BAĞ DOKUSU

HİSTOLOJİSİ
Doç.Dr. Semiha NOYAN
Histoloji ve Embriyoloji AbD.
•Gevşek bağ dokusu
GERÇEK BAĞ DOKULARI
•Kompakt bağ dokuları

•Retiküler bağ dokusu

•Elastik bağ dokusu ÖZELLİK GÖSTEREN
BAĞ DOKULARI
•Müköz bağ doku

BAĞ DOKUSU TÜREVLERİ:

Yağ dokusu
Kıkırdak dokusu
Kemik dokusu
Kan dokusu
 BAĞ DOKULARI

1. HÜCRELER () : Mezodermal orijinlidirler.

2. LİFLER
Kollajen lifler
Elastik lifler
(Retiküler lifler
EKSTRASELLÜLER ()
=Tip III kollajen)
MATRİKS
3. ARA MADDE
(ground substance)
Proteoglikanlar
Glikoproteinler
 KOLLAJEN LİFLER
•Kollajen, insan vücudunda en çok bulunan
proteindir (vücut kuru ağırlığının %30’unu oluşturur).
•Bağ dokularında en çok bulunan liflerdir.
•Non-fibril, fibril, lif ve demet
formlarında bulunabilir.
•Gerçek bağ dokularında fibroblastlar
tarafından, diğer bazı dokularda
kondroblastlar, osteoblastlar ve
odontoblastlar tarafından da sentezlenir.
•Gerilmeye karşı çelikten daha
dayanıklıdırlar.
 KOLLAJEN SENTEZİ

İntrasellüler (A) (B) Ekstrasellüler

İntrasellüler basamaklar
Ribozomlar
(peptid sentezi)

Prolin Lizin

HİDROKSİLASYON
Hidroksiprolin Hidroksilizin
Preprokollajen zincirleri
(Protokollajen,
-zinciri)
Registrasyon
peptidleri

PROKOLLAJEN Ekzositoz
 Ekstrasellüler basamaklar
Kollajen
mikrofibrilleri

Prokollajen

Prokollajen
Prokollajen peptidaz
Fibroblast
Tropokollajen

Polimerizasyon
Tropokollajen
Kollajen
mikrofibrilleri
Kollajen
polimerizasyonu Tendon

Demet Kas

Tropokollajen
Lif
üçlü
Fibril heliksi

Üstüste
gelme Boşluk
bölgesi bölgesi
28nm

64nm 280nm
 KOLLAJEN LİFLER
•Polipeptid zincirlerindeki her 3. aminoasit
Glisin’dir. Ayrıca Prolin, Hidroksiprolin ve
Hidroksilizin aminoasitlerini içerir.
•Hidroksiprolin ve hidroksilizin, sadece
kollajen yapısında bulunan iki aminoasittir.
•Işık mikroskobik;
Eozin  pembe
Masson  yeşil
Van Gieson  kırmızı
•Elektron mikroskobik; fibril ve liflerde her
64nm.’de bir tekrarlayan çizgilenme görülür
(tropokollajen moleküllerinin basamak tarzındaki düzeniyle ilişkili).
 Van Gieson

Eozin

Masson
Kollajen fibriller ve

lif demetleri

(EM)
 KOLLAJEN LİFLER
•Yıkımlarında “kollajenazlar” ile önce ikiye,
nonspesifik proteazlar ile daha ileri
parçalanırlar.
•Kaynatılınca jelatine dönüşürler (jelatin;
tropokollajen süspansiyonudur). Kollajen ismi de
buradan gelmektedir (kola= jelatin, jen= yapıcı).
•Asit ve alkali muamelesinde demetler
tropokollajen molekülleri halinde parçalanır.
•Zayıf asit ve alkaliler, liflerin şişmesine
ve saydamlaşmasına neden olur.
•Mide salgısındaki pepsinde erirler, oysa
pankreatik enzimlere dayanıklıdırlar.
 Kollajen Tipleri
-zincirlerindeki aminoasit dizilimindeki farklılıklar

•Fibril-oluşturan kollajenler: Tip I, II, III, V ve XI

•Fibril-bağlayıcı kollajenler: Tip IX, XII

Birbirlerine ve ekstrasellüler matriksin diğer
komponentlerine bağlanma özelliğindedirler.

