09.10, 16.

10
09/10

ARCHEOLOGIA UNIWERSYTECKA Z POZNANIU

Instytut Prehistoryczny - powołany do życia wraz z powstaniem Uniwersytetu w Poznaniu
Wrocławski Uniwersytet był kiedyś uniwersytetem im. Bieruta (xddd nieźle polecieli)

11 maja 1919 roku - 400. rocznica Akademii Lubrańskiego, która miała być zaczątkiem uniwersytetu (ale Kraków w
ogóle działał jakoś przeciw przemianowaniu jej na uniwersytet so not cool)

Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskiego (TPNP) chciało założyć uniwersytet

11/11 powołano Komisję Organizacyjna Uniwersytetu Polskiego w Poznaniu - na jej czele Heliodor Święcicki - w jej
skład wchodzili :

dr Józef Kostrzewski - kustosz zbiorów archeologicznych Towarzystwa

dr Michał Sobeski

ks. dr Stanisław Kozierowski

Bronisław Niklewski (później)

30/01/1919 - Komisariat Naczelnej Rady Ludowej zatwierdził Wydział Filozoficzny, sam Uniwersytet nazywał się
Wszechnicą Piastowską

(J. Kostrzewski się z tym nie zgadzał, bo nie uważał by Piastowie się jakoś starali, by uczelnie powołać - xd)

5/04/1919 - wybrano pierwszego Rektora, doc. J. Kostrzewski przedstawił propozycję powołania katedr kierunków
humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych, w tym katedry prehistorii

na wniosek J. Kostrzewskiego przemianowano cesarski zamek na Collegium Maius, a gmach Akademii

Królewskiej na Collegium Minus

(prehistorii - Kostrzewski nie chciał nawiązywać do niemieckich terminów tylko do francuskich)

7/05 1919 - INAUGURACJA

„strzeżcie się szarzyzny życia, w którym nie ma wielkich ukochań i słońc wielkich. Czynne ukochanie Polski niech będzie
celem waszego życia…” powiedział rektor Święcicki, powtarzane przez kolejnych rektorów prawie po dziś

archeologia - zaczęła funkcjonować na uniwersytecie bardzo wcześnie

STRUKTURA ORGANIZACYJNA

Seminarium (Zakład, Instytut) Prehistoryczne 30/01/1919

Seminarium Archeologii Klasycznej

Jan Sajdak, Mieczysława Ruxerówna, Józef Kostrzewski

Akademickie Koło Polskiego Towarzystwa Prehistorycznego (1926/1927)

CZASOPISMA
“Z Otchłani Wieków”

“Przegląd Archeologiczny”

09.10, 16.10 1
 Instytut (Seminarium, Katedra) Prehistoryczny
(30.01.1919)
Katedra Archeologii Polski i Powszechnej
(1951)
Katedra Archeologii Pradziejowej i
Wczesnośredniowiecznej (1967)
Instytut Prahistorii (1.12.1982)
Instytut Archeologii (2015- 2.10.2016)
Wydział Archeologii (3.10.2016)

prehistoria - pre oznacza prze, prahistoria - pra oznacza dawna

1950 - Kostrzewskiego wysłano na przymusową emeryturę, bo był zagorzałym

zwolennikiem Narodowej Demokracji ( nie dziwie sie) i bano się, że będzie miał
wpływ na studentów w obszarze światopoglądowym

Kostrzewski → Witold Hensel (1951-1956) → Kostrzewski (1956-1960) →

Wojciech Kóčka (1960-1965) → Kazimierz Żurowski (1966-1969) → Jan Żak
(1969-19886, 1987-1990) [powołał Instytut Prahistorii]

Kostrzewski:
od połowy epoki brązu (ok. 1700 lat p.n.e.) → średniowiecze - ma miejsce ciągłość osadnicza Słowian na naszych
ziemiach zachodnich

metoda retrogresywna - metoda badawcza polegająca na rekonstrukcji faktów na podstawie źródeł i zjawisk od nich
późniejszych

taka długa skala czasu miała pomóc udowodnić, że mamy prawo do tych ziem
Gustaf Kossina
bierze pod uwagę krótki okres 100 lat V - V/VI wiek ne, okres wędrówek ludów
teza: do tego czasu na naszych ziemiach zachodnich żyły plemiona germańskie, które w czasie okresu wędrówek ludów
wyemigrowały i wtedy przyszli na nie Słowianie
krótka skala czasu

TEMATYKA BADAWCZA
etnogeneza słowian, (pra)słowiańszczyzna
początki polskiej państwowości
kujawy - zjawiska regionalizacji
pomorze zachodnie i środkowe - osadnictwo od neolitu po wczesne średniowiecze
osadnictwo i studia interdyscyplinarne
metodologia badań archeologicznych

nowe kierunki: ukraina i białoruś, turcja i syria, egipt i sudan

nowe kierunki: archeologia nieinwazyjna, archeologia średniowieczna i nowożytna, archeologia na wielkich inwestycjach,
projekty eurpejskie i archeologia społeczna/wspólnotowa

09.10, 16.10 2
 23.10, 30.10, 06.11
23.10
archeologia wspólnotowa — public archeology
konwencja haska – w czasie wojny nie można prowadzić badań wykopaliskowych

HISTORIA ARCHEOLOGII
z greckiego: archaio - dawne, minione (rzeczy); logos - opowieść, słowo, wiedza
u Greków:

archaiologia - opowieść o czasach dawnych, minionych

archeolodzy - grupa aktorów, którzy za pomocą sztuki mimicznej odtwarzali na scenie antyczne mity

archeologia - badanie przeszłości społeczno-kulturowej człowieka czyli od ok. 2,5 mln lat temu do dziś (archeologia
współczesności)

Tukidydes: archaiologia po raz pierwszy w źródłach pisanych (ok. 460-393 p.n.e.) jako dzieje, czasy minione
→ podobnie używa go Platon i inni Grecy np Diodor Sycylijski
Rzym - nie przyjęło się (poza Strabonem „dawne dzieje rzymskie”)
Józef Flawiusz - „dawne dzieje Izraela”

rzym: termin „antiquitates” - antykwitaty, starożytności, w okresie cesarstwa - antykwariusz - miłośnik starożytności,
kolekcjoner

czasy rzymskie: rabunki grobów i handel antykami

żołnierze Juliusza Cezara (lipiec 100 r. p.n.e.-15 marca 44 r. p.n.e.) plądrowali groby w Italii i w Grecji, zakładając
kolonie

cesarz Oktawian August (63 r.p.n.e.-14 r. n.e.) - duża kolekcja paleontologiczną i broni antycznej

WIEKI ŚREDNIE
“magiczne skorupy”
„garnki same rosną w ziemi” - Jan Długosz, „Roczniki, czyli kroniki słynnego Królestwa Polskiego”
wyorywano naczynia, narzędzia, ozdoby, kamienie polerowane pełniły funkcje magiczne
“gabinety osobliwości”
nieliczni mieli świadomość, że są to pozostałości po dawnym społeczeństwie
Michele Mercati (1541-1593): dzieło wydane wiek później, w XVII w. jako „Opus posthumus”

to co wydobywamy z ziemi jest pozostałością po ludziach, a nie dziełem „piorunów”

botanik, zarządzał ogrodami papieskimi

zbadał powierzchnie ceraunii (kamieni) i zauważył, że kamienie były z krzemienia i że zostały obłupane przez inny
kamień → wywnioskował, że kamienie musiały być wykonane przez kogoś → pokazał podobieństwa między
„ceraunią” a artefaktami z Nowego Świata, które odkrywcy zidentyfikowali jako narzędzia lub broń → kamienne
narzędzia musiały być używane, gdy metal był nieznany

XVII w. - przywrócono dzisiejsze znaczenie archeologii, celem większości było wydobycie jak największej ilości dawnych
przedmiotów, nastawienie na kolekcjonowanie
wiek XVI/XVII - początek epoki wykopalisk archeologicznych

Jacques Spone - archeologia jako opis zabytków, jakie obserwował w trakcie podróży do Rzymu i na wschód
(archeografia - termin się nie przyjął) Jan Malina lata 60. XX wieku, trochę tam przywrócił archeografię (metody
sformalizowane lover)

23.10, 30.10, 06.11 1

 2 poł. XIX w. - archeologia staje się nauką, przestaje być kolekcjonerstwem, wypracowując metodykę badań
terenowych i zasady procedury badawczej
pierwsza teoria - teoria ewolucji i światopogląd ewolucjonistyczny, w kierunku którego zmierzało samodzielnie wiele
nauk

naukowość archeologii - systematyzowanie zbiorów i próby periodyzacji pradziejów

najwcześniej - w Danii w 1807 r. w Kopenhadze powstało Muzeum Narodowe, przy nim ‘Den Kongelige
Commission t’il Oldsager Opbevaring” z czasopismem „Antiqvariske Annaler” i dalsze „Czasopismo dla
nordyjskich starożytności” oraz „Nordyjskie czasopismo dla starożytności”

KAROL DARWIN
wiele nauk zmierzało ku teorii ewolucji
uzasadnił ją na gruncie biologii, w kwestii powstawania gatunków → mogły ją przyjąć inne nauki w tym archeologia
podstawowe tezy teorii ewolucji, opisujące “całość” świata: zmienność, dziedziczność, dobór naturalny
5-letnia podróż na statku Beagle, praca „O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego” 1858, wyspy galapagos
idea o różnorodności gatunków w drodze ewolucji oraz, że wszystkie gatunki pochodzą od wcześniejszych form → dziś:
powrót do darwinizmu i tezy o nieuchronności procesów ewolucji, zwłaszcza w archeologii amerykańskiej
gatunki izolowane – ewolucja przebiega inaczej

próba uhistorycznienia materiału archeologicznego, chociaż przedwczesna - pradzieje: epoka kamienia i drewna, epoka
miedzi, epoka żelaza (Lauritz Vedel Simonsen, podział zaproponowany 30 lat przed Darwinem)

