1.

Typologia konstytucji (pojęcie, kryteria, przykłady)

Konstytucja (łac. constitutio) - urządzenie, układ, organizacja, często stan czyjegoś organizmu. Do
XVIII wieku w polskiej tradycji prawnej termin stosowany był do ogółu uchwał Sejmu,
jednakże później zaczęto go stosować jedynie do aktów określających podstawy ustrojowe
państwa.

Kryteria podziałów konstytucji:

1. Konstytucje pisane (ujęte w formę aktu, bądź aktów normatywnych) i konstytucje niepisane
(oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych)
- konstytucja niepisana występuje jedynie w Wielkiej Brytanii i przez pewien czas w
Izrealu;

2. Konstytucje sztywne (konstytucja ma wyższą moc prawną niż ustawa - ustawy muszą być
zgodne z konstytucją i ustawa nie może zmienić konstytucji) i konstytucje elastyczne
(zmiana konstytucji przebiega w trybie zmiany ustawy, konstytucję od innych ustawy
wyróżnia jedynie kryterium materialne - treść regulacji, a kryterium formalne - moc
prawna) - konstytucja elastyczna występuję w Wielkiej Brytanii oraz we Włoszech przed
I wojną światową;

3. Konstytucje jednolite (ujęcie materii konstytucyjnej w jednym akcie) i konstytucje złożone

(kilka aktów regulujących materię konstytucyjną) - Konstytucje złożone występowały w III
Republice Francuskiej, Szwecji, Finlandii do 1999r. oraz w Polsce w latach 1947-1952 i
1992-1997 kiedy to obok Małej Konstytucji obowiązywały utrzymane w mocy dawniejsze
przepisy konstytucyjne oraz ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia
konstytucji.

4. Generacje konstytucji; I generacja - najstarsza konstytucja USA z 1787r., Norwegia, Belgia,

Francuska Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789r; II generacja po I WŚ; III
generacja po II WŚ; IV generacja to państwa wychodzące z systemów totalitarnych m.in
Polska

2. Miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa i jego specyfika

Nazwa prawa konstytucyjnego akcentuje fakt, że najczęściej najbardziej istotne normy należące do
tej gałęzi prawa zawarte są w Konstytucji (ale nie wszystkie, należą do nich także normy
występujące w innych, hierarchicznie niższych aktach prawnych).

Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego, czyli

tych, których przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje oraz zasady ustroju politycznego i
społeczno-gospodarczego państwa, czyli normy określające pozycję państwa w stosunkach
zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez
suwerena, status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności, a także nałożone na
nią obowiązki, zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między
nimi, a także zasady tworzenia prawa.

Prawo konstytucyjne jest częścią wewnętrznego systemu prawnego w danym państwie, istniejącego
obok prawa międzynarodowego i ponadnarodowego.

Prawo konstytucyjne jako gałąź prawa nie reguluje jedynie pewnej sfery stosunków społecznych,
ale w mniejszym lub większym stopniu wyznacza treść norm wchodzących w zakres pozostałych
dziedzin prawa, determinując w ten sposób kierunek i tendencje rozwojowe całego systemu
prawnego w danym państwie.

Prawo konstytucyjne jest powiązane ze wszystkimi dziedzinami prawa. Jego normy rozproszone są
zaś w różnych aktach prawnych. Rozproszeniu temu towarzyszy wewnętrzne zróżnicowanie rangi
aktów, w których się znajdują.

Prawo konstytucyjne zawierające normy dotyczące stosunków prawnych między jednostką a

państwem oraz między różnymi podmiotami reprezentującymi państwo należy bez wątpienia do
prawa publicznego.
•Prawo publiczne - akty prawa formułujące stosunki nadrzędności i podporządkowania,
zawierające nakazy i zakazy.
•W prawie prywatnym najczęstszą formą aktu prawnego jest umowa.

Kolejna klasyfikacja to podział na prawo materialne, zawierające normy regulujące stosunki prawne
i porządkujące system prawny oraz formalne, obejmujące normy służące stosowaniu prawa
materialnego. W prawie konstytucyjnym występują obydwa rodzaje norm. Przewaga norm
materialnych zazwyczaj skłania do zakwalifikowania go do prawa materialnego.

3. Treść zasady konstytucjonalizmu

Konstytucjonalizm oznacza formę ustroju, który opiera się na treści ustawy zasadniczej –
konstytucji. Konstytucja jest tutaj najwyższym źródłem prawa zawierającym normy organizujące
funkcjonowanie państwa, opisujące relacje między najważniejszymi podmiotami władzy, a także
dotyczące relacji obywateli i władzy, praw i wolności obywateli, również miejsca jednostki w
państwie. Konstytucjonalizm stanowi też pewne odzwierciedlenie wartości i poglądów
dominujących w danym państwie, a także dotyczy praktyki stosowania konstytucji.

Główną zasadą konstytucjonalizmu jest, jak wspomniano, opieranie rozwiązań prawnych i

politycznych na normach konstytucyjnych, które w państwie demokratycznym powstają zwykle w
wyniku dyskusji i kompromisów różnych grup w procesie ustawodawczym, a następnie
zaakceptowane są w ogólnokrajowym referendum.

W Konstytucji RP możemy odnaleźć liczne zasady naczelne, które stanowią podstawę budowy
polskiego ustroju politycznego, zgodnie z zasadą konstytucjonalizmu. Naczelne zasady ustroju
Polski to: zasada republikańskiej formy rządów, demokratycznego państwa prawnego, autonomii i
wzajemnej niezależności oraz współdziałania państwa ze związkami wyznaniowymi, zasada
wolności i praw człowieka i obywatela, zasada suwerenności narodu, reprezentacji politycznej,
podziału i równowagi władzy, dwuizbowości parlamentu, pluralizmu politycznego, parlamentarnej
formy rządów, odrębności i niezależności sądów, zasada społecznej gospodarki rynkowej i zasada
decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego.

Wyraźnie widoczne jest, że podstawowe zasady konstytucyjne w Polsce tworzą kompleksową wizję
ustroju Polski, dotyczą bowiem zarówno kwestii instytucjonalnych, gospodarczych, społecznych jak
i prawnych. Warto zaznaczyć, że powyższe zasady są właściwe dla państwa demokratycznego. W
państwie o ustroju niedemokratycznym może również obowiązywać konstytucja, jej zawartość
będzie jednak odmienna od m.in. konstytucji Polski (w praktyce zdarza się to bardzo rzadko, a w
państwach niedemokratycznych funkcjonują zwykle zaledwie konstytucje fasadowe).

Z konstytucjonalizmu danego państwa, prócz konstytucji i zawartych w niej treści, wynika także
zespół aktów prawnych niższej rangi niż konstytucyjna. Akty te to: ustawa konstytucyjna, ustawy,
rozporządzenia, inne akty prawa wewnętrznego, akty prawa międzynarodowego i
ponadnarodowego, prawo zwyczajowe, prawo natury, prawo religijne, a także orzecznictwo
sądowe. Wszystkie one stanowią źródła prawa w danym kraju, stanowią uszczegółowienie i
uzupełnienie konstytucji.

4. Normatywny, nominalny czy semantyczny charakter postanowień Konstytucji RP z 2

kwietnia 1997 r.

Konstytucja niepisana (konstytucja materialna) – forma ustawy zasadniczej, w której całość

prawa konstytucyjnego (całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny
państwa) obejmuje zarówno liczne osobne akty prawne. Do konstytucji materialnej zalicza się
również normy niepisane występujące w postaci zwyczajów, konwenansów i precedensów
sądowych.
Karl Loewenstein wymienił 3 rodzaje konstytucji materialnej:

• normatywne – w pełni przestrzegane;

• nominalne – nie są w pełni przestrzegane, ale są drogowskazem zmian ustrojowych i mają

szanse zostać konstytucjami normatywnymi w przyszłości;

• semantyczne – formalizujące rządy jednostki, zgromadzenia, jednej partii lub junty (czyt.
hunty) wojskowej.

5. Uchwalanie a zmiana Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.

Konstytucja RP nie przewiduje odrębności postępowania w przypadku zmiany częsciowej

lub całkowitej. Zmiana konstytucji została szczegółowo opisana w art. 235 Konstytucji.
Postanowienia Konstytucji odnośnie uchwalania tej ustawy precyzuje również Dział II
rozdział 3a Regulaminu Sejmu RP. Przewidują on zmianę konstytucji poprzez ustawę
uchwalaną w szczególnym trybie. Inicjatywę ustawodawczą w przypadku ustawy o zmianie
konstytucji posiadają: 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat oraz Prezydent RP. Do rozpatrzenia
projektu ustawy o zmianie konstytucji Sejm może powołać Komisję Nadzwyczajną, której
skład powinien odzwierciedlać reprezentacje w Sejmie klubów i kół poselskich. Komisja,
która rozpatruje projekt ustawy o zmianie Konstytucji, powołuje zespół stałych ekspertów, z
których 1/3 wskazuje przedstawiciel wnioskodawcy projektu ustawy o zmianie Konstytucji.
W posiedzeniach Komisji, która rozpatruje projekt ustawy o zmianie Konstytucji, mogą
uczestniczyć przedstawiciele Prezydenta, Rady Ministrów oraz Trybunału Konstytucyjnego.
Komisja może wnioskować do Marszałka Sejmu o przeprowadzenie debaty nad
zagadnieniami zawartymi w projekcie ustawy, która odbywa się na najbliższym posiedzeniu
po przedłożeniu wniosku. Zgodnie z art. 235 ust.3 pierwsze czytanie projektu ustawy o
zmianie konstytucji może się odbyć nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia Sejmowi
projektu ustawy. Poprawkę do projektu ustawy o zmianie Konstytucji może zgłosić w formie
pisemnej, na posiedzeniu Komisji, która rozpatruje projekt ustawy o zmianie Konstytucji,
grupa co najmniej 5 posłów. Poselski projekt ustawy o zmianie Konstytucji uważa się za
wycofany, jeżeli do czasu zakończenia drugiego czytania, na skutek cofnięcia poparcia,
projekt popiera mniej niż 92 posłów spośród tych, którzy podpisali projekt przed jego
wniesieniem. Przyjęcie sprawozdania przez Komisję, która rozpatruje projekt ustawy o
zmianie Konstytucji, następuje większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy
członków Komisji. Drugie czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie
wcześniej niż czternastego dnia od dnia doręczenia posłom sprawozdania Komisji, która
rozpatruje projekt ustawy o zmianie Konstytucji. W razie zgłoszenia w drugim czytaniu
poprawki lub wniosku projekt ustawy o zmianie Konstytucji kieruje się ponownie do Komisji,
która już wcześniej go rozpatrywała. Przyjęcie poprawki albo wniosku mniejszości do
projektu ustawy o zmianie Konstytucji następuje większością co najmniej 2/3 głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Ustawę o zmianie Konstytucji
uchwalają Sejm i Senat w jednakowym brzmieniu, Sejm większością co najmniej 2/3 głosów i
quorum 1/2 ustawowej liczby posłów, a następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni Senat
bezwzględną większością głosów przy quorum 1/2 ustawowej liczby senatorów. Konstytucja
przewiduje szczególne postępowanie w przypadku zmiany rozdziałów I,II lub XII. Po
pierwsze uchwalenie ustawy o zmianie konstytucji zmieniającą jeden z wymienionych
rozdziałów może się odbyć nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu
projektu ustawy, a ponadto podmioty posiadające inicjatywę ustawodawczą w zakresie
ustawy o zmianie konstytucji mogą żądać w terminie 45 dni od przyjęcia ustawy przez Senat
referendum zatwierdzającego poprzez złożenie wniosku do Marszałka Sejmu, który w
terminie 60 dni od otrzymania wniosku zarządza referendum. Jeżeli większość opowiedziała
sie w nim za zmianą konstytucji, zostaje ona przyjęta. Po zakończeniu całego procesu ustawę
podpisuje Prezydent RP w terminie 21 dni (nie przysługuje mu weto) i zarządza jej ogłoszenie
w Dzienniku Ustaw RP. Natomiast proces uchwalania Konstytucji z 1997 r. przebiegał
następująco: Konstytucję uchwalało wspólnie ZN, nie było osobnych postępowań w Sejmie i
Senacie. Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała 500000 osobom posiadającym czynne
prawo wybierania do Sejmu, Komisji Konstytucyjnej ZN, 56 członkom ZN i Prezydentowi.
Ponadto zgodnie z zasadą dwóch czytań, konstytucja została uchwalona po drugim czytaniu
(taką samą większością głosów, jaka jest obecnie wymagana przy uchwalaniu tej ustawy
przez Sejm), po którym Marszałek Sejmu przesłał ją do Prezydenta RP, ktory miał prawo
wprowadzenia poprawek w ciągu 60 dni. Przegłosowywanie tych poprawek odbyło się w
trzecim czytaniu bezwzględną większością głosów. Zarządzenie referendum należało do
kompetencji Prezydenta, które było przeprowadzane na zasadach stosowanych również
obecnie przy przeprowadzaniu podobnego referendum. Uprawnienia Prezydenta w procesie
uchwalania Konstytucji z 1997 r. były o wiele większe niż przewidziane obecnie przy
uchwalaniu ustawy o zmianie konstytucji.
6. Częstotliwość zmian konstytucji

7. Odrębności postępowania z ustawą o zmianie Konstytucji RP

Tzw. ustawy konstytucyjne pod względem mocy prawnej są równe z Konstytucją. Mogą:
•ingerować w jej treść;
•zmieniać, uzupełniać czy zawieszać postanowienia Konstytucji;
•uchwalane muszą być w takim samym trybie, jaki jest wymagany dla dokonywania zmian
Konstytucji.

Pod względem zakresu przedmiotowego ustawy konstytucyjne regulują tylko określone zagadnienie
czy zagadnienia.

Przy uchwalaniu tego typu ustawy należy stosować ogólne przepisy dotyczące postępowania
ustawodawczego z uwzględnieniem zmian wynikających z art. 235 Konstytucji. ◦Prawo
przedłożenia do Marszałka Sejmu projektu ustawy o zmianie Konstytucji mają bowiem jedynie:
grupa licząca co najmniej jedną piątą ustawowej liczby posłów, tj. 92 posłów, Senat oraz Prezydent
(art. 235 ust. 1).
◦Ustawa o zmianie Konstytucji musi zostać uchwalona w jednakowym brzmieniu przez
Sejm i Senat (art. 235 ust. 2).
▪Jest ona uchwalana przez Sejm „większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów” (art. 235 ust. 4).
▪Uchwalenie ustawy w jednakowym brzmieniu = Senat nie tylko nie może odrzucić
ustawy, ale także zaproponować do niej poprawek. Także milczenie Senatu nie powoduje
uchwalenia ustawy.
▪Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji „może odbyć się nie
wcześniej niż 30. dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy” (art. 235 ust. 3).

Procedura kwalifikowana jest wymagana dla projektów zmieniających przepisy rozdziałów I, II lub
XII Konstytucji. Te ustawy nie mogą zostać uchwalone przez Sejm wcześniej niż sześćdziesiątego
dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy (art. 235 ust. 5). Przede wszystkim, w myśl ust. 6
tego artykułu, podmioty uprawnione do przedkładania Sejmowi projektów ustaw o zmianie
Konstytucji mogą zażądać ogólnokrajowego referendum zatwierdzającego.

Niezależnie od rodzaju procedury uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji, tego rodzaju ustawa
nie może zostać uchwalona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (art. 228 ust. 6).

Przepisy działu II rozdziału 3a regulaminu Sejmu - „Postępowanie z projektami ustaw o zmianie

Konstytucji” - przewidują możliwość powołania Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu
ustawy o zmianie Konstytucji (art. 86b r. Sejmu).
•Komisja ta powołuje zespół stałych ekspertów, z których 1/3 wskazuje przedstawiciel
wnioskodawcy projektu (art. 86c r. Sejmu).
•Art. 86d przewiduje natomiast możliwość uczestniczenia w pracach komisji przedstawicieli
Prezydenta, Rady Ministrów i Trybunału Konstytucyjnego.
•Komisja rozpatrująca projekt ustawy o zmianie Konstytucji może wystąpić do Marszałka
Sejmu z wnioskiem o przeprowadzenie debaty dotyczącej wybranych zagadnień związanych z
projektem (art. 86e r. Sejmu).
•W myśl art. 86f, poprawkę do projektu ustawy o zmianie Konstytucji może
zgłosić w formie pisemnej, na posiedzeniu komisji, grupa co najmniej 5 posłów.
 •Zgodnie z art. 86g, poselski projekt ustawy uważa się za wycofany jeżeli do czasu
zakończenia drugiego czytania, na skutek cofnięcia poparcia, projekt popiera mniej niż 92
posłów, spośród tych którzy podpisali projekt przed jego wniesieniem.
•Komisja rozpatrująca projekt przyjmuje sprawozdanie większością 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy członków komisji (art. 86h r. Sejmu).
•Drugie czytanie projektu ustawy nie może odbyć się wcześniej niż 14 dnia od doręczenia
posłom sprawozdania komisji, która rozpatruje projekt ustawy o zmianie Konstytucji (art. 86i r.
Sejmu), a w razie zgłoszenia w drugim czytaniu poprawki albo wniosku projekt kieruje się
ponownie do tej samej Komisji (art. 86j r. Sejmu). Przyjęcie poprawki albo wniosku
mniejszości do projektu następuje większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów (art. 86k r. Sejmu).

Na poziomie ustawowym odrębności proceduralne dotyczą wyłącznie trybu przeprowadzenia

referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji.
•Odrębności te wprowadzają przepisy rozdziału 10 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
referendum ogólnokrajowym zatytułowanego „Referendum zatwierdzające zmianę Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej”.
•Na mocy wskazanych przepisów referendum konstytucyjne przeprowadza się w trybie
właściwym dla „zwykłego” referendum ogólnokrajowego z uwzględnieniem zawartych w tym
rozdziale unormowań szczególnych (art. 76 ustawy).
•Z wnioskiem o przeprowadzenie referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji do
Marszałka Sejmu mogą wystąpić: grupa stanowiąca co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów,
Senat oraz Prezydent (art. 77 ust. 1 ustawy). Wniosek ten składa się w terminie 45 dni od dnia
uchwalenia przez Senat ustawy o zmianie Konstytucji (art. 77 ust. 2 ustawy). Konsekwencją
złożenia wniosku jest obowiązek Marszałka Sejmu niezwłocznego zarządzenia referendum (art.
77 ust. 3 ustawy) i wyznaczenie daty jego przeprowadzenia na dzień wolny od pracy,
przypadający w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku (art. 77 ust. 4 ustawy). •W myśl art. 79
wspomnianej ustawy, przyjęcie w referendum zmiany Konstytucji następuje wówczas, gdy
opowiedziała się za nią większość głosujących.
•Niezwłocznie po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw uchwały Sądu Najwyższego o ważności
referendum, Marszałek Sejmu przedstawia ustawę do podpisu Prezydentowi, który podpisuje ją
w terminie 21 dni.

8. Kwestia dopuszczalności rozszerzenia przedmiotowego zakresu projektu ustawy o zmianie

Konstytucji RP w trakcie prac nad projektem

Procedura zmiany konstytucji opisana została w rozdziale XII Konstytucji RP.

Art. 235 przyznaje wyłączną inicjatywę ustawy o zmianie konstytucji tylko określonym
podmiotom:
•
1/5 ustawowej liczby posłów (jednak projekt uważa się za wycofany jeśli do drugiego
czytania projekt popiera mniej niż 92 posłów);
•
Senat;

•
Prezydent RP.
W trakcie pracy nad projektem sejm może powołać Komisję nadzwyczajną, która odzwierciedla
reprezentację klubów i kół poselskich w sejmie.

Komisja może powołać zespół ekspercki, z którego składu 1/3 wybiera wnioskodawca, który
złożył projekt zmian.

Zmiana przedmiotowa do projektu ustawy o zmianie konstytucji może zostać wniesiona, przez co
najmniej 5 posłów do Komisji Nadzwyczajnej. Jeżeli podczas drugiego czytania zostanie złożony
wniosek o zmianę, projekt ponownie trafia do Komisji Nadzwyczajnej.

Przyjęcie wniosku lub poprawki głosowane są większością kwalifikowaną, co najmniej 2/3

głosów. Jeżeli zmiana dotyczy rozdziałów I, II lub XII głosowanie może odbyć się nie wcześniej 60
dni po pierwszym czytaniu tej ustawy.

Obie izby muszą przyjąć projekt w jednakowym brzmieniu, sejm większością 2/3 głosów, Senat
natomiast większością bezwzględną przy zachowanym quorum.

9. Dopuszczalność kontroli konstytucyjności ustawy o zmianie Konstytucji RP

Konstytucja przewiduje, że po zakończeniu postępowania w sprawie zmiany postanowień

Konstytucji Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę do podpisu.
Prezydent ma 21 dni na podpisanie tej ustawy, a następnie ogłasza ją w Dzienniku Ustaw RP. Na tle
artykułu Konstytucji, który przedstawia postępowanie dotyczące zwykłego trybu ustawodawczego,
należy podkreślić, że w trybie wcześniej wymienionym Prezydent RP nie dysponuje prawem weta.

Mniej jasna natomiast staje się kwestia dopuszczalności kwestionowania przez Prezydenta, w trybie
kontroli prewencyjnej konstytucyjności ustawy o zmianie Konstytucji. Gdyby jednak dopuścić taką
ewentualność, to kontrola Trybunału Konstytucyjnego mogłaby dotyczyć strony kompetencyjnej i
procedury, w której zmiana Konstytucji doszła do skutku (tzw. kontrola formalna, z wyłączeniem
kontroli materialnej, obejmującej treść zmienionych przepisów).

W takiej sytuacji TK mógłby zbadać jedynie poprawność dokonanych procedur przy uchwalaniu
pracowaniu nad ustawą zmieniającą Konstytucje. Jednak z oczywistych względów nie może badać
merytorycznego, przedmiotowego zakresu zmiany, bo oczywistością jest, że będzie on z nią
niezgodny.

Istnieją inne rozwiązania mające na celu zapobieganie zbyt pochopnym lub zbyt radykalnym
zmianom. Wyrażają się one w szczególnej procedurze. Ponadto, jeżeli zmiany dotyczą rozdziałów I,
II lub XII, czyli zasad ustrojowych, gwarancji praw i wolności człowieka lub samej procedury
zmiany konstytucji to postępowanie z projektem ustawy zmieniającej tę materię jest dodatkowo
utrudnione.

10. Gwarancje ustrojowe stabilności Konstytucji RP a normy relatywnie niezmiennie

•
W Konstytucji RP występują dwa rodzaje norm: normy proceduralne oraz normy materialne.
Normy proceduralne regulują kwestię formy działania podmiotów występujących w
Konstytucji.
 •
Normy materialne mówią o celach działań podmiotów władzy, o ustroju państwa,
wyznaczają granicę działalności państwa, a także ustalają stosunki pomiędzy państwem,
a jednostką.

Ponadto w Konstytucji wyróżniamy normy ze względu na możność oraz częstotliwość ich zmian.
Chodzi tu o podział na normy derogowalne i niederogowalne. W większości państw
konstytucyjnych, a zwłaszcza w państwach demokratycznych występują normy derogowalne
(legalnie można zmienić każdą z norm konstytucyjnych).

Słowo ,,relatywnie'', wskazuje na fakt, że teoretycznie każda norma jest możliwa do zastąpienia
nową, o odmiennej treści, lub całkowicie usunięta.

Normami relatywnie niederogowalnymi trzeba tutaj nazwać przepisy rozdziału I, II i XII.

Rozdział I i II Konstytucji zawiera przepisy dotyczące ustroju państwa i pozycji jednostki w
państwie. Każda znacząca zmiana, chociażby jednego z artykułów rozdziału I wpływałaby na
zmianę całego ustroju państwowego, z kolei zmiana postulatów dotyczących praw, wolności i
obowiązków jednostki mogłaby być podstawą do przyzwolenia na nieludzkie traktowanie. Rozdział
XII Konstytucji nazywa się relatywnie niederogowalnym, ponieważ są w nim zawarte przepisy
dotyczące trybu uchwalania i zmiany Konstytucji RP. Wyjątki, w których zmiana Konstytucji jest
wskazana to ważne wydarzenia w dziejach państwa, bądź gwałtowny postęp cywilizacyjny -
sytuacje kiedy obowiązywanie dotychczasowych norm grozi stagnacją, jest hamulcem dla procesów
społecznych.

Zdaniem prof. Banaszaka częstotliwość zmian Konstytucji zależy od pewnych ogólnych

czynników, którymi są:
• •
zakres regulacji Konstytucji (im jest on węższy tym trwalsza Konstytucja); stopień ogólności
•
sformułowań Konstytucji (im jest on większy tym trwalsza Konstytucja); aktywność sądu
konstytucyjnego lub Najwyższego (im jest on aktywniejszy tym rzadsze zmiany);
•
stopień, w jakim Konstytucja przystaje do rzeczywistości (im stopień jest niższy tym trwalsza
Konstytucja);
•
częstotliwość kryzysów ekonomicznych, politycznych i społecznych w danym państwie.

11. Funkcje konstytucji w państwie członkowskim UE

Funkcja konstytucji - zespół skutków społecznych, jakie stale, w danej społeczności, w
odniesieniu do określonej sfery rzeczywistości, wywoływane są istnieniem konstytucji;
inaczej mówiąc, chodzi tu o rolę odgrywaną przez konstytucję w rzeczywistości społeczno
politycznej państwa;
Funkcje konstytucji:

1.funkcja prawna - polega ona na możliwości pełnienia przez konstytucję aktu prawnego
 w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które są przez nią
regulowane; kształtuje ona w ten sposób otaczającą ją rzeczywistość i zapobiega chaosowi
prawnemu, stając się lex fundamentalis całego systemu prawnego, a więc także i różnych
podsystemów normatywnych funkcjonujących w państwie,
2.funkcja stabilizacyjna (petryfikująca) - wynika z zasady stabilności samej konstytucji
i polega na tym, że zawiera ona podstawowe zasady całego systemu prawa wyznaczające
normy i kierunek działalności prawotwórczej oraz determinuje sposób jego tworzenia,
3.funkcja programowa (dynamiczna) - konstytucja musi być zorientowana na
przyszłość i wyznaczać cele działalności organów państwowych i cele całego
społeczeństwa- normy konstytucyjne są otwarte na nowe zjawiska społeczne (ich
ogólność) i służą przystosowaniu instytucji i rozwiązań konstytucyjnych do zmieniającej
się rzeczywistości,
4.funkcja integracyjna - stymuluje integrację obywateli z państwem; służy to
zwiększeniu ich zainteresowania życiem publicznym i udziałem w kształtowaniu woli
państwa; konstytucja ma być wyrazem szerokiego konsensusu społecznego pomiędzy
różnymi grupami społecznymi,
5.funkcja organizatorska - określenie zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz
jego struktury wewnętrznej,
6.funkcja wychowawcza - upowszechnia jedne wartości, zasady i idee, a równocześnie
stymuluje przyjmowanie innych; wpływa na świadomość społeczeństwa, kształtuje
pożądane postawy jednostek.
Ponadto Konstytucja RP pełni również funkcję gwarancyjną, sformułowaną przez
orzecznictwo TK. Trybunał daje jej wyraz przy wyrokach z zakresu postanowień traktatów z
Maastricht i Lizbony. Wskazuje, że Konstytucja RP jest gwarantem suwerenności państwa,
nie ma możliwości wyzbycia się jej, granice wolności i praw, które przedstawia są
nieprzekraczalne i nie można ich przenieść na organy legislacji UE. Konstytucja w art. 90 ust.
1 wyraźnie wskazuję, że ,,Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy
międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu
kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.''
Konstytucja RP ustosunkowuje się do prawa międzynarodowego (w tym prawa UE) także w
art. 9 i 91. W art. 9 stwierdza, że RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Z
kolei w art. 91 ustala hierarchię aktów krajowych w kolizji z aktami prawa
międzynarodowego. Miejsce umowy międzynarodowej ratyfikowanej za uprzednią zgodą
wyrażoną w ustawie jest poniżej Konstytucji, a powyżej ustawy (nie jak np. w Irlandii czy
Holandii gdzie występuje prymat prawa międzynarodowego). Prawo międzynarodowe w myśl
tego artykułu stanowi część krajowego porządku prawnego i stosuje się je bezpośrednio.
Wszystkie funkcje Konstytucji są ze sobą połączone i wzajemnie się przenikają. Nie można
uważać jednej z funkcji za nadrzędną i tworzyć ich hierarchii.
12. Cechy szczególne Konstytucji

Konstytucja jest ustawą (uchwalana przez parlament); odnoszą się do niej wszystkie ogólne cechy
ustawy – jest aktem normatywnym oraz powszechnie obowiązującym.
Szczególna treść konstytucji - zakres regulowanych przez nią materii oraz sposób ich
regulowania. Zakres tych materii ma charakter uniwersalny (konstytucja reguluje całokształt kwestii
ustrojowych państwa: określa ogólne zasady, ustrój naczelnych organów państwowych, ich
kompetencje i wzajemne relacje oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki).

Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 r. składa się z preambuły oraz 243 artykułów
ujętych w 13 rozdziałów.

Szczególna forma konstytucji polega na: szczególnej nazwie (żaden inny akt nie jest określany
mianem „konstytucja”); specyfice trybu powstawania konstytucji oraz trybu jej zmiany.
•Konstytucja jest przygotowywana przez parlament albo specjalne ciało polityczne pozostające
poza systemem komisji parlamentarnych, n.p. nadzwyczajna komisja konstytucyjna. •Procedura
zmiany konstytucji jest trudniejsza od tej dotyczącej ustaw zwykłych. Wymagane jest uchwalenie
ustawy o zmianie konstytucji.
◦Konstytucja sztywna - może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną
kwalifikowaną większością głosów.
◦Innym rozwiązaniem jest powiązanie zmiany konstytucji z instytucją referendum
(niezbędne/obligatoryjne).
◦Zmiany konstytucji - wprowadzenie pojedynczych poprawek do tekstu dokonywanego
wyłącznie przez parlament; rewizja konstytucji – zmiany o charakterze całościowym. ◦Art. 228
ust. 6 Konstytucji – zakaz zmiany konstytucji w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego
(wojennego/wyjątkowego).
◦Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 r. - szczególny tryb dokonywania w niej zmian: rola
podstawowa należy do parlamentu, uchwalenie poprawki konstytucyjnej następuje w formie ustawy
o zmianie konstytucji (ogólna procedura ustawodawcza). Ewentualne odstępstwa muszą wynikać z
art. 235. Przewiduje on, że: projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć Prezydent,
Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu; konieczna jest zgoda
obu izb, a niedochowanie przez Senat terminu 60 dni powoduje wygaszenie całej procedury;
Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej Konstytucję, ale może przed podpisaniem
skierować taką ustawę do TK oraz nie przewiduje obligatoryjnego referendum konstytucyjnego,
chyba że zmiana ma dotyczyć przepisów rozdziałów I, II lub XII.

Szczególna moc prawna konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie
prawa stanowionego. Przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony;
konstytucja wyznacza nie tylko rodzaje pozostałych źródeł prawa, lecz także ich zakres
przedmiotowy oraz charakter – samoistny/wykonawczy. Konstytucja może normować wszelkie
materie, bez względu na to, czy były one już przedmiotem regulacji w aktach niższego rzędu oraz
niezależnie od treści tych regulacji. Najwyższa moc prawna konstytucji oznacza, że wszelkie inne
akty normatywne muszą być z nią zgodne. Ponadto, wszystkie inne akty normatywne muszą być z
nią spójne (muszą przyjmować treści w możliwie najpełniejszy sposób pozwalające na
zrealizowanie postanowień konstytucyjnych).

13. Ewolucja zawartości treściowej konstytucji

Początkowo
1. Preambuła - uroczysty wstęp;
2. Normy regulujące funkcjonowanie aparatu państwowego oraz zmianę konstytucji
Z biegiem czasu zawartość treściowa konstytucji ulegała rozszerzeniu
Współcześnie do treści konstytucji zaliczamy:
 1.Określenie podmiotu władzy i form jej wykonywania
2.Zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego
3.Prawa, wolności i obowiązki obywateli (jednostki)
4.Organizacja aparatu państwowego

51)(W państwach federalnych relacje federacja – elementy składowe federacji i ich

uprawnienia)

52)(W państwach jednolitych określenie struktury terytorialnej państwa i jej organizacja)

6) Zmiana konstytucji

7) Pozostałe elementy treściowe w konstytucjach

np.:Stany nadzwyczajne, Finanse publiczne, Obrona narodowa, Stosunki
międzynarodowe, Ustrój góry Athos

14. Metody interpretacji konstytucji na przykładzie konstytucji RP

15. Charakter preambuły do konstytucji

Nawiązania do:

•Historii i tradycji

•Invocatio Dei

•Cele uchwalenia konstytucji

•Aksjologiczne podstawy konstytucji

Istnieje spór co do normatywnego charakteru preambuły

Jest wskazówką w procesie stosowania i wykładni dalszych postanowień konstytucyjnych.
Tendencja do normatywizacji wstępu do ustawy zasadniczej jest nieuchronna na gruncie
systemu prawa stanowionego, według którego konstytucja jest najwyższym aktem prawnym,
o najwyższej mocy obowiązywania, co dotyczy także jej preambuły jako integralnej części
Konstytucji.

Przy czym charakter normatywny preambuły przejawia się w różnych aspektach.

•
Po pierwsze, ma on wymiar interpretacyjny, polegający na wskazaniu sposobu
rozumienia zarówno pozostałych przepisów konstytucyjnych, jak też całokształtu
przepisów składających się na system polskiego prawa.
 •
Po drugie, normatywność postanowień preambuły wiąże się z ich wykorzystywaniem w
procesie budowania norm konstytucyjnych, poprzez wydobywanie z nich treściowych
elementów dla konstruowanej normy (tzw. „sytuacja współstosowania”).

•Po trzecie, znaczenie normatywne wstępu do Konstytucji może polegać na

samodzielnym wyrażaniu zasady konstytucyjnej o charakterze normatywnym, co możliwe
jest tylko w sytuacji, gdy brakuje innych przepisów konstytucyjnych dotyczących tej
samej kwestii.
Trybunał Konstytucyjny w swym orzecznictwie niejednokrotnie odwoływał się do
postanowień preambuły, w szczególności kontrolując zgodność określonych przepisów z jej
postanowieniami w zakresie wynikających z preambuły zasad: suwerenności Narodu
Polskiego, współdziałania władz i dialogu społecznego, pomocniczości oraz rzetelności i
sprawności działania instytucji publicznych.
16. Normy konstytucji w teorii prawa oraz polskiej praktyce konstytucyjnej
17. Pojęcie i specyfika konstytucyjnych zasad naczelnych

Zasady ustroju (naczelne) to normy prawne zawarte w Konstytucji, których szczególna

doniosłość wyraża się w tym, że:

•z norm tych wynikają inne normy konstytucyjne

•określają one cechy danej instytucji,

•wyrażają podstawowe wartości konstytucyjne, stanowiące podstawy aksjologiczne

Konstytucji,

•
za takie uznawane są w doktrynie i orzecznictwie,

•najczęściej zasady są normami najbardziej ogólnymi spośród norm konstytucyjnych

nakazującymi realizację pewnych stanów rzeczy w możliwie najwyższym stopniu, stad
tez określane są jako tzw. normy optymalizacyjne (np. z-da demokratycznego państwa
prawnego),

•są to dyrektywy wskazujące jakie ma być prawo, jak je tworzyć, na podstawie

aksjologicznych podstaw ustroju by spełniało te cele,

•
są to normy nadrzędne w stosunku do innych norm konstytucyjnych w procesie wykładni
stosowania Konstytucji, jest to jednak tzw. nadrzędność zasad konstytucyjnych w ujęciu
funkcjonalnym, ponieważ z punktu widzenia formalnego wszystkie normy zawarte w
Konstytucji mają jednakowa moc prawną,
 •zasady konstytucyjne pełnią szczególna rolę w procesie tworzenia i stosowania prawa –
zwłaszcza z-da demokratycznego państwa prawnego i wyprowadzane z niej tzw. zasady
prawidłowej legislacji.

18. Państwo polskie jako dobro wspólne

Art. 1 KRP stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

19. Zasada demokratycznego państwa prawa

Wykształciły się dwa rozumienia tej zasady: w sensie formalnym i materialnym.

W sensie formalnym mają znaczenie głównie zasady organizacyjne i proceduralne,

uwypuklana jest rola zasady legalizmu, która głosi, że organy państwowe powinny działać na
podstawie i w granicach prawa.

W sensie materialnym pojęcie demokratycznego państwa prawnego polega na poszanowaniu

przez organy państwowe takich zasad i wartości jak: sprawiedliwość, wolność, równość i
demokratyzm.

Obecnie przyjmuje się, że państwo jest w istocie demokratycznym państwem prawnym, jeżeli
łączy elementy formalne i materialne. Zasada demokratycznego państwa prawnego została
sformułowana wprost w art. 2 Konstytucji. Z demokratycznym państwem prawnym
utożsamiana jest m.in. sprawiedliwość społeczna (również art. 2).

Zasada sprawiedliwości społecznej nie ma kreować jedynie stosunków obywatel – państwo,

ale także obywatel – obywatel. Zasada sprawiedliwości nie może być jednak utożsamiana z
zasadą równości, chociaż w pewnej mierze się one pokrywają.

Ponadto TK z zasady demokratycznego państwa prawnego wyinterpretowało następujące

zasady państwa prawnego.

1.Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju - demokratyczne państwo

prawne opiera się na wspólnocie ludzi, których podstawowym prawem jest prawo do
życia, zatem nawet w fazie prenatalnej, obowiązkiem państwa jest to prawo chronić.

2.Zasada zaufania obywateli do państwa – należy ją rozumieć jako obowiązek

ustawodawcy do stanowienia jasnego, klarownego prawa i poszanowanie odpowiedniego
vacatio legis, dającego obywatelom czas na zapoznanie się z nowymi uregulowaniami
prawnymi (szczególnie w prawie podatkowym).

3.Zasada ochrony praw słusznie nabytych wyprowadzona została z zasady zaufania

obywateli do państwa, które gdy już raz przyznało dane prawo jednostce, nie powinno go
odbierać.

4.Zasada niedziałania prawa wstecz również łączy sie z zasadą zaufania obywateli do
państwa, którzy w momencie dokonywania danej czynności konwencjonalnej nie mogli
 przewidzieć jej konsekwencji, nie powinni ponosić jej skutków.

5.Zasada dostatecznej określoności zawiera postulat stanowienia jasnego i klarownego

prawa, TK wskazuje, że należyta precyzyjnojść i jednoznaczność powinna dotyczyć
aktów, w których ograniczane są prawa i wolności jednostki lub tworzone obowiązki.
6.Nakaz działania przez organy publiczne w granicach prawa łączy się z zasadą
legazlizmu wyrażoną w art. 7 Konstytucji, według którego organy władzy publicznej
mogą działać jedynie na podstawie prawa i w jego granicach, a zatem wszystkie ich
działania niemające oparcia w Konstytucji lub ustawie są niezgodne z prawem.

7.Zasada „dochowania ustawowego trybu uchwalania ustaw” oznacza, że ustawy

mogą być uchwalane jedynie przez uprawnione do tego organy w określonym trybie.

8.Zasada proporcjonalności - jeżeli organy państwa zareagowały nadmiernie do

założonych celów albo założone cele znajdowały się poza kompetencjami działania
danego organu, to zasada ta jest łamana.

9.Zasada praworządności w sensie formalnym oznacza zgodne z prawem działanie

państwa i łączy się z zasadą legalizmu (art. 7), zaś w sensie materialnym ta zasada nie
tylko uwydatnia się poprzez przestrzeganie przez państwo prawa, ale zawiera także
postulat, aby stanowione prawo odzwierciedlało określone wartości i idee.

10.Zasada ne bis in idem, według której nie można orzekać dwa razy w tej samej
sprawie, a szczególnie karać dwa razy za to samo.

11.Zasada domniemania niewinności

12.Reguła tzw. przyzwoitej legislacji

20. Zasada legalizmu

Zasada praworządności oznacza, że organy administracji działają na podstawie przepisów
prawa - Art. 7.
Praworządność oznacza przestrzeganie prawa w sferze jego stanowienia i stosowania.
Postulat przestrzegania prawa jest kierowany wyłączanie do organów władzy publicznej.
Działanie na podstawie prawa oznacza zasadne, zgodne z prawem, stosowanie prawa.
Organ, stosując prawo, musi zgodnie z prawem procesowym i materialnym ustalić swoją
zdolność prawną i właściwość danego rodzaju spraw. Organ działający na podstawie
przepisów prawa ma obowiązek w każdym momencie postępowania wykazywać to działanie
na podstawie i w granicach prawa, np.: decyzja administracyjna, jej uzasadnienie. Jedną z
zasad procesowych jest właśnie zasada praworządności.
Rdzeniem państwa prawnego jest zasada praworządności. Aby państwo mgło zostać uznane
za praworządne, wystarczy , że przestrzegają w nim organy władzy państwowej i lokalnej. Z
istotą państwa prawnego wiąże się także zasada pewności prawa (której elementami są :
jawność, stabilność i jasność prawa) i zasada ochrony praw słusznie nabytych (uzyskane raz
prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane ).
Zasada praworządności ma dwa etapy działania.
Pierwszy obejmuje ustalenie przez organ administracji publicznej zdolności prawnej do
prowadzenia postępowania w danej sprawie oraz zastosowanie przepisów prawa materialnego
i procesowego przy rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy.
Drugi etap to proces stosowania prawa.:
1. Ustalenie jaka norma obowiązuje w znaczeniu dostatecznie określonym dla potrzeb
rozstrzygnięcia.

2. Uznanie za udowodniony fakt na podstawie określonych materiałów oparciu o przyjętą

teorię dowodu oraz ujęcie tego faktu w języku stosowanej normy.
3. Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych faktu uznanego za udowodniony na podstawie
normy prawnej.
Działanie na podstawie prawa oznacza działanie na podstawie obowiązującej normy prawnej,
a prawidłowe ustalenie normy prawnej powoduje ustalenie prawidłowych następstw.
21. Zasady prawidłowej legislacji w orzecznictwie TK

Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa (zasada lojalności państwa wobec obywatela)
Nakazuje ona, aby organ państwowy (także ustawodawca) traktował obywateli z zachowaniem
pewnych minimalnych reguł uczciwości. Przepisy prawne nie mogą zastawiać pułapek, formułować
obietnic bez pokrycia, nagle wycofywać się ze złożonych obietnic lub ustalonych reguł
postępowania, nie mogą stwarzać organom państwowym możliwości nadużycia swojej pozycji
wobec obywatela.

Zasada ochrony zaufania:

1.zapewnia jednostce możliwość działania przy pełnej znajomości przesłanek działania
organów państwowych i konsekwencji prawnych, jakie te działania mogą pociągnąć;
2.zakazuje tworzenia uprawnień nieurealnionych istnieniem procedur ich dochodzenia;
3.zakazuje tworzenia rozwiązań iluzorycznych i pozornych, konstrukcji normatywnych, które
są niewykonalne.

I. Zakaz działania prawa wstecz

•Zakaz stanowienia przepisów prawnych, które obowiązywałyby z mocą wsteczną.
•Zakaz ten odnoszony jest wyłącznie do przepisów, które pogarszają sytuację adresatów.
•Kategoryczność zakazu retroakcji zależy od dziedziny prawa:
◦ma on bezwzględny charakter w prawie karnym;
◦traktowany jest z dużą kategorycznością w prawie finansowym;
◦nieco łagodniejsze kryteria odnoszą się do prawa ubezpieczeń społecznych. ◦Odstąpienie
od zakazu retroakcji dopuszczalne jest tylko przy zachowaniu wielu wymagań szczegółowych.

II. Nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzaniu nowych

norm prawnych w życie
•Okres vacatio legis w odniesieniu do ustawy wynosi w zasadzie 14 dni od dnia ogłoszenia.
•Odstępstwo od co najmniej czternastodniowej vacatio legis (skrócenie tego okresu) jest
dopuszczalne, jednak tylko w szczególnych okolicznościach.
•Zdaniem TK okres dwutygodniowy może okazać się zbyt krótki w wypadku podatków,
 działalności gospodarczej itp.
•Bardziej szczegółowe wymagania TK stawia w sprawie:
1.zmian w podatkach rozliczanych w cyklu rocznym (mogą być one zmieniane nie
później niż na miesiąc przed upływem okresu rozliczeniowego);
2.istotnych zmian prawa wyborczego (mogą one być dokonywane nie później niż na 6
miesięcy przed rozpoczęciem nowych procedur wyborczych).

III. Ochrona praw nabytych

◦Nowe regulacje prawne powinny na ogół chronić prawa nabyte: uzyskane raz prawo nie może
być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane.
◦Istnieją pewne ograniczenia zakazu naruszania praw nabytych:
◦ochrona praw nabytych rozciąga się tylko na prawa nabyte słusznie;
◦jeśli jakieś uprawnienie zostało nabyte w sposób niesłuszny, niezgodny z zasadami
sprawiedliwości, ustawodawca może je odebrać.
◦W sytuacjach wyjątkowych ingerencja w prawa nabyte może być niezbędna. ◦Ochrona dotyczy
nie tylko praw, które zostały już ostatecznie nabyte, lecz także tzw. ekspektatyw nabycia praw –
sytuacji, gdy przepisy prawa wyraźnie przewidują, że po spełnieniu określonych warunków
dojdzie do nabycia danego prawa.

IV. Zasada określoności prawa

◦Przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł bez
trudności określić prawne konsekwencje swojego postępowania.
◦Niedopuszczalne jest tak niejasne formułowanie przepisu, które powoduje niepewność jego
adresatów co do ich praw i obowiązków.
◦Przekroczenie pewnego poziomu niejasności przepisów prawnych może stanowić samoistną
przesłankę stwierdzenia ich niezgodności zarówno z przepisem wymagającym ustawowej
regulacji danej dziedziny (np. art.31 ust.3), jak i wyrażoną w art.2 Konstytucji zasadą
państwa prawnego. Wiąże się z tym obowiązek jednolitości stosowania prawa.

V. Zasada proporcjonalności/Zakaz nadmiernej ingerencji

•Dotyczy ona treści stanowionego prawa i nakazuje, aby środki zastosowane do osiągnięcia
założonego przez prawodawcę celu były do tego celu proporcjonalne.
•Zasada proporcjonalności zyskała szczególną podstawę prawną w odniesieniu do regulacji
ograniczających konstytucyjne wolności i prawa jednostki.
•W innych materiach można ją wyprowadzać z ogólnej klauzuli demokratycznego państwa
prawnego (art. 2). Dotyczy to w szczególności:
• praw i wolności, które nie mają charakteru konstytucyjnego, a są regulowane tylko na
poziomie ustawowym;
• praw, które są gwarantowane konstytucyjnie, ale przysługują podmiotom pozostającym poza
zakresem pojęcia „jednostka”;
• regulacji obowiązku podatkowego jednostki.

22. Zasada zwierzchnictwa narodu

Konstytucyjna formuła: „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej należy do Narodu” (art. 4 ust.

1), nawiązuje do koncepcji suwerenności, która ukształtowała się w doktrynie europejskiej na
przełomie XVIII i XIX w.
Pojęcie „naród” ma charakter filozoficzno-społeczny, nie zaś etniczny. Nie można utożsamiać
narodu z ogółem osób narodowości polskiej, a pozostawiać poza zakresem tego pojęcia obywateli
Rzeczypospolitej o innej narodowości. „Narodem” należy określać wspólnotę wszystkich obywateli
Rzeczypospolitej (preambuła), jednak nie wyczerpuje to problematyki zagadnienia.
Podstawowe formy wykonywania władzy przez naród określa art. 4 ust. 2 Konstytucji, stanowiąc:
„Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”.
•W przedstawionym przepisie pojęciu „naród” nadaje się znaczenie bardziej techniczne,
ponieważ utożsamia się go z ogółem obywateli mających prawa wyborcze.
•Konstytucja w art. 4 ust. 2 nawiązuje do tradycyjnego rozróżnienia demokracji bezpośredniej i
pośredniej – przedstawicielskiej, jako dwóch podstawowych form sprawowania władzy.

Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są

bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych.
Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to:
1.ogólne zgromadzenie wyborców;
2.referendum, czyli głosowanie ogółu wyborców, którego przedmiotem jest podjęcie decyzji w
określonej sprawie;
3.weto ludowe – uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy
parlamentu, która budzi ich sprzeciw.

Konstytucja przewiduje cztery rodzaje referendów:

1.ogólnokrajowe – w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125); 2.w sprawie
wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przewidującej przekazanie
organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w
niektórych sprawach (art. 90 ust. 3);
3.w sprawie zatwierdzenia zmiany Konstytucji dotyczącej postanowień
zawartych w rozdziałach I, II i XII (art. 235 ust. 6);
4.referendum lokalne (art. 170).

W pewnym zakresie Konstytucja przewiduje także inicjatywę ludową (art. 118 ust. 2 – inicjatywa
ustawodawcza), jednak nieznaną w Polsce pozostaje procedura weta ludowego.

Demokracja pośrednia, zwana przedstawicielską, jest to sposób sprawowania władzy, w

którym decyzje podejmowane są w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski
pochodzący z wyborów, czyli przez parlament. Jest to obecnie podstawowy sposób sprawowania
władzy. Zgodnie z art. 4 ust. 2 Konstytucji, który na pierwszym miejscu wymienia sprawowanie
władzy przez swoich przedstawicieli, należy uznać demokrację pośrednią za podstawowy sposób
rządzenia państwem.

Dla istnienia demokracji pośredniej konieczne jest spełnienie licznych wymagań szczegółowych,
wymaganych także przez globalne standardy demokracji.
1.Wymaga się oparcia sposobu wyłaniania parlamentu na demokratycznej procedurze
wyborczej, która musi uwzględniać zasady powszechności, bezpośredniości, równości i tajności
(art. 96 ust. 2 i art. 97 ust. 2). Ponadto wybory muszą odbywać się regularnie (art. 98), zaś
przedłużenie kadencji parlamentu dopuszczalne jest tylko i wyłącznie w sytuacjach
nadzwyczajnych (art. 228 ust. 7).
2.Konieczne jest oparcie systemu politycznego na zasadzie pluralizmu, czego głównym
przejawem jest zagwarantowanie wolności tworzenia i działania partii politycznych, aby w
wyborach mogły konkurować wszystkie poważne orientacje polityczne danego kraju (art. 11-
13).
3.Parlamentowi jako organowi reprezentacji narodu powinna przysługiwać odpowiednio silna
pozycja i kompetencje w systemie organów państwowych.
•Konstytucja określa posłów jako przedstawicieli narodu (art. 104), więc tak samo należy
traktować senatorów (art. 108).
 •Konstytucja nie określa Prezydenta mianem „przedstawiciel narodu”. Podkreśla to szczególną
pozycję parlamentu w polskiej tradycji podziału władz, jednak także Prezydentowi przysługuje
bezpośrednia legitymacja woli wyborców. Z materialnego punktu widzenia polski Prezydent
również jest przedstawicielem narodu, co odróżnia jego pozycję ustrojową od systemów, w
których Prezydenta wybiera parlament lub inne ciało podobne. •Charakter organów
przedstawicielskich można przypisać także radom gmin, radom powiatów i sejmikom
województw, ponieważ pochodzą one z wyborów.

23. Suwerenność narodowa a suwerenność państwowa

Przy rozpatrywaniu cech suwerenności, należy przyjrzeć się pojęciu władzy. Można wyróżnić jej
dwa znaczenia:
•podmiotowe – władza to podmiot odgrywający rolę zwierzchnią w określonym stosunku
społecznym, mogący innym narzucić określony sposób zachowania;
•przedmiotowe – władza to zjawisko społeczne, szczególna forma zależności społecznych,
wynikających ze świadomych oddziaływań ludzi na siebie jako na członków społeczeństwa;
władza oznacza podporządkowanie się jednej jednostki innej jednostce, swego rodzaju stosunek
zależności pozwalający rządzącemu na wymuszenie pożądanego przezeń zachowania
rządzonego.

Współcześnie wyróżnia się następujące cechy suwerenności:

1.pierwotny charakter – władza suwerenna nie jest wyprowadzana od żadnej innej
władzy w państwie ani poza nim; nie wynika ona z niczyjego nadania ani uznania, nie
pochodzi od żadnej władzy na Ziemi, ani od władzy nadprzyrodzonej;
2.trwałość – władza państwowa nie podlega żadnym ograniczeniom czasowym, jest stała
i czynna w czasie;
3.samowładność – niezależność władzy suwerennej od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej;
samodzielność w płaszczyźnie prawnej w decydowaniu o stosunkach z innymi państwami;
4.całowładność – niezależność władzy suwerennej od jakichkolwiek czynników wewnętrznych
i samodzielność w regulowaniu stosunków wewnętrznych, w określaniu ustroju politycznego i
społeczno-gospodarczego;
5.nieograniczoność – niezależność władzy suwerennej w stosunkach wewnętrznych
od jakiegokolwiek prawa, nawet od prawa przez nią samą stanowionego.

Władza suwerenna wykonywana jest przez określony podmiot. W trakcie walki o władzę między
różnymi siłami społecznymi powstało wiele teorii wskazujących, kto jest podmiotem władzy i
dlaczego.
•Teorie suwerenności narodu głosiły, że państwa powinny być tworzone na zasadzie narodowej.
Naród jest wówczas źródłem władzy w nim i państwo wypełnia jego wolę. Naród ma prawo do
posiadania własnej państwowości i do wyboru formy rządów.
W takim ujęciu naród, a nie państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego. Zwracano przy
tym uwagę, że nie zawsze naród tworzy państwo.
◦Skonstruowano wówczas dwa pojęcia narodu: kulturalny i państwowy. Pierwszy z nich
wyróżnia się takimi cechami, jak kultura, obyczaje, sztuka, pochodzenie, rasa, drugi zaś
charakteryzuje świadomość odrębności grupowej, poczucie tradycji, udział
w podejmowaniu decyzji. Za ideał uznawano pokrycie się obu tych pojęć w jednym państwie.
◦Przyjęta w art. 4 ust. 1 Konstytucji formuła: „Władza zwierzchnia należy do narodu”,
nawiązuje do wspomnianej wcześniej teorii suwerenności narodu. Wynika z niej zasada
określająca suwerena, a więc tego, do kogo należy władza w państwie.
Teorie suwerenności państwa uznawały państwo za jedynego i absolutnego suwerena. Zaczęto
rozwijać teorię osobowości prawnej państwa. W tej koncepcji państwo było traktowane jako
podmiot praw i obowiązków, zaś drugorzędną kwestią było to, kto wykonuje władzę państwową –
może to być jednostka, grupa osób, ogół mieszkańców itd. Pozwalało to na głoszenie tych teorii
zarówno w państwach demokratycznych, jak i autorytarnych.
•Zdaniem zwolenników teorii suwerenności państwa, którzy łączyli ją z suwerennością ludu czy
narodu, państwo to prawna personifikacja ludu/narodu, a lud/naród jest realnym substratem
państwa.

