Historia jako nauka

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Janusz Pajewski, Historia powszechna 1871–1918, Warszawa 2003, s. 246–247.

Źródło: Jan Sobczak, Mikołaj II – ostatni car Rosji, Warszawa 2003, s. 311.
Źródło: Janusz Pajewski, Historia powszechna 1871–1918, Warszawa 2003, s. 247.
Źródło: Manifest konstytucyjny (17/30 X 1905), [w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek
XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001,
s. 128–129.
Cytat za: Na podstawie artykułu Historia Rzeszowa, wikipedia.org.
 Historia jako nauka

Panorama średniowiecznej fortyfikacji Carcassonne we Francji.

Źródło: Chensiyuan, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Historia pojmowana jest w dwóch znaczeniach – jako dzieje cywilizacji i jako nauka. Ta
pierwsza narodziła się wraz z powstaniem pisma. Wydarzenia wcześniejsze to prehistoria.
Badaniem przeszłości przodków zajmowano się już w starożytności, a dziś historia to ważna
dyscyplina naukowa. Historia ludzkości wciąż przeciez trwa...

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz, czym różni się historia od prehistorii.

Wymienisz nazwy epok historycznych.
Wskażesz, jakie wydarzenia zostały uznane za najważniejsze w dziejach i posłużyły do
podziału historii na epoki.
Określisz, jakiego typu wydarzenia służą jako cezury.
Przeczytaj

Kiedy zaczęła się historia

Utrwalanie wydarzeń, by do nich wrócić po jakimś czasie, stało się możliwe, gdy człowiek
wynalazł pismo. Nastąpiło to ok. 3500 lat p.n.e. Wtedy skończyła się prehistoria - okres, gdy
ludzie nie znali pisma - a zaczęła się historia. Pismo umożliwiło ludzkości szybszy
i wszechstronny rozwój. Dzięki zapiskom pochodzącym sprzed lat poznajemy naszą
przeszłość o wiele dokładniej, niż gdybyśmy badali jedynie zabytki materialne takie jak:
grobowce, budynki czy przedmioty codziennego użytku

Starożytna biblioteka w Aleksandrii, ilustracja z XIX w. Zwoje papirusu to ówczesne książki.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słowo o wielu znaczeniach

Gdy mamy na myśli wydarzenia i zmiany,
mówimy „historia” lub „dzieje”, ale słowo
„historia” ma więcej znaczeń. Kiedy ktoś
nam opowiedział coś ciekawego, możemy
nazwać taką wypowiedź „ciekawą historią”,
w sensie ciekawej opowieści (narracji). Jeśli
była to opowieść o minionych
wydarzeniach, o zmienności świata, to
znaczy, że wysłuchaliśmy narracji
historycznej. Jeżeli czytamy opowieść
o przeszłości napisaną zgodnie z regułami
 naukowymi, to mamy do czynienia
z opracowaniem historycznym. Należy ono
do ogromnego zbioru naukowych prac
historycznych, nazywanego historiografią.
Historia to również nazwa przedmiotu
szkolnego; z kolei w znaczeniu kierunku na
uniwersytecie to dziedzina wiedzy, nauka.
Ma ona swoje metody badania przeszłości
i zasady, według których ją opisuje. Dlatego
nie każda opowieść o minionych
wydarzeniach jest pracą naukową i nie
każda należy do historiografii.

Prace starożytnych historyków, jak np. o „Wojnie

peloponeskiej" Tukidydesa (ok. 460 - ok. 400 p.n.e.),
należą do historiografii. Na zdjęciu fragment rękopisu
„Wojny peloponeskiej" z I w. n.e.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Podział na epoki
Od czasu wynalezienia pisma do współczesności upłynęło kilka tysięcy lat. W tym okresie
miały miejsce przełomowe wydarzenia, które wpłynęły na losy poszczególnych państw,
kontynentów, a także świata. Posłużyły one historykom do dokonania periodyzacji -
podziału historii na epoki. Cechą charakterystyczną danej epoki są podobne zjawiska, które
przebiegały na dużych obszarach. Epoki te następują po sobie chronologicznie, czyli
w kolejności następowania jednej po drugiej. Najstarszą epoką jest starożytność, po niej
nastąpiło średniowiecze, następnie nowożytność i okres nazywany w historii powszechnej
XIX wiekiem, a w historii Polski - epoką rozbiorową. Ostatnią epoką, trwającą do dziś, są
dzieje najnowsze.
 Dla różnych krajów i narodów w tym samym czasie charakterystyczne były różne wydarzenia i zjawiska.
Symboliczną ilustracją dla części ziem polskich w latach 60. XIX w. jest obraz powstańców styczniowych...
Źródło: Artur Gro ger, Polonia, IV. Bitwa, Wikimedia Commons, domena publiczna.

