VERTREK VAN DIRECTEUR MANFRED SELLINK LEGT NIEUWE PROBLEMEN BLOOT

BIJ KMSKA

‘Een opvolger? Die komt

er voorlopig niet’
In de luwte van de krokusvakantie kwam er plots een
eind aan het directeurschap van Manfred Sellink bij
het Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen.
Wat was er aan de hand in het museum, dat al sinds
2011 dicht is voor verbouwingen? ‘Op dit moment blijft
er nog weinig over van het museum van voor de
sluiting.’ GEERT SELS

Ook de ‘Triomf van de schone kunsten’ van Thomas Vinçotte op het dak
werd gerestaureerd. Karin Borghouts  
Na Opera Ballet Vlaanderen is het Koninklijk Museum voor Schone
Kunsten Antwerpen (KMSKA) de grootste culturele organisatie van
Vlaanderen. Ze zijn allebei in Antwerpen gesitueerd en sinds kort verloren
ze allebei hun directeur. De scenario’s vertonen gelijkenissen. Telkens
voltrok het afscheid zich in de stilte van een vakantie, telkens ‘in onderling
overleg’ en in beide gevallen moet een interim-directeur depanneren.
‘Het vertrek van Manfred Sellink was voor de meesten geen verrassing’,
zegt een medewerkster uit het museum. ‘Hij was een wetenschapper, geen
manager.’ Zo voelt een collega het eveneens aan. ‘Hij was sterk georiënteerd
op inhoudelijk werk. Toen het museum sloot, ontstond het idee dat hij te
veel met zijn eigen projecten bezig was.’

Gekanteld evenwicht
Was hij dan de juiste keuze om in 2014 Paul Huvenne op te volgen?
‘Volgens mij heeft de jury toen de kans gemist om het museum naar een
nieuwe era te katapulteren’, zegt Vik Leyten, die acht jaar de
communicatiecel leidde. ‘Daardoor is het klassieke model van de directeur-
conservator aangehouden, terwijl je tegenwoordig toch ook een manager
nodig hebt. Ik ben in 2016 vertrokken.’
‘Gaandeweg kreeg Sellink minder armslag in de organisatie en zijn de
machtsevenwichten gekanteld. Anderen namen de beslissingen’ EEN
MEDEWERKER

De vraag om de samenwerking te beëindigen, sluimerde al even. Tot eind

2019 was het KMSKA een instelling van de Vlaamse Gemeenschap, en toen
al was te horen dat Sellink een inhoudelijke kanjer was, maar mentaal te
weinig present was, met beperkte impact en onvoldoende inspirerend
leiderschap. Hij zou de zaken te veel op hun beloop gelaten hebben. Hij zou
zich onder de voet laten lopen hebben door nieuwkomers. ‘Gaandeweg
kreeg hij minder armslag in de organisatie’, zegt een medewerker. ‘Stilaan
zijn de machtsevenwichten gekanteld. De beslissingen werden door anderen
genomen.’
Daar wordt Carmen Willems mee bedoeld, die in 2017 zakelijk directeur
van het museum werd. Sellink werkte toen aan een grote Bruegel-expositie
in Wenen en sukkelde met ernstige rugproblemen. ‘Carmen heeft de zaken
toen in handen genomen’, zegt een medewerkster. ‘Ze heeft de werking
overgenomen’, zegt een collega. ‘Iemand moest het doen.’
Zelf ervaart Willems de evolutie niet als een machtsverschuiving. ‘In
overleg met Manfred hebben we gekeken hoe we de taken konden
herverdelen. Die zijn duidelijk afgebakend. Toen hij in september vorig jaar
geopereerd werd, is me gevraagd om interim algemeen directeur te worden.
Die vraag is me nu opnieuw gesteld.’
Manfred Sellink. Patrick De Roo

Vlaamse Gemeenschap beslist niet langer

Sinds begin dit jaar is het museum verzelfstandigd tot vzw, en beslist niet
langer de Vlaamse Gemeenschap, maar de raad van bestuur. Heeft die dan
een evaluatie gemaakt van zijn directeur? ‘We hebben gepraat met mensen
binnen en buiten het museum’, zegt voorzitter Luk Lemmens (N-VA). ‘De
raad is toen unaniem gevolgd. Er was geen draagvlak meer voor Manfred.’
De vraag is of er geen elegantere manieren waren om iemand tot een exit te
bewegen dan tijdens een ziekteverlof. ‘Dat draagvlak? Dat is bij mijn weten
niet afgetoetst bij het personeel’, zegt een medewerker. ‘Bij mij toch niet.’
Het museum maakt een grondige transitie door, zowel bouwkundig als
organisatorisch. Wat de renovatie betreft, is te horen dat Willems na haar
komst ingreep op goedgekeurde plannen, met vertragingen tot gevolg. ‘De
eerste ideeën gaan al mee van 2004’, zegt ze. ‘Het museum is dicht van
2011. Er zijn geregeld wijzigingen geweest aan het bouwproject. Toen ik in
2017 kwam, ben ik meer gaan wegen op het vlak van hospitality. En het
klopt dat de samenwerking met Robbrecht en Daem een tijdje stilgelegen
heeft omdat we in de scenografie het multimediaverhaal scherper wilden
stellen. Dat is toch niet onlogisch in zo’n complex dossier? Maar dat heeft
geen vertraging of meerkosten tot gevolg gehad.’
Een medewerker houdt het erop dat het museum een organisatie in
transitie is. ‘Dat is nooit gemakkelijk.’ Voor een collega hoort zo’n overgang
bij de gang der dingen. ‘De omschakeling van een wetenschappelijk
kunsthistorische instelling naar een meer publieksgerichte organisatie is al
een tijd aan de gang. Al van voor de komst van Manfred. Dat is een
algemene evolutie die zich wereldwijd in de museumwereld afspeelt.’
 Voor anderen is de vervellingsdrang naar de heropening toe te
overheersend. ‘De voorbije jaren is er op directieniveau een groot verloop
geweest’, zegt een medewerker. ‘Daardoor zijn er opeenvolgende
koerswendingen geweest. Op het punt waar we nu staan, blijft er nog weinig
over van het museum van voor de sluiting. Niemand van de huidige
directieploeg weet nog waar het museum ooit voor stond.’