30.10
CHRISTIAN THOMSEN
powierzono mu uporządkowanie kolekcji narodowej zabytków, efekt zawarł w „Przewodniku po Muzeum Starożytności
Krajowych” w Kopenhadze, wydanym w 1836 roku – był nim system trzech epok: epoka kamienia, brązu, żelaza
wyznaczył cel prahistorii: ustalanie chronologii

polish archeo lovers – bracia Tyszkiewiczowie, jeździli do Danii i opowiadali potem innym
Niemcy nie lubili Duńczyków, zwalczali system 3 epok (nie będzie pasował do europy kontynentalnej, szczególnie epoka
brązu [brąz miał być importowany])
Kostrzewski mówił, że przez to, że część polskich badaczy opowiedziała się za Niemcami mówi, że poszliśmy do tyłu o 50
lat

JOHN LUBBOCK
pierwsza synteza ewolucji: „Prehistoric Times…” (1865) łącząca dorobek etnologii, prehistorii i antropologii fizycznej na
temat pradziejów europy i świata
wydzielił epokę kamienia i podzielił ją na paleolit i neolit
wydzielił stadia społeczno-ekonomiczne ludzkości:

łowiecko-rybacko-zbierackie (paleo, część neo)

pasterskie (neolit, epoka brązu [a tak naprawdę pełne rolnictwo epoka żelaza])

rolnicze (żelazo)

próba wyjaśnienia genezy cywilizacji - jest one nie tylko wyższym stopniem rozwoju względem kultury, lecz też rodzajem
zmiennej zgodności ze środowiskiem

23.10, 30.10, 06.11 2

 synteza ważna dla etnologii i antropologii fizycznej oraz prahistorii - stąd wspólne korzenie naszych nauk, dlatego też lata
1810/65 są okresem formowania się archeologii jako nauki

kultura = cywilizacja - definicja wg Edwarda Taylora, 1871

J.A. WORSAAE
uzasadniał system 3 epok
początek paleobotaniki
różnice między paleolitem, mezolitem a neolitem

SVEN NILLSON
szwedzki badacz
wyróżniał stadia społeczno-ekonomiczne (dzikości, pastersko-koczownicze, rolnicze, cywilizacji [pastersko –
koczownicze i rolnicze to barbarzyństwo])
próba przedwczesna, ale ukazuje cel: klasyfikacja, porządkowanie, periodyzacja

SIR CHARLES LYELL

angielski geolog i ewolucjonista
propagator teorii ewolucji Darwina
metoda stratygraficzna (twórca - William Smith 1795, angielski inżynier i geolog: w warstwach są charakterystyczne
skamieniałości, które pozwalają je identyfikować, ustalać wiek)
potwierdził w 1859 autentyczność stanowiska paleolitycznego Abeville (odkrytego w 1841 przez Perthes’a) i wielu innych
stanowisk

ODKRYCIE ALTAMIRY (1868) 1879 - ogłoszenie

Marcelino Sanz de Sautuola - arystokrata, archeolog amator, w jego majątku leżała ta jaskinia (nadal jest majątkiem
prywatnym), często przy tej jaskini się zbierano w trakcie konnych wycieczek; rzekomo wszedł do jaskini z córką na
ramionach i ona zauważyła malowidła na suficie (bizony, konie, sarna)
nie chciano uznać autentyczności Altamiry – malowidła wydawały się za świeże, negatywną atmosferę nakręcał Émile
Cartailhac, dopiero po śmierci Marcelino Emil napisał artykuł Mea Culpa (od Marcelino odwrócili się sąsiedzi, znajomi)
altamiry się nie zwiedza, można zwiedzać replikę

HEINRICH SCHLIEMANN (1822-1890)

badania na wzgórzu Hisarlik (Troja?) w Azji Mniejszej – 1871 (skarb Priama), 1878-1879
odsłonił 9 warstw, sądził, że Troja to 2 warstwa - dziś się zakłada, że jak już to 6. lub 7. zbudowane tam maisto
prowadził też badania w Mykenach

G. De Mortillet, F. Keller, badania w Hallstatt (od 1846), w La Tène (1860), w Alesii (1860)

SIR WILLIAM FLINDERS PETRIE (1853-1942)

badał wiele stanowisk w Egipcie, napisał około tysiąca prac
stworzył metodę seriacji na potrzeby chronologii względnej w archeologii Egiptu
badał stanowisko Diaspolis Parva – datowało mu to 10 grobów (wybrał je z mnóstwa i slay ta metoda się okazała)

AUGUSTUS PITT-RIVERS (1827-1900)

23.10, 30.10, 06.11 3

 angielski oficer wojskowy, etnograf, archeolog, prowadzący badania na wyspach brytyjskich
typologia – chronologia – ewolucja kulturowa

sir ARTHUR JOHM EVANS (1851-18941)

prowadził badania na Krecie w Knossos (odkrył tabliczki z pismem, które nazwał pismo linearane A i pismo linearne B,
jednak nie umiał ich odczytać)

pismo linearne B - odczytane przez angielskich uczonych Michaela Ventrisa i Johna Chadwicka w 1953 roku
pismo linerne A – rozszyfrowano dźwięki, ale nie można zrozumieć tekstów w języku minojskim
pismo B jako rozwinięcie A

HENRI BREUIL (1877-1961)

badacz Lascaux (1940, przypadkowe odkrycie – dzieci wybrały się z pieskiem na przechadzkę, piesek wpadł do szczeliny
skalnej no i dzieci ratując pieska zauważyły namalowane zwierzęta i powiedziały miejscowemu księdzu – i tym księdzem
był Breuil)
ogłoszone po wojnie, malowidła mają strasznie delikatne kolory w przeciwieństwie do Altamiry → zamknięto jaskinię i
wprowadzono klimatyzację (i w ogóle dupa, glony i jakieś plamy)
ojciec francuskiej prehistorii

ANDRE LEROI-GOURHAN (1911-1986)

paleolit, religie prehistoryczne w oparciu o jaskinie
Religie przedhistoryczne

FRANCOIS BORDES (1919-1981)

wytwarzanie narzędzi krzemiennych technikami naśladującymi paleolityczne

Altamira i Lascaux – najważniejsze odkrycia XX wieku, w 1994 doszła jaskinia Chauvett’a (film – jaskinia zapomnianych
snów)

DOROTHY GARROD (1892-1968)

pierwsza kobieta archeolog
profesor od 1937, pracowała w Oxfordzie (pierwsza kobieta kierująca tam katedrą), Pensylwanii
paleolit + Góra Karmel

GRAHAM CLARK (1907-1995) - profesor uni Cambridge

JULIAN STEWARD - teoria ewolucji wieloliniowej, ekologia kulturowa, [ten na zdjęciu z indianinem]

LEWIS BINFORD – twórca nowej archeologii (archeo kulturowo-historyczna → acheo procesualna)

06.11
NOWA ARCHEOLOGIA
1962, Archeology as Anthropology
nowy kierunek jaki obrała archeologia amerykańska

23.10, 30.10, 06.11 4

 albo archeologia będzie antropologią albo niczym
archeologia amerykańska → kierunek antropologiczny (model ‘tu i teraz”, rozważania synchroniczne), archeologia
europejska → kierunek historyczny
DAVID CLARKE, 1973: “archeologia utraciła niewinność” — potrzebne są założenia wyjściowe, teoretyczne
“czysta” (bez wstępnych założeń) wiedza nie istnieje
“Analytical Archeology”
etap modernizowania się archeologii

IAN HODDER - archeologia kontekstualna; badacz Catalhoyuk

TERMINOLOGIA: ARCHEOLOGIA/PRAHISTORIA
prehistory i prehistoric - uznane w 1. połowie XX wieku za najbardziej odpowiednie na określenie dyscypliny zajmującej
się pradziejami
Francja: prehistoire oznacza w przybliżeniu epokę kamienia; na oznaczenie epoki pisma, metali stosuje się termin
protohistoire
Niemcy: wyraźne rozróżnienie na Vorgeschichte - prahistoria (pradzieje) i Fruhgeschichte — “wczesna historia”

Vor- und Fruhgeschichte używane łącznie - oznaczenie procesów i kultur nieklasycznych przed władcami karolińskimi
i saksońskimi

obecnie najczęściej termin Archäologie

prahistoria (właściwości syntetyzacji) → archeologia (specyfikacja źródeł)

relacja archeologia - prahistoria:

prahistoria jako nauka samodzielna, a archelogia (pradziejowa, ew. wczesnośredniowieczna) jako dyscyplina
integralnie związana z prahistorią, czyli stopnia niższego

bez wydzielania prahistorii (prehistorii) protohistorii → tylko archeologia jako samodzielna nauka

w sensie treści (merytorycznym) bardziej prawidłowe jest używanie prahistorii, czy protohistorii, a potem historii na
oznaczenie nauki
w związku z przyrostem działów archeologii, które chcą być traktowane jako samodzielne (np. archeologia pradziejowa,
klasyczna, wczesnośredniowieczna, historyczna, czy miast, lotnicza, ciała, konsumpcji itp.) bezpieczniej używać
określenia archeologia, w której jest tak wiele działów, jednak traktować ją nadal jako jedną naukę

najważniejszy cel archeologii do lat 70. tych XX wieku: periodyzacja!

