Professional Documents
Culture Documents
Prawo prywatne
Podmioty same kształtują relacje między nimi, jednakże granice autonomii są kształtowane przez
normy prawa prywatnego (interes drugiej strony, interes powszechny).
Równorzędne usytuowanie podmiotów względem siebie, jednak często strona „słabsza” (np.
konsument) ma korzystniejszą pozycję w stosunku do strony „silniejszej” (np. przedsiębiorcy).
Rozstrzyganie sporów i stosowanie sankcji: niezależne od stron, lecz działające z ich inicjatywy i w
zakresie przez nie wskazanym sądy państwowe lub polubowne.
Prawo publiczne
Użyteczność wyróżnienia
II. Gałęzie prawa, kompleksowe regulacje prawne, dyscypliny naukowe lub dydaktyczne
Gałęzie prawa
1
Spójne i uporządkowane zespoły norm prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków
społecznych.
Gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi, w sposób pełny.
Jej normy stosują Siudo poddanego jej stosunku prawnego bezpośrednio (normy innej gałęzi można
stosować tylko analogicznie lub subsydiarnie).
Dyscyplina naukowa – zespół działań poznawczych, ew. wytwór tego rodzaju działań w postaci
zespołu twierdzeń odpowiednio uzasadnionych
Metoda regulacji
Rodzaj akty normatywnego, w którym znajdują się odpowiednie przepisy prawne – Kodeks cywilny
Przedmiot regulacji
2
Kiedyś uważano, że cechą wyróżniającą prawo cywilne stanowi majątkowy przedmiot regulacji;
obecnie ta koncepcja nie znajduje uznania.
Prawo pracy
W sytuacjach nieuregulowanych w KP stosuje się przepisy KC (o ile nie są sprzeczne z zasadami prawa
pracy).
Prawo rodzinne
Prawo handlowe
Również integralna część prawa cywilnego, istnieją jednak odrębne dyscypliny naukowe i
dydaktyczne
Prawo rolne
Również nie stanowi odrębnej gałęzi prawa; przedmiotem tej dyscypliny są normy należące do
różnych gałęzi prawa.
Prawo spółdzielcze
3
j. w., przy czym ujęte w odrębnej ustawie, a rdzeń zawartych w niej norm ma charakter
prywatnoprawny
Kategoria norm prawnych, które wskazują wartości, jakie normy prawa cywilnego powinny przede
wszystkim realizować
Normy-zasady mogą być w różnym stopniu spełnione; normy o charakterystyce reguł mogą być
spełnione lub nie.
Katalog zasad
4
Dziedziczenie po osobie zmarłej
Gwarancja odszkodowania w razie wywłaszczenia
c) Zakaz nadużywania praw podmiotowych
Zapobiega wykonywaniu ich niezgodnie z akceptowanymi powszechnie regułami moralnymi
Normy prawne wymagają nie tylko legitymacji formalnej, ale i aksjologicznej
d) Autonomia woli
Jest to kompetencja podmiotów prawa cywilnego
Swoboda kształtowania stosunków cywilnoprawnych (poprzez czynności prawne)
Ograniczona ogólnymi przesłankami podyktowanymi interesem publicznym i względami
moralnymi
e) Ochrona zaufania podmiotu do składanych mu świadczeń
Moralny obowiązek dotrzymywania słowa (uzasadnienie etyczne)
Pewność obrotu prawnego (uzasadnienie funkcjonalne)
Druga Rzeczpospolita
Efekty unifikacji: Kodeks zobowiązań (1933 r.), kodeks handlowy (1934 r.) i in. Pozostałe dziedziny
prawa regulowane były przez prawa dzielnicowe.
Okres powojenny
5
Zachowano moc obowiązującą aktów prawnych, które miały na celu unifikację prawa. W krótkim
czasie dokonano całkowitej unifikacji prawa cywilnego za pomocą szeregu dekretów (opartych na
przedwojennych projektach).
W 1948 r. przyjęto projekt Kodeksu cywilnego, który został odrzucony przez kierownictwo PZPR,
dążące do przekształcenia Polski w państwo komunistyczne.
Dokonano szczątkowych zabiegów scalających pewne działy prawa cywilnego: Kodeks rodzinny,
przepisy ogólne prawa cywilnego
Charakter prawny
Zakres
Chęć nadania KC charakteru zwięzłej i zwartej ustawy zasadniczej dla prawa cywilnego.
W wielu dziedzinach należy posługiwać się techniką ustaw kompleksowych, które zawierają normy
należące do rożnych gałęzi prawa (Kodeks miał wyłącznie obejmować normy cywilnoprawne)
1) Część ogólna
2) Własność i inne prawa rzeczowe
6
3) Zobowiązania
4) Spadki
Warstwy ideologiczne
Pierwszy etap – usunięcie swoistych dla systemu PRL instytucji prawnych, przywrócenie niektórych
istniejących w II RP instytucji, które uznano za zbędne w ustroju socjalistycznym – 28.07.1990 r.
Następnie KC był wielokrotnie zmieniany. Od 2002 r. prace legislacyjne na tym polu prowadzi
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego.
Prawo stanowione
7
Muszą być zgodne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi
Prawo zwyczajowe
Norma prawna
Praktyka stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania
Rola orzecznictwa
Brola nauki
Hipoteza + dyspozycja
A)
1) Normy bezwzględnie wiążące – ich zastosowanie nie może być ograniczone ani wyłączone wolą
stron ani zwyczajem
8
2) Normy względnie wiążące – znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały
konsekwencji prawnych w sposób odmienny
3) Normy semiimperatywne – wyznaczają minimalny zakres ochrony jednej ze stron, mogą być
uchylone tylko gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną normatywną
B)
C)
Metanormy
Definicje legalne
Przepisy w sposób wiążący określające sens używania w akcie prawnym słów lub zwrotów
Przepisy odsyłające
Odsyłają do określonego przepisu lub stwarzają organom stosującym prawo luz decyzyjny
Klauzule generalne
Zwroty niedookreślone, mające na celu pozostawienie organowi stosującemu prawo pewnego luzu
decyzyjnego
Oznacza pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do której odsyła przez nakaz
uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę (np. zasady
współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa)
9
Role klauzul:
Początek obowiązywania
Po upływie 14 dni od daty ich ogłoszenia (vacatio legis), jeżeli same nie stanowią inaczej
Koniec obowiązywania
W razie uchylenia normy czy przepisu prawo intertemporalne reguluje, która norma (nowa czy
dawna) znajduje zastosowanie do stosunków prawnych powstałych przed uchyleniem dawnej
normy, a trwających nadal.
Zasada nieretroakcji
Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.
10
Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji
1) Sam fakt uchylenia normy nie powoduje zgaśnięcia konkretnych skutków prawnych.
2) Jeśli norma późniejsza inaczej niż norma wcześniejsza reguluje treść stosunku prawnego,
wtedy o zasięgu obowiązywania tych norm w zasadzie decyduje rodzaj regulowanego
stosunku prawnego
Trwałe stosunki prawne – bezpośrednie stosowanie nowych norm prawnych
W pozostałych stosunkach prawnych, w których czynnik czasu nie determinuje
obowiązków i które zwykle realizują się przez jedno jakieś działanie, obowiązuje
zasada dalszego działania ustawy dawnej
3) Do skutków prawnych zdarzeń, które miały miejsce pod rządami nowej normy reguła każe
stosować normę nową, nawet mimo iż wywierają one wpływ na istnienie i treść stosunku
prawnego powstałego pod rządami dawnej normy prawnej
W razie zdarzeń związanych z istotą danego stosunku prawnego, a mających miejsce
pod rządami nowego prawa, stosuje się do nich normę dawną
4) Jeśli powyższe reguły intertemporalne nie doprowadzą do jednoznacznych wyników, należy
posłużyć się regułą intertemporalną drugiego stopnia, która przyznaje preferencje normom
ustanowionym w ustawie nowej
Normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium RP, jeżeli co innego nie wynika z treści
odpowiednich przepisów prawnych lub kompetencji organu stanowiącego.
Odnoszą się do stosunków cywilnoprawnych łączących obywateli polskich lub polskie osoby prawne
w sytuacjach, gdy zdarzenie prawne lub jego skutki sięgają poza terytorium RP.
Cudzoziemcy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi, chyba że
ustawa stanowi inaczej.
