i Chronicon Prus.” 0165-01-121
Detmar – niemiecki kronikarz z Lubeki ]L¥beck\, przepisa= kronik"
od 1105 i doprowadzi= j' do 1395,
wg Meyers Neus Lexicon, t. 3, str. 375; Leipzig 1972.
Marburg von Wigand 1311÷1394, rycerz i kap=an zakonu
krzy/ackiego. Pisa= kronik" rymowan' w j. staroniemieckim.
Pierwsze wzmianki pochodz' z ok. 1293. ]poz. lit. 1210\
Na wezwanie Jana D=ugosza, przet=umaczono j' na =acin".
Orygina= t=umaczenia przepad= ]sam D=ugosz m[g= zniszczy:
po wykorzystaniu\. Przyjaciel D=ugosza wykona= jej kopi", z niej
przet=umaczono na j. polski ]poz. lit. 1210\. Do bada< dziej[w Litwy
XIII wieku – warto>: raczej niewielka, s'dz'c po dacie rozpo-
cz"cia zapis[w ]1293\, ale nazwy osobowe s' wa/ne.
Nicolaus Jeroschin ]Jeroszyn\, kronikarz pruski XIVw.
Przerobi= kronik" Dusburga, kt[r' wydano w j. niemieckim w
Scriptores Rerum Prussicarum, tom ¡, pt. „Die Kronike von Pru-
zinlant”, wi"kszej warto>ci historycznej nie posiada.
+ukasz Dawid †1583, nadworny radca Alberta – margrabiego i
ksi"cia pruskiego, opar= swe dzie=o prawdop. na kronice Christiana
i Grunau. 0165-01-43
W W W W W W W W W W W W W W W W W W
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
808 OPRACOWANIA NA NICH POWSTA+E 816 KRONIKA HENRYKA +OTWAKA ]XII(XIII wiek\
August von Kotzebue ]¿1761÷†1819.03.23\, pisarz niemiecki, Informacje og[lne o Litwinach&
adwokat w Weimarze 1780, 1781÷1790 w s=u/bie rosyjskiej, • Litwini pierwsi przeczuli gotowane im przez Niemc[w jarzmo
wojowa= na Inflantach ]por. K. w Skorowidzu nazw\, autor& niewoli i pierwsi podj"li z nimi walk". Zaprzysi"gli im wieczn'
– Chroniken, 1824 ]tom 14-ty\ nienawi>:.
– Switrigail. Ein Beytrag zu den Gechichten von Litthauen, Russland • Litwini byli przebieglejsi i okrutniejsi od innych. Byli podniet',
und Prussen. von..., Leipzig 1820, czynnikiem inspiruj'cym, spr"/yn' w s'siedniej dziczy do wyt"-
chyba te/ Ältere Gechichte Preussen.
pienia nieproszonych go>ci.
Johannes Voigt ]1786÷1863\, niemiecki profesor i archiwista,
• Nieustannie kusili si" na zniszczenie Rygi, a na ka/dym z
autor& – Geschichte Preusen, 1827–1839, 9 tom[w,
=otewskich zamk[w stanowili dow[dc' Litwina.
– Codex diplomaticus Prussicus, 1826÷1861, 6 tom[w.
• Nikt zr"czniej od nich nie czyni= ob=aw na Niemc[w,
Ponadto pisali&
Baczko, Ludwig von – Geschichte Preussens, 1798. nie spostrzega= ich w krzakach lub na drzewach ukrytych.
Hartknoch, Christophori – Dissertatio de scriptoribus historicis Prussiae, • Do napad[w i rabunk[w mog=o ich zebra: si" do kilku tysi"cy.
Francof. et lips. 1679; • Szybko na r'czych szkapach otaczaj' nieprzyjaciela, pierzchaj'
– Dissertatio prima& De scriptoribus histori≤ Prussic≤, 1790. w rozsypk", by z podw[jn' si='(natarczywo>ci' uderzy:,
Dreger – Codex diplomaticus Pomeraniae, Berlin 1768. ra/'c wroga w=[czniami, strza=ami lub maczugami.
Lindenblatt, Johannes – Jahrb¥cher... oder Chronik Johannes • W[dz z wynios=ej dowodzi kolasy.
von der Pusilie, Oficials zu Reisenburg, Königsberg 1823, • W czasie spokojnego odwrotu, dow[dca jedzie na wozie,
Gruber, Daniel 1740, Gadebusch – Livl. Jahrbuch.
je<cy w >rodku wzi"ci, przy trwodze w klin si" skupiaj'.
Engel, Johann Christian von 1770÷1814 – historyk w"gierski.
• Wypraw" poprzedza wr[/ba i badanie los[w.
810 Kroniki krzy/ackie s' jak sami Krzy/acy, jak metody ich post"powa- • Gdy wr[g wedrze si" w ich domowe zagrody – wszystko
nia i s=uszno>: sprawy o kt[r' walczyli& „odwa/ny naje{dzca”, „nie- pierzcha do las[w, tam si" zbieraj', uk=adaj' plany,
ustraszony rabu>” to niezapomniane zwroty utrwalone przez samych zabiegaj' drog" i rozbijaj' intruz[w. W boju arcystraszni.
zainteresowanych o sobie, podobnie jak archiwa oboz[w zag=ady • Zawarcie pokoju nast"puje poprzez wymian" w=[czni;
pozostawione przez hitlerowc[w i filmoteki z akt[w agresji. zerwanie poprzez wrzucenie jej do wody ]rzeki\.
812 Jak w wo=ynskiej letopisi, tu tak/e – o swoich jak najlepiej, • ?ony zabitych zwyk=y si" natychmiast wiesza:,
o wrogach jak najgorzej. O wywa/one opinie trudno. wierz'c w przysz=e /ycie.
Tak/e – ci co trzymaj' z nami, s' wy>mienici& • Pogrzebom towarzyszy pijatyka, g=ow" i cia=o je<ca
• „...przybyli do obozu Mistrza dwaj znakomici Bartowie Numo wykupi: nale/y dla spalenia.
i Derszko...” Zostali „+askawie przyj"ci, otrzymali na powr[t • Przyk=ady imion kunigas[w i starszyzny&
swe /ony i dzieci zabrane z dom[w w niewol" po ich Stegse, Swelgate, Dangerute.
ucieczce ]Numa i Derszka w czasie powstania\.” Henryk +otwak by= t=umaczem trzech pierwszych liwo<skich biskup[w&
Krzy/ak jednak „...odradza= ich ocalenie...”, Meinharda, Bertolda i Alberta, tj. od 1184(86 do 1226 r.
czyt. sugerowa= mistrzowi skazanie ich na >mier:. 0165-01-121 Henryk +otwak by= ochrzczonym tubylcem. Jedn' nog' sta= w Zakonie,
• po wykryciu spisku i ukaraniu spiskowc[w drug' na rodzinnej ziemi. Hernyk z imienia, +otwak mu dodano w XVIII
„...zniweczy=o z=e w samym zarodku.” 0165-01-121 wieku, dla okre>lenia narodowo>ci. Zwr[ci= na niego uwag" Daniel
Gruber 1740.
• o Gundramie „...odwa/ny i m"/ny jakich wielu.” 0165-01-121
O wydrukowaniu jego kroniki w ca=o>ci nic mi nie wiadomo. Powy/sze
• o Spudzie, u Duisburga okre>lono go dane na podst. Ignacego Dani=owicza, kt[ry zamie>ci= je w przedmowie
„...pan znakomity i prawowierno>ci zwolennik.” 0165-01-138 do “Kroniki” M. Stryjkowskiego 1582. 1085-01-45, 46, tak/e 0165-01-43
• wyliczaj'c poleg=ych Krzy/ak[w
„...obok wielu innych, dzielnych wojownik[w.” 0165-01-143 818 Krzy/acy rozg=aszali po >wiecie, /e ich powo=anie zabrania=o wk=ada:
• „...dzielny dow[dca Taubel...” or"/ do pochwy, dop[ki istnia= w s'siedztwie lud poga<ski, nieprzyja-
ciel wieczny wiary, pogardziciel ko>cio=a, zaci"ty w swym uporze, ci'gle
• „...waleczny rycerz i dow[dca strzelc[w Taubadel” 0165-01-111
gro{ny i wyt"pienie zapowiadaj'cy Zakonowi.
• Krzy/acy niszcz' Bissen", zamek chroni'cy Romowe
Celem zawi'zania Zakonu i dalszego istnienia, jak twierdzili, by=a wieczna
„...wojsko zakonu m'drze kierowane przez mistrza walka z nieprzyjaci[=mi Krzy/a.
ziemskiego pobi=y...” 0165-01-120 Papie/e, duchowie<stwo, monarchowie, ksi'/"ta – za >wi"t' i jedyn'
• Peluza ucieka do Krzy/ak[w, z nim powinno>: zakonu g=osili wojn" z poga<stwem. Pod/ega=a te/ ch":
„...Stumand i Girdello, dwaj szlachetni Litwini...” 0165-01-120 s=awy i duma, gdy – w duchu wieku – nie by=o wi"kszej chwa=y, ani
• gdy jednak Girdy==o, kt[ry zabra= si" wraz z Peluz' do Krzy/a- znakomitszej zas=ugi przed Bogiem, jak >ciera: si" z poga<stwem w
k[w 1283 po to, by wprowadzi: Niemc[w w zasadzk" „Zdrajca odleg=ych stronach.
ten, obiecuj'cy wielkie rzeczy poprowadzi= ich ku zamkowi...” Uczestnicy wypraw krzy/owych, jak dzisiaj uczestnicy pielgrzymek,
gdzie uprzedzona o naj>ciu za=oga wybi=a ich. 0165-01-121 w pokucie za grzechy, wyruszali na wypraw", by si" z grzech[w tych
• Peluza morduje litewskich weselnik[w, pomagaj' mu oczy>ci:. W ten spos[b, dr"cz'ce ich sumienie, za drobne grzeszki, w
„...odwa/ni naje{dzcy& Marcin Golin, szlachetny Konrad Tuewel, skrusze – Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki popycha= ich w jeszcze wi"ksze,
nieustraszony rabu> Stobemel, kt[rzy w poprzednich najazdach bo mordowali inowierc[w, w imi" Boga i uciemi"/ali ludzi, kt[rzy im w
odznaczyli si" odwag'. 0165-01-122 niczym nie zawinili.
• gdy niszczono litewskie zamki obronne I w ten te/ spos[b, za podszep=em i wskazaniem Ko>cio=a – wchodzili
„...kt[re mog=y by: dla nieprzyjaci[= przytu=kiem.” 0165-01-24 w coraz to wi"ksze grz"zawisko z=a, wed=ug dzisiejszych norm, XX
wieku.
814 Jak w wo=ynskiej letopisi, tu tak/e, trzeba por[wnywa: z innymi Grzech nie zmy= si" grzechem, lecz powi"kszy=.
{r[d=ami, by ustali: wiarygodno>: informacji i poprawno>: dat ]ozna- Rycerstwo, gnane >lubem, awanturnicz' ochot', pr[/no>ci' i /'dz'
kowanie wydarze<\. Krzy/acy tak/e robili odpisy, nie tylko kronik, lecz zdobycia s=awy, b'd{ brakiem zaj"cia i /ywno>ci w kraju, wiedzione
i pojedy<czych dokument[w. Zafa=szowa< w tym {r[dle sporo. – p"dzi=o do poga<skich kraj[w, nieustannymi rozbojami, >cina=o m"/-
czyzn, uprowadza=o kobiety, t"pi=o dzieci, grabi=o dobytek i niszczy=o
Fa=sze cech' wszystkich wiar na >wiecie, inaczej by ich nie by=o. dobra. Zakon uwa/a= za obowi'zkowe najazdy na pogan, za codzienn'
Fa=szowali Krzy/acy, ruscy prawos=awni, i laszcy katolicy. Tak by=o, zabaw", na=ogow' rozrywk", za polowanie na dzikiego zwierza.
jest, i tak jest b"dzie. Fa=szywo>: cech' wszystkich pobo/nych.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
 KRONIKI
KRONIKI POLSKIE
820 KRONIKA JANA D+UGOSZA x
Na jego wezwanie Krzy/acy przet=umaczyli na =acin" kronik" Wiganda
]ur. 1311, zm. 1394\, rymowan' w j. staroniemieckim, po to tylko, by m[g= z
niej skorzysta:. Kronika Wiganda zawiera=a m.in. wiadomo>ci o Litwie.
822 Jan D=ugosz by= wychowawc' dzieci kr[la Kazimierza Jagiello<czyka
]ur. 1427, zm. 1492\, syna kr[la W=adys=awa Jagie==y ]¿1351–†1434\,
niegdy> Jagai=y – ksi"cia litewskiego. Litwa posiada=a w tym czasie cz">:
wsp[lnych wydarze< z Polsk', jak bitwa pod Grunwaldem 1410. 07.15,
czy Unia Polski z Litw' w Horodle n(Bugiem 1413. 10. 02. W czasie gdy
Jan D=ugosz pisa= swe dzie=o – wchodzi=a w sk=ad Kr[lestwa Polskiego.
“Historiae Polonicae” zwane te/ “Roczniki czyli Kroniki S=awnego Kr[lestwa
Polskiego” stanowi=y baz" dla wielu badaczy, m.in. Miechowity †1523, Wa-
powskiego †1535, Herburta †1576, Kromera †1589, kt[rzy streszczali, popra-
wiaj'c omy=ki, i Marcina †1534 z synem Joachimem †1597 Bielskich, kt[rzy 830 Kronika Litewska wy=oni=a si" z chaosu tworzenia dokument[w, by przez
wyd=u/ali dzie=o. Niezale/nie od D=ugosza pisali& Orzechowski, G[rnicki,
Solikowski, +asicki, Decius, Heidenstein – wszyscy z XVI w. ]poz. lit. 0165\.
826 O AUTORACH na kogo to powo=uje si" XIX-wieczna literatura&
MATEUSZ z Krakowa – biskup krakowski, Mattheus †1410
herbu Cholewa, filozof polski, dziejopisarz ]na podst. J. Lelewela “Uwagi
nad Mateuszem herbu Cholewa...” Wilno 1811\.
D+UGOSZ, Jan ur. 1415÷1480 historyk polski, kanonik krakowski,
sekretarz i powiernik Zbigniewa Ole>nickiego. Je{dzi= z misj' dyplom.
do W=och 3 razy, do Czech i na W"gry. Wychowawca syn[w Kazimierza
Jagiello<czyka, autor m.in. “Historiae Polonicae libri XII”.
MIECHOWITA, Maciej z Miechowa 1457÷1523 – studia w Pradze,
Padwie i Florencji; profesor Akademii Krakowskiej i lekarz nadworny
Zygmunta ¡ w latach 1501÷1519, autor m.in.
“Chronica Polonarum” 1519, wydanie ™ z 1521 zmienione.
BIELSKI, Joachim ]ur. 1540, zm. 1599\, syn Marcina †1575, wychowanek
Akademii Krakowskiej, kontynuator kroniki pisanej przez ojca, dopro-
wadzi= j' do 1586 roku ]do czasu Zygmunta £ Wazy ¿1566.06.20\.
“Kronika polska Marcina Bielskiego” Krak[w 1597.
SARNICKI, Stanis=aw ]ur. ok. 1532, zm. 1593\ – dzia=acz religijny,
pisarz, kszta=cony w Kr[lewcu i w Genewie pod kier. Kalwina. Autor
m.in. “Annales sive de origine et rebus gestis Polanorum et Lithua-
norum” 1587.
WARSZEWICKI, Krzysztof ]ur. 1543, zm. 1603\ – pisarz, polityk,
historyk i m[wca, b. p=odny pisarz polsko–=aci<ski, prowadzi= b. czynne i
ruchliwe /ycie, kszta=cony w Niemczech i W=oszech, pa{ kr[la czeskiego
Ferdynanda, by= w Londynie, dworzanin biskupa pozna<skiego Adama
Konarskiego, pose= na sejm 1574; Francja ]Reims\, wojna moskiew- 834 Kolejno>: segment[w, cz">ci sk=adowych, r[/na jest w latopisach.
ska, Szwecja, Praga.
KROMER, Marcin ]ur. 1512, zm. 1589\, Cromerus – kronikarz polski,
pochodzi= z rodziny mieszcza<skiej z Biecza, absolwent Akademii
Krakowskiej 1528, studiowa= prawo w Bolonii, teologi" w Rzymie,
pose= Zygmunta Augusta; by= w Rzymie i wiedniu, biskup warmi<ski
po 1579, wycofa= si" z /ycia publicznego po>wi"caj'c si" dziejopi-
sarstwu. Autor&
“De origine at rebus gestis Polonorum libri XXX” 1555,
“Polonia, sire de situ, populis moribus, magistratibus et republica regni
Polonici libro duo” 1577.
HARTKNOCH, Krzysztof ]1644÷1687\ – historyk i prawnik polski;
dzia=alno>: naukowa w Prusach kr[lewskich. Autor&
“De republica Polonica libri duo” 1687,
“Alt u. Neues Preussen” 1684,
“Preussiche Kirchen – Historie” 1686
“Dissert. de scriptoribus histor. Pruss.”
DOGIEL, Dominik ]1715÷1760\, w zakonie Maciej – historyk polski,
pose= kr[lewski do Niemiec, Francji i Holndii, autor “Codex diplomaticus
regni Poloniae” 1758, 8 tom[w.
NARUSZEWICZ, Adam ]1733÷1796\ – poeta, historyk, biskup =ucki
1770÷1777, z otoczenia Stanis=awa Augusta, autor m.in.
“Memorja= wzgl"dem pisania historii narodowej” 1775,
“Historia narodu polskiego”, 7 tom[w, dzie=o doprowadzone do >lubu
Jadwigi z Jagie==' ]1386\.
CZACKI, Tadeusz ]1765÷1813\ – syn Szcz"snego ]pochodzi= z Krzemie<
-ca$\ uczony i pedagog, historyk i prawnik, autor m.in.
“O litewskich i polskich sprawach”.
NAPIERSKI, Karol Edward ]1793÷1862\ dyrektor gimnazium ryskiego
cenzor pism =otewskich, autor&
“Monumenta Livoniae antiquae” 1835–1847,
“Scriptores rerum Livonicarum” 1848–1853.
• latopisy&
KRONIKI LITEWSKIE
828 Nazwy i lata kt[re cz"sto przewija: si" b"d' w tre>ci&
Akademicki  Supra>lski ˘ Wile<ski, S=ucki ˘ Ody<cewicza 1519,
y
Akademicki ˘ Nikiphorowa,
Adademicki ˘ Ody<cewicza,
Akademicki ˘ Krasi<skiego ˘ Raczy<skiego ˘ Archeologicznego
Towarzystwa ˘ Rumiancewa ˘ Jewreinowa ˘ Chomi<skich,
Supra>lski ˘ Origo regis Wytholdi et Jagyelo ducum Lithuanie 1431(45,
• nazwy miejscowo>ci gdzie je pisano, b'd{ przechowywano&
Supra>l ˘ Wilno, S=uck ˘ Druck ]Ody<cewicza\ ˘ Smole<sk ˘ Moskwa,
Woskresensk,
• lata kopiowania, kompilacji&
1427 – 1449 – 1482 – 1495 – 1509 – 1519 ]Ody<c.\ – 1550 ]Chom.\.
stopniowe ich porz'dkowanie, w odpisach, na przestrzeni dekad, osi'gn':
ko<cow' form" chronologicznych nast"pstw& Palemon ˘ Gedymin ˘ Witowt
i Jagie==o ˘ Zygmunt i Swidrygie==o, i dopiski do 1449 roku.
Latopis Litewski, czyli dzieje Litwy lat 1341–1449, obudowany jest z obu stron,
na przemian& przed 1341 ]Y\ i po 1449 ]Z\ – w ca=o>ci o nazwie& Kronika Litwy,
kt[ra na schemacie wygl'da=aby tak& Y – Latopis Litwy ]1341–1449\ – Z.
832 My>lowe kamienie milowe Kroniki Litewskiej
1. od Palemona ze staro/ytnego Rzymu do Giedymina †1341.
2. Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie, dzieje 1341÷1382.
3. Jagie==oWito=d, czyli ich stosunki i wydarzenia lat 1385÷1395(97.
3a. niedatowane wypisy z rocznika Smole<skiego }1392–1395|.
4. historia Litwy na Podolu, tzw. “kronika Podolska” }1366–1445|.
5. datowane wypisy z rocznika Smole<skiego, 1395÷1428.
5a. Temir-Tik=ujTaktamysz, bitwa nad Worskl' 1399.
6. zjazd w Trokach 1430, w sprawie koronacji Wito=da, i jego >mier: †1430.
7. Pochwa=a Wito=da †1430 – panegiryk na jego cze>:, pisany 1431(46.
8. wojna Swidrygie==oZygmunt, 1432÷1436, z perspektywy >wiadka.
9. rocznik Smole<ski, wypisy z lat 1432÷1446&
.900 W 6940 }1432|, 6941 }1433|, 6943÷6946 }1435÷1438|.
.920 W 6948 }1440| >mier: Zygmunta w Trokach, w palmow' niedziel".
.936 W 6953 }1445| ladski Kazimierz nie w zgodzie z kn. moskiewskim.
Y. “staro/ytne” zapisy – tre>: dotycz'ca rosyjskich dziej[w& od konst. cara
Micha=a 855, chrztu Bu=garii zwanej Rusi' 856, przybycia Rurika 864,
Olega, Igora, itd., W=adimira, Jaros=awa †1054, po rok 1449.
Z. “nowo/ytne” zapisy& od 1482 poza 1550, czyli kontynuacja Latopisu Litwy
1341÷1449 ]istnieje luka w zapisach w latach 1450–1481\.
Wed=ug ko<cowego, ostatecznego porz'dku, id' w kolejno>ci&
Chomin. 1550 1–2–3–4–5–6–7–8–9–Z ]od 1386 do 1535 • • • •\
Jewrej. 1533 1–2–3–4–5–6–7–8–9–Z ]Pochwa=a po >mierci Wito=da\
Rumian. 1516 1–2–3–4–5–6–7–8–9–Z ]Pochwa=a po >mierci Wito=da\
Archeol. 1515 1–2–3–4 • • • • • • • • • • • ]uszkodzona dalsza cz">:\
Raczyn. 1515 1–2–3–4–5–7–6–8–9–Z ]Pochwa=a przed >mierci' W.\
Krasin. 1482$ 1–2–3–4–5–7–6–8–}brak .900|–.920–.936 ]na Supra>l.\
Ody<c. 1519 }brak 5|–6–8–7–9 }opuszczone .902 .922|–2–3–4
Wilenski 1495 2–3 • • • • • • • • • • • • • ]uszkodzona dalsza cz">:\
S=ucki 1495 2–3–5–4–6–7–8–9 }tylko 6 z 25 w'tk[w |–Y
Nikiphor. Y–5–6–8 • • • • • • • • • • •
Supra>l. 1444 Y–5–6–8–7–9–2–3–4
Akadem. 1430 Y–5–6–8–7–9–2–3 ]chaos, wkr[tce po 1427(28 roku\
836 Kluczowym elementem do rozwi'zania kolejno>ci odpis[w okazuj' si"
dwa cz=ony Latopisu, w punkcie
2. “zatarg” 1382 mi"dzy Jagie==' a Witowtem, opisany w Origo regis ]Origo\, i
3. kontynuacja zmaga< ich obu o w=adz", wydarzenia lat 1385÷1395(97,
gdy/ tylko te dwa rozdzia=y wsp[lne s' omal wszystkim znanym odpisom,
z wyj'tkiem ltpsu Nikiphorowa, uszkodzonego, lecz klarownie powsta=ego
na podst. Akademickiego, w kt[rym rozdzia=y te znajduj' si".
Nazwy w=asne i b="dy w obu tych rozdzia=ach kluczowe s' do zapewnienia
poprawno>ci rozwi'zania problemu, s' przys=owiow' “kropk' nad «i»” – ko<-
cowym akcentem, piecz"tuj'cym wnioski wyci'gni"te z por[wna< innych
segment[w Latopisu, w og[lnej liczbie ok. 10-ciu jego wersji, zr[/nicowanych
w zawarto>ci rozdzia=[w, ich kolejno>ci, i w d=ugo>ci tekst[w.
838 Cz">ci sk=adowe Kroniki Litewskiej pisane w latach&
• najpierw “wypisy” z ros. latopis[w ]Y\ – w czasach Ipat. ltpsi 1428,
• r[wnocze>nie Latopisiec Litwy i ?mudzi – pisany 1427(1428÷1449,
• na ko<cu, spisoki graf[w ]dzieje od Palemona\ – pisane 1474÷1518.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 KRONIKI
O/enek i >mier: Olgerda-poganina †1377 ledwie odnotowana, ˚.5630. • i odwrotnie – jeden latopis mo/e by: pisany na podstawie kilku innych,
Nacisk latopis[w po=o/ony na wydarzenia od “zatargu” Jagai=o–Witowt wi"kszo>: z nich >lady takie ma, a latopis Chomi<skich z Olszewa, 1550,
1380(82, chrztu Litwy 1387, los[w Witowta 1382–†1430, i wojny domowej jest klarown' mieszank' wielu.
Swidrygie==o–Zygmunt 1432–1436, czyli jadu schizmy ci'g dalszy. • latopis z 1550 roku mo/e zawiera: tekst bardziej pierwotny, bo z 1450,
Ci'g=' kanw" dziej[w lat 855–1449 rozrywano wtr'ceniami w postaci& od latopisu z 1500, zawieraj'cego tekst z 1480;
4. «historii Litwy na Podolu», 6. «zjazdu 1430», 7. «Pochwa=y Witowta». gdy wi"c jedna ga='{ latopis[w, wczesnego okresu pi>miennictwa ]1500\,
St'd wynik=y powt[rzenia tych samych wydarze<, opisanych& zawiera post"p w wiadomo>ciach, to p[{nego okresu ]1550\ – nadal drepcze
• w cz">ci X .1000 – dziej[w “staro/ytnych” 856–1449 ]w spos[b ci'g=y\ i w miejscu, bo czerpie informacje z orygina=u, lub bliskiej mu kopii ]1450\.
• w Latopisie Litwy 1341–1449 ]zawieraj'cego je we fragmentach\. • latopis mo/e mie: dwie warstwy; jedna – wskazuj'ca na pierwotno>:,
Najwi"kszy chaos zapis[w opatrzonych latami ma S=ucki. a druga – >miesznie proste, zadziwiaj'ce b="dy, wskazuj'ce, /e dzie=o
Na ko<cu dopisano dzieje «od Palemona», w 1474÷1518, jak uprzednio. p[{nej klasy ]osterrodski Hunstein ˘ inflancki kuntor Augustyn\. Wniosek&
jeden z najstarszych, pierwotnych egzemplarzy zosta= przepisany ok.
840 Kronika Litewska – najwyra{niej – oparta jest na Nowogrodzkiej pisanej
1550–1600, w[wczas b="dy te wci'gni"to, czerpane z innych latopis[w,
na podst. Ipat. ltpsi ]w Nowogr. charakterystyczny b='d& bitwa na Ka=kach
powsta=ych w mi"dzyczasie, w latach 1500–1550, gdy b="dy powsta=y i
1224, w rzeczywisto>ci 1219\.
narasta=y. My>la=em /e taki wypadek spotka= latopis Raczy<skiego.
• z Powie>ci wrem. let, przepisany rozpis – z b="dem i opuszczeniem –
• nie wszystkie wersje latopis[w musz' by: dzi> znane – mo/e niekt[re
«od Adama do Potopu, Chrystusa, Konstantina, i Micha=a»;
z nich, r"kopisy, nie przetrwa=y do czasu ich druku po 1840 – nie mo/na
w Supra>l., Nikiphor.
na si=" podporz'dkowywa: jedne – drugim, gdy s' mocne przes=anki o ich
• z Powie>ci wrem let, charakterystyczne zdanie o trzech wielkich rzekach&
niezale/no>ci, z braku lepszego rozwi'zania ]bo inne jeszcze gorsze\.
Dnieprze, Dwinie, i Wo=dze, wyp=ywaj'cych z lasu Okowskiego, w='czone
• wniosek st'd, /e w takim wypadku nale/y wprowadzi: znak utraconego
pod 1427; w Supra>l., Nikiphor.
latopisu, o nieznanej nazwie.
• z Ipat. ltpsi charakterystyczne zdanie ko<cz'ce cz">: «od Palemona»,
/e Trojden “bezzakonnik” ]samowolny, nie kieruj'cy si" prawem\ jak Antioch 846 POWIÅZANIA
Surskyi, Irod Erslmskyi, i Neron Rimskyi ]jak Antioch syryjski, Herod jeruza-
Orygina=, Ltpsu Litwy, nieznany, posiada= cztery charakterystyczne cechy&
lemski, i Neron rzymski\ 0001-02-869; w Spisoku grafa Krasinskago.
• zepsuty pocz., bo opuszczona cz">: zdania odliczania lat «od Adama»,
• z Ipat. ltpsi zaczerpni"te charakterystyczne zdanie o Batym, gdy najecha=
• przerw" w latach 1075–1236 ]po opisie roku 1074 – opis 1237\,
Kij[w 1240, /e ªg=osu nie by=o s=ycha: od skrzypienia teleg jego, bekania
• trzy wielkie rzeki& Dniepr, Dwina, i Wo=ga, wyp=ywaj' z lasu Okowskiego,
wielb='d[w, i r/enia stad ko<skich jego.º 0001-02-784; w Supra>l.
• trupyTroki; Korygie==oSkirgie==o;
Ale zdanie to jest tak/e w Nowogrodzkiej czwartej, ko<cz'cej si" 1443 w
Swiatos=aw smole<ski wojuje ko=o Mstis=awla, Orszy, Witebska;
jednych sk=adach, gdy w drugich – w 1473, wg Rosjan.
po pokonaniu go w bitwie }bez miejsca|, kn. Jurija – syna Swiatos=awa –kn.
• z Ipat. ltpsi zaczerpni"ty rok bitwy nad Ka=k' 6732 }1224| 0001-02-740,
Skirgai=o “obretie u trupiech mnogo, raniena, tolko /iwa”, gdy inne&
z b="dem, bo mia=a miejsce 1219; w Wo=y<skim kr[tkim.
...kn. Swiatos=awa “ubili”, kn. Jurija kn. wlk. Skirgai=o “obreti=sia” w Trokach,
• z Ipat. ltpsi zaczerpni"te kluczowe nazwy& Dowszprunga i Zywibunda
wielce rannego, ledwie /ywego... “isceliw ot ran”; przy obl"/eniu Wilna 1390,
zapisane tam pod 6723 }1215|. 0001-02-735; wiele spisok[w.
w oryginale, ginie Korygie==o, gdy w odpisach – {le – Skirgie==o.
842 S'dz", /e pierwowzrem Latopisu Litwy by= r"kopis z 1427 roku, a auto-
Akademicki, Supra>lski, Nikiphorowa – z jednej,
rem – Herasim, episkop W=odzimierza Wo=. 1415–1432, spalony †1435,
a “Wo=y<ski” kr[tki letopisiec – z drugiej strony
za> autorami Kroniki Litewskiej i ?mudzkiej ]spisok[w graf[w z prze=omu
• charakterystyczna przerwa w zapisach lat 1074÷1237
XIV(XV wieku\ – by: mo/e – by= r[d Sapieh[w, dwa pokolenia pisarzy&
• wsp[lne opisy lat&
• Semen Sopeha vel Sopiha EI, pisarz, /yj'cy 1449, /on' Nastazja,
numer rok wydarzenie
• maj'cy dw[ch syn[w, z kt[rych Bohdan Semenowicz Sopeha by=&
.5170 1074 >mier: igumena }Antoniego lub Theodosiusa| peczerskiego.
1471–1488 – pisarzem kr[lewskim,
.5400 1237 najazd Tatar[w na kraje zaleskie.
1494–1496 – namiestnikiem mece<skim i lubeckim,
.5410 1238(40 zepsuty, bo po='czone zapisy& 1238 z 1240.
1506–1508 – by= okolniczym Smole<ska,
.5630 1377 >mier: litewskiego Olgerda.
Herasim nie wiedzia=, czyj' c[rk' by=a Jadwiga †1399 – kr[lowa Polski, bo
.5640 1380 b[j mosk. Dmitreja Iwanowicza z Mamajem, za Donem.
pisa=, /e jedyn' c[rk' Kazimierza Wlk. †1370; dwukrotnie& przy opisie lat
.5710 1395 pierwsze zdobycie Smole<ska przez Witowta.
1385–1399 ]o/enku z ni' Jagie==y\, i w “kronice” Podolskiej ]/e kr[l Kazi-
.5725 1399 b[j lit. Witowta z tatar. Temir-Tuk=ujem, nad Worskl'.
mierz Wlk. chcia= wyda: j' za Konstantina, syna Koriata – ten odm[wi=, z
.5740 1401 wojna domowa w Smole<sku.
powodu wiary\.
.5755 1404 Witowt z innymi oblegaj' bezskutecznie Smole<sk.
Mia= wgl'd do korespondencji mi"dzy Jagie==' a Wito=dem – wie w jakim
.5805 1415 za:mienie s=o<ca, po/ar Moskwy i Smole<ska.
duchu pisa= Jagie==o, /e ubolewa=.
.5850 1431 ]w=a>ciwie 1430\ >mier: Witowta.
Zna= miejsca, daty, imiona je<c[w wzi"tych do niewoli w bitwach; w kilku
.5895 1440 zab[jstwo Zygmunta ¯ Kinstut ( Keystut, w Trokach.
wypadkach obieca= sobie uzupe=ni: – zostawi= luki, kt[rych nie zape=ni=&
Ciekawostka& Akademicki i Wile<ski s' wielce uszkodzone – cecha obu.
• dwunastu syn[w Olgerda, wymieni= 11-tu, i zostawi= miejsce,
Cho: tre>: “Wo=y<skiego” kr[tkiego sprawia wra/enie zupe=nie odr"bnego
• a do Wilna }1386| kr[l polski przys=a= starost" swego – ladskiego pana...
latopisu, zawiera wystarczaj'co du/o charakterystycznych zapis[w, >wiad-
• bitwa 1390 na rzece Weli u gorodka ]gr[dka\...
cz'cych o jego zwi'zku z Supra>lskim, Nikiphorowa i }uszkodzonym, przez
• w 1435, w bitwie za Wi=komierzem na rzece....
to – wysoce niekompletnym, fragmentarycznym| Akademickim.
Skrajny stronnik Wito=da ]˚Pochwa=a\, i stronnik Zygmunta ]z=o, gdy zo-
Ale Akademicki latopis ma Korygie==" zabitego 1390, w Wilnie, gdy Supra>l-
sta= zamordowany\, przeciwnik za> Jagie==y i Skirgie==y ]˚“zatarg”\, oraz
ski – b="dnie – Skirgie==" }otrutego 1397|, i przez to Akademicki nie m[g=
Swidrygie==y, wojuj'cego Litw" do spo=u z mistrzem krzy/ackim z Inflant,
by: przepisany z Supra>lskiego, jego kopi', wersj', bo b="du nie powt[rzy=.
morduj'cych bez przyczyny ]tak Micha=a Iwanowicza Holsza<skiego, utopio-
To Supra>lski powsta= na Akademickim – odwrotnie.
nego w Dwinie 1433\, wszystkich trzech ]Jagie==o, Skirgie==o, Swidrygie==o\
Korygie==" zawiera te/ Wile<ski, wi"c Akademicki ˘ $ ˘ Wile<ski
– katolik[w, i z katolikami trzymaj'cych ]z Krzy/akami, Lachami, W"grami\.
Wo=y<ski kr[tki letopisiec – nazw" “Wo=y<ski” obj'=em znakiem “–”, bo nie
R"kopis Latopisu Litwy, 1427, by= przepisany i uzupe=niony. Jego kontynuator,
jest to wo=y<ski& ani na Wo=yniu pisany, ani dotycz'cy wielce Wo=ynia;
z rejonu Smole<ska, gani= Swidrygie==" za spalenie Herasima w Witebsku
pisany przez Litwina, lub Bia=orusina, w duchu litewsko-bia=oruskim, i z uwag'
]nie pom[g= mu B[g za to w bitwie, 1438\. Zbyt niewolniczo trzyma= si"
o tych ziemiach& Olgerd, Witowt, Zygmunt, Tatarzy, Smole<sk, Moskwa;
rocznik[w Smole<skich, by by= bez /adnego zwi'zku z tym grodem.
o Wo=yniu mimochodem, zw=aszcza o Kijowie gdy w litewskich r"kach, o
R[d Ody<cewicz[w z Drucka mia= te/ taki interes.
sprawach }wszechrosyjskiej| cerkwi, z metropolit' w Kijowie, i o najazdach
844 Mo/liwe rozwi'zania, kombinacje, uk=ady kronik; logika Tatar[w na Wo=y<, bo i na Litw". Taki jest “duch” latopisu, moje wra/enie.
Po do>wiadczeniach z rosyjskimi latopisami, przed przyst'pieniem do dzie=a W szczeg[=ach& pisany w S=ucku, 1496, na podstawie dw[ch innych latopis[w.
z litewskimi, a dok=adniej – z zachodnio-ruskimi ]litewskimi i bia=oruskimi\, W zapisie wypadk[w roku 1495&
za=o/y=em w my>li nast"puj'ce mo/liwo>ci& Tego lata zmar= episkop =ucki Iona, bo by= }po|m[r w Litewskiej ziemi, i w
• wi"cej ni/ jedna kopia mog=a powsta: z jednego, obie nieco r[/ne od Ladskiej, i Wo=y<skiej, i w innych stronach. Nas za> “hospod’ bog” wybawi=
siebie, czyli wersje poprzedniej – nie koniecznie sposobem liniowym, gdzie “radi” ]z powodu\ modlitw }do| przeczystej jego matki.
jedna zale/na od drugiej, ka/da nast"pna – od poprzedniej. Nie by= pisany w Litewskiej, Ladskiej, ni w Wo=y<skiej, skoro ich dobry B[g
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
wybawi=. Jak mo/na czego> takiego nie zauwa/y:, nie dojrze:$#
 KRONIKI
W sprawie zjazdu w Parczewie, w pierwszej osobie, pod 1496, pisze& kt[re nazwa=em Mendoug–Trojnat–Trojden–Dowmont–Narymund, i kt[re
ª...s=ysza=em od niekt[rych ich wielmo/[w, /e...º ˚.5415 b"d' w nast"pnych spisokach, od Racz. pocz'wszy, ˚.170.
A /e kompilowa= dwa dokumenty – przysz=o mu cofn': wydarzenia; • Spisoku grafa Kras. nie ma legend& o za=o/eniu Wilna przez Giedymina,
po opisie lat 1483÷1500, po roku 1500 nast"puje 1453–1483–1515–1544. o za=o/eniu Trok, s' w Racz.
Luka lat 1450–1482 ledwie zape=niona. • w cz">ci za> «od Giedymina †1341 po Origo 1382» – nie ma opowiada< o
“o/enku gwa=tem” Kinstuta(Keystutta z Birut', imion 11-tu syn[w Olgerda z 12-tu
Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie ]Origo\ 1431(50
kt[rych mia= – kt[re s' w Racz. ]zostawione tam wolne miejsce na wpisanie
dokument powsta=y w Wilnie – tylko w Wile<skim i Origo widnieje Bielik ]t=um.
12-tej nazwy\,
na j. =ac. Bilgeny\ w>r[d nasadzonych morderc[w Kinstuta(Keystuta 1382;
• a by=y osterrodski komtur Kuno von Sundstein w Akadem. i Supra>lskim –zo-
Origo jest t=umaczeniem z j"zyka bia=oruskiego na j"zyk =aci<ski; z cyrylicy
staje inflandskim kuntorem Augustynem w Kras. i Racz., st'd do Archeolog.,
na znaki alfabetu =ac. W>r[d morderc[w dusz'cych Kinstuta †1382, w Origo
Rumianc., i Jewrein., ˚.226.
• Bielik t=umaczony «Bilgeny» jako «brat Mostewa»,
• Wasil Konstantinowicz zostaje Hlebem Konstantinowiczem, ˚.322.
• dodany «Gedko Krewlanin» ]mieszkaniec grodu Krewo\,
• cechy >wie/o>ci, w tym podwy/szanie liczb z up=ywem czasu(dekad&
• psute& «Kuczuk i Lisica ?ebentai» na «Kuczyk Lisica i Zibinda»
• roku 1433 Swidrygie==o pokona= tras" Ejszyszki – Krewo w ci'gu 2-ch
• by=y komtur Ostr[dy Kuno von «Sundstein» psuty na «Smydsten» ˘ Hunstyn.
]dw[ch\ dni, u Krasi<skiego – w ci'gu dw[ch tygodni, ˚.818
Mo/naby za=o/y:, /e by=o odwrotnie – /e to Origo by=o pierwowzorem, a
• roku 1436, kr[l polski da= lit. Zygmuntowi 8-set konnicy, u Racz. – 8 tysi"cy,
p[{niej opuszczono, w odpisach. Gdyby tak, wszystkie pozosta=e wersje
st'd do Jewrein. – 8 tys., a w Chomi<skich z 1550 r. – 50 tysi"cy,˚.852.
Latopisu Litwy, a jest ich kilkana>cie, powsta=yby na podstawie jednego
• przej>cie stylu odliczania lat «od pocz'tku >wiata»
]z tymi opuszczeniami i psuciami\, i ten jeden, pierwszy przek=ad dzi> nie
na «od narodzenia Chrystusa»,
istnia=by – nie przetrwa=by do naszych czas[w. Hipotetyczna mo/liwo>:, godna
Po opisach wydarze< roku 1449& tego za> lata knia{ wielki Kazimier nie miren
akademickich g=[w – rozwa/a< teoretyk[w o rzeczach nieistniej'cych.
by= z kniaziem wlk. moskiewskim – nast"puje opis roku 1482&
Litwini – pomi"dzy prawos=awnymi i katolikami – u/ywali dw[ch alfabet[w i
W lato bo/ego narodzenia 1482. Na “uwiedienie” przeczystej...
przez to =atwiej by=o im przet=umaczy: taki dokument na j. =aci<ski.
Spisok grafa Racz. pisany w latach 1515÷1518& po naje{dzie Moskali na
Autor Origo zdawa= sobie spraw", /e =acinnicy – obce ucho – psuli s=awia<skie
Smole<sk, 1514, zako<czonego bitw' nad rz. Kropiwna, za Orsz', a przed
nazwy w=asne, psu= wi"c nazw" Keystuta na wszelkie mo/liwe sposoby, cho:
1519, bo ze Spisoka grafa Raczynskago korzysta= Ody<cewicz, 1519.
m[g= napisa: j' poprawnie, mo/e z kilkoma, niewielkimi r[/nicami.
Origo przek=adem na j. =ac. – tak s'dzi= te/ prof. Stanis=aw Smolka. Raczy<skiego a Rumiancowa; Krasi<skiego a Jewreinowa
• na zje{dzie w Trokach, 1430, lista bitych zwierz't na okazj" przyj"cia go>ci,
Latopis S=ucki 1495 ]S=ucki\
u Racz. i Rumianc. jest d=u/sza ]d=.1\, gdy u Kras. i Jewrein. – ]d=.2\.
• podstaw' Supra>lski, wskazuje opis lat 1432÷1450 ]cz">: 9\,
• brak strony, przez to urwany zapis – luka w latach 1534–1541 ]Racz.
• ale uk=ad rozdzia=[w ma przestawiony,
˚.8170\, i 1530–1534 ]Rumianc., ˚.9020\;
• ma cz">: 5 – datowane wydarzenia lat 1395–1428 ]nie ma ich w Ody<c.\,
oba latopisy uzupe=niaj' si" wi"c wzajemnie – pogl'd na opisy dziej[w
• na tak/e cz">: “staro/ytn'” ]Y\, poprzedzon' wypisami z cz">ci 9;
nie zupe=nie utraconych, bo oba latopisy s' “pokrewne” sobie w r[/no-
z licznych zapis[w w tym okresie, ma zaledwie sze>:&
rakim sensie; luk" mo/na =atwo wype=ni:, w obu wypadkach.
.920 wlk. kn. lit. Zygmunt zabity w palmow' niedziel" 1440.
• kr[lowa El/bieta, /ona Zygmunta Augusta, zmar=a 1545, w czerwcu,
.922 wojsko litewskie oblega=o Smole<sk, 1440 ]i nie ma w Ody<c.\
u Racz, i Kras. bli/sze dane, ale w obu dzie< >mierci nie do='czony.
.934 bitwa w"g.-pol. W=adys=awa przeciw Turkom, pod Warn', 1444.
.936 Kazimierz, kr[l polski, “niemiren” z wlk. kn. moskiewskim, 1445. Krasi<skiego, Raczy<skiego, a S=ucki – z drugiej ga="zi latopis[w
.942 bitwa wlk. kn. mosk. Wasila przeciw Tatarom, 1445. S=ucki latopis ma psuty tekst i nazwy w=asne; Spisok grafa Raczinskago ma
.950 Wasil wlk. kn. mosk. zwolniony za ogromnym okupem. je w=a>ciwe lub bardziej poprawne. Zakrawa wi"c, /e Spisok grafa Racz.
czyli& brak zapisek .900–.918 ].908 Swidrygie==o spali= Herasima w Witebsku jest bardziej pierwotny ]b="dy i opuszczenia typowe odpisom\. Takie jest
jest w tre>ci .850\, jest .920 .922, nie ma .924 .926 .928 .930, jest .934, pierwszy wniosek, i... z b="dem.
nie ma .936 .938 .940, jest .942, nie ma .944 .946 .948, jest 952, 954. Spisok grafa Racz. “1515” ma bardziej poprawny tekst i nazwy w=asne,
bo oparty jest na Akademickim 1440 ±10 ]“1440”\ i Supra>lskim 1445 ±10
Latopis Ody<cewicza 1519 ]Ody<c.\
]“1445”\, oba starsze od S=uckiego “1485”, ˚nr 826.
• podstaw' Akademicki, wskazuje opis lat 1432÷1450 ]cz">: 9\&
S=ucki latopis jest wyj'tkowo nieudan' kopi' swego pierwowzoru – Supra>-
.900, ]nie ma .902\, .904 –.920, ]nie ma .922\, .924–.952 .954 ]$\.
lskiej letopisi, pisanej ok. 1445 ±10 ]“1445”\. Wi"cej ˚nr 894.
Tylko cztery – z pi"ciu – wsp[lne s' ze S=uckim ].922 tylko w S=uckim\.
• z Supra>lskiego przepisa= “kronik" Podola” ]cz">: 4\, Raczy<skiego a “Wo=y<ski” kr[tki ltpsc, pisany 1515, w S=ucku
• opu>ci= zmagania Jagie==y z Witowtem 1385–1397 ]cz">: 5\, Tylko w Racz. i Wo=. So=ohubowicz w Smole<sku, w latach 1513, 1515;
• opu>ci= “staro/ytne” zapisy z rusko-rosyjskich kronik ]cz">: Y\, Wo=. ˚.7450, Racz. ˚.8080
i napisa= dla potomnych, /e wiern' kopi" sporz'dzi=... czego$ kt[rego$
Latopis Rumiancewa 1514
Tak mu zdawa=o si". Jakby psychologiczna kompensata niewierno>ci.
Kopiuj'c, pisiec Raczy<skiego – klarownie – psu= imiona i fakty w latopisach
Sw[j latopis pisa= na podstawie dw[ch& Akadenmickiego i Supra>lskiego –
z kt[rych przepisywa=&
nie m[g= wi"c wymieni: jednego z nazwy, jako jedyny wzorzec, je/eli mia=a
+okieteku to +osktku ]z =askotk' kojarzy=o mu si"\, poszlubi=a ˘ polubi=a,
to by: wierna kopia czego>, jednego z nich.
Po=ocka dobywaj' ˘ Po=otca ]skojarzenie z r"cznikiem\,
Mia= te/ i inne& S=ucki 1495, lub Wile<ski 1495, lub oba jednocze>nie.
gubi= litery w wyrazach& na Worskle ˘ na Wor}s|gle,
Za du/o latopis[w mia= przed sob', by ze wszystkich przepisa:, niczego nie
opuszcza= imiona& Juri Swiatos=awicz ˘ Swiatos=awicz, itp.
opuszczaj'c, przez przypadek, tj. by o wszystkim pami"ta:.
w Racz. – Witowtow' pomoc' budowali na Podolu ˘ Olgerdow' }†1377|,
Spisoki graf[w& Krasinskogo ]Kras.\ i Raczinskogo ]Racz.\ w Kras. – z u=anami ˘ ze s=awnymi,
oba – na przemian – posiadaj'ce cechy najbardziej pierwotnych, ale Racz. w Kras. – w Dwinie utopili Holsza<skiego ˘ Po=ockiego,
ma >miesznie proste b="dy, i kosmetyka edytorska, powoduj'ce zamieszanie w Racz. – niewinnego ]Holsza<skiego\ ˘ odnogo ]jednego\, itp.
w sprawie pierwotno>ci – cechy >wie/ej daty dzie=a. W przypisach a/ nadto informacji, /e jest to do>: p[{na kopia, wg mej opinii –
Autor Spisoka grafa Kras. zna= Origo& Kinstut(Keystutt jako Kerstutej.... wykonana w 1514 roku, bo pracowa= nad list' moskiewskich je<c[w wzi"tych
I tak, Spisok grafa Krasinskogo ]Kras.\& w bitwie za Orsz', na Kropiwnie, sent. 8, zostawiaj'c dwa puste miejsca na
• jednolity tekst w cz">ci «od Palemona do Giedymina», gdy w Spisoku uzupe=nienie nazw, jedno na 6÷7 liter, a drugie – na 7÷8 liter.
grafa Raczinskogo – dzielony, a fragmenty zaopatrywane w tytu=y opowiada<
Spisoki& Archeologiczeskogo obszczestwa ]Archeolog.\, Rumiancewa
]kosmetyka tekstu, usprawnienia\.
]Rumianc.\ i Jewreinowa ]Jewrein.\ spisok, i Raczy<skiego ™ –
• w Kras. nie ma Dowszprunga – towarzysza Palemona, a sama cz">:
wszystkie one s' >wie/ej daty, pisane lub przepisywane ok. 1550&
«od Palemona» ko<czy si" na panowaniu Trojdena †1282, ze >ladem Ipatiew-
• Giedymin mia= 7-miu syn[w a [sm' – c[rk" ]Archeolog., Rumianc.\,
skiej letopisi w ostatnim zdaniu, zdradzaj'ce sk'd pisiec czerpa= informacje,
a w Jewrein. dodane jej imi" – Anna; o c[rce Giedymina nie ma informa-
ale nie jedynie z Ipat. ltpsi. W Racz. Dowsprung jest – wzi"ty tak/e z Ipat.
cji w starszych wersjach, opisanych uprzednio& Kras., Racz. ¡, ˚.201,
ltpsi, tak – jak i imi" Zywibund; obaj& Dowsprung i Zywibund, wraz z innymi,
• legenda za=o/enia Trok ]Racz. ™, Rumianc., Jewrein.\.
wspomniani w Ipat. pod 1215, z b="dem w opisie roku, bo dokument pokoju
• Biruta gwa=tem po>lubiona przez Kinstuta(Keystutta, ˚.202.
Litwy z Rusi' przesuni"ty o... 31 lat, w rzecz. 1246.
• Antioch syryjski i Julian zakonoprestupnik w Kras. i Racz., zostaj'
• w Kras. nie ma jeszcze bijatyk – parafraz >mierci Mendouga †1263,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 KRONIKI
Antiochem zakonnoprestupnikiem }opuszczone& ...syryjski i Julian...| w W"ze= Gordyjski litewskiego ruchu }Z|
Archeolog. i Rumianc., ale nie w Jewrein. Chomi<skich 1550
kronikarskiego }Z| ➛
• tak i lista bitych zwierz't dla go>ci zjazdu “w +ucku” ]Trokach\ 1430,

➛
➛ Jewreinowa 1533
gdy jedna wsp[lna spisokom& Krasi<skiego i Jewreinowa ]d=.1\, }Z| ➛

➛
➛
druga ='czy Raczy<skiego z Rumiancewa ]d=.2\, ˚.604 Ody<cewicza 1519 ➛ ➛ Rumiancewa 1516
• w Rumianc. legenda o Litwie ¯ lytus % tuba, st'd do Kroniki

➛
➛ Wo=y<ski kr[tki 1516 Arch. Obszcz. 1515
➛
M. Stryjkowskiego 1582, pisanej ju/ 1570 na zamku w Witebsku. }Z|

➛
• wyraz “fortunnie, fortunliwie” u/yty przy podsumowaniu uczynk[w }Y| }• • •|

➛
➛
➛
Raczy<skiego
Giedymina †1341, i Kazimierza Jagiello<czyka †1492, ='czy spisoki&

➛
1515
➛
Racz. 1495, Rumianc. 1514, Jewr., Chom. z Olszan 1550. Wile<ski 1495

➛
➛
➛
Nie posiadaj'& Akadem. 1427, Supra>l., Nikiphor., S=ucki, Ody<c. 1519. Nikophorowa }• • •|

➛
➛
➛
Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i ?mudzkiego Kronika, z 1550 roku, tzw. 1491 Krasi<skiego
1480(90 Origo regis...
➛
}Y| S=ucki 1485 ±5

➛
Kodeks Olszewski Chomi<skich – termin «kodeks» jest {le przyj"ty przez
Stanis=awa Ptaszyckiego, 1907, b='d ju/ na ok=adce, i nazwa powinna brzmie:& }Y| 1502

➛
➛

➛
➛

➛
Latopis Chomi<skich z Olszewa, prosto, >ci>le, i zrozumiale. “Kodeks” opiera Origo `1450
si" g=[wnie – i klarownie – na latopisie Rumiancewa 1514, ale nie jedynie. Origo regis...
`1450

➛
Podpiera si" tak/e informacjami ze Spisoka grafa Raczinskogo, >lad Kra- }D|
Supra>lski `1450 }Y|

sinskogo, i latopisu Jewreinowa 1533. W ka/dym wypadku tych powi'za<
mo/na znale{: punkty zaprzeczaj'ce takim powi'zaniom. Sprzeczno>: jest
pozorna, bo w ka/dym takim wypadku kompilator Kroniki korzysta= z innej
wersji Latopisu Litwy, gdzie by=o inaczej, tj. gdzie by=y inne dane.
Wci'gaj'c je do tre>ci swego dzie=a, przebiera= w nich, i – tym samym – nie
mo/e ono by: kopi' lub wersj' kt[regokolwiek; jest mieszank'.
Na ko<cu zamie>ci= wyci'g pt. Wielkiego xi"stwa Litewskiego kronyczka
848 Skorowidz osobliwo>ci, czyli charakterystyczne imiona i terminy
krotko pisana – wypis z latopisu Rumiancewa, ˚.9020, tu opis wydarze<
latami jest czasem celny, czasem z r[/nic' kilku lat, a czasem na ich dzie-
si'tki. Na samym pocz'tku&
1386 Litwa przyj"=a wiar" rzymskiego zakonu ]obrz'dku\ – celnie, 1386
1331 kr[l Jagie==o }†1434|, ojciec Kazimierza, porazi= Niemc[w... 1410
1307 Litwa “wzi"=a” ]zdoby=a\ Po=ock... 1360
1437 kr[la Olbrachta Wo=osi “porazili” na Bukowinie... 1497
1494 umar= wielebny Kazimierz }syn W=adys=awa Jagie==y|... 1492
Ko<czy si" zapisem&
1535 kr[l wyda= kr[lewn" za m'/, w Krakowie.
........ ksi'/" Janusz z ksi'/'t litewskich wyjecha= z Litwy, i biskup
wile<ski. Tego/ czasu po nim • • • • }na tym urywa si" r"kopis|.
Brak lat, opisu wydarze< latami, a/ do Kroniczki – to aspekt natychmiast
rzucaj'cy si" w oczy. By= na tyle roztropny, widz'c rozbie/no>ci w innych
r"kopisach, b'd{ nie umia= odczyta: lat opisanych znakami cyrylicy – nie
by= a/ na tyle m'dry. Ostatnie bardziej prawdopodobne, bo w Kroniczce
pope=nia= grube odchy=ki, jak wy/ej.
W>r[d imion nasadzonych “komornik[w” ]pokojowc[w\ Jagie==y, dusz'cych
Kinstuta(Keystuta 1382 widnieje “Lisica, czo swieci=” ]co >wieci= – novum\
˘ Kronika M. Stryjkowskigo 1582.
Wsp[lne nazwy, b="dy, wskazuj'ce kt[ry z kt[rego by= przepisywany&
orygina= Litewskiego Ltpsu “1427” ]dzi> nieznany\ ˘ Akadem., Supra>l.
Akadem. ˘ Nikiphor.,
S=ucki .554, .556, .564, .612, .844., .862, .954,
Wile<ski .306, .330, Ody<c. .816, .844,
“Wo=.” kr[tki .5295, Kras. .214, .232, Racz .304.
Nikiphor. ˘ S=ucki .566, .3720, .4038, .4045, ale nie .572, .574,
“Wo=.” kr[tki .5000, .5190, .5290, .5295.
Supra>l. ˘ Origo regis,
S=ucki .351, .353, .400, .526, .528, .836, .922, .3040, .4000–.4130,
Wile<ski .226, Ody<c. .214, .232, .344, .400, .912, .918,
“Wo=.” kr[tki .5000, .5190, .5290, .5295, .5335,
Racz. .520, Rumianc. .438, .3890.
Origo regis ˘ Kras. .232.
S=ucki ˘ Ody<c. .324, .544, .934, Kras. .230, .432, .570,
Racz. .510, .520, .700, Rumianc. .520, .540, .3755, .3800.
Wile<ski ˘ Ody<c. .344, Kras. .306, .828.
Kras. ˘ Ody<c. .442,
Jewrein. .232, .604, Chom. .104, .204, ale nie .226.
Racz. ˘ Archeolog.$
Rumianc. .232, .534, .564, .826, .862, .940, .946, .948,
Jewrein. .222, .520, .578, .804, .836, .1000,
Chom. .232, .322, .330, .942.
“Wo=.” kr[tki ˘ Jewrein. .2000.
Archeolog.  Rumianc .351.
Na schemacie pt. W"ze= Gordyjski litewskiego ruchu kronikarskiego
]w s'siedniej kolumnie\, nie wszystkie wykaza=em, by nie zaciemnia:
rysunku.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
➛
}Y|
}C| ➛
Akademicki
}B| ➛
}A| r"kopis 1427 Z – “nowo/ytne”, zapisy po bia=orusku
➛ Y – “staro/ytne”, wypisy z ros. latopis[w
} X | wo=y<ska ltps, Nowogr. I i IV X – tre>: rusko-rosyjskich latopis[w
wi'/'ce lub oddzielaj'ce kroniki&
.192 «fortunliwie, fortunnie» w odnosieniu do rz'd[w Giedymina †1341
i Kazimierza Jagiello<czyka †1492, podsumowanie dzia=alno>ci
– Racz., Archeolog., Rumianc. i Jewrein.,
.226 «by=y osterrodski Smydsten, Hunstein, lub inflancki Augustyn» 1382
w rzeczywisto>ci& by=y komtur Osterrody – Kuno von Sundstein;
osterrodski Hunstyn – Akadem., Supra>l., Wile<ski, Ody<c.,
inflandski Hunstyn – Kras.
inflandski Augustyn – Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein.
.281«Bielik lub Bilgeny» 1382 – Origo regis& Bilgeny, Wile<ski – Bielik,
nazwy nie ma we wszystkich pozosta=ych.
.304 «Antioch syryjski i Julian zakonoprestupnik ]przest"pca\» 1386
Ontioch – Supra>l., S=ucki, Ody<.,
Antioch – Kras., Racz., Wile<ski, Jewrein.,
Antioch zakonoprestupnik ]psuty\ – Archeolog., Rumianc.
.314 «trupy lub Troki» 1386, trupy – Wile<ski, Supra>l., Troki – Akadem.
.324 «Wasil Konstantinowicz lub Hleb Konstantinowicz» 1390
Wasil – Akadem, Supra>l, Wile<ski,
Hleb – S=ucki, Ody<c., Kras.
.330 «Korygie==o †1390, w Wilnie» – Akadem., Wile<ski ]bezb="dnie\,
brat Swidrygie==y }Korygie==o| ]poprawnie\ – Racz.,
Swidrygie==o ]{le\ – Supra>l., S=ucki, Ody<c.
.336 «Niedokud[w» 1392 ]{le, bo Dokud[w\ – Wile<ski, S=ucki.
.338 «Fedor Wiosna», w Witebsku 1393 – Wile<ski, S=ucki, i “od Palem.”.
.350 «Ros=awl» 1392 – Supra>l., S=ucki, Ody<c., gdy inne
«Zas=awl» ]?as=awl, ?os=awl, ?es=awl\ – Kras., Racz., Jwerein.
nie ma – Archeolog., Rumianc.
.351 «Borejkowicz, Borisowicz, lub Borakowicz» 1393(94
Borejkowicz – Supra>l, Ody<c., Kras.,
Borisowicz – Racz.,
Borakowicz – Archeolog., Rumianc.
.576 «rzeki& Dniepr, Dwina, i Wo=ga z lasu Okowskiego» pod 1427
– Akadem., Supra>l., Nikiphor., tylko w tych, nigdzie wi"cej.
.600 «6 lub 7 tygodni» – Akadem.& 6 tyg., wszystkie pozosta=e& 7 tyg.
.604 «d=uga 1 lub d=uga 2» lista bitych zwierz't w czasie zjazdu “w +ucku”
]w rzecz. w Trokach\ 1430, by nakarmi: zaproszonych go>ci, «kr[tka» i
d=uga 1 «d=. 1» – Akadem., Nikiphor., S=ucki, Ody<c.,
d=uga 2 «d=. 2» – Kras., Racz., Rumiac., Jewrein.
.702 «Tajemnice cara przystoi chroni:, a o dzie=ach Bo/ych....»
Akadem., Supra>l., Ody<c., Wo=yn.
.816 «Wekszuszki» pisane b="dnie, bo Ejszyszki – Akadem., Nikiphor.,
.844 «mocz wielka» 1435 – Akadem. S=ucki, «mocza wielka» – Ody<c.,
«mocz do/du» – Kras., Racz., Rumianc., Jewrein.
.916 «g=[d w Smole<sku», 1438 – Akadem, Ody<c.,
1434 – Rumianc., Jewrein.
.926 «Pokrowska g[ra», pow[d{ 1443 – wszystkie ltpsy z wyj. S=uckiego.
.9080 «lista rosyjskich je<c[w pojmanych w boju na Kropiwnie 1514» –
Wo=y<ski kr[tki .8455 ]pierwowz[r\, Rumianc. .9315 ]d=uga lista\
.6080 «So=ohobowicz 1513–1514» – Racz. .1080, Wo=yn. kr[tki& .5450
Szczeg[=owe dane w za='czonej tabeli, w dalszej cz">ci, ˚nr 1052.
 KRONIKI
850 Profesor Stanis=aw Smolka ]¿1854÷†1924\, historyk, prof. Uniw.
Lwowskiego, nast"pnie Uniw. Jagiello<skiego, wysnu= teori" o
czterech egzemplarzach litewskiego latopisu, b"d'cych czterema
etapami& A ˘ B ˘ C ˘ D.
A – orygina=, nieznany, zawieraj'cy uk=ad w nast"puj'cym porz'dku&
1. latopis w=odzimierski,
2. rocznik smole<ski,
3. kronik" o Wito=dzie }1385–†1430| i Zygmuncie }1431–†1440|,
B – odpis, tak/e nieznany, w kt[rym ten porz'dek zosta= zmieniony,
na marginesie dopisana glosa,
C – glos" wci'gni"to do tekstu,
D – kompilator tego latopisu rozbudowa= w'tek, od za>lubin c[rki
Witowta – Zofii – z moskiewskim kn. Wasilem Dmitrowiczem
}1392|, a/ do roku 1396 }u mnie ˚3a|;
kodeks D powsta= wkr[tce po 1446.
Z kroniki C powsta= latopis Ody<cewicza, a z kroniki D – S=ucki.
0732-00-4
Odnotowa=em, ale nie przyk=ada=em du/ej wagi, nadziei, i nie kie-
rowa=em si" sugesti' przy przyst'pieniu do rozwi'zania kolejno>ci
odpis[w, bo teoria prof. Smolki oparta by=a na dw[ch latopisach&
S=uckim i Ody<cewicza, i na glosie, gdy dzi> mam dost"p do 10-ciu
wersji, stopniowo rozbudowywanych i uzupe=nianych – r[/ne inne
kombinacje by=y mo/liwe. Ale obieca=em sobie sprawdzi: teori", po
rozwi'zaniu problemu, czy jest zgodna z prawd', a je/eli tak – to
na ile.
Okaza=a si" bardzo prawdziwa, ale na ko<cu – troszk" mniej.
Na latopisie Supra>lskim }D| powsta= latopis S=ucki, na latopisie
Akademickim }C| – powsta= latopis Ody<cewicza, na latopisie “1427”
}B| – latopisy& Akademicki, i – wkr[tce – Supra>lski, a latopis 1427
}B| – najwyra{niej, powsta= ju/ w oparciu o Nowogrodzk' }A|, pisan'
na podstawie Ipatiewskiej 1428 ]w Nowogr. b='d& bitwa na Ka=ce
1224 charakterystyczny Ipat. ltpsi, st'd do +awrent.\.
852 W 1427 r. powsta= pierwowz[r Latopisu Litwy, mi nieznany, nig-
dzie nie drukowany, bo r"kopis nie dotrwa= do lat ok. 1800-nych.
Oparty jest na rocznikach Smole<ska, i latopisach Nowogrodzkich,
zawiera b="dy i zmy>lenia; do='czone dokumenty wydane na
okazj", jak Pochwa=a Witowtu ]po jego >mierci 1430, pisana 1431\,
“kronika” Podola.
Z orygina=u Letopisca Litwy, 1427, powsta=y& Akademiczeskij spisok
]odpis\, Supra>lska letopis, Nikiphorowska; z nich – inne.
Odpisy te, wzbogacone nast"pnie jawnym – bo dziecinnej wprost
naiwno>ci – zmy>leniem-fa=szem “od Palemona” w"druj'cego ze
staro/ytnego Rzymu, do Litwy, taniej tre>ci w zestawieniu ze wszyst-
kimi poprzednimi – >wiadectwo nastaj'cych czas[w Odrodzenia
]zami=owania fikcj', urojeniami\.
R[d Sapieh[w 1473÷1508 i Hrehory Ody<cewicz, 1519, rodem
kniazi[w Druckich, byli wci'gni"ci w tw[rczo>: pisarsk'.
Natomiast latopis Mstis=awa “Romanowicza” przepisany 1428
˘ kopia 1 ˘ Chlebnikowski 1756 ˘ Pogodinski i inne,
˘ kopia 2, Ipatiewska letopis, we W=odzimierzu Wo=y<skim.
Herasim przyby= do Smole<ska w 1433 roku.
Mam nadziej", /e zagadnienie kopiowania i kompilacji “litewskich”
latopis[w rozwi'za=em do zadawalaj'cego stopnia.
W najbli/szej cz">ci, od nru 854, rozbi[r ga="zi latopis[w “od Palemo-
na”, a w dalszej, nr 1000 – Kronika Litwy, w spos[b chronologiczny, tj.
od Palemona po 1567, z odsy=aczami do +awrent. i Ipat. latopis[w.
854 vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika,
pierwsza jej cz">: – «od Palemona do Giedymina», pierwowz[r
pisany na Bia=orusi, ale najstarsze jej egzemplarze maj' zwi'zek z
Mazowszem, przechowywane w muzeach grafa Krasi<skiegi i grafa
Raczy<skiego ]nazwiska od miejscowo>ci na Mazowszu\.
Jak to by=o mo/liwe$ Jakie by=y losy tych egzemplarzy$
By: mo/e, pisiec w Drucku wykona= lepsz' kopi"& uzupe=nion',
poprawion' – pierwowz[r wi"c przekaza= komu> z Mazowsza.
Spisok grafa Krasinskago pisany w ™ po=. XV w. ]“1480”\, i Spisok
grafa Raczynskago czyli Letopisiec vielikogo knzstwa Litowskog i
?omoitskogo, ok. 1515–1518; Spisok grafa Krasi<skiego ko<czy si"
na w=adaniu Trojdena }†1282|, a Raczy<skiego – wyd=u/a, przez
okres Witenesa }†1315|, ='czy do Giedymina }†1341|, odk'd wy-
darzenia s' ju/ znane, bo opisane w Origo regis Jagyelo et Wytholdi
ducum Lithuanie; zape=niona bia=a plama litewskich dziej[w.
Cz">: «od Palemona do Giedymina» usieczona jest fa=szem i
zmy>leniami jednocze>nie, jak piernik rodzynkami, a najcz">ciej
trudno przydzieli: im kategori"& fa=sz, czy te/ – zmy>lenie.
Podobnie nast"pne cz">ci.
Genealogia
Ci'g=o>: jej od czas[w Nerona }¿37–64–†68 A.D.|, tj. od spalenia
Rzymu 64 A.D., do czas[w Mendoga }†1263| – musi nasun':
w'tpliwo>ci badaczom ju/ na pocz'tkowym stadium docieka<.
Gdy czas na jedno pokolenie wynosi ok. 25 lat ]11 pokole< przemija
w ci'gu 300 lat\, w Latopisie 11 pokole< przemija w ci'gu – bagatela
– 1200 lat ]ludzie tu opisani /yliby – przeci"tnie – ponad 100 lat, i
w ostatnim momencie p=odziliby dzieci\.
Dzieje
Wed=ug rusko-rosyjskich latopis[w, przypisane dzieje “rzymskim”
wychod{com i ich pokoleniom, nie wykraczaj' poza XIII wiek& najazdy
Tatar[w 1240–1287, zmagania z kniaziami Wo=ynia, itp.
Pisiec zna tre>: wo=y<skiego latopisu, pisanego 1288(89, ale nigdzie
nie przy=o/y= /adnej daty.
Ludzie
Rycerz Aleman ze ?mudzi, /yj'cy ok. 1254, to Palemon na kartach
Letopisca – krewny Nerona ]fa=sz; kto tam wie, w jakim stopniu
pokrewie<stwa, w zamierzch=ym Rzymie...\, Dowszprung –
posta: wzi"ta z wo=y<skiego latopisu ]wspomniany pod 1215, z
przesuni"ciem aktu o dwie dziesi'tki lat – jedena z wielu wskaz[wek,
/e wo=. latopis pisany po wielu latach\. Trojden ª...w Ruskiej kronice, i/
gorszy by= tym zemiom ani/eli Antioch Sirskπj, i Herod Jerusalemskπj,
i Neron Rimskij, /e tak by= okrutnyj i waleczny.º – imiona i ich kolej-
no>: charakterystyczne dla wo=. ltpsu 1288(89.
Geografia
Popisywa= si" znajomo>ci' hydro` i topografii Litwy, wiod'c stop-
niowo przybysz[w od uj>cia Niemna do Ba=tyku w g='b kraju, po
drodze zak=adaj'c “zamki” i nadaj'c nazwy geograficzne od swych
imion.
Jurbork – od Borka, syna Palemona, nazwa z=o/ona z rzek' Jur';
w rzeczywisto>ci – wg mego os'du – prawy zamek ¯ jura ]prawo\
% bork ]zamek\. Tak i inne.
M=odszy syn – Kunas, od niego Kunaszew ]Kowno\.
Litwa – od grania na “tr'bach dubasnych” ]d"bowych\ nad brzegami
rzek, nazwa z=o/ona z =ac. littus ]brzeg\ % tuba ]tr'bka\ ˘ Litwa.
Tytu=omania i herby
Wielki ksi'dz Narimund zaprosi= wielkiego ksi"dza Dowmonta na
obiad; wielki ksi'dz Dowmont odpowiedzia= wielkiemu ksi"dzu Na-
rimundowi, /e gdyby jeszcze przyby= na< wielki ksi'dz Holsza – to
by=oby weselej.
Maniakalnie upstrzy= dzie=o tytu=ami «ksi'/'t» i «wielkich ksi'/'t».
Zanim zdo=a= wpisa: imi" – tytu= ]wielko\ksi'/"cy tej osoby mia=
na my>li i herb.
ª...i xi'dz vielki Vitolt rzecze oyczv swemv, vielkie}mu| xi"}dziv|
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 KRONIKI
KRONIKA LITEWSKA Nikolaj Karamzin †1826
korzysta= z Rodstwa Preds=owie o welikich
od Palemona z Rzymu, wlkch kn. Lit. knjazech Litowskich
do Origo regis... 1382 0001-17.14 otkudu oni poszli
]do podzia=u ziem pomi"dzy syn[w Gedimina †1341\, 0001-17.20
Woide=, Hustyn
od 1395 do 1446 i dalej.
Krasnojarskij spisok Spisok Bychowca
➛
Y
Dowi=
Wid „pribawi=” ziem
i

➛
z XVIII w.
➛

Leningradskij spisok Trojden

W. Koja=owicz
Y

➛
➛➛

Witen ˚Gedimin

➛
Tobolskij spisok 1648÷1658 kopia$
30 lat z /on' bartnika

➛
f

➛
Barku=ab. ltps. Rodos=owie welikich rab,
Patryjarszy spisok koniuch
knjazei Litowskich
M. Stryjk. 1582
➛

➛
➛
Spisok biblioteki kn. 0001-17.21
Zas=awskich Dowi=

w Wid )Wo=k) „pribawi=” ziem

➛

z ok. 1570
i
➛
Olszewskij spisok Trojden
J(Ewreinowskij spisok
i
➛
z 1550 r. Witen ˚Gedimin Davi=
➛ z ok. 1533 rab, koniuch
0001-17.14 Wid )wo=k) „pribawi=” ziem
0001-17.13
f

➛
Proiden
Jaroszka Witen
Nacza=o gosudarei
Spisok Rumiancowa ➛ Rodstwo welikch Davi= Litowskich
ok. 1520 r.
knjazei Litowskich Wid )Wo=k)
Gedimin
a 0001-17.19
➛

Troen
0001-17.17
w *Minigai=o*

Pobiwasœ Litva me'i sobo[

Mindovga knœz; Movkoldova

Widen

Bo'πm= popu]eniem= ubπwa

Woini=, Hnupyn Gedimin
Spisok archeolog. ➛
obszczestwa
z ok. 1520 r. Chwost
0001-17.9 Woidilo, Hunstyn
w Wo=k Rodos=owie welikich knjazei

syna. 0001-17.21
Proxa Troen litowskago knja≈estwa
➛
➛

Ltpsc Avraamki Witen

➛

Spisok grafa 0001-17.13

1495 Edinman powsta=e po 1480r.
Raczinskago
0001-17.5 ])Minigai=o)\
)Letopsc wlkogo knzstwa
Litowskog i ?omoitskogo)
z ok. 1515(18
synowie Olgerda Zapis z 1263÷1265,
0001-17.10 Uwarowskij spisok dotycz'cy >mierci
od ™ /ony Witen — Gedimin
1485 ±5 Mindowga, Tewitwi=a i
➛

Spisok grafa 0001-17.2 Rodstwo welikch rab, Treunaty )Trojnata)

knjazei Litowskich koniuch
Krasinskago
)Ltpsc wlkogo kjzstwa
Lit. i ?moicskago)
Jaroszka Woini=o
Litowskomu rodou
Chwost
0001-17.18
f vol. l≠topis;
wo=ynskaja
pisany ok. 1480(90
0001-17.8
poczinok
0001-17.6
Wo=k
Witen
Edinman
w Rosyjska ga='{ Kroniki Lit. letopis
➛

Spisok grafa Woydilo, Smydsten

Krasinskago Proxa
LEGENDA
➛

)Kroinika w welik ga='{ genealogicznie rozbudowana,

Origo regis Jagyelo et Wytholdi
➛

knziech Litowskych)
pisany ok. 1480(90
0001-17.4
ducum Lithuanie, ok. 1445
poz. lit. 0001-17.7

a nie tylko w pionie, w poziomie tak/e&
]Rostis=aw
Rogwo=odowicz$\
➛

Woidi=o, Hounstyn
Proxa D–o(a–wi= Mowko=d
Supra>lski,
Akademicki spisok Wid )Wo=k) ]I\Edren Mindowg
ok. 1430(40
0001-17... P(Trojden O(Andrej Wysze=g Doman-d(t

˚nr 828 POWIÅZANIA

Nieznany, 1427 Witen ˚ Gediman(ik
i za='czony schemat genealogia w linii prostej& ojciec ˚syn ˚wnuk ˚prawnuk.
gdzie szczeg[=y
Nowogrodzka ltps, po 1428
Ipatiewska letopis, 1428
poz. lit. 0001-2
w Np. Chwost ojcem Wo=ka, dziadkiem Witena, pradziadkiem
Edinmana, wg Litowskomu rodou poczinok ]0001-17.8\
˚Koniec linii prostej, skr"t,
Witen nie jest ojcem Gedimina
Kamie< w"gielny Kroniki Litewskiej
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 Genealogia /mudzko-litewskich w=adc[w wg Kroniki Litewskiej

Palemon Dovspank Palemon

v v v v v v v
Spera Kunas Bork Poyata ?ivimbuth Kgirus Spera Kunas /y=
w czasach Bork
Batego }1241|

Litwa, ?mud{

poz. lit. 0001-17.16

poz. lit. 0001-17.10

v v v i Dziewa=ta Kgintibount v v

?mudzkiego Kroinika\
Kimbut Kiernus Kukowoyt Kginbout Kernus kn. litewski,
obejmuje ?mud{
Kukovoith Jurbork, ?mud{, po Nemonie
Spisok grafa Krasinskago

Litowskogo i ?omoicskogo

v v v v

Wersja z oko=o 1550

Wersja z oko=o 1470
Letopisec welikogo knjazstwa

Montwil Poiata Vtenus Montwi=

?mud{ Poiata Kgirus
/y= w czasach Szwarna }†1269|

]Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i

Kodeks Olszewski – Chomi<skich
v v v v v v
Naupile, Brest
Erdiwil ]Erdivil\ Krimunt Wikint Swintroh Skrimont Kukowojt Litwa i ?mud{,
Drohiczyn, Melnik /y= w czasach Swarna
Naupile, Grodno,
?mud{
Brest, Drohiczyn
v
Po=ock
v v v
Michailo
Nowogr[dek Boris Skirmunt odbi= Po=ock
Minkgai=o Utenus, Uteno
c. kniazia
v v v v v v v Tweru v
KRONIKI

Skirmunt ]Skirmont\ Kinwil Maria Trabus Koligin Naupile,

Swarno Kinwil )Borys) Maria Swintrog
Nowogr[dek Po=ock /y= w czasach Kgirusa# Po=ock, Borisow ]S\kgirmont
v v v v Mstis=awa =uckiego Kgirmont
i pi<skiego
v v v
Tronat Ljubort Pisimont Boris Roman Hleb Paraskowgia, Praxeda Skirmont
Nowogr[dek Koraczew Turow za jego czas[w Niemcy
?mud{ dotarli do +atygalii
v v v v
Okimont Rochwold )Wasil) Jamont Trabus Kolikin Litwa

v v v v v /yli w czasach Kurdasa –

v v v v v cara zawolskiego v
Rinkolt Gleb Paraksowieja Skirgai=o Ljubort Pissimont Roman
Naupile Koraczew Turow

Trokie<

Giedrus


Vithyen

Domonth
Trojdzie<
v v v

Narimonth
v

Troydzie<
v v v v v
Voyszvilk Olgimont

Olsza ]Olssa\
marsza=ek Trojdena

Nowogr[dek
Naupile
Olßa
Kernow

v v v v
Doman

Trojden

„drugie {r[d=a powiadaj'” v

Drojden
Kgedrus

i doinowski
Narimont

Rynkgolt
knia{ vtenski

w. kn. jatwia/ski

/y= w czasach Swiatos=awa

Kinwil
Vasiley
Iedimin

+awrisz

kijowskiego,
Rimonth
Rajgrod nad Biebrz'

Okimonth
Iedimonth
Iedimonth

Lwa z Wo=odimera Wo=.,

i Dmitreja z Drucka

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.

 KRONIKI
Kiestuciv...º Ojcu swemu..., przy okazji – dalej o zaimkach.
Zaimki, czyli zwi'zek os[b z innymi osobami, lub rzeczami, sprawami
Liczne «sw[j», «swoja», w rodzaju&
.../ebi od nich oyczizni ich wlasney nie odeimoval
...w vielkiey starosci swego /ivota
...do /ivota swego
...i thv nalasl /on' swoy' ]bo m[g=by cudz' znale{:, i co wtedy$\.
Wiara
Poganie wierzyli ªisz bi Bog mial przyidz i siedzie: na gorze visokiey
i s'dzi: ziwich i martwich... itd.º Fa=sz pobo/nego pi>ca.
Poganin Skirmunt, poleci= zabi: po swej >mierci ª...i milosnika iego na
ktorego bil laskaw...º ]ulubie<ca, dla kt[rego by= =askaw\. O, {li po-
ganie; jedno z drugim nie idzie w parze – kto zabija ulubionych$
Wiedza i m'dro>: pi>ca
Wiedza; skarby zbierane po bitwach ]sprz"t kuchenny\ – to z=oto,
srebro, kamienie ]szlachetne\ i per=y ]wo/one na tak' okazj"\.
M'dro>:; opisywane osoby, /yj'ce przed setkami lat – nie omieszka=
zaznacza:, /e umiera=y, bo rzecz nieunikniona.
Parafrazy
>mierci Trojnata, zabitego kijami w drodze do =a{ni, przez czterech
nasadzonych pacho=k[w, wskutek pomylenia Trojnata z Trojdenem,
czyli& Mendog–Trojnat–Dowmont–Narymunt ]Rymunt\–Trojden.
Nieroztropnie w='czone do p[{niejszej wersji Letopisca ]nie ma ich
w pierwowzorze\.
+atwo jak pisarzowi na papierze – bili si" i rozprawiali z innymi
• Trojnat z “xi"dzami Ruskimi” ... isz czara Kurdasza i wszitko voysko
naglov' pobili ledwie s'm czar w maley dru/inie vciekl.
• Ringolt ...isz xi'/'t Ruskich i wszitk' pomo: ich i ord' Tatarsk'
naglov' porazil i s'm, swici'stwo odzier/awssi z vielkim veselim
i dobitkiem zlota i zrebra i skarbow wroczil si" nazad i szedl do
Nouogrodka.
• Giedymin ...isz Niemczow wszitkich naglov" porazi=...
• ...pomo/e bog vielkiemv xi"dzv Iedimontu pobi: wszitkich
xi'/ath ruskich naglov', i voysko wszitko ich pobite na miesczv
zosta=o xi"dza Lwa luczkiego...
Inne wydarzenia – podobnie&
• Szwitrigai=o – Chwiedora Wiosn" ...i xi'dz Switrigailo zamek
zasiad= i Chwiedora vbil.
Letopisiec pisany na Bia=orusi
Dok=adniej – w Drucku, nie m[g= Drucka omin': przy opisie dziej[w.
Owrucz z Powie>ci wremiennych let, zmieni= na Druck ]fa=sz\.
Wymienione w tre>ci Ejszyszki–Holszany i Oszmiana–Borisow–Druck
zdaj' si" wskazywa: og[lny kierunek, drog" przemieszczania si"
Letopisca.
Nie przypadkiem jest t=umaczenie Letopisca na j. polski, pt.
vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego kronika, 1550,
w posiadaniu Aleksandra Chomi<skiego z Olszewa, st'd nazwa&
Kodeks Olszewski Chomi<skich, wg Stan. Ptaszyckiego, 1907 –
niepoprawnie; powinno by: “Kodeks” ]czyj$\ Chomi<skich ]sk'd$\
z Olszewa ]sam termin «kodeks» jest niew=a>ciwie u/yty\.
Podw[jne `ski ]Olszewski, Chomi<skich\ prowadzi do nieporozumie<.
Ale tak Rosjanie, za kt[rymi niewolniczo S. Ptaszycki – “naukowo”.
Latopis Sofijski, zamiast nowogrodzkiej Sofiji, bo w Nowogrodzie
Wielkim by= pisany, w cerkwi >w. Sofiji, nie w bu=garskiej Sofii, jak
sugeruje «Sofijski» ]przymiotnikowe `ski stosowane do nazw ziem
i grod[w& latopisy Kij[w ˘ Kijowski, Woskresensk ˘ Woskresenski,
Twer ˘ Twerski, Moskwa ˘ Moskiewski, itp., wi"c Sofja ˘ Sofijski – z
b="dem w j"zyku polskim w przypadku nowogrodzkiej >w. Sofiji\.
Rozdzia= dziej[w «od Giedymina }†1341| po 1449» jest nie mniej
w'tpliwy – usieczony fa=szem i zmy>leniami.
Pos=u/" si" tu cytatami z polskiej wersji Letopisca.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
Legenda za=o/enia Wilna
Giedyminowi przy>ni= si" wilk /elazny, a w nim wy=o sto wilk[w.
Krewe-krewejto, najwy/szy poga<ski kap=an, Lizdejko – obja>ni=,
/e “wilk” – to zamek i stolica tu b"dzie, a “wycie” – to s=awa na ca=y
>wiat. Ucieszony Giedymin poleci= za=o/y: tu zamek, a /e Lizdejko
dobrze mu poradzi= – nazwa= go Radziwi==em.
Dzi>, z przek'sem, ale legenda ta wniesiona zostanie p[{niej do
Letopisca.
J"zyki obce, znajomo>: historii
Imi" Hleb ]dzi> Gleb\ – Chleb.
W=adys=aw +okietek – W=adys=awem Lubartem.
Jadwiga ¿1373–†1399, kr[lowa Polski – c[rk' Kazimierza Wielkiego
†1370 ]urodzona w trzy lata po >mierci “ojca”; w rzecz. Jadwiga –
c[rk' Ludwika w"gierskiego\.
Wojty=a – g=[wny motyw “zatargu” 1380–1382
• Keystut ubolewa=, /e Jagie==o wyda= sw' siostr" za ch=opa&
ª...pocznie Kiestuci /alova: si" sinu swemu Vitoltu...º
ª...xi'dz vielki Kiestuci pocznie za si" /alova: s p=aczem sinu
swemv, xi"}dziv| viel}kiemv| Vitoltu...º
• Keystut “obwiesi=” Wojty=" w Dubrownie, podczas wyprawy do
Nowogrodu Siewierskiego ]tak posz=o mu =atwo z pochwyceniem
Wojty=y i powieszeniem, jak pisarzowi na papierze\.
• Jagie==o m>ci= si" na zwolennikach Keystuta za zabicie Wojty=y.
Ale Wojty=a – najwyra{niej – /y= po wydarzeniach 1382, bo w 1385
znajdowa= si" w >wicie Jagie==y przy chrzcie i koronacji w Krakowie,
cho: nie wymieniony z imienia, ale tam – ko=o Krakowa – pozosta= r[d
Wojty=[w, z kt[rych Karol Wojty=a zosta= papie/em Janem Paw=em
™, w 1989 r. Z tych czas[w, je/eli Wojty=a /y= wsp[=cze>nie Jagielle;
teoretycznie istniej' inne mo/liwo>ci, godne rozwa/a< akademickich
g=[w – rozprawiaj'cych o rzeczach niewydarzonych.
Na Litwie, Wojty=a znikn'= z areny dziejowej, i to – po dekadach
– skusi=o pi>ca wprowadzenia w'tku Wojty=y-ch=opa, kt[ry zrobi=
karier", a w ko<cu by= przyczyn' wielkiego nieszcz">cia.
Wojty=a nie by= ch=opem – pisownia i brzmienie nazwy na to wskazuje.
Tak by= ch=opem u Olgerda, jak Giedymin koniuchem u Witenesa.
Dialogi Kinstuta(Keystutta z Witowtem, kosmetyczne poprawki
Dialogi nosz' oznaki podrabiania, a – w najlepszym wypadku – ko-
smetycznych poprawek, by Jagie==o i jego strona wygl'dali gorzej.
Czasem, gdy Kinstut zwraca si" do Witowta, jest to w zasadzie poucze-
nie czytelnika – to pisiec, ustami Kinstuta(Keystuta, przemawia,
poucza czytaj'cego, o maj'cej by: rzeczywisto>ci&
I rzekl Kiestuci sinu swemu Vitoltu& «Ty mnie nie poviedal o tich
listach, isz si" z Niemci zapisal na nas xi"dz vielki Iagailo, iedno
w tim nas bog ostrzeg=. A xi'dzv Iagailv nie vczinilem nicz, skarbu
nie ruszil a ni stada, s'm Iagailo v mnie w iastwie chodzi za mal'
stro/', a oyczizn' iego, Vitepsk i Krevo, i wszitki miastha, ktore
ociecz ich dzier/al, to wszitko iemv oddav'm a ni w czasi" iego
nie wstapui'; a tom vczinil dla swey glovy ostrzegai'cz siebie, a
w tim slissalem, isz na mi' zlos: misli'».
Szczeg[=owy wyk=ad czytelnikowi – by wiedzia=, lecz zupe=nie
zbyteczny dla Witowta kt[ry w[wczas by= na miejscu.
ª...iedno w tim nas bog ostrzeg=.º
W cokolwiek Kinstut(Keystut wierzy= – nie by= to chrze>cija<ski B[g;
fa=sz pobo/nego pi>ca.
Uwi"ziony Jagie==o, po wypuszczeniu, z=o/y= zapewnienie wierno>ci.
Przy kopiowaniu dopisano «natychmiast»& i natychmiast z=o/y=
przysi"g" – kosmetyczna poprawka.
Kinstut(Keystut trzyma= Jagie==" “za ma=' stra/'”&
ª...s'm Iagailo v mnie w iastwie chodzi za mal' stro/'...º,
lecz Jagie==o kaza= Witowta “mocno strzec”&
ªPo smierci xi"dza vielkiego Kiestucia posli' xi"dza Vitolta do
Kreva xi'dz Iagailo w j":two i z /on' i kazal moczno stre: a to
wszitko mscz'cz si" Voydila.º
 KRONIKI
Pochwa=a Witowta
Nie ma bardziej dobitnego, stronniczego stanowiska, i bardziej
fa=szywej wyk=adni rzeczywisto>ci ponad t" cz">: Letopisca.
Konia z rz"dem temu, kto dojrzy tu bitw" nad Worskl', 1399, w
kt[rej po='czone si=y litewsko-rusko-polsko-krzy/ackie ponios=y
kl"sk" w boju z Tatarami, w wyprawie maj'cej na celu osadzenie
na tatarskim “tronie” zbieg=ego Taktamysza, tj. przywr[cenie mu
w=adzy w Ordzie – kl"sk" w przedsi"wzi"ciu agitowanym i kierowa-
nym przez Witowta.
Lecz w tre>ci Pochwa=y, tak wielce s=uchali si" go Tatarzy, /e nie
robili /adnego kroku bez wiedzy i nadawania kierunku sprawom
przez Witowta.
Tzw. “kronika” Podola, czyli “historia” Litwy na Podolu
Jest r[wnie/ sko<czenie naiwna, jak przybycie Palemona z Rzymu
za czas[w Nerona – dzie=o tej samej klasy.
Mo/naby napisa: rozpraw" naukow', elaborat d=ugo>ci kilkunastu
stron, na temat fasz[w, zmy>le<, b="d[w i nie>cis=o>ci – uzupe=ni:
podane tu punkty licznymi cytatami w ka/dym aspekcie.
Ca=y Letopisiec jest klasy powie>ci, z u/yciem imion i nazw kt[re
niegdy> istnia=y – i to powie>ci miernej warto>ci. U/yte s=ownictwo
na to wskazuje, o kt[rym w dalszej cz">ci.
Og[lny kierunek dzia=a< jest chyba w=a>ciwy, ale szczeg[=y doro- 856 Pierwowz[r }Spisok gr. Kras.| doczeka= si" wkr[tce licznych kopii.
bione, lub poddane kosmetycznej obr[bce tak, by Jagie==o i jego
strona wygl'dali gorzej, a Witowt – lepiej.
W przypadku tzw. zatargu Jagie==y z Witowtem, 1380–1382, spisany
traktat zaczepno-odporny, mi"dzy Jagie==' a Krzy/akami, 1380,
orygina= kt[rego przetrwa= do naszych czas[w, jest jedynym >wia-
dectwem, /e rzecz mia=a miejsce, i /e Jagie==o paskudnie w[wczas
post'pi=, zdradzaj'c Kinstuta, z dalszymi tego skutkami, a/ do >mierci
Kinstuta, kt[remu zawdzi"cza= w=adz". Ten punkt “zatargu” jest
niew'tpliwy. Reszta, mniej lub wi"cej ma kosmetyczne poprawki.
Letopisiec w ca=o>ci, tj. w swych dw[ch, g=[wnych cz">ciach
sk=adowych&
• od Palemona 64 A.D., do Giedymina †1341,
• od Giedymina †1341, po 1449,
nie by= autorstwa jednej r"ki, lecz dwu os[b, o nieco odmiennych
zapatrywaniach.
Od Giedymina po 1449, cz">: mniej naiwna ]bo pisana w oparciu
o materia= pisany& roczniki Smole<ska\ – zawiera cienki s=[j jadu
prawos=awnych do katolik[w ]w tym oskar/enie Lach[w o gwa=t
czyniony w Smole<sku, prowadz'cy do wojny domowej 1401\, za>
cz">: od Palemona do Giedymina, p[{niej pisana, z dodatkami po
rok 1550 i dalej ]1482–1560\ – pieje pod adresem Polak[w ]katoli-
k[w\, walcz'cych z Moskw' ]prawos=awnymi\ – nie mo/e znale{:
s=[w uznania, zach=ystuje si" wyczynami, ale opisy – w miar"
bie/'cych wydarze<, a zw=aszcza dzieje Palemona – bez zwi'zku
z latopisami, tw[rczo>: literacka zwana “letopiscem”.
S=ownictwo
T=umaczenie z j. bia=oruskiego na j. polski jest wk=adem do rozwoju
pisowni j. polskiego, bo brzmienie i znaczenia wielu s=[w s' tak
bliskie polskim, nawet wsp[=czesnym, /e wystarczy=oby je prosto
przeliterowa:, by sta=y si" zrozumia=e. Ale w 1550 pisano je znacz-
nie inaczej, i tu, w latopisach, jest – jak je w[wczas pisano.
Zrobi=em wyci'g s=ownictwa, u/ytego w Letopiscu, 10 stron.
Statystyka
W dwudziestu kolumnach, na dziesi"ciu stronach tekstu Letopisca,
tj. w obu jego cz">ciach, ale bez dodatku pt. Wielkiego xi"stwa Lite-
wskiego kronyczka krotko pisana, komputer naliczy= u/ycie s=[w&
551 – «xi'dz» i pochodne& xi-adz('dz("dza('dza('dzu('dzv("dzu(
("dzv("dzem('dzem, kxi'dz
]326 – xi'dz, 223 – xi"dz`, 3 – xiadz, 1– Kxi'dz\
85 – «xi'/e» i pochodne& xi-'/e('z"ciu('/"civ('/acyu('/aciv(
('/'ciem('/"cia('/i: ]82 – xi'/`, 1 – xi'z`, 2 – xi'dzom\
«xi'/"ta» i pochodne& xi-'dzom('/'tom('/at('/ath('/a
435 – «vielki» i pochodne& vielk-i(y(ie(iego(iemi(a(ich(im(ym(iemu(ie(
(mu(yey(iey(iei('(oscz
128 – «pan» i pochodne& pan-om(oval(stwo(ni(a(ui'cz(ovacz(ova:(
(ovali(ui'ci(ovania(ow(y(i(ovie(ovawssi
148 – «zamek» i pochodne& zam-ek(kow(u(v(kove(eczek((kli(kn'l(kn"li
]88 – zamk`, 60 – zame`\
113 – «ziemia» i pochodne& ziem(i(y(i'(y'(iani
106 – «wszitko» i pochodne& wszit-kiemv(kiey(ka(ky(kich(kiemi(k'(ci(
(ko(ek(ki(czi, wssitki-m(emi ]98 – wszit`, 8 – wssit`\
110 – zaimki «sw[j», «swoja» i pochodne& swo-ym(iemi(iego(iemv(
(y'(ie(y(ych, swich ]55 – swo`, 55 – swich\
33 – «umrze» ]umar=\& vm-rze(arl(arlego(arlich ]27 – vmrze, 6 – vmarl`\
23 – «>mier:» i pochodne& sm-ierci(erci(iercz ]21 – smier`, 2 – smer`\
7 – «z braci'»
...z Bogiem – sko<czy=em latopis pt. Letopisiec wielikogo kniazstwa
Litowskogo i ?moicskogo ]Spisok grafa Krasinskago\, Letopisiec
wielikogo knzstwa Litowskog i ?omoitskogo ]Spisok grafa Raczin-
skago\, 1515(18, albo vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego
kronika, 1550, ze spolszczon' nazw'& Wielkiego Ksi"stwa Litews-
kiego i ?m[dzkiego Kronika, 1907.
Tu nast"puje po='czenie z tekstem pisanym przed 15–20-tu laty.
Z up=ywem czasu i kopiowania, jednolity tekst rozdzielono na odr"bne
opowiadania, zaopatrzono je w tytu=y, czyli kosmetyka tekstu, praca
edytorska. Do kopii tych nale/'&
• Spisok grafa Raczynskago z ok. 1515–1518 roku,
• Spisok archeologiczeskago obszczestwa, z ok. 1520 roku,
• Spisok Rumiancowa ]z 1514÷1575$\,
• J(Ewreinowskij spisok ]z 1529–1548\,
posiadaj'cy oryginalny zapis, na bie/'co 1524÷33,
• Olszewskij spisok z 1550,
• Spisok biblioteki kniazi[w zas=awskich, itp.
We wszystkich jest ?mud{ od “mno/enia” ]czyt. rozp=adzania si"\.
Olgerd mia= dwie /ony, od pierwszej 5-ciu, od drugiej 7-miu syn[w.
Jewreinowskij spisok dzieli potomstwo r[wno, po 6-ciu syn[w od
ka/dej, a w>r[d braci Jagai=y jest Iwan ?edewicz podolski....
By=y komtur Kuno de Sundstein, lub marsza=ek zakonu – Kuno de
Hattenstein, zapisany w Origo regis „..Astorodensis comendator dictus
Smydsten...” w j. bia=oruskim& „Nekto pan, by= Osterodski kuntor, zwali
ego Hunstinom...”, zostaje Augustynem u wszystkich tej grupy.
Sundstein Osterodzki – ojciec chrzestny Danuty, c. Keystutta. ochrzczonej
Ann', za Januszem – ks. Mazowsza ]wg J. D=ugosza, t.3, str. 379÷386\.
W spisoku biblioteki kniazi[w Chomi<skich z Olszewa, 1550, kr[l
Polski – W=adys=aw +okietek – zostaje ju/.... Lubartem.
Og[lnie, kopie nie wnosz' nic nowego, opr[cz b="d[w. B="dy te przydaj'
si" w ustaleniu kolejno>ci odpis[w.
Osterodski ¯ Ostr[da, w Prusach, niem. Osterrode;
kuntor, komtur – kum, ojciec chrzestny ]MN\.
858 Palemon, Rzymianie i herby, ?mud{ od “mno/enia”, 2 /ony
Olgerda po 6-ciu syn[w od ka/dej, Iwan ?edewicz podolski w>r[d
braci Jagai=y, oraz brat Augustyn stanowi: p[{niej b"d' znak roz-
poznawczy sk'd to si" wzi"=o i kiedy ]1485÷1550\.
Kopii takich w latach 1550÷1570 by=o ju/ zapewne wiele, co naj-
mniej kilkana>cie, z kilku korzysta= Maciej Stryjkowski, twierdz'c,
/e m[g=by ich przytoczy: tysi'c ]1085-01-316, 349\.
Latopis[w 12 ]1085-02-229, 232\, 13 ]1085-01-57\, 15 ]1085-01-83, 87\.
Maciej Stryjkowski by= ostatnim z kronikarzy-kompilator[w, pierwszym za>
z autor[w publikacji. Wiadomo>ci zawarte w jego kronice i b="dy zaci'/y=y
bardzo na pogl'dach autor[w XIX wieku, m.in. Justyna i Teodora Narbutt[w
1820÷1847, J[zefa Ignacego Kraszewskiego 1847, Konstancji Skirmuntt
1886 i wielu innych. O nich wszystkich p[{niej.
860 Zanim przejd" do wczesnej ga="zi informacji o pochodzeniu li-
tewskich kunigas[w – analiza tego wa/nego kierunku tw[rczo>ci.
Nast"pna ga='{, pisana po bia=orusku, z lat ok.1475÷1540, skupia uwag" raczej
na genealogii i wskazuje na Rusin[w jako autor[w, nie brak w niej z=o>liwo>ci.
Czysto litewskie {r[d=o informacji – bo mowa teraz o litewskim – mo/na by opi-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.

sa: w nast"puj'cy spos[b, podaj'c jego wady, zalety i cechy charakterystyczne.
862 Uk=ad kroniki. Uk=ad kroniki r[/ny jest od materia=[w pisanych
na bie/'co. S' to odr"bne opowiadania – ca=o>ci&
„ O ksi'/"ciu Palemonie.....”
„ O ksi'/"ciu Borku............”
„ O ksi'/"ciu Montwile......”
„ O ksi'/"ciu Vikincie.....”, itd.
Kronikarz rozpoczyna opowie>: o wybranej osobie i ci'gnie j' do
ko<ca. Nie wtr'ca innych, wa/nych rzeczy, zdarzaj'cych si" w
mi"dzyczasie – jak w /yciu.
864 Daty. Kronika nie operuje systemem dat poniewa/ oparta jest
na wspomnieniach, ustnych przekazach sprzed 150÷200 lat. Oma-
wiany okres charakteryzowany jest tylko&
„Czasu panowania Montwi=owego...”,
„Panuj'cy wielki ksi'dz Vikint w ziemi ?mudzkiej
a Erdivil w Nowogr[dku...”
„B"d'c na ten czas carem Zawolskim imieniem car Bolokai...”.
Czasy pisania tej kroniki by=y ju/ odleg=e ]“1480”\, /e tak niewiele
wiedziano o Witenie †1315, twierdz'c, /e zmar= ze staro>ci, a jego
synem by= Iedimin, co tym razem by=o b="dem, opartym na domy>le
– wpasowanie genealogii do dziej[w.
P[{niejsi, sk=onni do tragizowania dziej[w, utrzymywa: b"d',
/e Witenes zgin'= od pioruna †1315, a Gedimin od uderzenia po-
ciskiem podczas obl"/enia Wielony.
866 Dzieje a pokolenia. Zebrane w kilku miejscach informacje pisarz
po='czy= w ca=o>: w ten spos[b, /e utworzy= ga='{ genealogiczn'
czyni'c jednego ojcem drugiego, wnukiem trzeciego, prawnukiem
czwartego, itd.
Ludzie ci niekoniecznie byli w takich stopniach pokrewie<stwa, cz">:
z nich /y=a sobie wsp[=cze>nie. Wraz z takim podwieszeniem, czy
te/ przesuni"ciem w pion, przesun"=y si" tak/e w pion wydarzenia
ludziom tym przypisane. Wsp[lne wydarzenia, jak bitwa czy wypra-
wa, musia=y – w tym uk=adzie – zdarzy: si" tyle razy, ile razy tych
ludzi podwieszono, jednego pod drugim.
Cho: akcja ca=y czas przesuwa si" do przodu po pokoleniach,
autor wci'/ drepcze w czasach najazd[w tatarskich ]1240(41–
1258(59–1287(88\....
Podwieszeniu sprzyja=y r[/ne szczeg[=y, zapomniane przez jed-
nych, a pami"tane przez drugich.
Gdy historia toczy si" po dw[ch torach r[wnocze>nie&
• po pokoleniach ]ojciec ˘ syn ˘ wnuk\ i
• po torze czasu ]wg kalendarza, np. 1250 ˘ 1280 ˘ 1310\,
kronikarz zerwa= ten zwi'zek w niezamierzony spos[b. Gdy akcja
przesuwa si" do przodu po pokoleniach, w czasie cofa si" co 2–3
pokolenia, rzuca nami w odleg=' przesz=o>:, do czas[w Algimunda,
/yj'cego na pocz. XIII wieku.
Imiona Algimunda, Wikinda i Trojnata powt[rzy=y si", wszyscy oni
z XIII wieku, wg {r[de= pisanych na bie/'co, dziej[w im przypisa-
nych i genealogii.
868 Genealogia. Kronikarz ca=' genealogi" rozwi'zywa= w my>lowy
spos[b, nie na schemacie-rysunku. St'd te/ inny, logiczny b='d& w
czasie gdy z rodu Palemona /yje 11-ta generacja ]Wojse=k, Ard-
wid, Wikind, Trojnat\, z rodu Dorsprunga zaledwie od pierwszej do
czwartej ]Zywibund – Swintrog\.
Obaj, Palemon i Dorsprung mieli /y: w tym samym czasie,
Dowszprung – ok. 1245, Aleman – ok. 1254.
870 Bogactwa. Wynik dzia=ania czasu i sytuacji materialnej Litwin[w&
• po zwyci"skiej bitwie nad Jasio=',
Skirmunt obdarowuje Kukowoita&
„...niezliczon' wielko>ci' dar[w z=ota i srebra...”
• po zwyci"skiej bitwie za Mozyrzem na rzece Okuniewce,
Tronat nabra=&
„...dobytku wielkiego, z=ota, srebra, kamieni,
pere= i szat dobrych...”
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
KRONIKI
• po zwyci"skiej bitwie pod Mogiln',
Mindowg(Ringolt powr[ci= z&
„...dobytkiem z=ota, srebra i skarb[w...”
Pierwsz' bitw" stoczono z Rusinami, dwie ostatnie z Tatarami. W boju z
Rusinami pobito Mstis=awa Romanowicza, z +ucka i Pi<ska, syna Dani=y
wo=. †1264, wn. Romana †1205.
Tatarzy akurat wyprawili si" na >ci'gni"cie podatku.... Nie wie{li ze sob' na
tak' wypraw" skarb[w, z wyj'tkiem drobnej, osobistej bi/uterii.
Po bitwie zbierano porzucony or"/, zdzierano szaty z poleg=ych i
ewentualne ozdoby. Przedmioty te mia=y du/e znaczenie dla zwy-
ci"zc[w, a skarby to sprz"t kuchenny ]˚Znacz. s=[w, nr 1680\ kt[re
kronikarz zamieni= po wiekach na z=oto i srebro.
Autor czyta= ruskie latopisy ]tak#\, zanim przyst'pi= do dzie=a pisania
Kroniki Litewskiej. Stamt'd pomys= zaczerpn'=, powrot[w w domowe
progi... ze skarbami.
872 Parafrazy. Pisarz zajrza= do wo=y<skiej letopisi Dani=owicz[w,
kt[r' nazywa rusk' kronik', wie /e Trojden „...gorszy by= tym zie-
miom i okrutniejszy ni/ Antioch Surski, Herod Jeruzalemski i Neron
rzymski” – zdanie charakterystyczne dla tego latopisu. Antioch Surski
]tak w oryginale\ – Antioch Syryjski.
Z wo=ynskiej, za kt[r' Ipatiewska&
„Posem 'e. Naha knœ'iti v Litv≠. \kaannyi bezakonnyi
proklœtyi i nemlstvyi troideni. ego'e bezakonπa ne mo-
goxom spisati. srama radi tak bo bœwe bezakonnik; ≥ko i
Anti\x sourskπj, Irod= πerslimskyi. i Neron= Rim=skyi.”
]wo=., Ipat. z niewielkimi zmianami, 0001-02-869\.
Tu znalaz= te/ okoliczno>ci >mierci zabitego Mindowga. Na jej pod-
stawie utworzy= dwie nast"pne parafrazy, dotycz'ce&
• Trojdena, zabitego 1282 w bitwie z Polakami, ko=o Drohiczyna
nad Bugiem,
• Narimunta, zabitego 1347 w bitwie z Krzy/akami, nad rz.
Straw' ]Sterawa, Sternawa – j. ros., Strebe – wg Prus[w\.
Narimund
• Narymund i Dowmont mieli /ony, rodzone siostry
]jak Mendog z Dowmontem\,
• c[rki Inflanczyka Flandry ]jak Mendog z Dowmontem\,
• pogrzeb /ony Dowmonta ]jak Mendoga\,
• Dowmont zatrzymuje /on" Narymunda
]jak Mendog Dowmontowi\,
• Narymund zwo=uje braci, oblega zamek Dowmonta
]parafraza wypadk[w z Rajgrodu 1281(83\,
• Dowmont ucieka do Pskowa, gdzie zostaje kniaziem ]jak 1266\.
Trojden
• chciwy w=adzy brat Trojdena – Dowmont –
]mimo /e by= kniaziem w Pskowie\
nasy=a sze>ciu pacho=k[w ]przestawienie IV – VI\,
• kt[rzy zabijaj' Trojdena id'cego do =a{ni ]jak Trojnata – Trenat" 1264\,
• do w=adzy dochodzi Dowmont ]morderca, jak Trenata po Mendogu\,
• na kr[tko, oto syn Trojdena – Rymunt –
]$, prawdop. to/samy z Romundem\
kt[ry by= mnichem ]jak Wojse=k\,
ci'gnie z wojskiem, by pom>ci: >mier: ojca ]jak Wojse=k\,
• Dowmont ginie w potyczce
]1283, wskazuj'ce na Mendoga 1263\,
• lecz co zrobi: z Rymuntem, kt[ry nie panowa= po Trojdenie,
jak Wojse=k po Mindowgu.
Ano, Rymunt wskazuje na Witenesa i wycofuje si" z politycznego /ycia.
Wraca do klasztoru, gdzie w zaciszu ko<czy /ycie.
Wskazuje na Witenesa – wpasowanie nast"pstw do wypadk[w ju/ znanych,
bo ujmuj'c rzecz og[lnie, Witenes panowa= po Trojdenie. Dowmont–Dow-
mont mia= zgin': w potyczce, 1283, wskazuj'cy na Mendoga †1263, Wi-
tenes w=ada na pewno po 1290, tymczasem by=y Dowmont nalszcza<ski,
umiera ze staro>ci 1299.05.20 wg kroniki pskowskiej, pisanej w[wczas na
bie/'co.... Popl'tanie wszystkich okoliczno>ci. W ten spos[b zatar=a si"
>mier: Trojdena.
Parafrazy zauwa/yli m.in. Joachim Lelewel 1839, J[zef Ignacy
Kraszewski 1847 i Aleksander Barbaßev 1888. Parafrazy te dalej
nazywa: b"d"& Mindowg–Trojnat–Trojden–Dowmont–Narymund.
 KRONIKI
874 Herby. Jak w rusko-rosyjskich latopisach, powsta=ych w latach
1450÷1550 ]przy kopiowaniu orygina=[w\, dbano o dostawianie
patronimiki i tytu=[w w=adcom od X wieku, tak tu zadbano o syste-
matyczne powtarzanie kto jakiego by= herbu.
Litewscy kunigasowie mogli posiada: znaki, kt[re by=y im przypi-
sane na sta=e; wizerunki malowane na tarczach – wzornictwo po
du<skich wikingach, utrwalone w sztuce ludowej.
Uderzaj'ca podobizna Pogoni znajduje si" w ksi'/ce Jensena Ole
Klindta „Le Danemark avant les vikings”. 0314-00-139
Lecz znaki te nie mia=y na codzie< praktycznego znaczenia.
Dopiero po Unii Litwy z Polsk' w Horodle 1413.10.02 podczas kt[rej grupka
ochrzczonych Litwin[w naby=a herb[w – zdano sobie spraw" z wagi herbowej
przynale/no>ci. Zacz"to wi"c z up=ywem czasu odtwarza: stare wizerunki,
utrwala: istniej'ce i piel"gnowa: je. St'd te/ trudno jest ustali: pocz'tki
u/ywania litewskich herb[w.
Nale/y stwierdzi: jednak, /e chocia/ znaki te mog=y by: u/ywane
ju/ w XIII wieku, nie by=y one u/ywane w sensie podanym przez
Kronik" i to jest kolejn' przes=ank' na ustalenie czasu jej powstania
– po Unii w Horodle 1413.
876 Wskaz[wka. Kronikarz wprowadzi= te/ do litewskich dziej[w XIII
wieku osoby z Po=ocka i Smole<ska& Borys z synem Rochwoldem
zwanym “Wasilem” i wnukami& Hlebem i Praxed'. Wszyscy oni /yli
w X÷XII wieku. Wprowadzenie nie bez powodu – pisa= Litwin, na
Bia=orusi, maj'cy zwi'zek ze Smole<skiem, by: mo/e – Sopieha,
pisz'cy 1471÷1488 – potomek Narymunda †1348 zwanego “Hlebem”–
osoba najbardziej zainteresowana ]Spisok gr. Krasi<skiego\.
Jest to pierwsze wskazanie na protoplast" Kroniki Litewskiej.
878 Rzeczy cenne w tej kronice
• Genealogia litewskich w=adc[w wywodzi si" od ludzi,
kt[rzy dotarli w te strony =odzi' ]“statkiem”\,
og[lnie – przybyli drog' morsk'.
• ?mud{ od “mno/enia”, o Litwie w tym czasie nie s=ycha:,
od czego to, brak etymologii.
“Rzymianie” ]Niemcy\, kt[rzy przybyli na Litw" statkiem zdobyli si"
na gest pod adresem Polak[w, czerpi'c z j"zyka polskiego s=owo
dla ?mudzi, nie z /adnego innego, np. w=oskiego...
J"zyk polski bliski by= sobie pisz'cej Kronik" Litewsk'.
• Nazwa ?mud{ utar=a si" dopiero po zasiedleniu tych stron
przez legendarnych przybyszy. Niezmiernie to istotne,
bo wskazuje /e jest to wyraz obcego pochodzenia.
?mud{(?m[d{ — smuds ]b=oto\ — mud }m˙d| ]b=oto\
j. polski j. du<ski j. angielski
• Og[lny kier. ekspansji – Po=udnie, po naje{dzie Tatar[w 1240.
• Bitwy i potyczki o kt[rych nie wspominaj' ruskie kroniki poniewa/
by=y dla nich przegrane& nad rzek' Jasio=', Okuniewk',
pod Mogiln' nad Niemnem ]z Tatarami\ i odbicie Po=ocka.
• Miejsce rezydencji Trojdena – Rajgr[d.
Niezwykle wa/ne dla ustalenia przyczyn jego >mierci.
• Nazwy osobowe& Erdwil, Krimunt, Vikinth, Pisimont, Okimont,
Rinkolt, Svintroh, Trab, Tronat, Trojdzie<, Dowmont, Dowsprung.
W dane, zaczerpni"te z wo=.-Ipat. latopisu, pisiec wpl[t= imiona
wzi"te... nie wiem sk'd, by: mo/e z tradycji, folkloru, nazw miejsc
]wzg[rz, drzew\, legend litewskich. Dla wieku z nich Kronika poda=a
w=a>ciwe, b'd{ przybli/one stopnie pokrewie<stwa. Przy tym, kroni-
karz podwiesza= jednych pod drugich ca=ymi ga='zkami genealogicznymi,
co u=atwi=o mi rozbicie jednoitego bloku kilkunastu pokole< na kawa=ki, gdy
zorientowa=em si", /e tak musi by:.
880 Machinacje. Dwa elementy zadecydowa=y o olbrzymiej /ywot-
no>ci tej ga="zi kronik w litewskim dziejopisarstwie& narodowy cha-
rakter dziej[w i rzymskie pochodzenie litewskich kunigas[w.
Skarby ]sprz"t kuchenny\ to z=oto, a Rzymianie ]Niemcy\ to staro-
/ytni Italianie – staro>: rodu nabra=a znaczenia. Por[wnano&
Rzymianie kunigasy litewscy
palili cia=a zmar=ych............... palili cia=a zmar=ych,
czcili eskulapa z w"/em........ czcili w"/e,
>wi"te gaje............................. >wi"te gaje,
wieczny ogie< westwalek....... wieczny ogie< wejdelotek,
grzmi'cy Jowisz.................... Perkun – b[g grzmot[w,
herby& Centaur....................... Pogo< ^ pop"d ¯ o-gon(p"d
]po='czenie konia ]ko< plus je{dziec
z cz=owiekiem\ herb Litwy\,
Kolumny................................. Kolumny,
Ursyn ]nied{wied{\................ Nied{wied{ – herb ?mudzi.
Kilka najstarszych nazw dozna=o kosmetyki, nie Aleman lecz Pa-
lemon, dziwaczny skr[t od Publius Libo herbu Kolumny& Pale¶mon
]`mny\; Prosper Cesarinus herbu Kolumny. Z czasem dorzucono&
nie Dowsprung lecz Julian Dorsprungus ]M. Stryjkowski, 1582\.
Czas przybycia na ?mud{ nastr"czy= wi"cej k=opot[w&
• stronnicy Sulli uchodz'cy przed Mariuszem,
• zwolennicy Pompejusza uchodz'cy przed Juliusem Caesarem,
• uciekinierzy przed Neronem ]57 rok po Chrystusie\, wersja ok. 1480,
• uciekinierzy za Attyli ]401 rok,\, wersja ok. 1525,
• najazd W"gr[w za panowania Berengariusza ]924 r.\, wersja 1650.
Im p[{niej kronika pisana – tym przybycie coraz bli/ej XIII wieku; wraz ze
wzrostem poziomu my>lowego, zauwa/aj'cego naiwno>: legendy.
Chocia/ sto lat dla ludzkiego /ycia jest ogromn' rozpi"to>ci' czaso-
w', z perspektywy wiek[w tego tak bardzo nie wida:. Jak w rosyj-
sko-ruskich latopisach, gdzie po legendarnym Potopie niemal/e
natychmiast nast"powa=y dzieje Ruryka i Askolda z Dyrem, tak w
Kronice Litewskiej, po Julianie Dorsprungusie niemal momentalnie
nast"powa=y dzieje XIII wieku.
Kronikarz nie troszczy= si" o dok=adno>: fa=szerstwa. Czytaj'c
histori" Rzymu, cytowa= j' niezbyt dok=adnie&
Augustus ˘ Tyberius ˘ Agius ˘ Klaudius i syn jego Neron ]Neron
by= adoptowanym, Agius ^ Gaius Caesar, zwany Caligul'\.
Wkr[tce ujrza=a >wiat=o nowa wersja – uciekinierzy za Attyli 401 r.
]r"kopis kniazi[w zas=awskich i Spisok Bychowca\.
Maciej Stryjkowski 1582 kt[ry zebra= kilkana>cie kronik, by= bardziej
gorliwy. Uzna= za stosowne wzmocni: rzymskie pochodzenie nazw&
• Litwa................. ¯ l*Italia,
• Romowe........... ¯ Roma nova,
• Liba i Libawa.... ¯ Publiusa Libo
• Ejrago=a........... ¯ Erraoscolae.
Wojciech Koja=owicz 1648÷1658 zmniejszy= za> r[/nic" 1200 lat
do... tylko 300. Julian Dorsprungus przyby= – wg niego – na Litw"
roku 924, za czas[w najazdu W"gr[w. W zwi'zku z tym, Zywibund
b"dzie nie synem, lecz wnukiem Dorsprungusa.
Dorsprungus urodzi=by si" oko=o 900 roku ]by przyby: na Litw" 924,
Zywibund /y= 1245 – ludzie musieliby /y: po 150 lat i w ostatniej
chwili p=odzi: dzieci.
Syn Dorsprungusa, nieznany Koja=owiczowi z imienia, b"d' tacy,
co ponumeruj'; Zywibunda ¡ nazw' ojcem Zywibunda ™; w>r[d
nich T. Narbutt 1847 oraz J.I. Kraszewski 1847.
882 Poszczeg[lne dzie=a r[/ni' si" od siebie nieco, nie w ka/dym
egzemplarzu mo/na znale{: to, co tu poda=em, lecz ze wszystkich
przebija taki duch uj"cia.
J[zef Wolff 1895 nazwa= ten kierunek Kronik' Litewsk', do>: trafnie,
i ja ten tytu= utrzyma=em.
Do Latopisu Litwy nale/' jeszcze opowiadania bez Palemona&
• Akademiczeskij spisok ]poz. lit. 0001-17.3\
• Supra>lskij spisok ]poz. lit. 0001-17.2\
• Wile<skij spisok ( Letopisec Awraamki ]0001-17.5\
• S=uckaja letopis 1395÷1445 ]poz. lit. 0001-17.2, 0001-35.3\
Uwarowskij spisok ( S=uckaja ]poz. lit. 0001-17.2, 0001-35.3\
• Litowskomu rodou poczinok ]poz. lit. 0001-17.6\
884 Ignacy Dani=owicz †1843, pisz'cy ok.1830÷1840 zna latopisec
supra>lski pt. “Supraslskaja rukopis* soder/aßçaja Nowogorodskuju
i Kijewskuju sokraszczennyja letopisi”.
Latopis sk=ada= si" z dw[ch cz">ci&
Cz">: ¡. Latopis nowogrodzki “Poçatok Ruskoj zemli kako priidoßa
S=owianie plemeni Jafetowa i seli na Ruskoj zemli po rekam...”,
obejmuj'cy lata 859÷1382.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.

Cz">: ™. “Kratkaja Kijewskaja letopis ot naça=a Zemli Ruskoj do
1516 goda.”
Wed=ug Dani=owicza, przed=u/acz cz">ci ¡ /y= prawdop. ok.
1330÷1382, za> cz">ci ™ ok. 1491÷1516. W 1543 ca=o>: by=a
w=asno>ci' klasztoru bazylia<skiego supra>lskiego, w obwodzie
bia=ostockim. Latopis ten wyda= ksi'/" Micha= Andrzej Obole<ski
w Moskwie 1836. 1085-01-59(60 Oko mi nie drgn"=o, gdy zobaczy=em
podkre>lone wy/ej dane. Wiedzia=em bowiem kto si" za tym kryje – kto jest
autorem kopiowania. Byli to Sapiehowie& Iwaszko Sope/yc i Bohdan
Semenowicz Sopeha – braci pisz'cych 1475–1516, obu pisarzy.
Sapiehowie pochodzili od Narimunda, podobnie jak i Radziwi==o-
wie. Radziwi==owie przechowywali wa/ne dokumenty Litwy, mieli
te/ w posiadaniu stary latopis, dochodz'cy do 1206, w nim dzieje
kijowskiej Rusi. Jest to pierwsze wyja>nienie i wskazanie na auto-
r[w odpisu.
886 Inna ga='{, powsta=a ok. 1475, o bardziej rosyjskim zabarwie-
niu. Co za tym idzie, nie bez z=o>liwo>ci ]wracamy do punktu 852\.
890 W latach 1475÷1520 powsta=o szereg kopii. Dok=adniejsza anali-
Z tej ga="zi kronik m.in. czerpa=a wiadomo>ci Woskresenskaja
letopis 1541 i Nikolaj Karamzin 1766֠1826 Рautor 12-tomowego
dzie=a pt. Historia pa<stwa rosyjskiego.
Wed=ug tej ga="zi, protoplast' litewskich w=adc[w by= Chwost
]ogon\, jego syna – Wida – ludzie “Wo=kiem” zwali ]wilkiem\, a
Witenec by= kniaziem zbieg=ym z niewoli tatarskiej. Gedymin by=
u niego parobkiem, czyszcz'cym konie ]rab, koniuch\. Po >mierci 892 W ko<cu wszystko to wymiesza=o si". Oko=o 1520 autorowi
swego pana, o/eni= si" z jego – star' ju/ – /on' i mia= z ni' jesz-
cze “siedmiu” syn[w ]siedmiu – por. 782\. Wida:, nie by=o innych
pretendent[w do w=adzy.... Do grupy tej nale/'&
• Litowskomu rodou poczinok ]0001-17.6\
• Rodstwo welikich kniazei Litowskich – Litowskomu rodou poczinok,
po dwa dokumenty o identycznej nazwie ]0001-17.17 i 17.18\
• Rodos=owie wlkch kniazei Litowskago knia/estwa ]0001-17.12\
• Rodos=owie welikich kniazei Litowskich ]0001-17.21\
• Naça=o gosudarei Litowskich ]0001-17.19\
• Preds=owie o welikich kniazech Litowskich ]0001-17.20\
Wszystkie te dzie=a pochodz' z lat oko=o 1475÷1520. W odr[/nieniu
od poprzedniej ga="zi, nie ma tu Palemona, Dowsprunga z Zywibundem i
Rzymian jako protoplast[w lit. kunigas[w, lecz stopniowo ukierunkowuj' ich
pochodzenie na Ruryka i Askolda z Dyrem ]864 r.\.
888 A. Jak w Kronice Lit., w miar" kopiowania coraz wi"cej b="d[w&
Origo Rodstwo
• Proxa zostaje w ko<cu.......... Jaroßk'
• Smydsten zostaje w ko<cu... Hnupynem
• Woydilo zostaje w ko<cu....... Woini=em
• dwie r[/ne osoby& Czuczyk Lyszycza i ?ibinda
zostaj' w ko<cu Kokuczok i Lisica ibintja,
• za> po=amani na kole Widimund i Butrim zostaj' w ko<cu...
oszcz"dzeni.
B. Jak w kronice Litewskiej, tu tak/e, pierwsze pr[by s' niezbyt
udane, nie dopracowane, luki; nast"pne za> staranniejsze.
C. Jak w Kronice Litewskiej, tak i tu, pierwsze informacje s' p=ytkie
]od Witenesa\, im p[{niejsza kopia – tym g="biej w zamierzch='
przesz=o>:.
Genealogia w “Origo” 1431(45 od >mierci Gedimina †1341, to jest,
od podzia=u ziemi mi"dzy jego syn[w, a w “Rodstwie” z ok. 1500
a/ do Wo=odimera Swiatos=awicza 980֠1015 ]im p[{niej pisana,
tym dalej w przesz=o>:\.
Pierwsze egzemplarze wspominkowe, niezbyt udane – nast"pne
bardziej dba=e. Do pierwszych, wnosz'cych nowe tre>ci poza “Origo
regis...” nale/y&
• Litowskomu rodou poczinok – zaczyna od Chwosta ]XIIIw.\
• Rodstwo welikich kn. Litowskich – zaczyna od Witena †1315,
• Nacza=o gosudarei Litowskich – od Rostis=. Rogwo=od. ]XII(XIII w.\.
S' w nich wyra{ne b="dy genealogiczne i braki. Z up=ywem czasu
poprawiono genealogi" i wyd=u/ono, uzupe=niono luki&
• Litowskomu rodou poczinok – Edinman synem Witena,
• Rodstwo welikich knjazei Lit. – Skirgai=o s. Gedimina †1350,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
KRONIKI
• Nacza=o gosudarei Litowskich – Projden zamiast Trojden
]rosyjskie  ,  , r"cznie pisane$\.
Pierwowzory te powsta=y dawno po >mierci Gedimina †1341 i jego
bliskich potomk[w †1350÷1440, tj. powsta=y w latach 1475÷1480, gdy
niewiele pami"tano ju/ o pochodzeniu wielkiego ksi"cia.
Gedimin przesta= by: w ko<cu synem Witena, rabem i koniuchem
zosta=. Poprawiono genealogi" – pogorszono pochodzenie ]pros-
tak\. Uzupe=niono te/ o boczn' ga='{ Wida “Wo=kiem” zwanego i
o Mindowga z synami ]XIII wiek\. Uzupe=niono braki&
Rodstwo ]0001-17.18\ poda=o syn[w tylko od drugiej /ony ]nie
przeszkodzi=o to przemiesza: ich\, w Rodos=owiu ]0001-17.12\ s'
ju/ synowie od dw[ch /on. Itp.
Nacza=o gosudarei Litowskich 0001-17.19 jest pierwowzorem tylko w pew-
nym sensie. Zawiera bowiem charakterystyczne „Bo/im popußçeniem” gdy
Litwini bili si" mi"dzy sob' 1263(64 – oparte na informacji z wo=y<skiej ltpsi,
opisuj'cej dzieje lat 1205–1292. Tylko w odniesieniu do Gedimina Nacza=o
jest orygina=em, podaje nowe tre>ci.
za wskazuje, /e niekt[re z nich pisane by=y na podstawie kilku r[/-
nych {r[de=, nie zawsze naj>wie/szych dat' ich powstania i /e
niekt[re z nich nie przetrwa=y do naszych czas[w. Kt[re powsta=y
z kt[rych – zaznaczy=em na schemacie. Na dok=adniejsze uzasad-
nienie miejsca tu nie ma – Szkice....
Preds=owia ]0001-17.20\ znane s' teksty powsta=e na podstawie&
• Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie,
• Nacza=o gosudarei Litowskich,
• oraz wersje Origa z uzupe=nieniami, pocz'tek kt[rym da=o&
– Rodstwo welikich kn. Litowskich.
Wcze>niejsze przejawy mieszania si"(zaz"biania informacji
]Wig. ^ Wigant; Fed. ^ Fedor\&
• Rodstwo wlkch kn. Lit. 0001-17.18 jest Wig., brak Fed., brak Minigai=y
• Rodstwo wlkch kn. Lit. 0001-17.17 jest Wig., brak Fed., jest Minigai=o
• Naça=o gosudarei Lit. 0001-17.19 jest Wig., brak Fed., jest Minigai=o
• Rodstwo wlkch kn. Lit. 0001-17.12 jest Wig., brak Fed., jest Minigai=o
W Rodstwie ]0001-17.18\ Minigai=y brak, bo jest pierwowzorem
]niedopracowania rzecz' charakterystyczn' pierwowzor[w\. Jest za
to Iwan Ostro/skij w>r[d braci Jagai=y.... Z Rodstwa korzysta= Nikolai
Karamzin †1826, st'd Iwan Ostro/skij w jego pracy, ten sam b='d.
Rodstwo znane by=o autorowi Woskresenskiej letopisi 1541, s' na
to pewne przes=anki, zna=, lecz niezbyt go zasugerowa=o.
894 Luki i uzupe=ninia, b="dy, pierwotno>: i wt[rno>:
Woskresenskaja ltps 1541
➛
Latopis Ody<cewicza 1519
➛Spisok grafa Raczinskago “1515”
➛
➛
S=uckaja letopis “1485 ±5”
➛
Supra>lski “1430(40”
Akademicki “1428(35”
S=ucki latopis ma psuty tekst i nazwy w=asne; Spisok grafa Ra-
czinskago ma je w=a>ciwe lub bardziej poprawne. Zakrawa wi"c,
/e Spisok grafa Racz. jest bardziej pierwotny ]b="dy i opuszczenia
typowe odpisom\. Takie jest pierwszy wniosek, i... z b="dem.
Spisok grafa Racz. ma bardziej poprawny tekst i nazwy w=asne, bo
oparty jest na Akademickim i Supra>lskim, oba starsze od S=uckiego.
S=ucki latopis jest wyj'tkowo nieudan' kopi' swego pierwowzoru
– Supra>lskiej letopisi, pisanej przed 1440 ]“1440”\.
Na s=uckiej kopi latopisu opar= si" Hregory Iwanowicz Ody<cewicz
1519. C[rka ksi"cia Andrzeja Ody<cewicza, nieznana z imienia, by=a /on'
Zygmunta †1440.03.20, kt[ry z kolei by= rodzonym bratem Witofta †1430 –
wielkiego ksi"cia Litwy ]poz. lit. 0190\.
S=uck' letopis, pisan' 1485 ±5, wyda= Aleksandr Popow w 1854,

a Ody<cewicza, pisan' 1519 – Ignacy Dani=owicz w 1827 roku.
R"kopis przepisany 1519, dla kniazia Symeona Ody<cewicza.
896 W Spisoku grafa Raczinskago s' luki z wyra{nym celem na
uzupe=nienie nazw w=asnych& imion i geograficznych. Ale tekst jest
bardziej zrozumia=y, mniej w nim b="d[w.
Przy wyliczaniu braci Jagie==y jest wolne miejsce. Pisiec bezb="dnie
wyliczy= 11-tu, 12-go zapomnia= ]Wiganta\.
Przy opisie >mierci brata Skirgie==y pod murami wile<skiego, Krzy-
wego Grodu, podaje& „a do Vilny pryslal= v tot= has= ko-
rol; polskπi starostu svoego Lœdskogo pana...” By: mo/e, i
tu by=a luka, kt[rej nie przysz=o mu p[{niej zape=ni:. Starost' tym
by= Klemens Moskorzewski, wys=any do Wilna w 1386, namiestnik
kr[lewski, zabitym bratem za> Korygie==o †1390.
Latopisy, S=ucki i Ody<cewicza maj' wsp[=ne cechy, >wiadcz'ce, /e
jeden z drugiego by= przepisany, g=[wnie opuszczenia i zepsute zapisy,
kt[rych np. nie ma w Latopisie grafa Raczy<skiego, opartego na Supra>l.
Gdy Jagie==o daje Po=ock Skirgielle, a Po=czanie tego/ ostatniego
nie przyjmuj'; natenczas Jagie==o wysy=a Skirgie==" z wojskiem
przeciwko niepos=usznym. W miejscu tym nast"puje opuszczenie
tekstu, tak w latopisie S=uckim, jak i Ody<cewicza, gdy/ w “Origo
regis” czytamy w dalszym ci'gu& et ex alia parte magister Livoniae venit
cum suo exercitu contra Poloczko.
W Spisoku grafa Raczy<skiego czytamy& i mistr nemeckπj po-
wlet; N≠mcov; na pomoh; dobyvaty goroda Polocka.
Inny fragment, Jagie==o wypuszczony na wolno>: od Kinstuta(Keystuta
ucieszy= si", gdy odwiedzi= go Witoft. Tu, w Latopisie S=uckim i Ody<-
cewicza nast"puje miejsce zepsute, gdy w Spisoku grafa Raczy<-
skiego czytamy jasne i zrozumia=e zdanie& i na tyxm≠st; dast;
knœz; velikπj Œkgeilo prysœgu knœz[ velikomu Kestut[
i synu ego Vitovtu na tom=, wto nikoly neprotivitisœ
ani stoœti protiv ix= a zav'dy u ix= byti povolnosti.
0732-00-11 W Latopisie Ody<cewicza&
I kniaz* weliky Jahai=o, welikomu Witowtu, i diadi swojemu welikomu kniaziu
Kestutiju }co$|& szto nikoli protiwu jego nestojati... 0170-00-33.
W sprawie glejtu bezpiecze<stwa, w latopisach S=uckim i Ody<ce-
wicza tekst w tym miejscu jest zepsuty, gdy Spisok grafa Raczy<-
skiego ma tekst jasny& „I jeszcze knia{ wielki Witoft rzecze kniaziowi opisane w Ltpsie Ody<cewicza 1519, poz. lit. 0170-00-45,46.
Jagaile& po>lij bracie jeszcze do kniazia wielkiego Skirgai=y, by i on Pod rokiem 1392, Woskresenska zawiera such' wiadomo>: o na-
da= przysi"g" kniaziowi wielkiemu Kestutowi ojcu naszemu, i/by jemu
by=o przyjecha: czysto ]bezpiecznie\ i tak te/ odjecha:, i by ]Skir-
gie==o\ da= nam przysi"g" od siebie.” Odszed=em tu od j"zyka
orygina=u. W latopisie Ody<cewicza, Witoft zwr[ci= si" do Jagai=y&
„...jeszcze brate poszli Skirihaj=a, sztoby on i ja a wczynilibychom
prawdu, otcu swojemu...” 0170-00-37 Witoft przysi"g" swemu ojcu$
Po co$
W bitwie nad Wilj', 1390, w Spisoku grafa Raçinskago bez miejsca,
S=ucka uzupe=nia Veiwiwki ]popr.\ Ody<cewicza „... na miestie
naricajemie Wejszczuszky,” ]z b="dem\. 0732-00-16; 0170-00-45
Spisok grafa Raczy<skiego o 1390, /e „... knia{ Skirgie==o, nie mog'c S=ucka& „...i ouhiti... mnogimi darami.” 0732-00-19
stawi: czo=a Witoftowi i litewskie ziemie utrzyma:. I p[jdzie knia{
wielki Witoft z niemieckimi si=ami do Wilna.” W S=uckiej i Ody<-
cewicza miejsce to jest zepsute, bo nie wiadomo kto do Wilna
poszed=& „Ujrzy kr[l i knia{ wielki Skirgie==o, jako ju/ im niemo/liwe w latopisie Ody<cewicza z 1519.
jest utrzymanie litewskich ziem przed wielkim kniaziem Witoftem z
niemieckimi si=ami, p[jdzie do Wilna.” 0732-00-11
Spisok grafa Raczy<skiego z 1515(18, /e w Wilnie 1390 zabito 898 Pro-rosyjska ga='{, powsta=a ok. 1475 na bazie Latopisu
„Skirgie==y brata, Olgerdowicza ]kniazia\”, a latopis Ody<cewicza
1519, /e zabito samego Skirgie==" ]otruto go w 1397\. Spisok grafa
Raczy<skiego donosi, /e przy zdobywaniu Krzywego Grodu w Wilnie
1390 ]na wynios=ym miejscu; kriw, krew – u(wz-niesienie\
„...Skirgailova brata Olkgirdovha ubili. A korolœ pol;sko-
go byla zastava lœdskaœ na vy'wom= gorod≠ i nepustili
knœzœ u gorod=.” Imienia nie podaje, by= nim Korygie==o, a latopis
Ody<cewicza 1519, /e „...nemci ubisza kniazia Skirhai=a Olhirdowicz,
a Ljadskoj zastawe wo wysokom horode tohda suszczi, i nepustisza
wo hrad kniazia Korhaj=a.” 0170-00-45
Bli/ej pierwowzoru& w Supra>lskim “1440”, S=uckim “1485” i Ody<-
KRONIKI
cewicza 1519 – poprawnie – Ros=awl, 1392, ale w spisoku grafa Raczy<-
skiego 1515 istnieje – z b="dem – gr[d Zas=awl. 0732-00-13
B="dy s' cech' odpis[w, ale nie tym razem, bo Ody<cewicz mia= kilka
r"kopis[w, z kt[rych korzysta= – przebiera= w nich dane.
S=uck nad rzek' S=ucz, a Zas=awl u {r[de= rz. Swis=ocz.
Zas=awl odleg=y od S=ucka o 115 km w linii prostej, Ros=awl – o 372 km.
Na S=uckiej letopisi “1485” opar=a si" Woskresenskaja ltps 1541.
Pod rokiem 1386 Woskres. zamieszcza b="dn' wiadomo>: o chrzcie
i >lubie Jagie==y, /e Jadwiga ]¿1373–†1399.07.17\ by=a c[rk' Kazi-
mierza Wielkiego ]¿1310–†1370.11.05\. Jadwiga by=a c[rk' Ludwika
¡, kr[la Polski i W"gier& „...i 'enisœ tamo a ponœ korolevnu
Kazimerovu doh; Edvigu, i tamo krestisœ v Rimsku v≠ru...”
– przytoczy=em za A. Prochask', 1890 ]nie mam do niej obecnie
dost"pu – pisa=em w 1993\& „Korola Kazimira w≈iwote nesta=o,
sinow wnego neby=o, tolko odna doçka, imenem Jadwiga. I naçaßa
Lachowe s=ati s Krakowa ko kniaziu welikomu Jagai=y, daby prinia=
kreßçenija starogo Rima...” Ostatnie oznacza, /e by= tak/e Nowy
Rzym – Konstantynopol, metropolia prawos=awnej wiary. Dalej, /e
Jagie==o “... pojecha= do Krakowa u ‘Ljadskiej ziemi’, tam/e sam
ochrzci= si"... i poj'= za siebie kr[lewn" Jadwig"... i odt'd pocz'=
chrzci: Litw" w =aci<sk' wiar".” Prochaska wywnioskowa=, z b="dem,
/e by=o odwrotnie – Latopis litewski opar= si" na Woskresenskiej, ale infor-
macj" przerobi=. 0732-00-17 B='d& Jadwiga c[rk' Kazimierza istnieje
we wszystkich wersjach Latopisu Litwy – wg mej wiedzy w 2009 –
zdanie to maj'& Akedemicki, Supra>lski, S=ucki – Woskresenskaja
mog=a czerpa: ze S=uckiego, ale niekoniecznie.
S' i inne, charakterystyczne wyrazy i zwroty, >wiadcz'ce o wsp[l-
nocie Woskresenskiej ltpsi od S=uckiej.
Pod rokiem 1392 Woskresenskaja podaje wiadomo>: o przybyciu
do Moskwy metropolity Kipriana i o zam'/p[j>ciu ksi"/niczki Zofii
]†1453.06.15, c[rki Witofta †1430, przyp. J.D.\ – za w. ks. mosk. ]Wasila
Dmitriewicza †1425, przyp. J.D.\, S=ucka opisuje wiadomo>: obszerniej
i dodaje, /e metropolita >lub dawa=, a oba latopisy maj' wsp[ln'
wiadomo>: /e ksi"/niczce towarzyszy= ksi'/" Iwan Algimuntowicz.
0732-00-18, Ílub 1391.01.19 – poz. lit. 0190, tabl. 4.
W 1392 roku, Witoft mia= 38 lat ]ur. 1354\, c[rka mia=aby lat ok.15. Zdarzenie
daniu Wielkiego Ksi"stwa Witoftowi, S=ucka umie t" wiadomo>:
obszerniej opisa:, po='czy: z wiadomo>ciami o bitwie pod Doku-
dowem i zaj"ciu Nowogr[dka. Dokud[w, miasteczko w lidzkim, opodal
prawego brzegu Niemna, niedaleko uj>cia Dzitwy. W S=uckiej bitwa mia=a
miejsce, z b="dem, „...na Nedokoudove.” ˚nazwy i nazwiska nr 1680.
Inna, o >mierci ‘Uljany’ } juliany | ksi"/niczki Olgerdowej, S=ucka
umie po='czy: z obszern' wiadomo>ci' o zaj"ciu Witebska.
By: mo/e, Woskres. traci=a interes o dok=adnym opisie odleg=ych jej ziem.
Po zawojowaniu ziemi riaza<skiej przez Witofta i jego spotkaniu z
w. ks. Wasilem Dmitrowiczem, Woskresenskaja ko<czy&
„...i mnogu hest; i dary dast; emu...”,
Wymiana dar[w na ko<cu by=a omal manier' latopisania.
Ale np. wojna w Smole<sku 1401, znajduj'ca si" w S=uckim latopisie
“1485” i – tym samym – w Woskresenskim 1541, opuszczona jest
Ustalenie kolejno>ci wszystkich odpis[w jest mo/liwe.
Litewskiego, obejmuj'cego dzieje 1341–1449, od tego czasu ]1475\
wydanych jest szereg dokument[w w sprawie pochodzenia rodu
litewskich kunigas[w.
1479(80 – Moskowskij letopisnyj swod ]obejmuj'cy lata 1072÷1492\,
1493÷95 – Skoraßçennyje letopisnyje swody ]obejm. lata 862÷1495\,
1497 – Letopisnyj swod.
Ze swodu 1479(80 czerpa=y wiadomo>ci&
1539 – Wo=ogodsko-Permskaja ltps ]854÷1539\,
1541 – Woskresenskaja ltps (Woskresenskij wremiennik ]1075÷1541\,
1553 – Patryjarszaja ili nikonowskaja ltps ]859÷1553\.
Sofijskaja ltps (Sofijskij wremiennik 1509 i Nowogrodzkie, da=y pocz'tek
Supra>lskiej letopisi ]czy Sapieha, 1508, mia= z tym co> wsp[lnego$\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 KRONIKI
Nikolaj Karamzin †1826 Mazurinskij Letopisec Spisok Bychowca
opar= si" na Rodos=. wlkch Pisarewskij ltpsc z XVIII w.

➛
-3264÷1683
kn. litowskogo knja/estwa 852÷1645
poz. lit. 0001-31.1 Krasnojarskij spisok
poz. lit. 0001-34.2

➛ ➛ ➛
poz. lit. 0001-17.12 Leningradskij spisok
Gustynskaja ltps
Letopisec w welikom Woskresenskij wremiennik 842÷1597 Tobolskij spisok
Wo=ynskaja kratkaja
862÷1554 knzi moskowskom Woskresenskaja letopis poz. lit. 0001-
poz. lit. 0001÷35.7 970÷1074 ˚ 1075÷1541 Barku=abowskaja letopis
poz. lit. 0001-17.2 poz. lit. 0001-07, 08 Patryjarszyj spisok
➛
Patryjarszaja ili nikonowskaja
859÷1553 Latopisy Latop. kn. Zas=awskich
poz. lit. 0001-09–14
Rosyjskiego istniej'cy ok. 1550÷1580
➛

➛
Wo=ogodsko-permskaja letopis Imperium Olszewskij spisok 1550
W=adimirskij letopisec 854÷1539
854÷1523 Nowogorodskaja
poz. lit. 0001-26 J(Ewreinovskij spisok 1524(33
poz. lit. 0001-30.1 1113÷1496

➛
➛

Nikanorowskaja ltps Sofijskaja ¡ ˚ Sofijskaja ¡ ltps z=o/. 1509 Spisok Rumiancowa 1516
Letopisnyj swod 1518 852÷1471 ˚ 1471÷1509 Sofijskij wremiennik
852÷1518 poz. lit. 0001-27.1 poz. lit. 0001-06.1 852÷1471 Spisok archeologiczeskago
poz. lit. 0001-28.2 ➛ ➛ poz. lit. 0001-05.2 obszczestwa 1515
Moskowskij letop. swod 1479(80

➛
Naça=o letopisi po Letopisec po Uwarowskomu spisku Twerskaja ltps(Twerskoi sbornik
ermitra≈nomu spisku Uwarowskij spisok ˚ 852÷1499
866÷1071 ˚ 1072÷1492 poz. lit. 0001-15.2
poz. lit. 0001-25.2 poz. lit. 0001-25.1
➛

Mosk. swody 1493÷95 Dokument z 1488 ]$\

o pochodzeniu rodu
Kronika
Sokraßçennye letop. swody
862÷1493, 1495 Preds=owie o welikich knjazech Litowskich
Jagiellon[w& Litewska
poz. lit. 0001-27 Imin ˘ Glapimin
poz. lit. 0001-17.20
➛
➛

Pskowskaja ™ ltps Rodos=owie welikich knjazei Litowskich Letopisec Abraamki ]1495\

854÷1486 poz. lit. 0001-17.21
➛

poz. lit. 0001-17.5

poz. lit. 0001-05.1 Rodstwo welikich knjazei Litowskich S=uckaja ltps ]1485 ±5\
poz. lit. 0001-17.17 Uwarowskij spisok
➛

Naça=o gosudarei Litowskich Ltpsc welikich kznei Litowskich

Supra>lskaja ltps poz. lit. 0001-17.19 0001-17.3, 0001-35.3
➛

859÷1516
Rodos=. wlk. kn. lit. knja/estwa
Spisok grafa Raczinskago,
poz. lit. 0001-17.12
Letopisec welikogo knzstwa
Ipatiewska, pisana 1428
➛

Rodstwo wlk. kn. Litowskich

Litowskog i ?omoitskogo
poz. lit. 0001-17.18
lub jej pierwowz[r, 1288 pisany 1515,

➛
Litowskomu rodou poçinok poz. lit 0001-17.10
poz. lit. 0001-17.6
Spisok grafa Krasinskago
➛

Supraslskij spisok Origo regis Jagyelo et

Letopisec welikogo knjazstwa
1097, 854÷1074... przerwa... 1237÷1446 Ruska odnoga Wytholdi ducum Lithuanie
dokument pisany 1431(45 Litowskogo i ?moicskogo
poz. lit. 0001-17.1, 35.2
Kroniki Litewskiej poz. lit. 0001-17.7 pisany ok. 1485

➛
„Supraslskaja rukopis* soder≈aßçaja poz. lit 0001-17.8
➛

Nowogorodskuju i Kijewskuju sokraßçennyja letopisi”

Cz">: ¡. Latopis nowogr. „Poçatok Ruskoj zemli kako priidoßa S=owianie Spisok grafa Krasinskago
plemeni Jafetowa i seli na Ruskoj zemli po rekam...” lata 859–1382. Kroinika w welik knziech Litowskych
dzieje 1395÷1446
➛
Cz">: ™. Kratkaja Kijewskaja letopis ot naça=a Zemli Ruskoj do 1516 goda.”
Przed=u/acz cz">ci ¡ /y= 1330÷1382, cz">ci ™ /y= 1491÷1516. pisany ok. 1480
poz. lit 0001-17.4
1111 Kijewskaja ltps 1200 1205 wo=ynskaja let.1292 Supra>lski i Akademicki spisok –
Ltpsc wlkch knzej Lit., 0001-17.2
855 Radzi=owskaja letop. 1205 1205 Suzdalskaja letopis 1419
➛
Nieznany “1427”
wersja Ipatiewskiej letopisi 1428
➛ ➛
dzieje 855÷1111÷1200÷1292
Twerskij sbornik 1255
kij. 1111÷1200 % wo=. 1205÷1292
➛

+awrentewskaja letopis Nowogrodskaja 1230

➛

Zwi'zek Latopisu Litwy, zapis[w z lat 1395÷1445÷ pisana w 1377(81 W=adymir. swod 1193
➛
1479÷1492-1508÷ok.1550 z rosyjskimi latopisam.
➛
W=adymir. swod 1189
Pogl'd, pr[ba z 1997 r., mo/liwe b="dy, rozwik=anie-schemat z 2009 roku ˚nr 744, 846. ➛
Persjas=. swod 1186
➛

Polixron Fotiq 1423 A.A. Waxmatova 1916 - ob]aq osnova ob]erusskogo leto-
W=adimirskij swod 1177
pisaniq XV РXVI vekov. )Polichron Photia) }1408֠1431| Szachmatowa, ok. 1916.
➛

Kijewskij swod 1174

➛

A.A. Szachmatow ]1864֠1920\, czuj'c wsp[lne {r[d=o og[lnoruskich wiadomo>ci w XV i XVI w.,
Polikarp lat 60-tych
za=o/y= zagadkowe {r[d=o “Polichron }episkopa| Fotia”, dochodz'cy do 1423, bo nie m[g= ustali: bli/-
Peczerskij monastyr
szych danych w sprawie ]dokumentu lub osoby\. Przyczyn' by= Herasim – episkop W=odzimierza Wo=.
➛

1415 –1432 i pi>cy w Smole<sku lat1480-tych. Wykonywali odpisy i posy=ali w g='b Rosji. Ogromna Powest wrem. let, Nestora 1118
odleg=o>: od Moskwy sta=a si" przyczyn' powstania zagadki, po wiekach. Latopis, Silwestra 1110–1116
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 KRONIKI
W=. Dworzaczek 1959
A.A. Szachmatow 1864֠1920

➛
J. Wolff 1895
K. Skirmunt 1886

➛
J.I. Kraszewski 1847 ➛

➛
Nikolaj M.Karamzin 1766֠1826

➛
T. Narbutt 1847

➛
Spisok Bychowca Krasnojarskij spisok
Piotr Aleksandrowicz z XVIII w. ➛
➛ ➛ Leningradskij spisok
Rumiancow 1725֠1796 W. N. Tatyszczew Tobolskij spisok
1686÷†1750 ➛
Jeromonach Feodosij W. Koja=owicz 1648÷1658 Barku=abowskaja letopis
Safanowicz 1673
M. Stryjkowski 1582 ➛ Patryjarszy spisok
Woskresenskaja letopis 1541 ➛
Woskrsenskij wremiennik Latop. kn. Zas=awskich
istniej'cy ok. 1550÷1580
➛

➛
Patryjarszaja ltps, z=o/. ok. 1550
dzieje 859÷1553 Olszewskij spisok 1550
➛

latopis Ody<cewicza 1519 J(Ewreinowskij spisok 1524(33

Wo=ogodsko-permskaja ➛
➛
dzieje 854÷1539 Spisok Rumiancowa 1516
Supra>lskaja ltps
poz. lit. 0001-26
855÷1516
Spisok archeologiczeskago
➛

Moskowskije swody 1493÷95 ➛

Letopisec Awraamki 1495 obszczestwa 1515

➛
Sokraszczennye letopisnye swody poz. lit. 0001-17.5

➛
poz. lit. 0001-27 S=uckaja ltps ]1485 ±5\
0001-35.2 Jan D=ugosz Spisok grafa Raczinskago,
Mosk. letop. swod 1479(80 Uwarowskij spisok 1415֠1480 Letopisec welikogo knzstwa
Uwarowskij spisok Ltpsc welikich knzei Litowskich Pereds=owie o welikich knjazech Litowskich Litowskog i ?omoitskogo
Ltpsc po Uwarowskomu spisku poz. lit. 0001-17.2 poz. lit. 0001-17.20 pisany 1515,

➛
wyk. w S=ucku, 0001-17.2 tre>ci Origo regis.... poz. lit. 0001-17.10
➛

Rodos=owie welikich knjazei Litowskich

Spi
➛
sok poz. lit. 0001-17.21 Spisok grafa Krasinskago

➛
graf Letopisec velikogo knjazstwa
a Ra Rodstwo welikich knjazei Litowskich
czinsk
ago ➛ poz. lit. 0001-17.17 Litowskogo i ?moicskogo
pisany ok. 1485

➛
Nacza=o gosudarei Litowskich
➛

➛
poz. lit. 0001-17.8
Ipat. ltps pisana 1428(31 poz. lit. 0001-17.19
we W=odzimierzu Wo=. Rodos=. wlk. kn. lit. knja/estwa ➛
poz. lit. 0001-17.12
➛

Sofijskaja ltps 1509 Spisok grafa Krasinskago

➛

Sofijskij wremiennik Rodstwo wlk. kn. Litowskich Kroinika w welik knziech Litowskych
poz. lit. 0001-17.18 pisana ok. 1480$
„Supraslskaja rukopis* soder/aszczaja Litowskomu rodou poczinok poz. lit. 0001-17.4

➛
Nowogorodskuju i Kijewskuju sokraszczennyja letopisi” poz. lit. 0001-17.6
Cz">: ¡. Latopis nowogr. „Poczatok Ruskoj zemli ➛
kako priidosza S=owianie plemeni Jafetowa Origo regis Jagyelo et Wytholdi
i seli na Ruskoj zemli po rekam...” ducum Lithuanie
lata 859–1382. dokument pisany ok. 1431(45
Cz">: ™ „Kratkaja Kijewskaja letopis
Supraslskij spisok
Supra>lski i Akademicki spisok –
➛
ot nacza=a Zemli Ruskoj do 1516 goda.”
1097, 854÷1074... przerwa... 1237÷1446
Przed=u/acz cz. ¡ /y= 1330÷1382, Letopisec welikich knzej Litowskich
poz. lit. 0001-17.1, 0001-35.2
cz. ™ ok. 1491÷1516. poz. lit. 0001-17.1, 0001-17.3

Ipatiewska letopis, pisana 1428 ➛

➛
Nieznany “1427”
dzieje 855÷1111÷1292 ➛
➛

kij. 1111÷1205 % wo=. 1205÷1292

+awrentewskaja letopis
1111 Kijewskaja ltps 1205 1205 wo=ynskaja let.1292 pisana w 1377(81 Twerskij sbornik 1255
➛

855 Radzi=owskaja letop. 1205 1205 Suzdalskaja letopis 1419

➛
Nowogrodskaja 1230
➛

W=adymir. swod 1193

UWAGA# ➛
Zwi'zek autor[w publikacji z latopisami W=adimirskie swody nie znajduj' W=adymir. swod 1189
– rosyjskimi i Kronik' Litwy. odbicia w s=ojach; przytaczam ➛
dane za Rosjanami ale sam Persjas=. swod 1186
Pogl'd, pr[ba z 1997 r., mo/liwe b="dy,
pow'tpiewam o ich poprawno>ci;
➛

rozwik=anie-schemat z 2009 roku ˚nr 744, 846. s=oje ˚nr 674 i 1000 ]punkty
W=adimirskij swod 1177
➛

Zakres mej wiedzy o latopisaniu – rozpi"to>ci .1016–.1060\, a wg Rosjan nr 664. Kijewskij swod 1174
czasowej i nast"pstwie odpis[w. Istnia= w=adimiski swod 1177.
➛

Sofijskaja ltps
Polikarp lat 60-tych
1165
SUPRAÍL – S+UCK – MOSKWA – WOSKRESENSK Peczerskij monastyr
➛
➛

SUPRASL – SMOLENSK – NOWOGRØD WLK. Powe>: – Nestora 1118

Latopis – Silwestra 1110–1116
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.

900 O AUTORACH PIERWOWZORU KRONIKI LITEWSKIEJ
Orygina=em Kroniki Litewskiej jest m. in. r"kopis z 1427 roku, oparty
na latopisie Mstis=awa “Romanowicza” – syna Dani=y wo=y<skiego
†1264, wnuka Romana †1205 – latopisie b"d'cym pierwowzorem
Ipatiewskiej i Chlebnikowskiego, sk=adaj'cym si" z trzech cz">ci&
1. Powie>ci wremiennych let 6360–1118 ]autorem Nestor †1157\,
2. Latopisu Kijowskiego 1118–1200,
3. latopisu wo=y<skiego “1201” ]1205\–1292, pisanego 1289,
przez Theodorka, w Brze>ciu Litewskim n(Bugiem.
Z orygina=u “1427” powsta=y dwie kopie& Akademicki, i – wkr[tce
potem – Supra>lski, oba w latach – na wyczucie – 1430–1440, bo z
Supra>lskiego z kolei powsta=o Origo regis, w spisach dokument[w
istniej'ce przed po=. XV wieku ]przed ok. 1450 rokiem\.
Jest to pierwsze wyja>nienie zagadki pisania Kroniki Litewskiej,
kto j' pisa=, kiedy, i gdzie.
Orygina= Letopisca Litwy opisa=em “1427”, bo pod tym rokiem
pisiec wci'gn'= fragment Powie>ci wrem. let, o trzech rzekach
wyp=ywaj'cych z lasu Okowskiego – wskaz[wka, /e w[wczas st'd
przepisywa=.
Rok “1427” wynik= ze szczeg[=owej analizy wszystkich znanych
mi latopis[w.
Pisa=em&
Istnia= jeszcze jeden dokument, datowany 1488, kt[rego nie wi-
dzia=em. Pisali o nim m.in. Joachim Lelewel 1839, Teodor Narbutt
1847 i J[zef Ignacy Kraszewski 1847, opieraj'cy si" na pracy T.
Narbutta. Uciek= te/, najwyra{niej, uwadze kompilatorom z XVI i
XVII wieku, bo nie wszed= w sk=ad /adnej z kronik i nie wiem dzi>,
gdzie mo/na go znale{:. Mo/e dlatego, /e jest fa=szem.
Autorami Kroniki Litewskiej «od Palemona» mogli by: Sapiehowie,
dw[ch braci, obaj pisarze, kt[rzy byli posiadaczami pierwszego
egzemplarza wspominkowej cz">ci znanej pod nazw' Spisok grafa
Krasinskago, z podtytu=em Kroinika w welik knziech Litowskych, poz
lit. 0001-17.4 i 35.8.
Milcz' o nich dzieje, co przepisywali. Nawet rok 1488 w obu przy-
padkach pasuje nadzwyczaj dobrze, zbiegiem okoliczno>ci, jakby
na potwierdzenie teorii.
• Iwaszko Sope/yc, pisarz, /yj'cy 1495,
• Bohdan Semenowicz Sopeha, b"d'cy w latach
1471÷1488 pisarzem kr[lewskim,
1494÷1496 namiestnikiem mece<skim i lubeckim,
1506÷1508 okolniczym smole<skim. 0091-00-300
Okolniczy smole<ski 1508... tre>: latopisu udzieli= tak/e Sofijskiej
1509, pisanej w nowogrodzkiej cerkwi Sofiji.
Woskresenskaja, podobnie jak i Sofijskaja ltps maj' drug' nazw"
– wremiennik, >wiadcz'cy o wsp[lnocie. Wsp[lna nazwa i wsp[lne 906 Nekto pan by=, zwali ego Hunstynom, nekto pak by= u welikogo
cechy charakterystyczne w tre>ci. Sofijskaja ¡, pisana w Nowogrodzie,
ma wsp[lny b='d z Nowogrodzk'& Boles=aw ]™ Chrobry\ zwany jest „ojcem”
Kazimierza ]Odnowiciela, ur. 1016, †1058\, gdy w rzecz. by= mu dziadkiem,
poprzez Mieszka ™ Lamberta, ur. 990, †1034.0448-00-255; z moimi uzupe=-
nieniami dat, genealogii i nazw, przyp. J.D.
Analiza tre>ci dokumentu z 1488 doprowadzi=a mnie do takiego
wniosku, kt[rej tu nie b"d" przytacza= w ca=o>ci – Szkice.... Wystarczy
/e nadmieni", /e pisz'c Kronik" Litewsk', mogli zapomnie: o pochodzeniu
rodu Jagiellon[w, ale nie zapomnieli o swoim, /e nie szcz"dzili bijatyk innym
]parafrazy >mierci Mendouga\ – lecz oszcz"dzili Narimunda, od kt[rego
Sapiehowie pochodzili i /e herby mia=y dla nich takie znaczenie....
„Bracia m=odsi Holsza i Gedrus poumierali...” ]0545-00-115, 116\, a ich po-
tomni byli jeszcze ma=oletnimi& „...gdy Litwa potrzebuje wojownika na tronie a
potomstwo Holszy i Gedrusa jeszcze w ma=oletno>ci zostawa=o, wskaza= wi"c
narodowi m"/a zacnego, w sztuce wojennej do>wiadczonego Lutawora...” 908 B[g nas ostrzeg=
]0545-00-117\, za T. Narbuttem 1847, ten za> na M. Stryjkowskim 1582, a
Stryjkowski na egzemplarzu Kroniki Lit. z ok. 1550÷1570.
Sapiehowie znali regu=y Systemu, zapisali Iedimonth w wiadomym
im celu ]Monthivid\, podobnie jak i Iminus–Glapimin ]prawid=owo>:
wskazuje zgodno>: rdzenia z ko<c[wk'\;
glap ]halucynacja\, glap-Imin ]uderzaj'co podobny do Imina\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2009.
KRONIKI
Wed=ug dokumentu z 1488, genealogia litewskich w=adc[w wygl'da
nast"puj'co& Gellon ˘ Iminus ˘ Glapimin ˘ Sutink ˘ Dormunimund
]Dormimund\ ˘ Lutawor ˘ Witenes.
Sapiehowie byli blisko spokrewnieni z rodem Gedrojt[w i Íwirskich.
Wskazuj' na to po='czenia imienne i d{wi"kowe&
1. Sa-pe-ha  Ju–ra–ha ]przydomek jednej z ga="zi Gedrojt[w\,
2. Semen, Michaj=o, Petruch, Daszko, Mikita z synem ?danem
uzyskali wyrok 1541 w sprawie Czerei 0091-00-264
3. Iwaszko 1495 – r[d Sapeh[w; ?dan 1541 – r[d Sapeh[w,
Iwaszko XVw. – r[d Íwirskich; ?dan XVw. – r[d Gedroit[w.
St'd te/ w>r[d 4-ch podstawowych herb[w, zaniesionych z Rzymu do
Litwy, znalaz= si" tak/e herb Gedrojt[w – R[/y.
Mieli wy>mienit' okazj"&
• pisali i mieli dost"p do starych latopis[w,
z racji zajmowanych stanowisk i miejsc przebywania,
• jak i koligacji rodzinnych z Radziwi==ami, kt[rzy mieli piecz"
nad wa/nymi dokumentami Litwy, a te wpad=y w litewskie
r"ce za czas[w wnuk[w Gedimina; latopisy z W=odzimierza Wo=y<-
skiego i Kijowa ]Íwidrygie==o z +ucka, W=odzimierz kijowski\.
902 Kto i kiedy pisa= orygina= dziej[w 1395÷1446, Herasim$
Autor dziej[w m=odym by=, przy opisie dziej[w lat 1395÷97.
Przy opisie >mierci Skirgie==y w Kijowie 1397 przez czer<ca ]mnicha\
Thom" czytamy& „...az= ' togo ne vem= zane' bex= togdy
mlad=, no necii movœt=...” 0732-00-15
„...az= 'e togo ne svem= zan;'e bex= togdy mlad=, no ne-
cej glagol[t; i'eby tot foma dal knœz[ Skirgailu, zele
travnoe piti...” 0170-00-47 S=aw. Thoma – polski Tomasz ]F–Th–T\.
Skirgie==o, jak wiemy, zmar= 1397, z podejrzeniem otrucia przez mnicha Fom".
Zele travnoe – trawnoe ]pitne; kwa>ne\, ziele ]zio=o lub piwo z chmielu\.
904 Herasin – episkop W=odzimierza Wo=. 1415–1432–†1435.
Zaprzyja{niony z wlk. kniaziem Wito=dem,
• wiedzia= bowiem,
– co Jagai=o pisa= do Witowta&
„Byst; korol[ Œkgailu 'a=ost; o tom= i pisa
gramoty bratou svoemu velikomy knœz[ Vitovtou,
i' by toi ego 'alosti mest; stvoril=.”
– przy jakiej sposobno>ci kto do kogo pos=[w wysy=a=&
a. kr[l do Witofta, b"d'cego w Prusach ]pocz. 1392\,
b. Witoft do Gleba Swiatos=awowicza, gdy Gleb chcia=
Smole<sk utrzyma: w niezale/no>ci od Litwy,
• u/ywa= kilkakrotnie&
– udari cze=om, wsp[lne nie tylko ruskim latopisom,
lecz szczeg[lnie litewskiej kancelarii, a
– pokoru uczyni= zwrot w=a>ciwy tylko dla kancelarii Lit.,
– pan, np. pan Dowgird, pan Dedigold, dla namiestnik[w
Witofta na Podolu. 0732-00-27
knjazja Olgirda parobok newolnyj ch=op, zwali ego Woidi=om – autor
u/ywa= specyficznego j"zyka&
• wyjdet won iz grada,
• neschoçe pokory uçinity, a
• Byst ≈e nekto Thoma... 1397, przypomina t=um. “Origo regis...”
• „Nekto pan, by= Ostrodski Kuntor, zwali jeho Hunstynom...”
z Latopisca Litwy i Kroniki Ruskiej, wyd. Dani=owicza, Wilno 1827,
„I niechto imenem Gunstyn, protopop Ostro≈skij...,
z Preds=owija o welikich knjazech Litowskich, 0001-17.20
„Niekto ≈e Ostrowskij kupiec, imenem Gnupyn...”
z Rodstwa welikich knjazej Litowskich. 0001-17.17
Pozostawi= kilka luk, z nadziej' na uzupe=nienie ich, by: mo/e, z
innych dokument[w – luk, kt[rych nie zd'/y= zape=ni:.
Musz" tu odej>: od >cis=ego przytoczenia tekstu i zadowoli: si" transliteracj'
z 1827 roku, wykonan' przez Ignacego Dani=owicza, z latopisu Gregorego
Ody<cewicza 1519, tj. do>: p[{nej kopii latopisu litewskiego.
S' obecnie w “Zebraniu” wersje, jedne z pierwszych, z zapisem jak w orygi-
na=ach, nie mam dzi> do nich dost"pu, tekst pisany ju/ w USA, po wyje{dzie
z Polski, z materia=[w wywiezionych, w moim posiadaniu.
 KRONIKI
Nie ulega w'tpliwo>ci, /e autor litewskiego latopisu mia= anna= smole<- W=adys=aw II “Warne<czyk”, ur. 1424.10.31, †1444.11.10,
ski i z niego wypisywa= dane. Zwr[cili na to uwag" prof. St. Smolka, Kazimierz IV “Jagiello<czyk”, ur. 1427.11.30, †1492.04.07; 0190-00-tabl. 13
a za nim Antoni Prochaska 1890. Z tego te/ powodu, zrozumia=y jest „W leto 6955 ]1445\ ...knia{ wielki Kazimierz ]kr[l polski\ wys=a= swoich
zapis dat, zgodny z porz'dkiem >wi't prawos=awnego kalendarza. wojewod[w na Moskwiczan. Wojowali Kozielsk, Werej, Ka=ug" i Mo/ajsk.
Gdy ci'gn"li do domu, objuczeni niewolnikami, napadli ich Moskwiczanie,
Ale autor, opr[cz tego, mia= sw[j w=asny interes – propagacj" idei
w sile 500 woj[w „... i pognasza w pogoniu za Litwoju, i dognawszi i
Boga& „...i pomo/e B[g...”
I nie zawaha= si" u/y: przy Keystutcie 1382 ]chrzest Litwy 1387\. biwszisia s Litwoju. I pomo/e Bog Litwi, i pobisza moskwicz, i mnogo
By= to cz=owiek w stanie zakonnym, kt[ry mia= dost"p do oficjalnych ich pojmasza ≈iwych, i priwedosza ich wo Smolensk ko welikomu
zapis[w, w rodzaju smole<skiego pisarza, s=ugi bo/ego Awraamki kniaziu Kazimeru.”
„Toje≈e zimy pristawisia smolen*skyj W=adyka Semion miesiaca
1495, i nie omieszka= z nich wypisa: zgon[w przedstawicieli ducho-
marta III na sredkrestnoj nedeli w sredu, i prowidisza so czestiju
wie<stwa cerkiewnego.
u swiatogo spasa wo manastyri.” ]spas/itel; ^ Zbaw-ca(iciel\
W ten spos[b, zespoli=y si" w jedno>: dwa aspekty& daty ]w cer-
„Toi≈ oseni na swiatogo Dmitra den* Car Machmet...”
kiewnym systemie, patrz 688\, z cerkiewnym interesem autora latopisu
]wiar' w Boga\ i zatar=o si" przez to – kim ten cz=owiek m[g= by:. Dwie r"ki& «od Palemona» – dzieje bardzo naiwne, pisane po 1480,
Wtopi= si" w tre>: dzie=a, kt[re pisa=. za> drugiej r"ki, od ok. 1475, bardziej prawos=awnej, pro-ruskiej –
Np. Antoni Prochaska 1890 by= w b="dzie, pisz'c, /e by= to chyba diak, pisarz, dzieje w nieco dojrzalszy spos[b i ze z=o>liwo>ci' pod adresem
osoba niemal >wiecka, maj'ca dost"p do dokument[w kancelarii litewskiej przodk[w litewskich w=adc[w.
– mnich nie m[g= o tym wszystkim wiedzie: i pisa: przy tym z pami"ci. 0732- R[d Sapieh[w by=by autorem spisok[w, a ta druga r"ka pozosta=ych nazw&
00-28 Oczywi>cie, /e nie pisa= z pami"ci, ale cz=onkiem kleru by=. poçinok[w, rodstw i rodos=owi[w.
Przy opisie wypadk[w 1382, gdy Keystutt zrobi= ob=aw" w Wilnie i znalaz= Na roku oko=o 1475 zdaj' si" bowiem rozchodzi: dwie ga="zie Kroniki.
dokument umowy Jagie==y z Krzy/akami, poja>ni= Witowtowi, kt[ry przyby= Rzecz powinna by: gruntownie sprawdzona, we wszystkich mo/liwych
z Drohiczyna na t" okazj", Keystutt& „... a se tyje gramoty; zapisalisja aspektach, ='cznie z wymienionym Awraamk' 1495 ]Abraamkiem\.
byli na nas no Bog nas ostreg=.” 0170-00-33 Keystutt by= poganinem,
910 Z pozosta=ych danych&
w cokolwiek nie wierzy= – nie by= to chrze>cija<ski B[g i to jest • Rzecz o Podolu pisana w latach 1449÷1451. 0732-00-26
r"ka mnicha, prawdopodobnie przy tym prawos=awnego, kt[ry nie • A. G. Ku{min 1977& Moskiewski swod 1479(80 po='czy= w=odzimiersk'
omieszka= okazji, by utwierdzi: czytelnika, /e B[g nad nami czuwa i nowogrodzk' tradycj" z po=udnioworusk'.
i mo/e nas ostrzec, tj. /e istnieje. Moskiewsko-Akademicki spisok, z dziejami do 1419, do 1206 idzie w
W bitwie pomi"dzy si=ami Íwidrygie==y ]po='czonego z ruskimi wojami\, a zgodzie z Radziwi==owskim, a dalej, daje materia= bliski Sofijskiej ¡ leto-
Zygmuntem, gdzie> oko=o Oszmiany „...dekabra w VIII den*, na pamet* pisi ]1206÷1238\ i jakiemu>, nie doszed=wszemu do nas rostowskiemu
swiatoho otca Potapia w poniedie=ok. I pomo/e bog welikomu kniaziu swodowi XV wieku }˚schemat pod nr 744|. 0448-00-58(59, 61
Zihimontu, i pobisza kniazia welikogo Szwitrihaj=a, a kniazi ruskii 912 Kto pow'tpiewa, /e problem kolejno>ci odpis[w nie mo/e
pobisza, a inych pojmasza...” 0170-00-56 by: rozwi'zany$ ?e stuleci na to trzeba.... ?e nie wiadomo kto je
Jesieni', knia{ wielki „...Zigimont sobra si=u mnogu Litowskuju i Lia- pisa=, kiedy i gdzie; w jaki spos[b powstawa=y.
chi, i pride na Litowskuju zemliu i stasza pod Mstis=awlem miesiaca
oktob. XXVI den* na pamet* swiatogo muczenika Dmitrija wo srodu, 914 Wst"p do ka/dego wydania latopisu ma zwykle kilka stron wprowadzenia,
i stoja= tri nedeli, newz*ma goroda, pojde wo swoju zemliu. Na leto/ na ‘naukowym’ poziomie& gdzie i kiedy zosta= on znaleziony, w jakim
stanie, do kogo nale/a=a posiad=o>: w tym czasie, np. biblioteka.
sobraszasia Szwitrihaj=o so kniazi Ruskimi, i so bojari, i so wseju
Po>rednie przes=anki maj' to do siebie, /e =atwo mog' wprowadzi: w b='d.
si=oju Ruskoju pojde na Litwu. A Meszter i swojeju si=oju prijde na
Je/eli latopis znaleziony by= po wiekach od chwili zako<czenia w nim
pomoszcz Szwitrigaj=u, i soniasza Szwitrigaj=om wo Brias=owli. I bo/im zapis[w, to – kto wie – jakie odt'd by=y jego losy, m[g= p[= Globu
powelenie pade na ziemliu mocza welika...” 0170-00-58 przew"drowa: w mi"dzyczasie, nie tylko le/a= w tym miejscu od cza-
Za> sama Pochwa=a Witowta nosi tytu=& „Tajnu taiti Carewu dobro s[w jego pisania, utkni"ty pomi"dzy inne r"kopisy. Dlatego te/, tre>:
jest, a de=a welika hospodaria powedati, dobro/ jest.”, b"d'cy jest podstaw' ustalenia, kt[ry z kt[rego zosta= przepisany i jak, nie po
przer[bk' s=[w Biblii& Tajnu carevu prilihno xranit;, a o miejscach geograficznych, w kt[rych je odnaleziono. Pokrewie<stwo ich,
d≠lax= Bo'πix= ob=œvlœt; poxval;no. ]Stary Test., Druga ustalone w taki spos[b, jest obarczone ogromn' mo/liwo>ci' b="du.
ksi"ga kr[lestwa, Tobiasz XII, 7, ros. Tovit\, czyli Tajemnice cara Poza tym, metodologia dotychczasowych badaczy i autor[w ksi'/ek
przystojnie chroni:, a o dzie=ach bo/ych donosi: chwa='. o latopisach ogranicza=a si" do okre>le<& «bliski» ]jeden drugiemu\,
Ksi"ga Tobiasza nale/y do niekanonicznych, ˚Biblia w Sprawach r[/nych, nr 1202. tak/e «wi"cej», «bli/ej» – okre>lenia wyj'tkowo subiektywne – pole do
Tajemnice tai: carowi dobrem jest, a o dzie=ach wielkich Pana po- szerokiej ich interpretacji, np.
wiada:, dobrem jest – rozpocz'= swe dzie=o autor Pochwa=y. „W +awrentewskiej wi"cej perejas=awlskich wiadomo>ci i wi"cej sk=on-
„Chocziu wam powedati o welikom kniazi Aleksandri, zowemem no>ci ku Perejas=awlu.” 0448-00-67
Witowti, Litowskom, i Ruskom, inych mnogich zeml* hospodarie, no „W Ipatiewskiej wi"cej na u/ytek Izas=awa i Mstis=awa W=adimirowicza;
ponej/e po pisanomu jest*& bratie Boga bojtesja, a kniazia cztitie...” w +awrent. wi"cej >lad[w Perejas=awla.” 0448-00-71
0170-00-60, 61. Zn[w cytat z Biblii, a imi" chrzestne ]Aleksander\, Prawowiernej Przy tym, por[wnuje si" albo terytoria, albo osoby....
wiary, przed poga<skim i orygin. ]Witowt\, najcz">ciej u/ywanym. „Najbli/ej Skazania }o ubijeni Borisa i Gleba| stoi Nowogr. ¡, dalej
„W lieto 6941 ]1433\ Herasim Mitropolit* wyjde iz Caria grada. +awrentewskaja, najdalej Ipatiewskaja.” 0448-00-368
W lieto 6943 ]1435\ Szwitrigaj=o Herasima mitropilita so//e wo Naukowe tyrady ]w ten spos[b\ mo/naby uj': w kilka zda<.
Ostatni przyk=ad jest jedynym wypadkiem o praktycznym wykorzystaniu. Po
Witebsku.”
okre>leniu lat pisania latopis[w ]Nowogorodskaja 1230 ˘ +awrentewskaja
„W lieto 6944 W lieto 6945. W liet 6946 w tyj/e lieta byst* g=ad welik 1377 ˘ Ipatiewskaja 1428\, spojrza=em wstecz i tu dojrza=em dlaczego tak
wo Smolensku.” by=o – jedynie potwierdzi=o s=uszno>: moich wynik[w.
„W liet 6951 ]1443\ byst* zima liuta i metlica bez perestani s mo- Inne, zak=adaj'c, /e >redniowieczny latopis dotar= do danego klasztoru
rozom... W dalszej cz">ci zapisu pod tym rokiem& Toje≈e zimy pri- czy biblioteki w ostatnich kilku latach, czy dziesi'tkach lat, np. XVII lub
stawisia archimandrat Anforej spaskij miesiac sent. 23, i prowodisza XVIII wieku – rozpisywanie si", do kogo klasztor [w, czy biblioteka
jeho czestno. nale/a=a przed setkami lat, mo/e wprowadzi: jedynie w b='d, jak-
„W lieto 6952 ]1444\... w dalszej cz">ci zapisu wiadomo>: o bitwie pod kolwiek informacja we wzgl"dzie przynale/no>ci mo/e by: celna lub
Warn' 1444, bez podania nazwy& Togo/ lieta koroliu Polskomu. W=adys=awu poprawna. Przebija st'd nadzieja, czy te/ za=o/enie, /e latopis le/a=
bratu Kazimirowu by=o poboiszcze so Turskim Carem i ubijen byst* na tom tu od zako<czenia w nim zapis[w i – id'c wstecz – mo/na wskaza: na
poboiszczi korol Ugorskyj i Turskyj car. przepisywacza-kompilatora.
❅❄❆❇❈❊❋❉✻✽❃❀❖❂✺✡✳✷✲✴✹✵
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 KRONIKI
916 Wyci'g z Przedmowy do 17-go tomu pt. Zapadnorusskija
letopisi. Zanim przytocz" obszerne fragmenty – uwagi&
• Ostrzegam, /e j"zyk biurokrat[w, w rodzaju& pierwsza cz">: Spisoka
grafa Krasi<skiego odpowiada pierwszej cz">ci Rumiancewskiego
spisoka, a druga cz">: pt. «}Z| kroniki wlk. kn. Litewskich», odpo-
wiada tekstowi «Letopisca wlk. kn. Litewskich» ]druga cz">: Supr. i
Akadem., pierwsza Uwarowskiego\, lecz w “z=o/eniu” ]kompilacji\
tekstu – bardzo blisko schodzi si" z tekstem pierwszej cz">ci Ru-
miancewskiego spiska ]od tytu=u& «O kniaziu Olgerdzie i o Kestu-
ciu»\; z opisu Spisoka grafa Krasinskago. Trzecia cz">: latopisu,
rozpoczynaj'ca si" opowiadaniem o wyprawie Witowta przeciw
Temir-Kut=ujowi, odpowiada drugiej cz">ci Rumiancewskiego spiska,
lecz zako<czona “nieskolko ra<sze” ]nieco wcze>niej\, w nast"pstwie
utraty ko<ca latopisu.
M"tlik w g=owach. Przy tym, Krasi<skiego by= pierwszy, bo pisany
w XVI wieku, Rumiancewski – w ko<cu XVII wieku, wg samych
redaktor[w, a tu Krasi<skiego por[wnuj' do Raczy<skiego tak,
jakby Raczy<skiego by= podstaw', tj. powsta= pierwej. Nie Krasi<ski
odpowiada Raczy<skiemu, lecz Raczy<ski – Krasi<skiemu, wed=ug
logiki. Ale Rosjanie na opak.
Nie ma schematu u=atwiaj'cego >ledzenie i zrozumienie tre>ci.
Pisz'& Spisok grafa Krasi<skiego sk=ada si" z dw[ch cz">ci,
ale b"d' trzy, jak si" dalej oka/e ]patrz te/ wy/ej\.
Aleksander Brückner opisa= wygl'd i tre>: Spisoka – Spisok pisany
j. bia=oruskim, cyrylic', A. Brückner nie umia= czyta: tekst[w pisa-
nych gra/dank', a gdzie mu tam do cyrylicy.... By: mo/e, kto> mu
przek=ada=. T=umaczy= «bia=oruski» na j. niem. «weissrussischer»,
ale nie on jeden.
• Opisy szaty graficznej “spisok[w” i ich tre>ci – ich numeracja nie
idzie w parze z ich kolejno>ci' w tomie;
kolejmo>: w tomie& 1Supr–2Uwar–3Akad–4Kras–5Wil–6Pocz–
7Orig–8Kras–9Arch–10Racz–11Jewr–12Rod–13Poch–14Olsz–
16Bych.
opis latopis[w& 1Supr–2Uwar–3Nik–4Akad–5Wil–6Rum–7Kras–
8Arch–9Patr–10Racz–11Jewr–12Olsz–13Bych–14Dubr.
• U/ywane ternimy& «bliski» ]jeden – drugiemu\, «troch"» – niewy-
mierne i subiektywne, w gruncie rzeczy – nieuchwytne.
• ªraskaz o pobiedie Aleksandra Newskiego nad Szwedamiº – z
Nowogr. 1-szej, 1240 r. Ale w 1242 Aleksander Newski pobi= “Rimlan”
]Rzymian\ i st'd Newski; zwano nimi rycerzy tzw. Íwi"tego Cesar-
stwa Rzymskiego ]Niemc[w\, w skr[cie& Rzymianami.
“Uczone” wywody za kt[rymi niewiedza – taka jest moja opinia i
ostrze/enia. Teraz do tre>ci Przedmowy&
1. Supra>lski spisok ]odpis\, nale/'cy do Supra>lskiego monasteru,
przej"ty przez Imperatorsk' Archeograficzn' Komisj", nie zosta=
zwr[cony monasterowi.
R"kopis napisany w oktabrze ]“pa{dzierniku”\ 7028 }1519| roku, przez
niejakiego Hrihorija Iwanowicza Ody<cewicza na zlecenie kniazia
Simeona Iwanowicza Ody<cewicza ]miejsce pisania nie wykazane,
jak i zwi'zek Ody<cewicz[w z przedmiotem pracy – istotne cz">ci
opuszczone\.
wg mej wiedzy, Ody<cewiczowie, do spo=u z Holcowskimi i Bahrynow-
skimi, byli ga=ezi' kniazi[w Druckich. Dymitrij, Bohdan, Hrehory, i Iwan –
/yli 1499, wszyscy synami Fedora }Theodora| wg J. Wolffa ]poz. lit. 1235\.
Zakrawa, /e Hrigorij Iwanowicz ]syn Iwana\ nosi= imi" po stryju – Hrehorym;
Hrehory i Iwan, 1499, byli bra:mi.
C[rka ksi"cia Andrzeja Ody<cewicza, nieznana z imienia, by=a /on'
Zygmunta, i ma to olbrzymi wp=yw na na>wietlenie litewskich dziej[w
]wydarzenia zwi'zane z Wito=dem i Zygmuntem\. Gdy w rodzie Ody<-
cewicz[w z Drucka kompilowany by= latopis 1519 ]a mo/e i uprzednio te/
jaki przepisywany lub pisany, skoro mia= a/ kilka jednocze>nie z kt[rych
przepisywa=\ – wykazanie zwi'zku z przedmiotem dzie=a ma kapitalne
znaczenie.
Supra>lski latopis sk=ada si" z dw[ch cz">ci&
• Izbranie letopisania iz=o/eno wkratce, karty 1–85,
• Letopisiec wielikych kniazej Litowskych, karty 85–106.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Pierwsza cz">: jest wypisem og[lnorosyjskich wiadomo>ci z innej
kompilacji, zawiera te/ i wstawki “pogodnych” informacji ]pogodo-
wych, oznaczonych sezonami roku\ zachodnioruskiego pochodzenia,
ko<czy si" na 6954 ]1446\ roku.
Druga cz">: jest litewsk' kronik'. Zaczyna si" spu>cizn' po Giedymi-
nie ]†1341\, czyli udzia=ami syn[w, przej"ciem w=adzy przez Keystuta
od Jawnuty ]1345\, “zatargiem” Jagie==y z Wito=dem ]1380–1382\,
z dalszymi nast"pstwami ]wojny domowej 1385–1392\, i ko<czy si"
“Histori' Litwy na Podolu” ]od 1362(63, koniec ok. 1449(50\.
Letopisiec wielikych kniazej Litowskych zwany “spisokiem” ]odpisem\
Ody<cewicza, by= wydany dwukrotnie w =aci<skiej transliteracji&
1. przez prof. Ignacego Dani=owicza †1843, w Dzienniku Wile<skim,
w latach 1823 i 1824,
2. nast"pnie z=o/ony tekst z Dziennika, w formie odr"bnej publikacji
pt. Latopisiec Litwy i Kronika Ruska, Wilno, 1827 ]poz. li. 0160\.
Najcz">ciej spotykane cz">ci Supra>lskiego spisoka przedrukowano
za Dani=owiczem w gazecie “Wospomina<ja na 1832 god” ]Wspo-
mnienia 1832 roku\, wydane przez S. Russowa.
2. S=ucki, bo – po dopiskach – odnosi si" do rodu kniazi[w S=uckich,
ale znany te/ pod nazw' Uwarowskij spisok, bo nale/a= do biblioteki
A. S. Uwarowa. Zawiera w sobie 107 kart, z nich, na 106 kartach
pisany latopis. Latopis opisa= A. N. Popow w “Uczenych Zapiskach
II, Oddzia=u Imp}eratorskiej|. Ak}ademii| Nauk”, ksi"ga I, rozdzia= III.
R"kopis pisany w XV wieku, sk=ada si" z dw[ch cz">ci, jak Supra>l-
ski spisok, lecz w odwrotnym porz'dku&
• Letopisiec wielikich kniazej Litowskich,
• Letopisiec o wielikom kniazi Moskowskom.
W Letopiscu wielikich kniazej Litowskich wersji Uwarowa wniesiono
wiadomo>ci z Izobrania letopisania Supra>lskiego; druga za> cz">:
spisoka Uwarowa ]Letopisiec o wlk. kn. Moskowskom\ jest te/
wyci'giem z Izobrania – Supra>lskiego. Wiadomo>ci dochodz' do
najazdu Batego na Ru> P=d. 1240, bo dalej uszkodzony.
Letopisiec wlk. kn. Litowskich wyda= A. N. Popow, 1854, a
Letopisiec o wlkom kn. Moskowskom – archimadryta Leonid.
3. Nikiphorowski spisok, nale/a= do zbioru r"kopis[w Nik}ity|. Porph
}irorodnego$|. Nikiphorowa, a od 1902 – do Imperatorskiej Akademii
Nauk. Spisok opisa= S. A. Bie=okurow – Russkija Letopisi, Moskwa,
1897, i Wasilij I. Sreznewski – Swiedie<je o rukupisjach, pieczatnych
izdanijach..., 1902.
Znaczna cz">: latopisu pisana w XV wieku. Latopis jest uszkodzony
– utracone pocz'tkowe i ko<cowe karty, tak/e w jego >rodku brak
kilku. Urywa si" na opisie wydarze< 1435.
Wg redaktor[w 17-go tomu Po=n. sobr. russ. ltpsej,1907 – og[lnie,
zgodny z Supra>lskim latopisem, przy tym, zape=nia w tym spisoku
niekt[re “propuski dopuszczennye” ]przepuszczenia dopuszczone...
powa/nie& opuszczenia zdarzaj'ce si"\; z b="dem, bo – w mej opinii
– tak Supra>lski, jak i Akademicki powsta=y z nieznanego {r[d=a
“1427”, a Nikiphorowski na Akademickim. Wszystkie trzy bliskie
sobie tre>ci'; tak pisali bo bez g="bszej analizy.
Wydany przez S. A. Bie=orukowa – jak wy/ej ...M., 1897.
4. Akademicki spisok. Nale/a= do Imp. Akademii Nauk, wygl'd
kroniki i znajduj'ce si" w niej og[=y na r[wni ze szczeg[=ami, wi'/'
ze spisokami& Nikiphorowa i Supra>lskim, a szczeg[lnie bliski spi-
sokowi Nikiphorowa.
Napisany w po=owie XVI wieku – utrzymuj' Rosjanie, 1907.
W mej opinii – niemo/liwe# To musi by: ju/ odpis, bo z niego czer-
pa=y inne, powsta=e do 1550 roku& Wile<ski 1495, Raczy<skiego
ok. 1515, Ody<cewicza 1519.
Uszkodzony pocz'tek – zaczyna si" w po=owie zdania 6843 ]1335\
roku i przekazuje ca=e «Izbranie letopisania, iz=o/ennoe wkratce»
z Supra>lskiego spisoka, tak/e znaczn' cz">: Letopisca wlk. kn.
Lit. skracaj'c w jego ko<cu.
Ma uszkodzony pocz'tek, >rodek i koniec – cz"sty stan najstarszych
r"kopis[w, z ¡ po=. XV wieku. Rzadziej zdarzaj'cy si" u latopis[w
z po=. XVI wieku, tj. powsta=ych w ponad 100 lat p[{niej.
 KRONIKI
5. Wile<ski spisok, albo Letopisi Awraamki }Abrahamki| – nazwa
od Wile<skiej Publicznej Biblioteki. R"kopis napisany r"k' pocz.
XVI wieku, drukowa= A. Th. Byczkow, 1893, pod nazw'& «Otrywok
kratkoj Litowskoj Letopisi... itd.».
6. Rumiancewski spisok. Znajduj'cy si" w “sborniku” ]zbiorze, kolekcji
pism\ Rumiancewskiego i Moskiewskiego Publicznego Muzeum, pod
nr. 435 – st'd nazwa. “Sbornik” i znajduj'c' si" w nim tre>: opisa=
B. A. Wachewicz – «Zapadno-russkaja letopis po spisku Rumian-
cewskago Myzeja», Odessa, 1903. R"kopis z ko<ca XVII wieku.
Wg Przedmowy do 17-go tomu, r"kopis sk=ada si" z 4-ch cz">ci&
1. od narodzenia Chrystusa do zaboru Podola przez Lach[w& ªi do
sich czasow Podole za Lachy zasz=o o tepier der/at.º
W znacznej cz">ci, a zw=aszcza od tutu=u «O kniaziu Olkgerdzie i o
Kestuti» – zgodna z Letopiscem wielkich kn. Litewskich, w odpisach&
Akadem., Supra>l, i Uwarowa.
2. zaczyna si" od wyprawy Witouta na Temir-Kut=uja }1395|, i ko<czy
si" przymierzem Kazimierza Jagie==owicza z wlk. kn. Moskiewskim
}1449|. W tej cz">ci odpowiada tekstowi «Izbrania letopisania, iz=o-
/ennago wkratce».
3. trzecia cz">:, w przeciwie<stwie do dw[ch pierwszych, “pogo-
dowa”, zaczyna si" od 7013 ]1505\ roku, obejmuje zdarzenia lat
7014, 7015, i 7022.
4. czwarta cz">: zaczyna si" s=owami& Wiera zakonu rzymskiego
ustanowiona w Litwie, obejmuje wzmianki lat 1331–1567.
Latopis ko<czy si" kr[tkim doniesieniem 7065 ]1567\ o wyprawie
kn. W=adimera Andrejewicza przeciw krymskiemu chanowi.
Latopis drukowa= B. A. Wachewicz.
7. Spisok grafa Krasinskago – nale/a= do Biblioteki graf[w Krasi<-
skich w Warszawie, nr. 408 – st'd nazwa. “Sbornik” i jego tre>:
opisa= prof. A. Brückner – «Die Vichsio Tundali in böhmisher und
russischer Uebersetzung», i E. Th. Karski – «O j"zykach tak zwanych
Litewskich latopis[w», Warszawa, 1894.
R"kopis pisany w XVI wieku. Sk=ada si" z dw[ch cz">ci }ale b"d'
trzy, jak si" dalej oka/e, przyp. J.D.|.
Pierwsza cz">: Spisoka ]na kartach 64–72\ odpowiada pierwszej
cz">ci Rumiancewskiego spisoka, ale nie dopisana i zako<czona
por[wnaniem Trojdena z Antiochem, Herodem, i Neronem, po
kt[rych w r"kopisie pozostawiono puste miejsce.
Druga cz">: latopisu ]karty 73–84\, pt. «}Z| kroniki wlk. kn. Litew-
skich», odpowiada tekstowi «Letopisca wlk. kn. Litewskich» ]druga
cz">: Supr. i Akadem., pierwsza Uwarowskiego\, lecz w “z=o/eniu”
]kompilacji\ tekstu – bardzo blisko schodzi si" z tekstem pierwszej
cz">ci Rumiancewskiego spiska ]od tytu=u& «O kniaziu Olgerdzie i
o Kestuciu»\; z opisu Spisoka grafa Krasinskago.
Trzecia cz">: latopisu ]karty 84–90\, rozpoczynaj'ca si" opowia-
daniem o wyprawie Witouta przeciw Temir-Kut=ujowi, odpowiada
drugiej cz">ci Rumiancewskiego spiska, lecz zako<czona “nieskolko
ra<sze” ]nieco wcze>niej\, w nast"pstwie utraty ko<ca latopisu.
Spisok grafa Krasi<skiego drukowa= A. Th. Byczkow – «Litowskaja
letopis po spisku, nachodiaszczemusja w bibliotekie grafa Krasin-
skago», Spb }Sankt-Petersburg, przyp. J.D.|, 1893, w ograniczonej
liczbie egzemplarzy.
8. Spisok Archeologiczeskago obszczestwa.
Uszkodzony, “sborny” ]zbiorowy\ r"kopis nale/a= do Imperatorskiego
Rosyjskiego Archeologicznego “Obszczestwa” ]Towarzystwa\ w
Sankt-Petersburgu, wci'gni"ty pod nr 43.
W zestaw tego zbiorowego latopisu, maj'cego 73 karty, wesz=o kilka
r[/norodnych r"kopis[w, z r[/nych czas[w ]okres[w\, obj"tych
wsp[ln' ksi'/kow' opraw'. Trzy cz">ci.
W pierwszej cz">ci r"kopisu ]karty 1–14\ znajdujemy «Spisok s
pieczatnych s cesarskich i z ha=anskich pisem kakowy perewiedeny
w nynieszniem wo 178-m godu oktabra 13 de<».
178-my rok to 1670 rok naszego systemu ]1492 % 178\.
Druga cz">: r"kopisu ]16–42\ zawiera rz'd doniesie<, pisanych
r[/nym atramentem ko<ca XVII wieku; tu znajdujemy&
• «Pos=anie Turskago cara sa=tana k catu i wielikomu kniaziu Iwanu
Wasilewiczu wszej Rusi samodzier/cu»,
• «Pos=anie k caru i wielikomu kniaziu Iwanu Wasilewiczu wszej
Rosji bywszego, jego bojarina knia{ Andreja Michai=owicza Kurp-
skago a pisa= sije pisanie iz Wo=mera Polskogo goroda otjechaw
k Polskomu korolu»,
• «Otpiska Timochi Teterina iz Litwy w Jurjew Litowskoi k bojarinu i
wojewodie i namiestniku Jurjewa Liflanskogo Michai=u Jakowlewiczu
Morozowu»,
• «Perewod s Niemietckago pisma czto pisan, spisok s listu kakow
list pris=a= Turskoi car k Polskomu korolu»,
• «Podlinnoi spisok z besczestnogo i bogomierskogo lista kotoroi
Turskoj sa=tan Mahamet pisa= i prisy=a= k Niemietckim w=adetelem
i wsem christijanskim ludem w nynieszniem 1663-m godu»,
«Skazanie o s=awnom wjezdie na tretiego korola Polskogo w gorod
Krakow henwara w 20 de< i o pogrebenii oboich Polskich korolej
Jana Kazimiera i Michai=a Weszniewieckago i potom kak by=o
wienczanie w Krakowie /e korolu i korolewie so wsemi w toj koro-
nacyj bywszimi obstojatielstwy» ]posiadaj'cy znak, /e pojawi= si"
na W"grzech, w grodzie Kaszau; wypisy z “kurant[w” i niemieckiej,
drukowanej karty\,
• «Perewod s Polskogo pisma, spisok s lista sa=tana Turskogo pisan-
nogo w Czigirin k Kazakom ijula w 7 de< 1678-go»,
«Sa=tanu otwiet iz Czigirina ot Kazakow na pismie otdan»,
• «Pogrebienie korolewskich wieliczestwa Jana Kazimiera da ]tak/e\
Michai=a Weszniewieckogo kotoryja s wielkikoju s=awoju by=o w Kra-
kowie henwarja w 21 de<» ]wypis z kurant[w 7188 roku, tj. 1680\.
Trzecia cz">: ]43–73\, pisana charakterem XVI wieku. Latopis Ar-
cheolog. obszczestwa, z powodu utraty kart, nie posiada pocz'tku
i ko<ca, posiada tak/e opuszczenie w >rodku odpowiadaj'cemu
Rumiancewskiemu spisokowi i zawiera pierwsz' cz">: tego/ latopisu
]tak/e bez pocz'tku i ko<ca, z opuszczeniem\.
9. Patryjarszy spisok.
Znajduj'cy si" w zbiorach Moskiewskiej Synodalnej ]Patryjarszej\
Biblioteki, wci'gni"ty pod nr 790.
Zdaje si", z powodu swej kr[tko>ci – b"d'cy streszczeniem z
istniej'cych w druku. Pisany bia=oruskim charakterem w ko<cu
XVII-go stulecia, na 178 kartach, przeplataj' si" w nim latopisowe
fragmenty.
Po pierwszych 25-ciu kartach o katechistycznego charakteru, na
kartach 26–36 znajduje si" «Letopisiec o Ruskich wielikich kniaziech»,
tekst kt[rego zaczyna si" od wprowadzenia ]rodos=owie rosyjskich
wielkich kniazi[w, przy czym – w ko<cu pomy=kowa wstawka, odno-
sz'ca si" do kniazi[w twerskich\, a po tytule& «O wielikich kniaziech
Ruskich kotorij w kotoroe leto knia/iw, abo w kotoroe leto umer»,
zupe=nie bliski tekstowi Uwarowskiego, a po cz">ci i Supra>lskiego
spiska, lecz wiele przekazuje skr[tami ]tak opuszczone zupe=nie
opowiadanie o zwyci"stwie Aleksandra Newskiego nad Szweda-
mi\.
nad Szwedami 1240, “nad Rimlanami” 1242, tj. rycerzami tzw. Íwi"tego
Cesarstwa Rzymskiego ]Niemcami\; miejsca, czas, i ludzie, bliskie sobie.
Na kartach 36 ty=–42 ty=, po s=owach& ªw lato sze>: tysi"cy osiemset
osiemdziedzi't osiem }6888, tj. 1380, J.D.|, by=o “Do<skie poboisz-
cze” ]b[j nad Donem\ miesi'ca sentabra 8 dnia, wielkiemu kniaziowi
Dmitrowi Iwanowiczowi i bratu jego Wo=odimieru Andrejewiczowi z
poga<skim carem Mamajemº, czytamy«Skazanie Sapheona Rezan-
ca ispisana Ruskim kniaziom pochwa=a» i tak dalej.
Na kartach 43–65 zamieszczona «Kroinika w wielikich kniaziech
Litowskich» o kt[rej opowiemy ni/ej. Na kartach 65–67 rz'd latopiso-
wych wiadomo>ci. Na kartach 67–83 rz'd wiadomo>ci bez zwi'zku
z latopisem. Na kartach 83 ty=–103 ty= urywek zachodniorosyjskiego
latopisu, o kt[rym opowiemy ni/ej. Na kartach 103 ty=–112 rz'd
wiadomo>ci moskiewskich, bez opisu latami, zaczynaj'cy si" od
przybycia z Tweru do Moskwy metropolity Kipriana ]pol. Cypriana;
1382\, a ko<cz'ce si" >mierci' Iwana Wasilewicza Gro{nego ]1584\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
i “wocareniem” ]pocz'tkiem carowania, wprowadzeniem na tron cara\
Theodora Iwanowicza ]odniesionym z jakiego> powodu do 1590\,
przy czym Iwan Wasilewicz IV pomieszany z Iwanem Wasilewiczem
III, tak, jak nazwany synem Wasilija Wasilewicza, konaj'cego 28
marca 1510 ]tak, w miejsce 27 marca 1462\. Na kartach 112–135
zamieszczony «Letopisiec wiery zakonija /itija poga<stwa i pobo-
/enstwa kniazei wielikich Russkich», zawiaraj'cy “nieprawomierno”
]nier[wnomierne\ opowiadanie o zdarzeniach od pocz'tku Rusi
]ªPosz=a Ru> k Waragom g=agoliuszczeº\ do zdobycia Moskwy przez
Taktamysza ]ostatnie s=owa& ªi bysz=o togo 300 rubleiº\.
Na kartach 135–135 ty= urywek zachodniorosyjskiego latopisu,
zaczynaj'cy si" s=owami& ªtej/e zimy knia{ wielki Kazimierz pos=a=
wojewod[w swoich, kniazi[w i pan[w Litewskich przeciw tego wojo-
wa: Moskiewskie ziemie ]odnosz'cy si" do 1445 roku\, i ko<cz'cy si"
s=owami& ªa hetmana swojego kniazia Kostentina ]zapis odnosz'cy
si" do 1514 roku, po kt[rych linijka zosta=a niedopisana.
Na karcie 136 urywek zachodniorosyjskiego latopisu, zaczynaj'cy
si" s=owami& ªWiera zakonu Rimskogoº i ko<cz'cy si" przybyciem
na Litw" kr[lowej Bony ]1528 rok\.
Na karcie 136 ty=, urywek zapisu o Oldze ]/onie Igora\ i W=adimirze
]wojuj'cego Grek[w, roku 7009 }1501...|, dalej wiadomo>: 1535 roku
]zam'/p[j>cie Jadwigi, c[rki kr[la Zygmunta\, i 1548 ]“ko<czyna”
Zygmunta\ }“Starego” †1548.04.01|.
Na kartach 136 ty= – 137 tytu= wlk. kn. Moskiewskiego i kilka innych
szczeg[=owych zapis[w.
Od karty 137 do 175 – latopis zaczynaj'cy si" od opowiadania o
“Berestejskom sobore” 1545 roku, i ko<cz'cy si" biciem z dzia=,
przechwyconych 1633 r. przy zdobyciu Smole<ska przez kr[la
W=adys=awa.
Na kartach 176–178, pisanych innym charakterem, zamieszczono
«Zerca=o carstw, gradow i stran, kotorye znamienijam dwunade-
sjatym niebiesnym w zodiakie buduszczym poddany syt». Do za-
chodniorosyjskich latopis[w “soder/aszczimsja w drugich spiskach
majut otnoszenie” ]zawartych w innych odpisach maj' odno>niki\
nast"puj'ce fragmenty Patryjarszego odpisu&
• }Po pierwsze|
– Kroinika o wielikich kniaziech Litowskich ]karty 43–65\,
tekst jej odpowiada tekstowi drugiej i trzeciej cz">ci odpisu grafa
Krasi<skiego, a “sledowateno” ]w wolnym t=um. szczeg[lnie blisko,
bezpo>rednio\ pierwszej cz">ci ]od tytu=u «O kniaziu Olkgirdie i o
Kestuti»\ i drugiej cz">ci Rumiancewskiego spisoka.
– Przed=u/enie Kroniki, zawiaraj'ce opowiadanie o zdarzeniach lat
7013, 7014, 1015, i 7022, odpowiadaj'ce trzeciej cz">ci Rumian-
cewskiego spisoka, “no” ]lecz, ale\ wyja>nia zapis 7022 bardzo
szczeg[=owo i “soprowo/dajet” ]uzupe=nia, do='cza\ wiadomo>ci
tego/ 7022 roku i nast"pnego – 7023.
– Koniec Kroniki, zawieraj'cy wypis z Powie>ci wrenemmych let ]o
znakach na niebie\ i wiadomo>: 6938 ]>mier: Witowta\, 6940 ]pocz.
kniaziowania Zygmunta Kiestutiewicza\, 6946 ]g=[d w Smole<sku\,
6948 ]zab[jstwo Zygmunta\, 6953 ]>mier: kr[la W=adys=awa\.
• Po wt[re, urywek z kroniki wielkiego knia/estwa Litowskago i
?omoitskago ]karty 83 ty= – 103 ty=\, zamieszczonej w pierwszej
cz">ci Rumiancewskiego odpisu i w pierwszej cz">ci odpisu grafa
Krasi<skiego, urywak zaczyna si" od tytu=u «O cari Zawolskom
Bo=ak=ajtie» i ko<czy si" w >rodku tytu=u «Kako knia{ Witowt Podole
izwojewa=», a szczeg[lnie s=owami& ªi knia{ Skirgai=o do niego jecha=º.
• Po trzecie, urywek, wspomniany wy/ej na kartach 135–135 ty=,
odpowiada tekstowi pierwszego urywka, zamieszczonemu “wysze”
]wy/ej, to jest – uprzednio\ na kartach 61–62, a tak/e nast"puj'cemu
za nim tekstowi odpisu grafa Krasi<skiego i odpisowi Rumiancew-
skiemu.
• Po czwarte, “otmieczennyj wysze” na karcie 136 urywek odpowiada
tekstowi czwartej cz">ci odpisu Rumiancewskiego, chocia/ “nie
zachodit dalsze” ]nie przekracza\ 1528 roku.
Obecne wydanie wykorzysta=o ]posi=kowa=o si"\ wszystkimi czte-
rema wykazanymi urywkami.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
10. Spisok grafa Raczinskago. W zbiorach Biblioteki gafa Raczy<-
skiego w Poznaniu, pod nr 94. Opisanie tego bia=o-ruskiego zbiorku
u prof. A. Brücknera w jego pracy& «Ein weissrussischer Codex
miscellaneus der gräflich-Raczy<ski’scken Bibliothek in Posen»...,
u A. N. Weselowskiego – Iz istorij romana i powie>ci, Sankt-Petersburg
1888, oparte na S. A. Ptaszyckim..., u Szaraniewicza – Rozprawy
i sprawozdania, historyczno-filologicznego oddzia=u Krakowskiej
Akademii Nauk, 1882.
bia=oruski t=umaczony dos=ownie na j. niem. jako weissrussischer...,
znaczenia «bia=y» nie zna=;
nikt z Polak[w nie zna, tym bardziej obcoj"zyczni.
“Sbornik” pisany w ko<cu XVI wieku, ok. 1580 roku. Latopis zajmuje
w nim karty 225–292. W cz">ci dochodz'cej do po=. XV wieku, to/-
sama z pierwsz' i drug' cz">ci' Rumiancewskiego spisoka, chocia/
zawiera – szczeg[lnie o wydarzeniach XV wieku – rz'd istotnych
wstawek ]dot. lat 6912, 6936, 6938, 6948, 1432, 1334, 1447\. Za
wiadomo>ci' o zgodzie wlk. kn. Kazimierza z Moskiewskim kniaziem,
nast"puje wyliczenie syn[w Kazimierza, po czym rz'd wiadomo>ci
1482, 1492, 1483, 1500, i nast"pnych lat, do 1548-go w='cznie; w
innych wymienionych odpisach w wi"kszo>ci tych wiadomo>ci nie
ma ]z wyj'tkiem latopisowych zapis[w 1506, 1508, 1514, kt[ra jest
w innej kompilacji, w Rumiancewskim i zbie/nych odpisach\.
wprowadzanie w b='d w takim sposobie obja>niania, fa=sz, bo nie ma,
by nast"pnie /e jest, ale to wyj'tek; to nie ma, czy jest$ Tego rodzaju
chwytami mo/na obja>ni: wiele fa=szywych spraw.
Jest przes=anka, /e odpis Raczy<skiego pisany pod wp=ywem polskiej
kroniki. Ko<czy si" o “/enitbie” ]o/enku, 1548\ Zygmunta Augusta w
}samym| ko<cu }kr[lowania| Zygmunta Starego }†1548.04.01|.
11. Jewreinowski spisok. Nale/'cy do Moskiewskiego G=[wnego
Archiwum Ministerstwa “Inostrannych Die=” ]Spraw Zagranicznych\.
Podarowany przez P. Jewreinowa w 1814, zachowany pod nr. 76
]101\. Faksymile tego r"kopisu znajduje si" we Lwowie, w Bibliote-
ce Ossoli<skich, a polska kopia – w Warszawie, w Bibliotece grafa
Krasi<skiego.
Zbi[r pisany na 534 kartach r[/nym charakterem, w ko<cu XVII
wieku, zawiera&
• Ot letopisca izbrano wkratce naczale rodos=owia ot Adama pierwago
dni }od dni Adama Pierwszego| i od koego }po|kolena ego poidosza
carie, sudia /e i w=ade=cy i kto skolko let byst mimotekuszczago
ko=a sego; ko<czy si" wybraniem na cara Michai=a Theodorowicza;
do karty 80 ty=.
• Skazanie czego radi Wielikago Nowagrada archiepiskopy na g=a-
wach swoich nosiat bie=ye k=obuki }kaptury mnisie| i ta /e proczaja
mitropolity i episkupy; do karty 89.
• Kranika sjirecz }to jest| letopisiec ot wielikago kniazia Wasila
Iwanowicza nacza=o prijach o samodier/awstwie syna ego mnogo-
s=awnogo cara i wielikogo kniazia Iwana Wasilewicza wsea Rusji
i o christolubiwem carstwie prisnopominaemago cara i wielikogo
kniazia Theodora Iwanowicza wsea Rosji... itd., ...i o tiszinie wsea
zamla wo mnogoprostrannoe wremja; do karty 179 ty=.
• Napisanie wkratce o carech Moskowskich i o obrazech ich i o
wzrastie i o nrawiech }charakterach|; do karty 186.
• Rod gosudarej wielikich Moskowskich udielnych kniazei;
do karty 189 ty=.
• G=awy rodos=owcu; do karty 319.
• Kiewskji letopisiec, spisan wo 193-m godu }1685| noabra w }kt[ry$|
de<; pocz'tek na karcie 320.
• O naczale drewniago S=owenskago naroda i o nareczji ili prozwisz-
czi ego; do karty 441.
• Kniga wielikogo knia/estwa Litowskago i ˛eickago; na kartach
441–534. Latopis przepisany, jak wida: z zapisu, w 1690 roku
]ªspisana w 198-m godu, noabra w 11 de<º\.
przepisana, tj. nie pisana w 1690. Tak i inne.
Do zapisu o przymierzu wlk. kn. Kazimierza z wlk. kn. moskiewskim,
tj. do 1454 roku, schodzi si" ze “spiskami” ]odpisami\ Rumiancew-
skim, grafa Raczy<skiego i innymi, a szczeg[lnie z odpisem grafa
Raczy<skiego, tak, jak zawiera te same wstawki, co odpis gr. Raczy<-
 KRONIKI
skiego ]np. lat 6912, 6936, 6938, 6948, 1447\, “no protiw spiska”
]ale na przek[r\ Odpisu grafa Raczy<skiego s' wstawki ]np. o wypra-
wie Olgerda do Moskwy\.
Druga cz">: odpisu zaczyna si" jak w Spisoku grafa Raczy<skiego, od
wyliczenia syn[w Kazimierza, og[lnie zbie/na ze Spisokiem, chocia/
i zawiera troch" nowych wiadomo>ci i nowych szczeg[=[w. Ko<czy
si" doniesieniem o “konczynie” Zygmunta ¡ }1548.04.01| i “/enitbie”
]o/enku\ Zygmunta Augusta, lecz te wiadomo>ci kompilowane
inaczej ni/ w Spisoku grafa Raczy<skiego.
12. Olszewski spisok. Zawarty w polskim zbiorze, nale/'cym do
Biblioteki A. S. Chomi<skiego w posiad=o>ci ]maj'tku\ Olszew,
Swencia<skiego “ujazdu” ]powiatu\, Wile<skiej Guberni. Dok=adna
kopia z XVIII wieku znajduje si" w Wile<skiej Publicznej Bibliotece,
wci'gni"ta tam pod nr 29 Sz z.
Zbiorek [w, napisany w 1550 roku, opisany przez Stanis=awa
Ptaszyckiego, 1907. Zachodniorosyjski latopis zajmuje w nim karty
263–334.
Tekst pierwszej cz">ci zako<czony 1446, o przymierzu wlk. kn.
Kazimierza z moskiewskim wielkim kniaziem, odpowiada zupe=nie
pierwszej i drugiej cz">ci Rumiancewskiego odpisu, a tak/e pierwszej
cz">ci spisok[w grafa Raczy<skiego i Jewreinowskiego.
Tekst drugiej cz">ci Olszewskiego odpisu odpowiada czwartej cz">ci
Rumiancewskiego spisoka i czwartemu urywkowi Patryjarszego
spisoka, lecz urywa si" na niedoko<czonym opisie 1535-go roku, z
powodu utraty dw[ch ko<cowych kart.
Latopis wydany w tym roku przez S. L. Ptaszyckiego – Kodeks Ol-
szewski Chomi<skich. Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i ?mudzkiego
kronika, Wilno, 1907.
13. Spisok Bychowca. “Utracony” ]nie istniej'cy\ w obecnych czasach.
je/eli utracony – to niegdy>, a je/eli utracony w obecnych czasach to
powinny by: znane okoliczno>ci utracenia, skoro niedawno rzecz zda-
rzona. Aleksander Bychowiec ¯ miasto i zamek Bych[w n(Dnieprem,
45 km S od Mohilewa, 80 km NE od Bobrujska.
Znany w wydaniu Narbutta – Pomniki do dziej[w Litewskich, Wilno,
1846.
W przedmowie, Narbutt opisuj'c, wskazuje /e odnosi si" do drugiej
po=owy XVI lub pocz'tku XVII wieku.
Teodor Narbutt by= fa=szerzem, ale w tym wypadku chyba bliski prawdy,
bo spisok [w jest wersj' r"kopisu w posiadaniu kniazi[w zas=awskich,
z kt[rego korzysta= M. Stryjkowski 1582.
Zachodniorosyjski latopis w odpisie Bychowca, pisany po rosyjsku,
polskimi literami. W cz">ci do 6961 roku }1453| ]karty 1–121 wg
Narbutta\ przedstawia tekst znany nam zachodniorosyjskich lato-
pis[w, z licznymi i obszernymi wstawkami z innych {r[de=, mi"dzy
innym z latopisu zbie/nego z Ipatiewsk' ]str. 12–18\; schodzi si"
z tekstem p[{niejszych odpis[w, jak np. Jewreinowskiego ]patrz
szczeg[lnie strony 38–43\, odpis Bychowca w wielu miejscach “wpa-
da w sk=adzie” ze starszymi odpisami& Supra>lskim, Uwarowskim,
Akademickim, Wile<skim.
W cz">ci od 6961 roku do ko<ca odpisu, urywaj'cego si" na zda-
rzeniach 7015 roku ]z powodu utraty ko<cowych kart\, zupe=nie nie
znajduje sobie odpowiednika w p[{niejszych odpisach zachodnio-
rosyjskiego latopisu.
Zbie/ny z odpisem Bychowca }r"kopis| mia= w r"ku Stryjkowski
}1582|, kronika kt[rego “s=u/y” ]jest\ cennym pomocnikiem w od-
tworzeniu “isporczennych” ]zepsutych\ i opuszczonych w spisoku
Bychowca miejsc.
14. Spisok Dubrowskago. Tak oznaczony jest zbi[r latopis[w Imp
}erialnej|. Publ}icznej|. Biblioteki XVI wieku, wci'gni"ty tam pod “szyfr”
F IV 238 ]ze zbioru Dubrowskiego\, i przedstawiaj'cy sob' pogl'd
Nowogrodzkiej 4-tej, doprowadzonej do 1539 roku. Opis zbioru u A.
Szachmatowa – O tak zwanej Rostowskiej letopisi, Moskwa, 1904.
Spisok D. zawiera trzy fragmenty maj'ce bezpo>redni zwi'zek z
zachodniorosyjskimi latopisami.
Pierwszy fragment znajduje si" w samym latopisie pod latami 1341,
1350, i 1377, w kt[rych czytamy o Olgerdzie i Uljanie, o >mierci
Olgerda i nast"puj'cych za nimi litewskich zdarzeniach.
Drugi fragment, to/samy z tekstem pierwszego, ale z=o/ony
“w zwi'zanym opowiadaniu”, zatytu=owanym& «Rodos=owie wielikich
kniazej, Litowskogo knia/estwa nacza=o» i zamieszczony w ko<cu
zbioru za tekstem latopisu ]karty 470 ty= – 473\.
Trzeci fragment, zatytu=owany «Litowskomu rodou poczinok», za-
mieszczony jest w ko<cu zbioru na kartach 486–492 ty=.
Pierwszy i drugi urywek nie maj' prostego odpowiednika w odpisach
zachodniorosyjskich latopis[w; w innym odpisie tekst drugiego frag-
ment drukowany w Rodos=ownej ksi"dze, zamieszczony w 10-tej
ksi"dze «Wremiennika Mosk}owskoj|. Obszcz}ej|. ist}orii|. i drewn}ej|.
ross}iji|.», str. 75–78; trzeci urywek – okazuje si" – jest wyci'giem z «Le-
topisca wielikich kniazei Litowskich» ]Supra>l., Uwar., Kras., i inne\,
dochodz'cych do opowiadania o “brakosoczetanij” ]zawarciu ma=-
/e<stwa\ wlk. kn. Wasilija Dmitrijewicza z Zofi' – c. Witowta }1391|
i o zgodzie Witowta z Jagie==' i Skirgie==' }1392|.
Obecne wydanie }17-go tomu| wykorzysta=o wszystkie trzy fragmenty
latopisu “po spisku” ]z odpisu\ Dubrowskago.
15. Rostowski spisok. Tak opisany zbi[r latopis[w Mosk}owskogo|.
G=awn}ogo|. Arch}iwa|. Min}isterstwa|. In}ostrannych|. Die=, pocz'tku
XVIII wieku, zachowany pod nr 20(25.
Przedstawia sob' po='czenie pogl'd[w Nowogrodzkiej 4-tej, kt[ra
zawarta jest w spisoku Dubrawskiego, z moskiewsk' kompilacj',
doprowadzon' do 1479 roku. Opis zbioru u A. Szachmatowa – O
tak zwanej Rostowskiej letopisi, Moskwa, 1904.
Rostowski latopis pod latami 1341, 1350, i 1377 zawiera te same
wstawki o pochodzeniu litewskich kniazi[w, co odpis Dubrawskiego,
a w ko<cu zbioru, na kartach 882–885, tytu=& «Rodos=owie wielikich
kniazej. Litowskago knia/estwa nacza=o» – zapis odpowiadaj'cy
drugiemu fragmentowi w spisoku Dubrawskiego, a na kartach
875–882 ty=& «Litowskomu rodu poczinok» – zapis odpowiadaj'cy
trzeciemu fragmentowi w spisoku Dubrawskiego.
16. Litewska Metryka, a szczeg[lnie }jej| £-ci tom o nazwie «Libri
legationum» ]zachowane w Mosk. G=. Arch. Min. In. D. ¯ Moskov-
skom= Glavnom= Arxiv≠ Ministerstva Inostrannyx= D≠l=
¯ G=awnyj Archiw Ministerstwa Inostrannych Die=, w Moskwie\, o
nag=[wku «Privilegia confoederationum et inscriptionum diversarum,
recollecta per venerabilem Vitellium praepositum Vilnensem regium
secretarium, sedente Alexandro rege Poloniae et M. D. Lithuaniae
anno domini 1502 regni sui primo», zawieraj'cy =aci<ski przek=ad
zachodniorosyjskiego latopisu pod tytu=em «Origo regis Jagyel}o|
et Wytholdi ducum Lithuanie». Tekst tego zapisu odpowiada
«Letopiscowi wielikich kniazej Litowskich», i – przy tym – najbli/ej
temu wyci'gowi, o kt[rym czytamy w Spisoku grafa Krasi<skiego,
chocia/ posiada wstawki sprzeczne z nim i sprzeczne z innymi.
metoda cyganki, bo problem odpis[w nie rozwi'zany;
“na dwoje babcia wr[/y=a“ – najbli/ej, ale sprzeczny.
Opowiadanie doprowadzone do ucieczki Witowta z zamku w Krewie,
“do Niemieckiej ziemi”.
do Krzy/ak[w w Prusach, dok=adnie – do Marienburga, w Supra>l.
ltpsie zwanego Marin gorodem, dzi> Malborka.
Origo drukowa= A. Prochaska – Kwartalnik historyczny, 1888.
17. R"kopis Imp. Publ. Biblioteki FI 476,
zawieraj'cy s=owa prep}odobnogo|. Isaaka Sirina, posiada zapisy
sk=adaj'ce si" z dw[ch cz">ci.
Pierwsza cz">: >wiadczy, /e orygina= od kt[rego pochodzi r"kopis,
by= napisany w Konstantynopolu w 1420 roku, r"k' Timofieja, z
polecenia episkopa W=odzimierza Wo=y<skiego – Herasima.
Timofiej ¯ gr. Timotheos ¯ time ]honor\ % theos ]B[g\.
Druga cz">: zapisu ukazuje, /e r"kopis by= przepisany w 1428 roku
z przygotowanego w Konstantynopolu orygina=u, z rozkazu tego/
episkopa Herasima, przeniesionego do Smole<ska }1433|.
w 1428 roku Herasim musia= by: we W=odzimierzu Wo=., bo wyruszy=
do Konstantynopola dopiero 1432, tj. po >mierci Witowta †1430, pa{dz.,
za rz'd[w Swidrygie==y ]1430, listopad –1432, sierpie<\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
Po s=owach& ªz tej/e ksi"gi przepisana by=a ksi"ga ta w drug' ksi"g"
przy wielkim kniaziu Aleksandrze, zwanym Witowtemº nast"puje
Pochwa=a Witowtu, przedstawiaj'ca sob' “izwleczenie” ]wyci'g\
z Pochwa=y zawartej we wszystkich odpisach zachodniorosyjskich
latopis[w. Tre>: 1428 wyda= A. I. Sobolewski – Zapis nacz. XV w.
ostro/nie z “wyci'giem” i “skr[tami”, bo Rosjanie na opak& d=u/sza
tre>: – orygina=em, a kr[tsza – “wyci'giem”, “skr[tem”, gdy – w mej
opinii – najcz">ciej kr[tsza tre>: by=a orygina=em, kt[r' nast"pnie
rozbudowywano, powi"kszano. Tu jest prawdop. orygina= Pochwa=y.
18. R"kopis Imp. Publ. Bibl. Pogod., nr 1404a, przedstawia sob'
odpis “skr[conego wyci'gu” szczeg[lnego pogl'du Nowogrodzkiego
latopisu, pojawionego w drodze zjednoczenia Nowogrodzkiej 4-tej z
tekstem Nowogrodzkiej 1-szej. W ko<cu tego zbioru, zawieraj'ce-
go ten wyci'g, na kartach 692–700 ty=, pomieszczone zapisy pod
nag=[wkiem «Rodstwo wielikich kniazej Litowskich».
Tekst tych zapis[w okazuje si" by: przer[bk' «Litowskomu rodu
poczinok» ]patrz odpisy Dubr. i Rost.\, przy czym, pocz'tek maj'cy
na celu zwi'zanie rodu Giedymina z rodem W=adimira Swiatos=a-
wicza za po>rednictwem uto/samienia Wida z Wo=kiem ]Wilkiem\,
okazuje si" wstawk', wywo=an' zapisem z «Nacza=a hosudarej
Litowskich».
19. R"kopis Imp. Akademii Nauk, nr 34.4.32, XVII wiek,
okazuje si" innym odpisem tego letopisnego zbioru, kt[ry zawarty
jest w r"kopisie Pogodina, nr 1414a. Tu, na kartach 644–652 ty=,
zawarte «Rodstwo wielikich kniazej Litowskich».
20. Rodos=ownaja kniga Rumiancewskago Muzeja, nr 348, XVI
wieka. Tu na kartach 14–22 ty= zamieszczone zapisy «Nacza=o
hosudarei Litowskich».
21. Rodos=ownaja kniga Imp. Akademii Nauk, nr 17.15.19, XVI
wieka. Tu, na kartach 243–301 ty=, zawarte zapisy, odpowiadaj'ce
zapisom ukazanym w spisoku Rodos=ownej knigi Rumiancewskiego
Muzeum – «Nacza=o hosudarei Litowskich».
22. Sbornik Imp. Publ. Bibl. Pogod. nr 1572, XVI wiek – «Rodstwo
wielikich kniazej Litowskich», odpowiadaj'ce tre>ci Dubr. i Rost.
23. Rodos=ownaja kniga Rumiancewskago Muzeja, nr 349, XVI
wiek, na kartach 54–72 ty=, zawarte zapisy «Preds=owie o wielikich
kniaziech Litowskich otkudu oni poszli».
24. Rodos=ownaja kniga Imp. Archeographiczeskoi Kommissji, nr
40, XVIII wiek. Tu, na kartach&
119 ty= – 120 ty= «Rodos=owie wielikich kniazei Litowskich»,
121 «Rodos=owiec wielikich kniazei Litowskich, wypisano w Kazani iz
monastyrskie Preobra/enskie knigi, a pierwomu niesog=asujet»,
123 ty= – 124 ty= «Skazanie o wielikom kniazie Witoftie».
25. Rodos=ownaja kniga Imp. Publicznoj Biblioteki, F IV 264, XVII w.
Wszystkie rodzaje latopis[w redaktorzy u=o/yli w nast"puj'cym
porz'dku&
• na pocz'tek – kr[tkie typy latopisowych kompilacji i odnosz'ce
si" im “otrywki” ]u=amki, fragmenty\,
• za tym – typy bardziej z=o/onych kompilacji, z wyj'tkiem spisoka
Olszewskiego, odnosz'cego do typograficznych wyobra/e<,
• dalej – wydane rodos=owne zapisy litewskich kniazi[w i pochwa=a
Witowtowi po zapisie 1428 roku,
• na koniec – odpisy Olszewskiego i Bychowca.
ale nie koniec jeszcze, bo...
W t=umaczeniach drukowane warianty do «Litewskomu rodu poczi-
nok» i do rodos=ownych ]rodowodowych\ zapis[w.
w ten spos[b chaos w porz'dku, bo ani w kolejno>ci odpis[w, ani
podobn' tre>ci' grupowane – sieczka.
Przez przypadek w jednej grupie& Supra>lski, Uwarowski i Akademicki
]przy tym, powsta=y w kolejno>ci& Akademicki, Supra>lski, Uwarow-
ski(S=ucki; wszystkie trzy w XV w.\, ale w “od Palemona”& Litewskomu
rodou poczinok, Origo regis, Rodos=owie, i Pochwa=a Witowtu – dzie=a
nie maj'ce nic wsp[lnego z Palemonem.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Wyci'g z Przedmowy do tomu 35-go, Letopisi bie=orussko-litowskie,
Izdatiestwo «Nauka», Moskwa, 1980; kolejno>: na podst. ogl"dzin.
Tu w kolejno>ci ustalonej przeze mnie, nie wg Przedmowy.
Akademiczeskaa letopis
Stanowi'ca cz">: zbioru, przechowywana w Dziale R"kopis[w
Biblioteki Akademii Nauk ZSRR w Leningradzie ]45.11.1\. Zbi[r w
“:wiartce”, papier w r[/nych cz">ciach – r[/ny, p[=ustaw trzech
charakter[w. Z oprawy, zachowa=y si" dwie oddzielne deski. Fili-
grany ]znaki wodne\ w r[/nych cz">ciach r"kopisu – 5. W cz">ci
zawieraj'cej publikowany latopis, filigran – litera R z rozdwojonym
ko<cem. Podobny znak u Lichaczewa datowany 1534 rokiem.
Akademicki, powsta=y wkr[tce po 1427 – jest to kopia orygina=u.
Numeracja kart wsp[=czesna }pi>cowi, J.D.| o=[wkiem w prawym,
g[rnym rogu kart. na dolnym marginesie – numeracja zeszyt[w
literami staros=awia<skiego alfabetu, lecz zeszyty przemieszane.
por. Archeologiczeskogo obszczestwa “1515”.
Zeszyt 8-my na karcie 157, 9-ty – na karcie 147, 10-ty – na karcie 165,
11-ty- na karcie 173, 12-ty – na karcie 181. Na kartach 1 – 146 teksty
g=[wnie w spos[b “bogos=u/ebnogo sodier/anija” ]s=ugi bo/ego,
mnicha\.
Tekst latopisu znajduje si" na kartach 147 – 182. Papier i charakter
na tych kartach jednakowy, lecz odr"bny od poprzedniego, atrament
ciemnobr'zowy. G[rny brzeg karty 168 oderwany, g[rne cz">ci kart
181 ty= i 182 upstrzone muchami. Mocno zepsuta karta 146 poprze-
dzaj'ca latopis i pierwsze dwie karty publikowanego latopisu.
Supra>lskaa letopis
Przechowywana w Leningradzkim Dziale Instytutu Historii ZSRR ]f.
115, nr 143\. R"kopis w “:wiartce”, oprawa – lipowe deski obci'g-
ni"te sk[r', silnie wytart'. D[= czo=owej deski oprawy drapany
ostrym narz"dziem. Na wierzchniej desce zachowa=y si" dwa ]z
pi"ciu\ miedzianych “/uk[w”, na dolnej – wszystkie “/uki” utracono.
Papier wsz"dzie jednakowy – zbity, bia=y z silnym, /[=towatym
odcieniem.
Znak wodny – tiara }nakrycie g=owy kr[l[w i kap=an[w perskich,
J.D.|. Kilka podobnych filigran[w znajduje si" u N. P. Lichaczewa,
wszystkie odnosz' si" do lat 1532, 1534.
orygina= Supra>lskiego pisany ok. 1431 – 1445, jest to jego kopia.
Do oprawy doklejona karteczka, na kt[rej charakterem pocz. XIX
wieku napisano& «Letopisiec Podola i kniazi[w litewskich, w tym
“paterik” kijewopeczerski zwi"{le pisan 152}0|».
Wi"ksza cz">: r"kopisu pisana “jedn' r"k'” }ja zna=em osob" kt[ra
pisa=a dwoma r"kami jednocze>nie, J.D.|, tj. przez jedn' osob",
p[=ustawem ]karty 3 – 116 i 127 – 173\, p[=ustawem te/ napisane
karty 1 i 175, kt[re nie s' zwi'zane z latopisem, karty 116 ty= – 125
zapisane skoropisem. Zostawiona czyst' karta 85 ty=, zape=niona
zosta=a }p[{niej| w j"zyku polskim i =aci<skim, w XVIII wieku. Karty
125 i 126 wype=nione r[/nymi charakterami i atramentami, w XVII
w., w starobia=oruskim j"zyku, karta 126 ty= zostawiona czyst'.
Na karcie 173 ty= by=y zapisy bia=oruskim skoropisem, r[/nymi
charakterami, lecz zalane i zamazane atramentem. Na karcie 174
zapis o narodzeniu syna. Tam/e pr[ba pi[ra& “Pokosztowati piera
li. dobroe li” ]Spr[buj" pi[ra czy dobre\. Tak i po polsku. Dalej na
tej/e karcie zapis p[=ustawem o zab[jstwie w Po=ocku Josefata
Kuncewicza. Na karcie 174 ty= – linijki po polsku.
Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie
Latopis, zyskuj'c nazw" «Origo regis» }skr[con' do& Pochodze-
nie ksi'/'t, J.D.|, pierwszy raz opublikowana w 1888 r., przez A.
Prochask", drugi raz – w 1907, drukowana w XVII tomie «Po=nogo
sobrania russkich letopisej». R"kopis znajdowa= si" w tomie III
Libri legationum Metryki Koronnej, tj. Archiwum Rz'du Kr[lewstwa
Polskiego ]przechowywana w moskiewskim G=[wnym Archiwum
Ministerstwa Spraw Zagranicznych\. }jest to kopia orygina=u, J.D.|
Publikuj'c latopis, Prochaska, w cz">ci wprowadzaj'cej, niczego nie
doni[s= o zestawieniu ksi"gi, w kt[rej znajdowa= si" latopis.
wiedza Prochaski w 1888 r. – zrozumia=e – by=a zbyt nik=a, ˚nr 922.
Antoni Prochaska – Przek=ad ruskiego latopisca ks. Litewskiego na j"zyk
 KRONIKI
=aci<ski. – Kwartalnik historyczny, Lw[w, 1888, rocznik 2, zeszyt 2,
Wprowadzenie na stronach 196 – 201, tekst Origo regis na str. 201 – 205.
Nie da= jej paleograficznego opisania, lecz za to wykaza= w jakich
okoliczno>ciach dzie=o to ujrza=o >wiat. Po mniemaniu Prochaski,
Origo regis okazuje si" przek=adem na j"zyk =aci<ski jednej z kronik
]lub cz">ci kroniki\, pisanej ]wyra/aj'c si" po wsp[=czesnemu\ }tj.
1980| j"zykiem starobia=oruskim. Przy czym, latopis by= wniesiony
w ksi"g" Metryki w ko<cu XV lub na pocz'tku XVI wieku. Przek=ad
jej zosta= wykonany wcze>niej ]Autor o tym w pe=ni przekonany\,
po poleceniu }Jana| D=ugosza }†1480| wykorzystane przez niego
we wst"pnej cz">ci ksi"gi X «Historii Polski».
orygina= Origo regis t=umaczony ok. 1445 z Supra>l., jest to jego kopia.
St. Ptaszycki, publikuj'c Origo regis w tomie XVII Po=n. Sobr. russ.
ltpsej tak/e korzysta= z orygina=u. Nigdzie w nim odst"pstw od wersji
A. Prochaski w samym tek>cie, lecz s' r[/nice literowe w }literach|
pisanych oddzielnie. I tak, gdy
u St. Ptaszyckiego «u» – u A. Prochaski «v»,
u St. Ptaszyckiego «ch» – u A. Prochaski «th».
Gdy nie w spos[b uwierzytelni: tekstu z orygina=em, sk=aniamy si"
za pisowni' Ptaszyckiego w tek>cie Po=n. sobr. russ. ltpsej.
s=usznie; A. Prochaska mia= zwichni"cie na punkcie j. =aci<skiego,
gdziekolwiek si" da=o, pstrzy= swe wynurzenia =aci<sk' terminologi'.
St. Ptaszycki – z kolei – wszystkie latopisy zwa= z =aci<ska kodeksami.
Nikiphorowskaa letopis.
Przechowywana w R"kopi>miennym Dziale Biblioteki Akademii
Nauk ZSRR w Leningradzie ]45.11.16\. Uprzednio nale/a=a do N.
P. Nikiphorowa, st'd nazwa. R"kopis w “:wiartce” }czwarta cz">:
arkusza, ma=y rozmiar|, oprawa – deski obci'gni"te sk[r', wszystkich
kart 351, papier zbity ]g"sty\, /[=tawy, pisana p[=ustawem, w cz">ci
zasadniczej – w XV wieku. Nielatopisowe teksty zbiorku pisane
charakterami XVI, XVII, i XVIII-tych stuleci, atrament br'zowawo-
/[=ty, br'zowy. Znak[w wodnych oko=o 10, w>r[d nich&
• ki>: winogron – u N. P. Lichaczewa podobny znak pod nr 1075
datowany 1464 r.
• bycza g=owa z krzy/em pod podbr[dkiem – u Lichaczewa
nr 1155, 1477 r.
• bycza g=owa, mi"dzy rogami serce z trzema li>:mi owalnego
kszta=tu – u Lichaczewa nr 1179, 1491 r.
Karty numerowane o=[wkiem w prawym g[rnym rogu. Na dolnym
marginesie, literami staros=awia<skiego alfabetu ponumerowane
strony; znajduj' si" oznaczenia zeszyt[w, w porz'dku w kt[rym
zachowa=y si"& 25, 14, 27, 26, 29, 38. Na marginesach znajduj' si"
dopiski, najcz">ciej bia=oruskim skoropisem XVI wieku, lecz s' tak/e
polskie i =aci<skie; na dolnym marginesie karty nr 1, zapis charak-
terem XVII lub pocz. XVIII wieku& «Monasterii Minensis s. Spiriti»,
ukazuj'cy, /e niegdy> latopis nale/a= do Mi<skiego Monasteru >w.
Ducha. Z kart 241, 242, 243, i g[rny r[g karty 245 oberwany lub
wyblak=y. Miejscami tekst si"ga brzeg[w kart.
Wo=ynskaa kratka letopis
Przechowywana w Centralnym Rz'dowym Archiwum Starych Akt
]f. 181, op. 1, cz. 1, nr 21(26\. Latopis, okazuje si", cz">ci' zbioru
napisanego w Supra>lskim monasterze.
blisko, lecz nadal niecelnie, bo Akadem. ˘ Nikiph. ˘ Wo=y<ska kr[tka.
Akadem. ˘ Supra>lski ˘ Origo regis ˘ Kras. ˘ Racz. ˘ Wo=. kr.,
jak wskazuje tekst i sam uk=ad cz">ci sk=adowych, ˚nr 834, 846.
R"kopis w 0.5 karty, papier bia=y, g"sty z /[=tawym odcieniem.
Filigran ]znak wodny\ – g=owa byka; “zbie/ne” znaki u Lauceviçiusa
datowane latami 1498, 1500, 1516.
ja okre>li=em rok pisania 1515, na podstawie tekstu i schematu.
Pisana r[/nymi charakterami, g=[wnym wzorcem p[=ustaw pocz. XVI
wieku. Na pocz'tku wklejone dwa listy metropolity Jewgienija do A.
Th. Malinowskiego, z 30 marca i 13 lipca 1829. Nast"pnie karta na
kt[rej wpisano charakterem ko<ca XVIII lub XIX wieku& «Kijowska
latopis od przybycia S=awian do 7025 ]1517\ roku, nieprzerwanie
przed=u/aj'ca ]#\ starsze pismo na 75-ciu kartach. W='czona do Bi-
blioteki Rz'dowego Kollegium Spraw Zagranicznych Moskiewskiego
Archiwum, “kolle/skim assessorem Alekseem Malinowskim” ]przez
urz"dnika szacuj'cego, Alekseja Malinowskiego\».
Na odwrocie tej karty& «Letopisiec kijewskij».
Na kartach 1 – 59 ty= znajduje si" og[lnorosyjski latopis zatytu=owany&
«Pocz'tek Ruskiej ziemi, jak przybyli S=awianie plemienia Apheta i
osiedli wzd=u/ rzek, to jest letopisiec Kijowski i wszej Ruskiej ziemi,
i Polskiej i Litewskiej». Na marginesach dopiski po polsku i rosyjsku,
r[/nymi charakterami.
Wo=y<ski kr[tki dzieli si" na 3 cz">ci&
1. zatytu=owana& Pocz'tek ruskich kniazi[w ros. kniaziowania.
Zako<czona na karcie 67 o >lubie wlk. kn. lit. Aleksandra z knia-
gini' Elen' Iwanown'.
2. na kartach 67 – 71 wiadomo>ci ca=kowicie dotycz'ce Wo=ynia,
a szczeg[lnie walce z Tatarami 1495 – 1515. Cz">: ta ko<czy
si" doniesieniem o zdobyciu Smole<ska wojskami wlk. kn. mosk.
Wasilija Iwanowicza.
3. ostatnia cz">:, na kartach 72 – 74 ty=, pisana innym charakterem,
zupe=nie po>wi"cona rozs=awieniu dzia=alno>ci kniazia Konstan-
tina Iwanowicza Ostro/skiego, hetmana Wlk. Ks. Litewskiego.
S=uckaa letopis ]inaczej Uwarowskaa\
Przechowywana w Dziale R"kopis[w Rz'dowego Muzeum Historii, w
Moskwie ]Zbi[r A. S. Uwarowa, nr 1381 ]153\. R"kopis w “[semce”,
papier bia=y z /[=tawym odcieniem, atrament br'zowawo-/[=tawy,
wsz"dzie jednakowy. Pisana bia=oruskim p[=ustawem, z wyj'tkiem
niekt[rych kart jednym i tym samym charakterem. Znak wodny –
tiara. Najbardziej podobny znak u Lichaczewa datowany 1524 r.
Karty ponumerowane arabskimi cyframi, ponumerowane obie strony
kart, lecz pierwszych pi":, uszkodzonych kart ponumerowano po
“restauracji” ]naprawie, odnowieniu\, na przyklejonych do ostatnich
kart paskach papieru, na jednej stronie. W ten spos[b, numeracja z
dw[ch stron zaczyna si" od karty 6. Na karcie tej, sz[stej, na g[rnym
marginesie wykonano odno>nik, a na dolnym marginesie, charakte-
rem XIX wieku wykonany zapis& «Oznaczone stronice ca=ych list[w
latopisu arabskimi cyframi przeze mnie 14 “genwaria” ]stycznia\
1839 r.» Nast"puj'cy poni/ej podpis wytarty. Wszystkich list[w 106,
z wyj'tkiem tych, kt[re zamieszczono na pocz'tku, przy oprawie
r"kopisu i na kt[rych wykonano zapis.
Latopis dzieli si" na dwie cz">ci. W pierwszej z nich, karty 1 – 76,
zamieszczone wydarzenia zasz=e w Wielkim Ksi"stwie Litewskim.
W drugiej, karty 76 ty= – 106, znajduje si" latopis og[lnorosyjskiego
charakteru. Cz">: ta zatytu=owana& «Letopisiec o wielikom knjazi
moskowskom, kako daleki ot rodu Wo=odimierowa». W cz">ci tej,
na karcie 79 jest jeszcze podtytu=& «Letopisiec ot wielikogo kniazja
Wo=odimerja kijewskogo» }†1015, J.D.|. Druga cz">: ko<czy si"
opisaniem najazdu Batego }1240, J.D.|.
Na kartach 104, 104 ty=, 106, 106 ty= r"kopisu, bia=oruskim skoropi-
sem XVI wieku i innym atramentem ni/ pisany latopis, zamieszczone
zapisy, wykonane w S=ucku. W tym&
• «Pani naszej lito>ciwej, kniagini Jurjewej Semenowicza S=uckiej,
kniagini Oleni Miko=ajowej Rodi=owicza }___| wielmo/nym» ]karta
106\.
Miko=aj Radziwi== zwany “Rudym”, ur. 1512, zm. 1588, brat Barbary ur.
ok. 1520, zm. 1551, c. Jerzego, /ona Stanis=awa Gasztolda do 1542, od
1547 /ona Zygmunta Augusta †1572, od 1550 kr[lowa Polski.
• «Lata 7050 }1542, J.D.| miesi'ca apriela 15 dnia, pr. }prepodobnogo,
tj. wielebnego, J.D.| otca Simeona, ju/ w Persydzie }w Persji, J.D.|,
w tygodniu }bo w sobot"|, “wdari=o” ]zdarzy=o si"\ o 2-giej godzinie
nocy }godz. 20-ta obecnego systemu, 8-ma wieczorem|, zmar= knia{
Jurij S=ucki, by=a “g=owa” ]naczelnik\ handlu» ]karta 104 ty=\.
• «Algiemunta ro/}aj| ]r[d\ Holszanskij. Jawnuty ro/}aj| Zas=awski.
Gedimina ro/}aj| Olelkowicze. Jagai=y ro/}aj| kr[lewski. Witowt
Kestutewicz» ]karta 104\.
Zapis ten, potwierdzony tak/e doniesieniem o chrzcie kniazia Se-
mena Aleksandrowicza S=uckiego w S=ucku ]karta 73 ty= r"kopisu\,
daje podstaw" wnioskowa:, /e latopis pochodzi ze S=ucka, dlatego
zwany S=uckim.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
Wilenskaa letopis – pisana w Smole<sku
Przechowywana w Dziale R"kopis[w Biblioteki Akademii Nauk Litew-
skiej “SSR” }Republiki Zwi'zku Radzieckiego, J.D.| ]F. 22 – 49\.
R"kopis w 0.5 arkusza, papier g"sty, w ca=o>ci /o=ty, atrament
jasnobr'zowy. Przy zwi'zaniu boczne marginesy silnie obci"te, miej-
scami a/ do samego tekstu. Numeracja kart wsp[=czesna }pi>cowi,
J.D.| – atramentem na dolnym marginesie, ty=y kart ponumerowane
o=[wkiem. Na marginesach wiele zapis[w z r[/nych czas[w i r[/-
nymi charakterami. Ostatnie karty Wile<skiego latopisu utracone.
Pierwsze trzy i ostatnia z zachowanych restaurowane ]odnowione\,
d[= siedmiu ostatnich kart uszkodzony molem. Wszystkich list[w w
r"kopisie 450. Pierwsze 435 pisane “czetkim” ]koralikowym, r[/a<-
cowym\ p[=ustawem ko<ca XV – pocz'tku XVI wieku, karty 436–450 –
p[=ustawem drobnym, omal dwukrotnie mniejszym od poprzedniego.
Karty 1 – 313 ty= zaj"te kronik' z w='czeniem kr[tkich doniesie< o
chrzcie Bu=gar[w.
Krasinskogo – sp=on"=a w czasie Powstania Warszawskiego, w sierp-
niu i wrze>niu 1944, w czasie drugiej wojny >wiatowej 1939–1945.
Do zbior[w Biblioteki Krasi<skich w Warszawie zosta=a w='czona
do 30 listopada 1833, otrzymana od Konstantina Íwidzy<skiego.
Rozmiaru 0.5 karty, brzegi kart uszkodzone, w szczeg[lno>ci rogi.
Na istniej'cej numeracji, r"kopis zaczyna= si" od karty 53 i ko<czy=
si" na karcie 230, az kt[r' by=y jeszcze dwie karty nienumerowane;
w sumie 179 kart. Zostawione czyste stronice zosta=y zape=nione
bardziej p[{nymi zapisami w j. starobia=oruskim i polskim. Nume-
racja literami starobia=oruskiego alfabetu dokonana p[{niej. Ca=y
zbi[r napisany – najwyra{niej – na jednakowym papierze, g=adkim,
czerpanym, /[=tawego odcienia. Z filigran[w, najcz">ciej Íwinia,
potem Podw[jny Krzy/ i Tarcza z Koron'.
Latopis w dw[ch cz">ciach&
1. «Letopisiec Wielikogo knjazstwa Litowskogo i ?omoicskogo» –
od przybycia Rzymian do Litwy, a/ do Trojdena 1270, wie /e ten
“gorszy by= ni/ Antioch syryjski, Herod jerozolimski, i Neron
rzymski” – zwrot charakterystyczny wo=. 1289 ˘ Ipat. ltpsi 1428
]przebywaj'cej w Smole<sku od ok. 1431 poza rok 1500\;
karty 64 – 72 ty=.
2. zatytu=owana «Kronika o wielkich kniaziach litewskich»
od wyliczenia syn[w Gedimina †1341 i zako<czona 1438, pogro-
mem Rosjan przez Tatar[w, u Muromu, i o pojmaniu w niewol"
wlk. kn. Wasila Wasilewicza; karty 73 – 90 ty=.
Archeologiczeskogo obszczestwa ]Archeolog. Towarzystwa\
Przechowywany w Dziale R"kopis[w Rz'dowej Publicznej Biblioteki
im. M.E. Sa=tykowa-Szczedrina ]f. Archeologicznego Tow. nr 43\,
wkomponowany w koniec r"kopi>miennego zbiorku ]karty 43 – 73 ty=\.
R"kopis w “:wiartce”, papier na pierwszych 42 kartach bia=y, mi"kki,
na nast"pnych bardziej g"sty i ciemny. Pierwsze 42 karty pisane
kilkoma charakterami, skoropisem XVII wieku, latopis – p[=ustawem
XVI wieku, “jedn' r"k'” ]tj. przez jedn' osob"\ i jednym, ciemnym
atramentem. W zbiorku zostawiono czystymi karty 10 i 10 ty=, d[=
karty 20 i 20 ty=, nast"puj'ce po 20 nienumerowane, karta 21, d[=
kart 29 i wi"ksza cz">: 20 ty=. }co$, J.D., zakrawa /e dalej...| Karty
63 i 64 w g[rnej cz">ci mocno zepsute od staro>ci, prawy g[rny
r[g karty 13 oderwany. Znaki wodne w cz">ci latopisu – r[/ne& ki>:
winogron, dzbanek, “sto=by” ]filary, kolumny\. Zbie/ne ]podobne\
filigrany s' u Briqueta ]ki>: winogron – nr 2126, 1575 r., nr 13168,
1596 r.\ i u Lauceviçiusa ]dzbanek – nr 506, 507, 1582 r.\.
orygina= Archeolog. obszcz. pisany ok. 1515, jest to jego kopia.
C. M. Briquet – Les filigranes, Geneve, 1907.
E. Lauceviçius – Poperius Lietuvoje XV – XVIII am/. Vilnius, 1967.
Karty ponumerowane o=[wkiem w prawym g[rnym rogu, z wyj'tkiem
tego, w latopisowej cz">ci literami staros=awia<skiego alfabetu na
dolnym marginesie znajduje si" numeracja zeszyt[w ]na karcie 43
– zeszyt 2, na karcie 51 – zeszyt 3, i na karcie 59 – zeszyt 4\.
por. Akademiczeskaa letopis.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
917 Wysi=ki Polak[w& prof. S Smolki i A. Prochaski zosta=y zauwa-
/one i docenione przez redaktor[w 17-go tomu& ªChocia/ “izsledowanie”
zachodniorosyjskich latopis[w znacznie posun"=o si" do przodu dzi"ki
trudowi S. Smolki, }i| A. Prochaski, a szczeg[lnie Iw. Tichomirowa, tym
nie mniej jeszcze nie nasta=y czasy dla swobodnego wydania ich.º
bez sensu, logiki; trud nie ma zwi'zku z wydaniem – jego tre>ci'.
Trud ma zwi'zek z ustaleniem kolejno>ci odpis[w& dzi"ki ich trudowi
ustalenie posun"=o si" do przodu, ale problem odpis[w nie zosta=
ca=kowicie rozwi'zany. Mo/e to mieli na my>li.
918 Szok#
Gdy rzuci=em okiem na informacje zawarte w Przedmowie do 17-go
tomu – opad=y mi r"ce. Wielotygodniowy wysi=ek ustalenia kolejno>ci
odpis[w poszed= natychmiast na marne&
Akademicki, kopia z ok. 1430 – pisany w po=. XVI wieku.
Supra>lski, wkr[tce po Akadem. – pisany w pa{dz. 1519.
Origo regis, pisane 1431(45 ]“1445”\ – katalogowane pod 1502.
Spisok grafa Krasi<skiego 1478(82 – pisany w XVI wieku.
Spisok grafa Raczy<skiego 1515 – z ok. 1580 roku.
Spisok Archeolog. Obszcz. 1515 – z XVII wieku.
Jewreinowski spisok 1533 – pisany ok. 1690 roku.
Moja “genealogia” litewskich latopis[w zosta=a porwana na strz"py, a
powsta=e w wyniku rwania jej fragmenty – przetasowane.
Ale rzeczy nie mia=y si" dok=adnie tak, jak informacje zawarte w
Przedmowie, prowadz'ce do b="dnego wniosku&
• w 1428 roku, episkop W=odzimierza Wo=. – Herasim, poleci= prze-
pisa: ksi"g". Nie jest jasne, kt[rej ksi"gi rzecz dotyczy; pierwowz[r
Chlebnikowskiego wkr[tce przed 1427 przepisywany z latopisu Msti-
s=awa “Romanowicza”, na nim Latopis Litwy, powsta=y 1427, i Ipat. ltps
przepisywana 1428(32; i z by=o to ju/ jego drugie polecenie ]pierwsze
w 1420, by wykona: “orygina= 1420”, w Konstantynopolu\.
Ale, gdy latopis Mstis=awa Romanowicza, 1288(89, by= przepisywany we
W=odzimierzu Wo=., w dwa odpisy& 1. pierwowz[r Chlebn., i 2. Ipat. ltps – kt[ry
latopis przepisywany by= w Konstantynopolu 1420$ Nowogrodzki$
w 1428 roku Herasim musia= by: we W=odzimierzu Wo=., bo wyruszy=
do Konstantynopola dopiero 1432, tj. po >mierci Witowta †1430, pa{dz.,
za rz'd[w Swidrygie==y ]1430, listopad –1432, sierpie<\, przyby= z
Konstant. do Smole<ska 1433, i spalony 1435, przez Swidrygie==".
Po s=owach& ªz tej/e ksi"gi przepisana by=a ksi"ga ta w drug' ksi"g"
przy wielkim kniaziu Aleksandrze, zwanym Witowtemº nast"puje
Pochwa=a Witowtu, prawdop. pierwowz[r Pochwa=y zawartej we
wszystkich odpisach Latopisu Litwy, bo tekst jej kr[tki.
• Origo regis istnia=o przed po=. XV wieku, a wci'gni"te jest pod 1502 –
p[{no. Ma by: =ac. t=umacz. Spisoka grafa Krasi<skiego, tak – ale nie;
najbli/ej, ale wstawki sprzeczne. Tre>: Origa zawieraj' tak/e& Akademicki
i Supra>lski, i autorzy wniosku nie zaznaczyli, /e wykluczaj' oba. Origo
1502 jest ju/ chyba kopi' z orygina=u Origa.
• po wydarzeniach lat 1446–1449, tj. po przymierzu zawartym mi"dzy
ladskim wlk. kn. Kazimierzem, a wlk. kn. moskiewskim – Wasilem
Wasilewiczem, nast"puje wznowienie ci'g=ych zapis[w od 1482, tj. po
30-letniej przerwie. Przyczyna nieopisana; by=o ni' zdobycie Konstanty-
nopola przez Turk[w, 1453 – szok dla wyznawc[w wiary prawos=awnej
]utracona stolica wiary, jak Watykan dla katolik[w\, i miejsce kopiowania
i kompilacji rosyjskich latopis[w. To st'd przerwa kt[rej znawcy dot'd
nie mogli wyja>ni:, i st'd Nowogrodzka IV doprowadzona do 1444(46
]nie poza 1453\.
• pod 1496, w sprawie zjazdu w Parczewie, w pierwszej osobie pisze&
ª...s=ysza=em od niekt[rych ich wielmo/[w, /e...º.
• od 1496 d=ugi ci'g wiadomo>ci z pozycji naocznego >wiadka, lub
osoby wysoce zaznajomionej&
1505 – zjazd w Brze>ciu,
1508 – Hli<ski >ci'= Zabrzezi<skiego, w Grodnie – opis okoliczno>ci,
1514 – Moskwiczanie w Smole<sku, bitwa nad Kropiwn' –
lista je<c[w wzi"tych do niewoli,
1528 – kr[lowa Bona przybywa do Litwy,
1544 – lista rozdanych urz"d[w,
1547 – Zygmunt August przyjmuje Barbar" u drzwi wile<skiego zamku.
• Jewreinowski spisok, kt[ry – w mej opinii – pisany ok. 1533, a wg
redaktor[w wydania – 1690, by= w[wczas przepisany. Obudowany
innymi dzie=ami tych lat – zosta= opisany ko<cem XVII wieku, z b="dem
w takim wypadku.
• po roku 1428 istnieje bardzo d=uga przerwa w ruchu dziejopisarskim,
 KRONIKI
bo a/ do roku 1502, tj. 70-letnia – ma=o prawdopodobne w zestawieniu
z przytoczonymi okoliczno>ciami.
• Ody<cewicz, pisz'cy 1519, mia= przed sob' kilka latopis[w jednocze>-
nie, z kt[rych przepisywa=, i zostawi= >lady wszystkich& Akademickiego,
Supra>lskiego, S=uckiego – musia=y istnie: wcze>niej, prawdopodobnie
na dekady; st'd Akademicki nie m[g= pojawi: si" w po=owie XVI wieku,
tj. po 1519, jak chc' redaktorzy Przedmowy.
• S=ucki, z XV wieku, oparty na Supra>lskim – Supra>lski musia= po-
wsta: wcze>niej, przed S=uckim. Wracamy do mego ustalenia, /e Supr.
powsta= wkr[tce po Akademickim, oba wkr[tce po 1427, a przed 1445,
bo Origo 1431(45 t=umaczone z Supra>lskiego.
• Maciej Stryjkowski, pisz'cy sw' Kronik" na witebskim zamku ju/ w
1573 ]wydana 1582\ zebra= kilkana>cie kronik, w tej liczbie nie mniej ni/
kilka “od Palemona”, m[wi'c, /e m[g=by przytoczy: ich tysi'c – dzi>,
wg tre>ci Przedmowy – Kodeks Olszewski Chomi<skich, 1550, wchodzi
do okresu przed 1573, i – mo/e – Krasi<skiego.
“tysi'c” M. Stryjkowskiego ]1085-01-316, 349\; korzysta= z latopis[w&
12 ]1085-02-229, 232\, 13 ]1085-01-57\, 15 ]1085-01-83, 87\.
• W=adimirski – pisz' – pisany dwoma charakterami lat 1550–1575. Z
W=adimirskiego czerpa=a Twerska, pisana 1534, a wi"c W=adimirski
istnia= przed 1534 ]pisany przed 1479, st'd do swodu 1479(80\, chyba
1550–1575 by= przepisany – informacja myl'ca czytelnika, u/ytkownika,
badacza, /e powsta= 1550–1575. Tak i inne, przepisane.
Ponadto, wiedza Rosjan jest skandalicznie niska – nik=a wiedza kryta
sod' s=[w i truizmami ]˚nr 726, 788÷792, 802, 914, latopis nr 1680\,
nie ustalona kolejno>: odpis[w, dlatego obstaj" przy swoim.
Podda=em szczeg[=owej analizie tre>: wszystkich znanych mi latopis[w
– wynik= z niej obraz opisany w nrze 846 i schemat; czynno>: kt[rej
redaktorzy nie wykonali, st'd – zgadywali, a st'd chaos danych, i – oka-
zyjnie – sprzeczne ze sob' informacje& “na dwoje babcia wr[/y=a” – tak,
bliski, ale sprzeczny, r[/ny. Wi"cej ˚nr 711 i znajomo>: ]nr 1680\.
920 Pomni, /e Smole<sk kopiowa= latopisy i uzbrojeni w pozosta=e,
uprzednio podane wiadomo>ci, popatrzmy, co Ptaszyckiemu, 1907,
by=o wiadomo na ten temat.
Stanis=aw Ptaszycki ]1853֠1933\ by= polskim specjalist' od oznako-
wania starych dokument[w, znajduj'cych si" w archiwach i bibliotekach
Imperium Rosyjskiego, autorem szeregu prac, patrz Spis tre>ci.
Za Stanis=awem Ptaszyckim, grudzie< 1906, przytaczam z jego wst"pu
do wydania Kodeksu Olszewskiego Chomi<skich, Wielkiego Ksi"stwa
Litewskiego i ?m[dzkiego Kronika, pod=ug r"kopisu 1550, wyda= Sta-
nis=aw Ptaszycki, Wilno, 1907, nak=adem Aleksandra Chomi<skiego,
poz. lit. 0320, 0840.
W uporz'dkowany spos[b; zwracam uwag", /e Ptaszycki zmienia=
oryginalne nazwy na “kodeksy” ]...\, i – mimo mojego porz'dkowania
– poni/szy tekst jest chaotyczny do pewnego stopnia. Ptaszycki wy-
miesza= egzemplarze Kroniki Litewskiej, z jej odnog' – rusk' ga="zi'
]...\. Pomijam te/ jego klasyfikacj", z tego powodu, patrz pobie/no>:,
pod nr 1134.
U Ptaszyckiego, w kodeksach
grupy pierwszej& kodeks bibljoteki ordynacji Krasi<skich, a w
grupie drugiej& u=amek Bibljoteki ordynacji Krasi<skich i
kodeks Krasi<skich – u=amek urywa si".....
Ptaszycki {le za=o/y= klasyfikacj" i przysz=o mu zmienia: nieco nazwy oraz
ich pisowni", by dwa pokrewne sobie dokumenty, bo zwi'zane wsp[ln'
nazw', znalaz=y si" u niego w dw[ch miejscach. I nie wiadomo, o kt[rym
z nich m[wi, z powodu u/ywania na zmian" nazw& kodeksu z u=amkiem....
Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie 0001-17.7
przechowywany w Archiwum Spraw Zagranicznych }G=awnyj Archiw
Min. Inostrannych Die=| w Moskwie, w tomie £, Liber legationem, z 1502
r. }zapewne w kopii wykonanej w tym roku – przyp. J.D.|. Tekst ko<czy
si" wiadomo>ci' o ucieczce Witolda z wi"zienia w Krewie }1382(83 –
przyp. J.D.|.
Wilenskij spisok ( Spisok Awraamki, poz. lit. 0001-17.5 i 0001-35.4
U=amek Wile<ski, Biblioteki Publicznej w Wilnie w r"kopisie, przepisany
w Smole<sku 1495, z rozkazu w=adyki smole<skiego J[zefa ]So=tana\,
przez s=ug" bo/ego Awraamk". Od >mierci Gedimina }†1341 – J.D.|, tj.
podzia=u ziem pomi"dzy jego siedmiu syn[w, ko<czy si" na wiadomo>ci
o zatruciu Skirgie==y }†1397.01.11 – przyp. J.D.|.
Kodeks Supra>lski, ]poz. lit. 0001-17.1\
Kodeks Uwarowa, ]poz. lit. 0001-17.2\
Kodeks Nikiforowa, ]poz. lit. 0001-35.1\
Kodeks Akademii Nauk w Petersburgu, ]0001-17.5\
• Kodeks Supra>lski, wydany przez I. Dani=owicza w Wilnie 1827.
R"kopis przepisany dla kniazia Symeona Ody<cewicza; 14 stycznia
1840 przes=any do komisji archeograficznej i do 1907 nie zwr[cony
monasterowi w Supra>lu.
• Kodeks biblioteki hr. Uwarowa, wydany przez Popowa 1854, bez daty,
pisany charakterem XV wieku, ma przypisek z 1542. R"kopis nale/a=
niegdy> do ksi'/'t S=uckich ]XV wiek to 1479(80 – przyp. J.D.\
• Kodeks Nikiforowa, nale/a= niegdy> do Nikiforowa w guberni ni/egorodz-
kiej, obecnie ]w 1906\ nabyty przez Akademi" Nauk w Petersburgu. R"ko-
pis ko<ca XV w., na pocz. XVI w. nale/a= do klasztoru >w. Ducha w Mi<sku
]Monasterii Minscensis S. Spiritus\.
Wydany przez Bie=orukowa w Moskwie 1897.
• Kodeks Akademii Nauk w Petersburgu, kupiony dla Akademii w Wo-
=ogdzie. Odpis p[{niejszy.
Wszystkie cztery s' prawie identyczne. W ka/dym z nich s' pewne luki,
wszystkie cztery znakomicie dope=niaj' si" wzajemnie.
Dzieje od >mierci Gedimina ]†1341\, tj. podzia=u ziem pomi"dzy jego
siedmiu syn[w, ko<czy si" na pobiciu Moskwy przez Tatar[w 1445.
Od Palemona z W=och – bajeczne dzieje a/ do >mierci Gedimina.
G=[wne j'dro tej grupy ko<czy si" zapisk' o przymierzu Kazimierza
Jagiello<czyka z ksi"ciem moskiewskim w 1446. Potem id' kr[tkie
wspominki;
o wst'pieniu na wielkie ksi"stwo litewskie Aleksandra i jego >mierci;
o wst'pieniu na tron Zygmunta ¡ }1506| i ko<czy si" zwyci"stwem Litwy
nad Moskw' przy Kropiwnie pod Orsz' 1514. Do tego dodana by=a
kr[tka kroniczka, doprowadzona do 1575.
Najpe=niejszy tekst przedstawia r"kopis Muzeum hr. Rumiancowa,
wydany w Odessie 1903.
Najstarszy wz[r przedstawia u=amek Biblioteki ordynacji hr. Krasi<skich
]Spisok grafa Krasinskago, Kroinika w welik knziech Litowskych, poz.
lit. 0001-17.4, przyp. J.D.\.
Kodeks biblioteki ordynacji Krasi<skich w Warszawie, w r"kopisie bez daty, z
XVI w. R"kopis najpe=niejszy ze wszystkich, lecz nie posiada kilku wierszy
ko<cowych, urywa si" na opowiadaniu o pobiciu kniazia moskiewskiego
]Wasila Wasilewicza – przyp. J.D.\ przez Tatar[w w 1445.
Ci'g dalszy tego r"kopisu znalaz= si' w kodeksie Partyjarszym Biblioteki
Synodalnej w Moskwie, w odpisie p[{niejszym. W tym kodeksie litewskie
dzieje od 1445 pokr[tce opowiedziane i zako<czone s' notatk' o >mierci
/ony kr[la Zygmunta ]Barbary Zapolskiej\, W=adys=awa czeskiego i siostry
kr[la Zygmunta ]dat ich >mierci Ptaszycki nie podaje, ˚brak dat, nr 1112\.
Kodeks Krasi<skich ]poz. lit. 0001-17.8\
U=amek urywa si" na opowiadaniu o Trojdenie, zdaniem ]po bia=orusku\, /e&
„gorszy by= tym ziemiom ni/ Antioch Sirskij i Irod Erusalimskij, i Neron
Rimskii, /e tak by= okrutny i waleczny.” ]zdanie charakterystyczne dla
wo=y<skiego latopisu, pisanego 1288(89, daty znowu brak, nawet b.
og[lnej, wskazuj'cej na lata panowania Trojdena, w tym przypadku
1270÷1282 – przyp. J.D.\.
Kodeks biblioteki Raczy<skich w Poznaniu ]poz. lit. 0001-17.10\
R"kopis ko<ca XVI w. ]ju/ w kopii, przyp. J.D.\. Odpis z XVIII w., polsk'
pisowni', w bibliotece ordynacji Krasi<skich i podobizna w bibliotece
Ossoli<skich we Lwowie.
Kodeks Jewreinowa ]poz. lit. 0001-17.11\
W Archiwum Spraw Zagranicznych w Moskwie, odpis w XVIII w. Zbli/a
si" do kod. Rumiancowa i Raczy<skich. Wi"ksze r[/nice zaczynaj'
si" po wiadomo>ci o przymierzu Kazimierza Jagiello<czyka z ks. mo-
skiewskim 1446.
Kodeks ma szczeg[=owy opis koronacji Zygmunta Augusta 1524 }1529,
przyp. J.D.|, czego nie ma w /adnym innym kodeksie, tak/e bitwy pod
Starodubem w 1533 }1534, J.D.|, ze szczeg[=ami; tak/e szereg innych
szczeg[=[w a/ do 1548, nie znanych innym kodeksom.
Kodeks Rumiancowa ]poz. lit. 0001-35-11\
wydany przez Wachniewicza, pocz'tek zgadza si" z kodeksem Krasi<-
skich, na ko<cu ma kroniczk" do 1575.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 KRONIKI
Kodeks Towarzystwa Archeologicznego w Petersburgu
bez pocz'tku i ko<ca, zbli/a si" zupe=nie do kod. Rumiancowa, z ko<ca
XVI w. U=amek rozpoczyna si" w po=owie s=owa w opowiadaniu o >w.
Praksedzie ]po ros.\& „]oswja\ti=sja, kotoroju nazywajut swjataja Praksedy
a po ruski Poroskoveja.”
Urywa si" na pocz'tku opowiadania o Podolu ]po ros.\& „pobi= Tatarow
Tatarskich knjazei Kaczeja...” Daty brak, nawet orientacyjnej& 1362.
Kodeks Patryjarszy Biblioteki Synodalnej w Moskwie ]nr 836\, r"kopis
z XVII w. U=amek od rozdzia=u „O carze Zawolskim Bu=ak=aj” do przy-
jazdu Skirgie==y na =owy za Dniepr. Koniec na przymierzu Kazimierza 922 Oto te/ moje }krytyczne| uwagi o publikacji Antoniego Prochaski
Jagiello<czyka z Moskw' 1446 }w rzecz. 1449| – zgodnie z kodeksem – Latopis Litewski, rozbi[r krytyczny, Lw[w 1890&
Rumiancowa. 1. D=u/yzny my>lowe zawieraj'ce b="dy. Po to d=u/yzny s', by te b="dy
ukry:, lub b="dy powsta=e wskutek ko<sko d=ugich ci'g[w my>lowych.
Dwa odpisy& Biblioteki Publicznej w Petersburgu, i Archiwum Spraw Kilka stron przyk=ad[w m[g=bym zacytowa:.
Zagranicznych w Moskwie pt. Litowskomu rodu poczinok. 0840-00-IV
Zmodyfikowane powt[rzenie dziej[w litewskich od podzia=u ziem po-
mi"dzy syn[w Gedimina †1341. Oba odpisy ko<cz' si" wiadomo>ci',
jak Jagie==o przys=a= do Witolda }1392| prosz'c go o pok[j, z ofert'
wzi"cia Wilna po Olgerdzie }†1377| i Kestucie }†1382|& poidi k nam w
mir i wielikoju lubow....
Rodos=owie welikich knjazej Litowskago knja≈estwa ]0001-17.12\
W r"kopisach Biblioteki Publicznej w Petersburgu ]t. IV, 238\ i Archiwum
Spraw Zagranicznych w Moskwie. Jest to p[{niejszy uk=ad, zrobiony nie na
Litwie, lecz w Moskwie, z tendencjami moskiewskimi& „narehen; byst;
Olgerd; vo svœtom; kre]enii imenem; Aleksandr=.” Ko<czy
si" wyliczeniem syn[w Olgerda }¿1296÷1345÷†1377, przyp. J.D.|.
Dwie ostatnie nazwy&
• Litowskomu rodou poczinok i
• Rodos=owie welikich knjazej Litowskago knja≈estwa – dokumenty nale/'
do ruskiej odnogi Kroniki Litewskiej, kt[re Ptaszycki w=o/y= pomi"dzy
sam' Kronik" Litewsk' ]...\, z racji – zapewne – u/ytego “Origo regis” w
“Poczinoku” ]0001-17-8\, maj'cego zwi'zek z Rodos=owiem ]0001-17-14\,
patrz za='czony schemat.
Z opis[w Ptaszyckiego wynika, /e r"kopisy posiadane przez archiwa
by=y ju/ XVI-wiecznymi kopiami orygina=[w, jakkolwiek nadal r"cznie
pisane, w tym “Origo regis...”, a te, kt[re dotrwa=y do naszych czas[w,
bliskie orygina=om ]np. Uwarowskij spisok, Akademiçeskij spisok\, by=y
zu/yte do tego stoponia, /e ko<cowe, b'd{ pocz'tkowe strony sta=y si"
po cz">ci nieczytelne.
Proste sprawy, jak podzia= dokument[w na grupy, posiada “zasadnicze”
b="dy, wprowadzaj'ce czytelnika i przysz=ych badaczy w b='d. Gmat-
waj'ce do tego stopnia, /e umys=u “naukowego poziomu” tu trzeba,
by zrozumie: zagadnienie. “Zasadnicze” tak, jak jego podzia= na „trzy
grupy zasadnicze”.
W grupie drugiej Ptaszyckiego ]od Palemona do Gedimina, a od Gedimina
tekst na Origi regis...\ znalaz= si" dokument pt. „pochwa=a Witolda”....,
poz. lit. 0001-17.13, napisany w Smole<sku, wydany przez prof. A. Sobo-
lewskiego. Nie ma w nim Palemona, ani te/ tre>ci charakterystycznej
dla Origo....
Przy tym, nie wiem, gdzie tego “Witolda” Ptaszycki wyczyta=, Pochwa=a
Witowtu, taki jest tytu= – Witowt, poprawnie Wito=d, W ^ +, TD.
Pochwa=a Witolda nosi u Ptaszyckiego numer 19, a za ni', pod numerem
20 „Przek=ad polski w r"kopisie z r. 1550 w bibljotece Chomi<skich w
Olszewie”, czyli Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i ?mudzkiego Kroni-
ka....
Ptaszycki oddzieli= Spisok Bychowca od Kroniki Litewskiej ]od Palemona
z Rzymu, u niego grupa druga\, zakwalifikowa= go do grupy trzeciej,
gdy w Spisoku Bychowca Palemon istnieje, ˚nr 854, 858, 932, a sam
Spisok jest rozwini"ciem Kroniki, poprzez uzupe=nienia z Ipatiewskiej
letopisi. Natomiast Jewreinowskiego spisoka, pokrewnego Bychowcowi
]te same cechy charakterystyczne i b="dy\ w='czy= do swej grupy drugiej,
tj. do Kroniki Litewskiej, od Palemona. Dwa pro-rosyjskie dokumenty,
uprzednio wymienione, zaliczone pomy=kowo ]mam nadziej"\, dope-
=niaj' reszty.
Cz">: Supra>lskiego, przepisana 1519 dla kniazia Symeona Ody<cewi-
cza i wydana przez I. Dani=owicza w Wilnie, 1827 – jako jeden.
Taki jest dotychczasowy stan wiedzy.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
Gdy, z jednej strony, wida: nieco wysi=ku nad odtworzeniem przesz=o>ci
i uporz'dkowaniem dziej[w ]w tym ustalenie prawid=owych dat, koligacji,
kolejno>ci kopiowania, itp.\, z drugiej – znakomita wi"kszo>: autor[w, prosto
m[wi'c – zaciera je, poprzez coraz to wi"ksze opuszczanie danych, znie-
kszta=canie nazw, tytu=[w, dat, gmatwanie, itp., w tej liczbie St. Ptaszycki.
Gdy latopis m[wi, /e Zofia, c[rka Witofta, w. ks. Litwy, wydana zosta=a za w.
ks. moskiewskiego Wasilja Dmitrowicza, 0160-00-45, Antoni Prochaska 1890,
m[wi'c o tym latopisie, pozostawia „...ko<czy za> o zam'/p[j>ciu ksi"/niczki
Zofii za w. ks. Moskiewskiego.” ]imi" jego opuszcza\. 0732-00-18
2. Rozwa/aj'c o tw[rczo>ci rodzimej& prof. ˚Smolki, i samego Latopisu,
upstrzy= swe hipotezy makaronizmami, tj. nazwami obcymi, maj'cymi
proste, polskie odpowiedniki&
• a capite& od rozdzia=u, od nowego ust"pu ¯ =ac. a capite }kapite|.
• anachronizm& prze/ytek ¯ gr. anachronismos, u Prochaski w tym wypadku
w rodzaju& nie na czasie, b='d, niedorzeczno>:, lapsus.
Jagie==o, w 1382, mszcz'c si" na stronnikach Wito=da ªdw[ch poleci=
na kole po=ama:, jednego }z nich| Widimonta ]Widymunda\ diadju
}stryja| matki kniazia wielkiego Witowta, ojca brata ]brata ojca\ matki
jego, co utrzymywa= Julian" ]/y= z ni'\, kt[ra nast"pnie wysz=a za
Moniwida.º
Prochaska komentuje& ªCo wi"ksza, /e okre>lenie tej koligacji familijnej
jest b="dem, gdy/ zamyka w sobie gruby anachronizm. Wed=ug niego
bowiem Moniwid mia=by o/eni: si" z jak'> w[jeczn' babk' Wito=da,
]Widymunt, wed=ug tej wersyi jest bratem ojca Biruty, a zatem dzia-
dem Wito=da\... itd.º 0732-00-30 Nawiasem m[wi'c, Juliana nie by=aby
“w[jeczn' babk'” lecz /on' brata dziadka ]stryjka dla Biruty\; /ony
pokolenia dziadk[w nie musz' by: tak stare jak dziadkowie, a r[/-
nica wieku mi"dzy bra:mi spora mo/e by:. Ja znam wypadki, /e
ciocie by=y r[wne wiekiem swoim siostrze<com czy bratankom, a w
skrajnym, jednym wypadku, /e ciocia by=a nawet m=odsza o kilka lat.
Duma Wito=da – zmy>leniem A. Prochaski.
Poza drugim nawiasem, s=owo «w[j» pisa=o si" i nadal pisze przez «u
zwyk=e» lub «u otwarte» ¯ s=aw. uj ]ma=y, mniejszy\ ˘ ujma; b='d – by:
mo/e – pod wp=ywem w[jt ]dziedziczny zwierzchnik grodu lokowanego
na prawie niemieckim, od XVI w. tak/e wsi lub gromady\ ¯ staroniem.
voigt. Znajomo>: j. staropolskiego s=aba w Polsce, bo tak i podobnie u
innych autor[w w macierzy, w r[/nych sprawach. Szczeg[lnie naganna
w przypadku autor[w s=ownik[w j"zyka polskiego.
• assocyacya& po='czenie, zwi'zek ¯ =ac. associatio.
• augmentacja& powi"kszenie ¯ =ac. augumen-tatio(are ¯ augumentum.
• autopsja& 1. ogl'danie dla naocznego stwierdzenia, widzenie czego w=as-
nymi oczami, 2. med. sekcja zw=ok w celu ustalenia przyczyn >mierci;
u A. Prochaski w znaczeniu rozbi[r, analiza.
• filjacja& zwi'zek, pokrewie<stwo, zale/no>: ¯ =ac. filiatio.
• glossa& przypisek na marginesie, poja>niaj'cy tre>: lub s=owo obok
kt[rego widnieje ¯ =ac. glossa ¯ gr. glossa.
• hermeneutyczny& interpretowany ¯ gr. hermeneutikos ]dotycz'cy ob-
ja>niania\ ¯ hermeneuein ]interpretowa:\.
ªnasamprz[d bowiem brakuje nam hermeneutycznego dowodu,
/e w ust"pie tym o Podolu porz'dek chronologiczny nie jest >ci>le
zachowany... itd.º 0732-00-25
wg A. Prochaski zapewne «hermeneutyczny» jako «>cis=y, jasny».
• hidrograficzne przeno>nie& por[wnania dobroci, uczynno>ci Wito=da,
do zasob[w w[d m[rz i rzek;
ªkoniec zapiski o hidrgrafii Rusi.º 0732-00-4 ª...co do glossy marginesowej&
Jako/e reka preschodiaszczi wsiu zemliu, kt[ra mia=a powsta: skut-
kiem oderwania si" zapiski hidrograficznej, umieszczonej na ostatniej
karcie latopisu W=odzimierskiego.º 0732-00-7
ª...zawieraj'ce przeno>nie hidrograficzne&...º 0732-00-39; 4-krotnie na str. 42
ª...owe przeno>nie hidrograficzne...º 0732-00-56
hidro`, hydro`, gidro`, gydra`, wydra, WGH ¯ gr. hydor ]woda\;
gr. hidros ]pot\; `grafia ]opis\ } w[d | nie ma zastosowania; w=a>ciwie&
akwatyczne ]wodne\ ¯ =ac. aquaticus ¯ aqua ]woda\ ˘ pol. akwarium.
• ibidem& tam/e ]tam % /e\, odno>nik do poprzedniej publikacji,
dokumentu, pisma, dzie=a ¯ =ac. ibidem.
 KRONIKI
• in folio& w formie arkusza z=o/onego na dwie cz">ci
¯ =ac. in % folium ]li>:, arkusz\.
• interpolacja ]interpelacja na str. 35\& wtr"t, dodatek, wstawianie do
tekstu wyraz[w, zwrot[w, lub zda<, kt[rych pierwowz[r nie zawiera=
¯ =ac. interpolatio ]przekszta=cenie\.
• itinerarz& plan podr[/y, jej opis, czyli rejestr miejsc, odleg=o>ci, itp.
u/ywany przez podr[/nych jako przewodnik ¯ =ac. itinerarium.
• reminiscencja& przy(ws-pomnienie ¯ =ac. reminiscentia.
• seksterna& zeszyty, tu& cz">ci sk=adowe latopisu, kt[re – w oryginale –
mog=y by: odr"bnymi dokumentami, ¯ =ac. sexsternus ]zeszyt z
sze>ciu arkuszy\ ¯ sex ]sze>:, 6\.
• substrat& pod=o/e, podstawa, podk=ad, ¯ =ac. substratum.
• synoptyczna tablica& pogl'dowa ¯ gr. synoptikos.
• terminus a quo ¯ =ac. terminus ]granica, kres\ % a quo ]z kt[rego\.
Poza tym, na pierwszych 50-ciu stronach naliczy=em 24 wypadki u/ycia
«macierzy r"kopi>miennej», i 17 – «macierzy», w miejsce «pierwowzoru»,
«orygina=u» – zupe=nie zbytecznie, pretensjonalnie.
Terminologia ta dobra dla =acinnik[w, do rozprawy o =aci<skich tekstach;
w tekstach polsko-ruskich w=a>ciw' terminologi' s' nasze odpowiedniki.
Bez zwi'zku jest operowanie terminami =aci<skimi, angielskimi, fran-
cuskimi, niemieckimi, czy jakimi innymi, w wypadku pol.-ros. Dlaczego
ludzie, kt[rzy czytaj' pol.-rosyjskie ksi'/ki, by je zrozumie:, musz'
zna: j. =aci<ski$
Polacy pisali wy='cznie po =acinie do ok. 1500, przemawiali w sejmach do
ok. 1600, sporadycznie drukowali do ok. 1800, =aci<skie terminy dobrze wi-
dziane poza rok 1900, i msze w ko>cio=ach po =acinie do 1966 roku; ka/dy rok
akademicki rozpoczyna si" od od>piewania “Gaudeamus”&
Gaudeamus igitur, juvenes deum sumus (bis(
Post jucundam juventutem, post molestam senectutem,
Nos habebit humus, nos habebit humus... itd.
Cieszmy si" wi"c, p[ki jeste>my m=odzi. Po mi=ej m=odo>ci, po przykrej
staro>ci posi'dzie nas ziemia... itd.
To st'd =acina panoszy si" w literaturze polskiej, i w wyobra/eniach ro-
dak[w; w=adanie, operowanie j"zykiem =aci<skim ma by: wyk=adnikiem
wiedzy, akademickiego przygotowania do dzie=a natury intelektualnej.
Tak/e, Polacy utrudniaj' sobie /ycie nawzajem, do upad=ego.
3. Zepsu= tre>: Sofijskiego latopisu i odwa/y= si" nadmieni:. Gdy So-
fijski latopis, /e po zje{dzie koronacyjnym }1430, w Trokach|, Wito=d
urqdyv=-uradiw ]uradowa=\ wszystkich i odpu>ci= ]odprawi=\ w pokoju,
Prochaska zmieni= na udariv=-udariw ]uderzy=\ wszystkich i odpu>ci= w
pokoju – bez sensu ]0732-00-44\. Bicie czo=em widocznie tak mu utkwi=o
w g=owie, kt[rym uprzednio argumentowa=, /e – w gor'czce dysputy z
prof. Smolk' – i tu zmieni=, dla swej sprawy.
4. W cyrylicy, daty opisane rzymskim stylem pisania liczb, ale jest to wynik
transliteracji, nie komentowany przez autor[w, w tym Prochask".
Schemat geneaolgiczny w j. =ac. do='czony w latopisie Ody<cewicza
1519, nie zauwa/ony.
5. A. Prochaska i inni, operuj' terminami& S=ucki i Ody<cewicza – raz
nazwa miejscowo>ci, a raz nazwisko, czyli por[wnuj'c gruszk" do jab=ka.
A gdyby Ody<cewicz /y= w S=ucku, co wtedy$
Ody<cewicz /y= w pasie d=ugo>ci od Poznania do Moskwy, i szerokim od
Ba=tyku po Morze Czarne. Dobrze by=oby ustali: miejscowo>:, lecz /a-
den ze znawc[w nie uzna= za stosowne, konieczne.
R[d Ody<cewicz[w jest ga="zi' kniazi[w Druckich, a Druck jest miej-
scowo>ci' w g[rnym biegu rz. Drut, na drodze z Supra>la, przez S=uck,
do Moskwy. +atwiej jest powi'za: w[wczas Supra>l ]Mazowsze\–S=uck
–Druck–Moskwa ]Woskresensk\. St'd te/ Owrucz zmieniony na Drucz
]Nikiphor.\, Odroczk.
6. ?aden ze znawc[w, rozpatruj'c najmniejsze szczeg[=y Latopisca
Litwy, nie pr[bowa= nawet przymierzy: si", kto m[g= je pisa:, z imie-
nia i nazwiska. A by= to Herasim – episkop W=odz. Wo=. 1415–1432 i
Smole<ska 1433–1435, i – by: mo/e – r[d Sapieh[w ]autorzy cz">ci
“od Palemona”\, z kt[rych&
• Bohdan Semenowicz Sopeha by=
pisarzem kr[lewskim 1471÷1488,
namiestnikiem mece<skim i lubeckim 1494÷1496,
okolniczym smole<skim 1506÷1508;
• Iwaszko za> – pisarzem, /yj'cym 1495 ]poz. lit. 1235\.
To st'd Latopisiec Litwy oparty jest na rocznikach smole<skich. A latopis
nowogrodzkiej Sofiji, w[wczas przepisywany i uzupe=nieny, ko<czy si"
1509 ]Sofijska ¡ obejmuje lata 1471÷1509 – przez przypadek lub nie\.
7. “Origo regis...” jest t=umaczeniem na j. =aci<ski, z ruskiego. Ju/
najstarszy spis dokument[w, nie wykraczaj'cy poza 1450 zawiera
“Origo”& ª...akt Origo musia= si" znajdowa: w Metryce koronnej ju/
bardzo wcze>nie, gdy/ w rejestrze bardzo starych akt[w i dokument[w,
wszystkie nie przekraczaj' po=owy XV w., znajduje si" Origo regis et
Vitoldi }Witholdi|.º 0732-00-27, przypis 1
ªAkt ten }“Origo”|, pierwotnie po rusku napisany, jest podstaw' naj-
starszej cz">ci opisowej.º 0732-00-16
Spisok grafa Raczinskago, kt[ry nazywa kodeksem Pozna<skim, pi-
sany po rusku, ma by: najwierniejszym odpisem Akadem. i Supra>l.,
powsta=ym – wg Prochaski – w 1547, w kolejno>ci& na pewno po 1519
]po Ody<cewicza\, i po Woskrese<skim 1541. ªKompilacja ta nie z tego
wzgl"du zas=uguje na uwag", /e jest zupe=n', tylko o 27 lat m=odsz'
od kodeksu Od.,... itd.º
]1520 % 27 ^ 1547\. 0732-00-10, por. 0732-00-57
ªR"kopis tedy Pozn., jakkolwiek jest tylko kompilacy' p[{niejsz', mu-
simy uwa/a: za rzecz zupe=nie odr"bn' w filiacyi r"kopism[w, gdy/
w /aden spos[b nie mo/na si" w nim dopatrze: pokrewie<stwa ani
z kodeksem Od. ani te/ S=uckim. Jak obaczymy p[{niej, nie ma on
wtr"t[w wsp[lnych r"kopisom Od. i S=., kt[re za niew'tpliwe uwa/a:
nale/y.º 0732-00-14
Jedno z drugim nie bardzo idzie w parze – Supra>l. ok. 1450 ]“1450”\, a
Pozna<ski – najwierniejszym odpisem, ok. 1547; w mi"dzyczasie zepsute
]Ody<cewicza 1519, i S=ucki\. W r"kopisie Pozn. legendy& o za=o/. Trok,
o o/enku Kinstuta z Birut', gwa=tem – nie ma wtr"t[w... dobre sobie#
Najpierw by=y dwa odpisy pierwowzoru 1427& Akadem. spisok i
Supra>l., kt[rych teksty nast"pnie psuto i wtr'cano wraz z odpisami&
S=uckim “1485” i Ody<cewicza 1519, oraz Kras. i Racz., z r[/nych
ga="zi r"kopis[w.
Jednolity tekst rozbijano i zaopatrywano w tytu=y, wtr'cano, itp. – wszyst-
kie aspekty zwi'zane z przepisywaniem, kosmetyk' tekstu.
Ga="zie... w Spisoku grafa Racz., Pochwa=a o Wito=dzie nie zaczyna si"
charakterystycznym ªTajnu taiti carewu dobro jest, a die=a welika gospo-
dara powedati dobro/ jestº ]Dobrze jest tai: tajemnice cara, a o wielkich
dzie=ach Bo/ych powiada: – dobrem\ kt[rym zaczynaj' si" latopisy
S=ucki i Ody<cewicza. Nie rozwi'zana kolejno>: odpis[w u Prochaski,
i za=o/ony jednolity ich ci'g, zmusi=a go do wyja>nienia, /e ªDowolno>:
ta nakaza=a kompilatorowi kodeksu Pozna<skiego opu>ci: ca=y wst"p
Tajnu carewu, gdy/ zwi'za= on ten wst"p o zje{dzie =uckim.º 0732-00-37
Bez sensu, logiki, zwi'zku. Poza tym, zjazd w Trokach 1430.
8. Glosy, pisane «glossy» ¯ =ac., czyli dopiski na marginesach.
Istniej'ce, wci'gano nast"pnie w tre>:, przy przepisywaniu.
I tu ci'g dalszy punktu nr 7.
Spisok grafa Krasinskago, “1480”, i Spisok grafa Raczinskago, 1515, nie
maj' glos, ale dalsze odpisy – w tym latopis Ody<cewicza 1519 – tak.
Wed=ug A. Prochaski, na opak – glosy opuszczano. Pisz'c o Pozna<-
skim, pisanym wg niego 1547, tj. po Ody<cewicza 1519, i S=uckim&
ª...autor kompilacyi, glossy marginesowe jako rzecz zbyteczn' i nie daj'c'
sensu wprost opuszcza= a tak/e i ten, /e czerpa= z wierniejszego odpisu
macierzy, w kt[rym gloss marginesowych wcale nie by=o.º 0732-00-43
I tu zn[w dopad=a go z=a kolejno>:, nierozwi'zany problem ga="zi.
Kolejno>: nast"pstw& p[{na – p[{niejszych& ªWystarcza nam to, /e
r"k. Pozna<ski, chocia/ tak p[{na kompilacya }1547|, najwierniej od-
zwierciedla macierz r"kopi>mienn'; nie ma gloss jakie w p[{niejszych
dopiero powsta=y odpisach }w tym Od. 1519| a kt[re na podstawie
bada< p. Smolki za glossy uwa/a: nale/y, ...itd.º 0732-00-56 Mo/e tu
mia= racj", ale wy=o/y= w zagmatwany spos[b, bo – zapewne – mia= na
my>li& chocia/ p[{na to “p[{niejsze” ]czyt. w nast"pne, bardziej p[{ne\
zawiera=y glossy. Ale i tu zawiod=a go logika, bo Ody<cewicza 1519,
zawieraj'ca gloss", jest wcze>niejszym latopisem.
9. Zmy>lenie, kt[re przytoczy=em w pierwowzorze mej pracy
ªPrzy wyliczaniu imion ksi'/'t wzi"tych w niewol" przez Wito=da w
bitwie nad Wilij' }1390|, w r"kopisach Od. i S=. czytamy imiona dw[ch
Gleb[w& Gleba Swiatos=awowicza i Gleba Konstantinowicza; r"kopis
Pozn. }Spisok gr. Racz.| ma jednego Gleba luk" knqzq.... poczem
pisze Gleba Svetoslavoviha, a wiadomo z Kroniki Possilgego
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(05.
 KRONIKI
]Script r. Pruss. £. 162\, /e jeden z Gleb[w jeszcze przed tym pocho-
dem Wito=da w jesieni' 1390 r., odprawiony zosta= przez Wito=da wraz
z ksi"/nemi Ann' i Rynga==' do Prus, nie m[g= by: przeto pojmany.º
0732-00-16 Wyci'gn'=em st'd wniosek& najwyra{niej autor Spisoka gra-
fa Raczy<skiego mia= na my>li jakiego> innego kniazia, nie drugiego
Gleba; p[{niej dorozumiano – z b="dem – /e pojmano dw[ch Gleb[w.
I tak zamie>ci=em w swej pracy. By=em w b="dzie.
W Spisoku gr. Racz. nie ma «Gleba–luki–kniazia Gleba Swietos=awicza»
w bitwie nad Wilij', 1390, ko=o Ejszyszek; Gleb–luka–Gleb – zmy>leniem
A. Prochaski.
10. Wejszyszki; w obu odpisach Latopisu Litwy, po bitwie pod...
w S=uckim 1485 ±5 – Wejszyszki ]tak i u Bychowca\, a w Ody<cewicza
1519 – Wejszczuszki ]zepsuty\. Prochaska pisze& ªStryjkowski ]wyd.
Warsz. II. 89.\ m[wi /e bitwa zasz=a nad Wilij', na tych polach, gdzie
dzi> dw[r So=tan[w, kt[re Siskiniami w on czas zwano.º Dalej ª...do-
k=adny znawca topografii Litwy, jakim by= Stryjkowski, nie zna= takiego
pola nazwiskiem Wejszczuszki lub Wejszyszki. Przegl'dn"li>my Geogr.
S=owar. Drewnej ?omoits. ziemli, Sprongisa, i tam nie ma podobnej
nomenklatury.º 0732-00-16, przypis 1
Ja bez zagl'dania do jakiegokolwiek s=ownika wiem, /e s' to...
Ejszyszki ]W-ejszyszki\, «W» tylko dodane i nazwa miejscowo>ci nie do
skojarzenia znawcom rozprawiaj'cym o najdrobniejszych szczeg[=ach,
˚nazwy i nazwiska w S=owniczku nr 1680, gdzie m.in. i % Lwowicz ˘
Ilwowicz, i % Ejszyszki ˘ Iejsziszki, i % Koroste< ˘ Iskoroste<, i % Mstis=awl
˘ Imstis=awlska ziemia, gr[d Imstis=awl, i % Setczin ˘ Istczyn, u % Steczin
˘ Uste:kogo, gr. ˘ s=aw. >w. Sophij ˘ i % Zophiej ˘ Thoma Izuphow, i %
poczatok ]wyw[d i pocz'tek wielkich kniazi[w Litewskich i ?mudzkich,
odk'd “wzmogli si" i poszli”\ ˘ Wywod Ipoczatok, i inne.
Z mapy, Ejszyszki& 54° 10* N, 25° 00* E,
37 km NEN od Lidy, 60 km SWS od Wilna.
M. Stryjkowski, 1582, nie by= znawc' topografii Litwy, ani history-
kiem – tytu=y mu przypisywane z up=ywem wiek[w. Tak rosn' mity.
M. Stryjkowski by= poet'-historykiem. Pisa= wiersze, a t=em do nich
by=y wydarzenia, kt[re opisywa= przy okazji. Nie przywi'zywa= wielkiej
wagi do nazw, miejsc, ani do dat ]Koraczew to Kiern[w u niego, gorod
Dorohiczin – Grodnem ˚0160-00-27, 32 ]przypis 2, 31\. Dodawa= litewskim
w=adcom ruski patronimik `wicz, kt[rych Litwa XIII wieku nie u/ywa=a,
w ka/dej sprawie zam"cza= czytelnika tysi'cem nazw; zgadywanie do
upad=ego jest pierwsz' oznak' niewiedzy – metoda cyganki.
Polacy obdzielaj' tytu=ami ludzi, kt[rzy na nie nie zas=uguj'. Taki zaszczyt
spotka= te/ J[zefa Wolffa 1895, i Aleksandra Brücknera 1927.
11. Logika A. Prochaski i jego sposoby na>wietlania
Pierwsza i niezmiernie wa/na uwaga& oszu>ci nie u/ywaj' schemat[w,
dat, u=atwiaj'cych >ledzenie my>li. Tak i u A. Prochaski.
Schemat – to twardy grunt, zdecydowane stanowisko autora.
Wg A. Prochaski, na ile ja zrozumia=em problem, w kolejno>ci&
macierz, po rusku ˘ “Origo”, przek=ad macierzy ˘ kodeks Od. 1519 ˘
S=ucki ]lecz spisany w ™ po=. XV wieku, wg Popowa 0732-00-6 i przed
kodeksem Od. wg prof. Smolki\ ˘ Woskres. spisok 1541 ˘ Spisok grafa
Raczinskago, czyli kodeks “Pozna<ski” 1547.
ªKodeks Od. }1519| jest dlatego najwierniejszym odbiciem macierzy, /e
w nim nie znajduj' si" wtr"ty p[{niejszych kopist[w. Jest kr[tszy od
S=uckiego – a wi"c to, co S=ucki dodaje, jest ju/ p[{niejszym wtr"tem.º
0732-00-5 Przyk=adu brak, a w dalszej cz">ci – jak wyka/" – pisa=, /e
to “Pozna<ski” jest wierniejszym od Ody<cewicza, u A. Prochaski w
tek>cie na stronach 14 i 15.
ªPowt[re kodeks S=. jest pe=niejszy, zawiera bowiem wiadomo>ci z 1392–3.,
kt[rych brak w kodeksie Od., jak sam prof. S. zauwa/y=, odczu: si" daje.º
0732-00-6
Ale wkr[tce poddaje wahaniu, bo pisze, /e kodeks Ody<cewicza mo/e
by: d=u/szy – to S=ucki jest kr[tszym ]brak – to kr[tszy\&
ª...kodeks S=., kt[ry wyr[/nia si" od kodeksu Od. brakiem zapisek smo-
le<skich z lat 6940–6946, i opuszczeniem owego latopisu W=odzimier-
skiego, jak to na kilku miejscach podnosi autor }prof. Smolka|, zawiera
ca=y szereg zapisek brakuj'cych w kod. Od. z lat 1395–1418, kt[re s'
prawie /ywcem wzi"te z latopisu W=odzimierskiego.º 0732-00-7(8
Przy tym& ªDalej uk=ad owej kroniki o Wito=dzie i Zygmuncie jest
w kodeksie S=. prawid=owy, gdy kodeks Od. ma poprzerzucan' t"
cz">: w ten spos[b, /e panegiryk Wito=da jest w miejscu zupe=nie
niestosownym... itd.º
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(05.
Co wed=ug mego schematu& Supra>l. “1440” ˘ kod. S=ucki “1485”
}prawid=owo| ˘ kod. Ody<cewicza 1519 }psuty|.
Analizuj'c r"kopis “Pozna<ski” }Spisok grafa Raczinskago, czyli Leto-
pisiec welikogo knzstwa Litowskog i ?omoitskogo|, w tym rozpatruj'c
opuszczenia i zepsucia w kodeksach S=uckim i Ody<cewicza, potwierdza
kolejno>: przeze mnie podan', przeczy za> sobie. Tekst w Pozna<skim
ª...tekst ten jest poprawniejszym i pe=niejszym ani/eli mamy w obu ko-
deksach. Po>wiadczaj' to inne wzmianki i lekcye... itd.º 0732-00-12
I zn[w zmiana kierunku& ªR"kopis tedy Pozn., jakkolwiek jest tylko kompi-
lacy' p[{niejsz' }od Od. i S=uckiego|, musimy uwa/a: za rzecz zupe=nie
odr"bn' w filiacyi r"kopis[w, gdy/ w /aden spos[b nie mo/na si" w nim
dopatrze: pokrewie<stwa ani z kodeksem Od. ani te/ S=uckim.º 0732-
00-14 Jawny fa=sz# Bo uprzednio por[wnywa=.
Wniosek wyci'gni"ty na podstawie bardziej poprawnego tekstu – nie sz=o
to w parze z Od. i S=uckim, gdy powsta= po obu z nich, jak mniema= A.
Prochaska& ª...w kodeksie O. i S=. nie przekonywuje wcale, gdy/ jak ju/
wy/ej powiedziano, zasz=o w tem miejscu ska/enie tekstu, wiernie
zachowanego w r"kopisie Pozna<skim.º 0732-00-14
I ci'g dalszy& ª...r"kopis Pozna<ski, lubo kompilacya wieku XVI., stoi bli/ej
macierzy r"kopi>miennej, ani/eli kodeksy Od. i S=ucki.º 0732-00-15
Uprzednio za>, /e “kodeks” Ody<cewicza jest najwierniejszym odbiciem
macierzy.
Przeczy sam sobie&
ª...to zarzut z tego powodu uczyniony w ci'gu dalszym b"d" si" stara=
usprawiedliwi:.º 0732-00-5 Atakuje ]stawiaj'c zarzut\ i usprawiedliwia si"
]jakby zrobi= to niechc'co\. Zapewne mia= na my>li «uzasadni:» w
miejsce «usprawiedliwi:».
I nast"pne zdanie& ªNa poz[r sztuczna i skomplikowana rekonstrukcya po-
mnik[w zebranych pod og[ln' nazw' Latopis litewski, jest jednak u prof.
S. bardzo prost' i zdoln' =atwo trafi: do przekonania.º Termin «na poz[r»
u/ywany jest w miejscach, gdzie powierzchowny wygl'd jest =udz'cy,
zmy=k' ]“pozory myl'”\, czyli «na poz[r sztuczna...» mo/e by: «prost'»
]zaprzeczeniem\, i chyba tak' jest, by nast"pnie «jest jednak u prof. S.
bardzo prost'...». W tym wypadku termin «jednak» ma by: «zaprze-
czeniem», czyli «na poz[r sztuczna» ]prosta\ – okaza=o si" – /e «jest
jednak prost'» ]prosta zaprzeczeniem prostej\. 0732-00-5
z[r ¯ wzrok, patrze: ˘ do(nad-z[r, dozorca, przezorn-y(ie, wziernik, i inne.
poz[r& 1a. «zewn"trzny wygl'd czego, zw=aszcza =udz'cy», 1b. «jakby
si" zdawa=o, na oko, na zewn'trz, 2. «zmy>lony pow[d, przetekst }w
wi"c «nierzeczywisty», J.D.|, wg ma=ego S=ownika j. polskiego, 1969.
Inna my>l& «wieleby zabra=o miejsca» do spo=u z przecz'cym «wystarcza
powiedzie:»& Wieleby zabra=o miejsca a/eby dowie>:, /e... 1449... itd.
Wystarcza powiedzie:, /e w 1445... itd. 0732-00-48
Jego wywody s' fal' morsk' bij'c' o nadbrze/n' ska=" – piana, po kt[rej
nic nie zostaje ]nie ruszy= problemu kolejno>ci odpis[w o krok\.
12. Gmatwacz, maj'cy obsesj" na punkcie hipotezy i dowodu – zak=ada=
i udawadnia=; aspiracja bycia akademikiem. Liczne zdania u Prochaski&
ªDok=adna analiza dw[ch tych r"kopis[w ka/e przypuszcza:...º 0732-00-4
ªHipoteza tedy Smolki ka/e przypuszcza:...º 0732-00-4
ª...hipoteza powy/sza, tak co genezy jak i zawarto>ci...º 0732-00-4
ª...w samej budowie podwalin tej hipotezy...º 0732-00-5
ªPrzy ocenie hipotezy S. nie mo/na przeoczy:...º 0732-00-6
ª...dowody prof. Sm. co do owych wtr"t[w...º 0732-00-14
ªAby da: pod koniec dobitny przyk=ad...º 0732-00-15
ª...komuby te cytaty nie wystarcza=y jeszcze jako dow[d...º 0732-00-19
ªTo za> pos=u/y nam za dow[d niew'tpliwy...º 0732-00-24
ª...gdy/ przemawiaj' za niem nast"pne dowody...º 0732-00-25
ªDow[d Smolki mo/na uzupe=ni: tem...º 0732-00-27
ªUtrzymuje on }prof. Smolka| raz jako pewnik...º 0732-00-27
ªJak bowiem niezbicie dowi[d= prof. Smolka...º 0732-00-27
13. Pos'dzi= H. Ody<cewicza, 1519 o przemieszanie tre>ci pisz'c&
ªDalej uk=ad owej kroniki o Wito=dzie i Zygmuncie jest w kodeksie
S=. prawid=owy, gdy kodeks Od. ma poprzerzucan' t" cz">: w ten
spos[b, /e panegiryk Wito=da jest w miejscu zupe=nie niestosownym i
trudno zda: sobie spraw" z przerzucenia kart, jakie znalaz= by= kopista
Hrehory w kodeksie, z kt[rego wiern' kopi" sporz'dzi=.º 0732-00-6
z=y j. polski& ...trudno zda: sobie spraw" z przerzucenia kart – zapewne
mia= na my>li& trudno mi znale{: wym[wk", albo& trudno zarzuci: Ody<-
cewiczowi b='d powsta=y z przerzucenia kart, czyli bierne przepisanie
stanu istniej'cego; Prochaska pos'dzi= Ody<cewicza o celowe prze-
 KRONIKI
rzucenie tre>ci, element[w sk=adowych latopisu; Prochaska nie zna= ªW lato 6835 ]1327\, w lata wielkiego kniazia Iwana Dani=owi-
tre>ci innych latopis[w, w tym Akad. i Supra>l., sk'd przepisywa= H. cza Moskiewskiego }Aleksander Newski ˘ Dani=o †1303 ˘ Iwan
Ody<cewicz – kolejno>ci w nich nie przemiesza=. Kaleta †1341| i w lata wielkiego kniazia Aleksandra Michaj=owi-
Ignacy Dani=owicz †1843 – drukuj'c w 1827 Latopis Ody<cewicza 1519 cza Twerskiego }Micha= †1320 ˘ Aleksander 1328–†1338|, po
– zmieni= kolejno>: cz">ci sk=adowych, ale pozostawi= numeracj" stron uprowadzeniach Batego }1240|, uciek= z niewoli pewien knia{ o
r"kopisu. A. Prochaska, 1890, czytaj'c publikacj" I. Dani=owicza 1827, imieniu Witeniec, Smole<skich kniazi Rostis=awa Mstis=awicza....º
nie doczyta=, nie dojrza=, i wyci'gn'= z niej wniosek, /e to H. Ody<cewicz }W=ad. Monomach †1125 ˘ Mstis=aw ¿1076–†1131 ˘ Rostis=aw
dokona= takiej zmiany.
Chrobry †1168.03.14|,
Tak powstaj' b="dy – wnioski wyci'gane z przes=anek po>rednich s'
4. knia{ Aleksander Michaj=owicz Twerski wys=a= Borejk"
cz"sto b="dne.
ªna Wo=y<sk' ziemi" i na Kijowsk'º, tak/e wys=a= ªGedimanika
Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1962–1967, 13 tom[w, z jego siedmioma synami po tej stronie Niemna...º,
Warszawa, u/y=a publikacji A. Prochaski, 1914, i L. Kolankowskiego, 5. Olgerd †1377 mia= /on" – Julian" †1392, c[rk" Aleksandra
1930, do has=a «Witold», ˚Wito=d w Skorowidzu nazw nr 1620. Michaj=owicza, kn. twerskiego, a w rosyjskiej ga="zi litewskich
Zm"czy=em wielokrotnie pierwszych 50 stron jego wynu/e< – roz- kronik, Twer jako potencjalnie docelowe miejsce przesy=ania
bioru krytycznego Latopisu Litewskiego, po to, by wy=owi: z tekstu litewskiej tw[rczo>ci dziejopisarskiej pojawia si", i – by: mo/e
przyk=ady do zamieszczonych tu uwag. – dokumenty te by=y kopiowane i rozbudowywane w tre>ci oraz
Tak i Stanis=aw Ptaszycki, 1907. genealogii ]innym takim miejscem jest Moskwa\.
Je/eli na podstawie trzech latopis[w pope=ni= stron na dziesi'tki, to przy ?ona Íwidrygie==y z +ucka †1452 – Anna Zofia, by=a c[rk' Iwana – knia-
znajomo>ci kilkunastu – odpowiednio wi"cej, prawdopodobnie ca=y tom, zia Tweru, a sam Íwidrygie==o – najm=odszym, 7-mym synem Olgerda
i rzecz by=aby omal nie do opanowania, by wy=owi: z niego wi"kszo>: †1377 i Juliany †1392 – c[rki Aleksandra Michaj=owicza, kn. Tweru.
lapsus[w – bezwiednych i celowych, fa=szu, zmy>le<. Dzi> wiemy, /e podczas przepisywania Chlebnikowskiego }na Wo=y-
Na podstawie trzech, A. Prochaska za=o/y= liniowy ci'g odpis[w, niu$|, w latach 1560-tych, wci'gni"to do niego wiadomo>ci z Twerskiej,
zmuszony by= przestawia: ich kolejno>:, by podo=a: zagadnieniu pisanej 1534; wpisy cynobrem w Chlebn. mia=y za zadanie odnosi:
pierwotno>ci – kt[ry to z nich bli/ej orygina=u. tekst do Twerskiej.
Pocz'tkowe etapy docieka< badaczy mo/na od=o/y: do archiwum, 930 Jarek Warcaba z Krakowa, m[j siostrzeniec, 25 lutego 2008 wy-
oparte na dw[ch lub trzech spisokach ]dzi> znana ich liczba ok. 15\, s=a= mi na p=ycie CD tre>: tomu 35 ]Letopisi be=orussko-litowskie\
Latopis Litewski dzielony przez nich na 5 cz">ci – ja odr[/ni=em Po=n. sobr. russ. ltpsei, znakomicie uzupe=niaj'c tre>: odbitek ksero z
ich 9, uwaga skupiona na glossie ]dopisku na marginesie\, i na niej tego i innych tom[w – odbitek posiadanych przeze mnie, wykonanych
budowana teoria& kt[ry z kt[rego by= przepisany, ile by=o poprzednich w latach 1978–1980, przed wyjazdem za granic".
wersji, gdy ja obj'=em por[wnaniami 455 w'tk[w, ze wszystkich Od niego otrzyma=em, te/ latopisy& Twerski, Moskiewski odpis, W=a-
znanych spisok[w po rok 1550; pomin'=em XVII` i XVIII-wieczne, dimirski, Nowogrodzki Arch., Rogo/ski, Nikanorowski, zachodniorosyj-
zawarte w tomie 32, ˚Spis literatury& Barku=abowskaja, Tobolski, skie ]tom 17-ty\, i kilka przedm[w do innych latopis[w.
Leningradzki, Krasnojarski, Bychowca. A od Kasi Seifert, mej siostrzenicy, otrzyma=em& +awrentiewsk', Ipa-
tiewsk', Nowogrodzk', Pskowsk' ]1-sz', 2-g', i 3-ci'\, Sofijsk' 1-sz',
Do pierwotnych wysi=k[w nale/' dociekania prof. St. Smolki, oparte
i Nikanororwsk' tak/e.
na dw[ch spisokach, a Prochaska, 1890, rzuci= si" do polemiki z
Od Jarka i od Kasi – bia=orusko-litewskie ]tom 35-ty\.
prof. Smolk', bo mia= trzeci latopis, kt[ry zwa= Pozna<skim ]Spisok
Wszystkie w okresie marzec 2008 – stycze< 2010.
grafa Raczinskogo\. Pocz'tkowo, do=o/y=em kilka stron do rozdzia=u Kronik, o rosyjskich,
Jak kozio=, kt[ry pr[buje rogami wszystkiego co twarde ]co z my>l', bo pierwsze egzemplarze litewskich z nich czerpa=y wiadomo>ci;
co dobrze\, poruszy: je, tak A. Prochaska pr[bowa= teorii i m'dro>ci wk=adka troch" z sensem, a troch" – nie, bo wydawa=o si", /e to ju/
prof. St. Smolki, bo mia= przewag", jak mu zdawa=o si". koniec. Cz">: ta, po 2008, rozros=a si", jak piskl" kuku=ki w gnie{dzie,
926 Opiniodawcy chcieliby, bym w ten spos[b przeszed= przez kilka- w rozdzia= o liczbie stron ponad wszelkie przewidywania. Z narrator-
dziesi't pozycji wydawniczych, tj. opiera= si" na nich ]wci'ga= infor- skiego punktu widzenia – jest przeci'/ony, wadliwy przez to. My>la=em,
by wyci': je i zamie>ci: na ko<cu ksi'/ki, jako za='cznik. Ale tam, z
macje do swej tre>ci\, cytowa= je, pisa= swoje uwagi; ksi'/ek polskich,
kolei, np. po Uwagach o s=ownikach, by=by poza wszelk' kolejno>ci'
rosyjskich, a szczeg[lnie litewskich – zadanie przekraczaj'ce me
temat[w – jeszcze gorzej, zupe=nie bez logiki, dlatego pozostawi=em je
mo/liwo>ci techniczne ]obj"to>: powsta=ego w ten spos[b tomu,
we wstawionym pierwotnie miejscu – w Kronikach. I z t' >wiadomo>ci'
a mo/e tom[w\, i czasowe. – >wiadomo>ci', usterki, wynaturzenia, czego> – czego nie powinno
Nie unikn'=bym wci'gni"cia do swej publikacji b="d[w& przek=a- by:, przyst'pi" do druku.
ma< ]celowych i bezwiednych\, i zmy>le< w nich zawartych, mimo Nie wszystko, co zdarzy=o si" w czasie pracy nad problemem, by=em w
wszelkich >rodk[w ostro/no>ci, ˚punkt 3, 9. stanie przewidzie:. Mimo narzucenia ram – nie wszystkie zagadnienia
Dlatego wnioski w sprawie Litwy w XIII wieku wyci'ga=em na da=o mi si" w uj': w planowanych, tj. w liczbie stron przeznaczonych
podstawie materia=[w archiwalnych, powsta=ych do roku 1600, i na ka/dy aspekt, by obci'/y: uwag" r[wnomiernie, i za d=ugo nie
por[wnywa=em je z publikacjami ostatnich dekad, na ile by=em w siedzie: w temacie.
stanie. Nie odwrotnie. Oto przyk=ad, co w tych ksi'/kach jest – Otrzymane informacje o latopisach pomog=y mi zrewidowa: tre>: o
Latopis Litewski, A. Prochaski. kronikach litewskich, i zagadnienie ich przepisywania pchn': dalej. Po-
Poza wszystkim, o czym uprzednio, sam analizuj", >ledz" toki my>lenia, przednia tre>:, oparta na powierzchownych ogl"dzinach kronik – przez
kataloguj" informacje, pisz", uk=adam tekst na stronach, a nawet dora- to – zawiera=a istotne b="dy w sprawie kolejno>ci odpis[w i powi'za<
biam znaki gra/danki i cyrylicy do istniej'cych zestaw[w, by sprosta: mi"dzy kronikami. S'dzi=em bowiem, /e Origo regis by=o podstaw'
wymogom >redniowiecznych tekst[w, i zmieniam ich pozycj" w kom- litewskich kronik, poprzez Spisoki graf[w Krasi<skiego i Raczy<skie-
puterowych dokumentach, do praktycznego u/ycia ]by by=y w miar" go, lat 1480÷1518, do odpis[w Rumiancewskiego 1514 i Jewreinowa
=atwo dost"pne\. 1529(48, Chomi<skich z Olszan 1550.
Poprawi=em znacznie, lecz bardziej szczeg[=owy wgl'd jest wskazany.
928 Istnieje jaki> zwi'zek mi"dzy Twerem a dziejopisarstwem o Litwie,
Nie napotka=em dzie=a obejmuj'cego ca=o>: kronikarskiej tw[rczo>-
wynikiem kt[rego&
ci, w kt[rym problem odpis[w tej ga="zi kronik by=by rozwi'zany do
1. Ginwi= w Spisokach ma za /on" Mari" – c[rk" Borisa,
ko<ca. W ros. latopisach, Rosjanie brn' jak mucha w ma>le.
kniazia Tweru,
Oto moja klasyfikacja, uporz'dkowanie.
2. Trojden †1282 mia= syna kt[ry by= w=adyk' w Twerze,
3. wg Preds=owia o wielikich kniaziech Litowskich&
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(05.

