CZASY STANISŁAWOWSKIE

Dziedzina Dokonania królewskie

1765 r. Szkoła Rycerska w Warszawie – uczelnia wojskowa, mającej
Edukacja kształcić przyszłych oficerów i reformatorów kraju
1773 r. na sejmie rozbiorowym utworzono Komisję Edukacji Narodowej –
pierwsze w Polsce i na świecie ministerstwo oświaty
1764 r. Teatr Narodowy (otwarty w maju 1765 r., teatr stały, sztuki w języku
Kultura polskim, włoskim, francuskim)
Od 1765 r. ukazywało się czasopismo polityczne „Monitor” (redaktorem był
ks. Ignacy Krasicki)
W latach 1770 – 1788 organizowane były „obiady czwartkowe” (najpierw w
sali marmurowej Zamku królewskiego, potem w Pałacu Łazienkowskim, z
udziałem m. in. A. Naruszewicza, I. Krasickiego. F. Zabłockiego, J. U.
Niemcewicza)
Przebudowa Zamku Królewskiego, Zamku Ujazdowskiego, Pałacu
Łazienkowskiego – król sprowadził zagranicznych architektów (Dominik
Merlini, Jakub Fontana), malarzy (Marcelli Baciarelli, Bernardo Bellotto -
Canaletto), rzeźbiarzy (Andrzej Le Brun)
Król ufundował stypendia dla młodych malarzy, naukowców, wysyłał ich za
granicę, kolekcjonował numizmaty, obrazy, ryciny, kamienie
Powstał pierwszy stały rząd – tzw. konferencja króla z ministrami; sieć
Gospodarka placówek dyplomatycznych Rzeczypospolitej za granicą
Rozpoczęły działalność komisje – wojskowa, skarbowa, w 1765 roku -
Administracja
Komisja Dobrego Porządku w celu uregulowania spraw gospodarczych
i skarbowych w miastach królewskich
Kontrola dóbr królewskich, z których czwarta część dochodów (kwarta) miała
być przeznaczona na wojsko i obronność kraju
Reforma systemu ceł (jedno cło generalne)
Reforma monetarna – wprowadzono do obiegu nowe srebrne monety (1766
r.),
Budowa manufaktur, np. w dobrach grodzieńskich - założone przez
podskarbiego Antoniego Tyzenhauza, w Belwederze powstała manufaktura
naczyń fajansowych, w Kozienicach i Mohylowie – manufaktura broni palnej,
w Rudzie – huta żelaza, w Szawlach – fabryka lnu; powstały: Kompania
Manufaktur Wełnianych, Kompania Solna, Fabryka Krajowa i Płócienna
Odbudowano ludwisarnię i mennicę królewską w stolicy,
1782 r. Komisja Górnicza rozpoczęła prace nad planami odbudowy kopalni
olkuskich, uruchomieniem wydobycia miedzi w Miedzianej Górze k. Kielc,
prowadziła badania geologiczne w celu odkrycia nowych złóż,
1767 r. na Polesiu rozpoczęto budowę Kanału łączącego dorzecze Niemna
i Dniepru (Kanał Ogińskiego – inwestorem był pisarz wielki litewski Michał
Kazimierz Ogiński); w 1775 r. podjęto prace przy budowie Kanału
Królewskiego (łączył dorzecze Wisły z M. Czarnym)
 Po śmierci Augusta III Sasa (Wettina), w1764 r., wbrew woli części szlachty i
magnatów pragnących wyboru syna zmarłego władcy, przy wojskowym i politycznym
poparciu rosyjskiej carycy Katarzyny II oraz wsparciu ze strony „Familii” tron polski zdobył
Stanisław Antoni Poniatowski. Przybrał on imię „August” i był - jak się później okazało –
ostatnim królem Rzeczypospolitej szlacheckiej.

Życie Stanisława Antoniego Poniatowskiego do 1764 r.:

 urodzony w 1732 r., syn wojewody mazowieckiego Stanisława Poniatowskiego i
Konstancji Czartoryskiej – Poniatowskiej,
 starannie wykształcony, podróżował po krajach Europy Zachodniej,
 po powrocie pełnił funkcję posła, otrzymał też urząd stolnika litewskiego, należał do
„Familii”,
 przebywał w Rosji na dworze carskim jako prywatny sekretarz ambasadora
angielskiego, potem jako poseł dworu saskiego w Rosji,
 prywatnie w tym czasie związany był z niemiecką księżniczką Zofią Anhalt – Zerbst
(przyszłą carycą Katarzyną II), żoną następcy tronu, Piotra III, po ujawnieniu tego
związku wrócił do kraju,
 zdaniem carycy Katarzyny II - najlepszy dla Rosji kandydat do tronu polskiego
- pozbawiony powiązań dynastycznych, majątku i oparcia politycznego, posłuszne
narzędzie polityki rosyjskiej.