... dla Niemiec – hala fabryczna z okresu rewolucji przemysłowej (trwała głównie w XIX w.). Istnieje także
określenie „wiek pary”, ponieważ maszyna parowa zastosowana w maszynach rolniczych i fabrycznych,
lokomotywach i parostatkach spowodowała rozwój gospodarczy i wywołała przemiany społeczne.
Podaj przykład wydarzeń charakterystycznych dla Stanów Zjednoczonych i Rosji w XIX wieku.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Cezury w historii powszechnej

Starożytność, jako pierwsza epoka
historyczna zaczęła się wraz

Jan Gutenberg - ur. ok. 1400, zm. 3 lutego
1468,niemiecki mincerz i specjalista od obróbki metali,
wynalazca druku i pionier drukarstwa. Jak myślisz,
dlaczego wynalezienie druku jest podawane jako jedna
z cezur średniowiecza?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
się we Francji, doprowadziły do zmian w całej Europie.
z wynalezieniem pisma ok. 3500 p.n.e. Za
jej koniec przyjęto upadek cesarstwa
rzymskiego na zachodzie w 476 n.e.
Zaczęło się wówczas średniowiecze.
Najczęściej uznaje się, że trwało ono do
odkrycia Ameryki przez Krzysztofa
Kolumba w 1492 r. Niekiedy przyjmuje się,
że wydarzeniem kończącym średniowiecze
było wynalezienie druku przez Gutenberga
w 1450 r., upadek cesarstwa rzymskiego na
wschodzie, czyli Cesarstwa Bizantyjskiego,
w 1453 r., albo wystąpienie Marcina Lutra
w 1517 r., które doprowadziło do reformacji
i powstania kościoła protestanckiego. Za
koniec epoki nowożytnej kraje należące do
zachodniego kręgu kulturowego przyjmują
rok 1789, w którym wybuchła rewolucja
francuska. W jej wyniku monarchia
absolutna we Francji została zastąpiona
konstytucyjną. Źródłem władzy już nie był
król, lecz naród. Wydarzenia, które zaczęły

Jan Gutenberg wpadł na pomysł, aby odlewać czcionki z metalu, tworzyć z nich matryce całych stron
i wielokrotnie je odbijać na papierze w prasie drukarskiej. Jego dokonanie wywołało ogromne przemiany .
Książki potaniały i stały się szerzej dostępne. Powielano też ulotki. Drukarze odpowiadając na zapotrzebowanie
rynku drukowali nie tylko po łacinie, ale i w językach narodowych. Druk bardzo przyspieszył rozpowszechnianie
poglądów i osiągnięć naukowych oraz kształtowania się świadomości narodowej.
Źródło: Aodhdubh, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.
W roku 1789 zaczął się tzw. długi wiek XIX, trwający do wybuchu I wojny światowej w 1914 r.
Od tego momentu do dziś trwa epoka nazywana w historii powszechnej dziejami
najnowszymi (historią najnowszą). Niekiedy określa się ją także współczesnością.

Za początek epoki nowożytnej najczęściej uznaje się odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 r. Jak
myślisz, dlaczego?
Źródło: John Vanderlyn, Lądowanie Kolumba, 1847, olej na płótnie, 365.7 x 548.6 cm, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Cezury w historii Polski