932 Grupy latopis[w wed=ug tre>ci ]z doz' chronologii\&
KRONIKA LITEWSKA
oparta na “oryginale 1427(28” – dzieje od podzia=u ziem w 1341
]“Origo”\, dalej 1395÷1449, uzupe=niona nast"pnie do Palemona ze
staro/ytnego Rzymu i prowadzona na bie/'co po 1481 ]od 1482\&
• «od Palemona» przyby=ego ze staro/ytnego Rzymu&
14. Kroniki Litewskie i ?mudzkie p[{nego okresu ]z grubymi b="dami\&
• Spisok Bychowca ]z XVIII wieku\ poz. lit. 0001–17.18 i 32.1B
• Krasnojarskij spisok ]z XVIII wieku$ poz. lit. 0001–32.1A
• Tobolskij spisok ]z XVIII wieku\ poz. lit. 0001–32.1A
• Leningradskij spisok ]z XVIII wieku\ poz. lit. 0001–32.1A
• Barku=abowskaja ]z XVII wieku\ poz. lit. 0001–32.2A
13. Olszewskij spisok, z 1550 poz. lit. 0001-17.14 i 0001-35.10
Wielkiego Ks. Lit. i ?m. Kronika poz. lit. 0840
934 Od ko<ca XV wieku, tj. od ok. 1490, powsta=y, b'd{ zosta=y
12. J(Ewreinowskij spisok ( Kniga Welikogo knja/estwa Litowskago
i ?e}mo|ickogo, z ok. 1524(33 poz. lit. 0001-17.11.
11. Spisok Rumiancowa (
Rumiancewskaja ltps, z 1516 poz. lit. 0001-35.11
10. Spisok archeologiczeskogo obszczestwa ( Kroiniki welikago knia/stwa
Litowskog i ?omoitskag, z 1515 poz. lit. 0001-17.9
9. Spisok grafa Raczinskago – Letopisec welikogo knzstwa Litowskog
i ?omitskogo, pisany ok. 1515 poz. lit. 0001-17.10.
8. Spisok grafa Krasinskago – Letopisec welikogo knja{stwa Litowskogo
i ?omoi:kogo, pisany ok. 1480(90 poz. lit. 0001-17.8
• tre>ci «Origo regis» ]1341–1382\ % dzieje lat 1395÷1449&
7. Spisok grafa Krasinskago – Kroiniki w welikich knziech Litowskych,
pisany ok. 1480(90 poz. lit. 0001-17.4
6. Latopis Ody<cewicza 1519 ]z Akademickiego\ poz. lit. 0160
Latopisiec Litwy i Kronika Ruska, wyda= Ignacy Dani=owicz 1827
5. Wilenskij spisok ( Ltps Awraamki, 1495 0001-17.5 i 0001-35.4
]wielce uszkodzony, niepe=ny przez to\
4. Uwarowskij spisok ( Ltpsc wel knzei litowskich poz. lit. 0001-17.2
znany te/ jako S=uckaja letopis 1485 ±5 poz. lit. 0001-35.3
wyd. tak/e przez Aleksandra Popowa 1854 poz. lit. 0705
3. Nikiphorowski spisok ]uszkodzony\ poz. lit. 0001-35.1
2. Supra>lska letopis, pisana ok. 1435÷1445 poz. lit. 0001-17.1
1. Akademiczeskij spisok, z ok. 1430÷1435& poz. lit. 0001-17.3
1339–1446 wyci'g z rosyjskich latopis[w
1341–1436 ltpsc welikich knzei Litowskich
Najstarsze& Akademicki odpis, Supra>lska ltps, i Nikiphorowski spisok,
zawieraj'ce tak/e wypisy z rosyjskich latopis[w – z Ipat. i Nowogr. I i IV.
Inne litewskie
Pochwa=a Witowtu ]ur. 1354, zm. 1430.10.23\, poz. lit. 0001-17.13
Wielkiego xi"stwa Litewskiego kronyczka krotko pisana ]fragm. Olszewsk.\
od 1387, tj. od chrztu Litwy poz. lit. 0001-17.15
Rosyjska ga='{ Kroniki Litewskiej
• z=o>liwie o litewskich w=adcach, pisane w obr"bie Moskwy,
w oparciu o «Origo regis Jegyelo et Wytholdi ducum Lithuanie»
7. Preds=owie o welikich knjazech Litowskich poz. lit. 0001-17.20
6. Rodos=owie welikich knjazech Litowskich poz. lit. 0001-17.21
5. Nacza=o gosudarei Litowskich, poz. lit. 0001-17.19
4. Rodstwo welikich knjazei Litowskich, ok. 1495 poz. lit. 0001-17.17
3. Rodos=owie welikich knjazei litowskago knja/estwa, 0001-17.12
2. Rodstwo welikich knjazei Litowskich, poz. lit. 0001-17.18
1. Litowskomu rodou poczinok, ok. 1475 poz. lit. 0001-17.6
Z numerem 7 – Preds=owie – pisane ju/ w Moskwie, nie na “Litwie” ]Smol.\.
LATOPISY ROSYJSKIEGO IMPERIUM
Najwa/niejsze ]od m=odszych do najstarszych, pierwowzoru\&
] 855÷1292\ Ipatiewskaja letopis, kopiowana 1428, we W=odz. Wo=y<skim,
z ltpsu Mstis=awa Roman., w niej wo=y<ska ltps lat 1205÷1292, pisana
1288(89 w Brze>ciu Lit. n(Bugiem; w Chlebn. i Pogod. lepszy j"zyk.
]1205÷1419\ episkopa Dionisija, 1419, zwana Suzdalsko-Akademickim,
] 855÷1305\ Michai=a Twerskiego, st'd do +awrent. ltpsi, pisanej 1377,
]1016÷1444\ Nowogorodskaja ¡ ltps, z=o/ona ok. 1233, w kopii z 1496,
] 855÷1205\ Radziwi==owska ltps, z=o/ona 1212$ dla Konst. Rostowskiego
] 855÷1408\ W=adimirski, pisany 1177, na nim Troicka, spalona 1812,
] 855÷1471\ Sofijska, pisana od 1165, zwana Ltpscem wielkim Russkim,
] 855÷1110\ Latopis–Powie>:, powsta=e 1116–1118 w Pecz mon. i Rost.,
Przed=u/enia jedne – drugich mog' wskaza: na proces kopiowania.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(2005.
KRONIKI
Jedne – kontynuacj' drugich&
• Naça=o letopisi po ermitra≈nomu spisku 0001-25.2
]dzieje 866÷1071\,
Moskowskij letopisnyj swod 1479(80 albo
Letopisec po Uwarowskomu spisku 0001-25.1
]dzieje 1072÷1492\.
• Letopisec w welikom knzi moskowskom 0001-17.4
]dzieje 970÷1074\,
Woskresenski wremiennik ( Woskresenskaja ltps
]dzieje 1075÷1541, posiadaj'cy przerw" do 1237,
jak w Supraslskim spisoku\ 0001-07,08.
• Nikanorowskaja ltps ]dzieje 852÷1471\, 0001-27.1
Sofijskaja ¡ ltps ]dzieje 1471÷1509\. 0001-06.1
przepisane, z uzupe=nieniami z innych kronik&
zako<czona dzieje
1496 Nowogorodskaja ltps ]1113–1496\
1499 Twerskaja ltps ] 852÷1499\
1509 Nikanorowskaja % Sofijskaja ] 852÷1471\
1509 Sofijskaja ¡ ] 852÷1509\ od rozdz. j"zyk[w
Inna ga='{
1479(80 Mosk. letop. swod (po Uwar. ]1072÷1492\ % kont. ]866÷1071\
1539 Wo=ogodsko–permskaja ] 854÷1539\ od rozdz. j"zyk[w
1541 Woskresenskaja ltps ]1075÷1541\ % kontynuacja ]970÷1074\
1553 Patryjarßaja ltps ] 859÷1553\
Nie zd'/y=em zbada: powi'za<
1486 Pskowskaja ™ ] 854÷1486\
1493 Sokraßçennyj letop. swod 1493 ] 862÷1493\ od pocz. >wiata
1495 Sokraßçennyj letop. swod 1495 ] 862÷1495\ od pocz. >wiata
1518 Letopisnyj swod 1518 ] 852÷1518\
1523 W=adimirskij letopisec ] 854÷1523\ od rozdz. j"zyk[w
1554 Wo=ynskaja kratkaja ] 852÷1554\
Nikiforowskaja letopis ] 854÷1430\
XV(XVI w. Rogo≈skij letopisec ] 852÷1412\ od pocz. >wiata
XVI w. Sofijskij wremiennik ]1392÷1534\
Simeonowskaja letopis
Lwowskaja letopis
Dwinskoj ltpsc ]1398÷1750\
Na poprzednich powsta=y
1559 Cho=mogorskaja ltps ] 852÷1559\ od rozdz. j"zyk[w
1597 Gustynskaja ltps ] 842÷1597\
1609 Pskowskaja ¡ ] 859÷1609\ od rozdz. j"zyk[w
1645 Piskarewskij ] 852÷1645\ od pocz. >wiata
1683 Mazurinskij letopisec ]-3264÷1683\ od rozdz. j"zyk[w
Gustynskaja ]852÷1597\, w postaci 215 kart, nazwa od Gusty<skiego mona-
steru, b"d'ca “skr[tem” Ipatiewskiej – wg Rosjan, maj'ca na uwadze przed=u-
/enie Ipat., pisana 1670, zach.-rosyjskim skoropisem XVII wieku, cz">cio-
wo na podst. Kromera, Bielskiego i Gwagniniego – wszyscy z XVI wieku,
patrz nr 808 i 946. Rzuca >wiat=o na stan Zach.-Rosyjskiej Prawos=awnej
Cerkwi, os=abionej “razdie=om metropolii” ]upadkiem Konstantynopola,1453\
i wzrostem popularno>ci “Unii” ]Ko>cio=a Unickiego\, ukazuje /ywy obraz
[wczesnej Litwy i Polski, targanych wewn"trzymi k=[tniami i zewn"trznymi
wrogami& Tatarami, Turkami, Wo=ochami, i innymi.
W sk=adzie 7 cz">ci, m.in. 1. karta tytu=owa i przedmowa ieromonacha Mi-
chai=a +osickiego, 2. karta 2, Letopisiec o naszym Rosyjskim narodzie, od
kt[rego pokolenia wzrasta=..., 3. karta 23, Russkaja Letopis, 4. karta 172,
Nauka >w. Kiri=a filozofa..., 5. karta 177, O cudach od >w. ikon pojawionych
na Wo=yniu w +uckim powiecie, w 1708 roku, 6. karta 179, Letopisiec o
pocz'tkach Gusty<skiego monasteru, 7. karta 191, Dokumenty...
Mgarski r"kopis, nale/'cy do Mgarskiego monasteru, na 326 kartach, pisany
pismem ustawowym XVII wieku. W nim m.in. Russkij Letopisiec, zbie/ny z
Gusty<sk', bez karty tytu=owej i przedmowy.
Troickaja ltps ]dzieje do 1408\, z=o/ona w XV w., sp=on"=a w 1812.
Suzdalskaja ]1205÷1419\, tre>: w Nowogr. IV i Sofijskiej I.
Nowogrodzka IV ]dzieje 1113÷1496\, nie spotka=em jej w Po=n. sobr. russkich
ltpsej, znana I. Dani=owiczowi 1860 ]poz. lit. 0165\. Ma by: pi": Nowogrodz-
kich. Z nowogrodzkimi latopisami jest pewien problem.
Rogo≈skij ltpsc ]dzieje 852÷1412\, jego tre>: wskazuje stare zapisy; prze-
pisany w latach 1440-tych.
Mazurinskij, po wszystkich oznakach, jest >wie/ej daty, z ok. 1690–1692.
Rosyjski “w"ze= gordyjski” rozwik=a=em w 2009 roku, ˚nr 744.
 0
5508
1500

1000
1100
1300
1400

1200
1600

800
LATA

900

500
0

–5508
854¢ Supra>lskaja letopis 1446
➛
➛ 866¢ 1071 1072 Moskowskij letopisnyj swod 1479(80 ( Letopisec po Uwarowskomu spisku 1492

Potop
Naça=o ltpsi
po 970 – 1074 1075 Woskresenskij spisok 1541

➛
ermitra/nomu
spisku Ltpsc w welikom 855 Radziwi==. 1205 1205 Suzdalsko-Akademiczeskaja letop. 1419

872 knzi Moskowskom Troickaja letopis 1408
855¢ Powie>: – Nestora 1110 ˘ 1111 Kijewskaja 1199 1205 wo=ynskaja 1292

Stworzenie >wiata
855¢ Powie>: – Nestora 1110 1111 Ipatiewskaja letop. 1292

od Jezusa Chrystusa
857¢ Latopis – Silwestra ˘ Suzd.-+awrentewskaja letopis 1305
859¢ Supraslskaja 1515
862¢ Sokraßçennyj letopisnyj swod 1493 1493
1504–1547 Postnikowskij

862¢ Sokraßçennyj letopisnyj swod 1495 1495

852¢ Letopisnyj swod 1497 1497
1533–1565 Lebedewskaja ltps

852¢ Letopisnyj swod 1518 1518

Ltpsc naça=a carstwa
1533–1585 Aleksandro-Newskaja

854¢ W=adimirskij 1523

1533–1552 carja wlkgo kniazja Iwana

862¢ Wo=ynskaja kratkaja 1554

1016 Nowogorodskaja ¡ 1444
911 Nowogorodskaja ™ 1587
1124 Nowogorodskaja ™ archiwalnaja 1561
988 Nowogorodskaja £ 1716
1113 Nowogorodskaja £ 1496
KRONIKI

852¢ Twerskaja 1499 1471–1509

852¢ Sofijskaja ¡ 1471 Sofijskaja ¡
➛

852¢ Nikanorowskaja 1471

➛

852¢ Rogo/skij 1412

854¢ Nikiforowskaja 1430
859¢ Pskowskaja ¡ 1609
854¢ Pskowskaja ™ 1486
842¢ Gusty<skaja 1597
854¢ Wo=ogodsko-permskaja ( Ltps po Kiri==o-Be=ozerskomu spisku 1539
852¢ Cho=mogorskaja 1559
859¢ Patryjarßaja ili nikonowskaja 1553
852¢ Piskarewskij 1645
Mazurinskij 1683
1398 Dwinskoi letopisec 1750
rok rozpocz"cia wg samego latopisu;
¢ 1392 Sofijskaja ™ 1555

wydarzenia w nich wymagaj' naniesienia UWAGA# 1392 Sofijskij wremiennik 1534

poprawek; te same wydarzenia, lecz opisane Istniej' dwie Sofijskie ¡ letopisi& 1354 Woskresenski spisok 1541
innymi latami. lata 852–1471 ]poz. lit. 0001-05.2\
lata 1471–1509 ]poz. lit. 0001-06.1\

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.

 KRONIKI
936 Podsumowuj'c KRONIKI LITEWSKIE, dzie=o Stryjkowskiego. Nazywa= si" Aleksander Gwagnini †1614,
istniej' dwa kierunki w litewskiej genealogii& W=och rodem z Werony ]ital. Verona\. Polacy domy>laj' si", /e
• od Palemona, Dowszprunga i Rzymian – Kronika Litewska, Gwagnini stre>ci= dzie=o S., i esencj" opublikowa=.
• od Rurykowicz[w, pro-ruska odnoga Kroniki Litewskiej. Nie pomog=o otwarte oskar/enie Stryjkowskiego o plagiat i >wiad-
kowie kt[rzy widzieli jak Stryjkowski pisa= sw' kronik" 1573 w wi-
938 PODSUMOWANIE ROZDZIA+U tebskim zamku, m.in. Stanis=aw Pac. Nie pom[g= przywilej Stefana
1. Ostatni fragment poprzedniego punktu powinien by: tu powt[- Batorego z 1580.07.14, dotycz'cy wy='czno>ci autorstwa, ani te/
rzony, bo rzecz dotyczy ca=ego kronikarskiego ruchu. Uzupe=niali milczenie samego oskar/onego, kt[ry zamieszka= w Krakowie i
Rusini i Polacy. Rusini 1100 a/ do lat 945÷860, sp"dzi= tu nast"pne 32 lata, do >mierci.
Plagiat zalega= kilka europejskich bibliotek i znale{li si" tacy, co nie>wia-
a polski Jan D=ugosz zaczerpn'= informacje ze starego,
domie powo=ywali si" na<, inni znali – to gmatwali. Powo=ywali si"& Morer,
krzy/ackiego {r[d=a – kroniki Wiganda. Bayl i Jocher – autorzy s=ownik[w historycznych. Gmatwali& Starowolski,
2. Do dziej[w Litwy w XIII wieku, istniej' kroniki& Siarczy<ski, Weiss ]Niemiec\ i Tiraboschi ]W=och\. Alexandri Gwagnini
• rosyjskie, najstarsze, pisane po 1050, dzieje od ok. 860, Veronensis – „Sarmatiae Europaeae descriptio”, 6 wyda<&
• niemieckie, p[{niejsze, si"gaj'ce lat 1184(86÷1226, 1. Krak[w 1578 ]bez miejsca i roku\ 4. Frankfurt 1584 zbi[r Gwagnin.,
• polskie, ostatnie, pisane przez Jana D=ugosza †1480, 2. Spir 1581 zbi[r Bernarda Albin 5. Leyden 1626 zbi[r Elzevira,
• litewskie, r[wnorz"dne polskim, pisane w XV wieku. 3. Bazylea 1582 zbi[r Pistoryusa 6. Warszawa 1767 zbi[r Mizlera.
3. W miar" kopiowania i kompilacji mno/y=y si" b="dy. Nie tylko Stryjkowski s=u/y= w wojsku pod rozkazami Gwagniniego. Jego syn, A.
Gwagnini, m[g= dostarczy: Stryjkowskiemu rzymskich autor[w-historyk[w i
opuszczano pojedy<cze litery, b'd{ je dostawiano, zniekszta=cano
t=umaczy: litewskie nazwy =aci<sk' etymologi'. Stryjkowski da= mu r"kopis
nazwy i zmieniano oznakowanie wydarze< latami. do poczytania, uzupe=nienia, lub korekty. Ten poczu= si" wsp[=autorem.
Do 1550 roku powsta=o wystarczaj'co du/o dokument[w w sprawie
Litwy XIII wieku, by za podstaw" bra: kroniki z=o/one po 1550, 948 Kronika Macieja Stryjkowskiego jest ostatni' do dziej[w Litwy
obarczone nie tylko zniekszta=ceniami pisowni, tak/e w opisie XIII wieku. Przydatna w kilku procentach. Zysku z niej niewiele, za
samych czas[w, np. Kronika Litewska. to mo/liwo>: pope=nienia powa/nego b="du jest wielka.
4. Do wyj'tku nale/y kronika Macieja Stryjkowskiego 1582 Ja mam mieszane uczucia w sprawie zakwalifikowania do kronik. Jest ju/
i jej po>wi"c" tu wi"cej miejsca. z ca=' pewno>ci' publikacj'. W='czy=em jednak z racji kroniki krzy/ackiej,
kt[r' znalaz= i przepisa=, oraz kilku innych, cennych wskaz[wek w rodzaju
❅❄❆❇❈❊❋❉✻✽❃❀❖❂✺✡✳✷✲✴✹✵ „Daijkolik albo Dracolit”.
Z kroniki krzy/ackiej wiadomo>ci dotycz'ce XIII wieku&
940 KRONIKA MACIEJA STRYJKOWSKIEGO 1582 1111 Za=o/enie zakonu braci niemieckich ]w rzecz. 1211 – J.D.\
Kilkana>cie takich kronik zebra= Maciej Stryjkowski – kronik litewskich, 1225 Litwini zabili Avigenusa – arcybiskupa z Kolna Agripina.
polskich, ruskich a nawet krzy/ack'. Olbrzymie obj"to>ciowo dzie=o sta=o 1228 ?mudzini i Kurlandczycy zburzyli ziemi" liflandsk'.
si" fundamentem dla wielu prac w XIX wieku, od literatury historycznej do 1260, zima. Bitwa by=a z Litw' u Lenwardu, nad D{win'.
heraldycznej. Dzie=o to wywar=o ogromny wp=yw na wyobra/enia o >rednio-
wiecznej Litwie u ludzi, kt[rzy pisali, lecz nie dotarli do kronik.
1263 Litwa zburzy=a Parnaw" ]nad Ba=tykiem\ w dzie< Oczysz-
czenia Panny, a w oktaw" tego dnia bitwa by=a u Dinamuntu
Maciej Stryjkowski, ur. 1547, zm. 1583 ]$\, prowadz'cy bogate /ycie ]przy uj>ciu Dzwiny do Ba=tyku; Dunamunde – uj>cie Dviny,
w s=u/bie pa<stwowej, p[{niej kanonik w Jurborku, archidiakon kapitu=y w niem. Duna % Mund; Mund – usta, g"ba, przyp. J.D.\
Miednikach, w ko<cu /ycia sekretarz kr[lewski, pisa= swe dzie=o na zamku 1270 Bitwa by=a z Litw' pod Ozyli' na lodzie
witebskim ju/ 1573 i chyba do samego druku ksi"gi. ]wyspa ta le/y 7 mil od brzegu\.
Wydrukowane o tasiemcowym tytule, mo/naby skr[ci: do pocz'tkowej je- 1279, marca 9. Mistrz Bulhardus stoczy= bitw" z Litw' w kt[rej
go cz">ci& „....Kronika Polska, Litewska, ?modzka i wszytkiey Rusi...” przez
Macieia Osostewiciusa Stryjkowskiego 1582. Tre>: adekwatna do tytu=u&
mistrz Hernestus i graf bruli<ski – Gilardus – polegli
Kt[ra przedtym nigdy >wiat=a nie widzia=a Kronika Polska, Litewska, ?modz- z 67 bra:mi starszymi zakonu.
ka i wszystkiey Rusi Kiiowskiey, Moskiewskey, Siewierskiey, Wo=hi<skiey, 1287 Litwini zabili mistrza Bulhardusa Harena z 35 bra:mi
Podolskiey, Podg[rskiey, Podlaskiey etc. I rozmaite przypadki woienne y zakonnymi.
domowe, Pruskich, Mazowieckich, Pomorskich y inszych krain Kr[lestwu 1298 Kr[l litewski zburzy= Karkus i wszystkie w=o>ci jego. A gdy z
Polskiemu y wielkiemu Xi"stwu Litewskiemu przleg=ych, wed=ug istotnego =upem wyci'gn'= – mistrz Bruno stoczy= z nim bitw" w kt[rej
y gruntownego zniesienia pewnych dowod[w z rozmaitych historikow y au- sam poleg= wraz z wielu tysi"cy swoich. Tego roku Ry/anie
torow postronnych y domowych, y Kiiowskich, Moskiewskich, S=awia<skich, oblegli Nowy M=yn zaj"ty przez Krzy/ak[w gdzie ich wielu
Liflandzkich Pruskich starych dot'd ciemno-chmurn' noc' zakrytych kronik
y latopiszcz[w Ruskich, Litewskich, y D=ugosza oyca dziej[w Polskich z
poton"=o }Ry/an czy Krzy/ak[w, przyp. J.D.|.
inszymi, z wielk' pilno>ci' y w"z=owat' prac' ]osobliwie oko=o dziej[w Z okresu najbli/szego po 1300&
Litewskich i Ruskich od /adnego przedtem niekuszonych\ przez Macieia 1305 Bitwa by=a z Litw' nad rzek' Dubna, w kt[rej zgin'= Hanus
Osostewiciusa Stryikowskiego dostatecznie napisana, z=o/ona i na pierw- Stowen Hazen – contor Ascherada<ski ]po Ascherade pozosta=
ko>ci[= nad Dwin'; nazwa znikn"=a z najdok=adniejszych map, przyp. J.D.\.
sze >wiat=o z wybadaniem prawdziwie dowodney starodawno>ci w=asnym
1310 Gwazeluta – syn kr[la liflandskiego – ziemi" wojowa=. Drugiego
wynalezieniem, przewa/nym dochcipem y nak=adem nowo wyd{wigniona,
sam kr[l oblega= zamek Rop" ]czyt. nast"pnego roku, przyp. J.D.\.
przez wszytki staro/ytne wieki a/ do dnia dzisiejszego roku 1582. A
1311, w Kwietniow' niedziel" }na Wielkanoc – J.D.| bitwa by=a w Prusach
naprz[d wszystkich ile ich kolwiek iest ludzkich na >wiecie narod[w
w kt[rej zgin"=o 23 tys. Litwin[w.
gruntowne wywody.
1315 Litwini zburzyli zamek Duneborg, kt[ry zosta= zn[w odbudowany.
Z =ask' y priwileiem Kro& J. M& Drukowano w Krolewcu u Gerzego Oster-
1315 wielki g=[d by= na Liflanciech, w Litwie i na Rusi,
berga MDLXXXII.”
i/ matki mi"so syn[w swoich jad=y.
]Kro& J. M& – Kr[lewskiej Jej Mo>ci, przyp. J.D.\
wydanie ™ Warszawa 1766, staraniem Franciszka Bohololca, Kronika krzy/acka pisana na pergaminie ]orygina= lub bliska orygi-
wydanie £ Warszawa 1845, staraniem Gustawa L. Gl¥cksberga. na=owi kopia\, znaleziona w ko>ciele Rumborskim na inflandskim
zamku, dostarczona Stryjkowskiemu przez Aleksandra Chodkiewicza
942 Uf... „w"z=owat' prac'” ]podkr. J.D.\ – ludzie najcz">ciej – starost" Grodna 1085-01-282, 283.
m[wi' o tym, czego im akurat brakuje.... Praca tak w"z=owata, jak Po Rumborku >ladu dzi> nie ma, miejscowo>: Rumbula k(Rygi – przyp. J.D.
kr[tko>: tytu=u i j"zyk w niej u/yty.
950 Wszystkie publikacje po roku 1600 nale/y odrzuci:, po wyko-
946 Stryjkowski mia= przyjaciela, kt[remu nieopatrznie po/yczy= sw[j rzystaniu nielicznych wskaz[wek. Niezale/nie, czy b"d' mia=y
r"kopis, przed oddaniem go do druku. Ten opublikowa= pierwowz[r w tytule “Kronika” czy te/ nie; r"cznie pisane czy te/ drukowane. W
pod swoim nazwiskiem, zanim wydrukowano olbrzymie obj"to>ciowo olbrzymim skr[cie tw[rczo>: ta wygl'da nast"puj'co.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 KRONIKI
PUBLIKACJE
952 Wojciech Koja=owicz-Wijuk, ur. 1609, zm. 1677, profesor zwyczaj
-ny Uniwersytetu Wile<skiego tak/e by= w posiadaniu egzemplarza
Kroniki Litewskiej. Palemon, Julian Dorsprungus i Rzymianie, wszys-
cy 4-ch herb[w docieraj' do Litwy 924 roku, w jego dw[ch pracach
powsta=ych ok. 1650 ]1648–58\. Koja=owicz uzna=, /e Dorsprung nie
m[g= przyw"drowa: na Litw" w okresie tu/ po Chrystusie. Napisa=,
/e wydarzenie to mia=o miejsce 924 roku, ˚nr 880, Machinacje.
Zywibunda uczyni= wnukiem, jego zast"pcy ponumeruj'& Zywibund 962 Spisok Bychowca by= w posiadaniu Justyna 1820 i Teodora
¡ by= ojcem Zywibunda ™. Nale/eli do nich np. T. Narbutt 1847, za
nim J.I. Kraszewski 1847 ]poz. lit. 0545, 0405\.
954 Wkr[tce po pracach W. Koja=owicza 1658, powstaje dzie=o
sk=adaj'ce si" z 2 cz">ci&
¡. „Krojnika o zemli Polskoj atkol Polaki Lachami zwannyi sut, o pierw-
ßych i dobrych kniaziech i korolech Polskich, z istorikow Polskich
wkratce sobrannaja i ruskim jazykom spisannaja przez Ieronomacha
Feodosija Safanowiça, Igumena monastyria Michaj=owskago zo=oto
werchago Kiewskogo. Roku ot ro/denja Christova 1673.”
™. „Krojnika w poçatku i nazwisku Litwy i o kniaziach Litowskich i o
die=ach ich z istorikow Polskich i Russkich sobrannaja prez togo/
Ieromonacha Feodosija Safanowiça, Igumena Michaj=owskago
zo=otowerchago Kiewskogo. Roku 1673.”
W pierwszej cz">ci dzieje polskie od Lecha, dalej Wizimierz, 12 wojewod[w,
Krakus, potem Krakus i Lech, Wanda panna, 12 wojewod[w, Przemys=aw,
Leszek ™ i Leszek £, Popiel ¡ i Popiel ™, Piast Ziemovit, itd.
W cz">ci drugiej, dzieje Litwy od Gomora – starszego syna Jafeta, a/ do
narodzin Zygmunta ¡ }Starego, 1467, przyp. J.D.|. Wie, /e najwi"cej pisarzy
wywodzi Litw" od Palemona – krewnego Nerona, zna Kukowoita, Gedrusa,
Ringolta, Mendoga, Trojnata, Wojße=ka, Utenesa, Svintroga, Gerymonta,Tra-
busa, Narimunta, Witenesa, Gedimina – charakterystyczne nazwy Kroniki
Litewskiej, patrz 902.
Litwa od Litulana albo Litwona, za Stryjkowskim 1582, itd.
956 R[wnolegle do prac prof. Wojciecha Koja=owicza ‘Alberta’ 1648
÷1658 i kroniki mnicha Ieromonacha F. Safanowicza 1673, tak/e w
XVII wieku powsta=y wersje spisok[w Kroniki Litewskiej&
• Patryjarszy spisok,
• Barku=abowskaja letopis.
958 W XVIII w. jeszcze raz przepisano Patryjarszego spisoka.
Powsta=y jego wersje&
• Tobolskij spisok
• Leningradskij spisok
• Krasnojarskij spisok
Kt[ry> z kopist[w zauwa/y= niefortunne przesuni"cie wstecz o 30 lat, z po-
wodu komety 1211 zwiastuj'cej Tatar[w 1237÷41 ]zna= M. Stryjkowskiego
1582\, doda= wi"c po 30 lat, dla wyr[wnania, nie analizuj'c, kt[rego okresu
przesuni"cie to dotyczy, kt[rej cz">ci kroniki. Skutek jest nast"puj'cy& >mier:
Witenesa 1321, Leszek ‘Czarny’ †1288 gromi Litwin[w nad Narwi' po swej
>mierci, w 1310÷12, Dowmont ginie 1309, Trojden /yje 1308, Rymunt ginie
1306, Swintrog /yje 1299, Wojsze=k ginie 1298, Mendog /yje 1290, Ringolt
Algimuntowicz /yje 1284 ]Algimuntowicz – novum M. Stryjkowskiego 1582,
patrz 964, 352\.
960 W XVIII wieku powsta= te/ Spisok Bychowca, odkryty w bibliote-
ce Aleksandra Bychowca, st'd nazwa. Jest bliski J(Ewreinowskiemu
spisokowi ]z 1524$\ i spisokowi kn. Zas=awskich z Brestowicy, z kt[re-
go korzysta= M. Stryjkowski 1582 ]opuszczony Korygie==o\. Oparty jest
na kopii jednego z nich, je/eli nie na samym oryginale. Tu Palemon
za czas[w Attyli 401, w 500 cz=onk[w szlachty rzymskiej&
„...poszo= morem me/y zemli }Ír[dziemnym, przyp. J.D.|, y wzia= so
soboju odnogo astronoma kotory astronom zna=sia po zwizdach,
y poszli na korablech morem na po=nocz, y obszedszy Francyiu i
Angiliju, y woszli sut u korolestwo Du<skoje...”
Tak sobie p=yn"li, wzd=u/ brzeg[w p[= Europy, nigdzie nie skusi=o ich za-
trzyma: si", a/ dop=yn"li do ?mudzi, gdzie zacz"li si" ‘mno/y:’....
Jest tu Iwan Zedewicz podolski w>r[d braci Jagai=y i inne szczeg[=y
charakterystyczne Kronice Litewskiej, ˚nr 858.
Autor zna= tre>: tak/e wo=y<skiej letopisi obejmuj'cej okres 1205
÷1292, lub jej kopii – Ipatiewskiej letopisi. Ipatiewskaja nada=a ko-
lor[w Kronice Litewskiej, b"d'cej baz' dla tego/ spisoka – ca=o>:
sprawia teraz wra/enie niemal autentyku – dzie=a pisanego na bie-
/'co. Rwie si" za to genealogia litewskich w=adc[w, tak podejrzanie
starannie zachowana w Kronice Litewskiej.
Nale/a=oby sprawdzi:, gdzie /yli Wasil i Wa>ko Mitkowiczowie Bychowcowie
1510 i ich potomni, czy przypadkiem nie w Brestowicy.
W ten spos[b Bychowcowie byliby “ksi'/"tami Zas=awskimi”, potomkami
Jewnuty. Brestowica, dzi> wie>, na linii Wo=kowisk – Supra>l.
1847 Narbutt[w. Uwa/ali go za autentyk, tj. pisany na bie/'co, w
XI–XIII wieku, i zazdro>nie strzegli jego wszystkich zewn"trznych
danych, w tym rodzaju materia=u na kt[rym jest pisany i formatu –
u=atwiaj'cych identyfikacj". Ma=o tego, starali si" wprowadzi: reszt"
wsp[=czesnych im badaczy w b='d, twierdz'c, /e pisany jest na
deszcz[=kach ]$$$\. Chyba r"kopis spi"ty opraw' z deszcz[=ek.
Narbuttom znana by=a te/ kronika M. Stryjkowskiego 1582 oraz
praca W. Koja=owicza 1648÷1658.
Ksi'/" litewski Ardwid “Erdziwi==” prowadzi= walki 1241÷1244 z Ja-
ros=awem ]Wsewo=odowiczem\. Stryjkowski zauwa/a, /e Jaros=aw
wyprawia si" na Litw" 1040 ]6548\ i 1044 ]6552\, opuszcza wi"c w
my>li dwie litery CC i ju/ Erdziwi= walczy z Jaros=awem, nie Wse-
wo=odowiczem, lecz M'drym †1054. Erdziwi==owi pomagaj' dzielnie
Grau/a, Ejsys i Grumpia odpowiednich herb[w. Gorzej z p[{niejszym
okresem. T. Narbutt wyja>nia& „W wieku dwunastym co si" dzia=o w
Litwie, dla defektu w tem miejscu kroniki naszej nie mo/emy szcze-
g[=owo wiedzie: pr[cz tego, co z innych {r[de= nastr"cza.”
0545-00-29 Kronika defektu dozna=a, nie umys=....
Narbuttowie kontynuowali powi"kszanie b="d[w. Wystarczy zajrze:
do tablicy genealogicznej& Trojnat tak/e Wigundem, Dowmont – Mo-
niwidem, Towtiwi== – Szaszkinem, Swyntrog bratem Wissenwalde,
itp. Bazyli ojcem Aleksandra Newskiego 0545-00-88. W tre>ci chaos,
brak motywu wiod'cego. Gdyby poprawi: t" prac" z naukowym
uzasadnieniem pomy=ek – zaj"=oby to kilkakrotnie wi"ksz' obj"to>:
od przedmiotu poprawy.
Jest tu Iwan Zodzewit w>r[d braci Jagai=y, tak/e Borys–Butaw–Hen-
ryk i dwie /ony Olgerda, po ‘sze>ciu’ syn[w od ka/dej, z Jewrein.
]1533\ ˘ M. Stryjkowski 1582 ˘ Spisok Bychowca ]XVIII w.\, oraz
Zywibund ¡ ojcem Zywibunda ™, za my>l' W. Koja=owicza 1658,
˚nr 858.
964 J[zef Ignacy Kraszewski, ur. 1812, zm. 1887 – Litwa, 1847,
wiedz" sw' opar= na ksi'/ce T. Narbutta 1847 i M. Stryjkowskiego,
oraz pojedy<czego, jakiego> starego dokumentu lub jego odpisu
]zapiski\. Jak wynika z dat wydania obu prac, Narbutta 1847 i jesz-
cze w tym samym roku Kraszewskiego – 1847, Kraszewski pisa=
i ko<czy= w po>piechu, z dalszymi tego skutkami. Czasem brn'=
jeszcze dalej w b="dach, czasem nie>mia=o stara= si" prostowa:
poprzednik[w.
Dobrze sta=o si", /e wznawiaj'c druk jego dzie=, nie wydano po-
nownie ‘Litwy’. Jest tu Iwan Zedzewit, Borys–Butaw–Henryk, dwie
/ony Olgerda po “sze>ciu” syn[w od ka/dej ]˚nr 858\.
W etymologii litewskich nazw geograficznych i osobowych roi si"
od trudnych do wyt=umaczenia b="d[w. Nie brakuje wr"cz swego
rodzaju przewrotno>ci&
• gdy saga m[wi o p[=nocnym jeziorze, szuka ko>ci na po=udniu,
na odleg=ym Krymie, to nie tylko zmiana kierunku od Ba=tyku,
ale i odleg=o>: od Litwy. 0405-01-450,451
• Algimund, Skirmund – pierwiastek krajowy ]algi`, skir`\,
„zako<czenie tylko obce” 0404-02-29
Zygtryg, Ejmund, Almwig, Boj, Ingwar niechybnie litewskiego
pochodzenia przekr"cone na spos[b skandynawski. 0404-02-62
• Biruta... ¯ bieras – ciemnow=osa; w moim mniemaniu
¯ bi % rute ]pszczela trasa\, j"zyki obce u J. I. Kraszewskiego#
• Dop=yn'wszy do uj>cia Dubissy dowiedzieli si" o wyroczni
znajduj'cej si" u {r[de= tej rzeki. Z rado>ci >piewali
‘szeradom’, st'd Szeradzie – Seradnik – Íredniki.
Up=yn'wszy w g[r" Dubissy zak=adali gr[dki&
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 KRONIKI
Genealogia /mudzko-litewskich w=adc[w

1275
Gyligin, Koligin Trabus
wg M. STRYJKOWSKIEGO 1582 ª...Kroniki
Trojden †1283

v
Polskiej, Litewskiej, ?modzkiej i wszytkiej Rusi...º +awrasz, Romunt

v v
)Giliginowicz) 1278

v
Roman, Romunt
poz. lit. 1085 †`1283

)Giermontowicz)
)Swintrogowicz)
Gedrus Gynwi=

1275–†1278

Romut Ginwi=a

v
Kukowojtys
Julian Dorsprungus

v 1271–†1275
1268–†1270

v
†`1283

Swintrog

Germont
Holsa Algimunt

v
v
Pojata Ziwibund

Ucie<
†`1283
Dowmont

v
v

v
v

Narimunt

v
Boris
v
Ginwi= Maria
Wikint

v
Boris
v

Rechwold )Wasil)
Kiernus

Pojata

Twer
Genealogia /mudzko-litewskich w=adc[w

Ringoldon c. NN
Troynat Lubart Pissimund

Poroksavia

v

Nemen
Palemon

Erdziwi=

v
Stroynat
Bork

v
v
v

Arduid
v

v v v
v v

v
Wikind
Kunas

Teofil

Ringold Hleb
v

Algimund
Minigaj=o
v

Skirmunt
NN, m. Szwarno

v v v v
Muntwil

v
Erdziwi=

Mendog
Gimbut

Ruklis
Spera

Replikas
v

v
v Wojsie=k

Genealogia /mudzko-litewskich w=adc[w 3 /ony Gedymina& 5 c[rek Olgerda& 4 c[rki Kinstuta

• Agrypina • Danuta Anna
wg T. NARBUTTA 1847 ªDzieje narodu litew- 1. Wida, 2. Olga, 3. Ewa.
• Marja • Marja
skiego w kr[tko>ci zebraneº poz. lit. 0545 7 c[rek Gedimina • Aleksandra • Rynga=a
• Aldona Anna, m. Kazimierz Wlk. • Helena • NN, m. knia{ Wanko
]w trzech za='czonych tablicach – liczne daty

>w. Praxeda Romund Gwazeluta Gedymin Wojn Surjata

• Maria, m. Boles=aw ¯ Trojden • Teodora
do='czone do os[b, tu zrobi=em wyci'g
i po='czy=em wszystkie 3 tablice w jedno>:\
• Damilla El/bieta, m. Wac=aw v
• Augusta Anastazja, m. Symon Montwid ¿1276–†1340

vv
WYCIÅG
3 nieznane& Narimund ¿1277–†1348
NN. m. Jerzy Andrzejewicz Hleb
v

NN. m. Dawid, starosta Grodna

Olgerd ¿1296–†1377
NN. m. Dymitr Michaj=owicz v vv vv v Kinstut ¿1297–†1382
Niepewni
π
¿1257–†1399

Lubart ¿1299–†1386
¿1232–†1315
v

Koriat Micha= ¿1301

Algimund Rechwold )Wasil) Trabus Giligin Dowmund Witenes
Utenes, Dangeruth Sutink

Jawnut ¿1306
Glapimin
Iminus

F
Dormunimund
Gelon

v
v

7 c[rek, patrz obok

Lutawor
†1292
†1212

Holsza Olgimund Mindow.

v v v
v v v
†1278 ¿1227–†1299

˘ Hurda
Gedrus Ginwi== ˘ Binojna
Pojata Ziwibund ™

v
¿1210–†1275

˘ Bubeta
v
v

v
v

Borys Germund

Trojden Wawrzyniec,
Kukowojtis

¿1185–†1239 ¿1245–†1278

†1283 Romund, ¿1281

¿1192–†1270
Skirmunt Wasilko Ginwi= Maria Swyntrog
`980
Dowszprung

Dowmund
v
Swalgutes

v
v

M=odszy
v
v

†1169
†1086

†1204
Ziwibund

†1173

¿1146–†1202

v v

Narymund Pelas †1315

v

v
kanoniz. 1273

†1282 Lizdejko
v
v

†1280
v

arcykap=an
Boris
Twer
†1173

Trojnat Lubart Pissymund

Wikind

Wojse=k ¿1223–†1267

†1199
v

v v vvv
v

Pojata

Erdziwi== Mendog Marta

Borkus

Replis †1863 }1263, przyp. J.D.|

Palemon Libon

Kernus
po=owa X wieku

Ruxlis †1863 }1263, przyp. J.D.|

Steg Hleb
v

NN c[rka, m'/ Szwarno

v

†1226 ¿1164–†1223
Minigaj=o, Strolitas
†1097

¿1203–†1263
v
1190–†`1192

NN c[rka, m'/ Daniel

Nemon

†1040

ks. halicki, x1240

v
Kunos

†1213
v
v

v v v
v

Trojnat, Wigund ¿1240–†1267

†`1038
Montwi==

†1089

†1075
Erdziwi= =

¿1175–†1240
v
¿1197–†1240
Gimbutt

Dowmund, Moniwid †1285

†1194

Ringold
Spera

Towtiwi=, Szaszkin
v

v
v

Timofiej, Teofil †1764 }1264|

v

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.

 Materia=y robocze
Genealogia wg J. LELEWELA ªDzieje Litwy i Rusi a/ do Unii z Polsk' w Lublinie zawartejº 1839, poz. lit. 0450
Ringold †1240 Gerymund 1270 R[d Gedimina ¿1257–†1341
/ony&
1. Wida †1277 ¯ Widymunt bartnik
Mendog Marta c. ks. Montwi= c[rka Praxeda Trabus Lutuwer 2. Olga †1299 ¯ Wszewo=od smole<ski
Mindowe twerskiego Minigai=o NN m. Gerden 1280 1283–†1292 3. Jewena ¯ Iwan Wszewo=odowicz
†1263 Micha= Gordon potomstwo&
/y= 1235 1. Moniwid ¿1276
Witenes Budiki 2. Narimund Wasil ¿1277–†1347 ˘ Jerzy
¿1232–†1315 3. Olgerd
Wojse=ko, Wolstnik

Erdziwi= Smole<ski
/ony& Maria witebska, Juliana twerska

F
Totwi=, Towciwi=,
Rimond, Laurent

4. Anna Aldona

Teofil, Czecziwil

Strojnat, Trojnat
za Swarnonem

Wikind, Wigunt
Witebski †1267
m'/ Kazimierz Wielki

biskup twerski
Rukla Gerstut

Po=ocki †1264
Repika †1263

5. Danmilla El/bieta

¿1257–†1341
Wojn ¿1296
Gwazeluta
c[rka, NN

m'/ Wank

Gedimin
syn, NN
/y= 1239

Andrzej
Krinota
7. Kiejstut ¿ 1297–†1381
†1267

†1323
8. Lubart
/. Bucza ¯ W=odzimierz
9. Jawnuta ¿ 1301–†1366
Iwan Lupko 10. Koriat ¿1306
†1331

Genealogia wg J. PUZYNY ªKim by= i jak naprawd" nazywa= si" Pukuwer – ojciec Gedyminaº 1935, poz. lit. 0930

Wid, Wilk, Gewid

v v v v v v v
Swelike< Lesis Syrpu: Trojden Dowmont ¡ zabitych 3-ch syn[w Witowt ¡
†¯1282 †¯1282 †¯1282 1270÷1282 †1299 †¯1282 1265
v v v v v v
Koriat ]Schoriat\ Budwie:-Putuwer Butegeides Dowmont ™ Gautemunda c[rka NN, m'/ Wasil Joros=awicz
†1285(86 1290÷1295 1285÷1290 †1285 †1288
v v v v v v v v
Sudarg Masio Mansto Wasil Fedor Wojnij Gedymin Witenes
1360 13261311
1316֠1341 1309֠1321 1295֠1315
syn, ks. kijowski
NN 1301÷1302 Swelgat ™ 1309

Genealogia wg W=. DWORZACZKA ªGenealogiaº 1959, poz. lit. 0190 R[d Olgerda
Pukuwer R[d Kiejstuta /ony&
/y= 1292 potomni& 1. Maria, x1318, †1346
1. Patrig ¯ Jaros=aw witebski
v v v /y= 1326 2. Juliana, x1350, †1392
Witenes Gedimin i Jewena ]Ewa$\¢ Wojn 2. Wojszwi=
3. Wojdat ¯ Aleksander twerski
†1315 ¿`1275 †1341
4. Butaw-Henryk potomni&
v v v 5. Witowd-Aleksander 1. Andrzej
Gwazeluta Moniwid, Narymunt Liubko /ony& 2. Dymitr
/y= 1310
Olgierd, Jewnut a. Maria 3. Konstanty
Kiejstut, Koriat b. Anna 4. W=odzimierz
Lubart c. Juliana

F
Bardzo du/o szczeg[=[w o ich pokoleniach. 5. Fiodor }Theodor, przyp. J.D.|
Obok wyci'g z rodu Kiejstuta i Olgerda. 6. Towtiwi=-Konrad 6. Fiedora }Theodora, J.D.|¢
7. Zygmunt 7. NN, m'/ Iwan
Preds=owie o welikich kniazech Litowskich z ok. 1500 r., 8. Mik=owsa 8. Agrypina Maria
poz. lit. 0001-17.22 9. Maria m'/ Borys, knia{ Suzdala
10. Danuta Anna
Rastis=ow Rogwo=odicz Po=ockij 1. Jagie==o, /ony&
11. Rynga==a
a. Jadwiga x1386, †1399
wnuki& b. Anna, x1402, †1416
Dowi= ]Wilno\ Mowko=d Jerzy c. El/bieta, x1417, †1420
Wajduta d. Sonka, x1422, †1461
Wid )Wo=k) Erde< Mindowg Zofia
2. Skirgie==o-Iwan, †1397
Derewskij zabi= Mindowga Micha=
3. Korybut-Dymitr
¢ – Jewena, Jewnuta, Jewropa 4. Lingweni-Szymon, †˘1431
Trojden Ondrej Wysze=g Domant ¯ gr. eu ]dobr-a(y\, 5. Korygie==o-Kazimierz, †1390
Jatwie/ Twer 1. Mandawit )Timofiej) Fiodor ¯ gr. Theodoros, 6. Wigunt-Aleksander, †1392
2. Nariemant s=aw. se ]oto, ci\, rozumiane 7. Swidrygie==o-Boles=aw
3. Ewnutiej jako wse ]wszyscy\,
Witen ➤ Gedimanik 8. Kenna, †1368
4. Olgierd or"dzie – jako proklamacja;
Litw' do Buga rab, koniuch takie i podobne b="dy dopro-
9. Helena, †1438
/ony& 5 syn[w, 7 syn[w
gromem zabity 1327–†1341 5 Kestutej ˘ Witowt wadzi=y mnie do wniosku, /e 10. Maria
bezdzietny 6. Korejat j"zyki obce kulej' u autor[w 11. Wilheida, †˘1422
30 lat z /on' bartnika 7. Lubort publikacji ros.-polskich. 12. Aleksandra, †˘1434
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 KRONIKI
Czekiszki – utkwili>my, Putuwer 1290, kt[ry zaraz ga>nie 1292, po nim rz'dzi jego syn
Ejrago=" – nie ma ko<ca, Witen, kt[ry wkr[tce te/ zostaje zn[w Witenesem. Innymi s=owy,
Betygo=" – pie>< rado>ci. Witenes za Witenesem, z kr[tk' wstawk' Putuwera 1290÷92&
Ostap Konstantynowicz nauczycielem syn[w Mendoga gdy latopis „Osiad=y wtedy W. ksi'/" na litewskim tronie Putuwer, nast"pca
jedynie m[wi, /e zbieg= z Razania i wyprawi= si" z Litw' od Mendoga Witenesa, wyprawi= walecznego swego syna Witena...” 0165-01-127
1262 na Ziemowita Mazowieckiego. Mendog ginie 12 wrze>nia 1263, Osiad=, nie wiadomo sk'd....
gdy latopis jedynie „jesieni'”. 0405-02-91 ]zapewne 21 wrze>nia – pocz. Nie zdawa= sobie sprawy z poprawnej pisowni Witouta, Wito=da,
jesieni; by: mo/e, przestawienie 21–12 w druku; ˚fa=sz pod nr 1680\. m"czy=o go, /e w orygina=ach pisany jest inaczej ]ni/ Witold\, gdy
„Ryngold po niejakim Utenesie czyli Algimundzie...” 0405-02-30 ujrza= w ko<cu Witolda 1390& „Godna uwagi /e tu nazwisko Witolda
Lecz gdy T. Narbutt& „zwano go powszechnie Dange-Utenes co kro- dobrze wypisane...” 0165-01-283
nikarze niemieccy na Dangeruthus przerobili.” 0545-00-57, Kraszewski Wyliczaj'c 12-tu syn[w Olgerda, rozwa/a o nich, kt[rzy z nich
uznaje za stosowne sprostowa:& „Samowolnie T. Narbutt Dangerute rzeczywi>cie nimi byli& „...je>li wy='czym dwakro: powt[rzonego
na Utenesa przechrzci: raczy=.” }znajomo>: j"zyk[w u obu| Dymitra oraz zawsze u mnie podejrzanego Borysa, wypadnie znowu
Pos'dzi= Stryjkowskiego o dorabianie herb[w& dziewi"ciu syn[w Olgerda.”
„Nie potrzebujemy si" tu rozwodzi: nad tem, /e Stryjkowski wzmiank" Dani=owicz rozumuje& 12 – ]2 % 1\ ^ 9. Je/eli jest powt[rzony, to odejmuje
znalaz= i reszt" dorobi=; uwa/amy to za dostatecznie dowiedzione, si" raz, jednego trzeba zostawi:& 12 – ]1%1\ ^ 10.
pow[d tak/e wy/ej wyja>nili>my.” 0405-01-457 Na poprzedniej stronie jego pracy podobny b='d.
Czytaj, Kraszewski nie dotar= nawet do Kroniki Litewskiej, jej licznych Ajksza 1349 Jaksz'$ ]m=odym Jagie=='\. Olgerd dopiero co zawar=
spisok[w z lat 1500÷1550. Stryjkowski stamt'd wszystkie herby za- >lub z Julian' 1349...albo i jeszcze nie.... Jagie==o urodzi= si" w 1351 – zn[w
prosta algebra, mo/e polega= na genialno>ci swej pami"ci.
czerpn'=; herb[w nie dorabia=, ˚nr 874. Pisa= tak/e& „a/ dopiero Narbutt
opieraj'c si" na wynalezionej kronice i genealogiach, spoi= z nim w szereg Bi= si"& „Czy/by nieznany dot'd historykom kr[l Butegeyde by=
ci'g=y imiona panuj'cych w Litwie.”.... 0405-02-29. Tak i o M. Stryjkowskim. Bujwidem$” 0165-01-125 Nie nie by=, by= Budikidem.
Dani=owicz zniekszta=ca= pisowni" oryginalnych imion na tyle, by
966 Od roku 1800 powsta=o wiele prac na temat Litwy. Wi"kszo>: zatrze: System. W zakresie dok=adno>ci pisowni niemal/e zero –
z nich poprzez wzajemne przepisywanie, nie tylko Kraszewski od wiarygodno>: minimalna.
Narbutta, a Samuel Orgelbrand od Kraszewskiego 0580-17-190÷199, W stosunkach rusko-litewskich nie wyzby= si" subiektywno>ci, spo-
has=o Litwa ]Kraszewski wyda= sw' ksi'/k" w drukarni Orgelbranda\. Ol- wodowanych dziedzictwem nazwiska Dani=owicz, po Dani=owiczach
brzymia wi"kszo>: z nich nie dotar=a do kronik pisanych na bie z Wo=ynia, walcz'cych z Litw' i nie tylko.
-/'co, w wiekach >rednich. Oparta jest na Stryjkowskim 1582 lub Olgerd †1377 – wielki ksi'/" litewski – mia= dwie /ony&
– wspominkowej – Kronice Litewskiej, kt[rej orygina= powsta= ok. 1485, • Mari" †1346, c. ks. witebskiego,
znan' nast"pnie w szeregu spisokach z lat 1500÷1550. • Julian" † 1392, c. ks. twerskiego.
968 Ignacy Dani=owicz, 1787÷†1843, “Skarbiec diplomat[w” 1860 M. Stryjkowski 1582 pomiesza= je& Maria twerska i Juliana witebska.
]UWAGA# Wydanie po>miertne#\, tak/e, posiada= selektywn' wiedz" Wielu badaczy popisuj'cych si" znajomo>ci' tematu wytyka=o ten
o zawarto>ci latopis[w i kronikarskim ruchu. b='d Stryjkowskiemu, m.in. Dani=owicz. Jakkolwiek Stryjkowski pope=-
Pisz'c o Teodorze Narbucie 1847, denerwuje si" ]0165-01-54\& ni= szereg powa/niejszych b="d[w – uciek=y one uwadze autor[w.
Przyczyn' pomy=ki Stryjkowskiego mog=a by: Maria, c. kn. twerskiego,
„Tego Vesceke Regulum de Kukenoys mianuje niepoj"tym spo-
/ona Ginwi=a, z Kroniki Litewskiej, powsta=ej ok. 1480.
sobem Wasilem Rechwoldem$ Synem Borysa$ Ksi'/"ciem po-
Najwi"kszym b="dem Dani=owicza, i klarownie czystym – jego,
=ockim$ pochodz'cym z linii Palemona## i maj'cym Kukenmosj",
ani kogo innego – by=o ustawianie >redniowiecznych wydarze< w
dzisiejsze Kokenhausen w udziale. Wszystko to czerpie z jakiej>,
porz'dku kalendarza gregoria<skiego, u/ywanego w Watykanie po
B[g wie kiedy skleconej tablicy genealogicznej.”
1582 ]w Polsce po 1586\. Nie do wybaczenia# Wydawcy musieliby
Uwaga s=uszna, lecz nie „...z B[g wie kiedy skleconej...” bo sklecono
za du/o zmieni: r"kopis D., by osi'gn': tekst oddany do druku –
j' 1480(90 – z Kroniki Litewskiej; reszt" dorobi= Narbutt. Jest tam
zbyt wielkich zmian dokona:.
Rechwold ‘Wasil’, syn Borisa. Nies=usznie oskar/a M. Stryjkowskiego
Koniec roku ]stycze<, luty\ jest u D. jego pocz'tkiem. W conajmniej
1582 o brata Augustyna& „Strijkowski nie wiedz'c nazwiska zowie
jednym wypadku odwr[cenie nast"pstw& najpierw skutek, p[{niej
go Augustynem.” 0165-01-232
jego przyczyna – najpierw umowa, p[{niej poselstwo w sprawie.
Brata Augustyna zawiera ju/ Raczy<skiego spisok “1515”, po nim
inne& Archeolog., Rumianc., Jewrein., a/ do Chomi<skich “1550” z 970 Konstancja Skirmuntt 1886, podobnie jak A. Ílizie< 1878 –
kt[rych korzysta= M. Stryjkowski 1582, ˚nr 858. tak/e nie dotar=a do latopis[w ]poz. lit. 1020\. W spisie tre>ci&
Nie mo/na wszystkich b="d[w z=o/y: na karb Dani=owicza, bo jest to dzie=o Stryjkowski, Bychowiec, Narbutt ]i kronika Wiganda\. Z wiadomym
wydane po>miertnie. Nie wiadomo wi"c, jak wygl'da=oby, gdyby sam Dani- skutkiem.... Niczym odkrywczym nie zaskakuje.
=owicz doprowadzi= je do ko<cowej formy. By: mo/e, wiele z drukowanych
potkni": wyeliminowa=by sam. Ju/ wida:, /e niekt[re b="dy s' wynikiem 972 Prace Justyna i Teodora Narbutt[w, J[zefa Ignacego Kraszew-
wydawc[w, ˚Dani=owicz w Skorowidzu nazw, nr 1620. -skiego i Konstancji Skirmuntt s=awi'ce minion' wielko>: i chwa="
Nie m[g= ustali:, czyim synem by= Pelusa ]Peluza\, z powodu parafraz Litwy, oraz dzie=a Adama Mickiewicza, doprowadzi=y do powstania
Mendog – Dowmont – Trojden – Trojnat – Narymund. ruchu kt[ry roz=ama= wi"{ polsko-litewsk' i w kt[rym nie brakowa=o
Wojse=k ginie 1269, zabity przez Lwa Dani=owicza, ˚nr 1054. W 1282 fa=szu, jak w opisanych przypadkach. Ruch jak dzie=a na kt[rych
syn Lwa – Wo=odimir – wybiera si" na Polak[w, z pomoc' Litwy. si" opiera= – te same metody, interpretacje i obja>nienia.
Lew uzna= – w zwi'zku z tym – przestrzec syna przed mo/liwo>ci'
litewskiego odwetu. W>r[d litewskich woj[w mog' by: poplecznicy 976 ?mud{ od “mno/enia” uznano wreszcie za zbyt naiwne.
Wojse=ka i w ci"/kiej sytuacji zada: cios z ty=u, mog'cej zdarzy: XV-wieczne ?moit, ?omoit – i tak ju/ bardzo p[{ne, bo w Wieku
si" podczas takiej wyprawy. Lew m[wi wi"c& „...ne chodi s Litwoju; Legend ]patrz 608\, z Kroniki Litewskiej, jako /emojt – kraj ni/szy;
ubi= ja knjazja ich Wojße=ka; lubo wschotjat mest* uçiniti.” ]mest; – automatycznie Litwa b"dzie przez to Auksztot' ]Auxtota\ – krajem
rewan/, zemsta\. Dani=owicz wyci'ga wniosek& „Pod=ug tej kroniki, wy/szym. Czy nazwy te by=y u/ywane$ My wiemy /e nie, lecz c[/
mo/e powiedzie: przepisywacz, kt[remu kroniki s' zupe=nie nieznane, co
musia=o zab[jstwo Wojsze=ka >wie/o oko=o roku 1282 nast'pi:, najwcze>niej XVI wiek ]Kronika Litewska po 1480 i M. Stryjkowski 1582\.
kiedy Jerzy o niem jeszcze nie wiedzia=.” 0165-01-118 Dlatego niedorzeczno>: ta ]Aukstota\ znajduje si" dzi> w powa/nych opra-
Po Trojdenie zabitym przez chciwego w=adzy Dowmonta ]..., ˚nr cowaniach, w publikacjach sygnowanych przez Polsk' Akademi" Nauk, np.
872\, tron opanowuje Witenes. Nagle po Witenesie pojawia si" w Encyklopedii Powszechnej – >wiadectwo poziomu prac lub znawstwa, jak
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
 KRONIKI
kto woli; >wiadectwo /e historia polityk' si" staje – p=ywaniem po powierzchni
zagadnie< ]kompilacja b="d[w pope=nianych przez poprzednik[w na to
wskazuje\. Auxtete by=a najwy/sz' cz">ci' ?mudzi, w okolicach
Wielony. 0165-01-188, ˚nr 608.
Wzi'=em do r"ki ostatnio wydany podr"cznik historii pt. Zarys dziej[w Polski
do roku 1864, W=adys=awa Czapli<skiego, Krak[w 1985 i szybko znalaz=em
nasz' Auksztot", na str. 102 – jeden z wielu b=yskotliwych kompilator[w&
„...mi"dzy ?mudzi' i tzw. Auksztot' ]centraln' Litw'\....”.
Dlatego te/, dopiero w 1959 r. uda=o si" ustali: 11 braci kr[la Jagai=y –
W=adys=awa Jagie==y †1434. Znikn"li w>r[d nich Minigai=o, Iwan Zodzewit
podolski, Borys–Butaw–Henryk i dwie /ony Olgerda, po sze>ciu syn[w
od ka/dej. Na ?mud{ od /emojt i Litw" jako Auksztot" potrzebne b"d'
nast"pne wieki....
978 Z innymi publikacjami nie jest lepiej pod wzgl"dem wiarygodno>ci.
• Stanis=aw Zaj'czkowski ]poz. lit. 1265\ pisze, /e Wojse=k dobro-
wolnie idzie do klasztoru, dok=adnie tak, jak chce wo=. ltps 1288&
„Sam Wojse=k, zrzek=wszy si" dobrowolnie panowania na Czarnej
Rusi, przywdzia= szaty mnisze i ruszy= na >wi"t' g[r" Atos, na
p[=wyspie Ba=ka<skim aby tam wst'pi: do klasztoru.” ˚nr 762.
Tak/e /e Edywid i Tewtywi= synami Dowsprunga, 1265-00-19
/e Mendog ginie po kl"sce pod Bria<skiem, itp.
• A. Ílizie< ]poz. lit. 1025\ /e Dorszprung ojcem Palemona....
• J. Lelewel ]poz. lit. 450\ /e Towciwi== bratem Wikinda....
• I. Dani=owicz ]poz. lit. 0165\ /e Sudarg synem Drayke....
Wszystko to bez odno>nik[w i uzasadnie<.
980 Dopuszczenie do publikacji materia=[w bez wykazu literatury,
bez odno>nik[w, bez przedstawienia dotychczasowego stanu
wiedzy, bez uzasadnie<, itp., wytworzy=o warunki do powstania
niezliczonych wersji wydarze<, w celach znanych tylko autorom, jak
Jerzy Dowiat 1980 ]o kt[rym w dalszej cz">ci, nr 984\. Dzi> mo/na
pisa: na ten temat co si" chce, i znajd' si" opracowania, na kt[re
mo/na si" powo=a:.
Historia Litwy wiek[w >rednich – jak legendarna Atlantyda – uton"=a
w morzu ludzkiej u=omno>ci.
982 Inna powszechnie znana posta: – Aleksander Br¥ckner “Litwa
staro/ytna” 1904 cz"sto powo=uj'c si" na “Po=n. sobr. russkich
ltpisiej” pisa= jak to Litwin +ongwin – jeniec u Krzy/ak[w – wr[/y=
sobie siedz'c za biesiadnym sto=em, w Rydze&
«...jedz'c opatrzy= =opatk" ]wieprzow' czy inn'\ i ]z barwy jej i
stuktury w=[kien\ wywr[/y= sobie wielki zaw[d& Litwini, rzek=, w
biedzie, zabito mi brata a wojsko nawiedzi=o dw[r m[j wczoraj i
dzi>. Nadbieg= goniec z wie>ci' ªmamy bogaty zastaw, niewiasty
i dzieci, konie i byd=o; zabito te/ wielu, brat +ongwina napad=
nasz' stra/ tyln', lecz zabito go; komu tego na Litwie /al, niech
p=acze, nie b"dzie mu to sromot'.º Gdy +ongwin wie>: us=ysza=
w rozpacz wpad= i by=by si" obwiesi=, gdyby go nie ustrze/ono,
bo spodziewano si" po nim bogatego okupu.» 0110-00-76
Nie spotka=em najmniejszej wzmianki w tej/e sprawie, w kronikach
powsta=ych do 1500 roku. +ongwin /y= w po=. XIII w., wzmiankowany
1245 i 1260. Br¥ckner nie podaje ani roku owego zdarzenia, ani te/
sk'd wzi'= tak szczeg[=owy opis ]mo/e z niem., to st'd tak dobrze
by=by traktowany\. Ksi'/ka pisana dla publiczno>ci w szerokim znaczeniu.
Spo=ecze<stwo nie zna historii, obecnia: b"dzie po u/ytym j"zyku. Nie po-
myli= si". By= agentem niemieckich interes[w w sprawach polsko-litewskich.
Jak wygl'da=a rzeczywisto>: – p[jd{my do dokument[w.
Krzy/acy oblegaj' Kowno 1363. W ostatniej fazie obrony, gdy run"=y
mury i cz">: za=ogi chroni'c si" przed po/arem rzuci=a si" do bramy
obsadzonej przez Krzy/ak[w – 600 os[b za=ogi wymordowano, 500
zgin"=o w p=omieniach, wielu udusi=o si" z dymu. Gdy zamek jeszcze
p=on'=, zwyci"zcy >piewali pie>< zmartwychwstania ko<cz'c ka/d'
zwrotk"& „Wszyscy radowa: si" powinni>my, albowiem nieprzyjaciel
wielkich m'k doznaje, Kirieelejson.” 0165-01-205
Po 10-ciu dniach krzy/ackiego szturmu pali si" Wielona 1364. Gdy
zdobyto przedmurza i parkany, za=odze nie pozosta=o nic innego
jak pa>: ofiar' ognia lub poprosi: o lito>:, jej dow[dca – Gastowd
ze starszyzn'& Surminem i Mattewike poddali si". Pro>b" przyj"to,
gdy otworzy=a si" brama(wrota, wyszli dow[dcy, w drodze do na-
miotu mistrza zostali wymordowani, oblegaj'cy wpadli do >rodka i
wymordowali pozosta=ych. 0165-01-207
Fragment listu ?mudzin[w do tronu cesarskiego z 1402 r.
„Zaklinamy Was, s=uchajcie, s=uchajcie# Kt[rzy lubicie prawd". Przy-
stojniej nam wprawdzie p=aka: jak m[wi:. Mo/now=adc[w naszych
powi'zanych ci'gn"li do pruskiej niewoli; niekt[rych z /onami spalili na
stosach, poniewa/ nie dawa=y sobie zabra: dzieci; nasze m=ode siostry i
c[rki pochwytali i zgroza m[wi: – zesromocili, co jest wszystkim jawne
i =atwo udowodni:. Jednemu z najpot"/niejszych naszych bojar[w zwa-
nemu Kirkutis pi"kn' /on" zuchwale bracia zakonu wydarli. Nie zni[s=
obelgi m=ody brat niewiasty, przeszy= na miejscu mnicha sromoc'cego
sw' ofiar". Szlachetnego i znakomitego bojarzyna zw'cego si" Wys-
sygyn, z /on' i dzie:mi do Prus wywlekli i tam pozabijali wszystkich.
Bojarzynowi Swolken spalili dw[r i wie>, a mieszka<c[w wymordowali,
zaledwie sam z dusz' si" wymkn'=. Innego – Sunga=a – >ci"li, a rodzin"
jego w niewolnictwo powiedli. S=uchajcie chrze>cia<scy ksi'/"ta# ?adna
nam nie pozosta=a nadzieja...” Itd. 0165-01-327, 328, Nr 739
+ongwin mia= jada: pieczyste z Krzy/akami....
Krzy/ak wyrazi= si" 1422& „Ego te baptisto in gladio” ]My was mie-
czem chrzcimy\. 0165-02-82
984 Jerzy Dowiat – Zarys historii Polski, 1979, w tablicach genealo-
gicznych opuszczony Korygie==o, bracia przemieszani. Pisze te/&
„Sympatykiem chrze>cia<stwa by= tak/e syn Olgerda i Juliany,
Jagie==o. Po >mierci ojca znalaz= si" w konflikcie ze stryjem
Kiejstutem, uchodz'cym za obro<c" obyczaj[w starej Litwy.
Podczas wojny domowej wzi'= go podst"pnie do niewoli wraz
z synem Witoldem. W ten spos[b pozby= si" pretendent[w do
dzielenia w=adzy zwierzchniej w pa<stwie. Kiejstut zmar= w wi"-
zieniu, Witold za> uciek= do Krzy/ak[w kt[rzy wznowili najazdy
na Litw".” ]str. 100\
O, z=y Witold... trzyma= z Krzy/akami, nasz Jagie==o nie.... Przyczyn'
konfliktu nie by=a nowa wiara przeciw obro<cy starych obyczaj[w,
jak chce J. Dowiat, lecz tajny traktat zaczepno-odporny datowany
1380, 8 dni po Bo/ym Ciele. Nie konflikt religijny, lecz militarny.
Zwi'zek Jagie==y z Krzy/akami zdradzi= Keystutowi sam Krzy/ak,
by: mo/e, by Litwini pobili si" mi"dzy sob'. Keystut znalaz= ten
dokument w Wilnie, podczas wykonanej w tym celu ob=awy, odt'd
zacz'= si" ‘zatarg’. Wypuszczony Jagie==o zbieg= i poprosi= Keystuta
na rozmow". Da= mu nawet por"czenie nietykalno>ci, zapewnione
tak/e przez jego braci, kt[re z=ama=. Podst"p by= wi"c niskiego lotu.
Nie Keystut by= pretendentem do w=adzy, lecz sam Jagie==o, por.
322, 340. Dokument poufnej umowy Jagie==y z Krzy/akami 1380
ocala=, drukowany w Skarbcu Dani=owicza 0165-01-232&
1380. Jagie==o, najwy/szy kr[l Litwy ]obirster König\ zawiera wieczyste
przymierze ze czcigodnym ksi"ciem i panem bratem, wielkim mistrzem
Winrykiem z Kniprodu, oraz Zakonami pruskim i liwo<skim, zar"czaj'c
pok[j i zupe=ne bezpiecze<stwo od szk[d, napad[w i najazd[w, dla
wszystkich ich ziem i lud[w. Gdyby Zakon najecha= z wojskiem ziemie
Kiejstuta, albo jego dzieci, w celu nieprzyjacielskiego ich burzenia,
a Jagie==o wtedy z wojskiem nadci'gn'=, to uwa/a: si" nie b"dzie za
zerwanie pokoju, byleby nie wdawa= si" w walk" z wojskami Zakonu i
szkody im w zwadach i potyczkach nie wyrz'dzi=. Je>liby wojska Za-
konu, podczas rabunku ziem Kiejstuta, przez nie>wiadomo>: zap"dzi=y
si" w granice Jagie==y i poczyni=y jakie szkody, lub bra<c[w wzi"=y,
to r[wnie/ pokoju zrywa: nie powinno i je<cy bez okupu powr[ceni
zostan'. Dla lepszego atoli skrycia obecnego porozumienia si", b"dzie
udawane wykupywanie niewolnik[w.
Dan na polach Daudziszek ]Auf dem Felde Daudisken\, we dni osiem
po Bo/ym Ciele MCCCLXXX ]1380\. Voigt, t. V, str. 355.
Pergaminowy orygina= w tajnym archiwum Kr[lewca, szuflada 52, nr 4.
Dwie piecz"cie; na jednej – z zielonego wosku – ocala=y wyrazy& Ducis
Litvan. Et...., druga – /[=tego wosku – mia=a dooko=a krzy/a >w. Andrzeja
napis ruski zatarty.
Drukowa= Baczko, t. II, str. 233, tre>: jest w Napierskim, nr 436. Tak/e Jan
D=ugosz, t. LX, str. 62, Wojciech Koja=owicz, str. 358. +ukasz Dawid t. VII,
str. 117, Adam Naruszewicz, t. VI, str. 195.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.

Przymierze to zawarli skrycie w puszczy Daug ]Dowidziszki\, w powiecie Troki,
niedaleko Olity. Ze strony litewskiej& ksi'/" Witaut ]r[/ny od Witowta\ – s'dzi=
I. Dani=owicz, wg mnie – dopisani& oraz Iwan ]Algimundowicz Holsza<ski$\,
z bojarem Wojdy==o. Ze strony krzy/ackiej byli& wielki komtur Ruediger z
Elner, wielki podskarbi Frike, w[jt Dirszawy i wielu urz"dnik[w Zakonu.
Skutki wynik=e z tego traktatu opisa= Witowt w swym niemieckim Raporcie,
w Kr[lewcu, folder F, str. 22&
„Poczem nasz ojciec }Kiejstut| dowiedzia= si" od kilku swoich przyjaci[=,
/e ksi'/" Jagie==o bez wiedzy naszego ojca i ukrywaj'c si" przed nim,
uczyni= pok[j z krajem pruskim i Liwoni', i tym sposobem zdradzi= na-
szego ojca i na zgub" go wystawi=. }a wi"c nie by=o tam Witauta; J.D.| 990 Inny&
I zobowi'za= si" Jagie==o nie pomaga: memu ojcu, przechwala= si"
pojma: jego i mnie samego i pozbawi: /ycia, a kraje nasze zagarn':.
A ojciec nasz dowiedzia= si" o tym z pewno>ci', poci'gn'= do Wilna,
opanowa= miasto, pojma= w nim Jagie==" i osadzi= w wi"zieniu z braci'
jego, starszyzn' i domownikami. Wtedy wszystko zabra= w moc swoj',
i z=oto jego i skarby jego i konie jego.”
˚Bali<ski – Historia miasta Wilna, t. ¡, str. 34.
Jagie==o w akcie z 1379 pisa= si" wielkim ksi"ciem Litwy. Krzy/acy og=osili
Jagie==" kr[lem, bo tak w akcie z 1380 tytu=uje si" i – wywzajemniaj'c si"
Zakonowi – daje wielkiemu mistrzowi tytu= ksi'/"cy ]erwirdigen fuersten
und Herren Bruder Wynrich\, kt[rego /aden mistrz, ani przedtem, ani
potem nie przyjmowa=. Ile naigrywali si" sami Krzy/acy z tego post"pku,
ukazuje sama Kronika Zakomu, zw'ca Jagie==" z=ym psem ]boeser Hund,
¸r[d=o& Polska Jagiellon[w, Pawe= Jasienica, PIW, 1992.
str. 109\ i na tyle przewrotnym cz=owiekiem, /e w niczym mu wierzy: nie
mo/na by=o ]er war ein boshaflig loser Mensch dem nichts zu vertrauen
stunde\. 0165-01-231, 232.
Keystut nie zmar= – uduszono go tam. Polecam Dowiatowi stosowny
fragment “Origo regis...” gdzie sprawcy wymienieni s' z imion&
„Et dum Vilnam venissent ducem Kyerstruch vinctum ferreis direxe-
runt in Crewa in fundum turris proicientes. ducem autem Wytowdum
reliquerunt Vilne adhuc et ibidem Crewe quinta nocte patruum suum
magnum ducem Kyersthuch iugulauerunt. et iugulauit eum cubicularius
M. ducis Jagellonis Proxa dictus. qui dabat sibi aquam. Et Bilgeny frater
Mostew Gedko Crewlanyn Cuczyk Lyszycza serws illegitimus wlgariter
Zibintha taliter finiuit vitam dux M. Kyersthuch. Post mortem autem
ducis Kyerstuchi...” 0001-17.7, 0001-35.6
Og[lnikowy “podst"p”, pretendenci do w=adzy, Keystut zmar= jest
komentarzem samym za siebie. W=a>ciwym okre>leniem na ten
ca=y wypadek jest perfidia Dowiata. U/ywaj'c j"zyka sportowego,
mecz wygra= Witold mniejsz' liczb' z=ych postaw, wynikiem 3&1,
a tu Dowiat zmieni= na 0&1 dla Jagie==y ]Witold zbieg= do Krzy/a-
k[w\. Przemilcza=&
• spisek Jagie==y z Krzy/akami, zako<czony traktatem,
• z=amanie przyrzeczenia nietykalno>ci,
• uduszenie stryja, kt[remu Jagie==o zawdzi"cza= w=adz".
Ímierci Biruty tu nie ma, bo albo by= to za d=ugi ci'g k=amstw dla
Dowiata, albo nie m[g= zmieni:, wi"c opu>ci= okoliczno>ci jej zgonu
]Birut" utopiono\.
Ksi'/ka wydana przez PIW ]Pa<stwowy Instytut Wydawniczy\, 992 Dlatego dobrze wiedzia=em co mam na my>li, pisz'c, /e
zbiorowej redakcji& Tadeusz Manteuffel, Jerzy Dowiat, Stanis=aw
Drawkowski, Andrzej Wyczewski, Janusz Tazbir, Emanuel Rostwo-
rowski, W=adys=aw Zajewski, Janina Lewkiewiczowa, Krzysztof
Groniowski, Marian Drozdowski i dw[ch lub trzech innych.
Taki jest stan polskiej wiedzy lub interes pa<stwa.
Mia=em zamiar wr[ci: do tej ksi'/ki – nie zd'/y=em.
986 Gryzonie, czy owady, zaskoczone przy jadle – rzucaj' si" do
ucieczki w r[/ne strony. Tak i polscy autorzy w sprawie Jagie==y –
wszyscy go broni' ]kolacja\, lecz pierzchaj' w r[/ne kierunki ]nie
maj' w tej obronie jednolitej strategii\ – ka/dy ci'gnie w inn' i rzecz
po trosze staje si" widoczna, gdy przeczytamy kilka fragment[w w 994 Materia=y powsta=e po 1600 roku nale/y odrzuci:, prac" trzeba
sprawie. Popatrzmy&
„Po >mierci Olgierda w=adz" wielkoksi'/"c' obj'= jego syn Jagie=-
=o i zosta= od razu uznany przez stryja Kiejstuta. Rozbie/no>ci wyst'-
pi=y na tle stosunku do Zakonu. Jagie==o bowiem zawar= z Krzy/a-
kami w 1380 r. w Dawidyszkach tzw. pok[j wieczysty, kt[rego
Kiejstut nie aprobowa= i zdo=a= nawet pokona: Jagie==". Ten jed-
nak wnet zg=adzi= stryja ]1382\, ale do rozgrywek politycznych
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.
KRONIKI
z Jagie==' stan'= z kolei syn Kiejstuta Witold. Aby umocni: sw'
pozycj", przyj'= chrzest z r'k Zakonu, lecz gdy Jagie==o odnowi=
w 1382 r. czteroletni pok[j z Krzy/akmi, Witold doprowadzi= do
jego zerwania. W>r[d tych rozgrywek politycznych...”
{r[d=o& Historia Polski do roku 1505, Jerzy Wyrozumski, PWN, Warszawa
1982. Jerzy Wyrozumski, ur. 1930, prof. Uniwersytetu Jagiello<skiego .... Dok-
torat uzyska= w 1963 r., a w 1981 r. zosta= profesorem nadzwyczajnym.
• ten jednak wnet zg=adzi= stryja... g=adko jedzie po wyboistej drodze...,
• pok[j wieczysty, kt[rego Kiejstut nie aprobowa=....
„Ostateczne rozstrzygni"cie zapad=o w sierpniu, kiedy pod Tro-
kami nieliczne dru/yny Kiejstuta stan"=y naprzeciw po='czonej
armi Jagie==y i Zakonu. Do walki nie dosz=o. Kiejstut podda=
si" bratankowi, zosta= okuty w kajdany i pod stra/' Skirgie==y
odes=any do Krewa, gdzie po pi"ciu dniach zako<czy= /ycie,
podobno uduszony.
Najnowsze badania przeprowadzone przez profesora Stefana M.
Kuczy<skiego, przekonywuj', /e nie nale/y obarcza: Jagie==y
odpowiedzialno>ci' za t" zbrodni". Ímierci starca pragn"=y roz-
maite sfery i czynniki – Krzy/acy, kt[rzy w oficjalnych pismach
zwali Kiejstuta ‘w>ciek=ym psem’, niemieccy mieszczanie Wilna,
bojarzy, rodze<stwo Jagie==y, a zw=aszcza okrutny Skirgie==o.”
Pawe= Jasienica ]w=a>c. Leon Lech Beynar\, 1909–70, pisarz i publicysta;
cykl eseicznych ksi'/ek historycznych& Polska Piast[w, Polska Jagiellon[w,
Rzeczpospolita obojga narod[w, szkice publicystyczne, reporta/e.
Copyright by Zofia Beynar, Ewa Beynar-Czeczott, Warszawa 1979.
• to Kiejstut ‘w>ciek=ym psem’, nie Jagie==o, w dokumentach krzy-
/ackich. Istotnie, Krzy/acy zwali Kiejstuta w>ciek=ym psem, roku
1381. 0165-01-236, N. 474 Ale Jagie==" – z=ym psem ]boeser Hund\,
a/ tak dalece przewrotnym, /e w niczym mu wierzy: nie mo/na by=o
]er war ein boshaflig loser Mensch dem nichts zu vertrauen stunde\.
0165-01-232, N. 470 ˚Fa=sz przez przemilczenie, nr 1680.
• sama >mietanka narodu litewskiego by=a za jego usuni"ciem&
Krzy/acy, niemieccy mieszczanie, Skirgie==o i Íwidrygie==o....
• Kiejstut podda= si"...
• p r o f e s o r Stefan M. Kuczy<ski doszed= do takiego wniosku....
Stefan Marian Kuczy<ski, ur. 1904, historyk, mediewista, badacz
stosunk[w pol.-rus. i pol.-krzy/ackich; prof. Uniw. Wroc=., +[dz.
i Íl'skiego w Katowicach. Metoda powo=ywania si" na drugich
]S. M. Kuczy<skiego\ jest niedopuszczalna w logice. Tak mo/na
by=oby zda: si" na J. Puzyn", /e Dowmont nie zabi= Trojdena
]1282\, bo zmar= „...w lat siedemna>cie po >mierci Trojdena,
kt[rego zatem nie m[g= by: zab[jc'.” 0930-00-10
Niezorientowany czytelnik o tym nie wie. W przesz=o>ci r[/ni ludzie
dowodzili najr[/niejszych rzeczy, kt[re okaza=y si" nieprawd'.
W argumentach, nic doda:, nic uj': do uniewinnienia Jagie==y.
wszystkie materia=y powsta=e po 1600 roku nale/y kategorycz-
nie odrzuci:, je/eli nie posiadaj' konkretnych odno>nik[w, uza-
sadnie< i wiadomo>ci w nich zawarte nie znajduj' odbicia w kro-
nikach, ='cznie z podr"cznikami historii, pisanymi przez profes-
jona=[w, jak Jerzy Dowiat i inni, popartymi przez szacowne
osoby i instytucje, jak profesorowie uczelni i PAN.
Do wniosku tego doszed=em znaj'c tre>: latopis[w, kronik
i innych dokument[w i por[wnuj'c ich zawarto>: z tw[rczo>ci'
pisarsk' po 1800 roku.
by zacz': nie tyle od ponownego studiowania tre>ci kronik, co od
dobrania ludzi, kt[rzy nie zawahaliby si" napisa: zgodnie z prawd',
niezale/nie jaka ona jest; od wykluczenia ludzi wypaczaj'cych rzeczy-
wisto>:, bo g="boko przesi'kni"tych patriotyzmem i katolicyzmem, lub
obiema cechami r[wnocze>nie – od wykluczenia os[b podrz"dnych,
miernych, t"pych intelektualnie, kr[tkowzrocznych, fa=szywych, od
kt[rych roj' si" polskie urz"dy i instytucje, nie wykluczaj'c elitarnych,
 KRONIKI
jak wy/sze uczelnie i instytuty ]plac[wki badawcze\. Oto skutek.
Przepisuj'cych bezmy>lnie z kronik, gdy s' przes=anki o tendencyjno>ci
zapis[w, zmy>leniach, w rodzaju Wojsze=k przej'= si" obyczajami ruskimi,
dobrowolnie uda= si" na Ru>, zak=ada= klasztory, i zmar= ze staro>ci....
Zaczynaj'cych dzie=a naukowe od cytatowania polityk[w i wodz[w, a do-
kument[w, jak Konstutucja RP, /e od Boga dana.
Wyobra/enia u ba=wochwalczych narod[w Europy Wschodniej&
nobliwe poczynania powinny zacz': si" od obiektu kultu –
jak nie z Bogiem ]z Jezusem Chrystusem, cytatem z Biblii\,
to z carem w nag=[wku, lub cytatem z dzie= J[zefa Stalina.
996 Krzy/acy fa=szowali dla dora{nych korzy>ci, a Rosjanie i Polacy –
z plemienia S=awian ]Wiernych\ – gorzej, bo fa=szuj' opisuj'c
wydarzenia sprzed sze>ciuset ]600\ lat.
Zamiast opisa: przygn"biaj'cy wypadek ]nauczka, przestroga, dla
przysz=ych pokole<\ i przej>: do spraw chlubnych – fa=szem pr[buj'
ratowa: rzecz dawno stracon', bo od samego pocz'tku – w latach
1380–1382.
Fa=sz cech' wszystkich wiernych, w tym S=awian.
S=omiany zapa= – /yczy: by nale/y by tylko tak' wad" mieli.
Fa=szywo>:, biurokracja, utrudnianie sobie /ycia nawzajem do upad-
=ego, k=[tliwo>:, umi=owanie fikcji i wiara ]b"d'ca te/ fikcj'\ – cech'
S=awian ]Wiernych\, nie tylko s=omiany zapa=.
S=awianie ]Wierni\ fascynuj' si" zmy>leniami& Bibli' i literatur'
pi"kn' – wymys=ami, urojeniami, bo pi"knym j"zykiem pisane.
I zaprz'taj' nimi g=owy innych – tych, kt[rzy organicznie nie znosz'
fantazji, zmuszaj' do czytania jej w szko=ach, rozmy>lania o ludziach
kt[rych nie by=o, i rozstrz'sania sytuacji niewydarzonych.
S=awianie na piedesta=y wynosz' ludzi chorych umys=owo, karmi'-
cych ich urojeniami, i uwielbiaj'.
Pisarz – ten, kto umie pisa:, i niewiele poza tym; utwory literackie } ¯
tw[r|, proz'; literat, autor. W czasach powszechnego analfabetyzmu,
jeszcze na pocz'tku XX wieku, by= postaci' wiod'c' spo=ecze<stwo,
sw' tw[rczo>ci' zaspakaja= g=[d wiedzy narodu.
Wracaj'c do kr[la W=adys=awa, /aden z autor[w podr"cznika historii
nie napomkn'=, /e W=adys=aw Jagie==o by= seksualnie sprawny w
wieku lat 73 i 76, bo w[wczas sp=odzi= dw[ch syn[w& W=adys=awa
Warne<czyka i Kazimierza Jagiello<czyka.
Íwi"ci Polacy. W polskich podr"cznikach historii trudno dopatrzy:
si" b="d[w rodak[w. Nie pope=nili>my znacznego w stosunkach
z Litw', Rosj', Ukrain', Czechami, Niemcami. Wszystko co z=e
– doznawali>my ze strony s'siad[w, Niemc[w i Rosjan& najazdy,
rozbiory, i zabory. Takie pozostaje wra/enie po latach. My nie na-
je/d/ali>my i nie gwa=cili>my innowierc[w.
S=awianie wejd' na drog" my>li, gdy ludzi opowiadaj'cych o skrzydlatych
anio=ach w bieli, i czarnych diab=ach z rogami i wid=ami, traktowa: b"d'
jak niespe=na rozumu, to jest, gdy przestan' by: kierowani klerem. W tym,
gdy Polacy znios' >wi"to }Konstytucji| 3 Maja }1791|, b"d'cej wyrazem
interes[w Ko>cio=a Rzym.-Katolickiego i >wiadectwem polskiego “Drang
nach Osten” – co>, do czego polski kler katolicki popycha=, popycha=
w[wczas i popycha= p[{niej, i co zawali=o Polsk" rozbiorami, przynios=o
potem rezultaty w postaci zagrabionego Wo=ynia, 1919, Lwowa i Wilna
– miast o wi"kszo>ci ludno>ci polskiej, lecz le/'cych klarownie na
ziemiach ukrai<skich i litewskich, w konsekwencji – )Katynia), przez
Rosjan, wiosn' 1940, i rzezi Polak[w na Wo=yniu, przez Ukrai<c[w,
1943–1944, w odwecie.
Skutek >redniowiecznej strategii feuda=[w i ko>cio=[w& swego bro<, a po
cudze si"gaj. Oto rezultaty.
Dzi> nieliczni wiedz', dlaczego kler koniecznie chce cofn': bieg historii,
wr[ci: do czas[w kr[l[w, a – najch"tniej – do czas[w feudalnych, gdy
g=osi= /e w=adza feuda=[w od Boga pochodzi, a ci – odwzajemniaj'c si" –
budowali >wi'tynie, do analfebetyzmu i zacofania pod ka/dym wzgl"dem.
Bo tu dopiero mia=by pole do popisu, w tym leczy=by choroby modlitwami i
namaszczeniami. Kler ka/dy krok post"pu traktuje jako zagro/enie dla idei
Boga kt[r' propaguje. Fa=sz obawia si" prawdy.
Kula u nogi wszelkiej Wiedzy; w zamian celebruje tradycj" kr[l[w,
˚Konstytucja 3 Maja, nie przez przypadek, ma by: chlub' Wiernych.
998 Fa=sze polskie
• Konstytucja 3 Maja 1791
Tre>: pierwszej strony, we fragmentach&
Ustawa Rz'dowa
W Jmie Boga w Troycy Swi"tey Jedynego.
Stanis=aw August z Bozey +aski y Woli Narodu Krol Polski Wielki Xi'ze
Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Zmudzki, Kijowski, Wo=ynski, Podolski,
Podlaski, Inflantski, Smole<ski, Siewierski y Czernichowski wraz z Stanami
Skonfederowanemi w liczbie powoyeney Nar[d Polski reprezentui'cemi...
itd.
} artyku=| 1
Religia panuj'ca
Religi' Narodow' iest y b"dzie Wiara Swi"ta Rzymska Katolicka, ze
wszystkiemi iey prawami. Przey>cie od wiary panui'cej do iakiegokolwiek
Wyznania, iest zabronione pod Karami Apostazyi. ?e zas to/ sama Wiara
Íwi"ta przykazuie Nam kocha: bliznich Naszych, przeto wszystkim ludziom
iakiegokolwiek b"d' wyznania... itd.
Autorzy Konstytucji narzucali re/ym wiary katolickiej i m[wili o wolno>ci, jak
p[{niej komuni>ci – hipokryci; w teorii komunizmu, dyktatura proletariatu zwana
by=a demokracją ludową – to/same poj"cia, u/ywane na przemian.
• 17 wrze>nia 1939
1 wrze>nia 1939 hitlerowskie Niemcy napad=y na Polsk". 17 wrze>nia 1939
Armia Czerwona wkroczy=a do Polski, zadaj'c niejako cios od ty=u, gdy
Wojsko Polskie w odwrocie i w rozsypce. Obie armie& niemiecka i rosyjska,
spotka=y si" na rzece Bug – pouczaj' polskie {r[d=a.
Fa=sz# 17 wrze>nia 1939 Armia Czerwona nie wkroczy=a do Polski#
Armia Czerwona wkroczy=a na ukrai<ski Wo=y<, wcielony do Polski w
wyniku wojny 1919; l'd na kt[rym 84@ Ukrai<c[w, i pozosta=ych& /yd[w,
Bia=orusin[w, itp., w tym tylko kilka procent Polak[w – troch" starej migracji,
w tym moja rodzina – rodzina Dargiewicz[w ko=o +ucka, a troch" >wie/ej
– polskich administrator[w okupowanego Wo=ynia.
Kto odwa/y= si" nazwa: Polsk' l'd zamieszka=y przez 84@ Ukrai<c[w$
Polacy Ukrai<cy ]Wo=yniacy\
z wiary& katolicy prawos=awni
alfabet& =aci<ski gra/danka
j"zyk& polski ukrai<ski
Co to by=a za Polska$
W ci'gu trzech dni, 10–12 lutego 1940, Rosjanie internowali wszystkich Polak[w
na Wo=yniu, kt[rych uda=o im si" pochwyci: w ci'gu tych trzech dni& w=a>cicieli
ziemskich, policjant[w, s"dzi[w, ksi"/y, akademik[w, nauczycieli, lekarzy, in-
/ynier[w, dziennikarzy, itp. – wszystkich w liczbie ok. 14.500, zwanych p[{niej
oficerami, kt[rych internowali w trzech obozach w g="bi Rosji& Ostaszkowie,
Kozielsku, i Starobielsku, i wystrzelali w dniach 3 kwietnia – 16 maja 1940.
Ci, kt[rym uda=o si" unikn': =apanki – stali si" przedmiotem “czyszczenia
etnicznego”, czyli mordu Polak[w przez Ukrai<c[w 1943–1944, a niedobitki,
w tym rodzina Dargiewicz[w ]wo=y<skiej jej ga="zi\ – zosta=y repatriowane
do Polski w 1944–1945, w obecnych jej granicach.
Ale Dargiewiczowie nie nale/eli do okupant[w. Protoplasta tej ga="zi osiedli=
si" w tym rejonie ]w Walerian[wce\ oko=o roku 1800, gdy nie by=o Ukrainy,
ani Polski – wszystko by=o cara, i nikt nie m[g= przewidzie: jaki obr[t
przybior' sprawy za 100 lat; Dargiewiczowie byli tam star' emigracj', nie
administratorami tych ziem, przyby=ymi po roku 1920. Dostali za sw' polsko>:
i katolicyzm jak wszyscy Polacy, bo prawos=awni Ukrai<cy nie odr[/niali
– r/n"li wszystkich. Mam wi"c szczeg[lny interes by broni: Polak[w, lecz
przekazanie prawdy jest poza wszystkim innym, bo fa=szu organicznie nie
znosz", nawet rodzimego – polskiego.
• Zwi'zek Sowiecki
Bolszewicja Rosja, Sowiecka Rosja, Związek Sowiecki – u/ywane epitety przez
pobo/nych, przytaczane ze {r[de= Zachodu ]oczy skierowane na Zach[d
Europy i Watykan\, gdzie nie ma odpowiednika Radziecka ]radzić – jest, ale
przymiotnikowej formy razdeicka – nie ma, gdy w Polsce – jest, bo j"zyki
pokrewne\. Ale polski gad, ziej'cy jadem nienawi>ci i odrzutu, jakby nie zna= j.
rosyjskiego i swego& sowietować ^ radzić, sowiecki ^ radziecki – u/ywa Sowiecki
– my z Zachodem, z j. angielskiego& Soviet Union, by wywo=a: negatywny
wyd{wi"k o Rosjanach ]tak i office (urząd) > officer (urzędnik) – polskich oficerów
Rosjanie wymordowali, 1940\. Niegdy> u/ywali terminu Moskale.
Nawiasem m[wi'c, form' w=a>ciw' s' Moskale ¯ Moskwa % `al ]z ziemi
tej\, ale termin ten nabra= negatywnego wyd{wi"ku w czasach rozbior[w
Polski, i katolicy u/ywali go w stosunku do Rosjan, by przygry{: im. Taka
jest my>l polska, tacy Polacy s'.
Przyczyn' jad katolicyzmu do prawos=awnych i odwrotnie. Nie mog' zarzuci:
dawnych zatarg[w i wa>ni, i wzi': si" do wsp[=pracy – wymiany handlowej
i poprawy stosunk[w.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 KRONIKI
A dzi>, Polacy pokazuj' rogi – napinaj' stosunki z Rosj', po co$
Tyle lekcji otrzymali dotychczas, i dalej swoje.
W kupionej przeze mnie mapie Ukrainy, podczas pobytu w Polsce, latem
2007, jest kilka b="d[w, jeden – a/ szcz"ka mi opada.
Trzy kr[tkie uwagi, czwarta d=u/szej natury. Kr[tkie najpierw&
• z=a szeroko>: geograficzna w jednym miejscu;
r[wnole/niki id' w kolejno>ci stopni& 47, 48, 49, 50, 51, 50 }zamiast 52#|.
• jest& Przeci"tna d=ugo>: /ycia 61,4 – m"/czy{ni, 72,3 – kobiety ]w latach\.
Rozumiem, /e kobiety s' bardziej leciwe.
Powinno by:& Przeci"tna d=ugo>: /ycia ]w latach\& 61,4 – m"/czy{ni....
• sowiecka republika, w=adze sowieckie, sowiecki atak na Polsk" – o czym
uprzednio& cecha Polak[w, j"zyki obce, my z Zachodem&
ªCz">: Ukrainy wesz=a jako sowiecka republika w 1922 r. w sk=ad ZSRR.º
ª...w=adze sowieckie zastosowa=y bezwzgl"dne rekwirowanie /ywno>ci...º
ªJesieni' 1939 r., po sowieckim ataku na Polsk"...º
• szcz"ka opada – UPA ªwalczy=a pocz'tkowo z Niemcami i Polakami...º.
UPA ]powo=ana do wywalczenia niepodleg=o>ci Ukrainy\ walczy=a do ko-
<ca z Polakami i Rosjanami – z odwiecznymi zap"dami obu s'siad[w do
w='czenia Ukrainy do Polski i Rosji, a walczy=a do spo=u z Niemcami, jako
SS Galizien. Gdy Niemcy napad=y na ZSRR, w czerwcu 1941, Ukrai<cy
witali Niemc[w jak wyzwolicieli, po g=odzie spowodowanym przez Rosjan.
W ko<cu wojny Rosjanie podpisali uk=ad z USA o wymianie je<c[w, wi"c
USA przekaza=y im ukrai<skich je<c[w z=apanych na terenie Niemiec;
Rosjanie – ma si" rozumie: – zlikwidowali ich natychmiast po przej"ciu.
Autorowi brakuje podstawowej wiedzy o czasach najnowszych Ukrainy – nie
zna fakt[w, za to sowiecka republika i podobne, wyjawiaj', kim jest – jego
]nie\znajomo>: j"zyka pokrewnego, i pobudki – /e nadal szczuje na Rosjan
]niczego nie nauczy= si" z historii, mimo tylu danych lekcji\.
Prawa autorskie mapy pt. Ukraina, mapa samochodowa&
Copyright for Polish edition by Demart Sp. z o. o., Warszawa
ul. Poczty Gda<skiej 22a, 02-495 Warszawa
tel.(fax ]%48 22\ 662 62 63
e-mail& info@demart.com.pl http&((www.demart.com.pl
Biuro handlowe& ul. Írodkowa 63, 05-816 Micha=owice
tel. ]%48 22\ 498 01 77(78
e-mail& biuro.handlowe@demart.com.pl
• Obozy koncentracyjne
Kompletnie nie zgadzam si" z opini' w Polsce, /e nar[d niemiecki wiedzia=
o obozach koncentracyjnych w Polsce i akceptowa= je. K=amstwo pierwszej
klasy. Obozy budowane by=y w zupe=nej tajemnicy. Ulokowane w lasach,
bocznice te/ w lasach, obstawione wojskiem, z tablicami ostrzegawczymi
– jad'c poci'giem, patrze: nie wolno by=o w t" stron" pod kar' natych-
miastowego zastrzelenia. ?o=nierze niemieccy nie mogli o nich pisa: do
swych rodzin. Budowane w 1941–1943, gdy informacje o g=adzeniu zacz"=y
stawa: si" coraz bardziej powszechne ]1944\ – armia niemiecka w odwrocie
na wszystkich frontach, front niemiecko-rosyjski by= coraz bli/ej granic, panika,
chaos, ucieczka, i koniec wojny w kwietniu 1945. Nar[d nie mia= czasu na
zorganizowanie oporu, sposobno>ci na powstanie fermentu. Taka rzecz
wymaga lat. Ile lat Polakom zaj"=o stworzenie bloku przeciw komunistom,
w latach 1980-tych, przy nowoczesnych >rodkach przesy=u informacji, o
kt[rych spo=ecze<stwa mog=y >ni: w latach 1940-tych.
W swych m=odych latach przyjmowa=em polsk' wersj" winy ]narodu nie-
mieckiego, nie samej kliki Hitlera\, gdy tu, w San Francisco, obejrza=em
seri" film[w dokumentalnych – zmieni=em zdanie. Polacy ponie>li tak du/'
strat" narodu, /e strata ta nie pozwala im my>le: obiektywnie – spojrze: na
problem tak, jakim on by=. K=ami' swym pokoleniom. Rosjanie k=ami' jak
naj"ci. Nie daje to powodu, by>my my – Polacy – te/ k=amali, na mniejsz'
skal" jedynie.
Gdyby nar[d niemiecki wiedzia= i akceptowa= – by=yby artyku=y w prasie.
Niech mi Polacy poka/' jeden wycinek z tych lat. Czy widzia= kto$
• Powstanie Warszawskie 1944
Powstanie by=o impulsywnym, g=upim wyskokiem polskiego rz'du na emigracji
i dlatego tak si" sko<czy=o. Rozmiarem, by= to pryszcz na linii niemiecko-
rosyjskiego frontu d=ugo>ci tysi"cy kilkmetr[w, i si=' tak/e – dlatego, jak
pryszcz, zosta=o zgniecione przez oba mocarstwa.
Dokument o wznieceniu powstania powinien zawiera: 3 nast"puj'ce punkty&
1. Pow[d, cel powstania.
2. Analiz", czy powstanie b"dzie udane, por[wnanie si= opresora
i powsta<c[w, w='czaj'c element zaskoczenia, strategi" dzia=a<.
W przypadku znacznego ryzyka na przegran' – nie mo/e by: rozpo-
cz"te ze wzgl"du na represje po jego upadku.
3. Jaki nast"pny krok, gdy powstanie powiedzie si", co dalej$
Czy powinni>my rzuci: si" na wyzwolenie reszty Polski$
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Je/eli dokument nie mo/e by: dor"czony do narodu pod okupacj', jak mia=o
to miejsce na linii Londyn – Warszawa, 1944, musi by: w aktach Rz'du RP,
a dzisiaj – w narodowym archiwum. O ile wiem, nic takiego nie istnieje.
Niemcy mieli do swej dyspozycji artyleri", samoloty, czo=gi, gdy powsta<cy
bro< lekk'& karabiny, pistolety, granaty... i inteligencj".
Dwa miesi'ce, sierpie< i wrzesie< 1944, poprzez ruin" miasta i dewastacj"
populacji, by=y dowodem czym by=a decyzja jego rozpocz"cia..., z braku
drugiego punktu analizy& por[wnania si= i ryzyka na przegran'.
Najwyra{niej, decyzja o wybuchu by=a czyst' spekulacj' Rz'du RP na
Emigracji, w Londynie, s'dz'cego, /e powstanie b"dzie mia=o wp=yw na
przysz=o>: Polski, a oni sami zostan' wybrani na wysokie stanowiska w
rz'dzie, bo przyczynili si" do zwyci"stwa nad Niemcami.
Dzi> ledwie znamy kto wyda= rozkaz – by= to gen. B[r-Komorowski. Jego
logika zupe=nie nieznana. Gdyby wykona= te trzy punkty analizy – nigdy nie
wyda=by takiego rozkazu. Czasy ™ wojny >wiatowej niezbyt odleg=e, by ludzie
na tak wysokich stanowiskach ]w dojrza=ym wieku, rozgarni"ci\ nie wiedzieli
o analizie i sporz'dzeniu dokumentu na tak wa/n' okazj".
Niemcy nie byli naszymi sprzymierzonymi, Rosjanie tak/e. Rosjanie wymor-
dowali polskich oficerów wiosn' 1940, a Rosjanie i Ukrai<cy – zwyk=ych
/o=nierzy w dziesi'tkach tysi"cy. Z ok. 50 tys., sprawa 14.800 jest szeroko
znana, w='czaj'c 4.300 wymordowanych w lesie ko=o Katynia, w pobli/u
Smole<ska, nad rz. Dniepr. Polacy walczyli z Rosjanami w 1919 i walczyli
w g="bokiej przesz=o>ci, w wiekach XVI, XVII i wcze>niej, do Boles=awa
Chrobrego †1025, gdy kr[lowie bili si" o urojon' sched" po dziadach ]r[d
Polan rodem z okolic Kijowa\; czasy feudalne mamy dawno za sob'.
W Warszawie, omal ca=y ruch oporu by= zaciek=ym wrogiem Czerwonej Armi,
kierowany przez pobo/nych weteran[w wojny 1919. Nic dziwnego, /e Rosjanie
cierpliwie czekali nad Wis=', a/ Niemcy zlikwiduj' Powstanie. Z rosyjskiego
punktu widzenia, by=o to proste rozwi'zanie na polski wyskok.
W lata p[{niej, gdy kwitn"=a rosyjsko-polska “przyja{<” mi"dzy komunistami
obu kraj[w, wzmocniona nied{wiedzi' =ap', pobo/ni Polacy wbijali w ni' klin
fa=szywym zarzutem, /e liczyli na pomoc Rosjan w sierpniu 1944.
Na fa=sz, komuni>ci radzieccy odpowiedzieli r[wnie fa=szem& musieli>my
odpocz':. Odpoczywali cierpliwie na Pradze do ko<ca Powstania, a/ Pow-
stanie upad=o ]2 pa{dziernika 1944\, i wygas=y dymy burzonej Warszawy;
wyzwolili j' 17 stycznia 1945.
Polskie AK nie liczy=o na t" pomoc. Powstanie mia=o za zadanie skomplikowa:
Rosjanom utworzenie z Polski strefy buforowej, uczyni: im przeszkod", i mie:
po Wyzwoleniu osobiste zyski dla cz=onk[w emigracyjnego rz'du – mo/na
si" jedynie domy>la:, jak wy/ej.
Gdyby polski ruch oporu by= sprzemierzonym Rosjan – uzgodni=by z nimi
dat" wybuchu, ale nie – rozpocz'= sam.
Nie wynagradza=bym dzi> g=upoty by=ych decydent[w poprzez obchody
rocznic Powstania, 1 sierpnia 1944, jako wielkie >wi"to, z pomp'. W zamian,
je/eli ma to by: tragiczne wydarzenie, to rocznice musz' by: obchodzone
2 pa{dziernika, tak, jak dzie< bliskich nam os[b kt[re zmar=y, ze smutkiem,
bo taki jest ich cel, nieprawda/$ Nie “narodziny” Powstania ]wybuchu\, lecz
rocznice jego “>mierci” ]kapitulacji\.
Tacy Polacy s' – pobo/ni, katolicy. Nie wiedz', dlaczego
dostaj' baty od s'siad[w – dlaczego ich naje/d/aj' i mor-
duj'; >wi"ci, niewinni. Ziej'cy cienkim jadem w kierunku
Rosjan i Ukrai<c[w, a w kierunku Niemc[w – grubym
]z doz' racji\.
W sprawie Litwy – podobnie; wypaczone dane o Lubardzie
i Dowgerdzie, Kiejstucie, Wito=dzie i Zygmuncie, z powodu
Jagai=y – interes Polski nade wszystko, ponad prawd" te/.
Fa=sz jednym z wielu wad pobo/nych rodak[w.
Dlatego wyeliminowanie fa=szywych z zespo=u pracuj'cego
nad ustaleniem ubieg=ej rzeczywisto>ci ma kapitalne znacze-
nie, bez wzgl"du na posiadane przez nich tytu=y naukowe.
Trudno>: polega na tym, /e S=awianie ^ Wierni ^ Fa=szywi.
U/ywaj'c j"zyka kuchennego& grzybki tusz' si" w sosie w=asnym –
fa=szywi zalewani s' fa=szem przez siebie wytwarzanym.
r
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI
Y 999 OSTRZE?ENIA
1. Zaledwie kilka dat opatrzonych by=o dniem tygodnia, mo/-
na je na palcach u jednej r"ki policzy:& 1131, 1146, 1171, 1230, w
okresie od 1 stycznia do 24 marca, i – zapewne – proporcjonalnie
wi"cej w pozosta=ym okresie, od 25 marca do 31 grudnia.
W moim zrozumieniu, w ¡ po=owie XV wieku, pisiec ]lub pi>cy\,
– przepisuj'cy latopis i kompiluj'cy dane z innych, mia= ]lub mieli\
przed sob' tak/e kalendarz wieczny, i – maj'c dok=adne daty wyda-
rze< – wpisa= ]lub wpisali\ dnie tygodnia, z wiecznego kalendarza,
a/ go Gleba zabitego roku 1015 ªsentabra 5, w poniedzia=ekº.
Pope=nili b='d, bo konstrukcja kalendarza wiecznego zawiera
“usterk"”, a raczej – wymaga umij"tnego korzystania z niego, kt[rej
pisiec ]lub pi>cy\ nie posiadali.
Mianowicie, kalendarz wieczny zaczyna si" 1-go stycznia i ko<czy
31-go grudnia, jak dzisiaj kalendarz gregoria<ski, wprowadzony w
Watykanie jesieni' 1582, a w reszcie Europy w lata lub dekady
p[{niej, w zale/no>ci od odleg=o>ci od Watykanu i wyznania.
W Íredniowieczu obowi'zywa= kalendarz julia<ski, ko<cz'cy rok 24
marca, z pocz'tkiem nowego roku 25 marca. Tym samym 3 ostatnie
miesi'ce kalendarza julia<skiego wchodz' do pierwszych miesi"cy
kalendarza wiecznego, albo, 3 pierwsze miesi'ce kalendarza wiecznego
zawieraj' ostatnie miesi'ce kalendarza julia<skiego ]“starego roku”\.
St'd, w okresie od 1 stycznia do 24 marca, dnie wskazane przez
kalendarz wieczny nale/' do starego roku, i nale/y – w zwi'zku z
tym – odj': rok, czynno>:, kt[rej pisiec lub pi>cy nie wykonali, bo
nie byli >wiadomi, lub z jakiego> innego powodu.
Wypadki takie nale/a=by opatrzy: nast"puj'cym zapisem, np.
5 marca 1303 wypada= we wtorek&
tak, je/eli wierzy: kalendarzowi wiecznemu, z usterk' w jego konstrukcji;
b='d roku& rok 1302 ]jak i ka/dy inny w kalendarzu julia<skim\ ko<czy= si"
24 marca, tj. ju/ w 1303 kalendarza gregoria<skiego, rozpoczynaj'cego rok
od 1 stycznia – i tu le/y b='d w konstrukcji kalendarza wiecznego, /e trzy
miesi'ce starego roku ]jul.\ wchodz' do pocz'tku roku nowego ]kal. wiecz.\;
wi"c w okresie od 1 stycznia do 24 marca nale/y odj': rok od przypisanego
– wtorek, 5 marca, wypada= w 1302 kalendarza julia<skiego.
je/eli dzie< tygodnia by= pierwotnie wpisany, to informacja zamieszczona jest
pod niew=a>ciwym rokiem, albo, rok jest w=a>ciwy, ale pisiec, po wiekach,
maj'c przed sob' wieczny kalendarz, i dopisuj'c dnie tygodnia do istniej'cych
dat – wpisa= {le, nie>wiadomy zakres[w, konieczno>ci przesuwania o rok.
Ale zbyt wiele takich wypadk[w jest – zbyt cz"sto taka klauzula
by=aby, dlatego je zebra=em i tu zamie>ci=em.
Wiem o tym, /e pisiec lub pi>cy korzystali z kalendarza wiecznego i
dorabiali dnie tygodnia, bo gdy zabito Andreja Bogolubskiego, w sobot",
czerwca... i tu jest problem, wyjawiaj'cy czynno>:&
w sobot", 29 czerwca 1174 – wed=ug jednych ]+awr. ltps\,
w sobot", 28 czerwca 1175 – wed=ug drugich ]Ipat. ltps\.
Sobota by=a pierwotnie wpisana – pisiec nie m[g= zmieni:, wi"c je/eli
zmieni= o rok& 1175 ˘ 1174, to i zmieni= o dzie<& 28 ˘ 29, i w dalszym
ci'gu mia= sobot".
Gdy zmieni= dat" za:mienia s=o<ca, z 17 lipca na 17 czerwca 1433 –
wpisa= >rod", ale za:mienie by=o w pi'tek, 17 lipca 1433 r., pocz'tek o
godz. 14&48&42 ]o godz. 9-tej dnia wg ltpsu\, czytaj& >roda dorobiona.
We W=odzimierskim – ca=e /ycie Jezusa Chrystusa opisane kalen-
darzem wiecznym, np. ªPo Zmartwychwstaniu Pana, sz[stego tygo-
dnia, m-ca maja 10, w czwartek, wzni[s= si" do niebios, Pan nasz
– Jezus Chrystus, o godz. 3-ciej dnia ]9-tej rano obecnego systemu\.º
Data przy kt[rej widnieje dzie< tygodnia w=a>ciwy dla danego roku
nie wzmacnia poprawno>ci tej/e daty, a z=y rok wynikaj'cy z dnia
tygodnia, nie wymaga przeniesienia tekstu pod inny rok.
Z wyj'tkiem 4-ch tu zamieszczonych, opatrzonych «b="du nie ma», pozosta=e
z okresu 1 stycznia do 24 marca, maj' przypisane dnie tygodnia zaczerpni"te
z kalendarza wiecznego, z b="dem jednego roku, o czym uprzednio, i w ten
spos[b daje si" je wy=owi:.
Natomiast w pozosta=ym okresie, od 25 marca do 31 grudnia, pierwotnie
wpisane dni tygodnia zosta=y wymieszane z p[{niej dorobionymi i nie potrafi"
dorobionych odr[/ni:, bo nie znam metody.
Oto wypadki dopisanych dni tygodnia w okresie od 1 stycznia do
24 marca, w latach&
1. 1046 15 marca 1045 wypada= w pi'tek, w 1046 – w sobot";
w rzeczywisto>ci, sobota, 15 marca, wypada=a w 1045.
2. 1113 9 lutego 1112 wypada=o w pi'tek, w 1113 – w niedziel";
czwartek, 9 fewrala wypada= w 1111;
w rzeczywisto>ci, czwartek, 9 fewrala, wypada= w 1110.
3. 1131 sobota, 23 henw., wypada=a w 1132; w rzecz. 1131 ]b="du nie ma\.
4. 1137 czwartek, 11 fewrala wypada= w 1137, w pi'tek – w 1138;
w rzecz. czwartek, 11 fewrala, wypada= w 1136.
5. 1139 >roda, fewrala 24 wypada=a 1137; fewrala 24 wypada=o&
w 1136 – w poniedzia=ek, w 1137 – we >rod",
w 1138 – w czwartek, w 1139 – w pi'tek;
w rzecz. >roda, 24 fewrala, wypada=a w 1136.
6. 1146 20 fewrala 1146 wypada=o we >rod",
niedziela, 20 fewrala wypada=a w 1144; w rzecz. w 1143.
7. 1146 24 fewrala 1146 wypada= w niedziel", w 1147 – w poniedzia=ek;
w rzecz. w 1146 ]b="du nie ma\.
8. 1171 28 stycznia 1171 wypada= w czwartek, wg kalend. wiecznego;
ale – je/eli to ma by: 1171 – w kalend. wiecznym nale/y patrze:
pod 1172, w[wczas 28 stycznia wypada w pi'tek,
i pogrzebion by= te/ w pi'tek, 4 lutego 1171.
9. 1171 >roda, 8 marca, wypada=a w 1172, w rzecz. 1171 ]b="du nie ma\.
10. 1187 >roda, 18 marca wypada=a w 1187; w rzecz. w 1186.
11. 1208 17 marca 1208 wypada= w poniedzia=ek.
sobota, 17 marca, wypada=a w 1207; w rzecz. w 1206.
12. 1216 wtorek, 1 marca, wypada= 1216; w rzecz. w 1215.
13. 1218 pi'tek, 2 lutego, wypada= w 1218 roku; w rzecz. w 1217.
14. 1230 sobota, 15 marca wypada=a 1231, w rzecz. 1230 ]b="du nie ma\.
15. 1237 3 fewrala 1237 wypada= we wtorek, w rzecz. w 1236.
16. 1237 >roda, 5 marta w 1237 roku; w rzecz. zim' 1236 kalend. julian.
17. 1304 5 marca 1303 wypada= we wtorek, w 1304 – w czwartek;
w rzecz. wtorek, 5 marca wypada= w 1302 r..
18. 1315 sobota, 15 marca, wypada=a w 1315; w rzecz. 1314.
19. 1410 22 kwietnia 1409 wypada= w poniedzia=ek,
w 1410 – we wtorek, w 1411 – we >rod".
wg Rosjan, w przypisach& w 1410 roku Wielkanoc by=a 23 marca,
a w 0001-15-485& preswiaszczennyi Photij... pride na Moskwu,
m-ca marta 23 de<, na Welik de<.
Wielkanoc, 23 marca 1410, wypada=a w niedziel";
w rzecz. niedziela, 23 marca, wypada=a w 1409 r. kalend. jul.
i w rzecz. Wielkanoc, niedziela, 22 marca 1410.
20. 1416 22 marca 1416 wypada= w niedziel"; w rzecz. w 1415.
21. 1445 pi'tek, 17 fewrala, wypada= w 1445, w rzecz. 1444.
2. M[j komentarz w kilku wypadkach zawiera s=owa kt[re czytelnik
mo/e uzna: za niew=a>ciwe, obra/aj'ce, uw=aczaj'ce, napastliwe,
b'd{ dotkliwe, dosadne, sporne, polemiczne. S' tu opisy okrutnych
scen ]rze{ bezbronnych\, brutalnych akcji, skutk[w pop"du seksu-
alnego m"/czyzn, pogl'dy wskazuj'ce na fa=sz, t"pot".
Gdy B[g niszczy= cerkwie po/arami i piorunami, w takich wypadkach i
podobnych – nie komentowa=em w og[le, bo by=oby to kopanie le/'cego i
ci'g=e przypominanie aspektu Boga sta=oby si" nudne. Gniew Boga, gdy ka{ni=
swych wiernych, wym[g kajania si" mu, pogl'dy kleru, oznacza=em
Viewer discretion is advice – mawiaj' angloj"zyczni w progra-
.
E
mach telewizyjnych, czyli& radzimy dyskrecj" dla ogl'daj'cego,
gdzie dyskrecja – takt; ogl"dno>:, rozs'dek; w=asne uznanie, wolna
wola. Tak i tu.
Nie jest to rozdzia= dla pobo/nych, g="boko wierz'cych.
3. Znaczn' cz">: zapis[w skr[ci=em, lub wr"cz opu>ci=em, bo
nie w spos[b tu zamie>ci: ponad 20 tom[w Wydawnictwa.
Nie mniej, przytoczone tu dane daj' do>: dobry pogl'd na prze-
bieg wydarze<, spos[b przekazania informacji, u/yte s=ownictwo,
zapatrywania i mniemania, i w kilku wypadkach czytelnik znajdzie tu
poja>nienia termin[w, kt[re zupe=nie wysz=y z u/ycia, jak «tufraki»
– sprz"t do niszczenia grod[w, czy «pad» – miara d=ugo>ci.
4. W conajmniej dw[ch wypadkach – cerkwi Dziesi"cinnej i
Prus[w, pi>cy XV(XVI w., opisuj'c zdarzenia sprzed wiek[w, u/yli
nazw w=asnych kt[re nie istnia=y w tym czasie; odnoszenie ich do
lat 1093(94, /e istnia=y w[wczas, jest b="dem; by: mo/e – i inne.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
1000 }X| Latopisy – kroniki rosyjskie
wzajemne podobie<stwa i zwi'zki mi"dzy nimi
wskazuj'ce na wsp[lne, pierwotne, {rod=o wszystkich –
Konstantynopol, zawny Carogrodem ]latopisy Rosji P=n. i P=d.\.
WST´P
Wprowadzenie& niedatowana wiedza o Ziemi,
rozpadzie rodu ludzkiego, plemionach i ich siedliskach.
Nr Rok Opowiadanie lub zdanie; s=oje i zmy>lenia
.1000 – pierwsze zdania, sam pocz'tek.
.1016 – podzia= ziem mi"dzy “syn[w” Noego& Sema, Chama, i Afeta.
.1020 – Babilon ]budowa i zniszczenie\, sk'd i S=awianie.
.1024 – Rzymianie; lokalizacja S=awian& Morawianie, Czesi, Chorwaci.
.1028 – Polanie znad Dniepru, opis dr[g po Europie, do Wareg[w....
.1032 – wizyta aposto=a Andrzeja w staro/ytnym Nowogrodzie.
.1036 – legenda o za=o/eniu Kijowa& Kij, Szczek, i Choriw, Lybed.
.1040 – plemiona staro/. Rosji& Polanie, Drewlanie, Dregowicze,
S=awianie, Po=czanie, Kriwiczanie... Bu/anie, i Wo=ynianie.
.1044 – o Obrach uciemi"/aj'cych Duleb[w.
.1048 – Polanie, Radym i Wiatko, Wielka Skitia.
.1052 – o wy/szo>ci Polan nad Drewlanami, Radym. i Wiatyczami.
.1056 – o zwyczajach Syryjczyk[w, Baktrian, Indus[w, Brytyjczyk[w.
.1060 – o dani Polan dla Chazar[w.
+awrentiewskaja letopis l oto plemi" jedno i jeden j"zyk. I pomiesza= B[g ich j"zyki, rozdzieli=
Ipatiewskaja letopis u
Latopis, pisany 1110÷1116 – Silwestra †1123 ]LaS.\
Powie>: wremennych let, 1118 – Nestora † po 1157 ]PoN.\
.1000, Pierwsze zdania, sam pocz'tek&
Se pov≠sti vremqn;nyx l≠t. økudu ruska÷ zemlq. kto v=
kiev≠ naha perv≠ knq'it i økudu ruska÷ zemlq stala
est; fl
Te powie>ci “wremia<nych” lat ]minionych, lub ubieg=ych lat, czas[w
¯ lat ^ rok ^ czas\, odk'd posz=a by=a ruska ziemia, kto w Kijowie
pocz'= pierwej “knia/y:” ]kniaziowa:\, i odk'd ruska ziemia “sta=a
jest” ]sta=a by=a, tj. powsta=a, bierze sw[j pocz'tek\ fl
Oto zaczniem powie>: t".
Po potopie, pierwsi synowie Noego, rozdzielili ziemi"&
Sim ]Sem EI\, Cham, Afet... itd. ]+awrent. ltps, 1377 – Laur.\
Nazwy geogr. wynik=e z podzia=u ziem ˚Sofijska, i W=adimirskij ltpsc.
“Se /e sut imena kniazem Kiewskym. knia/iwszi. w Kiewie. do izbitia
Batyewa. w poga<stwie buduszcziim” ]oto wi"c s' imiona kniaziom
Kijowskim kniaziuj'cy, w Kijowie, do wybicia Batego, w poga<stwie
b"d'cym ]tj. Batyj by= poganinem, nie kniaziowie\.
Pierwej pocz"li kniaziowa: w Kijowie Dir i Askold – jednego kniazio-
wania ]tj. wsp[lnego, w jedno>ci\. A po nich Oleg. A po Olegu – Igor.
A po Igorze – S]wia\tos=aw ‡ A po Swiatos=awie – Jaropo=k. A po
Jaropo=ku – Wo=odimer, kt[ry kniaziowa= w Kijowie, kt[ry o>wietli=
ziemi" Rusk' >wi"tym chrztem ‡
Po Wo=odimerzu za> pocz'= kniaziowa: Swiatopo=k... itd.
Ko<czy list"& ...A po Ruriku – Roman. A po Romanie – Mstis=aw. A
po nim – Jaros=aw. A po Jaros=awie – Wo=odimir ]EI\ Rurikowicz,
Dani=o osadzi= go w Kijowie w miejsce siebie }namiestnik Dani=y|.
Po Wo=odimirze za> pod namiestnikiem Dani=y – Kij[w pod Dmitrem
“wzi'=” ]zdoby=\ Batyj }w grudniu 1240| fl
Letopisiec Ruskij. z Bo/ym poczynaniem ]w imi" Boga\. ojcze
b=ogos=aw.
Powie>: wremennych let “czernorizca The}o|dosijewa” monasteru
Peczerskiego. “otkudu est posz=a” ]odk'd posz=a by=a\ Ruska ziemia
“sta=a est”, i kto w niej pocz'= pierwej “knia/y:” ]kniaziowa:\ fl
czernoriziec ¯ czerno` ]czarno`\ % riza ]habit mnisi z kapturem\.
oto zaczniem powie>: t". po potopie 3-ch braci Noego rozdzieli=o
ziemi"& Sim, Cham, Afet. ]Ipat. ltps, 1428 – Ipat.\
Ipatiewska ma d=u/szy pocz'tek, rzecz typowa dzie=om p[{niej powsta=ym&
rozwini"cia i uzupe=nienia. Dalej S=oje i zmy>lenia ]nr 676\, rok 6360 ]nr 678\
– tekst przeniesiony ju/ w 2010 r. Tu bardziej przydatny, bo daje pogl'd.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.1016 Trzech braci ]tekst pisany w Konstantynopolu, 1377\, ˚nr 674
Do zmy>le< zaliczy: nale/y opowie>: o trzech synach Noego& Semie,
Chamie i Jafecie, od kt[rych to pochodz' wszystkie – znane autorowi
Powie>ci – j"zyki >wiata, a by=o ich w[wczas „70 i 2”. Tu nast"puje d=ugi
wyk=ad, kt[re z j"zyk[w po kt[rym z syn[w Noego, z wyra{n' klasyfikacj',
by s'siaduj'ce ze sob' i bratnie j"zyki nale/a=y do jednego “brata”, nie brak
w niej te/ b="d[w. J"zyki europejskie po Jafecie.
A gdy Sem, Cham i Jafet podzielili ziemi", rzucili losy, aby si" z nich
nikt nie wdziera= do wydzia=u bratniego, a ka/dy mieszka= w swojej
cz">ci – poucza Powie>:.
Najwyra{niej bracia nie /ywili do siebie braterskich uczu:, bo zamieszkali w
odr"bnych miejscach Globu i nie by=o to trudne. Wiedzieli te/, jak wielki on
jest, by rozsiedli: si" prawid=owo, tj. by zaj': na nim strategiczne pozycje
– by dw[ch nie zamieszka=o zbyt blisko siebie; mieli dobry pogl'd na obr[t
spraw przysz=ych, na przysz=y rozw[j j"zyk[w....
.1020 Babilon ]tekst pisany w Nowogrodzie Wielkim, ok. 1230\
Jednego jeszcze wtedy u/ywano j"zyka. Ale gdy si" ludzie rozmno-
/yli na ziemi – ci'gnie dalej, po poprzednim cytacie – to zamy>lili,
za czas[w Nektana i Faleka, wznie>: s=up a/ do nieba. Zebrali si"
wi"c na polu, ko=o Sennaru, /eby ten s=up wymurowa:, a ko=o niego
miasto Babilon. 40 lat budowali i nie sko<czyli.
40 jest liczb' oznaczaj'c' «wiele», w j"zyku arabskim, ˚nr 1680.
I zst'pi= pan B[g }zza chmur| popatrze: na s=up i miasto, i rzek=&
na 70 i 2 i rozproszy= po ca=ej ziemi.
niesko<czenie doskona=y B[g roze{li= si", /e cz=owiek /yje w jedno>ci
i zgodzie – zawi[d= pisiec dostawi: przys=owiowej «kropki nad i».
Po zmieszaniu j"zyk[w B[g wiatrem wielkim s=up zniszczy=. Dzi>
jeszcze, mi"dzy Assyri' i Babilonem widniej' jego ruiny wysokie
na 5433 =okcie i na tyle/ szerokie. Po zniszczeniu za> s=upa i po
rozdzieleniu j"zyk[w synowie Sema zaj"li wschodnie ziemie, sy-
nowie Chama po=udniowe, Jafeta za> synowie posiedli zachodnie i
p[=nocne krainy. Od tych za> 70 i 2 narod[w z pokolenia Jafetowego
nar[d s=owia<ski, Norcy, kt[rzy s' S=owianami.” – ko<czy nowogrodzki
autor o sobie, ok. 1230.
Norcy – staronord. n o r t r ]p=n.\ ˘ germ. nord ˘ holend. noord ˘ staro` i
>redniow. ang. north ]DThTC\, S=owianie mieszkali w Nowogrodzie
Wielkim, za> Siewierzanie ¯ siewier ]p[=noc\ – na p[=noc od Kijowa.
Staronordycki ]ang. Old Norse\ jest staroskandynawskim.
5433 =okcie ^ 2425 metr[w ]1 =okie: ^ 0.4463 m\; mno/nik 100 u/yty.
.1024 Rzymianie ]w dalszym ci'gu nowogrodzki zapis, lecz autor ma przed
sob' S=owia<skie Pismo, tzw. S=owia<sk' gramot", bu=g. pochodzenia\&
A po latach wielu osiedli S=owianie na Dunaju, gdzie teraz W"gry
i Bu=garia. I przezwali si" imionami od miejsc na kt[rych osiedli.
Na rzece Morawie – Morawianami, inni Czechami... itd. Rzymianie
naszli na S=owian naddunajskich, usadowili si" pomi"dzy nimi i
zacz"li ich ciemi"/y:. W[wczas S=owianie przenie>li si" nad Wis="
i nazwali si" Lechami, a od tych Lech[w przezwali si" Polanami,
drudzy Lechowie – Lutyczami, inni – Mazowszanami, a jeszcze
inni – Pomorzanami. Ci sami S=owianie ]znad Wis=y\, osiad=wszy
nad Dnieprem, przezwali si" tako/ Polanami, a inni Drewlanami,
osiedli bowiem w lasach. Inni osiedli bowiem pomi"dzy Prypeci' i
D{win' i nazwali si" Dregowiczanami... itd.
por[wnaj Gepida≤ w Skorowidzu nazw, nr 1640.
Nowogrodzki autor zako<czy=& „Tak to rozdzieli= si" S=owia<ski j"zyk,
tym/e i pisanie przezwane S=owia<skim.” – koniec zapisu, kt[remu
pocz'tek da=a powie>: o Rzymianach, wskazuj'cy na {r[d=o& S=owen-
skaja gramota. Dalej lokalny zapis – opis ziem przyleg=ych do jez. Ilmer& o
rzece +owati, jeziorze Newo i lesie Okowskim, z kt[rego {r[d=a trzech rzek
]Dniepru, D{winy i Wo=gi\, ˚nr 674.
.1028 Polanie wi"c /yli }nad Dnieprem| na g[rach, na drodze od
Wareg[w do Grek[w, od Grek[w po Dnieprze, “wwierch” ]do {r[de=\
Dniepru – do +owaci, po +owaci – w jez. Ilmer, w jezioro wielkie,
z niego wyp=ywa Wo=chow i wpada w wielkie jezioro – Newo, a z
tego jeziora uj>cie wpada do morza Wara/skiego; morzem tym –
do Rzymu, a z Rzymu – do Carogrodu, a z Carogrodu – do morza
Pontyjskiego ]Czarnego\, do niego wpada Dniepr.
 ...ROSYJSKIMI
.1032 O b=ogos=awie<stwie >w. Andrzeja ]Ondreja\ Nast"pnie
kijowski, Polikarpa, lat 1160-tych, jak to Andrzej, brat aposto=a Piotra,
wp=yn'= Dnieprem, ...a po Dnieprze uda= si" w g[r" i stan'= pod
g[rami na brzegu. Nazajutrz wsta= i rzek= do znajduj'cych si" przy
sobie uczni[w& Czy widzicie te g[ry$ Oto na nie sp=ynie =aska
boska. ]Na nich\ stanie wielkie miasto i liczne wznios' si" cerkwie.
]Poczem\ wst'pi= na g[ry, b=ogos=awi= je, krzy/ postawi= i pomod-
liwszy si" Bogu, zlaz= z g[ry, na kt[rej potem stan'= Kij[w.
Dalej, jak od g[r przysz=ego Kijowa, zaw"drowa= do Nowogrodu ]Wiel-
kiego\. A tam jego mieszka<cy bij' si" miot=ami w =a{niach. Tak si" nimi
ok=adaj', a/ sk[ry maj' czerwone. Rozbieraj' si" do naga, oblewaj'
octowym kwasem, bior' m=ode pr"ty ]r[zgi\ i sami si" :wicz', /e ledwo
/ywi wychodz'. Potem oblewaj' zimn' wod' i tym sposobem dochodz'
do siebie. St'd Andrzej uda= si" do Rzymu, z Rzymu do Synopii.
Sinop, arch. Sinope – miasto i port w p=n. Turcji, na p=w. Morza Czarnego,
N od Ankary, populacji 18.381 w 1990 r.
Kijowski mnich chcia= zdzieli: pr"tem Nowogrodzian, lecz strugn'= nim
siebie, w niezamierzony spos[b, bo wykaza=, /e Nowogr[d istnia= ju/ w
czasach aposto=[w, gdy Kijowa jeszcze nie by=o.... O staro>: i wyp=ywaj'cej
z niej wa/no>ci bili si" mnisi. Mia= na uwadze jedno – zapomnia= o drugim.
Nowogrodu w czasach aposto=[w nie by=o tak/e, to pewne.
Kijowski autor podkre>li= sw' wy/szo>: nad Nowogrodzianami i zn[w
legenda, z akcentami dumy i odr"bno>ci ]od S=owian\.
.1036 Podanie o kniaziu Kiju
Polanie mieszkali z osobna i w=adali swymi rodami, ka/dy r[d na
swoim miejscu. By=o trzech braci& jednemu na imi" Kij, drugiemu
Szczek, a trzeciemu Chorew, siostra ich Lybed ]+ab"d{\. Kij sie-
dzia= na g[rze, gdzie dzi> w'w[z Boryczew, a Szczek ]tak/e\ na
g[rze, co si" dzi> Szczekawic' zowie, a Chorew na trzeciej g[rze,
kt[ra od niego wzi"=a nazw" Chorewica. I wybudowali gr[d w imi"
najstarszego brata, kt[ry nazwali Kijowem. By= las ko=o grodu i b[r
wielki. Trudnili si" wi"c ]mieszka<cy grodu\ =owiectwem, byli m'd-
rzy i przemy>lni, nazywali si" Polanami, od kt[rych s' w Kijowie
Polanie i po dzi> dzie<. ]Nestor\.
Za tym bezpo>rednio wtr"t +awrentaja 1377, kt[ry przymawia nowogrodz-
kiemu autorowi 1230& „Nie>wiadomi tego podania twierdzili jakoby Kij
by= przewo{nikiem....” Przymawia tu poprzednikowi i wdaje si" w wyw[d,
/e gdyby Kij by= przewo{nikiem, to nie robi=by wyprawy na Carogr[d i jak
wielka cze>: go tam spotka=a ]Carogr[d ˚Skorowidz nazw, nr 1660\.
W drodze powrotnej, zatrzyma= si" nad Dunajem, gdzie za=o/y=
miasteczko, do dzi> zwane Kijowcem, „chc'c w nim osi'>: z ro-
dem ca=ym”, lecz przeszkodzili mu w tym okoliczni mieszka<cy. Po
powrocie do Kijowa, zako<czy= w nim /ywot, r[wnie/ bracia jego&
Szczek i Chorew, tak/e ich siostra Lybed tu pomarli.
Nowogrodzka pisana ok.1230 „...izbra Bog stranu nawu na
poslednee vremœ, i grady pohawa byti po mestom, pre'e
Novogorodskaœ volost; i potom Kievskaœ, i o postavle-
nii Kieva, kako vo imœ nazvasœ Kyev.” Zaznaczaj'c, /e grody
Rim, Antiochja, Selwekja i Aleksandrja zw' si" w imi" w=adc[w,
dodaje& „Tako' i v nawei strane zvan byst grad velikim
knœzem vo imœ Kiœ, ego 'e narica[t tako perevoznika
byvwa, inei 'e% lovy deœwe okolo goroda.” 0448-00-96, na podst.
Nowogr. str. 103–104.
.1040 Po kijowskim jest rostowski zapis ]Nestora\ o plemieniu We>& na Bia=o-
ozierzu siedz' We>, na jeziorach& Rostowskim i Kleszczy<skim – Meria, a
na Oce, kt[ra wpada do Wo=gi – Muroma, Czeremisy i Mordwa, o kt[rych
obszerniej uprzednio, ˚.1024.
Dalej zapis w=odzimierski, o Polanach, Drewlanach, Nowogrodzianach,
Po=czanach, Dregowiczanach, Siewierzanach, Bu/anach i Wo=ynianach.
I zn[w legendy.
O Bu=garach, peczer. zapisy ]obydwu$\& Silwestra “Nestora” †1123, kszta=-
conego na Atosie i grekofila Nestora † po 1156, kszta=conego w Peczerskim
Monasterze, pisz'cych na podst. kroniki Georgiosa Hamartola&
Bu=garzy przybyli „ot Skuf”, albo od Kozar }Chazar[w znad Wo=gi|,
osiedli po Dunaju i stali si" osadnikami pomi"dzy S=owianami.
Skuf jest s=owem z greckiego {r[d=a, lecz nie greckiego pochodzenia, i
dlatego pierwsi, s=awia<scy t=umacze nie zdo=ali przet=umaczy:, tym samym
wszyscy po nich, nast"pni. Wielk' Skuf Grecy okre>lali tereny zamieszka=e
przez S=awian, od Dniestru ]po Karpaty\ do Morza Pontyjskiego i na p[=noc
]nazwa Drewlanie ¯ drewno\. Skuf, skov to las, st'd Psk[w } pskuf | – nie
by=o to s=owo greckie. S=owo nordyckiego pochodzenia ]u/yte w nazwie
Pskowa\, przyj"te tak przez Grek[w ]przez dos=owne przytoczenie\ i st'd
sta=o si" nie przet=umaczalnym z j. greckiego na j. s=awia<ski.
Dalej podobnie, rostowska tw[rczo>: grekofila Nestora&
.1044 O Obrach ]Awarach ˚Skorowidz nazw\, z kroniki G. Hamartola
Pierwsze zdanie wskazuje na p[{niejsz', niezdarn' jego obr[bk" – b='d i
zmiana odmiany przez przypadki, zapl'tana my>l&
„S=owia<skiemu za> j"zykowi }plemieniu – przyp. J.D.|, jak powiedzia=em,
/yj'cemu na Dunaju, przyszli ot skuf, rzek=wszy od kozar, rzeczeni bu=garzy
i siedz' po Dunaju, i zasiedleni s=owianami byli. Potem przyszli ugri bielii
}niscy| i zasiedlili ziemi" s=owia<sk'. Ugry te pocz"=y by: przy Iraklii carze,
naszli ju/ na Chozdroja, cara perskiego.”
Iraklij – bizantyjski car Heraklius ]610÷641\, prowadzi= d=ugie wojny z Persj'.
Chozdroi – Chosroes ™, s. Hormisdasa ]Hormuzda\, perski car z dynastii
Sassanid[w, od 590, zamordowany 628 A.D., ros. Xosrova ™ Perviza.
„W tych/e czasach zjawili si" Obry, kt[rzy napadli na Iraklija cara
i omal go nie pojmali. Obry wojowa=y ze S=owianami i uciemi"/a=y
Duleb[w – gwa=ci=y ich /ony. Gdy Obr chcia= gdzie pojecha:, to
nie zaprz"ga= konia, lecz kaza= zaprz'dz 4 albo 5 kobiet do w[zka
i wie{: siebie. Tak Obry m"czyli Duleb[w. Byli bowiem ogromnego
wzrostu i dumnego umys=u. I zniszczy= ich B[g tak, /e nie zosta=o
ani jednego Obra.”
I jest pritça ]przys=owie, porzekad=o\ w Rusi i do tego dnia& pogin"li
jak Obry, /e ich rodu ni pokolenia nie sta=o. Po nich przyszli Pie-
czyngowie ]pehen≠zi \, za nimi przechodzili ugry çernii ]W"grzy\
ko=o Kijowa, kt[rzy p[{niej ]pojawili si"\ za Olega.
.1048 O Radymie i Wiatku, tekst grekofila Nestora; teoria braci, jak synowie
Noego, bracia Rurika i bracia kniazia Kija....
„Polanie za> mieszkaj'cy, jak powiedzia=em, z osobna i pochodz'cy
z plemienia S=owia<skiego, przezwali si" Polanami; Drewlanie tako/
ze S=owian, Radymiczanie za> i Wiatyczanie od Lach[w ]pocz'tek
bior'\. By=o dw[ch braci u Lach[w& Radym i Wiatko. Radym osiedli=
si" na ]rzece\ So/y, a Wiatko z rodem swoim na Oce. St'd wzi"=y
si" nazwy Radymiczan i Wiatyczan. A mieszkali w mirze& Polanie i
Drewlanie, Siewierzanie i Radymiczanie, Wiatyczanie i Chorwaci.
Dulebowie osiedli po Bugu, gdzie dzi> s' Wo=ynianie.
A Lutyczanie i Tiwercy osiedli na Dniestrze, si"gaj'c Dunaju. Tych
wielka by=a mnogo>:, rozci'gali si" bowiem od Dniestru do morza,
grody ich pozosta=y po dzi> dzie<. Po Grecku “Welikaja Skuf”.”....
]po grecku – Nestor grekofil; “jak powiedzia=em”\.
„Polanie bowiem s' =agodnego i spokojnego uosobienia swych oj-
c[w, ]znaj'\ wstyd dla synowych, si[str i matek i rodzic[w swoich”,
by po chwili o Drewlanach& „Drewlanie za> po zwierz"cemu istnieli,
nawzajem si" zabijali, zjadali wszelkie paskustwa i ma=/e<stwa u
nich nie by=o, lecz porywali dziewcz"ta, kt[re sz=y po wod".
dalej w formie parafrazy ]wtr"t Polikarpa 1160$\&
Tak Radymiczanie jak Wiatyczanie i Siewierzanie jedne mieli zwy-
czaje, mieszkali jak zwierz"ta po lasach, jedz'c wszelkie paskustwa,
spro>nymi byli w mowie przy ojcach i synowych, ma=/e<stwa nie
zawierali, lecz ]zaprowadzali\ po sio=ach igrzyska.
.1056 Nast"pnie informacje o szerszym zasi"gu, w pozytywach o Syryjczy-
kach, za> w Indii „..mieszkaj' zb[jcy, plugawce i z=o>liwi ponad poj"cie
ludzkie, wewn'trz ich kraju ]s'\ ludo/ercy, zabijaj'cy w"drowc[w,
karmi'cy si" na r[wni z psami.” O Balilo<czykach, /e pojmuj' swe
matki, wsp[=/yj' z dzie:mi swych braci, itp. U Gilian za>, kobiety
orz', buduj' >wi'tynie, m"skie roboty wykonuj', dopuszczaj' si"
mi=ostek wed=ug upodobania, poluj' na ogromne zwierz"ta, wszystkie
rozkazuj' m"/om i rz'dz' nimi. Przyczyn' pomy=ki szkocki kilt.
W Brytanii – prostytucja; po kilku m"/czyzn sypia z jedn' kobiet'.
Natomiast Amazonki m"/[w nie maj'. Jak nieme zwierz"ta, raz
tylko na rok, podczas wiosny si" grzej' i sp[=kuj' z okolicznymi m"/-
czyznami, uwa/aj'c t" por" roku za pewien rodzaj triumfu }$, przyp.
J.D.| i uroczysto>ci. Zasz=e w ci'/", precz si" rozchodz' ]do dom[w\,
a gdy nast'pi pora po=ogu, to gubi' ch=opczyk[w, dziewcz't za>
karmi' i pilnie wychowuj'. Zn[w, jakiej> wskaz[wki brak, o tej krainie.
Bardzo to dziwne, bo gdyby sp[=kowa=y wiosn', pora po=ogu wypada=aby
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
zim', po 9 miesi'cach ci'/y, a tu nawet zwierz"ta unikaj' po=ogu o tej porze.
Amazonki s' motywem zaczerpni"tym z mitologii greckiej, mia=y /y: w
czasach Achillesa i Troi, tj. oko=o 400 lat B.C. – nie mia=y nic wsp[lnego z
czasami autora Powie>ci. Zapis grekofila...
Podobnie o Po=owcach, /e krew przelewaj', jedz' >cierwo, imaj'
swe macochy, bratowe i innych dopuszczaj' si" rzeczy.
A c[/ my robimy$ Jacy jeste>my$ Czy przelewamy krew$
My za> chrze>cijanie, ilu jest nas na ziemi, wierzymy w jedn' Tr[jc",
w jeden chrzest, w jedn' wiar" i zakon mamy jeden. ?egnamy si"
w imi" Chrystusa i w Chrystusa si" obleczemy.
.1060 Dalej zn[w obszerny wyw[d polano-kijowskiej historii, o ich odmowie
p=acenia dani Kozarom ]Chazarom\, czyli rzecz w Kijowie by=a pisana, przez
Polikarpa, 1162, lub Silwestra, 1110 A.D., Peczernianina.
Po tym nast"puje znamienny zapis& „Roku 6360, indykta 15, w po-
cz'tkach carstwowania Micha=a, zwa: si" pocz"=a Ruska ziemia.
Wiemy o tym, bo – przy tym carze – Ru> nasz=a na Carogr[d, jako
/e pisze si" w latopisaniu Greckim. Tym/e od tego czasu zaczniemy
i daty do=o/ymy. I tak, od Adama do Potopu lat 2242...”
carstwowa: – s=owo rodem z Bu=garii....
Po Adamie, Potopie...Dawidzie, Salomonie, zwyci"stwie nad Jero-
zolim', Aleksandrze, Chrystusie, Konstantynie i w ko<cu Michale.
A st'd&
„...od pierwszego roku Micha=a do pierwszego roku Olega, ruskiego kniazia,
lat 29; a od pierwszego roku Olega sprawuj'cego w=adz" w Kijowie do
pierwszego roku Igora lat 31; a od pierwszego roku Igora do pierwszego
roku Swiatos=awa lat 33; a od pierwszego roku Swiatos=awa do pierwsze-
go roku Jaropo=ka lat 28; a Jaropo=k knia/y lat 8; a Wo=odimer knia/y lat
37; a Jaros=aw knia/y lat 40. Tym/e od >mierci Swiatos=awa do >mierci
Jaros=awa lat 85; a od >mierci Jaros=awa do >mierci Íwiatopo=ka lat 60.
No ]lecz\, my wr[cimy na pocz'tek i podamy, co sta=o si" w lata te, jako
/e zacz"li si" pierwszego roku ]panowania\ Micha=a, a nast"pnie do=o/ym
“czis=a” ]dos=. liczby ( daty; roku w tym wypadku – rokiem opiszemy\.”
+awrentiewskaja letopis 0001-01-17
Tekst ma wyra{nie dwa r[/ne my>lowo style, ale jest jednego autora&
• „...od pierwszego roku Olega, sprawuj'cego w=adz" w Kijowie
do pierwszego roku Igora lat 31; a od pierwszego roku Igora
do pierwszego roku Swiatos=awa lat 33; a od pierwszego roku
Swiatos=awa do pierwszego roku Jaropo=ka lat 28;
• a Jaropo=k knia/y lat 8; a Wo=odimer knia/y lat 37;
a Jaros=aw knia/y lat 40.
• Tym/e od >mierci Swiatos=awa do >mierci Jaros=awa lat 85;
a od >mierci Jaros=awa do >mierci Íwiatopo=ka lat 60.
No, my wr[cimy na pocz'tek ]charakt.\ i podamy, co sta=o si" w lata te, jako
/e zacz"li si" pierwszego roku ]panowania\ Micha=a, a przy okazji do=o/ymy
liczby ( daty ]a po rœdu polo'im= hisla\.
Ostatnia cz">: ]Tym/e...\ bez w'tpienia nale/y do osoby pisz'cej
po >mierci Swiatopo=ka †1114.
KLUCZOWA DATA 6360 – cz">: ™ Powie>ci ]po Wst"pie\.
Kluczowa data ruskiego latopisania 6360 orientowana jest na&
1. 6360 – pocz'tek samodzielnej w=adzy Micha=a 855 % 5505,
2. 6360 – jest chrztem Bu=garii 856 lub 857 A.D., zwanej Rusi',
“drugiego roku” rz'd[w Micha=a ]856 % 5504\,
3. 6360 jest napadem Rusi na Konstantynopol ]860 % 5500\,
4. 6360 i 15 indykt ]{le& 6360 ^ 852 % styl 5508; 15 indykt dopisa=
+awrentaj, 1377–1381, w Konstantynopolu, do Latopisu Silwestra.
„Roku 6360, indykta 15 dzie<, ]gdy\ Micha= zacz'= cesarzy:, zwa:
si" zacz"=a Ruska ziemia. Wiemy o tym, jako /e przy tym carze Ru>
napad=a na Carogr[d, jako /e pisze si" w latopisaniu greckim.”
UZUPE+NIENIA – cz">: £ Powie>ci, po Wst"pie i roku 6360.
Roku 6361. Roku 6362. Roku 6363. Roku 6364. Roku 6365. Roku
6366. Micha= car poszed= z wojami brzegiem i morzem na Bu=gar[w.
Tekst o nag=[wku S=oje i zmy>lenia ]obecnie nr 674\, i rok 6360,
pisany w latach 1989(93, przenios=em tu, do nru 1000, ju/ w 2010.
Rozrywa i zwalnia tempo przegl'du, ale za to bardziej przydatny, bo
wzmacnia pogl'd na tre>: Wst"p[w nast"pnych latopis[w.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
Nowogrodzka 1-sza l
Komisyjny odpis Nowogrodzkiej 1-szej ]KoN.\
“Wremiennik, e/e naricaetsia ruskich kniazei”
]opis czas[w, ¯ wremja ^ czasy, zwany ju/& ruskich kniazi[w\
“Tako izbra Bog stranu naszu na poslednee wremia” ]i tak, wybra= B[g strony
nasze na Czasy Ostateczne\,
w wierze chrze>cija<skiej panuje przekonanie, /e w momencie Ko<ca Íwiata,
wszyscy wejd' /ywcem do nieba, z cia=em, jak Jezus Chrystus, unikaj'c w ten
spos[b >mierci. Ka/dy boi si" momentu zgonu, wi"c wszyscy wierni maj' na-
dziej", /e Koniec Íwiata nast'pi za ich /ycia, i – tym samym – /e /yj' w Czasach
Ostatecznych. St'd te/ najr[/niejsze sekty stale og=aszaj' Ko<ce Íwiata, co jaki>
czas, podaj'c szczeg[ln' dat" – czas mija, i /ycie toczy si" dalej.
...i grody pocz"=y istnie: “po miestom” ]miejscami, tj. rozsiane, w r[/nych
miejscach\, najpierw Nowogrodzka “wo=o>:” ]powiat, okr"g\, a potem –
Kijowska, i o “statie” ]budowie, powstaniu\ Kijowa, “kako woimienowa=sja
Kiew” ]w jaki spos[b, dlaczego, nazwano go Kijowem\. Jak staro/ytny cesarz
Rim ]Romanus\ – od jego imienia zwie si" gr[d Rim ]Rzym, Roma\, tak i
Antioch – istnieje Antiochia, tak i Selewk ]Seleucus Nicator, 358$–†280 B.C.,
macedo<ski genera=, kr[l Babilonii 312–†280 B.C., UW\ – istnieje Selewkia
]Seleucia, staro/. nazwa Babilonu, n(Tygrysem\, tak i istnia= Aleksandro –
Aleksandria. I tak, w wielu innych miejscach grody przyj"=y nazw" od car[w
i kniazi[w “tech” ]w=adaj'cych nimi, dos=. tych\.
pisiec ma na uwadze, zmierza do wyprowadzenia nazwy Kij[w ¯ Kij.
W “naszej stronie” ]w naszym kraju\ nazwany zosta= gr[d ‘“wielikij” ]stary\
Kiew od imienia Kija, jego za> staro/ytni “naricajut” ]okre>laj', dos=. zw'\
przewo{nikiem, inni za>, /e =owy urz'dza= ko=o grodu swego. Wielki to jest
zamys= Bo/y, /e ujawni= ]wyjawi=\, Czasy Ostateczne.
B[g to ja, mi ujawni= – s'dzi= pisiec; takich wypadk[w «B[g to ja» b"dzie wi"cej
w dalszej tre>ci, przy tym B[g to Jezus Chrystus ]ja z Chrystusem, oni – nie\.
Gdy za> staro/ytni poganie “/rachu” ]kap=anowali\ biesom na g[rach, tam/e
dzi> stoj' cerkwie >wi"te, “z=otowierchnie” ]o dachach krytych “z=otem” –
malowanych na kolor z=oty, z=ocisty; dach ^ wierch\, z kamienia budowane, i
monastery wype=nione zakonnikami, nieustannie s=awi'cy Boga, czuwaniem,
postami, i =zami, z ich powodu >wiat “stoit” ]nie zawali= si", dos=. stoi\. Je/eli
kto> ku >wi"tym cerkwiom przybiegnie w sprawie wiary – ten wielk' korzy>:
otrzyma dla duszy i cia=a, My wi"c na uprzednie wracamy.
O pocz'tku Ruskiej ziemi, i o kniaziach, sk'd wzi"li si". Moi mili, stado }owiec
i baran[w| Chrystusa, z przyjemno>ci' nastawcie uszy wasze “razumno”
]rozumuj'c, my>l'c\& “kako bysza” ]jak powstali, dos=. zostali\ kniaziowie i
m"/owie ich, i “kako obarachu” ]w jaki spos[b obrali – s=owo polskie\ Rusk'
ziemi" i inne strony “pod sja” ]w swe w=adanie, dos=. pod siebie\. Kniaziowie
ci nie zabierali mienia, nie tworzyli wiary, ni “proda/” ]podatek\ nak=adali na
ludzi, bo by=a ju/ “prawaja wiera” ]wiara prawos=awna\.
zmy>la= pisiec, bo Rosja chrzczona 988 A.D. – w wieki po uformowaniu si" klasy
kniazi[w. W dalszej cz">ci, /e to dru/yna kniazia, karmi'ca si" i wojuj'ca inne
strony – domaga=a si" utrzymania, o zach=anno>ci na z=oto i srebro, za kt[re B[g
nawi[d= pogan, o bogactwie i grzechu, odno>nia do nauk }aposto=a| Paw=a.
My “/e” ]wi"c, za>\ od pocz'tku Ruskiej ziemi do tego roku, wiadomo,
wszystko w porz'dku }chronologicznym| opowiemy, od Michai=a cara – do
Aleksandra i Izaaka. KoN., Akadem., To=st., Nik.
w SyN. i KoN. Nowogrodzkiej 1-szej brakuje pocz'tk[w r"kopis[w;
w KoN. zamieszczono tekst z To=stowskiego odpisu Nowogr. 1-szej.
Roku 6362. Pocz'tek Ruskiej ziemi. ?yli ka/dy z rodem swoim na swoich
miejscach i stronach, ka/dy w=adaj'c rodem swoim. By=o trzech braci, jed-
nemu na imi" Kij, drugiemu za> – Szczek, trzeciemu za> – Choriw, i siostra
ich – “Lybed” ]+ab"d{\. Zasiada= Kyj na g[rze, gdzie dzi> w'w[z Boriczew,
z rodem swoim, a brat jego – Szczek – na drugiej g[rze, od niego zwan'
Szczekowica, a trzeci – Choriw, od niego zwie si" Choriwica. Zbudowali gr[dek,
na imi" starszego brata nadali mu nazw" Kyew. I by= wok[= nich las i b[r
“wielik” ]stary\, =owili }w nim| zwierz"ta. i byli m"/ami m'drymi i “smyslenie”
]pomys=owymi, dos=. zmy>lnymi\ – zwali si" Polanami. i do dzi> pochodz' od
nich Kyanie; byli za> poganami, “/ruszcze” ]/r'cy... kap=anuj'cymi\ jeziorom
i “k=adaziem” ]cmentarzom\, i gajom, jak inni poganie.
W tych czasach, by= w Greckiej ziemi cesarz o imieniu Michai=, i matka
jego – “Irina”, kt[ra zapowiada k=anianie si" ikonom w pierwszym tygodniu
postu.
Eirine ^ pok[j; w rzecz. matk' Michai=a by=a Theodora;
w mej opinii, b='d powsta= przy t=umaczeniu z j. ang. – ze sposobu uj"cia my>li, z
bariery j"zykowej, ˚nr 1680 ]Obja>nienia nazw i termin[w, has=o «sob[r»\.
“Pri siem” ]za jego czas[w – Michai=a, dos=. przy tym(nim\ “priidosza”
]najecha=a\ Ru> na Carogr[d, statkami, niezliczon' ich liczb', a w dwustu
wszed=wszy w “Sud” ]S'd lub S"d, UÅ, U´, cz">: Konstantynopola\ –
wiele szk[d wyrz'dzili Grekom i zab[jstw wielkich chrze>cijanom... itd.
KoN.
 ...ROSYJSKIMI
Pskowska 1-sza, w wydaniu 1837 roku ]Ple.\ l Pskowska 2-ga, Synodalny odpis, w wyd. 1955 r. l
•••• od 7-go soboru do ostatniego Soboru }to jest| do prze=o/enia “ksi'g
>wi"tych” ]Pisma Íwi"tego, Biblii\, z Greckiego na S=awia<ski j"zyk, przez
Íwi"tego Kiri=a Filozofa – lat 77; “kupno” ]razem\ od Adama do Chrystusa
5,000 i 500.
A od Chrystusa do Michai=a, bogobojnego Cara – lat 856.
A od Michai=a do chrztu Bu=garskiej ziemi – lat 17.
A od chrztu Bu=garskiej ziemi do prze=o/enia ksi'g z Greki na S=owia<ski
j"zyk – lat 29. A od prze=o/enia ksi'g do chrztu Ruskiej ziemi – lat 70 i lato
]71\. “Kupno” ]razem\ wi"c, od Adama do chrztu Ruskiej ziemi – lat 6,360.
Od 1-go roku cesarzowania Michai=a do 1-go roku Olega – Kniazia Ruskiego,
kt[ry zasiad= w Kiewie – lat 29, A od Olega do Igora – lat 31.
Od Igora do Swiatos=awa, syna jego – lat 33.
A od Swiatos=awa do Jaropo=ka, syna jego – lat 28.
Jaropo=k kniaziowa= 8 lat, a Wo=odimer kniaziowa= 40 lat.
“Kupno” wi"c, od 1-go kniazia Olega, kt[ry zasiad= w Kiewie do chrztu
Ruskiej ziemi – lat 110.
Roku 6367 “imachu da<” ]pobierali danin", dos=. mieli da<\ Waragi “pricho-
diasze iz za mora” ]przybywaj'cy zza morza\ na S=awianach, i na Czudi, i
na Meri, i na wszystkich Kriwicach, od “mu/a” ]m"/a, rycerza\ – po bia=ej
“wiewiericze” ]wiewi[rce – s=owo polskie\; a na Kozarach, i na Polanach, i
na Siewierzanach, i na Wiatyczach – po bia=ej “wieksznie” ]wiewi[rce\ “ot
dyma” ]od chaty, zwanej dymem w ob=o/eniu podatkiem, jako liczba\.
Pocz'tek Kniazi[w Ruskich. Roku 6370 “wostasza” ]sprzeciwili si", zbun-
towali, dos=. powstali\ S=owianie, i Kriwice, i Czud, i Meria – na Wareg[w;
wygnali ich za morze, i nie dali im dani, i pocz"li sami sob' w=ada:, i “grody
stawiszi” ]grody, tj. instalacje obronne stawia:\, “i” ]ale\ nie by=o u nich “prawdy”
]prawa\, “wostasza” ]powstali\ }sami na siebie| i “byst promie/ imi bra< mie/e-
usobnaja” ]by=a pomi"dzy nimi walka “mi"dzyosobowa” – bili si" mi"dzy
sob'\. “A” ]w\ carstwo Michai=a – Cara Grekom, i matki jego – Theodory
“Carici” ]carowej\ “propowiedawszich ikonnoe pok=onienie” ]kt[ra nakaza=a
k=ania: si" ikonom, dos=. zapowiedzia=a\ – wys=ali “S=owianie” ]OA\, }i|
Czud, do Wareg[w do Rusi za morze, i “tako rekosza Waragom” ]z takimi
s=owami\& ªwsza ziemia nasza dostatnia, a porz'dku w niej nie ma; przyby-
wajcie, kniaziujcie i w=adajcie nami, i “sudisze prawo” ]i s'd{cie prawem\º.
I wybra=o si" od Wareg[w z Niemiec trzech braci z rodami swemi& Rurik,
Sineus, i Triwor. Rurik osiad= w Nowegorodzie, Sineus – w Bia=o-ozierzu,
a Triwor – w Smole<sku. I od tych Wareg[w-przybysz[w “prozwaszasja”
]nazwa=a si"\ Ru>, i odt'd “s=owiesz” ]zwie si"\ Ruskaja ziemia. Po dwu
latach zmarli Sineus i Triwor – zaj'= po nich “wsiu w=ast” ]wsze posiad=o>ci\
Rurik. Rurikowi urodzi= si" syn, i nada= mu imi" Igor.
A o Pleskowie grodzie, w powy/szym, nie ma wzmianki, przez kogo zbu-
dowany by=, i przez jakich ludzi, jedynie wiadomo, /e istnia= w tym czasie,
gdy przyjecha= Rurik z bra:mi, z Wareg[w do S=owian, kniaziowa:, poni/ej
powiadaj', /e Igor Rurikowicz “pojat siebie /enu Olgu” ]o/eni= si" z Olg'\,
}rodem| z Pleskowa. ...itd.
Kiedy Pskowska by=a pisana – nie wiadomo, nie ma pewnego, niew'tpliwego,
roku. Wida: st'd, /e pisiec ma przed sob' wielce stare {r[d=o&
1. od Adama do Chrystusa 5500 lat ]styl antiochski\, po{niej 5505 ]staro-
bizantyjski\ i 5508 ]konstantynopolski\, i ko<ca nie ma zachciankom podwy/-
szenia liczby z powodu b="du w Biblii, /e Herod kaza= wymordowa: niemowla-
k[w w wieku do lat 2 ]Jezusa Chrystusa by rze{ obj"=a\; Herod nie wyda= takiego
rozkazu, nie by=o rzezi – jeden z niezliczonych lapsus[w Biblii.
Herod w rzecz. zmar= na 4 lata przez narodzeniem Chrystusa, wi"c rok przyj"ty za
narodziny nale/y cofn': o kilka lat – przenie>: w przesz=o>:, tym samym – doda:
kilka lat do 5500, by – przy odejmowaniu od np. 6700 «od pocz'tku >wiata» – by
otrzyma: rok «od narodzenia Chrystusa», 1200.
2. Michai= – synem Theodory ]w=a>ciwie\, gdy w Nowogrodzkiej, wcze>niej
pisanej, ale p[{niej przepisywanej – Michai= synem Ireny, z b="dem.
3. pos=owie wys=ani “k Waregom k Rusi” ]do Warego-Rus[w, tj. do Rudych
Bawar[w\, Rurik przybywa z Niemiec ]Rurik ¯ Ruhr % rik\ – prawid=owo; co>,
co Rosjanie staraj' si" podwa/y:, /e to tylko legenda, rzecz niewiarygodna, nie
wnikaj'c w sprawy j"zykowe; nieudolno>: ich z powodu bariery j"zykowo-
pi>miennej i niedouczonych komunist[w, politykuj'cych z Zachodem.
4. przerzucanie tre>ci, chaos w porz'dku, jest objawem pierwotno>ci gdy prze-
pisywano tre>: z r[/nych {r[de=, nie wiedz'c, co przyniesie przysz=o>: – jakie
jeszcze wpadn' w r"ce. P[{niej pisane – maj' j' ju/ uporz'dkowan'.
Ale nie oby=o si" bez b="d[w& W=odzimierz kniaziowa= lat 40, gdy to Jaros=aw tyle
w=ada= – syn W=odzimierza, W=odzimierz za> lat 37; opuszczenie.
Pskowska, jak wszystkie inne, by=a przepisana zanim dotrwa=a do czasu druku, ale
powy/sze dane wskazuj', /e w sk=ad jej wchodzi staro/ytny latopis, i podejrzenia
/e pisana na pocz. XIV wieku ]ok. 1303 roku\ zdaj' si" by: uzasadnione.
P o c z ' t e k l e t o p i > c a “ P s k o w s k o g o ” ]Pskowskiego, gdy w XIV i XV
wieku by=oby& Pleskowskogo – oznaka, /e p[{no pisany\. Je/eli chcecie (
gdyby>cie chcieli “obresti” ]znale{:\ pocz'tek stworzenia >wiata,
od pierwszego cz=owieka stworzonego przez Boga – Adama, do
P o t o p u , w s z y s t k i e r o d y o d P o t o p u d o A b r a h a m a , o d Ab r a h a m a
d o C h r y s t u s a , o d C h r y s t u s a a / d o b o g o b o j n e g o ca r a M i ch a i =a ,
i c a r s t w i p r o r o k [ w , i p r z e p o w i e d n i e , i w s z e l ki e i n n e , p o d o b n e
“ i z o b r a s z c z e s z i ” ] o p i s y , r e p r e z e n t a c j e \ – t e d y zacznijcie czci:
k s i " g " t " , “ o t d o s k i ” ]od deski; ksi"gi pisane na pergaminie, posiada=y
ok=adlki zrobione z desek, st'd w j. polskim “od deski do deski” – od pocz'tku
do ko<ca\, i t a k , p o k o l e i , p [ j d z i e m y o d p o c z ' t ku Ruskiej ziemi;
a pocz'tek Ruskiej ziemi tu jest.
niemi=osiernie, ko<sko ]wielce\ d=ugie zdania – cech' XVI wieku.
Roku 6362. By=o trzech braci; jednemu na imi" Kyi, drugiemu – Szczek, a
trzeciemu – Choriw, a siostra u nich o imieniu Lybed. I postawili gr[d na
g[rze, i nazwali gr[d ten w imi" brata swego, starszego – Kyew, i pocz"li
w=ada:, ka/dy rodem swoim; bo byli m"/ni i “smysleni” ]zmy>lni\, od nich
pochodz' kijowscy Polanie, i “do siego dni” ]do tego dnia, lub do tych dni\;
byli niewiernymi, i “mnogo tszczanie imuszcze ko ido=om” ]wiele /'dzy
przejawiali ku idolom, tj. ba=wanom, pos'gom z drewna\. W tym czasie by=
u Grek[w car Michai=, i matka jego – Irina.
z b="dem, bo Theodora, ten sam b='d w Nowogrodzkiej.
Potem przyby=o dw[ch Wareg[w, i zwali siebie kniaziami, na imi" jednemu
by=o “Skald” ]Askold\, a drugiemu – Dir; kniaziowali w Kijowie, i wojowali z
Drewlanami... itd.
dalej opowie>: o odmowie dani dla Wareg[w, o walkach z braku “prawdy” i
zaproszeniu trzech braci, od Wareg[w “zza morza”, Rurika – do Nowogrodu,
Sineusa – do Bie=o-oziera, i Truwo=a – do Izborska.
Po dw[ch latach zmarli Sineus i brat jego – Truwo=, “nie stworisze semeni”
]bezpotomnie, dos=. nie zak=adaj'c rodzin\, a Rurik w Nowogrodzie przy
/yciu. i “rodi” ]sp=odzi=, dos=. urodzi=\ syna – Igora, m"/a Olega, a Olga “ot
Igora” urodzi=a Swiatos=awa, a Swiatos=aw “rodi” Jaropo=ka i Olega, a Wo-
=odimer urodzi= si" od klucznicy Olgi – Ma=uszy; Po Swiatos=awie – Jaropo=k
zasiad= w Kijowie, a Oleg w Drewlanach, a Wo=odimir – w Nowogrodzie; i
zabi= Jaropo=k Olega – brata swego, a Wo=odimer wystraszy= si" Jaropo=ka,
i zbieg= z Nowogrodu za morze. i by= Jaropo=k w=ada= jeden w Rusi.
Wiadomo o tym te/ b"dzie, /e od pocz'tku, odk'd wi"c rozp=odzi=a si" Ruska
ziemia, do chrztu – up=yn"=o 135 lat }988 – 135 ^ 853, z b="dem ok. 3–5
lat|. Kniaziowali w tym czasie& z Wareg[w – 5-ciu kniazi[w& 1-szy – Skald,
2-gi – Dir, 3-ci – Rurik, 4-ty – Sineus, 5-ty – Truwo=, 6-ty – Oleg, 7-my – Igor,
8-my – Swiatos=aw, 9-ty – Jaropo=k, 10-ty – Oleg, 11-ty – Wo=odimer, kt[ry
chrzci= Rusk' ziemi".
po wyliczeniu kniazi[w przechodzi od razu do&
Pocz'tek kniaziowania Wo=odzimierza. W roku 6488. Przyby= Wo=odimir zza
morza do Nowogrodu, i przywi[d= ze sob' wielu Wareg[w... itd.
b='d za b="dem – r[/nego rodzaju, kompilacja r[/nych latopis[w.
Pskowska 3-cia, w wydaniu 1955 roku l
zwana przez Rosjan
Pskowsk' 3-ci' letopisi', }lecz| Archiwalnym 2-gim odpisem
]prost' rzecz potrafi' biurokraci uwik=a:, bo kojarzy si" z Pskowsk' 2-g'\
Na pocz'tku stworzy= B[g niebo i ziemi" i inne, jak to “wielikii” ]stary\ Moj-
/esz w “byteiskich” ]biblijnych\ ksi"gach napisa=. I rzek= B[g& “da budiet
swiet” ]niech si" stanie >wiat; >wiat – s=owo polskie\, “i byst wosija w 1
die< w niedielu, miesaca marta w 18 die<, 1-i die< swieta sego” ]niedziala
– s=owo polskie; >wiat pocz'= si" dnia 18 marca\. Nazajutrz by= dzie< 2-gi,
poniedzia=ek, i rzek= B[g& ªniech b"dzie wodaº, i zebra=y si" wody, i pociek=y
{r[d=a. Trzeciego dnia, we wtorek, rzek= B[g& ªniech b"d' drzewaº i sta=y
si", i ziemia pokry=a si" wszelk' traw'. Czwartego dnia, we >rod", zrzuci=
B[g szatana, stworzy= >wiat=o – s=o<ce, ksi"/yc i gwiazdy. Pi'tego dnia,
w czwartek – stworzy= wszelkie zwierz"ta, byd=o, ryby, ptaki, gady i inne
“dychania”. Sz[stego dnia, w pi'tek, w po=udnie – stworzy= cz=owieka, z
prochu, marca 23, Adama. Si[dmego dnia, w sobot", noc' – odpoczywa=.
Øsmego dnia, w “woskresenije”, przyjdzie Pan “na ob=acech suditi” ]na
ob=okach, s'dzi:\, bo >wiat ten nie ma ko<ca.
z tym marcem 18 – sk'd wzi"=a si" tak dok=adna data$ rzecz orientowana na 25
marca ]18 % 7 ^ 25\ – pocz'tek kalendarzowego roku julia<skiego, obowi'zuj'cego
w Íredniowieczu, do 1582, gdy kalendarz gregoria<ski zosta= wprowadzony w
Watykanie, jesieni' 1582, a w Europie – w lata p[{niej, w zale/no>ci od odleg=o>ci
od Watykanu i wyznania; koniec starego roku 24 marca.
“O hronografie naczatok ciirecz letopisiec” ]O pocz'tku chronografa, to
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
jest – letopisca\.
Od Adama do Potopu – lat 2242... itd.
Marta 25 “b=agowiesti” ]dzwonkami\ archanio= Gabriel }doni[s=| rado>:
>wi"tej Bogurodzicy i zbawienie ca=emu >wiatu, o godz. 2-giej dnia ]8-mej
rano dzisiejszego systemu; dzie< od godz. 6-tej rano\. Urodzi= si" Pan nasz
– Jezus Chrystus, z dziewicy Marii, roku 5500, m-ca dekabra 25, w pi'tek,
o godz. 7-mej dnia.
25 grudnia, bo w[wczas s'dzono, /e 24-ty grudnia jest najkr[tszym dniem roku,
st'd 25-ty – pierwszym d=u/szym dniem ]nadzieja\, i st'd 24-te dni – przesileniami,
w tym 24 marca – koniec starego roku, 24 czerwca – Íwi"tojanki, /ydowski Yom
Kippur we wrze>niu, z terminami zmiennymi.
Dalej zapisy o pochwyceniu Jezusa po Ostatniej Wieczerzy, o Zmartwychwstaniu
jego, m-ca aprila 1, o godz. 7-mej nocy, o >wicie dnia niedzielnego, Wniebo-
wst'pienia, m-ca maja 10, w czwartek, a 20 maja Ducha >wi"tego wys=a= apo-
sto=om, o godz. 3-ciej dnia, a 8-go dnia, niedzielnego, m-ca ijuna 15 – rozdzielili
si" aposto=owie “wo strany wseja ziemli uczit wieru christowu”, o soborach& w
Nikai, Konstantynogrodzie... itd. W ko<cu&
“Kupno /e ot Adama do christa” ]razem, od Adama do Chrystusa\ 5000 i 500
lat, a od Chrystusa do Michai=a bogobojnego cara – 856 lat. A od Michai=a
do chrztu Bu=garskiej ziemi – lat 17. A od chrztu Bu=garskiej ziemi do prze=o-
/enia ksi'g z Greki na s=owia<ski j"zyk – lat 29. A od prze=o/enia ksi'g do
chrztu Ruskiej ziemi – lat 70 i lato ]71\. “Kupno” od Adama do chrztu Ruskiej
ziemi }lat... bez liczby, bo poni/ej widnieje 6360|.
Roku 6360. od 1-go roku cesarzowania Michai=a do 1-go roku Olega, knia-
zia ruskiego, kt[ry zasiada= w Kijowie – lat 29. A od Olega do Igora – lat
31. A od Igora do Swiatos=awa, syna jego – lat 33, A od Swiatos=awa do
Jaropo=ka, syna jego – lat 38. Jaropo=k kniaziowa= 8 lat, a Wo=odimer – 40
lat. “Kupno” od 1-go roku kn. Olega kt[ry zasiada= w Kijowie, do chrztu
Ruskiej ziemi – lat 110.
zn[w b='d – Wo=odimer kniaziowa= lat 37, za> Jaros=aw, syn jego – lat 40.
Roku 6367. “Imachu” pobierali, dos=. posiadali\ da< Waregi, przybywaj'cy
zza morza, na S=owianach, na Czudi, Merii, i na wszech Kriwiczach... itd.
Sofijska 1-sza letopis, ¯ >w. Sophia ]Sof.\ l
Letopisiec Ru>skya zemli
Powie>ci “wremiennych let” ]ubieg=ych lat\, odk'd posz=a Ru>ska ziemia,
i kto w niej pierwej pocz'= kniaziowa:, o odk'd Ru>ska ziemia “sta=a jest”
]pocz"=a si" zwa:, dos=. pow(sta=a by=a\.
Tu zaczniemy powie>: t". Po Potopie trzech syn[w Noego rozdzieli=o
}mi"dzy| siebie ziemi" – “Sim” ]Sem, EI\, Cham, i Jafet.
• Semowi “jasia” ]dosta= si", dos=. j'= si"\ Wsch[d& Persida, Watr ]Baktria\,
a/ do Indikii wzd=u/ ]na wsch[d\, a w szeroko>ci ]na po=udnie\ – do Nirokurii
]wysp Kuria Muria\, jakby – rzecz'c – ze Wschodu a/ do Po=udnia, i Syria,
i “Midia” ]Media, EI\, i “Efrat” ]Eufrat ¯ Euphrates\ rzeka, “Wawilon” ]Ba-
bilon, BW\, Koroduna ]Kurdy\, Asyrianie, Mesopotamia, Arania ]Arabia\
“starejszaja” ]Saudi\, Elimais ]Oman\, India, “Arawia silnaja” ]Arabia, BW,
silna – bliska, dzi> Bliski Wsch[d\, Kolii ]Celesyria ¯ gr. Kojle Syria\, Komagini
]Hama n(rz. Asi, w Syrii\, Phenicja wszystka.
• Chamowi za> ca=a po=udniowa cz">:& Egipt, Ethiopia przylegaj'ca do
Ind[w, i druga Ethiopia – z niej wyp=ywa rzeka Ethiopska “Czermna” ]Ruda\,
p=yn'ca na Wsch[d, “Thiwa” ]Thebes\, Liwia ]Libia\ – przylegaj'ca a/ do
Kirinii ]Cyrenejki\, Marmaria, Suriti ]Syrt-a(e ˘ Syrtyka\, Libia druga, Numidia,
Masuria, “Mawritania” ]Maurytania, BW\ – naprzeciwko “Gadire” ]Algieri"\
ze wschodu maj'c', “Kilikiu” ]Cylicj", gr. Kilikja, w Azji Mniejszej\, Pamphilia,
Pisidia, M≥sia, “Lokaonia”, Phrygia, Kamalia, Likia, Karia, Lydia, Amasia
druga ]a % Mosia ˘ Amasia, OA\, Troada, Eolida, Bithunia ]Bithynia, UY\,
stara Phrygia, i wyspy& Sardani, “Krit” ]Kreta, EI\, “Kipr” ]starofranc. Cipre,
Cypre, Cypres ¯ gr. Kypr; dzi> Cyprus, EIY\, i rzek" Hion – zwan' Nilem.
• Aphetowi za> dosta=y si" p[=nocne strony i zachodnie& “Midia” ]Media\,
“Alwania” ]Albania, BW\, Armenia “ma=aa i wielikaa” ]m=oda i stara\,
Kappadokia, “Phewragoni” ]Paphlagonia\, “Kolechys” ]Kolchida\, “Wospirii”
]Bosphorus\, Meoti, Dewerii, Sarmati, Tawriani, Skithia, Thracy, Makedonia,
Dalmatia, Malosi ]Molossy\, Thesalia, Lokria, Pelenia j'/e i Peloponis zw',
Arkadia, Ipironia ]Epirus\, Ilurik ]Ilaria\, S=owenie, Luchitia, Andriakia i An-
drianskaa “puczina” ]wy/yna\, mia= te/ wyspy& Bretania, Sikili", Ebi", Rhodos,
Chios, Lesbos, Kophirin, Zakuntha ¯ Zakynthos, Kephalinia } ¯ gr. kephalikos
¯ kephale ]g=owa\|, Ioakin" ]Ithak"\, Kerkir", i cz">: Asijskiej strony ]Niskiego
kraju\, zwan' Oni' ]Joni'\, rzek" Tigr – p=yn'c' mi"dzy Medi' a Babilonem;
do Pontyjskiego morza }p=yn'ce|, w po=udniowe strony& Dunaj, Dniestr, i “Wo-
kakasijskya gory” ]w Kaukaskie g[ry\, zwane W"gierskimi, a st'd do Dniepru ]i
inne rzeki\ }do Dniepru nie p=yn'ce|& Desna, Prype:, Dwina, Wo=chow, Wo=ga
– kt[ra “idiet” ]p=ynie, dos=. idzie\ na wsch[d, do cz">ci Sema. W Aphetowej
cz">ci “siedz'” ]osiedlili si"\ Ru>, Czud, i wszyscy “jazyci” ]poganie\& Meria,
Muroma, Wies, Mordwa, Zawo=/a<ska Czud, Perm, Peczera ]Peczora OE\,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Em ]Jem, Jam\, Ugra, Litwa, “Zimgo=a” ]?emigo=a, Semigale\, Kors, Setgo=a,
Lub ]Liwoni\; Lachy, i Prusy, i Czud “prisiedat” ]przysiaduj'... przylegaj'\ do
morza Wara/skiego; wzd=u/ tego morza “siedz'” Waregowie, do Wschod-
niej granicy Sema, a od tego morza – do ziemi Angielskiej i do “Wo=/sky”
]W=oskiej\. Aphetowe pokolenie to& Waregowie, Szwedzi, Nurmanie, Goci,
Ru>, Anglicy, Haliczanie, Lachowie, Wo=osi ]W=osi\, Rzymianie, Niemcy,
“Korlazi” ]Karolingi, OA, GZ\, Wenedyki, Phrazy ]=acinnicy, dos=. m[wcy,
oratorzy ¯ gr. phrazein\, i inni. ci “/e” ]wi"c, za>\ “prisiedat” ]zamieszkuj'\
od Zachodu do P[=nocy, i s'siaduj' z plemieniem Chama.
por[wnaj tekst z W=adimirskim letopiscem ]w dalszej cz">ci\.
w dalszej cz">ci historia rozpadu j"zyk[w po zburzeniu wie/y Babel, budowanej
przez lat 40 }wiele|, zniszczonej }roze{lonym| Bogiem – bez powodu, /e }tylko| jeden
r[d i jeden j"zyk. Rozdzieli= B[g j"zyki na “70 i 2” ]72\ }zn[w – wiele| i rozproszy=
po ziemi; ruiny wie/y Babel wysoko>ci s'/ni 5433.
Z tych 72-u j"zyk[w wyodr"bni= si" j"zyk S=owe<ski ]S=awia<ski, OA, nie S=owe<-
c[w\, od plemienia Apheta, zwany “Norci” ]P[=nocy ¯ North\, kt[rzy s' “S=owienie”.
dalej historia j"zyk[w s=awia<skich&
Dunaj, Morawa, Czesi, S=owacy, Chorwaci Bieli ]Niscy\, i Serbowie,
Chorutanie, Wis=a – Lachy, Dniepr – Polanie, Lutyczanie, Mazowszanie,
Pomorzanie, Drewlanie – po lasach, Dregowicze – mi"dzy Prypeci' a Dwin',
Po=czanie ¯ rz. Po=ota, wpadaj'ca do Dwiny; S=owianie znad Dunaju osied-
laj'cy si" wok[= jez. Ilmer, zbudowali Nowogr[d, starosta Gostomys= }czyt.
Wymys=, w czasach staro/ytnych|, a inni, osiedleni wzd=u/ Desny, Sejmu, i
Su=y – zwani Siewierem, I tak rozpad= si" S=awia<ski j"zyk, tym i “gramota”
]pismo, zasady pisowni, gramatyka\ zwana S=awia<sk'.
ta cz">:, ko<cowa, pisana w Nowogrodzie – pisiec, po rozpadzie j"zyk[w, wiedzie
my>l' do Nowogrodu “Wielkiego” ]Starego\. tu jest po='czenie z Kijowskim&
Polanie wi"c /yli }nad Dnieprem| na g[rach, na drodze od Wareg[w do
Grek[w, od Grek[w po Dnieprze, “wwierch” ]do {r[de=\ Dniepru – do +owaci,
po +owaci – w jez. Ilmer, w jezioro wielkie, z niego wyp=ywa Wo=chow i wpada
w wielkie jezioro – Newo, a z tego jeziora uj>cie wpada do morza Wara/-
skiego; morzem tym – do Rzymu, a z Rzymu – do Carogrodu, a z Carogrodu
– do morza Pontyjskiego ]Czarnego\, do niego wpada Dniepr.
legenda o przybyciu aposto=a Paw=a do Nowogrodu; przyby= w uj>cie Dniepru,
zatrzyma= si" obok Kijowa, pob=ogos=awi=, przewiduj'c /e stanie tu gr[d wielki
}Kij[w|, st'd do Nowogrodu, a tam bij' si" r[zgami w =a{niach, z Nowogrodu
uda= si" do Warag[w, a od Warag[w – do Rzymu, z Rzymu do “Sinopii”
] ¯ gr. Synope, grecka kolonia na p=d. brzegu Pontu, w Azji Mniejszej\.
legenda o Polanach z g[r kijowskich; trzech braci& Kij, Szczok ]Szczek,
OE\., Choriw, i siostra ich – Lybed, zbudowali gr[dek, kt[ry nazwali w
imi" starszego brata – Kijew, las i b[r wielki, polowania, m"/owie m'drzy i
zmy>lni ]pomys=owi\, Polanie, “i do tego dnia”, poganie kap=anuj'cy jezio-
rom, “ko=odaziem” ]k=odom, idolom, ba=wanom z drewna\, i “roszczeniem”
]roszczeniom... gajom, zaro>lom, ¯ rost, ST ˘ SzCz ˘ zarost, porost, wzrost\,
gdyby Kij by= przewo{nikiem – nie wyprawia=by si" do Carogrodu; tu sko<czyli
/ywot sw[j bracia Kyja – Szczok, i Choriw, i siostra ich Lybed.
S=owianie – w Nowogrodzie, na Po=ocie – Po=czanie, od nich Krywicze,
u {r[de= Wo=gi, Dwiny i Dniepru, gdzie gr[d Smole<sk, tak/e Siewier od
nich }od Po=czan|. A na Bie=o-ozierzu – Wies, na jez. Rostowskim – Meria,
i na jez. Kleszczin }dzi> Pleszczajewo| – Meria “/e” ]te/\, a wzd=u/ Oki kt[ra
wpada do Wo=gi – siedliska Muromy swojskiego j"zyka, Meszczera – swo-
jego, Mordwa – swego. Ci w Rusi w=adaj' S=awia<skim j"zykiem& Polanie,
Drewlanie, Nowogrodzianie, Po=czanie, Dregowiczanie, Siewier, Bu/anie –
albowiem “siedz'” wzd=u/ Bugu, ostatnimi za> – Wo=ynianie. A oto s' inne
“j"zyki” daj'ce da< Rusi& Czud, Meria, Wes, Muroma, Czeremisy, Mordwa,
Perm, Peczera, Em ]Jem, Jam\, Litwa, Zimgo=a ]?emigo=a, Semigale\, Kors,
Morawa, Libi ]Liwoni\ – ci maj' sw[j j"zyk, z pokolenia Apheta, bo /yj' w
“stranach pu=noszcznych”.
znaczy, tekst pisany by= na po=udniu – w Kijowie lub Carogrodzie ]Konst.\.
legenda o S=awianach znad Dunaju. Przybyli od Skuf }Skith, Scyt[w|,
“reksze” ]zwanych\ Kozarami, “rekomi” ]rzekomi... o przydomku\ Bo=gar[w
]Bo=gar ^ Wo=gar, znad Wo=gi, BW\, W"grzy Biali ]Niscy\, Iraklei car
]Herakles\, Chozdroi – car Perski, Obry gwa=c'cy Duleb[w, zaprz"gaj'cy 3
lub 4, lub 5 /on Duleb[w do teleg ]pojazd[w dwuko=owych\, B[g zniszczy=
Obr[w – ni jeden nie pozosta=; jest “priczta” ]porzekad=o\ w Rusi “do tego
dnia”& pogin"li jak Obry – nie ma plemienia i potomnych. Po nich przechodzili
Peczenegi, nast"pnie – W"grzy Czarni ]Wysocy\ obok Kijowa, “posle/e pri
Olzie” ]za nimi, przy Oldze, za jej czas[w ¯ Olga †969 A.D., GZ\.
legenda o Wiatyczach i Radymiczach – od Lach[w; Polanie maj' swoje
obyczaje – uprzejmo>:, pos=uch, i wstyd przy rodzicach, a Drewlanie /yj' w
zwierz"cy spos[b, jak byd=o – zabijaj' “drug druga”, jadaj' wsze nieczysto>ci,
>lubu nie zawieraj', upatruj' dziewice u wody na swe /ony. A Radymicze,
Wiatycze, i Siewierzanie, jeden obyczaj maj' – /yj' w lasach, jak wszelki
zwierz... posiadaj' po dwie, trzy /ony, a gdy kto umrze – pal' na stosach
trupa, wk=adaj' prochy do urny i stawiaj' przy drodze na s=upach; tak robi'
 ...ROSYJSKIMI
Wiatycze “do tego dnia”. Zwyczaj ten maj' i Krywicze, i inni poganie, nie
znaj'cy prawa Bo/ego, lecz tworz'cy sami dla siebie prawo.
o zwyczajach innych narod[w. u Syryjczyk[w – “nie ludodiejati” ]kani-
balizm zabroniony\, “ni krasti” ]kra>: – s=owo polskie\, nie przeklina:,
nie zabija:, “ni z=odiejati wiesma” ]omal/e nie z=oczyni:\; u “Uktirian”
]Baktrian, UWB\ zwanych Brachmanami ]psiarzami, hyclami\ i Ostrow-
skimi }lud{mi Wschodu ¯ Ost ^ Wsch[d| – mi"s nie jada: i wina nie pi:, nie
uwodzi: kobiet, z powodu wielkiego strachu; w Indii – spro>no>ci, kanibalizm,
zab[jstwa obcych, jedzonych jak psy; w Chaldei i Babilonie – pojmuj' }w
ma=/e<stwo| matki i dzieci swych braci }bratanice i siostrzenice| “bu=d tworiti”
]uwodz'\ i zabijaj', wszelkie bezwstydne dzie=a tworz'; u Gilian }tej nazwy
trudno odgadn':, s'dz", /e dot'd nikt nie potrafi= ustali:, ci"/ki orzech do
zgryzienia, gdzie to plemi", gdzie ten l'd, jest| – kobiety wykonuj' m"skie po-
winno>ci, a m"/czy{ni – kobiece; w Bretanii – prostytucja; Amazonki }z czas[w
staro/ytnych| m"/a nie maj', niemowlak[w p=ci m"skiej pozbywaj' si",
zabijaj'c; Po=owcy jedz' chomiki i sus=y, pojmuj' }za /ony| macochy i
szwagierki... My za>, chrze>cijanie “eliko zieml” ]ile ziem jest\, wierzymy w
jedn' Tr[jc", w jeden chrzest, jedn' wiar" i jedno prawo, “eliko” ]szybko, jak
to mo/liwe\ w Chrystusa chrzcimy si", i z Jezusem umieramy.
Po tych/e latach i po >mierci braci tych }Kija, Szczeka, i Choriwa|, Kozary
znale{li Drewlan osiad=ych na g[rach i lasach, i za/'dali daniny. Po namy>le,
Drewlanie dali im “ot dyma – miecz”. Ci zanie>li do swych starost[w, oni
zapytali& ªsk'd$º Ci odpowiedzieli& ªz las[w na g[rach nad rzek' Dniepremº....
itd. odskocznia do staro/ytnych czas[w faraon[w egipskich, Egipcjanie po-
bici przez Moj/esza. Tak i ci – ko<czy – Kozary, “posle/e” ]nast"pnie\ sami
pocz"li w=ada:, tak i jest – bo w=adaj' Kozary Rusi' “i do dniesznago dnie”
]po dzi> dzie<\ – zwrot charakterystyczny z Powie>ci – Nestora.
S ophijskyi wremia nn ik , k t [r y z wie s i" lat opis aniem R u > s k y c h
kniazi[w, jak wybra= B [ g s t r o n " n a s z ' n a C z a s y O s t a t e c z n e , i
grody pocz"=y bywa: m i e j s c a m i , n a j p i e r w N o w o g r o d z k i p o w i a t
]okr"g\, a potem Kijo w s k i , i o p o w s t a n i u K i j o w a , “ k a k o ” ] w j a k i
spos[b \ przyj' = na z w" «Kij[w».
dok=adnie, jak w Nowogrodzkiej 1-szej&
Jak staro/ytny cesarz Rim ]Romanus\ – od jego imienia zwie si" gr[d Rim
]Rzym, Roma\, tak i Antioch – istnieje Antiochia, tak i Selewk ]Seleucus
Nicator, 358$–†280 B.C., macedo<ski genera=, kr[l Babilonii 312–†280 B.C.,
UW\ – istnieje Selewkia ]Seleucia, staro/. nazwa Babilonu, n(Tygrysem\,
tak i istnia= Aleksandro – Aleksandria. I tak, w wielu innych miejscach grody
przyj"=y nazw" od car[w i kniazi[w “tech” ]w=adaj'cych nimi, dos=. tych\.
pisiec ma na uwadze, zmierza do wyprowadzenia nazwy Kij[w ¯ Kij.
W “naszej stronie” ]w naszym kraju\ nazwany zosta= gr[d ‘“wielikij” ]stary\
Kiew od imienia Kija, jego za> staro/ytni “naricajut” ]okre>laj', dos=. zw'\
przewo{nikiem, inni za>, /e =owy urz'dza= ko=o grodu swego. Wielki to jest
zamys= Bo/y, /e ujawni= ]wyjawi=\ Czasy Ostateczne. Gdzie za> staro/ytni
poganie “kap=anowali” biesom na g[rach – tam/e dzi> cerkwie >wi"te stoj',
z=otowierchnie, kamienne. My na poprzednie wracamy.
O pocz'tku Ruskiej ziemi, i o kniaziach, “kako i otkudu bysza” ]w jaki spos[b
i sk'd wzi"li si"\.
Prosz" was, stado }owiec i baran[w| Chrystusa, z przyjemno>ci', nastawcie
uszy wasze “razumno” ]“rozumnie”\ – w jaki spos[b wzi"li si" staro/ytni
kniaziowie i “mu/i ich” ]m"/owie ich – dzielni, UÅ, U´\, jak “otbraniachu”
]bronili, ¯ bra< ^ b[j\ Ruskie ziemie, a inne strony “przyjmowali pod siebie”
]podbijali\. Kniaziowie ci nie zabierali mienia, ni tworzyli wiary, ni “proda/”
]haracz, podatek\ nak=adali na ludzi, “no” ]lecz, ale\ by=a ju/ “prawaa wira”
]prawos=awna wiara\... itd.
«nastawcie uszy wasze» w Nowogr. 1-szej, Twerskiej, Nikanorowskiej.
Roku 6360, indyktu 15, }gdy| pocz'= Michai=o cesarzowa: – nazwa=a si"
Ru>ska ziemia; “tem otsele” ]st'd\ zaczniemy i dat ]liczbowego opisu\ do=o-
/ymy. Tak, od Adama do Potopu – lat 2242, od Potopu do Abrahama – lat
1000 i 82... od narodzenia Chrystusa do Kostantina cara – lat 318, a od
Kostantina cara do tego Michai=a cara – lat 542 }razem 860, od narodzenia
Chrystusa do Konstantina|. My na poprzednie wracamy, i opowiemy, co
dzia=o si" w lata te.
Roku 6362. Pocz'tek ziemi Ru>skiej.
Roku 6366. Michai= car wyruszy= brzegiem i morzem, na Bu=gar[w....
Roku 6367. Pobierali da< Waragi zza morza, na Czudi, S=awianach, Merii,
i na wszech Kriwiczach, od “mu/a” ]m"/a\ “po bieli wiewirce”....
Roku 6374. By= u Grek[w car o imieniu Michai=, i }regent| matka jego – Irina,
kt[ra zapowiedzia=a “pok=onienie” >w. ikonom, w 1-szym tygodniu postu.
Wst"p zaczerpni"ty z Latopisu – Silwestra, 1110–1116.
Jest tu charakterystyczne «i do tego dnia» ]po dzi> dzie<\, jest tak/e charakterystycz-
ny b='d& Michai= 842–855–†867 – synem Iriny ]gdy w rzecz. synem Theodory\.
Twerska letopis ]Twr.\ l
Letopisnyj sbornik imienujemyj Twerskou letopisiu
C h r o n o g r a f , z w a n y l a t o p i s e m R u skym .
Od Adama do Potopu lat 2242... itd. “Wkupie” ]razem\ od Adama do Potopu
rod[w 10. ... Wszystkich rod[w od Adama do Chrystusa – 62, a lat “po=szesty
tisaczi” ]5500\.
O prorokach. Job “predwari” ]przygotowa= ¯ warit ¯ gotowa:\ narodzenie
Chrystusa na 1925 lat, Moj/esz – na 1070, Samuel – na 1035, Solomon
– na 1002, Elijas – na 816 lat, Jeremiah – na 620 lat, Ezekiel – na 477 lat,
“Aggei /e i Zacharia” ]za> Anio=$ Zacharias, nieme S ¯ hebr. zeharya\ – na
70 lat, Daniel – na 360 lat.
Roku 5504, m-ca marta 25, “b=agowiesti” ]ewangel, t=um. z gr. eu % angelos,
zwiastowa=\ “archaggel Gawri=” ]archanio= Gabriel, BW, EI\ rado>: >wi"tej
Bogurodzicy, o zbawieniu ca=ego >wiata, w “niedielu” ]w niedziel" – termin
polski\, o godz. 2-giej dnia ]o godz. 8-mej rano\...
Urodzi= si" Pan nasz, Jezus Chrystus roku 5505, m-ca dekambra 25, w pi'tek,
o godz. 7-mej dnia ]godz. 13-ta dzisiejszego systemu, pocz. dnia o godz.
6-tej rano; dzie< w godz. 6–18, noc w godz. 18–24–6 rano nast"pnej doby\,
42-go roku Augusta cesarza, i chrzci= si" roku 5532, m-ca henuaria ]stycz-
nia\ 6, o godz. 7-mej nocy, 15-go roku Tiberiusa cesarza, kr"gu s=o<ca 16,
a ksi"/yca 3.
o /yciu i cudach Jezusa Chrystusa, czyli cz">: Biblii wci'gni"ta do latopisu,
z “usprawnieniami”, bo dowiadujemy si" st'd dok=adnych dat, np. /e +azarza
wskrzesi= w sobot", 24 marca, a w “niedziel"” wjecha= do Jerozolimy, uj"ty w
czwartek, 22 marca, o godz. 5-tej nocy, “raspiasza” ]rozpi"li\ go }na krzy/u|
w roku 5535, m-ca marta 30, o godz. 6-tej dnia, a zmartwychwsta= m-ca
aprilia 1, o godz. 7-mej nocy “switajuszczi dni niedielnomu”, wniebowst'pi=
m-ca maa 20, w czwartek, o godz. 2-giej dnia, przys=a= Íwi"tego ducha
50-go dnia, w niedziel", o godz. 3-ciej dnia... itd.
Julian cesarz, Antonius, Oktawiusz, Ptolomeusz, Kleopatra, Antipater “Irodo-
wicz” ]syn Heroda, nieme H, EI\, August, Neron – hist. staro/. Rzymu;
Solu< ]gr. Thessaloniki\, Nikomedia, aposto=owie Petr i Pawe=; o soborach&
Pierwszy – w Nikai, patriarch' Carogrodu by= Aleksandro, ojc[w 318, na
“Aria” z=o czcz'cego }pot"pienie Arianizmu|. Drugi, po 60-ciu latach – w Ko-
stantingrodzie, przy carze Theodosiuszu, >wi"tych ojc[w 150, na Makedonia
duchoborc" ]zwalczaj'cego ducha\. Trzeci, po 50-ciu latach – w Efezie,
patriarch' Kiri= Aleksandryjski, >w. ojc[w 200, na Nestora z=o czcz'cego,
by=ego patriarch" Carogrodu, “cze=owiekos=u/ebnika” ]s'dz'cego, /e Jezus
by= cz=owiekiem\. Czwarty sob[r, po 10-ciu latach – w Chalkedonie, przy
Markianie carze, patriarch' Konstantingradu – Antoni, >w. ojc[w 630, na Dio-
skora, i Eitichia i Sewgira. Pi'ty, po 100 latach – w Carogrodzie po raz drugi,
przy Justynianie, patriarch' Konstantingrodu – “Ewtichie” ]gr. Eutachia\, >w.
ojc[w 165, na “suemyslenago” ]przes'dnego\ Origena ]Origen Adamantius,
ur. w Aleksandrii, ¿185$–†254$ A.D.\. Sz[sty, po 130 latach – w Carogrodzie
po raz trzeci, przy carze Kostantynie Brodatym, patrarch' K. – Georgij, >w.
ojc[w 170, “na Sergia, i Pira ]Pera EI\ i Makaria”. Si[dmy, po 122 latach,
11 oktabra – w Nikai po raz drugi, przy carze Konstantynie, synie Leonie, i
matce jego – Irinie, patriarch' – Tarasij, >w. ojc[w 367, na zwalczaj'cych
k=anianie si" >w. ikonom ]ikonoborcom ¯ ikona % borba tj. walka\.
Od si[dmego soboru do prze=o/enia >wi"conych ksi'g, z Greki na “S=owe<-
ski” j"zyk ]S=owe<c[w S od Karpat\, przez >w, Kiri=a philosopha – lat 77.
“Kupno” ]razem\ wi"c od Adama do Chrystusa 5505 lat.
A od Chrystusa do Michai=a bogobojnego cara – lat 856.
A od Michai=a do chrztu Bu=garskiej ziemi – lat 17.
A od chrztu Bu=garskiego do przek=adu ksi'g na S=owe<ski j"zyk – lat 22.
A od przek=adu ksi'g do chrztu Ruskiej ziemi – lat 78.
“Kupno” ]razem\ wi"c, od Adama do chrztu Ruskiego – lat 6496
chrzest Rosji w 988 r., styl 5508 % 988 ^ 6496.
A do Michai=a od Adama – lat 6360 }styl 5505 % 855|.
A od pierwszego lata Michai=a cesarzowania do Olega – kniazia Ruskiego
kt[ry pierwej pocz'= kniaziowa: w Kijowie – lat 22.
i tu r[/nica z pozosta=ymi latopisami, gdzie r[/nica ta wynosi 29 lat&
855 % 29 ^ 883, w spos[b, w kt[ry w[wczas liczono lata.
22 lata wynik=y ze stylu 5500&
6360 ^ 5500 % 860; 860 % 22 ^ 882 ]Oleg w=ada= 883–†913\.
Od Olega do Igora – lat 31. Od Igora do Swiatos=awa, syna jego – lat 33...
...A Wo=odimer kniaziowa= lat 37. A Jaros=aw kniaziowa=, syn jego, 40 lat.
“Kupno” wi"c od pierwszego kniazia Olega, kt[ry zasiad= w Kijowie, do Chrztu
Ruskiej ziemi – 4-ch kniazi[w; a kniaziowania ich 102 lata.
liczy= pisiec, i pope=ni= zn[w b='d 5-ciu lat& “882” % 102 ^ 984 ]chrzest 988\.
wynik u/ycia r[/nych styli do oblicze<& 5500, 5504, 5505, 5508, i kompilacji.
A Rurik kniaziowa= w Nowogrodzie 17 lat do kniaziowania Olega, a wszyst-
kiego kniaziowania do chrzczenia 127 lat...
dalej wykaz imion i lat w=adania Nowogrodem, z b="dami.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
“Sice s=awiatsja” ]oto, dos=. tak, chwaleni\ Ru>cy kniaziowie&
Pierwszy knia{ na Ruskiej ziemi – Rurik, “prisze=” ]przyszed=\ z Niemiec.
Rurik za> “rodi” ]sp=odzi=, dos=. urodzi=\ Igora. Igor “rodi” Swiatos=awa.
Swiatos=aw “rodi Wo=odimera Wielikogo” ]Starego\....
ci'g genealogiczny&
Rurik ˘ Igor ˘ Swiatos=aw ˘ Wo=odimer Wlk. ˘ Jaros=aw ˘ Wsewo=od ˘
Wo=odimer Manamach ˘ Jurij Do=gorukij ˘ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo
˘ Jurij i Jaros=aw; Jaros=aw ˘ Aleksander Chrabry ˘ Dani=o Moskiewski ˘
Iwan Kalita ˘ Semeon ˘ Iwan ˘ Dimitrij Do<ski ˘ Wasil ˘ Wasil o>lepiony ˘
Iwan ˘ Iwan ]ten Iwan “rodi” Dimitria – wnuka Iwana, i kniaziowa= Wasilej
Iwanowicz, i “rodi” Wasilia, Iwana, i Jurija\.
fragment powy/szego ci'gu genealogicznego&
...Semeon }Gordyj, 1340–1353| “rodi” Iwana }Krasnego, 1353–1359|.
Iwan “rodi” Dimitria, kt[ry bi= si" nad Donem, z Mamajem }1378|.
Semeon by= bratem Iwana, nie ojcem; obaj Semeon, Iwan ¯ Iwan Kaleta.
“Ino ]ino ^ tylko\ rodos=owie tech /e ]tych/e\ kniazej”
Syn Rurika – Igor. ]Rurik ˘ Igor\. Igora syn – Swiatos=aw ]Igor ˘ Swiat.\.
Swiatos=aw ˘ Jaropo=k, Oleg, W=adimer “Wielikij” ]Stary\.
Wo=odimer ˘ Wyszes=aw, Stanis=aw, Jaros=aw, Sudis=aw, Swiatos=aw,
Izas=aw, Mstis=aw, Wsewo=od, Swiatopo=k, Boris, Gleb.
Jaros=aw ˘ Wo=odimer, Izas=aw, Swiatos=aw, Waczes=aw, Wsewo=od.
Wsewo=od ˘ Wo=odimer Manamach ]OA\, Rostis=aw.
Wo=odimer Manamach ˘ Jaros=aw, Jaropo=k, Waczes=aw, Wsewo=od,
Juryj, Andrej.
Jurij Do=gorukij ˘ Jaros=aw, Rostis=aw, Andrej Bogolubskyj, Michai=o,
Wsewo=od, Boris i Gleb, Mstis=aw, Wasilko.
Wsewo=od Bolszoe Gniezdo ˘ Kostantin Rostowskij, Jaros=aw Juriewskij,
Wo=odomer, Gawri=o, Wasilej.
Jaros=aw ˘ Aleksandr Newskij, Jaros=aw Twerskij, Andrej, Konstantin,
Athanasij, Dani=o, Michai=o, Wasilej.
Aleksander Newski ˘ Dmitrij Perejas=awlskyj, Andrej Horodeckyj,
Wasilej Kostromskij, Dani=o Pskowskoj, “i/e i prwyj Moskowskyj”
]pierwszy, ¯ pierwyj\
Dani=o ˘ Jurij “wielikyj”, Iwan, Boris, Semen, Aleksander, Athanasij.
Iwan Kalita ˘ Semen, Dani=o, Andrej, Semen ]kt[ry urodzi= si" w czasie
wojny “Kawadyjewa” – Kawadyja\, i po dw[ch latach – Dani=o,
i po 10-ciu latach – Ioan, i po 12 }latach| – Andrej.
Semen ˘ Wasilej, Konstantin ]od Nastasij\,
Dani=o, Michai=o, Ioan, Semen ]od Marii\.
Iwan ˘ Dmitrij, Ioan; Iwan Kalita ˘ Andrej ˘ Wo=odimer.
Dmitrej ˘ Wasilej, Jurij, Iwan, Semen, Andrej, Petr, Konstantin.
Wasil ˘ Jurij. Iwan, Dani=o, Semen, Wasilej.
Wasil Wasilewicz ˘ Iwan, Wasilej, Jurij, Dmitrej, Semen, Andrej.
Iwan ˘ Dmitrej. Wasil ˘ Iwan, Jurij.
O kniaziowaniu Kijowskim i o kniaziach ich.
Prwyj Igor, jego/ zabili Drewlanie, po nim – syn jego, Swiatos=aw; po Swia-
tos=awie – syn jego, Jaropo=k, potem W=adimir – zabi= Jaropo=ka.
Po chrzcie za> }988 A.D.|, po W=odzimierzu – Swiatopo=k, syn W=odzimierza;
po nim – Jaros=aw, wygna= jego }Swiatopo=ka|. Po >mierci za> Jaros=awa
W=adimirowicza zosta=o 3-ch syn[w jego& Izas=aw, Swiatos=aw, Wsewo=od,
i rozdzielili ziemie& wzi'= starszy Izas=aw Kij[w, Nowogr[d, i inne grody
Kijowskiego “predie=a” ]przedzia=u... granic\; a Swiatos=aw – Czernih[w i
ca=y kraj p[=nocny }a/| do Muromu; a Wsewo=od – Perejas=awl, Rostow,
Suzdal, Bie=o-oziero, i Powo=/e.
Izas=awa zabili Po=owcy w bitwie, Swiatos=aw – zmar=, i zasiad= Wsewo=od
w Kijowie. Po jego >mierci zasiad= Swiatopo=k Izas=awicz. Po >mierci tego/
zasiad= Wo=odimer Manamach, syn Wsewo=oda; po nim – syn jego, Mstis=aw,
a po >mierci Mstis=awa – brat jego – Jaropo=k, a po >mierci Mstis=awa Wo-
=odimierowicza Manamacha – zasiad= Wsewo=od, syn Olega }1139–†1146|,
a potem Waczes=aw z Izas=awem. Po >mierci Izas=awa }†1154| – Jurij Wo-
=odimierowicz, Manamacha syn, Do=gorukij }†1157|, i przegnali go, i zasiad=
potem Rostis=aw Mstis=awicz }†1167|.
O kniaziach Nowogorodskich,
“koj” ]jak\ kniaziowali po “Wielikom” ]Starym\ Wo=odzimierzu.
Po chrzcie }988 A.D.| pierwszy kn. w Nowegorodzie – Wyszes=aw Wo-
=odimirowicz, po nim za> Jaros=aw Wo=odimirowicz. Jaros=aw bi= si" ze
Swiatopo=kiem po >mierci ojca swego, i podo=a= jemu, i zasiad= w Kijowie;
osadzi= w Nowogrodzie Konstantina Dobrynicza. I urodzi= si" u Jaros=awa
syn Elijas, osadzi= jego w Nowogrodzie i zmar=; i rozgniewa= si" Jaros=aw
na Konstantina, i uwi"zi= jego w Rostowie, a syna swego – Wo=odimera,
osadzi= w Nowogrodzie, i “napisa= gramotu” ]zbi[r praw\ Nowogrodzianom,
rzecz'c& “po sej gramotie choditie” ]trzymajcie si" prawa tego, kierujcie si"
nim, dos=. za tym prawem id{cie\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
K s i " g a , z w a n a c h r o n o g r a f e m , k t [ r a z w i e s i " p o r o syj sku l e to -
p i s c e m , w n i e j / e “ p o w i e > c i ” ] o p o w i a d a n i a \ s t a r o/ytnych lat o
p o c z ' t k a c h “ R u s k y a z e m l i ” ] R o s y j s k i c h z i e m \ , o dk'd pocz"=a
s i " , i k t o w n i e j p i e r w e j p o c z ' = k n i a z i o w a : , i “kako” ]w jaki
s p o s [ b \ “ p r o z w a s i a ” ] n a d a n o i m i " \ “ R u s k a a z i e mlia”. Oto wi"c
zaczniemy powie>: t".
Po Potopie, trzech syn[w Noego rozdzielili }mi"dzy| siebie ziemie& Sem,
Cham, i Aphet. i “j'= si"” ]dosta= si"\ Wsch[d Semowi& Persida, Watr... itd.
wszystkie legandy zawarte w +awrent. i Ipatiewskiej ltpsi ]patrz pocz'tek\.
...Prosz" was, stado }owiec i baran[w| Chrystusa, z przyjemno>ci' nastawcie
uszy wasze “razumno” – “kako bysza” ]sk'd wzi"li si"\ staro/ytni kniaziowie
i m"/owie ich, i jak “oboroniachu Russkia ziemli, i innya strany prijmachu
pod sja” ]podbijali, przejmowali, dos=. przyjmowali pod siebie – pod swoje
w=adanie\ – za Nowogrodzk' 1-sz', lub Sophijsk' 1-sz'.
... od pocz'tku Russkiej ziemi do kniaziowania wlk. kniazia Iwana Wasilewi-
cza, Moskiewskiego i W=odzimierskiego, i Suzdalskiego, i Nowogrodzkiego...
]i innych gr[d[w i ziem\... zasiadaj'cego po ojcu swym – wlk. kn. Wasileju
Iwanowiczu, “suszczu emu treju let ot roda”, matki jego – Eleny, “diewiatyj-
/e-na-diesjat” ]19-ty\ }stopie<| od Rurika – pierwszego kniazia Russkiego.
“Sice” ]w tym miejscu\ zaczyna si" “hronograph”
]chronograph\ Ruskych kniazi[w.
Roku 6300 i 60 ]6360\, indyktu 15 dnia, pocz'= Michai= – syn Theophila,
cesarzowa: w Carigradzie, po ojcu swoim – Theophilu, i pocz"=a zwa: si"
Russkya ziemia. ...itd.
Roku 6362. Pocz'tek ziemi Russtej.
Roku 6366. Michai= car Grekom wyruszy= z wojami swymi brzegiem i mo-
rzem, na Bu=gar[w; Bu=garzy za>, widz'c, /e nie mog'c “stati protiwu emu”
]powstrzyma:\ – prosili o ochrzczenie i “pokorisza” ]z=o/yli ho=d\ Grekom.
...itd. ...w 7-my rok cesarzowania swego.
Roku 6367. Pobierali da< Waregowie zza morza, na Czudi, S=owianach,
Merii, i na wszech Kriwiczach, od m"/a po “bia=ej wiewi[rce”. W tym czasie
Kozary ]Chazarzy\ pobierali da< na Polanach, Siewierzanach, i na Wiatyczach,
“po biele wiekszi ot dyma” ]po bia=ej wiew[rce od chaty, dos=. od dymu; w
systemie podatkowym chata zwana by=a dymem\... itd.
w Sophijskiej 1-szej i Pskowskiej 1-szej.
Roku 6496. O zdobyciu Korsunia i o chrzcie wielkiego kniazia W=adimera
Swiatos=awicza – wnuka Igora. Po up=ywie roku wyruszy= wi"c Wo=odimer
z wojami swymi, na Korsu< – gr[d Grecki, i zamkn"li si" Korsunianie w
grodzie... itd.
w zapisie wydarzenia pod tym rokiem, wi"cej jest o postaciach bior'cych w sobo-
rach, rozumiem, /e s' to znaczniejsze postacie ruchu religijnego. Postanowi=em
dane te zamie>ci: w tym miejscu, przenie>:, bo s' relatywnie d=ugie i zmniejszaj'
tempo przegl'du kronik; w Twerskiej s' te/ bardziej szczeg[=owe, znajduj'ce si"
na pocz'tku. Nie do='czy=em tam, do Wst"pu, z wi"cej ni/ jednego powodu, bo
ani z przodu, ani z ty=u – czytelnik sam zobaczy.
Oto wypis ze strony 107 Twerskiej letopisi, dotycz'cy os[b bior'cych udzia= w
pierwszych 7-miu soborach&
Na 1-szym soborze, w Nikai, na Aria; z Rzymu – Silwester wys=a= episkop[w
i prezbiter[w, z Aleksandrii – Athanasij, z Carogrodu – Mitrophan wys=a=
episkop[w od siebie, i tak poprawili wiar".
Na drugim soborze; z Rzymu – Damas}cenus|, a Aleksandrii – Timothej, z
Antiochii – Meletej ]Miletus, EI\, Kiri= Ieruzalemskij, Grigorej “Bogos=owiec”
]Theologos\.
Na trzecim za> soborze – Kelestin Rzymskyi, Kiri= Aleksandryjski, “Uwenalij”
]Juvenilis\ Ierusalimskyj.
Na czwartym soborze – “Leontij” ]Leontos\ Rzymskyj Anatolij z Carogrodu,
“Uwenalij” Ierusaliemskyj.
Na pi'tym soborze – Rzymskij “Kwigilij” ]Vigilans\, “Ewtichij” ]Eustachios\ z
Carogrodu, Apolinarij Aleksandryjski, “Domni<” ]Dominus\ Antiochskyj.
Na sz[stym soborze; z Rzymu – Agathon, Georgij z Carogrodu, Theophan
Antiochskyi, z Aleksandrii – Petr mnich.
Na si[dmym soborze – Adrian z Rzymu, Tarasij z Carogrodu, Politian Alek-
sandryjski, Theodorit Antiochijskyj, “Ilja” ]Elijas\ Jerosolimskyj.
Petr “G=ugniwyj” ]Pyskaty\ odwi[d= Lach[w od patriarch[w.
si[dmy sob[r w 796 roku, Lachy przyj"li chrzest w 966 roku, tj. w 170 lat p[{niej,
czyli po 6-ciu pokoleniach.
Po 7-mym soborze Petr “G=ugniwyj” wyruszy= na Rzym, przechwyci: tron
papieski, “razwratit wieru” ]rozbi: wiar", wprowadzi: roz=am\, odrzuci= tron
Jerozolimski i Antiochski. Zam'ci= ca=' Itali', g=osz'c swe nauki r[/nie, i
tym/e nie utrzymywa= wiar" chrze>cija<sk' w jedno>ci; gdy jeden “papa”
mia= jedn' /on", inni posiadali do 7-miu /on, “ich/e blustisja uczenia” ]wbrew
naukom\ odpuszczaj' grzechy “na daru” ]za darowizny, na ^ za\ – z=o ponad
wszystko. Niech B[g zachowa ich od tego.
 ...ROSYJSKIMI
Nikanorowska ]Nik.\ l
Wremia nn ik, }kt [r y | z wie s i" ju/ Rus k y c h k ni a z i [ w ,
I tak, wybra= B[g stron" nasz' na Czasy Ostateczne, i grody pocz"=y bywa:
miejscami, najpierw Nowogrodzki powiat ]okr"g\, a potem Kijowski, i o po-
wstaniu Kijowa, “kako” ]w jaki spos[b\ przyj'= nazw" «Kij[w».
dok=adnie, jak w Nowogrodzkiej 1-szej, Sofijskiej 1-szej, i Twerskiej&
Jak staro/ytny cesarz Rim ]Romanus\ – od jego imienia zwie si" gr[d Rim
]Rzym, Roma\, tak i Antioch – istnieje Antiochia, tak i Selewk ]Seleucus
Nicator\ – istnieje Selewkia ]Seleucia, staro/. nazwa Babilonu, n(Tygrysem\,
tak i istnia= Aleksandro – Aleksandria. I tak, w wielu innych miejscach grody
przyj"=y nazw" od car[w i kniazi[w “tech” ]w=adaj'cych nimi, dos=. tych\.
pisiec ma na uwadze, zmierza do wyprowadzenia nazwy Kij[w ¯ Kij.
W “naszej stronie” ]w naszym kraju\ nazwany zosta= gr[d ‘“wielikij” ]stary\
Kiew od imienia Kija, jego za> staro/ytni “naricajut” ]okre>laj', dos=. zw'\
przewo{nikiem, inni za>, /e =owy urz'dza= ko=o grodu swego. Wielki to jest
zamys= Bo/y, /e ujawni= ]wyjawi=\ Czasy Ostateczne. Gdzie za> staro/ytni
poganie “kap=anowali” biesom na g[rach – tam/e dzi> cerkwie >wi"te stoj',
z=otowierchnie, kamienne. My na poprzednie wracamy.
O pocz'tku Ruskiej ziemi, i o kniaziach, “kako i otkudu bysza” ]w jaki spos[b
i sk'd wzi"li si"\.
Prosz" was, stado }owiec i barank[w| Chrystusa, z przyjemno>ci', nastawcie
uszy wasze “razumno” ]“rozumnie”\ – w jaki spos[b wzi"li si" staro/ytni
kniaziowie i “mu/i ich” ]m"/owie ich\, jak “otbraniachu” ]bronili, ¯ bra< ^ b[j\
Ruskie ziemie, a inne strony “przyjmowali pod siebie” ]podbijali\. Kniaziowie ci
nie zabierali mienia, ni tworzyli wiary, ni “proda/” ]haracz, podatek\ nak=adali
na ludzi, “no” ]lecz, ale\ by=a ju/ “prawaa wira” ]prawos=awna wiara\... itd.
Roku 6360, indyktu 8. }gdy| Pocz'= Michai= cesarzowa: – pocz"=a zwa: si"
Ruska ziemia. St'd zaczniemy, i “czis=a” ]dat, liczbowego opisu\ do=o/ymy.
Od Adama do Potopu – lat 2242... itd. Nik.
b='d, w 6360 wypada= 15-ty indykt, nie 8-my; w dalszej cz">ci, w=a>ciwy opis
latami b"dzie jednym z fundamentalnych zagadnie< w=a>ciwego wy=o/enia
dziej[w, bo r[/nice w zapisach dochodzi: b"d' do kilku lat.
W=adimirskij letopisiec ]W=ad.\ l 7 6296 122 Konstant. 367 Theodosius Efeski }na ikonoborc[w|
Powie>ci wremiennych let, od Noego i jego syn[w, “kako” ]jak\ rozdzielili
ziemie i odk'd pocz"=a si" Ruskaa ziemia.
poni/szy tekst bliski Sofijskiej 1-szej, ale nie identyczny – sporadycznie znaczne
r[/nice w pisowni, prowadz'ce czasem do nieporozumienia.
• Semowi “jasia” ]dosta= si", dos=. j'= si"\ Wsch[d& Persida, Watr ]Baktria\, a/
do Indikii w d=ugo>ci i w szeroko>ci – od Nikoruii }w Sof. 1-szej& do Nirokurii|,
jakby – rzecz'c – ze Wschodu a/ do Po=udnia, i Syria, i “Midia” ]Media, EI\,
po “Efrat” ]Eufrat ¯ Euphrates\ rzeka, “Wawilon” ]Babilon, BW\, Krduna
}kortuna| ]Kurdynia\, Aschrianie ]Asyrianie\, Mesepotamia, Arawia ]Arabia\
“stariszaja” ]Saudi\, Elmai= ]Oman, OE\, India, “Arawia silnaja” ]Arabia, BW,
silna – bliska, dzi> Bliski Wsch[d\, Kolia ]Celesyria ¯ gr. Kojle Syria\, Koimaiini
]Hama n(rz. Asi, w Syrii\, Phenikia wszystka.
• Chamowi za> ca=a po=udniowa cz">:& Egipet, Ethiopia nale/'ca i do ?yd[w,
druga Ethiopia – z niej wyp=ywa rzeka Ethiopska “Czermna” ]Ruda\, ciekn'ca na
Wsch[d, “Thifa” ]Thebes n(Nilem\, Liwia ]Libia, BW\ – przyleg=a do Kuriania
]Cyrenejki\, Marmaria, }dodane| Eupiriwu ]Epirus\, }opuszczone Suriti, Libia
druga|, druga Numidia, Masuria, “Mawritania” ]Maurytania, BW\ – naprze-
ciwko “Gadere” ]Algierii\ ze wschodu maj'c', “Kilikiu” ]Cylicj", gr. Kilikja, w
Azji Mniejszej\, Panphilia, Pisidia, Amasia }Sof. Mosia| ]M≥sia\, “Lukoonia”
}Sof. Lokaonia| ]Latakia\, “Phrugia” ]Phrygia\, Kamalia ]Kabalia lub Abu Ke-
mal nad g[rnym Eufratem, w Syrii\, Likia, Karia i Ludia ]Lydia\, Masia druga
]M≥sia, OA\, }opuszcz. Troada|, Solida }Sof. Eolida| ]Aiolida\, Bithinia
}Sof. Bithunia| ]Bithynia, UY\, stara Phrugia ]Phrygia\, i wyspy& Sardani,
“Krit” ]Kreta, EI\, “Kipr” ]starofranc. Cipre, Cypre, Cypres ¯ gr. Kypr; dzi>
Cyprus, EIY\, i rzek" Geon }Sof. Hion ( Gion, GH| – zwan' Nilem.
• Aphetowi za> dosta=y si" p[=nocne strony i Zachodnie& “Midia” ]Media\,
“Alwania” ]Albania, BW\, Armenia “Ma=aa i Wielikaa” ]m=oda i stara\, Ka-
podokia, Pephlagony }Sof. Phewragoni| ]Paphlagonia\, }dodane&| Galatia,
Kolchis }Sof. Kolechys| ]Kolchida\, “Wospiria” ]Bosphorus\, Meotii, Derewei
}Sof. Dewerii|, Sarmati, Tawriani, Skuthia ]Skithia\, Thraki }Sof. Thracy|,
Makidonia, Dolmatia, Malosi ]Molossy\, Thesalia, Lokria i Pelenia j'/e i Pe-
}lop|onis zw', Arkadia, Ipironia ]Epirus\, Lurik }Sof. Ilurik| ]Ilaria\, S=owenie,
Luchitia ]Lechitia\, Andreokia i Andreati<skaa “puczina” ]wy/yna\”, mia= te/
wyspy& Bretania, Sikuli" }Sof. Sikili"|, Awi" }Sof. Ebi" ¯ gr. Euboia, Evvoia|,
Rodona ]Rhodos\, Chiona ]Chios\, Lezowona ]Lesbios\, Kuphirana }Sof.
Kophirona|, Zakontha }Sof. Zakuntha ¯ Zakynthos|, Kephalinia }G=[wna ¯
gr. kephalikos ¯ kephale ]g=owa\|, Ethakin" }Sof. Ioakin"| ]Ithak"\, Kerkur"
]Kerkir"\, i cz">: “Niskaa” strony, zwan' Oini' }Sof. Oni'| ]Ioni'\, rzek" Tigr"
– p=yn'c' mi"dzy Indi' }Sof. Medi'| a Babilonem; do Pontyjskiego morza
}p=yn'ce|, w po=udniowe strony& Dunaj, Dniepr }Sof. Dniestr|...
O budowie i zburzeniu Babilonu, /e }dumni| ludzie chcieli mie: jeden j"zyk, /e
budowali 40 lat, i “razmiesi }z=y| Bog jazyki” i rozdzieli= na 70 i dwa ]72\ }czyt.
wiele, nie spodziewaj si" wyliczenia ich, nawet po cz">ci|.
B[g nie m[g= znie>: jedno>ci ludzkiej, ich dobrej woli, /ycia w zgodzie.
Po rozdzieleniu j"zyk[w, B[g zniszczy= “sto=p” ]gr[d w kszta=cie wie/y, dos=.
s=up\ wiatrem. Ruiny jego wysoko>ci 5433 }czego$|, tyle i szeroko>ci.
Od Adama do Potopu lat 2242, od Potopu do rozdzielenia j"zyk[w – lat 536,
a od Adama do rozdzielenia j"zyk[w – lat 2778, a rod[w 16, a od rozdzielenia
j"zyk[w do pocz'tku Abrahama – lat 552... itd.
historia i genealogia >wi"tej rodziny – rodu Jezusa Chrystusa,
Herod, Antipatr, cesarz Augustus, Tiberius, Achilla,
czyli staro/ytna historia ludu Izraela i Rzymian w tym rejonie.
Roku 5500, urodzi= si" Pan nasz – Jezus Chrystus, od przeczystej dziewicy
– Marii Bogurodzicy, m-ca dekabra 25, w >rod", o godz 7-mej nocy.
o godz. 1-szej dzisiejszego systemu, ju/ 26 grudnia ]noc po godz. 18-tej\;
24-te dni – w os'dzie staro/ytnych – by=y dniami przesile< s=onecznych& 24 grud-
nia – najkr[tszym dniem, 24 czerwca – najd=u/szym, st'd Jezus urodzi= si" 25-go
grudnia – pierwszego d=u/szego dnia, nadzieja z d=u/szymi dniami, pozytyw, i st'd
te/ pocz'tek roku 25 marca, i Íwi"tojanki 24 czerwca, ultramartowski pocz. roku
we wrze>niu, zbie/ny z /ydowskim Yom Kippur z dniami zmiennymi.
/ycie i >mier: Jezusa Chrystusa& dzieci<stwo, chrzest w 5530 m-ca henwara
5, o godz. 7-mej nocy, Jan Chrzciciel zabity m-ca awgusta 29, we wtorek,
cuda i ich opis& +azarza wskrzesi= m-ca marta 24, w sobot", ukrzy/owan
m-ca marta 30, w pi'tek, o godz. 6-tej dnia ]w po=udnie\, zmartwychwsta=
m-ca aprila 1, w sobot", o godz. 7-mej nocy... itd.
Od Adama do cara Kostantina – lat 5833. A od pocz'tku cesarzowania cara
Kostantina do 1-go soboru w Nikai – lat 12...
temat sobor[w& kiedy, gdzie, ilu ojc[w, i przeciwko komu lub czemu – wyci'g&
sob., rok, po latach, miejsce, liczba ojc[w, przeciw komu(czemu
1 5821 318 Nikaia 318 Arius }Jezus nie Bogiem, najlepszy z ludzi|
2 5884 60 Konstant. 108 Makedonij }zwalcza= >w. Ducha, duchob.|
3 5934 50 Ephesus 200 Nestor }Chrystus – prostym cz=owiekiem|
4 5944 10 Chalked. 630 Eutich, Dioskor }jedno jestestwo|
5 6044 100 Konstant. 165 Origen, Euagrij }Euargius; Zmartw. nie b.|
6 6174 130 Konstant. 170 Theodor Far., Sewgir }Sergius|, Pur }Per|
inne {r[d=a maj' inne dane ˚nr 1680 ]s=owniczek, has=o «sob[r»\.
Przegl'd temat[w poruszanych na soborach wyjawia proces stopniowego wzno-
szenia cz=owieka do rangi Boga. Ludzie, kt[rzy /yli blisko Jezusa Chrystusa, w
czasie i geografii, wiedzieli kim on by=. Po czasie zrobiono z niego syna Boga, a
nast"pnie – samym Bogiem, w wieki p[{niej i z dala w geografii.
Tak i z hebrajskim Bogiem; najpierw by= cz=owiekiem godnym szacunku, nast"pnie
– poprzez ci'g=e powtarzanie, odwo=ywanie si" – Wszechmocnym, Stworzycielem
nieba i ziemi, w ko<cu – niedo>cignion' Doskona=o>ci', w ka/dym wzgl"dzie;
spogl'daj'cy na Ziemian znad chmur – pow"drowa= daleko w kosmos; im wi"cej
kosmos znamy – tym bardziej odsuwa si" od Ziemi... i od nas.
Ruch soborowy idealizowa= rzeczywisto>: eliminuj'c spo>r[d siebie tych, kt[rzy
– nieostro/nie – m[wili prawd". Fa=sz cech' wiary i magnesem dla fa=szywych.
Po 7-mym soborze Petr “G=ugniwyj” ]Gubnewy – Pyskaty ¯ guba ^ g"ba\ ze
swymi doradcami wyruszy= do Rzymu, w celu przej"cia stolca; zamiesza= w
wierze i zm'ci= Itali" ca=', “ucz'c swoim uczeniem” ]ucz'c swoimi naukami\
r[/nie. Tego/ Rzymianie uprzednio nie wykonywali, bo wszyscy byli w jedno>ci
prawos=awnej wiary, i z tego powodu od='czyli si" Niemcy.
po 7-mym soborze schizma w =onie Ko>cio=a Chrze>cija<skiego, odt'd Ruska ziemia bierze
sw[j pocz'tek – idzie w=asn' drog', od cesarza Michai=a ¿839–842–855–†867, kt[ry miano-
wa= Photeja patriarch' Konstantynopola, i ten wda= si" w sp[r z “pap'” ]ojcem, biskupem\
Rzymu, dzi> – papie/em w j. polskim; s=odka tajemnica – dlaczego akurat od tego czasu.
Angielskie {r[d=a zw' cesarza Michai=a – {le – Pijanym ]the Drunken\, Trawnym w j. s=aw.
W sprawie dat i miejsc sobor[w r[/ne dane w {r[d=ach rosyjskich i angielskich.
Od 7-go soboru do cesarza Michai=a – lat 61 }856 A.D., w rzecz. 855|,
a od Kostantina do Michai=a – lat 542 }860 ^ 318 % 542; styl 5500|
a od cara Michai=a do chrztu Bu=garskiej ziemi – lat 17 }858 ^ 842 % 16|.
odt'd grube b="dy w obliczeniach powodem nieporozumie<... 17 lat r[/nicy&
A od 7-go soboru do prze=o/enia >w. ksi'g na Bu=garski i “S=owansky” j"zyk,
przez Kiri=a filozofa – lat 122 }918 A.D., w rzecz. 865|.
a od chrztu Bu=garii do przek=adu ksi'g na j. bu=g. i s=aw. – lat 29 }885|.
od ty=u ]patrz ni/ej\, ksi"gi t=umaczone by=yby 897 ^ 988 – 91... 17 lat r[/nicy.
A od prze=o/enia ksi'g do chrztu Ruskiej ziemi }988| – lat 91.
O drogach. Istnieje droga od Wareg[w do Grek[w, a od Grek[w do {r[de=
Dniepru... +owa:, jez. Ilmer, Wo=chow, Newa, Nowogr[d Wielki; New' do
morza Wara/skiego, morzem tym do Rzymu, z Rzymu – do Carogrodu, z
Carogrodu – do Pontu, do kt[rego wpada rz. Dniepr, wyp=ywaj'ca z Okow-
skiego lasu i p=yn'ca na po=udnie. Z lasu tego wyp=ywa Dwina, p=yn'ca na
p[=noc, i Wo=ga – p=yn'ca na wsch[d i wpadaj'ca do morza Chwaliskiego
}dzi> Kaspijskiego|, w granicy Sema.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Roku 6362, w pocz'tkach cesarzowania Michai=a – Greckiego cara. Moskiewskie ]Mosk.\
pod tym nag=[wkiem legenda o rozpadzie j"zyka s=awia<skiego&
S=awianie zwani Norcami } ¯ North ^ P[=noc|, po wielu latach osiedli nad
Dunajem, ziemia W"gierska i Bu=garska, Lachy – nad Wis=', Pomorzanie;
Polanie – nad Dnieprem, }opuszczeni Drewlanie, bo pomieszani z Dregowi-
czami – osiad=ymi na b=otach| mi"dzy Prypeci' a Dwin' – Drewnici
}Drewlanie, w miejsce Dregowicz[w|... itd.
Legenda o wizycie >w. aposto=a Andreja w Nowogrodzie Wlk., o za=o/eniu
Kijowa – bracia Kij, Szczek, i Choriw, i siostra ich – Lybed ]+ab"d{\.
Legenda o braciach Radymie znad rz. So/ i Wiatku znad Oki; o zwyczajach
pogan – /e zabijaj' “drug druga” ]brat brata\, /e /yj' bez “braku” ]bez zawarcia
>lubu\, /e podgl'daj' dziewice u wody lub na zawodach, upatruj'c swych
/on, /e maj' po 2–3 /ony, /e pal' zmar=ych i ko>ci wk=adaj' do urn.
Roku 6367. Pobierali da< “Warazi iz zamora” na S=owianach, Kriwiczach,
Merii, Kozarach, Polanach, Siewierzanach, Wiatyczach, po bia=ce od dymu
]od chaty, zwanej «dymem» w systemie podatkowym\ i po wiewi[rce.
Roku 6368. Car Michai= Carogrodzki “ide” wojowa: wzd=u/ brzegu i morzem,
na Bu=gar[w; oni, nie w stanie powstrzyma: ich – z=o/yli mu ho=d, zawarli
pok[j, i ochrzcili si".
Roku 6367. Wiadomo>: o przegnaniu Wareg[w, i sprowadzeniu Rurika zza
morza, z “Prus” }Prusy – w Niemczech|; jest tu tak/e Askold i Dir.
Roku 6374. Michai= – synem Theodory; Askold i Dir – na Grek[w w 14-te
lato cara Michai=a }855 A.D.|.
Tipographski letopis ]Tip.\ l Roku 6377. Chrzczona zosta=a Bu=garska ziemia.
Po Potopie trzech syn[w Noego rozdzieli=o }mi"dzy| siebie ziemi"& Sem,
Cham, i Aphet.
ju/ w Íredniowieczu >wiat akademik[w wyjawia= cech" kt[r' >wieci do dzi> –
opowiadania o rzeczach niewydarzonych, teoretyzowanie rzeczywisto>ci.
Wsch[d dosta= si" Semowi& Persja, Baktria, a/ do Indii, w d=ugo>ci i szeroko>ci
}geograficznej|, i do Nirokurii, jakby rzecz'c, ze Wschodu a/ do Po=udnia, i
Syria i Midia i Eufrat rzek", Babilon, Kurdynia, Asyria, Mezopotamia, Arabia
Starsza ]Saudyjska\... itd.
Sem, Cham, i Aphet rozdzielili ziemi", rzucaj'c losy }i um[wili si"| nie wst"po-
wa: do swych cz">ci; j"zyk by= jeden. Gdy rozmno/yli si" na ziemi – zamy>lili
kolumn" zbudowa: }wysok'| do niebios w dni Anektana i Phaleka. I zebrali
si" na miejscu Senar-pole, by zbudowa: s=up do niebios i gr[d ko=o niego
Babilon. Budowali ten s=up lat 40 }czyt. wiele| i nie zako<czyli }B[g drzema=
w tym czasie|. Przyby= B[g i ujrza= gr[d i s=up. I rzek= Pan& ªoto r[d jeden i
j"zyk jedenº. }roze{li= si", /e ludzie /yj' w zgodzie| i rozmiesza= B[g j"zyki i
rozdzieli= na 70 i dwa ]72\, i rozsia= po wszej ziemi. Po rozdzieleniu j"zyk[w
B[g wiatrem zniszczy= s=up. Resztki jego }istniej'| do dzi>, pomi"dzy Assyri'
i Babilonem, o wysoko>ci s'/ni 5000 i 400 i 33 }5433| tylko w szeroko>ci.
Po zburzeniu s=upa i po rozdzieleniu j"zyk[w, przej"li “synowie” ]pokolenia\
Sema kraje Wschodu, Chama – kraje Po=udnia, a Apheta – kraje Zachodu i
P[=nocy. Od tych 70 i dwu j"zyk[w powsta= j"zyk s=awia<ski, od plemienia
Apheta, a zwanych Norcami, kt[rymi s' S=awianie.
Po wielu latach osiedli byli S=awianie wzd=u/ Dunaju, gdzie dzi> jest W"gier-
ska ziemia i Bu=garska. Od tych S=awian, rozeszli si" po ziemi i przybrali
imiona od miejsc gdzie osiedli& Morawa, a inni zwali si" Czechami, a ci za>
S=owianami& Chorwaci Biali, i Serbowie, i Chorutanie. Wo=osi najechali na
Dunajskich S=awian, uciskali ich i gwa=cili. S=owianie przybyli nad Wis=" i
przezwali si" Lachami; od tych Lach[w – Polanie, Lutycze, Mazowszanie,
inni – Pomorzanie. Tak/e, ci S=awianie przybyli nad Dniepr, nazwali si"
Polanami, inni – Drewlanami, albowiem osiedli w lasach... itd.
Polanie za> /yli osobno, na g[rach, przy drodze z Warag do Grek[w, od
Grek[w po Dnieprze, “i wierch Dniepra wo=ok do Wo=oti” ]w g[rze rzeki
przej>cie do Wo=oci\, Wo=o: wpada do Elmeru – wielkiego jeziora, z niego
wycieka Wo=chow }kt[ry| wp=ywa do jeziora wielkiego Newo, z tego jeziora
uj>cie wpada do morza Wara/skiego. Morzem tym – do Rzymu, a z Rzymu
– do Carogrodu, a od Carogrodu – do Pontu morza, do niego wpada Dniepr
rzeka; Dniepr wyp=ywa z “Wo=oskowskogo” lasu ]Okowskiego ¯ Oka rzeka\ i
p=ynie na Po=udnie. A Dwina z tego lasu wycieka i p=ynie na P[=noc i wp=ywa
do morza Wara/skiego. Z tego lasu wycieka Wo=ga, na Wsch[d i wpada
70-ma uj>ciami do morza Chwaliskiego... itd.
70 czy 72 – jak 40 – oznacza=o «wiele», nie by=o >cis=' liczb', jak dzi>.
Tym/e, z Rusi mo/na “iti” ]p=yn':, porusza: si", dos=. i>:\ po Wo=dze do
Bu=garii i do Chwalis[w, a na Wschodzie doj>: do dzia=u Sema, a po Dwinie
do Waragii, od Wareg[w – do Rzymu, a od Rzymu do plemienia Chama.
Dniepr wp=ywa do Pontyjskiego morza trzema uj>ciami. Morze to zwie si" Rus-
kim. Wzd=u/ niego naucza= >w. Andrei aposto= – brat Petra, jak m[wi'.
Andrei naucza= w Sinopie, przyby= do Korsunia, i zobaczy= w pobli/u niego
}Korsunia| uj>cie Dniepru, zechcia= uda: si" w g[r" rzeki... itd.
Dalej legenda o przepowiedni za=o/enia Kijowa i pobycie Andreja w Nowo-
grodzie Wielkim, /e bij' si" tam r[zgami w =a{ni, itd.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
l
wed=ug Uwarowskiego odpisu
• • • • }cz">: zapisu dotycz'ca roku 1071|, o “wo=chwie” ]czarodzieju\ za Gleba
Swiatos=awicza, w Nowogrodzie, kt[ry m[wi= ludziom, i “tworzy=” ]sztuczki
uprawia=\ – jak B[g, i wiele fa=sz[w }m[wi=|, omal ca=y gr[d }co$ zadziwi=$|,
m[wi= /e }jest w stanie| przewidzie: wszystko, i gani= wiar" chrze>cija<sk';
m[wi=, /e przejedzie przez Wo=chw przed }oczami| wszystkich. ...itd.
O przeniesieniu relikwi >w. Borisa i Gleba. Roku 6580 }1072|....
wed=ug Ermitra/nego odpisu
}pocz'tek uszkodzony| o podziale ziemi mi"dzy trzech syn[w Noego, od cz">-
ci Apheta& • • • • Sarmati, Tawriani, Skithia, Makedonia, Dolmatia... itd.
O budowie i zburzeniu Babilonu, o rozpadzie s=awie<skiego j"zyka, Polanie,
Mazowszanie, Lutycze, Drewlanie – mi"dzy Tpripeci' a Dwin', Po=czanie,
Gostomys= w Nowogrodzie; o drogach& od Wareg[w do Grek[w, od Grek[w
po Dnieprze, do {r[de=... Newa, Pont, Dniepr wyp=ywa z Wo=kowskiego
lasu; wizyta aposto=a Paw=a w Nowogrodzie, Sinopia; legenda o Kyju,
Szczoku i Choriwie; o Obrach; o braciach Radymie i Wiatku; o zwyczajach
pogan; o zwyczajach narod[w; o zaproszeniu Rurika z bra:mi, z Niemiec,
o Askoldzie i Dirze.
Roku 6374. By= u Grek[w car o imieniu Michai=, i }regent-|matka jego – Irina,
kt[ra og=osi=a k=ania: si" >w. ikonom w pierwszym tygodniu postu. ...itd.
“Skold i Dir” ]Askold i Dir\ przy tym/e carze najechali na Grek[w, w 14-ty
rok Michai=a; ...patriarcha Photej, W=acherna... itd.
Roku 6376. Pocz'= cesarzowa: Wasilej “Mokedonianin” ]Macedo<ski\...
Troickaja letopis ]Troi.\ l
Cz">ci sk=adowe, ich tre>:, zwroty charakterystyczne, z Latopisu – Silwestra,
1110–1116, zamieszczonego m.in. w +awrentiewskiej, Sofijskiej&
.1000 – pierwsze zdania, sam pocz'tek ]jak uprzednio\.
.1016 – podzia= ziem mi"dzy “syn[w” Noego& Sema, Chama, i Afeta.
.1020 – Babilon ]budowa i zniszczenie\, sk'd i S=awianie.
.1024 – lokalizacja S=awian& Morawianie, Czesi, Chorwaci...
.1028 – Polanie znad Dniepru, opis dr[g po Europie, do Wareg[w....
.1032 – wizyta aposto=a Andrzeja w staro/ytnym Nowogrodzie.
.1036 – legenda o za=o/eniu Kijowa& Kij, Szczek, i Choriw, Lybed.
.1040 – plemiona staro/. Rosji& Polanie, Drewlanie, Dregowicze,
S=awianie, Po=czanie, Kriwiczanie... Bu/anie, i Wo=ynianie.
.1044 – o Obrach uciemi"/aj'cych Duleb[w.
.1048 – Polanie, Radym i Wiatko, Wielka Skitia.
.1052 – o wy/szo>ci Polan nad Drewlanami, Radym. i Wiatyczami.
.1056 – o zwyczajach Syryjczyk[w, Baktrian, Indus[w, Brytyjczyk[w.
.1060 – o dani Polan dla Chazar[w.
Poni/szy tekst szalonymi skr[tami, pr[bka.
Oto opowie>ci ubieg=ych lat, odk'd by=a posz=a Ruskaa ziemia,
kto w Kijowie pocz'= najpierw kniaziowa:, i odk'd Ruska ziemia
}pow|sta=a by=a.
Oto zaczynamy powie>: t".
Po Potopie, pierwsi synowie Noego rozdzielili ziemi" – Sem, Cham, i Aphet.
Wsch[d “jasia” ]dosta= si", dos=. j'= si"\ Semowi& Persja, Baktria, a/ do Indii,
w d=ugo>ci i szeroko>ci, jakby rzecz'c – od Wschodu do Po=udnia; i Syria,
i Indie po Euphates rzek", Babilon, “Korduna” ]Kurdynia\,...
Chamowi za> po=udniowe kraje& Egipt, Ethiopia przyleg=a do Indii....
Mauretania “protiuszczi Gadire” ]naprzeciw Algieru\.
Aphetowi za> dosta=y si" kraje P[=nocy i Zachodu& Midia, Albania, Armenia
ma=a i wielka ]m=oda – nowy nabytek, i stara – kolebka kraju\, Kappadokia,
Pephlagonia, Galatia, Kolchida, Bosfor... itd.
Zabaczy= Pan B[g gr[d i sto=p ]obelisk\ wielki, i rzek= Pan& oto r[d jeden i
j"zyk jeden... Po rozmieszaniu j"zyk[w, B[g wiatrem zniszczy= obelisk...
Od tych/e 70-ciu i 2-ch j"zyk[w – j"zyk S=awia<ski – od plemienia Apheta,
Norci, kt[rzy s' S=awianami. S=owianie osiedli wok[= jez. Ilmer, nazwali si"
od swego j"zyka...
Dniepr “bo potiecze” ]ma {r[d=a, pocz'tek\ w Okowskim lesie...
Dniepr wpada do Pontyjskiego morza, zwane Ruskim, wzd=u/ niego naucza=
>w. }aposto=| Ondrei – brat Petra, jak przekazuj' nam& Ondrei naucza= w
Sinopie... przyby= do Nowogrodu, a tam bij' si" r[zgami w =a{ni....
By=o 3-ch braci& Kij, Szczek, i siostra ich + +ab"d{. Kij osiad= na g[rze, gdzie
dzi> w'w[z Boricza, Szczek ˘ Szczekawica, Choriw ˘ Chorewica. Zbudowali
gr[d “w imi"” najstarszego brata – Kij[w. By= wok[= grodu las i b[r wielki...
Inni m[wi', /e Kij by= przewo{nikiem.
Legenda o Wiatku znad Oki i Radymie znad rz. So/; wielka Skuth.
Dobre obyczaje Polan, i zwierz"ce ]bydl"ce\ Drewlan.
Roku 6377. Pobierali danin" Waregowie zza morza na Czudi, S=awianach,
Merii i Kriwiczach.
 ...ROSYJSKIMI
Ermolinskaja letopis ]Erm.\ l Rogo/skij letopiseic ]Rogi.\
L eto pisiec c a= ej Ros ji, od poc z 't k u do k o< c a .
By= ]wy=oni= si"\ S=awia<ski j"zyk, jeden z 70-ciu i dw[ch j"zyk[w, z ple-
miania Apheta, zwanych Norcami, kt[rzy osiedli wzd=u/ Dunaju, gdzie dzi>
W"grzy i Bu=garzy. Od niego rozeszli si" po ziemi i przybrali swe imiona od
lokalnych miejsc. Najpierw osiedli na rzece Morawie i nazwali zi" Morawia-
nami, a inni – Czechami, a inni – Chorwatami Bia=ymi, a inni – Serbami, a
inni – Chorutanami. A inni, na Dunaju, napadli na nich Wo=osi, gwa=cili ich,
przenie>li si" nad Wis=", i nazwali si" Lachami, a inni – Lutyczami, a inni
– Litw', a inni – Mazowaszanami, a inni – Pomorzanami. Inni osiedlili si"
wzd=u/ Dniepru i zwali si" Polanami, gdzie dzi> Kijowska ziemia.
By=o u nich trzech braci& Kij, Szczek, Choriw; po nim/e Kij[w kt[ry zbudowa=.
A inni – Drewlanie, osiedli w lasach; a inni – osiedli mi"dzy Dwin' a Prypeci'
i nazwali si" Dregowiczanami, a inni – Po=czanami, od rzeczki Po=oty wpa-
daj'cej do Dwiny. A inni, wzd=u/ jeziora Ilmer osiedli, postawili gr[d zwany
Nowogrodem, i mianowali u siebie starost' Gostomys=a. A wzd=u/ Desny i
Su=y – Siewierzanie, a inni – Kriwiczanie, kt[rzy “siedz'” ]osiedli\ u {r[de=
Wo=gi, Dwiny, i Dniepru, ich grodem – Smole<sk i inne. A w Rostowie i wzd=u/
jeziora Kleszczin }dzi> Pleszczajewo| i w innych miejscach – ci przezwali si"
Meria, a na Bia=o-ozierzu – Wies, a w pobli/u uj>cia Oki – Muroma. A inni
sw[j j"zyk maj'& Mordwa, Czeremisy, a Wo=ynianie od S=awian. Tymi wszyst-
kiemi w=ada=a Ru>, z grodem-}stolic'| w Kijowie. Da< “emlachu” ]pobierali\
na Czudi, Nowogrodzianach, Merii, Wesi, Muromie, Czeremisach, Mordwie,
Permach, Jamie, Litwie, ?emigole, Korsach, “Neromie” ]Nerozie ¯ Narow\,
kt[re /yj' w “po=unoszcznych stranach” ]w p[=nocnych krajach\.
A inni, przyszed=wszy od “Skith”, kt[rzy s' “Kozari” ]Kozarami vel Chazarami,
KCh, OA\, osiedli wzd=u/ Dunaju, i nazawli si" Bu=garami. A inni przy-
byli – W"grzy Biali, i przegnali Wo=och[w, i osiedli w S=awia<skiej ziemi za
cara Heraklesa – Greckiego cara. A inni – Obry, gwa=cili S=awian, i wytraci=
ich B[g. A Wiatycze osiedli w “wierzchu Oki” ]u {r[de=, w g[rnym biegu\,
od }strony, kierunku| Muromy i Radymicz[w; od nich przyby=o dw[ch braci&
Radym i Wiatko, osiedli tu i zwali si" Raza<cami.
Za cara Michai=a pocz"=a zwa: si" Ruska ziemia, i za jego czas[w Ru>
napad=a na Carogr[d, roku 6360.
Roku 366 }roku 360 w Uwarowskim, czyli 6360 ^ 855 % styl 5505| car Michai=
wyprawi= si" na Bu=gar[w. Oni za>, nie zdo=aj'c powstrzyma: go – z=o/yli
ho=d, i ochrzci= car Michai= ca=' ziemi" ich.
W tym czasie Waregowie zza morza pobierali da< na Czudi, S=awianach,
Wesi, i na Wiatyczach, po “biele wiekszice ot dyma” ]po bia=ce od chaty\.
Roku 6370. S=awianie wygnali Wareg[w za morze, i pocz"li im nie dawa:
dani, i sami w=ada: sob', i by=o wiele “nieprawdy” u nich ]samowoli, widzi-
mi-si" ¯ prawda – zbi[r ustaw, kodeks prawny, dokument\, i zmaga<, walk
mi"dzy sob'. Wys=ali wi"c znowu do Wareg[w, wzywaj'c ich do siebie, by
w=adali nad nimi. I wybra=o si" od nich trzech braci z rodami swemi&
1. Rurik, kt[ry osiad= w Nowogrodzie,
2. Sineus – ten osiad= w Bie=o=ozierzu,
3. Truwor – osiad= w Izborsku.
Po dw[ch latach Sineus i Truwor zmarli, i Rurik przej'= w=adz", grody roz-
da= “m"/om” swoim& Po=ock, Rostow, Bie=o-oziero. Niejakich dw[ch by=o u
niego, o imionach Askold i Dir, ci wyprosili u niego }wypraw"| do Carogrodu.
W drodze, osiedli w Kijowie, i zasiedlili gr[d wieloma Waregami, i pocz"li
w=ada: Pola<sk' ziemi', a wojowali z Drewlanami }w zlewni p=d. Prypeci| i
Ugliczami }w rejonie Halicza|.
Roku 374. urodzi= si" Rurikowi syn – Igor. Nast"pnego roku zmar= Rurik.
Roku 376. zasiad= na stolcu Wasilei Macedo<ski.
Roku 391. Oleg wyruszy= z Igorem, z Nowogrodu “w sudiech, i dani i obroki”
ustanawiaj'c, przyby= i przej'= Smole<sk. St'd wyruszy= Dnieprem do Kijowa,
pod }przybran', fa=szyw'| nazw' kupc[w zatrzyma= si" pod W"gierskimi
]wzniesieniami, nazwa od W"gr[w kt[rzy przechodzili obok Kijowa\, wezwa=
Askolda i Dira i zabi= ich, sam zasiad= na stolcu.
Roku 406. W"grzy przechodzili obok Kijowa, po przybyciu, zatrzymali si"
na wysokich g[rach... itd.
charakterystyczny styl odliczania lat, dlatego zacytowanem wi"cej.
mianowicie, nie «od pocz'tku >wiata» ]do narodzenia Chrystusa ok. 5500–5508,
w zale/no>ci& kto, gdzie, i kiedy\ – styl u/ywany przez kler Ko>cio=a Prawos=aw-
nego, ani «od narodzenia Chrystusa» }A.D.| – styl u/ywany przez kler Ko>cio=a
Rzymsko-Katolickiego.
w tym wypadku, «od pocz'tku >wiata» odejmowano 6000.
w mojej opinii, dzie=o pisane w Smole<sku, lat 1470-tych, gdy kwitn"=a tam idea
Ko>cio=a Unickiego ]jednaj'cego oba od=amy\ to st'd.
poza tym, operowanie du/ymi liczbami, w tysi'cach, jest uci'/liwe, zw=aszcza
pisanymi literami, s=awia<skimi czy =aci<skimi.
system taki ]odj"te 6000 czy 7000\ na ko<cowa cz">: Pskowskiego Archiwalnego,
i Troicki III Patriarszej.
l
O t s z e s t o d e < n i k a p r o w o b y t n y i l e t op i si e c
] L e topisiec od Stworzenia Íwiata\
Na pocz'tku }pierwszego dnia| B[g stworzy= niebo i ziemi"... I rzek= B[g& ªniech
si" stanie >wiat=o...º Drugiego dnia, w poniedzia=ek, stworzy= b[g “twierd”
]grunt\... i wod". Trzeciego dnia, we wtorek – morze, {r[d=a i jeziora.
Czwartego dnia, we >rod" – s=o<ce, ksi"/yc i gwiazdy.
Pi'tego dnia, w czwartek – wieloryby, ryby, ptaki, gady i zwierz"ta.
Sz[stego dnia, w pi'tek, o godz. 7-mej rano, m-ca marta 23, liczby kr"gu
s=onecznego 2, pierwszego roku, liczby 3-go “prsta” m-ca 4 – cz=owieka “po
obrazu swoemy” ]na podobie<stwo swoje\; Adama i Ew", raj; diabe= pokazuje
si" na scenie, i w'/, “zakazany owoc” ]symbol wsp[=/ycia seksualnego\,
grzech pierworodny, wyp"dzeni z raju, rodzi si" Kain i Abel... itd.
genealogia rodu Adama, czyli legenda plemienia Izraela; Noe i Potop,
od Adama do Potopu lat 2242, od Potopu do rozdzielenia j"zyk[w – lat 536,
B[g wiatrem zburzy= “sto=p” ]s=up, obelisk\ “mie/du Asir i Babilona”.
Po rozdzieleniu j"zyk[w, pokolenie Sema – od Wschodu do Po=udnia, Cha-
ma – “ot po=udnia do juga i do zapada na po=unoszczie i do wostoka”, i tak
rozpad=y si" }po|kolenia trzech, i by=o kraj[w 72, a j"zyk[w 72.
L e t o p i s i e c p o k r [ t c e z = o / o n y , o d A d a m a d o d n i n a szych
Od Adama do Potopu lat 2242... od upadku Jerozolimy do Aleksandra – cara
Macedo<skiego – lat 261. Od Adama do narodzenia Chrystusa lat 5500.
Roku 5533, Wniebowst'pi= Pan nasz, w niedziel", sobotniej nocy, aprila 1.
Wiadomo>ci o soborach& kt[ry z kolei, gdzie, ile lat up=yn"=o od poprzedniego,
za czas[w kogo, ilu ojc[w >wi"tych, ˚Twerska letopis, i inne.
W roku 6360 – pocz'tek “carstwa” ]cesarzowania\ Michai=a.
Pocz'tek Ruskiej ziemi
By= j"zyk S=awia<ski od plemienia Apheta, zwany Nor}d|ici, kt[rymi s'
S=awianie. Dalej legenda o S=awianach znad Dunaju, Lachach znad Wis=y,
Pomorzanach, a S=awianie osiedli nad Dnieprem ˘ Drewlanie ]w lasach\,
Dregowiczanie ]mi"dzy Prypeci' a Dwin'\; jez. Elmer, Nowogr[d w=adany
przez Gostomys=a; rzeki Desna i Su=a; tak rozdzieli= si" S=awia<ski j"zyk,
tym i pismo przezwane S=awia<skim. Polanie za> /yli oddzielnie.
Opowie>: o drogach
By=a tu droga, od Wareg[w do Grek[w. Od Grek[w, w g[r" Dniepru przej>cie
do +owaci, w Ilmer – jezioro wielkie... Dniepr, Dwina, i Wo=ga, wyp=ywaj'ce
z lasu Okowskiego, w jakich kierunkach p=yn', opis dr[g wodnych dooko=a
Europy& po Dwinie do Wareg[w, od Wareg[w do Rzymu....
“ O t K i o w a o k n i a z i c h ” ] o k n i a z i a c h Ki j o w a \
Legenda o Kyju, Szczoku, i Choriwie, g[rach kijowskich.
W ko<cu o plemionach Rosji...Kriwicze, Wes, Meria, Muroma, Czeremisy.
Ci tylko m[wi' S=awia<skim j"zykiem& Polanie, Drewlanie, Nowogrodzianie,
Po=czanie, Dregowicze, Siewier, Bu/anie – albowiem osiedli wzd=u/ Bugu,
ostatni za> – Wo=ynianie.
Roku 6360. Michai= car wyruszy= z wojami swemi, brzegiem i morzem, na
Bu=gar[w; Bu=garzy za> widz'c, /e “nie mogosza stati protiwu” ]nie s' w
stanie podo=a:\ – ochrzcili si", i z=o/yli ho=d Grekom.
Woskresenskaja letopis ]Wosk.\ l
tom VII, obejmuj'cy lata 1075–1541.
Roku 6583 }1075|. Pocz"=a by: stawiana cerkiew Peczerska przez igumena
Stephana, a osnow" jej za=o/y= igumen Theodosij; wyko<czy= j' Stephan
trzeciego roku, m-ca ijula 11. Tego/ roku przybyli pos=y z Niemiec, do wlk. kn.
Swiatos=awa, on za>, wychwalaj'c si", pokaza= im bogactwo swoje... itd.
Chronograf ]Chron.\ l
P o w i e > : o A l e k s a n d r z e M a c e d o < s k i m } 3 5 6 –3 2 3 B.C .| i o w y-
p r a w i e j e g o , “ i c h / e b y s t ” ] k t [ r ' p r z e d s i " w z i ' =\ r o ku 5 tysi " cy
s t o c z t e r d z i e t e g o s i [ d m e g o } 5 1 4 7 - g o , t j . 3 3 4 B.C., styl 5493$|.
S p i s a n a p r z e z A r i a n a – u c z n i a E p i k t i t a f i l o zo fa , w cza sa ch
Nerona – cesarza Rzymskiego.
Epictetus – grecki, stoicki filozof, /yj'cy w Rzymie, w 1-szym wieku A.D.
stoicki ¯ gr. stoikos ]ganek, weranda, kolumnada, portyk\ ¯ Stoa, tak zwany system
filozoficzny, poniewa/ Zeno z Kition naucza= w kolumnadzie Stoa ]Poikile,
ang. Poecile\, w Atenach.
Zeno, ok. 308 B.C., stoicy wierzyli /e wypadki s' dzie=em si=y boskiej, i dlatego
cz=owiek powinien je przyjmowa: ze spokojem – bez pasji, smutku lub /a=oby,
i bez rado>ci, zadowolenia; panowanie nad sob' i zoboj"tnienie wobec cierpie<
i niepowodze<.
Neron – Nero Claudius Caesar Druscus Germanicus, ¿37–54–†68 A.D.
Po Dariuszu – carze “Arsumuaninie” cesarzowa= Aleksander Macedo<ski, lat
12, jego/ wielu “byti” ]czyni\ synem Philipa, “no niest tako” ]lecz to niepraw-
da\ – syn za> Nektana i Philipowej /ony – “Alimpiady” ]Olimpias, OA\, itd.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Wsp[lnota i odr"bno>: Wst"p[w
Niedatowane opowiadania, cechy charakterystyczne – zwroty, b="dy.
.1000 «odk'd Ruska ziemia jest ]bierze sw[j pocz'tek, istnieje\
otkudu est posz=a Ruskaaa ziemla, kto... Ruskaa ziemla sta=a est».
.1004 «wybra= nas B[g na Czasy Ostateczne, Rzym ¯ ..., Kij[w ¯ Kij».
.1008 «z lubo>ci' nastawcie uszy wasze».
.1012 «o stworzeniu >wiata, przez Boga, w ci'gu 7-miu dni».
.1016 «podzia= Ziemi mi"dzy “syn[w” Noego& Sema, Chama, i Jafeta».
Phot1 – latopis Photeja, znany dotychczas pod nazw' Troickiej,
Phot2 – fragment latopisu Photeja; wypis, albo kopia KonstRost.,
bo por[wnywany z Troick' letopisi'; r[/nice pisowni w wariantach;
nag=[wek& Zachowane fragmenty pocz'tku Troickiego latopisu.
W poni/szym zestawieniu nie by=em w stanie wpisa: pe=nych nazw –
pisa=em wi"c pocz'tki nazw d=u/szych, i – z tego te/ powodu – czasem
zast"powa=em konieczne PH ˘ F ]Phenikia ˘ Fenikia\.
nr 1, Kolia – Celesyria, mi"dzy Libanem a Eufratem, Syria.
nr 3, Ethiopia przyleg=a Indiom ˘ nale/'ca do ?yd[w.
nr 4, Thebes ]nieme S\ n(Nilem, w Egipcie, pol. Teby.
nr 5, ang. Syrte, pol. Syrta, w p=n. Libii ˘ Syrtyka, Zat. Syrta.
nr 6, Gadire – Algier, Algeria, alggal, b='d odczytania l ˘ d.
nr 15, Ma=osi – =ac. Molossi, plemi" gr. p=n.-wschodniego Epiru.
nr 17, Ipiron – Epirus, kraj w p=n.-wsch. staro/ytnej Grecji, EI;
nr 18, Luchitia ¯ Hamartol& Luchnitis – Lechitia.
nr 22, Ebja, Evvia – gr. Euboia, Evvoja; BW, Hamartol& Euboian.
nr 24, Kufira – grecki kronikarz, Georgios Hamartol& Kuphirin.
nr 25, Zakontha ¯ Hamartol& Zakunthon, gr. Zakynthos, Zakinthos.
– nie ma tej nazwy,
• zapis uszkodzony b'd{ nieczytelny.
Wi"ksze r[/nice w pisowni nazw, opuszczenia i dodatki& nie ma tej cz">ci Troi. ltps zbie/ny z Radz. i +awr. – przygotowanie do
PoN Sofa Phot1 Phot2 W=ad KRost +awr Twer
1 Kulii Kolij kolia – Kolia kouli – kolij
2 Finikia Finikia finikia – Finikia fikia – Finikia
3 Indii Indii Indii Indii ?ydom Indii Indii Indii
4 Thiba Thiba Thib • Thib • Thifa oibulii Abith Thiba
5 Surite Suriti souriti Asurits – surit Asiritis Suriti
6 Gadire Gadire Gadere Gadire Gadere Gadire Gadire Gadire
7 Kamal Kamal Kamal Kamal Kamal makal Kamal Kamal
8 Troada Troada Troada Troada – Troada Troada Troada
9 Kupr Kipr Kupr kupr Kipr Kupr Kupr Kipr
10 Galat GalKo Galat Galat Galat GalKo Galat Galat 1. o stworzeniu >wiata, przez Boga ].1012\,
11 Sarm Sarm • • Sarm sarm Garm Sarm
12 Skuth Skuth Skith • Skuth Skith Sirithia Skithia
13 Traci Thracy Thraki Thraci Thraki thraci Thraci Thraci
14 Dalm Dalm Dalm Almat Dolm Almat Almat Dalm
.1044 «o Obrach uciemi"/aj'cych Duleb[w».
.1048 «Polanie; bracia& Radym i Wiatko – z Lach[w; Wielka Skitia».
.1052 «o wy/szo>ci Polan nad Drewlanami, o zwyczajach pogan».
.1056 «o zwyczajach Syryjczyk[w, Baktrian, Indus[w, Brytyjczyk[w».
.1060 «o dani Polan dla Chazar[w».
W=ad. ]roku 6367\.
.1064 «rozpis od Adama – do Potopu – do Jezusa – do Michai=a».
na uwadze przej>cie do zapis[w oznakowanych latami ]stylem\, wprowadzenie
czytelnika do systemu odliczania czasu «od pocz'tku >wiata».
.1068 «od Rurika }864 A.D.| do Olega }883 A.D.|...
...lat 29» ]styl 5500 % 854 % 29 ^ 883 A.D.\,
...lat 22» ]styl 5500 % 860 % 22 ^ 882 A.D.\.
Od Michai=a do Olega, ani do kogo innego – innego w=adcy, z dw[ch powod[w&
1. pierwszy rosyjski w=adca ]urodzony na rosyjskiej ziemi\,
2. istnia=a rozbie/no>: w kilku latach, wynikaj'ca z przej>cia ze styli 5500,
5505 – na 5508, i pisiec widzia= chaos kompilowanych danych w okresie
855–880, zapewni= wi"c poprawne umiejscowienie Olega w czasie.
.1072 «sobory – opis& kiedy, gdzie, ile >w. ojc[w, przeciw komu(czemu»;
dane o 7-miu pierwszych soborach.
zapis nie na miejscu. W orygina=ach Latopisu – Silwestra, 1116, i Powie>ci
wremiennych let – Nestora, 1118, nie by=o informacji o soborach – zosta=y
wprowadzone p[{niej, pod 988 rok ]przy chrzcie W=odzimierza\, dane z Kon-
stantynopola, i wci'gni"to do innych, przy przepisywaniu ksi'g w XV wieku,
a nast"pnie wyrzucono na pocz'tek; tu – na pocz'tku – zapis rozrywa my>l
rozpocz"cia dziej[w – przej>cie od cara Micha=a do Rurika i Olega.
Radz. +awr. Ipat. Chleb. ]w nich pod 988 rokiem, przy chrzcie Rosji\,
W=ad. Twe. ]pod 988, w lakoniczny spos[b\, Psk3. Rogi ]na pocz.\.
druku przerwane po/arem Moskwy 1812, w czasie kt[rego sp=on'=
r"kopis, znana jego tre>: do 907 roku.
.1100 «By= cesarz Michai= }¿839–842–855–†867| i matka jego...
...Theodora» ]w=a>ciwie; ¿$–842÷855–†867$, /ona Theophilusa\,
...Irena» ]b="dnie; ¿$–780–797–802, /ona Leona, matka Constant.\,
«syn Theophila i Theodory» ]Theophilus 829–842 ¯ Michael\& Twe.
W poni/szej tabeli opu>ci=em Pskowsk' 3-ci' Archiwaln' i Moskiewski wg
Uwarowskiego odpisu. Pskowsk' 3-ci' – z braku miejsca w kolumnie, by=yby
tylko 2 punkty zamieszczone, oba wsp[lne z Rogo/skim&
2. rozpis od Adama do Chrystusa ].1064\.
Moskiewski wg Uwarowskiego jest uszkodzony w ca=ym tym zakresie.

