Aile Terapisi

Aile yaşamı gibisi yoktur, bir ülkenin yükselmesi ev ve aile sevgisine bağlıdır.

Aile nedir? Akrabalık ilişkisi içindeki kişilerin bir arada yaşadığı bir grup,
değişik üyelerden kurulu bir sistemdir.Sistemden anladığımız ise, çeşitli
bölümlerin kendi aralarında dinamik bir düzenleme ile bütün oluşturması ve bu
bütün içinde hem kendi aralarında birbiriyle, hem de bütünü çevreleyen
ortamla etkileşimde bulunmalarıdır.Aile terapisi aile gruplarının tedavisidir,
ailelerin işleyiş biçimini, aile üyelerinin birbiriyle ilişkisini ve iletişimini ele
alır.Aileyi oluşturan bireylerin bireysel nitelikleri kadar, kendi aralarındaki
etkileşimin niteliği de önemlidir. İşe holistik açıdan baktığımızda ise sistem
teorisinin; Bütün onu oluşturan bölümlerin toplamından daha fazladır, ilkesine
göre ailenin bütün olarak etkileşiminin gözlemlenmesi, aile üyelerinin bireysel
etkileşimlerinin gözlemlenmesinden daha iyi fikir verir.

Holizm;Bir varlığın, onu oluşturan bölümlerin toplamını aşan bir kimliğe sahip
olduğu yolundaki felsefe teorisidir.

Aile tedavileri, yaklaşım biçimleri ve temel aldıkları noktaların neler

olduklarına göre farklılıklar gösterir.

1)Danışmanlık Yöntemi

2)Sistematik Aile Terapisi

--a)Analitik Yönelimli Aile Terapisi

--b)Yapılandırılmış Aile Terapisi

3)Stratejik Aile Terapisi

Aile terapilerinde kabaca yapmaya çalıştığımız şey, balıkların içinde yüzdükleri

şeyin ne olduğunu bilmemeleri gibi onlarında yaşadıkları ilişki sistemlerindeki
görmedikleri, bilmediklerini açıklığa kavuşturmaktır.Yani kendilerine iç görü
kazandırmaktır.

Aile üyelerinin birinde ruhsal bozukluk olması ailenin dolayısıyla sistemin

dengesini bozabileceği gibi, sistemin yani ailenin bütünüyle bozuk olmasına , aile
üyelerinden birinin veya birkaçının hastalık belirtileri ortaya çıkarmasına yol
açabilir. Örneğin madde kullanım bozukluğu olan babanın evine yaşattıkları ve
yaşatamadıklarını düşünmek yeter. Ailede daha büyük bir sistemin yani sosyal
sistemin bir parçasıdır. Teker teker ailelerdeki bozukluklar sosyal sistemin
dengesini olumsuz biçimde etkilerken, sosyal sistemdeki bozuklukta aile
dengesini etkiler. Örneğin gelir dağılımındaki zorluklar gibi.

Tarihçe; Aile terapisinin 50-60 yıllık bir geçmişi vardır. 1930; lu yıllarda
hastanın tek başına tedavisinin çoğu kez yeterli olmayacağına, ailenin de
tedavisi gereğinin üzerinde durulmaya başlanmıştır.İkinci dünya savaşından
sonra gelişmeye başlamıştır.Tedavide tüm aile üyelerini bir arada görme
girişimlerinde ilk bulunan 1940 yılında Bowlby olmuştur.1960 lı yıllardan sonra
aile terapisi Avrupa ve Amerika da giderek artan bir uygulama alanı bularak
gelişmiştir.

Hastanın ailesini aile terapisine razı etmek her zaman kolay değildir. Özellikle
ruhsal hastalıkların kabul edilmesi zor ve psikiyatrlar da halen deli doktoru
olarak görüldüğü ülkemizde, insanlar kendilerini ertelemekte, geciktirmekte
tamiri imkansız zorluklar içine girmektedirler. Kendilerine zor bir hayatı
yaşatmakta ve ruhsal zorluklarını da kendisinden sonraki nesillere
aktarmaktadırlar. Bütün tahliller, tetkikler, ameliyatlar yapıldıktan sonra hala
semptomlar düzelmediğinde doktorlar bir seçenek olarak psikiyatriyi
düşünmektedirler. Bu da bazen hastalar tarafından olumsuz olarak yaşanmakta
ama artık başka bir gidecek yer kalmadığında zorunlu istikamet psikiyatri
olmaktadır.