Pierwsze decyzje Stanisława Augusta Poniatowskiego:

 cel - zreformowanie kraju,  przybliżenie systemu polityczno – społecznego
Rzeczypospolitej do porządku panującego w zachodniej Europie (przekonywanie
społeczeństwa do reform przez artykuły w czasopiśmie „Monitor”),
 1765 r. powstanie w Warszawie Szkoły Rycerskiej (kształcenie przyszłych oficerów
i reformatorów kraju),
 powołanie pierwszego stałego rządu – tzw. konferencji króla z ministrami,
 powołanie komisji wojskowej, skarbowej, Komisji Dobrego Porządku w celu
uregulowania spraw gospodarczych i skarbowych w miastach królewskich,
 kontrola dóbr królewskich, przeznaczenie części dochodów na odbudowę ludwisarni
królewskiej w Warszawie,
 reforma systemu ceł, wprowadzenie cła generalnego, reforma monetarna (1766 r.),
 1764 – 1765 r. reforma poczty, utworzenie sieci placówek dyplomatycznych
Rzeczypospolitej za granicą,
 1766 r. zgłoszenie na sejmie, wraz z „Familią” propozycji reform - zniesienia
„liberum veto”, wzmocnienia skarbu i wojska.

Sprzeciw szlachty, magnatów, popieranych przez władców Rosji i Prus wobec działań
króla:
 ingerencja Rosji i Prus w sprawy polskie - żądanie przywrócenia praw innowiercom,
pozbawionych ich w 1733 r.
 odmowa strony polskiej - król za stopniowym przywracaniem praw innowiercom, by
nie urazić szlachty katolickiej,
 wkroczenie wojsk rosyjskich do Polski,
 1767 r. powstanie dwóch konfederacji szlachty innowierczej przeciw królowi – pod
osłoną Rosjan; powstanie konfederacji szlachty katolickiej,
 żądanie szlachty rezygnacji z reform wysunięte wobec króla,
 1767 - 1768 r. zwołanie pod naciskiem Rosji sejmu:
 - przywrócenie praw innowiercom,
- zastraszenie uczestników obrad – aresztowanie i wywiezienie do Rosji 4 senatorów
protestujących przeciwko podjętym decyzjom,
- uchwalenie tzw. praw kardynalnych, objętych gwarancją Rosji - nienaruszalne podstawy
ustroju państwa (wolna elekcja, „liberum veto”, prawo wypowiadania posłuszeństwa
królowi, prawo szlachty do urzędów i władzy nad chłopami).

Powstanie i działania konfederacji barskiej:

 zawiązana w 1768 r. w miasteczku Bar (Podole) przez szlachtę oburzoną
działaniami Rosji - w obronie „wiary katolickiej i wolności”,
 żądanie niezależności od Rosji, detronizacji Poniatowskiego, powrotu na tron
Sasów, cofnięcia reform,
 jednym z przywódców konfederacji - Kazimierz Pułaski, starosta warecki,
 1770 r. ogłoszenie detronizacji króla, 1771 r. nieudana próba porwania króla,
 wystąpienie wojsk królewskich i rosyjskich przeciw konfederatom – walki w
Małopolsce, Wielkopolsce i na Litwie,
 pomoc dla konfederatom ze strony Turcji (wypowiedzenie Rosji wojny) i Francji
(broń, pieniądze i instruktorzy),
 1772 r. ostateczna klęska konfederatów, ucieczka Pułaskiego z kraju,
 chaos w kraju – pretekst dokonania rozbioru przez mocarstwa sąsiednie.

I rozbiór Rzeczypospolitej – 1772 r.:

 zaproponowany przez króla Prus, Fryderyka II, zaaprobowany przez carycę Rosji
Katarzynę II i cesarzową Marię Teresę, władczynię Austrii,
 poprzedzony zaborczymi działaniami Austrii (1769 r. zajęcie starostwa spiskiego
i nowotarskiego) i Prus (1770 r. pod pozorem zarazy w Polsce odcięcie „kordonem
sanitarnym” Prus Królewskich i części Wielkopolski),
 5 VIII 1772 r. podpisanie konwencji o I rozbiorze w Petersburgu,
 Rosja - ziemie na wschód od Dźwiny i Dniepru,
 Prusy – Prusy Królewskie bez Gdańska i Torunia, Warmię, część Wielkopolski i
Kujaw.
 Austria - ziemie południowej Polski między Wisłą a Zbruczem (tzw. Galicja
 1773 – 1775 r. sejm rozbiorowy:
- zatwierdzenie decyzji o rozbiorze - mimo protestów pojedynczych posłów (Tadeusz Rejtan),
- powołanie organu władzy wykonawczej – Rady Nieustającej, mającą ograniczyć władzę
króla, działającej między sejmami,
- 1773 r. powołanie Komisji Edukacji Narodowej w celu zreformowania szkolnictwa –
odnowienie Akademii Krakowskiej i Wileńskiej, w szkołach niższego stopnia - nowe
programy, metody nauczania,  podręczniki i nauka w j. polskim,
- podniesienie liczby wojska do 30 tys., reforma finansów (cło i podatki).