Professional Documents
Culture Documents
Yapi Statigi Cozumlu Ornekler PDF
Yapi Statigi Cozumlu Ornekler PDF
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER
P1=20 kN P2=30 kN
q =10 kN/m
4,5 m 4,5 m 9m
f=4m
Ao oB
9m 9m
L=18 m
1
YAPI STATİĞİ I
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER
Şanlıurfa 2007
2
ÖNSÖZ
Şanlıurfa, 2007
3
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
1. GİRİŞ …………………………………………………………………………. 1
2. GERBER KİRİŞLERİ ……………………………………………………….. 5
Gerber Kirişlerim Sabit Yüklere Göre Hesabı ve İç Kuvvetler Diyagramının
Çizimi ……………………………………………………………. 5
Örnek 2.1. ………………………………………………………………………... 5
Örnek 2.2. ………………………………………………………………………... 10
Örnek 2.3. ………………………………………………………………………... 14
Örnek 2.4. ………………………………………………………………………... 17
Örnek 2.5. ………………………………………………………………………... 20
Örnek 2.6. ………………………………………………………………………... 26
Örnek 2.7. ………………………………………………………………………... 31
3. GERBER KİRİŞLERDE TESİR ÇİZGİLERİ …………………………….. 36
Genel Bilgiler ……………………………………………………………………. 36
Örnek 3.1. ………………………………………………………………………... 36
Örnek 3.2. ………………………………………………………………………... 40
Örnek 3.3. ………………………………………………………………………... 42
Örnek 3.4. ………………………………………………………………………... 43
Örnek 3.5. ………………………………………………………………………... 45
Örnek 3.6. ………………………………………………………………………... 47
Örnek 3.7. ………………………………………………………………………... 48
Örnek 3.8. ………………………………………………………………………... 50
4. İZOSTATİK ÇERÇEVELERİN HESABI …………………………………. 52
Genel Bilgiler ……………………………………………………………………. 52
Örnek 4.1. ………………………………………………………………………... 52
Örnek 4.2. ………………………………………………………………………... 56
Örnek 4.3. ………………………………………………………………………... 60
Örnek 4.4. ………………………………………………………………………... 64
Örnek 4.5. ………………………………………………………………………... 70
Örnek 4.6. ………………………………………………………………………... 76
Örnek 4.7. ………………………………………………………………………... 81
5. KAFES SİSTEMLERİNİN HESABI ……………………………………….. 89
Genel Bilgiler ……………………………………………………………………. 89
Örnek 5.1. ………………………………………………………………………... 90
Örnek 5.2. ………………………………………………………………………... 93
Örnek 5.3. ………………………………………………………………………... 96
Örnek 5.4. ………………………………………………………………………... 99
Örnek 5.5. ………………………………………………………………………... 102
Örnek 5.6. ………………………………………………………………………... 106
Örnek 5.7. ………………………………………………………………………... 108
6. KAFES SİSTEMLERDE TESİR ÇİZGİLERİ …………………………….. 113
Genel Bilgiler ……………………………………………………………………. 113
Örnek 6.1. ………………………………………………………………………... 113
Örnek 6.2. ………………………………………………………………………... 118
Örnek 6.3. ………………………………………………………………………... 122
Örnek 6.4. ………………………………………………………………………... 126
Örnek 6.5. ………………………………………………………………………... 130
4
Örnek 6.6. ………………………………………………………………………... 133
7. ÜÇ MAFSALLI SİSTEMLER ……………………………………………… 138
Genel Bilgiler ……………………………………………………………………. 138
Örnek 7.1. ………………………………………………………………………... 142
Örnek 7.2. ………………………………………………………………………... 147
Örnek 7.3. ………………………………………………………………………... 153
Örnek 7.4. ………………………………………………………………………... 159
Örnek 7.5. ………………………………………………………………………... 165
Örnek 7.6. ………………………………………………………………………... 171
8. ÜÇ MAFSALLI SİSTEMLERDE TESİR ÇİZGİLERİ ............................... 177
Genel Bilgiler ……………………………………………………………………. 177
Örnek 8.1. ………………………………………………………………………... 177
Örnek 8.2. ………………………………………………………………………... 182
Örnek 8.3. ………………………………………………………………………... 184
Örnek 8.4. ………………………………………………………………………... 187
Örnek 8.5. ………………………………………………………………………... 190
KAYNAKLAR ………………………………………………………………….. 193
5
1. GİRİŞ
Taşıyıcı sistemler, üzerlerine gelen yükleri güvenlik sınırları içinde taşıyıp zemine
ileten sistemlerdir. Bu sistemleri oluşturan elemanlara yapı elemanları denir.
İnşaat mühendisliğinin bina, köprü, baraj gibi çeşitli mühendislik yapılarının tasarımı
ile uğraşan dalı yapı mühendisliği olarak adlandırılır. Yapı mühendisliğinin temel amacı,
mühendislik yapılarının yeterli bir güvenlik ve rijitlikle, ekonomik şekilde
boyutlandırılmasıdır. Bu iş için yapı mühendislerine gerekli olan bilgilerin önemli bir bölümü
Yapı Statiği derslerinde verilir. Bu derslerde yapı sistemlerinin sabit ve hareketli yüklere göre
hesaplama yöntemleri ele alınır.
Yükler
q
b) Üçgen yayılı yük b)
c) q2
c) Trapez yayılı yük q1
qm
d)
d) Parabolik yayılı yük
q(x)
Mesnetler
Yapı sistemlerinin dış ortamla (genellikle zemin ile) bağlandığı yerlere mesnet denir.
Mesnetlerde hareketin kısıtlandığı doğrultularda tepkiler oluşur. Mesnetler aşağıdaki gibi
sınıflandırılır.
a) Kayıcı mesnet
a) b) c)
P
P P
ooo
V V
b) Sabit mesnet
a) b) c)
P
P P
V R
H
H H
V V
Şekil 1.3. a) Sabit mesnet, b) , c) Hesaplama şemaları.
c) Ankastre mesnet a) b) c)
P
P e P
V
H H
M M M H
V V M=V.e
V
2
a) b) c)
P
P e P
V
M M M
V V M=V.e
V
d) Elastik mesnetler b)
a)
Şekil 1.6. Elastik mesnetler, a)Çökmeye karşı elastik mesnet, b) Dönmeye karşı elastik
mesnet.
Düğüm hoktaları
1
3
θ1 θ3
2
θ2
θ1 = θ2 = θ3
Şekil 1.7. Bir rijit düğüm noktası.
1
3 θ1 θ3
2 θ2
θ1 =/ θ2 =/ θ3
Çubukların mafsalla birleştiği uçlarında eğilme momenti sıfırdır. Mafsallı düğüm noktaları
basit ve karmaşık diye ikiye ayrılır. İki çubuğun birleştiği mafsallı düğüm basit (Şekil 1.9a),
3
ikiden fazla çubuğun birleştiği mafsallı düğüm ise karmaşık düğüm (Şekil 1.9b) olarak
adlandırılır.
a) b)
4
2. GERBER KİRİŞLERİ
İnşaat pratiğinde, örneğin çok açıklıklı köprülerde ve çatı aşıklarında, basit, konsol ve
çıkmalı kirişlerin kendi aralarında mafsalla bağlanması sonucu elde edilen çok açıklıklı
izostatik kirişler kullanılır. Böyle kirişler Gerber kirişler diye adlandırılır. Gerber kirişlerde
ısı değişimlerinden ve mesnet çökmelerinden dolayı iç kuvvetler meydana gelmez. Bu
kirişlerin hesabı Statiğin denge denklemleri kullanılarak yapılır. Gerber kirişlerin hesabı için
gereken açıklamalar Örnek 2.1’in çözümünde verilmektedir.
Örnek 2.1 Boyutları ve yükleme durumu Şekil 2.1.1’de görülen Gerber kirişi için
a) Kinematik analizin yapılması,
b) Eğilme momenti ( M ) diyagramının çizimi,
c) Kesme kuvveti ( T ) diyagramının çizimi,
d) Çizilmiş diyagramların sağlamasının yapılması
istenmektedir.
P=10 kN
q = 2 kN/m M =8 kN.m q1=3 kN/m
Ao o om o o o
B 1 K C m2 D
o o o
2m 2m 2m 2m
8m 6m 6m
Şekil 2.1.1
Çözüm :
a) Yapılar kullanımları süresince geometrik biçimlerini korumalı, yani geometrik değişmez
olmalıdırlar. Bunun için sistemin serbestlik derecesi kontrol edilir. Bir sistemin serbestlik
derecesi, W, aşağıdaki ifade ile belirlenir:
W = 3.P – 2.m - Cm
W = 3.3 – 2.2 -5 = 0
değeri elde edilmektedir. Aynı zamanda bu sistem yararlı bünyeye sahiptir, yani, Şekil
2.1.1’den görüldüğü gibi AB kirişi temele birbirine paralel olmayan ve doğrultuları bir
noktada kesişmeyen üç bağla bağlanmıştır. Sistemin bir parçası olan bu kiriş tek başına
5
geometrik değişmez olup, esas veya taşıyıcı kiriş olarak adlandırılır. Diğer, yani taşınan
parçalar ise esas kirişe bir mafsal ve doğrultusu bu mafsaldan geçmeyen mesnet bağıyla
bağlanmıştır.
Gerber sistemleri hesaplamak için taşıma şeması çizilmelidir. Bunun için kirişin
parçalarını birbiriyle bağlayan mafsallar iki mesnet bağıyla değiştirilir (Şekil 2.1.2b). Hesaba
en üstte bulunan parçadan (kirişten) başlanır. Sonraki kirişlerin hesabında üstte bulunan
kirişin mesnet tepkileri onlar için zıt yönde, dış kuvvet gibi etki ettirilir. Böylece Gerber
kirişin hesaplama şeması elde edilmiş olur.
D
a) q = 2 kN/m M =8 kN.m P=10 kN
q1=3 kN/m
o A o o o o oD
m1 K C m2
oB o o
2m 2m 2m 2m
8m 6m 6m
m2
o oD
m1 oo o
b) o oC
o A oB oo o
q1=3 kN/m
o
m2o o
o
M =8 kN.m Vm2
m1 VD
o o
C P
o
c) Vm1 Vm2
q =2 kN/m
oA oB VC
o Vm1
VB VB
Şekil 2.1.2. a) Gerber kirişi, b) Taşıma şeması, c) Hesaplama şeması.
6
Şekil 2.1.3. a) m2D kirişi, b) M diyagramı, c) T diyagramı.
6
x2
0≤ x ≤ 4 M x = Vm 2 .x − q. ,
2
x = 0 ⇒ M x = 0.
Eğilme momentinin maksimum değeri açıklığın ortasında olup
ql12 3.4 2
M max = = = 6 kN .m
8 8
olarak elde edilir.
Eğilme momentinin maksimum olduğu kesitte kesme kuvvetinin değeri sıfır olur veya
işaretini değiştirir.
Kesme kuvveti değerlerinin hesaplanması:
Kesme kuvvetinin işareti yandaki gibidir.
Tx = Vm 2 − q.x ; x = 0 ⇒ Tx = Vm 2 = 6kN ;
x = 2m ⇒ Tx = 6 − 3.2 = 0 ; x = 4m ⇒ Tx = 6 − 3.4 = −6kN
Elde edilmiş olan değerlere göre M ve T diyagramları çizilmiştir (Şekil 2.1.3b,c). Eğilme
momenti diyagramı dış yük etkisi altında uzamış lifler tarafında çizilmiştir.
7
0≤ x1 ≤ 2
T = −Vm1 = −10 kN .
2 ≤ x2 ≤ 4
T = −Vm1 = −10 kN .
0 ≤ x3 ≤ 2
T =P + Vm 2 = 10 + 6 = 16 kN .
Hesaplanmış değerlere uygun olarak eğilme momenti diyagramı Şekil 2.1.4b’de ve kesme
kuvveti diyagramı Şekil 2.1.4c’de çizilmiştir.
2.10.5 − 10.10
VB = 0.
8
Sağlama:
∑Y = V A + V B + Vm1 − q.10 = 0 ⇒ 10 + 0 + 10 − 20 = 0.
a) q =2kN/m
M değerlerinin hesaplanması:
Vm1=10kN
0 ≤ x1 ≤ 10 Ao
oB
2 o
x x1
M x1 = V A .x1 − q. 1
; VA VB
2
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 ; x1 = 10 m ⇒ 8m 2m
10 2
M x1 = 10.10 − 2. = 0. M (kN.m)
2 b)
0 ≤ x1 ≤ 10 aralığında eğilme
momentinin maksimum değerini bulmak x0 = 5m 25
için T = 0 kesitinin x0 uzaklığının
10
hesabı:
T (kN)
T0 = V A − q.x0 = 0 ⇒ 10 − 2.x0 = 0 ⇒ c)
52
x0 = 5 m. M max = 10.5 − 2. = 25 kN .m. 6
2 10
Şekil 2.1.5
T kesme kuvveti değerlerinin hesaplanması: a) AB kirişi, b) M diyagramı,
0 ≤ x1 ≤ 10 c) T diyagramı.
Tx1 = V A − q.x1
x1 = 0 ⇒ Tx1 = 10 kN ; x1 = 10 m ⇒ Tx1 = 10 − 2.10 = −10 kN .
Elde edilmiş değerlere göre M (Şekil 2.1.5b) ve T (Şekil 2.1.5c) diyagramları çizilmiştir.
8
Gerber kirişin M eğilme momenti ve T kesme kuvveti diyagramları, kirişi oluşturan
parçaların M ve T diyagramları aynı eksen üzerinde sırasıyla birleştirilerek elde edilir (Şekil
2.1.6).
P =10kN
a) q 1=3kN/m
q=2kN/m M =8kN.m
o o om o o oD
B 1 K C m2
A o o o
8m 2m 2m 2m 2m 4m
32
20
12
M (kN.m)
b)
6
25
16 16
10
6 T (kN)
c)
6 6
10 10
VC=26kN VC=6kN
VA=10kN VB=0
Şekil 2.1.7
P =10 kN
M =8 kN.m q 1=3 kN/m
q=2 kN/m
Ao oB om oC o oD
1 K m2
o o o
VA=10 kN VB=0 VC=26 kN VD=6 kN
8m 2m 2m 2m 2m 4m
Şekil 2.1.8
9
∑M m1 = V A .10 − q.10.5 + M − VC .4 + P.6 + q.4.8 − VD .10 = 0 ⇒
10.10 - 2.10.5 + 8 – 26.4 + 10.6 + 3.4.8 – 6.10 = 0.
Örnek 2.2. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 2.2.1’de verilmiş olan Gerber kirişin
kinematik analizini yapıp, eğilme momenti ve kesme kuvveti diyagramlarını çiziniz.
P1 = 8kN P2 =12 kN
q = 4 kN/m q = 4 kN/m
M = 8 kN.m
oA o oB o
m1 K
oC
o
1,5 m 6m 2m 4m 3m 2m
Şekil 2.2.1
W = 3P – 2m – Cm = 3.2 -2.1 – 4 = 0
olup, sistem aynı zamanda yararlı bünyeye sahiptir. Kirişin taşıma ve hesaplama şemaları
aşağıda çizildiği gibidir (Şekil 2.2.2a,b).
P1 =8 kN P2 =12 kN
q=4 kN/m q=4 kN/m
M =8 kN.m
a) oA o oB oC
o
m1 K
o
1,5 m 6m 2m 4m 3m 1m
b) oA om1
o oo oB o
P1 =8 kN o
q=4 kN/m
c)
oA o m1
o
Vm1
P2 =12 kN
Vm1
q=4 kN/m
M =8 kN.m
o B K oC
o
1,5 m 6m 2m 4m 3m 1m
10
Am1 kirişinin (Şekil 2.2.3a) hesaplanması:
P1 =8 kN
Mesnet tepkileri: q = 4 kN/m
∑ M m 1 = − P1 .(7,5) + V A .6 − q.6.3 = 0 ⇒ a) oA o m1
8.(7,5) + 4.6.3 x1 o
VA = = 22 kN x2
6 VA Vm1
∑ M A = −Vm1 .6 + q.6.3 − P1 .(1,5) = 0 ⇒ 1,5 m 6m
4.6.3 − 8.(1,5)
Vm1 = = 10 kN 12
6
M(kN.m)
Sağlama : b)
∑ Y = − P1 + V A − q.6 + Vm1 = 0 ⇒ 14
12,5
− 8 + 22 − 4.6 + 10 = 0.
T(kN)
Her bölge için (Şekil 2.2.3a) M ve T c)
değerlerinin hesaplanması:
8 8
10
0 ≤ x1 ≤ 1,5 Şekil 2.2.3. a) Am1 kirişi, b) M
M x1 = − P1 .x1 ; T1 = − P1 = 8 kN . diyagramı, c) T diyagramı.
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 ; x1 = 1.5 m ⇒ M x1 = −12 kN .m.
0 ≤ x2 ≤ 6
x 22
M x 2 = Vm1 .x 2 − q. ; Tx 2 = −Vm1 + x 2 ; x 2 = 0 ⇒ M x 2 = 0 , Tx 2 = −10 kN ;
2
36
x 2 = 6 m ⇒ M x 2 = 10.6 − 4. = −12 kN .m , Tx 2 = −10 + 4.6 = −14 kN .
2
0 ≤ x 2 ≤ 6 aralığında eğilme momentinin maksimum değer aldığı kesitin x0 uzaklığı:
10 (2,5) 2
Tx 0 = −10 + q.x0 = 0 ⇒ x0 = = 2,5m. M max = 10.(2,5) − 4. = 12.5 kN .m
4 2
Hesaplanmış değerlere göre M (Şekil 2.2.3b) ve T (Şekil 2.2.3c) diyagramları çizilmiştir.
Mesnet tepkileri:
∑ M C = −Vm1 .9 − q.2.8 + VB .7 − P.3 + M + q.1.(0,5) = 0 ⇒
10.9 + 4.2.8 + 12.3 8 + 4.1.(0,5)
VB = − = 25,7143 kN .
7 7
∑ M B = q.1.(7,5) − VC .7 + P.4 + M − Vm1 .2 − q.2.1 = 0 ⇒
4.1.(7,5) + 12.4 + 8 − 10.2 4.2.1
VC = − = 8,2857 kN .
7 7
Sağlama:
∑ Y = −Vm1 − q.2 + VB − P + VC − q.1 = 0 ⇒ −10 − 4.2 + 25,7143 − 12 + 8,2857 − 4.1 = 0
11
a) P2 =12
Vm=10 kN
q =4 kN/m kN q=4 kN/m
M =8 kN.m
oB K o
C
x1 o x3
VB x2 x4
VC
2m 4m 3m 1m
28
12 2
0,5
b) M(kN.m)
2,85
10,85
7,714 7,714
c) 4
T(kN)
10 4,285 4,285
18
Şekil 2.2.4. a) BC kirişi, b) M diyagramı, c) T diyagramı.
0 ≤ x1 ≤ 2
x12
M x1 = −Vm1 .x1 − q. ; Tx1 = −Vm1 − q.x1. x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 , Tx1 = −10 kN ,
2
x1 = 1 m ⇒ M x1 = −12 kN .m,
22
x1 = 2 m ⇒ M x1 = −10.2 − 4. = −28 kN .m ; Tx1 = −10 − 4.2 = −18 kN .
2
2 ≤ x2 ≤ 6
M x 2 = −Vm1 .x 2 − q.2.( x 2 − 1) + VB .( x 2 − 2) ;
T = −Vm1 − q.2 + VB ⇒ − 10 − 4.2 + 25,7143 = 7,7143 kN .
x 2 = 2 m ⇒ M x 2 = −10.2 − 4.2.1 = −28 kN .m,
x 2 = 6 m ⇒ M x 2 = −10.6 − 4.2.5 + (25,7143).4 = 2,857 kN .m.
0 ≤ x3 ≤ 1
x32
M x 3 = −q. ; Tx 3 = q.x3 . x3 = 0 ⇒ M x 3 = 0 ; Tx 3 = 0. x3 = 0,5m ⇒
2
12
M x 3 = −0,5 kN .m. x3 = 1 m ⇒ M x 3 = −4. = −2 kN .m, Tx 3 = 4.1 = 4 kN .
2
12
1 ≤ x4 ≤ 4
M x 4 = − q.1.( x 4 − 0,5) + VC .( x 4 − 1) ; T = q.1 − VC = 4.1 − 8,2857 = −4,2857 kN .
x 4 = 1 m ⇒ M x 4 = −2 kN .m, x 4 = 4 m ⇒ M x 4 = −4.1.(3,5) + (8.2857).3 = 10,8571 kN .m.
Belirlenen değerlere göre M (Şekil 2.2.4b) ve T (Şekil 2.2.4c) diyagramları çizilmiştir.
M diyagramından görüldüğü gibi kirişin tekil eğilme momenti uygulanmış olan kesitinde,
diyagramda bu momentin değeri kadar ve yönünde bir atlama vardır. T diyagramında ise
kirişin tekil yük uygulanmış olan kesitinde bu kuvvetin yönünde kendi değeri kadar atlama
oluşmuştur.
Gerber kirişi oluşturan basit kirişlerin M ve T diyagramları birleştirilip, kirişin M
(Şekil 2.2.5a) ve T (Şekil 2.2.5b) diyagramları elde edilir.
P1 = 8 kN P2 =12 kN
q =4 kN/m M =8 kN.m
q = 4 kN/m
a)
oA o oB o
m1 K
oC
o
6m 2m 4m 3m 1m
28
1,5 m M(kN.m)
12
12
2
0,5
b)
2,85
12,5 10,85
14 7,714 7,714
4
c) T(kN)
4,285 4,285
8 8 10
18
P1 =8 kN P2 =12 kN
q = 4 kN/m M =8 kN.m
q = 4 kN/m
o
oA
m1 oB K Co
o o
VA=22 kN VA=25,714 kN VC=8,2857 kN
1,5 m 6m 2m 4m 3m 1m
Şekil 2.2.6
13
∑ Y = V + V + V − P − q.8 − P − q.1 = 22 + 25,7143 + 8,2857 − 8 − 4.8 − 12 − 4.1 = 0
A B C 1
Örnek 2.3. Şekil 2.3.1’de görülen Gerber kirişin eğilme momenti ve kesme kuvveti
diyagramlarının çizilmesi istenmektedir.
P=14 kN
q =3 kN/m
M=10 kN.m
o o
A m1 K B
o
2m 6m 2m 2m
Şekil 2.3.1.
Çözüm :
P=14 kN
q =3 kN/m a)
M=10 kN.m
oA o
m1 K B
o
2m 6m 2m 2m
oA o m1
o oo b)
q =3 kN/m
M=10 kN.m
Ao o m1
o
VA Vm P=14 kN
Vm q =3 kN/m
c)
K B
14
Am1- kirişinin (Şekil 2.3.3a) hesaplanması : q =3 kN/m
M=10 kN.m
Mesnet tepkilerinin bulunması: oA o m1
x1 o x2
∑ M m1 = − M + V A .6 − q.6.3 = 0 ⇒ VA Vm1
10 + 3.6.3 2m 6m
VA = = 10,6667 kN .
6
10 10
∑ M A = −Vm1 .6 + q.6.3 − M = 0 ⇒
3.6.3 − 10 M (kN.m)
Vm1 = = 7,3333 kN .
6
Sağlama: 10,667
8,963
T (kN)
∑Y = V A + Vm1 − q.6 = 0 ⇒
10.6667 + 7.3333 − 3.6 = 0 7,333
Kirişin her bir bölgesi için (Şekil 2.3.3a) M ve T ’nin bağıntılarının yazılıp, değerlerinin
hesaplanması.
0 ≤ x1 ≤ 2
M = −10 kN .m; T = 0.
0 ≤ x2 ≤ 6
62
x 2 = 6 m ⇒ M x 2 = (7,3333).6 − 3. = −10 kN , Tx 2 = −7,3333 + 3.6 = 10,6667 kN .
2
İkinci bölgede M ’nin maksimum değer aldığı kesitin uzaklığı, bu kesitte kesme kuvveti
değerinin sıfır olma şartından belirlenir.
7,3333
Tx 2 = −Vm1 + qx 2 = 0 ⇒ x 2 = = 2,4444 m.
3
(2,444) 2
M max = 7.3333.(2,4444) − 3. = 8.963 kN .m
2
Belirlenmiş değerlere uygun olarak basit kirişin M ve T diyagramları çizilmiştir (Şekil
2.3.3b,c).
m1B kirişinin (Şekil 2.3.4a) hesaplanması: Konsol kirişlerin hesabına serbest uçtan
başlanabilir. Her bir bölge için M ve T değerlerini belirlenmesi:
0 ≤ x1 ≤ 2
x12
M x1 = −Vm1 .x1 − q. ; Tx1 = −Vm1 − q.x1 .
2
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0, Tx1 = −Vm1 = −7,333 kN .
22
x1 = 2m ⇒ M x1 = −(7.333).2 − 3. = −20,666 kN .m
2
Tx1 = −7,3333 − 3.2 = −13,3333 kN .
15
2 ≤ x2 ≤ 4
x 22 a) P=14 kN
M x 2 = −Vm1 .x 2 − q. − P.( x 2 − 2) ; q =3 kN/m
2 Vm1
Tx 2 = −Vm1 − q.x 2 − P. m1 K B
x 2 = 2 m ⇒ M x 2 = −20,6666 kN .m x1
x2
Tx 2 = −7,3333 − 3.2 − 14 = −27,3333 kN .
2m 2m
42
x 2 = 4 m ⇒ M x 2 = −(7,333).4 − 3. − 14.2 =
2 81,33
= −81,333 kN .m
27,33
33,33
a) Şekil 2.3.4. a) m1B kirişi, b) M diyagramı, c) T diyagramı.