Aile terapisine genelde kimler gelir? Genelde kadınlar ilk başvuruda bulunurlar
ama kocalarının böyle bir tedaviye gelmeyeceğinden yakınırlar.Hatta bazen
psikiyatra gittiğini söyleyemez.Aslında sorunun kendisinde değil kocasında
olduğunu söylerler.Biz de ona, bu insanı da kendisinin seçtiğini ve hayatına
girmesine izin verdiğini, evet kocasının sorunlu olduğunu ama o kocanın da
kendisinin olduğu için asıl sorunun kendisinde olduğunu söyleriz.

Aile terapisinde temel şey nedir? Aile terapisi, bir ailenin üyelerini bir araya
toplayarak amatörce konuşmalar yapmak veya kendi sağduyusuna güvenerek
öğütlerde bulunmak değildir.Aile terapisi veya hiçbir terapi eğitimi psikiyatri
veya psikoloji uzmanlık eğitimi sırasında verilmemekte, kişi eğer isterse bu
konuda eğitim veren kişilerden belli bir para karşılığında en az 3_4 yıllık bir
eğitimle bu alanla ilgilenmektedir.Süpervizyon çalışmalarına da ihtiyaç
vardır.Yani usta çırak ilişkisi içinde öğrenilir, kitaplardan öğrenilmez.Ehil
ellerde yapılan terapi iş görür, yoksa etkili olmaz.Belirli bir ciddiyet ve disiplin
gerektirir.

Ruhsal hastalıkların ortaya çıkmasında çocukluk dönemi, kişinin geçmişten

getirdiği hasarlı yapı, bu güne kadar getirdiği hayattaki zorlanmaları ve bugün
ki yaşamdaki zorlukları rol oynamaktadır. Çoğu ruhsal hastalığın oluşumunda
hayatı bu şekliyle yaşamanın insani olmadığı bir tarz vardır. Fazla sorumluluk
duygusu, kendine değer vermeme, yoğun suçluluk duyguları, kişinin önüne
aşamayacağı kadar zor hayat olaylarının çıkması, kendini yaşayamama,
yakınları tarafından anlaşılmama temalarını çoğu hastamızda yakalarız.

Aile terapisi ne zaman düşünülmelidir? Hastalık belirtileri gösteren kişi hekime

tek kişi olarak gelmiş olsa da eğer onun hastalığının, ailedeki yapılaşma
bozukluğu ile ilgili olduğu sezilirse, kişinin bozukluğu evlilik öncesinde yoksa
veya yakın bir zamanda ortaya çıkmışsa , bireysel terapiyi kaldıramıyorsa,
sadece ilaç tedavisi yetmemişse veya kullanmak istemiyorsa aile terapisi
düşünülmelidir.

Ortadaki sorun ilk bakışta sadece bir kişiyi ilgilendiriyor gibi gelebilir.Ama
ailenin diğer üyeleri de bu sorundan doğrudan veya dolaylı olarak etkilenmekte,
karşılık olarak onlar da sorunun etki derecesini artırmakta ve sorunlu gözüken
kişinin bu konudan etkilenmesine katkıda bulunmaktadırlar.Ailedeki
etkileşimden ötürü zincirleme bir etki tepki olayı söz konusu olup karşılıklı
zorlamalarla patolojik bir denge kurulur. Aile terapisinden beklenen bozuk
örgüyü çözüp, yeniden doğru düzenli bir sistem oluşturmaktır. Aile terapisinde
terapistin uğraşacağı konu sadece ailede hastalık belirtisi veren kişi veya
kişilerin tek tek sorunları değil, ailenin tüm olarak sorunu, iç içe geçmiş
örgüleşmiş iletişim, etki ve tepki biçimlerinin toplu halde göz önüne ve ele
alınmasıdır.Burada aileye kabul ettirilmesi gereken şey hasta olan bireyler değil
tüm ailedir. Önemli olan, ortalıktaki belirtinin yalnız bunu taşıyan kişinin
özelliği olarak değil tüm ailenin özelliği olarak ele alıp işlemektir. Burada bahçe
hortumu benzetmesi iyi bir metafordur.Yani hortumun ucunu çeşmeye takıp
suyu açar ve ucunu da tıkarsak sistem en zayıf yerinden patlayacaktır. Burası
genelde çocuklardır.