12. Pskow. 1-sza

3. Photeja(Troi.

15 Malosi Malosi Melosi +uei Malosi Malos +uei Malosi

13. Pskow. 2-ga

6. Konst(Radz.
4. fragm. Phot.

9. MoskErmitr.
2. Sofijska ltps

5. W=adimirski
Ltps.

11. KomisNow.
1. Ipatiewska

16 Lokria Lokria mokria lokria Lokria Lokria Lokria Lokria

14. Rogo/ski
7. +awrent.

8. Twerska

10. Nikanor.

17 Ipiron Ipiron Ipifan Japiron Ipiron i Piron Japiro Ipiron

18 Luchit Luchit Lurit Luchit Luchit luchot Luchit Luchit
19 a-riak a-riak A-reok a-riok A-reok a-rak a-riok A-riak
20 Britan Bretan Bretan Brotan Bretan Britan brotan Bretan Nr
21 Sikel Sikil Sikil Sikil Sikul Sikel Silik Sikil
1 2 3 4 5 6 7 7 9 10 11 12 13 14
22 Ebja Ebija abja Jawia Awja ewoja Jawja Ewijus
23 Rodon Rodon Rodon Rodok Rodon Rodon Rodok Rodon .1000 Rus Rus Rus Rus Rus Rus Rus – • Rus – • – –
24 kufira kofira Sefira Kofira Kufir kufira Kofira kofira .1004 – ost – – – – – – • ost ost • – –
25 Zakun Zakun Waku Waku Zakon zakun Waku Zakun .1008 – usz – – – – – usz • usz usz • – –
26 Ithaka Ioaka ethakin Ithakin Ethaka Ithaka Ithaka Athaka .1012 stw – – – stw stw stw stw • – stw • – stw
27 Onija Onija oinja Oinija Oinija Onja Onija Jobiija .1016 Noe Noe Noe Noe Noe Noe Noe Noe • – – • – –
.1020 Bab Bab Bab Bab Bab Bab Bab – Bab – – • – –
.1020 «Babilon ]budowa i zburzenie\, st'd i S=awianie». .1024 lok lok lok lok lok lok lok lok lok – – • – –
.1024 «lokalizacja S=awian w “>wiecie”& Morawianie, Czesi, Chorwaci...». .1028 dro dro dro dro dro dro dro dro dro – – • – –
.1032 apo apo apo apo apo apo apo apo apo – – • – –
.1028 «Polanie znad Dniepru, opis drogi do Wareg[w, dooko=a Europy». .1036 Kij Kij Kij Kij Kij Kij Kij Kij Kij – Kij • Kij Kij
.1032 «wizyta aposto=a Andrzeja w staro/ytnym Nowogrodzie». .1040 ple ple ple ple ple ple ple ple ple – – • – –
.1044 Obr Obr Obr Obr – Obr Obr Obr Obr – – • – –
.1036 «legenda o za=o/eniu Kijowa& Kij, Szczek, Choriw, i siostra Lybed». .1048 bra bra bra bra – bra bra – bra – – • – –
Radz. Laur. Troi. Ipat. Chleb. Rogi. W=ad. Psk2. Sofa. KoN. MoE. Twe., .1052 pog pog pog pog – pog pog – pog – – • – –
uszkodzony& SyN. Psk1. MoU. .1056 zwy zwy zwy • – zwy zwy – zwy zwy zwy • – –
nie ma tej cz">ci& Psk3. Nik. .1060 da< da< da< • da< da< da< – – – – • – –
.1040 «plemiona staro/ytnej Rosji& Polanie, Drewlanie, Dregowicze, .1064 roz roz roz • roz roz roz roz – roz – roz – roz
S=awianie, Po=czanie, Kriwiczanie, Siewier, Wie>, Meria, Muroma, .1068 29 – 29 • 29 29 29 22 – – – 29 – –
Czeremisy, Bu/anie, w ko<cu – Wo=ynianie. Oto “j"zyki” kt[re sk=adaj' .1072 sob – – • sob sob sob sob – • • • – sob
da< Rusi& we W=ad. psuty tekst. .1100 – Ire – • The – – The Ire Ire Ire The Ire –
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ...ROSYJSKIMI
6360 – opis roku pocz'tkowego, baza
R[/ni autorzy w r[/ny spos[b interpretuj' rok 6360, powi"kszaj'c m"tlik co
te/ opis ten oznacza. Najcz">ciel przyk=adaj' miark" ]styl\ 5508, otrzymuj'c
w rezultacie 852 rok, z 3-letnim b="dem, bo w Bu=garii u/ywano w[wczas
styli 5505, 5504, gdy 5508 – styl p[{niej ustalony i spopularyzowany, w
odleg=ej od Bu=garii Rosji.
Rzecz jest o Bu=garii, Bu=garach, i Konstantynopolu, gdzie prowadzono
rejestr os[b mianowanych na stanowiska kleru Prawos=awnej Cerkwi, wyje/-
d/aj'cych na Ru> i z niej przyje/d/aj'cych, duchownych i >wieckich, wy-
jazdy ruskich kniazi[w do Z=otej Ordy po przyzwolenie tureckich car[w na
“wielkie knia/enie”, i rezultaty pobytu u nich, w Konstantynopolu u/ywano
indykt[w, i pisano latopisy dla Rusi ]sic\, gdy kwit=a schizma mi"dzy Ko-
>cio=ami& Rzymsko-Katolickim, i Prawos=awnym; od cesarza Micha=a, kt[ry
podni[s= Photeja ]pol. Focjusza\ do godno>ci patriarchy Konstantynopola i
jego rozd{wi"k z Nicholasem ¡ – “pap'” miasta Rzymu, za=o/y= gruntowny
fundament do schizmy mi"dzy Ko>cio=ami, Wschodnim i Zachodnim, jak
Wschodnie i Zachodnie Rzymskie Imperium ]Cesarstwo\, Wschodnie ze
stolic' w Konstantynopolu, Zachodnie – w Rzymie.
Photej z Konstantynopola sta= si" ojcem Ko>cio=a Prawos=awnego, a ojcowie
]biskupi\ Rzymu – papie/ami ¯ p[{no=ac. papa ¯ p[{nogrec. papas ]ojciec,
biskup; nieme S\ ¯ gr. pappas ]ojciec\.
Do pocz'tku w=adania cesarza Micha=a wi"c, i Photeja, Kijowska Ru>
nawi'za=a sw[j pocz'tek dziej[w.
Ju/ w samych latopisach r[/nic jest co niemiara, odno>nie 6360, w mej
opinii, 6360 i 15 indykt to 855 A.D. % styl 5505, nie 852, i nie 856 ^ 842 % 14, bo
w Íredniowieczu 842 % 14 ^ 855; w ten spos[b w[wczas naliczono lata.
Do 6360 r. 15 indykt dopisa= +awrentaj, w Konstantynopolu, 1377–1381.
Wskaz[wk' na prost' drog" jest pocz'tek samodzielnego w=adania Micha=a,
w Konstantynopolu, 855 A.D. Jest to “kamie< w"gielny” systemu odliczania
lat. Micha=, po 14-tu latach regencji matki, rozpocz'= samodzieln' w=adz", i
dodanie 842 % 14 ^ 856 czyni b='d jednego roku. B='d ten nast"pnie ro>nie
o jeden rok z ka/dym nast"pnym w=adc', i Jaros=aw †1054 umiera – wg
obliczenia – w 1062 ^ 856 % ]29 % 31 % 33 % 28\ % ]8 % 37 % 40\.
Od Micha=a, 855 A.D. do Olega, pierwszego ruskiego w=adcy, min"=o lat
29 ]855 % 29 ^ 883\. Odt'd, stosuj'c >redniowieczny spos[b dodawania
lat ]naliczania ich w=adcom, jak wy/ej\, wychodzimy na dwie, pewne tj.
niew'tpliwe, daty ]twarde w j. ros.\&
• † 1015.07.15 – >mierci W=odzimierza Wielkiego,
• † 1054.02.20 – >mierci Jaros=awa M'drego, po 40-tu latach w=adania.
I st'd ju/ prosta droga do pozosta=ych, opisanych stylem 5508.
.1060, Roku 6360, indykta 15, na pocz'tku cesarzowania Micha=a
pocz"=a zwa: si" Ruska ziemia....
• Od }biblijnego| Adama do Potopu – lat 2242... itd., do Chrystusa – 5500,
• od narodz. Chrystusa do Konstantyna Wielkiego – lat 318,
• od Konstantyna za> do sego ]tego\ Micha=a – lat 542.
• a od pierwszego roku Micha=a }855| do pierwszego roku Olega,
Ruskiego kniazia – lat 29 }855–883|,
• a od pierwszego roku Olega, kt[ry zasiad= w Kijowie,
do pierwszego roku Igora – lat 31 }883–913|,
• a od pierwszego roku Igora do pierwszego roku Swiatos=awa –
lat 33 }913–945|,
• a od pierwszego roku Swiatos=awa do pierwszego roku Jaropo=ka –
lat 28 }945–972|,
• a Jaropo=k kniaziowa= lat 8 }972–979|,
• a Wo=odimer – lat 37 }979–1015|,
• a Jaros=aw – lat 40 }1015–1054;
w mi"dzyczasie kniaziowa= Swiatopo=k Przekl"ty, przez 5 lat& 1015–1019,
dlatego opuszczony; Jaros=awowi przypisano lat 40|.
Tym/e od >mierci Swiatos=awa do >mierci Jaros=awa lat 85,
a od >mierci Jaros=awa }†1054| do >mierci Swiatopo=ka }†1113| – lat 60.
No, my wr[cimy na pocz'tek i podamy, co sta=o si" w lata te, jako /e zacz"li
si" pierwszego roku ]panowania\ Micha=a, a przy okazji do=o/ym liczby ( daty
]a po rœdu polo'im= hisla\ }znaczy& pisiec ma przed sob' materia= nie
opisany latami; postanowi= sobie skopiowa: go i opisa:, oznaczy: latami|.
0001-01.1-18 ]Latopis – Silwestra, +awr. ltps\
0001-02-12 ]Powie>: – Nestora, Ipat. ltps\
Wydarzenia lat 855÷882 opisane s' r[/nymi stylami& 5500÷5508, kom-
pilacja danych z r[/nych {r[de=, przy tym, g=uche “na pocz'tku w=adania
Micha=a” lub “w pierwszych latach Micha=a” zamieniano w dok=adane lata,
wyprostowa: ten okres nie by=o mi =atwo. Opisy lat korygowa=em innymi
opisami, zawieraj'cymi odchy=ki w latach, by te z kolei korygowa: poprzed-
nimi, ju/ poprawionymi. I tak, drog' kolejnych przybli/e<, i logik' zapis[w
otrzyma=em obraz lat 855÷883.
DZIEJE
UZUPE+NIENIA – cz">: £ Powie>ci, po Wst"pie i roku 6360.
W rok po 855 ]6360\, czyli 856 ]6361\&
Roku 6361. Roku 6362. Roku 6363. Roku 6364. Roku 6365. Roku
6366. Micha= car poszed= z wojami brzegiem i morzem na Bu=gar[w.
Bu=garzy, widz'c, /e mu nie podo=aj', poprosili o chrzest i upokorzyli
si" Grekom. Car ochrzci= kniazia ich i ca=' Bu=gari" ]bolary wsia\ i
pok[j stworzy= z Bu=garami.
Roku 6367. Zamorscy Waregowie pobierali danin" na Czudi i S=owia-
nach; na Meri i na Wesi i Kriwiczach...” S=owianie byli mieszka<cami
Nowogrodu Wlk.; Kriwicze – Smole<ska; przyp. J.D.
Roku 6368. Roku 6369. Roku 6370. Przep"dzili Wareg[w za morze
i nie dali im daniny. Sami rz'dzi: u siebie pocz"li; i nie by=o u nich
prawdy, i powsta= r[d przeciwko rodowi, z wynik=ych por[/nie<, i
wojowa: zacz"li ze sob'. ]W ko<cu\ rzekli sami do siebie& poszukajmy
sobie kniazia, kt[ry by w=ada= nami i s'dzi= wed=ug prawa. Poszli za
morze ku Waregom, ku Rusi, bo ci zwali si" Warego-Russami, jako
drudzy zw' si" Swenami, inni Normanami, Anglami, a jeszcze inni
Gotami, tako i ci. Rzekli wi"c Rusom S=owianie i Krywicze& „ziemia
nasza rozleg=a i okwitna, a porz'dku w niej nie ma, przyjed{cie nam
knia/y: i w=ada: nami. I wybra=o si" 3-ch braci ze swymi rodami.”
]czyli ci'g dalszy numeru 348, ˚Zwi'zki kronik ros. nr 1000\.
Tak zacz"=a si" legenda o Ruryku, Sineusie i Truworze. Ruryk, najstarszy z
braci – w Nowogrodzie, Sineus w Bia=o-ozierzu, a trzeci – Truwor – w Izbor-
sku, czyli zn[w teoria braci w r[/nych zak'tkach rozleg=ej Rosji, na skal"
nieco mniejsz' od trzech braci – syn[w Noego.... Naiwno>:, /e Waregowie
zostali zaproszeni... zza morza.
W rzeczywisto>ci rok 855 ]w 14-ty rok cara Micha=a\
Roku 6371, roku 6372, roku 6373, roku 6374, idzie Askold i Dir
na Grek[w i przyszli w 14 lato Micha=a cara. Dalej, jak to cudem
odp"dzono bezbo/n' Ru> – dok=adnie z kroniki G. Amartola, imio-
na Askolda i Dira dopisane przez “Nestora” 1110 ]orygina= ich nie
posiada 0448-00-291\.
Roku 6375. Roku 6373. Wasilij zacz'= cesarzy: ]Bazyli w j. pol.\.
W rzeczywisto>ci rok 857
Roku 6377. Chrzczona jest ca=a ziemia Bu=garska.
W rzeczywisto>ci rok 879 lub 883 ]5-letnia r[/nica\
Roku 6378. Roku 6379. Roku 6380. Roku 6381. Roku 6382. Roku
6383. Roku 6384. Roku 6385. Roku 6386. Roku 6387.
Umieraj'cy Ruryk przela= w=adz" na Olega, ze swego rodu, odda=
mu w opiek" syna Igora, kt[ry by= jeszcze dzieckiem.
Roku 6388. Roku 6389. Roku 6390.
Oleg, j'wszy wielu wojownik[w, Wareg[w, Czud, S=owian, Meri,
We>, Kriwicz[w, podszed= pod Smole<sk i osadzi= w nim swego
namiestnika. St'd poszed= w d[= ]na po=udnie\, wzi'= Lubecz i
osadzi= namiestnika. Przyszed=wszy do g[r kijowskich, widz'c jak
Oskold i Dir knia/', ukry= swych woj[w w =odziach...” W tej opowie>ci,
podst"pnie gin' Oskold i Dir, zamordowani przez woj[w Olega.
Oleg wzi'= si" do stawiania grod[w, na=o/y= podatek na S=owian,
Krywicz[w i Meri"; i ustanowi= Waregom da< od Nowogrodu grzy-
wien 300 co roku, przez wzgl'd na pok[j, kt[r' jeszcze do >mierci
Jaros=awa dawali Waregom ]do 1054 A. D., przyp. J.D.\.
Roku 6391. Oleg zacz'= wojowa: Drewlan, i wymusi= na nich da<
po czarnej kunie.
Roku 6392. Idzie Oleg na Siewierzan....
Roku 6393. Pos=a= Oleg po Radymiczan...
Roku 6394. Roku 6395. Leon cesarzy=, syn Wasilew....
Roku 6396, roku 6397, roku 6398, roku 6399, roku 6400, roku 6401,
roku 6402, roku 6403, roku 6404, roku 6405, roku 6406.
Przechodzili W"grzy ]Uhri\ ko=o Kijowa....
W dalszej cz">ci& I pocz"li W"grzy wojn" prowadzi: z Grekami i
zaj"li Tracj" i Macedoni", a/ po Selu< ]dzi> Thesaloniki, przyp. J.D.,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
˚Skorowidz nazw\, zacz"li wojowa: z Morawi' i Czechami.
W dalszej cz">ci zapisu& ...by=o jedno s=owia<skie plemi". S=owianie
siedz' po Dunaju, ich/e zast'pili W"grzy i Morawa, Czesi i Lachowie, i
Polanie, co si" dzi> Rusinami zwi'. Dla nich najpierw przet=umaczone
zosta=y ksi"gi, Morawie, ich/e nazwano pisaniem S=owia<skim, a
pismo to u/ywane jest w Rusi i Bu=garach Dunajskich.
W dalszej cz">ci d=uga opowie>:, jak to Metody i Konstanty, synowie
„m"/a z Selunia” zostali uproszeni przez cara Leona, by przet=uma-
czyli }Ksi"gi| Aposto=[w i Ewangeli", na s=owia<ski j"zyk, uk=adaj'c
]s=owia<skie\ liternictwo, czy te/ abecad=o – czyli dalszy ci'g zmy>le<,
bo u/yte przez nich – greckie – liternictwo ju/ od dawna istnia=o.
Cyrylica oparta jest bowiem na alfabecie gr., Kiri== wprowadzi= ko-
nieczne modyfikacje, wynikaj'ce z j"zykowych r[/nic ]˚Skorowidz
nazw, nr 1680\.
Metody zosta= episkopem w Panonii, na stolcu ]tronie\ >w. Andro-
nika aposto=a – jednego z 70 }czyt. wielu| uczni[w aposto=a Paw=a.
Najwyra{niej uczni[w aposto=[w tak/e zwano aposto=ami.
Kotowski, t=umacz'c, dorozumia=, /e aposto= Andronik by= jednym
z „...70 uczni[w Chrystusa, ]...., i – ko<cz'c o Metodym –\ a kt[ry
by= uczniem >w. Paw=a Aposto=a.” 0565-00-47
W zagmatwanej my>li za=o/y=, /e je/eli Andronik by= aposto=em, tu
musia= by: Chrystusa.... Zmyli= go te/ zapewne przecinek, utwier-
dzaj'c w my>li, /e ma racj". Tekst nie wymienia Chrystusa, prosto
m[wi& „Posem /e Koce= knia{ postawi Method*ja episkopa w Panii,
na stole swiatago On*dronika aposto=a edinogo ot 70, uczenika
swiatago aposto=a Paw=a.”
U Kotowskiego, w t=umaczeniu Latopisu Nestora ]Kijew, 1860\ s' i
inne b="dy, ˚Skorowidz nazw, nr 1620, has=o Kotowski.
Metody zastawi= ]do pisania\ 2-ch szybkopisz'cych pop[w i prze-
=o/y= w ci'gu 6-ciu miesi"cy wszystkie ksi"gi z greckiego na j"zyk
s=owia<ski, od marta, do 26 oktabra }roku nie przy=o/y=..., J.D.|.
Wkr[tce potem idzie 4-krotne powt[rzenie aposto=a Paw=a, >wiad-
cz'ce, ile razy tekst by= przepisywany, by: mo/e te/ z poprawkami
i uzupe=nieniami, w tym – zmy>leniami, na miar" swej epoki, np.
za 4-krotnie powt[rzonym Paw=em, /e nazwa Polan od “pola”
pochodzi ]...\.
Roku 6407. Roku 6408. Roku 6409. Roku 6410. Car Leon naj'=
W"gr[w na Bu=gar[w. W"grzy napadli ca=' ziemi" Bu=garsk' i
j' spustoszyli. Semeon, dowiedziawszy si", uderzy= na W"gr[w.
W"grzy starli si" z Bu=garami i zwyci"/yli Bu=gar[w, tak, /e ledwo
Semeon do Dniestru zbieg= ]Der*ster\. Semeon w=adc' Bu=garii,
przyp. J.D.
Roku 6411. Rosn'cemu Igorowi, zgodnemu z Olegiem i s=uchaj'ce-
mu si" go ]Olega\, przyprowadzono /on" z Pleskowa, imieniem Olga.
Roku 6412. Roku 6413. Roku 6414. Roku 6415. Idzie Oleg na Gre-
k[w, Igora zostawi= w Kijowie. Zebra= mn[stwo Wareg[w, i S=owian,
i Czudi, i Kriwiczan, i Merii, i Polan, i Siewierzan, i Drewlan, i Radi-
micz[w, i Chorwat[w, i Duleb[w, i Tiwerc[w, tak/e s' To=kowiny,
a wszyscy ci zw' si" Wielk' Skuf ]Welikaja Skuf\.
Nieco inn' kolejno>: z dostawieniem Wiatycz[w podaje wersja& „...zebra=
mn[stwo wareg[w, i s=owian, i czudi, i s=owianie i kriwicze, i meri", i drew-
lanie, i radimicze, i polanie, i siewierzanie, i wiatycze, i chorwaty, i duleby, i
tiwerce, tak/e s' to=kowiny, a wszyscy zw' si" ot grek Welikaja skuf.”
To=kowiny – t=umacze, du/a r[/norodno>: plemion wymaga=a takiej grupy
tak/e, w zrozumieniu problemu przez mnicha. Tolkovat; – t=umaczy:,
przek=ada: ]z j"zyka na j"zyk\, ¯ tolk – sens, znaczenie, tolkovanie –
wyja>nienie, interpretacja, t=umaczenie.
Zwracam uwag" na kolejno>: wymienionych plemion – najpierw p[=nocne
]Waregowie, S=owianie, Czud\, by – przez Krywiczan i innych – przej>: do
po=udniowych ]Chorwat[w, Duleb[w i Tiwerc[w\.
Po zawartym przymierzu ]Olega z Grekami\, tekst jego obrobiono w Kijo-
wie ]np. Polikarp 1160-te\, bo napisano& najpierw Kij[w ]i okoliczne grody\,
a Nowogr[d zupe=nie opuszczono „pierwej na Kij[w, tak/e na Czernih[w,
i na Perejas=aw, i na Po=tesk, i na Rostow, i na Lubecz i na inne grody...”
Kijowianie wsp[=zawodniczyli z Nowogrodzianami, nie lubili si" wzajemnie
i nie omieszkali ka/dej okazji, by pokaza: sw' wy/szo>: ponad drugimi, lub
opu>ci: ich z tekstu, jak w tym wypadku.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
W naiwnym opowiadaniu obl"/enia Carogrodu ]Konsnantynopola\,
jest opis, jak to Oleg k[= kaza= swoim wojownikom narobi:, postawi=
okr"ty na ko=a i z pomy>lnym wiatrem zbli/y= si" ku grodowi. Grecy
przel"kli si", pos=ali po Olega ze s=owami& „nie gub grodu, z=o/y-
my ci da< jak' chcesz.” Wyniesiono z miasta pokarmy i wino, lecz
Oleg ich nie przyj'=, by=y bowiem zatrute. Przestraszeni jeszcze
bardziej Grecy ]/e Oleg pozna= si" na fortelu\, my>leli, /e to nie
Oleg, lecz >w. Dymitr zes=any przez Boga – pocz"li b=aga: o pok[j
i zaniechanie wojny& „damy czego /'dasz.” W spisanym uk=adzie „...
uk=ady na Ruskie gorody& perwoe na Kiew...” a – w dalszej cz">ci –
miesi"czn' wyp=at" „...miesiaçnoe swoe, perwoe ot goroda Kiewa,
i paku iz Czernihowa...” I rzek= Oleg& poszyjcie Rusi /agle z=oto-lite,
a S=owianom pokrzywiane.
I spe=niono rozkaz. I powiesili ]Rusini\ swe tarcze na wrotach Caro-
grodu na znak zwyci"stwa i odeszli od Carogrodu. Napi"=y Rusy /agle
z=oto-lite, a S=owianie pokrzywiane, lecz wiatr je rozdar= i musieli
wr[ci: do swoich, p=[ciennych. I tak wr[cili do Kijowa. Kijowianie o
S=owianach.... Charakterystyczne imiona&
Karol, Farlof, We=mud, Ru=aw i Stemid.
W rzeczywisto>ci lipiec 912, Rosjanie& kometa Halley’a.
Roku 6416. Roku 6417. Roku 6418. Roku 6419. Jawisja wielka
zwiezda na zapadzie, kopeinym obrazom ]o kszta=cie kopii\.
W rzeczywisto>ci rok 912 ]>mier: Olega& †913\
Roku 6420. Pos=a= Oleg m"/[w swoich by utwierdzili pok[j i ustanowili
=ad pomi"dzy Grekami i Rusi' – czyli powt[rzenie ju/ zwartego przymierza,
w parafrazie. Zn[w d=ugi tekst i powt[rzone niekt[re imiona& Karol, Inege=d,
Far=of, Weremud, Ru=aw; Hudy, Rua=d, Karn, Fre=aw, Riuar, Aktewy,
Truan, Lidulfost, Stemid ]por[wnaj podkre>lone uprzednio\.
Tekst uk=adu ko<czy si" dat' „...miesiaca sebtiabria w 2, a w niedielu
15, w leto sozdanija miru 6420.” Rok 6420 wypada= na 15 indykt,
przepisywacz nie wiedzia=, co indykt oznacza – wpisa= “nedielu”, czyli 15
tydzie<... czego$ Data nosi wi"c >lad jej obr[bki, ko>lawej przy tym.
Car Leon uczci= pos=[w Ruskich darami& z=otem, drogimi materia=ami,
i fofudami ]taft'\, i przyda= im ludzi swoich, ]by\ pokazali im pi"kno>:
]greckich\ cerkwi i pokoi z=otych i bogactwa w nich znajduj'ce si",
mn[stwo z=ota i materii i drogich kamieni, sznur Chrystusa, wieniec,
gwo{dzie, p=aszcz purpurowy i relikwie >wi"tych. Wszystkie relikwie
po Jezusie znalaz=y si" w Carogrodzie....
Dalej, /e Oleg /y= w pokoju, knia/'c w Kijowie. Nast"pnie zn[w naiwna
legenda, jak to Oleg umar= od uk'szenia /miji, kt[ra wype=z=a z =ba ko<skiej
czaszki ]...\, gdy j' tr'ci= nog'. I zn[w obr[bka tekstu& Oleg by= w Kijowie 4
lata, a na pi'te wspomnia= o koniu, by doda: 4-ch lat.
M"drcy przepowiedzieli Olegowi >mier: od konia, kt[rego lubi= i
na kt[rym je{dzi=. Przezorny Oleg wstrzyma= si" od jazdy na nim,
chocia/ zrobi= wypraw" na Grek[w. W ko<cu zapyta= koniuszego,
a ten mu odpowiedzia=, /e ko< zdech=. Oleg postanowi= zadrwi: z
wr[/bit[w, za>mia= si" i szydzi=, /e =/', jak zawsze& ko< umar= – a
jam /ywy. Dosiad= innego i pojecha= nim na miejsce, gdzie le/a=y
ko>ci feralnego konia. Tr'ci= nog' szkielet =ba – wype=z=a z niego
/mija i w nog" go uk'si=a.
Z tego rozchorowa= si" i umar=.
S=uchaj si" wr[/bit[w ]przyp. J.D.\. ?mija dobrze si" ukry=a w czaszce...,
dok=adnie, by Oleg jej nie zauwa/y=, a Oleg nie zd'/y= uciec, tak szybko z
czaszki wype=z=a i go zaatakowa=a.
Na g[rze Szczekawicy ]ko=o Kijowa\ „mogi=a jego do dzi> dnia
]mogi=a ego do sego dni\...” I by=o wszystkich lat jego knia/enia
33 – ko<czy latopis opowie>: o Olegu.
Po Olegu przechodzi do nast"pnej opowie>ci, o wyganianiu /mij i skorpion[w
z grodu, jednocze>nie. Naiwna opowie>: o wyp"dzaniu skorpion[w i komar[w
z grodu, tak/e o uzdaniu koni narowistych, i o wyp"dzaniu komar[w z grodu
trzcin' i s=owami „precz komary z grodu”. Wr[/bita z Apolonii wyrobi=
skorpiona z miedzi, zakopa= go w ziemi", postawi= nad nim ma=y
s=up marmurowy i kaza= ludziom chodzi: z trzcin' i s=owami& precz
komary z grodu. Tak wygin"=y wszystkie komary i skorpiony.
Kotowski 1860, t=umacz'c Powie>:, dorozumia= – z b="dem, /e skorpija to
nied{wiadki& „...wyp"dzi= z miasta mn[stwo /mij i nied{wiadk[w.”
Po czym wyw[d starca, zupe=nie niezrozumia=y potok s=[w.
Nawet na standard Íredniowiecza – umys= kompletnie zdziecinnia=y.
 ...ROSYJSKIMI
W rzeczywisto>ci rok 913
Roku 6421. Pocz'= kniaziowa: Igor, po Olegu. W tym czasie za-
cz'= cesarzy: Konstantyn, syn Leona, zi": Romana. I Drewlanie
oderwali si" od Igora, po Olgowej >mierci.
Roku 6422. Idzie Igor na Drewlan, i zwyci"/aj'c ich, na=o/y= da<
wi"ksz' od Olgowej. Tego lata naszed= Symeon Bu=garski na Ca-
rogr[d. Zawar= pok[j, poszed= ku swoim ]ide woswojasi\.
Roku 6423. Przyszli Pieczengi na Ru> po raz pierwszy, i stworzywszy
pok[j z Igorem, poszli ku Dunajowi. W tym czasie Symeon naszed=
i ujarzmi= ]zniewoli=\ Tracj". Grecy pos=ali po Peczeng[w, a gdy ci
przybyli i chcieli i>: na Semeona, pok=[cili si" greccy wojewodowie i
widz'c to, /e ]Grecy\ sami na siebie konnych nasy=aj' – odeszli ku
swoim. A Bu=garzy za> z Grekami starli si" i pobici byli Grecy. Itd.
Roku 6424. Roku 6425. Roku 6426. Roku 6427. Roku 6428. Roman
carem w Grecji obrany. Igor wojowa= Peczeng[w.
Roku 6429. Roku 6430. Roku 6431. Roku 6432. Roku 6433. Roku
6434. Roku 6435. Roku 6436. Roku 6437. Naszed= Symeon Caro-
gr[d i zniewoli= Tracj" i Macedoni", i podszed= pod Carogr[d w sile
wielkiej, z dum' ]arogancj' i hardo>ci'\, zawar= pok[j z Romanem
carem, wr[ci= do swoich.
Roku 6438. Roku 6439. Roku 6440. Roku 6441. Roku 6442.
Po raz pierwszy W"grzy przyszli pod Carogr[d, i ujarzmili ca='
Tracj", Roman /e zawar= pok[j z W"grami.
Roku 6443. Roku 6444. Roku 6445. Roku 6446. Roku 6447. Roku
6448. Roku 6449. Wyprawi= si" Igor na Grek[w ]Ide Igor na Greki\,
a Bu=garzy pos=ali wie>: carowi, /e Rusini id'.
Tu nast"puje d=uga opowie>:, o spustoszeniu brzeg[w Bithynii, wzd=u/
Pontu, do Heraklei..., itd. Ich lokalizacja w Skorowidzu nazw.
Ca=' greck' flot" spalili, je<c[w krzy/owali, /elazne gwo{dzie w g=ow"
wbijali, palili cerkwie, klasztory i osady. Ledwie przyby=y na pomoc
Grekom si=y pokona=y Ru>, pal'c ich =odzie sztucznym ogniem.
Igor uda= si" do Wareg[w, za morze, wabi'c ich na Grek[w.
W rzeczywisto>ci 927.05.27
Roku 6450. Symeon zrobi= wypraw" na Chorwat[w i pokonany by=,
i umar= ]zabity 27 maja\, zostawi= Bu=garom syna swego Piotra.
Roku 6452. Igor /e skupi= woj[w wielu, Wareg[w, Ru>, i Polan,
S=owian, i Krywicz[w, i Tiwerc[w, i Peczeng[w, u kt[rych pobra=
zak=adnik[w, ruszy= na Grek[w, =odziami i na koniach, chc'c pom-
>ci: siebie.
Car, dowiedziawszy si", wys=a= do Igora co bardziej znakomitych
bojar[w, b=agaj'c go i m[wi'c& „nie nachod{, lecz we{ da<, jak'-/e
mia= Oleg, przydam jeszcze tej dani.”
I tak, w ko<cu opowiadania Rusini wr[cili w swe strony ze z=otem
i drogimi materiami.
Napad Igora †945 „na Greki”. Kronika Georgija Hamartola m[wi o
jednym napadzie Rusi – 18 ijunia 941 roku ]14 indyktu\ Rusini pode-
szli pod gr[d. W sentjabrie zostali odparci, ju/ 15 indyktu, i zmuszeni
byli zawrze: pok[j na niedogodnych dla siebie warunkach, w tym
broni: Korsu<c[w od napad[w ze strony step[w i nie zajmowa:
uj>cia Dniepru w okresie zimy; Korsu< ¯ gr. chersonese ]p[=wysep,
˚Skorowidz nazw\.
Polikarp lub Silwester “Nestor”, nie m[g= tego najwidoczniej znie>:.
Napisa= wi"c o dw[ch napadach. Pierwszy – po>pieszny „na Greki” i
dlatego nieudany, drugi – udany, po nim ugoda.
Nowogrodzka “6362” podaje, /e napady by=y dwa „na Greki”, jeden
nieudany 6428, ]920$#\ bo po>pieszny i drugi udany 6430 ]922\.
Kompilator za> +awrentewskiej “6360” postanowi= zmieni: dat" przy-
mierza Igora “z Grekami”, napisa=, /e pierwszy – po>pieszny „na Greki”
6449 i dlatego nieudany, drugi – udany, w 6452, po nim ugoda...
W 6453 Igor zawiera pok[j na pro>b" Grek[w, kt[rzy „..posy=aj'c
lepszych bojar[w, modl'c si" i m[wi'c& nie napadaj, lecz we{ da<,
jak' /e mia= Oleg, przydam i jeszcze tej dani.” ]Kuzmin, 0448-00-266,
0001-01-50\. 6453–6430^23 lata ]1 indykt ^ 15 lat; 23 ^ 15 % 5 % 3;
styl 5505 % 5508\.
Roku 6453. Roman, Konstanty i Stefan – carowie Greccy, wyprawili
pos=[w do Igora dla wznowienia pierwszego pokoju }w rzecz. 941|.
Igor, w zamian, wys=a= swych pos=[w do Carogrodu i tu spisano akt
przymierza, reguluj'cy zadra/nienia i sytuacje sporne w wymianie
towarowej i niewolnikami, do wymiany zbieg[w w='cznie. Ciekawy akt,
bo wielce szczeg[=owy, przez to b. d=ugi, i jest w nim d=uga lista imion
Wareg[w, w tym znakomity zapis “Iwor” – i*voor, ko>: s=oniowa w j"zyku
holenderskim; starofranc. i >redniow. ang. yvoire ˘ ang. ivory.
Rusini zobowi'zali si" nie zajmowa: uj>cia rz. Dniepr zim' ]przy Bia-
=obrze/u i >w. Elferju\, z nastaniem jesieni maj' na Ru> wraca:.
W obszernych fragmentach&
Akt tytu=uje& „...welikomu kniaziu Ruskomu Igorewi...”, tak/e
„...Igor welikij knia{...” – tytu=y nie u/ywane do pocz. XII wieku...
Dla przejrzysto>ci zapisu – rozpisa=em list" uczestnik[w w pionie&
„My od rodu Ruskiego pos=y i go>cie ]kupcy, ˚nr 1680\,
• Iwor – pose= }nadzwyczajny| Igora, wielkiego kniazia Ruskiego i
• zwyczajni pos=owie&
– }fuewast| Wuefast }pose=| Swiatos=awa, syna Igorowego.
– Iskusewi }pose=| Olgi kniagini.
• S=udzy i synowce Igora&
Uleb – }pose=| Wo=odis=awla,
Kanicar – }pose=| Preds=awy,
Szichbern, }Sfandr| Swan]a\dr – }pose=| /ony Ulebla ]nie Gleba#\,
Prasten, Turduwi, Libπar, Fastow, Grim, Sfirkow, Prasten, Akun –
neti Igora }synowiec, bratanek, isl. nefi TF, ros. plemiannik|.
}s=. Igora| Kary, }studekow| Tudkow, Karszew, }tudorow| Turdow,
Egrπ }ermiskow, erliskow| Ewliskow, }Woist| Woikow, }istro| Istr, Amin-
dow, Prasten, Bernow, }jatwag| Jawtiag, Gunarow ]`rew – wysoki\
Szibrid ]`brid – pi"kny\, Alda< Ko= Klekow, Steggπ Etonow, Sfirka.
• }S=udzy innych| Alwad – Guda, Fudri – Tuada, Mutur – Uty(Utena.
• Kupcy& Adun, }adolb antiw=ad uleb| Adu=b, Iggiw=ad, Oleb, Frutan
]fruit – owoc\, Gomo= ]stary\, Kuci, Emig, Turbid, Fursten ]niem.
Fürst – ksi'/"\, Bruny, }ald ]stary\| Roald, Gunastr ]`str – starszy\,
Frasten ]frost\, }iige=d| Igie=d ]tiegel, tygiel\, }turibew| Turbern, Mony,
Ruald, Swen, Stir, A=dan, }tilei| Tilena, }apubkar swen| Pubksar,
}kuzelew| Wuzlew, }isino kobiricz| Sinko ]sink, topi:\ i Boricz,
wys=ani jeste>my od Igora wielkiego kniazia Ruskiego
i od innych kniazi[w i od wszystkich ludzi Ruskiej ziemi.
Przez tych nakazano nam wznowi: mir dawny, nienawidz'cego dobra
i mi=uj'cego k=[tni" diab=a “ot mnog let” ]od zarania, dos=. od wielu
lat\ – zburzy:, i wzmocni: przyja{< mi"dzy Grekami i Rusi'. I }sam|
wielki knia{ Igor i bojarzy jego, i narody wszej Rusi, pos=ali nas do
Romana, Konstantego, i Stephana – ku wielkim carom Greckim, by
zawi'za: przyja{< z samymi carami, bojarami, i narodem greckim,
na wsze lata....”
• Wielki knia{ Ruski i bojarzy jego mog' }odt'd| posy=a: do Grecji, ku
wielkim carom Gerckim ile chc' okr"t[w, z pos=ami i kupcami, wed=ug
postanowienia. }Dotychczas| pos=y nosili piecz"cie z=ote, a “go>cie”
]kupcy\ – srebrne, teraz za> wasz knia{ uzna= za lepsze posy=a:
}ich| do naszego cesarstwa z “gramot'” ]kart'\. Pos=y wi"c i kupcy
przybywaj'cy, oka/' karty, na kt[rych ma by: wpisane& oto wysy=am
tyle a tyle okr"t[w. Karty te oka/' nam, dowiemy si" z nich, /e z
pokojem przybywaj'.
• Przybysze bez kart zostan' zatrzymani. Gdyby si" opierali i zabici
zostali – car nie b"dzie /'da= odszkodowania.
• Zbieg Grecki na Rusi przedmiotem woli Ruskiego kniazia.
• Rusini przybywaj'cy do Grecji bez towar[w nie otrzymaj' “mie-
si"cznego” ]miesi"cznej prowizji\.
• Przybyszom zabrania si" dokonywa: nadu/y:. Przybysze maj'
zamieszka: u >wi"tego Mamy, gdzie zostan' spisane ich imiona,
i otrzymaj' “miesi"czne”. Naprz[d ci }co przybyli z| grodu Kijew,
potem – z Czernihowa i Perejas=awla }Swiatopo=ka|.
• Rusini z carskim “mu/em” ]dworzaninem\ niech wchodz' do grodu
jednymi wrotami, po 50-ciu, bez or"/a, i niech handluj' jak im si"
podoba, a potem niech wychodz'.
• Rusini przybyli do grodu, nie maj' prawa kupowa: “paw=ok” ]materii\
ponad 50 z=otnik[w, a kupiony maj' okaza: urz"dnikowi carskiemu,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
kt[ry opiecz"towawszy – zwr[ci kupcowi.
• Odchodz'cy st'd Rusini – wed=ug dawnej umowy – wezm' po-
/ywienia na drog" i co b"dzie potrzeba dla =odzi; nie maj' prawa
]zabrania si" im\ zimowa: u >wi"tego Mamy.
• W sprawie zbieg[w; zbieg z Rusi ma by: schwytany, chocia/by
znalaz= si" u >wi"tego Mamy, gdy za> si" nie znajdzie, Rusini – po
przysi"dze }prawdom[wno>ci| ]chrze>cijanie wed=ug swej wiary, a
nieochrzczeni – wg swego zwyczaju\, otrzymaj' cen" zwyczajn'
wed=ug dawnej ustawy, po dwie tkaniny za pacho=ka.
• Gdyby Grek zbieg= na Ru>, ma by: zwr[cony ze swym mieniem
uniesionym z domu, skradzionym; }ten, kto zatrzyma= zbiega| ma
otrzyma: 2 z=otniki od okradzionego.
• Gdyby kto z Rusi pokusi= si" o zabranie czegokolwiek z naszego
cesarstwa – ma by: srogo ukarany; gdyby za> ju/ wzi'= – niech w
dw[jnas[b zap=aci.
• W przypadku kradzie/y, Rusin u Greka, lub Grek u Rusina, po
odzyskaniu skradzionego przedmiotu, sprawca ma zap=aci: tak/e
jego cen".
• Je/eliby za> sprzeda= skradzion' rzecz – ma zap=aci: podw[jn'
jej cen", lub otrzyma kar" wed=ug praw greckich czy ruskich.
• Wykup je<c[w;
– Grecy wyp=ac' Rusinom&
po 20 z=otnik[w za m=odzie/ ]m=odych m"/czyzn i dziewice\,
po 8 z=otnik[w za je<c[w lat >rednich,
po 5 z=otnik[w za starc[w i dzieci;
– Rusini wyp=ac' Grekom&
po 10 z=otnik[w za wyrobnik[w czy je<c[w wojennych.
• Gdyby Grek naby= wi"{nia przez kupno, to nale/y mu zwr[ci:
cen", jak' zap=aci= za niego.
• W sprawie Cherso<skiego kraju, i grod[w – nie podlegaj' prawu
kniazia Ruskiego, nie ma prawa niszczy: ich wojn'.
• Je/eli Rusini znajd' grecki okr"t wyrzucony }na brzeg, burz'| w
jakim> miejscu – nie mog' mu wi"cej szkody czyni:; kto by za> co
z niego wzi'=, lub zabi= cz=owieka na nim – stanie si" winny wobec
greckiego i ruskiego prawa.
• Mieszka<cy Chersonesu, =owi'cy ryby w uj>ciu Dniepru, nie maj'
do>wiadcza: /adnej przykro>ci ze strony Rusin[w.
• Rusini nie maj' prawa zimowa: przy uj>ciu Dniepru, na Bia=obrze/u,
ani oko=o >w. Elfera, a z nast'pieniem jesieni maj' na Ru> wraca:.
Tako/ tyczy si" Czarnych Bu=gar[w, kt[rzy przychodz' i wojuj' w
krainie Chersonesu – rozkazujemy kniaziowi Ruskiemu, aby nie
pozwoli= im “pako>ci:” ]wyrz'dza: szk[d\ tej ziemi.
• Je/eli zdarzy si" jaka “prokaza” ]czyn zakazany; pro ^ za\ ze strony
Grek[w zostaj'cych pod wasz' w=adz', nie macie prawa “ka{ni:”
]skazywa: ich na >ci"cie\, lecz z rozkazu naszego maj' otrzyma:
kar", na kt[r' zas=u/yli.
• Gdy Grek zabije Rusina, albo Rusin – Greka, niech najbli/si krewni
zatrzymaj' winowajc", i odp=ac' tym samym.
• Gdy zab[jca wymknie si" i ucieknie, a oka/e si" maj"tnym –
krewni zabitego maj' posi'>: }ca=y| jego maj'tek; gdy za> oka/e
si" ubogim i ucieknie – macie szuka: dot'd, a/ znajdziecie, a gdy
znajdziecie – niech /yciem p=aci.
• Je/eli Rusin Greka, albo Grek Rusina uderzy mieczem, w=[czni',
lub innym or"/em, wed=ug prawa Ruskiego, zap=aci za przewinienie
5 “litr[w” ]miar\ srebra. Gdyby za> winowajca nie mia= mo/liwo>ci
zap=aty – ma sprzeda: wszystko co mo/e, nawet odzie/ kt[r' nosi, i
po zaprzysi"/eniu, /e nic wi"cej nie ma – wypuszczony zostanie.
• Grecy zobowi'zali Ru> do pomocy – wojennego wsparcia w po-
trzebie; maj' powiadomi: pisemnie, ile wojska chc'.
akt ko<czy si"&
My za>, za og[ln' zgod' wszystko }to| spisali>my na dw[ch kartach
]w dw[ch egzemplarzach\, jeden, znakiem }>w.| Krzy/a oznaczony
i wypisanymi naszymi imionami – zostaje w cesarstwie naszym, a
drugi, ze spisem waszych pos=[w i kupc[w, odchodz'cy zabior' do
Igora – wielkiego kniazia Ruskiego, w celu zaprzysi"/enia.
dalej instrukcja zaprzysi"/enia aktu, i wykl"cie za z=amanie aktu spisanego
“na obecne i przysz=e wieki”.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1989(93.
Po zawarciu przymierza, delegacja Rusi wr[ci=a do Kijowa, z
pos=ami greckimi i tu nast'pi=o zaprzysi"/enie aktu, na wzg[rzu gdzie
sta= Perun. Igor z=o/y= sw[j or"/, tarcz" i z=oto przed pos'giem bo/ka, do
przysi"gi, a innych Rusin[w-chrze>cijan poprowadzono „...do cerkwi >w.
Elijasza, kt[ra le/y za ruczajem, gdzie schodz' si" j"zyki Pasnyczy
i Chazar[w...” poja>nia – zapewne Silwester “Nestor” †1123, lub kijowski
autor, obrabiaj'cy latopis “Nestora” „...bo wielu ju/ Wareg[w zosta=o
chrze>cijanami.”
Chrzest Rusi w 988, tj. po ok. 2-ch pokoleniach...,
„I nadesz=a jesie<, ]a Igor\ namy>li= si" na Drewlan, chc'c od nich
wielk' da<.”
W rzeczywisto>ci rok 945 % styl 5508
Roku 6453. Tego lata rzek=a dru/yna Igorowi& „s=ugi Swenelda
przystrojeni s' or"/em, a my nadzy; chod{ z nami ksi'/" po danin".”
W tej wyprawie Igor poni[s= >mier:, gdy – po pobraniu daniny – wr[ci= do
Drewlan, zawr[ci= z drogi do Kijowa, by pobra: jeszcze wi"ksz'. Zabili go
mieszka<cy grodu Iskorostenia, „I pogreben byst* Igor; est* mogi=a ego
u Iskor*stienia grada w Drewiech i do sego dne.” – podaje Silwester.
Iskoroste<, dzi> Koroste<, ˚Skorowidz nazw nr 1660.
Olga, /ona Igora, by=a w[wczas w Kijowie, z synkiem swoim Swiatos=a-
wem. Tu nast"puje zn[w d=uga opowie>: o czterech zemstach Olgi nad
Drewlanami, za zabicie Igora, >wiadcz'ca o zmy>leniach i dziecinnej wprost
naiwno>ci autora. By= to cz=owiek w starczym wieku.
• Pierwsza zemsta – pos=[w Drewlan Kijowianie wnie>li do Kijowa,
w =odziach i tu wrzucili ich do g="bokiego do=u, po czym /ywcem
ich pogrzebali. Sam' =[d{ nie lekko jest nie>:, a tu jeszcze z grup' po-
s=[w. Jakiej wielko>ci musia=by by: d[=$ Jak ich tam wrzucili ]znienacka\,
/e Drewlanie nie zorientowali si" o podst"pie$ O zbli/aj'cym si" niebez-
piecze<stwie....
Ju/ w dole, Kijowianie prowadzili z nimi dialog....
• Druga zemsta – potem wys=a=a Drewlanom zaproszenie, po zna-
komitych m"/[w, a gdy ci przybyli – kaza=a im si" wyk'pa:. +a{ni"
podpalili Kijowianie, wraz z pos=ami i tak co znakomitsi Drewlanie
pogin"li.
• Trzeci' zemst' Olgi by=a jej pielgrzymka go grobu m"/a, zako<-
czona uczt' z Drewlanami. Gdy Drewlanie popili si" – kaza=a swym
pacho=kom jeszcze bardziej ich napoi:, po czym por'ba:. Por'bano
ich w[wczas 5000. Po czym Olga wr[ci=a do Kijowa.
• Czwart' zemst' by=a jej zbrojna wyprawa do Drewlan. Gdy, po
d=ugim obl"/eniu, nie mog=a zdoby: grodu Iskoroste<, poprosi=a
o rozejm w zamian za ma=' da<& po 3 go="bie i 3 wr[ble z chaty.
Gdy je otrzyma=a, do ka/dego z ptak[w kaza=a przywi'za: siark" z
ga=gankami, na nitce. O zmierzchu kaza=a =adunki podpali: i wypu-
>ci: ptaki. Te, wracaj'c pod strzechy, podpali=y gr[d. W ten spos[b
gr[d zdobyto, a uciekaj'c' za=og" wy=apano i wymordowano. Mnisi
nauczali Rusin[w, poprzez 4 zemsty-sposoby....
Jej m'dro>: i przebieg=o>: nie sko<czy=a si" na zetkni"ciu z g=upimi Drew-
lanami. Jeszcze z carem greckim si" spotka=a p[{niej i tu te/ da=a popis.
Przy chrzcie Olgi, car grecki nazwa= j' swoj' c[rk'. A gdy nast"pnie
chcia= poj': j' za /on", Olga „reçe& kako choçeßi mia pojati, krestiw
mja sam i narek mja dßçerju$”, czyli, jak mo/esz mnie poj':, chrzc'c
mnie sam i zw'c mnie c[rk'$ Powie>: opisuje /e bardzo pi"kn' i roz-
tropn' by=a – czyli zn[w kijowska r"ka, na pochwa=" ziomkom. W powabie
pi"knej Olgi zakocha= si" car....
Olga mia=a w[wczas lat blisko 70, i chyba nie mniej od 60, gdy spotka=a si"
z carem i car mia= na ni' seksualny apetyt ]...\, s'dz'c z r[/nicy dat. Roku
6411 przyprowadzon' j' Igorowi na /on" ]by=a nastolatkiem\, a spotka=a
si" z carem roku 6463, po 52 latach.... Jeden lapsus wi"cej.
Wed=ug tekstu, carem by= Johann Zimiskes 969–976; Romanus 919–944 ˘
Konstantin 944–959 ˘ Romanus 959–963 ˘ Nikephorus 963–969 ˘ J. Z.
W rzeczywisto>ci rok 969
Roku 6478. Swiatos=aw osadzi= Jaropo=ka w Kijowie....
Roku 6479. Przyszed= Swiatos=aw do Perejas=awca, a Bu=garzy
zamkn"li si" w grodzie. Dzi> wie> Pres=aw k( miasta Tulczy, Tulcea, nad
Dunajem, w granicach W"gier, szer. geogr. 45° 08* N., d=. geogr. 28° 49* E.
Zn[w, w d=ugiej opowie>ci jest lekcja, jak zwyci"/y: w trudnej sytuacji.
W zetkni"ciu z Grekami, pos=owie greccy donie>li carowi& „srogi to
musi by: cz=owiek, bo nie zwa/a na skarby, a ima si" za or"/; zg[d{
 ...ROSYJSKIMI
si" ]carze\ na danin".” Car da= mu wi"c odpowied{& „nie podchod{
pod gr[d ]z wojami\, we{ da<, jak' chcesz.”
W ko<cu spisali umow" mi"dzy sob', kt[rej tre>: zaczyna si"&
„Zgodnie z uprzedni' ugod', kt[ra zawarta by=a mi"dzy Swiatos=awem
wielkim kniaziem Ruskim i Sweneldem, „pisano pri Fefele sinkele”,
Iwanowi zwanemu Ciemskim, carowi Greckiemu, w Derestrie, mie-
si'ca ijula, indikta 14, w lato 6479.” ]przy Theofilu Sinkelu; Ciemski ^
Zimiskes 969–976, Derestr ^ Silistra, ˚Skorowidz nazw\.
W rzeczywisto>ci rok 972& Roku 6480. Ginie Swiatos=aw....
W rzeczywist. rok 972& Roku 6481. Zaczyna knia/y: Jaropo=k.
Roku 6482. Roku 6483. Ginie Lut, syn Swenelda, zabity przez Olega.
Roku 6484. Roku 6485. Wyprawi= si" Jaropo=k na Olega, brata
swego, do Drewla<skiej ziemi.
Oleg ginie u wr[t grodu Owrucz, zepchni"ty z mostu przez grobl",
przez naciskj'cy t=um uciekinier[w. Pogrzebano Olega ko=o Owrucza,
gdzie „est* mogi=a ego i do sego dne u Wruczego.” – tw[rczo>: obu,
Silwestra “Nestora” 1095–1110–1116–†1123 i Nestora 1118–1156.
W rzeczywisto>ci rok 979
Roku 6486. Roku 6487. Roku 6488. W=odzimierz zabija Rochwo=oda
po=ockiego i dw[ch jego syn[w, c[rk" Rochwo=oda pojmuje ]si='\.
Od Po=ocka, z Waregami, idzie do Kijowa, na Jaropo=ka. Jaropo=k
zamkn'= si" z B=udem w Kijowie. W=odzimierz, oblegaj'c, okopa=
si" na Dorogo/yczach, mi"dzy Dorogo/yczem i Kapiczem,
„...i est* row i do sego dne.” – zapis Slwestra ]% Waregowie i Kij[w\.
Dalej d=uga opowie>: o ob=udzie B=uda i zn[w charakterystyczny
zwrot narratora „o nem /e pre/e skazachom” odwo=uj'cy si" do
informacji uprzednio podanej ]o nim /e przedtem m[wi=em\. Cha-
rakterystyczna te/ nazwa – Warja/ko. Por. zapis pod 6360& „wr[cimy
na pocz'tek”, nr 718.
W tej opowie>ci ginie Jaropo=k, w Rodni, przy uj>ciu rz. Ro> do Dniepru
]prawy dop=yw, poni/ej Kijowa; Kij[w – Czerkasy\ – podj"li go dwaj Ware-
gowie mieczami „pod pazuch"” ]pod pazusie\. Gdy wszed= w drzwi, na
spotkanie z W=odzimierzem, B=ud zamkn'= je, odcinaj'c reszt" swoich
]swoich Jaropo=ka\, a dw[ch Wareg[w d{gn"=o go mieczami w
p=uca lub pod pas, a/ si" podni[s= ]autor Powie>ci u/y= metafory&
“pod*jasta i dwa Wariaha mecz*mi pod pazusie, B=ud /e zatwori
dweri i ne da po niem iti swoim”\. Kotowski, zn[w {le dorozumia=, /e
woje W=odzimierza „podj"li mieczami pod pachy,...”. Nie wiem, po
co woje mieli wk=ada: miecze pod pachy wystraszonego Jaropo=ka,
id'cego na rozmow" z W=odzimierzem ]co to za symbolika, by go
tak nie>:$ Chyba /eby go jeszcze bardziej wystraszy: i tym samym
nabawi: sobie problem[w z jego ukatrupieniem; musieli go te/ na-
tychmiast zabi:, skoro >wit" jego odci"li\. Kotowski przet=umaczy=
dos=ownie my>l niezgrabnie przekazan', bo z odwr[ceniem nast"pstw
]najpierw go podnie>li, p[{niej drzwi zamkn"li\, lecz w duchu anglo-
sas[w i poprawn' w czasach Íredniowiecza, gdy wiele spraw mia=o
odwrotn' kolejno>:. Mo/e i tak by=o.
I pocz'= W=odzimierz sam knia/y: w Kijowie.
Ten sam W=odzimierz, zwany p[{niej Wielkim ]977֠1015\, kt[ry
mia= kilka /on, a od nich syn[w, Powie>: wylicza&
• od Rognedy – 4-ch& Izas=awa, Mstis=awa, Jaros=awa i
Wsewo=oda, oraz dwie c[rki,
• od Greczynki mia= Swiatopo=ka ]od Anny, c. Bazylego ˚Skorowidz\,
• z jedn' Czeszk' – Wyszes=awa,
• z drug' Czeszk' – Swiatos=awa i Mstis=awa,
• z Bu=gark' – Borysa i Gleba.
Na=o/nic za> by=o u niego& 300 w Wyszogrodzie, a 300 w Bia=o-
grodzie, a na Berestowie, w siole kt[re zwie si" dzi> Berestowem,
200. I nie syt by= kopulacji ]ne syt b=uda\, przywodzi= sobie /ony
innych i doros=e dziewice.”
Na tym ko<czy si" t=umaczenie J. Kotowskiego 1860 ]poz. lit. 0565\,
ale sama Powie>: – na roku 1110.
Poza latopisami, pe=na tre>: Powie>ci wydana tak/e w publikacji
0002 ]˚Spis literatury\, ze zmian' kroj[w czcionki i zasadami pisowni,
t=umaczona na wsp[=czesny j"zyk rosyjski.
Zn[w, stary tekst, pisany 1989(93, przenios=em w to miejsce, dla pogl'du,
w zestawieniu z nast"pnym – jakiego rodzaju skr[t[w dokona=em.
Nr Opowiadanie lub zdanie
dzieje “staro/ytne” Rosji, greko-bu=garsko-wara/skie
Micha= Trawny ]Podst"pny, Przebieg=y, {le& Pijany\
¿839–842–855–†867
ur. 839, w wieku lat 4-ch og=oszony imperatorem ]w 842, matka – regentem\,
od 14-go roku /ycia samodzielnie sprawuj'cy w=adz" w Konstantynopolu
]od 855\, zabity 867.
.1100 «By= cesarz Michai= i matka jego...
...Theodora» ]w=a>ciwie\& W=ad. Psk1. Psk3. Wo=. kr[tki
...Irina» ]b="dnie\& Sofa. Psk2. KoN. pod 6374& Nik. MoE.
.1106 «Micha= od 6360, indyktu 15-go» ]w 6360 wypada= indykt 15\.
roku 855, od 14-go roku /ycia samodzielnie sprawuje w=adz"
w Konstantynopolu.
Radz. Laur. Troi. Ipat. Chleb. Nik. Twe. ]Micha= od 856\ Psk1. ]856\
w Nik. ...indyktu 8 ]b="dnie\; nie ma tej cz">ci& Psk2.
.1112 «odt'd pocz"=a zwa: si" Ruska ziemia ...Ruskaa ziemla sta=a est».
od roku 6360 – Radz. Laur. Troi. Nik.
od roku 6362 – Sofa. KoN. Twe. Nik. i inne.
.1118 «najazd Bu=gar[w na pocz. cesarzowania Michai=a».
roku 855, 6360 ]855 % styl 5505\ – najazd Rusi(Bu=gar[w na
Konstantynopol „...w 14 lato Micha=a...” }od 842 A.D. % 14 ^ 855|,
lub „...na pocz'tku cesarzowania Micha=a.” }855(857|,
nast"pnego roku, 856, car Michai= wyprawi= si" na Bu=gar[w,
i ochrzci= ich, w latach opisanych r[/nie, patrz ni/ej.
.1124 «wyprawa Micha=a cara na Bu=gar[w».
• roku 6363 ]856 % styl 5508\ – w odwecie „...Micha= wyprawi= si"
na Bu=gar[w...” i ochrzci= ich „...w drugie lato }w=adania|”;
w Konstantynopolu patriarch' by= )Fotij) ]Photius, konsekrowany
858, rok z niezale/nego {r[d=a\; rzecz zepsuta, dorabiana p[{niej&
858 by= czwartym rokiem w=adania, je/eli 856 ]drugi rok w=adania\,
to Photius wy>wi"cony 858 nie m[g= by: patriarch' Konstantynopola;
• roku 6366, Radz, Laur. Troi. Ipat. Chleb. Nik. Sofa. Twe.
.1130 «chrzest Bu=garii...
roku 6377» – 869 je/eli styl 5508& Radz. Laur. Troi. Psk3. MoE.
roku 6368» – 860 je/eli styl 5508& W=ad.
roku 6366» – 858 je/eli styl 5508& Nik.
w 17-tym roku cara Michai=a, to jest, w 858 ^ 842 % 16& Psk1.
.1136 «sob[r w Pres=awiu». roku 863, 6363 ]863÷864 % styl 5500\ –
sob[r w P. k(Tulczy, na kt[rym zapad=a decyzja t=umaczenia cerkiew-
nych ksi'g na j. s=aw., t=umaczone ok. 864÷865 A.D. „...uradowali si"
S=awianie s=ysz'c }o| wielko>ci Bo/ej }w| swoim j"zyku...”
.1142 «Waregowie pobierali da< na Czudi i S=awianach».
roku 6367 }862|& Radz. Laur. Troi. Sofa. W=ad. Ipat. Chleb. Psk1. Nik.
.1148 «przep"dzili Wareg[w i nie dali daniny», lata 6863, 6368, 6369, 6370.
.1154 «Rurik z bra:mi “zaproszony” zza morza& Rurik, Sineus, Turwor».
6369 ]864 % styl 5505\ zaproszeni przybyli zza morza na Ru>, z kraju
Warego-Russ[w, w 7 lat po wyprawie Micha=a na Bu=gar[w }858 % 7 ^
864|, roku 6370& Radz. Laur. Troi. Ipat. Chleb. Psk1., Psk2. Nik.,
roku 6367& W=ad., roku 6370& Psk3.
.1160 «Askold i Dir, z Kijowa, zrobili wypraw" si" na Grek[w».
roku 855, 6371, 6372, 6373 ]855 % 5505\
„...w 14-te lato Micha=a cara.”, czyli powt[rzony pierwszy najazd 855, z
uzupe=nieniem imion& Askolda i Dira;
855 % 5505 % 5 % 8 ]5 % 8 skutkiem przepisywania z zastosowaniem
styli 5505 i 5508\; ci'g dalszy )chrzczenia)&
roku 6374& Radz. Laur. Troi. W=ad. Ipat. Chleb. Psk2. Psk3. MoU. Nik.
.1166, rok$, 6375, 6376, Bazyli pocz'= carstwowa: ]cesarzowa:, w=ada:\.
.1172, roku 869, 6377 – ochrzczona by=a wsza ziemia bu=garska
– skutek wielokrotnego przepisywania.
.1178, roku 877, umieraj'cy Rurik przekaza= “knia/enie swoe” Olgowi,
“ot roda emy suszcza” ]ze swego rodu\, oddaj'c jemu w r"ce syna
swego – Igora, bo by= “mo=od welmi” ]dzieckiem, dos=. wielce m=ody\.
6385, styl 5508 0001-01.1-16 ]+awrentiewska ltps\
6385, styl 5508 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
.1184, lata 880÷881 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis.
6388÷6389 0001-01.1-22 ]+awrentiewska ltps\
6391, styl }....| 0001-02-16 ]Ipatiewska ltps\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
dzieje “nowo/ytne” Rosji
883–†913 ]31 lat\ Oleg z rodu Rurika, regent Igora
od Micha=a, 6360 ]855 % styl 5505\, do Olega
up=yn"=o 29 lat ]855 % 29 ^ 883\.
.1200 roku 883
przechwycenie Kijowa przez Olega; zjednoczenie Kijowa i Nowogrodu
roku 882 w Bosz. sow. enciklopedia, t. 37
“Poide” ]wyruszy=\ Oleg bior'c ze sob' woj[w wielu& Warag[w. Czud, S=o-
wian, Meri", We>, Kriwicz[w, przechwyci= gr[d }$|, osadzi= namiestnik[w
swoich; odt'd poszed= w d[=, zdoby= Lubecz; przyci'gn'= do wr[t Kijowskich.
Widz'c, /e Oskold i Dir kniaziuj' – ukry= ludzi swoich w =odziach, uda= /e s'
kupcami, jad'cymi do Grek[w. Gdy Askold i Dir przybyli na brzeg, za=oga
=odzi wyskoczy=a na brzeg, i po kr[tkiej wymianie zda<, /e nie s' z rodu
kniazia }Rurika|, zabili Askolda i Dira, i osadzili Igora w Kijowie.
Laur., Ipat., W=ad.
“ide” Oleg, wzi'wszy woj[w wielu i Kriwic[w, i “priide” do g[r Kijowskich, i
“obo=ogaw” ]wywo=a=\ Askolda i Dira ]z grodu|, i wybi= ich. Zasiad= w Kijowie
i iniaziowa= z Igorem Rurikowiczem. Psk3.
“Poide” Oleg, zabieraj'c ze sob' Igora, z Nowogrodu do Kijowa, i przyby=
do Smole<ska, przej'= gr[d i osadzi= w nim swoich “m"/[w”.
ju/ pierwszy zapis o Olegu – pierwszym rosyjskim w=adcy, prowadzi jego drogi do
Smole<ska; w Smole<sku latopisy by= przepisywane w XV wieku, i uzupe=niane
w[wczas – przes=anka, jedna z wielu na wskazanie miejsca.
St'd wyruszy= w d[= Dniepru, i przyby= do Smole<ska }sic, w miejsce& przyby=
do Kijowa|., i zobaczy= Oleg, /e Askold i Dir kniaziuj' w Kijowie, “tworiasza
mimoidusza, potaistasja w =odiach” z ma=' dru/yn'. ...itd. Sofa., Nik.
6390, styl 5507 0001-01.1-22 ]+awrentiewska ltps\
6390, styl 5507 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
6390, styl 5507 0001-05-89 ]Sofijska 1-sza ltps ltps\
6388, styl 5505 0001-15-12 ]Rogo/skij letopisiec\
6389, styl 5506 0001-30.1-15 ]W=adimirskij letopisiec\
6388, styl 5506 0003-00.2-73 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
.1205 roku 883
Pocz'= Oleg wojowa: Drewlan. Laur., Ipat., Sofa., Rogi., W=ad.
6391, styl 5508 0001-01.1-24 ]+awrentiewska ltps\
6391, styl 5508 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
6391, styl 5507 0001-05-89 ]Sofijska 1-sza ltps ltps\
6391, styl 5508 0001-15-12 ]Rogo/skij letopisiec\
6391, styl 5506 0001-30.1-15 ]W=adimirskij letopisiec\
.1210 roku 884
“Ide” ]wyprawi= si"\ Oleg na Siewierzan, podbi= ich,
na=o/y= da< i zakaza= im p=aci: dani Kozarom }Chazarom, plemieniu tatar-
skiemu znad Donu, >rodkowej i dolnej Wo=gi ˘ Bo=gar(y|. Laur., Ipat., Rogi.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa.
6392, styl 5508 0001-01.1-24 ]+awrentiewska ltps\
6392, styl 5508 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
6392÷6394 0001-05-90 ]Sofijska 1-sza ltps\
6391, styl 5507 0001-15-12 ]Rogo/skij letopisiec\
.1215 rok 885
Pos=a= }Oleg swych pos=[w| do Radymicz[w, i te/ zakaza= dawa: dani
Kozarom }Chazarom, OA, Wo=garBo=gar|. Laur., Ipat., Rogi., W=ad.
lata 6392 }884|–6394 }896| nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa.
6393, styl 5508 0001-01.1-24 ]+awrentiewska ltps\
6393, styl 5508 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
6392÷6394 0001-05-90 ]Sofijska 1-sza ltps\
6393, styl 5507 0001-30.1-15 ]W=adimirskij letopisiec\
6393, styl 5508 0001-15-12 ]Rogo/skij letopisiec\
.1220 roku 886
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Laur., W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. Ipat., Rogi.
6394, styl 5508 0001-01.1-24 ]+awrentiewska ltps\
6394, styl 5508 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
6394, styl 5508 0001-15-12 ]Rogo/skij letopisiec\
6393, styl 5507 0001-30.1-15 ]W=adimirskij letopisiec\
.1225 roku 887
Cesarzuje Leon, “syn Wasliew” ]syn Bazylego, b="dnie\. Laur., Ipat., W=ad.
rozpis lat w=ada< rosyjskich w=adc[w& od Olega }†913| do Jaros=awa }†1054|;
rodowody, spis metropolii podleg=ych patriarsze w Konstantynopolu. Sofa.
“Latina” ]+acinnicy\ odeszli od prawej wiary. Rogi.
6395, styl 5508 0001-01.1-24 ]+awrentiewska ltps\
6395, styl 5508 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
6395, styl 5508 0001-05-90 ]Sofijska 1-sza ltps\
6395, styl 5508 0001-15-12 ]Rogo/skij letopisiec\
6394, styl 5507 0001-30.1-15 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.1230 lata 888÷897
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Rogi.
6396÷6405 0001-01.1-25 ]+awrentiewska ltps\
6396÷6405 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
6396÷6404 0001-15-12 ]Rogo/skij letopisiec\
6395÷6404 0001-30.1-15÷16 ]W=adimirskij letopisiec\
.1235 roku 898
Przechodzili “Ugri” ]W"grzy\ obok Kijowa... itd.
o podboju W"gr[w ziemi Thrackiej i Macedo<skiej,
a/ do “Selunia” ]Thessalonik\, Moraw i Czech. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
6406, styl 5508 0001-01.1-25 ]+awrentiewska ltps\
6406, styl 5508 0001-02-17 ]Ipatiewska ltps\
6406, styl 5508 0001-05-91 ]Sofijska 1-sza ltps\
6405, styl 5506 0001-30.1-16 ]W=adimirskij letopisiec\
.1240 roku 898
Na pro>b" kniazi[w S=owe<skich& Rostis=awa, Swiatopo=ka, i Koce=a, car Mi-
chai= }855–†867| poleci= prze=o/y: ksi"gi cerkiewne Methodemu i Konstantino-
wi – synom Leona z “Selunia” ]gr. Thessaloniki\. Wys=ani do S=owe<skiej ziemi,
prze=o/yli ksi"gi Aposto=[w i Ewangeli", i zadowoleni byli S=owe<cy s=ysz'c
nauki Bo/e w swoim j"zyku; a potem prze=o/yli Psa=terz i “Ochtaik” ]oktoich\.
Metody zosta= w Morawii, mianowany p[{niej episkopem Pannonii.
Latopis nie przekaza=, /e Konstantin zwany by= Kiri=em ]pol. Cyrylim, KC\,
od niego pismo zwane kirilic' ]pol. cyrylic'\. Laur., Ipat., Sofa., Rogi., W=ad.
6406, styl 5508 0001-01.1-26 ]+awrentiewska ltps\
6406, styl 5508 0001-02-19 ]Ipatiewska ltps\
6406, styl 5508 0001-05-92÷93 ]Sofijska 1-sza ltps\
6405, styl 5507 0001-15-12÷13 ]Rogo/skij letopisiec\
6405, styl 5507 0001-30.1-16÷17 ]W=adimirskij letopisiec\
.1245 lata 899÷901
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., Sofa., Rogi., W=ad.
6407÷6409 0001-01.1-28 ]+awrentiewska ltps\
6407÷6409 0001-02-20 ]Ipatiewska ltps\
6407÷6409 0001-05-93 ]Sofijska 1-sza ltps\
6406÷6407 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6406÷6407 0001-30.1-17 ]W=adimirskij letopisiec\
.1250 roku 902
Leon car naj'= W"gr[w na Bu=gar[w. Laur., Ipat., Sofa., Rogi., W=ad.
6410, styl 5508 0001-01.1-29 ]+awrentiewska ltps\
6410, styl 5508 0001-02-20 ]Ipatiewska ltps\
6410, styl 5508 0001-05-93 ]Sofijska 1-sza ltps\
6409, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6409, styl 5507 0001-30.1-17 ]W=adimirskij letopisiec\
.1255 roku 903
S=uchaj'cemu si" ]zgodnemu\ podrostkowi – Igorowi, przyprowadzono
/on" z Pskowa o imieniu Olga. Laur., Ipat., Sofa., Rogi., W=ad.
6411, styl 5508 0001-01.1-29 ]+awrentiewska ltps\
6411, styl 5508 0001-02-20 ]Ipatiewska ltps\
6411, styl 5508 0001-05-93 ]Sofijska 1-sza ltps\
6410, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6410, styl 5507 0001-30.1-17 ]W=adimirskij letopisiec\
.1260 lata 904÷906
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa., Rogi.
6412÷6414 0001-01.1-29 ]+awrentiewska ltps\
6413÷6415 0001-02-21 ]Ipatiewska ltps\
6412÷6414 0001-05-93 ]Sofijska 1-sza ltps\
6411÷6413 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6411÷6413 0001-30.1-17 ]W=adimirskij letopisiec\
.1265 roku 907
“Ide” ]wyprawi= si"\ Oleg na Grek[w, do “Carogrodu” ]Konstantynopola\;
statki toczone na ko=ach w kierunku grodu, jad=o i wino nie przyj"te, umowa
z Grekami, Karl, Farlof, Welmud, Ru=aw, Stemid.
Laur., Ipat., Sofa., Rogi., W=ad.
6415, styl 5508 0001-01.1-29 ]+awrentiewska ltps\
6415, styl 5508 0001-02-21 ]Ipatiewska ltps\
6415, styl 5508 0001-05-93÷94 ]Sofijska 1-sza ltps\
6414, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6414, styl 5507 0001-30.1-17 ]W=adimirskij letopisiec\
.1270 lata 908÷910
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Rogi.
6416÷6418 0001-01.1-32 ]+awrentiewska ltps\
6416÷6418 0001-02 ]Ipatiewska ltps\
6416÷6418 0001-05-94 ]Sofijska 1-sza ltps\
6415÷6418 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6415÷6418 0001-30.1-18 ]W=adimirskij letopisiec\
 5 6 7 8 9 10 11