24. Suwerenność państwa a procesy gobalizacji integracji

Procesy globalizacji doprowadzają na arenie międzynarodowej do ograniczenia

suwerenności gospodarczej państwa. Efekt globalnej wioski sprawia, że sieć więzów
gospodarczych obejmuje podmioty często bardzo oddalone od siebie znajdujące się w innych
krajach, ale także na innych kontynentach. W efekcie prowadzi to do wyrównywania
warunków działania w skali lokalnej, a następnie globalnej.
Wyrównywanie warunków działania jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym, wywołującym
problemy gospodarcze w krajach lepiej rozwiniętych. Doskonałym przykładem jest
współpraca gospodarcza między UE a Chinami. Tania produkcja chińska zalewa całą Europę,
prowadząc w pierwszej kolejności do spadku płac europejskich pracowników, a w dalszej
kolejności do bankructwa licznych przedsiębiorstw niemogących konkurować z bardzo nisko
opłacanymi robotnikami chińskimi.
Jedną z ważniejszych cech państwa jest jego suwerenność. Można przyjąć, że pod pojęciem
suwerenności rozumie się wolność, samodzielność i niezależność państwa, a w szczególności
autonomiczność władzy państwowej. W klasycznych ujęciach państwo jest suwerennym
podmiotem stosunków międzynarodowych. Samorządność państwa przejawia się szczególnie
w utrzymywaniu kontaktów dyplomatycznych i konsularnych z innymi państwami,
zdolnością do zawierania umów i traktatów międzynarodowych, dobrowolnego zrzeszania się
w politycznych i gospodarczych organizacjach międzynarodowych oraz tworzenia i
egzekwowania prawa na podległym terytorium.
Suwerenność państwa obecnie stanowi kontrowersyjne zagadnienie. Na płaszczyźnie
międzynarodowej, szczególnie w kręgu kultury zachodniej, państwo zaczyna tracić na
znaczeniu. Z jednej strony jest organizmem zbyt małym, aby zabierać głos w sprawach
międzynarodowych, natomiast z drugiej strony jest organizmem zbyt dużym, aby dostrzegać
problemy lokalne czy regionalne.
Kumulacja jakościowych zmian w gospodarce prowadzi w skali świata do rozproszenia
ośrodków decyzyjnych. Najlepszym przykładem jest zmieniająca się struktura korporacji.
Pierwsze korporacje posiadały strukturę pionową lub sieciową z dominującym ośrodkiem
centralnym, w którym podejmowano kluczowe decyzje, natomiast obecnie coraz prężniej
rozwijają się korporacje policentryczne, w których władza jest rozproszona na poszczególne
filie, będące równorzędnym partnerem w stosunku do ośrodka centralnego.
W ośrodkach policentrycznych system podejmowania decyzji przebiega znacznie sprawniej,
co przekłada się na przewagę konkurencyjną. W tym przypadku suwerenność państwa
rozmywa się i rozkłada na wiele małych ośrodków decyzyjnych, które w dużej mierze
funkcjonują w oparciu o przepisy i ustawy międzynarodowe. Państwo nie jest suwerenem w
pełnym tego słowa znaczeniu, ponieważ pozbywa się coraz więcej kompetencji i przenosi je
na poziom międzynarodowy.

25. Zasada podziału władz i jej charakter

Można ją rozpatrywać w trzech aspektach:

1.Aspekt funkcjonalny (przedmiotowy ): działalność państwa podzielona na trzy sfery

działania, funkcje; poszczególne władze wypełniają funkcje w oparciu o kompetencje
przyznane przez Konstytucję uchwaloną przez suwerena stojącego nad nimi; do funkcji
tych należą: prawodawstwo (wydawanie ogólnie obowiązujących norm pr.),
wykonawstwo (realizacja zadań państwa w konkretnych sytuacjach), sądownictwo
(rozstrzyganie sporów pr.);

2.Aspekt organizacyjny (podmiotowy): każdą z funkcji przydzielono innym organom:

prawodawstwo - parlamentowi, wykonawstwo - rządowi i podległym mu organom
administracyjnym, sądownictwo - sądom powszechnym, szczególnym, konstytucyjnym;
3.Aspekt personalny – zasada incompatibilitas
Dla właściwego funkcjonowania podziału władz konieczne jest występowanie zasady
wzajemnego oddziaływania poszczególnych władz na siebie. Niedopuszczalna jest
całkowita separacja trzech władz. Organy jednej władzy mogą oddziaływać na organy drugiej
tylko do tego stopnia, aby nie naruszyć istoty kompetencji tej drugiej władzy. Wszystkie trzy
władze powinny być więc zrównoważone i wyposażone w kompetencje pozwalające im
kontrolować działalność każdej z pozostałych.
Konstytucja RP Art. 10 „1. Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy
ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i
Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i
trybunały.”
Te trzy władze to podstawa, na której opiera się państwo. Występują jednak organy, które nie
wpisują się w żadną z tych władz, np. organy kontroli i ochrony praw (NIK, RPO, RPD,
KRRiT), media, władza pieniężna (szczególna pozycja ustrojowa NBP i Rady Polityki
Pieniężnej – instytucje niezależne, o charakterze konstytucyjnym , niedopuszczalne
wkroczenie w ich kompetencje przez inne władze).

26. Zasada republikańskiej formy państwa

Zasada republikańskiej formy rządu wyrażona jest w samej nazwie naszego państwa
Rzeczypospolita Polska, w tytule Konstytucji i przede wszystkim w jej instytucjach, np.
Prezydent Rzeczypospolitej. Oznacza ona z jednej strony, wykluczenie jakiejkolwiek władzy
dziedzicznej lub dożywotniej w państwie, a z drugiej, postulat ustanowienia rządów prawa i
ustroju demokratycznego. Sam art. 1 Konstytucji RP objaśnia dosłownie: „Rzeczpospolita
Polska jest dobro wspólne wszystkich obywateli.” Nawiązuje to do pojęcia słowa „republika”,
które wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza „rzecz publiczną”. Trzecia Rzeczpospolita
jak to jest określone w Preambule Konstytucji RP z 1997 r. „nawiązuje do najlepszych
tradycji Pierwszej i Drugiej…”, jednak nie odnosi się ona do formy ustroju Polski z ubiegłych
wieków. „Rzeczpospolita” jest również tytułem I rozdziału Konstytucji RP, w którym zawarte
są podstawowe zasady ustroju państwa. Przepisy rozdziału I są przepisami, których zmiana
jest szczególnie utrudniona, co prowadzi do relatywnej niezmienności republikańskiej formy
państwa.

Cechy republikańskiej formy państwa:

a.powtarzalne wybory powszechne,
b.zasada reprezentacji (sprawowanie władzy przez przedstawicieli),
c.zasada podziału władzy,
d.indywidualistyczna koncepcja wolności i praw (państwo istnieje dla jednostki, a nie
jednostka dla państwa).

Podstawowe wartości republikańskiej formy państwa:

a.wolność jako możliwość uczestnictwa w rządzeniu,
b.cnota jako model obywatelstwa,
c.prawda rozumiana w sensie honoru i etyki,
d.dążenie do szczęścia,
e.równość praw,
f.sprawiedliwość.

27. Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego w Konstytucji RP

Konstytucja z 1997 r. nigdzie nie używa pojęcia „społeczeństwo obywatelskie”.

Podstawowe znaczenie dla funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego ma zasada pluralizmu

politycznego. Jej jądrem jest swoboda tworzenia i działania partii politycznych - jedna z wolności
politycznych obywateli. Jej znaczenie jest na tyle istotne, że twórcy Konstytucji postanowili
wyrazić tę zasadę już w rozdziale I, uznając ją za jedną z podstawowych zasad ustroju (rozwinięcie
- ustawa z 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych).
•Partie polityczne są to zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania,
wyrażania i realizowania ich celów politycznych, dążące
do zdobycia władzy politycznej w państwie, głównie uzyskanie
większości w państwowych i samorządowych organach
przedstawicielskich.
•Art. 11 Konstytucji określa następujące cechy, którym musi odpowiadać dana organizacja, by
mogła zostać uznana za partię polityczną: członkami partii mogą być tylko obywatele polscy;
zrzeszać mogą się w partii tylko na zasadach dobrowolności
i równości; celem działania partii jest wpływanie metodami
demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy
publicznej.
 •Partia polityczna, by zyskać pełną możliwość działania, musi zostać
wpisana do ewidencji partii politycznych.
•Art. 13 Konstytucji wprowadza pewne zakazy zakresie wolności tworzenia partii
politycznych. Odnoszą się one do programowo-ideologicznego charakteru partii - „Zakazane
jest istnienie partii politycznych [...] odwołujących się w swoich programach do totalitarnych
metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub
działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową
i narodowościową [...]” oraz metod i zasad organizacyjnych partii – zakazane jest istnienie
partii politycznych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza „[...] stosowanie
przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie
struktur lub członkostwa”.

Zasada społeczeństwa obywatelskiego wymaga również, by obok systemu partii politycznych

mogły działać także inne organizacje zrzeszające obywateli. Są one tworzone w celu realizacji
najróżniejszych interesów i dążeń obywateli. Ich podstawowym celem nie jest zdobywanie władzy
politycznej - organizacje te mogą wpływać na decyzje polityczne (część składowa systemu grup
interesów, które stanowią tło dla funkcjonowania partii politycznych). Konstytucja ogranicza się do
ogólnej gwarancji wolności zrzeszania się – art. 12 („Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność
tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników,
stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji”), jednakże
zakazy ustanowione w art. 13 Konstytucji odnoszą się również do tych organizacji. Podstawową
prawną postacią funkcjonowania tych organizacji jest stowarzyszenie.

W płaszczyźnie stosunków pracowniczych podstawową rolę odgrywają związki zawodowe jako

organizacje zrzeszające pracowników i reprezentujące ich interesy zarówno wobec pracodawców,
jak i wobec władz publicznych. W niektórych zawodach szczególnych tworzone są natomiast
samorządy zawodowe, których zadaniem jest sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem
tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony (art. 17 ust. 1 Konstytucji).

Konstytucja w rozdziale I wskazuje dwie instytucje o szczególnym znaczeniu dla istnienia

społeczeństwa obywatelskiego, są to środki masowego przekazu oraz kościoły i związki
wyznaniowe.
•Wolność środków masowego przekazu jest na całym świecie uważana za condicio sine qua
non pluralizmu politycznego, zaś jej jądrem jest zakaz cenzury prewencyjnej.
•Rolę kościołów i związków wyznaniowych na świecie postrzega się w aspekcie wolności
wyznania. Daje temu wyraz Konstytucja, wprowadzając do zasad ustroju Rzeczypospolitej
ogólną definicję roli kościołów i związków wyznaniowych. Art. 25 Konstytucji formułuje w
tym zakresie cztery podstawowe zasady: (1) równouprawnienia kościołów i związków
wyznaniowych; (2) bezstronności państwa w sprawach przekonań religijnych,
światopoglądowych i filozoficznych; (3) oparcia treści stosunków między państwem
a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi na zasadach poszanowania ich autonomii,
wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie oraz współdziałania dla dobra człowieka i
dobra wspólnego oraz (4) oparcia formy określenia stosunków między państwem a kościołami i
związkami wyznaniowymi na ustawach uchwalonych na podstawie umów zawartych przez
Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami, a gdy chodzi
o stosunki państwa i Kościoła katolickiego – na umowie zawartej ze Stolicą Apostolską oraz na
ustawach.

28. Geneza sądowej kontroli konstytucyjności prawa. Model amerykański i europejski

Na przełomie XVIII i XIX wieku w Stanach Zjednoczonych pojawił się pierwszy z dwóch
obecnych obecnie modeli sądowej kontroli konstytucyjności prawa. Polega on, po pierwsze, na
tym, że wszystkie sądy mogą orzekać o zgodności ustaw z konstytucją i ta kompetencja nie
pozostaje skoncentrowana w jednym urzędzie. Autorytatywność takiego rozstzrygnięcia zależy
od miejsca danego sądu w systemie wymiaru sprawiedliwości, a tym samym podstawowa rola
musi przypadać Sądowi Najwyższemu. Po drugie, orzekanie o konstytucyjności ustaw ma
charakter incydentalny. Oznacza to, że orzekanie takie może być dokonywane tylko w ramach
konkretnej sprawy. Po trzecie, orzeczenie o niekonstytucyjności ustawy oznacza, że sąd odmawia
zastosowania takiej ustawy przy rozstrzyganiu zawisłej przed nim sprawy; sąd nie ma prawa do
generalnego uchylenia ustawy i wyprowadzenia jej z systemu obowiązującego prawa. W
praktyce jednak, biorąc szczególną rolę precedensów w prawie amerykańskim, orzeczenie Sądu
Najwyższego o niezgodności ustawy z konstytucją kładzie kres jej stosowaniu.

Po IWŚ pojawił się drugi model ochrony konstytucji określany mianem „kontroli
skoncentrowanej” jego podstawową cechą jest istnienie szczególnego sądowego (lub quasi
sądowego) organu – trubunału (sądu) konstytucyjnego – który jest wyłącznie właściwy do
orzekania o zgodności ustaw z konstytucją. Sądy pozostałe mogą jedynie zwracać się do TK o
roztrzygnięcie, w zasadzie natomiast rozstrzygnięć takich nie mogą samodzielnie wydawać.
Kontrola konstytucyjności ustaw dokonywana jest nie tlyko przy okazji rozpatrywania spraw
indywidualnych, lecz także z inicjatywy niektórych organów państwowych, które mogą zwracać
się o orzeczenie trybunału konstytucyjnego, nawet jeśli problem konstytucyjności ustawy nie
pojawił się w żadnej konkretnej sprawie (tzw. Kontrola abstrakcyjna). Orzeczenie trybunału
konstytucyjnego o niekonstytucyjności ustaw powoduje jej uchylenie, a więc ostateczne
usunięcie z systemu prawa.

29. Istota i rodzaje bezpośredniego stosowania konstytucji

Zasada bezpośredniego stosowania konstytucji - Ustalanie praw i obowiązków adresata aktu
indywidualnego (wyroku, decyzji) bezpośrednio na podstawie norm konstytucyjnych, bez
pośredniczącej roli ustaw, konkretyzujących postanowienia konstytucyjne.
Rodzaje bezpośredniego stosowania konstytucji:

•samoistne - wyłączną podstawą wydania aktu stosowania prawa jest norma konstytucji.
Samoistne bezpośrednie stosowanie normy konstytucyjnej możliwe jest w zasadzie
wówczas, gdy brakuje regulacji ustawowej, która np. zapewniałaby ochronę przed
naruszeniami danego prawa lub wolności w stosunkach prawa prywatnego i która
mogłaby być podstawą rozstrzygnięcia kolizji praw lub wolności.
•niesamoistne – podstawą wydania aktu stosowania prawa jest norma konstytucji (np. co
do kompetencji organu) i norma ustawowa (co do trybu postępowania)
współstosowanie konstytucji i ustaw (wykładnia ustaw w zgodzie z konstytucją)
•ornamentacyjne – gdy sprawa zawisła przed sądem może być rozstrzygnięta na
podstawie jasnego, konkretnego przepisu ustawy, nie wywołującego wątpliwości
konstytucyjnych – wzmocnienie argumentacji sądu
•interpretacyjne – poszukując podstawy rozstrzygnięcia sąd odwołuje się zarówno do
przepisu ustawy, jak i Konstytucji – zwłaszcza wtedy gdy norma ustawowa może być
interpretowana na wiele sposobów
•modyfikacyjne - ratowanie konstytucyjności ustawy, nadanie przepisowi ustawy
 znaczenia węższego lub szerszego niż wynikałoby z jego brzmienia dla nadania mu
znaczenia zgodnego z konstytucją – już prawotwórstwo

30. Wykładnia ustaw w zgodzie z konstytucją

Wykładnia ustaw w zgodzie z konstytucją jest najczęściej powtarzającą się metodą

wykładni związaną z konstytucją w krajach demokratycznych. Jest to nic innego jak
wykładnia, w której z rozumień danej normy wybieramy to, którego sens jest najbardziej
zgodny z konstytucją.
Z hierarchii aktów prawnych wynika nakaz stosowania wykładni w zgodzie z konstytucją,
bowiem należy przede wszystkim uwzględnić kryteria zawarte w konstytucji. Takie
stanowisko zajmuje też polski Trybunał Konstytucyjny. W swoim orzeczeniu zawarł takie
twierdzenie: „interpretacja przepisów ustawowych musi być zawsze dokonywana przy
zastosowaniu techniki wykładni ustawy w zgodzie z konstytucją”.
Poszukując podstawy rozstrzygnięcia sąd odwołuje się zarówno do przepisu ustawy, jak i
Konstytucji – zwłaszcza wtedy gdy norma ustawowa może być interpretowana na wiele
sposobów

31. Koncepcja prawa w Konstytucji RP

Konstytucja RP przyjęła pozytywistyczną koncepcję źródeł prawa.

Źródłem prawa są tylko te akty prawotwórcze, które mają postać aktów normatywnych
stanowionych jednostronną decyzją organu administracji publicznej lub w drodze
konsensualnej.
Konstytucja nie przyjęła jednak radykalnego pozytywizmu, ale pozytywizm zorientowany
aksjologicznie.
Treść prawa wyznaczają zasady naczelne Konstytucji, takie jak: zasada dobra wspólnego,
godności człowieka, demokratycznego państwa prawnego, czy sprawiedliwości społecznej.
Zasady konstytucyjnego systemu źródeł prawa:

•Zasada konstytucjonalizmu

•
Zasada dychotomicznej budowy systemu źródeł prawa, czyli podziału na akty
powszechnie obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące

•Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa

•Zasada zamkniętego systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego i zasada

otwartego systemu aktów wewnętrznie obowiązujących

32. Obowiązywanie prawa międzynarodowego w świetle Konstytucji RP

Zasada pacta sunt servanda – umów należy dotrzymywać (art.9)

Oznacza to, że obowiązkiem RP jest wypełnianie w dobrej wierze zobowiązań ciążących na

RP jako podmiocie prawa międzynarodowego. Przepis ten ma charakter uniwersalny – odnosi
się do wszystkich źródeł prawa międzynarodowego.

Źródła prawa międzynarodowego:

•umowy międzynarodowe

•
zwyczaj międzynarodowy

•zasady ogólne prawa międzynarodowego

•uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

Normy prawa międzynarodowego wiążą bezpośrednio w krajowym porządku prawnym bez

potrzeby wydawania dodatkowych aktów państwowych – wyjątki art. 91ust. 1
Sądy, mogą (a nawet powinny) powoływać się nie tylko na umowy międzynarodowe, ale
także na zwyczaj i ogólne zasady prawa międzynarodowego jako podstawę swoich
rozstrzygnięć indywidualnych.
Przestrzeganie prawa międzynarodowego to także poddanie się jurysdykcji organizacji i
organów międzynarodowych, pod warunkiem, że RP uznała ich jurysdykcję.
Miejsce ogólnych zasad prawa międzynarodowego (norm ius cogens). Możliwe są tutaj
trzy rozwiązania:

•tj. ranga ustawowa zasad ogólnych (co należy definitywnie odrzucić)

•
nadustawowa – najczęściej uznaje się rangę nadustawową; spór w doktrynie ;p

•
przyznanie im rangi norm konstytucyjnych

Zwyczaj międzynarodowy:
Powinny mieć one przynajmniej rangą ustawową. Założenie przeciwne oznaczałoby, że
możliwa byłaby ich zmiana w drodze ustawy lub przyznanie pierwszeństwa przed ustawą w
drodze odpowiednich reguł kolizyjnych.
Umowy międzynarodowe:

Konstytucja RP wprost reguluje w art. 87 jedynie miejsce umów międzynarodowych w

polskim porządku prawnym .
 •umowy międzynarodowe ratyfikowane stanowią źródła prawa powszechnie
obowiązującego,

•umowy nieratyfikowane (zwłaszcza umowy resortowe) to akty wewnętrznie

obowiązujące.
Zgodnie z art. 91 ust. 1 umowy ratyfikowane po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stanowią
część polskiego porządku prawnego i są stosowane bezpośrednio, chyba że dla ich
stosowania konieczne jest wcześniejsze wydanie ustawy.
33. Elementy monistycznej oraz dualistycznej teorii relacji norm prawa krajowego i
międzynarodowego w KRP

Monistyczna teoria relacji norm prawa krajowego i międzynarodowego – prawo krajowe i

międzynarodowe tworzy jeden system prawny, w którym prawu międzynarodowego przysługuje
pozycja nadrzędna

Dualistyczna teoria relacji norm prawa krajowego i międzynarodowego – prawo krajowe i prawo
międzynarodowe tworzą dwa odrębne porządki prawne, a tym samym dla zastosowania prawa
międzynarodowego w prawie wewnętrznym konieczny jest najpierw akt wprowadzenia go do
systemu prawa wewnętrznego.

W Polsce nawiązywano do koncepcji dualistycznych.

34. Rodzaje umów międzynarodowych w świetle Konstytucji RP i ustawy o umowach

międzynarodowych

35. Źródła prawa krajowego a źródła prawa unijnego

Prawo UE składa się z 2 kompleksów norm:
1. - obejmuje układy (umowy międzynarodowe) tworzące Unie Europejską, aneksy do
nich, traktaty je nowelizujące, traktaty o przystąpieniu nowych państw do Wspólnot,
traktaty z państwami nienależącymi do UE

2. - obejmuje akty stanowione przez organy UE:

a.rozporządzenia (wiążą we wszystkich częściach i obowiązują bezpośrednio w każdym
państwie członkowskim)
b.dyrektywy (wiążą państwo członkowskie, którego dotyczą, ale pozostawiają mu
swobodę wyboru środków służących realizacji określonych przez siebie zadań)
c.decyzje (wiążą we wszystkich swoich częściach państwo członkowskie, którego
dotyczą, ale mogą też być skierowane do osób fizycznych i prawnych)

d.zalecenia i opinie – nie mają mocy wiążącej

Konstytucja RP a prawo unijne: (patrz 37. Rozstrzyganie kolizji..)
-Konstytucja RP jest aktem nadrzędnym wobec prawa wspólnotowego pierwotnego
-prawo wtórne UE ma pierwszeństwo przed ustawami

Harmonizacja polskiego prawa wewnętrznego:

-dla uniknięcia konfliktów między prawem wewnętrznym a unijnym ważna jest wykładnia
obowiązującego ustawodawstwa uwzględniająca konstytucyjną zasadę wykładni przyjaznej
prawu UE (TK wywiódł tę zasadę z Preambuły i art. 9 Konstytucji)

36. Koncepcja multicentryczności systemu prawa

Wieloskładnikowość systemu prawnego lub multicentryczność - wielość „ośrodków

decyzyjnych (co do stanowienia prawa i wyznaczania kierunków jego wykładni)
•Przystąpienie do ETPCz

•Akcesja do UE

Koncepcja multicentryczności systemu prawa zakłada daleko idącą współzależność prawa

krajowego i wspólnotowego jednak bez utraty autonomii prawa wewnętrznego na rzecz prawa
UE. Podstawowym założeniem przyjmowanym na gruncie prawa wewnętrznego ma być
przyjazna wykładnia i sprzyjające prawu wspólnotowemu ustawodawstwo. Polega ono na
implementowaniu i włączaniu do własnego systemu prawnego każdego z państw regulacji
wspólnotowych, z zachowaniem podstawowych kompetencji decyzyjnych organów
wewnętrznych.
W Polsce przejawia się ona w kilku aspektach:
•Art. 9 – kluczowy dla harmonizacji prawa wspólnotowego z prawewem wewnętrznym
RP, ale odnosi się także do wszelkiego innego rodzaju umów międzynarodowych w
których stroną jest RP.
•Art. 90

•Art. 91
Art. 90

1.Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać

organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów
władzy państwowej w niektórych sprawach.
2.Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w
ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3.Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum
ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4.Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów.
Art. 91.

1.Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw

 Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2.Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma
pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. 3.Jeżeli
wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację
międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając
pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

W związku z tym przekazywanie i implementacja prawa wspólnotowego odbywa się za pełną

zgodą i pod pełną kontrolą organów decyzyjnych RP oraz w zgodzie z prawem wewnętrznym
co jest istotą multicentryczności systemu prawa.

W koncepcji tej mamy zatem dwa ośrodki tworzenia prawa, które harmonijnie współpracują
ze sobą i współtworzą prawo – ośrodek własny w RP, oraz ośrodek cudzy przy organach
wspólnotowych, których działalność jest komplementarna.

37. Konstytucyjne i ustawowe zasady promulgacji źródeł prawa powszechnie

obowiązującego.

Warunkiem wejścia w życie (więc nabrania mocy obowiązującej) przez akty powszechnie
obowiązujących na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Wymóg ogłoszenia odnieść
należy też do większości aktów wewnętrznych, ale pozostaje to poza unormowaniem art. 88, a
wynika z ogólnych konsekwencji klauzuli demokratycznego państwa prawnego (art. 2). Przez
urzędowe ogłoszenie aktu normatywnego należy rozumieć zamieszczenie jego pełnego tekstu w
specjalnym wydawnictwie – dzienniku publikacyjnym, zgodnie z zasadami i trybem określonym
przez ustawę. Od 2012r. dopuszczono możliwość publikacji aktów normatywnych w drodze
elektronicznej. Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. ustala również obowiązek niezwłocznego
publikowania aktów normatywnych (Art. 3). Akt publikacji jest o tyle kluczowy dla
obowiązywania aktu normatywnego, że – w zasadzie – może on wejść w życie dopiero po
upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, a wiec od daty danego egzemplarza dziennika publikacyjnego
(art. 4 ust. 1). Wyjątkowo akt normatywny może wchodzić w życie w terminie krótszym, a jeżeli
wymaga tego ważny interes państwa i nei stoją temu na przeszkodzie zasady demokratycznego
państwa prawnego; wejście w życie może nastąpić z dniem ogłoszenie.
Kwestie te reguluje ustawa z dnia 20 lipca 2000r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych
innych aktów prawnych. Natomiast sprawy ogłaszania umów międzynarodowych reguluje
ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych.

Ustawa z dnia 20 lipca 2000r. przewiduje istnienie dwóch centralnych ponadresortowych

dzienników publikacyjnych: Dziennika Ustaw RP i Dziennika Urzędowego RP „Monitor Polski”.
Zadanie ich wydawania należy do Prezesa Rady Ministrów (art. 21 ust. 1 ustway). Dodatkowo
istnieje Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, w którym publikuje się polskie teksty aktów
normatywnych (prawa pochodniego) UE (art. 1 ust. 3 oraz art. 29a ustawy).
Dziennik Ustaw:
- Konstytucja
- Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy, o których mowa w art. 234 KRP
- rozporządzenia
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- teksty jednolite
38. Zamknięty i otwarty system źródeł prawa w Konstytucji RP

W systemie źródeł prawa obowiązującego w Polsce wyróżnia się przepisy prawa

powszechnie obowiązującego oraz przepisy o charakterze wewnętrznym.

System źródeł prawa powszechnie obowiązującego – zamknięty

Konstytucja wyczerpująco wylicza formy aktów normatywnych (przedmiotowy aspekt

zamkniętej koncepcji źródeł prawa) oraz podmioty upoważnione do ich wydawania.
Zamkniętość źródeł prawa można rozpatrywać w dwóch aspektach:

•Podmiotowym - organy, które są kompetentne do stanowienia prawa powszechnie

obowiązującego.

Na poziomie Konstytucji i ustaw jest to parlament,

Rozporządzenia mogą wydawać: Prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie,

przewodniczący komitetów oraz KRRiT,

Akty prawa miejscowego: organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy

administracji rządowej.

•Przedmiotowym - dokładne wyliczeniu form aktów normatywnych.

Zgodnie z artykułem 87. Konstytucji źródłami prawa powszechnie obowiązującego w

Polsce są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe,
rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego.

Ponadto moc powszechnie obowiązującego prawa ma także prawo stanowione przez

organizację międzynarodową, do której należy Polska, jeżeli wynika to z
ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą umowy konstytuującej tę organizację
międzynarodową (art.91 ust.3 Konstytucji), pomimo że nie zostało ono wymienione w
art. 87.
W art. 59 ust. 2 Konstytucja wymienia układy zbiorowe pracy, dopuszcza się w tych
układach pewne normy prawne o powszechnie obowiązującym charakterze.

