Sumnu, Tombul Pasa Camii Filibe, Cifte Hamam Razgrad Ibrahim Paga Camii iciBulgaristan'daki Tiirk Eserlerinde Duvar Siislemelerinden Ornekler Examples of Wall Decoration in Bulgaria's Turkish Pieces Mehmet Zeki iBRAHIMGiL* eee OZET | Bulgaristan’daki Turk Eserlerinde, Etken ve Klasik Dénem Osmanh duvar sislemelerinin yaninda, yaygin bir sekilde Bati anlayisinda duvar resimleri de vardir. Duvar siislemeleri genellikle tag, tugla, alct ve siva iizerine yapilmistir. Bu duvar silslemeleri dedisik sembo- lik anlamlar ifade etmektedirler. Bulgaristan’da Erken ve Klasik dénem duvar siislemele- ti, Filibe (Plovdiv) Sehabuddin Pasa (imaret) Camii ile Haskéy Otman Baba Tirbesi ve Razgarad Demir Baba Tiirbesinde gériilmektedir. 19.yzyil Bati anlayigindaki duvar stis- lemelerine ise Samokov Bayrakli Camii, Filibe (Plovdiv) Hidavendigar Camii, Eski Zagra (Stara Zagora) Hamza Bey Camii, Sumnu (Sumen) Serif Halil Pasa Camii ve Pazarcik Kursunlu Camii’nde gériiyoruz. Bu bildirimizde de 6zellikle 19 yiizyil bati anlayisindaki duvar resimleri Uzerine duracagiz. Saydigimiz yap! dreklerinin duvar resimlerinde, Istan- bul tasvirleri, hayali tasvirler, manzara tasvirleri, hat sanati, natilrmortlar, bitkisel ve geometrik slislemelere yer verilmistir. Yapilarin, duvar resimlerinde secilen konular, kul- lanilan teknikler, islup dzellikleri ve mimaride kullanildigi yerler detayli bir gekilde ele alinacaktir, Ayrica, Tirkiye’de duvar siislemesi olan yapr érnekleri ile kargilastirma yapi- larak benzer ve farkh ézellikleri ortaya konulacaktir Anahtar Kelimeler: Bulgaristan, Tiirk Eserleri, 19. yiizyil, Duvar Suslemeleri ABSTRACT In Bulgaria's Turkish pieces, there are widely murals according to Western concept as well as wall decorations from early and classical times of Ottoman. Wall decoration generally includes rock, brick, plaster and compo. These wall decorations have different symbolic meanings. Early and classical period wall decorations in Bulgaira can be seen in Plovdiv, Sehabuddin mosque, the Sanctuary of Haskéy Otman Baba, and the sanctu- ary of Razgarad Demir Baba.The wall decorations with western concept of 19th century can be seen in Samokov Bayrakli Mosque, Plovdiv, Hdavendigar Mosque, Eski Zagra * Yard. Dos. Dr. Gazi Universitesi, Fen-Edebiyat Fakiiltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bélumd. TORK KOLTORO ve wWACT BERTAS VEIT) 007-43 197Hamza Bey Mosque, Sumnu (Sumen) Serif Halil Pasa Mosque, Pazarcik Kursunlu Mos- que., In this article, we will point out the murals with western concept of 19th century. In the murals of examples of buildings we mentioned above, the pictures of Istanbul, ima- ginary pictures, scene picture, calligraphy, still life, herbal and geometric decorations were included. The subjects chosen for murals, techniques that were used, characteris- tics of style, and the areas where buildings were used will be handled in detail The similarities and differences will be put forth by comparing with buildings that have wall decoration in Turkey, Key Words: Bulgaria, Turkish Pieces, 19 century, Wall Decorations. Balkanlarda, Anadolu'daki duvar resim drneklerinde oldugu gibi, minyatiir gele- ne8inden batili resim anlayigina gecis stirecinin oldugunu gérmek miimkiindir. 