tworzenie periodyzacji - szeregowanie chronologiczne (w czasie) jednostek klasyfikowanych (mniejszych lub większych
zespołów) w większe systemy
→ periodyzacja - szeregowanie w czasie jednostek wyróżnionych przez archeologa
podziały te mogą dotyczyć jednego stanowiska, jednej kategorii źródeł z określonych regionów, czy jednego rodzaju
zespołów z makroregionu (np. grobów; ale też porównania grobów z obiektami mieszkalnymi z tego samego czasu), a
więc różnej skali tego szeregowania
podstawowa cecha - podział dziejów-pradziejów na kilka długotrwałych okresów, zwanych epokami, w czym pomocne są
różne metody (od stratygraficznej, typologicznej, poprzez datowanie C14 [1949 rok; w archeologii 10 lat później] i inne)

23.10, 30.10, 06.11 5

 06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12
06.11

PROCESY FORMOWANIA

KONTEKST SYSTEMOWY A KONTEKST ARCHEOLOGICZNY

kontekst systemowy odnosi do funkcjonującej kultury, kultury żywej
kontekst archeologiczny odnosi się do tego co odkrywa archeolog, co jest w ziemi, w warstwach
to co pozostało po kulturze żywej → kultura martwa

MICHAEL BRIAN SCHIFFER (1947)

Archaeological context and systemic context - artykuł z 1972, w którym rozróżnił kontekst kulturowy i archeologiczny
1985 Is there a “Pompeii premise” in archaeology?

artykuł dotyczący przesłanki pompejańskiej, czy jest prawdziwa, na czym polega

1987 Formation Processes of the Archaeological Record

13.11
PROCESY FORMOWANIA
kultura żywa → kontekst systemowy [wszystko zachowane: czasoprzestrzeń]
kultura martwa → kontekst archeologiczny [zredukowane wyłącznie do relacji przestrzennych]

MICHAEL BRIAN SCHIFFER (1947)

kontekst kultury żywej zasadniczo różni się od kontekstu archeologicznego

tzw. przesłanka pompejańska jest w związku z tym nieprawdziwa

źródła archeologiczne podlegają formowaniu zarówno już na etapie żywej kultury [w momencie kiedy wyłączane są z
niej przedmioty czy konstrukcje budowlane] jak i po ich zagrzebaniu w ziemi [pozostałości po kulturze]

Schiffer wyróżnił procesy depozycje i podepozycyjne [które dalej też możemy podzielić na kulturowe i naturalne]

mamy do czynienia z mechanizmem selekcji

inne znaleziska będą na cmentarzyskach [jest to selekcja pozytywna] inne w skarbach [także pozytywna], inne
natomiast w osadach [tuttaj mamy do czynienia z negatywną selekcją]

ten mechanizm selekcji działa już w kulturze żywej

wyraźne nawiązanie do H. J. Eggersa

PRZESŁANKA POMEJANSKA W NOWEJ ARCHEOLOGII

przesłanka pompejańska mówi, że każde stanowisko archeologiczne [tak jak Pompeje] jest zatrzymanym w ruchu,
skamieniałym systemem społeczno-kulturowym
poznanie przeszłości to w związku z tym kwestia zastosowania odpowiedniej teorii i metod badawczych, czyli
uzupełniania wiedzy na miarę czasów w których żyjemy
przesłanka pompejańska nie jest prawdziwa

przekształcenia [transformacje] następują i w żywej kulturze [w momencie wyłączania przedmiotów z użytkowania] i w

warstwach utworzonych [po ostatecznym zdeponowaniu przedmiotów i zagrzebaniu w ziemi również następują
przekształcenia]

Binford – uda nam się w pełni zrekonstruować przeszłość, na podstawie kultury martwej w pełni da się
zrekonstruować kulturę żywą

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 1

 PROCESY
pozyskiwanie → wytwarzanie → użytkowanie → wyrzucanie

SCHIFFER

proces formowania się układów wielowarstwowych podlega wielu czynnikom

istotnym jest mechanizm selekcji [zauważony i opisany przez Eggersa - 1959]

podlegają mu procesy wyłączania przedmiotów z żywej kultury i ich przechodzenie do warstwy w formę
zabytkową

poza mechanizmami selekcji pozostaje grupa przedmiotów, które zostały zgubione na terenie osady oraz przedmioty,
które w danym miejscu znalazły się na skutek katastrofy/klęski

wg Schiffera materialne korelaty ludzkiej działalności podlegają transformacjom:

przechodzą ze strefy użytkowania do ziemi tj. w pewien określony kontekst archeologiczny

wydobyte z ziemi [w całości lub w części], przechodzą z kontekstu archeologicznego na nowo w sferę
użytkowania w pewnym określonym kontekście społeczno-kulturowym

zdeponowane w ziemi przechodzą wskutek działania rozmaitych czynników z jednego kontekstu w inny
[czynniki to np. ingerencja młodszego osadnictwa, jamy, fundamenty]

wyłączone [czasowo lub trwale] z procesu stratyfikacyjnego przechodzą z jednego kontekstu społeczno-
kulturowego w inny lub inne

teksty S. Tabaczyńskiego i J. Topolskiego na ten temat - czytałam

PROCESY KULTUROWE FORMOWANIA

depozycja

odzyskanie

wtórne użycie

zakłócenie [przez wspomnianą przez ingerencję młodszego osadnictwa]

Schiffer skupił uwagę na procesach tworzenia się substancji archeologicznej, a zwłaszcza na procesie tworzenia się
warstwy kulturowych

procesy te są determinowane przez mechanizmy wyłączania ze strefy użytkowania przedmiotów będących

materialną częścią działań ludzkich

procesy te nie są dostępne obserwacji

przedmioty są wyłączane z kultury żywej pojedynczo lub w grupie, konstrukcji

coś co funkcjonowało wcześniej w żywej kulturze → kopalna część pewnego warstwowego układu
Schiffer uzasadnił tezę, że materiał archeologiczny nie może być identyfikowany z kopalnym systemem kulturowym

stanowi zniekształcone odbicie układów podejmowanych zachowań i czynności z przeszłości

nie można powiedzieć z góry, że istnieje między nimi związek - istnieje, ale rzadko jest bezpośredni

side note:
archeologia behawioralna to archeologia sprowadzona do zachowań [część zachowań nie generuje pozostałości
materialnych]

PROCESY NIEKULTUROWE

zróżnicowane zachowanie szczątków

zakłócenia naturalne [wymywanie i nanoszenie warstw, działalność zwierząt i inne]

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 2

 katastrofy [Pompeje, 24.08.79]

warunki możemy podzielić na sprzyjające i niesprzyjające zachowaniu ewidencji archeologicznych

sprzyjające:

pustynia

suche środowisko

grobowce, naturalna mumifikacja w piasku, np. złota maska i mumia Tuta

wysokie góry - środowisko zimne i suche

Inkowie - mumie z Llullaillaco [dwie dziewczynki i chłopiec] [można zobaczyć w Muzeum Archeologii Gór
Wysokich]

La Fondelli - rytuał capacocha

Dima - mamucie dziecko

20/11

kurhany w Pazyryku [bogato wyposażone grobowce, ale też z ubogim inwentarzem - możemy wnioskować o
pewnej strukturze społecznej <drewniane krosno, filcowe pozostałości, kobierce wieszane na ścianach
grobowców>] [cała dolina została wpisana na listę UNESCO]

księżniczka z Ukok - zmarła w wieku 25 lat na raka, żując liście konopi uśmierzała ból, miała wytatuowaną
rękę [gryf z lampartem] <z nią 6 koni i 2 mężczyzn>

suche środowisko skalne

środowisko zimne - lód

lodowiec Similan - Ötzi <lodowy człowiek z epoki brązu>, odkryty 18 września 1991 roku na wysokości 3210
mnpm., przez niemieckich turystów, którzy myśleli że to ciało turysty

odsłonięcie jego ciała spowodowało topnienie od 90 śniegu <ciepłe powietrze znad Afryki zrobiło tu
robotę>

Ötzi miał ubiór ze skór posiadał buty i torbę z brzozowej kory, mierzył ok170 cm i ważył 50 kilo, miał około
45 lat

zanim uznano go za zabytek archeologiczny został poważnie poturbowany <cięty, przebadany> przez
Austriaków <praktycznie wykonali sekcje zwłok> i Włochów <pobrali 149 próbek>

na jego ciele zidentyfikowano 61 tatuaży <ich funkcja jest interpretowana jako uśmierzająca ból>

znalezioną przy nim też roślinę, używana w medycynie ludowej do leczenia dolegliwości żołądkowych

żołądek był wypełniony - przed śmiercią zjadł obfity posiłek

zmarł najprawdopodobniej od rany pochodzącej ze strzały [tutaj dziwna sytuacja bo na strzale i nożu
<ściskał go w dłoni> była krew, jednak nie była to krew Ötziego, stąd bardzo różne teorie na temat jego
śmierci]

znaleziono fibrynę - zmarł szybko po strzale

badania DNA wykazały że żyje 19 osób z nim spokrewnionych [nie jest to pokrewieństwo bezpośrednie]