Natomiast obowiązujący w Polsce system źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego jest

systemem otwartym.

Trzon tego systemu stanowią akty wymienione w art. 93 ust. 1, ale nie ma konstytucyjnego
zakazu, by przepisy ustawowe upoważniały także inne podmioty do stanowienia zarządzeń
czy uchwał, bądź też nawet aktów inaczej nazwanych, ale też odpowiadających
charakterystyce aktu o charakterze wewnętrznym.

W Konstytucji wymienione zostały wymienione tylko uchwały Rady Ministrów i zarządzenia

Prezesa Rady Ministrów.

Wśród cech charakterystycznych aktów prawa wewnętrznie obowiązującego należy

wymienić:
 •dany akt może być adresowany wyłącznie do jednostki podległej organizacyjnie
organowi wydającemu akt;

•może on obowiązywać wyłącznie te jednostki, nie może dotyczyć obywateli, jednostek

prawnych ani innych podmiotów;

•może być wydany wyłącznie na podstawie upoważnienia udzielonego w ustawie bądź

Konstytucji.

•akt prawny podlega kontroli zgodności z powszechnie obowiązującym prawem zarówno

pod względem formalnym, jak i materialnym. Kontrola ta może być sprwowana przez
Trybunał Konstytucyjny, który może uchylić dany akt oraz przez sądy powszechne, które
gdy stwierdzą, że akt wewnętrzny nie spełnia wyżej wymienionych wymogów, mogą
odmówić jego stosowania.

39. Rozstrzyganie kolizji między prawem krajowym a prawem UE

W prawie wszystkich państwach Unii Europejskiej (oprócz Irlandii) konstytucja ma

pierwszeństwo przed prawem UE. Art. 8 ust.1 Konstytucji stanowi, że Konstytucja RP jest
najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, zatem Polska również przedkłada swoją
Konstytucję nad prawo UE. Prawo UE nie określa sposobów rozwiązywania konfliktów
pomiędzy prawem wspólnotowym i prawem krajowym, jednak Europejski Trybunał
Spraweidliwości stwierdził, że prawo unijne ma absolutne pierwszeństwo przed wszystkimi
normami prawa krajowego niezależnie od ich rangi. W przypadku istnienia norm krajowych
sprzecznych z prawem wspólnotowym, to do organów państwowych państwa członkowskiego
należy usunięcie sprzecznych przepisów zgodnie z przewidzianymi w danym państwie
procedurami. Prawo wykładni prawa wspólnotowego należy do TSUE, kompetencja ta została
przyznana jednemu wspólnemu organowi, aby uniknąć różnego ich rozumienia i odmiennego
stosowania.
Po stronie organów stosujących prawo istnieje obowiązek stosowania możliwie jak
najbardziej przyjaznej wykładni prawa wspólnotowego, jednak nie zawsze da się je pogodzić
drogą wykładni z normami konstytucyjnymi. W takim przypadku może nastąpić odmowa
stosowania prawa wspólnotowego lub zmiana uregulowań konstytucyjnych w danym
państwie, co jest znacznie częstsze ze względu na dobro całej wspólnoty.

W art. 9 Konstytucji RP prawodawca podkreśla, że Rzeczpospolita Polska przestrzega

wiążącego ją prawa międzynarodowego. Wychodzi on z założenia, że związując się daną
umową, Polska będzie jej przestrzegać, a także jeżeli wynika to z ratyfikowanej umowy
również prawa stanowionego przez organizację, którą ta umowa konstytuowała.

Zgodnie z art. 87 ust. 1 źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są:

Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia i akty prawa
miejscowego. W tym przepisie wyrażona została hierarchia źródel prawa powszechnie
obowiązującego zgodnie z którą ratyfikowane umowy międzynarodowe znajdują
zastosowanie dopiero po Konstytucji i ustawach.

Zgodnie z art. 91 ust. 2 ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą wyrażoną

w ustawie mają pierwszeństwo przed ustawami. Należy jednak pamiętać o fikcji prawnej
wyrażonej w art. 241 Konstytucji, według której umowy międzynarodowe, które zostały
ratyfikowane przez RP przed wejściem w życie Konstytucji, a dotyczą kategorii spraw
poruszonych w art. 89 ust. 1 Konstytucji, są uznawane za ratyfikowane umowy
międzynarodowe za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, także do nich ma zatem
zastosowanie art.91 ust.2 Konstytucji. Pierwszeństwo wspomniane w art. 91 ust.2 jest
pierwszeństwem stosowania, zatem umowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w
ustawie nie usuwa z systemu prawa niezgodnej ze sobą normy ustawowej, jedynie organy
stosujące prawo na podstawie tego artykułu decydują, że to umowa międzynarodowa jest
ważniejsza.

Konstytucja reguluje także konflikt ustawy z prawem stanowionym przez organizację

międzynarodową. Art. 91 ust.3 stanowi, że jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy
międzynarodowej konstytuującej daną organizację, prawo przez nią stanowione ma
pierwszeństwo w przypadku kolizji przed ustawami i jest stosowane bezpośrednio. Podobnie
jak w pierwszym przypadku pierwszeństwo wyrażone w tym artykule polega jedynie na
pierwszeństwie stosowania.

40. Pojęcie i cechy ustawy

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. nie formułuje ogólnego pojęcia
„ustawa”, co oznacza, że nawiązała ona do zastanego rozumienia tego pojęcia, jakie od dawna
uformowało się w Polsce na tle poglądów doktryny i orzecznictwa.

Przyjmuje się, że ustawa jest to akt parlamentu o charakterze normatywnym zajmujący

najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego (podporządkowany jednak
Konstytucji) o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, dochodzący
do skutku w szczególnej procedurze, która w swych zasadniczych zrębach znajduje
unormowanie konstytucyjne.
•
Charakter ustawy jako aktu parlamentu - żaden inny organ państwowy nie może stanowić
•
ustaw. W dochodzeniu ustawy do skutku muszą brać udział obie izby parlamentu. Charakter
ustawy jako aktu normatywnego - w ustawie nie może być wypowiedzi
pozbawionych normatywnego charakteru. Jako akt normatywny, ustawa jest
jednocześnie aktem ogólnym – ustanawia normy prawne o charakterze generalnym i
abstrakcyjnym.

Ustawa zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego, ponieważ żaden inny akt
normatywny nie posiada zarazem szczególnej mocy prawnej, jak i nieograniczonego zakresu
przedmiotowego. Ustawa zwykła musi być zgodna z Konstytucją, która jest ustawą szczególnego
rodzaju.
Prymat ustawy polega na takich elementach jak:
1. samoistne posiadanie mocy obowiązującej – do jej wydania i obowiązywania nie jest
potrzebne jakiekolwiek szczegółowe upoważnienie;
2. możliwość jej zmiany, uchylenia lub zawieszenia tylko przez inną normę ustawową; 3.
możliwość zmiany, uchylenia lub zawieszenia przez ustawę każdej innej normy prawnej
prawa krajowego;
4. dopuszczalność wydawania innych aktów normatywnych prawa krajowego tylko na
podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej
wykonania.

Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym - za jej pośrednictwem można

regulować wszystkie materie, byle zachować ogólny charakter jej postanowień i pozostać w zgodzie
z treściami zawartymi w Konstytucji i w umowach międzynarodowych.
•
W kwestii przedmiotu normowania, obecne przepisy konstytucyjne wskazują materie
•
zastrzeżone dla regulaminu Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego Szczegółowość
regulacji ustawowej oraz materie pozostawione rozporządzeniom zależą od dziedziny, której
dana regulacja dotyczy.

Ustawa to obecnie jedyny typ aktu normatywnego, jaki występuje na tym szczeblu źródeł prawa.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. przyznała monopol stanowienia
aktów ustawodawczych parlamentowi.
•
Jedyny wyjątek wynika z art. 234: „Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się
na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje
rozporządzenia z mocą ustawy […]. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez
Sejm na najbliższym posiedzeniu”.
•
Rozporządzenia te nie mogą zmieniać Konstytucji, ordynacji wyborczych ani ustaw o stanach
nadzwyczajnych, a ich wydawanie musi przebiegać zgodnie z zasadami legalności,
proporcjonalności i celowości. Od chwili wydania mają one charakter powszechnie
obowiązującego źródła prawa.

41. Cechy szczególne ustawy budżetowej

Procedura ustawodawcza przybiera w odniesieniu do ustawy budżetowej szczególną postać.

Budżet jest uchwalany w formie ustawy (art. 219 ust. 1 Konstytucji), więc jego uchwalanie ujęte
jest
w schemat ogólnej procedury ustawodawczej. Występuje tu jednak wiele odrębności
wprowadzanych przepisami zawartymi w Konstytucji, w ustawie z 27 sierpnia 2009 r. o finansach
publicznych oraz
w regulaminie Sejmu.

1. Inicjatywa ustawodawcza
Należy ona wyłącznie do Rady Ministrów (art. 221) i jest ujęta jako obowiązek rządu (art. 222).
Projekt ustawy powinien być przedłożony Sejmowi najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku
budżetowego, tzn. przed 1 października, chyba że zaistnieje wyjątkowy przypadek. •Takim
przypadkiem mogą być np. wybory parlamentarne i konieczność odczekania z wniesieniem projektu
do powstania nowego rządu.

Jeżeli nie uda się na czas przygotować projektu ustawy budżetowej na okres całego roku, to rząd
ma obowiązek wnieść projekt ustawy o prowizorium budżetowym, a więc aktu tymczasowo
regulującego gospodarkę finansową państwa na krótszy okres (art. 219 ust. 3).

2. Procedura rozpatrywania projektu przez Sejm

Przebiega ona w trzech czytaniach, w myśl ogólnej zasady wynikającej z art. 119 ust. 1.
•Nie ma możliwości zastosowania trybu pilnego.

Pierwsze czytanie musi się odbyć na posiedzeniu Sejmu, następnie projekt kierowany jest w całości
do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne jego części – do pozostałych komisji
sejmowych, odpowiednio do zakresu ich działania.
•Komisje te przedkładają swoje propozycje poprawek KFP, a ta opracowuje ostateczne
sprawozdanie i przedstawia je Sejmowi, który po szerokiej debacie politycznej uchwala ustawę
budżetową.

Ostateczny kształt ustawy zależy więc od Sejmu, który może modyfikować przedłożenie rządowe.
•Pewne ograniczenia formułuje art. 220 ust. 1 Konstytucji, który nie dopuszcza ustalenia przez
Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.

3. Procedura rozpatrywania ustawy budżetowej przez Senat

Termin, w którym Senat może zająć stanowisko ulega skróceniu do 20 dni.

Senat nie ma możliwości zaproponowania odrzucenia ustawy – może tylko uchwalać do niej
poprawki, które w ogólnym trybie podlegają rozpatrzeniu przez Sejm.

4. Podpisanie ustawy budżetowej przez Prezydenta

Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy budżetowej.

Nie może użyć przeciw niej weta ustawodawczego, lecz może skierować ją do TK w trybie kontroli
prewencyjnej.
•TK zobowiązany jest do wydania orzeczenia nie później niż w terminie 2 miesięcy.
Środkiem mającym dyscyplinować parlament w terminowym uchwaleniu ustawy budżetowej
jest możliwość jego rozwiązania, jeżeli ustawa ta nie zostanie przyjęta przez obie izby w terminie
4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu Sejmowi.
•Decyzja należy do Prezydenta, który musi ją podjąć w ciągu 14 dni (art. 225).

42 + 43. Pojęcie, rodzaje i cechy rozporządzenia + upoważnienia

Najniższy szczebel w systemie powszechnie obowiązującego prawa tworzą na poziomie

ogólnokrajowym rozporządzenia normatywne.

Konstytucyjną podstawą do wydawania rozporządzeń jest art. 92 określający charakter

rozporządzenia i przesłanki jego wydawania. Stanowi on: „Rozporządzenia są wydawane przez
organy wskazane w Konstytucji [...]” - konieczne jest wskazanie wyraźnego przepisu
konstytucyjnego, który powierza danemu organowi prawo do wydawania rozporządzeń.

Wspomnianymi organami mogą być:

1. Prezydent;
2. Rada Ministrów;
3. Prezes Rady Ministrów;
4. ministrowie kierujący działami administracji rządowej;
5. przewodniczący komitetów;
6. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Rozporządzenia są prawem powszechnie obowiązującym – mogą dotykać sytuacji prawnej

obywateli, osób prawnych czy samorządów, mogą rodzić obowiązek wykonywania i mogą stanowić
podstawę prawną do wydawania aktów i decyzji administracyjnych o indywidualnym charakterze.

Rozporządzenia wydawane są „[...] na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w

ustawie i w celu jej wykonania” (art. 92 ust. 1) - rozporządzenie może być wydane tylko na
podstawie ustawy – zawsze punktem wyjścia musi być zamieszczenie w ustawie przepisu
ustalającego kompetencję danego organu do wydania rozporządzenia, tzw. „upoważnienia”.
•
Upoważnienie może mieć charakter fakultatywny lub obligatoryjny i musi odpowiadać
wymogowi szczegółowości ujmowanemu w trzech aspektach:
1. szczegółowości podmiotowej - musi wskazywać organ uprawniony lub zobowiązany
do wydania rozporządzenia;
2. szczegółowości przedmiotowej - musi wskazywać zakres spraw przekazanych do
uregulowania, przy czym zakazana jest interpretacja rozszerzająca i domniemywanie
kompetencji prawodawczej;
3. szczegółowości treściowej - musi określać wytyczne dotyczące treści rozporządzenia -
nie mogą one sprzeciwiać się ogólnemu celowi danej ustawy.

Rozporządzenia są ogłaszane w tym samym organie publikacyjnym co ustawy, których wykonaniu

służą – w Dzienniku Ustaw RP. Ogłoszenie rozporządzenia jest nieodzownym warunkiem jego
wejścia w życie.

Ze statusu rozporządzenia jako podustawowego aktu wykonawczego wynikają względem niego

następujące wymagania:
◦ oparcia na podstawie ustawowej;
◦ utrzymania regulacji w ramach wskazanych przez upoważnienie;
◦ zdeterminowania treści i celu przez cel ustawy, którą ma wykonywać;
◦ niesprzeczności z unormowaniami o randze ustawowej.

Rozporządzenia podlegają kontroli władzy sądowniczej. Mogą one zostać zakwestionowane: ◦

przed Trybunałem Konstytucyjnym, który może orzec o generalnej utracie mocy obowiązującej
rozporządzenia lub jego przepisów sprzecznych z ustawami, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi lub Konstytucją;
◦ przed sądami powszechnymi/administracyjnymi - jeżeli sąd uzna,że rozporządzenie lub
jego przepis naruszają normy wyższego rzędu, to może odmówić jego zastosowania
w sprawie, traktując je jako nieistniejące.

Zgodnie z art. 234: „Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie,
Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy
[…]. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu”.
Rozporządzenia te nie mogą zmieniać Konstytucji, ordynacji wyborczych ani ustaw o stanach
nadzwyczajnych, a ich wydawanie musi przebiegać zgodnie z zasadami legalności,
proporcjonalności i celowości. Od chwili wydania mają one charakter powszechnie obowiązującego
źródła prawa.

44. Zasada absolutnej wyłączności ustawy

Wyłączność ustawy obejmuje:
} a. budżet (ustawa budżetowa)
} b. status jednostki w państwie, zwłaszcza kwestie ograniczeń praw i wolności

} c. podstawowe kompetencje, zasady organizacji i funkcjonowania organów władzy

publicznej

Przyjęło się, że ustawodawca reguluje jedynie podstawowe kwestie w ustawie, odsyłając do

rozporządzenia w celu unormowania bardziej szczegółowego.
W niektórych dziedzinach, np. prawo karne czy prawo podatkowe ustawodawca musi sam
uregulować niemal wszystkie szczegóły, a jedynie kwestie techniczne (niezasadnicze)
odesłać do rozporządzenia – inaczej zasada zupełności ustawy.

45. Klasyfikacja wolności i praw jednostki w Konstytucji RP

Klasyfikacja wynikająca bezpośrednio z podrozdziałów konstytucji:

•Zasady ogólne - nienaruszalność niezbywalnej i przyrodzonej godności człowieka,

równość wobec prawa, w tym równość w prawach kobiety i mężczyzny, kwestie związane
z obywatelstwem (przesłanka do jego nabycia: ojciec i matka obywatelami polskimi +
możliwość zrzeknięcia się go), prawa mniejszości etnicznych, ochrona obywatela za
granicą.
•
Wolności i prawa osobiste - przysługują wszystkim jednostkom bez względu na
przynależność państwową oraz dotyczą ich sfery życia prywatnego. Są to między innymi
prawna ochrona życia, nietykalność i wolność osobista, przesłanki mogące spowodować
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, zasada sprawiedliwego i jawnego procesu,
ochrona praw rodzicielskich czy wolność sumienia i religii.

•Wolności i prawa polityczne - przysługują wszystkim jednostkom bez względu na

przynależność państwową oraz dotyczą ich sfery życia prywatnego. Są to między innymi
prawna ochrona życia, nietykalność i wolność osobista, przesłanki mogące spowodować
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, zasada sprawiedliwego i jawnego procesu,
ochrona praw rodzicielskich czy wolność sumienia i religii.

•Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne – (odpowiednio) dotyczą

 ekonomicznej sfery życia człowieka, odnoszą się do zapewnienia odpowiednich
warunków do rozwoju jednostki, ich celem jest zaspokojenie potrzeb kulturalnych
jednostki, a tym samym sprzyjają jego duchowemu rozwojowi

46. Zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji praw oraz wolności człowieka i

obywatela
Katalog zasad:
Godność człowieka (art.30)
Jest ona źródłem wszelkich wolności i praw człowieka i obywatela. Ma charakter
pierwotny względem państwa, a więc nienaruszalny. Państwo nie może jej więc kreować.
Ma jedynie obowiązek poszanowania godności we wszelkich aspektach swego działania,
co oznacza stworzenie mechanizmów jej ochrony. Na podstawie tegoż art.30 wnioskuje
się otwarcie systemu prawa pozytywnego na wartości prawno - naturalne, ale także
ustanowienie podstawowej wartości wykładni i stosowania całej konstytucji.
Wolność człowieka (art.31)
Konstytucja nie potwierdza naturalnego charakteru tej wartości. Jest to sfera niezależności
jednostki, ale wyznaczanej przez przepisy prawa obowiązującego, na co wskazują
przesłanki i zasady jej ograniczania umieszczone w ust.2 i 3. W sensie pozytywnym
wolność to czynienie tego wszystkiego co nie jest zakazane przez prawo, z
uwzględnieniem poszanowania uprawnień innych osób, w negatywnym zaś wiązać się
będzie z uznaniem, że nałożenie nakazów podjęcia przez jednostkę określonego działania
dopuszczalne jest wyłącznie na podst. Wyraźnej normy prawa. Artykuł ten ma postać
klauzuli generalnej konkretyzowanej przez pozostałe przepisy konstytucji odnoszące się
do poszczególnych jej sfer (wolność słowa, wyznania, przemieszczania się) Zasada
równości (art.32) – łączy się ona z zasadą równouprawnienia i zakazem dyskryminacji
(art.33)
Zasady nabywania obywatelstwa polskiego (art.34)
Zasadę ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych (art.35) Zasada
sprawowania opieki nad obywatelem polskim znajdującym się poza granicami kraju
(art.36)
Zasada różnicowania zakresu realizacji konstytucyjnych wolności i praw na podstawie
kryterium obywatelstwa (art.37)
48. Pojęcie publicznych praw podmiotowych w świetle Konstytucji RP
Publiczne prawo podmiotowe, to wedle współczesnej nauki prawa administracyjnego, "taka
sytuacja prawna obywatela, w obrębie której obywatel ten, opierając się na chroniących jego
interesy prawne normach prawnych może skutecznie żądać czegoś od państwa lub może w sposób
niekwestionowany przez państwo coś zadziałać".
Cechy publicznych praw podmiotowych:

1. Cel publicznych praw podmiotowych jest zdeterminowany przez nierównorzędność

podmiotów stosunku administracyjnoprawnego. Prawa te mają łagodzić tę
nierównorzędność w zakresie wyznaczonym przez prawo, bez udziału samych stron
stosunku prawnego. Dotyczą one wyłącznie relacji między państwem a obywatelami, a nie
relacji między samymi obywatelami.
2. Publiczne prawo podmiotowe jest zawsze korelatem obowiązku organu administracji
 publicznej, czyli jego kompetencji w ścisłym znaczeniu tego słowa. Istnienie prawa
podmiotowego determinuje do końca zachowanie się organu. Od takiego zachowania organ
nie może się uchylić.
3. Publiczne prawa podmiotowe mają charakter osobisty i w zasadzie nie podlegają sukcesji.
Nie można się powoływać na publiczne prawa podmiotowe osoby trzeciej. 4. Publiczne
prawa podmiotowe nie są zbywalne.

Oznacza to, że nie można się ich skutecznie zrzec, a wszelkie oświadczenia o rezygnacji z
publicznego prawa podmiotowego nie mają mocy prawnej. Nie ma jednak przymusu
korzystania z tych praw, dlatego można powiedzieć, że mają one wprawdzie charakter
obiektywny, ale w fazie ich realizacji – charakter subiektywny.
Dopóki prawa te nie są wykonywane, mają charakter potencjalny.
5. Publiczne prawo podmiotowe ma charakter aktualny, co oznacza, że są one związane z
obowiązującą normą prawną. Nie można więc mówić o publicznym prawie podmiotowym
ewentualnym lub hipotetycznym,

6. Publiczne prawo podmiotowe jest oparte na normie prawnej, należącej do prawa

administracyjnego, którą można wyodrębnić i do końca ustalić. Wynikanie publicznego
prawa podmiotowego z normy prawnej oznacza jednocześnie, że prawo to nie jest nigdy
pochodne, czyli nie może ono wynikać z innych praw podmiotowych lub tym bardziej ze
skonkretyzowanych już uprawnień lub obowiązków.

Sposoby ochrony publicznych praw podmiotowych wyrażone w Konstytucji RP to:

•
Ochronę publicznych praw podmiotowych, a zarazem ochronę obiektywnego porządku
prawnego zapewniają przede wszystkim sądy administracyjne.

•
możliwość wystąpienia ze skargą do TK w razie naruszenia podstawowych praw i wolności,

•
prawo do występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w
ochronie praw i wolności naruszonych działaniem władz publicznych,

•
prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu
władzy publicznej.

49. Obywatelstwo polskie jako przesłanka realizacji konstytucyjnych praw i wolności

Mówiąc o prawach obywatela ma się z reguły na myśli uprawnienia obywatela danego państwa
wynikające z prawa w znaczeniu podmiotowym i służące ochronie interesów danego obywatela. W
taki sposób rozumie pojęcie "praw obywatela" Konstytucja RP, zastrzegając w swych
postanowieniach niektóre prawa tylko dla osób będących obywatelami polskimi.

Prawa obywatelskie nakładają na państwo obowiązki zapewniające korzystanie z nich, a ich istotą
jest możliwość określonego roszczenia obywateli wobec państwa. W razie sporu z organem
państwowym to obywatel powinien podać podstawę prawną swojego roszczenia. W przypadku
praw obywatelskich obywatel ma swobodny wybór co do tego, czy skorzysta z przysługującego mu
uprawnienia. Prawa obywatelskie bywają też definiowane jako prawa upoważniające obywatela do
oddziaływania na państwo - do współkształtowania jego woli. Z tym ujęciem koresponduje
odróżnienie tej kategorii praw od praw wolnościowych, których celem jest ochrona jednostki przed
ingerencją ze strony państwa.

Kategorię uprawnień, która w danym porządku krajowym będzie mogła być realizowana wyłącznie
przez obywateli tego państwa, będziemy mogli nazywać "wolnościami" i prawami obywatelskimi.
Obecnie pojęcie obywatela jest w konstytucji wyraźnie oddzielone od takich pojęć jak: "każdy",
"dziecko", "cudzoziemiec", co pozwala wyodrębnić katalog uprawnień przysługujących tylko
obywatelom.

Katalog praw zastrzeżonych wyłącznie na rzecz obywatela polskiego (ustawodawca posłużył się
słowem: "obywatel"):
1. wolność tworzenia i przystępowania do partii politycznych;
2. regulacje dotyczące samego obywatelstwa;
3. prawo do opieki państwa poza granicami kraju;
4. ochrona danych osobowych;
5. zakaz uniemożliwienia obywatelowi RP powrotu do kraju;
6. zakaz wydalenia obywatela RP z kraju;
7. zakaz ekstradycji obywatela RP;
8. prawo wyborcze do Sejmu, Senatu, prezydenckie, referendum;
9. prawo do zarządzenia referendum na płaszczyźnie lokalnej;
10. prawo do udziału w referendum (ogólnokrajowym i lokalnym);
11. prawo równego dostępu do służby publicznej;
12. prawo dostępu do informacji publicznej;
13. prawo do obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej;
14. prawo do ochrony zdrowia;
15. prawo do zabezpieczenia społecznego.
Gdy ustawodawca używa terminu "obywatel", ma na myśli tzw. "aspekt gwarancyjny" - podkreśla,
że konkretne prawo przysługuje obywatelowi, jednakże może to stwierdzenie rozszerzyć.

50. Pojęcie i formy horyzontalnego działania praw i wolności konstytucyjnych

Pojęcie to należy rozmieć jako obowiązywanie praw i wolności nie w płaszczyźnie jednostka
państwo, ale ich obowiązywanie w stosunkach między osobami fizycznymi albo osobami
fizycznymi z jednej strony, a osobami prawa cywilnego z drugiej.

Przeciwnicy koncepcji horyzontalnego obowiązywania praw i wolności podnoszą, że prawa i

wolności jednostki powstały przede wszystkim po to, aby chronić ją przeciwko ingerencjom ze
strony państwa.
Zwolennicy horyzontalnego obowiązywania konstytucyjnych praw i wolności uważają, że związane
jest ono z rozbudowywaniem zadań współczesnego państwa i wypływającym z tego rozszerzeniem
funkcji praw jednostki. Zwracają uwagę, że nawet wolność stosunków cywilnoprawnych powinna
być powiązana z wartościami konstytucyjnymi.
Podzieleni są na dwie grupy:
1. opowiadający się za bezpośrednim horyzontalnym obowiązywaniem; polega ono na
traktowaniu konstytucyjnych praw i wolności jako obiektywnych zasad wiążących
podmioty stosunków cywilnoprawnych i mogących stanowić podstawę roszczeń
cywilnoprawnych;
2. opowiadający się, za pośrednim horyzontalnym obowiązywaniem; przez to pojęcie
rozumie się oddziaływanie konstytucyjnych praw i wolności jako klauzul generalnych
lub wartości wyrażonych w Konstytucji, pomocnych przy dokonywaniu wykładni norm
prawa cywilnego; w tym ujęciu prawa i wolności konstytucyjne nie mogą stanowić
roszczeń cywilnoprawnych.

Konstytucja RP należy do tej grupy ustaw zasadniczych państw demokratycznych, które nie uznają
horyzontalnego obowiązywania praw i wolności. Część nowszych Konstytucji dopuszcza w
przypadku niektórych praw i wolności bezpośrednie lub pośrednie horyzontalne obowiązywanie
(np. Konstytucja Portugalii). W wielu krajach orzecznictwo dopuszcza pośrednie horyzontalne
obowiązywanie (np. we Francji), rzadziej natomiast bezpośrednie (np. w Holandii). Trybunał
Konstytucyjny idzie w tym samym kierunku, potwierdzając to w swoich orzeczeniach.

51. Zasady oraz przesłanki ograniczania wolności i praw człowieka

Każda jednostka żyje w społeczeństwie, a stanowione przez to społeczeństwo prawo uwzględnia

nie tylko jej interesy, ale także i dobro ogółu. Rodzi to z kolei konieczność ograniczania praw
jednostki by zapobiec realnym lub tylko potencjalnym ich kolizjom z interesami całego
społeczeństwa.