Prawo podmiotowe
§ 10. Pojęcie prawa podmiotowego
11
Prawo podmiotowe – korzystna sytuacja jednostki w społeczeństwie
Stosunek cywilnoprawny
a) Prawo podmiotowe
b) Obowiązek
Złożone stosunki cywilnoprawne – każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec
drugiej strony
1) Służy do opisania sytuacji prawnej jednego podmiotu wobec innego/innych, jest więc
elementem treści stosunku cywilnoprawnego
2) Wyznaczone jest normami prawnymi
3) Stanowi „sferę możności postępowania” przysługującą osobie uprawnionej
4) Suzy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego
5) Czyny podmiotu uprawnionego, są indyferentne (wolne), tzn. ani nie zakazane, ani nie
nakazane przez normę prawną
III. Uprawnienia
12
Roszczenia
a) Wymagalne
b) Niewymagalne
Uprawnienia kształtujące
Zarzut
Prawa bezwzględne
Przynajmniej w ogólnych zarysach musi być określone przepisami prawnymi rzędu ustawy
Prawa względne
13
Zobowiązanym staje się każdoczesny podmiot określonej sytuacji prawno rzeczowej (np.
współwłasność, najem)
Prawa akcesoryjne
Prawa związane
Podmiotem prawa związanego może być tylko podmiot określonego prawa wolnego (np. służebność
gruntowa może przysługiwać tylko właścicielowi nieruchomości)
Prawa majątkowe
Prawa niemajątkowe
14
V. Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne
Zasada (o ile przepis nie mówi inaczej): prawa majątkowe – przenoszalne, prawa niemajątkowe –
nieprzenoszalne
Zbywalność
Dopuszczalne jest zobowiązywanie się, że nie dokona się oznaczonych rozporządzeń prawem
zbywalnym (naruszenie – odpowiedzialność odszkodowawcza, czynność ważna)
Dziedziczność
Żadne czynności prawne nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego.
Nabycie pochodne
Nabycie pierwotne
15
III. Następstwo pod tytułem szczególnym i ogólnym
Sukcesja syngularna
Sukcesja uniwersalna
Prowadzi do nabycia całości lub części jakiegoś majątku na podstawie jednego zdarzenia prawnego.
Nabycie translatywne
Nabycie konstytutywne
V. Utrata prawa
Następuje, kiedy wskutek zdarzeń wskazanych w ustawie dane prawo w ogóle gaśnie.
Prawo gaśnie, jeśli nastąpi połączenie w rękach tej samej osoby prawa i korelatywnie sprzężonego z
nim obowiązku.
16
VI. Realizacja prawa podmiotowego
Wykonywanie
Realizacja przez podmiot stanów rzeczy lub zachowań zmierzających do uzyskania lub zabezpieczenia
prawnie uznanych interesów tego podmiotu
Zachowanie niezgodne z treścią norm prawnych wyznaczających określone typy lub postacie praw
podmiotowych
Teoria zewnętrzna
Konieczność odszkodowania
Teoria wewnętrzna
Kto działa wbrew normom moralnym lub normom wskazanym w klauzulach generalnych, nie
nadużywa prawa, gdyż w ogóle go nie wykonuje.
Ochrona sądowa
Wyjątek: zobowiązania naturalne (jeśli dłużnik spełni świadczenie, nie może żądać jego zwrotu)
Pomoc własna
17
Samopomoc – uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawo podmiotowe lub prawnie
chroniony stan faktyczny
System redukcji praw ze sobą kolidujących – uwzględnienie w pewnej mierze interesów wszystkich
uprawnionych (charakterystyczny dla prawa zobowiązań)
I. Pojęcie
Cechy konstytutywne
Materialny charakter
Wyodrębnienie z przyrody
Wyłączenia
a) Zwierzęta
b) Zwłoki, odłączone od ciała komórki, tkanki, narządy (w tym krew)
Dobra kultury nie tracą charakteru prawnego rzeczy mimo ograniczeń praw właścicielskich
Rzeczy
Ruchomości Nieruchomości
18
Grunty Budynki Części budynków
Rolne Nierolne
Grunty
Również przestrzeń znajdująca się nad i pod powierzchnią (w granicach określonych przez społeczno-
gospodarcze jego przeznaczenie)
Budynki
Części budynków
Wyjątkowo, na mocy przepisów szczegółowych, stanowią odrębny od gruntu lub budynku przedmiot
własności (np. lokale).
Księgi wieczyste
Wskazują, jakie powierzchnie ziemi, budynki lub ich części są odrębnymi nieruchomościami
Części składowe
19
Wszystko, co nie może być odłączone od rzeczy bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez
uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego
Przynależności
Zachodzi, gdy:
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności.
V. Pożytki
Pojęcie i rodzaje
1) Pożytki materialne – płody rzeczy i inne odłączone od niej części składowe, jakie według
zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (przychówek zwierząt
domowych, zborze zebrane z pola, owoce)
2) Pożytki cywilne – dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz
z dzierżawy)
3) Pożytki prawa – dochody, jakie prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem (np. odsetki z wierzytelności pieniężnej)
Konsekwencje prawne
Druga reguła ogólna – jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania
pożytków, które przypadły innej osobie, to należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady,
jednakże tylko do wysokości pożytków.
20
§ 16. Przedmioty inne niż rzeczy
Ciecze i gazy
1) Nie występują w postaci zamkniętej, ponieważ wówczas traktuje się je jako rzeczy ruchome.
2) System prawny nie uznaje ich za kopaliny, ponieważ wówczas odnosi się do nich szczególny
reżim prawny właściwy kopalinom
Kopaliny
Prawo górnicze
B. Przedmioty niematerialne
1) energia
2) dobra intelektualne
3) dobra osobiste
4) pieniądze
5) papiery wartościowe
Osoby fizyczne
21
Podmiotowość człowieka
Podmiot praw
Nie jest wrodzonym atrybutem osoby fizycznej (jeśli jej nie ma, czynności w imieniu osoby
dokonuje przedstawiciel ustawowy: rodzic, opiekun)
Nazwisko i imię
Stan rodzinny
Płeć
1. Męska
2. Żeńska
Możliwość sprostowania gdy określona płeć dziecka jest niezgodna z jego naturą biologiczną
Wiek
22
Data urodzenia rejestrowana w aktach stanu cywilnego
Stan cywilny
Miejsce i data:
1. Urodzenia
2. Małżeństwa
3. Zgonu
Ewidencja ludności
Miejsce zamieszkania
Art. 8 k. c.
Istota ludzka (rodzice: kobieta i mężczyzna)
Niezależnie od stanu zdrowia
Istota żywa (domniemanie prawne: dziecko rodzi się żywe)
23
Przepisy szczegółowe regulują interesy nasciturusa.
W razie potrzeby ustanawia się kuratora nasciturusa do strzeżenia przyszłych praw dziecka.
Uznanie za zmarłego
Kreuje stan prawny (natomiast postanowienie o stwierdzeniu zgonu reguluje stan faktyczny)
Wyjątki:
Jeżeli w chwili uznania za zmarłego osoba ukończyłaby 70 lat, można uznać za zmarłego po
upływie 5 lat
Jeżeli osoba nie ukończyłaby 23 lat, nie można jej uznać za zmarłą
Uznanie za zmarłego w związku z katastrofą (art. 30) – 6 mies., 2 lata, 1 rok (zależnie od
okoliczności
Śmierć
Stwierdzenie zgonu
Wydawane przez sąd; akt zgonu nie został wydany, a śmierć jest niewątpliwa (postępowanie
dowodowe)
Uznanie za zmarłego
24
Może być uchylone w rezultacie odrębnego postępowania.