Polscy historycy uznali rok 966, w którym
Mieszko I przyjął chrzest, za rozpoczynający
historię Polski. Wcześniejszy okres został
nazwany prehistorią ziem polskich, tzn.
starożytność wyróżniamy jedynie w dziejach
powszechnych. W 966 r. rozpoczęło się
średniowiecze, które umownie trwało
w Polsce do 1505 r. W tym roku została
uchwalona konstytucja Nihil novi (łac. nic
nowego). Na mocy jej postanowień szlachta
uzyskała przewagę na królem, ponieważ Powszechnie przyjmuje się, że chrzest Mieszka
mogła zablokować każde prawo, które uznała I nastąpił w 966 r. Nie ma na to jednak na to
za niezgodne z jej interesem. Rozpoczęła się pewnego dowodu. Podobnie nie jest pewne miejsce
epoka nowożytna (nowożytność), która trwała chrztu. Być może dokonano go w kaplicy pałacu
książęcego w Ostrowie Lednickim.
do III rozbioru Polski w 1795 r. Wówczas
Źródło: Ferdziu, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA
nastała epoka rozbiorowa, zakończona w 1918 3.0.
r. wraz z odzyskaniem niepodległości przez Polskę. Zaczął się trwający do dziś okres
nazywany dziejami najnowszymi.

Podobnie jak Polska również inne państwa i narody podzieliły swe dzieje na okresy według
przełomowych dla nich wydarzeń.

Kryteria wyboru cezur

Historię podzielono na epoki głównie ze względu na wydarzenia polityczne
i przekształcenia ustrojowe. Rzadziej uwzględnia się przemiany ekonomiczne i społeczne.
Najbardziej rozpowszechniony, po politycznym, jest podział stosowany ze względu na
zmiany kulturowe, zgodnie z nim np. po średniowieczu wyodrębniono renesans, następnie
barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, modernizm i współczesność.

Wiedzę na temat przeszłości czerpiemy ze źródeł historycznych, czyli zachowanych do

dziś śladów działalności człowieka. Mogą to być źródła materialne – pisane (np. kroniki,
pamiętniki, listy, żywoty świętych, żywoty cesarzy, dokumenty, akta, napisy na ścianach
budynku) i niepisane (np. wykopaliska, dzieła sztuki, budowle, ikonografia), oraz źródła
niematerialne, czyli legendy, zwyczaje.

Słownik
cezura

przełomowy moment w dziejach całej ludzkości lub narodu, wyznaczający koniec jednej
epoki i początek następnej
chronologia

kolejność następowania po sobie wydarzeń lub zjawisk; także nauka badająca sposoby
liczenia czasu w przeszłości i obecnie
dzieje

przebieg wydarzeń; losy, wypadki, fakty z życia pojedynczych osób lub całego
społeczeństwa
epoka

okres, etap w historii zapoczątkowany jakimś ważnym wydarzeniem

historia

nauka zajmująca się badaniem przeszłości

historiografia

całokształt pracy wszystkich historyków w postaci piśmiennictwa historycznego

periodyzacja
 (gr. periodos - okres, cykl) podział na okresy, fazy; w historii oznacza m.in. podział na
epoki
prehistoria

okres dziejów ludzkości od czasów pojawienia się człowieka do powstania pierwszych

źródeł pisanych; także: nauka zajmująca się badaniem tego okresu

definicja na podstawie Internetowego Słownika PWN

Słowa kluczowe
prehistoria, historia, historiografia, epoka, chronologia, periodyzacja

Bibliografia:
N. Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, przekł. Elżbieta Tabakowska, Kraków
2006.

J. Le Goff, Długie średniowiecze, przekł. Maria Żurowska, Warszawa 2007.

J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 2009.

W. Werner, Wprowadzenie do historii, Warszawa 2012.

Audiobook

Polecenie 1

Czym kierują się historycy wybierając określone wydarzenia za przełomowe, wyznaczające

koniec jednej i początek drugiej epoki? Jak zmienia się postrzeganie wcześniejszych epok?
Odpowiedź znajdziesz w audiobooku. Zapoznaj się z audiobookiem, a następnie wykonaj
kolejne polecenia.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PBI1VVn9s

