Zasady ustroju

Zasada demokratycznego państwa prawnego – dzięki tej zasadzie TK mógł wywieść szereg zasad;
zgodnie z doktryną zasada ta ma aspekt:

a) Formalny – zasada legalizmu (art. 7)

 organy państwa działają na podstawie i w granicach prawa; co nie jest organom dozwolone
jest zakazane (odmiennie do jednostki); korzystanie z kompetencji musi być także zgodne z
prawem – korzystanie z kompetencji musi być zgodne z prawem
 zakaz domniemania kompetencji dla organów prawa
b) Materialny – wywodzenie szeregu zasad, niewyrażonych wprost w Konstytucji
 Zasada poprawnej legislacji
 Zasada zaufania obywatela do państwa (najistotniejsza zasada) – państwo powinno
postępować wobec obywatela uczciwie, nie powinno zakładać na niego upadek, powinno
szanować dobrą wiarę, nie powinno państwo konsekwencje swoich błędów przerzucać na
obywatela
 Zakaz działania prawa wstecz – TK odróżnia kwestię retrospekcji i retroakcji; nie ma ona
charakteru absolutnego (ma wymiar absolutny jedynie w prawie karnym – dotyczy przepisów
surowszych dla oskarżonego); nakładanie podatków z mocą wsteczną też byłoby uznane za
naruszenie tej zasady (ale ciągle w przypadku przepisów mniej korzystnych dla obywatela)
 Zasada ochrony praw nabytych – zakaz arbitralnego znoszenia lub ograniczenia praw
podmiotowych; obejmuje także ochronę ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych
(dotyczy osób, które już praktycznie uzyskały jakieś prawo, ale jeszcze formalnie prawa tego
nie uzyskały; wszelkie przesłanki do zdobycia prawa zostały osiągnięte, ale jeszcze oficjalnie
prawo nie zostało nabyte); z zasadą tą wiąże się także ochrona interesów w toku
 Zasada określoności prawa – dotyczy bardziej formułowania przepisów (technicznych
aspektów, a nie materialnych jak w innych zasadach); przepisy powinny być zrozumiałe i
jasne dla adresatów (ma szczególne znaczenie dla prawa karnego) oraz konkretne (możliwe
do stosowania, przewidywalne); ale nie ma charakteru absolutnego – różnego rodzaju
klauzule generalne są dozwolone; TK w skrajnych przypadkach gdy przepis był niejasny
stwierdzał niekonstytucyjność
 Zasada odpowiedniej vacatio legis – okres między ogłoszeniem a wejściem w życie; przyjmuje
się, ze powinna trwać 14 dni, ale nie jest to wymóg bezwzględny. Zgodnie z orzecznictwem
TK vacatio legis powinna być odpowiednia, więc trzeba ją dostosowywać do poszczególnych
przypadków – niekiedy będzie trzeba wydłużyć, a niekiedy można skrócić, a nawet wejść w
życie z dniem ogłoszenia (jeżeli zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją na
przeszkodzie). To kolejna zasada, której celem jest wzbudzenie zaufania obywatel do
państwa. Mimo, że znajduje swoje potwierdzenie na poziomie ustawowym, to swój byt
wywodzi z art. 2 Konstytucji
 Zasada proporcjonalności
 Zasada ne bis in idem – zakaz podwójnego karania za to samo
 Garlicki dodatkowo wywodzi z zasady demokratycznego państwa prawnego nadrzędność
Konstytucji (mimo, że jest to też wprost gwarantowane przez Konstytucję)

Zasada trójpodziału władzy

Art. 10 Konstytucji: podział i równowaga władz (mechanizm checks and balances)

Władze mogą na siebie oddziaływać – brak całkowitej separacji – zwłaszcza jeśli chodzi o relacje
między władzą ustawodawczą a wykonawczą. Jednak należy pamiętać o niezależności, oddzielenia
władzy sądowniczej od pozostałych władz w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Jednak
nawet w przypadku władzy sądowniczej nie ma ścisłej separacji – oddziaływanie Prezydenta (prawo
łaski, powoływanie sędziów), czy Sejmu (powoływanie sędziów TK, TS).

