Gelieve deze capsule

pas te openen op
29/05/2029

Long time, no see. Ik weet niet of je je mij nog herinnert, al is het

waarschijnlijk des te interessanter als je mijn bestaan ondertussen
vergeten bent. Ik hoop alleen dat je ondergetekende niet uit het oog
verloren bent. Dat je niet geplooid bent onder de druk van een te strakke
deadline of gezwicht voor de al te makkelijke, onoverkomelijk kortzichtige
kritiek van een masterclass. Naast de schampere opmerkingen van de
onwetende massa pop-liefhebbers (ik weet het, dit soort opmerkingen
vergroot de kloof alleen maar), heb je hoogstwaarschijnlijk zelfs van je
collega’s vaak signalen van onbegrip moeten ontvangen. Meer dan je lief
was. Al je muzikanten studeren niet voor niets klassieke muziek. Niets dan
respect trouwens, ze hoeven je werken niet spelen. Maar toch… Het doet
pijn, dat onbegrip. Als zelfs het gros van de geschoolde muzikanten al
niet…
Maar ik schrijf dit niet opdat je je nu kan wentelen in zelfmedelijden
omdat de tijden nog steeds niets veranderd zijn. Nee, ik hoop dat je deze
brief vergeten bent, dat heel dit schrijven zo overbodig is als moderne
klassieke muziek dat ten tijde van dit schrijven is voor Klara (wat een rare
woordencombinatie ook ‘moderne klassieke muziek’). Je vraagt je
ondertussen waarschijnlijk wel af waar ik nu eigenlijk naartoe wil. Als het
al het voorgaande je slechts als een vage herinnering uit een duister
verleden in de oren klinkt, kan je hier stoppen met lezen. Neem dan deze
brief, scheur hem in een aantal reepjes naar eigen goeddunken en draai
hem door je 3D-printer en maak er iets moois van. Ik ga er eventjes
vanuit, hoopvol, dat dat in jouw tijd al ingeburgerd is. Echter, indien het
tegendeel waar is, en ik hoop uit de grond van mijn hart dat dat niet het
geval is, lees dan verder. Ik heb misschien nog enkele ideeën waar je
hopelijk iets mee kan.
De onbereikbaarheid van moderne muziek, en hiermee bedoel ik muziek
geschreven na pakweg 1921(!), wordt vaak aan 2 zaken geweten. Ten
eerste is er de ratrace van onze job, huishouden, winkelen… waar niet aan
te ontsnappen valt. Tijd vrij maken om muziek te savoureren is er vrijwel
niet doorheen het jaar, als ik het eventjes heel pessimistisch mag stellen.
Enkel op zomerse festivals als Rock Werchter biedt die mogelijkheid zich
maar daar zegt de naam al genoeg over welke genres daar worden
gebracht. Om kort te zijn, hierin zie ik niet onmiddellijk een mogelijkheid
tot verbetering. Dat hoeft ook helemaal niet, want als we eventjes eerlijk
met onszelf zijn zitten we nu net in een luxepositie op dat gebied. Vraag
maar aan een willekeurige mijnwerker ten tijde van de industriële
revolutie.
Een andere reden waarom moderne muziek zo’n niche bedoening zou
kunnen zijn geworden, kan ik best uitleggen aan de hand van de
geschiedenis van de wetenschap. Van de Grieken tot in de renaissance
bestond er niet iets zoals een fysicus of een moleculaire chemicus.
Dergelijke specialisaties waren niet mogelijk omdat men simpelweg niet
genoeg wist en kon. Maar naarmate er meer mogelijkheden aan het
oppervlak kwamen, was er zoveel kennis nodig om één specifiek
vakgebied te begrijpen dat iets als een Uomo Universalis praktisch
onmogelijk werd. Bij de muziek (en vreemd genoeg minder bij andere
kunsttakken) vond een gelijkaardige evolutie plaats. Ook hier was de
mens niet tevreden met wat hij had, tonaliteit was leuk maar uitgeput. De