środowiska arktyczne

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 3

 bagna/torfowiska

powstają w wyniku naturalnego procesu starzenia i wypłycania jezior

w wyniku utrudnionego odpływu wód podziemnych mają trwale nadmierne nawilgocenie gruntu (80-95%)

są astrefowym elementem środowiska naturalnego <występują we wszystkich strefach klimatycznych i na

wszystkich wysokościach>

torfowiska wysokie - na wierzchowinach międzydziałach, zasilają je wody opadowe <dlatego głownie w

górach - tam gdzie wysokie opady>

mszar/rojst

pokład torfu zazwyczaj jest wyniesiony ponad otoczenie

torfowiska niskie są za to charakterystyczne dla dolin rzecznych, jezior i innych miejsc z przepływem wody

bagna porośnięte są roślinnością, która przekształca się w torf

powstanie torfowiska rozpoczyna się od obumierania roślin wodnych, na tych osadach rośnie mech
torfowiec → słaby dopływ trenu powoduje powstawanie torfu, który stopniowo zapełnia całe jezioro →
rosną na nim drzewa <głównie olchy> → powstaje torfowisko niskie

zachowały się w ich ślady traktów, wyżłobione przez koła wozów, drewniane łodzie, wiosła, sieci i broń oraz
ciała z bagien <w tym ofiary>

mumifikują szczątki ludzkie tak, że zachowują się wszystkie tkanki miękkie <w specyficznej postaci>

ciała te stanowią kopalnie wiedzy na temat stanu zdrowia, życia i śmierci

pozwalają rozpoznać pewne choroby <np. egzemę, ogólnie naprawdę szereg różnych schorzeń i
uszkodzeń>, rozpoznać dietę

sfagnum - pod wpływem „moczenia w bagnie” skóra ulega wygarbowaniu <zabezpieczeniu jej przez
rozkładem> i następuje demineralizacja tkanki kostnej, ciśnienie mas torfu prowadzi do spłaszczenia i
deformacji zwłok

zazwyczaj świadczą o nagłej/makabrycznej śmierci <uduszenie, utopienie i inne>

przykłady - człowiek z Lindow Moss, dziewczyna z bagien <która okazała się chłopcem> [ogolona do
połowy głową, opaska na oczach, ciało obciążone kamieniem i gałęziami, opodal odkryto ciało
mężczyzny], człowiek z Tollund, zabytki metalowe [kocioł z Gundenstrup]

popiół wulkaniczny

Pompeje, 79 r [lawina piroklastyczna w ciągu 3 dni pokryła miasto warstwą popiołu o grubości od 5 do 6
metrów, Giuseppe Fiorello - badania]

woda

27/11

niesprzyjające

dostęp tlenu <szczątki organiczne, ale też metale>

bakterie i grzyby <bardzo słabo dla drewna>

erozja [zanikanie rytów naskalnych i ich wypłycenie <Tanumshede, Szwecja łódź pogrzebowa>]

<teoria na temat procesów tworzenia się warstw źródeł>

Przemysław Urbańczyk i procesy ubytku informacji

uwagę skupił na procesach tworzenia się źródeł - przede wszystkim na procesie tworzenia się warstw kulturowych

są to procesy determinowane przez mechanizmy wyłączania ze sfery użytkowania przedmiotów, które są

materialnymi korelatami działań ludzkich

procesy te nie są dostępne obserwacji

wyłączanie przedmiotu z kultury żywej zachodzi pojedynczo lub w konstrukcji

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 4

 coś co funkcjonuje w żywej kulturze → kopalny komponent układu warstwowego

teza, że materiał archeologiczny nie może być identyfikowany z kopalnym systemem kulturowym została uzasadniona
przez Schiffera

system społeczno-kulturowy jest zawsze większy niż to co znajdzie się w warstwach

model redukcji informacji archeologicznej → 6 okręgów <po prawej>

P. Urbańczyk i wieloetapowy proces redukcji informacji

etapy redukcji informacji

etap 1.

przeszły system społeczno-kulturowy

kultura funkcjonuje - zachowanie 100% informacji o „żywej” kulturze,

pełny dostęp do nich

etap 2.

proces depozycyjny

skutek działania procesów, które formują świadectwo archeologiczne

→ w skrócie:
występują tu mechanizmy wyłączania poszczególnych elementów z
systemu „żywej” kultury formowanie świadectwa
stratyfikacyjnego [etapy 1 i 2]
maksymalna utrata relacji o kulturze żywej <przedmiot traci większość
[wszystkie?] relacje z kultura, w której funkcjonował> przyrodnicze i kulturowe
procesy podepozycyjne [etap 3]
relacje czasowe też ulegają redukcji <spłaszczeniu do struktur
przestrzennych> niedoskonałość metod i
narzędzi badawczych [etap 4]
etap 3.
sposoby utrwalania świadectwa
procesy podepozycyjne
stratyfikacyjnego [etap 5]
zakłócają uformowane warstwy kulturowe
(subiektywizm dokumentacji, brak
działanie procesów natury przyrodniczej/kulturowej izomorfizmu)
etap 4. źródło archeologiczne jako
ubytek informacji związany z działaniami archeologa <zwłaszcza podstawa informacyjna [etap 6]
metod i narzędzi badawczych na etapie wykopalisk>

w trakcie wykopalisk nigdy nie zostają wychwycone wszystkie informacji

w trakcie wykopalisk

same wykopaliska bezpowrotnie niszczą pozostałości kulturowe

etap 5.

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 5

 utrwalanie form komunikatów świadectwa stratyfikacyjnego <czyli
terenowego układu elementów> w postaci rysunków, fotografii i innych

etap 6.

zasób informacji ostatecznie wykorzystany <przy pracach analitycznych,

rekonstrukcji przeszłości, budowaniu jej obrazów>

DWA ZAŁOŻENIA W ARCHEOLOGII

przeszłość jest martwa - można ją poznać poprzez badania archeologiczne współczesności

dobra znajomość współczesności jest niezbędna, by wyjaśniać przeszłość

UNIFORMITARIANIZM <zasada aktualizmu> - zasada geologiczna, na podstawie założenia, że procesy fizyczne i

chemiczne, które oddziaływały na Ziemię i na skorupę ziemską były w przeszłości podobne do dzisiejszych, możemy na
podstawie współczesnych obserwacji określać ich przebieg

wnioski na temat wcześniejszych procesów na podstawie obserwacji procesów zachodzących współcześnie

“teraźniejszość jest kluczem do przeszłości”

na tej zasadzie bazuje etnoarcheologia, tafonomia i archeologia eksperymentalna

ETNOARCHEOLOIA
zakłada, że badania jak współczesne grupy kulturowe wytwarzają, użytkują i porzucają wytwory, pozwalają na
wyjaśnienie źródeł archeologicznych <jest to idea dwa Lewisa Binforda>
TAFONOMIA
studia nad rolą procesów naturalnych w tworzeniu źródła archeologicznego <z greciego „teoria śmierci”, taphos - śmierć,
nomos - prawo>

wykres:
biocenoza → tanatocenoza [autochtoniczna, mieszana, parautochtoniczna, allochtoniczna] → tafocenoza

4/12
forensic - historia ludzkiego ciała po śmierci
BIOCENOZA

zespół organizmów żywych, które zamieszkują dane środowisko i są powiązane wzajemnymi zależnościami

żywa część ekosystemu - wszystkie populacje i gatunki organizmów zwierzęcych i roślinnych oraz mikroorganizmy,
które zasiedlają określony biotop

organizmy są połączone przede wszystkim zależnościami pokarmowymi oraz konkurencją

<sama etymologia określenia biocenoza wskazuje na aspekt relacyjny>

biocenoza i biotop tworzą ekosystem

TANATOZECONA

kopalny zespół organizmów obumarłych w jednym miejscu i czasie

aby powstała organizmy, które ją budują muszą zginąć gwałtownie <na skutek katastrofy>

z tego powodu składem przypomina skład biocenozy organizmów żywych - śmierci uległy wszystkie osobniki lub ich
reprezentacja losowa, nie tylko stare/chore

nagromadzenie różnych gatunków tworzących biocenozę

NECROCENOZA - zespół szczątków organizmów obumarłych w różnym czasie lub miejscach i nagromadzonych w
jednym miejscu

w odniesieniu do ludzi - cmentarz <nagromadzenie szczątków pośmiertnych>

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 6

 MIKSOCENOZA - asocjacje «ugrupowanie, zbiorowisko, zespół» szczątków rodzimych i przetransportowanych
występujące w zespołach kopalnych
ALLOCENOZA - szczątki przetransportowane w miejsce gdzie nie było innych organizmów żywych
PSEUDOCENOZA - kopalne szczątki przetransportowane do środowiska, w którym niegdyś nie żyły dane organizmy
TAFOCENOZA - ogół obumarłych naturalnie szczątków organicznych zawartych w osadach, odkrywamy je w osadach,
warstwach

organizmy jako składową procesu sedymentacji <tworzenia warstw>

TAFONOMIA - nauka badająca pośmiertny los szczątków organicznych, współczesnych (subfosylnych) i kopalnych
(skamieniałości)

bada wpływ czynników biologicznych, fizycznych, oraz chemicznych <diageneza - tworzenie zwięzłych osadów> na
zachowanie się szczątków organicznych i ich fosylizacje oraz powstawanie zespołów pośmiertnych - <nekrocenoz>

ARCHEOLOGIA EKSPERYMENTALNA

nauka to definicyjny atrybut eksperymentu <często jest mało spektakularny, czasem nieprzewidywalny>

eksperyment bez ostatecznego potwierdzenia rezultatów nie może stanowić przedmiotu działań edukacyjnych ani
tych z zakresu historycznej rekonstrukcji

łączenie opisywanych dziedzin nie ma sensu - prowadzi do degeneracji wartości naukowej badań eksperymentalnych
<które obecnie kojarzą się z imprezami okolicznościowymi>
Peter J. Reynolds (1999) - przywołuje definicję eksperymentu

