Rok liturgiczny

Lektura obowiązkowa: Dies Domini – o świętowaniu niedzieli

1. Koncepcje czasu

Rok liturgiczny – odniesienie do czasu świeckiego, tyle samo dni. Ale nie są
tożsame. W różnych kulturach czas inaczej rozumiany, np. początek czasu –
Rzymianie liczyli od powstania Rzymu. Cykl słońca lub księżyca. Liczono w
oparciu o ważne wydarzenia, np. panowania dynastii. Za czasów Heroda, króla
Judei. W owym czasie wyszło rozporządzenie cezara Augusta, wielkorządcą Syrii
był Kwiryniusz… Nie gdzieś kiedyś. Koncepcje czasu: kołowa i linearna. W
kołowej życie człowieka biegnie po linii koła, z czasem wraca do początku. Jest
więc wiecznym powrotem – reinkarnacją. W buddyzmie – celem jest wyrwanie się
z tego koła. Świat zachodni – życie i świat biegną po linii prostej, coś się zaczęło,
phanta rhei. Linia podzielona na odcinki – kolejne lata. W judaizmie i religii
irańskiej – linia biegnie wzwyż, nowa jakość.

Z tych wizji żadna nie odzwierciedla roku liturgicznego – on się i powtarza i nie
powtarza. Wydarzenia w życiu Chrystusa były raz, już się nie powtarzają.

2. Historia zbawienia i umiejscowienie w czasie Kościoła i liturgii

W czas świecki z jego wydarzeniami historycznymi wchodzi Bóg, który objawia

samego siebie. Wydarzenia te dają ludziom objawienie i zbawienie – to sa
wydarzenia zbawcze. W ten sposób w historię świata zostaje wpisana historia
zbawienia. Dwa terminy na określenie czasu:

Aion – cały czas

Kairos – konkretny moment

Nie ma zatem jakiegoś czasu abstraksyjnego (Chronos) w Biblii – jakiś czas.

Chronos w PŚ – zwłoka, coś co zwleka. Czas zawsze w relacji do Boga. Czas jest
oddany Bog, On jest Panem czasu. Aion – wieczność. Początek – stworzenie
świata, koniec – paruzja. Przed stworzeniem świata była wieczność – aion.
Wieczny odpoczynek – chodzi o aion. Od stworzenia do paruzji – też się zawiera w
aion. Pierwsze kairos – pierwsze wydarzenie zbawcze: Bóg stwarza. Potem – wiele
wydarzeń zbawczych: Mojżesz, Abraham… szczytem – pełnia czasu. Pełnia, ale
ciągle nie wieczność. Mamy całość czasu i pojedyncze wydarzenia. Centrum
historii zbawienia – pełnia czasu, przyjście Chrystusa. Nasze liczenie czasu: przed
Chrystusem i po Chrystusie. ST i NT w pełni czasu się zmienia. Mówi się też o
czasie Kościoła – czas Nowego Przymierza. Ojcowie Kościóła – trzy terminy: cień
(zapowiedzi w ST, proroctwa) , obraz (NT, Chrystus), rzeczywistość (ani oko nie
widziało…). Też: przeszłość, teraźniejszość przyszłość. Odkupienie świata i

1
człowieka – przez życie, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Każdemu z
wydarzeń zbawczych towarzyszy akt wewnętrzny – tak te momentu stają się
wieczne. Liturgia pozwala nam uczestniczyć w tych wydarzeniach. Nie jest to
powtórzenie – raz umarł, ale stale ofiaruje się wewnętrznie Ojcu w Eucharystii.
Celem liturgii jest też osiągnięcie naszego ,,dzisiaj”, wskazuje na mnie w mojej
osobistej egzystencji, żeby się zjednoczyć z ofiarą Chrystusa.

3. Rok liturgiczny jako udział człowieka w Misterium Christi

Liturgia posiada swój fundament w konkretnym wydarzeniu Chrystusa. Było

przepowiedziane w przeszłości i zapowiada przyszłość. Uobecnia się teraz –
dzisiaj, hodie świętujemy zesłanie Ducha Świętego. Wychodzimy od Triduum
Paschalnego – źródła światła, rozświetla on cały rok liturgiczny Ekonomia
zbawienia działa w ramach czasu. Królestwo Boże wchodzi w nasz czas, mamy
jego przedsmak. Dążymy do zapowiedzi pełni. Cały rok liturgiczny jest
anamnetyczny – liturgiczny, niesie zbawienie, sama celebracja roku liturgicznego
jest liturgią. Konkretne wydarzenia z życia Chrystusa: Misterium Christi. Jakiś
aspekt jest podkreślany w życiu liturgicznym, zwraca na coś uwagę, żebyśmy
mogli bardziej w nie wniknąć. Nie ma fragmentaryczności światowania Chrystusa,
nie świętujemy tylko tego, podczas Bożego Narodzenia jest też zmarrwychwstanie.
Odsłanianie przez cały rok całgo Misterium Chrstii. Rok liturgiczny jest
rozwinięciem różnych aspektę Misterium Paschalnego.

Cykl świąt co do wcielenia: narodzenie pańskie, objawienie pańskie, zwiastowanie

– początek naszego zbawienia. Chodzi o pamiątkę danego wydarzenia, z tym się
wiąże uobecnienie w naszym życiu, w liturgii często: dzisiaj, pod osłoną znaków te
wydarzenia się dzieją. Ten okres się kończy niedzielą chrztu pańskiego.
Zwiastowanie – 9 miesięcy przed Bożym Narodzeniem. Na wyznaniu wiary na
słowa ‘’Za sprawą Ducha Świętego’’ wszyscy się głęboko skłaniają. A te dwa dni –
klękamy, na zwiastowanie i narodzenie. W kościele wschodnim: jedna uroczystość
– epifanii.