➤
stopie< ˘ Rogwo=od ˘ ˘ Wasilij ˘ Rostis=aw ˘ W=adimir †1212
od Rurika ˘ Wses=aw ˘ Po=ock ˘ Izas=aw
Po=ock, Mi<sk ˘ Gleb ˘ Igor, Reza< ˘ ˘ Roman †1208.09
ograbi= Nowo- ˘ Boris ˘ Gleb )Pres=awicz) ˘ Wsewo=od ˘ ˘ Swiatos=aw †1208
gr[d Wlk. ˘ Boris Czermny ˘ Izas=aw
˘ Wsewo=od ˘ Maria c. Kazimie- ˘ Wsewo=od
˘ Mstis=aw 1124, Murom ˘ Swiatos=aw ˘ rza Sprawiedl. ˘ Agatha
)Georgij) /on' Laszka Czermny †1194.05.05
˘ Izas=aw ˘ ˘ Braczes=aw ˘ ˘ Michai= 1245 Orda
†1054 Po=ock
˘ Swiatos=aw 1176–†1190 ˘ Wo=odimir ˘ Gleb 1218
˘ Dawid ˘ ˘ Rostis=aw †1120 Czern., Kij[w ˘ Kostantin 1218
Nowogr[d
1097–†1123 ˘ Jaros=aw ¿1139 ˘ Jaros=aw x1187 ˘ Izas=aw †1218
˘ Wsewo=od ˘ ˘ Rostis=aw †1113 ˘ Jurij-Georgij
˘ Oleg Czernih. ˘ 1139–†1146 ˘ Mstis=aw ˘ Theodor i Eupr.
˘ Zwenis=awa
˘ Swiatos=aw 1097–†1115 wlk. kn. kijow. W=ad. ¯ Bol. Krzyw. ˘ Wsewo=od
˘ Wo=odimir ˘
Drewlanie ˘ Swiatos=aw ˘ ˘ Dawid ˘ ˘ Izas=aw ˘ Mstis=aw
†1076.12.31 ˘ Boris †1078 ˘ Gleb †1138 ˘ Ingwar )Ko{ma)
˘ Wo=odimer ˘ Igor, Reza< ˘
˘ Roman †1237
˘ Wses=aw ˘ Gleb, Nowogr. ˘ Swiatos=aw ˘ ˘ Oleg ˘ Roman
Nowogr[d ˘ W=adimir ˘ ˘ Gleb, Ko=omna ˘
˘ Jaros=aw ˘ ˘ Swiatos=aw ˘ ˘ Jaros=aw
†1055(56
˘ c[rka – m"/em ˘ Oleg Krasny †1237
˘ Sudis=aw †1063 Nowogr. Wlk. †1129, Murom ˘ Igor, Kij[w
Roman Rostis=. ˘ Jaros=aw 1191– ˘ Wsewo=od, Pro<sk
Pskow
˘ Rostis=aw ˘ Swiatos=aw ˘ ˘ Georgij ¿1151
–†1245 otruty w ˘ Michai=
˘ Rostis=aw ˘ Ordzie; Suzdal, ˘ Dawid
˘ Wsewo=od ˘ Igor †1060 ˘ Tmutaraka<
Perejas=awl ˘ ˘ Swiatos=aw
Rostow, †1066, otruty ˘ Wo=odimer †1162
W0=adimer
˘ Wo=odar †1124 ˘ ˘ Izas=aw †1218
Bie=ooziero ˘ Gleb, Reza< ˘ ˘ Wo=odimer ˘
n(Kla{mie ˘ Dawid, Bu/sk ˘ Roman
Przemy>l
od 1057 Smol. ˘ Gleb, Ko=omna
˘ Stanis=aw †1112.05.25 ˘ Wasilko ˘ Wo=odimierko ˘ Jurij ˘ ˘ Rostis=aw
Trembowla ˘ c[rka – m"/em 1187–1238
˘ Waczes=aw ˘ Rostis=aw ˘ o>lepiony 1097
˘ Dmitrej
Aleksy x1104 ˘ Ioann
˘ Preds=awa Smole<sk, Kij[w
Perejas=awl ˘ Wsewo=od
˘ Rurik, /y= 1086, ˘ syn ˘ wnuk Roman ˘ Boris
˘ ˘ Iwan
Przemy>l ˘ Michai= ˘ Rost.
˘ Mstis=aw ˘ Katerina ˘ Elena †1205
˘ Dmitrej ˘ Aleksander
†1036, ˘ Wsewo=od ˘ lub Erina †1108 ˘ Wsewo=od ˘ ˘ Roman 1207 Newski †1263
Tmutarakan
˘ Waczes=aw ˘
†1093.04.14 Turow Bolszoe Gniezdo Zwenigorod ˘ Dmitrej ˘ Iwan
˘ Eupraksja †1109
Perejas=. od ¿1054–1212.04 ˘ Wasilej, W=ad.
˘ Gleb †1015 ˘ Janka †1113 ˘ Georgij-Jurij ˘
˘ Wierchus=awa ˘ Andrej, W=ad.
1054, Kij[w po /ony& 1. “Martha”, m'/ Rostis=aw
Murom ”Gjurgij” Do=goruki ˘ Dani=o ¿1261
zab[jstwie Izas=. 2. Anna
Jaros=awicza †1157.05.15, ˘ Boris †1159.02.15 ˘ Kostantin ˘ ˘ Andrej Suzd. †1264
˘ Boris †1015 ˘ W=adimir ˘
†1078 Moskwa ˘ Kostantin †1265
Rostow Monomach ˘ Gleb, /ona †1154 †1237.02
˘ Jaros=aw )Athan.)
˘ Jaropo=k Kij[w
Kij[w, ¿1053 – ˘ Jaros=aw ˘ Wasilej, Jarop.
˘ Izas=aw ˘ †1125. 05.15 †1137, Kij[w ˘ Michai=o †1175 ˘ Michai= M=od.
˘ Jaros=aw ˘ ¿1027 –†1078, ˘ Iwan, Kursk Krasny 1176
˘ Dani=
M'dry Kij[w 1054–1057, ˘ Jaros=aw ˘ ˘ Swiatos=aw †1174 ˘ Wo=odimer ˘ Michai= †1249
†1054.02.20, po 29 latach knia-
˘ Andrej †1141 ˘ Wasilko ˘ Izas=aw ˘ Swiatos=aw ˘ Dmitrei
w niedziel", ziowania zabity w bi-
twie na Nie/atynie
˘ Mstis=aw †1093 ˘ Perejas=awl ˘ Jaros=aw †1166 ˘ Theodor †1233
tygodniu Fedo-
˘ Mstis=aw ˘ ˘ Wo=odimer ˘ Roman
rowym ]postu\ ˘ Roman †1119 ˘ Izas=aw †1165 ˘ Jaros=aw ˘ Jaropo=k
˘ Swiatopo=k ˘ W=adimir Wo=.
˘ Rostis=aw †1151
˘ Swiatos=aw
†1113.04.16
˘ Dawid, Murom ˘ ˘ Mstis=aw †1173 ˘ Wsewo=od 1222
˘ Swiatopo=k 1150 v
Kij[w, 21 lat ˘ Andrej ˘ ˘ Jurij ˘ ˘ Dmitrei †1294
]1093–†1113\ ˘ Swiatos=aw Bogolubski ˘ Iwan ˘ Kostantin ¿1235
†1114.03.16 †1174.06.29 ˘ Jaropo=k ˘ Wasilej, Rostow
˘ Jaropo=k Perejas=awl ˘ Boris i Gleb
˘ Jaros=aw †1102
zabity 1086(87 ˘ Iwan ˘ Wo=odimir †1249
v ˘ Izas=aw †1094 ˘ Wsewo=od ˘ Nowogr. Wlk. ˘ Izas=aw
Kursk ˘ Wierchus=awa ˘ Wsewo=od †1237
)Gawri=)
Rurikowicze Nowogr[d Boles=aw K"dz. ˘ Wasilej †1249
˘ Mstis=aw ˘ ˘ Swiatos=aw
Pokolenia ]stopnie\& 1076–†1131
Pskow ˘ Wo=odimir ˘ Swiatos=aw
†1137.02.11 †1136
1. Rurik 865–†879 ]†883$\ ¯ Ruhr, Niemiec Kij[w ˘ Wasilij †1212
1a. Oleg †913, zwany Wieszczym, ˘ Agatha x1115 ˘ W=adimer ˘ ˘ Jaros=aw ˘ ˘ Rostis=aw
z rodu Rurika, regent ]879–883$\ – m'/ Wsewo=odko Dorohobu/ O>miomys= ˘ Jaropo=k
˘ Wasilij ¿1241
maj'cy piecz" nad Igorem, ˘ Rostis=aw ˘ Rostis=aw ˘ ˘ Mstis=aw ˘ Mstis=aw Uda=y
ale w=adca 883–†913 ]31 lat\, Chrobry Chrobry ˘ ˘ Wsewo=od
2. Igor Stary 913–†945 ]33 lata\ i Olga †969, ˘ Mstis=aw †1099 Smol., Kij[w †1180 ˘ Wasilej
˘ Jaros=aw †1123 ˘ †1167.03.14 ˘ Jaropo=k 1175
3. Swiatos=aw 945–†972 ]28 lat\, ˘ Mstis=aw
4. Jaropo=k 972–†979 ]8 lat\, ˘ Izas=aw †1128 ˘ Euphrosinia i ˘ Dawid, Smol. ˘ ˘ Rostis=aw Czerm.
W=odzimierz Wielki 979–†1015.07.15 ]37 lat\, ˘ Braczes=aw ¿1104 Geza 1141–1161 ˘ Roman 1178 ˘ ˘ Theodor
5. Jaros=aw M'dry 1015–†1054.02.20 ]40 lat\; ˘ Sbys=awa x1102 ˘ Michai=, Gleb
˘ Bela 1173–1196 ˘ Swiatos=aw ˘ Boris 1195 ˘ Mstis=.
˘ Preds=awa 1104
bracia Jaros=awa, rodzeni i przyrodni, ˘ Andreas ˘ Rurik †1215 ˘ ˘ Mstis=aw ˘ Wsewo=.
˘ Anastazja i 1205–1235 Smole<sk, ˘ Wo=odimer
• rodzeni& Izas=aw, Mstis=aw, Wsewo=od –
Gleb )Pres=awicz) Kij[w 1203–1205 ˘ Rostis=aw
matk' Rogneda, c. Rogwo=oda z Po=ocka, ˘ Swiatopo=k †1154
¯ Wsewo=od ˘ Jaros=aw ˘ ˘ Mstis=aw Niemy
si=' poj"ta za /on", po zabiciu jej ojca i braci; ˘ Jaropo=k 1114
†1176, ˘ Ingwar z +ucka
• przyrodni& ˘ Waczes=aw †1104 ˘ Jaros=aw
˘ Izas=aw †1154 ˘ Kij[w
- Swiatopo=k )Okajany) – matk' Greczynka Anna, ˘ Grimis=awa
˘ Jaros=aw †1102 Kij[w, W=odz. Wo=.
¯ imperator Bazyli 976–†1025 ¯ Roman, ˘ Mstis=aw ™ ˘ ˘ Roman †1205
- Wses=aw – od jednej Czeszki, Chrobry †1172 ˘ Dani=o †1264
˘ Swiatopo=k 1097
- Swiatos=aw, ]Mstis=aw$\ – od drugiej Czeszki, Agnieszka ˘ Lew
od nich tak/e& Stanis=aw, Sudis=aw, c. Boles=awa ˘ Wasilko †1271
Krzywoustego ˘ Wo=odimir
- Boris i Gleb, zabici latem 1015 – od Bu=garki. Schemat wykona=em sam, wymaga weryfikacji
1085–†1138 ˘ Wsewo=od z Be=za
i uzupe=nie<.
Powt[rzony Mstis=aw& s. Rognedy i Czeszki. ˘ Aleksander
˘ Wsewo=od
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.1275 roku 912, lipiec
Jawi=a si" “zwiezda” ]kometa\ na zachodzie “kopiejnym obrazem” ]o wygl'dzie
kopii; kometa Halley’a\. Laur., Ipat., Sofa.
zmar= Oleg, kniaziowa= lat 33. Rogi.
6419, styl 5507 0001-01.1-32 ]+awrentiewska ltps\
6419, styl 5507 0001-02-23 ]Ipatiewska ltps\
6419, styl 5507 0001-05-94 ]Sofijska 1-sza ltps\
6419, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
.1280 roku 912
Ponownienie traktatu z Grekami& Pos=a= Oleg m"/[w swoich do Lwa i
Aleksandra... itd.
Od rodu Ruskiego& Karly, Inegeld, Far=ow, Weremud, Ru=aw, Gudy, Ruad,
Karn, Fre=aw, Rua=, Aktewu, Truan, Lidu=, Fost, Stemid.
Tekst uk=adu ko<czy si" dat' „...miesiaca sebtabra w 2,
a w niedielu 15, w leto sozdanija miru 6420.”
Car za> Leon uhonorowa= pos=[w Ruskich darami&
z=otem, “pow=okami i fofoud;ami-fofudami” ]taft'\.
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
6420, styl 5508 0001-01.1-33 ]+awrentiewska ltps\
6420, styl 5508 0001-02-23 ]Ipatiewska ltps\
6420, styl 5508 0001-05-94÷96 ]Sofijska 1-sza ltps\
6419, styl 5507 0001-30.1-18 ]W=adimirskij letopisiec\
.1285 roku 913
przepowiednia i >mier: Olega od uk'szenia /miji. Laur., Ipat., W=ad.
zmar= Oleg, kniaziowa= lat 33. Rogi.
“umre” Oleg, kniaziowa= lat 33, >mier: jego od konia jego; “wyidie” ]wype=-
z=a\ ze =ba “zmija” ]w'/, /mija\, zrani=a nog", i zmar=. Psk3.
6420, styl 5507 0001-01.1-39 ]+awrentiewska ltps\
6420, styl 5507 0001-02-28 ]Ipatiewska ltps\
6420, styl 5507 0001-05-96÷97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6419, styl 5506 0001-30.1-18 ]W=adimirskij letopisiec\
6419, styl 5508 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6419, styl 5506 0003-00.2-73 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
913–†945 ]33 lata\ Igor Stary ]zabity przez Drewlan\
.1300 roku 913
pocz'= “knia/y:” Igor po Oldze, wtenczas } i | pocz'= cesarzowa: Konstantin
}¿905–913–919–944–†959|, syn Leona }886–†912|. Laur., Ipat., Sofa., Rogi.,
W=ad. ]uzup. ...syn Leona, zi": Romana\ }ojczym-regent Romanus 919–944|.
6421, styl 5508 0001-01.1-42 ]+awrentiewska ltps\
6421, styl 5508 0001-02-31 ]Ipatiewska ltps\
6421, styl 5508 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6420, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6420, styl 5507 0001-30.1-18 ]W=adimirskij letopisiec\
.1306 roku 914
“ide” ]wyprawi= si"\ Igor na Drewlan, pobi=, na=o/y= da<.
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
“prijdie” ]najecha=\ Simeon Bu=garski na Carogr[d, zawar= przymierze i
wr[ci= do swoich. Rogi.
6422, styl 5508 0001-01.1-42 ]+awrentiewska ltps\
6422, styl 5508 0001-02-31 ]Ipatiewska ltps\
6422, styl 5508 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6421, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6421, styl 5507 0001-30.1-18 ]W=adimirskij letopisiec\
.1312 roku 915
“Priidosza” ]najechali, napadli\ Peczyngowie na Rusk' ziemi" po raz
pierwszy, zawarli pok[j z Igorem i poci'gn"li do Dunaju. W[wczas Semion
wojowa= Thraki"... itd.
Kl"ska Grek[w w boju z Bu=garami; Semion “przyj'=” gr[d Andren, zwany
uprzednio “Arestow grad” – }w imi"| syna Agamemnona; nada= imi" Andrian,
my za> zwiemy “Andreianem gradom”. Laur., Ipat., Sofa., Rogi., W=ad.
6423, styl 5508 0001-01.1-42 ]+awrentiewska ltps\
6423, styl 5508 0001-02-32 ]Ipatiewska ltps\
6423, styl 5508 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6422, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6422, styl 5507 0001-30.1-18 ]W=adimirskij letopisiec\
.1318 lata 916÷918
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa., Rogi
6424÷6427 0001-01.1-43 ]+awrentiewska ltps\
6424÷6427 0001-02-32 ]Ipatiewska ltps,
b='d drukarski w Ipat., powt[rzone dwa razy 6426\
6424÷6427 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6424÷6425 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6423÷6426 0001-30.1-18 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.1324 roku 919
“Postawiony” ]mianowany\ car Roman u Grek[w, a Igor wojowa= Peczene-
g[w. Laur., Ipat., Sofa., Rogi., W=ad.
Roman – regent Romanus Lekapin, bizantyjski car 919÷944, ojczym Konstant.
“Pos=a Igor na Greky woi Ru> skydei 10 tysaszcz”. i wiele szk[d wyrz'dzili;
Sud ]S'd lub S"d ^ op=ata\ wszystek spalili ogniem }bo mo/na by=oby i
wod', J. D.|. “ich” ]tych; zgubiona litera T\ uj"li, tamtych rozci"li, innych “do
ziemi posiekli”, jeszcze innych za> pozostawili. KoN.
6428, styl 5509 0001-01.1-43 ]+awrentiewska ltps\
6428, styl 5509 0001-02-32 ]Ipatiewska ltps\
6428, styl 5508 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6428, styl 5508 0003-00.2-107÷108 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6426, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6427, styl 5507 0001-30.1-18 ]W=adimirskij letopisiec\
.1330 lata 921÷928
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Rogi.
W lato 6429. Igor “pristroi” ]zebra=, dos=. zbudowa=, z my>l' o =odziach\
woj[w wielu i niezliczon' liczb" =odzi. Sofa.
W lato 6429. Igor i Oleg “pristroista” ]przygotowali\ woj[w wielu& Wareg[w,
Polan, S=owian, i Krywicz[w, i niezliczon' liczb" =odzi.
W lato 6430. “ide” Oleg na Greky”, przyby= do Carogrodu...
Po powrocie do +adogi, “uk=ujnu zmija w nogu” ]uk'si=a /mija nog"\ i z tego
zmar=; mogi=a jego w +adodze.
Igor zasiad= w Kijowie, wojowa= Drewlan, wojewoda Sweneld, Uglecze
osiedli mi"dzy Bugiem a Dniestrem, gr[d Peresieczen, da< po czarnej
kunie “ot dyma”, rzek=a dru/yna Igorowi, /e za du/o da= jednemu “m"/owi”
]Sweneldowi\, potem opowiemy o tych latach. KoN.
6429÷6436 0001-01.1-34 ]+awrentiewska ltps\
6429÷6436 0001-02-32 ]Ipatiewska ltps\
6427÷6435 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6428÷6435 0001-30.1-18÷19 ]W=adimirskij letopisiec\
6429, styl 5508 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6429, styl 5508 0003-00.2-108÷109 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1333 lata 923÷926 nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa.
lata 923÷939 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Kon.
6430÷6436 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6431÷6447 0003-00.2-108÷109 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1336 roku 929
“Pride” ]najecha=\ Semewon na Cargrad, i popleni= Thraki" i Macedoni";
zawar= pok[j z Romanem, wr[ci= do swoich. Laur., Ipat., Sof., Rogi., W=ad.
6437, styl 5508 0001-01.1-43 ]+awrentiewska ltps\
6437, styl 5508 0001-02-32 ]Ipatiewska ltps\
6437, styl 5508 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6436, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6436, styl 5507 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
.1342 lata 930÷933
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., W=ad., KoN.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa., Rogi.
6438÷6441 0001-01.1-43 ]+awrentiewska ltps\
6438÷6441 0001-02-32 ]Ipatiewska ltps\
6438÷6441 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6431÷6447 0003-00.2-109 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6437÷6447 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6437÷6441 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
.1348 roku 934
Pierwszy raz napadli W"grzy na Cargrad, “plenili” ca=' Thraki". Roman
zawar= pok[j z W"grami. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
6442, styl 5508 0001-01.1-43 ]+awrentiewska ltps\
6442, styl 5508 0001-02-33 ]Ipatiewska ltps\
6442, styl 5508 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6442, styl 5508 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
.1354 lata 935÷940
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., W=ad, KoN.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa.
6443÷6448 0001-01.1-43 ]+awrentiewska ltps\
6443÷6448 0001-02-33 ]Ipatiewska ltps\
6443÷6448 0001-05-97 ]Sofijska 1-sza ltps\
6443÷6447 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
6431÷6447 0003-00.2-109 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1356 roku 940
Tego roku “jaszasja Uliczi po da< Igoru” ]zebrali Ulicze da< dla Igora\, i
Peresieczen zdobyty zosta=. Tego roku }Igor| da= da< “na nich” ]Uliczach\
Sweneldowi. KoN.
6448, styl 5508 0003-00.2-110 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6448, styl 5508 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
.1360 roku 941
“Ide” ]napad=\ Igor na Grek[w. Wojowa= “Wifla<skie strony, wojowali po Pontu
do Arklei i do Faflago<skiej ziemi” ]Bithyni", wojowali wzd=u/ Pontu do He-
raklei i do Paflagonii\. Grecy spalili ogniem ruskie =odzie ]racami ognistymi\,
a Rusini – widz'c je – rzucili si" z =odzi do wody. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
“ide” ]wyprawi= si"\ Igor na Grek[w, w 1000 statkach, bitwa by=a, przemogli
Grecy, inni Rusini w morzu zaton"li, i }Rusini| odeszli. Rogi.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. KoN.
6449, styl 5508 0001-01.1-44 ]+awrentiewska ltps\
6449, styl 5508 0001-02-33 ]Ipatiewska ltps\
6449, styl 5508 0001-05-97÷98 ]Sofijska 1-sza ltps\
6448, styl 5507 0001-15-13 ]Rogo/skij letopisiec\
6448, styl 5507 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
6449, styl 5508 0003-00.2-110 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1366 roku 942
maja 27. Semeon “ide na Chrawaty” ]najecha= Chorwat[w\,
“umar=” ]zgin'=\ zostawiaj'c Bu=garom syna Piotra. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
zapis – najwyra{niej – poza wszelk' chronologi'
}Igor| da= da< derewsk' Sweneldowi temu/. KoN.
6450, styl }..$| 0001-01.1-45 ]+awrentiewska ltps\
6450, styl }....| 0001-02-34 ]Ipatiewska ltps\
6450, styl }....| 0001-05-98 ]Sofijska 1-sza ltps\
6449, styl }....| 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
6450, styl }....| 0003-00.2-110 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1372 roku 943
“Paki” ]znowu\ najechali W"grzy na Cargrad, pok[j zawarli z Romanem
}919–944, ojczymem Konstant.| i wr[cili do swoich. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
6451, styl 5508 0001-01.1-45 ]+awrentiewska ltps\
6451, styl 5508 0001-02-34 ]Ipatiewska ltps\
6451, styl 5508 0001-05-98 ]Sofijska 1-sza ltps\
6450, styl 5507 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
.1374 lata 943÷944
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. KoN.
6451÷6452 0003-00.2-110 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1378 roku 944
Igor za> “sowkupiw” woj[w wielu& Wareg[w, Ru>, Polan, S=awian i Krywicz[w,
i Tewerc[w i Peczeneg[w, wyruszy= na Grek[w w =odziach i na koniach, by
pom>ci: pora/k". Objuczony otrzymanymi darami – wr[ci= do swoich.
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
lata 943÷944 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. KoN.
6452, styl 5508 0001-01.1-45 ]+awrentiewska ltps\
6452, styl 5508 0001-02-34 ]Ipatiewska ltps\
6452, styl 5508 0001-05-98 ]Sofijska 1-sza ltps\
6451, styl 5507 0001-15-13÷14 ]Rogo/skij letopisiec\
6451, styl 5507 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
6451÷6452 0003-00.2-110 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1384 roku 945
Przys=a= Roman i Konstantin, i Stepan }Stefan| pos=[w swoich do Igora w
celu “postrojenia miru pierwszego”.... Laur., Ipat., Sofa.
Spekulacje ze zmianami w opisie lat i tre>ci' tak, by niedogodne – w wyniku
pora/ki – warunki przymierza wygl'da=y dobrze, opisa=em w numerze 1052 ˘
Dzieje ˘ Uzupe=nienia – cz">: 3-cia Powie>ci; w rzeczywisto>ci rok 941.
6453, styl 5508 0001-01.1-46 ]+awrentiewska ltps\
6453, styl 5508 0001-02-35 ]Ipatiewska ltps\
6453, styl 5508 0001-05-99 ]Sofijska 1-sza ltps\
6452, styl 5507 0001-30.1-19 ]W=adimirskij letopisiec\
.1390 roku 945
Tego roku rzek=a dru/yna Igorowi& “otrocy” ]paziowie\ Swenelda przystrojeni
s' or"/em, a my nadzy; chod{ z nami kniaziu po danin".” Drewla<ski knia{
Ma=, gr[d Iskoroste<, tu Igor poni[s= >mier:.
Wolga z synem Swiatos=awem-dzieckiem w Kijowie, i wychowawc' Asmu-
dem. Trzy zemsty Olgi&
1. w =odziach wrzuceni do jamy g="bokiej, zasypani /ywcem,
2. spaleni w =a{ni przy zamkni"tych drzwiach,
3. upojeni alkoholem w czasie stypy – wyr'bano ich 5000.
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
Nie Wolga lecz Olga }helga ˘ Olga, OE\, Asmud, Sweneld. KoN.
“idie” Igor na Drewlan, na=o/y= na nich da<, zabili go, kniaziowa= lat 34.
Rogi., Psk3.
6453, styl 5508 0001-01.1-54 ]+awrentiewska ltps\
6453, styl 5508 0001-02-41 ]Ipatiewska ltps\
6453, styl 5508 0001-05-102÷103 ]Sofijska 1-sza ltps\
6453, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6453, styl 5508 0001-30.1-19÷20 ]W=adimirskij letopisiec\
6453, styl 5508 0003-00.2-110 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6353, styl 5508 0003-00.2-73 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
945–†972 ]28 lat\ Swiatos=aw ]zabity przez Peczeng[w\
945–†955 ]11 lat\ Olga – /ona Igora, regent, bo Swiatos=aw ma=oletni
.1400 roku 945
}Nacza=o| knia/enia S]wia\tos=awa }s]y\na Igorewa|.
Czwarta zemsta Olgi – wr[blami z zapalonymi ga=gankami umocowanymi
nitkami do n[g ptak[w. Laur., Ipat., Sofa., W=ad. ]do n[g go="bi\.
“ide” Olga z synem swoim – Swiatos=awem, na Drewlan, pokona=a ich i
na=o/y=a da< “ci"/k'”. Rogi.
Nacza=o knia/enie Swiatos=awla. W leto 6454...
nie ma 4-tej zemsty Olgi. KoN.
6454, styl 5509 0001-01.1-57 ]+awrentiewska ltps\
6454, styl 5509 0001-02-46 ]Ipatiewska ltps\
6454, styl 5509 0001-05-103÷104 ]Sofijska 1-sza ltps\
6454, styl 5509 0003-00.2-112÷113 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6454, styl 5509 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6454, styl 5509 0001-30.1-20÷21 ]W=adimirskij letopisiec\
.1406 roku 947
“ide” ]wyprawi=a si"\ Olga do Nowogorodu... itd.
Laur., Ipat., Sofa., Kon., Rogi., W=ad.
“ide” Olga na Drewlany, pokona=a ich i da< narzuci=a. Psk3. ]Rogi. 945 A.D.\
6455, styl 5508 0001-01.1-60 ]+awrentiewska ltps\
6455, styl 5008 0001-02-48 ]Ipatiewska ltps\
6455, styl 5508 0001-05-104 ]Sofijska 1-sza ltps\
6455, styl 5508 0003-00.2-113 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6455, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6455, styl 5508 0001-30.1-21 ]W=adimirskij letopisiec\
6355, styl 5506 0003-00.2-74 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
.1412 lata 948÷954
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., KoN. W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa., Rogi.
6456÷6462 0001-01.1-60 ]+awrentiewska ltps\
6456÷6462 0001-02-49 ]Ipatiewska ltps\
6456÷6462 0001-05-104 ]Sofijska 1-sza ltps\
6456÷6462 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6456÷6662 0001-30.1-21 ]W=adimirskij letopisiec\
6456÷6462 0003-00.2-113 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
na opisie 948 ko<czy=a si" kronika Georgiosa Hamartola –
konstantynopolskiego Greka-kronikarza, maj'cego /y:
w czasach Michai=a III Trawnego ¿839–842–855–†867.
«Maj'cego /y:» – przytaczam innych, bo temat mi bli/ej nieznany.
Rozumiem, /e je/eli Hamartol /y= w czasie Michai=a III –
to kto> inny kontynuowa= jego dzie=o; wg A. G. Ku{mina, 1977 –
ma to by: przed=u/enie ]0447-00-285\.
G. Hamartol u/ywa= indykt[w do oznaczenia wydarze< i stylu
antiochskiego 5500.
Ukryty b='d za b="dem w publikacjach w j. rosyjskim&
Kronika G. Hamartola mia=a by: wykorzystana do {r[d=a
bu=garskiego, a z tego/ {r[d=a – do rosyjskiego latopisu.
W {r[dle bu=garskim znalaz=y si" odst"pstwa od kroniki
Hamartola, wynik=e z przej>cia ze stylu antiochskiego 5500
na styl konstantynopolski 5508 ]b="dnie& na styl «od stworzenia
>wiata» bo oba one takimi s'\ – st'd b="dy te w rosyjskim ltpsie.
Stylu 5508 nie by=o w Bu=garii w IX i X wieku – u/ywano 5505.
.1418 roku 955
“Ide” ]wyprawi=a si"\ Olga na Grek[w, przyby=a do Carugorodu, by= }tam|
w[wczas car o imieniu Ciemskij }Johann Zimiskes, 969÷976|. Popis m'dro>ci
– starej – Olgi ]bo lat blisko 70\, lecz pi"knej, na kt[r' mia= ch": car.
Laur., Ipat., KoN., Rogi., W=ad.; Rogi. i Psk3. ]na chrzcie Elena\,
W latach 944÷959 w=ada= Konstantin VII, w l. 959–963 – Romanus II ¯ Konst.
6463, styl 5508 0001-01.1-60 ]+awrentiewska ltps\
6463, styl 5508 0001-02-49 ]Ipatiewska ltps\
6463, styl 5508 0001-05-104÷106 ]Sofijska 1-sza ltps\
6463, styl 5508 0003-00.2-113÷114 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6463, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6463, styl 5508 0001-30.1-21 ]W=adimirskij letopisiec\
6363, styl 5508 0003-00.2-74 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
.1420 lata 956÷963
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., KoN., W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa.
6464÷6471 0001-01.1-64 ]+awrentiewska ltps\
6464÷6471 0001-02-52 ]Ipatiewska ltps\
6464÷6471 0001-05-106 ]Sofijska 1-sza ltps\
6464÷6471 0003-00.2-117 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6464÷6471 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6464÷6471 0001-30.1-21 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.1424 roku 958
“ide” Olga do Nowogrodu, za=o/y=a “pogosty” i narzuci=a da<. Psk3.
6366, styl 5508 0003-00.2-74 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
.1430 roku 964
Wyprawa Swiatos=awa na Ok" i Wo=g", napotka= tam Wiatycz[w kt[rzy
dawali da< Kozarom }Bu=garom znad Wo=gi, Wo=garBo=gar, BW|, po
szel'gu “ot ra=a” ]rad=o – pierwotny, prymitywny p=ug; miara pola, ar\.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., Rogi., W=ad.
6472, styl 5508 0001-01.1-64 ]+awrentiewska ltps\
6472, styl 5508 0001-02-52 ]Ipatiewska ltps\
6472, styl 5508 0001-05-106 ]Sofijska 1-sza ltps\
6472, styl 5508 0003-00.2-117 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6472, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6472, styl 5508 0001-30.1-22 ]W=adimirskij letopisiec\
.1436 roku 965
“Ide” ]wyprawi= si"\ Swiatos=aw na Kozar[w }Chazar[w|, pobi= ich, gr[d
ich – “Bia=' Wie/" wzi'=” ]Niski Ob[z – nisko po=o/ony\, Jas[w i Kosog[w
“pobiedzi=” ]pokona=\. Laur., Ipat., Sofa., KoN., Rogi., W=ad.
«bia=a» bez zwi'zku z kolorem, a «wie/a» – nie z budowl';
Bia=a Wie/a ]nisko po=o/ony, posadowiony, bo grody zwykle – wy/ej\.
6473, styl 5508 0001-01.1-65 ]+awrentiewska ltps\
6473, styl 5508 0001-02-53 ]Ipatiewska ltps\
6473, styl 5508 0001-05-106 ]Sofijska 1-sza ltps\
6473, styl 5508 0003-00.2-117 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6473, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6473, styl 5508 0001-30.1-22 ]W=adimirskij letopisiec\
.1442 roku 966
Wiatycz[w pokona= Swiatos=aw i da< na nich na=o/y=.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., Rogi., W=ad.
6474, styl 5508 0001-01.1-65 ]+awrentiewska ltps\
6474, styl 5508 0001-02-53 ]Ipatiewska ltps\
6474, styl 5508 0001-05-106 ]Sofijska 1-sza ltps\
6474, styl 5508 0003-00.2-117 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6474, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6474, styl 5508 0001-30.1-22 ]W=adimirskij letopisiec\
.1448 roku 967
“Ide” ]wyprawi= si"\ S]wia\tos=aw na Bu=gar[w... Perejas=awiec ...itd.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
6475, styl 5508 0001-01.1-65 ]+awrentiewska ltps\
6475, styl 5508 0001-02-53 ]Ipatiewska ltps\
6475, styl 5508 0001-05-106 ]Sofijska 1-sza ltps\
6475, styl 5508 0003-00.2-117 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6475, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6475, styl 5508 0001-30.1-22 ]W=adimirskij letopisiec\
.1454 roku 968
“Priidosza” ]najechali\ Pieczyngowie Rusk' ziemi"; Olga zamkn"=a si" z
wnukami& Jaropo=kiem, Olgiem, i W=odzimierzem, w grodzie Kij[w... itd.
Wojewoda Preticz; opowie>: jak podst"pem uwolniono Kij[w z opresji –
tr'bieniem /e nadchodzi Swiatos=aw. Laur., Ipat., Sofa., KoN., Rogi., W=ad.
6476, styl 5508 0001-01.1-67 ]+awrentiewska ltps\
6476, styl 5508 0001-02-53 ]Ipatiewska ltps\
6476, styl 5508 0001-05-106÷107 ]Sofijska 1-sza ltps\
6476, styl 5508 0003-00.2-118 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6476, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6476, styl 5508 0001-30.1-22 ]W=adimirskij letopisiec\
.1460 roku 969
Rzek= Swiatos=aw matce swej... itd., umiera Olga.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.; zmar=a Olga, ijula 11. Rogi., Psk3.
6477, styl 5508 0001-01.1-67 ]+awrentiewska ltps\
6477, styl 5508 0001-02-55 ]Ipatiewska ltps\
6477, styl 5508 0001-05-107 ]Sofijska 1-sza ltps\
6477, styl 5508 0003-00.2-118÷119 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6477, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6477, styl 5508 0001-30.1-22 ]W=adimirskij letopisiec\
6377, styl 5506 0003-00.2-74 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
.1466 roku 970
S]wia\tos=aw osadzi= Jaropo=ka w Kijowie, a Olega “w Derewiech” ]w Drew-
lanach\, w ten/e czas przyszli “ludzie Nougorodstii” ]pos=y z Nowogrodu\ z
pro>b' o kniazia; Jaropo=k i Oleg odm[wili swego wyboru, rzek= Dobrynia&
popro>cie Wo=odimera – syna Ma=uszy, klucznicy }ochmistrzyni| Olgi a siostry
Dobryni, ojciec im “Ma=ok Lubeczanin” ]Ma=ek lub Ma=ko, rodem z Lubecza\;
Wo=odimir do Nowogrodu, a S]wia\tos=aw do Perejas=awca }n(Dunajem|.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., Rogi., W=ad.
6478, styl 5508 0001-01.1-69 ]+awrentiewska ltps\
6478, styl 5508 0001-02-57 ]Ipatiewska ltps\
6478, styl 5508 0001-05-108 ]Sofijska 1-sza ltps\
6478, styl 5508 0003-00.2-121 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
6478, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6478, styl 5508 0001-30.1-22 ]W=adimirskij letopisiec\
.1472 roku 971
“Pride” ]najecha=\ S]wia\tos=aw na Perejas=awiec, i zaryglowali si" Bu=ga-
rzy w grodzie. i “izlezosza” ]zroblili wycieczk", dos=. wyle{li\ Bu=garzy na
r'banin" przeciw Swiatos=awowi. by= b[j wiellki, i przemogli Bu=garzy... ale
wieczorem zdoby= gr[d podkopem... itd.,
ruinowa= grody, dary od Grek[w w zamian za pok[j ]jak Swiatos=aw prze-
chytrzy= chytrych Grek[w\;
• gr[d Derewstr }Drestr| ˘ Dristr ˘ Silistra n(Dunajem;
dre ]Drewa, Drewlanie\ ^ sil ¯ =ac. silva ]las\ % str ]wi"kszy\
tekst traktatu& ªZgodnie z przesz=' ugod' zawart' mi"dzy Swiatos=awem,
wielkim kniaziem Ruskim, i przy Sweneldzie, pisano przy Theophilu sinkelu dla
Johanna zwanego Ciemskim }Zimiskes, ZC, 969÷976|, carowi Greckiemu,
w Derestrze, m-ca ijula, indyktu 14, lata 6479 }971 A.D.|.º
“Wasilij i Kostantin” ]Basileios 976–†1025 i Constantin 1025–†1028\.
Ja, Swiatos=aw, knia{ Ruskij, przysi"gam, i utwierdzam u>wi"con' t' rot'
swoj', }/e| chc" mie: pok[j i “swierszenu lubow so wsiakom” ]swierszenu
so wsiakom ^ ang. above and beyond ^ nade wszystko – przyja{<\ z wielkim
carem Greckim – z Basilejem i Konstantinem, z “Bogodochnowiennym”
]Bogiem tchn'cymi\ carami i ze wszemi lud{mi waszemi, i kt[rzy “sut podo
mnoju Ru>” ]mi podlegaj' – podleg=' mi Rusi', dos=. s' pode mn', Rusi'\
– bojarzy i inni, i do ko<ca wieku ]na wieki wiek[w, amen\... itd.
W drodze powrotnej na Ru>, Swiatos=aw ruszy= =odziami “ku porogom” ]dzi>
rejon Zaporo/a\. Nie us=ucha= rady Swenelda, by na koniach obej>: Progi,
nie przepu>cili go Pieczyngowie, zimowa= w Bia=obrze/u ]Niskim Brzegu\.
Laur., Ipat., KoN., W=ad.
Carstwowa= Wasilej i Konstantin w Carigradzie, i “prijde” Swiatos=aw do
Perajas=awca, a zaryglowali si" Bu=garzy w grodzie. I “izlezosza” ]wypadli\
Bu=garzy na r'banin" przeciw Swiatos=awowi ]wycieczka\, by=a r'banina
wielka, i przemogli Bu=garzy... Sofa.
“W leto 6413” }905; pomy=ka pi>ca|. “Poidie” ]wyruszy=\ Swiatos=aw na Grek[w,
zwyci"/y= ich, da< wzi'=, i w drodze powrotnej zabity zosta= na progach, przez
Peczeng[w; czaszk" jego okuli srebrem i pili z niej jak z czaszy, kniaziowa=
lat 28. Swiatos=aw “rodi” ]sp=odzi=\ Jaropo=ka i Olega...
Rogi., Psk3.
6479, styl 5508 0001-01.1-69 ]+awrentiewska ltps\
6479, styl 5508 0001-02-57 ]Ipatiewska ltps\
6479, styl 5508 0001-05-108÷110 ]Sofijska 1-sza ltps\
6479, styl 5508 0003-00.2-121÷124 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6479, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6479, styl 5508 0001-30.1-22÷23 ]W=adimirskij letopisiec\
6413, pomy=ka 0003-00.2-74 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
.1478 roku 972
Wiosn' wyruszy= ku Porogom, napad= na< Kura – knia{ Peczeneski, zabi=
Swiatos=., g=ow" >ci'=, okowa=, i pi= z niej. Sweneld wr[ci= do Jaropo=ka.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., Rogi., W=ad.
6480, styl 5508 0001-01.1-74 ]+awrentiewska ltps\
6480, styl 5508 0001-02-61 ]Ipatiewska ltps\
6480, styl 5508 0001-05-110 ]Sofijska 1-sza ltps\
6480, styl 5508 0003-00.2-124 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6480, styl 5508 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
6480, styl 5508 0001-30.1-23 ]W=adimirskij letopisiec\
972–†979 ]8 lat\ Jaropo=k ]zabity przez W=od. Wlk. †1015\
.1500 roku 972
Jaropo=k pocz'= kniaziowa:. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l. .6070, nie ma& Nikiphor.
lata 973÷974 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. KoN.
lata 973÷976 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Rogi.
6481, styl 5509 0001-01.1-74 ]+awrentiewska ltps\
6481, styl 5509 0001-02-62 ]Ipatiewska ltps\
6481, styl 5508 0001-05-110 ]Sofijska 1-sza ltps\
6481, styl 5508 0001-30.1-23 ]W=adimirskij letopisiec\
6481÷6482 0003-00.2-124 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6481÷6484 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
.1520 roku 975
Lut, syn Swenelda, polowa= ko=o Kijowa. Zabi= go Oleg, i z tego powodu
Jaropo=k – judzony przez Swenelda – nienawidzi= Olega, brata swego.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad., KoN.
6483, styl 5508 0001-01.1-74 ]+awrentiewska ltps\
6482, styl 5507 0001-02-62 ]Ipatiewska ltps\
6483, styl 5508 0001-05-110 ]Sofijska 1-sza ltps\
6483, styl 5508 0003-00.2-124 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6483, styl 5508 0001-30.1-23 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
.1540 roku 976
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Laur., KoN.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa.
lata 973÷976 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Rogi.
6484, styl 5508 0001-01.1-74 ]+awrentiewska ltps\
0000, nie ma 0001-02 ]Ipatiewska ltps\
6484, styl 5508 0001-05-110 ]Sofijska 1-sza ltps\
6484, styl 5508 0003-00.2-124 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6481÷6484 0001-15-14 ]Rogo/skij letopisiec\
.1560 roku 977
“Poidi” ]wyruszy=\ Jaropo=k na Olega. Oleg zbieg= do grodu swego zwanego
“Wruczii” ]Owrucz\. Biegn'c grobl' przez ]po\most, spad= z niego “w debr”
]fos", r[w\, zatratowany przez t=um uciekinier[w. Jaropo=k znalaz= trupa,
op=akiwa= Olega, m[wi'c Sweneldowi& ªwidzisz czego chcia=e>$º
?on' Jaropo=ka by=a Greczynka, pi"knego lica, zakonnica, Swiatos=aw
wyda= j' za Jaropo=ka.
W=odzimierz, z Nowogrodu, na wie>: /e Jaropo=k zabi= Olega, zbieg= “za
morze” }do Wareg[w|, a Jaropo=k ustanowi= swych namiestnik[w w Nowo-
grodzie. Laur., Ipat., Sofa., Rogi., KoN., W=ad.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l. .6070, nie ma ˚.& Nikiphor.
6485, styl 5508 0001-01.1-74 ]+awrentiewska ltps\
6484, styl 5507 0001-02-62 ]Ipatiewska ltps\
6485, styl 5508 0001-05-110 ]Sofijska 1-sza ltps\
6485, styl 5508 0003-00.2-124 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6485, styl 5508 0001-15-15 ]Rogo/skij letopisiec\
6484, styl 5507 0001-30.1-23 ]W=adimirskij letopisiec\
.1570 lata 978÷979
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., KoN., W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Ipat., Sofa.
6486÷6487 0001-01.1-75 ]+awrentiewska ltps\
0000 0001-02-64 ]Ipatiewska ltps\
6486÷6487 0001-05-111 ]Sofijska 1-sza ltps\
6486÷6487 0003-00.2-125 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6485÷6487 0001-30.1-21 ]W=adimirskij letopisiec\
.1580 roku 979
“Pride” ]wr[ci=\ Wo=odimir z Waregami }do| Nougorodu i rzek= namiestnikom
Jaropo=kowym& id{cie do brata mego, i rzeczcie mu& Wo=odimer idzie na cie-
bie; gotuj si" do boju. przebywaj'c w Nowogrodzie – wys=a= do Rogwo=oda,
kniazia Po=ockiego, m[wi'c& chc" poj': c[rk" twoj' za /on". on za> zapyta=
si" c[rki swej& czy chcesz Wo=odimera$ ona odrzek=a& nie chc" rozzuwa:
“robiczicza” ]robotnika, s=ugi, ch=opa niewolnego\, lecz Jaropo=ka chc"; bo
Rogwo=od przyby= zza morza, mia= sw' posiad=o>: w postaci Po=ocka, a
Tury – w Turowie, od niego/ Turowcy przezwali si". i wr[cili “otroci” ]pa-
ziowie\ W=odzimierza powiadaj'c mu rzecz ca=' }odpowied{| Rogwo=oda i
jego c[rki. Wo=odimer wi"c zebra= woj[w wielu& Wareg[w, S=awian, Czud,
Kriwicz[w, i wyruszy= na Rogwo=oda.... itd.
W drodze do Kijowa, zabi= Rogwo=oda w Po=ocku, i dw[ch syn[w jego, a
c[rk" }Rogned"| poj'= gwa=tem.
D=ugie opowiadanie jak przyby= do Kijowa, Jaropo=k zamkn'= si" w grodzie,
Wo=odimer okopa= si" na Dorogo/yczach, mi"czy Doroho/yczem a Kapiczem,
r[w istnieje “do dzisiejszego dnia”, W=odzimierz wys=a= do B=uda – wojewody
Jaropo=ka, z “le>ci'” ]fa=szem, podst"pem\& sprzyjaj mi, je/eli zabij" brata
mego – zast'pisz mi ojca mego, dos=. b"dziesz w jego miejscu, i wielki honor
spotka ci" z mej strony; nie ja pocz'=em zab[jstwa braci – lecz on. ja tego
wystraszy=em si" – wyruszy=em na<. i rzek= B=ud pos=om Wo=odimera& b"d"
z tob' sercem i przyja{ni'.... itd.
odskocznia do tekst[w Biblii& Dawid, B[g, diabe=....
porada fa=szywego B=uda, Jaropo=k ucieka z Kijowa, zamyka si" w grodzie
Rodnia, w uj>ciu rz. Rszy, Jaropo=k nie s=ucha porady Wara/ki, idzie na
spotkanie z W=odzimierzem, i tu zostaje zabity przez dw[ch Wareg[w, kt[rzy
“podnie>li go mieczami, pod pazuch"º ]przeno>nia& d{gn"li go w p=uca, a/
si" wyprostowa=\.
Wara/ko, naoczny >wiadek zab[jstwa, zbieg= z dworu do Peczeng[w i
wojowa= z nimi W=odzimierza. Laur., Ipat., KoN., Rogi. ]lapidarnie\
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l. .6070, nie ma& Nikiphor.
6488, styl 5509 0001-01.1-75 ]+awrentiewska ltps\
6488, styl 5509 0001-02-63 ]Ipatiewska ltps\
6488, styl 5508 0001-05-111 ]Sofijska 1-sza ltps\
6488, styl 5508 0001-15-15 ]Rogo/skij letopisiec\
6488, styl 5509 0001-30.1-23÷24 ]W=adimirskij letopisiec\
6488, styl 5508 0003-00.2-125÷127 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6488, styl 5506 0004-00-3 ]Pskowska 1-sza\
6488, styl 5506 0001-05.1-2 ]Pskowska 2-ga\
6488, styl 5506 0003-00.2-74 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
979–†1015 ]37 lat\ W=odzimierz Wielki }Stary| lub Íwi"ty
.1600 roku 979
ci'g dalszy opisu roku 979, po zab[jstwie Jaropo=ka...
W=odzimierz wsp[=/y= z Greczynk', /on' brata, ale nie zap=odni= jej, bo w
ci'/y ju/ by=a – urodzi=a Swiatopo=ka.
I pocz'= W=odzimierz kniaziowa: w Kijowie }sam| jeden.
Postawi= “kumiry” ]ba=wany\ na wzg[rzu dworu “teremnago”& Pioruna drew-
nianego ze srebrn' g=ow' i z=otymi ustami, Chorsa, Da/boga, Striboga,
Simarg=a, i Mokosz... itd.
Lista syn[w Wo=odimera, i liczba na=o/nic, i ªnie syt b=uda przywodzi= do
siebie m"skie /ony i dziewiceº tj. /ony innych “m"/[w” ¯ m'/ ]znaczny woj\.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
6488, styl 5509 0001-01.1-79 ]+awrentiewska ltps\
6488, styl 5509 0001-02-67 ]Ipatiewska ltps\
6488, styl 5508 0001-05-1112 ]Sofijska 1-sza ltps\
6488, styl 5508 0003-00.2-127÷129 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6488, styl 5509 0001-30.1-23÷24 ]W=adimirskij letopisiec\
.1604 roku 981
“Ide” ]wyruszy=\ }Wo=odimer| na Lach[w, zaj'= grody ich& Peremyszl ]dzi>
Przemy>l n(Sanem\ i Czerwen ]dzi> wie> Czermno n(Huczw'\, i inne gro-
dy kt[re s' po dzi> dzie< “pod Rusi'” }Kijowsk'|. Tego/ lata i Wiatycz[w
pokona=. Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l. .6090, Nikiphor.
6489, styl 5508 0001-01.1-81 ]+awrentiewska ltps\
6489, styl 5508 0001-02-69 ]Ipatiewska ltps\
6489, styl 5508 0001-05-113 ]Sofijska 1-sza ltps\
6489, styl 5508 0003-00.2-130 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6489, styl 5508 0001-30.1-24 ]W=adimirskij letopisiec\
.1608 roku 982
Zadarli Wiatycze, wyruszy= na nich Wo=odimir ]EI ˘ mermir\, i pokona=
po raz drugi. Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
6490, styl 5508 0001-01.1-82 ]+awrentiewska ltps\
6490, styl 5508 0001-02-69 ]Ipatiewska ltps\
6490, styl 5508 0001-05-113 ]Sofijska 1-sza ltps\
6490, styl 5508 0003-00.2-130 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6490, styl 5508 0001-30.1-24 ]W=adimirskij letopisiec\
.1612 roku 983
Wyruszy= Wo=odimer na Jatwiagi, “pobiedzi= ich” ]pokona=\.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., Rogi., W=ad.
6491, styl 5508 0001-01.1-82 ]+awrentiewska ltps\
6491, styl 5508 0001-02-69 ]Ipatiewska ltps\
6491, styl 5508 0001-05-113 ]Sofijska 1-sza ltps\
6491, styl 5508 0003-00.2-130 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6490, styl 5508 0001-15-15 ]Rogo/skij letopisiec\
6491, styl 5508 0001-30.1-24 ]W=adimirskij letopisiec\
.1616 roku 984
“Ide” ]wyruszy=\ Wo=odimer na Radimicz[w. By= u niego wojewoda “Wo=czyj
Chwost” ]Wilczy Ogon; zapewne Wareg, s'dz'c po «wilku» – zami=owanie
Wareg[w do «wolfa»\. W boju na rzece Piszczanie, pobi= Radimicz[w Wo=czy
Chwost. Radymicze z rodu Lach[w. Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
lata 6491 }983| – 6493 }985| nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Rogi.
6492, styl 5508 0001-01.1-83 ]+awrentiewska ltps\
6492, styl 5508 0001-02-71 ]Ipatiewska ltps\
6492, styl 5508 0001-05-114 ]Sofijska 1-sza ltps\
6492, styl 5508 0003-00.2-131 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6492, styl 5508 0001-30.1-24 ]W=adimirskij letopisiec\
6491÷6493 0001-15-15 ]Rogo/skij letopisiec\
.1620 roku 985
“Ide” ]wyruszy=\ Wo=odimer na Bu=gar[w, z Dobryni' – wujem swoim, =odziami,
a Turcy – brzegiem; pobi= Bu=gar[w. Laur., Ipat., Sofa., KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Nikiphor. .6093, nie ma& Supra>l.
6493, styl 5508 0001-01.1-84 ]+awrentiewska ltps\
6493, styl 5508 0001-02-71 ]Ipatiewska ltps\
6493, styl 5508 0001-05-114 ]Sofijska 1-sza ltps\
6493, styl 5508 0003-00.2-132 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6493, styl 5508 0001-30.1-24 ]W=adimirskij letopisiec\
.1624 roku 986
“Pridosza” ]przybyli\ Bu=garzy wiary “Bochomiczei” ]bo/yszczem ich Bocho-
mit\& obrzeza: “udy tajnyja” ]pr'cia, dos=. wstydliwe uda\; >wini nie je>:, wina
nie pi:, a po >mierci “z /onami pochot tworiti b=udnuju”; da Bochmit ka/-
demu }zmar=emu| po }ich| siedemdziesi't }70 ^ wiele|, wybierzesz sobie
jedn' z nich, i wszystkie pi"kno>ci }pozosta=ych| zostan' na ni' w=o/one.
Ta b"dzie twoj' /on'. ...itd.
Podobnie Niemcy, przys=ani “ot papie/a”, k=aniamy si" Bogu; B[g stworzy=
niebo i ziemi", gwiazdy, “miesi'c” ]ksi"/yc\, zapowiedzi'& post; kto pije albo
je – to wszystko na chwa=" Bo/'. ?ydzi& wiara w jednego Boga, Isaaka
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Abrahamowego, Jakowa; obrzeza: si", >wini nie je>:, ni zaj"czyny, sobot"
“chroni:” ]>wi"towa:\; ziemi' >wi"t' Jerozolima.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad., Rogi. ]lakonicznie\
To/ i Grecy, czyli obszerny wst"p, przygotowanie czytelnika, do przysz=ego
chrztu W=odzimierza, roku 988. Nie ma nic lepszego ponad wiar" greck', or-
todoksyjn'.
Gruntowny wyk=ad wiary chrze>cija<skiej, Starego i Nowego Testamentu, d=u-
go>ci 20-tu stron. Niby W=odzimierzowi, lecz – w gruncie rzeczy – czytelnikowi;
W=odzimierz nie by=by w stanie znie>: tak d=ugiego wyk=adu – historii “ludu
Izraela” usieczonej urojeniami& anio=ami i diab=ami, i innymi lapsusami, kt[rych
tu nawet nie pr[buj" przytoczy:.
W=odzimierz ochrzci= si" dla Anny †1111 – perspektywy kopulowania jej, jeszcze
jednej, dlatego Rogneda rozwiod=a si" z nim; pop"d seksualny motorem do chrztu.
A tu pisiec – nie>wiadom zagadnienia – przedk=ada czytelnikowi, /e przebiera=
w wiarach, kt[ra z nich lepsza, oczywi>cie – prawos=awna.
Wszystkie poselstwa – zmy>leniem, by podkre>li: wy/szo>: swojej wiary – pra-
wos=awnej, nad innymi.
6494, styl 5508 0001-01.1-84 ]+awrentiewska ltps\
6494, styl 5508 0001-02-71 ]Ipatiewska ltps\
6494, styl 5508 0001-05-114÷116 ]Sofijska 1-sza ltps\
6494, styl 5508 0003-00.2-132 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6494, styl 5508 0001-15-15 ]Rogo/skij letopisiec\
6494, styl 5508 0001-30.1-25 ]W=adimirskij letopisiec\
.1626 roku 986
O stworzeniu >wiata, przez Boga, w ci'gu 7-miu dni.
Laur., Ipat., KoN., W=ad., Twer.
nie ma. Sofa., Rogi.
6494, styl 5508 0001-01.1-87÷88 ]+awrentiewska ltps\
6494, styl 5508 0001-02-74÷75 ]Ipatiewska ltps\
0000, nie ma 0001-05-115÷116 ]Sofijska 1-sza ltps\
6494, styl 5508 0003-00.2-134÷135 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-15-15 ]Rogo/skij letopisiec\
6494, styl 5508 0001-30.1-26 ]W=adimirskij letopisiec\
6494, styl 5508 0001-15-80 ]Twerska ltps\
.1628 roku 987
Wezwa= Wo=odimer bolar[w swoich i “starc[w grodzkich” m[wi'c /e przy-
byli do mnie Bu=garzy, Niemcy, ?ydzi, i Grecy, wszyscy wyk=adaj'c swe
“zakony” ]prawa\... itd.
Poleci= im najpierw uda: si" do Bu=gar[w, dowiedzie: si" o ich wierze; oni
za> widz'c “skwierne” ]spro>ne\ czyny... itd. Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
wys=a= W=adimir 10-ciu m"/[w “po ziemlam widieti zakona i wiery” ]by rozez-
nali si", rozgl'dali si", za “zakonem” i wiar'\, i pochwalili Greck'. Rogi.
Czyli opowie>: akademika o czynach niewydarzonych, istniej'cych w teorii – jak
mog=oby by:, pouczenia dla czytelnika.
6495, styl 5508 0001-01.1-106 ]+awrentiewska ltps\
6495, styl 5508 0001-02-93 ]Ipatiewska ltps\
6495, styl 5508 0001-05-116 ]Sofijska 1-sza ltps\
6495, styl 5508 0003-00.2-148 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6495, styl 5508 0001-15-15 ]Rogo/skij letopisiec\
6495, styl 5508 0001-30.1-33 ]W=adimirskij letopisiec\
.1632 roku 988
Nast"pnego roku. Lata 6496 }988|. “Idzie” ]wyruszy=\ W=odzimierz z wojami
na Korsu< }Chersones| – gr[d Grecki.
Po zdobyciu grodu, wys=a= Wo=odimer }pos=[w| do cara Wasila i Kostantina
“g=agolia sice” ]m[wi'c to\& ªoto wasz s=awny gr[d zdobyty, s=ysza=em te/,
/e siostr" macie dziewic'.” Bracia nie pozwolili wyda: j' za poganina, wi"c
Wo=odimer ochrzci= si" dla Anny, zbawiaj'c przy tym Korsu< od dalszych na-
jazd[w }Basil 976–1025, Konstantin 1025–1028, obaj synami Romanusa|.
Charakterystyczne “i do siego dnie” ]po dzi> dzie<, do dzi>\.
W=odzimierz “pos=awi=” Boga rzeczywistego, dru/yna za>, widz'c to, wielu
ochrzci=o si" w cerkwi Wasila, w grodzie Korsu<, “po>rodku” grodu, gdzie
targuj' Korsunianie. Po chrzcie przywiedli mu carewn" “na braczenie” ]¯ brak,
zawarcie zwi'zku ma=/e<skiego poprzez >lub\. Ci, co nie widzieli “prawo”
]s=usznie, w=a>ciwie; nie byli >wiadkami\, m[wi', /e ochrzci= si" w Kijowie,
inni postuluj', /e w Wasilewie, drudzy nijak opowiadaj'..., itd.
Lista sobor[w&
1. w Nikai, 318 r. – wykl"li Ariana ]pot"pili arianizm\
za g=oszenie wiary “nieporocznu” ]wadliwej\ i }nie|prawej.
Arianizm – doktryna Ariusa nauczaj'cego, /e Jezus nie by= t' sam' istot'
co B[g, jedynie najlepszym z ludzi, stworze<.
2. w Carogrodzie ]Konstantynopolu\ – wykl"li “Makidonia” ]Makedona, EI\
duchoborc" ]zwalczaj'cego ducha, ¯ `clast ¯ gr. `klastes ¯ klaein\.
3. w Efezie ]Ephesus\ – wykl"li Nestorja }na Nestoriusa,
zw'cego Chrystusa prostym cz=owiekiem, wg innych|,
“propowiedasza” ]og=osili\ }Mari"| – >wi"t' Bogurodzic'.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Nestorianizm – doktryna Nestoriusa, og=oszona heretyczn' w 431 A.D. /e
bosko>: i ludzko>: ]cz=owiecze<stwo\ istnia=y w dwu r[/nych naturach u
Jezusa, i nie stanowi=y jedno>ci w jednej osobowo>ci ]w jednym ciele\.
Nestorius, syryjski pra=at do 451, patriarcha Konstantynopola 428–431
A.D., wykl"ty za herezj".
4. w Chalkedonie ]Chalcedonie\ – przeciw Eutuchowi }vel Eutichowi|,
i Dioskorowi, g=osz'cych jedno jestestwo Jezusa Chrystusa
]sob[r sformuowa= o dw[ch jestestwach\.
gr. Eustachios ¯ eustachys ]bogaty, zasobny w ziarno, kwiat, owoce\
¯ eu ]dobrze\ % stachys ]plewa\.
gr. Dioskouroi ¯ Dios ]Zeusa\ % kouroi ]l. mnoga\ ¯ kouros ]ch=opak, syn\.
5. w Carogrodzie ]Konstantynopolu\ – “na Erigenowa predania”
]przeciw zaprzedaniu Origena, OE\, i na Euagrija }Euargiusa|,
]zmartwychwstania nie by=o, koniec m"ce; obaj – Origen i Euargius –
wybielali bies[w, wg innych\.
Origenes Adamantius, chrze>cija<ski teolog, nauczyciel, i pisarz,
ur. w Aleksandrii, /y= 185$–254$ A.D. wg Webster’s New World Dictionary.
6. w Carogrodzie ]Konstantynopolu\.
7. w Nikai – wykl"li nie k=aniaj'cych si" ikonom, tzw. ikonoborc[w
]zwalczaj'cych ikony\ ¯ ikona % borba ]walka, zmaganie\; ¯ gr.
Dwunastu syn[w Wo=odimera ]ju/ po raz drugi\& Wyszes=aw, Izas=aw,
S]wia\topo=k, Wsewo=od, S]wia\tos=aw, Mstis=aw, Boris, Gleb, Stanis=aw,
}pisiec – pogwizduj'c sobie – wpisa=&| Pozwizd, Sudis=aw. Laur., Ipat.
na stronach 10–11, niedatowanym Wst"pie do Twerskiej letopisi, szczeg[=owe
informacje o 7-miu soborach, kt[re zamie>ci=em przy opisie zwi'zku mi"dzy
latopisami, ˚nr 1000 «Twerska letopis», a na str. 107–108 w Twerskiej, wi"cej
o osobach w nich bior'cych&
Siedem sobor[w >wi"tych ojc[w, 1-szy w Nikai 300 i 18, z Rzymu wys=a=
“Seliwester” episkop[w swoich i prezbiter[w... W=ad.
tu jest chyba przyczyna pomy=ki, /e 318 mia= oznacza: rok, nast"pnie, dorozumiano
– z b="dem – /e by=a to te/ liczba >w. ojc[w – 318 >w. ojc[w w roku 318.
Na 1-szym soborze, w Nikai, na Aria; z Rzymu – Silwester wys=a= episkop[w
i prezbiter[w, z Aleksandrii – Athanasij, z Carogrodu – Mitrophan wys=a=
episkop[w od siebie, i tak poprawili wiar". ...itd. Twe.
wi"cej o soborach i problemie z nimi zwi'zanymi ˚nr 1680 «sob[r».
w Komisyjnym Nowogrodzkiej, o soborach na str. 153–155. KoN.
nie ma sobor[w w Sofijskiej 1-szej. Sofa.
12-tu syn[w W=odzimierza na str. 159, w>r[d nich Pozwizd. Sofa., KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l., Nikiphor. .6095,
12-tu syn[w ]pod 980 r.\ i chrzest 988 ]pod 988 r.\. ˚.8010 “Wo=y<ski” kr[tki
6496, styl 5508 0001-01.1-109 ]+awrentiewska ltps\
6496, styl 5508 0001-02-95 ]Ipatiewska ltps\
6495, styl 5507 0001-05-117 ]Sofijska 1-sza ltps\
6496, styl 5508 0003-00.2-150 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6496, styl 5508 0001-15.2-107÷108 ]Twerska ltps\
6496, styl 5508 0001-30.1-34÷37 ]W=adimirskij letopisiec\
6496, styl 5506 0003-00.2-74 ]Pskowska 3-cia Archiwalna\
.1636 roku 989
Potem wi"c, Wo=odimer /yj'c “w zakonie chrze>cija<skim, pomy>la=”
zbudowa: cerkiew przeczystej Bogurodzicy... itd. Laur., Ipat., Sofa.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku; o Photeju pod 991r. Sofa.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku; o Photeju pod 991r. W=ad.
Chrzci= Wo=odimer wsz' Rusk' ziemi", i mianowa= w Kijowie metropolit",
a w Nowogrodzie – archiepiskopa, i w innych grodach – episkop[w, pop[w
i diakonpw, i by=a rado>: wsz"dzie....
161–163 – lista w=adaj'cych Nowogrodem.
163 – lista metropolit[w Rosji.
163 – lista archiepiskop[w Nowogrodu.
164 – lista episkopat[w w Rosji.
164 – lista namiestnik[w nowogrodzkich.
nast"pnie ponowiony rok 6497 – nie opisany wydarzeniami, pusty zapis
roku; tak i 6498 ]te/ nie opisany, pusty zapis roku\, za nimi 6499& Potem
wi"c W=odzimierz, /yj'c w zakonie... ˚.1640 ]991 rok\. KoN.
Ochrzci= si" Wo=odimer i wzi'= ]mianowa=\ Photia patryarcha – pierwszy
metropolita Carogrodzki – Leona do Kijowa, a Nowugorodowi – archiepiskopa
“Akima” ]Hakima\ Korsunianina, a po innych grodach – episkop[w, pop[w, i
diakon[w; chrzczona ju/ wsza Ruska ziemia. I by=a rado>: wsz"dzie. Przyby=
do Nowogrodu archiepiskop “Akim” i “trebiszcza” ]poga<skie o=tarze\ zburzy=
i Pieruna por'ba= i poleci= wrzuci: do Wo=chwa... itd. ArNo2.
st'd do ˚“litewskich” kronik Supra>l. .6100, nie ma& Nikiphor.
6497, styl 5508 0001-01.1-121 ]+awrentiewska ltps\
6499, styl 5510 0001-02-106 ]Ipatiewska ltps\
6499, styl 5510 0001-05-121 ]Sofijska 1-sza ltps\
6497, styl 5508 0003-00.2-159÷160 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6497, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6497, styl 5508 0001-30.1-37 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
.1638 roku 990
W=adimer za=o/y= gr[d w Zaleskiej ziemi, i nazwa= go Wo=odimer, i postawi=
cerkiew drewnian' >w. B-cy U>pienia, soborow'. W=ad.
Zbudowa= }W=odzimierz| cerkiew >wi"t', i “da= j'” }do w=adania| Anastazowi
– Korsunianowi, bo by= zwierzchnikiem wielu innych, i przekaza= wszystko,
co zabra= z Korsunia. Sofa., W=ad.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. KoN.
6499, styl 5509 0001-05-121 ]Sofijska 1-sza ltps\
6498, styl 5508 0003-00.2-165 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6498, styl 5508 0001-30.1-37 ]W=adimirskij letopisiec\
.1640 roku 991
Wo=odimer za=o/y= gr[d Bie=gorod ]bie= ^ niski\. Laur., Ipat.
Roku 6499. Ochrzci= si" W=odzimierz, “wzi'=” u Photeja – patriarchy Car-
gradskiego, pierwszego metropolit" do Kijowa – Leona...
W roku 6500. Wo=odimer za=o/y= Bie=gorod, i za=o/y= wiele.... Sofa.
W=adimer, “/iwiasze w zakonie” ]kieruj'c si" prawem\ chrze>cija<skim,
“wzi'=” u Photeja – patryarchy Carogrodzkiego – pierwszego metropolit"
Kijowa – Leonta, a do Nowogrodu – w=adyk" “Akima” ]Hakima, nieme H\
Korsunianina, a do Rostowa – w=adyk" Theodora, Greka. W=ad.
czyli dok=adnie to, co robi' wszyscy >wi"ci – zmy>laj' i fa=szuj', tak i w Biblii.
Photej patryarch' w Carogrodzie od 858, zmar= 891 A.D. – 100 lat przed 991.
Potem wi"c W=odzimierz, /yj'c w zakonie, pomy>la= zbudowa: cerkiew >w.
B-cy, sprowadzi= “mastery od Grek” ...dragym kamieniem. KoN.
6499, styl 5508 0001-01.1-122 ]+awrentiewska ltps\
6500, styl 5509 0001-02-106 ]Ipatiewska ltps\
6499, styl 5508 0001-05-121 ]Sofijska 1-sza ltps\
6499, styl 5508 0003-00.2-165 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6499, styl 5508 0001-30.1-37 ]W=adimirskij letopisiec\
.1644 roku 992
“Ide” }Wo=odimer| na Chorwaty. Napotka= Peczeneg[w na }rzece| “Trubieszi”
]Trubie/y, Sz ^ ?\, na brodzie, gdzie dzi> Perejas=awl... itd.
tani tekst, my>lowo – opowiadanie bajecznego, dziecinnego poziomu.
Legenda za=o/enia Perejas=awla ¯ pereja ]przej'=\ s=aw" “otroko ti” ]otrok
ten, czyli& ten pa{\, o nadludzkiej sile w tym wypadku. Perejas=awl ¯ pereja
]przep=ywa\ % s=aw ]s=awia<sk'\ % l ]ziemi"; L ¯ land, l'd\, wg mej opinii;
st'd rzeka Trubie/ ¯ t ]tatarska\ % rubie/ ]granica\, za rzek' Tatarzy.
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
W leto 6500. Wo=odimer za=o/y= Bie=gorod...
W leto 6501. “Ide” Wo=odimer na Chorwaty }kr[tko, tyle, nic wi"cej|. KoN.
6500, styl 5508 0001-01.1-123 ]+awrentiewska ltps\
6501, styl 5509 0001-02-106 ]Ipatiewska ltps\
6501, styl 5509 0001-05-121 ]Sofijska 1-sza ltps\
6501, styl 5509 0003-00.2-165 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6500, styl 5508 0001-30.1-38÷39 ]W=adimirskij letopisiec\
.1648 lata 994÷995
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., KoN., W=ad.
nie opisane wydarzeniami, bez zapisu lat. Sofa.
6502÷6503 0001-01.1-124 ]+awrentiewska ltps\
6502÷6403 0001-02-108 ]Ipatiewska ltps\
6502÷6503 0001-05-122 ]Sofijska 1-sza ltps\
6502÷6503 0003-00.2-165 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6502÷6503 0001-30.1-39 ]W=adimirskij letopisiec\
.1650 roku 996
Wo=odimer knia{ wszed= do cerkwi “zawierszonej”, pomodli= si" i rzek=&
ªPanie Bo/e, sp[jrz z niebios i zobacz... itd.º Sofa., KoN., W=ad.
6504, styl 5508 0001-01.1-124 ]+awrentiewska ltps\
6505, styl 5509 0001-02-108 ]Ipatiewska ltps\
6504, styl 5508 0001-05-122÷123 ]Sofijska 1-sza ltps\
6504, styl 5508 0003-00.2-165 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6504, styl 5508 0001-30.1-39 ]W=adimirskij letopisiec\
.1652 roku 997
Wo=odimer “/e szedszu” ]uda= si"\ do Nowugoroda....
Wtenczas “zwiedzieli si"” Pieczyngowie /e nie ma kniazia, przyci'gn"li i
“stali oko=o Bie=ogoroda” ]oblegali Bie=ogorod\. Laur., Ipat., Sofa.
Po tych przybyli Pieczyngowie do Wasilewa, i W=odzimierz wyruszy= przeciw
nim z ma=' dru/yn'.... KoN.
6505, styl 5508 0001-01.1-127 ]+awrentiewska ltps\
6505, styl 5508 0001-02-112 ]Ipatiewska ltps\
6505, styl 5508 0001-05-123 ]Sofijska 1-sza ltps\
6504, styl 5507 0003-00.2-166 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6505, styl 5508 0001-30.1-39 ]W=adimirskij letopisiec\
.1656 lata 998÷999
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., KoN., W=ad.
lata 998÷1000 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Sofa.
6506÷6507 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6506÷6507 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6506÷6508 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6505÷6507 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6506÷6507 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1660 roku 1000
“Przestawi= si"” Mal=ƒr≠d;-Ma=fred }ma=frid ¯ ma= ]m'/\ % fred, frid
¯ niem. Friedrich, Fridurih|.
Tego te/ lata zmar=a Rogneda – matka Jaros=awa. Laur., Ipat., KoN., W=ad.
nie ma Ma=freda i Rognedy w Sofijsjkej 1-szej. Sofa.
6508, styl 5508 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6508, styl 5508 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
0000, nie ma 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6508, styl 5508 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6508, styl 5508 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1664 roku 1001
Zmar= Izas=aw – ojciec Braczes=awa, s. Wododimera. Laur., Ipat., W=ad.
Zmar= Izas=aw kn. – syn Wo=odimera }nie ma Braczes=awa|. Sofa.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. KoN.
6509, styl 5508 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6509, styl 5508 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6509, styl 5508 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6509, styl 5508 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6509, styl 5508 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1668 roku 1002
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Laur., Ipat., W=ad.
1002÷1010 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Sofa.
Zmar= Izas=aw – ojciec Braczes=awa, syn Wo=odimera. KoN.
6510, styl 5508 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6510, styl 5508 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6510÷6518 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6510, styl 5508 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6510, styl 5508 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1672 roku 1003
Zmar= Wses=aw – syn Izas=awa, wnuk Wo=odimera.
Laur., Ipat., KoN., W=ad.
1002÷1010 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Sofa.
6511, styl 5508 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6511, styl 5508 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6510÷6518 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6511, styl 5508 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6511, styl 5508 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1676 lata 1004÷1006
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., KoN., W=ad.
1002÷1010 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Sofa.
6512÷6514 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6512÷6514 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6510÷6518 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6512÷6514 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6512÷6514 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1678 roku 1006.
przeniesienie relikwi >w. Niko=y, m-ca maja, 9-go dnia. $
6614, styl 5508 0001-000-00 ]$\
.1680 roku 1007
Przeniesienie relikwi do >w. Bogurodzicy. Laur., Ipat., KoN., W=ad.
6515, styl 5508 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6515, styl 5507 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6515, styl 5508 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6515, styl 5508 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1684 lata 1008÷1010
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., KoN., W=ad.
1002÷1010 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Sofa.
6516÷6518 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6516÷6518 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6510÷6518 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6516÷6518 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6516÷6518 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1688 roku 1011
Zmar=a Anna – “carowa W=odzimierzowa”. Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
6519, styl 5508 0001-01.1-129 ]+awrentiewska ltps\
6519, styl 5508 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6519, styl 5508 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6519, styl 5508 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6519, styl 5508 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.1692 lata 1012÷1013
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
6520÷6521 0001-01.1-130 ]+awrentiewska ltps\
6520÷6521 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6520÷6421 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6520÷6521 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6520÷6521 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1696 roku 1014
“Jaros=awu /e suszczu Nowegorode” podatek p=aci= Kijowowi, dwa tysi'ce
grzywien. Jaros=aw “nie dawa=” ]odm[wi=\ i W=odzimierz chcia= wyruszy:
na Jaros=awa, lecz rozchorowa= si". Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
“Jaros=awu /e /iwuszczu w Nowegorodie”... KoN.
6522, styl 5508 0001-01.1-130 ]+awrentiewska ltps\
6522, styl 5508 0001-02-114 ]Ipatiewska ltps\
6522, styl 5508 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6522, styl 5508 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6522, styl 5508 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1700 roku 1015
Chcia= Wo=odimer wyruszy: na Jaros=awa. Jaros=aw wi"c pos=a= }pos=[w| za
morze, przywi[d= Warag[w, boj'c si" ojca swego. Wo=odimer rozchorowa=
si" – wys=a= Borisa przeciw Peczengom ci'gn'cym na Ru>, i w tej chorobie
zmar=, m-ca iula, w 15 dzie<, “na Berestowiem” ]w Berestowie k(Kijowa\.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l. .6105, Wo=. .8020, nie ma& Nikiphor.
6523, styl 5508 0001-01.1-130 ]+awrentiewska ltps\
6523, styl 5508 0001-02-115 ]Ipatiewska ltps\
6523, styl 5508 0001-05-124 ]Sofijska 1-sza ltps\
6523, styl 5508 0003-00.2-168 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6523, styl 5508 0001-30.1-40 ]W=adimirskij letopisiec\
.1704 Dobronega Maria ¿ po 1012–†1087 ¯ W=odzimierz Wielki,
/on' Kazimierza Odnowiciela ¿1016–†1058;
poz. lit. 0190 ]Genealogia – W=odzimierz Dworzaczek, W-wa 1959\
1015–1019 ]5 lat\ Swiatopo=k Przekl"ty ¯ W=adimir Wielki
}dlatego Swiatopo=k opuszczony, Jaros=awowi przypisano 40 lat|
.1710 roku 1015
O zab[jstwie Borisa
Swiatopo=k osiad= w Kijowie po ojcu swoim... itd. Tw[rczo>: pobo/nego
mnicha, st'd odskocznie do biblijnego Kaina kt[ry zabi= Abla, i Salomona.
Swiatopo=k przyby= noc' do Wyszegorodu i poleci= Putszy z Wyszegorodcami
zabi: Borisa. D=ugie opowiadanie, jak z chrztem W=odzimierza, 988 – oznaka
/e dzie=o pisane w wieki po wydarzeniu, warto>ci literackiej, gdy Boris i Gleb
byli ju/ >wi"tymi, a Swiatopo=k – przekl"tym.
Napadli Borisa ko=o namiotu, “probodisza” ]d{gn"li\ Borisa }ale tylko ci"/ko
go ranili|, pad=y na niego cia=a s=ug; jednemu z nich – Georgijowi – g=ow"
odci"li, i dlatego nie mogli go }p[{niej| znale{: w>r[d trup[w. Borisa wrzucili
do namiotu, }nast"pnie| w=o/yli na w[z, widz'c za> to “oka<nyi” ]przekl"ty\
Swiatopo=k, /e jeszcze dyszy, wys=a= dw[ch Wareg[w “prikoncza:” jego.
Jeden z nich wyci'gn'= miecz, “pro<ze i ko srdcu” ]przebi= serce\. I tak
sko<czy= si" Bo/y.
Oto s' imiona “zakonoprestupnik[w” ]przest"pc[w\& Put;wa, Talec;,
´lovit;, Lœw;ko ]Putsza lub Pu:sza, mi"kkie «t», Talec, E=owit, Laszko\
– ojcem im “sotona” ]szatan, OA\... itd., ...biesy i anio=y, B[g...
S]wia\topo=k za> przekl"ty pomy>la= sobie, rzek=& oto zabi=em Borisa, jakby
zabi: Gleba.... Przyj'= pomys= Kaina, z fa=szem wys=a= po Gleba, m[wi'c
to& przybywaj szybko – ojciec ci" wzywa, nie oci'gaj si" wielce. Gleb wi"c
szybko wsiad= na konie, i wyruszy= z ma=' dru/yn', bo by= bardzo pos=uszny
ojcu. Dotar= do Wo=gi, tu ko< potkn'= si" w rowie i z=ama= nog". W Smo-
le<sku zatrzyma= si" na Smiadnie ]rzeka Smiadna\ i tu przysz=a mu wie>:
od Preds=awy o >mierci ojca, a ta od Jaros=awa& ªnie chodi, otiec ti umier=,
a brat ti ubijen ot Swiatop=kaº. S=ysz'c to, Gleb zala= si" =zami i modli= si"
}jak na przysz=ego >wi"tego przysta=o, pouczenia pi>ca o stosownej reakcji,
zachowaniu si", i stosownym kroku w takiej sytuacji|... itd.
Gleba zarzeza= Torczin ]imi"\ z polecenia Horasera ]Torhin=, Gorœs≠r=\.
Horaser OA ^ Haraser ]dr"czyciel\ ¯ franc. harasser ]niepokoi:, dr"czy:,
dokucza:, nastawa:, n"ka:\ – imi" Warega z Gallii.
Zar/n'= no/em jak anio=a. Cia=o Gleba porzucono na brzegu mi"dzy dwoma
k=odami... itd. Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
Pisiec nie zauwa/y=, /e dobry B[g pozwala istnie: ludziom z=ym, i mordowa:
>wi"tych, do Boga modl'cych si" o pomoc.
6523, styl 5508 0001-01.1-132 ]+awrentiewska ltps\
6523, styl 5508 0001-02-128 ]Ipatiewska ltps\
6523, styl 5508 0001-05-125÷131 ]Sofijska 1-sza ltps\
6523, styl 5508 0003-00.2-169÷174 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6523, styl 5508 0001-30.1-41 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
1019–†1054 ]35 lat\ Jaros=aw M'dry ¯ W=adimir Wlk. †1015
.1800 roku 1016
“Nacza=o knia/enia Jaros=awla Kyewie” ]tylko w Laur.\
trzy b="dy w nag=[wku. Pierwszy& Jaros=awla – Jaros=awl jest nazw' grodu, L
¯ land, l'd\. Drugi& Kyewie – w Kyewie lub w kiewie, jak w innym latopisie.
Trzeci b='d& {le opisany rok – 6524 ]1016\, gdy Jaros=aw w=ada= r[wnych lat 40,
tj. 1015֠1054, wg >redniow. zasad naliczania lat; 1016 % 40 ^ 1055, {le.
Mnich przesun'= pocz'tek Jaros=awa o rok, z 1015 na 1016, skoro by= i Swiatopo=k,
kt[rego nie da si" ukry: – spekulacja, ale wszystkie zdarzenia z nim wymazane,
z wyj'tkiem mordu.
“Pride” ]przyci'gn'=\ Jaros=aw i stali naprzeciw siebie, opodal Dniepru,
miesi'ce 3. Swiatopo=k usadowi= si" mi"dzy dwoma jeziorami i ca=' noc pi=
z dru/yn' swoj'. Przed >witem Jaros=aw przewi[z= swych woj[w na drugi
brzeg. W boju Jaros=aw zwyci"/y= Swiatopo=ka; Pieczyngowie nie pomogli
z powodu jezior, Swiatopo=ka z dru/yn' przycisn"li do jeziora, ob=ama= si"
pod nimi l[d, Swiatopo=k, widz'c to, zbieg= do Lach[w. Jaros=aw zasiad= w
Kijowie, w Nowogrodzie by= lat 30. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
R'bali si" u Lubecza, i zwyci"/y= Jaros=aw, a Swiatopo=k zbieg= do Lach[w. W
Nowogrodzie za> w[wczas Jaros=aw “kormiasza” ]utrzymywa=, dos=. karmi=\
Wareg[w wielu, obawiaj'c si" wojny. I pocz"li Waregowie “nasile djejati na
mu/atych /enach” ]gwa=ci: /ony “m"/[w” – znaczniejszych woj[w, czyli co
pomniejszych – mogli, ale nie znali granic, lub, przez pomy=k", gwa=cili /ony
starost[w...\. Rzekli Nowogrodzianie& ªNie mo/emy znie>:, dos=. nie mo/e-
my patrze: na te gwa=ty; zebrali si" noc' i wyr'bali Wareg[w w Poromonie;
Jaros=aw by= tej nocy w Rakomie. S=ysz'c to, Jaros=aw rozgniewa= si" na
grodzian... i wyr'ba= tych, kt[rzy wyr'bali Wareg[w. Tej nocy, z Kijowa,
siostra Jaros=awa – Preds=awa, przys=a=a do niego wie>:& ªojciec zmar=, a
bracia wybici.º...itd. KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l. .6110, nie ma& Nikiphor.
6524, styl 5508 0001-01.1-141 ]+awrentiewska ltps\
6524, styl 5508 0001-02-129 ]Ipatiewska ltps\
6524, styl 5508 0001-05-131÷132 ]Sofijska 1-sza ltps\
6524, styl 5508 0003-00.2-174÷175 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6524, styl 5508 0001-30.1-42 ]W=adimirskij letopisiec\
.1802 roku 1016
opis boju Jaros=awa ze Swiatopo=kiem n(Dnieprem. Sofa.
• • • o boju Jaros=awa ze Swiatopo=kiem n(Dnieprem, k(Kijowa. obdzieli= woj[w
swoich& starostom po 10 grzywien, smerdom – po grzywnie, a wszystkim
Nowogrodzianom po 10, i odprawi= ich wszystkich do dom[w. SyN.
pe=ny opis wydarze< 1016 roku w Komisyjnym.
Jaros=aw przekazuje “prawd" Rusk'” ]kodeks praw\. KoN.
6524, styl 5508 0001-05-131÷132 ]Sofijska 1-sza ltps\
6524, styl 5508 0003-00.1-15 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6524, styl 5508 0003-00.2-175÷176 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6524, styl 5508 0001-30.1-42 ]W=adimirskij letopisiec\
.1804 roku 1017
Jaros=aw “ide”... }w Kiew, dopisali redaktorzy, zupe=nie zbytecznie, skoro
dana ta w poprzednim zapisie, pod 1016, /e zasiad= w Kijowie;
pisiec chyba zorientowa= si" o nieuchronnym lapsusie, dlatego nie zako<czy=
my>li, redaktorzy doko<czyli...|
...i zgorza=y cerkwie. Laur., Ipat., W=ad.
“Prijdosza” Peczenezi do Kijowa, i “siekosza” ]siekli, r'bali\ u Kijowa, i ledwo,
wieczorem, przem[g= Jaros=aw Peczeneg[w. I za=o/y= Jaros=aw wielki gr[d
Kiew, Z=ote wrota postawi=, i cerkiew >w. Sophii “za=o/i” ]za=o/y=\. Sofa.
Jaros=aw “ide” do Bere>cia ]Brze>cia Lit. n(Bugiem\.
Swiatopo=k wi"c pocz'= kniaziowa: w Kijowie.
Za=o/ona by=a >w. Sophia w Kijowie. SyN.
Jaros=aw “ide” do Bere>cia, za=o/. >w. Sophia w Kijowie }nie ma& Swiatopo=k
kniaziuje w Kijowie|. KoN.
Za=o/y= Jaros=aw w grodzie “wielkim” ]starym\ Kijowie Z=ote wrota “postawi i
cerkow swiatya Sophia za=o/i” ]dwuznacznie& zakrawa, /e za=o/y=-postawi=
wrota, za cerkiew >w. Sophii za=o/y=\. ArNo2.
6525, styl 5508 0001-01.1-142 ]+awrentiewska ltps\
6525, styl 5508 0001-02-130 ]Ipatiewska ltps\
6525, styl 5508 0001-05-132 ]Sofijska 1-sza ltps\
6525, styl 5508 0003-00.1-15 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6525, styl 5508 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6525, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6525, styl 5508 0001-30.1-42 ]W=adimirskij letopisiec\
.1806 roku 1018.
“Pride” ]przyci'gn'=\ Boles=aw ze Swiatopo=kiem na Jaros=awa, z Lachami.
Jaros=aw wi"c zebra= Ru>, Wareg[w i S=owian ]OA\, wyruszy= naprzeciw
Boles=awa. Przyci'gn'= do Wo=ynia i stali “obapo=” ]po obu stronach\ rzeki
Bug. By= u Jaros=awa “kormilec” ]wychowawca\ i wojewoda imieniem Budy.
Pocz'= obra/a: Boles=awa m[wi'c& “probodiem treskou ]ci"/kie\ czerwo
 ...ROSYJSKIMI
twoe to=stoe”, Boles=aw bowiem by= wielki i ci"/ki, tak, /e na koniu nie m[g=
]u\siedzie:, ale by= “smyslen”. Rzek= Boles=aw dru/ynie swojej& /eby>cie
wy – Rusini – nie /a=owali tej obrazy. Dosiad= konia, wjecha= w rzek", a za
nim dru/yna jego. Jaros=aw za> “nie utiagnu ispo=czitsja” ]nie zd'/y=, nie
zdo=a= d{wign': zbroji na czas\, i pobi= Boles=aw Jaros=awa.
Jaros=aw zbieg= z 4-ma wojami do Nowogrodu. W Nowogrodzie, chcia=
“bie/ati za more” }po Wareg[w «zza morza»|, “posadnik” ]namiestnik\ Ko-
snatin, syn Dobrynina, z Nowogrodzianami, m[wi=& chcemy “jeszcze” bi: si"
z Jaros=awem i Swiatopo=kiem... itd.
Por'bali =odzie Jaros=awla – zmy>lenie pi>ca, ze swad', =odzie by=y zbyt
cenne by je r'ba: z byle powodu, gdy mo/na s=owem zmieni: obr[t rzeczy,
zbyt wiele nak=adu pracy wymaga=y by je zbudowa: – nie przemy>la= pisiec.
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
Ca=y czas mowa o Waregach w znaczeniu woj[w, rycerzy, si=y wojennej, ale
Rosjanie ostatnich wiek[w, a zw=aszcza – dekad, /e byli to kupcy na us=ugach
ruskich kniazi[w.
Waregowie pobierali danin" ]si=' wymuszon', nie towarami\ od Czudi i
S=awian, przed przybyciem Rurika ¯ Ruhr % rik, 864 r.
Rurik by= Waregiem. Igor u/y= Wareg[w do najazdu na Grek[w.
W=odzimierz Wielki zbieg= do nich po pomoc i u/ywa= ich, w tym zabili mie-
czami Jaropo=ka, Swiatopo=k poleci= im wyko<czy: rannego Borisa, ...Horaser
]Harasser\, a teraz Jaros=aw chcia= pojecha: po nich “za morze”. Oni za> zwali
te strony Finlandi' ]odkrytym l'dem\ ˘ Inflanty ]fininf\, wyk=adnik wiedzy
odkrywc[w, gdzie s', co odkryli, ale takie by=y Wieki Írednie.
Krzysztof Kolumb ]Christopher Columbus 1446$–1506\, Italianiec na us=ugach
Hiszpan[w, odkry= Ameryk" 1492, a my>la=, /e s' to Indie ˘ Indianie ameryka<scy,
odlegli od Indii o p[= Globu, r[/ni w wygl'dzie, j"zykach, i obyczajach.
“Finowie” ]w tym Czud\ zostali wyparci z Inflant, w kierunku p[=nocnym, przez
Wareg[w i Ru>, licznymi najazdami i mordami, o kt[rych w dalszej cz">ci.
bez opisu wydarze<, pusty zapis roku. KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik, pod 1017 r.& Supra>l. .6115, nie ma& Nikiphor.
6526, styl 5508 0001-01.1-142 ]+awrentiewska ltps\
6526, styl 5508 0001-02-130 ]Ipatiewska ltps\
6526, styl 5508 0001-05-132÷133 ]Sofijska 1-sza ltps\
6526, styl 5508 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6526, styl 5508 0001-30.1-42÷43 ]W=adimirskij letopisiec\
.1808 roku 1019
“Pride” S]wia\topo=k z Peczengami w sile ci"/kiej... itd.
b[j na Alcie, na miejscu gdzie zabito Borisa, Jaros=aw r"ce do Boga o
pomst", odskocznia do biblijnego Abla i Kaina, bies }do|pad= Swiatopo=ka,
b[j do wieczora, Swiatopo=k niesiony na noszach do Bere>cia ]Brze>cia
Lit. n(Bugiem\, zbieg= do Lach[w goniony gniewem Bo/ym, “przybieg=” na
pustyni" mi"dzy Lachami i Czechami ]Pustyni" B="dowsk'\, i tu sko<czy=
/ywot. Zn[w odskocznia do Abla, Kaina, i Lamecha.
Jaros=aw zasiad= w Kijowie, “utar=” pot z dru/yn' swoj', pokaza= zwyci"stwo
i trud wielki. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
bez opisu wydarze<, pusty zapis roku. KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l., Nikiphor. .6120
6527, styl 5508 0001-01.1-144 ]+awrentiewska ltps\
6527, styl 5508 0001-02-131 ]Ipatiewska ltps\
6527, styl 5508 0001-05-133 ]Sofijska 1-sza ltps\
6527, styl 5508 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6527, styl 5508 0001-30.1-43 ]W=adimirskij letopisiec\
.1810 roku 1020
Urodzi= si" Jaros=awowi syn, nadali mu imi" Wo=odimer.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
Urodzi= si" syn u Jaros=awa. SyN.
6528, styl 5508 0001-01.1-146 ]+awrentiewska ltps\
6528, styl 5508 0001-02-133 ]Ipatiewska ltps\
6528, styl 5508 0001-05-134 ]Sofijska 1-sza ltps\
6528, styl 5508 0003-00.1-15 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6528, styl 5508 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6528, styl 5508 0001-30.1-43 ]W=adimirskij letopisiec\
.1812 roku 1021
“Pride” Braczes=aw, syn Izas=awa, wnuk W=adimera, do Nowgorodu....
Laur., Ipat., W=ad.
“Pobiedi” Jaros=aw Breczis=awa. SyN., KoN.
Roku 6528. Tego roku pokona= wlk. kn. Jaros=aw – Braczes=awa. Sofa.
st'd do ˚“litewskich” kronik& “Pride” Braczes=aw – syn Izas=awa... na Now-
gorod. Supra>l., Nikiphor. .6125, nie ma bo uszkodzony& Akadem.
6529, styl 5508 0001-01.1-146 ]+awrentiewska ltps\
6529, styl 5508 0001-02-133 ]Ipatiewska ltps\
6528, styl 5507 0001-05-134 ]Sofijska 1-sza ltps\
6529, styl 5508 0003-00.1-15 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6529, styl 5508 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6529, styl 5508 0001-30.1-43 ]W=adimirskij letopisiec\
.1814 roku 1022
“Pride” Jaros=aw do Bere>cia.... Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
6530, styl 5508| 0001-01.1-146 ]+awrentiewska ltps\
6530, styl 5508 0001-02-134 ]Ipatiewska ltps\
6530, styl 5508 0001-05-134 ]Sofijska 1-sza ltps\
6530, styl 5508 0001-30.1-43 ]W=adimirskij letopisiec\
.1815 lata 1022–1027
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. KoN.
6530÷6535 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1816 roku 1023
“Poide” Mstis=aw na Jaros=awa “s Kozary i s Kosogy”.
]z Chazarami i Kasogami, OA – sko>nookimi\. Laur., Ipat., Sofa.
6531, styl 5508 0001-01.1-147 ]+awrentiewska ltps\
6531, styl 5508 0001-02-134 ]Ipatiewska ltps\
6531, styl 5508 0001-05-135 ]Sofijska 1-sza ltps\
6531, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
.1818 roku 1024
Jaros=awu “suszczu” Nowegorode, “pride” Mstis=aw...
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
6532, styl 5508 0001-01.1-147 ]+awrentiewska ltps\
6532, styl 5508 0001-02-134÷135 ]Ipatiewska ltps\
6532, styl 5508 0001-05-135 ]Sofijska 1-sza ltps\
6532, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
.1820 roku 1026
Jaros=aw zebra= woj[w wielu, przyci'gn'= do Kijowa... Laur., Ipat., W=ad.
6534, styl 5508 0001-01.1-149 ]+awrentiewska ltps\
6534, styl 5508 0001-02-137 ]Ipatiewska ltps\
6534, styl 5508 0001-05-135÷136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6534, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
.1822 roku 1027
Urodzi= si" trzeci syn Jaros=awowi – S]wia\tos=aw. Laur., Ipat., W=ad.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. ArNo2.
6535, styl 5508 0001-01.1-149 ]+awrentiewska ltps\
6535, styl 5508 0001-02-137 ]Ipatiewska ltps\
6535, styl 5508 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6535, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6535, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
.1824 roku 1028
Znak }o kszta=cie /miji| pojawi= si" na niebie. Laur., SyN., KoN., ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Ipat. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis lat. Sofa
st'd do ˚“litewskich” kronik& Znak o kszta=cie /miji na niebie. ˚.8025.
6536, styl 5508 0001-01.1-149 ]+awrentiewska ltps\
6536, styl 5508 0001-02-137 ]Ipatiewska ltps\
6536÷6537 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6536, styl 5508 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6536, styl 5508 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6536, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6536, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
.1826 roku 1029
“Mirno bys” ]cisza, spok[j\. Laur., Ipat.
6536 }1028| i 6537 }1029| nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Sofa.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
6537, styl 5508 0001-01.1-149 ]+awrentiewska ltps\
6537, styl 5508 0001-02-137 ]Ipatiewska ltps\
6536÷6537 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6537, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
.1827 lata 1029–1036
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. KoN.
6537÷6544 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1828 roku 1030
Jaros=aw Be=z “wzia=”. Urodzi= mu si" czwarty syn – Wsewo=od...
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
Zmar= archiepiskop “Akim” ]Hakim\ Nowogrodzki, po nim obj'= stanowisko
ucze< jego – “Ephrem” ]Ephraim\. ArNo2.
6538, styl 5508 0001-01.1-149 ]+awrentiewska ltps\
6538, styl 5508 0001-02-137 ]Ipatiewska ltps\
6538, styl 5508 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6538, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
6538, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.1830 roku 1031
Jaros=aw i Mstis=aw... na Lach[w.... Laur., Ipat., W=ad.
6539, styl 5508 0001-01.1-150 ]+awrentiewska ltps\
6539, styl 5508 0001-02-137 ]Ipatiewska ltps\
6539, styl 5508 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6539, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.1832 roku 1032
Jaros=aw pocz'= stawia: grody na Rusi. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
6540, styl 5508 0001-01.1-150 ]+awrentiewska ltps\
6540, styl 5508 0001-02-137 ]Ipatiewska ltps\
6540, styl 5508 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6540, styl 5508 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
.1834 roku 1033
Mstis=awicz Eustaphij “umar=” ]zgin'=\. Laur., Ipat., Sofa.
¯ gr. Eustachios ¯ eustachys ]bogaty w ziarno, kwitn'cy, owocny, p=odny\ ¯ eu
]dobrze\ % stachys ]plewa ziarna\.
6541, styl 5508 0001-01.1-150 ]+awrentiewska ltps\
6541, styl 5508 0001-02-138 ]Ipatiewska ltps\
6541, styl 5508 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
0000, nie ma 0001-30.1-44 ]W=adimirskij letopisiec\
.1836 lata 1034÷1035
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., W=ad.
wlk. kn. Mstis=aw – brat Jaros=awa, wyruszy= na =owy, tam zachorowa= i
zmar=, z=o/on w Czernihowie, u >w. Spasa..., ˚.1838 }1036 rok|. Sofa.
6542÷6543 0001-01.1-150 ]+awrentiewska ltps\
0000 nie ma 0001-02 ]Ipatiewska ltps\
6542, styl 5508 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6543÷6544 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1838 roku 1036
Mstis=aw “ide” ]wyruszy=\ na =owy, rozchorowa= si" i “umre”.
Jaros=aw mianowa= episkopa ?idat", przegna= Peczeng[w spod Kijowa,
uwi"zi= Sudis=awa – brata swego, w Pskowie. Laur., Ipat., W=ad.
Roku 6542. Jaros=aw mianowa= episkopa ?irjat" ]Sad=o Jedz'cego\.
Roku 6544. Jaros=aw przegna= Peczeng[w spod Kijowa, uwi"zi= Sudis=awa
– brata swego, w Pskowie. Sofa.
w latach 1033÷1037, W=odzimierski ma przestawion' kolejno>: – “zepsuty zapis”&
1033 ]1\ – 1034 ]2\ – 1035 ]3\ – 1036 ]4\ – 1037 ]5\;
Laur. 1 – 2 – 3 – 4 – 5
Ipat. 1 – 0 – 0 – 2 – 5
W=ad. 1 – 3 – 4 – 2 – 5
6544, styl 5508 0001-01.1-150 ]+awrentiewska ltps\
6542, styl 5506 0001-02-138 ]Ipatiewska ltps\
6542, 6544 0001-05-136 ]Sofijska 1-sza ltps\
6542, styl 5506 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1840 roku 1037
Za=o/y= Jaros=aw gr[d wielki }Kij[w|, u grodu tego/ s' Z=ote wrota, za=o-
/y= te/ i cerkiew >w. Sophii “metropoliju” ]sto=eczn'\, a nast"pnie cerkiew przy
Z=otych wrotach – >w. B-cy Zwiastowania, nast"pnie >w. Georgija monaster,
i >w. Eiriny, przy nim pocz"=a si" wiara chrze>cija<ska “p=oditsja” ]rozmna-
/a:, dos=. p=odzi:\ .... Laur., Ipat., W=ad.
Za=o/y= Jaros=aw gr[d Kij[w, i cerkiew >w. Sophii zawierszona, a u grodu
“sut” ]s'\ wrota Z=ote. Sofa.
Za=o/y= Jaros=aw gr[d Kij[w, i cerkiew >w. Sophii. SyN., KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& “Zawierszony” ] ¯ wierch ^ dach\ zosta= gr[d
Kij[w. Tego roku zbudowa= Jaros=aw cerkiew >w. Sophii.
Supra>l., Nikiphor. .6130, .8030, nie ma bo uszkodz.& Akadem.
6545, styl 5508 0001-01.1-151 ]+awrentiewska ltps\
6545, styl 5508 0001-02-139 ]Ipatiewska ltps\
6545, styl 5508 0001-05-137 ]Sofijska 1-sza ltps\
6545, styl 5508 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6545, styl 5508 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6545, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1842 roku 1038
Jaros=aw “ide” ]wyprawi= si"\ na Jatwiagi fl Laur., Ipat., W=ad.
6546, styl 5508 0001-01.1-153 ]+awrentiewska ltps\
6546, styl 5508 0001-02-141 ]Ipatiewska ltps\
6546, styl 5508 0001-05-137 ]Sofijska 1-sza ltps\
6546, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1844 lata 1038–1043
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. KoN.
6546÷6551 0003-00.2-180 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1846 roku 1039
Íwi"cona cerkiew >w. Bogurodzicy; metropolita Theopomt.
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
Po>wi"cona by=a cerkiew >w. B-cy “Wo=odimirom”. SyN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Íwi"cona cerkiew >w. Bogurodzicy, kt[r'
zbudowa= W=odzimierz – ojciec Jaros=awa. Supra>l., Nikiphor. .6135
6547, styl 5508 0001-01.1-153 ]+awrentiewska ltps\
6547, styl 5508 0001-02-141 ]Ipatiewska ltps\
6547, styl 5508 0001-05-137 ]Sofijska 1-sza ltps\
6547, styl 5508 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6547, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.1848 roku 1040
Jaros=aw “ide” na Litwu. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
6548, styl 5508 0001-01.1-153 ]+awrentiewska ltps\
6548, styl 5508 0001-02-141 ]Ipatiewska ltps\
6548, styl 5508 0001-05-137 ]Sofijska 1-sza ltps\
6548, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1850 roku 1041
“Ide” Jaros=aw na Mazowszan[w, w =odziach fl Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
ale nie byli po polscy Mazowszanie, lecz tatarscy, w okolicach Krymu.
gdyby byli to polscy, to Rusini musieliby nie>: =odzie na barkach przez kilkadziesi't
kilometr[w, by p=yn': nimi przez kilometr czy dwa, i tak za ka/dym nast"pnym
razem, do celu odleg=ego o setki kilometr[w; nie ma drogi wodnej z Kijowa czy
Nowogrodu Wielkiego, na polskie Mazowsze – by=oby bez sensu.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Wys=a= Jaros=aw syna swego Wo=odimera, na
Grek[w, ...w =odziach. Supra>l., Nikiphor. .6140, uszkodz.& Akadem.
6549, styl 5508 0001-01.1-153 ]+awrentiewska ltps\
6549, styl 5508 0001-02-141 ]Ipatiewska ltps\
6549, styl 5508 0001-05-137 ]Sofijska 1-sza ltps\
6549, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1852 roku 1042
“Ide” Wo=odimer, syn Jaros=awa, na Jem.... Laur., Ipat., W=ad., SyN.
6550, styl 5508 0001-01.1-153 ]+awrentiewska ltps\
6550, styl 5508 0001-02-141 ]Ipatiewska ltps\
6550, styl 5508 0001-05-137 ]Sofijska 1-sza ltps\
6550, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
6550, styl 5508 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.1854 roku 1042
pocz. Konstantina Monomacha }1042–†1054|.
.1856 roku 1043
Wys=a= Jaros=aw syna swego Wo=odimera, na Grek[w.
Iwan Tworimiricz, Wyszata...,
Jaros=aw wyda= siostr" za Kazimierza. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
Wo=odimer “ide” na Greky. SyN.
st'd w Laur., Ipat.& “ide” Jaros=aw na Mazowszan, ...w =odziach ]pod 1041 r.;
Grecy ˘ Mazowszanie\.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
6551, styl 5508 0001-01.1-154 ]+awrentiewska ltps\
6550, styl 5507 0001-02-142 ]Ipatiewska ltps\
6551, styl 5508 0001-05-137÷138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6551, styl 5508 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6551, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1858 roku 1044
I “wygrzebali” ]wykopali\ }ko>ci| 2-ch kniazi[w&
Jaropo=ka i Olega, syn[w Swiatos=awa...
zmar= Braczes=aw – syn Izas=awa, wnuk W=odzimierza,
charakterystyczne “i do sego dnia” – Nestora. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
“Pogrebiena bysta” 2 kniazia, syna Jaros=awla& Jaropo=, Oleg, i chrzcili
ko>ci ich. SyN.
“Chodi” Jaros=aw na Litw", a na wiosn" Wo=odimer za=o/y= Nowogr[d i
“sdie=a ego” ]postawi=\. KoN.
6552, styl 5508 0001-01.1-155 ]+awrentiewska ltps\
6552, styl 5508 0001-02-143 ]Ipatiewska ltps\
6552, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6552, styl 5508 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6552, styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6552, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1860 roku 1045
Za=o/y= Wo=odimer >w. Sophi" w Nowogrodzie fl
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad. ˚.1840 ]1037 rok\.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Za=o/y= Wo=odimer >w. B-c" w Nowogrodzie.
Supra>l., Nikiphor. .6145, nie ma bo uszkodz.& Akadem.
W=odzimierz Jaros=awicz wzni[s= cerkiew >w. Sophii w Nowogr. ˚.8030
]pod 1035 r.\. KoN.
6553, styl 5508 0001-01.1-155 ]+awrentiewska ltps\
6553, styl 5508 0001-02-143 ]Ipatiewska ltps\
6553, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6553, styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6553, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1862 roku 1046
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Laur., W=ad., Sofa., KoN.
Tego roku by=a cisza wielka. Ipat.
Sp=on"=a >w. Sophia w sobot", po poranku, o godz. 3-ciej }dnia| ]9-ta rano
ocecnego systemu\, m-ca marta 15. SyN.
15 marca 1045 wypada= w pi'tek, w 1046 – w sobot",
w rzecz. 1045 ]koniecznie ˚nr 999.1.1\.
 ...ROSYJSKIMI
6554, styl 5508 0001-01.1-155 ]+awrentiewska ltps\
6554, styl 5508 0001-02-143 ]Ipatiewska ltps\
6553, styl 5507 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6554, styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6554, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1864 roku 1047
Jaros=aw “ide” na Mazowszan[w, pokona= ich, zabi= kn. Mois=awa,
ukorzy= Kazimierza ]zmusi= do z=o/enia ho=du\.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l., Nikiphor. .6150
6555, styl 5508 0001-01.1-155 ]+awrentiewska ltps\
6555, styl 5508 0001-02-143 ]Ipatiewska ltps\
6555, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6555, styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6555, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1866 lata 1048, 1049
nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Laur., Ipat., W=ad.
6556÷6557 0001-01.1-155 ]+awrentiewska ltps\
6556÷6557 0001-02-143 ]Ipatiewska ltps\
6556÷6557 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1868 roku 1048
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Sofa., KoN.
6556, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6556, styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1870 roku 1049
m-ca marta 4, w sobot", sp=on"=a >w. Sophia; by=a >wi"cie “ustrojena i
ukraszena” ]zbudowana i upi"kszona\, o 13-tu wierzchach, sta=a w ko<cu
Piskuplej ulicy, gdzie dzi> “postawi=” Sotko cerkiew kamienn' Borisa i Gleba
nad Wo=chwem. Sofa., KoN.
6557, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6557, styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1872 roku 1050
Zmar=a /ona, kniagini Jaros=awa ]fewrala 10, w Ipat.\ fl Laur., Ipat., W=ad.
Íwi"cona zosta=a >w. Sophia w Nowogrodzie z polecenia kn. Jaros=awa i
syna jego – Wo=odimera, i archiepiskopa +uki ]+ukasza, nieme S\. Zmar=a
/ona Jaros=awa, kniaginia. Sofa., KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l., Nikiphor. ˚.6155.
6558, styl 5508 0001-01.1-155 ]+awrentiewska ltps\
6558, styl 5508 0001-02-143 ]Ipatiewska ltps\
6558, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6558. styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6558, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\\
.1874 roku 1051
“Postawi=” ]mianowa=\ Jaros=aw +awriona metropolit'.
Tu tak/e opowiemy z jakiego powodu zwie si" Peczerski monaster...
w Berestowie cerkiew Íwi"tych Aposto=[w, presbiter Larion,
Antoni rodem z Lubecza wykopa= pieczar"... itd. Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
Urodzi= si" Swiatopo=k. Mianowa= Jaros=aw Lariona – Rusina, metropolit'.
SyN.
“Postawi=” ]mianowa=\ Jaros=aw +awriona metropolit', Rusina, w >w. Sophii.
zebrawszy episkop[w. KoN.
6559, styl 5508 0001-01.1-155 ]+awrentiewska ltps\
6559, styl 5508 0001-02-143 ]Ipatiewska ltps\
6559, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6559, styl 5508 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6559. styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6559, styl 5508 0001-30.1-45 ]W=adimirskij letopisiec\
.1876 roku 1052
Zmar= Wo=odimer, syn Jaros=awa, w Nowogrodzie.
Pochowany w >w. Sophii, kt[r' sam “sozda=” ]zbudowa=\.
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
Zmar= Wo=odimer – syn Jaros=awa, w Nowogrodzie, m-ca oktabra 4. SyN.
m-ca oktabra 4, “w niedziel"” ]termin polski\, zmar= Wo=odimer, syn Jaros=awa,
“starejszij” ]starosta, zwierzchnik\ w Nowogrodzie; z=o/ony w Nowogrodzie,
w >w. Sophii kt[r' sam zbudowa=. KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& “Wo=y<ski” kr[tki ˚.8035,
nie ma& Supra>l., Nikiphor., uszkodzony& Akademicki
6560, styl 5508 0001-01.1-160 ]+awrentiewska ltps\
6560, styl 5508 0001-02-149 ]Ipatiewska ltps\
6560, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6560, styl 5508 0003-00.1-16 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6560. styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6560, styl 5508 0001-30.1-46 ]W=adimirskij letopisiec\
.1878 roku 1053
U Wsewo=oda urodzi= si" syn – Wo=odimer, od “carycy” Greczynki
}Anny| fl Laur., Ipat., Sofa., KoN.
nie ma& W=ad.
6561, styl 5508 0001-01.1-160 ]+awrentiewska ltps\
6561, styl 5508 0001-02-149 ]Ipatiewska ltps\
6561, styl 5508 0001-05-138 ]Sofijska 1-sza ltps\
6561, styl 5508 0003-00.2-181 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.1880 roku 1054
zmar= Konstantin Monomach, imperator w Konstantynopolu, ojciec Anny
– /ony Wsewo=oda.
.1882 roku 1054
“Przestawi= si"” ]zmar=\ wlk. kn. Ru>skyi – Jaros=aw....
...w sobot" 1-sz' po >w. Theodorze. Laur.
...m-ca fewrala w 20, w 1-sz' sobot" tygodnia postu,
w >w. Thedora dzie<. Ipat., W=ad.
}w Sofa. i W=ad.& w dzie< >w. Tehodora Tirona, /y= lat 70 i 6|
Zmar= Jaros=aw, na stolcu w Kijowie zasiad= Izas=aw. SyN.
...m-ca fewrala, w sobot" 1-szego tygodnia postu, w dzie< >w. The}o|dora.
?y= lat 76. KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l., Nikiphor. .6160, “Wo=y<ski” ˚.8040
6562, styl 5508 0001-01.1-161 ]+awrentiewska ltps\
6562, styl 5508 0001-02-149 ]Ipatiewska ltps\
6562, styl 5508 0001-05-138÷139 ]Sofijska 1-sza ltps\
6562, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6562. styl 5508 0003-00.2-181÷182 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6561, styl 5507 0001-30.1-46 ]W=adimirskij letopisiec\
1055–1073 Izas=aw †1078 ¯ Jaros=aw M'dry †1054
.1900 roku 1055.
Pocz'tek “knia/enia” Izas=awla Kyewie.
Jaros=aw M'dry zmar= 20 lutego 1054, tj. w samym ko<cu roku 1054, miesi'ca
marca nie zaliczono wi"c Izas=awowi jako roku w=adania 1054.
“Priszed Izas=aw siede Kyewie” ]przyby= Izas=aw, osiad= w Kijowie. S]wia\-
tos=aw – w Czernihowie, Wsewo=od – w Perejas=awlu, Igor – we W=odzimierzu
}n(Kla{mie|, Wiaczes=aw – w Smole<sku.
Tego za> lata “ide” Wsewo=od na Turk[w }zim' na Wo=y<|.
Laur., Ipat., Sofa., KoN.
Pocz'= kniaziowa: w Kijowie Izas=aw, a Swiatos=aw – w Czernihowie, a
Wsewo=od – w Perejas=awlu, a Igor – we W=odzimierzu, a Waczes=aw – w
Smole<sku. Osadzi= Izas=aw w Nowogrodzie Ostromira. “ide” Ostromir na
Czud, i Czud zabi=a go tam, i Nowogrodzian wielu. Tego roku wyprawi= si"
Wsewo=od na Turk[w, i pokona= ich. Tego roku “priszed” Bo=usz z Po=ow-
cami, Wsewo=od zawar= z nimi pok[j. W=ad., KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& pocz'tek Izas=awa, ˚.8045 ]pod 1055 r.\.
6562(64 $ 0001-01.1-162 ]+awrentiewska ltps\
6563, styl 5508 0001-02-151 ]Ipatiewska ltps\
6563, styl 5508 0001-05-139 ]Sofijska 1-sza ltps\
6563. styl 5508 0003-00.2-182 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6562, styl 5507 0001-30.1-46 ]W=adimirskij letopisiec\
.1905 roku 1056
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Laur., Ipat., Sofa., KoN.
“Ide” Izas=aw na Czud, “i wzja Osik Kedepiw”, to jest – S=oneczna r"ka.
W=ad.
6564, styl 5508 0001-01.1-162 ]+awrentiewska ltps\
6564, styl 5508 0001-02-151 ]Ipatiewska ltps\
6564, styl 5508 0001-05-139 ]Sofijska 1-sza ltps\
6564. styl 5508 0003-00.2-183 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6563, styl 5507 0001-30.1-46 ]W=adimirskij letopisiec\
.1910 roku 1057
Zmar= Wiaczes=aw, syn Jaros=awa, Smole<ski...
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
6565, styl 5508 0001-01.1-162 ]+awrentiewska ltps\
6565, styl 5508 0001-02-151 ]Ipatiewska ltps\
6565, styl 5508 0001-05-139 ]Sofijska 1-sza ltps\
6565. styl 5508 0003-00.2-183 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6564, styl 5507 0001-30.1-46 ]W=adimirskij letopisiec\
.1915 roku 1058
“Pobiedi” ]po-bi=(kona=\ Izas=aw Holad[w ]gr[d w g[rnej Portwie, Smole<skiej
wo=osti, wspomniany te/ 1147\.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
6566, styl 5508 0001-01.1-162 ]+awrentiewska ltps\
6566, styl 5508 0001-02-151 ]Ipatiewska ltps\
6566, styl 5508 0001-05-139 ]Sofijska 1-sza ltps\
6566. styl 5508 0003-00.2-183 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6565, styl 5507 0001-30.1-46 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.1920 roku 1059
Izas=aw, S]wia\tos=aw, i Wsewo=od, wypu>cili “stroja” ]stryja\ swego z “po-
ruba” ]wi"zienia, ciemnicy, lochu\. Siedzia= w nim lat 20 i 4.
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
“Wysadisza Sudis=awa is poruba”. SyN.
6567, styl 5508 0001-01.1-162 ]+awrentiewska ltps\
6567, styl 5508 0001-02-151 ]Ipatiewska ltps\
6567, styl 5508 0001-05-139 ]Sofijska 1-sza ltps\
6567, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6566, styl 5507 0001-30.1-46 ]W=adimirskij letopisiec\
.1925 roku 1060
Zmar= Igor, syn Jaros=awa. Laur., Ipat., Sofa., SyN., KoN., W=ad.
6568, styl 5508 0001-01.1-162 ]+awrentiewska ltps\
6568, styl 5508 0001-02-151 ]Ipatiewska ltps\
6568, styl 5508 0001-05-139÷140 ]Sofijska 1-sza ltps\
6568, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6568. styl 5508 0003-00.2-183 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6567, styl 5507 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1930 roku 1061
Naszli Po=owcy po raz pierwszy na Ruskie ziemie...
Laur., Ipat., Sofa., SyN., KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik, ˚.8050 ]pod 1061\.
Zmar= w=adyka Nowogrodzki – +uka, w drodze z Kijowa do Kopisy v. Kopysi,
kopisi, m-ca oktabra 15, we “w=adyctwie” by= 20 lat. Tego roku “priidosza”
Po=owcy na Rusk' ziemi". Wsewo=od wyruszy= przeciw nim. Knia{ “Sekal”
]w Laur. iska=, w KoN. Sokal\ pobi= Wsewo=oda i wiele “z=a” ]szk[d\ wyrz'dzi=
Ruskiej ziemi. W=ad.
6569, styl 5508 0001-01.1-163 ]+awrentiewska ltps\
6569, styl 5508 0001-02-152 ]Ipatiewska ltps\
6569, styl 5508 0001-05-140 ]Sofijska 1-sza ltps\
6569, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6569. styl 5508 0003-00.2-183 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6568, styl 5507 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1935 roku 1062
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Laur., Ipat., Sofa., SyN., W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. KoN.
roku 6569. mianowany do Nowogrodu w=adyka Stephan. W=ad.
6570, styl 5508 0001-01.1-163 ]+awrentiewska ltps\
6570, styl 5508 0001-02-152 ]Ipatiewska ltps\
6570, styl 5508 0001-05-140 ]Sofijska 1-sza ltps\
6570, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000. nie ma 0003-00.2-183 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6570, styl 5508 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1940 roku 1063
Zmar= Sudis=aw, brat Jaros=awa, w Nowogrodzie.
Laur., Ipat., KoN., W=ad.
6571, styl 5508 0001-01.1-163 ]+awrentiewska ltps\
6571, styl 5508 0001-02-152 ]Ipatiewska ltps\
6571. styl 5508 0003-00.2-183 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6571, styl 5508 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1945 roku 1064
Rostis=aw zbieg= do Tmutarakania, syn Wo=odimera, wnuk Jaros=awa.
Laur., Ipat., KoN., W=ad.
6572, styl 5508 0001-01.1-163 ]+awrentiewska ltps\
6572, styl 5508 0001-02-152 ]Ipatiewska ltps\
6572. styl 5508 0003-00.2-184 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6572, styl 5508 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1950 roku 1065
Znak na zachodzie – “gwiazda” ]kometa Halley’a 1066\.... Laur., Ipat.
Pocz'= Wses=aw wojn" prowadzi:; i na zachodzie pojawi=a si" gwiazda
wielka }1065, Sept. 11|. SyN.
“idie” Swiatos=aw na Rostis=awa, do Tmutarakania. Rostis=aw za> wyst'pi= z
grodu, nie zl'k= si" jego, lecz nie chcia= przeciw stryjowi swemu “oru/a wziati”
]nak=ada: zbroi – przeno>nia\.... gwiazda na zachodzie... Sofa., KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& znak na niebie, ˚.8055 ]pod 1065 r.\.
lata 1065–1066 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. W=ad.
6573, styl 5508 0001-01.1-164 ]+awrentiewska ltps\
6573, styl 5508 0001-02-152 ]Ipatiewska ltps\
6573, styl 5508 0001-05-140 ]Sofijska 1-sza ltps\
6573, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6573. styl 5508 0003-00.2-184 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6573, styl 5508 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1955 roku 1066
“Rostis=awu suszczu” w Tmutarakanie i maj'cym da< od “Kasog[w”
]Kosog[w OA\.... Laur., Ipat., Sofa., KoN.
lata 1065–1066 nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. W=ad.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
“Pride” Wses=aw, zdoby= Nowogr[d, z /onami i z dzie:mi, i dzwony zdj'= w
>w. “Sophie”. “O, wielika bjasze bieda w czas tyi; i poniekadi=a sima.” SyN.
6574, styl 5508 0001-01.1-166 ]+awrentiewska ltps\
6574, styl 5508 0001-02-155 ]Ipatiewska ltps\
6574, styl 5508 0001-05-141 ]Sofijska 1-sza ltps\
6574, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6574. styl 5508 0003-00.2-185 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6574, styl 5508 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1960 roku 1067
Zadar= Wses=aw, syn Braczys=awa Po=ockiego, i zaj'= Nowogorod....
Laur., Ipat., Sofa., KoN.
Pokonali Wses=awa na Niemizie. Tego/ roku “jasza i na Rszi.” SyN., W=ad.
6575, styl 5508 0001-01.1-166 ]+awrentiewska ltps\
6575, styl 5508 0001-02-155 ]Ipatiewska ltps\
6575, styl 5508 0001-05-141 ]Sofijska 1-sza ltps\
6575, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6576. styl 5508 0003-00.2-186 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6575, styl 5508 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1965 roku 1068
Innoplemienni Po=owcy naszli na Ruskie ziemie.... Laur., Sofa., KoN.
“Gniew Bo/ii byst” – naszli Po=owcy i “pobiedisza Ru>skuju ziemlu.”
Tego roku wyr'bali Wses=awa “is poruba”.
Tego/ roku pokona= Swiatos=aw Po=owc[w u Snowska,
a Izas=aw zbieg= do Lach[w. SyN.
“Priidosza” Po=owci na ziemlu Ruskuu. Izas=aw, Swiatos=aw.... W=ad.
6576, styl 5508 0001-01.1-167 ]+awrentiewska ltps\
0000, nie ma 0001-02 ]Ipatiewska ltps\
6576, styl 5508 0001-05-141÷142 ]Sofijska 1-sza ltps\
6576, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6576. styl 5508 0003-00.2-186 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6575, styl 5508 0001-30.1-47 ]W=adimirskij letopisiec\
.1970 roku 1069
Wyruszy= Izas=aw z Boles=awem na Wses=awa...
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
“Pride” Izas=aw z Lachami, a Wses=aw zbieg= do Po=ocka, i spali=o si" Podole.
Tego roku, jesieni', oktabra 23, na >w. Jakowa – brata Pana, w pi'tek, o
godz. 6-tej nocy ]o p[=nocy naszego systemu\ zn[w przyszed= Wsewo=do do
Nowogrodu. Nowogrodzianie wystawili hufiec przeciw niemu, u Zwierinca, na
}rzecze| Koziemli. i pom[g= B[g Glebowi kniaziowi z Nowogrodzianami.
“O, wielika bjasze sieca Wo=o/anom” i pad=a ich niezliczona liczba... SyN.
pi'tek, oktabra 23 wypada= w 1069.
6577, styl 5508 0001-01.1-173 ]+awrentiewska ltps\
6577, styl 5508 0001-02-162 ]Ipatiewska ltps\
6577, styl 5508 0001-05-142÷143 ]Sofijska 1-sza ltps\
6577, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6577. styl 5508 0003-00.2-190 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6577, styl 5508 0001-30.1-47÷48 ]W=adimirskij letopisiec\
.1975 roku 1070
Urodzi= si" Wsewo=odowi syn – Rostis=aw.
i cerkiew >w. Michai=a za=o/ona by=a w “manastyr Kyewie.” ]w “kijowskim
monasterze” – w Wydubicku$\. Laur., Ipat., Sofa., SyN., KoN., W=ad.
bo inna cerkiew, tak/e >w. Michai=a za=o/ona by=a 1108 r.
w Peczerskim monasterze; w niej pisa= Silwester 1110–1116.
6578, styl 5508 0001-01.1-174 ]+awrentiewska ltps\
6578, styl 5508 0001-02-164 ]Ipatiewska ltps\
6578, styl 5508 0001-05-143 ]Sofijska 1-sza ltps\
6578, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6578. styl 5508 0003-00.2-191 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6578, styl 5508 0001-30.1-48 ]W=adimirskij letopisiec\
.1980 roku 1071
Wojowali Po=owcy u “Rastowca” ]OA\, i u Jatina....
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
6579, styl 5508 0001-01.1-174 ]+awrentiewska ltps\
6579, styl 5508 0001-02-164 ]Ipatiewska ltps\
6579, styl 5508 0001-05-143÷146 ]Sofijska 1-sza ltps\
6579. styl 5508 0003-00.2-190 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6579, styl 5508 0001-30.1-48 ]W=adimirskij letopisiec\
.1985 roku 1072
Przeniesiono relikwie >w. m"czennik[w Borisa i Gleba do nowej cerkwi
zbudowanej przez Izas=awa... m-ca maja 2. Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
Przeniesieni zostali Boris i Gleb z Lty ]Alty\ do Wyszegorodu. SyN.
6580, styl 5508 0001-01.1-181 ]+awrentiewska ltps\
6580, styl 5508 0001-02-171 ]Ipatiewska ltps\
6580, styl 5508 0001-05-146÷147 ]Sofijska 1-sza ltps\
6580, styl 5508 0003-00.1-17 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6580, styl 5508 0003-00.2-196 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6580, styl 5508 0001-30.1-48 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
1073–†1076 Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry †1054
.2000 roku 1073
“Wzdwi/e” ]podni[s=\ diabe= k=[tni" mi"dzy bra:mi Jaros=awiczami....
Laur., Ipat., Sofa., KoN., W=ad.
Za=o/ona by=a cerkiew Peczerska przez Theodosija igumena. Tego roku
Swiatos=aw i Wsewo=od “prognasta” ]przegnali – s=owo polskie\ Izas=awa
do Lach[w. SyN.
st'd do ˚“litewskich” kronik; za=o/enie cerkwi& Supra>l., Nikiphor. .6165
6581, styl 5508 0001-01.1-182 ]+awrentiewska ltps\
6581, styl 5508 0001-02-172 ]Ipatiewska ltps\
6581, styl 5508 0001-05-147 ]Sofijska 1-sza ltps\
6581, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6581. styl 5508 0003-00.2-197 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6581, styl 5508 0001-30.1-48 ]W=adimirskij letopisiec\
.2020 roku 1074
Zmar= Theodosij-Theodosius – igumen Peczerski, w drug' sobot" po Wiel-
kanocy, o godzinie 2-giej dnia ]8-ma rano obecnego systemu\, m-ca maja
w 3-ci dzie<, indyktu 11 ]1074.05.03\. Laur., Sofa.
3 maja 1074 wypada=o w sobot".
Zmar= The}o|dos – igumen Peczerskyi, m-ca maja 3. SyN.
sz[stego dnia po Wielkanocy$ ]bez szczeg[lnej daty\. KoN.
st'd do ˚“litewskich” kronik& Supra>l., Nikiphor. .6170
tak/e& zmar= Antoni i igumen Theodozy Peczerskyi, ˚.8060 ]pod 1074 r.\.
w 8 dni, w drug' sobot" po Wielkanocy, o godz. 2 dnia ]8-ma rano\ Ipat.
Zmar= igumen Theodosij Peczerskij m-ca maja 3 i z=o/on zosta= w Pieczarze,
gdzie wykaza= si" swym wysi=kiem wielkim. A na swe miejsce b=ogos=awi=
igumena Stephana – ucznia swego. W=ad.
6582, styl 5508 0001-01.1-188 ]+awrentiewska ltps\
6582, styl 5508 0001-02-178 ]Ipatiewska ltps\
6582, styl 5508 0001-05-147 ]Sofijska 1-sza ltps\
6582, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6582. styl 5508 0003-00.2-198÷201 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6582, styl 5508 0001-30.1-48 ]W=adimirskij letopisiec\
.2040 roku 1075
Osnowanie Peczerskiego monasteru.
“Poczata bys cerky Peczerskaja” ]rozpocz"ta zosta=a cerkiew Peczerska,
za=o/ona ihumenem Stephanem. osnowana przez Theodosjia i Stephana,
zako<czona zosta=a trzeciego roku }1077|, m-ca czerwca 11.
Tego roku przybyli “sli” ]s=y – pos=y\ z Niemiec, do S]wia\tos=awa.
Laur., Sofa., Ipat., W=ad. ]bez pos=[w z Niemiec do Swiatos=awa\, Wosk.
6583, styl 5508 0001-01.1-198 ]+awrentiewska ltps\
6583, styl 5508 0001-02-189 ]Ipatiewska ltps\
6583, styl 5508 0001-05-147 ]Sofijska 1-sza ltps\
6583, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
6583, styl 5508 0001-07-1 ]Woskresenska letopis\
zapisem r. 1075 rozpoczyna si" Woskresenska letopis
.2060 roku 1076
“Chodi” ]wyprawi= si"\ Wo=odimer – syn Wsewo=oda, i Oleg – syn S]wia\
tos=awa, Lachom na pomoc przeciw Czechom. tego lata zmar= S]wia\tos=aw
– syn Jaros=awa, m-ca dekabra 27 “ot rezania /eleze” ]od ci"cia “/elazem”
– jakim> rodzajem broni r"cznej, mo/e mieczem\. pochowany w Czerniho-
wie u >w. “Spasa” ]Zbawiciela\. zasiad= po nim Wsewo=od na stolcu, m-ca
“henwara” ]januara, HJ AE, UW\ fl Laur., Ipat., W=ad., Wosk.
Nie ma& pomocy Wo=odimera Lachom, przeciw Czechom,
jest& Zmar= Swiatos=aw – syn Jaros=awa, w Kijowie zasiad= po nim
Wsewo=od Jaros=awicz. Sofa.
6584, styl 5508 0001-01.1-199 ]+awrentiewska ltps\
6584, styl 5508 0001-02-190 ]Ipatiewska ltps\
6584, styl 5508 0001-05-147 ]Sofijska 1-sza ltps\
6584, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
6583, styl 5507 0001-07-1 ]Woskresenska letopis\
.2080 roku 1077
“Poide” ]najecha=\ Izas=aw z Lachami. Wsewo=od wyprawi= si" przeciw nie-
mu fl Zasiad= Boris w Czernihowie m-ca maja 4, i by=o kniaziowania jego
8 dni. zbieg= do Tmutarakania, do Romana. Wsewo=od wyruszy= na brata
Izas=awa, na Wo=y<. zawarli “mir”, i przyby= Izas=aw, osiad= w Kijowie m-ca
lipca 15. Oleg za> – syn S]wia\tos=awa, by= u Wsewo=oda w Czernihowie
fl Laur., Ipat.
“poide” Izas=aw z Lachami, na Wsewo=oda. Tego roku zmar= archiepiskop
Nowogrodzki – Theodor. Sofa.
“ide” ]najecha=\ Izas=aw z Lachami. Wsewo=od wyprawi= si" przeciw niemu
– bratu Swiatopo=kowi, i zawar= pok[j. Izas=aw zasiad= w Kijowie m-ca ijula
15. Oleg – syn Swiatos=awa, by= u Wsewo=oda. Tego roku zmar= w=adyka
Nowogrodzki – Theodor. W=ad.
Zmar= Theodor – archiepiskop Nowogrodzki. SyN.
6585, styl 5508 0001-01.1-199 ]+awrentiewska ltps\
6585, styl 5508 0001-02-190 ]Ipatiewska ltps\
6585, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6585, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6585, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
1078–†1093 Wsewo=od ¯ Jaros=aw M'dry †1054
.2100 roku 1078
“Bie/e” ]zbieg=\ Oleg – }syn| S]wia\tos=awa do Tmutarakania, od Wsewo=o-
da, m-ca aprila }10|. Tego roku zabity zosta= Gleb – syn S]wia\tos=awa, w
Zawo=oczu, pochowany w Czernihowie “za Spasem” m-ca iula 23.
Izas=aw z synem swoim – Jaropo=kiem, a Wsewo=od z synem – Wo=odi-
mierzem, do Czernihowa. Grodzianie zamkn"li si", oni wdarli si" do “grodu
okolnego” ]pobliskiego\ i spalili.
Izas=aw i Wsewo=od, s=ysz'c /e Oleg i Boris id' “protiwu” ]z odsiecz'\ –
odeszli od grodu.
B[j “u sie=a na Nie/atinie niwie”, zabili Borisa – syna Wiaczes=awa, Izas=awa
za>, stoj'cego z pieszymi, najecha= jeden z ty=u, znienacka, i uderzy= kopi'
w plecy. tak zabity zosta= Izas=aw, syn Jaros=awa. Oleg zbieg= z ma=' dru-
/yn', ledwie uciek=, zbieg= do Tmutarakania.
zabity “bys” ]zosta=\ knia{ Jaros=aw m-ca oktambra 3.
Laur., Ipat., Sofa. W=ad., Wosk.
/on' Izas=awa Gertruda †1108 ¯ Mieszko II Lambert; poz. lit. 0190
Zbieg= Oleg Swiatos=awicz. Tego roku mianowany zosta= archiepiskop do
Nowogrodu – Herman. Sofa.
“Nacza=o knia/enia Wsewo=o/a w Kiewie”
Wsewo=od wi"c zasiad= na stolcu ojca swego, przej'= “w=ast wsu Ruskuju
edin” ]okr"gi wszystkie jako jedno>:\.... Wosk.
6586, styl 5508 0001-01.1-199 ]+awrentiewska ltps\
6586, styl 5508 0001-02-190 ]Ipatiewska ltps\
6586, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6585, styl 5507 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6586, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
6586, styl 5508 0001-07-2 ]Woskresenska letopis\
.2104 roku 1079.
}“Nacza=o knia/enia Wsewo=o/a w Kiewie” tylko Ipat., ˚.2100, 1078 r. |
“Pride” ]przyci'gn'=\ Roman z Po=owcami do Woina ]W=ad. do Kijowa\.
Wsewo=od sta= u Perejas=awla i zawar= pok[j z Po=owcami.
w odwrocie zabili go Po=owcy m-ca awgusta 2, i tu ko>ci jego “i do sego
dnia tamo le/aszcze” ]do tego dnia; charakterystyczny zwrot u/ywany przez
Nestora\, syna S]wia\tos=awa, wnuka Jaros=awa. a Olga, wzi'wszy Kozar[w,
pop=yn"=a morzem do Carogrodu, Wsewo=od za> “posadzi= posadnika”
]mianowa= namiestnikiem\ Ratibora do Tmutarakanu fl
Laur., Ipat., Sofa., W=ad.
Zabili za Wo=okiem kniazia Gleba, m-ca maja 30.
Tego roku zabili Po=owcy Romana. SyN.
}Przeniesione zosta=y relikwie >w. Niko=y, “ot Mir w Bar grad”, za czas[w
cara Alekseja, patriarchy Niko=y, kniazia Wsewo=oda Kijowskiego, i syna
jego – W=adimera Czernihowskiego|. Przyci'gn'= Roman z Po=owcami do
Wojna – syn Swiatos=awa, wnuk Jaros=awa; Wsewo=od za> “sta” u Pereja-
s=awla, zawarli pok[j z Po=owcami.... itd. Wosk.
6587, styl 5508 0001-01.1-204 ]+awrentiewska ltps\
6587, styl 5508 0001-02-195 ]Ipatiewska ltps\
6587, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6587, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6587, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
6587, styl 5508 0001-07-3 ]Woskresenska letopis\
.2108 roku 1080
Wtargn"li Turcy Perejas=awlscy na Ru>. Wsewo=od wys=a= syna swego –
W=adimira, i pobi= Turk[w. Sofa, W=ad.
6588, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6588, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
.2112 roku 1081
bez opisu wydarzeniami, zapisany, pusty zapis roku. Sofa.
Aleksej Komnin }Alexis Komnenos 1081–†1118|, pocz'tek w=adania.
Dawid z Wo=odzimierzem Rostis=awiczem wygonili Igorewicza do Tmutara-
kana, uj"li Ratibora i zasiedli w Tmutarakaniu m-ca maja 18. W=ad.
6589, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6589, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
.2116 roku 1082
bez opisu wydarzeniami, zapisany, pusty zapis roku. Sofa.
Zmar= Po=owiecki knia{ “Sekal” ]Sokal, OE\. W=ad.
6590, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6590, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.2120 roku 1083
“Priide” ]wr[ci=\ Oleg od Grek[w do Tmutarakania, pochwyci= Dawyda i
Wo=odara i zasiad= w Tmutarakaniu, a Kozar[w wysiek=, bo “swieszczalisia”
]sk=aniali si"\ zabi: brata “iego i na niego”, a Dawyda i Wo=odara wypu>ci=.
Sofa., W=ad.
6591, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6591, styl 5508 0001-30.1-49 ]W=adimirskij letopisiec\
.2124 roku 1084
bez opisu wydarzeniami, zapisany, pusty zapis roku. Sofa.
Zbieg=o dw[ch Rostis=awicz[w od Jaropo=ka, przyszed= }kto$| i przegna=
Jaropo=ka. Wsewo=od wys=a= syna – Wo=odimera, i wygna= Rostis=awicz[w, i
osadzi= Jaropo=ka we W=odzimierzu. Tego roku, Dawyd przej'= Oleszo ]Ole-
sze, w uj>ciu Dniestru do morza Czarnego\ od Grek[w, i przej'= ich dobytek.
i Wsewo=od wys=a= “priwiediei” ]wys=annik[w$\ i da= jemu Dorohobu/. W=ad.
6592, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6582, styl 5508 0001-30.1-49÷50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2128 roku 1085
bez opisu wydarzeniami, zapisany, pusty zapis roku. Sofa.
Jaropo=k chcia= “iti” ]wyruszy:\ na Wsewo=oda, pos=ucha= z=ych doradc[w;
dowiedzia= si" Wsewo=od i wys=a= syna – Wo=odimera – przeciw niemu.
Jaropo=k zostawi= matk" sw', /on", i dru/yn" w +ucku, a sam zbieg= do
Lach[w. A Wo=odimer “priidie” ]przyby=, przyci'gn'=\ do +ucka, i poddali si"
+uczanie. Wo=odimer osadzi= Dawyda, a matk" Jaropo=ka, /on", i dru/yn"
przywi[d= do Kijowa, i dobytek jego “wzia” ]przej'=\. W=ad.
6593, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6583, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2132 roku 1086
zabito Jaropo=ka ¯ Izas=aw ¯ Jaros=aw }M'dry †1054|.
“Pride” ]wr[ci=\ Jaropo=k od Lach[w i zawar= pok[j z W=odzimierzem;
W=odzimierz wr[ci= do Czernihowa. po up=ywie niewielu dni, wyruszy= do
Zwenigorodu }ok. 24–25 km od Lwowa kt[rego w[wczas nie by=o, 110 km E
od Przemy>la\, i nie dochodz'c do grodu – przebitym zosta= przez przekl"tego
Nieradc", z podszeptu diab=a i od z=ych ludzi. Gdy le/a= na wozie – szabl' z
konia “probodie” ]przebi=\, m-ca noambra 22. W[wczas d{wign'= si" Jaropo=k,
wyszarpn'= z siebie szabl" i “wozpi” ]zawo=a=\ wielkim g=osem& ªoh, tu mnie
wrogu u=owi=e>º. Zbieg= Naredec przekl"ty do Przemy>la, do Rurika.
Jaropo=ka wzi"li “otrocy” ]paziowie\ na konia przed siebie& Radko, Wonkina,
}i| innych wielu, }za|nie>li do W=odzimierza }Wo=.|, st'd do Kijowa.
Wyszli na przeciw& kn. Wsewo=od z obu synami, i z Wo=odimierem, i Rosti-
s=awem, i wielu bojarami. Pogrzebion dekabra 5. Opis pogrzebu.
Laur., Ipat., Sofa. ]pod 6595, tj. 1087 A.D.\, W=ad.
6594 }1086| bez opisu wydarzeniami, zapisany, pusty zapis roku. Sofa.
6594, styl 5508 0001-01.1-206 ]+awrentiewska ltps\
6595, styl 5509 0001-02-197 ]Ipatiewska ltps\
6595, styl 5508 0001-05-148 ]Sofijska 1-sza ltps\
6594, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2136 roku 1087
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Laur., W=ad.
“Pride” ]wr[ci=\ Jaropo=k od Lach[w... jak wy/ej, 1086 r., nr .2132. Ipat.
6595, styl 5508 0001-01.1-207 ]+awrentiewska ltps\
6595, styl 5508 0001-02-197 ]Ipatiewska ltps\
6595, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2140 roku 1088
>wi"cona cerkiew >w. Michai=a monasteru Wsewo=oda. Laur., Ipat., SyN.
przej"li Bu=garzy Murom ]Bo=gar ^ Wo=gar, znad Wo=gi\. Tego roku >wi"cona
by=a cerkiew >w. Michai=a – monasteru Wsewo=oda, przez igumena +azara.
Tego roku “izyde” ]wyby=, przeni[s= si"\ Swiatopo=k, z Nowogrodu do Turowa
kniaziowa:. Tego roku zmar= Nikon – igumen Peczerski. W=ad.
6596, styl 5508 0001-01.1-207 ]+awrentiewska ltps\
6595, styl 5509 0001-02-199 ]Ipatiewska ltps\
6596, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6596, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2144 roku 1089
>wi"cona by=a cerkiew Peczerska przez metropolit" Ioana;
tego/ roku zmar=. SyN.
Przeniesienie relikwi >w. Niko=y, z “Miru” do Bar }grodu|....
Tego roku >wi"cona zosta=a cerkiew Peczerska >w. B-cy, monasteru The-
odosija, przez metropolit" Ioanna...
Tego roku “ide” Jan}ka| do Carogrodu, do Grek[w – c[rka Wsewo=oda. Przy-
wiod=a metropolit" Iona skopca, przeby= rok, i zmar=. Tego roku >wi"cono
cerkiew >w. Michai=a, przez Efrema metropolit".... W=ad.
6597, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6597, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.2148 roku 1090
“Priwiedie Janka mitropolita skopca.” Tego/ roku >wi"cona by=a cerkiew >w.
Michai=a w Perejas=awlu. SyN.
bez opisu wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
6598, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6598, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2152 roku 1091
przeniesienie relikwi Theodosija, m-ca awgusta 14 ]augusta UW\,
w czwartek. Laur., Ipat., W=ad.
czwartek, 14 sierpnia, wypada= w 1091.
Przeniesiono igumena Peczerskiego The}o|dosa do monasteru, z pieczary.
Tego roku zmar= Ioan skopiec metropolita. SyN.
6699, styl 5508 0001-01.1-211 ]+awrentiewska ltps\
6599, styl 5508 0001-02-203 ]Ipatiewska ltps\
6598, styl 5507 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6599, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2156 roku 1091
Tego/ roku. znak na s=o<cu. jakby “pogybnuti” ]zagin"=o\, i ma=o osta=o, jak
“miesi'c” ]ksi"/yc\, o godz. 2-giej dnia ]8-ma rano\, m-ca maja 11. ?
za:mienie s=o<ca z dn. 21 maja 1091, o godz. 6&15, 58,4° N. 69,5° E.
pierwszy opis za:mienia s=o<ca, >wiadcz'cy – po>rednio – /e
uprzednio nie by=o kroniki.
wiadomo>ci w kronikach mo/na uzupe=nia: wstecz na dowolnie
d=ugo, zmy>la:, ale zapis o za:mieniu s=o<ca musia= pochodzi: od
naocznego obserwatora.
tego roku Wsewo=od “=owy diejaszczu” ]uprawia= polowanie\ za Wyszego-
rodem. zarzucaj'c sieci i “kliczanom kliknuwszim” ]naganiaczom zwierzyny
krzycz'cym\ – spad= wielki w'/ z nieba i wystraszyli si" wszyscy ludzie.
w[wczas ziemia “stuknu” ]puka=a\ – wielu s=ysza=o tego/ lata fl
Tego/ lata “wo=chw” ]poga<ski prorok\ pojawi= si" w Rostowie, wkr[tce
“pogybie” ]za(z-gin'=\ fl Laur., Ipat., W=ad.
6599, styl 5508 0001-01.1-214 ]+awrentiewska ltps\
6599, styl 5508 0001-02-205 ]Ipatiewska ltps\
6599, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2160 roku 1092
Noc' chodzi= “tute<” ]t"te< ¯ t"tni:\ po ulicy }grodu|, a kto “wylaz= z chorominy”
]wyszed= z chaty\ – jakby zosta= raniony w niewidzialny spos[b, i z tej rany
umiera=. Ludzie nie >mieli wychodzi: z chat. P[{niej pojawi= si" w czasie
dnia, na koniu, ale tylko kopyta konia by=o wida:... itd. Laur., Ipat., W=ad.
je/eli ludzie nie >mieli wychodzi: z dom[w i przez szpar" nad progiem wygl'dali
na >wiat, to – oczywi>cie – widzieli tylko kopyta je{d{c[w.
“Naidie rana na Po=oczany”... opis diab=a je/d/'cego na koniu, kopyta tylko
by=o wida:. SyN.
6600, styl 5508 0001-01.1-214 ]+awrentiewska ltps\
6600, styl 5508 0001-02-206 ]Ipatiewska ltps\
6600, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6600, styl 5508 0001-30.1-50 ]W=adimirskij letopisiec\
.2164 roku 1093
indykt 1-szy. zmar= knia{ Wsewo=od, syn Jaros=awa, wnuk Wo=odimerra,
m-ca aprila 13 dzie< }we >rod"|, a pogrzebion “bys” ]zosta=\ 14-go dnia,
tygodnia b"d'cego w[wczas >wi"tym ]przed Wielkanoc'\, w wielki czwartek,
z=o/on w grobie wielkiej cerkwi >w. Sophii. Laur., Ipat., W=ad.
czwartek, 14 kwietnia ]24 kwietnia we W=ad.\ – wypada= w 1093.
Kniaziowa= lat 15 w Kijowie a w Perejas=awlu – rok,
i w Czernihowie – rok... itd. Laur.
Wo=odimer }Monomach| – w Czernihowie, Swiatopo=k – w Turowie, Rosti-
s=aw – w Perejas=awlu fl Laur.
zmar= Wsewo=od, i Swiatopo=k zasiad= w Kijowie. Tego roku pokonali Po-
=owcy Swiatopo=ka i Mstis=awa na Tripoli, w pobli/u uj>cia rz. Stugny, “po
tej stronie” rzeki Desny, mi"dzy Tripolem ]Tr[jgrodem\ a wa=em, “w dzie<
Wzniesienia, m-ca maja 26 dnia” ]Wniebowst'pienia Jezusa Chrystusa\.
Rostis=aw, w odwrocie, utopi= si" w Desnie, pochowany w Kijowie, u >w.
Sophii. Swiatopo=k wyruszy= po raz drugi na Po=owc[w, lecz ci zn[w pokonali
Swiatopo=ka, m-ca ijula 24 ]w Czertkowskim& 20-go dnia\, co trzeci zbieg=
do Kijowa. SyN., W=ad. ˚.2202 ]1093 rok\
zmar= Wsewo=od Jaros=awicz, apriela w 14 dzie<, ale Wasilko Rostis=awicz
z Trembowli, kt[rego o>lepienie opisane 6601 w Maz. ltpsie, o>lepiony zosta=
w 1097, czyli 6605. Mazur.
po opisie 6601 nast"puje opis 6607 – 6605 jest w logicznym ci'gu wydarze<, lecz
ze z=ym opisem liczbowym roku.
6601, styl 5508 0001-01.1-215÷217 ]+awrentiewska ltps\
6601, styl 5508 0001-02-207 ]Ipatiewska ltps\
6601, styl 5508 0003-00.1-18 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6601, styl 5508 0001-30.1-51 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
1093–†1113 Swiatopo=k ¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=aw M'dry
.2200 roku 1093
W dzie< “antipasky” ]przedwielkanocny\, m-ca aprila 24. “Pride” S]wia\-
topo=k do Kijowa. wyszli mu na przeciw Kijowianie z pok=onem i przyj"li z
rado>ci'... itd. Laur.
Tego/ lata zmar= Rostis=aw – syn Mstis=awa, wnuk Izas=awa, m-ca oktambra
1, a pogrzebion zosta= noambra 16 w cerkwi >w. Bogurodzicy Dziesi"cinnej fl
]Laur., w Ipat. oktabra, nojab.\ }>wi'tynia mog=a istnie:, nazwy nie by=o|.
Cerkiew Dziesi"cinn' za=o/y= – w mej opinii – Andrej Bogolubskij †1175,
znaczy& lubi= Boga, to jest – kler, kt[ry Boga reprezentuje.
Nacza=o S]wia\topo=ka Kiewie knia/enia fl }nast"pnie powt[rzone&|
Nacza=o knia/enia S]wia\topo=ka u Kiewie ]UW, Chleb., Pog. w kyewie\.
“Pride” S]wia\topo=k do Kijowa. wyszli mu na przeciw Kijowianie z pok=onem,
i przyj"li z rado>ci'. i zasiad= na stolcu ojca swego i stryja swego. w ten czas
naszli Po=owcy na Rusk' ziemi". s=ysz'c, /e Wsewo=od zmar= by=, wys=ali
pos=[w do S]wia\topo=ka o “mire” ]z ofert' pokoju\.... itd. Ipat.
6601, styl 5508 0001-01.1-218 ]+awrentiewska ltps\
6601, styl 5508 0001-02-207÷209 ]Ipatiewska ltps\
.2202 roku 1093
Rostis=aw } ¯ Wsewo=od| utopi= si" w rzece Stugnia zbiegaj'c z pola bitwy z
Po=owcami, po przegranej walce, w dzie< Wniebowst'pienia Jezusa Chry-
stusa, m-ca maja 26.
w Ipat. ...Wo=odimer pos=a= po Rostis=awa – brata. Wo=odimer chcia= po-
koju z Po=owcami, Swiatopo=k – wojny, i wyruszyli do Tripola& Swiatopo=k,
Wo=odimer, i Rostis=aw. dotarli do rzeki Stugni... przekraczaj'c rzek", po
“desnoi” ]prawej\ stronie szed= Swiatopo=k, po “szuei” ]lewej\ – Wo=odimer,
a po >rodku – Rostis=aw. Ipat.
opis boju; Po=owcy z Torcka ]Torczyna\,
inny, przegrany b[j, Swiatopo=ka z Po=owcami, u Torckiego, nad ?e=an' m-ca
ijula ]lipca\ 23. Laur., Ipat.
6601, styl 5508 0001-01.1-218÷222 ]+awrentiewska ltps\
6601, styl 5508 0001-02-209÷212 ]Ipatiewska ltps\
.2204 roku 1093
Zmar= Rostis=aw ¯ Mstis=aw ¯ Izas=aw;
m-ca oktambra 1-go dnia, a pogrzebion noambra 16-go w cerkwi >w. Bo-
gurodzicy Dziesi"cinnej }kt[rej w[wczas jeszcze nie by=o – nie istnia=a z
nazwy; nale/y rozumie:& w cerkwi kt[ra w ok. 70 lat p[{niej zwana by=a
Dziesi"cinn' – nazwa dopisana po wiekach| fl Laur., Ipat.
Laur.& oktambra, noambra; Ipat.& oktabra, noab.
W=ad.& Rostis=aw zmar= oktabra 1, a pogrzebion “16-go dnia” }bez nazwy
miesi'ca|. ˚.2208 ]1094 rok\
6601, styl 5508 0001-01.1-225÷226 ]+awrentiewska ltps\
6601, styl 5508 0001-02-216 ]Ipatiewska ltps\
6602, styl 5508 0001-30.1-51 ]W=adimirskij letopisiec\ i pokryli ziemi"... pojedli traw" i /yta, m-ca ijula 28, odeszli “pu=noszcznuju
.2208 roku 1094.
“Stwori mir” ]zawar= pok[j\ Swiatopo=k z Po=owcami, i poj'= sobie c[rk"
“Tugorkanow'” ]Tugor-chana\ – kniazia Po=owieckiego. W tym roku “pride”
Oleg z Po=owcami z Tmutarakanu do Czernihowa. Wo=odimer zamkn'=
si" w grodzie.
Oleg popali= podgrodzie i monastery. zawarli pok[j i Wo=odimer wyruszy= do
Perejas=awla, a Oleg wjecha= do grodu ojca swego }Czernihowa|. Po=owcy
pocz"li wojowa: ko=o Czernihowa. Oleg wstrzyma= si", bo sam poleci= im
wojowa:. by= to trzeci najazd pogan. wielu zabito “druzii poplenieni” ]drudzy
– s=owo polskie\, i “roztoczeni” ]rozproszeni\ po ziemi fl
W to/ lato. przyszli “pruzi” ]“prusaki”\ na Ru>sk' ziemi", m-ca awgus}ta|. 26
]w Ipat. m-ca awgusta 16, by nast"pnie powt[rzy: pod 1095& awgusta 28\.
wyjedli wsz' “traw"” ]ziele\ i wiele “/ita”, i nie by=o o nich nic s=ycha: w ziemi
Ru>skiej, a/ ujrza=y oczy nasze, za grzechy nasze fl ˚.2212 ]1095 r.\
s'dz", /e by=a to plaga pasikonik[w zwanych b="dnie prusakami ]Batella germanica,
ma=y, jasnobr'zowy owad z rz"du karaluch[w, gnie/d/'cy si" w zaniedbanych
pomieszczeniach\. Poza tym, w 1094 nie by=o nazwy Prus[w, nadanej przez Niem-
c[w Prusakom, po 1270. Ale we W=adymirskim, z ok. 1495, skryba dorozumia=
/e byli to Prusacy, i dopisa= od siebie /e odeszli w “pu=noszcznuju stranu”, a wi"c
by=o to plemi", nie plaga jakich> owad[w. Gdzie le/y prawda$
Tego roku zmar= episkop W=odzimierski – Stephan }gr. Stephanas ¯ stephanos
]korona\|, m-ca aprila ]EI\ 26, o godz. 6 nocy ]24-ta obecnego systemu\.
By= uprzednio igumenem Peczerskiego monasteru fl Laur., Ipat.
we W=ad. Stephan †6603 }1095|, m-ca aprila 27; “przyszli prusy” 1094.
26 aprila 1094 wypada= we >rod", w 1095 – w czwartek, 27 aprila – w pi'tek.
nie opisany wydarzeniami. SyN.
Zmar= Rostis=aw – syn Mstis=awa... oktabra 1, pogrzebion }oktabra$| 16.
Oleg z Po=owcami wyruszy= na Wo=odimera, do Czernihowa.
Przybyli “pruzi” ]Prusy, Prusacy\ na Rusk' ziemi", m-ca awgusta 26, i “po-
jadosza /ita ]zasiewy\ i wsaku trawu ]ziele, zielenin"\”. W=ad.
6602, styl 5508 0001-01.1-226 ]+awrentiewska ltps\
6602, styl 5508 0001-02-216÷217 ]Ipatiewska ltps\
6602, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6602, styl 5508 0001-30.1-51 ]W=adimirskij letopisiec\
.2210 roku 1095
“Idosza” Po=owcy na Grek[w z Dewgieniewiczem, wojowali po Greckiej
ziemi. car uj'= Dewgienicza i poleci= go o>lepi: fl
Tego roku “pridosza” ]przybyli Po=owcy& Itlar i Kytan, do W=odzimierza
}Monomacha| “na mir” ]w sprawie zawarcia pokoju\.
Itlar }przyby=| do Perejas=awla, a Kytan sta= mi"dzy “wa=oma s woi” ]wa=ami
– s=owo polskie\. i da= Wo=odimer Kytanowi syna swego – Swiatos=awa “w
tali” ]za zak=adnika\.
Itlar by= w grodzie z “lepszeju dru/enoju” ]waleczniejsz'...\. W[wczas przyby=
S=awata z Kijowa do Wo=odimera, od Swiatopo=ka. i pocz"=a rozmy>la: dru-
/yna Ratibora z kn. Wo=odimierzem “o pogublenii Itlarewy czadi” ]o wytraceniu
pazi[w Itlara\... itd., “besprestani” ]s=owo polskie\.
noc' pos=a= Wo=odimer S=awat" z nieliczn' dru/yn' i z Turkami, mi"dzy wa=y,
“wykradsze” ]s=owo polskie\ najpierw Swiatos=awa, potem zabili Kytana i dru-
/yn" jego wybili, by= w[wczas wiecz[r sobotni, a Itlar tej nocy “le/a=” u Ra-
tibora na dworze, nie wiedzia= jaki los spotka= Kytana, nazajutrz “w niedielu”
]w niedziel" – s=owo polskie\, “zautreni suszcze godinie” ]godzina – s=owo
polskie; o >wicie\, przystroi= Ratibor pazi[w w zbroje... itd.
Wo=odimer, poprzez pazia swego – Banduka, wezwa= Itlara, by “obuwszesja
w tieple izbie” ]s=owa polskie\, i “zautrokawszy” ]po zjedzeniu >niadania\ u
Ratibora – przyby= do W=odimiera. Itlar zgodzi= si". i gdy weszli do izdebki
– “zapreni bysza” ]zaparci zostali\. weszli na }powa="| izby, przebili si" na
dach, ale Olbeg Ratiboricz na=o/y= strza=" i przebi= }ni'| serce Itlara, i dru-
/yn" jego ca=' wybito. i tak sko<czy= /ywot sw[j Itlar fl }zim' 1095, bo...|
1095.02.24, w tygodniu “syropustnym” ]˚.2212\ Swiatopo=k i Wo=odimer
pos=ali }pos=[w| do Olega... itd. Laur., Ipat.
“ide” Swiatopo=k i Wo=odimir na Dawida do Smole<ska, i dali Dawidowi Nowo-
gr[d. Tego/ roku “pridosza w Ru> pruzi” ]prusaki\ awgusta 28. SyN.
Zmar= episkop Wo=odzimierski – Stephan, m-ca aprila 27, by= uprzednio igu-
menem Peczerskiego monasteru. Tego roku “priidosza” ]najechali\ Po=owcy
Grek[w, z Dewgieniewiczem, wojowali Greck' ziemi", car uj'= Dewgieniewicza
i poleci= “skrepi:” }co$ o>lepi:| ]wzmocni:, ¯ s % krepa tj. moc\. Tego roku
“priidosza” “Tlar i Kitan k Wo=odimeru o miru”.... Itlara zabili w grodzie i dru-
/yn" jego w tygodniu “syropostnym”, m-ca fewrala 26.
Tego roku przybyli Po=owcy do Juriewa i omal grodu nie “wziasza”.
Swiatopo=k “postawi” gr[d na “Wyteczewo= cho=mie” ]w Laur. wyteczewie;
¸r[dlanym wzg[rzu\ i nazwa= grodem Swiatopo=ka. Tego roku “ide” Dawyd
Swiatos=awicz do Smole<ska, z Nowogrodu... Tego roku “priide” Izas=aw –
syn Wo=odimera, z Kurska do Muromu... Tego roku przybyli “pruzi” ]prusaki\,
stranu” ]do kraju na p[=nocy\ }duplikat pod 1994 ˚.2208|. W=ad.
6603, styl 5508 0001-01.1-226÷228 ]+awrentiewska ltps\
6603, styl 5509 0001-02-217÷218 ]Ipatiewska ltps\
6603, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6603, styl 5508 0001-30.1-51÷52 ]W=adimirskij letopisiec\
.2212 roku 1095
V nedl[ . syropusnu[ . v= has a˛ dn˛e .
msca . ƒevralq . v= k˛d . dn˛; .
W tygodniu “syropusnym” ]syropustie – ostatni dzie< przez Wielkim Postem\
o godz. 1-szej dnia, m-ca fewrala 24, Swiatopo=k i Wo=odimer pos=ali po
Olega z poleceniem by wybra= si" z nimi na Po=owc[w. Oleg wym[wi= si"
i nie poszed=. Swiatopo=k i Wo=odimer “idosta na wie/e” ]siedliska Po=ow-
c[w\, przywiedli w domy swoje “skoty” ]byd=o rogate\ i konie, wielb='dy i
“czelad{” ]m=odzie/\, i pocz"li “mie: gniew” na Olega, /e nie wyruszy= z nimi
na pogan... powiedzieli Olegowi, /e }w przeciwnym razie| poganie “pogubili
sut ziemlu Ru>skuju” ]strac', tj. wytrac' ludno>: Rusi, mordem\, a u ciebie
przebywa Itlarewicz ]syn Itlara\, albo zabij go, lub daj nam – to nasz wr[g i
Ruskiej ziemi. Oleg tego “nie pos=usza” ]nie przyj'=\ i }z tego powodu| by=a
mi"dzy nimi “nienawi>:” ]s=owo polskie\ fl
s=usznie Oleg post'pi=, bo to Ru> zadziera=a z poganami, naje/d/aj'c ich, a potem
niszczona by=a w odwecie, i s=[w nie mog=a znale{: dla okrucie<stwa pogan; i
nie wiedzia=a, dlaczego poganie morduj' “wiernych”, z Boga przyzwoleniem,
“za grzechy naszych” – poja>nia= kler. Niew'tpliwie.
Tego roku “pridosza” Po=owcy do Gurgiewa, i “stojasze oko=o” ]oblegali\ ca=y
rok, omal nie zdobyli. Swiatopo=k za> w zgodzie z Po=owcami i nie wyruszy=
za }rzek"| Ro> ]dop=yw Dniepru, S od Kijowa\. “Gurgiewcy” za> zbiegli }z
grodu| i wyruszyli do Kijowa. Swiatopo=k poleci= za=o/y: zr'b grodu na
wzg[rzu Wyteczewa, w swoje imi" nazwa= go grodem Swiatopo=ka. i pole-
ci= episkopowi Mrinie z Juriewcami osi'>: tutaj, i Zasakowcom, i od innych
grod[w, a Gjurgiew podpalili Po=owcy “toszcz” ]na zatrat"\ fl
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
tego roku “ischodaszcza” ]wychodz'cemu, tj. w ko<cu roku\ wyruszy= Dawid
Swiatop=oczyc z Nowogrodu do Smole<ska...
tego roku “pridosza pruzi” ]przybyli prusaki\ }m-ca awgusta| 28, i “pokrysza”
]pokryli – s=owo polskie\ ziemi", i strach by=o widzie:, ci'gn"li ku “po=unoszcz-
nym stranam” ]p[=nocnym – s=owo polskie; krajom\ jedz'c “traw"” ]ziele-
nin"\ i prosa fl ˚.2208. Laur., Ipat.
Tego/ roku “pridosza w Ru> “pruzi” ]prusaki, robaki\ awgusta 28. SyN.
6604, styl 5509 0001-01.2-228÷229 ]+awrentiewska ltps\
6603, styl 5508 0001-02-219÷220 ]Ipatiewska ltps\
6603, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2214 roku 1095
Tego te/ m-ca }tak/e w maju, lecz w 1095| naszed= “Tuhorkan” ]Tuhor-chan\
– te>: Swiatopo=ka, Perejas=awl, m-ca maja 30. “i sta oko=o grada” ]oblega=
gr[d, a Perejas=awcy zamkn"li si" w grodzie. Swiatopo=k za> i Wo=odomer
“poidosta na<” po tej }zachodniej| stronie Dniepru }wskaz[wka, /e na wscho-
dzie latopis by= pisany, na wsch[d od Dniepru, nie w Kijowie|, przyci'gn"li do
Zarubu i tu przebrodzili }rz. Dniepr| “i nie oczutisza” ]nie wyczuli\ ich Po=owcy,
dzi"ki Bogu... itd.
Po=owcy stali po drugiej stronie Trubie/y, przygotowani; Wo=odimer chcia=
przygotowa: swoich, lecz ci nie pos=uchali i uderzyli. Po=owcy zbiegli, a “nasi”
gnali ich i r'bali, m-ca ijuna 19.
Tuhor-chan, te>: Swiatos=awa, zabity 1095.07.19
w bitwie Rusi ]Swiatopo=k z Wo=odimerem\, nad Trubie/';
pochowany 1095.07.20, w pi'tek.
pi'tek, 20 lipca wypada= w 1095, ˚.2212.
Naszed= po raz drugi Boniak bezbo/ny, nikczemny, pod=y...
Kij[w znienacka i omal nie wjecha= do grodu... itd.
podpalili b=onie ko=o grodu, spalili monaster Stephana, wsie i “Hermanecz”
?
]Pustelni" ¯ gr.\, i naszli monaster Peczerski... “nam /e bie/aszczim zadom
monastyra” ]zbiegli>my ty=em monasteru\...
pierwsza relacja naocznego >wiadka, Silwestra
synowie Izmai=a wysiekli wrota monasteru i “poszli” po celach, r'bi'c drzwi }
do nich| i kogo tam zastali... itd. – opis rabunku >wi'ty<.
w[wczas podpalili dw[r pi"kny, kt[ry “postawi=” b=ogos=awiony knia{ Wse-
wo=od, na wzg[rzu zwanym Wydubicki. to wszystko przekl"ci Po=owcy spalili
ogniem. tym/e i my, na>laduj'cy proroka Dawida, >piewamy.... itd. – odskocznia
do czas[w staro/ytnych. Laur., Ipat.
6602, styl 5507 0001-01.1-231÷234 ]+awrentiewska ltps\
6603, styl 5508 0001-02-221÷222 ]Ipatiewska ltps\
.2216 roku 1096
Swiatopo=k i Wo=odimer wys=ali }pos=[w| do Olega, m[wi'c “sice” ]to, tak\&
p[jd{my do Kijowa by porz'dek “po=o/y:” ]zaprowadzi:\ w Ruskiej ziemi
}Kijowskiej Rusi|... itd. Oleg zbieg= z Czernihowa m-ca maja 3, w sobot".
Laur., Ipat., W=ad.
sobota, 3 maja, wypada=a w 1096, zatem nast"pne wydarzenia, opisane 1095,
wskazuj' na przemieszanie powsta=e z kompilacji danych po latach, ˚.2216.
W[wczas przyby= Boniak z Po=owcami pod Kij[w. W “niedielu” ]niedziel"
– s=owo polskie\ przed wieczorem. Powojowa= “oko=o” ]podgrodzie\ Kijowa
i podpali= na Berestowie dw[r kniazia }dw[r nie by= obiektem chronionym|.
W[wczas wojowa= Kura z Po=owcami, u Perejas=awla, i “uj>cie” podpali=,
m-ca maja 24.
Oleg wyruszy= ze Staroduba, przyby= do Smole<ska i nie przyj"li jego
Smolnianie, i “ide” do Razania. Swiatopo=k i Wo=odimer wr[cili do swoich
fl Laur., W=ad.
pierwotnie Reza< ¯ rezati, rzezi grodzian, przez Tatar[w w 1237; zmieniony
p[{niej na Raza<, wi"c wskaz[wka, /e zmiana Reza< ˘ Raza< podczas przepi-
sywania, w wieki po 1237;
w 1096 dzisiejszy Raza< zwany by= Perejas=awlem, a w=a>ciwy Reza< zwany
dzi> Spasokiem Riaza<skim, odleg=y o 50 km od Perejas=awla-Razania, ˚nr
1680, S=owniczek.
rok 1096 nie opisany wydarzeniami. SyN.
6604, styl 5508 0001-01.1-229÷231 ]+awrentiewska ltps\
6604, styl 5508 0001-02-220÷221 ]Ipatiewska ltps\
6604, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6604, styl 5508 0001-30.1-52÷53 ]W=adimirskij letopisiec\
.2218 roku 1096
sentabra 06. woje Olega zabili Izas=awa ¯ Wo=odimer ¯ Wsewo=od, pocho-
wany w monasterze >w. Spasa, st'd przeniesiony do Nowogrodu i z=o/ony
w cerkwi >w. Sophii, na lewej stronie. Laur.
Izas=aw – b="dnie – synem Wsewo=oda, pochowany u >w. Spasa, przeniesiony
do Nowogrodu, ...jak wy/ej& >w. Spas, lewa strona. Ipat.
6604, styl 5508 0001-01.1-237 ]+awrentiewska ltps\
6604, styl 5508 0001-02-227 ]Ipatiewska ltps\
6604, styl 5508 0001-30.1-52 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.2220 roku 1097
P o ü h e n ; ¥ - Pouczenie fl Laur.
autorem wielostronicowego dzie=a ma by: W=adimir Monomach. Jest to jedyny
dokument w>r[d kilku innych, tak d=ugiej tre>ci, i autorem jest sama g=owa pa<stwa.
Wszystkie inne – pisane przez osoby cerkiewnego kleru. Nie wykluczone wi"c, /e
jest to sprytny chwyt jakiego> mnicha, kt[ry swoje pogl'dy, zapatrywania, w=o-
/y= w usta Monomacha, jak autorzy Biblii – w usta Jezusa Chrystusa, /e Jezus
tak powiedzia=.
Pouczenia nie ma w PoN. ]Ipat. ltpsi\, pisanej 1428 i Radz. kopiowanej 1487 –
pisane p[{niej, po 1428, a mo/e nawet po 1487\.
Na fa=sz wskazuj' dwie inne okoliczno>ci w s'siednich latach&
• pod 1093 – cerkiew Dziesi"cinna, kt[rej w[wczas nie by=o z nazwy,
• pod 1094 – «pruzi» ]jako Prusy, Prusacy\, kt[rzy istnieli z nazwy po 1270;
pewnie by= to gatunek pasikonik[w, owad[w z rodziny Lokust[w ]Locustidae\;
zwanych b="dnie prusakami; Prusacy odeszli w “pu=noszcznuju stranu”.
Kto> “macza= palce” w tej dekadzie, jaki> entuzjasta. Je/eli zwa/y:, /e w 1094
zmar= Stefan – biskup W=odzimierza n(Kla{mie, podejrzenie pada na pi>ca
W=adimirskiego letopisca.
M[g= sporz'dzi: dokument, ale – z pewno>ci' – nie wni[s= do swego dzie=a, bo
go tam nie ma, pod 1097 – wnie>li nast"pni, w inne.
6605, styl 5508 0001-01.1-240 ]+awrentiewska ltps\
0000, nie ma 0001-02 ]Ipatiewska ltps\
.2222 roku 1097
nojabra 05. o>lepienie Wasylki trembowelskiego. “Pridosza” S]wia\topo=k,
}i| Wo=odimer, }i| Dawid S]wia\tos=awicz, i brat jego – Oleg, zebrali si" w
Lubeczu na ustanowienie pokoju... itd.
...“dzier/y” ]posiada\ Swiatopo=k – Kij[w, Izas=aw, Wo=odimer Wsewo=oda,
Dawid i Oleg, i Jaros=aw, i Swiatos=aw, tym/e Wsewo=od rozda= grody& Dawido-
wi – Wo=odimer, Rostis=awiczom – Peremyszl, Wo=odarowi – Trembowl".
“Torczin” Berendi dokona= o>lepienia.
miesi'c grudzie< ]s=owo polskie\ zwany nojabr.
Wasylko przywiedzion do W=odzimierza }Wo=.| grudnia 6.
30-tu m"/[w strzeg=o, w tym “otroka knia/a” ]paziowie\& Ulan ]lub U=an\ i
Kolczko fl
...Jaros=awa /e syn Swiatopo=cz “pride” przyci'gn'= z W"grami, i kr[l Kolman i
dw[ch “pspa” ]episkop[w$\, i stan"li ko=o Peremyszla “po Wagru”, a Wo=odar
zamkn'= si" w grodzie ... Dawid wezwa= po=owieckiego Boniaka... itd.
Dawid Igorewicz w Dorohobu/u ]Dorohusku\, w nim/e i umrze. a Swiatopo=k
przej'= W=odzimierz ]Wo=.\ i osadzi= w nim syna swego – Jaros=awa fl
Laur. ]w Ipat. ˚.2228\
“slepien byst’ Wasilko. tego/ roku, zim', pokona= Mstis=aw...
]prawdop. w r"kopisie czytano «s» – z Nowogrodzianami\.. Nowgorodci Olga
na Kulacku “...koe }wielikoe| gowenie” ]wielki post\. Tego/ roku na “wie}snu
po|gore on po=” a na 3-ci dzie< Dietiniec gr[d spali= si", i “Kinu’ }ilkinow' 
Ilkin| dzieci “izbiszaja” ]wybili, tj. wymordowali\. SyN.
6605, styl 5508 0001-01.1-256÷273 ]+awrentiewska ltps\
6605, styl 5508 0001-02-230÷248 ]Ipatiewska ltps\
6605, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6605, styl 5508 0001-30.1-53 ]W=adimirskij letopisiec\
.2224 roku 1098
“Ide” ]wyruszy=\ Wo=odimer, i Dawid, i Oleg, na S]wia\topo=ka. stan"li u Go-
rodca i zawarli “mir”, jako/ i w poprzednim roku m[wi=em fl Laur. W=ad.
jak wy/ej& o zawartym pokuju. dalej& tego roku za=o/y= W=odzimierz cerkiew
kamienn' >w. Bogurodzicy w Perejas=awlu.
tego roku za=o/y= W=odzimierz Monomach gr[d na Wostri fl Ipat.
rok 1098 nie opisany wydarzeniami. SyN.
6606, styl 5508 0001-01.1-273 ]+awrentiewska ltps\
6606, styl 5508 0001-02-248 ]Ipatiewska ltps\
6606, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6606, styl 5508 0001-30.1-55 ]W=adimirskij letopisiec\
.2226 roku 1099
“izijde” lub “ide” ]wyprawi= si"\ Swiatopo=k na Dawida do W=odzimierza, i
wygna= Dawida do Lach[w. Laur., Ipat., W=ad.
Tego roku pobito W"gr[w ko=o Przemy>la. W=ad.
tego roku znak nad W=odzimierzem ]Wo=.\, m-ca aprela& dwa kr"gi a w nich
jak s=o<ce, do 6-tej godziny ]do po=udnia\. tylko w Ipat. – nie ma w Laur.
Tego roku zabito Mstis=awa – syna S]wia\topo=ka, we W=odzimierzu }Wo=.|,
m-ca czerwca 12 fl Laur.
Za=o/y= Mstis=aw Wo=odimierzyc cerkiew Zwiastowania, w Horodyszczu.
Tego/ roku >wi"cona by=a cerkiew U>pienia >w. B-cy Peczerskiej.... Sofa.
6607, styl 5508 0001-01.1-273 ]+awrentiewska ltps\
6607, styl 5508 0001-02-248 ]Ipatiewska ltps\
6607, styl 5508 0001-05-154 ]Sofijska 1-sza ltps\
6607, styl 5508 0001-30.1-55 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
.2228 roku 1100
“Wnide Mstis=aw ot Dawida na more” m-ca Ijuna 12.
Tego roku bracia zawarli pok[j mi"dzy sob'& Swiatopo=k i Wo=odimer, Dawid,
i Oleg – w Uwieticzech, m-ca awgusta 14... itd.
Putata – pose= Swiatopo=ka, Orogost i Ratibor – Wo=odimera, Torczin – Dawida
i Olega, do Dawida }Swiatos=awicza|.
Dawid Igorewicz w Dorohobu/u ]Dorohusku\, w nim/e i umrze. a Swiatopo=k
przej'= W=odzimierz ]Wo=.\ i osadzi= w nim syna swego – Jaros=awa fl Ipat.
]w Laur. to samo zdanie pod 1097, ˚.2222\.
rok 1100 nie opisany wydarzeniami. SyN.
Tego roku kn. Wo=odimer Monomach za=o/y= w Smole<sku cerkiew >w.
B-cy, m-ca marta 7. W=ad. ˚.2230 ]1103 rok\.
6608, styl 5508 0001-01.1-273 ]+awrentiewska ltps\
6608, styl 5508 0001-02-248 ]Ipatiewska ltps\
6608, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6608, styl 5508 0001-30.1-55 ]W=adimirskij letopisiec\
.2230 roku 1103
“Przestawi= si"” ]zmar=\ Wses=aw – Po=owiecki knia{, m-ca aprila 14,
o godz. 9-tej dnia ]14-ta obecnego systemu\, w >rod".
14 kwietnia 1101 wypada=o w niedziel";
po 1101, najbli/sza >roda, 14 kwietnia wypada=a w 1109 –
nieprawdopodobne; musia= to by: wtorek, 14 kwietnia 1103,
lub >roda, 15 kwietnia 1103.
Tego roku. “Zaratisja” ]zadar=, powojowa=; ¯ za % ra:\ Jaros=aw Jaropo=czicz
w Bere>ciu, i wyruszy= na< Swiatopo=k, “zasta” ]zasta= – s=owo polskie\ w
grodzie, okowa= i przywi[d= do Kijowa... itd. zawarty pok[j z Po=owcami w
Sakowie, wymienili zak=adnik[w, m-ca sen}tabra| 15, i rozjechali si" fl
Laur., Ipat.
Ipat. dalej& tego roku Wo=odimer za=o/y= cerkiew w Smole<sku, >w. B-cy
]Bogurodzicy\, kamienn', episkopow' fl Ipat. ˚.2228 ]1100 rok\.
6608 }1100|, marta 7. cerkiew za=o/y= W=adimer Monomach. W=ad.
6609 }1001|. zmar= Wses=aw – kn. Po=ocki, m-ca aprela 14. W=ad.
zmar= Wses=aw – Po=ockyi knia{. SyN.
6608, styl 5505 0001-01.1-274÷275 ]+awrentiewska ltps\
6609, styl 5506 0001-02-250 ]Ipatiewska ltps\
6608, styl 5505 0001-30.1-55 ]W=adimirskij letopisiec\
6609, styl 5506 0001-30.1-55 ]W=adimirskij letopisiec\
6609, styl 5506 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2232 roku 1102
“Wybie/e” ]zbieg=\ Jaros=aw Jaros=awicz z Kijowa, m-ca oktab}ra| 1. Tego
m-ca, Jaros=aw S}wia|topo=czicz przechytrzy= Jaros=awa Jaros=awicza i uj'=
}go| na Nurze i przywi[d= do ojca – S]wia\topo=ka, i okowa=.
}w| tym/e roku, m-ca dekab}ra|. 20. “Pride” Mstis=aw – syn Wo=odimera, z
Nowogrodzianami... itd.
za:mienie ksi"/yca$ m-ca fewral}a|. 5, tego m-ca 7 dnia fl
tego roku zmar= Wo=odis=aw Ladskij }W=adys=aw Herman w=ada= 1079÷1102,
zmar= w P=ocku na Mazowszu i tam te/ pochowany; Maria Judyta /on'
Hermana, ojciec Zbigniewa rz'dz'cego w Wielkopolsce, Boles=awa Krzy-
woustego, zrodzonego z ksi"/niczki czeskiej – w Ma=opolsce, 1102÷1138|
]tylko w Ipat.\.
zmar= Jaros=aw Jaros=awicz m-ca awgus}ta|. 11.
tego roku wiedziona by=a c[rka S]wia\topo=ka – Sbys=awa, do Lach[w, za
Boles=awa, m-ca nojab}ra|. 16 }1102.11.16|. Laur., Ipat., W=ad.
w Ipat. dalej& tego roku urodzi= si" u W=odzimierza syn Andrej.
rok 1102 nie opisany wydarzeniami. SyN.
6610, styl 5508 0001-01.1-275÷276 ]+awrentiewska ltps\
6610, styl 5508 0001-02-251÷252 ]Ipatiewska ltps\
6610, styl 5508 0001-30.1-55 ]W=adimirskij letopisiec\
6610, styl 5506 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2234 roku 1103
B[g w=o/y= w serce kniaziom Ruskim& Swiatopo=kowi i W=odzimierzowi,
zamy>lili zjecha: si" do Do=obska... itd.
Oleg i Dawid – synowie Swiatos=awa, Dawid ¯ Swiatos=aw, Dawid ¯ Wses=aw,
Mstis=aw ¯ ¯ Igor ]Mstis=aw – wnuk Igora\, Waczes=aw ¯ Jaropo=k, Jaropo=k
†1140 ¯ W=adimir.
wyruszyli na koniach i w =odziach, przybyli poni/ej Porog[w, i stali }na noc| “w
proto=cze w Chorticze ostrowie” ]w uj>ciu dop=ywu do Chorticy\, dosiedli koni,
a piesi z =odzi wyszli, po 4-ch dniach dotarli do Sutania... itd. ]t' sam' drog'
ci'gn"=a Ru> w 1219, przed bitw' na Ka=kach lub Ka=ce\.
Urusoba vel Rusoba, wojewoda po=owiecki, sugerowa= swoim zawarcie
pokoju z Rusi'. 1103.04.04 zabici od Rusi& Altunop, wojewoda po=owiecki,
tak/e& Urusoba, Kczij, Ars=anapuk, Tanopa, Kuman, Asup, Kurtek, Czenehrep,
Surbar; Belduz" /ywcem uj"li. Laur., Ipat., W=ad.
“idosza” wszyscy bracia }kniaziowie| Ruskiej ziemi na Po=owc[w – na Suta<,
i pokonali ich, kniazia ich uj"li. Tego/ roku pokona=a Jaros=awa Mordwa w
Muromie. Tego roku za=. cerkiew Zwiastowania Mstis=aw kn. na Horodyszczu.
SyN., W=ad.
Tego/ roku przybyli “pruzi” ]prusaki\ m-ca awgusta 1. Tego m-ca, }awgusta|
18, Swiatopo=k za=o/y= gr[d Juriew, jego spalili Po=owcy. W=ad.
6611, styl 5508 0001-01.1-277÷279 ]+awrentiewska ltps\
6611, styl 5508 0001-02-252÷256 ]Ipatiewska ltps\
6611, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6611, styl 5508 0001-30.1-55 ]W=adimirskij letopisiec\
.2236 roku 1103
tego roku “przyszli” prusy ]prusaki, owady\, m-ca augusta w 1 dzie<.
tego/ m-ca }awgusta| 18 wyruszy= Swiatopo=k i “zr'ba=” ]za=o/y= zr'b\
Gjurgiew ]Juriew – Laur., Gurgow – Ipat.\ “jego/e biuesza po/gli” ]jego byli
spalili\ Po=owcy.
Tego/ roku przybyli “pruzi” ]prusaki, owady\ m-ca awgusta 1. Tego m-ca,
}awgusta| 18, Swiatopo=k za=o/y= gr[d Juriew, jego spalili Po=owcy. W=ad.
tego roku bi= si" Jaros=aw z Mordw', m-ca marca 4, i pobity zosta= Jaros=aw
fl Laur., Ipat., W=ad, SyN., Mordwa ˚.2234
6611, styl 5508 0001-01.1-279÷280 ]+awrentiewska ltps\
6611, styl 5508 0001-02-255÷256 ]Ipatiewska ltps\
6611, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6611, styl 5508 0001-30.1-55 ]W=adimirskij letopisiec\
.2238 roku 1104
Wiedziona }by=a| c[rka Wo=odara za carewicza Aleksego ]O(A-leksinicza\,
do Carogrodu, m-ca iula ]lipca\ 20.
tego roku ]1104.08.21\ wiedziona Pereds=awa – c[rka S]wia\topo=ka na
W"gry, za kr[lewicza, awgusta 21.
tego roku przyby= metropolita Nikiphor na Ru> }1104.12.06|.
tego/ m-ca }1104.12.13| zmar= Waczes=aw ¯ Jaropo=k.
tego miesi'ca }dekabra| 18 }1104.12.18| Nikiphor metropolita na stolcu
“posadzony” ]mianowany\ fl urodzi= si" Braczes=aw ¯ Swiatopo=k.
znak na s=o<cu ]nie by=o to za:mienie s=o<ca\& w kr"gu s=o<ca – krzy/, m-ca
fewral 4 i 5, i 6 dnia – po 3 dni, a w nocy, w ksi"/ycu – po 3 noce fl
Laur., Ipat., W=ad.
“pride” Nikiphor – metropolita “surskyi” ]Ruski\. SyN., W=ad. ]6613, 1105\
6612, styl 5508 0001-01.1-280 ]+awrentiewska ltps\
6612, styl 5508 0001-02-256 ]Ipatiewska ltps\
6612, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6612, styl 5508 0001-30.1-56 ]W=adimirskij letopisiec\
.2240 roku 1105
“Postawi=” ]mianowa=\ metropolita episkopa Anphilophila do W=odzimierza,
m-ca awgusta ]UW\ 27.
tego lata mianowa= +azarza do Perejas=awla, noabra 12.
tego lata mianowa= Min" do Po=ocka, dekab}ra|. 13. Laur., W=ad. ]6614\
zawali= si" “wierch” >w. Andreja. tego roku mianowa= metropolita Anfilocha
episkopem W=odzimierza, awgusta 27..., +azarza – do Perejas=awla, noabra
12, Min" – do Po=ocka, dekabra 13. Ipat.
w Ipat. dalej& tego roku jawi=a si" “gwiazda z ogonem” ]kometa\, na zacho-
dzie, i sta=a miesi'c.
kometa 1106, february 2–9–12, wg Gary W. Kronk – Cometography, 1999,
bli/sze dane o {r[d=ach do weryfikacji za:mie< i komet, na ko<cu Zwi'zk[w.
“pride” metropolita Nikiphor, m-ca dekabra 6. Tego m-ca }dekabra| 13,
zmar= Waczes=aw Jaropo=czyc. Tego roku wys=a= Swiatopo=k Putiat", a
Wo=odimer – syna swego, Jaropo=ka, a Oleg sam “ide”, wzi'wszy Dawyda
Wszes=awicza, do Mi<ska, na Gleba. Tego roku urodzi= si" Swiatopo=kowi
syn Braczes=aw. Tego roku mianowa= Nikiphor episkopa “Anphichia” do
W=odzimierza, m-ca awgusta 27. W=ad.
tego roku naszed= Boniak zim' na Zarubie, Torky, i Berendeje. ]nie ma w Su+.\
Mianowani byli episkopi& +azor, Mina, Amphilochii. Tegor roku “idosza” na
+adog", na wojn", i popalili “choromi” ]chaty\ “ot ruczija” obok S=awna, do
>w. Elijasza. SyN.
6612, styl 5508 0001-01.1-280–281 ]+awrentiewska ltps\
6613, styl 5509 0001-02-257 ]Ipatiewska ltps\
6613, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6613, styl 5508 0001-30.1-56 ]W=adimirskij letopisiec\
.2242 roku 1106
Wojowali Po=owcy ko=o Zareczeska. i pos=a= po nich Swiatopo=k Jana i
Iwanka Zacharicza Kozarina ]Iwanko Kozarin, syn Zacharego\, i ugonili
Po=owc[w, “po=on” “odj"li” ]odbili\.
Tego roku zmar= Jan starzec “dobry” ]waleczny, bitny\, /y= lat 90, w staro>ci
“mastitie” ]czcigodnie\ /y= wg praw Bo/ych... itd.
“az mnoga s=owesa s=yszach” – w Laur.
“az s=yszach mnoga s=owesa” – w Ipat.
]od niego s=ysza=em wiele “s=[w” – opowiada<\ kt[re wpisa=em do latopisu
}#, w pierwszej osobie, w[wczas /y=|, gr[b jego w Peczerskim monasterze,
cia=o z=o/ono m-ca ijuna 24.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
tego roku “postrzyg=a si"” Eupraksja Wsewo=o/a c[rka, m-ca dekab}ra| 6.
Laur., Ipat.
tego roku “przybieg=” Izbigniew do Swiatopo=ka. tego roku “postrzyg= si"”
Swiatos=aw syn Dawida, wnuk Swiatos=awa, m-ca fewrala 17.
tego roku “pobiedisza” ]pokonali\ Zimiego=a. Wses=awicz ze wsz' braci' i
dru/ynami zabili 9 tysi"cy fl Laur.
w Ipat., po “postrzy/eniu si"” Eupraksji& tego roku “pomraczenie bys w s=o<cu”
]za:mienie s=o<ca\ awgusta }awgusta 01, o godz. 04&52, 70,8° N, 142,2° E.|
• • • • • ]w oryginale zostawione miejsce na 13 linijek\ Ipat.
wybili Po=owc[w na Dunaju. Tego/ roku “postrzyg= si"” Swiatosza kn. – syn
Dawyda w “Cirnihowie” ]Czernihowie\, te>: Wsewo=oda }†1146|. SyN.
Mianowa= Nikiphor metropolita episkopa +azarza do Perejas=awla, m-ca
noabra 12. Tego roku mianowa= episkopa Min" Po=ockiego, m-ca dekabra 13.
Tego roku przechodzili Po=owcy ko=o Zarzecza ] ¯ za % rzeka\. Swiatopo=k
wys=a= Iwank" Kozaricza, on za> dop"dzi= ich, pibi=, i =upy odebra=. Tego
roku zmar= Jan, starzec, /y= 90 lat. Tego roku zmar=a kniagini Eupraksja –
Wsewo=oda c[rka. Tego roku “postrzyg= si"” kn. Swiatosza – syn Dawyda,
wnuk Swiatos=awa, }o imieniu zakonnym| Nikola, m-ca fewrala 17.
Swiato-sza(s=aw ¯ Dawyd ¯ Swiatos=aw †1076 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.
Tego roku Wses=awicz pokona= Zimiego=a, i wszystkich braci jego, i dru/yn"
jego wybili, 9 tysi"cy. W=ad.
6614, styl 5508 0001-01.1-281 ]+awrentiewska ltps\
6614, styl 5508 0001-02-257÷258 ]Ipatiewska ltps\
6614, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6614, styl 5508 0001-30.1-56 ]W=adimirskij letopisiec\
.2244 roku 1107
indyktu “kr'g ksi"/yca 4-ty, a s=onecznego 8 lat” ]inny system opisu lat\.
tego/ roku zmar=a Wo=odimierowa, m-ca maja 7.
tego miesi'ca wojowa= Boniak i “zaj'=” ]pochwyci=\ konie ko=o Perejas=awla.
tego roku naszed= Boniak i Szarukan stary i innych kniazi[w wielu, i stali
wok[= Lubna. Swiatopo=k za> i W=odzimierz, i Oleg, i Swiatos=aw, Mstis=aw,
Waczes=aw wyruszyli w odsiecz. o godz. 6-tej dnia ]w po=udnie\ “borodiszasja
czeres Su=u” ]na brodzie przekroczyli rz. Su="\... itd. Pobili Po=owc[w, >cigali
ich do Choro=a, zabili tak/e Taza – brata Boniaka, a Sugr" uj"li i brata jego,
Szarukan ledwo zbieg=, m-ca awgusta 12.
tego roku zmar=a kniagini Swiatopo=ka matka, m-ca henwar 4. Laur., W=ad.
]we W=ad.& Wo=odimierowa kniagini; Swiatop=k – s. Wo=odimera Monomacha\
w Ipat., po >mierci Wo=odimierowej, maja 7& tego m-ca wojowa= Boniak, i zaj'=
konie u Perejas=awla. tego roku naszed= Boniak i “Szarukan” ]Szaru-chan\
stary, i wielu innych kniazi[w, i stali u +ubna. Swiatopo=k za>, i Wo=odimer, i
Oleg, Swiatos=aw, Mstis=aw, Waczes=aw, Jaropo=k wyruszyli na Po=owc[w
do +ubna, o godz. 6 dnia ]w po=udnie\, brodem przeszli Su=", i krzykn"li na
nich. Po=owcy za> “w/asoszasa” ze strachu, nie “wzmogosza staga postawiti”
lecz zbiegli chwytaj'c konie...
• • • • • ]w originale zostawione miejsce na 13 linijek\. Ipat.
stag – znak wojenny, rozpoznawczy.
trz"s=a si" ziemia 5 fewrala. SyN., W=ad. ]m-ca fewrala 3\
Postrzyg= si" Swiatosza, syn Dawyda, wnuk Swiatos=awa, fewrala 17.
Sofa.
6615, styl 5508 0001-01.1-281÷282 ]+awrentiewska ltps\
6615, styl 5508 0001-02-258 ]Ipatiewska ltps\
6615, styl 5508 0001-05-155 ]Sofijska 1-sza ltps\
6615, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6615, styl 5508 0001-30.1-56 ]W=adimirskij letopisiec\
.2246 roku 1108
Za=o/ona zosta=a cerkiew “stag” ]swiatago\ Michai=a “Zo=otowierchaja”, przez
S]wia\topo=ka kniazia, 11 iula m-ca, ko<cz'ca “trapeznic"” Peczerskiego
monasteru, przy Theokle>cie igumenie, kt[r' za=o/y= poleceniem Gleba,
“i/e ju i stia/a” ]kt[r' i d{wign'=\.
tego roku woda by=a wielka na Dnieprze, Desnie, i na Prypeci.
Theokleist – igumen Peczerski, zwr[ci= si" do Swiatopo=ka, by wpisa=
Theodosija w “sienanik” ]sinodik, synodyk\. zadowolony Swiatopo=k poleci=
wpisa: wszystkich episkop[w... itd.
zmar=a Katerina ]w Laur.\, Erina ]w Ipat., Irena, ¯ gr. Eirene\ – c[rka Wse-
wo=oda, m-ca iula ]lipca\ 11. Laur., Ipat., W=ad.
Ipat. dalej& tego roku zako<czono “wierch” >w. Bogurodzicy “W=acherny” w
Klowie, za=o/onej przez Stephana kt[ry by= uprzednio igumenem Peczer-
skiego monasteru fl Ipat.
zmar= archiepiskop Nikita, m-ca henwara 30, a na wiosn" pocz"li “pisati”
]zobowi'zywa:\ >w. Sophi", wydatkiem >w. w=adyki. Sofa., SyN., W=ad.
6616, styl 5508 0001-01.1-283 ]+awrentiewska ltps\
6616, styl 5508 0001-02-259÷260 ]Ipatiewska ltps\
6616, styl 5508 0001-05-155 ]Sofijska 1-sza ltps\
6616, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6616, styl 5508 0001-30.1-56 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.2248 roku 1109.
Zmar=a Ewpraksja ]UW\ – c[rka Wsewo=oda, m-ca iula 1, pochowana w
Peczerskim monasterze, u drzwi, w k'cie.
tego roku m-ca dekab}ra| 2 Dmitr Iworowicz wzi'= “wie/e” ]obozy\ Po=owieckie
“u Donu” ]nad Donem\ fl Laur., Ipat., W=ad.
w Ipat. wi"cej& tysi'c “wie/” zdoby=, wys=any przez Wo=odimera kniazia. Ipat.
by=a “woda wielka” ]pow[d{\ na Dnieprze, Desnie, i Prypeci.
Zako<czyli “tripezic"” Peczerskiego monasteru. Tego roku za=o/ona by=a
cerkiew przez kn. Swiatopo=ka, w Kijowie. SyN. ˚.2246 ]1108 rok\
roku 6617, r. 6618. mianowany do Nowogrodu archiepiskop Ioann. Sofa.
6617, styl 5508 0001-01.1-283÷284 ]+awrentiewska ltps\
6617, styl 5508 0001-02-260 ]Ipatiewska ltps\
6617, styl 5508 0001-05-155 ]Sofijska 1-sza ltps\
6617, styl 5508 0003-00.1-19 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6617, styl 5508 0001-30.1-56 ]W=adimirskij letopisiec\
.2250 roku 1110.
“Idosza” ]wyprawili si"\ wiosn' na Po=owc[w& Swiatopo=k, Wo=odimer, i
Dawid. doszli do Woina i wr[cili si". Laur., Ipat., Su+., W=ad. ]6619 A.D.\.
tego/ roku by= znak nad Peczerskim monasterem, 11 fewral}a|. m-ca. pojawi=
si" s=up ognia, o ziemi do niebios, a piorun o>wietli= ca=' ziemi"; z niebios
zagrzmia=o o godz. 1-szej nocy }o godz. 19-tej obecnego systemu|, i ca=y
>wiat widzia=; ten s=up }ognia| sta= najpierw na “trapezici kamienei” ]budy-
nek, kryty dachem\, /e }a/| krzy/a nie by=o wida:, i posta= przez chwil", by
przenie>: si" na cerkiew, i sta= nad grobem Theodosija, i nast"pnie wst'pi=
na wierzch... itd fl Laur., Ipat., W=ad. ]6618, A.D.\
r. 6619. znak nad Peczerskim monasterem, fewrala 11 – s=up ognia. Sofa.
“pride” archiepiskop Ioann do Nowogrodu, m-ca dekabra 20. SyN.
roku 6619 }1111|. “ide” Swiatopo=k, Wo=odimir, Dawid, i wsza “ziemlia prosto
Russkaja” ]ziemia Ruska prosto\ na Po=owc[w i pobili ich, i wzi"li “dzieci
ich” ]zak=adnik[w\... itd. SyN.
By= znak w Peczerskim monasterze – pojawi= si" s=up ognia od ziemi do
niebios, fewrala 11. ArNo2.
6618, styl 5508 0001-01.1-284 ]+awrentiewska ltps\
6618, styl 5508 0001-02-260÷261 ]Ipatiewska ltps\
6619, styl 5509 0001-01.2-289 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6619, styl 5508 0001-05-155 ]Sofijska 1-sza ltps\
6618, styl 5508 0003-00.1-19÷20 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6618, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6618, styl 5508 0001-30.1-56 ]W=adimirskij letopisiec\
.2252 roku 1111
W=o/y= B[g W=odzimierzowi w serce – pocz'= m[wi: bratu swemu, “ponu-
/aja jego na poganyja” ]nalegaj'c go na pogan\. W dalszej cz">ci odskocznia
do biblijnych, staro/ytnych czas[w& Darij ]Darius\, ziemia Egipska, ?ydzi,
Jerozolima, itp. Ipat.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6619, styl 5508 0001-02-264 ]Ipatiewska ltps\
6619, styl 5508 0001-30.1-56 ]W=adimirskij letopisiec\
.2254 roku 1112
“Idosza” ]wyruszyli\ na Po=owc[w& S]wia\topo=k, Jaros=aw, Wsewo=od,
Wo=odimer, S]wia\tos=aw, Jaropo=k, Mstis=aw, Dawid, S]wia\tos=awicz z
synem Rostis=awem Olgowiczem, Dawid Igorewicz. doszli grodu Oseniowa
i Suhrewa, “wzi"li wie/e” ]zdobyli obozy\ Po=owieckie, i bili si" z Po=owcami
na rzece Salna, m-ca marca 24, i pobili Po=owc[w fl
Tego miesi'ca zmar= episkop Czernihowski – Ioan}n| fl Su+., Ipat., W=ad.
w Kij.& }roku 1111| m-ca noabra 23 ]bez daty w Su+.\. w Kij.& }1111| Tego te/
roku zmar=a kniagini Wsewo=odowa m-ca oktabra 6, z=o/ona u >w. Andreja
w monasterze. nie ma w Su+.
6620, styl 5508 0001-01.2-289 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6619, styl 5507 0001-02-265÷273 ]Ipatiewska ltps\
6620, styl 5508 0001-05-155 ]Sofijska 1-sza ltps\
6620, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
.2256 roku 1113.
“Chodi” ]wyprawi= si"\ Jaros=aw – syn Swiatopo=ka, na Jatwiagi, po raz drugi,
i pobi= ich. tego roku zmar= Dawid Igorewicz, m-ca maja 25. tego roku zmar=a
Janka – c[rka Wsewo=oda, m-ca iula 3. tego roku mianowano Theoklista
episkopem Czernihowa, m-ca henwar 11. Su+., W=ad.
Indyktu }indykt nie wykazany| Jaros=aw “chodi” na Jatwiazie, syn Swiatopo=ka,
i pobi= ich i wr[ci= z wojami, wys=a= do Nowogrodu i poj'= Mstis=awa c[rk"
sobie za /on" – wnuczk" Wo=odimera }Monomacha †1125|, m-ca maja 12,
przywiedziono j' iuna 29. Ipat. ˚.2258
“chodi” Jaros=aw na Jatwiagi, syn Swiatopo=ka.... SyN.
6621, styl 5508 0001-01.2-289 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6620, styl 5507 0001-02-273 ]Ipatiewska ltps\
6621, styl 5508 0003-00.1-20 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6621, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
.2258 roku 1113
“Chodzi=” ]wyprawi= si"\ Jaros=aw – syn S]wia\topo=ka, na Jatwiag[w ]w
Su+. po raz drugi\, i pokona= ich. ˚.2256
w Kij.& i “priszed” ]wr[ci=\ z wojami, pos=a= do Nowogrodu, i poj'= M>cis=a-
wow' c[rk" za /on", wnuczk" W=odzimierza }Monomacha|, m-ca maja 12,
a przywiedziona ijuna 29. ˚.2256 ]1113 r.\
tylko w Ipat.& tego roku powiedli W=adimirow' Ofimi" }Eufemi"| na W"gry,
za kr[la fl Ipat.
za kr[la Kolomana 1095÷1116, zwi'zek zawarty 1113; w kilka miesi"cy p[{niej
zosta=a przy=apana na cudzo=[stwie, natychmiast rozwiedziono j' i odes=ano
ojcu do Kijowa; tam urodzi=a syna o imieniu Boris Konrad, kt[rego nie uzna=
Koloman; Boris ubiega= si" p[{niej o w"g. tron po >mierci Stefana 1116–†1131
– syna Kolomana;
Koloman ¯ $, bratanek Laszla; Geza 1074÷1077, i Laszlo 1077÷1095;
obaj& Geza i Laszlo ¯ Bela 1060÷1063 ]Bela dziadkiem Kolomana\.
wg innych {r[de=, zwi'zek Eufemii z Kolomanem zawarty 1104 ]10 lat odchy=ki\,
ale Boris Konrad urodzony 1112 ]2 lata odchy=ki\;
Euphemia ¯ gr. eu % pheme.
tego/ roku zmar= Dawid Igorewicz, m-ca maja 25. tego/ roku zmar=a Janka
– c[rka Wsewo=oda, m-ca noab}ra|. 3.
Tego/ roku mianowano Theoklista ]w Ipat.& Theoktista$\ episkopem Czerni-
howa, m-ca henwar}a|. 11 ]stycznia, HJ, AE, UW\,... W=ad.
...a “posa/en na stole” }stycznia| 19-go.
tylko w Kij.& igumen Prochor ]pol. Zag[ra\ mianowany metropolit' “niedzieli
ma>lanej”, w czwartek, m-ca fewrala 9. Ipat.
9 lutego 1112 wypada=o w pi'tek, w 1113 – w niedziel";
czwartek, 9 fewrala wypada= w 1111, w rzecz. 1110 ]koniecznie ˚nr 999.1.2\.
przestawienie nast"pstw& 1113 ˘ 1111 wynikiem kompilacji,
tak te/ zapis roku 1113(1114, ˚.2260.
“chodi” Jaros=aw na Jatwiagi, syn Swiatopo=ka...
Tego roku zmar= Dawid Igorewicz. W tym roku pokona= Mstis=aw na Borze
Czud. W tym roku za=. by=a cerkiew w Nowegorodzie >wi"tego Niko=y.
Tego roku spali= si" “on(o po=”, na tej/e stronie grodu Kromnyi, po/ar od
+ukina. SyN.
6621, styl 5508 0001-01.2-289 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6620, styl 5507 0001-02-273÷274 ]Ipatiewska ltps\
6621, styl 5508 0003-00.1-20 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6621, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
.2260 roku 1113(1114
m-ca ]$\ o godz. 1-szej dnia ]7-ma rano\, widzieli wszyscy ludzie, osta=o si"
jego ma=o, jak “miesi'c” ]ksi"/yc\ w d[= rogami, m-ca marca 19.
za:mienie s=o<ca z 19 marca 1113, o godz. 6&11 rano, 42,7° N, 63,6 ° E.
tego roku }1114| zmar= kn. Michai= zwany Swiatopo=kiem, m-ca apriela 16. tego
m-ca }apriela| 20 }w poniedzia=ek| wjecha= W=odzimierz do Kijowa w tygodniu
}wielkanocnym& czwartek 24 ÷ niedziela, 26 aprila 1114|, ˚.2300.
tego roku mianowano Dani=" episkopem m-ca henwara ]stycznia\ 6, “na
Kreszczenie Hospodnie” ]w dzie< Chrztu Pana\. ]we W=ad. episkopem do
Juriewa, m-ca henwara 6; Kiri= mianowany episkopem noabra 6\.
tego roku zmar= Swiatos=aw – syn W=odzimierza, m-ca marca 16.
tego roku mianowano Kiri=a episkopem m-ca noab}ra| 6. Su+., Ipat., W=ad.
do ko<ca tylko w Ipat.& Swiatopo=k zmar= za Wyszegorodem, przywiezion
=odzi' do Kijowa, z=o/on w cerkwi >w. Michai=a Su+. – w Kijowie, Ipat. – w
Perejas=awlu\, Kijowianie rozgrabili dw[r Putatina tysi"cznika, i wyruszyli
“na ?idy”.
roku 6622. “byst so=nce aky miesiac” ]s=o<ce sta=o si" jak ksi"/yc\.
zmar= Michai=o zwany kniaziem Swiatopo=kiem Izas=awiczem. kniaziowa=
w Kijowie lat 21. Tego }marta czy aprila$| m-ca zasiad= Wo=odimer Mono-
mach na stolcu wlk. kniazia w Kijowie, na stolcu ojca swego – Wsewo=oda,
i zbudowa= most przez Dniepr. Sofa.
choas danych mo/e wynika: z zako<czenia Latopisu – Silwestra, na 1110.
Nacza=o knia/enia Wo=odimera – syna Wsewo=oda, Wo=odimer Monomach
zasiad= w Kijowie w tygodniu }wielkanocnym& czwartek, 24 ÷ niedziela, 26
aprila 1114|. Ipat. ˚.2300
6622, styl 5509 0001-01.2-289 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6621, styl 5508 0001-02-274÷277 ]Ipatiewska ltps\
6622, styl 5509 0001-05-155 ]Sofijska 1-sza ltps\
6622, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
.2262 roku 1116
stopka Silwestra, ko<cz'ca jego Latopis na 1110 roku, bo w[wczas by=a
wykonana, za czas[w W=odzimierza Monomacha 1113֠1125. Laur.
˚.2324 ]1116 rok\.
6624, styl 5508 0001-01.1-286 ]+awrentiewska ltps\
0000, nie ma 0001-02 ]Kijowski, Ipat. ltps\
1114–†1125 Wo=odimer Monomach ¯ Wsewo=od †1093
.2300 roku 1114
tego roku zmar= b=ogos=awiony Michai= zwany Swiatopo=kiem, m-ca april
16. tego m-ca }aprila| wjecha= Wo=odimer do Kijowa, “w niedielu” }tydzie<
nie wykazany& wielkanocny, m-ca aprila 20|. Su+., W=ad.
zmar= Swiatop=ok Izas=awicz, 1112 «ot ro/estwa Christowa», apriela w 16
dzie< ]w rzecz. 1114\, wnuk Jaros=awa }M'drego †1054|. Mazur.
Nacza=o knia/enia Wo=odimera – syna Wsewo=oda, Wo=odimer Monomach
zasiad= w Kijowie }we W=ad.& m-ca aprila 20| w tygodniu }wielkanocnym&
czwartek, 24 ÷ niedziela, 26 aprila 1114|.
Wo=odimir osadzi= syna swego – Swiatos=awa – w Perejas=awlu, a Wacze-
s=awa – w Smole<sku\ fl
tego roku zmar= igumen monasteru +azara, m-ca sentabra “4 na dziesi":
dni” ]czyli 14-go\, /yj'c lat 60 w zakonie, a od urodzenia – 92 fl
tego roku “poja” ]wyda=, o/eni=\ Wo=odimer za syna swego – Romana,
Wo=odarewn", m-ca sentabra “1 na dziesi": dni” ]czyli 11-go\ fl
tego te/ roku Mstis=aw za=o/y= cerkiew kamienn' >w. Niko=y w Nowogrodzie,
na kniaziowskim dworze u targowicy fl
tego roku osadzi= syna swego – Jaropo=ka w Perejas=awlu.
w tym te/ roku mianowa= Dani=" episkopem “Gjurgiewu” ]g-Juriewa
¯ Georgij-Jurij\, a do Bia=ogrodu – Nikit". Ipat.
Tego roku zmar= Swiatos=aw }syn| Wo=odimerowicza. Tego/ roku mianowano
Kiri==a episkopem, m-ca noabra 6. W=ad.
6622, styl 5508 0001-01.2-289 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6621, styl 5507 0001-02-276÷277 ]Ipatiewska ltps\
6622, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
.2306 roku 1114
tego roku zmar= Swiatos=aw – syn Wo=odimera, m-ca marca 16, pogrzebion
w Perejas=awlu, w cerkwi >w. Michai=a, bo tu ojciec da= stolec przeniesiony
ze Smole<ska. Tego roku Mstis=aw za=o/y= Nowogr[d wi"kszy }od| pierw-
szego. Tego roku za=o/ona zosta=a +adoga kamieniem z ponaglenia Paw=a
namiestnika... itd. Ipat., nie ma w Su+.
zmar= Swiatos=aw w Perejas=awlu. Tego roku mianowano Theoklista epi-
skopa do Czernihowa. SyN.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6622, styl 5508 0001-02-277 ]Ipatiewska ltps\
6622, styl 5508 0003-00.1-20 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2312 roku 1115
Íwi"cona zosta=a cerkiew kamienna w Wyszegorodzie m-ca maja 1, w
dzie< sobotni.
sobota, 1 maja wypada=a w 1115.
a 2-go dnia }maja| przynie>li bracia wszystkie }relikwie| >w. Borisa i Gleba,
w dzie< niedzielny, i poleci= Wo=odimer “mietati paw=oky, fofudu }taft"|, i
ornicze, biel”....
tego roku zmar= Oleg Swiatos=awicz, 8 awgusta m-ca.
tego roku Wo=odimer “ustroi” ]zbudowa=\ most przez Dniepr. W=ad.
tego roku Wo=odimer wyruszy= do Mi<ska, henwara 28,
i wzi'= Dreutesk }Druck|, oblega= Mi<sk fl Su+.
tylko w Kij.& w przeniesieniu relikwi >w. Borisa i Gleba do cerkwi brali udzia=&
metropolita Nikiphor ze wszystkimi episkopami& Theoklistem czernihowskim,
+azarem perejas=awlskim, popem Nikit' bia=ogrodzkim i z Dani=' gurgow-
skym, i z igumenami& z Prochorem peczerskim ]pol. Zag[ra\ i z Silwestrem
>w. Michai=a, Sawa – >w. Spasa i Gregorej – >w. Andreja, Petr klowskyi, i
inni igumeni. Ipat.
przeniesienie relikwi >w. m"czennik[w Borisa i Gleba, do kamiennej cerkwi.
A jesieni' zmar= kn. Oleg Swiatos=awicz. Sofa.
zebrali si" bracia w Wyszegorodzie& Wo=odimier, Oleg, Dawyd, i wsza Ru>ska
ziemia, i po>wi"cili cerkiew kamienn' maja 1, a 2-go przynie>li }relikwie|
Borisa i Gleba, indyktu 8-go.
8-my indykt wypada= na 6623 }1115| rok.
Tego roku by= znak na s=o<cu, jakby zagin"=o ]za:mienie s=o<ca\. ˚.2260
]1113(14 rok\ Jesieni' zmar= Oleg Swiatos=awicz, awgusta 1. a W Nowo-
grodzie wymar=y konie Swiatos=awa i dru/yny jego. Tego/ roku za=o/y=
Woigost cerkiew >w. The}o|dora Tirona, aprila 28. SyN.
Za=o/y= “go>:” ]kupiec\ cerkiew kamienn' >w. The}o|dora “Tirina” pomi"dzy
dwoma ulicami& Szczirkowej i Razwa/ej ]Rozwa/nej, OA\, aprel 28.
ArNo2.
6623, styl 5508 0001-01.2-290÷291 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6623, styl 5508 0001-02-280 ]Ipatiewska ltps\
6623, styl 5508 0001-05-155 ]Sofijska 1-sza ltps\
6623, styl 5508 0003-00.1-20 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6623, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6623, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.2318 roku 1116
Jaropo=k, syn Wo=odimera “zr'ba= gr[d” ]za=o/y= zr'b\ ?elni Druczanom,
“ich/e po=oni” ]zniewoli=\.
tego roku zmar= Mina, episkop po=ocki, m-ca ijuna 20. W=ad.
tego roku Leon Diogeniewicz } ¯ Roman Diogen 1067–1071|, zi": Wo=odimera,
wyruszy= na cara Aleksija }Comnenusa ¿1048–1081–†1118|... Derestr gr[d
n(Dunajem... dw[ch Soroczinin[w odes=anych do cara, m-ca awgusta 15.
tego roku Jaropo=k wyprawi= si" na Po=owieck' ziemi"; zdoby= grody& Halin,
Czeszujew, i Suhrow, i przywi[d= ze sob' Jas[w, i /on" sobie zniewoli= z Ja-
s[w. Tego roku zmar= Oleg Swiatos=awicz }wnuk Jaros=. †1054| fl Su+.
tylko w Kij.& “Prichodi” ]wyruszy=\ Wo=odimer na Gleba. Gleb bo by=/e wojowa=
Dregowicz[w i S=uczesk ]S=uck\ “po/eg”.
Gleb zbieg= do Smole<ska, Wo=odimer oblega= ten gr[d, Gleb wystraszy= si" i
poprosi= o pok[j. Wo=odimer przysta= na< i za/'da= od Gleba pos=usze<stwa.
Gleb przysta= na warunek, z=o/y= Wo=odimerowi ho=d.
Mstis=aw Wo=odimerowicz wyprawi= si" na Czud, z Nowogrodzianami i
Pskowianami, i zdoby= gr[d “Miedwie/a g=awa” ]Nied{wiedzia G=owa, dzi>
Otepää, ok. 38 km S od Tartu\. W=ad.
Tego roku “ide” ]wyruszy=\ Leon carewicz – zi": Wo=odimera... grody Dunaj-
skie, w Drestrze grodzie podst"pem zabili dw[ch Soroczinin[w, wys=anych
przez cara, m-ca awgusta 15. Tego roku zmar= Mstis=aw – wnuk Igora.
tego roku Wo=odimer odda= c[rk" sw' Ogafi" ]Agath"\ za Wsewo=odka.
Ipat.
“ide” Mstis=aw na Czud z Nowogrodzianami, i zdoby= “Miedwie/' g=ow"” na
40-tu }wielu| >wi"tych. Tego roku Mstis=aw za=o/y= Nowogorod wi"kszy od
pierwszego. Tego/ roku, Pawe= – “posadnik” +ado/ski, za=o/y= w +adodze
gr[d kamienny. SyN.
6624, styl 5508 0001-01.2-291 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6624, styl 5508 0001-02-282÷284 ]Ipatiewska ltps\
6624, styl 5508 0003-00.1-20 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6624, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
.2324 roku 1116.
stopka Silwestra, ko<cz'ca jego Latopis&
Igumen Silwester >w. Michai=a napisa= ksi"gi te – Letopisiec, “nadziewaj'c
si"” ]maj'c nadziej"\ od Boga “mi=o>: przyj':” ]otrzyma: zmi=owanie,
=ask"\, przy kniaziu Wo=odimeru, kniaziuj'cemu jemu w Kijowie, a mnie w
tym czasie “igumeniaszczu” u >w. Michai=a w 6624 }1116|, indyktu 9 roku.
a gdy czytasz ksi"gi te – “to b'd{ mi w modlitwach” ]m[dl si"\ §
igumen ]prze=o/ony klasztoru, opat ¯ =ac. abbatia\.
Je/eli Silwester pisze& przy kniaziu W=odzimierzu w Kijowie ]za jego czas[w\,
znaczy to, /e nie w Kijowie by= pisany. Ja czuj" dystans w takim uj"ciu.
Silwester zawi[d= zapisa: nazwy grodu, >w. Michai=a – jak mu si" zdawa=o –
dana wystarczaj'co dok=adna, gdzie to miejsce si" znajduje. Rzecz omal zatar=a
si" w po wiekach.
>w. Michai=a, nie monaster, lecz cerkiew, w Peczerskim monasterze, za=o/ona
1108 ]nie od razu zbudowana\, i w Perejas=awlu, a monaster >w. Michai=a by= we
W=odzimierzu Wo=y<skim. W Latopisie i Powie>ci wiele s=[w polskich& drudzy,
lepsz', grudzie<, zasta=, oszczepem, korzy>ci', stryj ]kilkakrotnie\, wabi'c, /yto,
zi":, roznios=a, prosto, brony, gniewa= si", dobro, przyjaci[=, niedziela ]jako
si[dmy dzie< tygodnia\, itp.
Sugestia st'd, /e ze wszystkich trzech “>wi"tych Michai=[w” – W=odzimierz
Wo=y<ski jest najbardziej prawdopodobny, bo opr[cz s=ownictwa polskiego – mo-
naster, gdy w Kijowie i Perejas=awlu – cerkwie. Ale jest to przes=anka po>rednia.
Przes=anki po>rednie maj' to do siebie, /e cz"sto wprowadzaj' w b='d – wniosek
jest fa=szywy; ta – te/.
Jest mocniejsza, bo bezpo>rednia – opis z pozycji naocznego >wiadka najazdu
Peczerskiego monasteru 1095 przez Po=owc[w. Silwester by= jednak w Peczer-
skim monasterze, gdzie by=a cerkiew >w. Michai=a, nast"pnie przeniesiony do
Perejas=awla Kijowskiego ]n(rz. Trubie/\, tam zmar= 1123.
6624, styl 5508 0001-01-286 ]+awrentiewska ltps\
0000, nie ma 0001-02 ]Ipatiewska ltps\
.2330 roku 1117
Wo=odimer Wsewo=odowicz za=o/y= cerkiew kamienn'.
po tym/e roku Wo=odimer “priwiedie” Mstis=awa – syna swego, z Nowogrodu,
a w Nowogrodzie zasiad= Mstis=awicz. Su+.
w Kij.& “Priwiedie” Mstis=awa z Nowogrodu, i da= jemu ojca Bie=ogorod, a w
Nowogrodzie zasiad= Mstis=awicz. tego roku wyruszy= Wo=odimer na Jaros=a-
wa, do W=odzimierza, i Dawid Olgowicz, i Wo=odar, i Wasilko. obst'pili gr[d
W=odzimierz i stali dni szesna>cie. i zawarli pok[j z Jaros=awem... itd.
w[wczas przybyli Po=owcy do Bu=gar[w. wys=a= im knia{ Bu=garski “picie z
otraw'” i pi= Aepa }aepai| i inni kniaziowie – wszyscy utruli si".
tego roku zmar= +azar – episkop Perejas=awlski, sentabra 6. ˚.2336
tego roku najechali Bie=owie/cy Ru>.
tego roku “poj'= Wo=odimer za Andreja wnuku Tugurkanowu” ]Wo=odimer
o/eni= Andreja z wnuczk' Tugur-chana\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
tego roku trz"s=a si" ziemia, sentabra dwudziestego sz[stego.
Tego roku “wywi[d= Gleba z Mi<ska Wo=odimer” }sk=adnia zdania#| i cerkiew
za=o/y= na Lcie }Alcie| m"czennikowi.
Wo=odimer te/ wys=a= syna Romana do W=odzimierza }n(Kla{mie| knia-
ziowa:.
tego roku zmar= “kur” ]kir ^ pan\ Oleksij }oleksiej; Alexius|, i przej'= “carstwo”
syn jego – Iwan }Ioan Porphirogenita ¿1088–1118–†1143| fl Ipat. ˚.2348
“ide” Mstis=aw do Kijowa na stolec, z Nowogrodu, marca 17, “a syn posadi
Nowiegorodie Wsewo=oda na stole” ]a syna – Wsewo=oda, osadzi= na stolcu
w Nowogrodzie\.
Tego roku by= znak w >w. Sophii, od gromu, m-ca maja 14, o godz. 10-tej
]16-tej dzisiejszego systemu\& “wieczorni"” spiewali, gdy diaka porazi= grom,
ca=y dach pad= na ludzi, ale wszyscy “/iwi bysza” ]/ywymi ostali\. Tego/ roku F
igumen Antoni za=o/y= cerkiew kamienn' >w. B-cy w monasterze. Tego roku
zmar= Dobryna – posadnik Nowogrodzki, dekabra 6. SyN.
Przywi[d= Wo=odimer Mstis=awa – syna swego, marta 17, z Nowogrodu do
Kijowa, a w Nowogrodzie zasiad= Wsewo=od Mstis=awicz. Sofa., ArNo2.
Tego roku by= znak w Nowegorodzie, w >w. Sophii, od gromu, “maia” 14, o godz.
10-tej ]dnia, godz. 16-ta obecnego systemy\, podczas spiewania wieczerni
]maj[wki\, “edin ot diakon zaro/en byst ot gromu” ]jeden diak pora/on zosta= gro-
mem, dach ca=y pad= “nic i z ludmi” ]p=asko na ludzi\, lecz wszyscy “/iwi bysza”
]ostali si"\. A wieczorem by= znak na ksi"/ycu. ArNo2.
6625, styl 5508 0001-01.2-291 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6625, styl 5508 0001-02-284÷285 ]Ipatiewska ltps\
6626, styl 5508 0001-05-156 ]Sofijska 1-sza ltps\
6625, styl 5508 0003-00.1-20 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6625, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6625, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
.2336 roku 1118
“Chodi” ]wyprawi= si", wyruszy=\ Wo=odimer na Jaros=awa Swiatopo=czego,
do W=odzimierza, zawarli pok[j.
tego roku zmar= b=ogos=awiony Perejas=awlski +azar, m-ca sentabra 16,
i “postawisza” ]mianowano\ na jego miejsce Silwestra, m-ca henwar}a| 1
fl Su+. ˚.2330
Zbieg= Jaros=aw Swiatopo=czyc z W=odzimierza, na W"gry, }do Lach[w wg
Su+., ˚.2348| i bojarzy jego odst'pili od niego.
tego roku zmar= Roman Wo=odymierzyc, henwara 6-go, i wys=a= Wo=odimer
drugiego syna Andreja do W=odzimierza kniaziowa: fl Kij., ˚.2348
zmar= car Grecki – Aleksej, po nim obj'= stolec syn jego – Ioann. Sofa.
Alexius ¡ Comnenus ¿1048–1081–†1118 ˘ Iohannes ¿1088–1118–†1143.
Zmar= Dmitr Ziwidic – namiestnik Nowogrodzki, ijula ]lipca\ 9, “posadnikowa=”
tylko 7 miesi"cy. Tego roku “priwiedie” ]zwo=a=\ Wo=odimir z Mstis=awem
wszystkich Nowogrodzkich bojar[w do Kjowa, i “zawodi” ]“zawi[d=” – zmusi=
ich\ do przysi"gi na >w. Krzy/, i “pusti ich” ]odprawi=, zezwoli= na\ powr[t
do dom[w, a kilku u siebie zostawi= }si='|; i rozgniewa= si" na tych, kt[rzy
ograbili Da<s=awa i Nozdrecz", i na setnika Stawra, i “zatoczi ja wsia”
]uwi"zi= wszystkich\. SyN.
6626, styl 5508 0001-01.2-291 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6626, styl 5508 0001-02-285 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6626, styl 5508 0001-05-156 ]Sofijska 1-sza ltps\
6626, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6626, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
.2342 roku 1118
zmar= Aleksej Komnin }Comnenus|, 6618 «ot ro/estwa Christowa 1118».
.7348 roku 1119
Zbieg= Jaros=aw – syn Swiatopo=ka, do Lach[w }na W"gry, wg Kij., ˚.2336|.
i wys=a= Wo=odimer syna swego – Romana.
tego roku zmar= car Aleksei }¿1048–1081–†1118|, po nim przej'= carstwo
syn jego – Ioan Porphirogenita ]w purpurze urodzony, Iohannes Comnenus
¿1088–1118–†1143\, ˚.2330.
tego roku zmar= Roman knia{ – syn Wo=odimera, m-ca henwar 15, i zmar=
Gleb Wses=awicz. Tego roku wys=a= Wo=odimer drugiego syna }Andreja| do
W=odzimierza n(Kla{mie. Su+. ˚.2336
Wo=odimer zdoby= Menesk u Hleba u Wses=awicza. samego przywi[d= do Ki-
jowa. Tego/ roku zmar= Gleb w Kijowie Wses=awicz, sentabra 13 fl Kij.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. Sofa.
Za=o/y= Kuriak igumen i kn. Wsewo=od cerkiew kamienn' – w monasterze
>w. Georgija w Nowogrodzie. Tego roku zmar= Kosniatin Mosiejowic – po-
sadnik. Tego roku po>wi"cona by=a cerkiew “Antonowa” >wi"tej B-cy w
Nowegorodzie. SyN.
6627, styl 5508 0001-01.2-292 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6627, styl 5508 0001-02-285 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6627, styl 5508 0001-05-156 ]Sofijska 1-sza ltps\
6626, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6627, styl 5508 0001-30.1-57 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
.2354 roku 1120
Jaros=aw “chodi” ]wyprawi= si"\ na Po=owc[w za Don.
nie “obretie” ]zasta= ich, napotka=\ i wr[ci= z powrotem. i Georgi – brat jego,
wyprawi= si" na Bu=gar[w. pochwyci= =upy, pobi= hufce ich. tego roku zbiegli
Turcy Berendyca z Ruskyie zemli. rozruchy by=y tu i tam i tak pogin"li fl Su+.
Georgij Wo=odimerzyc wyprawi= si" na Bu=gar[w... itd.
w[wczas te/ wys=a= Wo=odimer }syna| Andreja z poganami na Lach[w, i
zawojowali ich. Tego roku zmar= Rostis=aw – syn Dawida fl Kij.
“Pride” ]przyby=\ Boris – posadnik, do Nowogrodu. SyN.
6628, styl 5508 0001-01.2-292 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6628, styl 5508 0001-02-285 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6628, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6628, styl 5508 0001-30.1-58 ]W=adimirskij letopisiec\
.2360 roku 1121
Zmar= metropolita “Russkyi” – Nikiphor, m-ca april. Su+.
Przegna= Wo=odimer Berendycz[w z Rusi, a Turcy i Peczenegi sami zbiegli.
tego roku Jaros=aw z Lachami najecha= Czerwno, przy “posadniczi” ]na-
miestniku\ Thomie Ratiboriczu, i zawr[cili z powrotem “nie wspiewsze niczto
/e” ]bez zdobyczy, bez powodzenia\ fl
Tego roku zmar= metropolita w Kijowie – Nikiphor, m-ca aprila. i by= znak na
s=o<cu i ksi"/ycu jednego }tego/ samego| miesi'ca }za:mienie ksi"/yca$|.
i kniagini Mstis=awowa zmar=a m-ca henwara 17-go. Tego roku za=o/y=
cerkiew >w. Iwana w Kopyrewie “konci” fl Kij.
rok 1121 nie opisany wydarzeniami. SyN.
6629, styl 5508 0001-01.2-292 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6629, styl 5508 0001-02-286 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6629, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6629, styl 5508 0001-30.1-58 ]W=adimirskij letopisiec\
.2366 roku 1122
znak by= na s=o<cu, m-ca marca 10,
za:mienie s=o<ca z 10 marca 1122, o godz. 6&01 rano, 31,6° N, 84,2 ° E.
i na ksi"/ycu tego m-ca, }marca| 24... ˚.2360
tego roku przyby= metropolita z Carogrodu do >w. Sophii, o imieniu Nikita, i
Amphilophij zmar= – episkop W=odzimierski. ziemia trz"s=a si" “ma=o”. tego
roku Lachowie pochwycili Wo=odara – brata Wasilki fl Su+.
Wiedziono Mstis=awn" do Grek[w za cara }Johannesa Comnenusa }¿1088–
1118–†1143| i metropolita Nikita przyby= od Grek[w, i Dani=o – episkop
Gurgowskyi zmar=, i Anphilophin – episkop W=odzimierski zmar=, i ziemia
zatrz's=a si" “ma=o”. i Wo=odara uj"li Lachowie podst"pem, Wasilkowego
brata. tego te/ roku przywie{li z Nowogrodu Mstis=awowi /on" drug' “Dmi-
trownu Zawidowu wnuku” ]Dmitrown", a wnuczk" Zawida\. Kij.
Zmar=a Christina – /ona Mstis=awa. Tego roku o/eni= si" Mstis=aw w Kijo-
wie, poj'= “Dmitrownu Nowegrodzie Zawidicija” ]c[rk" Dmitra Zawidicy, z
Nowogrodu\. SyN.
6630, styl 5508 0001-01.2-292 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6629, styl 5507 0001-02-286 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6630, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6630, styl 5508 0001-30.1-58 ]W=adimirskij letopisiec\
.2372 roku 1123
zmar= Silwester, episkop Perejas=awlski, m-ca april}a| 12, w wielki czwartek
]przed Wielkanoc'\.
12 kwietnia 1123 – w czwartek; Wielkanoc – 15 kwietnia.
tego lata zmar= “Dawid knia{ Czernihowskyi Swiatos=awicz” }wnuk Jaros=.|.
tego lata mianowano episkopem Semeona, do W=odzimierza.
i Theoklist zmar= – episkop Czernihowski, m-ca awgust}a| 6.
“ubijen bys Jaros=awiec Swiatopo=czicz” u W=odzimierza grodu.
trz"sienie ziemi; “padesja” cerkiew kamienna w Perejas=awlu, >w. Michai=a,
kt[r' ozdobi= sam episkop Perejas=awlski – Ephraim, 10 maja }1124 r.|,
w sobot", przed wieczerni' ]msz' po po=udniu\ fl Su+. ˚.2384 ]1124 r.\
10 maja 1122 wypada=o we >rod", 1123 – w czwartek,
1124 – w sobot", 1125 – w niedziel".
Zmar= Dawid Swiatos=awicz w Czernihowie i zasiad= na jego miejscu Ja-
ros=aw – brat jego. tego roku Silwester – episkop Perejas=awlski i Theokist
episkop zmar= Czernihowski. tego roku mianowano Semeona episkopem we
W=odzimierzu. tego te/ roku przyci'gn'= Jaros=aw Swiatopo=czyc z W"grami
i z Lachami, i z Czechami, i z Wo=odarem i Wasilk' do W=odzimierza }Wo=.|
i wiele walk z nimi }by=o|. i obst'pili gr[d W=odzimierz... itd. dw[ch Lach[w
skry=o si" nad w'wozem i tu “legosta” ]oczekiwali\, i gdy Jaros=aw wyje-
cha= z grodu – zsun"li si" }po skarpie| i u=owili jego “pobodosta i oskepom”
]przebijaj'c go oszczepem – s=owo polskie\, i omal zabili; le/a= ledwo /ywy
i tej nocy zmar=.... Kij.
O/eni= si" Wsewo=od – syn Mstis=awa, w Nowogrodzie.
Tego roku run"=a cerkiew >w. Michai=a, w Perejas=awlu, a na wiosn" wy-
ruszy= Wsewo=od z Nowogrodzianami na Jem, w wielki post, i pobi= ich,
ale sroga by=a droga – kupowali po “nogatie” ]kromce, dos=. paznokciu\
chleba. SyN.
6631, styl 5508 0001-01.2-293 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6631, styl 5508 0001-02-286, 288 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6631, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6631, styl 5508 0001-30.1-58 ]W=adimirskij letopisiec\
.2378 roku 1124
po/ar wielki w Kijowie, omal ca=y gr[d, m-ca ijunia 23 i 24, “na ro/estwo
Ioana Predteczi” ]Jana Chrzciciela\, przez dwa dni, po Podolu i “po Gore”
]Pog[rze, Go=e g[ry, SE od Lwowa\, samych cerkwi sp=on"=o blisko 6-set ]600\.
za:mienie s=o<ca, m-ca awgusta 11, o godz. 9-tej dnia ]15-ta obecnego
systemu\, s=o<ce jak ma=y ksi"/yc. tego roku zmar= Wasilko Rostis=awicz,
i Swiatopo=kowa zmar=a m-ca fewral 28. tego roku zmar= Wo=odar knia{
Rostis=awicz fl Su+.
Tego roku by= znak na s=o<cu, wieczorem, jak ma=y ksi"/yc, “i ma=o nie
smerczesja” ] ¯ smercz ^ wodno`\, awgusta 11. Kij.
awgusta 11, przed wieczorem; wielki strach, mrok, gwiazdy pokaza=y si", i
}s=o<ce jak| ksi"/yc; p[{niej zacz"=o go “prybywati” i szybko “napo=ni=osja”;
i “radi” byli wszyscy w grodzie. SyN.
za:mienie s=o<ca z 11 awgusta 1124, o godz. 12&29, 61,4° N, 20,4 ° E.
6632, styl 5508 0001-01.2-293 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6632, styl 5508 0001-02-288 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6632, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6632, styl 5508 0001-30.1-58 ]W=adimirskij letopisiec\
.2384 roku 1124
ma=e trz"sienie ziemi. zawali=a si" cerkiew “wielka” ]stara\ >w. Michai=a
w Perejas=awlu, maja 10, kt[r' zbudowa= i upi"kszy= episkop Ephraim fl
Su+. ˚.2372 ]1123 r.\
Tego/ roku “wiedli Lachowic"” do Muromu }n(Ok', 275 km E od Moskwy|, za
Wsewo=oda Dawidowicza. tego/ roku zmar=a }/ona| Jaros=awa S]wia\tos=a-
wicza. tego roku by=o “bezdo/cie” ]susza\, na kanon >w. Jana Chrzciciela.
tego roku znak na s=o<cu& s=o<ce jak ma=y ksi"/yc, awgusta 10 fl
]1124 r. w Su+., ˚.2378, te/ 1124 r.\
za:mienie s=o<ca z 11 awgusta 1124, o godz. 12&29, 61,4° N, 20,4 ° E.
Tego roku zmar= Wasilko Rostis=awicz, po nim zmar= Wo=odar – brat jego
starszy ‡ Kij.
Spali= si" ca=y Kij[w, p=on'= 2 dni, a cerkwi sp=on"=o 600, a ludzi bez liku,
i “/iwotow” ]zwierz't domowych\. ArNo2. str. 166
By= po/ar w Kijowie, omal ca=y nie sp=on'=, jednych cerkwi sp=on"=o 600
]znaczy 6, mno/nik 100 u/yty\, junia ]czerwca 23, 24, w urodziny Jana F
Chrzciciela. }za:mienie s=o<ca| Tego roku by= znak na s=o<cu, awgusta
11, o godz. 9-tej dnia ]godz. 15-ta obecnego systemu; dzie< od godz. 6-tej
rano\, przed wieczerni' pocz"=o ubywa: s=o<ca, w ko<cu jak ma=y ksi"/yc,
i omal “nie smerczesja” ]nie znikn"=o, dos=. rozp=yn"=o si", rozwodni=o si"\,
po po=udniu “pogibie wse”. O “wiek li” ]wielki\ strach i “:ma” by=a, i gwiazdy
by=y, i ksi"/yc. Potem pocz"=o przybywa: szybko i wype=ni=o si". i “radi
bysza” w grodzie. ArNo2., str. 170
wynik kompilacji& w Kijowie – cz">ciowe, w Nowogrodzie – ca=kowite;
na kompilacj" wskazuje& wieczornia – najpierw, p[{niej – po po=udniu.
0000 ˚.2378 0001-01.2-293 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6632, styl 5508 0001-02-288 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6632, styl 5508 0001-30.2-166, 170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.2390 roku 1125
Zmar=a kniagini Swiatopo=kowa, fewrala 28. Kij.
roku 1124, fewrala 28 Su+. ˚.2378 ]1124 r.\
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6633, styl 5508 0001-02-289 ]Kijowski, Ipat. ltps\
.2396 roku 1125
indykt 3-ci. zmar= W=adimer Wsewo=odowicz Monomach, maja m-ca 15,
/y= lat 73, zmar= w Alcie, synowie jego i bojarzy przenie>li do Kijowa,
z=o/on u >w. Sophiji obok ojca swego. Su+., Kij., SyN.
...kniaziowa= w Kijowie lat 13. zasiad= po nim syn jego starszy – Mstis=aw.
Tego/ roku osadzili Nowogrodzianie Wsewo=oda na stolcu. Sofa.
Zmar= Wo=odimir wlk., w Kijowie – syn Wsewo=oda, a syna jego – Mstis=a-
wa, osadzili na stolcu ojca. Tego roku, latem by=a burza wielka, z gromem
i gradem, chaty zburzy=a...
Tego roku “ispisasza” bo/nic" Antonow'. Tego roku Nowogrodzianie osadzili
Wsewo=oda na stolcu. SyN.
6633, styl 5508 0001-01.2-293 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6633, styl 5508 0001-05-156 ]Sofijska 1-sza ltps\
6634, styl 5509 0001-02-289 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6633, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6633, styl 5508 0001-30.1-58 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
1125–†1131 Mstis=aw ¯ W=adimir Monomach †1125
.2400 roku 1125
“Nacza=o knia/enia w Kiewie.” Mstis=aw – syn jego starszy, kniaziowa= “s
korostiju” ]z korzy>ci' – s=owo polskie\, a Jaropo=k – brat jego – wyruszy=
do w Perejas=awla.
Po=owcy, s=ysz'c o >mierci Wo=odimera – “przysun"li wbrozie” ]przyci'gn"li
szybko\ do Barocza i do Broni. ...itd. Su+., Kij.
“Chodi” Wsewo=od ku ojcu swemu, do Kijowa, i wr[ci= znowu do Nowogrodu,
m-ca fewrala 28. Tego roku oddali namiestnictwo Miros=awowi Gurjatinicowi.
SyN.
6633, styl 5508 0001-01.2-295 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6634, styl 5509 0001-02-289 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6634, styl 5508 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6634, styl 5508 0001-30.1-59 ]W=adimirskij letopisiec\
.2410 roku 1126
Mianowa= knia{ Jaropo=k igumena Marka >w. Ioana. jego/e mianowa= Nikita
metropolita episkopem Perejas=awla, m-ca oktab}ra|. 4. Zmar= metropolita
Nikita. Tego/ roku zmar=a kniagini Wo=odimerowa, m-ca “iuna 11”. Su+.
...zmar=a “ijula w perwyj na diesat” ]lipca 11\. Kij.
tego roku trz"s=a si" ziemia, m-ca awgusta 2, o godz 8-mej nocy ]4-ta nad ra-
nem dzisiejszego systemu\. Kij. zmar= metropolita Ru>skyj – Nikita. Sofa.
Za=o/y= cerkiew kamienn' >w. Ioanna Wsewo=od, w Nowegorodzie, na
dworze Petriatina, w imi" syna swego }Ioanna|.
Tego roku pad= “metyl” g"sty na ziemi" i wod", i na chaty, po dwie noce i 4 dni.
Tego/ roku ob=o/y= “trapezyc"” kamienn' Anton igumen, w Nowegorodzie.
Tego roku “woda by=a wielka” na Wo=chowie, a >nieg le/a= do “Jakowa dnia”,
a jesieni' “ubi moroz wersz wsju” ]wybi= mr[z wszyskie plony\ i ozimin"; i
by= g=[d przez zim", “[semka” /yta po p[=grzywnie. SyN.
6634, styl 5508 0001-01.296 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6634, styl 5508 0001-05-156 ]Sofijska 1-sza ltps\
6635, styl 5509 0001-02-290 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6635, styl 5509 0003-00.1-21 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6635, styl 5509 0001-30.1-59 ]W=adimirskij letopisiec\
.2420 roku 1127
Zmar= “Swiatopo=czicz menszii Braczis=aw” ]Braczys=aw m=odszy, syn
Swiatopo=ka\ m-ca marca 28, i pogrzebion aprila 5.
tego roku “wygna Olgowicz Wsewo=od” ]spos[b uj"cia cech' Odrodzenia;
tego roku Wsewo=od Olgowicz wygna=\ swego stryja ]s=owa polskie\ Jaro-
s=awa z Czernihowa, i dru/yn" jego wyr'ba= i ograbi=. Su+.
wys=a= kn. Mstis=aw Wo=odimierzyc braci swych do Kriwicz[w... Sofa.
Wsewo=od Olgowicz “j'= stryja swego” ]pochwyci=\ – Jaros=awa, najazdem
na Czernih[w, a dru/yn" jego wyr'ba= i ograbi=... itd. Nazwy w=asne& Po-
=owczyn Sele=uk, d'browa Ratmira za Wyrem, rz. +okna, Murom }n(Ok',
275 km E od Moskwy|.
tego/ roku wys=a= kn. Mstis=aw z braci' sw' wielu Krywicz[w, czterema
drogami& Waczes=awa – z Turowa, Andreja – z W=odzimierza, Wsewo=odka
– z Gr[dka, }oraz| Waczes=awa Jaros=awicza – z Klecka... itd. Kij.
Za=o/y= kn. wlk. Wsewo=od Mstis=awicz i “w=adyko” ]OA\ Niphont }cerkiew|
Iwana w dworze Petra. ArNo2.
6635, styl 5508 0001-01.2-296 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6635, styl 5508 0001-05-156 ]Sofijska 1-sza ltps\
6636, styl 5509 0001-02-290 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6635, styl 5508 0001-30.2-166 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6636, styl 5508 0001-30.1-59 ]W=adimirskij letopisiec\
.2430 roku 1128
Zmar= kn. Po=ocki – Boris. tego/ roku by=a “woda wielka” ]pow[d{\, poto-
pi=a ludzi i /yto, i “choromy” ]chaty\ unios=a. Tego roku “przej"li” cerkiew
Dmitreja Peczeranie i nazwali j' Piotra, z grzechem wielkim i “nieprawem”
]nies=usznie\. Su+.
Tego/ roku Mstis=aw – syn Wo=odimera – za=o/y= cerkiew kamienn' >w.
The}o|dora Su+., w Kijowie ‡ Kij.
Zmar= igumen Kurijak >wi"tego Georgija. Tego roku zmar= Ioann – syn
Wsewo=oda, wnuk Mstis=awa, aprila 16. Tego roku oddali namiestnictwo
Nowegorodu Zawidowi Dmitrowiczowi.
Tego roku srogo by=o – “[semka” /yta po grzywnie, ludzie jedli li>cie lipy,
kor" brzozow', inni “molic isto=ksze” ]$\ – mieszali z plewami i s=om',
}jeszcze| inni “usz” ]polewk" z ryb$\, mech, konin"; i tak inni padli od
g=odu; trupy po ulicach i na targu, po drogach – wsz"dzie... matki dzieci
oddawa=y przejezdnym... a inny “rozeszli si"” po obcych ziemiach. I tak, z
powodu grzech[w – przepad=a ziemia nasza. Tego roku by=a wielka woda
na Wo=chowie, i chat wiele znios=o. I kn. Po=ocki umar= – Boris Wses=awic,
i Zawid – namiestnik Nowogrodzki zmar=, Dmitrowic. SyN.
6636, styl 5508 0001-01.2-299 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6637, styl 5509 0001-02-293 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6636, styl 5508 0003-00.1-22 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6637, styl 5508 0001-30.1-59 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.2440 roku 1129.
Zmar= Jaros=aw Jaros=awicz, w Muromie }n(Ok', 275 km E od Moskwy|.
tego roku zmar= Micha=ko Waczes=awicz. tego roku pojecha= Mstis=aw –
knia{ Po=ocki, do Zarogrodu, z /onami i dzie:mi. Su+.
Wyjecha= z Kijowa Dani= – posadnik, do Nowugorodu. SyN.
6637, styl 5508 0001-01.2-301 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6638, styl 5509 0001-02-293 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6637, styl 5508 0003-00.1-22 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6638, styl 5508 0001-30.1-59 ]W=adimirskij letopisiec\
.2450 roku 1130
Georgij Rostowskyj – tysi"cznik, okowa= gr[b The}o|dozego – igumena
Peczerskiego, “przy igumenie Timotheju”. Kij., nie ma w Su+.
Tego/ roku zmar= Michai=o Waczes=awicz, wnuk Wo=odimera, ijula ]lipca\
25. w ten rok “potoczy=” Mstis=aw – Po=ocki knia{, z /onami i dzie:mi, ]Su+.&
do Carogrodu, Kij.& do Grek[w\, “e/e” – albowiem, dos=. za – przest'pienie
ca=owania krzy/a. tego/ roku zmar= Jaros=aw Swiatos=awicz, w Muromie
}n(Ok', 275 km E od Moskwy, brak znaku interpunkcji, J.D.|. Kij.
Mianowany by= do Nowugorodu Niphont erchiepiskop – m'/ >wi"ty wielce i
boj'cy si" Boga, przyby= do Nowogrodu m-ca henwara 1, na pami'tk" >w.
Wasilia, podczas obiedni ]mszy w obiad, sumy\. ArNo2.
6637, styl 5507 0001-01.2-301 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6638, styl 5508 0001-02-293 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6638, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.2460 roku 1130
Wys=a= Mstis=aw syn[w swoich& Wsewo=oda, Izas=awa, i Rostis=awa, z ich
dru/ynami, na Czud, da< na=o/yli. Su+., Kij., w Kij. dalej& tego roku przyby=
metropolita Michai=. tego roku trz"s=a si" ziemia lipca 24, o godz. 3-ciej dnia
]9-ta rano dzisiejszego systemu\. Tego te/ roku >wi"cona zosta=a cerkiew
>w. Andreja monasteru Janczyna. Kij.
“ide” Wsewo=od z Nowogrodzianami na Czud, zim', w post, i samych }Czud-
c[w| wyr'ba=, chaty popali=, /ony z dzie:mi przywi[d= do domu. Tego roku
chodzi= do Kijowa, do ojca.
Tego roku ko<czyli cerkiew >w. Ioanna. Tego/ lata, “iduce” ]przybysze, dos=.
id'cy\ zza morza, od Got[w, potopili =odzi 7, sami wytopili si" i dobytek,
a inni “wylezosza” ]uratowali si", p=yn'c, wyle{li na brzeg\, lecz nadzy...
Tego roku odrzek= si" archiepiskop Ioann Nowogrodu, mianowano archie-
piskopa Niphonta – m"/a >wiat=ego i wielce boj'cego si" Boga, przyby= do
Nowogrodu m-ca henwara 1, na >w. Wasilija, “na obiedni"” ]w czasie sumy
– d=ugiej mszy w porze obiadowej, w po=udnie\, a Petryle dali namiestnictwo
w Nowogrodzie. SyN.
6638, styl 5508 0001-01.2-301 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6639, styl 5509 0001-02-294 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6638, styl 5508 0003-00.1-22 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2470 roku 1131
}kn. wlk.| Mstis=aw wyprawi= si" na Litw", wr[ci= z =upami. Su+.
wlk. kn. Mstis=aw “chodi=” z Nizowcami na Litw", i “pleni=” ich. Sofa.
Litwa wybi=a wielu “Kijan” ]Kijowian\, bo nie nad'/yli z kniaziem, ale z ty=u
ci'gn"li za nim, }id'c| osobno. Kij.
Tego roku za=o/y= cerkiew Mstis=aw >w. B-cy “Prirogoszczej” fl Su+. Tego
roku za=o/ona zosta=a cerkiew kamienna >w. B-cy zwanej “Prirogoszcz'”
tego roku urodzi= si" u Mstis=awa syn i nadano mu imi" Wo=odimer ‡ Kij.
Znak na s=o<cu, podczas “wieczerni”, marta 30. Tego roku, zim', “ide”
Wsewo=od na Czud. zdarzy=o si" z=o wielkie – wielu “dobrych” ]walecznych\
m"/[w wybili u Klina, Nowogrodzian, m-ca henwara 23, w sobot". SyN.
23 stycznia 1131 wypada= w pi'tek. sobota, 23 henwara ]stycznia\ wypada=a w
1132, w rzecz. 1131, b="du nie ma ]koniecznie ˚nr 999.1.3\.
za:mienie s=o<ca z 30 marta 1131, o godz. 14&12, 43,9° N, 58,8° W.
6639, styl 5508 0001-01.2-301 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6639, styl 5508 0001-05-156 ]Sofijska 1-sza ltps\
6640, styl 5509 0001-02-294 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6639, styl 5508 0003-00.1-22 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6639, styl 5508 0001-30.1-59 ]W=adimirskij letopisiec\
.2480 roku 1132
Zmar= Mstis=aw, syn W=odzimierza, m-ca april}a|. 14.
Po nim zasiad= brat jego – Jaropo=k, kniaziuj'c w Kijowie. Su+., SyN.
roku 6639 }1131 A.D.| zmar= kn. wlk. Mstis=aw Wo=odimer., m-ca aprila 14,
kniaziowa= w Kijowie lat 6. po nim zasiad= brat jego – Jaropo=k. Sofa.
Mstis=aw zmar= aprila 15, >w. tygodnia ]przed Wielkanoc'\, w pi'tek, z=o-
/on w cerkwi >w. Theodora kt[r' sam zbudowa=. Jaropo=k wjecha= do Kijowa
17-go dnia }aprila|. Kij.
pi'tek, 15 kwietnia, wypada= w 1132.
6640, styl 5508 0001-01.2-301 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6641, styl 5509 0001-02-294 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6640, styl 5508 0003-00.1-22 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6640, styl 5508 0001-30.1-60 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
1132–†1137 Jaropo=k ¯ W=adimir Monomach †1125
.2500 roku 1132
Tego/ roku Jaropo=k przywi[d= Wsewo=oda Mstis=awicza z Nowogrodu,
i da= jemu Perejas=awl po “krestnemu ce=owaniu” ]zaprzysi"/eniu na >w.
Krzy/\... itd.
Wsewo=od “Gawri=” †1138 ¯ Mstis=aw †1131 ¯ Wo=odimer Monomach
tej zimy dali Izas=awowi Turow, i Pi<sk, do Mi<ska, bo uprzednio by=y jego
“wo=o>ciami” ]udzia=ami\ fl Su+.
Tego/ roku Jaropo=k przywi[d= Wsewo=oda Mstis=awicza, z Nowogrodu, i
da= jemu Perejas=awl. nazajutrz za> zasiad= w nim, wyganiaj'c “dobied"”,
Jurij }Do=gorukij †1157| – stryj jego.
i “siedzia=” w nim przez 8 dni, i wywi[d= go z Perejas=awla brat jego – Jaro-
po=k, po przysi"dze na >w. Krzy/, i pos=a= Jaropo=k po drugiego Mstis=awicza
do Po=ocka, po Izas=awa, i przywi[d= go “z kl'tw'” ]po z=o/eniu przysi"gi\
‡ Kij.
Tego/ roku “chodi” Wsewo=od na Ru> }Kijowsk'|, do Perejas=awla, z po-
lecenia Jaropo=ka... w sprawie zaprzysi"/enia na >w. Krzy/, /e do ko<ca
pozostanie w Nowogrodzie. i rzek= Gjurgi }Do=gorukij| i Andrei }brat Gjurgia|
to& “Jaropo=k – brat nasz, po swej >mierci chce da: Kij[w Wsewo=odowi, bratu
swemu.” i wygonili }Wsewo=oda-Gawri=a nowogr.| z Perejas=awla. Wr[ci= do
Nowogrodu i “byst wsta< wielika w ludiech” ]wzburzenie, oburzenie\. przybyli
Pskowianie i +ado/anie do Nowogrodu, wygnali kn. Wsewo=oda... Miros=a-
wowi dali namiestnictwo w Pskowie, a Ragui=owi “w grodzie”. SyN.
6640, styl 5508 0001-01.2-301÷302 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6641, styl 5509 0001-02-294÷295 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6640, styl 5508 0003-00.1-22÷23 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2510 roku 1133
Jaropo=k wys=a= Izas=awa Mstis=awicza do braci w Nowogrodzie “i dasza dani
Peczerskye, i ot Smole<ska da<” ]mieszka<cy Peczory dali da< i ze Smole<-
ska – da<\ i tak/e “Krzy/ ca=owali”. Waczes=aw poci'gn'= do Perejas=awla
i doszed=wszy Gorodca “wr[ci= znowu” ]zawr[ci= z drogi\. Su+.
By= znak na s=o<cu przed “wieczerni'” ]wieczorn' msz', po po=udniu\.
za:mienie s=o<ca z dn. 02 awgusta 1133, o godz. 12&25, 45,8° N. 16,5° E.
Tego/ roku “obnowisza” ]poprawienie, dos=. odnowienie\ mostu przez “Wo=-
chowo, rusziwsze” ]postanowlil, przeg=osowali\, i cerkwie dwie “srubisze”
]za=o/yli\, 2 drewniane na Targowiszczu& >w. B-cy i >w. Georgija, za kniazia
Wsewo=oda. Tego/ roku, zim', “ide” kn. Wsewo=od z Nowogr. na Czud,
zdoby= gr[d Gjurgiew, na pami'tk" >w. Nikiphora, fewrala 9. SyN.
By= znak na s=o<cu przed wieczerni' ]msz' przed wieczorem\. I cerkwie
“srubi” ]zr'bali... za=o/yli zr'b\ dwie drewniane na “Torgowiszczi” ]OA\&
>w. B-cy i >w. “Egorgija” ]Georgia; egge\, za kn. Wsewo=oda. Zim' “ide”
]wyprawi= si"\ Wsewo=od z Nowogrodzianami na Czud i “wzia grad Gergiew”
]zdoby= gr[d Juriew, p[{niej Dorpat, dzi> Tartu, w Estonii\, na pami'tk" >w.
Nikiphora, fewrala 9. ArNo2.
6641, styl 5508 0001-01.2-302 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-02 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6641, styl 5508 0003-00.1-23 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6641, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6641, styl 5508 0001-30.1-60 ]W=adimirskij letopisiec\
.2520 roku 1134
Zmar= Markel – episkop Perejas=awlskyi, m-ca henwar 6.
Tej/e zimy wyci'gn'= Waczes=aw z Perejas=awla i “ide opiat Turowu”, nie
s=uchaj'c brata swego Jaropo=ka. Su+.
Zmar= Izas=aw Hlebowicz maja 14. tego roku przyniesiono desk" wie<cz'c'
gr[d Pana “Dionisiejem pos=a= bo bie Miros=aw” ]rozumiem, /e by=a to deska
wie<cz'ca gr[b biblijnego Jezusa Chrystusa, ukrzy/owanego w Jerozolimie,
przyniesiona przez Dionisego, wys=anego tam przez Miros=awa; krypta Jezusa
mia=a by: wyr'bana w >cianie kamienio=omu\. Tego te/ lata zmar= episkop
Perejas=awlski – Marko. tej te/ zimy Waczes=aw wyruszy= z Perejas=awla
“ide opiat Turowu” nie s=uchaj'c brata swego Jaropo=ka. Kij.
Pocz"li m[wi: o Suzdalskiej wojnie Nowogrodcy, i zabili m"/[w swoich i
“swiergosza” ]zrzucili\ z mostu w sobot" “Piantikostn'”. Tego roku “pogore
Torgowyj po=”... jak i uprzednio “pogorza=”... 10 cerkwi, awgusta 4.
Tego roku “chodi” Wsewo=od z Nowogrodzianami do Suzdala, zawr[ci= na
Dubnie, zdj"li Petri=" z namiestnictwa – dali je Iwankowi Paw=owicowi. Tego
roku obrabowali Nowogrodzian “za morzem – w Doni” ]Danii\. Wyruszy= Isaija,
wr[ci= z metropolit' Michai=', dekabra 9. Tego roku, zim'Wsewo=od wyruszy=
do Suzdala, dekabra 31, i “stasza dni zli” ]pogoda pogorszy=a si"\& mr[z i
“wjalicja” ]zamie:, ¯ wia:; wia=y wiatry\ strasznie silne. Bili si" na ?dani g[rze,
zabito posadnika nowogr. Iwank" – m"/a wielce walecznego, m-ca henwara
26, i Petry=" Miku=cyca, i wielu walecznych m"/[w, a Suzdalc[w wi"cej; zawarli
pok[j i wr[cili. Odprawiono metropolit" do Kijowa, m-ca “feurra” ]februara\
10, w tygodniu mi"sopostnym, a }on| do Suzdala “iduce” ]i>:\ }chcia=| – nie
pu>cili go... i przyszed=wszy, dali namiestnictwo Miros=awowi Gjurjatinicowi.
SyN.
6642, styl 5508 0001-01.2-302 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6642, styl 5508 0001-02-295 ]Ipatiewska ltps\
6642, styl 5508 0003-00.1-23 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6642, styl 5508 0001-30.1-60 ]W=adimirskij letopisiec\
.2530 roku 1135
Georgii knia{ Wo=odimierzyc wyprosi= u brata swego Jaropo=ka Perejas=awl,
a Jaropo=kowi odda= Suzdal i Rostow, i r[/ne wsie swoje, lecz nie wszystkie.
Su+., Kij. Tego/ roku, z Turowa wyjecha= Swiatos=aw do Mi<ska, st'd do
Nowogrodu, ku braciom. “i s=o/iwsiasja” ]zebrali si" do spo=u\ Olgowicze z
Dawidowiczami “i wstasza na ra:” ]postanowili wojowa:\. wyruszy= “Msti-
s=awicz Wsewo=od” ]Wsewo=od Mstis=awicz\ i Izas=aw do Rostowa, i na
Wo=dze zawr[cili Nowogrodzianie... itd.
Olgowicze ¯ Oleg ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry
Dawidowicze ¯ Dawid ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw M'dry
Wsewo=od ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=ad. Monomach †1125 ¯ Wsewo=od
Tego roku “zaratiwszasja” ]zadarli\ Olgowicze z W=adimirowiczami i wyruszy=
Jaropo=k, Gjurgi, Andrej, do Czernihowa...
Tej/e zimy przyci'gn"li Olgowicze z Po=owcami, “wzjasza” Gorodok
i Nie/atin, wie> spalili i Barucz spalili...
Tej/e zimy “pogremie” ]trz"sienie ziemi\ m-ca dekabr 1 fl
Tej/e zimy bili si" Nowogrodzianie z Rostowcami }na ?edni g[rze| i pobili
Rostowcy Nowogrodzian, zabijaj'c wielu ich, i wr[cili Rostowcy z wielkim
zwyci"stwem. Su+. ˚.2550
w Kij. o zmaganiach& Jurij wygna= Wsewo=oda z Perejas=awla, a “potem”
Izas=awa wygna= Waczes=aw, a potem Izas=awa wygna= ten/e Waczes=aw z
Turowa, a “oni” }Jurij z Waczes=awem| “przyst'pili” }wykorzeni:| Olgowicz[w,
i by= wielki rozbrat mi"dzy nimi. s=owo rzekli Olgowicze& /e to wy pocz"li>cie
nas wytraca:. Tej/e zimy }Wsewo=od| zebra= woj[w Kijowskich, a “Djurdi”
}g-Jurij Do=g.| – Perejas=awlskich, i stali 8 dni u Kijowa, i zawarli pok[j,
Jaropo=k z Wsewo=odem. i dali Perejas=awl Andrejowi – bratu swemu, a
Wo=odimer }Wo=y<ski| – Izas=awowi Mstis=awiczowi }†1154| fl Kij.
w Kij. nie ma “pogremia” i boju Nowogrodzian z Rostowcami.
“Chodi” Miros=aw – posadnik, z Nowogrodu, godzi: Kijowian z Czernihow-
cami; wr[ci= bez powodzenia. Jaropo=k wezwa= Nowogrodzian do siebie, a
Czernihowcy – do siebie. pom[g= B[g Olgowiczom z Czernihowcami – wy-
r'bali Kijowian wielu, a innych r"koma uj"li.... Tego roku Wsewo=od za=o/y=
cerkiew kamienn' >w. B-cy na Targowicy, w Nowogrodzie, z episkopem
Niphontem. Tego roku Iro/niet za=o/y= cerkiew >w. Niko=y na Jakoli ulicy.
Tego roku, zim', “ide” na Ru> }Kijowsk'| archiep. Niphont i “zasta” ]zasta=
– s=owo polskie\ Kijowian z Czernihowcami stoj'cych naprzeciw siebie –
Bo/' wol' “smiriwszasja”.
A Miros=aw “prestawisja do w=adyki” ]przystawi= si" do w=adyki... zmar= u
w=adyki\ henwara 28; a episkop “pride feurra” ]februara\ 4; a namiestnictwo
dali Kostantinowi Miku=cycowi, w Nowogrodzie. SyN.
Za=o/y= ten/e kn. Wsewo=od }Mstis=awicz| >w. B-c" w Torgu. A “Ro/niet sw.
Niko=y” na “Kowelewej ulici” ]Kowalowej ulicy, OE\. ArNo2.
Tego roku za=o/y= Wsewo=od z archiepiskopem Niphontem cerkiew kamienn'
>w. B-cy w Tor/yszczu, a w Nowigorodzie Alo/nid za=o/y= cerkiew >w. Niko=y
na “Jakowlewie ulici” ]na ul. Jakowa ^ Jakuba\. ArNo2.
6643, styl 5508 0001-01.2-302 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6643, styl 5508 0001-02-295÷294 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6643, styl 5508 0003-00.1-23÷24 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6643, styl 5508 0001-30.2-166, 170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6643, styl 5508 0001-30.1-60 ]W=adimirskij letopisiec\
.2540 roku 1136
“Priwiedie” Jaropo=k brata swojego Andreja z Wo=odimera “Perejas=awlu
knia/it”. Tego te/ roku pocz"li z Olgowiczami “ra: imieti” ]wojn" prowadzi:\. i
pocz"li wojowa: wsie i grody po Sule. przyci'gn"li do Perejas=awla “i mnogy
pakosti stworisza” ]wiele z=a uczynili\, Uj>cie spalili i odeszli. “stali na Supoi”
]na rzece Supa\. wyruszyli przeciw nim Wo=odimercy, starli si" hufcami i
bili si" “krepko” ]krzepko, silnie\. lecz szybko zbiegli Po=owcy Olgowicz[w
i gnali za nimi Wo=odimiercy – dru/yna “lepsza” ]waleczniejsza\, bij'c i >ci-
gaj'c wiele. Olgowicze wpadli do rzeki “i tako” ]i w ten spos[b\ przechwycili
i “dier/asze stag Jaropo=czi” ]Jaropo=czanie zatrzymali znak wojenny\, i uj"li
bojar[w wielu& Dawida Jarunowicza – tysi"cznika Kyewskago, i Stanis=awa
“dobrego” ]walecznego\ Tudkowicza, i wielu innych. I wnuk Wo=odimera –
Wasilko “Mariczinic” ]Marciniak\ zabity zosta= tu. Su+., Kij.
W[wczas te/ “Wasilko Leonowicz carewicz” zabity zosta=. Kij.
W tym/e roku zmar= Simeon – episkop Wo=odzimierski. Su+.
Tego roku cerkiew “Prirogoszcza” >wi"cona by=a. Kij.
indyktu 14. Nowogrodzianie wezwali Pskowian i +ado/an, i zamy>lili by wy-
goni: kniazia swego – Wsewo=oda, zamkn"li go z /on' i dzie:mi w dworze
episkopa, maja 28, uzbrojone stra/e strzeg=y go dzie< i noc, 30-tu “na die<”
]na dob"\. Siedzia= dwa miesi'ce, wypu>cili z grodu ijula 15, a Wo=odimi-
ra – syna jego, przyj"li. A oto czemu by= winny& 1. nie dogl'da “smerd[w”
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
]pazi[w\, 2. dlaczego chcia= zasi'>: w Perejas=awlu$ 3. jecha= na czele
hufca, przed wszystkimi, a to zbyt wiele...
F W[wczas spali=a si" cerkiew >wi"tego Wniebowst'pienia monaster.Tego roku
“pride” kn. Swiatos=aw Olgowic z Cernihowa, od brata Wsewo=odka, m-ca
ijula 19, “pre/e 14 ka=anda awgusta” ]14 awgusta uprzedniego kalendarza\,
“w niedielu” ]niedziel" – s=owo polskie\, “na sbor” >w. Eufimii, o godz. 3-ciej
dnia ]9-ta rano dzisiejszego systemu\, “a =unie niebiesnei’ ]ksi"/ycowego\
19-go dnia.
niedziela, 19 ijunia ]lipca\ wypada=a w 1136.
Tego roku, z nastaniem indyktu 15 }we wrze>niu| zabili Gjurga ?iros=awica,
i z mostu zrzucili, m-ca sentabra.
Tego roku >wi"cili cerkiew >w. Niko=y... 5 dekabra.
Tego roku o/eni= si" Swiatos=aw Olgowicz, w Nowogrodzie “wie<cziny” przez
swoich pop[w, bo Niphont odm[wi=, i nie pozwoli= popom wzi"cia udzia=u
w swad{bie, ni czer<com da= }pozwolenie|, m[wi'c& ªnie dostoit eja pojatiº
]nie przystoi – mu – jej poj':; nie godna by=a Swiatos=awa\.
Tego/ roku ustrzelili kniazia “mi=ostnicy” ]s=owo polskie\ Wsewo=oda,
ale /ywy by= ]zamach na niego zrobili\. SyN.
6644, styl 5508 0001-01.2-303 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6644, styl 5508 0001-02-297÷298 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6644, styl 5508 0003-00.1-24 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6644, styl 5508 0001-30.1-60 ]W=adimirskij letopisiec\
.2550 roku 1137
Mianowano episkopa Manui=a skopcem do Smole<ska, potem drugiego
skopca – W=odzimierzowi, episkopa Theodora fl Su+.
mianowany by= skopiec Manui=o episkopem do Smole<ska, “piewiecz
gorazdyi” ]>piewaka >wietnego\ albowiem przyby= “iz Grek” ]z Konstanty-
nopola\... itd.
Tego roku by= znak na s=o<cu m-ca ijuna ]czerwca\ 9 }$, za:m. 1137.03.03,
29,5° N, 34,1° E.|. tego roku bili si" Nowogrodzianie z Suzdalcami na ?danie
g[rze i pokonali Suzdalcy Nowogrodzian. ˚.2530 ]1135 rok\
W[wczas wyruszy= Jurej do Rostowa, i Wsewo=od Mstis=awicz odda= c[rk"
sw' do Lach[w – Wierchus=aw". Kij.
/ona Boles=awa IV K"dzierzawego ¿1125–†1173 – Wierchus=awa †1148
]1158\ ¯ Wsewo=od, ks. nowogr. wlk. ¯ Mstis=aw ¿1076–†1131 ¯ W=adimir
Monomach †1125.05.15.
w Kij. pod 1138& Wsewo=od Mstis=awicz, wygnany z Nowogrodu, osiad= w
Pskowie i tam zmar= m-ca fewrala 11, “ma>lanego tygodnia” w czwartek, tam/e
i z=o/ony, w cerkwi >w. Tr[jcy kt[r' sam zbudowa=, w Pleskowie ‡ Kij. ˚.2560
czwartek, 11 fewrala wypada= w 1137, w pi'tek – w 1138,
w rzecz. czwartek, 11 fewrala, wypada= w 1136 ]koniecznie ˚nr 999.1.4\.
Z nastaniem 7-go marta, indyktu 15-go, zbieg= Kostantin posadnik do
Wsewo=oda z kilkoma innymi, dzielnymi m"/ami, dali }wi"c| namiestnictwo
Jakunowi Miros=awicowi. SyN.
6645, styl 5508 0001-01.2-304 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6645, styl 5508 0001-02-300÷301 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6645, styl 5508 0003-00.1-24 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6645, styl 5508 0001-30.1-60 ]W=adimirskij letopisiec\
.2560 roku 1138
Wsewo=od Mstis=awicz – wnuk Wo=odimera }Monomacha, syn Mstis=awa
†1131|, jego za> wygnali Nowogrodzianie od siebie. on za> “pride” ]zwr[ci=
si"\ do stryja swego – Jaropo=ka z Kijowa i }ten| da= mu Wyszegorod. i tu
“siedzia=” jeden rok. i przyszli do< Pskowianie “zdumawsze” z Nowogrodzia-
nami& Kosniatin }Konstantin| tysi"cznik, a z Pleskowa – ?irjata “s-ynoju” ]z
inn'\ dru/yn'. i “ide” }Wsewo=od| z dru/yn' sw', i “prebys tamo” – sko<czy=
/ywot sw[j. z=o/on w cerkwi >w. Tr[jcy kt[r' sam “sozda=” ]zbudowa=\.
Su+. ˚.2550 ]w rzecz. rok 1137\
Tego roku zmar=a Eufemia Wo=odimerowa, z=o/ona “by=a” na Berestowie
u >w. “Spasa” ]Zbawiciela\; Su+. ]roku 1139 w Kij. ˚.2580\
Tego roku wygnali Nowogrodzianie Olgowicza z Nowogrodu, a “Giurgiewicza
pojasza Rostis=awa” ]Rostis=awa Georgiewicza poj"li, obrali\ kniaziowa:
sobie.
Tego roku pos=ali Olgowicze po Po=owc[w i pocz"li wojowa: po Sule... itd.
Tej jesieni }zmar= Gleb Olgowicz| § }t|ej/e zimy| zmar= “b=ogowierny”
]b=ogos=awiony; wierny ^ s=awiony\ knia{ Jaropo=k Wo=odimerowicz, m-ca
fewral}a| 18, pogrzebion u >w. Andreja. i “wnidie” ]wjecha=\ Waczes=aw –
brat jego, do Kijowa, ludzie z metropolit' posadzili jego na stole pradziada
– Jaros=awa }M'drego †1054|, m-ca fewral 22.
Zmar=a Wo=odimierowa Iefimia, m-ca aprila 4, w poniedzia=ek >wi"tego
tygodnia ]przed Wielkanoc'\.
4 aprila 1138 wypada= w poniedzia=ek.
Tego roku wygnali Nowogrodzianie Swiatos=awa Olgowicza, i przyj"li }go|
Smolnianie, a Rostis=awa “Gjurdewicza” } ¯ Jurij Do=g.| Nowogrodzianie
posadzili u siebie. Tego roku nawi[d= Wsewo=od Olgowicz Po=owc[w do
“Pri=uku” ]Prze="ku\, przej'= inne grody, przechwyci= Posulskoje } ¯ po %
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Su=a|... ˚.2580 ]1139 r.\.
M-ca marta 8, na 40-tu Íwi"tych, grom wielki, czysto z nieba. Tego/ roku
wygnali kniazia Swiatos=awa – syna Olega, z Nowogrodu... SyN.
6646, styl 5508 0001-01.2-304÷306 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6646, styl 5508 0001-02-300÷306 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6646, styl 5508 0003-00.1-25 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6646, styl 5508 0001-30.1-60 ]W=adimirskij letopisiec\
.2570 roku 1138
I “pride” }Wsewo=od| Olgowicz z Wyszegorodzianami, gotuj'c si" z braci'
sw' }do boju, walki| i przysy=aj'c }pos=[w| do Waczes=awa }ze s=owami|&
ucho{ z grodu po dobremu, nie chc" przelewu krwi – nie chc" bi: si" z wami.
i u=agodzi= ich metropolita, utwierdzaj'c przysi"g' na >w. Krzy/, }Waczes=aw|
wr[ci= do Turowa, a Wsewo=od wjecha= do grodu, m-ca marca 5.
w Czernihowie osadzi= Wo=odimera Dawidowicza. Su+.
w Ipat. ...Waczes=aw do Kijowa& “tego m-ca” }fewrala| 24, str. 302
a Wsewo=od “wnide w Kiew marta 5” str. 303.
W Czernihowie osadzi= Wo=odimera Dawidowicza fl Su+.
“Poide” Wsewo=od Olgowicz z Wyszogrodu do Kijowa, przygotowa= hufce
i stan'= u grodu w ko<cu Kopyrewa. i pocz'= pali: dwory znajduj'ce si"
przed grodem, w ko<cu Kopyrewa, m-ca marca 4, a Waczes=aw “protiwu nie
iziide” ]nie wykona= wycieczki\, nie chc'c krwi przelewu. i wys=a= do niego
metropolit", rzecz'c mu& ª}Wsewo=odzie|, wracaj do Wyszegorodu, a ja “id"
do swej “wo=o>ci”, a tobie }Wsewo=odzie| – Kij[w. “i stwori tako” ]i tak sta=o
si"\ – Wsewo=od wyruszy= do Wyszegorodu w ten dzie<, a Waczes=aw – do
Turowa; Wsewo=od wjecha= do Kijowa marca 5, z czci' i s=aw' wielk', i
przyby= do niego Igor }brat Wsewo=oda|... Su+.
Wsewo=od nie wr[ci= do Wyszegorodu, skoro natychmiast wjecha= do Kijowa,
po wyje{dzie Waczes=awa – kosmetyka pisz'cego mnicha, by Waczes=aw }z
rodu W=adimira Monomacha †1125, kt[rego pisiec jest stronnikiem| wyszed= z
honorem – by by= na r[wni z Wsewo=odem }z rodu nielubianych Olgowicz[w|, bo
obaj – rzekomo – wr[cili do swoich. W dalszej cz">ci, pod 1143, Lach[w okre>li=
bezbo/nymi, bo byli na weselu u Wsewo=oda, i ca=y czas prowadzi nagonk" na
Olgowicz[w, w postaci epitet[w, zap"d[w ]chce ca=' ziemi" posi'>:\, i opisu z=ych
czyn[w przez nich pope=nianych, wi'/e Olgowicz[w z nielubianymi Lachami.
W[wczas wr[cili kniaziowie dwaj, z Carogrodu, uwi"zieni zostali “Mstis=awem
wielikim” ]starym\ – kniaziem Kijewskym, albowiem nie byli w jego “woli”
]s=owo polskie\, i nie s=uchali jego wezwa< o pomoc, “no pacze” ]lecz wi"cej
ni/\ rozmawiali z “sze=udiwom” ]nikczemnym, pod=ym\ Boniakiem o zdrowiu.
za to Mstis=aw “rozgniewa= si"” na nich ]s=owo polskie\, i chcia= si" na nich
wyprawi:, lecz Po=owcy w tym czasie “nalegli” na Ru>.
imiona tych/e kniazi[w nie wykazane. z dalszego tekstu wynika, /e – by:
mo/e – byli to jedni z tych& z Krywicz[w }Smole<sk| – Dawid, Rostis=aw, i
Swiatos=aw, lub Rogwo=odowicz[w }kniazi[w z Po=ocka| – dw[ch; chyba rzecz
o dw[ch ostatnich.
my na uprzednie wracamy – ko<czy pisiec ‡ Kij.
6646, styl 5508 0001-01.2-306÷307 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6646, styl 5508 0001-02-300÷303 ]Kijowski, Ipat. ltps\
.2580 roku 1139
Zasiad= Olgowicz w Kijowie, i pocz'= “zamyszlati” na W=odzimierzowicz[w i
na Mstis=awicz[w “nadiejasja sile swojej” ]polegaj'c na sile swojej\, i chc'c
ca=' ziemi" posi'>:, “iskasze” pod Rostis=awem Smole<ska, i pod Izas=a-
wem – W=odzimierza }Wo=.|. i pos=a= woj[w na Izas=awa... itd. Wsewo=od
}Olgowicz| stan'= na Dnieprze i pos=a= Swiatos=awa – brata swego, do
Perejas=awla z hufcami. i tu dojrza=a }ich| dru/yna Andreja, i bili si" z nimi. i
pom[g=/e B[g Andrejowi – Swiatos=awa gonili do Korani, a dalej nie pu>ci=
Andrej dru/yny swojej. i nazajutrz pok[j zawarli. tej nocy zapali= si" gr[d,
m-ca sentabra 1, lecz nie od “ratnych”. Po tym/e roku przyby=a Po=owiecka
ziemia wsza i wszyscy kniaziowie Po=owieccy, w sprawie pokoju. wyszed=
ku nim Wsewo=od z Kijowa, z Andrej – z Perejas=awla, i zawarli pok[j.
Tego roku wypu>cili Nowogrodzianie Georgiewicza od siebie, a do Wsewo-
=oda odprawili dzieci swe “w tali” ]w zak=ad\, m[wi'c& “pusti k nam” ]daj nam\
Swiatos=awa. i wys=a= do nich Swiatos=awa kniaziowa: fl Su+.
zmar=a Wo=odimerna Iefimia ]Eufemia\ m-ca aprila 4, w poniedzia=ek “po-
roznojej niedieli” fl Kij. ]w Su+. 1138, ˚.2560\
Tego roku wygnali Nowogrodzianie Swiatos=awa Olgowicza i przyj"li go Smol-
nianie a Rostis=awa Georgiewicza Nowogrodziania “posadisza” u siebie.
Tego roku przywi[d= Wsewo=od Olgowicz Po=owc[w do “Pri=uku” ]Prze="ku\
i zdoby= inne grody – pochwyci= Posulskoje ]ziemia wzd=u/ rz. Su=y\... itd.
˚.2560 ]1137 r.\ W ko<cu, Wsewo=od }Olgowicz| zawar= pok[j z Jaropo=kiem
} ¯ W=adimir Monomach †1125|.
tego roku zmar= Jaropo=k, m-ca fewrala 18, z=o/on w Jancina monasterze, u
>w. Andreja. i “wnide” ]wjecha=\ brat jego Waczes=aw do Kijowa, tego m-ca }
fewrala| 24, w >rod" mi"sopostn', i “uwieda Wsewo=od Jaropo=ka umiersza”
]dowiedzia= si" Wsewo=od /e Jaropo=k zmar=\, a Waczes=aw zasiad= w Kijowie
– zebra= ma=' dru/yn" z bratem swoim – Swiatos=awem, i z Wo=odimierem
 ...ROSYJSKIMI
Dawidowiczem, przybyli do Czernihowa, i stali tu, wszed=wszy do grodu ‡ Kij.
>roda, fewrala 24 wypada=a 1137; fewrala 24 wypada=o& w 1136 – w poniedz., w
1137 – we >rod", w 1138 – w czw., w 1139 – w pi'tek ]koniecznie ˚nr 999.1.5\.
“Pride” Gjurgi kn. ze Smole<ska do Nowogrodu... SyN.
6647, styl 5508 0001-01.2-307 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6647, styl 5508 0001-02-301÷302 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6647, styl 5508 0003-00.1-25 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6647, styl 5508 0001-30.1-61 ]W=adimirskij letopisiec\
1137–†1146 Wsewo=od ¯ Oleg 1097–†1115 ¯ Swiatos=. †1076
.2600 roku 1139
Osiad= Olgowicz w Kijowie i pocz'= “zamy>la:” na Wo=odimierowicz[w i
Mstis=awicz[w, “nadziej'c si"” ]polegaj'c\ na sile swojej, chc'c – z braci'
– obj': w posiadanie ca=' ziemi". Su+.
“Poidie” Wswewo=d Olgowicz z Wyszegorodu, do Kijowa, “izradiw po=ky”
]z hufcami w szyku bojowym\, ... itd. Kij. ˚.2570
6647, styl 5508 0001-01.2-307 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6648, styl 5509 0001-02-302 ]Kijowski, Ipat. ltps\
.2610 roku 1139
Pocz'tek kniaziowania Wsewo=oda w Kijowie.
Tego/ roku “szedszu Wswo=odu Kiewie” ]wyruszy= do Kijowa\ i w[wczas
pocz'= s=a: ku Wo=odimierowiczom i Mstis=awiczom pragn'c pokoju z nimi,
i “wabiasze” ]wabi'c – s=owo polskie\ kniazia Izas=awa }i| Mstis=awa z Wo-
=odimera }ku sobie|. i nie zachcieli do Wsewo=oda tego czyni:... itd.
Tego roku urodzi= si" u Wsewo=oda syn i “narekosza imia jemu” ]nazwali
go, nadali mu imi"\ Jaros=aw ‡
Tego/ roku wygnali Nowogrodzianie Rostis=awa Georgiewicza. i wyprosili
u Wsewo=oda brata Swiatos=awa...
Nowogrodzianie “dier/a” ]wytrzymali\ zim" i lato z episkopem ‡ Kij.
˚.2620
Tego roku przyby=a Po=owiecka ziemia i kniaziowie Po=owieccy “na mir”,
Wsewo=od z Kijowa, a Andrej – z Perejas=awla, do Ma=otina, i zawarli pok[j
z nimi. Kij. ˚.2570 ]1139 rok\
6648, styl 5509 0001-02-304÷308 ]Kijowski, Ipat. ltps\
.2620 roku 1140
Nowogrodzianie wygnali S]wia\tos=awa, a do Wsewo=oda przys=ali episkopa
z m"/ami swymi, rzecz'c& daj nam syna swego, bo Swiatos=awa }Olgowicza,
brata Wsewo=oda| nie chcemy. i wys=a= im syna. “i b"d'c mu w Czernihowie”,
Nowogrodzianie, po namy>le, rzekli Wsewo=odowi& nie chcemy syna twego,
ni brata, ni z “plemienia” ]rodu\ waszego, lecz z plemienia Wo=odimera
}Monomacha †1125|... itd. Nowogrodzianie “dier/a” ]wytrzymali\ zim" i lato
z episkopem fl Su+., W=ad.
“Poide” ]wyruszy=\ Wsewo=od Olgowicz z Wyszegorodu do Kijowa “izradiw
po=ki” ]z hufcami w szyku bojowym\. przyszed= i stan'= u grodu w ko<cu
Kopyrewa, i pocz'= pod/ega: dwory kt[re s' przed grodem, m-ca marca
4, a Waczes=aw nie wyruszy= przeciw niemu nie chc'c przelewu krwi...
itd., czyli jak Wsewo=od Olgowicz usun'= Waczes=awa – syna W=adimera
Monomacha, z Kijowa. Kij. – wydarzenie z 1137(39 ˚.2570
20 marta by= znak na s=o<cu, osta=o si" go tylko jak 4-dniowy ksi"/yc.
SyN.
marta 20, by= znak na s=o<cu, zosta=o go jak 4-dniowy ksi"/yc, do zachodu
s=o<ca wype=ni=o si". ArNo2.
za:mienie s=o<ca z 20 marca 1140, o godz. 14&08, 38,6° N, 40.8 ° E.
6648, styl 5508 0001-01.2-308 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6648, styl 5508 0001-02-307 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6648, styl 5508 0003-00.1-25 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6648, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6648, styl 5508 0001-30.1-61 ]W=adimirskij letopisiec\
.2630 roku 1141
Nowogrodzianie “nie >cierpieli” bez kniazia “siedzie:”...
“szedsze Giurgewi” ]udali si" do Georgija D=ugor"kiego| i ten da= im syna
swego – Rostis=awa. ˚.2610 ]ju/ w 1139 zosta= wygnany, wg Kij.\
Tej te/ zimy zmar= “b=ogowierny” ]b=ogos=awiony\ i chrystolubny knia{
“dobry” ]waleczny\ Andrej W=adimirowicz }syn W=adimira Monomacha|,
m-ca fewrala 22. w czasie pogrzebu – znak na niebie ]ale nie za:mienie
s=o<ca\, jego opis ‡
Tej/e zimy zmar= Wsewo=odko Horodeckyi knia{. w[wczas te/ wys=a=
Wsweo=od }Olgowicz| z Kijowa na Waczes=awa } ¯ W=ad. Monomach †1125,
a brat Georgija Do=g.|... itd.
W[wczas przechwyci= grody ”Giurgiewy Olgowicz”, “konie, i skote, i owce,
i towar, kdie czto czuja.” ]Wsewo=od Olgowicz przechwyci= grody Gjurgija
– Georga-Jurija Do=gor.\.
Tego roku zn[w “u=adzi= si"” Wsewo=od ze szwagrami swymi i da= im No-
wogr[d i osadzi= Swiatopo=ka w Nowogrodzie a }Rostis=awa| Georgiewicza
zasta= ]s=owo polskie\ w Nowogrodzie i odes=a= ojcu fl Su+.
Przywiedziona by=a c[rka Wsewo=oda do Lach[w }Zwenis=awa, za W=a-
dys=awa ¿1105–†1159 ¯ Boles=aw Krzywousty, ˚.2640|. tego te/ roku
mianowano episkopa do Perejas=awla, o imieniu Eufimij }Eufemij ]dobry
omen\, termin mieszany z imieniem /e<skim Eufemia ]Euphemia\, pisanym&
Eufimija, Effimija|.
Tego roku zmar= w Haliczu Wasilkowicz Iwan, i przej'= “wo=ost” jego
Wo=odimierko Wo=odarewicz, w=adaj'c obiema cz">ciami.
Tego roku, s=ysz'c Nowogrodzianie, /e przyj'= Wsewo=od braci ich “i nie
>cierpieli” bez kniazia “siedzie:”, i ni “/ito k nim nie idiasze” ]/yto – s=owo
polskie; /yta, zbo/a, nie otrzymuj'\ z nik'd – wys=ali do Georgija m"/[w
swych, wybrali Rostis=awa Georgiewicza i osadzili w Nowogrodzie z wielk'
czci'. Za to rozgniewa= si" Wsewo=od.... itd.
Tej/e zimy zmar= b=ogos=awiony knia{ Andrej Wo=odimierowicz }syn W=adi-
mira Monomacha|, w Perejas=awlu, m-ca henwara 20, a 23 pochowany zosta=
u >w. Michai=a; znak na niebie w czasie pogrzebu, jego opis, jak w Su+. ‡
W[wczas przechwyci= Wsewo=od grody Djuriewie }jurjewy ¯ Jurij Do=gor.|
“konie, skot owce, i kdie czto czuja towar” ‡
tego roku wyruszy= Igor do Czernihowa, na Dawidowicza, zawarli pok[j ‡
tego roku zmar= Wsewo=od Horodeckii. Kij.
Aprila 1 znak na s=o<cu dziwny wielce& 6 kr"g[w, 3 wok[= s=o<ca... SyN.
Zmar= b=ogos=awiony kn. Andrei Wo=odimierzyc, w Perejas=awlu, m-ca
henwara 22. Gdy nie>li go do grobu, dziwny znak pojawi= si" na niebie& 3
s=o<ca >wiec'ce mi"dzy sob', i s=upy trzy od ziemi do niebios, p=on'cy
nad wszystkimi, jak =uk, a ksi"/yc osobno “stojaszcz” ]widnia=, dos=. sta=\.
ArNo2.
6649, styl 5508 0001-01.2-309 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6649, styl 5500 0001-02-308 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6649, styl 5508 0003-00.1-26 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6649, styl 5508 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6649, styl 5508 0001-30.1-61 ]W=adimirskij letopisiec\
.2640 roku 1142
Wjecha= Waczes=aw do Perejas=awla, a do Turowa wyruszy= S]wia\tos=aw
Wsewo=odowicz – wr[g rodowi chrze>cija<skiemu, diabe= rozpali= serce
Igorowi Olgowiczowi, chcia= wyruszy: do Perejas=awla...
Izas=aw } ¯ W=ad. Momonach| z W=odzimierza }Wo=.| przyby= na pomoc
Waczes=awowi } ¯ W=ad. Monom.|. Rostis=aw } ¯ Mstis=aw †1131| ze
Smolnianami przechwyci= “wo=o>ci” ich, 4 grody, i s=ysz'c – odszed= od
Perejas=awla, a Waczes=aw uzgodni= z Wsewo=odem } ¯ Oleg| – odda=
Perejas=awl Izas=awowi Mstis=awiczowi, a sam “ide” do Turowa, i “wnide”
Izas=aw do Perejas=awla, m-ca henwar 1. A Wsewo=od wys=a= syna swego
Swiatos=awa do W=odzimierza }Wo=.|.
Tej/e zimy wys=a= Wsewo=od syna swego – Swiatos=awa, i Izas=awa Da-
widowicza z Wo=odimierzem Halickym, na pomoc Wo=odis=awowi, przeciw
braciom jego m=odszym – Boles=awiczom, i zjechali si" wszyscy u Czernska
]Czerska n( Wis='\; wojowali i wr[cili, “bole wzemsze mirnych Lach[w ne-
/eli ratnych” ]wi"cej pochwycili cywil[w ni/ zbrojnych\. Su+.
Zmar= Czernihowski episkop – b=ogos=awiony Pantelemon ‡
tego roku wys=a= Wsewo=od Swiatopo=ka do Nowogrodu, szwagra swego,
zm[wiwszy si" z Nowogrodzianami kt[rych }pos=[w| by= przyj'=, przyj"li Nowo-
grodzianie i zasiad= }tam| na stolcu. a “Djurdewi” ]Gjurgiejowi, Georg-Jurejowi
Do=gor.\ – siostrze<ca swego odprawi= do Suzdala, z Nowogrodu ‡
Tego/ roku wyruszy= Wsewo=od } ¯ Oleg| na Waczes=awa } ¯ Wo=odimer
Monom.|... synowcowi Waczes=awa – Izas=awowi – Wsewo=od da= Wo=odi-
mer }Wo=.|, a synowi swemu – Swiatos=awowi – Turow }n(Przypeci'|, i “by=o
braciom jego ci"/kie serce.”... itd.
b[j u Perejas=awla, +azor Sakowski z Pieczengami na pomoc Waczes=awo-
wi, Izas=aw wygra= bitw", Rostis=aw ze Smole<skim hufcem do Kijowa na
pomoc “ko zati swoemu” ]zi"ciowi swemu – s=owo polskie\, s=ysz'c /e bij'
si" Olgowicze u Perejas=awla ze stryjem jego – Waczes=awem, i z bratem
jego – Izas=awem, wyruszy= na “wo=o>:” ich }Olgowicz[w| i przej'= oko=o
Gomela “wo=o>:” jego wsz'. Izas=aw, s=ysz'c o wojowaniu brata, p"dem
z Perejas=awla poci'gn'= do ziemi Czernihowskiej, i “powojowa= oko=o”
]spustoszy= wzd=u/\ Desny siedliska ich, i “oko=o” ]wok[=\ Czernihowa. Igor
“zdumaw” z braci' sw' – chcia= pom>ci: siebie... itd.
tego roku wyda= Wsewo=od c[r" sw' – Zwienis=aw", do Lach[w, za Bole-
s=awa. ˚.2630 ]rok 1141\
Zwenis=awa by=a /on' W=adys=awa ¿1105–†1159, nie Boles=awa – wynika z
dalszego tekstu; W=adys=aw najstarszym synem Boles=awa Krzywoustego ¿1085÷
†1138.10.28, walczy= z du/o m=odszym rodze<stwem, zwanym tu Boles=awiczami.
Arcybiskup gnie{nie<ski rzuci= na niego kl'tw" za sprowadzenie poga<skich Pru-
sak[w do pomocy w walce z bra:mi. Za W=adys=awem uj'= si" papie/, ale biskupi
polscy – dbaj'c o sw[j interes& zrzeczenia si" prawa do mianowania dostojnik[w
ko>cielnych przez g=ow" pa<stwa – nie og=osili pisma papieskiego ze zdj"ciem
kl'twy i W=adys=aw musia= ucieka: z Polski do Niemiec, w 1146.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
tej/e zimy wys=a= Wsewo=od syna swego – Swiatos=awa, Izas=awa Da-
widowicza z Wo=odimierem Halickim, na pomoc “ziatu” ]zi"ciowi – s=owo
polskie\ Wo=odis=awowi, przeciw braciom jego “mie<szym” ]m=odszym\ – na
Boles=awicz[w. i zjechali si" wszyscy u Czerneczska }Czerska n(Wis='|,
pochwycili wi"cej cywil[w ni/ “ratnych” ]zbrojnych, woj[w\. Kij.
Episkop i kupcy, i pos=y nowogrodzcy nie wypuszczeni z Rusi }Kijowskiej|...
SyN.
6650, styl 5508 0001-01.2-310 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6650, styl 5508 0001-02-309 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6650, styl 5508 0003-00.1-26 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6650, styl 5508 0001-30.1-62 ]W=adimirskij letopisiec\
.2650 roku 1143
Wsewo=od o/eni= syna swego – Swiatos=awa z Wasilkow' – Po=ockiego
kniazia. Tej/e zimy “ide” Izas=aw do stryja swego – “Gjurgia” ]Georga-Jurija
Do=g.\ i nie “u=adzi= si"” z nim – “ide” do brata swego do Smole<ska }Rostis=a-
wa|, st'd do drugiego brata – Swiatopo=ka z Nowogrodu, i tam zimowa=.
Su+.
Mianowano episkopa Czernihowu o imieniu Onufry.
tego roku “przywi[d= Wsewo=od za syna swego – Swiatos=awa, Wasilk[wn"
– Po=ockiego kniazia” }a Izas=aw wyda= c[rk" sw' do Po=ocka, za Rogwo=oda
F Borisowicza, patrz ni/ej|, i zebrali si" bracia wszyscy, i bezbo/ni Lachowie,
i pili u Wsewo=oda, i tak rozjechali si".
tej/e zimy wyruszy= Izas=aw do stryja swego – Djurdy }Gjurgija – Georgija-Jurija
Do=g.| do Suzdala i “nie u=adzi=” si" z nim... itd. ...i tam zimowa=. Kij.
przyby= Izas=aw z Nowogrodu do Perejas=awla. tego roku Izas=aw wyda=
c[rk" sw' do Po=ocka, “za Borisowicza za Rogwo=oda”, i Wsewo=od – knia{
Kijowski przyby= z /on' i ze wszemi bojarami na “swad{b"” ]wesele\ ‡
Tego lata mianowano episkopa do Po=ocka – Ko{m" } ¯ gr. kosmos|.
tego roku by=a burza wielka, jakiej nigdy nie bywa=o, oko=o Kotelnicy, i “roz-
nosi chaty”, i towary i klety ]komory\, i “/ito iz gumien” ]zapola w stodo=ach\ i
“sprosto reszczi” jakby “ra:” zabra=a, i nie “ostasia” ]nie zosta=o\ w “kletach”
nic. znaleziono “brone” w b=otach “zaniesieny bureju” ]zaniesione tam przez
burz"\ }musia= to by: huragan, J.D.|. Kij.
roznios=a, /ito ]/yto\, sprosto ]prosto\, brone ]brony\ – s=owa polskie.
“Stojasze wsja osienina do/dewa” ]ca=a jesie< plucha\, od dni Pana do
“Koroczuna”, ciep=o, deszcz, pow[d{ na Wo=chowie i wsz"dzie, siano i
drzewa ponios=a, jezioro zamarza=o noc'. SyN.
6651, styl 5508 0001-01.2-310 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6651, styl 5500 0001-02-313 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6651, styl 5508 0003-00.1-26 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6651, styl 5508 0001-30.1-62 ]W=adimirskij letopisiec\
.2660 roku 1144
“Pride” ]wr[ci=\ Izas=aw z Nowogrodu, “by=” u braci swoich.
Tego/ roku Izas=aw “otda” ]wyda=\ c[rk" sw' do Po=ocka “za Borisowicza
za Rogwo=oda” ]za Rogwo=oda Borisowicza\.
i Wsewo=od – knia{ Kyewskyi “pride” z /on' i ze wszemi bojarami, i z Kijo-
wianami, do Perjas=awla “na swad{b"”. i tu “rasszedszsia” ]rozstali si"\.
dosiedli koni i wyruszyli na Wo=odimierka z Halicza } ¯ Wo=odar z Przemy>la
†1124|. ]Wsewo=od\ wys=a= Izas=awa Dawidowicza }swego bratanka| po
pomoc przeciw Wo=odimierkowi. w drodze do Trembowli napotkali Wo=odi-
mierk" z przywiedzionymi W"grami i banem – wujem kr[la }w"gierskiego|.
nie mogli si" bi:, albowiem rzeka Seret dzieli=a ich. przez tydzie< oba
wojska sz=y wzd=u/ rzeki do Zwenigorodu }w rejonie p[{niejszego Lwowa|.
i na rzece Ro/a te/ nie mogli bi: si", albowiem Wo=odimer sta= na Go=ych
g[rach. przyci'gn'= do niego }Wo=odimierki| Izas=aw Dawidowicz z Po=ow-
cami. }Wsewo=od| przej'= dwa grody& Uszyc" i Mikulin i “ide” Wo=odimer do
Zwenigorodu... dalej opis manewr[w wojsk, w rezultacie kt[rych Wsewo=od
zaj'= wzniesienia, a Wo=odimer – na b=oniach przed grodem.
Wo=odimer wys=a= }pos=[w| do Izas=awa z ofert' by pogodzi= go z bratem –
Wsewo=odem, to po jego >mierci pomo/e mu osi'>: w Kijowie. “gniewajasia”
]gniewa= si"\, “nie choczeszi mi dobra” ]dobro\, “prejatelew” ]przyjaci[=\
– s=owa polskie.
Pos=ucha= Wsewo=od i zawar= pok[j – spotkali si" wieczorem, uca=owali si",
Wo=odimer zap=aci= Wsewo=odowi tysi'c grzywien srebra, i powierzy= mu
Wsewo=od Uszyc" i Mikulin kt[re “zaj'=”. a tym srebrem }Wsewo=od| obdzieli=
braci swoich, od starszego do m=odszego, i st'd rozjechali si" do swoich.
Tego roku za=o/ona by=a cerkiew “Kaniewska” ]Kaniowska\ przez Wsewo=oda
kniazia, m-ca iuna ]czerwca\ 9. Su+.
By= znak }na niebie| za Dnieprem, w Kijowskiej wo=osti. lec'c po niebiosach
do ziemi, jak kr'g ognia i zosta= }po kr"gu| >lad w postaci wielkiej /miji, i “sta=”
na niebie przez godzin" dnia, i “razidesja” ]rozszed= si", rozp=yn'= si", zanik=\.
asteroid lub meteoryt otar= si" o atmosfer", jak Tunguski, 1908.06.30.
tego roku pad= >nieg wielki w Kijowskiej stronie, na Wielkanoc.
tego roku >wi"cona cerkiew w Bia=ogrodzie, >w. Aposto=[w.
tego roku mianowano episkopa do Turowa, o imieniu “Akim” ]Hakim\ ‡
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Tego roku sk=[ci= si" Wsewo=od } ¯ Oleg| z W=odzimierzem } ¯ Mstis=aw
†1131| za syna, kt[ry zasiad= ju/ we W=odzimierzu }Wo=.|, i pocz"li na siebie
“iska:” ]doszukiwa: si"\ winy....
tego roku wyprawili si" Olgowicze na Wo=odimierka }z Halicza| – Wsewo=od z
bra:mi& z Igorem, Swiatos=awem, Wo=odimerem Dawidowiczem, }krewnym| Wa-
czes=awem Wo=odimierzycem, dwoma Mstis=awiczami& Izas=awem i Rostis=a-