Charakter konstytutywny – dopiero decyzja sądu wywołuje skutki prawne (następują one jednak od
momentu ziszczenia się zdarzeń w orzeczeniach tych ustalonych)
Pojęcie
Typy
h) Tajemnica korespondencji
i) Nietykalność mieszkania
j) Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska
Tylko wartości niemajątkowe
k) Kult po zmarłej osobie bliskiej
Wszystko związane z pochówkiem, nagrobkiem, odwiedzaniem i ceremoniami
l) Integralność seksualna
Prawo do odszkodowania w przypadku:
25
- molestowania seksualnego
-seksu pod przymusem
m) Sfera prywatności
Zagadnienia związane z życiem rodzinnym, seksualnym, stanem zdrowia, przeszłością,
sytuacją majątkową
Dane osobowe
Osoby publiczne korzystają z ograniczonej ochrony prywatności
Niedozwolone jest już samo zbieranie informacji, niekoniecznie poprzedzające publikację
n) Korzystanie z wartości środowiska naturalnego
Konstrukcja prawna
Przesłanki ochrony
Bezprawność
Uchylenie bezprawności
a) Zgoda uprawnionego
Nie może być udzielona gdy jest to sprzeczne z bezwzględnie wiążącymi normami
prawnymi lub zasadami współżycia społecznego
Nie jest skuteczna gdy działania naruszają zarazem dobra innej osoby
Nie powoduje trwałego przeniesienia lub wygaśnięcia prawa osobistego
b) Działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego
c) Nadużywanie osobistych praw podmiotowych
Nie można czynić użytku z osobistego prawa podmiotowego, który byłby sprzeczny z ich
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego
26
Środki ochrony
Osoby prawne
Założenia ogólne
Funkcje
Powstanie i rejestry
Nazwa
27
Siedziba
Organy
Dobra osobiste
Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób
prawnych
Do dóbr osobistych osoby prawnej nie należą dobra immanentnie związane z osobą ludzką
Typy dóbr osobistych przysługujących osobom prawnym
a) Dobra sława
b) Nazwa
c) Nietykalność pomieszczeń
d) Tajemnica korespondencji
e) Sfera prywatności (polski system ochrony danych osobowych dotyczy tylko osób
fizycznych)
Uprawnienia ochronne:
1. Żądanie ustalenia prawa osobistego
2. Roszczenie o zaniechanie
3. Roszczenie o usunięcie skutków naruszeń
4. Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne – są wątpliwości, ale raczej tak
Skarb Państwa
28
Domniemanie podmiotowości – jeśli z przepisów nie wynika, której z państwowych osób
prawnych przysługuje prawo podmiotowe, należy ono do Skarbu Państwa
Brak siedziby
Sam odpowiada za swoje zobowiązania
Działa przez jednostki organizacyjne, które zarządzają powierzonym im mieniem oraz
reprezentują Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych wobec innych podmiotów z
wyłączeniem zastępstwa procesowego w sprawach, w których Skarb Państwa reprezentuje
Prokuratoria Generalna
Jednostki te reprezentują Skarb Państwa w odniesieniu do powierzanego im mienia oraz w
zakresie zadań ich urzędów, a w razie naruszenia regulujących to przepisów zamiast sankcji
bezwzględnej nieważności stosuje się art. 103 § 2 KC (sankcja zawieszonej bezskuteczności
dopuszczająca potwierdzenie umowy)
Rada Ministrów może rozciągnąć kompetencje do reprezentowania Skarbu Państwa na
kierowników innych państwowych jednostek organizacyjnych; ich status prawny jest
identyczny jak kierowników urzędów państwowych
Ci kierownicy mogą udzielać pełnomocnictw kierownikom podporządkowanych im jednostek
organizacyjnych do reprezentowania Skarbu Państwa
Inne niż Skarb Państwa jednostki organizacyjne, posiadające osobowość prawną, których
mienie jest w całości mieniem państwowym
Cel: przesunięcie kompetencji w zakresie cywilnoprawnych stosunków gospodarczych z
urzędników państwowych na rzecz specjalistów pełniących funkcje organów państwowych
osób prawnych
Zadania gospodarcze w sferze prawa cywilnego realizują różnego rodzaju państwowe osoby
prawne
Osobowość prawną posiadają także niektóre instytucje państwowe powołane do pełnienia
funkcji publicznych
29
Jednostki samorządu terytorialnego
Według Konstytucji mają one osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa
majątkowe.
Gmina
Związki międzygminne
Powiat
Osobowość prawna
Oświadczenia woli składają 2 członkowie zarządu lub członek zarządu i osoba upoważniona
przez zarząd
Może powoływać powiatowe osoby prawne
Województwo
Korporacyjne
W strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udziały lub płacone
składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej
działalności; np. stowarzyszenia, partie polityczne, spółki handlowe, spółdzielnie
Fundacyjne (zakładowe)
30
Założyciel (fundator) wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę
organizacyjną i cele działania
Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną
(np. spółki handlowe)
Art. 331 § 2 KC – jeśli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania subsydiarnie odpowiadają
członkowie (jest różnica w stosunku do osób prawnych, których odpowiedzialność ogranicza się do
ich majątku)
Konsumenci i przedsiębiorcy
Konsument
Konsumentem jest osoba fizyczna tylko w przypadkach, gdy dokonuje czynności prawnej
niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową.
Przedsiębiorca
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna z art. 33 1, prowadząca we własnym
imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
1. Zarobkowość
2. Działalność w sposób zorganizowany
3. Działalność w sposób ciągły
31
Firma
Firma osoby prawnej – dowolnie kształtowana (umieszczenie imienia i nazwiska osoby fizycznej
wymaga jej zgody na piśmie, a w razie śmierci – zgody małżonka i dzieci, to samo w razie gdy ta
osoba przestała być członkiem spółki lub gdy działalność gospodarczą wykonuje następca prawny);
musi być określona forma prawna (np. sp. z o. o.); powinna odróżniać się od firm innych
przedsiębiorstw
Firma nie może być zbyta, jednak można upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania z niej (nie
dotyczy przedsiębiorstwa, nabywca może je prowadzić pod dotychczasową nazwą).
Prawo podmiotowe do firmy podlega ochronie zbliżonej do dóbr osobistych osób fizycznych lub
prawnych.
Zdarzenia cywilnoprawne
Pojęcie
Fakty (okoliczności), z którymi hipotezy norm wiążą określone w dyspozycjach norm konsekwencje
cywilnoprawne
32
Zdarzenia prawne:
Typologia
Zdarzenia prawne:
1. Czynności prawne
2. Działania prawne zbliżone do czynności prawnych i dlatego wymagające łącznego rozważenia
z czynnościami prawnymi (np. oświadczenia wiedzy lub przejawy uczuć)
3. Orzeczenia sądowe oraz decyzje administracyjne
4. Niewykonywanie uprawnień w określonym czasie
Określenie ogólne
Czynność prawna – skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa
cywilnego, której treść określa – co najmniej w podstawowym zakresie – konsekwencje prawne tego
zdarzenia prawnego
Nurt obiektywizujący – podstawy dla rozstrzygnięcia kwestii czy zachowanie ludzkie ma charakter
czynności prawnej trzeba szukać w regułach znaczeniowych formujących się przede wszystkim w
kulturze danego społeczeństwa.
Oświadczenie woli
Sens oświadczenia woli ustala się na podstawie reguł znaczeniowych zastosowanych do zachowania
się człowieka.
Czynność prawna jest zdarzeniem prawnym, w którego skład wchodzi przynajmniej jedno
oświadczenie woli (czasem konieczne jest ich więcej).
Oświadczenia wiedzy lub przejawy uczuć nie są rozumiane jako przejaw kształtowania decyzji
stosunku cywilnoprawnego.
Mają charakter zdarzeń prawnych, gdyż w ściśle określonych przez normy prawne okolicznościach
należy z nimi wiązać wskazane w dyspozycjach tych norm konsekwencje prawne.
33
Postacie czynności prawnych
Osoba trzecia – podmiot prawa cywilnego, który nie jest uczestnikiem czynności prawnej.
Pełni ona jedynie funkcję wtórną, chociaż niezbędną dla skuteczności czynności prawnej – osobie
trzeciej przypada jedynie funkcja kontrolna, podczas gdy uczestnicy czynności prawnej podejmują
decyzję co do jej dokonania oraz jej treści.
Zgodę można składać przed i w trakcie składania oświadczenia woli przez uczestników czynności
prawnej, a także w okresie późniejszym (wówczas nazywamy ją potwierdzeniem).
Indywidualnie adresowane
Czynności prawne wywołujące skutki prawne bez potrzeby uprzystępniania ich innym osobom:
Na ogół jednak system prawny wymaga aby oświadczenia woli były składane podmiotom, których
dotyczą.
Złożenie oświadczenia woli zostało dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, że mógł się on
zapoznać z jego treścią.
Fakt i data wysłania oświadczenia woli, jak i data jego uzewnętrznienia (np. data napisania listu) nie
mają doniosłości prawnej.
34
a) Składający oświadczenie woli jest od tej pory nim związany i odwołanie takiego oświadczenia
bez zgody adresata jest skuteczne tylko gdy doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub
przed nim.
b) Moment ten jest decydujący dla rozstrzygnięcia, czy czynność prawna została dokonana we
właściwym terminie
c) Moment ten jest także decydujący dla uznania ważności i interpretacji czynności prawnej
Wyjątek: oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, nie traci mocy wskutek tego, że
zanim do tej osoby doszło, składający je zmarł lub utracił zdolność do czynności prawnych, chyba że
co innego wynika z oświadczenia, ustawy lub okoliczności
Realne i konsensualne
Do dokonania czynności prawnych realnych konieczne jest – poza oświadczeniem woli – działanie
powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami materialnymi
Jeżeli przepisy prawne nie uzależniają dojścia do skutku umowy od wydania rzeczy, a jedynie
przewidują obowiązek jej wydania w rezultacie zawartej umowy, czynność prawna ma charakter
konsensualny.
Czynności prawne nieodpłatne – przynoszą korzyść tylko jednej stronie, w polskim prawie cywilnym
podlegają słabszej ochronie
Na zasadzie wyjątku możliwa jest sytuacja, że czynność prawna wywołuje wyłącznie skutek
zobowiązujący. Trzeba wówczas dokonać odrębnej czynności o charakterze wyłącznie
rozporządzający.
35
Przysparzające
Czynność prawna przysparzająca – realizacja korzystnej dla kogoś innego zmiany majątkowej
Nie bierze się pod uwagę tego, czy dana czynność w efekcie końcowym okazała się z punktu widzenia
ekonomicznego korzystna.
Upoważniające
Kauzalne i abstrakcyjne
Czynności prawne kauzalne – ich ważność uzależnia się od istnienia prawidłowej kauzy.
Czynności prawne abstrakcyjne wywołują skutki prawne choćby nawet nie istniała prawidłowa kauza.
W polskim systemie prawnym za niepisaną zasadę uznaje się kauzalność czynności prawnych.
Istnieją nieliczne typy czynności prawnych abstrakcyjnych (np. przekaz, weksel, czek).
