Professional Documents
Culture Documents
Waxaa ka mid ah farqiga ugu waaweyn ee manhajka cusub waa luuqadda waxbarashada. Inta
uu socday dagaalka sokeeye, tiro yarida buugaagto ku qoran Af-Soomaaliga darteed, dugsiyada
waxaa ay isticmaalayeen buug allaale buugga ay heli karaan. Buugaagtan waxaa ay ka
imaanayeen in ka badan toban dal, taasi oo keentay in luuqadaha Ingiriiska iyo Carabiga ay
beddelaan af-Soomaaliga dhinaca waxbarashada.
“Hadda, luuqadda waxbarashada ee dugsiga hoose-dhexe waxaa ay noqoneysaa af-Soomaali,
halka Carabiga iyo Ingiriiska laga isticmaali doono dugsiga sare,” ayuu yiri Mudane Cabdulkadir,
oo horey u ahaa Agaasimaha Guud ee Wasaaradda Waxbarashada. “Waxaan aaminsanahay in
ay tani keeneyso kala dambeyn.”
Waa fikrad ay qabaan ardayda haatan wax barata.
“Waa markii ugu horreeyay ee aan arko buugaag gaar ah oo ay ansixisay dowladda ee maaddo
walbo ah. Waagi aan dhiganeynay dugsiga hoose-dhexe, waxaa nala soo hordhigayay buugaag
laga kala keenay waddamo kala duwan,” ayuu yiri Abukar Ilyaas Maxamed oo ah arday ku jira
fasalka toddobaad.
Waxaa jiri doonaa toddoba maaddo oo muhiim ah – xisaab, saynis, waxbarashada bulshada,
waxbarashada diiniga, Carabi, Ingiriiska iyo Soomaali – iyo sidoo kale maaddooyin la xiriira
mowduucyada sida nabadda iyo caafimaadka. Fasallada la xiriira Qur’aanka waxaa lagu dari
doonaa maaddada casharrada diiniga.
Si dhallinyarada loogu dhiiriggeliyo ganacsiga, iyo iyada oo lagu aqoonsaya dowrka uu ku
leeyahay caalamka, dowladda waxaa ay maaddooyinka lagu baran doonaa nidaamka cusub ku
dartay tiknoloojiyadda macluumaadka iyo xiriirka.
“Maddooyinka ugu muhiimsan ee manhajka cusub waxaa ay sii ahaanayaan toddoba, halka ICT-
ga uu noqon doono maaddada kaliya ee laga bilaabi doono dugsiga dhexe, sababo la xiriira
muhiimadda uu ku leeyahay caalamka maanta,” ayuu yiri Mudane Cabdulqaadir.
Mas’uulkan qaybta waxbarashada oo 65-jirka ah ayaa intaasi raaciyay in nidaamka cusub si
wanaagsan looga soo dhaweeyay heer federaal iyo heer maamul goboleed.
Xill laga baxayo nidaamka hadda jira, oo ardayda looga baahan yahay in ay u fadhiistaan
imtixaanada shahaadiga si ay uga gudbaan dugsiga hoose-dhexe iyo dugsiga sare, ugu
dambeynna jaamacadda, ardayda ayaa waxaa ay haatan qaadan doonaan qiimeyn joogta ah si
loo xaqiijiyo in hab dhammeystiran oo isku dheellitiran loo wajaho waxbarashada, kaas oo aan
inta badan ku saleysneyn in lagu guuleysto tiro yar ooo imtixaanno ah.
“Waxaan aaminsannahay in manhajkan cusub uu yahay xulasho wanaagsan, maadaama
hadafkeenna uu yahay in aan soo saarno arday aan kaliya lahayn karti balse sidoo kale ah aqoon
yahaanno markii ay dhammeeyaan dugsiga sare,” ayuu yiri Mudane Cabdulqaadir.
Sida laga soo xigtay Qaramada Midoobay, Hay’adda Waxbarashada, Sayniska iyo Dhaqanka
(UNESCO), Soomaaliya waxaa ay leedahay heerarka ugu hooseeya ee is diwaangelinta
waxbarashada ee carruurta gaartay da’da waxbarashada. UNESCO waxaa ay ku qiyaaseysaa in
ay jiraan 4.4 milyan oo carruur ah oo aan dugsiyada aadin, taasi oo u dhiganta ku dhowaad
badh ee tirada guud ee dadweynaha ku dhaqan dalka ee ah 9.2 milyan. Markii si kale loo dhigo,
tobankii carruur, afar kaliya ayaa dugsiga aada.
UNESCO ayaa xustay in dalka uu aad uga fog yahay in uu gaaro Yoolalka Horumarka Raandhiiska
leh ee lagu xaqiijiyo waxbarasho loo wada dhan yahay loona siman yahay. Hay’addan QM ayaa
hase yeeshee intaasi raacisay in xaaladdan wax laga beddeli karo hadii la helo waxbarasho tayo
leh oo mideysan iyo tababaro la xiriira xirfadaha nolosha, kuwaas oo horumarin karaa
helitaanka waxbarashada iyo sinnaanta dhinaca waxbarashada.
Mudane Cabdulqaadir ayaa aaminsan in haddii la helo taageerro habboon, uu nidaamka wax
barashada gacan ka geysan karo horumarinta heerarka is diiwaangelinta, maadaama la filayo in
uu dalka dib ugu laabto siyaasaddiisa ka hor dagaalka sokeeye ee ahayd in uu bixiyo
waxbarasho bilaash ah iyo waxbarashada aasaasiga ah ee khasabka ah.
Nidaamka cusub ayaa haddaba sare u qaaday rajada, isla markana macalimiinta iyo ardayda ku
dhaliyay farxad.
Muxidiin Cabdullaahi Maxamuud oo ah macalin bixiya waxbarashada Islaamiga oo haatan
tababar ku qaadanayo Dugsiga Wiilwaal ee ku yaal Muqdisho, ayaa sheegay in manhajkan
cusub uu yahay mid xoogga saarayo ardayda isla markana u roon ardayda.
“Dhammaan waxa na looga baahan yahay in aan soo dhaweynno manhajkan maadaama uu
yahay mid dan u ah dalka iyo jiilka dambe, oo aan aniga soo saarayo,” ayuu xusay Muxidiin.
Farxiya Cabdalla oo ah macalimad rug caddaa ah oo muddo 18 sano dhigeysay luuqadda
Ingiriiska ayaa aaminsan in maaddooyinka la bixin doono ay yihiin kuwo u muhiim u ah
Soomaaliya.
“Manhajkan cusub waa mid ku saleysan deegaankeenna,” ayay xustay. “Wuxuu jawaab ka
bixinaya nooca ay noqonayaan ardayda la soo saarayo, asaga oo isla markana tixgelinaya
dhaqanka iyo hiddaha.”
Qaar ka mid ah ardayda haatan wax ku barta nidaamka hadda jira ayaa ka xumaaday in aysan
ka faa’iideysan doonin isbeddeladan.
“Waa nasiib darro in aan ka mid ahaan doonin,” ayuu yiri Xaniif Cabdulqaadir Aadane, kaas oo
rajeynayo in uu noqdo dhaqtar, isla markana hadda isu diyaarinayo imtixaanaadka sanadka
siddeedaad. “Balse, waxaan ku faraxsanahay ardayda iga hooseyso maadaama ay
waxbarashadooda ku soo qaadan doonaan manhaj ka wanaagsan oo ka nidaamsan kii hore.”