Ograniczenia praw i wolności jednostki najczęściej dzieli się na:

1.ograniczenia immanentne, które wyznaczone są przez znaczenie pojęć użytych w normach
prawnych dotyczących praw i wolności jednostki (np. własność, informacja, petycja) i związane
są z istotą chronionego przez nie dobra;
2.ograniczenia osobiste, związane z określeniem zakresu podmiotowego praw i wolności;
niektóre z nich przysługują np. tylko obywatelom; w szczególnych przypadkach prawa i
wolności jednostki mogą zostać dodatkowo ograniczone ze względu na podleganie reżimom
specjalnym (np. sędziowie, żołnierze, urzędnicy);
3.ograniczenia systemowe, wynikają z miejsca w systematyce całego aktu prawnego normy
dotyczącej samej wolności czy danego prawa jednostki.

Przesłanki, które mogą prowadzić do ograniczenia praw i wolności człowieka:

•bezpieczeństwo lub porządek publiczny;
•ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej;
•ochrona wolności i praw innych osób.

Ograniczenie w sferze praw i wolności może nastąpić tylko w drodze ustawy.

O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez
pozbawionego wolności.
Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o
przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany
do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do
dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz
z przedstawionymi zarzutami.

Ograniczenia to nie powinno naruszać istoty praw i wolności.

Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Zgodnie z zasadą proporcjonalności podmioty posiadające kompetencję do ograniczenia praw i

wolności nie powinny korzystać z niej nadmiernie.

Przesłanką do ograniczenia praw i wolności obywateli jest np. wprowadzenia stanów

nadzwyczajnych w RP: stanu wojennego, wyjątkowego czy stanu klęski żywiołowej. •W czasie
stanu klęski żywiołowej mogą zostać ograniczone: wolność prowadzenia działalności gospodarczej,
wolność osobista, nienaruszalność mieszkania, wolność poruszania się i pobytu na terenie RP,
prawo do strajku, prawo własności, wolność pracy, prawo do bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy, prawo do wypoczynku.
•Z kolei w czasie stanu wojennego i stanu wyjątkowego nie mogą zostać naruszone: godność
człowieka, obywatelstwo, ochrona życia, humanitarne traktowanie, ponoszenie
odpowiedzialności karnej, dostęp do sądu, dobra osobiste, sumienie i religia, petycje, rodzina i
dziecko.

52. Prawa i wolności osobiste

Prawa i wolności osobiste - to uprawnienia i swobody jednostki, zapewniające jej możliwość
nieskrępowanego rozwoju na wszystkich płaszczyznach egzystencji (fizycznej, psychicznej i
prawnej).
Najważniejsze z nich zawierają się w Konstytucji i brzmią następująco:
1. RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.
2. Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez
dobrowolnie wyrażonej zgody.
3. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.
4. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub
ograniczenie wolności może nastąpić tylko w określonych przypadkach.
5. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do
sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu
wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego
wolności.
6. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego
poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od
chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli
w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone
postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.
7. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.
8. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.
9. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we
wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na
zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.
10. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona
prawomocnym wyrokiem sądu.
11. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej
zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
12. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia
oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
13. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.
Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego
sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Ograniczenie lub pozbawienie praw
rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych i tylko na podstawie
prawomocnego orzeczenia sądu.
14. Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może
nastąpić jedynie w przypadkach określonych.
15. Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub
pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych.
16. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji
dotyczących jego osoby.
17. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o
obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
18. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych.
19. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych,
niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.
20. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz
wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.
21. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
22. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.
23. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.
24. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność
wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania
indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie
kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii
obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi
wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.
25. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i
religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.
26. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach
religijnych.
27. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego
światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.
 28. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i
rozpowszechniania informacji. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu
oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.
29. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkami. Ekstradycja obywatela
polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu
międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą
Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez
organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod
warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję został:
▪ popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
▪ stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby
przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w
chwili złożenia wniosku.
30. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach
określonych w ustawie. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje
ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi
Rzeczypospolitą Polską umowami międzynarodowymi.

53. Elementy treści prawa do sądu i ich gwarancje konstytucyjne

Art. 45 ust. 1
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Art. 77 ust. 2
Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Art. 78
Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki
od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.

Trzeba pamiętać również, że dla ukształtowania prawa do sądu znaczenie ma również rozdział VIII
Konstytucji RP określający m.in. rolę sądów.

Prawo do sądu to prawo jednostki do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jej sprawy przez
sąd. Oznacza ono przede wszystkim, że jednostce przysługuje roszczenie o rozpatrzenie jej sprawy
przez sąd i jeżeli z takim roszczeniem wystąpi, sąd ma obowiązek sprawę rozpatrzyć, jest to więc
prawo do inicjowania postępowania w razie naruszenia chronionych praw jednostki.

Z prawa do sądu i zasady państwa prawnego wynika domniemanie kompetencji sądów. W ramach
tej kompetencji Konstytucja stwarza domniemanie kompetencji na rzecz sądów powszechnych.
Oznacza to, że w przypadku powstania wątpliwości, czy jakaś kategoria spraw podlega sądowi
powszechnemu, należy tak właśnie uznać. W szczególności sądowemu rozpatrzeniu podlegają
sprawy o charakterze cywilnym, administracyjnym i karnym.

W ramach prawa do sądu chodzi też o to, by daną sprawę rozpatrywał sąd właściwy. Chodzi tu o
właściwość przedmiotową, miejscową i instancyjną. Sąd powinien ponadto być bezstronny i
niezależny od strony czy przedmiotu sporu. Jednostce przysługuje również prawo do uzyskania
wyroku bez zbędnej zwłoki.

Sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy oznacza przed wszystkim konieczność uwzględnienia szeregu

elementów tzw. sprawiedliwości proceduralnej. Procedura postępowania powinna być tak
ukształtowana, by strona postępowania mogła w pełni wyartykułować swoje racje dotyczące obrony
swych praw i wolności, a sąd podejmował rozstrzygnięcie w oparciu o wszystkie niezbędne
przesłanki. Przyjmuje się więc, że w skład prawa do sądu wchodzi prawo do uzyskania od sądu
odpowiednich informacji o możliwościach jakie stronie w postępowaniu przysługują, uzyskanie
takich samych informacji, jakie sąd przekazuje stronie przeciwnej, prawo do zajęcia stanowiska co
do kwestii rozpatrywanych w danej chwili przez sąd, prawo do rozpatrywania żądań strony
zgłaszanych w trakcie postępowania. Ta ostatnia kwestia dotyczy przede wszystkim zgłaszania
przez strony postępowania wniosków dowodowych.

Szczególnie rozbudowane gwarancje procesowe jednostki znajdują się w procedurze karnej,

podstawowe zasady odpowiedzialności karnej są wyrażone w Konstytucji RP (w razie zatrzymania
poinformowanie rodziny lub osoby wskazanej, 48 godzin na podanie do dyspozycji sądu, 24
godziny na podanie zatrzymanego zarzutów i postanowienia o tymczasowym zatrzymaniu,
traktowanie w sposób humanitarny, bezprawne pozbawienie wolności i prawo do odszkodowania,
zasada niedziałania prawa wstecz, zasada domniemania niewinności, prawo do obrony, zbrodnie
wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu itp.).
Sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy to też prawidłowe stosowanie przez sąd prawa, na którym opiera
się rozstrzygnięcie. Konstytucyjnym wyrazem gwarancyjnej funkcji prawa do sądu jest nakaz
publicznego i dwuinstancyjnego rozpatrywania spraw; nakaz rozpatrzenia sprawy w rozsądnym
terminie.

Gwarancyjny charakter prawa do sądu nakazuje położenie szczególnego nacisku na charakter

sądów jako szczególnego typu organów państwa. Sąd musi mieć określone cechy. Przede
wszystkim chodzi o zagwarantowanie sędziowskiej niezawisłości, bezstronności, niezależności od
innych rodzajów władzy. Służy temu immunitet sędziowski, instytucja wyłączenia sędziego czy
nadzór jurysdykcyjny, jako jedyna forma ochrony orzecznictwa. Gwarancje powyższe muszą mieć
charakter ustawowy. Ustawy muszą też określać odpowiednią organizację sądów, tak by zawierała
ona wskazane wyżej instytucje. Podstawy tej organizacji znajdują się już w rozdziale VIII
Konstytucji RP, który stanowi, iż sądy wyjątkowe lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na
czas wojny.

54. Prawa i wolności polityczne

Ta kategoria praw i wolności jest konsekwencją wyróżnienia praw i wolności osobistych. Obejmuje
ona prawa i wolności dotyczące sfery życia publicznego jednostki. Część z nich jest zastrzeżona
tylko dla obywateli.

Pojęcie wolności i praw politycznych odnosi się do tych swobód i uprawnień które stwarzają jej
możliwości czynnego udziału w rządzeniu państwem co oznacza udział w różnego rodzaju
bezpośrednich i pośrednich procesach podejmowania decyzji lub wpływania na treść ostatecznych
decyzji państwowych. Chodzi tu o rzeczywiste utożsamienie się jednostki ze zbiorowym
podmiotem władzy czyli narodem.

Prawa te klasyfikuje się do praw i wolności pierwszej generacji.

1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się (zakazane są zrzeszenia, których cel lub
 działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą).
2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w
szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów
zbiorowych pracy i innych porozumień.
3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i
innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne
ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych
kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.
4. Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby
publicznej na jednakowych zasadach.
5. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej
oraz osób pełniących funkcje publiczne.
Zobowiązane do udostępniania informacji publicznej są władze publiczne oraz inne podmioty
•
wykonujące zadania publiczne. Udostępnianie informacji publicznych następuje w drodze:
Informacji
ogłaszania informacji publicznych, w tym dokumentów urzędowych, w Biuletynie

Publicznej (publikatorze urzędowym dostępnym tylko w Internecie); •

udostępniania na wniosek
informacji publicznej, która nie została udostępniona w Biuletynie, lub bez pisemnego wniosku,
jeśli informacja ta może być niezwłocznie

udostępniona w formie ustnej lub pisemnej; •

wstępu na posiedzenia kolegialnych organów
władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów i udostępniania materiałów
dokumentujących te posiedzenia.
Wniosek może być zgłoszony na piśmie, a ustnie tylko w zakresie informacji, które mogą być
niezwłocznie udostępnione. Informacja na wniosek zgłoszony ustnie jest udzielana ustnie lub
pisemnie.
Zasadą jest, że dostęp do informacji publicznej jest bezpłatny. Przewidziany jest jednak wyjątek od
tej zasady. Możliwe jest pobranie opłaty, jeśli są spełnione jednocześnie dwa warunki: • udostępnienie

informacji publicznej następuje w trybie wnioskowym; •

podmiot obowiązany do udostępnienia
informacji ma ponieść dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem
udostępnienia informacji lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we
wniosku.
Udzielenie informacji na wniosek powinno nastąpić w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia
złożenia wniosku. Jeśli brak możliwości udostępnienia informacji w podanym terminie, nie może
przekroczyć 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku. W takim przypadku organ ma obowiązek
pisemnie powiadomić wnioskodawcę o powodach opóźnienia oraz o terminie, w którym informacja
zostanie udostępniona. Za nieudostępnienie informacji publicznej ustawa przewiduje grzywnę, karę
ograniczenia wolności albo karę pozbawienia wolności do roku.
6. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta RP,
posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej
w dniu głosowania kończy 18 lat. (prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie
przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione
 lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych); obywatel polski ma także prawo do
biernego udziału w wyborach do Sejmu, Senatu i na Prezydenta RP (do Sejmu 21 lat, do
Senatu 30 lat, na Prezydent RP 35 lat, wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba
skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne
ścigane z oskarżenia publicznego).
7. Prawo inicjatywy ustawodawczej: przysługuje 100 000 obywateli mającym prawo wybierania
do Sejmu.
8. Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej
osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji
społecznych w związku.

55. Parytety i kwoty płci a zasada równości wyborów

Równość wobec prawa odnoszona jest zarówno do procesu stosowania prawa (wówczas ma na
celu jednakowe stosowanie prawa wobec wszystkich adresatów prawa), jak i do procesu
stanowienia takiego prawa, które ani nie dyskryminowałoby, ani uprzywilejowałoby jego
adresatów. Z kolei równość w prawie oznacza nakaz nadawania takich treści unormowaniom
prawnym, aby kształtowały one w jednakowy sposób sytuację prawną podmiotów jednakowych
(podobnych).
Należy odróżnić kwoty płci, które służą określeniu minimalnego udziału jednej płci na listach
wyborczych, zupełnie zaś wyjątkowo w organach przedstawicielskich od parytetów płci, które z
założeniu mają zapewnić pełną równość płci w procesie wyborczym, zapewniając na listach
wyborczych jednakowy udział obu płci.
Podmioty uprawnione w chwili obecnej zobowiązane są do przestrzegania kwot płci, a więc
zagwarantowania, że lista kandydatów spełniać będzie wymogi określone w treści kodeksu
wyborczego:
•liczba kandydatów-kobiet nie może być mniejsza niż 35% liczby wszystkich kandydatów na
liście;
•liczba kandydatów-mężczyzn nie może być mniejsza niż 35% liczby wszystkich kandydatów
na liście (analogicznie w przepisach dotyczących wyborów samorządowych).
Według Kodeksu wyborczego w przypadku zgłoszenia listy zawierającej 3 kandydatów liczba
kandydatów kobiet i liczba kandydatów mężczyzn nie może być mniejsza niż 1 bez określenia, na
którym miejscu ma być kobieta lub mężczyzna.

56. Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne jako podstawa skargi konstytucyjnej

Regulacje poświęcone prawom socjalnym znajdują się zasadniczo w rozdziale II Konstytucji RP, a
ponadto mówi o nich art. 19 Konstytucji: ,,Rzeczpospolita Polska specjalną opieką otacza
weteranów walk o niepodległość, zwłaszcza inwalidów wojennych”.
Katalog praw socjalnych z rozdziału II to m.in.:
1. wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy;
2. prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
3. prawo do zabezpieczenia społecznego;
4. prawo do ochrony zdrowia;
5. prawo do nauki;
6. wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników.
W kwestii wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych: ,,praw (...) można
dochodzić w granicach określonych w ustawie”. Słabą stroną postanowień konstytucyjnych
dotyczących wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych jest delegowanie
uprawnień do regulacji szczegółowych w większości wypadków na ustawodawcę zwykłego.
Skutkuje to tym, że np. artykuł o równym dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze
środków publicznych w szczególności określa ustawa. Przepis ten pozostawia ustawodawcy w
zakresie ustawy zbyt duży margines swobody. Ustawodawca umieszczając te prawa w Konstytucji
zdawał sobie sprawę, jakie są społeczne oczekiwania, jednak z drugiej strony wiedział też o
finansowych możliwościach państwa. W związku z tym zaliczył wolności i prawa ekonomiczne,
socjalne i kulturalne do praw, które mogą być dochodzone wyłącznie w granicach określonych w
ustawie, a nie do praw egzekwowanych w oparciu o normy konstytucyjne. W związku z tym
wyciągnąć należy wniosek, że prawa socjalne mogą być egzekwowane przy pomocy skargi
konstytucyjnej, o ile ustawa taką drogę otwiera.

57. Obowiązki konstytucyjne

Przez obowiązek możemy rozumieć zakaz lub nakaz jakiegoś postępowania. W krajach

demokratycznych przepisy dotyczące obowiązków wobec państwa są nieliczne.

Konstytucyjne obowiązki obywatela RP:

1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność RP oraz troska o dobro wspólne.
2. Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa RP.
3. Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków,
określonych w ustawie.
4. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.
5. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.
6. Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za
spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

Gwarancje realizacji obowiązków konstytucyjnych można podzielić na:

• gwarancje prawne (instytucjonalne), czyli takie, którym podlegają obowiązki objęte przymusem
państwowym i kontrolą sądową;
• gwarancje pozaprawne, czyli takie, które wiążą się np. z kulturą polityczną, świadomością
prawną czy tradycją.

58. System ochrony praw i wolności jednostki w Konstytucji RP

Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z

prawem działanie organu władzy publicznej. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej
dochodzenia naruszonych wolności i praw. (art. 77 Konstytucji)
Każdy ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. (art. 78
Konstytucji)
Każdy czyje konstytucyjne wolności zostały naruszone ma prawo [...] wnieść skargę do Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie zgodności z konstytucją [...]. (art. 79 Konstytucji) Każdy ma prawo
wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich. (art. 80 Konstytucji)

Organami kontroli państwowej i ochrony prawa są:

Rzecznik Praw Dziecka - zajmuje się ochroną prawa do życia i ochroną zdrowia, prawa do
wychowania w rodzinie oraz prawa do nauki, a także ochroną dziecka przed przemocą,
okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją oraz innym złym traktowaniem;
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – konstytucyjny organ stojący na straży wolności słowa,
prawa obywateli do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji; w skład Rady
wchodzi 5 członków wybieranych przez: Sejm - 2, Senat - 1, Prezydenta - 2; kadencja członków
KRRiT wynosi 6 lat;
Najwyższa Izba Kontroli – niezależna od egzekutywy, którą ma kontrolować, podlega Sejmowi;
podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta, prezesa Rady
Ministrów i z własnej inicjatywy; zajmuje się kontrolą legalizmu;
Rzecznik Praw Obywatelskich – dba o przestrzeganie praw i wolności obywatelskich; może
wystąpić do odpowiednich organów w celu zapewnienia ich przestrzegania bądź uchwalenia/
zmiany odpowiednich aktów prawnych ich dotyczących; wniosek może u niego złożyć każdy,
niezależnie od tego, czy wyczerpano wszystkie środki odwoławcze; wystarczy wskazać
wnioskodawcę i prawo, które zostało naruszone; RPO ma obowiązek rozpatrzenia każdego
wniosku; działa także z inicjatywy własnej, organów samorządowych i Rzecznika Praw Dziecka.

Skarga konstytucyjna - środek prawny przewidziany w polskim prawie jako impuls do usuwania z
systemu prawa norm prawnych niezgodnych z Konstytucją; prawo jej wniesienia przysługuje
każdemu, po uprzednim wyczerpaniu wszystkich dostępnych środków odwoławczych.
Petycje, skargi, wnioski - każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie
publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do
organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z
zakresu administracji publicznej; tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa;
petycje, skargi i wnioski nigdy nie mogą być pozostawione bez odpowiedzi.

59. Zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej

1. Wyznacza zakres aktów, które mogą być kwestionowane w drodze skargi – zgodnie z art.79
mogą to być jedynie akty ogólne leżące u podstaw rozstrzygnięć indywidualnych (skarga przeciw
normie, a nie przeciw orzeczeniu)
2. Wyłączone z zakresu skargi:
-akty stosowania prawa
-bezczynność organów władzy publicznej
-zaniechanie ustawodawcy
3. Definicja aktu normatywnego w kontekście art. 79 – każdy akt zawierający normy abstrakcyjno
generalne
4. Akty prawa miejscowego mogą być przedmiotem skargi ze względu na funkcję
gwarancyjną skargi, o ile mają one charakter normatywny
5. Wyłączenie możliwości kontroli miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 6.
Akt normatywny nie musi być wydany przez któryś z polskich organów, ale także akt wydany
przez organ organizacji międzynarodowej, której Polska jest członkiem. (prawo wtórne UE) – z
zastrzeżeniem jednak, że w przypadku stwierdzenia jego niezgodności z Konstytucją nie traci on
mocy obowiązującej, a jedynie jego stosowanie zostaje zawieszone.
Skarga na tzw. pominięcia prawodawcze
• Z zakresu przedmiotowego skargi konstytucyjnej wyłączona jest bezczynność organów
władzy publicznej, w tym także tzw. zaniechania ustawodawcy
• Jednakże TK może badać, czy w zaskarżonym unormowaniu nie brakuje elementów, bez
których, ze względu na naturę danej regulacji, może ono budzić wątpliwości natury
konstytucyjnej

60. Skarga na pominięcia prawodawcze

Zaniechanie prawodawcze oznacza stan (zachowanie prawodawcy), w którym wbrew
obowiązującemu nakazowi (powinności normatywnej) prawodawca nie ukształtował
wymaganych regulacji bądź też dokonał regulacji niepełnej, niewystarczającej. W pierwszej z
opisanych sytuacji występuje tzw. zaniechanie właściwe (absolutne, bezwzględne), w drugim
– zaniechanie względne (częściowe).

Wobec brzmienia art. 79 Konstytucji z zakresu przedmiotowego skargi konstytucyjnej

wyłączona jest bezczynność organów władzy publicznej, w tym także tzw. zaniechania
ustawodawcy. Trybunał od początku podkreśla bowiem, że „polski model skargi
konstytucyjnej wyklucza skargę konstytucyjną kwestionującą zaniechanie ustawodawcy”, co
oznacza, że „skarga konstytucyjna nie może zmierzać do żądania, aby orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego zastąpiło ustawodawcę pozytywnego”, nawet gdyby obowiązek wydania
aktu normatywnego wynikał z Konstytucji.
Jednocześnie Trybunał przyjmuje, że ma kompetencję do orzekania w sprawie tzw. pominięć
prawodawczych (zwanych „względnymi zaniechaniami prawodawczymi”) i w konsekwencji
może badać, czy „w zaskarżonym unormowaniu nie brakuje elementów, bez których, ze
względu na naturę danej regulacji, może ono budzić wątpliwości natury konstytucyjnej”.
Wyroki TK w sprawie pominięć prawodawczych krytykowane są zarówno w doktrynie, jak i
kontestowane niekiedy przez sądy z uwagi na brak wyraźnej podstawy w Konstytucji, gdyż
różnica między zaniechaniem a pominięciem prawodawczym jest niezwykle subtelna.
Tego rodzaju wyroki stanowią wyraz ingerencji Trybunału w sferę działalności
ustawodawczej, a jednocześnie mają nie do końca sprecyzowane skutki prawne. Skutkują one
mianowicie zmianą normatywną, jednak z zachowaniem dotychczasowego brzmienia
badanego przepisu prawnego. W konsekwencji można mieć wątpliwości, czy tego rodzaju
wyrok powoduje „swoją mocą” zmianę stanu prawnego, czy też dopiero zobowiązuje
ustawodawcę do zmiany prawa. W tym ostatnim przypadku niekorzystne dla ochrony praw
jednostki skutki mogą wynikać z opieszałości ustawodawcy.
Co istotniejsze, w świetle orzecznictwa TK rozpoznanie skargi konstytucyjnej jest
dopuszczalne wówczas, gdy w razie orzeczenia niekonstytucyjności normy skarżący będzie
mógł uzyskać należną mu ochronę konstytucyjnych wolności i praw. W przypadku zaś, gdy
wyrok stwierdzający pominięcie prawodawcze wymaga stosownej aktywności ustawodawcy i
nie wywołuje samoistnie skutków, o których mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji (prawo do
wznowienia postępowania), powyższa przesłanka nie jest spełniona.

61. Przywilej korzyści skarżącego w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego Brak

wyraźnego (odrębnego) uregulowania skutków prawnych wyroków wydanych ze skargi
konstytucyjnej wywołuje także wątpliwości odnośnie do skutków prawnych odroczenia terminu
wejścia orzeczenia w życie na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji. Literalnie brzmienie art. 190
sugeruje uznanie, że dla skorzystania z uprawnienia wynikającego z ust. 3 zarówno skarżący, jak i
inni adresaci aktów indywidualnych muszą „odczekać” do upływu terminu odroczenia. Mogłoby to
wywoływać dla skarżącego negatywny skutek, ponieważ gdy ustawodawca wykona orzeczenie
Trybunału przed upływem terminu odroczenia (przed utratą mocy obowiązującej przepisu), to
odpada przesłanka do wznowienia postępowania, ponieważ zmiana stanu prawnego nastąpiła
wskutek aktywności ustawodawcy, a nie orzeczenia Trybunału.
Art. 190.
• Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał
 Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego.
Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o
inny akt normatywny dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z
nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny
określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią
Rady Ministrów.
Tzw. przywilej korzyści - pomimo odroczenia możliwe jest wznowienie postępowania
bezpośrednio po ogłoszeniu orzeczenia w stosunku do skarżącego.
Taką możliwość po stronie skarżącego zaznacza się w sentencji orzeczenia. Trybunał w
praktyce różnicuje skutki swoich orzeczeń w zależności od trybu zainicjowania
postępowania, pomimo że podstaw do tego nie daje art. 79 ustawy zasadniczej.
Podstawa konstytucyjna dla stosowania przywileju korzyści jest bardzo wątpliwa, bowiem trudno ją
odczytać z art. 190 ust. 3, natomiast Trybunał uzasadnia ją istotą i funkcją skargi konstytucyjnej
oraz prawem skarżącego do wznowienia postępowania.

62. Zdolność skargowa w świetle orzecznictwa TK

1. Przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone (art.79)
2. Nie jest związana z posiadaniem obywatelstwa

3.Orzecznictwo TK: skarżący musi wykazać, że osoba wnosząca skargę jest podmiotem danej
wolności lub prawa, a także że tę wolność lub prawo ma rangę konstytucyjną
4. Przysługuje: osobom fizycznym, podmiotom zbiorowym oraz co do zasady osobom
prawnym oraz ułomnym osobom prawnym – tylko w takim zakresie, w jakim ich działalność
jest przejawem wolości zrzeszania się albo jeśli chodzi o prawo własności oraz inne
konstytucyjnie zagwarantowane wolności lub prawa jednostki
5. W świetle orzecznictwa zdolność skargową posiadają: organizacje społeczne,
stowarzyszenia, spółdzielnie, partie polityczne i inne osoby prawne prawa prywatnego – TK
zastrzega sobie prawo do każdorazowego sprawdzania, czy w konkretnym przypadku mamy
do czynienia z wolnością lub prawem, które mogą przysługiwać podmiotom zbiorowym (np.
prawo do własności, wolności działalności gospodarczej, wolności prasy, wolności tworzenia
i działania partii politycznych, prawo do sądu, prawo do wynagrodzenia szkody i prawo do
występowania z wnioskiem do RPO)
6. Prawo do skargi konstytucyjnej nie dotyczy prawa do azylu i prawa do uzyskania statusu
uchodźcy (budzi to wątpliwości doktryny ;))
7. Nierozstrzygnięta kwwestia legitymacji do złożenia skargi konstytucyjnej osób prawnych
prawa publicznego:

-jednostki samorządu terytorialnego (zwłaszcza gminy) – linia orzecznicza odmawia prawa

do występowania ze skargami
-państwowe osoby prawne i spółki z udziałem Skarbu Państwa – po wcześniejszych
wahaniach TK odmawia tej grupie podmiotów publicznych zdolności skargowej
-samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej – ma zdolność skargową, jeżeli
ograniczaniu praw związanych z realizacją zadań publicznych towarzyszy jednocześnie
ograniczanie praw jednostek
8. Nasciturus posiada zdolność skargową
9. TK dopuszcza także możliwość rozstrzygnięcia skargi po śmierci skarżącego
63. Przesłanki procesowe dopuszczalności skargi konstytucyjnej
1. 3-miesięczny termin od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej
decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia (art. 64 uTK),

Ostateczny termin sformułowania elementów skargi konstytucyjnej, a zatem określenia jej

granic, które wiążą Trybunał zarówno w trakcie rozpoznania wstępnego, jak i
merytorycznego. Nie jest dopuszczalna późniejsza modyfikacja tych granic, co odnosi się
zarówno do przedmiotu skargi konstytucyjnej, jak też jej podstaw.