P=14 kN
q =3 kN/m
M=10 kN.m
o o
oA m1 K B
2m 6m 2m 2m
81,33
10 10
20,66
b) M(kN.m)
10,66 8,963
c) T(kN)
7,33
13,33
Şekil 2.3.5. a) Gerber kirişi, b) M diyagramı, 27,33
c) T diyagramı. 33,33
16
Kirişin tümünün denge kontrolü (Şekil 2.3.6):
P=14 kN
q =3 kN/m
M=10 kN.m
MB=81,333 kN.m
o o
m1 K B
oA
2m 6m 2m 2m VB=33,333 kN
VA=10,666
Şekil 2.3.6
Örnek 2.4. Yükleme durumu ve boyutları Şekil 2.4.1’de görülen Gerber kirişin eğilme
momenti ve kesme kuvveti diyagramlarını çiziniz.
1m 1,5 m 2m 2m 2m 5m 2m
Şekil 2.4.1
Çözüm : P2=15 kN
W = 3.3 – 2.2 – 5 = 0
a)
olduğundan ve sistem yararlı bünyeye sahip olduğu m1o o m2
için geometrik değişmezdir. Önceki örneklerin o
çözümlerinde olduğu gibi Gerber kirişin taşıma ve
hesaplama şemaları Şekil 2.4.2’de çizilmiştir. Vm1 Vm2
2m 2m
m1 m2 kirişinin ( Şekil 2.4.3a) hesaplanması: b) M (kN.m)
Kirişe etkiyen yük bir tekil yük olup açıklığın
ortasına uygulandığından mesnet tepkileri ve iç
kuvvetler aşağıdaki gibi olur. c) 15
P 15 7,5 7,5
Vm1 = Vm 2 = 2 = = 7,5 kN .
2 2
Eğilme momentinin maksimum değeri açıklığın T (kN)
ortasında olup
7,5 7,5
p.l 15.4
M max = = = 15 kN .m' dir.
4 4 Şekil 2.4.3. a) m1m2 kirişi, b) M diyagramı,
c) T diyagramı.
17
Kesme kuvveti değerleri : Tm1 = Vm1 = 7,5 kN ; Tm 2 = Vm 2 = −7,5 kN .
Bu değerlere uygun olarak kirişin M (Şekil 2.4.3b) ve T (Şekil 2.4.3c) diyagramları
çizilmiştir.
P1=18 kN P2=15 kN P3=20 kN
a) q = 4 kN/m
M1=12 kN.m M=16 kN.m
o o o
A m1 m2 Bo K C
o o
1m 1,5 m 2m 2m 2m 5m 2m
b) m1o om2
oo oo oB
A P2=15 kN Co
o o
m1 o o m2
o
Vm1 Vm2
c) P1=18 kN P3=20 kN
M1=12 kN.m Vm2
q =4 kN/m
Vm1 M=16 kN.m
A o K o
Co
18
Sağlama :
Her bir bölge için (Şekil 2.4.4a) M ve T ’nin ifadelerinin yazılıp, değerlerinin hesaplanması.
0 ≤ x1 ≤ 2
x12
M x1 = −Vm 2 .x1 − q. ; Tx1 = −Vm 2 − q.x1 .
2
1
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 , Tx1 = −7,5 kN . x1 = 1 m ⇒ M x 2 = −(7,5).1 − 4. = −9,5 kN .m.
2
2
2
x1 = 2 m ⇒ M x1 = −(7,5).2 − 4. = −23 kN .m, Tx1 = −7,5 − 4.2 = −15,5 kN .
2
2 ≤ x2 ≤ 7
x 22
M x 2 = −Vm 2 .x 2 − q. + VB ( x 2 − 2) ; Tx 2 = −Vm 2 − q.x 2 + V B .
2
x2 = 2 m ⇒ M x 2 = − − 23 kN .m, Tx 2 = −7,5 − 4.2 + 39,64285 = 24,143 kN .
0 ≤ x3 ≤ 2
M x 3 = M + VC .x3 ; T = −VC = −15,857 kN .
x3 = 0 ⇒ M x 3= M = 16 kN .m , x3 = 2 m ⇒ M x 3 = 16 + (15,857).2 = 47,714 kN .m.
Vm1=7,5kN
P1=18 kN
ve T (Şekil 2.4.4c) diyagramları çizilmiştir. a)
M1=12 kN
0 ≤ x1 ≤ 1,5 24,75
M x1 = −Vm1 .x1 ; T = Vm1 = 7,5 kN .
11,25
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 , x1 = 1,5 m ⇒
b) M (kN.m)
M x1 = −(7,5).1,5 = −11,25 kN .m.
0,75
19
P1=18 kN P2=15 kN P3=20 kN
a) q =4 kN/m
M1=12 kN.m M=16 kN.m
o o o o
A m1 m2 B K Co
o
1m 1,5 m 2m 2m 2m 5m 2m
24,75
23
11,25
9,5
b) M (kN.m)
0,75
16
15 24,143 17,28
25,5 47,24
25,5
7,5 7,5
15,5
15,87 15,87
P1=12 kN
MA=24,75 kN.m
P2=15 kN P3=20 kN
q =4 kN/m
M1=10 kN.m M=16 kN.m
o o o o
A m1 m2 Bo K C
o
1m 1,5 m 2m 2m 2m 5m 2m
VA=25,5 kN VB=39,643 kN VC=15,857 kN
Şekil 2.4.7
∑Y = V A − P1 − P2 − q.7 + VB − P3 + VC = 0 ⇒
25,5 − 18 − 15 − 4.7 + 39,643 − 20 + 15,857 = 0
∑M m2 = − M A − M 1 − P1 .(5,5) − P2 .2 + q.7.(3,5) − VB .2 + P3 .7 − VC .9 − M + V A .7 = 0 ⇒
− 37,5 + (22,5).7 − 12 − 18.(5,5) − 15.2 + 4.7.(3,5) − (39,643).2 + 20.7 − (15,857).9 − 16 = 0
Örnek 2.5. Yükleme durumu ve ölçüleri Şekil 2.5.1’de verilmiş olan Gerber kirişin eğilme
momenti ve kesme kuvveti diyagramlarının çizilmesi istenmektedir.
20
M1=10 kN.m
P1=12 kN P2=14 kN
q =3 kN/m M1=10 kN.m q = 3 kN/m
o o o D
o A Co o Eo
Bo m1 m2 m3
o o o o
2m 6m 2m 2m 3m 2m 2m 2m 2m 4m 4m
Şekil 2.5.1
Çözüm :
Serbestlik derecesi W = 3.P – 2.m – Cm= 3.4 -2.3 – 6 = 0’dır ve Şekil 2.5.1’den görüldüğü
gibi kirişin yararlı bünyeye sahip olma şartları sağlanmıştır. Böylece kiriş geometrik
değişmezdir.
Sistemin taşıma (Şekil 2.5.2b) ve hesaplama (Şekil 2.5.2c) şemaları çizildikten sonra
her bir kirişin hesabı yapılır.
P1=12 kN P2=14 kN a)
M1=10 kN.m q =3 kN/m M1=10 kN.m q =3 kN/m
o A o o o
Bo K m1 o
Co m2 m3 o Eo
o oD o
2m 6m 2m 2m 3m 2m 2m 2m 2m 5m 3m
m2o b)
o m3
m1o oo oo
Co oD o
Eo
oo o o
oA Bo
o
M1=10 kN.m
m2o o m3
o
Vm1
M1=10 kN.m q =3 kN/m
Vm1
o A o
Bo K
21
Hesaplamaya en üstteki kiriş olan m2 m3 kirişinden (Şekil 2.5.3a) başlanır.
M x 2 = Vm 3 .x 2 ; T = −Vm3 = −2,5 kN . c) 5
T(kN)
x 2 = 0 ⇒ M x 2 = 0 , x 2 = 2 m ⇒ M x 2 = (2,5).2 = 5 kN .m
2,5 2,5
Bu değerlere göre kirişin M (Şekil 1.5.3b) ve
Şekil 1.5.3
T (Şekil 1.5.3c) diyagramları çizilmiştir.
a) m2 m3 kirişi ,b) M diyagramı,
c) T diyagramı.
DE kirişinin (Şekil 1.5.4a) hesabı:
Mesnet tepkileri
P2=14 kN
∑ M E = −Vm3 .10 + VD .8 − q.8.4 − P2 .3 = 0 ⇒ Vm3=2,5kN q =3 kN/m a)
(2,5).10 + 3.8.4 + 14.3
VD = = 20,375 kN . o D o
Eo
8
x1
∑ M D = −VE .8 + q.8.4 + P2 .5 = 0 ⇒ VD x3 VE
x2
3.8.4 + 14.5 − (2,5).2
VE = = 20,125 kN . 2m 5m 3m
8
Sağlama : 5
M(kN.m)
b)
∑Y = − V m3 + V D − q.8 − P2 + VE = 0 ⇒
− 2,5 + 20,375 − 3.8 − 14 + 20,125 = 0.
17,875
46,875
Bölgelere göre (Şekil 1.5.4a) M ve T
değerlerinin bulunması : c)
2,875
T(kN)
0 ≤ x1 ≤ 2 2,5 2,5 11,125
M x1 = −Vm3 .x1 ; T = −Vm3 = −2,5 kN .
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 , x1 = 2 m ⇒ M x1 = −5 kN .m 20,125
22
c) T diyagramı.
2 ≤ x2 ≤ 7
( x 2 − 2) 2
M x 2 = −Vm 3 .x 2 + VD .( x 2 − 2) − q. , Tx 2 = −Vm 3 + VD − q.( x 2 − 2) .
2
x 2 = 2 m ⇒ M x 2 = −5 kN .m , Tx 2 = −2,5 + 20,375 = 17,875 kN .
(4 − 2) 2
x 2 = 4 m ⇒ M x 2 = −(2,5).4 + (20,375).2 − 3. = 24,75 kN .m
2
(7 − 2) 2
x 2 = 7 m ⇒ M x 2 = −(2,5).7 + (20,375).5 − 3. = 46,875 kN .m
2
Tx 2 = −2,5 + 20,375 − 3.5 = 2,875 kN .
0 ≤ x3 ≤ 3
x32
M x 3 = VE .x3 − q. ; Tx 3 = −VE + q.x3 . ⇒ x3 = 0 ⇒ M x 3 = 0 , Tx 3 = −VE = −20,125 kN .
2
32
x3 = 3 m ⇒ M x 3 = (20,125).3 − 3. = 46,875 kN .m , Tx 3 = −20,125 + 3.3 = −11,125 kN .
2
Bulunan değerlere uygun olarak M (Şekil 2.5.4b) ve T (Şekil2 .5.4c) diyagramları çizilmiştir.
Vm2= 2,5kN
Mesnet tepkileri a)
∑ M C = Vm1 .5 − P1 .3 − Vm 2 .2 = 0 ⇒ m1o o
Co
x3
12.3 + ('2,5).2 x1
Vm1 = = 8,2 kN Vm1 x2 VC
5
∑ M m1 = −Vm 2 − VC .5 + P1 .2 = 0 ⇒ 2m 3m 2m
− (2,5).7 + 12.2 b)
VC = = 1,3 kN . M (kN.m)
5 5
Sağlama :
16,4
∑ Y = Vm1 − P1 + VC + Vm1 = 0 ⇒ 8,2 8,2
8,2 − 12 + 1,3 + 2,5 = 0
c) T (kN)
Her bir bölgede (Şekil 1.5.5a) M ve T değerleri. 3,8 2,5
3,8
2 ≤ x2 ≤ 5
M x 2 = Vm1 .x 2 − P1 .( x 2 − 2) , T = Vm1 − P1 = 8,2 − P1 = −3,8 kN .
x 2 = 2 m ⇒ M x 2 = 16,4 kN .m , x 2 = 5 m ⇒ M x 2 = (8,2).5 − 12.3 = 5 kN .m .
23
0 ≤ x3 ≤ 2
M x 3 = Vm 2 .x3 ; T = −2,5 kN . x3 = 0 ⇒ M x 3 = 0 , x3 = 2 m ⇒ M x 3 = 5 kN .m .
∑Y = V A − q.8 + V B − Vm1 = 0 ⇒
12 13,77
3,2667 − 3.8 + 28,9333 − 8,2 = 0 14,2
8,2
Bölgelere göre (Şekil 1.5.6a) M ve T 3,27
değerlerinin bulunması: c) T(kN)
0 ≤ x1 ≤ 2
x12 14,73
M x1 = −Vm1 .x1 − q. ; Tx1 = Vm1 + q.x1 ⇒
2 Şekil 2.5.6. a) AB kirişi, b) Mdiyagramı,
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 , Tx1 = 8,2 kN , c) T diyagramı.
1
x1 = 1 m ⇒ M x1 = −(8,2).1 − 3. = −9,7 kN .m
2
22
x1 = 2 m ⇒ M x1 = −(8,2).2 − 3. = −22,4 kN .m,
2
Tx1 = 8,2 + 3.2 = 14,2 kN .
2 ≤ x2 ≤ 8
x 22
M x 2 = −Vm1 .x 2 − q. + VB .( x 2 − 2) ; Tx 2 = Vm1 + q.x 2 − V B .
2
x2 = 2 m ⇒ M x 2 = −22,4 kN .m, Tx 2 = 8,2 + 3.2 − 28,9333 = −14,7333 kN .
24
Tx 2 = 0 ⇒ 8,2 + 3.x 0 − 28,9333 = 0 ⇒ x0 = 6,9111 m.
(6,9111) 2
x0 = 6,9111 m ⇒ M max = −(8,2).(6,9111) − 3. + (28,9333).(4,9111) = 13,778 kN .m
2
82
x 2 = 8m ⇒ M x 2 = −(8,2).8 − 3. + (28,9333).6 = 12 kN .m,
2
Tx 2 = 8,2 + 3.8 − 28,9333 = 3,2667 kN .
0 ≤ x3 ≤ 2
M = 12 kN .m ; T = 0.
P1=12 kN P2=14 kN a)
M1=10 kN.m q =3 kN/m M1=10 kN.m q =3 kN/m
o A o o o
Bo K m1 Co m2 m3 oD Eo
o o o o
2m 6m 2m 2m 3m 2m 2m 2m 2m 5m 3m
22,4
9,7 5 5 M(kN.m)
b)
5 5
12 13,77 16,4
46,875
14,2
17,875
8,2 8,2
2,875
c) 3,27 T(kN)
25
Kirişin tümüne ait denge kontrolü:
P1=12 kN P2=14 kN
M1=10 kN.m q =3 kN/m M1=10 kN.m q =3 kN/m
o A o o o o om o o
B K m1 Co m2 3
oD Eo
o
2m 6m 2m 2m 3m 2m 2m 2m 2m 5m 3m
VA=3,2667 kN VB=28,9333 kN VC=1,3 kN VD=20,375 kN VE=20,125 kN
Şekil 2.5.8
∑Y = V A − q.8 + VB − P1 + VC − q.8 + VD − P2 + VE = 0 ⇒
3,2667 − 3.8 + 28,9333 − 12 + 1,3 − 3.8 + 20,375 − 14 + 20,125 = 0
∑M m2 = M + V A .15 − q.8.11 + V B .9 − P1 .5 + VC .2 + M 1 + q.8.10 − VD .6 − VE .14 = 0 ⇒
12 + (3,2667).15 − 3.8.11 + (28,9333).9 − 12.5 + (1,3).2 + 10 + 3.8.10 + 14.11 −
− (20,375).6 − (20,125).14 = 0
Örnek 2.6. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 2.6.1’de verilmiş Gerber kirişin eğilme
momenti ve kesme kuvveti diyagramlarını çizip, genel denge şartlarını kontrol ediniz.
Şekil 2.6.1
Çözüm:
Serbestlik derecesi W = 3.P – 2.m – Cm= 3.2 -2.1 – 4 = 0’dır ve Şekil 2.6.1’den görüldüğü
gibi sistem yararlı bünyeye sahiptir. Böylece kiriş geometrik değişmezdir.
Gerber kirişin taşıma ve hesaplama şemaları sırasıyla Şekil 2.6.2b ve Şekil 2.6.2c’de
çizilmiştir.
26
P1=15 kN P2=18 kN P3=20 kN
q=4 kN/m
M=12 kN.m
oA o o B o a)
m1 K
o
C
o
6m 2m 3m 4m 3m 2m
2m
oA o b)
o oo oC
o B
o
q=4 kN/m
o o m1
o
c)
Vm1
P2=18 kN P3=20 kN
P1=15 kN M=12 kN.m
oB K oC
Vm1 o
Şekil 2.6.2. a) Gerber kirişi, b) Taşıma şeması, c) Hesaplama şeması.
∑ M A = Vm1 .6 − q.2.1 = 0 ⇒
VA
4.2.1 8
Vm1 = = 1,333 kN .
6
b) 2
Sağlama : M(kN.m)
∑ Y = −q.2 + V A − Vm1 = 0 ⇒
1,33 1,33
− 4.2 + 9,333 − 1,333 = 0 c)
T(kN)
0 ≤ x2 ≤ 6
M x 2 = −Vm .x 2 ; T = Vm = 1,333 kN . x 2 = 0 ⇒ M x 2 = 0 , x 2 = 6 m ⇒ M x 2 = −8 kN .m
Mesnet tepkileri
Sağlama :
BC kirişinde olduğu gibi sadece tekil yüklerle yüklü kirişlerde tekil yüklerin uygulama
noktaları arasındaki bölgelerde kesme kuvveti sabit kalır, eğilme momenti ise bir doğru
şeklinde değişir. Buna göre de M ve T diyagramlarının çizilmesi için iç kuvvetlerin
değerlerinin kritik kesitlerde hesaplanması yeterli olur.
M D = M = 12 kN .m ; M C = M = 12 kN .m ; M F = M + VC .3 = 12 + (15,466).3 = 58,4 kN .m
28
P2=18 kN P3=20 kN
P1=15 kN M=12kN.m
a)
m o B E F oC D
o
Vm1=1,333k VB VA
2m 3m 4m 3m 2m
27,33
b)
M(kN.m)
12 12
40,66
58,4
22,533 22,533
4,533 4,533
c)
T(kN)
Bu değerlere göre kirişin M (Şekil 2.6.4b) ve T (Şekil 2.6.4c) diyagramları çizilmiştir. Am1 ve
BC kirişlerinin M (Şekil 2.6.3b, Şekil 1.6.4b) ve T (Şekil 2.6.3c, Şekil 2.6.4c) diyagramları
birlikte çizilerek Gerber kirişin M (Şekil 2.6.5b) ve T (Şekil 2.6.5c) diyagramları elde edilir.
29
a) P1=15 kN P2=18 kN P3=20 kN
q=4 kN/m M=12 kN.m
oA o o B o
m1 K
o
C
o
2m 6m 2m 3m 4m 3m 2m
27,33
8 M(kN.m)
b) 2
12 12
40,66
58,4
22,533 22,533
T(kN)
c) 1,33 1,33 4,533 4,533
oA o o B o
m1 K C
o o
2m 6m 2m 3m 4m 3m 2m
Şekil 2.6.6
∑ Y = −q.2 + V A − P1 + V B − P2 − P3 + VC = 0 ⇒
− 4.2 + 9,3333 − 15 + 36,2 − 18 − 20 + 15,4666 = 0
∑M B
= −q.2.9 + VV .8 − P1 .2 + P2 .3 + P3 .7 − VC .10 − 12 = 0 ⇒
− 4.2.9 + (9,3333).8 − 15.2 + 18.3 + 20.7 − (15,4666).10 − 12 = 0
30
Örnek 2.7. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 2.7.1’deki Gerber kirişin eğilme momenti ve
kesme kuvveti diyagramlarını çiziniz.
q0=12 kN/m P1=18 kN P2=20 kN P3=15 kN
M=15 kN.m
q1=4 kN/m
o oB o oC
A m
o o
8m 3m 3m 4m 2m
Şekil 2.7.1
Çözüm:
Serbestlik derecesi W = 3.D – 2.m – Cm = 3.2 -2.1 – 4 = 0’dır ve Şekil 2.7.1’den görüldüğü
gibi kiriş yararlı bünyeye sahiptir. Böylece sistem geometrik değişmezdir. Sistemin taşıma ve
hesaplama şemaları sırasıyla Şekil 2.7.2b ve Şekil 2.7.2c’de gösterilmiştir.
a)
M=15 kN.m
o o o oC
A B m
o o
8m 3m 3m 4m 2m
b) o o
C
o oo o
A oB
o
P2=20 kN P3=15 kN
mo oC
c) o
Vm
M=15 kN.m
q0=12 kN/m
q1=4 kN/m P1=18 kN
o oB
A
o Vm
31
mC kirişinin (Şekil 1.7.3a) hesaplanması:
P2=20 kN P3=15 kN
Mesnet tepkileri a)
)) m
∑M C = Vm .7 − P2 .4 + P3 .2 = 0 ⇒ o D oC
o
20.4 − 15.2
Vm = = 7,143 kN .
7 Vm VC
3m 4m 2m
∑M m
= P3 .9 − VC .7 + P2 .3 = 0 ⇒
15.9 + 20.3
VC = = 27,857 kN .
7 30
Sağlama :
M(kN.m)
b)
∑Y = V m − P2 + VC − P3 = 0 ⇒
7,143 − 20 + 27,857 − 15 = 0
21,429
M ve T ’nin kritik kesitlerdeki değerleri
(Sol uçtan bakıldığında)
15 15
M m = 0 ; Tm = Vm = 7,143 kN .
7,143 7,143
M D = Vm .3 = (7,143).3 = 21,429 kN .m. T(kN)
T sol
D = Vm = 7,143kN c)
TDsağ = Vm − P2 = 7,143 − 20 = −12,857 kN .
12,857 12,857
M C = Vm .7 − P2 .4 = (7,143).7 − 20.4 =
= −30kN .m Şekil 2.7.3. a) mC kirişi, b) M diyagramı,
TCsol = Vm − P2 = 7,143 − 20 = −12,857 kN . c) T diyagramı.
M C = − P3 .2 = −15.2 = −30 kN .m
TC = P3 = 15 kN .
Elde edilmiş değerlere göre kirişin M (Şekil 2.7.3b) ve T (Şekil 2.7.3c) diyagramları
çizilmiştir.
Mesnet tepkileri
q 0 .8 2
∑M B = V A .8 − M −
2 3
. .8 + q.3.(1,5) + Vm .3 + P1 .3 = 0 ⇒
12.8 2
12 + . .8 − 4.3.(1,5) + (7,143).3 − 18.3
VA = 2 3 = 21,8214 kN .
8
32
a) q0=12 kN/m
M=12kN.m
qx P1=18 kN
q (x) q1=4 kN/m
o oB
A x1
R qx o
Vm=7,143 kN
x2
VA
VB
8m 3m
93,429
42,214
b) 12 4,714
M (kN.m)
9,68
37,143
21,82
25,143
c)
T (kN)
14,178
26,17
Şekil 2.7.4. a) AB kirişi, b) M diyagramı, c) T diyagramı.
q0 .8 8
∑M A = Vm .11 + P1 .11 + q.3.(9,5) − VB .8 +
2 3
. −M =0 ⇒
12.8.8
(7,143).11 + 18.11 + 4.3.(9,5) + − 12
VB = 2 .3 = 63,3216 kN .
8
Sağlama :
q 0 .8 12.8
∑Y = V A −
2
+ VB − q.3 − Vm − P1 = 0 ⇒ 21,8214 −
2
+ 63,3216 − 4.3 − 7,143 − 18 = 0.
AB kirişinin bölgelerinde (Şekil 2.7.4a) M ve T ’nin değerlerinin hesaplanması:
0 ≤ x1 ≤ 3
x12
M x1 = − P1 .x1 − Vm .x1 − q. ; Tx1 = P1 + Vm + q.x1 ;
2
33
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 ; Tx1 = 18 + 7,143 = 25,143 kN ,
(1,5) 2
x1 = 1,5 m ⇒ M x1 = −18.(1,5) − (7,143).(1,5) − 4. = −42,2145 kN .m
2
32
x1 = 3 m ⇒ M x1 = −18.3 − (7,143).3 − 4. = −93,429 kN .m.
2
Tx1 = 18 + 7,143 + 4.3 = 37,143 kN .
3 ≤ x 2 ≤ 11
12.( x 2 − 3) ( x − 3)
qx = = 1,5.( x 2 − 3) ⇒ Rq x = q x . 2 = 0,75( x 2 − 3) 2
8 2
( x − 3)
M x2 = − P1 .x 2 − Vm .x 2 − q.3.( x 2 − 1,5) + VB .( x 2 − 3) − Rq x . 2 ⇒
3
M x2 = −18.x 2 − (7,143).x3 − 4.3( x 2 − 1,5) + (63,3216).( x 2 − 3) − 0,75.( x 2 − 3) 2 .( 2 −3) ,
Tx 2 = P1 + Vm + q.3 − VB + Rq x ⇒ Tx 2 = 18 + 7,143 − 63,3216 + 0,75( x 2 − 3) .
x 2 = 3 m ⇒ M x 2 = −18.3 − (7,143).3 − 3.4.(1,5) = −93,429 kN .m ,
Tx 2 = 18 + 7,143 + 12 − 63,3216 = −26,1786 kN .
(0,75).4 3
x 2 = 7 m ⇒ M x 2 = −18.7 − (7,143).7 − 4.3.(5,5) + (63,3216).4 − = −4,7146 kN .m ,
3
Tx 2 = 18 + 7,143 + 4.3 − 63,3216 + (0,75).4 2 = −14,1786 kN .
8
x 2 = 11 m ⇒ M x 2 = −18.11 − (7,143).11 − 4.3.(9,5) + (63,3216).8 − (0,75).8 2. = −12 kN .m
3
Tx 2 = 18 + 7,143 + 12 − 63,3216 + (0,75).8 = 21,8214 kN .