18.yiizyilin ilk yarisinda Lale Devri’nden itibaren istanbul'da ortaya ¢ikan Batili- lagma hareketi, gerek Anadolu'yu gerekse Balkanlar'! kisa zamanda etkisi altina almistir. Osmanli Devleti’nin Avrupa ile 6zellikle de Fransa ile iliskilerinin cok yOnlii artmasi, Avrupal ig adamlarinin ve mallarinin Osmanli diinyasina gelme- si, Batt anlayisindaki mimari dekorasyon ve resim sanatinin Osmanhi diinyasina girmesi, bu Batili anlayigin basta merkez istanbul olmak tizere, ttim Anadolu ve Balkanlara yayilmasina sebep olmustur. Gecen zaman icinde, klasik Osmanlt anlayisi ve zevki degismig, sanat tisluplarinda yenilikler ortaya cikmistir (Arik, 2001: 71-96), Klasik Osmanli siisleme sanatina gére daha hog ve negeli gériinen barok, roko- ko, ampir v.b. Avrupa stillerinin dekoratif sekilleri, farkli bigimlerde Turk sana- tinda uygulanmaya baslamistir. Bu yeni anlayts cami, tekke, tlirbe ve ev mima- risinde oldugu gibi sanatin biitiin dallarinda da g6riilebilmektedir. Osmanli'da 18 yiizyildan sonra inga edilen yeni yapilar, sanatta ‘Batililagma’ hareketini tem- sil eder. Bu yeni anlayis, Balkanlarda daha belirgin bir sekilde ortaya cikmakta- dir. Bu dénem yapilarinin siislemelerinde en buyik yenilik, duvar resimlerinin ortaya cikigidir. Bu dénemde, inga edilen yapilarin esas cizgileri ve kurulus amact degigmemis, fakat dekorasyonda barok kartuslar, akantus yapraklari, vazolar, ‘C’ ve ‘S'gdal kivrimlari, cicekler, natiirmortlar, manzara, yap! ve gemi tasvirleri gibi Battl motifler ve kompozisyonlar egemen olmustur, Bu duvar resmi konulari arasinda en cok islenen, manzara tasvirleridir. Manzara tasvirleri, “ belli bir yerin tasviri" (istanbul, Mekke, Medine v.d.) ve “hayéli yerlerin tasvir- leri” olmak iizere iki tiirde gériilmektedir. yos TORK KOLTORG ve WAC! BEKTAS VELT / 2007-49Duvar resim sanati, genel islenig yontemi bakimindan bir “halk sanati’dir. Bu sebeple, duvar resim sanatinin sadece dar bir cevreye ve millete ait olmadigi, toplumun her kesiminin bunu benimseyerek bu sanata katkida bulundugu kanaatindeyiz, Duvar resimlerinde farkli tislup ve anlayislarin olmasi; caligan sanatcilarin farkli kiiltir evrelerinden, degigik duvar resim atélyelerinden gel- diklerini géstermektedir. Ttirk eserlerin duvar resimlerinde, Tiirk sanatgilarin yaninda gayrimiislim sanatgilarin da caligmasi gayet normaldir. Zaten Osmanli toplumunun sosyal yapisi da bunu gerektirir. Nitekim Bulgaristan’da duvar resmi bulunan Tiirk eserlerinde bunu gérmek miimkiindiir. Bu bildirimizde, Bulgaristan’da duvar resmi bulunan belli basli Gmekler ele alinmistir. Burada, sadece genel duvar resmi hakkinda belirgin bir dzellige sahip Turk eserlerine yer vereceGiz. Bulgaristan’da Osmanli duvar resmi ile ilgili genel bir degerlendirmeye gétiirecek eserlerden; Samokov'da Bayrakli Cami, Filibe’de Sultan Murat Héddavendigar ve Sehabuddin Cami'leri ile Gifte Hamam, Sumnu’da Serif Halil Paga Camii, Balgik-Obrocigte’de Akyazili Turbesi, Razgrad’ta Makbul (Maktul) ibrahim Paga Camii ve Demir Baba Turbesi’nden bahsedecegiz. 