System źródeł

prawa w Polsce
www.collegiumintermarium.org
www.collegiumintermarium.org
 SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE
COLLEGIUM INTERMARIUM

1. Podstawowe definicje

Źródło prawa – akt (rzadziej fakt, stan rzeczy lub praktyka), z którego wynikają normy prawne (zawiera
przepisy prawa).

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. ustanawia podział źródeł prawa na źródła prawa powszechnie obowią-
zującego i źródła prawa wewnętrznie obowiązującego (przepisy wewnętrzne).

Prawo powszechnie obowiązujące to prawo, które jest adresowane do dowolnego podmiotu prawa (osoby
fizyczne, osoby prawne itd.); innymi słowy, nie ma takiego podmiotu prawa, do którego nie można zaadreso-
wać normy prawa powszechnie obowiązującego.

(Częstym błędem jest uproszczenie, że prawo powszechnie obowiązujące to prawo dla obywateli.
To nieprawda, bo 1) nie musi dotyczyć wszystkich obywateli i 2) może nie dotyczyć obywateli, tylko
innych podmiotów prawa, np. osób prawnych).

Prawo wewnętrznie obowiązujące (przepisy wewnętrzne) to prawo, które adresowane jest do jednostek
organizacyjnie podległych podmiotowi stanowiącemu akt prawa wewnętrznie obowiązującego. W pewnym
uproszczeniu to prawo obowiązujące wewnątrz szeroko rozumianej administracji publicznej.

[Ważne wyjaśnienie] Adresat prawa to podmiot, któremu prawo coś nakazuje lub zakazuje albo
zezwala lub gwarantuje!

2. Charakterystyka ogólna systemu

Konstytucja RP z 1997 r., regulując zagadnienie źródeł prawa, w dużej mierze uporządkowała, w jakich
formach może być stanowione prawo powszechnie obowiązujące, czyli ustanawiane nowe normy prawne.
Wcześniej na poziomie konstytucyjnym brak było analogicznych regulacji. Uporządkowanie to polega przede
wszystkim na zdefiniowaniu (określeniu) podmiotowo i przedmiotowo zamkniętego katalogu źródeł prawa
powszechnie obowiązującego oraz relacji (głowie o charakterze hierarchicznych) między poszczególnymi
źródłami. Zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego oznacza, że Konstytucja wymienia
w sposób enumeratywny (wyczerpujący) źródła prawa powszechnie obowiązującego.

– 3 –
 SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE
COLLEGIUM INTERMARIUM

3. Katalog źródeł i struktura systemu

Przedmiotowe źródła prawa powszechnie obowiązującego to:

1. Konstytucja,
2. ustawy,
3. ratyfikowane umowy międzynarodowe,
4. rozporządzenia z mocą ustawy
5. rozporządzenia
6. akty prawa miejscowego
7. prawo wtórne (pochodne) Unii Europejskiej (ściślej: prawo stanowione przez organizację międzynaro-
dową, jeśli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej tę organizację
międzynarodową)

Hierarchia źródeł prawa:

1. Konstytucja
2. umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie; prawo stanowione
przez organizację międzynarodową, jeśli wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy konstytuującej
tę organizację (głównie prawo wtórne UE)
3. ustawa; rozporządzenie z mocą ustawy, umowy międzynarodowe ratyfikowane bez wymogu uprzedniej
zgody wyrażonej w ustawie
4. rozporządzenie, akty prawa miejscowego
5. prawo wewnętrznie obowiązujące

Podmioty, które mogą wydać rozporządzenie to:

• Prezydent RP,
• Rada Ministrów,
• premier,
• minister kierujący działem administracji rządowej (czyli nie każdy członek rządu),
• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Prawo miejscowe to prawo stanowione przez

• organy jednostek samorządu terytorialnego (np. uchwała nr LVI/1751/2021 Rady Miasta Stołecznego
Warszawy z dnia 18 listopada 2021 r. w sprawie określenia wysokości stawek podatku od nieruchomości
na 2022 rok),
• terenowe organy administracji rządowej (np. rozporządzenie nr 2 wojewody mazowieckiego z dnia
19stycznia 2021 r. w sprawie zwalczania wścieklizny zwierząt na terenie powiatu otwockiego, mińskiego
i miasta stołecznego Warszawy).

Prawo wewnętrznie obowiązujące to głównie uchwały Rady Ministrów, zarządzenia premiera i ministrów
(katalog tych aktów jest otwarty).

– 4 –
 SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE
COLLEGIUM INTERMARIUM

4. Relewantne (ważne) przepisy Konstytucji RP:

Art. 8 ust. 1: „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.”.

Art. 87 ust. 1: „Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja,
ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.”.

Ar. 87 ust. 2: „Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze dzia-
łania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.”.

Art. 91 ust. 1: „Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej
Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie
jest uzależnione od wydania ustawy.

Art. 91 ust. 2: „Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierw-
szeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.”.

Art. 91 ust. 3: „Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej orga-
nizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo
w przypadku kolizji z ustawami.”.

Art. 92 ust. 1: „Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowe-
go upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy
do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu”.

Art. 93 ust. 1: „Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter
wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty”.

Art. 94: „Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie
i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na
obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa”.

Art. 188 pkt 1-3: „Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzed-
niej zgody wyrażonej w ustawie,
3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfiko-
wanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,”.

[art. 188 wyznacza główny zrąb kompetencji TK, a pośrednio wskazuje, które akty mają wyższą moc prawną]

Art. 234 ust. 1: „Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczy-
pospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określo-
nych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu”.

– 5 –
www.collegiumintermarium.org