Historycy zgodnie przyjmują, że pierwsza epoka historyczna - starożytność - zaczęła

się wraz z wynalezieniem pisma ok. 3500 tys. lat p.n.e. Gdy stało się możliwe utrwalanie
informacji i przekazywanie ich, przyspieszył rozwój gospodarczy, kulturalny i
społeczny ludzkości. Spośród wielu istniejących w starożytności państw szczególne
znaczenie miało Imperium Rzymskie. Podporządkowało ono sobie ogromne obszary w
Europie, zachodniej Azji i Afryce Północnej. Korzystało z dorobku istniejących tam
krajów oraz rozprzestrzeniało własne osiągnięcia. Zbudowało własną cywilizację. Jej
kres nastąpił w V w n.e. w wyniku najazdów Germanów. Obalenie ostatniego cesarza
Romulusa Augustulusa w 476 r. przez germańskiego wodza Odoakra uznano za
wydarzenie zamykające epokę starożytną. Zaczęło się średniowiecze. Poziom
cywilizacyjny Rzymu ogromnie przewyższał nowo powstałe państwa założone przez
Germanów. Z dorobku poprzedników korzystali oni w niewielkim stopniu. Na Forum
Romanum wyrosła trawa i pasły się tam zwierzęta.

Współczesny brytyjski historyk Norman Davies w książce pt. Europa. Rozprawa

historyka z historią wyjaśnił, kiedy pojawiła się nazwa średniowiecze i jak ją rozumiano:

„W XV wieku uczeni epoki renesansu zaczęli mówić o »wiekach średnich« w

odniesieniu do interwału, jaki dzielił upadek epoki starożytnej od odrodzenia kultury
klasycznej w ich własnych czasach. Z ich punktu widzenia świat starożytny był
synonimem wysokiej cywilizacji, podczas gdy wieki średnie oznaczały staczanie się ku
barbarzyństwu, prowincjonalizmowi i religijnej bigoterii. W epoce oświecenia, kiedy
otwarcie wychwalano cnoty ludzkiego umysłu, stawiając je ponad cnotą wiary religijnej,
»średniowieczność« stała się synonimem obskurantyzmu i zacofania."

W XIX w. pojawiła się fascynacja średniowieczem. Jedni zwracali uwagę na jej

tajemniczość, inni na jej chrześcijański charakter. Współcześnie średniowiecze nie jest
postrzegane w tak negatywny sposób jak w czasach nowożytnych, ale nie jest też
idealizowane. Wybitny francuski badacz tej epoki Jacques Le Goff podkreślał, że „Owo
długie średniowiecze nie jest ani mroczne, jakim chcieli je widzieć humaniści i ludzie
oświecenia, ani pozłacane, jakim wyobrażali je sobie romantycy i katolicy w XIX wieku.
Jak każdy okres historii składa się ze światła i cieni, lecz ja, chcąc się sprzeciwić
pogardzie dla Dark Ages, zawsze podkreślałem udział światła i myśli twórczej
średniowiecza, który był wielki i stał się podstawą kształtowania przyszłości. Jak to
wyraźnie dzisiaj widać, budująca się Europa wyłania się ze średniowiecza, z jego
świetlistych ideałów i owocujących w przyszłości dokonań. Sztuka gotycka, która była
nazwana »barbarzyńską«, jest sztuką światła."

Zmiany w postrzeganiu wcześniejszych czasów są naturalne. Mówi się, że każda

generacja na nowo pisze historię. Historycy zajmują się kwestiami dotąd pomijanymi,
opisują je z innej perspektywy, stosują nowe podejścia badawcze.

Pomimo tego podział na epoki pozostaje trwały. Pomaga on w umiejscawianiu

wydarzeń w określonej przestrzeni czasowej. Informacja, że budowę pierwszego
stałego mostu w Warszawie ukończono w 1573 r. pozwala nam umieścić ten fakt w
określonej epoce i realiach. Wyjątkowe znaczenie przełomowych wydarzeń nie jest
kwestionowane, choć w zależności od punktu widzenia gospodarczego, społecznego,
politycznego lub ustrojowego można by zaproponować inne cezury.

Za koniec średniowiecza w Polsce uznaje się rok 1505, w którym złożony przede
wszystkim ze szlachty sejm stał się najwyższą władzą ustawodawczą w państwie. O
wyborze tej daty przez historyków zadecydował czynnik społeczno-ustrojowy. Biorąc
pod uwagę wyłącznie czynnik ustrojowy można by za koniec średniowiecza uznać
powstanie parlamentu w 1493 r., a wyłącznie czynnik polityczny --- zwycięstwo nad
krzyżakami i podpisanie drugiego pokoju toruńskiego w 1466 r. Natomiast kryterium
gospodarczo-społeczne wskazuje na rok 1454 i przywilej w Nieszawie, który wzmacniał
pozycję ekonomiczną szlachty kosztem mieszczan i chłopów.

