WOS – 1 KLASA

POJĘCIA
Konstytucja – najważniejszy akt prawny, określany także, jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma
najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie. W konstytucji zawarte są wszystkie
prawa i obowiązki obywatela oraz ustawy regulujące działalność organów państwowych.

Preambuła – uroczysty wstęp do aktu prawnego (konstytucji), w którym zapisane są okoliczności

wydania aktu oraz cele, jakim ma służyć.

Społeczeństwo – zbiorowość ludzi o określonej strukturze w ramach, której żyje i zaspokaja swoje
potrzeby

Socjalizacja – przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie, rozpoczyna się w chwili urodzenia

aż podczas śmierci

Socjologia – nauka zajmująca się badaniem społeczeństwa

Grupa społeczna – 2,3 lub więcej osób, które są połączone różnego rodzaju więzami społecznymi

Rola społeczna – miejsce, jakie człowiek zajmuje w społeczeństwie oraz związane z tym zasady i
obowiązki, np.: rola mężczyzny, rola dziecka, rola ucznia

Mniejszość narodowa – obywatele innej narodowości niż większość mieszkańców danego państwa.

Samorząd – zbiorowość ludzi, która samodzielnie podejmuje decyzje we własnych sprawach zgodnie
z obowiązującym prawem

Samorządność – samodzielne podejmowanie decyzji we własnych sprawach zgodnie z

obowiązującym prawem

Samorząd uczniowski – dzieli się na samorządy klasowe, są to wszystkie osoby należące do danej
szkoły

Samorząd klasowy – tworzą go wszyscy uczniowie danej klasy

Państwo - polityczne zorganizowanie społeczeństwa, wyposażone w suwerenną władzę oraz

zajmujące określone terytorium. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany
(obywatelstwo).

Republika - forma ustroju państwa, w którym najwyższą władzę sprawuje wybierany na określoną
kadencję, w wyborach pośrednich lub bezpośrednich.

Monarchia - forma rządów, w której monarcha (król, cesarz, sułtan), stoi na czele kraju, jako
reprezentant władzy suwerennej. Monarcha pełnił władzę dożywotnio, samodzielnie lub wspólnie z
organami typu doradczego lub ustawodawczego. Władza monarchy była dziedziczna lub wybieralna
(elekcyjna).

Demokracja - rodzaj rządów, w którym władza należy do ogółu obywateli danego państwa
(greckie demos – lud,kratos – władza).

Obywatelstwo - więź prawna łącząca jednostkę z państwem oraz związane z tym uprawnienia i
obowiązki określone przez prawo i konstytucję. Obywatelstwo można nabyć na mocy prawa – przez
urodzenie.
Naród – trwała wspólnota ukształtowana na bazie wspólnej historii, języka, kultury i gospodarki

Narodowość – przynależność do danego kraju

Patriotyzm – postawa wyrażająca się miłością i szacunkiem do własnego narodu i państwa, przy
jednoczesnym poszanowaniu innych narodów

Ojczyzna – miejsce urodzenia lub zamieszkania, z którym związane jest uznanie

Mała ojczyzna - nazywamy tak miejsce, z którym czujemy się szczególnie uczuciowo związani, w
którym jest nam wyjątkowo dobrze, jak u siebie.

Referendum - jedna z form demokracji bezpośredniej, polega na powszechnym głosowaniu

obywateli posiadających czynne prawo wyborcze.

Szowinizm – skrajna postać nacjonalizmu wyrażająca się obrażaniem i urażaniem innych narodów

Nacjonalizm – postawa wyrażająca się miłością i szacunkiem do własnego narodu i państwa przy
jednoczesnym wywyższaniu się ponad inne narody

Rasizm – poglądy mówiące o nierówności ludzi, a wynikająca z nich ideologia lepszość, wyższość nad
innymi

Kosmopolityzm – pogląd regulujący wszystkie poglądy kulturowo- polityczne i terytorialne.