2. forma pisma procesowego (art. 60),

3. przymus adwokacki (art. 66 uTK),
Obejmuje:
● Sporządzenie i wniesienie skargi
● Reprezentowanie skarżącego w postępowaniu
Przymus adwokacki nie obowiązuje, jeżeli skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor
lub doktor habilitowany nauk prawnych (art. 66 uTK).
Możliwość ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu w razie niemożności poniesienia
kosztów pomocy prawnej (wniosek do sądu rejonowego).
4. brak wymogu opłaty wpisowej
5. zasada subsydiarności: (patrz 68.)

Ujemne przesłanki procesowe występują, gdy wydanie orzeczenia jest zbędne lub
niedopuszczalne, skarga jest oczywiście bezzasadna bądź została wycofana, a także gdy
kwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą (art. 39 ust. 1), z zastrzeżeniem tzw.
przedłużonej mocy obowiązującej aktu, w sytuacji gdy regulacja formalnie uchylona może nadal
choćby w ograniczonym zakresie, wywierać w dalszym ciągu skutki prawne w odniesieniu do
określonych stanów faktycznych.

Badanie spełnienia powyższych przesłanek może mieć miejsce na każdym etapie postępowania w
sprawie skargi, a stwierdzenie braku którejś z nich (lub występowanie przesłanki ujemnej) skutkuje
w zależności od etapu postępowania wydaniem postanowienia o odmowie nadania skardze dalszego
biegu (na etapie wstępnego rozpoznania) lub postanowienia o umorzeniu postępowania.
Przesłanka oczywistej bezzasadności występuje:

•
gdy zarzuty podniesione w skardze wobec danej regulacji „choćby w najmniejszym stopniu
 nie uprawdopodabniają negatywnej jej kwalifikacji konstytucyjnej”. Taki stan rzeczy
występuje w szczególności, gdy skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia praw i wolności
przez zaskarżone przepisy.
•
gdy skarga nie pozostaje w ścisłym związku z konkretnym przepisem ustawy. Samo
powołanie się ogólnie na ustawę bez jednoznacznego wskazania przepisu tego aktu jest
niewystarczające. TK przyjmuje, że zaskarżenie całego aktu jest możliwe jedynie w
przypadku braku kompetencji do jego wydania lub niedochowania właściwego trybu.

•
gdy „zakres zaskarżonych przepisów nie pozostaje w związku ze stawianymi przez
skarżącego zarzutami naruszenia wskazanych wzorców konstytucyjnych”.

64. Skarga konstytucjyjna jako środek akcesoryjny

Oznacza to, że skarżący może uczynić przedmiotem zaskarżenia wyłącznie przepisy
zastosowane w jego sprawie, które legły u podstaw ostatecznego jej rozstrzygnięcia przez sąd
lub organ administracji publicznej.
Orzecznictwo TK:

Wykluczone są zatem skargi, gdy:

naruszenie konstytucyjnych wolności lub praw wynika bezpośrednio z ustawy i nie
jest możliwe wydanie na jej podstawie aktu konkretno-indywidualnego
określone zakazy lub nakazy adresowane do jednostki mają bezpośrednią moc
obowiązującą, nie wymagają więc wydawania orzeczenia ani konstytutywnego ani
deklaratoryjnego przez organ władzy publicznej.
Zgodność z Konstytucją przepisu ustawy (innego aktu normatywnego), który daje
podstawę tylko do wydawania aktów normatywnych o charakterze generalnym i
abstrakcyjnym, w zasadzie nie może być badana w trybie skargi konstytucyjnej.
Trybunał wymaga wykazania istnienia związku przyczynowego między zarzuconym
naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek
spowodowało.
Samo stwierdzenie, iż dany przepis stanowił formalną podstawę prawną określonego
rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy nie jest wystarczające dla uzasadnienia zarzutu
niekonstytucyjności tego przepisu, jeżeli w rzeczywistości problem dotyczy niewłaściwego
jego zastosowania albo nieprawidłowo dokonanej wykładni.
Dla ograniczenia negatywnych dla skarżącego następstw tej sytuacji Trybunał przyjmuje, że
przepis ma takie brzmienie, jakie jest mu nadawane w jednolitej praktyce orzeczniczej
sądów lub organów administracji, nawet wówczas, gdy jest to wykładnia prowadząca do
sprzeczności z konstytucją. Trybunał nie poszukuje własnej, zgodnej z Konstytucją, wykładni
takiego przepisu, przyjmując stosowanie tzw. „prawa żyjącego”.
TK może zwracać się do SN, NSA oraz sądów powszechnych, administracyjnych i
wojskowych o przekazanie informacji w sprawie wykładni określonego przepisu prawa w
orzecznictwie sądowym lub jego stosowania. Art. 53 uTK – obowiązek sądów i innych
organów władzy publicznej do udzielania TK informacji oraz przedstawiania akt
postępowania związanych się z postępowaniem toczącym się przed TK.

65. Wyczerpanie drogi prawnej jako przesłanka skorzystania ze skargi konstytucyjnej w

polskim porządku prawnym
Skarżący powinien wykorzystać uprzednio, jeżeli jest to możliwe, inne przysługujące mu
środki prawne i wyczerpać normalny tok instancji. (Tok instancji to każdy etap
postępowania, gdy możliwe jest wydanie merytorycznego orzeczenia.)
Motywy wprowadzenia wymogu subsydiarności:

•chęć przeniesienia ciężaru ochrony konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności na

sądy,

•nadzwyczajny charakter skargi,

•pomocniczy charakter skargi w stosunku do innych instrumentów ochrony praw i

wolności.

Skarga konstytucyjna może być uruchomiona, gdy skarżący nie dysponuje już
żadną proceduralną możliwością uruchomienia dalszego postępowania.
Od orzeczenia nie przysługuje żaden inny środek odwoławczy ani środek zaskarżania.
Dopiero skorzystanie z istniejącej w danym przypadku drogi kontroli sądowej otwiera
możliwość wniesienia skargi konstytucyjnej. W przeciwnym wypadku nie można ocenić, czy
mamy do czynienia z niekonstytucyjnością aktu normatywnego jako podstawy orzeczenia,
czy z wadliwością aktu stosowania prawa.
Wobec nadzwyczajnego charakteru kasacji w postępowaniu karnym, miarodajny dla liczenia
biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej jest prawomocny wyrok sądu II instancji.
Nie jest natomiast wymagane wniesienie kasacji do SN.
Dla wyczerpania drogi prawnej w postępowaniu cywilnym wystarcza złożenie apelacji lub
zażalenia.
Jeżeli skarżący wniósł nadzwyczajny środek zaskarżania, TK może zawiesić postępowanie do
czasu rozpoznania tego środka.

66. Skutki wyroku TK wydanego w trybie skargi konstytucyjnej

Orzeczenia TK nie wywołują bezpośrednich skutków w stosunku do aktów stosowania prawa.

Od strony formalnej skutki wyroków wydawanych w trybie kontroli abstrakcyjnej, jak i w wyniku
rozstrzygnięcia skargi konstytucyjnej określone zostały w przepisach konstytucyjnych w jednakowy
sposób.
Niezależnie, czy orzeczenie zapadło w wyniku rozpatrzenia wniosku, pytania prawnego, czy skargi
konstytucyjnej wywołuje podwójny skutek, mianowicie:
1. skutek bezpośredni co do dalszego losu zakwestionowanego aktu normatywnego;
2. skutek pośredni co do losu wydanych na jego podstawie aktów normatywnych.

Zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji orzeczenie negatywne, a więc uznające niekonstytucyjność
ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego wydane zostało prawomocne
orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach,
stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia.

Ochrona konstytucyjnych wolności i praw przy pomocy skargi konstytucyjnej realizuje się
dwuetapowo:
1. w postępowaniu przez TK, którego efektem jest stwierdzenie utraty mocy obowiązującej
zakwestionowanego aktu;
2. przez ponowne rozstrzygnięcie indywidualnej sprawy skarżącego w postępowaniu toczącym
się przed sądem lub organem administracji, który poprzednio wydał na podstawie tegoż
przepisu ostateczne rozstrzygnięcie o określonych konstytucyjnie wolnościach, prawach
lub obowiązkach skarżącego.

W wyroku uwzględniającym skargę Trybunał nie stwierdza, że doszło do naruszenia praw

skarżącego, ograniczając się do stwierdzenia konstytucyjności aktu.

Przykłady orzeczeń TK, uwzględniających skargę, ale utrudniających bądź wyłączających

zmianę ostatecznego rozstrzygnięcia, które doprowadziło do naruszenia konstytucyjnych praw lub
wolności skarżącego:
•
wyroki interpretacyjne;

•
wyroki aplikacyjne.

Nie ma gwarancji, że:

• •
sąd wskutek wznowienia postępowania stwierdzi naruszenie praw skarżącego; po
wznowieniu postępowania nowe orzeczenie zostanie wydane przez sąd w oparciu o taki stan
prawny, który już nie będzie pozostawał w sprzeczności z konstytucją.

„Orzeczenie zaś tylko pośrednio dotyczy sprawy indywidualnej skarżącego w tym sensie, iż
rozstrzyga o dopuszczalności stosowania określonego aktu normatywnego”.

Dopuszczalność wszczęcia postępowania prowadzącego do konwalidacji rozstrzygnięcia w

indywidualnej sprawie określona jest w ustawach regulujących poszczególne procedury sądowe.
Wymaga to od skarżącego inicjowania kolejnego, czasochłonnego postępowania, a nadto nie
zawsze dającego gwarancję uzyskania korzystnych zmian w sytuacji prawnej skarżącego.

W dotychczasowym orzecznictwie TK wielokrotnie rozstrzygał w sprawach, w których dana

ustawa proceduralna zamykała lub ograniczała drogę do wznowienia postępowania.

Odroczenie na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji terminu wejścia orzeczenia w życie a
prawo do wznowienia postępowania po wyroku ze skargi konstytucyjnej Literalnie brzmienie art.
190 sugeruje uznanie, że dla skorzystania z uprawnienia wynikającego z ust. 3 zarówno skarżący,
jak i inni adresaci aktów indywidualnych muszą „odczekać” do upływu terminu odroczenia.

Negatywny skutek dla skarżącego - gdy ustawodawca wykona orzeczenie Trybunału przed
upływem terminu odroczenia (przed utratą mocy obowiązującej przepisu), to odpada przesłanka
do wznowienia postępowania, ponieważ zmiana stanu prawnego nastąpiła wskutek aktywności
ustawodawcy, a nie orzeczenia Trybunału.

W wypadku odroczenia momentu wejścia w życie orzeczenia Trybunału, „przepis uznany za

niekonstytucyjny pozostaje w obrocie prawnym (…). Natomiast jego derogacja genetycznie
związana z wyrokiem Trybunału następuje dopiero z upływem terminu odroczenia, i to jeśli w
tym czasie ustawodawca nie zmieni tego przepisu. Jeśli więc bezskutecznie (z punktu widzenia
aktywności ustawodawcy) upłynie termin odroczenia – otwiera się możliwość skorzystania z art.
190 ust. 4 Konstytucji”.

Tzw. przywilej korzyści - pomimo odroczenia możliwe jest wznowienie postępowania

bezpośrednio po ogłoszeniu orzeczenia w stosunku do skarżącego. Taką możliwość po stronie
skarżącego zaznacza się w sentencji orzeczenia.

67. Skarga konstytucyjna a skarga do ETPCz

Zawężenie zakresu przedmiotowego skargi a poszukiwanie ochrony w międzynarodowych

organach ochrony praw człowieka, w tym zwłaszcza w Europejskim Trybunale Praw Człowieka.

Skarga indywidualna do ETPCz traktowana jako swoista czwarta instancja

odwoławcza. Art. 13 EKPCz – jednostka ma prawo do skutecznego środka odwoławczego.

Czy skarga konstytucyjna w RP stanowi tzw. skuteczny środek odwoławczy, a w

konsekwencji, czy należy z niej skorzystać przed wniesieniem skargi indywidualnej?

•
W świetle orzecznictwa ETPCz skuteczny środek odwoławczy to taki, który: może
•
doprowadzić do wydania merytorycznej decyzji w sprawie skargi; może doprowadzić
odpowiedniego zadośćuczynienia za wszelkie stwierdzone naruszenia.

Skarżący nie ma obowiązku sięgać po środek, którego skuteczność jest jedynie iluzoryczna
(pozorna).
Według Komitetu Ministrów RE państwa, które wprowadziły ogólny środek prawny (na przykład
skargę do sądu konstytucyjnego) są rzadziej pozywane przed Trybunał.

Komitet Ministrów RE zaznacza jednak, że „decyzja co do najodpowiedniejszego systemu

zapewniającego konieczną ochronę praw zawartych w Konwencji należy do państw członkowskich,
biorąc pod uwagę ich tradycje konstytucyjne i szczególne okoliczności”.

Skuteczność skargi konstytucyjnej jako swego rodzaju filtra zapobiegającego kierowaniu skarg do
ETPCz zależy:
•
od charakteru skargi;

•
od jej zakresu przedmiotowego.

Przymiot skutecznego środka odwoławczego, a zarazem środka ogólnego sprzyjającego

przestrzeganiu praw i wolności gwarantowanych w EKPCz należy przypisywać skargom o
szerokim zakresie przedmiotowym w wersji przyjętej zwłaszcza w RFN czy w Hiszpanii.

W świetle dotychczasowego orzecznictwa ETPCz polska skarga konstytucyjna może być uznana za
skuteczny środek odwoławczy w razie spełnienia dwóch warunków:
1. Po pierwsze, decyzja indywidualna, naruszająca zdaniem skarżącego postanowienia
konwencyjne, została wydana w drodze bezpośredniego zastosowania przepisu
niezgodnego z Konstytucją.
2. Po drugie, odpowiednia regulacja krajowa (ustawa proceduralna) pozwala na wznowienie
postępowania lub uchylenie ostatecznej decyzji w wyniku ostatecznego wyroku
Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność.

W razie spełnienia powyższych przesłanek skarżący ma obowiązek uprzedniego skorzystania ze

skargi do TK.

Jeżeli zaskarżony przepis nie był podstawą ostatecznej decyzji lub wyroku, a tylko na pewnym
etapie postępowania był podstawą wydania rozstrzygnięć incydentalnych lub zastosowania środków
zabezpieczających, skarga konstytucyjna nie może być uznana za skuteczny środek
odwoławczy. To samo dotyczy sytuacji, gdy TK, stwierdzając wprawdzie niekonstytucyjność
badanej regulacji, zarazem wyłącza możliwość zastosowania art. 190 ust. 4 Konstytucji (wyroki
aplikacyjne) czy też stwierdza, że wyrok nie wywołuje samoistnych skutków prawnych i wymaga
aktywności ustawodawcy (wyroki w sprawie pominięć prawodawczych).

Polska skarga konstytucyjna w ograniczonym jedynie zakresie może pełnić funkcję filtra
zmniejszającego liczbę skarg przeciwko Polsce.

Podstawą skargi konstytucyjnej, jest wyłącznie naruszenie konstytucyjnych wolności i praw, a nie
tych, które są gwarantowane w umowach międzynarodowych. W takich sytuacjach TK umarza
postępowanie ze względu na niedopuszczalność orzekania. Z drugiej jednak strony treść i znaczenie
tych praw na gruncie Konstytucji RP (zwłaszcza prawa do sądu i ochrony życia prywatnego)
Trybunał ustala co do zasady zgodnie z orzecznictwem ETPCz.
68. Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka

Rzecznik Praw Obywatelskich

Przedmiot działania RPO reguluje Konstytucja RP: „Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży
wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach
normatywnych” (art. 208 Konstytucji RP).

„Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw

Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez
organy władzy publicznej” (art. 80 Konstytucji RP).
Szczegółowy zakres funkcjonowania i tryb działania RPO określają przepisy ustawy z dnia 15 lipca
1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Rzecznik podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli otrzyma wiadomość wskazującą na

naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym zasady równego traktowania.

Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje:

1) na wniosek obywateli lub ich organizacji;
2) na wniosek organów samorządów;
3) na wniosek Rzecznika Praw Dziecka;
4) z własnej inicjatywy.

Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy,
lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa
dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może:

1) podjąć sprawę;
2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania;
3) przekazać sprawę według właściwości;
4) nie podjąć sprawy – zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.

Podejmując sprawę Rzecznik może:

1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające;
2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności
organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej; 3) zwrócić się
do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej
sprawy lub jej części.

Prowadząc postępowanie Rzecznik ma prawo:

1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu;
2) żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i
centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy
organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych oraz organy
jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także organy jednostek
samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych;
3) żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i
inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich akt
sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania
i zapadnięciu rozstrzygnięcia;
 4) zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.
Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:
1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i
obywatela;
2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził
naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać
niezawisłości sędziowskiej;
3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką z wnioskiem o zastosowanie środków
przewidzianych w przepisach prawa;
4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym
toczącym się już postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi; 5) żądać wszczęcia
przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa
ścigane z urzędu;
6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu
administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach
przysługujących prokuratorowi;
7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w
postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w
odrębnych przepisach;
8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia.

Rzecznik może również:

1) występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź
o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw
człowieka i obywatela;
2) występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami;
3) zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym i brać udział w tym
postępowaniu;
4) występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu
wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie
wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

Rzecznik Praw Dziecka

Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w
szczególności informacje pochodzące od obywateli lub ich organizacji, wskazujące na naruszanie
praw lub dobra dziecka.

Rzecznik powiadamia osobę lub organizację, która zgłosiła informację o naruszeniu praw lub dobra
dziecka, o zajętym przez siebie stanowisku, a w przypadku podjęcia działania – o jego skutkach.

Rzecznik może:
1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu;
2) żądać od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień, udzielenia
informacji lub udostępnienia akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, także
do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Dziecka;
3) zgłosić udział w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętych na podstawie
wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich lub w sprawach skargi konstytucyjnej,
dotyczących praw dziecka oraz brać udział w tych postępowaniach;
4) występować do Sądu Najwyższego z wnioskami w sprawie rozstrzygnięcia rozbieżności
wykładni prawa w zakresie przepisów prawnych dotyczących praw dziecka; 5) wnieść kasację
 albo skargę kasacyjną od prawomocnego orzeczenia, w trybie i na zasadach określonych w
odrębnych przepisach;
6) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w toczącym się już
postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi;
7) wziąć udział w toczącym się już postępowaniu w sprawach nieletnich – na prawach
przysługujących prokuratorowi;
8) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w spra-
wach o przestępstwa;
9) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu
administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach
przysługujących prokuratorowi;
10) wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, w trybie i na
zasadach określonych w odrębnych przepisach;
11) zlecać przeprowadzanie badań oraz sporządzanie ekspertyz i opinii;
12) odmówić ujawnienia danych osobowych osoby, od której uzyskał informację wskazującą na
naruszenie praw lub dobra dziecka, oraz osoby, której naruszenie dotyczy, a także
dokumentacji zgromadzonej w toku badania sprawy, w tym także wobec organów władzy
publicznej, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki.

69. Pozakonstytucyjne środki, organy oraz mechanizmy ochrony praw człowieka

1. Ustawa o skardze na przewlekłość postępowania - obywatel może złożyć skargę na sąd

prowadzący proces, ale też na prokuraturę; długość dla każdego procesu sądowego bada się
indywidualnie; po zasądzeniu kary, następną przewlekłość można zaskarżyć nie wcześniej niż po 12
miesiącach, z wyjątkiem postępowania komorniczego; przy nieuzasadnionej zwłoce badaniu nie
podlegają rozstrzygnięcia, które w sprawie zapadają, ale tylko przyczyny nieuzasadnionej zwłoki;
TK oraz SN uznają, że postępowanie dotyczące przewlekłości jest postępowaniem incydentalnym.
Stronie, która doznała uszczerbku w wyniku przewlekłości postępowania przysługują dwa
instrumenty ochrony typu kompensacyjnego:
1) skarżący może żądać przyznania mu swoistego zadośćuczynienia pieniężnego;
2) skarżący może dochodzić roszczenia odszkodowawczego w odrębnym postępowaniu od Skarbu
Państwa lub solidarnie od Skarbu Państwa i komornika.
Uwzględniając skargę, sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa, a w przypadku
skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika, sumę pieniężną w wysokości
od 2 do 20 tys. złotych. W wypadku uwzględnienia skargi na przewlekłość postępowania
przyznanie odpowiedniej sumy pieniężnej jest obligatoryjne, jeżeli złoży wniosek w tej sprawie.
Równocześnie ustawodawca zrezygnował z określenia zasądzanej na rzecz skarżącego sumy
pieniężnej jako ,,odpowiedniej''. Określił natomiast minimalną wysokość na 2 tys. złotych, a
maksymalną podwyższył do 20 tys. złotych.

2. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych - GIODO, jest uprawniony do kontroli

zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych oraz wydawania
decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie
danych osobowych; jest także organem opiniodawczym dla projektów ustaw i rozporządzeń
dotyczących ochrony danych osobowych; wniosek do GIODO może złożyć każda osoba, jeżeli
będzie uważała, że naruszone zostały jej prawa do ochrony danych osobowych, wniosek powinien
odpowiadać wymogom przedstawionym przez kodeks postępowania administracyjnego.
3. Prokuratura - stoi na straży praworządności i ścigania przestępstw, cechują ją takie przymioty
jak: uczciwość, bezstronność, szacunek dla jednostki, szybkość postępowania, zakaz dyskryminacji,
równość wobec prawa, równość stron, ochrona prawa człowieka.

4. Sąd polubowny - sąd niepaństwowy powołany za zgodną wolną stron stosunku

cywilnoprawnego do rozstrzygnięcia ich sporu wyrokiem mającym moc prawną na równi z
wyrokiem sądu państwowego; nie przysługują tutaj zwykłe środki odwoławcze; rozstrzyga spory
majątkowe, z wyjątkiem sporów o alimenty i ze stosunku pracy.

5. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów - prawo do ochrony przed działaniami

zagrażającymi zdrowiu, prawo do ochrony przed działaniami naruszającymi prywatność, prawo do
ochrony przed działaniami zagrażającymi bezpieczeństwu, prawo do ochrony przed nieuczciwymi
praktykami rynkowymi.

6. Rzecznik Praw Ubezpieczonych (ma prawo do wystąpienia ze skargą).

7. Arbitraż Społeczny – Kolegium Arbitrażu przy SN pomiędzy organizacjami społecznymi.

8. Izby Morskie – przy sądzie okręgowym w Szczecinie i Gdańsku, dwuinstancyjne. 9.

Organy ścigania – Policja, ABW, CBA, CBŚ, Straż Miejska.

10. Samoobrona jednostki przed naruszeniem gwarantowanych prawem wolności i praw –

instytucje kontratypu.

70. Referendum w prawie polskim

Referendum (głosowanie ludowe) jest to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na

wypowiadaniu się wyborców w głosowaniu na tematy dotyczące spraw całego państwa lub jego
określonej części.

Referendum jest klasyczną formą demokracji bezpośredniej, często towarzyszy mu inicjatywa

ludowa – uprawnienie określonej grupy obywateli do wiążącego zainicjowania referendum w
określonej sprawie lub do wniesienia projektu ustawy do parlamentu, oraz weto ludowe –
uprawnienie określonej grupy obywateli do wiążącego zainicjowania referendum, którego
przedmiotem jest sprzeciw wobec ustawy uchwalonej przez parlament.

Rodzaje referendów:
na podstawie kryterium zasięgu terytorialnego:
ogólnokrajowe;
lokalne;
na podstawie kryterium obowiązku jego przeprowadzenia:
obligatoryjne – gdy podjęcie określonego aktu lub decyzji musi zostać dokonane lub potwierdzone
w referendum;
fakultatywne – przeprowadzane w wypadkach, gdy podmioty zarządzające referendum uznają to
za potrzebne;
na podstawie kryterium skutków prawnych:
wiążące – gdy akt lub decyzja w nim podjęta nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej;
konsultatywne – gdy wynik referendum stanowi jedynie wskazówkę dla ostatecznego przyjęcia
decyzji lub ustanowienia aktu przez upoważniony organ państwa;
na podstawie kryterium momentu przeprowadzenia:
uprzednie – wynik ma być dopiero przesłanką, wiążącą lub tylko sugerującą, przy podejmowaniu
określonej decyzji lub ustanawianiu aktu;
następcze – zatwierdza akt lub decyzję już podjętą przez upoważniony organ pań-stwowy.

Ogólną podstawą dla procedur referendalnych jest art. 4 ust. 2 Konstytucji, który brzmi: „Naród
sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio”. Kolejność wymienienia obu tych
form demokracji sugeruje wyraźnie, że wartość podstawową Konstytucja przypisuje demokracji
przedstawicielskiej (parlament). Tym samym unormowania konstytucyjne dotyczące referendum
należy traktować jako rozwiązania wyjątkowe wobec zwykłego, tzw. parlamentarnego, trybu
podejmowania decyzji państwowych.

Art. 125 ust. 5 Konstytucji stanowi: „Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa”.
Obecnie jest to ustawa z dnia 14 lipca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym.

1. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

Referendum to ma zawsze charakter fakultatywny. → art. 125 ust. 1 „W sprawach o szczególnym
znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe”

Przedmiotem referendum mogą być tylko sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa. →
Zakaz przeprowadzania referendum w sprawach, które owego szczególnego znaczenia są
pozbawione.
Przedmiotem referendum może być tylko sprawa rozumiana jako problem natury ogólniejszej czy
kierunkowej.
Referendum może mieć za przedmiot ustanowienie konkretnego aktu/podjęcie decyzji, tylko pod
warunkiem, że kompetencja do ustanawiania takich aktów/podejmowania decyzji nie należy do
innego organu państwowego.
Nie ma możliwości zastosowania instytucji referendum np. do zdymisjonowania rządu, obsadzenia
określonego stanowiska czy urzędu państwowego ani też uchwalenia ustawy. Nie ma możliwości
dokonania zmiany konstytucji w drodze referendum.
Ocena danej sprawy pod kątem szczególnego znaczenia należy do podmiotów zarzą-dzających
referendum.
Ustawodawca zwykły nie może ustalić żadnych wyjątków i wykluczyć poddania pod referendum
określonych spraw.
Przedmiotem referendum mogą być sprawy, a nie tylko sprawa.

Przepisy prawa nie dają żadnych wskazówek co do terminu (daty), w jakim ma zostać zarządzone
referendum.
Nie ma przeszkód do łącznego przeprowadzenia referendum i wyborów (parlamentarnych lub
prezydenckich).
Ograniczenie wynika z art. 228 ust. 7 Konstytucji – w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90
dni po jego zakończeniu nie można przeprowadzać referendum ogólnokrajowego w żadnej jego
postaci.

Podmiotem prawa zarządzenia referendum jest:

Sejm;
Prezydent działający za zgodą Senatu.
Ad. 1
Uprawnienie Sejmu do zarządzania referendum ma charakter autonomiczny, bo żaden inny organ
państwowy nie jest włączony w jego wykonywanie.

Sejm podejmuje uchwałę w sprawie zarządzenia referendum bezwzględną większością

głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Sejm może podjąć uchwałę w sprawie zarządzenia referendum z własnej inicjatywy bądź na
wniosek określonych podmiotów – Senatu, Rady Ministrów, grupy co najmniej 500 000 wyborców.
Inicjatywa wyborców nie może dotyczyć:
wydatków i dochodów (w szczególności podatków i innych danin publicznych);
obronności państwa;
amnestii.

Ad. 2
Uprawnienie Prezydenta do zarządzenia referendum nie ma charakteru
autonomicznego, bo konieczne jest uzyskanie zgody Senatu.

Prezydent ustala pełną treść zarządzenia o przeprowadzeniu referendum, wyłącznie do niego należy
dobór sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa, sformułowanie pytań lub wariantów oraz
wskazanie terminu.

Rola Senatu jest ograniczona do wyrażenia zgody, a więc podjęcia uchwały dopuszczającej lub
odrzucającej przeprowadzenie referendum w ustalonym przez Prezydenta terminie i kształcie.