1, Samakov Bayrakh Camii Samokov sehir merkezinde olan Bayrakli Camii l6.yy.’a aittir (Staynova, 1985: 258). Halk arasinda Bayrakli Camii veya Hiinkar Camii olarak da adlandirilmak- tadir. Caminin “Hiinkar’ adindan banisinin bir Sultan oldugu anlasiliyor ise de bunun hangi sultana ait oldugu bilinmemektedir. Evliya Celebi, Seyahatnamesi'nde Samokov'daki Hiinkér Camii’nin sadece varligindan séz etmektedir. E.Celebi cami icin klasik tabiriyle mamur ve metindir’ demekle yetin- mistir. Caminin herhangi bir dikkat cekici 6zelliginden hig bahsetmemistir. Bu, Evliya Celebi'nin camiyi ziyareti sirasinda, ne mimart ne de stisleme acisindan dikkat gekici bir Szellige sahip olmadigi anlamina da gelmektedir. 1960'li yillarda caminin restorasyonunu yapan Mimar Nikola Mushanov'un incele- meleri neticesinde, caminin tig asamalt bir mimart degigiklige ugradigi sonucu- na varilmistir. Mushanoy, ilk etapta caminin dikdértgen planhi, kirma catiyla Srtiildi bir yap1 oldugunu; daha sonra yapilan bir onanmda caminin bati ve kuzey cephelerindeki duvarlarin yikilarak genisletildigini ve elde edilen kare mekanin kubbe ile rtiildugiin belirtmektedir. Bu degisikligin yapilmasi icin de eski minarenin yerine yeni bir minarenin inga edildigi anlagilmaktadir (Gizim I, 2). Camide, en son 1840 yilinda yapilan degisiklikle de harimdeki kubbe kiictilerek dért ayak Uzerine oturtulmus, kubbenin etrafi yine catiyla drttilmiis ve son TORK KOLTORG ve HAC) BEKTAS VELI 7s 2007-43 109MEH MET pee] oN eps RUA TSME Coe cemaat yerine kat ilavesi yapilmigtir (Foto 1). N. Mushanov, camideki duvar resimlerinin de bu 1840 yilindaki onarimda yapildigint belirtmektedir (Muscha- nov, 1989: 79) Mevcut cami, 14 x 14 metre élciistinde, kare planlidir. Tek kubbeli olan caminin kubbe capi 7.60 metredir. Iki katl bir son cemaat yeri bulunan cami, capraz bir catiyla Grtilmiistiir. Kare planli harimin ortasinda bir kubbe bulunmaktadir (Foto 2). Kubbe, drt ayak siituna oturmaktadir. Yap1, mimarisinden cok barok tarzindaki kalem isi siislemelerle meshurdur (Foto 3). Bulgaristan’da Osmanli déneminden ayakta kalan ve en giizel duvar resimlerine sahip olan camidir. Son cemaat yeri ve harimin ig duvar yizeylerinin tamami mancara tasvirleri, natiir- mort, vazo, akantus yapraklan, “C” ve “S” kivrimli bitkisel motiflerle kaplidir (Foto 4, 5). Duvar resimlerinde perspektif, isik-gdlge ve derinlik mikemmeldir. Mushanov, bugiinkii barok, ampir ve rokoko tarzi duvar siislemelerinin bir bel- geye dayanarak 1840'l1 yillarda Ivan, Hristo ve Kosto adinda Bulgar sanatcilani tarafindan yapildigint séylemektedir; fakat, isnat edilen belgenin niteligi ve nerede oldugu hakkinda higbir bilgi