•Ağ-oluşturan kollajen: Tip IV

•Bağlayıcı/Tutturucu (Anchoring) kollajen: Tip VII

 Kollajen Tipleri
•Tip I (fibril-oluşturan): En bol ve en yaygın.
Lif ve lif demetleri oluşturur. Gerilmeye dayanıklı.
Bulunduğu yerler: Tendon, ligament, dermis, kemik,
dentin, fibröz kıkırdak, organ kapsülleri, gevşek bağ d.
Sentezleyen hücreler: Fibroblast, odontoblast,
osteoblast, kondroblast.

•Tip II (fibril-oluşturan): Çok ince fibriller,

aralıklı basınçlara dayanıklı.
Bulunduğu yerler: Erişkinlerde sadece hyalin ve elastik
kıkırdak matriksinde, bazen embriyonik notokord’da
bulunur.
Sentezleyen hücreler: Kondroblast
 Kollajen Tipleri
•Tip III (fibril-oluşturan)
RETİKÜLER LİFLER:
Tip I’e benzer, daha fazla glikolizasyona uğrar.
İnce lif ağları oluşturur. PAS (+) boyanır, ayrıca
gümüş tuzları ile [arjirofil] siyah boyanır (Tip I,
gümüş ile boyanmaz). Yumuşak fleksibl
doku/organları (adipositler, düz kas hücreleri,
sinir lifleri gibi) kuşatarak yapısal destek sağlar.
Bulunduğu yerler: Kemik iliği, dalak, karaciğer, akciğer,
böbrek, kardiyovasküler sistem, uterus, bazal
membranlardaki retiküler lamina.
Sentezleyen hücreler:, Retiküler hücreler, düz kas
hücreleri, fibroblast, Schwann hücreleri.
 Kollajen Tipleri

•Tip IV (ağ-oluşturan): Bazal laminadaki

(lamina densa) majör kollajen tipidir. Fibril ve lif
yapısında bulunmaz, prokollajen moleküllerinden
oluşan örgümsü bir yapıdadır.
Destek ve filtrasyon fonksiyonu vardır.
Bulunduğu yerler: Bazal laminalarda lamina densa’da.
Sentezleyen hücreler: Epitel hücreleri, endotel
hücreleri, kas hücreleri, Schwann hücreleri.
 Kollajen Tipleri
•Tip V (fibril-oluşturan): Çok ince fibrillerden
oluşur. Genellikle Tip I ile birlikte bulunur.
Fonksiyonu bilinmemektedir.
Bulunduğu yerler: Dermis, tendon, ligament, fibröz
kıkırdak, organ kapsülleri, kemik, sementum, plasental
bazal membranlar ve kan damarları.
Sentezleyen hücreler: Fibroblastlar, mezenkimal h.ler

•Tip VII (bağlayıcı/tutturucu): Lamina densa

ve lamina retikülarisi alttaki bağ dokusuna
bağlarlar.
Bulunduğu yerler: Bazal membranlar
Sentezleyen hücreler: Epitelyal hücreler
 Kollajen Tipleri
•Tip IX (fibril-bağlayıcı): Fibrilleri lateral
bağlar.
Bulunduğu yerler: Hyalin kıkırdak
Sentezleyen hücreler: Kondroblastlar

•Tip X : Büyüme plağı kıkırdağında daha sonra

kemiğin gelişeceği alanlarda dejenere olan
hipertrofik kondrositlerin çevresindeki kıkırdak
matriksinde bulunur.
 Kollajen Tipleri
•Tip XI (fibril-oluşturan): Tip II kollajenin
fonksiyonuna yardımcı olur.
Bulunduğu yerler: Hyalin kıkırdak ve intervertebral
diskler.
Sentezleyen hücreler: Kondroblastlar

•Tip XII (fibril-bağlayıcı): Tendon ve

ligamentlerde fibrilleri lateral bağlar.
Bulunduğu yerler: Tendon ve ligamentler
Sentezleyen hücreler: Fibroblastlar
 ELASTİK LİFLER
•Bağ dokularında fibroblastlar, kan
damarlarında ise düz kas hücreleri
tarafından sentezlenirler.
•Dallanmış, birbirine dik açı yapar tarzda
bulundukları gibi, fenestralı konsantrik
tabakalar (büyük kan damarlarının duvarlarında)
ve kalın demetler (columna vertebralisin
ligamentum flava’da) de oluştururlar.
•Glisin, Prolin, Desmozin ve İsodesmozin
aminoasitlerinden yapılmışlardır.
Desmozin ve İsodesmozin, sadece elastin’e
özgüdür.
 ELASTİK LİFLER
•Çok elastiktirler, kopmadan dinlenme
durumundaki uzunluklarının %150’si kadar
uzayabilirler.
•Yapılarında az sayıda yüklü aminoasit
bulunduğundan standart iyonik boyalarla
(örn; hematoksilen-eozin ile) boyanmazlar
veya zayıf boyanırlar. Işık mikroskobik
incelemeler için Verhoeff, Weigert’in
rezorsin fuksin’i, aldehit fuksin, orcein gibi
özel boyamalardan yararlanılır (mor/koyu mavi).
Elastik lif
boyaması
(Müsküler
arter)
 ELASTİK LİFLER