Drugi cykl: misterium paschalne: wigilia paschalna ( w zasadzie całe Triduum), ten
okres rozpoczyna się w środę popielcową. Drugi filar: zesłanie Wniebowstąpienie i
Ducha Świętego. Przygotowanie jest też świętowaniem. Spowiedź wielkanocna –
też w wielkim poście. Na początku tylko zmartwychwstanie świętowano – w cyklu
rocznym i tygodniowym.

W relacji do misterium Christi pozostają święci, zwłaszcza NMP. Święci – ze

względu na odzwierciedlenie w ich życiu misterium Chrystusa. W dniu narodzin
świętych dla nieba Kościół głosi ich chwałę. Wielki post – taki trochę martwy
moment, mało wspomnień, jak już to starożytni. Kult świętych – kult Chrystusa
objawiającego się przez życie świętych. Rodzaje kultu: najpierw ten tylko do Boga,
potem do NMP, potem do wszystkich innych. Realizacja świętości, a nie całe życie
świętych czcimy, Pawła nie za to że prześladował chrześcijan.

2
4. Kształtowanie się roku liturgicznego

Wpływ – sama historia zbawienia. Ale też tradycja żydowska i pogańskie święta.
Kalendarz lunarno – solarny w judaizmie, też: święta: Pascha, Święto przaśników,
Święto Tygodni, Święto Namiotów, Jom Kippur. IV w. – następstwo edyktu
mediolańskiego – szczególnie wtedy nawiązywano do świąt pogańskich. Ale to nie
tylko taka prosta zmiana, chrystianizacja. Nie tylko przejęliśmy. We wschodzącym
słońcu – też chrześcijanie widzieli w nim obraz Boga (kantyk Zachariasza –
nawiedzi nas z wysoka wschodzące słońce), ogród Eden na wschodzie, paruzja –
tradycja mówi że ze wschodu. Boże Narodzenie w miejsce kultu Boga Słońca.
Przejęliśmy pewne elementy liturgii, ale nie sam zamysł. Leon Wielki – krytykuje
chrześcijan za budowę świątyni św. Piotra za zbudowanie odwrotnie. Papież przy
ołtarzu był skierowany ku wschodowi, lud też – na odwrót, w kierunku drzwi, tak
żeby zachować modlitwę ku wschodowi. Wschód powinien być tam gdzie
prezbiterium, w tą stronę się modlić. To dlatego, że ukształtowanie terenu nie
pozwalało na to. Leon gani za czczenie Słońca, nie za tą świątynię. Z czasem –
rozszerzenie o oktawę. W średniowieczu – święta dewocyjne, np. Uroczystość
Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, Uroczystość Najświętszego Serca Pana
Jezusa, Święto Miłosierdzia Bożego, Chrystusa Króla. Ale np. Podwyższenia
Krzyża Świętego – nie dewocyjne, bo konkretny moment odnalezienia krzyża.
Święta Maryjne – też nie, to jest trochę inny rodzaj kultu, ze względu na
Niepokalane Poczęcie.

5. Koncepcja roku liturgicznego wg. O. Casela

Wg Odona Casela – niemiecki zakonnik, już nie żyje. Koncepcja spiralna. Cykle:
brewiarz, A, B, C… Te same cykle, blisko do koncepcji kołowej. Ale raczej –
spirala. Każdy kolejny rok, na wyższym poziomie, wprawdzie jest to samo,
powtarzane, ale nie jak wąż gryzący ogon, ale jak śruba lub spirala, lina pnąca się
w górę w kształcie spirali. Każde okrążenie – o stopień wyżej od poprzedniego
okresu. Wydarzenia się powtarzają, ale my się zmieniamy.

6. Układ roku liturgicznego

- Święte Triduum Paschalne

- Wcielenie

- cykl per annum – w ciągu roku, tzw. zwykły, wspominamy ciągle

zmartwychwstanie, co niedzielę

W ten układ wplecione są święta różne, np. NMP, święci, msze święte w
specjalnych potrzebach, np. kwartalne dni modlitw:

- trzeci tydzień adwentu: o życie chrześcijańskie rodzin

3
- od środy popielcowej do pierwszej niedzieli wielkiego postu: o ducha pokuty

- czwarty tydzień wielkanocy: o powołania do służby w Kościele

- trzeci tydzień września: za młodzież, dzieci i wychowawców

- od 6 niedzieli wielkanocy do środy przed Wniebowstąpieniem: o urodzaje

Nie są w całym Kościele wszędzie tak samo, mogą być w różnym czasie, zależy od
episkopatu, zależy kiedy są żniwa. Ale te okresy są w każdym miejscu.

Triduum Paschalne: czwartek – niedziela. Dwa liczenia czasu mamy wg prawa

kanonicznego: od 0 do 24 godziny – tak działa wstrzemięźliwość od pokarmów
mięsnych, nawet jak jest uroczystość w sobotę to w piątek po nieszporach do 24
post. Drugi sposób: żydowski, obowiązuje we wszystkie uroczystości, niedzielę
każdą też. OD 16 się zaczyna świętowanie uroczystości do północy dnia
następnego. Sobota – najkrótszy dzień liturgiczny, od 24 do 16. Triduum
paschalne:

– pierwsze dzień: od mszy wieczerzy pańskiej do liturgii męki pańskiej

- drugi: do wigilii paschalnej

- trzeci: kończy się nieszporami niedzieli zmartwychwstania (albo godziną 0 jak się
odmawia godzinę czytań), nieszpory kończą Triduum (może być msza święta
niedzielna jeszcze potem poza Triduum)

Niby 4 dni, ale trzy dni świętowania.