Bez względu na przyjmowane kryterium dla mniejszych obszarów proponowane cezury

nie są zbyt odległe od siebie. Problem narasta, gdy historyk chce opisać duży obszar,
wykraczający niekiedy poza jeden kontynent. Nie sposób znaleźć zbliżoną datę
kończącą średniowiecze w Europie i np. Ameryce. Państwa na tych kontynentach
rozwijały się odmiennie. Historyk Jerzy Topolski podkreślał: „Im bardziej
wszechstronna jest narracja, tzn. im większe terytorium obejmuje i większego odcinka
czasu dotyczy, tym trudniejsze jest znalezienie takich faktów, które dzieliłyby historię,
a zarazem odzwierciedlałyby ową przestrzenną i chronologiczną rozległość narracji. W
 historii jednego miasta, a nawet jednego kraju takie fakty »kluczowe« czy symboliczne
są względnie łatwe do odnalezienia i mniej kontrowersyjne."

W przypadku twojej miejscowości za cezurę historyk - a możesz być nim i ty - mógłby

uznać np. rok zajęcia jej przez jedno z państw rozbiorowych. Ale przełomowym
wydarzeniem może być także doprowadzenie torów kolejowych lub otwarcie szkoły.
Również w swoim własnym życiu wyznaczamy okresy rozpoczynające się ważnymi
wydarzeniami. Cezurą w naszym życiu może być przeprowadzka albo rozpoczęcie
nauki w szkole średniej.

Źródło: Norman Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, przekł. Elżbieta Tabakowska, Kraków 2006.
Jacques Le Goff, Długie średniowiecze, przekł. Maria Żurowska, Warszawa 2007.
Jerzy Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 2009.
Wiktor Werner, Wprowadzenie do historii, Warszawa 2012.
Polecenie 2

Wymień wydarzenia historyczne uznawane przez historyków za szczególnie ważne.

Odpowiedź uzasadnij.

Polecenie 3

Jakie wydarzenia z historii Polski można by uznać za kończące średniowiecze?

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Cezurą w historii nazywamy:

 klasyfikowanie wydarzeń ze względu na ich ważność.

 zakaz mówienia o niewygodnych faktach historycznych.

 interpretację przeszłości.

 graniczną datę rozpoczynającą albo kończącą dany okres historyczny.

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz kolorem zielonym stwierdzenia prawdziwe, a czerwonym fałszywe.

zdanie prawdziwe zdanie fałszywe

1. Prehistoria skończyła się wraz z wynalezieniem koła ok. 3500 lat p.n.e.
2. Przełomowym, najważniejszym wynalazkiem człowieka jest pismo.
3. W starożytności pismo było rzadko stosowane.
4. Znajomość pisma świadczyła o wysokim poziomie rozwoju danego ludu.
5. Najwięcej o ludziach żyjących dawniej dowiadujemy się z pozostawionych przez nich
zapisków.
Ćwiczenie 3 輸

Przyporządkuj do nazwy epoki jej charakterystyczną cechę.

epoka, w której Europę łączyło

wyznawanie religii chrześcijańskiej oraz
XIX wiek
posługiwanie się przez elity jednym
językiem, łaciną.

epoka, w której powstały pierwsze

państwa. Powstanie państw umożliwiło
starożytność m.in. organizację pracy ludzi, dzięki
któremu stało się możliwe wznoszenie
potężnych budowli

epoka naznaczona dwiema krwawymi

wojnami światowymi oraz cechująca się
nowożytność rozwojem przywilejów socjalnych
(przede wszystkim w Europie)
i postępem technologicznym

epoka odkryć i wynalazków, narodzin

średniowiecze nowych ideologii oraz rozwoju
świadomości narodowej

epoka, w której państwa europejskie

kolonizowały Nowy Świat (Amerykę)
dzieje najnowsze
i tworzyły imperia, a na starym
kontynencie rozwijał się protestantyzm
Ćwiczenie 4 醙

W poniższej tabeli użyto słowa „historia” w różnych znaczeniach. Uzupełnij ją.