Typy kauz:
1. Causa obligandi vel acquirendi – przysporzenie znajduje podstawę prawną w nabyciu prawa
lub innej korzyści przez dokonującego czynności prawnej
2. Causa solvendi – podstawa prawna przysporzenia wyraża się w zwolnieniu z istniejącego
zobowiązania, które obciążało osobę dokonującą przysporzenia
3. Causa donandi – przysporzenie następuje nieodpłatnie
Czynności powiernicze
Jeśli powiernik niezgodnie z umową powierniczą przeniesie prawo na osobę trzecią, przechodzi ono
na nią, a powiernik odpowiada wobec powierzającego za niewykonanie swojego zobowiązania.
36
Swoboda formy
Jeśli ustawa nie stanowi inaczej, dopuszczalne jest wyrażenie oświadczenia woli za pomocą
jakiegokolwiek znaku – nie tylko znaku językowego. Chodzi o każde zachowanie się.
Wyraźne oświadczenie woli – złożone przez takie zachowanie, które z mocy przepisów prawa,
ustalonych zwyczajów lub porozumienia stron jest traktowane jako oświadczenie woli
Dorozumiane oświadczenie woli – złożone poprzez inne środki przejawu woli, stosownie do
okoliczności danego przypadku
Oświadczenia woli o postaci językowej – ustalenie ich znaczenia może być dokonane na podstawie
ogólnych reguł języka
Konieczne jest sporządzenie dokumentu obejmującego treść oświadczenia woli i podpisanie go.
a) obrotu konsumenckiego
b) innych stosunków cywilnoprawnych, w których występują podmioty publiczne
Jeśli zasada ta zostanie złamana, nie powoduje to bezwzględnej nieważności czynności prawnej, lecz
prowadzi do ograniczeń dowodowych.
Podpis ręczny:
37
Przy umowie niekonieczne jest składanie podpisów na tym samym dokumencie.
Formy zastępcze (nie są podpisem, lecz wywołują takie same skutki prawne - osoba niemogąca pisać,
lecz mogąca czytać):
a) tuszowy odcisk palca, obok niego inna osoba wpisuje imię i nazwisko składającego
oświadczenie woli
b) podpis innej osoby zamiast składającego oświadczenie woli, potwierdzony przez notariusza,
wójta (etc.), starostę lub marszałka województwa
Osoba niemogąca czytać (zwł. niewidomy) powinna posłużyć się formą aktu notarialnego.
2. Z datą pewną
3. Z poświadczeniem podpisu
4. Akt notarialny
Oryginały aktów notarialnych pozostają w biurze notarialnym, strony uzyskują jedynie ich wypisy,
podpisane tylko przez notariusza i opatrzone pieczęcią urzędową. W obrocie cywilnoprawnym mają
one walor dokumentów oryginalnych.
38
b) sporządzony za pomocą podlegających wyłącznej kontroli osoby składającej taki podpis
bezpiecznych urządzeń służących do składania podpisu elektronicznego i danych służących do
składania podpisu elektronicznego
c) powiązany z danymi, do których został dołączony, w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza
zmiana tych danych jest rozpoznawalna
Zaświadczenie to musi spełniać szczegółowe wymagania określone w ustawie oraz być wystawione
przez podmiot akredytowany, czyli upoważniony przez odpowiedni organ władzy publicznej.
Jeśli podpis elektroniczny nie spełnia tych wymagań, nie jest pozbawiony doniosłości prawnej, w tym
dowodowej, jednakże nie może być uważany za ekwiwalent formy pisemnej.
To strony swobodnie decydują, czy wybiorą zwykłą formę pisemną, czy jej elektroniczny ekwiwalent.
Konsekwencje prawne:
2. Forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad
eventum)
Niezachowanie formy nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie pociąga za sobą
niewystąpienie niektórych konsekwencji prawnych
39
b) uprawdopodobnienie faktu dokonania czynności prawnej za pomocą pisma
c) żądanie konsumenta w sporze z przedsiębiorcą
Reguły:
1. Wszystkie – poza zwykła formą pisemną – formy szczególne (a więc formy kwalifikowane) mogą
być zastrzeżone wyłącznie pod rygorem nieważności (ad solemnitatem), albo dla wywołania
określonych skutków prawnych (ad eventum) .
2. Zwykła forma pisemna może być przewidziana nie tylko pod rygorem nieważności i dla wywołania
określonych skutków prawnych, ale i dla celów dowodowych. Jeżeli w treści konkretnego przepisu
rygor nieważności albo szczególny skutek prawny nie został wyraźnie zastrzeżony, przyjmuje się, że
forma pisemna przewidziana została jedynie dla celów dowodowych
3. Przepisy prawa cywilnego przewidują formę szczególną albo dla bezpośrednio wyróżnionych
rodzajów czynności prawnych, albo w sposób pośredni – przez odesłanie do formy dotyczącej innego
rodzaju czynności prawnej, z którą dana czynność prawna pozostaje w związku
Forma szczególna może być zastrzeżona w umowie stron. Nie musi być to odrębna umowa o
zachowaniu formy. Może być to np. umowa przedwstępna. Może mieć charakter nieformalny.
Jeżeli zastrzeżona przez strony forma szczególna nie została dochowana, to umowa nie dochodzi do
skutku, z tym że strony mogą określać inne konsekwencje prawne. Gdy brak jest podstaw do
ustalenia, jakie konsekwencje prawne strony ustaliły, przyjmuje się, że zwykłą formę pisemną
zastrzeżono tylko dla celów dowodowych (ad probationem).
„Art. 77. (48) § 1. Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub
strony przewidziały w celu jej zawarcia.
§ 2. Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również
odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.
40
§ 3. Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron
wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia; natomiast
odstąpienie od umowy albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.”
Czynność prawna następcza – umowa, która modyfikuje treść umowy pierwotnej (zmiana lub
dodanie nowych postanowień); powinna być zawarta w takiej samej formie jak umowa pierwotna
Strony w umowie pierwotnej mogą zastrzec dla umowy modyfikującej formę surowszą od
przewidzianej w ustawie dla umowy pierwotnej lub z surowszymi sankcjami.
Jeśli umowa pierwotna zawarta została w zwykłej formie pisemnej, czynności te powinny być
stwierdzone pismem
Patrz wyżej
Przesłanki:
W razie ich spełnienia strony wiążę umowa o treści określonej w piśmie potwierdzającym
41
Pojęcie wykładni
Jest to proces myślowy zmierzający do ustalenia właściwego znaczenia (sensu) oświadczeń woli.
1. Sens znaków językowych należy rozpoznawać stosując słownikowe lub składniowe reguły
językowe (trzeba mieć na względzie ukształtowane już reguły znaczeniowe)
2. Obowiązek brania pod uwagę kontekstu sytuacyjnego
3. W oparciu na założeniu, że ludzie działają rozsądnie i uczciwie należy mieć na względzie cel,
ku któremu zmierzają podmioty składające oświadczenie woli oraz zasady współżycia
społecznego
Konkretne reguły interpretacyjne wyjaśniają sens określonego zachowania się człowieka, gdy
wskazane ogólnymi dyrektywami interpretacyjnymi zabiegi myślowe nie pozwalają ustalić sensu tego
zachowania. Często opatrzone są zastrzeżeniem „w razie wątpliwości”.
Metoda wykładni
Chodzi o założenia ideologiczne (wartości), które stanowią podstawę porządkującą system dyrektyw
wykładni. Są to
Nadrzędna dyrektywa interpretacyjna, w myśl której sędzia powinien uznać taki sens oświadczenia
woli, w jakim obie strony zgodnie go zrozumiały. Nie jest istotne, w jaki sposób strony się
porozumiały.
Gdy strony nie zrozumiały tak samo sensu oświadczenia woli, należy uznać za miarodajny dla sądu
sens ustalony z punktu widzenia odbiorcy oświadczenia woli. Na ochronę zasługuje jednak tylko
42
takie rozumienie oświadczenia woli, które stanowi rezultat starannych zabiegów interpretacyjnych
adresata, tzn. odbiorca może powołać się na rozumiany przez siebie sens oświadczenia woli tylko
wtedy, kiedy każdy uczestnik obrotu znajdujący się w analogicznej sytuacji tak samo zrozumiałby jego
znaczenie. Decyduje normatywny, a nie indywidualny punkt widzenia odbiorcy.
Testamenty
Ograniczenia dowodowe
Zakaz prowadzenia dowodu ze świadków albo z przesłuchania stron przeciwko osnowie dokumentu.
Ze środków tych można korzystać gdy nie zastrzeżono formy pod skutkiem nieważności, a sąd uznał
to za konieczne ze względu na szczególne okoliczności sprawy. Można zatem korzystać z tych
dowodów również gdy służy to do wyjaśnienia treści oświadczenia woli wyrażonego w dokumencie.
Zakaz prowadzenia dowodu ze świadków albo z przesłuchania stron w celu uzupełnienia treści
czynności prawnej, dla której rygor formy pisemnej został zastrzeżony pod sankcją nieważności.