verilmemistir. Dou duvarinin iist mahfile yakin bir yerinde, siva tabakasinin altinda Rilski Manastir'in basit bir krokisi cizilmistir. Bunun, caminin duvar stislemelerinde caligan ustalarin Rilski Manastir'inda da caligmis olduklari ihtimalini aklimiza getirmektedir. Caminin mihrap nisi iginde cami tasviri ve barok tarzinda bitkisel stislemeler bulunmak- tadir, Kubbeyi tasiyan siitun basliklarinda ayni tarz siislemeler vardir. Kubbede alti kollu yildiz motifi yer almaktadir. Caminin sagak alti ve kubbe kasnagindaki dig pencere silmelerinde, beyaz zemin tizerine gablon teknigi ile yapildigin tah- min ettigimiz barok tarzi kalem isi stislemeler bulunmaktadir (Foto 6, 7, 8). Yapinin dig yiizeylerindeki stislemelerin hemen hemen tamaminda siyah kalem ve siyah firca darbeleriyle yapilmis bitkisel stislemeler vardir. Caminin son cemaat yeri ve ig mekanda ise kahverengi, sari, yesil, siyah ve mavi tonlarin aBilikta kullanildigi bitkisel siislemelere yer verilmistir (Foto 9, 10). Ozellikle i¢ mekanlardaki siislemelerin belirli konturlarla sinirlan belirlenmis, bunlar tuval resim gibi belirli bir cerceveye oturtulmus ve perde motifi ile derinlik kazandiri- larak yapilmistir. Sawatcinin bunu yapmakla igik-gdlge ve perspektif teknigine de dnem verdigi anlasiImaktadir. Mihrap nisi icginde cami tasviri bulunmaktadir (Foto 11). Gerek dig ve gerekse ig mekandaki siislemelerin tamaminda aynt tarz motiflerin birbirinin tekrari gibi yapilmig olmasi, algi zemin iizerine gablon tek- nigi ile yapildigini gésterir, ancak bu sonuca varmak icin siislemelerin detayli bir analizinin yapilmasina ihtiyac vardir. Camideki duvar stislemelerinde iglenenBULGARISTAN DAKI TORK ESERLERINDE DUVAR SOSLEMELERINDEN ORNEKLER konu, iislup ve teknige bakildiginda, siislemenin 19. Yézyilin ilk yarisinda yapil- mis oldugu anlasilmaktadir. Bu da Musanov tarafindan verilen tarihi verilerle siislemelerin Grtiistigtini géstermektedir. Camii, asli fonksiyonunu kaybetmis- tir. Yap giinimiizde, Bulgaristan Mill Anitlar Kurumu’na ait sehir mizesinin deposu ve son dénemde resim galerisi olarak kullanilmaktadir. 2. Filibe (Plovdiv) Hiidavendigar Camii Halk arasinda Sultan Murad Camii, Hiidavendigar Camii, Cuma Camii veya Ulu Camii olarak adlandirilan yapi; Sultan Murad Hiidavendigér tarafindan 14.yy. sonlarinda kiilliye yapist olarak inga edilmistir (Harbova, 1991: 71). Killliye; Kur- sunlu Han, Biyiik Bedesten ve Hiidavendigar Camii‘nden olugmaktadir, Balkan- larda “Erken Osmanli Mimarisi” 6zelliklerini en iyi sekilde yansitan tek Srnektir (Foto 12). Dikdértgen planli, 30x40m. ebadinda olan cami, Balkanlarda en bilyik camii Srneklerindendir (Gizim 3). Cami, 1785 ve 1818 tarihlerinde onarim gecirmistir (Tatarlt, 1966: 220). Harim, drt ayakla tig sahina béliinmiistiir. Yan sahinlara nazaran daha genig tutulmus olan orta sahin tig kubbeyle, yan sahin- lar da tiger capraz tonozla Grtiiliidiir (Foto13). Harim de, orta sahinin ortadaki kubbesinin altinda, sadirvan bulunmaktadir (Foto14). Cami, Bursa