- świętowanie męki pańskiej – od ostatniej wieczerzy, szczyt – liturgia

wielkopiątkowa

- dzień ciszy – od liturgii mąki pańskiej do wigilii paschalnej

- dzień świętowania – od mszy rezurekcyjnej

Wielki Post kończy się mszą wieczerzy pańskiej (ale jeszcze trwamy w poście w
czwartek i piątek). Okres wielkanocny zaczyna się wigilią paschalną, ale wtedy też
trwa Triduum jeszcze – nakładają się na siebie dwa okresy.

Z czasem dopiero rozłożono na kilka dni, w Jerozolimie się tak robiło że rozłożono
na milka dni, przejęto to w całym Kościele. ,,Pątniczka Egeria’’ – warto poczytać,
opisała rok liturgiczny w Ziemi Świętej. Tam kładą nacisk na odzwierciedlenie, tak
jak to było.

4
Wieczerza Pańskie – bierzcie i jedzcie to, co dopiero będzie wydane. Eucharystia –
ciało chwalebne. Coś, co się dzieje teraz, ale dopiero będzie – ostatnia wieczerza.
Komunia Święta – to już ciało chwalebne! Msza wieczerzy pańskiej – uroczysta
msza święta, milkną instrumenty aż do zmartwychwstania. W adwencie i wielkim
poście organy – tylko dla podtrzymania śpiewu, nie uroczyście. W piątą niedzielę –
zasłanianie krzyża. Do średniowiecza Chrystus był pokazywany na krzyżu jako
król, chwalebny – dlatego zasłaniano, żeby się na męce skupić. Msza wieczerzy
pańskiej kończy się przemienieniem Najświętszego Sakramentu, tabernakulum ma
być puste. Obmycie nóg. Wielki Czwartek nie jest świętem Eucharystii, ani
kapłaństwa, od tego są Boże Ciało i Chrystusa Kapłana, tu jest akcent na misterium
paschalne. Przeniesienie – nie do adoracji (to tak tylko w Polsce jest, nie ogólnie),
lecz żeby spożyć w Wielki Piątek.

Wielki Piątek – liturgia inne niż wszystkie, ale też liturgia. Między 15 a 21
powinna się odbyć. Rozpoczyna się słuchaniem słowa, z kulminacyjnym
momentem pasji wg Jana, krótka homilia, potem najbardziej uroczystą modlitwa
wiernych. 10 wezwań, za wszystkich i za wszystkie stany w Kościele. Można coś
dodać, np. teraz w pandemii. Adoracja krzyża – nie musi być ucałowania. Może
być odsłonięcie lub wniesienie krzyża. W Polsce się całuje, różne są formy.
Adoracja trwa długo. Śpiewy mają wybrzmieć. Ma być jeden krzyż do adoracji.
Potem – komunia święta. Modlitwa nad ludem. W Polsce – procesja do Bożego
grobu, przeniesienie Najświętszego Sakramentu.

Dalej – dzień ciszy. Tylko liturgia godzin, czuwanie.

Dalej: wigilia paschalna. Czas wigilii paschalnej: ma być zmierzch, ma być

ciemno, to ważne. Najpierw: liturgia światła. Wniesienie paschału, zapalenie
światła, uroczysty hymn exultet – może go śpiewać każdy, kto ma do tego
predyspozycje: diakon, prezbiter, kantor. Lucernarium = liturgia światła, każde
nieszpory można tak rozpocząć, w Jerozolimie to bardziej powszechne. Matka
podtrzymywała światło – nawiązanie do NMP, też Matka Kościół. Czytania – nie
skracać! Czytanie, psalm, modlitwa – takie przeplatanie. Chwała na wysokości
Bogu – podczas przejścia do NT. Powrót ,,Alleluja”. Potem Ewangelia, homilia i
obrzędy chrzcielne. Kiedyś to był jedyny moment, kiedy chrzczono. Jedna liturgia
zmartwychwstania dla całej parafii, raczej się nie dubluje, ma być jedna ale bardzo
uroczysta. Obrzędy poświęcenia wody chrzcielnej – do chrztu lub chociaż
pokropienia. Wezwanie wstawiennictwa świętych. Może być 3-4 razy nawet
wyznanie wiary jak są chrzty, bo osobno dzieci, dorośli, też wszyscy odnawiają
przyrzeczenia chrzcielne. I pokropienie. Gdy się chrzci dorosłych – od razu
bierzmuje i pierwsza komunię przyjmują. Dzieci 7-14 lat: też bierzmowanie i
komunia(za zezwoleniem biskupa), młodsze czekają jeszcze na pozostałe
sakramenty. Po tym modlitwa wiernych. Liturgia Eucharystyczna. Poza Polską:
uroczyste błogosławieństwo i rozesłanie. W Polsce jeszcze procesja rezurekcyjna:
rano lub wieczorem, zależy od zaboru, od tego czy wieś czy miasto. Potem: trzeci
dzień świętowania, nieszpory. W ciągu dnia niedzielnego już nie było mszy kiedyś,

5
spało się po całej nocy liturgii. 😉 A wieczorem się wstawało na nieszpory. W
niedzielę wielkanocną można na mszy podczas aktu pokuty pokropić wodą z mszy
rezurekcyjnej.

Liturgia – wymiar pedagogiczny, mistagogia – wprowadzenie, uczenie co co

znaczy. Cyryl Jerozolimski pisał katechezy mistagogiczne. Kiedyś się przychodziło
na liturgię i ludzie nie wiedzieli, co się będzie działo, to było zaskoczeniem.

