System polityczny RP

I. Istota i geneza ustroju państwowego RP:

a. Pojecie państwa
b. Typy i formy państw
c. Funkcje państwa, ustroju politycznego, formy rzadow, systemu politycznego,
procesu politycznego, zmiany politycznej, demokratyzacji, tranzycji,
transformacji
d. geneza ustroju panstwowego III RP
II. Podstawowe zasady organizacji, struktura i relacje miedzy elementami aparatu
państwowego:
a. Pojecie konstytucji, jej tresc, budowa i funkcje
b. Zasady ustroju politycznego PRL i III RP – podobieństwa i roznice
c. Demokratyczne państwo prawne
d. pojecie organow państwa i ich klasyfikacja
e. Aparat państwa
f. Zasada trojpodzialu władz
g. Pojecie biurokracji, biurokratyzmu i biurokratyzacji
III. Prawno-ustrojowa pozycja sejmu w systemie organow państwa:
a. Kodeks wyborczy
b. Struktura izby
c. Funkcje
d. Kompetencje
e. Tryb funkcjonowania sejmu
f. Prawa i obowiązki poslow
IV. Ustrojowa pozycja senatu w systemie organow RP oraz zgromadzenia
narodowego:
a. Kodeks wyborczy
b. Struktura izby
c. Funkcje
d. Kompetencje
e. Tryb funkcjonowania sejmu
f. Prawa i obowiązki senatorow
V. Prezydent RP:
a. Zasady
b. Tryb wyboru
c. Kompetencje i odpowiedzialność prezydenta RP
d. Uprawnienia w relacjach z innymi organami państwa
e. Organy pomocnicze i wykonawcze prezydenta rp
f. Historia tego urzędu w Polsce
Pojęcie państwa – forma organizacji społeczeństwa mająca monopol na stanowienie i
wykonywanie prawa na określonym terytorium. Ma zdolność do nawiązywania i
utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. UWAGA! Państwo to nie
naród.

Formy państwa:
 Podział ze względu na strukturę organizacyjną naczelnych organów państwowych:
1. Monarchia – najwyższy organ władzy to jednostka; władza jest dziedziczna i
dożywotnia; członkowie społeczeństwa tworzą grupę jego poddanych;
a. Monarchia absolutna – władca posiada pełnię władzy ustawodawczej,
wykonawczej i sądowniczej (XVII – XVIIIw. Francja, Rosja, Prusy)
b. Monarchia konstytucyjna – władza monarchy została ograniczona przez
konstytucję, określającą jego uprawnienia (XVIIIw. Anglia; XIXw. Włochy, Niemcy,
Austria); występuję rozdział władzy:
 Władza ustawodawcza – parlament
 Władza wykonawcza – monarcha
c. Monarchia parlamentarna – rola monarchy ogranicza się do pełnienia funkcji
reprezentacyjnej, a pełnie władzy sprawuje parlament (uchwala ustawy, określa
skład rządu, decyduje o polityce zagranicznej); współcześnie ta forma państwa
występuje w Wielkiej Brytanii, Szwecji, Belgii i Holandii.
2. Republika – najwyższy organ władzy pełni wieloosobowy organ, wybrany na określony
czas, powoływany przez wszystkich obywateli, bądź przez niektóre warstwy społeczne
 Podział ze względu na sposób organizacji terytorialno-administracyjnej państwa:
1. Państwa unitarne – posiada jednolity system organów państwowych, jeden najwyższy
organ władzy, jednolity system prawny; państwo jest podzielone na jednostki
terytorialne, mające charakter administracyjny; działające w nich organy terenowe są
podporządkowane organom centralnym.
2. Państwa federacyjne – trwały związek autonomicznych państw, które jako części
składowe federacji ograniczają swoją suwerenność na rzecz wspólnych organów dla
całej federacji.
3. Konfederacja – czasowy związek państw zachowujący pełną suwerenność, zawarty dla
realizacji jakiegoś określonego celu np. politycznego, gospodarczego.
 Podział ze względu na styl rządzenia:
1. Reżim demokratyczny – obywatele faktycznie wywierają wpływ na politykę i kierunki
działania organów państwowych poprzez powoływanie składu osobowego organów
państwa.
2. Reżim autokratyczny – obywatele są pozbawieni wpływu na sprawy publiczne.
3. Reżim totalitarny – ponad państwem i prawem stoi wódz.

Funkcję państwa:
1. Funkcja wewnętrzna:
a. Prawodawcza – tworzenie przez państwo systemu prawnego obowiązującego na jego
terytorium;
b. Socjalna – dążenie przez państwo do zapewnienia obywatelom minimum egzystencji;
c. Porządkowa – ma na celu zapewnienie przez właściwe organy władzy ładu i porządku
publicznego oraz wymuszenie na obywatelach przestrzegania obowiązujących
przepisów prawa;
 d. Gospodarczo-organizatorska – polega na organizowaniu gospodarki i oddziaływaniu
na nią przy pomocy odpowiednich organów państwa; warianty funkcji:
 Państwo liberalne – stara się nie ingerować w podstawy funkcjonowania
gospodarki jednocześnie je tworząc,
 Państwo regulowanej gospodarki rynkowej – redystrybucja dóbr oraz ingerowanie
państwa w sytuacjach kryzysowych w gospodarkę,
 Model państwo-przedsiębiorca – wykształcił się w gospodarkach centralnie
planowanych państw socjalistycznych.
e. Administracyjna – całokształt działań podejmowany jest przez organy administracji
publicznej we wszystkich sferach życia publicznego;
f. Kulturalna – obejmuję szeroko rozumiane oddziaływanie na kulturę;
g. Wychowawcza – zadaniem tej funkcji jest wychowywanie obywateli, by postępowali
według zasad pożądanych przez państwo;
h. Adaptacyjna – dostosowanie państwa do zmieniającej się rzeczywistości
współczesnego świata w dziedzinie polityki, gospodarki, technologii oraz na
inicjowaniu nowych procesów społecznych;
i. Innowacyjna – wprowadzanie zmian, które wymagają interwencji państwa;
j. Regulująca – oddziałuje na zachodzące procesy społeczne.
2. Funkcja zewnętrzna – pełniona jest przez Rade Ministrów i powołane Ministerstwo
Spraw Zagranicznych oraz służby dyplomatyczne; polega na:
a. zapewnieniu bezpieczeństwa międzynarodowego państwa,
b. realizowaniu jego polityki zagranicznej,
c. reprezentowaniu państwa w stosunkach międzynarodowych

Konstytucyjne zasady ustroju RP:

1. zasada suwerenności narodu – Art. 4 ust. 1 i 2; naród rozumiany jest jako zbiorowość
osób związanych z państwem poprzez fakt posiadania obywatelstwa (wyrażone jest to
w preambule Konstytucji RP); suwerenność narodu urzeczywistnia się tym, że:
a. prawo powinno wyrażać wolę ogółu obywateli,
b. wola narodu wyrażana jest w formach demokracji bezpośredniej (referendum) oraz
demokracji pośredniej (wybieralne i kadencyjne organy władzy)
2. zasada niepodległości i suwerenności RP – Art. 5, Art. 9, Art. 26 ust. 1, Art. 85 ust. 1,
Art. 126 ust. 2; niepodległość oznacza odrębny byt państwowy RP; suwerenność
oznacza zdolność państwa do samodzielnego decydowania o wszystkich dotyczących
go sprawach; przystąpienie Polski do NATO i UE oznacza pewne ograniczenie
suwerenności tzn. organy państwowe są zobligowane do bezpośredniego stosowania
regulacji prawnych wydawane przez ww. organy oraz do dawania im pierwszeństwa
wobec umocowań prawa krajowego; ograniczenie suwerenności może nastąpić tylko
na podstawie szczególnej regulacji konstytucyjnej, dlatego istnieje tzw. Klauzula
europejska dopuszczająca poddanie się tego typu ograniczeniom (Art. 90 ust. 1);
ograniczenia konstytucyjne odnoszą się także do polskich sił zbrojnych; wprowadzenie
stanu wojny możliwe jest tylko w razie zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z
umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko
agresji; zasady użycia sił zbrojnych poza granicami kraju oraz zasady pobytu obcych
wojsk na naszym terytorium musi określać ustawa lub ratyfikowana umowa
międzynarodowa.
3. Zasada republikańskiej formy państwa – Art. 1; państwo jest wspólnotą wszystkich
obywateli, co jednocześnie rodzi jednakowe obowiązki obywateli wobec państwa jako
wspólnego dobra; republikańska forma państwa wnika również z nazwy państwa oraz
z zapewnionego wpływu obywateli na skład i funkcjonowanie kadencyjnych organów
władzy oraz sprawy publiczne.
4. Zasada demokratycznego państwa prawnego – Art. 2; cechy państwa prawa:
a. Status obywatela w państwie oparty jest na zasadzie, iż prawa i wolności obywatela są
naturalne i niezbywalne,
b. Rządy prawa chronią godność i zapewniają wolność obywateli,
c. Obowiązuje równość wobec prawa, nikt nie jest dyskryminowany i nie ma
przywilejów,
d. Ingerencja prawa w sferę naturalnej wolności i swobodnego działania jednostki ma
miejsce tylko gdy jest konieczna ze względu na dobro wspólne,
e. Instytucje państwa prawnego zapewniają wpływ społeczeństwa na władzę i jego
udział w podejmowaniu decyzji państwowych,
f. Wszystkie organy władzy istnieją i działają na podstawie prawa oraz w granicach przez
prawo określonych,
g. Istnieje trójpodział władz,
h. Obowiązuje demokratyczne prawo wyborcze,
i. Opozycja istnieje legalnie i swobodnie funkcjonuje,
j. Treść prawa jest przedmiotem debaty publicznej i uwzględnia postulaty różnych grup
społecznych,
k. Obowiązuje hierarchia aktów prawnych,
l. Prawo jest racjonalne, zrozumiałe, możliwe do wykonania i nie posiada luk,
m. Prawo jest jawne, ogłaszane i publikowane w stosownej formie i czasie,
n. „dozwolone jest to, co nie jest przez prawo zabronione”,
o. Przymus jest stosowany w przypadkach i sposób określony przez prawo,
p. Zakazane jest stosowanie odpowiedzialności zbiorowej,
q. Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony,
r. Obowiązuje zasada domniemania niewinności oskarżonego, dopóki wina nie zostanie
udowodniona,
s. Obowiązuje zasada, że prawo nie może działać wstecz,
t. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne,
u. Istnieją instytucje zabezpieczające poszanowanie prawa:
 Trybunał Konstytucyjny,
 Rzecznik Praw Obywatelskich,
 NSA,
 Niezawisłe sądy,
 Parlamentarna kontrola działalności administracji rządowej.
5. Zasada unitarnej formy państwa – Art. 3; istnieje jeden system naczelnych organów
państwowych, jedna Konstytucja RP i jednolity system prawa, jednolite obywatelstwo,
jednolity system sądowy.
6. Zasada podziału władzy i równowagi władz – Art. 10 ust. 1 i 2; relacje między
organami władzy polegają na podziale kompetencji, ograniczonym zakresie władztwa,
wzajemnej kontroli, hamowaniu i blokowaniu przy jednoczesnej ich współpracy.
7. Zasada reprezentacji politycznej – Art. 4 ust. 2, Art. 104 ust. 1; instytucja
przedstawicielstwa jest nierozerwalnie związana z mandatem (pełnomocnictwem)
 jakiego wyborcy udzielają w drodze aktu wyborczego; posłowie i senatorowie są
przedstawicielami całego Narodu, nie wiążą ich instrukcje wyborców, nie można ich
odwołać.
8. Zasada społeczeństwa obywatelskiego – Art. 11 ust. 1, Art. 12; obywatele mają
możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym i w kształtowaniu kierunków
polityki państwowej; społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo pluralistyczne;
instytucje społeczeństwa obywatelskiego działają niezależnie od władzy państwowej;
najważniejsze formy samoorganizowania się społeczeństwa obywatelskiego:
a. Organizacje działające na rynku, których głównym celem jest osiągnięcie zysku
(przedsiębiorstwa, banki, towarzystwa ubezpieczeniowe),
b. Organizacje społeczne, gospodarcze i kulturalne – zwane grupami nacisku
(stowarzyszenia, związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców),
c. Organizacje polityczne, które dążą do zdobycia i sprawowania władzy publicznej
(partie polityczne, ruchy obywatelskie),
d. Organizacje, których celem jest poszerzenie obszaru racjonalnej debaty publicznej o
sposobach osiągania celów zbiorowych (wolna prasa, radio i telewizja, uczelnie,
fundacje);
9. Zasada społecznej gospodarki rynkowej – Art. 20; ustrój gospodarczy określający z
jednej strony zasadę. Liberalizmu gospodarczego z gospodarką rynkową, z drugiej
natomiast zapewniający realizację celów społecznych, interwencja państwa jest
dopuszczalna, państwo musi działać łagodząco wobec pewnych grup osłabiający
negatywne skutki przemian gospodarczych; dla kształtowania społecznego aspektu
gospodarki rynkowej istotne znaczenie mają takie treści Konstytucji:
a. Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców oraz
organizacjach społeczno-zawodowych rolników,
b. Prawo obywateli do informacji gospodarczej,
c. Prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia,
d. Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy,
e. Zapewnienia minimalnej wysokości wynagrodzenia,
f. Obowiązek państwa prowadzenia polityki pełnego produktywnego zatrudnienia i
zwalczania bezrobocia,
g. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
h. Prawo do zabezpieczenia społecznego
Konstytucja deklaruje, że państwo:
a. W swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny,
b. Prowadzi politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i
przyszłym pokoleniom,
c. Sprzyja zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, chroni konsumentów,
użytkowników i najemców przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
10. Zasada przyrodzonej godności człowieka – Art. 30; współczesna koncepcja praw
człowieka za dobro najwyższe i wartość centralną przyjmuje godność osobową
jednostki ludzkiej; godność osobowa stanowi prawdziwą istotę człowieczeństwa, czyli
coś co odróżnia go od innych istot żywych (rozum, samoświadomość, zdolność do
podejmowania decyzji oraz odpowiedzialność za własne postępowanie); doktryna
praw człowieka: „jestem człowiekiem, a więc mam określone prawa” – wolność i
prawa człowieka są pochodną człowieczeństwa istoty ludzkiej, a nie odwrotnie; prawa
jednostki – rozdział II Konstytucji RP,
 11. Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu – Art. 15 ust. 1, Art. 16 ust. 1 i 2,
Art. 17 ust. 1 i 2; decentralizacja urzeczywistniania jest głównie w drodze
przenoszenia kompetencji i zadań organów centralnych na organy administracyjne
niższego szczebla; instytucja samorządu gwarantuje obywatelom udział w
sprawowaniu władzy publicznej w sprawach lokalnych (rozdział VII Konstytucji RP);
Konstytucja dopuszcza również istnienie innych form samorządu: zawodowego,
gospodarczego, wyznaniowego itp.; funkcjonowanie zróżnicowanych form samorządu
służy urzeczywistnieniu idei społeczeństwa obywatelskiego,
12. Zasada niezależności oraz współdziałania państwa i Kościołów oraz innych związków
wyznaniowych – Art. 25 ust. 1,2 i 3; Konkordat – umowa międzynarodowa
określająca stosunki między Polską, a Watykanem; stosunki państwo, a inne kościoły i
związki wyznaniowe określają ustawy uchwalane na podstawie umów zawartych
przez Radę Ministrów z ich przedstawicielami; system rozdziału państwa od kościołów
polega na tym, że:
a. Nie ma religii państwowej; religie, kościoły i związki wyznaniowe są
równouprawnione i nie są finansowane przez państwo,
b. Wybór religii lub jej odrzucenie jest prywatną sprawą obywatela,
c. Każdy ma prawo swobodnie, prywatnie i publicznie, indywidualnie i zbiorowo
praktykować swoją religię,
d. Kościoły i związki wyznaniowe zachowują pełną autonomię i swobodę w
organizowaniu swojego życia wewnętrznego,
e. Kościoły i związki wyznaniowe nie podejmują działalności politycznej i nie uczestniczą
w sprawowaniu władzy państwowej,
f. Z wolności religijnej można korzystać w sposób, który nie zagraża wolności innych
osób oraz porządkowi publicznemu,
g. Nikt nie może być dyskryminowany z powodu swoich przekonań w sprawach
religijnych, ani zmuszany do ich publicznego ujawniania.
13. Zasada pomocniczości – fragment preambuły; władza centralna winna spełniać
pomocniczą funkcję, wypełniając zadania, które nie mogą być wykonywane
efektywnie na niższych poziomach organizacyjnych; społeczna i polityczna aktywność
winna więc zostać „zarezerwowana” dla najniżej położonych ogniw władzy publicznej.