Ulu Camii gibi, Balkanlarda, icinde sadirvant olan tek 6rnektir. Dogu cephesinde yer alan minaresinde cok giizel tugla bir tezyinati bulunmaktadir. Minarenin petek kism1 1818 depreminde yikildigindan, yeniden yapilmistir (Ayverdi, 1982; 41). Erken Osmanlt Dénemi camilerinde oldugu gibi, alt sira pencereleri ve son cemaat yeri bulunmamaktadir. Cami icindeki duvar siislemeleri Seyyid Naksi Celebi tarafindan yapilmistir, Kemer yiizeylerinde, pandantiflerde, tonoz ve kubbe yiizeylerinde, mihrap nigin- de, pencere kenarlan ve aralarinda kalem isi stislemeler yer almaktadir (Foto 15). Mihrap nisinde, acilmig perde motifi bulunur. Cami icinde silliis, nesih ve talik yazi cesitleri ile 19. yizyilda yazilmis hat levhalan vardir. Hat sanati 6rnek- leri, dikdértgen panolar igerisinde; Allah, Hz. Muhammed, dért halife ve pey- gamber isimleri kahverengi zemin izerine, siyahla yazilmistir. Kubbe ve tonoz ylizeylerinde, madalyonlar igerisinde, Kur'an ayetlerine ve hadislere yer veril- mistir. Bu madalyon etrafinda barok tarzi bitkisel siislemeler bulunmaktadir. Cami, giintimiizde ibadete aciktir. Bu levhalarin transkripsiyonu ve nakkasinin ismi gu sekildedir: “Kani sénisine hayir ola insallah - Ne giizel mecmua hiisniine masallah Eyledi Camii-miizeyyen hatts hos miinakkas bir safa—Esseyid Naksi eder nevi bende’ Celebi Mustafa H. 1234/M. 1818-1819" (Ayverdi, 1982: 40), (Foto 16)Levhayi yazan Nakkasinasil ismi, Mustafa Seyyid’dir. Edirne Selimiye Camii’ndeki levhalar da bu nakkas tarafindan yazilmistir (VGM, Defter-i Rumeli Sani-i Asker, Nu.400, s:149, sira:351). Caminin orijinal siislemeleri hakkinda kesin bir bilgiye sahip olmamakla birlikte, mevcut duvar siislemelerin 19 yiizyilin ilk ceyregine ait oldugu anlasilmaktadir, 3. Filibe (Plovdiv) Sehabuddin Pasa Camii imaret Camii, killiye yapisidir. Kiilliye, camii, tuirbe, medrese, kiitiiphane ve carsidan olusmaktaydi. Giiniimiize sadece, camii ile tirbe gelebilmistir. Kiilliye H.848/M. 1444-45 tarihinde Sehabuddin Paga tarafindan inga edilmistir (Staino- va, 1985: 239; Staynova, 1995: 128-132; Ayverdi, 2000: 43). Cami, plan itibariyla ters “T” plant, zaviye tipi veya kanatl camiler grubuna girmektedir, Harim, orta sahinda iki, yan kanatlar da birer kubbe ile Grtiliidiir. Es orta sofa arasinda bes basamakla ¢ikilan bir yiikselti bulunmaktadir, Yan kanat- lara da merdivenle ¢ikilmaktadir. Orta sofanin kubbesi, esas ibadet mekaninin kubbesinden daha biiyiiktiir. Mihrap Gniindeki kubbe onikigen, diger kubbe ise sekizgen bir kasnaga oturur. Orta sahindaki kubbelere gecisler mukarnashi tromp, yan kanatlardaki kubbelere gecisler ise pandantiflerle saglanmistir. Orta sofanin kubbesinde bir aydinhik agikligi bulunur. Caminin, bes béliimli bir son cemaat yeri vardir. Son cemaat yerinin girig nui Ustii kubbe, yanlardaki béliim- s ibadet mekant ile ler aynali tonoz, en distakiler ise dilimli tonozla értiilidiir. Caminin dogu tara- findaki zaviye boliimiinden diganya girig-cikig yapilabilmektedir. Cami, almagik duvar orgiisiine sahiptir. Minaresinde cok giizel bir tugla isciligi bulunmaktadir. Caminin onarim kitabesinden, 1634 yilinda Mustafa Aga tarafindan onarildigt anlasilmaktadir (C.Rudloff-Hille, Rudloff , 1934: 13; Muschanov , 1989: 78). Caminin alg) mihrabinda geometrik siislemeler bulunmaktadir. 