Korepetycje WOS

Ustrój RP #1

1. Konstytucja RP
Konstytucja jest to akt prawny, który charakteryzuje się następującymi cechami:
1) szczególna treść – Konstytucja reguluje zasady ustroju państwa, fundamentalne prawa i
obowiązki obywatelskie oraz ustanawia system naczelnych organów władzy państwowej i
określa relacje między nimi,
2) najwyższa moc prawna – Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w danym
państwie, wszystkie akty o niższej randze muszą być z nią zgodne,
3) szczególny tryb zmiany – zmiana Konstytucji nie może być przeprowadzona zwykłą
większością głosów, musi być pewien konsensus polityczny, większość kwalifikowana.
Konstytucje mogą być uchwalone przez jakiś organ (np. parlament, konstytuantę) lub ogół
obywateli w referendum albo oktrojowane czyli nadane przez jakąś osobę (np. króla w
niektórych monarchiach).

Funkcje Konstytucji:
1) prawna – tworzy podstawy systemu prawnego państwa,
2) stabilizacyjna – gwarantuje istnienie pewnego porządku społecznego i politycznego w
państwie,
3) programowa – wyznacza pewne cele, które władza państwowa ma realizować,
4) integracyjna – wiąże obywateli z państwem,
5) organizatorska – określa zasady działania państwa i organów państwowych,
6) wychowawcza i aksjologiczna – wskazuje pewien preferowany przez ustawodawcę system
wartości i dąży do ich upowszechnienia.

Dawne polskie Konstytucje:

1) Konstytucja Trzeciego Maja – uchwalona w roku 1791 na Sejmie Wielkim, uznaje się ją
za drugą na świecie i pierwszą w Europie, ustanawiała monarchię dziedziczną (na miejsce
elekcyjnej) i trójpodział władzy, znosiła liberum veto, zawierała pewne relikty feudalizmu (np.
podział na stany społeczne i przewagę szlachty), obowiązywała bardzo krótko ze względu na
sprzeciw Rosji i zabory,
2) Konstytucja Księstwa Warszawskiego – oktrojowana przez Napoleona,
3) Konstytucja Królestwa Polskiego – oktrojowana przez cara Aleksandra I,
4) Mała Konstytucja z roku 1919,
5) Konstytucja Marcowa – uchwalona w roku 1921, wprowadzała w Polsce system
demokratyczny, trójpodział władzy i parlamentarno-gabinetowy model rządów o niewielkiej
roli prezydenta, była dokumentem liberalnym, gwarantowała szereg praw i wolności,
6) Konstytucja Kwietniowa – uchwalona w roku 1935, wprowadzała system prezydencki z
olbrzymią rolą głowy państwa, likwidowała trójpodział władzy i zastępowała go zasadą
jednolitości władzy państwowej, de facto wprowadzała w Polsce autorytaryzm, podczas II
wojny światowej i po niej na podstawie tej Konstytucji funkcjonowały polskie władze na
emigracji,
7) Mała Konstytucja z roku 1947,
8) Konstytucja PRL – uchwalona w roku 1952, wprowadzała system realnego socjalizmu i
„władzy ludu pracującego miast i wsi” (dyktatura proletariatu), zasada jednolitości władzy
państwowej, władzą naczelną Sejm PRL, głową państwa Rada Państwa, później nowelizowana,
wpisano do niej „przewodnią rolę PZPR” oraz „przyjaźń ze Związkiem Radzieckim”, w roku
1989 wprowadzono do niej nowelizacje mające na celu demokratyzację polskiego systemu m.
in. wprowadzono Senat i urząd Prezydenta oraz częściowo wolne wybory,
9) Mała Konstytucja z roku 1992.
Małe Konstytucje to akty rangi konstytucyjnej uchwalone tymczasowo. Regulują one materię
konstytucyjną w sposób pobieżny. Ich celem jest zabezpieczenie funkcjonowania państwa do
chwili ustalenia „pełnej” Konstytucji.
Aktualnie obowiązującą polską Konstytucją jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z roku
1997. Uchwalona została dnia 2 kwietnia 1997 przez Zgromadzenie Narodowe, a następnie
zatwierdzona przez obywateli w referendum w dnia 25 maja 1997 roku. Weszła w życie 17
października 1997 roku. Przygotowanie aktualnej polskiej ustawy zasadniczej było efektem
wieloletnich prac Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. W toku jej prac
złożono wiele projektów Konstytucji (m. in. konkurencyjny projekt do obecnej złożyła
„Solidarność”). Polska Konstytucja składa się preambuły czyli uroczystego wstępu do
Konstytucji i trzynastu rozdziałów (w skład których wchodzą 243 artykuły). Odwołanie się
do Boga w preambule Konstytucji nazywa się w nauce Invocatio Dei. Polska Konstytucja
odwołuje się w preambule zarówno do Boga, co i do ogólnoludzkich wartości
humanistycznych. Jej podłoże aksjologiczne jest niejasne, co jest efektem konieczności
uchwalenia jej w atmosferze kompromisu.
Zmiana Konstytucji RP
Zasady zmiany Konstytucji RP reguluje jej art. 235.
Art. 235.
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby
posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu
przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej
niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
 4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII
Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym
czytaniu projektu tej ustawy.
6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII,
podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia
ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w
tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie
przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana
Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość
głosujących.
7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia
Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent
Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej
ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Prezydentowi nie przysługuje prawo weta w odniesieniu do zmiany Konstytucji.
Polska Konstytucja była dotychczas zmieniana dwukrotnie. Pierwsza nowelizacja z roku 2006
wprowadzała możliwość ekstradycji obywatela polskiego do innego państwa, jeżeli
obowiązek taki nakładałaby na Polskę umowa międzynarodowa. Nowelizacja ta była
związana z przystąpieniem Polski do UE i umożliwieniem prawnej realizacji wynikającej z
prawa unijnego procedury Europejskiego Nakazu Aresztowania. Druga nowelizacja miała
miejsce w roku 2009. Wprowadziła ona zakaz wyboru do Sejmu lub Senatu osoby, która
była skazana prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności za
przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.