43
Nie zawsze musi przysługiwać każdemu podmiotowi obdarzonemu zdolnością prawną. W okresach,
gdy podmiot nie ma zdolności do czynności prawnych, zastępuje go ktoś inny.
Zakres zdolności do czynności prawnej nie może być szerszy od zakresu zdolności prawnej.
Brak zdolności do czynności prawnej nie pozbawia osoby możliwości bezpośredniego (bez udziału
zastępcy) nabywania praw i obowiązków na podstawie innych niż czynność prawna zdarzeń (np.
dziedziczenia).
Zdolność do czynność prawnych nie ma charakteru prawa podmiotowego. Nie można nim
rozporządzać ani go nadużywać.
Osoby prawne
Zakres zdolności do czynności zbieżny jest ze zdolnością prawną tych osób. To samo tyczy się
jednostek organizacyjnych obdarzonych zdolnością prawną.
Osoby fizyczne
Trzy stany:
Przyczyny:
Choroba psychiczna
Niedorozwój umysłowy
Innego rodzaju zaburzenia psychiczne – pijaństwo, narkomania
Skutki:
44
Umowy uważane za powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego stają
się ważne z chwilą ich wykonania. Gdyby pociągała za sobą rażące pokrzywdzenie osoby
ubezwłasnowolnionej, pozostaje nieważna nawet mimo jej wykonania.
W imieniu tych osób czynności prawnych dokonują ich przedstawiciele ustawowi (rodzice lub
ustanowieni przez sąd opiekunowie).
Brak zdolności do czynności prawnych nie wyłącza pełnienia funkcji posłańca, która polega nie na
wykonywaniu czynności prawnych, a jedynie na przenoszeniu oświadczenia woli innej osoby (np.
dziecko wysłane po gazety).
Przyczyny:
Skutki:
45
3. Pełna kompetencja do dokonywania pozostałych czynności prawnych
Dotyczy to przede wszystkim czynności niemających charakteru czynności zobowiązujących
lub rozporządzających. Oprócz tego zgody przedstawiciela ustawowego nie wymagają:
Przez zawarcie związku małżeńskiego przed 18. rokiem życia małoletni uzyskuje pełną zdolność do
czynności prawnych i nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.
Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto powołuje się z tego względu na nieważność czynności
prawnej.
46
Dotyczy także przymusu fizycznego – ruchy człowieka poddane są ukierunkowanemu
naciskowi zewnętrznemu.
Wada oświadczenia woli odnosi się tylko do osoby, która zachowuje się w ten sposób, iż
można by sądzić, że składa oświadczenie woli. Przepis ten nie uwzględnia interesów
jakiejkolwiek innej osoby, a w szczególności np. kontrahenta działającego w dobrej wierze.
2. Pozorność
Potajemne porozumienie z drugą stroną, co do tego, iż oświadczenie woli ujawnione wobec
osób trzecich nie wywrze skutków prawnych.
Czynność ukryta (dysymulowana) – wywołuje skutki prawne, np. strony zawierają pozorną
umowę sprzedaży obrazu, a jednocześnie umawiają się, że nie wywrze ona skutków
prawnych i potajemnie dokonują darowizny.
Skutki pozorności:
Mimo że pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ma ono doniosłość prawną
dla osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolnione zostały z zobowiązania,
działając w zaufaniu, że oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru.
Oświadczenie woli nie na serio – brak skuteczność prawnej jest widoczny z samego kontekstu
sytuacyjnego, w którym podmiot składa oświadczenie woli (np. aktor na scenie, profesor
podający przykład podczas wykładu)
3. Błąd
Ma doniosłość prawną tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest istotny
(wg kryteriów zindywidualizowanych, a zarazem obiektywnych).
Może dotyczyć właściwości przedmiotu (w tym ich liczby) oraz treści zachowań określonych w
czynności prawnej, a nawet oceny, czy jest to w ogóle czynność prawna oraz jakiego rodzaju.
47
Nie ma charakteru błędu co do treści czynności prawnej niezgodne z rzeczywistością
wyobrażenie dotyczące okoliczności nieuregulowanych w czynności prawnej.
Przypadki szczególne
Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie stanowi podstawę do uchylenia
się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli
4. Podstęp
Świadome wprowadzenie jakiejś osoby w błąd lub umocnienie jego błędnego mniemania w
celu skłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści.
W razie podstępu można powołać się błąd nawet gdy nie był on istotny lub gdy nie dotyczył
treści czynności prawnej (podstępne nakłonienie kogoś do uznania dziecka, mimo że nie jest
on jego prawnym opiekunem).
Skutki:
5. Groźba
Zapowiedź wyrządzenia komuś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej.
Przymus psychiczny.
48
Groźba musi być poważna, tzn. powodująca poważne niebezpieczeństwo dla osobistych lub
majątkowych dóbr jakiejkolwiek osoby (niekoniecznie składającego oświadczenie woli).
Takie same konsekwencje wywołuje groźba od jakiejkolwiek osoby trzeciej, nawet gdyby
adresat oświadczenia woli o tym nie wiedział.
Prawo to wykonuje się przez złożenie kolejnego oświadczenia woli. Wymaga ono formy pisemnej,
zastrzeżonej dla celów dowodowych. Składa się je drugiej stronie pierwotnej czynności prawne, a jeśli
jej nie ma, osobie zainteresowanej w skutkach pierwotnej czynności prawnej. Realizuje się to bez
udziału organu orzekającego, chyba że przepis szczegółowy stanowi inaczej. Sąd rozstrzyga spory o
to, czy doszło do ważnego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli. Takie orzeczenie
ma charakter deklaratoryjny.
Roczny termin na uchylenie się od skutków czynności prawnej – w razie błędu liczony od jego
wykrycia, w razie groźby – od dnia, kiedy stan obawy ustał.
Uchylenie się od skutków prawnych działa z mocą wsteczną i obejmuje wszystkie skutki od chwili
złożenia wadliwego oświadczenia woli.
Brak możliwości domagania się jakiejkolwiek zmiany treści wadliwej czynności prawnej.
49
Podmioty mają prawo kształtowania treści zwieranych przez nie stosunków cywilnoprawnych.
Przypadki, w których swoboda kształtowania treści umów ograniczona jest ustawą do określonych ich
typów:
Ograniczenia
1. Prawa przyrody
Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna
3. Obejście ustawy
Nie tylko treść, ale i cel dokonania czynności prawnej nie może kolidować z zakazami
prawnymi.
Skutki naruszenia
50
dla podmiotów czynności prawnej nieważne postanowienie. Jeśli z okoliczności wynika, że bez tych
elementów nie zawarłyby one tej czynności prawnej, uważa się ją za w całości nieważną. Istnieje
domniemanie przemawiające za utrzymaniem ważnej części czynności prawnej. W praktyce
pojawiają się klauzule salwatoryjne.
Od powyższego są wyjątki.
Essentalia negotii
Ustawowo wyróżnione cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej
do ustawowo wyróżnionych typów czynności prawnych.
Naturalia negotii
Elementy nieistotne, wskazane w ustawie jako skutki prawne dokonania czynności prawnej
określonego typu.
Określenie tych skutków w treści czynności prawnej jest dopuszczalne, ale niekonieczne do tego, by
nastąpiły.
Accidentalia negotii
Elementy dodatkowe.
Zastrzeżenie ich w treści czynności prawnej stanowi konieczną przesłankę wskazanych w nich
skutków prawnych.
Bierna rola w procesie kwalifikacji czynności prawnych (nie określają cech swoistych dla danego typu
czynności prawnej).
Rodzaje:
Warunek i termin
Warunek
51
Zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku
prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Nie jest warunkiem po prostu zdarzenie przyszłe i
niepewne.
Zdarzenie przyszłe i niepewne może być zależne od woli strony lub stron (warunek potestatywny) lub
od nich niezależne.
Warunek rozwiązujący- zastrzeżenie, według którego skutek czynności prawnej ustaje, jeżeli nastąpi
zdarzenie przyszłe i niepewne.
Jeżeli warunek zawieszający jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia
społecznego, wtedy cała czynność prawna jest nieważna.
Jeżeli warunek rozwiązujący jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia
społecznego, uważa siego za niezastrzeżony (skutek utrzymuje się mimo spełnienia warunku).
Jeśli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami
współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują takie skutki prawne, jakby warunek się
ziścił. Analogicznie, jeśli osoba, której zależy na ziszczeniu warunku doprowadzi do tego w sposób
sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, następują takie skutki jakby warunek się nie ziścił.
Zasada ogólna: zamieszczenie warunku dopuszczalne jest w każdej czynności prawnej. Są jednak
wyjątki przewidziane w ustawie i zależne od właściwości czynności prawnej (zawarcie małżeństwa,
uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli).
Termin
Zastrzeżenie, które wiąże powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej ze zdarzeniem przyszłym
i pewnym.
Może być to data lub okres, ale niekoniecznie (np. śmierć człowieka, określona temperatura o danej
porze dnia itd.)
Reguły interpretacyjne:
1. Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem (tj. o północy) ostatniego dnia, przy czym
nie wlicza się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu.
2. Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który
nazwą odpowiada początkowemu dniu terminu, a gdyby takiego dnia w danym roku nie było
(29.02), ostatniemu dnia tego miesiąca (28.02). Jednakże przy obliczaniu wieku osoby
52
fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia (pełnoletniość nabywa się więc w dacie
urodzin).
3. Jeżeli termin oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć
pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca, a termin półmiesięczny odpowiada 15 dniom
(także w lutym).
4. Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana,
miesiąc liczy się za 30 dni, a rok za 365 dni. Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności
przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego.
Zastrzeżenie terminu dopuszczalne jest w zasadzie w każdej czynności prawnej. Wyjątki mogą
wynikać tylko ze szczególnych przepisów prawnych lub z właściwości czynności prawnej.
Zawarcie umowy
Konsens
Pojęcie
Konsens powstaje gdy da się stwierdzić, że oświadczenia mają ten sam sens, ustalony według
właściwych w tym względzie reguł wykładni.
Dopiero gdy umowa została zawarta, strona może powołać się na wady oświadczenia woli i na tej
podstawie uchylić się od je skutków.
Zakres konsensu
Konsens stron musi objąć pewien minimalny zakres skutków prawnych (istotne postanowienia,
elementy niezbędne, konieczne). Określić je można na podstawie przepisów regulujących
odpowiednie rodzaje stosunków prawnych.
Określenie stron
Wskazywać je może nie tylko treść umowy, ale i okoliczności jej zwarcia.
53
Chodzi nie tylko o swobodę kształtowania treści umowy, ale także decydowanie o tym, czy umowę
zawrzeć i z kim ją zawrzeć.
Ograniczenia
Muszą mieć heterogoniczną genezę – wynikać z ustawy lub z jej upoważnienia wydanego aktu
wykonawczego.
Zawierane na masową skalę umowy, których przedmiotem są towary lub świadczenia wielkich
przedsiębiorców, którzy zajmują dominującą z punktu widzenia gospodarczego, a często wręcz
monopolistyczną pozycję wobec swych potencjalnych kontrahentów. W praktyce przejawia się to
tylko zaakceptowaniem treści umowy zaproponowanej przez przedsiębiorców. Ta faktyczna
nierównorzędność stron nie narusza swobody zawierania umów, gdyż dochodzą one do skutku przez
zgodne oświadczenie stron.
Orzeczenie sądowe stwierdzające obowiązek złożenia oświadczenia woli przez daną osobę zastępuje
to oświadczenie.
Orzeczenie zastępujące czyjeś oświadczenie woli dopiero kreuje czynność prawną. Mają one postać
orzeczeń konstytutywnych (tworzących prawo), a nie deklaratywnych.
Zastępcze orzeczenie woli może odnosić się zarówno do jednostronnych oświadczeń woli, jak i do
umów.
W przypadkach zawarcia umowy przyrzeczonej oraz sytuacji uwzględnienia przez sąd powództwa o
stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy zgodnie z żądaniem powoda orzeczenie sądu stwierdza
54
zawarcie umowy i zastępuje umowę (są to sytuacje wyjątkowe, gdyż z reguły w przypadkach
zastępczego oświadczenia woli sąd zastępuje oświadczenie woli jednej strony).
Na podstawie wyraźnego przepisu decyzja administracyjna może mieć charakter zdarzenia prawnego
eliminującego konieczność złożenia jakiegokolwiek oświadczenia woli.
W razie wątpliwości czy mamy do czynienia z ofertą czy zaproszeniem należy skorzystać z
ogólnych reguł wykładni oświadczenia woli, a jeśli to nie wystarczy, posłużyć się konkretną
normą interpretacyjną, w myśl której wszystkie ogłoszenia, cenniki, reklamy itp. Należy uznać
w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy.
Oferta może być skierowana również do nieoznaczonego kręgu osób. Nie jest konieczne
użycie terminu „oferta”.
55
Skutki złożenia oferty
Stan związania ofertą następuje od momentu uprzystępnienia jej adresatowi w taki sposób,
że mógł się zapoznać z jej treścią (gdy skierowana jest do indywidualnie określonego
adresata) lub w chwili jej ogłoszenie (oferty kierowane ad incertas personas).
Podjęcie dyskursu w postaci elektronicznej wymaga zgody adresata (np. podanie adresu
elektronicznego na blankiecie firmowym).
Jeśli do zawarcia umowy wymagana jest ostać szczególna, również oferta zawarcia takiej
umowy wymaga zachowania formy. Postać elektroniczna może ją zastąpić w przypadkach
ustawą określonych.
Należy mieć na względzie termin związanie określony w ofercie, a jeżeli go nie ma:
1. gdy oferta została złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą bezpośredniego
porozumienia się na odległość (np. rozmowa telefoniczna), przestaje wiązać, jeżeli nie
została przyjęta niezwłocznie, a więc w toku trwającej rozmowy
2. gdy oferta została złożona w inny sposób (za pomocą odrębnych, rozłożonych w czasie
czynności), przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w
zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia;
jeżeli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub z
okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku,
chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia
odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą.
56
Oferta skierowana ad incertas personas może być w każdej chwili odwołana lub zmieniona.
Oczywiście nie jest to skuteczne wobec osób, które ofertę tę już przyjęły.
Oferta odwołalna – tylko między przedsiębiorcami; oferta może być odwołana przed
zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed
wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Jednakże oferty nie można odwołać,
jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.
Przyjęcie oferty
Jeśli do złożenia oświadczenia woli o przyjęciu oferty nie doszło do oferenta w taki sposób, że
mógł on zapoznać się z jego treścią, nie wywołuje ono skutków prawnych polegających na
zawarciu umowy. Wyjątki od reguły, w razie gdy:
W takich sytuacjach umowa dochodzi do skutku, gdy druga strona (oblat) w czasie właściwym
przystąpi do jej wykonania.
Gdy dla określonej umowy przewidziano formę szczególną, przyjęcie oferty również wymaga
tej formy.
Oferent zawsze może zastrzec, że przyjęcie oferty powinno nastąpić w określony sposób.
Strony mogą jednak ustalić między sobą jakiś swoisty sposób złożenia oświadczenia woli o
przyjęciu oferty – wówczas wiąże on obie strony.
Oświadczenie woli o przyjęciu oferty może być wyrażone przez bierne zachowanie się
adresata (milczenie), jeżeli kontekst sytuacyjny interpretowany w świetle ustalonych
zwyczajów oraz zasad współżycia społecznego na to wskazuje.
57
Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach
gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej
odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty.
Jeżeli odpowiedź na ofertę zawiera jej akceptację, jednakże z zastrzeżeniem zmian lub
uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty, to umowę uważa się za zawartą z
uwzględnieniem zastrzeżeń wskazanych w odpowiedzi na nią. Nie dochodzi do tego jednak,
gdy:
1. w treści oferty wskazano, że może być ona przyjęta jedynie bez zastrzeżeń
2. oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy
3. jeżeli oblat w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie
zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał
Poniższą normę interpretacyjną stosuje się tylko gdy strony nie postanowiły inaczej:
Umowę poczytuje sięga zawartą w chwili gdy oferent otrzymał oświadczenie oblata o
przyjęciu oferty. Natomiast jeżeli dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty nie jest
wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej, umowa zostaje zawarta w
chwili przystąpienia oblata do wykonania umowy.
Miejscem zawarcia umowy jest miejsce otrzymania przez oferenta oświadczenia oblata o
przyjęciu oferty. Jeżeli dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty nie jest wymagane
albo oferta jest składana w postaci elektronicznej, umowa zostaje zawarta w miejscu
zamieszkania albo w siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy.
2. Negocjacje
Prowadzenie negocjacji
58
Strony powinny prowadzić i inicjować negocjacje w sposób zgodny z dobrymi obyczajami, w
szczególności z zamiarem zawarcia umowy, a nie tylko dla pozoru lub osiągnięcia innych
celów (uzyskanie informacji o drugiej stronie, odwiedzenie jej od zawarcia umowy z innym
kontrahentem). Naruszenie tych powinności opatrzone jest sankcją odszkodowawczą, ale
tylko w granicach negatywnego interesu umownego.
Zawarcie umowy
Strony mogą jednak uznać, że umowa została zawarta już po uzgodnieniu elementów
koniecznych (istotnych) umowy. Wtedy kwestie sporne zostają rozstrzygnięte prze same
strony (dodatkowa umowa, powołanie arbitrów) albo przez sąd państwowy.
W toku zawierania tej samej umowy można bez żadnych ograniczeń przemiennie stosować
procedurę składania oferty albo negocjacji.
List intencyjny
Mogą regulować tryb prowadzenia negocjacji, jak i określać zakres uzgodnionych już
zagadnień.
Patrz wyżej
59
3. Aukcja i przetarg
Wszyscy uczestnicy tych postępowań mają takie same prawa i obowiązki oraz podlegają jednolitym
regułom postępowania.