2
Her bir kiriş için çizilmiş M, T diyagramları bir doğru üzerinde çizilip, tüm kirişin M
(Şekil 2.7.5b) ve T (Şekil 2.7.5c) diyagramları elde edilir.
34
M=15 kN.m a)
q0=12 kN/m P1=18 kN P2=20 kN P3=15 kN
q1=4 kN/m
o oB o o
A m C
o o
8m 3m 3m 4m 2m
93,429
M (kN.m)
30
42,214
b)
12 4,714
9,68
21,429
37,143
21,82 T(kN) 15 15
25,143
7,143
c)
14,178
12,857 12,857
26,178
Şekil 2.7.5. a) Gerber kirişi, b) M diyagramı, c) T diyagramı.
q1=4 kN/m
o oB o o
A m
o oC
8m 3m 3m 4m 2m
VA=21,8214 kN VB=63,3216 kN VC=27,857 kN
Şekil 2.7.6
12.8
∑ Y = 21,8214 − 2
+ 63,3216 − 4.3 − 18 − 20 + 27,857 − 15 = 0
12.8 2.8
∑M m
= (21,8214).11 − 15 −
2
.(
3
+ 3) + (63,3216).3 − 4.3.(1,5) + 20.3 −
(27,857).7 + 15.9 = 0.
35
3. GERBER KİRİŞLERDE TESİR ÇİZGİLERİ
Genel Bilgiler
Taşıyıcı sistemlerin hareketli yüklere göre hesabı tesir çizgileri yardımıyla yapılır.
Tesir çizgileri (T.Ç.), yönü değişmeyen hareketli birim yük etkisi altında çizilir. Bunlar, P = 1
birim yükünün sistem üzerindeki durumuna bağlı olarak kesit tesirlerinin, mesnet tepkilerinin
ve yer değiştirmelerin değişimini gösterirler. Tesir çizgileri izostatik sistemlerde doğru
parçalarından oluşurlar, hiperstatik sistemlerde ise eğriseldirler.
Gerber kirişlerde tesir çizgilerini çizmek için basit kirişlerden bilinen kurallar
kullanılır. Önce kirişin taşıma şeması çizilir. Tesir çizgisi çizilecek olan büyüklük (R : mesnet
tepkisi, M : eğilme momenti, T : kesme kuvveti gibi) bu kirişin hangi parçasına ait ise
hareketli birim yükün adı geçen parça üzerinde hareket etmesi göz önüne alınarak, söz konusu
büyüklüğün bu durum için tesir çizgisi çizilir. Sonra, hareketli birim yük diğer parçaların
üzerinde de dikkate alınır. Eğer bu parçalardan söz konusu büyüklüğün ait olduğu parçaya
etki varsa ilk çizilen tesir çizgisi bu parçalar boyunca mafsallarda kırıklık yapacak ve
mesnetlerin altında sıfırdan geçecek şekilde devam ettirilir.
Çizilmiş tesir çizgileri yardımı ile bunların ait oldukları büyüklüklerin (S) değerleri
aşağıdaki formülle hesaplanır.
n n n
S = ∑ Pi . y i + ∑ qi . Ai + ∑ M i .tgα i (3.1)
i =1 i =1 i =1
Burada :
Pi : kirişe uygulanmış olan tekil yükler,
y i : Pi tekil yükü altındaki T.Ç ’si ordinatıdır ve Pi . y i çarpımının işareti y i ’nin işaretine
bağlıdır,
qi : kirişe uygulanmış olan düzgün (üniform) yayılı yüklerin şiddetleri (En sık karşılaşılan
yayılı yükler bunlardır. Eğer sistem üzerinde düzgün yayılı yükten farklı yayılı yükler varsa
bunlar için integral işlemi yapılır),
Ai : düzgün yayılı yükün etkidiği bölgenin altındaki tesir çizgisi alanıdır. qi . Ai çarpımının
işareti Ai ’nin işaretine bağlıdır,
M i : kirişe etkiyen tekil momentlerdir,
α i : momentlerin uygulanmış olduğu kesitler altında tesir çizgisinin yatayla yaptığı açılardır.
(T.Ç.’si eğrisel olduğunda bu eğriye çizilmiş teğetin yatayla yaptığı açılardır). Momentin
yönü açıyı büyütürse M i .tgα i çarpımının işareti negatif, aksi halde pozitiftir.
Örnek 3.1. Boyutları Şekil 3.1.1a’da verilen çıkmalı kirişin mesnet tepkilerinin ve K
kesitinde MK ve TK’nın tesir çizgilerinin çizilmesi istenmektedir.
36
− c ≤ x ≤ (L + d )
P.( L − x)
∑M B = V A .L − P.( L − x) = 0 ⇒ V A =
L
P.x
∑ M A = −VB .L + P.x = 0 ⇒ VB = L
Görüldüğü gibi VA ve VB’nin tesir çizgilerinin denklemleri birer doğruyu ifade ederler. x’in
değişme aralığında alabileceği değerler sırasıyla VA ve VB’ nin tesir çizgisi denklemlerinde
yerine konularak elde edilen değerlere göre VA (Şekil 3.1.1b) ve VB’nin (Şekil 3.1.1c) T.
Ç.’leri çizilmiştir.
x P=1
a)
o A o
K oB
VA VB
c a b d
L
b)
1
1+ c/L
VA T.Ç.
d/L
1+ d/L
1
c) VB T.Ç.
c/L
a a.b b
L
d) MK T.Ç.
b.c/L b.c/L
1
c/L b/L
e) TK T.Ç.
d/L
a/L 1
Şekil 3.1.1. a) AB kirişi, b) VA’nın T.Ç., c) VB’nin T.Ç., d) MK’nın T.Ç., e) TK’ nın T.Ç.
37
K kesitinin sağ tarafında hareket ettiği göz önüne alındığında, birim yükün olmadığı sol taraf
dikkate alınarak T.Ç.’nin sağ parçasının ifadesi aşağıdaki gibi elde edilir.
M Ksol = V A .a
Görüldüğü gibi MK’nın T.Ç.’nin sağ parçası VA’nın T.Ç.’nin ordinatlarının a ile
çarpılmasıyla elde edilir.
Hareketli birim yükün K kesitinin sol tarafında hareket ettiği göz önüne alındığında, bu defa
da birim yükün olmadığı sağ taraf dikkate alınarak, T.Ç.’nin sol parçası için ifade şöyle elde
edilir:
M Ksağ = VB .b
MK’nın T.Ç.’nin sol parçasının, VB’nın T.Ç.’nin ordinatlarının b ile çarpılmasıyla elde
edildiği görülmektedir. Bu tesir çizgisi parçalarının çizimi ölçekli olarak yapıldığında K
kesitinin altında kesiştikleri görülür.
Kesme kuvvetinin tesir çizgisi de sağ ve sol olmak üzere iki parçadan oluşur. Bu
parçaların ifadeleri eğilme momentinin tesir çizgisine benzer şekilde elde edilir:
TKsol = V A
TKsol = −VB
Bu sonuçlara uygun olarak kirişin açıklığı içerisinde (mesnetleri arasında) olan K kesitinde
eğilme momentinin ve kesme kuvvetinin T. Ç.’leri sırasıyla Şekil 3.1.1d ve Şekil 3.1.1e’de
çizilmiştir.
Kirişin açıklığı içindeki kesitlerde (K kesiti gibi) eğilme momentinin ve kesme kuvvetinin
T.Ç.’lerinin çizimi aşağıda tarif edildiği gibi pratik şekilde de yapılabilir.
Eğilme momentinin T.Ç. : Sağ veya sol mesnetten kesite kadar olan mesafe mesnet hizasında
artı işaretle bir ordinat olarak işaretlenir. Sonra bu ordinattan diğer mesnetin altında sıfırdan
geçecek şekilde bir doğru çizilir. İlgili kesitin bu doğru üzerine izdüşümü alınır. Bu izdüşüm
noktasından başta dikkate alınan mesnette sıfırdan geçen bir doğru çizilerek eğilme
momentinin T.Ç. tamamlanmış olur (Şekil 3.1.2b).
Kesme kuvvetinin T.Ç. : Önce VA’nın ve zıt işaretle VB’nin T.Ç.’leri çizilir. Sonra K kesitinin
bu çizgiler üzerine izdüşümleri alınır. VA’nın T.Ç.’nin izdüşümün sağında , VB’nin T.Ç.’nin
ise izdüşümün solunda kalan kısımları alınarak TK’nın T.Ç.’si (Şekil 3.1.2c) elde edilir.
Açıklığın dışındaki, yani çıkmalar üzerindeki kesitlerin iç kuvvetlerinin tesir çizgilerinde sağ
(çıkma sol tarafta ise) veya sol (çıkma sağ tarafta ise) çizginin ordinatları sıfırdır.
38
x P=1
a)
o A oB
K
o
a
VA VB
c L d
K1
b)
MK T.Ç.
1
c) K11
TK T.Ç.
K11
1
Örnek olarak Şekil 3.1.3 a)’daki kirişin K ve K1 kesitlerinde iç kuvvetlerin T.Ç.’lerini çizelim.
P=1 P=1
x x1
a) K K1
o A oB
o
c
VA VB
a L b
b) MK T.Ç.
a
c) TK T.Ç.
1 1
d) MK1 T.Ç.
c
1 1
e) TK1 T.Ç.
Şekil 3.1.3. a) AB kirişi, b) MK’nın T.Ç., c) TK’ nın T.Ç., d) MK1’in T.Ç., e) TK1’in T.Ç.
39
K kesiti için iç kuvvetlerin tesir çizgilerinin sağ parçaları sıfırdır (çıkma sol tarafta olduğu
için).
0≤ x≤a
M K = − P.x ; TK = − P = −1 ;
x ' in değişme aralığı göz önüne alınarak MK ve TK’nın tesir çizgileri sırasıyla Şekil 3.1.3b ve
Şekil 3.1.3c’de çizilmiştir.
K1 kesiti için iç kuvvetlerin T.Ç.’lerinin sol parçaları sıfırdır (çıkma sağ tarafta olduğu için).
0 ≤ x1 ≤ c
M K 1 = − P.x1 ; TK 1 = P = 1 .
x1 ' in değişme aralığı göz önüne alınarak MK1 ve TK1’in tesir çizgileri sırasıyla Şekil 3.1.3d ve
Şekil 3.1.3e’de çizilmiştir.
Örnek 3.2. Yükleme durumu ve boyutları Örnek 2.1’de (Şekil 3.2.1a) verilmiş kiriş için
a) A mesnetinin VA ve işaretli K kesitinin MK, TK tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımıyla VA, MK ve TK’nın değerlerini hesaplayınız,
c) VA, MK ve TK’nın Örnek 2.1’de analitik olarak belirlenmiş değerlerini tesir çizgileri
yardımıyla hesaplanan değerleri ile karşılaştırınız.
Çözüm :
40
P=10 kN
a)
q =2 kN/m q 1=3 kN/m
M =8 kN.m
oA oB o oC o oD
m1 K m2
o o o
2m 2m 2m 2m
8m 6m 6m
m2 o oD
P=1 m1 o o o
b) o oC
oo o
oA oB
o
VA
1 A1
A1' A2
α 0,125 VA T.Ç.
c)
0,25
2
A2 M
d) α2 α1
MK T.Ç.
1
1
A3
α3
e) TK T.Ç.
1
Şekil 3.2.1. a) Gerber kirişi, b) Taşıma şeması, c) VA’nın T.Ç., d) MK’nın T.Ç., e) TK’nın T.Ç.
VA(kN) 10 10 0
MKSol(kN.m) - 20 - 20 0
MKSağ(kN.m) - 12 - 12 0
TK (kN) - 10 - 10 0
Örnek 3.3. Yükleme durumu ve boyutları Örnek 2.2’de (Şekil 3.3.1a) verilmiş olan Gerber
kiriş için
a) VB, MK ve TK tesir çizgilerini çiziniz,
41
b) Tesir çizgileri yardımıyla bu büyüklüklerin değerlerini hesaplayınız,
c) Bu büyükler için analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla hesaplanmış değerleri
karşılaştırınız.
Çözüm:
a) VB, MK ve TK’nın T.Ç.’leri sırasıyla Şekil 3.3.1b, c ve d’de çizilmiştir.
b) Tesir çizgileri yardımıyla mesnet tepkisinin ve iç kuvvetlerin değerlerini yine (3.1)
ifadesiyle hesaplanır.
a) oA o oB K o
o m1 oC
1,5 m 6m 2m 4m 3m 1m
A1 1,285 A1'
1
0,428 α1 A2
b)
4
0,143
0,3214
1,7148
0,2143 A3 α3 α2 A4
c)
0,857143 0,57143
A3T 1
0,2857 0,42857
α4 α4 A4T
d)
0,07143 0,143
0,57143 1
Şekil 3.3.1. a) Gerber kirişi, b) VB’nin T. Ç., c) MK’nın T.Ç. d) T K’nın T. Ç.
TK’nın tesir çizgisinden
42
(0,2857).8
TKSol = − P1 .0,07143 + q. A3T + M .tgα 4 + P2 .0,42857 − q. A4T = −8(0,07143) + 4. −
2
1 1.(0,14286)
− 8. + 12.(0,42857) − 4. = 7,7143 kN
7 2
(0,2857).8
TKSağ = − P1 .0,07143 + q. A3T + M .tgα 4 − P2 .0,57143 − q. A4T = −8.(0,07143) + 4. −
2
1 1.(0,2857)
− 10. − 12.(0,57143) − 4. = −4,2857 kN
7 2
Örnek 3.4. Yükleme durumu ve boyutları Örnek 2.3’de (Şekil 3.4.1a) verilmiş Gerber kirişi
için
a) VB, MK ve TK tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımıyla VB, MK ve TK’yı belirleyiniz,
c) Bu büyükler için analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla hesaplanmış değerleri
karşılaştırınız.
Çözüm:
1.6 1
V B = P.1 + q.( A + A1 ) − M .tgα = 14.1 + 3.(1.4 + ) − 10. = 33,333 kN
2 6
43
a) P=14 kN
q =3 kN/m
M=10 kN.m
oA o
o
m1 K B
2m 6m 2m 2m
P=1
x
b)
oA om1
o oo B
K
A1
A 1 1
c) α
VB’ T.Ç.
0,333
d)
α1 A2
0,666
MK’ T.Ç.
2
e)
α2 A3 A4
0,333
TK’ T.Ç.
1 1
Şekil 3.4.1. a) Gerber kirişi, b) Taşıma şeması, c) VB’nin tesir çizgisi, d) MK’ nın tesir çizgisi,
e) TK’nın tesir çizgisi.
2.8 2
M K = −q. A2 + M .tgα 1 = −3. + 10. = −20,6666 kN .m
2 6
olarak hesaplanmaktadır.
c) VB , MK, ve TK için analitik ve T. Ç.’leri yardımıyla bulunmuş değerlerin karşılaştırma
tablosu:
44
Büyüklük Analitik T. Ç.’leri Fark
yöntemle yardımıyla
Örnek 3.5. Yükleme durumu ve boyutları Örnek 2.4’de (Şekil 3.5.1a) verilmiş Gerber kirişi
için
a) VC, MK ve TK tesir çizgilerini çiziniz,
b) T.Ç.’leri yardımıyla VC, MK ve TK’yı belirleyiniz,
c) Bu büyükler için analitik yöntemle ve T.Ç.’leri yardımıyla belirlenmiş değerleri
karşılaştırınız.
Çözüm:
olarak belirlenir.
45
P1=18 kN P2=15 kN P3=20 kN
a) q =4 kN/m
M1=12 kN.m M=16 kN.m
o o o o
A m1 m2 B K Co
o
1m 1,5 m 2m 2m 2m 5m 2m
b) m1o o m2
oo oo
A oB Co
o o
1
α
A
A' α
c) VC T.Ç
0,14286
0,2857
A1
d) MK T.Ç
1
2
1 A3
0,2857
0,2857
0,14286
A2
α1
e) TK T.Ç
1
Şekil 3.5.1. a) Gerber kiriş, b) Taşıma şeması, c) VC’nin tesir çizgisi,
d) MK’nın tesir çizgisi, e) TK’ nın tesir çizgisi.
c) VB, MK, ve TK için analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla hesaplanmış değerlerin
karşılaştırma tablosu:
46
Örnek 3.6. Yükleme durumu ve boyutları Örnek 2.5’de (Şekil 3.6.1a) verilmiş olan Gerber
kirişi için
a) VB, MK ve TK tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımıyla VB, MK ve TK büyüklüklerini belirleyiniz,
c) Bu büyüklükler için analitik yöntemle ve T.Ç.’leri yardımıyla hesaplanmış olan değerleri
karşılaştırınız.
Çözüm:
1 (1,333).8 0,5333
V B = M .tgα + q. A + P1 . y1 + M 1 .tgα 1 = 12. + 3. + 12.(0,8) + 10. = 28,9333 kN
6 2 4
2.2 0,8
M K = −q. A1 − P1 .1,2 − M 1 .tgα 2 = −3. − 10. = −22,4 kN .m
2 4
1
TK = q. A2 + P1 .0,6 + M 1 .tgα 3 = 3.1.2 + 12.(0,6) + 10. = 14,2 kN
10
c) Analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla hesaplanmış değerlerin karşılaştırma
tablosu:
47
P1=12 kN P2=14 kN a)
M1=10 kN.m q =3 kN/m M1=10 kN.m q =3 kN/m
o o o om o
o A B o K m1 Co m2 3
o
o oD Eo
2m 6m 2m 2m 3m 2m 2m 2m 2m 5m 3m
P=1 m2o o m3
x m1 b)
o oo oo
Co oD o
Eo
o o o o
o A o
B
o
1,333
A
0,8
A1 α2
MK ‘nın T.Ç. d)
1,2
A2
1 1
0,6
α3 TK ‘nın T.Ç. e)
0,4
Şekil 3.6.1. a) Gerber kirişi, b) Taşıma şeması, c) VB’nin T.Ç., d) MK’nın T.Ç.,
e) TK’nın T.Ç.
Örnek 3.7. Yükleme durumu ve boyutları Örnek 2.6’da (Şekil 3.7.1a) verilen Gerber kirişi
için
a) VC, MK ve TK tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımıyla VC, MK ve TK’yı belirleyiniz,
c) Bu büyüklükler için analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla hesaplanmış değerleri
karşılaştırınız.
Çözüm:
48
P1 = 15 kN P2 = 18 kN P3 = 20 kN a)
q = 4 kN/m
M = 12 kN.m
oA o o B oC
m K
o
o
2m 6m 2m 3m 4m 3m 2m
P=1
oA o b)
o oo o B oC
o
c)
1
0,7
0,0666
α 0,3
VC-T.Ç.
A 0,2 3
2,1
d)
0,9 α1
0,2
MK-T.Ç.
A1
0,6
1
e)
0,3
α2
0,2
A2 TK-T.Ç.
0,0666
0,3
0,7
1
Şekil 3.7.1. a) Gerber kirişi, b) Taşıma şeması, c) VC’nin T.Ç., d)MK’nın T.Ç.,
e) TK’nın T.Ç.
49
(0.0666).2
VC = q. A − P1 .0,2 + P2 .0,3 + P3 .0,7 − M .tgα = 4. − 15.(0,2) + 18.(0,3) +
2
1
+ 20.(0,7) − 12. = 15,4666 kN
10
(0,2).2
M K = q. A1 − P1 .0,6 + P2 .0,9 + P3 .2,1 − M .tgα 1 = 4. − 15.(0,6) + 18.(0,9) +
2
2,1
+ 20.(2,1) + 12. = 58,4 kN .m
3
(0,0666).2
TKsağ = − q. A2 + P1 .0,2 − P2 .0,3 + P3 .0,7 + M .tgα 2 = −4. + 15.(0,2) −
2
0,3
− 18.(0,3) − 20.(0,7) + 12. = −15,4666 kN
3
TKsol = − qA2 + P1 .0,2 − P2 .0,3 + P3 .0,3 + M .tgα 2 = −0,2666 + 3 − 5,4 + 1,2 = 4,5333 kN
c) VC, MK, ve TK için analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş değerlerin
karşılaştırma tablosu:
Örnek 3.8. Yükleme durumu ve boyutları Örnek 2.7’de (Şekil 3.8.1a)verilmiş olan Gerber
kirişi için
a) VA, MK ve TK’nın tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımıyla VA, MK ve TK’yı belirleyiniz,
c) Bu büyüklükler için analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla hesaplanan değerleri
karşılaştırınız.
Çözüm:
50
8
x 3 3 3 1,5 8 3 3.3 3
V A = ∫ (1,5).x. dx − q. A − P1 . − P2 . + P3 . + Mtgα = . − 4. − 18. −
0
8 8 14 14 8 3 8.2 8
3 3 1
− 20. + 15. + 12. = 21,8214 kN
14 28 8
12 12 3 .3 12 12
M K = −q. A1 − P1 .3 − P2 . + P3 . = −4. − 18.3 − 20. + 15. = −93,4285 kN .m
7 14 2 7 14
4 2 4 2
TK = q. A2 + P1 .1 + P2 . − P3 . = 4.1.3 + 18.1 + 20. − 15. = 37,1428 kN
7 7 7 7
51
M=15 kN.m
q0=12 kN/m P1=18 kN P2=20 kN P3=15 kN
q x dx q x q1=4 kN/m
o
a)
o oB m oC
A dx o o
8m 3m 3m 4m 2m
o o
C
b)
o oo o
A oB
o
1 1.x
yx =
8
α A 3/28
c)
3/14
3/8 12/14
A1
d)
12/7
3
A2
1 1
4/7
e)
2/7
Şekil 3.8.1. a) Gerber kirişi, b) Taşıma şeması, c) VA’nın T.Ç., d) MK’nın T.Ç.,
e) TK’nın T.Ç.
Not: Örneklerden görüldüğü gibi herhangi bir büyüklük için çizilen tesir çizgisinin
ordinatları, hareketli birim yük her bir ordinat hizasında iken, söz konusu büyüklüğün aldığı
değeri göstermektedir.
52
4. İZOSTATİK ÇERÇEVELERİN HESABI
Genel Bilgiler
Elemanları düğüm noktalarında rijit veya mafsallı olarak birleşen, geometrik değişmez
çubuk sistemlere çerçeve denir. Çerçeveler bir açıklıklı, çok açıklıklı, bir katlı veya çok katlı
olabilir. Çerçevelerin yatay elemanları kiriş, düşey elemanları ise kolon diye adlandırılır.
Çerçevelerin kirişleri doğru, kırık veya eğri eksenli olabilir.
a) b)
o o
o o o
d) o
c) o
o o
Şekil 4.1. a) Bir açıklıklı çerçeve (düğümler rijit), b) Çok açıklıklı çerçeve (bazı düğümleri
mafsallı), c) Çok açıklıklı çerçeve (kiriş eğik / eğrisel), d) Bir açıklıklı, çok katlı çerçeve.
Örnek 4.1. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 4.1.1’de verilen çerçeve için
a) Sabit yük etkisinden eğilme momenti, kesme kuvveti ve normal kuvvet diyagramlarını
çiziniz,
b) Sistemin genel dengesini kontrol ediniz.
53
P1=20 kN
q2=8 kN/m
1 2
4m
3m
q1=15 kN/m
P2=15kN
3
3m
oA oB
4m 4m 3m
Şekil 4.1.1
Çözüm:
Çoğu yapı sistemlerinde olduğu gibi hesaplamaya mesnet tepkilerinin belirlenmesi ile başlanır
(Şekil 4.1.2).
P1=20 kN q2=8 kN/m
8m
x2 x5
x3 3m
q1=15 kN/m
x4
P2=15 kN
3m
x1
o HA
A Bo
VA VB
4m 4m 3m
Şekil 4.1.2
∑ X = 0 ⇒ q1.6 − H A − P2 = 0 ⇒ H A = 15.6 − 15 = 75 kN
∑ M B = −V A .8 + q1.6.3 − P1.4 + q2 .3.(1,5) − P2 .3 = 0 ⇒
15.6.3 − 20.4 + 8.3.(1,5) − 15.3
VA = = 22,625 kN
8
∑ M A = q2 .3.(9,5) − P2 .3 − VB .8 + P1 .4 + q1 .6.3 = 0
8.3.(9,5) − 15.3 + 20.4 + 15.6.3
VB = = 66,625 kN
8
Sağlama:
∑ Y = −V A − P1 − q 2 .3 + VB = 0 ⇒ − 22,625 − 20 − 8.3 + 66,625 = 0
Her bir bölge için (Şekil 4.1.2) eğilme momenti, kesme kuvveti ve normal kuvvetin
ifadelerinin yazılıp, değerlerinin belirlenmesi:
54
0 ≤ x1 ≤ 6
x1
M x1 = H A .x1 − q1 .x1 . ; Tx1 = H A − q1 .x1 ; N = V A = 22,625 kN
2
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 , Tx1 = H A = 75 kN .
52
Tx1 = H A − q1 .x1 = 0 ⇒ 75 − 15.x1 = 0 ⇒ x1 = 5 m . M xmax
1 = 75.5 − 15. = 187,5 kN .m
2
62
x1 = 6 m ⇒ M x1 = 75.6 − 15. = 180 kN .m , Tx1 = 75 − 15.6 = −15 kN .
2
0 ≤ x2 ≤ 4
62 62
M x 2 = H A .6 − q1 .
− V A .x 2 = 75.6 − 15. − (22,625).x 2 = 180 − (22,625).x 2
2 2
T = −V A = −22,625 kN ; N = −q1 .6 + H A = −15.6 + 75 = −15 kN .
x 2 = 0 ⇒ M x 2 = 180 kN .m , x 2 = 4 m ⇒ M x 2 = 180 − (22,625).4 = 89,5 kN .m
4 ≤ x3 ≤ 8
M x 3 = 180 − V A .x3 − P1 .( x3 − 4) ; T = −V A − P1 = −22,625 − 20 = −42,625 kN ; N = −15 kN .
x3 = 4m ⇒ M x 3 = 89,5 kN .m , x3 = 8 m ⇒ M x 3 = 180 − (22,625).8 − 20.4 = −81 kN .m.