7. Rok liturgiczny w Konstytucji o liturgii (KL) – treść, Misterium Paschalne

102. Święta Matka Kościół uważa za swój obowiązek uroczyście celebrować zbawcze dzieło
swego Boskiego Oblubieńca przez uświęcone wspominanie w określone dni całego roku. Każdego
tygodnia Kościół obchodzi pamiątkę zmartwychwstania Pańskiego w dniu, który nazwał Pańskim,
a raz do roku zmartwychwstanie razem z Jego błogosławioną męką czci w największą uroczystość
Paschy.Z biegiem roku Kościół odsłania całe misterium Chrystusa, począwszy od wcielenia i
narodzenia aż do wniebowstąpienia, do dnia Pięćdziesiątnicy oraz do oczekiwania błogosławionej
nadziei i przyjścia Pana.W ten sposób obchodząc misteria odkupienia, Kościół otwiera bogactwo
zbawczych czynów i zasług swojego Pana, tak że one uobecniają się niejako w każdym czasie, aby
wierni zetknęli się z nimi i dostąpili łaski zbawienia.

103. Obchodząc ten roczny cykl misteriów Chrystusa, Kościół święty ze szczególną miłością
oddaje cześć Najświętszej Matce Bożej, Maryi, która nierozerwalnym węzłem złączona jest ze
zbawczym dziełem swojego Syna. W Niej Kościół podziwia i wysławia wspaniały owoc odkupienia
i jakby w przeczystym obrazie z radością ogląda to, czym cały pragnie i spodziewa się być.

104. Kościół rozmieścił także w ciągu roku wspomnienia męczenników oraz innych świętych,
którzy dzięki wielorakiej łasce Bożej doszli do doskonałości, a osiągnąwszy już wieczne zbawienie,
wyśpiewują Bogu w niebie doskonałą chwałę i wstawiają się za nami. W dniu ich narodzin dla nieba
Kościół głosi misterium paschalne w świętych, którzy z Chrystusem współcierpieli i zostali z
Nim współuwielbieni, przedstawia ich wiernym jako przykład, pociągający wszystkich przez
Chrystusa do Ojca, a przez ich zasługi wyjednywa Boże dobrodziejstwa.

105. W różnych okresach roku Kościół, zgodnie z przekazanymi przez tradycję zwyczajami,
doskonali duchowe wyrobienie wiernych przez pobożne praktyki dotyczące duszy i ciała, przez
pouczenia, modlitwy oraz uczynki pokuty i dzieła miłosierdzia.Dlatego Sobór święty uznał za
właściwe powziąć niżej wymienione postanowienia.

106. Zgodnie z apostolską tradycją, która rozpoczęła się w dniu zmartwychwstania Chrystusa, Kościół
celebruje misterium paschalne każdego ósmego dnia, który słusznie nazywany jest dniem Pańskim albo
niedzielą. W tym bowiem dniu wierni powinni się gromadzić, aby słuchając Bożego słowa i
uczestnicząc w Eucharystii, wspominać mękę, zmartwychwstanie i uwielbienie Pana Jezusa oraz
składać dziękczynienie Bogu, który „przez powstanie z martwych Jezusa Chrystusa na nowo zrodził ich
do żywej nadziei” (1 P 1,3). Niedziela jest zatem pierwotnym dniem świątecznym, który należy tak
przedstawiać wiernym i wpajać w ich pobożność, aby stał się również dniem radości i odpoczynku od
pracy. Ponieważ niedziela jest podstawą i rdzeniem całego roku liturgicznego, nie należy jej przesłaniać
innymi obchodami, jeżeli nie są rzeczywiście bardzo ważne.

107. Rok liturgiczny należy następująco zreformować: tradycyjne zwyczaje i praktyki związane z
okresami liturgicznymi zachować lub odnowić stosownie do współczesnych warunków; utrzymać
pierwotny charakter tych okresów celem należytego podtrzymywania pobożności wiernych przez
celebrację misteriów chrześcijańskiego odkupienia, a zwłaszcza misterium paschalnego. Jeżeli
miejscowe warunki wymagają jakichś przystosowań, należy je wprowadzić według art. 39 i 40.

6
108. Pobożność wiernych należy wiązać przede wszystkim ze świętami Pańskimi, podczas których
obchodzi się w ciągu roku misteria zbawienia. Dlatego okresy roku kościelnego (proprium de tem
pore) powinny mieć należne im pierwszeństwo przed uroczystościami świętych, aby należycie był
obchodzony cały cykl misteriów zbawienia.

109. Zarówno w liturgii, jak i w katechezie należy przedstawiać w pełniejszym świetle podwójny
charakter Wielkiego Postu. Przez przypomnienie chrztu lub też przygotowanie do niego oraz przez
pokutę ma on usposabiać wiernych, gorliwiej oddających się słuchaniu Bożego słowa i modlitwie, do
obchodzenia paschalnego misterium. Dlatego:a) szerzej należy uwzględnić elementy chrzcielne
właściwe liturgii Wielkiego Postu; stosowne będzie przywrócenie niektórych elementów dawnej
tradycji;b) to samo trzeba powiedzieć o elementach pokutnych. W katechezie, obok świadomości
społecznych skutków grzechu, należy wiernym wpajać rozumienie natury pokuty, która polega na
odrzuceniu grzechu jako zniewagi Boga. Trzeba też zwrócić uwagę na rolę Kościoła w dziele pokuty i
kłaść nacisk na potrzebę modlitwy za grzeszników.

110. Wielkopostna pokuta winna być nie tylko wewnętrzna i indywidualna, lecz także zewnętrzna i
zbiorowa. Władze, o których mowa w art. 22, niech popierają i zalecają praktyki pokutne,
dostosowane do współczesnych możliwości istniejących w różnych regionach oraz do życiowych
warunków wiernych.Niech jednak nienaruszony pozostanie post paschalny, który wszędzie należy
zachowywać w Wielki Piątek, dzień męki i śmierci Pańskiej, a w miarę możności przedłużać go nawet
na Wielką Sobotę, aby dzięki temu wierni z podniesionym i otwartym sercem doszli do radości
Niedzieli Zmartwychwstania.