Źródła prawa

Do źródeł prawa należą akty ustanowione lub uznane przez państwo akty zawierające normy prawa
(generalno-abstrakcyjne)

Dualistyczny charakter konstytucyjnego systemu źródeł prawa:

a) Akty prawa powszechnie obowiązującego

a. Zamknięcie przedmiotowe – enumeratywnie wyliczone rodzaje źródeł prawa
powszechnie obowiązującego oraz zamknięcie podmiotowe – akty te mogą być
tworzone jedynie przez organy wskazane przez Konstytucję
b. Mogą być adresowane do wszystkich
c. Hierarchiczna budowa systemu
b) Akty prawa wewnętrznego
a. Otwartość – mogą być wydawane przez różne organy; brak zamkniętego katalogu;
otwartość podmiotowa i przedmiotowa
b. Mogą być kierowane wyłącznie do jednostek organizacyjnie podległych organowi
wydającemu akt
c. Brak hierarchicznej budowy

*jedynym „wyjątkiem” byłby Regulamin Sejmu, ale oficjalnie jest aktem prawa wewnętrznego

Hierarchia źródeł prawa powszechnie obowiązującego

a) Konstytucja – szczególna treść (zagadnienia, jakie Konstytucja powinna regulować), forma (w

systemie prawnym istnieje tylko jeden taki akt, który się tak nazywa), tryb zmiany (specjalna
procedura zmiany art. 235 Konstytucji – większość kwalifikowana, możliwość referendum na
żądanie jednego z podmiotów), moc prawna (fakt, że Konstytucja stoi ponad innymi źródłami
prawa – jest na samym czele, nadrzędność)
a. Bezpośrednie stosowanie Konstytucji (art. 8 ust. 2) – wyróżnia się 3 formy:
i. Współstosowanie ustawy i Konstytucji (najczęściej) – interpretujemy przepisy
ustawy przez pryzmat Konstytucji
ii. Samoistne stosowanie Konstytucji – gdy dana materia nie jest uregulowana
ustawą
iii. Stwierdzenie niezgodności ustawy z Konstytucją – pytanie czy TK ma
monopol na badanie konstytucyjności?/rozproszona kontrola
konstytucyjności; jednak nie ulega wątpliwości, ze sądy mogą odmówić
zastosowanie niezgodne z Konstytucją aktu podustawowego (sędziowie
podlegają Konstytucji i ustawom – a contrario)
b) Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą ustawową oraz prawo
stanowione przez organizacje międzynarodowe (prawo wtórne UE).

Sama ratyfikacja jest uprawnieniem Prezydenta, jednak czasem będzie potrzebował zgody
ustawowej.
 c) Ustawy oraz rozporządzenia z mocą ustawy

Rozporządzenia z mocą ustawy mogą być wydawane tylko przez Prezydenta RP na wniosek RM (a nie
Prezesa RM) i tylko w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

d) Rozporządzenia – zamknięty katalog podmiotów uprawnionych do ich wydawania; muszą

mieć upoważnienie ustawowe i muszą doprecyzowywać ustawę
a. Wymóg szczegółowego upoważnienia ustawowego (szczegółowość treściowa: jak,
podmiotowa: kto, przedmiotowa: co)
e) Umowy ratyfikowane niewymagające zgody ustawowej
f) Akty prawa miejscowego

Sama Konstytucja wymaga w art. 88 ogłoszenia aktu normatywnego, co jest warunkiem jego wejścia
w życie. Konstytucja wprost nie nakazuje ogłaszania przepisów prawa wewnętrznie obowiązujących
(choć nakazuje to ustawa) – jednak osobna ustawa może wyłączyć obowiązek ogłoszenia danego aktu
normatywnego wewnętrznie obowiązującego.

Wyłączność ustawy – ustawa jest podstawowym źródłem prawa powszechnie obowiązującego i

wszelkie kwestie powinny być uregulowane w ustawach i dlatego też rozporządzenia mają mieć
charakter jedynie doprecyzowujący. W niektórych obszarach całość powinna być uregulowana na
poziomie ustawowym (a delegowanie na poziom rozporządzenia jest wyłączone lub bardzo
ograniczone):

 Ustanawianie ograniczeń wolności i praw jednostki

 Ograniczenie i pozbawienie wolności
 Odpowiedzialność karna
 Dane osobowe
 Podatki i inne daniny

Wymóg szczegółowości do wydania rozporządzenia; upoważnienie nie może być ogólnikowe, nie
może pozostawiać organom nadmiernej swobody.