M = 0 ; T = 0 ; N = −V B = −66,625 kN ’ dur.
0 ≤ x4 ≤ 3
M x 4 = − P2 .x 4 ; T = P2 = 15 kN ; N = −VB = −66,625 kN
x 4 = 0 ⇒ M x 4 = 0 , x 4 = 3 m ⇒ M x 4 = −15.3 = −45 kN .m
0 ≤ x5 ≤ 3
x5 x2
M x 5 = − q 2 .x 5 . = − q 2 . 5 ; Tx 5 = q 2 .x5 ; N = 0
2 2
(1,5) 2
x5 = 0 ⇒ M x 5 = 0 ; Tx 5 = 0 ; x5 = 1,5 m ⇒ M x 5 = −8. = −9 kN .m
2
(3) 2
x5 = 3 m ⇒ M x 5 = −8. = −36 kN .m ; Tx 5 = 8.3 = 24 kN
2
Her bir bölge için elde edilmiş değerlere göre çerçevenin M (Şekil 4.1.3b), T (Şekil 4.1.3c) ve
N (Şekil 4.1.3d) diyagramları çizilmiştir. Eğilme momenti diyagramı uzamış lifler tarafında
çizilmiştir.
55
a) P1=20 kN q2=8 kN/m 81
b) 36
180 9
1 2 1 2 45
4m
3m
89,5
q1=15 kN/m
180
P2=15 kN 187,5
3 3
3m
M (kN.m)
oA Bo oA Bo
8m 3m
24
c)
d) 15
15 15
66,625 15
22,625
22,625
22,625 15
22,625 T (kN)
N (kN) 42,625
75 o 42,625 o
o o 66,625
81 36
2
∑M 2 = 36 + 45 − 81 = 0
45
56
P1=20 kN q2=8 kN/m
1 2
4m
3m
q1=15 kN/m
P2=15 kN
3
3m
75 kN
66,625 kN
22,625 kN
8m 3m
Şekil 4.1.4
P1=30 kN
M=12kN.m
q2=9 kN/m
α
2m
q1=16 kN/m
6m
6m
4m
P2=20 kN
o
4m
3m 12 m
Şekil 4.2.1
∑X = H A + P2 − q1 .6 = 0 ⇒ H A = 16.6 − 20 = 76 kN
M=12kN.m
q2=9 kN/m
α x6
2m
K
q1=16 kN/m
E x C
4
6m
x5
4m
x1
P2=20 kN
F
x3 o
B
4m
x2
A
o VB
HA
3m VA 6 m 6m
Şekil 4.2.2
Sağlama :
∑ Y = −q 2 .3 + V A − P1 − VB = −9.3 + 93,70833 − 30 − 36,70833 = 0
Her bir bölge için M, T ve N’nin değerlerinin hesabı:
M x 2 = − H A .x 2 ; T = − H A = −76 kN ; N = −V A = −93,70833 kN
x 2 = 0 ⇒ M x 2 = 0 ; x 2 = 4 m ⇒ M x 2 = −76.4 = −304 kN .m
58
x 42 x 42
M x 4 = M − q2 , = 12 − 9. ; Tx 4 = − q 2 .x 4 = −9.x 4 ; N = 0
2 2
(1,5) 2
x 4 = 0 ⇒ M x 4 = 0 ; Tx 4 = 0 ; x 4 = 1,5 m ⇒ M x 4 = 12 − 9. = 1,875 kN .m
2
32
x 4 = 3 m ⇒ M x 4 = 12 − 9. = −28,5 kN .m ; Tx 4 = −9.3 = −27 kN
2
Bu bölgede
12 2
cos α = = 0,9864 ; sin α = = 0,1664
12 2 + 2 2 12 2 + 2 2
NC
C kesitinde (Şekil 4.2.3)
TC
C α
q1.3
(H+P2)
VA
Şekil 4.2.3
59
62
M x 6 = − q 2 . − V B .x6 ; x6 = 0 ⇒ M x 6 = −16.18 = −288 kN .m ; x6 = 6 m ⇒ M x 6 = −412,25 kN .m
2
T = V B . cos α + q 2 .6. sin α = (36,70833).(0,9864) − 16.6.(0,1664) = 20,234 kN
N = −(V B . sin α + q 2 .6. cos α ) = −(36,70833.(0,1664) + 16.6.(0,9864)) = −100,80266 kN
Elde edilmiş değerlere göre çerçevenin M (Şekil 4.2.4b), T (Şekil 4.2.4c) ve N (Şekil 4.2.4d)
diyagramları çizilmiştir.
P1=30 kN a)
M=12 kN.m
q2=9 kN/m
α D
2m
q1=16kN/m
C
6m
6m
4m
P2=20 kN
o
4m
3m 12 m
716,5
b)
412,25
288
28,5 288
1,875
688
72
12
M
304
o
c)
60
49,8267 20,2347 d)
49,8267 20,2347
96 105,79 100,826
105,79 100,826
36,7083
96
96,7083
27 T
96
76 o
N
36,7083o
o 76
o
96,7083
288
688
∑M D = 288 − 288 = 0 Şekil 4.2.5
P1=30 kN
M=12 kN.m
q2=9 kN/m D
q1=16 kN/m
C
6m
P2=20 kN
36,7083 kN
93,7083 kN
76 kN
Şekil 4.2.6
∑ X = 76 + 20 − 16.6 = 0
∑ Y = −9.3 + 93,7083 − 30 − 36,7083 = 0
61
Örnek 4.3. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 4.3.1’de verilmiş çerçeve için
4m
o
P =20 kN
2m
q =10 kN/m
o
q0=8 kN/m
M=10 kN.m
3m 3m
Şekil 4.3.1
Çözüm:
x1
q 0 .x B HB
qx =
4m
o
4 P=20 kN x3
2m
q=10 kN/m
Ao HA
q0=8 kN/m x4 M=10 kN.m
x2
VA 3m 3m
Şekil 4.3.2
∑ Y = 0 ⇒ V − P − q.6 = 0 ⇒ V = 20 + 10.6 = 80 kN
A A
q .4 1
∑ M = 0 ⇒ − H .2 + M + q.6.3 + P.3 + 2 . 3 .4 = 0
A B
9
8.4 1
10 + 10.6.3 + 20.3 + . .4
HB = 2 3 = 135,6667 kN
2
q 0 .4 2 .4
∑M B =−
2
.(
3
− 2) + V A .6 − q.6.3 − P.3 + M − H A .2 = 0
8.4
− .(0,66667) + 80.6 − 10.6.3 − 20.3 + 10
HA = 2 = 119,6667 kN
2
62
Sağlama :
q .4 8 .4
∑ X = 02 + H A − H B = 0 ⇒ 2 + 119,6667 − 135,6667 = 0
Çerçevenin bölgeleri için M, T ve N’nin değerlerinin hesaplanması (Şekil 4.3.2):
q 0 .x1
q x1 = = 2 x1 x1 q x1 .x 2 x1 .x1
2 Rq x1 = = = x12
2 2
4m
x1
3
Şekil 4.3.3
0 ≤ x1 ≤ 4
x1 x x3
M x1 = − R q x1 .= − x12 . 1 = − 1 ; Tx1 = R q x1 = x12 ; N = 0 .
3 3 3
23
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 ; Tx1 = 0 ; x1 = 2 m ⇒ M x1 = − = −2,666 kN .m ; Tx1 = 4 kN .
2
43
x1 = 4 m ⇒ M x1 = − = −21,333 kN .m Tx1 = 16 kN .
3
0 ≤ x3 ≤ 2
M x 3 = H B .x3 ; T = − H B = −135.6667 kN ; N = 0 .
x x 3 = 0 ⇒ M x 3 = 0 ; x3 = 2 m ⇒ M x 3 = (135,6667).2 = 271,3333 kN .m
0 ≤ x4 ≤ 3
x 42 x2
M x 4 = H b .2 − M − q. = 271,333 − 10 − 10. 4 = 261,333 − 5.x 42 ;
2 2
T = q.x 4 ; N = − H B = −135,666 kN . x 4 = 0 ⇒ M x 4 = 261,333 kN .m ; Tx 4 = 0 ;
x 4 = 1,5 m ⇒ M x 4 = 261,3333 − 5.(1,5) 2 = 250,08333 kN .m ;
x 4 = 3 m ⇒ M x 4 = 261,333 − 5.(3) 2 = 216,333 kN .m ; Tx 4 = 10.3 = 30 kN .
Bölgeler için belirlenmiş değerlere göre M (Şekil 4.3.4b), T (Şekil 4.3.4c) ve N (Şekil 4.3.4d)
diyagramları çizilmiştir.
63
a)
4m
o
P=20 kN
2m
q=10 kN/m
o
q0=8 kN/m
M=10 kN.m
3m 3m
b)
2,666 o
M (kN.m)
A C
21,333 o
271,333
21,333
c)
80
T (kN)
4 50 o 135,666
30
130.083
d)
N (kN)
o
135,666
135,666
21,333 kN.m
271,333 kN.m
A
21,333 kN.m 261,333 kN.m C M=10 kN.m
64
HB=135,666 kN
4m
P=20 kN
q=10 kN/m
VA=80 kN
Şekil 4.3.5
q 0 .4 8 .4
∑ X = H + 2 − H = 119,666 + 2
A B − 135,666 = 0
∑ Y = V − q.6 − P = 80 − 10.6 − 20 = 0
A
Örnek 4.4. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 4.4.1’de görülen çerçeve için eğilme
momenti, kesme kuvveti, normal kuvvet diyagramlarını çiziniz ve genel denge kontrolünü
yapınız.
P1=15 kN P2=20 kN
4m 4m 4m
4m
q2=10 kN/m
q1=14 kN/m
P3=12 kN
o
4m
o o o
12 m 8m
Şekil 4.4.1
Çözüm :
Sistemin kinematik analizi : W = 3.2 – 2.1 – 4 = 0 ve yararlı bünyeye sahiptir. Çerçevenin
hesaplama şeması Şekil 4.4.2’de çizilmiştir.
65
P1=15 kN P2=20 kN
a)
B E F K b)
D o
VD D L
x1
4m
x2
VD
Mo Co
A o HA
VA 8m
4m 4m 4m VM VC
Bu tür sistemlerde önce yardımcı çerçeve (Şekil 4.4.2 b) hesaplanır. Hesaplamaya mesnet
tepkilerinin belirlenmesi ile başlanılır:
q .8 10.8
∑ X = H D − P3 = 0 ⇒ H D = P3 = 12 kN ; VD = VC = 22 = 2 = 40 kN .
Bölgeler için iç kuvvetlerin (M, T ve N) değerlerinin hesabı:.
DL bölgesi 0 ≤ x1 ≤ 8
x12
M x1 = VD .x1 − q 2 . ; Tx1 = V A − q 2 .x1 ; N = − H D = −12 kN .
2
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 ; Tx1 = VD = 40 kN
q 2 .8 2 10.64
x1 = 4 m ⇒ M xmax
1 = = = 80 kN .m ; Tx1 = 0 .
2 2
82
x1 = 8 m ⇒ M x1 = 40.8 − 10. = 0 ; Tx1 = 40 − 10.8 = −40 kN .
2
CL bölgesinde
M = 0 ; T = 0 ; N = −VC = −40 kN .
a)
q2=10 kN/m b)
HD P3=12 kN
oD o
L
4m
VD 80
Co M (kN.m) o
8m
VC
66
d)
40
c) 12 12
o 40
o
40 N (kN)
T (kN)
o 40 o
AB bölgesi 0 ≤ x 2 ≤ 8
x 22
M x 2 = H A .x 2 − q1 . ; Tx1 = H A − q1 .x 2 ; N = −V A = −(−16,666) = 16,6667 kN
2
x 2 = 0 ⇒ M x 2 = 0 ; Tx 2 = H A = 100 kN .
42
x 2 = 4 m ⇒ M x 2 = 100.4 − 14. = 288 kN .m
2
82
x2 = 8 m ⇒ M x2 = 100.8 − 14. = 352 kN .m ; Tx 2 = 100 − 14.8 = −12 kN .
2
67
Çerçeve kirişinin B kesitinde
82 64
M B = H A .8 − q1 . = 100.8 − 14. = 352 kN .m
2 2
TB = V A = −16,6667 kN = TE sol
E kesitinde
82 64
M E = H A .8 − q1 . + V A .4 = 100.8 − 14. − (16,6667).4 = 285,333 kN .m
2 2
TEsağ = V A − P1 = −16,6667 − 15 = 31,6667 kN = TFsol
F kesitinde
82 64
M F = H A .8 − q1 . + V A .8 − P1 .4 = 100.8 − 14. − (16,666).8 − 15.4 = 158,666 kN .m
2 2
TFsağ = V A − P1 − P2 = −16,6667 − 15 − 20 = −51,6667 kN = TK
K kesitinde
82
M K = H A .8 − q1 . + V A .12 − P1. .8 − P2 .4 = 100.8 − 14.32 − (16,6667).12 −
2
15.8 − 20.4 = −48 kN .m
MK kolonu için :
MD bölgesinde M = 0 ; T = 0 ; N = −VM = −91,6667 kN
DK bölgesinde
M K = − H B .4 = −12.4 = −48 kN ; TDK = H D = 12 kN ;
N DK = −VM + VD = −91,6667 + 40 = −51,6667 kN
Elde edilmiş değerlere göre taşıyıcı çerçevenin M, T ve N diyagramları Şekil 4.4.4b-d’de
çizilmiştir.
P1=15kN P2=20kN
a)
B E F K
q1=14kN/m
HD
8m
D
VD
x2
Mo
A o HA
VA 4m 4m 4m VM
68
b)
48
357,143 352 48
158,66
352 285,33
288
M (kN.m)
o o
12 12 c)
16,66
16,66
31,66 31,66
51,66
51,66
12
T (kN)
100 o o
d)
12 12
16,66 51,66
91,66 51,66
N (kN)
o 16,66 o 91,66
Esas ve yardımcı çerçeveler için çizilen M, T ve N diyagramları aynı ölçekle birleştirilip, tüm
çerçevenin M, T ve N diyagramları elde edilir (Şekil 4.4.5b-d).
69
P1=15kN P2=20kN
a)
4m 4m 4m
4m
q2=10kN/m
q1=14kN/m
P3=12kN
o
4m
o o o
12m 8m
48
357,143 352 48
b)
158,66
352 285,33
288 o
M (kN.m)
80
o o o
12 12
51,66
c)
16,66
16,66
40
31,66 31,66
51,66
12 o
T (kN) 40
100 o o o
12 12
16,66 51,66
d)
51,66
12
91,66 o
12
N (kN)
40
o 16,66 o 91,66 40 o
70
Çerçevenin genel denge kontrolünün yapılması (Şekil 4.4.6) :
352 48
B K
∑ M B = 352 − 352 = 0
∑M K = 48 − 48 = 0
352 48
P1=15 kN P2=20 kN
4m 4m 4m
4m
q2=10 kN/m
q1=14 kN/m
P3=12 kN
o
4m
HA=100 kN
Şekil 4.4.6
∑ X = q1 . 8 − H A − P3 = 14 . 8 − 100 − 12 = 0
∑ Y = −V A − P1 − P2 + VM − q 2 .8 + VC = 16,666 − 15 − 20 + 91,666 − 10.8 + 40 = 0
Örnek 4. 5. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 4.5.1 ‘de verilmiş çerçeve için
a) Eğilme momenti, kesme kuvveti ve normal kuvveti diyagramlarının çizilmesi,
b) Çizilmiş diyagramlara dayanarak çerçevenin genel denge kontrolünün yapılması
istenmektedir:
P3=20 kN
P2=30 kN M=20 kN/m q2=20 kN/m
300 q1=15kN/m 600
q3=18 kN/m
4m
4m
P1=25 kN
o o o
4m
8m 8m
Şekil 4.5.1
71
Çözüm : Kinematik analiz yapıldığında W = 3.2 – 2.1 -4 = 0 olduğu görülmekte ve şekilden
sistemin yararlı bünyeye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Hesaplama şeması Şekil 4.5.2’ de
çizilmiştir.
P3=20 kN
P2=30 kN M=20 kN/m q2=20 kN/m
300 600
E K F
q3=18 kN/m
4m
4m
q1=15 kN/m
P1=25kN
mo oC Bo
Vm
4m
8m
Vm
oA
8m 8m
Şekil 4.5.2
q1 .8 15.8
Vm = VC = = = 60 kN
2 2
q1 .8 2 15.64
M max = = = 120 kN .m ; Tm = Vm = 60 kN ; TC = −VC = −60 kN .
8 8
a)
q1=15 kN/m
mo oC
8m
Vm VC
b)
M,kN.m
120
60
c) T,kN
60
Şekil 4.5.3. a) mC kirişi, b) M diyagramı, c) T diyagramı.
72
Taşıyıcı çerçevenin (Şekil 4.5.4) hesaplanması:
P3Y P3=30 kN
P2Y M=20 kN/m
P2=60 kN q2=20 kN/m
600 P3X
300
K
q3=18 kN/m
P2X E F
x2
4m
4m
x1
P1=25 kN
o
B
Vm
4m
VB
HA
Ao
8m 8m
VA
Şekil 4.5.4
Mesnet tepkileri:
∑X = P 2X + P1 + H A − P3 X − q3 .4 = 0 ⇒ H A = −60. cos 30 0 −
25 + 30. cos 60 0 + 18.4 = 10.04 kN
∑M B = V A .16 − H A .4 − Vm .16 − P2Y .16 + P2 X .4 + M − q 2 .8.4 − P3 X .4 − q3 .4.2 = 0 ⇒
(10,04).4 + 60.16 + (60. sin 30 0 ).16 − (60. cos 30 0 ).4 − 20 + 30.8.4 + (30. cos 60 0 ).4 + 18.4.2
VA =
16
V A = 151,02 kN
− 18.4.6 − (30. cos 60 0 ).8 + (30. sin 60 0 ).16 + 30.8.12 + 20 + (60. cos 30 0 ).8 + 25.4
VB = ⇒
16
V B = 204,96 kN
Sağlama :
∑ Y = V A − Vm − P2Y − P3Y + VB − q 2 .8 = 0
151.02 − 60 − 60.(0,5) − 30.(0,8666) + 204,96 − 30.8 = 0
73
AE kolonunun karakteristik kesitlerinde:
M E = −180,32 kN .m
TE = V A − Vm − P2Y = 151,02 − 60 − 60. sin 30 0 = 61.02 kN = TK
N E = − H A − P1 − P2 X = −10,04 − 25 − 60. cos 30 0 = −87,036 kN (kiriş boyu sabit )
M Ksol = V A .8 − H A .8 − P1 .4 − Vm .8 − P2Y .8 = (151,02).8 − (10,04).8 − 25.4 − 60.8 − (60. sin 30 0 ).8
= 307,84 kN .m
BF bölgesi için 0 ≤ x1 ≤ 4
x12
M x1 = − q3 .; Tx1 = q3 .x1 ; N = −VB = −204,96 kN .
2
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 ; Tx1 = 0 .
22
x1 = 2 m ⇒ M x1 = −18. = −36 kN .m
2
42
x1 = 4 m ⇒ M x1 = −18. = −144 kN .m ; Tx1 = 18.4 = 72 kN .
2
FK bölgesi için 0 ≤ x 2 ≤ 8
x 22 x2
M x 2 = VB .x 2 − q3 .4.2 − P3Y .x 2 − q 2 . = 204,96.x 2 − 18.4.2 − 30.(sin 60 0 ).x 2 − 30. 2
2 2
Tx 2 = −VB + P3Y + q 2 .x 2 = −204,96 + 30. sin 60 + 30.x 2 = −178,86 + 30.x 2
0
74
a)
P3Y P3=30 kN
P2Y M=20 kN/m q2=20 kN/m
P2=60 kN
600 P3X
300
P2X E K F
q3=18 kN/m
4m
4m P1=25 kN
o
B
Vm
4m
VB
HA
Ao
8m 8m
VA
b)
180,32
144
180,32 144
36
307,84
40,16 o
327,84
389,9
o M (kN.m)
c)
61,02 61,02
72
35,04
178,96
o
T (kN)
10,04
75
d)
87 87
204,96
91,02
o
204,96
151,02
N (kN)
180,32 a)
144
180,32 144
307,84 36
327,84
40,16 o o o
389,9
120
M (kN.m)
o
61,02 61,02
b)
72
35,04
60
178,96
o o o
35,04
10,04
60 T (kN)
o
76
c)
87 87
204,96
91,02
o o o
204,96
151,02
N (kN)
o
144
40,16
M m = 40,16 − 40,16 = 0 c)
o
m
sağlandığı görülmektedir.
40,16
d)
P3Y P3=30 kN
P2Y M=20 kN/m q2=20 kN/m
P2=60 kN
600 P3X
300
P2X E K F
q3=18 kN/m
4m
4m
q1=15 kN/m
P1=25 kN
o
m
VC=60 kN VB=204,96 kN
4m
VA=151,02 kN
HA=10,04 kN
8m 8m
77
∑ X = H + P + P . cos 30 − q .4 − P . cos 60 = 10,04 + 25 + 60.(0,8666) − 18.4 − 30.(0,5) = 0
A 1 2
0
3 3
0
60.(0,5) − 30.(0,866) = 0
Örnek 4.6. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 4.6.1’de verilmiş olan sistem için
a) Eğilme momenti, kesme ve normal kuvvet diyagramlarını çiziniz,
b) Diyagramlara dayanarak sistemin genel denge kontrolünü yapınız.
P2=30 kN
q2=15 kN/m
M=10 kN.m
450 4m
o
4m
P3=15 kN
q1=10 kN/m
P1=20 kN
10 m
5m
o o o
6m 8m 2m
Şekil 4.6.1
Çözüm: Önce her zaman olduğu gibi mesnet tepkileri hesaplanır (Şekil 4.6.2).
P2=30 kN
q2=15 kN/m
M=10 kN.m
450
o
B C M K L
x2 x3
x4
P3=15 kN
q1=10 kN/m
4m
P1=20 kN
10 m
D
5m
x1
Ao Eo Fo
HA
VA 6m VE 8m VF 2m
Şekil 4.6.2
78
∑ X = q .10 − H
1 A − P1 − P2 . cos 45 0 = 0 ⇒ H A = 10.10 − 20 − 30.(0,7071) = 58,787 kN
∑M Sağ
C = −V F .8 − P3 .10 + M + q 2 .8.4 + P2 .(cos 45 0 ).4 = 0 ⇒
∑Y = V A + VE + VF − q 2 .14 + P3 − P2 . sin 45 0 = 0 ⇒
13,68833 + 149,418117 + 53,1065 − 5.14 + 15 − 30.(0,7071) = 0
Çerçevenin bölgeleri için M, T ve N ’nin ifadelerinin yazılıp, değerlerinin hesaplanması:
AB bölgesi 0 ≤ x1 ≤ 10
x12
M x1 = H A .x1 − q1 . ; Tx1 = H A − q1 .x1 ; N = −V A = −13,68833 kN .
2
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 ; Tx1 = H A = 58,787 kN .
10 2
x1 = 10 m ⇒ M x1 = (58,787).10 − 10. = 87,87 kN ; Tx1 = 58,787 − 10.10 = −41,213 kN .
2
79
Kesme kuvvetinin sıfır olduğu kesitin uzaklığı
KM bölgesinde 0 ≤ x3 ≤ 4
x32 x32
M x 3 = P3 .( x3 + 2) − M + VF .x3 − q 2 . = 15.( x3 + 2) − 10 + (53,1065).x3 − 15. ,
2 2
Tx 3 = − P3 − VF + q 2 .x3 = −15 − 53,1065 + 15.x3 = −68,1065 + 15.x3 , N = 0 .
x3 = 0 ⇒ M x 3 = 20 kN .m , Tx 3 = −68,1065 kN .
x3 = 4 m ⇒ M x 3 = 15.6 − 10 + 212,426 − 15.8 = 172,426 kN .m
Tx 3 = −68,1065 + 15.4 = −8,1065 kN .
MC bölgesi için 4 ≤ x 4 ≤ 8
x 42
M x 4 = P3 .( x 4 + 2) − M + V F .x 4 − q 2 . − P2 .(sin 45 0 ).( x 4 − 4) = 15.( x 4 + 2) − 10 +
2
x 42
(53,1065).x 4 − 15. − 30.(0,7071).( x 4 − 4)
2
Tx 4 = − P3 − VF + q 2 .x 4 + P2 . sin 45 0 = −15 − 53,1065 + 15.x 4 + 30.(0,7071) =
46,8935 + 15.x 4
80
Bu değerlere göre çerçevenin M, T ve N diyagramları (Şekil 4.6.3 b-d) çizilmiştir.
a)
P2=30 kN
q2=15 kN/m
M=10 kN.m
450
o
B C M K L
4m
P3=15 kN
q1=10 kN/m
P1=20 kN
10 m
D
Ao Eo Fo
6m 8m 2m
87,87 100 b)
10
87,87 100
o
20
172,79
172,43
94,115
M (kN.m)
o o o
73,1065
c)
13,6883
13,1065
o
20
41,213 8,1065 15 15
68,1065
76,312
20
T (kN)
o o o
58,787
o o 81 o
41,213 d)
21,213
o
53,1065
13,6883
149,418
N (kN)
o o o
M diyagramına bakıldığında
a)
b)
∑M B = 87,87 − 87,87 = 0 87,87 100 o
B C
∑M C = 100 − 100 = 0
100
87,87
c)
∑M K = 20 − 20 = 0
20 20
K
koşulları sağlanmaktadır.
Şekil 4.6.4. a) B düğümü, b) C düğümü, c) K düğümü.