111. Zgodnie z tradycją Kościół oddaje cześć świętym oraz otacza szacunkiem ich autentyczne relikwie
i wizerunki. Uroczystości świętych głoszą cuda Chrystusa w Jego sługach, a wiernym podają przykłady
do naśladowania.Aby uroczystości świętych nie przesłaniały świąt, których treścią są misteria
zbawienia, należy wiele spośród tych uroczystości pozostawić Kościołom partykularnym,
poszczególnym narodom lub rodzinom zakonnym, rozciągając na cały Kościół tylko te, które
upamiętniają świętych o prawdziwie powszechnym znaczeniu.

8. Niedziela – Dies Domini, Szabat, Dies Christi, Dies Ecclesiae, Dies Hominis

Jan Paweł II w Dies Domini o niedzieli w 5 kategoriach:

Dies Domini – Dzień Pana

Dies Christi – Dzień Chrystusa

Dies Ecclesiae – Dzień Kościoła

Dies Hominis – Dzień Człowieka

Dies dierum – Dzień dni

W takim kontekście o niedzieli rozpoczniemy. Rdz 2,2-3 : ukończył w dniu

szóstym swe dzieło, odpoczął w dniu siódmym. Ten dzień Bóg uczynił świętym. W
zasadzie kalendarz rzymski też się na tym opiera. Dzień siódmy – szabat. Kontekst
szabatu – w opisie stworzenia dzień siódmy po siedmiu dniach pracy.
Antropomorfizm. W siódmym dniu – kontemplacyjne spojrzenie Boga na dzieło
stworzenia, nie tylko zaprzestanie pracy, brak czynności, ale patrzenie na to co się

7
robiło. Szabat – przypomnienie o religijnym kontekście pracy człowieka. Z opisu
wynika też eschatologiczny sens szabatu. Opis nie ogranicza się w ramach
czasowych, w każdym dniu jest poranek i wieczór, a tu nie, tak się wymyka poza
granice czasowe, zapowiedź wieczności. Pan Bóg pobłogosławił ów dzień i uczynił
go świętym. Z czasem – ubogacenie o górę Synaj, wyjście z Egiptu: pamiętaj, abyś
dzień święty święcił. Nie ograniczać człowieka, ale pokazać że ten dzień ma być
inny niż wszystkie. Szabat został stworzony dla człowieka, zostawić pracę a
spojrzeć na to wszystko, co było, w relacji do Pana Boga.

Pan Bóg zaczął stwarzać świat w pierwszym dniu. Siódmy – szabat. Pan Jezus
zmartwychwstał też w pierwszym dniu po szabacie. Niedziela – ósmy dzień
tygodnia, pierwszy. Dzieło stworzenia Boga – pełnia w ósmym dniu. O szabacie
nie ma mowy ,,wieczór i poranek”, jest poza czasem. Dzień 8 – niemający czasu,
nieskończoność, zapowiedź eschatologiczna, nowe stworzenie. Paruzja nastąpi w
niedzielę wg ojców Kościoła. Podczas rorat to przeżywamy – czekamy na wschód
słońca, kiedy blask księżyca będzie taki sam jak blask słońca, te 7 dni stanie się
pełne. Przychodzimy w ciemności – symbol grzechu, tego co jeszcze uwikłane, na
modlitwie wchodzimy w dzień. Roraty związane z oczekiwaniem na paruzję.
Maryja – gwiazda zaranna, zapowiada wschód. Dzień ósmy – bo z jednej strony
kolejny dzień, z drugiej – oczekujemy Pana. Sunday – dzień słońca. W zasadzie w
każdym języku siódmy dzień ma nazwę związaną z religią, chrześcijańską lub
pogańską.

Dzień Pański – bo w tym dniu Pan zmartwychwstał. Początkowo tylko w niedzielę

się uczniowie na mszy spotykali.

Pan Dni – bo wyznacza początek dni.

Dies solis – bo wtedy oddzielenie światła od ciemności

321 r., po edykcie mediolańskim, cesarz Konstantyn – niedziela dniem wolnym od

pracy

Dyrektorium pobożności ludowej: niedziela – najstarszy dzień świąteczny, wtedy

świętowano zmartwychwstanie, chrystofanie po zmartwychwstaniu, zesłanie Ducha
Świętego – w niedzielę

Dies Domini:

Dies Domini jako dzień Pański, nowe stworzenie, pełna czasu, kontemplacyjne
spojrzenie Stwórcy – to też jest działanie, ustanowienie świętości

Synaj – wtedy Bóg objawił przykazanie, trzecie: Pamiętaj, abyś dzień święty
święcił

8
Dies Christi – dzień, w którym jest pascha tygodnia (Wielkanoc świętujemy w
dwóch cyklach: rocznym i tygodniowym, też w cyklu dniowym: jutrznia, też
Eucharystia, bo tu są obecne wszystkie misteria Pańske)

Słońce – oczekujemy na wschód jako symbol, też: tam się rozpocznie dla nas
wieczność, a nie czcimy boga słońca

Dzień wiary – każdy z uczniów na nowo przeżywa w swoim ,,dzisiaj”

zmartwychwstanie, odmawia się credo

Dies Ecclesiae – centrum świętowania niedzieli: msza, dzień jedności, a

pastoralnie trochę rozbijamy: msza dla młodzieży, dla dzieci… A rodzina
powinna się jednoczyć na mszy.