Trójpodział władzy w Polsce:

1. Władza ustawodawcza – sprawuje ją dwuizbowy parlament składający się z sejmu i
senatu,
2. Władza wykonawcza – spoczywa w rękach Prezydenta RP i Rady Ministrów z
premierem na czele; występuje dualizm władzy wykonawczej (system parlamentarno-
gabientowy),
3. Władza sądownicza – sprawowana przez sądy i trybunały

System polityczny – ogół organów państwowych, które uczestniczą w działaniach

politycznych w ramach funkcjonowania struktury danego państwa.
Forma państwa – całokształt zasad funkcjonowania państwa, m.in. sposobów powoływania i
sprawowania władzy, relacje między poszczególnymi jej organami, przyjęta w państwie forma
rządów, ustrój terytorialny państwa.
Procesy polityczne w Polsce 1944-89 – sposób usuwania z życia polityków lub fizycznej
likwidacji przeciwników władzy PPR (od 1948 PZPR), także forma pacyfikacji społeczeństwa.
Proces polityczny – rozciągnięta w czasie sekwencja zachowań i zdarzeń, które powodują
zmianę zakłócającą lub przewracającą równowagę systemu politycznego.
Demokratyzacja – proces przekształcenia się systemu państwowego z zasadami demokracji.
W wyniku reform mechanizmy państwowe zaczynają działać w oparciu o zasady
demokratyczne.
Tranzycja polityczna – okres przejściowy, dzielący dwa wyodrębnione momenty: początek
rozmontowywania określonego reżimu politycznego oraz osiągnięcie stanu konsolidacji
nowego reżimu. Jego treścią jest intensywna zmiana polityczna.
Transformacja ustrojowa – zmiany zachodzące wewnątrz systemu politycznego oraz
partyjnego danego kraju. Zmiany związane z jakościową zmianą sposobu rządzenia,
sprawowania władzy.

Początki III RP:

Lipiec 1988r. – wizyta Michaiła Gorbaczowa w Polsce
Sierpień 1988r. – spotkanie Lecha Wałęsy i Czesława Kiszczaka
30 listopada 1988r. – debata telewizyjna Alfreda Miodowicza i Lecha Wałęsy
6 lutego – 5 kwietnia 1989r. – obrady Okrągłego Stołu
Kwiecień 1989r. – ponowna rejestracja NSZZ „Solidarność”
4 i 18 czerwca 1989r. – wybory do sejmu kontraktowego
Lipiec 1989r. – Wojciech Jaruzelski prezydentem
24 sierpnia 1989r. – Tadeusz Mazowiecki premierem rządu
Listopad 1989r. – „msza pojednania” w Krzyżowej
Grudzień 1989r. – plan Balcerowicza
Grudzień 1989r. – zmiany w konstytucji
27-30 stycznia 1990r. – ostatni zjazd PZPR
20 maja 1990r. – wybory samorządowe
22 grudnia 1990r. – zaprzysiężenie na Prezydenta RP Lecha Wałęsy

Konstytucja RP została uchwalona 2 kwietnia 1997r.

Konstytucja – akt pisany, konstytucję w znaczeniu formalnym definiuję się jako „ustawę
zasadniczą zawierającą normy o najwyższej mocy prawnej, regulujące podsatwy ustroju
politycznego i społecznego”.
Konstytucja to akt o charakterze normatywnym; jest ustawą szczególną (zasadniczą); jest
aktem nadrzędnym w hierarchii aktów normatywnych.
Treść konstytucji – konstytucja wyróżnia się szczególną treścią – podniosły, uroczysty język;
ogólnikowość – w konstytucji nie umieszcza się pewnych szczegółów i detali po to, aby
konstytucja mogła obowiązywać przez długi okres oraz zapewnić pewną nienaruszalność.
Budowa konstytucji – konstytucja wyróżnia się szczególną systematyką (kolejność
ukazywanych kwestii): ustrój polityczny; ustrój społeczno-gospodarczy; prawa, wolności i
obowiązki obywatelskie; organizacja i zasady funkcjonowania władz państwowych; tryb
zmiany konstytucji. Składa się z preambuły i 243 artykułów, które znajdują się w obrębie 13
rozdziałów (jedna z największych europejskich konstytucji).
Funkcje konstytucji:
1. Petryfikująca/stabilizująca – zabezpieczenie i ochrona panującego układu stosunków
ekonomicznych, społecznych i politycznych,
2. Dynamiczna/programowa – określa kierunki rozwoju państwa,
3. Prawna – pełni rolę aktu prawnego oraz funkcje poboczne:
 a. Wychowawcza – uświadamianie i upowszechnianie wartości konstytucyjnych,
b. Integracyjna – identyfikuje więź obywateli z państwem,
c. Propagandowa
4. Organizatorska - wyznaczenie form życia zbiorowego, struktur społecznych, zasad
funkcjonowania państwa,
5. Normatywna – akta prawotwórczy o najwyższej mocy prawnej,
6. Polityczna – zawiera zasady ustrojowe legitymizujące ustalony w niej porządek,
7. Społeczna – ustanowienie i utrwalenie ustroju państwa, który jest efektem
kompromisu różnych grup społecznych,

Porównanie konstytucji z PRL z konstytucją III RP:

1. Wstęp – konstytucja PRL zakładała, że ludem jest klasa robotnicza i chłopi, konstytucja
III RP, zakłada że naród to wszyscy obywatele bez wyjątku i wszyscy są równi;
konstytucja PRL wychwalała ZSRR, w teraźniejszej konstytucji nie ma nic na temat
stosunków „polsko-radzieckich”; konstytucja PRL głosi o urzeczywistnieniu idei
socjalizmu, we współczesnej demokratycznej konstytucji nie znajdziemy nic na ten
temat; w konstytucji PRL nie było wzmianki o Bogu, w obecnej jest; mimo różnic
obydwie zakładają suwerenność i niepodległość Polski
2. Treść konstytucji – w konstytucji PRL znajdziemy informacje wyłącznie o PZPR,
współczesna natomiast zapewnia o wolności tworzenia i działania partii politycznych;
występują różne nazwy sądów w odniesieniu do wymiaru sprawiedliwośći w RP
(kiedyś: Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy rejonowe i sądy szczególne, obecnie:
Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe); po zmianie
ustroju przywrócono orłowi z godła Polski utraconą koronę; za czasów PRL większość
ziemi i obszarów należało do państwa, aktualnie każdy ma prawo do własności
zgodnie z Art. 64 ust. 1; konstytucja PRL zawiera 160 artykułów, Konstytucja RP – 243;
3. Podobieństwa - zgodnie z treścią obydwóch konstytucji można powiedzieć, że i w PRL
i w RP obywatele mają wolność słowa i prasy (PRL Art. 83 ust. 1 i 2, RP Art. 54 ust. 1 i
2), w PRL jednak nie było o tym mowy, cenzurze poddawano większość treści
oddawanych do użytku i wglądu publicznego; tolerancja w Polsce była i jest (PRL Art.
81 ust. 1, RP Art. 35 ust. 1); barwy narodowe, hymn oraz godło Polski nie uległy
zmianie i podlegają ochronie prawnej; stolicą państwa była i jest Warszawa.

Organ państwowy – utworzona na podstawie przepisów prawa oraz odpowiednio

zorganizowana instytucja, posiadająca własne, prawem przyznane jej kompetencje, poprzez
które wykonuje określone zadania w imieniu państwa, przy zastosowaniu środków władczych
wynikających z charakteru władzy państwowej. Odróżniają się one od innych aparatów
państwa trzema cechami: zakresem ich kompetencji, ukształtowaną strukturą organizacyjną,
przyjętym trybem funkcjonowania.
Kryteria klasyfikacji organów państwowych:
1. Podstawa prawna istnienia i funkcjonowania:
a. Organy konstytucyjne – przewidziane w treści ustawy zasadniczej
b. Organy pozakonstytucyjne – niewymienione w konstytucji, wywodzące się jedynie z
przepisów ustawowych
2. Liczba osób sprawujących funkcję:
a. Organy jednoosobowe – prezydent lub monarcha
b. Organy wieloosobowe – parlament:
  Organy kolegialne – wszyscy członkowie organów posiadają równe prawa oraz
wspólnie podejmują decyzje w drodze uchwał (posłowie, senatorowie, członkowie
rządu)
3. Sposób kształtowania składu organów:
a. Organy pochodzące z wyboru – wyłaniane przez wyborców w drodze wyborów
powszechnych (jedna lub obie izby parlamentu, prezydent)
b. Organy pochodzące z nominacji – premier i skład rządu powoływany przez głowę
państwa
4. Czas trwania pełnomocnictwa:
a. Organy kadencyjne – powoływane na określoną kadencje (parlament, prezydent)
b. Organy powoływane na czas nieokreślony (Sąd Najwyższy)
5. Terytorialny zakres działania:
a. Organy centralne – obejmują swoją działalnością terytorium całego państwa
(parlament i rząd)
b. Organy terenowe – działalność rozciąga się tylko na obszar określonej jednostki
podziału terytorialnego państwa (organy administracji rządowej na szczeblu
województwa)
6. Ukształtowana struktura organizacyjna:
a. Organy proste – jako całość wypełniają wszystkie zadania nałożone na nie przez
ustawy (parlament jednoizbowy)
b. Organy złożone – składają się z dwóch lub większej ilości wyodrębnionych jednostek
organizacyjnych (parlament dwuizbowy)
7. Wzajemne relacje zachodzące pomiędzy organami:
a. Organy samoistne – podejmują działania bezpośrednio w imieniu państwa
(parlament, rząd, głowa państwa)
b. Organy pomocnicze – funkcjonują wewnątrz organów samoistnych i wykonują
określone zadania w ich imieniu (komisje parlamentarne)
8. Przyjęty tryb funkcjonowania:
a. Organy pracujące sesyjnie – mogą wykonywać swoje kompetencje jedynie w pewnych
okresach, zwanych sesjami (parlament)
b. Organy pracujące permanentnie – mają możliwość podejmowania działalności w
każdej chwili bez ograniczeń czasowych (prezydent)
9. Charakter wykonywanej funkcji:
a. Organy ustawodawcze
b. Organy wykonawcze
c. Organy sądownicze

Aparat państwowy – wszystkie podmioty odpowiedzialne za realizację zadań państwa. Są to

organy władzy, urzędy i instytucje, którymi posługuje się rząd w celu prowadzenia bieżącej
polityki państwa. Atrybutem aparatu państwowego jest możliwość wykorzystania przymusu
państwowego do realizacji zadań, jakie mu przypadają. Aparat państwowy składa się z
organów władzy centralnej i lokalnej. Aparat państwowy w Polsce jest zorganizowany według
zasad wynikających z Art. 7 i Art. 10 ust. 1 Konstytucji RP:
1. Zasada trójpodziału władzy,
2. Zasada równowagi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej,
3. Zasada praworządności.
Zadania aparatu państwowego w Polsce:
1. Wykonywanie woli narodu jako suwerena
2. Obowiązek podjęcia określonych działań w sytuacjach przewidzianych prawem
3. Kompetencje nie mogą być domniemane, tylko jasno i konkretnie określone
Funkcje organów państwowych piastują ludzie, działający w imieniu organu (sędziowie,
posłowie, wojewodowie, ministrowie, prezydent).

Biurokracja – władza oznaczająca władze urzędników; system zarządzania, w którym

decydującą rolę posiada aparat administracyjny. Charakterystyczną cechą biurokracji jest
zastąpienie autorytetu, tradycji i osób sformalizowanymi zasadami.
Biurokratyzm – patologiczne ograniczenie sprawności działania i funkcjonowania instytucji w
wysokim stopniu sformalizowanych.
Biurokratyzacja – proces rozpowszechniania się organizacji opartych na modelu biurokracji,
będący następstwem demokratyzacji; poszerzenie władzy urzędników poprzez
podporządkowanie coraz większej sfery życia społecznego przepisom i procedurom prawnym.

Kodeks wyborczy – ustawa z dnia 5 stycznia 2011r.; określa zasady i tryb zgłaszania
kandydatów, przeprowadzania oraz warunki ważności wyborów:
1. Do Sejmu RP i do Senatu RP,
2. Prezydenta RP,
3. Do Parlamentu Europejskiego w RP,
4. Do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,
5. Wójtów, burmistrzów i prezydentów miast
Ustawa mówi również o tym, że w wyborach można głosować tylko osobiście, można
głosować tylko jeden raz, wybory odbywają się w dzień wolny od pracy.