Słowo
„historia”
Wyjaśnienie Przykłady użycia
w różnych
znaczeniach

wydarzenie, to co się wydarza; zmiany Historia ssaków zaczyna się

dzieje
zachodzące w czasie w erze mezozoicznej.

jakakolwiek opowieść

narracja
historyczna

opowieść o wydarzeniach na świecie

(zmianach) sporządzona na podstawie
badań, według reguł akceptowanych
w ramach nauk humanistycznych

Po matematyce mamy
historię. Po maturze idę na
historię. Studiowałem
historię we Wrocławiu.

kierunek studiów, dziedzina wiedzy opowieść o wydarzeniach na świecie

nauka, mająca określone metody i zasady sporządzania opisów świata

Kupiłem „Historię Polski” Jerzego Topolskiego. On opowiada niesamowite historie!

historiografia historyjka Nauczyciel opowiedział nam historię naszego miasta.

Na podstawie: Wiktor Werner, Wprowadzenie do historii, Warszawa 2012, s. 14.

Ćwiczenie 5 醙

Uzupełnij tekst.

Historia dzieli się na . Rozdzielają je przełomowe wydarzenia nazywane

. podawane są od najstarszej do najmłodszej, czyli

w kolejności . Zabieg polegający na podziale dłuższego okresu na krótsze

nazywany jest .

Ćwiczenie 6 醙

Ułóż w kolejności chronologicznej epoki w historii powszechnej i historii Polski.

Historia powszechna

XIX wiek 

średniowiecze 

dzieje najnowsze 

nowożytność 

starożytność 

Historia Polski

nowożytność 

średniowiecze 

epoka rozbiorowa 

prehistoria ziem polskich 

dzieje najnowsze 
Ćwiczenie 7 難

Napisz powyżej osi czasu nazwy epok z historii powszechnej. Następnie przyporządkuj do dat
wydarzenia z historii powszechnej oraz historii Polski oddzielające poszczególne epoki.

476 656 836 1016 1196 1376 1556 1736 1916

476 966 1492 1789

1505 1795

1914

1918

1 uchwalenie konstytucji Nihil novi 2 wybuch rewolucji francuskiej

3 upadek cesarstwa zachodniorzymskiego 4 przyjęcie chrztu przez Mieszka I

5 wybuch I wojny światowej 6 odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba

7 odzyskanie przez Polskę niepodległości 8 III rozbiór Polski

Ćwiczenie 8 難

Na podstawie podanej informacji zaproponuj cztery wydarzenia z historii Rzeszowa, które

można uznać za cezury w historii miasta.

W 2013 r. Muzeum Dobranocek w Rzeszowie przeniosło się do nowej siedziby w budynku Teatru "Maska"
Źródło: Mateusz Opasiński, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

“
Osada na terenie dzisiejszego Rzeszowa powstała w XI-XII w. Gród
przyłączył do Polski król Kazimierz Wielki i nadał mu prawa miejskie
w 1354 r. Umożliwiło to rozwój gospodarczy miastu. W XV w. Rzeszów
spłonął, ale został odbudowany i rozwijał się jako ośrodek handlowy,
w którym przecinały się szlaki lądowe i wodne. W 1591 r. wybudowano
ratusz. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. miasto znalazło się
w zaborze austriackim. W 1858 r. doprowadzono do Rzeszowa linię
kolejową z Krakowa, a w 1861 r. wybudowano linię do Lwowa. Od 1918
r. miasto ponownie znajdowało sie w granicach Polski. W 1936 r.
zbudowano w mieście wodociągi. W latach 1923–33 w Rzeszowie
i okolicy wybuchały strajki robotnicze i chłopskie. Po włączeniu miasta
do Centralnego Okręgu Przemysłowego i wybudowaniu Wytwórni
Silników w 1937 r. nastąpiło ożywienie gospodarcze. W latach
1939-1945 Rzeszów był pod okupacja niemiecką. Po 1945 stał się
siedzibą województwa. W latach 1950–92 liczba ludności wzrosła
 ponad 5 razy. W 2005 r. otwarto pierwsze regularne międzynarodowe
połączenie lotnicze (do Londynu).

Cytat za: Na podstawie artykułu Historia Rzeszowa, wikipedia.org.