wem, i Swiatos=awem Wsewo=odowiczem }Swiat. ¯ Wsewo=od ¯ Oleg †1115|,
dwoma Wsewo=odowiczami& Borisem i Hlebem, i Rostis=awem Hlebowiczem, i
Wo=odis=awem – Ladskim kniaziem }najstarszy syn Boles=awa Krzywoustego
¿1085–1102–†1138.10.28|.
wyruszyli na “mnogogliwago” Wo=odimierk", chc'c zmusi: go do przyjazdu
do Wsewo=oda }by| “pok=oni: si" jemu” ]z=o/y: ho=d\, a }Wo=odimierko|
W"gr[w przywi[d= sobie do pomocy. Wsewo=od sta= po tej stronie grodu,
a Wo=odimierko – po obu, zszed= z g[ry, a mi"dzy nimi rzeka “Bie=ka”
]Bia=ka, tj. niska\ ...itd. nie mogli bi: si" z powodu ciastnoty i b=ota, woje Rusi
weszli na g[r", i zaszli od Przemy>la i Halicza – jak w opisie Su+., zawarli w
ko<cu pok[j – Wo=odimer pok=oni= si" Wsewo=odowi i wyp=aci= mu tysi'c
grzywien srebra, Wsewo=od odda= mu Uszyc" i Mikulin, i rozjechali si". Wse-
wo=od podzieli= si" srebrem z braci' i wszystkimi kt[rzy wzi"li udzia=. Kij.
dalej w Kij.& tej/e zimy “wyszed=” Wo=odimer po Ty>miennicy } ¯ rzeka
Ty>miennica, S od p[{niejszego Lwowa| na =owy. w[wczas pos=ali Hali-
czanie po Rostis=awa }Mstis=awicza| do Zwenigorodu i “wwiedli ku sobie”
do Halicza. Wo=odimer, s=ysz'c to, zebra= dru/yn" i przyci'gn'= do Halicza,
bili si" krzepko, wielu pad=o po obu stronach, bili si" 3 tygodnie. w tygodniu
mi"sopostnym }w lutym|, noc' “wyst'pi= na<” }na Wo=odimera| Iwan z Ha-
liczanami }wycieczka, wypad znienacka w celu rozp"dzenia oblegaj'cego
wroga – taktyka Íredniowiecza| i wielce bili si", i pobili Iwana i dru/yn" jego
}Wo=odimer nie da= si" jednak zaskoczy:|, odci"li odwr[t Iwanowi do grodu i
musia= zbiec do Dunaju, a st'd “polem” ]polnymi drogami\ do Wsewo=oda w
Kijowie. Haliczanie jeszcze ca=y tydzie< bili si" po Iwanie, z Wo=odimierzem,
ale – zm"czeni – otworzyli }wrota| i w tygodniu mi"sopostnym Wo=odimer
wjecha= do Halicza. wielu wyr'ba=.
tej/e zimy Wsewo=od “otda” ]wyda= za m'/\ dwie Wsewo=odk[wne za wnuk[w
Wo=odimera }Monomacha|& jedn' za Wo=odimera Dawidowicza }Dawid by=
ju/ wnukiem|, a drug' – za Jaros=awa, syna Juriego }Do=g.|, obie w jednym
tygodniu.
tego roku za=o/ona “by=a” cerkiew Kaniewska >w. Georgija, przez Wsewo=oda
kniazia, m-ca ijuna 9 ‡ Kij.
“Zdie=asza” ]zbudowali, postawili\ most poprzez Wo=chowo, po stronie
starego, ca=y nowy. SyN.
6652, styl 5508 0001-01.2-311 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6652, styl 5508 0001-02-314 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6652, styl 5508 0003-00.1-27 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6652, styl 5508 0001-30.1-62 ]W=adimirskij letopisiec\
.2670 roku 1145
Przenios=a b=ogos=awiona kniagini “Elena” ]Helena\ kn. Jaropo=ka }†1113|
z grobowca do cerkwi >w. Andreja i z=o/y=a “u Janky” ]w monasterze J.\, i
metropolita Michai= uda= si" do Carogrodu.
Tego lata wyprawi= si" Igor z braci' sw' na Lach[w, a “drugim” ]innym\ na
pomoc. Tego roku Kyew “pogore” i po=owa “Podola” ]Podole – s=owo polskie,
bo ukrai<skie – Ponizie\. Su+.
Pos=a= Wsewo=od po braci swoich – po Igora, Swiatos=awa, i po Dawidowi-
cz[w& Wo=odimera i Izas=awa. przybyli do Kijowa, i w[wczas pojawi=a si"
przewielka gwiazda na zachodzie wypuszczaj'ca =uki ‡
kometa Halley’a, april 15–ijul, najbli/ej Ziemi 12-go maja 1145.
• • • • • • • • ]dalej tekst uszkodzony\
imiona ruskich kniazi[w, Wsewo=od rzek= im& wabi mnie Wo=odis=aw – Ladski
knia{, na braci swoich. i rzek= Igor& “nie chodi ty, no poidiem my” ]nie id{
sam, lecz p[jd{my wszyscy\, i poszli, Igor z bratem swoim – Swiatos=awem,
i z Wo=odimierzem }Dawidowiczem|, a Izas=aw Mstis=awicz rozchorowa= si"
i nie poszed= z W=odzimierza }Wo=.|, Swiatos=aw Wsewo=odowicz poszed=.
weszli w >rodek ziemi Ladskiej, znale{li dw[ch braci Wo=odis=awa& Boles=awa
i Mieszk", stoj'cych za b=otami. przybyli na t" stron", pok=onili si" Igorowi
i braciom jego, “ca=owali krzy/” ]przysi"gali na<\ m[wi'c& kto przest'pi
ca=owanie na Krzy/ – na tego “byti wsim” ]wszyscy na<, wszyscy przeciw\.
i “dali” bracia swemu Wo=odis=awowi 4 grody, a Igorowi z braci' – Wizn". i
tak wr[cili do swoich, wielki =up wzi'wszy.
• Wizna n(Narwi', 20 km E od +om/y.
tego roku “umre” ]zgin'=$, bo nie “przestawi= si"”, umar= – s=owo polskie\
umar= Swiatos=aw – syn Jaros=awa, w Muromie }n(Ok', E od Moskwy|, a
brat jego – Rostis=aw zasiad= na stolcu w Rezaniu, pos=awszy m=odszego
Hleba Rostis=awicza.
tej zimy, W=adis=aw Ladski knia{ pochwyci= m"/a swego – Piotrka, o>lepi= i
j"zyk jemu “ureza=” i dom jego rozgrabi=, tak/e /on" z dzie:mi wygna= z ziemi
swojej, na Ru>. dalej odskocznia do nauk Ewangelii, o mierzeniu miarami.
 ...ROSYJSKIMI
tego roku przenios=a b=ogos=awiona kniagini Olena, Jaska kniazia swego
– Jaropo=ka, z grobowca do cerkwi >w. Andreja, i z=o/y=a go u Janky }tekst
zepsuty, patrz w Su+.| ‡ Kij.
Stali dwa pe=ne tygodnie... SyN.
6653, styl 5508 0001-01.2-312 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6653, styl 5508 0001-02-317 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6653, styl 5508 0003-00.1-27 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6653, styl 5508 0001-30.1-62 ]W=adimirskij letopisiec\
.2680 roku 1146
“Pride” Wo=odimer i “wzia Pri=uk” ]zdoby= Prze="k\... itd.
zmar= Wsewo=od, m-ca ijula 30, w Wyszogorodzie. Su+.
Wsewo=od zmar= m-ca awgusta 1. Kij. ˚.2700 ]1146 r.\
Wjecha= Igor do Kijowa, i “nie godno bys ludiem” ]przykro ludziom by=o, nie
lubili go\ – ci'g dalszy cienkiego jadu pi>cia, zwolennika W=adimirowicz[w
¯ W=ad. Monomach, zasiadaj'cych w Turowie, Pi<sku, i W=odzimierzu
Wo=y<skim; nie mnie – lecz ludziom; nie ja – lecz B[g si" gniewa.
nazwy w=asne& Koraczew, Szwarno, Izas=aw Dawidowicz, Watycze fl
Igor, s=ysz'c w wi"zieniu, /e Izas=aw wyprawi= si" na jego brata, poprosi=
Izas=awa, by “postrzyg= Igora”, i poleci= Izas=aw “postrzyc” episkopowi
Perejas=awlskiemu – Eufimjowi, m-ca fewrala 5. Tej zimy zmar=a b=ogos=a-
wiona kniagini Marica – c[rka Wo=odimera }Monomacha †1125|, m-ca tego/
}fewrala| 20, “w niedielu” ]s=owo polskie\. a w poniedzia=ek z=o/ona zosta=a
w grobie swojej cerkwi, w niej/e “postrzyg=a si" fl Su+.
20 fewrala 1146 wypada=o we >rod",
niedziela, 20 fewrala wypada=a w 1144, w rzecz. w 1143 ]koniecznie ˚nr 999.1.6\.
Zmar= w Rusi }Kijowskiej| Wsewo=od, m-ca ijula, i zasiad= na stolcu brat
jego – Igor; zasiada= przez dwa tygodnie, i “niedogadachut jego ludie” ]nie-
dom[wienia by=y z lud{mi\ – wzi"li byli Izas=awa Mstis=awicza z Perejas=awla,
przyby= z wojami i bili si"; pom[g= B[g Izas=awowi, samego Igora uwi"zili
5-go dnia po “poboiszczi”... SyN.
6654, styl 5508 0001-01.2-313÷315 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6654, styl 5508 0001-02-321 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6654, styl 5508 0003-00.1-27 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6654, styl 5508 0001-30.1-62 ]W=adimirskij letopisiec\
1146–†1154 Izas=aw ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=ad. Monom. †1125;
c[rka Eudoksja /on' Mieszka £ Starego ¿ 1126(27–†1202
poz. lit. 0190 ]Genealogia – W=. Dworzaczek, W-wa 1959\
.2700 roku 1146
“Pride” Wo=odimer i “wzia Pri=uk” ]zdoby= Przy="k\
}125 km E od Kijowa, n(rz. Udaj, w uj>ciu rz. Smo/|.
i “sowkupi” Wsewo=od braci swoich, na Radisyni, “i s=o/i put z Borisza dni
na Wo=odimera i narecz” ]i nam[wi=\ i obu Izas=aw[w by zostali w domu, “i
preby niekolko” ]wkr[tce\ rozchorowa= si" wielce, “i wiezosza” ]powiezion\
do Wyszegorodu i tam “skonczasia” ]sko<czy= /ywot, zmar=\, m-ca ijula
]lipca\ 30. i “wnide” ]wjecha=\ Igor do Kijowa, i “nie godno bys ludiem” ]nie
podoba=o si" ludziom\... itd.
episkop Eufimij, Pere<lejew, rz. ?e=ania, b[j m-ca awgusta 13, Izas=aw wje-
cha= do Kijowa, po 4-ch dniach pochwycono Igor na b=otach, odes=ano do
monasteru “na Wydobicz” ]Wydubickiego\, st'd do Perejas=awla, osadzono
w wi"zieniu, pod stra/', “i tako skonczysia” wo=o>: Igora, A brat jego zbieg=
do Nowogrodu, z ma=' dru/yn'. Po=owcy poprosili o pok[j.
...Turowski episkop “Jakim” ]Hakim\, Jaros=aw osadzi= syna swego w
Turowie. ...itd.
Tej/e zimy zmar=a b=ogos=. kniagini Marica – c[rka Wo=odimera, m-ca
“tego/” }fewrala| 20 “w niedziel"” a w poniedzia=ek z=o/ona w grobie swej
cerkwi, w niej/e “postri/esia” fl Su+.
Wsewo=od “sowkupi” ]skupi=, zebra=\ braci swoich, Igora za> i Swiatos=awa
zostawi= w Kijowie, a z Igorem “ide” do Halicza, i z Dawidowiczami, z Wo=o-
dimierzem, z Waczes=awem Wo=odimierowiczem, Izas=awem i Rostis=awem
Mstis=awiczami – bratankami jego }Waczes=awa Wo=odimierowicza ¯ Wo-
=odimer Monomach †1125, nie Wsewo=oda ¯ Oleg †1115|, i Swiatos=awa
“poja” ]zabra= ze sob'\ – syna swego, i Boles=awa Ladskiego kniazia – zi"cia
swego, i Po=owc[w “dikei wsi” ]wszystkich dzikich\... itd.
W=adys=aw Ladski 1105֠1159, syn Boles=awa Fa=szywego, by= zi"ciem;
Boles=aw Krzywousty 1102֠1138 by= swatem, i ju/ nie /y=.
... i st'd wr[cili ka/dy do swoich. Wsewo=od za> “priszed” ]wr[ci=\ do Kijowa,
rozchorowa= si", pos=a= po braci swoich& Igora i po Swiatos=awa, i by= wielce
chory, “sta” ]przebywa=\ pod Wyszegorodem, w Ostrowie, Wsewo=od wezwa=
“Kijan” i pocz'= m[wi:& jestem wielce chory... itd.
Wsewo=od – jeszcze /yw – pos=a= do Izas=awa Mstis=awicza, Wo=odis=awa
– zi"cia swego, a do Dawidowicz[w – Miros=awa Andrejewicza, rzecz'c...
itd. ...na drugi dzie< zmar= Wsewo=od, m-ca awgusta 1... itd.
tiwun Wsewo=oda – Rat’ ]Ra:, Ratsza, tj. Wojna\, tiwun Wyszegorodzki
– Tudor, episkop Efimiej, Zarab n(Dnieprem ]Zarub\, “Czerni” ]Czarni, tj.
wysocy lub karni\ K=obucy, wse Porosie ]porusie\, Porszanie, Bie=ogorodcy,
Izas=aw, Igor, Uleb tysi"cznik – pose= Igora, Iwan Woitiszicz ]Woitiszyc\,
+azor Sakowskyi, Wasil Po=aczanin, Miros=aw Chilicz, “Nadowo oziero, u
Szelwowa borku”, Berendiczi, Lybied, Sucha Lybied, b=oto Doroho/yckie,
Niepr ]Dniepr\, uj>cie Desny...
Nacza=o knia/enia Izas=awa, syna Mstis=awa, w Kijowie.
... Igora po 4-ch dniach pochwycili na b=otach, przywiedli do Izas=awa, odes=a=
do monasteru Wydubickiego, okowan – odes=any do Perejas=awla, osadzon
w wi"zieniu, rozgrabili Kijowianie z Izas=awem dru/yn" Igora i Wsewo=oda...
itd., ...Po=owcy poprosili o pok[j ‡
...Izas=aw, s=ysz'c to, pos=a= brata swego – Rostis=awa, i Swiatos=awa Wse-
wo=odowicza }wnuka Olega †1115|, na stryja swego – Waczes=awa, i zabra=
mu Turow, i episkopa Turowskiego – “Akima” ]Hakima\, i namiestnika jego –
?iros=awa Iwankowicza, i osadzi= syna swego – Jaros=awa w Turowie... itd.
W[wczas zmar= Iwanko Gjurgiewicz, m-ca fewrala 24, w poniedzia=ek, “na
nocz” ]noc'\, ma>lanego tygodnia.
24 fewrala 1146 wypada= w niedziel", w 1147 – w poniedzia=ek,
w rzecz. poniedzia=ek, 24 fewrala wypada= w 1146 ]koniecznie ˚nr 999.1.7\.
Swiatos=aw “u wierch Oky i priszed sta” w uj>ciu Porotwy }nazwa rzeki|, w
grodzie +oby<sk. tu przys=a= mu Gjurgi dar[w wiele& “pawo=okoju i skoroju”
i /on" jego }jak| i dru/yn" jego obdarzy= wielce ‡ Kij.
Zmar= w Rusi }Kijowskiej| Wsewo=od, m-ca ijula... SyN.
6654, styl 5508 0001-01.2-312÷314 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6654, styl 5500 0001-02-319÷339 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6654, styl 5508 0003-00.1-27 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6654, styl 5508 0001-30.1-62÷63 ]W=adimirskij letopisiec\
.2708 roku 1147
kwietnia 04, pierwsza wzmianka o Moskwie w latopisie.
wg Bolsz. sow. enciklop. 1947÷1957.
Izas=aw mianowa= metropolit" Klima, ka=ugiera, Rusina “osobie” ]z pochodze-
nia\, z sze>cioma episkopami, m-ca ijula 27, na pami'tk" >w. “Panteleimana”,
nast"pnie pok[j zawar= z Po=owcami “u Woina”.
Tego roku by= znak na s=o<cu, a na t" noc “by= grom”...
za:mienie s=o<ca z 26 oktabra 1147, o godz. 11&12, 27,6° N, 31,7° E.
Tego roku przys=a= Wo=odimer i Izas=aw Dawidowicz z Czernihowa “s=y”
]pos=[w\ do Izas=awa – kniazia Kijowskiego, m[wi'c& “zaj'= wo=o>:” moj'
Swiatos=aw Olgowicz... itd.
Wiatycze, Czartoria, Uleb, rzeka Supa, +azar tysi"cznik. Dobrynka, Ra-
di=o v. Ragui=o – tysi"cznik Wo=odimera, dw[r Gleba, wypuszczony Igor
na “Ko/uchowy sieni” ]sie< dworu, kru/ganek\, zabity Igor “wo=okosza”
]wleczony jest\ za nogi na “Babin tor/ek”]targ[wek\, wieziony “na ko=a” ]na
dwuko=owym poje{dzie, teledze\ na Podole, +azar poleci= wzi': cia=o Igora
i zanie>: do cerkwi >w. Michai=a w Nowogrodzkiej Bo/nicy, i tu z=o/yli w
grobie na G[rze. igumen Anania >w. Theodora, Izas=aw pos=a= po Wo=odi-
mera do Gorodca, a po Rostis=awa – do Smole<ska fl Su+.
“Ide” Gjurgi wojowa: Nowogorodskie wo=osti, i przyszed=wszy – “wzi'=” Nowy
Torg, i Mist" ca=' “wzi'=”, a do Swiatos=awa wys=a= Jurij z poleceniem, by
Smole<sk' wo=o>: wojowa=. “i szed” Swiatos=aw, i “wzi"li” ludzie Holad w
“wierchu Portwie” ]w g[rnej Portwie – nazwa rzeki\... itd.
Swiatos=aw wr[ci= do +oby<ska, st'd wyruszy= do Nieri<ska, przekroczy=
Ok", i tu zatrzyma= si" na“wierbnic"” ]Palmow' niedziel"\ przed Wielkanoc',
i tu zmar= “dobry” ]waleczny\ starzec Petr Ilicz } ¯ Elijas|, ze staro>ci “nie mo-
/asze na ko< wsiesti” ]nie zdo=a= dosi'>: konia\ – mia= 90 lat.
tego roku mianowa= Izas=aw metropolit" Klima – Smolanina, wywodz'cego
si" z Zaruba }po drugiej stronie uj>cia Trubie/y do Dniepru|, bo w zakonie
by= “skimnikiem”, literatem i filozofem, jakiego w Ruskiej ziemi nie bywa=o.
“soszedszesia” ]zebrali si"\ episkopy& Czernihowski – Onophrii ]Onufry\,
Bie=ogorodzki episkop – Theodor, Perejas=awlski episkop – Eufimij, Gjurgijskij
}Juriewa| episkop – Demijan, Wo=odimierskij – The}o|dor, Nowogrodzki –
Niphont, Smole<ski – Manui= ]Manuel\... itd.
W[wczas “pribiegosza iz Rusi decky” ]dziecki\ i powiedasza...
W[wczas “wybiegosza” namiestnicy Wo=odimera, z Izas=awla, Wiatycz,
Bra<ska, Mcenska, B=owie, i odt'd “ide” do Dewiagorska, zajmuj'c wszyst-
kich Wiatycz[w i “Dobranesk”, i do Worobina, Podesnie, Domagoszcz, i
Mcenesk.
W[wczas przybyli do niego Brodniki i Po=owc[w wielu przyby=o... Nie/atin,
“sta u Rusotiny”, Uleb, ...i to rzek= “powier/e im gramoty chrestnyja ‡
W[wczas Izas=aw pos=a= pos=a swego do Rostis=awa – brata swego, do
Smole<ska, i rzek= jemu& bracie...
W[wczas Izas=aw wys=a= do Kijowa, do brata swego – Wo=odimera... me-
tropolita Klim, +azor – tysi"cznik... Gjurgij, Oleg...
Igor wleczony za nogi, z dworu Mstis=awa, przez “Babin Tor/ek” na knia-
ziowski dw[r, i tak wyko<czyli Igora kniazia – syna Olega, m-ca “semtabra”
19, w pi'tek.
19 septembra 1147 wypada= w pi'tek.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
w=o/yli }zabitego Igora| “na ko=a” i powie{li na Podole, jak w Su+. Kij.
Na jesie< “chodi” Swiatopo=k z ca=ym okr"giem Nowogorodzkim, na Gjurgja,
“chotia na Su/dal” ]zapragn'= sobie Suzdala\, i zawr[ci= w Nowym targu,
rozpu>ci= “delia” ]uczestnik[w\.
Tego roku zmar= zim' Kostantin namiestnik, i dali }je| Sudi=owi Iwankowicowi
znowu. W[wczas zmar= Onton igumen. Tego roku dali opactwo Andrejowi
po Ontonie. tego/ roku zabili Igora kniazia Olgowica, Kijowianie. SyN.
6655, styl 5508 0001-01.2-315÷318 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6655, styl 5508 0001-02-339÷353 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6655, styl 5508 0003-00.1-27÷28 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6655, styl 5508 0001-30.1-63 ]W=adimirskij letopisiec\
.2716 roku 1148
“Pride” Gleb Gjurgiewicz z Suzdala do Czernihowa, na pomoc Olgowiczom...
Mstis=aw wr[ci= do Perejas=awla, s=ysz'c to, Izas=aw z dru/yn' swoj' i
Berendyczami wyruszy= do Gorodka, wyszed= Gleb na przeciw, pojednali
si", Izas=aw wr[ci= “w swoja si” ]do swoich\ fl
Tego roku “poide” Rostis=aw Gjurgiewicz z Suzdala, z dru/yn' swoj', na
pomoc Olgowiczom, na Izas=awa Mstis=awicza...
Rostis=aw “ide” do Gorodca, a po grodach poosadza= namiestnik[w swoich
fl Su+.
“Paky poide” ]zn[w...\ Izas=aw do Czernihowa “skupia” si=" swoj'. i pos=a=,
poj'= hufiec u stryja swgo – Waczes=awa... itd. Kij.
W[wczas wys=a= Wo=odimer Dawidowicz do Swiatos=awa Olgowicza, i do
Swiatos=awa Wsewo=odowicza... itd.
Tego roku “na jesie<” zjechali si" na “sniem” w Gorodku& Izas=aw Mstis=awicz,
Wo=odimer Dawidowicz i brat jego – Izas=aw, i tu wszyscy byli ‡
W[wczas przyby= Gjurgiewicz starszy – Rostis=aw...
W[wczas Rostis=aw “prosi dczeri” ]prosi= o r"k" c[rki\ Swiatos=awa Olgowicza,
za Romana – syna swego, do Smole<ska, i wiedziona by=a z Nowogrodu,
w tydzien “po wodochreszczach”, m-ca henwara 9 ‡
Roman ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw †1131;
c[rka ¯ Swiatos=aw ¯ Oleg †1115.
W[wczas Izas=aw } ¯ Mstis=aw| “poide” na Gjurgija stryja swego, a brata
swego – Wo=odimera zostawi= w Kijowie. Kij.
“By=” ]pad=\ deszcz z gradem, m-ca ijula 27, w niedziel" ]s=owo polskie\.
27 lipca 1148 wypada= we wtorek.
niedziela, 27 lipca wypada=a w 1147.
F i zapali= grom cerkiew >w. B-cy w “Zwierz"cym” monasterze. SyN.
6656, styl 5508 0001-01.2-319÷320 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6656, styl 5508 0001-02-360÷372 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6656, styl 5508 0003-00.1-28 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6656, styl 5508 0001-30.1-63÷64 ]W=adimirskij letopisiec\
.2724 roku 1149
“ide” ]wyruszy=, uda= si"\ Izas=aw do Nowogrodu, z Kijowa, na pomoc Nowo-
grodzianom, “na Gjurgja”, i wojom poleci= ci'gn': za sob'... doszed= Wo=gi,
powojowa= j' i “nie uspie niczto/e” ]nigdzie nie napotka=\ Gjurgia. i “doszed” do
Ulecza pola – zawr[ci= si" do Nowogrodu, i “ide” do Smole<ska. tu zimowa=.
z nastaniem wiosny “pride” Izas=aw do Kijowa, i radzi byli ludzie... itd.
Bia=a Wie/a ]Nisko Po=o/ona\, u “Kudnowa sielca ]osiedla\ i przeszedsze
Strakow”, “poide ot Strakowie” Janczin, “pobiegosza Porszanie” Izas=aw
“przebrodzi= si" ” ]przekroczy= br[d\ w Kaniewie }n(Dnieprem, 90 km S od
Kijowa|, “toliko sam tretii” ]tylko co trzeci /yw\, zdarzy=o si" to ]b[j\ awgusta
23, we wtorek, “do wieczerni” ]przed wieczorem\.
23 awgusta 1149 wypada= we wtorek.
Strakow ]wi"kszy las\ ¯ stra ]wi"kszy\ % kow ]las\, ˚str nr 1680.
nazajutrz “wnide” ]wjecha=\ Gjurgi do Perejas=awla, chwa=a i s=awa Bogu, i po
3-ch dniach “ide” do Kijowa. a Izas=aw, zabra= si" z /on' i dzie:mi – zbieg=
do +ucka. Rostis=awowi – synowcowi swemu, }Gjurgij| da= Perejas=awl fl
Rostis=aw – bratem Izas=awa, obaj ¯ Mstis=aw †1131;
Gjurgij ]Jurij Do=gor.\ i Mstis=aw ¯ Wo=od. Monomach †1125.
Izas=aw wjecha= do +ucka i pocz'= zbiera: W"gr[w, Lach[w. tej zimy przyby=
do niego Boles=aw i “Endrich” ]Indrich\ – brat jego, i pomoc W"gierska,
Boles=aw IV K"dzierzawy ¿1125–†1173 ]/on' Wierchus=awa, c[rka Wse-
wo=oda, wlk. kn. Nowogrodu\ i jego brat – Henryk ¿1127(31–†1166 – synami
Boles=awa Krzywoustego ]Fa=szywego\ ¿1085–1102–†1138.
i “stasza” w Czereminie, przybyli do Waczes=awa, do Peresopnicy, dwaj
Gjurgiewicze& Rostis=aw i Andrei, i pomoc od Wo=odimera, a sam Wo=odi-
mierko przyci'gn'= bli/ej Szumska... itd. ...Izas=aw za> pok=oni= si" stryjom
i pojecha= do W=odzimierza }Wo=y<skiego| fl
Dubno, “+uczesk” ]+uck\, rzeka Styr, Wo=odimierko – swatem Gjurgja,
Peresopnica. Su+.
“Idosza dannici” ]przybyli Du<czycy\ do Suzdala Nowogrodzkiego, “wmale”
]w niewielkiej liczbie\... Nowogrodzianie bili si" z nimi, i pad=o wielu po obu
stronach. Tej/e zimy przyby=a Jem do Wod ]wo-od\, wojowa:, w 100 woj[w,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
us=yszawszy, Nowogrodzianie w 5-set z wojewod' wyruszyli na nich, i nie
wypu>cili ani jednego m"/a. Sofa.
“Pride” Izas=aw z Nowogrodu do Kijowa }odwrotnie do Su+..| Izas=aw pos=a=
po Rostis=awa Gjurgiewicza, Izas=aw “stojasze” u >w. Michai=a Wydubickego
monasteru “w ostrowie” ]cyplu, przy uj>ciu strugi do Dniepru\... itd.
Wiatycze, rz. Supa, Perejas=awl, Dniepr, Po=owcy, “Czernyja” ]Wysocy\
K=obuky. +ta lub Lta ]Alta\, “za Janicinom selcem” ]osiedlem\, rz. Trubie/,
gr[d Strakwa ]u Strakwie, ot Strakwie, strakowie ¯ stra ¯ str % a % kow\,
Kuzniecze wrota, Krasnyj dwor, Po=owcy, Porszanie, “perebredie” na Kaniew,
tylko co trzeci, “ide” do Kijowa, zdarzenie z awgusta 23 ‡
Nacza=o knia/enia w Kijewie kn. wlk. Djurga – syna Wo=odimira Monomacha
}†1125|, wnuka Wsewo=oda }†1093|, prawnuka Jaros=awa }†1054|, praszura
wlk. Wo=odimira }†1015|, chrzcz'cego wsz' ziemi" Rusk'.
Gjurgi wjecha= do Kijowa, witany z rado>ci' – jak w Su+. – chwa=a i s=awa
Bogu, pos=a= po W=odzimierza Dawidowicza do Czernihowa... itd.
Izas=aw za> przyby= do W=odzimierza }Wo=.| i pocz'= s=a: do W"gr[w – do
zi"cia swego, kr[lewicza, i do Lach[w – swata swego Boles=awa...
Boles=aw K"dzierzawy ¿1125–†1173; c[rka Izas=awa – Eudoksja, by=a /on'
Mieszki, /e Boles=aw by= swatem – nic mi nie wiadomo, zakrawa na b='d.
...Mieszki i Indricha }Henryka|, i do Czeskiego kniazia, swata swego – Wo-
=odis=awa, prosz'c u nich pomocy... itd.
Halicz, Szumsk, O=yka, wie>: /e Prusy ]Prusacy\ napadli na Lach[w w tym
czasie, Po=owcy, +uck, Murawica, rz. Styr, Peresopnica. Kij.
“ide” archiepiskop Nowogorodzki – Niphont na Ru> }Kijowsk'|, wezwany
przez Izas=awa i Klima – metropolity.... SyN.
Znak na ksi"/ycu – ca=y zagin'=, za:mienie ksi"/yca$
6657, styl 5508 0001-01.2-320÷326 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6657, styl 5508 0001-05-160 ]Sofijska 1-sza ltps\
6657, styl 5500 0001-02-372÷394 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6657, styl 5508 0003-00.1-28 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6657, styl 5508 0001-30.1-64 ]W=adimirskij letopisiec\
.2732 roku 1150
Gjurgi knia{ “powabi” Waczes=awa na stolec do Kijowa.
Gjurij pos=ucha= rady bojar[w, wywi[d= z Czernihowa syna swego – Andreja
i da= }gr[d ten| Waczes=awowi fl
Tego roku przyby= Izas=aw “wmale” ]z nieliczn' dru/yn'\, z W=odzimierza
}Wo=.| do Kijowa, i wygna= Gjurgija. Gjurgij wi"c “ide w Gorodok” ]do Gr[dka\
z dzie:mi swymi... Izas=aw wys=a= syna swego – Mstis=awa, do Kaniewa
}n(Dnieprem, 90 km S od Kijowa|, z poleceniem zdobycia Perejas=awla.
Rostis=aw, s=ysz'c, pos=a= do ojca – Gjurgija, z pro>b' o pomoc. ojciec
wys=a= mu brata Andreja.... W[wczas przyby= Wo=odimierko do Kijowa, “na
Izas=awa” z pomoc' Gjurgijowi....
rz. Stugna, Berendei, Doroho/ycz, “sta u Czertorye” ]Czartoria\, Swiatos=aw
Wsewo=odowicz, Boris Gjurgiewicz, las Czertowa, Izas=aw zaj'= Pogorin",
osadzi= syna – Mstis=awa, w Dorohobu/u, Wo=odimierko przyci'gn'= do
+ucka. Swiatopo=k – stryjem Izas=awa, Swiatopo=k i Mstis=aw zamkn"li si"
w grodzie, Wo=odimierko wr[ci= do Halicza, a Mstis=awa }Gjurgijewicza|
osadzi= w Peresopnicy. Su+.
Odda= Gjurgi c[rk" swoj' “za Swiatos=awicza za Olga” ]za Olega Swiato-
s=awicza\, drug' “za Wo=odimierowicza za Jaros=awa” do Halicza.
W[wczas knia{ Djurgi “powabi” Waczes=awa na stolec do Kijowa... dalej
jak w Su+.
Peresopnica, “na Stuble towary”, Dorohobu/, Koreck, Gorina, Uszeck,
Golsko, Kunila, “Czernyia K=obuky” lub k=ubuky ]Czarni ^ wysocy; karni\,
Wyszegorod, “na onu storony k Turpiejem”, “gna k Sakowu i sgoni Turpieje
u Dniepra”, Gorodok, Wo=odimer z Halicza – swatem Djurgiego, “idiet mimo
Munarew”, Berendicze, Zwenigorod, Perepetowo, “k Tumaszu” ]do Tumasza\,
“na Porosij”, rzeki Stugna i Olszanica, Podole Doro/yce, Dorohobu/, +uck,
Peremyszl ]Przemy>l n(Sanem\, Sanok gr[d.
W[wczas Izas=aw “sgadaw” ]uzgodni=, dogada= si"\ z zi"ciem swoim – kr[lem,
i z siostr' swoj' }Euphrosini' – /on' w"g. Gezy 1141÷1161|, “i pojasza u
bana dczer za Wo=odimera” ]wydali c[rk" w"g. bana za W=odzimierza\ –
brata Izas=awa.
Izas=aw wys=a= W"gr[w “na pokorm” do Usti=uga }n(Bugiem, ¯ uj>cie rz. +ug
do Bugu|... i by=a rado>: wielka i wesele ]uciecha\ ‡ W[wczas Swiatos=aw
Olgowicz przeni[s= “moszczi” ]szcz'tki, relikwie\ brata swego – Igora, ze >w.
Semena, “is Kopyrewa konca” do Czernihowa, i z=o/yli }je| “u >w. Spasa w
teremie” ]w portyku cerkwi >w. Zbawiciela\...
Berendeje, Peresopnica, spalony Zareczesk, Swiatopo=k bratem Izas=a-
wa, Mstis=aw – synem Izas=awa, Boris Horodecki, Dorohobu/, “preszed
Goriny i tu sta na Chortii” odt'd ruszy= do Korecka, nie doszed= rz. S=ucz,
Wasilko Jaropo=czyc, las Czertowa, Uszesk, rz. Usza, Teterew, Bie=ogorod
“u Swiatos=awli Krinice”, Miczesk, “Czernyi K=obuky, Czernyja K=obuky, s
Czernymi K=obuky”.
Tego roku zmar= Rostis=aw Gjurgiewicz w Perejas=awlu, o >wicie wielkiego
 ...ROSYJSKIMI
pi'tku }przed Wielkanoc'|, i z=o/yli bracia jego& Andrei, Gleb, i Mstis=aw,
w cerkwi >w. Michai=a, blisko stryja swego – Andreja i Swiatos=awa. Kij.
“prijde” archiep. Niphont, z Kijowa do Nowogrodu, odprawiony... Sofa.
“pride” ]wr[ci=\ archiepiskop Niphont z Kyewa, odprawiony Gjurgiem; i
zadowoleni byli ludzie w Nowegorodzie. SyN.
6658, styl 5508 0001-01.2-326÷330 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6658, styl 5508 0001-05-160 ]Sofijska 1-sza ltps\
6658, styl 5500 0001-02-394÷418 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6658, styl 5508 0003-00.1-28 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6658, styl 5508 0001-30.1-64 ]W=adimirskij letopisiec\
.2740 roku 1151
Zmar= Rostis=aw Gjurgiewicz, w Perejas=awlu, o >wicie wielkiego pi'tku, i
z=o/yli bracia& Andrei, Gleb, i Mstis=aw, w cerkwi >w. Michai=a, blisko stryja
swego – Andreja i Swiatos=awa ]dos=ownie jak w Kij. pod 1150, ˚.2732\.
W[wczas przybyli Po=owcy na pomoc Gjurgiewowo, przeciw Izas=awowi...
itd.
“Uwidie” Izas=aw stryja swego i ojca swego }$| Waczes=awa, do Kijowa.
Waczes=aw wi"c wjecha= do Kijowa, do >w. Sophii, i zasiad= na stolcu dziada
}Wsewo=oda †1093| i ojca swego }Wo=odimira Monomacha †1125|, i “pozwa”
]pozwa=, tj. zaprosi=\ “s-na” ]zakrawa /e syna, lecz synowca\ swego – Iza-
s=awa, do siebie na obiad... wymienili dary mi"dzy sob'... itd.
wie>: /e Wo=odier Halicki wr[ci= do Halicza, a Andrej Gjurgiewicz i Wo=odimer
Andrejewicz jad' tu od niego, w uj>cie Prypeci...
Gjurgij pos=a= po pomoc do Czernihowa – do Dawidowicza, Wo=odimera, i
Swiatos=awa Olgowicza. Swiatos=aw, “nie do/da wielika dni” ]nie czekaj'c
przemini"cia Wielkanocy\ wyruszy= w poniedzia=ek >w. tygodnia, a we wtorek
urodzi= mu si" syn, i nadano mu imi" Georgij... itd.
Igor z bratem Wo=odimerem, Gorodok, Rostis=aw } ¯ Mstis=aw †1131| ze
Smolnianami na pomoc stryjowi – Waczes=awowi, i bratu swemu – Izas=a-
wowi... itd.
Rodunia, uj>cie Desny, “oziero Lubeiskoe”, rz. Zo=otcza dop=ywem Dniepru,
Czernye K=obuki, “stasza na Witeczech u Miros=awskago sie=a”, brod Za-
rubskyi, Zarub, Torky ]Turcy\, Kouje }ko-uje|, Trepol, Izas=aw nie wjecha= do
Kijowa, z=o/y= “towary” ]dobytek\ u Jaziny, przed Z=otymi wrotami, a Izas=aw
Dawidowicz “sta” mi"dzy Z=otymi worotami a ?ydowskimi, naprzeciw “Bori-
s=awlu dworu”, Boris Horodecki, Turow, Pinesk, Peresopnica, Dorohobu/,
Lybied’, Suchaja Lybied’, zabity “dikyi” Po=owczyn – Sewencz Boniakowicz, “k
Wernewu” ]do Wernewa\ “sta u Bizanice, lub bzjanici”, Waczes=aw, Izas=aw, i
Rostis=aw pok=onili si" we wtorek >w. B-cy Dziesi"cinnej }kt[rej w[wczas nie
by=o, 10–20 lat p[{niej, chyba by=a cerkiew, lecz w[wczas o innej nazwie| i >w.
Sophii, Zwenigorod, do Wasilewa przez rz. Stugn", do>cign'= “u Perepetro-
wych”, rzeka “Ma=yi Rutec”, “w wierch Rutitca, Rutca”, “k Wielikomu Rutowi”,
“za Rut” ]rut ^ ruczaj$ ˘ prut ^ struga\, rzeka Desna, Bo/sk ]Busk\, metropolita
Klim, Perejas=awl, mjsc. Sapogyn, }ludzie| Berendiczi ]Berendycze\, Go-
rodok, Suzdal.
w[wczas zmar=a kniagini Izas=awowa ‡ Su+., Kij.
Tej/e zimy “poszed” ]wyprawi= si"\ Izas=aw na Wo=odimierk", i wr[ci= od
Korczewa fl Su+.
pobi= kn. Izas=aw ]z Waces=awem\ kn. Gjurgia ]Jureja\ u Perejas=awla, iula
17. Tej zimy zmar=a kniagini Izas=awowa. Sofa., SyN.
Tego/ roku archiep. Niphont “pobi” ]pobieli= ¯ biel\ >w. Spohi" “swi<cem
wsiu priam izwistiju maza wsiu oko=o” ]farb' koloru o=owiowego, szaro-
bia='\. SyN.
6659, styl 5508 0001-01.2-330 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6659, styl 5508 0001-02-418÷445 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6659, styl 5508 0001-05-160 ]Sofijska 1-sza ltps\
6659, styl 5508 0003-00.1-28÷29 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6659, styl 5508 0001-30.1-65 ]W=adimirskij letopisiec\
.2748 roku 1152
Pos=a= Izas=aw syna swego do Lach[w i na W"gry, “wabia” ]wabi'c – s=owo
polskie, tj. prosz'c\ o pomoc “na Wo=odimera”.
Tej/e zimy zmar= Wo=odimierko – Halickyi knia{ fl Su+.
Izas=aw Mstis=awicz zebra= si" razem z Izas=awem Dawidowiczem, i Swia-
tos=awem Wsewo=odowiczem... Kij.
F Aprila 23 zapali=a si" cerkiew >w. Michai=a w >rodku Targu... i spali= si"
ca=y Targ i dwory do ruczaju, a st'd do S=awna, cerkwi spali=o si" 8, a
9-ta – Warjazska. SyN.
6660, styl 5508 0001-01.2-336÷340 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6660, styl 5508 0001-02-446÷465 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6660, styl 5508 0003-00.1-29 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6660, styl 5508 0001-30.1-66 ]W=adimirskij letopisiec\
.2756 roku 1153.
Pos=a= Izas=aw syna swego – Mstis=awa, na Po=owc[w, do “Pes=u” ]Pes=y\,
albowiem “pako>cili” w[wczas po Sule. on za> nie doszed= ich i “wozwratisja
wspiat” ]zawr[ci= z drogi\... Su+.
Pos=a= Izas=aw syna swego na Po=owc[w, do “Pes=u” ]Pes=y\, albowiem
“pako>cili” w[wczas po Sule... Kij.
roku 6661. roku 6662. m-ca marta, wygnali kn. Jaros=awa Nowogrodzianie,
i “posadisza” Rostis=awa Mstis=awicza. Tego/ roku zmar= kn. Izas=aw, w
Kijowie, m-ca noabra 14. Tego/ roku wyruszy= do Kijowa, z Nowogrodu,
kn. Rostiis=aw, a w Nowogrodzie zostawi= syna swego, i “wozniegodowa-
sza” ]oburzyli si"\ Nowogrodzianie, albowiem nie utrzymywa= porz'dku,
lecz wi"cej nieporz'dku; pokazali mu drog" za ojcem. Tego/ roku wys=ali
w=adyk" Niphonta z przednimi m"/ami, do kn. Jureja, po syna, i wprowa-
dzili Mstis=awa. Tej/e zimy zmar= kn. Waczes=aw, w Kijowie. Tego/ roku
Rostis=aw przeni[s= si" z Kijowa do Czernihowa; w Kijowie zasiad= Izas=aw
Dawidowicz. Sofa.
“ide” b=ogos=. archiep. Niphont do +adogi i za=o/y= cerkiew kanienn' >w.
Klimenta. Tego roku “srubi” ]za=o/y= zr'b\ Arkad igumen cerkiew >w. B-cy
U>pienia a zostawi= sobie monaster; dla chrze>cijan – “pribie/iszcze” ]przy-
chodnia\, a diab=u – “paguba”. SyN.
6661, styl 5508 0001-01.2-340 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6661, styl 5508 0001-02-465÷468 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6660, styl 5507 0001-05-160 ]Sofijska 1-sza ltps\
6661, styl 5508 0001-30.1-66 ]W=adimirskij letopisiec\
6661, styl 5508 0003-00.1-29 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2764 roku 1154
Pos=a= Izas=aw po raz drugi syna swego – Mstis=awa, przeciw macosze
swojej, bo by= “powie=” ]przywi[d=\ z Obezy /on" sobie – c[rk" cara, i spotka=
j' “w porozech” ]u Porog[w nad dolnym Dnieprem\, przywi[d= do Kijowa, a
sam uda= si" do Perejas=awla.
Tego roku “wygnasza Izas=awicza Nowogorodci, Jaros=awa” ]Nowogrodzianie
wygnali Jaros=awa Izas=awicza\, a Rostis=awicza Romana posadzili.
Tego roku wyruszy= Gjurgi z Rostowcami i Suzdalcami na Ru>. i by= }po|m[r
w>r[d koni i woj[w... zatrzyma= si" u Wiatycz[w, nie doszed= Kozielska,
wr[ci= do Suzdala.
tego roku zmar= Swiatopo=k Mstis=awicz, i osadzi= }Izas=aw| w jego miejsce
syna swego – Jaros=awa, we W=odzimierzu.
Tego roku zmar=a /ona Gleba Gjuriewicza } ¯ Jurij Do=gor.|, w Suzdalu.
Tej jesieni zmar= Izas=aw Mstis=awicz, m-ca nojab}ra| 13. Nazajutrz, na
Philipowy dzie< ]zapusty\ z=o/yli u >w. Theodora.
Tej wiosny }ju/ 1155| “priszedsze” ]przybyli\ Po=owcy i wojowali po Rosi.
Berendejewcy za> “gonisza po nich” ]udali si" w po>cig za nimi\ i wybili ich,
a innych uj"li fl Su+.
Pos=a= Izas=aw po raz drugi syna swego – Mstis=awa, przeciw macosze
swojej, bo by= “powie=” ]przywi[d=\ z Obezy /on" sobie – c[rk" cara, i spotka=
j' “w porozech” ]u Porog[w nad donlym Dnieprem\, przywi[d= do Kijowa, a
sam uda= si" do Perejas=awla....
Tego roku zmar=a /ona Gleba Djurdewicza, w Suzdalu.
Tego/ roku rozchorowa= si" wlk. kn. Kijowski – Izas=aw Mstis=awicz, wnuk
Wo=odimera, i p=akali po nim wsza Ruska ziemie i wszyscy Czarni K=obucy...
“w niedziel" na noc zmar=”, w Philipowy dzie<. Waczes=aw za> – stryj jego
najbardziej p=aka= po “synowcu” ]bratanku\ swoim, po Izas=awie, rzecz'c&
ªsynu, moje to by=o miejsce.” Kij.
niedziela, 14 noabra, wypada=a w 1154.
lata 1153, 1154 nie opisane wydarzeniami, tekst 1153 pod 1152. Sofa.
Wygnali Nowogrodzianie kn. Jaros=awa, 26 marta, i “wwiedli” Rostis=awa –
syna Mstis=awa, aprila 17.
Zmar= Izas=aw w Kijowie, noabra 14.
Mstis=aw – syn Gjurgija }Do=gor.| zasiad= w Nowogr. henwara 30. Tej zimy
zmar= Waczes=aw, w Kijowie. SyN.
Zmar= wlk. kn. Izas=aw Mstis=awicz, m-ca noabra 13, “by= na wlk. knia/eniu”
7 lat. Tego roku “priide” Rostis=aw Mstis=awicz – Izas=awa brat i zasiad= na
stolcu wlk. kniazia w Kijowie. Tego roku “chodi” Gleb Juriewicz na Mstis=awa
Izas=awicza.... Rostis=aw zbieg= do Smole<ska. W=ad.
6662, styl 5508 0001-01.2-341÷445 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6662, styl 5508 0001-02-468÷469 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6662, styl 5508 0001-05-160 ]Sofijska 1-sza ltps\
6662, styl 5508 0003-00.1-29 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6662, styl 5508 0001-30.1-66÷67 ]W=adimirskij letopisiec\
.2772 roku 1154
pocz'tek kniaziowania Rostis=awa w Kijowie.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6662, styl 5508 0001-02-471÷477 ]Kijowski, Ipat. ltps\
1154, przeniesienie stolicy z Kijowa do W=odzimierza n(Kla{mie –
tytu= wlk. kniazia przekazany z Kijowa do W=odzimierza, ˚1326 r.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
1154–1157 Gjurgi-Jurij Do=gorukij ¯ W=adimir Monomach
.2800 roku 1154.
“Ide” Gjurgi na “sniem” ]spotkanie\ przeciw Po=owcom, do Kaniewa
}n(Dnieprem, 90 km S od Kijowa|... Su+.
Dojrza= Swiatos=aw Olgowicz swata swego – Gjurgija, na mo>cie w Sininie,
ko=o Radoszcza ...i tak “wyide” Izas=aw z Kijowa ‡
“nacza=o knia/enia Juriewa w Kijewie” Kij.
W palmow' niedziel" wjecha= Jurij do Kijowa i zasiad= na stolcu, a Izas=aw
Dawidowic zbieg= do “Carigrodu”... SyN.
Izas=aw ¯ Dawid ¯ Oleg Czernihowski 1097–†1115.
6665, styl 5511 0001-01.2-345 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6663, styl 5509 0001-02-477÷478 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6663, styl 5508 0003-00.1-29 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6663, styl 5508 0001-30.1-67 ]W=adimirskij letopisiec\
6663, styl 5508 0001-30.1-66 ]W=adimirskij letopisiec\
.2810 roku 1155
Przyby= “b=a/ennyj” episkop Nowogrodzki – Niphont. oczekiwa= metropolity
Kostantina z carogrodu, wpad= w chorob" i po 13 dniach zasn'= z pokojem,
m-ca apriela 15, “poroznego tygodnia”, w sobot". Kij.
15 kwietnia 1155 wypada= w pi'tek, 1156 – w niedziel",
1157 – w poniedzia=ek, 1158 – we >rod";
15 kwietnia, w sobot" – w 1116, 1144, i 1172; musi pozosta: 1156 lub 1155 ze
wzgl"du na odleg=e inne lata, poczyta=em za b='d jednego dnia, mo/e zmar= w
nocy z pi'tku na sobot" ]1155\, lub z soboty na niedziel" ]1156\;
sobota, 15 kwietnia 1155, gdy przeci'gn': koniec roku 1155 poza 24 marca.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6664, styl 5509 0001-02-478 ]Kijowski, Ipat. ltps\
.2820 roku 1156
Zmar= Theodos – igumen Peczerskyi, a po nim Niphont – episkop Nowo-
grodskyi, m-ca aprila 18....
Tego roku przyby= metropolita z Carogrodu – Kostantin....
...tej/e zimy wyruszy= episkop Nestor na Ru> }do Peczerskiego monasteru
k(Kijowa, gdzie z=o/y= sw' wersj" dziej[w Rosji, 1118, zwanej przeze mnie
Powie>ci', w odr[/nieniu od Latopisu – Silwestra, pisanego 1110÷1116, i
zako<czonego 1110; Latopis – Silwestra wszed= w sk=ad +awr., a Powie>:
– Nestora, w sk=ad Ipat., za kt[r' Kijowski ltps, za Kijowskim – wo=y<ski|.
Su+.
“Pride” b=ogos=awiony episkop Nowogorodskii – Niphont, oczekuje metropo-
lity Kostantina, z Carogrodu, “bjaszet bo jemu wiest” ]bo przysz=a do niego
wie>:\, /e metropolita ju/ wyjecha=, wpad= w chorob" i po 13 dniach zmar=
ze spokojem, m-ca aprila 15, “poroznoe niedieli” ]zwyk=ego$ tygodnia\, w
sobot". Kij.
15 kwietnia 1156 wypada=o w niedziel" ]por. ni/ej, w SyN.\,
sobota, 15 kwietnia, wypada=a w 1161 ]wykluczone\.
“izgnasza” ]usun"li, dos=. sp"dzili, zegnali\ Nowogrodzianie Sudi=" z na-
miestnictwa – zmar= po 5-ciu dniach; dali namiestnictwo Jakunowi Miros=a-
wicowi. Tej wiosny zmar= archiep. Niphont, aprila 21... w Kijowie, z=o/on w
Peczerskim monasterze, w >w. B-cy. }gdy| jedni m[wi', /e by= przeciwny
metropolicie w Kijowie – drudzy – /e “po=upiw” >w. Sophi", pos=a= }”=upy”|
do Carogrodu... SyN.
21 kwietnia 1156 wypada=o w sobot" ]por. wy/ej, w Kij.\.
Zgromadzenie wszystkich Nowogrodzian obra=o Akradego episkopem, z
monasteru >w. B-cy; wi[d= go kn. Mstis=aw Gjirgiewicz, kler >w. Sophii, popi
grodzcy, igumeni i mnisi...
Tego roku “postawisza zamorstii cerkow” ]wznie>li, postawili, zbudowali,
zamorscy cerkiew\ >wi"tego Pi'tku, na Targowicy. SyN.
«zamorscy» – Waregowie, Niemcy, wynika st'd, poni/ej, /e byli to «kupcy»;
ich cerkiew sp=on"=a w 1152 r. ]˚.2756\
Zmar= “w=adyko” Niphont, z=o/on w Peczerskim monasterze. I tego }roku|
Nowogrodzianie, przez losowanie, w=adyk' Arkadego mianowali. A tego/
roku “kupci” ]kupcy – s=owo polskie\ postawili }cerkiew| >w. Pi'tku. ArNo2.
6664, styl 5508 0001-01.2-347 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6664, styl 5508 0001-02-483 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6664, styl 5508 0003-00.1-29 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6664, styl 5508 0001-30.2-166 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6664, styl 5508 0001-30.1-67 ]W=adimirskij letopisiec\
.2830 roku 1157
Wygnali Nowogrodzianie Mstis=awa Gjurgiewicza, “a Rostis=awicza posadi-
sza, Swiatos=awa” ]Swiatos=awa Rostis=awicza posadzili\.
Tego roku zmar= “b=agowiernyj” kn. Gjurgi Wo=odimericz, w Kijowie, m-ca
maja 15, pogrzebion w cerkwi “Spasa >w.” ]Zbawiciela\ w Berestowie.
Tego te/ roku, Rostowcy i Suzdalcy “zdumawsze wsi” ]po namy>le\ “pojasza”
]obrali\ Andreja – syna jego }Gjurgija| starszego, i osadzili w Rostowie na
stolcu ojca...
... i cerkiew uko<czy=, kt[r' by= za=o/y= uprzednio ojciec jego, >w. Spasa,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
kamienn', }w Perejes=awlu nowym| fl Su+.
“Poide” Gjurgi z zi"ciem swoim – Jaros=awem Halickim, i z synami swymi&
Wo=odimierem i z Andrejem, i z Berendiczami, do W=odzimierza }Wo=.|, na
Mstis=awa Izas=awicza....
spotka= si" Gjurgij z Jaros=awem Halickim “u Swinusiech w siele” ]we wsi
Swinusy\, st'd ruszyli do W=odzimierza, stali w Chwalimicach... Czerwno
}n(Huczw', dzi> Czermno, Czerwno ˘ grody Czerwie<skie i nazwisko
Czerwi<ski|.
Djurgi, po namy>le, wr[ci= do Kijowa, a zi": – do Halicza. Kij.
w Ipat. Jurij Do=gorukij zmar= 1158, m-ca maja 15, w >rod" “na noc” ]noc'\,
nast"pnego dnia, w czwartek z=o/yli }cia=o| w monasterze >w. Spasa, rozgrabili
dw[r jego pi"kny i drugi dw[r – za Dnieprem, rozgrabili, jego/ zwa= Rajem
]G[r' ˘ do raju ^ do g[ry\, i dw[r Wasilki. syna jego ograbili w grodzie, wybili
Suzdalc[w po grodach i po sio=ach, a dobytek ich przechwycili ‡ Kij.
>roda, 15 maja, wypada=a w 1157, w 1158 – w czwartek.
K=[tnia ludzka, nastali na kn. Mstis=awa Gjurgiewica, chc'c wygna: go z
Nowogrodu... omal krwi nie przelali mi"dzy sob'.
Wprowadzili Swiatos=awa i Dawida Rostis=awic[w;
Swiatos=aw i Dawid ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw †1131.
tej nocy zbieg= Mstis=aw } ¯ Georgijj-Jurij Do=gor.| z grodu...
Tej wiosny zmar= Gjurgi kn. w Kijowie, i osadzili Izas=awa Dawidowicza
Kijowianie na stolcu. SyN.
6665, styl 5508 0001-01.2-348 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6665, styl 5508 0001-02-485÷487 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6665, styl 5508 0003-00.1-30 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6665, styl 5508 0001-30.1-68 ]W=adimirskij letopisiec\
.2840 roku 1157
“nacza=o knia/enia Izas=awa w Kijewie.”
...Tego te/ roku “sdumawszi Rostowci i Su/dalci i Wo=odimirci wsi, pojasza
Andreja – syna Djurgiewa starejszego” i osadzili na stolcu ojca, w Rostowie,
Su/dalu i Wo=odimierzu ]˚.2830\.
Tego roku Leon na episkopi" w Rostowie.
Tego roku wygnali Nowogrodzianie Mstis=awa Djurgiewicza, a Swiatos=awa
Rostis=awicza osadzili w Nowogrodzie.
Swiatos=aw ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw †1131.
Tego roku zmar=a “Sophia Jaros=awna Rostis=awlaja Glebowicza” ]Sophia
– c[rka Jaros=awa, /ona Rostis=awa Glebowicza\.
Tego roku “ide” Izas=aw na Jaros=awicza, do Turowa, a z nim – Jaros=aw
z +ucka, i “Andrejewicz Jaropo=k”, i Halicka pomoc, i Rostis=awicz Rurik
ze Smolnianami, i Wo=odimir Mstis=awicz. Po=czanie, przyszed=wszy do
Turowa, spalili wsie wok[= niego, a Berendycze wojowali wok[= Pi<ska, i
za Prypeci'...
Tego roku zmar=a b=ogos=awiona kniagini Gleba Wszes=awicza, c[rka
Jaropo=ka Izas=awicza, wdowa po kniaziu lat 40 }wiele, dok=adnie – lat 39|,
wszystkich lat od urodzenia 80 i 4 ]84\, i z=o/ona w Peczerskim monasterze,
z kniaziem w grobie u >w. The}o|dosija “u go=owach”, zmar=a m-ca fewrala
3, o godz. 2-giej nocy ]godz. 20-ta dzisiejszego systemu\.... Kij.
Gleb †1119 ¯ Wszes=aw ¯ Braczes=aw ¯ Izas=aw †1054;
Jaropo=k †1186(87 ¯ Izas=aw †1078 ¯ Jaros=aw M'dry †1054.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6665, styl 5508 0001-02-490÷492 ]Kijowski, Ipat. ltps\
1157–1175 Andrej Bogolubskij ¯ Jurij Do=gorukij ¯ Monom.
.2900 roku 1158
Za=o/y= Andrej knia{ we W=odzimierzu cerkiew kamienn' >w. Bogurodzicy,
m-ca aprila 8, w dzie< >w. aposto=a Rodiona, we wtorek, “i da= jej mnogo
imienia” ]wiele dobytku\, swobod" kupczenia, i co lepsze wsie, i dziesi"cin" ze
stad swoich, i “torg diesiatyj” ]dziesi"cin" z utargu\ i gr[d za=o/y= wielki.
]Su+.., nie ma w Kij.\
8 kwietnia 1158 wypada=o we wtorek.
Cerkiew Desœtin;n=a≥-Dziesi"cinna od czas[w Andreja, a /e lubia= kler
]reprezentuj'cy Boga\ ˘ przydomek Bogolubski.
“ide” Rostis=aw do Smole<ska, z kniagini', a syna swego – Swiatos=awa,
osadzi= w Nowegorodzie na stolcu, a Dawida – w Nowym targu. Tego roku
z powodu grzech[w naszych }po|m[r pad= na ludzi, i wiele koni “pomre”
]zdech=o\. SyN.
6666, styl 5508 0001-01.2-348 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-02 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6666, styl 5508 0003-00.1-30 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6666, styl 5508 0001-30.1-68 ]W=adimirskij letopisiec\
.2904 roku 1159
Zmar= Boris knia{ Gjurgiewicz... Su+.
Zmar= Boris, knia{ Djurgiewicz, m-ca maja 2. Kij.
“ide” Mstis=aw do Kijowa i zasiad= na stolcu w Kijowie.
Tego roku zmar= Kostantin – metropolita Ru>skyi, w Cernihowie. SyN.
 ...ROSYJSKIMI
6667, styl 5508 0001-01.2-349÷350 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6667, styl 5508 0001-02-493÷503 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6667, styl 5508 0001-30.1-68 ]W=adimirskij letopisiec\
.2908 roku 1160
Przys=ali Nowogrodzianie do Andreja.... Su+.
“nacza=o knia/enia Rostis=awa – syna Mstis=awa, w Kijowie.” Kij.
]nie ma nag=[wka w Su+.\
“Poide” Rostis=aw – syn Mstis=awa, ze Smole<ska do Kijowa, na stolec,
wjecha= do Kijowa m-ca aprila 2, “na woskresenije” ]w niedziel"\ “>w. paschy”
]wielkanocn'\... Kij.
Swiat. ¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mst. kij. ¿1076–†1131 ¯ Wo=od. Monom.
Przyj"li Nowogrodzianie Rostis=awica Swiatos=awa, i “poprawisza i w +adogu”
]i uprawnili do +adogi\, a kniagini" “wpustisza” do monasteru >w. Barbary,
a dru/yn" jego “w pogreb wsadisza” ]w piwnicy zamkn"li\, i wprowadzili
Mstis=awa Rostis=awica – wnuka Gjurgija, m-ca ijuna 21. Tej/e zimy dali
namiestnictwo Nie/acie, i wprowadzili Swiatos=awa do +adogi. St'd zbieg=
do Smole<ska. Tego roku, zim', pokona= Rostis=aw Izas=awa Dawydowica
u Bie=ogorodu, a samego zabili, i mn[stwo Po=owc[w pad=o. SyN.
6668, styl 5508 0001-01.2-351 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6668, styl 5508 0001-02-504÷510 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6668, styl 5508 0003-00.1-30÷31 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6668, styl 5508 0001-30.1-68÷69 ]W=adimirskij letopisiec\
.2912 roku 1161
Pocz"li byli “pisati” cerkiew we Wo=odimierzu, Z=otowierchn', a sko<czyli
awgusta 30. Su+.
“pisati” ]pisa:\ – zobowi'za: si", ob=o/y: ci"/arem, podatkiem.
“Wiecze stworisza” ]wici urz'dzili\ Nowogrodzianie, wys=ali do kniazia swego
– Swiatos=awa Rostis=awicza }Chrobrego †1167|, rzecz'c mu& nie mo/emy
mie: dw[ch kniazi[w... Kij.
“wiecze” ]wici\ – wiec zwo=any za pomoc' witek ]>wie/o =amanych ga='zek z
li>:mi, zatykanych w drzwiach chat, u tych, kt[rych nie zastali w domu\; wiec,
wiecz ]g[ra\ – miejsca wiec[w. Na wiecu zwykle poruszano sprawy wynik=e nagle,
np. ujawnienie zdrady jakiego> mieszka<ca, po czym t=um wyrusza= by wykona:
wyrok na pos'dzonym – s=u/y=y do szczucia t=umu przeciw jednostkom, by=y
pocz'tkiem rozruch[w i grabie/y, dawa=y upust niskim pobudkom t=uszczy.
“u=adisja” ]dogadali si"\ Rostis=aw z Andrejem o Nowogr[d – wywiedli
}stamt'd| Mstis=awa – Gjurgija wnuka, zasiadaj'cego rok bez tygodnia, a
Swiatos=awa wznie>li znowu “na wsei woli jego” ]z zupe=n' jego zgod'\, sen-
tabra 28. W[wczas zabrali namiestnictwo Nie/acie, a Zachariaszowi dali.
.... SyN.
6669, styl 5508 0001-01.2-351 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6669, styl 5508 0001-02-510÷516 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6669, styl 5508 0003-00.1-31 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6669, styl 5508 0001-30.1-69 ]W=adimirskij letopisiec\
.2916 roku 1162
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu rokiem. Su+., W=ad.
‘“Poide Mstis=aw iz Wo=odimera” }Wo=.| hufcem swoim, z Halick' pomoc',
a Rurik “poide” z Torczyna, z Wo=odimierzem Andrejewiczem }Bogolubskim
†1175|, i z Wasilk' Gjurgiewiczem, i z Berendyczami, i z Kujami, i z Turkami,
i z Peczengami, zebrali si" w Kotelnicy z Mstis=awem, st'd wyruszyli do
Bie=ogorodu “na Miti/ir” ]moti/ir\, i b"d'c na Kuczari }rzece| – pocz"li prosi:
Czarni K=obucy u Mstis=awa...
Tego roku zmar= Wo=odimir – knia{ Raza<ski, syn Swiatos=awa, wnuk
Jaros=awa.
Wo=odimir ¯ Swiatos=aw ¯ Jaros=aw ¯ Swiatos=aw †1076.
Tego roku zmar= Iwan Rostis=awicz, zwany Ber=adnikiem, “w Seluni” ]w
greckich Thessalonikach, z dala od Rusi, st'd plotka\ a inni m[wi' tak, “jako
s otrawy bie iemu smrt” ]/e trucizna by=a przyczyn' >mierci\... itd. Kij.
Tego roku zmar= Oleksa ]Alexis, OA\ – igumen >w. B-cy, i mianowali po
nim igumenem Manui=".... SyN.
6670, styl 5508 0001-01.2-349 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6670, styl 5508 0001-02-517÷521 ]Kijowski, Ipat. ltps\
0000, nie ma 0001-30.1-69 ]W=adimirskij letopisiec\
.2920 roku 1163
nie opisany, bez wydarze<. Su+.
}Rostis=aw| zawar= pok[j z Mstis=awem – wr[ci= mu wszystkie grody& Tor-
czyn i Bie=ogorod, a za “Trpol” ]Tarnopol\ da= jemu Kaniew }n(Dnieprem,
90 km S od Kijowa|.
Tego roku przywi[d= Rostis=aw Bie=ukown" – “Po=owieckiego kniazia c[rk"”, z
Po=owc[w, za syna swego – Rurika; tego te/ roku zawar= pok[j z Po=owcami.
W[wczas te/ The}o|dor metropolita zmar=; by= 10 miesi"cy w metropolii.
tego roku wojowali Lachowie ko=o Czerwena ‡ Kij.
Zmar= episkop Nowogrodzki – Arkady, sentabra 19; z=o/on “s czestju wie-
likoju” w portyku >w. Sophii. SyN.
Zmar= “w=adyko” Arkadei, i tego roku mianowali w=adyk" Elijasza. ArNo2.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6671, styl 5508 0001-02-521÷522 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6671, styl 5508 0003-00.1-31 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6671, styl 5508 0001-30.2-166 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6671, styl 5508 0001-30.1-69 ]W=adimirskij letopisiec\
.2924 roku 1164
Íwi"cona by=a cerkiew Z=otowierchna we W=odzimierzu. Su+.
“Pride” metropolita Iwan na Ru>, i nie zechcia= jego Rostis=aw przyj':...
Kij.
“pridosza Swie” ]Sweny, Szwedzi\ pod +adog", +ado/anie spalili chaty swoje
i sami “zatworiszasja w gradie” ]zbiegli do grodu i tam zamkn"li si"\.
Oni }ci “Swie”| podeszli pod gr[d, w sobot" }23 maja 1164|...
Pi'tego dnia przyby= }z odsiecz'| Swiatos=aw z Nowogrodzianami, i z na-
miestnikiem Zacharym, “i naworopisza na nja” ]napadli na nich\ m-ca maja
28, na >w. Eladija, w czwartek, o godz. 5-tej dnia ]o 11-tej rano obecnego
systemu\; pobili ich Bo/' pomoc'; jedynch wyr'bali, innych – }/ywcem| uj"li,
bo przyszli w sile “po=uszesnatadesiat sznek” ]155 sznek\, uj"li 43-ch, ma=o
ich zbieg=o, a i ci ranni. SyN.
czwartek, 28 maja, wypada= w 1164 roku.
sznek ^ /agl[wka, rodzaj =odzi ¯ isl. snekkj(a, ˚1190, 1419 r. ]busy i szneki\.
6672, styl 5508 0001-01.2-351÷353 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6672, styl 5508 0001-02-522 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6672, styl 5508 0003-00.1-31 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6672, styl 5508 0001-30.1-69 ]W=adimirskij letopisiec\
.2928 roku 1165
Zmar= b=ogos=awiony i christolubny knia{ Izas=aw – syn b=ogos=awionego
kniazia Andreja }Bogolubskiego †1175|, z=o/on w cerkwi >w. B-cy we W=o-
dzimierzu }Wo=.|, m-ca oktambra 28 fl Su+.
“Pribie/e” ]przyby=\ z Carodrodu bratanek cara – kur ]pan\ Andronik, do
Jaros=awa w Haliczu... itd.
Andronik, zapewne przysz=y cesarz, gr. Andronikos, =ac. Andronicus, ¿1110$ –
1183 – zamordowany 1185, stryjeczny brat cesarza Manuela ¿1120–1143–†1180,
bratanek cesarza Iohanna ¿1088–1118–†1143; Alexius ˘ Iohannes ˘ Manuel.
Tego/ roku “wiedziona by=a” “Rostis=awana Ogathia” ]Agatha, c[rka Rosti-
s=awa, OA\, za Olega Swiatos=awicza, m-ca ijuna 29 ‡ Tego roku Dawid
Rostis=awicz zasiad= w Witebsku....
Dawid ¯ Rostis=aw ¯ Georgij-Jurij Do=gorukij †1157.
a Romanowi – wnukowi Waczes=awa, da= Rostis=aw Wasilew i Krasn]o\ ‡
Tego roku Wasilko Jaropo=czyc wybi= Po=owc[w na Rusi }Kijowskiej|...
a sam wykupu wiele wzi'= od nich ‡ ]Kij., nie ma w Su+.\
Mianowany zosta= “Ilija” ]Elijas\ archiepiskopem w Nowogrodzie, przez metro-
polit" Ioanna, “pri kniazi Ru>stem” – Rostis=awie, m-ca marta 28, “na werbniciu”
]w palmow' niedziel"\, i przyby= do Nowogrodu m-ca maja 11, “pri” kniaziu
nowogrodzkim – Swiatos=awie, i przy namiestniku Zacharym... SyN.
6673, styl 5508 0001-01.2-353 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6673, styl 5508 0001-02-524÷525 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6673, styl 5508 0003-00.1-31÷32 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6673, styl 5508 0001-30.1-69 ]W=adimirskij letopisiec\
.2932 roku 1166
Zmar= b=ogos=awiony i chrystolubny knia{ Jaros=aw, syn b=ogos=awionego
kniazia Georgija, i po=o/on w cerkwi >w. B-cy we W=odzimierzu }Wo=.|, m-ca
aprila 12. Tej/e zimy “ide” Mstis=aw za Wo=ok fl Su+.
Mianowa= Jaros=aw knia{ episkopa Ilj" ]Elijasza\ do Nowogrodu Wielkiego,
Ilija rodem Nowogrodzianin, wi[d= “Swiatos=awa c[rk" Olgowicza” ]c[rk"
Swiatos=awa Olgowicza\ “za Jaropo=ka za Izas=awicza” ‡
Tego roku zmar= b=ogos=. i chrystolubny knia{ Jaros=aw – wlk. kn. syn Djur-
diew... m-ca aprila12. zmar=a kniagini Swiatos=awa Olgowicza. Kij.
Zmar= metropolita Ioann w Kijowie. Tego roku za=o/. by=a cerkiew >w.
“Spasa” ]Zbawiciela, tj. Jezusa Chrystusa\, przy wrotach w monasterze >w.
Georgija. Tego roku, zim', “pride” Rostis=aw, z Kijowa do +uk[w; wezwa=
Nowogrodzian na narad"& ogniszczan, “grid” ]ochron" bram wjazdowych,
zamykanych krat', zwan' «grid»\, “kupce wjaczszeje” ]co wi"kszych kupc[w\;
tu zachorowa= sam i wr[ci= zn[w }do Kijowa|l, zmar= w drodze, zawie{li do
Kyewa i z=o/yli }go| u >w. The}o|dora. SyN.
Rost. Chrobry ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=ad. Monomach †1125
6674, styl 5508 0001-01.2-353 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6674, styl 5508 0001-02-525 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6674, styl 5508 0003-00.1-32 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6674, styl 5508 0001-30.1-70 ]W=adimirskij letopisiec\
.2936 roku 1167
Zmar= b=ogos=. kn. Rostis=aw, syn Mstis=awa, w drodze ze Smole<ska do
Kijowa, kniaziowa= w Kijowie lat 9, m-ca marca 21, zawiezion do Kijowa
fl Su+.
Rostis=aw Chrobry ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Monomach.
Zmar= Swiatos=aw Wo=odimierzyc, “w Wszczi/i”, wnuk Dawidow. Kij.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Swiat. ¯ Wo=od. ¯ Dawid ¯ Georgij-Jurij Do=gorukij †1157
Zasiad= Mstis=aw Izas=awicz w Kijowie, na stolcu.
Mstis=. Chrobry †1172 ¯ Izas=. †1154 ¯ Mstis=. †1131 ¯ W=adimir Mon.
Tej/e wiosny za=o/y= Sodko Sytinic cerkiew kamienn' >w. m"czennik[w
Borisa i Gleba, “pri” kniaziu Swiatos=awie Rostis=awicu, “pri” archiep. Elijasie.
Tego roku przyby= Kostantin metropolita na Ru>.
Tego/ roku wyruszy= kn. Swiatos=aw, z Nowogrodu do +uk[w, i przys=a= do
Nowogrodu /e ªnie chc" u was kniaziowa:.º .... SyN.
6675, styl 5508 0001-01.2-353÷354 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6675, styl 5508 0001-02-526÷527 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6675, styl 5508 0003-00.1-32÷33 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6675, styl 5508 0001-30.1-70 ]W=adimirskij letopisiec\
.2940 roku 1168
Wygoni= Mstis=aw }Chrobry| Wo=odimera }†1171| Mstis=awicza }¯ Mstis=aw
kij. †1131|, z Kijowa.
“i ide w Po=owci Wo=odimer, a sam }Mstis=aw Chrobry †1172|| siede w
Kyiewie. Su+.
Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw †1154 ¯ Mstis=aw †1131;
Wo=odimer z Dorohobu/a ]stryj Mstis=awa Chrobrego\ ¯ Mstis=aw †1131.
“Pos=a” Rostis=aw }Chrobry †1167| do braci swoich i syn[w swoich... Kij.
“Pride” kn. Roman Mstis=awicz – wnuk Izas=awa, do Nowugorodu, na stolec,
m-ca aprila 14, drugiego tygodnia po Wielkanocy, indyktu 1-go, zadowoleni
byli Nowogrodzianie.
Roman †1205 ¯ Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw kij. †1154 ¯ Mst. kij.
Tego roku “chodisza” ]wyprawili si"\ Nowogrodzianie z Pskowianami, do
Po=ocka, popalili “wo=o>:” ]okr"g\, zawr[cili od grodu w odl. 30 wi[rst
}nie dochodz'c do grodu|. W ko<cu tego roku, wiosn' “chodi” Roman z
Nowogrodzianami do Toropca, i popali= domy ich i “g=[w” wiele uprowadzili.
W tym czasie “chodisza” Rostis=awicze z Andrejewicem, ze Smolnianami,
Po=czanami, Muromcami, i Raza<cami, na Mstis=awa }Chrobrego|, do
Kijowa. on za> nie bi= si" z nimi, opu>ci= “woleju” ]dobrowolnie\ Kij[w.
SyN.
6676, styl 5508 0001-01.2-353÷355 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6676, styl 5508 0001-02-527÷532 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6676, styl 5508 0003-00.1-33 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6676, styl 5508 0001-30.1-70 ]W=adimirskij letopisiec\
.2944 roku 1169
Mstis=aw za> Andrejewicz } ¯ Andrei Bogolub. †1175| “posadi” w Kijowie
stryja swego – Gleba }†1170|, a sam “ide opiat” ]wr[ci=\ do W=odzimierza
}Wo=.|. Su+.
Po >mierci Rostis=awa }Chrobrego|.... Kij.
“ide” Danis=aw +azutinic za Wo=ok, z da<nikow' dru/yn'. i pos=a= Andrei
hufiec sw[j na<, i bili si" z nimi; by=o Nowogrodzian 400, a Suzdalc[w 7000,
i “posobi” B[g Nowogrodzianom, i pad=o ich 300 i 1000 ]1300\, a Nowogro-
dzian 15-tu m"/[w. ... i “pridosza storowi wsi” ]wszyscy zdrowi, z wyj'tkiem
poleg=ych i rannych... wr[cili wszyscy witanii ˘ pozdrowienie ^ powitanie\.
odt'd «wszyscy zdrowi» b"d' powtarza: si" systematycznie przy powrotach w
domowe progi, jako «storowi»& 1169, 1173, 1180, 1191, 1192, 1200, 1209, 1219,
«sdrawi»& 1212, 1214, 1216, 1217, 1223, 1234, 1245 ]TD, SZ\,
«zdrawi»& 1236, 1240, «zdorowi»& 1267, 1268, 1318, 1324 ]OA\;
z wymian' d{wi"k[w i liter& TD, SZ, OA.
Mo/e od wizyty Andronika w Nowogrodzie, 1165, prowadzone by=y nowogrodzkie
zapisy, w miar" na bie/'co, w formie lapidarnych not, p[{niej rozbudowanych.
Od ok. 1212, po 1227 inny pisa=, w Suzdalu; w 1227 nadmieni=, /e w Suzdalu
ogl'da= uroczysto>: mianowania Mitrophana episkopem do W=odzimierza
n(Kla{mie, i widzia= wlk. kniazia Gjurgija, ˚.3236, rok 1227.
Tego roku, zim', “pridosza” pod Nowogr[d Suzdalcy z Andrejewicami& Roman
i Mstis=aw ze Smolnianami, Toropcami, Muromcami, Raza<cami, z dwoma
kniaziami po=ockimi – prosto – ca=a ziemia Ruska....
pobili ich Nowogrodzianie, m-ca feurara 25, na >w. episkopa Tarasija, jednych
wyr'bali, innych – uj"li.... SyN.
Przybyli Suzdalcy do Nowogrodu& Kurman } ¯ kur % man; kur ^ pan| Andreje-
wicz, a z nim 70-ciu kniazi[w, i “dwa udielnych” ]dw[ch udzielnych – s=owo
polskie\, i wsza Ruska ziemia, przy archiepiskopie Ioanie. ArNo2.
6677, styl 5508 0001-01.2-355 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6677, styl 5508 0001-02-532÷535 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6677, styl 5508 0003-00.1-33 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6677, styl 5508 0001-30.2-166 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6677, styl 5508 0001-30.1-70÷71 ]W=adimirskij letopisiec\
.2948 roku 1169
“nacza=o knia/enia Mstis=awa }Chrobrego| w Kiewie – syna Izas=awa.”
Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw kij. †1154 ¯ Mstis=. kij. †1131 ¯ Mon.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6677, styl 5508 0001-02-535 ]Kijowski, Ipat. ltps\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.2952 roku 1170
Zmar= “b=ogorodnyj” kn. Wo=odimer Andrejewicz, z=o/on u >w. Andreja w
Kijowie, w monasterze Jancyna. “Na t" za> jesie<” ]jesieni'\ zmar= Mstis=aw
}Chrobry| Izas=awicz } ¯ Izas=. †1154 ¯ Mstis=. kij. †1131|, z=o/on we W=o-
dzimierzu }Wo=.|, gdzie zmar= fl Su+.
W=o/y= B[g w serce Mstis=awowi Izas=awiczowi.... Kij.
“byst dorogw” ]dro/yzna\ w Nowogrodzie& kupuj'c kad{ /yta za 4 grzywny,
chleb – po 2 nogacie, a mi[d – po 10 kop pud[w...
Tego/ roku wjecha= kn. Rurik Rostis=awicz do Nowogorodu, m-ca oktabra 4,
na >w. Ieropheja. Tego/ roku archiepiskop “bogolubny Ilja” ]Elijas\ z bratem
“Gawri=om” ]Gabrielem\ zbudowa= monaster – cerkiew >w. B-cy Zwiastowania.
Tego roku zmar= kn. Mstis=aw Izas=awic – }pra|wnuk Wo=odimera }Mono-
macha †1125 – prawnuk, nie wnuk|.
• Izas=aw †1094 ¯ Wo=odimer Monomach †1125; ale Mstis=aw †1170 nie
m[g= by: synem tego/ Izas=awa †1094 – pisiec pomyli= Izas=aw[w&
• Mstis=aw Chrobry †1170, prawnuk ¯ Izas=aw kij. †1154, wnuk ¯ Mstis=. kij.
1131, syn ¯ Wo=odimir Monomach †1125.
Tego/ roku zmar= knia{ w Kijowie Gleb Gjurgiewicz, i “wwiedli” ]wprowadzili
na stolec\ Wo=odimira Mstis=awica. SyN.
Wo=odimer ¯ Mstis=aw kij. †1131 ¯ Wo=od. Monomach †1125.
6678, styl 5508 0001-01.2-362 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6678, styl 5508 0001-02-538÷544 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6678, styl 5508 0001-30.1-71 ]W=adimirskij letopisiec\
6678, styl 5508 0003-00.1-33 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2956 roku 1171
Urodzi= si" u Mstis=awa syn, u Andrejewicza, i nadali mu na chrzcie Wasilii.
Tego roku “pridosza Po=owci na Kyiewskuju stronu i wzjasza mnogo sie=”
za Kijowem.... Su+.
spotkali si" bracia w Wyszegorodzie, “przyszed=wszy – stali w Doroho/y-
czu “pod >w. Kuri=', Theodorowego tygodnia, drugiego tygodnia obst'pili
Kij[w.... Kij.
Zmar= kn. w Kijowie Wo=odimir, zasiada= na stolcu 3 miesi'ce. Tego roku
“otja” ]zabra=, pozbawi=\ kn. Rurik namiestnictwa ?iros=awowi, w Nowogrodzie,
i wygna= }go| z grodu, wyruszy= do Suzdala, do Ondreja }Bogolubskiego|,
daj'c namiestnictwo Iwankowi Zacharijnicowi. Tego roku zasiad= na stolcu
w Kijowie Roman Rostis=awic.
Roman ¯ Rostis=aw Chrobry smol., kij. †1167 ¯ Mstis=aw kij. †1131.
Tego/ roku, zim' “ide” Rurik z Nowogrodu, i pos=ali Nowogrodziania do Ondreja
po kniazi[w; i przys=a= ?iros=awa namiestniczy: z m"/ami swoimi. SyN.
6679, styl 5508 0001-01.2-362 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6679, styl 5508 0001-02-544 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6679, styl 5508 0001-30.1-71 ]W=adimirskij letopisiec\
6679, styl 5508 0003-00.1-34 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2960 roku 1171
“wzi"ty by=” ]zdobyty zosta=\ Kij[w, m-ca marca 8, drugiego tygodnia postu,
w >rod".
8 marca 1170 wypada=o w niedziel", 1171 – w poniedzia=ek,
1172 – we >rod".
w rzecz. >roda, marca 8, wypada=a w 1171 r. kalend. jul. ]koniecznie ˚nr 999.1.8\.
w dwa dni ograbili gr[d Podole i G[r", i monastery, i Sophi", i Dziesi"cinn'
Bogurodzic", i nie by=o lito>ci nikomu ni odkupienia cerkwiom p=on'cym,
chrze>cijanie zabijani przez innych “wa/enych” ]wa/niejszych\, /ony wiedzio-
ne “w plen” ]niewol"\, roz='czone z konieczno>ci od m"/[w, dzieci rycz'ce,
patrz'ce na matki swoje, i pochwycili dobytku wiele, cerkwie obna/yli z ikon
i ksi'g, “rizy” ]habity z kapturami\ i dzwony wynie>li wszyscy Smolnianie,
Suzdalcy, i Czernihowcy, i dru/yna Olega... itd.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6679, styl 5507 0001-02-545 ]Kijowski, Ipat. ltps\
.2964 roku 1171
nie ma tytu=u “Nacza=o knia/enia Glebowa...”, bez nag=[wka. Su+.
“Nacza=o knia/enia Glebowa w Kiewie” m-ca marta 8. Kij.
Tego roku “ischodacza” ]w jego ko<cu, schodz'cemu\ zmar= kn. Wo=odimir
Andrejewicz, m-ca henwara ]stycznia\ 28, i przywie{li }go| do Wyszegorodu,
Theodorowego tygodnia, w pi'tek }4 lutego|.
28 stycznia 1171 wypada= w pi'tek ]koniecznie ˚nr 999.1.9\.
bo by= le/a= nie pogrzebion kilka dni.... Kij.
6679, styl 5508 0001-01.2-349 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6679, styl 5508 0001-02-545 ]Kijowski, Ipat. ltps\
.2968 roku 1172
Zmar= b=ogos=. Gleb Kijowski Gjurgiewicz } ¯ Jurij Do=gor.| kniaziowa= w
Kijowie 2 lata. z=o/on u >w. Spasa w Berestowie gdzie jego ojciec le/y –
Gjurgi fl tej zimy.... Su+.
“Poide Mstis=aw s si=ou mnogou” do Berendycz[w i do Turk[w.... Kij.
“pride” ]przyby=\ do Nowugorodu kn. Gjurgij Andrejewicz, Gjurgiewa wnuk.
 ...ROSYJSKIMI
Gjurgij ¯ Andrej Bogolubskij †1175 ¯ Gjurgij Do=gorukij †1157.
Tego roku za=o/yli cerkiew kamienn' >w. Jakowa w Nerewskim ko<cu.
Tego/ roku “wyide” Roman z Kyewa Rostis=awic “woleju” ]dobrowolnie\, i
zasiad= Micha=ko Gjurgiewic w Kyewie.... SyN.
6680, styl 5508 0001-01.2-363÷364 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6680, styl 5508 0001-02-548 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6680, styl 5508 0003-00.1-34 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6680, styl 5508 0001-30.1-71 ]W=adimirskij letopisiec\
.2972 roku 1173
“nacza=o knia/enia Wo=odimera w Kiewie” m-ca fewrara 15. Kij.
“ide” kn. Gjurgij Andrejewic z Nowogrodzianami i Rostowcami do Kijowa, na
Rostis=awic[w i przegna= ich z Kijowa, oblega= Wyszegorod przez 7 tygodni,
i “pridosza storowi wsi” ]wr[cili wszyscy zdrowi... witani\ do Nowugorodu, a
Jaros=aw zasiad= w Kijowie Izas=awic. SyN. ˚.2976
Jaros=aw ¯ Izas=aw †1154 ¯ Mstis=aw †1131.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6681, styl 5508 0001-02-566 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6681, styl 5508 0003-00.1-34 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6681, styl 5508 0001-30.1-71 ]W=adimirskij letopisiec\
.2976 roku 1174
“Nacza=o knia/enia Jaros=awa Izas=awicza w Kiewie.”
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6682, styl 5508 0001-02-578 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6682, styl 5508 0001-30.1-71÷72 ]W=adimirskij letopisiec\
.2980 roku 1174
O zab[jstwie Andreja. Zabity zosta= m-ca ijuna ]czerwca\ 29, na pami'tk"
>w. aposto=a Piotra, w sobot" “na noc” ]noc'\.
29 czerwca 1174 wypada=o w sobot"; Suzdalska – 28 czerwca 1175.
“Naczelnikiem” zab[jc[w by= “Pietr Kuczkow zia:” ]zi": Piotra Kuczkowa\,
A<ba= Jasin – klucznik }ochmistrz, J.D.|, “Jakym” ]Hakim\ Kuczkowicz, w
wszystkich niewiernych zab[jc[w w liczbie 20. Su+., Kij.
“Wierny” s=[w pot"pienia nie mia= dla czynu zamachowc[w.
Zabili Wo=odimierzanie kniazia Andreja “swoi mi=ostnicy” ]swego dobroczy<-
c"\, w przeddzie< >w. Piotra i Paw=a, noc', gdy spa= w “Bogolubim”, i by=
z nim jeden “koszczei ma=” ]chudzielec ma=y\; wybili stra/e przy drzwiach,
weszli do sieni, knia{ za> obudzony, wzi'= miecz i stan'= u drzwi, bi= si" z
nimi, ich/e za> by=o wielu a knia{ – jeden, naparli na drzwi i wy=amali je i
weszli “na<” ]na niego\ “i tu i nasunusza rogatinami” ]zad{gali go\ i tu sko<-
czy= /ywot sw[j. By=y rozruchy w ziemi tej “i wielka bieda” ]nieszcz">cie\,
mn[stwo pad=o g=[w, niezliczona liczba; potem osadzili na stolcu Mstis=awa
Rostis=awica }Chrobrego †1180| z bratem Jaropo=kiem }†1175|. Tego roku
zasiad= w Kyewie Roman Rostis=awic, wnuk Mstis=awa }†1131|. SyN.
bracia& Mstis=aw, Jaropo=k, Roman ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw
kij. †1131 ¯ Wo=od. Monom. †1125
6683, styl 5509 0001-01.2-367 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6683, styl 5509 0001-02-580 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6682, styl 5508 0003-00.1-34 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.2984 roku 1175
Zabity zosta= wlk. kn. Andrej Suzdalski – syn Durdy ]Gjurgija – Georgija-Jurija
Do=gorujkiego\, wnuk Wo=odimera Monomacha, m-ca ijuna ]czerwca\ 28, “na
kanon” w przeddzie< >w. aposto=[w, w sobot", wg Kij. ale 1174 wg Su+.
sobota, 29 czerwca wypada=a 1174, jak chce +awrentiewska,
ale w sobot", 28 czerwca w 1175, jak chce Kijowski ]w sk=adzie Ipatiewskiej\.
okazuje si", /e i pisiec mia= kalendarz przed sob', i zmienia= dok=adne daty tak,
by dzie< tygodnia ]sobota w tym wypadku\ by= zgodny z dniem miesi'ca w roku
wydarzenia, ze zmienionym przez niego opisem roku – nie jak z=apa: go na fa=szu;
jak zmieni= o rok ]1175 ˘ 1174\ – to zmieni= o dzie< ]28 ˘ 29\ i w dalszym ci'gu
mia= sobot". Ale bitwa n(Ka=k' w Ipat. 1224 ˘ +awrent. 1223, to i 1175 ˘ 1174.
“Wywiedosza” ]“wywiedli” – usun"li si='\ kniazia Gjurgja Andrejewica; a
Mstis=aw syna swego }Swiatos=awa| osadzi= w Nowegorodzie. W tym/e roku
}Mstis=aw| wjecha= sam do Nowogrodu, bi= si" ze stryjem swym – Micha=k',
i osiad= w Nowogrodzie;
Gjurgij ¯ Andrej Bogolubski
Mstis=aw ¯ Andrei Bogolubski †1175 ¯ Jurij Do=gorukij
¯ Michai=o †1175 ¯ Jurij Do=gor. †1157
a Micha=ko zasiad= we Wo=odzimierzu, a brata osadzi= w Perejas=awlu
Wsewo=oda }Bolszoe Gniezdo †1212|.
Tego roku “zagoresja po/ar ot Deigunic” i sp=on"=y cerkwie 3& >w. Michai=a,
i >w. Jakowa, i >w. “Wzniesienia” ]Wniebowst'pienia\. Tego roku zmar=
namiestnik w Nowegorodzie – Iwanko Zacharinic, i “dasza” ?iros=awowi
znowu; i “koncjajuszczusja letu tomu” wygnali ?iros=awa z namiestnictwa i
dali }je| Zdwidowi Nierewienicowi. SyN.
6683, styl 5509 0001-01.2-367 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6683, styl 5509 0001-02-580 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6683, styl 5508 0003-00.1-34 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
1175–1212 Wsewo=od Bolszoe Gniezdo ¯ Jurij Do=gorukij;
/on' Maria Szwarnowna – c[rka czeskiego ksi"cia Szwarna.
.3000 roku 1176
Zmar=... kn. Micha=ko – syn Gjurgja, wnuk Monomacha Wo=odimierza, w
sobot", o zachodzie s=o<ca, ijuna m-ca 20, na pami'tk" >w. ojca Methodego.
by= to rok 1176, sobota, 19 czerwca ]nie 20-go\, o zachodzie s=o<ca ]czyli blisko
20-go, st'd b='d\;
sobota, 20 czerwca wypada=a w 1170, albo 1181 – nie do przyj"cia.
b[j u Lipicy, m-ca ijuna 27, w sobot" rano, Wsewo=od Juriewicz }Bolszoe Gn.|
z W=odzimierza n(Kla{mie pobi= Mstis=awa z Rostowa – bratanka swego } ¯
Andrej Bogolub.|. Dobryna Do=gi poleg= w boju, tak i Iwanko Stepankowicz;
Mstis=aw zbieg= do Rostowa, st'd do Nowogrodu. Su+.
sobota, 20 i 27 czerwca wypada=a& 1159, 1164, 1170, 1181.
“ide Wo=chowo opjat na wozwodie po 5 dnii.” Tej/e wiosny o/eni= si" kn.
Mstis=aw w Nowogrodzie, poj'= u Jakuna c[rk" u Miros=awica... W tym czasie
zmar= Micha=ko, wyruszy= z Rostowcami i Suzdalcami do W=odzimierza
}n(Kla{mie|, i wystawi= Wsewo=od z Wo=odzimiercami i Perejas=awlcami
przeciw niemu }Mstis=awowi| hufiec, i bili si", i pad=a o obu stronach wielka
liczba, i zwyci"/y= Wsewo=od. I wr[ci= Mstis=aw do Nowogrodu i nie przyj"li
jego Nowogrodzianie, “no” ]w zamian, dos=. lecz\ drog" drog" mu pokazali
z synem – Swiatos=awem, i “pojasza” Nowogrodzianie u Wsewo=oda syna
sobie – Jaros=awa.
Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bolszoe Gn. †1212 ¯ J. Do=gor. †1157.
Tej/e zimy “ide” Mstis=aw } ¯ Andrei Bogolub,| z zi"ciem – Glebem, i z bratem
– Jaropo=kiem, do Suzdala, i bili si" za Ka=akszej', i tu pobili Raza<c[w,
i uj"li Gleba z synem i Mstis=awa z bratem Jaropo=kiem }syn[w Andreja
Bogolubskiego|, zar'bali ich.
Tej/e zimy “prichodisza” ca=a Czudska ziemia do Pskowa, i bili si" z nimi,
i zabili Waczes=awa i Mikit" Zacharijnic[w “i Stanimira Iwanica” i innych, a
Czudi mn[stwo wybili.... SyN.
6685, styl 5509 0001-01.2-379 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-02 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6684, styl 5508 0003-01.1-35 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6684, styl 5508 0001-30.1-72÷73 ]W=adimirskij letopisiec\
od r. 1177 do 1391 w='cznie tekst W=adimirskiego zbie/ny
z Semeonowskim latopisem
.3002 roku 1177
Zmar= Gleb – kn. “Raza<skyi” ]Reza<ski\, we W=odzimierzu }n(Kla{mie|, “w
porubie” ]w wi"zieniu; zi": Mstis=awa\.
Gleb ¯ Rostis=. ¯ Jaros=aw murom. †1129 ¯ Swiatos=. †1076.
W[wczas o>lepiony zosta= Mstis=aw kn. z bratem Jaropo=kiem, przez stryja
swego – Wsewo=oda }Bolszoe Gniezdo †1212|, i odprawi= ich na Ru>, wie-
dz'c, /e s' >lepi i z “gniuszczema” ]ropiej'cymi, dos=. gnij'cymi\ oczami,
i gdy doszli do Smole<ska, przybyli do cerkwi >w. Borisa i Gleba, nad rz.
Smiadna ... i tu przejrzeli na oczy. Tego roku, jesieni', sp=on'= Nerewski
koniec, “ot Iwankowieje”, i cerkwi sp=on"=o 5. Zim' przyby= kn. Mstis=aw z
Jaropo=kiem, i osadzili Nowogrodzianie Mstis=awa na stolcu, a Jaropo=ka
w Nowym targu, a Jaros=awa – “na +amskiem wo=oce” i tak si" “uprawisza
po woli” ]wzmocnili w prawie\. SyN.
Tej/e zimy “poide” ]wyruszy=\ kn. Wsewo=od na kn. Gleba Raza<skiego –
zi"cia swego, z Rostowcami, i z Suzdalcali, i z dru/yn' swoj', i przys=a= do
mu Swiatos=aw Wsewo=odowicz syn[w swoich, do pomocy – Olega i Wo-
=odimera. “Pride” do niego “Glebowicz Wo=odimer” ]Wo=odimer Glebowicz\
– synowiec ]bratanek\ jego, z Perejas=awla, gdy byli u Ko=omny, nadesz=a
wie>:, /e Gleb szed= do Wo=odimera inn' drog', i wojuje ko=o Wo=odimera
}do spo=u| z Po=owcami poga<skimi... itd. Semeon.
6685, styl 5508 0003-01.1-35 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6685, styl 5508 0001-30.1-73÷74 ]W=adimirskij letopisiec\
6685, styl 5508 0001-18-24 ]Semeonowska\
od wiadomo>ci r. 1177 zaczyna si" Semeonowska ltps,
do 1390 zbie/na z Troick' ]zako<czon' 1408\.
.3004 roku 1178.
“nacza=o knia/enia S]wia\tos=awa w Kiewie.” Kij.
indyktu 10, m-ca aprila 20, zmar= kn. Mstis=aw, syn Rostis=awa }†1151|, wnuk
Gjurgija }Do=gorukiego †1157|; z=o/on u >w. Sophii w portyku, a brata jego –
Jaropo=ka }†1176$|, osadzili na stolcu w Nowogrodzie. I zaj'= Wsewo=od “gost”
]go>ciniec\ nowogrodzki, i “pokazali Nowogrodzianie drog"” Jaropo=kowi
]przeno>nia& kazali mu wynie>: si"\, w[wczas Wsewo=od “izgoniw” ]natar=
konnic' na\ Nowy targ i “wzja”. W[wczas Nowogrodzianie pos=ali po Ro-
mana do Smole<ska } ¯ Rost. Chrobry smol., kij. †1167|, i wjecha= “na sbor
po czistei niedieli.” SyN.
Roman ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw kij. †1131 ¯ W=. Monom.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6686, styl 5508 0001-02-621 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6686, styl 5508 0003-01.1-35÷36 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6686, styl 5508 0001-30.1-74 ]W=adimirskij letopisiec\
.3006 roku 1179
Za=o/y= archiepiskop z bratem cerkiew kamienn' Zwiastowania >w. B-cy,
i pocz'= “zdati” ]wznosi:\ maja m-ca 21, na >w. Kostantina i Eleny, a za-
ko<czy= m-ca awgusta 25, na >w. aposto=a “Tita” ]Tytusa\, w 70 dni. Tego
roku zmar=a s=uga Bo/a “Elisawa” – igumenowa >w. Ioanna, i mianowali
na jej miejsce Fegnij". Tego roku “ide” Roman z Nowogrodzianami do
Smole<ska. W[wczas Nowogrodzianie pos=ali po brata jego – Mstis=awa
}Chrobrego †1180 ¯ Rost. Chrobry smol, kij. †1167|, do Rusi }Kijowskiej|,
i wjecha= Mstis=aw do Nowogrodu m-ca noabra 1, na >w. “bezmiezdniku
Kozmy i Damijana” ] ¯ bezmiezdnyj – dobroczy<ca, Kosma i Demijan\, a
zim' “ide” Mstis=aw z Nowogrodzianami na Czud, do Oczela, i popali= wsz'
ziemi" ich, a sami }Czudzianie| “otbiegosza” ]uciekli\ ku morzu, lecz i tu ich
“dosyti pade” ]dosy: – s=owo plskie\. SyN.
Czud, Czudzianie – plemi" grupy ugro-fi<skiej& Finowie, Esty, Liwoni, Czud z
rejonu Nowogrodu Wlk., “wypierani” tj. wybijani przez S=awian i Niemc[w.
6687, styl 5508 0003-01.1-36 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6687, styl 5508 0001-30.1-74 ]W=adimirskij letopisiec\
.3008 roku 1180
zmar= kn. Mstis=aw, w Nowogrodzie, Rostis=awic – wnuk Mstis=awa, m-ca
ijuna 14, z=o/on u >w. Sophiji, w >w, B-cy.
Mstis=aw ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw kij. †1131 ¯ W=. Monom.
Pos=ali Nowogrodzianie do Swiatos=awa, na “Ru>”, po syna, i przywiedli
Wo=odimera i osadzili go na stolcu 17 awgusta.
Wo=od. ¯ Swiatos=aw Czermny †1190 ¯ Wsewo=od †1146
¯ Oleg czernih. †1115 ¯ Swiatos=aw †1076.
... tego roku, zim' “ide” kn. Swiatos=aw Wsewo=odowic – Olega wnuk, z
Rusi do Suzdala, wojowa: Wsewo=oda, a syn jego – Wo=odimir, z “Nowo-
grodzianami z Nowogrodu” ]sic\, i “zj"li si"” na Wo=dze w uj>ciu rz. Techwery
vel Tichwery, i “po=o/isza” wsz' Wo=g" pust', i grody wsze popalili, i nie
doszed=wszy Perejas=awla na 40 wiorst, na rz. Wilenie – wr[cili, bo tu wyszli
}naprzeciw| Suzdalcy hufcami, i “ogoszili oko=o siebie twierd” ]zbudowali
szaniec, osiek\... Nowogrodzianie wybili Suzdalc[w “triech stiech” ]trzystu\,
a sami “storowi” ]zdrowi... witani\ wszyscy wr[cili; “pojasza” ]obrali\ Jaro-
po=ka osadzaj'c go w Nowym targu, i wjecha= Swiatos=aw “wielki” ]stary\
Wsewo=odowic do Nowogrodu. SyN.
Postawi= Moisej Domo/irowicz }cerkiew| >w. Ioana “usieknowienie” ]zar'ba-
nia\, na Czudnicowej ulicy }Domo/irowicz ]w domu jedz'cy, spo/ywaj'cy
posi=ki\ ¯ doma % /irec ¯ /re:|. ArNo2.
6688, styl 5508 0003-01.1-36 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6688, styl 5508 0001-30.2-166 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6688, styl 5508 0001-30.1-74 ]W=adimirskij letopisiec\
.3010 roku 1181
F m-ca ilula ]lipca\ 3, spali=a si" cerkiew od gromu, Warazska, na Targowisz-
czu, po “wieczerni”, o godz. 10-tej dnia ]godz. 16-ta dzisiejszego systemu\,
i cerkiew spali=a si" >w. Ioanna Iszekowa. Tego roku “zagoresja po/ar”
]“zagorza= po/ar”... wzniecono po/ar\ w S=awnie, od Kosniatina }dworu|, i
spon"=y dwie cerkwie& >w. Michai=a, a druga – >wi"tych Ojc[w.
Tego roku “srubisza” ]“zr'bali”... za=o/yli zr'b\ >w. Jakowa, na Dobryni ulicy
i >w. “bezmiezdnika” ]dobroczy<cy\ Kozmy i Damijana, i >w. Sawy, i >w.
Georgija, i >w. Ioanna Iszekowa.
Tego roku “idosza” Nowogrodzianie do Drucka, ze Swiatos=awem }Czerm-
nym| – z Olgowym wnukiem. W[wczas “pride” Wsewo=od }Bolszoe Gniezdo
†1212| ze wszyskiemi hufcami swymi, Muromcami, i Raza<cami, do Nowego
targu. i zaryglowali si" Nowogrodzianie z kn. Jaropo=kiem. i “osiedosza”
]osadzili, osaczyli, obl"/yli\ gr[d i “siedosza” 5 tygodni, i “izniemogosza”
]zaniemogli\ w grodzie, albowiem nie by=o karmy, inni konin" jedli, i “ustre-
lisza” ]“ustrzelili”, tj. ranili\ Jaropo=ka w grodzie, i “bieda” ]nieszcz">cie\
im wielka, i poddali si" Nowogrodzianie, Jaropo=ka powi[d= ze sob' oko-
wanego, Nowogrodzian wszystkich z /onami i dzie:mi, a gr[d podpali=. A
Nowogrodzianie wracaj'cy od Drucka }ujrzeli| spalony gr[d. W[wczas, zim'
“wskazali drog"” Wo=odzimierzowi Swiatos=awiczowi, i “ide” do ojca, na Ru>,
a Nowogrodzianie pos=ali do Wsewo=oda }Bolszoe Gniezdo| po kniazia, i
da= im “swojak swoi.” SyN.
Wo=odimer ¯ Swiat. Czermny †1190 ¯ Wsew. †1146 ¯ Oleg
6689, styl 5508 0003-01.1-37 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6689, styl 5508 0001-30.1-74 ]W=adimirskij letopisiec\
.3012 roku 1182
...Tego roku zmar= “b=a/enny a<chimadrit” ]archimadryta\ igumen Peczer-
ski – Polikarp, m-ca lipca 24, w dzie< >w. m"czennik[w – >wi"ta Borisa i
Gleba. Kij.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
“Pride” kn. Jaros=aw }O>miomys=| do Nowogrodu, syn Wo=odimira }†1171|,
a wnuk wlk. kn. Mstis=awa }kij., 1076–†1131|.
Tego roku ko<czyli budow" cerkwi przez archiep. Elijasa z bratem, przy wro-
tach, >w. “Bogojawlenia”. W[wczas i >w. Ojc[w cerkiew postawili. SyN.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6690, styl 5508 0001-02-626 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6690, styl 5508 0003-01.1-37 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6690, styl 5508 0001-30.1-74 ]W=adimirskij letopisiec\
.3014 roku 1183
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu rokiem. W=ad.
Postawili cerkiew >w. Eupatia, Radko z bratem, na Rogatej ulicy. Tego/ roku
“chodi” Wsewo=od }Bolsz. Gn.| “na Bu=gare” ]Wo=gar[w; Bo=garWo=gar,
BW\, z ca=ym swoim okr"giem, i zabili Bu=garzy kn. Glebowica Izas=awa.
Izas=aw ¯ Gleb ¯ ]Jurij Do=gor.$, z rodu Olega czernih.$\.
Tej/e zimy bili si" Pskowianie z Litw'; wiele z=a wyrz'dzili Pskowianom.
SyN.
0000, nie ma 0001-30.1-74 ]W=adimirskij letopisiec\
6691, styl 5508 0003-01.1-37 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3016 roku 1184
po/ar wielki we W=odzimierzu, m-ca aprila 11, w >rod". Su+.
>roda, 11 kwietnia wypada=a w 1184 roku.
Za=o/y= archiep. Elijas z bratem cerkiew >w. Ioanna kamienn', na Targowisz-
czu }lapsus, ˚.3012, 1182 r.\. Tego roku Wseo=od }Bol. Gniezdo| przys=a=
swojaka swego – Jaros=awa Wo=odimierowica.
Wsewo=od Bolsz. Gniezdo ¯ Jurij Do=gor. †1157 ¯ Wo=odimer Monomach
Jaros=. ¯ Wo=odimer ¯ Mstis=aw †1131 ¯ W=adimir Monom. †1125.
“niegodowachut” ]nie sprzyjali\ jemu Nowogrodzianie, albowiem wiele z=a
wyrz'dzi= okr"gowi Nowogrodzkiemu. Po namy>le, pos=ali do Smole<ska,
do Dawida i }ten| da= im syna – Mstis=awa }†1230|.
Mstis=aw ¯ Dawid smol. †1198 ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mstis=. †1131.
przywiedli do Nowugorodu i osadzili na stolcu m-ca sentabra.
Tego roku “srubisza” ]zr'bali... zr"bowali\ cerkiew now', >w. Wasilija. SyN.
6693, styl 5509 0001-01.2-392 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-02 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6692, styl 5508 0003-01.1-37 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6692, styl 5508 0001-30.1-74 ]W=adimirskij letopisiec\
.3018 roku 1185
m-ca maja w 1-szy dzie<, na pami'tk" “stag” ]>wi"tego\ proroka Ieremija, w
>rod" przed wieczorem, by= znak na s=o<cu i mnocznie wielce, tak /e gwiazdy
widzia= cz=owiek, w oku jak zielono by=o, a s=o<ce “uczinisja” ]sta=o si"\
jak ksi"/yc z rogami, k'tem ogie< wychodzi=, strasznie ogl'da: cz=owiekowi
by=o znak Bo/y. Su+.
1 maja 1188 wypada= w niedziel", 1187 – w pi'tek, 1186 – w czwartek, 1185 – we
>rod", 1184 – we wtorek, 1183 – w poniedzia=ek; w latopisie pod 6694 ]1186\.
za:mienie s=o<ca z 1 maja 1185, o godz. 13&31, 46,0° N, 37,2 ° E.
maja 1, o godz. 10-tej dnia, podczas dzwonu na “wieczerni"” – s=o<ce pociem-
nia=o na ponad godzin", i gwiazdy “bysza”, i “paki proswietisja” ]nast"pnie
roz>wietli=o si", zaja>nia=o\.... SyN.
m-ca marta ]sic\ 1, podczas dzwon[w na wieczerni", by= znak na s=o<cu,
“moroczno byst welmi” ]pociemnia=o wielce\, na godzin" i d=u/ej, i gwiazdy
wida: by=o, w oczach cz=owieka jakby pozielenia=o, i s=o<ce jak ksi"/yc, a
z rogu jego jak ogie< /ar wychodzi=, i sztraszno by=o ogl'da: ludziom znak
Bo/y, i roz>wieci=o si", i “paki radi bychom”. ArNo2.
6694, styl 5509 0001-01.1-396 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6693, styl 5508 0003-01.1-37÷38 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6693, styl 5508 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6692, styl 5508 0001-30.1-74 ]W=adimirskij letopisiec\
.3020 roku 1186
zmar=a Maria }ur. 1164 ¯ Kazimierz †1194, kr[l polski|, /ona Wsewo=oda
Swiatos=awicza Czermnego †1194, wlk. kniazia Kijowa.
“ide” Zawid do Dawida do Smole<ska; i dali namiestnictwo Michai=owi Stepa-
nicowi. Tego roku “pride” cesar Greckyi – Aleksa Manui=owic, do Nowogrodu
}ju/ nie /y=, zamordowany 1183|...
Alexios ¿1168$–1180–†1183 ]zamordowany\ ¯ Manuel Komnenos ¿1120–
1143–†1180 ¯ Iohann ¿1088–1118–†1143 ¯ Alexios ¿1044–1081–†1118.
W[wczas “chodisza” na Jem...
Tego roku zmar= Elijas – archiepiskop Nowogrodzki, m-ca sentabra 7,
z=o/on w portyku >w. Sophii. igumeni z popami, po namy>le, obrali brata
Elijasa – Gawri=", kt[rego metropolita Nikiphor przyj'= “s lubwiju” ]z przy-
jemno>ci', mile\. Tego/ roku, w Nowogrodzie zabili Gawri=" Nierewinic",
Iwacz" Sweniewic", i z mostu zrzucili. W[wczas “wstan byst” ]powstanie
wybuch=o\ w Smole<sku, pod kn. Dawidem, i wiele g=[w pad=o “lepszych
m"/[w” ]dzielniejszych woj[w ¯ dobry ^ waleczny\. SyN.
6694, styl 5508 0003-01.1-38 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
 ...ROSYJSKIMI
.3022 roku 1187
m-ca maja 2, na przeniesienie }relikwi| >w. m"czennik[w Borisa i Gleba,
urodzi= si" u Wsewo=oda kn. wlk. syn, i nadano mu imi" na >w. chrzcie Boris.
Tego roku przyby= episkop do Czernihowa – Perfurii.
Wsewo=od }Bolszoe Gniezdo| Jurgiewicz “Wo=odimer wnuk Monomachow”
]wnuk Wo=odimera Monomacha\ odda= c[rk" sw' – Wses=aw", do Czenihowa,
za Jaros=awa Rostis=awicza, wnuka Wsewo=oda Olgowicza }Oleg †1115|,
wiedziona by=a m-ca iula ]lipca\ 11, na pami'tk" >w. m"czennicy Eufimji.
...zmar= Wo=odimer Glebowicz }wnuk Do=g.|, m-ca marca 18, w >rod". Su+.
>roda, 18 marca wypada=a w 1187, w rzecz. 1186 ]koniecznie ˚nr 999.1.10\.
Mianowano archiepiskopem Nowogrodu – Gawri=", m-ca marta 29, na >w.
Warichisija, i “pride” do Nowugorodu m-ca maja 31, na >w. m"czennika
“Ermia” ] ¯ Eremij\...
Tego roku grom by= straszny i b=yskawica; “priszedszim” ]procesja przesz=a\
z krzy/ami od >w. Sophii do >w. Michai=a, >piewaj'c 9 pie>ni, gdy “szibie”
]strzeli=\ grom i b=yskawica, i padli wszyscy ludzie, cerkiew “zagoresja”
]zapali=a si"\, lecz B[g swoim zlitowaniem i modlitwami do >w. Michai=a
“nie byst biedy cerkwi” ]nie spowodowa= strat, nieszcz">cia\ }jedynie| 2-ch
F ludzi “bysta mertwa” ]zabi=, dos=. zmar=o, z pora/enia, w moim zrozuminiu
– piorun uderzy= w drzewiec niesionej chor'gwi lub w niesiony >w. Krzy/,
przy wej>ciu do cerkwi\. Podobne zdarzenie w 1224 r., ˚.3224
W tym czasie wybici zostali Peczerzanie i Juriewianie, w Peczorze, a
inni za Wo=okiem, i pad=o g=[w “o ste kometstwa ( kmetstwa” ]w setkach
kmotr[w$\.
Tego roku by= znak na s=o<cu, w po=udnie by=o jak ksi"/yc, i zmierzcha=o,
i po nied=ugim czasie wype=ni=o si", m-ca sentabra 9 } dƒ |.
za:mienie s=o<ca z 4 sentabra 1187, o godz. 11&53 rano, 42,8° N, 31,5 ° E.
Tego roku wygnali Nowogrodzianie kn. Mstis=awa Dawidowica, pos=ali “k
Wsewo=odu Wo=odimiru” ]do Wo=odimera – syna Wsewo=oda Bolszoe Gn.
†1212\, po Jaros=awa }†1245| Wo=odimierowica; wjecha= do Nowogrodu i
zasiad= na stolcu m-ca noabra 20. SyN.
Jaros=aw ¯ Wo=odimer ¯ Wsewo=od Bolszoe Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gor.
Tego roku grom by= straszny wielce i pioruny, “priszedszim s kresty” ]pro-
cesja z krzy/ami\ od >w. Sophii do >w. Michai=a, >piewaj'c 9-t' pie><,
strzeli= grom i piorun i padli “nic” ]p=asko\ wszyscy ludzie. Zapali=a si" cer-
kiew, lecz swoeju “mi=ostiju soblude” ]swum lito>ciwym spojrzeniem\ B[g, i
modlitwami do >w. Michai=a, nie by=o “biedy” /adnej cerkwi dw[ch ludzi “do
konca mertwa bysta” ]w ko<cu zmar=o\. By= znak na s=o<cu, w po=udnie
w ksi"/yc przesz=o, wkr[tce wype=ni=o si", za>wieci=o, m-ca sentabra 9.
Tego/ roku wygnali Nowogrodzianie kn. Mstis=awa Dawydowicza, i wys=ali
do Wsewo=oda do W=odzimierza }n(Kla{mie| po “Eros=awa” ]Jaros=awa\
Wo=odimerowicza, wjecha= do grodu m-ca noabra 20. ArNo2.
6696, styl 5509 0001-01.2-404÷406 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-02 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6695, styl 5508 0003-01.1-38÷39 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6605, z=y opis 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3024 roku 1188
m-ca marta 18, w >rod" palmowego tygodnia.
Zmar= Wo=odimer Glebowicz – wnuk wlk. kn. Georgija }Do=gor.| fl Su+.
Za=o/ona cerkiew kamienna >w. B-cy U>pienia “w Arka/i manastyri Simiju-
nie Dybaczewic”. Tego roku zrobili most nowy przez Wo=chowo, po stronie
starego. W tym roku zmar= s=uga Bo/y – Herman, ierej >w. Jakowa, zwany
Wojat'; s=u/y= u >w. Jakowa 14,5 roku... zmar= w drodze do Pskowa...
m-ca oktabra 13, na >w. m"czennika Karpa i Papu=y, z=o/on w >w. “Spasa”
monasterze. Tej/e zimy by=a “dorogaw” ]dro/yzna\& chleb po dwa nogacie,
a kad{ /yta – po 6 grzywien.
Tego roku “rubosza” ]wyr'bali, wysiekli\ Nowogrodzianie Wareg[w, na Go-
tach, Niemc[w – “w Choru/ku i w Nowotor/ce” ]¯ Nowy targ\, a na wiosn" “nie
pustisza” ni jednego m"/a za morze, ni “s=a dasza” ]c=a zap=acili\ Waregom,
lecz odprawili ich }Wareg[w, kt[rych nie wysiekli| bez pokoju. SyN.
tu jest wy>mienite poja>nienie kim Waregowie byli, sk'd przybyli; byli to Bawary,
Goci, Niemcy, zza morza, nie Szwedzi i nie kupcy na us=ugach ruskich kniazi[w,
jak chcieli niedouczeni s=awianofile i – za nimi – komuni>ci.
Za=o/y= Semion Dubyczewicz cerkiew kamienn' >w. B-cy U>pienia, w “Orka/i
monastyri”. Tej/e zimy by=a dro/yzna, “kupna chud chleb” ]kupno chudego
chleba, OA\ – po 2 “nogati” ]paznokcie u n[g; jednostka pieni"/na\, a kad{
– po 6 grzywien, Bo/ym zlitowaniem – nie by=o z=o>ci u ludzi. ArNo2.
6696, styl 5508 0001-01.2-406÷407 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6696, styl 5508 0003-01.1-39 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6696, styl 5508 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3026 roku 1189
Knia{ wlk. Wsewo=od.... Su+.
Po>wi"ci= cerkiew Gawri=o – archiep. Nowogrodzkyi, >w. B-cy U>pienia “w
Arka/i manastyri” m-ca ijuna 4, na >w. Mitrophana....
Tego roku urodzi=a si" u Jaros=awa c[rka “na Ro/estwo B-cy” ]Narodziny
Bogurodzicy\.
c[rka ¯ Jaros=aw ¯ Wo=odimer ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.
Tego roku ko<czyli cerkiew >w. Zwiastowania. Tego/ roku zabrali namiest-
nictwo Michai=owi i “wdasza” dla Miroszki Niezdinica. SyN.
6697, styl 5508 0001-01.2-407÷408 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6697, styl 5508 0003-01.1-39 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3028 roku 1190
Pos=a= b=ogos=. i christolubny wlk. kn. Wsewo=od, syn Gjurgija, wnuk Mo-
nomacha Wo=odimera, do Kijowa... Su+.
Urodzi= si" w Nowegorodzie u Jaros=awa syn Michai=, kniaziowskie }jego|
imi" Izas=aw, a wnuk Wo=odimira.
Tego/ roku “izbisza” ]wybili, tj. wysiekli, wymordowali\ Pskowianie Czud
pomorsk' – “priszli bo bjachu w 7 sznek” ]/agl[wek\ i rozwin"li si" ko=o
progu przy jeziorze, i uderzyli na nich Pskowianie, i nie wypu>cili ani jednego
m"/a, a szneki “priwiezosza” do Pskowa grodu. SyN.
6698, styl 5508 0001-01.2-408 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6698, styl 5508 0003-01.1-39 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3030 roku 1191
nie opisany wydarzeniami. Su+.
“chodisza” Nowogrodzianie z Korel' na Jem, i wojowali ziemi" ich – popalili
i “skot” ]byd=o rogate\ wysiekli }plemi" Korela, dzi> Karela, N od +adogi|.
... budowy i >wi"cenia cerkwi...
Tego/ roku “chodi” kn. Jaros=aw do +uk[w, wezwany przez po=ockich kniazi[w,
z nim uda=a si" nowogrodzka “przednia dru/yna”, spotkali si" na granicy,
przyja{nie, i um[wili si", /e zim' wyprawi' si" na Litw" lub na Czud. W[wczas
u Jaros=awa urodzi= si" syn } ¯ Jaros=. ¯ Wo=od. ¯ Wsewo=. Bol. G., ˚.3026|.
Zim' wyprawili si" na Czud, zdobyli gr[d Gjurgiew }Dorpat, dzi> Tartu|, popalili
ziemi" ich i =up[w przywiedli niezliczon' liczb", a sami “pridosza storowi”
]zdrowi... witani ˘ pozdrowienie ^ powitanie\ do Nowogrodu. SyN.
6699, styl 5508 0001-01.2-400 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6699, styl 5508 0003-01.1-39÷40 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3032 roku 1192
m-ca iula ]lipca\ 28, na pami'tk" >w. m"czennika Eustaphia “k Ankurie
Galatinstei” ]z Ankory w Galacji, w Azji Mniejszej\, postrzygli byli u wlk. kn.
Wsewo=oda }Bolszoe Gniezdo| syna Georgija, wnuka Wo=odimera Mono-
macha – syna jego Georgija, w grodzie Suzdalu... Su+.
“ide” kn. Jaros=aw do Pskowa, w dzie< }>w.| Petra, a dw[r sw[j “pos=aw s
Pskowici wojewat, i szedsze” ]po drodze\ zdoby= gr[d “Miedwie/' go=ow"”
]Nied{wiedzi' G=ow", dzi> Otepää, ok. 38 km S od Tartu\ – spalili i “pridosza
storowi” ]zdrowi... witani ˘ pozdrowienie ^ powitanie\.
... budowa kilku cerkwi, w Cho=mie, >w. Aposto=[w sp=on"=a “ot groma”,
zmar=a igumenia Maria, mianowano na jej miejsce Eudoki". SyN. F
Postawi= cerkiew “Christowo Preobra/enie” ]Przemienienia Pa<skiego\ w
Chutynie, kamienn', War=am “czerniec” ]zakonnik\, a “mirskie” ]cywilne,
>wieckie\ jemu imi" by=o Aleksei Michai=owicz... Po>wi"ci= “chram toi” ]>wi'-
tyni" t"\ archiepiskop Gawri=o, w >wi"to, i nazwa= monasterem. ArNo2.
6700, styl 5508 0001-01.2-409 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6700, styl 5508 0003-01.1-40 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6700, styl 5508 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3034 roku 1193
by= po/ar we W=odzimierzu grodzie }n(Kla{mie|, m-ca ijuna ]czerwca\ 23, w
przeddzie< >w. m"czennik[w Borisa i Gleba, w czwartek. o p[=nocy zapali=
si" i p=on'= do wieczora }nast"pnego dnia|. Su+.
23 ijuna 1193 wypada= we >rod"; czwartek, 23 ijuna, wypada= w 1194.
zmar= Gawri=o – archiepiskop Nowogorodskyi, m-ca maja 24, na >w. “Smena”
]Semena\, na Dziwnej g[rze, po=o/en w portyku >w. Sophii, “postro<” brata,
zwany “w czer<cach” – Gregorym.
... zmar=ego zast'pi= Marturij, zatwierdzony przez metropolit", Swiatos=aw
tak/e przyja{nie przyj'=, dekabra 10, na >w. Dani=y stolnika, do Nowogrodu
przyby= m-ca “henwara” ]stycznia\ 16, na >w. aposto=a Petra “Spadenije
werigam” ]zrzucenie, opuszczenie... wypuszczenia z =a<cuch[w\.
Tego/ roku “idosza” z Nowogrodu “w Jurgu” ]do Juriewa, Dorpatu, dzi> Tartu,
w Estonii\, zdobyli gr[d, poszli do drugiego, ci zaryglowali si" w grodzie,
stali }wi"c| 5 tygodni...
wys=any Jurga, przez obl"/onych do oblegaj'cych, podst"pnie zaprosi=
wojewod" z 12-ma “mu/ wjatszich” ]wi"kszych, znaczniejszych dow[dc[w\,
ci wzi"li te/ ze sob' popa – Iwank" Legena – wyr'bali ich grodzianie w
przeddzie< >w. Barbary ]3 grudnia, 4 grudnia – dzie< Barbary\, }grodzianie|
wys=ali potem po 30-tu – i tych }tak/e| wyr'bali, a potem po 50-ciu.
opowiadanie z oznak' zmy>lenia, bo szli jak barany do grodu, nie wiedz'c co
sta=o si" z uprzednimi, i nikomu z tych, kt[rzy weszli do grodu, nie uda=o si"
wymkn': z pu=apki.
i gdy przymierali g=odem – ci'gnie latopis – bo “stojali” 6 tygodni, s=uchaj'c
fa=szu ich, w >wi"to >w. “Niko=y” ]Miko=aja, 6 grudnia\ “wylezosze iz goroda”
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
]wycieczk" zrobili grodzianie\ – “isiekosza wsja” ]wyr'bali wszystkich pozo-
sta=ych\; nieszcz">cie spotka=o ostatki /ywych – zosta=o ich 80-ciu m"/[w.
I nie by=o wie>ci przez ca=' zim" w Nowogrodzie, o /ywych czy martwych;
martwi= si" w=adyka i ca=y Nowogr[d.
Tego roku urodzi= si" w Nowogrodzie, u Jaros=awa syn Rostis=aw. Tego
roku “zr'bali” cerkiew >w. Aposto=[w.... SyN.
Rostis=aw ¯ Jaros=aw ¯ Wo=od. ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.
Po/ar wybuch= w Nowogrodzie, w tygodniu Wszystkich Íwi"tych ]przed 1
listopada\, o >wicie. Zapali= si" dw[r Sawki, na Jaroszowej ulicy, “bysza po/ar
F zo=” ]intensywny\, spali= 3 cerkwie& >w. Wasilija, >w. Tr[jcy, >w. Podniesienia,
i wiele dwor[w “dobrych” rzecz'c& domowe i uasza • • • • ArNo2.
6701, styl 5508 0001-01.2-409÷410 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6701, styl 5508 0003-01.1-40÷41 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6701, styl 5508 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3036 roku 1194
by=y postrzy/yny u b=ogos=. i “cholubiwago” ]chrystolubnego\ kn. Wsewo=oda,
syna Georgija – synowi jego, Jaros=awowi, m-ca april}a| 23, na pami'tk"
Semeona – krewnego Pana }Jezusa Chrystusa|. Su+.
“Za/eg= si" po/ar” ]wzniecono po/ar\ w Nowogrodzie, “w niedziel"” na
Wszystkich >wi"tych, w post, z nastaniem >witu....
niedziela, 1 noabra ]listopada, dzie< Wszystkich Íwi"tych\, wypada=a 1192,
je/eli jest to «niedziela» a nie «tydzie<».
1 listopada wypada= w 1193 – w poniedzia=ek, w 1194 – we wtorek,
w 1195 – we >rod".
“i bjasze po/ar zo=, zgoriesza cerkwi 10” ]silny ogie< strawi= 10 cerkwi\...,
opis strat& >w. Wasilija, >w. Tr[jcy, >w. Podniesienia... itd. nast"pnego dnia
zn[w po/ar – spali=o si" 10 dwor[w... tej “niedzieli” ]tygodnia\, w pi'tek, na
targu wzniecony ogie< na Chrewkowej ulicy do ruczaju w Nerewskim ko<cu,
F poch=on'= 7 cerkwi i wiele dom[w. Po wszech dniach, z niewiadomych
przyczyn, powsta= po/ar wi"cej ni/ 6-krotnie. Ludzie nie >mieli “tirowati”
]«/iti» ^ /y:\ w domach – w polu “/iwjachut” ]przebywali\, potem spali=o
si" Horodyszcze.
W tym/e roku i +adoga spali=a si" przed Nowogrodem, nast"pnie Russa “po-
gore”, a w Ludni ko<cu spali=o si" dwor[w 10, i takie zdarzenia od Wszystkich
Íwi"tych do Pana Dni ]Pana Dni – przed Bo/ym Narodzeniem\.
W[wczas “pridosza izbytok /iwych” ]przyci'gn"=y niedobitki\ z Jurjewa. i
zabili “Sbyszku” ]Zbyszka\ Wo=osowica, i Niegoczewica Zwid", i Mois=aw"
Popowica – sami “putniki” ]p'tnicy..., ci co wr[cili, niedobitki\, a inni kunami si"
F wykupili... zrobili “sowiet” ]samos'd\ nad swoimi bra:mi, a to Bogu rozs'dza:.
najwi"kszym przest"pcom pozwoliliby uj>: karze w /yciu ziemskim, bo to Bogu s'dzi: –
niedow=ad umys=owy chrze>cija<skiego kleru.
jedno opowiadanie, o nieudanej wyprawie do Otepy, zim', rozbite na dwie zimy& 1193 i 1194,
gdy ca=a zima wchodzi=a do jednego roku ]koniec roku 24 marca\ – ca=e zdarzenie powinno
by: opisane jednym rokiem; przyczyn' mo/e by: obrobienie tekstu podczas przepisywania
i uzupe=niania danych, zape=niania bia=ych plam – >lad obrabiania po wiekach.
Tego roku zbudowano cerkiew >w. aposto=a Philipa, na Nutyniej ulicy, i >wi"ci=
j' w=adyka Marturij, m-ca “henwara” 29, w dzie< przeniesienia relikwi >w.
Ignata. Tego roku zmar= igumen Dionisij >w. Georgija, mianowany na jego
miejsca Sawatia. Tej/e zimy zmar= igumen Herasim u >w. B-cy w “Arka/i
manastyri” – w jego miejsce mianowany “Pankraty” pop. SyN., ArNo2.
6702, styl 5508 0001-01.2-411 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6702, styl 5508 0003-01.1-41 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6702, styl 5508 0001-30.2-184 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3038 roku 1195
“Pos=a” b=ogos=. i chrystolubny kn. Wsewo=od Gjurgewicz tiwuna swego...
Su+.
...Tego roku naszli Prusacy na Rusk' ziemi" fl Kij.
Za=o/y= cerkiew kamienn' przy wrotach grodu bogolub. archiep. nowogr.
Marturij, w imi" >w. B-cy “Po=o/enie rizy i pojasa”, pocz"li stawia: m-ca maja
4, na >w. Isaaka, a sko<czyli m-ca awgusta 2, na >w. Stephana.... Tej/e
jesieni za=o/y= cerkiew kamienn' >w. “Woskresenija” kamienn'...
Tego roku zmar=a s=uga Bo/a – “Christna” ]Christina\ }w dzie<| >w. Barbary
}grudnia 4|...
Tego roku “zr'bali” ]za=o/yli zr'b\ cerkwi nowej >w. “Wozdwi/enia” i >w.
Wasilija, i >w. Dmitrija Nozdricina.
Nozdricin ¯ ros. nozdri, pol. nozdrza, ang. nostril ¯ anglosas. nosthryl ¯ nos
% thyrel ]dziura, otw[r\ % cin ]patronimik\.
Tego/ roku, zim', wezwa= Wsewo=od Nowogrodzian do Czernihowa, na
Jaros=awa i na ca=e Olega plemi";
Jaros=aw ¯ Rostis=. ¯ Wsewo=od 1139–†1146 ¯ Oleg †1115.
Jaros=aw ¯ Wo=odimer ¯ Wsewo=od Bol. Gn. ¿1154–†1212.
Nowogrodzianie “nie “otpreszesja emu” ]nie odm[wili pomocy, dos=. nie
odparli jemu\, wyruszyli z kn. Jaros=awem ogniszczanie }miotacze pocisk[w
zapalaj'cych| i “gridba” ]stra/e bram grodu zamykanych krat', zwan' grid\
i kupcy. W drodze, w Nowym targu, goniec Wsewo=oda zawr[ci= ich z dro-
gi. i wys=ali Nowogrodzianie Wsewo=odowi Miroszk" namiestnika i Borisa
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
?iros=awica, “Mikiphora socskago” ]Nikiphora setnika – wodza stu woj[w\,
prosz'c o syna, a Jaros=aw “niegodujuszcze” ]nie zgodzi= si"\, i zawr[ci=
do Nowogrodu. Tej/e zimy bili si" Smolnianie z Czernihowcami, i pom[g=
B[g Czernihowcom – j"li kn. Borisa Romanowica, i nie by=o pokoju mi"dzy
nimi.... SyN.
0000, nie ma 0001-01.2 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6703, styl 5508 0001-02-688 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6703, styl 5508 0003-01.1-42 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3040 roku 1196
m-ca marta 23, na pami'tk" >w. m"czennicy Matrony.
Urodzi= si" u b=ogos=. i chrystolubnego wlk. kn. Wsewo=oda Jurgiewicza
syn, i nazwano go na >w. chrzcie Gawri=o ]Gabriel\. Su+.
Za=o/yli cerkiew kamienn' >w. Kuri=y w monasterze Nielezenia, Kostantin
i Dmitr – “bratenika” ]stryj z bratankiem\...,
Kostantin ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212
Dmitr ¯ Boris ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212
...na +ubianej ulicy, pocz"li stawia: m-ca aprila, a ko<czyli m-ca ijula 8, na
>w. Prokopa, i >wi"ci= j' w=adyka Marturij zim', m-ca henwara 19, w dzie<
>w. Tatijany, przy igumenie “Onisimie” ]nier[wny, ¯ gr. anisos, OA\.
...zak=adanie i budowa innych cerkwi...
W ko<cu roku wys=ali Nowogrodzianie do Wsewo=oda... itd.
Wsewo=od wi[z= ze sob' namiestnik[w nowogr. Miroszk", Iwanka, i Thom";
Nowogrodzianom poleci= “iti na +uky” ]i>: do +uk[w\. Wsewo=od wszed= w
ziemi" Czernihowsk', B[g nie dopu>ci= do rozlewu krwi – zawarli pok[j;
Wsewo=od odprawi= Thom", a Miroszk" i Iwanka – zatrzyma=, i tym rozgnie-
wa= Nowogrodzian. Po powrocie Jaros=awa, Nowogrodzianie, po naradzie,
“pokazali mu drog"” ]przeno>nia, by wyni[s= si"\, i wygnali na “Gjurgiew
die<” ]dzie< Jerzego, lecz nie 23 kwietnia, bo...\, jesieni'. “ide” Jaros=aw do
Nowego targu, przyj"li go Nowotor/anie z pok=onem, i “/aliachu” ]/a=owali\
po nim w Nowogrodzie dobrzy, na uciech" z=ym. i “pos=asza k Cernihowu” do
Jaros=awa, po syna }Jaropo=ka|, i “siedosza” ca=' zim" bez kniazia... SyN.
“Priide” ]przyby=\ car grecki “Aleksander” }Alexius|, do Nowogrodu. PSyn2.
b="dne poja>nienie w przypisach& w leto 6604 }6704| na 6684 }1176|.
6704, styl 5508 0001-01.2-412 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6704, styl 5508 0001-02-688 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6704, styl 5508 0003-01.1-43 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3042 roku 1197
wsta= niesko<czenie z=y i wr[g – diabe=.... Su+.
“pride” kn. z Cernihowa do Nowogrodu, Jaropo=k Jaros=awic, na “wierbnic"”
]niedziel" palmow'\ “nastanucu letu” ]na pocz'tku roku, dos=. nastaj'cemu
latu\, w m-cu marcu. i zasiada= od “wierbnicy” do Semena dnia – jedynie 6
miesi"cy, i wygnali go z Nowogrodu, i pos=ali zn[w do Jaros=awa. SyN.
Jaropo=k ¯ Jaros=aw ¯ Wo=odimer ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212.
Jaropo=k musia= by: dzieckiem w tym czasie, brzd'cem.
“ide” Jaros=aw z Nowego targu do W=odzimierza }n(Kla{mie|, wezwany
przez Wsewo=oda... itd.
Tego/ roku postawi= cerkiew >w. Nikiphora Marturij archiepiskop. Tego/
roku postawi= monaster >w. Eufimii... itd. SyN.
w=adyka “Mantirej” zbudowa= cerkiew w Ostrowiu, >w. Niko=y. ArNo2.
6705, styl 5508 0001-01.2-412÷414 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6805, styl 5508 0001-02-688 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6705, styl 5508 0003-01.1-43 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6705, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3044 roku 1198
Zmar= kn. Dawid Smole<skyi... Su+.
Dawid ¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw kij. †1131 ¯ Wo=od. Monom.
Za=o/y= cerkiew kamienn' w Rusi >wi"tego “Preobra/enia”, bogolubny ar-
chiep. Marturij, pocz"li wznosi: m-ca maja 21, na >w. cesarza Konstantyna
i Eleny, a sko<czyli m-ca ijula 31, na >w. “Ulity” ]Julity\, i >wi"cili cerkiew
na “U>pienie >wi"tej B-cy”... ªhospodi Bo/e, prizri s niebies i wi/, i posieti
winograda swojego ...desnica ]prawica\ twoja...º
Tej wiosny zmar=o u Jaros=awa dw[ch syn[w& Izas=aw osadzony na +ukach
kniaziowa:, z Litwy “oplecze” ]skr"ci=\ do Nowogrodu i tam zmar=, a Rosti-
s=aw – w Nowogrofdzie; obaj z=o/eni w >w. Georgija monasterze.
Tego roku za=o/y= cerkiew kamienn' kn. wlk. Jaros=aw }O>miomys=|, syn
Wo=odimira }dorohobu/. †1171|, wnuk Mstis=awa }kij. †1131|, w imi" >w.
“Spasa Preobra/enia” ]Przemienienia Pa<skiego\ na Nowogr. g[rze zwanej
Nieredica, pocz"li wznosi: ijuna 8 na >w. Theodora, a sko<czyli w sentabrze.
Tej jesieni “pridosza” Po=czanie z Litw', do +uk[w, i popalili “choromy”
]chaty\, a +uczanie “ustregoszasja” ]ustrzegli si" – s=owo polskie\ i zbiegli
do grodu. Tego roku za=o/. cerkiew kamienn' >w. Elijasa w Cho=mie. Tej/e
zimy “chodi” Jaros=aw z Nowogrodzianami, Pskowianami, i Nowotor/cami, i
z +ado/anami, i z ca=ym okr"giem nowogr., do Po=ocka... spotkali si" przy
jez. ]Kasople, Kasple, Kasocle$\... pok[j zawarli ze sob'. SyN.
Mianowany zosta= archiepiskop Nikita do Nowogrodu. ArNo2.
 ...ROSYJSKIMI
6706, styl 5508 0001-01.2-414 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6703, styl 5508 0001-02-688 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6703, styl 5508 0003-01.1-43÷44 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6706, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3046 roku 1199
m-ca april}a| 30, na pami'tk" >w. aposto=a Jakowa.
“Chodi” b=ogos=. i chrystolubny kn. wlk. Wsewo=od Gjurgiewicz, wnuk Wo=o-
dimera Monomacha, na Po=owc[w, z synem swoim Kostantinem.
...po/ar wielki we W=odzimierzu, m-ca ijula ]lipca\ 25, w sobot". Su+.
sobota, 25 lipca wypada=a w 1198 roku; ...ale sobota, 25 czerwca – w 1199.
Przys=a= Wsewo=od }Bolszoe Gniezdo|, wywi[d= Jaros=awa z Nowogrodu
do siebie, }tak/e| w=adyk" i namiestnika Miroszk" i co wi"kszych “m"/[w”.
Gdy w drodze, na jez. “Sereger” ]Seliger\ zmar= s=uga Bo/y – archiep.
nowogr. Marturij, m-ca awgusta 24, na >w. aposto=a “Wartholomeja” ]gr.
Bartholomaios ¯ aram. syn Talmai’a\, przywie{li }zmar=ego| i z=o/yli w portyku
>w. Sophii. “idosza ludie” ]reszta poselstwa dalej sz=a\ z namiestnikiem
}Miroszk'| i z Micha=kiem, do Wsewo=oda; przyj'= ich z wielkim honorem i
da= im syna – Swiatos=awa, a w Nowogrodzie, po naradzie z namiestnikiem
i Nowogrodzianami – “wwiedie w episkopju” ]wprowadzi= do episkopatu\
Mitrophana, m"/a Bogiem wybranego... ale Mitrophan musia= zaczeka: na
zatwierdzenie go przez metropolit". Tego roku za=o/yli cerkiew kamienn'
Íwi"tych 40-tu }40 ^ wiele|. Tego roku zbudowa=a cerkiew kniagini Jaros=a-
wowa, “na Michalici manastyr”...
Przyby= kn. Swiatos=aw do Nowogrodu, syn Wsewo=oda, wnuk Gjurgija, m-ca
henwara 1, na >w. Wasilija, osadzony na stolcu w >w. Sophii, i “obradowa=sja”
ca=y Nowogorod. Tego/ roku w Rusi grody “ob=o/isza” ]obwarowano\.
SyN.
6707, styl 5508 0001-01.2-414÷415 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-01.2 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6707, styl 5508 0003-01.1-44÷45 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3048 roku 1200
Zmar= kn. Jaros=aw Czernihowskyi fl Su+.
“+owot wziasza Litwa” ]+owa: przej"=a Litwa\, do Naluca, “s Bieleje do
Swinorta i do Worcza sredu” ]...do “>rodka” – do po=owy – rzeki Worcz\,
i “gnaszasja” ]pu>cili si" w pogo<\ Nowogrodzianie za nimi, }dop"dzili| w
Cernianach, i bili si" z nimi, i wybili Litwy “m"/[w” 80, a Nowogrodzian 15-tu&
Ragui=" Prokopijnic" z bratem Oleks', Gjurgija Sbyszkinic", Ratimira Nie/a-
tinic", Straszka srebrnika “wiesca” ]pos=a<ca, go<ca\, Wniezd" Jaginic",
+uki Miroszkina “otrok” ]pazia\, Mikit" +azorewic", ?iroszk" Ogasowic",
Osipa podwojskiego, Romana Pokt", innych 4-ch “m"/[w”, a =up wszystek
odbili, niedobitki }Litwy| zbieg=y.
Tego roku “ide Niezdi=a Pichcinic na +uki woewodoju” ]...wojewoda Niezdi=a...\,
z +uk, w ma=ej dru/ynie – do +atygo=y “na toronie” ]koniach, ¯ or\, i zasta= ich
“w odryniach” ]w budynkach& chatach, izbach, chlewach\, i wybi= ich ”40-tu m"-
/[w” ]wielu, 40 ^ wiele\, a /ony ich i dzieci pochwyci=; sami wr[cili do +uk[w
“storowi wsi” ]zdrowi... witani ˘ pozdrowienie ^ powitanie\. SyN.
• +uki, dzi> “Wielkije” ]Stare\ +uki, 131 km N od Witebska,
150 km NE od Po=ocka, 255 km S od Nowogrodu, 56° 20* N, 30° 10* E.
6708, styl 5508 0001-01.2-415 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6708, styl 5508 0003-01.1-45 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
na r. 1200 ko<cz' si" wiadomo>ci w Kijowskim latopisie
wchodz'cym w sk=ad Ipat. ltpsi, – w mej opinii – Kijowski
pierw. sporz'dzony do Rurika 1199֠1215 Mstis=awicza,
nale/a= p[{niej do rodu Romana wo=. †1205 – Mstis=awa
“Romanowicza” ]syna Dani=y wo=. †1264\, w=adaj'cego
Wo=yniem od 1289, st'd w nim wo=y<ska 1205 ÷ ok. 1292.
.3050 roku 1201
“Pos=a” b=ogos=. i chrystolubny kn. wlk. Wsewo=od Gjurgiewicz, wnuk Wo=o-
dimera Monomacha, syna swego – Jaros=awa, do Perejas=awla.... Su+.
Nowogrodzki, Bogiem wybrany, Mitrophan, po zmar=ym Marturim, mianowa-
ny przez metropolit" ijula 3, na >w. “Uakintha” ]Hiacenta ¯ gr. hyakinthos\,
i “pride” ]wr[ci=\ do Nowogrodu sentabra 14, “na Wozdwi/enie czestnago
chresta” ]na Podniesienie >w. Krzy/a\.
F Tego roku, m-ca 15 aprila sp=on"=a cerkiew >w. Niko=y w Horodyszczu,
“i sta wsie leto do/gewo” ]ca=e lato deszczowe\.
A Wareg[w “pustisza” ]odprawili\ bez pokoju, za morze.
A jesieni' “pridosza” ]przybyli\ Waragi z mow' o pokoju, i dali im pok[j “na
wsej woli swojej” ]na swych warunkach, na swym prawie\. SyN.
Tego/ roku, m-ca aprila 15, zapali=a si" “od gromu” cerkiew >w. Niko=y, na
Horodyszczu. Ca=e lato deszczowe, a Wareg[w odprawili za morze bez
pokoju. ArNo2.
6709, styl 5508 0001-01.2-416÷417 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6709, styl 5508 0003-01.1-45 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6709, styl 5508 0001-30.2-166 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3052 roku 1202
Zmar= kn. Czernihowskyi – Igor. tego roku zmar=a kniagini Micha=kowa –
“Thewronia”, m-ca awgusta 5, na pami'tk" >w. m"czennika “Jewsiegnia”
]Eusegnia\. Su+.
“Sowierszisza” ]zawierszyli ¯ wierch\ cerkiew kamienn' >w. propoka Elija-
sza w Cho=mie, w ko<cu S=awna ]S=awno – dzielnic' Cho=ma\, >wi"ci= j'
w=adyka Mitrophan, w >wi"to. SyN.
“Swierszisza” cerkiew kamienn' >w. Elijasza w Cho=mie, w ko<cu S=awna,
i po>wi"ci= j' w >wi"to w=adyka Mitrophan. Znak zjawi= si" na niebie& niebo
sta=o si" jak krwawe, by=o przez jedn' noc, o godz. 5-tej nocy ]godz. 23-cia
obecnego systemu, noc po godz. 18-tej\, zapad=y ciemno>ci, a >nieg jak
krew; ludzie mniemali, /e to Koniec Íwiata, /e to krew przelana na >niegu.
ArNo2.
6710, styl 5508 0001-01.2-417 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6710, styl 5508 0003-01.1-45 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6710, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3054 roku 1203
m-ca henwar 2, na pami'tk" >w. Silwestra, “papy” ]ojca, papie/a\ Rzymskiego.
Zdoby=y zosta= Kij[w przez Rurika i Olgowicz[w. Su+.
potomnych Olega Czernihowskiego †1115;
Rurik ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw †1131 ¯ Wo=od. Monom.
Rurik z Olgowiczami i z poga<skimi Po=owcami& Koncakiem i Dani=' Ba-
kowicem, “wziasza grad Kyew na szczit” ]natarciem ¯ szczit ^ tarcza\ 1-go
dnia henwara, na >w. Wasilija. Zakonnik[w, zakonnice, pop[w, popadiny –
uprowadzili do pogan, a “gosti” ]go>ci ^ kupc[w\, cudzoziemc[w wszelkiej
mowy – zaryglowali w cerkwiach “i dasza im /iwot” ]daruj'c im /ycie\, a “towar”
]dobytek\ – rozdzielili po po=owie }latopis nie podaje dlaczego «po po=owie»
– po=ow" dla Rusi& Rurika z Olgowiczami, a po=ow" dla Po=owc[w|.
monastery i cerkwie obdarli ze wszystkich “uzroczy” ]chor'gwi, dos=. wzor[w\
i ikon, i powie{li poganie do ziemi swej; gr[d spalili.
Tego/ roku pokonali Olgowice Litw", wybili ich “7-set i 1000” ]1700\. Tego/
roku zmar= “Miroszszka” ]Miroszka\ – namiestnik nowogrodzki; zmiennikiem
Micha=ko Stepanic.
Tego/ roku, z powodu grzech[w naszych, wymar=y konie w Nowogrodzie i
po wsiach; gdziekolwiek nie i>: – wsz"dzie smr[d. SyN.
6711, styl 5508 0001-01.3-418 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6711, styl 5508 0003-01.1-45÷46 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej
.3056 roku 1204
“Pris=a” Roman m"/[w swoich do wlk. kn. Wsewo=oda }Bolszoe Gniezdo
†1212|, “molasia” ]m[wi'cych, rozprawiaj'cych\ o Olgowiczach, aby zawar=
pok[j....
w Synodalnym odpisie Nowogrodzkiej 1-szej, d=ugi i szczeg[=owy opis okolicz-
no>ci prowadz'cych do wyprawy krzy/owc[w do Konstantynopola i zdobycia
grodu w kwietniu 1204&
W czasach cesarzowania “Oleksy” w Carogrodzie, Oleksa ]Alexius, 1195–
1203\ o>lepi= brata swego Isaaka i “sam cesarem sta”, a syna jego – }tak/e|
Oleks" ]1203–1204\, “zatwori w stienach wysokych stra/eju, jako nie wynidiet”.
Po czasie Alexius wypu>ci= bratanka Alexisa i ten zbieg= z grodu, statkiem,
ukryty w beczce z potr[jnym dnem i “gwo{dziem” ]szpuntem\; wys=ane w pogo<
stra/e szuka=y lecz nie znalaz=y, bo gdy “iz boczek gwozdy wynimasza” – woda
ciek=a, i nie wykryli. Alexis uda= si" do swej siostry }o imieniu Eirene Angelika|,
w Niemczech – /ony niem. Filipa }zabitego 1208|; cesarz wys=a= do papie/a
}Innocentego III, 1198–1216|, i tak ruszy=a wyprawa do Konstantynopola
}wiosn' 1202|.
Zanim, }zbieg Alexius| Isaakowicz twierdzi=, /e ªca=y gr[d Konstantynopol
chce mego cesarzowaniaº, wi"c papie/ zaleci=, by przywr[ci: mu stolec, i
wyruszy: na pomoc Jerozolimie }przeciw muzu=manom|, i nie “czyni: z=a”
]nie wyrz'dza: szk[d, nie szkodzi:\ Greckiej ziemi. “Phrazy” za>...
=acinnicy, m[wcy ¯ gr. phrazein – m[wi:; =acina wsp[lnym j"zykiem krzy-
/owc[w; uczestnik[w wypraw, lub przebywaj'cych w Palestynie, zwanej Ziemi'
Íwi"t', z powodu Jezusa Chrystusa Bogiem zwanego.
...“phrazy” za> i wszyscy wojewodowie “wozlubisza” z=oto i srebro obiecy-
wane przez Isakowicza, a cesarza i papie/a polecenia “zabysza” ]pomin"li,
dos=. zapomnieli\.
Najpierw przybyli do }podgrodzia Konstantynopola o nazwie| Sud ]op=ata\,
zamki /elazne rozbili, przyst"puj'c do grodu, ogie< wrzucili do 4-ch miejsc
chramu; Oleksa, widz'c to, zaniecha= “brani protiwu im” ]obrony\, przywo=a=
brata Isaaka, przywr[ci= mu stolec i sam zbieg= z grodu.
Spalony zosta= gr[d i cerkwie... itd. Opowiadanie d=ugo>ci 4-ch stron, w tym
o wydarzeniach wewn'trz grodu.
Radinos, Niko=a wojn – cesarzem przez 6 dni i 6 nocy, W=acherna, Mur-
czuph= – cesarzem “feulara” 5, Oleksa Isakowicz zabity przez grodzian,
Phrazy “pristupisza” ]rozpocz"li szturm, dos=. przyst'pili do grodu\ aprila
9, w pi'tek, 5-go tygodnia postu, “i nie uspiesza niczto/e”, zgin"=o ich 100
m"/[w. “stali” 3 dni, w poniedzia=ek palmowej niedzieli... szturm og[lny,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
szczeg[=owy jego opis... Greky i Wariagy kamieniem, strza=ami i “sulicami”...
Ko<ny torg ]OA\... gr[d zdobyty aprila 12, na >w. Wasilija “ispowiednika”,
w poniedzia=ek.
pi'tek, 9 aprila i poniedzia=ek, 12 aprila, wypada=y w 1204.
...opis rabunku >w. Sophii niezliczonych jej zasob[w srebra i z=ota, “bezce<-
nych sosud”, w >w. B-cy w W=achernie, innych cerkwi – “beszczis=a” ]bes-
czis=a ¯ bes % czis=o\, nie mo/emy liczby, ni pi"kna ich opisa:. Zakonnik[w,
zakonnice, i pop[w – ob=upili, a niekt[rych – zabili; Grecy za> i Waregowie
wygnali z grodu }tych|, kt[rzy ostali si".
ciekawe, /e zn[w pod «Waregami» nale/y rozumie: «Niemc[w» – woj[w cesarza
Filipa 1198–†1208.
Oto imiona ich wojewod[w&
1. “Markos ot Rima }markiz Bonifacy z Montferrat|, w gradie Bernie,
F ide/e bie /i= }gdzie niegdy> /y=| poganyi z=yj Dedrik }Theodorik Gocki|,
a 2-gi Kondoth }count of| Oflandro }o imieniu Baldwin, czyt. bold=in|,
a 3 Du/ }do/a| slepyj }o imieniu Dandolo| ot Markowa ostrowa Wenedik.
Sego Du/a slepi= Manui= }Manuel| cesar... itd.”
imiona tak zniekszta=cone, /e ledwie daje si" je rozszyfrowa:, ˚nr 1680&
Berno ^ Verona, Dedrik ^ Theodorik Gocki, Kondoth Oflandro, Kondo Flarend
¯ ang. Count of Flanders and Hainaut ¯ conto di Flandria, comte de Flandre
]TD; of Flanders ˘ Oflandro, Oflarend\, Du/ ^ do/a, dux }o imieniu Dandolo,
z Wenecji|, Wenedik ^ Wenecja(nin;
wg Rosjan, w przypisach& markos ¯ marchio, marchisus ]“po Djukan/u” – wed=ug...
marcae vel marchae, seu provinciae limitaneae praefectus\, ale “Markowa ostro-
wa” ¯ Wenecja zwana grodem Marka – patrona grodu “wysp” – dr[g wodnych,
niejako na wyspach – o takim imieniu.
“Siego Du/a >lepi= Manui= cesar” ]tego do/" o>lepi= Manuel cesarz\, bo
wielu filozof[w “moliachutsja czesarewi” ]modli=o si" do cesara\, “Du/a” za>
wyrz'dzi= wiele z=a cesarstwu; cesarz nie chcia= go zabi:, poleci= o>lepi: go
}i zast'pi: oczy| “stiek=om” ]szk=em, tj. wstawi: szklane\, lecz nie widzia= }przez
nie| nic. }Teraz| ten/e “Du/a” wiele walk “zamyszlasze na grad” ]zaplanowa=\ }w
odwecie|, i wszyscy jego s=uchali, i okr"ty jego wielkie by=y, z nich gr[d zdobyli.
Stania Phraskiego u Carogrodu }by=o| od dekabra }1203| do aprila }1204|, kiedy
gr[d zdobyli. A m-ca maja 9, swoi biskupi mianowali swego cesarza – +aci<-
skiego “Kondo Flarenda”, i w=o>: rozdzielili mi"dzy siebie&
cesarzowi }Baldwinowi| – gr[d,
a Markosowi }Bonifacemu z Montferrat| – Sud }sud ^ o(wy(za-p=ata|,
a “Du/ewi” }do/owi Dandolo| – dziesi"cina.
I tak “pogybie carstwo Bogochranimago Kostantingrada” a ziemia Grecka w
zwadzie z carem, nim/e “ob=adajut” ]zaw=adn"li\ Phrazy. SyN.
jak wida:, B[g nie chroni= “grodu Konstantina”, a w 250 lat p[{niej, w maju
1453, Konstantynopol zaleli Turcy – muzu=manie, i do dzi> jest w ich r"ku, zwany
Istambu=em. Ale pisiec by= innego zdania, /e B[g chroni= ten gr[d.
“Pobiedisza” ]pokonali\ Olgowicze Litw", wybili ich “704 1000” ]704 tys., mno/-
nik 100 lub 1000 u/yty\. Inny znak na niebosk=onie& 3 s=o<ca na wschodzie,
a czwarte na niebie – na zachodzie, a po >rodku – niebo, jak wielki ksi"/yc,
podobny do “duzi” ]=uku, ¯ duga\, trwa=o od poranku do po=udnia. ArNo2.
6712, styl 5508 0001-01.3-420 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6712, styl 5508 0003-01.1-46÷49 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6712, styl 5508 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3058 roku 1205
“chodisza” Ruscy kniaziowie na Po=owc[w, Rurik Kijowski, “Jeros=aw”
]Jaros=aw\ Perejas=awlski }†1245| – wlk. kn. Wsewo=oda syn, Roman Ha-
licki, Mstis=awicz } ¯ Mstis=aw Chrobry †1171 ¯ Izas=. kij. †1154 ¯ Mstis=.
kij. †1131|, i inni. by=a za> zima “luta” ]sroga\ ...tej zimy bili si" Olgowicze z
Litw'. Tego roku, m-ca dekab}ra| 30, na pami'tk" >w. aposto=a “Timona”,
zmar=a wlk. kn. Wsewo=oda c[rka, o imieniu Elena. Su+.
Przys=a= }pos=[w| wlk. kn. Wsewo=od do Nowogrodu, i rzek= tak& ªw ziemi
naszej “chodit ra:” ]wojuj'\, a syn m[j, a wasz knia{ – Swiatos=aw, “ma=”
]m=ody\, daj" wam syna mego starszego – Kostantina, i przyby= do Nowo-
grodu kn. Kostantin Wsewo=odowicz § SuA.
“Miesiac oswietie w 8 nocii” ]niezbyt jasne, chyba& o >wicie ksi"/yca, o godz.
8-mej nocy ^ 2-ga godz. nad ranem dzisiejszego systemu, bez sensu, gdy
zwa/y: dalszy zapis, bo bez daty, nawet bez nazwy miesi'ca\. Tego/ roku
przys=a= wlk. kn. Wsewo=od }pos=[w| do Nowogorodu, rzecz'c tak& w ziemi
naszej “ra: chodit” ]wojuj'\, a knia{ wasz a m[j syn – Swiatos=aw }jeszcze|
ma=y, daj" wam syna mego starszego – Kostantina. W[wczas zabrali
namiestnictwo Micha=kowi i dali }je| Dmitrowi Miroszkinicowi. Tego/ roku
“pride” kn. Kostantin Wsewo=odowic, wnuk Gjurgija }Do=gor. †1157|, do
Nowogrodu m-ca marta 20, na >w. Herasima... Tego roku zmar=a kniagini
Wsewo=odowa. SyN.
6713, styl 5508 0001-01.2-420÷21 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6713, styl 5508 0001-01.3-489 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
0000, nie ma 0001-02 ]Kijowski, Ipat. ltps\
6713, styl 5508 0003-01.1-49÷50 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.3060 roku 1205
Roman zabity nad Wis=', w wyprawie na Lach[w. Su+.
Roman zabity 1205.06.19 ko=o Zawichostu n(Wis='.
6714, styl 5509 0001-01.2-425 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6709, styl 5504 0001-02-715 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
na r. 1205 urywaj' si" wiadomo>ci w Radziwi==owskim ltpsie,
ostatnie karty przemieszane. W mej opinii – sporz'dzonym
dla Konstantina Rostowskiego 1212÷1218, utrzymuj" te/, /e
kilka ostatnich utracono ]w nich by=y wiadomo>ci do 1212\,
za> przedostanie przemieszano – te, kt[re zachowa=y si".
W r"kopisie, Latopis – Silwestra, 855÷1110, pisany 1110÷1116.
Od roku 1205 rozpoczyna si" Suzdalska-Akadem. 1205÷1419.
.3062 roku 1206
m-ca marta 30, na pami'tk" >w. m"czennicy Eudokji.
Wsewo=od wlk. kn. pos=a= syna swego – Kostantina do Nowogrodu Wiel-
kiego “na knia/enie” ]by kniaziowa=\ i by=a rado>: wielka we W=odzimierzu
}n(Kla{mie|, jako rzecze prorok Dawid... Su+.
rok 1206 nie opisany wydarzeniami ]bez wydarze<\. SuA.
Ksi"/yc o>wietla= wszystkie 8 nocy. ArNo2.
6714, styl 5508 0001-01.2-421 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6713, styl 5507 0001-01.3-489 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6714, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3064 roku 1206
Roman zabity nad Wis=', w wyprawie na Lach[w. Su+. ˚.3060
Romana zabili Mazowszanie 1205.06.19 w bitwie k(Zawichostu n(Wis='.
6714, styl 5509 0001-01.2-425 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6709, styl 5504 0001-02-715 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
.3066 roku 1206
“Sowkupisza” ]“zeskupili si"” – um[wili si"\ Olgowicze wszyscy w Czernihowie
“na snem” ]na spotkanie\ – Wsewo=od Czermny ]Rudy\ ze sw' braci' }Igorem
i Wo=odimerem|, i Wo=odimer Igorewicz }†1212, bratanek Wsewo=oda| ze
swymi bra:mi }Romanem i Swiatos=awem| i Mstis=aw Romanowicz }Roman
¯ Rost. Chrobry smol., kij. †1167 ¯ Mst. kij. †1131| ze Smole<ska...
znak na s=o<cu, m-ca fewrala 28, w >rod" “syrnoe niedieli”, od po=udnia do
“methimona” ]$, methemona, EI\, sta=o si" “aky miesiac w nastatij” ]jak
ksi"/yc pocz'tkowej fazie, dos=. w nastaniu\. wielu wiernych ludzi modli=o
si" do Boga, /eby B[g obr[ci= znak na dobro fl Su+.
za:mienie s=o<ca z 28 fewrala 1207 ]06$\, o godz. 11&10 rano, 33.2° N, 5,0 ° W.
Zmar= s=uga Bo/y – Mitrophan, a Mirsky Micha=ko “postrzyg= si"” w >w.
B-cy “w Arka/i manastyri” maja 18, namiestnik Nowogrodzki. W tym roku
zbudowa= Twerdis=aw cerkiew przy wrotach w “Orka/i manastyri” ]OA\
Micha=kowic ]Twerdis=aw Micha=kowic zbudowa= cerkiew przy wrotach...\
>w. Semena “sto=pnika” ]wielebnego\, na Dziwnej g[rze. SyN.
sto=pnik ]wielebny\ ˘ isto=bowoi }`ba`| dworjanin, isto=bowaja dworjanka,
termin u/ywany przez dawnych poet[w i pisarzy, dzi> zapomniany.
6714, styl 5508 0001-01.2-426÷428 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6714, styl 5508 0003-01.1-50 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3068 roku 1207
“Poidosza” ]wyruszyli\ Olgowicze wszyscy znowu na Rurika, do Kijowa...
Su+.
rok 1207 nie opisany wydarzeniami ]bez wydarze<\. SuA.
Postawili cerkiew >w. +ukasza na D"bowej ulicy...
Tego/ roku “zawierszyli” cerkiew >w. Pi'tku zamorscy }Waregowie|, awgusta
30. Tego/ roku “sowierszi” cerkiew >w. Pantelemona The}o|dor Pinieszczinic.
Tego/ roku zmar= s=uga Bo/y – Parthurij, a Mirsky Proksza Ma=yszewic
“postrzyg= si"” u >w. “Spasa” w Chutynie, przy igumenie “War=amie”; “a
pokoi Hospodi duszu jego” ]>wi"tej pami"ci, Panie\. SyN.
Postawili cerkiew >w. “+uki” ]+ukasza\ na “+ubienici ulici” ]Dubienici ^ D"bo-
wej...\. Tego/ roku zawierszona cerkiew >w. “Pantelimona” przez Theodora
Pineszczenicza w monasterze ]sk=adnia zdania& zawierszona cerkiew >w.
... w monasterze... przez...\. ArNo2.
za:mienie s=o<ca z 28 fewrala 1207 ]06$\, o godz. 11&10 rano, 33,2° N, 5,0 ° W.
6715, styl 5508 0001-01.2-429 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6715, styl 5508 0001-01.3-489 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
6715, styl 5508 0003-01.1-50 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6715, styl 5508 0001-30.2-170 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3070 roku 1208
“Pos=a” wlk. kn. Wsewo=od syna swego – Jaros=awa do “Razania” ]Reza-
nia\ na stolec. Raza<cy za> “le>: imuszcze k niemu” ]okazali si" fa=szywi\
– “ca=owali krzy/” ]przysi"gali na >w. Krzy/\ “i nie uprawisza” ]i =amali\.
pochwycili ludzie jego i wyr'bali }ich|, a innych “w pogrebiech zasypasze
 ...ROSYJSKIMI
izmorisza” ]w do=ach, jamach, zasypawszy – wyko<czyli, o >mier: przypra-
wili\. Wsewo=od, s=ysz'c to, “ide” do Razania z synami swoimi... Jaros=aw
wyszed= mu na przeciw, uca=owa= z rado>ci'. przys=ali Raza<cy “bujuju
recz po swojemu obyczaju, i niepokorstwu” ]jak si" rzeczy maj', tj. mi"dzy
linijkami, nie maj' si" dobrze, nie chcemy was – nie ukorzyli si"\, poleci=
wlk. kn. wszystkim ludziom wyj>: z grodu, z dobytkiem, i gdy wyszli – poleci=
podpali: gr[d, st'd do Bie=ogorodu i poleci= ten podpali:, po czym wr[ci=
do W=odzimierza }n(Kla{mie.| ze swymi hufcami, z synem swoim – Jaros=a-
wem, zabieraj'c ze sob' wszystkich Raza<c[w i episkopa Arsenia fl Su+.
pisiec, zagorza=y zwolennik rodu W=ad. Monomacha †1125 ]W=adimirowicz[w\,
epitety& b=ogos=awiony i chrystolubiwy, a wr[g rodu Olega ]Olgowicz[w\ – wy-
g=adzi= czyn Wsewo=oda, do>: niskiego lotu, na ziemiach Olgowicz[w, bo bez
okre>le< pod adresem sprawc[w, w rodzaju& okajany.
nie wszyscy Raza<cy poci'gn"li za Wsewo=odem, bo Raza< sta= si" obiektem ataku
Tatar[w w 1237, i rzezi po zdobyciu grodu, st'd nazwa – pierwotnie Reza< ¯ rezati
]rzeza:\. Ju/ w nast"pnym opisie roku, bo w 1209, istniej' kn. Raza<cy.
“Ide” kn. Kostantin Wsewo=odowicz z Nowogrodzianami do Czernihowa,
wezwany przez wlk. kn. Wsewo=oda.... SuA.
“Pride +azor” ]OA\, Wsewo=oda “mu/” ]m'/, woj znaczny\, z W=odzimierza
}n(Kla{mie|, i Borisowi Miroszkinicowi poleci= zabi: Oleks" Sbys=awica, na
Jaros=awa dworze, i zabili “bez winy”, w sobot", marta 17, na >w. Aleksija,
a nazajutrz “p=aka” ]p=aka=a – s=owo polskie\ >w. B-ca u >w. Jakowa w
Nerewskim ko<cu. SyN.
17 marca 1208 wypada= w poniedzia=ek.
sobota, 17 marca, wypada=a w 1207, w rzecz. 1206 ]koniecznie ˚nr 999.1.11\.
P=acz wyrazem bezsilno>ci, wywo=anie =ez na wisz'cym obrazie – sztuczka znana
dzi> w miar" powszechnie.
6716, styl 5508 0001-01.2-434 ]Suzdalska, wg +awrent ltpsi\
6716, styl 5508 0001-01.3-489÷490 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6716, styl 5509 0003-01.1-50 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3072 roku 1209
m-ca dekab}ra| 3, na pami'tk" >w. ojca Ambrosija episkopa. Urodzi= si" syn
“b=agoczestwiwomu i christolubiwomu” kn. Konstantinowi, i nadano mu w
>w chrzcie Wasilij, i by=a rado>: wielka w Rostowie fl Tej te/ zimy wlk. kn.
Wsewo=od }Bolsz. Gniezdo| pos=a= syn[w swoich – Kostantina z braci', na
Mstis=awa }Uda=ego †1228| Mstis=awicza, do Toro/ka. Su+.
“Ide” kn. Kostantin Wsewo=odowicz z Nowogrodzianami do Czernihowa,
wezwany przez wlk. kn. Wsewo=oda, przyby= na rz. Ok", i tu zebrali si"
wszyscy woje, a kniaziowie “Raza<scy” ]Reza<scy\ po drugiej stronie Oki...
Wsewo=od wezwa= 6-ciu kniazi[w Razania do namiotu, okowa= ich i odes=a=
do W=odzimierza }n(Kla{mie|, a sam wyruszy= “s klewetnikoma” ]potwarcami,
oszczercami, ¯ kleweta:\ do Reza<skiej wo=o>ci }nale/y rozumie: /e byli
to Reza<scy przewodnicy, okre>lani takim epitetem|. i przyby= do Pro<ska,
i rzek=& “predaitie mi sia”... i tu te/ napotka= op[r, ale odebra= grodzianom
wod" i poddali si", i kniagini" pana Michai=y, i dobytku “bes czis=a” ]bez
liku\, a z Izas=awem zawar= pok[j. i odeszli “zdrowi”.... SuA.
“idosza” Nowogrodzianie do Czernihowa, z kn. Kostantinem, wezwani przez
Wsewo=oda...
w opowiadaniu, po spotkaniu nad Ok', Wsewo=od wezwa= Reza<skich
kniazi[w na obiad, i gdy 6-ciu z nich siedzia=o w jednym namiocie, Gleb i
Oleg }¯ Wo=odimir rez. ¯ Gleb rez. †1177 ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw †1129,
brat Olega czern. †1115| – siedzi'cy w namiocie Wsewo=oda, “obadista”
]ostrzegli\ Wsewo=oda& ªnie daj wiary naszym braciom, spiskowali byli na
ciebie z Czernihowskymi kniaziamiº }z rodu Olgowicz[w|; Wsewo=od okowa=
Reza<skich kniazi[w, odes=a= ich do W=odzimierza grodu }n(Kla{mie|, a
sam wyruszy= do Pro<ska, za/'da= poddania si" grodu, pochwyci= kniagini"
“pana Michai=a”, dobytku przechwyci= “beszczis=a” ]besczi=a ¯ bes czis=a\,
a z Izas=awem zawar= pok[j, i “otidosza storowi” ]odci'gn"li z pozdrowie-
niem... /egnani\.
Izas=aw ¯ Wo=odimir ¯ Gleb †1177 ¯ Rostis=aw, jak wy/ej.
W dalszej cz">ci zapisu, Wsewo=od wzi'= ze sob' syna – Kostantina, i na-
miestnika Dmitra, “strelena” ]rannego, dos=. ustrzelonego\ pod Pro<skiem,
a Wiatycz[w 7-miu.
Nowogrodzianie, po powrocie swoich, do Nowogrodu, urz'dzili ”wiecze” ]s'd
polowy, dos=. wiec\ na namiestnika Dmitra z braci', /e ci polecili pobiera:
srebro od Nowogrodzian, po wsiach “kury brati, po kupcem wiru ]podatek\
dikuju, i powozy woziti” i wszystko co z=e; “idosza” na dwory ich grabi:, a
Miroszkina dw[r i Dmitra podpalili, “/itie” ]mieszka<c[w, dos=. /itieli\ ich
uj"li, wsie – wyprzedali, i m=odzie/... itd. – opis rozruch[w.
Tego roku przywie{li Dmitra Miroszkinic" martwego, z W=odzimierza, i z=o-
/yli u >w. Georgija monasteru, wzd=u/ ojca, Nowogrodzianie chcieli go z
mostu zrzuci:, lecz zabroni= im archiep. Mitrophan. Przys=a= Wsewo=od syna
swego – Swiatos=awa do Nowogrodu, w tygodniu mi"sopostnym. W[wczas
“dasza” namiestnictwo Twerdis=awowi Micha=kowicowi.... SyN.
Odt'd Suzdalska wg Akadem. ]1205÷1419\ na wsp[lny s=[j
z Synodalnym Nowogrodzkiej 1-szej letopisi ]1016÷1352\.
6716, styl 5507 0001-01.2-434 ]Suzdalska, wg +awrent ltpsi\
6717, styl 5508 0001-01.3-489÷490 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6717, styl 5508 0003-01.1-50 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3074 roku 1210
wlk. kn. Wsewo=od wys=a= z hufem “Kuzm"” ]Kosm"\ Ratyszicza – mie-
czono>c" swego, i “wzia” Tepr", i wr[ci= z wielkim =upem do W=odzimierza
}n(Kla{mie|. tego roku przys=ali “s molboju” ]kr[tk' modlitw' dzi"kczynienia\
do wlk. kn. Wsewo=oda, metropolit" Matheja ]gr. Matthaios, Matthias ¯ hebr.
mattihya\, Wsewo=od Czermny ]Rudy\ i wszyscy Olgowicze, prosz'c o po-
k[j. wlk. kn. widz'c upokorzenie ich, “nie pomnia z=oby ich” ]nie pomn'c,
bez wzgl"du na ich z=o wyrz'dzane\, “ce=owa k nim krest” ]zaprzysi'g= na
>w. Krzy/\, a metropolit" “uczerediw” ]odwr[ci=, obr[ci= do ty=u\ i odprawi=
z honorem fl
Tego roku, m-ca iuna ]czerwca\ 18, na pami'tk" >w. m"czennika Leontija i
dru/yny jego, urodzi= si" Kostantinowi syn Wsewo=od, na >w. chrzcie nadano
mu imi" Ioan fl Su+.
Knia{ “Wo=odimer ugoni= Litw" z Nowogrodzianami” ]Wo=odimer z Nowo-
grodzianami star= si" konnic' z Litwinami po dop"dzeniu\, w Chodynicach,
i wybi= ich.
nie Litwa z Nowogrodzianami najecha=a – jak to wynika z tekstu, sposobu uj"cia,
lecz Wo=odimer z Nowogrodzianami pobi= j'.
Tego roku “chodi” ]najecha=\ kn. wlk. Wsewo=od na Raza<. rzek= im& przyjd{cie
do mnie z synem moim Jaros=awem, za Ok", “na mir” ]w sprawie zawarcia po-
koju\. gdy przybyli – pochwyci=, hufce pos=a= do ich grod[w by spalili je, /ony z
dzie:mi pochwyci= i w “tako rastoczi po gradom” ]i rozsiedli= po grodach\ § SuA.
Nowogrodzianie, “ugoniwszy” Litw" w Chodynicach, wybili, z kn. Wo=odimirem
i z namiestnikiem Twerdis=awem.
Tego/ roku “chodi” Wsewo=od na “Raza<”, i rzecze im& ªwyruszczie z moim
synem – Jaros=awem, za Ok", na “Rady” ]Radymicz[w\; a gdy przybyli do
niego – “izima” ]pochwyci=\, wys=a= hufce }do grodu|, pochwyci= /ony i dzieci,
a gr[d podpali=, i tak ich “rastoczi” ]rozsiedli=\ po grodach.
Tej/e zimy “pride” kn. Mstis=aw Mstis=awic }Uda=y †1228| do Tor/ka i po-
chwyci= “dworanie” ]dworzan – s=owo polskie\ Swiatos=awa, namiestnika
okowa=, a “towary ich kogo ruka doidiet” ]dobytek ich rozda= – komu uda
si" si"gn': po<\... itd.
Mstis=aw Uda=y }†1228| zasiad= w Nowogrodzie, a Swiatos=awa }†1258| –
syna Wsewo=oda Bolszoe Gniezdo }†1212|, osadzili w dworze w=adyki.
Mstis=aw Uda=y wyruszy= na Wsewo=oda, w drodze, w P=oskiej, przybyli
pos=y od Wsewo=oda ze s=owami& ªty mi synem, a ja tobie – ojcem, wypu>:
Swiatos=awa... to ja “go>ci” ]kupc[w\ wypuszcz" z “towarami”. Mstis=aw
wypu>ci= Swiatos=awa, a Wsewo=od – kupc[w; krzy/ ca=owali, zawarli ugod"
i Mstis=aw }Uda=y| wr[ci= do Nowogrodu. SyN.
6718, styl 5508 0001-01.2-435 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6718, styl 5508 0001-01.3-491 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6718, styl 5508 0003-01.1-51÷52 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3076 roku 1211
Wielki knia{ Wsewo=od }Bolsz. Gn. †1212| o/eni= syna swego – Georgija
}z| “Wsewo=o/noju Kyewskogo kniazia i wie<czan bys” w >w. B-cy we
W=odzimierzu, przez episkopa Iaoanna... itd. zapali= si" gr[d Rostow, m-ca
maja 15, na pami'tk" >w. ojca Pachomia, “w dzie< woskrese<ja Pana”, 7-go
tygodnia po Wielkanocy, po liturgii; i cerkwi spali=o si" 15.
niedziela, 15 maja wypada=a w 1211.
F
i wiele z=a wytworzy=o si", dopust Boga za “umno/enie” grzech[w naszych
“i nieprawdy” ]i bezprawia, samowoli\... itd.
F
Leon episkop, uprzednio Rostowski, przyszed=wszy za> “na po/ar miesta
cerkownago” ]na zgliszcza cerkwi po po/arze\, ujrza= wszystko ogniem
“wzi"te” ]strawione\, tylko ikona >w. m"czennika Theodora “s woszczaniceju
ce=a posred ognia”.
Kostantin za> christolubny i bogos=awiony knia{, syn Wsewo=oda, by=
w[wczas we W=odzimierzu u ojca, s=ysz'c “biedu stworszujujusia” ]o
nieszcz">ciu wyrz'dzonym\ w grodzie jego, i >w. cerkwiom – przyjecha=
“skoro” do Rostowa... itd. Su+.
}bezimiennie, Wsewo=od Bolsz. Gn.| z pocz'tku nie chcia= dobra, i zawi>:
w=o/y= ludziom na archiepiskopa Mitrophana, z kn. Mstis=awem ]Wsewo=od z
Mstis=awem...\, i powiedli go do Toropca. on za> przyj'= z rado>ci', jak Joan
}Ioann| Z=otousty i Grigorije Akraga<skyi, i tu smutek przyj'= od Boga §
• Toropec – 72 km E od “Wielkich” ]Starych\ +uk[w, 174 km NE od Witebska,
248 km SE od Pleskowa, 240 km S od Nowogrodu “Wielkiego” ]Starego\,
56° 31* N, 31° 39* E.
W[wczas przyby= by=, przed wygnaniem Mitrophana archiepiskopa, Dobrynia
Jadreikowicz, z Carogrodu, i przywi[z= z sob' gr[b “Gospodnia” ]Pana\, a
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
sam “postrzyg= si"” w Chutynie, u >w. Spasa... mianowany episkop Antoni
“stwori po=atu” ]...pa=ac\ Mitrophanowi dla cerkwi im. >w. Antonija ‡ SuA.
“Pride” ]wr[ci=\ Dmitr Jakunic z Rusi, i “sstupisja” ]zrzek= si"\ Twerdis=aw
namiestnictwa dobrowolnie “starejszu siebie” ]z powodu wieku\, wtedy dano
je Dmitrowi Jakuniczowi. I pos=a= kn. Mstis=aw }Uda=y †1228| Dmitra Jakunica
do +uk[w, z Nowogrodzianami, gr[d stawia:, a sam “ide” do Tor/ka... itd.
Tego/ lata, wol' Bo/', zawierszy= cerkiew kamienn' Waczes=aw Prokszinic,
wnuk Ma=usza, Íwi"tych 40-tu ]wielu; 40 ^ wiele\....
Tego/ roku...w Nowogrodzie po/ar wielki, “zagoresja” ]wznieci= si"\ na
Radiatina ulicy i sp=on"=o dwor[w 4000 i 300 ]4300\, a cerkwi 15. Tego/
roku, zim', m-ca henwara 22, na >w. Klementa, “i z=odiej ispirwa nie chotia
dobra” ]tak o diable& z=oczy<ca od pocz'tku...\ zawi>: w=o/y= ludziom na
archiepiskopa Mitrophana, z kn. Mstis=awem }ludzie z kn. Mstis=awem|, nie
dali jemu “prawitisja” ]dzia=a: we w=asnym zakresie, sprawowa:\, i “wiedo-
sza” ]zawiedli\ do Toropca; on za> przyj'= z rado>ci', jak Ioann Z=otousty i
Hrihorij Akraga<skyi, t" /e i ten smutek przyj'=, s=awi'c Boga. W[wczas by=
przyby=, przed wygnaniem Mitrophana archiepiskopa – Dobryna Jadreikowic,
z Carogrodu, i przywi[z= z sob' gr[b Pana }gr[b w kt[rym z=o/ono Jezusa
Chrystusa|, a sam “postrzyg= si"” w Chutynie, u >w. “Spasa”... lubiany przez
Nowogrodzian, zatwierdzony przez metropolit", wr[ci= do Nowogrodu jako
archiepiskop Antoni... “i stwori po=atu Mitrophanu” ]zbudowa= pa=ac\ dla
cerkwi imienia >w. Antonia. SyN.
z Dobryn' Jadreikowiczem, 1211, i Mstis=awem Mstis=awiczem Uda=ym †1228,
A. G. Ku{min, 1977, zwi'za= aspekt pisania latopis[w, bo obaj je{dzili na dalekie
wyprawy. W mej opinii, opartej na innych, podobnych wypadkach, zapisy w
Nowogrodzie pocz"to prowadzi: od czasu przyjazdu greckiego Andronika do
Nowogrodu, 1165, bo od 1169 systematycznie u/ywano& zdrowi, zdrawi, zdorowi,
sdrawi, w zapisach o powrotach Nowogrodzian w domowe progi.
Natomiast w Suzdalu relacja oczami naocznego >wiadka pod 1227
]˚.2944, rok 1169, i ˚nr .3236, r. 1227\.
6719, styl 5508 0001-01.2-435 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6719, styl 5508 0001-01.2-491 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6719, styl 5508 0003-01.1-52 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
.3078 roku 1212
indyktu }nie ukazanego|, m-ca aprila 13, na pami'tk" >w. Martina – “papy”
]ojca, papie/a\ Rzymskiego zmar= wlk. kn. Wsewo=od }Bolszoe Gniezdo|,
na >w. chrzcie – Dmitrij, syn Gjurgija, “b=ogoczestliwego” ]bogobojnego,
pobo/nego\ kniazia wszej Rusi, wnuk Wo=odimera Monomacha, kniaziowa=
w Suzdalskiej ziemi lat 30 i 3 ]33\.... Su+.
“Chodi” Mstis=aw }Uda=y †1228| na Czud, zwan' “Pormu” ]Perm'\, z No-
wogrodzianami, i wielu uprowadzili, i “bogatectwo ich mnogo wziasza” ]bo-
gactwo – s=owo polskie\ § SuA.
“Chodi Mstis=aw na Czud, zwan' “Tormu” ]Perm', r"cznie pisane TP\,
z Nowogrodzianami, “i mnogo po=onisza, skota beszczis=a priwiedosza”.
Potem, zim', “ide” kn. Mstis=aw z Nowogrodzianami do Czudskiego grodu
zwanego “Miedwie/u go=owu” ]Nied{wiedzi' G=ow', dzi> Otepää, w Estonii,
ok. 38 km S od Tartu, by=ego Dorpatu, Jurjewa\, wsie ich “potrati” ]s=owo
polskie\, i “pridosza” pod gr[d, pok=oni=a si" Czud kniaziowi, danin" od nich
wzi'=, i wr[cili wszyscy “sdrawi” ]zdrowi, SZ, ...witani, w odr[/nieniu od
uprzednich «storowi», TD\. SyN.
6720, styl 5508 0001-01.2-436 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6720, styl 5508 0001-01.2-491 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6720, styl 5508 0003-01.1-52 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
.3080
• Helena †1202(06 ¯ Rostis=aw Micha=, ks. smol., wlk. ks. kijowski,
drug' /on' Kazimierza ™ Sprawiedliwego ¿1138–†1194.05.05
• Wierzchus=awa }Wierchus=awa| †1148 ]1158\
¯ Wsewo=od, ks. Nowogr. Wlk.
/on' Boles=awa IV K"dzierzawego ¿1125–†1173,
• Agafia }Agatha| † po 1247 ¯ Swiatos=aw, ks. w=odzimiersko- wo=y<ski.
/on' Konrada ¡ Mazowieckiego ¿1187(88–1247;
Konrad ¯ Kazimierz ™ Sprawiedliwy i Helena ¯ Rost. Micha=
poz. lit. 0190 ]Genealogia – W=. Dworzaczek, W-wa 1959\
na r. 1205 urywaj' si" wiadomo>ci w Radziwi==owskim ltpsie,
ostatnie karty przemieszane. W mej opinii – sporz'dzonym
dla Konstantina Rostowskiego 1212÷1218, utrzymuj" te/, /e
kilka ostatnich utracono ]w nich by=y wiadomo>ci do 1212\,
za> przedostanie przemieszano – te, kt[re zachowa=y si".
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
1212–1218 Kostantin ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212
.3100 roku 1213
christolubiwyj kn. za=o/y= cerkiew >w. B-cy na miejscu zburzonej uprzednio
cerkwi, m-ca april}a| 25, na pami'tk" >w. Marka ewangelisty.
Tego roku Wo=odimer – syn Wsewo=oda }Bolszoe Gn.|, wlk. kn. “iecha” do
Moskwy fl Tego roku po raz drugi “prichodi” Jurgi z Jaros=awem } ¯ Wsew.
Bol. Gn.| do Rostowa “i stworisza porad” ]na narad", dos=. zrobili porz'dek\
z Kostantinem i z Rostowa “poidosta” do Moskwy....
Tego roku urodzi= si" Georgijowi kniaziowi syn m-ca oktab}ra| 23 i nazwano
go Wsewo=odem, a w >w. chrzcie ˆ– Dmitrij fl.
Wsew.-Dm. ¯ Georgij-Jurij 1187–1238 ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn. †1212.
rok 1213 nie opisany wydarzeniami. SuA.
W post Petra “izjechasza” Litwa bezbo/na Plskow i popali=a; Pleskowianie w
ten czas wygnali kn. Wo=odimira od siebie, a Pleskowianie byli na jeziorze;
i wiele “z=a stworisza i otidosza” ]szk[d wyrz'dzili...\. SyN.
6721, styl 5508 0001-01.2-437÷438 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6721, styl 5508 0001-01.3-491 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6721, styl 5508 0003-01.1-52 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3110 roku 1214
Ioan – episkop Suzdalski “otpisasia” ]wypisa= si"\ z episkopatu, “postrzyg= si"
w czer<c[w” do monasteru w “Bo-lubom”. tego roku urodzi= si" Kostantinowi
Wo=odimer, na >w. chrzecie nadano mu imi" Dmitrij. Tego roku Kostantin
pos=a= Pachomia – igumena >w. Petra, ojca swojego duchowego, do Kijo-
wa, do metropolity Mattheia ]Matthaia\, i mianowa= episkopa do Rostowa,
noiabra 10, i “wnide” ]obj'=\ swoje biskupstwo “henwara” ]stycznia\ 28, na
pami'tk" >w. ojca Efrema Surina. Tego roku christolubiwyj kn. Kostantin
za=o/y= cerkiew kamienn' w Rostowie, na swoim dworze, >w. m"czennikwi
Borisowi i Glebowi.
tego roku kn. Gjurgi – syn Wsewo=oda, “izwied” Simona ]wywi[d=, delikatne
okre>lenie dla usuni"cia kogo> si=', bezwolnie\ – igumena “b=a/ennago”
]bogos=awionego\ z “Ro/estwa swiatyia B-ca” ]Narodzenia >w. B-cy\, odes=a=
do Kijowa, do metropolity, i mianowa= episkopa Suzdalowi i Wo=odimierzowi
}n(Kla{mie| fl Su+.
“Ide” kn. Mstis=aw z Nowogrodzianami na Czud, na Nerew", ku morzu,
“sie=a” ]siedliska\ ich popali=, a samych pobi=.
• Narewa, ros. Narwa n(rz. Narowa, lit. Narva, 12–14 km od Zat. Fi<skiej,
201 km NE od Nowogrodu, 180 km. N od Pleskowa, 59° 23* N, 28° 11* E;
• gr[d Worobijny ¯ Woru, ros. Wyru, lit. Verro, eston. Vo∆ru,
81 km E od Pleskowa, 57° 50* N, 27° 01* E.
Sta= pod grodem Worobijnym, i Czud “bi=a czo=em” kn. Mstis=awowi, i danin"
od nich pobra=. i by= tu kn. Pskowskyi – Wsewo=od Borisowicz i Toropeckyi
kn. Dawid, i “priidosza” ]wr[cili\ wszyscy zdrowi §
• Toropec – 72 km E od “Wielkich” ]Starych\ +uk[w, 174 km NE od Witebska,
248 km SE od Pleskowa, 240 km S od Nowodrodu “Wielkiego” ]Starego\,
56° 31* N, 31° 39* E.
Tego roku kn. Wsewo=od “Czermny” ]Rudy\ – syn Swiatos=awa, }wnuk
Wsewo=oda 1139–†1146|, prawnuk Olega, “izgoni” wnuk[w Rostis=awa, z
Rusi, m[wi'c... itd. SuA.
rzecz o wnukach Rostis=awa Chrobrego †1167.03.14 ¯ Mstis=aw 1076÷†1131,
z Kijowa; zmaga< Olgowicz[w z Czernihowa, z W=adimirowiczami z Kijowa,
ci'g dalszy.
m-ca “fewrara” 1 w tygodniu seropostnym, grom uderzy= o >wicie, i wszyscy
s=yszeli, i potem widzieli w"/a lec'cego. Tego dnia “ide” ]wyruszy=\ kn. Msti-
s=aw z Nowogrodzianami na Czud, do }n|Erewy, }przeszed=| “skwozie” ]na
wskro>\ ziemi" Czudsk', do morza, wsie ich “potrati=” ]potratowa=\ i osieki ich
zdobywa=, i “sta” ]zatrzyma= si", dos=. sta=\ pod grodem Worobijnym }Vo∆ru|,
i }tu| Czud z=o/y=a mu ho=d, Mstis=aw kn. wzi'= od nich danin"; dwie cz">ci
da= Nowogrodzianom, a trzeci' cz">: – dworzanom; byli tu& Pleskowski kn.
Wsewo=od Borisowic z Pleskowianami, i Toropeckyi kn. Dawid – Wo=odimira
brat; i “pridosza sdrawi” ]...witani\ z licznym =upem.
Tego/ roku wygoni= Wsewo=od “Czermny” ]Rudy\, syn Swiatos=awa, }wnuk
Wsewo=oda †1146|, prawnuk Olega }czern. †1115| – wnuki Rostis=awa, z
Rusi, m[wi'c tak...
Tego/ roku przys=ali wnuki Rostis=awa }Chrobrego †1167, pos=[w| do Nowo-
grodu, do Mstis=awa Mstis=awica }Uda=ego †1228, te/ wnuka|& ªWsewo=od
Swiatos=awic }Czermny| nie udziela wam }nale/nej| cz">ci w Ruskiej ziemi,
chod{my, /'dajmy swej ojcowiznyº.
Dalej w skr[cie& Mstis=aw zarz'dzi= wiec, wyruszy= do Kyewa, na Wsewo=oda
Czermnego, m-ca ijuna ]czerwca\, na >w. Theodora, doszed= do Smole<ska
i tu nast'pi=a k=[tnia Nowogrodzian ze Smolnianami, Nowogrodzianie zabili
Smolnianina, a po kniaziech }Smole<skich| “nie poidosza” ]nie imali si" ich
zabija:\. Nowogrodzianie nie stawili si" na “wiec” tak/e, zwo=any przez Msti-
s=awa, i Mstis=aw wyruszy= sam do Kijowa. Po wiecu i po mowie Twerdis=awa,
Nowogrodzianie w po>cig za Wsewo=odem, do>cign'wszy kniazia – pocz"li
 ...ROSYJSKIMI
wojowa: wzd=u/ Dniepru grody Czernihowskie, zdobyli Reczyc" “na szczit”
]szturmem, natarciem, ¯ szczit ^ tarcza\, i inne grody. W Czernihowie uj"li
Rostis=awa Jaros=awica i Jaropo=ka – brata jego }prapra|wnuk[w Olega.
Rost. i Jarop. ¯ Jaros=aw ¯ Rostis=aw ¯ Wsewo=od 1139–†1146 ¯ Oleg,
Czernihowcy otworzyli bramy, z=o/yli ho=d, Wsewo=od Czermny z Kyewa
zbieg= za Dniepr, i Mstis=aw }Uda=y| z braci' i Nowogrodzianami wjecha=
do Kyewa, osadzi= Mstis=awa Romanowica, wnuka Rostis=awa }Chrobrego
†1167|. Z Kyewa – do Czernihowa, tu stali 12 dni, i zawarli ugod", wzi'wszy
dary – “pridosza Nowugorodu wsi sdrawi” ]witani\. SyN.
6722, styl 5508 0001-01.2-438 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6722, styl 5508 0001-01.3-491÷492 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6722, styl 5508
0000, nie ma
0003-01.1-52÷53
0001-02
]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
.3120 roku 1215
zmar= Rurik Rostis=awicz – knia{ Kijowski, kniaziuj'cy w Czernihowie fl
Tego roku Wo=odimer – syn Wsewo=oda, s=ysz'c, /e Po=owcy ci'gn' do
Perejas=awla – wyruszy= po>piesznie na przeciw, bi= si" z nimi na rzece
}Trubie/y|, zosta= pokonany za grzechy naszych, wielu z Rusi wybitych, sam
uj"ty i uprowadzony do ich “wie/” fl Su+.
Knia{ Mstis=aw }Uda=y| “poide” do Kijowa, kniagini" zostawi= w Nowogrodzie,
i syna swego – kn. Wasilia § SuA.
”Poide” kn. Mstis=aw }Uda=y| “po swej woli” do Kyewa, i “stwoti wiece” ]zwo=a=,
wiec, wici\... Tego/ roku Nowogrodzianie “mnogo gadawsze” ]wiele dys-
kutuj'c\, wys=ali po Jaros=awa }†1245| Wsewo=odowica – Gjurgija wnuka,
}i po| Gjurgia Iwankowica – posadnika, i Jakuna – tysi"cznika, i kupc[w
“stareiszich” 10-ciu m"/[w; i wjecha= kn. Jaros=aw do Nowogrodu “i ustretie”
]witany\ przez archiepiskopa Antona z Nowogrodzianami....
Jakun Zubo=omic ]Akun +ami'cy Z"by\, Thoma Dobroszczinic...
The}o|dor +azutinic, Iwor Nowotor/ec, Jakun Namnie/ic – tysi"cznik,
Christophor ]Christopher OE\ – syn Jakuna uwi"ziony maja 21. Podczas
“sboru” Prusacy zabili Owestrata i syna jego – +ugot"... Tego/ roku “poide”
kn. Jaros=aw do Tor/ka, zabieraj'c ze sob' Twerdis=awa Micha=kowica,
Mikiphora, Po=ud", Sbys=awa, Semena, Oleks" i wielu bojar[w...
Tej/e jesieni wiele szk[d zdarzy=o si" – pobi= mr[z “obile” ]plony, dos=.
dostatek\... w Nowogrodzie kad{ /yta po 10 grzywien, owsa – po 3 grzywny,
a rzepki w[z – po 2 grzywny; ludzie jedli sosnow' kor", li>cie lipy, i “moch”
]mech OE\; dzieci swoje “dajachut odre<” ]oddaj' – w zastaw za – ko-
morne\; postawili “skudelnic"” ]urn" na prochy zmar=ych\ i nape=nili pe=n';
trup na trupie, po ulicach i po polach, psy nie nad'/a=y “izjedati” ]je>:, dos=.
wyjada:\ }martwych| ludzi... itd. SyN.
6723, styl 5508 0001-01.2-438 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6723, styl 5508 0001-01.3-492 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6723, styl 5508 0003-01.1-53÷55 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
.3130 roku 1216.
zmar= episkop Rostowski – Pachomij. tego roku Nowogrodzianie wygnali
“od siebie” Mstis=awa Mstis=awicza }Uda=ego †1228|, a Jaros=awa Wsewo-
=odowicza }†1245| przywiedli do siebie na stolec fl Su+.
Knia{ wlk. Mstis=aw }Uda=y ¯ Mstis=aw Chrobry †1180 ¯ Rostis=aw Chrobry
†1167| “poide” z Nowogrodzianami na “ziatia” ]zi"cia\ swego – kn. Jaros=a-
wa, marca 1, we wtorek, a w czwartek “pobiegosza” ]przybiegli, tj. przybyli\
“krestoprzestupnicy”& Wo=odis=aw Zawidowicz, Gawri=o Igorewicz, Jurij
Oleksinicz, Gawri=o Miljatinowicz, z /onami i dzie:mi, knia{ za> Nowogrodzki
“bysza w wierchu Wo=gi” ]przebywa= tam\... itd.
wtorek, 1 marca, wypada= 1216, w rzecz. 1215 ]koniecznie ˚nr 999.1.12\.
Jarun zamkn'= si" w grodzie }R/ewku, gr[dku|, “w stu” ]z setk' woj[w\, i
“otbisja” ]odbi= si", obroni=\, Mstis=aw zdoby= Zubecew i “bysza” ]przebywa=\
na Wo=dze §
“Priide” ]przyby=\ Wo=odimer Rurikowicz ze Smolnianami, wys=a= do Tor/ka,
do Jaros=awa... itd. SuA.
Jarun natar= na Nowotor/c[w Jaros=awa i pobi= go, Jaros=aw zbieg= do Tweru,
nie ba= si" “je{dzi: w za/ycie” ]po po/ywienie\, Jawo=od, bojarzyn Wo=odi-
mera – do Kostantina Wsewo=odowicza w Rostowie, Wo=odimer Pskowski z
Pskowianami i Smolnianami na rubie/ wys=any, a sami z Nowogrodzianami
wojuj' “po Wo=dze” pal'c Szesz" i Lubn", zdobywaj' gr[d Konstatnina
}Rostow|, pal' Powo=/e, wojewoda Kostantina z Rostowa – Eremiej, spotka=
“naszych kniazi[w”, Wsewo=od szwagrem Kostantina, wyprawa do Pere-
jas=awla – wojowa:, Horodiszcze na rzece Sarra, u >w. Mariny, apriela 9,
na Wielkanoc, przyjecha= Kostantin z Rostowcami, odprawi= Wo=odimera
Pskowskiego do Rostowa, a sam, na czele hufc[w stan'= przed Perejas=aw-
lem “Thominowej niedzieli” ]Tomaszowego tygodnia\, uj"ty przed grodem
cz=owiek zezna=, /e Jaros=awa w grodzie nie ma, bo pojecha= z hufcami do
kn. Jurija, z Nowogrodzianami i Nowotor/cami § A kn. Jurij Wsewo=odowicz,
ze Swiatos=awem i z Wo=odimierzem, wyruszy= z W=odzimierza }n(Kla{mie|
w sile ci"/kiej wielce, z Muromcami }275 km E od Moskwy|, Brodnikami, i
Horodczanami, i ca=' si=' Suzdalskiej ziemi, stali na rzece Kla{ma § Mstis=aw
}Uda=y|, i Wo=odimer }Rurikowicz| z Nowogrodzianami, postawili swe hufce
“bliz Juriewa” }Juriewa Polskiego|, za> Kostantin ze swymi hufcami stali na
rz. Lipica, i dojrzeli hufce stoj'ce “Jaros=awli i Juriewy”, i pos=ali “+ariona
so:ckogo” ]setnika\ do kn. Jurija... itd.
rzek= knia{ Jurij }Jaros=awowi|& mnie – bracie, kn. Jaros=awie – Wo=odzimier-
ska ziemia i Rostowska, a tobie – Nowogr[d, a Smole<sk – bratu naszemu
– Swiatos=awowi, a Kij[w daj Czernihowskim kniaziom, a Halicz – nam/e.
spisali dokument, znaleziony przez Smolnian po zwyci"stwie, w “stanie”
]obozie\ Jaros=awa, i dali swoim kniaziom.
Po rozdzieleniu ziem, wezwali Kostantina “na boj”.
szczeg[=owy opis boju, z pozycji naocznego >wiadka. ?
...pobito silne hufce Suzdalskie, m-ca apriela 22, “w czet 2 po pasce”
]drugiego “czetwierga” – czwartku po Wielkanocy\.
22 kwietnia 1215 wypada= we >rod", w 1216 – w pi'tek,
w 1217 – w sobot", w 1218 – w niedziel";
najbli/sze 1216 czwartki, 22 kwietnia wypada=y 1210 i 1221 – musi by: pomy=ka
dnia& w czwartek, 21 kwietnia, bo “biszasja ti die< i do noczi” ]bili si" tego dnia
do nocy\ – do pi'tku;
Wielkanoc, niedziela, 9 kwietnia 1216.
zwyci"zcy& Mstis=aw Uda=y z Wo=odimirem Rurikowiczem, poci'gn"li za
zwyci"/onymi, do W=odzimierza.
w obl"/onym W=odzimierzu }n(Kla{mie| zapali= si" kniaziowski dw[r, i chcieli
Nowogrodzianie “pole{: do grodu” ]szturmowa:\, lecz “nie da” ]nie pozwoli=\
im Mstis=aw. we wtorek }26 kwietnia 1216| “na noc” ]wieczorem\, o 2-giej
godzinie nocy ]20-ta obecnego systemu\ zapali= si" gr[d i “gore” do >witu.
Smolnianie “proszachu” ]prosili – s=owo polskie\, by wzi': gr[d, lecz Wo-
=odimer ich nie pu>ci=. nazajutrz wyjecha= kn. Jurij z dwoma bra:mi }Swia-
tos=awem i Wo=odimirem| i pok=oni= si" kniaziom& Mstis=awowi }Uda=emu|
i Wo=odimierowi }Rurikowiczowi|, m[wi'c& ªbracia, wam czo=em bij" “wam
/iwot dati” ]wam swe /ycie daj" – w wasze r"ce\, za karmienie chlebem,
a brat m[j – Kostantin, w waszej woliº ]na waszych warunkach\ i obdzieli=
ich wieloma darami.
kn. Mstis=aw i Wo=odimer “uprawista” ]nadali\ kn. Kostantinowi }gr[d|
Wo=odimer }n(Kla{mmie|, a kn. Jurijowi – Radi=ow grodziec. kn. Kostantin,
po wje{dzie do W=odzimierza grodzian “wwodi ko krestu” ]przywi[d= do
przysi"gi\ §
Tej jesieni “chodi” kn. Wsewo=od Mstis=awicz z Nowogrodzianami “na Rigu”
]do Rygi, wojowa:\.
Tego roku kn. Gleb wybi= w Razaniu braci swoich, podst"pem § SuA.
wtorek, marta 1, wypada= w 1216 r., w rzecz. w 1215 r. ]konicznie ˚nr 999.1.12\.
m-ca marta 1, we wtorek, po “czystym tygodniu, poide” kn. Mstis=aw }Uda=y|
na zi"cia swego – Jaros=awa, z Nowogrodzianami }Mstis=aw z Nowogrodzia-
nami na Jaros=awa|, a w czwartek }marta 3|, “pobiegosza ku Jaroros=awu
prestupnicy krestu” ]zbiegli do J. krzywoprzysi"/cy\ – ca=owali byli >w. Krzy/
Mstis=awowi ze wszystkimi Nowogrodzianami, “jako wsiem odinakym byti”
]/e wszyscy w jedno>ci b"d'\& Wo=odis=aw Zawidic, Gawri=a Igorewic, Gjurgi
Olksinic, Gawrilec Miliatinic, z /onami i dzie:mi. Mstis=aw za> “poide” do
“Seregieru” ]jez. Seliger\... w swej “wo=o>ci” rozpu>ci= woj[w ze s=owami&
ªidiete w za/itia, tolko go=ow nie emletieº ]udajcie si" za po/ywieniem...\,
b"d'c “w wierchu Wo=zie” ]u {r[de= Wo=gi\ Swiatos=aw “osiedie R/ewku”, w
liczbie 10-ciu tysi"cy – gr[d Mstis=awa. Jarun }un – m=od-y(szy| zaryglowa=
si" w grodzie i odpar= atak }Swiatos=awa|, w 100 ludzi.
Mstis=aw zdoby= Zubczew... do='czy= Wo=odimir Rurikowicz ze Smolniana-
mi... wojowali wzd=u/ Wo=gi. Nie by=o wie>ci gdzie jest Jaros=aw, w Tor/ku
czy w Tichwerze. Najecha=y na nich stra/e Jaruna i wybili wielu, innych uj"li,
a jeszcze inni zbiegli do Tichweru – przynie>li wie>: Jaros=awowi }zmienili
stron" konfliktu, i nie byli to pierwsi|; i “poidosza po Wo=ze” wojuj'c, spalili
Szesz", i Dubn", i Kosniatin, i ca=e Powo=/e, w stron" Perejas=awla }Sie-
wierskiego, n(Desn'|.
odt'd – od 1216 – na domys=, powtarzane po wygranych bitwach&
}jednych| wybili ˘ }innych| uj"li i uprowadzili ˘ }jeszcze inni| zbiegli&
• ...wybili wielu, innych uj"li, a jeszcze inni zbiegli,
• ...jednych – ogniem spalili, innych – wyr'bali, jeszcze innych – uprowadzili,
• ...gonili, wielu wybili, a innych r"koma uj"li,
• ...a innych z nim wybili, a }jeszcze| innych – r"koma uj"li,
• ...jednych wybi=, a innych pochwyci=,
• ...jednych wybili, innych – r"koma uj"li, a inni “odwa” ]ledwo\ zbiegli.
B"d'c w Horodiszczu, na rz. Sarra, u >w. Marii, w wielk' sobot", m-ca aprila 9
sobota “pride” ]przyby=\ Kostantin z Rostowcami “chrest ce=owasza”. w
Perejas=awlu...
9 aprila, wypada=a w 1216, opis boju z pozycji naocznego >wiadka&
ªA/ straszne cudo i dziwne, bracie – zwraca si" pisiec do czytelnika – “poidosza”
?
synowie na ojc[w, brat na braci, s=uga na pana, pan – na s=ug". i “sta” ]sta=\
Jaros=aw i Gjurgi }synowie Wsewo=oda Bolszoe Gniezdo| na rzece Chza,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Mstis=aw }Uda=y| za> i Kostantin } ¯ Wo=od. Bol. Gn.|, i dw[ch Wo=odimir[w }syn
Wsewo=. Bol. Gn. i Rurikowicz| z Nowogrodzianami stali na rzece Lipicy... itd.º
Larion “sockyi” ]setnik\ – pose= Nowogrodzian do Jurija z ofert' pokoju za
oddanie zabranego Wo=oka, z odpowiedzi'& ªpokoju nie chcemy, si=a z nami,
}za| daleko }za|szli>cie, wyszli>cie jak ryba }z wody| na suche.º
• Wo=ok, dzi> Wysznij Wo=oczek ]Wy/szy\, 276 km NE od Moskwy, 230 km
SE od Nowogrodu Wlk., 57° 36* N, 34° 32* E; wo=oku ]wlok"\ ¯ wo=ocz(it
]wlec, ci'gn':\; wo=oknistyj ]w=[knisty\.
Star=y si" hufce, si=' Bo/' i >w. Sophii, przem[g= Mstis=aw, a Jaros=aw “wda
pleci” ]poda= ty=y, dos=. plecy, czyli zbieg=\, i hufiec jego... m-ca aprila 21 na
>w. Timotheja i The}o|dora, i Aleksandry cesarzowej. Pole zasiane niezliczon'
liczb' trup[w – oko nie mo/e i umys= ludzki “domysliti” ]uzmys=owi: sobie\
wybitych i “powiazanych” ]powi'zanych... poranionych ¯ jazwa, nie doczyta=
przepisywacz XV w.; zabitych w imi" interes[w kniazi[w\. Jaros=aw zbieg=
do Perejas=awla, poleci= “wmietati w pogreb” tych, co rodem z Nowogrodu,
i tu “izdychosza w mno/estwie”.
Mstis=aw za> i Kostantin i dw[ch Wo=odimir[w “poidosza po” ]w po>cig za\
Gjurgijem, do W=odzimierza }n(Kla{mie|. stoj'c pod grodem, tej nocy “za-
goresja” gr[d i kniaziowski dw[r. Nowogrodzianie chcieli “polesti” ]pole{: –
s=owo polskie, tj. szturmowa:\, ale Mstis=aw im nie pozwoli=. Nazajutrz Gjurgi
wys=a= pos=a, z “pok=onom” i s=owami& ªnie diejtie ]dziejcie – s=owo polskie\
mnie dnies, a zautra poidu iz goroda” ]dajcie mi dzie< a nazajutrz wyjad" z
grodu\. “i ide” ]wyjecha=\ Gjurgi z W=odzimierza, “w Radi=ow Gorodicz” ]do
Gorodca Radi=y\, Nowogrodzianie osadzili Kostantina na stolcu ojca.
Mstis=aw wyruszy= do Perejas=awla }Siewierskiego|, nie dochodz'c do grodu
– przyj'= dary, wys=a= po c[rk" swoj' – /on" Jaros=awa, i po /ywych Nowo-
grodzian kt[rzy byli w hufcu Jaros=awa, i “pridosza” ]wr[cili\ do Nowogrodu
“sdrawi wsi” ]wszyscy zdrowi... witani ˘ pozdrowienie ^ powitanie\.
na tym “pobiediszczi” ]pobojowisku\ woj[w Jurija i Jaros=awa pad=a
niezliczona liczba }niezliczona, bo umia= liczy: do 10-ciu, J. D.|, z Nowo-
grodzian zabili “na sostupie” ]na starciu zast"p[w pieszych\ Dmitra
Pleskowitina, Ontona ]OA\ kotelnika ]kotlarza\, Iwank" Pribyszinic"
}Przybyszewskiego| oponnika, a “w zagonie” ]starciu konnych, zwanym izgo-
nem, gonitw'\ – Iwank" Popowica, Siemiona Petri=owica – Tirskiego da<nika
]poborc"\. “Pride” Mstis=aw do Nowogrodu, i rad by= w=adyka i wszyscy
Nowogrodzianie. W[wczas zabrali namiestnictwo Gjurgijowi Iwankowicowi
i dali je Twerdis=awowi Micha=kowicowi. SyN.
6724, styl 5508 0001-01.2-439 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6724, styl 5508 0001-01.3-492÷501 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6724, styl 5508 0003-01.1-55÷57 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
.3140 roku 1217
“iskoni z=yj wrag diawo=” ]niesko<czenie z=y wr[g – diabe=\ nienawidz'cy
nigdy dobra rodowi cz=owieczemu... zasia= k=[tni" mi"dzy synami Wsewo=oda&
Kostantinem, Jurijem, i Jaros=awem. i bili si" u Juriewa }w ziemi Suzdala|, “i
odole” ]podo=a=\ Kostantin... i zasiad= na stole we Wo=odimierzu }na Kla{mie|
na stolcu, a Jurij – w Suzdalu, i by=a rado>: wielka w ziemi Suzdalskiej, a
diabe= jedynie p=aka= swej “pogybieli” fl Su+.
pisiec dobrze o tym wie, bo =zy widzia=.
Tego roku, Gleb – knia{ Raza<skyi Wo=odimierzyc, poduszczeniem “sotonoju”
]szatana, OA\ “na bratoubijstwo zdumaw w swoiem oka<nem pomysle”
]bratob[jstwo zamy>la= w swoim przekl"tym umy>le\.
Gleb ¯ Wo=odimer ¯ Gleb Reza<ski ¯ Rostis=aw ¯ Jaros=aw.
mia= pomocnika – brata swego Kostantina, a z nim diab=a...
tu nast"puje odskocznia do tekst[w Biblii – nauki o Kainie i Ablu...
zebrali si" “na Isadech, na porad” ]na narad"\& Izas=aw, Kur ]Pan ¯ gr.\
Michai=, Rostis=aw, Swiatos=aw, Gleb, Roman; Ingwar za> nie zd'/y= przy-
jecha:, bo nie nadesz=a jeszcze jego pora }zej>cia z tego >wiata|. Gleb za>
Wo=odimierzyc, z bratem }Kostantinem| “pozwa” ]zaprosili\ ich do siebie
na uczt" do swego sza=asu fl Oni za> nie znaj'c jego z=ych zamiar[w i
podst"pu, wszystkich 6-ciu kniazi[w przyby=o ze swoimi bojarami i s=ugami
do sza=asu. ten/e Gleb, przed przybyciem ich }kniazi[w| “izradi” ]uzbroi=\
s=ugi swoje i braci, i poga<skich Po=owc[w wielu z broni', i stryja, w ukryciu
blisko sza=asu, gdzie mieli pi:, tak, /e byli niewidoczni dla nikogo... i gdy
zacz"li pi: i weseli: si" – przekl"ty Gleb z bratem wyci'gn"li miecze swoje
i pocz"li r'ba: kniazi[w, tak/e bojar[w i s=ugi ich “mnogo mno/estwo”,
jednych kniazi[w 6-ciu }wszystkich wymienionych|, a innych bojar[w i s=ug
bez liku “izbi s swoimi s=ugy” i z Po=owcami ]wybili z pomoc' swoich s=ug,
dos=. wybili ze swymi s=ugami – uj"cie, cho: logiczne, mog'ce prowadzi: do
nieporozumienia, /e ich w=asne s=ugi te/ pad=y ofiar' rzezi – zostali wybici\.
ta “z=oba skluczisia” m-ca iuna 20, na pami'tk" >w. proroka Ilji ]Elijasza\
“og<nago woscho/enia” fl Su+.
Gleb i Konstantin wymordowali swoich stryjecznych braci&
Gleb i Konstantin ¯ Wo=odimir ¯ Gleb Reza<ski;
Izas=aw, Rostis=aw, Swiatos=aw, Gleb, Roman ¯ Igor ¯ Gleb.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
rok 1217 opuszczony z opisu wydarzeniami. SuA.
“Poide” Mstis=aw }Uda=y †1228| do Kijowa, zostawiaj'c w Nowogrodzie knia-
gini" i syna swego – Wasilija, “i poja” ze sob' Gjurgia Iwankowica, Sbys=awa
Stepanic", Oleks" ]OA\ Puti=owic" ] ¯ mjcs. Putiwil\. W[wczas te/ “poide”
Wo=odimir do Nowogrodu ze swymi “orudii” ]“oru/nicami” ^ zbrojarzami ¯
oru/e ^ zbroja, pokr. orudie ^ instrument\. i wojowa=a Litwa do Sze=onu,
Nowogrodzianie “poszli po nich” i nie do>cign"li.
i “poidosza” do Miedwie/ej g=owy ]dzi> Otepää, o czym uprzednio\ i “sta-
sza” pod grodem. Czud wi"c pocz"=a “s=a: z pok=onem”, fa=szywie, a po
Niemc[w pos=a=a...
Niemcy pocz'tkowo zaskoczyli Nowogrodzian, ale ci chwycili za bro< i wybili
Niemc[w, kt[rzy zbiegli do grodu; dw[ch wojewod[w zabili Nowogrodzianie,
a trzeciego r"koma uj"li, i koni 700 “otjasza” ]przechwycili, dos=. odj"li\, i
“pridosza sdrawi wsi” ]witani\.
Knia{ za> Mstis=aw “pride” ]wr[ci=\ do Nowogrodu bez nich }co si" sta=o$|, i
j'= Stanimira Dirnowic" z synem Niezdi=', i – okowanych – “potoci” ]w'tpliwe&
mo/e “potopi” – ros. CP r"cznie pisane, lub “potoci” ¯ zatoci ¯ zatoczenie
^ zamkni"cie w wi"zieniu; chyba za jakie> niedopatrzenie obu\, i dobytku
“poima” ]zaj'=\ bez liku, i “opiat pusti” ]i znowu pu>ci=; co, kogo$\.
Tej/e wiosny “zagoresja” ]zapali= si"; kto, co$, Nowogr[d – wynika z dalszej
cz">ci\ m-ca maja 31, od Iwana Jaryszewica, “w sred utra” ]o poranku\,
spali=o si", pra/y=o i sp=on"=o “do udnia wsie po=” ]do po=udnia wszystko\,
nie zosta=a “ni” ]ani jedna\ chata, a ci, co zbiegli do kamiennej “bo/nicy”
]Wareg[w\, z dobytkiem – tu sp=on"li sami z dobytkiem, a w Wareg[w bo/-
nicy wypali= si" wszystek dobytek w niezliczonej liczbie; a cerkwi spali=o si"
15, a w kamiennych dachy spali=y si" i “pritwory” ]portyki\. SyN.
6700, styl 5508 0001-01.2-439÷440 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\ F
6725, styl 5508 0001-01.3-501÷502 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6725, styl 5508 0003-01.1-57 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3150 roku 1218
wlk. kn. Kostantin, syn Wsewo=oda, m-ca maja 6, na pami'tk" >w. i
“prawiedliwego Iowa” ]Ioba\, za=o/y= cerkiew kamienn' na targowicy, we
W=odzimierzu }n(Kla{mie|.
Tego roku urodzi= si" syn kn. Georgijowi, i nadano mu imi" na >w. chrzcie
}nie wykazane; Wo=odimer lub Mstis=aw|.
Tego roku “pride” biskup Po=ockyj, z Carogrodu, do wlk. kn. Kostantina, do
Wo=odimera }n(Kla{mie|.
Tego roku >wi"cona cerkiew >w. m"czennik[w Borisa i Gleba, w Rostowie,
episkopem Kiri=', m-ca awgust}ta| 25, na pami'tk" >w. aposto=a “Tita”.
Tego roku “pride” Wo=odimer – syn Wsewo=oda, z Po=owcami do braci
swoich i dali mu Starodub.
Tego roku wlk. kn. Kostantin – syn Wsewo=oda }Bolszoe Gn. †1212|, pos=a=
starszego syna swego – Wasilk", do Rostowa, na stolec, a Wsewo=oda – do
Jaros=awla, na stolec.
tej/e zimy, m-ca fewrala 2, “w prazdnik Ustrenia hospoda naszogo Isus
Christa”, w pi'tek, o godz. 7 dnia ]godz. 13-ta obecnego systemu\ zmar=
wlk. kn. Kostantin – syn Wsewo=oda, wnuk Gjurgiego, prawnuk W=adimera
Monomacha.
pi'tek, 2 lutego wypada= w 1218 r., w rzecz. 1217 ]koniecznie ˚nr 999.1.13\.
Z=o/on w cerkwi >w. B-cy Z=otowierchnej, gdzie i ojciec jego z=o/on by=; tu i
kniagini Kostantinowna “postrzyg=a si"” nad grobem m"/a swego i nazwano
j' “Ogafia” ]Agatha\ fl Su+.
“Wziasza” ]zdobyli\ Bu=garzy Ustiug § Tego roku zmar= kn. Wasilei Msti-
s=awicz } ¯ Mstis=aw ¯ Andrei Bogolubskii †1175 ¯ Georgij-Juri Do=goruki
†1157|, i “po=o/isza” ]z=o/ony\ u >w. Sophii, w >w. Bogurodzicy, “w g=owach
u dieda”. Tego/ roku “wyide” kn. Mstis=aw z Nowogrodu na Ru>.
Tego te/ roku pos=ali Nowogrodzianie do Smole<ska, po Swiatos=awa, i
“priide” Swiatos=aw § SuA.
“Pride” kn. Mstis=aw }Uda=y †1228| do Tor/ka i j'= Boris=awa Niekurisznic"
]Niepal'cego, tj. nie :mi'cego tabaki\, i przechwyci= dobytku wiele, i pu>ci= ich.
W[wczas zachorowa= kn. “Wasilii” ]Wasilei E ˘ I ¯ gr. Basileios\ Mstis=awicz
} ¯ Mstis=aw Uda=y|, w Tor/ku, przywie{li do Nowogrodu martwego. z=o/on
w >w. Sophii, “go=owach u dieda” ]u g=owy dziadka\, w >w. B-cy.
Tego roku za=o/y= archiep. Antonii cerkiew kamienn' >w. Barbary monaster.
“Sozwa” ]zwo=a=\ Mstis=aw wiece na dworze Jaros=awa, rzecz'c& ªk=aniajcie
si" >w. Sophii i grobowi ojca mego, i wam; chc" “poiskati” Halica, a was nie
zapomn"; daj Bo/e “leci” ]lec, by: z=o/onym, spocz': – s=owo polskie\ u ojca
i >w. Sophii”. Nowogrodzianie wiele “molachusja” ]prosili\& ªnie chodi knia/e”,
i nie mogli jego “ujati” ]przekona:, dos=. uj':\, pokoniwszy si" – wyruszy=.
“Poide” Mstis=aw na Ru>, Nowogrodzianie wi"c pojechali do Smole<ska po
Swiatos=awa Rostis=awicza } ¯ Rost. Chrobry smol., kij. †1167 ¯ Mst. kij.
†1131|, i “pride” ]przyby=\ m-ca awgusta 1.
Tego/ roku, Gleb – knia{ Raza<skyi, Wo=odimierzyc, pouczeniem szatana
na morderstwo, “sdumaw” w swoim przekl"tym “pomysle” ]s=owo polskie\,
maj'c “pospiesznika” ]wsp[lnika\ Kostantina – brata swego, a z nim – diab=a...
 ...ROSYJSKIMI
Kain zabi= Abla, Swiatopo=k – braci swoich }Borisa i Gleba, bezimiennie, bo
rzecz g=o>na, przez to – oczywista|. Wezwali na “porad” ]narad"\& Izas=awa,
kura ]pana, ¯ gr.\ Michai=a, Rostis=awa, Swiatos=awa, Gleba, Romana;
Ingwor ]OA\ nie zd'/y= przyjecha: – nie nadszed= czas jego. Gleb wi"c
“Wo=odimic” z bratem }Kostantinem| wezwali ich do siebie, na obiad, do
namiotu... itd. Gdy przybyli ze swymi bojarami i dworzaninami, pocz"li pi: i
weseli: si" – dwaj bracia wyci'gn"li miecze i zacz"li r'ba:, a ukryci w pobli/u
Po=owcy doko<czyli dzie=a, m-ca ijula 20, na >w. proroka Elijasa.
Gleb i Kostantin ¯ Wo=odimer ¯ Gleb, wymordowali stryjecznych braci –
Izas=aw, Rostis=aw, i inni ¯ Igor ¯ Gleb.
Tego roku... dalej opis “cudu spowodowanego przez przekl"tego diab=a” – gdy
odbijali pogan u nowogr. wr[t& ... “i ubisza mu/ Prus” ]wybili m"/[w Prus-
kich – Prusak[w\, zacz"li si" bi: mi"dzy sob'; zabito Iwana Duszilcewica –
brata Mateja, Kostantina Prokopinica, i innych 6-ciu m"/[w, i wielu rannych
po obu stronach; by=o to m-ca henwara 27, na >w. Ioanna Z=otoustego. W
ko<cu zebrali si" “do kupy”, kn. Swiatos=aw przys=a= swego tysi"cznika na
wiec... “i byst mir”. SyN.
6726, styl 5508 0001-01.2-441÷443 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6726, styl 5508 0001-01.3-502 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6726, styl 5508 0003-01.1-57÷59 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
1218–1237 Jurij ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurej Do=goruk.
.3200 roku 1219.
bezimiennie o boju na Ka=kach& Zjawili si" “jazyci” ]poganie\, ich/e nikt “dobre
jasno” ]zupe=nie klarownie\ nie zna, kim s' i sk'd przyszli, jakim j"zykiem
w=adaj', i z jakiego plemienia s', i jakiej wiary. i zowi' ich Tatarami, a inni
– Taumenami, a jeszcze inni – Peczengami. inni m[wi', /e “ci s'” o nich/e
pisa= Methodij “Patomskyj” episkop ]Patarski ¯ gr[d Patara, w Likii, w Azji
Mniejszej\ da= >wiadectwo, /e ci byli przyszli z pustyni Etrijewskiej, istniej'cej
mi"dzy Wschodem a P[=noc' – jak Methodyj rzecze – /e ku sko<czeniu
czasu pojawili si" ci, ich/e “zagna” Geoden... itd. ˚.3220 ]1223 rok\.
z Wo=odimera na Kla{mie, Jurij wys=a= synowca swego – bogobojnego
kn. Wasilk" Kostantinowicza. tu zgin"li& Mstis=aw stary “dobry” ]waleczny\
knia{, “drugi” ]inny\ Mstis=aw, i innych kniazi[w 7, a bojar[w i woj[w “mnogo
mno/estwo” ]bardzo wielu\, m[wi', /e samych Kijowian “izgyb=o” ]straci=o
/ycie\ 10 tysi"cy. i by= “p=acz i tuga” w Rusi }Kijowskiej| i po ca=ej ziemi.
...to z=o zdarzy=o si" m-ca maja 30, na pami'tk" >w. m"czennika Eremija
fl S=ysz'c co sta=o si", Wasilko, gnany strachem, od Czernihowa wr[ci=
Rostowa, s=awa Bogu i >w. Bogurodzicy. Su+.
b[j “na Ka=kach” mia= miejsce 30 maja 1219.
Tego/ roku pobili Tatarzy kniazi[w Ruskich... itd. ]w Ipat. pisanej 1428, b[j
opisany rokiem 1224\. SuA.
6732, styl 5513 0001-01.2-445÷447 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6731, styl 5512 0001-01.3-503÷509 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3204 roku 1219.
Íwi"cona by=a cerkiew >w. “B-cy Ro/estwa” ]Narodzin Bogurodzicy\, w
monasterze wielkim, >wi"cona przez episkopa Simona, m-ca sentab}ra| 7,
na pami'tk" m"czennika Sozonta, “pri” ]za czas[w\ kn. Georgija, i syna jego
– Wsewo=oda, i brata jego, “suszczu tu” ]w obecno>ci\ Jaros=awa – kn. Pe-
rejas=awlskiego, i “igume<stwo dier/aszczu” ]igumenostwa\ Mitrophana.
Wsewo=od ¯ Georgij-Jurij ¯ Wsewo=od Bol. Gniezdo †1212.
“Bezakonnyi” ]samowolny, dos=. bezprawny ¯ bez % zakon\ Gleb Wo=odi-
mierzyc “pride” z wielk' liczb' Po=owc[w do “Razania” ]Rezania\, i wyszed=
mu na przeciw Ingwar ze swymi bra:mi.
Gleb ¯ Wo=odimer ¯ Gleb Rez. ¯ Rost. ¯ Jaros=aw †1129;
Ingwar “Ko{ma” ]liczni bracia\ ¯ Igor rezan. ¯ Gleb rezan. ¯ Rostis=aw.
“stupiwszimsia” ]starli si"\ i bili si" “krepko”, Bo/' pomoc' i >w. Krzy/a
si=', pokona= Ingwar z=ego bratob[jc" – Gleba, i wielu z Po=owc[w wybili,
a innych – uj"li, a sam przekl"ty “wmale utecze” }w ma=ej dru/ynie uciek=,
albo& ledwo zbieg=| fl
Tego roku urodzi= si" Jaros=awowi syn i nazwano go Theodor fl Su+.
Theodor ¯ Jaros=aw ¯ Jaros=. †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gn. †1212.
“Pris=a” kn. wlk. Mstis=aw Romanowicz, z Kijowa, syna swego – Wsewo-
=oda i rzecze& przyjmijcie sobie kn. Wsewo=oda, a Swiatos=awa starszego
odprawcie do mnie.
Mstis=aw ¯ Roman ¯ Rost. Chrobry †1180 ¯ Mstis=. kij. †1131 ¯ Monom.
Nowogrodzianie “wol" jego stworisza” ]warunek spe=nili, urzeczywistnili,
wykonali\ § Tego/ roku “poide” kn. wlk. Mstis=aw }Uda=y| i kn. Wo=odimer, z
Kijowa do Halicza, “na kr[lewicz[w” }bezimiennie, rzecz o Danile i Wasylce
– m=odych synach Romana †1205, zdarzenie z 1215 roku, nie 1219; Roman
wo=. nie by= kr[lem, Dani=o – jego syn, by= koronowany 1253, wi"c nie by=
to zapis na bie/'co, lecz z perspektywy wielu dekad – kompilacja danych,
bitwa nad Ka=k', 1219, zosta=a tak/e przesuni"ta na 1223|. i “wyidosza”
]wyruszyli\ Haliczanie “protiwu”, i Czesi z Lachami, i Morawa, i W"grzy. star=y
si" hufce. i “posobi” B[g Mstis=awowi – w gr[d Halicz wjecha=, kr[lewicza
}Dani="| pochwyci= z /on' }Ann', sw' c[rk' – c[rk' Mstis=awa Uda=ego|,
zawar= pok[j, “syna” ]zi"cia\ wypu>ci=, a sam zasiad= w Haliczu, a Rurik
Wo=odimierowicz – w Kijowie § SuA.
Mstis=aw kniaziowa= w Haliczu jeden rok, bo w 1216 przyci'gn"li W"grzy z
Lachami, i Mstis=aw zbieg= z Halicza, polecaj'c Danile tam zasi'>:, co te/ i
Dani=o uczyni=.
Przys=a= wlk. kn. Mstis=aw Romanowicz z Kyewa syna swego – Wsewo=oda,
rzecz'c& ªprzyjmijcie sobie kn. Wsewo=oda, a Swiatos=awa starszego }bra-
ta$| “pustitie” ]odprawcie\ do mnie. Nowogrodzianie wype=nili jego wol".
Wsewo=. ¯ Mstis=aw ¯ Roman ¯ Rost. Chrobry †1180 ¯ Mstis=. kij. †1131
opis zgodny z SuA., z uzupe=nieniem&
“Poide” tej zimy “Simiun” ]Semion\ Emin w 400-tu do Toimokar[w...
W[wczas zabrali namiestnictwo Twerdis=awowi i dali je Semenowi Boriso-
wicowi, a }stanowisko| tysi"cznika – Jakunowi i dali Semiomnowi Eminowi.
W[wczas ko<czyli cerkiew >w. Barbary. Tego/ roku za=o/y= Twerdis=aw z
The}o|dorem cerkiew kamienn' >w. Michai=a...
“Poide” kn. Mstis=aw }Uda=y| i Wo=odimir }Rurikowicz|, z Kyewa do Halica,
na “korolewic[w”... itd. tekst zgodny z SuA. ...wyruszyli naprzeciw Haliczanie,
Czesi, Lachy, Morawianie, i W"grzy, starli si" hufcami, zwyci"/y= Mstis=aw,
wjecha= do Halicza, pochwyci= “kr[lewicza” ]Dani=", swego zi"cia\ z /on'
}ze sw' – Mstis=awa Uda=ego – c[rk'|, zawar= z nim pok[j i sam zasiad= w
Haliczu, a Wo=odimer Rurikowicz – w Kyewie.
wydarzenie z 1215, wg wo=., po naniesieniu w niej poprawek.
Tego/ roku “ide” ]wyprawi= si"\ kn. Wsewo=od } ¯ Mstis=aw ¯ Roman| z No-
wogrodzianami “ko Pertujewu”, i napotka=y }ich| stra/e Niemieckie, Litewskie,
i “Lib” ]Liwo<skie\, i bili si"; przychyli= si" B[g Nowogrodzianom, “idosza”
]podeszli\ pod gr[d i stali 2 tygodnie, “nie wzjasza goroda, pridosza storowi”. F
Tego roku “ide” Anton – archiep. nowogr. do Tor/ka; Nowogrodzianie “wwiedli”
archiep. Mitrophana do dworu na stolec, a do Ontona ]OA\ pos=ali& ªid{,
gdzie chcesz.ºAntonij wi"c “poide” do Nowogrodu, do >w. “Spasa w Pere-
dicach”. Knia{ i Nowogrodzianie rzekli Mitrophanowi i Ontonowi& ªid{cie do
metropolity, kogo nam przy>le – ten naszym w=adyk'.º i “pustisza” ]odprawili\
z nim cer<ca Wasijana popa, i drugiego popa – Borisa. Przyszed=wszy za>
od Petrujewa dali posadnictwo Twerdis=awowi, a Jakunowi – “tysiaczkoe”
}stanowisko, funkcj", tysi"cznika| znowu. SyN.
6727, styl 5508 0001-01.2-444 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6727, styl 5508 0001-01.3-502 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6727, styl 5508 0003-01.1-59÷60 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3208 roku 1220
Georgij – kn. wlk., syn Wsewo=oda }Bolszoe Gniezdo †1212|, pos=a= brata
swego – Swiatos=awa, z hufcami i wojewodami, wojowa: bezbo/nych Bu=-
gar[w }nad Wo=g'|. i “pride” Swiatos=aw pod gr[d ich Oszel. i wysz=y z =odzi
wszystkie piesze hufce, i widz'c /e to, bezbo/ni Bu=garzy dosiedli koni, a
inni – pieszo, i “ustremiszasia na boi” ]ustawili si" w szyk bojowy\, i wyszli
od grodu na przeciw. nasi za> si=' Krzy/a >wi"tego “ukrepleni” ]wzmocnieni,
posi=kowani\ ruszyli przeciw nim strzelaj'c. oni za> “zabiegsze” ]skryli si"\
za p=ot, bij'c si" mocno. nasi rozr'bali p=ot, wybili wrota w grodzie, i gr[d
podpalili, “i wziasza i na szczit” ]szturmem, dos=. natarciem\. i pom[g= B[g
Swiatos=awu, m-ca iuna ]czerwca\ 15, na pami'tk" >w. Amosa fl
chrze>cijanie naje/d/ali innowierc[w, zw'c ich poganami, bezbo/nymi – bez
powodu niszczyli ich osiedla, mordowali i uprowadzali w niewol", “B[g z nami”
]mamy prawo\ – mniemali, a dok=adniej& Jezus Chrystus, zwany Bogiem, i >w.
Krzy/ b"d'cy symbolem jego >mierci. Ale gdy sami byli naje/d/ani przez pogan,
w odwecie – s=[w pot"pienia nie mogli znale{: dla naje{dzc[w, jak w 1237 i 1240.
Oto przyk=ad i w dalszej cz">ci wiele.
Z Jezusa zwanego Barabaszem ]synem Boga\, ukrzy/owanego do spo=u z dwoma
z=odziejami, zrobili najpierw zupe=nie niewinnego na podstawie retorycznego py-
tania, zadanego mu podczas procesu, o znaczeniu& czy ty jeste> synem cz=owieka
poczciwego, zwanego w[wczas bogiem; w kontek>cie pope=nionego czynu – a czy
ty jeste> synem boga$ Jezus waha= si", po czym skin'= g=ow'. Na tej podstawie, /e
Jezus by= absolutnie niewinny i synem Boga ]i /e za «syna Boga» zosta= skazany\,
a nast"pnie uczynili Bogiem. Postawili krzy/ na o=tarzach ]ale tylko jeden\ i modl'
si" do Jezusa, rozdwajaj'c osob" Jezusa-Barabasza na dwie postacie, o skrajnie
r[/nych osobowo>ciach. O Bogu w dalszym ci'gu m[wi', lecz jest on postaci'
drugoplanow' w wierze, bo to pomys= ze Starego Testamentu, a my z Nowym
Testamentem – tylko przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana, w /ycie wieczne,
poprzez siln' wiar" w niego, i – przez to – Bogiem go zrobili, obiektem kultu. I
w jego imi" mordowali innowierc[w, w imi" Boga. Wi"c na pogan w imi" Jezusa
Chrystusa – naszego Boga, ze >w. Krzy/em.
Teksty latopis[w pe=ne s', przesi'kni"te, kt[ry to B[g wa/ny; tak i katolicy, i
pozosta=e od=amy wiary chrze>cija<skiej.
B[g Ojciec jest niesko<czenie doskona=y, za najmniejszy grzech – do piek=a
]wi"c wszystkich wiernych taki koniec spotka\, a Jezus Chrystus, syn Boga
– przez niego najwi"ksi przest"pcy w /ycie wieczne, do nieba, je/eli mocno
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
w niego uwierz' i prawdziwie /a=uj' za grzechy w samym ko<cu /ycia, tu/
przed >mierci'. Czy nie tak$ Sami winni decyduj' o szczerej skrusze... gdyby
mieli krzt" sumienia, to nie byliby przest"pcami.
Anio=owie i diab=y, na przemoc odpowiada: uleg=o>ci', przest"pcy niech chodz'
po ulicach – to Bogu rozs'sdza:, na S'dzie Ostatecznym – kler zupe=nie oderwany
od rzeczywisto>ci; komunizm drog' do /ycia w materialnym dobrobycie – to
pomys=y trafiaj'ce na podatny grunt narod[w Europy Wschodniej, mieni'cych
si" przewodzi: my>l' Europie.
Tego roku zmar= metropolita Kijowski – Matthej, m-ca awgus}ta| 19, na
pami'tk" >w. Andriana i Natalii fl
Tej zimy zmar=a kniagini Kostantina – “Ogafia” ]Agatha\, w stanie zakonnym,
m-ca henwara ]stycznia\ 24, na pami'tk" >w. Oksinii, i z=o/ona w cerkwi
>w, B-cy w Rostowie fl Su+.
“Prijde” ]przyby=\ do Nowogrodu archiepiskop Mitrophan, a “drugiemu”
]innemu\ archiepiskopowi – Antoniowi da= metropolita archiepiskopi" w
Przemy>lu § SuA.
“Pride” archiep. Mitrophan, “oprawiwsja Bogiem” ]wzmocniony, dos=. “racjo-
nowany” ¯ racja, s=uszno>:, prawda\ i >w. Sophi', do Nowogrodu, marta
17, a Antoniowi metropolita “u siebie w czesti” ]w swej >wi"to>ci\ da= mu
episkopat w Przemy>lu }n(Sanem|.
Tego roku “ide” kn. Wsewo=od } ¯ Mstis=aw ¯ Roman ¯ Mst. Chrobry †1167|
do Smole<ska, ze swoim “orudiem”. Tej/e zimy “pride” kn. Wsewo=od ze
Smole<ska do Tor/ku. Nie chce diabe= za> dobra rodowi chrze>cija<skiemu
– zwrot kilkakrotnie powtarzany ]czasem& cz=owieczemu, tak pod 1228\...
w=o/y= kniaziowi gniew w serce na Twerdis=awa, bez winy; “pride” ]przyby=\
do Nowogrodu, “wzwadi” ]zwadzi= – s=owo polskie\ ca=y gr[d, chc'c zabi:
Twerdis=awa, a Twerdis=aw by= chory... “wywiezosza i na sankach” ]sanki
– s=owo polskie\... “prusi i Ludin koniec i zagorodci” ]Prusy, tj. Prusacy...\...
Twerdis=aw pojedna= si" z Wsewo=odem, zrzek= si" namiestnictwa, kt[re dano
Iwankowi Dmitrejowicowi, w tej “niemoczi preby” ]s=owa polskie\ 7 tygodni,
wpad= w wi"ksz' niemoc, i skrycie przed /on' i dzie:mi, i wszystkimi bra:mi...
w >w. B-cy w “Akra/ manastyr i postri/esja fewrara 8 dnia.” W[wczas i /ona
“postrzyg=a si"” w innym monasterze – >w. Barbary. SyN.
6728, styl 5508 0001-01.2-444÷445 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6728, styl 5508 0001-01.3-503 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6728, styl 5508 0003-01.1-59÷60 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3212 roku 1221
Mstis=aw Mstis=awicz }Uda=y †1228| bi= si" w W"grami, i pokona= ich, wybi=
ich wiele i kr[lewicza uj'= }bezimiennie|.
wydarzenie opisane pod 1219, w rzecz. mia=o miejsce w 1215.
Tego roku wys=a= wlk. kn. Gjurgi syna swego – Wsewo=oda do Wlk. Nowogro-
du, na stolec. Tego roku, m-ca iuna ]czerwca\ 27 zapali= si" gr[d Jaros=awl,
F i omal ca=y nie zgorza=, i cerkwi spali=o si" 17 }podejrzana liczba& 1. a/ tak
wiele, 2. ich liczba r[wna dniu miesi'ca po/aru – przez pomy=k" liczba wpi-
sana|. dw[r za> kniazia si=' >w. Krzy/a i modlitw' “dobrego” ]walecznego\
Kostantina “izby ognia” ]zbawion od ognia\.
Tego roku wlk. kn. Gjurgi – syn Wsewo=oda }Bolszoe Gn.|, za=o/y= gr[d w
uj>ciu “Oky” ]Oki\ i nada= mu imi" Nowograd }Ni/nyi, r[/ny od Nowogrodu
Siewierskiego n(Desn', i Nowogrodu Swiatopo=ka n(Stugn', w ziemi Pe-
rejas=awlskiej| fl Su+.
rok 1221 nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. SuA.
Pokazali drog" Nowogrodzianie kniaziowi Wsewo=odowi& ªnie chcemy ciebie,
id{ tam, gdzie chceszº, “ide” do ojca na Ru> }Kijowsk'|. SyN.
Wsewo=od ¯ Mstis=aw ¯ Roman 1178 ¯ Rostis=aw Chrobry †1167 ¯ Mst.
6729, styl 5508 0001-01.2-445 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6729, styl 5508 0001-01.3-502 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6729, styl 5508 0003-01.1-59÷60 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3216 roku 1222
wlk. kn. Jurgi } ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212| za=o/y= cerkiew ka-
mienn' >w. B-cy w Suzdalu, “na pierwom mieste” ]na uprzednim miejscu\
starej cerkwi, podupad=ej ze staro>ci “wierch jeja u(w-pa= bie” ]dach “upad=”
– zawali= si", UW\. zosta=a zbudowana przez pradziada – Wo=odimera
Monomacha i b=ogos=. episkopa “Ephrema”fl Su+.
Wygnali Nowogrodzianie kn. Wsewo=oda Mstis=awicza z Nowogrodu
}Wsewo=od ¯ Mstis=aw Uda=y †1228 ¯ Mstis=aw Chrobry †1180 ¯ Rost.|.
Wys=ali archiepiskopa Mitrophana i namiestnika Iwank", do wlk. kn. Jurija
Wsewo=odowicza }Jurij ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo ¯ Jurij Do=gorukij|,
i da= im syna swego – Wsewo=oda. W[wczas kn. wlk. Jurej przys=a= im
syna swego – Swiatos=awa do pomocy Nowogrodzianom i “idosza” ]wyru-
szyli\ kniaziowie z Nowogrodzianami do Kesi }w +otwie, dzi> Cesis; niem.
Wenden|, i przyby=a Litwa do pomocy. wiele zawojowali a Nowogrodu “nie
“wziasza” ]nie zdobyli\.
bez sensu, bo nie na Nowogr[d si" wyprawili, lecz Kie>.
Tej zimy “wyide” ]wyszed=...\ kn. Wsewo=od } ¯ Mstis=aw ¯ Roman| ¯ Rost.|
z Nowogrodu, bo “nie godno” ]nie w=a>ciwie\ utrzymywa= gr[d; Jurij da= im
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
brata swego – kn. Jaros=awa } ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo| § SuA.
Pos=ali w=adyk" Mitrophana i namiestnika Iwank" ze “starszymi m"/ami” do
W=odzimierza }n(Kla{mie|, do Gjurgija Wsewo=odowica }Bolszoe Gniezdo
†1212|, po syna, i da= im Wsewo=oda “na wszej woli” ]na prawie, warunkach\
Nowogrodzian....
Tego roku Gjurgi kn. przys=a= brata swego – Swiatos=awa Nowogrodzianom
do pomocy }nie Wsewo=odowi, komentarz J. D.|; “idosza” Nowogrodzianie
ze Swiatos=awem do Kesi }dzi> Cesis, niem. Wenden|, “pridosza” Litwa do
pomocy, i wiele wojowali. lecz “goroda nie wzjasza” ]nie zdobyli\.
grodu nie zdobyli }Kesi|, nie Nowogrodu – jak w SuA., z b="dem.
Tej/e zimy kn. Wsewo=od zbieg= noc', skrycie, z Nowogrodu, z ca=ym dworem
swoim; Nowogrodzianie ubolewali “o tom” ]czynu\. W[wczas Nowogrodzianie
wys=ali “m"/[w starszych” do Gjurgija... da= im brata swego – Jaros=awa
}†1245 w Ordzie, ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212|. SyN.
6730, styl 5508 0001-01.2-445 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6730, styl 5508 0001-01.3-503 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6730, styl 5508 0003-01.1-60÷61 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3220 roku 1223
“by=o wiedro wielmi” ]nawodnienie, pow[d{\, i “mnozi borowie i bo=ota za-
garachusia i dymowie silni” ]mg=y\, /e cz=owiek widzia= “niedalecze”, i ptaki
pada=y z “aeru’ na ziemi" i “umirachu” ]gin"=y\. ˚.4828 ]1371 rok\ fl
Pojawi=a si" gwiazda na zachodzie ]kometa\, od niej – =uki, “nie w zrak cze-
=owiekom” ]nie patrze: ludziom\, niejako ku po=udniowi po dwie wschodzi=y
z wieczora, “po zachodzie s=onecznym” ]s=o<ca\, i by=a wielka liczba innych
gwiazd, “i przeby=a” tak 7 dni, a po 7-miu dniach pojawi= si" =uk od niej “ku
wschodowi” i po 4-ch }nast"pnych| dniach sta=a si" niewidoczna fl Su+.
kometa widoczna te/ nad Francj' przez 8 dni na pocz'tku lipca 1223.
Zmar= archiepiskop Nowogrodzki – Mitrophan, z=o/ony zosta= “w pritwore” >w.
Sophii. “Priide” kn. Jaros=aw od brata do Nowogrodu... i “poide” do Ko=ywania
}Rewel, niem. Wanau, dzi> Tallin| i powojowa= wsz' ziemi" Czudzk'.
Tego roku pobili Tatarzy kniazi[w Ruskich. za nasze grzechy...
d=ugi opis bitwy nad Ka=k', maj'cej miejsce 30 maja 1219, ale tu opis przeniesiony,
pod 1223, z 5-letni' odchy=k'.
za czas[w kn. Mstis=awa Romanowicza, w 10-ty rok kniaziowania jego w
Kijowie, j"zykiem nieznani, bezbo/ni “Moawitanie” ]Moabitanie, BW ¯ 1.
Moab – biblijny syn Lota, Gen. 19&37, 2. staro/. ksi"stwo na wsch[d od Morza
Martwego\, zwani Tatarami “ich/e dobre nikto/e wiest jasno” ]ich/e dobrze
nikt nie zna jasno, tj. klarownie – s=owa polskie\, kim s' i odk'd przybyli,
jakiego j"zyka, i z jakiego plemienia, i jakiej wiary ]wyznania\.
nie zostali obj"ci podzia=em >wiata przez trzech syn[w Noego, i nie tylko Tatarzy,
tak/e Azjaci, Afrykanie, i inni.
a inni m[wi' ]zw' ich\ Taurmenij, a }jeszcze| inni – Peczenegi, inni za> m[wi'&
/e ci s' – o nich/e Methodij, episkop Pataromskyi } ¯ miasto Patara w Likii,
w Azji Mniejszej| >wiadectwo daje – /e ci “sut” ]s', tj. byli\ wyszli z pustyni
“Etriwskija” }nie Etruskiej#|, “suszczi” ]le/'cej\ mi"dzy wschodem a p[=noc'
]p=n.-wsch[d od Patarii, prawid=owo\, ku sko<czeniu czasu... s=ysza=em /e
wiele stron “poplenili”& Jas[w, Obez[w i “Kosagy” ]Kasog[w, OA\ § ...itd.
?
...Dani=o ugodzony zosta= w piersi, z powodu “m=ade<stwa” ]m=odzie<czego
wieku\ i bojowo>ci – nie poczu= rany na ciele jego, bo by= “wzrostem” ]wie-
kiem\ 18 lat, bo by= silny. ...itd.
Dani=o, ur. 1201 % 18 ^ 1219 ]w=a>ciwy rok bitwy, nie 1223\.
...Dani=o, widz'c, “jako krepczae bra< Tatarskaja nale/it” ]jak silnie Tatarzy
naciskaj'\ – zawr[ci= konia swego i zbieg= “ot ustremlenia protiwnych”,
zapragn'= wody, nie czuj'c rany na ciele swoim, w walce “nie pozna eja” z
powodu si=y m"stwa “wozrasta swoego, bie bo derz i chrabr” ]wieku swego,
bo by= >mia=y i waleczny\.
dalej& ...ta “z=oba” zdarzy=a si" od Tatar[w m-ca ijuna 16. SuA.
bitwa mia=a miejsce 30 maja, nie 16 czerwca, jak uprzednio.
nie ma w wo=y<skiej& dw[ch wojewod[w }tatarskich|& Czegirkan ]Czegir-
chan\ i Teszukan ]Teszu-chan\ na kn. Mstis=awa i jego zi"cia – Andreja, i
Aleksandra Dubrawskiego, tu te/ }po stronie Tatar[w| i Borodniki byli starzy
i wojewoda ich – P=oskynia ]Wysoki, Borodniki – plemi" s=awia<skie\, i o
z=amaniu przez niego przysi"gi, danej Mstis=awowi, /e nie wymorduje, lecz
wypu>ci “na iskupie” ]za okupem\, a ten zwi'za= si" z Tatarami, gr[d zdobyli,
ludzi wyr'bali, kniazi[w uj"tych zam"czyli na >mier:, k=ad'c ich pod deski i
siedz'c na nich “obiedati” ]obiaduj'c, tj. spo/ywaj'c obiad\.
...a innych gonili do Dniepru, 6-ciu zabili& kn. Mstis=awa Janiewskiego, Iza-
s=awa Inowogodskiego, Swiatos=awa Szumskiego, Mstis=awa Czernihow-
skiego z synem, Jurija Nie>wie/skiego, a innych woj[w co dziesi'ty wr[ci=,
i Aleksander Popowicz tu zabity zosta= z innymi... itd.
w ko<cu, jak w wo=. /e B[g oczekuje “pokajania chrze>cija<skiego”, /e Ta-
tarzy wojowali ziemi" Tanoguck' i w[wczas “Czanogiz kan” ]D/ingis-chan\ F
zabity zosta=... tych/e z=ych Tatar[w Taurmen[w nie dowiemy si" odk'd byli
najechali nas, i gdzie si" “dieli” ]podzieli, znikn"li\ – tylko B[g wie § SuA.
 ...ROSYJSKIMI
“Pride” kn. Jaros=aw do Nowogrodu i “radi” ]radzi – s=owo polskie\ byli
Nowogrodzianie. Wojowa=a Litwa ko=o Toropca, i “goni= po nich” Jaros=aw
z Nowogrodzianami do “Wswiata” ]jez. U>wiata\, i nie dogoni= ich. Tego/
roku zmar= archiepiskop nowogr. Mitrophan, m-ca ijula 3, na >w. “Uatkintha”
]Hyakintha, ¯ gr. hyakinthos, UY\, w poniedzia=ek o >wicie...
poniedzia=ek, 3 ijula ]lipca\ 1223 wypada= w 1223.
... i z=o/on by= w >w. Sophii “w pritworie” ]portyku\...
W tych dniach wprowadzili na dw[r Arsenia czer<c", z Chutina, “mu/a dobra”
]m"/a walecznego\ i wielce boj'cego si" Boga. “Pride” ]wr[ci=\ kn. Jaros=aw
od brata, i “ide” ]wyprawi= si"\ z ca=ym swym okr"giem do Ko=ywania }na
Niemc[w|, i zwojowa= wsz' ziemi" Czudsk', i =up[w przywi[d= bez liku, ale
grodu nie zdoby=, z=ota “mnogo wziasza” ]wiele przechwycili\ i “pridosza wsi
sdrawi” ]wr[cili wszyscy zdrowi\. “Poide” ]wyruszy=\ kn. Jaros=aw z knaigini'
i dzie:mi do Perejas=awla; Nowogrodzianie k=aniali mu si"& ª nie id{, kniaziuº,
on za> “poide po swojej woli”. Nowogrodzianie wi"c pos=ali do Gjurgija
po syna, i da= im znowu syna swego – Wsewo=oda. SyN. ˚.3224 ]1224\
6731, styl 5508 0001-01.2-447 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6731, styl 5508 0001-01.3-503÷509 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6731, styl 5508 0003-01.1-61 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3224 roku 1224
Mianowany “by=” metropolit' w >w, Sophiji w Kijowie b=ogos=. Kiri=, Grek,
m-ca henwar}a| 6, w >wi"to “Bogojawlenia” ]Objawienia\, “uczitielen 6 i i chitr”
]bieg=y, znawca, ekspert; dzi>& przebieg=y\ w wyk=adaniu boskich ksi'g fl
Tego roku wys=a= wlk. kn. Gjurgi brata swego – Wo=odimera i synowca
swego – Kostantina, z hufami }gdzie$|.
Tego roku >wi"cona by=a cerkiew >w. Spasa w Jaros=awa monasterze; za=o-
/y= j' b=ogos=. kn. Kostantin, a “swierszi” ]zawierszy=, zako<czy=\ syn jego
Wsewo=od, i po>wi"cona zosta=a przez episkopa Kiri==", awgus}ta| 6 fl
Zmar= erchiepiskop Nowogrodzki – Mitrophan, i z=o/on by= “w pritwore”
]portyku\ >w. Sophiji §
“Pride” ]wr[ci=\ kn. Jaros=aw od brata w Nowogrodzie, z wszystk' “ob=a>ci'”
i “poide” ]wyruszy=\ do Ko=ywania }niem. Wanau; Reval, Rewel, dzi> Tallin
– stolica Estonii|, i zawojowa= wsz' ziemi" Czudsk', i =up[w przywi[d= bez
liku, ale grodu nie zdoby=, i z=ota wiele “wziasza” § Su+. ˚.3220 ]1223\
rok 1224 bez opisu wydarze<, i bez zapisu roku ]nie ma nic\. SuA.
“Pride” kn. Wsewo=od Gjurgiewicz do Nowogrodu. Tego/ roku zabili kn.
“Waczka” Niemcy, w Gjurgiewie, a gr[d zdobyli.
Tego/ roku, za nasze grzechy... wyjecha= The}o|dor namiestnik z Russanami,
i bi= si" z Litw', i “sgonisza” Russan z koni, i wiele koni “otjasza” ]odebrali\,
i zabili Doma/ira }Jedz'cego w Domu| Torlinic" }Terlic"| i syna jego, a z
Russan – Bogosz" i innych wielu, a drugich po lesie rozp"dzili.
}Bitwa nad Ka=k', 1219| Tego/ roku, za nasze grzechy, “pridosza” poganie
nieznani, ich/e nikt dobrze nie zna, kim s' i odk'd przybyli, co za j"zyk ich i z
kt[rego plemienia s', i jakiej wiary; zw' ich Tatarami, a inni m[wi' – Taumeny,
a drudzy – Peczenegi, o nich za> “Methodii, Patomskyi episkop” ]Patarski;
gr. potamos ^ rzeka, OA\ >wiadectwo daje /e ci s' przyszli z pustyni
Etriejewskya, istniej'cej mi"dzy Wschodem a P[=noc' }Mongolia|... itd.
Jasy, Obezy, Kasogy, syny Izmai=owy Kumany, wa= Po=owczsky ]wa= ^
ziemia\, Kotan – te>: Mstis=awa Halickiego }Uda=ego †1228|, zabici Dani=o
Kobakowic i Gjurgi, wielb=udy, buwo=y ]bawo=y\, i diewki ]dziewki – s=owo
polskie\, Zarub n(Dnieprem }poni/ej Kijowa|, Olesze n(Dnieprem, wojewoda
tatarski – Hemabeh /ywcem pogrzebany, Jarun, Mstis=aw – Kyewskyi knia{
} ¯ Roman ¯ Rostis=aw Chrobry †1167|, dw[ch wojewod[w Tatar[w& Cehurkan
i Teszukan ]Czehur-chan i Teszu-chan\ na Mstis=awa i na zi"ci[w jego –
Andreja i Oleksandra Dubrowicskago, Brodnicy z Tatarami byli z wojewod'
P=oskyn', je<c[w zam"czyli siedz'c na k=adzionych na nich deskach, zabili
Swiatos=awa Janiewskiego, Izas=awa Ingworowica, Swiatos=awa Szumskie-
go, Mstis=awa Cernihowskiego z synem, Gjurgja Newie/skiego. Mstis=aw
Mstis=awicz }Uda=y| ledwo zbieg= przekraczaj'c Dniepr }uda=o mu si" i tym
razem, J.D.|. Z=o to zdarzy=o si" m-ca maja 31, na >w Eremija.
Tego/ roku zawierszy= cerkiew kamienn' >w. Michai=a Twerdis=aw i Theodor.
Tego/ roku by= “grom straszn” maja 20, na >w. Thalleja ] ¯ gr. Thales, gro{ne
F gdy podw[jne LL, bo – w transliteracji – mo/e ¯ Phallos...\, sp=on"=a cerkiew
>w. Tr[jcy, a 2 “cze=owieka mertwa bysta”. ˚.3022 ]1187 r.\
zakrawa, /e powt[rzenie zdarzenia z 1187 roku, gdy piorun uderzy= w procesj",
i dw[ch ludzi zabi=, chyba nios'cych chor'giew lub >w. Krzy/; cerkiew nie
dozna=a w[wczas szkody.
Tego/ roku zbudowa= Borisowicz Semen cerkiew kamienn' >w. Paw=a i
>w. Semena “Bogopriimica” ]Przyjmuj'cego Boga\, i >w. Kostantina i Eleny,
po>wi"conych noabra 6, w dzie< Paw=a.
Tego roku kn. Wsewo=od po raz drugi “poide” ]zbieg=\ z Nowogrodu noc',
skrycie, z dworem swoim. Przyje/d/aj'c, osiad= w Tor/ku, i “priecha” do
niego ojciec – Gjurgi, z hufcami, i brat jego }Jurija| – Jaros=aw, i Wasilko
Kostantinowicz }bratanek Jurija| z Rostowcami, Michai= z Czernihowcami.
...Jakim }Hakim| Iwankowic, Mikiphor Tudorowic, Iwanko Timoszkinic, Sdi=a
Sawinic, Waczko Iwac, Radko; pos=owie& Po=ud, Waczes=aw Prokszinica
] ¯ proxy; proximitas ¯ =ac. proximus ^ blisko, w pobli/u; trafny, dok=adny\,
Iwanko Jaryszewic ª...krwi nie proliwai; paki li twoi miec, a nasze go=owy.º
]przelewaj, miecz – s=owa polskie\. SyN.
6731, styl 5508 0001-01.2-447 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-01.3-509 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6732, styl 5508 0003-01.1-61÷64 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3228 roku 1225
za=o/y= wlk. kn. Gjurgi kamienn' cerkiew w uj>ciu Oki, w Nowogrodzie }Ni/-
nym|, Spasa >w. fl Tego roku “sozdana” ]zbudowana\ cerkiew >w. B-cy w
Suzdalu, i >wi"cona “bys” przez episkopa Simona, 8-go dnia sentab}ra| ‡
Tej/e zimy Litwa wojowa=a ziemi" Nowogrodzk', i “poimasza mno/estwo
mnogo”, 6-ciu chrze>cijan, i wiele z=a wyrz'dzili, wojuj'c wok[= Nowogro-
du, i wok[= Toropca, i Smole<ska, i do Po=ocka., bo by=a }ich| wielka “ra:”
]si=a, dos=. konnica\, 6 }tysi"cy|, jakiej nie by=o od pocz'tku >wiata. S=ysz'c
za> to, b=ogos=. i chrystolubny kn. Jaros=aw – syn wlk. kn. Wsewo=oda,
wnuk Gjurgia, “s/alisi” ]po/a=owa=\ 6-ciu chrze>cijan, pojecha= za nimi z
Perejas=awala i do>cign'= ich “u Wswiata” ]u U>wiaty\. widz'c to, Litwa
ustawi=a si" w szyku bojowym, przy jeziorze. kn. za> Jaros=aw, pomodli=
si" Bogu i “pojecha” ]natar=\ na nich. starli si" hufce, “pobiegosza” ]nie wy-
trzymali\ poganie, i kn. Jaros=aw, si=' Krzy/a >w. i modlitw' do >w. B-cy, i
archanio=a Micha=a i Gawri=y, gna= za nimi, jednych wybi=, a innych – uj'=,
i kniazi[w ich pochwyci=, i =upy wszystkie odbi=. i by=a rado>: wielka w
ziemi oswobodzonych od pogan, i spok[j panowa= przez wiele lat. a sam
kn. Jaros=aw pojecha= do Nowogrodu i zasiad= tam na stolcu. w tym czasie
Nowogrodzianie przyjechali po Jaros=awa, z pro>b', aby pojecha= do nich.
by= wtedy “die< niedziel syropustnyja” ]dzie< niedzielny – s=owo polskie\,
gdy Jaros=aw pobi= Litw" fl Su+.
“Prijde” kn. Michai= do Nowogrodu, syn Wsewo=oda, wnuk Olega fl Tego
roku “chodi” kn. Michai=o do kn. Jurija } ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo|....
Tej/e zimy wojowa=a Litwa ko=o Tor/ka, w sile 6 tys., i Toropeck' wo=o>: “po-
woewasza”. kn. za> Jaros=aw i Wo=odimer, z Nowotor/cami a Nowogrodzian –
ma=o, Toropczanie “poidosza” ]>cigali\ za nimi, dop"dzili “na Wsta” }jez. U>wia-
ta|, =up wszystek odbili, a sami wybili 2 tys. }Litwy|. tu zabi=a Litwa To}ro|peckie-
go kn. Dawida i Wasila – mieczono>c" Jaros=awa § SuA.
“Pride” kn. Michai= do Nowogrodu, syn Wsewo=oda, }prapra|wnuk Olega.
Mich. ¯ Wsew. Czerm. ¯ Swiat.. Czerm. †1190 ¯ Wsew. †1146 ¯ Oleg †1115
Tego roku “ide” ]wyruszy=\ kn. Michai= do Gjurgija... “prawit towarow” ]w
sprawie dobytku\ zaj"tego w Tor/ku i w swojej w=o>ci. Tego roku “pride”
]wr[ci=\ kn. Michai=, “isprawiw towary” ]odzyska= dobytek\ u Gjurgija, za-
trzyma= si" na dworze Jaros=awlskim i rzek= Nowogrodzianom& ªNie chc"
u was kniaziowa: – id" do Cirnihowa. Kupc[w do mnie odprawiajcie, jak
ziemia wasza – tak i moja.º
nikt w Nowogrodzie d=ugo nie zasiedzia=, kniaziowie byli wyrzucani lub uciekali
skrycie.
Na pr[/no Nowogrodzianie prosili go }Michai=a| – odprawili z honorem. Pos=ali
do Jaros=awa w Perejas=awlu }Jaros=. ¯ Wsew. Bolsz. Gn. †1212|.
“Pride” archiep. Antonii, z Peremyszla ]Przemy>la n(Sanem\ do Nowogrodu,
i zasiad= na swoim stolcu, i radzi byli Nowogrodzianie swemu w=adyce.
Tej/e zimy “pridosza” Litwa, powojowa=a wok[= Tor/ka “beszczis=a” ]spu-
stoszenie czyni'c wielkie, dos=. bez liku, z b="dem bo «besczis=a»\, nie
dochodz'c Tor/ka na 3 wiorsty ]3 km\, by=o ich 7000, i kupc[w wybili wielu,
i Toropeck' w=o>: wsz' “poimasza”. Knia{ wi"c Jaros=aw, i Wo=odimir z
synem }Romanem lub Jaros=awem|, z Nowotor/cami, kniaziowskim dworem,
niewielu Nowogrodzianami, Toropczanie z kn. swoim – Dawidem, w po>cig
za nimi, a Nowogrodzian “pos=asza” ]odes=ali\. Oni za> }Litwa|, doszed=wszy
Russy – “wspiatiwszasja” ]wykonali zwrot do ty=u, wr[cili\. Knia{ wi"c Jaros=aw
dogoni= ich na U>wiacie, i “naworopi na nie” ]znienacka, niespodziewanie,
napad=\. i tak, Bo/' pomoc' i >w. Sophiji, odbili wszyskie =upy, a samych
}Litwin[w| wybili 2000, a “prok” ich }trzon si=| rozbieg= si"; tu te/ zabili kn.
Toropeckiego – Dawida, i Wasila – mieczono>c" Jaros=awa. SyN.
6733, styl 5508 0001-01.2-447÷448 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6733, styl 5508 0001-01.3-509÷510 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6733, styl 5508 0003-01.1-64 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3232 roku 1226
m-ca maja 22, zmar= b=ogos=. i mi=o>ciwy “uczitielnyi” ]o>wiatowiec, nauczy-
ciel\ – episkop Simon Suzdalski i Wo=odzimierski, “postrzyg= si" w skim"” i z=o-
/one by=o >wi"te cia=o jego w cerkwi >w. B-cy we W=odzimierzu }n(Kla{mie|.
Tego roku Georgij knia{ Wsewo=odowicz, z synowcami ]bratankami\ swoimi&
Kostantinem }Borisowiczem|, Wasilk' i Wsewo=odem }Konstantinowiczami|
“chodi” na pomoc Michai=owi Wsewo=odowiczowi, przeciw Olegowi Kurskiemu
– “i stworiw mir mie/i imi” ]doprowadzi= do zawarcia pok[ju mi"dzy nimi\...
za pomoc' przys=anego przez Wo=odimera Rurikowicza metropolity Kiri=a...
i synowc[w “raspusti” do swoich “w=o>ci” fl
tego roku wys=a= kn. wlk. Gjurgi Swiatos=awa Iwana – brata swego, na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Mordw", pobili Mordw", zdobyli kilka wsi i wr[cili “s pobiedoju” fl
tej/e zimy Jaros=aw – syn Wsewo=oda, “chodi” z Nowogrodu za morze, “na
Em” ]Jam\, gdzie dot'd /aden Ruski knia{ nie bywa=, i wszystk' ziemi" ich
=upi=, i wr[ci= do Nowogrodu, s=awa i chwa=a Bogu, wiod'c mn[stwo “po=ona”
]=upu\. nie mogli wszystkiego “otniesti” ]uprowadzi:, dos=. unie>:\ wi"c jednych
wyr'bali, a innych mn[stwo pu>cili z powrotem do swoich fl Su+.
“Prijde” kn. Jaros=aw do Nowogrodu z “pogoni” Litewskiej § SuA.
“Pride” ]wr[ci=\ kn. Jaros=aw do Nowogorodu, i “nie po=o/i togo w gniew, o/e
nie poszli po niem” ]nie gniewa= si", /e nie poszli “za nim” – nie pomogli mu
w odbijaniu =up[w zagarni"tych przez Litw"\. W[wczas postawili cerkiew
“swiatogo Ro/estwa Christowa” ]Bo/ego Narodzenia\. Tego roku zmar=
igumen >w. Georgija – “Sawatija” ]Sabateja$ ¯ gr. sabbaton ¯ hebr. szabbath
^ odpoczynek\ – archimadryta nowogr., aprila 16, w wielki czwartek.
czwartek, 16 aprila wypada= w 1226 roku.
... przed >mierci', Sabatej wyznaczy= Greka, popa od >w. Kostantina i Eleny
}w Carogrodzie| na swe miejsce igumena – m"/a dobrego i wielce boj'cego
si" Boga; postrzygli go marta 2, na >w. The}o|dota, mianowali igumenem marta
8, na >w. The}o|philakta, “na sbor”. Tego/ roku za=o/yli cerkiew kamienn'
>w. Jakowa ]w=a>ciwie; pol. Jakuba\, w Nerewskim ko<cu. SyN.
6734, styl 5508 0001-01.2-448÷449 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6734, styl 5508 0001-01.3-510 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6734, styl 5508 0003-01.1-64÷65 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3236 roku 1227
m-ca marta 14, na pami'tk" “stag prepodobnag” ]>w., prze>wi"tego\ ojca
Benedikta, w dzie< Wniebowst'pienia Pana, w “prep=owienie stag posta” ]w
czwart' >rod" po Wielkanocy, dos=. przepo=owienie >w. postu\ “jeda tworim
pok=onienie” ]jad=o robi sk=on\ >wi"temu Krzy/owi, mianowany by= episkopem
Mitrophan, by=y igumen >w. B-cy, metropolit' Kiri=em, i 4-ma biskupami, we
W=odzimierzu }n(Kla{mie|, w cudnej >w. B-cy, w Suzdalu, Perejes=awlu.
?
mn[stwo narodu uczestniczy=o, w='czaj'c mnie grzesznego }w pierwszej
osobie#| widzie: dziwne i przes=awne, s=awi'c wszechmog'cego Boga i
wielkiego kniazia Gjurga }1187–†1238 ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn. †1212| fl
Tego roku kn. Jaros=aw Wsewo=odowicz... fl
Tego roku m-ca maja “40-go dnia”...
}s=awia<skimi cyframi& LI, gdzie L ^ 30, I ^ 10, 30 % 10 ^ 40, musi by: b='d w druku,
bo s=aw. D ^ 4 poddobne do L ^ 30, chyba by=o DI ^ 14, i tak za=o/y=em|,
...m-ca maja 14 p=on'= Wo=odimer }n(Kla{mie|, sp=on"=o 27 cerkwi i dw[r
b=ogos=. kn. Kostantina, i cerkiew >w. Michai=a tak/e sp=on"=a... itd.
}ogromna liczba, niewiarygodne; zn[w problem z liczb', ˚.3212, rok 1221|
Tego roku “pos=a” ]wys=a=\ kn. Gjurgi synowca swego – Wsewo=oda Ko-
stantinowicza do Ruskiego Perejas=awla na stolec ]Ruski – Perejas=awl
Swiatopo=ka w Kijowskiej Rusi zwanej Rusi'\. i wjecha= Wsewo=od m-ca
sentab}ra| 15, na pami'tk" >w. m"czennika Nikity, na sw[j stolec fl
Tej zimy, m-ca henwar}a| ]stycznia\ zmar= kn. Wo=odimer, zwany na >w.
chrzcie Dmitrejem, “postrzyg= si" w skim"” syn Wsewo=oda – wielkiego
kniazia, i po=o/on by= w cerkwi >w. B–cy fl
Tej zimy o/eni= wlk. kn. Gjurgi – syn Wsewo=oda }Wielkie Gniazdo †1212|,
synowca ]bratanka\ swego – Wasilk" Kostantinowicza z c[rk' Michai=y –
Czernihowskiego kniazia }c[rka ¯ Michai= ¯ Wsewo=od Czermny †1194 ¯
Swiatos=aw Czermny †1190 ¯ Wsewo=od †1146|, w pierwsz' sobot" postu,
m-ca fewral}a| 12, na pami'tk" >w. Meletnija episkopa, i by=a rado>: wielka
w Rostowie fl Su+.
“Chodi” kn. wielki Jaros=aw z Nowogrodzianami na “Em” }Jem| i “powojewa”
ich § SuA.
“Poide” kn. Jaros=aw z Nowogrodzianami na Em, i zawojowa= wsz' ziemi",
i =up[w przywi[d= “beszczis=a” ]bez liku, z b="dem w pisowni\. Tego roku
“i/gosza wo=chwy 4” ]spalili 4-ch “wo=chw[w” – poga<skich kuglarzy\,
tworz'cych im “potwory diejuszcze” ]potwory... potwarze\, z B[g wie; i
spalili ich na Jaros=awa dworze. Tego roku “ispisa” cerkiew Íwi"tych 40-tu,
Waczes=aw – Ma=yszewa wnuk, a niech B[g jego zbawi.
6735, styl 5508 0001-01.2-449÷450 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6735, styl 5508 0001-01.3-510 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6735, styl 5508 0003-01.1-65 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3240 roku 1228
zmar= syn Dawida Muromskiego, m-ca aprila “swiatyja ned-la prazdnyja”
]>wi"tego tygodnia Wielkanocy\ fl Tego roku zmar= sam Dawid Muromski
“w czer<cach i skimie” fl Tego roku zmar= Mstis=aw Mstis=awicz }Uda=y|,
“w czer<cach i skimie” fl
Tego roku Swiatos=aw “otpusti” ]odprawi=\ kniagini" sw', “po swietu wscho-
tiewszy” ]o >wicie zachcia=a... po nocy sp"dzonej z m"/em... powinno by:&
po poradzie zachcia=a, brak w pisowni «twardego znaku» ^ O, kt[ry pisiec
opu>ci= przy przepisywaniu& sowiet ˘ swiet ^ >wit\, ...po poradzie zachcia=a
do monasteru i da= jej “nadie=ok mnogo” ]wyposa/y= j', da= jej wiele cz'stek
¯ nadie=\, odesz=a od niego “do Borisza dni” uda=a si" do Muromu, ku bra-
ciom i “postrzyg=a si"” fl
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Tego roku m-ca sentab}ra|, wlk. kn. Gjurgi wys=a= przeciw Mordwie Wasilk"
Kostantinowicza i swego “m"/a” – Eremieja Glebowicza “wojewodstwom s
po=kom” ]na stanowisku wojewody hufca\. ju/ za Nowogrodem, “na prediech
Mordowskych” ]przed granic' Mordwy\, pose= Gjurgija nakaza= odwr[t, nie
pozwoli= im wojowa:, z powodu pogody – “do/dowie wielmi mnozi” ]desz-
cz[w ulewnych\ w dnie i noce fl
Tego m-ca, sentab}ra| 21, na pami'tk" >w. m"czennika Kondrata, urodzi=a
si" kniaziowi c[rka, nazwana na >w. chrzcie Theodora, jej/e pami": 11
tego miesi'ca fl
Tej/e zimy, m-ca henwar}a| 5, w przedddzie< “Bogojawlenia” sp=on"=y
”chramy kniaziowskie” i cerkwie dwie fl
Tego m-ca }stycznia| 14, wlk. kn. Gjurgi i Jaros=aw, i Kostantinowicz Wasilko,
Wsewo=od – “idosza” ]wyruszyli\ na Mordw". i Muromskyi kn. Gjurgi Dawi-
dowicz “wszed” ]wtargn'=\ w ziemi" Mordowsk', do Purgasowej wo=o>ci,
popali= “/ita” ]/yta ¯ /yto – s=owo polskie\, i “potrawisza” ]siana\, i byd=o wybili,
i =upy odes=ali “nazad” ]do ty=u\. Mordwa zbieg=a “w lesy swoja w twerdi”
]do osiek[w w lasach\, a kto wyszed= z nich – tych wybili. “najechawsze”
]nadjecha=\ Gjurgi m=ody 4-go dnia “henwara” ]stycznia\ fl
nie mo/e by:, skoro 14 stycznia wyjechali;
mo/e& 4-go fewrala ]lutego\, lub 24 henwara ]stycznia\.
Widz'c to, m=odzi& Jaros=aw i Wasilko, i Wsewo=od, skrycie, o >wicie, wjechali
w las g="boko, Mordwa “dasze im put” ]pozwoli=a przejecha:\, obeszli ich
dooko=a, wybili, a inni zbiegli do osieka – tych tam wybili, i nie by=o komu
}dalej| naszym kniaziom wojowa:...
Tej/e zimy, kn. Gjurgi wys=a= brata swego – Swiatos=awa do Perejas=awla
Ruskiego, na stolec fl Su+.
“Prijdosza” Jam wojowa: i Wo=ockie jezioro, w =[dkach...
+ado/anie, jez. Newo, Sudimir, I//eranie, Korelanie – bo przysz=o ich 2 tys.
lub wi"cej, B[g “wiest” ]wie – s=owo polskie; Korela dzi> Karela, OA\ §
Tego roku wyruszy= z Nowogrodu kn. Jaros=aw z kniagini', do Perejas=awla,
a w Nowogrodzie zostawi= 2-ch syn[w& Theodora i Aleksandra, a z nimi
zostawi= Theodora Dani=owicza i Jakima tiuna }Hakima ciwuna| § SuA.
“Poide” Antonii – archiep. nowogr., do Chutyna, do >w. “Spasa, po swojej
woli” ]na swych warunkach\.
• Em ¯ Jem, Jam, n(rz. +uga, dzi> Kingisepp ]by=y Jamburg\, 24 km E od
Narwy, 180 km NW od Nowogrodu, 59° 22* N, 28° 36* E.
Tego/ roku “pridosza Em woewat” ]przyby=a Em wojowa:\ +ado/skim
jeziorem, w “=odkach” ]=[dkach – s=owo polskie\; i “pride na Spasow die<”
]przysz=a w dzie< Zbawiciela, Przemienienia Pa<skiego\ wie>: do Nowogro-
du. Nowogrodzianie wi"c “wsiedawsze w nasady, wogrebosza w +adogu”
]wsiedli w “nasady” – na domys= – =[d{ wiking[w, z liczn' za=og', wp=yn"li
do +adogi\ z kn. Jaros=awem }†1245|. Wo=odis=aw – namiestnik +ado/ski,
nie czekaj'c Nowogrodzian, goni= w =odziach za nimi w >lad, gdzie wojuj',
do>cign'= ich i bi= si" z nimi. Na noc cofn"li si" “w ostrowlec” ]do osieku\, a
Em – na brzegu z “po=onom” ]=upem i uprowadzonymi\...
Gdy poprosili o “mir” i +ado/anie odm[wili – Em wysiek=a uprowadzonych,
a sama zbieg=a do lasu, porzucaj'c =[dki; wielu pieszych ich tu pad=o, =[dki
ich spalili ]+ado/anie\. Nowogrodzianie, stoj'c kilka dni na Newie, zrobili
“wiecze” ]wiec, wici\ i chcieli zabi: Sudomira }zapewne za bezczynno>:|, ale
skry= go knia{ }Jaros=aw| “w nasadie” u siebie; st'd wr[cili do Nowogrodu, nie
czekaj'c na +ado/an.... Niedobitki Emu wybija=a Korela }plemi"|, w lesie, czy
wychodz'cych ze<, by=o ich 2000 czy wi"cej, B[g wie, wszyscy martwi.
Tego/ roku, kn. Jaros=aw, przed t' walk', “poide” do Pskowa z namiestnikiem
Iwank' i tysi"cznikiem – Waczes=awem. S=ysz'c to Pskowianie – zamkn"li si"
w grodzie i nie wpu>cili Jaros=awa. “Postoja=” ]odczeka=\ w Dubrownie i wr[ci=
do Nowogrodu; ”promk=a” ]przemkn"=a – s=owo polskie\ wie>: do Pskowa, /e
wiezie “okowy” ]s=owo polskie\ – chce okowa: “wiacszeje mu/i”. Po powro-
cie zwo=a= wiec na dworze w=adyki, m[wi'c, /e wi[z= Pskowianom dary w
=odziach& “pawo=oky i owoszcz” ]narzuty i owoce\, a oni mnie “obszczistwowali”
]poni/yli, ¯ obszcze ^ posp[lstwo\, i w=o/y= na nich “/a=obu wieliku” ]/a-
=oba ^ /al – s=owo polskie\.
nie by=a to prawda, bo gdyby wi[z= narzuty i owoce w darze, nie okowy – nic
innego, tylko pokaza: je podejrzliwym Pskowianom, zw=aszcza gdy sta= kilka dni
pod grodem. Gdy strony obstawa=y przy swoim, do ko<ca, i tak si" rozesz=y – co>
w tym by=o z prawdy. Pisiec zawi[d= przytoczy: powodu podejrzenia Pskowian,
bo m[g=by okaza: si" uzasadniony, ˚.3256 ]rok 1232\, jak w[wczas post'pi=.
W[wczas te/ }Jaros=aw| “priwiedie” hufce z Perejas=awla, m[wi'c tak& ªchc"
“i>:” do Rygi”, postawili namioty wok[= Horodiszcza, a inni – na dworze w
S=awnie. Wszystko zdro/a=o na targu& chleb, mi"so i ryby, i odt'd by=y dro-
gie& kupowany chleb – za 2 kopy, kad{ /yta – za 3 grzywny, pszenica – za
5 grzywien, a pszenna }m'ka| – za 7 grzywien; “i “tako sta po 3 leta” ]i tak
utrzymywa=o si" przez 3 lata\. S=ysz'c to Pskowianie, /e Jaros=aw przywi[d=
hufce – wystraszyli si" i zawarli “mir” z Ry/anami.
Dalej d=ugie dialogi mi"dzy Pskowianami a Nowogrodzianami, za po>rednictwem
pos=[w, kt[rych nie b"d" t=umaczy=; w skr[cie&
 ...ROSYJSKIMI
Jaros=aw wezwa= Pskowian do wyprawy na Ryg", Pskowianie – odm[wili.
Za po>rednictwem Greka zarzucili Jaros=awowi, /e do Ko=ywania “estie
chodiwsze”, srebro pochwycili, a sami wr[cili do Nowogrodu, nie spisuj'c
“prawdy”, grodu nie zdobywaj'c, tak i do Kesi, i tak do Miedwie/ej G=owy
]Otepy\, a to za naszych braci wybitych przy jeziorze, i uprowadzonych...
lepiej nas wyr'bcie, /ony i dzieci pojmijcie sobie – nie lepiej od pogan....
Nowogrodzianie odm[wili wyprawy do Rygi bez Pskowian. Knia{ wiele my>la=
i hufc[w nie wys=a= – odes=a= je do domu. Pskowianie w[wczas nawiedli
Niemc[w, Czud, +atygo=" i “Lib” ]Liwoni"\ }na Nowogr[d|, a tych, kt[rzy
otrzymywali “pridatok” od Jaros=awa – wygnali ze Pskowa& ªpoidietie po
kniazi swoiem, nam estie nie bratiaº. W[wczas Jaros=aw “poide” ]wyruszy=\
z Nowogrodu do Perejas=awla, a w Nowogrodzie zostawi= dw[ch syn[w&
Theodora i Aleksandra, z The}o|dorem Dani=owicem, z “tiunem” ]ciwunem,
¯ thiun\ “Jakimem” ]Hakimem, HJ\.
Tej jesieni pada= deszcz wielki dzie< i noc ]szaruga\, “na Gospo/kin de< oli i
do Nikulina” ]od Przemienienia Pa<skiego do Nikity\, dnie >wiat=a nie widzia=y,
ni siana ludziom zbiera:, ni “niw die=ati” ]niw ^ p[l ¯ niwa ^ pole – s=owo
polskie; ni p[l uprawia:\. W[wczas przekl"ty diabe= “ispra” ]od pocz'tku\
nie chc'cy dobra rodowi cz=owieczemu }zwrot kilkaktotnie powtarzany|,
przejrza=, /e przegania go nocnym “stojaniem” ]czuwaniem, kl"czeniem,
dos=. staniem\, >piewem i modlitwami, podni[s= na Arsenija – m"/a mi=ego
i uprzejmego, bunt wielki, prostej m=odzie/y. Zwo=ali wiec na Jaros=awa
dworze, st'd “poidosza” ]wyruszyli\ }t=umem| na dw[r w=adyki, rzecz'c&
ª...“wyprowadi=” ]s=owo polskie, wywi[d=\ Antoniego w=adyk" do Chutina,
a sam zasiad= }na jego miejscu|, daj'c “mizdu” ]=ap[wk"\ kniaziowi.º i jak
“z=odieja pchajuszcze” ]s=owa polskie\ za wrota, wygnali; “ma=o ubludie”
]ledwo ustrzeg=\ B[g od >mierci – zamkn'= si" w cerkwi >w. Sophii, wyruszy=
do Chutina ]¯ Chutino\. Nazajutrz “wwiedli” zn[w Antonija archiep. i “posa-
dzisza” z nim dw[ch m"/[w& Jakuna Moisewicza i Mikiphora – szczitnika...
opis dalszych rozruch[w i grabie/y... “i nie dosyti by z=a” ]dosy: – s=owo
polskie\, z wiecu, w zbrojach – na tysi"cznika Waczes=awa, rozgrabili dw[r
jego, i brata Bogus=awa Andrejewica – w=adycznego stolnika, i Dawydki
Sophijskiego, i Sudomira, na Duszilca – Lipi<skiego starost", pos=ali grabi:
a samego chcieli “powiesiti” ]s=owo polskie\, lecz “uskoci” ]uskoczy= – s=owo
polskie\ do Jaros=awa, a /on" jego j"li, rzecz'c& ªty na z=o kniazia wodit”
]do z=ego go prowadzisz\, i by=y rozruchy w grodzie wielkie.
Tej jesieni by=a “woda wielka” ]pow[d{\ na Wo=chwie; zabra=a siano ko=o
jeziora i wzd=u/ Wo=chwa... opis strat spowodowanych wielkim wiatrem
na zamarzni"tym jeziorze, gdy “zwdre ug” ]po=ama= =odzie\ i zani[s= je
do Wo=chwa, i wy=ama= 9 “gorod<” ]podp[r\ mostu, 8 z nich poprzez noc,
nios'c do Pitby, a 9-t' “rozniesie” ]s=owo polskie\, m-ca dekabra 8 na >w.
Potapia. W[wczas zabrali }stanowisko| tysi"cznika Waczes=awowi i dali je
Borisowi Niegoczewiczowi... itd.
Tej/e zimy “pobie/e” The}o|dor Dani=owic z “tiunom Jakimom” ]ciwunem
Hakimem\, zabieraj'c ze sob' dw[ch “knia/icza”& The}o|dora i Aleksandra
] ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212\, w seropostnym tygodniu,
we wtorek, noc'... itd. SyN.
6736, styl 5508 0001-01.2-450÷451 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6736, styl 5508 0001-01.3-510÷511 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6736, styl 5508 0003-01.1-65÷68 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3244 roku 1229
m-ca aprila fl “Pridosza” ]najecha=a, przyby=a\ Mordwa do Nowogrodu, i
odbili ich Nowogrodzianie, “za/egsze” ]spalili\ monaster >w. B-cy i cerkiew
“i/e bie wnie grada” ]kt[ra by=a w grodzie, dos=. wewn'trz grodu\. w te
dni odeszli “poimaw sobie izbienyja bolszija” ]zabieraj'c ze sob' zabitych
wielu\ }swoich|.
Tego roku “pobiedi” ]pokona=\ Purgasa Pureszewa syn, z Po=owcami, i wybi=
Mordwie wszystk' Ru> Purgasow', a Purgas “iedwa wmale utecze” ]ledwo
zbieg=, dos=. oma=o uciek=\. Tego roku “ro/” ]/yto\ nie urodzi=o si" w ca=ej
naszej ziemi i drogie by=o “/ito” ]/yto, zbo/e – s=owo polskie\ fl Tego roku
Jaros=aw...
Tego roku Kiri= – episkop Rostowskyi, zostawi= espiskopat i przyby= do Suz-
dala, do >w. Dmitra, do swej celi, chc'c leczy: swoj' “niemocz” ]chorob"\...
lico pociemnia=o, us=a “poto=stie=y” ]spuch=y\ z gor'czki i nos, jednego dnia
m-ca “semtab}ra|” 7, ...“postrzyg= si" w skim"”, i nadano mi imi" “Kirijak”
]Kyrillos – boski ¯ kyrios – Pan ¯ gr.\, a co “sia emu osta to rozdaja lubimym
i niszczim” ]...i ubogim, dos=. ni/szym\ fl
Tego roku... opis m"cze<stwa nowego m"czennika Chrystusa, zabitego
przez Bu=gar[w }na Wo=dze|, w Wielkim grodzie ich, m-ca aprila 1, B[g
zmi=owa= si" za jego krew – “bolszaja po=owina” ]dos=. wi"ksza po=o-
wa, w znacz. wi"ksza cz">:\ grodu Wielkiego sp=on"=a, a nast"pnie
pozosta=a cz">: zapali=a si" podczas dnia dwukrotnie i trzykrotnie, i tak
przez wiele dni – ma=o zosta=o z grodu – wszystko sp=on"=o, “mno/stwo
beszczislenno” }z b="dem& besczislenno ¯ bes % czis=a ¯ czis=o ]liczba\|
]niezliczona liczba\ dobytku sp=on"=a za krew m"czennika Chrystusa fl
Tego roku Saksini z Po=owcami zbiegli “iz nizu” ]z niziny\ do Bu=gar[w
}na Wo=dze|, przed Tatarami. i stra/e “Bu=garskyi” przybyli “bijeni” ]pobici\
przez Tatar[w, blisko rzeki, jej imi" Jaik fl Su+.
“Prijde” kn. Michai=o z Czernihowa do Nowogrodu, “i radi bysza Nowogrod-
ci”... SuA., Sofa.
czerniec – diakon >w, Egorija, o imieniu Spiridon }Wielki Duch|, a inni Iosipha
W=odzimierskiego i “We=ynskago”, a }jeszcze| inni – “Greczina”... “izwoli”
]wybra=\ B[g s=ug" sobie “i pastucha s=owiesnych owiec”, Nowogrodowi i
“wszej ob=a>ci jego” i wni[s= Spiridona, pos=ali po< do monasteru, pos=ali
do dworu, st'd wyruszy= do Kijowa, >wi"ci: si" §
«pas= cerkiew» maj' zapisy opatrzone latami&
SuA. 1229& Spiridon “pastuchem s=owiesnych owiec”.
Su+. 1262& Kiri= “istynnyi” ]prawdziwy\ pasterz – pas= stado ludzi
ziemi Rostowskiej “s krotostiu” ]z przyjemno>ci'\.
Supra>l. 1324& zmar=y Petr metropolita pas= cerkiew lat 20.
Nikiphor. 1326& ten sam Petr metropolita, pas= cerkiew lat 20.
SuA. 1394& Theodor “pas cerkow Bo/oju” 5 lat.
SuA. 1407& zmar=y Kiprian, pas= cerkiew Bo/' lat 30.
Wo=. kr. 1461& zmar=y Eufemij, ...pas= cerkiew 24 lata.
Sof1. 1461& zmar=y metrop. Iona, pas= cerkiew Bo/' 12 lat.
Bij si" w piersi baranku Bo/y& twoja wina, twoja wina, je/eli o tym nie wiedzia=e>.
Owieczki Bo/e – pomijane, dyskryminowane, bo by=y to wieki, gdy tylko
baranki liczy=y si"; owieczki siedzia=y w domu, mia=y piecz" nad dzie:mi –
czasami – wymieniane by=y anonimowo, w rodzaju& “prowadzona za Lacha”, a
w kilku skrajnych wypadkach – wielkie kniaginie by=y wymieniane po imieniu.
tego roku wyruszy= kn. Michai=o do Czernihowa, do braci, a sam syna swe-
go – Rostis=awa zostawi= w Nowogrodzie... Iwan Niezdi=a – syn Prokszy,
Wo=ok, Jaros=aw zatrzyma= pos=[w przez ca=y rok §
• Wo=ok, dzi> Wysznij Wo=oczek ]Wy/szy\, 276 km NE od Moskwy, 230 km
SE od Nowogrodu Wlk., 57° 36* N, 34° 32* E.
Tego roku wyruszy= Spiridon >wi"ci: si", do Kijowa §
Tej/e zimy “prijdosza” Litwa, powojowali Lubie }v. Lubne|, Morew", i “Se-
legier” ]Seliger\, “i gonisza po nich” ]najechali ich ko<mi\ Nowogrodzianie,
“ugonisza” ]dop"dzili\ i pobili, a =up wszystek “otjasza” ]odj"li, tj. odzyskali,
odbili\ § SuA.
“Pride” kn. Michai= z Czernihowa do Nowogrodu, po Wielkanocy, “Thominie
niedieli ischodacze” ]w ko<cu Tomaszowego tygodnia\.
Michai= czern. †1245 ¯ Wsewo=od Czermny ¯ Swiatos=. Czermny †1190.
i radzi byli Nowogrodzianie. ca=owa= Krzy/ “na woli” nowogrodzkiej ]prawie\
i na wszystkich “gramotach” Jaros=awa ]wydanych traktatach\. da= swobod"
smerdom na 5 lat dani nie p=aci:, a kto zbieg= do cudzej ziemi, gdy wiadomo
gdzie – jak ustalili uprzednio kniaziowie – ma p=aci: da<....
Tego/ roku postawili most, wy/szy od starego. W[wczas zabrali namiest-
nictwo Iwankowi Dmitrowicowi i dali je Wniezdzie Wodowikowi, a Iwankowi
dali Tor/ek. wyruszy= do Tor/ka, lecz nie przyj"li go Nowotor/cy – “ide”
]uda= si"\ do Jaros=awa.
• Tor/ek, 63 km NWW od Tweru, 66 km SES od Wo=czka, 219 km NW od
Moskwy, 281 km SE od Nowogrodu Wlk., 57° 03* N, 34° 58* E.
Spiridon ]Wielki Duch, ¯ spirit % on\ – diakon, “czerniec” w >w. Georgiju,
“Osaph” ]Asaph, OA\ – episkop w=odz.-wo=y<ski, a inni – “Greczina”
]Greka\; kogo da nam metropolita – ten naszym ojcem. I rzek= kn. Michai=&
ªpo=[/my 3 losy, zobaczymy kogo B[g nam daº. i z=o/yli na >wi"tej “trape-
zie” ]stole\ imiona napisane, i wys=ali z gridnicy w=adycznej }po| “knia/ica”
Rostis=awa; pozwoli B[g s=u/y: sobie i }by:| pastuchem s=awia<skich owiec
w Nowogrodzie i wszej “ob=asti” ]okr"gowi\ jego, i “wyjasja” ]okaza=o si"\ –
Spiridon. Wys=ali po< do monasteru, osadzili w dworze “donde/e” ]a/ do\
wyruszenia do Kyewa, >wi"ci: si".
tekst i w SuA., jak uprzednio, rozbudowany.
Tego/ roku “poide” ]wyruszy=\ kn. Michai= do Cernihowa, ku braciom, zabra=
ze sob' Nowogrodzian& Bogus=awa Horys=awica, Sbys=awa Jakunowica,
Domasza Twerdis=awica, Gleba – syna namiestnika, Michai=k" Mikiphorowica,
Michala Prikupowa, a syna swego – Rostis=awa zostawi= w Nowogrodzie,
ªA mnie – rzek= – daj B[g wykona: “prawd" Nowogrodzk'” ]prawda – spis
praw, warunk[w, zwanych te/ «wol'» ˘ wolno – nie wolno, ostatnia wola\,
“to/e ot was pojati syna swojego” }ostatni cz=on zdania bez sensu|.º
Niezdi=a Prokszinic, Iwanko Tudorkowic – pos=ani do Jaros=awa....
Tego/ roku “poide” Spiridon do Kyewa >wi"ci: si" u metropolity, dekabra 17.
Tej/e zimy “pridosza” Litwa i “wojewasza Lubne i Morewu i Sereger” ]Se-
liger\, Nowogrodzianie w po>cig za nimi, do>cign"li, bili si" i “po=on” ]=upy,
uprowadzonych\ odbili wszystek, m-ca henwara. SyN.
6737, styl 5508 0001-01.2-451÷453 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6737, styl 5508 0001-01.3-511 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6737, styl 5508 0001-05.2-173 ]Sofijska 1-sza ltps\
6737, styl 5508 0003-01.1-68 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.3248 roku 1230
m-ca marta 9, “40-tu” ]czyt. wielu\ m"czennik[w, przeniesiony zosta= Chrystu-
sa m"czennik – “Awramij” ]Abraham\, nowy, z “Bu=garskiej ziemi” ]Bo=gar
Wo=gar\, do s=awnego grodu Wo=odimera }n(Kla{mie|. jego Bu=garzy
ubieg=ego roku, m-ca aprila 1 “mnogo muczawsze, nudiasze otwreszczesja
kreszczenia”....
Tego roku b=ogos=. Wasilko, i Wsewo=od, i Wo=odimer pos=ali do ojca swe-
go – Gjurgija, i do episkopa Mitrophana, po Kiri=" – igumena i archimadryt"
monasteru >w. “B-cy Ro/estwa”... fl
tego roku wlk. kn. Jurgi o/eni= syna swego starszego Wsewo=oda }z c[rk'|
Wo=odimera Rurikowicza... m-ca aprel}a| 14, w tygodniu “antipaschi“ ]przed-
wielkanocnym\. “Toje/ ned Thomij w sred prestawis Kiri=” ]w >rodku tego/
tygodnia zmar= Thomas\ – episkop Rostowskij, w monasterze >w. Dmitrija,
i po=o/on zosta= tam 17 aprel}a|.
Trz"sienie ziemi w czasie liturgii, w cerkwi “sbornei” ]soborowej, zbiorowej\
>w. B-cy we W=odzimierzu }n(Kla{mie|... i w Kijowie, a w Peczerskim mo-
nasterze kamienna cerkiew >w. B-cy rozpad=a si" na 4 cz">ci, w obecno>ci
metropoolity Kiri=a i kn. Wo=odimera z bojarami, i Kijowian mn[stwa. kamienie
F drobne posypa=y si" na ludzi z wierzchu, ale ca=a “trapezica” nie pad=a na
nich § Tako/ i w Perejas=awlu Ruskim }Swiatopo=ka, n(rz. Stugn'|, w cerkwi
>w. Michai=a, kamiennej “rassiedies na dwoje” ]rozpad=a si" na dwoje\. To/
wszystko zdarzy=o si" w ca=ej ziemi jednego dnia, o tej samej godzinie, m-ca
maja 3, w pi'tek, 4-tego tygodnia po Wielkanocy.
pi'tek, 3 maja wypada= w 1230, Wielkanoc 7 kwietnia, niedziela.
Za:mienie s=o<ca “rano woschodiaszczu so=ncu”. Tego m-ca, po raz drugi
? s=o<ce zagin"=o na godzin", ogl'daj'cym ludziom “ma=o osta=o si" jego i bys
aki miesiac” i wielu mniema=o, /e ksi"/yc przesuwa si" po niebie, albowiem
by=o “mie/-miesiacze to” ]mi"dzyksi"/ycowe\, a inni mniemali, /e s=o<ce
“iduszcze wspiat” ]zmieni=o bieg i cofa=o si"\, “ponie/ ob=oci” ]poniewa/ ob-
=oki – s=owa polskie\ ma=e z p[=nocnej strony szybko “bie/achu” ]p=yn"=y\
na s=o<ce w po=udniowej stronie fl —
za:mienie s=o<ca z 14 maja 1230, o godz. 4&57 rano, 82,5° N, 52,4 ° E.
tego dnia, przez godzin", by=a groza w Kijowie. Wszyscy ogl'daj'cy s=o<ce }o
kszta=cie| ksi"/yca, pojawi=y si" s=upy “czerleni” ]czerwone – s=owo polskie\,
zielone, i sine po obu stronach s=o<ca... ludzie my>leli /e to ju/ koniec >wiata,
wpadali sobie w obj"cia i ca=owali drug – druga, p=acz'c “gorko”.
Tego roku pocz"li “pisat” cerkwi" >w. B-cy w Suzdalu...
Tego roku, Swiatos=aw kn. w Juriewie “ruszi” cerkiew >w. Jurgi, kamienn',
bo }stara| “po=ama=as”, zbudowa= j' dziad jego – Jurgi Wo=odimierzyc.
Georgij-Jurij Do=gorukij †1157 ¯ Wo=odimer Monomach †1125.
Petr Akerow, episkop Perphurij... i “otpustisza ich” ]odprawili\ ka/dego swoim
kniaziom }Gjurgijowi i Jaros=awowi| fl Su+.
Trz"s=a si" ziemia i s=o<ce pociemnia=o §
Tego/ roku “by= mor” ]pad= pom[r\ w Smole<sku. “stworzyli 4 skudelnice”
]uformowali 4 gliniane urny\, w dw[ch z=o/yli 6010, w trzeciej – 7000, a w
czwartej – 9000. to/ z=o “by=o” ]trwa=o\ dwa lata § M-ca fewral 25, na pami'tk"
>w. ojca Tarasa, przeniesione by=y “moszczi” ]szcz'tki, relikwie\ wielkiego
“s-tla” ]swiatilieta – nauczyciela\, cudotw[rcy – episkopa Leontija, z cerkwi >w.
Ioana do cerkwi zbiorowej >w. B-cy w Rostowie §Tego roku “prijde” ]przyby=\
archiepiskop do Nowogrodu, mianowany przez metropolit" Kiri=a §
Tej zimy wyprawi= si" Rostis=aw do Tor/ka ]Targ[wka\ §
Tego lata by= }po|m[r w Nowogrodzie, z g=odu, inni ludzie “rzezali” swych
braci i jedli, a inni martwe trupy jedli, “drudzy” ]jeszcze inni\ – konin" i psin", i
kury, “moch” ]mech, OE\ sosnowy i li>cie “ilem” ] ¯ elm ^ wi'z\, a wszystko
to z=o za grzechy nasze. i nie by=o w[wczas komu grzeba: martwych od
“mno/estwa” ]wielkiej ich liczba\ §
Tego roku zmar= “bogolubiwyj” knia{ wielki Mstis=aw Dawidowicz Smole<ski
}Mstis=aw ¯ Dawid ¯ Rostis=aw Chrobry ¯ Mstis=aw †1131| § SuA.
Trz"s=a si" ziemia w pi'tek, po Wielkanocy 5-go tygodnia, w obiad, inni ju/
“obiadowali” }tu do>: g=ucho; w Su+.. – maja 3, 4-go tygodnia po Wielk.|.
B[g wys=a= sygna= wiernym, /e go nie ma, wali= cerkwie i kamyki z dach[w, na
ludzi, ale wierni nie odebrali, i dalej swoje, /e to za grzechy B[g daje znaki, by
“sja pokajali” ]pokajali si"\. Ma istnie: wsz"dzie – pozwala diab=u swawoli:.
Tego/ roku s=o<ce pociemnia=o, maja 14, na >w. Sidora, we wtorek, w >rodku
poranka, by=o jak 5-dniowy ksi"/yc, i znowu wype=ni=o si", i “radi bychom
niebozi” ]niebodzy – s=owo polskie\.
wtorek, 14 maja, wypada= w 1230 r., za:mienie o godz. 4&56 ˚uprzedni zapis.
g=ucho w Su+., SuA. ]w Su+. «po raz drugi» wynikiem kompilacji\.
Tego/ m-ca }maja| 19, “na sbor swiatych otec 300 i 18” ]w czasie soboru
>wi"tych ojc[w 318-tu\ “pride” ]wr[ci=\ archiep. Spiridon, do Nowogrodu,
mianowany przez metropolit" Kiri=a... Tego/ roku kn. Michai= urz'dzi= postrzy-
/yny synowi swemu – Rostis=awowi... a sam “ide” do Cernihowa. Tego/
roku “rospresja” ]pok=[ci= si"\ Stepan Twerdis=awic z Wodowikiem }i| Iwank'
Timoszkinicem za Stepanem ]Stepan z Iwank', przeciw Wodowika\, i pobili
Iwanka parobcy namiestnika; zdarzy=o si" to na Horodyszczu, a nazajutrz
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
zwo=a= wiec na namiestnika, w Jaros=awa dworze, i “poide” ]wyruszy=\ na
dw[r jego }namiestnika|, i rozgrabili go. Namiestnik “opiat” ]w odwecie, dos=.
znowu\ wezwa= ca=y gr[d, i Semen Borisowic }Semen z namiestnikiem do
spo=u| na Iwanka i Jakima B=unkowica, i na Proksz" +aszniewa; “poidosza”
z wiecu ]czy te/ wici ¯ witka, ga='zka\ i wiele dwor[w rozgrabili.
wiece lub wici – najwyra{niej – s=u/y=y do szczucia t=uszczy na obiekt ataku.
wici ¯ witka, ga='zka – wezwanie na wypraw" wojenn' lub wiec, w postaci roz-
sy=anych witek =ozy, p"ku powroz[w, lub ognisk zapalonych na wzg[rzach.
a Wo=osa B=utkinica na wiecu zabili; rzek= namiestnik& ªty chcesz m[j dw[r
podpali:”, a Jakim zbieg= do Jaros=awa, a inni ukryli si", lecz i tych “urotiwsze”
]po danej lekcji$\ – pu>cili, a Iwanka, po uj"ciu – zabi= Wodowik, wrzuci=
}trupa| do Wo=chwa. To za> B[g widzia=, naszego bezprawia... itd.,
my>li bogobojnego mnicha; B[g zezwala na akty bezprawia, gdy on – >wi"ty,
mimo to – boi si" Boga.
Wybi= mr[z na “Podniesienie >w. Krzy/a, obile” ]p=ody\, i “ottole gore usta-
wisja wieliko”... chleb – za 8 kun, kad{ /yta – za 20 grzywien, a w dworach
}kad{ /yta| “po po=-30” – za 15 }grzywien|, pszenica – za 40 grzywien, a
pszenna }m'ka| – za 50, a owies – za 13 grzywien. ...martwi po ulicach le
/'cy, i m=odzie<cy przez psy jedzeni... Spiridon postawi= “skudelnic"” ]urn"\
na Pro>skiej ulicy, Stani=o wozi= martwych ko<mi, napotkanych w grodzie,
bez ustanku, przez wszystkie dni, “napo=ni” ]nape=ni= – s=owo polskie\ do
wierzchu, by=o w niej – liczb' – 3000 i 30 ]3030\.
Tej/e zimy “poide” kn. Rostis=aw } ¯ Michai= czern. †1245| z namiestnikiem
Wniezd', do Tor/ka, m-ca dekabra 8, “w niedielu” ]termin polski\...
niedziela, 8 dekabra, wypada=a w 1230.
...a nazajutrz }w poniedzia=ek| zabili Semena Borisowica }dekabra| 9, a
dom jego ca=y rozgrabili, i wsie, /on" uj"li... tak/e i Wodowika dw[r i wsie,
i brata jego – “Micha=a”, i Danis=awa, i Borisa – tysi"cznika, i Tworimirica, i
innych wiele dwor[w. A Wodowik, “to z=o us=yszaw” – zbieg= do Tor/ka, z
braci', i Boris tysi"cznik...
Kniaziuj'cemu Rostis=awowi “drog" pokazali” ]wygonili\, z Tor/ka, do ojca
w Cernihowie... oko=o “Mikulina dnia” ]ok. 6 grudnia\, i pos=ali do Jaros=awa
“na wsej woli” ]wg prawa\ Nowogrodu. Jaros=aw po>piesznie przyby= do
Nowogrodu, m-ca dekabra 30, zwo=a= wiec, “siediew” ]przebywa=, dos=.
siedzia=\ 2 tygodnie, po czym wr[ci= do Perejas=awla; syn[w The}o|dora i
Aleksandra osadzi= w Nowogrodzie.
Tej/e zimy przywiedli z Chutina, “od >w. Spasa Arsenija igumena, mu/a
krotka i smerena” – dali mu “igume<stwo” ]opactwo\ u >w. Georgija, a Saw"
“liszisza” ]pozbyli si"\, osadzaj'c w celi; i “razbolesja” ]zachorowa=\, le/a= 6
tygodni i zmar= marta 15, w sobot" przed obiedni' ]msz' w porze obiadowej,
wkr[tce po po=udniu\. SyN.
15 marca, wypada=& w pi'tek – w 1230, w sobot" – w 1231.
w rzecz. sobota, 15 marca, wypada=a w 1230 r. ]koniecznie ˚nr 999.1.14\.
Na poprzednie za> wracamy, do gorzkiej i nieszcz">liwej pami"ci o wio>nie...
gdy prosta m=odzie/ “rezachu” ]r/n"=a\ ludzi /ywych i jad=a }ich|, a inni
“martwe mi"sa” i trupy obrzezawszy – jad=a, a inni konin", “psinu”, koty, lecz
tych “osocziwsze” ]oblanych sosem do pieczeni\, tak “tworachu” ]przyrz'dzo-
nych\; jednych – ogniem spalili, innych – wyr'bali, jeszcze innych – upro-
wadzili, inni za> mech jedli, “usz” ]$\, sosn", kor" lipy i li>cie, “ilm” ]elm ^
wi'z\ – kto co “zamysla” ]kto na co wpad=\. a {li ludzie pocz"li pali: domy
dobrych, gdy wyczuli /yto... przed naszymi oczami gniew Bo/y.
niesko<czenie doskona=y B[g na to patrzy= i zni[s=... gniew Bo/y spotka= Nowo-
grodzian; b[j si" Boga takim pos'dzeniem#
martwi po ulicach, na targu, i na mo>cie... postawili drug' “skudelnic"”... i t"
nape=niono... i trzeci' postwili... i t" te/ nape=niono..., ci"/kie czasy, /a=o-
ba i smutek..., ceny chleba i /yta& chleb – po grzywnie i wi"cej, :wiartka
kadzi /yta – po grzywnie srebra... ojcowie i matki oddawali dzieci swoje
“odre< is chleba gostim“ ]za komorne, za chleb – kupcom\. Tak B[g uczyni=
za czyny nasze. SyN.
powt[rzenie opisu g=odu pod 1215, ˚.3120.
“prosta m=odzie/” – bezimiennie, pod 1232& “Borisowa czad” wyp"dzona z
Nowogrodu do Miedw. g=owy, a pod 1233, ci sami – najechali Izborsk.
6738, styl 5508 0001-01.2-454÷456 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6738, styl 5508 0001-01.3-511512 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6738, styl 5508 0003-01.1-69÷70 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3252 roku 1231
}>wi"to| Zwiastowania >w. B-cy, po Wielkanocy, we wtorek. “Pos=a b=ago-
rodnyj” kn. Wasilko Kostantinowicz do Wo=odimera Rurikowicza i prze>wi"tego
metropolity w Kijowie – ojca swego duchowego, Kiri=a na episkopstwo... i
pastucha i nauczyciela do Rostowa, Jaros=awla i Uglecza pola. i tak by=o fl
Mianowany by= Kiri= episkopem m-ca april}a| 6, w tygodniu >wi"tych “mu-
ronosic” po Wielkanocy §
wy>wi"cony zosta= prze>wi"ty matropolita Kiri=o, z okolicznymi biskupami i
z metropolit'& Perphurij – Czernihowski episkop, Oleksa – Po=ocki episkop,
i innych dw[ch episkop[w& Bie=ogorodzki i Gjurgiewskyi } ¯ Juriew Polski|, i
 ...ROSYJSKIMI
igumen[w wielu, i archimadryta >w. B-cy, monasteru Peczerskiego – Ankudin,
igumen – Michai=o Wydubiskyi, i igumen Petr Spaskyi, Semen Andrejewskyi,
Korni= Theodorowskyi, Athanasij Wasiliewskyi, Semen Woskresenskyi, Kli-
ment Kyri=owskyi, a z Czernihowa – Ioan Muczeniczeskyi }od nazw >wi'ty<
pod tymi wezwaniami|, za kniazia Wo=odimera, i za czas[w syna jego –
Rostis=awa. wojew[dztwo w[wczas piastuj'cy w Kijowie – tysi"cznik Ioan
S=awnowicz. byli w tym czasie inni kniaziowie Ruscy na spotkaniu w Kijowie&
Michai= – knia{ Czernihowskyi, i syn jego – Rostis=aw Mstis=awicz Mstis=aw
}$|, Jaros=aw, Izas=aw, i Rostis=aw Borisowicz, z nimi wielu kniazi[w... itd.
episkop Kiri=a wwiedziono do cerkwi zbornej >w. B-cy m-ca maja 18, w
tygodniu po Wszystkich Íwi"tych, na miejscu by=ych episkop[w& Leontija,
Isaji, i Nestora.... itd.
Tego roku urodzi= si" Wasylce syn, m-ca iunia 24, w >wi"to >w. m"czennik[w
Borisa i Gleba, i nadano mu imi" Boris... itd.
Tego roku >wi"cona by=a cerkiew w Rostowie, m-ca awgus}ta| 14... itd.
Su+.
“Otkry=” ]ukaza=\ B[g mi=osierdzie swoje na grzesznych. “przybiegli” Niem-
cy zza morza, z /ytem i m'k', i poczynili wiele dobra, ju/ w ko<cu g=odu
tego.
dzi"ki Bogu, nie Niemcom.
Tego roku “chodii” kn. Jaros=aw wojowa: do Czernihowa na kn. wlk. Michai=a
} ¯ Wsewo=od Czermny †1194 ¯ Swiatos=aw Czermny †1190 ¯ Wsewo=od
†1146 ¯ Oleg Czernih. †1115|. i spali= Szernesk, i oblega= Mo/ajsk, wr[ci=
do swoich “bez mira”, a grodu “nie wzjasza” ]nie zdoby=\ § SuA.
potomkowie& W=adimirowicz na Olgowicza, ci'g dalszy.
Zapali= si" }Nowogr[d| od Mattheja dworu, od Wyszkowica, i spali= si" ca=y
koniec S=awia<skyi, a/ do ko<ca Cho=ma, obok >w. Elijasa; lecz ustrzeg=
B[g >wi"tych cerkwi. tak by=/e “lut” ]srogi\ po/ar, /e jakby wod" pali=...
Tego/ roku “otkry Bog mi=oserdie swoje” ]odkry=, mi=osierdzie – s=owa polskie\
na nas grzesznych, zlitowa= si" “wskore” ]szybko, po>piesznie\ – przybyli
Niemcy zza morza, z /ytem i m'k', i “stworisza mnogo dobra” przy ko<cu
“gorod sii” ]grodu tego – bez sensu, patrz w SuA. – g=odu tego\.
Tej/e jesieni “chodi” Jaros=aw }†1245 ¯ Wsew. Bol. Gn. †1212| wojowa:
Cernihowsk' wo=o>:, z Nowogrodzianami i ca=' “w=o>ci'” swoj' ]okr"giem\,
na Michai=a }†1245 ¯ Wsew. Czermny ¯ Swiatos=. Czermny †1190|, i “po//e”
Szere<sk, i sta= pod “Mosalskom” ]Massalskiem, OA\, i “wr[ci= z powrotem”
trac'c po/ywienia wiele. Tu, pod grodem, ustrzelili O=dana “podwoiskago”
]podwojskiego – s=owo polskie\, i bez “mira” odeszli. Tego roku zmar= Wo-
dowik Wniezd, namiestnik Nowogrodskyi, w Cernihowie. SyN.
6739, styl 5508 0001-01.2-456÷459 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6739, styl 5508 0001-01.3-512 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6739, styl 5508 0003-01.1-71 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3256 roku 1232
“Poide” kn. wlk. Gjurgi do Sere<ska, sta= “stanem” ]obozem\ “na Upo=oziech”
]w Upo=ozach\ i powr[ci= do Wo=odimera }n(Kla{mie|. Jaros=aw za> i Ko-
stantinowicze }Wasilej, Wo=odimir, Wsewo=od| “idosza” do Sere<ska, gr[d
spalili, ludzi wybili, wiele wojowali i wr[cili do swoich fl
Tego roku o/eni= si" kn. Wo=odimer Kostantinowicz fl Tego roku “pridosza” Ta-
tarzy, i zimowali nie doszed=wszy Wielkiego grodu Bu=garskiego }na Wo=dze|.
Tej/e zimy, “pos=a” wlk. kn. Georgi syna swego “na Mordwu” ]przeciw Mord-
wie\, a z nim Theodora Jaros=awicza, i “Raza<skyi kniazi” i Muromscy. i
spalili wsie ich, a Mordwy wybili wielu fl Su+.
“Przestawi= si"” ]zmar=\ archiepiskop Nowogrodzki – Antoni; pochowany
“by=” ]zosta=\ w >w. Sophii, w “pritworie” ]portyku\ § SuA.
“Pridosza” z Cernihowa& Boris Niegocewicz, Micha= z bratem, Petre Wodo-
wikowic, Gleb – Semena brat, Misza, z kniaziem Swiatos=awem, zn[w na
Ru>, rozumiej'c, /e wys=ali po nich.
na ile ja rozumiem& Pskowianie ci pojechali na Ru> }Kijowsk'|, fa=szywie wys=ani
z Pleskowa, przez Waczes=awa – m"/a Jaros=awa w Pleskowie. Po powrocie,
wpadli p"dem do Pleskowa, i uwi"zili Waczes=awa. Na to Jaros=aw przyby= z
Perejas=awla, i uwi"zi= /ony tych/e, z dobytkiem, sami za> “sprawcy” ukrywali
si", zaryglowani w grodzie. St'd do tre>ci latopisu&
...wpadli do Pskowa, uj"li Waczes=awa, zbili go i okowali ich. w Nowym za>
grodzie ]w Nowogrodzie\ by=y rozruchy wielkie, bo nie by=o kn. Jaros=awa
– w Perejas=awlu by= w[wczas; “priechaw” kn. z Perejas=awla, pochwyci=
Pskowian i osadzi= ich na Horodyszczu, “w gridnici” ]w wie/y stra/niczej
przy bramie\.
a wi"c uprzednie obawy okaza=y si" s=uszne, ˚.3240 ]1228 rok\.
i “pos=a w Plskow, recze” ]...ze s=owami\& ªm"/a mego }Waczes=awa| wy-
pu>:cie, a tym drog" poka/cie precz, }tam| sk'd przyszli.º oni za> stan"li za
nimi }“winnymi”| “krepko” ]twardo, dos=. silnie, mocno\, rzecz'c& “przy>lijcie
do nich /ony i dobytek, to my Waczes=awa wypu>cimy, albo wy sobie – a my
sobie.º I tak by=o bez pokoju rok ca=y. i nie wypu>ci= knia{ kupc[w do nich;
kupowanie soli za 7 grzywien “birkowsk” ]$\; wypu>cili Waczes=awa, a knia{
odprawi= do nich /ony& Borisow', Glebow', Miszinow', a ugody nie zawar=.