SEJM – organ ustawodawczy

 460 posłów,
 Na czele stoi Marszałek Sejmu,
 Posłowie są reprezentantami narodu,
 Kadencja trwa 4 lata,
 Konwent seniorów: przewodniczący, marszałek, wicemarszałkowie,
 Minimum 15 posłów może utworzyć klub parlamentarny,
 Minimum 3 posłów może utworzyć koło (poseł może należeć tylko do jednego koła lub
klubu)

Prawo inicjatywy ustawodawczej w Polsce posiada:

1. Prezydent RP
2. Rada Ministrów
3. Senat RP
4. Posłowie (min 15 lub komisja sejmowa)
5. Min 100 tys obywateli, posiadających czynne prawo wyborcze

Wybory do Sejmu – są zarządzane przez Prezydenta RP; zgodnie z Konstytucją prezydent

wyznacza termin wyborów nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia
kadencji Sejmu; termin wyborów musi wypaść w ciągu 30 dni od zakończenia kadencji
dotychczasowego Sejmu; wybory są 5-przymiotnikowe: powszechne, bezpośrednie, równe,
proporcjonalne i tajne; do Sejmu może zostać wybrany obywatel Polski, który najpóźniej w
dniu wyborów ukończył 21 lat; kandydatów zgłaszają partie polityczne oraz wyborcy;
ważność wyników wyborów jest stwierdzana przez Sąd Najwyższy – każdy wyborca może
zgłosić protest przeciwko ważności wyborów; kadencja Sejmu rozpoczyna się z dniem
zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania
się Sejmu następnej kadencji; upływ kadencji Sejmu pociąga za sobą przerwanie
rozpatrywanych spraw będących przedmiotem prac parlamentu, następny parlament nie
może podjąć się przerwanych prac.
Mandat poselski – w podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie
kandydatów z list wyborczych, które otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów; w
okręgu wyborczym wybiera się co najmniej 7 posłów (okręg wyborczy obejmuje obszar
województwa lub jego część); po obliczeniu liczby głosów przez komisje okręgowe,
Państwowa Komisja Wyborcza obwieszcza oraz podaje do publicznej wiadomości wyniki
wyborów do Sejmu oraz zdaje z nich sprawozdanie (do Sądu Najwyższego i Marszałka Sejmu)
nie później niż 14 dnia po obwieszczeniu wyborów.
Przypadki, w których następuje wygaśnięcie mandatu poselskiego:
1. Śmierć posła,
2. Utrata prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów,
3. Pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem TS,
4. Zrzeczenie się mandatu,
5. Zajmowanie w dniu wyborów funkcji lub stanowiska, którego zgodnie z Konstytucją
nie można łączyć z mandatem posła,
6. Powołanie w toku kadencji na funkcje lub stanowisko, którego nie można łączyć z
mandatem posła
7. Wybór w toku kadencji na posła Parlamentu Europejskiego,
8. w przypadku odmowy złożenia ślubowania na pierwszym posiedzeniu Sejmu
Skrócenie kadencji Sejmu – pociąga za sobą automatycznie skrócenie kadencji Senatu;
kadencje może skrócić w określonych przypadkach Prezydent RP, w przypadku skrócenia
kadencji, Prezydent zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i wyznacza ich datę na dzień
przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji.
Przedłużenie kadencji Sejmu – wyłącznie w drodze zmiany Konstytucji; Art. 228 ust. 7 – w
czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona
kadencja Sejmu, jego kadencja ulega odpowiedniemu przedłużeniu.
Posiedzenie Sejmu – zebranie ogółu posłów odbywające się w terminach ustalonych przez
Prezydium Sejmu lub uchwałę Sejmu pod przewodnictwem Marszałka Sejmu; celem
posiedzenia Sejmu jest rozpatrzenie spraw będących przedmiotem porządku obrad i objętych
jednym porządkiem dziennym – ustala go Marszałek Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu
Seniorów, posiedzenie można przełożyć na następny dzień w razie niewyczerpania porządku
dziennego; posiedzenia są jawne, ale na wniosek Prezydium lub 30 posłów można utajnić.
Pierwsze posiedzenie Sejmu – otwiera je Marszałek-Senior powołany przez Prezydenta RP
spośród najstarszych wiekiem posłów > Marszałek-Senior wybiera Marszałka Sejmu >
Marszałek-Senior ustala rozdział miejsc na Sali obrad > przed wyborem Marszałka mogą być
rozpatrywane tylko wnioski formalne > posłowie składają ślubowanie > wybór Marszałka
Sejmu przez Marszałka-Seniora przy pomocy najmłodszych wiekiem posłów, sekretarzy
wybranych przez siebie > posłowie nieobecni składają ślubowanie na pierwszym posiedzeniu,
na którym są obecni;
Wybory Marszałka Sejmu – odbywa się po złożeniu ślubowania przez posłów; kandydata
może zgłosić co najmniej 15 posłów, poseł może poprzeć tylko jedną kandydaturę, Sejm
wybiera Marszałka Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów; jeśli zgłoszono więcej niż jednego kandydata i żaden z kandydatów
w pierwszym głosowaniu nie uzyskał bezwzględnej większości, przed kolejnymi turami
głosowania wykreśla się kandydata, który uzyskał najmniejszą ilość głosów – jeżeli mimo to,
nie uda się wybrać Marszałka Sejmu wybory przeprowadza się ponownie
Marszałek Sejmu obejmuje przewodnictwo obrad > Sejm ustala liczbę
wicemarszałków(Marszałek Sejmu zarządza wybory – tryb taki sam jak przy wyborach
Marszałka Sejmu)
Wybór sekretarzy Sejmu – Sejm wybiera 20 sekretarzy, kandydatów zgłasza Prezydium Sejmu;
wybór odbywa się łącznie, chyba że Sejm postanowi inaczej; do odwołania sekretarzu Sejmu
stosuję się tryb taki sam jak przy ich wyborze.
W czasie pierwszego posiedzenia Sejmu Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady
Ministrów.
Struktura Sejmu:
1. Marszałek Sejmu
2. Prezydium Sejmu (marszałek i wicemarszałkowie; w posiedzeniach bierze udział
również Szef Kancelarii Sejmu)
3. Konwent Seniorów (marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub
wiceprzewodniczący klubów)
4. Komisje sejmowe
Funkcje Sejmu:
1. Funkcja ustawodawcza – stanowienie w drodze procedury legislacyjnej, aktów
prawnych, ustaw decydujących o zasadach funkcjonowania podstawowych dziedzin
życia obywateli. Sejm kontroluje Radę Ministrów,
2. Funkcja kontrolna – możliwość samodzielnego ustalania przez Sejm stanu faktycznego
w sprawach dotyczących nakazanym przez prawo – możliwość uchwalenia wotum
nieufności wobec rządu lub wobec konkretnego ministra; ustawa budżetowa we
współpracy z NIK; powołuje komisje śledcze.
3. Funkcja kreacyjna – bezpośrednie powoływanie i odwoływanie organów
konstytucyjnych państwa oraz osób, które wchodzą w skład tych organów, a także
egzekwowanie ich odpowiedzialności. Sejm powołuje na stanowiska:
a. Sędziów TK (Art. 94)
b. Zastępcy przewodniczącego i członków Trybunału Stanu (Art. 199)
c. 6 Członków Krajowej Rady Sądownictwa (Art. 187)
d. 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (Art. 214)
e. 3 członków Rady Mediów Narodowych
f. 3 członków Rady Polityki Pieniężnej
g. Rzecznika Praw Obywatelskich – za zgodą senatu (Art. 209)
h. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli – za zgodą senatu (Art. 205)
i. Prezesa Narodowego Banku Polskiego - na wniosek Prezydenta RP (Art. 227)
j. Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych
k. Członków Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej (w tym prezesa)