P2=30 kN
q2=15 kN/m
M=10 kN.m
450
o
B C M K L
4m
P3=15 kN
q1=10 kN/m
P1=20 kN
10 m
HA=58,787 kN
Şekil 4.6.5
82
T ve N diyagramlarından (Şekil 4.6.5)
∑ X = q .10 − P − H − P . cos 45
1 1 A 2
0
= 10.10 − 20 − 58,787 − 30.(0,7071) = 0
∑ Y = −q .14 − P . sin 45 + P + V
2 2
0
3 A + VE + V F = −15.14 − 30.(0,7071) + 15 + 13,68833 +
149,418117 + 53,1065 = 0
Örnek 4.7. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 4.7.1’de verilmiş olan çerçeve için
a) Eğilme momenti, kesme ve normal kuvvet diyagramlarını çiziniz,
b) Çizilen diyagramlara dayanarak sistemin tümünün dengesini kontrol ediniz.
P1=20 kN
q1=20 kN/m
3m
o
M=12 kN.m
4m
q2=15 kN/m
6m
P2=25 kN
P3=30 kN
4m
P2=25 kN
6m
4m
o o
3m 8m 8m
Şekil 4.7.1
Çözüm :
Sistemin kinematik analizi yapıldığında W = 3.2 – 2.1 -4 = 0 değeri elde edilmekte ve
şekilden sistemin yararlı bünyeye sahip olduğu açıkça görülmektedir. Hesaba yine mesnet
tepkilerinin belirlenmesi ile başlanır (Şekil 4.7.2).
83
Sağlama:
∑ Y = − P − q .8 + V
1 1 A + VB = −20 − 20.8 + 174,96875 + 5,03125 = 0
Yatay tepkiler
∑M Sol
C = − M − P1 .11 − P2 .4 − P2 .8 + V A .8 − q1 .8.4 − H A .12 = 0 ⇒
− 12 − 20.11 − 25.4 − 25.8 + (174,96875).8 − 20.8.4
HA = = 18,97816 kN
12
M
q2=15 kN/m
x3
P1=20 kN
q1=20 kN/m
3m
M=12 kN.m
o
1 x1 K C L
x2
4m
6m
P2=25 kN
E
P3=30 kN
4m
F
P2=25 kN
D
6m
4m
HA HB
o o
A B
VA VB
3m 8m 8m
Şekil 4.7.2
∑M Sağ
C = −VB .8 + P3 .6 − q 2 .3.(1,5) − H B .12 = 0 ⇒
− (5,03125).8 + 30.6 − 15.3.(1,5)
HB = = 6,02083 kN
12
Sağlama:
Çerçevenin her bir bölgesi için (Şekil 4.7.2) M, T ve N ’nin değerlerinin hesaplanması:
A kesitinde
84
M A = 0 , T A = − H A = −18,96875 kN = TDSol , N = −V A = −174,96875 kN .
D kesitinde
M D = − H A .4 = −(18,97816).4 = −75,912 kN .m , TDSağ = − H A − P2 = −18,97816 − 25 =
− 43,97816 kN = TESol
E kesitinde
M E = − H A .8 − P2 .4 = −(18,97816).8 − 25.4 = −251,825 kN , TESağ = − H A − P2 − P2 =
− 18,97816 − 25 − 25 = −68,97816 kN = TK .
K kesitinde
M K = − H A .12 − P2 .8 − P2 .4 = −(18,97816).12 − 25.8 − 25.4 = −527,74 kN .m
M x1 = − M − P1 .x1 , T = − P1 = −20 kN , N = 0 .
x1 = 0 ⇒ M x1 = − M = −12 kN .m . x1 = 3 m ⇒ M x1 = −12 − 20.3 = −72 kN .m
KC parçası için 3 ≤ x 2 ≤ 11
( x 2 − 3) 2
M x 2 = − M − P1 .x 2 − H A .12 − P2 .8 − P2 .4 + V A .( x 2 − 3) − q1 . =
2
( x − 3) 2
− 539,74 − 20.x 2 − 20. 2 + (174,96875) ( x 2 − 3) ,
2
Tx 2 = − P1 + V A − q1 .( x 2 − 3) = −20 + 174,96875 − 20.( x 2 − 3) ,
N = − H A − P2 − P2 = −18,97816 − 25 − 25 = −68,97816 kN .
x 2 = 3 m ⇒ M x 2 = −539,74 − 20.3 = −599,74 kN .m , Tx 2 = 154,96875 kN .
x 2 = 11 m ⇒ M x 2 = −539,74 − 20.11 − 10.8 2 + (174,96875).8 = 0 , Tx 2 = −5,03125 kN .
154,96875
Tx 0 = 154,96875 − 20.( x 0 − 3) = 0 ⇒ x 0 = + 3 = 10,748 m
20
M x0 = −539,74 − 20.(10,748 − 3) − 10.(10,748 − 3) 2 + (174,96875).(7,748) = 6 kN .m
BL kolonu için
B kesitinde
85
M F = H B .6 = (6,020833).6 = 36,125 kN .m , TFSol = − H B + P3 = −6.02 + 30 = 23,98 kN = TLSağ
L kesitinde
x32
M x 3 = −q 2 . , Tx 3 = − q 2 .x 3 , N = 0 .
2
x3 = 0 ⇒ M x 3 = 0 , Tx 3 = 0 ; x3 = 1,5 m ⇒ M x 3 = −16,875 kN .m
L kesitinde
32 9
M L = H B .12 − P3 .6 − q 2 . = (6,020833).12 − 30.6 − 15. = −40,25 kN .m ,
2 2
P1=20 kN
q1=20 kN/m
3m
o
1 K C L
M=12 kN.m
4m
6m
P2=25 kN
E
P3=30 kN
4m
F
P2=25 kN
D
6m
4m
Ao Bo
3m 8m 8m
86
599,74
b)
72 40,25 16,875
12
527,74 67,5
o
6 107,75
251,825
36,25
75,912 M (kN.m)
o o
154,968
c)
o 45
68,978 5,031
5,031 23,98
20 20
68,978
43,978
23,98 6,02
43,978
18,978 T (kN)
o 18,978 o 6,02
87
d) 68,978 68,978
174,9687 5,03125
o
N (kN)
o 174,9687 5,03125 o
∑M 72 599,74
K = 599,74 − 72 − 527,74 = 0 K
527,74
∑M L = 107,75 − 40,25 − 67,5 = 0
67,5
olduğu görülmektedir.
40,25
P1=20 kN
q1=20 kN/m
3m
a)
o
1 K C L
M=12 kN.m
4m
6m
P2=25 kN
E
P3=30 kN
4m
F
P2=25 kN
D
6m
4m
HA=18,97816 kN HB=6,02083 kN
VA=174,96875 kN VB=5,03125 kN
3m 8m 8m
Şekil 4.7.4
88
∑ X = H + H + P + P − P − q .3 = 18,97816 + 6,02083 + 25 + 25 − 30 − 15.3 = 0
A B 1 2 3 2
Not: İncelenmiş olan sistemler için çizilen kesit tesiri diyagramlarında aşağıdaki hususlara
dikkat edilmelidir:
► Düşey tekil kuvvet, uygulandığı kesitte eğilme momenti diyagramında eğim değişimine,
kesme kuvveti diyagramında ise kendi yönünde ve büyüklüğünde bir atlamaya neden
olmaktadır. Tekil kuvvet eksene göre eğik durumda olduğunda, kesme kuvveti
diyagramındaki bu atlama kuvvetin düşey bileşeni yönünde ve bu bileşenin büyüklüğü
kadardır. Eğik tekil kuvvet normal kuvvet diyagramında ise yatay bileşeninin değerine eşit bir
atlama meydana getirir.
► Tekil eğilme momenti, uygulandığı kesitte eğilme momenti diyagramında etkime yönüne
bağlı ve kendi büyüklüğünde bir atlamaya neden olur, kesme kuvveti ve normal kuvvet
diyagramlarında ise bir değişikliğe yol açmaz.
89
5. KAFES SİSTEMLERİN HESABI
Genel Bilgiler
P
a) P/2
o
α o o
o o
o o
o o o o o o o
L=6d
d/2
b) d/2 d/2
l l
2
l
2 l
d
P = q.l.( ) (5.1)
cos α
Burada:
d : kafes sistemin düğümleri arasındaki yatay mesafe,
l : kafes sistemler (çatı makasları) arasındaki mesafe,
q : çatıdan gelen üniform düşey yükün şiddeti, ve
α : çatının eğim açısıdır.
90
Kafes sistemlerin kullanım yerlerine bağlı olarak yükler üst başlıkta (çatı kafes
sistemlerinde), alt başlıkta (bir çok köprü kafes sistemlerinde) veya her iki başlıkta
uygulanmış olabilir.
Kafes sistemlerde dış yükler etkisi ile çubuklarda oluşan iç kuvvetler başlıca aşağıdaki
yöntemlerle hesaplanır.
1. Düğüm kesme yöntemi (Düğüm noktalarının dengesi yöntemi): Bu yöntemin çoğu zaman
özel halleri kullanılır.
2. Kesim (Ritter) yöntemi (Moment noktaları yöntemi).
3. İzdüşüm alma yöntemi.
4. Bileşke (birden fazla) kesimler yöntemi.
Bunların dışında grafik bir yöntem olan Cremona – Maxwell diyagramı da kullanılır.
Karmaşık kafes sistemler de dahil bütün kafes sistemlerin hesabı için Sonlu Elemanlar
Yöntemine dayanan bilgisayar programlarının kullanımı kafes sistemlerin hesabını büyük
ölçüde kolaylaştırır.
Bir kafes sistemin kinematik analizi hesaplamaya başlamadan önce yapılmalıdır.
Sistemin izostatik ve geometrik değişmez olması için aşağıdaki şart sağlanmalıdır.
n = 2.d − c m (5.2)
Burada
n : kafes sistemin çubuklarının sayısı,
d : sistemin düğümlerinin sayısı, ve
c m : mesnet bağlarının sayısıdır.
Bu şartın sağlanması sistemin geometrik değişmez olması için gereklidir, fakat yeterli
değildir. Bu şartla birlikte sistem taşıyıcı bünyeye de sahip olmalıdır.
Örnek 5.1. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 5.1.1’de verilmiş olan kafes sistemin
işaretlenmiş çubuklarındaki iç kuvvetleri hesaplayınız.
P=30 kN
P P
P P
P/2 4o P/2
2o ∗ o6
2m
o o
o o
∗ ∗ ∗
2m
o o
1
o ∗ 3
o o
5
o o
d=3m
L=6d
Şekil 5.1.1
Çözüm:
2m
o
o o
2m
Ao o o o o o o B
1 3 5
II d=3m
I
VA L= 6d =18 m VB
Şekil 5.1.2
Sistem ve yüklemesinin simetrik olduğu bu tür durumlarda mesnet tepkileri birbirine eşittir:
V A = VB =
∑ Pi = 6 P = 3.30 = 90 kN
2 2
Bundan sonra iç kuvvetlerin hesaplanmasına geçilebilir. İç kuvvetler çubuk numarasına
uygun olarak N ile (N2-4, N1-2, N2-3 vb.) işaretlenmiştir. Bununla beraber iç kuvvetler aşağıdaki
gibi de işaretlenebilir. Örneğin üst başlık çubuğundaki O2-4, alt başlık çubuğundaki U1-3,
diyagonal çubuğundaki D2-3, ve dikme çubuğundaki ise V1-2 gibi. Şekil 5.1.2’de görüldüğü
gibi N1-2, N2-4, N2-3 ve N1-3 kuvvetleri, 1-1 kesiminin solunda kalan parçasında (Şekil 5.1.3)
moment noktalarına göre yazılacak denklemlerden hesaplanır.
F
..
r2−3
P=30 kN
P/2=15 kN P N2-4
2o
o r2− 4
o α α
4m
N2-3
O α Ao β
· o o
1 N2-4 3
3m
LOA
VA= 90 kN
Şekil 5.1.3
92
N2-4 – için moment noktası “2-3” ve “1-3” çubuklarının kesişme noktası olan “3” düğümüdür.
P
∑ M 3 = V A .9 − 2 .9 − P.6 − P.3 + N 2−4 .r2−4 = 0 .
Moment noktasının iç kuvvetin doğrultusuna dik uzaklığı r ile gösterilmiştir.
9 9 2
cos α = = = 0,97618 , sin α = = 0,21693
2 +9
2 2 9,219544 9,219544
“1-2” çubuğunda oluşan N1-2 iç kuvveti II-II kesiminden belirlenir (Şekil 5.1.2).
P=30 kN
P/2
1′ o
o
N1-2
O
· o
A
o o
1 N1-3
3m
LOA=9 m
VA= 90 kN
Şekil 5.1.4
N1-2 için moment noktası “O” (“ 1′ − 2 ” ve “1-3” çubuk doğrultularının kesişme noktası)
noktası olacaktır (Şekil 5.1.4).
− 90.9 + 135 + 360
∑ M O = −V A .9 + 15.9 + 30.12 − N1−2 .15 = 0 ⇒ N1−2 = 15
= −21 kN
Yukarıda verilmiş olan açıklamaya göre, “4-3” çubuğunun dahil olacağı bir kesimde kesilecek
çubukların sayısı üçten fazla olduğu için bu çubukta oluşan iç kuvvet düğüm kesme
yöntemiyle hesaplanır (III – III kesimi).
93
P=30 kN
α α
o
4
N 4-2 N 4-6
N4-3
Şekil 5.1.5
∑ X = N . cos α − N
4 −6 4− 2 . cos α = 0 ⇒ N 4−6 = N 4− 2 .
∑ Y = − P − N − 2.N
4−3 4− 2 . sin α = 0 ⇒ N 4−3 = −30 − 2.(−103,721).(021693) = 15 kN
İç Değerleri
Kuvvetler (kN)
Örnek 5.2. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 5.2.1’de görülen üçgen kafes sistemin
işaretlenmiş çubuklarında oluşan iç kuvvetleri hesaplayınız.
P3 = 10 kN
o 6 P4 = 18 kN
P1 = 20 kN
4o ∗
o8
2o
∗ ∗ o9
∗
∗
o 10
Ao
1
o o
3
o
5
o
7 ∗ o
d=2m P5 = 12 kN
P2 = 15 kN
L=5d d=2m
Şekil 5.2.1
Çözüm:
Kafes sistemin kinematik analizi: n = 2.12 – 3 = 21.
Şekil 5.2.1’den görüldüğü gibi sistem 21 adet çubuktan oluşmuş ve taşıyıcı bünyeye sahiptir.
Mesnet tepkileri aşağıdaki gibi belirlenir (Şekil 5.2.2).
94
P3 = 10 kN
II 6 P4 = 18 kN
o
P1 = 20 kN
4o o8 III
I
2o o9
α
Ao o o
θ o o o o10
1 3 5 7 III
β II d=2m
I P5 = 12 kN
P2 = 15 kN
VA VB
L=5d = 10 m d=2m
Şekil 5.2.2
∑ M B = V A .10 − P1.8 − P2 .6 − P3 .4 − P4 .2 + P5 .2 = 0 ⇒
20.8 + 15.6 + 10.4 + 18.2 − 12.2
VA = = 30,2 kN
10
∑ M A = P5 .12 − VB .10 + P4 .8 + P3 .6 + P2 .4 + P1.2 = 0 ⇒
12.12 + 18.8 + 10.6 + 15.4 + 20.2
VB = = 44,8 kN
10
Sağlama :
∑ Y = V A − P1 − P2 − P3 − P4 + VB − P5 = 0 ⇒
30,2 − 20 − 15 − 10 − 18 + 44,8 − 12 = 0
Verilmiş kafes sistemin dikme çubuklarında iç kuvvetler düğüm kesme yönteminin özel
hallerine uygun olarak belirlene bilir.
b)
“1” düğümünden (Şekil 5.2.3 a)
N 5-6
N 1-2
o8
N8- 6 = N 8–9 , N8–7 = - P4 = -18 kN. N 8-9
N 8-7
Şekil 5.2.4.
95
Şekil 5.2.2’de görüldüğü gibi işaretlenmiş çubuklardaki iç kuvvetler (N2–3, N4 - 6, N3 - 6, N3 -5,
N7 -5) moment noktalarına göre yazılacak denklemlerden belirlenir.
I-I kesiminin solunda kalan parçanın (Şekil 5.2.5a) denge a) P1 = 20 kN
şartından
.
∑ M A = P1.2 + N 2−3 .r2−3 = 0 r o
2 N 2-4
2 −3 β
l 1 α N 2-3
r2−3 = 4. sin β , sin β = 1− 2 = = 0,4472 Ao o
·3
l2 −3 12 + 2 2 2m
1 N 1-3
VA
20.2
r2−3 = 4.(0,4472) = 1,7889 m , N 2−3 = = −22,36 kN
1,7889
b)
II-II kesiminin solunda kalan parçanın (Şekil 5.2.5b) N 4-6 6
P1 = 20 kN
denge şartlarından aşağıdaki iç kuvvetler hesaplanır. r4−6 4o
3m
α N 3-6
∑ M 6 = V A .6 − P1.4 − P2 .2 − N 3−5 .l5−6 = 0 ⇒ α
2o
VA= 30,25 kN
N 3−5 = = 23,733 kN 2m
3 θ 5
3
P2 = 15 kN
r3−6
.
∑ M 3 = VA.4 − P1.2 + N 4−6 .r4−6 = 0
6
r4 − 6 = l3− 4 . cos α , cosα = = 0,8944 Şekil 5.2.5
3 + 62
2
− (30,2).4 + 20.2
r4 − 6 = 2.(0,8944) = 1,7888 m , N 4 − 6 = = − 45,1699 kN .
1,7888
3
∑ M A = P2 .4 + P1 .2 − N 3−6 .r3−6 = 0 , r3−6 = 4.sin θ , sin θ = 2 2 = 0,832
3 +2
15.4 + 20.2
r3−6 = 4.(0,832) = 3,3282 m , N 3−6 = = 30,046 kN
3,3282
“7-B” çubuğunda oluşan iç kuvvet, sistemin III-III kesiminin (Şekil 5.2.2) sağ tarafında kalan
parçasının (Şekil 5.2.6) denge şartından belirlenir.
N 9-8
M 9 = P5 .2 + N B −7 .l B −9 = 0
o9
12.2 N 7-9
N B −7 =− = −24 kN o o 10
1 N B-7 B
VB = 44,8 kN 2m P5 = 12 kN
İç Değerleri
Kuvvetler (kN)
N2-3 - 22,36 Basınç
N3-5 23,733 Çekme
N4-6 - 45,1699 Basınç
NB-7 -24 Basınç
N3-6 30,046 Çekme
96
Örnek 5.3. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 5.3.1’de verilmiş olan kafes sistemin sıfır
kuvvet çubuklarını belirleyiniz ve işaretlenmiş çubuklardaki iç kuvvetleri hesaplayınız.
P2 = 15 kN
P4 = 25 kN
P1 = 12 kN
o5 o9
3
o
o
∗ ∗ o 11
2 m 1m
12
1o o
∗ ∗ ∗
Ao o
2
o
4 6
o ∗ o
8
o
10
o
B
3m
P3 = 20 kN P5 = 10 kN
L =18 m
Şekil 5.3.1
Çözüm:
Hesaplamaya sistemin kinematik analiziyle başlanır. n = 2.14 – 3 = 25. Şekil 5.3.1’den de
görülmektedir ki sistem 25 adet çubuktan oluşmaktadır ve taşıyıcı bünyeye sahiptir. Mesnet
tepkileri statiğin denge denklemleriyle belirlenir (Şekil 5.3.2).
P2 = 15 kN
P1 = 12 kN I III II P4 = 25 kN
II θ
3 o5 o o9
o o 11
2 m 1m
12
1o o
α
Ao o o o o o o
2 4 6 8 10 B
3m I
III
P3 = 20 kN P5 = 10 kN
L =18 m
Şekil 5.3.2
97
“1” düğümünden (Şekil 5.3.3a) a) P1 = 12 kN b)
N 2-3
N 1−3 = 0 , N 1− A = − P1 = −12 kN 1o N 1-3
o
“2” düğümünden (Şekil 5.3.3b) N 1-A N 2-A 2 N 2-4
N 2 − A = N 2 − 4 , N 2 −3 = 0 .
N 12 -11 c)
12
“12” düğümünden (Şekil 5.3.3c) o
N 12−11 = 0 , N 12− B = 0 .
N 12 -B
Şekil 5.3.3
o
α o o o
6 N 8 -6 8 10 B
3m
VB = 44,1666 kN
P5 = 10 kN
Şekil 5.3.4
N7–9 için moment noktası “8-6” ve “8-7” çubuklarının kesişme noktası olan “8” düğümüdür.
I-I kesimiyle kesilmiş üst ve alt başlık çubukları birbirine paralel oldukları için kesişme
noktası sonsuzdadır. Buna göre de N8-7’nin hesabı izdüşüm denkleminden yapılır.
3
∑ Y = VB − P4 − P5 + N 8−7 .sin α = 0 , sin α = = 0,7071
3 + 32
2
− 44,1666 + 25 + 10
N 8− 7 = = −12,9636 kN
0,7071
98
N 9−8 ’in hesabı “9” düğümünün denge şartından yapılır (Şekil 5.3.5). Şekil 5.3.2’den
görüldüğü gibi
θ
6 1 N 9 -7
cos θ = = 0,9264 , sin θ = = 0,1644 o
9
12 + 6 2 12 + 6 2 N 9 -11
N 9−7
∑ X = − N 9−7 + N 9−11. cosθ = 0 , N 9−11 = cosθ N 9 -8
Şekil 5.3.5
− 53,333
N 9−11 = = −54,068 kN .
0,9864
∑ Y = − N 9−8 − N 9−11. sin θ = 0 ⇒ N 9−8 = − N 9−11. sin θ = 54,068.(0,1644) = 8,88 kN .
11-8 çubuğundaki iç kuvveti sistemin III-III kesiminin (Şekil 5.3.2) sağ tarafında kalan
parçasının (Şekil 5.3.6) moment noktasına göre denge şartından hesaplanır. N 11−8 için
moment noktası 11-9 ve 10-8 çubuk doğrultularının kesişme noktası olan “O” noktasıdır.
P4 = 25 kN
r11−8
θ
N11 - 9 o 11
1m
12
o
N11 - 8 θ
β
N 8 -10
o
10
o
B ·O
L OB
P5 = 10 kN VB
3m
Şekil 5.3.6
99
İç Değerleri
Kuvvetler (kN)
N1-3 0
N2-3 0
N12-11 0
N12-B 0
N7-9 -53,333 Basınç
N8-6 62,5 Çekme
N8-7 -12,9636 Basınç
N9-8 8,88 Çekme
N9-11 -54,068 Basınç
N11-8 0,434 Çekme
Örnek 5.4. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 5.4.1’de verilmiş olan yarım diyagonal
çubuklu (K tipi) kafes sistemin işaretlenmiş çubuklarındaki iç kuvvetlerin belirlenmesi
istenmektedir.
P/2 P = 30 kN P P P P P/2
P1 = 20 kN P2 = 10 kN
o o o o o ∗ o o
∗ ∗
2m
P2 = 10 kN o o o o o o
∗ ∗
2m
Ao o o o o
∗ o o
B
3m
L=18 m
Şekil 5.4.1
Çözüm: Kafes sistemin kinematik analizi önceki kafes sistemlerde yapıldığı gibidir. Sistem
n = 2.20-3 = 37 adet çubuktan oluşmuştur ve Şekil 5.4.1’den görüldüğü gibi taşıyıcı yapıya
sahiptir.
Mesnet tepkilerinin hesabı (Şekil 5.4.2).
∑X = P +P 1 2 − P2 − H A = 0 ⇒ H A = 20 + 10 − 10 = 20 kN
P
∑M B = V A .18 −
2
.18 − P.(15 + 12 + 9 + 6 + 3) + P1 .4 + P2 .2 − P2 .4 = 0 ⇒
100
P/2 P = 30 kN P P P I II P P/2
P1 = 20 kN
o o o o 5o o 6 7 o P2 = 10 kN
2m
P2 = 10 kN o o o α o 4 o 3 o8
2m
Ao o o o o o oB
HA 1 2
3m I II
VA L=18 m VB
Şekil 5.4.2
∑X =0⇒ P +P 1 2 − H A = 0 ⇒ H A = 20 + 10 = 30 kN .
Sağlama:
P
∑ Y = V A − 2. 2 − 5.P + VB = 0 , 86,667 − 2.15 − 5.30 + 93,333 = 0 .
Bu türlü kafes sistemlerin çubuklarında oluşan iç kuvvetler birden fazla kesimin
uygulanmasıyla hesaplanır (Şekil 5.4.2). N6-5 ve N2–1 kafes sistemin I-I kesiminin sağ tarafında
kalan parçasının (Şekil 5.4.3), bu iç kuvvetlerin moment noktalarına göre denge şartlarından
belirlenir. N6-5 için moment noktası 1-2 çubuğuyla her ikisi aynı doğru üzerinde olan 6-3 ve 2-
3 çubuklarının kesişme noktası olan “2” düğümüdür.
P=30 kN P/2
P
∑M 2 = −VB .3 − P2 .4 +
2
.3 − N 6−5 .4 = 0 N 6 -5
o 6 7 o P2 = 10 kN
2m
− (93,333).3 − 10.4 + 15.3 N 6 -3
N 6 −5 = = −68,75 kN o8
4 N 2 -3
N2-1 için moment noktası “6-5” çubuğuyla her ikisi aynı 2m
N 2 -1
o oB
doğru üzerinde olan “6-3” ve “2-3” çubuklarının 2
kesişme noktası olan “6” düğümüdür. 3m
VB=93,333 kN
Şekil 5.4.3
P
∑ M 6 = −VB .3 + 2 .3 + N 2−1.4 = 0 ⇒
(93,333).3 − 15.3
N 2−1 = = 58,75 kN .