Zim', przybyli Pskowianie do Jaros=awa... nie da= im syna The}o|dora, lecz
szwagra – Gjurgija; Borisowej “czadi” pokazali drog", z /onami. oni wi"c
“idosza” do Miedwie/ej go=owy ]Otepy\. Tego roku zdoby= Swiatos=aw Smo-
le<sk “na szczit” ]szturmem, natarciem ¯ na % szczit ^ tarcza\, z Po=czanami,
w dzie< Borisa, wyr'ba= Smolnian, i sam zasiad= na stolcu.
Tego roku zmar= archiepiskop Antonii. przed wygnaniem zasiada= w episko-
pacie lat 8 po Mitrophanie, na wygnaniu lat 6, po czym “pride” ]przyby=\ z
Peremyszla ]Przemy>la n(Sanem\ do Nowogrodu i “siedie” lat 2, i “oniemie”
]oniemia= – s=owo polskie\ na >w. “Oleksija” ]Aleksego, OA\, by= lat 6 w
chorobie tej i 7 miesi"cy i 9 dni, i tak zmar=. z=o/on w >w. Sophii “w pritwo-
re” ]portyku\, obok kn. Jaros=awa Wsewo=odowica, “pri” ]za, w obecno>ci\
archiepiskopa “Spuridona” ]Spiridona\. SyN.
przekaz osoby intymnie ]blisko\ zaznajomionej z samym Antonim, a wielce
szczeg[=owe opisy dialog[w – kto i co powiedzia=, jak si" sprawy maj', jakie
s' ceny na /ywno>:, opisy rozruch[w, bitwy nad Lipic' 1216, mordu z Rezaniu
1217, najazd Tatar[w 1237, itp. – sk=aniaj' do uzasadnionego przypuszczenia,
/e w[wczas pisany by= Synodalny, w Nowogrodzie, przez >wiadka wydarze< lat
1212÷1227÷1237, a pierwsze zapiski – od 1169 roku, ˚.2944, ˚.3236.
Jaros=aw Wsewo=odowicz mi nie znany w Nowogrodzie do 1232 r.
Jaros=aw ¯ Wsewo=od kij. †1146 ¯ Oleg czern. 1097–†1115 – nie ten J.;
Jaros=aw nowogr. 1199 ¯ Wo=odimir ]brat Wsewo=oda nowogr.\ ¯ Mstis=.
Jaros=aw, otruty w Ordzie 1245 ¯ Wsewo=od – J. /y= jeszcze w 1232.
6740, styl 5508 0001-01.2-459 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6740, styl 5508 0001-01.3-512 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6740, styl 5508 0003-01.1-71÷72 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3260 roku 1233
“napisana bys” cerkiew >w. B-cy w Suzdalu, i wzmocniona “moromorom”
]marmurem, OA\ “krasnym raznolicznym” ]czerwonym lub pi"knym,
r[/nie wyko<czonym, ¯ razno % lico\ fl Su+.
Zmar= knia{ Theodor “bolszij” – syn Jaros=awa, z=o/ony w monasterze >w.
Georgija, w m=odym wieku “i kto nie po/a=ujet jego” – “swadba” ]wesele\
przygotowane, mi[d nalany, niewiasta przywiedziona, kniaziowie “pozwani”
]wezwani\, w miejsce “wesela” ]uciechy\ – p=acz i “sietowanie” ]smutek, /a-
=oba\ za grzechy nasze, lecz Panu, Kr[lestwo niebieskie i s=awa tobie § Tego/
roku zmar= “b=a/ennyj” metropolita wszej Rusi – Kijowski Kiri= § SuA.
“Izgonisza” ]najecha=a konno\ Izborsk Borisa “czad” z kniaziem Jaros=awem
Wo=odimiricem }Jaros=. O>miomys= ¯ Wo=od. dorohobu/. †1171 ¯ Mst. kij.
†1131|, i z Niemcami. Pleskowianie za> }przybyli na odsiecz|, otoczyli Izborsk
}oblegaj'cych|, uj"li i kniazia, a Niemcy zabili Dani=" }Pleskowianina|, a inni
zbiegli. i “dasza” ]przekazali\ ich Jaros=awowi }¯ Wsewo=. Bolsz. Gn. †1212|,
knia{ za> okowa= i “potoczi” do Perejas=awla.
Tego roku zmar= kn. Theodor – syn Jaros=awa, “wiatszii” ]starszy\, ijuna
10, z=o/on w monasterze >w. Georgija, i jeszcze m=ody. “I kto nie po/a=ujet
tego” – “swadba pristroena” ]wesele przygotowane\... itd., jak w SuA.
Tego/ roku za=o/ona by=a cerkiew, przy wrotach w Nerewkim ko<cu, >w.
Theodora. Tego/ roku zmar= “b=a/ennyj” metropolita wszej “Rusi Kyewskyi”,
imieniem Kiri=, rodem – Grek, przywiedziony by= z “Nikea” ]gr. Nikea, stolica
Bithynii w Azji Mniejszej, dzi> ruiny na terenie Turcji\. Tego roku “izgonisza”
Niemcy Kuri=" Sinkinica w Teswie ]zdj"li z konia, uderzeniem kopii\, i powie-
dli do Miedwie/ej go=owy ]Otepy\, i “siedie okowan” od dni Pana }jesieni',
przed Bo/ym Narodz.| do wielkiego postu }w lutym|, kniazia Jaros=awa nie
by=o w Nowogrodzie – do Perejas=awla “otsze= bie” ]odszed= by=\. i “priszed
knia{ wyprawi” Bo/' pomoc' >wi"tej Sophii, i hufce swoje “priwiedie” do
Nowogrodu “mno/estwo”, chc'c “iti” na nich. SyN.
6741, styl 5508 0001-01.2-460 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6741, styl 5508 0001-01.3-512 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6741, styl 5508 0003-01.1-72 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3264 roku 1234
b=ogos=. kn. Swiatos=aw Wsewo=odowicz “}s|wierszi” cerkiew w Jurjewie,
>w. m"czennika Georgija, i upi"kszy= j' fl Su+.
“ide” ]wyprawi= si"\ kn. Jaros=aw z Nowogrodzianami na Niemc[w, do Jur-
jewa ]Dorpatu, Tartu\. nie dochodz'c do grodu – zatrzymali si". i “wyidosza
Niemci iz goroda” ]wycieczka, typowa dla Wiek[w Írednich\, z Juriewa,
i z Nied{wiedziej G=owy ]dzi> Otepää\ “na stra/y”, i bili si" hufcami... do
rzeki Amowy/y, na rzece }l[d| za=ama= si" pod Niemcami, i poton"=o ich
wielu, a inni – ranni – zbiegli do grodu, a jeszcze inni – do Nied{wiedziej
G=owy... itd.
Tego/ roku “izgonisza Litwa Rus"” a/ do targu }dzi> Staraja Russa, S od jez.
Ilmen|, “i stasza Ruszanie protiwu” ]i sprzeciwili si" Rusanie\ – wyp"dzili z
podgrodzia na pole, zabijaj'c wielu z Litwy, a z grodzian 4-ch m"/[w pad=o;
monaster ograbili i cerkiew, i ikony, i prezbiterium >w. “Spasa” i odeszli na
Klin.
• Klin, 87 km NE od Moskwy, 78 km SE od Tweru, 56° 20*, 36° 44* E
kn. Jaros=aw z Nowogrodzianami do>cign'= Litw" na Dubrownie, w Toropec-
kiej “wo=o>ci” i przechwyci= u nich 300 koni i z dobytkiem ich, a sami }Litwi-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
ni| zbiegli do lasu, porzucaj'c zbroje i tarcze, a wielu innych tu zabito, z
Nowogrodzian tu zabito 10 ludzi § SuA.
“ide kn. Jaros=aw z Nowogrodzianami i z ca=ym okr"giem, i z hufcami swymi,
na Niemc[w, pod Gjurgiew, zatrzyma= si", nie dochodz'c grodu, z hufcami,
i }roz|pu>ci= ludzi swoich “w za/itie” ]za po/ywieniem, /ywno>ci'\. Niemcy
za> z grodu “wysuszasja” ]zrobili wycieczk"\, a inni – z Miedwie/ej go=owy
]Otepy\ – na stra/y, i bili si" }nasi| z nimi, hufcami.... do rzeki “Omowy/i”
]OA\, l[d pod nimi za=ama= si", utopi=o si" wielu, a inni – ranni – zbiegli
do Miedwie/ej go=owy, wielce “popustoszisza” ziemi" ich i “obilie potratisza”
]dostatek, dobytek ich zniszczyli\. Niemcy z=o/yli ho=d kniaziowi, Jaros=aw
zawar= z nimi “mir na wsej prawdie swoiej”, i wr[cili Nowogrodzianie “sdrawi
wsi” ]wszyscy zdrowi... witani\, tylko Nizowc[w kilku pad=o.
F Tego roku sp=on"=a cerkiew, od gromu, >w. +ukasza, w ko<cu Ludinia, ijuna
]czerwca\ 10, wieczorem.
Tego/ roku “izgonisza Litwa Ru>” ]Russ"\ a/ do targu, i “stasza ” Russa-
nie i “zasada” ]osada grodu, stra/e\ – “ogniszczanie i gridba” ]stra/acy i
obs=uga bram grodzkich\, i “kto kupic i gosti” ]cz">: kupc[w i handlarzy, tj.
przyjezdnych, przebywaj'cych w grodzie czasowo\, i wygnali ich }Litwin[w|
z podgrodzia znowu, i tu zabili kilku z Litwy, a Russan – 4-ch m"/[w& popa
Petri=", 2-go Paw=a Obradica, i dw[ch innych; monaster >w. “Spasa” }Litwa|
ca=y ograbi=a, i cerkiew ob=upili ca=' – ikony i “presto=”, i “cerenci” ]czer<c[w,
tj. mnich[w\ 4-ch zabili, i odeszli “na Klin” ]83 km NW od Moskwy\.
Dalej w skr[cie& knia{ Jaros=aw, na wie>:, pu>ci= si" w pogo< za uchodz'cymi,
“nasadami” ]=odziami\ i konnymi, wzd=u/ “+owoti” ]+owati, OA\, w Morawij-
nie zawr[cili “=odnijci” z powodu ko<cz'cego si" zapasu chleba. Do>cign'=
Litw" w Dubrownie, “na sieliszczi”, w Toropeckiej wo=o>ci, bi= si" z bezbo/n'
i przekl"t' Litw', odbi= u nich 300 koni z dobytkiem ich, a sami zbiegli do
lasu, porzucaj'c or"/, tarcze i “sowi” ]zdobycze\ – wszystko, a inni tu “kostiu
padosza” ]ko>:mi padli – zwrot polski\. Nowogrodzian tu zabili 10-ciu m"/[w&
Theda Jakunowicza – tysi"cznika, Gawri=" szczitnika Niegutina w +ubianicy,
Nie/y=" srebrnika, Gosti=ca w Kuzmademijanej ulicy }Kosma-Demijan|,
The}o|dora Um" – “knia/ dieckoi” ]knizia b"d'cego dzieckiem, w takim wieku\,
“drugich” ]innych\ Horodyszczan, i “iniech” ]jeszcze innych\ 3-ch m"/[w. i
pok[j – Panie – ich duszom w kr[lestwie niebieskim, przelewaj'cych krew
swoj' za >w. Sophi" i za krew chrze>cija<sk'. SyN.
tre>: z SuA. rozbudowana, albo tam – skr[cona; wsp[lne {r[d=o obu$
6742, styl 5508 0001-01.2-460 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6742, styl 5508 0001-01.3-513 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6742, styl 5508 0003-01.1-72÷73 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3268 roku 1235
“mirno bys” ]cisza, spok[j\. Su+.
“Priiszed” ]naszed=\ kn. Izas=aw Mstis=awicz z Po=owcami
}Izas=aw ¯ Mstis=aw Uda=y †1227 ¯ Mstis=aw Chrobry †1180|
a Michai= kn. Czernihowski, syn Wsewo=oda }Czermnego|, i “wziasza”
]zdobyli\ Kij[w § i kn. Wo=odimer Rurikowicz kniaziowa= tu 10 lat
}Wo=odimer ¯ Rurik †1215 ¯ Rostis=aw Chrobry †1267(68 ¯ Mstis=aw †1131|,
i Po=owcy, po uj"ciu jego, uprowadzili do swej ziemi; wzi"li okup z niego i
“otpustisza” ]odprawili\ na Ru> § A Izas=aw kn. wlk. Mstis=awicz zasiad= na
stolcu w Kijowie § SuA.
“Nie chotia ispierwa” ]od zarania nie chce\ przekl"ty, “wsepagubnyi” diabe=
rodowi cz=owieczemu dobra – wzni[s= “kramo="” ]k=[tni", dos=. zwad" ¯ kra
^ woda, wada\ mi"dzy Russkymi kniaziami, by nie /yli w zgodzie, bo raduje
si" z przelewu krwi chrze>cija<skiej.
dobry i wszechmocny B[g nie mo/e go ukatrupi:, stworzy: na ziemi raj dla
chrze>cijan... mo/e drzema= w tym czasie; o diable& «rodowi cz=owieczemu
dobra» – zwrot kilkakrotnie powtarzany.
“Poide” kn. Wo=odimir Rurikowicz z Kyanami i Dani=o Romanowicz z Ha-
liczanami, na Michai=a Wsewo=odowicza Czermnego, do Czernihowa, z
Izas=aw zbieg= do Po=owc[w.
Wo=odimir ¯ Rurik †1215 ¯ Rost. Chrobry †1167 ¯ Mstis=aw †1131.
Dani=o ¿1201–†1263 ¯ Roman †1205 ¯ Mstis=. Chrobry †1172 ¯ Izas=aw.
dalej nieco zepsuty tekst, mo/e zagnatwany, powt[rzona informacja ]wypusti\ z
niezgrabnym po='czeniem-przej>ciem ]prelest\; na ile ja rozumiem&
Dani=o wojowa= wzd=u/ Desny, zdobywaj'c Chorober, Sosnic", i Snowesk;
w drodze powrotnej, Michai=o zrobi= na niego wycieczk" ]nag=y wypad z
grodu, zwykle noc'\ i wybi= mn[stwo Haliczan, teraz tekst SyN.&
i wiele wojowali ko=o Czernihowa, “posad” ]podgrodzie\ spalili, a Michai=o
“wypusti’ ]zrobi= wycieczk"\ z Czernihowa, i wiele pustoszyli oko=o Czerni-
howa, wr[cili znowu; i Michai=o urz'dzi= “prelest” na Dani=" i Haliczan wybi=
“beszczis=a” ]niezliczon' liczba, z b="dem w pisowni& bes % czis=a ¯ czis=o\.
Dani=o za> “edwa uide” ]ledwo uszed= – s=owa polskie\.
Wo=odimir }Rurikowicz| zasiad= zn[w w Kyewie, i “nie do syti z=a” ]nie dosy:
z=a – zwrot polski\ – “priszed” Izas=aw z poga<skimi Po=owcami, w sile ci"/-
kiej, i Michai=o z Czernihowcami }Olgowicze|, pod Kyew...,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Michai=o †1245 ¯ Wsew. Czermny ¯ Swiatos=. Czermny ¯ Wsew. †1146,
Izas=. ¯ Swiatos=. †1208 ¯ Igor reza<. ¯ Swiat. Czermny ¯ Wsew. †1146.
...zdobyli Kyew, Wo=odimira knigini' pochwycili Po=owcy, powiedli do swej
ziemi, wiele z=a wyrz'dzili Kyanom, a Michai=o zasiad= w Haliczu, Izas=aw – w
Kyewie; Wo=odimira z /on' wypu>cili Po=owcy za okupem, a na Niemcach
“imasza iskup” kniaziowie. SyN.
w wo=y<skiej& buduszczu /e Wo=odimeru w kiewie. pris=a syna swoego
Rostis=awa w Halicz i prija s nim bratstwo. i lubow weliku. i Michai=owi /e
Izas=awu odinako nie prestajuszczi na < wra/dou ostawi= u niego Gleba
zeremiejewicza... itd. Wed=ug wo=y<skiej, Dani=o z Mstis=awem Glebowi-
czem, ªpoidosza pleniaszcza ziemlu i poimasza grad mnogy po Desnie tu /e
wziasza i chorober i sosnicu. i Snowesk. inye grady mnogy. i prijdosza opiat
czerniehowu.º }wzmianki ni ma o wycieczce, za to...| Zawarli pok[j, ruszyli do
Kyewa, ale Izas=aw “/e odinako” ]w dalszym ci'gu\ nie przestawa= }stawia:
oporu| – wezwa= Po=owc[w do Kyewa }na pomoc| fl wo=yn.
tekst nie opatrzony opisem lat, w ca=ej wo=y<skiej, w Ipat. ltpsi – pod 1234, a ja,
gdy nanios=em poprawki w latach, na podstawie zag"szczonych danych i sezon[w
letnich – wypad= mi rok 1233.
r[/nica dw[ch lat wymaga u>ci>lenia, ale tak i w innych miejscach.
6743, styl 5508 0001-01.2-460 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6743, styl 5508 0001-01.3-513 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6743, styl 5508 0003-01.1-73÷74 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000, styl 0000 0001-02.-772 ]wo=. – Ipat. ltps\
.3272 roku 1236
by= znak na s=o<cu, m-ca awgus}ta| 3, “w nied” ]niedziel" – termin polski\
po obiedzie, i wsz"dzie by=o widziane jak 4-dniowy ksi"/yc.
3 awgusta 1236 wypada=o w niedziel".
za:mienie s=o<ca z 3 awgusta 1236, o godz. 11&33 rano, 61,9° N, 29,8 ° E.
tej/e jesieni “pridosza” ze wschodnich stron na Bu=garsk' ziemi" bezbo/ni
Tatarzy, i zdobyli s=awny Wielki gr[d Bu=garski, i wybili or"/em od starca do
“unago” ]m=odego, ¯ jun ˘ junak, juncia|, i do “suszczago maledenca” ]ss'-
cego dziecka, dos=. ma=ego % denca ¯ m=odzie<ca\, i zdobyli dobytku wiele,
i gr[d ich spalili ogniem i wsz' ziemi" spustoszyli fl Tej/e zimy wlk. kn.
Georgi o/eni= syn[w swoich – Wo=odimera, i Mstis=awa fl Su+.
“Siedie” ]zasiada\ na stolcu w Kijowie kn. wlk. Jaros=aw Wsewo=odowicz
}otruty w Ordzie 1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212| § Tego roku
“zagin"=o s=o<ce po wszej ziemi” ]ca=kowice za:mienie s=o<ca\ §
˚za:mienie s=o<ca augusta 3, na pami'tk" ojc[w Dalmata....
A w Nowogrodzie zasiad= na stolcu kn. Aleksander Jaros=awicz § Tego roku
najechali bezbo/ni Tatarzy, “poplenili” ]uprowadzili do niewoli\ ca=' ziemi"
Bu=garsk' }n(Wo=g'; Wo=garBo=gar, BW|, i gr[d Wielki zdobyli, wyr'bali
wszystkie /ony i dzieci, a innych uprowadzili § SuA.
“Poide” kn. Jaros=aw do Kyewa na stolec, “poima” ze sob' Nowogrodzian
“wiatszych” ]starszych\& Sudomira ze S=awna, “Jakima” ]Hakima\ W=unko-
wicza, Kost" Waczes=awicza, i Nowotor/c[w 100 m"/[w, a w Nowogrodzie
osadzi= syna swego – Oleksandra ]OA\... po tygodniu obdarowa= i “odpu>ci=
precz” ]odprawi=\, i “pridosza zdrawi wsi” ]wr[cili wszyscy zdrowi\. Tego
roku przyszli bezbo/ni Tatarzy, “plenisza” wsz' ziemi" Bu=garsk', i gr[d ich
“Wielikyi” ]Stary\ zdobyli, i wyr'bali wszystkich, i /ony z dzie:mi. SyN.
6744, styl 5508 0001-01.2-460 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6744, styl 5508 0001-01.3-513 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6744, styl 5508 0003-01.1-74 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3276 roku 1236
Znak by= na s=o<cu m-ca awgusta ]UW\ 3, na pami'tk" >w. ojc[w Dalmata
i Fausta, i Isaaka... ˚.3272
Tego roku “prijdosza w sile wielice” ]przybyli w wielkiej liczbie, w sile ci"/-
kiej\ Niemcy zza morza, do Rigi, i tu zebrali si" wszyscy Ry/anie i wsza
Czudska ziemia, “wbor-zie” ]po>piesznie\, a Pskowianie od siebie pos=ali im
pomoc, m"/[w 200, i “idosza” ]wyruszyli\ na bezbo/n' Litw", i tak z powodu
grzech[w naszych, bezbo/nymi poganami “pobie/eni bysza” ]pogonieni
zostali\ i wr[cili co dziesi'ty do dom[w swoich }zwyci"stwo Litwy w bitwie F
k(Szawli, 1236.09.22| § Tego/ roku przyby= metropolita “Greczyn” ]Grek\
do Kijowa, o imieniu Esiph § SuA.
By= znak na s=o<cu, m-ca awgusta 3, na pami'tk" >w. ojc[w Dalmata,
Fausta, Isaaka, “w udenie” ]w po=udnie\& :ma z zachodu, s=o<ce jak ksi"/yc
5-dniowy, a ze wschodu – >wieci=o, a potem, ze wschodu by= jak 5-dniowy
ksi"/yc, a z zachodu >wieci=o, i tak wype=ni=o si" znowu.
:ma }ksi"/yc, nasuwa= si"| z zachodu, wi"c s=o<ce najpierw ze wschodu >wieci=o
jak 5-dniowy ksi"/yc, a p[{niej z zachodu by=o ja 5-dniowy ksi"/yc.
za:mienie s=o<ca z dn. 03 awgusta 1236, o godz. 11&33, 61,9° N. 29,8° E.
Tego/ roku “pridosza” w sile ci"/kiej Niemcy zza morza, do Rygi... jak w SuA.
Tego/ roku “pride” metropolita Greczyn z Nikea do Kiewa, o imieniu Esiph.
SyN.
6745, styl 5508 0001-01.3-514 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6745, styl 5508 0003-01.1-74 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
 ...ROSYJSKIMI
.3280 roku 1237
b=ogos=. episkop Mitrophan “postawi kiwot” ]zawiesi= obraz\ “w s-tej B-ce
zbornej nad trapezuju” ]w cerkwi >w. B-cy soborowej, w jadalni, lub tam nad
prostok'tnym sto=em\ i upi"kszy= go z=otem i srebrem, “pri” ]za czas[w\
kniazia wlk. Georgija fl Tego roku “ispisa pritwor” ]... portyk\ >w. Bcy fl
Tego roku, “na zimu” ]z nadej>ciem zimy\ najechali ze wschodniej strony na
“Raza<sk'” ]Reza<sk'\ ziemi", lasem, bezbo/ni Tatarzy. i pocz"li wojowa:
Raza<sk' ziemi". “plenili” a/ do Pro<ska. “poplenili Raza< ca=y i po/gli, i
kniazia ich zabili, ich za> “jemsze” ]pochwytuj'c\, owych rozcinali, innych
za> strza=ami “rozcinali w nich”, jeszcze innym r"ce z ty=u wi'zali, wiele
>wi"tych cerkwi ogniu oddali, i monastery i wsie po/lli, “imienia” ]dobytku,
dos=. mienia\ nie ma=o nabrali. potem poci'gn"li do Ko=omny fl
Tej/e zimy. Wyruszy= Wsewo=od, syn Jurija, wnuk Wsewo=oda, przeciw
Tatarom. starli si" u Ko=omny. “by=a siecza wielka”. zabili wojewod" Wse-
wo=oda – Eremeja Hlebowicza, i innych wielu m"/[w zabili u Wsewo=oda.
i zbieg= Wsewo=od z ma=' dru/yn' do Wo=odzimierza, a Tatarzy ruszyli ku
Moskwie fl Tej/e zimy. Tatarzy zdobyli Moskw", i wojewod" zabili... itd.
Tej/e zimy. Wyjecha= Jurij z Wo=odimera z ma=' dru/yn'....
Tej/e zimy przyci'gn"li Tatarzy do Wo=odimera, m-ca fewrala 3, na pami'tk"
“stag” ]swiatago\ Semeona, we wtorek...
wtorek, 3 fewrala, wypada= w 1237, w rzecz. w 1236 r. ]koniecznie ˚nr 999.1.15\.
W sobot" “mi"sopostn'” pocz"li “nara/ati lesy” ]przygotowywa: materia=
drzewny\, i “poroki” ]wyrzutnie kamieni\ stawia: do wieczora. przez noc
ogrodzili “tynem” ca=y gr[d. W tygodniu mi"sopostnym, o >wicie przyst'pili
do grodu, m-ca fewrala 7, na pami'tk" >w, m-cz-ka ]m"czennika\ Theodora
Strati=ata. I by= p=acz wielki w grodzie, a nie rado>:, z powodu grzech[w
F naszych, i “nieprawdy, za umno/enie bezakonii naszich” napu>ci= B[g po-
gan, “ni aky mi=uja ich, no nas ka/a” ]niejako mi=uj'c ich, i – dos=. ale – nas
karz'c\... itd.
b[j nad rz. “Sit” ]Sy:\, Gjurgij z bratem Swiatos=awem, i “synowcami”
]bratankami\ swymi – Wasilk' i Wsewo=odem, i Wo=odimierzem }synami
Kostantina|, z “m"/ami swoimi” starli si" z poganami “i bys siecza z=a”
]r'bali si" zaciekle\, “i pobiegosza” ]i zbiegli\ nasi przed innowiercami, i tu
zabito kniazia Jurija, a Wasilk" r"kami uj"li i powiedli “w stany” ]oboz[w\
swoich. to z=o zdarzy=o si" m-ca marca 4, na pami'tk" >w. m"czennika
Paw=a i “Uljany” ]Juliany\... itd. Zw=oki Jurija przewi[z= episkop Kiri=, z Bie=o-
oziera do Rostowa, i spiewa= nad nim “obyczajow' pie><”... itd. -– opis
pogrzebu. A Wasilk" Kostantinowicza zawiedli do Szere<skiego lasu i tam
zam"czyli na >mier:, “nudisza i mnogo proklatyii bezbo/ni Tatarowie”... itd.
Wasilk" z=o/ono w cerkwi >w. B-cy w Rostowie, gdzie i matka jego “le/it”
]spoczywa\. w[wczas przynie>li i g=ow" Georgija i w=o/yli do grobu z jego
cia=em. Su+.
w SuA. b[j nad rz. Sy: 4 marca 1238 roku.
Roku 1237. By= znak na s=o<cu, m-ca awgusta ]UW\ 3, na pami'tk" >w.
ojc[w Dalmata i Fausta, i Isaaka, “w udnie” ]po=udnie\ by= taki znak& :ma
by=a w s=o<cu, od zachodu jak “miesi'c” ]ksi"/yc\ by=o, 5-tej nocy ]godz.
23-cia\, a ze wschodu – >wiat=o. i tak “wype=ni=o si" znowu” §
za:mienie s=o<ca z 3 awgusta 1236, o godz. 11&33 rano, 61,9° N, 29,8 ° E.
Tego roku przyci'gn"li w sile ci"/kiej Niemcy zza morza, do Rigi. tu zebrali
si" wszyscy, i Ry/anie, i wsza Czudzka ziemia po>piechem, a Pskowianie
od siebie – pos=ali im pomoc m"/[w 200, i wyruszyli na bezbo/n' Litw". z
F powodu grzech[w naszych, bezbo/nymi poganami pobici zostali, co dziesi'ty
wr[ci= do domu swego § SuA.
wydarzenie z 22 wrze>nia 1236, kl"ska Niemc[w pod Szawlami, lit. ‰iauliai,
wg Bolsz. sow. enciklop. 1949÷1957, tom 25, str. 275.
Tego/ roku “przyszed=” metropolita Greczyn, do Kijowa, o imieniu Esiph §
SuA. ]˚.3276, 1236 rok, SyN.\
Tego/ roku, na zim", “przyszli” ]najechali\ od “strony” wschodniej na Ra-
za<sk' ziemi". lasem, bezbo/ni Tatarzy, i przyszed=wszy stan"li najpierw
stanem u Onizy i wzi"li j'. st'd pos=ali pos=[w swoich – /on" czarodzieja i
dw[ch m"/[w z ni', do kniazi[w Reza<skich “prosz'c u nich” ]domagaj'c
si"\ dziesi"ciny we wszystkim& kniaziach, ludziach, koniach, “bie=ych” ]bia=-
kach\... itd. Kniaziowie Reza<scy odm[wili, nie wpu>cili pos=[w do grodu, i
do Worone/a nie pojechali. Tatarzy wi"c najechali Reza<.
Kl"ska Rusi w boju z Tatarami nad rz. Sit lub Sy:, marca 4, zabity Jurij Wse-
wo=odowicz, a Wasilk" Kostantynowicza r"kami uj"li, powiedli do “stan[w”
swoich, i doszed=wszy Szere<skiego lasu ]Szara<skiego\ “nudzili” ]nama-
wiali\ Wasylk", by w poga<skiej “woli by=” ]prawie\, wojowa= z nimi, on za>
nie przyj'= “piszczi, ni piti” ]jad=a, ni napoju\, m[wi'c& w “g=uche” carstwo
i spro>no>ci mnie nie nawr[cicie z chrze>cija<skiej wiary... itd., d=ugi tekst
pobo/nego mnicha, kt[ry wykorzysta= okoliczno>:, by pouczy: czytelnika o
w=a>ciwej reakcji chrze>cijanina, o mocnej jego wierze\, w ko<cu, /e zabity
zosta= i “powier/enu na lesie” ]porzucony w lesie ¯ po % wierga:, wierzga:,
rzuca: G?\.
6-ciu syn[w Jaros=awa& Aleksandr, Andrej, Kostantin, Athanasei, Dani=o,
Michai=o, Swiatos=aw z synem& Dmitrejem;
Iwan Wsewo=odowicz, i Wasilej, Wo=odimer Kostantinowicz, i Wasikowicz[w
dw[ch uchowa=o si" modlitwami do >w. B-cy.
Ismai=tanie oblegli “grad Tro/ek na Zbor” Theodorowego tygodnia }w lutym,
pocz'tek Wielkiego Postu|, bili z katapult przez dwa tygodnie, Nowogro-
dzianie nie udzielili pomocy, Tatarzy zdobyli Tor/ek i wyr'bali wszyst-
kich, m-ca marca 5. tu zgin"li& Iwanko – namiestnik Nowotor/skyi, Jakim
]Hakim\ W=unkowicz, Hleb Borisowicz, Michai=o Moisiejewicz. w[wczas
gnali przekl"ci od Tor/ka Seligerskiego drog', do “Ignacza” ]Ignata\ krzy/a,
siecz'c wszystkich ludzi jak traw", sto wi[rst od Nowogrodu “nie doszli”
]zatrzymali si"\.
St'd do Kozielska. Ko{lanie wypadli z grodu ]wycieczka\, bili si" na no/e,
wybili procarzy, napad=wszy na hufce – wybili 4 tys. Tatar[w, lecz sami wybici
zostali. Batyj zdoby= gr[d Kozielsk i wybi= wszystkich, do ss'cych mleko...
itd. Odt'd Tatarzy zwali Kozielsk «z=ym grodem», bo bili si" u grodu przez
7 tygodni i stracili “tri syny temniczi” ]trzech syn[w :my\. Tatarzy szukali
ich i nie znale{li w niezliczonej liczbie trup[w. po zdobyciu Kozielska, Batyj
ruszy= do ziemi Po=owieckiej. — SuA.
“Stwori” ]zbudowa=a\ monaster u >w. Paw=a Semenowa Borisowicza ]/ona
Semena Borisowicza, mo/e wdowa\. W ten rok “pridosza” innoplemiennicy,
zwani Tatarami, na ziemi" Raza<sk' “mno/estwo beszczis=a, aky Pruzi”
]w liczbie niezliczonej, bez liku, b="dem w pisowni, bo isczis=a ¯ is % czis=a
¯ czis=o ^ liczba\. najpierw “priszedsze” oblegali Nuzl", i “wzi"li j'”, i tu stali
“stanom” ]obozem\. st'd wys=ali pos=[w swoich, /on" czarodieja ]s=owo
polskie\ z dwoma }przydanymi| jej m"/ami, do kniazi[w Raza<skych, z /'da-
nim od nich dziesi"ciny ze wszystkiego& w ludziach, kniaziach, koniach – ze
wszystkiego “diesatoe” ]dziesi't' cz">:\. kniaziowe za> Raza<scy& Gjurgi –
Ingwora brat ]Ingwara, OA\, Oleg }Krasny|, Roman Ingworowicz Muromski
i Pro<ski, nie wpu>cili do grodu, }lecz| wyjechali na przeciw, “na Worone/”
]w kierunku Worone/a\. i rzekli im kniaziowie& ªgdy nas wszystkich zabrak-
nie – to wszystko wasze b"dzie.º St'd “pustisza” ]odprawili\ ich do Jurija z
W=odzimierza }n(Kla{mie|, a st'd, po Nuchle, Tatarzy do Worone/a.
Pos=ali wi"c Raza<scy kniaziowie do Jurija W=odzimierskiego, prosz'c o
o pomoc, albo by sam wyruszy=. Jurij za> sam nie “poide” ]wyruszy=\, ani
pos=ucha= kniazi[w Raza<skich pro>by, “no sam chotie osobe bra< stworiti“
]lecz sam zamy>li= bi: si"\. Lecz nie sprzeciwiaj si" gniewowi Boga... itd.
odskocznia do nauk Jezusa “Naugina” – tekst pisany przez stronnika Wo=odimi-
ra Monomacha †1125 i jego potomnych& Georgija-Jurija †1157 ˘ Wsewo=oda
Bolszoe Gniezdo †1212 i potomnych ostatniego, a wroga klanu Olgowicz[w,
kt[rego brat – Jaros=aw muromski – wyda= potomnych w=adaj'cych Rezaniem
i Pro<skiem, tu wymienionych; pisiec ma na uwadze przy=o/y: jeszcze jeden
gw[{d{ do negatywnej opinii o Olgowiczach – znaj'c ju/ co nast'pi=o ]sromotna
pora/ka Rosjan\, pisa=, /e Jurij sam chcia= wyst'pi: przeciw Tatarom ]i za to
zosta= ukarany, przez Boga...\.
...gniew Boga – niesko<czenie doskona=y B[g, z przestworzy kosmosu, gniewa=
si" na kniazia we W=odzimierzu, na Ziemi..., i pisiec o tym wiedzia=. B[g – Pan
z siw' brod' – spogl'da zza chmury co te/ ludzie na ziemi wyprawiaj', wszech-
mocny – p=acze i b=aga, i boi si" okaza: cz=owiekowi swe oblicze, po>rednika
potrzebuje – kleru – do kontaktu z lud{mi, gniewa si" i awanturuje, >wi'tynie ka/e
sobie stawia: by burzy: je trz"sieniami ziemi, licznymi po/arami i wichurami,
pozwala je grabi: naje{d{com, ka{ni swych wyznawc[w sprowadzeniem na nich
pogan, plagami, bo za ma=o w niego }w Boga| wierz', ukatrupia modl'cych si",
obstaje w bitwach za stronami walcz'cych o grody, pozycje, itp., pewnie tupie
nogami, w[dk" pije i lulki pali. B[j si" Boga#
Drzemie, posypia, przymyka oczy na dnie i miesi'ce – w[wczas diabe= dokazuje.
Jest wielce u=omny – obarczony licznymi wadami, gn"biony niezliczonymi cho-
robami, je/eli stworzy= }u=omnego| cz=owieka “na podobie<stwo swoje” – >lad, /e
w staro/ytno>ci «bogiem» nazywano cz=owieka poczciwego, godnego szacunku,
p[{niej – ci'gle powtarzaj'c i odwo=uj'c si" do< – ur[s= do pot"gi }Wszech-
mocny|, a w ko<cu do doskona=o>ci w ka/dym aspekcie.
W[wczas innoplemienni poganie otoczyli Raza<, “i ostrogom ogradisza”
]OA\, knia{ za> Raza<ski zaryglowa= si" w grodzie z lud{mi... itd.
Jurij W=odzimierski, do spo=u z Romanem i Eremejem, star= si" z Tatarami;
Tatarzy zabili Romana i Eremeja }Jurij zbieg= do W=odzimierza, a z W=odzi-
mierza zbieg= do Jaros=awla, przed nadci'gaj'cymi Tatarami, zostawiaj'c
za sob' syna Wsewo=oda i matk" jego, a sw' /on"|.
Roman ¯ Ingwar ¯ Igor reza<. ¯ Gleb reza<. †1177 ¯ Rost. ¯ Jaros=aw.
Raza< zdobyli dekabra 21, a przyst'pili do niej 16-go tego/ m-ca.
opisy okrucie<stwa Tatar[w, relacja naocznego >wiadka, w pierwszej osobie&
ªi my to widiewszeº ]i my, widz'c to\ – wystraszyli>my si" grzech[w swoich,
?
“p=akalisja s wzdychaniem die< i nocz” ]szlochali dzie< i noc\.
Wracamy do pocz'tku, po zdobyciu Rezania – wyruszyli do W=odzimierza
}n(Kla{mie|. Knia{ za> Jurij “wystupi” ]zbieg=, dos=. wyst'pi=\ z W=odzimierza
i “bie/a” do Jaros=awla, a we W=odzimierzu zaryglowa= si" syn jego – Wse-
wo=od, ze }sw'| matk', i z w=adyk' – Mitrophanem.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Tatarzy zdobyli W=odzimierz, zbiedzy zamkn"li si" w cerkwi >w. B-cy, poganie
drzwi “otbiwsze”, podpalili cerkiew – wszyscy podusili si".
Z Jaros=awla, kn. Jurij wys=a= Doro/a “w prosoky” ]w sile$ na czele$\ 3000
ludzi, Doro/ przybieg= ze s=owami& ªkniaziu, otoczyli nas wok[=º. Knia{
zebra= hufiec wok[= siebie, ale Tatarzy uderzyli znienacka, nic nie zd'/y=
wykona:, zbieg= i zgin'= na rz./ Sy:. }jedynie| B[g wie, jak sko<czy= si", bo
inni wiele o nim m[wili.
Rost[w i Suzdal “razidesja rozno”]zdobyte r[/nie, dos=. rozesz=y si" r[/nie\.
Przekl"ci za> st'd “priszedsze” zdobyli Moskw", Perejas=awl, Juriew, Dmitrow,
Wo=ok, Tfer – tu te/ syna Jaros=awa zabili. St'd przybyli do Tor/ka... itd.
Tor/ek zdobyty marta 5, na pami'tk" >w. m"czennika Nikona, w >rod"
“>r[dchrzestn'”.
• Tor/ek, 63 km NWW od Tweru, 66 km SES od Wo=czka, 219 km NW od
Moskwy, 281 km SE od Nowogrodu Wlk., 57° 03* N, 34° 58* E.
>roda, 5 marta wypada=a w 1237, w rzecz. 1236 ]koniecznie ˚nr 999.1.16\.
Tu zgin'= Iwanko – namiestnik Nowotor/skyi, “Jakim” ]Hakim\ W=ou<kowicz,
Gleb Borisowicz, Michai=o Moisewicz. W[wczas gnali przekl"ci, bezbo/ni,
od Tor/ka “Seregierskym putiem” ]Seligersk' drog'\, a/ do krzy/a Ignata,
a wszystkich ludzi siekli jak traw", na 100 wi[rst od Nowogrodu.
F Bogu rozs'dza: kto jest przekl"ty, nie tobie – pi>cu, zapomnia=e>$ ˚1194 r.
Nowogr[d za> “zastupi” ]os=oni=, dos=. zast'pi=\ B[g i >w. “wielikja” ]stara\
soborowa apostolska cerkiew >w. Sophii, i >w. Kuri=, i... modlitwami. Z powodu
grzech[w naszych “popusti Bog poganya na ny” ]dopu>ci= B[g pogan na
nas\. “Nawodit Bog, po gniewu swojemu” innoplemiennik[w na ziemie, i tak
“sokruszenom im” ]skruszeniem im\ przypominamy si" Bogu. ...itd.
}wszechmocny| B[g nie chce z=a cz=owiekowi, “no b=aga” ]lecz b=aga\, a
diabe= raduje si" ze z=ego “ubijstwa” i przelewu krwi. Ziemi" za> grzeszn'
albo ka{ni B[g >mierci' lub g=odem, lub “nawiedeniem” ]sprowadzeniem\
pogan, lub “wiedrom” ]wiatrem, TD\, lub deszczem silnym, lub innymi
ka{niami... z Boga polecenia, z powodu grzech[w naszych, ka{< przyjmu-
jemy. SyN.
Najechali bezbo/ni “izmai=tanie” }kt[rzy| uprzednio bili si" z kniaziami Ruskimi
na Ka=kach. najpierw przyci'gn"li na ziemi" reza<sk'. i wzi"li gr[d reza<
“kopiem” ]kopaniem, podkopem\. wywiedli na k=amstwie kniazia gjurgia, i
“wiedli” ]uprowadzili, powiedli\ do prynska, bo mia= kniagini" w prynsku.
wywiedli kniagini" jego na =garstwie, zabili gjurgja i kniagini" jego. i ca='
ziemi" wybili, nie szcz"dz'c “otroczat” ]podrostk[w\ }a/| do ss'cych mleko...
itd. wo=yn., w Ipat. pod 1237.
Akademicki rozwini"ciem Suzdalskiej ltpsi, w obu wypadkach szczeg[=owe opisy
najazdu, ale wo=y<ski r[/ny w tre>ci, tj. pisany niezale/nie – nie jest to kopia,
czy wersja poprzednich.
Ze wzgl"du na obszerno>: obu, s'dz", /e pisane w dekady po naje{dzie, i wci'g-
ni"te nast"pnie do latopisu tak, jak Pouczenia W=adimira Monomacha 1097, posta:
Theodosija †1074, zab[jstwo Borisa i Gleba 1015, chrzest W=odzimierza 988, i
inne, obszernej tre>ci, pisane na okazj".
6745, styl 5508 0001-01.2-460÷466 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6945, styl 5508 0001-01.3-514÷519 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6745, styl 5508 0003-01.1-74÷77 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6745, styl 5508 0001-02-778÷782 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
1238–1245 Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Do=gor.
.3300 Potomstwo Jaros=awa Nowogrodzkiego, otrutego w Ordzie 1245&
• Andreas-Andrej 1246–1253
• Aleksander Newski 1253–†1263, wi"cej ˚.3500
• Kostantin, Rostow
˘ Wasilei ˘ Boris ˘ Kostantin †1307
˘ Gleb i Theodor
˘ W=adimir ˘ Izas=aw
˘ Wsewo=od ˘ Wasilei
• Jurij ˘ Swiatos=aw i Wsewo=od
• Jaros=aw-Athanasij 1263–1272
˘ Wasilei
˘ Michai=o Twer. 1304–1318 ˘ Dmitrei Twerski 1322–1326
˘ Aleksander Twerski 1326–1327
• Swiatos=aw ˘ Dmitrei
• Dani=o
• Michai=
.3308 roku 1237(38
ci'g dalszy wydarze< zwi'zanych z najazdem Tatar[w.
koniec roku 1237, marzec. Ko{lanie wypadli z grodu ]wycieczka\, bili si" na
no/e, wybili procarzy, napad=wszy na hufce – wybili 4 tys. Tatar[w, lecz sami
wybici zostali. Batyj zdoby= gr[d Kozielsk i wybi= wszystkich, do ss'cych
mleko... itd. Odt'd Tatarzy zwali Kozielsk «z=ym grodem», bo bili si" u grodu
przez 7 tygodni }do ko<ca kwietnia 1237| i stracili “tri syny temniczi” ]trzech
syn[w :my\. Tatarzy szukali ich i nie znale{li w niezliczonej liczbie trup[w.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
po zdobyciu Kozielska, Batyj ruszy= do ziemi Po=owieckiej § SuA.
Tego roku “siedie” Jaros=aw Wsewo=odowicz na stolcu.
tego roku odda= Rostow } i | Suzdal – bratu Swiatos=awowi.
tego roku odda= Jaros=aw bratu Iwanowi Starodub § SuA.
Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij
†1157 ¯ W=adimer Monomach †1125
tak w Su+. na pocz'tku opisu roku 1238, ˚.3216.
6746, styl 5510 0001-01.3-519÷523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3316 roku 1238
Jaros=aw – syn Wsewo=oda “wielikago” ]starego\ zasiad= na stolcu we W=o-
dzimierzu }n(Kla{mie|. I by=a rado>: wielka dla chrze>cijan, “ich/e izbawi”
]jego wybawi=\ B[g r"k' swoj' mocn' od bezbo/nych Tatar[w, i pocz"li
“radi raditi” ]naradza: si"\, jak prorok m[wi... itd.
Tego roku “siedie” Jaros=aw Wsewo=odowicz na stolcu.
tego roku odda= Rostow } i | Suzdal – bratu Swiatos=awowi.
tego roku odda= Jaros=aw bratu Iwanowi Starodub §
Tego roku “by=o mirno” ]cisza, spok[j\ fl Su+.,
˚.3308 ]rok 1236(37 w SuA.\
6746, styl 5508 0001-01.2-467 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
.3324 roku 1239
“Pos=a” Jaros=aw kn. wlk. po brata swego }zabitego| – Georgija, do Rostowa,
i “priwiezosza” ]w drodze\ do Wo=odimera zatrzymali si" – wyszed= im na-
przeciw episkop Kiri= z Dionisiejem – archimadryt'... nie by=o s=ycha: pie>ni
w p=aczu, i “wielici wopli” ]w wielkim lamencie\, p=aka= ca=y gr[d... itd.
ust"p o przyczynku Georgija dla ziemi i cerkwi, o jego osobowo>ci, /e zasia-
da= na stolcu we W=odzimierzu lat “20 i 4” ]24\, a 25-go zabity zosta= przez
“bezbo/nych i poga<skich” Tatar[w, z powodu grzech[w naszych.
6-ciu syn[w wlk. kn. Jaros=awa& Oleksandro, Andrei, Kostantin, Athonasii
F
]Athanasi, OA\, Dani=o, Michai=o, a Swiatos=aw z synem – Dmitrejem, Iwan
Wsweo=odowicz, Wo=odimer Kostantinowicz, Wasilkowicz[w dw[ch& Boris
i Gleb }Boris i Gleb ¯ Wasilko ¯ Kostantin †1237 ¯ Wsew. Bol. Gniezdo|,
Wasilej Wsewo=odowicz }Wasilej ¯ Wsewo=. ¯ Kostantin| – tych wszystkich
zbawi= B[g, ale my na poprzednie wracamy fl
Tego roku Tatarzy zdobyli Perejas=awl Ruski }Swiatopo=ka, n(rz. Stugna,
w Rusi Kijowskiej|, episkopa zabili, ludzi wybili, gr[d spalili ogniem, ludzi i
=up[w wiele “wzemsze otidosza” fl
Tego roku Jaros=aw “ide” do Kamie<ca grodu, “wzi'=” Kamieniec, a kniagi-
ni" Michai=ow' z licznym =upem przywi[d= “w swoja si” ]do swoich, w dom
sw[j\ fl Tego roku >wi"cona by=a cerkiew Borisa i Gleba, w Kidekszni...
na pami'tk" Borisa i Gleba, przez >w. episkopa Kiri=" fl
Tego roku Jaros=aw “ide Smoli<sku na Litwu” ]w drodze do Smole<ska,
przez Litw"\, Litw" pobi= i kniazia ich uj'=, a Smolnian uradowa=. kniazia
Wsewo=oda osadzi= na stolcu, a sam, z mn[stwem =upu i wielkim honorem
“otide w swoja si” fl Tego roku “na zimu” ]zim'\, zdobyli Tatarzy Mordowsk'
ziemi", i Murom spalili, i “po Kla{mie” ]wzd=u/ rz. Kla{ma\ wojowali, i gr[d
>w. B-cy – Gorochowiec, spalili, a sami “idosza w stany swoje” ]wr[cili do
swych oboz[w\ fl W[wczas te/ by= “pop=och zo=” ]s=owo polskie\ po wszej
ziemi, i sami }Rusini| nie wiedzieli “i gdie chto bie/it” ]gdzie komu ucieka:,
zbiega:\ fl Su+.
Wys=a= Jaros=aw po brata swego – Jurija, do Rostowa.
Tego roku Tatarzy zdobyli Czernihow, Muromsk' ziemi", Murom ]n(Ok',
275 km E od Moskwy\, po Kla{mie wojowali gr[d – zdobyli >w. Bogurodzic".
tego roku by= “popo=och zo=” po wszej ziemi, nie wiedzieli sami komu gdzie
ucieka: § SuA.
O/eni= si" kn. Oleksandro – syn Jaros=awa }1245|, w Nowogrodzie, poj'= w
Po=ocku u Braczys=awa c[rk", i “wienczasia” ]zawar= >lub\ w Toropcu, tam
“kaszu czini” ]tam wyprawi= “kasz"” – g"st', duszon' potraw" z r[/nych
mi"s, z warzywami\, a w Nowegorodzie – drug'. Tego roku kn. Aleksandro
z Nowogrodzianami “srubi” ]zr'ba=... za=o/y= zr"by\ gr[dkom “po Sze=onie”
]wzd=u/ Sze=onu\. SyN.
6747, styl 5508 0001-01.2-467÷470 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6747, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6747, styl 5508 0003-01.1-77 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3332 roku 1240
}U|rodzi=a si" Jaros=awowi c[rka, na chrzcie nazwano j' Maria fl “Wzi"li”
]zdobyli\ Tatarzy Kij[w, i >w. Sophi" “rozgrabili”, i wszystkie monastery, i
ikony, i “krsty czestne” ]>w. Krzy/e\, i “uzoroczja” ]mozaiki, szk=a okienne\
zabrali, a ludzi, od “ma=ego do wielkiego” – wszystkich mieczami wyci"li. z=o
to “przykluczy=o si"” ]zdarzy=o si"\ przed “Ro/estwem Hospodnia” ]Bo/ym
Narodzeniem\, “na Nikolin dzie<” ]w dzie< Miko=aja, wypadajcy 6 grudnia\
fl Su+.
“wziasza” Tatarowie Kyew. dek}abra|. 6, na pami'tk" >w. ojca Niko=y ]pol.
Miko=aja, grudnia 6\ § SuA.
wo=y<ska obszernie opisuje obl"/enie Kijowa, ˚nr 1054.
 ...ROSYJSKIMI
“Pridosza Swei” ]Szwedzi\ w sile wielkiej, i Murmanie, i Sum, i Em, w “ko-
rablach” ]statkach\, w bardzo wielkiej liczbie.
Szwedzi z kniaziem i biskupami swoimi, i “stasza” na Newie, w uj>ciu I/ery,
chc'c przy='czy: +adog", }st'd| prosto rzek' do Nowogrodu i ca=' Nowo-
grodzk' “ob=a>:”. Ale jeszcze przedobry, wielce mi=o>ciwy, lubi'cy cz=owieka
B[g, ostrzeg= nas i zapar= przeciw innoplemiennych... nadesz=a wie>: do
Nowogrodu, /e Szwedzi id' do +adogi. Knia{ wi"c Oleksandro ]OA\...
pobi= ich si=' >w. Sophii i modlitwami... m-ca ijula 15, na pami'tk" >w. Kurika
i Julity, w tygodniu Soboru >wi"tych ojc[w 630-tu w Chalkedonie, i wielce
r'bali byli Szwed[w. Tu zabito wojewod" ich – Spiridona, a inni “tworachu”
]zmy>laj'\, /e biskupa zabito tak/e, i bardzo wielu ich pad=o; za=adowali
“wietszych mu/” ]starszych, starost[w\ na dwa statki i pu>cili przed siebie
na morze, a “prok ich” ]cz">: ich\, wykopawszy “jamu” – wrzucili w ni'
}trup[w| “beszczis=a” ]bez liku\, a wielu innych zosta=o ranionych. tej nocy,
doczekawszy >witu poniedzia=ka, zawstydzeni – odeszli.
15 ijula ]lipca\ 1240 wypada=o w niedziel".
z Nowogrodzian za> tu “pade”& Kostantin +ugotinic, Gurata Pineszczinicz,
Namest, Droczi=o Niezdy=ow – syn “ko/ewnika” ]garbarza\, a wszystkich
20-tu m"/[w, z +ado/anami }w='cznie|, czy mniej – B[g wie. Knia{ za>
Oleksandro, z Nowogrodzianami i z +ado/anami “pridosza wsi zdrawi w
swoja si” ]witani, OA\, uchronieni przez Boga i >w. Sophi", i modlitwami }do|
wszystkich >wi"tych. Tego/ roku “wzi"li” Niemcy, Miedwie/anie, Juriewianie,
Weladcy ]grodzianie Viljandy, 68 km E od Juriewa, 58° 21* N, 25° 35* E\, z kn.
Jaros=awem Wo=odimierzycem – Izborsko. Tu te/ zabili Gawri=" Goris=alicza –
wojewod", a Pskowian gonili, wielu wybili, a innych r"koma uj"li. I “prigoniwsze”
pod gr[d – podpalili “posad wsi” ]ca=e podgrodzie\, i wiele “z=a byst” ]szk[d
F wyrz'dzili\ – spali=y si" cerkwie, i >wi"te ikony, i ksi"gi, i ewangelie, i wiele wsi
“popustisza” ]wyludnili\ ko=o Pskowa. Stali pod grodem tydzie<, lecz grodu nie
zdobyli, ale dzieci “poimasza u dobrych mu/, w tali” ]dzieci zabrali od walecz-
nych, w zak=ad\, i odeszli precz. i tak by=o bez pokoju; “bjachu bo prewiet dier-
/asze” ]rodzaj zawieszenia broni\ zawarli z Niemcami Pskowianie, pozwoli=
im Twerdi=o Iwankowicz z innymi, a sam pocz'= w=ada: Pskowem }do spo=u|
z Niemcami, wojuj'c wsie Nowogrodzkie, a inni Pskowianie zbiegli do No-
wogrodu, z /onami i dzie:mi.
Tego/ roku, zim' “wyide” kn. Oleksandro, z Nowogrodu do ojca w Perejas=awl,
z matk', /on' i z ca=ym dworem swoim, pok=[ci= si" z Nowogrodzianami.
Tej/e zimy “pridosza” Niemcy do Wod, z Czud', zawojowali i da< na ni' na=o-
/yli, a gr[d “uczinisza” w Koporze “pogostie” ]zajazdem\. I nie w tym z=o,
lecz i Tesow zdobyli }odleg=y| o 30 wi[rst od Nowogrodu, konnic', kupc[w
bili, “siemo +ugu i do Sabla” ]tutaj +ug i do Sabla; niejasne\. Nowogrodzianie
pos=ali do Jaros=awa po kniazia i da= im syna swego – Andreja. W[wczas,
po namy>le, pos=ali z w=adyk' i z m"/ami zn[w po Oleksandra, a na okr"g
Nowogrodzki “naidosza” Litwa, Niemcy, Czud, i “poimasza” wzd=u/ +ugu
wszystkie konie i byd=o rogate, i nie mo/na by=o ora: na wsiach niczym,
da= Jaros=aw syna swego – Oleksandra, znowu. SyN.
6748, styl 5508 0001-01.2-470 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6748, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6748, styl 5508 0001-02-784 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
6748, styl 5508 0003-01.1-77÷78 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3340 roku 1241
Urodzi= si" Jaros=awowi syn – Wasilej na >w. chrzcie fl Tego roku Tatarzy
pobili W"gr[w fl Tego roku Tatarzy zabili Mstis=awa Rylskiego fl Su+.
urodzi= si" Jaros=awowi syn Wasilej. ˚.6415.
tego/ lata zabili Tatarzy Mstis=awa Rylskiego § SuA.
“Priecha” kn. wlk. Aleksandro Jaros=awicz do Nowogrodu, i wyruszy= wkr[t-
ce z Nowogrodzianami, +ado/anami, Korel' }plemieniem, N od +adogi|, i
z I/eranami, do grodu Kopory “zrzuci= gr[d z osnowy”, Niemc[w wybi=, a
tych przywi[d= ze sob' do Nowogrodu, a innych “po/a=owa=” ]zlitowa= si"
nad nimi\ }i| odprawi=, bo by= mi=osierny w miar"; Wo/an i Czudi zdrajc[w
wybi= ]wymordowa=\, i odci'gn'= na Ru>. Dalej zapowied{ o oswobodzeniu
“Pskowa” ]Pleskowa\ “w tretie leto, w zimnee wremia bie” ]trzeciego roku,
zim'\; opis pod 6750 ]1242\. Sofa.
“Pride” Oleksandro kn. do Nowogrodu, i “radi bysza” ]zadowoleni byli\ Nowo-
grodzianie. Tego roku “poide” kn. Oleksandro na Niemc[w, do grodu Kopory,
z Nowogrodzianami, +ado/anami, i z }plemieniem| Korel', i z I/eranami }z
I/erska|, i zdoby= gr[d, a Niemc[w przywi[d= do Nowogrodu, a innych wy-
pu>ci= “po swojej }Aleksandra| woli, a Wo/an i Czudi perewietniky izbisza”
]na swych warunkach, a zdrajc[w kt[rzy przeszli na stron" Wo/ani Czudi
– wybili, tj. wymordowali\. SyN.
6749, styl 5508 0001-01.2-470 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6749, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
6749, styl 5508 0001-05.2-179÷180 ]Sofijska 1-sza ltps\
6749, styl 5508 0003-01.1-78 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3348 roku 1242
Wielki knia{ Jaros=aw wys=a= syna swego – Andreja, do Nowogrodu Wielkiego,
na pomoc Aleksandrowi, przeciw Niemcom, i pokonali ich, “za Pleskowom”
]za Pskowem\, na jeziorze, “i po=on mnog plenisza” ]i =up[w wiele zdobyli\,
i wr[ci= Andrej do ojca swego z czci' fl Su+.
1242. “chodi=” Aleksandr Jaros=awicz z Nowogrodzianami na Niemc[w. i bili
si" z nimi na Czudskim jeziorze, u kamieni Woronia. i “pobiedzi=” ]zwyci"/y=\
Aleksandr. i goni= po lodzie “siek'c” ]r'bi'c\ ich }1242.04.05| § SuA.
“Poide” kn. Oleksandro z Nowogrodzianami i z bratem Andrejem i z Nizow-
cami, na Czudsk' ziemi", na Niemc[w, i “zaja” ]zaj'=\ wszystkie drogi a/ do
Pleskowa. i “izgoni” ]“wygoni=” – uderzeniem konnicy\ Pleskow, pochwyci=
Niemc[w i Czud, i – okowanych – “potoczy=” do Nowogrodu, a sam “poide”
na Czud. i – b"d'c w }ich| ziemi – “pusti po=k wsi w za/ytia” ]rozpu>ci= ca=y
hufiec za po/ywieniem\; Domasz Twerdis=awicz i Kerbet ]Kierbed, TD\
rozjechali si", dojrzeli ich Niemcy i Czud u mostu, i tu bili si", i zabili tu Do-
masza – brata namiestnika, m"/a >wi"tego, a innych z nim wybili, a }jeszcze|
innych – r"koma uj"li, a inni “do kniazia przybiegli do hufca” ]chaos sk=ad-
ni zdania\; knia{ zawr[ci= na jezioro, Niemci i Czud “poidosza po nich” ]w
po>cig za nimi\. Widz'c to, kn. Oleksandro z Nowogrodzianami, postawili
hufiec na Czudskim jeziorze, na Uzmeni, u Woroneja kamienia, i najechali
na hufiec Niemc[w i Czudi, “i prosziboszasja swinieju skwozie po=k” ]na ile
rozumiem& “skwozie” – na wskro>, przedostali si" na ty=y hufca chy=kiem,
okryci kamuflarzem koloru “swinca” – o=owiu\, i r'bano wielce Niemc[w i
Czudi. B[g za> i >w. Sophia, i >w. m"czennicy Boris i Gleb, z ich powodu
Nowogrodzianie krew przelewali, tymi >wi"tymi B[g przychyli= si" kniaziowi
Aleksandrowi, a Niemcy tu “padosza” i Czud “dasza pleszcza” ]da=a plec[w F
– zbieg=a\, gonili }ich| 7 wi[rst po lodzie, “do Suboliczskago berega” ]do
Sobolowego brzegu\; i pad=o Czudi “beszczis=a” ]bez liku, z b="dem w
pisowni& bes % czis=o\, a Niemc[w 400, 50-ciu r"koma uj"li i przywiedli do
Nowogrodu. Bili si" m-ca aprila 5, na pami'tk" >w. m"czennika Klaudiusza,
na pochwa=" B-cy, w sobot".
sobota, 5 aprila ]kwietnia\, wypada=a w 1242.
Tego roku Niemcy przys=ali }pos=[w| z pok=onem& ªbez kniazia “esmy zaszli”
]zagarn"li>my\ Wod, +ug", Pleskow, “+otygo="” ]+atygo=", OA\ mieczem,
to wszystko odst"pujemy, a uj"tych m"/[w waszych wymienimy& my waszych
wypu>cimy, a wy naszych pu>cicie.º i “tal” ]zak=adnik[w\ Pskowskich wypu-
>cili i “umiriszasja”. Tego roku kn. Jaros=aw Wsewo=odowicz } ¯ Wsewo=od
Bolszoe Gniezdo †1212| wezwany “cesarem” Tatarskym – Batyem – “ide”
do niego, do Ordy. SyN.
Aleksander kn. wybi= Niemc[w w Pskowie i gr[d Psk[w wybawi= od bez-
bo/nych innoplemiennych Niemc[w, pomoc' >w. Tr[jcy. Bi= si" z nimi na F
lodzie; przychyli= si" B[g kniaziowi Aleksandrowi i “m"/om” Nowogrodzkim
i Pskowskim; jednych wybili, tych wychwycili – r"koma uj"li, i powi[d= bo- F
sych po lodzie, aprila 1, i by=a w Pskowie rado>: wielka. I rzek= Aleksander
Pskowianom... itd. PStro3.
6750, styl 5508 0001-01.2-470 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6750, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6750, styl 5508 0003-01.1-78÷79 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6750, styl 5508 0003-02.3-87 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
.3356 roku 1243
Wielki knia{ Jaros=aw pojecha= do Tatar[w ku Batemu, a syna swego – Ko-
stantina, wys=a= do “Kana” ]chana\. Batyj uczci= Jaros=awa wielkim honorem,
i m"/[w jego, i odprawi= m[wi'c& Jaros=awie, b'd{ mi ty “staryj wsiem” ]sta-
rost', zwierzchnym wszem\ kniaziem w “Ruskim j"zyku“ ]narodzie Kijowskiej
Rusi\. Jaros=aw wi"c wr[ci= na sw' ziemi" z wielk' czci' fl Su+.
“poide” ]pojecha=\ Jaros=aw do Batego, a syna – Kostantina, pos=a= do Ka-
nowicza, i “prijde po/a=owan” ]wr[ci= zdrowy, pomy>lnie, w porz'dku\ §
SuA.
Zmar= s=uga Bo/y – “War=am” ]Bar=aam$, w stanie zakonnym\, a “mirsky
Waczes=aw Prokszinicz” ]“w cywilu” Waczes=aw P.\, w Chutynie u >w.
“Spasa”, m-ca maja 4, a pogrzebion by= nazajutrz }maja| 5, na pami'tk" >w.
“Iriny” ]Ireny, ¯ gr. Eirene\, przez archiep. Spiridona i igumena Sidora, przy
kn. Aleksandrze. Tego/ miesi'ca }maja| 18, na pami'tk" >w. m"czennika
Aleksandra, pojawi= si" znak w Pleskowie, w >w. Ioanna monasterze, od
ikony >w. “Spasa” nad grobem kniagini Jaros=awowej Wo=odimierzyca, kt[r'
zabi= “swoi pasynok” ]jej pasierb\ w Miedwie/ej go=owie...
Tego roku, m-ca awgusta 16, zmar= s=uga Bo/y – Stephan – namiestnik
Nowgorodskyi, Twerdis=awicz, wnuk Micha=ka, “w niedielu” ]s=owo polskie\, o
godz. 1-szej nocy ]godz. 19-ta dzisiejszgo systemu\, na pami'tk" >w. Paw=a i
Juliany, }cia=o zmar=ego z=o/ono| w portyku >w. Sophii, gdzie Arkady i Martury
archiepiskopy le/'; namiestnikowa= 13 lat bez 3-ch miesi"cy. SyN.
niedziela, 16 awgusta, wypada=a w 1243.
6751, styl 5508 0001-01.2-470 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6751, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
6751, styl 5508 0003-01.1-79 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-02 ]wo=y<ska ltps w Ipat. ltpsi\
.3364 roku 1244
kn. Wo=odimer Kostantinowicz, Boris Wasilkowicz, Wasilij Wsewo=odowicz,
ze swoimi “m"/ami” pojechali do Tatar[w, do Batego, po swoj' “ojczyzn"”
]ojcowizn"\. Batyj za> potraktowa= ich “czci' dostojn'” i odprawi= ich “rasu-
diw” ]przydzielaj'c, dos=. rozs'dzaj'c\ “im kogo/do” ]im ka/demu\ swoj'
ojcowizn" i wr[cili z czci' na swe ziemie fl — Su+.
“poszli” ]udali si", pojechali\ do Ordy& Wo=odimer Kostantynowicz, “Boris
Wasilkowicz da Gleb” ]Boris i Gleb Wasilkowicze; dos=. Boris Wasilkowicz
tak/e i Gleb\, Wasilej Wsewo=odowicz, po swoj' “zotczinu” ]ojcowizn"\. i “po-
/a=owa=” ]potraktowa= dobrze\ ich Batyj }wr[cili ca=o, w zdrowiu| § SuA.
Zmar=a kniagini Jaros=awowa, z=o/ona w monasterze >w. Georgija, obok
syna – The}o|dora, m-ca maja 4, na pami'tk" >w. Iriny ]gr. Eirene\, nazwano
j' “Ephrosinia” ]gr. Euphrosyne ¯ euphron\. SyN.
6752, styl 5508 0001-01.2-470 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6752, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6752, styl 5508 0003-01.1-79 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3372 roku 1245.
kn. Kostantin Jaros=awicz “priecha is Tatar. ot Kanowicz” ]wr[ci= od Tata-
r[w, od chana\ do swej ojcowizny, z czci'. Tego roku wlk. kn. Jaros=aw ze
sw' braci' i “synowcami” ]bratankami\ pojecha= do Tatar[w, do Batego fl
Su+. ˚1243 rok.
tego roku zabity zosta= Micha=ko Czernihowski, sent. 20.
tego roku zasiad= na stolcu S]wia\tos=aw. SuA.
znana jest dok=adna data zab[jstwa 6453 ]1245\ sent. 20,
w 1246, gdy Dani=o wo=. by= w Ordzie – Micha= ju/ nie /y=; po powrocie do
domu przyni[s=, /e „Jaros=awa – wielkiego kniazia Suzdala “zielem umorisza”
za> Micha=a – kn. Czernihowskiego }za to /e| nie pok=oni= si" krzakowi, ze swoim
bojarzynem The}o|dorem, no/em zak=[ci(zad{gani zostali.” 0001-02-808. ˚.6430
Wojowa=a Litwa wok[= Tor/ka i Bie/ycy, i gonili za nimi Nowotor/cy z kn.
Jaros=awem Wo=odimierzycem, i bili si" z nimi; i odj"li }Litwini| u Nowoto-
r/c[w konie, a samych wybili, i “poidosza s po=onom procze”. Pogonili za
nimi Jawid i Ebert z Tfercami i Dmitrowcami ]¯ mjsc. Dmitrow\, i Jaros=aw z
Nowotwer/cami, i bili ich “pod Toropczem”, i kniaziowie ich “wbiegosza” w
Toropecz. Nazajutrz “prispie” ]nadjecha=\ Aleksandro z Nowogrodzianami,
o odbili wszystek =up, a kniazi[w }ich| wyr'bali “ili bole 8” ]dos=. lub wi"cej
8-miu\. St'd Nowogrodzianie wr[cili, a knia{ pu>ci= si" w po>cig ze swym
dworem, i bi= ich “pod Zi/iczem” i nie wypu>ci= z nich ani jednego m"/a, i tu
wybi= “izbytok” ]niedobitki\ kniazi[w; a sam poj'= syna swego z Witebska,
jad'c z ma=' dru/yn' – napotka= inn' “ra:” u U>wiaty, i tu jemu B[g pom[g=
– i tych wybi=, a sam “pride sdraw” ]witany\ i dru/yna jego. SyN.
6753, styl 5508 0001-01.2-470÷471 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6754, styl 5509 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6753, styl 5508 0003-01.1-79 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3380 roku 1245
S]wia\tos=aw, Iwan knia{ z “synowcami“ ]bratankami\ swoimi “przyjecha=”
]wr[ci=\ od Tatar[w na sw' ojcowizn". Tego roku. Michai=o – knia{ Czerni-
howski, z wnukiem swoim Borisem, pojechali do Tatar[w. “i bywszi jemu w
stanie” ]podczas pobytu w obozie\, pos=a= Batyj do Micha=a kniazia, polecaj'c
jemu pok=oni: si" ogniu i “bo=wanu” ]ba=wanowi OA\ ich. Michai=o “nie
powinu= sja weleniu ich” ]nie uleg= wymogowi\, “no ukori i. i g=uchyja jego
kumiry” ]dos=. lecz, w tym wypadku& i ukorzy= oraz gani= pos'gi jego\. i tak,
bez mi=osierdzia zostali zad{gani, i koniec /yciu przyj"li, m-ca sentabra 20,
na pami'tk" >w. m"czennika Eustraphia ]¯ gr. eu % strophos, OA\.
Batyj kn. Borisa odprawi= do Sartaka – syna swego. Sartak za> uczci= kn.
Borisa o odprawi= “w swoja si” ]do swoich\. Su+.
wydarzenia przesuni"te o rok, jako 1246.
1246. “poide” Swiatos=aw do Ordy “pro” ]za\ swoj' ojcowizn" “i po/a=owan
bys” ]wr[ci= zdrowy\. tego roku zabity zosta= Micha=ko Czernihowskyi,
sen}tabra| 20-go. tego roku zasiad= na stolcu Swiatos=aw § SuA.
6754, styl 5509 0001-01.2-471 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6754, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3388 roku 1245
Tej/e jesieni Jaros=aw knia{ – syn Wsewo=oda, zmar= u “innoplemiennik[w”
w drodze od Konowicza ]chana\, m-ca semt}arba| 20, na pami'tk" >w.
Gregoria. Su+.
...tego roku zmar= Jaros=aw u Tatar[w “nu/n' >mierci'” ]zas=u/on'\.
tego roku zabity zosta= Michai=o Jaros=awicz “ot Litwy” §
w 1246, gdy Dani=o wo=. by= w Ordzie – ju/ nie /y=, “zielem umorisza”; przypo-
mniano Danile, /e „brat tw[j – Jaros=aw k=ania= si" krzakowi, to i tobie nale/y.”
0001-02-807, 808. wr"cz niedopuszczalne przesuni"cie w SuA.
6754, styl 5509 0001-01.2-471 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6756, styl 5511 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
1246–1253 Andreas-Andrej }AS ˘ EJ| ¯ Jaros=aw †1245
.3400 roku 1246.
}U|s=ysza= Oleksandr o >mierci ojca swego, przyjecha= z Nowogrodu do
Wo=odzimierza, i p=aka= po ojcu swoim, ze stryjem swoim – S]wia\tos=a-
wem, i z braci' jego. Tego roku, Swiatos=aw – syn Wsewo=oda, zasiad=
we Wo=odimierze na stolcu ojca swego, a synowc[w swoich poosadza= po
grodach, jak im “uradi=” ]przeznaczy=\ ojciec – Jaros=aw.
Tego roku Andrej kn. Jaros=awicz uda= si" do Tatar[w, do Batego, i Alek-
sander kn. te/ pojecha= “po bracie” do Batego. Batyj za> uczci= jego i wys=a=
do Kaniewa }n(Dnieprem| fl Su+.
Tego roku. Pojecha= Andrej knia{ Jaros=awicz do Tatar[w, ku Batyjowi. i
Aleksander knia{ pojecha= za bratem, tak/e ku Batemu. Batyj za> “poczci=”
]uhonorowa= ich\ i odes=a= ich do Kanowicza ]syna chana\ fl Su+.
wydarzenia przesuni"te o rok, jako 1247.
6760, roku 1252. “Ide” Oleksandr knia{ Nowgorodskyj Jaros=awicz w Tatary.
i otpustisza i s czstju wielikoju, dawsze jemu starszejszi<stwo wo wsej braci
jego. 0001-01.2-473 Su+.
“Pojecha knia{ Oleksandro ]OA\ w Tatary”. SyN.
6755, styl 5509 0001-01.2-471 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6754, styl 5508 0003-01.1-79 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3410 roku 1247
Zmar= s=uga Bo/y Kostantin Waczes=awicz, w zakonie – Ankudin,
z=o/on by= >wi"cie ]z honorem\ “u >w. Spasa” w Chutynie. SyN.
Wybi=a Litwa Pskowian w Kudepi, ijuna ]czerwca\ 3. PStro3
6755, styl 5508 0003-01.1-79 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6755, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.8420 roku 1248
O/eni= si" Boris kn. Wasilkowicz u Jaros=awa – Muromskiego kiniazia, i
“wienczasia” ]bra= >lub\ w >w. B-cy w Rostowie, i by=a rado>: wielka.
Tej/e zimy zabity zosta= Michai=o Jaros=awicz przez poga<sk' Litw"; przy-
wieziony do Wo=odimera, i p=akali bracia jego i bojarzy nad nim... itd. opis
pogrzebu& p=acz, >piewanie pie>ni pogrzebowych, i poch[wku w >cianie
>w. B-cy.
Tej/e zimy, u Zupcewa pobili Litw" Suzdalscy kniaziowie § Su+.
o/eni= si" Boris Wasilkowicz u Muromskiego Jaros=awa.
tego roku zmar= Jaros=aw u Tatar[w, “nu/n' >mierci'” ]zas=u/on'\.
tego roku zabity zosta= Micha=ko Jaros=awicz “ot Litwy” § SuA. ˚1245 r.
rok 1248 nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku 6756. SyN.
6756, styl 5508 0001-01.2-471÷472 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6756, styl 5511 0001-01-3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6756, styl 5508 0003-01.1-80 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3430 roku 1249
pojecha= kn. Gleb Wasilkowicz do Tatar[w, do Sartaka. Sartak za> “pocztiw”
]uczciwie potraktowa=\ i odprawi= do swej ojcowizny. Tej/e zimy “priecha”
]wr[ci=\ Oleksandro i Andrej od “Kanowicz” ]chana\, i przykazano Andrejowi
Kij[w i wsz' Rusk' ziemi" }Rusi Kijowskiej|, a Andrej zasiad= we Wo=odi-
mierzu na stolcu.
Tej/e zimy, Wo=odimer kn. Kostantinowicz zmar= we W=odzimierzu }n(Kla{-
mie|, na pami'tk" >w. “pierwomocznika” Stephana, p=aka= nad nim kn.
Aleksandro kn. z braci' “mnogo”....
Tej/e zimy, Wasilij kn. Wsewo=odowicz zmar= we W=odzimierzu, na pami'tk"
>w. Theodora... p=akali nad nim wiele fl Su+.
zmar= Wo=odimer Kostantinowicz “ugleczeskyi” ] ¯ Uglice\.
tego roku zmar= Wasilei Wsewo=odowicz Jaros=aw}l|skyi § SuA.
Zmar= archiepiskop Nowogr. – Spiridon, z=o/on w >w. Sophii. SyN.
6757, styl 5508 0001-01.2-472 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6757, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6757, styl 5508 0003-01.1-80 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3440 roku 1250
“Pojecha” kn. Boris do Sartaka. Sartak za> “pocztiw” ]uczciwie potraktowa=\,
odprawi= }go| do swej ojcowizny. Tej/e jesieni pojecha= Swiatos=aw Wsewo-
=odowicz z synem }Wsewo=odem lub Dmitrejem| do Tatar[w.
Swiatos=aw ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Gjurgi Do=gorukij.
Tej/e jesieni “priecha” metropolita Kiri= do Suzdalskiej ziemi. Tej/e zimy
o/eni= si" Jaros=awicz Andrej z “Dani=[wn' Romanowicza”. i “wie<cza”
]>lubu udziela=\ metropolita }Kiri=| we W=odzimierzu }n(Kla{mie| w >w. B-cy,
z episkopem Kiri=', i wiele rado>ci by=o fl Su+.
Andrej ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od Bol. Gniezdo †1212;
c[rka ¯ Dani=o wo=. †1264 ¯ Roman †1205 ¯ Mstis=. †1172.
“przyjecha=” Wasilij metropolita do Suzdalskij ziemi § SuA.
“Priecha” kn. Oleksandro ]OA\ z Ordy, i by=a rado>: wielka w Nowogro-
dzie. SyN.
6758, styl 5508 0001-01.2-472 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6758, styl 5508 0001-01.3-523 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6758, styl 5508 0003-01.1-80 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
 ...ROSYJSKIMI
.3450 roku 1251
“Pojecha” metropolita do Nowogrodu Wielkiego, do Aleksandra }Newskiego|,
z episkopem Kiri=', i “umolen byw” ]uciszeni zostali\ }krzykliwi i niesforni,
k=[tliwi| Nowogrodzianie, mianowali b=ogos=. Dalmata episkopem, m-ca maja
25, na pami'tk" “Obretenie g=awy stag Ioan Prd-tczi”” ]Odnalezienia g=owy
>w. Jana Chrzciciela\. Ci"/ko chorowa= kn. Aleksandro, lecz B[g zmi=owa=
si" i modlitwa }do| ojca jego – Jaros=awa, i b=ogos=. metropolity }Wasila, zn[w
opuszczenie|, i episkopa Kiri=a. Tego roku “pojecha” Gleb do Bie=o-oziera,
do swej ojcowizny. Tej/e zimy “bys mirno” ]by= spok[j, cisza\ fl Su+.
“pojecha” Gleb do Bie=o-oziera, do swej ojcowizny § SuA.
“Priecha” Kuri= – metropolita, do Nowogrodu, i rostowski episkop – tak/e o
imieniu Kuri=, i mianowali episkopa Nowogr. – Dalmata. Tego roku pada=y
deszcze, i “poimasza wsi rli” ]sp=yn"=a warstwa uprawna roli\, i “obilia”
]plony, dos=. dostatki\, i siana, i most znios=a woda na Wo=chowie wielki;
a jesieni' bi= mr[z “obilie”, lecz “ostanok izbyisja” ]resztki uratowano\. Pan
F B[g “popuszczajuszczu” ]sprawia dopusty\ za grzechy nasze – to g=[d, to
wojna i inne r[/ne ka{nie, lecz mi=osierdzie jego wielkie, i cierpi “o nas”
]z naszego powodu\, oczekuj'c “pokajania” jak sam powiedzia=& ªnie chc"
>mierci grzesznika, lecz “obraszczenia” ]zwrotu, nawr[cenia\ /ycia jegoº, i
zostawi= nam “ostanky” na o/ywienie nasze. SyN.
sam B[g stworzy= takiego cz=owieka, /e mu niepos=uszny, po co wi"c tworzy=$
teraz musi cierpie: za sw[j b='d. i Poptopem nie zmieni= ludzi.
m[g=by za/y: jakie> boskie lekarstwo na cierpienie.
B[g oczekuje pokajania, a ja s'dz", /e to pop ]czy jakikolwiek inny kap=an, np.
ksi'dz\ tak chce, by kajano si" Bogu, na jego skinienie r"k', czyt. przyzwolenie,
w stosownym momencie, gdy stoi twarz' do t=umu wiernych.
6759, styl 5508 0001-01.2-472 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6759, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6759, styl 5508 0003-01.1-80 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3460 roku 1252
“ide” Aleksandro kn. Nowogrodskyi Jaros=awicz, do Tatar[w, i “otpustisza
s cz-stju wielikoju” ]odprawili z wielk' czci'\, daj'c mu starsze<stwo w>r[d
braci jego.
Tego roku zamy>la= Andrei kn. Jaros=awicz, ze swymi bojarami& }lepiej| zbiec,
ni/ }turko-tatar.| carom s=u/y:. i zbieg= do nieznanej “ziemi”, z kniagini' swoj'
i bojarami. pognali Tatarzy w jego >lady, do>cign"li u grodu Perejas=awl }Ni/
ny, n(Ok'|, B[g schroni= jego, ale – rozsypani – kniagini" jego i dzieci uj"li, i
wojewod" ?iros=awa zabili, kniagini" zabili, a dzieci uprowadzili, i ludzi bez
liku powiedli }do niewoli|, i koni i byd=a, i wiele z=a wyrz'dziwszy – “otidosza”
]odci'gn"li\ fl Tego roku “pustisza” Tatarzy Olega – kniazia “Raza<skiego”,
do ziemi swojej fl
Tego/ roku wr[ci= Oleksandro – kn. wlk, od Tatar[w, do grodu Wo=odimera
}n(Kla{mie|... opis radosnego powitania, z krzy/ami u Z=otych wr[t, metro-
polita, wszyscy igumeni, grodzianie, i by=a rado>: wielka we W=odzimierzu i
we wszej ziemi Suzdalskiej. Tego/ roku zmar= chrystolubny kn. Swiatos=aw
Wsewo=odowicz fl — Su+.
Swiatos=aw ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Georgij-Jurij Do=gorukij
†1157 ¯ W=adimer Monomach †1125
“pride” ]przyci'gn'=\ Newrun i przegna= kn. Andreja za morze. tego roku
zmar= S]wia\tos=aw Wsewo=odowicz § SuA.
Sp=on"=o S=awno, od >w. “Iliji“ ]Elijasza, EI\ do N"tnej ulicy. SyN.
6760, styl 5508 0001-01.2-473 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6760, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6760, styl 5508 0003-01.1-80 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3470 roku 1253
m-ca maja 2, na pami'tk" >w. ojca Athanasja, w Rostowie grodzie >wi"cona
by=a cerkiew >w. m"czennika Borisa i Gleba, >wi'tobliwym episkopem Kiri=',
i “pri” ]za czas[w\ b=ogos=. kniaziach Borisa i Gleba. tego roku urodzi= si"
syn Borisowi kniaziowi Wasilkowiczowi, m-ca semta}bra| 11, i nadano mu
imi" na >w. chrzcie “Dmitrii” ]Dmitrei ¯ gr. Dimitris\ fl Su+.
urodzi= si" Borisowi Wasilkowiczowi syn Dmitrei § SuA.
Dmitrij ¯ Boris ¯ Wasilko ¯ Kostantin †1237 ¯ Wsewo=od Bolsz. Gniezdo
Wojowa=a Litwa okr"g Nowogrodski, uchodzi=a z =upem, gdy dop"dzili j'
Nowogrodzianie z kniaziem Wasilem, u Toropca, i tak odem>cili krew chrze>-
cija<sk' – pobili j', =upy odbili i “pridosza” ]wr[cili\ do Nowogrodu “zdrawi”
]witani\. Tego roku “pridosza” Niemcy pod Pleskow i spalili podgrodzie, lecz
samych wielu ich Pleskowianie wybili. i “poidosza” Nowogrodzianie hufcem
na nich, z Nowogrodu ]wycieczka\ – oni zbiegli “procz” ]precz, OE\. i
“priszedsze” ]po powrocie\ Nowogrodzian do Nowogrodu, skr"cili i poszli za
Narew", i “stworzyli okr"g ich pustym”, i Korela tak/e wiele z=a wyrz'dzi=a
okr"gowi ich. Tego/ roku “idosza” z Pleskowianami wojowa: ich – oni wy-
stawili hufiec przeciw, i pokonali ich Pleskowianie si=' >w. Krzy/a, bo sami
zacz"li przekl"ci “prestupnici prawdy” ]=ami'cy traktat, dos=. przest"pcy\, i
przys=ali do Pleskowa i Nowogrodu, chc'c pokoju “na wsei woli” ]warunkach\
Nowogrodzkij i Pleskowskiej, i “tako” ]w ten spos[b\ pogodzili si".
Tego/ roku, zim', zbieg= kn. Jaros=aw Jaros=awicz z Nizowskiej ziemi, i
“posadisza” jego w Pleskowie. SyN.
Jaros=aw-Athanasij ¯ Jaros=. †1245 ¯ Wsewo=od Bolsz. Gniezdo †1212.
6761, styl 5508 0001-01.2-473 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6761, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6761, styl 5508 0003-01.1-80 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
1253–†1263 Aleksander Newski ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=.
.3500 Potomstwo Aleksandra Newskiego u w=adzy, w dalszej tre>ci.
Aleksander Newski
˘ Dani=o, wlk. kn. Moskiewski, 2-g' /on' Anna Kaszy<ska
˘ ]Boris, Semeon, Aleksander, Athanasij\$
˘ Jurij 1318–1322
˘ Iwan Kaleta 1328–1340, Nowogrodzki, Kostromski
˘ ]Dani=o – po 2 lata, Andrei – po 12 lat\$
˘ Semeon Gordyj 1340–1353
˘ Iwan Krasnyj 1353–†1359 ]po 10 lat\$
˘ Dmitrei Do<ski 1362–1388
˘ Wasilij 1389–1426
˘ Semeon, Wasilij, i inni
˘ Wasilei Kostromski 1272–†1276 ˘ Kostantin Rostow. 1329
˘ Dmitrei Perejas=awlski 1276–1293 ˘ Iwan 1293
˘ Andrei Gorodecki 1293–1303
˘ Wasilei ˘ Kostantin ˘ Dmitrei ˘ c[rka, m'/ – Dmitrei Do<ski
˘ $ Dmitrei Suzdalski 1359–1362 ˘ Semen †1405
˘ Aleksander Suzdalski, W=odz. n(Kla{mie, Powo=/e
wg rozpisu& Andrei ˘ Wasil i Aleksander Suzdalski, a w tre>ci& ...Suzdalskiemu kniaziowi
Aleksandrowi Wasilewiczowi da= }Ozbak| Wo=odimer }n(Kla{mie| i Powo=/e...
Wg rozpisu w Nowogrodzkiej – Pri=o/enie wtoroe, str. 468–469&
• Dani=o Moskiewski ˘ Jurij Wielki ]Stary\, Iwan }Kaleta|,
Boris, Semeon, Aleksandro, Athanasij.
• Iwan }Kaleta 1328–1340| ˘ Andrei ˘ Wo=odimer.
• Iwan }Kaleta 1328–1340| ˘ Semeon, Dani=o, Andrei, Semeon
}Semeon powt[rzony, a opuszczony Iwan Krasny †1359|.
• Semeon }Gordyj 1340–1353| ˘ Wasilej, Kostantin – od Nastazji,
a od Marii& Dani=o, Michai=o, Semeon, Iwan;
Iwan ˘ Dmitrei, Iwan.
• Iwan }Krasny 1353÷†1359| ˘ Dmitrei }Do<ski|, Iwan.
• Dmitrei }Do<ski 1361–†1388| ˘ Wasilij }†1426|, Jurij, Ioann,
Semeon, Andrei, Petr, Kostantin.
• Wasilij }1389–†1426| ˘ Jurij, Iwan, Dani=o, Semeon, Wasilij.
.3510 roku 1254
“na zim" po Chrzcie” Jaros=aw – kn. Tferskyi, syn wlk. kniazia Jaros=awa,
ze swymi bojarami pojecha= do +adogi, zostawiaj'c ojcowizn" swoj'. +ado-
/anie uczcili z “dostojn' czci'”. Tego roku urodzi= si" syn kn. Borisowi, m-ca
iula ]lipca\ 30 i nadano mu imi" Kostantin }po dziadku| fl Su+.
Jaros=aw Jaros=awicz Twerski “pojecha” do +adogi. SuA.
“Dobro biasza christianom” ]dobrze by=o chrze>cijanom\. SyN.
6762, styl 5508 0001-01.2-473÷474 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6762, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6762, styl 5508 0003-01.1-80 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3520 roku 1255
“po Wielice dni poro/nieje nied}li|” ]po Wielkanocy\ zmar= Kostantin – syn wlk.
kniazia Jaros=awa }†1245, w Ordzie ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯
Gjurgi Do=gor.|, z=o/on w cerkwi >w. B-cy we W=odzimierzu }n(Kla{mie| fl
“Zadumasza” Nowogrodzianie wys=a: Dalmat" – episkopa Nowo-
grodzkiego, do wlk. kn. Aleksandra }Newskiego|, z traktatami pokoju... z
powodu diab=a, powsta=y rozruchy w Nowogrodzie, wygnali Wasila kniazia
}Wasil ¯ Aleksander Newski †1263| fl
Tego roku “prijecha” Wasilii – kn. Nowogrodzki, do Tor/ka, i tu doczeka=
ojca swego – Aleksandra, i kn. wlk. z Dmitre Swiatos=awiczem ruszyli do
Nowogrodu. gdy us=yszeli Nowogrodzianie – wyszli z krzy/ami i pok=onili si"
jemu z czci' “mnog'” ]du/', ale nie wielk', jak zwykle u/ywa= pisiec, bo gest
wymuszony\, i by=a rado>: wielka, i osadzi= syna swego w Nowogrodzie, a
sam odjecha= od nich z czci', daj'c im pok[j fl — Su+.
zmar= Konstantin Jaros=awicz. tego roku urodzi= si" Borisowi syn Kostantin
§ SuA.
Kost. ¯ Boris ¯ Wsewo=od Bolszoe Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.
Wywiedli Nowogrodzianie z Pleskowa Jaros=awa Jaros=awicza }Athanasija|
i osadzili jego na stolcu }w Nowogrodzei|, a Wasilia ] ¯ Al. Newski †1263\
“wygnasza won”. S=ysz'c to, Oleksandro – ojciec Wasilija, “poide” ]wyruszy=\
wojowa: do Nowogrodu...
Micha=ko, Onania – namiestnik, Jakun, czernyi ludi, Boris, Klim tysi"cznik,
archiepiskop Dalmat; Onania namiestnik zrzek= si" namiestnictwa, Nowo-
grodzianie zawarli pok[j z Oleksandrem “na wsej woli Nowogrodzkiej”, i
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
by=a “christianom radost, a diawo=u – paguba” i nie by=o przelewu krwi.
Oleksandro zasiad= na swoim stolcu.
? potencjalne starcie zbrojne za/egnane. opowiadanie naocznego >wiadka&
“kako by=o jemu swoim po=kom uraziti naszu storonu i izmiasti ludi.”
Tego/ roku dali namiestnictwo Micha=kowi Stepanowiczowi. SyN.
6763, styl 5508 0001-01.2-474 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6763, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6763, styl 5508 0003-01.1-80÷81 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3530 roku 1256
“pojechasza” ]pojechali kniaziowie “na Gorodec”, tak/e i do Nowogrodu,
kn. za> Boris pojecha= do Tatar[w, a Oleksandro kn. pos=a= }im| dary. Boris
za> “byw Ulawiczia” ]b"d'c u U=awicza ¯ U=aw\ dary da= i “priecha” ]wr[ci=\
na swoj' ojcowiczn" “s czstju” ]z czci'\. Tej/e zimy “pojecha” ]wybra= si"\
kn. Oleksandro na Jem z Suzdalcami, i z Nowogrodzianami. i Jem pobi=, i
wiele =up[w przywi[d= }w swoje domy|, i “prijecha” ]wr[ci=\ z czci' do swej
ojcowizny fl — Su+.
rok 1256 nie zapisany wydarzeniami, i bez zapisanego roku. SuA.
“Pridosza” Szwedzi, i Em, i “Didman” ze swoim okr"giem, i t=umem, i pocz"li
stawia: gr[d na Narewie. Kniazia nie by=o w[wczas w Nowogrodzie, pos=ali
Nowogrodzianie po niego do Nizu, po hufce. a sami po swoim okr"gu “pos=a-
sza”. Oni za>, przekl"ci “Us=y, Szwawsze” zbiegli za morze. Tego/ roku, zim',
“priecha” kn. Aleksandro, i metropolita z nim. Nowogrodzianie nie wiedzieli
gdzie knia{ “idet”, drudzy “tworachu” ]zmy>laj'\ /e na Czud “idet”. “Idosza”
do Koporii, i “poide” Aleksandro na Em.... Wielu Nowogrodzian wr[ci=o “ot
Koporii.” I “poide” ze swymi hufcami knia{ i Nowogrodzianie; mieli z=' drog"
jakiej nie widzia=y dnie i noce, i wielu “szestnikom byst paguba, a Nowo-
grodcew Bog sbludie” ]krzy/owc[w przepad=o... B[g ustrzeg=\. Przyby= na
ziemi" Emsk', jednych wybi=, a innych pochwyci=, i wr[cili Nowogrodzianie z
kn. Oleksandrem “wsi zdorowi”. W[wczas te/ knia{ “poide” do Nizu, “poima”
]wzi'= ze sob'\ pos=[w nowogrodzkich – Eleuferia i Michai=a Piniszczinicza,
a syna swego – Wasilija osadzi= na stolcu. SyN.
6764, styl 5508 0001-01.2-474 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6764, styl 5508 0003-01.1-81 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3540 roku 1257
“pojechasza” kniaziowie do Tatar[w& Aleksandro, Andrei, Boris, “czitawsze”
]uczciwszy\ U=aw-czeja. wr[cili do swej ojcowizny ‡ ˚.3550.
tej/e zimy przyjecha= Gleb Wasilkowicz “is Kany zemli” ]z ziemi chana\, od
cara, i o/eni= si" “w Wordie” ]w Ordzie\.
tej/e zimy }od Tatar[w| “prijechasza czislenicij” ]przybyli padatnicy\,
opodatkowali ca=' ziemi" Suzdalsk' i Raza<sk', i Muromsk', ustanowili
dziesi"tnik[w, setnik[w, tysi"cznik[w i “temniki” ]:my, zwierzchnik[w 10
tys. woj[w\, i “idosza Wordu” ]wr[cili do Ordy\. tylko nie opodatkowali igu-
men[w, zakonnik[w, pop[w, “kri=oszan, kto zrit na s-tuju B-cu i na w=-dku”
]kry=oszan, kt[rzy patrz' na >w. B-c" i na w=adyk"\ fl Su+.
“poidosza” wszyscy kniaziowie do Ordy, “i cztiw” ]uczciwszy\ Ulawczija, i
wszystkich wojewod[w jego, wr[cili do swoich.
togo /e leta Gleb “pride” od Kanowicz. o/eniwsia w Tatarech.
tej/e zimy bys czis=o i izocztosza wsu zenlu Ru>skuju. tolko nie cztosza kto
s=u/it cerkwi § SuA. ˚.6440
“Pride” wie>: z Rusi }Kijowskiej|, /e chc' Tatarzy “tamgy”-dziesi"ciny od
Nowogrodu; i “smiatoszasia ludi” ]buntowali si" ludzie, ¯ s % miate/\ przez
ca=e lato. Do “dni Pana” }jesieni'| zmar= Onania namiestnik, a zim' zabili
Micha=k" Nowogrodzianie. Gdyby kto dobrze czyni= – wynurzenie pi>ca – to
dobrze by by=o, a kopi'c pod drugiem jam" – sam w ni' wpada. Tej zimy
“priechasza” pos=y Tatar[w z Aleksandrem, a Wasilij zbieg= do Pleskowa;
i “poczasza prositi” ]za/'dali\ dziesi"ciny-tamgy; Nowogrodzianie nie dali
jej, za to dali dary “cesarewi” i odprawili ich z pokojem, a kn. Oleksandro
wygna= syna swego z Pleskowa i wys=a= do Nizu, a Aleksandra i dru/yn"
jego “kazni” – jednemu nosa obci'=, a innego “oczi wyimasza” ]o>lepi=\ –
tym, kt[rzy Wasilija “na z=o powie=” ]do z=ego doprowadzili\, ka/dy, kto
z=y – od z=a ginie. Tej/e zimy zabili Misz". Tej/e zimy dali namiestnictwo
dla Michai=a The}o|dorowicza, “wyszedsze iz +adogy” ]po przeniesieniu z
+adogi\, a tysi"cznika – dla ?irocha dali. SyN.
6765, styl 5508 0001-01.2-474÷475 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6765, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6765, styl 5508 0003-01.1-82
.3550 roku 1258
]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
zmar= Oleg Reza<ski, >wi"tego tygodnia ]przed Wielkanoc', “w czer<cech i w
skimie”, i z=o/on u >w. Spasa fl m-ca maja 20, na pami'tk" >w. m"czennicy
“Photinii Samaranyni” ]z Samarii$\ fl
tego/ roku pojechali kniaziowie do Tatar[w& Oleksandro, Andrei, Boris,
Jaros=aw Tferskij “cztiwsze” ]uczciwszy\ U=aw-czeja i wszystkich }jego|
wojewod[w – zostali odprawieni do swoich “ojczyzn” fl Su+. ˚.3540.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Tej/e jesieni przyjecha= Boris i Gleb z kniagini', do Rostowa, i k=ania= si"
>w. B-cy i episkopowi Kirille, i matce swojej }Marii – wg jednych, Xeni – wg
drugich| – kniagini wielkiej, i by=a w Rostowie rado>: wielka z powodu
przyjazdu Gleba.
Boris i Gleb ¯ Wasil ¯ Kostantin ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo.
tej/e zimy przybyli podatnicy do Wo=odimera }n(Kla{mie|, i }st'd| podatnicy
}baskaki Tatar[w| pojechali do Nowogrodu Wielkiego z kniaziami& Alek-
sandrem, Andrejem, Borisem, “iszcztosza” ]szukali\ i wojowali, i wr[cili z
powrotem do W=odzimierza. Aleksandra za> zatrzymali Nowogrodzianie i
czcili wiele. Oleksandro za> “daw im rad” ]udzieli= im rad – s=owo polskie\ i
“pojecha” z czci' do ojczyzny swojej fl Su+.
rok 1258 nie opisany wydarzeniami, i bez zapisanego roku. SuA.
“Pridisza” Litwa z Po=czanami do Smole<ska i zdobyli Woiszczin" “na szczit”
]natarciem, szturmem, ¯ na % szczit ^ tarcza\. Tej jesieni “prichodisza Litwa
do Tor/ka, i “wysuszasja” Nowotor/cy, z powodu grzech[w naszych “powier-
gosza” ]porzuci=a\ Litwa podgrodzie – jednych wybili, innych – r"koma uj"li, a
inni “odwa” ]ledwo\ zbiegli, i wiele “z=a by=o” ]szk[d wyrz'dzili\ w Tor/ku.
Tej/e zimy “wziasza” ]podbili\ Tatarzy ca=' ziemi" Litewsk', a samych
}Litwin[w| wybili. SyN.
w wo=y<skiej opis wydarzenia bez daty, w Ipat. ]w kt[rej wydarzenia opisane
latami z r[/nic' dochodz'c' do lat 5-ciu\ – pod 1260 rokiem, u mnie, po
naniesieniu poprawek – 1256. Burondaj, w sile ci"/kiej, wyprawi= si" na Litw"
i Nalszczany, w Wo=kowisku szukali “wroga swego Wysze=ka i Tewtiwi=a”
kt[ry porwa= podst"pnie Romana – syna Dani=y, wojowali wzd=u/ rz. Zelwa,
i zostali pobici pod Mogiln' n(Niemnem, st'd nazwa; niedobitki uda=y si"
do Mielnika n(Bugiem, i opis opowiadania nie zako<czony – urywa si" w
po=owie zdania. By=a to ostatnia wzmianka o Romanie – w moim zrozumie-
niu, w[wczas Litwini zabili go, na wie>: o zbli/aj'cych si" tatarsko-ruskich
wojskach. W wo=y<skiej wzmianki nie ma o bitwie pod Mogiln', jedynie
powitanie Rusin[w w drodze do Mielnika wskazuje, /e ucieszyli si", i /e
by=o ich niewielu – tylu zosta=o ich z “si=y ci"/kiej”. wo=yn.
6766, styl 5508 0001-01.2-475 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6766, styl 5508 0003-01.1-82 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-02-846÷848 ]wo=yn. – Ipat. ltps\
.3560 roku 1259
“prijecha” z Nowogrodu Oleksandro do >w. B-cy w Rostowie we >rod" >w.
tygodnia ]przed Wielkanoc'\, ca=owa= >w. Krzy/ i k=ania= si" episkopowi
Kirille... Boris i Gleb, i matka ich – Maria kniagini, uhonorowa=a Oleksandra
“s wielikoju lubowju” i }Aleksandro| pojecha= do W=odzimierza fl Su+.
kn. Aleksander zbieg= z Nowogrodu, przyjecha= do Rostowa... st'd do
W=odzimierza }n(Kla{mie| § SuA.
By= znak na ksi"/ycu, “jako znamenia” ]jakiego\ }dot'd| nie by=o.
Tej zimy “priecha” Michai=o Pineszczinicz z Nizy, z fa=szywym poselstwem,
m[wi'c tak& ªa/e nie imietesja po czis=o, to u/e po=ki na Nizowskoi zemliº
]gdybym nie mia= “czis=a” – podatku, to ju/ hufce – tatarskie by=yby – na
Nizowskiej ziemi; daj'c do zrozumienia, /e gdyby nie podatek...\. Tej zimy
“priechasza” przekl"ci Tatarzy “syrojadci” ]pij'cy kwa>ne mleko kobyle,
zwane «kumys» lub «kumuz»\ – Berkai i Kasaczik, z /onami swoimi, i wielu
innych, i “byst miate/” ]wybuch= bunt\ w Nowegrodzie i po okr"gu, wiele z=a
wyrz'dzili, zabieraj'c “tusk"” przekl"tym Tatarom ]tuska – na m[j domys=&
znak rozpoznawczy poselstwa, widoczny z daleka, chroni'cy przed atakiem
w drodze przez obce ziemie, rodzaj immunitetu nietykalno>ci w dzisiejszych
czasach\. i pocz"li przekl"ci ba: si" >mierci, powiedzieli Oleksandrowi& ªdaj
nam stra/e, to nie wybij' nas.º i poleci= ich knia{ strzec synowi namiestnika i
wszystkim dzieciom bojar[w, po nocach. i “resza” ]za/'dali\ Tatarzy& ªdajcie
nam podatek, albo “bie/im procze” ]wyje/d/amy\... itd.
opis jak “wiatsi” ]starostowie\ chcieli, by “miensi” ]posp[lstwo\ p=aci=o. Ta-
tarzy je{dzili ulicami, “pisz'c” ]podatkuj'c\ domy chrze>cijan, albowiem B[g
nawi[d= }ich| za grzechy nasze, z pustyni zwierz"ta dziwne “jasti silnych”
]podbi=y prawych\, “p=oti i piti” ]upuszczaj' i pij'\ krew chrze>cija<sk'. i
odjechali przekl"ci, bior'c “czis=o” a kn. Oleksandro “pojecha posle” ]w
>lady, za nimi\, osadzaj'c syna swego – Dmitreja, na stolcu. Tego roku, w
przeddzie< Borisa, by= wielki mr[z w okr"gu, lecz Pan nie chcia= miejsca
tego – >w. Sophii – “ostawiti pusta, otwrati jarost swoju ot nas” ]zostawi:
pustym, odwr[ci= ostro>: sw' od nas – s=owa polskie\, i spojrza= okiem
mi=osierdzia swego, “ka/a nas na pokajanie” ]w(skazuj'c...\, lecz my –
grzeszni – “aky psi” ]jak psy – s=owa polskie\... itd. ...za grzechy nasze. SyN. F
6767, styl 5508 0001-01.2-475 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6767, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6768, styl 5508 0003-01.1-82÷83 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3570 roku 1260
nie opisany wydarzeniami, pusty zapisu roku. Su+.
nie opisany wydarzeniami, i bez zapisanego roku. SuA.
By= spok[j przez ca=y rok. SyN.
 ...ROSYJSKIMI
6768, styl 5508 0001-01.2-475 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6768, styl 5508 0003-01.1-83 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3580 roku 1261
Urodzi= si" Oleksandrowi syn i nadano mu imi" Dani=o. b=ogos=. kn. Jaro-
s=aw, Boris i Gleb Wasilkowicze, b=ogos=awieniem metropolity Kiri=a i epi-
skopa Kiri=a, wywiedli archimadryt" Ignata z }cerkwi| Bogojawlenia i zosta=
“priczetnikiem” w cerkwi >w. B-cy w Rostowie. Tego roku zmar= kn. Andrei
Wo=odimierzyc, “na Ugliczi pole”, z=o/on u >w. Spasa. Tego roku mianowa=
metropolita episkopa Mitrophana Sarajowi fl Su+.
Urodzi= si" Aleksandrowi syn Danilej. SuA.
“Pobi” ]obi=\ w=adyka Norogorodskyi Dalmat >wi"t' Sophi" ca=' “swincem”
]koloru o=owiu\. Tego/ roku, m-ca noabra 8, na “sbor” >w. Michai=a, sp=on"=a
F cerkiew >w. Wasilija, a dwor[w “dobrych” 30, a nazajutrz, przy ulicy S=awkowej
sp=on"=a cerkiew >w. Dmitreja, a dwor[w “dobrych” 50. SyN.
6768, styl 5507 0001-01.2-475 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6769, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6769, styl 5508 0003-01.1-83 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3590 roku 1262
wybawi= B[g ze srogiej m"ki bisurma<skiej ludzi Rostowskiej ziemi, w=o/y=
“jaro>:” ]ostro>:\ w serca chrze>cijan, nie cierpi'cych “nasila” ]gwa=t[w\
pogan, zezwoli= }na| “wiecz” ]wiec – s=owo polskie\ i wygnali }Tatar[w| z
Rostowa, Wo=odimera, Suzdala, i Jaros=awla... itd. ...widz'c to kochaj'cy
cz=owieka B[g, wys=ucha= modlitwy “M-t-na” ]Mitrophana\ – wybawi= ludzi
swoich z wielkiej “biedy” ]nieszcz">cia\.
Tego roku zabito }Tatarzyna| Izosim" }Zosim"| – przest"pc"... “wstupiw w
prelest” ]popad= w czar, urok\ fa=szywego proroka “Machmeda”... przyby= od
cara Tatarskiego o imieniu Kut=ubii... tworzy= chrze>cijanom wielk' “dosad"”
]udr"k", strapienie, przykro>:\, obra/a= krzy/e i >wi"tych w cerkwiach... ludzie
na swoich wrog[w “dwigszasia” ]powstali, dos=. d{wign"li si"\, bisurman[w
wygnali a innych wybili ]wysiekli\. w[wczas i tego “bezzakonnego” ]=ami'cego
prawo, bezprawnego\ Zosim" zabili w Jaros=awlu, a cia=o jego “jad psom i
woronom” ]rzucili na po/arcie, na pastw", psom i wronom\ fl
Tego roku zmar= b=ogos=. “uczilitelnyi” episkop Kiri= Rostowskyi, m-ca maja
21, na pami'tk" Kostantina i Oleny, “w Zbor >w. ojc[w 300, 18” ]318\, ten
by= “istynnyi” ]prawdziwym\ pasterzem – pas= stado ludzi ziemi Rostowskiej
“s krotostiu” ]z przyjemno>ci'\. z=o/on w cerkwi >w. B-cy w Rostowie. na
jego miejsce mianowany zosta= Ignatij } ¯ gr. Ignatios|, m-ca semtab}ra|
19. Su+.
wygnali pogan }tak o Tatarach| ze wszystkich grod[w, nie cierpi'c gwa=t[w,
w[wczas to zabili Izosim" }Zosim"|, w Jaros=awlu, z=ego przest"pc". tego/
roku zmar= Kiri= episkop, mianowany zosta= Ioan}n| episkopem § SuA.
“Srubisza” ]za=o/yli Nowogrodzianie “gorod now” ]gr[d nowy\, a z Litw' “mir
F wzjasza” ]pok[j zawarli\. Tego roku sp=on"=a “ot groma” cerkiew >w. m"czen-
nika Borisa i Gleba, “horazda bo biasze i lepa” ]bo by=a wielka i lepsza\.
Tego/ roku, jesieni', “idosza” Nowogrodzianie z kn. Dmitrijem Aleksandro-
wiczem wielkim hufcem, pod Juriew }Dorpat, dzi> Tartu|, by= z nimi w[wczas
i Kostantin kn. – zi": Aleksandra, i Jaros=aw }“Athanasij”| – brat Aleksandra,
i ze swoimi m"/ami, i Po=ocki kn. – Towtiwi=, a z nim Po=czan i Litwy 500, a
Nowogrodskiego hufca – bez liku, tylko B[g wie. i by=/e gr[d Juriew “twierd”
]mocno obwarowany, dos=. twardy\, w 3 “stieny” ]parkany\, i wielu w nim
rozmaitych ludzi, lecz }nasi| przygotowali silne uderzenie, i si=' >w. Krzy/a i
>w. Sophii, zawsze odrzucaj'cych “nieprawd" maj'cych”, tak i ten gr[d – na
nic “twardo>:” zda=a si", moc' Bo/', jednym “przyst'pieniem” zdobyty zosta=,
i wielu ludzi grodzkich wybitych zosta=o, inni – uj"ci /ywcem, }jeszcze| inni –
spaleni w ogniu, z /onami i dzie:mi, i “wzjasza towara beszczis=a i po=ona”
]przechwycili dobytku bez liku i =up[w\, a m"/a }naszego| “dobra” ]walecz-
nego\ ustrzelili z grodu – Petra Masnikowicza. i “pride” ]wr[ci=\ kn. Dmitrii do
Nowogrodu, ze wszystkimi Nowogrodzianami i z wielkim dobytkiem. Tego/
roku “postawi” mnich Wasilii cerkiew >w. Wasilija, niech b"dzie z Bogiem....
Tego/ roku wyruszy= kn. Oleksandro do Tatar[w, i zatrzyma= go Berka}i|, nie
odprawi= na Ru>, zimowa= u Tatar[w i rozchorowa= si". SyN.
“chodi=” ]wyprawi= si"\ Jaros=aw Jaros=awicz i Dmitrei Aleksandrowicz i
“Towti=” ]Towtiwi=\ Po=oczskij, Nowogrodzianie, Pskowianie, i Po=czanie,
pod Juriew; jednym przyst'pieniem 3 >ciany “wzi"li”, Niemc[w wybili, a sami
“zdrowi prijdosza”. PStro3.
6770, styl 5508 0001-01.2-476 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6770, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6770, styl 5508 0003-01.1-83 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6770, styl 5508 0003-02.3-82 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.3594 roku 1263
urodzi= si" Glebowi syn Demijan. Tego roku zmar= wlk. kn. Aleksandro – syn
Jaros=awa, opowiemy m"stwo i /ycie jego. O panie nasz, Jezusie Chrystusie,
Synu Bo/y, jam “chudyi gresznyi, niedostoinyi” ]z=y, grzeszny, i niewarty\
zaczynam opisywa: /ycie wielkiego kniazia Aleksandra – syna Jaros=awa,
wnuka Wsewo=oda... itd.
opowiadanie pe=ne odskoczni do czas[w biblijnych i Bliskiego Wschodu& Isaja
prorok, Esiph, Egipt, Samson, gr[d Atapat, Chalcedon, m"czennicy Kurik
i Ulita, “Ezekii car”, “Senachirim Asurijskyi car na Jer-s-lem”, z bli/szych&
Andreasz ]Andreas\ “Rimlanin”, jez. Newo, m"czennicy Boris i Gleb, Gawri=o
Oleksicz, Sbys=aw Jakunowicz – Nowogrodzianin, Jakow – Po=czanin ]z
Po=ocka n(Dwin'\, Miesza, Sawa, Ratmer –
• • • • • • opowiadanie przerwane jest brakiem kilku kart, a/ do roku 1283 –
opisu okrucie<stwa baskak[w tatarskich. Su+.
“przestawi= si"” ]zmar=\ knia{ Aleksandr Jaros=awicz nojab}ra|. 14.
Aleksander Newski ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212
¯ Georgij-Jurij Do=gor. †1257, ˚.6445.
tego roku urodzi= si" Glebowi syn Michai=. SuA.
“Pride” ]wr[ci=\ kn. Oleksandro od tatar[w wielce niezdr[w, jesieni', wr[ci=
do Horodca, “postrzyg= si"” 14 m-ca noabra, na pami'tk" >w. aposto=a
Philipa. Tej/e nocy zmar=, }za|wie{li do W=odzimierza }n(Kla{mie| i z=o/yli
w monasterze “u >w. B-cy Ro/estwa” ]Narodzenia Bogurodzicy\... m-ca tego
}noabra| 23, na >w. “Amphilochia” ]Amphilophila\, w pi'tek....
pi'tek, 23 noabra, wypada= w 1263 r.
Tego roku w Litwie “byst miate/” ]wybych=y rozruchy\, B[g popu>ci= na nich
gniew sw[j, “wstasza sami na sia” ]przeciwstawili si" sami sobie\ i zabili kn.
wielkiego – Mindowga “swoi rodci swieszczawszesja otai wsech” ]krewni,
ochrzci= si" skrycie przed wszystkimi\. Tego/ roku pok=[cili si" zab[jcy Min-
dowga “o towar jego” ]o sched", dos=. dobytek\, zabili “dobra” ]walecznego\
kniazia Towtiwi=a, bojar[w za> Po=ockych okuli i za/'dali, by Po=czanie
syna Towitiwi=a zabili tak/e, lecz on zbieg= do Nowogrodu z m"/ami swymi.
W[wczas Litwa osadzi=a swego kniazia w Po=ocku, a Po=czan, kt[rych
}uprzednio| uj"li – wypu>cili, z kniaziem ich, i pok[j zawarli. SyN.
6771, styl 5508 0001-01.2-478÷480 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6771, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6771, styl 5508 0003-01.1-83÷84 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
1263–1272 Jaros=aw Twerski ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsew. B.G.
.3600 roku 1264
nie ma bo uszkodzony ]brak kilku kart\. Su+.
zmar= Andrej Suzdalskyi. tego roku zasiad= Jaros=aw – brat jego § SuA.
Andrej bratem Aleksandra Newskiego ¯ Jaros=aw †1245.
Wygnali Nowogrodzianie kn. Dmitrija Aleksandrowicza, po namy>le z na-
miestnikiem Michai=', bo by= zby= “ma=” ]m=ody\, i po Jaros=awa }“Athanasija|
pos=ali – brata Aleksandra, do Tferu, syna namiestnika i “=uczszi bojari”
]waleczniejszych bojar[w\ }...pos=ali z namiestnikiem Michai='|. SyN.
zmar= wlk. kn. Jaros=aw Jaros=awicz, w czer<cach i w skimie, noabra 14,
kniaziowa= we W=odzimierzu 10 lat. PStro3.
0000, nie ma 0001-01.2-480÷481 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6772, styl 5508 0001-01.3-524
6772, styl 5508 0003-01.1-84
]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6772, styl 5508 0003-02.3-82 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.3612 roku 1265
nie ma bo uszkodzony ]brak kilku kart\. Su+.
rok 1265 nie opisany wydarzeniami, i bez zapisanego roku. SuA.
Osadzili w Nowegrodzie na stolcu Jaros=awa Jaros=awicza, m-ca henwara
]stycznia\ 27. Tego roku by=y rozrychy wielkie w Litwie “Bo/im popuszczeniem
na nich” ]dopustem Bo/ym\; bo nie “tierpiasze” ]sciepria= – s=owo polskie\ B[g
nasz patrze: na nie>wi"tych pogan, widz'c ich “proliwajuszczich” ]przele- F
waj'cych – s=owo polskie\ krew chrze>cija<sk' jak wod", i inni rozproszeni
przez nich po obcych ziemiach, w[wczas Pan “wdast” ]zada=\ im w domach
ich. By=/e u “Mindowga” ]Mendouga\ – kniazia Litewskiego – syn o imieniu
Wojsze=g; “togo izbra Gospod pobornika po prawoi wiere” ]tego wybra= Pan
poborc' prawej – s=usznej – wiary\. “szed” ]wyruszy=, dos=. poszed=\ do g[ry
Synajskiej od ojca swego i od rodu swego, i od poga<skiej wiary swojej,
“pozna” ]pozna= – s=owo polskie\ prawdziw' wiar" chrze>cija<sk', i ochrzci=
si" w imi" Ojca i Syna, i Ducha >wi"tego, i nauczy= si" }tre>ci| >wi"tych ksi'g
i wst'pi= do stanu zakonnego na Íwi"tej g[rze; i przeby= tam 3 lata, “poide”
]wr[ci=\ do swej ziemi, do ojca swego. Ojciec za>, poganin – prosi= jego
“ostatisja” ]porzuci:, dos=. zostawi: – s=owo polskie\ wiar" chrze>cija<sk'
i stan zakonny, i przyj': “knia/enie” swoje. on za> uzbrojony si=' Krzy/a,
nie chcia= s=ucha: ojca swego, ni nacisku nie ba= si", lecz uszed= od ojca,
“sgradi” ]zbudowa=, dos=. “zgrodowa=” ¯ gr[d\ sobie monaster u chrze>cijan,
i tu “prebywawsze” ]przebywaj'c – s=owo polskie\ – s=awi= >wi"t' Tr[jc",
Ojca i Syna i >wi"tego Ducha. Po zabiciu ojca swego, nie chc'c jemu tego
“stworiti” ]wyrz'dzi:\, lecz dopustem Boga na nich – na poga<sk' Litw", za
chrze>cija<sk' krew, w=o/y= temu w serce – zdj'= z siebie szaty zakonne,
F
obiecuj'c Bogu “na 3 lata, kako prijati riza swoja” ]/e za 3 lata w=o/y szaty
zakonne znowu, tj. /e powr[ci do stanu zakonnego\, i “ustawa” ]prawa\
stanu zakonnego nie “ostasja” ]zostawi\. zebra= “oko=o” ]wok[=\ siebie woj[w
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
ojca swego i “prijatieli” ]przyjaci[= – s=owo polskie\, pomodliwszy si" Krzy-
/owi >wi"temu, szed= na poga<sk' Litw". i pokona= j', i “sta=” na ziemi ich przez
rok. W[wczas przekl"tym “wozda Hospod po die=om ich” ]zada= im Pan wed=ug
ich czyn[w, czyli Pan – B[g lub Jezus Chrystus – odwdzi"czy= si" poganom
w poga<ski spos[b\, bo ca=' ziemi" ich “oru/iem popleni” ]broni' spustoszy=\,
a po chrze>cija<skiej ziemi “weselie” ]rado>:\ by=a “swiuda” ]tutaj\ }znaczy&
w Nowogrodzie|.
dobitny przyk=ad, /e Nowogrodzka pisana by=a w XV wieku ]w latach 1428÷1448\,
w mej opinii, na podst. Ipatiewskiej, pisanej 1428, tj. w 180 lat po Wojsze=ku
†1269 – z dala w czasie i geografii, gdy nie pami"tano ju/ rzeczywisto>ci na Litwie
i nie znano okoliczno>ci wydarze<. Zmy>lenie za zmy>leniem – Wojsze=k na Sy-
najskiej g[rze wst'pi= do zakonu, monaster sobie zbudowa= w poga<skiej Litwie,
chrze>cija<stwo – prawdziw' wiar'; poza tym& paplanina, chaos sk=adni zda<, psute
nazwy w=asne& Dwinossa ˘ Dwina, staranne – i cz"ste przez to – u/ywane ter-
miny «sw[j», «swojego», od 1216 r. na domys=, powtarzane po wygranych bitwach&
}jednych| wybili ˘ }innych| uj"li ˘ }jeszcze inni| zbiegli&
• ...wybili wielu, innych uj"li, a jeszcze inni zbiegli,
• ...jednych – ogniem spalili, innych – wyr'bali, jeszcze innych – uprowadzili,
• ...gonili, wielu wybili, a innych r"koma uj"li,
• ...a innych z nim wybili, a }jeszcze| innych – r"koma uj"li,
• ...jednych wybi=, a innych pochwyci=,
• ...jednych wybili, innych – r"koma uj"li, a inni “odwa” ]ledwo\ zbiegli.
˚.3130 ]rok 1216\.
Tak i inne zapisy w Nowogrodzkiej – dzie=o na wp[= literackie, taniej tre>ci,
='cznie z Panem odwdzi"czaj'cym si" poganom w poga<ski spos[b; radowali
si" chrze>cijanie w Nowogrodzie z przelewu krwi na Litwie.
W[wczas wjecha=o do Pleskowa 300-tu Litwy z “/enami” ]/onami, OE\ i
dzie:mi, i chrzci= kn. Swiatos=aw z popami Pleskowskymi i z Pleskowiana-
mi, a Nowogrodzianie chcieli ich wyr'ba:, lecz nie “wyda” ]wyda= – s=owo
polskie\ ich kn. Jaros=aw i nie wybici zostali. SyN.
pobi=a si" Litwa mi"dzy sob', z powodu niejakiego “m"/a”. B=ogos=awiony
za> kn. Domant z dru/yn' swoj' i z ca=ym rodem swoim, zostawiaj'c oj-
cowizn" sw' – ziemi" Litewsk', “pribie/e” do Pleskowa. i by= kn. Domont
od plemeinia Litewskiego, najpierw mia= s=u/y: idolom ]ba=wanom\ po
przykazaniu ojca, “egda” ]tedy\ B[g zechcia= wybra: sobie ludzi nowych, i
tchn'= we< b=ogos=awie<stwo >w. Ducha, i “wozbnuwsia” ]ockn'= si"\ jak ze
snu, ze s=u/enia idolom, i pomy>la= ze swymi bojarami ochrzci: si" w imi"
Ojca i Syna i >w. Ducha. I ochrzczon by= w cerkwi soborowej, w >w. Tr[jcy,
i by=a rado>: wielka w Pleskowie, i osadzili jego “m"/owie” Pskowscy na
“kniaziowaniu” w grodzie “Pskowie”. PStro3.
0000, nie ma
6773, nie ma
0001-01.2-480÷481 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6773, styl 5508 0003-01.1-84÷85 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6773, styl 5508 0003-02.3-82 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6773, styl 5508 0003-02.3-88, przypis b ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.3624 roku 1266
“umre” ]zgin'=\ car }tatarski| Berkalij. SuA.
Osadzili Pskowianie u siebie kn. Dowmonta Litewskiego.
Tego roku “w=o/i” ]w=o/y= – s=owo polskie\ B[g w serce Dowmonta... ode-
m>ci: krew chrze>cija<sk', i “poide” ]wyruszy=\ z Pskowianami na poga<sk'
Litw", i zawojowa= wiele, i kniagini" Herdena ]Gordona\ pochwyci=, “i 2
knia/icza wzjasza” ]z jej dwoma synami\. Knia{ wi"c Herden zebra= “oko=o
siebie si=u Litowsku” ]si=a – s=owo polskie; posi=ki\, i pogoni= za nimi. I gdy
“uwiedasza” ]“zwiedzieli si"”\ Pskowianie o pogoni – odes=ali =upy, a sami
“stasza krepko protiwu im o siu storonu Dwiny.”
nie by=a to Dwina – wielka rzeka, wpadaj'ca do zatoki Ryskiej ]¯ Ryga\, lecz
Dwinossa – ma=a rzeczka w g="bi Litwy, zwana p[{niej Ilij', ok. 70 km N od
Mi<ska, a N od niej Czysty B[r odleg=y o 5 wi[rst ]5 km.\.
Gdy Litwa pocz"=a “broditisja” ]przeprawia: si", dos=. “brodowa:” ¯ br[d\ na
t" stron" }p[=nocn'|, w[wczas Pleskowianie starli si" z nimi; przychyli= si"
F B[g kniaziowi Dowmontowi z Pleskowianami – bardzo wielu ich pobili, }na
domys=, ˚.3612, 1265 r.| a inni w rzece poton"li, tylko zbieg= kn. Herden
z ma=' dru/yn', Pleskowianie za> “pridosza wsi zdorowi” ]wr[cili wszyscy
witani\. Tego roku, zim', “chodisza paky” ]zn[w wyprawili si"\ Pleskowianie
na Litw", z Dowmontem. Tego/ roku “pride“ ]przyby=\ kn. Jaros=aw do Nowo-
grodu z hufcami Nizowskymi, chc'c “iti” ]wyruszy:, dos=. i>:\ do Pleskowa
na Dowmonta; Nowogrodzianie za> zabronili jemu, m[wi'c& ªgdy – kniaziu
– z nami poznasz si" “to/e jechati’ do Pleskowaº; knia{ wi"c “ots=a po=ki
nazad” ]odes=a= hufce z powrotem, dos=. do ty=u\. SyN.
“Po niekolicech dniach” ]po pewnym czasie, po jakich>, nieokre>lonych bli-
/ej dniach\, umy>la= }Dowmont, bo ci'g dalszy 1265| jecha: z “m"/ami”
Pskowskimi, z 3-ma dziewi":dziesi'tkami ]3 x 90 ^ 270\, pustoszy= ziemi"
Litewsk' i ojcowizn" sw' powojowa=, i kniagini" Herdena pochwyci=, i dzieci
jej, i wsze “knia/enie” ]posiad=o>:\ jego powojowa=, i wraca= z mn[stwem =upu
do grodu Pleskow. Przebrodzi= “Dwin"” ]Dwinoss"\, odjecha= na 5 wi[rst, i
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
zatrzyma= si" “szatry” ]na post[j w namiotach\, “na boru cziste” ]w Czystym
Borze\, a stra/e zostawi= na rz. “Dwinie”& Dawyda Jakunowicza – wnuka
?ara, z +uw' Litownikiem; dwie za> dziewi"dziesi'tki odprawi= z =upami, a
z jedn' dziewi":dziesi'tk' “osta” ]zosta=\, oczekuj'c pogoni.
Herden ze swymi kniaziami nie by= w domu; przyjechawszy do swych dom[w,
}ujrzeli /e| ziemia ich spustoszona, “opo=czyli si"” ]zebrali hufce\& Herden i
Hoitort ]Hogarth\ }i Lumbi i Ugai=o ]Lugai=o\|, i inni kniaziowie, w siedemset
pognali w >lad Dowmonta, chc'c uj': go r"kami i srogiej >mierci przeda:,
a “m"/[w” Pskowskich mieczem wyr'ba:. I przebrodzili si" przez “Dwin"
rzek"”, i zatrzymali si" na brzegu. Stra/e za>, widz'c wielk' liczb" woj[w,
przyp"dzili m[wi'c Dowmontowi& ªra: przekroczy=a Dwin"º.
tu pobo/ny pisiec nie omieszka= pouczy: czytelnika-s=uchacza, ale zmy>lenie
zdradza fa=sz, bo nikomu do >mierci nie pilno.
Dowmont za> rzek= “Dowydu” ]OA\ i Luwie& ª}niech| pomo/e wam B[g
i >w. Tr[jca; “polezite do=ow” }rzecz o zaj>ciu pogoni z innej strony, mo/e
od ty=u|º. I rzek= Dawyd i Luwa& “nie lezosza do=ow”, chcemy /ycie odda:
dla s=awy, a krew sw' przela: z “m"/ami” Pskowskimi za >w. Tr[jc" i za
wszystkie cerkwie >wi"te, a ty – panie kniaziu – “poedi bor-zo }r-z|” ]rusz
p"dem\ z “m"/ami” na poga<sk' Litw". Dowmont za> rzek= Pskowianom&
bracia, m"/ni “Pskowianie” ]Pleskowianie\, kto stary – ojcem mi, a kto
m=ody – ten bratem, s=ysza=em o waszym m"stwie we wszystkich krajach.
Tak wi"c, bracia, do nas nale/y /ycie i >mier:. Bracia, m"/ni Pskowianie,
poci'gnijcie za >w. Tr[jc" i za >w. cerkwie, za swoj' ojcowizn". W[wczas
nast'pi= dzie< wielkiego i s=awnego wojewody, m"czennika Chrystusa – Le-
ontija, jedn' dziewi":dziest'tk' siedmiuset pobili. W[wczas zabity zosta= kn.
wlk. Litewski – “Portort” ]Hogarth, zepsute& Hogort, OA, THT, Hoitort\, i
innych kniazi[w wielu wybili, a innych Dwina wyrzuci=a “70-ciu na ostrowie”
Hoid[w }70 ^ wiele|, a innych – na inne “ostrowy” wyrzuceni zostali, a inni
– w d[= Dwiny “pop=ysza” ]pop=yn"li\.
zmy>lenie pi>ca, a przede wszystkim – nazwy w=asne psute wielce, wskazuj'ce
na pisanie lub przepisywanie w XVI wieku& Pleskow ˘ Pskow, Dwinossa ˘
Dwina, Hogarth ˘ Potort, Czysty B[r – nieznany z nazwy, bo pisany jak nazwa
pospolita, zapewne tak i “ostr[w” – jako wyspa, bo by=o to uj>cie rzeki, jednej
do drugiej, p[=wysep.
W[wczas zabity zosta= Onton ]OA\ – jeden Pskowianin, syn Loczka, brat
Smolicha, a “inii wsi bez wreda sochranieni bysza” ]“inni wszyscy” – wszyscy
inni bez szkody ochronieni zostali; przez >w. Tr[jc" i >w. cerkwie – J.D;
wred ^ z=o ^ szkoda\, modlitw' “>w. Chrystusa m"czennika” ]>w. m"czen-
nika Chrystusa\ Leontija, i wr[cili z rado>ci' wielk' do Pskowa grodu, z
wielk' “koristiju” ]korzy>ci' – s=owo polskie\, i by=a wielka rado>: wszem
w Pskowie, o przychylno>ci >wi"tej Tr[jcy, i s=awnego wielkiego Chrystusa
m"czennika, i b=ogos=awionego kn. Wsewo=oda, ich modlitwami }by| wroga F
pokona:. PStro3.
6774, styl 5508 0001-01.3-524 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6774, styl 5508 0003-01.1-85 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6774, styl 5508 0003-02.3-83 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.3636 roku 1267
“chodisza” Nowogrodzianie z kn. Domantem i z Olpherem Sbys=awiczem, i
wielu ich powojowali, a sami “priszli wse dobry zdorowi” ]...witani\. Sofa.
Za grzechy nasze “zagorsja na Kuzmademijani ulici“ ]wznieci= si" po/ar na
Kosma-Demijanowej ulicy\, m-ca maja 23, przed wieczorem, i sp=on'= ca=y
koniec Nerewskyi. “O, gore, bratie” ]o, smutku, bracie\, tak srogi by= po/ar,
“jako i po wodie cho/asze og<” ]jakby po wodzie chodzi= ogie<\, i wiele do-
bytku spali= na Wo=chowie w =odziach, “i niekolko go=ow sgore” ]kilka “g=[w”
– os[b – sp=on"=o\, w godzin" wszystko “pogore”, i wielu z tego wzbogaci=o
si", a inni – “obniszczasza” ]zubo/eli\. Tego roku “chodisza” ]wyprawili si"\
Nowogrodzianie z Eleferem Sbys=awiczem i z “Doumontom” ]Dowmontem\ z
Pleskowianami, na Litw", i wielu ich “powojewasza, i priechasza wsi zdorowi”
]...i wr[cili wszyscy zdrowi... witani ˘ pozdrowienie ^ powitanie\. SyN.
Po tym/e czasie }1266, ci'g dalszy|, w roku 6775, wlk. kn. Dmitrej Oleksan-
drowicz, i Jaros=aw s zi"ciem swoim – z “Domontom” ]Dowmontem\, z “m"-
/ami” Nowogrodu, i z Pskowianami, wyruszy= do Rakoworu, i by=a r'banina
wielka z “poganymi Niemci” na polu czystym ]otwartym\, i pomoc' >w. So-
phii, przem'dro>ci Bo/ej, i >w. Tr[jcy, niemieckie hufce pobili, fewrala 18, F
w sobot" “syropusnuju” ]seropostn'\.
sobota, 18 fewrala, wypada=a w 1268,
w rzecz. w 1267 ]koniecznie ˚nr 999\, b="du nie ma.
I przeszed= g[ry nieprzechodnie, wyruszy= na “Wirujany” ]grodzian Vo∆ru\,
pustosz'c ziemi" ich do morza, powojowa= Pomorze, i “paki” ]potem\ zawr[ci=,
i wype=ni= ziemi" sw' mn[stwem =up[w. I s=awna by=a wsza ziemia ich we
wszystkich krajach “strachom grozy” waleczno>ci wlk. kn. Dmitreja i zi"cia
jego – Domonta, i “m"/[w” jego Nowogrodzkich i Pskowian. PStro3.
6775, styl 5508 0001-05-193 ]Sofijska 1-sza ltps\
6775, styl 5508 0003-01.1-85 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6775, styl 5508 0003-02.3-84 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
 ...ROSYJSKIMI
.3648 roku 1268
Dmitrij ]Dmitrej, EI\ Aleksandrowicz i inni, Jaros=aw Jaros=awicz }za>|
pos=a= }po| Nowogrodzian, na Niemc[w, “i }Niemcy| wielu wybili Nowogro-
dzian dobrych m"/[w” ]dobry – waleczny\. i pom[g= B[g kn. Dmitrejowi
Aleksandrowiczowi § SuA.
“Sdumasza” Nowogrodzianie ]po namy>le\ z kniaziem swoim – Jurijem,
chcieli “iti” na Litw", a inni – do Po=ocka, a }jeszcze| inni – za Narew", i
gdy byli w Dubrownie, “byst raspria” ]powsta= sp[r\, wr[cili si" i “poidosza”
za Narew", do Rakoworu, i wielu w ziemi ich “potratisza” ]s=owo polskie\,
a grodu nie zdobyli, ustrzelili z grodu m"/a “dobra” ]walecznego\ –
The}o|dora Sbys=awicza i innych 6-ciu ludzi. i “priechasza zdorowi”. Tego/
roku, “sdumawsze” Nowogrodzianie z namiestnikiem Michai=em, “prizwasza“
]wezwali\ kn. Dmitrija Aleksandrowicza z Perejas=awla, z hufcami, a po Ja-
ros=awa wys=ali pos=[w; Jaros=aw – w swoje miejsce – wys=a= Swiatos=awa
z hufcami... Przys=ali Niemcy pos=[w swoich& Ry/an ]¯ Ryga\, Welija/an ]¯
est. Viljandi\, Juriewian ]¯ Juriew\ }czyli Po=udnie|, z fa=szem, m[wi'c&
ªpok[j nam z wami, zmagajcie si" z Ko=ywa<cami i z Rakoworcami }P[=noc'|,
my z nimi nie “pristawajem” }przystajemy – s=owo polskie|, i Krzy/ ca=ujemy.º
I Krzy/ pos=owie ca=owali, a tam je{dzi= “+azor Moisiewicz” ]+azar, OA\,
wodzi= ich wszech do Krzy/a& biskup[w, “bo/ich dworian” ]Krzy/ak[w,
Teuton[w\, /e nie b"d' pomaga: Ko=ywa<com i Rakoworcom. “i pojasza
na swei ruce mu/a dobra iz Nowagoroda, ce=owasze krest” ]ze strony No-
wogrodu zar"czy= m'/ waleczny – Semion, przysi"gaj'c na Krzy/\. I zabrali
si" wszyscy kniaziowie w Nowogrodzie& Dmitrii, Swiatos=aw, brat jego }Swia-
tos=awa| – Michai=o, Kostantin, Jurij, Jaropo=k }potomni Jaros=awa †1245 ¯
Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212|, Dowmont Pskowskyi, i innych kniazi[w
kilku, “poidosza” ]wyruszyli\ do Rakoworu m-ca henwara ]stycznia\ 23. i gdy
“wnidosza” ]wtargn"li\ w ziemi" ich – rozdzielili si" “na 3 puti” ]na 3 cz">ci,
ka/da id'ca inn' drog'\, i bardzo wielu ich zawojowali. I tu znale{li pieczar"
“nieprochodnu” ]nieprzechodn' – s=owo polskie, tj. bez tylnego wyj>cia, z
jednym wej>ciem\, w niej /e mn[stwo Czudi “wlezsze” ]schroni=o si"\, i nie
mo/na by=o jej zdoby:. i stali 3 dni. w[wczas “master procznyi chytrostiu pusti
na nia wodu” ]mistrz zr"cznie pu>ci= na nich wod"\, Czud wybieg=a sama
“won”, i wyr'bali ich, a dobytek Nowogrodzianie kn. Dmitrejowi wszystek
“dasza” ]oddali\. I st'd “postupisza” ]poci'gn"li, dos=. “post"powali” – s=owo
polskie\ do Rakoworu, i gdy byli na rzece Keholi – tu ujrzeli stoj'cy pu=k
Niemieckyi, na tle lasu; zebra=a si" ca=a ziemia Niemiecka.
? Opis boju z pozycji naocznego >wiadka& Pskowianie “po prawoi ruce”
]prawej – s=owo polskie\, Dmitrii i Swiatos=aw }te/| po prawej }lecz| wy/ej,
a po lewej ]s=owo polskie\ – Michai=o i Nowogrodzianie, “w lice /elez-
nomu po=ku protiw wielikoi swini” ]frontem do zakutych w zbrojach, naprzeciw
Wielkiej Íwini\.
• Wielka Íwinia ¯ Piggros ]Strzelnica\, t=umaczona na Wielk' Íwini"; jedyna
Strzelnica, znana mi z nazwy, znajdowa=a si" W od Rygi, na brzegu Zatoki
Ryskiej, na wyczucie – oko=o 10–20 km SWW od Rygi, widzia=em nazw"
na jednej ze starych map, bodaj/e w niemieckiej pisowni, ale dzi> nie mog"
przytoczy: bli/szych danych – nie mam na odbitkach ksero, i przez to stra-
ci=em pewno>:; ale by=y to – chyba – posi=ki z Rygi.
ang. pig ¯ >redniow. ang. pigge ]prosiak, warchlak, >winia\, pokr. holend. big
]PB, ¯ >redniow. holend. vigghe, BV\, i pokr. dolno-niem. bigge;
ang. gross ¯ >redniow. ang. groos, grose, starofranc. gros ¯ =ac. grossus.
I tak starli si", by=a straszna bitwa, jakiej nie widzieli ni ojcowie, ni dziadki.
I tu zdarzy=o si" wielkie z=o – zabili namiestnika Michai=", i Twerdis=awa
Czermnego ]Rudego\, Nikiphora Radatinicza, Twerdis=awa Moisiewicza,
Michai=a Kriwcewicza, Iwacza, Borisa Ildatinicza, brata jego – +azora
]+azarza\, Ratsz", Wasilja Woibor-zowicza }r-z|, Osipa, ?iros=awa Do-
rohomi=owicza, Poromana Podwojskiego, Polud", i wielu “dobrych” ]wa-
lecznych\ bojar[w, i innych “czernych ludi beszczis=a” ]karnych ludzi, tj.
poddanych, bez liku, z b="dem w pisowni& ¯ bes % czis=a ¯ czis=o\, o innych
nie by=o wie>ci& o tysi"czniku Kondracie, Ratis=awie Bo=dy/ewiczu, Danile
Mozotiniczu, i innych wielu – B[g wie, a tak/e Pskowian i +ado/an; a Jurij
knia{ “wda pleczi” ]da= plec[w – termin polski, poda= ty=y, zbieg= z pola
bitwy\, “ili perewiet by= w niem” ]lub zdradzi=, tj. zmieni= strony\ – B[g wie.
F Lecz to, bracie, za grzechy nasze B[g ka{ni nas i odebra= od nas m"/[w
“dobrych”, by>my si" pokajali, jak m[wi “pisanie” ]Pismo\& ... itd.
... >wi"ty Krzy/, diabe=, si=y biesowskie, m"ka wieczna – od rzeczywisto>ci
]przegranego boju\ uciek= w >wiat u=udy ]tekst[w Biblii\ – przegranego boju, w
kt[rym nie pom[g= im B[g i modlitwy do >w. Sophii i m"czennik[w, o kt[rych
kilkakrotnie pisa= uprzednio; “zapomnia=” tym razem; tekst d=ugi.
po kl"sce Rosjan, Krzy/acy poci'gn"li za Nowogrodzianami, o czym pisiec nie
wspomnia=, jak uciekali z pola bitwy, przybyli do Nowogrodu. St'd dalej pisiec
XV wieku ci'gnie opowiadanie, o odegnaniu po>cigu&
My na poprzednie wracamy. Po tym wielkim “sniatiju” ]starciu\ i “dobrym m"-
/om” g=owami swoimi “pokywajuszcze” ]p=ac'cymi\ za >w. Sophi", mi=osierny
Pan wys=a= nam lito>: sw' szybko, nie chce >mierci grzesznik[w do ko<ca
– ka/'c nas i mi=uj'c, odwr[ci= ostro>: sw' od nas, spojrza= mi=osiernym
okiem – si=' Krzy/a >wi"tego i pomoc' >w. Sophii, modlitwami }do| >wi"tej
w=adczyni naszej – B-cy “prisnodiewicy” ]Niepokalanej\ Marii, i wszystkich
>wi"tych, przychyli= si" B[g kniaziowi Dmitrijowi i Nowogrodzianom m-ca
“ferwara” ]februara\ 18, na pami'tk" >w. Lwa, w sobot" “syropustn'”, i gnali
F
ich bij'c, trzema drogami, przez 7 wi[rst, “jako/e ni moczi koniewi stupati
trupiem” ]trupy nie mog=y spada: z koni\. Wracaj'c do grodu, ujrzeli inny
“po=cziszcz swi<ju wielikuju” ]hufiec Strzelnicy\, kt[ry “wrazi=asja” ]uderzy=\ w
wozak[w Nowogrodzkich. i chcieli na nich Nowogrodzianie uderzy:, ale inni
rzekli& zmierzcha, zostniemy pobici gdy zderzymy si". i tak stali naprzeciw
siebie, oczekuj'c >witu. Oni za>, przekl"ci “krestoprestupnicy” ]=ami'cy
przysi"g" na >w. Krzy/\, nie doczekawszy >witu – zbiegli. Nowogrodzianie
stali “na kostiech” ]przy trupach, dos=. na ko>ciach\ 3 dni, i “prijechasza” do
Nowogrodu, przywie{li braci swoich wybitych, i z=o/yli namiestnika Michai=a w
>w. Sophii. B'd{ Panie Bo/e mi=o>ciwy... krew swoj' przelali za >w. Sophi",
/ywot sw[j oddali >wi"cie. I dali namiestnictwo “Pawsze” Onaniniczowi, a
tysi"cznika nie dali nikomu, tym b"dzie Kondrat /ywy }jednak go w[wczas
nie zabili Krzy/acy, to st'd “/ywy”|. SyN.
6776, styl 5508 0001-01.3-525 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6776, styl 5508 0003-01.1-85÷87 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3660 roku 1269
zmar= Dmitrei Swiatos=awicz, “postrigsia i w skymu” od Ignata – episkopa
Rostowskiego § SuA.
“Pridosza” Niemcy w sile ci"/kiej pod Pleskow, w tygodniu Wszystkich >wi"-
tych, “przyst'pili” do grodu i nic ni wsk[rali, ale wielk' “ran"” zadali, i stali
10 dni. Nowogrodzianie z kn. Jurijem pu>cili si" w pogo< za nimi, ko<mi, a
“nasadami ]=odziami wiking[w, z liczn' za=og' ka/da\ pojechasza wborzie
}r-z|”, i jak zobaczyli Niemcy Nowogrodzki hufiec – zbiegli za rzek". Nowo-
grodzianie “prijechasza” ]wjechali\ do Pskowa, i zawarli pok[j “na wszej woli
Nowogrodzkiej”. Tego/ roku “priecha” kn. Jaros=aw do Nowogrodu, i pocz'=
“/ali: si"”& ªm"/owie moi i bracia moi i wasi pobici, wy>cie wpadli w d=ugi
konflikt z Niemcamiº, }gniewa= si"| na ?iros=awa Dawydowicza i na Michai=a
Miszinicza, i na Jurija Sbys=awicza, chc'c pozbawi: ich posiad=o>ci. Nowo-
grodzianie stan"li za nimi – knia{ chcia= z grodu wyjecha:. Nowogrodziani
wi"c k=aniali si" jemu& ªkniaziu, przesta< si" gniewa: i nie odje/d/aj od nasº,
bo jeszcze nie na dobre z=agodzili stosunki z Niemcami. Knia{ tego nie
pos=ucha= i wyjecha=. i wys=ali w=adyk" ze starostami i z pro>b', i zawr[cili
od Bro<nicy. W[wczas dali tysi"cznika Ratiborowi K=uksowiczowi, po “knia/i
woli”. Tego roku, zim', kn. Jaros=aw, po namy>le, wys=a= do Nizowskiej ziemi
hufce “kopi:” ]>ci'ga:, zebra:\, i zebra= wszystkich kniazi[w i hufce “besz-
czis=a”... i by=/e tu baskak Wo=odzimierski o imieniu “Amrahan” ]Amra-chan\,
i chcia= “i>:” do Ko=ywania. i “uwiedawsze” ]gdy dowiedzieli si"\ Niemcy –
przys=ali pos=[w z pro>b'& ªk=aniamy si" na wszej “woli” waszej, “Norowy”
]Narew"\ ca=' odst"pujemy, nie przelewajcie krwiº, i tak, Nowogrodzianie
“gadawsze” ]po konsultacji mi"dzy sob', po naradzie\ zawarli pok[j “na
wsei woli swojej”. Knia{ wi"c chcia= “iti na Korelu” ]wyprawi: si" na Korel"\,
i uprosili go Nowogrodzianie... odes=a= hufce “nazad” ]z powrotem\. SyN.
6777, styl 5508 0001-01.3-525 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6777, styl 5508 0003-01.1-87÷88 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3672 roku 1270
Zmar= “War=am” ]Barlaam$\ – igumen >w. Georgija, archimadryta Nowogrod-
skyi. Tego roku wybych=y rozruchy w Nowogrodzie – pocz"li wygania: kn.
Jaros=awa z grodu, i “zdzwonili wiec” na Jaros=awa dworze, zabili Iwank", a
inni zbiegli do “Niko=y swiatyi”, a nazajutrz “pobiegosza” do kniazia na Horo-
dyszcze tysi"cznik Ratibor, Gawri=o Kyanina, i inni “prijatieli jego” ]przyjaciele
– s=owo polskie\. Rzucili si" na grabie/ dom[w i “choromy rozniesosza” ]chat
burzenie\... itd., d=ugi tekst, w tym lista zarzut[w wysuwanych pod adresem
Jaros=awa, rozpoczynaj'cych si" od «czemu» zrobi= tak a tak.
Oleksi Mortkinicz ]mort – >mier:\, Mikiphor Manuskinicz ]manus` – przed-
rami"`, gr. phoros – posiadacz\, Roman Boldy/ewicz ]bold – >mia=y\, “War-
thlomej” ]Bartholemej\, Swiatos=aw i Andrej Worotis=awicz ]worot – nawr[t\
w imieniu Jaros=awa, Dmitrej Aleksandrowicz ]¯ Aleksander Newski †1263\
odmawia kniaziowania, Jaros=aw wysy=a Ratibora do Tatar[w z pro>b'
o pomoc przeciw Nowogrodzianom, Dmitrij z Perejas=awianami, Gleb ze
Smolnianami; Petri=o Ryczag i Michai= Pineszczinicz Tatarom& ªs=uszno>:
po stronie Nowogrodzian, wina Jaros=awaº cesar odwo=a= odprawione hufce,
z drogi przeciw Nowogrodzianom, wskutek fa=szywego na>wietlenia przez
Ratibora& ªNowogrodzianie ciebie nie s=uchaj', my chcieli>my >ci'gn': da<
dla ciebie – oni nas wygnali, a innych wybili, i domy nasze rozgrabili, a Ja-
ros=awa – obraziliº... Nowogrodzianie gromadnie broni' swego grodu przed
“storo/ami” Jaros=awa, piesi stali dwa dni za ?i=otugiem ]tugo – sztywno`,
ciasno`, napi"to`; /i=o ¯ si=o` ¯ si=a, S?\, a konnica – za Horodyszczem,
Tworimir – pose= Jaros=awa, +azor Moisiewicz ze strony Nowogrodzian w
poselstwie do Jaros=awa, wo=o>: Nowogrodzka, Pleskowianie, +ado/anie,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Korela, I/era, Wo=/anie do Golina, ugoda zawarta przez metropolit", bez
przelewu krwi, Jaros=aw osadzony na stolcu “na wsei woli Nowogrodskoi”,
zaprzysi"/ony na >w. Krzy/.
Tego roku, zim', “ide” kn. Jaros=aw do W=odzimierza }n(Kla{mie|, i st'd – do
Ordy, a Nowogrodzianom zostawi= Andreja Worotis=awicza, a Pleskowianom
“dast kniazia Aigusta” ]ai ¯ aist ^ bocian; gust ¯ gost, UO\. SyN.
6778, styl 5508 0003-01.1-88÷89 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3684 roku 1271
zmar=a kniagini Maria “Wasilkowa” ] ¯ Wasilko ¯ Kostantin †1237 ¯ Wsewo-
=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Georgij-Jurij Do=gor. †1257\, dek}abra| 9, “w
Zaczatie, w die< obiedbiu pojut” ]>piewali podczas sumy – d=ugiego nabo-
/e<stwa, mszy w porze po=udniowej, zwanego tu «obiedni'»\, by= tu syn
jej – Boris, z /on' i dzie:mi, z=o/ona u >w. “Spasa”, w swoim monasterze.
tego roku zmar= Jaros=aw – knia{ wielki, przywie{li do Tferu i z=o/ony zosta=
w cerkwi Ku{my Damjana § SuA.
“Pomrecze so=nce” 5-tego tygodnia postu, “srede utra” ]w >rodku poranka\ i
znowu wype=ni=o si", i “radi bychom” ]radzi byli>my, zadowoleni\.
za:mienie s=o<ca z 12 marca 1271, o godz. 18&09, 5,4° N, 89,9 ° E.
Tego/ roku “postawi” ]s=owo polskie\ cerkiew >w. Sawy, The}o|dor Choto-
wicz. “Postawisza” te/ i drug' cerkiew – >w. Kozmy i Demijana, na Cho=opij
ulicy ]cho=op ^ niewolnik\. SyN.
}ci'g dalszy, po roku 1267| I potem, po “niekolicech dniech” ]up=ywie czasu\,
ostatki zebrawszy poganie “+atiny” ]+aci<scy... +otwa\, przyszli skrycie i prze-
j"li kilka pogranicznych pskowskich wsi, i zawr[cili szybko. Bogolubny za>
kn. Domont, nie >cierpia= obrazy dla ziemi i >w. Tr[jcy z powodu “napadenia”
F ]napadu – s=owo polskie\ poga<skich Niemc[w, wyjecha= w pogo< z ma='
dru/yn' w pi"ciu “nasadach” ]d=ugich =odziach\ z 60-ciu “m"/[w” Pskowskich,
wi"ksz' si=" 8-set Niemc[w pobi= na rzece Miropownie, a 2 nasady “bie/a-
sza” ]pop=yn"=y\ do innych ostrow[w. Bogolubny za> kn. Domont }po|jecha=
i zapali= ostr[w, i spali= ich “pod trawoju” ]pod traw'... pod To∆rva, 58° 00* N,
25° 55* E\, inni zbiegli a “w=asi” ]w=osy, OA... posiad=o>ci, dos=. w=asno>ci\
ich podpalone – p=on"=y, a innych – wyr'ba=, a innych wytopi= w wodzie
F }bo w czym/e innym$|, przychylno>ci' >w. Tr[jcy, i s=awnego wielkiego
woja Georgija, i modlitwami b=ogos=awionego kn. Wsewo=oda, m-ca aprila
23, na pami'tk" s=awnego m"czennika Chrystusa – Georgija. I wr[cili z
rado>ci' wielk' do grodu “Pskow”, i by=a rado>: i wesele w grodzie Psk[w,
o przychylno>ci >w. Tr[jcy i >w. woja wielkiego Chrystusa m"czennika
Georgija. PStro3.
przet=umaczy=em ca=y zapis dot. roku 1271, cho: nie powinienem takiej paplaniny;
>wiadectwo – jedno z wielu – /e latopis ]prze\pisany w XVI w.
6779, styl 5508 0001-01.3-525 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6779, styl 5508 0003-01.1-89 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6779, styl 5508 0003-02.3-85 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
1272–1276 Basileios-Wasilej }nieme OS| ¯ Jaros=aw Twerski
.3700 roku 1272
zasiad= na stolcu kn. wlk. Wasilej Jaros=awicz. a Dmitrej Aleksandrowicz
wyruszy= do Nowogrodu. i wys=a= za nim Semena wojewod", zawarli pok[j
i rozeszli si" § SuA.
Zmar= kn. wlk. Nowgorodskyi – Jaros=aw }Athanasij| Jaros=awicz u Tatar[w,
i z=o/yli }go| w “Tferi” ]Twerze\, u >w. “Kozmy i Demijana” ]¯ gr. Kosmos\.
i przys=a= Dmitrii knia{ pos=[w swoich do Nowogrodu z pok=onem, chc'c
zasi'>: w Nowogrodzie, a Wasilii Jaros=awicz tak/e przys=a= z pok=onem,
chc'c zasi'>: na stolcu. i “stasza” ]zatrzymali si"\ oba poselstwa na Jaro-
s=awa dworze. Nowogrodzianie z namiestnikiem Pawsze' “jaszasja” ]j"li si",
by spr[bowa:\ Dmitrija i pos=ali po niego. Tego roku “priecha” ]przyby=\ kn.
Dmitrii Aleksandrowicz do Nowogrodu i zasiad= na stolcu m-ca oktabra 9.
SyN.
ostatnie zdanie nosi wyra{ne >lady pisania w XV wieku, w wi"cej ni/ jednym
aspekcie& 1. termin «knia{» przed imieniem, 2. Nowogr[d nie opuszczony ]sta-
ranne u/ywanie nazwy we wszystkich mo/liwych miejscach i okoliczno>ciach\,
3. «priecha» powtarzane po stokro:.
S=ysz'c za> mistrz, ziemi Ryskiej o m"stwie Domonta “opo=czy= si" w sile
ci"/kiej” ]zebra= hufce, ¯ po=k ^ hufiec\, bez Boga, przyby= do Pskowa w
statkach, =odziach, i koniach, z “porokami” ]machinami ciskaj'cymi kamienie\
chc'c spustoszy: dom >w. Tr[jcy, a kn. Domonta r"koma uj':, a “m"/[w”
Pskowskich mieczem wyr'ba:, a innych ludzi Pskowa “w rabotu wwiesti” ]rab
^ s=uga\. S=ysz'c to Domont, }/e| zbieraj' hufce “bez uma” ]bezmy>lnych\ w
wielkiej liczbie, bez Boga, wszed= do cerkwi >w. Tr[jcy, i z=o/y= miecz sw[j
przed o=tarzem Pa<skim, pad=, modli= si" d=ugo z p=aczem, to m[wi'c& Panie
Bo/e “si=” ]wszechmocny\, my – ludzie twoi i owce na twym pastwisku, imi"
twe wzywamy, sp[jrz na uprzejmych i pojednawczych z wysoko>ci, a hardych,
“wysokia mysli” ]wysokomy>lnych, tj. zarozumia=ych\ “niz=o/i” ]poni/\. I wzi'=
wi"c igumen Sidor miecz, i ca=y “ierejski czin prepojasawsze mieczem”
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
]stan kap=a<ski za=o/y= miecze u pasa, ¯ pre % pojas, tj. pas\, b=ogos=a-
wi'c i odprawiaj'c. Domont za> w wielkiej “jarosti” ]sile\ m"stwa swego, nie
doczekawszy hufc[w nowogrodzkich, z ma=' dru/yn' i “m"/ami” Pskowa
wyjecha=, pobi= i wybi= hufce ich, samego “mastera” rani= na twarzy.
=atwo jak pisarzowi na pergaminie; zmy>lenie za zmy>leniem, fa=sz za fa=szem.
Oni za> “trupa swoja mnogi” ]wiele swoich trup[w\ “uczany nak=adosza”
]nak=adli w “czany”, UW – w kojce, wanny, kadzie\ i powie{li w ziemi"
swoj', a ostatek ich rzuci= si" do ucieczki, m-ca ijuna 8, na pami'tk" >w.
m"czennika The}o|dora “Strati=ata” przyniesiono relikwie. I znowu, po up=ywie
czasu kniaziowania jego, pocz"li poga<scy “+atyna” ]+otysze\ “si=u dieati”
]gwa=ty czyni:, nasile\ na Pskowianach napadami i “rabotoju”. Bogolubny
kn. Timothej nie >cierpia= obrazy – wyjecha= z “m"/ami” Pskowa, spustoszy=
ziemi" ich i grody spali=. W kr[tkim czasie po tym, by= znak na ksi"/ycu
}za:mienie ksi"/yca|. PStro3.
6780, styl 5508 0001-01.3-525 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6780, styl 5508 0003-01.1-89÷90 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6780, styl 5508 0003-02.3-85 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.3740 roku 1273
zmar=a kniagini “Glebowa Theodora” ]/ona Theodora – syna Gleba\. SuA.
• • • • przerwa w latach 1273–1298, wskutek utraty ok. 24-ch kart ]3-ch zeszy-
t[w\. SyN.,
w Suzdalskiej wg +awrent. ltpsu przerwa w latach 1264–1283,
w Nikiphor. wi"ksza przerwa – opuszczone lata 1258÷1303.
6781, styl 5508 0001-01.3-500 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6781, styl 5508 0003-01.1-90 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3780 roku 1276
“przestawi= si"” ]zmar=\ kn. wlk. Wasilej.
po nim osiad= Dmitrej Aleksandrowicz. SuA.
6784, styl 5508 0001-01.3-525 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
1276–1293 Dimitris-Dmitrij ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=.
.3800 roku 1277
“przestawi= si"” Boris Wasilkowicz u Tatar[w. Dmitrii za> z matk' “priniesie”
cia=o ojca swego do Rostowa, a kniaziowie wszyscy “poidosza” ]wyruszyli\
na Jasy § SuA.
Boris ¯ Wasilko ]brat Dmitreja i innych\ ¯ Aleksander Newski
6785, styl 5508 0001-01.3-525 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3808 roku 1278
o/eni= si" Michai=o Glebowicz. tego roku “priidosza” ]wr[cili\ kniaziowie od
tatar[w. pokonali Jas[w. tego roku zmar= Gleb Wasilkowicz }Gleb ¯ Wasilko ¯
Kostantin †1237 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212|. i zasiedli w Rostowie
Borisowicze& Dmitrei i Kostantin § SuA.
Boris ]brat Kostantina\ ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo.
6786, styl 5508 0001-01.3-525 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3816 roku 1281
“ra: by=a na wlk. kn. Dmitreja” ]wojn" mu wydali\ }Tatarzy|& Kodaj i Alczedaj
“priszed” ]przyci'gn"li\ do Perejas=awla, kniazia nie zastali w grodzie, cerkwie
popalili, wsie Perejas=awskie i Rostowskie pograbili, a “w 2-gie lato” ]na drugi
rok\ druga ra: “by=a” ]zosta=a odprawiona\ na wlk. kn. Dmitreja& Tukatemir i
A=y<; knia{ za> “ide” ]uda= si"\ do Nowogrodu § SuA.
nie uda= si", lecz zbieg=. Przyczyna wypraw Tatar[w nie podana. Baskakowie
urz'dzali wyprawy karne, gdy wasale odmawiali p=acenia podatk[w, tak i w tym
wypadku chyba by=o.
6789, styl 5508 0001-01.3-525 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3824 roku 1282
“chodzi=” ]uda= si"\ Ignatij episkop “wtoroe” ]po raz drugi\ “z przyczyny cer-
kiewnej”. tego roku Kiri= metropolita po “oklewetaniu” ]potwarzy, oszczerstwie\
rozgniewa= si" na episkopa Ioanna; po rozpatrzeniu – b=ogos=awi= jego. tego
roku Kiri= metropolita zmar= w Perejas=awlu § SuA.
6790, styl 5508 0001-01.3-525÷526 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3832 roku 1283
• • • opowiadanie z 1263 przerwane jest brakiem kilku kart, a/ do roku 1283
– opisu okrucie<stwa baskak[w tatarskich& kazali wybi: bojar, a “palomnici”
]potomnych\ pu>ci: w “portach” ]zgrzebnej odzie/y\ zabitych bojar[w, by
“chodzili po ziemiech” i opowiadali, /e kto wejdzie w sp[r ze swym baska-
kiem – “tako jemu budiet”. pojmanych “ludzi czarnych” ]poddanych, ¯ karny,
KCz\ z /onami i dzie:mi – wszystkich “poprowadi= procz” ]uprowadzi= –
s=owo polskie\, a trupy bojar[w tych poleci= na drzewach wiesza:, odci"li
g=owy i praw' r"k", zabrali g=owy bojar[w “k torokom” ]do Torczyna\, a r"ce
wk=adali “w sudno” ]do naczynia\ i wstawili na sanie.
“Czernyse Rusiny” wyruszyli z Worog=a do Turowa, chcieli rozes=a: po ziemi
g=owy i r"ce bojar[w, lecz nie mogli, bo ca=a wo=o>: opustosza=a, porzucili
wi"c g=owy i r"ce “psom na izjed”. i tak “poidosza precz” ]odjechali\. wielu
 ...ROSYJSKIMI
z=upionych zmar=o od mrozu, i m=odzie/y, z=o to sta=o si" z powodu grzech[w
naszych – bo B[g ka{ni cz=owieka – cz=owiekiem... itd.
Achmat zostawi= dw[ch braci swoich by dogl'dali }Ruskich|, bo nie m[g=
naj': ani jednego }Ruskiego| kniazia... “i chleb w usta nie idiasza ot stracha”
fl Su+.
postawiony” ]mianowany\ Maksim metropolita Suzdalowi § tego roku zmar=
Roman Wo=odimierowicz “Ugleczskyi”. tego roku kn. wlk. Dmitrij “pride” z
Nowogrodu, i “smirisia” ]pojedna= si"\ z bratem Andrejem, a Semena zabili
§ SuA.
6791, styl 5508 0001-01.2-480 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6791, styl 5508 0001-01.3-526 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3840 roku 1284
dw[ch “besurmenina is swobody w drugoju swobodu” a Rusi z nimi wi"cej
}ni/| 30 ludzi. s=ysz'c to “Lipowiczskyi” ]Lipowiecki\ kn. Swiatos=aw, umy>li=
ze sw' dru/yn', bez Olega “dumy dostregsia na puti rozboi stwori” ]s=owa
polskie\.
opis urz'dzonej zasadzki, gdy dw[ch Tatar[w jecha=o w otoczeniu wi"cej ni/
30-tu Rusin[w. Swiatos=aw urz'dzi= zasadzk" na drodze, Rusin[w wybi=, ale
dwaj Tatarzy zbiegli.
tu opowiemy zdarzenie. Tego roku po Wielkanocy, w tygodniu Thomy
]Tomasza\ “pobiegosta” dw[ch “bratenka” ]bratank[w – s=owo polskie\ – tych
bisurman[w, do Kurska, a nazajutrz, w poniedzia=ek “pobie/a” ]pobieg=a –
s=owo polskie\ ca=a “swoboda” ]wyprawa tatarska\ i ta druga, i tak rozjecha=y
si" dwie “swobody” bisurman[w.
tego roku wr[ci= Oleg z Ordy i “stwori pamia:” ]zbudowa= znak pami'tko-
wy\ pobitym bojarom. wys=a= do Swiatos=awa m[wi'c& czemu zarzuci=e>
“prawdu” ]prawd" – traktat\,w=o/y=e> by=e> im rozb[j na mnie i na siebie ]w
oczach Tatar[w odpowiedzialno>: za rozb[j ponosimy obaj\. jed{ do Odry i
“otwieczai” ]wyprostuj, wyja>nij, odpowiedz\. on za> zapar= si"... itd.
Oleg zarzuci= Swiatos=awowi z=amanie przysi"gi na >w. Krzy/, /e obaj
zawsze b"d' jednomy>lni, /e “zagubi= prawd"”, /e B[g nas rozs'dzi, i tak
by=o. wr[ci= Oleg z Ordy, od Tatar[w i zabi= Swiatos=awa “po carewu s=owu”
]z polecenia, ustnego zezwolenia cara\. nast"pnie za> Swiatos=aw – brat
Aleksandra, zabi= Olega i dw[ch jego nieletnich syn[w, robi'c rado>: diab=u
i jego “pospiesznikowi” ]wsp[lnikowi\ – Achmatowi fl — Su+.
rok 1284 nie opisany wydarzeniami, i bez zapisanego roku. SuA.
By= znak na ksi"/ycu, dekabra 24, w dzie< niedzielny }za:mienie ksi"/yca|.
24 grudnia 1284 wypada= w niedziel".
Po dw[ch tygodniach, “henwara pogibochom 12” – wybili Niemcy Pskowian
“na dani, u Alystu”, 40-tu “m"/[w” }40 ^ wielu, nie by=a to >cis=a liczba, ˚nr
1680|; jak staro/ytni kronikarze m[wi', /e znak nie na dobre, lecz na z=e
zawsze zjawia si". PStro3.
6792, styl 5508 0001-01.2-481÷482 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-01.3-526 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6792, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.3848 roku 1285
Roman – kn. Bra<ski, przyby= “ratju” ]si=' bojow'\ do Smole<ska, popali=
podgrodzie, i odci'gn'= do swoich fl
Za=o/ona zosta=a cerkiew kamienna w Tferze “b=agowiernym kniaziem
Michai=om.” i matk' jego – Oksi<eju, i prepodobnym epikopem Semeonem –
Ku{m' Demijanem, i nadano imi" Przeobra/enia >wi"tego Zbawiciela fl
Tego lata. Wojowa=a Litwa “wo=o>:” Tferskiego w=adyki }o nazwie| Oleszno.
zebrali si" Tferanie, Moskale, Wo=czanie, Nowotor/cy, Zubczanie, Ro/ewi-
cze, “i szedsze bisza Litwu w lesie. w kanun Spasowu dni”. i pom[g= B[g
chrze>cijanom. wielkiego kniazia ich Domonta zabili, a wielu uj"li, innych
wybili, “po=on” ]=upy\ wsze “otjasza” ]odbili\, a inni rozbiegli si" fl Su+.
Dowmont, jedyny znany mi z imienia, zmar= w Pskowie 1299, maja 20, w czasie
zarazy; musia=by to by: jaki> inny Dowmont, skoro zabity 1285; z uwagi, /e
Akademicki spisok jest p[{nej daty, s'dz'c po r[/nych oznakach& pisowni imion
i nazw, r[/nicach w latach, itp. – informacj" t" nale/y zbagatelizowa:.
Przyby= metropolita Maxim do Suzdala. tego roku za=o/ona zosta=a cerkiew
>w. Zbawiciela w Tferze. tego roku przywi[d= kn. Andrej carewicza ]syna
cara tureckiego z Ordy\, i wiele z=a uczyni= chrze>cijanom. knia{ wi"c wlk.
Dmitrij “socztasja” ]do spo=u\ z bratem jego – carewicza przegnali, a bojar[w
Andreja “izyma” ]pochwyci=\ § — SuA.
˚.6455, ˚.6460.
6793, styl 5508 0001-01.2-483 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6793, styl 5508 0001-01.3-526 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3856 roku 1286
nie zapisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Su+.
Dmitrei i Kostantin } ¯ Boris ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo, o kt[rych uprzed-
nio, ˚.3808| rozdzielili “sebie” ]mi"dzy siebie\ ojcowizn" swoj'. i osiad=
Dmitrij na Ugleckim polu, a Kostantin – w Rostowie. tego roku urodzi= si"
Kostantinowi syn Aleksander, a Dmitrowi – syn Michai=o. tego roku zmar=
Theodor – episkop Wo=odimierski § SuA.
6794, styl 5508 0001-01.2-483 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6794, styl 5508 0001-01.3-526 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3864 roku 1287
nie zapisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Su+.
nie zapisany wydarzeniami, i bez opisu rokiem ]nic nie ma\. SuA.
6795, styl 5508 0001-01.2-483 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-01.3-526 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3872 roku 1288
“siede” ]zasiad=\ Andrei Aleksandrowicz w Jaros=awlu,
}Andrei ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw †1245|,
a Aleksander The}o|dorowicz na Ugleckim polu.
Aleksander ¯ Theodor ]brat Aleksandra Newskiego\.
tego roku mianowany zosta= Jakow episkopem do W=odzimierza }n(Kla{mie|
§ tego roku zmar= Ignatei – episkop Rostowskyi. tego roku mianowany zosta=
Tarasii episkopem do Rostowa § SuA.
6700, styl 5508 0001-01.3-500 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3880 roku 1289
“siedzia=” Dmitrej Borisowicz w Rostowie. w[wczas by=o wielu Tatar[w w
Rostowie, i wygnali ich “wieczem” ]wiecem, wiciami\, i ograbili ich. tego roku
kn. Kostantin szed= do Ordy § SuA.
6797, styl 5508 0001-01.3-526 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3888 roku 1290.
}po|>wi"cona by=a cerkiew >w. B-cy w Ustiugu, przez Tarasa episkopa, “pri”
]w obecno>ci\ kniazia Dmitrija.
tego roku “zaratiszasja Tatarowie” ]zadarli, zawojowali; ¯ za % ra:, wojna\.
tego roku by= znak na ksi"/ycu, jakby krwawi= ]za:mienie ksi"/yca\. tego/
roku zadar= Tohta z Telebug' i z Alhujem. i pom[g= B[g Tohcie. SuA.
6798, styl 5508 0001-01.3-526 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3892 roku 1291
Pow[d{ na Wo=chwie wiosn'. Tego/ roku pos=a= B[g ka{< sw' grzechy
nasze – wymar=y konie w Nowogrodzie, ma=o osta=o si". ArNo2.
6799, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.3896 roku 1292
zmar= kn. Aleksander Dmitrijewicz. tej zimy o/eni= si" kn. Iwan Dmitrijewicz
u Dmitrija Rostowskiego § SuA.
6800, styl 5508 0001-01.3-527 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
1293–1303 Andreas-Andrej ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jar.
.3900 roku 1293
“siedzi” ]kniaziuje\ w Kostromie kn. Iwan Dmitrejewicz.
}Iwan ¯ Dmitrej ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw †1245|
tego roku “poidosza” wszyscy kniaziowie do Ordy, i w=adyka Tarasij. tego
roku zmar= kn. Michai=o Glebowicz w Ordzie, i przyniesion zosta= do Rosto-
wa. tego roku wr[cili z Ordy kniaziowie& Andrej, Dmitrej, Theodor, Kostantin
}wnuki Jaros=awa, otrutego w Ordzie 1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo|, a
z nimi car Dude< przyci'gn'= raci' na wlk. kn. Dmitrija. knia{ wi"c zbieg= do
Pskowa. Tatarzy wi"c zdobyli Wo=odimer }n(Kla{mie|, Perejas=awl, Moskw",
Wo=ok i wszystkich grod[w 14... itd.
Zbieg= kn. Andrei do brata w Pskowie, a st'd do Nowogrodu, a “rat’ wozw-
ratisia nazad” ]konnica zawr[ci=a z drogi\.
Tego roku zasiad= “na knia/eniu” w Jaros=awlu knia{ Theodor, a Aleksander
Kostantinowicz w Ugleckim polu §
Tego roku kn. wlk. Dmitrej Aleksandrowicz ]z gr. ksi\ “prijde” ]wr[ci=\ z
Pskowa do Tweru, a Ondrej ]OA\ z Nowogrodu do Tor/ka ]Targ[wka\, i
pogodzi= si" z bratem § SuA.
“Pribie/a” ]przyby= p"dem, dos=. przybieg=\ wlk. kn. Dmitrei Aleksandrowicz do
Pskowa, z Nizu, i przyj"li go Pskowianie “s czestiu” ]z honorem\. PStro3.
6801, styl 5508 0001-01.3-527 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6801, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.3908 roku 1294
• • • • Tatarzy za> i Andrei kn., s=ysz'c o przybyciu kn. Michai=a – nie wy-
ruszyli do Tferu, lecz “postupisza” ]skierowali si"\ do Wo=oku. w Wo=oku to
/e z=o wyrz'dzili, z las[w ludzi wywiedli i wyruszyli w drog" powrotn' do
Perejas=awla. Tej/e zimy, Theodor kn. Rostis=awicz zasiad= w Jaros=awlu,
a Andrei wyruszy= do Nowogrodu Wielkiego. Tatarzy za> “poidosza w swo-
jasi” fl Tej/e zimy Andrei przyby= z Nowogrodu do Tor/ka. Tej/e zimy car
“Totarskyi” ]OA\ przyby= do Tferu. na imi" mu Toktomer, “i mnogo tiago>ci
ludiem ucziniw” ]ob=o/y= bardzo podatkami, ci"/arami, obowi'zkami\ – “poide
w swoja si”. Tej/e zimy zmar= Theodor – kn. Raza<skyi fl — Su+.
“przestawi= si"” ]zmar=\ kn. wlk. Dmitrej Aleksandrowicz w Wo=oku, i po-
grzebion zosta= w Perejas=awlu. po nim zasiad= brat jego – kn. wlk. Andrej
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
}potomni Aleksandra Newskiego|.
Tego roku zmar= kn. Aleksander Theodorowicz.
Tego roku zmar= kn. Dmitrei Borisowicz Rostowskyi.
po nim zasiad= brat jego – kn. Kostantin Borisowicz,
o/enili si"& kn. Michai=o Jaros=awicz – z Ann', c[rk' Dmitreja Borisowicza,
kn. Ondrej ]OA\ – z Wasilis', c. kn. Dmitreja Borisowicza Rostowskiego
§ SuA.
6802, styl 5508 0001-01.2-483 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6802, styl 5508 0001-01.3-527 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3916 roku 1295
Dmitrii wlk. kn. “poide” do “ojczyzny” ]ojcowizny\ swojej obok Tor/ka. Andrej
kn. “pereja na brodu” ]dopad= go na brodzie, przy przekraczaniu rzeki\, sam
knia{ przeprawi= si" przez rzek", a dobytku jucznego nie “ustigli” ]nie zdo=ali\
przewie{:, i “otima” ]odebra=\ kn. Andrei dobytek fl
Tej/e wiosny Theodor Rostis=awicz spali= Perejas=awl fl
Tego roku zmar= wlk. knia{ Dmitrii, “bliz” Wo=oka fl
Tego roku zmar= episkop Raza<ski – Wasilii ]Wasilei\ fl
Tego roku o/eni= si" Michai=o kn. w Tferze, i “wie<cza” jego episkop Andrei
w >w. Spasie, m-ca noab}ra| 8, “na Zbor archistratiga Michai=a” fl Su+.
Tarasij w=adyka “jecha” do Ustiuga. po nim “jede” kn. Kostantin i “jat” ]po-
chwyci=\ w=adyk", i ludzi “oko=o jego izyma” ]uwi"zi=\. tego roku “prijecha”
Maksim metropolita, z Kijowa. Jakowa – w=adyk" Wo=odzimierskiego “swied”
]zwi[d=, usun'=\ z episkopatu. tego/ roku kn. wlk. Andrej “ide” ]pojecha=\
do Ordy, z kniagini'. tego/ roku mianowany zosta= Semen episkopem
Wo=odzimierskim § SuA.
6803, styl 5508 0001-01.2-483÷484 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6803, styl 5508 0001-01.3-527÷528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3824 roku 1296
“pogore” gr[d Tfer po “Wielice dni” ]Wielkanocy\ “na 6 i nied. w sub” ]6-go
dnia tygodnia, w sobot"\ “zautra Zbor o-c s-tch” ]z rana Soborowa ojc[w
>wi"tych\. Tego roku mianowany by= episkop Semen do Wo=odimierza,
m-ca noab}ra| fl Su+.
“bys nielubie” ]niezgoda, wa><\ mi"dzy kniaziami& Andrejem wlk. kniaziem,
Iwanem Perejas=awlskijm, Dani=' Moskiewskijm, i Michai=em Tferskym. “i
zwiedie ich na lubow” ]doprowadzi= do zgody, pojedna= ich\ w=adyka Semeon
i w=adyka “Izmai=o” ]Ismai=o\ § SuA.
6804, styl 5508 0001-01.2-484 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6804, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3932 roku 1297
“pride Andrei kn. is Totar” ]wr[ci=... od Tatar[w OA\, zebra= woj[w i
chcia= “iti” do Perejas=awla, wojowa:, tak/e, od Perejas=awla do Moskwy, i
do Tferu. s=ysz'c za> kn. Michai=o Tferskii i Dani=o Moskowskii kn. zebrali
woj[w, przyszli i stan"li blisko Juriewa }Polskiego| “na po=cziszczi” ]na
hufcowaniu, tj. dowodz'c hufcom\, a Andrei we W=odzimierzu }n(Kla{mie|.
i w ten spos[b nie pozwolili “poiti” Andrejowi do Perejas=awla. by=/e Ioan
kn. – syn Dmitreja szed= “w Wordu” ]do Ordy\, przykaza= kniaziowi Michaile
bi: si" o ojczyzn" swoj' i Perejas=awl. i o ma=o boju nie by=o mi"dzy nimi,
zawarli pok[j i wr[cili “w swoja si” fl Su+.
o/eni= si" w Rostowie kn. Jurij Dani=owicz. tego roku zmar=a kniagini Borisowa
Wasilkowicza }Boris ¯ Wasilko ¯ Aleksander Newski|. tego/ roku kn. Alek-
sander Glebowicz “wzi'= le>ci'” ]zdoby= fa=szem, podst"pem\ kniaziowanie
Smole<skie po ojcu swoim § SuA.
6805, styl 5508 0001-01.2-484 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6805, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3940 roku 1298.
w >w. tygodniu ]przed Wielkanoc'\, w sobot" na noc, “oswitajuszczi” tygo-
dnia Thominy, w grodzie Tferze zapali= si" dw[r kniazia. to by= cud – B[g
zst'pi= do kniazia. tyle ludzi w sieniach spa=o i nie odczuli, ni stra/e, lecz
sam knia{ z kniagini' odczuli ogie<, “izide won” ]wybiegli na zewn'trz\,
niczego nie zd'/yli wyj':. w ten spos[b spali=o si" “niema=o imienia”, z=ota
i srebra, “oru/ia port” ]pas[w do mieczy\. Tego roku }po|m[r by= na trzod".
Tego roku “suchmie< bys, zarachutsia bo=ota, i borowie” ]susza by=a, b=ota
sta=y si" pylne, i borowiny\. Tej/e wiosny choroba kniazia silna ]s=owo
polskie\ fl Su+.
kn. The}o|dor Jaros=awski wyruszy= wojowa: do Smole<ska. SuA.
zmar= nast"pnego, 1299 roku.
• • • • przerwa w latach 1273–1298, wskutek utraty ok. 24-ch kart ]3-ch zeszyt[w\,
ci'g dalszy pod 1299 r., ˚.3948 ]1299 rok\. SyN.
6806, styl 5508 0001-01.2-484 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6806, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.3948 roku 1299
m-ca maja 19 “ogorodi=osia so=nce grozno” ]zjawisko$\.
Tego roku Theodor Rostis=awicz “prichodi” do Smole<ska, wojowa:, nic
nie wsk[ra= – wr[ci= }do swoich|. Tego roku m-ca semtab}ra| 15, w ponied
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
}elnik| po wieczerzy, urodzi= si" kn. Michai=owi Tferskiemy syn i nadano
mu imi" Dmitrij.
15 semtabra }septembra| 1299 wypada= we wtorek;
poniedzia=ek, 15 semt. wypada= w 1298.
Tego roku zmar= Jaros=aw Pro<skyi fl Su+.
zmar=a kniagini Kostantinowa. tego roku, Maksim metropolita zasiad= we
W=odzimierzu }n(Kla{mie| na stolcu, a Semena w=adyk" “posadi” w Rostowie.
tego roku zmar= kn. The}o|dor Jaros=awlskyi § SuA.
w Suzdalskiej wg +awrent. ltpsu przerwa w latach 1264–1283,
w Nikiphor. wi"ksza przerwa – opuszczone lata 1258÷1303;
• • • po przerwie w latach 1273–1298, wskutek utraty, chyba, 3-ch zeszyt[w&
m-ca aprila 18, w sobot" wielk', o godz. 1-szej nocy }godz. 19-ta dzisiejszego
systemu|, wybuch= p=omie< na Wara/skiej ulicy, i “stworisja gore wieliko”
]powsta= wielki po/ar\, za nasze grzechy nadci'gn"=a burza “s wichrom”
]z wichrem – s=owo polskie\, by= tak “silen og< wborzie }r-z|” ]wielce szybki
ogie<\ /e ma=o kto co pochwyci= i wybieg= ze swego dworu, a innym wszystko
ogie< “wzja’ ]strawi=, dos=. zaj'=\. i przeni[s= si" z Niemieckiego dworu w
Nerewski koniec, wybuch= silny p=omie< na Cho=opiej ]Niewolniczej\ ulicy,
a Nerewlanie na tej stronie, most wielki ogie< “zaj'=”. i tak powsta=a wielka
strata, “na swietie” ]na >wiecie ¯ >wiat – s=owo polskie\ B[g dobrych ludzi
“ujasza” ]ujmuje\, a {li ludzie padaj' na grabie/y, kt[rzy cerkwie rozgrabili nie
boj'c si" Boga, “wieducze kaz< Bo/iju” ]>wiadomi, dos=. wiedz'cy, o ka{ni
Bo/ej\, w miejsce }jej| wi"ksze, dos=. gorsze ]s=owo polskie\, z=o “stworisza”
]wyrz'dzili\ – u >w. Iwana stra/e nad dobytkiem }cerkwi| zabili, u >w. Jakowa
stra/nik spali= si", na Targowym polu 12 cerkwi sp=on"=o, nie zd'/yli wynie>:
wszystkich ikon, ni ksi'g, a w }cerkwi| Chrystusa kilka “g=[w” sp=on"=o i F
dw[ch pop[w spali=o si", w Nerewskim ko<cu 10 cerkwi spali=o si" i “mnoga
uzoroczia” ]wiele chor'gwi\ w cerkwiach, i m'/ “dobr” ]waleczny\ “sgore”
]przepad= w ogniu\ – Eleferii +azorewicz, nazajutrz /a=oba i smutek w miejsce
rado>ci. To wszystko by=o dzie=em naszych grzech[w “sbystsja proroczestwo
Isaija proroka” ]mo/liwa przepowiednia proroka Isaji\ kt[ra m[wi& ª...twoja
jest – Panie – wola ka{ni:, tak i mi=owa:. Ícinaj'c – Panie – zbaw nas.º
B[g pozwoli= spali: pop[w, bardziej >wi"tych od wielu innych grzesznik[w, gra-
bi: swe >wi'tynie z dobytku cerkwi. Lud rzuci= si" do grabie/y cerkwi po stracie
swego dobytku, i postawione stra/e nie zdo=a=y go powstrzyma:.
dzie< wzniecenia ognia i po/aru, sobota, 18 aprila, wypada=a w 1299, tak i
dzie< >mierci archiep. Klementa, pi'tek, 22 maja – wypada= w 1299.
Tego/ roku, m-ca maja 22, na pami'tk" >w. m"czennika Wasiliski, w pi'tek
4-go tygodnia po Wielkanocy, o godz. 7-mej nocy ]1-sza po p[=nocy dzisiej-
szego systemu, ju/ 23-go maja, ale w[wczas ca=a noc wchodzi=a do dnia, 22
maja\, ...noc' zmar= archiepiskop Nowgorodskyi – Kliment ]Klement, EI\,
w episkopacie by= 23 lata, i z=o/on w portyku >w. Sophii, z w=adycznego
dworu – archimadryt' Kuri=' i wszystkiemi igumenami...
Tego/ roku zmar= Dowmont }1299.05.20| – kn. Pleskowskyi, wielce znojny
dla >w. Sophii i >w. Tr[jcy. Po >mierci Klimanta, Nowogrodzianie – wiele
“gadawsze” ]dyskutuj'c\ z namiestnikiem Andrejem, natchnieni Bogiem
– wyznaczyli “mu/a dobra i smirena” ]m"/a “dobrego” – walecznego – i
uprzejmego\, Theoktista, igumena >w. Zwiastowania, i “zdzwoniwszy” wiec w
>w. Sophii, kn. Boris Andrejewicz ze wszystkiemi Nowgrodzianami “wwiedli”
]wprowadzili\ go z pok=onem i osadzili na w=adyki dworze “donde uwiedajut”
]p[ki dowiedz' si"\ gdzie metropolita. SyN.
Tej/e zimy, z powodu grzech[w naszych “izgonisza Niemci izgonnoju ratiu
posad u Pskowa” ]p"dem Niemcy wpadli konnic' lekk' do podgrodzia Psko-
wa\, roku 6807 ]1299\, m-ca marta 4, na pami'tk" >w. m"czennika Paw=a
i } j | Uliany, i wybili igumen[w; w[wczas zabity zosta= Wasilej... ]szczeg[=y\
... z nimi 17 mnich[w i czer<c[w, i “ubogya” ]ubogich – s=owo polskie\, /ony
i ma=e dziatki, a “mu/ Bog ubludie” ]“m"/[w” B[g nagl'da=, czyt. zbiegli,
zostawiaj'c /ony z dzie:mi za sob', musia=o tak by: w tych okoliczno>ciach\.
Nazajutrz poganie Niemieccy obst'pili gr[d Pskow, chc'c jego spustoszy:.
Bogolubny kn. Timothej, “nie stierpie mu/ swoich bolszeia rati” ]nie czekaj'c
F
na odsiecz z zewn'trz\, wyjecha= z ma=' dru/yn' ]wycieczka, zwykle noc',
by rozproszy: oblegaj'cego wroga, typowy manewr w Írednowieczu\, z
“m"/ami” Pskowa i z Ywanem Dorogomi=owiczem, i z jego dru/yn', przeciw
im hufcami. Pomoc' >w. Tr[jcy, u >w. Petra i Paw=a na brzegu, uderzy= na
nich, i by=a r'banina “z=a” ]zaciek=a\, jakiej nigdy nie bywa=o u Pskowa, ranili
samego “mendera” w g=ow" a “Welniewici” ]rycerzy Wiljandy, est. Viljandi,
68 km E od Juriewa, 58° 21* N, 25° 35* E\ wy=apali, wysy=aj'c }ich| do wlk.
kn. Andreja, a inni szybko zbiegli porzucaj'c or"/, i rzucili si" do ucieczki,
“strachom grozy chraborstwa Domontowa” i “m"/[w” jego – Pskowian.
W[wczas pad= }po|m[r na ludzi.... kn. Domont zmar= m-ca “maia” 20, na
pami'tk" >w. m"czennika “Thaleja” ]Thalesa\. PStro3.
6807, styl 5508 0001-01.2-484÷485 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6807, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6807, styl 5508 0003-01.1-90 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6807, styl 5508 0003-02.3-86÷87 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
 ...ROSYJSKIMI
.3956 roku 1300
w sobot" >w. tygodnia, “Oswitajuszczu Paschy G-s-nia” ]o wschodzie s=o<ca
Wielkanocy – Zmartwychwstania Pana\ sp=on'= Nowogr[d Wielki. ˚.3948
Tego roku zmar= episkop Kliment. Tego roku, z jesieni', wiatry silne by=y,
deszcze i “gromowie”. w Tor/ku “tucza” ]sztorm, huragan\ w godzin" r[w
wykopa=a i “choromow nieskolko snies=o z osnowania” ]chat kilka zsun"=a
z podwalin\ fl
Tego roku Oleksandr }z gr. liter' ksi| Glebowicz, ze Smole<ska przyby=
wojowa: do Dorohobu/a. “i ostupa gorod wodu otja=” ]obst'pi= gr[d, wod"
odci'=\. Andrei Wiazemskyi kn. przyby= z Wiazemcami }na odsiecz|, i pom[g=
Dorohobu/com, zabili u Oleksandra syna, a samego Oleksandra ranili kniazia,
i brata jego – Romana, a Smolnian wybili 200 ludzi, i Oleksandro wr[ci= “w
swoja si”. Tego roku Raza<scy kniaziowie – Jaros=awicze, ”u Perejas=awla“
]w Perejas=awlu\ }zasiadali|.
Tego roku, metropolita Maksim, “nie terpia Tatarsko nasila” ]nie znosz'c
tatarskiego gwa=tu, dos=. nie cierpi'c\ – zostawi= metropoli" i zbieg= z
Kijowa, i ca=y Kij[w rozbieg= si", a metropolita “ide” do Bra<ska, st'd – do
Suzdalskiej ziemi “i so wsiem swoim /itiem” ]uszed= z /yciem\. Tego roku,
m-ca oktab}ra| 11, urodzi=a si" Michai=owi – kniaziowi Tferwskiemu, c[rka,
i nadano jej imi" Theodora fl Su+.
r. 1300 nie zapisany wydarzeniami, i bez zapisanego roku ]nic nie ma\. SuA.
“Priecha” Maksim metropolita do Nowogrodu, i Rostowskyi episkop – Semen,
i Tferskyi episkop Andrei, i mianowali archiepiskopa “Theoktista” ]w innych
miejscach& Theoklista\; znak by= nad cerkwi' Borisa i Gleba, m-ca ijula
29.... Tego roku, wiosn', spali= si" Nowy targ. Tej/e wiosny za=o/yli cerkiew
kamienn' >w. Michai=a, na Michai=owej ulicy. Tego/ roku “zr'bali” ]za=o/.
zr'b\ 4-m cerkwiom& >w. B-cy w monasterze Zwierzynieckim, >w. +azarza,
>w. Dmitrija ma Bojani “ulkie” ]ulicy\, i >w. Borisa i Gleba na Podolu.
Tego roku “pridosza iz zamoria Swei” ]przybyli zza morza Szwedzi\, w wielkiej
liczbei, do Newy, przywie{li ze swej ziemi “mastery” ]mistrz[w\, od “wielikogo”
]starego\ Rzymu, od papie/a-ojca “master priwiedosza naroczit” ]przywiedli
mistrza specjalist", nale/y rozumie: – w budowaniu twierdzy\.
Postawili gr[d nad New', w uj>ciu Ochty rzeki, i “utwierdisza twierdostiju
nieskaza<noju” ]“utwierdzili twardo>ci'” – wzmocnili obron" nies=ychanie\,
postawili w nim “poroky” ]machiny ciskaj'ce kamienie\, “pochwaliszesja
oka<nyi”, zw'c go “Wieniec ziemli”, bo by= z nimi “namiestnik korolew” ]s=owa
polskie\ o imieniu Maska=ka, i osadzili w nim m"/[w-specjalist[w z woje-
wod' Stenem, i odeszli; kniazia wlk. nie by=o w[wczas w Nowogrodzie. SyN.
Sten, klika mo/liwo>ci& 1. stench ]zapach, smr[d\, 2. gr. stenos ]w'ski\,
3. szabla$ ˘ stencil ]szablon\.
Maska=ka, 1352& Maskaaka ¯ =ac. masculinus ¯ masculus ]m"ski, p=ci m"skiej\.
6808, styl 5508 0001-01.2-485 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
0000, nie ma 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6808, styl 5508 0003-01.1-91 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3964 roku 1301.
m-ca iula 3, 8-go tygodnia, w pi'tek po Wielkanocy spali= si" tor/ek fl
3 lipca 1301 wypada= w sobot";
pi'tek, 3 lipca wypada= w 1300 roku.
• Tor/ek, 63 km NWW od Tweru, 66 km SES od Wo=czka, 219 km NW od
Moskwy, 281 km SE od Nowogrodu Wlk., 57° 03* N, 34° 58* E.
Tego roku, w Nowogrodzie Wielkim ]Starym\ mianowany by= Theoklist
episkopem, m-ca iula ]lipca\ 29, na pami'tk" >w. aposto=a Piotra i Paw=a,
przez metropolit" Maxima }z gr. ksi|, Andreja – episkopa Tferskiego, Se-
mena – episkopa Rostowskiego, “pri” ]za czas[w\ kniazia Andreja, i “bys
priczetnik s-toe Sophii Nowgorodskye”” ]w obecno>ci priczetnika >w. Sophiji
Nowogrodzkiej\ fl Tego roku zrobili zjazd w }cerkwi| Dmitra }Solu<skiego, we
W=odzimierzu n(Kla{mie|& Andrei kn. wlk., Michai=o – kn. Tferskyi, Dani=o – kn.
Moskiewskyi, Ioan kn. Dmitrejewicz – z Perejas=awla. i zawarli pok[j mi"dzy
sob', a Michai=o “s-Ywanom” ]z Iwanem\ nie “doko<czyli” mi"dzy sob'.
Tego roku, m-ca oktab}ra| 7, w pi'tek, urodzi= si" kniaziowi Michai=owi syn,
i nadano mu imi" Aleksandro ]z gr. ksi\.
Tego roku, jesieni', Dani=o – kn. Moskiewski, “prichodi=” ]wyruszy=\ do
Razania wojowa:, i bi= si" u Perejas=awla }Ni/nego, w uj>ciu Oki|, i Dani=o
“odole=” ]pokona=\ – wielu Tatar[w zosta=o wybitych, i kniazia Raza<skiego
– Kostantina “niekakoju chitrostju ja=” ]z doz' przebieg=o>ci, zr"czno>ci –
pochwyci=\, i przywi[d= }go| do Moskwy fl Su+.
“zaratisja” ]zadar=\ Iwan knia{ z Kostantinem, “smiri ich” ]pojedna=\ w=adyka
Semen. tego/ roku by=a silna burza w Rostowie, cerkwi 4 “iz osnowania
izwier/e” ]zsun"=a, dos=. zrzuci=a ¯ iz % wierga:\ § SuA.
“Pride” kn. wlk. Andrei } ¯ Aleksander Newski †1263| z hufcami Nizowskymi,
i “ide” ]wyruszy=\ z Nowgrodzianami do grodu tego }Wie<ca ziemi, opisanego
pod 1300 r., ci'g dalszy|, i przyst'pili do grodu m-ca maja 18, na pami'tk"
>w. Patrikija ]Patrika\, w pi'tek przed Zst'pieniem Ducha >wi"tego...
pi'tek, 18 maja, wypada= w 1302 ]18 maja 1301 wypada= w czwartek\.
...i “potiagnusza krepko” ]natarli silnie, dos=. poci'gn"li – na zdobycie grodu
– krzepko\; si=' >w. Sophii i pomoc' >w. Borisa i Gleba twierdza ta niczym
by=a, za zarozumia=o>: ich, albowiem na pr[/no trud ich bez Bo/ego ze-
zwolenia...
B[g – to ja, czyt. bez mego lub naszego zezwolenia, bo oni to bez Boga.
...gr[d zdobyty zosta=, jednych wybili i wyr'bali, innych, powi'zanych –
powiedli z grodu, a gr[d podpalili i rozgrabili. A “pokoj” ]s=owo polskie\
– Panie – w kr[lestwie twoim tym, kt[rzy u grodu g=owy swoje z=o/yli za
>w. Sophi". SyN.
6809, styl 5508 0001-01.2-485 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6809, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6809, styl 5508 0003-01.1-91 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6809, styl 5508 0003-01.2-331 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.3972 roku 1302
Andrei kn. wlk. Aleksandrowicz }z gr. ksi|, wyruszy= z Nowogrodu Wielkiego
i z Nowogrodzianami, na Niemc[w, i gr[dek Niemieckyi “wzia=” i New" “ra-
skopati” poleci=, a samych Niemc[w wybi=, a innych r"kami uj"li, i kniazia
ich zabili. a Michai=o – Tferskyi kn. nie “poszed” }do| Nowogrodu, s=ysz'c
/e “pobie/eni” ]zwyci"/eni\ }s'| Niemcy, i “worotisia nazad” ]dos=. wr[ci=
do ty=u, ¯ na % zad ¯ z % ad\ fl
Tego roku, m-ca iula ]lipca\ 5, po po>cie Petra, w czwartek, by=a burza
wielka, wiele z=a wyrz'dzi=a, po wsiach d"by “podra=o” ]ogo=oci=o, dos=.
podrapa=o\ fl
czwartek, 5 lipca, wypada= w 1302 roku.
Tego roku, jesieni' pojawi=a si" gwiazda na zachodzie, =uki maj'ca }kometa\,
jak ogon ku g[rze na po=udniowej stronie fl
kometa Halley’a 1301, sept. 14 – oct. 31; najbli/ej Ziemi 23-go sept. 1301.
Tego roku, m-ca noab}ra| 8, na pami'tk" “archistratiga” ]archanio=a\ Michai=a,
by=y postrzy/yny u kniazia Michai=a – syna jego, Dmitreja fl Su+.
Zmar= kn. Iwan Perejas=awskyj. tego/ roku o/eni= si" kn. Kostantin w Ordzie,
u K¨tl¨kortky-Kut=ukortky, a The}o|dor u We=blasmysza Michai=owicza.
tego/ roku kn. Kostantin /eni syna Aleksandra § SuA.
Za=o/yli gr[d kamienny w Nowogrodzie. Tego roku za=o/yli cerkiew kamienn'
>w. Borisa i Gleba, kt[ra “poruszi=asja” ]s=owo polskie\. Tego/ roku wys=ali
pos=[w za morze, do Du<skiej ziemi, i przywie{li pok[j “dokonczawsze”
]wieczny, dos=. do ko<ca\. Tego/ roku “poide” kn. wlk. Andrei do Tatar[w.
Tego/ roku “swierszisza” ]zawierszyli ¯ wierch, wierzch; pokryli dachem\
cerkiew >w. Michai=a na Michai=owej ulicy. SyN.
6810, styl 5508 0001-01.2-486 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6810, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6810, styl 5508 0003-01.1-91 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6810, styl 5508 0003-01.2-331 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.3980 roku 1303
zmar= Iwan kn. – syn Dmitreja, w Perejas=awlu fl Tego roku, wlk. kn.
Andrej, jesieni' wyruszy= do Tatar[w fl Tego roku, “na zim"” Dani=o kn.
Oleksandrowicz, zasiad= w Perejas=awlu fl — Tego roku, m-ca fewrala 25,
w poniedzia=ek, zmar= Boris kn. – syn Andreja, w Kostromie fl Su+.
zmar= knia{ Dani=o “Moskowskyi”. SuA.
zmar= kn. Boris Ondrejewicz, fewrala 26. Tego/ roku zmar= kn. Dani=o
Aleksandrowicz wielki Moskiewski, marta 4. Sofa.
Zabrali namiestnictwo Semenowi Klimowiczowi i dali bratu jego – Andrejowi.
Tego/ roku “srubisza” ]zr'bali... za=o/yli zr'b\ 4-m cerkwiom drewnianym&
>w. Georgija w Targu, >w. Iwana Sziszkowa, i >w. Kosmy i Demijana na
Cho=opiej ]Niewolniczej\ ulicy, i >w. Georgija na Borkowej ulicy. Tego/ roku,
zim', by=a zima ciep=a, nie by=o >niegu przez ca=' zim", i nie sta=o ludziom
chleba, by=a “dorogow” ]dro/yzna\ wielka, “tuga” ]trudny czas\ i smutek dla
ludzi; chocia/ jeste>my grzeszni, lecz od ciebie nie odst"pujemy, ka{ni'c
– zmi=uj si" nad nami, Panie, mi=uj'cy cz=owieka, nie za nasze z=e czyny,
lecz wed=ug swej wielkiej “mi=osti” – ty nasz B[g, “razwie” ]$, z wyj'tkiem\
ciebie, innego Boga nie znamy. SyN.
By=a zima ciep=a, bez >niegu, i by= chleb bardzo drogi. PStro3.
6811, styl 5508 0001-01.2-486÷487 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6811, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6811, styl 5508 0001-05.2-204 ]Sofijska 1-sza ltps\
6811, styl 5508 0003-01.1-91 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6811, styl 5508 0003-01.2-331 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6811, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.3986 roku 1304
m-ca marca w 5, “bezimiennego” ]zwyk=ego\ tygodnia, we wtorek. Zmar=
knia{ Dani=o Aleksandrowicz, w Moskwie, w swojej “ojczy{nie” ]ojcowi{nie\,
“w czer<cach i w skimie” § Su+.
5 marca 1303 wypada= we wtorek, w 1304 – w czwartek, wg kal. wiecznego,
w rzecz. wtorek, 5 marca, wypada= w 1302 ]koniecznie ˚nr 999.1.17\.
roku 1304. zmar= Tarasij – episkop Rostowskyi.
tego roku zmar= knia{ wielki }Dani=o Aleksandrowicz|
– Andrej “w czer<cach” ]w stanie zakonnym\ § SuA. ˚.6470
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Zmar= wlk. kn. Andrei Aleksandrowicz, wnuk wlk. kn. Jaros=awa }†1245|, m-ca
ijula ]lipca\ 27, na pami'tk" >w. Panteleimona, “postrzyg= si" z skim"”, z=o-
/on w Horodcu, a bojarzy jego “iechasza wo Tfer”. i “sporostasja” ] ¯ sp[r;
posprzecza=o si"\ dw[ch kniazi[w o wielkie kniaziowanie& Michai=o Jaros=a-
wicz Tferskyi }Mich. ¯ Jaros=aw-Athanasij ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od
Bolszoe Gniezdo †1212|, i Jurij Dani=owicz Moskiewski }Jurij ¯ Dani=o ¯
Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo|.
i “poidosza” ]pojechali\ do Ordy, obaj, w Suzdalskiej ziemi wybuch=y zamieszki
we wszystkich grodach. A do Nowogrodu przys=ali Tweranie “namiestniki”
]namiestnik[w –s=owo polskie\ Micha=a, si=', i nie przyj"li ich Nowogrodzia-
nie... pos=owie rozjechali si", do “prijezda” ]powrotu\ kniazi[w. SyN.
6812, styl 5508 0001-01.2-486 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6812, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6812, styl 5508 0003-01.1-92 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
.3992 roku 1304
indykt 2. m-ca ijuna 23, na pami'tk" >w. m"czennicy Agripiny, we wtorek, w
po=udnie, by=a wielka chmura burzowa na wschodzie, i uderzy= grom wielce
F silny, w “makowic" stag” Theodora cerkwi ]w jej dach, pokrycie o kszta=cie
maku; stag – swiatago, >wi"tego\, za/eg=, i spali=a si" do wieczora. Su+.
cerkiew >w. m"czennika Theodora w Perejas=awlu Kijowskim, za=o/enie jej
wspomniane 6597 ]1089\, przy wrotach grodu. 0001-01.1-209 Su+.
23 czerwca 1305, jak chce Suzdalska, wypada= we >rod", nie we wtorek; ten sam
dzie<, 23 czerwca, we wtorek, wypada= w 1304, z uwagi na tak dok=adne okre>lenie
czasu – zmieni=em na 1304, zn[w wypad= styl 5509 w miejsce 5508.
zmar= Tarasij – episkop Rostowskyi. tego roku zmar= kn. wlk. }Dani=o Alek-
sandrowicz| – Andrei w czer<cach § SuA.
6813, styl 5509 0001-01.2-487÷488 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6812, styl 5508 0001-01.2-528 ]Suzdalska, wg Akadem. ltpsi\
6812, styl 5508 0003-01.2-331÷332 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.3998 roku 1305
indyktu 2, m-ca ijuna ]czerwca\ 23, na pami'tk" >w. m"czennicy “Agrepiny”,
we wtorek, w po=udnie, by= wielki =uk na wschodzie i uderzy= grom niezwykle
silnie w makowic" cerkwi >w. Theodora, zapali= j' i sp=on"=a do wieczora.
Su+. ]˚.3992, 1304 rok, w=a>ciwy dla wtorku\.
rozbi=y si" w Rostowie dwa dzwony “wielikaja” ]stare\.
tego roku zmar= baskak Kut=ubuh. tego roku “prijde” z Ordy kn. Michai=o
Jaros=awicz, “na wielikoje knia/enie” §
tego roku zmar= Maksim metropolita § SuA.
“Postawi” Semen Klimowicz cerkiew kamienn' przy wrotach, od Pruskiej
ulicy. Tego/ roku “die=asza” ]zbudowali\ most nowy przez Wo=chow. Tego/
roku >wi"cona by=a cerkiew kamienna >w. m"czennika Borisa i Gleba, przez
“wielkiego” ]starego\ >wi"tego archiepiskopa The}o|ktista, m-ca dekabra 9,
na pocz"cie >w. Anny, “w dier/awu christolubiwago” ]w kr[lestwie...\ kniazia
Michai=a. SyN., KoN.
6813, styl 5508 0001-01.2-487÷488 ]Suzdalska, wg +awrent. ltpsi\
6813, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6813, styl 5508 0003-01.1-92 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6813, styl 5508 0003-01.2-332 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
1305–1318 Michai= Twerski ¯ Jaros=.-Athan. ¯ Jaros=aw †1245
.4000 roku 1305
“izbiszasja” ]rozbi=y si"\ w Rostowie dwa dzwony “wielkie” ]stare\. tego lata
zmar= baskak Kut=ubuh. Tego roku “prijde” ]wr[ci=\ z Ordy knia{ Michai=o
Jaros=awicz, “na wielkie knia/enie” § ˚.6475
tego roku zmar= Maksim metropolita § SuA.
wlk. kn. Michai=o Jaros=awicz Twirskii wr[ci= z Ordy i zasiad= “na wielkim
knia/eniu”, wyruszy= do Moskwy i zawar= z wlk. kn. Dani=owiczem pok[j.
Tej zimy zmar= Maksim – metropolita Kijowskii i wszej Rusii. Tego roku
zmar= Aleksander Dani=owicz. A od Michai=a wlk. kniazia kniaziowania do
“Itamerowej wojny” 10 lat }w Sofa.& Taitemerowej wojny|. A w Nowogrodzie
Ni/nym “czernye ludi” ]czarni ludzie... poddani, ¯ karni, K ˘ Cz\ pobili bo-
jar[w. A w Nowogrodzie Ni/nym kn. Michai=o Andrejewicz wr[ci= z Ordy,
wybi= “wiecznikow” ]roznosz'cych wici\. Sofa., Nik.
knia{ wlk. Andrej “ide’ ]w miejsce “wyide” – opu>ci=\ Ord" z pos=ami i =ask'
cara. Zjechali si" wszyscy kniaziowie do Perejas=awala – metropolita Mak-
sim, kn. Michai=o Tferskii, kn. Jurei Dani=owicz z braci'. i “czai” ]rozdzielili\
jar=yki cara, i rozjechali si" do swoich.
Tego roku, m-ca ijula 27 zmar= wlk. kn. Andrei Aleksandrowicz...
Tego/ roku kn. Michai=o Tferskii “poszo=” do Ordy. Tego roku, m-ca ijula 23
F
“grom wielk by=”, piorun zapali= cerkiew >w. Theodora w Kostromie, i spali=a
si". Tego roku kn. Jureja Moskiewskiego w Suzdalu....
Tego/ roku by=y “wiecze” ]wici\ w Kostromie, przeciw bojarom – na Dwayda
Jadowicza, tak/e na ?erebca, i na innych; w[wczas “Zereja ubili Aleksandra”
]zabili ?erebca – syna Aleksandra\. Tego roku zmar= episkop Rostowski –
Tarasii.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
on to chyba posiada= Powie>: wremiennych let – Nestora † po 1157, jego dotyczy
zapiska o posiadaniu r"kopisu Ipatiewskiej.
Wprawdzie Latopis stary Rostowski mia= w posiadaniu Simon †1226 – episkop
W=odzimierza n(Kla{mie, i Nestor pisa= te/ Powie>: cz">ciowo w Rostowie, ale
Simon mia= Radziwi==owski latopis, zako<czony 1205, pisany dla Konstantina
Rostowskiego 1212÷1218 ]st'd nazwa\ – wskazuj' inne dane, o mocniejszej
warto>ci, bardziej bezpo>rednie.
Tego roku rozbi=y si" dwa dzwony w wielki pi'tek. Tego roku zmar= Kostantin
Borisowicz Rostowskii. W=ad.
6813, styl 5508 0001-01.3-528 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6813, styl 5508 0001-05.2-204 ]Sofijska 1-sza ltps\
6813, styl 5508 0001-27.1-55 ]Nikanorowska\
6813, styl 5508 0001-30.1-101 ]W=adimirskij letopisiec\
na r. 1305 ko<cz' si" wiadomo>ci w Suzdalskiej 1111÷1305,
w mej opinii – pisanej dla Michai=a Twerskiego 1305÷1318,
w niej Latopis ]855÷1110\ – Silwestra, i jego kontynuacja.
Suzdalska – w mej opinii – jest “obszczeruskim swodem na-
cza=a XIV wieka” ]og[lnorosyjskim zbiorem pocz'tku XIV w.\
– A. A. Szachmatowa ]Ku{min, 0447-00-47, z odsy=k' do
Szachmatowa – Powie>: wremiennych let, t. 1, str. LVIII÷LIX.
Michai=a Twerskiego 1111÷1305 – w mej opinii – to
“W=odzimierski swod 1212”,
i “Letopisiec Perejas=awla Suzdalskiego 1216”
]zawieraj'cy wiadomo>ci do 1214\, znany w XV w.
pod nazw' “Letopi>ca Russkich carei” ]0447-00-58÷59\.
.4008 roku 1306
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. Sofa., SyN., KoN.
kn. Michai=o Tferskii i kn. Jurei Moskowskii, “te” ]ide, wyruszyli\ do Ordy. A
kn. Iwan Dani=owicz – kniazia Jureja brat, przyby= do Perejas=awla. I przy-
ci'gn'= na kn. Iwana Dani=owicza “Okinth” ]Hyakinthos\ – Twerskii bojarzyn
z “dzie:mi” swymi ]z synami\. kn. Iwan wyruszy= przeciw niemu, bili si"
silnie, zwyci"/y= Iwan Danilewicz, zabili “Akintha” i zi"cia jego – Dawyda, u
Perejas=awla, a synowie “Akintha” – Iwan, tak/e Theodor, ledwo zbiegli do
Tferu, wielce pobici. Tej jesieni kn. Michai=o Jaros=awicz “wyszo=” z Ordy
na “wielkie kniaziowanie”. Tego roku kn. Michai=o wyruszy= wojowa: do
Moskwy, na kn. Jurija i jego braci. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, i bez zapisanego roku. Nik.
kn. Aleksandro i Boris Dani=owicze odjechali z Moskwy do Tweru.
Tej/e jesieni by=a “Tairowa ra:” ]wojna Taira\. Tej/e zimy • • • • ErMos.
6814, styl 5508 0001-05.2-204 ]Sofijska 1-sza ltps\
6814, styl 5508 0003-01.1-92 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6814, styl 5508 0003-01.2-332 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6814, styl 5508 0001-30.1-101 ]W=adimirskij letopisiec\
6814, styl 5508 0001-27.1-55 ]Nikanorowska\
6814, styl 5508 0001-393 ]Ermitra/ny – Mosk. sw. 1479(80\
na roku 1306 urywaj' si" wiadomo>ci w Ermitra/nym
odpisie Moskiewskiego ltpsu 1479(80 ]ko<ca XV wieku\.
.4016 roku 1307
zmar= w Ordzie kn. Kostantin Borisowicz § SuA.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. SyN.
Zasiad= kn. wlk. Michai=o Jaros=awicz, wnuk wlk. Jaros=awa Wsewo=odowicza,
w Nowogrodzie, w tygodniu >w. ojc[w 40-tu ]wielu\.... Sofa., KoN.
Zasiad= wlk. kn. Michai=o Jaros=awicz w Nowogrodzie.
Tair wojowa= Rusk' ziemi". Tego roku w=adyka Theoktist zostawi= episkopat
Nowogrodzki, wyruszy= do monasteru Zwiastowania.
Tej/e zimy kn. Aleksander i Boris odjechali... Tego/ roku “Jakimowa”
]Hakim, HJ\ Sto=bowicz postawi= cerkiew kamienn'.Tej/e zimy kn. Jurej
kniazia Kostantina zabi=. Tego roku zmar= prze>wi"ty archiep. Maksim – me-
tropolita wszej Rusi, m-ca dekabra 6, z=o/on we W=odzimierzu, w cerkwi >w.
B-cy. W[wczas w Nowogrodzie Ni/nym “pobisza czern bojar” ]wybi=a “czer<”
bojar[w... karni, tj. podlegli, poddani, KCz, wybili bojar[w\. A kn. Michai=o
Andrejewicz wr[ci= z Ordy i wybi= tych “wieniecznik[w” wszech. W=ad.
zmar= kn. Kostantin Borisowicz, w Ordzie. Nik.
By=o Pskowianom “niemire” ]rozbrat, niezgoda, rozd{wi"k\ z w=adyk' The-
oktestem i z Nowogrodzianami. PStro3.
6815, styl 5505 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6815, styl 5508 0003-01.1-92 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6815, styl 5508 0001-05.2-204 ]Sofijska 1-sza ltps\
6815, styl 5508 0003-01.2-332÷333 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6815, styl 5508 0001-30.1-101 ]W=adimirskij letopisiec\
6815, styl 5508 0001-27.1-55 ]Nikanorowska\
6815, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
 ...ROSYJSKIMI
.4024 roku 1308
mianowany zosta= Petr metropolit' § SuA.
Osiad= kn. wlk. Michai=o Jaros=awicz – wnuk wlk. kn. Jaros=awa Wsewo=o-
dowicza, w Nowegorodzie, na stolcu, w tygodniu Soboru >w. ojc[w 630-tu
w Chalkedonie }˚.3332, 1240 rok& w tygodniu Soboru >w. ojc[w 630-tu w
Chalkedonie, czwarty sob[r 445 A.D.|. Tego/ roku, zim', “wyide” archiepi-
skop The}o|ktist z w=adyki dworu “swojego dielja niezdrowia” ]{le si" czu=\,
b=ogos=awi'c Nowogr[d – “ide” ]uda= si"\ do monasteru Zwiastowania
>w. B-cy, zezwalaj'c na /ycie milczkiem. Nowogrodzianie polubili Dawyda
Bogiem wybranego, The}o|ktist b=ogos=awi= go i wys=ali do metropolity, by
po>wi"ci=. Tego/ roku Jakimowa Sto=bowicza ]chyba wdowa po Jakimie\
“postawi” cerkiew kamienn' na kniazia dworze, }pod wezwaniem| >wi"tych
Ojc[w 318 }roku, pierwszego soboru| w Nikai. SyN.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. KoN.
mianowany zosta= prze>wi"ty archiep. Petr martropolit' wszej Rusi, w
Carogrodzie, przyby= z Carogrodu do Kijowa. Tego/ roku wlk. kn. Michai=o
Jaros=awicz Tferskii wyprawi= si" po raz drugi wojowa: Moskw", na kn. Jureja
Dani=owicza, bili si" u Moskwy, lecz grodu nie przej"li, i wr[cili. W=ad.
Mianowany zosta= prze>wi"ty Petr metropolit' do Kijowa, i wszej Rusi. Tego
roku mianowany zosta= we W=odzimierzu archiep. Wielkiemu ]Staremu\
Nowogrodowi – Maksim, przez Petra Kijowskiego. Nik.
Boris – namiestnik, zamy>li= “pomostiti” ]po='czy: mostem\ Targowiszcze,
i “pomostisza”, i by=o wszem ludziom dobrze. PStro3.
6816, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6816, styl 5508 0003-01.1-92 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6816, styl 5508 0003-01.2-333 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6816, styl 5508 0001-30.1-101 ]W=adimirskij letopisiec\
6816, styl 5508 0001-27.1-55 ]Nikanorowska\
6816, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4032 roku 1309
Mianowany zosta= we W=odzimierzu }n(Kla{mie| archiepiskop do Nowogro-
du – Dawyd, przez Petra metropolit", m-ca ijuna ]czerwca\ 5, na pami'tk"
>w. Nikandra, i “pride” do Nowogrodu m-ca ijula ]lipca\ 20, “na Ilin die<”
]w dzie< Elijasza\, i “stretosza” ]wyszli na spotkanie\ igumeni i popy, i ca=y
Nowogr[d, ze >wi"tymi krzy/ami, i osadzili na stolcu, i zadowoleni byli
Nowogrodzianie ze swego w=adyki. Tego/ roku, zim', dali namiestnictwo
Michai=owi Pawsziniczowi. SyN.
Kara spad=a od Boga, pad= m[r na ludzi, na konie, i na wszelkie byd=o. Tego/
roku pos=a= B[g drug' ka{< na ludzi, z powodu grzech[w naszych – “pri-
sz=a mysz” ]plaga myszy\ “poje=a ro/” ]zjad=a plony /yta\, pszenicy, owsa,
i wszelkiego }“/ita” – dostawili redaktorzy z innego r"kopisu|, z powodu tego
by=a “mierzenina wielika” ]niedostatki, sk'po, dos=. miarkowanie\ i dro/yz-
na, i g=[d wielki. tego roku zmar= kn. Aleksander Dani=owicz. Mianowano
w=adyk" do Nowogrodu – Dawyda, m-ca ijunia 5; Petr metropolita we W=o-
dzimierzu. Tego/ roku przyby= z Kijowa Petr metropolita do Suzdalskiej
ziemi, do Wo=odimera. KoN.
Mianowany zosta= we W=odzimierzu archiepiskop do Nowugrodu – Dawyd,
metropolit' Petrem, m-ca ijunia 5. Przyby= do Nowogrodu m-ca ijula 20, w
dzie< Ilji ]Elijasza\... itd. ArNo2.
Ka{< od Boga – }po|m[r pad= na ludzi, konie i wszelk' zwierzyn" rogat'. Tego
roku B[g sprawi= drug' ka{<, z powodu grzech[w naszych – plaga myszy
strawi=a /yto i przenic", i owies; z tego powodu dro/yzna by=a wielka i silny
g=[d w Ruskiej ziemi. Tego/ roku zmar= kn. Aleksander Dani=owicz. Miano-
wano w=adyk" do Nowogrodu – Dawyda, m-ca ijunia 5... Tego roku wr[ci= z
Kijowa Petr metropolita do Suzdalskiej ziemi, do W=odzimierza. W=ad.
nie opisany wydarzeniami. Nik.
Boris – namiestnik, za=o/y= “stienu plitanu” ]parkan pleciony, ¯ plesti\, od
>w. Petra i Paw=a do Wielikiej rzeki, indyktu 7, m-ca ijuna 7. PStro3.
6817, styl 5508 0003-01.1-92 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6817, styl 5508 0003-01.2-333 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6817, styl 5508 0001-30.2-168÷169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6817, styl 5508 0001-30.1-101 ]W=adimirskij letopisiec\
6817, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4040 roku 1310
urodzi= si" kn. Wasilowi Kostantinowiczowi syn Theodor. SuA.
“Chodisza” Nowogrodzianie “w =odiach i w =oiwach” ]=odziami i =ajbami, BW,
OA\ jeziorem, i “idosza” ]wp=yn"li\ w rzek" Uzierw", i “zrubisza” ]zr'bali...
za=o/yli zr'b\ na progu pod nowy gr[d, staro/ytny porzucaj'c.
Tego/ roku “postawi” cerkiew kamienn' w Ko=omcach, archimadryta Kuri=,
U>pienia >w. B-cy, a drug' kamienn' postawili w Dubience, “Pokrow >w.
B-cy” ]Wstawiennictwa Marii Panny, Prze>wi"tej Dziewicy\, “stja/eniem”
]staraniem\ s=ugi Bo/ego – O=onia mnicha. Tego/ roku, zim', grabili wsie
ko=o Nowogrodu. Tej/e zimy zmar= archiep. Nowogrodskyi – The}o|ktist, m-ca
dekabra 23, na pami'tk" >w. m"czennik[w 10-ciu, “i/e w Kritie” ]kt[rzy w
Krecie\, i z=o/on w cerkwi, w monasterze >w. B-cy Zwiastowania, >wi"cie,
“wsem ereiskym czinom”. SyN.
Petr metropolita “ide” do Bria<ska. W tym czasie kn. Wasilej przyci'gn'= z
Tatarami wojowa: Swiatos=awa. Petr wi"c metropolita radzi= Swiatos=awowi&
ªkniaziu, odst'p jemu...º On za> polegaj'c na sile swej, odrzek=& ªpanie ojcze,
Bra<cy mnie “nie pustiat” ]nie puszcz'... nie opuszcz'\, g=owy za mnie chc'
z=o/y:. I nie pos=ucha= metropolity Petra... itd.
poni[s= kar" za to – zosta= w boju zabity, m-ca aprila 2.
Petr metropolita zaryglowa= si" w cerkwi. Tego roku zbudowa= Kiri= cerkiew
kamienn' U>pienia B–cy, w Ko=omczach, drug' – postawi= >w. B-cy “Pokrow”
w Dubience, O=onin mnich, zwany Szczylem ] ¯ szcza:\. KoN.
Tego/ roku postawi= cerkiew kamienn' w Ko=omcach archimadryta Kiri=, w
imi" >w. B-cy U>pienia, a drug' postawi= cerkiew kamienn' w imi" >w. B-cy
“Pokrowie sta/aniem raba bo/ia O=onia mnicha naricaemogo Szi=a” ]Szyd=a\.
Tego/ roku, zim', zmar= b=ogos=. archiep. Nowogrodzki – Theoktist, m-ca
dekabra 23, na pami'tk" >w. m"czennik[w 10-ciu z Krety. ArNo2.
Petr metropolita “ide” do Bra<ska. Wtenczas kn. Wasilej z Tatarami przyci'g-
n'= do Bra<ska wojowa: Swiatos=awa. Petr wi"c metropolita powiedzia=
Swiatos=awowi* ªkniaziu, odst'p jemu, zawrzyj zgod".º On za> polega= na
sile swojej... nie pos=ucha= metropolity... bi= si"... zosta= zabity, m-ca aprila
2. Petr metropolita zaryglowa= s" w cerkwi, zbawi= go B[g od Tatar[w.
Tego/ roku postawi= cerkiew kamienn' >w. B-cy U>pienia, w Ko=omczach,
archimadryta Kiri==, a drug' postawi= >w. B-cy Oczyszczenia, w Dubience,
O=onin mnich, zwany Szczylem ]M=odzikiem, Podrostkiem\. W=ad.
Urodzi= si" kn. Wasilowi Kostantinowiczowi syn Theodor, Halickiemu.
Tej zimy “po kreszczeni” – Petr, metropolita Kiewskii i wszej Rusi przyjecha=
do “Debrianska” ]Bria<ska\, a kn. Wasilej “priide” z konnic' tatarsk' do
“Debrianska”, na kn. Swiatos=awa. Petr wi"c rzek= Swiatos=awowi& ªPodziel
si", synu, z Wasilem kniaziowaniem, albo uchod{ z groduº. Swiatos=aw za>,
polegaj'c na swej wielko>ci, rzek=& ªBra<cy moi – panie – nie puszcz', mog'
za mnie g=owy swoje z=o/y:º. I nie pos=ucha= ojca swego – metropolity, i bi=
si" wielce }wsparty| dworem swoim, i tu zosta= zabity. Nik.
wniosek st'd$ s=uchaj si" metropolity.
Za=o/ona zosta=a cerkiew >w. B-cy, na G[rze, kamienna, “pri” ]za czas[w\
igumena “Iewa” ]Ioba, OE, BW\, i zawierszona w roku 6819 }1311|,
nast"pnego. PStro3.
6818, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6818, styl 5508 0003-01.1-92÷93 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6818, styl 5508 0003-01.2-333 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6818, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6818, styl 5508 0001-30.1-101÷102 ]W=adimirskij letopisiec\
6818, styl 5508 0001-27.1-55 ]Nikanorowska\
6818, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4048 roku 1311
Semen w=adyka “otpisasia” z episkopatu. tego/ roku mianowany zosta=
Prochor ]pol. Zag[ra\ episkopem w Rostowie § SuA.
“Chodisza Nowgorodci wojnoju” ] ¯ wojna – s=owo polskie\, na Niemieck'
ziemi", za morze, na Em }Jem, Jam|, z kn. Dmitrijem Romanowiczem, i –
“perejechawsze” ]przep=yn'wszy\ morze, zdobyli najpierw Kupieck' rzek",
wsie popalili, i “go=owy poimasza”, a byd=o rogate wyr'bali.
gdzie by= B[g$ czemu/ byd=o by=o winne$
tu zabity zosta= Kostantin – syn Elijasza Stanimirowicza, “w zagonie” ]w po-
jednyku konnym, na kopie\. Potem zdobyli Czarn' rzek", ca=', i tak, wzd=u/
Czarnej “pridosza” do grodu }o nazwie| Wanau ]Ko=ywa<\, zdobyli gr[d i
spalili, a Niemcy zbiegdi “na Dietiniec” ]do dzieci<ca; dzieciniec najbardziej
bezpiecznym miejscem w grodzie, ze wzgl"du na bezpiecze<stwo dzieci\,
bo by=o “wielmi silno, twierdo” ]bardzo siln' twierdz'\, na wysokiej skale, nie
by=o znik'd dost"pne; wys=ali z pok=onem, prosz'c pokoju; Nowogrodzianie
pokoju nie dali. i stali 3 dni i 3 noce, okr"gi “trucze” ]$\ wsie wielkie – popalili,
plony wszystkie “potrawisza” ]potratowali\, a ze “skota” ]byd=a rogatego\
nie zostawili ani rogu, i potem – “iducze” – zdobyli Kauga=" rzek" i Pern"
rzek", i “wyidosza na more” ]wyp=yn"li na morze\, “i pridosza sdorowi wsi”
]tak witani\ do Nowogrodu.
Tej wiosny, maja 19, noc', wybuch= po/ar na Jana ulicy, i sp=on"=o dwor[w
“bez 3-ch 40” ]37 ^ 40 – 3\, a “g=[w” “zgorza=o” 7. i potem, “ijunia” ]czerwca\
28, noc', wybuch= po/ar na “Rozwa/i ulici” ]ulicy Rozwo{nej ¯ roz % wozi:,
lub Rozwa/nej ¯ roz % waga\... opis po/aru, spalone 4 cerkwie, po/ar srogi “s
wietrom i wichrom” ]wicher – s=owo polskie\, {li ludzie, nie boj'cy si" Boga, na
widok zguby ludziom – “pograbisza czu/aja imienija” ]...cudze mienie – s=owo
polskie\. Potem. ijula 16, noc', wybuch= po/ar na Elijasza ulicy, i tak/e by=
srogi, wichrem najszybciej... cerkwi drewnianych sp=on"=o 7 ]wymienione z
nazwy\, a kamiennych 6 opali=o si", 7-ma – Wara/ska. A przekl"ci ludzie, tak/e
F
Boga nie boj'cy si", ni s'du }S'du Ostatecznego| Bo/ego maj'cy na uwadze,
ni /a=uj'c swoich braci }zw=aszcza zakonnych|, “pograbisza czu/aja imienia”.
“Wozda/i im” ]oddaj im\, Panie, za czyny ich.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
pro>ba czy polecenie$ Nale/y Bogu zwr[ci: uwag" bo m[g=by przeoczy:.
Dobry B[g niszczy= cerkwie mu stawiane, na wszystkie mo/liwe sposoby, g=[wnie
po/arami, a kler nadal mu je stawia= – co za uparci ludzie# Zdaje mi si", /e stawiali
je sobie, z nich /yli ]kosztem wiernych\ i swoich dostojnik[w w nich chowali.
Je/eli cerkwie by=y budowane Bogu, a B[g reprezentowany jest przez kler, tedy
cerkwie stawiane by=y klerowi.
B[g ma by: wsz"dzie, w ka/dym miejscu i czasie, ale tak na prawd" – siedzi u
ksi"dza w kieszeni; je/eli ksi'dz chce – to si" Bogiem podzieli, a je/eli nie – to
umrzesz bez Boga; ksi'dz jedzie z Bogiem do umieraj'cgo....
Je/eli B[g jest wsz"dzie, w ka/dym miejscu i czasie, tym samym nie ma miejsca
dla diab=a. Oba poj"cia zwi'zane ze sob' – jeden drugiemu potrzebny.
Tego roku zabrali namiestnictwo Michai=owi Klimowiczowi. Tego/ roku ar-
chiepiskop Dawyd postawi= cerkiew kamienn' przy wrotach na Nerewskim
ko<cu, >w. Wo=odimira. SyN.
Knia{ Dmitrej Michai=owicz Twerski wyprawi= si" wojowa: Nowogr[d Ni/ny,
na kniazia Jureja, i Petr metropolita nie b=ogos=awi= jego. kn. Dmitrej sta=
3 miesi'ce we W=odzimierzu i rozpu>ci= konnych. Tego/ roku wyprawili
si" Nowogrodzianie z kn. Dmitrejem na Niemieck' ziemi" – na “Em” ]Jem,
Jam\, ziemi" powojowali, i gr[d ich zdobyli “Kwanai” ]k ^ ku ^ do % Wanau
˘ Ko=ywa<; Rewel, Tallin\. Tego roku, Simon – episkop Rostowski, zostawi=
sw[j episkopat. Tego/ roku Petr metropolita mianowa= Prochora biskupem
Rostowa. A w=adyka Dawyd Nowogrodzki “postawi” ]zbudowa=\ cerkiew
kamienn' >w. W=adimera, we wrotach. W=ad.
“chodzili Nowogrodzianie na Niemieck' ziemi", za morze, do Jemu... KoN.
“Chodi” kn. Dmitrei Romanowicz z Nowogrodzianami na Niemieck' ziemi",
za morze, na Em ]Jem, Jam\. Przybyli pod gr[d Wanau, gr[d zdobyli i spalili,
wielk' liczb" “powoewa”, i wr[cili do Nowgrodu “wsie zdrawi” ]...witani\.
kn. Dmitrei Michai=owicz Tfirskii zebra= woj[w wielu, i przyci'gn'= wojowa:
Nowogr[d Ni/ny, na kn. Jurija. i nie b=ogos=awi= jego metropolita “sto=om”
]na stolcu\ we W=odzimierzu; on wi"c sta= 3 tygodnie i wr[ci= do ziemi
swojej. Nik.
wniosek st'd$
6819, styl 5505 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6819, styl 5508 0003-01.1-93 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6819, styl 5508 0003-01.2-333 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6819, styl 5508 0001-30.1-102 ]W=adimirskij letopisiec\
6819, styl 5508 0001-27.1-55 ]Nikanorowska\
.4056 roku 1312
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. SuA.
Zadar= kn. Michai=o z Nowogrodem, i “namiestnik[w” ]s=owo polskie\ wywi[d=,
nie wpu>ci= “obilia” ]karmy\ do Nowogrodu, a Tor/ek “zaja i Bier/iczi” ca=y okr"g.
i “idie” w=adyka Dawyd do Tferu, wiosn', “w rostupie” ]roztopy – s=owo pol-
skie\, i “dokoncza mir”. SyN, Nik. }w Nik. wi"cej& “dokoncza mir” za p[=tora
tysi'ca grzywien srebra. ale w Nik. – z kolei – nie ma ci'gu dalszego&| knia{
wrota otworzy=, i “namiestniki” swoich przys=a= do Nowogrodu. Tego/ roku
w=adyka Dawyd za=o/y= cerkiew kamienn' w Nerewskim ko<cu, na swoim
“dworiszczi” }ale nie za swoje pieni'dze|, w imi" >w. Niko=y. SyN., KoN.
Zmar=a kniagini Oksenia, w czer<cach i w skimie, Jaros=awowa Jaros=awicza.
Tego roku Petr metropolita “snia= san s w=adyky” ]pozbawi= stanu w=adyki,
dos=. zdj'= zdrowy rozum z\ Izmai=a Saaraiskiego. Tej zimy mianowa= Petr
metropolita Warsonophia Sarajowi. W=ad.
san ]stan psychiczny zdrowego cz=owieka\ ¯ =ac. sanitas ]zdrowie\ ˘ >redniow.
ang. sanite ˘ sanity ˘ insane ]umys=owo chory, ob='kany\.
kr[tko m[wi'c, Ismai= zosta= oskar/ony przez metropolit" Petra o ob='kanie i – z
tego powodu – pozbawiony stanowiska w=adyki. Nie on pierwszy i ostatni. Tak
m.in. sko<czy= Nestor † po 1157 – episkop Rostowski, autor Powie>ci wremennych
let, Andreas – biskup Ryski, pobity na jez. Newo, przez Aleksandra Jaros=awicza
“Newskiego”, 1242, wygnany przez “braci” po 1252, i mistrz krzy/acki Ludolf
König von Weitzau, 1342–1345, rzekomo ob='kany wyrzutami nieudanej wyprawy
na Litw", zim' 1343.
Problem psychicznego zdrowia w>r[d cz=onk[w kleru ma g="bi" i nie miejsce tu
na rozwijanie przyczyn.
Zadar= wlk. kn. Michai=o Jaros=awicz z Nowogrodem i namiestnik[w swoich
“swiedei” ]wycofa=, dps=. zwi[d=\, a do Nowogrodu “obilia” ]/ywno>ci\ nie
pu>ci=, Toro/ek przej'=, Bie/yc" i ca=y }jej| okr"g. W=adyka Dawid pojecha=
do “Tfiru” “dokoncza mir” zawar= pok[j\ za p[=tora tysi'ca grzywien srebra.
Nik.
Zmar= Boris namiestnik, ijunia ]czerwca\ 1. Tego/ roku “zaratiszesia” ]zadar=,
wpad= w konflikt, dos=. rozpocz'= wojn"\ kn. Michai=, z Nowogrodzianami.
PStro3.
6820, styl 5508 0003-01.1-94 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6820, styl 5508 0003-01.2-335 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6820, styl 5508 0001-30.1-102 ]W=adimirskij letopisiec\
6820, styl 5508 0001-27.1-55 ]Nikanorowska\
6820, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.4064 roku 1313
s≠de na carstv≠ . »zbœk . k= »rd≠ §
“siedzi na carstwie” ]zasiad= na stolcu cara\ Ozbak, w Ordzie. SuA. ˚.6480
Wyjecha= namiestnik +ado/skyi z +ado/anami “w woinu” ]na wojn" – s=owo
polskie\, i za grzechy nasze – “izjechasza” Niemcy +adog" i spalili. Tego/
roku >wi"cona by=a cerkiew kamienna >w. Niko=y, w Nerewskim ko<cu, kt[r'
zbudowa= archiep. Dawyd, i urz'dzi= w niej ca=odzienn' s=u/b", i zakonnik[w
zebra=. SyN., KoN., Sofa.
Car Tochta zmar=, a Ozbak zasiad= “na carstwie” ]na stolcu cara\.
Wyjecha= namiestnik +ado/skyi... itd. ...“i po/gosza” ]spalili\. Sofa.
wlk. kn. Michai=o Tferski “ide” do Ordy; z nim Petr metropolita. W[wczas
zmar= car “Tokta”, a Ozbak car osiad= na carstwie. Odprawion po>piesznie
– wr[ci= na Ru>. A w=adyka Dawyd za=o/y= cerkiew kamienn' >w. Niko=y w
Nerewskim ko<cu, na swym dworze. W=ad.
nie opisany wydarzeniami. Nik.
6821, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6821, styl 5508 0001-05.2-205 ]Sofijska 1-sza ltps\
6821, styl 5508 0003-01.1-94 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6821, styl 5508 0003-01.2-335 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6821, styl 5508 0001-30.1-102 ]W=adimirskij letopisiec\
.4072 roku 1314
zmar= Semen w=adyka, po=o/on by= w Suzdalu. tego roku o/eni= si" Theodor
Michai=owicz u Dmitrija ?idimiricza § SuA.
Theodor ¯ Michai=o twer. ¯ Jaros=aw-Athan. ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsew.
Wybi=a Korela Horodczan, “kto by= }z| Rusi w Korelskom gorodkie”, i powiedli
do siebie, }do| Niemiec. Nowogrodzianie wi"c z namiestnikiem The}o|dorem
“idosza na nich”, i podda=a si" Korela, i wybili Nowogrodzianie Niemc[w i
“Korelu pierewietnikow” ]...zdrajc[w, co przeszli na drug' stron"\... itd.
“zamoroz” ]zamarzni"cie rzeki, pokrycie jej lodem\ – nowe s=owo.
Tej/e zimy chleb by= drogi w Nowogrodzie, a w Pleskowie pocz"li byli
grabi: “niedobrii ludie” ]niedobrzy – s=owo polskie\ wsie, i dwory w grodzie,
i “klety” ]komory\ w grodzie, i wybili ich Pleskowianie, z 50 ludzi, i potem
by=o cicho. SyN., Sofa.
Wybi=a Korela Horodczan... i wwiedli sobie Niemc[w; Nowogrodzianie wi"c
z namiestnikiem The}o|dorem, wyprawili si" na nich, podda=a si" Korela, i
wybili Nowogrodzianie Niemc[w i Korel"-zdrajc[w }dzi> Karela, plemi"|.
Tego/ roku przyjecha= The}o|dor R/ewski do Nowogrodu, od kn. Jureja z
Moskwy, pochwyci= namiestnik[w Michai=y, i “dier/asza” ]zatrzyma= si'\ w
dworze w=adyki... itd.
Tej zimy by=a dro/yzna chleba w Nowogrodzie i w Pleskowie, pocz"li grabi:
niedobrzy ludzie, wsie, dwory, i komory w grodzie, wybili ich Pleskowianie z
50-ciu i potem by=o cicho. KoN.
zmar= Iwan – episkop Suzdalski. Tego/ roku wyprawili si" Nowogrodzianie
wojowa:, do Tferu. ... Tego/ roku zmar= Simeon – episkop Suzdalski i Ro-
stowski stary, z=o/on w Suzdalu. W=ad.
“Priecha” z Moskwy, od wlk. kn. Jurii “Danilewicza”, do Nowogrodu, The-
odor R/ewskii, i pochwyci= namiestnik[w kn. wlk. Michai=a Tfirskiego; a
kn. wlk. Michai=o by= }w tym czasie| w Ordzie. i wys=ali Nowogrodzianie
do Moskwy, do wlk. kn. Jurija “Danilewicza”. Tego roku, zim', przyjecha=
wlk. kn. Jurij Danilewicz, do Nowogrodu, na stolec, z bratem swoim – kn.
Athanasiem. Nik.
“izbi” ]wybi=\ mr[z wszelkie “/ito” ]zbo/e\, i by=a dro/yzna sroga – po pi":
grzywien “zobnica”, i by=o “pritu/no” ludziom wielce ]pri % tugos:; ci"/ki czas,
niedostatki\, dro/yzna trwa=a przez d=ugi czas. PStro3.
6822, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6822, styl 5508 0001-05.2-205 ]Sofijska 1-sza ltps\
6822, styl 5508 0003-01.1-94 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6822, styl 5508 0003-01.2-335 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6822, styl 5508 0001-30.1-102 ]W=adimirskij letopisiec\
6822, styl 5508 0001-27.1-55 ]Nikanorowska\
6822, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4080 roku 1315
wr[ci= z Ordy knia{ Michai=o Jaros=awicz, a z nim pos=y& Taitemer, Machro/a,
Indy. ci przebywali w Rostowie i wiele szk[d wyrz'dzili. w[wczas te/ Michai=o
“poide” ]wyruszy=\ do Tor/ku, i wyjecha= Athanasij }†1322, brat Jurija| “protiwu
jemu i bys boi”, i pom[g= B[g kniaziowi Michaile }Twerskiemu| § SuA.
˚.6485
“Poide” kn. wlk. Jurij z Nowagrodu, wezwany do Ordy przez cesara, marta 15,
w sobot" +azarza, zostawiaj'c w Nowogrodzie brata swego – Athanasija.
sobota, 15 marca, wypada=a w 1315, w rzecz. 1314 ]koniecznie ˚nr 999.1.18\.
Tego/ roku “poide” ]wr[ci=\ kn. Michai=o z Ordy na Ru>, wiod'c ze sob'
Tatar[w, przekl"tego Taitemera. Us=yszawszy to, Nowogrodzianie z kn.
Athanasiem wyruszyli do Tor/ka i “prebysza” ]przebyli – s=owo polskie\ tu
6 tygodni, przechwytuj'c wie>ci. W[wczas te/ “poide” kn. Michai=o z ca='
Nizowsk' ziemi', i z Tatarami, do Tor/ka; Nowogrodzianie za> z kn. Atha-
 ...ROSYJSKIMI
nasiem i z Nowotor/cami “izydosza” ]wyszli\ naprzeciw, w pole. Dopustem
Bo/ym, starli si" hufcami, i “byst siecza z=a” ]r'bali si" zawzi"cie\, i zda-
rzy=o si" niema=o z=a – wybili wielu “dobrych” ]dzielnych\ m"/[w i bojar[w
Nowgorodskych, tu zabili Andreja Klimowicza, Jurija Miszinicza, Michai=a
Pawszinicza, Silwana, Timotheja Andrejanowa – syna tysi"cznika, Onani"
Me=ujewa. “Othonasa” ]Athanasa, OA\ Romanowicza, i kupc[w dobrych
wielu, a innych Nowogrodzian i Nowotor/c[w – B[g wie. ostatki zbieg=y do
grodu i zaryglowali si" w grodzie z kn. Athanasiem. i przys=a= kn. Michai=o
do Nowogrodzian w Tor/ku& ªwydajcie mi kn. Athanasija i The}o|dora R/ew-
skiego, to zawr" z wami pok[j.º i “rekosza” ]odpowiedzieli, dos=. rzekli\ No-
wogrodzianie& ªnie wydamy Athanasija, lecz umrzemy wszyscy >wi"cie za >w.
Sophi".º i przys=a= kn. Michai=o znowu& ªwydajcie mi The}o|dora R/ewskie-
go.º, i nie chcieli }go| wyda:, “po niewoli wydasza ego” ]z przymusu wydali
go\, “dokoczasza” ]nadto\ od siebie }daj'c| 50 000 grzywien srebra, i “do-
konczasza mir” i Krzy/ ca=owali. i po zawarciu pokoju kn. Michai=o wezwa=
do siebie Athanasija z bojarami Nowogrodzkimi, pochwyci= ich i odes=a= do
Tferu, “w tali” ]jako zak=adnik[w\, a ostatki ludzi w grodzie pocz'= “prodajati”
]sprzedawa:\, kto ile wart, a “snast” ]dos=. narz"dzia, lecz& or"/ – nietypowe
u/ycie terminu, bo w=a>ciwe «oru/e»\ zabra= wszystkim.
B[j mia= miejsce m-ca “fewrara” ]februara\ 10, na >w. m"czennika Charlampia.
i pos=a= kn. Michai=o “namiestniki” swoich do Nowogrodu, a namiestnictwo
dali Semenowi Klimowiczowi. SyN., Sofa., KoN., Nik.
w Nik. wi"cej& Teitemer, Marcho/a, Indy; nie ma za>& Semena Klimowicza;
i tekst kr[tszy, bez daty bitwy.
“ide” kn. Jurej z Nowogrodzianami, do Ordy, a kn. Athanasia zostawi= w
Nowogrodzie. Tego roku “izgonisza” ]najechali konno\ +adog" Niemcy,
przej"li i spalili, i wiele “z=a” ]szk[d\ poczynili.
Tego/ roku zmar= kn. Iwan Michai=owicz Starodubowski.
Tego/ roku wr[ci= z Ordy kn. wlk. Michai=o, a z nim pose= Taiti-mer, i wiele
“z=a uczyni=” ]szk[d wyrz'dzi=\ Ruskiej ziemi; w[wczas i Tor/ek przej'=, m-ca
fewrala 10. Tego/ roku, Andrei – episkop Tferski, zostawi= sw[j episkopat.
Tego/ roku na jego miejsce mianowali Warsonophia episkopem Tferu. Tego/
roku “idosza” Nowogrodzianie “sami o siebie” ]w swoim imieniu\, do Ordy,
przechwycili ich Tferanie i powiedli do Tferu. W=ad.
6823, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6823, styl 5508 0001-05.2-206 ]Sofijska 1-sza ltps\
6823, styl 5508 0003-01.1-94÷95 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6823, styl 5508 0003-01.2-336 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6823, styl 5508 0001-27.1-55÷56 ]Nikanorowska\
6823, styl 5508 0001-30.1-102 ]W=adimirskij letopisiec\
.4088 roku 1316.
“pride” ]wr[ci=\ z Ordy kn. Wasilej Rostowskyj, a z nim pos=y Sabanczi i
Kazanczij ]Kazna-czej ^ Skarbnik ¯ kazna ^ skarb; czej ^ nik\ § SuA.
“Wyidosza namiestnici” Michai=a z Nowogrodu... kn. Michai=o, nie docho-
dz'c do grodu, “sta” ]stan'=, zatrzyma= si"\ “w Ustianiech” ]w Ustianach ¯
uj>cie jakiej> rzeczki lub rzeki do wi"kszej lub zbiornika wodnego\, pokoju
nie zawar= “poide procze” ]odci'gn'=, w drog" powrotn' pu>ci= si"\, nic nie
zyska=, lecz wielk' “ranu” ]ran" ¯ rana – s=owo polskie\ }na honorze| otrzyma=.
“wozwratiwsze bo sja wspiat” ]“wracaj'c do ty=u”\ “zab=udisza w ozierach i
bo=otech” ]zab='dzi= ¯ b='d – s=owo polskie\, i zacz"li przymiera: g=odem,
jedli wi"c konin", a “snast” ]or"/\ sw[j spalili, a inny – porzucili. i “pridosza”
]wr[cili\ pieszo do swych dom[w, przyjmuj'c ran" “niema=u” ]niema=' –
s=owo polskie\. Tego/ roku, jeszcze przed przybyciem Michai=a do grodu,
}Nowogrodzianie| pochwycili Ignata Bieska, }za|bili }go| na wiecu i zrzucili
z mostu do Wo=chwa, “tworachut” ]zmy>laj'c, dos=. tworz'c\, /e “pierewiet
dier/asza k Michai=u” ]nosi si" z zamiarem zdrady\, a B[g to wie. W[wczas
te/ i Dani=ko Piscew zabity zosta= na roli przez swojego “cho=opa” ]ch=opa
pa<szczy{nianego\, “obadi= bo ego” ]bo nam[wi= jego, zmusza=$\ by=/e
do Horo/an[w, m[wi'c tak& ªposy=a= mnie z pismami do Michai=a kniaziaº.
SyN., KoN.
wyprawa Mstis=awa Wo=odimierowicza do Czudi; Miewie/ej Go=owy. Sofa.
“Chodisza” Nowogrodziania z kn. “Athonasiem” ]OA\ wojowa: Tor/ek, kn.
wi"c Michai=o Jaros=awicz wyruszy= naprzeciw, i pobi= Nowogrodzian. Tego
roku “chodi” kn. Michai=o wojowa: Nowogr[d, do Wo=oka, zab='dzi= w lasach,
z g=odu jedli konin", wielu zmar=o, a inni ledwo wr[cili. W=ad.
“Wyidosza namiestnici” ]wyp"dzili namiestnik[w\ Michai=a z Nowogrodu, i
“poide” kn. wlk. Michai=o do Nowogrodu, wojowa:, z ca=' ziemi' Nizowsk'.
i “dobisza cze=om” jemu Nowogrodzianie, i odszed=.Tego roku wr[ci= z Ordy
kn. Wasilej Kostantinowicz, a z nim pos=y tatarskie& “Saba<czii i Nakazanczii”,
]Saban-czej, Kazna-czej\, i wiele szk[d wyrz'dzili chrze>cijanom. Nik.
6824, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6824, styl 5508 0003-01.1-95 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6824, styl 5508 0003-01.2-337 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6824, styl 5508 0001-30.1-102 ]W=adimirskij letopisiec\
6824, styl 5508 0001-27.1-56 ]Nikanorowska\
.4096 roku 1317
wr[ci= z Ordy kn. Jurij Dani=owicz “na wielkie knia/enie” a z nim “Kobgady”
]Kowady, BW\, i bi= si" z kn. Michai=em. i pom[g= B[g kn. Michai=u knia-
ziowi, i kniagini" Jurija pochwyci= Konczak § SuA. ˚.6490
Pos=ali Nowogrodzianie w=adyk" Dawyda do kn. Michai=a z pro>b', by za
okup wypu>ci= zak=adnik[w, i nie wys=ucha= jego knia{. SyN., Nik., Sofa.
Tego/ roku “prichodisza” ]przybyli\ Niemcy do jez. +adoga, i wybili wielu
“Oboni/skych” kupc[w. SyN., KoN. Sofa. ]nie ma kupc[w w Nik.\
wr[ci= kn. Jurej Dani=owicz z Ordy, “na wielkie knia/enie”, a z nim pose= cara
– Kowgadyi. Tego roku, m-ca sentabra, kn. Iwanowi Dani=owiczowi urodzi=
si" syn – kn. Semion. Tej zimy “chodi=” kn. wlk. Jurej Dani=owicz wojowa:
Tfer, z nim wszyscy kniaziowie Ruscy i pose= Kowgadyi i Tatarska si=a, a
kn. Iwana – brata swego – pos=a= po Nowogrodzian. i “wyide” kn. Michai=o
naprzeciw, by= b[j wielki w Wortewie, i r'banina zaciek=a – pom[g= B[g
Michaile, pobi= woj[w ich; kn. Borisa r"koma uj"li, i Konczaga, kniagini"
Jureja – siostr" cara – r"koma uj"li, na chrzcie Agathia, przywiedli do Tferu,
tam “zielem umorena byst” ]otruta zosta=a\, przywie{li martw' do Rostowa,
z=o/ona w cerkwi >w. B-cy, w Rostowie. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. Psk1.
6825, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6825, styl 5508 0001-05.2-206 ]Sofijska 1-sza ltps\
6825, styl 5508 0003-01.1-95 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6825, styl 5508 0003-01.2-337 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6825, styl 5508 0001-27.1-56 ]Nikanorowska\
6825, styl 5508 0001-30.1-103 ]W=adimirskij letopisiec\
6825, styl 5508 0004-00-17÷18 ]Pskowska 1-sza\
.4098 roku 1318
przyjecha= Koncza}k| do Rostowa, i wiele z=a wyrz'dzi=. i cerkiew >w. B-cy
ograbi=, i wszystkie cerkwie i monastery i “sio=a” ]wsie\, i ludzi uprowadzi=.
tego roku pojechali do Ordy kn. Jurij i Michai=o. w[wczas to zabili w Ordzie
kn. Michai=a Jaros=awicza }Twerskiego| i przywie{li go do Moskwy § SuA.
Michai= ¯ Jaros=aw ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gn., ˚.6495
Przyby= z Ordy pose= }na Ru>| – Koczan }Konczak w innych|, u grodu Kostromy
zabi= 120 ludzi; przyci'gn'= nast"pnie do Rostowa i wzi'= si='.
Tego roku w Tferze by= }po|m[r silny “na ludzi”. Tego/ roku kn. Jurej Dani-
lewicz i kn. Michai=o Jaros=awicz “poidosza” ]wyruszyli\ do Ordy.
Tego roku “chodisza” Nowogrodzianie do Pe=nej rzeki, zdobyli dwa grody&
Luderew ] ¯ Luder ^ padlina\, tak/e Piskupl ]Biskupland ¯ Bischof\, a Niemc[w
wybili. Tego/ roku car Ozbak zabi= kn. Michai=a Jaros=awicza Tferskiego na
rzece Nacze, w Ordzie, u grodu Dedak, i przywiezion do Moskwy. A wielkie
kniaziowanie Tferskie da= synowi jego – Aleksandrowi. W=ad., KoN.
“Chodisza” Nowogrodzianie wojowa: za morze, do Pe=nej rzeki, i wiele
zwojowali, zdobyli Luderew – gr[d Sumskiego kniazia i biskupa, i “pridosza”
]wr[cili\ do Nowogrodu “wsi zdorowi” ]wszyscy witani\. Tego/ roku “wyide”
kn. wlk. Jurij z Ordy, z Tatarami, i ze swoj' Nizowsk' ziemi', i “poide” do
Tferu na kn. Michai=a... w skr[cie& w boju w odl. 40 }wielu| wi[rst od Tferu, kn.
Michai=o pobi= Jurija, brata Jurija – Borisa i kniagini" Jurija, uj"li i przywiedli
do Tferu, gdzie ich “smerti predasza” }patrz dalej|, a sam }Jurij| zbieg= do
Nowogrodu. wezwa= Nowogrodzian, ci, z Pleksowianami i w=adyk' Dawydem,
zawarli pok[j z Michai=em, /e wyrusz' obaj do Ordy, a brata Jurija i kniagini"
wypu>cili. i “pridosza” ]wr[cili\ Nowogrodzianie wszyscy do Nowogrodu,
wiosn'. a kn. Jurij “ide” do Moskwy, st'd do Ordy. SyN., Sofa.
Tego roku “prijde” na Ru> Koncza}k|, i wybi= u Kostromy 100 i 20-tu ludzi
]120 os[b\. st'd przyszed= i “wzi'=” Rostow gr[d, i cerkiew >w. B-cy ograbi=,
monastery popali=, a wsie i ludzi wybi=. Sofa.
F
czyli to, co robili chrze>cijanie z poganami, w imi" Boga.
“Priide” ]wr[ci=\ z Ordy wlk. kn. Jurij Danilewicz “na wielikoe knia/enie”,
przywi[d= ze sob' Tatar[w& Kawadyj" i Astryba=a ] ¯ Kawadyj i Astryba=\,
i ze wsz' Nizowsk' ziemi' wyruszy= na kn. Michai=a, do Tfiru... w boju w
odl. 40 wi[rst od Tfiru, kn. Michai= z Tfircami, w zaciek=ym boju, pokona= kn.
Jurija Dani=owicza, brata jego – Borisa – r"kami uj"li, i kniagini", i przywiedli
ich do Tfiru; tak “umorisza” kn. Borisa, a kniagini" i Konczaka nie zabili. Kn.
Jurij zawar= z kn. Michai=em ugod", /e obaj udadz' si" do Ordy, a brata
Jurija – Borisa i kniagini" Juriewn' – wypu>cili ]jak w SyN.\. Nik.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. Psk1.
6826, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6826, styl 5508 0001-05.2-207 ]Sofijska 1-sza ltps\
6826, styl 5508 0003-01.1-95÷96 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6826, styl 5508 0003-01.2-337÷338 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6826, styl 5508 0001-30.1-103 ]W=adimirskij letopisiec\
6826, styl 5508 0001-27.1-56 ]Nikanorowska\
6826, styl 5508 0004-00-17÷18 ]Pskowska 1-sza\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
1318–1322 Jurij ¯ Dani=o ¯ Alexander Newski ¯ Jaros=aw †1245
.4100 roku 1319
“priwiezosza” ]przewie{li\ kn. Michai=a }¯ Jar.-Athan.| z Moskwy do Tweru,
a “Juriewu kniaginiu” ]kniagini" Jurija\ z Tweru do Rostowa § SuA.
Zabi= cesarz w Ordzie kn. Tferskiego – Michai=a, a wielkie “knia/enie” da=
Jurijowi, i }zabi=| syna Michai=y – Kostantina, i bojar[w jego, i przys=a= kn.
Jurij do Nowogrodu brata Athanasija. SyN., KoN.
Jurij 1317–1319 ]brat Athanasija\ ¯ Dani=o ¯ Aleksander Newski †1263 ¯
Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212 ¯ Jurij Do=gorukij.
Zab[jstwo wlk. kniazia Michai=a Tfirskiego, w Ordzie, przez cara Ozbeka. Ten
b=ogos=. i “prisnopamiatnyj” ]>wi"tej pami"ci, dos=. nieustaj'cej\, i “bogolubi-
wyj” wlk. kn. Michai=o Jaros=awicz – wnuk wlk. kn. Wsewo=oda Juriewicza,
Mich. ¯ Jaros=. ¯ Wsew. ¯ Jurij ¯ Wsew. Bolsz. Gn. †1212 ¯ Jurij Do=gor.
...sko<czy= “emou nou/noju” ]nale/n' jemu, w potrzebie\ >mierci', za chrze-
>cijan... zrodzony przez Akseni", nauczony czyta: >w. ksi"gi, przez przem'dr'
matk", b=ogos=awiony na stolec przez umieraj'cego Andreja – wlk. kniazia,
wyruszy= do Ordy, do cara, }tak|, jak uprzedni kniaziowie “imiachu obyczaj”
]mieli w zwyczaju\ otrzyma: tam wielki stolec. W tym czasie, synowiec
jego – wlk. kn. Jurij Dani=owicz wyruszy= do Ordy tak/e. W czasie pobytu
}Jurija| we W=odzimierzru, metropolita Kijowski i wszej Rosji “braniaszet”
]wzbrania= mu\ wyprawy do Ordy – pisa= pisiec na potrzeb" kleru, znaj'c ju/
koniec – m[wi'c& ªJa “imajusja tiebie” ]skontaktuj" ciebie\ z wlk. kniagini'
Xeni' – matk' wlk. kn. Michai=a, czego zechcesz z ojcowizny swojej – to
ci daº. On za> obieca=& ªChc" – ojcze – uda: si" do Ordy, nie chc" }stolca|
wlk. kniaziaº. W czasie pobytu w Ordzie, nie chc'cy cz=owieczemu rodowi
dobra, gubi'cy wszystkich diabe=-wr[g, w=o/y= w serce kniaziom tatarskim
– sk=[cili braci m[wi'c& ªJe/eli dasz wi"kszy “wychod” ni/ kn. Twirski – my
tobie “wielkie kniaziowanie” damyº. W ten spos[b odmienili serce jego, i
pocz"li }obaj| ubiega: si" o stolec wlk. kniazia. Obyczaj u pogan do tej pory
– zasia: wrogo>: mi"dzy bra:mi-kniaziami Ruskimi, i stolec da: temu, kto
wi"cej obieca dani. Powsta= “pre celice” ]sp[r “ca=kowity” ¯ celikom\ – ob=o-
/yli podatkami Rusk' ziemi", za nasze zgrzeszenia. Lecz zmi=owaniem
prze>wi"tej Tr[jcy, wr[ci= b=ogos=. kn. Michai=o do Rusi, osadzon na stolcu
wlk. kniazia we W=odzimierzu, przez b=ogos=. i >w. pami"ci, i >wi"tym me-
tropolit' Kijowskim i wszej Rosji. Kniaziowa= przez 8 lat. a w Ordzie zasiad=
inny car – Azbak ]OA\. Po up=ywie roku, Tatarzy dali stolec wlk. kniazia
Jurijowi Dani=owiczowi, kt[rego zatrzymali w[wczas, i z t' decyzj' odprawli
na Ru>, z tatarskim Kawga-dyjem. Michai=o, ze swymi hufcami, napotka=
obu i poleci= Jurijowi “nie wst"powa: do opriszniny mojej”. Jurij Dani=owicz
wyprawi= si" wojowa: “Tfir”, z Nizowcami i Kawga-dyjem. Pocz"li pali: grody
i wsie, pochwyconych “m"/[w” m"czy: do >mierci, a /ony ich “oskwiernisza
poganii” ]gwa=cili poganie\. Popalili ca=u okr"g “Tfirii” ]Tweru\, do Wo=gi...
itd.
czyli typowe post"powanie Tatar[w w przypadku odmowy p=acenia podatku.
d=ugie opowiadanie skracam&
W boju, kn. Michai=o pokona= Jurija z Tatarami. Jurij zbieg= do Tor/ka, st'd
do “Wielkiego” Nowogrodu, a uj"tego Kawga-dyja, przywiedli do Tweru,
uhonorowa= i odprawi= do Ordy. Za> kn. Jurij, z Nowogrodzianami, wyruszy=
na Michai=a. Spotkali si" u “Siniewskogo” }monasteru| i zawarli ugod", za-
przysi"/on' na >w. Krzy/, obiecuj'c sobie obaj wyruszy: do Ordy. Kn. Jurij
“soimsja” ]zjecha= si"\ z Kawga-dyjem i wyruszy= do Ordy, a Michai= wys=a=
syna – Kostantina przed sob', sam wyruszy= za nim z b=ogos=awie<stwem
episkopa swego – Warsonophia; /ona – Anna, odprowadzi=a, z synem
Wasilejem, i szlocha=a w drodze powrotnej. W drodze do W=odzimierza
jechali z nim synowie jego – kn. Dmitrej i kn. Aleksandro. We W=odzimierzu
spotka= pos=a cara o imieniu Achmyn, kt[ry poleci= mu przyby: do Ordy w
ci'gu miesi'ca. Synowie jego m[wili mu& ªPanie, ojcze drogi – nie jed{ sam
do Ordy, “paju” ]pazia\ jakiego> wy>lij, je/ali chcesz, albowiem obrazi=e>
cara, }nie jed{| “donde /e miniet gniew ego” ]a/ do czasu, gdy minie gniew
jego\.... itd.
Do Ordy przyby= m-ca sentabra 6, w uj>cie rz. Don, kt[ra wpada do morza
“Soro/skiego”, tu spotka= go syn Kostantin u “pristawami” cara, przebywa=
w Ordzie p[=tora miesi'ca; car poleci= swoim rozs'dzi: pretendent[w& kt[ry
praw – powiedzcie mi, a winnego ka/" ka{ni “predati” ]>ci':\. Tatarzy oskar-
/yli Michai=a, /e pobra= da< na swych poddanych, ale ca=ej nie odda= Tatarom.
Po rozprawie jednego dnia, w “wie/y”, prowadzonej przez “nieczestliwego”
Kawga-deja, urz'dzili drug', w dzie< sobotni. Podczas drugiej, Michai=o
by= ju/ zwi'zany i “iznosiaszcze emou nieprawiednoe osu/enie” ]znosi=
bezpodstawne oskar/enie\. Zakutego w “u/a /eleznaja” ]okwy /elazne,
dos=. wi"zy\, pozbalili s=ug jego...
zmy>lenia pobo/nego mnicha, kt[ry nie omieszka= do='czy: swego interesu do
opowiadania, i o wszystkim wiedzia= – cytowa= kto i co powiedzia=, czyli urojone
dialogi, kt[re mog=oby by:, po gadatliwo>ci – z XV lub XVI wieku, nie szcz"dzi=
na nie pergaminu.
Przybyli& Kawga-dej z kn. Jurijem. W[wczas strasznie by=o patrze: – wielu
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
“/enuszczich” ]biegn'cych\ do wie/y wlk. kniazia Michai=a. Kawga-dej i Jurij
wys=ali zab[jc[w, sami zsiedli z koni. Zab[jcy wpadli do wie/y, pochwycili
Michai=a za “derewa” ]dyby wykonane z drewna\ i uderzyli nim tak silnie o
>cian", /e zrobili wy=om w “wie/y”. On jednak “wskocziw” ale wielu powali=o
go na ziemi", a jeden “ot bezakonych” ]od przest"pc[w\ o imieniu Romaniec,
wyci'gn'= wielki n[/ i uderzy= w /ebra >wi"tego, z prawej strony, i – obracaj'c
n[/ w jedn' i drug' stron" – wyci'= serce jego.
Przyby= Kawga-dej i Jurij, przykryli cia=o, po=o/yli na wielk' desk", desk" za>
na teleg" i powie{li za rzek" zwan' Ad/ }d-/|, kt[ra ju/ zwie si" Gorest.
zn[w, d=ugi w'tek pobo/nego mnicha, kt[rego nie t=umacz".
cia=o Michai=a przywieziono do Moskwy, z=o/on w cerwki Spasa monasteru.
Nast"pnego roku wr[ci= Jurij na stolec wlk. kniazia, do W=odzimierza n(Kla{-
mie, i odprawi= trupa do Tweru, na pro>b" Aleksandra Michai=owicza. Tak
wr[ci= do swych bliskich – syn[w& Dmitreja, Aleksandra, i Wasileja, i kniagini
Anny, jad'cych “po Wo=ze w nasadie”. Episkop “Warsonophij”, z krzy/ami, i
igumenami, z mn[stwem narodu, spotkali na brzegu, w cerkwi z=o/yli cia=o
przed jej wrotami, “tiesnoty radi naroda” ]z powodu ciasnoty i narodu\.
Konczaka i kniagini" Jurija przewie{li do Rostowa; kn. Jurej Dani=owicz
przys=a= do Nowogrodu, na stolec, brata swego – “Athonasija” ]Athanazego,
OA\, w zast"pstwie siebie. Nik., Sofa.
m-ca oktabra 11, kn. Iwanowi Danilewiczowi urodzi= si" syn Dani=o. Tego
roku przewie{li cia=o wlk. kn. Michai=a Jaros=awicza Tferskiego, z Moskwy
do Tferu. W=ad.
6827, styl 5508 0001-01.3-529 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6827, styl 5508 0003-01.1-96 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6827, styl 5508 0003-01.2-338 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6827, styl 5508 0001-05.2-207 ]Sofijska 1-sza ltps\
6827, styl 5508 0001-27.1-56–61 ]Nikanorowska\
6827, styl 5508 0001-30.1-103 ]W=adimirskij letopisiec\
.4120 roku 1320
Knia{ Jurij “priecha” do Rostowa, a z Rostowa “jecha” do Nowogrodu. tego
roku zmar= Jurij Aleksandrowicz Rostowskyi.
Jurij ¯ Dani=o mosk. ¯ Aleksander Newski †1263 ]`wicz po dziadku\.
tego roku “bysza zli” ]roze{lili si"\ Tatarzy w Rostowie, i zebrali si" ludzie i
wygnali ich z grodu § SuA.
“Chodi” kn. Jurij wojowa: do Razania, na kn. Iwana Raza<skiego, i zako<-
czyli pokojem. SyN., KoN.
Wr[ci= z Ordy wlk. kn. Jurie Danilewicz, do Rostowa, z st'd o Nowogrodu.
Tego roku zmar= kn. Jurie Aleksandrowicz Rostowskij. Tego roku byli w
Rostowie {li Tatarzy, i ludzie rostowscy zebrali si" i wygonili ich. Nik., Sofa.
Zmar= kn. Boris Danilewicz, z=o/on we W=odzimierzu, w cerkwi >w. B-cy.
Tego/ roki “chodi=” kn. Iwan Danilewicz do Ordy. W=ad.
By= po/ar wielki w Pskowie, od >w. Georgija cerkwi sp=on"=o ca=e Za>cianie,
a Dzieci<ca >w. Tr[jca “ubludie w widu” ]oszcz"dzi=a\. PStro3.
6828, styl 5508 0001-01.3-530 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6828, styl 5508 0001-05.2-215÷216 ]Sofijska 1-sza ltps\
6828, styl 5508 0003-01.1-96 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6828, styl 5508 0003-01.2-338 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6828, styl 5508 0001-27.1-61 ]Nikanorowska\
6828, styl 5508 0001-30.1-103 ]W=adimirskij letopisiec\
6828, styl 5508 0003-02.3-88 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4140 roku 1321
m-ca “inaa” ]ijunia, czerwca\ 29, o godz. 3 dnia ]9-ta rano\ zagin"=o s=o<-
ce ]omal ca=kowite za:mienie s=o<ca\, i sta=o si" jak “dwoju dni miesiac”
]ksi"/yc w dwa dni po nowiu, bardzo w'ski\, a po godzinie “nape=ni=o si"”
]wr[ci=o do zwyk=ego kszta=tu, kr"gu\. tego roku }po|m[r by= “na ludzi i na
koni”. tego roku zmar= kn. Dawid Jaros=awskyj § SuA.
za:mienie s=o<ca z 26 ijula ]lipca\ 1321, o godz. 6&53 rano, 56,7° N, 90,3 ° E.
“ide” kn. wlk. Jurej Danilewicz do Wielkiego ]Starego\ Nowogrodu. W=ad.
“Chodi” kn. Jurij wojowa: na Dmitrija Michai=owicza Tferskiego, i “pride”
]przyby=, przyci'gn'=\ do Perejas=awla, z hufcami. i tu przys=a= kn. Dmitrij
w=adyk" Tferskiego, i zako<czyli pokojem za “dwa tysi"cy srebra”, a knia-
ziowania wielkiego “Dmitriju nie podimati” ]nie b"dzie wnosi= do< roszcze<,
dos=. nie podejmowa=\. Tego roku, m-ca ijunia 26 }w Sofa.& o godz. 3-ciej
dnia, tj. o godz. 9-tej rano|, by= znak w s=o<cu przed obiadem – na czystym
niebie nagle pociemnia=o na oko=o godziny, i by=o jak ksi"/yc 5-nocny, i mrok
by= jak w zimn' noc, p[ki nie wype=ni=o si" “po ma=u” ]powoli, wolno, po
trosze, dos=. poma=u – s=owo polskie\, i radzi byli>my ]w pierwszej osobie,
naoczny >wiadek\. SyN., KoN.
?
“Chodi” ]wyruszy=\ wlk. kn. Jurie Danilewicz wojowa:, “ko Tfiri” ]do Tweru\,
na kn. Dmitreja Michai=owicza. Przyby= do Perejas=awla }Zaleskiego| z huf-
cami, i tu przys=a= kn. Dmitrej Michai=owicz }pos=[w swoich|, i zawarli pok[j
za 2000 srebra, i “poidosza procz”. Zmar= kn. Boris Danilewicz, a zim' – kn.
Dawyd Jaros=awskij. Nik.,
“Chodi” kn. Jurij wojowa: na Dmitrija Michai=owicza Tferskiego... itd.
 ...ROSYJSKIMI
Tego roku, m-ca ijunia 26, o godz. 3-ciej dnia, }tj. o godz. 9-tej rano| zagin"=o
s=o<ce, by=o jak ksi"/yc “2-dniowy” ]2-nocny\. Sofa.
6829, styl 5508 0001-01.3-530 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6829, styl 5508 0001-30.1-103 ]W=adimirskij letopisiec\
6829, styl 5508 0003-01.1-96 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6829, styl 5508 0003-01.2-338 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6829, styl 5508 0001-05.2-216 ]Sofijska 1-sza ltps\
6829, styl 5508 0001-27.1-61 ]Nikanorowska\
.4160 roku 1322
pojecha= do Ordy kn. Dmitrej Michai=owicz. tej/e zimy zabili w Ordzie kn.
Jurija Dani=owicza § SuA. ]przenios=em tu spod 1325 r.\ ˚.6505
Zmar= kn. Athonasij Danilewicz, w czer<cach, z=o/on w monesterze >w. Spasa
w “Neredecech”. Tego/ roku wr[ci= z Ordy kn. Iwan Danilewicz, a z nim pose=
“Achmut” ]w Simeonowskiej& achmy=\, i wiele szk[d wyczynili ludziom, i gr[d
Jaros=awl zdobyli. Tego roku wr[ci= z Ordy kn. Dmitrei Michai=owicz Tferski,
na wlk. knia/enie, a z nim pose= Sewie-czen-bugai ]lub sewie-bugai\. W=ad.
“Pride” kn. Jurij do Nowogrodu, wezwa= Nowogrodzian i poleci= “poroki cziniti”
]wyrzutnie kamieni czyni:\. W[wczas te/ “prichodisza” Niemcy wojowa: do
Korelskiego gr[dka i “nie wzjasza” ]nie zdobyli\ go. Tego/ roku “poide” kn.
wlk. Jurij z Nowogrodzianami do Wybora – grodu Niemieckiego, i bili z 6-ciu
“porok” ]machin ciskaj'cych kamienie\, bo by= “twierd” ]twierdz', mocno
broniony\, i wybili wielu Niemc[w w grodzie, a innych – ranili, a }jeszcze|
innych – w Niz powiedli, i stali miesi'c, “pristupisza” ]natarli, dos=. przyst'pili\
i nie zdobyli go; lecz za grzechy nasze kilku “dobrych” ]walecznych\ m"/[w
pad=o. Tego/ roku zmar= kn. Athanasij – brat Jurija, postrzyg= si" do stanu
zakonnego, i z=o/on u >w. “Spasa” ]Zbawiciela\ w Horodyszczu. Tego/ roku
“chodi” kn. Dmitriii Michai=owicz do Ordy, i “podja” ]podj'= – s=owo polskie\
wielkie kniaziowanie. Tego/ roku “prichodi” ]przyby=, dos=. przyszed=\ pose=
“silen” z Ordy o imieniu Achmy=, i wiele wyrz'dzi= z=a w Nizowskiej ziemi,
wielu wyr'ba= chrze>cijan, a innych uprowadzi= do Ordy. Knia{ za> Jurij
“priszed” od Wyboru, i “poide” do Nizu, wiele prosili Nowogrodzianie, aby
si" przenie>li. Gdy byli w Urdomie – kn. Aleksandro Michai=owicz z Tfercami
napad= na< – tak, knia{ Jurij sam “ubie/a” ]zbieg=\ “w male” ]z niewielu\,
i “wbie/a” ]wjecha=, dos=. wbieg=\ do Pleskowa, a dobytek jego wszystek
rozgrabili }chyba Tferanie|, a w Pleskowie by= Litewskyi kn. Dawydko; st'd
i wezwali Nowogrodzian do przysi"gi na >w. Krzy/. SyN., KoN.
Zmar= kn. Athonasej – brat wlk. kn. Jurija Dani=owicza, postrzyg= si" w
czer<c[w, z=o/on u >w. Zbawiciela, w Nerediczach. Tego/ roku “chodi” do
Ordy kn. Dmitrej Michai=owicz, i “podj'= wlk. knia/enie” pod wlk. kn. Jurejem
Dani=owiczem. Tego/ roku wr[ci= na Ru> pose= “silen” ]bezpo>redni krewny
cara, mo/e jego brat\, z kn. Iwanem Dani=owiczem, o imieniu Achmy=, i wiele
z=a wyrz'dzi= w Nizowskiej ziemi, i chrze>cijan wielu wyr'ba=. i “poidie” do
Odry. A kn. wlk. Jurej Dani=owicz w[wczas by= w Nowogrodzie, i poleci=
“poroki cziniti” ]wyrzutnie kamieni budowa:\.
}Tego/ roku Niemcy przyci'gn"li do grodu Korelskiego, i odeszli, “nie wziem-
sze”; Korela, dzi> Karela, plemi" k(jez. +adoga|
Tego/ roku “poide” kn. wlk. Jurie Dani=owicz, z Nowogrodzianami, do Wybo-
ru – grodu Niemieckiego, bili z sze>ciu porok[w, a “dobrych” ]walecznych\
m"/[w wielu pad=o }najwyra{niej, grodu jednak nie zdobyli, bo....| kn. wi"c
wlk. Jurie Dani=owicz “prijde” ]wr[ci=\ od Wybora i poszed= do Nizu, i wiele
namawia= Nowogrodzian, by mu przewodzili. Gdy w Ur=omie, napad= tu
na niego Aleksandro Michai=owicz, z Tfercami, i kn. Jurej sam zbieg= do
“Pskowa”, a skarbnic" jego przej"li. A w Pskowie by= w[wczas Litewski kn.
Dawydko; i odt'd jego “prizwasza” Nowogrodzianie do siebie, “po krestnomu
ce=owaniu”. Sofa.
Aleks., Dmitrej ¯ Michai=o twer. ¯ Jaros=aw-Athan. ¯ Jaros=. †1245
Zmar= kn. “Athanasij” ]Athanasius\ – brat wlk. kn. Jurija Danilewicza, “w
czer<cy sia postri/e”. Tego roku “chodi” do Ordy kn. Dmitrej Michai=owicz,
i przej'= “wielkie kniaziowanie od Jurija Danielewicza.
Tego roku przyby= na Ru> z Ordy pose=, z kn. Iwanem Danilewiczem, o
imieniu Achmy=, i wiele z=a wyrz'dzi= Nizowskiej ziemi. Kn. Jurie Danilewicz
by= w[wczas w Nowogrodzie, poleci= “poroki cziniti” ]budowa: “poroki” tj.
wyrzutnie kamieni, do niszczenia parkan[w grod[w\. Tego roku “poidie” wlk.
kn. Jurie Danilewicz z Nowogrodzianami, do “Wyboru” – grodu Niemieckie-
go; bili z 6-ciu porok[w, wielu ludzi wybili, lecz grodu nie zdobyli. Kn. Jurie
wr[ci= z “Wyboru”, do Nizu, d=ugo namawia= Nowogrodzian, by “prowodili
ego”. W czasie pobytu w Urdomie, tu kn. Aleksandro Michai=owicz napad=
na niego. Nik.
6833, styl 5511 0001-01.3-530 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6830, styl 5508 0001-05.2-216 ]Sofijska 1-sza ltps\
6830, styl 5508 0003-01.1-96÷97 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6830, styl 5508 0003-01.2-338÷339 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6830, styl 5508 0001-30.1-103 ]W=adimirskij letopisiec\
6830, styl 5508 0001-27.1-62 ]Nikanorowska\
1322–1326 Dimitris-Dmitrej Twerski ¯ Michai=o Twerski
.4200 roku 1322
wr[ci= z Ordy kn. Ioan Dani=owicz, a z nim poga<ski Achmu= }v. Achmy=|. i
uprowadzili wielu ludzi, i por'bali, i Jaros=awl omal nie sp=on'= ca=y. tej/e
zimy wr[ci= z Ordy kn. Dmitrei Michai=owicz na “wielkie knia/enie” § SuA.
6830, styl 5508 0001-01.3-530 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
.4220 roku 1323
“Chodisza” Nowgrodzianie z kn. Jurijem i “postawisza” ]postawili – s=owo
polskie\ gr[d w uj>ciu Newy, na “Orechowom ostrowie” ]przy uj>ciu jakiej>
rzeczki do Newy, zwanym Orzechem\, tu te/ przyjechali pos=owie wielcy od
szwedzkiego kr[la i “doko<czyli pok[j wieczny” z kniaziem i Nowogrodzianami
wed=ug starej “poszliny” ]zwyczaju\.
w opisie nast"pnego roku analogiczne zdanie.
Tego/ roku wojowa=a Litwa +owa:, i dop"dzili ich Nowogrodzianie, i }wy|bili j',
a inni zbiegli. Tego/ roku zadarli Ustiu/anie z Nowogrodzianami, pochwycili
Nowogrodzian kt[rzy chodzili do Jurgi, i ograbili ich. SyN., KoN.
Caryca Azbakowa zmar=a w Ordzie. Tego/ roku, m-ca aprila 21 “zamuczisza”
]zam"czyli – s=owo polskie\ pewnego chrze>cijanina, o imieniu Theodor, za
prawos=awn' wiar" chrze>cija<sk', u Bo=gar[w. Tego/ roku zawierszona i
po>wi"cona cerkiew kamienna >w. Theodora, w Tferze, przez igumena Iwana
Carogrodzkiego. Tego roku zmar= w=adyka Dawyd Nowogrodzki. W=ad.
“Chodisza” Nowogrodzianie z wlk. kn. Juriem Danilewiczem, i zbudowali
gr[dek w uj>ciu Newy. Nik.
6831, styl 5508 0003-01.1-97 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6831, styl 5508 0003-01.2-339 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6831, styl 5508 0001-30.1-103 ]W=adimirskij letopisiec\
6831, styl 5508 0001-27.1-62 ]Nikanorowska\
.4240 roku 1324
“idosza” Nowgrodzianie z kn. Jurijem do Zawo=ocza, i zdobyli Ustiug “na szczit”
]natarciem\, i “pridosza” do Dwiny, i tu przys=ali pos=[w kniaziowie Ustiu/scy
do kniazia i Nowogrodzian, “i dokonczasza mir po staroi poszlinie”.
szablon, zdanie jak w poprzedniej tre>ci.
“i pridosza Nowogrodci wsi zdorowi” ]i wr[cili wszyscy witani\. a kn. Jurij
“poide” do Ordy z Zawo=ocza, wzd=u/ Kamy rzeki. Tego roku “zawierszyli”
Chrystusa kamienn' cerkiew, i po>wi"ci= w=adyka Dawyd, m-ca “fewrara”
]februara, fewrala\ 5, na pami'tk" >w. m"czennicy Agathy, i z=o/yli }kogo$
bo na my>le zmar=y, jak zmar= «na pami'tk"» to z=o/on| w portyku u >w.
Sophii, “postro<” Klimenta ]po stronie – s=owo polskie\.
zmy>lenie pi>ca wskazuj'ce na pisanie w wiele dekad, gdy ju/ nikt nie pami"ta=
rzeczywisto>ci, i m[g= sobie tak pisa: – lapsus.
W[wczas te/ – po namy>le – Nowogrodzianie, igumeni, popy, i zakonnicy, i
ca=y Nowogr[d, polubili wszyscy Bogiem wyznaczonego Moisija, uprzednio
b"d'cego archimadryt' u >w. Georgija, potem “wysze= bjasze po swojej woli”
]wyby= by=/e na swych warunkach\ do >w. B-cy do Ko=omki, do swego mona-
steru, i “wzwiedosza i na seni” ]wyniesion w sieni\, osadzili na w=adycznym
dworze “donde/e” ]a/ do\ wezwania go przez metropolit". SyN., KoN.
“chodi=” kn. wlk. Jurej Danilewicz z Nowogrodzianami i z Pskowianami
wojowa: Niemiecki gr[d “Wybor”. Tego/ roku kn. wlk. Jurej z Nowogro-
dzianami postawi= gr[d “Oreszok” ]Orzeszek\. Tego/ roku kn. wlk. Jurej z
Nowogrodzianami zdobyli gr[d Ustug, a st'd kn. Jurej wyruszy= do Ordy, po
rzece Kamie. Tego/ roku Nowogrodzianie pobili Litw" w +ukach “Wielikich”
]Starych\. W=ad.
Tego/ roku zmar= w=adyka Nowogrodzki Dawyd, m-ca fewral 5. ArNo2.
“ide” wlk. kn. Jurie Danilewicz do Zawo=ocza, i zdoby= Ustug “na szczit”
]szturmem, natarciem ¯ szczit ^ tarcza\, i “poidosza” do Dwiny. Dwinianie
“dobisza emou cze=om” i zawr[ci=. Wlk. kn. Jurie Danilewicz “poidie” ]wy-
ruszy=\ do Ordy. Nik.
6832, styl 5508 0003-01.1-97 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6832, styl 5508 0003-01.2-339÷340 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6832, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6832, styl 5508 0001-30.1-103 ]W=adimirskij letopisiec\
6832, styl 5508 0001-27.1-62 ]Nikanorowska\
.4260 roku 1325
pojecha= do Ordy kn. Dmitrej Michai=owicz. Tej/e zimy zabili w Ordzie kn.
Jurija Dani=owicza § SuA., w rzecz. 1322, ˚.4160, ˚.6505
“Pride” z Ordy kn. Oleksandro Michai=owicz, i Tatarzy z nim “do=/nici” ]po-
datnicy, >ci'gaj'cy “do=g” ^ d=ug, G?\, i “mnogo byst tiagoty” ]wiele ob=o-
/yli “ci"/arami” – obowi'zkami\ Nizowsk' ziemi". Tego roku “pojecha” ]po-
jecha= – s=owo polskie\ w=adyka Moisej do metropolity, “stawitsja” ]stawi: si"
– s=owo polskie\ do Moskwy. i przywie{li przy nim }zabitego| kn. Jurija z Ordy
– syna Dani=y, wnuka Aleksandra, i “pogrebosza” ]pogrzebali –s=owo polskie\
z metropolit' Petrem, archiepiskopem Moisejem, Tferskym episkopem – War-
sonophim, Rostowskym episkopem – Prochorem ]pol. Zag[ra\, Raza<skym
episkopem – Grigorijem, w 1-sz' sobot" postu, i p=aka= jego “knia{ Iwan”
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
}zwykle tak «syn Iwan», bo kniazi[w wielu|, i ca=y nar[d – p=aczem wielkim,
“ot ma=a do wielika” ]od ma=ego do “wielkiego” ^ starego\, bo zabi= }jego|
by=/e knia{ Dmitrij Michai=owicz bez cesarza s=owa, “nie dobro /e byst i
samomu” ]{le, gdy samemu\, je/eli cz=owiek sieje – to i “po/niet” ]zbiera
plony, dos=. zrzyna ¯ r/nie ¯ r/n': ˘ r/ysko; po % /"cie\. SyN., KoN.
Jurij ¯ Dani=o ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsew.
Dmitrij ¯ Michai= twer. ¯ Jaros=aw-Athanasij ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsew.
...to i zrzyna – na my>li ma ju/ zapis nast"pnego roku, gdy zabito Dmitreja.
daje si" zauwa/y: staranne ci'gni"cie w'tk[w& wyznaczyli Moiseja ˘ Moisej
pojecha= do Metropolity ˘ Moisej wr[ci= do Nowogrodu. I tak w wielu innych
wypadkach, o kt[rych uprzednio – pisiec, pisz'cy na bie/'co, nie m[g=by tak
pisa: – nie by=by w stanie przewidzie: wydarze< i ich nast"pstw.
“Poide” do Ordy kn. Dmitrei Michai=owicz Tfirskii. Tego roku “oubi” kn. Dmitrei
wlk. kniazia Juria Danilewicza, w Ordzie, i przywie{li }trupa| do Moskwy. Tego
roku “priide” ]wr[ci=\ z Ordy kn. Aleksandro Michai=owicz, i Tatarzy z nim –
“do=/nici” ]podatnicy\, i ob=o/yli “tiagot'” ]ci"/arami, obowi'zkami\ ziemi"
Tfirsk'. Tego roku urodzi= si" syn wlk. kn. Iwanowi Danilewiczowi – Ioan.
Tego roku zabi= car w Ordzie za wlk. kniazia za Juria Danilewicza kniazia
Dmitreja Michai=owicza Tfirskiego, na Kondrakle. Tego/ roku za=o/ona
zosta=a cerkiew kamienna >w. B-cy, w Moskwie. Nik., Sofa.
Mianowan archiepiskop Nowogrodowi – “Imokin” ]Moisej\, przez Petra me-
tropolit", w Moskwie. Tego/ roku wyruszy= do Ordy kn. Dmitrej Michai=owicz.
Tego/ roku, m-ca noabra 21, Dmitrei Michai=owicz Tferski zabi= w Ordzie
kn. wlk. Jureja Danilewicza, i przywie{li go do Moskwy, z=o/on w cerkwi >w.
Michai=a archanio=a; na stolcu zasiada= przez 3 lata. Tego/ roku, m-ca marta
30, kn. Iwanowi Danielewiczowi urodzi= si" syn – kn. Iwan. Tego/ roku Petr
metropolita za=o/y= cerkiew w Moskwie... m-ca awgusta 4... W=ad.
6833, styl 5511 0001-01.3-530 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6833, styl 5508 0001-05.2-217 ]Sofijska 1-sza ltps\
6833, styl 5508 0003-01.1-97 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6833, styl 5508 0003-01.2-340 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6833, styl 5508 0001-27.1-62 ]Nikanorowska\
6833, styl 5508 0001-30.1-104 ]W=adimirskij letopisiec\
.4280 roku 1326
urodzi= si" kniaziowi Iwanowi Dani=owiczowi syn Iwan.
tego roku zabili w Ordzie kn. Dmitreja Michai=owicza na rzece Kondrakle. tego
roku za=o/ono cerkiew >w. B-cy w Moskwie, awgus}ta| 4. tego roku o/eni=
si" The}o|dor Wasijlewicz Rostowski. tego roku zmar= “Petr” – metropolita
Kijowskyi, dek}abra| 20. SuA. ˚.6510
“Priecha” ]wr[ci=\ do Nowogrodu mianowany episkopem Moisej, we wtorek
“na wierbnoi niedieli” ]palmowego tygodnia – przed Wielkanoc'\. Tego/ roku,
m-ca awgusta 28, wybuch= po/ar “na Bojani ulke” ]...ulicy\, i sp=on"=o do
po=owy Rogatki, a S=awki ulica – od Dmitrija >w. do pola i cerkwi >w. Klimenta
F spali=a si". Tego/ roku zabi= cesarz w Ordzie kn. Dmitreja Michai=owicza.
Tej/e zimy zmar= metropolita Petr, wszej Rusi, w Moskwie, i z=o/on w cerkwi
>w. B-cy, kt[r' sam pocz'= “zdati” ]stawia:\ kamienn', modlitwami “jego u
groba” ]u grobu jego\ “stwori” ]czyni\ B[g cuda.
bo indziej nie m[g=by cudu stworzy:; cuda Bogu s' potrzebne na wykazanie /e
istnieje, nadal ukrywaj'c si"; koniecznie przy grobach dostojnik[w kleru i obrazach
>wi"tych, w >wi'tyniach wisz'cych – by ci'gn': do< t=um naiwnych.
Tego/ roku “prijechasza pos=y” z Litwy& brat Gedimina, kniazia Litewskiego
– Woini Po=otskyi knia{, Wasilij Me<skyi knia{ }Mi<ski, zwany w[wczas Me<-
skiem|, The}o|dor Swiatos=awicz, i “dokonczasza mir” z Nowogrodzianami
i Niemcami. SyN., KoN., Sofa.
m-ca “septabra” ]sentabra; podobie<stwo liter np\ 15, zabi= w Ordzie car
kn. Dmitreja Michai=owicza Tferskiego, za kn. Jureja Danilewicza, tak/e
drugiego kn. Aleksandra Danilewicza zabi= Nowosielskiego, jednego dnia, w
jednym miejscu – na rzece Kondrakle. Tej/e zimy, m-ca dekabra 20, zmar=
archiepiskop Petr – metropolita wszej Rusi, nowy cudotw[rca... z=o/on w
Moskwie. Tego/ roku przybyli pos=y z Litwy – brata wlk. kn. Gedimana woje&
Po=ocki kn. Wasilej – miestnyj, Theodor Swiatos=awicz; “dokonczasza mir”
]zawarli pok[j wieczny\ z Nowogrodzianami i Niemcami. W=ad.
Zmar= prze>wi"ty metropolita Kijowski i wszej Rusi – Petr, w cerkwi U>pienia
>w. B-cy, kt[r' sam zbudowa=.... Nik.
6834, styl 5508 0001-01.3-530 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6834, styl 5508 0001-05.2-217 ]Sofijska 1-sza ltps\
6834, styl 5508 0003-01.1-97÷98 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6834, styl 5508 0003-01.2-339÷341 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6834, styl 5508 0001-30.1-104 ]W=adimirskij letopisiec\
6834, styl 5508 0001-27.1-62 ]Nikanorowska\
1326, przeniesienie stolicy z W=odzimierza n(Kla{mie, do Moskwy.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
1326–1327 Aleksander Twerski ¯ Micha= Twerski ¯ Jar.-Ath.
.4300 roku 1327
Íwi"cona zosta=a cerkiew >w. B-cy w Moskwie Prochorem episkopem. tego
roku i Szewkala zabili w Twerze. Tego lata Iwan Dani=owicz pojecha= do
Ordy. tej/e zimy przyby=a z Ordy “ra:” ]zast"py woj[w\ na Ru>, 5-ciu temni-
k[w, a z nimi Iwan Dani=owicz. i “plenili” gr[d Twer, i wszej ziemi wiele “z=a
uczynisza” ]szk[d wyrz'dzili\. kn. Aleksander zbieg= do Pskowa. w[wczas
zabili kniazia Ioana Jaros=awicza Raza<skiego § SuA., ˚.6515
By=y zamieszki w Nowogrodzie, i ograbili dw[r Ostafa Dworanina ]Dworza-
nina\, i spalili ca=y. Tego/ roku “postawi cerkow swiatoi Bogorodici Ro/est-
wo” ]zbudowa= cerkiew “Narodzin >w. B-cy”\ archiepiskop Moisej, w Dzie-
si"cinie. Tego/ roku, na “U>pienie >w. B-cy” kn. Aleksandro Michai=owicz
wybi= Tatar[w wielu w Tferze i w innych grodach, a Targowianie kupc[w
“chopylskyi” ]Kopylskich, X ^ K\ wyr'bali. “prisze= bo biasze” ]bo by=/e
przyszed=\ pose= “silen” z Ordy, o imieniu Szewka=, z du/' liczb' Tatar[w.
i przys=a= kn. Oleksandro pos=[w do Nowogrodzian, chc'c schroni: si" tu,
i nie pozwolili mu. Tego/ roku przys=a= kn. Iwan Dani=owicz “namiestniky”
]s=owo polskie\ swoich do Nowogrodu, a sam “ide” do Ordy. Tej zimy
“pride ra:” ]przyby=a konnica\ Tatarska, bardzo wielu, i “wzjasza” ]prze-
j"li\ Tfer, Kaszyn, i Nowotor/ski okr"g, i – prosto reszczi” ]prosto
rzecz'c – termin polski\ – ca=' ziemi" Russk' “po=o/isza pustu” ]...pust'\,
tylko Nowogr[d ustrzeg= B[g i >w. Sophia. a kn. Oleksandro zbieg= do
Pleskowa, a Kostantin – brat jego, i Wasilej – do +adogi. i do Nowogrodu
przys=ali pos=[w Tatarzy, i dali im Nowogrodzianie 2000 srebra, i swoich
pos=[w pos=ali z nimi do wojewod[w }tatarskich| z du/' liczb' dar[w. Zabili
w[wczas Tatarzy Iwana – kniazia Raza<skiego. SyN., KoN.
Kostantin ]brat Aleksandra i Dmitreja †1326\ ¯ Michai= Twerski †1318 ¯
Jaros=.-Athanasij ¯ Jaros=aw†1245 ¯ Wsewo=od Bolsz. Gn. †1212,
Wasilej ¯ Jaros=aw-Athan. ¯ Jaros=aw†1245 ¯ Wsewo=od Bol. Gn. †1212;
Wasilej bratem Michai=a twerskiego, stryjem Kostantina i Aleksandra.
“Pris=a” wlk. kn. Iwan Danilewicz namiestnik[w swoich do Nowogrodu, a sam
“poidie” do Ordy. Tego roku urodzi= si" kn. Andrei Iwanowisz Sze=kanowsz-
czina. Tego roku “priecha” z Ordy pose= “silen” ]w bliskim, bezpo>rednim,
stopniu pokrewie<stwa z tatar. carem\, o imieniu “Szcze=kan” ]Szcze=-
chan\, i wielki gwa=t pocz"li tworzy:, kn. Aleksandra Michai=owicza i jego
brata chcieli zabi:, i sami zasi'>: na stolcu, a innych swoich poosadza: w
innych grodach. Zwo=a= kn. Aleksander Michai=owicz “tfiricziczi” ]Twerc[w,
Twerzan\, i wyruszyli na Szcze=-chana, pobili go, a Szcze=-chan zbieg= do
“sieni” ]kru/ganku\. Kn. za> Aleksandro podpali= “sieni” ojca swego i dw[r, i
“zgore” ]sp=on'=\ Szcze=-chan. Tego roku wyruszy= wlk. kn. Iwan Danilewicz
do Ordy, a zim' wr[ci= z Ordy na Ru>, a z nim 5-ciu “temnikow” ]:m[w ¯
:ma\ – wlk. kniazi[w ordy<skich, tak/e z nimi Ioan Dani=owicz, i “poidosza”
do Tfiru. Zdobyli gr[d Tfir i Kaszin, i Nowotor/ski powiat pusty uczynili. Kn.
Aleksander i brat jego – Kostantin, zbiegli do Pskowa. Do Nowogrodu przy-
s=ali Tatarzy pos=[w swoich, Nowogrodzianie dali im 2000 srebra. W[wczas
Tatarzy zabili kn. Iwana Jaros=awicza Raza<skiego. Nik., Sofa.
Zbudowa=a kniagini Swiatos=awowa cerkiew >w. B-cy, w Dziesi"cinie. Tego/
roku, m-ca ijula 4, kn. Iwanowi Danilewiczowi urodzi= si" syn – kn. Andrej.
Tego/ roku >wi"cona cerkiew... w Moskwie, m-ca awgusta 14.
Tego/ roku przyby= pose= z Ordy do Tferu, o imieniu “Szczo=kan” ]Szczo=-
chan\, z wieloma Tatarami, wielkie gwa=ty tworzyli w Tferze ludziom...
>ci'ganiem podatku; gwat=owno>: powi"kszona barier' j"zykow'.
...kn. Aleksandra Michai=owicza chcieli zabi: i sami zasi'>: na stolcu, a
chrze>cijan chcieli na sw' wiar" “priwiesti” ]przewie{:\. ...bili si" ca=y dzie<,
przem[g= Aleksander, a “Szcze=-kan” zbieg= “na seni” ]na saniach... do sieni,
korytarza\, kn. Aleksander podpali= dw[r i “seni” ojca swego. i spali= si"
“Szczo=-kan” ]OE\ z Tatarami, a “gostei posolskich” wszystkich wyr'ba=.
pod «Tatarami» nale/y rozumie: «woj[w», a pod «go>:mi poselskimi» – podat-
nik[w, cywil[w, dos=. kupc[w, ale kupc[w tatarskich tam nie by=o.
Tego/ roku “ide” kn. Iwan Dani=owicz do Ordy, a tej/e zimy przyby=z Ordy, a
z nim 5-ciu “Temnych” ]:m[w\ – kniazi[w Ordi<skich wielkich& The}o|dorcz-
kuk, Tura-=yk, Suga, tak/e kn. Aleksandro Wasilkowicz Suzdalski; z cara
polecenia – zdobyli Tfer i Kaszin.... kn. Kostantin zbieg= do Pskowa, Nowo-
grodziania dali Tatarom 2000 grzywien srebra. Tego/ roku zabili Tatarzy kn.
Iwana Jaros=awicza Raza<skiego. Tego/ roku mianowany zosta= prze>wi"ty
archiepiskop Theognost, Grek, metropolit' wszej Rusi. W=ad.
6835, styl 5508 0001-01.3-530 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6835, styl 5508 0001-05.2-217 ]Sofijska 1-sza ltps\
6835, styl 5508 0003-01.1-98 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6835, styl 5508 0003-01.2-341 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6835, styl 5508 0001-27.1-62 ]Nikanorowska\
6835, styl 5508 0001-30.1-104÷105 ]W=adimirskij letopisiec\
 ...ROSYJSKIMI
1328–1340 Iwan ¡ Kalita zwany te/& Ioan Dobryj ]Waleczny\
¯ Dani=o ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od B. G.;
Iwan Kaleta ¯ Dani=o i Anna Kaszy<ska – druga /ona Dani=y;
brat Jurija Dani=owocza Moskiewskiego 1318–1322
kaleta – sk[rzana torba, woreczek na pieni'dze lub drobiazgi.
.4400 roku 1328
Knia{ Iwan Dani=owicz osiad= “na wielkim knia/eniu”. i by=a po wszej ziemi
cisza. tego roku zmar= Prohor – episkop Rostowskyi, sen}tabra| 7. tego roku
“prijecha” ]przyby=\ metropolita “Thegnost” ]Theognost ¯ gr. Theo % gnosis\.
tego roku o/eni= si" kn. Kostantin Wasilewicz Rostowskyi u wlk. kn. Iwana
Dani=owicza § SuA.
K. rostow. ¯ Wasilij ¯ ]$ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw †1245\.
“Chodi” kn. wlk. Iwan Dani=owicz i Kostantin Michai=owicz, a Nowogrodzia-
nie wys=ali od siebie The}o|dora Kole>nika, do Ordy, do cesarza, i “otpusti
ich” ]odprawi= ich\ cesarz, poleci= szuka: kn. Aleksandra. i wys=a= kn. Iwan
swoich pos=[w, a Nowogrodzianie od siebie – w=adyk" Moiseja, i “Awrama”
]Abrama\ – tysi"cznika, do kn. Oleksandra w Pleskowie, “wielacze jemu”
]polecaj'c mu\, by “posze=” do Ordy, i nie pos=ucha=. Tego roku sp=on'= Juriew
Niemieckyi ca=y i “bo/nici” ]ko>cio=y chrze>cija<skie zwane przez Ru> «bo/-
nicami»\, i “po=aty kamiennyi” ]pa=ace kamienne\ krusz'c si" }od ognia|
– pad=y, i “sgore” Niemc[w w “po=atach” 2000 i 500 i 30 ]2530\ a Rusi – 4-ch
ludzi. SyN., KoN.
mniej ofiar$ Ru> omal zawsze g[r', lepsza; byli to obcy w p=on'cym Juriewie.
Kniaziowanie wlk. kniazia Iwana Danilewicza Moskiewskiego... cisza przez
wiele lat, spok[j. Tego/ roku przyby= matropolita do Rusi, Grek, o imieniu
“Theognist” ]gr. Theo % gnost ¯ gnostikos ¯ gnosis ^ zna:\. Tego roku sp=on'=
Juriew Niemiecki ]Dorpat, dzi> Tartu, w Estonii\ ca=y, i bo/nice i komnaty
kamienne pad=y, i sp=on"=o Niemc[w 2000 i 500 i 30, a Rusi }tylko| 4-ch
ludzi. Tego roku zmar= kn. wlk. – Kostantin Rostowski. “chodzi=” kn. wlk.
Iwan Danilewicz i kn. Kostantin Michai=owicz, do Ordy, do cara. I odprawi=
ich kn. car Azbak, i poleci= szuka: kn. Aleksandra. Nik.
zasiad= na stolcu wlk. kniazia kn. Iwan Danilewicz, odt'd cisza. W=ad.
6836, styl 5508 0001-01.3-530÷531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6836, styl 5508 0003-01.1-98 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6836, styl 5508 0003-01.2-341 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6836, styl 5508 0001-27.1-62 ]Nikanorowska\
6836, styl 5508 0001-30.1-105 ]W=adimirskij letopisiec\
.4408 roku 1329
za=o/one “bysza” ]by=y, zosta=y\ dwie cerkwie w Moskwie – Ioana Lestwiecz-
nika i Petra aposto=a ] ¯ gr. petros ^ kamie<; petra ^ ska=a\. tego roku cerkiew
>w. “Spasa” za=o/ona “bys” § SuA.
“Pride” ]przyby=\ do Nowogrodu na stolec kn. wlk. Iwan Dani=owicz, wnuk
Oleksandra, marta 26, “na sbor archangie=a Gawri=a” ]...Gabriela\, byli /e z
nim i Tferscy kniaziowie& Kostantin i Wasilej, i Oleksandro Suzdalskyi, i innych
wielu Russkych kniazi[w. Tego roku zabili w Juriewie Nowogrodzkiego pos=a,
m"/a >wi"tego – Iwana Sypa. Tego/ roku “prichodi” do Nowogrodu metropo-
lita, Grek rodem, o imieniu Theognost ]Znaj'cy Boga ¯ gr. Theo % gnostikos\.
Tego/ roku “poide” kn. Iwan ze wszystkiemi kniaziami i z Nowymgrodem,
do Pleskowa, wojowa:, gdy dowiedzieli si" Pleskowianie – “wyprowadzisza”
kn. Oleksandra od siebie, a do kn. Iwana i Nowogrodzian przys=ali pos=[w
z pok=onem, do Opoki, i “dokonczasza mira” ]zako<czyli pokojem\. Tej/e
zimy wybili Nowogrodzian, kt[rzy byli poszli do Jurgi, Ustiu/scy kniaziowie.
Tego/ roku bez kniazia i bez Nowogrodzian zapali= si" Ondreszki dw[r “w
P=otnikech” ]w P=atnikach, OAE\, i spali= si" do The}o|dora >w., i potem,
“na toi /e niedieli pogore Ilina ulica ma=o nie wsia” ]tego/ tygodnia, spali=a
F si" ulica Elijasza, omal ca=a\, i +ubianka, i cerkwie >w. “Spasa” i >w. +ukasza
sp=on"=y. SyN., KoN., Nik.
Zmar= prze>w. archiepiskop Prochor ]pol. Zag[ra\ Rostowski, m-ca sentabra 7.
Tego/ roku, w jego miejsce mianowano Antoniego biskupem Rostowa, Tego/
roku, m-ca “maia” 21, za=o/ono cerkiew kamienn' w Moskwie.... W=ad.
6837, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6837, styl 5508 0003-01.1-98÷99 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6837, styl 5508 0003-01.2-342 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6837, styl 5508 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
6837, styl 5508 0001-30.1-105 ]W=adimirskij letopisiec\
.4416 roku 1330
“Postrzyg= si" w skim"” archiep. Moisej, “po swej woli”... Nowogrodzianie byli
bez w=adyki przez 8 miesi"cy, polubili popy i igumeni Bogiem wybranego
Grigorija Kalek" – m"/a “dobrego i smierena” ]...uprzejmego\, popa b"d'cego
u >w. Kozmy i Demijana na Cho=opiej ]Niewolniczej\ ulicy, postrzyg= si" w
“>w. angielski obraz” ]>w. anielski spos[b\, m-ca henwara, i “nareczen byst”
]przyj'= imi", dos=. nazwany zosta=\ Wasilej, i “posadisza” na w=adyki dworze
“donde/e poslut k mitropolitu” }zwrot kilkakrotnie powtarzany, wskazuj'cy
na dopracowywanie tekstu po up=ywie dziesi'tek lat|.
Tej/e zimy “priechasza” pos=y od metropolity z Wo=y<skiej ziemi – The}o|dorko
i Semenko, “na strastnoi niedieli” ]w Wielkim Tygodniu przed Wielkanoc'\,
wzywaj'c na stawienie si". Tego roku “postawisza” ]mianowano\ Wasilija
w Wo=y<skiej ziemi do Nowogrodu. SyN., KoN.
Postawiona cerkiew kamienna >w. “Spasa” ]Zbawiciela\, w Moskwie.
Tego/ roku postawili Pskowianie Zbersk gr[dek kamienny na “?orowie gore”
]?arowej g[rze, OA\. Postrzyg= si" w skim" w=adyka Moisej, by= 5 lat,
opu>ci= “w=adyczestwo” do monasteru w Ko=omcy, “po swojej woli”. Prosili
go Nowogrodzianie... i nie wys=ucha= ich. Nowogrodzianie byli bez w=adyki
przez 8 miesi"cy... B[g wybra= Gregorija Kalek" – m"/a dobrego... by=ego
jereja >w. niesprzedajnych-filantrop[w Ko{my i Demijana, na Cho=opiej
ulicy... m-ca henwara 1. Nazwali go Wasilej, osadzili na dworze w=adyki, a/
do wys=ania }go| do metropolity }w celu zatwierdzenia|. ArNo2.
Tego roku w=o/y }kto$| w serce kniazi[w Ruskich odszuka: kn. Aleksandra
z polecenia przekl"tego cara Azbaka, i “podjasza” ]obj"li poszukiwaniem\
wsz' ziemi" Rusk'. i przyby= wlk. kn. Iwan Danilewicz do Nowogrodu, byli z
nim kniaziowie ruscy& tfirski – kn. Kostantin, Iwan, Wasilej, i kn. Aleksandro
Suzdalski... +uka Protasiewicz, w=adyka Moisiej, Awram ]Abraham\ tysi"cz-
nik – pos=ami do Pskowa, Aleksander nie pos=ucha= rady..., odjecha= z
Pskowa do Litwy. Tego roku wlk. kn. Iwan Danilewicz “poide” do Ordy, a z
nim kn. Kostantin Michai=owicz. Nik.
m-ca “maia” 10, kn. wlk. Iwan Danilewicz za=o/y= cerkiew >w. Spasa...
Tego roku >wi"cono cerkiew >w. Iwana “Lestwicznika”, m-ca “septabra”
]sentabra, zn[w podobie<stwo liter np w cyrylicy\. Tego/ roku za=o/ono
cerkiew >w. aposto=a Petra... m-ca oktabra 14. Tego/ roku, m-ca “maia” 3,
by= po/ar w Moskwie, sp=on'= gr[d Kreml. W=ad.
6838, styl 5508 0003-01.1-99 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6838, styl 5508 0003-01.2-342 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6838, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6838, styl 5508 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
6838, styl 5508 0001-30.1-105 ]W=adimirskij letopisiec\
.4424 roku 1331
Zmar= kn. “Thedor” ]Theodor\ Wasiilewicz Rostowskyi.
Tego roku zmar=a kniagini Ioannowa – Olena § SuA.
m-ca noabra 30, na pami'tk" >w. aposto=a Andreja, by=o za:mienie s=o<ca,
i sta=o od 1-szej do 3-ciej godziny }dnia| ]od godz. 7-mej do godz. 10-tej rano
dzisiejszego systemu; w[wczas dzie< od godz. 6-tej rano\. SyN.
za:mienie s=o<ca z 30 noabra 1331, o godz. 6&10 rano, 37,6° N, 74,2° E.
Przyjechali pos=y od metropolity z Wo=y<skiej ziemi – “The}o|dorko” ]theodor\
i Semenko” ]semen\, z wezwaniem na stawiennictwo. Tego/ roku za=o/y=
w=adyka gr[d kamienny... Tego/ roku, na urodziny >w. Ioanna, m-ca ijuna,
wyruszy= Wasilej na “w=adyczestwo stawi: si"” ]stawi: si" w sprawie w=a-
dyctwa\ do Wo=y<skiej ziemi, z nim bojarzy& Ku{ma Twerdis=aw, Bartholomej
]BW\ – “Ostapha syn tysi"cznika” ]syn tysi"cznika Ostapha\, i przyjechali
do Wo=y<skiej ziemi zamys=em Bo/ym... Mianowa= go Theognast metro-
polita – rodem Grek, i w=adyka Gregory po=ocki, Athanasij – w=odzimierski
]W=odz. Wo=.\, The}o|dor halicki, Marko przemy>lski, Ioann che=mski.
W[wczas przybyli pos=y z Pleskowa, od kn. Aleksandra, i od “Gidiemna”
]gidimona\, i od wszystkich kniazi[w litewskich, do metropolity, i przywiedli
ze sob' Arsenia, chc'c go osadzi: w=adyk' w Nowogrodzie... Pskowianie
“izmienili ca=owanie >w. Krzy/a” ]odeszli do przysi"gi na<\, osadzili u siebie
kn. Aleksandra z litewskiej “r"ki” ]rekomendacji, polecenia\. Arsenij wi"c
wr[ci= z Pleskowianami, zawstydzony przez metropolit" z Wo=y<skiej ziemi,
w Kijowie, na pami'tk" >w. ojca – Semena “sto=pnika”. W drodze powrotnej,
gdy Wasilej by= w Czernihowie, pouczeniem diab=a, przyp"dzi= kn. The}o|-
dor Kijowski, z baskakiem, w 50-ciu ludzi, rozbojem; Nowogrodzianie
“osteregoszasja” ]ostrzegli si"... utworzyli ostr[g, szaniec obronny\ i stali
naprzeciw siebie, i omal “z=a” ]szkody\ nie uczynili mi"dzy sob'. Lecz knia{
odjecha=, zawstydzony; konie pomar=y u niego. St'd w=adyka pojecha= do
Bria<ska, a do Tor/ka przyby= na pami'tk" >w. m"czennika Akepsimy. A w
Nowogrodzie – strach, trwoga, bo nie by=o wie>ci, my>leli, /e w=adyk" Litwa
pochwyci=a, a dzieci jego – wybi=a.
Tego/ roku wyruszy= kn wlk. Iwan, do Ordy, z kn. Kostantinem. Tego/ roku
przyjecha= archiepiskop Nowogrodzki – Wasilej... kn. Iwan, namiestnik
Bartholomej, tysi"cznik Ostaphej. KoN.
By=o za:mienie s=o<ca. Zmar= kn. Rostowski The}o|dor Wasiliewicz.
Za=o/ony w=adyk' Wasilijem gr[d kamienny, od Wo=odimera >w. do B-cy i
do Borisa i Gleba. ArNo2.
}opuszczony opis roku w druku W=ad.& W leto 6839, tj.1331; tekst pomi"dzy
1330 a 1332|. Tego roku zbudowali Pskowianie gr[d kamienny Izroresk na
?erewej G[rze. Tego/ roku, m-ca marta, zmar=a kniagini wlk. Elena, w stanie
zakonnym, }/ona| kn. Iwana Danilewicza.... Tego/ roku w=adyka Nowogrodzki
– Moisej, zostawi= episkopi" Nowogrodzk', poszed= do monasteru, by= 5
lat w=adyk'. W Nowogrodzie mianowali w=adyk' Gregorija – popa Kalek",
o zakonnym imieniu Wasilej. W=ad.
bez opisu wydarze< i bez zapisanego roku. Nik.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
6839, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6839, styl 5508 0003-01.1-99 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6839, styl 5508 0003-01.2-343 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6839, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6839, styl 5508 0001-30.1-105 ]W=adimirskij letopisiec\