Senat wyraża zgodę w formie uchwały podjętej bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby Senatorów.
Zasady i tryb przeprowadzania referendum są w znacznej mierze wzorowane na procedurze
wyborczej. Udział wyborców w referendum określany jest czterema podstawowymi zasadami
prawa wyborczego (powszechność, równość, bezpośredniość i tajność głosowania).

Referendum przeprowadzają:
Państwowa Komisja Wyborcza;
komisarze wyborczy (powoływani przez PKW);
obwodowe komisje do spraw referendum (działające na zasadach analogicznych do obwodowych
komisji wyborczych w wyborach parlamentarnych).

Podmiotami uprawnionymi do formalnego udziału w kampanii referendalnej są: partie

polityczne, które uzyskały co najmniej 3% głosów w ostatnich wyborach do Sejmu; kluby
parlamentarne;
ogólnopolskie stowarzyszenia lub inne organizacje społeczne, a także fundacje, o ile zostały
zarejestrowane lub zgłoszone przynajmniej na rok przed datą zarządzenia referendum, a ich
statutowa działalność jest związana z przedmiotem referendum;
pełnomocnik grupy wyborców, z których inicjatywy zostało zarządzone referendum.
Zgłoszenia podmiotów uprawnionych do udziału w kampanii podlegają weryfikacji przez
PKW, a ostateczne rozstrzygnięcia należą do Sądu Najwyższego.

Głosowanie w referendum może być przeprowadzane w ciągu jednego lub dwóch dni, a
decyduje o tym podmiot zarządzający referendum.
Głosowanie polega na zaznaczeniu przez wyborcę odpowiedzi „tak” lub „nie”, przez postawienie
znaku X, na postawione pytanie lub pytania, a jeśli pytanie ujęte jest wariantowo – na zaznaczeniu
wariantu, za którym się opowiada.
Głos uznaje się za nieważny, jeśli nie został oddany na urzędowo ustalonej i opatrzonej pieczęcią
karcie do głosowania, jeśli karta do głosowania została w całości przedarta lub jeśli wyborca nie
zaznaczył swojej odpowiedzi lub też udzielił jednocześnie odpowiedzi „tak” oraz „nie”.

Po ustaleniu wyników głosowania PKW ustala wynik referendum, podaje go do wiadomości

publicznej i przekazuje Sądowi Najwyższemu stosowne materiały. Stwierdzenie ważności
referendum należy bowiem zawsze do Sądu Najwyższego, a każdy wyborca może wnieść do Sądu
najwyższego protest w tej sprawie.

Należy rozróżnić pojęcia: „ważność” referendum i „wynik” referendum.

Referendum jest ważne, jeżeli przy jego przeprowadzaniu nie doszło do takich naruszeń prawa,
które mogłyby mieć wpływ na wynik głosowania.
O tym, jaki jest wynik i skutki prawne referendum, decyduje natomiast frekwencja głosujących oraz
liczba głosów oddanych na „tak”.

Wynik referendum jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do
głosowania.

Po to, aby w referendum zapadło rozstrzygnięcie, konieczne jest jeszcze, by większość biorących
udział w głosowaniu opowiedziała się za jednym z dwóch przedstawionych rozwiązań.

Jeżeli w referendum nastąpiło rozstrzygnięcie, to musi być ono zrealizowane. Musi to nastąpić nie
później niż w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia uchwały SN stwierdzającej ważność referendum.

2. Szczególne referenda ogólnokrajowe

Konstytucja przewiduje przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego także w dwóch sytuacjach
szczegółowych:
Art. 90 ust. 3 stanowi, że w formie referendum może dojść do wyrażenia zgody na ratyfikację
umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekaże organizacji międzynarodowej lub
organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
Art. 235 ust. 6 stanowi, że referendum może się stać elementem procedury zmiany Konstytucji, ale
dopiero po uchwaleniu przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej Konstytucję, i tylko przy spełnieniu
dwóch przesłanek:
zmiana musi dotyczyć przepisów zawartych w rozdziałach I, II lub XII Konstytucji;
przeprowadzenia referendum musi zażądać Prezydent, Senat bądź grupa posłów obejmująca co
najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu (92).

3. Referendum lokalne
Konstytucja dopuszcza także przeprowadzenie referendum lokalnego.
Zgodnie z art. 170 Konstytucji przedmiotem referendum lokalnego mogą być sprawy dotyczące
danej wspólnoty samorządowej (w tym sprawy odwołania organów samorządowych pochodzących
z wyborów bezpośrednich).

Referendum przeprowadza się:

co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i
kompetencji organów danej jednostki;
w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi
łączących tę wspólnotę;
w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakre-sie
zadań i kompetencji organów gminy;
w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego bądź odwołania
wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

Można odróżnić referendum:

merytoryczne – ma służyć decydowaniu o trudnych kwestiach danej wspólnoty terytorialnej;
egzekwujące odpowiedzialność wybieralnych organów samorządu terytorialnego – może dotyczyć
odwołania lokalnego organu przedstawicielskiego (rada gminy, miasta, powiatu), jak i odwołania
organu wykonawczego pochodzącego z wyborów bezpośrednich (wójt, burmistrz, prezydent
miasta).

Referendum przeprowadza się z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki terytorialnej, albo
na wniosek mieszkańców (gmina/powiat – 10% mieszkańców uprawnionych do głosowania,
województwo – 5%).

W referendum mają prawo brać udział osoby stale zamieszkujące na terenie danej jednostki
samorządu terytorialnego, mające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki.

Referendum przeprowadzają i ustalają jego wyniki terytorialne i obwodowe komisje do spraw

referendum.

Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.
Dodatkowe wymaganie frekwencyjne odniesiono do referendum w sprawie odwołania organu
jednostki samorządu terytorialnego: musi w nim wziąć udział przynajmniej 3/5 biorących (kiedyś)
udział w wyborze odwoływanego organu.
Gdy uzyskano frekwencję wyborczą, to wynik referendum ma charakter rozstrzygający, pod
warunkiem, że za jednym z rozwiązań oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Wyjątek
stanowi referendum gminne w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców – staje się
rozstrzygające, jeżeli opowie się za tym 2/3 głosujących.

Uzyskanie w referendum wyniku rozstrzygającego zobowiązuje radę gminy/miasta/powiatu lub

sejmik województwa do niezwłocznego podjęcia czynności w celu jego realizacji. Jeżeli w
referendum nastąpiło odwołanie rady lub sejmiku, to ich kadencja upływa w dniu ogłoszenia
wyników referendum; z mocy prawa ustaje też działalność zarządu danej jednostki terytorialnej, a
Prezes Rady Ministrów wyznacza osobę tymczasowo spełniającą funkcję tych organów.
71. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza

„Inicjatywa ustawodawcza to uprawnienie konstytucyjnie określonych podmiotów do wnoszenia

projektów ustaw do Sejmu, które skutkuje obowiązkiem rozpatrzenia przez Sejm wniesionych
projektów w szczególnej procedurze”.

Podmiotami prawa inicjatywy ustawodawczej, zgodnie z art. 118 Konstytucji, są:

posłowie, Senat, Prezydent, Rada Ministrów oraz grupa co najmniej 100 000 obywateli.

Artykuł 118 ust. 2 wprowadził, dotychczas nieznaną, procedurę tzw. inicjatywy ludowej, kiedy to
projekt ustawy może zostać wniesiony przez grupę co najmniej 100 000 obywateli mających prawo
wyborcze do Sejmu.
•„Będą to więc obywatele polscy, którzy ukończyli 18 lat i nie są pozbawieni praw publicznych,
 wyborczych oraz nie są ubezwłasnowolnieni. Nie muszą oni zamieszkiwać na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej”.
•Tryb postępowania w sprawie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej określa Ustawa
z 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.

W celu przygotowania projektu ustawy i zgromadzenia niezbędnej liczby podpisów tworzy się
komitet inicjatywy ustawodawczej, złożony co najmniej z 15 obywateli mających prawo
wybierania do Sejmu (art. 5 ustawy). Ponosi on wszelkie koszty związane z wykonaniem
inicjatywy ustawodawczej (art. 15 ust. 1 ustawy).

Po zebraniu pierwszego tysiąca podpisów przewodniczący komitetu informuje Marszałka Sejmu o

utworzeniu komitetu, do zawiadomienia dołącza się oprócz podpisów również projekt ustawy (art.
6 ust. 1 ustawy) - od tej chwili treść projektu nie może już ulegać zmianie (art. 7 ust. 2 ustawy).
•W ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia marszałek wydaje postanowienie o jego
przyjęciu. Z chwilą jego wydania komitet nabywa osobowość prawną (art. 5 ust. 4 ustawy).
•Umotywowane postanowienie o odmowie przyjęcia zawiadomienia może być przez
pełnomocnika komitetu zaskarżone do Sądu Najwyższego w terminie 14 dni od daty doręczenia.
Sąd Najwyższy rozpatruje sprawę w składzie 7 sędziów w postępowaniu nieprocesowym. Od
postanowienia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny
(art. 5 ust. 5 ustawy).

Po zgromadzeniu 100 000 podpisów projekt jest przekazywany Marszałkowi Sejmu. •Może on
odmówić przyjęcia projektu, gdy stwierdzi, że treść ustawy lub uzasadnienia została zmieniona
(art. 11 ust. 1 ustawy). Ponadto, może odmówić nadania biegu projektowi, jeżeli po
weryfikacji podpisów przez Państwową Komisję Wyborczą liczba prawidłowych okaże się
mniejsza niż ustawowo wymagana (art. 12 ust. 1 ustawy). Niemożliwe jest uzupełnienie
podpisów w czasie postępowania weryfikacyjnego.

Postępowanie w parlamencie w przypadku projektów obywatelskich różni się od postępowania

z innymi projektami ustaw pod takimi względami, jak:
•pierwsze czytanie projektu obywatelskiego odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym
Sejmu;
•przeprowadza się je w terminie 3 miesięcy od jego wniesienia, a w razie gdy postępowanie
ustawodawcze nie zostało zakończone w poprzedniej kadencji, pierwsze czytanie odbywa się nie
później niż w terminie 6 miesięcy od pierwszego posiedzenia Sejmu
(art. 13 ustawy);

•projektu obywatelskiego nie dotyczy zasada dyskontynuacji prac parlamentu – zwyczajowa

zasada, zgodnie z którą parlament, który kończy swoją kadencję, zamyka wszystkie sprawy, nad
którymi pracował i nie przekazuje ich nowemu parlamentowi (art. 4 ust. 3 ustawy).

Projekt obywatelski musi odpowiadać tym samym wymogom, co projekty wnoszone przez inne
podmioty (art. 4 ust. 1 ustawy). Musi on być zaopatrzony w uzasadnienie, które przedstawia m.in.
skutki finansowe jej wykonania (art. 118 ust. 3). Musi zawierać również: potrzebę i cel wydania
ustawy, stan rzeczy w dziedzinie, która ma być unormowana; różnice między dotychczasowym
a projektowanym stanem prawnym, przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i prawne;
założenia podstawowych aktów wykonawczych, wskazanie źródeł finansowania oraz oświadczenie
o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej lub że przedmiot regulacji nie jest nim
objęty (art. 34 ust. 2 r. Sejmu).
Projekt obywatelski może mieć ten sam przedmiot regulacji co projekty zgłaszane przez inne
podmioty i w ten sposób stanowić alternatywne rozwiązanie danej kwestii.

Niedopuszczalne jest natomiast wniesienie projektu w sprawach, w których Konstytucja zastrzega

wyłączność inicjatywy innym podmiotom – zmiana Konstytucji, sprawy budżetowe (art. 3
ustawy).

72. Konstytucyjny organ państwa a centralny organ państwowy w rozumieniu art.188 pkt.3
Konstytucji RP
Wg art. 188 ust 3. Konstytucji "Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodności przepisów
prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami".
Centralny organ państwowy w rozumieniu tego przepisu to organ, który swoim zasięgiem obejmuje
cały kraj. Centralne organy państwowe nie muszą być wymienione w Konstytucji RP, choć mogą.
Rada Ministrów jest organem państwowym wymienionym w Konstytucji, z kolei np. Komisja
Nadzoru Finansowego już nie, a swoją działalnością obejmuje całe państwo. Konstytucyjne organy
państwa to oczywiście organy wpisane w konstytucję RP, choć nie muszą to być centralne organy
państwowe. Rada Ministrów jest zawarta w konstytucji RP, ale już wojewoda, o którym mówi
Konstytucja RP, tym centralnym organem państwowym nie jest. Wniosek więc z tego, że pojęcia
konstytucyjnego organu państwowego i centralnego organu państwowego krzyżują się. Trybunał
Konstytucyjny jest więc władny do tego, by orzekać o zgodności przepisów prawa wydawanych
przez organy, które niekoniecznie muszą być zawarte w Konstytucji.

73. Systemy rządów

System rządów jest to układ relacji między naczelnymi organami państwa.

1. System prezydencki
• Prezydent powoływany jest w wyborach powszechnych;
• Prezydent jest jednocześnie szefem rządu;
• Prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych;
• Prezydent nie może rozwiązać parlamentu, ale z drugiej strony, nie odpowiada politycznie przed
parlamentem i nie może być przez niego odwołany;
• Ministrowie odpowiadają politycznie wyłącznie przed Prezydentem;
• Prezydent nie ma z reguły prawa inicjatywy ustawodawczej, może jednak korzystać z weta wobec
ustaw;
• Parlament ma silne uprawnienia kontrolne i ustawodawcze, ale nie ma żadnego wpływu
na politykę rządu.
System taki istnieje np. w Stanach Zjednoczonych.

2. System parlamentarny
• Parlament ma zasadnicze znaczenie, gdyż oprócz funkcji prawodawczych powołuje i odwo-łuje
rząd – ma szeroki wpływ na władzę wykonawczą;
• Władza wykonawcza należy do dualistycznej egzekutywy: rządu i głowy państwa; • Prezydent
jest najczęściej powoływany przez parlament i ma symboliczne znaczenie; jego kompetencje mają
często jedynie formalny charakter, z czym wiąże się obowiązek kontrasygnaty; • Członkowie rządu
ponoszą przed parlamentem odpowiedzialność polityczną; • Ministrowie odpowiadają politycznie
wyłącznie przed Prezydentem;
• Głowa państwa i członkowie rządu ponoszą także odpowiedzialność konstytucyjną.
System taki istnieje np. w Czechach.
3. System prezydencko-parlamentarny (półprezydencko, prezydencjalny)
• Dwuczłonowa egzekutywa;
• Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych i dysponuje własnymi kompetencjami
umożliwiającymi mu kontrolowanie działalności parlamentu i rządu oraz stymulowania ich
działalności, a także rozstrzygania konfliktów między parlamentem i rządem;
• Prezydent nie odpowiada politycznie przed parlamentem, odpowiada jedynie konstytucyjnie
i za zdradę stanu;
• Prezydent stoi na straży Konstytucji;
• Rząd powoływany przez Prezydenta odpowiada politycznie zarówno przed nim, jak i przed
parlamentem;
• Kompetencje ustawodawcze są ograniczone poprzez ustalenie w Konstytucji rzeczowego zakresu
regulacji ustawowej i przekazanie materii nim nieobjętych do normatywnej regulacji rządowi
oraz poprzez wprowadzenie specjalnych procedur uchwalania ustaw z pominięciem normalnego
trybu ustawodawczego.
System taki istnieje np. we Francji.

4. System komitetowy („rządów zgromadzenia”)

• Parlament łączy w nim kompetencje ustawodawcze i wykonawcze; zasada domniemania
kompetencji na rzecz parlamentu;
• Rząd traktowany jest jako organ wykonawczy parlamentu i wyłaniany jest spośród jego członków,
którzy pełnią funkcje szefów resortów;
• Rząd działa pod politycznym kierownictwem parlamentu;
• Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej.
System taki istnieje np. w Szwajcarii.

System kanclerski - polega na przyznaniu szefowi rządu (tu: kanclerzowi) dodatkowych

uprawnień sprowadzających się do tego, że ministrowie nie są odpowiedzialni przed parlamentem
(gdyż ten nie może ich odwołać) tylko przed kanclerzem. Pozycja prezydenta zaś jest symboliczna.
System taki istnieje np. w Niemczech, w Austrii.

System parlamentarno-gabinetowy - polega na zachowaniu centralnej pozycji parlamentu (jak w

systemie parlamentarnym) przy jednoczesnym umocnieniu pozycji rządu (co przejawia się np. w
tym, że nie tak łatwo jest rząd odwołać - trzeba przedstawić kandydata na nowego premiera i
przekonać większość posłów do odwołania rządu i poparcia kandydata na nowego premiera (czyli
uchwalić konstruktywne wotum nieufności). System taki istnieje np. w Polsce.

74. System rządów w Konstytucji RP

Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 r. utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów, co

odpowiada zarówno tradycjom Konstytucji z 1921 r., jak i praktyce życia państwowego po 1989 r.

Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu (Prezydent oraz rząd z
premierem
na czele).

Rząd (i poszczególni ministrowie) ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem.

Prezydentowi nie przysługują kompetencje, które pozwalałyby mu przejąć kierowanie sprawami

rządowymi.

Nie jest to czysta postać systemu parlamentarnego, bo nadal pozostała w nim przynajmniej jedna
komponenta typowa dla systemu prezydenckiego, a mianowicie wybór Prezydenta nie przez
parlament, lecz w głosowaniu powszechnym. Nie oznacza to jednak wprowadzenia systemu
prezydenckiego, ponieważ kompetencje głowy państwa uległy w nowej Konstytucji istotnemu
ograniczeniu.

System przyjęty w Konstytucji z 1997 r. jest parlamentaryzmem zracjonalizowanym.

Centralne miejsce w systemie organów państwowych przysługuje Sejmowi, wiele jednak decyzji
musi być podejmowanych bezwzględną lub kwalifikowaną większością głosów, a jeśli takiej
większości zabraknie – Sejm musi się pogodzić z wolą Senatu czy Prezydenta.

Wyrażenie rządowi wotum nieufności może nastąpić tylko prze jednoczesnym powołaniu nowego
premiera, a więc w trybie konstruktywnego wotum nieufności.
Mimo że art. 10 Konstytucji mówi o oparciu stosunków między władzą ustawodawczą a
wykonawczą na wzajemnej równowadze, to dalsze postanowienia konstytucyjne nadają
zdecydowanie silniejszą pozycję parlamentowi, a w jego ramach – Sejmowi.

Model ten zasadza się na systemie wzajemnych oddziaływań między parlamentem, Prezydentem
i rządem, ukształtowanych w pewien splot hamulców i zazębień kompetencyjnych.

Na zupełnie innych zasadach jest natomiast ukształtowana pozycja władzy sądowniczej, której
podstawę stanowi niezależność sądownictwa od władz pozostałych.

Pozycja sądownictwa w znacznej mierze opiera się na zasadzie separacji lub nawet izolacji władzy
sądowniczej, jako że jedną z podstawowych zasad demokratycznego państwa prawnego jest to, że
tylko sądy mogą wymierzać sprawiedliwość.

Niezależności władzy sądowniczej nie uchybia uprawnienie głowy państwa do stosowania w indy
widualnych przypadkach prawa łaski, a także możliwość uchwalenia przez parlament aktu w
generalny sposób łagodzącego skutki prawomocnych skazań (amnestii) lub nawet darowującego i
puszczającego w niepamięć pewne przestępstwa czy wykroczenia (abolicja).

Podstawowym środkiem oddziaływania władzy ustawodawczej na funkcjonowanie sądownictwa

jest stanowienie ustaw określających treść prawa stosowanego przez sądy. W tradycji
kontynentalnej sędziowie (sądy) podlegają ustawom, mają więc obowiązek respektowania
zawartych w nich przepisów. Sytuacja uległa jednak zmianie wraz z pojawieniem się sądownictwa
konstytucyjnego,
bo podstawowym zadaniem tego sądownictwa jest badanie zgodności ustaw z Konstytucją i
usuwanie
z systemu prawa ustaw, które Konstytucję naruszają. Przyznaje to temu segmentowi władzy
sądowniczej istotny hamulec wobec działań władzy ustawodawczej (podobną rolę odgrywa też
sądow-nictwo administracyjne wobec działania władzy wykonawczej).
75. Pojęcie oraz warunki sine qua non demokracji

Pojęcie demokracji
Nie ma ogólnie przyjętej definicji słowa demokracja. Znaczenie tego pojęcia uległo zmianie od
starożytności. Również współcześnie istnieje wiele form ustrojów uznawanych za demokra tyczne.
Słowo demokracja używane jest obecnie nie tylko do określenia formy państwa, lecz również do
metod sprawowania władzy czy sposobów podejmowania decyzji. W prawie konstytucyjnym
istnieje wiele definicji demokracji. Najogólniej rzecz biorąc jest to forma państwa rozumiana
jako konstytucyjnie określony sposób życia politycznego i społe cznego, opierający się na
zasadzie równości i wolności członków zbiorowego podmiotu suwerenności (narodu, ludu,
szlachty, obywatelki greckiego państwa-miasta), w którym mają oni prawnie zagwarantowany
bezpośredni lub pośredni wpływa na podejmowanie decyzji państwowych, legitymują i
kontrolują działalność najwyższych organów państwowych.

Charakterystyka demokracji
Według współczesnych kryteriów, demokracja opiera się na:
• dostępności sfery polityki dla wszystkich bez ograniczeń ze względów klasowych, rasowych,
majątkowych, religijnych;
• możności wybierania kandydatów na stanowiska publiczne i swobodzie dostępu do tych
stanowisk, czy jakichkolwiek innych (poza wyrokiem sądowym pozbawiającym praw
publicznych);
• suwerenności narodu (ludu) oznaczającej, że władza zwierzchnia, niezbywalna i niepo dzielna,
należy do zbiorowości społecznej żyjącej w granicach państwa;
• zasadzie reprezentacji – utożsamionej z delegowaniem uprawnień władczych na przed stawicieli
obieralnych przez naród w wyborach powszechnych i działających pod jego kontrolą;
• uznaniu wyborów za główne źródło prawomocności władzy i konieczności cyklicznego
potwierdzania legitymacji władzy w wyborach powszechnych;
• możności zrzeszania się w partie polityczne i wyboru między alternatywnymi ofertami pia
stunów władzy państwowej;
• odpowiedzialności rządzących przed rządzonymi – tworzeniu wyspecjalizowanych insty tucji
kontroli władzy mających w założeniu zapobiegać jej nadużyciom;
• podziale władz – wyrażającym ideę ograniczania rządu poprzez wzajemne kontrolowanie się
ośrodków władzy oraz przez działalność zorganizowanej opozycji politycznej;
• wolności przekonań i wypowiedzi;
• instytucjonalnej ochronie praw obywatelskich – wyrażającej się w stwarzaniu formalnych
zabezpieczeń obywateli przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy w ich sprawy.
Niektórzy autorzy uważają, że podstawową cechą demokracji jest zdolność jednostki do pełnego i
nieskrępowanego uczestnictwa w życiu swojej społeczności. Biorąc pod uwagę znaczenie umowy
społecznej i woli powszechnej dla demokracji, może być ona charakteryzowana jako forma
politycznego kolektywizmu, w której wszyscy uprawnieni obywatele mają równy głos w podej
mowaniu decyzji, które wpływają na ich życie.

76. Demokracja parlamentarna w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.

Demokracja parlamentarna – ustrój polityczny, w którym uprawnieni do głosowania wybierają

parlamentarzystów jako swoich przedstawicieli (w Polsce posłów i senatorów). Liczba przyznanych
mandatów zależy od głosów oddanych na poszczególne partie w wyborach oraz od obowiązującej
ordynacji wyborczej. Demokracja parlamentarna jest najbardziej popularną odmianą demokracji
pośredniej.

Sprawowanie władzy przez reprezentantów jest ograniczone czasowo i oparte na zasadzie odpowie
dzialności i wzajemnego zaufania między nimi a wyborcami. Wyborcy nie mogą ich odwołać ani
kwestionować ich decyzji, jedynie przy kolejnych wyborach mogą wyłonić reprezentantów lepiej
spełniających ich wolę.

Reprezentacja jako zasada konstytucyjna to prawnie legitymowane wykonywanie funkcji władzy

państwowej w imieniu zbiorowego podmiotu suwerenności przez konstytucyjnie określone organy
państwowe, przy czym z zasady tej wnioskować można o istnieniu po stronie rządzących
obowiązku stworzenia warunków i zapewnienia środków koniecznych do tego, aby następował
proces upodabniania się opinii społecznych z podejmowanymi decyzjami państwowymi.

Art. 4 ust. 2 Konstytucji RP uznaje demokrację pośrednią za podstawowy sposób rządzenia

państwem.

Ważne w tej materii jest również pojęcie mandatu przedstawicielskiego. Jest to stosunek
polityczno-prawny zachodzący między podmiotem sprawującym funkcję z wyboru, a wyborcami,
obejmujący udzielone przez wyborców pełnomocnictwo do reprezentowania ich w sprawowaniu
władzy państwowej. Mandat przedstawicielski nabywa się z chwilą stwierdzenia wyboru danej
osoby – tzn. od dnia ogłoszenia wyników wyborów.

Wyróżnia się dwa rodzaje mandatów:

a) – przedstawiciel reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności, a nie tylko wyborców –
mandat ten jest najbardziej popularny w krajach demokratycznych; przedstawiciela nie
wiążą żadne dyrektywy, nakazy wyborców i nie może on być przez nich odwołany;
b) – przedstawiciel reprezentuje tylko swoich wyborców, a nie zbiorowy podmiot suwerenności;
wyborcy mogą zatem formułować nakazy i udzielać przedstawicielowi instrukcji, a także
odwołać go przed upływem kadencji, na którą został wybrany.

Dla rzeczywistego istnienia demokracji pośredniej nie wystarczy samo istnienie parlamentu.
Konieczne jest spełnienie wielu wymagań szczegółowych, wymaganych także przez globalne
standardy demokracji.
1. Oparcie systemu wyłaniania parlamentu na demokratycznej procedurze wyborczej, która musi
uwzględniać zasady powszechności, bezpośredniości, równości i tajności. Konieczne jest
też, by wybory odbywały się regularnie, a przedłużenie kadencji parlamentu było
dopuszczalne tylko w sytuacjach nadzwyczajnych.
2. Oparcie systemu politycznego na zasadzie pluralizmu, czego podstawowym przejawem jest
zagwarantowanie wolności tworzenia i działania partii politycznych, aby w wyborach mogły
konkurować wszystkie poważne orientacje polityczne danego kraju.
3. Parlamentowi jako organowi reprezentacji narodu musi przysługiwać odpowiednio silna
pozycja i kompetencje w systemie organów państwowych.

Istotą demokracji pośredniej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez organ
przedstawicielski pochodzący z wyborów. Bezspornie charakter tak rozumianego organu przedsta
wicielskiego należy przypisać parlamentowi. W warunkach polskich cecha ta odnosi się w równym
stopniu do Sejmu i Senatu, jako że system wyborczy do obu izb opiera się na zasadzie powszech
ności. Daje temu też wyraz art. 104 Konstytucji, określając posłów jako przedstawicieli narodu; tak
samo należy traktować senatorów. Tym samym posłowie i senatorowie nie są prawnie związani
wolą (instrukcjami) wyborców ze swych okręgów wyborczych – jest to tzw. zasada mandatu
wolnego.

77. Zwyczaj parlamentarny

Zwyczaj to powszechnie przyjęty, tradycyjny sposób postępowania w pewnych okolicznościach.