Kompetencje Sejmu:
 1. Pytanie w sprawach bieżących – udzielenie krótkiej odpowiedzi na zadane pytania
przez pojedynczego posła, nie przeprowadza się dyskusji nad wypowiedzią,
2. Interpelacja – pisemne zobowiązanie do udzielenia dłuższej odpowiedzi podczas
posiedzenia sejmu związanej z aktualnie realizowanym działaniem bądź czymkolwiek
związanym z polityką wewnętrzną lub zagraniczną, nad wypowiedzią zostaje
przeprowadzona dyskusja (max 90 minut, min 15 posłów),
3. Przygotowanie projektu ustawy – prawo żądania wykonania, do którego
przestrzegania rząd jest zobowiązany,
4. Projekt rezolucji sejmu RP – wezwanie organu państwowego do jednorazowego
konkretnego działania,
5. Inicjatywa ustawodawcza – wniesienie projektu ustawy pod obrady Sejmu,
6. Referendum – zobowiązanie do zarządzania referendum ogólnokrajowego przez Sejm
(69 posłów),
7. Nadzorowanie innych organów państwa:
a. Prace komisji sejmowych, również śledczych
b. Udzielenie rządowi absolutorium budżetowego
c. Udzielenie rządowi wotum zaufania
d. Interpelacje oraz zapytania poselskie (21 dni na odpowiedź od wybranej osoby, do
której zapytanie jest kierowane)
e. Postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia
f. Postawienie przed Trybunałem Stanu posłów i senatorów
8. Decyduje o stanie wojny i pokoju
9. Może przedłużyć stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej
10. Uchwala regulamin sejmu
11. Może skrócić swoją kadencję (większością 2/3 głosów)

Komisje sejmowe:
1. Stałe (29) – organ wewnętrzny sejmu działający przez całą jego kadencję; skład ustala
sejm; opiniują projekty ustaw i rozpatrują poprawki)
2. Nadzwyczajne (działające 3) – powoływane tylko w przypadku potrzeby rozpatrzenia
sprawy niewchodzącej w zakres działania innej komisji stałej
3. Śledcze (powoływane na wniosek Prezydium Sejmu lub min. = posłów) – powoływane
do zbadania określonej sprawy

Rozpatrywanie projektu ustawy przez sejm – odbywa się w trzech czytaniach, podczas
których przedstawiane jest uzasadnienie projektu, następnie przeprowadzona jest debata
podczas której mogą być zgłaszane wnioski i poprawki dotyczące projektu; podczas trzeciego
czytania odbywa się głosowanie nad projektem (zwykła większość głosów) w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów; uchwalona ustawa zostaje przekazana przez
Marszałka Sejmu do Marszałka Senatu. W senacie podczas posiedzenia odbywa się debata i
głosowanie – gdy senat nie zgłasza żadnych poprawek, ustawa trafia bezpośrednio do
Prezydenta, natomiast jeśli senat postanowi wprowadzić poprawki lub całkowicie odrzucić
ustawę, wraca ona do Sejmu. Sejm może odrzucić poprawki jak i wniosek o odrzucenie
ustawy (bezwzględna większość głosów), po rozpatrzeniu stanowiska senatu, Marszałek
Sejmu przekazuje ustawę Prezydentowi RP do podpisu. Prezydent ma 21 dni na podpis (7 dni
w przypadku ustawy budżetowej lub ustaw pilnych), a następnie ogłasza ją w Dzienniku
Ustaw.

Obowiązki posłów:
1. Obecność oraz czynny udział w posiedzeniach Sejmu, a także innych organów do
których zostali wybrani,
2. Zasady usprawiedliwienia nieobecności, które określa regulamin sejmu

Prawa posłów:
1. Prawo do wyrażania swojego stanowiska oraz zgłaszania wniosków w sprawach
rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu i jego organów,
2. Prawo do wybierania i bycia wybieranym do organów Sejmu,
3. Prawo do zwracania się do Prezydium Sejmu o rozparzenie określonej sprawy przez
Sejm bądź komisję sejmową,
4. Prawo do zwracania się do komisji sejmowej o rozpatrzenie konkretnej sprawy,
5. Prawo do uczestniczenia w podejmowaniu poselskich inicjatyw ustawodawczych i
uchwałodawczych oraz w rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał Sejmu,
6. Prawo do uczestniczenia w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Sejm lub
komisje sejmowe,
7. Prawo do wnoszenia interpelacji i zapytań poselskich
8. Prawo do tworzenia klubów, kół i zespołów poselskich

SENAT– organ ustawodawczy; wyższa izba dwuizbowego parlamentu

 100 senatorów
 Na czele stoi Marszałek Senatu
 7 senatorów aby utworzyć klub senatorski
 Senatorowie mogą się zrzeszać

Wybory do Senatu – są powszechne, bezpośrednie i tajne; większościowy system wyborczy

(bezwzględna większość głosów); senat zostaje wybrany na 4-letnią kadencję, która zaczyna
się z dniem zebrania się sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego
zebranie się sejmu następnej kadencji; zarządza je prezydent RP w takim samym trybie jak
przy wyborach do sejmu; skrócenie kadencji sejmu jest jednoznaczne ze skróceniem się
kadencji senatu; do senatu może zostać obywatel Polski mający prawo wybierania, który
najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat; nie można kandydować jednocześnie do obu izb;
kandydatów zgłaszają partie polityczne oraz wyborcy; ważność wyborów stwierdza Sąd
Najwyższy.

Pierwsze posiedzenie Senatu – zwołuje Prezydent RP w terminie określonym w Konstytucji,

Kancelaria Senatu zawiadamia senatorów o zarządzeniu Prezydenta; otwiera Prezydent i
powołuje przewodniczącego (jeśli Prezydent nie może to zastępuje go Marszałek-Senior);
Marszałek-Senior powołuje sekretarzy przy ich pomocy odbiera ślubowanie senatorskie i
przeprowadza wybór Marszałka Senatu; wybrany Marszałek senatu przejmuje
przewodnictwo obrad; obecność senatorów jest potwierdzana wpisem na liście, w razie
nieobecności wymaga się od senatora pisemnego usprawiedliwienia w terminie 14 dni (do
Marszałka).
Organy senatu:
1. Marszałek Senatu
2. Prezydium Senatu (marszałek i trzej wicemarszałkowie)
3. Konwent Seniorów (zwoływany przez Marszałka Sejmu)
4. Komisje Senatu

Wybór Marszałka Senatu – Marszałek zostaje wybrany spośród kandydatów zgłoszonych

przez co najmniej 10 senatorów; jeżeli w głosowaniu żaden z kandydatów nie otrzyma
bezwzględnej większości głosów, przeprowadzane są kolejne tury z jednoczesnym
wykluczeniem kandydatów z najmniejszą ilością głosów; przy równej liczbie głosów o
wyłączeniu decyduje losowanie; aby odwołać Marszałka potrzeba wniosku co najmniej 34
senatorów i odbywa się w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów.

Marszałek Senatu – zwołuje posiedzenia Senatu, stoi na straży jego prawa i godności,
reprezentuje Senat, prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Sejmem, ustala plan pracy
Senatu i projekt porządku Senatu (po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów), przewodniczy
obradom Senatu i czuwa nad ich przebiegiem, sprawuje nadzór nad terminowością prac
Senatu i jego organów oraz nad pracami komisji senackich i zleca im rozpatrzenie określonych
spraw; zwołuje posiedzenia Prezydium Senatu i Konwentu Seniorów i przewodniczy ich
obradom; ocenia wykonywane przez organy państwowe i samorządu terytorialnego i
przedstawia je senatorom; udziela senatorom pomocy w wykonywaniu mandatu; ustala
projekt budżetu Kancelarii Senatu (opinia prezydium senatu, komisji regulaminowej i spraw
senatorskich); nadaje statut Kancelarii Senatu (opinia tych samych organów co wyżej);
podpisuje w imieniu senatu pisma; upoważnia senatorów do wykonywania określonych
czynności.