Inicjuje je organizator aukcji lub przetargu. Na jego zlecenie może go zastąpić inny podmiot, np.
przedsiębiorca specjalizujący się w tego rodzaju działalności.
Organizator przejawia inicjatywę zawarcia umowy w drodze aukcji lub przetargu poprzez ogłoszenie
jednego z tych postępowań. Może być ono skierowane do ogółu adresatów lub do ich ograniczonego
kręgu.
Treść ogłoszenia:
Jeśli nie zostanie spełniona druga przesłanka, wówczas ogłoszenie nie inicjuje ani postępowania
aukcyjnego, ani przetargowego.
Wystarczy wskazać sposób udostępniania warunków aukcji lub przetargu (niekiedy warunki te są
bardzo obszerne).
Postanowienia ogłoszenia i warunków mogą być zmieniane lub odwołane, ale tylko gdy zostało to
tam zastrzeżone.
Aukcja
Licytanci (osoby zamierzające zawrzeć umowę) obecni w miejscu licytacji albo komunikujący się za
pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość składają oferty słownie lub
60
równorzędnymi znakami (np. podniesienie ręki). Jeżeli nie zastrzeżono inaczej, oferta złożona przez
licytanta przestaje go wiązać, gdy inny licytant złożył ofertę korzystniejszą.
Zawarcie umowy następuje z chwilą udzielenia przybicia, to jest zamknięcia aukcji po stwierdzeniu,
że dany licytant zaoferował najwyższą cenę, ponieważ pomimo trzykrotnego wezwania do dalszych
postąpień, nikt nie postąpił wyżej.
Umowa nie dochodzi jednak do skutku, jeżeli jej ważność zależy od spełnienia szczegółowych
wymagań ustawą przewidzianych (np. od zachowania formy lub wydania decyzji
administracyjnej).Można dochodzić przed sądem zawarcia umowy – orzeczenie sądu zastępuje
brakujące oświadczenie woli.
Przetarg
Oferty składane osób zmierzających zawrzeć umowę składane są w toku ich równoczesnego i
bezpośredniego komunikowania się (dyskursu).
Organizator oczekuje składania ofert w okresie i miejscu przez niego wskazanym. Są one następnie
rozpatrywane bez udziału oferentów.
Organizator wybiera najkorzystniejszą ofertę lub uznaje, że żadna nie odpowiada jego oczekiwaniom
– wtedy przetarg zostaje zamknięty i nie dochodzi do zawarcia umowy.
Umowę uważa się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia
organizatora o jej wybraniu (warunki przetargu mogą to jednak regulować odmiennie).
Tak jak przy aukcji, ważność umowy może zależeć od spełnienia szczególnych wymagań
przewidzianych w ustawie (np. przetarg dot. sprzedaży nieruchomości, która wymaga formy aktu
notarialnego). W takich wypadkach umowa może być ważnie zawarta dopiero po spełnieniu
wymagań ustawowych. Jeśli podmiot zobowiązany uchyla się od złożenia stosownego oświadczenia
woli, strona uprawniona (organizator lub oferent, którego oferta została wybrana) może żądać
stwierdzenia tego obowiązku przez sąd, pozastępuje powinne oświadczenie woli.
Wadium
Obowiązek wpłacenia przez uczestników określonej sumy pieniężnej (z reguły określony procent
wartości przedmiotu umowy).
Nie musi być wpłacona gotówką, może być tylko zabezpieczona (np. przez udzielenie poręczenia).
61
Podmiot, który nie wpłacił lub nie zabezpieczył wadium nie jest dopuszczony do aukcji lub przetargu.
Gdy postępowanie doprowadzi do zawarcia umowy, jego organizator zobowiązany jest zwrócić
wpłacone wadia, a gdy zostały one tylko zabezpieczone – zabezpieczenia wygasają.
W razie niedojścia zamierzonej umowy do skutku, gdy uczestnika aukcji lub przetargu uchyla się od
zawarcia umowy, mimo iż jego oferta została wybrana, organizator może pobraną sumę tytułem
wadium zachować, albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia.
Z kolei gdy organizator uchyla się od zawarcia umowy, uczestnik może żądać zwrotu podwójnego
wadium albo naprawienia szkody w granicach negatywnego interesu umowy.
Unieważnienie umowy
1. organizator aukcji albo przetargu, który jest zarazem stroną zawartej umowy
2. uczestnik postępowania, chociażby jego oferta nie została wybrana
3. inna osoba, jeżeli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie (w toku postępowania
działała za pośrednictwem)
Przesłanka: naganne działanie, polegające na wpływaniu na wynik aukcji albo przetargu w sposób
sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami przez stronę umowy, innego uczestnika postępowania
lub osobę działającą w porozumieniu z nimi
Po spełnieniu tych przesłanek podmiot uprawniony może zwrócić się do sądu o unieważnienie
umowy. Sąd wydaje konstytutywny wyrok z mocą wsteczną. Uprawnienie to wygasa po upływie
miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie
później jednak niż z upływem roku od zawarcia umowy
Norma ta ma charakter bezwzględnie wiążący, nie może być uchylona w żaden sposób.
Pojęcie przedstawicielstwa
62
Schemat przedstawicielstwa (str. 315)
Działanie w cudzym imieniu – przedstawiciel dokonuje z jakąś osobą trzecią czynności prawnej,
która ma bezpośrednio wywrzeć skutek w cudzej sferze prawnej, a mianowicie reprezentowanego.
Np.: P kupuje w imieniu R samochód od T, stroną tej umowy od chwili jej zawarcia jest nie P, a R; w
konsekwencji wiąże ona R z T.
Stan związania reprezentowanego – nie może zapobiec w swojej sferze prawnej skutków czynności
dokonanej przez przedstawiciela w granicach przysługującej mu kompetencji.
Z czynności prawnej musi wynikać, że osoba, która jej dokonuje występuje w roli przedstawiciela.
Inaczej należy przyjąć, że składa oświadczenie we własnym imieniu.
Umocowanie to może dotyczyć każdej czynności prawnej, chyba że ma ona ściśle osobisty charakter.
Przydatne przy braku lub ograniczonej zdolności do czynności prawnych oraz dla osób, które chcą być
zwolnione z konieczności osobistego udziału w czynnościach prawnych ich dotyczących.
63
a) Posłaniec – sam nie składa oświadczenia woli, lecz tylko je przenosi
b) Organ osoby prawnej, której działanie traktuje się jak działanie tej samej osoby
prawnej; konstrukcja przedstawicielstwa zakłada działanie dwóch odrębnych
podmiotów
c) Zastępca pośredni – dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, lecz na
rachunek innej osoby; sam nabywa prawa lub zaciąga zobowiązanie, następnie
zobowiązany jest przenieść je na tego, w czyim interesie działa
d) Osoba faktycznie tylko pomagająca przy dokonywaniu czynności prawnych
(pośrednicy i agenci bez pełnomocnictw, notariusze)
e) Osoba wykonująca pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu
(np. dzierżyciel), które liczą się tak, jakby dokonał ich podmiot zastąpiony
f) Podpisujący dokument in blanco, który wyraża tylko zgodę na wypełnienie go
przez inną osobę – uważa się, że treść dokumentu zawiera oświadczenie osoby
podpisującej go
g) Osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli (np. przyjmowania ofert,
wypowiedzeń), która sama nie dokonuje czynności prawnej, która sama nie
dokonuje oświadczenia woli (przepisy o przedstawicielstwie stosuje się
odpowiednio)
Udzielenie pełnomocnictwa
1. jeżeli pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności prawnej, dla której pod
sankcją nieważności przewidziana została forma szczególna; wtedy musi być ta sama forma
2. jeżeli dla określonych rodzajów pełnomocnictw szczególny przepis wymaga określonej formy
64
Ustanowienie dalszych pomocników (substytutów) jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wynika to:
1. z treści pełnomocnictwa
2. z ustawy
3. ze stosunku prawnego, będącego podstawą pełnomocnictwa
Ilekroć ustawa uzależnia skutki czynności prawnej od wady oświadczenia woli lub dobrej wiary stron,
należy mieć na względzie zarówno osobę pełnomocnika, jak i mocodawcy.
Treść pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo tylko do takich czynności prawnych, których mocodawca mógłby dokonać sam, a
nie mają charakteru osobistego.
Oświadczenie woli mocodawcy podlega interpretacji ze strony osoby trzeciej – treść taka, jaką
przypisałby potencjalny uczestnik czynności prawnej dysponujący konkretną wiedzą o oświadczeniu
mocodawcy i jego treści
Jeśli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania, każdy z nich
może działać samodzielnie – norma względnie wiążąca
65
Czynności „z samym sobą”
1. gdy A występuje we własnym imieniu i równocześnie jako B, która jest drugą stroną umowy
2. gdy A nie jest stroną umowy, lecz równocześnie reprezentują je obie strony – A i B
a) gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów
mocodawcy (np. darowizna)
b) gdy mocodawca na to zezwoli
Pełnomocnik rzekomy
Osoba dokonująca czynności prawnych w cudzym imieniu, nie mając w ogóle umocowania, albo
przekraczając jego granice.