Na bijna 20 jaar nog geen collectiecatalogus

Een museum dat straks tien jaar dicht is, heeft ruimschoots de tijd om
achter de schermen enkele werkpuntjes aan te pakken. De
collectiecatalogus, bijvoorbeeld, een basisinstrument in de werking van een
museum en een middel om te communiceren met het publiek. ‘In 2001 ben
ik vanuit Utrecht één dag per week gedetacheerd om in Antwerpen de
collectiecatalogus op te stellen’, zegt Liesbeth Helmus, conservator oude
kunst bij het Centraal Museum. ‘Het lukte zelfs niet om de basisgegevens bij
mekaar te krijgen. Twee jaar later ben ik eruit gestapt.’
Bijna twintig jaar later is de catalogus er nog niet. ‘Het voorbereidende
werk is gedaan’, zegt een medewerker. ‘Maar op de website die vorig jaar
online ging, staan alleen de highlights. Het lijkt nu alsof we een museum
met 25 collectiestukken zijn.’ Voor Willems is het een project in de aanloop
naar de heropening. ‘We bekijken of de catalogus een boekpublicatie wordt
of een digitaal instrument. Onze site is inderdaad gerestyled. Ze is
overzichtelijk en helder en richt zich tot het grote publiek. In dat concept
hoeft een wetenschappelijk instrument niet prominent te staan. Het laatste
woord is nog niet gezegd.’
Deze ‘Maria Magdalena in extase’ van Artemisia Gentileschi komt niet terug
naar het KMSKA. Dominique Provost 

Twee keer boot gemist

Er zijn nog andere beslissingen waar het museum zijn tijd voor nam en
daardoor de boot miste. Zo kwam er een aanbod om een collectie dertig jaar
in bruikleen te krijgen, en een schenking van een collectie van ruim honderd
tekeningen. Beide keren liep het mis. ‘Ik heb tussen eind 2016 en juni 2019
met het museum gepraat om mijn tekeningenverzameling te schenken’, zegt
een verzamelaar. ‘Als tegenprestatie vroeg ik een catalogus en een
tentoonstelling. Daar is een conservator voor nodig. Die zou eerst
aangeworven worden, dan weer niet. Vorig jaar heb ik laten weten dat ik er
niet meer in geloofde. Het was zo’n teleurstelling. Ik voelde me echt
gekrenkt. Ik ga wel naar het buitenland.’
Ook bij een expositieproject in Venetië, in samenwerking met een
verzamelaar, liep het fout. Toen vorig jaar het Dogenpaleis in beeld kwam
als locatie, en het idee groeide om er Vlaamse musea bij te betrekken, nam
het KMSKA de lead. Toen de verzamelaar en de Venetianen in conflict
kwamen met het museum, werd dat laatste vervangen. Lemmens: ‘Om niet
verder beschadigd te geraken, was het beter dat het museum zich terugtrok.’
Willems: ‘We hebben meegewerkt aan een oplossing zodat het project toch
kon doorgaan.’

Overheidgeld
Overheden zoals de stad Antwerpen, de Vlaamse Gemeenschap en
Toerisme Vlaanderen investeerden in het gebeuren, en gaven er verder geen
ruchtbaarheid aan. De verzamelaar kondigt nu aan dat hij zestien
bruiklenen terugtrekt uit het museum, waaronder een Artemisia
Gentileschi, die momenteel in het Rijksmuseum te gast is en nadien The
National Gallery aandoet.
De voorbije jaren heeft het museum zijn collectiepresentatie op punt
gesteld vooraleer het straks opengaat. ‘We groeperen enkele projecten rond
de opening. De meeste zitten behoorlijk op schema’, zegt Willems. Een
medewerker deelt die mening. ‘Het denkwerk over de opstelling is klaar en
de eerste losse projecten zijn in de maak’, zegt hij. Maar is het bedenken van
losse projecten vergelijkbaar met een gedegen visie voor de langere termijn?
Hoe zal het museum zich verbinden met de stedelijke context? Welke
verhouding zal het aangaan met hedendaagse kunst? Zal het
interdisciplinair werken?
Wie zal deze visie bedenken: de opvolger van Manfred Sellink? Nee, want
die komt er voorlopig niet. ‘Tot aan de opening gaan we niet op zoek naar
een vervanger’, zegt voorzitter Luk Lemmens. ‘Met de presentatie en de
tijdelijke tentoonstellingen zit het goed. Willems blijft interim-algemeen
directeur. Als we nu nog iemand nieuw zoeken, wil die ook weer andere
accenten leggen. Daar is geen tijd meer voor.’
We hebben ook een reactie gevraagd aan Manfred Sellink, maar die houdt
zich aan de zwijgplicht die is vastgelegd bij zijn vertrek.