Lud pielgrzymujący – od niedzieli do niedzieli, oczekujemy tego ostatniego

momentu, gdy przyjdzie Chrystus, a przyjścia Chrystusa jest potrójne: Betlejem,
liturgia i Paruzja/śmierć

Dzień nadziei, uczta paschalna, braterskie spotkanie

Są dwie główne części mszy, a najważniejszy moment – komunia święta

W czasie przeistoczenia jest moment śmierci – osobno konsekruje się chleb i

wino, ciało i krew są osobno, a kawałek chleba do wina – łączy się ciało z
krwią, moment zmartwychwstania

Ostatni moment mszy – rozesłanie. Ogłoszenia duszpasterskie – w jaki sposób

można zrealizować to co się usłyszało.

Msza – u pierwszych chrześcijan nie było kategorii przykazania, to było

oczywiste że się szło na mszę, nawet jak były za to prześladowania.

Potem – mniej przyjmowano komunię świętą, kilka razy do roku. Stąd

przykazanie o przyjęciu komunii przynajmniej raz do roku.

Dies hominis – dzień dla człowieka, pełnia radości, umacnianie relacji z

innymi, dzień dla rodziny, zatrzymać się w zabieganiu. Organizm ludzki tak jest
skonstruowany, trzeba odpocząć.

Dies dierum – świętowanie nadrzędne

KPK 1247-48, nakaz mszy w niedzielę lub sobotę wieczorem, jeśli brak
szafarza – nabożeństwo słowa lub modlitwa. Może być komunia, wtedy
nadzwyczajni szafarze rozdają.

Kiedyś – nowy rok liturgiczny zaczynał się od niedzieli wielkanocnej

9
9. Adwent – historia, teologia, pobożność

Zasadnicze świętowanie i przygotowanie – adwent. Narodzenie Pańskie, nie Boże

Narodzenie! Adwent – początkowo od 16, tydzień przed, z czasem się rozrastał.
Potem – na wzór wielkiego postu. Adwent teraz dzielimy na dwie części: do 16 i
od 17 do 24 grudnia. W te dni nie ma żadnych wspomnień, ewentualnie
dodatkowe. Każdy z tych dni ma swój formularz. W nieszporach wielkie antyfony
,,O”, są też w liturgii słowa we mszy. ,,O sapiencia” – ,,o mądrości”. Podwójne
rozumienie adwentu: powtórne przyjście i Betlejem. Połączenie dwóch tradycji:
galikańskiej i rzymskiej. Na terenach francuskich – charakter pokutny, starsza
tradycja, stąd kolor fioletowy, wyrzeczenia, nawrócenie. W Rzymie – czas
radosnego oczekiwania, chwała i Te Deum było, a we Francji nie. Przełom – msza
roratnia, tzw. złota msza, świętowano uroczystość zwiastowania Pańskiego, nie
było jeszcze wtedy 25 marca. 4 niedziele adwentu – 3 to gaudete, różany kolor. Już
widzimy że Chrystus przychodzi, ale jeszcze oczekujemy.

Dyrektorium o pobożności ludowej – czas adwentu jest czasem oczekiwania,

nawrócenia i nadziei. Pobożność ludowa jest bardzo skupiona na tym pierwszym
przyjściu. Procesje adwentowe – raczej nie u nas, we Włoszech. Maryja, Izajasz,
Jan Chrzciciel – centralne postacie adwentu. Nowenna przed narodzeniem
Pańskim: od 17 do 23.

Roraty – można odprawiać. To jest msza wotywna. Pozwolenie na jedną w ciągu

dnia w kościele. Świeca roratnie, wieniec – godne polecenia. Roraty to typowo
polski zwyczaj. Zrodziły się na katedrze na Wawelu. Na mszę roratnią
przychodziły różne stany (7) i mówili: jestem gotowy na śmierć – 7 świec. 7 –
biskup, jak go nie było to 6. Roratka – mała świeca, przypominająca Maryję. Na
mszy roratniej były czytania: ,,Oto Panna pocznie” i Ewangelia o zwiastowaniu,
zawsze to samo, więc nie było codziennie rorat. Roraty rano, w ciemności się
przychodziło, nie było prądu więc brano lampki.

10. Narodzenie Pańskie – historia, teologia, pobożność

Dwa centra jeśli chodzi o świętowanie Narodzenia Pańskiego. Mamy Wschód i

Zachód. Pod wpływem kultury grecko-rzymskiej – świętujemy narodziny, bo
świętowano narodziny władców w tej kulturze. W Kościele rzadko świętujemy
narodziny, też Maryi i Jana Chrzciciela. Nie musiała istnieć faktyczna data
narodzin, mogła być symbolicznie. Jan – pół roku przed. Jan się umniejsza, żeby
Chrystus wzrastał. 24 czerwca – narodziny Jana. 25 grudnia – dzień przesilenia
zimowego, w Rzymie pogańskie święto – dzień narodzin słońca. Z tego powodu
wtedy świętujemy – symbol, bo nie znamy daty narodzin Chrystusa. IV w. – na
wschodzie świętowano pod nazwą inną. Najpierw teofania, z czasem epifania. Na
wschodzie tylko święto epifanii – objawienia. Nowe święto w czasach błędów
chrystologicznych, zwłaszcza Ariusz – odmawianie bóstwa Chrystusowi. Bóg
narodził się jako prawdziwy człowiek. Po soborze w Nicei wzmocniło się

10
obchodzenie święta Narodzenia. 336 r. - Christus natus in Betlejem, czyli
obchodzono wtedy. Możliwość trzech mszy świętych odprawienia 25 grudnia,
normalnie 1. Początkowo: w nocy, o świcie, w ciągu dnia, doszło jeszcze
wieczorem. Po północy, bo wtedy posty nie obowiązywały. Relikwie żłóbka w
Rzymie – tam papież odprawia. 25 – Bizantyjczycy obchodzili św. Anastazji, tam
też odprawiał papież. Też na Watykanie, więc trzy. Msza wieczorna – anielska, o
świcie – pasterska, w ciągu dnia – królewska. Teraz mamy 4 formularze. Od 16 jest
już msza wigilijna.