Stosunek podstawowy
Stosunek pełnomocnictwa nie rozstrzyga o tym, czy i w jakim zakresie pełnomocnik jest zobowiązany
do korzystania z przysługującego mu umocowania.
Treść stosunku podstawowego może się różnić od zakresu pełnomocnictwa (może nakazać
wykonanie kompetencji o węższym zakresie niż ta wynikająca z pełnomocnictwa).
Jest to stosunek niezależny, jednak może mieć doniosłość dla ustalenia, czy kompetencje do działania
w cudzym imieniu przysługują pełnomocnikowi.
Wygaśnięcie pełnomocnictwa
66
a) okoliczności wynikające z treści samego pełnomocnictwa – wyznaczony termin,
pełnomocnictwo dotyczy tylko jednej czynności prawnej lub służy wykonywaniu
stosunku podstawowego (zlecenia, pracy) – jego ustanie pozbawia pełnomocnictwo
sensu
b) odwołanie pełnomocnictwa – jednostronne, nieformalne oświadczenie woli, które
wymaga zakomunikowania pełnomocnikowi; może być dokonane bez zachowania
formy szczegółowej, nawet jeżeli jest ona przewidziana dla ustanowienia
pełnomocnictwa; mocodawca może pełnomocnictwo w każdym czasie i bez
uzasadnienia odwołać; uprawnienia tego można się zrzec z przyczyn uzasadnionych
treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa
c) śmierć pełnomocnika lub mocodawcy
d) likwidacja osoby prawnej
e) Zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika
f) Utrata zdolności do czynności prawnych przez pełnomocnika, ograniczenie - nie
W razie wygaśnięcia pełnomocnictwa pełnomocnik zobowiązany jest zwrócić dokument
pełnomocnictwa. Może żądać jego poświadczonego odpisu, na którym powinno być zaznaczone
wygaśnięcie pełnomocnictwa.
Prokura
Wyłącznie przedsiębiorcy – osoby fizyczne, osoby prawne, podmioty niemające osobowości prawnej,
ale obdarzone zdolnością prawną
Udzielenie prokury
Dokonuje się go jednostronną czynnością prawną przedsiębiorcy. Jeśli nie jest nim osoba fizyczna,
jego struktura wewnętrzna określa jaki organ jest kompetentny.
67
Prokurent
Prokurent nie może przenosić prokury na inne osoby fizyczne. Może on jednak ustanawiać
pełnomocników do poszczególnych czynności lub poszczególnych czynności.
Można ustanowić kilku prokurentów (łącznie lub oddzielnie), jak również prokurę oddziałową.
Umocowanie nie tylko do dokonywania czynności materialno prawnych, ale także procesowych oraz
do odbioru oświadczeń woli skierowanych do przedsiębiorcy.
Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem dla osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi
inaczej. Wyjątki:
Prokurent, składając oświadczenie woli w imieniu przedsiębiorcy w postaci pisemnej, powinien złożyć
podpis własnoręczny zgodnie ze znajdujących się w aktach rejestrowych wzorem podpisu, a ponadto
wskazać, że występuje w roli prokurenta.
Wygaśnięcie prokury
68
Wpływ wadliwości czynności prawnych na ich skuteczność prawną
1. Nieważność
Nieważna (bezwzględnie) czynność prawna nie wywiera skutków prawnych.
Ma charakter definitywny.
Konwalidacja
Konwersja
Przemiana nieważnej czynności prawnej na inną, ważna czynność prawną, odpowiadającą choćby
częściowo hipotetycznej woli stron.
2. Wzruszalność
Inaczej: nieważność względna, unieważnialność
69
Uprawnienie do wzruszania czynności prawnej ograniczone jest terminem zawitym.
3. Bezskuteczność zawieszona
Tymczasowe wstrzymanie skutków dokonanej czynności prawnej do momentu nadejścia
określonego zdarzenia.
Strony w okresie oczekiwania nie mogą uwolnić się od zawartej umowy, powołując się na jej
nieważność.
Tylko ustawa ( nie oświadczenie woli) może wyznaczać sytuacje, w których powstaje stan
bezskuteczności zawieszonej czynności prawnej.
Także ustawa wskazuje zdarzenie, od którego zależy pełna skuteczność czynności prawnej.
Obecnie zdarzeniem tym jest wyrażona ex post zgoda na czynność prawną – nazywana
potwierdzeniem.
4. Bezskuteczność względna
Znajduje zastosowanie z mocy samego prawa (przedmiotowo-względna) lub z mocy
konstytutywnego orzeczenia sądu (podmiotowo-względna).
W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym
zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za
bezskuteczną stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była
nieodpłatna.
70
Przesłanki:
Skutki i funkcja
Po spełnieniu powyższych przesłanek A (osoba trzecia) może żądać uznania umowy zawartej
między B i C za bezskuteczną w stosunku do niej.
Dawność
Pojęcie i funkcja
Zdarzenia prawne, wobec których upływ czasu jest konieczną przesłanką wystąpienia skutków
prawnych.
71
Rodzaje
Art. 172. § 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada
nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał
posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał
posiadanie w złej wierze.
Art. 173. Jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni,
zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności
przez właściciela.
Art. 174. Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada
rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze.
Art. 175. Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.
Art. 176. § 1. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz
może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak
poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być
doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat
trzydzieści.
§ 2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą
poprzedniego posiadacza.
72
Przedawnienie
Przedmiot
Zarzut przedawnienia
Po upływie określonego w ustawie terminu dłużnik może uchylić się od zaspokojenia roszczenia.
Sąd nie może z urzędu uwzględnić przedawnienia. Decyzję taką może podjąć dopiero kiedy dłużnik
podniesie zarzut przedawnienia.
Sąd może tego nie uwzględnić, jeśli uzna, że byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Dłużnik może się zrzec korzystania z zarzutu przedawnienia – w drodze jednostronnej czynności
prawnej, nieformalnej, wymagającej dojścia do drugiej strony, nieodwołalnej, która może być ważnie
dokonana dopiero po upływie terminu przedawnienia
Skutek
Roszczenie nie gaśnie, jedynie nie może być przymusowo zrealizowane. Staje się roszczeniem
niezupełnym – nie korzysta z pełnej ochrony państwa, ale nada uznaje się je za prawnie istniejące.
Długość terminów
Terminy przedawnienia określane są normami bezwzględnie obowiązującymi – nie można ich skracać
ani przedłużać czynnością prawną.
Według ogólnych postanowień roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem trzech albo dziesięciu
lat:
73
a) trzy lata:
roszczenie o świadczenie okresowe – dłużnik obowiązany jest spełniać je
periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu
roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej –
b) dziesięć lat:
pozostałe roszczenia
Rozpoczęcie – od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli gdy zaktualizował się
obowiązek świadczenia
Wyjątki:
Przy ustalaniu biegu przedawnienia nie bierze się pod uwagę okresów, w których występowały bliżej
określone w ustawie stany rzeczy.
Konsekwencje zależą od tego w jakiej fazie biegu przedawnienia występują te stany rzeczy:
1. siła wyższa, jeżeli uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie przed sądem lub innym organem
powołanym do rozpoznania spraw danego rodzaju – przez czas trwania tej przeszkody
(ustanie działalności sądów, wstrzymanie komunikacji)
2. stosunek rodzinny lub opiekuńczy łączący uprawnionego z osobą, przeciwko której
skierowane jest roszczenie
74
Roszczenie przysługujące osobie , która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych nie może
przedawnić się wcześniej niż z upływem dwóch lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela
ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia.
Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia dla niej
przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia.
Przepisy te stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje
podstawa do całkowitego jej ubezwłasnowolnienia, mimo że nie zostało ono orzeczone.
Powoduje, że nie uwzględnia się czasu, który minął od rozpoczęciu biegu przedawnienia do
wystąpienia zdarzenia powodującego przerwanie. Po przerwie przedawnienie biegnie więc od nowa.
2. Uznanie roszczenia
Chodzi o działanie podjęte nie przed organem państwowym ani sądem polubownym.
W zawartej po upływie terminu przedawnienia umowie dłużnik zrzeka się zarzutu przedawnienia.
Tym samym jego zobowiązanie naturalne (niezaskarżalne) przybiera cechę normalnego
zobowiązania zaskarżalnego.
75
Wskutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu następuje
wygaśnięcie przysługującego mu prawa.
Typy:
1. terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym, takie jak: terminy dochodzenia
roszczeń, terminy dochodzenia praw stanu cywilnego; terminy wytaczania powództw o
ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych
2. terminy do wykonywania czynności pozasądowych, takich jak: terminy do wykonywania
praw kształtujących o charakterze majątkowym albo niemajątkowym; terminy do
wykonywania zawiadomień; terminy dochodzenia przez członka spółdzielni praw
wynikających z członkostwa w tzw. Postępowaniu wewnątrzspółdzielczym
3. terminy wygaśnięcia praw podmiotowych
Brak przepisów ogólnych.
Skutki
Wygaśnięcie uprawnienia.
76