H. Margenau - to metoda dochodzenia poprzez próbę lub test, do uzasadnionych względem początkowej hipotezy
wniosków

John Coles - pionierska dla archeologii eksperymentalnej praca

[…] słowo ‚eksperymentalna’ sugeruje próbę, test, środek do osadzenia teorii czy pomysłu i to jest właśnie
istotą metody

metoda ta (…) dostarcza drogi, jedynej drogi, na przetestowanie interpretacji archeologicznych dotyczących
zachowań ludzkich w przeszłości

wszystkie prace tego typu <archeologii eksperymentalnej> muszą bazować na źródłach archeologicznych. one stanowią
podstawę do wysunięcia hipotez, które mogą dać początek pracom doświadczalnym
Yvone M. J. Lammers-Keijsers, Uniwersytet w Lejdzie (Holandia)

[…] używanie natury jako laboratorium, ćwiartowane zwierząt, i/lub ścinanie drew przy użyciu narzędzi kamiennych
wydaje się być nienaukowym i nie przynosić naukowo wartościowych wniosków

jednak kiedy doświadczenia są przeprowadzane do przetestowania hipotez, które opierają się na danych
archeologicznych, z pewnością jest możliwe uzyskanie istotnych informacji, które mogą być użyte w argumentowaniu
archeologicznym

hipotezy muszą być formułowane w taki sposób, aby pytania jakie z nich wypływają, były możliwe do weryfikacji, dzięki
prostemu, nie podlegającemu wielu zmiennym procesowi eksperymentalnemu

nie każda hipoteza może być sprawdzona doświadczalnie

proces eksperymentalny - wykonany profesjonalnie, nie przeprowadza go laik

eksperyment nie jest uczeniem się przez doświadczenie
wykorzystywanie współczesnych fachowców w danych dziedzinach - też nie okej <przyzwyczajenie, trudność w
przestawieniu na nowe techniki>
dużo napisano o zasadach jak powinno to wyglądać
poprawnie wykonane doświadczenie kończy się zdobyciem danych, które są porównywane z obserwacjami nad źródłem
archeologicznym

prowadzi do wyciągania wniosków odpowiadających na pytania zadane przed procesem

mogą stać się podstawą do sformułowania kolejnych hipotez sprawdzalnych eksperymentalnie <schemat>

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 7

 przykład doświadczenia

nasyp z Overton Down <sztuczny eksperymentalny kopiec>

warunki zachowania zależą od gleby i klimatu

kreda dobrze zachowuje kości

kwaśne gleby niszczą kości i drewno w ciągu kilku lat

gleba z miedzią dobrze wpływa na zachowywanie się materiałów organicznych

ropa + sól = silnie konserwujące działanie < np. nosorożec ze Staruni>

ARCHEOLOGIA EKSPERYMENTALNA

odtwarzanie przeszłych technologii uczy jak były wytwarzane i użytkowane przedmioty oraz jak formowały się
stanowiska

cel to stworzenie materiału porównawczego pomocnego w interpretowaniu materiału źródłowego <pozyskanego

badaniami wykopaliskowymi>

badanie technologii wymarłych cywilizacji, próba rekonstrukcji przedmiotów i technik

nie są ważne wytworzone w czasie doświadczenia obiekty, ale płynące z niego informacje

przydatna w pracach zajmujących się oszacowaniem nakładu pracy lub przyporządkowaniem funkcji

szkoła francuska i wytwarzanie narzędzi krzemiennych - stosowanie techniki na wzór pradziejowych

Francois Bordes

wytwarzanie narzędzi pradziejowych i ich użycie

analogie etnologiczne → zrozumienie produkcji, funkcji i codziennego używania

traseologia i tak top metoda

<badanie narzędzi pod mikroskopem pod kątem śladów użycia>

eksperymentalne lepienie i wypalanie ceramiki

pierwsze eksperymenty in polsce <Włodzimierz Hołubowicz, badacz terenowy, archeolog , etnograf procesy
formowania>

inne przykłady eksperymentów

Thor Hayerdahl - łódź Kon-Tiki <wyprawa na Polinezję

hipoteza: <wyspy polinezyjskie mogły być zasiedlone przez ludność z południowej Ameryki, która przedostała
się na nie drogą morską>

farma Butser, Anglia

archeologiczne rekonstrukcje starożytnych budowli <w różnych epok>

uprawiane rośliny z pradziejów i hodowane rzadkie gatunki zwierząt

Muzeum Łodzi Wikingów w Roskielde

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 8

 centrum doświadczalne w Lejre, Dania <interaktywny park>

to tu zbudowano i następnie spalono wioskę w celach doświadzlanych

Marcin Diakowski

archeoreplika

technologia obróbki kości i poroża od epoki kamienia do średniowiecza

06.11, 13.11, 20.11, 27.11, 04.12 9

 11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01
11.12

ŹRÓDŁA

historia względem źródeł

krytyka wewnętrzna

krytyka zewnętrzna

<<jeśli dwa niezależne źródła mówią o dawnym wydarzeniu podobnie tzn. że przekazują prawdę >>

archeologia

pozostałości materialne nie są nośnikiem materialnego przekazu

„bierne okruchy przeszłości”

źródło archeologiczne <rzeczowe, materialne>

jest statyczne , całkowicie uformowane w przeszłości

„gotowe” do rekonstrukcji przeszłości

O.SCAR MONTELIUS

najwcześniejsza klasyfikacja źródeł archeologicznych prezentująca filozofię podejścia do nich

źródła jako znalezisko, o określonej formie i funkcji, wiążące się z danym czasem i przestrzenią

wyróżnił cztery kategorie źródeł

osady

groby

skarby

znaleziska przypadkowe <pojedyncze> <o mniejszej wartości poznawczej>

zwarte <zamknięte> - warstwa osadnicza, urządzenia mieszkalne lub gospodarcze, grób, skarb sensu stricto

otwarte <niezwarte> - wielowarstwowe osady i jaskinie, wtórne pochówki w kurhanach i megalitach, skarby tzw.
wotywne [narastające w długim okresie

niezwartość wiąże się z brakiem możliwości określenia czasu

18.12
<<dzisiaj znaleziska zwarte określamy jako wytwory>>

ŹRODŁA TRAKTOWANE JAKO PUZZLE

JÓZEF KOSTRZEWSKI <tradycja francuska w nazewnictwie>

zabytki przedhistoryczne

przedmioty ruchome, wykonane przez człowieka przedhistorycznego <narzędzia, broń, ozdoby, naczynia, sprzęty,
dział sztuki czy zabytki kultu religijnego>

pozostawione przedmioty nieruchome <szczątki pojedynczych budowli lub całych osad, groby, cmentarzyska,
twierdz <grody> mosty, drogi, kopalnie, piece hutnicze>

użytkowane przez człowieka przedhistorycznego jaskinie i schroniska skalne

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 1

 <przygotowywane przez niego> surowce

odpadki uczt

<hodowane> zboża, warzywa lub owoce

szczątki roślin, owoców dziko rosnących <jakie zbierał>

zdroworozsądkowe ujęcie źródła <zabytek przedhistoryczny>

wyróżnia kategorie źródeł archeologicznych

ruchome: narzędzia, naczynia, ozdoby <<dzielone ze względu na surowiec, technikę i technologie, formę
wytworów, pełnione funkcję>>

nieruchome: obiekty osadnicze, obiekty grobowe

identyfikacja źródła z wąsko pojętym kontekstem

inny podział <występowanie artefaktów>

w skupiskach

w skarbach

w znaleziskach luźnych

podziały źródeł miały służyć dalszemu porządkowaniu źródeł <zwłaszcza chronologicznemu>

chronologia uzyskiwana przez korelację typologicznych serii wytworów <synchronicznie i diachronicznie> oraz
zespołów

źródła archeologiczne i ich uporządkowane układy miały służyć rekonstrukcji przeszłości

<<podstawowym problemem w czasach Kostrzewskiego był problem etnogenezy Słowian z kluczową kwestią -
interpretacji etnicznej kultur archeologicznych w tym przedłużyckiej i łużyckiej, przypisanej Prasłowianom>>

uważał, że zespoły archeologiczne odpowiadają pewnym jednostkom etnicznym

metoda retrogresywna - śledzenie kultury materialnej wstecz do czasu, kiedy występuje po raz pierwszy zespół form,
wyróżniający ten obszar od terytoriów sąsiednich

związane z kwestią ciągłości osadnictwa na ziemiach polskich w VI-V/VI w.

autochtoniczny <<człowiek należący do rdzennej ludności danego obszaru>> pogląd na pochodzenie słowiam

PraSłowianie bytowali nad wisłą już od epoki brązu

allochtoniści - słowianie wywodzili się z niewielkiej kolebki, poza granicami polski

<<cmentarz dalej użytkowany, cmentarzysko to pozostałości, relikty po cmentarzach niegdyś użytkowanych>>