19601 yillarda Nikola Muschanov tarafindan restore edilen caminin ig duvar ve kemer yiizeyle- rinde, 19. yizyila ait kalem isi sUslemelerinden izler ortaya cikarilmistir. ig duvar siva tabakasinin belirli yerlerinde bulunan bu duvar resimleri, barok tarzindadir Duvar resimlerinde akantus yapraklarindan ve kartuslardan olugan bir kompo- zisyon vardir. Cami giiniimiizde ibadete aciktir. Yapl, giinimiizde “Bulgaristan Bas MUftwIUB0" tarafindan kullaniImaktadir 4, Sumnu Serif Halil Pasa Camii-Tombul Camii Cami, Sumnu (Sumen) sehir merkezinde yer alir. Serif Halil Paga Camii-Tombul Camii, H.1157/M.1744-45 tarihinde Serif Halil Yusuf Pasa tarafindan inga edil- 12 TORK KOLTORO ve HAC! BEKTAS VELT 2007-43mistir. Cami; kiittiphane, medrese, mektep ve imaret yapilanyla birlikte dini, sosyal ve egitim amacli bir kiilliyedir. Cami, Balkanlarda Klasik Osmanl mima- risi dzelliklerini en giizel gekilde yansitan émeklerden biridir. Kare planli yapida, merkezi kubbeye gecisler dilimli tromptur. Caminin kuzeyinde dért siituna otu- ran beg kubbeli bir son cemaat yeri vardir, Caminin bats duvari hizasinda dokuz hiicreli, revakli avlulu bir medrese yapisi bulunmaktadir. Revakli avlunun ortasi- na sadirvan yerlestirilmistir. Medresenin kuzeyinde iki kath bir kiitiphane binast yer alir. Caminin giineyinde hazire, dogu duvart hizasinda da imaret ve muftiluk idari yapilari bulunmaktadir. Camii, asli fonksiyonunu stirdtirmektedir. Caride orijinal duvar sislemelerinin yaninda, geg dénemlere ait olan sUsleme- ler de vardir. Tromp ve kemer yiizeylerinde, kandil gezintisinin silmesinde, pen- cere alinliklarindaki stislemelerin orijinal oldugu kanaatindeyiz. Duvar ylizeyle- rindeki diger basit sislemeler de ge¢ dénemlere aittir. Pencere alinliklarinda cigek ve kivrik dal motiflerinden olugan bir kompozisyon bulunmaktadir. Cami- nin mihrap duvarinda, dikdértgen panolar icerisinde, Mekke ve Medine tasvirle- riyer alir. 5. Razgrad, isperih Demir Baba Tiirbesi Demir Baba Tiirbesi 16.yy. ortalarinda inga edilmistir (Mikov, 2001: 234). Isperih Razerad’a 30 km. uzakliktadir. Turbenin 3 km. uzaklikta bulundugu Mumcular kéyii de isperih’e 15km. mesafededir. Daglarn eteklerindeki bir vadide bulunan tiirbe, antik déneme ait bir kiilt yeri Uzerine, 16.ytizyiida inga edilmistir. Tekke yapilan, yedigen duvarlarla cevrili bir avlu icerisinde bulunmaktadir. Tekkenin genis bir vakif arazisi vardir. Tekke yaptlari arasinda, tirbe, imaret, cemevi, misafirhane, bes parmak su kaynaéi yer almaktadir, Kesme tastan yapiimis olan yedigen planli tirbenin distii kubbeyle, kare planhi girig mekaninin dzeri de sivri bir kilahla Srtiiliidir. Turbenin her iki yaninda antik