1
2
3
4

Ćwiczenie 9 難

Wyznacz cezury w historii twojej miejscowości (lub innej wybranej). Uzasadnij wybór.
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Historia jako nauka

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy

I. Historia jako nauka. Uczeń:

1) definiuje podstawowe pojęcia (prehistoria, historia, historiografia, źródło

historyczne);

2) rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych;

3) przedstawia periodyzację dziejów powszechnych i ojczystych.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy

I. Historia jako nauka. Uczeń:

1) definiuje podstawowe pojęcia (prehistoria, historia, historiografia, źródło

historyczne);

3) przedstawia periodyzację dziejów powszechnych i ojczystych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia znaczenie takich terminów jak historia, historiografia, cezura, epoka.

nazywa i opisuje epoki historyczne.
podaje, jakie wydarzenia zostały uznane za najważniejsze w dziejach i posłużyły do
podziału historii na epoki.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Historia jako nauka”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem
w sekcji „Przeczytaj” i następnie rozwiązanie ćwiczenia nr 1 i 2 zawartego w sekcji
„Sprawdź się”.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel za pomocą dostępnego w panelu użytkownika
raportu sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji, m.in. kto zapoznał się
z udostępnionym e‐materiałem.
Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte we wprowadzeniu do

e‐materiału cele zajęć. Prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów
sukcesu.
2. Nauczyciel poleca uczniom przygotować w parach pytania związane z tematem. Czego
uczniowie chcą się dowiedzieć? Co ich interesuje w związku z tematem lekcji?

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel poleca, aby jedna osoba - ochotnik lub uczeń wskazany przez
prowadzącego - przedstawił najważniejsze informacje związane z tematem „Historia
jako nauka”. Może nakierunkowywać ucznia pytaniami np. o to, kiedy „zaczęła się”
historia; jakie znaczenie ma to słowo; w jaki sposób dzieli się historię i jakie cezury
można wskazać? Uczeń udziela odpowiedzi, pozostali uczniowie mogą dopowiadać
ważne według nich informacje.
2. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia od 3 do 5, dopasowując definicje czy
uzupełniając teksty. Konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną
wersję odpowiedzi.
3. Praca z multimedium („Audiobook”). Nauczyciel dzieli uczniów na czteroosobowe
grupy i poleca aby wykonali w nich polecenie nr 2 dołączone do audiobooka: „Które
wydarzenia historyczne uznajemy za szczególnie ważne i dlaczego?”. Odtwarza
nagranie, a po ustalonym czasie prosi przedstawiciela jednej z grup o udzielenie
odpowiedzi. Pozostali uczniowie mogą uzupełniać jego wypowiedź. W podobny sposób
w kolejnym kroku uczniowie wykonują polecenie nr 3: „Jakie wydarzenia z historii
Polski można by uznać za kończące średniowiecze?”. Nauczyciel prosi uczniów, którzy
zgłaszają swoje propozycje, o uzasadnienie swoich propozycji.
4. Nawiązując do audiobooka i omawianych zagadnień, nauczyciel zadaje uczniom
pytanie: Jakie wydarzenia w waszym życiu moglibyście wskazać jako ważne cezury
i dlaczego? Uczniowie zgłaszają swoje propozycje. Następnie nauczyciel dodaje kolejne
pytanie: A jakie ważne cezury moglibyscie wskazać w historii waszego miasta? Jakie
wydarzenia uznajecie za szczególnie ważne i dlaczego?

Faza podsumowująca:

1. Jako podsumowanie wiedzy uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 6 i 7.

2. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji
„Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego
uczniowie się nauczyli? Pyta, czy uczniowie uzyskali odpowiedzi na pytania zadane na
początku zajęć; jeśli nie, uczniowie wspólnie z nauczycielem szukają rozwiązania.
3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:
 1. Wykonaj ćwiczenie 8 z sekcji „Sprawdź się”.
2. Dla uczniów chętnych: Wyznacz cezury w historii twojej miejscowości (lub innej
wybranej). Uzasadnij wybór.

Materiały pomocnicze:

N. Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, przekł. Elżbieta Tabakowska, Kraków

2006.

J. Le Goff, Długie średniowiecze, przekł. Maria Żurowska, Warszawa 2007.

J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 2009.

W. Werner, Wprowadzenie do historii, Warszawa 2012.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Audiobook”, aby przygotować się
do późniejszej pracy.