Zwolennicy kosmopolityzmu uważają za swoją ojczyznę cały świat

ZAGADNIENIA
1) CZYNNIKI NARODOTWÓRCZE
 wspólna historia
 wspólna gospodarka
 wspólna kultura
 wspólne tradycje i zwyczaje
 wspólne państwo
 wspólny język
2) PODZIAŁ GRUP SPOŁECZNYCH
 struktura demograficzna ( ilość, płeć, wiek, zamieszkanie)
 zawodowa ( os. pracujące, bezrobotni)
 struktura klasowa ( wyższa, średnia, niższa, underclass)
 religia ( różne religie, ateiści)
 struktura warstwowa ( styl życia, wykształcenie, poglądy system wartości)
3) RODZAJE SAMORZĄDÓW
 terytorialne
 zawodowy, np.: lekarski, adwokacki
 młodzieżowy
- uczniowski
-studencki
4) MNIEJSZOŚCI NARODOWE W POLSCE
 Białorusini
  Czesi
 Litwini
 Rosjanie
 Ormianie
 Niemcy
 Żydzi
 Słowacy
 Ukraińcy
5) MNIEJSZOŚCI ETNICZNE W POLSCE
 Karaimi
 Łemkowie
 Tatarzy
 Romowie
6) CECHY PAŃSTWA
 terytorialność – państwo posiada terytorium wyznaczone granicami
 polityczność – w państwie istnieją władze, które kierują społeczeństwem
 suwerenność – niezależność państwa od innych organizacji
- suwerenność państwa – wewnętrzna suwerenność państwa od innych organizacji
- suwerenność zewnętrzna – niezależność państwa od innych państw i organizacji
międzynarodowych
 przymusowość – państwo, jako jedyna organizacja może stosować przymus fizyczny ale
zgodnie z prawem ponadto wszyscy znajdujący się na terenie państwa muszą stosować
się do obowiązującego prawa pod groźbą sankcji
7) FORMY PAŃSTWA
 monarchia
 republika
8) SPOSOBY NABYCIA OBYWATELSTWA
 urodzenie w danym kraju
 prawo krwi ( jeden z rodziców ma obywatelstwo danego kraju)
 spełnienie warunków zawartych w Konstytucji
9) ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
 zasada powszechności – prawo do udziału w wyborach ma każdy od lat 18
 zasada równości – każdy ma jeden głos i każdy głos jest tak samo ważny
 zasada bezpośredniości każdy głosuje osobiście i głosuje na wybranego kandydata
 zasada tajności – to, na kogo głosujemy to nasza tajemnica i kart do głosowania nie
podpisujemy
 zasada proporcjonalności – miejsca w danym organie nadawane są wprost
proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów ( Sejm)
 zasada większościowa – wybrany zostaje kandydat z największą ilością głosów (
Prezydent, wójt, burmistrz)
10) PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA USTRÓJ GOSPODARCZY
 kapitalistyczne - system ekonomiczny oparty na prywatnej własności, wolnej
przedsiębiorczości, wolnym obrocie towarami i usługami oraz na wolnej konkurencji
pomiędzy podmiotami.
 socjalistyczne – system ekonomiczny, w którym panuje monopol dostawczy i władza
nakłada ceny
 feudalne – system ekonomiczny gdzie wysokie stany nadawały ziemie (lenno) chłopom
11) PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA USTRÓJ TERYTORIALNY
 państwa unitarne ( wewnętrzna jednolitość)
 państwa złożone ( każdy stan ma inną administracje)
12) PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB SPRAWOWANIA WŁADZY
 demokratyczne – władza ludu i swoboda kontaktu
 totalitarne - forma sprawowania rządów, a zarazem uzasadniająca ją teoria, która polega
na całkowitym podporządkowaniu, jednostki i wszelkich przejawów życia społecznego
władzy państwowej, wskutek czego człowiek staje się jedynie funkcją państwa lub
społeczeństwa.
 autorytarne - system rządów, w którym władza skoncentrowana jest w ręku przywódcy i
jego najbliższego otoczenia, podejmują oni decyzje zatwierdzone przez bezwolny
parlament i egzekwowane dowolnymi metodami. W autorytaryzmie ważną rolę odgrywa
cenzura, policja polityczna i armia.
13) FUNKCJE PAŃSTWA
 funkcja wewnętrzna:
- stanowienie prawa obowiązującego w państwie
- organizowanie różnych dziedzin życia ( kultura, oświata)
- zapewnienie porządku i bezpieczeństwa
- pomoc osobom w trudnej sytuacji ( opieka społeczna)
- ochrona środowiska
-ochrona dziedzictwa narodowego
 funkcja zewnętrzna:
- współpraca z innymi państwami
- ochrona granic w czasie pokoju
- obrona granic na wypadek agresji
- udział w organizacjach międzynarodowych
- współpraca przy zwalczaniu klęsk żywiołowych
14) SPOSOBY UCHWALENIA KONSTYTUCJI
 Bezpośrednim sposobem wyrażenia woli narodu w kwestiach konstytucyjnych jest
referendum konstytucyjne.
 Pośredni sposób wyrażenia woli przez suwerenny naród w przedmiocie konstytucji
polega na tym, że naród powierza jej uchwalenie swoim reprezentantom.