déneme ait yapinin, merdi- yen kalintilan bulunur. Din ayirim yapmadan herkes tarafindan ziyaret edilen tiirbede cesitli adaklar adanir, kurbanlar kesilir ve dilekler tutulur. Turbenin bahcesinde bulunan delikli taga elin sokulmasryla dileklerin yerine getirilecegi- ne ve dikdértgen/biiylik/diiz tasin dzerine de yizikoyun yatildiginda, hamile kalamayan kadinlarin hamile kalacagina inanilir Bulgarlar 1930 yilinda tekke ve tiirbe yapilarint zapt etmeye caligmislar, ancak bagaramamislardir (Yavagov, 1934: 67). Tekke vakiflari orada yasayan Tiirk niifu- sun idaresindedir. Yaptya 1970 yilinda, eski eser statiisti kazandirilmigtir (Babin- ger, 1938: 43-52) TORR ROLTORD ve WACT BERTAG VELT ? 2007-43 15Tiirbede dis portal tizerinde, lale motifinin oldugu cini stislemeleri vardir. Por- talin tag tizerinde bulunan yazi kusaginda “Vela havle vela kuvvete illé billafit-aliyii 1- azint” ibaresi yer alir. Turbe duvar yizeylerinde Bektasi sembollerini ifade eden siislemeler bulunmaktadir. Yedigen planli tirbede sadece iki cephede birer pencere acikligi, diger iki cephede de birer dolap bulunmaktadir. Pencere arala- rina dantel drgiisti geklinde bezemeler yerlestirilmistir. Kubbe gdbeginde, cem- ber icinde, Rumi motiflerden olusan bir kompozisyon yer almaktadir. Tekke avlusunun dig duvar yiizeylerinde Zilfikar kilict, cami tasviti, yedi ve on iki kollu yildiz motifleri, Idle motifleri yer alir. Her yil 21 Mayts’ta burada cesitli senlikler diizenlenmektedir 6. Filibe Cifte Hamam Hamam Filibe (Plovdiv) de, Merig¢ Nehri'ne yakin, eski adiyla Hact Hasan Bey mahallesinde, 5 September Caddesi, Nu.179'da bulunmaktadir. Filibe Cifte Hamam, Kazasker Hac! Hasan-zdde Mustafa Efendi tarafindan 1555 tarihinde inga edilmistir (Harbova, 1991: 73). Hamamin H. 911/M, 1555-56 tarihli bir vak- fiyesi vardir (Ayverdi, 2000: 43). Hamam, erkekler ve kadinlar béliimi olmak iizere iki béliimden olugmaktadir. Erkekler béliimiine ana cadde iizerinden, kadinlar béliimiine ise arka sokaktan girilir. Erkekler béliimiiniin girig kapisi basik kemerli olup alinlik kemeri ise sivri kemerdir. Her iki béliimiin sogukluk kisimlart, sekizgen kasnaklara oturan kubbelerle drtiltidiir. Kubbe kégelikleri tromptur. Her iki kubbenin tepesinde aydinlik feneri yer alir. Kubbe kasnaklarin- da pencere acikliklari yer almaz. Sadece erkekler béliimtiniin sogukluk kisminda tek sira pencere agikliklar’ bulunmaktadir, Hamamin kubbe kenarlart ve sagak silmeleri boydan boya iki sira halinde, kirpi sagakla cevrilidir. Almagik tarzinda inga edilen yapinin, sogukluk bélimlerinden, slklik ve sicaklik béliimlerine gecilmektedir. Hamamin sicaklik béliimlerinden halvet béliimiine erkeklerin tic, kadinlarin iki gecisi vardir. Yapinin bitin béliimleri, kubbe ile Grtiilidiir. Kiil- han kism1 ise tonozla Srtiiliidiir Hamamin sogukluk bélumlerinde kalem igi stislemeler gértilmektedir. Duvar resimlerinde cami resimleri ve natéirmortlar yer almaktadir. Hamam icindeki kurna ve gébek tagi, hala yerinde durmaktadir. Ahgap kapt kanatlan, ge¢ dénem- lere aittir. 