0000, nie ma 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
.4432 roku 1332
By= g=[d po wszej ziemi § SuA.
Powstali buntownicy w Nowogrodzie, i zabrali namiestnictwo The}o|dorowi
i Achmy=owi, i dali Zachariaszowi Michai=owiczowi, i ograbili dw[r Semena
“Sudkowa” ]S"dki ¯ S"dek\, a brata jego – Senephonta wsie ograbili. Tego/
roku wlk. kn. Iwan “pride” ]wr[ci=\ z Ordy i “wozwier/e gniew” ]wzburzy= si"\
na Nowogr[d, “prosja” ]za/'da=\ u nich srebra “zakamskogo” ] ¯ za % kam-
skyi$ ¯ kamka ^ damask\, i w tym przej'= Tor/ek i “Bie/yczskyi wierch za
nowgorodskuju izmienu”. Tego/ roku zabrali namiestnictwo Zachariaszowi
i dali Matthejowi. SyN., KoN.
Posadzili u siebie Pskowianie kn. Aleksandra; pos=ali Pskowianie Arsenia na
Wo=y<, “na postawlenie w=adykoju” ]zatwierdzenie przez metropolit"\ i nie
pob=ogos=awi= metropolita, i nie mianowa= jego.Tego/ roku “byst mierzenina”
]miarkowanie, wyliczanie\ wielka w Ruskiej ziemi, g=[d i dro/yzna chleba, i
“skudost” ]niedostatek, sk'po\ wszelkiegi “/ita” ]zbo/a\. W=ad.
“Priide” ]wr[ci=\ z Ordy wlk. kn. Iwan Danilewicz, i “wozwier/e” ]narzuci=\
}haracz| na Nowogr[d, “prosia u nich” srebra zakamskiego, a w tym przej'=
Tor/ek i Bie/yckyi Wierch. Tego roku zmar= kn. Aleksandro Wasilewicz
Suzdalski. Nik.
6840, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6840, styl 5508 0003-01.1-99 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6840, styl 5508 0003-01.2-344 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6840, styl 5508 0001-30.1-105 ]W=adimirskij letopisiec\
6840, styl 5508 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
.4440 roku 1333
“Pride” ]przyby=\ kn. Iwan do Tor/ka ze wszyskimi kniaziami Nizowskymi i
Raza<skymi, i przys=a= do Nowogrodu, “swiede” ]zwi[d=\ namiestnik[w a
sam zasiad= w Tor/ku “od Kreszczenia do Sbora, teraja wo=ost Nowgorod-
skuju“ ]teraja – trac'c\...
Tego/ roku archiep. nowogr. Wasilej postawi= gr[d kamienny w dwa lata
}ju/ w roku zacz"cia, naprz[d wie, ile lat zabierze jego postawienie|, i ar-
chimadryta >w. Jurija – +awrentej, postawi= >ciany >w. Jurija “si=' 40 s'/ni
i z zaborolami” ]mocne, wysoko>ci 40 s'/ni i z parkanami-palisadami\.
SyN., KoN.
kn. wlk. Iwan Danilewicz za=o/y= cerkiew kamienn' w Moskwie >w. archa-
nio=a Michai=a. W=ad.
“Priecha” ]przyby=\ kn. Narimant Gedimanowicz, zwany na chrzcie Glebem.
Przyby= na podgrodzie Nowogrodu, co mu powiedziano w Litwie, i “ce=owa
krest” ]zaprzysi'g= na >w. Krzy/\ Nowogrodowi. Metropolita Theognast przy-
jecha= do Moskwy, a by= w Carogrodzie i w Ordzie. Tej/e zimy wlk. kn. Iwan
Danilewicz “priide” do Tor/ka ze wszystkimi kniaziami Nizowskimi.... Nik.
6841, styl 5508 0003-01.1-99÷100 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6841, styl 5508 0003-01.2-345 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6841, styl 5508 0001-30.1-105 ]W=adimirskij letopisiec\
6841, styl 5508 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
.4448 roku 1334
Zbudowano cerkiew >w. Michai=a w Moskwie, jednego roku.
Tej zimy o/eni= si" kn. Semen Iwanowicz § SuA.
indyktu 2-go. w=adyka Wasilej je{dzi= do metropolity, do W=odzimierza.
Tego/ roku gr[d kamienny “pokry=” ]s=owo polskie\ w=adyka. Tego/ roku
wr[ci= z Ordy kn. wlk. Iwan Dani=owicz, i wys=ali do niego Nowogrodzianie
Barthomoleja Jurewicza, i przyj'= ich “s lubowiju”. Tej/e zimy przyjecha= do
Nowogrodu kn. wlk – Iwan Dani=owicz, w czwartek mi"sopostnego tygodnia,
m-ca fewrala 16, na >w. m"czennika Pamphil". KoN.
m-ca “septabra” ]sentabra, podobie<stwo liter np\ >wi"cona by=a cerkiew
>w. archanio=a Michai=a, “pri” ]przy... za\ kn. Iwana Danielewicza, przez
metropolit" Theognosta. Tego/ roku zmar= kn. Aleksander Wasilewicz
Suzdalski. Tego/ roku, zim', przywiedziono kn. Semionowi Iwanowiczowi z
Litwy “knia/n"” ]ksi"/n", w miejsce kniagini\, o imieniu “Aigusta” ]Augusta\,
po chrzcie zwana Anastazj'. A kn. Simeon }mia=| w[wczas 17 lat. Tego/ roku
sp=on'= gr[d Niemiecki Juriew; bo/nic i “po=at” i chram[w wiele pad=o ]za-
wali=o si"\, ludzi spali=o si" 2530, a z Ruskich – 4 “cze=owieka” ]osoby\.
po=ata – pa=ac ]OA, TC\ ¯ =ac. palatium, olbrzymi budynek przy >wi'tyniach,
u/ywany do cel[w >wieckich, towarzyskich, np. zebra< wiernych po mszy, u/y-
wane te/ jako schron, mo/e dlatego przyczyn' du/ych strat w ludziach.
Tego/ roku w=adyka Wasilej postawi= w Nowogrodzie >cian" kamienn'....
W=ad.
Przyjecha= do Nowogrodu wlk. kn. Iwan Dani=owicz. Nik.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
6842, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6842, styl 5508 0003-01.2-346 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6842, styl 5508 0001-30.1-105 ]W=adimirskij letopisiec\
6842, styl 5508 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
.4456 roku 1335
za=o/enia kilku cerkwi... Tego/ roku, z powodu grzech[w naszych, wybuch=
po/ar w Russie, sp=on'= gr[d Moskwa, Wo=ogda, Witebsk, i Juriew Niemiecki
“wies pogore”. Tego/ roku kn. wlk. Iwan chcia= “iti” ]wyprawi: si"\ na Ple-
skowian, z Nowogrodzianami, i z ca=' Nizowsk' ziemi'....
Tego/e roku, gdy wlk. kn. Iwan przyjecha= do Tor/ka, z Nowogrodu – wojowa=a
Litwa Nowotor/ski okr"g “na miru” ]w czasie zawartego pokoju\. pos=a= kn.
wlk. }woj[w w odwecie|, spali= gr[dek Litewski Osieczen ]Bir/e, posiad=o>:
O>cika, na drodze do Rosie<\ i “Rasnu” ]Rasn" – Rosienie, OA, na ?mu-
dzi\, i innych gr[dk[w wiele. Tej/e jesieni wnios=o l[d i >nieg w Wo=chow,
i wybi=o 15 “gorode<” ]wspornic\ wielkiego mostu. KoN.
w=adyka Moisej postawi= cerkiew kamienn' Zmartwychwstania w Derewianicy,
i monaster “ustroi=” ]zbudowa=\. Tego roku “chodi” kn. wlk. Iwan Danilewicz
wojowa: Tor/ek, z Nowogrodzianami, “w rozmiri” ]w niezgodzie\. W=ad.
A wlk. kn. Iwan Dani=owicz przyjecha= do Tor/ka. I wojowa=a Litwa “na miru”
]po zawarciu pokoju, tj. bez przyczyny, zerwa=a ugod", dos=. na pokoju\
Nowotor/ski powiat, i wys=a= wlk. kn. Iwan Danilewicz swoj' “ra:” – popali=
gr[dki litewskie& Osieczen, Rasn" ]Rosienie, OA\ i inne gr[dki. Nik.
6843, styl 5508 0003-01.2-346÷347 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6843, styl 5508 0003-01.2-347 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6843, styl 5508 0001-30.1-105 ]W=adimirskij letopisiec\
6843, styl 5508 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
.4464 roku 1336
Za=o/y= w=adyka cerkiew kamienn' Wjazd do Jerozolimy Pana naszego –
Jezusa Chrystusa, m-ca ijunia ]czerwca\ 25, na pami'tk" >w. Theuronii.
Tego roku wyruszy= kn. wlk. Iwan do Ordy...
Tego roku sp=on'= Pleskow “wie>” ]ca=y\. KoN.
Za=o/y= w=adyka cerkiew >w. B-cy w “Zwerinci” ]Zwierzy<cu\, a w=adyka
Moisei za=o/y= cerkiew kamienn' Zmartwychwstania w Derewiancu mo-
nasterze. ArNo2.
Mi"dzy 6843 a 6863& W roku }nieoznakowanym|. Bogolubny archiepiskop
Wasilej >w. Sophii drzwi miedziane z=ocone “ustroi” ]wstawi=\. ArNo2.
“Chodi” kn. wlk. Iwan Danilewicz do Ordy, i tej/e zimy wr[ci= z Ordy. Tego/
roku zmar= Antoni – episkop Rostowskii. Tego/ roku w=adyka za=o/y= cerkiew
kamienn' “Wchod Jerusalim, ijula ]lipca\ 25” ]ijuna 26 ^ czerwca, w innym\.
Tego roku mianowano Gawri=" episkopem do Rostowa. W=adyka Wasilej
>w. B-cy Sophii drzwi miedziane poz=acane “ustroi=”. W=ad.
“Poide” ]wyruszy=, wyby=\ do Odry wlk. kn. Iwan Danilewicz. Tego roku wr[ci=
z Ordy kn. Theodor Aleksandrowicz. Nik.
6844, styl 5508 0003-01.2-347 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6843, styl 5507 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6844, styl 5508 0001-30.1-106 ]W=adimirskij letopisiec\
6844, styl 5508 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
.4472 roku 1337
Zmar= Antoni – episkop Rostowskyi. tego roku “postawlen bys Gawri=o” ]mia-
nowany zosta=, mianowano Gabriela ¯ hebr.\ – episkopem dla Rostowa § SuA.
indyktu 5-go, nawodzeniem diab=a, }po|wsta=a prosta m=odzie/ na archimad-
ryt" Esipha, i my>l' starego archimadryty – +awrentaja, “stworisza” ]urz'dzili\
wiec, i “zaprosza” ]zaprosili... zaparli\ Esipha w cerkwi >w. Niko=y, i siedzieli
wok[= cerkwi noc i dzie< buntownicy, strzeg'c go. A kto pod “drugiem” kopie
jam" }tak o +awrentaju| – }ten| sam w ni' wpada }drug ^ brat|. SyN., KoN.
Pojawi= si" znak w cerkwi >w. Tr[jcy, na Raditinie ulicy...
m-ca aprila 12, kn. Semenowi urodzi= si" syn – kn. Wasilej. Tego/ m-ca,
ijunia 3 by= po/ar w Moskwie, sp=on"=o 18 cerkwi. W=ad.
Tego roku kn. Aleksandro Michai=owicz “poide” do Ordy, z Pskowa, a by=
w Pskowie 10 lat. Nik.
6845, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6845, styl 5508 0003-01.1-100 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6845, styl 5508 0003-01.2-347÷348 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6845, styl 5508 0001-30.1-106 ]W=adimirskij letopisiec\
6845, styl 5508 0001-27.1-63 ]Nikanorowska\
.4480 roku 1338
“By=a wielka woda” ]pow[d{\ na Wo=chwie, jaka nie bywa=a nigdy,w 3 tygodnie
po Wielkanocy, we >rod"; znios=a 10 “gorode<” ]podp[r\ u wielkiego mostu.
Tego/ roku poleci= w=adyka wznie>: cerkiew Wjazdu do Jerozolimy... itd.
Je{dzili Nowogrodzianie z namiestnikiem Theodorem, do Newy, zatrzymali
si" pod Orechowem, }chaos sk=adni zdania| zjechali si" z wojewod' Nie-
mieckim – Stenem, pos=y, nie zawarli pokoju i tak wr[cili Nowogrodzianie
do Nowogrodu. I wojowali Niemcy }do spo=u| z Korel', wzdu/ Oponie/y,
nast"pnie i +adog" spalili.... Tego/ roku wyruszyli Niemcy z Gr[dka wojowa:
To=dog", st'd chcieli na “Wodsk'” ]wotsk'\ ziemi", i nic nie przechwycili;
 ...ROSYJSKIMI
ostrzeg= B[g... Knia{ za> Narimant ]narimont OA\ by= w Litwie, i “mnogo”
]dwa razy\ posy=ali po niego, i “on nie idiasze” ]nie wyruszy=, nie pom[g=\,
syna swego wywi[d= z Orechowa, o imieniu Aleksander, tylko “namiestni-
k[w” ]s=owo polskie\ swoich zostawi=. Tego/ roku postawili nowy most...
Tego/ roku przys=ano pos=[w z Niemieckieg[ gr[dka “Wybora”, w sprawie
zawarcia pokoju, do Nowogrodu, od Patrika wojewody, m[wi'c, /e “knia{
swejski” ]...szwedzki\ nie wiedzia= o zerwaniu pokoju; to podj'= Sten wojewoda
ze swym rozumem. Nowogrodzianie wys=ali Ko{m" Twerdis=awica i Olek-
sandra ]OA\ Borisowica, w poselstwie, i przywie{li pok[j. Sofa., KoN.
kn. Alesander Michai=owicz, “nie ukonczaw” ]nie doszed= do zgody\ z wlk.
kn. Iwanem Danilewiczem... wr[ci= do Tferu z Ordy, car “po/a=owa= /iwotom,
otda= emu ka{<”, i z nim przyby= pose= “Kendyk da Awdula” ]...tak/e Abdula\.
Tej jesieni zmar= kn. Semen – syn Wasileja. Tego/e roku Korela poleci=a
Niemcom wybi: kupc[w Nowogrodzkich, wojowali “po” ]wzd=u/\ Obo/ini, i
u +adogi podgrodzie spalili }Korela, dzi> Karela, N od +adogi|. W=ad.
Je{dzili Nowogrodzianie z namiestnikiem Theodorem. Tego roku “priide” z
Ordy k. Aleksandro Michai=owicz “po/a=owan” przez cara Azbeka }Uzbeka,
Uzbega, 1312–1341| ojczyzny swojej Tfirskiej. Wys=a= do Pskowa, “wywi[d=”
kniagini" swoj' i dzieci do siebie, do Tfiru. Nik.
6846, styl 5508 0001-05.2-221 ]Sofijska 1-sza ltps\
6846, styl 5508 0003-01.2-348 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6846, styl 5508 0001-30.1-106 ]W=adimirskij letopisiec\
6846, styl 5508 0001-27.1-64 ]Nikanorowska\
.4488 roku 1339
“Chodi kn. wlk. Iwan Dani=owicz do Ordy. Car wezwa= Aleksandra Michai=o-
wicza i kn. Wasilia Dawydowycza Jaros=awskiego, i innych kniazi[w. Knia{
Aleksander Michai=owicz wys=a= przed siebie syna – Theodora, spodziewaj'c
si" wie>ci od niego... itd. Tego roku zabili w Ordzie kn. Aleksandra Michai=o-
wicza i syna jego – Theodora, z polecenia cara Azbeka }Uzbeka, Uzbega,
1312–1341|; przyj"li gorzk' “nu/n'” ]potrzebn'\ >mier: za chrze>cija<sk'
wiar". Tej/e zimy wlk. kn. Iwan Dani=owicz “swiedie” ]zdj'=, dos=. zwi[d=\
namiestnik[w swoich w Nowogrodzie. Nik., Sofa.,
...Tej jesieni, m-ca oktabra 5, “pogore oko=otok” ]sp=on"=o s'siedztwo >w.
Wo=odimira ]w=adimira\, Tego/ m-ca }oktabra| 29, zabili kn. Oleksandra
]OA\ i syna jego – The}o|dora, w Ordzie, poga<scy Tatarzy; wezwa= go
do siebie car Ozbak, fa=szywie, m[wi'c tak.... KoN.
kn. wlk. Iwan Danilewicz “ide” do Ordy, a z nim synowie jego& kn. Semen,
kn. Iwan, a kn. Andreja – syna swego – osadzi= w Nowogrodzie Wielkim.
Tego/ roku wr[ci= z Ordy kn. Iwan Danilewicz, m-ca awgusta 13. W cerkwi
>w. +azarza znak – =zy ciek=y z obu oczu. Tego/ roku wyruszy= do Ordy kn.
Aleksandro Michai=owicz Tferski, a syna swego – Theodora – odprawi= tam
przed sob'; tak/e “poide” do Ordy kn. Wasilej Dawydowicz Jaros=awskii,
kn. Romanczuk Bie=o-ozierski. Tego/ roku zabity kn. Andrej Mstis=awicz
przez swego “braticza” ]bratanka\ – Wasila, “Pantelejewa syna”, m-ca ijula
23. Tej/e jesieni kn. wlk. Iwan Danilewicz wys=a= syn[w swoich do Odry&
kn. Semena, Iwana, Andreja. W=ad.
6847, styl 5508 0001-05.2-221 ]Sofijska 1-sza ltps\
6847, styl 5508 0003-01.2-349÷351 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6847, styl 5508 0001-27.1-64 ]Nikanorowska\
6847, styl 5508 0001-30.1-106 ]W=adimirskij letopisiec\
.4496 roku 1340
Poide w Ordu knia{ Iwan Dani=owicz. tego roku kn. Aleksander “poide” ]uda=
si"\ do Ordy a syna “Thedora” ]Theodora\ odprawi= }w podr[/\ przed sob'.
tej/e jesieni zabili w Ordzie kniazia Oleksandra Michai=owicza, i syna jego
– Theodora. tej/e jesieni “wyide” ]wyruszy=\ z Ordy “Towlubij” ]Toblu-bej\,
“odpuszczony” ]odprawiony\ przez cara, do Smole<ska § SuA.
... Tej/e zimy, m-ca dekabra 6... zabili Bra<cy Gleba Swiatos=awicza. Sofa.
Zmar= kn. wlk. Iwan Dani=owicz, w Moskwie, w czer<cach i w skimie; wyruszyli
wszyscy kniaziowie do Ordy& syn jego – Semeon, Wasilej Jaros=awlski, Ko-
stantin Tferskyi, Kostantin Suzdalskyi, z nim inni kniaziowie. A z Nowogrodu
wyruszy=a m=odzie/, wojowa=a Ustiu/ek, i spali=a, dop"dzono ich, zabrano
“u =odiejnikow” ]u z=odziei, tj. szkodnik[w\ =upy i dobytek.... KoN.
m-ca oktabra 28 zabili w Ordzie kn. Aleksandra Michai=owicza, tak/e syna
jego – Theodora Tferskiego; ci stali si" m"czennikami w imi" Pana, “rozoimaini
bysza po sustawom” ]ci"to ich w miejscach staw[w\. A kn. Semeon z bra:mi
odprawion by= na Ru>. Tego/ roku, m-ca noabra 25, “zarubi gorod Moskwu”
]za=o/y= zr'b gr[du Moskwa\, tej/e zimy “i srubi ego” ]zr"bowa= go\.
zbytecznie, skoro uprzednio, /e za=o/y= zr'b, by: mo/e wynik kompilacji
danych.
Tej/e zimy przyby= pose= z Ordy o imieniu “Towlubij” ]Toblu-bej\; car wys=a=
go do grodu Smole<ska, a z nim kn. Iwan Raza<ski “Krotopo=” ]P[=kro:; kro:
^ raz\, i przyby= do Razania..., Aleksander Michai=owicz Pro<ski, ograbion
i przywiedzion do Perejas=awla, zabity tu przez brata swego..., st'd do
Smole<ska... kn. Kostantin Suzdalski, kn. Kostantin Rostowski, kn. Iwan
Jaros=awicz Juriewski, kn. Iwan Drucki, wojewoda Aleksander Iwanowicz,
Theodor Okinthowicz ] ¯ gr. Hyakinthos, OA\. Tego/ roku zmar= kn. Iwan
Danilewicz – wszej Rusi... m-ca marta 31, do grobu z=o/on m-ca aprila 1, w
cerkwi >w. archanio=a Michai=a, w Moskwie, kt[r' sam zbudowa=. Zasiada=
na stolcu 18 lat. Tego roku, m-ca “maia” 2, “ide” do Odry Semen Iwanowicz
ze sw' braci'& kn. Iwanem i Andrejem, i wszyscy kniaziowie byli w[wczas w
Ordzie. Tej/e zimy sp=on'= Nowgorod Wielki ]Stary\, sp=on"=o cerkwi 74, a
“dusz” sp=on"=o 70 }70 ^ wiele|. Tak/e tego roku sp=on'= Smole<sk. Tej/e
jesieni wr[ci= z Ordy kn. Semen Iwanowicz “na wielkie knia/enie”. W=ad.
“Priide” z Ordy “Towluwij”, odprawiony przez cara do Smole<ska, z tatarsk'
raci', a z nim Iwan Korotopo=yj, i “prijdosza” do Peres=awla Raza<skiego.
Korotopo= wyszed= z “wychodom” ]podatkiem\ do cara, na spotkanie, ten tak/e
“pograbi=” jego mienie, Krotopo=a przywi[d= do Pres=awla Raza<skiego, i tu
zosta= zabity przez brata swego – Iwana kniazia.... Tego roku, zim', zabili
Bra<cy ]grodzianie Bria<ska\ Gleba Swiatos=awicza. Nik., Sofa.
˚.8195 ]Towlu-bej\, ˚.6520 ]w 1338 r.\, ˚.6525 ]Towlu-bej\
6848, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6848, styl 5508 0001-05.2-222 ]Sofijska 1-sza ltps\
6848, styl 5508 0003-01.2-351÷353 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6848, styl 5508 0001-27.1-64 ]Nikanorowska\
6848, styl 5508 0001-30.1-106÷107 ]W=adimirskij letopisiec\
1340–1353 Simeon-Siemion Gordyj ]Hardy,
Dumny, Pyszny\ brat Iwana ™ Pi"knego ¯ Iwan ¡ Kaleta ¯ Dani=o
.4500 roku 1341
Zmar= kn. wlk. Iwan Dani=owicz. tej wiosny kn. Semen Iwanowicz z braci' po-
jecha= do Ordy. tego roku wr[ci= z Ordy kn. Semen “na wielkie knia/enie”.
tej/e zimy zabili kn. Gleba S]wia\tos=awicza “Branc"” ]z Bra<ska, Bra<skiego\
§ SuA.˚.6530 ]1340 r.\
Tego/ roku w=adyka Wasilej “pokry swincom” ]pomalowa= na kolor o=owiowy\
>w. Sophi", a Niemcy postawili gr[dek na rzece Piwszej, w Pskowskiej ziemi.
Tego/ roku zasiad= na stolcu wlk. kniazia – kn. wlk. Semen Iwanowicz, we
W=odzimierzu, w cerkwi >w. B-cy, m-ca oktabra 1. Tej/e zimy, m-ca deka-
bra 6, {li buntownicy z Bra<ska “sszedszesja wieczem” ]zwo=ani wiciami\
zabili kn. Gleba Swiatos=awicza. Tej/e zimy zjechali si" w Moskwie wszy-
scy kniaziowie Ruscy& kn. wlk. Semen Iwanowicz, z bratem – kn. Iwanem
Iwanowiczem, kn. Kostantin Suzdalski, kn. Kostantin Rostowski, i wszyscy
kniaziowie Ruscy, z nimi metropolita Theognost – wszej Rusi, i wyruszyli
wojowa: Tor/ek. Tego roku u wlk. kn. Semena urodzi= si" syn Kostantin,
kt[ry zmar= w tych dniach. KoN., W=ad.
zmar= wlk. kn. Iwan Dani=owicz, m-ca marta 31... kniaziowa= lat 18. Sofa.
Zmar= wlk. kn. Iwan Dani=owicz, na stolcu przez lat 18, zmar= w “czer<cech
i w skimie”....
Kniaziowanie wlk. kn. Semiona Iwanowicza Moskiewskiego.
?onaty 3-krotnie. Pierwszy – z Litwy ksi"/n' Anastazj", ojciec jego o/eni=,
}w wieku| lat 17-tu. Drugi – u kn. Theodora Swiatos=awicza. Trzeci – poj'=
kniagini" Mari" Aleksandrown' Tfirsk'. Tej jesieni “wyide” ]wyruszy=\ z Ordy
na wielkie kniaziowanie wlk. kn. Simeon Iwanowicz, a z nim bracia jego – kn.
Iwan, tak/e kn. “Ondrej” ]OA\....
Tej/e zimy wlk. kn. Simeon Iwanowicz przyby= wojowa: Tor/ek i wsz'
Nizowsk' ziemi"....
Tej/e zimy “priecha” ]przyby=\ metropolita Theognast do Nowogrodu....
Tej/e zimy zmar= poga<ski car Azbek }Uzbek|. Tej/e zimy zmar= wlk. kn.
Gediman Litewski. Tej/e zimy “priecha” do Nowogrodu “knia/icz” Aleksandro
Michai-=owicz, do w=adyki, uczy: si" “gramoty” ]pisania i czytania\. Nik.
indyktu 9, m-ca sentabra 9, zabili Niemcy w +atygole, we wsi Opoczka,
Pskowskich pos=[w 5 os[b& Micha=a Libinowicza, Ewana Micha=kowicza,
Semena Leontiewicza, W=asia Ko=oti=owicza, Anphima Po=utoranowicza, w
sprawie zawarcia pokoju. Pskowianie }w odwet| powojowali +atygo=", kn.
Aleksander Wsewo=odowicz, m-ca dekabra 21, przed Bo/ym Narodzeniem,
gdy kniaziowa= w[wczas w Pskowie. Aleksander “ucziniw rozratie” z Niem-
cami, “razgniewasia” ]rozgniewa= si" – s=owo polskie\ na Pskowian, i zbieg=
z Pskowa }do Nowogrodu Wlk.|... Pskowianie pos=ali pos=[w do Nowogrodu,
bili jemu czo=em wiele razy, ale Aleksander nie wr[ci=. W[wczas Niemcy,
tej/e zimy, przybyli w wielkiej sile i za=o/yli Nowy gr[dek na rzece Piw/e, w
Pskowskiej ziemi. I gdy stawiali gr[dek, Pskowianie z ma=' dru/yn' zdobyli
podgrodzie Rugodiwa ]est. Röngu, 39 km SE od Juriewa, 58° 08* N, 26° 15* E\.
Potem Pskowianie, po naradzie, pos=ali pos=[w do Witebska, do kn. Olgerda
Giedymanowicza& Jakowa Domaszinicza, Esipha Loczkowicza, pomocy
prosz'c.
Tej wiosny Pskowianie, w =odziach, wyprawili si" wojowa: z “Ilij” ]Elij'$\
namiestnikiem, w rzek" Omow/", powojowali wsie Niemieckie po obu
stronach Omow/y, do gr[dka Mohilewa, m-ca “maia” 2, i wr[cili do Pskowa
“dobry zdorowi” ]waleczni, witani\.
Dalej szczeg[=y innej bitwy, gdy 60-ciu Pskowian star=o si" z ponad dwustu
wojami Niemc[w i +atygo=y “na Izgoach” ]we wsi Izgoje$\, m-ca ijuna 5, na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
pami'tk" m"czennik[w 10-ciu; posi=ki z Ostrowa nie nad'/y=y; w pierwszym
starciu Niemcy zabili Ledowicza, nast"pnie Olfereja Selkowicza i 7-mi “m"/
[w Pskowskich”; gdy Niemcy przeprawiali si" przez rz. Wielik', z trupami,
nadesz=y posi=ki z Ostrowa pod wodz' Wasilija Onisimowicza, kt[re star=y
si" z Niemcami, i pobi=y ich.
Dalej opis najazdu Niemc[w na wsie Pskowa, wzd=u/ brzegu, i pobiciu ich,
Niemc[w zgin"=o 20-tu. Wo=odsza Stroi=owicz wyprawi= si" z Pskowianami
wojowa: wsie niemieckie, gdy us=ysza=, /e Niemcy wojuj' wie> Pskowsk'
– Remd"; Wo=odsza z dru/yn' pojechali do Remdy, wybili Niemc[w, a z=a-
panych – przywiedli do Pskowa, i wyr'bali. Knia{ za> wlk. Litewski – Olgird,
wys=ucha= Pskowskich pos=[w& Jakowa i Josipha – wys=a= do Pskowa woje-
wod" swego – Jurg" Witowtowicza, a sam, z bratem Kestutiem i “m"/ami”
swymi litewskimi, przyby= do Pleskowa m-ca ijula ]lipca\ 20, na pami'tk" >w.
proroka Elijasa, i przywi[d= Olgerd ze sob' syna swego – Andreja, tak by=
mu na imi" “modlitewne”, bo jeszcze nie by= chrzczony. Olgird kn. wys=a=
wojewod" swego – Jurg" Witowtowicza, do Nowego gr[dka niemieckiego,
“jazyka dobywat” ]j"zyka zasi"gn':\. I Jurgi kn. “podj'=” Pskowian, przyby=
do Izborska, i z nimi do Sumie/e ]Ziemeris$\, j"zyka dobywa:, awgusta 2,
na pami'tk" >w. m"czennika Stephana. Napotkali wielk' si=" niemieck'
na Meku/yckim polu, u Meku/yki rzeki, i wybili u Jurgi 60-ciu Izboran i
Pskowskich “m"/[w”, a sam kn. Jurgi z ma=' dru/yn' zbieg= do Izborska.
Nazajutrz Niemcy przybyli do Izborska, w sile ci"/kiej, bez Boga, “s poroki
i z gorody” ]z katapultami wyrzucaj'cymi kamienie na gr[d\, z wielkim
oczekiwaniem, i – obst'piwszy gr[d Izborsk – chcieli spustoszy: dom >w.
Niko=y. Kn. Olgerd z bratem Kestutiem poleci= swoim przeprawi: si" przez
rz. Wielik', nie wiedz'c o obl"/eniu Izborska. Stra/e pochwyci=y “j"zyka” za
Cho=ocho=mem, i donios=y Olgerdowi o wielkiej sile Niemieckiej pod Izbor-
skiem. Kn. Olgerd z Kestutiem polecili swym Litwinom przeprawi: si" przez
Wielik' rzek", do Pskowa, tak i Pskowianie uczynili, nagl'daj'cy swoich
/on i dzieci do Litwy. Sam Olgerd i Kestutej zostali w tyle ze swymi “litowniki”
]Litowcami\, a m"/owie Pskowscy pojechali do Gramskiego B=ota i pocz"li
wypytywa: si" o niemieckiej sile. A Lubko kn. – syn Wojna, Po=ockiego
kniazia, odjecha= od kn. Olgerda, wjecha= }znienacka| na stra/owy hufiec
niemiecki, i tu zosta= zabity. Knia{ Oglerd i Kestutej op=akiwali Lubk". W
tym czasie, przyci>ni"ci Izboranie przys=ali “gonca” ]go<ca – s=owo polskie\
do Olgerda i Kestutia, z wielk' skarg' i p=aczem – oni za> odrzekli si", i nie
by=o znik'd pomocy. Niemcy stali 5 dni, odci"li dost"p do wody, pomoc'
>w. Tr[jcy i modlitwami do >w. Niko=y – odeszli, pal'c “poroki i gorody”, i
“zapas” sw[j ]s=owo polskie\. Potem Pskowianie wiele fatygowali si", chc'c
kn. Olgerda ochrzci: i na stolcu osadzi: w Pskowie; kn. Olgird wyrzek= si"
chrztu, }lecz| syna swego ochrzci= w >w. Tr[jcy i Pskowianie osadzili go na
stolcu w nadziei na pomoc Olgerda. Tej/e zimy wiele koni i byd=a rogatego
pad=o, a Pskowianie nie otrzymali /adnej pomocy. Nie widz'c pomocy z /ad-
nej strony, zaufali >w. Tr[jcy i modlitwie Wsewo=odowej, i na Timotheja,
i pojednali si" z Nowogrodzianami. W te “rozratie” ]zaj>cia\, z powodu
grzech[w naszych, pad= }po|m[r na ludzi w Pskowie i w Yzborsku, marli
starcy i m=odzi, zakonnicy i zakonnice, “m"/owie” i /ony, i ma=e dziatki,
nie by=o gdzie ich grzeba:, wszystkie mogi=y “woskopano biasze” we
wszystkich cerkwiach.... PStro3.
6849, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6849, styl 5508 0001-05.2-222 ]Sofijska 1-sza ltps\
6849, styl 5508 0003-01.2-353 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6849, styl 5508 0001-30.1-107 ]W=adimirskij letopisiec\
6849, styl 5508 0001-27.1-64÷65 ]Nikanorowska\
6849, styl 5508 0003-02.3-92÷97 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4508 roku 1342
kn. Andrei Olgirdowicz ochrzci= si" w Pskowie, i osadzili jego sobie Pskowianie
“na knia/eniu”. Tego/ roku, m-ca oktabra 1, przyci'gn'= kn. Olgerd Litewski
wojowa: gr[d Mo/ajsk, “posad” ]podgrodzie\ spali=, a grodu nie zdoby=;
w[wczas Rugot" zabili. Tej/e jesieni zmar= car Oz-bak, a Czene-bek zasiad=
“na carstwie”, a m=odszego brata zabi= – “Chydyr-beka” ]Chadyr-beka\. Z
polecenia wlk. kn. Semiona, w=adyka Wasilej za=o/y= cerkiew kamienn' >w.
Zwiastowania... m-ca “maia” 27.
Tej/e zimy kn. Iwan Iwanowicz o/eni= si" u kn. Dmitrija z Bria<ska. Tego
roku car Czane-bek zabi= brata swego }starszego| – Tin-beka....
Tego/ roku “wyide” ]wr[ci=\ z Ordy kn. Semion Iwanowicz. Tego/ roku zmar=a
kniagini “Owdotia” ]Eudotia, OE, UW\ }/ona| kn. Wasilija Dawydowicza
Jaros=awlskiego. W=ad.
Przys=ali Pskowianie pos=[w do Nowogrodu, z pok=onem& ªidzie na nas “ra:”
Niemiecka “do po=na” ]do pe=na OE\ do Pleskowa; k=aniamy si" wam }i|
panom “swoimº ]waszym\ – obro<cie nasº. Nie oci'gaj'c si", pojechali p"dem,
w Wielki Pi'tek ]przed Wielkanoc'\, gdy byli }ju/| w Meletowie, przys=ali
Pskowianie z pok=onem& ªk=aniamy si" wam, “rati k nam nietu” ]nie ma na
nas wyprawy niemieckiej\, jest wojsko niemieckie, tak, stawiaj' gr[d na
granicy swej ziemiº....
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Tego/ roku “przekazali si"” Pleskowianie Litwie, odrzucaj'c Nowogr[d i wlk.
kniazia. Przywiedli sobie z Litwy kn. Olgerda – Gedimana syna, z Litw', a
Oleksandra }OA\ Wsewo=odowica ]wsewo=odowicza\ przedtem “wypro-
wadili byli” ]s=owo polskie\. Olgerd poleci= ochrzci: syna swego, i nadano
mu imi" na >w. chrzcie Andrej, i osadzili jego w Pleskowie, a sam “poiecha”
]wr[ci=\ do Litwy. Tego/ roku pobili Pleskowianie Niemc[w, “ugoniwszy ich”
]nacieraj'c konnic', ¯ gonitwa\ u gr[dka Nowego na granicy, i wybili z 300-u.
Przyjechali Niemcy si=' wielk' z “poroki” ]katapultami kamieni\ do Izborska,
i stali pod grodem 11 dni, i ma=o nie zdobyli.... SyN., KoN.
“Chodii” kn. wlk. Simion Iwanowicz do Ordy, do poga<skiego Zanibeka cara,
kt[ry zasiad= “na carstwie” zabijaj'c swoich dw[ch braci. I wr[ci= wlk. kn.
na Ru>. Nik.
6850, styl 5508 0001-30.1-107 ]W=adimirskij letopisiec\
6850, styl 5508 0001-05.2-223 ]Sofijska 1-sza ltps\
6850, styl 5508 0003-01.2-354 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6850, styl 5508 0001-27.1-65 ]Nikanorowska\
.4510 roku 1343
“Poidosza” Pleskowianie na wojn", z kn. Ostaphem, w 5 tysi"cy, do grodu
“Miedwie/a go=owa” ]Nied{wiedzia g=owa, dzi> Otepää, w Estonii\, w Nie-
mieckiej ziemi, i wojowali Pleskowianie 8 dni i 8 nocy, gdy byli na jeziorze
Ostreczno ]Ost – wch[d\, na Zst'pienie >w. Ducha, dop"dzili }ich| Niemcy i
stan"li frontem do Pleskowicz. W starciu pom[g= B[g Ostaphowi z “m"/a-
mi” Pleskowskimi – pobili ich, i “welniewi mnogo pobisza” ]rycerzy grodu
Wiljandy, est. Viljandi, 68 km E od Juriewa, 58° 21* N, 25° 35* E\, a Niemcy
zabili namiestnika Kormana, “kira” ]pana, wojewod"\ Olufera ]olfera, OE,
¯ isl. elfr – rzeka\, i innych bojar[w. ...itd. KoN.
zmar= Theodor – episkop Tferski ]twerski\. Tego/ roku >wi"cona >w. B-ca w
“Gorodcu” ]gorodiszczu\, awgusta 24. Tej zimy zmar=a kniagini Theodosija –
}/ona| Iwana Iwanowicza. Tej/e zimy wr[ci= z Ordy metropolita Theognost,
na Ru>. Tego/ roku, m-ca “maia” 31 sp=on"=a Moskwa, a cerkwi spali=o si"
28. Tego/ roku zabity kn. Iwan Raza<ski “Korotopo=” ]P[=kro:\. W=ad.
F
6851, styl 5508 0001-30.1-107 ]W=adimirskij letopisiec\
6851, styl 5508 0003-01.2-356÷357 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.4512 roku 1344
By=y zamieszki za Narow', wielkie – wybi=a Czud swoich bojar[w ziemskich,
i w Ko=ywa<skiej ziemi, i w Rugodiwskim okr"gu ]est. Röngu, 39 km SE od
Juriewa, 58° 08* N, 26° 15* E\, 300-u ich, “potom” ]potem OE, nast"pnie\
nastali na nich Welniewcy ]est. Viljandi\ z Juriewcami, i wybili Czudi 14.000,
a niedobitki zbieg=y do Ostrowskiej ziemi, tam za nimi pu>cili si" w pogo<
Welniewcy, ich nie pochwycili, lecz sami bici – “otidosza”. KoN.
za=o/y= w=adyka Wasilej, tak/e “ondrei” ]OA\ Paw=a Petrowicza tysi"cznika,
cerkiew >w. Pi'tku w Torgu...
Tego/ roku zmar= kn. Jaros=aw Aleksandrowicz.
Tego/ roku za=o/y= w=adyka Wasilej, tak/e Anania Kuritski, cerkiew >w.
Ku{my i Demijana....
Tego/ roku pocz"li “podpisywa:” ]sk=ada: zobowi'zania, obk=ada: ci"/a-
rami\ dwie cerkwie& Przeczystej, soborowej, } i | cerkiew >w. archanio=a
Michai=a. Przeczyst' podpisali Grecy – ikonnicy metropolity Theognasta;
archanio=a podpisali Ruscy ikonnicy wlk. kniazia. W=ad.
6852, styl 5508 0001-30.1-107÷108 ]W=adimirskij letopisiec\
6852, styl 5508 0003-01.2-357 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
.4516 roku 1345
indyktu lata 3-go }$, indyktu 13-go, nie 3-go, «lato» zbyteczne|, “ponowlena”
]odnowiona\ by=a cerkiew ta – >w. Georgija patrona, przy wlk. kn. Semenie
Iwanowiczu, przy archiep. nowogr. – Wasileju, przy namiestniku Eustaphim,
przy tysi"czniku Abramie, “promys=om Bo/iim”.... SyN.
Tego/ roku zdarzy=a si" “zamie:” w Litwie – “izgoni gorod” ]wpad= p"dem do
grodu\ Wilna “Algerd” ]Olgerd, OA\ z bratem Kestutiem, i kn. wlk. Ewnutij
salwowal si" ucieczk' ponad >cian' grodu, a Narimont zbieg= do Odry, do
cara. Przyby= kn. Ewnutej do Smole<ska, poby= tu kr[tko, pojecha= do wlk. kn.
Semeona, do Moskwy, kt[ry – chrzcz'c go – nada= mu imi" Ioanna. KoN.
Za=o/y= w=adyka Wasilei }cerkiew| >wi"tego Pi'tku, kt[r' “poruszi=os” run"=a,
dos=. poruszy=a si"\ w wielki po/ar, z polecenia s=ugi Bo/ego – Andreja –
syna tysi"cznika Paw=a Petri=owicza. Tego roku za=o/y= w=adyka cerkiew
Ko{my i Demijana.... Tego roku zawierszona zosta=a cerkiew >w. Pi'tku.
Tego roku zawierszona zosta=a cerkiew Ko{my i Demijana. ArNo2.
m-ca oktabra 16 wr[ci= z Ordy kn. wlk. Semeon ]Semion\ Iwanowicz, z braci'
sw'& kn. Iwanem i Andrejem. Tego/ roku za=o/y= “Okinth” ]gr. Hyakinthos,
OA, nieme H\ ?abin cerkiew kamienn' >w. Spasa w Kowalewie, w Wielkim
Nowogrodzie. Tego/ roku zmar=a kniagini wielka – Anastasia, “w czer<cach i
w skimie” – }/ona| wlk. kn. Semena Iwanowicza, z=o/ona w cerkwi >w. Spasa,
w Moskwie, m-ca marta 11. ... Tego/ roku kn. wlk. Semen Iwanowicz o/eni=
si" po raz drugi u kn. Theodora Swiatos=awicza Smole<skiego – poj'= c[rk"
Eupraksj". Tego/ roku Olgerd z bratem Kestutiem “izgoni Wilnu” ]wpad=
p"dem konnic' do Wilna\, a Ewnutej “wer/esja czerez stienu” ]“wierzcho-
 ...ROSYJSKIMI
wa= si"” ponad parkanem\ i zbieg= do Moskwy, a Narimont zbieg= do Ordy.
Tego/ roku kn. Iwan o/eni= si", tego/ roku kn. Andrei o/eni= si". W=ad.
ba=amutny w sprawie Olgerda wpadaj'cego do Wilna, z Kiejstutem, Jewnutem
zbiegaj'cym do Moskwy, Narimuntem – do Ordy; tak i pod 1446 – ci'g dalszy.
Olgird – wlk. kn. Litewski, i brat jego – Kesstutei, “izgonisza gorod Wilnu”
]wpadli p"dem do grodu, dos=. wygonili gr[d ¯ gonitwa ^ turniej rycerski
konnych\, a kn. Ewnutej “perewier/esja” ]dos=. przerzuci= si"\ przez >cian"
grodzk' i zbieg= do Moskwy, i ochrzci= jego kn. wlk. Simeon Iwanowicz, i
nadano mu imi" Iwan, a Narymunt zbieg= do Ordy. Tego roku “na cud >w.
archanio=a Michai=a” wiatr ze >niegiem wni[s= l[d do Wo=chwa, z jeziora, i
wyrwa= 7 “goroden” ]gr[dz ¯ groda\ z wielkiego mostu, ze szkod'. Nik.
stary latopis, ale przepisany w XVII wieku, podczas przepisywania upstrzony
lapsusami tej klasy, i przez to traci na wiarygodno>ci, >wieci >wie/yzn' ostatniego
okresu r"cznego pisania ksi'g ]w XVII w. druk stawa= si" powszechny\.
6853, styl 5508 0001-30.1-108 ]W=adimirskij letopisiec\
6853, styl 5508 0003-01.1-100 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
7853, z=y opis 0001-30.2-156 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6853, styl 5508 0001-27.1-65 ]Nikanorowska\
.4524 roku 1346
Mianowany “bys” Iwan episkopem Rostowa § SuA.
m-ca “septabra” ]sentabra\ 23, kn. Semen Iwanowicz ochrzci= kn. Litewskiego
o imieniu “Ewnutia” ]Jewnuta, ¯ eu % nuta\ i jego dru/yn" “Litwu” ]z Litwy,
litewsk'\.
my>la=em, /e to cz=onek kleru ich ochrzci= – a tu sam wlk. knia{ wzi'= si" do dzie=a
kropienia >wi"t' wod'; okazuje si" tak/e, /e nie tylko sam Ewnutej wspina= si"
na >cian" grodu – tak/e zmyka=a w ten spos[b dru/yna jego.
nic bardziej oszuka<czego – Olgerd nie wpad= do Wilna, z Kiejstutem do spo=u,
Eunuta ]Jewnuta\ nie zbieg= do Moskwy, tym samym – nie by= tam ochrzczony,
i tak w wielu innych miejscach W=adimirskiego letopisca, przepisanego ok. 1570,
i za>mieconego w[wczas lapsusami tej wielko>ci.
Tego/ roku zmar= kn. Wasilej Dawydowicz Jaros=awlski. Tego roku zmar= kn.
Wasilej Jaros=awicz Muromski.... Tego/ roku skonczali ]sko<czyli – s=owo
polskie\ podpisywa: trzy cerkwie w Moskwie.... Tego/ roku, przy wlk. kn.
Semeonie, braciach& Iwanie i Andreju, odleli trzy wielkie dzwony i dwa ma=e....
Tego roku mianowany Iwan episkopem do Rostowa. Tego/ roku zmar= kn.
Kostantin Michai=owicz Twerskii. Tego/ roku pad= }po|m[r na ludzi wielki, w
krajach Wschodu& w Ordzie, w Ornaczy ]Oronaczy\, Saraju, Bezde/y – na
Besermen[w ]Bisermen[w\, Ormian, Obez[w, ?yd[w, Phraz[w, i na Czer-
kas[w, tak silny, /e nie nad'/ali /ywych i martwych grzeba:.
Besermen ¯ biser ]per=y ˘ pol. wisior\, ale byli to Tatarzy.
Oronacze ¯ Oronates ]nieme S\ – rzeka w p=n-wsch. Syrii, p=yn'ca z Doliny
Liba<skiej od Morza Ír[dziemnego, d=ugo>ci ok. 400 km.
Bezde/e ]Bez-deszcze$ ¯ pustynia$\ ¯ bez % do/d/ ]deszcz\.
Bachczy-saraj – na Krymie,
Obeza ]Abeza, OA\ – p=n.-kaukaski lud, pokrewny Czerkasom.
Tego/ roku wlk. kn. Semeon odes=a= kniagini" sw' – Eupraksj", do ojca
“swego” ]jej\ – Theodora, do Wo=oka. Tego/ roku przyby= pose= z Ordy
do Moskwy. Tej/e zimy o/eni= si" Semeon Iwanowicz – poj'= kniagini"
Mari", c[rk" kn. Aleksandra Michai=owicza Tferskiego. W[wczas “prichodi=”
Olgerd wojowa: Nowogr[d, m[wi'c& ªda= mi namiestnik wasz – Ostaphei
Dworaniniecº. Nowogrodzianie wyruszyli przeciw niemu, pogodzili si", a
Dworaninca “na wieczi” zabili Nowogrodzianie za to. W=ad.
Je{dzi= w=adyka Wasilej do Moskwy by wezwa: wlk. kn. Semena na stolec
w Nowogrodzie. Tej zimy przyby= do Nowogrodu kn. wlk. Semen Iwanowicz
i zasiad= na stolcu. Nik., KoN.
6854, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6854, styl 5508 0001-30.1-108 ]W=adimirskij letopisiec\
6854, styl 5508 0003-01.2-358 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6854, styl 5508 0001-27.1-65 ]Nikanorowska\
.4532 roku 1347
O/eni= si" Andrej The}o|dorowicz § SuA.
bitwa by=a, Niemc[w z Litw', na rz. Strawie, i wybili Litwy 40 tys. Sofa.
40 ^ wiele, nie by=a to >cis=a liczba, jak dzi>; walny b[j n(rz. Strebe.
m-ca dekabra 15, kn. wlk. Semeonowi urodzi= si" syn – kn. Dani=o. Tej/e
zimy, m-ca fewrala 2, “by= Niemcem s Litwoju boi wielik zie=o”, i pobili Niemcy
Litw", wybili Litwy 40 tys.
Tego/ roku mianowany by= Naphonai= episkopem do Suzdala.
Tego/ roku kn. wlk. Semion “chodi=” do Ordy.
Tego/ roku przys=a= kr[l Magnusz Szwedzki pos=[w do Nowogrodu, ze
s=owami& ªwy>lijcie na zjazd swego filozofa, a ja wy>l" swego – zobaczymy
kt[ra wiara lepsza, za t' p[jdziemy, i zjednoczymy si"º. W=adyka Wasilej z
Nowogrodzianami odpowiedzieli& ªprzyj"li>my wiar" od Grek[w – tam wy>lij
“pyta: wiery” ]pr[bowa: wiary, tj. pr[bowa: zmieni:\º. W=ad.
Spali=o si" S=awno, od dworu Semena Beskowa do “Nutnej” ]N"tnej\ ulicy.
Kon., ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
6855, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6855, styl 5508 0001-05-225 ]Sofijska 1-sza ltps\
6855, styl 5508 0003-01.2-359 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6855, styl 5508 0001-30.2-156 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6855, styl 5508 0001-30.1-108 ]W=adimirskij letopisiec\
0000, nie ma 0001-27.1-65 ]Nikanorowska\
.4540 roku 1348
Bo=otowskie porozumienie;
przyznanie Nowogrodzianom niezale/no>ci Pskowa.
Bolsz. sow. enciklop. 1949÷1957
Magnusz – kr[l szwedzki, przys=a= Nowogrodzianom, rzecz'c& ªwy>lijcie na
“zjazd” ]spotkanie\ swoich filozof[w, a ja wy>l" swoich, niech rozprawiaj' o
wierze – kt[ra wiara lepsza; je/eli wasza lepsza – “az idu w waszu wieru”
]stan" si" wyznawc' waszej wiary, «idu» t=um. z «follower» – wyznawca,
dos=. nast"puj'cy za kim> ¯ st'pa:, i>:\, a je/eli moja wiara “b"dzie” ]oka/e
si"\ lepsza – przejd{cie na moj'.º ...itd. KoN.
wr[ci= z Ordy kn. wlk. Semeon Iwanowicz, z braci'. Tego/ roku, m-ca “maia”
23 cud by= u grobu >w. Petra... pewnej dziewicy r"ka wyzdrowia=a.
Tego/ roku, Olgerd – kn. Litewski – wys=a= do Ordy, do cara Czane-beka,
brata swego – Koriada, }by car| pos=a= woj[w na wlk. kn. Semiona. S=y-
sz'c to, kn. wlk. Semion wys=a= do Ordy Theodora Glebowicza, tak/e
Amina ] ¯ amen EI\, tak/e Theodora Szubaczejewa ]¯ szuba ^ ko/uch\,
do cara “z /a=oboju” ]ze skarg'\ na “Olgirda” ]Olgerda, EI\. Car – s=ysz'c
skarg" kn. wlk. Semiona, /e Olgerd z braci' cara “u=us” ]u % =us ¯ =as...\, i kn.
wlk. ojcowizn" spustoszyli – car Czene-bieg wyda= Koriada, Michai=a, i Semiona
“Swes=oczskago” ]Swis=ockiego, EI ¯ rz. Swis=ocz\, Aiksz", i dru/yn" ich Li-
tewsk' “kiliczijom” ]kili-czejom, czej ^ nik, pe=nomocnikom, pos=om zaprzysi"-
/onym, upowa/nionym do dzia=ania w imieniu\ wlk. kn. Semeona, i wys=a=
pos=a swego – Totuja z poleceniem wydania Koriada i dru/yny jego, wlk.
kn. Semionowi.
ko<sko d=ugie zdanie – cecha XVI wieku. Car pos=[w litewskich uwi"zi=, przekaza=
swemu wys=annikowi – Totujowi, by ten – z kolei – przekaza= ich Semeonowi,
je/eli wierzy: opowiadaniu, /e tak by=o.
Tego/ roku przyby= pose= z Ordy – Tutuj, i wyda= Koriada i dru/yn" jego
kniaziowi Semionowi.
Tego/ roku “chodzi=” kr[l Niemiecki, o imieniu Magnusz, wojowa: Nowogr[d
Wielki; zdobyli gr[dek “Oreszek” ]Orzeszek\ i “Ot/iru” ]Od/er", TD\, “po-
cza= stawi:” ]nak=ania:\ na sw' wiar", a Nowogrodzianom pos=a=& ªp[jd{cie
]przejd{cie\ na m' wiar", a jak nie p[jdziecie ]przejdziecie\ – to ja na was
p[jd"º. Nowogrodzianie wyruszyli naprzeciw. Kn. wlk. Semion s=ysz'c to,
wyruszy= w kierunku Nowogrodu, doszed= Sticzina, i zawr[ci=, wys=a= Nowo-
grodzianom brata swego – kn. Iwana, tak/e kn. Kostantina Rostowskiego,
tak/e Iwana “Akinthowa” ]gr. Hyakinthos\. Tego/ roku Nowogrodzianie “odj"li”
od Niemc[w gr[d Oreszok, a Niemc[w wybili. W=ad.
6856, styl 5508 0003-01.2-359÷361 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6856, styl 5508 0001-30.1-108 ]W=adimirskij letopisiec\
.4548 roku 1349
“priide” kr[l krakowski z wielk' si=', przej'= ziemi" Wo=y<sk', cerkwie prze-
mieni= na =aci<skie bezbo/ne odprawianie mszy. Sofa., KoN.
kn. Olgerd Litewski przys=a= pos=[w do kn. wlk. Semeona Iwanowicza, w F
sprawie brata Koriada, bojar[w, dru/yny Litwy, z wieloma darami, prosz'c u
niego pokoju i }wypuszczenia| brata swego, i srebra wiele wys=a= z wielkim
“pokoreniem” ]uni/eniem\. Kn. wlk. Semion przyj'= jego “lubow” ]ofert"
przyja{ni\, zawar= z nim mocne przymierze, odprawi= Koriada i dru/yn" jego
Litewsk' wszystk' ]w Sofijskiej 1-szej pod 1350 A.D.\.
Tego/ roku przys=a= kn. “Lubort” ]Lubart, OA\, z “We=ynia” ]Wo=ynia,
OE\ swoich bojar[w do kn. Semeona, po przyjacielsku wyprosi: u niego
siostrzenic" za siebie, u Kostantina Rostowskiego. Kn. wlk. przyj'= jego }ofert"|
przyja{ni i wyda= siostrzenic" na Wo=y<. Tego/ roku kn. Olgerd Litewski
przys=a= do wlk. kn. Semeona }pos=[w, by ci| “prosia za siebie” ]wyprosili
za niego\ “swiesti” ]szwagierk"\ kn. Semeona – “knia/ny Uliany” ]kniagini"
Julian", UJU\ – c[rk" kn. Aleksandra Michai=owicza Tferskiego. Kn. wlk.
Semeon “do=o/a” ]do=o/y=... musia= uzyska: zgod", dyspens" w tym wy-
padku ¯ do=/n-ost(yj\ metropolity Theognasta }bo Olgerd by= poganinem|,
i od(wy-da= sw' szwagierk" za kn. Olgerda. W=ad.
wlk. kn. Semen Iwanowicz wys=a= do Ordy kn. Semena Glebowicza, a z
nim “kili-czejew” swoich ]pe=nomocnik[w, zast"pc[w, osoby dzia=aj'ce z
ramienia, upowa/nione\. I “wyci'gn"li” kniazi[w litewskich – Michai=a, tak/e
“Kuriada” ]Koriada\, tak/e Semana Swis=ockiego, Aiksz", i “przywiedzeni”
zostali do Moskwy przez pos=a carskiego – Totuja. Nik.
6857, styl 5508 0001-05.2-226 ]Sofijska 1-sza ltps\
6857, styl 5508 0003-01.2-361 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6857, styl 5508 0001-30.1-109 ]W=adimirskij letopisiec\
6857, styl 5508 0001-27.1-65 ]Nikanorowska\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.4550 roku 1350
poselstwo od Olgerda do wlk. kn. Semena Iwanowicza.... Sofa.
“Chodisza” Nowogrodzianie wojowa:, na Niemieck' ziemi", z “Borisom
synom” ]z synem Borisa\ – namiestnikiem, z tysi"cznikiem Iwanem The}o|-
dorowicem, z wojewodami& Michai=' Dani=owiczem, Jurijem Iwanowiczem,
Jakowem Chot', i przybyli do grodu “Wyboru”, w poniedzia=ek, m-ca marta
21, i spalili ca=e podgrodzie. KoN.
poniedzia=ek, 21 marta, wypada= w 1351, wg kalendarza wiecznego,
w rzecz. 1350 ]oznaczenie bez b="du, jedno z nielicznych\, ˚nr 999.
m-ca “septabra” ]zn[w sentabra, podobie<stwo liter np w cyrylicy\ 7, kn.
wlk. Semionowi urodzi= si" syn Michai=o. Tego/ roku zmar= kn. Wasilej
Aleksandrowicz Raza<ski. Tego/ roku “ide” kn. wlk. Semion Iwanowicz do
Ordy, z bra:mi – kn. Iwanem i Andrejem.... i tego/ roku wr[cili.
Tego/ roku “chodi=” kr[l Krakowski, “wzia=” ]prze-chwyci=(j'=\ podst"pem
ziemi" Wo=y<sk', i wiele szk[d wyrz'dzi= chrze>cijanom, a cerkwie na
=aci<ski obrz'dek “pretwori” ]przemieni=\. W=ad.
cienki jad schizmy po obu stronach od=am[w; Rusini utrzymywali /e to oni s'
chrze>cijanami ]Polacy – nie\, a polscy ksi"/a do dzi> ucz' dzieci, /e Polska jest
przedmurzem chrze>cija<stwa ]Ru> – nie chrze>cija<ska\.
Tego/ roku “chodisza” Nowogrodzianie do Juriewa, i “razmieniszas Niemci”
]wymienili je<c[w z Niemcami\, kt[rych pochwycili na Orechowie – Szwed[w
na Awrama i na Ko{m", i na Aleksandra i na “Ondreja” ]OA\ i na dru/yn"
ich. “I to byli za morem” ]byli, przebywali, za morzem\ u szwedzkiego kr[la –
Magnusza. Zlitowaniem Bo/ym i si=' Krzy/a >wi"tego, “na < /e upowasza”
]pok=adali na< nadziej"\ – wr[cili m-ca ijuna 9, na pami'tk" >w. m"czennika
Aleksandra. Tego/ m-ca }czerwca| 16, zabrali namiestnictwo Theodorowi –
synowi Dani=y, i dali “Oncyphoru +ukinu” ]gr. Antiphoros ¯ `phoron ¯ `pherein,
OAEO\. Tego/ roku “w=adyko” Wasilei postawi= “po=at"” kamienn'
]pa=ac\ u siebie na dworze “podle Ro/estwa” ]przy cerkwi Bo/ego Narodzenia\.
Tego roku wygnali Nowogrodzianie The}o|dora namiestnika, i brata jego –
Michai=a, i Jureja, i Andriana, i domy ich rozgrabili... itd. ArNo2.
6858, styl 5508 0001-05.2-226 ]Sofijska 1-sza ltps\
6858, styl 5508 0003-01.2-361÷362 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6858, styl 5508 0001-30.1-109 ]W=adimirskij letopisiec\
6058, z=y opis 0001-30.2-156 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.4556 roku 1351
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. KoN.
m-ca oktabra 12, kn. Iwanowi Iwanowiczowi urodzi= si" syn – kn. Dmitrei.
Tego/ roku postawili cerkiew kamienn' Fro=a i +awra, a drug' cerkiew
Ko{my i Damijana... a trzeci'... >w. Ioana Z=otoustego.
Tej/e zimy kn. Simeonowi urodzi= si" syn – kn. Iwan.
dw[ch syn[w w ci'gu kilku miesi"cy; chaos danych wynikiem kompilacji.
Tej/e zimy kn. wlk. Semion wyda= c[rk" sw' za kn. Michai=a Wasilewicza
Tferskiego. Tego/ roku by= cud u grobu >w. Petra – pewnej /onie wyzdrowia=y
nogi, niew=adne od dw[ch lat. ... W=ad.
wlk. kn. Semen Iwanowicz zebra= woj[w wielu i “poide” do Smole<ska.
Nie dochodz'c Wyszegrodu, na Porotwie “sta” ]zatrzyma= si", post[j\, i tu
przybyli do niego pos=y od wlk. kn. Olgirda z wieloma darami “prosiaszcze
mira”. I “ostawi s=owa Olgirdowa” ]przysta= na s=owa Olgerda\, i pos=[w
odprawi= z pokojem, a sam wyruszy= do rzeki Ugry. Nik.
6859, styl 5508 0003-01.2-361÷362 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6859, styl 5508 0001-30.1-109÷110 ]W=adimirskij letopisiec\
6859, styl 5508 0001-27.1-65 ]Nikanorowska\
.4564 roku 1352
R"kopisanie Magnusza – kr[la szwedzkiego. Oto ja, knia{ Magnusz i kr[l
szwedzki, zwany na >wi"tym chrzcie Gregory, odchodz'c z tego >wiata,
pisz" r"kopis za swego /ycia. Nakazuj" dzieciom swoim, braciom swym i
ca=ej Szwedzkiej ziemi “nie nastupati na Ru>” ]nie naje/d/a: na Rosj"\ na
przysi"g" na >w. Krzy/, albowiem nam “nie posoblajetsja” ]nie szcz">ci=o
si"\. “Pierweje wsego” ]z pocz'tku, dos=. przede wszystkim\ “podjasie” ]podj'=
si" – s=owo polskie\ mistrz Beleger i “sze= na Newy”, i napotka= go kn. wlk.
Aleksander Jaros=awicz na I/eri rzece, samego przegna= i woj[w jego “po-
gubi”. Nast"pnie, brat m[j – Maskaaka wszed= w Newo, gr[d postawi= na
Oktie rzece i namiestnik[w swoich ustanowi=, z wieloma Niemcami, a sam
“poide za more”. I “priszed” wlk. kn. Andrej Aleksandrowicz, gr[d przej'=,
namiestnik[w i Niemc[w wybi=; i potem “by=o nam rozmire” ]niezgoda\ na
lat 40. I potem, po 40-tu latach, z wlk. kn. Jurijem Danilewiczem wzi"li>my
pok[j wieczny, na Newie, rozdzielili>my ziemie i wody, komu kt[rymi w=ada:,
traktat spisali>my i opiecz"towali>my. i potem, po 30-tu latach, ja – Magnusz
kr[l, nie pomn'c tego, podj'=em si" z ca=' ziemi' Szwedzk', wjechali>my
do Newy, i przej"li>my gr[d Orchow, i namiestnik[w swych osadzili>my po
grodach... zostali wybici przez Nowogrodzian, ponowna wyprawa Magnu-
sza do Orechowa i Kopory sko<czy=a si" kl"sk' – burza potopi=a okr"ty w
uj>ciu “Nerowy reki”; wr[ci= do domu z “ostankom rati”. Od tej pory pad=y na
nasz' Szwedzk' ziemi" powodzie, mory, g=ody, i “siecza mi"dzy sob'”...
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
itd. Sofa., Nik.
nie ma r"kopisu Magnusa w Komisyjnym Nowogrodzkiej. KoN.
nie znam tre>ci tego/ dokumentu, ale nosi on – wyra{ne – >lady podr[bki, i nie
mniej ni/ kosmetyczne poprawki, naniesione przez Rosjan, kt[rzy znali szczeg[=y,
z pewno>ci' nieznane Szwedom, jak Aleksander Jaros=awicz.
Nie jest w naturze ludzkiej przyznanie si" do spisania tratkatu zawartego pokoju,
opiecz"towania go, i nast"pnie – jednostronnej napa>ci, i przyznania si" do kl"sk
poniesionych, itp.
Nie ma bardziej dobitnego samooskar/enia. „Zbyt dobre, by by=o prawdziwe”
]too good to be true\ – Amerykanie maj' ukute powiedzenie na tak' okazj".
Magnuszowi posz=o tak =atwo, jak rosyjskiemu pisarzowi na papierze. Wzi'=by
te/ na swe plecy win" zdj"t' z plec[w innych, z tym te/ posz=o mu =atwo, jak
rosyjskiemu pisarzowi na papierze, dla kt[rych Magnusz by= wrogiem.
Typowy chwyt, chytro>: pi>ca, by w usta wroga w=o/y: s=owa, kt[re – w oczach
czytelnika – wywo=aj' negatywne wra/enie o nim; nie ja o nim – lecz on sam.
Magnus Eriksson ¿1316–†1377, kr[l Szwecji 1319–1363, kr. Norwegii 1319–1344,
z dynastii Folkung[w, rodzicami Erik Magnusson i Ingeborga – c[rka Haakona V
– kr[la Norwegii; w Szwecji jako Magnus II Snek, w Norwegii – Magnus VII.
6860, styl 5508 0001-05.2-227 ]Sofijska 1-sza ltps\
6860, styl 5508 0003-01.2-362 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6860, styl 5508 0001-27.1-65 ]Nikanorowska\
.4572 roku 1352
“postawlen byst” ]mianowany zosta=\ Spas w Nowogrodzie Ni/nym przez
kn. Kostantina Wasilewicza& — SuA.
By= }po|m[r w Pskowie, potem w Nowogrodzie i w +adodze.... W=ad.
By= }po|m[r silny wielce w Pskowie. Tego roku postawi= w=adyka Moisiej
cerkiew kamienn' >w. B-cy U>pienia, w Wo=otowie ]BW\. KoN., ArNo2.
W=adyka Wasilej zmar= w powrotnej drodze z Pskowa do Nowogrodu, na
rzece Uzie, m-ca ijula ]lipca\ 3, na pami'tk" >w. m"czennika “Akintha”, we
wtorek, o godz. 9-tej dnia ]godz. 15-ta obecnego systemu; dzie< od godz.
6-tej rano\. KoN.
“Dobisza cze=om” ]dobili czo=em, OE\ Nowogrodzianie, bojarzy, i “czernyi
ludi” ]czarni ludzie... karni, KCz, lud zbrojny niskiej rangi\ archiepiskopowi
nowogrodzkiemu – w=adyce Wasilijowi... itd. Przyjechali pos=y “izo Pskowa”
]Pskowa, dotychczas& Pleskowa\, “bisza cze=om” ]zn[w& bili czo=em, tj.
g="bokim sk=onem, do pasa\ w=adyce Wasilejwi, rzecz'c tak....
Wasilej uda= si" do “Pskowa”, chodzi= wok[= grodu z krzy/ami ]procesja\,
b=ogos=awi'c “dzieci swoje – wszystkich Pskowian”. W drodze powrotnej,
zwyk=ego dnia tygodnia, w odleg=o>ci wiorsty za Proszczenikiem, na rzece
Czeresa, zatrzyma= si", i tu rozchorowa= si". przywie{li go do monasteru >w.
Michai=a, w uj>ciu Uzy rzeki do Sze=onu, i tu zmar=, na pami'tk" >w. m"czen-
nika “Uakintha” ]Hiacenta ¯ gr. hyakinthos\, we wtorek }3 lipca|, przywie{li
do Nowogrodu w czwartek, m-ca ijula ]lipca\ 5,. “prowodi” ]prowadzi=\ }cere-
moni" pogrzebu| archiepiskop nowogr. – w=adyka Moisej, igumeni i popy, i
ca=y Nowogr[d, z=o/on u >w. Sophii w “pritwore” ]portyku\. SyN., Nik.
czwartek, 5 ijula ]lipca\ wypada= w 1352.
tym ko<czy si" Synodalny odpis Nowogrodzkiej pierwszej, pisanej
1352÷1353, w Konstantynopolu, i zabranej do Nowogrodu w 1354.
Wi"cej o SyN. ˚nr 714, i .4600 ]1354 rok\.
uszkodzony, fragment zapisu& • • • • archiepiskop Nowogrodzki – Wasilej,
jad'cy ze Pskowa, na rzece Uzie, m-ca ijula ]lipca\ 3... Nik.
6860, styl 5508 0001-01.3-531 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6860, styl 5508 0003-01.1-100 ]Synodalny – Nowogr. 1-szej\
6860, styl 5508 0003-01.2-362 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6860, styl 5508 0001-30.2-156 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6860, styl 5508 0001-30.1-110 ]W=adimirskij letopisiec\
6860, styl 5508 0001-27.1-65÷66 ]Nikanorowska\
.4580 roku 1353
Zmar= kn. wlk. Semen Iwanowicz. tego roku zmar= metropolita Thegnost
}Theognost ¯ gr. theo % gnostikos ¯ gnosis|.
Tego roku zmar= kn. Andrej Iwanowicz. tego roku zasiad= “na wielkim
knia/eniu” kn. Iwan Iwanowicz § SuA. ˚.6560, ˚.6565
Zmar= kn. wlk. Semeon Iwanowicz wszej Rusi, i dw[ch syn[w jego. Tego/
roku wys=a= pos=[w swoich archiepiskop Moisei, do Carogrodu, do cara i
patriarchy... Tego/ roku wys=ali Nowogrodzianie pos=a – Semena Sudki, do
cesarza do Ordy, z pro>b' o stolec dla Kostantina – kniazia Suzdalskiego. I
nie wys=ucha= ich cesarz – da= “Iwanowi kniaziowi Iwanowiczowi” stolec wlk.
kniazia. I prze/yli bez pokoju Nowogrodzianie z wlk. kniaziem p[=tora roku,
“no z=a nie byst nikagogo /e” ]lecz bez /adnej szkody\. KoN.
Tego/ roku, m-ca marta 11 zmar= prze>w. archiep. Theognost metropolita,
z=o/on do grobu tego/ m-ca 13. Tego/ tygodnia zmar=o dw[ch kniazi'tek
– dzieci wlk. kn. Semiona& Iwan i Semen. Tego/ roku, m-ca aprila 26, zmar=
wlk. kn. Semion Iwanowicz wszej Rusi, na stolcu zasiada= przez 13 lat. Tego/
 ...ROSYJSKIMI
roku, m-ca ijula 6 zmar= Andrej Iwanowicz – brat wlk. kn. Semiona. Tego/
roku, m-ca ijula 15 urodzi= si" }zmar=emu| kn. Andrejowi Iwanowiczowi syn
– kn. Wo=odimer, po swym ojcu, “na soroczinach”. W=ad.
soroczina – up=yw 40-tu dni od daty; srok ^ termin, kadencja; czas, pora; data;
w soroczkie rodi=sia ^ w czepku urodzony, ang. he was born with a silver spoon
in his mouth.
Zmar= kn. wlk. Semen Iwanowicz, kniaziowa= lat 13. W ko<cu “sorocziny”
jego zmar= brat jego – kn. Andrej Iwanowicz\. I po nim, na “sorocziny emu”
urodzi= si" syn – kn. Wo=odimer. Tej wiosny zmar= Theognast – metropolita
Kijowski i wszej Rosji; z=o/on w Moskwie, w cerkwi >w. B-cy.
Tego roku “poszli” do Ordy kniaziowie, w sporze o wielkie kniaziowanie....
Tego roku zasiad= na wielkim kniaziowaniu kn. Iwan Iwanowicz. Nik.
6861, styl 5508 0001-01.3-531÷532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6861, styl 5508 0003-01.2-363 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6861, styl 5508 0001-30.1-110 ]W=adimirskij letopisiec\
6861, styl 5508 0001-27.1-66 ]Nikanorowska\
1353–1359 Iwan ™ Krasnyj ]Pi"kny\ ¿1326–†1389
¯ Iwan ¡ Kaleta ¯ Dani=o ¯ Aleksander Newski †1263 ¯ Jaros=aw †1245;
brat Siemiona Dumnego, ojciec Dymitra Do<skiego
.4600 roku 1354
Mianowany by= Aleksei metropolit' § SuA.
...w Carogrodzie. Tego/ roku o/eni= kn. Kostantin Wasilewicz syna swego
– kn. Borisa, u wlk. kn. Olgerda Litewskiego. Sofa.
“Odst'pi= si"” ]zrzek= si"\ namiestnictwa “Onciphor” }OA\ +ukin, po swojej
woli ]dobrowolnie, na swych warunkach\, i dali namiestnictwo Obakunuwi
Twerdis=awiczu, a stanowisko tysi"cznika – Aleksandra Dobranicowa bratu.
KoN.
“chodi” kn. Iwan Iwanowicz do Ordy, ze wszyskimi kniaziami, w sporze o
stolec... car zezwoli= Iwanowi Iwanowiczowi. Tego/ roku wr[cili pos=y z
Carogrodu, wys=ani tam przez wlk. kn. Semiona i Theognosta metropolit"&
Dementei Dawydowicz, Jurej – syn Woroby, Artemij Korobin, Michai=o
Greczin, przynie>li ze sob' “gramoty patriarsze”. W=ad.
przynie>li Synodalny odpis Nowogr. 1-szej, z zapisami do 1352.
Mianowany by= Aleksei matropolit' do Kijowa i wszej Rosji, w Carogrodzie.
Tego/ roku o/eni= kn. wlk. Konstantin Wasilewicz Suzdalski, syna swego –
kn. Borisa, u wlk. kn. Olgirda Litewskiego. Nik.
6862, styl 5508 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6662, styl 5508 0001-05-228 ]Sofijska 1-sza ltps\
6862, styl 5508 0003-01.2-363÷364 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6862, styl 5508 0001-30.1-110÷111 ]W=adimirskij letopisiec\
6862, styl 5508 0001-27.1-66 ]Nikanorowska\
.4616 roku 1355
“Priide’ ]przyby=\ na Ru> Aleksej metropolita, “postawlen” ]mianowany, dos=.
postawiony\ w Carogrodzie. KoN.
Postawi= w=adyka Moisej cerkiew kamienn' >w. Michai=a archanio=a, w
Skoworodce ]Patelni\. ArNo2. }b="dny opis na marginesie, jako 1335|.
Zmar= Konstantin Wasilewicz Suzdalski “w czer<cach i w skimie”, m-ca noabra
21, z=o/on w Nowogrodzie Ni/nym, w cerkwi >w. Spasa ]Zbawiciela\. Tego
roku “poide” do Ordy Ondrej ]OA\ Konstantinowicz, do cara ?danibeka,
i wzi'= “stepe<” ]pokolenie, dos=. stopie<\ ojca swego – Suzdal, Nowgorod
Ni/ny, i Horodec. Sofa., Nik.
Aleksej metrop. przyby= na Ru>; zmar= Dmitrej Theodorowicz Starodubowski;
sp[r w Ordzie Theodor GlebowiczJurej Jaros=awicz Muromski. W=ad.
6663, styl 5508 0001-05-228 ]Sofijska 1-sza ltps\
6863, styl 5508 0003-01.2-364 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6863, styl 5508 0001-27.1-66 ]Nikanorowska\
6863, styl 5508 0001-30.1-111 ]W=adimirskij letopisiec\
.4632 roku 1356
Zmar= Ioan – episkop Rostowski, april}a| 12.
Tej wiosny mianowany “bys” ]by=\ Ignatei episkopem Rostowa.
Tego roku zmar= “Gawrii=o” ]Gabriel\ episkop, sen}tabra| 9. SuA.
Zjazd by= w Perejas=awlu, kn. wlk. Iwana Iwanowicza, z kn. Andrejem Ko-
stantinowiczem. Sofa.
“Postawisza” Lublanie cerkiew kamienn' >w, Georgija, na tym/e miejscu,
gdzie drewniana sta=a. Tego/ roku “postawisza czeterydiesiaczkuju cerkiew
kamienn'” ]odno>nik do 40-tu m"czennik[w; 40 ^ wiele, nie by=a to >cis=a
liczba, jak dzi>, ˚40 w s=owniczku, nr 1680\, uprzednio kamienna by=a, “no
sama palasia ot starosti” ]“padasia ot starosti” – pad=a ze staro>ci, zawali=a
si"; b='d odczytu litery D ˘ L, podobnych kszta=tem w cyrylicy& d ˘ l, i nie
jedyny to wypadek.\. Tego roku zbudowano 3 cerkwie...
Tej/e jesieni pow[d{ by=a wielka. KoN.
zmar= kn. Kostantin Wasil. Suzdalski, m-ca noabra 21, po 15 latach. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
6864, styl 5508 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6664, styl 5508 0001-05-228 ]Sofijska 1-sza ltps\
6864, styl 5508 0003-01.2-364 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
0000, nie ma 0001-27.1-66 ]Nikanorowska\
6864, styl 5508 0001-30.1-111 ]W=adimirskij letopisiec\
.4648 roku 1357
Aleksej metropolita “chodzi=” do Ordy. SuA.
Przej'= car ?inibek “Tiwiri/skie carstwo”. Tej/e jesieni przyby= na Ru> pose=
“silny” ]bezpo>redni krewny cara\ – Koszak. I wielce wyczerpa= kniazi[w
Ruskich }podatkami i obowi'zkami|. Tej zimy zmar= “dobryj” car ?ini-bek, i
osiad= na stolcu cara syn jego – Berde-bek; zabi= braci swych 12-tu prze-
kl"tych; jego “predstatelem” ]przedstawicielem\ Towlubij. W[wczas by= w
Ordzie Aleksej metropolita, i wiele “istomy” ]przykro>ci\ dozna= od Tatar[w,
Bo/' pomoc' i przeczystej Matki – wr[ci= zdr[w na Ru>. Sofa.
“Postawi” ]zbudowa= w=adyka cerkiew kamienn' }zst'pienia| Ducha >wi"tego,
monaster. Tego roku “postawi” w=adyka Moisej B-c" >w. w Radokonicach.
Tego/ roku “grom byst silen” ]grom ^ piorun, lecz dos=. ogromny huk\, u Niko=y
>w. w Jatce “igumena zaszib=o” ]uderzy= w igumena, dos=. poszybowa=, za
^ po\ i innych ludzi }porazi=| ]zapewne podczas nabo/e<stwa, zebranych w
F
cerkwi; niekoniecznie zabi=\, a w Rogatynie “szib=o” jednego do >mierci, a
inni /ywi }ostali| zlitowaniem Bo/ym. KoN.
“Wzia” ]przej'=\ car ?danibek Tiwir/iskie carstwo. Tej jesieni przyby= na Ru>
pose= z Ordy “silen” ]bezpo>redni krewny cara, mo/e brat\, o imieniu Koszak,
“i wielka by=a istoma kniaziom Ruskim” ]wyczerpa=, wym"czy= ich\.
A zim' zmar= dobry car ?danibek, i zasiad= na carstwie syn jego – Berdebek,
wybijaj'c braci swoich 12-tu, przez przekl"tego jego “predstatiela” ]przed-
stawiciela – s=owo polskie\ – Towlubia. W[wczas w Ordzie by= metropolita
Aleksej, i wiele “istomy” do>wiadczy= od Tatar[w, i wr[ci= na Ru>. Nik.
Przej'= car ?anebieg “Tiwri/sloe carstwo”; pose= od carowej Daidu=y }taidu=y|
metropolita Aleksej do Ordy, m-ca }a|wgusta 18. W=ad.
6865, styl 5508 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6665, styl 5508 0001-05-228 ]Sofijska 1-sza ltps\
6865, styl 5508 0003-01.2-364 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6865, styl 5508 0001-27.1-66 ]Nikanorowska\
6865, styl 5508 0001-30.1-111÷112 ]W=adimirskij letopisiec\
.4664 roku 1358
By=a pow[d{ wielka po dniu Petra, “jako i wiesnie” ]jak i wiosn'\ § SuA.
“Postawisza” ]zbudowano\ >w. Aposto=[w 12-tu cerkiew drewnian'. KoN.
Zmar= kn. Iwan Andrejewicz. Nik.
Andrei Zacharin i Dani=o Kuzmin wznie>li cerkiew >w. Aposto=[w 12-tu....
Tego/ roku Berde-bik osiad= na carstwie w Ordzie.... W=ad.
6866, styl 5508 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6666, styl 5508 0001-05-228 ]Sofijska 1-sza ltps\
6866, styl 5508 0003-01.2-364 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6866, styl 5508 0001-27.1-66 ]Nikanorowska\
6866, styl 5508 0001-30.1-112 ]W=adimirskij letopisiec\
.4680 roku 1359
Zmar= kn. Iwan Iwanowicz, nojab}ra|. 12. Tego roku “chodzili” wszyscy knia-
ziowie do Ordy. Tej/e zimy zabili cara Ku=p" § SuA. ˚.6575
zmar= wlk. kn. Iwan Iwanowicz, kniaziowa= lat 6. Tego/ roku “chodzili” wszyscy
kniaziowie do Ordy. Tego/ roku opu>ci= “w=adyczestwo” ]biskupstwo\ Moisej
archiepiskop Nowogrodzki. Sofa.
“Postawi” zbudowa=\ w=adyka Moisej >w. Prokopa cerkiew kamienn' na
kniaziowskim dworze. Tego roku “postawi” +azuta >w. Ioanna cerkiew....
Tego/ roku w=adyka Moisej “soide s w=adyczestwa” ]opu>ci= w=adyctwo, dos=.
zszed=\ “po swej woli” ]dobrowolnie, na swych warunkach\, z powodu swej
choroby... dalej opowiadanie o wyborze nast"pcy przy pomocy losowania, /e
z trzech kandydatur, B[g – losowaniem – wybra= Olekseja ]OA\ mnicha;
wzniesiony w przedsionku, m-ca sentabra 15, na pami'tk" >w. m"czennika
Chrystusa – Nikity; osadzili go a/ do wezwania przez metropolit", na zatwier-
dzenie; metropolita by= w[wczas w Kijowie; wys=ali do niego pos=[w...
Tej/e wiosny, z dopustem Boga za nasze grzechy, i istniej'cemu diab=u,
po radzie “lichych” ]miernych, pod=ych\ ludzi, wybuch=y silne zamieszki w F
Nowogrodzie; zabrali namiestwnictwo “u Wondrejana” ]Andriana, OA\
Zacharniczicza – nie ca=y gr[d, lecz tylko S=awia<ski koniec – i dali je
Seliwestrowi “Lentiewu” ]Lentejewiczowi\, i “sotworisja protor/” ]wybuch=a
k=[tnia, sp[r, dos=. przetarg\... bojar[w wielu pobili i po=upili, a Iwana Borisowa
Lichinina ]Iwana Lichinina – syna Borisa\ “do smierti ubili”. KoN.
Zmar= kn. wlk. Iwan Iwanowicz, kniaziowa= 6 lat. Tego roku “chodzili” wszyscy
kniaziowie Ruscy do Ordy. Nik.
m-ca noabra 13 zmar= b=ogos=. kn. wlk. Iwan Iwanowicz... W=ad.
6867, styl 5508 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6667, styl 5508 0001-05-228 ]Sofijska 1-sza ltps\
6867, styl 5508 0003-01.2-364÷366 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6867, styl 5508 0001-27.1-66 ]Nikanorowska\
6867, styl 5508 0001-30.1-112 ]W=adimirskij letopisiec\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
1359–1362 Dimitris-Dmitrej Suzdalski ¯ ]Wasilei
¯ Andrei Gorodecki 1293–1303 ¯ Aleksander Newski 1253–1263\$ ˚.3500
.4700 roku 1360
Zabili cara Nawrusa, po nim osiad= Chodir, i “da= wielkie knia/enie” }da=
jar=yk, przyzwolenie| Dmitrowi Suzdalskiemu, i ka/demu kniaziowi “ojczyzn"”
]ojcowizn"\ swoj'. tej/e zimy, few}rala| 3 “czas noczi” ]godz. 19-ta\ znak na
niebie& ob=ok jak krew, a >wit jak zorza § SuA. ˚.6575, ˚.6580
“Poicha ]uda= si"\ Oleksej ]OA\ na postawlenie w=adyczestwa” ]na za-
twierdzenie jego w=adyk'\, do W=odzimierza }Wo=.|, wezwany pos=ami od
metropolity, a z nim bojarzy Nowogrodu& Oleksandro – namiestnik, Jurej
Ewanow ]syn Ewana\. A bez w=adyki, w Nowogrodzie “pogore” ]sp=on'=\
F Podo=, tak/e Goranczarskij koniec, i 7 cerkwi drewnianych spali=o si".
Tego/ roku “byst miate/ silen” ]wybuch=y rozruchy wielkie\ w Ordzie – wielu
]dw[ch\ cesar[w zabito, caryce, i carewicz[w, i “radci” r'bali si" mi"dzy
sob'. Tego roku wr[ci z Ordy do W=odzimierza }n(Kla{mie| kn. Dmitrej
Kostantinowicz Suzdalskyi, na stolec wlk. kniazia; i mianowany by= Oleksej
archiepiskopem dla Nowogrodu.
... Tego/ roku, w Philipowy post, by= znak na ksi"/ycu – jak ciemn' krwi'
pokry= si" na czystym niebie }za:mienie ksi"/yca|. Tej/e jesieni sp=on'=
Korelskyi gr[d “naprasno” ]na pr[/no; my>l niezako<czona\, i wiele z=a wy-
rz'dzono “dospiechu i /iwotu” ]odzie/y i zwierz"tom domowym; dospiechy
– odzie/\, a grodzianie tylko z duszami ostali si". Tej wiosny, w wielki post,
“aky ogniany zari” ]zorza jak ogie<\ pojawi=a si" na wschodzie, wschodz'ca
przez niebo. KoN.
Dmitrej Konst. m-ca ijunia 22; car Nawrus, Daidu=a, Chidyr-Kidyr. W=ad.
Kniaziowanie wlk. kniazia Dmitrea Suzdalskiego Konstantinowicza.
Chodyr da= wlk. kniaziowanie kniaziowi Dmitrejowi Konstantinowiczowi
Suzdalskiemu. A kniaziom Ruskim ka/demu sw' ojcowizn" da=.
Tego roku “priide” ]wr[ci=\ z Ordy na wlk. kniaziowanie kn. Dmitrei Konstan-
tinowicz, i zasiad= we W=odzimierzu. Tego roku by= w Ordzie “miate/ silen”
]rozruchy, zamieszki wielkie\, wielu car[w wybito i caryc, i carewicz[w, i
“radc[w” ]rz'dc[w, namiestnik[w ¯ rad ^ rz'd\, r'ba=o si" mi"dzy sob'.
Tego/ roku, w Philipowy post by= znak na ksi"/ycu, jak ciemn' krwi' pokry=
si"; zdarzy=o si" na czystym niebie }za:mienie ksi"/yca|.
Tej/e wiosny, w wielki post, jak “ogienna zorza” pojawi=a si" ze wschodu,
wschodz'ca na niebo. Nik.
6868, styl 5505 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6868, styl 5508 0003-01.2-366 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6868, styl 5508 0001-30.1-112 ]W=adimirskij letopisiec\
6868, styl 5508 0001-27.1-66 ]Nikanorowska\
.4750 roku 1361
Zabili cara Chodyra, w[wczas to ograbili kniazi[w Rostowskich w Ordzie, i
pu>cili }ich| nagich. SuA.
Kniaziowie Ruscy poszli do Ordy, do nowego cara Chodyra& wlk. kn. Dmitrei
Iwanowicz, tak/e kn. Andrei Kostantinowicz, i brat jego – kn. Andrei Kostanti-
nowicz, kn. Kostantin Rostowskij, kn. Michai=o Jaros=awlski. Przy nich zabity
zosta= car Chodyr, przez swego syna – Temir-cho/ina, czwartego dnia osiad=
na carstwie, a si[dmego dnia, jego “temnik” ]w[dz 10 tys. woj[w\ – Mamai,
zaw=adn'= jego ca=ym carstwem, i wybuch=y zamieszki wielkie w Ordzie...
Temir-chosa zbieg= za Wo=g", i tam zabity zosta=, a kn. Mamai przekroczy=
Wo=g", do G[rnego kraju, a z nim Orda ca=a i caryce.... Kildy-bek wybi=
innych i w ko<cu sam zabity zosta=... Sofa.
Zawierszono cerkiew kamienn' >w. The}o|dora, na The}o|dorowej ulicy.
KoN.
“chodi” ]wyjecha=\ do Ordy kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz, do cara Kidyra. Aleksej
w=adyka zbudowa= cerkiew Bo/ego Narodzenia, w “sieniach”.
Tego/ roku “chodi” do Ordy kn. wlk. Dmitrei Kostantinowicz, tak/e brat jego
– Andrei, tak/e kn. Kostantin Rostowski, i przy nich by=y zaj>cia wielkie w
Ordzie, zabity zosta= car Kidyr, przez swego brata – Murata, i zasiad= na
stolcu Murat car. A Mamai – car Ordy<ski, zasiad= po drugiej stronie Wo=gi;
carem u niego Abdula. A trzeci car “wosta” ]sprzeciwi= si", dos=. powsta=\
w tym czasie, syn cara Czani-beka – Kilde-bek, “tot tako/de” ]ten tak/e\
“wy mnogy tworiasze w nich” ]wiele zamieszania wyrz'dzi= u nich\, a inni
kniaziowie Ordy<scy zaryglowali si" w grodzie Sarai, maj'cy cara u siebie,
a “Bo=aktemir” ]Bu=at-temir\, przej'= Bu=gar[w ]Bo=garWo=gar, BW\,
przej'= drog" Wo=osk', a inny knia{ Ordy<ski, od Bezde/a, o imieniu Tai-
gai, zabra= dla siebie kraj Naruczady, “tu /iwiasza” ]tu zamieszka=\. G=[d i
zaj>cia u nich nie do wytrzymania, przez d=ugi czas trwaj'ce, drug na druga
bunt podnosz'cy, wojuj' i zabijaj' si" mi"dzy sob'. W=ad.
Kniaziowie Ruscy poszli do Ordy, do nowego cara – Chodyra.... Nik.
6869, styl 5508 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6869, styl 5508 0001-05.2-229 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6869, styl 5508 0003-01.2-367 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6869, styl 5508 0001-30.1-113 ]W=adimirskij letopisiec\
6869, styl 5508 0001-27.1-67 ]Nikanorowska\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
1362–1388 Dmitrej Do<ski ¿1350–†1389 ¯ Iwan Pi"kny †1359
¯ Iwan Kaleta 1328–1341, brat Jurija ¯ Dani=o ¯ Aleks. Newski ¯ Jaros=aw
.4800 roku 1362
“Chodisza” kniaziowie Moskiewscy& Dmitrii Iwanowicz, Ioan Iwanowicz,
Wo=odimer “Ondrejewicz” ]Andrejewicz\, na Halickiego kniazia Dmitreja, i
“prognasza” ]przep"dzili\ a kniagini" “po=onisza” ]uprowadzili\. tej zimy kn.
Dmitrij Iwanowicz “sgoni” ]wyp"dzi=\ z Perejas=awla Dmitria – kn. Suzdal-
skiego, a sam zasiad= “na wielikom knia/enij”. tego roku “stworisia nielubie”
]powsta=a niezgoda, wa><\ mi"dzy kniaziami Rostowskymi& Kostantinem i
Andrejem § SuA.
Postawi= Moisej w=adyka cerkiew kamienn' >w. Zwiastowania.... Tego roku
postawi= archiepiskop nowogrodzki Aleksej cerkiew kamienn'....
Tego/ roku “priimasza” ]przyj"li... przechwycili, zatrzymali si='\ Pskowianie
kupc[w niemieckich, pomorskich i zamorskich m[wi'c tak& ªodebrali “Juriew-
cy i Welniewci” nam ziemi" i wod"”. Tego/ roku, zim', zmar= archiepiskop
Nowogrodzki – Moisej... z=o/on m-ca henwara ]stycznia\ 25, na pami'tk"
>w. ojca – Gregoreja “Bogos=owca” ]t=umaczenie z gr. Theologos\. KoN.
m-ca henwara 25 zmar= w=adyka Moisej.... jar=yk cara dla Dmitreja. W=ad.
kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz i kn. Dmitrei Konstantinowicz spierali si" mi"dzy
sob' o stolec wlk. kniazia, wys=ani przez “kili-czeja” do Ordy ]pe=nomocnika
tatarskiego, osob" dzia=aj'c' w imieniu cara tatarskiego\.... Nik.
6770, styl 5508 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6870, styl 5508 0003-01.2-368 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6869, styl 5507 0001-30.1-113 ]W=adimirskij letopisiec\
6870, styl 5508 0001-27.1-67 ]Nikanorowska\
.4804 roku 1363
knia{ Dmitrej Iwanowicz “chodzi= raci'” ]wyprawi= si" wojowa:\ “Su/dal”
]Suzdal, ?Z\. Tego roku “prijecha” do Rostowa kn. Andrei The}o|dorowicz,
a z nim Iwan R/ewskyi z si=' wielk' § SuA. ˚.6590
• R/ew, 212 km NWW od Moskwy, 120 km SW od Tweru, 120 km N od
Wiazmy, 56° 16* N, 34° 19* E.
Przyjecha=o poselstwo Niemieckie, Juriewskie, i Welniewskie, do Nowogro-
du... i wr[ci=o, bez zawarcia pokoju, i przechwycono kupc[w Nowogrodzkich
w Juriewie... Tego/ roku pojechali Nowogrodzianie do Juriewa, i wymienili
kupc[w zatrzymanych przez obie strony. KoN.
wyprawa Dmitreja Iwanowicza na Dmitreja Kostantinowicza, do W=odzimierza;
zawarli pok[j. Pom[r na ludzi w Nowogrodzie Ni/nym. W=ad.
wlk. kn. Dmitrei Iwanowicz “zgoni” ]wygna=\ kn. wkl. Dmitreja Konstantino-
wicza, ze stolca w Haliczu }Merskim|.... Nik.
6871, styl 5508 0001-01.3-532 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6871, styl 5508 0003-01.2-368 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6871, styl 5508 0001-30.1-113 ]W=adimirskij letopisiec\
6871, styl 5508 0001-27.1-67 ]Nikanorowska\
.4808 roku 1364
kn. Kostantin “pojecha” do Ustiuga. tej wiosny zmar= Ignatei – episkop Ro-
stowskyi. “na to /e leto” }po|m[r by= w Nowogrodzie Ni/nym.
“na t" /e jesie<” }po|m[r by= w Kostromie i w Jaros=awlu.
Tej/e jesieni mianowany by= Petr episkopem Rostowa. tej/e zimy i wiosny
}po|m[r by= w Jaros=awlu § SuA. ˚.6595
Postawiono w Tor/ku cerkiew kamienn' “Preobra/enia hospoda boga” ]Prze-
mienienia Pa<skiego\, Zbawiciela naszego – Jezusa Chrystusa. KoN.
m-ca oktabra 23 zmar= kn. Iwan Iwanowicz, brat Dmitreja Iwanowicza.
Pom[r wielki w Perejas=awlu, krwi' charkali i “/elezoju” ]plamami\. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
6872, styl 5508 0001-01.3-533 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6872, styl 5508 0003-01.2-368÷369 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6872, styl 5508 0001-30.1-113÷114 ]W=adimirskij letopisiec\
0000, nie ma 0001-27.1-67 ]Nikanorowska\
.4812 roku 1365
Zmar= kn. Andrei Nowogorodskyi, ijun}a| ]lipca\ 2.
Tego te/ dnia zmar=a Maria Kostantina Rostowskiego.
Tej/e jesieni }po|m[r by= w Rostowie. SuA.
Postawi= w=adyka Aleksej cerkiew kamienn' >w. “Ustretenie”.... KoN.
A Jugorcy za=o/yli cerkiew kamienn' >w. Tr[jcy, “na Redatinie ulici”. Ar-
No2.
zmar= ep. Suzdalski – Aleksej... zmar=a kniagini wlk., /ona Iwana Iwanowicza
– Aleksandra, w skimie Maria, w Moskwie, pogrzeb dekabra 27. W=ad.
Zmar= kn. Ondrej ]OA\ Kostantinowicz w Ni/nym Nowegorodzie. A brat
jego – kn. Dmitrei przyby= do Nowogrodu Ni/nego na stolec, i nie pozwoli=
jemu wst'pi: brat jego m=odszy – Boris.... Nik.
6873, styl 5508 0001-01.3-533 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6873, styl 5508 0003-01.2-369 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6873, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6873, styl 5508 0001-30.1-114÷115 ]W=adimirskij letopisiec\
6873, styl 5508 0001-27.1-67 ]Nikanorowska\
 ...ROSYJSKIMI
.4816 roku 1366
Wyprawili si" m=odzi Nowogrodzianie na Wo=g", bez Nowogrodzkiego }na-
miestnika| s=owa, a wojewod' }ich| – Esiph ]Osip, EO\ ““Wa=thromiejewicz”
]wartholomiejewicz – Bartholomiejewicz ¯ gr. Bartholomaios\, Wasilej The}o|-
dorowicz, Oleksandro Obakunowicz ]OA\; tego/ roku wr[cili wszyscy
“zdrowi” do Nowogrodu ]zdrowi ^ witani ˘ po-zdrowienie(witanie\. KoN.
pom[r wielki na ludzi w Moskwie. Nowogrodzcy “razbojnici” wybili.... W=ad.
A kn. Kuprskii pustoszy= Aleksandri", grody wszystkie spali=, “Sraczin”
]Arab[w\ wyr'ba= i “razgniewaszasja” ]rozgniewa= si" – s=owo polskie\ car
Egipski, i wys=a= do Antiochii i Jerozolimy.... Nik.
6874, styl 5508 0003-01.2-369 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6874, styl 5508 0001-30.1-115 ]W=adimirskij letopisiec\
6874, styl 5508 0001-27.1-67÷68 ]Nikanorowska\
.4820 roku 1367
Wys=ali pos=[w Nowogrodzianie do kn. wlk. Dmitreja Iwanowicza....
Tego/ roku, za nasze grzechy, najecha=a ra: Niemiecka i Welniewicka,
wojowali ko=o Izborska okr"g ca=y Pskowski, i do Wielkiej rzeki; przebrodzili
Wielk' rzek", przybyli do grodu “Pskowu” }>lad pisania w XVI wieku, gdy
Pleskow pisany by= ju/ Pskow|, spalili podgrodzie, i wiele “pakosti podie-
jawsze” ]z=a wyrz'dziwszy\ – odeszli... itd. KoN.
Za=o/y= +azuta cerkiew kamienn' >w. Petra w ko<cu S=awna. Nowogrodzianie
za> z Pskowianami “wziasza odinaczestwo” ]pojednali si"\. ArNo2.
Zbudowano kamienny Kreml. wg Bolszej sowieckiej enciklopedii 1949÷1957
pocz'tek budowy kamiennego grodu w Moskwie ]Kremla\. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. Nik.
6875, styl 5508 0003-01.2-369÷370 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6875, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6875, styl 5508 0001-30.1-115÷116 ]W=adimirskij letopisiec\
0000, nie ma 0001-27.1-68 ]Nikanorowska\
.4824 roku 1368
kn. Andrej Po=ockyj wojowa= Chorwan, tak/e Rodie, a kn. Wo=odimer An-
drieewicz przyci'gn'= hufcami, zdoby= R/ew §
tego/ roku zmar= kn. Wasilej Michai=owicz Twerskyj, w Kaszinie. tej/e jesieni,
m-ca dek}abra| 21, Olgerd – knia{ Litewski, i brat jego – Kestutej, “przychodzili
ratju k Moskwie” ]przyci'gn"li wojowa: Moskw"\. i “zastaw"” ]osad" grodu\
pobili na Trostnie, kniazia Starodubowskiego, kn. Semena Dmitrieewicza
Kropiw", kn. Kostantina Obole<skiego, Oki<pha Szub" The}o|dorowicza,
Dmitrija Minina, }i| wielu bojar[w z wieloma dru/ynami. u grodu Moskwy
stali trzy dni i ku swoim wr[cili. ˚.6605
“na t" zim"” kn. Wo=odimer Ondrieewicz Moskiewski “chodzi=” do Nowogrodu
Wielkiego, Pleskowiczom na pomoc § SuA.
pierwotna nazwa& Pleskow ˘ Pskow.
m-ca “maja” ]maia\ 12, na pami'tk" >w. m"czennika Epiphania “byst po/ar
zo=” ]wybuch= po/ar “z=y” – szkodliwy ¯ z=o ^ szkoda\, w Nowogrodzie.
Epiphanej ¯ gr. epiphaneia ]okazanie si"; pojawienie si" Boga lub innej, nadludzkiej
si=y\; >wi"to w chrze>cija<skich ko>cio=ach, obchodzone 6 stycznia – Trzech Kr[li,
zwi'zane ukazaniem si" poganom Jezusa, Bogiem zwanego, jako Chrystusa-Kr[la,
w Betlejem, zwane tak/e Dwunast' Noc'.
wszystkie po/ary s' szkodliwe, kt[re nie s'$ «z=y» – zapewne – «intensywny,
nieopanowany, /ywio=owy».
Sp=on'= gr[d Dziedziniec i w=adyki dw[r, i >w. Sophia “ogore” ]opali=a si"...
F ogorza=a, czyli dobrze przysmoli=o j'\, Nerwski koniec..., cerkwie sp=on"=y
i kilka os[b. Tego/ roku przybyli Niemcy wielk' si=' wojowa: – sam biskup,
mistrz i “kumendere” ]>redniow. ang. comaundour ¯ starofranc. comandeor
¯ commander ¯ =ac. com % mandare\. Nowogrodzianie “poidosza na nich”
]wyruszyli w odsiecz\, doszli do “Pskowa», a Niemcy, od Izborska, zbiegli,
porzucaj'c “poroki” ]wyrzutnie kamieni\. KoN.
m-ca oktabra 27 przyby= kn. Michai=o Tferskii z Litwy do Tferu, wojowa:...
z wojami Litewskimi wyruszy= do Kaszina.... W=ad.
Pojawi=a si" gwiazda z ogonem }kometa|. Zim' przyjecha= do Nowogrodu
wlk. kniazia brat – kn. Wo=odimir Andrejewicz.... Nik.
6876, styl 5508 0001-01.3-533 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6876, styl 5508 0003-01.2-370 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6876, styl 5508 0001-30.1-116÷117 ]W=adimirskij letopisiec\
6876, styl 5508 0001-27.1-68 ]Nikanorowska\
.4828 roku 1369
Sp=on'= S=awia<ski koniec, od N"tnej ulicy, ca=y, do Eliji >wi"tego. Tego/
roku za=o/yli cerkiew kamienn' na Jaryszewej ulicy, drug' cerkiew kamienn'
– >w. Eupatia, w Rogatynie. KoN.
przyby= kn. Litewski Olgerd Gedimanowicz wojowa: wlk. kn. Dmitreja Iwa-
nowicza, do Moskwy, wojowa:, a z nim brat jego – Kestutej, i syn Kestuta –
Witowt, i syny Olgerda, i wszyscy kniaziowie Litewscy, i kn. Michai=o Tferskii.
U Olgerda zwyczaj& gdzie wyprawia si" wojowa: – woje nie znaj', by innym
nie da: wie>ci, “gdie idiet ratiju” ]dok'd zmierza, dos=. gdzie idzie wojowa:\.
Olgerd wojowa= i “skradywaja”, w ten spos[b wiele ziem przechwyci=, i zbli/y=
si" }do Moskwy| wojuj'c. Us=ysza= wlk. kn. Dmitrej, /e Olgerd nadchodzi
na< – pocz'= zbiera: woj[w, ale nie zd'/y=, zebra= si=y Dmitrej Iwanowicz,
“eliko” ]szybko jak to mo/liwe\, i wys=a= “w zastawu” ]w zast"pstwie\ Dmitreja
Minina, a od kn. Wo=odimera – wojewod" Okintha Theodorowicza Szub". A
Olgerd przyci'gn'= do “ob=asti” Cho=ch=o, i tu zabi= kn. Semena Dmitrejewicza
Starodubowskiego, zwanego Kropiw'. Przyszed= do Obole<ska i tu zabi= kn.
Konstantina Jurjewicza Obolenskiego. Doszed=wszy do rzeki Trostny – tu
wybi= “storo/ewoj po=k” ]ochronny hufiec\ – kniazi[w i bojar[w wszystkich
wybi=, m-ca noabra 21. Olgerd przyci'gn'= do Moskwy i sta= obok grodu; kn.
wlk. Dmitrej zaryglowa= si" w grodzie Moskwa, z bratem – kn. Wo=odimierem.
Olgerd “sta=” ]oblega=\ gr[d przez trzy dni, i “poide procz” ]odszed=, dos=.
poszed= precz\ do swoich. Wiele “z=a” ]szk[d\ wyrz'dzi= chrze>cijanom. “pre/
togo” ]przednio\ od Litwy takich szk[d nie bywa=o }dla| Rusi.
Od The}o|dorczukowej wojny do Olgerdowej – 41 lat. ˚1368 r. W=ad.
... Tego/ roku, m-ca “maia” 12, w Nowogrodzie wielkim wybuch= po/ar wielki,
zapali= si" na Ludigoszczej ulicy... itd., opis zasi"gu po/ogi.
Tego/ roku przyci'gn"li Niemcy si=' wielk', sam episkop i mistrz, i “ku-
menderi” ]komandorzy, >redniow. ang. comaundour ¯ starofranc. comandeor
¯ comander\, pod gr[d Izboresk. Nowogrodzianie “poidosza protiwu ich”
]uderzyli na nich\, i Niemcy od Izborska zbiegli. Tego/ roku Niemcy zdobyli
gr[d Litewski Kowen. Tego/ roku zmar= kn. Lew Smolenskii.... W=ad.
W Nowogrodzie Ni/nym, “za swiatym B=agowieszczeniem” ]za cerkwi' >w.
Zwiastowania\ usun"=a si" g[ra, i wiele zasypa=a dwor[w z lud{mi. Nik.
6877, styl 5508 0003-01.2-371 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6877, styl 5508 0001-30.1-117 ]W=adimirskij letopisiec\
6877, styl 5508 0001-27.1-68 ]Nikanorowska\
.4832 roku 1370
znak na niebie krwawy, i s=upy na niebie.
“na t" zim"” m-ca nojab}ra| 26 “prijde drugij rad” Olgerd – knia{ Litewski, w
sile ci"/kiej, ku Wo=oku, i nast"pnie od Wo=oka “na Nikolin dzie<” ]6 grudnia\
przyci'gn'= do Moskwy. sta= u grodu 8 dni. “zagorodzie” ]podgrodzie, za ^
po\ z/eg=, lecz grodu “nie wzi'=” ]nie zdoby=\. knia{ wlk. Dimitrej Iwanowicz
“wzi'= mir” z Olgerdem. Olgird ]EI\ wi"c “otide w swoje si” ]odci'gn'= do
swoich\. w[wczas to rannym zosta= kn. Wasilej Iwanowicz u grodu Wo=ok,
na mo>cie, i zmar= “w czer<cech” § SuA. ˚.6610
“Chodzili” Nowogrodzianie z Pleskowianami “k Nowomu gorodku Niemiecz-
skomu” ]niemiecskomu; =ot. Jaunjelgava n(Dwin'\, i “otidosza” ]odci'gn"li do
domu\, “nie wzemsza”, albowiem by= “twierd” ]twardo broniony, silnie\. Kilku
ludzi postrzelili “s goroda” ]z grodu, tj. oblegaj'cy zabili kilku w grodzie, bo
mog=oby by: odwrotnie& obl"/eni zabili kilku ludzi – strzelaj'c – z grodu\.
Tego/ roku zawierszyli cerkiew >w. Wasileja... i drug' cerkiew... Tego/ roku
“by=” ]przyci'gn'=\ Olgerd z Litw', pod Moskw", i podgrodzie spali=. KoN.
gr[d Tfer “srubili” drewniany. Tej/e zimy, uprzedni' drog' wyprawili si" Nowo-
grodzianie do Niemieckiego grodu Oreszek, nie zdobyli i wr[cili. Tego/ roku
w Nowogrodzie Wielkim sp=on'= S=owia<ski koniec... Zbudowali cerkiew....
Nowogrodzianie do spo=u z Pskowianami wyprawili si" do “Nowugorodu”
]Neuenburga, Jaunjelgavy n(Dwin'\ Niemieckiego – nic nie wsk[rali....
Tego/ roku kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz “s=o/i= krestnoe ce=owanie” kniaziowi
Michai=owi Tferskiemu, m-ca awgusta 18. Tego/ roku kn. Michai=o “ide w
Litwu s togo razmirija” ]z tego rozejmu\. W=ad.
kn. Michai=o Tfirskii “ide” do Ordy. Nik.
6878, styl 5508
6878, styl 5508
0001-01.3-533
0003-01.2-371
]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6878, styl 5508 0001-30.1-117÷118 ]W=adimirskij letopisiec\
6878, styl 5508 0001-27.1-68 ]Nikanorowska\
.4836 roku 1371
“wyszed=” ]wr[ci=\ z Ordy kn. Michai=o Oleksandrowicz ]OA\ “na wielkie
knia/enie” i chcia= zasi'>: we W=odzimierzu }n(Kla{mie|, lecz nie przyj"li
jego, “a rkuczi” ]rzecz'c\& tak wzi'= by= =garstwem wielkie kniaziowanie. Tego
roku, ijun}a|. 15 kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz “poszed=” ]wyruszy=\ do Ordy §
W[wczas za kn. Wo=odimera Andrejewicza “obruczisza” ]zar"czyli\ Olger-
dow' c[rk" o imieniu “Olena” ]Helena, OE, nieme H; Olga ¯ Helga\.
tego roku kn. Michai=o Tferskoi wyprawi= si" wojowa: Kostrom". “i nie
s=uczisia’ ]nie powiod=o si"\ – zawr[ci= na “Mo=ozie” ]Mo=odze ¯ Mo=oga,
GZ\, i Mo=og" “wzi'=”, i Uglecze pole, i Bie/yckyi Wierch.
Tego roku by= znak na s=o<cu – miejscami czarne jak gwo{dzie, a mg=a sta=a
“po riadu” ]pod rz'd, przez kolejne\ dwa miesi'ce. “tol wielika” ]tak g"sta\,
?
/e na dwa s'/nie przed sob' twarzy cz=owieka wida: nie by=o, a ptaki “po
aieru” ]we mgle ¯ gr. aer – powietrze, mg=a\ nie widzia=y }gdzie| lecie:, lecz
pada=y na ziemi" “s wozducha” ]z powietrza, tj. z g[ry\, ˚.3220 ]1223 r.\.
tej jesieni kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz “wyide” z Ordy.
“na t" zim"” kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz wys=a= “ra:” na Raza<, na kn. Olega,
i wojewod" z nimi pos=a= – kn. Dmitreja Wo=ynskogo. kn. za> Oleg zebra=
woj[w wielu, wyruszy= na przeciw, i spotkali si" w Skorniszewie. “i bys im
bra< luta” ]bili si" srogo\, r'bali wielce. i pom[g= B[g kn. wlk. Dmitrejowi, a
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
kn. Oleg zbieg= z ma=' dru/yn'. i zasiad= w[wczas “na knia/eni, na Raza<-
skim, kn. Wo=odimer Pro<skyi.
tej/e zimy m-ca dekabra 30, kniaziowi wielkiemu Dmitrejowi Iwanowiczowi
urodzi= si" syn Wasilej. ˚.8210
tej/e zimy knia{ Wo=odimer Andreewicz Moskiewski o/eni= si" u wielkie-
go kniazia “Olgirda” ]Olgerda, EI\ Gedimenowicza Litewskiego § SuA.
˚.6615,
Postawili cerkiew kamienn' >w. Niko=y “w Rusie”. Tego/ roku wybuch= po-
/ar na Eliji ulicy... Po/ary te bywaj' z powodu grzech[w naszych, tak, by>my
F pokajali si" “ot z=ob swoich” ]za niegodziwo>ci swoje\... =garstwem przed
Bogiem, przysi"gi na >w. Krzy/ sk=adane – =ama:, za to B[g nawodzi na
nas gorsze ka{nie, wed=ug naszych czyn[w.
znaczy& B[g – to Jezus Chrystus, bierze odwet na grzesznikach.
Tego/ roku pojechali na zjazd& Jurej Iwanowicz – namiestnik Nowogrodzki...
i zawarli pok[j z Niemcami pod Nowym gr[dkiem. Tego/ roku, z powodu
naszych grzech[w, spali= si" Tor/ek ca=y, i nie temu z=u koniec. KoN.
Postawili cerkiew kamienn' >w. Niko=y, “w Rusi” ]w Russie ¯ Russa, nazwa
miejscowo>ci\. Tego/ roku postawi=a Natalia cerkiew kamienn' >w. “Andreja
urodiwago”, w Setecku. ArNo2.
Wyprawi= si" kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz do Tferu, wojowa:, i zdoby= gr[d
Zubcew, i inny gr[d – Mikulin... Michai=o Tferskyi “bie/a w Litwu” ]zbieg= do
Litwy\. Tej/e zimy, m-ca noabra 26, przyci'gn'= kn. Olgerd Gedeminowicz, a
z nim brat jego – Kistutei, i kn. Michai=o Tferskii, kn. Swiatos=aw Smole<ski,
}z| “raci'” Litewsk', na wlk. kn. Dmitreja Iwanowicza, przyby= do Wo=oku,
sta= dwa dni, tu uwi"ziony zosta= kn. Wasilej Iwanowicz Bezunskyi; gdy
sta= na mo>cie, znienacka spod mostu Litwin przebi= go sulic', i z tej rany
zmar=, w czer<cach. Potem Olgerd przyci'gn'= do Moskwy, m-ca dekabra
6, i sta= pod grodem 8 dni. A kn. wlk. Dmitrej zaryglowa= si" w grodzie;
Aleksej metropolita by= w[wczas w Ni/nym Nowogrodzie, a kn. Wo=odimer
Andrejewicz sta= si=', “opo=cza=sja” ]“opo=czy= si"”, zebra= hufce, ¯ po=k ^
hufiec, KCz\ w Przemy>lu, i doci'gn'= do niego Wo=odimer Dmitrejewicz
Pro<ski “s si=oju Riazanskoju” ]z posi=kami, dos=. z si=', Raza<sk'\. S=ysz'c
to, Olgerd wystraszy= si", i pocz'= prosi: o pok[j. Knia{ wi"c wielki, Dmitrej
Iwanowicz, zawar= z nim pok[j do Petra dni. Olgerd wr[ci= do swoich.
Tego/ roku znak na s=o<cu – miejsca czarne jak gwo{dzie ]plamy 11-letniego
cyklu aktywno>ci s=o<ca\, i mg=a wielka sta=a przez dwa miesi'ce.
Tego/ roku przybyli pos=y od kn. Olgerda Litewskiego, do wlk. kn. Dmitreja
Iwanowicza, i zawarli pok[j mi"dzy sob', a kn. Wo=odimera Andrejewicza
zar"czyli z Olgerdow' c[rk' – Elen'. Tego/ roku sp=on'= gr[d Tor/ek.
W=ad.
Kniaziowanie Michai=a Tfirskiego – wlk. kniazia. Wr[ci= z Ordy na wlk.
kniaziowanie kn. Michai=o Aleksandrowicz Tfirskii.... Nik.
6879, styl 5508 0001-01.2-533÷534 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6879, styl 5508 0003-01.2-371 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6879, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6879, styl 5508 0001-30.1-118÷119 ]W=adimirskij letopisiec\
6879, styl 5508 0001-27.1-68 ]Nikanorowska\
.4840 roku 1372
kn. Oleg Raza<ski “pride” ]przyby=\ si=' na Raza<, na kn. Wo=odimera
Pro<skiego, i wygna= jego.
tej/e zimy knia{ Michai=o Twerski powi[d= “wtai ra: Litowskou” na gr[d
Perejas=awl& kniazia Kestutja – brata Olgerda, tak/e kniazia Andreja Olger-
dowicza Po=ockiego, i innych kniazi[w wielu. po pasce ]Wielkanocy\ drugiego
tygodnia, we wtorek, “posad” ]podgrodzie, miasto\ wok[= grodu spalili, lecz
grodu nie zdobyli; ludzi wielu i bojar[w uprowadzili, a Litwy wielu wyr'banli
Peres=awianie, a inni poganie utopili si" w rzece Trubie/ pod Perejas=awlem,
a kn. Michai=o wtenczas “wzi'=” ]zdoby=\ gr[d Dmitrow § SuA. ˚.8215
Pojechali Nowogrodzianie do Tor/ka, stawia: gr[d... przyby= kn. Michai=o
wojowa:, spali= Tor/ek ca=y, i “byst paguba wielika” ]na zatrat" wielk'\ chrze>-
cijanom – “owy ogniem pogoriesza” ]jedni przez ogie< spaleni\ “w dworach
F nad /iwoty”, a inni zbiegli do >w. Zbawiciela, i tu udusili si" i spaleni zostali
przez ogie<, w du/ej liczbie, a drudzy – uciekaj'c przed ogniem – w rzece
Tfericy utopili si", /ony i dziewice obdarli z okrycia, do “ostatniej nago>ci” –
tak nawet poganie nie czynili; ze wstydu i biedy – topi=y si" w wodzie.
truizmy& spaleni ogniem, utopieni w wodzie; zmy>le< ci'g dalszy poni/ej&
zakonnik[w i zakonnice z=upili do nago>ci... kilku ]z nazwisk\, kt[rzy stan"li
przeciw – zostali zabici, uj"tych powiedli do Tferu, dobytku, ikon ocala=ych
od ognia, srebra. I kto – bracie – nie p=acze z tego/, kto osta= si" /ywym,
widz'c, /e konieczn' i gorzk' >mier: podj"li, i >wi"te cerkwie spalone, i ca=y
gr[d pusty; dotychczas od pogan “nie bywa=o takowogo z=a”. I “namietasza”
]zebrali, dos=. narzucili ¯ miota:, ciska:, rzuca:\ wybitych ludzi, spalonych, i
utopionych, 5 urn, a inni – zgorzeli “bez ostanka” ]bez >ladu, dos=. ostatk[w\,
tak i utopili si" bez wie>ci p=yn'c w d[= Tferycy. KoN.
w sentabre wr[ci= z Ordy kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz...
Tej/e zimy, m-ca dekabra 30, kn. wlk. Dmitrejowi Iwanowiczowi urodzi= si"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
syn Wasilej. Tej/e zimy kn. Wo=odimer Andrejewicz o/eni= si" u kn. Olgerda
Litewskiego, poj'= c[rk" – ksi"/n" Elen". W=ad.
Zebra= woj[w kn. Oleg i wygna= “z kniaziowania” kn. Wo=odimira Pro<skiego.
O przej"ciu grod[w.... Nik.
6880, styl 5508 0001-01.2-534÷535 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6880, styl 5508 0003-01.2-371÷372 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6880, styl 5508 0001-30.1-119 ]W=adimirskij letopisiec\
6880, styl 5508 0001-27.1-68 ]Nikanorowska\
.4844 roku 1373
kn. Michai=o Twerski “pride ratju” ]przyci'gn'= si='\ do Tor/ka, i “wzi'=”
]zdoby=\ gr[d Tor/ek §
“tego /e” ]tego/, tego to\ lata Olgerd – knia{ Litewski, przyci'gn'= raci'
pod Moskw". s=ysz'c to, kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz, wyruszy= naprzeciw,
i spotkali si" u grodu Lubeck. si=y stan"=y “priamo siebie”, a mi"dzy nimi
“wrag krut” }zepsute& row krut, czyli& r[w g="boki|, i nigdzie zej>: si" pu=kami
“na bra<”. “wzi"li mir” i rozeszli si" §
tego roku, awgusta 15, w >wi"to U>pienia >w. Bogurodzicy “bys” ]by=, zdarzy=
si"\ cud w grodzie Moskwa, u grobu >w. Petra metropolity. 7 letni m=odzian,
bez r"ki... gdy prze>wi"ty metropolita Aleksei sko<czy= “bo/estwienn' liturgi",
w[wczas ch=opakowi zatrz"s=a si" r"ka, jak i druga § SuA. ˚.6625,
W=ad. pod 6880 }1372 A.D.| opowiada o tym cudzie, m-ca awgusta 15.
Przyjecha= do Nowogrodu kn. Wo=odimer.... KoN.
kn. Michai=o Tferskyi “podwie= ra: Litwoskuju” do grodu Perejas=awla – kn.
Kestutia – brata Olgerda, tak/e kn. Andreja Olgerdowicza, przybyli “izgonom”
]p"dem, konnic'\, po Wielkanocy drugiego tygodnia, we wtorek, w czasie
“obiedni” ]mszy w obiad\, podgrodzie spalili i wiele szk[d wyrz'dzili, a grodu
nie zdobyli. A kn. Michai=o “w tu poru” ]w tym czasie, o tej porze – s=owo
polskie\ zdoby= gr[d Dmitrow; bojar[w wielu uprowadzi=, z grodu okup pobra=,
a Litwa zdoby=a gr[d Kaszin, i wiele spustoszy=a wsi i w=o>ci.
Tego/ roku chodzi= kn. Olgerd wojowa: do Moskwy. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
6881, styl 5508 0001-01.3-535 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6881, styl 5508 0003-01.2-372 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6881, styl 5508 0001-30.1-119÷120 ]W=adimirskij letopisiec\
0000, nie ma 0001-27.1-69 ]Nikanorowska\
.4846 roku 1374
Postawili cerkiew kamienn' >w. Zbawiciela, na Eliji ulicy.... KoN.
... Tej/e jesieni, m-ca noabra 26, kn. wlk. Dmitrejowi Iwanowiczowi urodzi= si"
syn – Jurej... Tego/ roku Wasilej Dmitrejewicz wys=a= do Ni/nego Nowogrodu
i poleci= Sarak" i Tatar[w “rozwie>:” }oddzieli: od Rosjan, bo byli z nimi wy-
mieszani|. Oni, >wiadomi swej zguby, zbiegli do w=adycznego dworu, pocz"li
strzela: i bi: si" – nie dali si" w r"ce, ludzi ranili, innych – >mierci oddali, nad
kilkoma }Tatarami| B[g zlitowa= si", w=adyki nie ustrzelili, a innych wszystkich
wybili, “bez uteczi” ]bez uciekinier[w\. Tatarzy z Ordy Mamajowej zdobyli
Kaszin, “i ogniem po/gosza” ]ogniem spalili... mam nadziej", bo nie wod'\,
i bojarzyna Parthenija ]gr. parthenos\Theodorowicza “wzjasza” ]pochwycili,
dos=. wzi"li\., i Zapiewanie – wszystko pustym uczynili. W=ad.
Postawili cerkiew >w. “Spasa” ]Zbawiciela\ kamienn', “na Ilinie ulici” ]na
ulicy Elijasza\, i >wi"ci= w=adyka Aleksei. Sp=on'= Juriew monaster, wszys-
tek. ArNo2.
6882, styl 5508 0003-01.2-372 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6882, styl 5508 0001-30.1-120÷122 ]W=adimirskij letopisiec\
6882, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.4848 roku 1375
kn. wlk. Dmitrowi Iwanowiczowi urodzi= si" syn Jurei, w Perejas=awlu, chrzci=
jego przewielebny igumen Sergei, >w. starzec § tego roku ci"/ka choroba
z=o/y=a przewielebnego igumena Sergieja, zachorowa= w wielki post...
tego roku kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz, zebra= woj[w i “poide” na kn. Michai=a
Aleksandrowicza, przyci'gn'wszy – obst'pili gr[d Twer. kn. Michai=o zaryg-
lowa= si" w grodzie. i “stoja=” ]oblega=\ kn. wlk. Dmitrei u grodu 5 tygodni,
i wszystkie “predie=y” ]granice, ujazdy\ Twerskie powojowa=. kn. Michai=o
Twerskyi, widz'c “izniemo/enie” ]bezsilno>:\ grodu – wys=a= z grodu w=a-
dyk" Twerskiego – Eufimia, a z nim – bojar[w swoich, bij'c czo=em kn. wlk.
Dmitrejowi Iwanowiczowi “o miru”. kn. za> wielki Dmitrei, nie chc'c widzie:
zburzenia grodu – zawar= pok[j z kn. Michai=em. w[wczas “ubisza” ]zgin'=\
pod grodem Semen Iwanowicz Dobry<ski § — SuA.
m-ca ijula ]lipca\ 29, na pami'tk" >w. m"czennika Kali<nika, w dzie< nie-
dzielny ]termin polski\ by= znak na s=o<cu.
za:mienie s=o<ca z 29 lipca 1375, o godz. 03&51 rano, 62,3° N, 165,3° E.
Tego/ roku wyprawi= si" kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz, ze wszystkimi kniaziami
i z ca=' sw' Rusk' si=', na kn. Michai=a Tferskiego..., opis szk[d wyrz'dzo-
nych okr"gowi Twerskiemu; kn. Michai=o, widz'c si=" Nowogrodzian, przez
w=adyk" Eufimija, podda= si" wlk. kniaziowi. Nowogrodzianie, po 4-ch dniach,
zawarli pok[j z kn. Michai='. ...itd. KoN.
Rosjanie najechali bezbo/nych Bo=gar[w ]Bo=garWo=gar, BW\; w wielki
 ...ROSYJSKIMI
post podci'gn"li pod gr[d, m-ca marta 16, w poniedzia=ek palmowego tygo-
dnia. Wo=garzy stan"li do boju, nasi uderzyli na nich, oni zbiegli do grodu,
tu zabito u nich 70-ciu ludzi...
70 nie by=o >cis=' liczb', jak dzi>, oznacza=o «wiele», tak i 40.
kniaziowie ich Bu=garscy& Osan, i Machmet Sa=tan ]OA, Asan, So=tan\
“dobili czo=em wielkim kniaziom Ruskim. W=ad.
O brani wlk. kn. Dmitreja Iwanowicza pod Twerem. Nik.
6883, styl 5508 0001-01.3-535 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6883, styl 5508 0003-01.2-372÷373 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6883, styl 5508 0001-30.1-123 ]W=adimirskij letopisiec\
6883, styl 5508 0001-27.1-69 ]Nikanorowska\
.4852 roku 1376
kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz “posy=a=” ]pos=a=\ brata swego – kn. Wo=odimera
Ondrejewicza do R/ewa. i “stoja u grada” 3 tygodnie, “posad” ]podgrodzie\
spali=, a grodu nie zdoby= § SuA.
“Ide Wo=chowo na zwod” ]cofa= si" bieg rzeki\ przez trzy lata, po 7 dni. Tej/e
wiosny przyby= do Nowogrodu metropolita Mark, ze >w. B-cy na Synajskiej
g[rze, Potem wkr[tce przyby= z Jerozolimy archimadryta “Winthantii”
]Vincentius\, od >w. Michai=a. Tego/ roku pojecha= w=adyka Aleksej do
Metropolity, a z nim “Sawa” ]Saba\ archimadryta, Jurej “Onciphorowicz”
]OA\, Wasilej Kuzminicz, Wasilij Iwanowicz, i innych wielu bojar[w, m-ca
awgusta 13, na pami'tk" >w. Maksima ispowiednika
...m-ca oktabra17, na pami'tk" >w. proroka Oseja, w pi'tek.
pi'tek, 17 oktabra, wypada= w 1376.
Tej/e zimy przys=a= metropolita Kiprian z Litwy swoich pos=[w, i patriarsze
“gramoty” ]pismo, dokument, traktat\ przywie{li do w=adyki Nowogrodu,
or"duj'c tak& ªb=ogos=awi= mnie patriarch Philophileios metropolit' wszej
Ruskiej ziemiº. Nowogr[d – s=uchaj'c “gramoty” – da= im tak' odpowied{&
ªwy>lij do kniazia wlk., je/eli przyjmie ci" knia{ wlk. metropolit' wszej Rusi,
to i nam b"dziesz metropolit'.º S=ysz'c odpowied{ Nowogrodzian – nie
wys=a= do Moskwy, do wlk. kniazia. KoN.
mianowany zosta= Kiprian metropolit', w Carogrodzie, przez patriarch"
Phelophila ]gr. phellos ^ korek, s=[j embrionicznej tkanki z kt[rej korek jest
pozyskiwany\.... Tego/ roku zmar= kn. wlk. Olgerd Gedeminowicz Litewski,
i zasiad= po nim syn jego m=odszy “na knia/enii na wielikom” ow=adawszy
wsz' Litewsk' ziemi'.
• Olgerd zmar= w maju 1377, nie 1376, jak chce W=adymirski ltpsc.
• Jagai=o by= najstarszym synem od drugiej /ony; tylko w jakim> sensie m=odszym,
bo mia= starsze, przyrodnie rodze<stwo.
• nie zaw=adn'= te/ ca=' Litewsk' ziemi', bo /y= Kiejstut – przyrodni brat Olger-
da, w=a>ciwy spadkobierca tytu=u, po Gedyminie, gdy Jawnuta zawi[d=, i kt[ry
dzieli= – wspania=omy>lnie – w=adz" z Olgerdem, i krok ten przyp=aci= w ko<cu
/yciem, w 1382.
rzecz pisana w XVI wieku, gdy by=y ju/ znane imiona, i pisiec m[g= u/ywa: je
dowoli, uk=ada: nimi akcje jak suwa: pionkami na szachownicy.
Ten Olgerd nie by= jedynym synem u swego ojca – }Gedymin| mia= wielu
innych syn[w. Ci byli synami Gedimina& Narimont, Olgerd, Jewnutej, Kistutej,
Koriad, Lubart, Montiwit. Ze wszystkich braci, przewy/sza= w=adz' i umys=em
ten Olgerd, bo piwa, miodu, i wina, nie pi=, “ni kis=a kwasu” ]bimbru$\, wielkim
umys=em swoim i postaw' wywo=a= wielk' dum" o sobie, i od swego ojca
pomys=y zaczerpn'=, i takim podst"pem wiele kraj[w i ziem powojowa=, i
stolce przechwyci=... itd.
czyli polot pi>ca, zmy>lenia.
Mia=/e syn[w 12-tu, od pierwszej /ony – 5-ciu, a od drugiej – 7-miu syn[w&
1. Andrej, Dmitrej, }Wasil |-Kostantin, Wo=odimer, The}o|dor-}Sanguszko|,
Koribut }3-ci syn od drugiej /ony|,
Skirgai=o }2-gi syn od drugiej /ony|,
Jagai=o }1-szy syn od drugiej /ony|,
Swetrigai=o }7-my syn od drugiej /ony|,
Korigai=o }5-ty syn od drugiej /ony|,
Lugweni=o }Languen 4-ty syn od drugiej /ony,
gdzie 12-ty$, Wigand, 6-ty syn od drugiej /ony|,
pierwszych 5-ciu wymieni= bezb="dnie i we w=a>ciwej kolejno>ci, by: mo/e, bo
prawos=awnego by= wyznania i matka pierwszych – zgodnie z legend' – wiod=a
ich ku prawos=awnej wierze. Opuszczony Wigand w Mosk. swodzie 1479(80, i
Spisoku grafa Raczy<skiego ]Ltpsc wlk. knzstwa Lit. i ?m.\, z 1515.
i wszystkim im grody rozda=. Umieraj'c, nakaza= “starsze<stwo” ]zwierzch-
nictwo\ synowi swemu – Jagaile, i jemu stolec wlk. kniazia zar"czy=, i Jagai=o
zaw=adn'= ca=' Litewsk' ziemi'. Po trzech latach o/eni= si" w Lackiej ziemi,
pojmuj'c za siebie pewn' kr[lewn", nie maj'c' ni ojca ni matki, z powodu
otrzymania przez ni' kr[lestwa w Lackiej ziemi, z jej powodu Jagai=o zosta=
kr[lem. W=ad.
to by=y czasy# kr[low' Polski zosta=o dziewcz" bez ojca i matki....
koniecznie musimy do nich wr[ci:.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
6884, styl 5508 0001-01.3-536 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6884, styl 5508 0003-01.2-373÷374 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6884, styl 5508 0001-30.1-122÷123 ]W=adimirskij letopisiec\
6884, styl 5508 0001-27.1-70 ]Nikanorowska\
.4856 roku 1377
Zmar= metropolita Aleksei wszej Rusi § SuA.
“Chodisza” ]wyprawili si" wojowa:\ z Nowogrodu m=odzi ludzie do “Nowego
gr[dka” ]Neuenburga, Jaunjelgavy$\ na Owle rzece, do niemieckiego. Stali
pod gr[dkiem wiele dni ]znaczy& dwa dni\, “posad” ]podgrodzie\ ca=e zdobyli,
i okr"g ca=y “potrawisza” ]stratowali\, =up[w wiele przywiedli do Nowogrodu, a
sami przybyli wszyscy “zdrawi” ]witani\ w Nowogrodzie, z wojewod' Iwanem
The}o|dorowicem, Wasilem Borisowiczem, Maksimem Onanincem. Tej/e
wiosny wybuch= po/ar w Nowogrodzie... sp=on"=o 7 cerkwi drewnianych a
kamiennych “ogore” ]przypali=o\ 3 cerkwie. Tego/ roku sp=on"=a cerkiew
“ot groma” ]od pioruna zwanego gromem, dos=. potwornym hukiem\, >w.
B-ca w Michalicy. Tego/ roku zmar= w Litwie kn. Litewski – Olgerd. Tego/ F
roku zmar= “anchimadrit” Nowogrodskyi Sawa, m-ca maja 29, na pami'tk"
>w. m"czennika Kali<nika... Tego roku zawierszyli cerkiew kamienn' Borisa
i Gleba... Tego/ roku zdobyli Tatarzy Ni/ny Nowgorod. Tej/e zimy zmar=
metropolita “ruskii” – Aleksej, w Moskwie. KoN.
jesieni' “priidosza” ]najecha=a\ Mordwa, konnic', “na ujazd” Ni/nego Nowo-
grodu... kn. Boris Kostantinowicz do>cign'= ich u rz. Pijanej; poganie zbiegli
za rzek". Zima by=a bardzo ch=odna, mrozy “wielici zie=o”.
... opis wyprawy na poga<sk' Mordw". ...zmar= Aleksej – metropolita Kijowski,
m-ca fewrala 12, na pami'tk" >w. ojca Melentia – episkopa Melentiewskie-
go, w pi'tek, o >wicie, metropolit' by= przez 24 lata, z=o/on w Moskwie. ...
Theognost zmar= m-ca marta 11, a po nim wlk. kn. Semion Iwanowicz, tej/e
wiosny, m-ca aprila 26, roku 6862 }1354 A.D.|. W=ad.
pi'tek, fewrala 12, wypada= w 1378, wg kalendarza wiecznego;
w rzecz. w 1377, jeden z nielicznych wypadk[w opisu dnia w[wczas, kiedy
zdarzenie mia=o miejsce ]koniecznie ˚nr 999\.
Zmar= Oleksei – metropolita Kijowski i wszej Rosji, w Moskwie. Tego roku
przej"li Tatarzy Nowogr[d Ni/ny.
O >mierci “Olgirda” ]Olgerda, EI\. Zmar= w Litwie wlk. kn. Olgird... Nik.
6885, styl 5508 0001-01.3-536 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6885, styl 5508 0003-01.2-374÷385 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6885, styl 5508 0001-30.1-123÷126 ]W=adimirskij letopisiec\
6885, styl 5508 0001-27.1-70 ]Nikanorowska\
.4860 roku 1377
stopka +awrentaja, ko<cz'ca +awrentiewsk' letopis&
}jak| Raduje si" kupiec po dokonaniu zakup[w, przyj"ty pod dach i karmiony
przez “swoich” ]u rodak[w\ po powrocie w domowe progi, tak i raduje si"
“ksi'/kowy pisarz, doszed=wszy ko<ca ksi"gom” ]po zako<czeniu pisania\,
tak te/ i ja – “chudy” ]biedny, ubogi\, “niedostojny” ]skromny\ i wielce grzeszny
s=uga Bo/y – +awrentaj mnich.
Pocz'=em by= pisa: ksi"gi te, “g=agaemyj” Letopisiec, m-ca henwar}a|
]stycznia\ w 14, na pami'tk" >w. ojc[w naszych& “}S|awwad”, w Synaju i w
Raifie wybitych, kniaziowi wielkiemu Dmitrejowi Kostantynowiczowi, z b=o-
gos=awie<stwem wy>wi"conego episkopa Dionisija. I ko<czy=em by= m-ca
marca 20, na pami'tk" >w. ojc[w naszych, gdy w monasterze “stag” ] ¯ swia-
tago\ Sawy wybici }zostali| od Sracyn ]Saracen[w, tj. Arab[w\.
Roku 6885 }1377|, za b=ogos=awionego i “chrystolubi'cego” ]mi=uj'cego
Chrystusa\ kniazia wielkiego Dmitreja Kostantinowicza, i za b=ogos=awienego
episkopa naszego – wy>wi"conego Dionisija Suzdalskiego, Nowogrodzkiego,
i Horodeckiego }pri ^ za ^ za czas[w, w latach ich w=adania, za /ycia| fl
D. 1377 ¯ Kostantin rost. ¯ Wasilej ¯ Andrej gorodec. ¯ Aleksander Newski
†1263; c[rka Dmitreja za wlk. kn. Dmitrejem Do<skim 1362–†1388.
• Dionisij – episkop Suzdalski, Nowogrodzki, i Horodecki, tu wymieniony.
Dionisij – w=adyka Suzdalski, w 1382, z Konstantynopola wr[ci= do Nowo-
grodu, z Nowogrodu – do Pleskowa; on to chyba zawi[z= dzie=o +awrentaja
na Ru> – do Nowogrodu. W Nowogrodzie wykonano z niego kopi" – Sofijsk'
1-sz', zwan' Letopiscem wielkim Ruskim, 1471, b'd{ po='czono z ni'.
• Dionisij, Rostowski, wy>wi"cony biskupem 1418.
• Dionisij – episkop +ucki, w 1415, do spo=u z innymi, mianowa= Gregorija
Camblaka, rodem Bu=gara, metropolit' Kijowa, okupowanego przez
Litwin[w; metropolita Photej ]1408–†1431\, rezyduj'cy w Moskwie, by=
wielce oburzony.
ci'g dalszy stopki +awrentaja, 1377&
I nynie “hs-da” ojcowie i bracia, co opisa=em, lub przepisa=em, lub nie
dopisa=em, czcijcie poprawiaj'c Boga dzie=a, a nie klnijcie, albowiem ksi"gi
staro/ytne, a rozum m=ody, “nie doszed=” ]nie dor[s=; tak o czytelnikach\.
S=uchajcie Paw=a aposto=a, m[wi'cego& nie klnijcie, lecz b=ogos=awcie, a ze
wszystkimi nami chrze>cijanami “Ch-s B-g nasz. S-n B-a /iwago” ]Chrystus
B[g nasz, Syn Boga /ywego – zapewne& /ywy syn Boga\. jemu/ s=awa i
“dzier/awa” ]kr[lestwo\ i cze>: i pok=ony, z Ojcem i ze Íw. Duchem. “i nynia
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
i pris]no\ w wieky amin” ]dzi>, teraz i na wieki wiek[w, amen., dos=. dzi> i
na wszystkie wieki, amen\ fl SuA.
Latopis ko<czy si" zapisem roku 1305, o po/arze cerkwi Theodora }w Perejas=awlu
Kijowskim|, m-ca ijuna ]czerwca\ 13, we wtorek;
w rzecz. by= to 1304 rok, jak wykaza=em.
A. G. Ku{min, 1977, dopatrzy= si", /e +awrentaj nie m[g= napisa: tak olbrzy-
miego dzie=a w tak kr[tkim czasie, bo zaledwie dw[ch miesi"cy – od 14 stycznia
do 30 marca 1377. Wyci'gn'= wniosek, /e grupa pisc[w pisa=a pod jego okiem,
i ka/dy z pi>c[w pisa= tak, /e swoj' cz">: zako<czy= zapisuj'c pe=n' stron"
]nie ma stron cz">ciowo zapisanych\.
Poza stronami ca=kowicie zapisanymi, +awrentaj musia=by przewidzie:, kt[ry
z pi>c[w b"dzie w stanie ile przepisa:, by przydzieli: nast"pnemu dalsz' cz">:,
jako pocz'tek. Jest to rozwi'zanie godne akademickich g=[w – rozwa-
/ania o rzeczach niewydarzonych, istniej'cych w teorii; prawdopodobie<stwo
trafienia tak os'dem na 100@ w grupie – praktycznie /adne.
Problem opisa=em w rozdziale Kronik, ˚nr 711.
6885, styl 5508 0001-01-488 ]+awrent. ltps\
.4864 roku 1378
“by=o poboiszcze na Bo/e” wielkiemu kniaziowi Dmitrejowi Iwanowiczowi,
F z bezbo/nym Mamajem. i “posobi” ]pom[g=, przychyli= si"\ B[g kniaziowi
wielkiemu § SuA.
Zawierszyli cerkiew kamienn'... Tego/ roku wyruszyli Tatarzy na Suzdalsk'
ziemi", na kn. Dmitreja. Knia{ wys=a= “protiwu ich” syna swego – kn. Iwana;
bili si" na Pijanie rzece. I utopi= si" tu kn. Iwan, a inni pobici zostali.
Tej/e zimy przyby= do “Pskowa” ]w miejsce Pleskowa\ kn. Litewski – “Ondrei”
]OA\ Olgerdowicz. Ca=owa= Krzy/ Pskowianom ]sk=ada= na< przysi"g"\,
pojecha= do Moskwy, z Nowogrodu, do kn. wlk. – Dmitreja, i knia{ przyj'=
jego. KoN.
“Poide” ]wyruszy=\ Mitjai do Carogrodu; przewodzi= mu sam wlk. kn. i epi-
skopy... wymienieni z imion; opis sporu o mianowanie metropolity& z dw[ch,
mi"dzy Iwanem a Piminem – bojarzy wybrali Pimina, i ten mia= poparcie od
wlk. kn. w postaci listu do patriarchy w Carogrodzie. Ale archimadryta Phi-
lophilos mianowa= – od siebie – Kipriana, i Kiprian “dawno” wyby= na Ru>.
Ale Pimin nie da= za wygran' – po zaskarbieniu sobie opinii Grek[w przez
rozdanie srebra, mianowany przez patriarch" Ni=a – wyruszy= w >lady za
Kiprianem. Wlk. kn. wezwa= Kipriana z Kijowa do Moskwy, a Pimina napot-
kali wys=annicy wlk. kn., u Ko=omny, oddzielili od niego podr[/uj'cych z
nim “dumcow” i zdj"li z niego “wies czin” ]wszystkie insygnia\ metropolity, i
zawiedli do Czuch=omu. Tam sp"dzi= rok, i zawiedziony zosta= do Tferu.
Tego/ roku zabity zosta= kn. Kestutej Litewski.
Kiejstuta – 82-letniego starca – pozbawiono /ycia 15 sierpnia 1382, w Krewie.
uduszono, czy sam zmar=, ze staro>ci i wysi=ku – w ka/dym wypadku, Jagai=o i
jego zausznicy ponosz' odpowiedzialno>: za >mier: Kiejstuta.
ju/ w 1378 roku pisiec wie, co przyniesie przysz=o>: – wynik kompilacji, pisania
w dekady po wydarzeniach.
Tego/ roku zmar=a kniagini Wasilisa – /ona Andreja Kostantinowicza, rodem
Tferanka, c[rka Iwana Kiasowskiego, matki Anny, urodzona roku 6800 }1292
A.D.|, “w carstwo cara Andronika Carogrodzkiego” i patriarchy Kalista ]=ac.
calix ^ kielicz, puchar\, a w Ordzie, w Saraju, cesarzowa= Ozbak car, a w
Rusi – za czas[w Iwana Danielewicza Katety...
Andrej ¯ Kostantin Twerski †1319 ¯ Michai= Twerski ¯ Jaros=aw-Athanasij
¯ Jaros=aw †1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212;
Andronikos Palaeologos, 1282–1328 ¯ Michael 1261–1282;
Ozbak 1313–1339...; Iwan Dani=owicz Kaleta, 1328–1340.
“i otrokowiceju” ]w m=odych latach\ uczona w pi>mie, a zam'/ wydana w
wieku lat 12-tu, prze/y=a z kn. Andrejem lat 24, by=a wdow' po nim przez lat
4, postrzyg=a si" w czer<ce, zwana Theodor', i tu do >mierci, przez lat 8.
W=ad.
Poboiszcze na Pianie. Nik.
6886, styl 5508 0001-01.3-536 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6886, styl 5508 0001-30.1-126÷127 ]W=adimirskij letopisiec\
6886, styl 5508 0003-01.2-375 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6886, styl 5508 0001-27.1-70÷71 ]Nikanorowska\
.4868 roku 1379
pos=a= Mamai kniazi[w swoich – kn. Bihicza, wojowa: wlk. kn. Dmitreja
Iwanowicza; napotka= Tatar[w kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz za Ok', na rzece
Wie/y ]Bie/y, BW\, i by nast'pi= b[j. Praw' r"k' ]po prawej stronie\ by=
kn. Dani=o Pro<ski, a lew' r"k' ]po lewej stronie\ – Timothej okolniczy; pobili
Tatar[w, ich kniazi[w – kn. Chazi-beja, Kowerga, Karabu=uka, Kostrowa,
Behiczaka; tak odda= B[g wielkiemi kn. Dmitrejowi Iwanowiczowi. W=ad.
Wybuch= po/ar na +ukina ulicy, sp=on"=o cerkwi 12, a ulic 8...
Tego/ roku wyruszyli Tatarzy na Rusk' ziemi", na kn. wlk. – Dmitreja; knia{
F wyruszy= naprzeciw; na rzece Owo=o/y star=y si" hufce; przychyli= si" B[g
kniaziowi wlk. – Tatarzy “wdaw pleszczi, pobiegosza” ]podali ty=y, dos=.
plec[w – termin polski, i zbiegli\. Tego/ roku za=o/yli cerkiew kamienn' >w.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
B-cy w Michalicy, a drug' Kamienn', >w. “Fro=a i +awra, na Ludgoszczy
ulicy”. Tej/e zimy przyjecha= do Nowogrodu knia{ Litewski – Jurej Nariman-
towicz ]UAO\. KoN.
Postawili >w. Dmitreja na S=awkowej ulicy. ArNo2.
Wys=a= Mamai kniazi[w swoich – kn. “Bigicza” ]Begicza, EI\ wojowa:
wlk. kn. Dmitreja Iwanowicza; napotka= Tatar[w wlk. kn. Dmitrej Iwanowicz
za Ok', na rzece “We/i” ]Wie/y, tj. nisko po=o/onej, nizinnej\ i tu by= b[j
wielki. U wlk. kn. praw' r"k' by= kn. Dani=o Pro<ski, a lew' r"k' – Timothej
“okoliczej” ]okolniczy\; pobili kniazi[w& Chazi-beja, Kowerga, Kara-bu=uka,
Kostr", Behiczka; tak odda= B[g wlk. kn. Dmitrejowi Iwanowiczowi. W=ad.
Poboiszcze na Wo=dze... Nik.
6887, styl 5508 0003-01.2-375÷376 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6887, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6887, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6887, styl 5508 0001-27.1-71 ]Nikanorowska\
.4872 roku 1380
“ordy<ski” ]Z=otej Ordy\ knia{ Mamaj, zebra= woj[w wielu, wyruszy= na
wielkiego kniazia Dmitreja Iwanowicza...
starli si" za Donem, w uj>ciu Niepradwy, i r'bali si" jak nigdy dot'd. pom[g=
B[g Dmitrejowi Iwanowiczowi. tu zgin"li “na sumie” knia{ Fedor ]Theodor\
Romanowicz Bie=oozierski, syn jego – knia{ Iwan, Semen Michai=owicz,
Miku=a Wasilewicz, Michai=o Iwanowicz, “Ondrei” ]Andrei, OA\ s. Serkizy,
Timothej Wo=uj, Michai=o s. Bre<ki, Lew s. Moroza, Semen Melnik, “Olek-
sandr” ]Aleksandr, OA\, i wielu innych. kn. za> wlk. Dmitrei Iwanowicz z
innymi kniaziami Ruskymi i wojewodami “staw na kostiech” i pochwali= Boga
}Jezusa Chrystusa| i jego “wseprocznuju” ]prze>wi"t'\ matk", i wr[ci= do swej
ojcowizny zwyci"/aj'c swoich wrog[w § SuA. ˚.6640, ˚.8230, ˚.8240
Zwiastoswnie wypad=o na Wielkanoc, po 84-ch latach, nast"pne za 79 lat.
Tego/ roku mianowany zosta= Pumin metropolit'.
dalej opis zaj>: w Litwie. Sofa.
Bi= czo=em ca=y Nowogr[d panu swemu – w=adyce Aleksejowi....
Tego/ roku, m-ca awgusta, przybyli “wiesti” ]wiestnicy\ z Ordy, do wlk. kn.
Dmitreja, i brata jego – kn. Wo=odimera, “jako/e wozdwizajetsja” ]jakoby
zbieraj' si"\ na chrze>cijan ismai=teskyi r[d poga<ski... Starli si" za Donem,
w uj>ciu rzeki Niepradwy. Si=' Boga, modlitwami, >w. Krzy/a, B-cy ]d=ugi
wyw[d pobo/nego, kt[ry wykorzysta= okazj", by pouczy: czytelnika\, pobili
Po=owc[w – syn[w Agarian; i “obratisza pleszczi na jazwy” ]podali ty=y, dos=.
obr[cili plecy “na rany” – odkryli si", by rani: ich w plecy\ }i tu znowu popis
m'dro>ci pi>ca|& jedni padli, a niezliczona liczba utopi=a si" w rzece. W starciu
zabity zosta= The}o|dor Bie=o-ozierskyi, i syn jego – Iwan... }popis literata|...
“Sija /e sdiejasja pobieda” ]zwyci"stwo wypad=o, dos=. zdarzy=o si"\ kniaziowi
wlk. m-ca sentabra 8, w dzie< “Ro/estwa >w. B-cy”, w sobot". KoN.
sobota, 8 sentabra, wypada=a w 1380 roku.
“byst poboiszcze” ]bi= si"\ wlk. kn. Dmitrej Iwanowicz z kn. Mamajem Ordy<-
skim, nad Donem, pom[g= B[g wlk. kn. Dmitrejowi Iwanowiczowi, wybili
wielu Tatar[w, a sam Mamaj ledwo zbieg= w ma=ej dru/ynie... by= b[j m-ca
“septabra” ]sentabra, po raz kolejny, np\ 8. W=ad.
Poboiszcze wielikomu kniaziu Dmitreju Iwanowiczu, na Donu, s Mamajem.
W roku 6888....
Tego roku mianowany zosta= Pimin metropolita, “na Ru>” ]do Rosji\. Nik.
6888, styl 5508 0001-01.2-536 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6888, styl 5508 0001-05.2-238 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6888, styl 5508 0003-01.2-376 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6888, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6888, styl 5508 0001-27.1-71÷72 ]Nikanorowska\
.4876 roku 1381
}bez opisu rokiem, ale po 1380, a przed 1382, gdy zabito Kiejstuta w Litwie, w
rzecz. uduszono go, lub zmar= z wysi=ku, 1382.08.15| Tego roku mianowany
w >wi"to Wniebowst'pienia Pana, “priide” ]przyby=\ z Carogrodu na Ru>
prze>wi"ty Kiprijan ]pol. Cyprian\ matropolita, do swej metropolii w Moskwie.
knia{ za> wlk. Dmitrei Iwanowicz przyj'= go z wielk' czci' § SuA.
O/eni= si" wlk. kn. Jagai=o Olgerdowicz, poj'= “niekotoruju” ]pewn'\ kr[lewn",
nie miej'c' ni ojca ni matki, z tego powodu “dosta=o mu si"” ]wszed= w
posiadanie, otrzyma=\ kr[lestwo w Ladskiej ziemi.
tak w Nikanorowskiej pod 1376, ˚.4852
Tej jesieni sta= kn. Litewski pod Po=ockiem, Skirgai=o, “ze wsz' si=' sw'”
]ze swymi posi=kami\. by=y te/ z nim Niemieckie posi=ki, i by=o ci"/ko gro-
dzianom”, odeszli grodu “nie wzemsze”. Sofa.
Za=o/yli cerkiew kamienn' >w. Dmiterja, na S=awkowej ulicy.
Tej/e jesieni “stoja=” ]oblega=\ kn. Litewski Skirgai=o Po=ock, z niemieck'
si='. “i mnogo byst im tiagosti” ]nie sz=o im =atwo\, pos=ali do Nowogrodu
po pomoc, po chrze>cija<sku& ªpomogli by>cie namº. Nowogrodzianie nie
udzielili pomocy, tylko pos=a – Jureja Onciphorowica – wys=ali do kniazia
Jagai=y. “zastupi” ]stan'= w obronie, dos=. zast'pi=\ B[g i >w. Sophia swego
domu, i odeszli, grodu nie zdobywaj'c. Tego roku wybuch=y zaj>cia w Litwie,
 ...ROSYJSKIMI
F “Bogu popustiwszu na nich gniew swoi” wstali sami na siebie, i zabili kn.
wlk. Kestutia Gediminowicza, i bojar[w wybili, a syn jego – Witowt – zbieg=
do Niemiec, i wiele szk[d wyrz'dzi= dla Litewskiej ziemi, bo podj'= Kestuti
kniaziowanie pod Jagai='. KoN. ]w Nik. pod 1382, ˚.4880\
Bo/ym popuszczeniem – dopustem Bo/ym, zwrot przy opisie zaj>: 1263, gdy
zabito Mendouga, nie koniecznie manier' pi>ca, po kt[rym mo/na zidentyfikowa:,
kto pisa= t" cz">: czy ten latopis – mo/e by: wynikiem przygotowania, nauczania
go w szkole przez katechet[w.
Kestutej nie zabra= kniaziowania pod Jagie==' – >wiadectwo kiedy [w latopis by=
pisany& z dala od Litwy i czas[w, tak – jak i uprzednia wiadomo>:, /e Kiejstut
wpad= do Wilna z Olgerdem, 1345 ]Olgerd nie mia= /adnego interesu\, i /e Jawnuta
zbieg= do Moskwy i tam ochrzczon zosta=, przez wlk. kniazia, /e przesadzi= >cian"
grodu – przez jej wierzch, zbieg= w g[ry ]kt[rych tam nie ma\, i ozi"bi= nogi, itp.
“Priide” ]naszed=\ car “Ardinskii” ]OA\ – Mamaj, a z nim kniaziowie Litewscy
– Jagail Olgerdowicz i kn. Rezanskii – Oleg Iwanowicz, na kn. wlk. Dmitreja
Iwanowicza, i na wsz' Rusk' ziemi". I przyby= kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz
do Ko=omny, a z nim – kn. Andrej Po=ocki i brat jego – Dmitrej Bra<ski ]przy-
rodni bracia Jagai=y, te/ synowie Olgerda, lecz od pierwszej jego /ony – Marii
witebskiej\, ze wszystkiemi si=ami, wszystkim w liczbie 150 tys. ]mno/nik 100
u/yty, 1500 realn' liczb'\, “oprocze” ]pozostali, bez\ kniazi[w miejscowych.
...przewielebny starzec Herasim b=ogos=awi= go i woj[w jego, przyby= za
F Don ze wszystkimi si=ami, przeciw Mamajowi, i przychyli= si" B[g wielkiemu
kniaziowi – Dmitrejowi Iwanowiczowi. ArNo2.
“Piriide” do Moskwy archiepiskop Kiprian, w dzie< Wniebowst'pienia; kn.
Dmitrej Iwanowicz przyj'= jego “s czestiju”. W=ad.
zosta= Pimin metropolita, “na Ru>” ]do Rosji\. Nik.
6889, styl 5508 0001-01.3-536 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6889, styl 5508 0001-05.2-238 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6889, styl 5508 0003-01.2-377÷378 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6889, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6889, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6889, styl 5508 0001-27.1-76 ]Nikanorowska\
.4880 roku 1382
m-ca awgusta 14 kn. wlk. Dmitrejowi Iwanowiczowi urodzi= si" syn – kn.
Ondrei, i ochrzci= jego The}o|dor – igumen Simanowskyi.
Tego roku car Toktamysz przyci'gn'= wojowa: wielkiego kn. Dmitreja
Iwanowicza i wsz' Rusk' ziemi". s=ysz'c to, kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz,
/e sam car ci'gnie na niego, ze wszystk' si=' swoj “nie sta na boj protiwu
emu, ni poda ruki na cara”, lecz pojecha= do swego grodu – Kostromy. Car
przekroczy= Ok", zdoby= gr[d Sierpoch[w }n(Ok', 99 km S od Moskwy|, i
nast"pnie Moskw", augusta 13, i wys=a= Tatar[w, “wzi'=” Perejas=awl, “ida
nazad” ]w drodze powrotnej\ wzi'= gr[d Ko=omn" }n(Ok', 108 km SE od
Moskwy, «ko=o» ^ woda ˘ Ko=omyja, Ko=obrzeg, Ko=o; toczy: ^ ciec ˘ potok,
ciek, ciecz, i inne|. SuA. ˚.8240
“Priide” cesar tatarskyi Tektomysz ]taktamysz\ w sile wielkiej, na Rusk' ziemi"
wiele “popustoszi” ]s=owo polskie\ ziemi Ruskiej, zdoby= gr[d Moskw" i spali=,
i Perejas=awl, Ko=omn", Serpochow, Dmitrow, Wo=odimir, Juriew. Knia{ za>
wielki, widz'c “mnogie mno/estwo” ]ogromn' liczb"\ bezbo/nych Tatar[w,
“i nie sta protiwu im” ]nie stwi= im czo=a\ – pojecha= do Kostromy...
Tego/ roku zawierszyli cerkiew kamienn' >w. Dmitreja...
Tego/ roku przyjecha= do Nowogrodu w=adyka suzdalski – Dionisij, z
Cesarogrodu, od patryiarchy Nila, z b=ogos=awie<stwem i “s gramotami, i
idie wo Pskow”, po poleceniu w=adyki Alekseja.... od z=ych ludzi, diab=em
poduszczonych ]z podszeptem diab=a\, prawowiernej wiary. KoN.
Dionisij, wracaj'c na Ru>, zabra= w drog" powrotn', ksi"g"-r"kopis,
pisan' 1377, przez mnicha +awrentaja, dla “kniazia wielkiego –
Dmitreja Kostantinowicza” ¯ Konstantin Rostowski.
Dionisij ¯ gr. Dionysos, =ac. Dionysius.
W 100–180 lat p[{niej przeci"=y si" drogi ksi'g& +awrentiewskiej z Ipatiewsk',
prawdopodobnie w Rostowie.
Przyby= car “Tartamysz” ]sic, tak w druku; Taktamysz w innych\, na kn.
Dmitreja Iwanowicza, i gr[d Moskw" “wzia=” ]zdoby=, przechwyci=\, i wiele
“z=a stwori” ]szk[d wyrz'dzi=\. ArNo2.
...Tego roku by= wielki “miate/” ]zamieszki\ w Litwie, B[g popu>ci= na nich
sw[j gniew, wstali sami na siebie, i zabili wlk. kniazia Kestuteja Gedimano-
wicza, a bojar[w jego wybili....
m-ca awgusta 23 przyci'gn'= Taktamysz ]tachtamysz, CHK\ car, na Rusk'
ziemi"; spustoszy= j' i gr[d Moskw" zdoby=, uprowadzi= ludzi i spali=; taki
F dopust Boga za grzechy naszych, na nas. W=ad.
O przej"ciu Moskwy przez cara Taktamysza.... Nik.
6890, styl 5508 0001-01.2-536÷537 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6890, styl 5508 0003-01.2-378÷379 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6890, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6890, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6890, styl 5508 0001-27.1-76 ]Nikanorowska\
.4884 roku 1383
kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz “wygna” Kipriana metropolit",
“i bys ottole miate/” ]zamieszki, rozruchy, zaj>cia\ w metropolii. SuA.
“pos=a” ]wys=a=\ wlk. kn. Dmitrei Iwanowicz do Ordy syna swego – Wasilija,
“w swoe miesto” ]w zast"pstwie\ “tjagatisja” ]dos=. ci'ga: si"\ o stolec wlk.
kniazia z kn. Michai=em Tferskym. Tej/e jesieni kn. Michai=o Tferski “poide”
do Ordy, “iszcza” ]w sprawie, dos=. poszukuj'c\ stolca wlk. kniazia. Tego/
roku wr[ci= z Ordy kn. Michai=o Tferskyj, bez stolca wlk. kniazia....
Tej/e jesieni wyjecha= Kiprian metropolita, z Moskwy do Kijowa. Rozgniewa=
si" na niego kn. wlk. Dmitrej, /e “nie sidie=” ]dos=. nie siedzia=\ z za=og'
Moskwy, lecz wyjecha= do Tferu w obawie Tatarskiego najazdu; “i posle ego”
]po jego wyje{dzie\ wys=a= kn. wlk. po Punina metropolit", i przywi[d= go z
wi"zienia do Moskwy, i przyj'= go z wielkim honorem i przyja{ni' na metropo-
li". Tej/e zimy Pumin metropolita mianowa= Saw" episkopem Saraja. Tej/e
wiosny kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz wys=a= do Ordy syna swego – Wasila, “w
swoe miesto, tjagatisja” z kn. Michai=em Twerskym o stolec wlk. kniazia.
Tego/ roku zmar= kn. wlk. Dmitrej Kostantinowicz Suzdalskyj – te>: wlk. kn.
Dmitreja Iwanowicza. Tej/e jesieni kn. Michai=o Oleksandrowicz Twerskyj
wr[ci= z Ordy “bez wielikogo knia/enia”, a syn jego – kn. Oleksandro zosta= w
Ordzie, a kn. Wasila Dmitrejewicza car u siebie zatrzyma= w Ordzie. Sofa.
Kopali r[w od Sophijskiej strony, do wa=u. Tego/ roku za=o/yli dwie cerkwie
kamienne& >w. Philipa na N"tnej ulicy, i >w. Ioanna w Radokowicach, a >w.
Dmitreja zawierszyli na S=awkowej ulicy. Tego/ roku “poide” pojecha= kn.
wielikogo syn – kn. Wasilej do Ordy, wezwany przez cesarza. Tej jesieni
wyruszy= kn. Michai=o Tferskyi ]twerskyi\ do Ordy “iszcza wlk. knia/enia”
]rozgl'daj'c si" za stolcem wlk. kniazia\. A do Nowogrodu przyjecha= kn.
Patrikej “Narimantowicz” ]Narimuntowicz\, i przyj"li go Nowogrodzianie, dali
jemu “kormlenie” }opuszcz. prigorodie|, Orechow }i| gr[d, Korelskyi gr[d, i
“po=-Koporii goroda”, i +uskoe sie=o ]wie>\. KoN.
Kiprian metropolita mianowa= Arsenia Tferskiego, tak/e Theodosija – episkopa
do Po=ocka, tak/e Gregorija – episkopa do Rostowa, a Konana – episkopa
do Smole<ska, Isaja – episkopa do Permu, Timotheja – do Saraju, popa
Gogola ] ¯ Gog[=\ – episkopa do W=odzimierza }n(Kla{mie|. W=ad.
Wys=a= wlk. kn. Dmitrei Iwanowicz do Ordy syna swego – kn. Wasilija...
Tej jesieni kn. Michai=o Tfirskii “poide” do Ordy.... Nik.
6891, styl 5508 0001-01.3-537 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6891, styl 5508 0001-05.2-238 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6891, styl 5508 0003-01.2-379 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6891, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6891, styl 5508 0001-27.1-80 ]Nikanorowska\
.4888 roku 1384
Roku 6892. Zmar= kn. wlk. Dmitrei Kostantinowicz Suzdalskyj.
Roku 6892. Pumin metropolita mianowa= dw[ch episkop[w – Michai=a do
Smole<ska i Stephana do Permu. Tego/ roku “prijde” ]przyby=\ z Carogrodu
do Kijowa Dionisej – episkop Suzdalskyj “w metropolitiech” ]z insygniami
metropolity\, “chotia sesti” ]chc'c by:\ metropolit' wszej Rusi. Knia{ za>
Wo=odimer Olgerdowicz Kijowski pochwyci= go i osadzi= w wi"zieniu. Tu
przeby= do >mierci, z=o/on w pieczarze “Ontoniewej” ]OA\. Sofa.
Przyjechali Horodczanie, Orechowcy, i Korelscy, skar/'c si" Nowogrodowi
na Patrika, a kn. Patrikej “podj'=” S=awno, i “smuti” Nowgrod. Nowogrodzianie
rozes=ali wici, do Jaros=awa dworu, a drugie – do >w. Sophii, uzbroili si" jak
na wojenn' wypraw", i most wielki przerzucili, lecz uchroni= B[g i >w. Sophia
“ot usobnya rati” ]wojny z zatargu, ¯ usobica\, ale zabrali kniaziowi te grody, i
dali Russ" i +adog". Tego/ roku postawili Nowogrodzianie gr[d kamienny w
+ugu, w Jamie... Tego/ roku zapali= si" Nerewski koniec... sp=on"=a cerkiew
>w. +azarza i >w. Petra. Tego/ roku pad= mrok na wiele dni i nocy, i “potki”
F
]ptoki ^ ptaki, s=owo polskie, OA; ptici, pticy ^ ptaki\, “i po wodie” ]z powodu
– s=owo polskie; bo\ nie wiedzia=y gdzie lecie:, a ludzie nie >mieli “je{dzi:”
]p=ywa:\ po jeziorach i rzekach, i “by=a u chrze>cijan /a=oba i smutek”.... KoN.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
Zmar= wlk. kn. Dmitrei Kostantinowicz Suzdalski. Nik.
6892, styl 5508 0001-05.2-239 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6892, styl 5508 0003-01.2-379÷380 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6892, nie ma 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6892, styl 5508 0001-27.1-80 ]Nikanorowska\
.4892 roku 1385
m-ca marca 25, na Zwiastowanie >w. B-cy ]Bogurodzicy\,
knia{ Oleg Raza<ski “wzi'=” gr[d Ko=omn" § SuA. ˚.6670
Roku 6893. Pumin metropolita “poide” ]wyby=, wyruszy=\ do Cargrodu.
Roku 6893. Kn. Wasilej Dmitrejewicz “chodi” do Ordy. Pimin metropolita
wyruszy= do Carogrodu, bo Nowogrodzianie nie dali mu “miesiaca suditi”
]mies. o(wy-p=aty\. Tego/ roku wlk. kn. Dmitrejowi Iwanowiczowi urodzi= si"
sym Petr. Tego/ roku zmar= episkop Rostowskyj Matthej Greczyn. Sofa.
Sp=on'= gr[d ca=y “Pskow” ]Pleskow\, tylko ustrzeg= B[g >w. Tr[jc".
Tego/ roku, m-ca ijuna ]czerwca\ 14 “w Petrowo gowenie” ]w post Petra\, na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
pami'tk" >w. proroka Eliseja, sp=on"=a w Nowogrodzie Targowa strona ca=a,
i wszystkie cerkwie, tylko B[g ustrzeg= >w. B-c" w Michalicy modlitwami do
>w. B-cy, a ludzi sp=on"=o 70 os[b }70 ^ wiele|; srogi bo by= wielce po/ar.
Tego/ roku, zim', by= znak na s=o<cu, m-ca henwara ]stycznia\ 1, na pa-
mi'tk" >w. ojca Wasila. KoN.
nie odnot. za:mienie s=o<ca z 6 awgusta 1385, o godz. 18&52, 70,6° N, 35,3° E;
za:mienie s=o<ca z 1 henwara 1386, o godz. 10&32, 40,8° N, 22,6° E.
“Pskow pogore wies grad” ]gr[d Psk[w sp=on'= wszystek\, i “byst siecza
z=a mie/i soba” ]r'bali si" zbytecznie, dos=. szkodliwie, mi"dzy sob'\, wiele
g=[w “leg=o” ]poleg=o – s=owo polskie\, a w Nowogrodzie – wielki po/ar,
wiele cerkwi sp=on"=o, a dusz 70 }czyt wiele, 70 ^ du/a liczba, nie by=a to
konkretna liczba, jak dzi>|. W=ad.
Pomin metropolita “poide” ]wyby=\ do Carogrodu. Nik. ˚.6680 ]1389 r.\
6893, styl 5508 0001-01.3-537 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6893, styl 5508 0001-05.2-239 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6893, styl 5508 0003-01.2-380 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6893, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6893, styl 5508 0001-27.1-80 ]Nikanorowska\
.4894 roku 1386
“Prijde” na Ru> metropolita Kiprian.
opis wyprawy ruskich kniazi[w do Mstis=awla, nale/'cego niegdy> do Smo-
le<ska, przej"tego przez Litw", a teraz wyruszyli, by go odebra: Litwinom&
wlk. kn. Swiatos=aw Iwanowicz Smole<ski, a z nim bratanek jego – kn. Iwan
Wasilewicz, i kn. Gleb Swiatos=awicz, tak/e brat kn. – Jurie Swiatos=awicz;
wyruszyli w wielki post, m-ca marta 22, przybyli do Mstis=awla we >rod" >w.
tygodnia ]przed Wielkanoc'\, aprila 18.
>roda, 18 aprila, wypada=a w 1386 roku.
w Litewskiej ziemi, kogo gdzie napotkali – m"czyli “razlicznymi” ]r[/nymi\
m"kami, m"/[w, /on, i dzieci, a innych – w “izbach” ]s=owo polskie\ zamy-
kali, i podpalali.
W Mstis=awlu wojewod' by= “Kirigai=o” ]Korygie==o\; stali u grodu 11 dni.
Pojawi=y si" hufce Litewskie, w hufcach kn. wlk. Skirgie==o Olgerdowicz, brat
jego – “Korbat” ]Korybut\, “da Lugwen” ]tak/e Languen\, Witowt Kestutiewicz.
Star=y si" hufce Litewskie ze Smole<skimi, i Solmianie “pobiegosza” ]zbiegli z
pola walki\, i kniazi[w Smole<skich Lachowie “ugnasza w Dubrowie” ]dop"dzili
w Dubrownie\ i wyr'bali ich i ruszyli w pogo< do Smole<ska; tu }w d'browie,
k(Mstis=awla| zabity zosta= wlk. kn. Swiatos=aw Iwanowicz Smole<ski, a ze
Smole<ska okup wi"li, i na stolcu w Smole<sku kn. Jureja Swiatos=awicza
“ze swojej r"ki posadzili”, a brata jego – Gleba – ze sob' powiedli.
B[j pod Mstis=awlem m-ca aprila 29, na rzece Wiechrze ] ¯ Wiechra\, gro-
dzianie stoj'cy na “zaborolach gradskych” ]parkanach grodzkich\ ogl'dali
przebieg walki, a w d'browie zabity zosta= wlk. kn. Swiatos=aw Smole<ski,
syn wlk. kn. Iwana, wnuk wlk. kn. Aleksandra, i prawnuk wlk. kn. Gleba, przez
pewnego Lacha; najechali na niego, gdy le/a= }obozem|, i tu sko<czy= si".
Tak/e zabity zosta= tu bratanek jego – kn. Iwan Wasilewicz, i wlk. kn. dzieci
pochwycili, kn. Gleba, tak/e Jureja, i powiedli do Litwy, a innych Smolnian
bojar[w i “s=ug” ]s=owo polskie\ – “pobisza” ]wybili, wymordowali\.
Pod Smole<skiem stali kr[tko, wzi"li okup, a cia=a wybitych kniazi[w im
wydali, na stolcu osadzili Jureja Swiatos=awicza, a brata – Gleba, uprowadzili
do Litwy, st'd wr[cili do swoich, z wielkim zwyci"stwem.
powt[rzenia wynikiem kompilacji, st'd i pisane w dwu kolumnach.
Tego/ roku kn. Jagai=o “Olgirdowicz” ]EI, Olgerdowicz\ o/eni= si" w W"gier-
skiej ziemi, i ochrzci= si" w Niemieck' wiar", a kn. Skirgai=o przechwyci=
Po=ock, i brata swego }przyrodniego| – Andreja, uj'=, a syna jego – zabi=, a
kn. Oleg Reza<ski przechwyci= gr[d Ko=omn".... Sofa.
Sp=on'= gr[d Orechowy, a w Nowogrodzie spali= si" koniec Mikitynej ulicy.
Tego/ roku zawierszyli cerkiew kamienn' >w. Klementa na Iworowej ulicy.
Tego/ roku zabi=a Litwa Swiatos=awa Smole<skiego. Tej/e zimy przyby=
kn. wlk. Dmitrej wojowa: Nowogr[d, z bratem swoim – kn. Wo=odimerem.
KoN.
Przyby= kn. Dmitrei Iwanowicz do Nowogrodu, w=adyka Aleksej i Nowogro-
dzianie “dobisza cze=om” ]bili czo=em wlk. kniaziowi. A “Jamnach” dali 50
tys. rubli. ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
“Priide” ]przyby=\ na Ru> metropolita Kiprian...
Tego roku, w wielki post, “o sredochristii”, m-ca marta 22, wlk. kn. Swiatos=aw
Iwanowicz Smole<ski, a z nim bracia jego – kn. Iwan Wasilewicz, tak/e kn.
Gleb Swiatos=awicz, brat jego – Jurie Swiatos=awicz... Nik.
6894, styl 5508 0001-05.2-239÷240 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6894, styl 5508 0003-01.2-380÷381 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6894, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6894, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6894, styl 5508 0001-27.1-80 ]Nikanorowska\
.4896 roku 1387
Przyci'gn"li, kn. Wasilej Dmitrejewicz Suzdalskij, tak/e brat jego – Semen,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
wojowa: do Nowogrodu Ni/nego, na stryja swego – kn. Borisa Kostanti-
nowicza.
Tego/ roku }w s'siedniej kolumnie& tej/e zimy| w Smole<sku “byst mor” ]wy-
buch=a zaraza, pom[r\ wielki, i wok[= grodu, po w=o>ciach, tylko wysz=o z
grodu 5 os[b }w s'siedniej kolumnie& dziesi": os[b|.
Tego/ roku kn. Wasilej Dmitrejewicz wr[ci= z Ordy, od cara Tachtamysza,
}w s'siedniej kolumnie& i sta na Moskwie| m-ca henwara 19. Sofa.
Kopali wa= wok[= Targowej strony. Tego/ roku b=ogos=awi= w=adyka Aleksej
ca=y Nowogr[d }by| postawi: gr[d Porchow kamienny.... KoN.
By= }po|m[r w Smole<sku wielki “tolko” ]tylko\ wysz=o z grodu 5 os[b “edina”
]jedynie\, a gr[d zaryglowali. W=ad.
“Priidosza” ]przybyli\ kn. Wasilej Suzdalski i brat jego – kn. Semen, wojowa:
Nowogr[d Ni/ny... Nik.
6894, styl 5508 0001-05.2-242÷243 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6895, styl 5508 0003-01.2-381 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6895, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6895, styl 5508 0001-27.1-82 ]Nikanorowska\
.4898 roku 1388
m-ca maja 19 “do=gonoczi” ]d=ugonocy\ zmar= “christolubny” kn. wlk. Dmitrej
Iwanowicz, wszej Rusi. tego to roku kn. wlk. Wasilej Dmitrieewicz, osiad= “na
wielkim knia/eniu” w grodzie Wo=odimer, na swoim stolcu § SuA.
˚.6655, ˚.6675
Zrzek= si" biskupstwa w=adyka Aleksej Nowogrodzki, “niezdrawia swoego
radi” ]z powodu choroby\, a Pumin metropolita “izo Caragrada w drugyj rad”
]po raz drugi\. Tej/e zimy, m-ca henwara 17, Pumin metropolita mianowa=
Iwana do Nowogrodu Wielkiego...
Tego/ roku kn. “Lugwenej” ]Languen, Linguen\ Litewski, zwany na >w.
chrzcie Semeonem, przys=a= pos=[w swych do Wielkiego Nowogrodu –
“Owgimonta i Bratoszu”, chc'c by: u nich, w Nowogrodzie i zasi'>: “na
gorolkiech”, kt[rym w=ada= Narimont. Tego/ roku Tatarzy “wzi"li” ]zdobyli,
przej"li\ Perejas=awl.
w s'siedniej kolumnie d=u/szy tekst, wi"cej szczeg[=[w&
w=adyka Aleksej przeni[s= si" do monasteru >w. Wniebowst'pienia,
biskupem by= lat 30 bez jednego roku i 5-ciu miesi"cy, igumen Iwan z Chutina,
od Wielkiego “Spasa”, na Wniebowst'pienie Pana, m-ca “maia” 7, “pok=onnicy”
z Moskwy od metropolity Pumina wzywaj'cy Iwana, by stawi= si" tam w celu
zatwierdzenia; Iwan pojecha= do Moskwy dekabra 8, przybyli tam henwara
10, uroczy>cie mianowany w cerkwi >w. wlk. Archanio=a Michai=a, henwara
17, na pami'tk" wlk. ojca Antoniego, prze>wi"tym metropolit' Kijowskim i
wszej Rusi.... Sofa.
“side” ]zszed=, tj. zst'pi=, opu>ci= stanowisko\ w=adyka Aleksej z w=adyctwa
]biskupstwa\ “po swej woli”. Ioann – igumen >w. Spasa z Chutina, Parthenij
– igumen >w. Zwiastowania, Athanasij – >w. Narodzenia }B-cy|, i po=o/yli
trzy losy na prezbiterium w >w. Sophii, potwierdziwszy tak& kogo zechce B[g
i >w. Sophia. Po sumie ]mszy g=[wnej, w obiad\, t=um zebra= si" wok[= >w.
Sophii, protopop Izmai=o wyni[s= los Athanasija, potem Parthenia – wybra=
B[g m"/a dobrego, cichego, uprzejmego – Ioana, igumena >w. Spasa...
m-ca maja 7, na Wniebowst'pienie Pana, na pami'tk" >w. ojca Pachomija.
Tej/e jesieni, m-ca oktabra 26, o p[=nocy, podni[s= si" “ug wietr” ]silny wiatr\,
wni[s= l[d z Wo=chowa jeziora, i “wyszibie” ]wybi=\ z Wielkiego mostu 9
“gorode<” ]podp[r\... Tej/e jesieni, m-ca dekabra 8, pojecha= w=adyka Iwan,
“na postawlenie” ]w sprawie mianowania\ na biskupa, do Moskwy... Przy-
by= do Moskwy henwara ]stycznia\ 10, mianowany zosta= archiepiskopem
Nowogrodu “henwara” 17, w “niedziel"” ]termin polski\...
17 henwara ]stycznia\ 1388, wypada= w pi'tek, wg kalendarza wiecznego,
ale dzie< tygodnia w=a>ciwy, bo by= to ju/ 1389 rok ]tego/ kalendarza\,
gdy 17 stycznia – rzeczywi>cie – wypada= w niedziel".
...na pami'tk" >w. ojca Antonia, przez prze>wi"tego metropolit" Pumina,
wszej Rusi; “a na postawlenii” ]obecny\ by= w=adyka Smole<ski – Dani=o, i
Raza<ski, i urz'dzili w ten dzie< >wi"to “swietie=”, z chwa=ami i pie>niami, przy
kn. wlk. Dmitreju Iwanowiczu. I “priecha” ]wr[ci=\ do Nowogrodu fewrala 8, “w
niedziel"” ]tygodniu\ Faryzejskim, na pami'tk" >w. ojca Parthenija.... KoN.
“Klasza /erbii pro igumenow” ]k=adli losy, kto ma zosta: igumenem\& igumen
Spasskiego – Iwan z Chutynia, tak/e, igumen Zwiastowania – Parthenin,
tak/e Bo/enarodzeniowego igumen – Athanasij, na w=adyctwo Nowogrodz-
kie, na Alekseja miejsce, i mianowali w=adyk' Iwana – protopop wyni[s=
losy. ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
6896, styl 5508 0001-01.3-537 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6896, styl 5508 0001-05.2-23 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6896, styl 5508 0003-01.2-381÷382 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6096, z=y opis 0001-30.2-155 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6896, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6896, styl 5508 0001-27.1-87 ]Nikanorowska\
 ...ROSYJSKIMI
1389–1426 Basileios-Wasilij }nieme OS| ¿1371–†1426
¯ Dmitrej Do<ski ¯ Iwan ™ Pi"kny ¯ Iwan ¡ Kalita ]Kaleta, EI\;
m'/ Zofii ]zwi'zek zawarty 1392\, zi": litewskiego kniazia Witowta
.4900 roku 1389
“wyszed= ]wyruszy=\ z Carogrodu prze>wi"tu Kiprijan – metropolita wszej
Rusi, a z nim dw[ch pos=[w& }opuszcz. Mathej ¯ gr. Matthias, Matthaios| i
Andrej }gr. Andreas| Anopolski, tak/e }opuszcz. Nikandr| Hanskyj }Halicki
¯ Halicz|, tak/e archiepiskop Rostowskij – Theodor, Michai=o – episkop
Smole<skyj, Eremija – episkop Raza<skyj, i usta=y rozruchy w metropolii, i
“by=a” ]zosta=a\ jedn' metropolia Kijew i Halicz i wszej Rusi” § SuA.
˚.6665 ]Kiprian przyby= z Carogrodu na Ru>\, ˚.6685
Zmar= kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz, w Moskwie, m-ca maja 9, na pami'tk" >w.
proroka Isaji ]Isaja; Stary Testament\. Tej wiosny “by= mor wieliki” ]wybuch=
pom[r wielki\ w “Pskowie” ]Pleskowie\... Tego/ roku przyjecha= do Nowogrodu
kn. Semeon Olgerdowicz }Languen ¯ Lingwen ¯ =ac. lingua ^ j"zyk, mowa,
narzecze, UW, zwany Semeonem, 4-ty syn Olgerda i Juliany|, i przyj"li go
Nowogrodzianie z czci'. Tej/e zimy zmar= w=adyka Nowogrodzki – Aleksej,
m-ca fewrala 3, na pami'tk" >w. Semeona “Bogopriimca” ]Przyjmuj'cego
Boga\. KoN.
Zmar= kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz, m-ca “maia” 19. Kniaziowa= lat wszystkich
38 i 5 miesi"cy, a synowie u niego byli& 1. Dani=o, 2. Wasilej, 3. Jurej, 4. An-
drej. W=adyka Aleksej Nowogrodzki zostawi= episkopat, “ide” do monasteru
w Derewianiku. W=ad.
Zmar= kn. Dmitrej Iwanowicz. Tego roku zmar= w=adyka Aleksej. ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
6897, styl 5508 0001-01.3-537 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6897, styl 5508 0003-01.2-383 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6096, z=y opis 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6897, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
0000, nie ma 0001-27.1-87 ]Nikanorowska\
.4902 roku 1390
“Siedie” ]zasiad=\ na stolcu wlk. kniazia Wasilej Dmitrejewicz, i Nowogro-
dzianie zawarli z nim pok[j “po starynie” ]wg starego obyczaju\. Tego/ roku
je{dzili Nowogrodzianie na zjazd z Niemcami, i nie zawarli pokoju. Wyruszyli
Nowogrodzianie wojowa:, do “Pskowa” ]Pleskowa\; Pskowianie “dobili czo-
=em” Nowogrodowi, zawarli pok[j i zawr[cili od Solcy....
Stawianie cerkwi... Pom[r silny w Nowogrodzie. Budowa cerkwi Athanasija,
F w jeden dzie<... sp=on"=a cerkiew >w. Dmitreja, na Danis=awa ulicy, ikony,
ksi"gi, i wszystek “zapas” ]termin polski\ cerkiewny, i dobytku wiele spali=o
si"; “na bor-zie” ]r-z, nagle, bardzo szybko\ ogie< zaj'=. KoN.
By= }po|m[r “Athonasiewskoi” ]OA\, i zbudowali cerkiew “Athonasiew”
]Athanazego\. ArNo2.
By= }po|m[r w Nowogrodzie... postawili cerkiew >w. Athanasija, “iz lesa
wywiezli” ]s=owo polskie\ i “srubili” ]za=o/yli zr'b\, >wi"ci= w=adyka Iwan, i
“obiedniu pie=” ]i obiedni" pia=..., AE, spiewa= msz" “obiadow'” – sum",
odprawian' w porze obiadowej, w po=udnie\, odt'd pom[r usta=. Tego lata
zasiad= “na wielkim knia/eniu” syn jego }kogo$ – >lad kompilacji, syn Dmitreja
Iwanowicza| – kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz, i mianowany zosta= w=adyka
do Nowogrodu – Iwan. W=ad.
Zmar= Pimin metropolita, w Kijowie, a Kiprian metropolita “priide” z Cara-
gorodu na Ru>... Nik.
6898, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6898, styl 5508 0003-01.2-383÷384 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6898, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6898, styl 5508 0001-27.1-87 ]Nikanorowska\
na wiadomo>ciach r. 1390 ko<czy=a si" zbie/no>: Semeonowskiej
ltpsi, z Troick' ]zako<czon' 1408\, spalon' 1812.
.4904 roku 1391
m-ca “sem” ]sentabra\ 25 zmar= przewielebny igumen Sergiej, >w. starzec.
Tej/e jesieni, m-ca ok}tabra|. 24 “pride” ]wr[ci=\ z Ordy do Moskwy knia{
wielki Wasilej Dmitrieewicz § SuA.
F Wybuch= po/ar... sp=on"=o 8 drewnianych cerkwi, a kamienne 3 “ogoresza”
]opali=o\, z ludzi – /on i dzieci – sp=on"=o 14 dusz, m-ca ijunia “15” ]5 w
przypisach\, na pami'tk" >w. m"czennika Dorotheja. Tego/ m-ca }czerwca|
21, na pami'tk" >w. m"czennika Juliana, wybuch= po/ar na Pruskiej ulicy...
spali=o si" cerkwi drewnianych 7, a kamiennych 4 “ogore=o”.
staranne prowadzenie w'tku «wi"cej drewnianych, a mniej kamiennych».
Nowogrodzianie pojechali na zjazd z Niemcami, “w Yzborsko” ]do Izborska\
– zawarli z nimi pok[j. Ze strony niemieckiej byli pos=owie zza morza – z
Lubeki grodu, Gockiego brzegu, z Rygi, Juriewa, Ko=ywania, i innych wielu
grod[w.
“Gocki brzeg” ]Gotycki, Gotisch Küste\ – lokalizacja dotychczas nie ustalona;
P[=nocne Niemcy, Dania, ˚nr 1680.
Tej zimy przyby= metropolita Kiprian do Nowogrodu.... KoN.
Postawili cerkiew >w. cara Kostantina, na “Roskinie ulici”. ArNo2.
w Carogrodzie Pimin metropolita mianowa= episkop[w& Saw" episkopa – do
Saraja, Micha=a episkopa – do Smole<ska, Stephana Chrapa – episkopem
do Permu, Theognasta episkopa – do Razania, Iwana episkopa – do No-
wogrodu, Paw=a episkopa – do Ko=omny. W=ad.
“Priecha” do Nowogrodu Kiprian – metropolita Kijowski i wszej Rusi....
Przebywa= w Nowogrodzie 2 tygodnie, namawia= gor'co “cztoby gramota
podrati” ]by zniszczy: dokumentacj" grodu, dos=. podrze: j'\, kt[r' Nowo-
grodzianie }prowadzili| bez wezwania metropolity w Moskwie. Nowogr[d nie
przyj'= jego s=[w, i dokumentacji “nie podrasza”; metropolita wyjecha= z grodu,
i na Nowogr[d “wieliko nielubie dier/a” ]niezgod"..., wa>ni= si"\. KoN.
Przyjecha= do Nowogrodu Kiprian – metropolita Kijowski, a z nim w=adyka
Raza<ski. Nik.
6899, styl 5511 0001-01.3-537 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6899, styl 5508 0003-01.2-384÷385 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6899, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6899, styl 5508 0001-30.1-128 ]W=adimirskij letopisiec\
6899, styl 5508 0001-27.1-88 ]Nikanorowska\
na roku 1391 ko<czy si" zbie/no>: W=adimirskiego ltpsu
z Semeonowskim latopisem.
od r. 1392 zaczyna si" r[/ny styl ]spos[b odliczania lat\ –
nie «od pocz'tku >wiata», i nie «od narodzenia Chrystusa».
r[/ny spos[b ma tak/e Ermoli<ska ltps.
.4906 roku 1392
.... Tego/ roku“wyszed” ]powr[ci=\ z Ordy kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz, prze-
chwyci= Ni/ny Nowgorod, pochwyci= kniazi[w i kniaginie “w tal” ]w zak=ad\,
a kn. Semeon zbieg= do Ordy.. Tego/ roku przybyli zza morza “razbojnici”
]rozb[jnicy – s=owo polskie\ Niemcy, do Newy, przej"li wsie po obu stronach
rzeki, “za” ]o szeroko>ci pasa\ 5 wi[rst, do gr[dka Oreszka. I kn. Semeon
}syn lit. Olgerda i Juliany| z Horodcami wyganiaj'c ich – wybi=, a innych
rozgoni=, i j"zyka do Nowogrodu przywiedli, w[wczas }Semeon| pojecha=
do Litwy, ku swym braciom, a gr[dek porzuci=. Tego/ roku pokopali wa=
wok[= Targowej strony. Tego/ roku pojecha= kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz,
do Ordy, wezwany przez cesara. KoN.
przestawienie nast"pstw wynikiem kompilacji& najpierw wr[ci= z Ordy, nast"pnie
pojecha= do niej.
A/enisja ]OA\ wlk. kn. Wasilej Dmitrejewicz, “poj'= za siebie” c[rk" u kn.
Witowta... W=ad., Nik. ˚.6695 ]1392 rok\
Tego/ roku “posadnik” ]namiestnik\ Bogdan Abakumowicz }ze| sw' braci'
i “s uliczeny” postawi= cerkiew kamienn' >w. Semiona, na Czudincowej
ulicy. ArNo2.
6900, styl 5508 0003-01.2-385 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6900, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6900, styl 5508 0001-27.1-88 ]Nikanorowska\
6900, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
.4908 roku 1392
przy='czenie Suzdalsko-Ni/egorodzkiego Ksi"stwa; ¯ Ni/nyj Nowgorod.
wg Bolsz. sow. enciklop. 1949÷1957
.4810 roku 1393
Wzi'= “rozmirie” ]rozejm\ kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz, z wielkim Nowogro-
dem, “pro gramotu czto zapisa=” ]za dokument, /e zaprzysi'g=, zobowi'za=
si"\ Nowogr[d pisemnie nie stawi: si" metropolicie do Moskwy, “a powiestuja
tako” ]tej tre>ci\& ª/eby>cie metropolicie “gramot"” ]wezwanie pisemne\
odes=ali, a /e>cie “ca=owali” – to grzech z was metropolita zdejmuje.º
$ Nie rozumiem o co tu chodzi; jaki> element my>li opuszczony; po odmowie
Nowogrodzian ]odes=ali...\ nast"puje koniec /'dania metropolity w formie «kija
i marchewki»& ...a /e>cie ca=owali – grzech metropolita zdejmuje;
wskazuje te/ i nast"pne zdanie&
I wielki Nowogr[d tego “nie pochotie=” ]nie podoba=o si"\. I kn. wlk. przej'=
od Nowogrodu przygr[d Tor/ek z okr"gami, i Wo=ok +amskyi, i Wo=ogd",
i okr"g[w wiele powojowa=; a Nowogrodzianie “wzi"li” u kn. wlk. Ustiug
gr[d Usti/n", i wiele okr"g[w powojowali, przelewali krew po obu stronach.
Nowogrodzianie, nie chc'c dalszego przelewu chrze>cija<skiej krwi, wys=ali
do wlk. kniazia pos=[w z “czo=obiciem o starynie” a do metropolity wys=ali
“gramot" czo=owaln'”. Dalej w skr[cie& metropolita pismo przyj'=, grzech
zdj'=, i pob=ogos=awi=, tak i wlk. knia{ – czo=obicie przyj'=, i pok[j zawar=,
“po starynie” ]wg staro/ytnego zwyczaju\. Zbudowali cerkiew >w. B-cy....
Zasiad= na stolcu wlk. kniazia w Litwie kn. Witowt Kestutiewicz, i Nowogro-
dzianie zawarli z nim pok[j, “po starynie”. Przyjecha= kn. Kostantin Bie=o-
ozierski do Nowogrodu, i zosta= przyj"ty. KoN.
Postawili cerkiew kamienn' >w. B-cy, “na Chresticach”. ArNo2.
wlk. kn. Wasilej Dmitrejewicz ze sw' kniagini', je{dzi= do Smole<ska, do te>cia
swego – Witowta. Kr[l Jagai=o da= stolec Litewski Witowtowi. W=ad.
“Chodi” kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz po raz drugi do Ordy.... Nik.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
6901, styl 5508 0003-01.2-385÷386 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6901, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6901, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6901, styl 5508 0001-27.1-88 ]Nikanorowska\
.4912 roku 1394
m-ca noab}ra| 28, “kak obiedniu pojut” ]w czasie sumy, mszy w porze obiado-
wej\, zmar= prze>wi"ty The}o|dor – archiepiskop Rostowskyi i Jaros=awskyi,
“pas cerkow Bo/oju” 5 lat. SuA.
Zbudowali “da<s=alcy” cerkiew kamienn' >w. Dmitreja...
Tego/ roku wyprawili si" Nowogrodzianie do “Pskowa” ]Pleskowa\, wojowa:,
stali pod grodem tydzie<... dalej o boju, chyba Pleskowianie zrobili wycieczk" –
jak cz"sto w takich wypadkach, pobili Nowogrodzian, wi"c ci wr[cili do domu,
“w rozmirii” ]bez pokoju\. Padli tu& Iwan Koporejski i Wasil The}o|dorowicz.
Tej/e jesieni sp=on'= w=adyki dw[r i “oko=otok” ]otoczenie, tok ˘ toczy:\, i
za grodem wiele ulic sp=on"=o, u >w. Sophii makowica “ogorza=a”, cerkwi
F kamiennych 8 ogorza=o, a drewniane dwie spali=y si".... KoN.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
...Tego m-ca }ijula – lipca| wk. wlk. Ondrei Olgerdowicz przyjecha= z Litwy,
od braci “iz njatwy” ]z Jatwy\, dnia 18-go. Tego roku, m-ca awgusta 1,
przyci'gn"li Nowogrodzianie do Pskowa, w wielkiej liczbie, wojowa:, i stali
u grodu 8 dni, odeszli noc'... w[wczas zabili kn. Koperenskiego – Iwana,
pod Olow' g[r', a innych bojar[w wielu w Babucie wybili... PStro3.
6902, styl 5508 0001-01.3-537 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6902, styl 5508 0003-01.2-386÷387 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6902, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6902, styl 5508 0001-27.1-88 ]Nikanorowska\
6902, styl 5508 0003-02.3-107 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4914 roku 1395
Przyjecha= do Nowogrodu metropolita Kiprian, z patriarszym pos=em, w
wielki post, “i zaprosi suda” ]za/'da= op=aty na cerkiew, odpowiednik >wi"-
topietrza w wierze katolickiej\; Nowogrodzianie “suda” ]op=aty\ jemu nie
dali; przeby= tu ca=' wiosn", do postu Petra... wyjecha=, b=ogos=awi'c syna
swego – w=adyk" Ioanna i ca=y wielki Nowogr[d....
Przyci'gn"li “Niemcy Szwedzi” ]niemcy ^ cudzoziemcy ¯ nie % mcy ¯ tu-
ziemcy\, do nowego gr[dka Jam, i odjechali, a kn. Kostantin z Horodcami
“jednych wybi=, a inni zbiegli” ]m'dro>: pi>ca – ca=y czas w ten spos[b,
wskazuj'ce na zmy>lenie\. Tej/e jesieni kn. Witowt Litewski przechwyci=
gr[d Smole<sk i namiestnik[w swoich osadzi=, a kn. Jurej Swiatos=awicz
zbieg= do Razania. KoN.
indyktu 3. Przyjecha= metropolita Kiprian do wlk. Nowogrodu....
Tego roku kn. Litewski – Witowt Kestitiewicz zdoby= Smole<sk podst"pem,
i swoich namiestnik[w osadzi=. PStro3.
Najecha= Rusk' ziemi" }Tamer| Temir Aksak, przegnany od rz. Ugry. W=ad.
“B[j by=” cara Temir-Kut=uja z Taktamyszem... zbieg= do Litwy. W=ad., Nik.
6903, styl 5508 0003-01.2-387 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6903, styl 5508 0003-02.3-107÷108 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6903, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6903, styl 5508 0001-27.1-88 ]Nikanorowska\
.4916 roku 1396
mianowany zosta= Grigorij episkopem do Rostowa, m-ca marca 19,
indyktu 4-go. SuA.
Je{dzi= w=adyka Iwan do metropolity Kipriana, do Moskwy...
Tego/ roku przybyli Niemcy do Korelskiej ziemi i powojowali 2 “pogosty”&
Kureskyi i Ku=o=askyi, i cerkiew spalili, a kn. Kostantin z Korel' pu>cili si"
w pogo< i j"zyka przywiedli do Nowogrodu. Opisy po/ar[w.... Tego/ roku
wyprawi= si" kn. Witowt Litewski do Razania, i okr"gi powojowa=. KoN.
zmar=y Stephan autorem “gramoty” w Greckim, Ruskim, i Permskim j"zyku.
Witowt zdobywa podst"pnie Smole<sk u braci Swiatos=awicz[w. W=ad.
Kiprian – metropolita Kijowski i wszej Rusi, mianowa= Gregoreja episkopa,
do Rostowa.... Nik.
indyktu 4. By= znak w Borisie i Glebie... ikona zesz=a “is pod wierchniewo
tabla na ziemlu ]z g[rnego sto=u na ziemi"\... inna ikona =zy la=a... PStro3.
6904, styl 5508 0001-01.3-537 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6904, styl 5508 0003-01.2-387÷388 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6904, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6904, styl 5508 0001-27.1- ]Nikanorowska\
6904, styl 5508 0003-02.3-108 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4918 roku 1397
...Tego/ roku przyjechali pos=y “Pskowa” ]Pleskowa\ do wlk. Nowogrodu...
zawarli pok[j “po starynie”, m-ca ijunia 18, na pami'tk" >w. m"czennika
Leontija, albowiem nie by=o pokoju przez 4 lata, i by=a chrze>cijanom “rado>:
i wesele”, a diabe= widz'c chrze>cijanom “dobro” – p=aka=, widz'c siebie
pokonanego, a “z=odiej” ]z=odziej – s=owo polskie, z=oczy<ca\....
Wasilej Iwanowicz Smole<ski przyjecha= do Nowogrodu...
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Opis po/aru i strat nim spowodowanych...
Jesieni' przybyli Niemcy, przej"li 7 wsi u Jamskiego gr[dka, i spalili.
Przyjecha= Patrik “Narimantowicz” do Nowogrodu.... KoN.
Postawi= “Isak Akinthiniew” ]Isaak Hyakinthinew, nieme H\ cerkiew kamienn'
“Ro/estwa >w. B-cy” ]Narodzenia B-cy\, w Dziesi"tynie. ArNo2.
Metropolita Kiprian mianowa= w=adyk" Gregorija do Rostowa. W=ad.
kn. Wasilej Iwanowicz Smolenskii i Patrekei Narimantowicz przyjechali do
Nowogrodu i przyj"li ich Nowogrodzianie. A kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz i kn.
wlk. Witoft przys=ali swoich pos=[w “so edinogo” ]w jedno>ci, jednomy>lnie\
z poleceniem zerwania pokoju z Niemcami. Nowogrodzianie nie pos=uchali
ich, odpowied{ dali& ªNam – Panie – knia{ wlk. Wasilej Iwanowicz, z tob'
sw[j pok[j, a z Witoftem – inny, a z Niemcami – inny.º Nik.
6905, styl 5508 0003-01.2-388÷390 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6905, styl 5508 0001-30.2-164 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6905, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6905, styl 5508 0001-27.1-89 ]Nikanorowska\
.4920 roku 1398
Po Wielkanocy, wiosn', Nowogrodzianie rzekli swemu panu ojcu – archiepi-
skopowi w=adyce Iwanowi& ªnie mo/em – panie ojcze – tego gwa=tu “cierpie:”
]znie>:\ od swego kniazia wlk. Wasileja Dmitrejewicza; on/e “otja=” ]zabra=\
zn[w u >w. Sophii i u wlk. Nowogrodu przygrody i okr"gi, nasz' “otczinu i
diediny” ]ojcowizn" i “dziadowizn"” – po dziadach\... opis d=ugiej skargi na
Wasileja Dmitrejewicza – szczeg[=y z pozycji naocznego >wiadka. KoN. ?
odt'd, do ko<ca Nikanorowskiej ltpsi, zapisy czasem opatrywane b"d' nag=[wkiem,
rozpczynaj'cym si" «O» – O tym lub tamtym wydarzeniu, m"/czy{nie, itp.&
1408 O korkotie ]morowym powietrzu ¯ m[r, plaga, zaraza\.
1408 O }zawartym| pokoju z Witoftem w Ugrze.
1408 O Tferskich kniaziach.
1408 O Edi-geju.
1408 O Ta=yczu carewiczu, o spustoszeniu W=odzimierza }n(Kla{mie|.
1420 O moru wielkom i o g=adie.
1425 O prestawlenii ]>mierci\ wlk. kn. Wasilija Dmitrejewicza.
1431 O >mierci Photeja metropolity.
1432 O wielkim kniaziu Wasiliju Wasilejewiczu... wielkie kniaziowanie.
1441 O >mierci kn. Dmitreja Juriewicza Krasnego ]Czerwonego\.
1443 O Mustofie ]Mustafie\, jak jego zabili w Razaniu.
1445 O Suzdalskim boju wielkiego kniazia }Wasileja| z Mamutakiem.
1445 O potrasienii grada Moskwy ]O trz"sieniu ziemi w Moskwie\.
1445 O prichodie ]o przybyciu\ wlk. kn., jak “priide” do Moskwy.
1445 O pojmaniu wlk. kn., ...kn. Iwana Ondrejewicza... manastyre.
1447 O wlk. kniaziu i o jego dzieciach, jak ich kn. Dmitrii Szemiaka....
jest to jeszcze jeden kawa=ek szk=a do mozaiki& kto, gdzie i kiedy pisa=, i dlaczego.
Od przegranego boju nad rz. Worskl', prowadzonego przez wlk. kn. litewskiego
– Wito=da, rozpoczyna si" nagonka pi>ca na Wito=da, do ko<ca jego dni, a ca=y
czas na Litwin[w, Tatar[w, Lach[w, i Krzy/ak[w.
Wito=d, za zgod' kilku prawos=awnych biskup[w, mianowa= Gregorija Cambla-
ka, rodem Bu=gara – metropolit' w Kijowie ]w kolebce wiary chrze>cija<skiej
na Rusi, jak Gniezno w Polsce\, 1415, okupowanym w[wczas przez Litwin[w.
Pisiec – Moskwiczanin, stronnik metropolity Photeja 1408–†1431, w Moskwie,
nie m[g= Wito=dowi tego kroku darowa:.
1398 “O poboiszczi” ]o boju\ kn. wlk. Witofta z carem Temir-Kut=ujem.
kn. wlk. Witoft Kestutiewicz litewski zebra= wielu woj[w, scali= ich w jedno>:,
i sam car }Tochtamysz| Taktamysz ze swym dworem, i Litwa, i Niemcy, i
Lachy, i ?mud{, Tatarzy i Wo=osi, i Podolanie, z nim/e by=o kniazi[w o liczbie
50. By=a ich si=a bardzo wielka. Ze wszystkiemi temi hufcami, po uzbrojeniu,
wyruszy= na cara Temir-Kut=uja }Tamerlane wg angielskiego {r[d=a|...
pom[g= B[g Tatarom – wybili Witofta i wsz' si=" Litewsk'.
ciekawostka – B[g pom[g= bezbo/nym Tatarom. pobili chrze>cijan.
Witoft zbieg= z ma=' dru/yn', i pognali Tatarzy w >lady jego. Tatarzy wybili F
wielu kniazi[w litewskich, i wojewod[w “wielkich”, i wielu chrze>cijan, Litwy,
Niemc[w, i Lach[w, i innych wielu “bezczis=a” ]bez liku\ pad=o w[wczas, i
ma=o ich si" “osta=o”. A car Temir-Kut=uj “priszed” do grodu Kij[w, i wzi'=
z grodu okup 3000 rubli w litewskim srebrze, i si=" sw' rozpu>ci= wojowa:
litewsk' ziemi". i “chodisza” wojuj'c a/ do “Wielkiego” ]Starego\ +ucka, wiele
grod[w “poplenili” ]spustoszyli, ludzi uprowadzili\, strony zwojowali, i wiele
z=a wyrz'dzili Litewskiej ziemi. A oto imiona wybitych kniazi[w litewskich&
kn. Andrei Po=otskii Olgirdowicz, brat jego – Dmitrei Debrianskii }z Bra<ska|,
i kn. Iwan Dmitrejewicz Kindyr, kn. Andrei pasynok Dmitreejewicz, kn. Iwan
Ew=aszkowicz, kn. Iwan Borisowicz Kiewskii, kn. Gleb Swiatos=awicz Smo-
le<skii, kn. Lew Koriadowicz, kn. Michai=o Wasilewicz, brat jego }Michai=y| –
Semen, kn. Michai=o Podbere/skii, brat jeggo – kn. Aleksandro, kn. Michai=o
Danilewicz, brat jego – Dmitrei, kn. The}o|dor Patrikiewicz Wo=ynskii, kn.
Jamant To=untowicz, kn. Iwan Juriewicz Bielskiii, kn. Wspytko Krakowskii.
bitwa mia=a miejsce 1399.08.12, we wtorek.
U>pienie kn. Michai=a Tferskiego....
 ...ROSYJSKIMI
zmar= b=ogos=. kn. Michai=o Aleksandrowicz, wnuk Michai=y, prawnuk Ja-
ros=awa, /y= lat 66. Nik.
Mich. ¯ Aleksander ¯ Michai=o twer. ¯ Jaros=aw-Athan. ¯ Jaros=. †1245.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
indyktu 6. Postawiona zosta=a cerkiew “Pokrow >w. B-cy”, kamienna...
drug' cerkiew kamienn', Michai=a >w., postawi= w Polu, Czernickiego mo-
nasteru, Zacharia Thominicz. PStro3.
6906, styl 5508 0003-01.2-391÷393 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6906, styl 5508 0001-27.1-89÷90 ]Nikanorowska\
6906, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6906, styl 5508 0003-02.3-109 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4921 roku 1399
kn. Witowt Litewskyi Kestutiewicz przys=a= do Nowogrodu “gramot"”, m[wi'c
tak& ªtowarzyszyli>cie mnie, przysz=o wam wstawi: si" za mnie, a mnie przy-
sz=o by: waszym kniaziem, i was przysz=o mi broni: ujmijcie si" za mnie.º
Nowogrodzianie kn. Witowtowi od siebie “gramot" wozmietn' }rozmietn'|
ottos=asza” ]pismo odrzucaj'ce przes=ali\. Tego/ roku, za grzechy nasze,
F zapali=a si" Lublanka... wybuch= po/ar, zasi"g... 22 cerkwie kamienne opali=o,
na pami'tk" >w. m"czennika Memnona...
Zmar= kn. wlk. Michai= “Oleksandrowicz” ]aleksandrowicz, OA\ Tferwskyi, w
awgustie. Budowa cerkwi >w. B-cy... >wi"ci= j' sam w=adyka Ioan, ze swymi
dzie:mi – z Nowogrodzianami, m-ca oktabra 1. O, przeczysta kr[lowo, mat-
ko Chrystusa – Boga naszego, sp[jrz na cerkiew swoj'... przyjm modlitw"
s=ugi twego – Ioana archiepiskopa... syna twego i Boga naszego, we swej
wielkiej “mi=o>ci” ]zlitowaniu\.
Tego roku przys=a= cesarz tatarski }Tamer| Temir Kut=uj pos=[w swych do kn.
Witowta Kestutiewicza Litewskiego, m[wi'c tak& wydaj mi naszego zbiega –
cesara Takto-mysza, a czego wok[= niego nie ma – to i tobie }$|.
Temir Kut=uj nie nazwa=by zbiega-konkurenta «cesarzem» – lapsus pi>ca, wyja-
wiaj'cy zmy>lenie. Pisiec, w zamy>le, ma ukara: swego wroga – Witowta&
znaj'c wynik bitwy, w=o/y= w usta Witowta s=owa >wiadcz'ce o jego dumie.
S=ysz'c to, kn. Witowt da= odpowied{ pos=u& ja cesara Takto-mysza }Tochta-
mysza| nie wydam, a z carem chc" si" widzie: ]zobaczy:\. I wyruszy= kn. Wi-
towt ze swymi kniaziami i ze wszystk' Litewsk' si=', na cesarza Temir Kut=uja
}Tamerlane$|. Przyci'gn'= i zatrzyma= si" u rzeki Worskli, w Tatarskiej ziemi.
S=ysz'c, /e Witowt przyci'gn'=, cesarz wys=a= do niego pos=[w, z ostatni'
mow'& ju/ przyszed=e> bi: si" z nami, a naszego zbiega nie wyda=e>, a my
twej ziemi nie “zajachom” ]zajmujemy\, ni grod[w, ni wsi, lecz wszem nam
B[g i prawda.
zmy>la= dalej pisiec, bo «B[g i prawda» poj"ciami i sposobem my>lenia chrze>cijan;
mowa pi>ca-akademika do czytelnika-studenta – pouczanie go.
I tak, starli si" hufcami, by=a r'banina z=a, jakiej nie bywa=o w Litewskiej
ziemi, z Tatarami, i za grzechy, zdarzy=o si" nieszcz">cie niema=e Litew-
skym “dzieciom” ]wiernym Witowta\, i tu w starciu, zabili kn. wlk. Andreja
Olgerdowicza, brata jego – kn. Michai=a Ewnutiewicza, i wszystkich kniazi[w
znamienitych 74, a wojewod[w Litwy “mnogoe mno/estwo” ]ogromna liczba\
tu pad=a, tylko B[g wie; a kn. Witowt, widz'c to – rzuci= si" do ucieczki, a
Tatarzy >cigali ich bij'c przez 500 wi[rst, do grodu Kijowa, i w Kijowie wzi"li
okup 500 rubli i namiestnik[w swoich osadzili; a z Peczerskiego monasteru
wzi"li “okup” ]s=owo polskie\ 30 rubli.
o okupach pisiec pami"ta=, to inny w'tek ci'gniony przez tre>: r"kopisu;
innym by=y ceny artyku=[w spo/ywczych, jeszcze innym – skutki bitew,
/e jednych wyr'bali, innych – r"koma uj"li, jeszcze inni – zbiegli, lub – zbiegaj'c
– potopili si" w rzece opodal.
dalej popis nowogrodzkiego mnicha, daj'cego upust jadowi Nowogrodzianina
do Witowta i katolik[w; Nowogrodzianie walczyli te/ z Pskowianami, przez
lata ca=e, bo Plesk[w by= bli/ej Niemc[w i Litwy, przez to mia= wi"ksze z nimi
zwi'zki. W popisie, mnich u/ywa= argumentu Boga, nawodz'cego poga<skich
Tatar[w na chrze>cijan – wyznawc[w Boga... “garbage, trash’ mawiaj' pogardli-
wie angloj"zyczni, dos=. >miecie, tj. bez /adnej warto>ci, ale przet=umaczy=em, bo
wyjawia kim [w mnich z natury, my>li, przekona<, i stanowiska, by=. Wszystko
to z powodu Gregorija Camblaka, przez Witowta mianowanego 1415 metropolit'
Rosji, z siedzib' w Kijowie, okupowanym przez Litwin[w.
Bo tak, B[g nawi[d= poga<skich Tatar[w na ziemi" Litewsk', za zarozumia-
=o>: kniazi[w ich, albowiem B[g “da=” ]uczyni=\ kn. Witowta wielkim kniaziem
Litewskiej ziemi, z powodu grzech[w chrze>cijan. “By= ubo” ]by=/e\ kn. Witowt
uprzednio chrzczony – na imi" mu Aleksander, i odrzuci= “prawowiernya
wiery” ]prawos=awn' wiar"; wierny ^ s=awny\, i chrze>cija<stwo, a przyj'=
=aci<sk' wiar", cerkwie >wi"te “prewrati=” ]ØA, przemieni=, dos=. przewr[ci=,
t=um. =ac. convertere ¯ con ¯ com, razem % vert ¯ vertere, ob(w(zw-r[ci:,
F zmienia:, przeistoczy:\ na “bogomierskie s=u/enie” ]bezbo/ne odprawia-
nie mszy\, i umy>la= tak& zachcia= “pleni:” Rusk' ziemi", i Nowogr[d i “Pskow”
]Pleskow\, i nie zwa/a Pana, m[wi'cego przez proroka, /e jeden mo/e po-
do=a: tysi'cu, a dw[ch – dziesi"ciu tysi"cy. Je/eli B[g }posy=a Tatar[w| na
chrze>cijan, “to kto na ny” ]to kto na onych, na nich – na Tatar[w najedzie|$
B[j ten by= m-ca awgusta 5, w przeddzie< Zbawiciela dnia, na pami'tk" >w.
m"czennika Eusegnija ]ewsegnia\.
zarozumia=o>: mnicha& tylko prawos=awni s' chrze>cijanami..., bezbo/ne odpra-
wianie mszy – prawowierni z Bogiem odprawiaj'..., Jezus Chrystus – Bogiem...,
B[g przez prorok[w przemawia ]inaczej nie jest w stanie\..., bo – tak naprawd"
– B[g to ja, pisz'cy te s=owa; jak mnie w tym nie ma – to i Boga te/.
Tej/e jesieni “byst pomraczenie w so=nci i tma byst” ]s=o<ce pociemnia=o i
mrok zapad=, i s=o<ce zagin"=o, i jawi= si" sierp na niebie, a potem pojawi=o
si" s=o<ce, krwawe =uki wypuszczaj'ce z dymem, m-ca oktabra, na pami'tk"
>w. m"czennicy Anastazji.
za:mienie s=o<ca z 29 octabra 1399, o godz. 12&17, 74,2° N, 29,8° E.
wyj'tkowo dok=adna obserwacja za:mienia go=ym okiem, je/eli zwa/y: znane
dzi> fotografie S=o<ca ]istotnie, =uki takie s'\, i tamte czasy – gdy ludzie nie mieli
poj"cia, czym zjawisko jest, nie m[wi'c o procesach zachodz'cych na S=o<cu, w
tym =uki magnetyczne, korona, i wiatr s=oneczny zwany tu «dymem».
Tej/e zimy je{dzi= w=adyka Ioan do “Pskowa” ]Pleskowa\, Pleskowianie
“...dasza czest wieliku i sud emu dasza” ]katolickie «>wi"topietrze» – na
utrzymanie metropolii\, “miesiac suditi po starynie” ]miesi"czn' o(wy-p=at",
tj. dwunast' cz">:, bo tyle miesi"cy w roku, wg staro/ytnego zwyczaju\, i
w=adyka pojecha= ]wr[ci=\ do Nowogrodu, a “dzieci swoich” ]poddanych,
wiernych\ b=ogos=awi'c – Pleskowian. KoN.
w boju }Tamer| Temir-Kut=uj car pobi= kn. Witowta i Taktamyszem. W=ad.
}roku 6906| O boju kn. wlk. Witowta z carem Temir-Kut=ujem..... Nik.
indyktu 7. Za=o/y= kn. “Grigorij” ]Gregorej, EI\ Ostaphiewicz, Zacharias
]nieme S\ namiestnik, i ca=y Psk[w, now' >cian" ]parkan\...
Tej/e wiosny, kn. Iwan Ondreja ]OA\ syn – wnuk Olgerda, wyjecha=
z Pskowa, na dwa tygodnie przed dniem Tr[jcy, i “ce=owania z=o/iw”. A
Witowt – Litewski kn. tej zimy pok[j zerwa= z Wasilem i Nowogrodem, i z
Pskowem... Iwan Wsewo=odowicz – wnuk Aleksandra Tferskiego, przyby=
do Pskowa m-ca awgusta 10, na pami'tk" m"czennika +awrentaja i dru/yny
jego. Tego roku, jesieni', zmar= kn. Michai= Tferski. Tej/e jesieni wyjecha=
z Pskowa kn. Iwan. PStro3.
6907, styl 5508 0003-01.2-393÷396 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6907, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6907, styl 5508 0001-27.1-89÷90 ]Nikanorowska\
6907, styl 5508 0003-02.3-109 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
.4922 roku 1400
Za=o/y= w=adyka Ioan “dietiniec gorod kamien” ]w grodzie dzieciniec ka-
mienny\, od >w. Borisa i Gleba, m-ca iula, na pami'tk" >w. m"czennicy
Holenduchy...Tej/e jesieni, je{dzi= z Nowogrodu, w poselstwie, Klement
Wasilewicz – syn namiestnika, do Litwy, do kn. Witowta, i zawarli pok[j “po
starynie” ]wg staro/ytnego zwyczaju\. KoN.
Zasiad= “na wielkim kniaziowaniu” w Tferze kn. Michai=o Iwanowicz.
}za:mienie s=o<ca| Pojawi= si" znak na niebie – pociemnia=o s=o<ce, i ciem-
no>: nasta=a, i s=o<ce zagin"=o, pojawi= si" sierp na niebosk=onie, i potem
pojawi=o si" s=o<ce – krwany =uk wypuszczaj'cy dym. W=ad. Nik.
zapis wyj'tkowo ciekawy – kto> zauwa/y= go=ym okiem koron" s=o<ca.
za:mienie s=o<ca z 29 octabra 1399, o godz. 12&17, 74,2,2° N, 29,8° E.
wyjecha= z Pskowa kn. Iwan Andrejewicz – wnuk Olgerda.
kn. litewski – Witowt Kestutiewicz zerwa= pok[j z wlk. kn. Wasilem – zi"ciem
swoim. wielki b[j Witowta, do spo=u z kniaziami i panami, za Psio=em rzek',
na Polach, zwyci"/yli Tatarzy, wielu wybitych, m-ca awgusta 6. PSyn2.
6908, styl 5508 0003-01.2-396 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6908, styl 5508 0001-30.1-129 ]W=adimirskij letopisiec\
6908, styl 5508 0001-27.1-91 ]Nikanorowska\
6915, styl 5508 0003-02.1-35 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
.4924 roku 1401
Pojecha= w=adyka Ioan do metropolity w Moskwie, m-ca marta 6, “w sredu
krestnoi niedielia” ]w >rodku – nie w >rod" – chrzestnego tygodnia\, z Nowo-
grodu, i metropolita w=adyk" przyj'=. Tej/e jesieni sp=on'= w=adyki dworek
“Molwotice” ] ¯ molwit ¯ molwa ^ g=o>no m[wi:, wyra/a:, wypowiada:,
puszcza: w obieg pog=osk"\. Tego/ roku, w czasie pokoju opartego na
ca=owaniu >w. Krzy/a, kn. wlk. Wasileja poleceniem, Anthal ]gr. anthelion –
aureola otaczaj'ca s=o<ce\ Mikitin, tak/e Herasim Rostriga, z kn. wlk. si=ami
najecha=, wojuj'c za Wo=okiem na Dwinie, i przej'= wszystk' Dwi<sk' ziemi"
“na szczit” ]szturmem, natarciem, ¯ szczit ^ tarcza\, w sam dzie< Petra }pocz.
lipca|, chrze>cijan “powiesza=” ]s=owo polskie\, a “innych posiek=” ]por'ba=
– s=owo polskie\, a “/iwoty ich” ]zwierz"ta domowe ich\, i “towar” ]dobytek\
poima=; Ondreja }OA\ Iwanowicza i namiestnik[w Dwi<skich – Esipa ]Osipa,
OE\ Philipowicza i Nauma Iwanowicza, pochwyci=. Stepan Iwanowicz i
brat jego – Michai=o, i Mikita Go=ownia, “skopiw” ]“skupi=”, zebra=\ wok[=
siebie Wa/an, dop"dzi= Anthala i Herasima, bi= si" z nimi w “Ko=mogorach”
]Cho=mog[rach\, odbi= u nich bojar[w Nowogrodzkich& Andreja, Esipa,
Nauma. W tym czasie nas=a= kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz bojar[w swoich&
Aleksandra Pola, Iwana Marina, do Tor/ka, wojuj'c w 3-stu ludzi; pochwy-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
cili Semeona Wasilewicza i Michai=" Theophileta,“na krestnom ce=owanii,
i /iwoty ich iz swiatogo Spasa poimasza”.
Tej/e jesieni przyj"li Smolnianie kn. swego – Jureja Swiatos=awicza, “na knia-
/enie, a knia/a namiestnika Witowtowa kniazia Romana Bra<skago ubisza”
]...a namiestnika kniazia Witowta – kn. Romana Bra<skiego, zabili\. I przy-
ci'gn'= kn. Witowt z ca=' si=' Litewsk' do Smole<ska, sta= pod grodem 4
tygodnie, ostrzeliwa= z dzia= gr[d, i odci'gn'=, z kn. Jurejem pok[j zawar= “po
starynie”, a Smolnianie z kn. Jurejem bojar[w swych wybili, kt[rzy “prewiet
dier/ai” ]zdradzili, sprzeniewierzyli si", sk=aniali si"\ do kn. Witowta. KoN.
Poz=oci= “w=adyko” ]OA\ “Ionn” ]Ioannes, nieme ES\ >wi"tej Sophii wierzch.
W[wczas “chodi” kn. Semen Olgerdowicz z Nowogrodzianami }gdzie$|, i
tego roku w=adyka Aleksej postawi= “Ispowiedniki”. ArNo2.
kn. Jurij Swiatos=awicz, tak/e kn. Oleg Raza<skii “pridosza” ]przybyli\ do
Smole<ska, a w grodzie Smole<sk by=a “miate/ i kramo=a” ]rozruchy, za-
mieszki uliczne, i zwada\ – jedni Witofta chcieli, a inni – kn. Jurija }jako| ojca;
kn. Jurij “sos=asja s goro/dany” ]zes=a= si"... pos=owie obu stron spotka=li
si"\, Smolnienie nie mogli znie>: gwa=tu innowiernych Lach[w, przyj"li kn.
Jurija, i – zaprzedaj'c si" – gr[d jemu otworzyli. A kn. Roman Michai=owicz
Bra<ski tu w[wczas zasiadaj'cy, zabity zosta= “nu/noju smertiju” ]zas=u/on'
>mierci', dos=. potrzebn'\, a kniagini" jego i dzieci odprawili, i namiestnik[w
Witoftowych pochwycili, a bojar[w, kt[rzy nie chcieli “otczica” ]ojca\ Jurija,
lub }krewnych| bojarskich – tych wszystkich por'bali. i tak, kn. Jurij przej'=
Smole<sk i zasiad= na stolcu swej ojcowizny.
ja my>la=em, /e to dzi"ki wierze prawos=awnej uda=o mu si" zasi'>:, a tu – okazuje
si" – mia= nadto dziedziczne, wieczyste prawo do Smole<ska – ojcowizn".
kn. wlk. Witoft tej/e jesieni “prichodi” do Smole<ska, na kn. Jurija, i sta= wiele
dni pod Smole<skiem, i nie zdoby= grodu, wr[ci= do swej ziemi zawieraj'c
pok[j. A w Smole<sku wybuch= bunt, i wielu por'bali, i }po|m[r pad= na
ludzi. W=ad., Nik.
Tego roku zmar= namiestnik Zacharia Kostrominicz. PStro3.
F Burza wielka latem, “szibie krest” z cerkwi >w. Tr[jcy, rozbi= si" ca=y. Tej zimy
wys=ali Pskowianie do kn. Witowta Gregorego The}o|dosowicza i Gawri=a
namiestnika, zawarli pok[j wieczny. PSyn2.
6909, styl 5508 0003-01.2-396÷397 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6909, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6909, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6909, styl 5508 0001-27.1-91 ]Nikanorowska\
6909, styl 5508 0003-02.3-110 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6909, styl 5508 0003-02.1-31 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
.4926 roku 1402
Zjawi= si" znak na niebie – gwiazda “chwostata” ]“ogonowa” – z ogonem\,
na zachodzie, =uk mia=a >wietlisty, “przeby=a” ca=y miesi'c marzec.
kometa 1402, february 8 – april, najbli/ej Ziemi& february 20, 1402.
Wojowa= kn. Ros=aw Olgowicz ziemi" Litewsk', a kn. Semeon Olgerdowicz
na niego }wyruszy=|, samego kniazia “izyma” i przywi[d= do Witowta, a woj[w
jego wybi=. Zawarli Nowogrodzianie pok[j z kn. Jurejem Smole<skim. Zmar=
Oleg Raza<ski. Tego/ roku wypu>ci= }kogo$, w ko<cu zdania| kn. wlk. Wasilej,
z Moskwy, }tych|, kt[rzy u niego byli “wyzymani” ]pochwyceni\& Semeona i
Michai=", do Nowogrodu. ... KoN.
czyli, tego/ roku, kn. wlk. Wasilej wypu>ci= zatrzymanych& Semeona i Michai=",
z Moskwy do Nowogrodu. Sk=adnia zda<, szyk wyraz[w, w wielu wypadkach
bardzo r[/ny od dzisiejszych, i ja – najcz">ciej – zachowa=em stary, lub wielce
zbli/ony do starego, zdaj'c sobie spraw", /e powinien by: zmieniony, by sprosta:
wymogom my>li ]i uj":\ XX wieku.
W wielki post, m-ca marta, pojawi= si" znak na niebie – o zorzy wieczornej,
na zachodzie “zwiezda niema=a” ]gwiazda du/a\, o wygl'dzie kopii, u g[ry
jakby =uki wypuszcza=a... widziano j' przez ca=y miesi'c. Tego roku “chodi”
kn. Jaros=aw Olgowicz Raza<skii do Bria<ska, wojowa:. i “stretosza ego”
]do='czyli do niego\ kniaziowie litewscy& Lugwenii, Aleksandro Patrekiewicz
F Starodubowskii, i “byst im boi u Lubutska” ]bitwa u Lubecka\. i pom[g= B[g
kniaziom litewskim – pobili ra: Razansk', i tu pochwycili kn. Jaros=awa i
przywiedli go do Witofta, i powiedli go “w tiemnicu, g=agolemuju turmu” ]do
ciemnicy – s=owo polskie, zwanej wi"zieniem\. Tu sp"dzi= 3 lata, a/ Witoft
wzi'= okup na nim 2000 ]we W=ad.\, 3000 ]w Nik.\ rubli, i wypu>ci=. W=ad., Nik.
ju/ z g[ry pisiec wie, ile lat Jaros=aw sp"dzi w wi"zieniu, /e 3 lata.
m-ca marta pojawi=a si" na zachodzie, w wieczorn' zorz", gwiazda “nie
ma=a” ]du/a\, “kopiejnym obrazom” ]o wygl'dzie kopii\, z wierzchu jakby
=uki >wieci=y, “na wostoce woschodiaszczi i na letniem zapadie jawlaszesia”
]w kierunku wschodu zwr[cone, i na letnim zachodzie widoczne\; widzia=em
? j' przez 12 dni wschodz'c' tak i >wiec'c'. MoS79
6910, styl 5508 0003-01.2-397 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6910, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6910, styl 5508 0001-27.1-91 ]Nikanorowska\
6910, styl 5508 0001-25.1-231 ]Mosk. ltpsnyj swod 1479(80\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.4928 roku 1403
“Postawisza kupci ]s=owo polskie\ nowgorodskya prasole” ]nowogrodzcy
po>rednicy kupna postawili\ cerkiew kamienn' >w. Borisa i Gleba.
Sp=on'=... opis po/ar[w.. a Kniaziowski brzeg, “da” ]tak/e\ Gotskyi dw[r
nie sp=on'=. “Wzja” ]przej'=\ kn. Semeon Olgerdowicz gr[d Smole<sk i
Wiazm", i kn. pochwyci= Iwana Swiatos=awicza, i kn. Aleksandra Michai=o-
wicza. Tego/ roku “w Pskowie byst mor /elezoju” ]w Pleskowie panowa=a
zaraza, pom[r “/elazny” tj. plamisty – tyfus, na ile ja rozumiem\. Sp=on"=a
cerkiew kamienna >w. Dmitreja, ca=a – ikony i ksi"gi i zwierz't domowych
wiele sp=on"=o. KoN.
Z polecenia Witofta, kn. Lugwen ]Languen\ “priide” wojowa: Smolensk gr[d,
i do Wiazmy, i Wiazm" zdoby=, a kn. Iwana Swiatos=awicza pochwyci= i
powi[d= do Litwy. W=ad., Nik.
Tego roku kn. Iwan Tferskii pos=a= “ra:” do Kaszina, na swego brata Wasileja;
kn. Wasilej zbieg= do Moskwy, i pogodzi= ich kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz
Moskiewski. Nik.
}po|jawi=a si" gwiazda “chwostata” ]ogoniasta\ po zachodniej stronie, m-ca
fewrala, a zagin"=a m-ca marta w Palmow' sobot". Tego m-ca, “izgnasze”
]wpadli konnic', znienacka\ Niemcy do Po=ockiego okr"gu, “na chrestnom
ce=owanii” ]mimo przysi"gi na >w. Krzy/\, wiele z=a wyrz'dzili, Pskowskich
kupc[w wybili na jeziorze Nieszczerda, towar zabrali, a samych wrzucili do
jeziora, 9 os[b. Tej wiosny zmar= kn. Iwan Wsewo=odowicz, w tydzie< po
Wielkanocy. Tej zimy, kn. Jurej Smole<ski przechwyci= kupc[w Pskowskich,
towar odebra=, i samych zatrzyma= przez p[= roku; pos=y z Pskowa i Nowo-
grodu, pojechali i uwolnili, }lecz| przyszli pieszo, bez towaru. Tej/e zimy kn.
Witowt, w wielki post zdoby= niemiecki gr[d na Dwinie – “Newgin” ]Neugen,
UW, EI\, i bardzo du/o dobytku przechwyci=, a samych – wyr'ba=, a
innych do niewoli powi[d=. PStro3.
Pojawi=a si" gwiazda “chwostna” ]ogoniasta\, wschodzi=a z r[/nymi gwiaz-
dami, od “swadeb” do Palmowej niedzieli, i zagin"=a. PSyn2.
...gwiazda “chwostna” jawi=a si" m-ca fewrala, zagin"=a m-ca marta, Palmowej
soboty. Tego m-ca Niemcy najechali ziemi" Pskowsk', ograbili 9-ciu kupc[w
i wrzucili ich do jeziora. Tej wiosny zmar= kn. Iwan Wsewo=odowicz. Tego
roku kn. Jurej Swiatos=awicz wygna= namiestnik[w Witowtowych. Psk1.
6911, styl 5508 0003-01.2-397÷398 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6911, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6911, styl 5508 0001-27.1-91÷92 ]Nikanorowska\
6911, styl 5508 0003-02.3-110 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6911, styl 5508 0003-02.1-31 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6915, styl 5508 0003-04-39–40 ]Pskow. 1-sza\
.4930 roku 1404
Zmar= b=ogos=awiony kn. Aleksander Rostowskyi, zwany w stanie zakonnym
Andrejem, ijun}a| 19. SuA.
}patrz pod Nik., o wyprawie Witowta z Korybutem do Smole<ska|, dalej&
Tego roku Rodos=aw Olgowicz Raza<ski chodzi= wojowa: do Bria<ska, i
kniazi[w Litewskich napotka= u “Lubutska”, nast'pi= b[j, i }Litwini| pobili
Raza<c[w, a kn. Rodos=awa uj"li i przywiedli do Witowta, i “siedie” ]siedzia=\
u niego 3 lata; Witowt wzi'= na nim oku 2 000 srebra i wypu>ci= go. W=ad.
“Prichodi” ]przyci'gn'=\ kn. Witowt Litewski wojowa:, z ca=' si=' sw', do
grodu Smole<sk, i sta= pod grodem 3 miesi'ce, i odci'gn'=. Tego/ roku
przyjecha= do Nowogrodu w=adyka Ioan, m-ca iula 15, by= w Moskwie 3 lata
i 4 miesi'ce, u Kipriana metropolity.... Tego/ roku wyjecha= ze Smole<ska
kn. Jurej Swiatos=awicz, do Moskwy, kniaziowi wlk. Wasilejowi pok=oni:
si", by go “pobroni=” ]obroni= – s=owo polskie\ od wlk. kn. Witowta; a w tym
czasie “pierewietnicy” ]zdrajcy, zmieniaj'cy strony ugrupowa< politycznych
lub religijnych\ przedali gr[d Smole<sk kn. Witowtowi Litewskiemu. I s=ysz'c
to, kn. Jurej Smole<ski, /e gr[d zdobyty zosta= – przyby= do Nowogrodu, i
przyj"li go Nowogrodzianie. KoN.
wlk. kn. Witoft Olgerdowicz z Koributem ]we W=ad.& Kerbutem\, Lugweniem,
Swietrigai=', i ze wsz' si=', “priide” wojowa: do Smole<ska, a kn. Jurij za-
ryglowa= si" ze wszystkiemi Smolnianami. Witoft wi"c ca=' wiosn" oblega=.
tyle bi= i trudzi= si".... ]w Nik.& ...i nie m[g= wysta:; we W=ad.& ...i nie wozmo/e
niczto, ide procz.\; w Nik. dalej&
...i z dzia= ostrzeliwa= gr[d, gr[d za> “krepok” ]silnie broniony\. Po 7-miu
tygodniach odszed=, a okr"gom smole<skim wiele “z=a” ]szk[d\ wyrz'dzi=.
kn. Jurij “sos=asja” ]wszed= w kontakt za po>rednictwem pos=[w\ z wlk. kn.
Wasilem Dmitrijewiczem Moskiewskym, wyjecha= z grodu z ma=' dru/yn', a
kniagini" sw' z bojarami zostawi= w Smole<sku, i “prikaza” ]przykaza= – s=owo
polskie\ im oczekiwa: }na siebie| przez trzy lata, i pojecha= do Moskwy, i “bi
cze=om” ]bi= czo=em\ wlk. kn. Wasilowi Dmitrejewiczowi s=u/y:, “dajuczisja” ]
daj'c\ jemu sam }uk=on| z ca=ym swoim kniaziowaniem. kn. za> wlk. Wasilej nie
przyj'= jego }dobrze|, ni kniaziowania jego wszego, nie chc'c “izmieniti” ]zmie-
ni: zdanie, z=ama: s=owo dane\ Witoftowi. W czasie pobytu Jurija w Moskwie,
kn. Witoft zebra= “si="” ]posi=ki\ i sta= u Smole<ska. grodzianie, nie mog'c
“terpieti” ]wytrzyma:, dos=. >cierpie: – s=owo polskie\ w grodzie, “g=adom
izniemo/enie wsiakoja istomy” ]“g=odem zaniemogli wszelkiego zm"czenia”
 ...ROSYJSKIMI
– bez sensu; z powodu g=odu nie mogli wysila: si", byli g=odem zm"czeni\,
gr[d wi"c poddali Witoftowi. by=o to ostatnie zdobycie grodu przez Witowta.
nie by=a to wielka prawda. je/eli kn. Jurij pojecha= do wlk. kn. Wasilija – zi"cia
Witowta, z pro>b' o pomoc – nie czu= si" pewnie w Smole<sku; siedzia= tam
jak na minie, bo Witoft – mimo r'baniny – nadal mia= tam zbyt wielu cichych
zwolennik[w, i to mog=o przy>pieszy: to poddanie si" Smole<ska.
W pierwszy post Witoft przej'= gr[d, kniagini" Jurija pochwyci= i odes=a= do
Litewskiej ziemi, a bojar[w, kt[rzy chcieli dobra kn. Jurijowi – tych “razwiedie”
]rozwi[d=... wbi= na pal, dos=. rozdzieli=, tj. rozdwoi=\ i “rastoczi” ]zamkn'=
w wi"zieniu\, a innych “premuczi” ]zam"czy=\, Smole<sk obsadzi= namiest-
nikami Laszskimi, i wys=a= na poszukiwanie kn. Jurija. Knia{ Jurij, s=ysz'c
to, z synem swoim – kn. Theodorem, z gorzkim /alem na duszy, zbieg= z
Moskwy do Nowogrodu “Wielkiego” ]Starego\, i tam Nowogrodzianie przyj"li
go z pokojem. Tego/ roku zmar= Wasilej Suzdalski. Nik.
...Tego roku by= }po|m[r w Pskowie... i znak by= taki, /e komu pokaza=y si"
okowy, w dwa dni }potem|, trzeciego dnia umiera=, i rzadko wstawa= w tej
chorobie; przyszed= by= m[r od Niemc[w, z Juriewa ]Dorpatu, dzi> Tartu,
w Estonii\.... Tego/ roku postawi= cerkiew kamienn', Stephan... Tego/
roku, w post Petra, pad=o deszczu wiele, wype=ni=y si" rzeki jak na wiosn".
PStro3., PSyn2., Psk1.
6912, styl 5508 0001-01.3-537÷538 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6912, styl 5508 0003-01.2-398 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6912, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6912, styl 5508 0001-27.1-92 ]Nikanorowska\
6912, styl 5508
6912, styl 5508
0003-02.3-110÷111
0003-02.1-31
]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6912, styl 5508 0003-04-40÷41 ]Pskow. 1-sza\
.4932 roku 1405
indyktu 13-go, zmar= Arsenij, uprzednio by= episkopem.
Tego roku zmar= kn. Michai=o Juriewicz Rostowskyi.
Tego roku “zaratisja” ]zadar=, pocz'= wojn"\ kn. wlk. Wasilei Dmitrejewicz,
ze swym te>ciem – kn. Witoftem Litewskym. SuA.
“Pogore” na Janowej ulicy 15 dwor[w, a ludzi zgorza=o 6 g=[w; potem sp=on'=
Ludyna koniec, i Pruska ulica do >w. Michai=a... cerkwi drewnianych 5, a
F kamiennych “ogorza=o” ]opali=o\ 12... Zdoby= kn. Litewski Witowt Pleskowski
przygr[d Ko=o/e, “na miru” ]w czasie zawartego pokoju\; pod Woronacem
sta= dwa dni, wiele powojowa= okr"g[w Pleskowskich “izgonom” ]konnic'\
bez wie>ci, i chrze>cijan wielu wyr'ba=, a innych uprowadzi=. KoN.
Íwi"cona zosta=a cerkiew kamienna w dzie< “Simanowie Uspienie”.... Tego
roku kn. Witowt zdoby= Smole<sk, ijunia 26, i kniagini" kn. Jureja pochwyci=,
a kn. Jurej z synem swoim – Theodorem – zbieg= do Nowogrodu. W=ad.
kn. wlk. Wasilej Dmitrijewicz “pos=a ra:” do tatarskich miast by znale{li kn.
Semena Suzdalskiego, gdziekolwiek by go spotkali, samego lub kniagini"
jego z dzie:mi, lub bojar[w jego, bo ukrywa= si", “biegaja w tatarskich
miestech” ]biegaj'c... zmieniaj'c miejsca pobytu\, a u kniazia }Wasileja|
wojewodowie& Ioan Andrejewicz Uda}=y|, Theodor Glebowicz. i “idosza”
do Mordwy, i “najechawsze” ]napotkali, dos=. najechali\ kniagini" Semena
Aleksandrowicza, w Tatarskiej ziemi, w mie>cie Czibirca, i tu pochwycili j' u
>w. Niko=y; cerkiew t" postawi= niejaki bisurmanin }tak o Tatarach| o imieniu
Chazi-baba. Po pochwyceniu jej – ograbili, i przywie{li do Moskwy, z dzie:mi;
tu przebywa=a na dworze Beleuta, dot'd, a/ kn. Semen “pokori=sja i smirisja”,
albowiem przebywa= w “ordy<skich miestach”, i s=ysz'c, /e kniagini" z dzie:-
mi pochwycili, a “kazna” ]skarb\ przej"ty, “sos=asja” ]zes=a= si"... wszed= w
kontakt za po>rednictwem pos=[w\ z wlk. kn. }Wasilem|, “wnide w pokorenie”
]...w stan pokory\, przyby= z Ordy do Moskwy, i “dobi cze=om” kniaziowi
wlk. Zawar= pok[j, z Moskwy kn. Semen pojecha= z kniagini' i dzie:mi do
“Wiatki” ]Wiatycz[w\, lecz }by=| chory syn, “prebyw” ]prze/y=\ u Wiatycz[w
5 miesi"cy, rozchorowa= si" i zmar= kn. Semen Dmitrijewicz Suzdalski; wiele
“istomy peretierpiew” ]niewyg[d przecierpia=\ w Ordzie i na Rusi. Bij'c si"
o ojcowizn" swoj' – 8 lat s=u/y= w Ordzie 4-m carom& 1-szemu – Taktamy-
szowi, 2. Askakowi, 3. Temir-Kut=ujowi, 4. Szadibiekowi, a wszystko to “pod-
nimaja ra:” ]podburzaj'c do wojny\ przeciw moskiewskiemu wlk. kniaziowi,
“kako by naiti” ]by odzyska:\ swe ojcowskie kniaziowanie, i “togo die=a
mnogo truda podja i nie obrataja” ]w tym kierunku podj'= wiele wysi=ku, i
nie zyska=\ “pokoja” nogami swymi – nic nie zyska=.
Semen suzd. ¯ Dmitrej suzd. 1362 ¯ Wasil. ¯ Andr. 1303 ¯ Al. Newski †1263.
By= cud w Moskwie, w domu Tutruma, od ikony >wi"tej B-cy i >w. cudotw[rcy
Niko=y, “ide miro” ]p=yn"=a mirra, OA\; poni/ej& KG UÅ, U´.
Tego roku kn. wlk. Witoft “wzja wojnu na miru” ]przej'= wojn' spokojny\
Pleskowski gr[dek Ko=o/, i pleskowsk' chrzestn' “gramot"” przes=a= do
Nowogrodu, sta= pod Woronoczem 2 dni o “otide”, okr"gi ich powojowa=
i ludzi por'ba=, a innych uprowadzi= w niewol". Pskowianie skar/yli si"
Nowogrodowi na Witofta, za Litewsk' “ziemi"” ]wojn"\. Nowogrodzianie
pos=ali im wojewod[w, lecz ci zostali odes=ani do Nowogrodu, a Pskowianie,
jad'c, po przysi"dze na >w. Krzy/ – powojowali wsie nowogrodzkie& +uki
]dzi> Wielkie +uki; wielkie ^ stare; =uk ^ ="g; †=uka ^ ='ka, ros. =ug\ i R/ew. Nik.
niewielki jest sens w tym zapisie – co> ukrytego, niedopowiedzianego, bo Nowo-
grodzianie chcieli pom[c Pleskowianom, lecz w zamian – zostali najechani;
Pleskowianie te/ skar/yli si" na Witowta, ale uderzyli na Nowogrodzian, kt[rzy
schronili Jurija – wroga Witowta.
6913, styl 5508 0001-01.3-538 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6913, styl 5508 0003-01.2-398÷399 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6913, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6913, styl 5508 0001-27.1-92 ]Nikanorowska\
.4934 roku 1406
ijun}a| ]czerwca\ 16 “czas dni” ]godziny dnia, 7-ma rano\ “izgybel so=ncu”
]s=o<ce zagin"=o – za:mienie s=o<ca\ § SuA.
za:mienie s=o<ca z 16 ijula ]lipca, ln\ 1406, o godz. 07&12, 69,4° N, 64,4° E.
“Priicha” ]przyjecha= – s=owo polskie; “priide”\ do Nowogrodu kn. Petr – brat
kn. wlk. Wasileja Dmitrejewicza, przebywa= w Nowogrodzie p[=tora tygodnia.
Tego/ roku “ide” l[d silny z jeziora, “wyszibie” ]wybi=\ z wielkiego mostu
“gorodniu” ]podpor"\, m-ca aprila 11, na Wielkanoc. Sp=on'= dw[r kniazia na
Targowej stronie, od Gotskiego dworu... Zmar= metropolita Kiprian, w Moskwie.
Pskowianie chodzili wojowa: Po=ock i omal nie zdobyli, powojowali okr"gi i
odci'gn"li. Przyszed= mistrz Ryski ] ¯ Riga\, o imieniu Korto, z ca=' si=' nie-
mieck', do “Pskowa”, powojowa= okr"gi i odci'gn'=. Zbudowano 3 cerkwie....
Tej jesieni odjecha= z Nowogrodu kn. Jurej do Moskwy. Tej zimy “chodzili”
Pskowianie wojowa: ziemi" Niemieck'... Spotkali ich Niemcy za Nowym
gr[dkiem ]=ot. Jaunjelgav' n(Dwin'\, bili si" tu, przychyli= si" B[g Danile i m"-
/om Pskowskim nad poga<skimi Niemcami, bili ich przez 15 wi[rst, pogoni',
F
do Kiriapiwie ]Kirrepieke ^ g=adka pika, lanca\.... W[wczas pad= }po|m[r w
Pskowie, “nad lud{mi /elez'” ]czerwonymi plamami – tyfus\. KoN.
Sp=on'= kniaziowski dw[r, od Niemieckiego dworu do Pskowskiego. “Brak
byst” ]zawar= >lub\ Mathej Michai=owa, “maia” 23. W dzie< }>w.| Ducha, wypali=
si" Pskow do Domantowej “steni”. Ijunia 16 zagin"=o s=o<ce. ArNo2.
m-ca “septambra” ]sentabra, po raz kolejny np\ 6, zmar= prze>wi"ty me-
tropolita Kiprian wszej Rusi, w metropolitwie by= 30 lat bez trzech miesi"cy...
itd., opis pogrzebu i poch[wku, z=o/on w soborowej cerkwi >w. B-cy, “na
desnoi stranie” ]po prawej stronie\, w Moskwie, o dokumencie sporz'dzonym
na 4 dni przed >mierci'.
A kn. wlk. Wasilej “razwier/e mir” ]zerwa= pok[j, dos=. odwiergn'=\ z te>ciem
swym – Witowtem, i wojowali mi"dzy sob', i “sta” ]obstan'=\ za Pskowia-
nami. W=ad.
wlk. kn. Wasilej Dmitrijewicz zerwa= pok[j z wlk. kn. Witoftem z powodu
Pskowian, wyruszy= przeciw Witoftowi i wojowa= z nim.
m-ca sentabra 16 zmar= prze>wi"ty metropolita Kiewskii i wszej Rosji –
Kiprian; by= metropolit' lat 30 “bez po=tretia miesjaca” ]“bez p[=trzecia” m-ca,
czyli bez 2,5 miesi'ca, po=owy brakuje do trzech\... z=o/on w cerkwi >w. B-cy
w Moskwie, gdzie jest gr[b Petra metropolity i Theognasta ]OA\, “na prawoj
storonie”, “w staroste wielice byw, i razbolesja na Golenniszczowie”...
10 stron pergaminu pisiec po>wi"ci= na opis zdarzenia i tre>: duchowego testamentu
umieraj'cego Kipriana, od str. 271 ty=, do str. 275 ty=. Zapis ko<czy&
ªI mir i proszczenie i b=agoda: hospoda naszego Jisusa Christa so wsemi
wami moe b=agos=owenie. Pisana byst gramota sia u Trech swiatitelej, m-ca
sentabra 12, indikta 15. Da nie dopisa= esmi niemoszczi radi swoeja.º ]...i
pok[j, przebaczenie i b=ogos=awie<stwo Pana naszego – Jezusa Chrystusa
z wszystkiemi wami – moje b=ogos=awie<stwo. Traktat pisany przy Trzech
>wiadkach, m-ca wrze>nia 12, indyktu 15. Nie podpisa=em z powodu cho-
roby swojej\. Nik.
15-ty indykt przypada na 6915, rozpoczynaj'cy si" w po=owie wrze>nia 1406 roku
julia<skiego, ko<cz'cego si" 24 marca 1407 kalendarza gregoria<skiego.
tej jesieni, kn. Jurie Smolenskii odjecha= z Nowogrodu do Moskwy, i kn.
wlk. da= jemu Tor/ek, i tu zabi= “niepowinno” ]nies=usznie\ s=u/'cego mu
kn. Semana Mstis=awicza Wiazemskiego, i jego kniagini" – Ulian", rani'c
swoj' zachciank' przekl"t' jego }zabitego Semena| “podru/ie” ]ma=/onk"\.
Ona za>, >wi"ta i “mu/elubica” ]wierna m"/owi\, m"sko sprzeciwi=a si"
jemu – wzi"=a n[/ i uderzy=a go “w myszcu” ]w torb" moszow' genitalii\ na
=o/u jego. On za> “wozjariwsja wskore” ]zaogni= si" natychmiast\, sam j'
zabi=, a r"ce jej i nogi poleci= odr'ba: i wrzuci: do rzeki. By= jemu grzech i
wstyd wielki, i z }powodu| tego zbieg= do Ordy, “nie terpia gorkago swoego
bezwremania i bezczestija” ]nie znosz'c, dos=. nie cierpi'c gorzkich swoich
wspomnie< i dyshonoru, poni/enia\.
Tej zimy, w czasie postu, dos=. w jego >rodku, car Szadi-bek zabi= cara
Takta-mysza, w Simbirskiej ziemi. Kort – mistrz Ryski ] ¯ Riga, Ryga\, z
Niemcami, “priszed” do Pskowa i “otide” szkody czyni'c. “Priecha” kn. Petr
Dmitriewicz do Nowogrodu “na posob” ]“sposobi: si"”, gotowa:\ na Litw", i
by= w Nowogrodzie przez 10 dni. A Pskowianie chodzili wojowa: Niemc[w z
kn. Dani=' Aleksandrowiczem. Napotkali Niemc[w za Nowogrodem i tu bili si",
przemogli Pskowianie i }po|bili ich, gonili ich przez 15 wiorst, do “Kiriapiwie”
]Kirrepieke ^ g=adka pika\, a innych uj"li i przywiedli do Pskowa. ArNo3.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Kort ¯ >redniow. ang., >redniow. franc. cort, curt ¯ =ac. cortis, cors ]bez dachu, przy-
krycia, zamkni"ty plac mi"dzy budynkami, podw[rze, dw[r\ ˘ pol. na dw[r ]na
podw[rze, polecenie dla dzieci\, na dworze ]np. pada deszcz\, dw[r kr[la
]takiego a takiego to\, i inne.
F indyktu 14. Przyby= poga<ski odst"pca od prawej wiary chrze>cija<skiej
“niewiernik prawdie krestnomu ce=owaniu” ]niewierny “prawdzie” – traktatowi
opartemu na przysi"dze na >w. Krzy/\ – kn. Witowt Litewski, i powojowa=
Pskowski okr"g, i gr[d Ko=o/e przej'= “na miru” ]w czasie pokoju\ “na krestnom
ce=owanii”, a pokoju nie zawar=, ni przysi"gi z=o/y= na >w. Krzy/, ni pisane
traktaty odes=a= do Pskowa, a “gramoty razmietnuju” ]...rozrzucone\ odes=a=
do Nowogrodu, a sam wyruszy= do Pskowskiego okr"gu, powojowa= m-ca
fewrala 5, na pami'tk" >w. m"czennicy Agathy. Najpierw przyby= do Ko=o/-
skiego powiatu, “na Pharesejewie niediele” ]w tygodniu Pharisaika ¯ gr.
pharisaikos, nieme S\, i wszystkiego =upu wzi'wszy 11 tys. m"/[w, /on,
i dzieci, “oprocze sieczenych” ]straconych r'baniem\, a pod Woronoczem
grodem porzucili wojenni martwe dzieci 2 ludzi ]dzieci dw[ch ludzi – rodzin,
dzieci by=o wi"cej ni/ dwoje\; “nie bywa=a pakost takowa i Pskow sta=” ]nie
bywa=o takiego z=a odk'd Psk[w “sta=” – powsta=, zbudowano go\. W tym
czasie by= pose= Pskowski w Litwie – “Kuprejan namiestnik +ody/kinicz”
]Kuprejan +ody/kinicz, namiestnik\.
Tego m-ca, fewrala 28, na pami'tk" m"czennika Nestora, Gjurgi – namiestnik
Pskowski, syn Philipa Kozaczkowicza, z ma=' dru/yn' powojowa= R/ew,
a w “Wielikich” ]Starych\ +ukach “stag ko/skiyi” ]stag – znak wojenny,
wezwanie na wypraw", dos=. >ci'g\ przej"li i wiele =up[w przywiedli. Nowo-
grodzianie, przyszed=wszy, nie udzielili Pskowianom pomocy /adnej. Knia{
Dani=o Oleksandrowicz, namiestnik Jurej, z Pskowem “czo=em bij'cym” nowo-
grodzkim wojewodom& chod{cie, panowie, z nami na Litw", pom>cijcie krew
chrze>cija<sk' }chrzest Litwy 1387|. Oni za> odpowiedzieli tak& nas w=adyka
nie b=ogos=awi= }by| i>: na Litw", a Nowogr[d nam nie nakaza= – p[jdziemy
z wami na Niemc[w. Tego roku, m-ca “maia” 31, na pami'tk" m"czennika
Eremeja, wszystek Pskow sp=on'=, w sam dzie< Ducha....
Tego/ roku, m-ca awgusta, na pami'tk" >w. m"czennika Agathonika,
przyby= “mester Ry/zkei v. ri/skii” ]mistrz Ryski, ¯ Riga, Ryga\, ze wsz'
si=' sw'& Juriewa i z “Kurska” ]Kurska n(rz. Sejm, 450 km S od Moskwy... z
Kurlandii, W od Rygi, N od Litwy\, i “chodzili” ]grasowali\ po powiecie przez
dwa tygodnie. Welanie ]r[/ni od est. Viljandi, 68 km E od Juriewa, 58° 21*
F N, 25° 35* E\ zebrali 150-ciu ludzi, i uderzyli na “pogan” ]Niemc[w\, nad rz.
Wielik', u kamienia Zwanczy, rozproszyli ich i “stag” niemiecki przechwycili.
Tej jesieni by= m[r wielki w Pskowie. PStro3., PSyn2., Psk1.
6914, styl 5508 0001-01.3-538 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6914, styl 5508 0003-01.2-399 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6914, styl 5508 0001-30.2-164 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6914, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6914, styl 5508 0001-27.1-92÷93 ]Nikanorowska\
6914, styl 5508 0003-02.3-111÷113 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6914, styl 5508 0003-02.1-31÷32 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6914, styl 5508 0003-04-41÷42 ]Pskow. 1-sza\
.4936 roku 1407
indykt 15. zmar= prze>wi"ty metropolita Kiprian, wszej Rusi “siedem 15 w
1-sz' godzin" nocy”. pas= cerkiew Bo/' lat 30.
inni pasterze owieczek i barank[w Bo/ych ˚.3244, 1229 rok;
Tego roku zmar= b=ogos=awiony kn. Kostantin Ondrejewicz Rostowskyi,
nazwany w stanie zakonnym “Kasjan” ]Kosjan, OA\, april}a| 27. tego roku,
m-ca ijun}a| 8 zmar=a b=ogos=. wlk. kniagini Dmitrejewa – Eudokeja, zwana
w stanie zakonnym “Ephrosinia” ]gr. Euphrosyne ¯ euphron – radosny,
pogodny, zadowolony\ § SuA.
Przyjecha= z Cesarogrodu w=adyka “Theodu=“ ]Theodolitus\...
M-ca “ijunia” ]czerwca\ 6, zdarzy=a si" wielka szkoda – sp=on'= Nerewski
koniec grodu, i >w. Sophia “ogorza=a” ]opali=o j'\, cerkwi kamiennych 12
F “ogorza=o”, a drewnianych 6 spali=o si". Chodzili Pskowianie wojowa: na
Niemieck' ziemi".... Tego/ roku przyjecha= do Nowogrodu kn. Semeon Ol-
gerdowicz, i dali mu Nowogrodzianie przygrody, kt[rymi uprzednio w=ada=.
Przybyli Niemcy do Pskowskiej ziemi, zatrzymali si" “stanem” ]post[j, zwykle
na noc\, nie dochodz'c do grodu Pskowa, w }miejscowo>ci o nazwie| Komno.
Pskowianie, wyjechawszy z grodu – uderzyli na nich }wycieczka, cz"ste w
Íredniowieczu, by rozproszy: oblegaj'cego wroga, nag=y wypad|, ale Niemcy
pobili Pskowian; zabili tu namiestnik[w Pskowskich& Ephraima Kortac", Elen-
teja Lubk", Pankrata, a wielu innych pad=o z obu stron, i odci'gn"li Niemcy,
wiele szk[d wyrz'dzaj'c chrze>cijanom. Budowa cerkwi... KoN.
car “Szadibik” ]Szadibek\ zabi= Taktamysza w Sibirskiej ziemi. kn. Jurej
Smole<ski zmar=; a Bu=at “Sa=tan” ]Su=tan\ zegna= “Szadibika” ]Szadibeka\,
i sam osiad= na carstwie. W=ad.
By= znak w “Pochre” ]Porchowie\ – “ide” ]p=yn"=a\ krew od ikony >w. B-cy. A
kniazia wlk. syn, Dmitreja Iwanowicza – kn. Kostantin, “ide ratju” na Niemc[w
z Pskowianami, i wiele “z=a” ]szk[d\ wyrz'dzili Niemieckiej ziemi& tych por'bali
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
wielu i uprowadzili, i “wzja” ]przej"li\ Niemiecki gr[d Porchow }72 km E od
Pleskowa|. A Nowogrodzianie “sprosisza” u wlk. kn. Witofta – Lugwena, i
da= im, i Nowogrodzianie dali jemu “prigorody” ]podgrodzia\.
Zmar= kn. Jurie Smolenskii, na “Wozdwi/enie czestnago kresta” ]Podniesie-
nie >w. Krzy/a\, nie w swej ojcowi{nie, lecz w cudzej stronie, na wygnaniu
– swego kniaziowania “liszen” ]zrzek= si"\, i swej kniagini, i swych dzieci,
lecz w Raza<skiej ziemi }zmar=, ci'g dalszy pocz'tku my>li|, w monasterze
pewnego “christolubca” – igumena Petra, i tu, po kr[tkim czasie zmar= i
pochowany >wi"cie.
A kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz wojowa= z wlk. kn. Witoftem, i Litwa “wzi"=a”
]przej"=a\ “Odujew” ]Odojew\, a Wiazm" oblegali i nie zdobyli, i pok[j “wzi'=”
kn. wlk. z Witoftem. A Bu=at “sa=tan” ]so=tan, su=tan, UAOU\ Szadi-
beka zegna= z “carstwa” i sam zasiad= na carstwie jego. Tego/ roku spali=
si" gr[d Rostow “ma=o nie wes” ]omal ca=y, dos=. ma=o nie wszystek\; w
cerkwi kamiennej pad= dach, i “komary wsi” ]belki wi'/'ce strop\, “razwie
osta oltar ce=” ]jedynie osta= si" o=tarz ca=y, dos=. z wyj'tkiem\, i >ciany po
“komary” osta=y si", nie pad=y, ich/e “nazda” ]naprawi=\ i odnowi= w=adyka
Rostowski – Grigorej jednego roku, na trzecie lato po po/arze. Tego/ roku i
“razlijawszesja ko=oko=y pereliw” ]przetopiono dzwony stopione\, zawieszono
je wy/ej pierwszych. Nik.
informacja o naprawieniu cerkwi po trzech latach pisana z perspektywy up=ywu
lat; ju/ w roku spalenia cerkwi pisiec wie, kiedy b"dzie naprawiona.
indyktu 15. kn. Dani=o Oleksandrowicz, namiestnik Jurei Philipiewicz, i ca=y
Psk[w, “podemsza” ]zwo=ali, dos=. podj"li\ ca=y sw[j okr"g, wyruszyli na Nie-
mieck' ziemi", m-ca oktabra 7, na pami'tk" >w. Sergieja i Wakchy.... Stra/e
napotka=y niemieckich woj[w, Pskowianie zajechali od ty=u i zabili 20-tu “m"-
/[w” a 7-miu uj"li. St'd do niemieckiego Nowego gr[dka ]Neuenburga,
Jaunjelgavy n(Dwin'\; Niemcy odst'pili Pskowian w odleg=o>ci 15 wi[rst od
“Kiriepigie” ]Kirrepieke ^ g=adka pika\, Pskowianie – zn[w – uderzyli na nich i
zabili 300 i 15 ]315-tu\, a Pskowian zgin"=o 34-ch; w[wczas zabity zosta= Arist
– starosta domu >w. Tr[jcy. oko=o niego wielu “dobrych” ]walecznych\ wybito....
Pskowianie “bili czo=em” Nowogrodzianom, by pomogli im – nie pomogli.
Potem “bili czo=em” kn. wlk. Wasilowi, aby im pom[g=; kn. wlk. Wasilej zer-
wa= pok[j z kn. Litewskim – Witowtem, te>ciem swoim, z powodu obrazy
Pskowskiej, albowiem “niewiernik i otstupnik prawya wiery Christowy”, powo-
jowa= Pskowski okr"g, i gr[d Ko=o/a przechwyci= “na Christowy ce=owani”.
W[wczas by= w Pskowie m[r wielki. ...itd.
opis z pozycji naocznego >wiadka – znak, /e zapisy w[wczas powsta=y. ?
Pom[r usta=. Wiosn', gdy przyby= kn. wlk. do Pskowa, w[wczas zobnica
owsa – po grzywnie, a siano wielce drogie, a “wenik” ]szczotka\ – za mordk"
by=/e. m-ca ijula ]lipca\ 20, na pami'tk" >w. proroka Elijasa, kn. wlk. Kostan-
tin wyjecha= ze Pskowa, a Nowogrodzianie w tym czasie przywiedli sobie
kniazia z Litwy – wyprosili u Witowta kn. “Lugmena Olgerdowicza” ]Languen,
Lingwen\, a wszystko to Pskowianom “na pereczinu” ]na z=o>:, dos=. na
przek[r ¯ pereczit ^ przeczy:\, i w=o/y= im diabe= z=e my>li w serca ich – w
zgodzie /yj' z Litw' i z Niemcami, a Pskowianom nie pomagaj', ni s=o-
wem, ni czynem; Pskowianie zaufali Bogu i >w. Tr[jcy, i wlk. kn. Wasilowi
Dmitrejewiczowi.
Tego/ roku, m-ca awgusta 18, na pami'tk" >w. m"czennik[w Fro=a i +awra
]Flora i Laura\, przyby= mistrz ze wsz' si=' Niemieck' do Pskowa....
kl"ska Pskowian z Niemcami na polu +ozogowickim, za Kamnem, gdy >cigali
Niemc[w wracaj'cych do swych dom[w, po bezskutecznym obl"/eniu Pskowa.
W starciu, Niemcy zabili Pankrata namiestnika, Leontia namiestnika, Ephraima
namiestnika, i innych bojar[w wielu, i wie>niak[w, wszystkich w liczbie 700,
a Niemc[w – kniazi[w i bojar[w }te/| wielu pad=o.
Wielka bitwa, jak Lodowa }1242|, czy u Rakoworu }1267|.
Inna wyprawa, =odziami, za Narow" – tak/e nieudana. Pskowianie porzucili
7 nasad, wr[cili pieszo; Bo/a nieprzychylno>: z powodu grzech[w naszych.
Ceny& chleba – ulgowe, po 3 miary za po=tyn", “a soli po osmi mordok i po
F
griwnie pud” ]pud soli – po grzywnie i 8 mordek\, a “kup na po=tinu po 15
griwien”. PStro3., PSyn2.
...A tego roku “zdie=ali” ]postawili, zrobili\ >cian" “wozle” ]blisko\ Pskowa,
naprzeciw “piersiej”, od grobli do sta/owej izby, grubsz' i wy/sz'. Psk1.
«piersi» ]1407 r.\, «piersze» ]1426, 1433 r.\ – stopnie, schody.
6915, styl 5508 0001-01.3-538 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6915, styl 5508 0003-01.2-399÷400 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6915, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6915, styl 5508 0001-27.1-94÷95 ]Nikanorowska\
6915, styl 5508 0003-02.3-113 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6915, styl 5508 0003-02.1-32÷34 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6915, styl 5508 0003-04-44 ]Pskow. 1-sza\
.4938 roku 1408
“indyktu 1-go }s=o<ca i ksi"/yca| siedem 8”. wyruszy= knia{ wlk. Wasilej
Dmitreewicz do Smole<ska, zdoby= gr[d Dmitrowiec, “i poide” ]i poci'gn'=\
ku Wia{mie. pod Wia{m' “wzi'=” ]zawar=\ przymierze z “ctem” ]te>ciem\
 ...ROSYJSKIMI
swoim – Fitoftem ]Wito=dem\ od “Rodzenia >w. Bogurodzicy” do dni Petra.
F ˚.6770 ]1407 r.\ tego roku spali= si" Rost[w, i cerkwie kamienne, soborowa
>w. B-cy “pad=a”, i dzwony “rozla=y si"” ]stopi=y si" od /aru ognia\, innych
cerkwi zgorza=o 14, i ludzi wielu “istopie” ]stopi=o si"\, ijun}a|. 24 § SuA.
Przyjecha= do Nowogrodu kn. Kostantin Dmitrejewicz, do brata swego – wlk.
kn. Wasileja, na “namiestnictwo” ]s=owo polskie\. “Pobi” ]obi=\ w=adyka Ioann
>w. Sophi" “>wi<com”, a makowic" wielk', z=otowierni' – “ustroi”.
Tej/e zimy przyci'gn'= Edi-gej – te>: ]s=owo polskie\ Szade-biega, cesara
Tatarskiego, wojowa:, z wielk' si=', do Moskwy, m-ca noabra 23; sta= pod
Moskw' sam cesar, a woj[w swoich rozpu>ci=. Zdoby= gr[d Perejas=awl,
Rostow, Ni/ny Nowogr[d, Sierpochow, i wielu chrze>cijan siek=, jak traw",
z Moskwy wzi'= okup 3 tys. rubli, a w drodze powrotnej – zdoby= gr[d
Raza<. KoN.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
“Pobi” ]obi=\ w=adyko ]OA\ Iwan >w. Sophi" “wie<com” ]>wi<cem – farb'
koloru o=owiowego\, a makowic" wielk' – z=otem wierzch “ustroi”. ArNo2.
“Priide” kn. Kostantin Dmitrejewicz do Nowogrodu, na miejsce wlk. kn., do
Horodyszcza. Tej jesieni przyci'gn'= Edi-gej wojowa: Moskw", m-ca noabra
23, w pi'tek, pod Moskw' sta= miesi'c, wzi'= okup w wysoko>ci 3000 rubli,
z grod[w “wzi'=”& Perejas=awl, Rostow, Juriew }Polski|, Dmitrow, i okr"gi
“powojowa=” do Tferskiej granicy, i odszed=. Potem przys=a= do wlk. kn. do
Moskwy Edigejowych braci. Tego roku kn. Swetrigai=o odjecha= od wlk. kn.
Wasilija Dmitrejewicza, do Litwy, s=u/y= wlk. kn. Wasilijowi.
O “korkotie” ]morowym powietrzu\. Tego/ roku }po|m[r pad= na ludzi w wielu
stronach, “korkot'”, w okr"gach& “/rewskich” ]R/ewskich; /re: – skojarzenie
z polskim\, Mo/aiskich, Wo=odzimierskich, Juriewskich, Raza<skich, Turow-
skich, i w innych, i w Moskiewskich okr"gach.
wo=ost, wo=o>: ^ okr"g ^ powiat ]jednostka administracyjna, sk=adaj'ca si" z
gmin, gromad\.
• Mo/ajsk, w uj>ciu rz. Isk do Moskwy, 105 km E od Moskwy, 150 km S od
Tweru, 55° 31*, 36° 02* E.
O }zawartym| pokoju z Witoftem w Ugrze }mjsc. Ugra n(rz. Ugra|.
• Ugra, 237 km SWW od Moskwy, 48 km S od Wiazmy,
150 km E od Smole<ska, 54° 47* N, 34° 20* E.
sentabra 1, kn. wlk. Wasilei Dmitrijewicz, zebra= “si=u mnogu” ]posi=k[w wiele\,
wyruszy= przeciw Witoftowi, przyci'gn'= i stan'= u Ugry na brzegu, a Witoft
z tak'/ sam' si=' przyby= na drug' stron" rzeki tej, z nim& Litwa, Lachy,
Niemcy, ?mud{. Po kilku dniach zawarli pok[j, “po dawnomu” ]wed=ug, «po»
^ «wedle», wed=ug dawnego – s=owo polskie\ }prawa, zwyczaju|.
O Tferskich kniaziach. Tej/e jesieni, kn. Iwan Michai=owicz Tferwskii, wyruszy=
wojowa: Kaszin, na “bratanicza” ]bratanka – s=owo polskie\ swego – kn.
Iwana Borisowicza, on za> zbieg= do Moskwy, a knia{ “priszed” do Kaszina,
Iwan, pogodzi= si" z bratem swoim – kniaziem Wasilem Kaszinskim, a knia-
gini" Borisow' }matk" Iwana| pochwyci= i przywi[d= do Tferu, a w Kaszinie
osadzi= namiestnik[w swoich i da< od nich “wzja” ]pobra=\.
O Edi-geju. Tej/e zimy, pewien car Ordy<ski, o imieniu Edi-gej, z polecenia
Bu=ata, przyby= wojowa: Rusk' ziemi", a z nim 4-ch carewicz[w, tak/e wielu
kniazi[w tatarskich, oto ich imiona& Buczak carewicz, Tegri-bedrij carewicz,
Alty-myr carewicz }tatar. altyn ^ z=oto\, Bu=at carewicz, kn. wlk. Hede-gej, kn.
Machmat }Machmet, Mahommed| Isupu – Su=u-mena syn, kn. Tehina – Szicha
] ¯ Szi\ syn, kn. Saraj – Urusa syn, kn. “Obrahim” ]Ibrahim\ – Temir-aza syn,
kn. Aksza-bej – Edi-geja syn, kn. Sejtabi-bej, kn. Burnak, kn. Erekli-bedrij.
S=ysz'c to, kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz “nie sta= na boj” ]nie stan'= zwalczy:
ich w boju\, lecz odjecha= po>piesznie do Kostromy. W post Philipowy, m-ca
dekabra 1, przyby= Ede-gej wojowa: Moskw", z ca=' sw' “si='” tatarsk'...
Stoj'c u Moskwy, we wsi Ko=omna, Edi-gej wys=a= pos=[w do kn. Iwana
Michai=owicza Tferskiego, polecaj'c my przyby: do Moskwy “czasa” ]cza-
su – s=owo polskie\ tego, z ca=' “raci'” tfersk', i “z puszkami, i s tufraki, i s
samostre=y i so wsemi sosudy gradobijnymi“ chc'c “razbiti” gr[d Moskw".
wyliczony sprz"t do zniszczenia grodu& z puszkami – dzia=ami; tufrakami – sprz"tem
ciskaj'cym kamieniami; samostrza=ami – z kuszami; i ze wszystkiemi “sosudami
grodobijnymi” – z naczyniami glinianymi, wype=nionymi =atwopaln' ciecz',
rzucanymi na gr[d z miotaczy, katapult, w celu wzniecenia po/ar[w.
Knia{ Iwan “sotworiti” ]urzeczywistni:, wype=ni:\, ani “izmieniti” ]z=ama:\
chrze>cija<sk' przysi"g" i “dawnago mira i lubwi” ]dawnego – s=owo pol-
skie – pokoju i przyja{ni\ z wielkim kniaziem – umy>li= “sice” ]nast"puj'ce,
dos=. to\& z Tferu wyruszy= bez “raci”, w ma=ej dru/ynie, i – nie dochodz'c
Moskwy – zawr[ci= od Klina do Tferu, tak, by Edi-heja nie rozgniewa:, ni
wielkiego kniazia “pogrubiti” ]szorstkim, grubia<skim uczyni:\...
“posad” ]pogrodzie\ spalone, w grodzie strach graniczny, trwoga, zaryglowali
si"& kn. Wo=odimier Andrejewicz, kn. Andrej Dmitrejewicz, i brat jego – kn.
wlk. Petr, i kn. Iwan Juriewicz, i wielu bojar[w z nimi, i episkop[w, i masa
narodu “tmoczisleno” ]w liczbie dziesi'tk[w tysi"cy ¯ tma ^ 10 tys.\...
d=ugi wyw[d osoby wielce pobo/nej& pomoc Boga, przeczysta Matka, modlitwa,
pokajanie, dusza, grzech, >mier:...
Moskwiczanie upatrzyli dogodny moment, gdy nie by=o wielu Tatar[w wok[=,
i zrobili wycieczk" – wypadli z grodu, ale “prowodnik” ]przewodnik – s=owo
polskie\ “sotwori emu spony” ]pomyli= si"\ i nie na cara uderzyli, lecz na targ,
bo “jeszczo” ]na dodatek, dos=. jeszcze\ i mg=a wielka }by=a| w ten dzie<.
Upragnionego celu nie uzyskali, a zrobili “zamiatju” ]zamieszanie, dos=.
zamie:\ wielk', i wielce zasmucili ca=' Ord". Car Bu=at “w u/asie” ]trwodze\
}przez| 6 dni by=, wys=a= skoro na Ru> po Edi-heja “skorosolnik[w” ]go<c[w\
swoich, polecaj'c mu bez /adnego oci'gania si" stawi: si" u siebie }Bu=ata|.
Edi-hej szuka= “podobna wremeni” ]dogodnego czasu\, by odci'gn': od Mo-
skwy, nie mog'c }jej| podo=a:, “nacza prositi ]prosi: – s=owo polskie\ “okupa”
]s=owo polskie\ z goroda”. Kniaziowie i bojarzy w grodzie, nie znaj'c przy-
sz=o>ci, sk=onili si" da: okup }w wysoko>ci| 3000 rubli. Edi-hej okup wzi'= i
wr[ci= do Ordy. Sta= u grodu przez 3 tygodnie, ale do grodu “nie prystupi=”
]“nie przyst'pi=” – nie zaatakowa=, nie szturowa=\, ca=y czas stacjonowa= w
Ko=ome<skiej wsi. Zanim odszed= – odprawi= woj[w swoich z du/ym =upem,
a sam, ze swymi posi=kami odszed= m-ca dekabra 20, “wo < /e” ]to st'd\
>wi"tuj' pami'tk" >mierci Petra metropolity – nowego cudotw[rcy “ruskago”
]z b="dem w pisowni\...
zn[w d=ugi wyw[d osoby wielce pobo/nej – nie szcz"dzi= kart pergaminu – >wia-
dectwo pisania po 1450, gdy pergaminu by=o pod dostatkiem.
?al by=o widzie: chrze>cijan uprowadzanych przez Tatar[w, wiele wyr'ba-
nych, innych – z mrozu pomar=ych, drugich – z g=odu i pragnienia zmar=ych;
ojcowie i matki p=akali, widz'c dziatki swoje rozbijane i umieraj'ce, tak/e i
dzieci “rydachu” ]becz'ce, rycz'ce\ roz='czane od rodzic[w swoich...
bo mogliby od rodzic[w cudzych... formalno>: zapisu przemog=a logik".
...i nie by=o lito>ci lub zbawiaj'cego, nie pomagaj'cego.
gdzie by= B[g$
By=a wtedy we wszej Ruskiej ziemi wszem chrze>cijanom “tuga wielika” ]wiel-
kie niedostatki\ i p=acz nieuciszony, i “kriczanie” ]zawodzenie, g=o>ny p=acz,
lament\, bo ca=a ziemia – od Razania do Halicza }Merskiego, w ziemi Kostrom-
skiej|, i po Bie=o-oziero – wszyscy “podwizaszesja” ]zmagali si"; i kilka innych
znacze<\ i wszyscy “smutiszasja” ]smucili si" – s=owo polskie\... itd.,
napast, ubytok, bli/nim i dalnym ]napa>:, ubytek, bli/szym, bli{nim i dal-
szym – s=owa polskie\.
W wielu “miestech” ]miastach ¯ miasto – s=owo polskie\, od >wi"tych ikon
“miro” ]mirra\ wyp=ywa=a, a od innych – krew p=yn"=a na “pokazanie” }nam$|
grzesznym, bo przed ka{ni' “bywajut’ ]bywaj' – s=owo polskie\ znaki i
“preszczenija” ]ostrze/enia\, “da” ]tak#\, je/eli nie “pokajemsja”]pokajamy
si" – s=owo polskie\ – w[wczas ka{< Bo/a “prichodit” na nas i za nasze
F
zgorszenia.
B[g, mi=uj'cy cz=owieka, ka{ni= go za to, /e nie kaja= si" mu w obecno>ci popa,
przemawiaj'cego w imieniu Boga.
O Ta=yczu carewiczu, o spustoszeniu W=odzimierza }n(Kla{mie|.
Tego/ roku kn. Dani=o Borisowicz Ni/nego Nowogorodu }w uj>ciu Oki do
Wo=gi|, przywi[d= do siebie carewicza Ta=ycz", i pos=a= z nim “izgonom”
]p"dem\ do W=odzimierza bojarzyna swego – Semena Karamyszewa, a z
nim “po=torasta” ]150\ Tatar[w, a Rusi “po=tora /e sta” ]te/ p[=tora setki\.
Poszli do W=odzimierza lasem, “bezwiestno” ]skrycie, dos=. bez wie>ci\, zza
rzeki Klazmy; ludzie w po=udnie spali, grody w[wczas nie by=o, a namiestni-
ka ]s=owo polskie\ – Jurija Wasilewicza Szoki nie by=o w grodzie. Oni za>,
przekl"ci, najpierw za Kla{m' stada grodzkie “wzjasza” ]przej"li\, i “po tom”
]nast"pnie, dos=. potem\ na podgrodzie przyszed=wszy – pocz"li ludzi r'ba:
i grabi:. “Po tom” z p"dem przybyli do cerkwi >w. B-cy soborowej, w niej/e
zaryglowa= si" “kluczar” pop Patrekej z innymi lud{mi. Pochwyci= naczynie
>wi"te cerkiewne, z=ote i srebrne, i co }z| “kuzni” ]naczynia z innych metali,
dos=. ku{ni\ zd'/y= pochwyci:, i wni[s= do cerkwi >w. B-cy, i ukry=, ludzi tam
b"d'cych – posadzi=, a sam – zszed= }z drabiny|, drabin" odrzuci=, i sta= przed
“obrazom” ]obrazem ¯ obraz – s=owo polskie, OE\ Przeczystej, p=acz'c.
itd.
chyba naczynia ukry= gdzie> pod stropem, zszed= z drabiny, i upozorowa=
nabo/e<stwo – msz" w toku, jak gdyby nie>wiadom co si" dzieje na zewn'trz.
Tatarzy drzwi wyr'bali, wpadli do cerkwi, ikony zdarli, cerkiew rozgrabili, a
popa Patrekeja – zam"czyli }i nie pom[g= mu B[g|& “na skowrodzie piekosza”
]uderzeniami bicz[w piekli\, oszczepami bili po paznokciach, nogi podcinali...
i tak w tej m"ce sko<czy= si".
«skoworod» ]bicz\ ¯ scourge rod – s=owo obce, «patelnia» – dorozumia= pisiec,
przepisuj'cy orygina= w XVII wieku, st'd u/y= formy «na skoworodzie» piekli.
Gdzie t" patelni" z ogniem znale{li w cerkwi w tym momencie$ Bicze za> mieli,
bo ko<mi przyp"dzili. Jak go zmie>cili na patelni ]$\ i nad ogie< wznie>li.
Oni za>, ograbiwszy wszystkie cerkwie i ca=y gr[d, i ludzi uprowadziwszy,
innych por'bawszy – ogniem gr[d podpalili }bo nie wod', J.D.|, i z olbrzymi'
ilo>ci' “bogatestwa” ]bogactwa – s=owo polskie\ z=ota i srebra przechwyciwszy
– odeszli.... W tym po/arze i dzwony stopi=y si". “Z=o to zdarzy=o si"”
]szod" wyrz'dzono\ ijula ]lipca\ 3, przez swych braci – chrze>cijan. Nik.
p[= prawdy, bo by=a to wyprawa tatarsko-ruska, p[= na p[=.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Niemcy z Litw' wojuj' ziemi" Pskowsk', Woroneczanie – wycieczk' – wybili
F 100 Litwy... “Lygwe<” przyje/d/a do Nowogrodu, opis pogan Niemc[w-roz-
b[jnik[w – pochwycili m"/[w, /on, i dzieci “40 g=[w” ]wielu\, w pogoni za
nimi ginie 60-ciu Weljan, Woroneczanie dop"dzili ich na rubie/y, ci wyr'bali
uprowadzanych, a sami zbiegli, z Niemc[w zgin"=o 30-tu. Wyprawa do Nie-
miec, w odwecie, przynios=a strat" 11-tu m"/[w. Jesieni' zawarli Pskowianie
rozejm z Niemcami. PSyn2., Psk1.
6916, styl 5508 0001-01.2-538 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6916, styl 5508 0003-01.2-400÷401 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6916, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6916, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6916, styl 5508 0001-27.1-95÷97 ]Nikanorowska\
6916, styl 5508 0003-02.1-34÷35 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
na r. 1408 ko<czy=y si" wiadomo>ci w Troickiej ltpsi,
dzi> nieistniej'cej, bo spalonej w po/arze Moskwy 1812 r.
Troicka – w mej opinii – by=a «latopisem Photeja» 1408÷1431.
.4940 roku 1409
indyktu 2-go }s=on.| siedem }ks.| 14. wyruszy= kn. wlk. Witoft na zi"cia swego
– kn. wlk. Wasila Dmitrjeewicza. s=ysz'c to, kn. wlk. wyruszy= na przeciw
niemu. “zeszli si"” na rzece Ugra, “wzi"li mir” ]zawarli traktat pokoju\.
“na tu /e zimu poide” ]z pocz'tkiem zimy wyruszy=\ bezbo/ny kn. Edi-gej
na wlk. kn. Wasila Dmitrejewicza, “ida” ]ci'gn'c\ ku Moskwie. spali= “grad
Sierpochow” }Sierpuchow n(Ok', 99 km S od Moskwy, 55° 54* N, 37° 25* E|,
a ludzi “mno/estwo” ]ogromn' liczb"\ wyr'ba=, a innych uprowadzi=. i przy-
ci'gn'= do Moskwy m-ca dek}abra| 5, i “sta” u grodu, a woj[w rozpu>ci= po
wszej ziemi Ruskiej. oni wi"c gr[d Perejas=awl spalili, a w Rostowie i Jurie-
wie, i we wszech “pogostach” ]zajazdach\ i wsiach chrze>cijanom wiele “z=a
stworisza” ]szk[d wyrz'dzili, uczynili\. jednych wyr'bali, a innych uprowadzili.
a Edi-gei sta= u grodu 3 tygodnie, “i so/dasja s woi swoimi”]sk=oni= si" ku
swym wojom; odwiedli go\, i poszed= precz w przeddzie< Petra – pami'tki
metropolity. a ludzi “mno/estwo” uprowadzi=, a grodowi “nic z=ego” ]/adnej
szkody\ nie wyrz'dzi=.
tej zimy zmar= kn. Ondrei The}o|dorowicz Rostowskyi, zwany w stanie za-
konnym “Athonasej” ]Athanasius, OA\ § SuA. ˚.6770 ]1407 r.\
Zmar= kn. Dani=o, w Pskowie, a namiestnik Timothej Juriewicz, w Nowogro-
dzie.... Tego/ roku Pskowianie zawarli pok[j z Litw' i Niemcami; z Niemcami
wojowali przez 3 lata. Zmar= namiestnik Esip ]Osip, OE\ Zacharinic. Tej/e
zimy cud straszny, m-ca noabra 30, na pami'tk" >w. aposto=a Andreja, w
cerkwi >w. Michai=a w Skoworotku, d{wi"k wydostawa= si" z makowicy,
s=yszeli popy i zakonnicy przez dwa dni i dwie noce. KoN.
cud straszny w cerkwi >w. Michai=a, w Skoworodki ]Patelni\ monasterze –
d{wi"k w makowicy przez dwa dni i dwie noce. ArNo2.
“Pricho/denie” ]przybycie\ “Hidigniewo” ]Hedi-geja\ do Ruskiej ziemi, m-ca
dekabra 4, pod Moskw", sta= miesi'c, i pobra= okup 3 000 rubli, i odszed=.
W=ad.
kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz odda= c[rk" sw' – ksi"/n" Ann", do Carogrodu,
za carewicza Ioanna Manui=owicza }¿1390–1425–†1448|. “Chodi” Athan na
Bu=gar[w i tam wok[= niego “ra:” pobili, a samego pochwycili, i pos=ali go
do cara w Ordzie. Tego/ roku zmar= kn. Dani=o, w Pskowie. Nik.
indyktu 2. kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz “podima” ]podj'=\ wsz' Rusk' ziemi',
wyruszy= na te>cia swego – Witowta, a kn. Witowt “podj'=” wszystk' si="
Litewsk', i wyruszy= naprzeciw wlk. kn. Wasileja – zi"cia swego; spotkali
si" w Ugrze i zawarli pok[j. Tej zimy przyci'gn'= mistrz, po “Ustretenii”
pana naszego – Jezusa Chrysta, na pami'tk" >w. m"czennicy Agathii, po
rozejmie, ze wsz' si=' niemieck' i z Litw', wojowa: Pskowskie okr"gi, do
Zapskowii ]za ^ po ¯ podle ^ wzd=u/\, i wojowa= tydzie<... jednych wyr'ba=,
a innych uprowadzi= do swej ziemi.
jak zwykle w takich wypadkach – m'dro>: pi>ca.
Dalej powt[rzenie opisu wydarze< spod 1407 ]˚.4936\& Pskowianie “bili
czo=em” Nowogrodzianom, a ci nie pomogli “ni ma=o” ]wcale\. Pskowianie
wyjechali przeciwko naje{d{com – zostali pobici, zgin"=o trzech Pskowian,
w tym “Arista wojewodu Kartaczewicza” ]Arist" Kartaczewicza, wojewod";
kt[ry raz ju/ zgin'=, w 1407\, a dw[ch r"koma uj"li. Tego/ roku w Pskowie
“ot=o/isza” ]zarzucili, dos=. od=o/yli\ kunami targowa:, i pocz"li targowa:
“pieniazi” ]pieni"dzmi – s=owo polskie ¯ niem. pfennig\. Tej wiosny, w wielki
post, >wi"tego tygodnia, w wielki czwartek, zmar= w Pskowie kn. Dani=o
Oleksandrowicz, m-ca aprila 4, na pami'tk" >w. ojca Iosipha.
czwartek, 4 aprila, wypada= w 1409.
W[wczas, po Wielkanocy, wys=ali pos=[w do wlk. kn. Witowta – The}o|dosa
The}o|phila syna, tak/e Seliwestra Lewontiewicza ]Silwestra Leontowicza,
z=e odczytanie znak[w cyrylicy, to st'd\, “i wziasze mir s Witowtom wiecznyi
po starynie, po Pskowskoi woli” ]i zawarli pok[j wieczny z Witowtem, wg
starodawnego zwyczaju, na pskowskich warunkach\, z “dokonczaniem”
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
]uzupe=nieniem\ przez wielkiego kniazia Wasila Dmitrejewicza. PStro3.
kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz, zebrawszy posi=k[w wiele, ca=' sw' “ob=ast”,
wyruszy= na kn. litewskiego, te>cia swego – Witowta, a kn. Witowt “podoima”
]podj'=\ swoich “Litownikow”, i dojrzeli si" “na Ugrie” ]w Ugrze – miejscowo>ci
nad rz. Ugra\, zawarli pok[j. Tej/e zimy, Niemcy “przepustiw” ]ledwie min"=o\
“po peremiri” ]od rozejmu\ “na tretei die<” ]3 dni\, fewrala 5, poga<ski knia{-
mistrz, zebra= posi=k[w swoich wiele i Litw", przyby= na ziemi" Pskowsk', F
powojowa= wiele w=o>ci Pskowskyja i Nowogrodskyja....
Tej/e zimy, w Pskowie “ot=o/isza” ]zarzucili, dos=. od=o/yli\ targowanie ku-
nami i pocz"li pieni"dzmi targowa:; by=y w[wczas w Rusi& soli, za p[= tynu
]jednostki monetarnej\ – “po=piatie” ]4,5\ zobnici ]miary wagi\, a “r/i” ]zbo/a\
za p[= tynu – 6 zobnic. PSyn2., Psk1.
6917, styl 5508 0001-01.2-538÷539 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6917, styl 5508 0003-01.2-401 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6917, styl 5508 0001-30.2-169 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6917, styl 5508 0001-30.1-130 ]W=adimirskij letopisiec\
6917, styl 5508 0001-27.1-97 ]Nikanorowska\
6917, styl 5508 0003-02.3-117 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6917, styl 5508 0003-02.1-35 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6917, styl 5508 0003-04-47 ]Pskow. 1-sza\
.4942 roku 1410
indyktu 3-go. “wyide” prze>wi"ty metropolita Photei, “Kyewskyi” ]Kijowski\
i wszytkiej Rusi, z Carogrodu do Kijowa, i “pride” ]przyby=\ do Moskwy “w
Wielik die<” ]na Wielkanoc, noc z soboty na niedziel"\, aprila 22.
22 kwietnia 1409 wypada= w poniedzia=ek,
w 1410 – we wtorek, w 1411 – we >rod".
wg Rosjan, w przypisach& w 1410 roku Wielkanoc by=a 23 marca, a w 0001-15-485&
preswiaszczennyi Photij... pride na Moskwu, m-ca marta 23 de<, na Welik de<.
Wielkanoc, 23 marca 1410, wypada=a w niedziel".
niedziela, 23 marca, wypada=a w 1409 r. kal. jul. ]koniecznie ˚nr 999.1.19\.
Tego roku “priszedszi” ]przybyli\ bezbo/ni Tatarzy, p"dem do Wo=odimierza, i
grodowi wiele szk[d wyrz'dzili, i cerkiew soborow' >w. B-cy rozgrabili, i ikon"
cudotw[rcz' obdarli, a gr[d spalili. od tego ognia i dzwony stopi=y si", a ludzi
“mno/stwo” wyr'bali, a innych uprowadzili. te z=o “stworisia” m-ca ijul}a| § SuA.
Przyjecha= z cesarogrodu na Ru> metropolita Photej, mianowany przez
patriarch" Mattheja, przy carze Manuelu. Zmar= kn. Wo=odimer Andrejewicz,
w Moskwie, a namiestnik – Jurej Dmitrejewicz, w Nowogrodzie. By= znak w
cerkwi >w. Gorgija, w ko<cu +ubianki, od ikony >w. B-cy “molebnej” ]moleben
^ Te Deum laudamus\. Tego roku, m-ca ijula” ]lipca\ 15, by= b[j kr[la Jagai=y
Olgerdowicza, zwanego Wo=odis=awem, i kn. wlk. Litewskiego – Witowta
Kestutiewicza, “s Niemci s Prusy” ]przeciw Niemcom, dos=. z Niemcami; «na
dwoje babcia wr[/y=a» – do spo=u, lub przeciw\, w ich ziemi, w Pruskiej,
mi"dzy grodami D'br[wno i Ostr[d'; zabili mistrza i “morszo=da” ]marsza=-
ka\, i komtur[w pobili, i wsz' si=" Niemieck' wybili, a grody Niemieckie
przechwycili, tylko trzy grody nie podda=y si" kr[lowi i Witowtowi. I by=y tej
jesieni “Lachom i Litwie 3 poboiszcza s Niemci” ]trzy bitwy Lach[w i Litwy,
przeciw Niemcom\, “a tri/da Niemiec pobisza” ]trzykrotnie wi"ksz' si="
Niemc[w pobili\, stali pod Marienburgiem 8 tygodni, i zdobyli Mariena dwa
grody “ochabne” ]ni/sze\, a wy/szego, trzeciego – nie zdobyli....
powt[rzenie bitwy pod Grunwaldem, 1415, wynikiem kompilacji.
i chodzili po Niemieckiej ziemi “p[=dwana>cie” ]11,5\ tygodnia.
... Tego/ roku pocz"li Nowogrodzianie targowa: mi"dzy sob' =opcami i
groszami Litewskimi, i artugami Niemieckimi, a kuny “ot=o/isza” ]zaprzestali,
zarzucili, dos=. od=o/yli\...
Chodzili zn[w Jagai=o i Witowt do Marienburga, i “ra:” Niemieck' pobili, i
pok[j zawarli. KoN.
wynik kompilacji, po raz trzeci bitwa pod Grunwaldem, w wersji tym razem.
“priide” z Carogrodu Photej metropolita, do Moskwy, na Rusk' ziemi", kn. wlk.
Wasilej Dmitrejewicz przyj'= go “s czestju”, mianowan patryarch' Mathejem,
“pri cari Manuile” ]za cara Manuela, EI\, przyby= na Wielkanoc, m-ca aprila
29; mianowani przez niego episkopi ]biskupi\& do Nowogrodu – Semion, do
Rostowa – Dionisej, do Ko=omny – Ambrosia, do Rostowa – Ephraima.
wypis z perspektywy nast"pnych lat; Dionisej mianowany w 1418.
Photej przyby= do Rosji w 1408 roku.
Tego roku zmar= kn. Wo=odimer Andrejewicz. A Jagaile i Witowtowi “boi byst
z Prusi” ]mieli bitw" z Prusami, tj. w krzy/ackich Prusach\, i pobili Niemc[w, a
z “Marina gorodka” ]Marienburga\ Jagai=o i Witowt wzi'= okupu 3 000 “pieniaz
zo=otych” ]pieni'dz ¯ niem. pfennig; z=oty – s=owa polskie\. W=ad.
fa=sz, podobnie poprzednie i nast"pne wiadomo>ci o pobieranych okupach.
“Priide” z Carogrodu do Moskwy, rodem Greczyn, mianowany patriarch'
Matthejem, przy carze “Manuile” ]Emanuelu\, metropolita Photej, i wlk. kn.
Wasilei Dmitrejewicz przyj'= go z wielkim zadowoleniem. ?y= w >wi"to>ci lat
22. Zmar= kn. Wo=odimer Andrejewicz. Tego/ roku “byst pobojszcze” ]by=a
bitwa\ kr[la Jagai=y Olgerdowicza i wlk. kn. Witofta Kestutewicza, z Niemcami
i z Prusami, w tej ziemi Pruskiej, mi"dzy grodami D'br[wnem i Ostr[d'.
 ...ROSYJSKIMI
zabili mistrza i marsza=ka i “kundur pobita” ]komtur[w pobili\, i wsz' si=" ich
niemieck' wybili, i grody niemieckie “poimasza” ]przej"li, tylko trzy grody
“nie daszasja” ]nie podda=y si"\ kr[lowi i Witoftowi.
• D'br[wno n(jez. D'browa Wielka SW, St"bark NEE od Grunwaldu.
bitwa mia=a miejsce 1410, lipca 15, we wtorek, pod Grunwaldem
¯ niem. grün ]zielony\ % Wald ]las\, o innej nazwie& Tannenberg.
Ale dopiero jesieni' odnotowano zdarzenie, gdy woje wr[cili z wyprawy.
Tej jesieni chodzili byli na 3 bitwy “s Niemci” ]przeciw Niemcom\, Lachy i
F Litwa, ale Niemc[w wybili. We wszech tych bitwach wielu chrze>cijan pad=o,
Litwy i Lach[w, od Niemc[w wybitych }kt[rzy chrze>cijanami nie byli, J.D.|.
Pod “Marinym gorodem” ]Marienburgiem\ stali 8 tygodni i “wzjasza Marijna
goroda dwa ochabna” ]zdobyli “Maryjnego grodu” dwa pobliskie\, a wy/sze-
go, trzeciego grodu – nie zdobyli, i “chodzili” po Niemieckiej ziemi }Prusach
Wschodnich| “po=drugonadcata” ]11,5\ tygodnia.
Tego roku kn. Dani=o Borisowicz }z| Ni/nego Nowogrodu, zdoby= sto=eczny
F gr[d W=odzimierz, uprowadzi=, spustoszy= i spali=, a cerkwi >w. B-cy, cudo-
tw[rcz' ikon" Niepokalanej Matki Bo/ej “z=ato oboimasza” ]z=oto zdarli\,
nie by=o liczby bezbo/nych Tatar[w. Nik.
indyktu 3. m-ca ijula ]lipca\ 20, na pami'tk" proroka Eliji, zarz'dzili Pskowia-
nie zjazd z mistrzem i ze wsz' Niemieck' ziemi', w “Kiripige” ]Kirrepieke\.
Pojechali namiestnicy Pskowscy& Larion pos., Iwan pos., Miku=a pos., i wielu
innych bojar[w, tak/e namiestnicy i bojarzy Yzborska, mistrz przys=a= swoich
kniazi[w i }marsza=k[w| “ziemnych” ]polnych\; i zawarli pok[j “po starynie,
po Pskowskoi woli”. ...itd.
Tego roku wyruszy= metropolita Photej, na Ru>, do metropolii.
Tego/ roku kn. Witowt ze sw' dru/yn' i kr[l “Latckii” ]Ladski, Laszski ¯
Lachy – W=adys=aw Jagie==o\ ze sw' dru/yn' wyruszy= do “Marinu gorodu”
Marienburga, i bi= si" z Pruskim mistrzem i jego wsz' dru/yn'... przychyli=
si" B[g Witowtowi i kr[lowi, by=a wielka bitwa, przez 20 wi[rst, gnali ich do
F Marienburga, stali pod grodem 3 tygodnie i odeszli, i wiele =up[w uprowadzili,
a po innych gr[dkach namiestnik[w “posa/a”. PStro3.
Aleksander The}o|dorowicz Rostowski przyby= do Pskowa m-ca fewrala 5;
o zawarciu pokoju Pskowian z Niemcami w “Kiriapigie”. A do Litwy, do kn.
Witowta wys=ali Pskowianie “Jakima” ]Hakima, HJ\ namiestnika, Terentia
Thominicza, i Sidora Diedkowa, i zawarli pok[j z kn. Witowtem, “a oprocz”
]z wyj'tkiem, dos=. opr[cz\ Nowogrodu. PSyn2.
Tego/ roku kn. Witowt ze sw' “dzier/aw'” i kr[l Latckij ze sw' “dzier/aw',
chodili k Marinu gorodu” i bili si" z Pruskim mistrzem... silny b[j na 20 wi[rst,
stali pod Marienburgiem 3 tygodnie, =upy uprowadzili, po gr[dkach osadzili
swych namiestnik[w, wr[cili do swej ziemi z “mnogim dobytkom” ]dobytkiem
– s=owo polskie\. I stali u Marienburga ca=e lato. Psk1.
6918, styl 5508 0001-01.3-539 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6918, styl 5508 0003-01.2-401÷402 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6918, styl 5508 0001-30.1-130÷131 ]W=adimirskij letopisiec\
6918, styl 5508 0001-27.1-97 ]Nikanorowska\
6918, styl 5508 0003-02.3-118÷119 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6918, styl 5508 0003-02.1-35 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6918, styl 5508 0003-04-48÷49 ]Pskow. 1-sza\
.4944 roku 1411
indyktu 4-go, m-ca sen}tabra| 26 “swierszysia” ]zawierszony zosta=\ chram
przeczystej B-cy w Rostowie, “zbornej” ]soborowej\, kt[ra spali=a si" od po-
/aru, a >wi"cona by=a m-ca ok}tabra| 1, bogolubiwym Grigoriem – episkopem
Rostowskym i Jaros=awlskym § SuA.
Przyszli Szwedzi, wojuj'c, przej"li przygorod Nowogrodzki “Tiwerskyi”...
przyjechawszy w Szwedzk' ziemi", wsie ich powojowali i spalili, a Szwed[w
wielu wyr'bali, a innych pochwycili, u grodu Wybor “ochaben” zdobyli i spalili,
m-ca marta 26, w dzie< soboru archanio=a Gawri=y, i wr[cili do Nowogrodu z
mn[stwem =up[w. Wojewodami byli w Nowogrodzkich hufcach& namiestnik
Jurej Onciphorowicz, namiestnik Thoma Esipowicz, namiestnik Aleksandro
Thominic ] ¯ Thomas\, Iwan Dani=owicz, Gregorej Bogdanowic, “Othonos”
]OA, Athanas\ Esipow ]OE, Osipow\ – syn namiestnika, Michai=o Iwa-
nowicz – syn namiestnika... }wi"cej imion zas=u/onych|, a Niemcy u Wybora
tylko jednego cz=owieka zabili – Paw=a z N"tnej ulicy. ...itd.
Tej zimy je{dzi= w=adyka Ioan do Moskwy, do metropolity Photeja. KoN.
w ArNo2. ]Archiwalnej Nowogrodzkiej 2-giej\ zapis pod 1412, ˚.4946.
Postawili cerkiew kamienn' >w. Niko=y w monasterze, w Wie/iszczech.
ArNo2. str. 164 Postawiony w=adyk' “Iona” ]Ioannem ¯ gr. Ioannes, nieme
ES\ permec – gdzie wod" chrzcz'. ArNo2. str. 168
bitwa kn. Petra Dmitrejewicza w +yskowie, “s” ]przeciw, dos=. z\ kniaziami
Ni/nego Nowogrodu, “wielmi silen boi” ]bardzo zawzi"ty\, i stali kniaziowie
na ko>ciach Ni/nego Nowogrodu. W=ad.
Urodzi= si" kn. Langueniu w Koporze syn Jaros=aw, na chrzcie – Theodor.
Przyby= “Swija” ]Szwed\ wojowa:, “i wzjasza prigorod naugorodskii Tiwirskii”
]przej'= podgrodzie Tyberskie\, “i naugorody”. S=ysz'c to, skoro wyruszyli na
Swej[w, w 3 dni po tej wie>ci, z kn. Semenem Olgirdowiczem, i przyjechawszy
do Swejskiej ziemi – wsie ich powojowali i popalili, a Swej[w wyr'bali. Nik.
Pskowianie “wyprowadisza” ]wywiedli, usun"li\ kn. Aleksandra Rostowskie-
go; Pos=owie& Iwan Sidorowicz i The}o|dor Szibalkowicz wyprosili u wlk. kn.
Kostantina Dmitrejewicza – “mienszago” ]m=odszego\ brata wlk. kn. Wasila.
Tego/ roku Pskowianie spalili }na stosie| 12 “/onkie wieszczich” ]czarownice;
/onka ^ kobietka; dos=. kobiet-wieszczek\. PSyn2.
o odmowie Pskowian dania w=adyce Iwanowi – za po>rednictwem protopopa
Timotheja – “podjazdu” ]nale/no>ci za podr[/\, gdy sam Iwan nie przyjecha=
do Pskowa. Psk1.
6919, styl 5508 0001-01.3-539 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6919, styl 5508 0003-01.2-402÷403 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6819, styl 5508 0001-30.2-164, 168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6919, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6919, styl 5508 0001-27.1-97 ]Nikanorowska\
6919, styl 5508 0003-02.1-35÷36 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6919, styl 5508 0003-04-49 ]Pskow. 1-sza\
.4946 roku 1412
indikta 5-go. m-ca ok}tabra| 6, “sozdana bys” ]zbudowana zosta=a\ cerkiew
kamienna Zwiastowania >w. B-cy w Dorohomi=owie, przez bogolubiwego
episkopa Rostowskiego i Jaros=awlskiego – Grigorija. tego roku “poide” knia{
wlk. Wasilei Dmitrejewicz do Ordy, a z Ordy “pride” ]wr[ci=\ tej jesieni § SuA
Postawili cerkiew kamienn' >w. Niko=y w Porchowie....
A “Lugwe<” ]Lingwe<, Langue<, UW\ wyjecha= do Litwy, i namiestnik[w
zdj'= z przygrod[w Nowogrodzkich. A kn. Wasilej Moskiewskyi, Iwan Tferskyi
je{dzili do Ordy, do cesara Zeleni-Sa=tana ]Su=tana, Soltana\ “Tachtamyszewu
synu” ]taktamyszowu synu, ChK\. A kr[l Jagai=o, Witowt, i “Lugwen”
]lugwe<\ wyrzucili “gramoty” ]pisma\ dotycz'ce Nowogrodu, henwara 2; rzek=
tak kr[l i Witowt& ªoddali>cie si" nam, s=u/yli Niemcy nam, a wam przysz=o
Niemcom tako/ s=u/y:, a z nami w jedno>ci “stati” ]by:\, i “zakrepitisja na
obie storonie w zapis” ]potwierdzili>cie obu stronom zapisem\, “a czto by to
sja prigodi=o, a ino by s togo niczego nie by=o” ]co by si" zdarzy=o, lub nic z
tego nie by=o\. My znowu pos=ali>my bojar[w swoich – Niemir" i Zinowieja
Bratoszicza, czy aby nadal “stoicie na swym s=owie uprzednim” ]jeste>cie
pewni poprzedniego, swego stanowiska w kwestii\. A wy Niemirowi odpo-
wiedzieli>cie& nie mo/e Nowogr[d tego/ uczyni:, bo tak jeste>my z Litwi-
nami w pokoju, jak i z Niemcami zawarli>my wieczny pok[j, a z W"grami,
i wszystkiemi waszymi pogranicznikami w pokoju /yjemy, a wy s=owa
waszego zapomnieli>cie, i nie utrzymali>cie }go|, jak nam }niegdy>\ oddali-
>cie si". A jeszcze wasi ludzie nas “=ajali” ]s=owo polskie, ganili, wyrzucali\,
nas besztali i wstydzili, nas poganami zwali, a nade szystko – naszego
wroga, Jureja Swiatos=awicza, syna The}o|dora – przyj"li>cieº. A “Lugwe<”
]Lingwe<, Langue<\ tak rzek=& ªtrzymali>cie byli mnie chlebokarmicielem u
siebie, “ino” ]tylko\ braci mojej starszej – kr[la i Witowta – nie lubicie, i mnie
nie lubicie, “zane/e” ]jakkolwiek\ jestem z nimi w jedno>ci, zdejmijcie ze
mnie “ca=owanie” ]przysi"g" na >w. Krzy/, opart' na ca=owaniu Krzy/a\. I
kn. The}o|dor rzek= Nowogrodzianom& “nie miejcie mi i Witowtowi za z=eº;
odjecha= do Niemiec. KoN.
“Iezdi w=adyko” ]OA\ Iwan do Moskwy, do metropolity Photeja, i tam zmar=
“Iakim” ]Hakim, HJI\ diakon, m-ca marta 9, z=o/on w monasterze >w.
Ioanna Z=otoustego. Postawili cerkiew kamienn' >w. Niko=y, w Porchowie,
przy kn. Jureju The}o|dorowiczu Smole<skim, a drug' postawili cerkiew w
“Wiera/i k mostu”, >w. Niko=y, drewnian', w monasterze... ArNo2.
postawili cerkiew kamienn' >w. Niko=y, w Worchowie; Iwan w=adyka – cerkiew
kamienn' archanio=a Gabriela na Chrenkowej ulicy, a Iwan Morozow – cerkiew
kamienn' “Zaczatie Ioana Predoteczi” w Dziesi"cinie. W=ad.
kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz “chodi” do Ordy, ku carowi Seleni “sa=tanu”
]so=tanowi, OA\ – synowi Taktamysza. A kn. Iwan Tferski by= w Ordzie u
tego/ cara prze wlk. kn. Wasilu Dmitrejewiczu. Nik.
indyktu 5. Wyjecha= z Pskowa kn. Oleksandro The}o|dorowicz, do Moskwy,
“a na Pskow krestnoe ce=owanie woz=o/iw” ]kaza= zaprzysi'dz\....
Wyjecha= m-ca maja15, na pami'tk" ojca Pachomija. PStro3., Psk1.
Przyjecha= do Pskowa kn. wlk. Kostantin Dmitrejewicz, noabra 11. Tego/
roku pok[j zawarli z Nowogrodzianami “po starynie”. PSyn2.
6920, styl 5508 0001-01.3-539 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6920, styl 5508 0003-01.2-403÷404 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6920, styl 5508 0001-30.2-164 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6920, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6920, styl 5508 0001-27.1-98 ]Nikanorowska\
6920, styl 5508 0003-02.3-119 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6920, styl 5508 0003-02.1-36 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6920, styl 5508 0003-04-49 ]Pskow. 1-sza\
.4948 roku 1413
Zmar= b=ogos=awiony knia{ Jurij Ondrejewicz Rostowskyi zwany w stanie
zakonnym Herasimem § SuA.
“Postawi” w=adyka Ioan z wojewodami... cerkiew kamienn'....
Opis cud[w u ikony >w. B-cy, 10 wi[rst od Mo/ajska.... KoN.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Postawi= w=adyka Iwan z wojewodami “Nugorodckimi” ]Nowogrodzkimi\, i z
ich wojami kt[rzy byli “u Wybora”, i “pomietom” ]znakiem\ chrze>cija<skim,
cerkiew soborow' “archanggi=a” ]archanio=a\ Gawri=a, na Chrewkowej ulicy,
i >wi"ci= j' sam w >wi"to jego }Gabriela, BW|. Iwan Morozow postawi=
cerkiew kamienn' “na Diesiatinie Zaczatie”, Ioana Chrzciciela. ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
“Stworisja” ]ukaza= si"\ znak w ojcowi{nie kn. Andreja Dmitrijewicza z Mo/aj-
ska – na 15 wi[rst od ikony >w. B-cy “jawi=o si"” ludziom wiele przebacze<&
>lepym, utykaj'cym, os=abionym, i g=uchym, i wielu innym – wyzdrowieli
}w taki spos[b|, /e nie mo/e rozum cz=owieka “skazati” ]skaza:... wyja>ni:\,
takie ulubienie cz=owieka przez Boga i mi=osierdzie Bo/e dla ludzi.
przed obrazami dziej' si" cuda, bo wszechmocny B[g nie mo/e gdzie indziej, i
tylko niekt[rych u=omnych takie szcz">cie spotyka; ci'gn': ludzi do obraz[w, a
zw=aszcza do >wi'ty<, w taki i podobny spos[b – ukryta strategia kleru, {r[d=o
dochodu.
Tego/ roku spali= si" ca=y gr[d Tfer. Nik.
....Tego lata sp=on'= Twer w post Petrowy. PStro3.
Postawiona zosta=a cerkiew kamienna >w. Wasila, w G[rce. W=adyka Iwan
– po dw[ch tygodniach pobytu – odjecha= m-ca awgusta 6. Tego/ roku kn.
Kostantin odjecha= do Nowogrodu, poby= tam rok, i zn[w przyjecha= do
Pskowa. PSyn2.
Postawiona by=a cerkiew kamienna >w. Wasila, w G[rce. Tego roku by=
w=adyka Iwan w Pskowie. Tego/ roku “postawisza pritwor” u >w. Tr[jcy.
Tego/ roku Twer sp=on'= w Petra post. Psk1.
6921, styl 5508 0001-01.3-539÷540 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6921, styl 5508 0003-01.2-404 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6921, styl 5508 0001-30.2-164 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6921, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6921, styl 5508 0001-27.1-98 ]Nikanorowska\
6921, styl 5508 0003-02.3-119 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6921, styl 5508 0003-02.1-36 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6921, styl 5508 0003-04-49 ]Pskow. 1-sza\
.4950 roku 1414
“Pogore” ]sp=on'=, zgorza=\ gr[d Twer wszystek, i “posad” ]podgrodzie, mias-
to\. ˚.6800 tej/e zimy odjecha= Jaros=aw “Wo=odimericz” do Litwy § SuA.
Pojecha= Photej metropolita do Litwy, i Witowt jego ograbi=. Sp=on"=y w
monasterze, w Derewanicy, w=adyczne “choromy”, i cerkiew kamienna >w.
B-cy “ogore” ]opali=a si", dos=. ogorza=a\, tak/e jeden cz=owiek.
Tej wiosny je{dzili z Nowogrodu do Litwy pos=owie& Jurej Onciphorowicz,
“Othonos” ]OA\ The}o|dorowicz – syn namiestnika, The}o|dor Trab=o; za-
warli z kn. Witowtem pok[j “po starynie”... m-ca awgusta 3, sp=on'= Nerewski
koniec... Tej jesieni zawierszyli cerkiew kamienn'.... KoN.
“Soidie” ]opu>ci=\ “w=adyko” ]OA\ Ion ]Ioannes, nieme es\ w=adyczestwo,
by= lat 30 bez trzech }by= lat 27|. W[wczas by= znak na s=o<cu. ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
Pskowianie postawili “grad Ko=o/e” na nowym miejscu, w Opoczce, i zbudo-
wali ca=y w dwa tygodnie, jesieni', “po Pokrowie”. Tego/ roku kn. Kostantin
pojecha= z Pskowa do Moskwy, w post Petra. Tego/ roku Pskowianie “potro-
sza” ]potratowali\ “/ito” ]zbo/a\ pod }niemieckim| Nowym gr[dkiem, i byd=o
}Niemc[w| “otgnasza”. I nast"pnie Juriewianie przys=ali do Pskowa pos=[w;
F a Pskowianie wys=ali 2-ch ludzi do Nowego gr[dka; oni za> – poganie – jed-
nego “issiekosza” ]zar'bali\, a drugiego “w pogreb wwiergosza”; i Pskowianie
w tej sprawie pos=a ich “prijasza” ]przyj"li... przej"li, pochwycili\. PSyn2.
“Postawisza” ]zbudowali\ gr[d w Opoczce, nad Wielk' rzek', pocz"li w
tydzie< po “Pokrowie”, i “zdie=asza” w 2 tygodnie ca=y. Tego/ roku zbudo-
wano cerkiew now' >w. Spasa “w pustyni” ]na odludziu\. dalej za PStro2.
o niszczeniu zbo/a i rozp"dzeniu byd=a Niemcom, zabiciu 2-ch Pskowian
– jednego por'bali, a drugiego “w porub wwiergosza”, i – z tego powodu – o