Z Bożym Narodzeniem łączą się zwyczaje ludowe: żłóbek, szopka. To

rozpowszechnili franciszkanie. Choinka – zwyczaj germański, znak drzewa z raju.
Drzewo wiecznie zielone – życia, też poznania dobra i zła – bombki. Objawienie
Pańskie – świętowanie objawienia całemu światu Chrystusa. Narodzenie – bardziej
człowieczeństwo, a objawienie – też bóstwo. Trzy wydarzenia objawienia: magom,
cud w Kanie Galilejskiej, chrzest w Jordanie (to pozostało w antyfonie).
Rozdzieliło się, bo powstało osobne święto chrztu Pańskiego – zamyka okres
świętowania narodzenia Pańskiego, rozpoczynamy okres zwykły. A oktawa kończy
się 1 stycznia – Bożej Rodzicielki, ósmy dzień po narodzeniu, obrzezanie. Oktawa
ma rangę święta (Wielkanocy ma rangę uroczystości, dlatego w oktawie
Wielkanocy nie ma postu w piątek, a po Bożym Narodzeniu jest post w piątek).

11. Objawienie Pańskie - historia, teologia, pobożność

6 stycznia – na wschodzie kult boga słońca, stad tu epifania. 212 r. – obchodzono

epifanię. W IV w. rozpowszechniła się na wschodzie i zachodzie. Nie tyle się
mędrców wspomina, a objawienie światu Chrystusa. CMB – tradycja
średniowieczna. (Christus mansionem benedicat). Wtedy – wizyta duszpasterska,
błogosławiono wodę żeby ją zabrać do mieszkań.

12. Wielki Post - historia, teologia, pobożność

Tertulian jako pierwszy wspominał o Wielkim Poście, który trwał wówczas 2 dni (poprzedzając
Wielkanoc). Dionizy Aleksandr pisał, iż w III w. trwał już tydzień, a od soboru w Nicei (325r.),
czterdzieści dni. Od VII w. zaczyna się Środą Popielcową i obrzędem posypania głów popiołem
pochodzącym z palenia palm zachowanych z poprzedniego roku. Podstawa biblijna znajduje
się w 40-dniowym poście Jezusa na pustyni i pod tym wpływem Wielki Post stał się czasem
pokuty i szczególnej refleksji.
– nie ma wówczas śpiewu „Alleluja” - zamiast tego jest: „Chwała Tobie, Słowo
Boże/Chwała Tobie, Królu wieków” w zależności od tygodnia
– Wielki Post = 5 niedziel + Niedziela Palmowa Męki Pańskiej
– w liturgii wielkopostnej dominuje kilka tematów: przypominanie sobie chrztu i
czynienie pokuty, dzieł miłosierdzia oraz oddawanie się modlitwie (temat Męki
występuje w Wielkim Tygodniu)
– pobożność ludowa przejawia się przez organizowanie nabożeństw Drogi Krzyżowej (od
XVIII w.) oraz Gorzkich Żali (od ok. XVII w.); ponadto po piątej niedzieli Wielkiego
Postu zasłania się zwyczajowo krzyże.

11
13. Triduum Paschalne - historia, teologia, pobożność

- największa uroczystość doroczna – już św. Augustyn mówił o triduum ukrzyżowanego,

pogrzebanego i wskrzeszonego Chrystusa
– rozpoczyna się Mszą Wieczerzy Pańskiej i kończy się II nieszporami Niedzieli
Zmartwychwstania Pańskiego
– spory o datę obchodów Zmartwychwstania zakończył sobór w Nicei (325 r.), głosząc,
iż będzie to następować co roku w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca (od
22 marca do 25 kwietnia)
– Wielki Czwartek: dzień jedności, w którym jednano pokutujących z Bogiem, święcono
oleje, koncelebrowano Mszę Wieczerzy; podczas śpiewu „Chwała na wysokości Bogu”
rozbrzmiewają dzwony i milczą aż do Wigilii Paschalnej; w czasie procesji z
Najświętszym Sakramentem do ciemnicy, śpiewa się hymn „Sław, języku, tajemnicę”.
– Wielki Piątek: Eteria pisała, iż w pierwszych wiekach gromadzono się wówczas w
kościele na Golgocie i adorowano relikwie Krzyża o godzinie szóstej rano, następnie od
dwunastej słuchano Pisma Świętego; obecnie nabożeństwo odprawia się w godzinach
popołudniowych, kapłan ma szaty koloru czerwonego i po wejściu pada na twarz w
akcie prostracji. Najpierw liturgia Słowa i modlitwa powszechna, później adoracja
krzyża i Komunia oraz procesja do Grobu Pańskiego
– Wielka Sobota: dzień ciszy żałobnej („Wielka cisza, bo Król zasnął...”), w którym
Kościół powstrzymuje się od odprawiania Mszy aż do wieczora, kiedy to celebruje się
Wigilię Paschalną, zwyczajowo następuje święcenie pokarmów i całodniowa adoracja.

14. Wielkanoc - historia, teologia, pobożność

– rozpoczyna się Wigilią Paschalną (nawiązuje do nocy, w której Izraelici zostali

wybawieni z niewoli egipskiej), liturgią światła – święci się ogień, od którego zapala
się świece jako symbol rozproszenia ciemności, śpiewa się uroczysty Exsultet,
następnie ma miejsce liturgia Słowa (7 czytań ST i 2 NT), liturgia chrzcielna oraz
liturgia eucharystyczna
– rano w Niedzielę Zmartwychwstania odbywa się procesja rezurekcyjna
– później następuje okres wielkanocny, który trwa aż do uroczystości Zesłania Ducha
Świętego.