Prezydium Senatu – zleca komisjom rozpatrzenie spraw w określony zakresie; dokonuje

wykładni Regulaminu Senatu (po opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich); czuwa
nad wykonywaniem obowiązków przez senatorów; opiniuje sprawy wniesione przez
Marszałka Senatu; porządek dzienny i termin posiedzenia ustala Marszałek Senatu; w
posiedzeniach bierze udział Szef Kancelarii Senatu i osoby zaproszone przez Marszałka; z
posiedzenia musi zostać sporządzony protokół podpisany przez Marszałka Senatu – jest on
dostępny dla wszystkich senatorów; podejmuje uchwały lub inne decyzje większością głosów,
w przypadku równej ilości głosów, decyduje Marszałek.

Wybór wicemarszałka senatu – wybrany zostaje spośród kandydatów zgłoszonych przez co

najmniej 10 senatorów w tajnym głosowaniu; każdy z senatorów zaznacza na karcie do
głosowania jedno nazwisko, za wygranych uważa się trzech kandydatów z największą ilością
głosów; aby odwołać wicemarszałka potrzeba wniosku co najmniej 34 senatorów, tryb ten
sam co przy odwołaniu Marszałka Senatu.

Wicemarszałkowie Senatu – przewodniczą obradom senatu w zastępstwie Marszałka oraz

sprawują powierzone przez niego funkcje; podczas zastępowania Marszałka ciążą na nich
obowiązki oraz przysługują im prawa Marszałka
Komisje senatu(14 stałych) – powoływane do opracowywania spraw z własnej inicjatywy oraz
przekazywanych im przez Senat; rozpatrują i przedstawiają senatowi sprawozdanie dotyczące
ustaw uchwalonych przez Sejm; mogą opracowywać regulaminy swojego działania
(porozumienie z Komisją Regulaminową i Spraw Senatorskich); senat poza komisjami stałymi
może również powoływać i rozwiązywać komisje nadzwyczajne; przewodniczących oraz ich
członków wybiera i odwołuje Senat; aby zwołać posiedzenie przewodniczących komisji
Senatu potrzebny jest wniosek co najmniej 4 przewodniczących komisji lub inicjatywa własna
Marszałka bądź Prezydium Senatu

Konwent Seniorów – organ zapewniający współdziałanie klubów senackich i kół senackich w

sprawach związanych z działalnością Senatu; składa się z Marszałka, wicemarszałków oraz
senatorów-przedstawicieli klubów senackich i porozumień oraz klubów parlamentarnych jeśli
tworzy ich co najmniej 7 senatorów; opiniuje projekty porządku obrad senatu; opiniuje plan
pracy oraz wypowiada się w sprawie terminów posiedzeń senatu; wskazuje potrzeby
inicjatyw ustawodawczych; rozpatruje oraz przedstawia wnioski w sprawie sposobu
prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu; porządek dzienny oraz termin posiedzenia ustala
Marszałek Senatu, tak jak w przypadku posiedzeń Prezydium Senatu, musi zostać
sporządzony protokół dostępny dla wszystkich senatorów

Sekretarze Senatu – senat wybiera ze swojego grona od 6 do 8 sekretarzy, prowadzą oni listę
mówców i protokoły posiedzeń Senatu, dokonują obliczenia wyników głosowania i pełnią
inne czynności zlecone przez Marszałka.

Kompetencje Senatu:
1. Zatwierdzanie ustaw uchwalanych przez Sejm,
2. Prawo inicjatywy ustawodawczej,
3. Wyrażanie zgody na zarzadzanie przez Prezydenta referendum ogólnokrajowego,
4. Wyrażanie zgody na powołanie przez Sejm:
a. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli
b. Rzecznika Praw Obywatelskich,
c. Rzecznika Praw Dziecka,
d. Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,
e. Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej,
f. Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej,
5. Podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia lub odrzucenia sprawozdania:
a. Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
b. Trybunału Konstytucyjnego,
c. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
d. Rzecznika Praw Obywatelskich,
e. Rzecznika Praw Dziecka
f. Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej
6. Prawo do wystąpienia z wnioskiem do Marszałka Sejmu o przeprowadzenie
referendum ogólnokrajowego
7. Powoływanie 2 senatorów wchodzących w skład Krajowej Rady Sądownictwa,
8. Powoływanie 2 senatorów wchodzących w skład Krajowej Rady Prokuratury,
9. Powoływanie 2 członków Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej
10. Powoływanie 3 członków Rady Polityki Pieniężnej,
 11. Powoływanie 1 członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
12. Wraz z Sejmem uchwala ustawę o wyrażeniu zgody na ratyfikację umowy
międzynarodowej (2/3 głosów),
13. Możliwość występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach
dotyczących zgodności prawa z ustawą

Ustawa budżetowa – zostaje skierowana przez Marszałka Senatu do komisji senackich, które
przekazują swoje opinie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych, która przygotowuje projekt
uchwały senatu, w którym proponuje przyjęcie ustawy bez poprawek lub wprowadzenie
poprawek; uchwałę w sprawie ustawy budżetowej Senat podejmuje w ciągu 20 dni od dnia
jej przekazania

Projekty ustaw rozpatruje się podczas trzech czytań, wnioskodawca do czasu zakończenia
drugiego czytania może wycofać projekt (10 senatorów musi poprzeć projekt).
Pierwsze czytanie projektu ustawy – nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia doręczenia
senatorom projektu ustawy; czytanie obejmuje przedstawienie projektu i przeprowadzenie
dyskusji oraz zgłaszanie wniosków.
Drugie czytanie projektu ustawy – obejmuje przedstawienie Senatowi sprawozdania komisji o
projekcie ustawy oraz przeprowadzenie dyskusji oraz zgłaszanie wniosków; przed
przystąpieniem do dyskusji senatorowie mogą zgłosić trwające nie dłużej niż minutę
zapytania do sprawozdawcy; drugie czytanie kończy się kierowaniem projektu ustawy do
komisji; jeżeli nie zostaną złożone żadne wnioski Senat przystępuje niezwłocznie do 3
czytania.
Trzecie czytanie projektu ustawy – obejmuje przedstawienie Senatowi dodatkowego
sprawozdania komisji, jeżeli projekt był skierowany do komisji po drugim czytaniu i
głosowanie; przed przystąpieniem do głosowania senatorowie mogą zgłaszać nie dłużej niż
minutowe zapytania do sprawozdawców; porządek głosowania:
1. Głosowanie nad wnioskiem odrzucenia projektu,
2. Głosowanie nad poprawkami do poszczególnych artykułów lub ustępów, według
kolejności przepisów projektu,
3. Głosowanie za przyjęciem projektu w całości ze zmianami wynikającymi z przyjętych
poprawek.

Prawa senatorów:
1. Prawo do przedstawiania projektów uchwał lub w imieniu grupy 10 senatorów
projektów ustaw,
2. Prawo do składania oświadczeń senatorskich
3. Prawo dostępu do materiałów i wglądu w działalność organów administracji
publicznej (możliwość wystąpienia z tzw. Interwencją),
4. Prawo do otworzenia biura senatorskiego
5. Prawo uczestniczenia w sesjach sejmików województw, rad powiatów i rad gmin,
6. Immunitet
7. Prawo do wybierania i bycia wybieranym do Senatu,
8. Prawo do zwracania się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie określonej sprawy przez
Senat lub komisję senacką,
Obowiązki senatorów:
1. Obowiązek obecności oraz czynnego udziału w posiedzeniach
2. Obowiązek członkostwa w komisji stałej,

Zgromadzenie narodowe – szczególna forma współpracy obu izb ustawodawczych, można

przypisać mu cechy odrębnego organu państwowego. Składa się z posłów i senatorów(560)
obradujących wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu, a w jego zastępstwie
Marszałka Senatu; zgromadzenie narodowe uchwala swój regulamin; kadencja trwa 4 lata;
nie każde wspólne posiedzenie Sejmu i Senatu jest Zgromadzeniem Narodowym, jedynie te
które są zwoływane dla wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji.

