Chronologia historyczna

*treści obowiązkowe.

Historia (gr. wiedza, badanie) – nauka badająca dzieje ludzkości od pojawienia się człowieka
na Ziemi aż po dzień dzisiejszy.
Historia kształtuje świadomość narodową i polityczną społeczeństw („Historia jest
nauczycielką życia”).
Historię bada się na podstawie źródeł historycznych.
Źródła historyczne – zachowane ślady różnych przejawów życia lub działalności człowieka
w przeszłości.
Stosowane są różne podziały źródeł historycznych. Wyróżnia się:

 źródła materialne – np. narzędzia i broń, przedmioty codziennego użytku, budowle lub
ich pozostałości, miejsca pochówków zmarłych, dzieła sztuki,

 źródła pisane – np. dokumenty, ustawy, traktaty, listy, roczniki, kroniki, zdjęcia,
rysunki, spisy, inwentarze, gazety, książki, mapy i plany,

 źródła niematerialne (ustne) – np. przekazywane z pokolenia na pokolenie mity,

legendy, opowieści, zwyczaje i obrzędy (tradycja).
Źródła historyczne poddaje się krytycznej analizie - jest to tzw. krytyka źródła:

 bada się cechy zewnętrzne źródła – pochodzenie, np. papieru, autentyczność,

zapożyczenia i wpływy, autorstwo, czas i miejsce powstania źródła – jest to tzw.
krytyka zewnętrzna źródła,

 bada się wiarygodność informacji w źródle, wiarygodność autora źródła, porównuje

się je z treścią innych źródeł – jest to tzw. krytyka wewnętrzna źródła.
W przeszłości wielokrotnie fałszowano rzeczywistość i „poprawiano” źródła historyczne –
np. w Związku Radzieckim w czasach stalinowskich usuwano ze zdjęć osoby niebezpieczne
lub niewygodne dla władz.
Historyk powinien podchodzić do źródeł z dużą ostrożnością. Świadomi tego byli już
historycy starożytni, np. Tukidydes.

Historycy w swojej pracy korzystają z tzw. nauk pomocniczych historii, które są pomocne w
interpretacji źródeł i ustalaniu faktów, np:

 heraldyka - nauka o herbach,

 genealogia – nauka badająca związki pokrewieństwa i powinowactwa między ludźmi,

  chronologia historyczna – nauka badająca podziały czasu w historii, pozwalająca
ustalić według obowiązującej rachuby czasu daty wydarzeń oznaczone w inny sposób;
nauka badająca różne sposoby i narzędzia służące mierzeniu czasu,

 numizmatyka - nauka o stosowanych dawniej pieniądzach,

 sfragistyka - nauka o pieczęciach.

*Przykładowe podstawowe pojęcia stosowane w chronologii:

 wiek – stulecie – okres stu lat liczonych od roku pierwszego (wiek XVI obejmuje lata
1501 – 1600),

 milenium (łac.) – tysiąclecie,

 epoka (gr.) – okres, w którym dominowały charakterystyczne stosunki społeczne,

polityczne, kulturalne, zachodziły wtedy istotne zmiany w życiu człowieka,

 era (łac.) – okres zapoczątkowany ważnym wydarzeniem, od którego zaczyna się

rachubę lat (liczy się lata).
*Przykłady stosowanych dawniej sposobów liczenia lat:

 era żydowska – rozpoczynająca się od stworzenia świata w 3761 r. p.n.e.,

 era bizantyjska – rozpoczynająca się od stworzenia świata w 5509 r. p.n.e.,

 era starożytnych Greków - liczenie lat od pierwszych starożytnych igrzysk

olimpijskich w 776 r. p.n.e.

 era starożytnych Rzymian – liczenie lat od założenia Rzymu w 753 r. p.n.e.,

- era konsularna – stosowane w republice rzymskiej określanie czasu według lat rządów
konsulów,
- era cesarska – stosowane w cesarskim Rzymie określanie lat według lat panowania
cesarzy,

 era muzułmańska – rozpoczynająca od ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny

w 622 r. n.e.

 obecnie dominuje na świecie era chrześcijańska – sposób liczenia lat od narodzin

Jezusa Chrystusa;
- ta era nazywana jest też erą dionizyjską – pochodzi to od mnicha Dionizjusza Małego, który
w VI w. n.e. wyznaczył dzień narodzin Jezusa Chrystusa na 25 grudnia 753 r. od założenia
Rzymu; Dionizjusz pomylił się – faktycznie Chrystus urodził się kilka lat wcześniej;
- lata przed narodzinami Chrystusa oznacza się „przed naszą erą” - p. n.e. (dawniej Anno
Domini – Roku Pańskiego, ante Christum Natum – przed narodzinami Chrystusa, przed
Chrystusem – przed Chr.),
- lata po urodzinach Chrystusa oznacza się „naszej ery” – n. e. (po Chrystusie – po Chr.).
*Historycy dokonali podziału dziejów ludzkości na epoki - jest to tzw. periodyzacja dziejów;
wyróżnia się następujące epoki

 prehistoria – najdawniejsze dzieje człowieka - badane są przez archeologię na

podstawie źródeł materialnych; wyróżnia się tu epokę kamienia (dzieloną na paleolit –
starszą epokę kamienia, mezolit – środkową epokę kamienia i neolit – młodszą epokę
kamienia), epokę brązu i epokę żelaza.

 starożytność – epoka zapoczątkowana wynalezieniem pisma (ok. 3500 r. p. n. e.)

trwająca do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 r. n.e.,

 średniowiecze – epoka trwająca do 1453 r. (zdobycie Konstantynopola przez Turków)

lub do 1492 r. (odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba), albo do 1517 r.
(wystąpienie Marcina Lutra), podaje się tu również fakt odkrycia druku przez Jana
Gutenberga (1450 r., 1455 r. druk „Biblii” Gutenberga).

 nowożytność – od XV w. (od wielkich odkryć geograficznych) do dziś.

*Historycy wyróżniają także:

 epokę wczesnonowożytną – od XV w. do XVIII w. (1789 r. rewolucja francuska),

 wiek XIX – jego granica przesuwana jest aż do 1914 r.,

 historię najnowszą – głównie XX wiek,

 historię współczesną – czasy po II wojnie światowej.

*Obliczanie wieków:
1 – 100 r. p. n. e. (n.e.) - I w. p. n.e. (n.e.)

101 – 200 r. p. n.e. (n. e.) - II w. p. n.e. (n.e.)

201 – 300 r. p. n.e. (n. e.) - III w. p. n.e. (n.e.) itd.

281 r. p. n.e. + 1 = III w. p.n.e. (I połowa)

281 r. n. e. +1 = III w. n. e. (II połowa)

1517 r. n.e. + 1 = XVI w. (I połowa)

1517 r. p. n.e. +1 = XVI w. p. n.e. (II połowa)

Połowy wieków:

- przed naszą erą:

1500 – 1451 r. p.n.e. - pierwsza połowa XV w. p.n.e.

1450 – 1401 r. p.n.e. – druga połowa XV w. p.n.e.

- w naszej erze:

1401 – 1450 r. pierwsza połowa XV w. (n.e.)

1451 – 1500 r. druga połowa XV w. (n.e.)