mens wou zoals altijd zijn grenzen verleggen en deed dat met
dodecafonie, serialisme, spectralisme etcetera etcetera als resultaat.
Maar wie begreep dit nog? En belangrijker, wie kon er de schoonheid van
inzien? Een anekdote over Richard Feynman, een nobelprijs winnende
fysicus, werpt ligt over de zaak. Een journalist vroeg hem ooit of hij de
simpele schoonheid van een bloem nog wel kon appreciëren als hij wist
waarom die bloem zo geëvolueerd was en er zich van bewust was hoe ze
van cel tot atomair niveau in elkaar zat. Feynman’s rake antwoord was dat
het alleen maar toevoegt aan de pracht van de bloem, weten hoe dat fijne
radarwerk ingenieus in elkaar zit. Kant noemde het de verwondering van
het sublieme. Ik zou zelfs verder durven gaan, het zorgt ervoor dat
appreciatie zonder deze kennis bijna banaal lijkt. En zo is het net met
muziek. Er is studie voor nodig, het is niet altijd ontspanning. Maar, en dit
is een Maar met hoofdletter, dit mag het geval zijn voor de componist en
eventueel de uitvoerder(s), maar het mag geen muziekstudies vragen van
de luisteraar. Wat Sciarrino, Berio en Boulez doen ligt niet voor de hand.
Maar als je denkt dat Jan met de pet daar niks van begrijpt, dan
onderschat je hem. Hoeveel mensen die zelfs Mahler niet van Mozart
kunnen onderscheiden, heb ik al niet laten luisteren naar Sciarrino.
Iedereen begreep het. Hadden ze alle context mee? Nee, natuurlijk niet.
Maar wie heeft gezegd dat dat moet?
Ik moet wel iets bekennen, daarnet ben ik eventjes kort door de bocht
gegaan door te zeggen dat enkel de muzikanten en de componisten
moeten studeren. Sommige muziek is inderdaad moeilijker te vatten. Ze
ligt nogal moeilijk in het gehoor waardoor dan stereotypen ontstaan als
zou moderne muziek enkel pling plang plong clusters op de piano zijn. Om
de muziek van Boulez te kunnen appreciëren is het geen overbodige luxe
dat je weet wie Messiaen en Webern zijn. Maar ik ben er heilig van
overtuigd dat dat nu net niet zo moeilijk is. Je moet inderdaad niet
onmiddellijk met Le Marteau Sans Maitre afkomen. Om eens helemaal de
lijn van deze redenering door te trekken, zouden er op zogenaamde
klassieke concerten ook steeds iets van Messiaen, Webern of Berg moeten
gespeeld worden. Naarmate de tijd vordert kan het dan avontuurlijker
worden en kan er al eens bv. iets van Berio worden tussen gegooid. De
mensen moeten opgevoed worden. Uit zichzelf gaan ze het niet doen.
Waarom zouden ze ook? Er is meer muziek voorhanden die lekker kunnen
binnen kappen dan ze ooit kunnen bevatten.
Deze brief is echter niet enkel aan mezelf gericht, helaas. Daarom doe ik
ook deze oproep naar jou toe. Wil jij je daarvoor inzetten? Als je het groot
ziet, kun je netmanager van Klara worden of intendant van het Symfonie
Orkest Vlaanderen. Als je muzikant bent, incorporeer dan af en toe iets uit
het ‘moderne’ repertoire, en geef het publiek wat context als dat nodig is.
Ben je componist, laat je dan niet doen door die verschrikkelijke neo-
romantische beweging waarin zo gemakzuchtig wordt rond gestruind. Ben
je filmcomponist, dan heb je een unieke kans. Dit genre is nog het meest
doordrenkt van de neo-romantiek maar biedt ook de grootste
mogelijkheid tot vernieuwing én heeft de grootste toegang tot het publiek.
En ben je ‘maar’ een muziekliefhebber, zet dan eens één van de cello
sonates van Britten op, ze zullen je doen smelten.