Elastik liflerin gövdesi “elastin”den

yapılmıştır. Bu gövdeyi fibrillin içeren
mikrofibrillerin oluşturduğu bir kılıf kuşatır.

Elastik liflerin oluşumu sırasında önce ince

yapılar şeklinde bu mikrofibriller oluşur,
daha sonra mikrofibriller tarafından
kuşatılan boşluk içinde elastin birikimi
gerçekleşir.
 ELASTİK LİF SİSTEMİ
Üç tip liften oluşur:
•Oksitalan lifler
•Elaunin lifler
•Elastik lifler
Bu sistemin yapıları üç evreden geçerek gelişir;
İlk evre; mikrofibril demetlerinden oluşan lifler-
Oksitalan lifleri-, derinin dermisinde bazal lamina ile
dermisi bağlayan lifler ve gözün zonula lifleri.
İkinci evre; Oksitalan liflerinin arasında elastin
proteininin düzensiz birikimi ile oluşan lifler-
Elaunin lifleri-, dermiste, ter bezleri çevresinde.
Üçüncü evre; Elastin, lif demetlerinin ortalarını dolduran
ve mikrofibrillerden oluşan ince bir kılıf ile kuşatılı duruma
gelinceye kadar birikir-Elastik lifler-, en fazla bulunurlar.
ELASTİK LİF

Mikrofibriller

. . .
. . . Elastin
. . . (amorf)
 ELASTİK LİF SENTEZİ
•İntrasellüler basamaklar:
Fibroblastlar ve damar duvarlarındaki düz
kas hücreleri, globuler bir molekül olan
“proelastin” ile “mikrofibrilleri” ayrı ayrı
salgılarlar.

•Ekstrasellüler basamaklar:
Proelastin, elastin’i oluşturmak üzere
ekstrasellüler alanda polimerize olur.
Daha sonra çok sayıdaki mikrofibril ile
amorf elastin birlikte, dallanan ve
anastomozlaşan elastik lif ağını oluştururlar.
 ELASTİK LİFLER
•Elektron mikroskobunda yapılarındaki hem
amorf elastin, hem mikrofibriller görülür.
Kollajendeki enine çizgilenmeyi göstermezler.
•Kaynatma, asitler, alkaliler ve bilinen
protezlara karşı dayanıklıdırlar. Sadece
Pankreatik elastaz ile hidrolize olurlar.

Bulunduğu yerler: Gerilip genişleyen ve sonra

tekrar orijinal durumlarına dönmesi gereken
doku ve organlarda; arteryal duvarlar, interalveolar
septumlar, akciğerde bronş ve bronşiol duvarları, vokal
ligamentler ve lig. flava’da.
AMORF ARA MADDE (ground substance)

•Bağ dokularında hücre ve liflerin arasındaki

boşlukları doldurur ve onları bağlayıcı
fonksiyona sahiptir.
•Renksiz, saydam, homojen bir materyaldir.
•Viskozdur, kayganlaştırıcı ve dokulara
yabancı partiküllerin penetrasyonunu önleyici
fiziksel bariyer fonksiyonu vardır.
•Yüksek oranda su içermesi ve amorf
görünümü nedeniyle incelenmesi zordur.
EM’da granüler bir materyal şeklinde
görülür.
AMORF ARA MADDE (ground substance) =

Proteoglikanlar + Glikoproteinler

Proteoglikanlar:
() Glikozaminoglikanlar (GAG)
() Core protein
Proteoglikan molekülü

GAG
 PROTEOGLİKANLAR

Glikozaminoglikanlar; disakkaritlerin
karakteristik tekrarıyla oluşan linear
polisakkaritlerdir.