4
N 3 -5 N 3 -6
İşaretlenmiş diğer çubuklardaki iç kuvvetlerin hesaplanması için
“3” düğümünü kesip (Şekil 5.4.4) denge şartından α o3
α
∑ X = − N 3−5 . cos α − N 3−1. cos α = 0 ⇒ N 3−5 = − N 3−1 (1)
N 3 -1 N 3 -2
olduğu elde edilir.
Şekil 5.4.4
Bundan sonra II-II kesimi ile (Şekil 5.4.2) dört adet çubuk kesilmesine rağmen, N 3−5 = − N 3−1
olduğu için izdüşüm denklemleri kullanılabilir (Şekil 5.4.5).
101
P = 30 kN
P/2
N 6 -5 6 7 o P2 = 10 kN
5 o
N 3 -5
2m
4
α o o8
3
α
2m
N 3 -1
o oB
N 2 -1 2
3m VB=93,333 kN
Şekil 5.4.5
P
∑ Y = VB − 2 − P + N 3−5 . sin α − N 3−1. sin α = 0 (2) ,
(1) , (2) ' de yerine konursa
VB − 1,5P
∑ Y = VB − 1,5P − 2.N 3−1. sin α = 0 , N 3−1 =
2. sin α
,
Δ 2
345 ' den sin α = = 0,5547 ,
32 + 2 2
3
cos α = = 0,832
13
93,333 − 45
N 3−1 = = 43,567 kN , N 3−5 = −43,567 kN
2.(0,5547)
N 8− 6 = − N 8− 2
Şekil 5.4.6
olduğu belirlenir.
Kafes sistemin işaretlenmiş “6-3” ve “3-2” çubuklarındaki iç kuvvetler sırasıyla kesilmiş “6”
(Şekil 5.4.7a) ve “2” (Şekil 5.4.7c) düğümlerinin denge şartlarından belirlenebilir.
a) b)
P=30 kN P=30 kN
N 6 -5 6 N 6 -7 N 7-6 P2=10 kN
o o
α 7
N 6 -8
N 6 -3 N 7-8
102
c) d) N B-8
N 2 -3
N 2-8
N 2 -1
o
α N B-2
o B
2 N 2-B
VB=93,333 kN
Şekil 5.4.7
Örnek 5.5. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 5.5.1’de verilmiş olan kafes sistemin
işaretlenmiş çubuklarındaki iç kuvvetleri hesaplayınız.
o
∗
2 m 1m
o o
o o
∗ ∗ P/ 2
P/ 2
∗ ∗
3m
o o o o ∗ o o o
P = 20 kN P P P P
d=4m
L = 24 m
Şekil 5.5.1
Çözüm:
Sistemin kinematik analizi bilinen formülle yapılır: n = 2.12 – 3 = 21. Şekil 5.5.1’den
görüldüğü gibi kafes sistem 21 adet çubuktan oluşmaktadır ve taşıyıcı bünyeye sahiptir.
Kafes sistemin ve etkiyen yüklerin simetrisinden mesnet tepkileri aşağıdaki gibi belirlenir:
103
V A = VB =
∑ P = 6 P = 3.20 = 60 kN .
2 2
I
III
'
2o
3
2 m 1m
3
o II
o
o o5
P/ 2
P/ 2
3m
A o o o o o o o
1 II 4 6 B
I
P = 20 kN P P P III P
d=4m
VA VB
L = 24 m
Şekil 5.5.2
İşaretlenmiş “1-3”, “2-3” ve “1-4” çubuklarındaki iç kuvvetler, kafes sistemin I-I kesiminin sağ
tarafında kalan parçasının (Şekil 5.5.3) denge şartlarından, moment noktaları yöntemi ile
belirlenir.
N 3− 2 için moment noktası “1-3” ve “1-4” çubuklarının kesişme noktası olan “1” düğümüdür
(Şekil 5.5.3).
K.
.
r3−1
2 N 2 -3
e 3
o
α
o
α
6m
5m
N 3 -1 P/ 2
3m
β α
o o o o .O
1 N 4 -1 4 B
P=20 kN P VB=60 kN
4m L OB
Şekil 5.5.3
104
P
∑ M 1 = −VB .12 + 2 .12 + P.8 + P.4 − N 3−2 .r3−2 = 0 , r3−2 = l1−2 . cos α ,
4 1
cos α = = 0,9701 , sin α = = 0,24253 , r3−2 = 6.(0,9701) = 5,8208 m
12 + 4 2 12 + 4 2
− 60.12 + 10.12 + 20.8 + 20.4
N 3− 2 = = −61,847 kN .
5,8208
N3–1 için moment noktası “3-1” ve “4-1” çubuk doğrultularının kesişme noktası olan “O”
noktasıdır (Şekil.5.5.3).
P
∑M O = VB .LoB −
2
.12 − P.16 − P.20 − N 3−1 .r3−1 = 0
Δ 1 Δ l 5
3 e 2 ' den tgα = = 0,25 , O 4 3 ' den ( LO B + 8) = 4−3 , LO B + 8 = = 20 m
4 tgα 0,25
Δ 5 Δ
LO B = 12 m . 1 4 3 ' den sin β = = 0,78086 , O K 1 ' den r3−1 = ( L O B + 12). sin β ,
52 + 42
60.12 − 10.12 − 20.16 − 20.20
r3−1 = 24.(0,78086) = 18,74 m N 3−1 = = − 6,4 kN .
18,74
“2” düğümünü kesip (Şekil 5.5.4) düğüm kesme yöntemi kullanılarak “2-1” çubuğunda oluşan
iç kuvvet aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.
“3-4” çubuğundaki iç kuvvet kafes sistemin II-II kesiminin sağ tarafında kalan parçasının
(Şekil 5.5.2) denge şartlarından, yine moment noktaları esasına göre hesaplanır. Bu iç kuvvet,
N4-3 , için moment noktası “3-5” ve “4-1” çubuk doğrultularının kesişme noktası olan C
noktasıdır (Şekil 5.5.5).
3o
N 5 -3
m θ o
5
5m
N 4 -3 P/ 2
θ
3m
.
VB=60 kN
o o o
N 4 -1 4 6 B C
4m P=20 kN P L BC
Şekil 5.5.5
105
P
∑ M C = VB .LB C − 2 .LB C − P.( LB C + 4) − P.( LB C + 8) + N 3−4 .( LB C + 8) = 0
Δ 2 Δ l 5− 6 3
5 m 3 ' den tgθ = = 0,4472 , C 6 5 ' den ( LB C + 4) = = = 6,7084 m ,
22 + 42 tgθ 0,4472
LB C = 2,7084 m .
− 60.(2,7084) + 10.(2,7084) + 20.(6,7084) + 20.(10,7084)
N 4 −3 = = 19,883 kN .
10,7084
“4-5” çubuğunda oluşan iç kuvvet, kafes sistemin III-III kesiminin (Şekil 5.5.2) sağ tarafında
kalan parçasının (Şekil 5.5.6) denge şartından belirlenir.
L
N 5-3 .
5
o
P/ 2 r5− 4
N 5-4
3m
γ
4 o o .
N 6 -4 6 VB=60 kN B C
4m P L BC
Şekil 5.5.6
N5–4 için de moment noktası yine C noktasıdır (“4-5” ve “6-4” çubuk doğrultularının kesişme
noktası).
P
∑ M C = VB .LB C − 2 .LB C − P.( LB C + 4) − N 5−4 .r5−4 = 0 .
Δ Δ 3
C L 4 ' den r5−4 = ( LB C + 8). sin γ , 4 6 5 ' den sin γ = = 0,6 .
32 + 4 2
60.(2,7084) − 10.(2,7084) − 20.(6,7084)
r5−4 = (8 + 2,7084) = 6,425 m, N 5−4 = = 0,1948 kN
6,425
“B-5” ve “B-6” çubuklarındaki iç kuvvetler düğüm kesme yöntemi ile belirlenir. Bunun için
“B” düğümü (Şekil 5.5.2) kesilip, denge şartları yazılır (Şekil 5.5.7).
5
∑ X = − N B−6 − N B−5 . cos ω = 0 ⇒ N B −6 = − N B −5 . cos ω , N B - 5 P/ 2
3m
Δ 4 3
B 6 5 ' den cos ω = = 0,8 , sin ω = = 0,6 . ω oB
2
4 +3 2 5 6 N B-6
N B −6 = −0,8 N B −5 . 4m VB=60 kN
P − 60 + 10
Y =− + VB + N B −5 . sin ω = 0 ⇒ N B −5 = = −83,333 kN Şekil 5.5.7
2 0,6
N B −6 = −(−83,333).(0,8) = 66,666 kN .
106
Örnek 5.6. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 5.6.1’de verilmiş olan konsol kafes sistemin
işaretlenmiş çubuklarındaki iç kuvvetleri hesaplayınız.
A
o
5o
2m
3o
∗
∗
∗
1o
2
o
∗ 4
o o B
P
P=10 kN P=10 kN 1m
Şekil 5 .6.1
Çözüm:
Konsol kafes sistemlerin kinematik analizi de (5.2) bağıntısıyla yapılır. Sistemde n = 2.7-3 =
11 çubuk olmalıdır. Şekil 5.6.1’e bakıldığında sistemin 11 çubuktan oluştuğu görülmektedir.
Ayrıca, taşıyıcı özelliğe sahip, yani geometrik değişmez ve izostatik olduğu da açıktır. Konsol
kafes sistemlerin çubuklarındaki iç kuvvetler bilinen yöntemlerle, kafes sistemin yapılan
kesimlerle, işlemlerin kolaylığı için serbest, diğer bir deyişle mesnet olmayan tarafta kalan
parçasının denge şartlarından hesaplanır.
A
o
III
I 5o
II
2m
3o
α
1o o o o B
2 4 III II
I
P
P=10 kN P=10 kN 1m
Şekil 5.6.2
İşaretlenmiş “3-5” ve “2-4” çubuklarındaki iç kuvvetler kafes sistemin I-I kesiminin (Şekil
5.6.2) sol tarafında kalan parçasının (Şekil 5.6.3) denge şartlarından, moment denklemleri ile
hesaplanır.
5o
N 3-5
1,333 m
3o r3−5
α
α N 3-4
1o o o
2 N 2-4 4
1m
P=10 kN P=10 kN
Şekil 5.6.3
107
N 2− 4 için moment noktası “3-5” ve “3-4” çubuklarının kesişme noktası olan “3” düğümüdür
(Şekil 5.6.3).
2 − 10.1
∑ M 3 = − P.1 − N 2−4 .l2−3 = 0 , l 2−3 = 3 = 0,666 m , N 2−4 = 0,666 = −15 kN .
N 3−5 için moment noktası “3-4” ve “2-4” çubuklarının kesişme noktası olan “4” düğümüdür
(Şekil 5.6.3).
Şekil 5.6.4
N 4−5 ve N 4− B kafes sistemin II-II kesiminin (Şekil 5.6.2) sol tarafında kalan parçasının (Şekil
5.6.5) denge şartlarından, moment noktası yöntemi ile hesaplanır.
5o
N 3-5
3o N 4-5
α N 4-B
1o o o
2 4
P P 1m P=10 kN
Şekil 5.6.5
N4-5 için moment noktası “1” düğümüdür (“3-5” ve “4-B” çubuk doğrultularının kesişme
noktası) (Şekil 5.6.5).
10.1 + 10.2
∑ M 1 = P.1 + P.2 − N 4−5 .2 = 0 ⇒ N 4−5 = 2 = 15 kN .
N4-B için moment noktası “5” düğümüdür (“3-5” ve “4-5” çubuklarının kesişme noktası) (Şekil
5.6.5).
− 10.2 − 10.1
∑ M 1 = − P.2 − P.1 − N 4− B .l 4−5 = 0 ⇒ N 4− B = 1,333 = −22,5 kN .
Kafes sistemde (Şekil 5.6.2) III-III kesiminin sol tarafında kalan parçanın denge şartından, N5–B
de moment denklemi yazılarak belirlenebilir. N5–B için moment noktası üst ve alt başlık
doğrultularının kesişme noktası olan “1” düğümüdür (Şekil 5.6.6).
108
o
N 5-A
.
o 5
r5− B
N 5-B
2m
o 3
β
1o o o o
2 4 N 4-B B
P
P=10 kN P=10 kN 1m
Şekil 5.6.6
Δ
∑ M 1 = P.1 + P.2 + N 5− B .r5− B = 0 , B 41' den r5− B = 3. sin β ,
l 5− 4 1,333
sin β = = = 0,8 ⇒ r5− B = 3.(0,8) = 2,4 m ,
l 5− B (1,333) 2 + 12
− 10.1 − 10.2
N 5− B = = −12,5 kN .
2,4
Örnek 5.7. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 5.7.1’de verilmiş olan karmaşık kafes sistemin
soldan 2.panel (kafes sistemin üst ve alt başlıkları üzerinde iki komşu düğüm arasında kalan
parçası) çubuklarındaki iç kuvvetleri hesaplayınız.
o
3o 8o o
2m
o o 2o o 5 7o o o o
P P
2m
A o o o o o o o o o
1 4 6 B
P P P P=10 kN P P P
2m
L=16 m
Şekil 5.7.1
Çözüm: Kafes sistemlerin daha fazla yük taşıması amacıyla, yüklenmiş üst veya alt başlık
çubuklarına küçük kafes sistemler eklenmesiyle karmaşık kafes sistemler elde edilir.
Karmaşık kafes sistemlerin çubukları Şekil 5.7.2’de görüldüğü gibi aşağıdaki türlere ayrılır:
1. Yalnız esas kafes sisteme ait olan çubuklar: “3-8”, “2-3”, “3-5”, “8-7”(Şekil 5.7.2‘de sürekli
çizgiyle gösterilmişlerdir).
109
o
3o 8o o
2m
o o 2o o 5 7o o o o
P P
2m
A o o o o o o o o o
1 4 6 B
P P P P=10 kN P P P
2m
L=16 m
Şekil 5.7.2
2. Yalnız ilave kafes sistemlere ait olan çubuklar: “2-5, “2-4”, “4-5” (Şekil 5.7.2’de kesik
çizgiyle gösterilmişlerdir).
3. Esas ve ilave kafes sistemlere ait olan çubuklar: “1-2”, “1-4”, “4-6”,”6-5”, “6-7” (Şekil
5.7.2’de birbirine paralel olan kesik ve sürekli çizgilerle gösterilmişlerdir).
Karmaşık kafes sistem, hesabı kolaylaştırmak amacıyla esas (Şekil 5.7.3a) ve ilave
(Şekil 5.7.3b) kafes sistem olmak üzere ikiye ayrılır. Her iki kafes sistemin çubuklarındaki iç
kuvvetler bilinen yöntemlerle hesaplanır.
II III I
a) 3 8
o o o o
4m
1,5 P
1,5 P
A o o o o o
1 6 B
I II III
2 P=20 kN 2P 2P
VA 2m VB
L=16 m
2o o 5
2m
b)
1o o
4
o6
V1 P=10 kN V6
4m
110
Esas kafes sistem için mesnet tepkileri kafes sistemin ve yüklemenin simetrisinden
9P
(Şekil .5.7.3a) birbirine eşit olup, şu değerdedir: VA = VB = = 4,5 P = 45 kN . I-I kesimi ile
2
kesilmiş çubuklardaki iç kuvvetler ( N 3e−8 , N 3e−6 ve N 1e−6 ) esas kafes sistemin kesimin sol
tarafında kalan parçasının denge şartlarından belirlenebilir (Şekil 5.7.4). N 3e−8 için moment
noktası “3-6” ve “1-6” çubuklarının kesişme noktası olan “6” düğümüdür.
− 45.8 + (1,5).10.8 + 2.10.4
∑ M 6 = V A .8 − 1,5P.8 − 2P.4 + N 3e−8 .4 = 0 ⇒ N 3e−8 =
4
= −40 kN .
N 1e−6 için moment noktası “3” düğümüdür (“3-8” ve “3-6” çubuklarının kesişme noktası)
(Şekil 5.7.4).
45.6 − (1,5).10.6 − 2.10.2
∑ M 3 = V A .6 − 1,5P.6 − 2 P.2 − N1e−6 .4 = 0 ⇒ N1e−6 = 2
= 35 kN .
e
3 N 3− 8
o o
α e
N 3−
1,5 P=15 kN
4m
N 1−e 6
A o o o
1 K 6
VA= 45 kN 2 P=20 kN
4m
Şekil 5.7.4
Köşegen (diyagonal) çubuklardaki iç kuvvetler üst ve alt başlık çubukları birbirine paralel
oldukları için izdüşüm denklemleri ile hesaplanır.
l 4
∑ Y = V A − 1,5P − 2 P − N 3e−6 . cos α = 0 , cos α = l3− K = 2 2 = 0,8944
3−1 2 +4
45 − 15 − 20
N 3e−6 = = 11,18 kN
0.8944
Esas kafes sistemin II-II kesiminin (Şekil 5.7.3) solunda kalan parçasının (Şekil 5.7.5) denge
e e
şartından N 3− 4 ‘ın belirlenmesine benzer şekilde N 1− 3 hesaplanır.
N me −3
mo o 3
1,5 P=15 kN
4m
e
α N1− 3
e
N1− 6
o o
1
VA= 45 kN 2 P=20 kN
Şekil 5.7.5
111
− 45 + 15 + 20
∑ Y = V A − 1,5P − 2P + N1e−3 . cos α = 0 ⇒ N1e−3 =
0,8944
= −11,18 kN .
e
Esas kafes sistemin “6-8” çubuğunda oluşan N 6− 8 iç kuvveti, kafes sistemin III-III kesiminin
(Şekil 5 .7.3a) sağ tarafında kalan parçasının (Şekil 5.7.6) denge şartından belirlenir.
45 − 15 − 20
∑ Y = VB − 1,5P − 2P − N 8e−6 . cos α = 0 ⇒ N 8e−6 =
0,8944
= 11,18 kN .
e
N 8− 3 8
o o
4m
1,5 P
e
N 8− 6
o
6o o
n B
N ne−6
2 P=45 kN VB=45 kN
4m
Şekil 5.7.6
2m
V1=V6 = 5 kN , β
1o o
4
o6
N 1i− 2 = N 6i −5 , N 2i − 4 = N 4i −5 , N 1i− 4 = N 4i −6 . I
V1 P=10 kN V6
yazılabileceği açıktır. 1m 1m
4m
Kafes sistemin I-I kesiminin solunda kalan parçasının
denge şartlarından çubuklardaki iç kuvvetler hesaplanır
(Şekil 5.7.7).
N 1−i 2 b)
− 5.2
∑M 4 = V1 .2 + N 2i −5 .2 = 0 ⇒ N 2i −5 =
2
= −5 kN
1o β N 1−i 4
V1=5 kN
5.1
∑M 2 = V1 .1 − N i
1− 4 .2 = 0 ⇒ N i
1− 4 =
2
= 2,5 kN = N 4i −6 .
Şekil 5.7.7
i i
“1”düğümü kesilip denge denklemlerinden N 1− 2 ve N 1− 4 belirlene-
bilir (Şekil 5.7.7b).
112
V1 5
∑ Y = V1 − N 2i −4 . cos α = 0 ⇒ N 2i −4 = =
cos α 0,8944
= 5,59 kN = N 4i −5 ,
N1i−4 1
∑ X = N1i−2 . cos β + N1i−4 = 0 ⇒ N1i−2 = − cos β
, cos β = = 0,4472 ,
12 + 2 2
2,5
N1i−2 = − = −5,59 kN = N 5i −6 .
0,4472
113
6. KAFES SİSTEMLERDE TESİR ÇİZGİLERİ
Genel Bilgiler
Kafes sistemlerin de hareketli yüklere göre hesabı tesir çizgileri (T. Ç.) ile yapılır. Kafes
sistem çubuklarındaki kuvvetlerin T. Ç.’leri, üst veya alt başlıkta hareket eden, yönü
değişmeyen P = 1 birim yükünün durumuna bağlı olarak bu kuvvetlerin değerlerinin değişimini
gösteren grafiklerdir. Hareketli birim yükün de sabit yüklerdeki gibi düğümlerde uygulanacağı
göz önünde bulundurulmalıdır. Çubuk kuvvetlerinin T. Ç.’leri, kirişlerde eğilme momenti ve
kesme kuvvetinin T. Ç.’lerinde olduğu gibi doğru parçalarından oluşur. Tesir çizgilerini
çiziminde, sabit yükler için analitik yöntemle, çubuk kuvvetlerinin hesabında yapılmış işlemler
ve uygulanmış olan yöntemler aynen tekrarlanır. Kafes sistemde bir çubuk kuvvetinin tesir
çizgisinin sağ doğrusunun ifadesi, hareketli birim yükü, yapılmış kesimin sağ tarafında göz
önüne alarak, sol tarafın denge şartları ile sol mesnet tepkisine bağlı olarak elde edilir. Sol
doğrusunun ifadesi ise hareketli birim yükü, yapılmış kesimin sol tarafında göz önüne alarak,
sağ tarafın denge şartlarından sağ mesnet tepkisine bağlı olarak belirlenir. Konsol kafes
sistemlerde bir çubuk kuvvetinin T. Ç.’nin her iki doğrusunun ifadesi de, kafes sistemin
serbest, yani mesnet olmayan tarafının denge denklemlerinden elde edilir. Böyle kafes
sistemlerde T. Ç.’leri doğrularından biri, hareketli birim yük mesnetlenmiş tarafta göz önüne
alındığı için sıfır olur.
Elde edilen ifadelere bağlı olarak çubuk kuvvetlerinin T. Ç.’lerinin sol ve sağ doğruları
çizilir. Bundan sonra, yapılmış kesimin sol ve sağ tarafında kalan ilk düğümlerden (hareketli
birim yükün hangi başlık üzerinde hareket ettiğine bağlı olarak) sol ve sağ doğrular üzerine
izdüşümler alınır. Sağ doğrunun izdüşümünün sağında, sol doğrunun ise izdüşümünün solunda
kalan kısımları ele alınır. Daha sonra düğümlerin bu iz düşümleri bir doğruyla birleştirilerek, ki
bu doğru geçit çizgisi olarak adlandırılır, dikkate alınmış olan çubuktaki iç kuvvetin tesir
çizgisi elde edilmiş olur.
Alt ve üst başlık üzerinde kesimin sol ve sağ tarafındaki ilk düğümler aynı bir düşey
doğru üzerinde iseler, P = 1 birim yükünün hangi başlık üzerinde hareket ettiğine bağlı
olmaksızın, çubuk kuvvetlerinin tesir çizgileri aynı olur. Ancak, söz konusu düğümler farklı
düşey doğrular üzerinde iseler, tesir çizgileri doğal olarak birbirinden farklı olur.
Bu bölümde ele alınan kafes sistemler düzlem kafes sistemlerdir, yani kafes sistemin
çubuklarının eksenleri ve düğümlere uygulanmış tekil yükler aynı bir düzlem üzerindedirler.
Böyle kafes sistemlerin mesnet tepkilerinin T. Ç.’leri kirişlerdeki gibidir.
Çizilmiş tesir çizgileri yardımıyla iç kuvvetlerin hesaplanması aşağıdaki bağıntıyla
yapılır.
N = ∑ Pi .y1 (6.1)
Burada
Pi : kafes sistemin üst ve alt başlık düğümlerine uygulanmış tekil yükler,
yi : çizilmiş tesir çizgisinde her bir Pi tekil yükünün altındaki ordinattır.
Kafes sistemin üst başlık düğümlerinde uygulanmış Pi tekil yükleri, P = 1 yükünün üst başlıkta
hareket etmesine uygun çizilmiş T. Ç.’nin ordinatları ile, alt başlık düğümlerinde uygulanmış Pi
tekil yükleri ise P = 1 yükünün alt başlıkta hareket etmesine uygun olarak çizilmiş T. Ç.’nin
ordinatları ile çarpılır. Pi .yi çarpımının işareti yi ordinatının işaretine bağlıdır.
Örnek 6.1. Boyutları ve sabit yükle yükleme durumu Örnek 5.1’de verilmiş olan kafes sistemin
(Şekil 6.1.1a) işaretli çubukları için çubuk kuvvetlerinin tesir çizgilerini çizerek, bunlar
yardımıyla çubuk kuvvetlerini hesaplayınız. Bu kuvvetleri önceki bölümde analitik yöntemle
belirlenmiş değerlerle karşılaştırınız.
114
a)
P=30 kN
P P
P P
P/2 4o P/2
2o ∗ o III
2m
o o
o
∗ ∗ ∗ o
2m
o o
1
o
∗ 3
o
5
o o o
d=3m
L=6d
F
.
b)
r2−3
I
II III III P=1
4o
2o o6
1′ o
2m
o
o r2− 4 o
2m
O Ao
. o o o o o o
1 3 5 B
II d=3m
I
VA VB
L= 6d =18 m
Şekil 6.1.1
Çözüm: Kafes sistemin işaretlenmiş çubuklarındaki (Şekil 6.1.1a) kuvvetlerin tesir çizgilerinin
çiziminde de Örnek 5.1’de yapılmış işlemler (Şekil 6.1.1b) ve kullanılmış yöntemler olduğu
gibi kalacaktır.
● “2-4” çubuğundaki kuvvetin ( N 2 − 4 ) T. Ç.’nin çizimi:
Bunun için önce T.Ç.’nin her iki doğrusunun ifadelerinin yazılması gerekir.
N2-4’ ün T. Ç.’nin sağ doğrusunun ifadesi, P = 1 hareketli yükü I-I kesiminin (Şekil 6.1.1b) sağ
tarafında göz önüne alınarak, sistemin bu kesimin sol tarafında kalan parçasının denge
şartından elde edilir.
∑ M 3Sol = V A .9 + N 2−4 .r2−4 = 0 . Örnek 5.1’in çözümünden r2−4 = 3,9047 m olduğu
bilinmektedir.