8/1
SZKOŁA NIEMIECKA

Ernest Bernheim <1908>

źródła to materiał, skąd nasza nauka czerpie swe poznanie

Marceli Handelsman <1928>

źródła to ślady życia ludzkiego

podział na pośrednie i bezpośrednie

Johann Droysen <1943>

pozostałości <posiadamy bezpośrednio po działalności człowieka>

źrodła <to co z pozostałości weszło do świadomości ludzkiej>

pomniki <łączy cechy źródła i pozostałośi>

ARCHEOLOGIA NIEMIECKA
KARL HERMAN JACOB-FRIESEN

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 2

 historia - źródła pisane

archeologia - znaleziska

przypadkowe [pojedyncze i osadnicze]

celowe [grobowe i skarby/depozyty]

krytyka

znaleziska pewne

znaleziska niepewne

fałszerstwa

praktyka badawcza

ustalanie morfologii

ustalanie chronologii

analiza zasięgów przestrzennych

H. J. EGGERS

nie ujmował źródeł na zasadzie zwierciadła przeszłości, czy puzzli

źródło jest wytworem specyficznych mechanizmów działających w żywej kulturze, dzięki czemu nie jest obiektywne,
lecz subiektywne

jego podział jest tradycyjny, ale istota danej kategorii źródeł jest odmienna niż we wcześniejszych ujęciach

etnologia → kultura “żywa “, archeologia → kultura “martwa”

groby

wyposażenie to subiektywny, świadomie dokonany wybór

nie reprezentuje “obiektywnego” zespołu przedmiotów

<<system wierzeń>>

skarby [depozyty]

subiektywny wybór zasobów kultury “żywej”

pozostałości osad

zbiór elementów kultury “żywej”, które mieszkańcy wyeliminowali jako niepotrzebne lub bezwartościowe

negatywny wybór ze znanych nam przyczyn

kryterium przyjmuje mechanizm selekcji <<został skrytykowany<skupiono się na złej definicji osady, nie doceniono
go>>

<<c. levi-strauss czołowy strukturalista [etnologia bada płynące rzeki a archeologia wyschnięte koryta]>

HERMAN MULLER KARPE <1975>

źródła pisane

archeologiczne [osady, groby, miejsca kultowe, inne]

dane kontekstualne i przyrodnicze

KLAUS FRERICHS <1981>

nawiązuje do tradycji podziałów źródeł przez historyków

traktuje źródła archeologiczne jako źródła historyczne

J. Droysen, E. Bernheima, A. von Brandt (1958) - na nich się opiera

podstawa klasyfikacji to podział źródeł historycznych [kryterium - celowe lub niecelowe przekazywanie przez dane
źródło informacji]

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 3

 pozostałości

pozostałość po ludziach i zdarzeniach nie przekazuje informacji celowo

tradycja <ogół przekazów>

przekazuje informacje celowo

podstawa badań archeologa to pozostałości niepisane <jeden ich dział pozostałości rzeczowe>

podzbiór pozostałości rzeczowe ma cechy pozytywne <obiektywny charakter źródeł> oraz negatywne
<niekompletność, fragmentaryczność>

<<istnieją zachowania które nie generują w żaden sposób powstania pozostałości materialnych ani nie wpływają na ich
wytwarzanie czyli są nieuchwytne dla archeologa>>

POLSKI WKŁAD W ROZUMIENIE ŹRÓDEŁ

GERARD LABUDA <historyk, całościowe podejście do źródeł>1957>

źródła historyczne są pozostałością jak i odbiciem psychofizycznej działalności człowieka

nie ma źródła historycznego, w którym byłaby reprezentowana tylko jedna z tych cech

źródło - wytwór pracy ludzkiej, uczestniczy w rozwoju społeczeństwa i nabiera zdolności odbijania tego rozwoju

skutek - źródło jest środkiem poznawczym, umożliwia naukowe odtworzenia rozwoju społeczeństwa we
wszystkich jego przejawach

ergotechnicze

powstały w wyniku działalności gospodarczej człowieka

<wytwory gospodarki, źródła demograficzne, inwentarze- źródła pośrednie>źródła pośrednie>

socjotechniczne

powstały w wyniku społecznego oddziaływania człowieka

określają relacje między ludźmi

<źródła prawne, zalecenia władz, opisują podział pracy i stosunki społeczne, dotyczą instytucji>źródła
bezpośrednie>

psychotechniczne

materializowanie się świadomości w celu przekazania czy przechowywania swoich myśli

poznanie ludzkie świata materialnego <pisma przyrodnicze>

poznanie ludzkie świata społecznego <opis życie i nauki społeczne, historiografia i literatura>

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 4

 poznanie ludzkiego życia umysłowego <pojęcia abstrakcyjne jak filozofia albo światopogląd>

<źródła bezpośrednie>

tradycja - formie przeżytków i pamięci o czasach przeszłych tkwi w żywych ludziach

<<gdzie zaliczyć kronikę?>>

pasuje do grupy socjotechnicznej i psychotechnicznej

15/01
<<ŹRÓDŁA CZ. 2>>
NOWA ARCHEOLOGIA
LINDA PATRIK

<1985> dokonała diagnozy praktyki archeologów dotyczącej podejścia do źródeł

wyróżniła dwa niesprzeczne ze sobą modele

fizyczny <paleontologiczny>

istotne są cechy fizyczne

opis jak opis skamieliny typu przyrodniczego

tekstualny

przywraca źródłom humanistyczny charakter

uważała, że nowi archeolodzy stosują model tekstualny <w istocie zastosowano go dopiero w latach 80. XX
wieku>Ian Hodder - źródła archeologiczne traktował jako swoiste teksty do odczytania>Czytanie przeszłości>

LEWIS BINFORD <nowa archeologia, archeologia systemowa, antropologia kulturowa>J. Steward>

<<ujmował źródła systemowo>>

manifest Nowych Archeologów = archeology as anthropology <1962>

zakładał, że w źródłach zawarte są wszystkie informacje umożliwiające naukowe odtworzenie rzeczywistości

dziejowej

<<albo archeologia będzie antropologia albo niczym>>

<<ekologia kulturowa <1955> teoria ewolucji wieloliniowej - adaptacja>>?<<

systemowe myślenie → systemowy obraz świata → stan równowagi

technologia → organizacja społeczna → ideologia

wg niego formalna struktura artefaktów <wraz z kontekstualnymi powiązaniami między elementami> powinna
przedstawiać <przedstawia> systemowy i dający się zrozumieć obraz całego wymarłego systemu kulturowego

ekofakty

artefakty

wytwory technomiczne - ich pierwotny kontekst funkcjonalny mieści się w sferze bezpośredniego styku
człowieka z przyrodą

źródła te są związane ze zmiennymi środowiska naturalnego

pełnią zasadniczą rolę w procesie jego eksploatacji i przekształcania przez człowieka

wytwory socjotechniczne - ich pierwotny kontekst funkcjonalny zwiąże jest bezpośrednio z podukładem
społecznym

wytwory takie jak insygnia władzy, berła, korony buławy,ale też przedmioty ostentacyjnego zbytku

wytwory ideotechniczne - materialne elementy kultury, których pierwotny kontekst funkcjonalny mieści się w
sferze ideologicznych komponentów układu społeczno-kulturowego

figurki bóstw, symbole klanów, siły przyrody

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 5

 >>PROCESY FORMOWANIA I KONIEC WIARY W OBIEKTYWNE ŹRÓDŁA I ICH POZNAWANIE<<

kontekst systemowy a archeologiczny

dyskusja z przesłanką pompejańską

źródła są kształtowane są przez procesy formowania <<M. Schiffer>>

depozycyjne procesy formowania

podepozycyjne procesy formowania

MICHAEL SCHIFFER

dyskutuje z przesłanką pompejańską <pokazuje, że ze względu na procesy formowania nie ma ona w archeologii
prawa bytu>

<<o nim we wcześniejszym wykładzie>>

>>ROZRÓŻNIENIE NA ŚWIADECTWO STRATYFIKACYJNE I ŹRÓDŁO ARCHEOLOGICZNE<<

<<fazy redukcji archeologicznej>>
<etapy redukcji Urbańczyka>>

D. CLARKE
<<ujęcie źródeł w duchu procesualnym>>

twórca archeologii analitycznej

uzasadnił ideę klasyfikacji politetycznej w archeologii

podstawowym “źródłem” jest fakt archeologiczny <wytwory i informacje pozyskiwane w wyniku obserwacji ich
kontekstualnych i specyficznych własności>

wytwór to system sprzężonych ze sobą cech

archeolog selekcjonuje te cechy pod względem działalności lub wyboru człowieka

hierarchiczny podział jednostek [reprezentuje całościowe podejście do źródeł]

cecha <atrybut> - najmniejsza jednostka

wytwory <zbiór cech>

typy wytworów <zespoły cech>

zespoły typów <kompleksy wytworów>

kultury <kompleksy zespołów>

grupy kultur przechodnich <kompleksy kultur>

kompleksy technologiczne <kultury o podobnej strategii gospodarczej bytujące w podobnym środowisku>

dokonuje formalizacji procedur badawczych i klasyfikacji wielocechowej

<<kolejna zmiana - archeologia postprocesualna>>

IAN HODDER
<<tekstualizacja <przełom lingwistyczny> zmiana podejścia z procesualnego na tekstualne>

traktuje kulturę materialna jako tekst do odczytania

znaczenia obecne w pozostałościach archeologicznych

za każdym elementem kultury materialnej są ukryte struktury świadczące o istniejących w całej kulturze
wzorcach, schematach

źródło archeologiczne to struktura znaczeniowa

jest ukryta, trzeba z niej wydobyć znaczenie całości

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 6

 kultura materialna jest obiektywna

artefakty nie są pasywne tylko aktywne <sprawczość rzeczy>

artefakty i ich układy przestrzenne w jakiś sposób odzwierciedlają reguły społeczne

odwołuje się do znaczenia w sensie fizycznym i znaczenia “tekstualnego”

22/01
>>POLSKIE OSIĄGNIECIA<<
STANISŁAW TABACZYŃSKI <<koncepcja wskaźników w odniesieniu do źródeł archeologicznych>>