Bozukluk nasıl doğmuştur? Bunda aile üyelerinin her birinin katkısı nedir, her
biri bundan nasıl, ne ölçüde etkilenmekte ve ne türde tepki vermektedir. Aile bu
sorunla kendi içinde nasıl baş etmektedir? Ne gibi savunma mekanizmaları
kullanmaktadır? Aile ne tip de bir ailedir, aile yapısı ne durumdadır? Sorun aile
yapısından mı kaynaklanmaktadır, yoksa sorun yüzünden mi aile yapısı
değişmiştir? Ailenin terapistten beklentileri nelerdir ve bu beklentileri
doğrultusunda terapiste nasıl davranmaktadırlar. Terapistin bütün bunları
doğru kestirip, ailedeki bozuk iletişime nasıl müdahale edeceğini, hastalığın
tanısı, doğuş nedenleri, gidişi ve tedavide hangi yoldan giderek yaralı
olunabileceğini saptayabilmesi için, her şeyden önce yansız bir tutumla, çok
yönlü geniş açılı, sosyal ve psikolojik düşünce tipini benimsemesi gerekir.

Aile terapistinin odadaki duruşu nasıl olmalıdır? Aile görüşmelerinde;

terapistin yansız tutumunu hiçbir zaman değiştirmemeye, kendisi ön plana
çıkmayıp sadece konuşmanın canlılığını ve sürekliliğini sağlayarak aile üyeleri
arasında sözel bir iletişimin kurulmasına yardımcı olma görevi vardır. Zira,
nevrotik ailelerin çoğunda, ya hiç konuşulmaz veya belli kalıplar içinde
konuşulur yada iletişim yalancı bir mantık çerçevesinde sürdürülür. Bu bozuk
iletişimin sağlıklı bir iletişime dönüştürülmesi tedavinin en önemli amaçlarından
biridir. Bunun sağlanmasıyla bireylerin gerek kendilerinin, gerekse birbirlerinin
sorunlarını daha iyi anlayarak görebilmeleri ve ortak soruna ortaklaşa bir
çözüm bulmaları sağlanır. Yani kişinin ailesini veya evliliğini kullanabilmeleri
sağlanır. Bunun için eşlerin pozitif bir havada zorluklarının konuşmalarına
yardımcı olunur, yabancılaşan eşler veya üyeler tekrar sanki birbirleriyle
tanıştırılır ve flört etmeleri sağlanır. Çocuklar dinlenir, konuşmalarına fırsat
verilir, katılan herkesin görüşmelerden bir şeyler alması sağlanır ve önemli
olduklarının altı çizilir. Yani sistemin çalışmasının önündeki zorluklar kaldırılır.
Aile terapisi bağımlı aile yapılarında, çiftler arasında karmaşık ilişkiler
bulunmasında,psikosomatik hastalıklarda uygundur.Dağılmış ve bölünmüş
ailelerde aile terapisinin gereği yoktur.

Aile terapisi sırasında, bazı üyelerin bireysel psikoterapi veya ilaç tedavisi
görmesi de gerekebilir ve bu aile terapisine paralel olarak sürdürülür. Deneyimli
bir terapistin elinde epey seçenek vardır, ancak aile tedavisi gerek niteliği gerek
dinamizması ve çok yönlülüğü bakımından özel bir tedavi yöntemidir.
Evlilikte çatışmamak mümkün mü? Hayır değil, zaten belli dozda
anlaşmazlıklar evliliğin tuzu biberidir yani iyidir bile.İki ayrı aile sistemi içinde
oluşmuş iki birey bir araya gelip yeni sistemi oluştururken, kendi
geçmişlerinden getirdikleri çeşitli etkilenmeleri de sistemin içine
taşımaktadırlar. Geçmişten taşınan nevrotik özelliklerin evlilikteki ikili kişiler
arası etkileşim ve evlilik ortamında kendini patolojik özelliklerle sergilemesi her
kültürde sık rastlanan bir olaydır. Bazen terapide kadının kızdığı gerçekten
babası mı yoksa kocası mı olduğu karışabilir. Yani babanın hesabı kocadan
sorulabilir farkında olmadan. Özellikle farklı kültür kökenlerinden gelen
kişilerin evliliğinde kısmen kültüre bağlı kısmen de kişisel özelliklere bağlı
kimlik ve özdeşim çatışmaları görmekteyiz. Gelenekselden çağdaş yaşam
biçimine geçiş süreci içindeki toplumlarda ise çatışmalar daha çetin geçer.