9
N 2− 4 = − .V A = −(2,305).V A (Sağ doğru VA’nın T. Ç.’nin ordinatları -2,305 ile
3,9047
çarpılarak elde edilir).
N2-4’ün tesir çizgisinin sol doğrusunun ifadesi, P = 1 hareketli yükü I-I kesiminin (Şekil 6.1.1b)
sol tarafında dikkate alınarak, kafes sistemin, kesimin sağ tarafında kalan parçasının denge
şartından elde edilir.
115
9
∑ M 3Sağ = −VB .9 − N 2−4 .r2−4 = 0 ⇒ N 2− 4 = −
3,9047
.VB = −2,305.V B nin T .Ç.
Görüldüğü gibi sol doğru VB’nin T. Ç.’nin ordinatları -2,305 ile çarpılarak elde edilir. Bu
ifadelere göre N2-4’ün tesir çizgisi Şekil 6.1.2e’de çizilmiştir. Çizilmiş T. Ç. yardımıyla kafes
sisteme etkiyen sabit yüklerden N2-4 (6.1) formülü ile hesaplanabilir. “2'-4'“ çizgisi sol doğru
üzerindedir. Tesir çizgisinde kafes sistemin düğümlerine uygulanmış Pi tekil yüklerinin
altındaki yi ordinatları üçgenlerin benzerliğinden bulunur.
Kafes sistemin işaretlenmiş (Şekil 6.1.1a) diğer çubuklarındaki kuvvetlerin tesir çizgilerinin
çizimi “2-4” çubuğundakine benzer şekilde yapılır.
∑M Sol
2 = V A .6 − N 1−3 .r1−3 = 0 , Örnek 5.1 ' den r1−3 = 3,333 m ' dir.
6
N 1−3 = .V A = 1,8.V A Sağ doğru VA’nın T. Ç. ordinatları 1,8 ile çarpılarak elde edilir.
3,3333
N1−3 ' ün tesir çizgisinin sol doğrusunun ifadesi, P = 1’i kesimin solunda dikkate alarak, kafes
sistemin, kesimin sağ tarafında kalan parçasının denge denkleminden elde edilir.
12
∑ M 2Sağ = −VB .12 + N1−3 .r1−3 = 0 ⇒ N1−3 =
3,333
.VB = 3,6V B ' nin T .Ç. Sol doğru,
VB’nin tesir çizgisi ordinatları 1,8 ile çarpılarak elde edilir. “2'-4'“ geçit çizgisi sağ doğru
üzerindedir. Elde edilmiş bu ifadelere göre “1-3” çubuğundaki kuvvetin tesir çizgisi Şekil
6.1.2f’de çizilmiştir.
(6.1) ifadesini kullanarak, çizilmiş tesir çizgisi yardımıyla, verilmiş yükleme durumu için N1-3
aşağıdaki gibi belirlenebilir.
● N2-3’ün tesir çizgisinin sağ doğrusu için ifadeyi, kafes sistemin I-I kesiminin (Şekil 6 .1.1a)
sağ tarafında kalan parçasının, P = 1 yükünü kesimin sağ tarafında dikkate alarak, uygun olan
denge denkleminden aşağıdaki gibi elde edilir.
∑M Sol
O = −V A . lO A + N 2−3 . r2−3 = 0 , Örnek 5.1 ' in çözümünde L O A = 9 m ve r2−3 = 13.3793 m old
uğu belirlenmiştir.
116
9
N 2 −3 = V A = 0,67268 .V A Yani, sağ doğru VA’nın T. Ç.’si ordinatları 0,67268 ile
13,3793
çarpılarak elde edilir. Diğer tesir çizgileri için de bu açıklama geçerlidir.
Sol doğrunun ifadesi P = 1 yükü kesimin sol tarafında alınarak sistemin, kesimin sağında kalan
parçasının denge şartından şöyle elde edilir.
27
∑M Sağ
O = −V B .(l O A + 18) − N 3− 2 . r 3− 2 = 0 ⇒ N 2−3 = −
13,3793
V B = −2,018VB
Elde edilmiş olan bu ifadelere göre N2-3’ün T. Ç.’si Şekil 6.1.2g’de çizilmiştir. (6.1) formülü
kullanılarak, çizilmiş T. Ç.’si yardımıyla sabit yükleme durumu için N2-3 belirlenir.
● “4-3” çubuğundaki kuvvetin tesir çizgisi, analitik yöntemle hesaplamada olduğu gibi düğüm
kesme yöntemi (III-III kesimi) kullanılarak çizilir (Şekil 6.1.1b). Örnek 5.1 ‘in çözümünde
olduğu gibi
N 4−3 = − P − 2 N 4− 2 . sin α ' dır, sin α = 0,21693.
Buna uygun olarak N4-3’ün T. Ç.’si Şekil 6.1.2h’da çizilmiştir. Bu tesir çizgisi yardımıyla N4-3
aşağıda hesaplanmıştır.
1 2 2 1
N 4−3 = P.( + + + ) − P.0,5 = 30.1 − 30.(0,5) = 15 kN .
6 6 6 6
● “1-2” çubuğundaki kuvvetin (N1-2) tesir çizgisinin sağ doğrusunun ifadesi, kafes sistemin II-
II kesiminden (Şekil 6.1.1b) solda kalan parçasının denge şartından elde edilir.
9
∑M Sol
O = −V A . lOA − N 1− 2 .(lOA + 6) = 0 ⇒ N 1− 2 = −
15
.V A = −0,6.V A
N1-2 ’nin T. Ç.’nin sağ doğrusu için ifade, kafes sistemin II-II kesiminin (Şekil 6.1.1b) solunda
kalan parçasının denge şartından aşağıdaki gibi elde edilir.
27
∑M Sağ
O = −VB .(l OA + 18) + N 2−1 .(l OA + 6) = 0 ⇒ N 1− 2 =
15
.VB = 1,8.VB
117
a) P P=30 kN P
P P
P/2 4o P/2
2o ∗ o 6
2m
o o
o o
∗ ∗ ∗
2m
o o
1
o ∗ 3
o
5
o o o
II I P=1
III III
4o
b) 2o o6
1o'
2m
o
o o
2m
o o o o o o o
A 3 5 B
1
II d=3m
I
VA VB
L= 6d =18 m
1
c)
VA’nın T. Ç.
1
d)
VB’nın T. Ç.
e) N2-4’ün T. Ç.
. 2' 4'
.
0,38416
0,7683
0,7683
1,1525
2,305
2,305
3,6
1,8
1,2
.
0,9
f) .
0,6
0,6
0,3
0,2242
0,1121
4'
0,673
.
' N2-3’ün T. Ç.
g) .2
0,3363
0,6726
2,018
1 1
2.' .6'
h) N4-3’ün T. Ç.
. 4'
1,8
'
1
0,3
ı) . N1-2’ün T. Ç.
P=1 üst baş.
.
0,1
0,2
2'
0,3
0,4
0,6
1,8
2'
0,6
.
0,3
i) N1-2’ün T. Ç.
Şekil
. 6.1.2 P=1 alt baş.
0,1
4'
0,2
0,3
0,6
Elde edilmiş ifadelere göre N1-2’nin tesir çizgisi Şekil 6.1.2ı ve i’de çizilmiştir. Bu T.Ç.‘leri
yardımıyla kafes sistemin üzerindeki yükleme altında oluşan N1-2 kuvveti aşağıda
118
hesaplanmıştır. Sabit yükler üst başlıkta uygulandığı için Şekil 6.1.2ı’da çizilmiş tesir çizgisi
kullanılır.
Kafes sistemin ilgili çubuklarında analitik yöntem ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş
değerlerin karşılaştırma tablosu aşağıdadır.
İç Analitik T. Ç.
kuvvetler yöntemle yardımıyla Fark
(kN) (kN)
Örnek 6.2. Boyutları ve sabit yükle yükleme durumu Örnek 5.2’de verilmiş olan üçgen şekilli
kafes sistemin (Şekil 6.2.1a) işaretlenmiş çubukları için
a) İç kuvvetlerin tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımıyla sabit yükleme durumundan oluşan çubuk kuvvetlerini
hesaplayınız.
c) Kuvvetlerin analitik yöntem ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş olan değerlerini
karşılaştırınız.
119
P3 = 10 kN
a)
o 6 P4 = 18 kN
P1 = 20 kN
4o ∗
o8
∗
2o ∗ o9
∗ o 10
Ao o
1
o
3 ∗ o
5
o
7
∗ o
B
d=2m P5 = 12 kN
P2 = 15 kN
L=5d d =2m
II P= 1
o6
b)
4
I o o 8 III
2o
o9
α
Ao o o
θ o o o o 10
1 3 5 7 III B
β II d=2m
I
VA VB
L=5d = 10 m d=2m
Şekil 6.2.1
Çözüm:
∑M Sol
3 = V A .4 + N 4−6 .r4−6 = 0, Örnek 5.2 ' nin çözümünden r4−6 = 1,7888 m ’dir.
4
N 4−6 = − V A = −2,23613.V A
1,7888
Tesir çizgisinin sol doğrusu, Örnek 6.1 ‘deki açıklamaya uygun olarak sağ doğru üzerinde
moment noktası olan “3” düğümünün izdüşümünden başlayıp A mesnetinin altında sıfırlanarak
elde edilen doğru olur. “4'-6'”çizgisi sağ doğru üzerindedir. Böylece N4-6’nın tesir çizgisi
çizilmiş olur (Şekil 6.2.2d).
● “3-5”çubuğundaki (Şekil 6.2.1b, II-II kesimi) kuvvetin tesir çizgisi benzer şekilde çizilir.
Tesir çizgisinin sağ doğrusunun ifadesi
6
∑ M 6Sol = V A .6 − N 3−5 .3 = 0 ⇒ N 3−5 = 3 V A = 2.V A ’dır.
Tesir çizgisinin. sol doğrusu ise moment noktası olan “6” düğümünün sağ doğru üzerindeki
izdüşümünü “A” mesneti altında sıfırlamakla elde edilir. “4'-6' “ çizgisi sol doğru üzerindedir
(Şekil 6.2.2e). Yapılanlara uygun tesir çizgisi Şekil 6.2.2e’de görüldüğü gibi çizilmiştir.
120
● “3-6” çubuğundaki kuvvetin tesir çizgisinin çizimi (II-II kesimi, Şekil 6.2.1b): T.Ç.’nin sağ
doğrusunun ifadesi aşağıdaki denge denkleminden elde edilir (Şekil 6.2.2b).
∑M Sol
A = V A .0 − N 3−6 .r3−6 = 0 , yani bu doğrunun tüm ordinatları sıfırdır.
Tesir çizgisinin sol doğrusunun ifadesi aşağıdaki denge şartından elde edilir (Şekil 6.2.2b).
∑M Sağ
A = −VB .10 + N 3−6 .r3−6 = 0 , r3−6 = 3,3282 m (Örnek 5.2 ' nin çözümünden)
10
N 3− 6 = .VB = 3,004VB .
3,3282
Elde edilmiş ifadeler uygun olarak N3-6‘nın tesir çizgisi çizilmiştir (Şekil 6.2.2f). Görüldüğü
gibi “4'-6' “ çizgisi “3-6” çubuğunun eksenine çaprazdır.
● Kafes sistemin “4-3” dikme çubuğundaki N4-3 kuvvetinin T. Ç.’si IV-IV kesiminden, (Şekil
6.2.1b) düğüm kesme yönteminin özel durumuna dayanarak çizilir. Hareketli P = 1 yükü alt
başlıkta hareket ettiğinde, birim yükün “4” düğümünde uygulanması söz konusu
olmayacağından N4-3 = 0’dır. Yani kuvvetin T. Ç.’si sıfır doğrusudur (Şekil 6.2.2g). Birim yük
üst başlıkta hareket ettiğinde “4” düğümü üzerinde olma hali için N4-3 = -1, kalan durumları için
ise N4-3 = 0’dır. Bunlara uygun olarak iç kuvvetin tesir çizgisi çizilmiştir (Şekil 6.2.2h).
● Sistemin “2-3” çubuğundaki kuvvetin (N2-3) tesir çizgisinin çizimi:
Moment noktası A mesnetinin üzerinde olduğu için N2-3’ün tesir çizgisinin sağ doğrusu sıfır
doğrusudur. Sol doğrusu için ifade, sistemin II-II kesiminin sağ tarafında kalan parçasının
denge şartından elde edilir.
∑M Sağ
A = −VB .10 − N 2−3 .r2−3 = 0 , Örnek 5.2 ' nin çözümünden r2−3 = 1,7898 m ’dir.
10
N 2 −3 = − .V B = −(5,59).VB ' nin T . Ç .
1,7898
∑M Sol
9 = V A .10 − N 7 − B .1 = 0 ⇒ N 7 − B = 10.V A
∑ M 9Sağ = VB .0 + N B−7 .1 = 0 ⇒ N B −7 = 0 .
Elde edilmiş ifadelere göre N7-B ‘nin T. Ç.’si Şekil 6.2.2i ‘de çizilmiştir.
121
P3 = 10 kN
o 6 P4 = 18 kN
a) P1 = 20 kN
4o ∗
o8
∗
2o ∗ o9
Ao ∗ o 10
1
o o
3 ∗ o
5
o
7
∗ o
B
d=2m P5 = 12 kN
P2 = 15 kN
L=5d d =2m
II P= 1
o6
b)
4o
I o8 III
2o o9
α
Ao o o
θ o o o o 10
1 3 5 7 III B
β II d=2m
I
VA VB
L=5d = 10 m d=2m
c)
VA ‘nın T. Ç.
1,34169
0,44723
0,89445
0,6708
0,44723
N4 -6 ‘nın T. Ç.
.'
2,23613
d) .' 6
4
0,5333
2
0,2666
0,8
.
0,4
.
0,4
e) N3 -5 ‘in T. Ç.
1,2018
0,60092
3,0046
.
f) 4' .6
'
N3 -6 ‘in T. Ç.
N4 -3 ‘ün T. Ç. P=1
g) üst başlık üzere
'
h) 2'. .6 N4 -3 ‘ün T. Ç. P=1
alt başlık üzere
1,118
1
ı)
. .' N2 -3 ‘ün T. Ç.
'
4
2
5,59
10
Şekil 6.2.2
i) .
'
.9' N7 -B ‘in T. Ç.
8
2
b) Çizilmiş tesir çizgileri yardımıyla kafes sistemin sabit yükleme durumu için işaretli
çubuklarında oluşan kuvvetlerin hesaplanması:
122
N 4−6 = − P1 .(0,67045) − P2 .(1,3416) − P3 .(0,89443) − P4 .(0,4472) + P5 .0,4472 =
− 20.(0,67045) − 15.(1,3416) − 10.(0,89443) − 18.(0,4472) + 12.(0,4472) = −45,16975 kN .
N 3−5 = P1 .(0,26667) + P2 .(0,5333) + P3 .(0,8) + P4 .(0,4) − P5 .(0,4) = 20.(0,26667) +
+ 15.(0,5333) + 10.(0,8) + 18.(0,4) − 12.(0,4) = 23,733 kN .
N 3− 6 = P1 .(0,60092) + P2 .(1,20184) = 20.(0,60092) + 15.(1,20184) = 30,046 kN .
N 4−3 = 0 , N 2−3 = − P1 .(1,118) = −20.(1,118) = −22,36 kN , N 7 − B = − P5 .2 = −12.2 = −24 kN .
c) Kafes sistemin işaretlenmiş (Şekil 6.2.1a) çubuklarında verilmiş olan sabit yükleme
durumundan analitik yöntem ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş değerlerin karşılaştırma
tablosu aşağıda verilmiştir.
İç Analitik T. Ç.
kuvvetler yöntemle yardımıyla Fark
(kN) (kN)
Örnek 6.3 Boyutları ve yükleme durumu Örnek 5.3’de verilmiş, başlıklarının bir kısmı paralel
olan kafes sistemin işaretlenmiş çubukları (Şekil 6.3.1a) için
a) Çubuk kuvvetlerinin tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımıyla sabit yükleme durumu için kuvvetleri hesaplayınız,
c) Kuvvetlerin analitik yöntem ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş değerlerini
karşılaştırınız.
P2 = 15 kN
a) P4 = 25 kN
P1 = 12 kN
5 7 o9
3o o o ∗ ∗ o 11
∗
2 m 1m
12
o
1o
∗ ∗ ∗ ∗
Ao
2
o o
4
o
6 ∗ o
8
o
10
o
B
3m
P3 = 20 kN P5 = 10 kN
L =18 m
123
P2 = 15 kN
P4 = 25 kN
b) P1 = 12 kN I
o5
7 o9
3o o
o 11
1m
12
1o o
2m
α
Ao o o o o o o
2 4 6 8 10 B
3m I
P3 = 20 kN P5 = 10 kN
L =18 m
Şekil 6.3.1
124
● “1-3” ve “1-A” çubuklarındaki kuvvetlerin (N1-3 ve N1-A) tesir çizgileri de düğüm kesme
yönteminin özel durumundan çizilir. P = 1 yükünün üst veya alt başlık üzerindeki hareketinin
her bir durumu için N1-3 = 0’dır (Şekil 6.3.2i). P = 1 yükü üst başlık üzerinde iken “1” düğümü
üzerinde olması durumu için N1-A = -1, kalan durumlar için ise N1-A = 0’ dır. Buna uygun tesir
çizgisi Şekil 6.3.2j’de çizilmiştir.
P = 1 yükünün alt başlık üzerindeki her durumu için N1-A = 0’ dır. Buna uygun tesir çizgisi sıfır
doğrusu olacaktır (Şekil 6.3.2k).
b) Tesir çizgileri yardımıyla verilmiş olan sabit yükleme durumu için işaretlenmiş çubuklardaki
iç kuvvetlerin hesaplanması:
İç Analitik T. Ç.
kuvvetler yöntemle yardımıyla Fark
(kN) (kN)
125
P2 = 15 kN
a) P1 = 12 kN P4 = 25 kN
o5
7 9
3o o ∗ o
∗ o 11
∗
2 m 1m
12
1o o
∗ ∗ ∗ ∗
Ao
2
o o
4 6
o
∗ o
8
o
10
o
B
3m
P3 = 20 kN P5 = 10 kN
I P= 1
b) o5
7 o9
3 o
o o 11
2 m 1m
12
1o o
Ao
α
o o o o o o
2 4 6 8 10 B
3m I
L =18 m
1
c)
VA ’nın T. Ç.
1
d) VB ’nin T. Ç.
e) N7-9 ’un T. Ç.
0,333
0,666
0,666
1
2
1,333
4 3
1,5
0,5
0,5
f) N6-8 ’in T. Ç.
0,4714
1,4142
0,2357
g) N7-8 ’in T. Ç.
0,2357
1,4142
0,4714
0,7071
h) N6-7 ’nin T. Ç.
1 P=1 üst baş. üzere
ı) N6-7 ’nin T. Ç.
P=1 alt baş. üzere
i) N1-3 ’ün T. Ç.
j) N1-A ’nın T. Ç.
P=1 üst baş. üzere
1 N1-A ’nın T. Ç.
k) P=1 alt baş. üzere
Şekil 6.3.2
Örnek 6.4. Boyutları ve sabit yükleri Örnek 5.5’de verilmiş olan kafes sistemin soldan 4. panel
çubuklarındaki (Şekil 6.4.1a) kuvvetlerin
a) Tesir çizgilerini çiziniz,
126
b) Tesir çizgileri yardımı ile sabit yüklerden oluşan değerlerini hesaplayınız,
c) Analitik yöntem ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş değerleri karşılaştırınız.
o
∗
2 m 1m
o o
a)
o o
P/ 2 ∗ ∗ ∗ P/ 2
3m
o o o o ∗ o o o
P = 20 kN P P P P
d=4m
I
III III
2o
2 m 1m
3o' 3
o II
b)
o o5
3m
A o o o o o o o
1 II 4 6 B
P=1 I
VA VB
L = 24 m
Şekil 6.4.1
∑M 1
Sağ
= −VB .12 − N 2−3 .r2−3 = 0 , r 2−3 = 5,8208 (Örnek 5.5 ' in çözümünden)
12
N 2 −3 = .VB = −2,06157.VB
5,8208
Sol doğrunun ifadesine ve yukarıdaki açıklamalara dayanarak N2-3’ün tesir çizgisi Şekil
6.4.2d’de çizilmiştir.
● N1-4’ün tesir çizgisinin sol doğrusunun ifadesi (P = 1 I-I kesiminin sol tarafında)
∑ M 3Sağ = −VB .8 + N1−4 .r1−4 = 0 , r1−4 = l4−3 = 5 m , N 1−4 = (1,6).VB
Benzer şekilde N1-4’ün tesir çizgisi çizilmiştir (Şekil 6.4.2e).
127
● N1-3’ün tesir çizgisinin sol doğrusunun ifadesi (P = 1 I-I kesiminin solunda. Moment noktası
ve yapılacak işlemler Örnek 5.5’in çözümünde verilmiştir (Şekil 5.5.3)).
∑M Sağ
O = VB .LO B − N 1−3 .r1−3 = 0 , LO B = 12 m , r1−3 = 18,74 m ,
12
N 1−3= .VB = (0,64034).VB
18,74
Sol doğrunun ifadesine ve yukarıdaki işlemlere benzer şekilde N1-3’ün tesir çizgisi Şekil 6.4.2f
‘de çizilmiştir.
● N4-3’ün tesir çizgisi kafes sistemde yapılmış II-II kesiminden moment noktası yöntemiyle
çizilir. Moment noktasının yeri, uzaklığı ve N4-3’ün moment noktasından olan dik uzaklığının
belirlenmesi Örnek 5.5’in çözümünde verilmiştir (Şekil 5.5.5). Şekil 6.4.1a’da görüldüğü gibi
üst ve alt başlık üzerinde II-II kesiminin solunda ve sağında kalan ilk düğümler (sırasıyla “1”,
“3” ve “5”, “4” düğümleri) bir düşey doğru üzerinde olmadığından tesir çizgisi 3'-5' veya 1'-4'
geçit doğrularıyla birbirinden farklı olacaktır. Buna dayanarak, aynı bir tesir çizgisi üzerinde, P
= 1 hareketli yükünün üst veya alt başlık üzerinde hareketine uygun her iki geçit doğruları
gösterilerek kuvvetin istenen tesir çizgisi elde edilmiş olur (Şekil 6.4.2g).
N4-3’ün tesir çizgisinin sol doğrusunun ifadesi (P = 1 II-II kesiminin solunda) aşağıdaki denge
şartından elde edilir.
∑ M CSağ = VB . LB C + N 4−3 .( LB C + 8) = 0 , LB C = 2,7084 m ,
2,7084
N 4−3 = − .VB = −(0,25292) . VB
10,7084
Sol doğrusunun ifadesine ve önceki iç kuvvetlerin tesir çizgilerinin çizimine dayanarak Şekil
5.4.2g’de N4-3’ün tesir çizgisi çizilmiştir.
● N2-1’nin tesir çizgisi Örnek 5.5’in çözümünde elde edilmiş ifadelerle çizilir. Bu ifadelerden
görüldüğü gibi N2-1, N2-3’e bağlı olarak belirlenmiştir. Tesir çizgisinin çiziminde de bu bağıntı
kullanılır. Her zaman göz önünde bulundurulmalıdır ki, sabit yükler hangi başlıkta
uygulanmışlarsa P = 1 yükünün hareketi de o başlık üzerinde kabul edilir. Ele alınan
örneklerde, açıklama amacıyla, hareketli yükün her iki başlık üzerindeki durumu da göz önüne
alınmıştır.
III-III kesiminden (Şekil 6.4.1b), düğüm kesme yöntemi kullanılarak, P = 1 hareketli yükünün
alt başlık üzerindeki hareketinde
α 2 α
o
∑ X = 0 ⇒ N 2−3 = N 2−3′ '
N 2 -3 N 2 -3
∑Y = 0 ⇒ N 2−1 = −2 N 2−3 . sin α ’dır.
N 2 -1
128
Sabit yükler alt başlık düğümlerinde uygulandıkları için N4-3 ve N2-1’in hesaplanmasında birim
yükün alt başlık üzerindeki hareketi için çizilmiş tesir çizgileri kullanılır. Diğer çubuklardaki iç
kuvvetlerin tesir çizgileri, P = 1 yükü hangi başlık üzerinde olursa olsun aynıdır.
c) Sistemin incelenen çubuklarında oluşan kuvvetlerin analitik yöntem ve tesir çizgileri yardımı
ile belirlenmiş değerleri aşağıdaki tabloda karşılaştırılmıştır.
İç Analitik T. Ç.
kuvvetler yöntemle yardımıyla Fark
(kN) (kN)
129
o
a) o ∗ o
o o
P/ 2 ∗ ∗ P/ 2 C
o o o o ∗ o o o .
P = 20 kN P P P P
d=4m
III I III
2o
2 m 1m
3o' 3 II
o
b)
o o5
O
3m
A o o o o o o o
1 II 4 6 B
P=1 I
VA VB
1
c) VB’nin T. Ç
d) N2-3’ün T. Ç
0,3436 0,3436
0,6872 0,6872
2,0615
1,03
1,066 1,6
0,8
0,533 0,533
0,266
e) N1- 4’ün T. Ç
0,2134 0,3201
0,6403
0,1067
f) N1- 3’ün T. Ç
0,3201
0,6403
1,921
2,4941
0,8314
P=1alt başlık üzere 0,4157
g) N3- 4’ün T. Ç
0,2529
Şekil 6.4.2
130
Örnek 6.5 Boyutları ve sabit yükleri Örnek 5.6’da verilmiş olan konsol kafes sistem için
a) İşaretlenmiş çubuklardaki (Şekil 6.5.1a) kuvvetlerin tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımı ile sabit yükleme durumundan işaretlenen çubuklarda oluşan
kuvvetleri hesaplayınız,
c) Kuvvetlerin analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş değerlerini
karşılaştırınız.