Zwyczaj uznawany przez porządek prawny można podzielić na:

• Zwyczaj secundum legem - uzupełnia treść źródła prawa pisanego, która jest częściowo
niedookreślona. Stąd też zwyczaj taki zostaje wcielony do prawa, a wtedy nabywa moc
wiążącą równą mocy źródła pisanego, do którego się odnosi i w związku z tym staje się
pierwotnym lub wtórnym źródłem prawa.
• Zwyczaj praeter legem - wypełnia lukę w prawie pisanym i funkcjonuje niezależnie od
istnienia szczegółowych odniesień legislacyjnych. W takim przypadku zwyczaj stanowi
równoległe źródło prawa, w pewnym sensie równoważne z ustawą, tzn. stworzonym w ten
sposób zasad nie można zmienić przy pomocy wtórnych źródeł o innej randze niż ustawa.

Zwyczaj parlamentarny – powszechnie akceptowana i utwierdzona tradycją norma postępowania,

forma zachowania się w parlamencie, praktyka powtarzająca się, która stosowana jest w
parlamencie, chód nie ma dla niej uzasadnienia w regulaminie parlamentu lub innych aktach
prawnych. Wobec racjonalnych przesłanek leżących u jej podłoża można oczekiwać, iż będzie ona
występowała w przyszłości.

Przykłady zwyczaju parlamentarnego:

• otwieranie i zamykanie posiedzenia Sejmu przez Marszałka Sejmu trzykrotnym uderzeniem
laski marszałkowskiej od podłogę;
• zakaz oklaskiwania mówców przez publiczność obserwującą posiedzenie Sejmu z galerii
(krzyczenia, tupania, wnoszenia transparentów);
• rozpoczynanie swoich wystąpień przez posłów przy użyciu określonych formuł (Panie
Marszałku, Wysoka Izbo…);
• kształt sali posiedzeń;
• podział miejsc dla poszczególnych ugrupowań politycznych;
• przemawianie z mównicy;
• problem niewybieralności Marszałka;
• funkcji Marszałka nie łączy się z wykonywaniem innych funkcji i zadań sejmowych; • partie
opozycyjne zdolne do utworzenia klubu mają swojego przedstawiciela w Prezydium Sejmu
(wicemarszałka);
• minimum 2 wicemarszałków Sejmu (zasada kolegialności);
• ograniczenie możliwości składania projektów ustaw przez komisje nadzwyczajne; •
niepoddawanie pod głosowanie przez Sejm poprawek Senatu, które swoimi treściami
wykraczałyby poza zakres ustawy;
• ustalenie daty, którą nosi ustawa – w tytule ustawy widnieje data jej uchwalenia przez Sejm w
trzecim czytaniu. Jeżeli jednak Sejm przyjmie chodby jedną poprawkę zaproponowaną przez
Senat, wówczas data uchwalenia zostaje zastąpiona przez datę rozpatrzenia i przyjęcia
poprawki (poprawek) Senatu;
• zasada dyskontynuacji prac Sejmu (3 wyjątki: obywatelska inicjatywa ustawodawcza,
postawienie określonych osób przed Trybunałem Stanu, możliwość rozpatrzenia
 sprawozdania komisji śledczej przez Sejm);
• zachowywanie na pamiątkę tabliczki z imieniem i nazwiskiem.

Dysonans konstytucyjny – odstąpienie od zwyczaju

78. Autonomia formalna i materialna parlamentu

Zasada autonomii parlamentu (jego izb) polega na uznaniu wyłącznej właściwości parlamentu
(jego izb) do podejmowania pewnych rozstrzygnięć, dotyczących zwłaszcza jego wewnętrznej
organizacji i sposobu działania.

ASPEKT FORMALNY
Zasada ta znajduje wyraz przede wszystkim w autonomii regulaminowej – każda izba ma
wyłączne prawo do uchwalania swojego regulaminu, który w ramach ogólnej regulacji
konstytucyjnej normuje wewnętrzną organizację izby, rolę posłów (senatorów) w pracach izby,
postępowanie w realizacji poszczególnych zadań i kompetencji przypisanych izbie. Zastrzeżenie
normowania tych materii w regulaminie oznacza, że nie mogą one być normowane w innych
aktach, zwłaszcza w ustawach. Ceną za tę samodzielność jest ograniczona moc prawna
regulaminu. Nie będąc ustawą, regulamin nie może normować sytuacji prawnej obywateli, np. ich
obowiązków wobec Sejmu czy jego organów.

ASPEKT MATERIALNY
Zasada autonomii znajduje zastosowanie nie tylko do ustalania wewnętrznej organizacji czy
procedury parlamentarnej, lecz wymaga też stworzenia parlamentowi (jego izbom) niezbędnych
gwarancji swobodnego wykonywania ich zadań konstytucyjnych, a parlamentarzystom –
swobodnego wykonywania ich mandatu.
Omawiana zasada znajduje rozwinięcie m.in. w autonomii:
• (wyłączność ustalania składu organów wewnętrznych);
• (wyłączność ustalania budżetu i decydowania o sposobie jego wykonywania); •
(odrębność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania swoim terenem); •
(wyłączność decyzji w sprawach immunitetowych i parlamentarnych).

79. Funkcje władzy ustawodawczej

Zakres kompetencji parlamentu i jego funkcje wyznacza charakter ustrojowy tego ciała jako organu
reprezentacji narodu, rozpatrywany na tle zasady podziału władz.

Tradycyjna klasyfikacja funkcji parlamentu opiera się na rozróżnieniu funkcji ustawodawczej i

funkcji kontrolnej – art. 95 Konstytucji. Wyraźnie różnicuje on rolę obu izb – o ile podmiotami
funkcji ustawodawczej są zarówno Sejm, jak i Senat, o tyle funkcja kontrolna została powiązana
tylko z Sejmem.

Funkcja ustawodawcza
• Stanowi podstawową przesłankę określania roli parlamentu jako organu władzy ustawodawczej.
• Polega na stanowieniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie
prawa wewnętrznego.
• Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności:
◦ żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba że
Konstytucja dopuszcza to w sposób wyraźny (wyjątek - art. 234 Konstytucji); ◦
kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter
podporządkowany, mogą więc polegać tylko na stanowieniu tzw. aktów podustawowych.
 • W ramach funkcji ustawodawczej można wyróżnić:
◦ funkcję ustrojodawczą – stanowienie norm konstytucyjnych;
◦ funkcję ustawodawczą sensu stricto – stanowienie ustaw zwykłych.
• Rola i zakres funkcji ustawodawczej polskiego parlamentu uległy zasadniczym zmianom w
wyniku wejścia Polski do UE, ponieważ poważna część jego dotychczasowej władzy
ustawodawczej została przejęta przez organy europejskie.
◦ Polski parlament zachował w tym zakresie tylko kompetencje opiniodawcze wobec
Rady Ministrów.

Funkcja kontrolna
• Odnosi się przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji, a jej
kształt i cel należy rozpatrywać na tle dwóch zasad ustrojowych:
1. Istotą systemu parlamentarnego jest przyznanie izbie wpływu na powołanie rządu i
możliwości spowodowania dymisji rządu i poszczególnych jego członków.
2. Istotą współczesnego parlamentu jest istnienie opozycji, która – w ramach izby – musi
mieć możliwość wglądu w działania rządu i administracji.
•
Podstawową treścią funkcji kontrolnej jest dokonywanie samodzielnych ustaleń stanu faktycznego,
dotyczących funkcjonowania rządu, ministrów i podległych im podmiotów. Ogólnie można to
określać jako prawo żądania informacji, a towarzyszy mu też prawo żądania obecności
ministrów i innych przedstawicieli organów rządowych na posiedzeniach Sejmu lub komisji.

Kontrola parlamentarna to działania parlamentu, które służą uzyskiwaniu informacji o

działalności podmiotów kontrolowanych oraz przekazywaniu tym podmiotom poglądów,
opinii i sugestii parlamentu.

Kontrolne działania parlamentu muszą być zawsze rozpatrywane w dwóch płaszczyznach:

prawnej
i politycznej.
• Na płaszczyźnie prawnej – rodzić będą po stronie adresatów obowiązki o charakterze
proceduralnym np. obowiązek udzielania informacji.
• Na płaszczyźnie politycznej – mogą powodować bardziej imperatywne skutki, zwłaszcza gdy
określone działania zostaną podjęte przez większość parlamentarną, od której zależy dalsze
istnienie rządu czy ministra.

Art. 95 ust. 2 Konstytucji powierza wykonywanie tej funkcji wyłącznie Sejmowi, wiążąc ją przede
wszystkim
z działalnością Rady Ministrów. Dopuszcza jej sprawowanie tylko w zakresie określonym
przepisami Konstytucji i ustaw.

Podstawowy instrument kontroli sejmowej – prawo żądania informacji (art. 153 ust. 1
regulaminu Sejmu - dot. tylko komisji sejmowych). Ministrowie, kierownicy naczelnych org.
admin. rządowej oraz kierownicy innych urzędów i instytucji państwowych są obowiązani do:
przedstawiania sprawozdań, udzielania informacji
i uczestniczenia w posiedzeniach komisji.
Ustalaniu faktów towarzyszy dokonywanie ocen i formułowanie różnego rodzaju sugestii, do
których adresaci powinni się też ustosunkowywać - „prawo żądania wysłuchania”. Na szczeblu
komisji sejmowych przyjmuje ono postać dezyderatów i opinii.
• Dezyderat – uchwała komisji zawierająca postulaty w określonej sprawie, kierowana do RM,
poszczególnych jej członków, Prezesa NIK, Prezesa NBP oraz Głównego Inspektora
 Pracy. Adresat nie ma prawnego obowiązku wykonania postulatów zawartych w
dezyderacie, ale musi zająć wobec nich stanowisko w terminie 30 dni. Odpowiedź jest
rozpatrywana przez komisję, a w razie uznania jej za niezadowalającą/udzieloną po terminie
– komisja może ponowić dezyderat/przedstawić Sejmowi propozycję podjęcia odpowiedniej
uchwały.
• Opinia – zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie. Można ją kierować do wszystkich
centralnych organów/instytucji w systemie administracji rządowej; na żądanie komisji
adresat musi zająć stanowisko w terminie 30 dni.

Sejm zgromadzony na posiedzeniu plenarnym może uchwalać rezolucje zawierające wezwanie

określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania.
Rezolucja nie ma charakteru prawnie wiążącego.

Realizacja ogólnych instrumentów kontroli sejmowej przebiega na podstawie planów pracy komisji
sejmowych
i przy stałym współdziałaniu z odpowiednimi jednostkami organizacyjnymi NIK.

Efektem kontroli może być uruchomienie procedur związanych z odpowiedzialnością podmiotów

kontrolowanych, a więc przede wszystkim: wotum nieufności, wotum zaufania oraz możliwość
pociągnięcia
do odpowiedzialności konstytucyjnej.

Do szczególnych procedur kontrolnych należy zaliczyć:

• Tworzenie komisji śledczych – większość parlamentów świata dysponuje prawem
powoływania komisji śledczych, tworzonych wtedy, gdy zbadanie określonej sprawy
wymaga szczególnie wnikliwego ustalenia stanu faktycznego (art. 111).
• Procedury interpelacyjne (interpelacji i zapytań – art. 115) są tradycyjnymi instrumentami
kontroli parlamentarnej. Są to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na
tle określonego stanu faktycznego, które mogą być kierowane do premiera i do
poszczególnych członków RM i które rodzą obowiązek udzielenia odpowiedzi w
przewidzianym prawem terminie.
• Regulamin Sejmu przewiduje 4 różne procedury w tym zakresie:
1. interpelacje – składane w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się
do problemów związanych z polityką państwa. Interpelacja składana jest na
piśmie i przekazywana przez Marszałka Sejmu członkowi rządu, który jest jej
adresatem. Odpowiedź musi zostać udzielona
w ciągu 21 dni, także na piśmie, a Sejm jest informowany przez Marszałka o jej
treści. Jeżeli interpelant uzna odpowiedź za niezadowalającą (lub nie otrzyma jej w
terminie), może zwrócić się do Marszałka Sejmu o wystąpienie do interpelowanego
z żądaniem złożenia, w terminie 21 dni, dodatkowych wyjaśnień na piśmie.
2. informacje bieżące – każdy klub poselski lub grupa co najmniej 15 posłów może
zwrócić się
o przedstawienie przez członka RM na posiedzeniu Semu takiej informacji w
określonej sprawie.
O uwzględnieniu tego wniosku rozstrzyga Prezydium Sejmu po wysłuchaniu opinii
Konwentu Seniorów.
3. zapytania – składane w sprawach o charakterze jednostkowym, zawsze na piśmie.
Odpowiedź udzielana jest w terminie 21 dni, także na piśmie. Zapytujący nie ma
możliwości spowodowania przeprowadzenia nad tą odpowiedzią debaty sejmowej.
4. pytania w sprawach bieżących – formułowane są ustnie na każdym posiedzeniu
 Sejmu i wymagają bezpośredniej odpowiedzi. O zamiarze zgłoszenia pytania poseł
informuje Prezydium Sejmu 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia, a
Prezydium ustala, które pytania zostaną postawione. Odpowiedź udzielana jest
ustnie, na posiedzeniu Sejmu.
• Kontrolę wykonania budżetu państwa – wykonanie ustawy budżetowej jest corocznie
poddane specjalnemu postępowaniu kontrolnemu w Sejmie. RM ma obowiązek przedstawić
Sejmowi w terminie 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdanie z
wykonania ustawy budżetowej wraz
z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 ust. 1). Sejm powinien rozpatrzyć
sprawozdanie
w terminie 90 dni. Następnie podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium dla rządu (art.
226 ust. 2).
• Absolutorium jest to pozytywne skwitowanie wykonania przez RM ustawy budżetowej w
minionym roku budżetowym.

W praktyce pojawiły się także instrumenty kontroli sprawowane przez Senat: 1. Wiele ustaw
ustanawiających obowiązek rządu/poszczególnych ministrów do przedstawiania sprawozdań i
informacji w określonych sprawach nakazuje ich kierowanie nie tylko do Sejmu, lecz także do
Senatu. Daje to drugie izbie okazję do przeprowadzania debat nad działalnością rządu.
2. Art. 49 regulaminu Senatu wprowadza procedurę tzw. oświadczeń senatorskich. Mogą one
dotyczyć wszelkich kwestii związanych z wykonywaniem mandatu, mogą też zawierać wnioski i
uwagi kierowane m.in. do członków RM. W takim wypadku są one kierowane do adresata, który
ma udzielić pisemnej odpowiedzi w terminie 30 dni. Procedura ta ma charakter pisemny, a nad
odpowiedzią na oświadczenie nie przeprowadza się debaty.
3. Art. 60 ust. 3 regulaminu Senatu przyznaje komisjom senackim prawo żądania od
przedstawicieli RM przedstawiania informacji, wyjaśnień i opinii, przekazywania
materiałów oraz czynnego udziału
w posiedzeniach komisji.

Parlamentowi nie przysługuje prawo żądania wykonania, czyli podejmowania decyzji

wykonawczych (rozstrzygających konkretne sprawy państwowe).
Wyjątki od tej zasady:
1. wprowadzanie/utrzymywanie stanów nadzwyczajnych;
2. wydawanie postanowień o stanie wojny (ale w sytuacji, gdy Sejm nie może się zebrać na
posiedzenie, postanowienie takie może wydać Prezydent);
3. decydowanie o zawarciu pokoju;
4. Sejmowi musi zostać przedłożone rozporządzenie Prezydenta o wprowadzeniu stanu
wojennego lub stanu wyjątkowego i ma on prawo uchylić takie rozporządzenie (art. 231); 5.
zgoda Sejmu jest potrzebna do przedłużenia stanu wyjątkowego (art. 230 ust. 2) i stanu klęski
żywiołowej (art. 232) ponad konstytucyjnie wyznaczone maksimum.

Funkcja kreacyjna
• Polega ona na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych
państwa
oraz osób wchodzących w skład tych organów, na egzekwowaniu ich odpowiedzialności
bądź na innych formach wpływu na skład personalny tych organów.
• W odniesieniu do:
◦ Prezydenta – prawo jego kreowania należy bezpośrednio do narodu, natomiast izby,
działając jako ZN, mogą uznać trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania
urzędu ze względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 2 pkt 4) lub mogą postawić
 Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (art. 145), co może być
pierwszym krokiem do pozbawienia go urzędu;
◦ Rady Ministrów – jest ona powoływana w skomplikowanej procedurze wymagającej
współdziałania Prezydenta i większości sejmowej (art. 154 i 155); Sejm może też
wyrazić RM wotum nieufności (ale tylko w formie tzw. wotum konstruktywnego),
co rodzi obowiązek dymisji rządu (art. 158);
◦ ministrów (i innych członków RM) – ich powoływanie, o ile następuje w formie
indywidualnych zmian w składzie RM, przebiega bez udziału Sejmu (art. 161),
natomiast w każdym czasie Sejm może im wyrazić wotum nieufności, co rodzi
obowiązek dymisji (art. 159);
◦ Trybunału Konstytucyjnego – wszyscy członkowie są wybierani przez Sejm (art. 194
ust. 1), zasada niezawisłości wyklucza możliwość odwołania;
◦ Trybunału Stanu – wszyscy jego członkowie są wybierani przez Sejm, z wyjątkiem
przewodniczącego, którym jest – z urzędu – Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (art.
199 ust. 1 i 2);
◦ Najwyższej Izby Kontroli – jej Prezes jest wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art.
205 ust. 1);
◦ Rzecznika Praw Obywatelskich – wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 209 ust.
1);
◦ Rzecznika Praw Dziecka – wybierany przez Sejm za zgodą Senatu;
◦ Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji – jej 2 członków jest powoływanych przez Sejm,
1 przez Senat i 2 przez Prezydenta (art. 214 ust. 1);
◦ Narodowego Banku Polskiego – jego Prezes jest powoływany przez Sejm (art. 227 ust.
3); Sejm
i Senat powołują po 1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej będącej jednym z organów
to Banku (art. 227 ust. 5);
◦ Krajowej Rady Sądownictwa – Sejm powołuje 4 jej członków, a Senat 2 (art. 187 ust.
1); podobnie powoływani są członkowie Krajowej Rady Prokuratury.

80. Funkcja europejska Sejmu i Senatu

Funkcja europejska parlamentów państw członkowskich UE polega na ich współuczestniczeniu

w tworzeniu prawa wspólnotowego (europejskiego).

Mimo że proces tworzenia prawa wspólnotowego przebiega w oparciu o decyzje podejmowane

przez organy władzy wykonawczej, to przewiduje się opiniodawczy udział w tym procesie
parlamentów krajowych.
W sprawach uregulowanych rozporządzeniami stanowionymi przez organy Wspólnot wydawanie
ustaw krajowych jest możliwe jedynie w wyjątkowych przypadkach, zaś w sprawach
unormowanych przez dyrektywy rolą parlamentu jest jedynie konkretyzacja prawa wspólnotowego.

Zauważalne jest uprzywilejowanie pozycji rządu w stosunku do parlamentu. To władza

wykonawcza uczestniczy w nakreślaniu kierunków polityki europejskiej (poprzez uczestnictwo w
Radzie Unii Europejskiej), i to rząd dysponuje kompetencjami prawodawczymi (poprzez
uczestnictwo w Radzie Unii Europejskiej).

Przełomowe znaczenie miało przyjęcie przez państwa członkowskie Protokołu w sprawie roli
parlamentów krajowych w Unii Europejskiej.
• Przewiduje on konieczność niezwłocznego przekazywania parlamentom państw członkowskich
 dokumentów Komisji o charakterze konsultacyjnym oraz przekazywania projektów aktów
prawnych Komisji z takim wyprzedzeniem, by rządy państw członkowskich mogły
zapewnić ich odpowiednio szybkie przesłanie do parlamentów.
• Podkreśla, iż forma współpracy parlamentu krajowego z rządem w sferze działania UE jest
wewnętrzną sprawą systemu konstytucyjnego kraju członkowskiego.

Rodzaje stanowisk podejmowanych przez parlament/jego organy:

1. stanowisko niewiążące;
2. stanowisko względnie wiążące przedstawiciela rządu w Radzie;
3. stanowisko bezwzględnie wiążące, szczególnie gdy akt prawa wspólnotowego ingeruje w
prawo konstytucyjne.

Typowym rozwiązaniem jest sytuacja, gdy parlament może wyrazić opinię, która ze swej zasady nie
jest wiążąca dla rządu.

W parlamentach państw członkowskich UE utworzono tzw. komisje europejskie będące organami

wyspecjalizowanymi parlamentu umożliwiającymi mu szybkie zajęcie merytorycznego stanowiska
w odniesieniu do spraw związanych z integracją europejską.

Zadania komisji europejskich:

1. opiniowanie projektów legislacyjnych prawa europejskiego przedstawianych przez
kompetentne organy UE rządom krajów członkowskich; prawo komisji do informacji o
aktualnym stanie zaawansowania prac nad konkretnym projektem;
2. analiza zamierzeń legislacyjnych UE oraz dokumentów;
3. zapoznawanie się z programami posiedzeń organów, w których uczestniczą przedstawiciele
rządu danego kraju oraz z propozycjami zgłaszanych przez nie stanowisk;
4. opiniowanie kandydatur desygnowanych przez rząd na stanowiska w organach UE.

Traktat z Lizbony umożliwia parlamentom krajów członkowskich wpływanie na decyzje

podejmowane
w UE za pomocą następujących środków:
1. otrzymywanie przez nie od instytucji UE informacji oraz projektów aktów prawotwórczych
UE; informacje to dokumenty poddawane konsultacjom, roczne programy prac
legislacyjnych, dokumenty dotyczące planowania legislacyjnego itd.;
◦ w UE pojęcie aktów prawotwórczych obejmuje: wnioski Komisji, inicjatywy grupy
państw członkowskich oraz Parlamentu Europejskiego, wnioski TSUE, zalecenia
Europejskiego Banku Centralnego i wnioski Europejskiego Banku Inwestycyjnego o
przyjęcie aktu prawotwórczego;
2. czuwanie przez nie nad poszanowaniem zasady pomocniczości; w ciągu 8 tygodni od daty
przekazania projektu aktu prawotwórczego parlament narodowy może przyjąć „uzasadnioną
opinię” zawierającą powody, dla których uznaje, że projekt ten nie jest zgodny z zasadą
pomocniczości;
3. uczestniczenie przez nie w mechanizmach oceniających wykonanie polityk UE w „Przestrzeni
Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości”;
4. uczestniczenie przez nie w procedurach zmiany Traktatów;
5. otrzymywanie przez nie informacji na temat wniosków o przystąpienie do UE; 6.
uczestniczenie przez nie we współpracy z Parlamentem Europejskim.

Komisja do spraw UE w Polsce

Składa się z nie więcej niż 46 posłów; odzwierciedla proporcjonalnie reprezentację klubów oraz
porozumień liczących co najmniej 15 posłów. Sejm wybiera ją w głosowaniu łącznym, na wniosek
Prezydium izby.

Marszałek Sejmu kieruje do Komisji niezwłocznie po otrzymaniu:

1. informację RM o udziale RP w pracach UE;
2. dokumenty UE podlegające konsultacjom z państwami członkowskimi oraz ich oceny
sformułowane przez właściwe instytucje lub inne organy UE;
3. plany pracy Rady UE i plany legislacyjne Komisji Europejskiej;
4. projekty aktów prawnych UE;
5. informacje RM o przebiegu procedur stanowienia aktów prawnych UE oraz o stanowiskach
zajmowanych przez przedstawicieli RM w trakcie tych procedur;
6. informacje RM o stanowisku, jakie rząd ma zamiar zająć podczas rozpatrywania projektu w
Radzie UE wraz z uzasadnieniem tego stanowiska oraz oceną skutków prawnych aktu
prawnego dla polskiego systemu prawnego oraz skutków społecznych, gospodarczych i
finansowych dla RP;
7. projekty umów międzynarodowych, których stroną mają być UE, Wspólnoty Europejskie
lub państwa członkowskie;
8. projekty decyzji przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie UE; 9.
projekty aktów UE niemających mocy prawnej;
10. akty UE mające znaczenie dla wykładni lub stosowania prawa UE;
11. propozycje kandydatur na stanowiska członków: Komisji Europejskiej, Trybunału
Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów, sędziów
Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji, dyrektora w Europejskim Banku
Inwestycyjnym, dyrektorów i zastępców dyrektorów generalnych w Komisji Europejskiej
oraz przedstawiciela RP w Komitecie Stałych Przedstawicieli przy UE;
12. inne dokumenty związane z zakresem przedmiotowym działania Komisji.

Marszałek Sejmu ustala kalendarz prac w Sejmie nad poszczególnymi sprawami, biorąc pod uwagę
terminy określone w odrębnych przepisach.

W przypadku gdy postępowania prowadzone przez Komisję nie zostaną zakończone przed
upływem kadencji Sejmu, postępowania te mogą być prowadzone przez Komisję powołaną przez
Sejm następnej kadencji, co stanowi wyjątek od zasady dyskontynuacji prac parlamentu.
Deficyt demokracji - zjawisko wynikające z braku właściwej reprezentatywności i legitymizacji
unij-nych instytucji.

W Unii Europejskiej organy ponadnarodowe (Parlament Europejski i Komisja Europejska)

współuczestniczą w stanowieniu prawa w zakresie I (gospodarczego) filaru UE. W tym przypadku
Komisja Europejska ma wyłączny monopol inicjatywy prawodawczej. Parlament uczestniczy w
procesie powstawania aktu prawnego, jednak ostateczna decyzja należy wyłącznie do Rady Unii
Europejskiej (złożonej z ministrów państw członkowskich). W zakresie II i III filaru UE (Wspólna
Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz Współpraca w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i
Spraw Wewnętrznych) prawo stanowić może jedynie Rada UE. Tak więc to nie Parlament
Europejski (wybrany w powszechnych wyborach), lecz Rada Unii Europejskiej jest praktycznie
organem decyzyjnym. Kontrolę wykonywania prawa europejskiego wykonuje Trybunał
Sprawiedliwości. Świadczy to o tym, że Unia Europejska i jej model stanowienia prawa nie jest
klasycznym przeniesieniem kompetencji państwa narodowego na strukturę międzynarodową.
81. Kadencja parlamentu

Kadencja to „[...] okres, na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu

pełnomocnictw i w jakim realizuje on swe zadania, funkcjonując w chwilowym składzie
pochodzącym z jednych wyborów”.

Kadencyjność jest koniecznym elementem przedstawicielskiego charakteru Sejmu (Senatu) –

tylko okresowa oraz poddana sztywnym procedurom i terminom odnawialność składu parlamentu
może mu nadawać charakter organu rzeczywiście reprezentatywnego.

Na treść zasady kadencyjności składają się trzy podstawowe elementy:

1. nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram czasowych;
2. wymienione ramy nie mogą przekraczać pewnych rozsądnych granic;
3. kadencyjność oznacza nakaz ustanowienia regulacji prawnych, które zapewnią
ukonstytuowanie się nowo wybranego organu tak, aby mógł on rozpocząć wykonywanie
swoich funkcji bez nadmiernej zwłoki.

Kadencja Senatu (w myśl art. 98 ust. 1, 3 i 4) jest podporządkowana kadencji Sejmu:

rozpoczyna się i kończy w dniu rozpoczęcia i zakończenia kadencji Sejmu, a jeżeli kadencja Sejmu
zostanie skrócona, skrócona zostaje jednocześnie kadencja Senatu. Dlatego wybory do obu izb są
zawsze przeprowadzane równocześnie.

Zgodnie z art. 98 ust. 1 Konstytucji, Sejm i Senat są wybierane na 4-letnie kadencje. Jedynym
wyjątkiem było samorozwiązanie Sejmu V kadencji (2005-2007) w połowie swego mandatu.

Kadencja Sejmu rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie po
wyborach, w tym samym dniu rozpoczyna się kadencja Senatu (nawet jeżeli jego pierwsze
posiedzenie odbędzie się później). → Zaletą tego rozwiązania jest ciągłość istnienia parlamentu,
kadencja poprzedniego nie może się bowiem zakończyć przed ukonstytuowaniem się nowego.