Kompetencje Zgromadzenia Narodowego:

1. Przyjęcie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP (Art. 130),
2. Uznanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan
zdrowia głosami 2/3 ustawowej liczby członków (Art. 131 ust. 2),
3. Postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu uchwałą
podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia
Narodowego, tj. 374 głosów, na wniosek co najmniej 140 członków (Art. 145 ust. 2),
4. Wysłuchanie orędzia Prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego
(Art. 140)
5. Uchwalenie regulaminu Zgromadzenia Narodowego (Art. 114 ust. 2)

Prezydent – organ władzy wykonawczej; tryb wyboru jest taki sam jak przy wyborach do
Sejmu z pominięciem zasady proporcjonalności; kandydat aby zostać zgłoszonym musi
uzbierać 100 tysięcy podpisów; kandydat musi być obywatelem polski i najpóźniej w dniu
wyborów mieć ukończone 35 lat; kadencja prezydenta trwa 5 lat i jeden kandydat może
zostać wybrany ponownie tylko raz.

Wybory prezydenckie – odbywają się w dwóch turach, w pierwszej wybierany jest kandydat,
który otrzyma większość bezwzględną głosów, jeżeli żaden z kandydatów jej nie otrzyma,
przeprowadzana jest druga tura wyborów, w której uczestniczą dwaj kandydaci, którzy
otrzymali największą ilość głosów i wygrywa ten, który otrzyma zwykłą wielkość głosów;
ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy; kadencja rozpoczyna się w dniu objęcia przez
niego urzędu, a więc w dniu, w którym złoży on przysięgę.

Zastępstwo prezydenta – w pierwszej kolejności Marszałek Sejmu, następnie Marszałek

Senatu, o kolejnych zastępcach nie prawi żaden akt prawny; zastępstwo następuje w
momencie czasowej niezdolności lub w przypadku opróżnienia urzędu (śmierć, zrzeczenie się
urzędu, stwierdzenie nieważności wyborów, w przypadku ponoszenia przez prezydenta
odpowiedzialności konstytucyjnej, uznanie przez ZN trwałej niezdolności – 2/3 głosów)

Prezydent wydaje akty urzędowe, które dla swej ważności wymagają kontrasygnaty (podpisu)
Prezesa Rady Ministrów, który ponosi za nie odpowiedzialność przed Sejmem; występują
również prerogatywy, czyli akty prawne niewymagające kontrasygnaty.

Incompatibilitas – zakaz pełnienia jakiegokolwiek innego urzędu.

Kompetencje prezydenta w stosunku do parlamentu:
1. Uprawnienia związane z zarządzeniem wyborów oraz zwołaniem pierwszego
posiedzenia Sejmu i Senatu,
2. Skrócenie kadencji Sejmu (i Senatu), w dwóch przypadkach:
a. Obligatoryjnie – w wypadku nie powołania rządu zgodnie z procedurą określoną w
art. 154 i 155 (chodzi o powołanie Rady Ministrów w terminie)
b. Fakultatywnie – jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu
ustawy budżetowej nie zostanie ona uchwalona i przedstawiona prezydentowi do
podpisu
3. Uprawnienia w dziedzinie legislacji:
a. Prawo inicjatywy ustawodawczej (nie jest limitowane ale Rada Ministrów zgodnie z
Konstytucją ma wyłączność w zakresie przedkładania niektórych ustaw),
b. Prawo weta zawieszającego (po zawetowaniu ustawy może ona zostać ponownie
uchwalona 3/5 głosów w Sejmie)
c. Możliwość zwrócenia się do TK z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z
Konstytucją
4. Orędzia prezydenta – prezydent może zwracać się z orędziem do Sejmu, Senatu lub
ZN; żadna z izb nie może odmówić wysłuchania orędzia, nie jest ono także
przedmiotem żadnej debaty

Kompetencje prezydenta w stosunku do rządu:

1. Udział w powołaniu rządu
2. Przyjęcie dymisji Rady Ministrów (na 1. Posiedzeniu Sejmu, w przypadku
nieuchwalenia wotum zaufania, w razie wotum nieufności)
3. Dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów (powołuje i odwołuje na wniosek
premiera)
4. Możliwość zwołania Rady Gabinetowej (prerogatywa)

Kompetencje prezydenta w stosunku z władzą sądowniczą:

1. Powoływanie sędziów (na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa)
2. Prezydent powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (na 6letnią kadencję)
3. Powołuje prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego (na 6letnią kadencję)
4. Powołuje prezesa i wiceprezesa TK (wybiera spośród kandydatów przedstawionych
przez Zgromadzenie Ogólne właściwych sądów)

Tradycyjne uprawnienia głowy państwa:

1. Uprawnienia w stosunkach międzynarodowych (szczególnie istotne, ponieważ
prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP; bierna i czynna legacja i prawo
ratyfikowania oraz wypowiadania umów międzynarodowych)
2. Prawo łaski (darowanie lub zmniejszenie najwyższych wymiarów kary)
3. Zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi oraz kompetencje w zakresie obronności i
bezpieczeństwa wewnętrznego (w czasie pokoju MON, czas wojny na wniosek
premiera Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych):
a. Mianowanie Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych
b. Nadawanie stopni wojskowych (na wniosek MON)
c. Zarządzenie powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony
państwa (na wniosek premiera)
 d. Wyrażanie zgody na użycie jednostek wojskowych poza granicami państwa (w formie
postanowienia informując niezwłocznie Marszałka Sejmu i Senatu) na wniosek:
 Rady Ministrów – jeżeli wojsko jest wysyłane za granicę w celu działania w konflikcie
zbrojnym, dla wzmocnienia sił państwa albo państwa sojuszniczych lub też w misji
pokojowej
 Prezesa Rady Ministrów – jeżeli wojsko wysyłane jest w celu zapobieżenia aktom
terroryzmu lub ich skutkom
4. Nadawanie obywatelstwa i wyrażanie zgody na jego zrzeczenie się
5. Nadawanie orderów i odznaczeń (prerogatywa)
6. Wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego (na wniosek Rady Ministrów;
rozpatruje Sejm)

Odpowiedzialność prezydenta – to, że prezydent zostaje zwolniony z ponoszenia

odpowiedzialności politycznej, nie oznacza, że nie ponosi żadnej odpowiedzialności.
Odpowiedzialności konstytucyjnej prezydent podlegać będzie, gdy naruszy konstytucje,
ustawę lub w momencie popełnienia przestępstwa karnego. Jedynym sądem przed którym
może zostać postawiony prezydent jest Trybunał Stanu, konstytucja nie normuje zasad
ponoszenia przez prezydenta odpowiedzialności cywilnej.

Wszyscy Prezydenci Polski:

1. Gabriel Narutowicz
2. Stanisław Wojciechowski
3. Ignacy Mościcki
4. Władysław Raczkiewicz
5. August Zaleski (na uchodźstwie)
6. Stanisław Ostrowski (na uchodźstwie)
7. Edward Bernard Raczyński (na uchodźstwie)
8. Kazimierz Sabbat (na uchodźstwie)
9. Ryszard Kaczorowski (na uchodźstwie)
10. Bolesław Bierut
11. Wojciech Jaruzelski
12. Lech Wałęsa (początek III RP)
13. Aleksander Kwaśniewski
14. Lech Kaczyński
15. Bronisław Komorowski
16. Andrzej Duda