Disakkarit yapısında;
Heksozamin: glukozamin veya galaktozamin
Üronik asit: glukuronik asit veya iduronik asit

Hyaluronik asit hariç bu linear zincirler, protein

bir gövdeye kovalent olarak bağlanırlar ve
“proteoglikan molekülü”nü oluştururlar.
Proteoglikan molekülü üç boyutlu olarak
düşünüldüğünde; tüp yıkama fırçasına
benzer.
Fırçanın sapı= core protein,
Fırçanın kılları= GAG’lar

GAG
 PROTEOGLİKANLAR
Glikozaminoglikanlar; yapılarındaki
heksozaminlerin sülfatlı olup olmamasına göre;

Sülfatlı GAG’lar:
•Dermatan sülfat
•Kondroitin sülfat
•Keratan sülfat
•Heparan sülfat
Sülfatsız GAG:
•Hyaluronik asit
 PROTEOGLİKANLAR
Sülfatlı GAG’lar
•Dermatan sülfat; dermis (deri), tendonlar,
ligamentler, fibröz kıkırdak, kalp kapakları
ve kan damarlarında (aort adventisyası)Tip I
kollajen ile ilişkili olarak bulunur.
•Kondroitin sülfat; Tip II kollajenden zengin
olan hyalin ve elastik kıkırdaklarda bulunur.
Kondroitin-4-sülfat; kıkırdak, kemik, kornea,
deri, notokord ve kan damarlarında bulunur.
Kondroitin-6-sülfat; Kıkırdak, göbek
kordonundaki Wharton jeli, deri ve kan
damarlarında (aort mediası) bulunur.
 PROTEOGLİKANLAR
Sülfatlı GAG’lar

•Keratan sülfat; kornea, kıkırdak ve

intervertebral disklerde bulunur.

•Heparan sülfat; başlıca Tip III kollajenin

bulunduğu bazal laminalar, kan damarları,
akciğer ve karaciğerde bulunur.
 PROTEOGLİKANLAR
Sülfatsız GAG olan
hyaluronik asit, protein
moleküllerine bağlanmaz
ve proteoglikan
yapısına katılmaz.
Kıkırdak dokusunda
proteoglikan molekülleri
hyaluronik asite
bağlanarak
“proteoglikan
agregatları”nı
oluştururlar.
 PROTEOGLİKANLAR
Proteoglikan molekülünün %80-90’ını
oluşturan karbonhidrat yapıları (GAG’lar),
çok sayıda hidroksil, karboksil ve sülfat
içermeleri nedeniyle hidrofiliktirler.
Proteoglikanlar da bu GAG’lara bağlı olarak
hidrofiliktirler ve büyük oranda suyu
bağlarlar.
Amorf ara maddedeki suyun hemen hemen tümü,
proteoglikanlardaki GAG’lar tarafından tutulur.
Bu nedenle ayağa kalkınca ara maddedeki su,
aşağıya ayaklara doğru akmaz.
Enjektörle bağ dokusundaki su, aspire edilemez.
 PROTEOGLİKANLAR

Proteoglikanların yüksek viskozitesi ara

maddeye bakteri ve diğer
mikroorganizmaların penetrasyonunu önler
(fiziksel bariyer).

Hyaluronidaz enzimi (Staphylococcus aureus gibi

bazı bakterilerden salgılanır, yılan zehirinde, testis
ekstrelerinde ve bazı tip tümör hücrelerinde de bulunur),
hyaluronik asiti yıkar ve ara maddenin
viskozitesi azalarak invazyon kolaylaşır.
 GLİKOPROTEİNLER

•Ara madde içerisinde proteoglikanlardan

daha az bulunurlar.
•Proteoglikanların tersine yapılarında protein
daha fazladır, karbonhidrat daha azdır.
•Dallanmış kısa oligosakkarit zincirlerinin
kovalent olarak bağlandığı proteinlerdir.
•Erişkin ve embriyonik hücreler arasında
interaksiyonu sağlarlar.
•Hücrelerin intersellüler matriks
komponentlerine adhezyonunu sağlarlar.
 GLİKOPROTEİNLER

Fibronektin:

•Hücrelerin ekstrasellüler matrikse bağlanmasını

sağlar.
•Embriyonik hücreler için göç etme sürecinde yol
göstericidir ve gelişim sürecinde olan organizmanın
hücre migrasyonunda hücrelerin hedefe
ulaşmalarını sağlar.
•Fibroblastlar ve bazı epitel hücreleri tarafından
salgılanır.
 GLİKOPROTEİNLER

Laminin:

•Bazal laminanın (lamina lusida) bir komponentidir.

•Epitel hücrelerinin bazal laminaya bağlanmasını
sağlar.

Kondronektin:

•Kıkırdak matriksinin bir komponentidir.

•Kondrositlerin (kıkırdak hücreleri) kıkırdak
matrikse bağlanmasını sağlar.