Zakres obowiązywania prawa wewnętrznego: prawo wewnętrznie nie może być podstawą działania
organów wobec jednostki; nie może być podstawą wydawania decyzji władczych dla jednostki.

Wolności i prawa jednostki

 Godność (art. 30 Konstytucji)

Godność – wartość nadrzędna przypisana człowiekowi - jest przyrodzona, niezbywalna i

nienaruszalna. Godność stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela, jej poszanowanie i
ochrona jest obowiązkiem władz publicznych (zadaniem władzy jest nie tylko nieingerowanie, ale
także pewne działania pozytywne, których celem jest jej ochrona). Zarzut naruszenia godności może
być podstawą skargi konstytucyjnej. Może być naruszana poprzez: tortury, nieludzkie traktowanie,
traktowanie człowieka w sposób przedmiotowy

 Wolność
Co nie jest zakazane jest dozwolone; nie można zmusić człowieka do robienia czegoś, czego prawo
mu nie nakazuje. Wolność zakłada nieingerencję (ma charakter negatywny), a prawo ma charakter
pozytywny

 Równość

Równe traktowanie podmiotów podobnych (a nie wszystkich tak samo), jednak badanie
podobieństwa jest cechą relewantną.

Kategorie wolności i praw

Niektóre przepisy rozdziału II nie formułują żadnych praw podmiotowych, a jedynie wyrażają normy
programowe (zasady polityki państwa).

Podmioty praw i wolności:

 Osoby fizyczne
o Niektóre przysługują każdemu, kto znajduje się pod władzą RP
o Niektóre przysługują jedynie obywatelom
o Niektóre chronią wyłącznie szczególne kategorie podmiotów (np. art. 72 – dziecko,
56 – cudzoziemiec)
 Osoby prawne – ale tylko w przypadku gdy dane prawo im przysługuje z natury rzeczy (więc
nie np. prawo do życia)

Jednak organy państwa nie są podmiotami konstytucyjnych praw i wolności. Podobnie jednostki
samorządu terytorialnego.

Ograniczenia praw i wolności

 Niektóre prawa mają charakter absolutny i nie mogą być ograniczana (np. zakaz tortur,
godność); jeśli dane prawo/wolność ma charakter absolutny, to każde ograniczenie jest
niezgodne z Konstytucją, nie przeprowadza się testu proporcjonalności
 Większość wolności i praw nie mają jednak charakteru absolutnego – nie tylko w czasie
stanów nadzwyczajnych

Art. 31 ust. 3 i test proporcjonalności:

a) Przesłanka formalna: wyłączność ustawowa

b) Przesłanki materialne: przydatność, niezbędność, proporcjonalność sensu stricto (elementy
tzw. testu proporcjonalności), zakaz naruszania istoty
a. Każde ograniczenie musi służyć realizacji jakiejś wartości wymienionej w art. 31 ust. 3

Środki ochrony:

a) Droga sądowa:
a. Art. 77 ust. 2
b. Prawo do sądu – prawo podmiotowe ale i środek ochrony wolności i praw
b) Prawo do zaskarżania orzeczeń
c) Prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu
władzy publicznej
 d) Skarga konstytucyjna
a. Wyczerpane środki zaskarżenia
b. Wąski model skargi
c. Naruszenie prawa lub wolności
d. Termin 3 miesiące od doręczenia ostatecznego orzeczenia
e. Przymus adwokacko-radcowski
f. Jeśli skarga została uwzględniona to nie dochodzi do uchylania wyroku, ale uchylenie
jedynie normy prawnej która była podstawą wydania wyroku
g. Przeciw normie prawnej a nie wyrokowi

Obowiązki konstytucyjne

a) Obowiązki powszechne:
a. Przestrzeganie prawa
b. Ponoszenie ciężarów
c. Dbałość o stan środowiska
b) Obowiązki obywatelskie
a. Wierność RP
b. Ochrona ojczyzny