2000 yazirftiaki ziyaretimizde, yapida genis gapli bir onarim yapilmak- taydi Bu yaziyla ilgili fotograflar "EKLER" béliimiindedir. a PURE ROLTORD ve ACT BERTAS VELT 7? F007 a9KAYNAKLAR ARIK, Riichan. (2001). “Sanatta Batililasma Siirecinde Balkan Anadolu Beraberligi’. Bal- kanlarda Kiiltiirel Etkilegim ve Turk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri. 17-19 Mayis 2000. Sumnu (Bulgaristan). Cilt 1, Ataturk Kultéir Merkezi, Ankara AYVERDI, Ekrem Hakki. (2000), Avrupada Osman Mimari Eserleri. Cilt IV. Istanbul BABINGER, V.Franz, (1938). Das Bektaschi —Kloster Demir Baba”, Rumelische Streifen. Berlin. CVETKOVA, Bistra. (1965). “Arhitekturata Prez Turskoto Vladicestvo (Kraja Na XIV- Vtorata polovina na XVII v.", Kratka Istorija Na Bilgarskata Arhitektura. Sofia EYICE, Semavi. (1967). "Varna ile Balcik Arasinda Akyazilt Sultan Tekkesi”. Belleten, C.31, Say! 124, Ankara HARBOVA, Margarita, (1991). “Razvitie na Planovata i Prostranstvenata Shema na Osmanskite Kultovi Sgradi na Balkanite (XV-XIX)". Institut D'etudes Balkaniques. Sofia HENRY Minetti, (1923). Osmanifche provinziale Baukunft aut dem Balkan, Ein Beitrag zur Baugefchichte des Balkans. Hanover KESKIOGLU, Osman. (1968-1969). “Bulgaristan’daki Bazi Tiirk Abideleri ve Vakif Eserle- ri", Vakiflar Dergisi, Say! 7- 8. Ankara KIEL, Machiel. (1974). ‘Some Early Ottoman Monuments In Bulgarian Thrace, (Stara Zagora, Janbol, Nova Zagora)’. Belleten, Cilt XXXVIIL Nu. 152. TTK, Ankara KIEL, Machiel. (1989). “Osmanische Baudenkmaler in Sidosteuropa”, Die Staaten Stido- teuroppas und die Osmanen, Herausgegeben von Hans Gerorg Majer. Minhen MIIATEY, Peter. (1986). Bulgaristan‘daki Osmanli Anitlan (Ceviren: Yagar Yiicel), Ankara MIKOY, Lubomir. (2001). “Teketo na Akjazili Baba v S. Obrociste, Balcigko-Kultova Arhi- tektura’, Problemi Na iskustvoto, Br.1; godina 34-A. Sofia MIKOY, Lubomir. (2005), iskustvoto na Heterodoksnite Musulmani v Bilgaria (XVI-XX vek). institut za Folklor. Sofia MUSCHANOY, Nikola. (1989). “Samokovskata Bajraklt Camij — Edin Prestavitelen Pamet- nik na Bilgarskija Barok ", Naseto Nasledstvo, Sv. Arhitektura br.7. Sofia STAYNOVA, Mihajla. (1985). “Osmanski Iskustva na Balkanite XV-XVIII vek”, (Architecture Culturelle Ottomane (XV-XVIII s.), Institut D’etudes Balkaniques. Sofia TATARLI, Ibrahim, (1966). “Turski Kultovi Zeradi i Nadpisi v Bilgaria”. God. SU.FZF, 60. Sofia. Vaktiye, Defter-i Rumeli Sani-i Asker. Nu.400, s.149, sira:351, Vakiflar Genel Mudurligii Arsivi YAVASOV, ivan. (1934). Razgrad, Negovato Arkeologicesko i istorigesko Minalo, Gas Sofia, ZLATEY, Todor, (1962), Bilgarskite Gradove po Reka Dunav Prez Epohata na Vizrazdan- yeto. Sofia TORK KOLTORO ve HAC) BEKTAS VELT / 2007-43 \15Hidavendigar Camii Orta Sahin Kubbe Pandantif Siislemeleri | ' ap se | Filibe HidaveSehabeddin Camii ig Mekan Gériiniisii Sehabeddin Paga Camii ig Mekan Siislemeleri Sihabiiddin Pasa Camii Plant yp TORK KOLTORO