zatrzymani niemieckiego pos=a. Psk1.
6922, styl 5508 0001-01.2-540 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6922, styl 5508 0003-01.2-404÷405 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6022, z=y opis 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6922, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6922, styl 5508 0003-02.1-36 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6922, styl 5508 0003-04-50 ]Pskow. 1-sza\
.4952 roku 1415
Zmar= b=ogos=awiony kn. Kostantin Wo=odimierzyc Rostowskyi, zwany w
stanie zakonnym “Kasjan”. Tego roku urodzi= si" kniaziowi wlk. Wasilowi
Dmitrejewiczowi syn Wasilei, marca 21. Tego roku spali= si" gr[d Moskwa.
tego roku zgin"=o s=o<ce ijunia 7 ]czerwca\, w pi'tek, skrywaj'c =uk sw[j “od
lica ziemnago” ]od cz=owieka, dos=. od twarzy ziemianina\ § SuA. ˚.8285
za:mienie s=o<ca z dn. 07 lipca ]sic\, o godz. 7&23, 59,2° N. 73,7° E;
r[/nica jednej litery& ijul ˘ ijun.
“Ide woda wzwod’ ]cofka\. Powojowali Tatarzy Ele:sk' ziemi". I Moskwa
wypali=a si" i Smole<sk. By= znak na s=o<cu, m-ca ijunia ]czerwca\ 7. Zmar=
namiestnik The}o|dosij Obakunowicz... Postawili cerkiew kamienn' >w.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Tr[jcy, w Widogoszczy monasterze. Opowie>: o trzech “/rebiach” losach,
po=o/onych na prezbiterium& Samsona – zakonnika ze >w. Zbawiciela w
Chutynie, Michai=a – igumena >w. Michai=a w Skoworotce, i Lwa – igume-
na >w. B-cy w Ko=mowie; po od>piewaniu mszy, Wasilej protopop stary,
najpierw wyni[s= do oczekuj'cego t=umu los Lwa, potem – Michai=a, a na
prezbiterium osta= si" Samsona... Samsona wprowadzili do przedsionku-
sieni >w. Sophii, m-ca awgusta 11, w niedziel" ]termin polski\, na pami'tk"
>w. m"czennika Eup=a diakona.
niedziela, 11 awgusta, wypada=a w 1415.
W tych/e dniach >wi"cona by=a cerkiew drewniana >w. Wniebowst'pienia
Pana, w “Krasnoi gorkie” ]Pi"knej g[rce\... Tej jesieni zawierszyli dwie cerkwie
kamienne... Tej jesieni, B[g dopustem zezwoli= kn. Witowtowi Litewskiemu,
by wed=ug swej woli zebra= episkop[w chrze>cija<skich, kt[rzy w jego okr"gu F
/yli& Theodosija Po=ockiego, Isaaka Czernihowskiego, Dionisija +uckiego,
Herasima W=odzimierskiego, Charitona Che=mskiego, Eufimija Turowskiego,
i przez tych episkop[w mianowa= Kijowowi metropolit" Gregorego – Bu=ga-
ra, m-ca noabra 15. Tej zimy, m-ca fewrala 23, w niedziel" ]termin polski\
mi"sopostn', przyjecha= Samson do metropolity >wi"ci: si" w=adyk', a z
nim Nowogrodzianie& Wasilej Obakonowicz, tysi"cznik – Wasilej Esiphowicz,
tysi"cznik – Oleksandro Ignatiewicz, i przyjechali do Moskwy. KoN.
urodzi= si" wlk. kn. Wasileju Dmitrejewiczowi syn – kn. Wasilej. chodzi=
metropolita Photej do Litwy, i Witowt “ograbi” ]ograbi=\ jego.
z czego$ zmy>lenie-odwet moskiewskiego, zajad=ego pi>ca – nie m[g= darowa:,
/e Witowt, za zgod' kilku biskup[w, mianowa= konkurencyjnego metropolit"
– Gregorija Camblaka, rodem Bu=gara, do Kijowa, 1415. Witowt nie przyj'=
metropolity, to wszystko. Chyba w tej sprawie Photej uda= si" do Witowta.
a Iwan – w=adyka Nowogrodzki, zrzek= si" w=adyctwa, postawi= cerkiew
kamienn' >w. Tr[jcy w monasterze Winodogoszczy. W=ad.
Spali=a si" Moskwa, i Smole<sk tak/e spali= si" ca=y. }za:mienie s=o<ca| By=
znak na s=o<cu, ijuna ]czerwca\ 7& zagin"=o s=o<ce nie na d=ugo, i wida:
by=o gwiazdy, jak w nocy. Tej/e jesieni, B[g dopustem pozwoli= by kn. wlk.
Witoft, wed=ug swej woli, wybra= episkop[w chrze>cija<skich, kt[rzy /yli w
jego “w=asti” ]okr"gu\& The}o|dosej Po=otskii, Iisakej Czernihowskii, Dionisij
+uczskii, Herasim Wo=odimierskii, Chariton Cho=mskii, Eufimej Turowskii, i
tym episkopom mianowa= Kijowowi metropolit" Grigorija Bo=garina ]Bu=gara\.
Tej/e zimy pojecha= Samson do Moskwy, do metropolity Photia “wo w=adyki
stawitsja” ]by mianowa= go w=adyk'\. Nik.
na “Wozdwi/enie hospodnie” ]Wniebowst'pienie Pana\ Niemcy “prijasza”
]pochwycili, dos=. przej"li\ kupca pskowskiego, a Pskowianie przej"li nie-
mieckiego kupca, i “siediesza” ]uwi"zieni byli, dos=. siedzieli\ ca=y rok. Potem
Juriewianie wys=ali pos=[w swoich i “ca=owali }>w.| Krzy/ po starynie”. i
Pskowianie “otpustisza” kupc[w i pos=[w, a jednego zar'bali “protiwu swoego
cze=owieka” ]bo tamci zar'bali jednego – w odwecie& oko za oko, z'b za
z'b\. Niemcy tak/e wypu>cili kupc[w pskowskich, lipca 27.
....dalej o budowie cerkwi, i przyje{dzie do Pskowa kn. Andreja Aleksandro-
wicza Rostowskiego, wiosn', marta 19. PSyn2., Psk1.
6923, styl 5508 0001-01.2-540 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6923, styl 5508 0003-01.2-405÷406 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6923, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6923, styl 5508 0001-27.1-98 ]Nikanorowska\
6923, styl 5508
6923, styl 5508
0003-02.1-36
0003-04-50
]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
]Pskow. 1-sza\
.4954 roku 1416
mianowany zosta= Semen episkopem Nowugorodu Wielkiemu ]Staremu\,
metropolit' Photieem, m-ca marca 22, “w niedziel"” ]..., ros. woskrese<je\.
tego/ roku przyjechali kniaziowie Nowogrodzcy do Moskwy, ku wlk. kniaziowi
Wasilowi Dmitrieewiczowi& kn. Iwan Wasilewicz, kn. Iwan Borisowicz, i syn
jego – Aleksander, uprzednio przyjecha= dwa lata temu.
tego/ roku gr[d Kostroma za=o/ona zosta=a § SuA.
22 marca 1416 wypada= w niedziel", w rzecz. 1415 ]koniecznie ˚nr 999.1.20\.
«niedziela» w miejsce «woskrese<je» – ten sam b='d w Latopisie Litwy, /e wlk.
kn. lit. – Zygmunt, zamordwany zosta= w wierbn' ]palmow'\ niedziel", przed
obiadem, 20 marca 1440 roku.
marta 9, na 40-tu m"czennik[w }czyt. wielu|, “po zbore” ]po zebraniu$\ w
poniedzia=ek, i w czwartek “toi niedieli” ]tego tygodnia\, 12-go dnia, “postroi=”
B[g w cerkwi >w. B-cy u grobu Petra metropolitu& u osoby nog" przykurczon'
wyleczy=.... KoN.
poniedzia=ek, 9 marta, i czwartek, 12 marta, wypada=y w 1415 ]koniecznie
˚nr 999.1.20; pisiec niezbyt umiej"tne korzysta= z kalendarza wiecznego\.
m-ca marta 12, u grobu Petra cudotw[rcy, wyleczenie skurczonej nogi.
A Witowt mianowa= metropolit' Gregoria Bu=garzyna do Kijowa, przez swoich
episkop[w& Theodosija Po=ockiego, Herasima W=odzimierskiego }z W=odzim.
Wo=.|, Izaaka Czernihowskiego, Dionisija +uckiego, Charitona Che=mskiego,
Eufimija Turowskiego; “swoim proizwoleniem” ]swoim widzi-mi-si", dos=.
arbitralnie\. Tego/ m-ca }marta| 15, u grobu Petra cudotw[rcy inny cz=owiek
 ...ROSYJSKIMI
wyzdrowia= – r"k" mia= “przykurczon'”, zosta= uzdrowiony. W=ad.
wszechmocny B[g czyni cuda g=[wnie przy grobach kleru i ikonach-obrazach,
bo nie jest w stanie gdzie indziej, i nie wszystkich ludzi takie szcz">cie spotyka,
znaczy – niesko<czenie dobry B[g nie lubi wszystkich, cho: sam ich stworzy=
„...na podobie<stwo swoje”.
...mianowany archiepiskop do Nowogrodu – Semeon wr[ci= do Nowogrodu
aprila 16, w Wielki Czwartek ]przed Wielkanoc'\.
czwartek, 16 aprila, wypada= wypada= w 1416.
m-ca marta 12 “postrzyg=” ]sprawi=\ B[g w cerkwi >w. B-cy w Moskwie, u grobu
metropolity Petra& skurczon' nog" cz=owieka “iscele” ]wyleczy=\. Nik.
nie opisany wydarzeniami, bez opisu rokiem. PSyn2.
mianowany zosta= w=adyka Semeon do Wielkiego Nowogrodu. Tego/ roku
zawierszyli cerkiew >w. Sophii za Domantow' >cian', m-ca ijunia 18, “pri”
]w obecno>ci\ starost[w& >w. Tr[jcy – Andreju Timoszkiniczu... itd. Psk1.
6924, styl 5508 0001-01.3-540 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6924, styl 5508 0003-01.2-406÷407 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6924, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6924, styl 5508 0001-27.1-98 ]Nikanorowska\
6924, styl 5508 0003-02.1-36 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6924, styl 5508 0003-04-50÷51 ]Pskow. 1-sza\
.4956 roku 1417
m-ca ijul}a| ]lipca\ 2, “czas noszczi” ]o godz. pierwszej nocy; godz. 19-ta
dzisiejszego systemu\ zmar= b=ogos=awiony kn. Iwan Wasilewicz – wielkiego
kniazia syn, “zie=o prew/elennyi” ]wielce nieod/a=owany\ jemu. tego roku
kn. Dani=o Borisowicz “priecha” ]przyby=\ do Moskwy § SuA.
Zmar= kn. wielkiego Wasieja Dmitrejewicza syn – kn. Iwan, w Moskwie, z=o-
/on w cerkwi >w. Archanio=a Michai=a...
Za grzechy nasze, pad= pom[r wielki w Nowogrodzie “/elezoju” ]czerwonymi
plamami – tyfus\, +adodze, Russie, Porchowie, Pskowie, Tor/ku, Twerze,
Dmitrowie i po okr"gach.
}w Mosk. ltpsnym swodzie konca XV wieka, wi"cej|& tak du/y by= }po|m[r, /e
/ywi nie nad'/ali grzeba: martwych, ani “dowoli” zdrowi pos=ugiwa: chorym
– jeden zdrowy us=ugiwa= 10-ciu chorym. W wielu dworach osta=a si" jedna
osoba lub dwie, indziej – jedno dziecko. Choroba ta mia=a takie objawy& z
pocz'tku, jak dzik uderzony pod =opatk", lub na przedzie serca, w piersi,
pomi"dzy =opatki, rozchorowany – poczyna krwi' “charka:”, ogniem palony,
po czym poci si", a nast"pnie – dreszcze chodz'ce po wszystkich stawach.
“?eleza za> nie edinacze” ]czerwone plamy za> “nie jednakowe” – nie w jednym
miejscu\, jednemu na szyi, innemu – na >ci"gnie, tamtemu – pod pazuch',
lub pod “skuloju” ]ko>ci' policzkow', szcz"k'\, lub za =opatk', pach', i w
innych miejscach. Le/'c w chorobie, “s pokaaniem i s mas=om”, wielu aniel-
skie mieli przewidzenia }majaki| – ko<czyli /ywot sw[j. Bo takie mi=osierdzie
swoje i ka{< ze zlitowaniem }B[g| ludziom swym pos=a=. MoS79.
plaga ze wszystkimi objawami tyfusu.
Tej/e zimy, rzek= Gregorej metropolita, zwany Camblakiem, kniaziowi wlk.
Witowtowi& ªz jakiego powodu ty – kniaziu – }tkwisz| w wierze Lackiej ]polskiej
¯ Lachy, tj. Rzymsko-Katolickiej\, a nie w prawos=awnej wierze chrze>ci-
ja<skiej$º Odpowiedzia= mu Witowt& ªje/eli chcesz nie tylko mnie jednego
widzie: w swojej prawos=awnej wierze, lecz i wszystkich ludzi niewiernych
}w| mej Litewskiej ziemi, to udaj si" do Rzymu i spieraj si" z papie/em i jego
m"drcami; je/eli ich nak=onisz, to wszyscy my staniemy si" chrze>cijanami,
a je/eli }ich| nie przekonasz, to “imam” ]zmusz"\ wszystkich swych ludzi by
przyj"li Niemieck' wiar".º Sofa., MoS79.
imam ]zmusz"\ ¯ i % mie: ¯ ang. to have to ]musie:\; pisiec zna= j. angielski,
i nie jest to jedyny wypadek; t=umacz'c z j"zyka angielskiego, dorozumia= – z b="dem
– /e Michai= ¿839–842–855–†867 by= synem Iriny ]gr. Eirene\ 780–790–797–802,
/ony Leona 775–780, i matki zamordowanego Konstantina 780–797, gdy w rzecz.
by= synem Theodory 842–855 i Theophilosa 829–842; sk=adnia angielskiego
zdania go zmyli=a – spos[b uj"cia my>li, ˚nr 1680 «sob[r».
mo/e by=a to te/ pozosta=o>: po nordyckim pochodzeniu litewskich kunigas[w,
bo niekt[re imiona jeszcze czas[w Witowta na to wskazuj', np. Jagie==o ] ¯ niem.
Jagen\, Skirgie==o, Languen, Wigand, Olgimund, i inne.
zmy>lona lub przerobiona ko<c[wka dialogu Gregorija z Witowtem – «Niemiecka
wiara», by wzdudzi: u czytelnika odraz" do Witowta, /e by= wiary znienawi-
dzonych Niemc[w, ale pisiec pope=ni= lapsus, bo Jagai=o z Witowtem i innymi,
pobili Krzy/ak[w 1410; przy tym, Gregorij mia= by: mianowany z polecenia
Witowta, a tu, w tym dialogu – zarzuci= swemu dobrodziejowi odst"pstwo od
wiary prawos=awnej.
zmar= namiestnik – Jurej Onciphorowicz, by= nim przez 1 rok i 3 m-ce. M-ca
F ijunia 10 “grom by=” ]piorun uderzy=; grom ^ huk\ w cerkwi" >w. Eupatia,
w Rogaticy, i ikony opali=. Tego/ m-ca }czerwca| 24, w urodziny >w. Jana
Chrzciciela, zmar= w=adyka Ioan... A w Moskwie zmar= kn. Iwan – syn kn.
wkl. Wasila. Tego/ roku zawierszyli 6 cerkwi kamiennych& ...
skryta wyprawa do Zawo=o/skiej ziemi...
Nowogrodzianie zawarli pok[j z Niemcami.
Tego/ “lata na zim"” ]roku, zim'\ by= }po|m[r straszny w Nowogrodzie “na
ludziach”, +adodze, Russie, Porchowie, Pskowie, Tor/ku, Dmitrowie, Twerze,
w okr"gach i w “pogostach” ]przydro/nych zajazdach, ¯ po % gost, ˚nr 1680\.
Ledwo /ywi zd'/' pogrzeba: martwych – sami umieraj'. Opis objaw[w tyfusu&
charkanie krwi', dreszcze, wysoka temperatura jak ogie<, we wszystkich
stawach, nied=ugo chodz' i w tej bole>ci le/'c – umieraj'. KoN.
Tego/ roku by= }po|m[r straszny u ludzi, w Nowegorodzie, i w +adodze, i w
Rusi }w Russie, dzi> Stara Russa|, Porchowie, Pskowie, “Torszku” ]Tor/ku\,
Dmitrowie, Twerze, w okr"gach, “pogostach”, i monasterach.
Obszerny opis przebiegu plagi; =apatka ]=opatka, OA\, promie/du ]pomi"-
dzy\, szei ]szyi ¯ szyja\, stegno ]>ci"gno\, pazucha, mas=om mazowszes
]mas=em mazany – namaszczenia\, izo lesa bre}w|ny priwozili ]z lasu bre-
wiona przywozili\ – s=owa polskie.
Postawili cerkiew >w. m"czennicy Anastazji, m-ca oktabra 29... cerkiew
>w. Elijasza w ko<cu Pruskiej ulicy... cerkiew >w. “Athonasia” ]OA\, popy
po>wi"cili j' “soborom” ]soborem, tj. soborow'\. ArNo2.
mianowano w=adyk" do Nowugorodu, zwanego Semionem. A w Nowegorodzie
i w Pskowie, i po wszech grodach “byst” ]pad=\ }po|m[r na ludzi straszny i
silny, “obyde<” ]w jeden dzie<\ postawili cerkiew >w. m"czennicy Nastasji,
“se /e s=owiet” ]dlatego zw'\ Nastasijski m[r. W=ad.
Zmar= “w=adyko” }Ioannes| tego roku. By= pom[r tego roku w Nowogrodzie,
i zbudowali cerkiew >w. Anastazji, i “skopisza” ]zebrali\ Nowogrodzianie
“dengi” ]pieni'dze\. ArNo2.
Zmar= }u| kn. wlk. syn, Wasilia Dmitrejewicza – kn. Iwan, w Moskwie.
...opis wyprawy do Zawo=oczskiej ziemi....
Tego/ roku, z ojcowizny wlk. kn. Wasilia Dmitrejewicza “chodi= knia/ Juriew
bojarin Gleb Semenowicz” ]wyprawi= si" bojarzyn kniazia Jurija – Gleb Seme-
nowicz; chaos sk=adni zdania\... Semen ?adowski, Michai=o Rosocha, Ustiu-
/anie, Wiatycze, “jechasza w nasadach” do Zawo=oczskiej ziemi } ¯ Wo=ok|,
i powojowali Borek – }w=asno>:, w posiadaniu| dzieci Iwana Wasilewicza,
Emk" i “Ko=mogory” ]Cho=mogory, ChK\ spalili, a bojar[w nowgorodzkich
pochwycili& Jurija Iwanowicza, i brata jego – Samsona; Iwan Theodorowicz
i brat jego – Othanasei ]Athanasej, OA\ Samsona }zepsuty zapis|, Jurija
“otnjata i s /iwoty ich” ]pozbawili trzody\, a samych pu>cili.
Za nasze grzechy “byst” ]zdarzy= si"\ }po|m[r wielki w Nowogrodzie “Wie-
likom” ]Starym\ “/elezoju” ]tyfus\, i w Pskowie, +adodze, Rusi Porchowie,
Tor/ku, Tferze, Dmitrowie, i w okr"gach ]powiatach\.
i o uprzednio m[wionym Gregoriju Camblaku }rodem z Bu=garii, mianowa-
nym przez Witowta, zapis pod rokiem 1415, ˚.4944|. }Gregorij Camblak|
jeszcze “prirecze” ]zapyta= si"\ kniazia Witofta& ªCo za pow[d, kniaziu, }/e
jeste>, /e tkwisz| w wierze ladskiej }katolickiej|, a nie w prawos=awnej wierze
chrze>cija<skiej$º I odpowiedzia= jemu Witoft& ªJe/eli chcesz nie tylko mnie
jednego widzie: w tej prawos=awnej wierze, lecz i wszystkich ludzi niewier-
nych tej, Litewskiej, ziemi – to id{ do Rzymu, “imiej spor” ]dyskutuj, dos=.
sprzeczaj si", spieraj\ z “pap'” ]ojcem, papie/em\ i jego m"drcami; je/eli ich
nawr[cisz – }w[wczas| to my wszyscy b"dziemy chrze>cijanami, a je/eli nie,
to zamierzam “obratiti” ]nawr[ci:\ wszystek lud swej ziemi do swej niemieckiej
wiary }to jest, katolickiej, jak ladska|.º
ostatni fragment wypowiedzi Witowta – niew'tpliwie – dodany przez prawos=aw-
nego pi>ca, by wywo=a: negatywne wra/enie o Witowcie.
Jagie==o z Witowtem i innymi, pobili Krzy/ak[w pod Grunwaldem, w 1410,
zapomnia= pisiec; po 1410 Witowt nie mia= /adnego interesu identyfikowa:
si" z Niemcami w /adnym aspekcie, w tym – wiary; na chrzcie Aleksander
]wiary prawos=awnej\, bi= si" niegdy> z Jagie==' o sched" po ojcu – Kiejstucie, w
latach 1382–1392, nast"pnie pojedna= si" z nim, 1392, i dzieli= w=adz".
I }Witowt| pos=a= jego }Gregorija Camblaka| – ci'gnie pisiec – do Rzymu ze
swymi }Witowta| bojarami.
tak =atwo, jak pisarzowi na pargaminie, z byle przyczyny wys=any.
O tym/e Grigoriju Camblaku rzecze Photej – metropolita Ruskii }rezyduj'cy
w Moskwie, gdy Kij[w – pierwotna metropolia Kijowskiej Rusi – w r"kach
litewskich; Photej-rywal|, pisa= o nim /e ªten buntownik cerkiewny zwie si"
metropolit' kijowskim, mianowany “ot nieprawiednago zboriszcza” ]przez
bezprawny sob[r\ w litewskim Nowogrodzie, }a| nie wybrany przez >wi"tych
ojc[w, nie wypytaniem }go| przez sob[r, nie rozs'dzeniem w=a>ciwym, nie
por"czeniem >w. patryarchy, nie wed=ug przekazu cerkiewnego ]tradycyjnej
zmiany stanowisk w hierarchii cerkwi\, “no pacze muczitielskii samozakonno
postawlenie jego sdie=asze” ]lecz wi"cej ni/ wysi=kiem, na sw[j u/ytek,
mianowanie jego wykonano\, ...itd.
O nim/e i sob[r w Carogrodzie – jak m[g= zak=[ci: Chrystusa cerkiew$ Przez
>wi"conego, “wselenskago” ]wszech>wiatowego\ patryarch" – Eufimija, i
“ot bo/estwiennago i swiaszczennago sobora” ]przez... sob[r\ pozbawiony
stanu “popowskiego” ]popa, zakonnego\, i wykl"ty zosta=, ...itd.º Nik.
wielce d=ugi cytat-uzasadnienie metropolity w Moskwie, kt[rego dotkn'= do /ywe-
go rywal zasiadaj'cy w Kijowie – mo/na sobie wyobrazi: – zagro/enie, podra/-
nienie i oburzenie mianowaniem; nie m[g= opisa: kilkoma zdaniami swego stanu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Wszystko to za przyzwoleniem Boga. Nie pierwszy to i nie ostatni rozd{wi"k w
wierze chrze>cija<skiej, kt[rych od=am[w jest dzi> na dziesi'tki, powsta=ych w
wyniku k=[tni w =onie, i niesmak[w, zmaga< o stanowiska. By=y, s', i b"d'.
Pskowscy namiestnicy – Theodos i Seliwester, i ca=y Psk[w “najasza” ]naj"li
– s=owo polskie\ mistrz[w i zbudowali >cian" “ot kostra” ]od drewnianej
kaplicy\ Nieznanej g[rki do “Sysojewych worot” ]wr[t Sysoja\, a “drugich”
]innych\ “naimitow” ]s=owo polskie\ “najasza” i postawili kostier w Kromie,
“ot Pskowa” ]od strony Pskowa\, w post Petra ko<czyli, a w “bogorodiczno
gowienie padie o po=udni” ]s=owa polskie\, a przej"li to srebro “na korczmitiech”
]bez sensu, zapis zupe=nie nie na miejscu, bez zwi'zku z poprzednim, wynik
przepisywania; mo/e dotyczy= wyp=aty w srebrnych rublach, za zbudowanie
kaplicy, wyp=aconej “w Karczmitach” – Karczmarzach ¯ karczma – miejsco-
wo>ci lub miejscu o takiej nazwie, OA\.
Tego/ roku Pskowianie wygnali kn. Andreja Aleksandrowicza, ijula ]lipca\
17. Tego/ roku popy... PSyn2.
zmar= kn. Iwan – wlk. kn. syn “wiatszej” ]starszy\ Wasila Dmitrejewicza.
Tego/ roku w=adyka Iwan zmar=. Tego/ roku przyjecha= kn. The}o|dor do
Pskowa w samo Bo/e Narodzenie. dalej za PSyn 2.& Theodos, Seliwester,
>ciana od “kostra” Nieznanej g[rki do wr[t Sysoja... itd. Psk1.
6925, styl 5508 0001-01.3-540 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6925, styl 5508 0001-05.2-260 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6925, styl 5508 0003-01.2-407÷408 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6925, styl 5508 0001-30.2-164, 168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6925, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6925, styl 5508 0001-27.1-98÷99 ]Nikanorowska\
6925, styl 5508 0003-02.1-36÷37 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6925, styl 5508 0003-04-51÷52 ]Pskow. 1-sza\
.4958 roku 1418
“paky otbie/asza kniazi Nowogorodskyie Dani=o da Iwan Borisowiczi” §
SuA.
Znak w cerkwi >w. m"czennicy “Nostasji” ]OA, Nastazji\ – krew z ikony
ciekn'ca..., m-ca aprila 19. Niejaki Stepanko pochwyci= bojarzyna – Dani="
Iwanowicza – wnuka Bo/ina, zawodzi= g=osem.... KoN.
indyktu 11. Tego/ roku by= znak w cerkwi >w. B-cy “Pokrowa” – krew po obu
stronach jej “rizi” ]ornamentu\, m-ca aprila 19. Tego/ m-ca }aprila| 24 znak
taki zdarzy= si" w “Wielikom Nowegorodi” ]Starym N.\. Pouczeniem diab=a,
cz=ek niejaki – Stepanko, maj'c bojarzyna Dani=" Iwanowicza Bo/yna wnuka,
trzymaj'c, “wopijasze” ]zawodzi= g=osem, lamentowa=\ ludziom& ªo bracia,
pom[/cie mi “na z=odija sego” ]para: si" z tym z=odziejem\.º... itd. ArNo2.
kn. Daszko Theodorowicz – syn Ostro/skiego, tak' “kozniu” ]pu=apk', sid=em\
przechwyci= gr[d Krzemieniec dla kn. wlk. Witofta. W wielki czwartek }przed
Wielkanoc'| wys=a= przed siebie dw[ch ludzi – Dmitreja i Ilj" ]Elijasza\, a z
nimi “sja zgowora” ]um[wi= si"\& ªZaprzedajcie si" s=u/y: Kondratowi
Prusowi – wojewodzie krzemienieckiemu, gdy przyci'gn" do grodu – wy
wzw[d “otnitie” ]odetniecie – s=owo polskie\, i most po=o/ycieº. I oni, po
przyje{dzie, powierzyli si" jemu, i przyj'= ich przyja{nie, a tego “sowieta
w nich nie razumie, nie poder/a” ]a tej porady – Daszki – nie uzmys=owi=
sobie, i nie podejrzewa= – s=owo polskie\. I Daszko przyby= noc' w 500
ludzi, a ci jego “sowietniki” ]wsp[lnicy\ w grodzie, “otwod ottjasza” ]zw[d
odci"li – s=owo polskie\, i most po=o/yli, i Daszko z “drugi” ]drugami ¯ drug
– s=owo polskie\ wjecha= do grodu, Kondrata wojewod" zabi=, a “pristanow”
]zbieg[w\ Kr[lewskich i Witoftowych wyr'ba=, a kn. Switrygie==" z “/elaz”
wyr'ba=, siedzia= }w nich| “po= 9 goda” ]8,5 roku\, i st'd pojecha= Switrigai=o
na W"gry, i zdoby= +uck, tak/e i wo=y<skich bojar[w “po=torasta” ]150\ koni
“ot=uczi=” ]zabra= ze sob', dos=. od='czy=\. Sofa., Nik.
ca=e opowiadanie zawiera elementy naiwno>ci, na umys=y dzieci, ze wszystkim
sz=o spiskowcom tak dobrze, jak pisarzowi na pergaminie.
Tego roku by= znak od ikony >w. B-cy “Pokrowa” ]Wstawiennictwa\ – jakby krew
ciek=a po obu stronach “rizy” ]ornamentu\, w cerkwi >w. “Natasii” ]Anastazji\
w Nowogrodzie “Wielkim” ]Starym\. By=a w Nowogrodzie “usobica” ]spi"cie\
mi"dzy chrze>cijanami. Pewien cz=ek o imieniu Stepanko pochwyci= bojarzyna
Dani=" Iwanowicza Bo/ina, i trzymaj'c }go| – lamentowa=& ªO, “druzi” ]bli{ni,
dos=. drudzy ¯ drug ^ brat\# pom[/cie mi na “z=odieja” ]z=oczy<c"\ tegoº. Ludzie
za>, “widasze” ]s=ysz'c, dos=. widz'c\ lament jego, powlekli jego }bojarzyna|
na wiec, “tepuczi ma=o nie do smierti”, a z wiecu – wracaj'c – zrzucili z mostu.
i “pereja” ]uratowa=, dos=. przej'=\ “rybo=ow”, i by= /yw,a tego “rybo=owa” dom
ograbili. I pochwyci= }uratowany| bojarzyn tego/ Stepanka, chc'c zem>ci:
si", “i za to stasza” ]za nim uj"=a si", dos=. stan"=a\ “czer<” ]zakonnicy... lud
prosty, karni, podlegli komu>, poddani, KCz\ z jednej strony }mostu|, a z
drugiej – bojarzy, i “uczinisza pakosti ludem, mnogo miertwych” ]wyrz'dzili
szkod"...\. I w=adyka Simeon, nie chc'c przelewu krwi mi"dzy chrze>cijanami,
oblek= si" w “rizy” ]str[j zakonny\, i procesja wyruszy=a z krzy/em na most,
pocz'= b=ogos=awi: na wszystkie strony, p=aka:, nar[d wzywa=& “Hospodi,
pomi=uj#” ]Bo/e, zmi=uj si" nad nami#\ i sam zacz'= p=aka:, widz'c pro>b"
do Boga naszego – Jezusa Chrystusa i Przeczystej jego Matki, strony za-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
niecha=y boju i wr[ci=y do swoich dom[w; s=awa Bogu.
Tego roku zabity zosta= Anpha= i syn jego – Nestor, u Wiatycz[w, przez Mi-
cha=a Rosochina, m-ca ijula ]lipca\ 11. Zmar=a b=ogos=. kniagini Anastasija,
kniazia Jurija Dmitrejewicza, w Zwenigorodzie }48 km E od Moskwy|.
Tego roku Moskwa gr[d spali=a si", m-ca awgusta 18, o p[=nocy zapali=a
si" i nazajutrz w po=udnie przesta=a “goreti”. Nik.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
Tego/ roku mianowany zosta= do Rostowa episkop Dionisij, ijula 12. SuM.
by= }po|m[r wielki w Nowogrodzie.... Tego/ roku, m-ca awgusta 31, Miku=a
namiestnik Paw=owicz, i dru/yna jego, zawar=a pok[j z Nowogrodzianami.
PStro3., Psk1.
kn. Theodor Aleksandrowicz i ca=y Psk[w wys=ali do Nowogrodu Miku="
namiestnika Paw=owicza, Andreja Lariwonowicza, i Dani=" Philtajewa, zawarli
pok[j “po starynie” ]wg staro/. zwyczaju\, m-ca awgusta 28. PSyn2.
6926, styl 5508 0001-01.3-539 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6926, styl 5508 0001-05.2-260 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6926, styl 5508 0003-01.2-408÷411 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6926, styl 5508 0001-30.2-164÷165 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6926, styl 5508 0001-27.1-99 ]Nikanorowska\
6926, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6926, styl 5508 0001-25.1-244 ]Suzdal.-Akad.-Mosk. XV wieku\
6926, styl 5508 0003-02.3-119 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6926, styl 5508 0003-02.1-37 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6926, styl 5508 0003-04-52 ]Pskow. 1-sza\
na r. 1418 ko<czy=y si" wiadomo>ci w Rostowskim latopisie
kt[ry W. N. Tatiszczew ]1686–1750\ podarowa= “Angielskiemu
Kr[lewskiemu Zbiorowi” ]the British Royal Collection$\
0445-00-130, na podst. P. Piekarskiego – Nowe wiadomo>ci
o W. N. Tatiszczewie, Sankt-Petersburg, 1864, str. 58.
.4960 roku 1419
Zmar=a kniagini Nastasja Kostantinowna, m-ca oktabra § SuA.
ostatni, ko<cowy zapis.
m-ca “maia” 1 sp=on'= “S=awia<skyi koniec i P=otniczskyi”...
Tego/ roku zmar= “Iwan posadnik Bogdanowicz”. Tego/ roku, m-ca aprila 9,
w niedziel" wieczorem, by=a burza wielka wietrzana i chmura....
Tego/ roku “priszed}szi| Murmanie “wojnoju”, w 500 os[b, “w busach i w
sznekach”,...
busy i szneki; szneki – /agl[wki ¯ isl. snekkj(a,
busy – d=ugie =odzie, od 30 do 50 os[b za=ogi, zaopatrzone w miejsca siedz'ce,
=awy, poruszane wios=ami w rytmiczny spos[b.
i zawojowali w Arzudze }r-z, ¯ Ar-zuga| “pogost” ]przydro/ny zajazd ¯ po %
gost, ˚nr 1680\ Korelski, a w ziemi Zawo=o/skiej “pogosty”& w Nienoksie,
w Korelskim monasterze >w. Niko=y, Koniecznyi ]Ko<cowy\ “pogost”..., 3
cerkwie spalili, a chrze>cija<skich zakonnik[w por'bali, a Zawo=oczanie
}za>| dwie szneki Murman wybili, a inni zbiegli za morze. KoN.
niedziela, aprila 9, wypada=a w 1419.
Przyjecha= kn. Moskiewski Kostentin }AE\, “na prigorod” ]na podgrodzie\.
ArNo2.
lata1419, 1420, 1421, nie opisane wydarzeniami, pusty zapis lat. Sofa.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. Nik.
w=adyka Semeon przyjecha= do Pskowa, oktabra 16, i “prebyw” ]po up=ywie,
dos=. przeby= – s=owo polskie\ 3-ch tygodni, “nie zborowaw” ]nie doprowadzi=
do “sboru” – zebrania, zapewne >rodk[w pieni"/nych, tzw. miesi"cznego,
op=aty na Cerkiew\, a swoich “dzieci” ]wiernych\ wszystkich b=ogos=awi=.
W[wczas, “pri w=adycie” ]podczas pobytu w=adyki\ zmar= Roman namiestnik.
Zim', w sobot" miesopostn', zmar= Larion namiestnik. Tego/ roku zbudowano
cerkiew kamienn' w “Pieskach” ]Piaskach, drobna miejscowo>:, ˚piaski
nr 1680\. Tego/ roku postawiony kostier w Kromie od Pskowa “padsziisja”
]zawali si", dos=. pad=\. PSyn2. ]obszernie, jak wy/ej\, Psk1. ]w skr[cie\
pobyt w=adyki Semeona w Pskowie ]przez 3 tygodnie, odjecha= “nie zobro-
waw”, b=ogos=awi= swe dzieci\, zim' zmar= Larion namiestnik, postawiona
cerkiew kamienna >w. Niko=y, w Piaskach, za=o/one “piersi” w Kromie, zmar=
w=adyka “Semion” ]Semeon\ w Nowogrodzie, m-ca maja 15, na pami'tk"
>w. proroka Amosa. Psk1.
6927, styl 5508 0001-01.3-540 ]Suzdalska, wg Akadem. spiska\
6927÷6929 0001-05.2-262 ]Sofijska 1-sza ltps\
6927, styl 5508 0003-01.2-411÷412 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6927, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6927, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6926, styl 5508 0001-27.1-99÷100 ]Nikanorowska\
6933, styl 5508 0003-02.1-37 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6933, styl 5508 0003-04-52 ]Pskow. 1-sza\
 ...ROSYJSKIMI
na r. 1419 ko<cz' si" wiadomo>ci w Suzdalskiej letopisi,
wg Akademickiego odpisu +awrent. ltpsi, 1205÷1419.
Wed=ug A. A. Szachmatowa, zapisy&
1205 – 1238 ]do wzi"cia Kozielska\ – z Sophijskiej 1-szej,
1238 ]po wzi"ciu Kozielska\ – 1419 – skr[t Rostowskiego.
Latopisem Rostowskim by=a +awrentiewska ltps, grupy p=n.,
w niej Latopis – Silwestra ]Powie>: – Nestora w grupie p=d.\.
Suzdalska letopis, wg Akadademickiego odpisu – w mej
opinii – by=a latopisem Dionisija – episkopa Ni/nego Nowo-
grodu, mianowanego 1418. Ca=o>:&
Latopis ]Silwestra\ % Suzd. ltps ]wg +awrent. odpisu,
1111÷1305, i Akademickiego, 1205÷1419\ ˘ +awrent. ltps.
W latach 1420-tych, z polecenia Herasima – episkopa W=odzim.
Wo=., sporz'dzono dwa odpisy latopisu Mstis=awa “Romanowi-
cza”, pisanego 1288(89& 1. pierwowz[r Chlebnikowskiego ltpsu,
1427, i 2. Ipatiewska ltps, 1428.
Z pierwowzoru Chlebn. 1427 powsta= pierwowz[r Latopisu Litwy,
przepisany i uzupe=niony z Nowogrodzkiej 1446.
Moskiewska kompilacja 1471, w cz">ci po 1420 – wg A. A. Szach-
matowa – by=a {r[d=em moskiewskiej kopmilacji 1479(80 roku
]Mosk. letopisnyj swod 1479(80, ko<ca XV wieku, na Nikanor. i
na W=adimirskim letopisie\.
Sophijska 1-sza «od Michai=a» ]855\ do 1471, z niej przepisane
wiadomo>ci 6713 }1205| ÷ 6746 }1238| do Suzdalskiej wg Akade-
miczeskiego spiska ]Akademickiego odpisu\.
.4962 roku 1420
Nowogrodzianie “postawisza” ]postanowili\ targowa: “diengami” srebrnymi,
a artugi zarzucili, i targowali “imi” ]nimi\ 9 lat. KoN., W=ad.
}Po|m[r by= wielki w Pskowie. Tej/e jesieni przyjecha= do Nowogrodu, z
Niemiec, od mistrza Seliwestra pose= Weliadskyi – kumender Gosti=o – sio-
strzeniec mistrza Timotheja, i wojewoda Rugodiwski ]est. Röngu\... w sprawie
zjazdu z mistrzem... na kt[rym zawarto pok[j wieczny “po starynie”, jaki by=
za kn. Aleksandra Jaros=awicza }Newskiego †1263|. KoN.
“O moru wielkom i o g=adie” ]O wielkim pomorze i g=odzie\. “Mor byst silen na
ludi”, pocz'tek w dniu U>pienia >w. B-cy, w Kostromie, Jaros=awlu, Haliczu,
Polesiu, Rostowie. Tego roku >nieg spad= na “Nikitin die<”, “ide” ]pada=\
3 dni i 3 noce, i spad=o jego 4 “pady” ]pad ^ ok. 10 cm, 4 cale, p[= pi"dzi\, i
stopnia=, a wszystkie “/ito” ]/yto, zbo/e – s=owo polskie\ pod >niegiem “pade,
niekomu /ati” ].../': – s=owo polskie\, ludzie zmarli. Nik.
“Postawisza koster w Kromu ot Pskowie” i zawierszyli w dzie< Semena
]postawili kaplic" drewnian' w Kremie, OE...\. PStro3.
ze s=owem «koster» ]kaplica drewniana\ spotykam si" nie po raz pierwszy;
po raz pierwszy, my>la=em, /e jest to «kupa, kupa drewna, podpa=ka»
i tak poucza s=ownik rosyjsko-angielski... wsp[=czesnego j"zyka rosyjskiego.
nie podoba=o mi si", bo piorun mia= uderzy: i zapali: ]poniek'd z sensem\, ale nie
ma zapis[w o tak b=ahych sprawach – nie w duchu latopisania. tu potwierdzenie,
/e musia=a to by: budowla, prawdop. budynek, skoro “zawierszony” ]zadaszony,
zako<czony dachem\ i znacz'cy dla propagator[w wiary w Boga skoro odnotowano
jego budow", a w latach 1433 ]dwukrotnie\ i 1450 – potwierdzenie mej my>li&
kostier posadowiony by= na “kamieniu” ]fundamencie\, i na nim – po latach – zbu-
dowano cerkiew, 1433, i od kostiera powsta= po/ar w grodzie, 1450, prawdop. od
pal'cych si" >wieczek przed ikonami lub na o=tarzu, pozostawionych bez opieki,
i nie pierwszy to taki wypadek.
Pskowianie “najasza” ]naj"li – s=owo polskie\ mistrz[w – The}o|dora i dru/y-
n" jego }by| “pobiwati” ]obi:\ cerkiew >w. Tr[jcy “swincom nowymi doska-
mi” ]nowymi deskami koloru o=owiowego\, i nie znale{li w Pskowie, ni w
Nowogrodzie takiego mistrza kt[ry by umia= “liti swinczatyi doski” ]la:...\.
Wys=ali do Niemc[w, do Juriewa, lecz ci odm[wili. Przyjecha= mistrz od
Photeja metropolity, nauczy= The}o|dora mistrza >w, Tr[jcy, i odjecha= do
Moskwy. Tego/ roku obili cerkiew >w. Tr[jcy, m-ca awgusta 2, dali mistrzom
40 i 4 ruble.
dalej opis cudu “w Czirskach” ]w Czerskach\ – z ikony wykonanej “ot sucha
drewa” ]z drewna, dos=. suchego drzewa\, “ot obraza” ]z obrazu – s=owo
polskie, wizerunku\ >w. B-cy, z obu oczu ciek=y =zy... i skutki cudu.
dzi> =zy nie ciekn', bo czasy oszustw w ten spos[b sko<czy=y si".
poza tym, =zy i p=acz s' wyrazem bezsilno>ci, a tu Matka Boska –
matka Wszechmocnego, Wszechmog'cego Boga – b=aga ludzi lanymi =zami....
Postawili cerkiew w /e<skim monasterze... m-ca ijula 16, na pami'tk" >w.
“swiaszczennomuczenika” ]wy>wi"conego m"czennika\ – Anphilogena. I
potem “nie na d=zie wremeni” ]wkr[tce, dos=. nie na d=ugo czasu, tj. nie du/o
czasu up=yn"=o\, od dnia Zbawiciela, pocz"=y w Pskowie i we w=o>ciach
umiera: “ma=e dziatki”, i potem “junosza” ]m=odzie<cy\ i dziewice, m"/czy{ni
i /ony, i starzy – lecz ma=o... pom[r “wielik zie=o”.
...o budowie cerkwi w jeden dzie< – septewria 14, na Podniesienie >w. Krzy-
/a. ...wracaj'c do pomoru “/o=ozoju” – trwa= od dni Zbawiciela do Chrztu
Pana, i tak usta= “mi=o>ci' Bo/'” ]zlitowaniem\, przyszed= z Niemiec, z
Juriewa. PSyn2., Psk1.
6928, styl 5508 0003-01.2-412÷413 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6928, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6928, styl 5508 0001-27.1-100 ]Nikanorowska\
6928, styl 5508 0003-02.3-120 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6928, styl 5508 0003-02.1-37÷38 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6928, styl 5508 0003-04-52÷53 ]Pskow. 1-sza\
.4964 roku 1421
roku }6989$ drobny druk i rozdzielczo>: ekranu uniemo/liwia mi dok=adne
odczytanie cyfr|, m-ca ijula 3, na pami'tk" >wi'tobliwego ojca Athanasija
Atho<skiego, w czwartek, o godz. 4-tej dnia, zmar= b=ogos=awiony kn. Andrej
Wasilewicz m=odszy, w swej ojcowi{nie – grodzie Moskwie... z=o/on w cerkwi
Archanio=a Michai=a, ko=o brata swego – Jureja Wasilewicza. Sofa.
czwartek, 3 ijunia ]lipca\, wypada= w 1421, ale jest to wstawka, rok 1481.
Wyjecha= kn. Kostantin z “wielkiego Nowogrodu” ]starego\, a w=adyka Se-
meon, namiestnicy, tysi"cznicy, i bojarzy....
Tego roku by=a “woda wielka” ]pow[d{\ na Wo=chwie, znios=a Wielki most...
cerkwie... “choromy s /iwoty” ]chaty z inwentarzem /ywym, “tak silnie rozla=a
si"” ]tak by= wysoki stan\, /e podesz=a do wr[t Rybnickich.
Tego roku, m-ca maja 19, “w Petrowo zagowienie” ]po po>cie Petra\, noc',
pojawi= si" tch[rz na niebie, wielki; wysz=a burza z po=udnia, o p[=nocy “grom
i mo=ni ogine< s niebiesie” ]grzmot i p=omie< pioruna z niebios\...
Tego roku zmar=o dw[ch namiestnik[w, w stanie zakonnym& The}o|dor Ti-
mothiewicz, Oleksandro Thominicz ] ¯ Thomas, nieme S; Tomaszewski\.
Tego roku, m-ca ijunia 15, na >w. proroka Amosa, zmar= archiepiskop No-
wogrodzki – Semon; by= w=adyk' 5 lat i 3 miesi'ce bez 5-ciu dni, a wszyst-
kiego 6 lat. Tego roku “sdumawsze” ]uchwalili\ Nowogrodzianie na wiecu na
Jaros=awa dworze, /e mianuj' tego, kogo wybierze los – przez losowanie.
i wypisali trzy nazwiska& 1. igumena Theodosija >w. Tr[jcy z Klopska,
2. igumena Zachari" ze Zwiastowania >w. B-cy, 3. Arsenia, klucznika w=adyki,
z “Lisici gorkie” ]z Lisiej g[rki\. Po odprawieniu mszy, Truphan pop, wyni[s=
1-szy los – Arsenia, potem Zacharii, a na “prestole” zosta= Theodosija... m-ca
sentabra 1, w poniedzia=ek, na pami'tk" >w. ojca Semeona “sto=pnika”.
1 wrze>nia 1421, wypada= w poniedzia=ek.
Tego roku zawierszone by=y 4 cerkwie kamienne....
W te dwa lata g=[d i }po|m[r by= wielki, wrzucili martwych do 3-ch urn –
jedn' u >w. Sophii za o=tarzem, a dwie u “Ro/estwa” ]Bo/ego Narodzenia\
na polu. KoN.
Zmar=o dw[ch namiestnik[w, w stanie zakonnym& The}o|dor Timothiewicz,
Aleksandro Thomicz. Ijunia ]czerwca\ 15 zasn'= “w=adyko” Semion, by= 3 lata
i 5 miesi"cy bez 5-ciu dni, a wszystkiego – 6 lat bez dwu miesi"cy i bez 4-ch
dni. A w Nowogrodzie “wostasza” ]powsta=y na siebie\ dwa ko<ce& Nerewski
}przeciw| S=awenkiemu, za Klentia Artemina, “pro ziemlu” ]za ziemi"\, i na-
miestnika Andreja Iwanowicza, i grabili dw[r jego... Zabili 20-tu ludzi u Andreja
namiestnika, a Nerewc[w – 2-ch ludzi, i pojednali si". ArNo2. str. 166
By=a “wielka woda” ]pow[d{\, i Wielki most znios=a, i “tucza ogienna z gro-
mom i s kamieniem” ]burza z wy=adowaniami, olbrzymim hukiem, i gradem\.
I w=adyka Semion zmar=. W[wczas “wozwiedosza” ]wynie>li, dos=. wznie>li\
igumena “na seni” ]w przedsionku\ u >w. Tr[jcy w K=upsku. ArNo2. str. 168
zmar= w=adyka Nowgorodzki – Semion, ijula 15. W=ad.
Zima >nie/na wielce, i nast"pnie, wiosn' – “woda wielika i silna zie=o” ]pow[d{,
wysokie stany wody\, wype=ni=y si" “istocznici wodnii” ]studnie\, i jeziora, a
w Nowogrodzie, woda unios=a cz">: grodu, i most na Wo=chwie znios=a, i
wiele >wi"tych cerkwi i monaster[w, i wiele ksi'g “potopie” ]potopi=a\ 16-go
dnia, o godz. 10-tej dnia }miesi'c nie wykazany, chyba kwiecie<|. PStro3.
Zima >nie/na wielce, i “po tom”, wiosn' “woda wielika zie=o” ]pow[d{\,
wype=ni=y si" rzeki, “istoczniki” ]studnie\, i jeziona; w Nowogrodzie wiele“pa-
kosti’ ]z=a\ wyrz'dzi=a. Tej wiosny, w post Petra, maja 25, burza deszczowa
nadci'gn"=a nad Nowogr[d, straszna wielce, z deszczem spad=y “kamienie”
]grad\ wielko>ci jab=ek... ca=e lato deszczowe i powodzie.
Tego/ roku Perchurej mnich “Sopieszka” ]Bucik ¯ sapog, OA\... budowa
cerkwi >w. Zwiastowania, monasteru /e<skiego “w Pieskach” ]Piaskach;
drobna miejscowo>: ˚ «piaski» nr 1680\, zawierszeniu cerkwi >w. Barbary,
w ko<cu Opoczki.
Tego/ roku kn. litewski Witowt przys=a= do Pskowa swoich ludzi, poleca-
j'c zerwa: pok[j z Niemcami. Pskowianie wys=ali do Witowta Seliwestra
namiestnika i innych bojar[w; odm[wili, zas=aniaj'c si" przysi"g' na >w.
Krzy/, /e z Niemcami b"d' /y: w pokoju, a Witowtowi nie b"d' pomaga:.
Witowt wielce rozgniewa= si" na Pskowian.
Tego/ roku Pskowianie wys=ali do wlk. kn. Wasila Dmitrejewicza Miku="
namiestnika i innych bojar[w, zaprosili do siebie kn. Aleksandra The}o|-
dorowicza }Rostowskiego|. PSyn2., Psk1.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
6989, wstawka 0001-05.2-261 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6929, styl 5508 0003-01.2-413÷414 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6929, styl 5508 0001-30.2-166, 168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6929, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6929, styl 5508 0003-02.3-120÷121 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6929, styl 5508 0003-02.1-38 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6929, styl 5508 0003-04-53÷54 ]Pskow. 1-sza\
.4966 roku 1422
roku 6927, roku 6928, roku 6929, roku 6930. m-ca ijula ]lipca\ 11, zmar=a
b=ogos=awiona kniagini Anastasija – ksi"/na Jureja Dmitrejewicza, w Zwe-
nigorodzie, z=o/ona w Moskwie, w monasterze >w. Wniebowst'pienia.
Tego/ roku Moskwa gr[d sp=on"=a, m-ca awgusta 18, “w po=nom zagoresja”
a nazajutrz, w po=udnie, przesta=a pali: si". Tego/ roku Barak carewicz
przyby= wojowa: do Odojewa; grodu nie zdoby=, szkod" wyrz'dzi=.
roku 6930. g=[d by= “silen” w ca=ej Ruskiej ziemi... Tego/ roku kr[l Jagai=o,
tak/e Witowt, chodzili do Marienburga – grodu w Niemieckiej ziemi, wojowa:.
Tego/ roku zmar=a b=ogos=. kniagini Anastasija, w Zwenigorodzie.... Sofa.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. KoN.
g=[d by= silny we wszej ziemi Ruskiej; w Moskwie okowa /yta po rublu, a w
ko=omnie – po dwa ruble. W=ad.
By= w Nowogrodzie “gorod” ]gr[d... gr[d w Nowogrodzie..., “go=od” – g=[d; po
raz drugi identyczna pomy=ka; pierwsza pod 1231& Niemcy przybyli ze zbo-
/em w ko<cu g=odu ˘ w ko<cu grodu; w SyN.\. “Nas=asza” Nowogrodzianie
Theodosia do monasteru, i by= dwa lata “na sieniech” ]w przedsionku\, i
mianowali w=adycznego “duchownika” Omeljana w=adyk'. ArNo2.
g=[d by= silny we wszej Ruskiej ziemi. W Moskwie “okow” ]okowa\ /yta po
rublu, w Kostromie – po dwa ruble, a w Nowogrodzie Ni/nym – po 200 “al-
tyn” ]altyn[w ^ z=otych\ okowa /yta, m[r by= z g=odu, wszelk' padlin" jedli.
Tego roku kr[l Jagai=o, tak/e Witoft, “chodili” ]chodzili – s=owo polskie\ do
Maryjnego grodu, Niemieckie ziemie wojowa:. Nik.
Nikanorowska pisana by=a w Moskwie, przez osob" prawos=awnego wyznania,
stronnika metropolity Photeja †1431.
Natomiast w Smole<sku – gdzie >ciera=y si" wp=ywy polskie i rosyjskie – przez stron-
nika episkopa Herasima, na Wo=yniu ...–1415–1432, w Smol. 1433–†1435.
Zwi'zanie ruchu kronikarskiego z t' postaci' jest dla mnie odczuwalne w znaczeniu
miejsc jego przebywania ]W=odzimierz Wo=y<ski 1415–1432 ˘ Konstantynopol
1432–1433 ˘ Smole<sk 1433–1435\, pisania kronik ]w Konstantynopolu; Ipat.
ltps, pisana 1428, na Wo=yniu, zaniesiona do Smole<ska, st'd – przez Rost[w$
– do Kostromy\ i lokalnych wiadomo>ci, dotycz'cych Smole<ska, w kronikach
“litewskich”, w[wczas powsta=ych ]pocz. 1427(28\ i prowadzonych do 1449 r.
Posiadanie kronik nale/y przypisa: w=adcom i dygnitarzom cerkiewnym, kt[rzy
umieli je czyta:, st'd ksi"ga ˘ ksi'/" i ksi'dz, a pisanie ich nale/y przypisa:
osobom, w[wczas =atwiej b"dzie ustali:, gdzie i kiedy by=y pisane, >ledz'c – z
kolei – ich drogi i losy /yciowe, ˚nr 1680, has=o «ksi'/"».
F “Za umno/enie grzech naszich, Bogu popustiwszu” ]...dopustem Boga\, we
wszej Ruskiej ziemi by= g=[d wielki przez 3 lata; najpierw w Nowogrodzie
i we wszech “ich wo=ostiem” ]nowogrodzkich w=o>ciach\, w Moskwie i we
wszej Moskiewskiej, i we wszej Tferskiej. Potem dro/yzna chleba... ceny /yta,
owsa... ludzie z g=odu marli... przybywali do Pskowa z ca=ej Rusi& Korela,
Czud, Wo/anie, Tweranie, Moskwiczanie, kupowali za ruble i wywozili za
granic"... zmar=ych uzbierali w 4 “skudelnice” ]urny w postaci du/ych po-
jemnik[w\. G=[d by= przez 3 lata. Tego/ roku Aleksandro The}o|dorowicz
Rostowski przyjecha= do Pskowa m-ca aprila 1.
Tego/ roku kn. litewski – Witowt, zebra= posi=k[w wiele, “nie tokomo” ]nie tylko\
Litwy “no” ]lecz\ Moskiczan i Tferan, i innych wielu “podniem” ]poddanych,
dos=. pod nim\, i wyruszy= do Prus[w, zdoby= gr[d “Go=ub” ]Go='b, niem.
Taube, ale ja s'dz", /e by= to Go=dap, 55 km N od E=ku\, i wojowa= przez
3 miesi'ce, i wr[ci= nie zawieraj'c pokoju, i wielu jego “ratnych” ]konnych\
wymar=o w[wczas g=odem. PSyn2., Psk1.
6930, styl 5508 0001-05.2-262 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6929, styl 5507 0003-01.2-414 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6930, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6930, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6930, styl 5508 0001-27.1-100 ]Nikanorowska\
6930, styl 5508 0003-02.1-38÷39 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6930, styl 5508 0003-04-54÷55 ]Pskow. 1-sza\
.4968 roku 1423
g=[d by= wielki we wszej Ruskiej ziemi, wielu zmar=o....
car Barak przyci'gn'= do Odojewa, grodu nie zdoby=.... Sofa. ˚1422 r.
By= znak na s=o<cu }za:mienie s=o<ca$|.
z trzech znanych mi za:mie<, /aden dobrze nie pasuje – czasem lub miejscem&
1. z 1422.01.23, o godz. 04&05&41, 46,6° N, 109,5° E ]w styczniu$ tak rano$\,
2. z 1423.01.12, o godz. 18&20&19, 6,2° S, 92,4° W ]wykluczone# 2 powody\,
3. z 1424.07.26, o godz. 14&34&25, 63,1° N, 36,6° W ]troch" mo/liwe, W...\.
Tego roku zawierszyli dwie cerkwie kamienne.... KoN.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Ameliana “swiedosza po /rebiu” ]wybrali w wyniku g=osowania\ od }cerkwi|
>w. Zmartwychwstania z Derewie<ca. Zawierszyli 2 cerkwie& >w. B-c" w
Ko=mowie, i >w. Jakowa ]Jakuba\ “na +u/i” ]w +u/y\. Pom[r by= w Korelskiej
ziemi. ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
G=[d by= silny we wszej Ruskiej ziemi, z g=odu marli, le/eli przy drogach.
Tego/ roku, car Barak do Odojewa “prichodi”, grodu nie zdoby=, a =up[w
uprowadzi= w pole. i kn. Jurie Romanowicz Odojewskii, “da” ]tak/e\ Grigorej
Protasiewicz – wojewoda “mecenskii” ]mi<ski, ¯ Menesk ^ Mi<sk, do>cign'=
cara, w polu bili, =upy “otimali” ]odebrali, odbili, dos=. odj"li\. Nik.
Pskowianie wys=ali do wlk. kn. Wasila Dmitrejewicza dw[ch namiestnik[w&
Jureja Winkowa i The}o|dora “Szibalkina” ]Strzelca\, i bili czo=em, /eby swe-
mu te>ciowi – kn. Witowtowi, za Pskowian dobre s=owo wys=a=, by }Witowt|
“gniewa nie dier/a=’ ]nie gniewa= si", dos=. gniewu nie mia=\, i win" zdj'=; a
kn. wlk. “nie uczyni na dobro niczego /e” ]nie przyczyni= si", nie przychyli=
si" do pro>by pos=[w\. Tego/ roku kn. Witowt z Niemcami zawar= pok[j, “no
nie krepkyi” ]lecz niezbyt mocny\. Tego/ roku kn. Aleksandro Rostowskyi
wyjecha= z Pskowa, z czeladzi'. PSyn2., Psk1.
6931, styl 5508 0001-05.2-262 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6931, styl 5508 0003-01.2-414 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6931, styl 5508 0001-30.2-166 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6931, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6931, styl 5508 0001-27.1-100 ]Nikanorowska\
6931, styl 5508 0003-02.1-39 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6931, styl 5508 0003-04-55÷56 ]Pskow. 1-sza\
.4970 roku 1424
“Sos=asza” ]pozwali\ Nowogrodzianie Theodosija do swego monasteru, bo
by= dwa lata “na seniach” ]na saniach..., w sieni\ domu >w. Sophii. Tak i tego
roku wynie>li Omeliana, przez losowanie na prezbiteriun >w. Sophii. Tego/
roku i w Pskowie “dengi skowasza” ]monety wybili, ¯ s % kowasza ¯ kowa:
^ ku:\, i pocz"li we wszej Ruskiej ziemi targowa: monetami. Pom[r wybuch=
w Korelskiej ziemi. Tego/ roku m[r by= w Nowogrodzie “/elezoju i chrak
krowiju” ]plamami i charkaniem krwi'\. Mianowany zosta= w=adyka Eufemij,
w Moskwie, przez metropolit" Thoteja. Tego/ roku zawierszone zosta=y dwie
cerkwie.... Tego/ roku zmar= kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz. KoN.
i za Wo=okiem, i we wszej Rusi, i na Litwie, i “w Mniencech” ]u Niemc[w;
«tak w r"kopisie» – oznaczyli redaktorzy, bo nie mogli skojarzy:\, “nacza
mor byti w ludiech /elezoju” ]pad= plamisty pom[r na ludzi\ “i otchrak krowiju”
]charkali krwi'\.
tyfus, w dalszej cz">ci utwierdzaj'ce szczeg[=y, ˚zapis pod 1441 rokiem.
Mianowany zosta= w Moskwie przez metropolit" Photeja w=adyka Eufimiej
Nougorodckii. Zawierszyli dwie cerkwie& >w. +ukasza w Dubenicy i >w. Borisa
w Gwzeniu. Postawili cerkiew w Nowogrodzie...
Zasn'= wlk. kn. Wasilej Dmitrejewicz Moskiewski, z=o/on w cerkwi >w.
archanio=a Michai=a, gdzie i gr[b ojca jego, dziadka i pradziadka, i wielu
innych kniazi[w rodu. ArNo2.
By= }po|m[r w Litwie i w Nowegorodzie “/elezoju” ]plamisty\. Tego roku zmar=
kn. Wasilej wielki Dmitrejewicz; kniaziowa= 36 lat. i zasiad= syn jego – kn.
wlk. Wasilej Wasilewicz. Tego roku mianowano w=adyk' Eufemija. ArNo2.
˚.4972 ]1425 rok\
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
Car Kuidadat “poide” wojowa: do Odojewa, na kn. Jurija Romanowicza.
S=ysz'c to, kn. wlk. Witoft, wys=a= do Moskwy, do zi"cia swego – kn. Wasilija
Dmitrijewicza, by wys=a= pomoc przeciw carowi, a sam wys=a= kn. Andreja
Michai=owicza, kn. Andreja Wsewo=odowicza, kn. Iwana Bab", brata jego
}Baby| – Putat", Druckich kniazi[w& kn. Mitka Wsewo=odowicza, Grigoria
Protasiewicza. Oni za>, szed=wszy z kn. Juriem, cara Kui-data bili, i “si="” jego
“prisiekli” ]wyr'bali, dos=. przysiekli\, sam car zbieg=, a }dwie| carowe uj"li;
jedn' wys=ali do Litwy, a drug' – do Moskwy, do wlk. kniazia. A moskiewska
“si=a nie pospie=a” ]posi=ki nie nadesz=y na czas\. W[wczas zabili }Tatarzyna,
Tatara| Nohcz" } ¯ Noh-cza| – “bohatyra wielika tie=om”. Nik.
Pskowianie wys=ali do kn. wlk. – Wasila Dmitrejewicza, The}o|dosija namiest-
nika i bojar[w kniazia, “prositi na Pskow” ]w sprawie Pskowa\. Bili czo=em,
aby “piecza=owa=sja o Pskowie” ]smutno mu by=o z powodu Pskowa\ i
wybawi= }ten gr[d| od gniewu kn. Witowta; kn. wlk. nie przychyli= si" do
pro>by i da= do Pskowa kn. Theodora Patrikiewicza. Tego/ roku ko<czona
by=a >ciana kamienna “persi kromskya” ]wzmocnienia od strony Kromu\, a
budowali “pod” ]przez\ 4 lata, 200 “m"/[w”, i wzi"li 1000 i 200 rubli ]1200
rubli\. I potem postawili “na piersiech” ]przy schodach\ dzwonnic" i dzwony
zawiesili, “i 3 gody stojawsze, raspadoszasja piersi” ]i 3 lata }tak| sta=y,
rozpad=y si" “piersi” – po 3-ch latach rozpad=y si"\.
Tego/ roku przyjecha= do Pskowa kn. Theodor Patrikiewicz, ijunia ]czerwca\
11, przyj"ty z honorem. Tego/ roku Pskowianie “ot=o/isza” ]zarzucili, dos=.
od=o/yli, odsun"li na bok\ pieni"dzmi i artugami targowa:, a zastawili mi-
strz[w pieni'dze “kowati” ]bi:\ w czystym srebrze. Tego/ roku Pskowianie
 ...ROSYJSKIMI
z kniaziem-mistrzem }Liwo<skim| pok[j utwierdzili na 3 lata, i }>w.| Krzy/ z
obu stron ca=owali.
Tego/ roku wys=ali Pskowianie do Litwy, do kn. Witowta – Seliwestra na-
miestnika, a z nim – bojar[w. I nie zastali go w Litewskiej ziemi, pojechali “za
Kyew w Luczesk Wielikyi”, i napotkali go za +uckiem 500 wi[rst, w grodzie
“Kremienci” ]Krzemie<cu na Wo=yniu, odleg=ym od +ucka o ok. 75 km SES
w linii prostej, za> 1 wiorsta ^ 1,067 km...\; i bili czo=em, aby “winy otda=” i
przesta= gniewa: si" na Psk[w. On za> ostro>ci', gniewem wype=ni= si",
odpowied{ da= “po staromu ce=owaniu” ]wg ubieg=ej przysi"gi\. Wr[cili }do
Pskowa| “nie ucziniwsze na dobro niczto /e” ]bez skutku\. PSyn2., Psk1.
6932, styl 5508 0001-30.1-131 ]W=adimirskij letopisiec\
6932, styl 5508 0001-30.2-166, 168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6932, styl 5508 0003-01.2-414÷415 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6932, styl 5508 0001-27.1-100 ]Nikanorowska\
6932, styl 5508 0003-02.1-39÷40 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6932, styl 5508 0003-04-55÷56 ]Pskow. 1-sza\
.4972 roku 1425
Roku 6933, m-ca fewrala 27, o godz. 3-ciej nocy ]godz. 21-sza\, zmar=
chrystolubny kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz }wszej Rusi, w drugim tygodniu
wielkiego postu, po Soborze, we wtorek; a zasiada= na stolcu przez 36 lat|;
tego/ roku syn jego – Wasilej Wasilewicz zasiad= na stolcu wlk. kniazia
}W=odzimierskim i Moskiewskim, i w Nowogrodzie Ni/nym. Tego/ roku kn.
Wasilej Wasilewicz wys=a= Photeja metropolit" do Halicza, do kn. Jureja
– stryja swego, w sprawie pokoju, pok[j zawar=...|. Tej/e wiosny kn. Jurej
wyruszy= do Halicza }Merskiego|, zawar= “peremire” ]rozejm\ do dni Petra, z
wlk. kniaziem. Tego roku zmar= b=ogos=awiony kn. wlk. Iwan Tferskyi, zwany
w stanie zakonnym “Iew” ]Job, OE\; tego/ roku, m-ca maja 21 zasiad= syn
jego – kn. Aleksandro “na wielkim knia/eniu” ]na stolcu wlk. kniazia\. Tego/
roku zmar=a b=ogos=. kniagini Theodorowa Aleksandrowicza Rostowskiego,
m-ca awgusta 5, o godz. 6-tej dnia ]w po=udnie\. Tej jesieni by= pom[r wielki w
Pskowie, w Wielkim Nowogrodzie, Tor/ku, Tferze, i w Wo=oku, w +amskiem,
Dmitrowie, i w innych Ruskich grodach i wsiach. Sofa.
Sp=on"=a Targowa strona i Ludina koniec, ca=y. Tego/ roku wojowali Ustiu-
/anie Zawo=oczsk' ziemi", i Nowogrodzianie wyprawili si" na nich wojowa:,
do Ustiuga, i wzi"li u nich okup 5000 bia=ek i “6 sorokow sobolei” ]6 x 40 ^
240 soboli\. Tego/ roku zasn'= kn. Iwan Michai=owicz Tferskyi. Tego/ roku
zmar= Theodosij – igumen >w. Tr[jcy, w swoim monasterze, m-ca septabra
29. KoN.
m-ca fewrala zmar= kn. wlk. Wasilej Dmitrejewicz, “posta 2 niedieli” ]2-giego
tygodnia postu\, we wtorek, o godz. 3-ciej nocy ]godz. 21-sza obecnego
systemu\, z=o/on w grodzie Moskwa, w cerkwi >w. archanio=a Michai=a;
kniaziowa= 36 lat; by=o u niego dw[ch syn[w& 1. Iwan, 2. Wasilej.
Tego roku zasiad= “na wielikom knia/enii” – kn. wlk. Wasilej Wasilewicz. Tego
roku mianowano w=adyk" Eufimija do Wielkiego ]Starego\ Nowugorodu.
Tego roku zmar= kn. wlk. Iwan Michai=owicz Tferskii. Tego roku zasiad= “na
wielkim knia/eniu” w Tferze wnuk jego – kn. Boris Aleksandrowicz. Tego roku
}po|m[r by= w Tferskiej ziemi, potem w Moskwie. Tego roku postawili dwie
cerkwie kamienne& >w. +ukasza w +ubianicy, a Borisa i Gleba – w “Gzeni”.
Jednego dnia postawili cerkiew drewnian' >w. Spasa.... W=ad.
O “prestawlenii” ]>mierci\ wlk. kn. Wasilija Dmitrejewicza.
m-ca “fewruaria” ]februara\ 27, o godz. 3-ciej nocy ]godz. 21 dzisiejszego
systemu; w[wczas dzie< od godz, 6-tej rano do godz. 6-tej wieczorem\,
zmar= b=ogos=awiony, wlk. chrystolubny kn. Wasilej Dmitrejewicz. metropolita
Photej tej/e nocy wys=a= po Jurija – brata jego }Wasileja|, do Zwenigorodu,
swego bojarzyna – “Akintha Os=abatewa” ]Hyakintha ¯ gr. hyakinthos, nieme
H\. On za> }Jurij| nie wyruszy= do Moskwy, lecz do Halicza. A na “wielkim
kniaziowaniu” ]na stolcu\ zasiad= Wasilej Wasilewicz, mia= w[wczas 9 lat
bez 16-tu dni.
urodzony 11 lutego 1416 roku$
kn. Jurij zawar= z Wasilem “peremirie” ]rozejm\, ale Jurij tej wiosny zebra=
wszystkie posi=ki i wyruszy= na brata. Wasilej zebra= swoje wszystkie “si=y”
i “poidie” z Moskwy do Kostromy ]ale nie zbieg= – oka/e si" zaraz, bo wyby=
tam po kolejne hufce\. Z nimi wyruszy= na Jurija. Jurij zbieg= do Nowogrodu
Ni/nego ]w uj>ciu Oki do Wo=gi\. Gdy stryj Wasila – Kostantin, przyby= na
miejsce, Jurij cofn'= si" za rzek"; st'd Kostantin wr[ci= do Moskwy, bo nie
by=o gdzie rzek" przekroczy:.
zmy>li= pisiec, bo Jurij j' jednak przekroczy=; rzecz w tym, /e przekroczenie
rzeki by=o wielce niebezpieczne, gdy przeciwnik sta= na drugim brzegu i czeka=
na ten moment, by zaatakowa: brodz'cych w wodzie, ruszaj'cych si" jak muchy
w ma>le.
knia{ Jurij, st'd pojecha= do Nowogrodu, a z Nowogrodu – do Halicza.
...kn. wlk. z “ojcem swoim” ]ojcem duchownym\ – Photiem metropolit', i z
matk' swoj' – kniagini' Sophi', i ze stryjami swymi& kn. Andrejem, Petrem,
i Konstantinem Dmitrijewiczem, “obos=a” ]“obes=a= si"” ¯ s=a:\ z bratem
swoim }Jurijem| i z dziadkiem – wielikim litewskim Witoftem, i ze wszystkimi
kniaziami i bojarami, zamy>la= wys=a: do kn. Jurija “ojca swego” – metro-
polit" Photeja. On za> z pocz'tku odm[wi=, lecz “wskore” ]skoro, wkr[tce\
z rado>ci' “poide” ]wyruszy=\ do Halicza }Merskiego|... itd.
Jurij przywita= metropolit" z t=umem ludzi – z dzie:mi i poddanymi, >ci'gni"tymi
z grod[w i okr"g[w, “iz sie= i iz derewien” ]ze wsi\, na okazj", ale metropolita
uda= si" do cerkwi “Preobra/enia hospoda naszego – Jisusa Christa” ]Prze-
mienienia Pa<skiego\, znajduj'cej si" na podgrodziu, u jeziora.
Rzek= Jurijowi& ªPanie, nie widzia=em “stoliku” ]tak ma=o\ narodu “wo owczich
szerstiech” ]w owczych sk[rach, dos=. w owczych sier>ciach\º – bo wszyscy
byli “w siermiagach” ]siermi"gach – s=owo polskie\.
Knia{ Jurij prosi= o rozejm, a o pokoju nie chcia= my>le:. Tym rozgniewa=
metropolit". Metropolita nie b=ogos=awi= grodu jego, i wyruszy= w podr[/
powrotn'. W tym czasie pad= }po|m[r na ludzi w grodzie.
ukryty cel pi>ca...
Jurij p"dem za metropolit', do>cign'= go “w siele Pasynkowie” ]we wsi
Pasynk[w ¯ Pasynok ^ pasierb\ i tu pokaja= si" metropolicie – bi= czo=em,
modli= si" nad swoim zgorszeniem, ledwie go uprosi=. Metropolita wr[ci= i
b=ogos=awi= go samego i gr[d jego. Od tego czasu usta= gniew Bo/y.
ja my>la=em, /e to metropolita si" gniewa=, ale wszystko jest w porz'dku, bo F
metropolita to B[g, gdy on gniewa si" – to i B[g, razem z metropolit'; si=" Boga
ma w r"ku, za sob'.
zmy>lenie pi>ca, bo wszystko sz=o g=adko, jak pisarzowi pisanie na pergaminie&
wybuch= pom[r kt[ry zaraz usta=, z machni"ciem r"ki metropolity, pop wr[ci= do
Halicza z odleg=ej o dziesi'tki wi[rst wsi, po to, by pob=ogos=awi: gr[d, i Jurijowi
uda=o si" go do>cign': – osobi>cie uda= si" w pogo<; przy okazji& w=a>ciwa jego
reakcja Jurija – pokaja= si" grzesznik Bogu, w obecno>ci popa....
Knia{ Jurij odprawi= go ze wszem narodem. Po odje{dzie metropolity, Jurij
wys=a= bojar[w swoich – Borisa Halickiego i Dani=" Czeszka, “dokoncza mir
na tom” ]dos=. uzupe=ni= zawarcie pokoju na tym warunku\, /e nie b"dzie
“iskati” ]ro>ci=, dos=. szuka:\ stolca wlk. kniazia sw' osob', lecz przez cara
}tatarskiego|, kt[rego car “po/a=ujet” ]po/a=uje... wyznaczy, dos=. ch"tnie
zgodzi si"\ – ten b"dzie wielkim kniaziem W=odzimierskim.
Tego roku zmar= kn. Iwan Michai=owicz Tferskii, zwany w stanie zakonnym
“Jew” ]Job, OE, BW\. Zasiad= po nim syn jego – Aleksander, maja 21.
A od “Tworicina dni” pocz'tek moru w Moskwie – przyszed= “ot Niemiec”
]od Niemc[w w Estonii\ do Pskowa, st'd do Nowogrodu, i tak doszed= do
Moskwy, i do ca=ej Ruskiej ziemi. Nik.
kler temu nie zapobieg=, nie powstrzyma= modlitwami, tym razem.
Mianowano w=adyk" Eufimija w Nowogrodzie na “w=adyczestwo” ]biskup-
stwo\, m-ca noabra 1. Tego roku “byst mor” ]by= pom[r, wybuch=a plaga\ w
Nowogrodzie silna. Tej/e zimy kn. wlk. zmar= – Wasilej Dmitrejewicz, m-ca
fewrala 28, na pami'tk" >w. m"czennika “Nestera” ]Nestora OE\ i wkr[tce
potem, wiosn', kn. Iwan Tferski zmar= Michai=owicz. Tego roku }po|m[r by=
w Pskowie i w posiad=o>ciach, “/elezoju merli ludi” ]plaga, tyfus\. PStro3.
By= w Pskowie chleb “podeszewla” ]po cenie zni/kowej, ta<szy\, “po 5
zobnic za po=tynu r/i” ]za p[= tynu /yta, jednostki wagi – 5 zobnic, jednostki
monetarnej\, a w Nowogrodzie by= pom[r “wielik wielmi”.
Tej/e zimy Pskowianie wys=ali do wlk. kn. Wasila Dmitrejewicza, namiestnika
Miku=" Paw=owicza, i bi= czo=em, “cztoby” ]/eby, aby\ }wlk. knia{| wybawi=
Pskow od gniewu Witowta; “i nie uczini niczto /e”. I “paki” ]potem\, tej/e zimy,
zmar= kn. wlk. – Wasilej Dmitrejewicz, fewrala 28. W[wczas Pskowianie bili
czo=em Nowogrodzianom; a oni, “otriadisza” ]odprawili\ pos=[w od siebie do
Litwy, do kn. Witowta, i Pskowianie wys=ali z nimi The}o|dosa namiestnika
i Andreja Larinowicza, i Iwana Larianowicza, i innych bojar[w. Oni za>,
“jechawsze”, wiele bili czo=em, “i nie uczinisza niczto /e”.
Tego/ roku, od dnia “Ilina” by= pom[r w Pskowie i w okolicznych grodach,
i po wszej w=o>ci Pskowskiej, i w Nowogrodzie, i we wszystkich w=o>ciach
“ich” ]nowogrodzkich\, i wszyscy marli “edinoju boliezniju /olozoju” ]z jednej
choroby “/eleznej” – tyfusu\, i marli od “Ilina dnia” do Chrztu Pana, “i tako
presta mor” ]w[wczas usta= pom[r\. A kn. Theodos Patrikiewicz tego pomoru
wystraszy= si" – wyjecha= z Pskowa ze sw' czeladzi', do Moskwy, awgusta
22, a by= w Pskowie rok i 2 miesi'ce; “obacze” ]lecz, jednak/e\ i tam >mierci
“nie ubie/a” ]nie uciek=\ – “nie po mnozie wremieni” ]wkr[tce, dos=. nie po
up=ywie d=ugiego czasu\ zmar= w Moskwie. PSyn2., Psk1.
6933, styl 5508 0001-05.2-263 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6933, styl 5508 0003-01.2-415 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6933, styl 5508 0001-30.1-131÷132 ]W=adimirskij letopisiec\
6933, styl 5508 0001-27.1-100÷101 ]Nikanorowska\
6933, styl 5508 0003-02.3-121 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6933, styl 5508 0003-02.1-40 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6933, styl 5508 0003-04-56÷57 ]Pskow. 1-sza\
6933, styl 5508 0001-27.3-342 ]Sokraszcz. ltpsnyj swod 1495\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
1426–1462 Basileios-Wasilij ¿1415–†1462 ¯ Wasilij ¯ Dmitrei
.5000 roku 1426
}w lewej kolumnie| roku 6933, m-ca fewrala 27, o godz. 3-ciej nocy ]godz.
21-sza dzisiejszego systemu\, zmar= chrystolubny kn. wlk. Wasilej Dmitre-
jewicz. tego roku, syn jego – Wasilej Wasilewicz osiad= “na wielkim kniazio-
waniu”. tej/e wiosny }ju/ 1426| kn. Jurej do Halicza wyruszy=, zawar= rozejm
do dni Petra z wlk. kniaziem. Tego roku zmar= b=ogos=awiony kn. wlk. Iwan
Tferskyi, zwany w stanie zakonnym Job; tego roku }1426| m-ca maja 21,
zasiad= syn jego – Aleksander “na wielkim kniaziowaniu”. Tego roku zmar=a
b=ogos=awiona kniagini Theodorowa Aleksandrowicza Rostowskiego }/ona
Theodora Aleksandrowicza Rostowskiego, nie wymieniona z imienia|, m-ca
awgusta 5, o godz. 6-tej nocy }o p[=nocy|. Tej jesieni, “by=” ]wybuch=\ }po|m[r
wielki w Pskowie, w Wielkim Nowogrodzie, Tor/ku, Tferze, Wo=oku +amskim,
Dmitrowie, i w innych Ru>skych grodach i siedliskach.
}obok, w prawej kolumnie obszerniej| Wasilej Wasilewicz zmar= ...drugiego
tygodnia >wi"tego wielkiego postu, “po Sbore” we wtorek, zasiada= “na wielkim
kniaziowaniu lat 36. Syn jego – kn. Wasilej Wasilewicz zasiad= na “wielkim
kniaziowaniu” W=odzimierskim, Moskiewskim, i Nowogrodzkim Ni/nym.
Tego roku kn. Wasilej Wasilewicz wys=a= Photeja metropolit" do Halicza
}Merskiego|, do stryja swego, i pokoju nie zawar=, a kn. Jurej Dmitrejewicz
wyruszy= z Halicza do Nowogrodu Ni/nego, i kn. wlk. pos=a= kniazia Andreja
Dmitrejewicza za nim, a z nim “p[=trzyna>cie tysi"cy” ]12,5 tys.\. Sofa.
}w lewej kolumnie| Roku 6934 }1426|. Zn[w by= }po|m[r we wszystkich
grodach Ru>skych “wielik zie=o” ]bardzo silny, dos=. wielki wielce\.
}w prawej kolumnie| Roku 6934 }1426|. Knia{ wielki Witowt “chodzi=” do
Pskowa, Pskowianie “dobisza cze=om”, dali jemu tysi'c rubli; “sta=” ]oblega=\
u Woronacza 3 tygodnie, ziemi" “ispustoszi=” ]s=owo polskie\ mnogo. Psko-
wianie pod gr[dkiem Kotelnem, na jeziorze, Litwy i Tatar[w wybili wielu. Sofa.
sta= Witowt pod Woroneczem 3 tygodnie, wojuj'c, i odci'gn'=, “nie wzja”.
KoN.
Sta= Witowt pod Pskowem wojuj'c 3 tygodnie, i wzi'= 1000 rubli. Tego roku
“swierszi” ]zawierszyli\ >w. “Spasa” ]Zbawiciela\, przy wrotach. ArNo2.
zmar= kn. Petr Dmitrejewicz. W=ad.
}po|m[r by= wielki w Pskowie, Nowogrodzie i w “Wielkim” ]Starym\ Tor/ku,
Tferze, Wo=oku, Dmitrowie, Moskwie, i we wszystkich grodach Ruskich i
wsiach. Tej/e jesieni zmar= kn. Andrei Wo=odimierowicz i kn. Semen Wo=o-
dimierowicz, zwany w czer<cach Sawa, z=o/on u }>w.| Tr[jcy w “Sergiejewie
monastyrie”. I kn. Jaros=aw Wo=odimierowicz zmar=, z=o/on w “Archanggle”,
w Moskwie.
Tego/ roku kn. wlk. Litowskii Witoft “chodi=” do Pskowa z wieloma posi=kami,
byli z nim& ziemia Litewska, Ladska, Czesi, Wo=osi “poinajmowany” ]ponaj-
mowani ¯ po % najem ¯ j': – termin polski\, i Tatrzy jego, a u cara Machmeta
wyprosi= dw[r jego. Przyby= do gr[dka pskowskiego – do Opoczki.
• Opoczka n(rz. Wielikaja, 126 km S od Pskowa, 138 km N od Po=ocka,
56° 43* N, 28° 41* E.
dalej – zn[w – zmy>lenie pi>ca, z oznak' naiwno>ci&
Ludzie w grodzie zaryglowali si", siedzieli cicho, “jako mnieti priszedszim
pusta jego” ]by przybysze mniemali, /e gr[d pusty jest\, i gdy Tatarzy pocz"li
galopowa: przez most na koniach, a grodzianie “uczinisza most na u/i-
szczech” ]postawili most na =y/wach$\, a pod nim kolce naostrzone, i gdy
most by= pe=en przeciwnik[w, grodzianie “porezosza” ]poci"li\ “u/iszcza” i
most z nimi pad= na te kolce, i tak zgin"li wszyscy.
poucza= pisiec czytelnika, w jaki spos[b radzi: sobie z wrogiem; naiwne& zrobi:
wra/enie, /e gr[d pusty, zbudowany most postawi: na “=y/wach”, lub czymkolwiek,
podci': go nagle i niezauwa/enie, by= pe=en wrog[w, wszyscy zgin"li.
A innych wielu Tatar[w, Lach[w, i Litwy uj"li, do grodu wprowadzili... “sram-
nyja udy” ]ty=ki, dos=. wstydliwe uda\... opis jak zawstydzili Witofta; Lach[w,
Czech[w, i Wo=och[w ze sk[r }zwierz"cych| obdarli. Widz'c ten wstyd,
Witoft “poidie procz” ]...precz OE\. Przyby= pod drugi gr[d – Woronecz, i
sta= pod nim. Nadci'gn"=a burza straszna i gro{na wielce, grom straszny i
“mo=nia blistnaja” ]piorun b=yskaj'cy\ }bo s' pioruny kt[re nie b=yskaj'|, jakby
zabiera=a /ywot b"d'cym z Witoftem. A on sam, za pal namiotu uchwyci= si"
i pocz'= wznosi:& ªHospodie, pomi=uj#º. J"cza=, trz's= si", mniema=, /e ziemia
go poch=onie, i w “ad” ]brzuch\ wejdzie. Po przej>ciu burzy, przyby= pose= od
kn. Wasila Wasilewicza, z Moskwy – Aleksandro Wo=odimierowicz +ykow,
“g=agolia emu” ]przekazuj'c mu\ s=owa wlk. kniazia& ª...“gdie by=o” ]niegdy>
by=e>\ ze mn' w jedno>ci, a ty }teraz| m' ojcowizn" wojujesz i pust' czyniszº.
A Pskowianie, przyszed=wszy, bili czo=em Witoftowi, }i| trzema tysi'cami rubli,
i “poide procz”, a Pskowianie nie dali jemu tego srebra. Nik.
zako<czy= pisiec – jednak nie dali, nie m[g= znie>:; groteskowe zachowanie si"
Witofta podczas burzy ]kto je widzia=$\, Witowt odci'gn'= od grodu, nie czekaj'c na
okup, gdy by= ju/ tak blisko pobrania – zapewne, okup wzi'=, i dlatego odszed=.
wypociny osoby w stanie zakonnym; stronnik by=ego Photeja †1431 – nie m[g=
darowa: Witowtowi, /e mianowa= Gregorija Camblaka – rodem Bu=gara – metro-
polit' kijowskim, i nie omin'= ka/dej okazji, by przypi': mu =atk" – zia= cienkim,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
ukrytym jadem. Nie chcia= pisa: od siebie, to wk=ada= w usta Witowta zdania
wywo=uj'ce negatywne wra/enie o nim, u czytelnika – by= na tyle przebieg=y.
dla ca=o>ci sprawy – ja nie jestem zwolennikiem Witowta.
waham si", czy dalsze, podobne wypadki, warte s' t=umaczenia, poza wdzi"cznym
materia=em do ataku na kler Ko>cio=a Prawos=awnego; katolicki kler nie inny.
Tej/e zimy by= znak od ikony >w. B-cy na Wasila dworze w Kamieniu je-
ziorze – “s=a krow is prawago oka, i na miesto kapa=a gdie stoja=a, i na puti
sz=a krow kak wezli ot ikony w ubrus” ]sz=a ¯ i>:, prawy, miejsce, kapa:,
obrus – s=owa polskie\... itd. Tej wiosny by= po/ar w Zapskowie, m-ca
“maia”, spali=o si" 40 dwor[w }czyt. wiele, 40 nie by=o >cis=' liczb', jak
dzi>|, a potem “nie na do=/e wremeni” ]nie na d=ugo – s=owo polskie\, za
powi"kszenie grzech[w naszych – “by=” ]wybuch=\ po/ar na podgrodziu, na
Trupiej ulicy.... Tego roku postawiona “byst ko=okolnica drewnianaa” ]zosta=a
dzwonnica drewniana\.... I tego roku kn. Witowt Litewski zerwa= by= pok[j
z Pskowem, w dzie< Petra, i potem up=yn"=y trzy tygodnie i 4 dni ]25 dni\,
m-ca awgusta 1, w czwartek, przyci'gn'= kn. Witowt z si=' wielk' Litewsk'
i Tatarami, wojowa: Pskowski okr"g.
Witowt musia= zapomnie: kl"ski nad Worskl', 1399, jak zmyka= przed nimi;
czwartek, 1 awgusta, wypada= w 1426 roku.
Najpierw przyszli do Opoczki, “lezsze userdno k gorodu wielmi” ]pole{li –
s=owo polskie, wielce /wawo do grodu\, Opo=czanie bili si" z nimi krzepko,
a B[g im – >w. Zbawiciel pomaga= }Jezus Chrystus – Bogiem|, a Pskowianie
przyszli byli w 50 “m"/ow snastnych” ]ze sprz"tem\, i wielu – rzecz'c –
pobili Opoczanie Litwy i Tatar[w, a Opoczan B[g “bludasze” ]nagl'da=\. A
on, niewierny, “poide oporom” ]opornie – s=owo polskie\ do grodu, i wiele
g=[w swoich woj[w }tu| zostawi=; sta= pod Opoczk' dwa dni i dwie noce. A
w sobot" rano }awgusta 3| wyruszy= do Woronecza, i sta= pod Woroneczem
w poniedzia=ek, m-ca awgusta 5, o “sta= pod Woronaczam” ]oblega= Woro-
necz\ przez trzy tygodnie, “poroki iszcziniwsze” ]buduj'c katapulty miotaj'ce
kamienie\, i rzucaj'c }kamienie| na gr[d.
Dalej w skr[cie& przyci>ni"ci Woroneczanie, wys=ali swych namiestnik[w –
Timotheja i Ermola, do Pskowa prosz'c o pomoc. Pskowianie wys=ali “The-
}o|dora posadnika Sziba=kinicza” ]Theodora Sziba=kinicza, namiestnika\
pod Woronecz, do wojska kn. Witowta, i pocz'= “czo=em bi:” kn. Witowtowi,
lecz Witowt nie przyj'= czo=obicia Pskowskiego. Pskowianie zaufali Bogu, i
>w. Tr[jcy, modlitwie... itd., a on “niewiernik christianskya wiery” kn. Witowt,
pocz'= fa=szami swymi namawia: Woroneczan na rozejm, albowiem noc'
by=a burza gro{na i straszna wielce, pioruny, b=yski, i grom ]huk\ straszny
wielce – zawar= rozejm z Woroneczanami, a oni wys=ali do Pskowa. Na-
miestnicy Silwester Leontiewicz i drugi namiestnik – The}o|dor Sziba=kinicz,
z Pskowianami, wyruszyli pod gr[d Kotelen; a on – niewierny – kn. Witowt,
s=ysz'c o pskowskiej “raci” ]odsieczy\ – wys=a= na nich swojej “raci” nie-
wiernych 7000 Litwy i Tatar[w, a Pskowskich m"/[w czterysta. Uderzyli
na nich Pskowianie pod Kotelnym grodem, i zabili Pskowian 17-tu m"/[w,
a Litewskiej raci i Tatar[w wybili Pskowianie wielu, liczby ich “nie wiemy”
]s=owo polskie\. W tym czasie wyprawili si" Ostrowcy pod Wel" “toroniem”
]konnic', ¯ oro<\. Na drodze, na tyle Ostrowa, napotkali noc' Tatar[w
stoj'cych w lesie, uderzyli na nich i wybili 40-tu “m"/[w” }wielu, 40 nie by=o
>cis=' liczb', jak wielokrotnie uprzednio|, i ma=o ich }nie| wybili, a Ostrowcy
wszyscy odeszli “zdrawi” ]OA\, zabieraj'c im konie i “snasti” ]sprz"t obo-
zowy\. I pod Woroneczem grodem, Woroneczanie pobili }Tatar[w|, a samych
pad=o niewielu. W tym czasie Pskowianie wiele “bili czo=em” Nowogrodowi,
lecz Nowogrodzianie nie pomogli Pskowianom “ni czim” ]niczym – s=owo
polskie\, “ni die=om, ni s=owom”. A Nowogrodzianie, w tym czasie, pos=ali
swego pos=a do kn. Witowta – brata Oleksandra Ignatiewicza; napotka=
jego w drodze id'cego z wielk' si=' do Pskowskiego okr"gu, i szed= z
nim na ty=ach armi, i by= z nim pod Opoczk' i Woroneczem, i dojecha= od
niego do Nowogrodu, a Pskowianom “nie uczyni= dobra niczto /e, no tolko
na gorszee z=o” ]gorsze – s=owo polskie\. Pskowianie }zn[w| zaufali Bogu
i >w. Tr[jcy – wys=ali do Witowta swoich pos=[w, pod Woronecz, namiest-
nika The}o|dosa The}o|philowicza, i namiestnika “Jakima” ]Hakima, HJ\
Paw=owicza i innych bojar[w; i zawarli pok[j z Witowtem, m-ca awgusta 25,
na pami'tk" >w. aposto=a Titusa, w dzie< niedzielny, bez Nowogrodzian; a
wys=ali kn. Witowtowi 1000 rubli, a }Witowt| odda= uj"tych – namiestnikom
Pskowskim – na por"czeniu, kt[rych pochwyci= pod Kotelnym, Pskowskich
woj[w 13 “m"/[w” }chaos sk=adni zdania& Witowt uwolni= 13-tu pskowskich
woj[w, uj"tych pod Kolelnym grodem – odda= ich przyby=ym namiestnikom
pskowskim, na por"czeniu|. A “srok sobie uczinisza” ]wyznaczyli sobie czas\,
by srebro “po=o/iti i po=onienych postawiti” ]przed=o/y: za je<c[w\ w Wilnie,
przed kn. Witowtem, na }dzie<| Chrztu Pana. Tego roku, wys=ali Pskowianie
namiestnika Jureja Timothejewicza do wlk. kn. Wasileja Wasilejewicza, by
wlk. kn. wys=a= pos=a swego do kn. Witowta – swego dziadka, w sprawie
swoich m"/[w i Pskowian; i kn. wlk. “wreczesja” ]odrzek= si"\ s=a: swego
pos=a do kn. Witowta. PStro3.
Za starym Ko=o/em, na Kamiennym jeziorze, by= znak& od ikony >w. B-cy-
 ...ROSYJSKIMI
,krew ciek=a, m-ca septewria 16; “sie ubo” ]w takim wypadku\ znak “projawi” ich zbieg=o, The}o|dos namiestnik The}o|phil, namiestnik Jakim Paw=owicz
]zapowiedzia=, wyjawi=\ najazd poga<skiego kn. Witowta, i wielki przelew ]HJ\, zawarty pok[j m-ca awgusta 25, na pami'tk" >w. aposto=a Titusa,
chrze>cija<skiej krwi. w dzie< niedzielny, 1000 rubli dla Witowta, itd. Psk1.
O “Witowszczinie’ ]Witowszczy{nie\ pod Woronaczem. 6934, styl 5508 0001-05.2-263 ]Sofijska 1-sza ltps\\
Tego/ roku, m-ca ijunia ]czerwca\ 29, w sam dzie< Petra, poga<ski knia{ 6934, styl 5508 0003-01.2-415 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6934, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
litewski, odst"pca od chrze>cija<skiej wiary, Witowt, zerwa= pok[j z Psko-
6934, styl 5508 0001-30.1-132 ]W=adimirskij letopisiec\
wianami, i Pskowianie wys=ali do Nowogrodu “biti cze=om”, aby pomogli, i 6934, styl 5508 0001-27.1-101 ]Nikanorowska\
nie pomogli, lecz jeszcze wys=ali Aleksandra Ignatewicza do Witowta na 6934, styl 5508 0003-02.3-121 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
pskowskie “z=o” ]szkod"\. I gdy up=yn"=y 4 tygodnie i 4 dni, i on – hardy kn. 6934, styl 5508 0003-02.1-40-41 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
Witowt, zebra= wiele swych posi=k[w i Tatar[w mn[stwo, przyby= najpierw do 6934, styl 5508 0003-04-57-60 ]Pskow. 1-sza\
Opoczki, m-ca awgusta 1. i pocz"li “prile/no k gorodu liesti” ]pilnie naciera:
.5002 roku 1427
na gr[d\, a Opoczanie bili ich kamieniali i k=odami, z zaborol “otsiekaja”
}w lewej kolumnie| Zmar= kn. Petr Dmitrejewicz, w sobot" mi"sopostn';
]odr"buj'c\, i mn[stwo ich wybili. i wiele poganie “wsuje” ]na pr[/no\ trudzili
“miasojastia” ]mi"sojadalnych\ tygodni 8 i 5 dni.
si", stali dwa dni i dwie noce, i odeszli, nic nie wyrz'dzaj'c grodowi }tj. /ad-
}w s'siedniej, prawej kolumnie| }po|m[r by= silny na ludzi w Moskwie, i we
nych szk[d|. I tak, zaogniony, przyci'gn'= do Woronecza, awgusta 5, w
wszystkich grodach Ru>skych, w=o>ciach i siedliskach, “ma=o ludej osta=o-
poniedzia=ek.
sia” ]niewielu przetrwa=o\. Tego roku zmar= kn. Petr Dmitrejewicz, w sobot"
poniedzia=ek, 5 awgusta, wypada= w 1426 roku.
mi"sopostn'. Tego/ roku ijunia ]czerwca\ 9, zmar= przewielebny igumen
i zbudowawszy “poroki” ]wyrzutnie, katapulty\ “szibiachu” ]strzelali\ na gr[d
Kuri= Bie=o-ozierskyi. Sofa.
kamieniami wielkimi. Woronaczanom by=o ci"/ko wielce. Wys=ali go<ca do
Zawierszona zosta=a cerkiew kamienna...,“ustroena byst diwno ikonami i
Pskowa, “cztoby piecza=owa=sia o nich” ]by przekaza= ich sytuacj"\. I Psko-
knigami” ]...i wyposa/ona w ksi"gi\. KoN.
wianie wys=ali do Witowta namiestnika – The}o|dora “Szibalkina” ]Strzelca\,
}po|m[r by= silny w Moskwie i po wszech grodach Ruskich. W=ad.
i z nim – bojar[w, i wiele “bili czo=om”, on za> czo=obicia nie przyj'=, I tak
}po|m[r by= wielki w grodach Ruskich. W[wczas zmar= kn. Wasilej Wo=odi-
pocz"li “prilie/nieje k gorodu lesti” ]ostro szturmowa:\, “puszkami szibaja”
mierowicz, z=o/on w “Archanggele” ]archan. Michai=a\, w Moskwie. Nik.
]strzelaj'c z dzia=\ i porok[w. Z nadej>ciem nocy powsta= cud straszny&
znak na s=o<cu, o godz. 6-tej dnia ]w po=udnie\, w czwartek, m-ca sentabra 5...
znienacka nadesz=a burza straszna i gro{na, deszcz silny, “grom straszen”
czwartek, sentabra 5, wypada= w 1426.
]wy=adowania\, i “m=nia” ]pioruny\ nieustannie b=yska=y, /e wszyscy mniemali,
...wok[= s=o<ca 6 kr"g[w, kr'g z kr"giem zwi'zany, jeden – czerwony, inny
/e deszcz ich potopi, albo “od gromu” ]od pioruna\ “kamieniem” ]gradem\
– zielony, inny – /[=ty, inny – bia=y, a pozosta=e r[/nych kolor[w.
zostan' zabici, lub spaleni od pioruna. A Woronaczanie nieustannie, ze =zami,
Tego roku, zim', przys=a= kn. wlk. Wasilej Wasilewicz, swego pos=a do Psko-
modlili si" do Boga i do >w. wielkiego m"czennika Chrystusa – Georgija,
wa, a Pskowianie wys=ali swoich pos=[w, namiestnik[w& Iwana Sidorowicza,
by zbawi= gr[d. A Pskowianie, widz'c, /e Witowt ich czo=obicia nie przyj'=
“Akima” ]Hakima, nieme H\ Paw=owicza, do Litwy, z pos=em wlk. kniazia
– spalili podgrodzie swoje. I Witowt w wielkie zmartwienie wpad=, wezwa=
}Wasileja W.|, do kn. Witowta }chaos sk=adni zdania|, i srebro powie{li za
do siebie Woronoczan, i – “obolstiw ich” ]zwi[d= ich, oszuka=\ – zawar= z
je<c[w uj"tych pod Kotelnem; kn. Witow= srebro wzi'=, a pochwyconych pod
nimi rozejm. Woronaczanie pos=ali go<ca swego do Pskowa, a Pskowianie
Kotelnem u siebie “posadi=” ]uwi"zi=, dos=. posadzi= – s=owo polskie\, a kniazia
wys=ali do kn. Witowta “Jakima” ]Hakima HJ\ namiestnika i “Thedosa”
wlk. pose= }pose= Wasileja| nie pom[g= swym “posolstwom” ]poselstwem,
namiestnika, i innych bojar[w.
OE\.
Jeszcze i o tym opowiemy& a do “zasady” ]osady, ochrony\ Koletnego gro-
uprzednio, pod 1426, /e Witowt uwolni= uj"tych Pskowian pod Kotelnem, za
du w[wczas te/ pos=ali namiestnika Seliwestra i namiestnika The}o|dora
por"czenie dania za nich okupu. Tu, pisiec zapomnia= ju/, i oskar/y= Witowta o
Szibalkina, a z nimi 400 “m"/[w” ]woj[w\. A Witowt, s=ysz'c to, wys=a= do
zatrzymanie je<c[w po wi"ciu za nich okupu – >lad, /e pisiec pr[bowa= zaszkodzi:
Kotelnego 7000 “m"/[w” i Tatar[w. a Pskowienie “togo nie wieduszczim”
Witowtowi, jak tylko m[g=, i nie pierwszy to wypadek.
]nie byli >wiadomi tego/\. I gdy Pskowianie byli pod Kotelnym – uderzyli
Tej wiosny, w wielki post, na trzy tygodnie przed Wielkanoc', wys=ali Psko-
na nich Litwini i Tatarzy. Zabili 17 pskowskich “m"/[w”, a r"koma uj"li 13-
wianie swego pos=a – namiestnika “Seliwestra Lewontiewicza” ]Silwestra
tu. Pskowianie bili si" z nimi, wyblili z Litwy wielu, wbiegli do Kotelnego i
Leontiewicza; z=e odczytanie znak[w cyrylicy, to st'd, O «omega» jako W,
zaryglowali si". A Ostrowianie w[wczas “chodisza toronom” ]wyprawili si"
«mi"kki znak» jako I ˘ L jako LI\, tak/e “namiestnika” ]sic\ w=adyki “Parthe-
konnic'\ “k Weliju” ]do Veljandi\, i najechali na “noczlezie” ]noclegi – s=owo
ja” ]gr. parthenos ^ dziewiczy, dziewictwo\, do Litwy, do kniazia Witowta, i
polskie\ Tatar[w, zabili u nich 40-tu “m"/[w”, i niewielu ich zbieg=o. A innych
“konczasze” ]uzupe=nili\ za je<c[w okup, “po= 5-sta rublew” ]450 rubli\, a
“podo Wrewom wrewiczi pobisza” ]Wrewo ¯ Vo∆ru\.
srebro dali “na Pokrow die<” ]Wstawiennictwa B-cy\; i przyjechali do Pskowa
My wi"c to zostawiamy, i wracamy na poprzednie. Przyjecha= “Jakim”
“wszyscy zdrowi” ]witani\.
]Hakim\ namiestnik i Theodosij, bili wielce czo=em, uzgodnili da: 1000 rubli,
informacje o okupach – zmy>leniem pi>ca, w'tek starannie ci'gniony.
i zawarli pok[j z kn. Witowtem, awgusta 25, a pochwyconych }Witowt| wyda=
Tego/ roku Niemcy wybili 6 Opoczan, bartnik[w, w naszej ziemi, a inni
za por"czeniem namiestnika – “a srok po=o/isza” ]termin uzgodnili\ na przy-
Niemcy – do Opoczki, w wierzch }rz.| Uski, por'bali i popalili, “na krestnom
wiezienie srebrnych 1000 rubli, i pochwyconych wszystkich w Wilnie postawi:
ce=owanii niewiernii”. A tego roku Niemcy siano kosili, i Pskowianie, “echaw-
przed kn. Witowtem na “Kreszczenie hospodnie”, i odeszli. PSyn2.
sze u dwu nasadu” ]p=yn'c, dos=. jad'c, dwoma “nasadami” – =odziami\,
w skr[cie& jesieni' znak w cerkwi >w. Tr[jcy – krew kapa=a z oka....
siano popalili, i uj"li Czudi 7-mi “m"/[w”, i “powiesisze” ]powiesili – s=owo
Dzwony powiesili Pskowianie “na pierszech ko Swiatej Troicy”, m-ca sentabra
polskie\ ich w Wybowsku. PStro3.
24. Tej zimy zmar= Theodor Patrikiewicz, w Moskwie, gdy przyjecha= z Pskowa
m-ca septewria 5 by= znak na s=o<cu& wok[= s=o<ca 6 jawi=o si" kr"g[w, a
po>piesznie. Pom[r usta= zim' w Pskowie i wszystkich w=o>ciach. Tej wiosny
kr'g z kr"giem zwi'zany i r[/nych kolor[w – ten rudy, ten zielony, a inny – /
by= po/ar w Zapskowie, m-ca maja }ju/ 1427| sp=on"=o dwor[w 40....
[=ty. Tego/ roku Pskowianie wys=ali do wlk. kn. Wasila Wasilewicza Jureja
tj. wiele, nie by=a to >cis=a liczba, jak dzi>.
namiestnika Timothejewicza, a z nim – bojar[w, i bili czo=em by pos=a= swoich
wkr[tce potem, “za umno/enie griech radi naszich” – wybuch= po/ar...
bojar[w “k diedu” ]do te>cia\ swego – kn. Witowta, “wdarili by czo=om” za
Tego/ roku kn. Witowt Litewski pok[j zerwa= z Pskowianami, w dzie< Petra.
Pskowian; walczy= wtedy wielce z kn. Jurejem – stryjem swoim “o wielikom
Po up=ywie 3-ch tygodni i 4-ch dni, m-ca awgusta 1, w czwartek...
knia/enii”... itd. Pskowianie wys=ali namiestnika Paw=owicza i namiestnika
czwartek, awgusta 1, wypada= w 1426 roku.
Iwana Sidorowicza, i innych bojar[w, daj'c im “reczennoe” ]przyrzeczone\
przyby= kn. Witowt z si=' wielk' Litewsk' i “s Totary” ]OA\ wojowa:
Witowtowi srebro. Pojechali do Wilna “na srok” ]na oznaczony czas\, przed=o-
Pskowskie w=o>ci. Najpierw przyby= do grodu Opoczki, /wawo natarli wiel-
/yli 1000 rubli, i wiele bili czo=em, on za> – poganin, nielito>ciwe miej'c
ce, Opoczanie bili si" “iskrepka”, a B[g im pomaga=. Pskowianie przybyli w
serce – srebro wzi'=, a pochwyconych “na kreposti posadi” ]w twierdzy
50 m"/[w “snastnych” ]wyposa/onych w sprz"t\, i wielu – rzecz'c – wybili
osadzi=\. Tego roku “umno/i” B[g wszelkiego dostatku, chleba w Pskowie
Opoczanie Litwy, Niemc[w, i Tatar, a Opoczan B[g nagl'da=. ... Sta= pod
po 7 zobnic zbo/a “na po=tynu”, a gowad – 3 ja=owiczi “na po=tynu” ]na ^ za\.
Opokcz' 2 dni i dwie noce. W sobot" rano wyruszy= do Woronecza, i sta=
Tej/e wiosny, w wielki post, zmar= namiestnik pskowski – Miku=a Paw=owicz,
pod Woroneczem w poniedzia=ek, m-ca awgusta 5... Sta= pod Woroneczem
aprila 9. W[wczas, na 3 tygodnie do Wielkanocy, Pskowianie pos=ali do
trzy tygodnie, “poroki iscziniwsze i szibajuczi na grad” ]katapulty zbudowa=
Litwy, do kn. Witowta namiestnika Seliwestra Lewo<tejewicza i namiestnika
i strzela= – z nich – na gr[d\. ...itd. The}o|dor posadnik Szibalkinicz, burza
w=adycznego – Partheja ]gr. parthenos\. Oni za> przyjechawszy, wiele bili
kt[ra wystraszy=a Witowta, 7000 Litwy i Tatar[w uderzy=o na 400-tu m"-
czo=em, “dokonczasza” ]nadp=acili\ za pochwyconych “po= piatasta” ]450\
/[w Pskowa pod grodem Kotelnym, wybili 17-tu Pskowian a 13-tu uj"li, w tym
rubli, i srebro dali “na Pokrow >w. B-cy” ]w czasie oznaczonym\ przez to
czasie Ostrowcy wojowali “pod Welja toronem” ]Viljandi, konnic'\, w drodze
>wi"to. PSyn2.
powrotnej, uderzyli noc' na Tatar[w w lesie, wybili “40-tu m"/[w” i ma=o
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
by= znak na s=o<cu o godz. 6-tej dnia ]w po=udnie\, w czwartek, m-ca setnabra
}dzie< nie wykazany, w PSyn2. wrze>nia 5-go|& 6 kr"g[w wok[= s=o<ca, a
kr'g z kr"giem zwi'zany; jeden czerwony, inny – zielony, a inny – /[=ty,
}jeszcze| inny – bia=y, a inny – wszelkimi kolorami rozlicznymi.
w dalszej cz">ci, jak Pskowianie wys=ali Iwana Sidorowicza – namiestnika,
Jakima namiestnika Paw=owicza, z pos=em wlk. kn. Wasila Wasilewicza
}zi"cia Witowta|, do Litwy, ze srebrem na wykup pochwyconych pod grodem
Kotelnym; kn. Witowt srebro zatrzyma=, a wi"{nipw nie wypu>ci=, pose= wlk.
kniazia Wasi=a nie wstawi= si" za Pskowianami.
Tej/e wiosny, w wieli post, palmowego tygodnia, we wtorek noc', Miku=a
namiestnik zmar= “skoroju smiertiju” ]nagle, dos=. szybk' >mierci'\, apriela 9.
9 kwietnia 1427 wypada=o we >rod", wtorek, 9 apriela – wypada= w 1426.
Tej wiosny, w wielki post, na 3 tygodnie do Wielkanocy, wys=ali Pskowianie
swego pos=a – namiestnika Seliwestra Leontowicza, tak/e namiestnika
w=adycznego – Partheja, do Litwy, do kn. Witowta, ci dope=nili “mir” za po-
chwyconych – “okup 100 po= 5 sta rubli” ]100 zbyteczne, 450 rubli\, a srebro
}obiecali| da: “na Pokrow die<”. I wr[cili do Pskowa wsi “zdorowy” ]witani\.
Tego/ roku Niemcy zabili 6-ciu ludzi – Opoczan, bartnik[w, na naszej ziemi, a
inni Niemcy “k Opoczku wwierch Uskie” ]za Opoczk', do {r[de= rzeczki Uska\,
por'bali i popalili w czasie pokoju “na krestnom ce=owanii”, niewierni. Psk1.
6935, styl 5508 0001-05.2-263 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6935, styl 5508 0003-01.2-415 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6935, styl 5508 0001-30.1-132 ]W=adimirskij letopisiec\
6935, styl 5508 0001-27.1-101 ]Nikanorowska\
6935, styl 5508 0003-02.3-123÷124 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6935, styl 5508 0003-02.1-41-42 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6935, styl 5508 0003-04-60-61 ]Pskow. 1-sza\
.5004 roku 1428
Knia{ wlk. Witowt “s wsiemi si=ami” ]ze wszystkiemi posi=kami\ wyprawi= si"
do Nowogrodu Wielkiego, i “sta=” }oblega=| u Porchowa, wojewody Porchowscy
“dobili czo=em” 5000 rubli, a w=adyka z bojarami przyjechawszy “dobi=” drugie
5000 rubli, a 6-ty tysi'c rubli w=adyka swoich odda= za je<c[w. Sofa.
“prichodi=” ]przyci'gn'=\ kn. Witowt do Porchowa, wojuj'c, i Porchowcy
“konczasza” za siebie 5000 srebra.
wiadomo>ci o okupach – zmy>leniem pi>ca, w'tek starannie ci'gniony.
W[wczas przyby= w=adyka Eufimij do Porchowa, z pos=ami Nowogrodzkymi,
i “dokonca” drugie 5000 srebra, a sz[sty tysi'c “na po=onu”. KoN.
Przyby= Witowt do Nowugorodu wojowa:, sta= u Prochowa i wzi'= 11 tys.
rubli. ArNo2.
informacje o okupach – zmy>leniem pi>ca, w'tek starannie ci'gniony.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
Zmar= kn. Petr Dmitrejewicz. Tego roku kn. wlk. Witoft z wieloma posi=kami
do “Wielkiego” ]Starego\ Nowogrodu chodzi=. “Biachu /e z nim puszki”
]mia= ze sob' dzia=a\, “tufraki” ]machiny ciskaj'ce kamienie, ¯ tuf ^ wyrzutnia
% rak ¯ rok ¯ rokke, roche, anglosas. `rocc, OA\, i “piszczali” ]d=ugie rury-
wyrzutnie do ciskania na gr[d glinianych naczy<, wype=nionych =atwopaln'
ciecz', ¯ pisk ^ d=ugi, cienki ˘ pol. piszcza=ka, piszczel ^ d=ugie rurki, o r[/-
nych zastosowaniach& instrument muzyczny, przyrz'd hutniczy, s=u/'cy
do wydmuchiwania szk=a\. Jedno dzia=o by=o bardzo du/e, Ga=ka zwane,
wozili j' 40-ma ko<mi do po=udnia, a drug' po=ow" dnia innymi 40-ma ko<mi
}40 ^ wiele, nie jest to 40 w dzisiejszym znaczeniu, >cis=a liczba, ˚nr 1680
Obja>nienia s=[w i termin[w|.
Po przybyciu pod gr[d Porchow, dzia=a tego “master” ]mistrz, dzia=owy\
Nikolai, pochwali= si" Witoftowi, m[wi'c& ªPanie kniaziu. Tym dzia=em rozbij"
“pigros” – strzelnic" kamienn', i wiele “z=a” ]szk[d\ wyrz'dz" grodowiº.
«piggros» ]strzelnica\ t=umaczona by=a na «wielk' >wini"» ¯ pig % gros]s\.
Przyby= z dzia=em do “pigrosu” i “wyrazi jego iz osnowanija won” ]zniszczy=
do podstawy\. }wystrza= by= tak silny, /e| kamienie grodzkich z"b[w ]muru
o kszta=cie z"b[w\ razi=y hufce stoj'ce po przeciwnej stronie grodu, i zabi=y
wojewod" po=ockiego, i ludzi wielu wybi=y, i koni wielk' liczb". By=o to w sam'
liturgi", “swiaszczennika” s=u/'cego }Bogu| w cerkwi >w. Niko=y ]popa cele-
bruj'cego msz"\ niczym/e “wredi” ]zez=o>ci=, wredny ^ z=y – s=owo polskie
¯ dun. vred, dzi> wulgaryzm, nieliterackie\, ni te/ wystraszy=.
Witowt, Wito=d, poniesie kar", /e odwa/y= si" strzeli: w czasie mszy.
A tego Niemca, dzia=owego, chwal'cego si", samego “rastergnu i razmieta”
]roztargn'= – s=owo polskie, tj. poszarpa= na kawa=ki, i rozrzuci=\, “niewidomo
gdie” ]niewiadomo gdzie – s=owo polskie\, bo nic nie zosta=o z niego – ni cia=a,
ni ko>ci, tylko p[= “kabata jego ostasja” ]kabatu ¯ kabat – s=owo polskie\.
zn[w, naiwne opowiadanie zmy>laj'cego pi>ca, o wielko>ci dzia=a i skutkach
strzelania z niego; co to za dzia=owy /e znikn'= przy wystrzale$
Witoft poleci= szturmowa: gr[d, namiestnicy wyszli z grodu& Grigorej Kiri=owicz
“Posanoch” ]Pasynok, OA, ChK\, i Isak Borecki, a z nimi inni pocz"li
“biti cze=om” ]bi: czo=em – sk=onem w pas\. W[wczas przyby= archiepi-
skop Emelijan, nazwany przez Photija – Eufimiejem, a z nim namiestnicy i
tysi"cznicy, i “dobisza cze=om Witoftu”, dali od siebie okup }w wysoko>ci|
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
“po=dwiestie” ]150\ tysi"cy rubli nowogrodzkich, i =up wszystek wykupi= od
Witofta archiepiskop za dwa tysi'ce rubli. Nik.
okazuje si", /e wielkie dzia=o jednak poskutkowa=o, reszta zmy>leniem.
Pskowianie pok[j “potwierdiwsze” ]potwierdzili – s=owo polskie\ z mistrzem
Juriewa ]Dorpatu, dzi> Tartu, w Estonii\ i wsz' ziemi' Niemieck', wg starego
ca=owania >w. Krzy/a ]sk=adania przysi"gi na >w. Krzy/\, bez Nowogrodu;
Nowogrodzianie nie pomogli w “ni czim”. Tego roku “na po=tinu po 8 zobnic
r/i”. Tego roku kn. Witowt Litewski pocz'= “nielubie dier/ati” ]w niezgodzie
/y:, krzywo patrze:\ na Nowogr[d, i pok[j zerwa= z nimi w “Petrowo zago-
wienie, i paki po tom” ]...znowu potem\ 5 tygodni up=yn"=o, 6-go tygodnia,
w pi'tek, 16-go dnia m-ca ijula ]lipca\, przyci'gn'= poga<ski kn. Witowt,
odst"pca prawowiernej wiary chrze>cija<skiej, do Nowogrodzkiego okr"gu, w
wielkiej sile, i przyszed= najpierw do Wyszegorodu, sta= dwa dni i dwie noce,
st'd odszed= do Prochowa, wojuj'c okr"g Nowogrodzki, przyby=, sta= pod
grodem ijula 20, na pami'tk" >w. proroka Elijasa. A w=adyka Nowogrodzki
– Eufimej, i namiestnicy Nowogrodzcy “dobisze cze=om” kn. Witowtowi, czo-
=obicie przyj'=, pok[j z nimi “dokonca po starynie, i krest ce=owa=” i je<c[w
wypu>ci= z powodu uk=onu w=adyki, odci'gn'= od Porchowa do swej ziemi,
w >rod", m-ca ijula 28. PStro3.
>roda, 28 ijula ]lipca\, wypada=a w 1428 roku.
Pskowianie wys=ali do wlk. kn. Wasila Wasilewicza namiestnika The}o|dora
Szibalkinicza i wyprosili sobie kn. Aleksandra The}o|dorowicza Rostowskie-
go... Tej/e zimy zmar= namiestnik pskowski Theodor Szibalkinicz, henwara
10. Tej/e zimy, w wielki post, fewrala 29, Kotelno gr[dek wypali= si" ca=y,
a zapali= si" od cerkwi >w. Niko=y. Tego/ roku kn. litewski – Witowt, zerwa=
pok[j z Nowogrodzianami. Oni przys=ali do Pskowa pomocy prosz'c przeciw
Witowtowi. Pskowianie “otrekosza” ]odrzekli\& jak wy nam nie pomogli>cie, tak
my wam nie pomo/emy, a w dodatku mi"dzy nami }a Witowtem| przysi"ga
z=o/ona na >w. Krzy/ z Witowtem, by nam “po was” ]wam\ “nie posoblati”
]nie pomaga:\. A kn. wlk. w[wczas Wasil Wasilewicz “k diedu swoemu”
]te>ciowi swemu\ – kn. Witowtowi z=o/y= przysi"g" na >w. Krzy/, /e nie
pomo/e Nowogrodowi, ni Pskowu. I kn. Witowt, zebra= posi=k[w wiele, przy-
ci'gn'= do Wyszegorodu, lipca 18, a potem do Porchowa, i Nowogrodzianie
z w=adyk' Eufimjem, przywie{li wiele dar[w, bili czo=em 15-toma tysi'cami
rubli. Sta= pod Porchowem tydzie<, i odszed= lipca 28. PSyn2.
6936, styl 5508 0001-05.2-263 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6936, styl 5508 0003-01.2-415 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6936, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6936, styl 5508 0001-30.1-132 ]W=adimirskij letopisiec\
6936, styl 5508 0001-27.1-101÷102 ]Nikanorowska\
6936, styl 5508 0003-02.3-124÷125 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6936, styl 5508 0003-02.1-42 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
.5006 roku 1429
“priszli” Tatarzy do Halicza, bez wie>ci, na kn. Jureja Dmitrejewicza, i stali u
Halicza miesi'c, a na Chrzest przybyli do Kostromy – zdobyli ]j'\, i Pleso, i +uk;
... wys=ana pogo< nie do>cign"=a uchodz'cych, ale inni, tak/e wys=ani, do-
p"dzili Tatar[w u Nowogrodu Ni/nego, wybili, uprowadzonych uwolnili. Sofa.
zmar= w=adyka Nowogrodzki Eufimij, noabra 1, w=adyk' by= 5 lat.
Tego roku najechali Tatarzy na Halicz }Merski|, bez wie>ci, na kn. Jureja
Dmitrejewicza, stali u Halicza miesi'c, a na “Kreszczenie” przybyli do Ko-
stromy, zdobyli Kostrom", Pleso, i +uch ]ChK\. W=ad.
zmar= w=adyka Eufimij, m-ca noabra 1, na pami'tk" >w. “Kuzmy i Dimiana”
]Kosmy ¯ gr. kosmos, i Demijana ¯ demi ^ p[=\, by= w=adyk' 5 lat i 5 ty-
godni. Tego/ m-ca }noabra| 13, wyniesiony zosta=, przez losowanie, stanu
duchownego Eufimij z Lisiej g[rki, w przedsionku domu >w. Sophii. Tego/
roku zawali=a si" cerkiew >w. Ojc[w na dworze kniazia. KoN.
Zmar= w=adyka Eufemij, by= 5 lat, m-ca noabra 13. Mianowali na “w=ady-
czestwo” Eufimija. Tego roku zmar= Witowt, kniaziowa= lat 38. i zasiad= na
kniaziowaniu syn jego – Swietrigai=o.
Swidrygie==o nie by= synem ani bratem rodzonym Wito=da – by= jego stryjecznym
bratem, bo nawet ojcowie obu byli przyrodnimi bra:mi, tj. od r[/nych matek.
przyci'gn"li Tatarzy do Halicza. grodu nie zdobyli, a okr"g “powojewasza”
]spustoszyli\. “na Kreszczenie” za> przyci'gn"li do Kostromy, spustoszyli j'
i odeszli w d[= Wo=g'. kn. za> wielki wys=a= “died” ]stryj[w\ swoich za nimi&
kn. Andreja i Kostantina, a z nimi – Iwana Dmitrejewicza ze swymi hufcami.
Doszli do Ni/nego Nowagrodu, i tu – nie ugoniwszy ich – wr[cili si".
kn. za> Theodor Starodubowski Pestroj, tak/e The}o|dor Kostantinowicz,
skrycie przed }tymi| kniaziami, z wojewodami i hufcami swymi “pognasza” ]uda=
si" w po>cig, pogo<\ za Tatarami, dopad= ty=[w, pobi= Tatar[w-bisurman[w,
i =up wszystek przej'=, ale carewicz[w i kn. Ali-baby nie dogoni=. Nik.
Pskowianie wys=ali Mikiphora Sowkina, Karpa Zobanowa i Athanasija Te-
rentiejewicza, do kn. wlk. Wasila Wasilewicza. ...itd. PSyn2.
w Psk1. pod rokiem 1430& Nikiphor Sowkin }bez Karpa Zabanowa i Athanasia
Terentiejewicza| w poselstwie do wlk. kn. Wasila Wasilewicza; wr[cili do
Pskowa fewrala 20. Psk1.
 ...ROSYJSKIMI
6937, styl 5508 0001-05.2-263 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6937, styl 5508 0001-30.1-132 ]W=adimirskij letopisiec\
6937, styl 5508 0003-01.2-415 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6937, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6937, styl 5508 0001-27.1-102 ]Nikanorowska\
6937, styl 5508 0003-02.1-42-43 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6937, styl 5508 0003-04-62 ]Pskow. 1-sza\
.5008 roku 1430
pojawi= si" w Smole<sku “wo=k go=” ]wilk nagi\, “szer>ci nie by=o na nim” i
ludzi jad=, a w grodzie Troki jezioro sta=o 7 dni krwawe. Tego/ roku u wlk.
kn. Witowta zjazd odby= si" ze wszystkich ziem& wnuk jego – kn. wlk. Wasilej
Wasilewicz Moskowskyi, kr[l Polskyi – Jagai=o Olgerdowicz, “Kunszter”
]Künstler ^ artysta, sztukmistrz; nazwisko\ – Niemieckyi wojewoda, Photej –
metropolita Kyewsky i wszej Rusi, “hardina=” ]kardyna=, GHK\ od “papy”
]papie/a, biskupa\ Rzymu, kn. wlk. Boris Tferskyi, wojewoda Ilisz Wo=o/-
skyi, i wszyscy kniaziowie, wojewody, w=adyki, panowie ]inny, polski termin
wojewod[w; pan ^ wojewoda\ i bojarowie ze wszysktich ziem byli u niego.
knia{ za> wielki “uradiw” ]uradowa=\ wszystkich, odprawi= z pokojem, i
zmar=.
miejsce to “uradiw wsiech”, A. Prochaska, 1890, zepsu=& “udariw wsiech”
]raddar\, i wysz=o bez sensu& uderzy= wszystkich i odprawi= z pokojem.
zjazd trwa= 11 dni, a Latopis Litwy, /e trwa= przez wiele tygodni, i r/ni"to stada
zwierz't na ugoszczenie uczestnik[w zjazdu. lista jego uczestnik[w d=uga.
zjazd w +ucku ˚.900; uradiw ˘ udariw, A. Prochaski ˚nr 922.3.
...i zmar=. kniaziowa= 38 lat, i zasiad= “na wielkim kniaziowaniu” Szwitrigai=o
Olgerdowicz. Tego/ roku kn. wlk. ordy<skyi Aidar wojowa= Litewskie ziemie,
i “priszed pod Mcenesk” ]...Mi<sk\ i “sta=” u grodu 3 tygodnie, i wojewod"
Gregoria Protasiewicza “na rotie izima=” ]pochwyci=, =ami'c list /elazny,
dos=. na przysi"dze; zapewne wojewoda [w wyjechal z grodu w sprawie
pertraktacji\, a grodu nie przej'=, okr"gi-posiad=o>ci powojowa=, do Kijowa
nie dochodz'c na 15 mil ]ok. 125 km\. Sofa.
postawili cerkiew kamienn' >w. Ojc[w w miejscu zawalonej.
... Tej jesieni umar= kn. Witowt Litewskyi, i zasiad= na jego miejscu, na stolcu,
kn. Swetrigai=o. Tej jesieni stany w[d niskie, ziemia i lasy pali=y si", dym
by= tak wielki, /e czasem druga nie by=o wida:, i z tego dymu mar=y ryby i
ptaki, a ryba dymem >mierdzia=a, przez dwa lata. KoN.
“chodi” ]wyprawi= si"\ Witowt do Nowogrodu, wzi'= okup z Porchowa i No-
wogrodu – 11 000 rubli. Tego roku u wlk. kn. Witowta by= zjazd wszystkich
ludzi ze wszystkich ziem& wnuk jego – kn. wlk. Wasilej Wasilewicz Moskiew-
ski, tak/e kr[l Polski – Jagai=o Olgerdowicz, “knia{ mester” ]wielki mistrz\
Niemiecki, Photej metropolita, “hardena= ot papy” ]kardyna=, HGK, od
ojca\ Rzymu, kn. Boris Tferski, wojewoda Lasz Wo=oski, kr[l Czeski, wszyscy
kniaziowie i wojewody ze wszech ziem.
Tego roku postawili cerkiew kamienn' >w. Ojc[w na kniaziowskim dworze.
A w Litwie, w Trokach, jezioro by=o krwawe – ludzie nie mogli z niego pi: i
“skotina” ]byd=o rogate\. W=ad.
w Smole<sku pojawi= si" wilk bez sier>ci i wielu ludzi zjad=, a w Trokach
jezioro ?ydowskie 3 dni “sta=o krowawo” ]krwawe\. Tego/ roku kn. wlk.
Wasilej Wasilewicz i Photej metropolita byli w Trokach, u Witofta. W[wczas
do niego ca=a ziemia “sszedszimsja” ]zjacha=a si", dos=. zesz=a si"\& kr[l
Jagai=o, kn. wlk. Boris Tferskii, prusko-niemiecki mistrz, i mazowiecki kn. wlk.,
i wielu innych. Z Trok ze wszystkiemi tymi przyby= do Wilna, i wielk' cze>:
im odda=, i dary po wielu dniach, st'd wszyscy rozjechali si" do swoich ziem.
A metropolit" Photeja zatrzyma= u siebie po tych wszystkich 11-tu dniach,
i – wielce honoruj'c – odprawi= do Moskwy. I gdy }metropolita| przyby= do
Nowogr[dka Litewskiego – nadesz=a wie>:, /e Witoft zmar=, oktabra 24, a
po jego wyje{dzie tylko 3 dni }wyjecha= oktabra 22|.
polska Wielka Encyklopedia Powszechna ]WEP\ utrzymuje, /e Witowt zmar= w
Trokach 27 pa{dziernika 1430, kroniki “litewskie” za>, /e 23 pa{dziernika.
A kn. wlk. }Wasilej Wasilewicz| by= w[wczas jeszcze w Wia{mie }nie dojecha=
do Moskwy|. Po Witofcie zasiad= na stolcu wlk. kniazia “diadia ego Szwitri-
gai=o” i przyby= }Swidrygie==o| z bratem swoim – Jagai=', do Nowogr[dka
Litewskiego, uczcili go darami i odprawili do Moskwy.
Swidrygie==o nie by= stryjem, lecz stryjecznym bratem, w najlepszym wypadku,
bo ojcowie obu pochodzili od r[/nych matek – byli przyrodnimi bra:mi&
Giedymin i Olga ˘ Olgerd ˘ Swidrygie==o;
Giedymin i Jewena ˘ Kiejstut ˘ Witoft;
zjazd mia= miejsce w +ucku, nie w Trokach; z +ucka metropolita jecha= na p[=noc
do trasy Brze>: Lit. – Mi<sk – Orsza – Smole<sk – Moskwa; jecha=by na po=udnie
przez 3 dni, z Trok do Nowogr[dka, gdyby zjazd mia= miejsce w Trokach.
Tego roku kn. ordy<ski – Aidar wojowa= ziemi" Litewsk', i gr[d “Mczenesk”
]Mi<sk\, ale grodu nie zdoby=, bo by= w nim w[wczas Grigorei Protas. “Adar”
]Aidar\ da= Grigorijowi “rot"” ]przysi"g"\ wed=ug swej wiary, i Grigorij wyszed=
do niego z grodu. Adar powi[d= go ze sob' do cara }Kuczuka| Machmeta
]¯ Muhommad\. car za> pogniewa= si" na Aidara, i nie pochwali= go za to,
i – honoruj'c Georgija – odprawi= go. Tego roku kn. Jurij Dmitrejewicz zerwa=
pok[j z wlk. kn. Wasilem Wasilewiczem. Nik.
Tego roku m-ca noabra 1, zmar= ojciec nasz – archiepiskop “Wielikogo”
]Starego\ Nowogrodu – Eufimej; by= we w=adyctwie 9 lat. PStro3.
Pskowska Archiwalna na Nowogrodzkiej oparta – tu >lad& “ojciec nasz”.
Nikiphor Sowkin }bez Karpa Zabanowa i Athanasia Terentiejewicza| w
poselstwie do wlk. kn. Wasila Wasilewicza; wr[cili do Pskowa fewrala 20.
Tego/ roku “torg namostisza” ]targ przenie>li za most\ i na Czerechie most
nowy. Psk1.
6938, styl 5508 0001-05.2-264 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6938, styl 5508 0003-01.2-415÷416 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6938, styl 5508 0001-30.1-132 ]W=adimirskij letopisiec\
6938, styl 5508 0001-27.1-102 ]Nikanorowska\
6938, styl 5508 0003-02.3-125 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6938, styl 5508 0003-04-62 ]Pskow. 1-sza\
.5010 roku 1431
}w lewej kolumnie| zmar= prze>wi"ty metropolita Kijowski i wszej Rusi – Photej,
m-ca ijula 1, z=o/on w grodzie Moskwa, w cerkwi u>pienia >w. B-cy.
}w prawej kolumnie| jak wy/ej, o zgonie metropolity Photeja, s=owo w s=owo,
a dalej& Tego roku od wlk. kn. Wasila Wasilewicza wojewoda – kn. Theodor
Dawydowicz “Pestroj” ]Pstry\, wyprawi= si" na Bu=gar[w }Wo=o/skich ¯
Wo=ga| wojowa:, tak i przechwyci=, zdoby=. Tego roku by= znak na niebie&
pojawi=y si" trzy filary ogniste, w[wczas i “zasucha” ]susza\ by=a, ziemia i
b=ota p=on"=y; tego roku mg=a sta=a 6 tygodni, s=o<ca nie wida: by=o, ryby w
wodzie mar=y, i ptaki pada=y na ziemi" nie widz'c }gdzie| lecie:. Tego/ roku,
jesieni', kn. wlk. Wasilej Wasilewicz, tak/e kn. Jurej Dmitrejewicz “sprasia”
]k=[cili si" ze sob'. dos=. spierali si"\ o “wielkie kniaziowanie”, wyruszyli do
ordy do }Kuczuka| Machmeta; car “po/a=owa=” ]przychyli= si"\ dla kn. Wasileja
Wasilewicza, da= mu stolec, a kn. Jurejowi da= gr[d Dmitrow. Sofa.
zmar= w Moskwie metropolita Photej. Tego/ roku “chodisza” kn. Ruscy do
Ordy& Jurej Dmitrejewicz, Wasilej Wasilewicz. KoN.
“Priidosza kniazi Rustii • • • •”
w r"kopisie zapis& tu zn[w brakuje kart i dlatego w=o/ona czysta karta, po
czym • • • • }/e zmar=| w sobot" o godz. 1-szej nocy ]godz. 19-ta obecnego
systemu, noc od godz. 18-tej\, nazajutrz, w niedziel" pogrzebion by= >wi"cie
}za 1431 opis wydarze< roku 1309& mianowany we W=odzimierzu Dawyd
episkopem Nowogrodu, przez metropolit" Petra m-ca ijunia 5|. ArNo2.
m-ca ijula 2 zmar= kn. wlk. Witowt Litewski, kniaziowa= “30 lat z rokiem”. A
w Litwie zasiad= na stolcu kn. Szwitrigai=o ]SZ ^ Í, rysz ^ ry>, i inne\. Tego
roku zmar= Photej – metropolita wszej Rusi. Tego roku mg=a sta=a, 6 tygodni
s=o<ca nie by=o wida:, ryby w wodzie mar=y, i ptaki na ziemi" pada=y, nie
widz'c gdzie lecie:. Tego roku kn. wlk. Wasilej Wasilewicz, tak/e kn. Jurej
Dmitrejewicz “sperszis” ]w sporze – s=owo polskie, dos=. spieraj'c si"\,
wyruszyli do Ordy, do cara Machmeta. Car “po/a=owa=” ]zmi=owa= si"\ –
da= “wielkie knia/enie” wlk. kn. Wasilejowi Wasilejowiczowi, a kn. Jurejowi
da= Dmitrow. Tego/ roku b[j wielki na Oszmienie rzece, kn. Szwitrigai=y “s”
]przeciw, dos=. “z”\ kn. “?idimintom” ]Zygmuntem, ?Z\, o wielki stolec, i
sta= na ko>ciach kn. “?idimant”. W=ad.
kn. wlk. Wasilej pos=a= wojowa: Bu=gar[w Wo=o/skich, kn. Theodora
Dawydowicza “Pestrogo”, on za>, poszed=, zdoby=, i wszystk' ziemi" ich
spustoszy=. Tego roku zjawi=y si" na niebie trzy s=upy ognia.
O >mierci Photeja metropolity.
Tego roku, ijula ]lipca\ 2, zmar= Photej – metropolita wszej Rusi, z=o/on
zosta= w cerkwi przeczystej B-cy, w Moskwie, “na desnoi” ]prawej\ stronie,
gdzie znajduje si" gr[b Kipriana metropolity.
Tego roku kn. wlk. Wasilej, tak/e kn. Jurij Dmitrijewicz – stryj jego “sperszisja”
]spierali si" ¯ spiera: – s=owo polskie\, o stolec wlk. kniazia, chc'c wyruszy:
do cara Machmeta w Ordzie, w >wi"to przeczystej U>pienia. kn. wlk. “po
otpuszczenii” ]po odprawieniu\ liturgii, poleci= >piewa: “moleben” ]Te Deum
laudamus – chwalimy ciebie, o Bo/e; kr[tk' modlitw" dzi"kczynienia, staro-
chrze>cija<ski hymn\ przeczystej B-cy i wielkiemu cudotw[rcowi – Petrowi,
la= =zy i poleci= rozda: wiele ja=mu/ny dla wszystkich cerkwi grodu Moskwy
i monaster[w, i wszystkim ubogim, tak i poleci= wykona: we szystkich
grodach. I “poide” ]wyruszy=\ do Ordy tego/ dnia, a “obieda= na swoem
=uzie” ]”obiadowa=” na swej ='ce\, naprzeciw Simana ]Semena, AEI,
“pod pierewiesom” ]w namiocie, w pomieszczeniu z otworem zamykanym
?
materi'\ i wyruszy= w drog". Nik.
Tego roku, m-ca ijula 24 ]lipca\, o godz. 5-tej nocy ]godz. 23-cia obecnego
systemu\ by= znak na ksi"/ycu, o p[=nocy }za:mienie ksi"/yca|.
Tego roku matropolita Photej zmar= ijula ]lipca\ 1.
Tego roku kn. wlk. Wasilej Wasilewicz pojecha= do Ordy, do cara, w sprawie
stolca wlk. kniazia, w dniu U>pienia >w. B-cy, z wieloma darami, za nim po-
jecha= “diadia” ]stryj\ jego – Jurej Dmitrejewicz, na Podniesienie >w. Krzy/a,
z wieloma darami. PStro3.
kn. pskowskyi Aleksandr i namiestnik Seliwester, za=o/yli nowy gr[dek na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
nowym miejscu, na rzecze nad Rugodiwem, w Zalesiu, Wybor, i pocz"li
stawia: na Podniesienie >w. Krzy/a, i do zimy “zdie=asza”. Tej/e jesieni
zmar= poga<ski kn. litewski Witowt, i zasiad= na stolcu jego kn. Switrigai=o
Olgerdowicz.
kn. Witowt zmar= w pa{dzierniku 1430 roku.
... tego/ roku, wiosn', kn. pskowski – Aleksandro Rostowski... itd.
Tego roku zmar= >wi"tszy metropolita wszej Rusi Photej, lipca 1. PSyn2.
Tego/ roku, m-ca noabra 1, zmar= ojciec nasz – Eufimej – archiepiskop
Wielkiego Nowogrodu. A by= w biskupstwie 9 lat.
roku 6939 }1431|, indyktu 10, kn. Aleksandro The}o|dorowicz i Jurej namiest-
nik Timothejewicz, i wszyscy namiestnicy Pskowscy, za=o/yli gr[d nowy,
Wybor tak zwany, “w Kotelskom obrubie” ]w K. obr"bie, U´, Å\. ...itd. Wasilej do Moskwy w dzie< Petra, a kn. Jurij – do Zwenigorodu }48 km E
Tego roku m-ca ijula ]lipca\ 24, o godz. 5-tej nocy }godz. 23-cia dzisiejszego
systemu|, by= znak na ksi"/ycu, o p[=nocy }za:mienie ksi"/yca|.
Tego/ roku metropolita Photej zmar=, ijula 1.
Tego/ roku kn. wlk. Wasilej Wasilewicz wyruszy= do Ordy, w dzie< U>pienia
>w. B-cy, sprawie stolca wielkoksi'z"cego w Rosji. ...itd. Psk1.
6939, styl 5508 0001-05.2-264 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6939, styl 5508 0003-01.2-416 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6939, styl 5508 0001-30.2-168 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6939, styl 5508 0001-30.1-132 ]W=adimirskij letopisiec\
6939, styl 5508 0001-27.1-102 ]Nikanorowska\
6939, styl 5508 0003-02.3-126 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6939, styl 5508 0003-02.1-43 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6939, styl 5508 0003-04-62-64 ]Pskow. 1-sza\
.5012 roku 1432
}w lewej kolumnie| zmar= kn. Andrei Dmitreewicz, m-ca iula ]lipca\ 9. Knia{
Jurej Dmitreewicz spiera= si" o “wielkie kniaziowanie” z kn. wlk. Wasilem
Wasilewiczem, wyruszyli do ordy, do cara }Kuczuka Muhammada, 1430–1459|
Machmeta, car przekaza= wlk. kniaziowanie Wasilowi Wasilewiczowi.
}w prawej kolumnie| wr[ci= z ordy kn. wlk. Wasilej Wasilewicz “na wielkie
kniaziowanie” a z nim pose= Mansyr U=an carewicz, on to osadzi= jego “na
wielkim kniaziowaniu” m-ca oktabra 5, indyktu 10, u Przeczystej w Z=otych
drzwiach. Tego roku zmar= Andrei Dmitrejewicz Mo/ajski. Tego/ roku, je-
sieni', kn. wlk. zar"czy= si" z knia/n' Mari' – c[rk' Jaros=awa, a wnuczk'
Marii Holtajowej. W[wczas Iwan Dmitrejewicz zbieg= do Tweru, a z Tweru
do Halicza }Merskiego|, do kn. Jureja... itd. Sofa.
“wyidosza” ]odprawieni zostali\ kn. Ruscy z Ordy, “bez wielikogo knia/enia”
]bez przyznania stolca kt[remu> z nich\...
zmy>lenie pi>ca, bo dalej na opak.
Tej jesieni przyby= do Nowogrodu kn. Jurej Semenowicz, z Litwy. Tej jesieni
sp=on"=o s'siedztwo...
“wyidosza” kniaziowie Ruscy z Ordy& kn. wlk. Wasilej Wasilewicz, Jurej
Dmitrejewicz – cesar }Kuczuk| Machmet “da= knia/enie wielkie” ]przydzieli=
stolec wlk. kniazia\ kn. Wasilejowi Wasilewiczowi, na ca=ej Ruskiej ziemi...
Tej jesieni wjecha= do Nowogrodu kn. Jurej Semenowicz ze sw' kniagini',
z Litewskiej ziemi. KoN.
Postawi= “w=adyko” ]OA\ Eufimei }cerkiew| Ioanna “Z=atoustago” ]OA\
we wrotach, na drugi rok “wozdwi/e chram” ]wzni[s= >wi'tyni"\ Ioanna Z=o-
toustego. Tego/ roku postawi= “w=adyko” ]OA\ Eufemei “po=atu” kamienn'
wielk' ]pa=ac, OA, TC, ¯ =ac. palatium\. ArNo2.
wr[ci= kn. wlk. Wasilej Wasilewicz z Ordy, i zasiad= na stolcu, a z nim
}wr[ci=| pose= “U=an carewicz Mansur” ]carewicz U=an Mansur\, kt[ry go
osadzi= na stolcu m-ca oktabra 5, w Przeczystej i Z=otowiechniej. Posta-
wili dwie cerkwie kamienne& >w. Georgija na Borkowej ulicy, a Niko=y – za
jeziorem, w Buragach. Tego roku zmar= kn. Andrej Dmitrejewicz Mo/ajski.
Tego roku, “w oseninach” ]jesieni'\ kn. wlk. Wasilej Wasilewicz “obrucza=
za siebia” ]zar"czy=\ “knia/nu” ]ksi"/n"\ Mari" – c[rk" Jaros=awa, wnuczk"
Marii Holtawy. W=ad.
O wielkim kniaziu Wasiliju Wasilejewiczu, “kak jego po/a=owa= car” ]jak
jego po/a=owa= car... jak zgodzi= si" car, przysta=\ }na Wasila| wielkie
kniaziowanie.
m-ca “septewria” ]septembra\ 8, kn. Jurij Dmitrejewicz, w >wi"to “Ro/estwa
preczystya B-cy”, po liturgii u Przeczystej, w “Storo/ich” ]Stra/ach\, wyruszy=
za wlk. kniaziem do Ordy tak/e. Gdy przybyli do Ordy, wzi'= ich ]zaprosi=\ do
siebie, do drogiego, moskiewskiego “u=usu” – Min-bu=at. Kniazia wielkiego
uhonorowa=, a kn. Jurijowi – ha<ba. Ale ku kniaziowi Jurijowi sk=ania= si", by=
mu przychylny kn. wlk. ordy<ski “Szirin-tehina”, przyszed=, zabra= go }Jurija|
si=' od Men-bu=ata, obiecuj'c da: stolec wlk. kniazia. I “poide” ]wyruszy=\
Sziern-tehina z kn. Jurijem, do Krymu, zimowa:, a kn. wlk. }Wasilej| zosta=
w Ordzie, u Men-bu=ata. Z Wasilem by= bojarzyn jego – Iwan Dmitrejewicz, i
ten, z my>l' o wlk. kniaziu, pocz'= “bi: czo=em” wlk. kn. ordy<skim& Aidarowy
i Min-bu=atowi, i innym kniaziom, w imieniu swego “hospodara” – wlk. kn.
Wasileja, m[wi'c ka/demu tak& ª.... itd.º.
d=ugie opowiadanie, na ponad 4 strony pergaminu, pe=ne zmy>lonych dialog[w
i krok[w “dyplomatycznych” ze strony Iwana, urabiaj'cego przychyln' opini" o
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Wasilu, do tego stopnia, /e car poleci= zabi: ka/dego, kto odwa/y si" wspomnie:
o Juriju – pouczenie czytelnika, w jaki spos[b wykorzysta: okoliczno>:.
Gdy Szirin wr[ci=, i “stratiel” ]>ciel'cy =o/e carowi\ wyjawi= sekret – Szirin
“nie smiew” ]nie >mia=\ odezwa: si". Car kaza= swym kniaziom ordy<skim
rozs'dzi: obu pretendent[w, Jurij mia= ze sob' odpisy “starych” ]s=owo pol-
skie\ latopis[w, powsta= “pria” ]sp[r\, po wszystkim, car da= “jar=yk’ Wasilowi,
a Jurijowi – dosi'>: konia kaza=. Wasilej knia{ nie chcia= tym obrazi: stryja,
a Szirin-tehinia, staj'c tym przeciw carowi, nie chcia= odst'pi: od Jurija.
W[wczas “posze= bjasze” ]wyruszy= by=/e\ na Machmeta – Kiczi-achmet,
car zl'k= si", poszed= za s=owem tehina – da= Jurijowi ojczyzn" jego, Dmi-
trow z powiatami wszemi, i odprawi= ich car w drog" powrotn'. Przyby= kn.
od Moskwy|, st'd do Dmitrowa }66 km N od Moskwy|.
Tego roku zmar= kn. Andrej Dmitrejewicz, w Mo/ajsku, ijunia ]czerwca\ }dnia
nie wykazanego|, przywiezion do Moskwy, z=o/on w “Archaggele”. Knia{
Jurij, “boja=sja” wlk. kn. }Wasileja|, “ide” z Dmitrowa do Halicza, a kn. wlk.
“wzjat” ]przej'=\ Dmitrow sobie. Nik.
By= znak na ksi"/ycu, m-ca henwara 17 }za:mienie ksi"/yca|.
Tego roku, zim', m-ca henwara 5, noc', by= znak na ksi"/ycu, o godz. 7-mej
nocy ]godz. 1-sza po p[=nocy\ }za:mienie ksi"/yca|. ...itd. PStro3.
Pos=ali Pskowianie do kn. litewskiego Switrigai=y “Jakima” ]Hakima\ namiest-
nika, i Aleksego Ephremowicza, i innych bojar[w, i “bisza czo=om o miru”
]w sprawie zawarcia pokoju\. I Switrigai=o udzieli= pokoju “i rubie/ zemli i
wodie” ]granice ziemi i wodom\ “po starynie” ]wed=ug staro/ytnego zwy-
czaju; po ^ wed=ug\, po zaprzysi"/eniu na >w. Krzy/ przez kn. Witowta, i
potwierdzaj'c pok[j ca=owa= “na tom” ]na to\ }>w.| Krzy/.
ziemia i woda – woda i ziemia, w wielu nazwach grod[w, rejon[w i kraj[w;
staro/ytny system nazewnictwa, nie opisany w por", dzi> omal zatarty.
Tego/ roku, m-ca maja 3, by=a burza ciemna i gro{na, silny deszcz i grom
straszny, i pioruny b=yska=y nieustannie. A na Snietnej g[rze, w monasterze,
w ten czas starcy >piewali wieczerni" ]msz" w godzinach popo=udniowych,
ok. godz. 16-tej\, od b=ysku pioruna nape=ni=a si" cerkiew po=mieniami,
i “czer<cy” wszyscy padli “nic” ]p=asko\ ze strachu p=omienia tego, i “nie
F
opoleni edin”, a ikony poz=acane – wszystkie pociemnia=y.
w PStro3. ta sama wiadomo>: pod 1433, ˚.5014
Tego/ roku wys=ali Pskowianie do Nowogrodu 3-ch namiestnik[w& Jureja,
Seliwestra, i Jakima, i wiele “bili czo=om o miru”, Nowogrodzianie czo=obicia
nie przyj"li, pokoju nie udzielili, “a rati nie uczinisza” ]ale i nie podj"li dzia=a<
zbrojnych\. PSyn2.
w roku 6490 }1432|, s=onecznego kr"gu 4, a ksi"/ycowego 2, indyktu 1.
Tego roku wyruszy= w=adyka Smole<ski – Herasim w sprawie metropolitstwa,
do Carogrodu.
Herasim nie by= w=adyk' Smole<ska, lecz W=odzimierza Wo=., ju/ w 1415 r.,
ten sam b='d w Pskowskiej 3-ciej ]PStro3.\, pod 1433, ˚.5014.
Tego/ roku, jesieni' “byst ragoza” ]...sp[r\ kn. Switrigai=y z kn. Zygmuntem
– bratem Witowta, w Litewskiej ziemi, “o kna/enij wielkom”. ...itd.
Tego/ roku, zim', m-ca dekabra 8, by= b[j “silny” kn. Litewskiego – Switrygai=y,
z kn. Zygmuntem... ze Swidrygie==' byli& Po=czanie, Smolnianie, Niemcy, a
z kn. Zygmuntem – ?mudzini. zwyci"/y= Zygmunt, kn. Swidrygie==o zbieg=
do Po=ocka, kn. Zygmunt sta= na ko>ciach.
Tej zimy znak na ksi"/ycu, m-ca henwara 6, o godz. 7-mej nocy.
Znak od gromu, m-ca ijunia 14, o godz. 6-tej dnia, w niedziel"...
14 czerwca 1432 wypada= w sobot", niedziela, 14 czerwca – w 1433.
Tego/ tygodnia, we >rod" }1433.06.17, w rzecz. 1433.07.17, pi'tek|, o godz.
9-tej dnia }o godz. 15-tej dzisiejszego systemu|, znak na s=o<cu.
Znak na ksi"/ycu o godz. 5-tej nocy }o godz. 23-ciej|, ijunia 29.
kn. wlk. Georgij Dmitrejewicz zasiad= na stolcu, a Wasilej Wasilewicz – brat
jego, zbieg= z Moskwy do Tferu.
Tego/ roku Niemiecki gr[d Ko=ywa< wypali= si" ca=y, od “gromu”. Psk1.
6940, styl 5508 0001-05.2-264 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6940, styl 5508 0003-01.2-416 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6940, styl 5508 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6940, styl 5508 0001-30.1-132 ]W=adimirskij letopisiec\
6940, styl 5508 0001-27.1-102÷103 ]Nikanorowska\
6940, styl 5508 0003-02.3-126 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6940, styl 5508 0003-02.1-43 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6940, styl 5508 0003-04-64 ]Pskow. 1-sza\
.5014 roku 1433
}w lewej kolumnie| wr[ci= z ordy kn. wlk. Wasilej Wasilewicz “na wielkie knia-
/enie”, a z nim kn. Jurej Dmitrejewicz. Tej/e zimy o/eni= si" kn. wlk. Wasilej
Wasilewicz, poj'= c[rk" kn. Jaros=awa Wo=odimierowicza Litewskiego – ksi"/-
n" o imieniu Maria. Dalej wypadki w skr[cie& b[j stron Jureja Dmitrejewicza
z Wasila Wasilewicza na rzecie Kla{ma, Jurej Dmitrejewicz pokona= Wasila
Wasilewicza, Wasilej zbieg= do Tweru z kniagini' i bojarami, Jurej osiad= w
Moskwie, po czym opu>ci= Moskw" i wr[ci= do swej ojcowizny.
 ...ROSYJSKIMI
}w prawej kolumnie| kn. wlk. Wasilej Wasilewicz o/eni= si" w Moskwie, “po
Kreszczenii w miasojed wielikij”, poj'= c[rk" Jaros=awa Wo=odimierowicza
o imieniu Maria, i na tej swad{bie Zacharias Iwanowicz “Koszkin” ]Kociniak\
chwyci= za pas kn. Wasila Juriewicza “Kosogo” ]Nachylonego, czyli chodz'ce-
go ze spuszczon' g=ow'\, i z tej swad{by kniaziowie i bojarzy rozjechali si"
do swoich... itd. Sofa.
“zagoresja” ]zapali=a si"\ wiosn' Janowa ulica i sp=on'= Zagorodzki koniec,
i Ludina koniec.... Tego/ roku zawierszyli Borkowcy cerkiew kamienn' >w.
Gregorija.... Tego roku zbudowa=... w=adyka Eufimij “po=at"” na swym dworze
]pa=ac, OA, TC, ¯ =ac. palatium\, a drzwi u niej 30, mistrzowie pracowali
niemieccy zza morza }do spo=u| z nowogrodzkymi mistrzami. KoN.
mianowany w=adyka Eufemej do Nowugorodu, w Smole<sku, przez Herasima
metropolit". Za=o/y= cerkiew kamienn' przy wrotach, >w. Iwana Z=otoustego,
w=adyka Eufemej. Tego/ roku kn. wlk. Wasilej Wasilewicz o/eni= si" “w
miasojed wielikij” ]w wielki post\, poj'= ksi"/n" Mari". Tej/e wiosny, kn. wlk.
Wasilej Wasilewicz je{dzi= do Nowogrodu. W=ad.
zbieg= od wlk. kn. bojarzyn jego – Iwan Dmitrijewicz, do kn. Kostantina w
Uglecach, a st'd – do Tferu }ten sam, kt[ry tak wstawia= si" za Wasilejem,
u Tatar[w w Ordzie ]“Orda”\, 1432 roku; oto opowie>: o przyczynie|.
Tej/e zimy o/eni= si" kn. wlk. Wasilej Wasilewicz, w Moskwie, fewrala 8, poj'=
ksi"/n" Mari", c[rk" Jaros=awa Wo=odimiricza. Tej/e zimy Iwan Dmitrejewicz
odjecha= z Tweru do Halicza, do kn. Jurija Dmitrejewicza, i pocz'= namawia:
jego “na wielikoe knia/enie”. I kn. Jurij, po jego “dumie” ]my>li\ wys=a= po
dzieci swoje }syn[w| – po kniazi[w Wasilija i po kn. Dmitreja Szeniak", do
Moskwy. Obaj byli na weselu wielkiego kniazia, i w[wczas “pozna=” ]rozpozna=
– s=owo polskie\ Petr Kostantinowicz, /e kn. Wasilej nosi pas z=oty, z kamie-
niem na “czepech” ]klamrze-spi"ciu, dos=. zaczepach\, kt[ry podarowany by=
kn. wlk. Dmitrejowi Iwanowiczowi }Do<skiemu 1362–†1388 ¯ Iwan Krasnyj|,
przez kn. Dmitreja Kostantinowicza Suzdalskiego.
c[rka za Dmitr. Don. ¯ Dmitrej suzdal. ¯ Kost. ¯ Wasil ¯ Andrej ¯ Al. Newski.
Wasilej 1426–†1462 ¯ Wasilej ¯ Dmitrej Do<ski 1362–†1388 ¯ Iwan Krasnyj.
logiczny ci'g nast"pstw, lecz bez schematu trudny do uzmys=owienia go sobie&
Kostantin
v dla naiwnych.
Dmitrej Wasilej tys. Dmitrej suzd. Iwan Krasnyj
v v v v v
Iwan “Orda” Maria ( Miku=a c[rka ( Dmitr. Do<ski 1362–†1388
v v v
c[rka ( Andrej Wo=odimericz Jurij Wasilej †1426 ( Sophia
v v v v
wnuczka ( Wasil “pas” Dmitrej Szeniaka Wasilej 1326–†1462
Pisz" o tym z powodu z=a, kt[remu }wydarzenie| da=o pocz'tek. Pas ten,
na weselu wlk. kn. Dmitreja Iwanowicza }Do<skiego| “podmieni=” ]s=owo
polskie\ Wasilej tysi"cznik – kn. wielkiemu da= mniejszy, a ten da= synowi
swemu – Mikule, a za Miku=' by=a kniazia Dmitreja c[rka – Maria starsza.
Miku=a za> pas ten “da= w pridanie” ]da= w podarku\ Iwanowi Dmitrejewi-
czowi }“Orda”, swemu szwagrowi|, a Iwan da= jego “za swoeju doczeru” ]z
wianem dla swej c[rki\ dla Andreja Wo=odimiericza. Po >mierci kn. Ondreja
]OA\ i po powrocie z Ordy, Iwan Dmitrejewicz }“Orda”|, c[rk" kn. Andreja,
a swoj' wnuczk", zar"czy= z kn. Wasilem Juriewiczem, i ten pas }w[wczas|
da= mu, i w tym pasie }Wasil| by= na weselu }u wlk. kn. Wasila Wasilewicza
1426–†1462|, i kniagini wlk. Sophia pas ten zdj"=a. Z tego }bracia| kn. Wasilej
i kn. Dmitrej }Szeniaka| rozgniewali si", zbiegli z Moskwy do ojca, do Halicza,
}ale zamim co| – ograbili skarbnice wszystkich kniazi[w.
=atwo jak pisarzowi na pergaminie; pisiec ma ukryty cel – wyrobi: negatywn'
opini" o nich tak daleko, jak to tylko mo/liwe, na r[/ne sposoby.
Przybywaj'c do ojca w Haliczu, }ujrzeli, /e ojciec ju/| zebra= wszystkich ludzi
i chcia= wyruszy: na wlk. kniazia, wi"c po przybyciu – wyruszyli na wlk. kn.
}Wasileja|, i Iwan Dmitrejewicz z nimi, a kn. wlk. nie wiedzia= o tym. Przyby=
p"dem z Rostowa, do wlk. kn. “namiestnik” jego – Petr Kostantinowicz, dono-
sz'c, /e ci'gnie na niego }Wasileja| stryj jego – kn. Jurij, z dzie:mi }synami|
i wieloma posi=kami, ju/ s' w Perejas=awlu. Knia{ wielki nie zd'/y= nic “sotwo-
riti” ]przygotowa:\, wys=a= swych pos=[w naprzeciw – Theodora Andrejewicza
i The}o|dora Towarkowa, w sprawie pokoju. i spotkali jego }Jurija| u }>w.|
Tr[jcy. On za> }Jurij| nie chcia= pokoju, a Iwan Dmitrejewicz }“Orda”| nie
pozwoli= m[wi: ni s=owem o pokoju, “i byst mie/i oboich bojar bra< wielika”
]ostra wymiana zda<, k=[tnia, dos=. b[j wielki\, i “s=owa niepodobnyja” ]...
niegodne\.
dalej w skr[cie, z oznakami zmy>lenia pi>ca, ci'g dalszy, by zaskarbi: sympati"
dla Wasileja z jego synami, a nielubi: Jurija, wym[wka za wym[wk', dziecin-
nego, starczego, poziomu&
kn. wlk. Wasilej z Moskwiczanami, wyruszy= przeciw Jurijowi, starli si" z
hufcami Jurija n(Kla{mie, 20 wi[rst pd Moskwy, ale Jurij pobi= Moskwiczan,
bo by=o ich ma=o, i – w dodatku – pijani byli; mi[d wie{li ze sob' }wym[wka|.
Wasilej zbieg= do Tferu, z matk' i kniagini'. “Boj” ]b[j – s=owo polskie\ by=
w sobot", w przeddzie< “Mironosic”, aprela 25.
sobota, aprela 25, wypada=a 1433.
kn. Jurij przyby= do Moskwy, zasiad= na stolcu wlk. kniazia i po czasie pogodzi=
si" z wlk. kniaziem, da= jemu Ko=omn". W Ko=omnie, grodzianie odci"li si" od
kn. Jurija. A “dieti” ]synowie\ jego – Wasilej, tak/e Dmitrej Szemiaka, zabili
w[wczas ulubionego bojarzyna ojca – Semena Morozowa, i zbiegli. Ojciec
}Jurij| widz'c, /e nie dany mu stolec wlk. kniazia, synowie zbiegli, a wszyscy
ludzie “id'” ]garn' si"\ do wlk. kniazia, wezwa= go do siebie, i przywr[ci= mu
stolec. Sam wyruszy= do Zwenigorodu – ojcowizny swojej, st'd – do Halicza.
Kn. Wasilej przyby= do Moskwy, zawar= z Jurijem ugod" na tym, /e syn[w
swoich “nie priimati” ]nie przyjmie – s=owo polskie\, i pomocy im nie udzieli.
Tego roku kn. wlk. wys=a= wojewod" swego – Patrekiewicza, a z nim – dw[r
sw[j }Wasileja|, do Kostromy, na Juriewicz[w; byli z nimi }Jurewiczami|
Wiatycze i Haliczanie. Bili si" na rz. Kuzie, }z=e uj"cie, wprowadzaj'ce w
b='d, bo| “i ra: wielikogo kniazia pobisza” ]i wojska wielkiego kniazia pobili,
czyli pobili Wasila, gdy to one pobi=y wojska Jurija\, a kn. Jurija uj"li, i wr[cili
do Kostromy, a gdy Wo=ga “sta=a” ]zamarz=a\ – przyst'pili “k Turdeewym
wragom” ]do wrog[w w osobie Turdy\. Nik.
idylla, pisarskie opowiadanie, bo wszystkie wypadki – z wyj'tkiem przegranej
bitwy na Kla{mie, 25 kwietnia – toczy=y si" po my>li wlk. kn. Wasileja.
sam w'tek pasa jest – po wszystkich oznakach – zmy>leniem&
1. pas zmienia= wielokrotnie r"ce& Wasil ˘ Miku=a ˘ Iwan ˘ c[rka Iwana ˘ wnuczka
Iwana ˘ Wasil “pas”, i o wszystkich zmianach pisiec wiedzia= lub m[g= prze>ledzi: je.
2. skra>: lub wymieni: prezent dany nowo/e<com, podczas ich wesela, nie jest
=atwo, by nie zosta: zauwa/onym.
3. ukra>: by=o m'drzejszym pomys=em, bo albo by=oby niezauwa/one, zapo-
mniane po czasie, b'd{ jedno i drugie razem; natomiast podmieniony pas zawsze
przypomina=by wypadek – zosta=by trwa=y >lad czynu.
4. nie by=o wielkiego sensu podmienia: na inny, bo r[/nica w warto>ci by=a r[/-
nic' w wielko>ci pasa, inkrustacji; im mniejsza r[/nica – tym mniejszy zysk, i
sens ryzyka, porywania si" na wymian"; nie jestem pewien, czy na tych pozycjach
ktokolwiek porywa=by si" na podmian", poza /y=k' do oszustwa.
Ca=a opowie>: jest tylko opowie>ci', z cieniem prawdy, pisana przez naiwnego,
s=onecznego kr"gu 4-go, a ksi"/ycowego 2-go, indyktu 1-go. Tego roku
wyruszy= w=adyka Smole<ski – Herasim, “na mitropolistwo w Cargrad” ]w
sprawie obj"cia stanowiska metropolity, do Carogrodu\.
Herasim nie by= w=adyk' Smole<skim, lecz biskupem W=odzimierza Wo=y<skie-
go – zmy>lenie skryby, przepisuj'cego Pskowsk' w XVI wieku, na domys=, bo
Herasim, by= nast"pnie metropolit', w Smole<sku.
Tego roku, jesieni' “byst ragoza” ]rozbrat, k=[tnia\ kn. Switrygai=y z kn.
Zidimontem ]Zygmuntem\ – bratem Witowta, w Litewskiej ziemi, o stolec
wlk. kniazia. Tej jesieni, kn. Gjurgi Litewski – syn “Lugmenow” ]Languena,
Lingwina\ przyby= do Nowogrodu, i przyj"li go Nowogrodzianie.
Tej jesieni wybuch= po/ar w Nowogrodzie; sp=on'= “oko=otok” ]s'siedztwo\
dworu w=adyki, i >w. Sophia sp=on"=a wszystka, tylko nie spali= si" “bolszii
wierch poz=aszczenoi” ]poz=acany – s=owo polskie\.
Tego/ roku, zim', m-ca dekabra 8, by= wielki b[j kn. Litewskiego – Switrygai=y
z kn. ?idimontem, o stolec wlk. kn., w Litewskiej ziemi.
po stronie Swigrygie==y walczyli& Po=czanie, Smolanie, Niemcy, a po stronie
Zygmunta – ?mud{; r'banina by=a wielka, Swidrygie==o zbieg= do Po=ocka,
Zygmunt sta= na ko>ciach, pad=o wielu kniazi[w po obu stronach.
Tego/ roku by= znak na ksi"/ycu }w zapisie roku 2 znaki na ksi"/ycu|&
• m-ca henwara 6, o godz. 7-mej nocy ]godz. 1-sza po p[=nocy\,
• m-ca ijunia ]czerwca\ 29, o godz. 5-tej nocy ]godz. 23-cia\.
Poza tym opisy strasznych burz, z piorunami, b=yskami, i gromem&
m-ca ijunia 14, o godz. 6-tej dnia ]w po=udnie\, w niedziel", straszny piorun z
p=omieniem wybi= ludzi i konie, i dw[r zapali= za rzek', naprzeciwko Snietnej
g[ry. Tego tygodnia, w >rod" }czerwca 17; b="dnie#|, inny znak na s=o<cu, o
godz. 9-tej dnia ]godz. 14-ta obecnego systemu\. Tej >rody, od gromu, pioruna,
i p=omieni, zapali= si" inny dw[r na podgrodziu, u starego Wniebowst'pienia.
A potem inny znak na ksi"/ycu, o godz. 5-tej nocy, ijuna 29 – by= to 4-ty znak
tego miesi'ca. Tego/ m-ca kn. wlk. Georgij Dmitrejewicz zasiad= na stolcu
wlk. kniazia w Ruskiej ziemi, a Wasilej Wasilewicz – bratanek jego, zbieg=
do Tferu. Tego roku Niemiecki gr[d Ko=ywa< }dzi> Tallin| sp=on'= wszystek,
od gromu i pioruna. Tego/ roku, m-ca ijula ]lipca\ 3, w pi'tek, by= znak w
Pskowie, o godz. 6-tej dnia ]w po=udnie obecnego systemu\ – od gromu i
od pioruna strasznych p=omieni, zapali=y si" dwie kaplice drewniane, jeden
k't grodu w Kremie, a drugi – w “pierszech” od Wielikiej rzeki, a u >w. Tr[jcy
popa spali= w tym czasie, gdy >piewano obiedni" ]msz" w porze obiadowej,
sum"\, i strach wielki }pad=| na wszech ludzi – pobiegli do Kremu, i lito>ci' F
>w. Tr[jcy, “tako ugasisza” ]ugasili – s=owo polskie\. W innej cerkwi, za rzek',
>w. Ioanna monasteru, od uderzenia strasznego pioruna, cerkiew nape=ni=a
si" p=omieniami, na ikonach poz=acanych pociemnia=o z=oto. ...itd.
Powt[rzenie wiadomo>ci, /e Gjurgi Dmitrejewicz wjecha= do Moskwy, za-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
siad= na stolcu wlk. kniazia, a Wasilej Wasilewicz zbieg= do Tferu, a dalej
o boju Swidrygie==y, wspomaganego przez Niemc[w, z kn. Zidimontem
wspomaganym przez Lach[w tym razem, o czym uprzednio tak/e. PStro3.
Smole<ski w=adyka – Herasim “ide” ]wyruszy=, uda= si"\ do Carogrodu i
patriarcha mianowa= go metropolit'.
lapsus pi>ca, >wiadcz'cy, /e tekst pisany po wielu latach, gdy nie wiedziano, /e Hera-
sim by= biskupem W=odzimierza Wo=. ju/ w 1415 r. W 1432 wyby= do Carogrodu, sk'd
– po mianowaniu go metropolit' – wr[ci= na Ru>, w 1433, ale bezpo>rednio do Smo-
le<ska, i nie do Moskwy, bo wielcy kniaziowie bili si" o stolec. Pisiec za=o/y=, /e by=
biskupem Smole<ska, skoro do Smole<ska przyby= po nominacji, bo zwykle taka
kolej rzeczy by=a – wracali tam, sk'd przybyli.
Tego/ roku kniaziowie litewscy pocz"li walczy: mi"dzy sob' – kn. Zygmunt
z kn. Switrigai=', o stolec wlk. kniazia. I zebrawszy posi=k[w wiele “drug
na druga” ]brat na brata\ – starli si" w boju dekabra 8, pad=o wielu po obu
stronach, i “odole” ]podo=a=\ Zygmunt, z Switrigai=o zbieg= do Po=ocka.
Tego roku by= znak na ksi"/ycu, “henwara” ]stycznia\ 6, o godz. 7-mej nocy
]godz. 1-sza ju/ 7 stycznia, dzisiejszego systemu odliczania czasu; za:mienie
ksi"/yca$\. A m-ca ijunia ]czerwca\ 14, “ot gromu” ]pioruna\ wiele ludzi i koni
“pobi” ]pad=o\, i za rzek', naprzeciwko Snietnej g[ry dw[r sp=on'=, a “drugii”
]inny\ dw[r naprzeciw “Starogo Wozniesienia” sp=on'=. Tego/ m-ca, “ijunia
17” ]czerwca, w rzecz. lipca-ijula, w pi'tek\ by= znak na s=o<cu.
za:mienie s=o<ca z dn. 17 lipca 1433, o godz. 14&49, 64,0° N. 29,5° W.
A 29-go, w dzie< Petra, by= znak na ksi"/ycu. W[wczas niemiecki gr[dek
Ko=ywa< sp=on'= wszystek “ot mo=nia” ]od pioruna\. A m-ca ijula 3, w pi'tek,
od pioruna zapali=y si" “kostra” ]kaplice drewniane\ w Kromie, “Kutnei” ]K'tnej\
tak/e na “piersiech” ]umocnieniu\ Wielkiej rzeki, a w cerkwi >w. Tr[jcy popa
“o//e” ]opali=o\, o czasie “egda obiedniu pie=” ]gdy “obiedni"” >piewa=, tj. w
czasie mszy w obiad\, i pad= strach na ludzi, i “potiekosza” mn[stwo ludzi
do Kromu, ledwo ugasili. A za rzek', w monasterze >w. Ioanna, od pioruna
wype=ni=a si" cerkiew p=omieniami, i pociemnia=y ikony poz=acane; z tego
powodu, “swiaszczennici” ]wy>wi"ceceni, stanu duchownego, kler\ pocz"li
po grodzie z krzy/ami chodzi:, Bogu modl'c si". Tego/ roku kn. Jurej
Dmitrejewicz osiad= w Moskwie na stolcu, a Wasilej Wasilewicz – bratanek
jego, zbieg= do Tferu; Jurej tego roku zmar=. Tego/ roku Petrowscy s'siedzi
“razbisza kostier” stary ]...kaplic"\ u >w. Petra i Paw=a, i na tym “kamieni”
]fundamencie, dos=. kamieniu\ zbudowali cerkiew >w. Borisa i Gleba, i odt'd
pocz"li rozbija: ca=' >cian" star' na Wielkiej rzece. PSyn2.
6941, styl 5508 0001-05.2-264-265 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6941, styl 5508 0003-01.2-416 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6941, styl 5508 0001-30.1-132 ]W=adimirskij letopisiec\
6941, styl 5508 0001-27.1-103÷104 ]Nikanorowska\
6941, styl 5508 0003-02.3-126÷128 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6941, styl 5508 0003-02.1-43-44 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
.5016 roku 1434
}w lewej kolumnie| kn. wlk. Wasilej Wasilewicz zn[w przyby= “na wielkie knia-
ziowanie” do Moskwy. Wyprawa Wasila Wasilewicza na Jureja Dmitrejewicza,
do Halicza, gr[d zdoby=, ludzi uprowadzi=, a gr[d spali=. Jurej Dmitrejewicz
przyci'gn'= do Moskwy, grodzianie otworzyli mu wrota, wjecha= i zasiad=
na stolcu. Wasilej Wasilewicz zbieg= bez ma=/onki, kt[r' Jurej pochwyci= i
odes=a= do Zwenigorodu, do wi"zienia. Tego roku, m-ca ijunia ]czerwca\ 5,
zmar= kn. wlk. Jurej Dmitrejewicz. Tego roku osiad= kn. Wasilej Wasilewicz
“na wielkim kniaziowaniu”.
}w prawej kolumnie| podobnie, lecz tekst d=u/szy, wi"cej szczeg[=[w& b[j w
okr"gu Rostowa, “u >w. Niko=y” na g[rze, w +azarzow' sobot". Sofa.
kn. Jurej Dmitrejewicz “wzja” ]zdoby=, dos=. wzi'=\ Moskw", i zasiad= na
stolcu. Tego/ roku, wiosn', przyjecha= kn. wlk. Wasilej Wasilewicz, do
Nowogrodu, >w. tygodnia, aprila 1....
Tego/ roku zmar= kn. wlk. Jurej Dmitrejewicz... kn. Wasilej pojecha= do
Moskwy aprila 26. Tej wiosny “podpisana byst” ]zadeklarowali si"\...
W=adyka Eufimij mianowany przez metropolit", m-ca “maia” 26... kn. Wasilej
Juriewicz przyjecha= do Nowogrodu, przy w=adyce Eufimiju... KoN.
“ide” kn. Jurei Dmitrejewicz na wielkie kniaziowania. A kn. wlk. Wasilei
Wasilewicz przyjecha= do Nowgorodu “>wi"tej niedzieli” ]w tygodniu przed
Wielkanoc'\. ArNo2.
zmar= kn. Jurej Dmitrejewicz, na stolcu wlk. kniazia w Moskwie. Po ojcu
zasiad= kn. Wasilej Juriewicz, przez jeden miesi'c, a kn. Dmitrej pogodzi=
si" z wlk. kn. Wasilem Wasilewiczem, i wygna= kn. wlk. Wasilej Wasilewicz
kniazia Wasila Juriewicza z Moskwy. Tego roku b[j by= wlk. kn. Wasila Wa-
silewicza, z kn. Wasilem Juriewiczem, “w Skoratinie”, i pobi= kn. wlk. Wasilej
Wasilewicz kn. Wasila Juriewicza, i pojma= jego }powt[rka ˚.5020|.
tytu=omania do znudzenia – cecha od ko<ca XV wieku, poprzez wiek XVI.
Tego roku, m-ca noabra 12, zmar= s=uga Bo/y – Maksim.... W=ad.
kn. wlk. Wasilej Wasilewicz, s=ysz'c zmian" stryja swego – kn. Jurija, /e
w boju po stronie “dietei” ]m=odych syn[w, pazi[w, dos=. dzieci\ jego byli
wojewody jego }Jurija| z wieloma lud{mi – wyruszy= na niego do Halicza.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
on za> }Jurij| zbieg= do Bie=o-oziera, kn. wlk. }Wasilej| gr[d zdoby= i spali=, a
ludzi uprowadzi=, i wiele szk[d wyrz'dzi= ziemi, wr[ci= do Moskwy. A kn. Jurij
“priide” ]wr[ci=\ i pocz'= zbiera: posi=ki na wlk. kn. }Wasileja|... itd. Nik.
... Tego/ roku kn. Oleksandro The}o|dorowicz wyjecha= z Pskowa do Moskwy,
ze wsz' czeladzi' swoj', fewrala 28, i w tych dniach kn. Wo=odimer Danilewicz
przyby= do Pskowa, z Litwy, i przyj"li go Pskowianie w ten/e dzie<, fewrala
28, a by=/e ten kn. Wo=odimer Danilewicz w Litwie 10 lat, a Oleksandro
]OA\ Rostowskyi kn. “tri/dy” ]trzykrotnie, ¯ tri % /dy ^ razy, `krotnie\, i /y=
w Pskowie 12 lat. Tego roku }1432|, Herasim w=adyka, jesieni' pojecha= do
Carogrodu, przez patryarch" mianowany metropolit' Rosyjskiej ziemi, i przy-
jecha= do Smole<ska }1433|. Do Moskwy nie pojecha=, albowiem kniaziowie
Ruscy wojuj' i r'bi' si", }bij'c si"| o stolec wlk. kniazia Ruskiej ziemi.
Tego/ roku, zim', kn. Wasilej Wasilewicz, zebra= si=" wielk', i wyruszy=
wojowa: kn. Gjurgija – stryja swego, a przez ugodow' r"k" i praw'– szed=
wojuj'c ziemi" Halick', i gr[d Halicz “wzi'=”, i cerkwie >w. popali=, a kn.
Gjurgija nie zasta=....
By= wlk. kn. Wasilej Wasilewicz w Nowogrodzie 3 tygodnie i 2 dni, odjecha=
m-ca aprila 23, do Tferu.
Tego/ roku “poide” igumen Eufemej na w=adyctwo w Nowogrodzie, “poecha
po wielice dni” ]po Wielkanocy\, w dwa tygodnie, a by= ten Eufemej 3 lata,
“izwieden na seni” ]wyniesiony w sieniach w=adycznego dworu, okrzykni"ty
w=adyk'; wyruszy= do Smole<ska }1434|, do metropolity Herasima, a przyje-
cha= do Smole<ska i Wielkiego Nowogrodu m-ca “maia” 26, na pami'tk" >w.
aposto=a “Karpa ] ¯ gr. karpos\ z 70-ciu”, kursowa= mi"dzy Smole<skiem a
Nowogrodem, i w odwrotn' stron", przez “po= siemie” ]p[= siedmiu, tj. 6,5\
tygodnia. Tego/ roku by= w Niemieckiej ziemi g=[d, i drogi chleb wielce, a
w Pskowie u >w. Tr[jcy da= B[g chleba wiele, i “deszew” ]ulgowa, ni/sza
cena\, za 9 dienieg zobnica /yta... itd.
Tego/ roku zmar= kn. wlk. Gjurgi Dmitrejewicz.
Pskowianie wys=ali pos=[w do Nowogrodu w sprawie zawarcia pokoju,
zaprzysi"/ony ca=owaniem >w. Krzy/a, m-ca ijula ]lipca\ 22, na pami'tk"
>w. Marii Magdaleny, w czwartek.
czwartek, 22 lipca, wypada= w 1434 roku.
Potem, tego/ roku, przyjecha= do Nowogrodu kn. Wasilej Jurjewicz, na
Horodyszcze. PStro3.
Pskowianie wys=ali do Nowogrodu Iwana maniestnika Sidorowicza, i Jakima
namiestnika Paw=owicza, i innych bojar[w, i wiele “biwsze czo=om”, a pokoju
nie zawarli.... Aleksander wyjecha= do Moskwy, fewrala 28, by= w Pskowie
3-krotnie, wszystkich lat – 12. W ten dzie< przyjecha= z Litwy do Pskowa zi":
jego – kn. Wo=odimir Danilewicz, i by= w Litwie 10 lat; Pskowianie przyj"li go
z honorem. Tej jesieni Herasim w=adyka “priecha” ]przyby=\ z Carogrodu, do
Smole<ska... do Moskwy nie pojecha=, bo wielcy kniaziowie bili si" mi"dzy
sob'. Tej/e zimy kn. wlk. Wasilej Wasilewicz zebra= si=" wielk' i wyruszy=
wojowa: kn. Jureja – stryja swego, “a zabyw ruki i prawago s=owa”, zdoby=
gr[d Halicz, powojowa= i popali= posiad=o>ci, ale kn. Jureja nie zasta=. Knia{
Jurej z dwoma synami zebra= si=" wielk', wyruszy= do Perejas=awla, i starli
si" se sob' w strasznym boju, m-ca marta 26, i pokona= kn. Jurej. A kn.
Wasilej zbieg= i “pribie/e” do Nowogrodu marta 31 >wi"tego tygodnia ]przed
Wielkanoc'\, w >rod"; Nowogrodzianie przyj"li go z czci'.
>roda, 31 marca, wypada=a 1434 wg kalendarza wiecznego, ˚nr 999.
A kn. Jurej, >ciga= go, przyby= pod Moskw" w Wielki Czwartek, sta= pod
grodem tydzie<, grodzianie otworzyli my wrota, we czwartek >wi"tego tygo-
dnia, ograbi= skarbnic" kn. Wasila, kniagini" Mari" i “snochu” ]synow', /on"
syna\ pochwyci=, i osiad= na stolcu. A kn. Wasilej przeby= w Nowogrodzie
3 tygodnie i dwa dni, i odjecha= do Tferu.... dro/yzna chleba w Niemieckiej
ziemi... Tego/ roku zmar= w Moskwie kn. wlk. Jurej Dmitrejewicz....
kn. WQasilej Juriewicz nakaza= odci': r"k" i nog" kniaziowi Romanowi, kt[ry
zbieg= od niego, lecz zosta= pochwycony, z tego kn. Roman zmar=.
kn. Wasilej Juriewicz osiad= w Nowogrodzie, na Horodyszczu, po 8-miu ty-
godniach pojecha= “na Zowo=ocze” i zawar= pok[j z wlk. kniaziem. PSyn2.
Pskowianie wys=ali do Nowogrodu Iwana maniestnika Sidorowicza, i Jakima
namiestnika Paw=owicza, i innych bojar[w, i nie zawarli pokoju.... Psk1.
6942, styl 5508 0001-05.2-265–266 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6942, styl 5508 0003-01.2-417 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
7942, z=y opis 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6942, styl 5508 0001-30.1-132÷133 ]W=adimirskij letopisiec\
6942, styl 5508 0001-27.1-104÷105 ]Nikanorowska\
6942, styl 5508 0003-02.3-128÷130 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6942, styl 5508 0003-02.1-44 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6942, styl 5508 0003-04-66-....$ ]Pskow. 1-sza\
.5018 roku 1435
opis boju Wasila Juriewicza z Wasilem Wasilewiczem, w Jaros=awlskiej
“otczinie” u Ku{my } i | Demiana w Kostromie, “henwara” ]stycznia\ 6, po
kt[rym Wasil Juriewicz zbieg= do Kaszina, st'd wyprawi= si" na Wasila
Wasilewicza, konnic', i pochwyci= wielu wojewod[w wlk. kniazia& Theodora
 ...ROSYJSKIMI
Michai=owicza Czeladni", Andreja The}o|dorowicza Holtaja, Wo=odimera
Andrejewicza Zworykina, Michai=a Czeszeczkyna, i innych wielu dworzan....
Wasilej Wasilewicz przyci'gn'= do Kostromy, i tu zawarli pok[j. Sofa.
je{dzili wojewodowie Nowogrodzkyi zim'.... trzema drogami, ka{nili R/e-
wian, wszystkie wsie spalili, do Pskowskiej granicy, Bo/' pomoc', wr[cili
wszyscy “zdrawi” ]witani\, z =upami.... KoN.
Szwitrigai=o z/eg= Herasima metropolit". Tego/ roku w=adyka Eufemej
za=o/y= cerkiew kamienn' >w. Niko=y w “Wa/iszczach” ]We/iszczach\. A
w Nowegorodzie woda podmy=a “sop” ]nasyp\ i pad=a “gorodnaja stiena i
ko=okolnica” ]parkan grodu i dzwonnica, ¯ ko=oko= ^ dzwon\. W=ad.
“Poide” kn. Wasilei z Kostromy, z wieloma posi=kami do Moskwy....
opis zmaga< mi"dzy kn. Wasilejem ¯ Jurij ¯ Dmitrej Do<ski 1362–†1388,
a wlk. kn. Wasilejem ¯ Wasilej 1389–†1426 ¯ Dmitrej Do<ski 1362–†1388.
stryjeczni bracia – obaj Wasile – bili si" o stolec wielkiego kniazia w Moskwie.
S=ysz'c to, kn. wlk. zebra= posi=ki, starli si" u Kozmy i Demijana w Kostromie,
m-ca henwara 6; wlk. kn. pokona= kn. Wasileja, ten zbieg= do Kaszina, “so-
bra=sja” ]och=on'=, dos=. zebra= si"\ w Kaszynie, “poide izgonom” ]wyruszy=
konnic'\ do Wo=ogdy na wlk. kniazia “zastawu” ]zastaw"... osad" grodu\.
pochwyci= The}o|dora Michai=owicza Czeladn", Andreja The}o|dorowicza
Holtajawa, Wo=odimera Andrejewicza Zworykina, Michai=a Czepeczkina i
wielu innych, i wyruszy= do Kostromy. przyci'gn'= i sta= miesi'c u >w. Ignata,
mi"dzy Wo=g' a Kostrom', i nie by=o gdzie im bi: si", bo mi"dzy nimi rz.
Kostroma – zawarli wi"c pok[j. i da= kn. wlk. Wasilejowi gr[d Dmitrow “w
wotczinu” ]wieczyste, dos=. ojcowizn"\, a wiosna by=a w[wczas bardzo ch=od-
na. kn. wi"c Wasilej “priszed” ]przyby=\ do Dmitrowa, i “prebyst” ]przeby= –
s=owo polskie\ w nim }jeden| miesi'c. Nik.
Tego roku “najali Pskowiczi naimiti” ]naj"li najmit[w, najemnik[w – s=owa
polskie\... najmit[w by=o “czis=om sorok cze=owiek” ]w liczbie 40-tu\....
«40» oznacza=o «wiele», nie by=a to >cis=a liczba, ˚S=owniczek nr 1680.
Tego/ roku, kn. Litewski – Switrigai=o, pochwyci= Herasima w Smole<sku,
okowa= jego “twerdymi /elezy” ]...nie widzia=em mi"kkiego /alaza\, i “spro-
wadi” ]s=owo polskie\ jego do Witebska, za win", “czto wsze= na niego
perewiet” ]/e natrafi= na jego zdrad"\, i kn. “?idimont” utrzymywa= go przez
4 miesi'ce ]kn. Zygmunt by= przeciwnikiem Swidrygie==y\, i straci= go w
Witebsku – ogniem spali=, ijula 28, a to zna sam Chrystus “promie/i imi o
tom” ]jak by=o naprawd" ˘ mi"dzy Bogiem a prawd'\. A tego roku, }gdy|
straci= go, “skopi” ]skupi – s=owo polskie\ si=" wielk' kn. Swigrigai=o, Smolan
z przygorodami, Kijan i Widblan, Po=czan i Niemc[w, i mistrza Ryskiego, z
ca=' si=' sw' i zza morza wojenn', wyruszy= na kn. Zidimonta; a Zidimont
“skopi” Lach[w, Litw", ?mud{, i starli si", w ?mudzkiej ziemi, u Íwi"tej rzeki,
by= b[j i r'banina wielka; przychylno>: nast'pi=a dla kn. Zidimonta – kn.
Switrigai=o zbieg= z pobojowiska, a woj[w wok[= niego uj"to wszystkich,
zbieg= do Po=ocka, na Niemieck' ziemi" w ma=ej dru/ynie ]z paziami\... bili
si" m-ca sentabra 1. PStro3.
Przyjecha= do Pskowa archiepiskop nowogorodskyi – Eufimij, henwara 13...
Tego/ roku kn. litewski – Switrigai=o, pochwyci= metropolit" Herasima w
grodzie Smole<sk, “i okowa twerdo /elezy”, i “sprowadi” ]sprowadzi= – s=o-
wo polskie\ “k Widbesk” ]do Witebska\, wi"zi= w twierdzy przez 4 miesi'ce,
spali= ogniem “ijula” ]lipca\ 26, za t" win", /e“pierewiet na niego dier/a= k
kniaziu ?idimontu” ]zamierza= zdradzi: go, przej>: do kn. Zygmunta,\. I
potem kn. Switrigai=o zebra= posi=k[w wiele& Smolan, Widblan, Kijowian,
Po=czan, i kniazia-mistrza Ryskiego z posi=kami jego i “zamorcow” ]go>ci
zza morza, tj. z Niemiec\, i wyruszy= na kn. Zygmunta. A Zygmunt zebra=
Litw", Lach[w, ?mud{, i wyruszy= na Switrigaj=". Starli si" w ?mudzkiej
ziemi m-ca septewria 1, nast'pi= wielki b[j, pobito wielu kniazi[w i “panow”
]s=owo polskie, wojewod[w\ Switrigai=y, podo=a= Zygmunt, Switrigai=o zbieg=
do Po=ocka z 30-ma “m"/ami”. PSyn2.
• • • }w posiadanym przeze mnie zestawie Pskowskiej 1-szej, opublikowanym
przez Rosjan na internecie, brakuje stron 67÷70, na stronie 71 bitwa Swidr.
przeciw Zygm., za Wi=komirem, 1435|& ...swoich wielu i Niemieckich kniazi[w,
i “dobrych” ]walecznych\ ludzi, i “bohatyrej, i czis=a niet” ]...bez liku\. I “wielmi
dawno” ]bardzo dawno – s=owo polskie\, od wielu lat nie bywa=o takiej bitwy
w Litewskiej ziemi, a bili si" sentabra 1. Psk1.
6943, styl 5508 0001-05.2-266 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6943, styl 5508 0003-01.2-417÷418 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6943, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6943, styl 5508 0001-27.1-105 ]Nikanorowska\
6943, styl 5508 0003-02.3-130÷132 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6943, styl 5508 0003-02.1-44 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6943, styl 5508 0003-04-$....-71 ]Pskow. 1-sza\
.5020 roku 1436
kn. Wasilej Juriewicz wyruszy= zn[w z Dmitrowa do Kostromy... itd. Nazwy&
Halicz, Ustiug, zabity Gleb Iwanowicz Obole<ski, dziesi"tnik w=adyki – “Iew”
]Job\ Bu=atow – powieszony, o/enek Dmitreja Juriewicza w Ugleczu, z c[rk'
kn. Dmitreja Zaozierskiego, Ko=omna, Iwan Strakow, Iwan Baba Drucki, Boris
Tobolin, pochwycony Wasilej Juriewicz o>lepiony w Moskwie z polecenia
Wasila Wasilewicza. Sofa.
o>lepiony zosta= w Moskwie, przez kn. Wasileja Wasilewicza, kn. Wasilej
Juriewicz.... Tego lata pos=ali Nowogrodzianie.... Tego/ roku za=o/y= w=adyka
cerkiew kamienn' >w. Niko=y w Wie/iszczach. Tej jesieni, dopustem Bo/ym,
“mraz pobi obile w /atwu” ]mr[z pobi= plony podczas /niw\ w ca=ym Nowo-
grodzkim okr"gu, tej jesieni pow[d{ wielka, noc' l[d wy=ama= podpor" u
wielkiego mostu i “?i=otug mostok sniesie”. Tej zimy wys=ali Nowogrodzianie
namiestnika Gregorija Kuri=owicza, do Zygmunta, i kn. Litewski – Zygmunt,
ca=owawszy }>w.| Krzy/ z Nowogrodzkim pos=em, zawar= pok[j. KoN.
w=adyka Eufemij postawi= cerkiew kamienn' Petra >w. we wrotach u >w.
Sophii. Tego roku b[j by=... Wasila Wasilewicza z Wasilem Juriewiczem, w
Skoratynie, pobi= kn. Wasila Juriewicza i pojma= }˚.5016, r.1434|. W=ad.
kn. Wasilei Juriewicz “poide” z Dmitrowa zn[w z Dmitrowa do Kostromy, a do
wlk. kn. “rozmietnye” ]zerwanie pokoju\ pos=a=, “a /i= na Kostromie do puti”
]w drodze do Kostromy\, z drogi “poide” ]skr"ci=, dos=. poszed=\ do Halicza,
a z Halicza do Ustiuga, Wiatyczanie z nim. i “sta= pod Ustiugom” ]oblega=
ten gr[d przez\ 9 tygodni, gr[d zdoby=, wojewod" wlk. kniazia – kn. Gleba
Obole<skiego, zabi=, a dziesi"tnika w=adyki – “Jewa Bu=atowa” ]Joba, OE\
“powiesi=” ]s=owo polskie\, i Ustiu/an wielu r'ba= i wiesza=.
Tej zimy kn. Dmitrej Szemiaka “priecha=” do Moskwy “zwati” ]wzywaj'c\
wlk. kniazia na wesele. i kn. wlk. “poimaw” ]pochwyci= go si='\ i odes=a= do
Ko=omny, a “pristaw by=” ]nowe s=owo, w miejsce «namiestnika», namiest-
nikiem by=\ u niego Iwan Strakow ]Wi"kszy Las ¯ stra % kow, ˚nr 1680\,
a Ko=omna za nim w[wczas. Tej wiosny, kn. Wasilej Juriewicz “poide” z
Ustiuga na wlk. kniazia, chwal'c si",
zap=aci za to – za przechwa=ki, o>lepion b"dzie, pisiec zna ju/ dalsz' cz">: zapisu.
...a z nim dw[r brata jego – kn. Dmitrejewicz Szemiakin z nim tak/e. A kn.
wlk. }Wasielj|, zebrawszy si"” ]po przygotowaniu\, spotka= go u >w. “Pokrowa”
]Wstawiennictwa B-cy\ w Skoratinie, w Rostowskim okr"gu; z wlk. kniaziem
}byli|& Dmitrei M=odszy, tak/e kn. Iwan “Ondrejewicz” ]OA\ Mo/ajski z
hufcami swymi, tak/e w[wczas przyjecha= s=u/y: u niego z Litwy Iwan
Baba – Druckich kniazi[w. i ten “sradiw” ]przygotowa= do boju\ sw[j hufiec
wed=ug swego “obyczaju wskore”... itd.
kn. wlk. Wasilej wzi'= rozejm z kn. Wasilem, i rozpu>ci= hufce za pokarmem.
w[wczas kn. Wasil natar=, ale wlk. kn., w por" uprzedzony przez stra/e, sam
pochwyci= “trubu” ]r[g, dos=. tr'b"\, w ci'gu godziny hufce zebra=, i starli si".
Hufce kn. Wasila “pogonisza”, a samego kn. Wasila “poznaw” ]rozpozna=,
dos=. pozna=\ Boris Tobolin, pochwyci= z pomoc' Iwana Baby, przywiedli do
wlk. kn. Wasila, ten odes=a= go do Moskwy z poleceniem o>lepienia – o>lepiono
go tam. Wlk. kn. poleci= kn. Dmitreja Szemiak" “iz /elez wypustiti” ]wypu>ci:
– s=owo polskie\, “a byti emou prostomu na Ko=omnie” ]by= prostolinijny,
bezpo>redni, w Ko=omnie\. i gdy pobi= kn. Wasila, “priszed” ]przyby=\ do
Moskwy, wys=a= po kn. Dmitreja, do Ko=omny, “i po/a=owa= ego” ]da= mu
/y:, dobrotliwie potraktowa=\. Nik.
Jesieni' przyjecha= kn. Litewski “Ioan” ]Ioann, Iohannes\, o przezwisku Baba,
z Niemiec, z Rygi, “ot mestera kniazia” ]od wielkiego mistrza\, do Pskowa,
przeby= p[= zimy i wyruszy= do Moskwy, do wlk. kniazia....
Tej wiosny Pskowianie przechwycili niemieckich kupc[w dobytek, a samych
Niemc[w “w pogreb wsadisza”, 24-ch Niemc[w, albowiem oni pocz"li “na
ca=owaniu krzy/a” ]z=amali przysi"g" na >w. Krzy/\, Pskowskich =owc[w
pochwycili, a innych – wybili. PStro3.
Przyjecha= do Pskowa, z Rygi, od mistrza, kn. litewski Iwan Baba, w swej
niewierze, i przebywszy w Pskowie do p[=-zimy – pojecha= do Moskwy, do
wlk. kniazia... Tej/e wiosny, po Wielkanocy, przyjecha= do Pskowa z Litwy
kn. Iwan Andrejewicz – wnuk Olgerda, w swej niewierze. Pskowianie dali mu
100 zobnic owsa, tak/e 10 rubli na karm", i przeby= w Pskowie do Bo/ego
Narodzenia }25 grudnia|. PSyn2.
Tego roku, jesieni', przyjecha= kn. Litewski Iwan, przezywany Baba, z Nie-
miec, z Rygi, “ot mestera kniazia”, do Pskowa, poby= w Pskowie p[= zimy i
wyruszy= do Moskwy, do wlk. kniazia. ...itd. Psk1.
6944, styl 5508 0001-05.2-266-267 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6944, styl 5508 0003-01.2-418÷419 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6944, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6944, styl 5508 0001-27.1-105÷106 ]Nikanorowska\
6944, styl 5508 0003-02.3-132 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6944, styl 5508 0003-02.1-45-46 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6944, styl 5508 0003-04-71 ]Pskow. 1-sza\
.5022 roku 1437
przyjecha= do Nowogrodu, z Moskwy, od kn. wlk. Wasileja Wasilewicza
– kn. Jurej Patrikiewicz, domagaj'c si" “czornago boru” ]OA, czarnego
baryszu\... KoN.
“priide” z Carogrodu Isidor metropolita, we wtorek >w. tygodnia, i przyj'= go
wlk. kn. >wi"cie. Przeby= tu rok i zapragn'= do Rzymu, na [smy sob[r. kn.
za> wlk. – Wasilej, zabroni= mu takiej “cho/enii” ]wyprawy\. On za> powie-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
dzia=& ªwszystkim ziemiom wyznaczono por", gdy nie wezm" uczestnictwa w
nim, to jakby soboru nie by=o, “a wsiem byti” ]a wszyscy innii b"d'\ w jednej
wierze – prawos=awnejº. I nie wys=ucha= wlk. kn., wyruszy= do Rzymu m-ca
“septabra” 5 ]sentabra np, jak uprzednio w kilku miejscach\. Sidor metropolita
wzi'= ze sob' Suzdalskiego episkopa Abrahama i innych wy>wi"conych,
i bojar[w swoich. Tego roku urodzi= si" wlk. kn. Wasilowi Wasilejewiczowi
syn – kn. Jurej. W=ad., Sofa. ]lapidarnie, bo pierwowz[r\.
“Priide” z Carogrodu do Moskwy metropolita }i|Sidor, we wtorek >wi"tego
tygodnia po Wielkanocy ]wiosn'\, przyj'= go kn. wlk. >wi"cie. Po ca=ym roku
zapragn'= wyruszy: do Rzymu na [smy sob[r. Knia{ wielki s=a=, by zarzuci=
zachciank", nie przystoi jemu. Metropolita odpowiedzia=& ªDla wszystkich ziem
czas wyznaczony na ten sob[r, gdy nie p[jd" sam jeden, to jakby soboru
nie by=o, a wszystkie tamtejsze ziemie, Greckie i +aci<skie, “dwignutisja”
]dos=. d{wign"=y; dokona=y wysi=ku by\ w jedno>ci by: i prawos=awiu.º I nie
pos=ucha= wlk. kniazia, wyruszy= do Rzymu, bior'c ze sob' suzdalskiego
episkopa Abrahama i innych “swiaszczennikow” ]wy>wi"conych; g=[wnie
pop[w\, i innych – ludzi Ruskiej ziemi, i bojar[w swoich; wyruszy= m-ca
sentabra 5. Nik.
Przyjecha= kn. Iwan Andrejewicz – syn Olgerdowicza, z Litwy, w 3 tygodnie
po Wielkanocy, i przyj"li go Pskowianie, dziel'c si" chlebem, “wo=og'” i
miodem, i “pomnikiem” ]pami'tkami\ uczcili; dali Pskowianie kn. Iwanowi
“Olgerdowiczowi” 10 zobnic /yta, i 10 zobnic owsa, tak/e dziesi": rubli na
karm"; i wyjecha= z Pskowa w tygodniu Bo/ego Narodzenia. Tego roku kn.
wlk. Wasilej Wasilewicz kn. Wasilia Juriewicza o>lepi=. Tej/e jesieni pow[d{
wielka, u Wo=chowskiego mostu 9 “ogorode< wyrwa=o” ]izbic wyrwa=o – s=owo
polskie\, i “pakosti” ]z=a\ wiele wyrz'dzi=a. PStro3.
kn. wlk. Wasilej Wasilewicz o>lepi= kn. Wasila Juriewicza. Tej jesieni by=a
pow[d{ wielka. PSyn2.
6945, styl 5508 0001-05.2-267 ]Sofijska 1-sza ltps\\
6945, styl 5508 0003-01.2-419 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6945, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6945, styl 5508 0001-27.1-106 ]Nikanorowska\
6945, styl 5508 0003-02.3-132÷133 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6945, styl 5508 0003-02.1-46 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
.5024 roku 1438
}w lewej kolumnie| b[j by= na rzece Bielewie, z Tatarami, kniazia wlk. Wasila
Wasilewicza “co carem” ]przeciw carowi, dos=. z carem\ }Kuczuk| Machme-
tem }i| z synem “swoim” ]jego\ – Mamatakiem; “po razgniewaniu Hospoda
Sawaona i po umno/eniu grechow chrestianskych” – pobili “ra: Ru>sk'”,
w[wczas wybili bojar[w i kniazi[w wielu, kn. wlk. “otide w male dru/inie”.
}w prawej kolumnie| m-ca dekabra 5 b[j by= wlk. kniazia Ru>skiego, na
Bielewie, z carem Machmetem, woj[w Ru>skych wybili wielu, a Tatar[w
bardzo ma=o. }i tu przyczyna kl"ski&| Rusini stali pod grodem, Tatarzy wypadli
}znienacka, czyli «wycieczka» typowa w Íredniowieczu – nag=y wypad w
celu rozproszenia oblegaj'cego wroga| i pocz"li r'ba:. Sofa.
wiosn' przyjecha= do Nowogrodu kn. Jurej Semenowicz, marta 3. KoN.
B[j by= w Bielewie “s wlk. kn. Wasilem caru Achmetu” ]wlk. kn. Wasila z
carem Achmetem\, z powodu grzech[w naszych – pobili Ru>. W=ad.
tej/e jesieni urodzi= si" wlk. kn. syn Jurij pierwszy. Tej/e jesieni “priszed”
car “Machmut” ]Machomet\, zasiad= w grodzie Bielew, zbieg= przed innym
carem. Knia{ za> wielki – Wasilej Wasilewicz, wys=a= przeciw niemu dw[ch
kniazi[w Dmitreja Juriewicza }i..., drugiego kniazia nie by=o; wys=a= dw[ch
kniazi[w podleg=ych Dmitrejowi|, i innych kniazi[w wielu, a z nimi liczne
hufce. a car z ma=ym hufcem w[wczas by=. W drodze do Bielewa, grabili
swych prawos=awnych chrze>cijan, “muczachu ludej iz dobytka” ]“m"czyli
ludzi z dobytku” ¯ dobytek – s=owo polskie; m"kami zmuszali do wskazania
ukrytego dobytku\ i “/iwotiny bjuszcze” ]zwierz"ta domowe, g=[wnie krowy,
po uboju\, odsy=ali je do ty=u, i z niczym “nie rozoidachusja” ]dos=. nie roz-
min"li si"; nic nie opu>cili\, wszystkich grabili i “niepodobnyja i skwiernaja
diejachu” ]niepodobne... niegodnie i wulgarnie, spro>nie, zachowuj'c si";
pobo/ny mnich ma na my>li gwa=ty kobiet, ale nie wypada=o mu tak pisa:\.
Przybyli do Bielewa, car wystraszy= si", na widok wielkiej liczby ruskich
hufc[w – chcia= odda: si" w ruskie r"ce, oni za> nie chcieli jego s=ucha:.
Nazajutrz za>, dosiedli koni, ruszyli do grodu, i starli si" z Tatarami, kt[rzy
wyjechali naprzeciw. i pom[g= B[g chrze>cijanom – wybili wielu Tatar[w,
zi"cia cara zabili, innych do grodu “wgonasza”. Zabity zosta= w[wczas w
grodzie kn. Petr Kuzminski, tak/e Semen Wo=yniec, bo gnali za Tatarami
do po=owy grodu, a inni woje od grodu wr[cili si".
pisiec nie wiedzia=, /e Tatarzy zrobili pu=apk", typow' w Íredniowieczu& otworzyli
bram" dla swych zbieg[w, a gdy cz">: Rusi wpad=a do grodu, za uciekaj'cymi
Tatarami – Tatarzy zamkn"li bram" i wybili wrog[w w >rodku.
pisiec ma na my>li danie lekcji czytelnikowi ci'giem dalszym opowiadania&
Nazajutrz wys=a= car do kniazi[w ruskich i wojewod[w, “zjatia” ]zi"cia ¯
zi": – s=owo polskie\ swego – Elber-deja, tak/e “darag” – kniazi[w Usejna
Saraja, tak/e – Seun-choz", a }ze strony Rusi| do nich przybyli “na zko-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
worku” ]na pertraktacje\ – Wasilei Iwanowicz Sobakin ]sobaka – pies\,
tak/e “Ondrei” ]OA\ The}o|dorowicz Holtajew }hultaj... holt – gaj, m=ody
las, zagajnik|. i rzekli Tatarzy& ªZe s=owem cara, dajemy wam syna swe-
go – Mamuteka, i “dzieci” ]pazi[w, m=odzie/\ kniazi[w swoich “w zak=ad”
]jako zak=adnik[w – s=owo polskie\ “na tom” ]pod tym\, daj mi B[g, dok'd
b"d" na carstwie, i dok'd b"d" /y= – dot'd ziemi Ruskiej strzec }b"d"|, a
po “wychody” ]haracz\ nie b"d" wysy=a:, ni po nic innegoº. Oni tego nie
przyj"li. Kniaziowie tatarscy wi"c rzekli wojewodom wlk. kniazia& ªCzy tego
nie chcecie$ Sp[jrzcie do ty=u.º Spojrzeli za siebie i ujrzeli swoich w odwrocie,
cho: nikt ich nie >ciga=. Z powodu zarozumia=o>ci naszych i za liczne grze-
chy, dopu>ci= B[g niewiernym prze=ama: przemo/n' si=" prawos=awnych
chrze>cijan, gdy nies=usznie post"pujemy – gubimy swe chrze>cija<stwo. “i
chudoe” ]i ubogie, liche\ }w uzbrojeniu| wojsko bezbo/nych wybi=o niezliczo-
nych chrze>cijan; jeden Arab podo=a= wi"cej ni/ 10-ciu naszym; kniaziowie
wielcy zbiegli “zdrawi”. By=o to m-ca dekabra 5. W tym boju polegli& kn. Ondrei
Starodubowski +oban }Brwisty ¯ =ob – czo=o, brew|, Mikita Turikow }tur % i
% kow ]las\|, Semen Gorstnin, Kuzma Porchowski } ¯ gr[d Porchow|, Iwan
Kuminski, Ondrei Chorobry }Waleczny|, Dmitrei Kaisa, i innych wielka liczba.
W sobot" palmow' spali= si" gr[d Ko=omna – ma=o zosta=o z niego; po/ar
wybuch= wieczorem, a “o zachodie so=nca i presta” ]o zachodzie s=o<ca
przesta=; zach[d ¯ za % ch[d, przesta= ¯ prze % sta: – s=owa polskie\, i
pocz"li ludzie chodzi: “po po/aru” ]po pogorzelisku\. Nik.
indyktu 1. W[wczas przyjecha= do domu >w. Tr[jcy, do Pskowa, metropolita
Sidor Kijowski i wszej Rusi, dekabra 6, w post bo/enarodzeniowy, i “s=u/
bu sowierszi=” ]msz" odprawi=\ w >w. Tr[jcy tego dnia, na pami'tk" >w.
Niko=y; i by= w Pskowie 7 tygodni; mianowa= archimadryt" w Pskowie –
Galaseja... itd., dalszy tekst, do ko<ca, o zawierszeniu dw[ch kamiennych
cerkwi. PStro3., Psk1.
Przyjecha= do Pskowa Sidor – metropolita Ruskyi, dekabra 6, i w >w. Tr[jcy
liturgi" “swierszi” ]odprawi=\. Przeby= w Pskowie 7 tygodni; odebra= “sud”
]sprawowanie urz"du s"dziego, dos=. s'd\ i piecz":, wody i ziemi" ]podatki
pobierane za ich posiadanie, u/ytkowanie\, i “priszliny” biskupie, i na tych
“obrocech” ] ¯ obrok\ osadzi= “namiestnika” ]s=owo polskie\ swego – Herasima
archimadryt", a sam pojecha= na [smy sob[r. PSyn2.
6946, styl 5508 0001-05.2-267 ]Sofijska 1-sza ltps\
w lewej kolumnie 6945, mo/e b='d w druku, bo w prawej 6946 – prawid=owo
w lewej kolumnie lata id' w kolejno>ci& ...6944, 6945, 6945, 6947... itd.
6946, styl 5508 0003-01.2-419 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6946, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6946, styl 5508 0001-27.1-106 ]Nikanorowska\
6946, styl 5508 0003-02.3-133 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6946, styl 5508 0003-02.1-46 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6946, styl 5508 0003-04-72 ]Pskow. 1-sza\
.5026 roku 1439
“pride” car }Kuczuk Muhammad| Machmet z ordy, do Moskwy, m-ca ijula
]lipca\ 3, i spali= wok[= groda “posad” ]podgrodzei\, sta= 19 dni, gr[d “so-
chranien” ]zachowany\ zosta= “mi=o>ci'” przeczystej Bogurodzicy i modlitw'
cudotw[rcy Petra – metropolity Ru>skiego. Sofa.
postawi= archiepiskop Eufimej klucznic" chlebow' kamienn'. Tego/ roku
archiepiskop Eufimij “omaza izwistiju” ]pomalowa= >wi<cem\ >w. Sophi" ca='.
Tego/ roku zbudowa= archiepiskop Eufimij dzwonnic" kamienn'.... KoN.
}Kuczuk Muhammad, 1425–1459| Machmet car by= pod Moskw'. W=ad.
m-ca ijula ]lipca\ 3, w pi'tek, “priide” do Moskwy car Machmut z licznymi
hufcami “bezwiestno” ]skrycie, po kryjomu\. kn. wlk. mia= ch": wyruszy:
przeciw niemu, lecz nie zd'/y= zebra: si". Wyruszy= p[ki co, i zobaczy= /e
swoich ma=o, i zawr[ci= }z drogi|, “idie za Wo=gu” ]zbieg=, dos=. poszed=\,
w Moskwie zostawi= wojewod" swego – kn. Jurija Patrekiewicza, z “bez-
czislennym christian mno/estwom” ]w=a>ciwa pisownia s=owa, uprzednio&
beszczislennym; z niezliczon' chrze>cijan liczb'\. Car przyby= pod Moskw",
sta= 10 dni o odszed= “procz” ]precz, OE\, nic nie zyskuj'c, “z=a mnogo
uczyni” ]wiele szk[d wyrz'dzi=\ ziemi Ruskiej, w drodze powrotnej “dosta=”
]zdoby=; uprzednio& “wzja” – zdoby= szturmem\ Ko=omn", spali= i ludzi t=um
uprowadzi=, a innych wyr'ba=. Nik.
Przyjecha= kn. Oleksandro ]OA\ Iwanowicz – prawnuk Olgerda, z Tferu.
Tego/ roku kn. Wo=odimera Danilewicza wygnali won z Pskowa, a Oleksandra
przyj"li “na knia/enie”. PStro3., Psk1.
Przyjecha= do Pskowa kn. Aleksandro Iwanowicz – prawnuk Olgerda, z Tfe-
ru; Pskowianie przyj"li go z honorem i osadzili na stolcu, a kn. Wo=odimira
Danielewicza wygnali z Pskowa. PSyn2.
6947, styl 5508 0001-05.2-267 ]Sofijska 1-sza ltps\
6947, styl 5508 0003-01.2-420 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6947, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6947, styl 5508 0001-27.1-107 ]Nikanorowska\
6947, styl 5508 0003-02.3-133 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6947, styl 5508 0003-02.1-46 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6947, styl 5508 0003-04-72 ]Pskow. 1-sza\
 ...ROSYJSKIMI
.5028 roku 1440
zabity zosta= w Litwie kn. wlk. Litewski – Zygmunt Kestitiewicz, przez Olek-
sandra Czartory/skiego, i brata jego – Iwana, a kniaziowa= 9 lat.Ten/e knia{
srogi by= i nielito>ciwy, i “serebrolubiw” ]sprzedajny\, wielu Litewskych kniazi[w
wytraci=, innych wytopi=, innych wytraci= mieczem, a “penew” ]pan[w, tj.
wojewod[w\ i ziemskich ludzi ]ziemian, tj. w=a>cicieli ziemskich\ nie ma=o, bez
mi=osierdzia wytraci=; z tego powodu i B[g na niego nawi[d= z=' >mier:. I tak
“nie jaszasja” ]nie wiod=o si"\ za syna jego – Michai=a, za “z=obu” ]szkod"\
ojca jego, i wszystkie Litewskie grody i Ruskie obra=y sobie kn. wielkiego,
Kazimiera kr[lewicza – Jagai=y syna, i osadzili jego w Wilnie na stolcu wlk.
kniazia, cicho i “bezmiate/no” ]bez zaj>:, zmaga< o w=adz"\. Tego/ roku
sp=on'= Po=ock ca=y; a kn. Jurej Semenowicz z Nowogrodu wielkiego wyje-
cha= do Litwy, i kn. wlk. Kazimierz da= jemu ojcowizn" jego wsz'& Mstis=awl i
Kriczew, i innych grod[w i okr"g[w nie ma=o; on za> “wozgordisja” ]wzgardzi=
– s=owo polskie; zagordiwsja\ – zasiad= w Smole<sku, Po=ocku i Witebsku; i
nie wysz=o mu to na dobre ]na korzy>:\, ludziom zbiera=o si" do rozruch[w
i walki. Tej jesieni, wystraszy= si", widz'c sw' >mia=o>:, zuchwalstwo, nie
rozumem powodowane, zbieg= do Moskwy. KoN.
urodzi= si" wlk. kn. Wasilowi Wasilewiczowi syn – kn. Iwan. Tego/ roku zabity
zosta= kn. ?idimant Litewski, w Trokach. Tego/ roku wr[ci= }w zap"dzie&
z Ordy, jak wielu Ruskich kniazi[w o kt[rych pisa= uprzednio – lapsus|, z
Rzymu, Sidor metropolita, do Moskwy, w “niedielu 3 posta” ]w 3-cim tygodniu
postu\, nios'c przed sob' “kry/” i m[wi'c& ªzjednoczyli>my wschodnie kraje
z zachodnimi, na [smym soborze”. W tych dniach, podczas “obiedni” ]mszy
w porze obiadowej, sumy\, rzek=& ªpomnij najpierw, Panie, pap" Rzymskiegoº
}miej go w swej pieczy|.
zap=aci= za to, bo – ci'gnie dalej pisiec – od czasu chrzu }988 A.D.|, nie
wymieniano imienia “papy” Rzymskiego w ziemi naszej. Sidora metropolit"
“obliczyli” i >ci'gn"li }ze stanowiska metropolity|, i w >rod" “krestopok=onn'”
osadzili w monasterze Michai=a Czuda; sp"dzi= tu rok ca=y. W=ad.
urodzi= si" wlk. kn. syn Iwan, henwara ]stycznia\ 22. Tej wiosny “priide” z
Rzymu metropolita }i|Sidor, “nies kry/e” ]ni[s= krzy/e ¯ krzy/ – s=owo polskie\
przed sob', m[wi'c /e ªzjednoczymy wschodnie cerkwie z zachodnimiº. I tak,
chcia= zjednoczy: prawos=awie z =aci<stwem. Nie pozwoli= mu Pan B[g, by
jeden wilk wytraci= niezliczone stada owiec prawos=awnego chrze>cija<stwa,
i “obliczisja bezumie togo” ]udowodni lub skarze za bezmy>lno>: tego/\. Bo
przyby= do Moskwy w 3-cim tygodniu postu, w tych dniach “s=u/i=” }Bogu|
]w czasie mszy\ powiedzia=& ªPo pierwsze, zmie< – Panie – “papu” ]ojca,
biskupa\ Rzymuº. Knia{ za> wielki s=ysza= to, i wszyscy episkopi w[wczas
b"d'cy w Moskwie, Ruscy i innych bardzo wielu, prawos=awnych chrze-
>cijan, i wielu znaj'cych “Bo/estwiennoe pisanie”]Pismo Íwi"te, Bibli"\
... itd.,
dalej o podporz'dkowaniu Ko>cio=a Prawos=awnego papie/owi, i oddzielnych
chrztach w obu Ko>cio=ach – ostatnie zmy>leniem, fa=szem, na podparcie swego
stanowiska ]za usuni"ciem Isidora\, swej racji; na podporz'dkowanie si" papie-
/owi kler Ko>cio=a Prawos=awnego nie zgodzi= si".
Isidor te/ nie modli= si", by B[g zmieni= pap", nie mia= powodu – zmy>lenie.
...i tak, udowodniono mu i po wymuszonym przes=uchaniu Isidora o tym,
“poimasza” ]wzi"li si='\ w >rod" “krestopok=onn'” osadzili go w monasterze
“u Czuda”, tu przedbywa= do ko<ca roku. Nik.
zmy>la= pisiec, nie znaj'c jak wielce Isidor by= wci'gni"ty w zjednoczenie Ko>cio=[w
]wi"cej poni/ej\. Taki odno>nik do papie/a – w jego zrozumieniu – wystarczy=,
uzasadnia= odsuni"cie Isidora z kasty prawos=awnego kleru, i ka/dego innego.
Wszelkie odst"pstwa od rdzenia wiary maj' katastrofalne skutki dla potencjalnych
schizmatyk[w, st'd o krok do oskar/enia o apostazj" ]apostata – odst"pca, od-
szeczepieniec, renegat\; na pierwszy znak – s' usuwani z kleru; i tak post"powali
komuni>ci z cz=onkami swej partii. Je/eli metropolita Sidor ]Isidor, Izydor\ wspom-
nia= w publicznym miejscu o “papie” Rzymu, w czasie mszy w tym wypadku,
prosz'c Boga, by zmieni= “pap"” – znaczy, /e ju/ nosi= si" my>l' ku zjednoczeniu,
/e zak=ada= tak' mo/liwo>:, tym samym wypad= z nurtu odr"bno>ci Ko>cio=[w, i
musia= by: usuni"ty; w zrozumieniu pi>ca – wr[ci= z Rzymu zara/ony Zachodem.
Kurczowe trzymanie si" j'dra wiary, dogmat[w, powoduje skostnia=o>: ruchu
– trzymanie si" w obawie przed utrat' stanowiska i oskar/eniem o odst"pstwo,
przez konkurent[w, ale zmiany s' konieczne, wi"c m'dro>ci' jest dokonywa: je
tak, by by=y przyj"te przez og[=, najlepiej decyzje podejmowa: na soborach.
Na soborze w Ferrary, zwo=anym przez papie/a Eugeniusza IV ]1431–†1447\,
kt[ry przeni[s= si" nast"pnie do Florencji ˘ unia florencka, pod przewodnictwem
kardyna=a Cezariniego, przy wsp[=udziale cesarza bizanty<skiego – Jana VIII
Palaeologa ]1390–1425–†1448, ¯ Manuel II\, patriarchy carogrodzkiego – J[zefa,
i metropolity kijowskiego – Izydora, po d=ugich naradach podpisano akt unii 5
lipca 1439. W akcie tym uznali wyznawcy ko>cio=a wschodniego wszystkie sporne
dogmaty ko>cio=a rzymskiego za swoje w=asne, natomiast unitom }prawos=awnym|
przyznano nabo/e<stwo w j"zyku cerkiewnym; oba obrz'dki uznano za zupe=nie
r[wne sobie. Duchowie<stwu unickiemu pozwolono zawiera: zwi'zki ma=/e<skie,
a rzymskiego papie/a uznano g=ow' ca=ego ko>cio=a.
Pisiec nie wiedzia= o tym, by uzasadni: usuni"cie – zmy>la=; poda= przyczyn",
kt[ra – w jego mniemaniu – mia=a sens, na podstawie uprzednich wypadk[w.
Zabity zosta= kn. ?idimont w Litwie, przez kn. Czartoryskich, w sobot" +azarza.
Tego roku zasiad= na stolcu wlk. kn. – kn. wlk. Kazimierz, “otmietnik” ]od(wy-
rzutek, ot ^ od; mieta: ^ miota:, rzuca:, ciska:\ wiary Chrystusa. Tego roku
znak w Woronaczu – od ikony >w. Niko=y, z oka krew ciek=a... itd.
Tego/ roku spali= si" ca=y Po=ock. PStro3.
Zabili w Litwie kn. wlk. Zygmunta, kniaziowie Czartory/cy, w +azarzow'
sobot", i zasiad= na stolcu Kazimierz kr[lewicz. Tego/ roku Po=ock gr[d
wypali= si" ca=y. Znak w Woroneczu& od ikony >w. Nikoli, z lewego oka, z
suchego drewna ciek=a krew, o >wicie dnia Zbawiciela; ... nar[d dziwi= si"
]w Psk1.& pad= strach na wiernych\ .... itd. PSyn2., Psk1.
6948, styl 5508 0003-01.2-420÷421 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6948, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6948, styl 5508 0001-27.1-107 ]Nikanorowska\
6948, styl 5508 0003-02.3-133 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6948, styl 5508 0003-02.1-46 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6948, styl 5508 0003-04-72 ]Pskow. 1-sza\
.5030 roku 1441
}w lewej kolumnie| zmar= kn. Dmitrej Juriewicz, m-ca setabra 22.
}w prawej kolumnie| jak wy/ej, zmar=... i dalej& W[wczas metropolita Sidor
“ubie/a=” ]zbieg=\ z Moskwy. Tej/e zimy kn. wlk. “chodzi=” ]wyprawi= si"\ do
Nowogrodu, i Demian gr[d przej'=, a “miatli” ]Mattheja\ zabili Porchowskie-
go. W[wczas zmar= kn. Jurej “bolszej” ]starszy\, a inny kn. Jurej urodzi= si"
“henwara” ]stycznia\ 22, w dzie< Timotheja, “a dotole za god” ]w rok p[{niej,
w rocznic"\, w ten sam dzie< urodzi= si" kn. wlk. – Iwan Wasilewicz, i chrzci=
go igumen “Zinowij Troeckyj” ]Zenobios z cerkwi >w. Tr[jcy\. Sofa.
Zenobia jest greckim imieniem /e<skim, kr[lowa Palmyrii 267–272 A.D.
Zim', kn. wlk. Moskiewskyi – Wasilej Wasilewicz “wozwier/e nielubie” ]zawzi'=
si"\ na Nowogr[d Wielki – przys=a= “gramot" rozmietn'” ]pismo zrywaj'ce
pok[j\, i powojowa= okr"gi nowogrodzkie “mnogo”.... Nowogrodzianie zawarli
z nim pok[j, daj'c mu 8000 rubli.
informacje o okupach – zmy>leniem pi>ca, w'tek starannie ci'gniony.
Tej/e zimy powr[ci= metropolita Isidor, z [smego soboru, na Ru>, z Rzymu,
i pocz'= zwa: si" “legatosom” ]legatem\ z /ebra apostolskiego, siedliskiem
Rzymskiej w=adzy, i metropolit' Rzymskim, i pocz'= “pominati” ]wspomna:\
pap" Rzymskiego podczas mszy, i inne nowo>ci, o kt[rych s=ycha: nie by=o od
chrztu Rusi }988 A.D., ju/ po roz=amie w Chrze>cija<skim Ko>ciele, z przyzwo-
leniem Boga|, i poleci= w Ladskych “bo/nicach” ]ko>cio=ach katolickich w Pol-
sce\ Ruskym popom swe msze odprawia:, a w Ruskych cerkwiach “kap=anom”
]s=owo polskie\ Litwa za> i Ru> “za to nie izymaszasja” ]nie przyj"=o si", nie
za(chwyci=o, dos=. nie wzi"=a si"\. Tego/ roku, z polecenia ... w=adyki Eufimija,
“podpisana byst cerkow” ]zobowi'zali si" do budowy cerkwi\ >w. Niko=y w
Wie/iszczach. Tego/ roku “podpisana byst po=ata wielikaja” ]pa=ac\.... KoN.
“Priide” ]przyci'gn'=\ kn. Wasilei Wasilewicz do Nowugorodu wojowa:, o
“dobisza cze=om” Nowogrodzianie, i wzi'= kn. wlk. 8 tys. rubli, “da” ]tak /e\
wr[ci= od “Demenia goroda”. ArNo2.
kn. wlk. Wasilej Wasilewicz chodzi= do Wielkiego Nowogrodu, Demon zdo-
by=, a Matla zabi= Porchowskiego. Tego roku, m-ca “septabra” 15, }i|Sidor
metropolita zbieg= z Moskwy do Tferu, a st'd do Rzymu, ku “z=oczestiwomu
swoemu papie” ]z=o >wi"c'cego, czcz'cego, papie/a\. Tej zimy zmar= kn.
Wasilej Juriewicz Starszy, a inny kn. Jurej Wasilewicz urodzi= si". W=ad.
sentabra 15 metropolita “Sidor” ]Isidor, Izydor ^ dar Isisa ¯ gr. Isis % doron\
zbieg= z Moskwy do Tferu, st'd do Litwy, tak/e i do Rzymu, do ojca swego,
z=o >wi"c'cego, diab=em wodzonego ku swej zgubie.
z natchnieniem Boga pisa= tak o papie/u.
O >mierci kn. Dmitreja Juriewicza Krasnego ]Czerwonego, Pi"knego\
Tej/e jesieni, m-ca sentabra 22, zmar= kn. Dmitrej Juriewicz Krasny. Nie
by=o nic dziwnego w chorobie jego, najpierw g=uchota, i “bolaczka” ]bo-
l'czka – s=owo polskie; temperatura\ wzmog=a si", ci"/ko chorowa=, przez
wiele dni nic nie przyjmowa= w usta swoje ]nie przyjmowa= pokarmu\, “ni/e
sna bywsze emu” ]siusia= pod siebie, nie m[g= tak napisa:, wi"c dos=. ni-
/ej ciek=o jemu\. Potem zapragn'= komunii >wi"tej. W dzie< za> “niediel-
nyi” ]niedzielny ¯ niedziela – s=owo polskie\, m-ca sentabra 18, sko<czyli
liturgi", przyszed= pop ze >wi"tymi “darami” ]komuni', darem Jezusa\,
a u niego krew pu>ci=a si" “obou nozdru ]dwoma otworami nosa, dos=.
obiema nozdrzami ¯ nozdrze – s=owo polskie\, “jako prutki” ]jak struga\
ciek=a, i wiele jej usz=o, i nie by=o jak udzieli: mu >w. komunii, i sta= pop
z komuni' w sieniach, oczekuj'c. Gdy up=yw krwi usta=, ojciec jego du-
chowny o imieniu Osija, pop, “zatknu” ]zatkn'= – s=owo polskie\ papierem
nozdrza. Knia{ wsta=, przyj'= komuni" >w. w drzwiach “gornicznych” ]swe-
go pomieszczenia, pokoju\... itd. ...leg= “na postielu swoju” ]po>cieli ¯
po>ciel – s=owo polskie\. Potem troch" zjad= }potraw| “uch” ]zbo/owych$\,
mi"snych, rybnych, i wina “czaszku” ]czaszk" ¯ czasza – s=owo polskie\
wypi=, i rzek= swoim& ªWyjd{cie, dajcie mi spok[j, “zasnuti mi sja choczetº
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
]chc" zasn': – s=owo polskie\º. Oni uradowali si", “mniase krow tu za pot”
]bior'c krew za pot – s=owo polskie; dos=. mniemaj'c tak\ i “poidosza jasti”
]je>: – s=owo polskie\ do Desnicy Thomy ]Prawego Tomasza\, i pi: u niego.
... itd. Gdy przybiegli, knia{ kona=, wyda= ducha, Oseja “oczu zagnietie”
]zamkn'=, dos=. zagni[t= ¯ gnie>: – s=owo polskie\, ... krzyk i lament, za-
wodzenie... noc' diakon przy nim czuwa=, w[wczas zmar=y Dmitrej obiema
r"kami zrzuci= okrycie g=owy i odezwa= si" wielkim g=osem& ªPetr mnie
wezwa=, jak i Pan”. Diakon za>, “widiew sije” ]s=ysz'c to, dos=. widz'c\ – ze
strachu “ocepeni” ]zdr"twia=\... Gdy przyszed= do siebie, pocz'= “wozbu/ati”
]budzi: – s=owo polskie\...
po objawach – Dmitrej chory by= na tyfus, dur brzuszny& wysoka temperatura,
odrzut pokarmu, up=yw krwi, letarg, obudzenie si", i >mier: po kilku dniach.
knia{ o/y=... i pocz'= >piewa:, “oczi smie/iw” ]oczami mierzy= – zwrot pol-
ski\ i cia=o /ywego. W poniedzia=ek i wtorek, rozmawia= i “pojasze stichi”
]>piewa= zdania – zapewne teksty liturgii\, “znajasza ludi” ]rozpoznawa= ich\
i rozmawia=, lecz “nie po radu” ]bez=adnie\. W >rod" przesta= rozmawia:, ale
ludzi rozpoznawa=. W czwartek, w sam' “obiedni"” ]sum", nabo/e<stwo,
msza w porze obiadowej\, gdy zacz"li “czesti” ]czyta:\ >w. Ewangeli" –
wyzion'= ducha, m-ca sentabra 22. I “czasa togo” ]czasu ¯ czas – s=owo
polskie\ bojarzy jego wys=ali po brata jego starszego – Dmitreja Szemiak",
do Uglecza... zmar=ego zanie>li do cerkwi >w. Leontija, bez >piew[w, ale
z czuwaniem przy zmar=ym; 8-go dnia przyby= Dmitrej, w[wczas >piewali
pie>ni “nadgrobnaja”, w=o/yli zmar=ego “w ko=odu i osmoliwsze s polestmi” ]w
wydr'/on' k=od", pozbawion' ga="zi\, i powie{li do Moskwy, “na nosielech”
]nosi=kach, noszach ¯ nosze – s=owo polskie\, dwukrotnie “s nosilec sronisza
ego” ]... upu>cili go, dos=. uronili ¯ roni: – s=owo polskie\.
Przywie{li do Moskwy oktabra m-ca 8, po >mierci w 23 dzie<, wnie>li
do cerkwi archimadryty Michai=a, po od>piewaniu pie>ni “pogrebalnaja”
]pogrzebowych – s=owo polskie\ – rozr'bali k=od", spodziewaj'c si" ko>ci.
Ale cia=o by=o nienaruszone, “niczim /e wredima” ]nic z=ego; niczym –
s=owo polskie\, tak i szaty jego “pogrebalnya”, jak w=o/yli na niego ]tj. bez
zmian\, “lico” ]s=owo polskie\ – bia=e, jak u >pi'cego, nie zaczernione i nie
zsinia=e. I tak, b=ogos=awi'c Boga – z=o/yli go do grobu “wozle” ]obok\ ojca
jego – kn. Jurija.
Tej zimy “chodi=” kn. wlk. do Nowogrodu Wlk. i Demon “wzja=” ]przej'=, zwykle
si=', szturmem\, a “bez niego” ]w czasie jego nieobecno>ci\ urodzi= si" jemu
syn – Jurij, henwara 22. I tu przybyli do niego archiep. Nowogrodzki – Eufimij
z namiestnikami i z tysi"cznikami, i “s /itimi ludmi” ]z poddanymi\, “dobisza
cze=om” ]z g="bokim uk=onem, w pas\ wlk. kn. Wasilowi Wasilewiczowi,
o>mioma tysi'cami rubli nowogrodzkich }do='czone do bicia czo=em|. Nik.
...Tej jesieni przyjecha= metropolita Kijowski – Sidor, do Litwy, “na Pokrow >w.
B-cy”, z soboru w Rzymie, z Florencji grodu, od wszech>wiatowego soboru i
od Rzymskiego papy – Eugenia, i przys=a= do Pskowa swoje “b=agos=owienie”
]b=ogos=awienie – s=owo polskie\ i “gramoty” ]listy, pisma\. Wezwa= swego
namiestnika – Gelasija ]Galeseja, elaale\ – Pskowskiego archimadryt"...
itd. ... a przys=a= do Pskowa drugiego archimadryt" – Georgija....
Tej/e wiosny, metropolita Sidor przyjecha= do Moskwy, z Litwy, “na wierbnicu”
]palmowej niedzieli, przed Wielkanoc'\, i pocz'= wspomina: w modlitwach
Eugenia – pap" Rzymskiego; i kn. wlk. Wasilej Wasilewicz “nie wozlubi=
z=omyslia” ]nie podoba=o mu si", nie przyj'= z=ego my>lenia\ Sidora. Zni[s=
go z metropolii, “i za pristaw ego posadi” ]postawi= go przed komisj'\. PStro3.
Gr[dek Opoczka wypali= si" ca=y, septewria 5, a zapali= si" od cerkwi >w.
“Spasa” ]Zbawiciela\; tej jesieni postawili nowy. Tej/e jesieni na “Pokrow >w.
B-cy” przyjecha= do Litwy metropolita Sidor od rzymskiego “papy” Eugenia
z [smego soboru Florenckiego, i przys=a= do Pskowa swe pisma i b=ogo-
s=awie<stwo. A swojego “namiestnika” – archimadryt" Helasia “swiede” ]
usun'=\, i potem przys=a= archimadryt" Gregorija, m-ca henwara 18. Tej/e
zimy wlk. kn. Wasilej Wasilewicz przys=a= pos=a do Pskowa z /'daniem
zerwania pokoju z Nowogrodem. Pskowianie, nie chc'c “os=uszatisja” swego
“hosudara” – odes=ali do Wielkiego Nowogrodu traktat pokoju i “ce=owanie
otkazasza”. Zebrali posi=ki, wyruszyli do Porchowa, i powojowali Nowogrodzki
okr"g od litewskiej granicy do niemieckiej, a w poprzek na 50 wi[rst... Tej/e
wiosny przyjecha= z Litwy do Moskwy metropolita Sidor, palmowego tygodnia,
i pocz'= wspomina: w modlitwach Eugenia – “pap"” rzymskiego; i kn. wlk.
usun'= go z metropolii “i za pristawy posadi ego” ]i postawi= przed komisj'
– odpowiednikiem Íwi"tej Inkwizycji w od=amie prawos=awnym\. PSyn2.
podgrodzie Pskowskiej Opoczki wypali=o si" wszystkie, pocz'tek od cerkwi
>w. “Spasa”, sentabra 5, w dzie< >w. proroka Zachariasza. Psk1.
6949, styl 5508 0001-05.2-267 ]Sofijska 1-sza ltps\
6949, styl 5508 0003-01.2-421 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
7949, z=y opis 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6949, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6949, styl 5508 0001-27.1-107÷108 ]Nikanorowska\
6949, styl 5508 0003-02.3-134 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6949, styl 5508 0003-02.1-46-47 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6949, styl 5508 0003-04-72-74 ]Pskow. 1-sza\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.5032 roku 1442
kn. wlk. “roskynu=” ]zerwa=, dos=. zarzuci=\ z Szemiak', i wyruszy= na niego
do Uglecza, i on zbieg= do Bie/yckiego “wierchu”, i kn. wlk. zawr[ci= w Kie-
jasowie. W[wczas i Ko=udara i Re/skiego “knutem” ]w"z=em\ bili... Sofa.
przyjecha= metropolita z Litwy, do Moskwy, i kn. wlk. Wasilej Wasilewicz
poleci= jemu msz" odprawi:; s=ysz'c, /e – w czasie mszy – wspomina
pap" Rzymskiego, a nie patriarch" Carogrodu, i innych wiele nowinek, nie
wed=ug obyczaju Ruskiej ziemi, rzek= mu wlk. knia{& ªza czas[w naszych
braci, wielkich kniazi[w ziemi Ruskiej, tego nie bywa=o, i ja nie chc" tego
s=ysze:º. i poleci= mu /y: w monasterze, i “przystawom” ]kwatermistrzom,
dozorcom\ poleci= strzec jego, on za> zbieg= do Tferu, st'd do Litwy. Tego/
roku kn. wlk. Moskiewskyi wznieci= nienawi>: na kn. Dmitreja Jurewicza, i
pu>ci= si" w po>cig za nim.... Wybuch= po/ar w Po=otnickim ko<cu... – opisy
budowy cerkwi i po/ar[w. KoN.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
Zbieg= metropolita }i|Sidor ]gr. Isidoros ¯ Isis % doron, dar, OA\, z Moskwy
do Tferu “i kn. Tferskyi ego Boris pria” ]chaos sk=adni zdania& i kn. Twerski
– Boris – jego przyj'=\, postawi= przed komisj', i “po tom” ]potem – s=owo
polskie\ odprawi= w wielki post, “na sredokrestnoi niedieli”. I on }Isidor| po-
jecha= do Litwy, do wlk. kn. Kazimierza, do Nowogr[dka.
zbyt przesi'k= katolicyzmem – uda= si" w rejon, w kt[rym miesza=y si" wp=ywy
katolickie i prawos=awne – do Litwy. Chcia= dobra dla obu od=am[w – oba go
odrzuci=y.
Tej/e zimy by= w Pskowie “mor wielik zie=o” ]pom[r silny\, marli m"/czy{ni,
kobiety, i ma=e dzieci ]dzieci zawsze s' ma=e, dlatego dzie:mi s'\, i znak
by= taki& komu jawi=y si" okowy – ten umiera= “naskoro” ]wkr[tce\, a pocz"li
mrze: “na kanun Nikolina dni” ]w przeddzie< >w. Miko=aja, przypadaj'cy 6
grudnia, tj. mrze: 5 grudnia\ i marli przez ca=y }nast"pny| rok. PStro3., Psk1.
Zbieg= z Moskwy do Tferu metropolita Sidor, i kn. Tferskyi – Boris, przyj'=
jego “za pristawy posadi” ]postawi= przed komisj'\. I potem odprawi= go w
Wielki Post “na sredokrestnoi niedieli”, i }Sidor| pojecha= do Litwy, do kn.
Kazimierza, do Nowogr[dka. Tej zimy wybuch= w Pskowie }po|m[r “wielik
zie=o”. “A nacza=o mereti konoun Mikoulina” ]pocz'tek plagi w przeddzie<
>w. Miko=aja, tj. pocz'tek 5 grudnia\ ... itd. PSyn2., Psk1.
6950, styl 5508 0001-05.2-267 ]Sofijska 1-sza ltps\
6950, styl 5508 0003-01.2-421÷423 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6950, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
0000, nie ma 0001-27.1-108 ]Nikanorowska\
6950, styl 5508 0003-02.3-135 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6950, styl 5508 0003-02.1-47 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6950, styl 5508 0003-04-74 ]Pskow. 1-sza\
.5034 roku 1443
Carewicza Mustaf" zabili w Rezaniu, na rzeczce Listani; a zima by=a “z=a”, i
siano drogie. Tej/e wiosny kn. Iwan “Ondrejewicz” pochwyci= Andreja Dmitre-
jewicza, a /on" jego – Mari" – spali= “na Mironosaci, w Mo/ajscie” Sofa.
postawi=... w=adyka Eufimij duchownic" kamienn'.... KoN.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
O “Mustofie”, jak jego zabili w Razaniu. lata 6951. Mustaf" pobito w Razaniu.
“Priszedszu” ]naszed=, dos=. przyszed=wszy\ carewicz na Raza<, w wielk'
liczb' Tatar[w, wojowa:. Powojowa= powiaty Raza<skie i wiele szk[d
wyrz'dzi=. S=ysz'c to, wlk. kn. Wasilej Wasilewicz – wys=a= przeciw niemu
Wasileja Obole<skiego i “Ondreja” ]Andreja, OA\ Holtajewa, tak/e – dw[r
sw[j z nimi. Mustafa by= w grodzie, Razanie wi"c “wys=asza ego iz goroda”
]pozbyli si" go, ale w jaki spos[b – nie wiadomo, dos=. wys=ali z grodu\.
Wyjecha= z grodu i sta= pod nim, w[wczas natarli na niego wojewodowie wlk.
kniazia, i bili si" zawzi"cie, i pom[g= B[g chrze>cijanom – samego carewicza
Mustaf" zabili i wielu kniazi[w z nim, i “Tatar” ]prostych woj[w\, a kniazia
Machmeta-murz" }r-z, ¯ mur-za| uj"li, tak/e Azber-deja – syna Miszerowy
} ¯ Miszer|, i innych wielu Tatar[w uj"li, a w hufcu wlk. kniazia Tatarzy zabili
Elj" Iwanowicza +ykowa ]Cybulskiego, ¯ =ykowica\. Nik.
Usta= }po|m[r w Pskowie w dzie< Dmitreja, a po “przygorodach” i po w=o>-
ciach marli jeszcze do }dnia| Chrztu Pana. Tego/ roku przyjecha= do Pskowa
od kn. wlk. Wasila Wasilewicza namiestnik – kn. Aleksandro Wasilewicz
“Czertorizskyi”, w tygodniu seropostnym, na pami'tk" >w. ojca naszego
Antropia... osadzili go Pskowianie na stolcu m-ca awgusta 25, na pami'tk"
>w. aposto=a Bartheolomeja... ca=owa= >w. Krzy/ wlk. kniaziowi, Wasilowi
Wasilewiczowi, Pskowu, i Pskowskiej “poszlinie”. PSyn2., Psk1.
6951, styl 5508 0001-05.2-267 ]Sofijska 1-sza ltps\
6951, styl 5508 0003-01.2-423 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6951, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6951, styl 5508 0001-27.1-108 ]Nikanorowska\
6951, styl 5508 0003-02.1-47 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6951, styl 5508 0003-04-74 ]Pskow. 1-sza\
 ...ROSYJSKIMI
.5036 roku 1444
semtabra 14 przyjecha= kn. Iwan Wo=odimierowicz do Nowogrodu, do przy-
grod[w, “na kotorych by=” ]kt[rymi w=ada=\ “Lygwe<” ]Lingwe<, Languen\ i syn
jego – Jurej, wed=ug Nowogrodzkiego “proszczenia” ]darowania\, a kn. Jurej
“Lygweniewicz” pojecha= do Niemc[w; Niemcy go nie przepu>cili – odjecha=
do Moskwy. Tej jesieni przyci'gn"li Niemcy, u grodu Jam pogdrodzie spalili
i brzeg powojowali, a do Nowogrodu przys=ali& ªmy was nie wojujemy – to
wojuje was kn. Gregorij zza morza, Klewskyi, za swego poprzednika – Itolka
Rugodiwcaº.... A z Litwy kn. wlk. Kazimir przys=a= do Nowogrodu, rzecz'c
tak& ªprzyjmijcie moich namiestnik[w w Horodyszczu – to b"d" was broni=,
a z kniaziem Moskiewskim nie zawar=em pokoju maj'c was na uwadzeº.
Nowogrodzianie “po tomu” ]tej oferty, propozycji\ nie przyj"li.
...bezskuteczne obl"/enie grodu Jam, przez Niemc[w, przez 5 dni..., pom[r
koni w Nowogrodzie..., pos=owie Pskowa do Nowogrodu.... KoN.
Chodzili Nowgrodzianie do Rugodiwa wojowa: ]est. Röngu\. ArNo2.
nie opisany wydarzeniami, pusty zapis roku. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
Tej jesieni kn. Szwedzki z Wybora przyjecha=, z niemcami ]cudzoziemcami\
– Szwedzkimi wojami, w sprawie pokoju zawartego ca=owaniem >w. Krzy/a,
do Narowi rzeki. Maksima – syna namiestnika +ariwona pochwyci=, z nim
30 “m"/[w” bez trzech ]czyli 27-miu\, a innych wyr'ba=, i byli tam w niewoli
ponad rok. PStro3.
Pskowianie pos=ali “posadnika” Theodora Patrikiewicza i Prokop" s"dziego,
do Rigi, “ko kniaziu mesteru”, i zawarli pok[j z “kniaziem mesterem” na
10 lat, i ca=owali }>w.| Krzy/ m-ca septewria 8. ... Tego roku kn. szwedzki
“wyborskyi” z licznymi Szwedami przyjechawszy do Narowy, pochwycili po
naszej stronie namiestnika Maksima Lariwonowicza i z nim 30-tu ludzi bez
trzech }czyli 27-miu|, a innych – wyr'bali, “a na miru”, i sp"dzili w niewoli
rok. PSyn2., Psk1.
6952, styl 5508 0003-01.2-423÷424 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
7952, z=y opis 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6952, styl 5508 0001-30.1-133 ]W=adimirskij letopisiec\
6952, styl 5508 0001-27.1-108 ]Nikanorowska\
6952, styl 5508 0003-02.3-136 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6952, styl 5508 0003-02.1-47 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6952, styl 5508 0003-04-74-75 ]Pskow. 1-sza\
.5038 roku 1445
“Prijde” Litewska ra: na Ru>, i pobrali z “Ko=ugy” ]Ka=ugi, OA\ grodu okup,
i stali pod Kozielskiem grodem tydzie<; kn. wi"c Michai=o Andrejewicz Mo-
/ajskyj “poide protiwu ich w male dru/inie” ]wycieczka\, w trzystu uderzy=
na 7 tysi"cy Litewskich posi=k[w, wybili wok[= niego dru/yn", knia{ wi"c
zbieg=, a Litwa “poidosza woswojasi”. Sofa.
...w=adyka Eufimiej zbudowa= cerkiew kamienn' w Chutynie...
Tego/ roku przyjecha= z Moskwy do Nowogrodu Jurej “Lygweniewicz” i Nowo-
grodzianie dali mu “karmienie” – z okr"gu “chleb” ]utrzymanie\, a przygrod[w
nie dali ]nie dali w=adzy nad nimi\, a kn. Iwan odjecha= do Litwy. Tej/e zimy kn.
wlk. Wasilej nas=a= “Totar” ]OA, Tatar[w\ dw[ch carewicz[w na Litewskie
grody – na Wiazm" i Bria<sk, i na inne grody, “bezizwiestno” ]skrycie, po
kryjomu\, i wiele “potratisza”, i uprowadzili, popalili, omal do Smole<ska. I to
s=ysz'c, kn. Litewski Kazimierz wys=a= swoich “panow” ]pan[w, tj. wojewo-
d[w\ i swoje si=y, do Mo/ajska i do innych grod[w, 5 grod[w przej'=, =upi=
ziemi" i wojowa=, i chrze>cija<stwu zguba wielka by=a. Tej/e zimy, wyprawi=
si" kn. wlk. Wasilej przeciw tatarskiemu cesarzowi – }Kuczuk| Machmetowi,
F i wielu chrze>cijan z mrozu pomar=o, a innych Tatarzy wybili, i ziemi" pust'
uczynili; i przychyli= si" B[g kn. wlk. Wasilejowi – pobili Tatar[w.... o g=odzie w
Nowogrodzie i desperackich krokach ludzi, grabie/y... budowa cerkwi... Tego
roku przybyli Szwedzi-Murmanie, skrycie, za Wo=ok, do Dwiny, wojowa:, do
Nienoksy, powojowali i popalili, ludzi “peresiekosza”, a innych uprowadzili.
Dwinianie pu>cili si" w pogo<, jednych – wysiekli, innych – przywiedli do
Nowogrodu, “s czetyrediesiat” ]z 40-tu, 40 ^ wiele, nie by=a to >cis=a liczba,
jak dzi>\, a wojewod[w ich – Iwora, Petra, i trzeciego – zabili; inni za>, troch"
rzucaj'c si" na statki – odp=yn"li. Opis cudu w cerkwi w Suzdalu.... B[j z
Tatarami u Suzdala, uj"cie Wasila... zbiedzy przybyli do Moskwy, kt[ra, 6-go
dnia po ich przybyciu, zapali=a si", sp=on"=o 7-set chrze>cijan, zwierz"ta
wszystkie zgin"=y, wierzch cerkwi pad=, druga – zawali=a si"... itd. KoN.
m-ca ijula ]lipca\ 7 “by= boj” Suzdalski z Mamu-takiem carem, wlk. kn. Wasila
Wasilewicza; wielkiego kn. pobili i pojmali, i brata jego, kn. Michai=a Andreje-
wicza, tak/e Ondreja ]OA\ The}o|dorowicza Holtaa }holt ^ zagajnik|, tak/e
Wasila “Szej"” ]Szyj" ¯ szyja; przydomek\ Michai=owicza. W=ad.
“Prichodili Litwa ku Ku=uzie” ]“przychodzili” – nowa forma, dotychczas “pri-
? chodisza”; do Ka=ugi ¯ Ka=uga\& “pan Sudtwoi” ]namiestnik...\, pan “Rodiwi=
Ostikowicz” ]Radziwi= O>cikowicz ¯ OstikAstik, OA\, Ondruszko ]An-
druszko, OA\ Mosti=owicz, “Ondrei Isakowicz” ]Andrej Sakowicz, OA\,
Jakub Wa=owicz, Miko=aj – syn Niemiry, Zacharias Iwanowicz Koszkin
]Kociniak, ¯ koszka\, i konnicy z nimi siedem tysi"cy. Pod Kozielskiem i pod
“Ko=ugoju” ]Ka=ug', OA\ nic nie zdzia=ali, i st'd “priszli” do “Suchodrow”.
S=ysz'c za> to, Mo/ajscy kniaziowie Iwana Ondrejewicza zebrali stu ludzi, z
wojewod' }na czele| – kn. Andrejem Wasilejewiczem +ugwic' ]+"czy<skim\,
i kniazi[w Michai=y Ondrejewicza ]OA\ – tak/e stu, kniaziowa= u nich Iwan
“Sudok” ]S"dek, U´, OE\, i kniazia Wasileja Jaros=awicza – 60-ciu ludzi,
z wojewod' ?iczewem. Napotkali Litw" w “Suchodrowi” ]Suchodorogwi\, i bili
si". }Litwini| zabili tu wojewod" – kn. Iwana +ugwic", tak/e “Koraczarowa”, }z
nim| tak/e 4-ch innych ludzi. “A Jaropo=ka da Semena R/ewskogo poimali”
]a tak/e uj"li Jaropo=ka – syna Semena R/ewskiego ¯ mjsc. R/ew\, “Sudka
da Philipa Naszczokina” ]tak/e S"dka – s. Filipa “Naszczokina” – +atk" ¯
naszczoka ^ =atka na podeszwie buta, zel[wce\, tak/e Koninskiego, }z nim|
tak/e 5-ciu m=odych ludzi, a Litwy wybili dwustu ludzi.
pisiec nie nadmieni= przegranego boju, ci'gnie dalej&
A kn. wlk. Wasilej Wasilewicz “posze=” ]zbieg=, dos=. poszed=, wyruszy=\ w[-
wczas z braci' do W=odzimierza }n(Kla{mie|, z nim kn. Dmitrej Szemiaka, kn.
Iwan, kn. Michai=o Ondrejewicz ]OA\, i kn. Wasilej Jaros=awicz ze wszyst-
kimi kniaziami swymi, bojarami, wojewodami, i ze wszystkimi lud{mi, przeciw
carowi }Kuczuk Muhammadowi| Machmetowi, bo “priszed” ]przyci'gn'=\ z
posi=kami do Nowogrodu Ni/nego Starego ]Nowogrodu Siewierskiego nad
brzegiem Desny, bo Nowogr[d Ni/ny “Nowy”, w uj>ciu Oki do Wo=gi za=o/.
1221, i z dala\, }Machmet| st'd }od Nowogrodu Ni/nego Starego| wyrusz=y=
do Muromu }275 E od Moskwy|. Knia{ za> wielki, s=ysz'c to, ochrzci= si"
we W=odzimierzu, wyruszy= przeciw, ze sw' braci' i ze wszystkimi lud{mi,
do Muromu, Car za>, s=ysz'c to, zawr[ci= z drogi, i p"dem do Nowogrodu.
A “prednii po=ci” ]zwiad, dos=. przednie hufce\ wlk. kniazia bili Tatar[w pod
Muromem, w Horochowcu, i w innych miejscach. Car osiad= w Muromie; a
Tatarzy w tym czasie – gdy car w drodze do Muromu – “+uch” wojowali ]+uki,
dzi> Wielkie tj. Stare +uki, KCh\. A kn. wlk. zawr[ci=, “idie” do Suzdala,
a st'd do W=odzimierza, z W=odzimierza – do Moskwy, “w piatok wielikij
wieczere” ]w wielki pi'tek przed Wielkanoc' – termin polski\.
O }kl"sce w| Suzdalskim boju wielkiego kniazia }Wasileja| z Mamutakiem.
Tej/e wiosny “pridie wiest” ]doniesiono, dos=. nadesz=a wie>:\ do wlk. kniazia,
/e odprawi= na niego car “dietei swoich” ]syn[w, dos=. dzieci – nie pierwszy to
raz dzieci ^ synowie, ˚1433 rok\ – Mamutaka i Jaguna. Kn. wlk. w Petrowe
zapusty, wyruszy= naprzeciw, z Moskwy. W Juriewie }Polskim| “pribiegosza
k niemu” ]do='czyli\ wojewodowie Nowogrodzcy – kn. The}o|dor “Do=gold”
] ¯ dow % gold\, tak/e Juszko Dranica ]Gontarz ¯ dranka, dra< ^ gont\, gr[d
spalili, popy “izniemogosza” ]zaniemogli\ z g=odu.
zn[w, wym[wkom szybkiego ko<ca nie b"dzie.
}chaos sk=adni zdania| “Wzi'=” wi"c kn. wlk. na Petra dzie< Juriew, ruszy= do
Suzdala, }tu| przybyli do niego bracia& kn. Iwan Andrejewicz, tak/e brat jego
– kn. Michai=o, tak/e – Wasilej Jaros=awicz “s ma=ymi ludmi” ]z niewieloma\.
w pobli/u Suzdala stali na rzece Kamience, ijula ]lipca\ 6, we wtorek.
wtorek, 6 lipca, wypada= w 1445.
dalej przebieg wydarze< w skr[cie& w tych dniach “wospo=och uczinisza”
]pop=och – s=owo polskie\, na=o/yli zbroje, wyszli w pole, ma=o by=o woj[w –
oko=o tysi'ca }ale nic nie zdarzy=o si"|. Wr[cili do obozu swego, jedli i pili do
p[{nej nocy }wym[wka...|. Nast"pnego dnia, we >rod", o wschodzie s=o<ca,
wlk. kn. poleci= >piewa: “Jutrzenk"”, gdy nadesz=a wie>: /e Tatarzy “brodiat”
]przekraczaj', dos=. brodz' ¯ br[d\ Nerl". On wi"c wezwa= hufce “po wsech
stranech” ]zewsz'd, rozproszone\, sam w=o/y= zbroj" i “znamiena podniaw”
]podni[s= znak wojenny\, i wyruszy= na pogan. Gdy wyszli w pole, by=o ich }za-
ledwie| p[=tora tysi'ca }wym[wka...|, bo nie wszyscy zd'/yli zebra: si", “ni/e”
]ani, ni za>, ang. neither\ carewicz Bedredata zd'/y= przyby: }wym[wka...|,
bo noc sp"dzi= w Juriewie. A kn. Dmitrej Szemiaka nie przyby= i hufc[w nie
przys=a= }wym[wka...|. Na polu, w pobli/u monasteru Eufimija }o drugiej
nazwie& Preobra/enia Spasa – Przemienienia Pa<skiego, w Suzdalu|, po
lewej stronie, zderzyli si", i chrze>cijanie przemogli. Gdy Tatarzy zbiegali z
pola bitwy – Rosjanie pocz"li grabi: zabitych }wym[wka...|. W[wczas Ta-
tarzy wr[cili, i pokonali Rosjan. }zabili| kn. Michai=a Ondrejewicza ]OA\, i
innych wielu kniazi[w i bojar[w, i pazi[w bojarskich, i innych woj[w, a kn.
Iwana Ondrejewicza “raniwsze” ]raniwszy ¯ rana – s=owo polskie\ wielce, z
konia spad=, podali mu drugiego konia i tak zbieg=; rany na g=owie i r"kach,
i cia=o “bito wielmi”; “dobr” ]waleczny\ – bi= si" m"sko. }kn.| Dmitrej, s=ysz'c
to – biegiem do Uglecza. A kn. wlk. przyby= do Muromu, i – “ma=o pobiw
tamo” }co$ ...kr[tko poby= tam – s=owo polskie|.
wyruszy= do Muromu$ W Muromie zasiada= }Kuczuk| Machmet z Mamutakiem...
wlk. kniazia Wasileja Wasilewicza Tatarzy uj"li tak/e, i przyby= do Muromu, ale
nie z w=asnej woli.... Tatarzy wypu>cili go za wielkim okupem – pisiec zatai=,
zostawiaj'c znacz'cy >lad, i – jakby na pocieszenie – /e przebywa= tam kr[tko.
Po psychologicznym do=ku – skrajnym zmartwieniu, na drugi, skrajny punkt
psychologiczny; gdy wr[ci= z Muromu...
wyruszy= do W=odzimierza }n(Kla{mie|. i by=a rado>: wielka wszystkim
Russkim. W dzie< }>w.| Dmitreja, przyby= kn. wlk. do Perejas=awla, by=a tam
jego matka – wlk. kniagini Sophia, i wlk. kniagini Maria, i synowie jego – kn.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
Iwan i kn. Juria, i wszyscy kniaziowie i bojarzy jego }przy /yciu, J.D.|, i dzieci
bojar[w, i wiele dwor[w jego ze wszech grod[w – ko<czy pisiec pozytywnym
tonem, literackim akcentem, kolejn' opowie>:, pe=n' zmy>le< i wym[wek,
i zatajeniem kapitalnego faktu. Nik.
“O potrasienii grada Moskwy” ]O trz"sieniu ziemi w Moskwie\.
Tej jesieni, oktabra 1, tego dnia }gdy| kn. wlk. “odpuszczen” ]odprawion,
odjecha=\ z Kurmysza, o godz. 6-tej nocy ]o p[=nocy dzisiejszego syste-
mu, o godz. 24-tej; ca=a noc nale/a=a do poprzedniego dnia przy opisie
dat'\ ...o p[=nocy nocy tej zatrz"s=o Moskw', Kreml i podgrodzie wsze, i
“chramy” ]>wi'tynie\ koleba=y si". Ludzie spali w tym czasie i nie wszyscy
“s=yszasza” ]czuli, dos=. s=yszeli\, }ale| wielu nie spa=o, i “s=ysz'c to” – w
wielkim strachu byli i o /ycie dr/eli, obawiali si", nazajutrz za> ze =zami nie
s=ysz'cym to opowiadali.
istotnie, trz"sienie ziemi mo/na te/ s=ysze: – g=uchy pomruk, w rodzaju odleg=ej
burzy, narasta w ci'gu kilku nast"pnych sekund, a ludzie – po trz"sieniu – maj'
trudno>ci w komunikowaniu si" z innymi, przez nast"pnych kilka dni.
• kl"ska Rosjan w boju z Mamutakiem, ijula 7, 1445, ko=o Suzdala,
• trz"sienie ziemi w Moskwie, oktabra 1, 1445,
• o>lepienie Wasila Wasilewicza, 1446, przez Dmitreja Szemiak",
s' ostatnimi informacjami w Latopisie Litwy ]jego cz">ci staro/ytnej, doprowa-
dzonej do 1449\, wi'/'cymi Latopis Litwy z latopisami rosyjskimi;
w Ltpsie Litwy& kl"ska ˚.942, ˚.6920, trz"sienie ziemi ˚.948, ˚.6930,
o>lepienie Wasila Wasilewicza ˚.6940.
“O prichodie” ]o przybyciu\ wlk. kn., jak “priide” do Moskwy.
Tej jesieni, w Philopowe zapusty, przyby= kn. wlk. do Moskwy, noabra 17,
i “sta” ]stan'=, zatrzyma= si" na noc\ na dworze swej matki, za grodem, na
Bogankowie; st'd wjecha= do grodu.
O pojmaniu wlk. kn., jak pochwycon }by=| przez kn. Iwana Ondrejewicza,
u }>w.| Tr[jcy w “Obrgiejewtie manastyre”.
Kniaziowi Dmitrejowi Szemiace w=o/y= diabe= “mysl” ]zamys=\ – zachciank"
wielkiego kniaziowania.
ach te diab=y# Boga na nich nie ma.
i “naczat posy=ati” ]wys=a=, dos=. pocz'= s=a:\ do kn. Iwana Mo/ajskiego,
/e – rzecz'c – car }tatarski| odprawi= wlk. kniazia }do domu|, po z=o/eniu
przysi"gi, /e car zasi'dzie w Moskwie i na wszystkich grodach Ruskich, i
na naszych ojcowiznach, a sam }wlk. kn. Wasilej| zasi'dzie w Tferze. i tak,
pouczeniem diab=a “obsy=ajuszczesja” ]rozsy=ali wici\ ze swymi z=ymi do-
radcami, do='czyli& Kostantinowicz i inni bojarzy, nie chc'cy dobra swemu
w=adcy i wszemu chrze>cija<stwu, i wys=ali do Borisa Tferskiego. On za>,
s=ysz'c to – do='czy= do spiskowc[w, dos=. by= z nimi jednomy>lny. Wielu
w Moskwie sprzyja=o im my>l' – bojarzy i kupcy, i “czer<cy” ]zakonnicy\.
czyli dok=adnie to, co by=o, i co stosowali komuni>ci w wieki p[{niej – dzia=anie
]czyszczenie narodu, partii, z potencjalnie “zara/onych”\, na podstawie pog=oski.
I tak, pocz"li kniaziowie ze swymi “sowietnikami” ]spiskowcami, dos=. dorad-
cami\ “bezwiestno” ]skrycie\ zbroi: si" i szuka: dogodnej chwili, by usun':
wlk. kniazia. Dojrzeli tak' sposobno>:, gdy wlk. kn. zapragn'= uda: si", by
pok=oni: si" “/iwonaczalnoi” Tr[jcy i relikwiom >w. Sergieja cudotw[rcy.
Wyruszy= }tam| ze swymi “b=agorodnymi” ]szlachetnymi, arystokratycznymi\
dzie:mi – z kn. Iwanem i kn. Jurijem, i z wielce nielicznymi “lud{mi” ]>wit'\,
nic nie przeczuwaj'c, chc'c tylko nakarmi: rzesz" braci tej/e =awry. Do kn.
Dmitreja Szemiaki i Iwana Mo/ajskiego wie>: przes=ano “ot izmiennikow”
]zdrajc[w\ – zebrali si" na +uzie, gotowi, jak na polowanie na dzikiego zwierza;
gdy kn. wlk. opu>ci= gr[d – oni wi"c “czasa togo” ]czasu tego – s=owo polskie\
p"dem wjechali do Moskwy, m-ca fewrala }dzie< nie wykazany& 6, 13, 20,
27$|, w sobot", o godz. 9-tej nocy “protiwu niedieli” ]o godz. 3-ciej nad ranem
dzisiejszego systemu; przed niedziel' ¯ niedziela – termin polski\.
“jednomy>lni” ]spiskowcy\ gr[d otworzyli, oni za>, wjechawszy, uj"li wielkie
kniaginie – Spophi" i Mari" }matk" Wasileja, i /on" jego|, ogo=ocili skarb,
bojar[w – pochwycili i ograbili, i wielu grodzian.
? wielce szczeg[=owy opis poczyna<, z pozycji naocznego >wiadka, osoby wielce
zaznajomionej z wydarzeniami, o nieznanej mi wiarygodno>ci.
“wyskakasze” ]wyskoczyli ¯ wy % skok – s=owo polskie\, “snieg by= 9 pa-
dej” ]pad ^ ok. 10 cm, 4 cale, p[= pi"dzi\, wlk. knia{ }Wasilej| “potecze na
koniuszennoi dworec”, ale nie by=o konia “ugotowana” ]gotowego – s=owo
polskie\. Wlk. kn. schroni= si" do cerkwi >w. Tr[jcy – przybieg= ponomar o
imieniu Nikiphor, otworzy= mu drzwi do niej, i zaryglowa= za nim. Oni za>,
zab[jcy, “jako swierepii wo=cy” ]jak zwierz"ce wilki\ wpadli do monasteru na
koniach, na czele Mikita Kostantinowicz; “zarazisja o kamie<” ]zarazi= si"...
potkn'= si" o stopie< chod[w\ przed drzwiami... ªGdzie jest wielki knia{$º
...wymiana zda< wewn'trz cerkwi z oznakami zmy>le< pobo/nego pi>ca&
ikona, gr[b >w. Sergieja, >w. B-ca, aposto=owie, “moleben” ]Te Deum lau-
damus\ >piewany Przeczystej... Dmitrej Szemiaka s=owo swoje “izmieni=”,
we wszystkim w=adyce ze=ga=, i pocz'= my>le: jakby wlk. kniazia wygna:.
Tej my>li byli tak/e& Iwan Wasilejewicz Striga ] ¯ stri/, G?, ptak z gatunku
jask[=ek\, tak/e Iwan Oszczera z bratem Bobrem, Juszko Dranica, i “inye
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
mnogie dieti” ]innych wielu potomk[w\ bojarskich dworu wlk. kniazia. Z
nimi by= te/ my>l' Semen – }syn| Philimona z “dzie:mi wszyskiemi”, tak/e
Rusa=ka, tak/e Runo, i innych “wielu – dzieci bojarskich.”
opowiadanie bez rozwi'zania sytuacji, ko<czy si", /e ludzie pocz"li odsuwa: si"
od Dmitreja Szemiaki, a on sam rozwa/a= wypuszczenie wlk. kniazia.
ponad rok rozwa/anie mu zaj"=o, nie zauwa/y= pisiec, bo dopiero wypu>ci= w
1447 – na kartach pergaminu to mo/liwe, podobnie wiele innych.
Tego roku urodzi= si" wlk. kniaziowi w Ugleczu syn – Andrej, awgusta 13.
Nik.
kn. Oleksandro Wasilewicz i namiestnicy Pskowscy, wys=ali swego pos=a
– Prokophi" s"dziego, do Wyboru, do kn. szwedzkiego – Karla, i przej"li
Maksima i dru/yn" jego daj'c okup, a inni tak zmarli; dali okupu 20 rubli
tak/e 100 ]120\, a wszystkich p[=torasta rubli ]150\. PStro3.
Pskowianie wys=ali Prokop" do “Wyboru”, do kn. szwedzkiego – Karla, i
“wziasza” ]przej"li\ Maksima i dru/yn" jego “na okup” ]s=owo polskie, na
^ za\, a inni tam wymarli, a okupu dali 120 rubli, a ca=kowity koszt – 150
rubli. PSyn2., Psk1.
6953, styl 5508 0001-05.2-267 ]Sofijska 1-sza ltps\
6953, styl 5508 0003-01.2-424÷426 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
6953, styl 5508 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6953, styl 5508 0001-27.1-109÷112 ]Nikanorowska\
6953, styl 5508 0003-02.3-136 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6953, styl 5508 0003-02.1-47-48 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6953, styl 5508 0003-04-75 ]Pskow. 1-sza\
.5040 roku 1446
“prijde” ]przyby=\ kn. Dmitrej Juriewicz wojowa: “izgonom” ]konnic', p"dem\,
do grodu Moskwa, z kn. Iwanem Andrejewiczem, przed wielkim “zagowie-
niem”, w dzie< sobotni, noc', wpad= do Moskwy i przechwyci= Moskw",
kniaginie pochwyci= wielkie obie }matk" i /on" Wasila Wasilewicza|, a kn.
wielkiego nie by=o w grodzie – wyby= do monasteru Siergieja. Knia{ wi"c
Dmitrej Juriewicz wys=a= }by| pochwyci: kn. wlk. Wasila Wasilewicza, brata
swego – kn. Iwana Andrejewicza }sk=adnia zdania& knia{ wys=a= brata, by
pochwyci= wlk. kniazia|, i on przywi[d= go }wlk. kn.| “s nu/eju” ]zm"czonego\
do Moskwy, trzeciego dnia, i oczy mu wyj"li, i osadzili w wi"zieniu w “Uleczu
polu”, z kniagini', a matk" jego odes=ali do gr[dka Czuchomy... itd.
Tej/e zimy zbieg= kn. Wasilej Jaros=awicz do Litwy, nie chc'c s=u/y: kn.
wlk. Dmitrejowi Juriewiczowi. Tego/ roku urodzi= si" kn. wlk. syn – wasilowi
Wasilewiczowi, m-ca awgusta 19, nadano mu ini" Andrej. Tej/e jesieni
wypu>cili kn. wlk. Wasila z kniagini' i z dzie:mi, on zbieg= do Tferu, zebra=
woj[w wielu, s=ysz'c to, kn. wlk. Dmitrej wyruszy= do Wo=oka, przeciw niemu
}Wasilowi|, ale bojarzy odst'pili od niego, zbieg= wi"c do Halicza. Sofa.
wypu>ci= cesar }Kuczuk Muhammad, 1425–1459| Machmet kn. wlk. Wasileja
do Ruskiej ziemi, i wzi'= na nim okupu 200 tys. rubli, a innych – B[g wie. Tego/
roku pocz"li ludzie “dengi chuliti serebrnya” ]sk'pi: pieni"dzy, dos=. gani: je\,
i wszyscy Nowogrodzianie patrze: drug na druga, i by=a mi"dzy nimi “golka”,
zaj>cia i nienawi>:; namiestnik, tysi"cznik i ca=y Nowogr[d ustanowili 5-ciu pie-
ni"/nik[w – pocz"li “pereliwati” ]zamienia:, dos=. przelewa:\ stare pieni'dze “a
nowyi kowati w tu /e mieru” ]na nowe, wprowadzane do obiegu, kute w menni-
cy\, do 4-ch «poczek» takowych /e, a od «dzia=u grzywny» – po «p[=-diengi»,
i by=y u chrze>cijan wielkie niedostatki, uszczerbek w grodzie i w okr"gach;
to nie b"dzie zapomniane w nast"pnych pokoleniach. Tego/ roku, “henwara”
]stycznia\ 3, “byst ob=ak tuczenosen i z do/giem” ]OA, ob=ok – s=owo
polskie, chmura burzowa z deszczem\, i “pade wkupie” ]wybi=o\ pszenic",
/yto, i zbo/a ]sic, w styczniu, na pniu#$\, na polu i w lesie, od grodu na 5
wi[rst, w oddali od Wo=ochowca i do msty rzeki na 15 wi[rst – ludzie zebrali
kto co m[g=, i przynie>li do grodu... KoN.
Pochwyci= car Machmet wlk. kn. Wasilia Wasilewicza, pod Suzdalem, i –
trzymaj'c – odprawi= go na Rusk' ziemi". Wzi'= car Machmet okupu na wlk.
kniaziu 200 tys. rubli. I tego roku zamy>lili trzej kniaziowie& Dmitrei Iwanowicz,
kn. Iwan Andrejewicz Mo/ajski, kn. Boris Aleksandrowicz Twerskii, “da dwa
carewa pos=a” ]tak/e dw[ch pos=[w cara\ polecili “poterati” ]z(po-gubi:\
tak/e i skarb przechwyci:. Tak/e tego/ roku ci trzej kniaziowie pochwycili
wlk. kn. Wasilija Wasilewicza u Tr[jcy monasteru, za Sergieja grobem, i
o>lepili jego. I zasiad= na wielkim kniaziowaniu Dmitrei Juriewicz z kniagini'
w Nowogrodzie, aprila 2. ArNo2.
kn. wlk. Wasilej Wasilewicz “wyszo= is po=onu” ]wr[ci= z niewoli\ od cara
Mamotaka, przyby= do Perejas=awla w dzie< }>w.| Dmitreja. Tej/e zimy, “w
miasojed wielikij”, kn. Dmitrej Szemiaka, tak/e kn. Iwan Ondrejewicz, po-
chwycili wlk. kn. Wasileja Wasilewicza, “u Tr[jcy w Sergeja monastarze i oczy
wyj"li u niego”, i osadzili w Ugleczu. Tego roku urodzi= si" wlk. kn. Wasilowi
Wasilewiczowi syn – kn. Ondrej “Bolszoi” ]Starszy\, w Ugleczu. W=ad.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisanego roku. Nik.
kn. wlk. Wasilej Wasilewicz Moskiewski “podj'=’ swoj' si=" Rusk', i wyruszy= na
przekl"tego cara “Bachmeta” wywie>: ze swej ziemi; on }Bachmet| zbieg= – kn.
wlk. zawr[ci= w drog" powrotn', zatrzyma= si" w Makowcu, w Sergiejowym
 ...ROSYJSKIMI
monasterze, m-ca “septabra” ]sentabra, pn\, on za> – przekl"ty Bachmet
– zawr[ci= na trzeci dzie<, uderzy= si=' na wlk. kn. u Suzdala, pochwycili go
r"koma, a innych wielu wybili. I przysz=a wie>: do Moskwy, “byst tuga i p=acz
wielik zie=o” ]nast'pi= ci"/ki czas i p=acz nieuciszony\, zbiegli si" wszyscy do
Moskwy, i noc', Moskwa stan"=a w p=omieiach, i wiele g=[w zgorza=o& m"/-
czyzn, kobiet, i dzieci, w liczbie 2700, a zwierz't domowych i dobytku “czis=a
niet” ]bez liku\. I kn. wlk. wyszed= za okupem w czas bo/enarodzeniowego
postu, obiecuj'c za siebie z=oto, srebro, i wszelkie pasy sk[rzane, konie,
“dospiechy” ]wyposa/enia woj[w, z wyj'tkiem odzie/y i uzbrojenia\, za 30
tysi"cy, a z nim przyby=o pi"ciuset Tatar[w. Kn. Szemiaka Georgiejewicz z
kn. Ioannem Mo/ajskim, przybyli, w Moskwie zasiedli, a kn. Ioanna osadzili w
Makowicy. Tam Ioann pochwyci= kn. wlk. Wasileja Wasilewicza, “na miasnoe
zagowienie”, do Moskwy przywi[d= w poniedzia=ek >wi"tego tygodnia ]przed
Wielkanoc'\, a 4-go dnia kn. wlk. Dmitrej, poleci= jego o>lepi:, wyjmuj'c mu
oczy; a sam zasiad= na stolcu wlk. kniazia. PStro3.
Postawili cerkiew kamienn' “na pogrebie” ]na pogrzebie... nad piwnic'\ w
Snietogorskim dworze, >w. Ioanna Bogos=owa } ¯ gr. Theologos|. PSyn2.
Psk1.
6954, styl 5508 0001-05.2-268-269 ]Sofijska 1-sza ltps\
6954, styl 5508 0003-01.2-426÷427 ]Komisyjny – Nowogr. 1-szej\
7954, z=y opis 0001-30.2-171 ]Archiwalna – Nowogr. 2-ga\
6954, styl 5508 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6954, styl 5508 0001-27.1-112 ]Nikanorowska\
6954, styl 5508 0003-02.3-136 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6954, styl 5508 0003-02.1-48 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6954, styl 5508 0003-04-75 ]Pskow. 1-sza\
na r. 1446 ko<cz' si" wiadomo>ci w Komisyjnym odpisie
Nowogrodzkiej 1-szej, a w niekt[rych jej r"kopisach –
ko<cz' si" 1444.
.5042 roku 1447
zasiada kn. wlk. Wasilej Wasilewicz na stolcu w Moskwie. Tej/e jesieni, m-ca
semtebra 1, urodzi= si" syn... nazwan zosta= Semeon.
kn. Dmitrej Szemiaka zebra= episkop[w wszej ziemi..., przyby= do Uglecza...
zaprzysi'g= i wypu>ci= Wasila z dzie:mi, sentabra 15, da= jemu Wo=ogd" i
udzia=... Wasilej przyby= do Moskwy fewrala 17, w pi'tek “serny”. Sofa.
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. W=ad.
O wlk. kniaziu i o jego dzieciach, jak ich kn. Dmitrii Szemiaka wypu>ci= z
Uglecza. W roku 6955. kn. Dmitrei Szemiaka “poide” na Uglecz, chc'c
wypu>ci: kniazia i jego dzieci; “poidosza” z nim wszyscy episkopi, i >wi"ci
archimadryci, i igumeny. Po przybyciu do Uglecza, wypu>ci= wlk. kniazia i
jego “dieti”, kaja= si" i przeprasza=, a wlk. knia{ }ze swej strony| “smirasja”
]pogodzi= si" z Dmitrejem\ i ca=' win" przyj'= na siebie, m[wi'c&
zmy>la= pobo/ny pisiec&
...z powodu grzech[w moich, i bezprawia, i z=amania przysi"gi na >w. Krzy/...
nie b"d" zmy>le< t=umaczy=, bo d=ugie w tre>ci – ma si" rozumie: – wykorzysta=
okazj" pisiec, by pouczy: czytelnika, po raz kt[ry> z rz"du.
Po tym/e kn. Dmitrej uczt" poleci= wyprawi: dla wlk. kniazia, kniagini i “dzieci”
ich, uhonorowa= darami, i ojcowizn" – Wo=ogd" – odda=, i odprawi= }w drog"|.
Knia{ wlk. poby= tam kr[tko, i uda= si" do monasteru Kiri=a...
zn[w, d=ugie opowiadanie, warto>ci p[=-literackiej&
w Twerze, wlk. kn. Wasilej zar"czy= syna swego – kn. Iwana, z c[rk' Borisa
Aleksandrowicza Tferskiego – Mari', kn. Wasilej Jaros=awicz w Litwie, nie
wiedzia= o wypuszczeniu wlk. kniazia, mjsc. Pacin ]Pac[w\ w Litewskiej ziemi,
trzech Rapo=owc[w, Iwan Striga, Oszczera, Semion Obole<ski z Bra<ska,
tak/e Basenok, Dani=o Baszmak, Nastasija – Olekseja, Bie=o-oziero, Tatarzy&
Kasim i Jagup – synami }Kuczuka Muhammada, 1425–1459| Machmeta,
Iwan Mo/ajski, Wo=ok, Boris Pleszczajew;
“pos=a= na tu poru” ]por" ¯ pora – s=owo polskie\.
The}o|dor Halicki – namiestnik kn. Dmitreja w Moskwie – zbieg=, a Wasila
Czecha – namiestnika Iwana, uciekaj'cego na koniu, uj"to i zakuto; Wasilej
Jaros=awicz zbiega do Halicza }Merskiego ¯ Meria, 108 km NE od Kostromy|,
a st'd do Czuchomy, porwa= ze sob' matk" wlk. kniazia – Sophi", przyby=
do Kargopola, kn. wielki >ciga=, pod Ugleczem zabito dzielnego Litwina –
Juszka Dranic", st'd wlk. kn. ruszy= do Jaros=awla, tu przybyli tatarscy Kasim
i Jagup, Wasil The}o|dorowicz Kutuzow pos=em wlk. kn. do Dmitreja, wr[ci=
do Moskwy fewrala 17, w pi'tek “syrnii” ]seropostny\,
pi'tek, 17 fewrala, wypada= w 1445, w rzecz. 1444 ]koniecznie ˚nr 999.1.21\.
bojarzyn Michai= The}o|dorowicz Saborow vel Saburow z innymi, “dobiw
cze=om” wlk. kniaziowi, }obiecuj'c| nie wraca: do Szemiaki, lecz zosta: u
wielkiego kniazia, s=u/'c jemu. Nik.
zn[w, koniec warto>ci literackiej, szcz">liwe zako<czenie burzliwej sytuacji, jak
z powrotem wlk. kn. Wasileja, z Muromu do Rosji, 1445.
O wlk. kniaziu i jego dzieciach, jak Dmitrei Szemiaka wypu>ci= jego z Uglecza.
roku 6955. kn. Dmitrei Szemiaka wyruszy= do Uglecza.... Nik.
Pskowianie wys=ali do Nowogrodu namiestnika Zinowia Michai=owicza i
Stephana Juriewicza, i “Ondrona” ]OA\ Timothejewicza.... PSyn2.
kn. Alesandro Wasilewicz pojecha= z Pskowa do Nowogrodu.... Psk1.
6955, styl 5508 0001-05.2-269 ]Sofijska 1-sza ltps\\
0000, nie ma 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6955, styl 5508 0001-27.1-112÷114 ]Nikanorowska\
6955, styl 5508 0003-02.1-48 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6955, styl 5508 0003-04-76 ]Pskow. 1-sza\
.5044 roku 1448
nie opisany wydarzeniami, bez zapisu roku. W=ad.
w post Philipowy ]13–14 listop. – pocz. grudnia\ car “Kza<skii Mamutek”
wys=a= wszystkich kniazi[w swoich, z wieloma posi=kami, wojowa: ojczyzn"
wlk. kniazia – Wo=odimer i Murom, i inne grody. S=ysz'c to, kn. wlk. wys=a=
przeciw niemu kniazi[w.
Tej zimy kn. wlk. wyruszy= na kn. Dmitreja, do Halicza }Merskiego|. Przyby=
z wieloma posi=kami, zatrzyma= si" w Kostromie, i st'd pocz"li s=a: pos=[w
do siebie. Knia{ za> Dmitrei “uboja=sia”, pocz'= prosi: o pok[j i “krest na tom
ce=owati, i gramoty proklatyja na siebie da=” ]przekl"te gramoty... zaprzysi"-
/one, ¯ klatwa ^ przysi"ga, kl'twa\....
Kn. wlk. wys=ucha= pro>by, udzieli= pokoju, i zawr[ci= od Kostromy w wielki
czwartek }przed Wielkanoc'|, a nazajutrz “pirowa” ]ucztowa=\ u w=adyki
Ephaima. W tych dniach, w tygodniu Thomasa }po Wielkanocy|, przyby= do
Moskwy syn jego }wlk. kniazia| – Iwan. By= u wlk. kniazia pose= Litewski –
Semen “Edigold” }Dedigold|. A latem pad= m[r na konie i na wszelk' “/iwotinu”
]/ywocin", tj. byd=o, g=[wnie krowy\, i na ludzi, tak/e niewielu • • • • •
Tego roku zmar= kn. Wasilei Juriewicz “Kosoi” ]Zez\ }ten o>lepiony|. Nik.
Nowogrodzianie z kn. Aleksandrem Czartoryskim “chodisza” ]wyprawili si"\
do Niemiec, przeciw kniaziowi mistrzowi Ryskiemu, kr[lowi Pruskiemu, i
kr[lowi Szwedzkiemu, i bili si" z Niemcami poprzez narow" rzek". i “odolesza”
Nowogrodzianie, i wybili Niemc[w wielu, jednych na morzu w busach pobili
i wytopili, a innych pod Jam' pobili, a innych /ywych r"kami uj"li 84-ch, a
kniazi[w 4-ch pochwycili. Tego/ roku przyjecha= do Pskowa kn. Suzdalskyi
Wasilej Wasilewicz, henwara 14.... PSyn2.
kn. Aleksandro Wasilewicz }Czartoryski| z “m"/ami” Nowogrodzkimi wyruszy=
na “kniazia Rizskago” i przeciw kr[lowi Szwedzkiemu – Karlowi... bili si"
przez rzek" Narow", uj"li r"koma 84-ch, 2-ch kniazi[w Niemieckich. Psk1.
0000, nie ma 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6956, styl 5508 0001-27.1-114÷115 ]Nikanorowska\
6956, styl 5508 0003-02.1-48 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6956, styl 5508 0003-04-76 ]Pskow. 1-sza\
.5046 roku 1449
m-ca dekabra 15, mianowany na metropoli" Ioann – w=adyka Raza<ski,
episkopami Rosyjskimi& Rostowskim episkopem – Ephraimem, Suzdalskim
episkopem – Abrahamem, Ko=omenskim – ep. War=amem, Nowogr. – ep.
Eufemijem, Tferski przys=a= “gramot"” ]upowa/nienie\.... W=ad.
O mianowaniu metropolity Jona. W roku 6957, m-ca dekabra 15, mianowany
zosta= na metropoli" wszej Rusi episkopami Ruskimi& Ephaimem Rostowskim,
Abrahamem Suzdalskim, War=amem Ko=omenskim, Pitirimem Permskym,
nowogrodzkim episkopem – Eufimiem, i episkop twerski swe “gramoty swoi
pris=asza” ]upowa/nienie\, /e z nimi jednomy>lny w mianowaniu na metro-
poli" “Iona” ]Ioanna, Jana OA, nieme ES, ¯ gr. Ioannes ¯ hebr.\ – w=adyki
Raza<skiego....
Tej wiosny kn. Dmitrej Szemiaka z=ama= przysi"g" na >w. Krzy/, i zaprzysi"-
/one przez siebie “gramoty” ]akt prawny\ – wyruszy= ku Kostromie z wielk'
si='. Przyby= na Wielkanoc, wiele bi= si" pod grodem, ale nic nie zyska=,
“ponie /e” ]poniewa/ – s=owo polskie\ “zastawa” ]osad' grodu\ }kierowa=|
kn. Iwan Wasilewicz Striga, tak/e The}o|dor Basenok, a z nimi wiele “dzieci”
]syn[w, m=odzie/, pazi[w\ bojarskich dworu wlk. kniazia.
S=ysz'c to, wlk. kn. wyruszy= przeciwko Dmitrejowi, gdy przyby= w pobli/e
Wo=gi, do Rudina, Dmitrej przeprawi= si" na t" sam' stron" rzeki, i zawarli
pok[j.
Tego roku urodzi= si" wlk. kniaziowi syn – Boris, mca ijula ]lipca\.
Tego roku “skore” ]go<cy\ Tatar[w – Sedad-achmeta, przybyli do “Pochry”, i
kniagini" kn. Wasilija Obolenskiego w[wczas “wziali”, i wiele szk[d wyrz'dzili
chrze>cijanom, r'bali i uprowadzali. Carewicz wi"c Kasim, s=ysz'c to, “ide
prodiwu ich”, i Zwenigorodcy, a oni rozproszyli si" po ziemi, i “skoro” ]je/eli\
ich napotka= – tych wybi= i =up “otima=” ]przechwyci=\. Nik.
Przyjecha= do Pskowa prze>wi"ty archiepiskop Wielkiego Nowogrodu a
Pskowa w=adyka – Eufimij, dekabra 27.... PSyn2.
pos=ali Pskowianie swoich pos=[w na zjazd do Narowej rzeki.... Psk1.
6957, styl 5508 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6957, styl 5508 0001-27.1-115 ]Nikanorowska\
6957, styl 5508 0003-02.1-48 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6957, styl 5508 0003-04-77 ]Pskow. 1-sza\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI...
.5048 roku 1450
b[j by= w Haliczu }Merskim| wlk. kn. Wasila, z kn. Dmitrejem Szemiak'. Kn.
wlk. Szemiak" “otbi=”, i z niewielu Szemiaka “utiek” ]uciek= – s=owo polskie\
do Wielkiego Nowogrodu. Tego/ roku wlk. kn. Wasilejowi Wasilewiczowi
urodzi= si" syn – kn. Boris. Tegor roku “skoryje” ]go<cy, konnica lekka\
Tatarscy dotarli do Pochry, “po=onili” kniagini" kniazia Wasileja ze “snoch'”
]synow'\ Obole<skiego, tak/e “Grigorjewu /enu Koz=owa” ]/on" Gregorego
Koz=a\. W=ad.
O pokonaniu wlk. kniazia, jak pokonano kn. Dmitreja Szemiak" pod Haliczem.
}Merskim| w roku 6958. “Chodi=” kn. wlk. na kniazia Dmitreja, chc'c i>: do
Halicza, gdy nadesz=a wie>:, /e }Dmitrei| wyruszy= do Wo=ogdy....
szczeg[=owy opis manewu obu stron.
Knia{ Dmitrej wr[ci= do Halicza, zebra= wielu “ludzi”, dzia=, i piechoty, i
stan'= na wzg[rzu obok grodu. Knia{ wielki, s=ysz'c to, “po=o/i upowanie”
]zaufa=\ Bogu }Jezusowi Chrystusowi|, i Przeczystej Matce jego, i wielkim
cudotw[rcom, i na >w. Krzy/ nadziej" z=o/y=.
poucza pisiec czytelnika; Dmitrej – najwyra{niej – nie polega=...
Pocz'= odprawia: kniazi[w swoich, a wojewod' g=[wnym by= Wasilei Iwa-
nowicz Obolenski, a innych kniazi[w i wojewod[w znaczna liczba.
Przybyli pod Halicz m-ca henwara ]stycznia\ 27. Dmitrej sta= nadal na wzg[rzu
i miejsca nie ust"powa=. Wojewodowie wlk. kniazia, z jeziora }z niskiego
terenu| ruszyli pod g[r". Z grodu “puszki” ]dzia=a\ zacz"=y bi:, i “tuwiaki, i
piszczali, i samostrie=y” – na pr[/no ]piszczali ˚.5004, rok 1428\; Bo/ym
b=ogos=awie<stwem – nie zabili nikogo. I tak “poidosza po=ki wmiesto”
]ruszy=y hufce z miejsca\, i r'bali si" zaciekle. Pom[g= B[g wlk. kniaziowi
– wielu wybili, a co “=uczich” ]lepszych ^ waleczniejszych, ¯ dobry ^ wa-
leczny\ – r"kami uj"li, a sam knia{ }Dmitrej| “adwa ubie/a” ]ledwo zbieg=\,
a pieszych nie omal wszystkich wybili.
zmy>la= pisiec, ˚.3130 ]rok 1216\, lub ˚.3612 ]rok 1265\.
Do wlk. kniazia wie>: nadesz=a, w Poroku, “czto wierch ego” ]/e wzi'= g[r"\
}nad Dmitrejem|, on /e b=ogos=awi= Boga }Jezusa Chrystusa, Bogiem zwa-
nego| i Przeczyst' Matk" jego }Mari"|, i wielkich cudotw[rc[w, i “molebnaja
swiersziw” ]Te Deum laudumus zako<czy=o\ }nabo/e<stwo| w cerkwi >w.
Jana Chrzciciela. Wjecha= do Halicza, grodzianie poddali si" jemu, gr[d
obsadzi= swymi namiestnikami, i wr[ci= do Moskwy “ma>lanego tygodnia”,
a “Szemieka” zbieg= do Nowogrodu Wielkiego.
Tego roku za=o/y= Wo=odimer Chowrin w Moskwie, na swym dworze, cerkiew
kamienn' }pod wezwaniem| Podniesienia >w. Krzy/a, na miejscu uprzedniej,
kamiennej cerkwi, kt[ra pad=a w po/arze “po Suzdaliszczinie”....
Tego roku, awgusta 5 “tucza” ]burza\ wielka nad Moskw',“i grom straszen,
F i prorazi kamennuju cerkow sobornuju Michai=a archagge=a” ]uderzy= w
cerkiew...\. A 13-go tego/ m-ca }awgusta| by=a “bura wielika i s=omi krest
toe /e cerkwi archagge=a Michai=a” ]wielka burza z=ama=a krzy/ na dachu
tej/e cerkwi archanio=a Micha=a\.
Tego roku, podczas pobytu wlk. kn. w Ko=omnie – ojcowi{nie swej, donie-
sionu mu, /e id' Tatarzy “is pola” – “Ma=y” ]M=ody\ Bedrei i U=a<. Kn. wlk.
wys=a= przeciw im carewicza swego z Tatarami, i wojewod" – Kostantina
Aleksandrowicza Bezubcewa ]Bez-z"bnego\, z Ko=omnianami, “ugonisza
ich” na Betuce rzece, wybili wielu, a inni – zbiegli }znamy to ju/|; w[wczas
zabili “Romodana Zinowiewa” ]Ramadana Zinowiewa, OA – imi" i nazwisko
semickie; ramadan ^ gor'cy miesi'c ¯ ramada ^ gor'cym by:\. Nik.
Sp=on'= ca=y Pskow, oktabra 22, na pami'tk" >w. ojca Awerki, a zapali= si"
“ot Chytre ko/ewnika, ot Koutnego kostra” ]od Garbarza, K'tnej kaplicy\,
p=on'= p[=torej nocy i dzie<. PSyn2.
przyjecha= ...archiepiskop Wlk. Nowogrodu... ep. Eufimiej... dek. 27. Psk1.
6958, styl 5508 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6958, styl 5508 0001-27.1-115 ]Nikanorowska\
6958, styl 5508 0003-02.1-48 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
6958, styl 5508 0003-04-77 ]Pskow. 1-sza\
.5050 roku 1451
Mazowsza carewicz, “Side” ]Sedie\ – syn Achmeta, przyci'gn'= do Moskwy
zagonem, a z nim Eder-gej ]edeger$\ – kn. Ordy, a najecha= m-ca ijula
]lipca\ 2, i tego dnia odci'gn'=, zbieg=. W=ad.
by= w Moskwie kn. Semen Olelkowicz u swej babki – wielkiej kniagini Sophii i
u wlk. kn. Wasilija – u dziadka swego. Tej wiosny i wlk. m"czennika Georgija
by=o w pi'tek wielki }co$|.
“O skoroi tatarszczinie” ]O szybkich Tatarach\ jak przybyli do Moskwy w tych
dniach “i procz poidosza” ]i odeszli precz\.
Nadesz=a wie>:, /e “izgonom” ]konnic', p"dem\, Seda – Achmetowej Ordy
carewicz Mazuwsza, idzie do Ko=omny; wlk. kn. nie zd'/y= zebra: si". W
Braszewie nadesz=a wie>:, /e s' ju/ na brzegu Oki. Knia{ wys=a= Iwana
Zwenigorodzkiego, by nie pozwoli= Tatarom przekroczy: rzeki, ale wys=a=
inn' drog' i tak – Tatarzy przekroczyli rzek" i przybyli do Moskwy. Wlk. kn.
zbieg= z Moskwy, z synem swoim – Iwanem, przed przybyciem Tatar[w, a
sw' kniagini" z m=odszymi dzie:mi odprawi= do Uglecza, sam nocowa= w
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Ozierecku, st'd wyruszy= do Wo=ogdy... itd.
Tatarzy przybyli do Moskwy w pi'tek, 2 ijula ]lipca\.
pi'tek, 2 lipca, wypada= w 1451.
Tatarzy podpalili Moskw", w grodzie od dymu “nie bie lzie i prozreti” ]piek=y
oczy, dos=. ni gdzie patrze:\, grodzianie modlili si" do Boga i Przeczystej
matki jego, “krepkoi pomoszcznice i molebnice k synu swoemu, i Bogu
naszemu” }B[g ^ Jezus Chrystus|, puszki, piszczali, i samostrie=y; szczity
]tarcze\, =uki ]s=owo polskie, ¯ =uk\ i stre=y ]strza=y\... Tatarzy zaprzestali
szturmu o “sumraku” ]zmroku – s=owo polskie\, grodzianie przygotowali si"
do obrony nast"pnego dnia, a o >wicie – Tatar[w ju/ nie by=o; odeszli tak
szybko, jak przybyli.
desno ]prawo\, szuje ]lewo\....
zn[w, pisiec nie omieszka= do='czy: d=ugiego wywodu o idei, dla kt[rej s=u/y=&
B[g }Jezus Chrystus|, Przeczysta Matka, wielcy cudotw[rcy, molebna ]Te Deum
laudamus, czyli chwalimy ci", Bo/e – stary hymn chrze>cijan\...
Ko<czy& Na ten/e obiad poszed= razem z metropolit' i z braci' sw', i z
dzie:mi swemi, i z bojarami, i wesele by=o w ten dzie<, po “bywszej skorbi”
]ubieg=ym cierpieniu\, naszli na nas z powodu grzech[w naszych. Nik.
po raz kolejny – literackie zako<czenie, pozytywnym tonem.
6959, styl 5508 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6959, styl 5508 0001-27.1-116 ]Nikanorowska\
.5052 roku 1452
kn. wlk. Wasilej Wasilewicz o/eni= syna swego – wlk. kn. Iwana, u wlk. kn.
Borisa Tferskiego. Tego/ roku urodzi= si" wlk. kn. Wasilowi Wasilewiczowi
syn – kn. Ondrei “Menszei” ]Menszoi ^ M=odszy\, awgusta 18. Tej zimy, wlk.
kn. Iwan Wasilewicz “prichodi= na Kokszenu” ]do Kokszengi; przychodzi= –
s=owo polskie\. W=ad.
“priide” wie>: do wlk. kniazia, /e kn. Dmitrei Szemiaka “idiet” do Ustuga.
Tego/ roku, maja 29 zdobyty zosta= Carogr[d, przez bezbo/nych Turk[w,
przez “Mustof" ]Mustaf", OA\ Muratowicza... itd. Nik.
Postawiona “byst” ]zosta=a\ >ciana nowa w Kromie, “w ochabni” ]zbrojowni;
ochab ^ zbroja, ochabi: si" – uzbroi: si", okry: zbroj'\.... PSyn2.
6960, styl 5508 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6960, styl 5508 0001-27.1-117÷118 ]Nikanorowska\
6960, styl 5508 0003-02.1-48 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
.5054 roku 1453
zmar=a wlk. kniagini Sophia, }/ona| Wasila Dmitrejewicza, “w czer<cach i w
skimie”, z=o/ona w cerkwi Wniebowst'pienia, w Moskwie. Tego/ roku zmar=
Dmitrej Szemiaka w Nowegorodzie Wielkim. Tego/ roku, m-ca “maia” 29,
car Turecki zdoby= Cargrad, prawos=awie “pogubi i wieru razori” ]wytraci= i
wiar" zburzy=\. W=ad.
z przyzwoleniem Boga Ojca.
aprela 9, spali= si" gr[d Moskwa, Kreml wszystek. Nik.
...Tego roku zmar=a kniagini wielka, w Moskwie, Sophia, m-ca ijunia ]czerwca\
15, na pami'tk" >w. proroka Amosa – matka wlk. kn. Wasila Wasilewicza,
a c[rka Witowta – wlk. kn. Litewskiego.
...Tego roku zmar= kn. Dmitrei Juriewicz Szemiaka, w Wielkim Nowogrodzie,
m-ca iulia ]lipca\ 18, na pami'tk" >w. m"czennika Emiljana, z=o/on....
Tego roku “mraz ]OAØ\ mnogo /ita pobi= septabra” ]pn\ 5. PStro3.
Przyjecha= do Pskowa prze>wi"ty archiepiskop Wielkiego Nowogrodu i
Pskowa – w=adyka Eufimij, henwara 5. ... itd. Tego roku zmar=a matka kn.
wlk. Wasila Wasilewicza – kniagini Sophia, ijunia ]czerwca\ 15. Tego roku
zmar= kn. wlk. Dmitrei Juriewicz Szemiaka, w Wielkim Nowogrodzie, ijula
]lipca\ 18. Tego roku mr[z wiele zb[/ pobi=. PSyn2., Psk1.
6961, styl 5508 0001-30.1-134 ]W=adimirskij letopisiec\
6961, styl 5508 0001-27.1-118 ]Nikanorowska\
6961, styl 5508 0003-02.3-140 ]Pskow. 3-cia – Strojewski sp.\
6961, styl 5508 0003-02.1-48-49 ]Pskow. 2-ga – Synodalny sp.\
Przerywam wyci'g z latopis[w&
nazwa ltpsu koniec na opisie roku na str. druku na karcie r"kop.
W=adimirskij spisok 1523 146 241 ty=Í
Nikanorowska ltps 1471 136 405 prz[d
Pskowska 3-cia – Strojewski sp. 1650 290 243 ty=
Weryfikacj" opisanych za:mie< s=o<ca }czas w GMT| przytoczy=em
z zestawie< na internecie o adresach&
wikipedia.org(wiki(List_of_solar_eclipsec_in_the_11th_century
i odpowiednio& 12th_`, 13th_`, 14th_`, 15th_century.
Nale/a=oby te/ zweryfikowa: za:mienia ksi"/yca&
1102.02.05, 1121, 1259, circa 1272, 1284, 1290, 1360, 1431.07.24.
Zapisy o kometach w latach& 1105, 1145, 1223, 1301, 1402, na podst.
Gary W. Kronk – Cometography, A catalog of comets, Volume 1&
Ancient – 1799, Cambridge University 1999, strony 188÷263.
 ...ROSYJSKIMI
.5950 Wnioski
1. og[lnorosyjskie wiadomo>ci lat 855–1110, tzw. Latopis – Sliwestra,
]“LaS.”\, zawieraj'&
• Sofijska 1-sza ltps 1471 ]“Sofa.”\,
• Nowogrodzka 1-sza 1446 ]“SyN.”, “KoN.”\,
• Konstantina Rostowskiego 1205• • • ]Radziwi==owska; “KRost.”\,
• Michai=a Twerskiego 1305 ]+awrentiewska; “MTwer.”\,
• episkopa Photeja 1408 ]Troicka; “Phot.”\,
• Rogo/ski letopisiec 1412 ]“Rogi.”\,
• W=adimirski letopisiec 1523 ]“W=ad.”\,
• Twerska letopis 1499 ]“Twer.”\.
Latopis – Sliwestra, pisany dla W=adimira Monomacha 1114–†1125.
2. Latopis W=adimera Monomacha †1125 ]WMono.\, pisany przez
Silwestra †1123 ]LaS.\ nie dotrwa= do czasu druku r"kopis[w, tj. do
ok. 1800 A.D. Z cz"stoltiwo>ci wykonywanych odpis[w, przepisywania
r"kopis[w w Íredniowieczu, mo/na wywnioskowa: trwa=o>: pergaminu
do ok. 150– dwustu lat, nie wi"cej, gdy ksi"ga u/ywana. Je/eli pisany
w latach 1110÷1116 – r"kopis nie doczeka= 1400 A.D.
Ale powsta=y z niego odpisy, i odpisy z odpis[w, wy/ej wymienione, i
st'd znamy jego tre>:. Kilka innych ma pocz'tek r"kopisu uszkodzony,
lub znane s' dzi> jedynie z nazwy – nieznane mi z samej tre>ci.
3. Sofijska 1-sza 1471 ]Sofa.\ zdaje si" by: tzw. Latopisem wielkim
Ruskim, znanym w 1464÷1472 A.D. – matk' pozosta=ych.
W Sofa. nie ma uzupe=nie<&
– opowie>ci o stworzeniu >wiata, przez Boga, kt[re maj'&
WMono. KRost. Ipat. Chleb. W=ad. KoN.
Twe. – pod 6624 ]986\ rokiem,
a Psk1. i Rogi. – na pocz'tku, ju/ we Wst"pie,
– nie ma listy sobor[w pod 6496 }988 A.D.| gdy ochrzci= si"
W=odzimierz,
– nie ma Malfreda i Rognedy, roku 1000, ˚.1660.
W=adimirski ]W=ad.\ oparty na Sofa.& Anastasy Korsunianin ˚.1638
]990 r.\.
Tre>: Sofijskiej wesz=a w sk=ad innych latopis[w, w kt[rych Laur-u
nie ma.
4. Ko<cowymi odpisami – dzie=ami, z kt[rych ju/ nie wykonano kopii
– zdaj' si" by:& Michai=a Twerskiego ]MTwer.\ zwana powszechnie
+awrentiewsk', Twerska ]Twer.\, Rogo/ski ltpsc ]Rogi\.
S' w nich charakterystyczne psucia, kt[rych nigdzie nie spotka=em&
• MTwer. ]+awrent.\ 1305& Thebes }n(Nilem, nieme S| ˘ Awithaniki
]Abisynia\, Sarmatia ˘ Garmatia, Skithia ˘ Sirithia, Dalmatia ˘ Almatia,
Ma=osi ]Molossy\ ˘ +uie, Rhodos ˘ Rodoka ]oba z ltpsu Phot2 1408,
przepis. w 1490-tych\.
Tak/e Zakunthon ˘ Wakunotha, Photeja 1408& Wakuntha ]Z ˘ W\ – w
mej opinii – ltps MTwer. ]+awrent.\ by= przepisany w latach 1490-tych,
w obr"bie Moskwy – rzecz nieznana dla rosyjskich badaczy; opisu
znak[w wodnych r"kopisu nie ma. Mam wi"cej ni/ jedn' przes=ank",
by tak s'dzi:.
• Twerski latopis – jak sam pisiec wyjawi= – pisany 1534, na podst.
Sofa. i W=ad., zawiera lakoniczn' wzmiank" o soborach ]z W=ad.\, a
od cara Michai=a do Olega – lat 22, w miejsce 29 ]tylko w Twer. taka
liczba& 22\.
• Rogo/ski 1412, pisany w latach 1440-tych, w Moskwie – jest tak/e
ko<cowym egzemplarzem sieci odpis[w, nie ma w nim }jeszcze| “syn[w
Noego”. Stary tekst nie zosta= zapo/yczony do innych latopis[w.
• w Nikanorowskiej, 6360 opisany indyktem 8, w miejsce 15 – jak w in-
nych, te/ w ko<c[wce ci'gu odpis[w, chocia/ nie na samym ko<cu.
• tak te/ W=adimirski& Etiopia nale/'ca ?yd[w, nie ma jeszcze Suru i
Troady, we wszystkich innych odpisach& Etiopia nale/'ca do Ind[w
]z b="dem\, Sur i Troada s'.
5. KoN.  Rogi. ]˚940 r., .1356\,
Rogi. ˘ Psk3. ]˚955 r., .1418\.
matk' Michai=a
Theodora& W=ad. Psk1. Psk3. Wo=. kr[tki
Irina& Sof1. Psk2. KoN. pod 6374& Nik. MoE.
odt'd zwa: si" pocz"=a Ruska ziemia, 856
od roku 6360 – Radz. LaS. Troi. Nik.
od roku 6362 – Sof1. KoN. Twe. Nik. i inne.
«chrzest Bu=garii...
roku 6377» – 869 je/eli styl 5508& Radz. LaS. Troi. Psk3. MoE.
roku 6368» – 860 je/eli styl 5508& W=ad.
roku 6366» – 858 je/eli styl 5508& Nik.
w 17-tym roku cara Michai=a, to jest, w 858 ^ 842 % 16& Psk1.
przechwycenie Kijowa przez Olega, 883
6390& LaS. PoN. 6389& W=ad. 6388& Psk3.
pocz'tek kniaziowania Wsewo=oda w Kijowie
1078& Wosk. 1079& Ipat.
najazd “Prus[w” ]nazwa «Prusy» nie istnia=a w 1094 roku\
1094& +awr. ]awgusta 26\, Ipat. ]awgusta 16\
1095& Ipat. ]awgusta 28\ SyN. W=ad. ]ijula 28\
Stephan umiera&
1094& +awr. Ipat. 1095& W=ad.
Swiatopo=k osadza syna swego – Jaros=awa we W=odzimierzu Wo=.
1097& +awr. 1100& Ipat.
Wo=odimer Monomach za=. w Smole<sku cerkiew >w. B-cy, m-ca marta 7
1100& W=ad. 1103& Ipat.
cerkiew za=o/ona przez Swiatopo=ka, w Kijowie
1108& +awr. Ipat. W=ad. 1009& SyN.
za:mienie s=o<ca 19 marca 1113, o godz. 7-mej rano }o godz. 6&11|
1113& Su+. Ipat. W=ad. 1115& SyN.
zmar= +azar – episkop Perejas=awlski, sentabra 6.
1117, sentabra 6& Ipat. 1118, sentabra 16& Su+.
wys=a= Wo=odimer drugiego syna }Andreja| do W=odzimierza n(Kla{mie.
zbieg= Jaros=aw Swiatopo=czyc z W=odzimierza
1118, na W"gry& Kij. 1119, do Lach[w& Su+.
zmar=a Swiatopo=kowa, fewrala 28
1124& Su+. 1125& Kij.
Nowogrodzianie bili si" z Suzdalcami na ?danie g[rze
1135& Su+. 1137& Kij.
zmar=a Eufemia Wo=odimerowa,
1138& Su+. W=ad. 1139& Kij.
Rostis=aw – syn Jurija-Georgija Do=gorukiego
1139, ju/ wygnany przez Nowogrodzian& Kij.
1141& Nowogrodzianie prosz' J.-G. Do=g. by da= im Rostis=awa& Su+.
Zwenis=awa – c[rka Wsewo=oda, wydana za m'/ do Lach[w
1141& Su+. 1142& Kij.
zmar= Rostis=aw Gjurgiewicz
1151& Su+. 1150& Kij.
Jaros=aw Izas=awic zasiad= w Kijowie
1173& SyN. 1174& Kij. W=ad.
Andrej Bogolubski zabity&
1174& +awr. 1175& Ipat.
Olgowicze pobili Litw"
1203& LaS. Nik. KoN. W=ad. MoSwo1497. MoSwo1518.
1204& Rog. NowArch. Twer.
Carogr[d zdobyli krzy/owcy 1204, oto ich imiona&
Nowogr. ˘ Twer.
kn. Wo=odimer ugoni= Litw" i wybi=, 1210, z Twerdis=awem
SuA. ˘ Nowogr. 1-sza ˘ Twer.
Litwa najecha=a Pleskow, 1213
Nowogr. ˘ Twer.
wojowa=a Litwa w Szelonie, 1217
Nowogr. ˘ Twer.
wojowa=a Litwa ziemi" Czernihowsk'....
1220& MoSwo1497. Wosk. 1221& Twer.
Gjurgi kn. przys=a= brata swego, 1222...
Nowogr. ˘ Twerska Nowogr. ˘ Nikanor.
Ryszanie bij' si" z Litw', 1224
Nowogr. ˘ Twer.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY LATOPISAMI ROSYJSKIMI
Litwa wojowa=a ziemie Nowogrodu& Tor/ek
1225& Su+. SuA. Nowogr. Twer. Wosk.
1226& W=ad. Twer. MoSwo1497. MoSwo1518
wojowa=a Litwa Lubnie
1229& SuA. KoN. 1230& Twer.
bili si" z Litw' w Dubrownie, 1234
Rog. ˘ Nowogr. ˘ Twer. SuA. ˘ Nowogr.
przyby= metropolita Greczyn, do Kijowa, o imieniu Esiph
1236& SyN. 1237& SuA.
Jaros=aw, przez Smole<sk, na Litw", 1239
Su+. W=ad. Rog. Twer. MoSwo1497. MoSwo1518.
wlk. knia{ Jaros=aw, z braci', pojecha= do Tatar[w, tam “zmar=”
1245& Su+. 1248& SuA.
Michai=o Jaros=awicz zabity przez poga<sk' Litw"; Zubcew, 1248
Michai=o& Su+. W=ad. Rog. SuA. ˘ Twer.
Zubcew& Su+. W=ad. Rog. MoSwo1497
Mendoug ginie&
1263& Nowogr. Sof2. MoSwo1479(80
1264& Rog. Nik. Patr.
Dowmont dokonuje odwetowego najazdu
1265& Rog. 1266& W=ad. Nik. MoSwo1497. MoSwo1518. Patr.
1267& Sof2. W=ad. Patr.
Czysty B[r, Dwinossa& Nik. Dwina& wszystkie inne
Nowogrodzianie z kn. Jurijem na Litw", k=[tnia w Dubrownie, 1268
Nowogr. Sof2. MoSwo1497. MoSwo1518.
Tatarzy z Rusi' – na Litw", 1275
W=ad. ˘ Twer. ˘ Wosk. ˘ Patr.
Nowogr[d p=onie aprila 18, w wielk' sobot"
1299& SyN. ]popr.\ 1300& Su+. ]{le\
piorun uderzy= w makowic" cerkwi >w. Theodora, i sp=on"=a
1304, m-ca ijuna 23& Su+. 1305, m-ca ijuna 23& SuA.
o/eni= si" wlk. kn. Wasilej Dmitrejewicz u kn. Witowta
1392& Nik. W=ad.
Na podstawie b="d[w i r[/nic tego rodzaju, szeregu obserwacji, u=o-
/y=em schemat odpis[w latopis[w Rosji P[=nocnej, ˚nr 744, wyko-
rzystuj'c przy tym niekt[re wskaz[wki rosyjskich badaczy, zawarte w
przedmowach do ka/dego tomu wydawnictwa Po=n. Sobr. Russkich
Ltpsej, i innych – poza wydawnictwem, ˚Spis tre>ci, poz. lit. 0001÷0004.
Tre>: tych napomkni": w mej “Litwie”, ˚nr 710÷736, wszystkie, dane
>miesznie sk'pe.
6. Obrazowo, je/eli latopisy w Carogrodzie s' straw' w kotle, to poja-
wienie si" ich na Rusi i rozpocz"cie w[wczas zapis[w, nale/y zwi'za:
z pobytami ruskich pos=[w w Carogrodzie i wizytami Grek[w na Rusi&
Andronika 1165, i Alexiusa 1196, jak czerpanie strawy z kot=a, chochl'.
A nie przypisywanie temu czy innemu episkopowi na swe widzi-mi-si", tj.
zupe=nie bezpodstawnie, bo mo/e to ten, na wyczucie – zgadywaniem.
A – przede wszystkim – wiedzie:, /e by= to Carogr[d.
Krytycy – z pewno>ci' – uznaj' ten wyw[d za niedostateczny dow[d dla
pewno>ci powi'za<, za ma=o w nim przyk=ad[w. Ale taka rola krytyk[w
jest – by burzy:, nie przedk=adaj'c nic w zamian, bo nie potrafi'.
Wniosek z powy/szych r[/nic nasuwa my>l, /e rzecz wygl'da=a tak&
• Ipatiewsk', powsta=' 1428, we W=odzimierzu Wo=y<skim,
Herasim – biskup W=odzimierza Wo=. – zawi[z= do Smole<ska.
• w Smole<sku kopiowana Nowogrodzka pierwsza, w dw[ch cz">ciach&
– Nowogr. Synodalna, dzieje do 1352 ]SyN “1352, starsza”\, i
– Nowogr. Komisyjna, dzieje do 1446 ]KoN “1446, m=odsza”\.
wsp[lne wiadomo>ci z Ipat., w SyN dotycz'ce roku 1173.
• z latopisu episkopa Dionisija, zwanego Suzdalsko-Akademickim,
w nim dzieje 1205 – 1419 ]“1419”\, ok. 1446 przepisano do&
– Nowogr. Synod. zako<czonej 1352 ]SyN “1352”\& 1236,
– Nowogr. Komis. zako<czonej 1446 ]KoN “1446”\& 1225, 1229, 1234.
– latopisu Michai=a Twerskiego znanego pod nazw' Suzdalsko-+awrent.
]Su+ “1305”\& 1245, 1248, 1304.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
• Ipatiewska przebywa=a w Smole<sku do ok. 1500, do spo=u z +awrentiewsk',
przepisan' w[wczas po raz drugi ]pierwszy raz w 1377, w Konstant.\.
z Ipatiewskiej przepisano do W=adymirskiego “1495” wydarzenia lat 1095,
1100, 1108, i 1113.
Ílad, przes=anka po>rednia – nazwa «Prusy» nie istnia=a w 1094 – 1095,
urobiona w latach ok. 1240 – 1270.
Z Ipat. i +awrent. opisy wydarze< w latach 1095, 1100, 1108, 1113, 1138
]z Ipat., i 1138 do Su+\, 1174 ]z Ipat.\.
W=adymirskiego ]dzieje zako<czone 1523\ – najwyra{niej – przepisano w
latach 1560-tych, u>ci>laj'c daty.
• z Ipat. w Smole<sku lat 1490-tych wpisano do +awrentiewskiej b="dny
rok bitwy Rusi z Tatarami, nad Ka=k' 1219, Ipat. 1224 ˘ +awrent. 1223,
w ten spos[b i Andrej Bogolubskij zabity& Ipat. 1275 ˘ +awrent. 1274.
• z Ipat. zawieraj'cej latopis Rurika Rostis=awicza, zwanego latopisem ki-
jowskim ]dzieje 1111 – 1198\, przepisano do latopisu Michai=a Twerskiego,
w nim dzieje 1111 – 1305 ]MTwer “1305”\, znanego pod nazw' Suzdal.-
+awrent. ]Su+\ – przepisano do< wydarzenia lat& 1113, 1118, 1124, 1135,
1138 ]i do W=ad.\, 1141, 1151.
• Rogo/ski powsta= w latach 1446 – 1450.
z Rogo/skiego do Pskowskiej trzeciej, opis lat 940 i 955.
.5960 Zwi'zek Latopisu Litwy ze Smole<skiem i rosyjskimi
Latopis Litwy, pisany w Smole<sku, na podstawie rosyjskich latopis[w
– wielkokrotnie o tym pisa=em. Ju/ w pierwszym zapisie o Olegu –
pierwszym “Ruskim kniaziu”, bo na ziemi rosyjskiej urodzonym – drogi
jego wiod' do Smole<ska& “Poide” Oleg, zabieraj'c ze sob' Igora, z
Nowogrodu do Kijowa, i przyby= do Smole<ska, przej'= gr[d i osadzi= w
nim swoich “m"/[w”. St'd wyruszy= w d[= Dniepru, i przyby= do Smo-
le<ska }sic, zamiast& przyby= do Kijowa|., i zobaczy= Oleg, /e Askold i
Dir kniaziuj' w Kijowie ...itd. Sofa., Nik.
W zapale, wpisa= nazw" Smole<ska w miejsce Kijowa. ˚.1200.
Inny&
“Poide” ]wyruszy=\ Oleg bior'c ze sob' woj[w wielu& Warag[w. Czud,
S=owian, Meri", We>, Kriwicz[w, przechwyci= gr[d }$|, osadzi= namiest-
nik[w swoich. +awrent., Ipat., W=ad.
Ciekawe, /e przechwyci= gr[d }bez nazwy|, bo na my>li mia= Smole<sk,
je/eli w Smole<sku pisa= – zbyteczne w tym wypadku, oczywiste.
Z za='czonych poni/ej danych i por[wna< wynika&
1. “Wo=y<ski” kr[tki zdaje si" by: pisany
na podst. W=adimirskiego ltpsca, w Smole<sku.
2. rozbie/no>ci “Wo=y<skiego” kr[tkiego, z rosyjskimi&
“wo=.” ros. tre>:
1100 1103 Wo=odimer za=o/y= cerkiew B-cy, w Smole<sku.
1108 1110 znak nad Peczerskim monasterem.
1145 – za=o/enie cerkwi Borisa i Gleba, w Smole<sku.
1155 1157 Rostis=aw wyruszy= do Smole<ska.
1165 1167 Rostis=aw zmar= w Smole<sku ]w drodze do Smole<ska\.
1166 1168 przej"cie Kijowa przez Mstis=awa.
1192 – znak na niebie& krwawe niebo i >nieg.
3. W=odzimierski kopiowany w Smole<sku$
a. wiadomo>ci dotycz'ce Smole<ska&
- Dawyd Swiatos=awicz do Smole<ska, 1095.
- Oleg }Swiatos=.|, ze Staroduba do Smole<ska, 1096.
- Wo=odimer za=o/y= cerkiew >w. B-cy, w Smole<sku, 1100, marta 7.
- Waczes=aw – syn Wo=odimera, osadzony w Smole<sku, 1114.
b. maja ¯ maj, pisane «maia»& 6615 }1107| str. 56; 6621 }1113| str. 57.
c. - zmar= Swiatos=aw Wo=odimerowicza& 6662 }1114| str. 57.
o
- Zereja ubili Aleksandra ]zabili Zerebca – syna Aleksandra\
6813 }1305|, str. 101.
Rozdzia= pt. Zwi'zki mi"dzy latopisami, jest ostatnim, kt[ry ko<czy=em
ju/ w lutym 2010, kosmetyczne poprawki, uzupe=nienia do rozdzia=u,
b"d" nanosi= w marcu 2010, w[wczas te/ b"d" pracowa= nad szat'
graficzn' – wygl'dem stron tego/ rozdzia=u, przejrzysto>ci' tekstu,
czytelno>ci'.
San Francisco, 2010, lutego 26, pi'tek,
w 30 lat po rozpocz"ciu docieka<.
e