Evliliklerde evrensel nitelikteki ortak bir konu da fizyolojik ve sosyal yaşam

değişikliği dönemeçlerine bağlı olarak ortaya çıkan sorunlardır.Orta yaş
bunalımları (kadında menopoz, erkekte orta yaş krizi), emeklilik, çocukların
sorunları yada büyüyerek evden ayrılmaları, ailenin sosyoekonomik düzeyinin
değişmesi, çiftlerden birinin iş veya sosyal konumundaki değişmeye diğerinin
ayak uyduramaması gibi durumların yanı sıra, evlilik birliğine ihanet olayı da
evlilik tedavisini gerektiren bozukluklara yol açmaktadır.

Evlilik ilişkilerindeki bozukluklarda da, aile tedavisinde kullanılan yöntemler

kullanılır. Bunlar sadece evli çifti ele alan çift tedavisi olduğu kadar çocukların
da zamanla seansa katılımı mümkündür.

Çift tedavilerinde özellikle üzerinde durmayı gerektiren konuların başında,

çiftler arasındaki iletişim bozukluğu gelmektedir.İletişimin basit temel
özelliklerinin çok önemli kişisel anlamları vardır. Bu temeller şunlardır;

1)İletişimsizlik mümkün değildir, yani bir başka insanın olduğu her yerde insan
davranışının bir anlamı vardır.Kişinin bu noktada hiçbir mesaj vermemesi
mümkün değildir.Kimseyle ilgilenmeden oturan bir adam kimseyle konuşmak
istemediği mesajını vermektedir.İletişim yalnızca sözel değil duruş, mimik, ses
tonunu da içeren bir bütündür.

2)İletişimin içeriksel yönü gibi ilişkileri tanımlayan yönü de vardır.Örneğin;Rica

etsem kapıyı kapatabilir miydiniz sorusu ile; sana kaç kere kapıyı kapatmanı
söyleyeceğim, sözünün ikisi de karşıdaki kişiye kapıyı kapatmasını söyler ancak
iki durumda tanımlanan ilişkiler birbirinden farklıdır.

3)Noktalama; Bir dizi karşılıklı davranışta sebep ve sonucu ayırt etmek her
zaman mümkün değildir.Örneğin kadın eşi eve geç geldiği için söylenir, erkek
karısı söylendiği için eve geç gelir.Her ikisi de çatışma nedeni olarak birbirini
suçlarlar, Bu tür durumlarda eşler arasında ki sürecin nerde noktalandığı belli
değildir.

4)Dijital ve analojik iletişim; Dijital iletişim de mesajlar sözlü veya yazılı

kelimeler halindedir. Analojik iletişim tüm sözel olmayan iletişim biçimlerini
kapsar.
5)Simetrik ve tamamlayıcı etkileşim; Tüm ilişkiler değişik derecelerde simetrik
ve tamamlayıcı olabilir.Simetrik etkileşim tarafların eşit düzeyde olduğunu
gösterir. Tamamlayıcı etkileşim eşitsizlik temelinde ortaya çıkar. Örneğin,
hizmetçi_ efendi ilişkisi tamamlayıcıdır. Evli eşlerin iletişimi simetrik yada
tamamlayıcı veya bunların çeşitli derecelerinde olabilir.

Biz aile terapisinde ne yapıyoruz? Aile görüşmelerine genelde iki kişi (biri erkek
diğeri kadın olarak) giriyoruz. Esnek saat uygulaması ile 45 dk. - 1 saat aile ile
görüşüyoruz.Randevu sıklığını ailenin istediği zamana veriyoruz.Süre
koymuyoruz ve aile sistemi çalışana kadar yanlarında duruyoruz.

Dr.Orhan Çelik

Psikiyatrist & Psikoterapist