źródła archeologiczne ujmuje jako wskaźniki bezpośrednio nieobserwowalne

źródło - kopalny korelat żywej niegdyś kultury, który pozostaje wobec niej w relacji reprezentowania <2000>

nie można tej relacji sprowadzić do jednej zmiennej czy czynnika

dwa rodzaje wskaźników: empiryczne i inferencyjne <o zajściu zjawiska wnioskujemy z symptomów>

<<wskaźnik - precyzyjne, nie budzące zastrzeżeń zjawisko, cecha, fakt, które podstawiamy w miejsce umykającego faktu
wewnętrznego>>
<<w oparciu o wskaźnik wnioskujemy o zjawisku, którego bezpośrednio nie możemy obserwować>>
<<relacja zjawisko-wskaźnik nie jest łatwa do określenia - zjawisko może być efektem działania syndromu wielu
składników>>

JERZY TOPOLSKI
<<metodologia histroii>> <<teoria wiedzy historycznej>> <<jak się pisze i rozumie historię>>

źródła archeologiczne ujmuje jak historyczne

źródło - wszystko co może być pomocne w konstruowaniu obrazu przeszłości i argumentowaniu owego
konstruowania

nie mowa jedynie o przedmiotach, ale zachowaniach jakie historyk obserwuje, w których zostały utrwalone
elementy tradycji

<<szerokie rozumienie źródła>>

„wszystko” może być źródłem potencjalnym

źródło efektywne - gdy historyk stawia mu pytanie badawcze <zgodne z wiedzą i regułami wnioskowania>

dwa nietożsame podziały

źródła pośrednie/bezpośrednie <podział statyczny>

bezpośrednie „odbijają przeszłość”, nie istnieje informator, „milczą”

pośrednie posiadają informatora-pośrednika <zawierają interpretację samego autora>

źródła adresowane/nieadresowane <podział dynamiczny>

kryterium - czynnik perswazji <czy autor kieruje wypowiedź do znanego mu adresata>

nieadresowane - bez celu komunikowania o czymkolwiek <nie ma perswazyjnego charakteru>

adresowane - perswazyjne, powstało w celu przekonania odbiorcy, że przekazuje mu prawdę <podwójna

interpretacja>

w archeologii najważniejszy jest idea źródła bezpośredniego i pośredniego

archeologiczne źródło wymaga większego nakładu interpretacji niż historyczne, mimo braku pośrednika - każda
informacja jest efektem interpretacji <lepszy nawet najgorszy informator niż brak>

odwraca podkreślaną przez archeologów “lepsza” sytuację źródła archeolgicznego

każda informacja wydobyta ze źródła jest efektem interpretacji

TOPOLSKI: archeologia JEST historią

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 7

 BINFORD: archeologia JEST antropologią kulturową
HODDER: archeologia JEST ARCHEOLOGIĄ

>>NAJNOWSZE POGLĄDY<<
<<współczesny materializm>>powrót do rzeczy>>ulokowanie problemu źródła w rozważaniach na temat materialności>>
<<zwrot ontologiczny - mniej o źródłach, więcej o kulturze materialnej>>
Bruno Latour - teoria aktora-sieci
Bjornar Olsen - sprawczość rzeczy

chodzi nie tylko o rzeczy funkcjonujące w kulturze, ale też nie-rzeczy <natura i przyroda> w sferze rozważań kultury i
społeczeństwa

koniec sytuowania człowieka w centrum świata, rzeczy mają swoją „sprawczość”, nie są tylko tłem

rzeczy i ludzie są wzajemnie uwikłani- są aktorami

<<podejście utylitarne - uprzedmiotowienie rzeczy>>

rzeczy mają sprawczości, w tym materialną <współtworzenie świata, kultury>

rzeczy konstruują relacje społeczne

TIM DANT

między rzeczami a ludźmi istnieją określone rodzaje interakcji, a te oddziałują na stosunki między ludźmi

czymś innym są rozważania o technologii przedmiotów, czynnościach wytwórczych, a czym innym o związkach
przedmiotów z ludźmi, co czyni z nich rzeczy

„to stosunki społeczne z rzeczami tworzą [...] współczesną kulturę materialną"

kulturowa biografia rzeczy - ujmowanie rzeczy tak jak ludzkie przedmioty

idea dawna, poprzedza powrót do rzeczy

„kariera” rzeczy jako możliwość wglądu w ich nieodłączne cech

próba doszukania się cech uczłowieczenia z uwzględnieniem kontekstu ludzko-rzeczowego

<<przykład: kocioł z gundenstrup>>

struktura rzeczy, ich kontekst funkcjonowania, konstruują ich tożsamość

kontekst kulturowy to klucz do odsłonięcia znaczenia rzeczy

M. JOHNES

obiekty materialne dysponują rodzajem sprawczości <agency>, możliwością działania i jest to działanie
materialne

to działanie zmienia relacje między ludźmi

MAREK KRAJEWSKI

trzy poziomy człowieczeństwa na których realizuje się relacji ludzi i rzeczy

gatunkowy

społeczny

indywidualny

<<splątanie <entanglement> - idea wprowadzone przez jednego z twórców mechaniki kwantowej>>

<<splątanie w archeologii - miedzy ludźmi i rzeczami, zakłada silną korelację

badając jedną część otrzymujemy informacje o drugiej>>

ZMIANY W ROZUMIENIU ŹRÓDEŁ

Pozytywizm <arch. kulturowo-historyczna>

badanie “czystych faktów”

bada poszczególne źródła

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 8

 stosuje indukcję i zadowala się uogólnieniami wyników indukcji

<<czyste fakty nie istnieją, zawsze „dodajemy” naszą wiedzę; „rzeczywistość nie mówi- my mówimy” Quine>>
Modernizm <procesualizm>

kierowany „modernistyczną prawdą”

reprezentowany przez Nową Archeologię i procesualną

poszukuje prawdy w źródłach <artefaktach, ekofaktach>w określonych procedurach badawczych, w których

stosowana jest dedukcja i budowane są modele

Postmodernizm <postprocesualizm>

zwraca się ku idei, że istnieje tylko „przedstawienie” oraz „po-modernistyczne doświadczenie”, zwrócone ku kulturze
materialnej, ale „zanurzone’ w teraźniejszości

prawda jest relatywna, stosujemy wyłącznie interpretację

Post-postmodernizm <post-postprocesualizm>

nowa materialność

<<wszystkie wymuszały <wymuszają>> odmienne podejście do materii źródłowej <sfery materialnej> w archeologii>>

11.12, 18.12, 08.01, 15.01, 22.01 9

 22.01, 29.01
KLASYFIKACJA SERIACJA TYPOLOGIA

>>KLASYFIKACJA<< w archeologii

sposób wyrażania wyników badań

stawiania hipotez i budowania teorii archeologicznych

powoływania nowych pojęć

<termin z łaciny: classic - oddział, facere - czynić>

<w języku potocznym oznacza podział przedmiotów i zjawisk na grupy, klasy różnych stopni wg jakiejś zasady>

w logice klasyfikacja to wielostopniowy podział logiczny

warunki podziału logicznego

warunek adekwatności - wszystkie elementy muszą być sklasyfikowane

warunek rozłączności - żaden element nie może zostać sklasyfikowany podwójnie

podział jest dokonywany z pewną zasadą, albo sprzeczności [ma wtedy charakter dychotomiczny] <białe/czarne,
pochówek szkieletowy/ciałopalny, tak/nie]

inne kryterium to różne odmiany danej cech [ma wtedy charakter ciągły] [elementy w podzbiorach musza być do
siebie podobne bardziej niż do elementów z innych zbiorów]

<<podział powinien być formalnie poprawny, to znaczy spełniać warunek adekwatności i rozłączności, bez względu na to
jakiego podziału dokonaliśmy>>

trudność dostosowania tych zasad do zbiorów empirycznych <przez występowanie elementów pogranicza o cechach
przejściowych>

musimy sami podjąć decyzję o przydziale <występuje pewna umowność>

kryteria klasyfikacji muza mieć też charakter empiryczny [a nie tylko logiczny]

jeśli różnorodność cech jest duża to uzyskujemy mało przejrzyste klasyfikacje

z tego wynika konieczność stosowania klasyfikacji wielostopniowych

jeśli klasyfikacja ma uwzględniać zmienne różniące się pod wieloma względami, to najlepiej jest zastosować
klasyfikację wielowymiarową

w archeologii klasyfikacje różnią się ze względu na perspektywę

zewnętrzną - formalny opis cech przedmiotu, zjawiska

wewnętrzną - wnikanie we wzorce/modele zachowań ludzkich jako istotę kultury

<<w żadnej nauce nie istnieje klasyfikacja ogólnego celu!!>

<<różnica między myśleniem indukcyjnym a dedukcyjnym>>

<badania nad francuskim paleolitem były ważnym czynnikiem kształtującym charakter klasyfikacji, a zwłaszcza typologii,
w archeologii>
<łańcuch operacji>

wprowadzony przez A. Leroi-Gourhana

pozwala zrozumieć ciągi zdarzeń w odniesieniu do paleolitu, ukazując też ciągłość przemian kulturowych

odnoszony był do procesu technologicznego wytwarzania narzędzi kamiennych i krzemiennych

<<klasyfikacja w ramach archeologii procesualnej była oparta na teorii systemu, a dokładniej na jej adaptacji, teorii
średniego zasięgu>>