2. Naczelne zasady ustrojowe w świetle Konstytucji RP

Naczelne zasady ustrojowe to zasady zawarte w Konstytucji, które mają charakter najbardziej
podstawowy i fundamentalny dla ustroju danego państwa. W polskiej Konstytucji większość
tych zasad znajduje się w rozdziale I pt. „Rzeczpospolita”.
Zasada republikańskiej formy rządów
Zasada demokratycznego państwa prawa i zasada legalizmu
Art. 2.
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej.
Art. 7.
Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.
Zasada suwerenności narodu
Art. 4.
1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Zasada trójpodziału władzy
Art. 10.
1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy
ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Zasada konstytucjonalizmu i bezpośredniego stosowania Konstytucji RP
Art. 8.
1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
Zasada pluralizmu politycznego i wolności zrzeszeń
Art. 11.
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych.
Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich
w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
2. Finansowanie partii politycznych jest jawne.
Art. 12.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych,
organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych
dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.
Zasada unitaryzmu
Art. 3.
Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.
Zasada decentralizacji i samorządności
Art. 15.
1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy
publicznej.
2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze
lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań
publicznych określa ustawa.
Art. 16.
1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy
prawa wspólnotę samorządową.
2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą
mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu
własnym i na własną odpowiedzialność.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej i ochrony własności
Art. 20.
Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę
ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 21.
1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.
2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele
publiczne i za słusznym odszkodowaniem.
Art. 22.
Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i
tylko ze względu na ważny interes publiczny.
Zasada ochrony praw i wolności

Art. 5.

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia

wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa
narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego
rozwoju.

Zasada niezależności państwa i związków wyznaniowych oraz równouprawnienia

wszystkich kościołów i związków wyznaniowych

Art. 25.

1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.

2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach
przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich
wyrażania w życiu publicznym.
3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są
kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności
każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra
wspólnego.
4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa
międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.
 5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami
wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę
Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

3. Prawa, wolności i obowiązki

Tematyce praw, wolności i obowiązków człowieka i obywatela poświęcony jest rozdział II

polskiej Konstytucji. Według Konstytucji RP źródłem wolności i praw człowieka i obywatela
jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka. Zgodnie z polską Konstytucją wolność
człowieka podlega ochronie prawnej, każdy zobowiązany jest szanować wolności i prawa
innych, a nikt nie może być zmuszany do czynienia czegoś, czego prawo mu nie nakazuje.
Według ustawy zasadniczej wszyscy są w Polsce równi wobec prawa, mają prawo do równego
traktowania przez władze publiczne, a dyskryminacja w życiu społecznym, politycznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny jest niedozwolona. Niektóre prawa i wolności
gwarantowane Konstytucją przysługują wyłącznie obywatelom polskim (prawa i wolności
obywatela) np. prawo wybierania Prezydenta RP, ale większość przysługuje wszystkim
ludziom znajdującym się pod polską jurysdykcją (prawa i wolności człowieka).

Konstytucja RP zawiera wolności i prawa osobiste np. prawo do tajemnicy korespondencji,

wolność sumienia i religii, polityczne np. wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i
uczestniczenia w nich oraz ekonomiczne, socjalne i kulturalne np. prawo do nauki, prawo do
ochrony zdrowia.

Konstytucja dopuszcza ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności wyłącznie w drodze

ustawy i po spełnieniu następujących warunków:

1) ograniczenie jest konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub

porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo
wolności i praw innych osób,

2) ograniczenie nie narusza istoty ograniczanej wolności lub prawa.

Środki ochrony praw i wolności, które przysługują w sytuacji, gdy jego prawa lub wolności
konstytucyjne zostały naruszone:

1) możliwość skierowania sprawy do sądu, a także do zaskarżenia orzeczenia zapadłego w

pierwszej instancji,

2) ubieganie się o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie

organu władzy publicznej,

3) zwrócenie się o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich,

4) złożenie skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego.

Art. 79.
 1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na
zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w
sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie
którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach
lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56. (art. 56 dotyczy prawa
cudzoziemca do azylu lub statutu uchodźcy).

Warunkiem koniecznym do złożenia skargi konstytucyjnej jest wyczerpanie wszystkich innych

możliwości.

Konstytucja RP nakłada na osoby pozostające pod polską jurysdykcją nie tylko prawa i
wolności, ale również obowiązki. Do obowiązków, które dotyczą wszystkich osób
pozostających pod jurysdykcją RP należy:

- przestrzeganie prawa

- ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków (takie ciężary można

nakładać wyłącznie w drodze ustawy),
- dbałość o stan środowiska i odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego
pogorszenie.
Na obywateli RP Konstytucja nakłada dodatkowo obowiązki:
- wierności Rzeczpospolitej Polskiej i troski o dobro wspólne,
- obrony Ojczyzny.
Zgodnie z Konstytucją zasady służby wojskowej określone są ustawowo. Od 10 lat w Polsce
zawieszony został pobór do odbycia zasadniczej (przymusowej) służby wojskowej, a armia
ma charakter zawodowy. Jest jednak teoretycznie możliwe jego odwieszenie. Zgodnie z
Konstytucją obywatel, któremu wyznawane poglądy religijne lub moralne nie pozwalają na
odbycie służby wojskowej może być zobowiązany do odbycia służby zastępczej.