15. Okres zwykły „w ciągu roku” – święta dogmatyczne, dni błagalne

Per annum – okres w ciągu roku. Nie brak obchodu czegokolwiek, też rozważanie
tajemnic Chrystusa, ale bardziej cykl niedzielny. Cały tydzień – kontynuacja
świętowania niedzieli (godzina czytań – codziennie modlitwa z niedzieli). Święta
Pańskie:

- Ofiarowanie Pańskie 2 lutego

- Zwiastowanie Pańskie początkowo kilka dni przed uroczystością Narodzenia

Pańskiego, 16-17 grudnia (stąd roraty – zwiastowanie), a teraz 9 dni przed Bożym
Narodzeniem: 25 marca

12
Ważne – nazwa tych świąt. Święta Pańskie – przede wszystkim nastawienie
chrystologiczne, a nie maryjne, choć to też ważne.

Święta idei – dogmatyczne. Nie święcimy konkretnych wydarzeń, ale idee:

- Uroczystość Trójcy Przenajświętszej – pierwsza niedziela po zesłaniu Ducha

Świętego

- Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej (kiedyś krwi było osobno w

lipcu)

- Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa – trzecia niedziela po zesłaniu

Ducha Świętego, związane z Małgorzatą Marią Alacoque

- Święto Przemienienia Pańskiego – 6 sierpnia

- Święto Podwyższenia Krzyża Świętego – 14 września (kiedyś było osobno:

znalezienia (3 maja) i podwyższenia osobno, teraz znalezienia w Jerozolimie)

Dni błagalne i kwartalne – o różne sprawy, początki w starożytności

- 25 kwietnia – Marka Ewangelisty

- 3 dni przed Wniebowstąpieniem – dni krzyżowe

Modlitwy błagalne o różne sprawy, litania do wszystkich świętych o dobre zbiory,

ochrona przed katastrofami, uświęcenie pracy ludzkiej. Mamy trochę więcej takich
kwartalnych dni w ciągu roku. Wielki Post – o dobre przeżycie czasu pokuty. We
wrześniu – za młodzież. W grudniu – za rodziny. W styczniu – o jedność
chrześcijan. ,,Suche dni” – zachowanie postu w te dni. Ulubione dni udzielania
wyższych święceń kiedyś. Róznie w ó®żnych mijescahc na świecie, ustala
konferencja episkopatu. Nasza ustaliła tak:

- w trzecim tygodniu Adwnetu: o życie chrześcijańskie rodzin

- od środy popielcowej do I Niedzieli Wielkiego Postu: o ducha pokuty

- czwarty tydzień okresu wielkanocnego: o powołania do służby Bożej w Kościele

- w trzecim tygodniu września: za dzieci, młodzież, wychowawców

- dni krzyżowe przed Wniebowstąpieniem Pańskim: o dobre urodzaje

Niektóre mają własne formularze.

16. Obchody związane z osobą NMP i świętych

13
Kult świętych: dzielimy na kult męczenników i wyznawców. Początkowo w
kościele czczono tylko męczenników. Pierwszy święty czczony jako wyznawca: bp
Marcin Sur. Kościoły budowane na grobach męczenników. Zwłaszcza to widać w
Rzymie. Później kult wyznawców. Ważne: kult świętych ma prowadzić do
Chrystusa, nie zasłaniać. Stolica Apostolska czasem odchudza kalendarz, żeby nie
było za dużo świętych. Też: kult świętych i błogosławionych. Stopień świętości –
nie różnią się, Kościół ogłasza że są w niebie. Różnią się zasięgiem – światowo lub
lokalnie czczeni. Błogosławionego najczęściej jest wspomnienie dowolne. Kult
świętych po to żeby zobaczyć, że są różne drogi do zbawienia – nie tylko
zakonnicy, biskupi, też świeccy.

Na pierwszym miejscu w kulcie świętych – NMP. Od początku największe święto,

najstarsze – 1 stycznia, Bożej Rodzicielki. Mamy różne uroczystości i święta o
różnej randze. Najważniejsze dwa: 1 stycznia Bożej Rodzicielki i 15 sierpnia
Wniebowzięcia. Tytuły kościołów pierwszych w Polsce: Wniebowzięcia. Też są
związane z wydarzeniem i z ideą, np. wniebowzięcie – historia, wydarzenie.
Niepokalane Poczęcie – idea. Narodzenie – historia. Imię Maryi – idea (choć
pierwotnie: nadanie imienia). Jak wielka uroczystość – miała swoją oktawę. Np. 22
sierpnia – królowej, zakończenie oktawy wniebowzięcia. Chrzest Pański –
zakończenie oktawy Objawienia. Bożej Rodzicielki – zakończenie oktawy
Narodzenia Pańskiego.

Kult niektórych świętych czczonych powszechnie:

- Jan Chrzciciel – IV w. – powszechny charakter, 24 czerwca – narodzenie (jedyny

oprócz Maryi którego czcimy narodzenie), 29 sierpnia – śmierć

- św. Józefa Oblubieńca – 19 marca (może być poza Wielkim Postem na świcie)

- kult archaniołów i aniołów stróżów, kiedyś każdy archanioł miał własne święto

- św. Wojciech, Stanisław, Benedykta…

- pierwsza polska święta – Faustyna Kowalska!!! Sic!

- Uroczystość Wszystkich Świętych

Uroczystości się przenosi albo coś przepada, bo jest np. niedziela, środa
popielcowa. Jest tabela pierwszeństwa, są zasady, rangi.

14