22.01, 29.01 1
 >>KLASYFIKACJE NA ZBIORACH ZŁOŻONYCH<<

w zależności od charakteru artefaktów klasyfikacje mogą mieć charakter monotetyczny lub politetyczny

zbiór monotetyczny <prosty> - niewielka ilość cech jaka musza posiadać wszystkie elementy zaliczane do danego
zbioru

zbiór politetyczny <złożony> - duża ilość cech, element spełnia je tylko w ograniczonym zakresie

istnieje spektrum cech, które musi spełniać dany wytwór by zostać zaliczonym do danego zbioru

działania na nich wymagają sformalizowanej procedury klasyfikacyjnej, stosuje się metody:

skalowanie wielowymiarowe - oparte na założeniu, że układy podlegają zmianom ewolucyjnym w czasie

czas traktujemy jak cechę

układ umieszcza się w wielowymiarowej przestrzeni <przestrzeń - cechy obserwowalne obiektów>

określoną cechę ustawia się na początku wykresu i oblicza odległość statystyczną do następnych
elementów, obok siebie wystąpią elementy najbardziej podobne do siebie

wykres przybiera kształt podkowy - ale nie możemy z góry stwierdzić gdzie jest jej początek i koniec

analiza skupień- grupowanie układów w wiązki, klastry [nowoczesna seriacja]

grupowanie jest oparta w oparciu o odległość statystyczną obiektów

wewnątrz wiązki odległości muszą być mniejsze niż między skupieniami, tak powstają hierarchie skupień
[tj. uporządkowania taksonomiczne], które wyraźnie odróżniają poszczególne układy

może być przedstawiana w postaci wykresu drzewkowatego

22.01, 29.01 2
 D. Clarke - politetyczna klasyfikacja wielostopniowych układów archeologicznych

stworzona w sensie uporządkowania układów archeologicznych i wskazania teoriopoznawczej roli

pojęć

cel: budowa hierarchicznego modelu układów źródeł archeologicznych

cecha → typ [cechy]→ zespół → kultura → kompleks kultur → technokompleks

Clarke skupił się na procedurach klasyfikacji i porządkowania jednostek archeologicznych opartych

na modelowaniu [badanie archeologiczne ~ badanie procesów informacyjnych]

każda jednostka archeologiczna to system, w którym przejawia się po raz pierwszy forma nowego
zespołu kulturowego i wzrasta korelacja pewnych typów wytworów

archeologia procesualna - klasyfikacja dynamiczna [Stefan Krukowski w Polsce niby szybciej o tym
pomyślał]

DAT [Dynamiczna Analiza Technologiczna] - przedstawienie sekwencji obróbki krzemienia w danym

zespole metodami statystycznymi na podstawie szczegółowej analizy cech surowcowych,
morfologicznych, technologicznych; sekwencja obejmuje całość procesu i uwzględnia zróżnicowanie
surowca

podstawa w analizie narzędzi kamiennych i krzemiennych

uwaga skupiona nie tylko na wytworze ale na poszczególnych etapach, zachowaniach i czynnościach
z nimi związanych

analiza czynnikowa

>>SERIACJA<<

22.01, 29.01 3
 <seriacja i typologia to są oparte na klasyfikacji, ale idą “o krok dalej”]
<seriacja często skupia mocno zróżnicowane elementy [w przeciwieństwie do typologii]
<zasady seriacji stworzył Flinders Petriedla materiałów egipskich>

zasada: <podobne idzie w parze z podobnym>

materiały o małej zmienności stylistycznej były użytkowane przez długi czas

SERIACJA KONTEKSTOWA

przy braku stratyfikacji można ustalać chronologię zespołów grobowych na podstawie zespołów ceramicznych

Petrie pogrupował ceramikę, którą znalazł na cmentarzysku w Diospolis Parva w “serie datujące” na zasadzie
koncentracji związków formalnych i stylistycznych naczyń

SERIACJA CZĘSTOTLIWOŚCI

za pomocą metod stylistycznych ukazuje pojawienie się, wzrost popularności i zanik określonej formy motywów czy
zjawisk w kontekście częstotliwości innych wytworów

udział procentowy w danym czasie zawsze musi wynieść 100%

>>TYPOLOGIA<<

jest jednocześnie klasyfikacją i porządkowaniem zbiorów empirycznych

spełnia warunki klasyfikacji <rozłączności i adekwatności>

jej rozumienie jest zróżnicowane, więc nie istnieją uniwersalne zasady poprawnego jej przeprowadzenia

jest to zabieg systematyzujący o kilku etapach

na początku w zbiorze wyróżnia się typy/typy - przedmiot/zespół cech opisujących pewien standard

reszta zbioru grupowana jest w oparciu o odniesienia do danego typu

zbiór podlega w ten sposób klasyfikacji

kolejnym etapem jest porządkowanie

PORZĄDKOWANIE ZBIORU

zasada całkowitego porządku w zbiorze

<<domy na stanowisku od najmłodszego do najstarszego - jeśli każdy ma swoją datę to jest to porządek całkowity>>

częściowego porządku w zbiorze

<<pojęcie typologiczne składa się z pojęcia klasyfikacyjnego i porządkującego>><<typologia sprowadza się do

systematyzowania zbiorów, a nie tylko ich klasyfikowania>>

TYP to podstawowa jednostka typologii

jednostka abstrakcyjna

definiowana arbitralnie - stanowi zespół cech typologicznych, jednak obejmuje konkretne obiekty charakterystyczne
dla danego czasu i miejsca [w którym zostały wytworzone]

chodzi w nim o podobieństwo cech

cechy są bardziej niż mniej podobne do siebie

współcześnie to uznana specjalna wartość zmiennej jedno lub wielowymiarowej

pewnym klasom nadawana jest ranga

typologia ma prawo pozostawić mały procent klas poza swoim zasięgiem

<<w ujęciu pozytywistycznym “typ” utożsamiano z pojęciem o nieostrych granicach - odwoływano się do konkretnego
okazu posiadającego szczególne [standardowe] cechy>>
<<w metodologii antypozytywistycznej typ przestał odnosić się do konkretnego okazu ale do “wzorca” - zbioru cech,
własności jako wyznaczników danego typu>>

22.01, 29.01 4
 typ służy objęciu klasy zdarzeń lub procesów i ukazaniu ich w sposób niezakłócony według jednolitej zasady

PODZIAL NA TYP EMPIRYCZNY I IDEALNY <<Max Webber>>

idealny

wyłaniany z elementów empirycznie istniejącego wzoru

empiryczny

powstaje przez doprowadzenie do krańcowej postaci <przerysowania, przejaskrawienia> cech

charakterystycznych dla zjawisk>

<<przeciwstawianie sobie skrajnych typów służy uwypuklenie jakiejś zmiennej>>

<<pojęcie typu pozwala porządkować dany zróżnicowany materiał pod kątem jakiejś zmiennej, czy w jakimś aspekcie>>

TYPOLOGIA W ARCHEOLOGII
<<Oscar Montelius>><<początek XX wieku>>

jest ściśle połączona z chronologią <przede wszystkim względną>

porządkowanie ustawia obiekty na linii czasu - typologia ma walor chronologiczny

nie chodzi o zmianę w morfologii a o ewolucje wytwórczości kategorii wytworów <nie chodzi o zmianę stylu, tylko o
ewolucję artystyczną>

metoda typologiczna <w wydaniu Monteliusa>

dwa założenia

w danym czasie i przestrzeni wytwory charakteryzują się określonym wyraźnie stylem wytwarzania danych form,
na podstawie których można wyróżnić typy

zmiany stylu zachodzą ewolucyjnie <stopniowo>

w wydaniu Monteliusa metoda typologiczna była wzorowana na naukach przyrodniczych

dwa podstawowe założenia metody

“znalezisko” jest zbiorem przedmiotów i tak ja zbiór można je analizować pod katem pojedynczych elementów
[metodyczne]

przedmioty przez to, że są wytworem człowieka, tak jak on podlegają prawom rozwoju [metodologiczne]

wytwory tworzą własny świat i żyją własnym życiem <przypisał formom zdolność ewolucji i ruchu>

“ogniwa” - pomagają rozstrzygnąć czas funkcjonowania określonych form

<<nity pełnią określoną funkcję - starsze formy rękojeści>>

trójstopniowa budowa typologii Monteliusa

poziom pierwszy - schemat typologiczny w odniesieniu do poszczególnego typu

poziom drugi - bazuje na rezultatach pierwszego i polega na synchronizowaniu różnych typów współwystępujących
ze sobą

poziom trzeci - ustalony chronologicznie i synchronicznie schemat zostaje poddany kontroli empirycznej <czy coś
zgadza się w obrębie jakiegoś regiony, makroregionu><czy formy ewoluują ku doskonalszym, bardziej rozwiniętym
formom>

<<metodę typologiczna związaną z chronologią stosuje się do dziś z pewnymi modyfikacjami>>

<<czym innym jest czas wytworzenia a czym innym czas użytkowania, a czym innym czas zdeponowania>>

<<Oscar Almgren - typologia fibul>>

metoda typologiczna odegrała w archeologii fundamentalną rolę

eksperyment H. Kleina <niemiecka szkoła archeologii><nie można dokonać prawidłowej typologii jeśli wyroby - tutaj
były to metalowe - były naprawiane>

22.01, 29.01 5
 <typologia stanowi z jednej strony opis danego przedmiotu, zjawiska ze względu na technikę i technologię wykonania,
formę i jej detale, zdobnictwo. opis ten musi prowadzić do umiejscowienia cech opisowych tego przedmiotu w określonym
czasie i również miejscu. typ ma charakter czasowo-przestrzenny, a typologia systematyzuje wytwory, zjawiska
czasowo-przestrzennie, wyłaniając typy czasowo-przestrzenne>
<od prawdziwej typologii nie wymaga się ciągłości ewolucyjnej>

22.01, 29.01 6