A
o
5o
2m
a)
3o ∗
∗
∗
1o
2
o ∗ 4
o o B
P
P=10 kN P=10 kN 1m
A
o
III
I 5o
II
2m
b) 3o
α
1o o o oB
2 4 II
I III
P=1 1m
Şekil 6.5.1
Çözüm:
a)İşaretlenmiş çubuklardaki kuvvetlerin tesir çizgilerinin çizimi:
Konsol kafes sistemlerde iç kuvvetlerin tesir çizgilerinin sağ veya sol doğrularından biri sıfır
doğrusu olur. Sistem, ele alınan sistem gibi sola doğru ise tesir çizgilerinin sağ doğrusu, sistem
sağ tarafa doğru ise sol doğrusu sıfır doğrusudur. Tesir çizgileri doğrularının ifadeleri elde
edilirken hesap kolaylığı için mesnetlenmemiş tarafın denge şartlarının kullanılması daha
uygundur.
● N3-5 ve N2-4’ün tesir çizgileri I-I kesiminin (Şekil 6.5.1b) sol tarafında kalan parçanın denge
şartlarından yararlanılarak moment noktası yöntemi ile çizilir. Sistem sola doğru olan bir
konsol sistem olduğundan, tüm çubuklardaki kuvvetlerin tesir çizgilerinin sağ doğruları sıfır
doğrusu olur.
131
∑M Sol
4 = − P.x1 + N 3−5 .r3−5 = 0 , r3−5 = 1,109 m (Örnek 5.6 ' ın çözümünden ).
1.x1
N 3− 5 = ; x1 = 1 m ⇒ N 3−5 = 0,9017 , x1 = 2 m ⇒ N 3−5 = 1,8034 .
1,109
Bu değerlere göre N3-5’in tesir çizgisi Şekil 6.5.2c ‘de çizilmiştir.
● N5-B’nin tesir çizgisinin sol doğrusunun ifadesi kafes sistemin III-III kesiminin (Şekil 6.5.1b)
sol tarafında kalan parçasının denge şartından elde edilir, sağ doğrusu ise sıfır doğrusudur.
0 ≤ x4 ≤ 2
∑ M 1Sol = P.x4 + N 5− B .r5− B = 0 ; r5− B = 2,4 m (Pr oblem 4.6 ' ın çözümünden) ,
1. x 4
N 5− B = − , x 4 = 0 ⇒ N 5− B = 0 , x 4 = 2 m ⇒ N 5− B = −0,8333 .
2,4
Elde edilmiş değerlere göre N5-B’nin tesir çizgisi Şekil 6.5.2f’de çizilmiştir.
● N2-3’ün tesir çizgisi düğüm kesme yönteminin özel durumuna uygun olarak P=1 yükünün her
iki başlık üzerinde hareketi göz önüne alınarak çizilmiştir (Şekil 6.5.2g ve Şekil 6.5.2h).
b) Tesir çizgileri yardımıyla sabit yükleme durumu için işaretlenmiş çubuklardaki kuvvetlerin
hesaplanması (Sabit yükler alt başlık düğümlerine uygulanmıştır).
132
A
o
5o
2m
a) 3o
∗
∗
α ∗
1o
2
o
∗ 4
o o B
P
P=10 kN P=10 kN
A
o
III
P=1 I 5o
x4 x 2 II
2m
3o
b)
1o o o o B
x3 x1 2 4 II
I III
P=1 1m
1,8034
'
·2
0,901
'
'
·4' N3-5’in T. Ç.
·2 ·4
4'
1,5 3'
· 1
· B' N (Geçit doğrusu aralıklı
0,5 ·5' · 2- 4’ün T. Ç. P=1üst baş.üzere)
4'
· N5- B’nin T. Ç.
B'
0,4166 ·
0,833
N2- 3’ün T. Ç. (P=1 üst baş.üzere)
1
N2- 3’ün T. Ç. (P=1 alt baş.üzere)
Şekil 6.5.2
İç Analitik T. Ç.
kuvvetler yöntemle yardımıyla Fark
(kN) (kN)
N3-5 27,05 27,051 0,001
N2-4 -15 -15 0,0
N4-5 15 15 0,0
N5-B 12,5 -12,5 0,0
N1-2 10 10 0,0
133
Örnek 6. 6. Boyutları ve sabit yükle yükleme durumu Örnek 5.7’de verilmiş olan karmaşık
kafes sistemin işaretlenmiş çubuklarındaki (Şekil 6.6.1) kuvvetlerin
a) Tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımı ile verilen sabit yükleme durumu için kuvvetlerin değerlerini
belirleyiniz,
c) Her iki yöntemle belirlenmiş değerleri karşılaştırınız.
3o 8o
o ∗ o
∗ ∗ ∗
2m
o o 2 o o 5 7o o o o
P P
∗ ∗ ∗
2m
A o o o
1
∗ o
4
∗ o
6
o o o o
B
P P P P=10 kN P P P
2m
L=16 m
Şekil 6.6.1
Çözüm:
Karmaşık kafes sistemin çubuklarındaki iç kuvvetlerin tesir çizgilerinin çizimi esas kafes
sistemde (Şekil 6.6.2) olduğu gibi yapılır. Fakat tesir çizgilerine ait geçit çizgilerinin elde
edilmesi için kesimlerin sol ve sağ tarafında kalan ilk düğümlerin iz düşümleri alınırken ilave
olunmuş kafes sistemin düğümleri de göz önünde bulundurulur.
II III I
3 8
o o o o
2m
o o 2o o 5 7o o o o
2m
A o o o o o o o o o
1 4 6 B
III 2m
II I
P=1
VA VB
Şekil 6.6.2
Bu karmaşık kafes sistemde ilave olunmuş kafes sistem alt başlığa ilave edildiği (sabit yükler
alt başlık düğümlerinde uygulanmıştır, Şekil 6.6.1) için P = 1 yükünün alt başlık üzerinde
hareket etmesi durumu göz önüne alınmıştır (Şekil 6.6.2).
a)İç kuvvetlerin tesir çizgilerinin çizimi:
● N3-8’in tesir çizgisi I-I kesiminden (Şekil 6.6.2.) çizilir.
Sağ doğrusu (P = 1 I-I kesiminin sağ tarafında) için ifade kafes sistemin I-I kesiminin solunda
kalan parçasının denge şartından elde edilir.
134
∑ M 6Sol = VV .8 + N 3−8 .4 = 0 ⇒ N 3−8 = −2.V A T . Ç.
Sol doğrusu (P = 1 I-I kesiminin solunda) için ifade kafes sistemin I-I kesiminin sağ tarafında
kalan parçasının denge şartından elde edilir.
∑M Sağ
6 = −VB .8 − N 3−8 .4 = 0 ⇒ N 3−8 = −2.VB
Elde edilmiş ifadeler uygun olarak N3-8’in tesir çizgisi Şekil 6.6.3e’de çizilmiştir.
● N4-6’nın tesir çizgisi de I-I kesiminden çizilir (N1-4’ün tesir çizgisi N4-6’nın tesir çizgisinin
aynısıdır). Tesir çizgisinin sağ doğrusunun ifadesi
∑M Sol
3 = V A .6 − N 4−6 .4 = 0 ⇒ N 4−6 = 1,5.V A ’dır.
∑M Sağ
3 = −VB .10 + N 4−6 .4 = 0 ⇒ N 4−6 = 2,5.VB ’dir.
Bu ifadelere uygun olarak N4-6 ve N1-4’ün tesir çizgileri Şekil 6.6.3f ’de çizilmiştir.
● N 3e−5 ve N 5−6 ’nın tesir çizgileri kafes sistemin I-I kesiminin sol tarafında kalan parçasının
denge şartından yararlanılarak çizilir.
Sağ dorusu için ifade
∑Y Sol
= V A − N 5−6 . cos α = 0 , cos α = 0,8944 (Örnek 5.7 ' nin çözümünden)
1
N 5− 6 = .V A = (1,118068).V A ve
0,8944
∑Y Sağ
= VB + N 5−6 = 0 ⇒ N 5−6 = − (1,118068). VB olarak elde edilir.
Bu ifadelere göre N 3e−5 ve N 5−6 ’nın tesir çizgileri Şekil 6.6.3g’de çizilmiştir. Bu iç kuvvetlerin
( N 3e−5 ve N 5−6 ) tesir çizgileri birbirinden geçit çizgileri ile farklanır. N 3−
e
5 ’in tesir çizgisinin
geçit çizgisi kesikli çizgi ile, N 5−6 ’nın tesir çizgisinin geçit çizgisi ise sürekli çizgi ile
gösterilmiştir.
● N1−2 ve N 2e−3 ’ün tesir çizgileri N 3e−5 ve N 5−6 ’nın tesir çizgilerinin çizimine benzer şekilde II-
II kesiminden yapılır.
Sağ dorusu için ifade
∑Y Sol
= V A + N 1− 2 . cos α = 0 ⇒ N 1− 2 = − (1,118068).V A ,
∑Y Sağ
= VB − N 1− 2 . cos α = 0 ⇒ N 1− 2 = (1,118068).VB olarak elde edilir.
135
Bu ifadelere göre N1−2 ve N 2e−3 ’ın tesir çizgileri Şekil 6.6.3h’da çizilmiştir. N 3e−5 ve N 5−6 ’nın
tesir çizgilerinde olduğu gibi bu çubuk kuvvetlerinin tesir çizgileri de birbirinden geçit
e
çizgisiyle farklanır. Şekil 6.6.3h’da N 2− 3 ’ın geçit çizgisi sürekli çizgiyle, N1-2’ninki ise aralıklı
çizgiyle gösterilmiştir.
● N 6−7 ve N 7e−8 ’in tesir çizgileri de, bunlardan önceki kuvvetlerin tesir çizgilerinin çizimine
benzer şekilde III-III kesiminden yararlanılarak yapılır ve birbirinden geçit çizgileriyle
farklanır.
Sağ dorusu için ifade
∑Y Sol
= V A + N 6−7 . cos α = 0 ⇒ N 6−7 = −(1,118068).V A ,
∑Y Sağ
= VB − N 6−7 . cos α = 0 ⇒ N 6−7 = (1,118068).VB olarak elde edilir.
Bu ifadelere ve yapılmış açıklamalara uygun olarak N 6−7 ve N 7e−8 ’in tesir çizgileri Şekil
6.6.3ı’da çizilmiştir.
Çizilmiş tesir çizgilerinden (Şekil 6.6.3f, g, h ve i) görüldüğü gibi geçit çizgilerinin oluşturduğu
üçgenler ilave kafes sistemin çubuklarındaki kuvvetlerin tesir çizgileridir.
b) Çizilmiş tesir çizgileri yardımıyla sabit yükleme durumu için çubuk kuvvetlerinin
hesaplanması:
N 3−8 = N 3e−8 = − P.(0,25 + 0,5 + 0,75 + 1 + 0,75 + 0,5 + 0,25) = −10.4 = −40 kN .
N1−4 = N 4−6 = 10.(0,3125 + 0,625 + 0,9375 + 0,75 + 0,5625 + 0,375 + 0,1875) = 37,5 kN .
N1e−6 = 10.(0,3125 + 0,625 + 0,6875 + 0,75 + 0,5625 + 0,375 + 0,1875) = 35 kN .
N1i−4 = N 4i −6 = P.(0,25) = 10.(0,25) = 2,5 kN .
N 3−5 = N 3e−6 = 10.(−0,13976 − 0,2795 + 13976 + 0,55543 + 0,4192 + 0,2735 + 0,13976) = 11,24 kN .
N 5−6 = 10.(−0,13976 − 0,2795 − 0,4192 + 0,55543 + 0,4192 + 0,2795 + 0,13976) = 5,5543 kN .
N 5i −6 = − P.(0,55896) = −10.(0,55896) = −5,5896 kN .
N1−2 = 10.(0,13976 + 0,2795 − 0,69878 − 0,55543 − 0,4192 − 0,2795 − 0,19976) = −16,7341 kN .
N 2−3 = N1e−3 = 10.(0,13976 + 0,2795 − 0,13976 − 0,55543 − 0,4192 − 0,2795 − 0,13976) =
− 11,1259 kN .
N1i−2 = P.(−0,69878 + 0,13976) = 10.(−0,5608) = −5,608 kN .
N 7 −8 = N 8e−6 = 10.(0,13976 + 0,2795 + 0,4192 + 0,55543 + 0,13796 − 0,2795 − 0,13976) =
10.(1,11259) = 11,1259 kN .
N 6−7 = 10.(0,13976 + 0,2795 + 0,4192 + 0,55543 − 0,4192 − 0,2795 − 0,13976) = 5,5543 kN .
N 6i −7 = − P.(0,4192 + 0,13976) = −10.(0,55716) = −5,5716 kN .
136
3o 8o
a) o ∗ o
∗ ∗ ∗
2m
o o 2 o o 5 7o o o o
P P
∗ ∗ ∗
2m
A o o
1
o ∗ 4
o ∗ o
6
o o o o
B
P P P P=10 kN P P P
2m
L=16 m
II I
3 8
o o o o
2m
b)
o o 2o o 5 7o o 10 o o
2m
A o o o o o o o o o
1 4 6 9 11 B
2m
II I
P=1
VA VB
1
c) VA’nın
T. Ç
1
d) VB’nin
T. Ç
N3-8’in
e) 0,25
0,5 0,5
0,25 T. Ç
0,75 0,75
1
2 2
1,5 0,25
0,3125
'
0,625
· · 0,75
·6 '
0,5625
0,375 0,1875 N1-4ve N4-6’nın
f) 1 0,6875
T. Ç
'
·6
1,118
1' 0,4192 4
' T. Ç
1,118
'
h)
0,13976
·1 0,13976 0,55543 N1-2ve N2 -3’ün
0,2795 0,13976
T. Ç
·
1,118
0,2795
4' ·0,4192 6 ' 0,4192
6'
0,4192
·
1,118
'
Şekil 6.6.3
137
c) Kafes sistemin işaretlenmiş (Şekil 6.6.1) çubuklarında verilmiş olan sabit yükleme durumu
için analitik yöntem ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş değerlerinin karşılaştırılma tablosu
aşağıdadır.
İç Analitik T. Ç.
kuvvetler yöntemle yardımıyla Fark
(kN) (kN)
N3-8 - 40 - 40 0
N1-4 =N4-6 37,5 37,5 0
e
N1− 6 35 35 0
N1i−4 = N 4i −6 2,5 2,5 0
N 3−5 = N 3e−6 11,18 11,24 0, 06
i
N 5− 6 5,59 5,5543 0,035
N1- 2 -16,7341 -16,7341 0
N 2−3 = N1e−3 -11,1259 -11,1259
i
N1− 2 -5,608 -5,59 0,018
N 7 −8 = N 8e−6 11,12 11,1259 0,005
N6- 7 5,59 5,5543 0,035
N 6i −7 -5,59 -5,5716 0,018
138
7. ÜÇ MAFSALLI SİSTEMLER
Genel Bilgiler
Üç mafsallı sistemler kendi aralarında ve temel ile bir doğru üzerinde olmayan üç
mafsalla birleşmiş iki parçadan oluşan sistemlerdir. Bu sistemlerin özelliği düşey yükler
etkisinde mesnetlerinde düşey tepkilerle beraber yatay tepkilerin de oluşmasıdır. Yatay tepkiler
itki kuvvetleri, böyle sistemler ise itkili sistemler olarak adlandırılır. Bu sistemleri oluşturan
parçalar kırık eksenli olduğunda üç mafsallı çerçeve, eğri eksenli (daire, 20 den parabol ve elips
gibi) olduğunda ise üç mafsallı kemer diye adlandırılır. Üç mafsallı kemerlere örnekler aşağıda
gösterilmiştir (Şekil 7.1).
a) b)
o
o
o o o o
c) o
d)
o
o o
o o
Üç mafsallı sistemleri oluşturan parçalar, yukarıda belirtildiği gibi doğru veya kırık eksenli de
olabilir. Böyle sistemlere bir kaç örnek aşağıda verilmiştir (Şekil 7.2).
a) o b) c)
o
o
o o o o o o
Şekil 7.2 .a) ,b) Kırık eksenli üç mafsallı çerçeve, c) doğru eksenli üç mafsallı çerçeve.
Bunların yanında üç mafsallı sistemlerin bir parçası doğru, diğer parçası eğri eksenli de olabilir
(Şekil 7.3).
139
o
o o
Şekil 7.3. Bir parçası doğru, diğer parçası eğri eksenli olan üç mafsallı sistem.
a) o b) o
o o
o o o o
o
c)
o o
o o
Şekil 7.4. Gergili üç mafsallı sistemler; a), b) Gergisi sırasıyla mesnetler seviyesinde ve
mesnetlerin yukarısında olan üç mafsallı kemerler, c) Gergili üç mafsallı çerçeve.
Üç mafsallı bir kemerin (Şekil 7.5a) hesaplanmasına mesnet tepkilerinin belirlenmesi ile
başlanır. Düşey tepkiler kemere uygun, yani kemerle aynı açıklığa ve yükleme durumuna sahip
basit kirişte (Şekil 7.5b) olduğu gibi belirlenir.
V A = V A0 =
∑ ( P + R .)b
i i
; V B = VB0 =
∑ ( P + R ).a
i 1 i
.
L L
140
ai ve bi bu yüklerin sırasıyla sol ve sağ mesnetten olan uzaklıklarıdır.
ai bi
a1 b1
q1 P1 P2 qi Pi
a)
R1 Ri
o
C
ϕx
x yx f
HA HB
Ao o
B
L/2
VA VB
L
q1 P1 P2 qi Pi
b)
Ao C
o
B
R1 Ri
L/2
V A0 VB0
a1 b1
ai bi
L
İtki kuvvetleri sistemin C mafsalının sol ve sağ tarafında kalan kuvvetlerin bu mafsala göre
momentleri toplamının sıfıra eşit olma şartına dayanarak belirlenir.
HA =
∑M Sol
C
; HB =
∑M .
Sağ
C
(7.1)
f f
Ele alınan üç mafsallı sistem yalnız düşey yükler etkisi altında olduğunda (Şekil 7.5)
M0
HA = HB = C = H (7.2)
f
olur.
Burada M C0 uygun basit kirişin C kesitindeki eğilme momenti,
f kemerin yüksekliğidir (sehimi, oku) (C mafsalının A ve B mesnetlerini birleştiren özengi
hattına olan dik uzaklığı) (Şekil 7.5a).
Kemerlerde M, T ve N diyagramlarının kemerin gerçek şekil değiştirme durumunu
gösterebilmeleri için bu büyüklüklerin değerlerinin belirlendiği kesit sayısının yeterince çok
olması önemlidir. Düşey yükler etkisi altında olan kemerler için adı geçen kesit tesirleri
aşağıdaki formüllerle hesaplanır.
141
M x = M x0 − H . y x
Tx = Tx0 . cos ϕ x − H . sin ϕ x (7.3)
N x = −(Tx0 . sin ϕ x − H . cos ϕ x )
Burada
M x : kemerin sol mesnetten x mesafesinde olan kesitindeki eğilme momenti (Şekil 7.5a),
M x0 : uygun basit kirişin (Şekil 7.5b) sol mesnetten x mesafesinde olan kesitindeki eğilme
momenti,
H : itki kuvveti (kemerin tüm kesitleri için sabittir),
y x : kemer kesitlerinin ordinatıdır (Şekil 7.5a).
Kemerin kesitlerinin ordinatları eksen eğrisi türüne bağlı olarak aşağıdaki gibi belirlenir:
4. f .x
yx = ( L − x) , (7.4)
L
Daire eksenli kemerler için
L
y x = R 2 − ( − x) 2 − R + f (7.5)
2
2
f L
R= + olup, dairenin yarıçapıdır.
2 8f
Tx : kemerin sol mesnetinden x mesafede olan kesitindeki kesme kuvveti,
Tx0 : uygun basit kirişin sol mesnetinden x mesafede olan kesitindeki kesme kuvveti,
ϕ x : kemerin kesitlerinde eksene çizilmiş teğetle yatay doğru arasında kalan açıdır.
cos ϕ x ve sin ϕ x kemer ekseni türüne uygun olarak aşağıdaki formüllerle belirlenebilir.
4. f
tgϕ x = ( y x )′ = .( L − 2 x) ,
L2
1
cos ϕ x = , (7.6)
1 + tg 2ϕ x
sin ϕ x = cos ϕ x .tgϕ x .
y+R− f
cos ϕ x = ,
R (7.7)
L − 2x
sin ϕ x =
2R
142
Örnek 7.1. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 7.1.1’de verilen ve ekseni 2. dereceden parabol
şeklinde olan üç mafsallı kemer için
a) Kemerin kinematik analizi yapınız,
b) Kemerin yeterli sayıda kesitinde eğilme momenti (M), kesme kuvveti (T) ve normal kuvvet
(N) değerlerini hesaplayınız,
c) İç kuvvetlerin hesaplanmış değerlerine göre M, T ve N diyagramlarını çiziniz.
P1=20 kN P2=30 kN
q =10 kN/m
4,5 m 4,5 m 9m
f=4m
o o
A B
9m 9m
Şekil 7.1.1
Çözüm:
a) Üç mafsallı kemerlerin kinematik analizi Gerber kirişlerde olduğu gibi yapılır. W = 3.2 – 2.1
– 4 = 0 ve kemerin parçaları kendi aralarında ve temelle bir doğru üzerinde olmayan üç
mafsalla bağlandığı için (ki bu geometrik değişmez sistemlerin oluşturulma şartlarından biridir)
taşıyıcı bünyeye sahiptir, yani sistem geometrik değişmezdir.
b) Üç mafsallı kemerin kesit tesirlerinin hesaplanmasına mesnet tepkilerinin belirlenmesi ile
başlanır. Bu işlemler üç mafsallı kemerlerin hesaplanmasında verilmiş açıklamalara
dayanılarak yapılır. Kemerin hesaplama şeması ve uygun basit kiriş Şekil 7.1.2 a ve b’de
verilmiştir.
Mesnet tepkilerinin düşey bileşenleri (Şekil 7.1.2a,b):
143
P1=20 kN P2=30 kN
q =10 kN/m
4,5 m 4,5 m 9m
a) o
C
ϕx
x yx
f=4m
H H
o o
A B
VA 9m 9m VB
P1=20 kN P2=30 kN
b) q =10 kN/m
Ao o
B
x1 x3
V A0 x2
VB0
4,5 m 4,5 m 9m
2,25 m
c) M x0 (kN.m)
118,125
171,562
236,25
309,375
292,5
362,81
382,5
52,5 52,5
32,5 32,5
d) 2,5
Tx0 (kN)
20
42,5
65
87,5
M C0
HA = HB = H = ; M C0 = V A .9 − P1 .(4,5) = (52,5).9 − 20.(4,5) = 382,5 kN .m
f
382,5
H= = 95,625 kN
4
144
M, T ve N diyagramlarının kemerin gerçek şekil değiştirme durumunu tasvir etmeleri için bu
örnekte kemer 8 parçaya ayrılıp, buna uygun kesitlerde kesit tesirlerinin değerleri
hesaplanmıştır. (7.3) bağıntılarından görüldüğü gibi kesitler için önce M0 ve T0‘ın değerlerinin
hesaplanması gerekir. Bu amaçla, uygun kirişin her bir bölgesi (Şekil 7.1.2b) için M0 ve T0’ın
ifadeleri yazılıp, ele alınan kesitlerdeki değerleri aşağıda hesaplanmıştır.
I-bölge 0 ≤ x1 ≤ 4,5
M x01 = V A0 .x1 = (52,5).x1 , T0 = V A0 = 52,5 kN .
x1 = 0 ⇒ M x01 = 0 , x1 = 2,25 m ⇒ M x01 = 118,125 kN .m , x1 = 4,5 m ⇒ M x01 = 236,25 kN .m
II-bölge 4,5 ≤ x 2 ≤ 9
Elde edilmiş değerlere göre uygun kirişin M x0 ve Tx0 diyagramları Şekil 7.1.2 c ve d’de
çizilmiştir. Kemerin M, T ve N diyagramlarının çizilmesi için gereken işlemlerin kalan kısmı
aşağıdaki formüller yardımıyla Tablo 7.1.1’de yapılmıştır.
M x = M x0 − H . y x
Tx = Tx0 . cos ϕ x − H . sin ϕ x (7.1.1)
N x = −(Tx0 . sin ϕ x − H . cos ϕ x )
4. f .x
yx = ( L − x)
L
4. f
tgϕ x = 2 .( L − 2 x)
L
1
cos ϕ x = (7.1.2)
1 + tg 2ϕ x
sin ϕ x = cos ϕ x .tgϕ x .
145
Tablo 7.1.1
0 0 0,888 0,747 0,644 0 95,62 0 0 52,5 39,24 63,53 -24,3 34,878 71,47 -106,4
2,25 1,75 0,666 0,832 0,554 118,1 95,62 167,34 -49,22 52,5 43,68 53,04 -9,36 29,12 79,56 -108,7
52,5 47,97 -9,14 21,37 -108,7
4,5 3 0,444 0,914 0,406 236,2 95,62 286,87 -50,625 38,84 87,38
32,5 29,698 -9,13 13,2 -100,6
6,75 3,75 0,222 0,976 0,216 309,4 95,62 358,59 -49,22 32,5 31,73 20,74 10,98 7,05 93,35 -100,4
146
32,5 32,5 32,5 0
9 4 0 1 0 382,5 95,62 382,5 0 0 95,62 -95,62
2,5 2,5 2,5 0
11,25 3,75 -0,222 0,976 -0,216 362,8 95,62 358,59 4,22 -20 -19,52 -20,74 1,22 4,34 93,35 -97,7
13,5 3 -0,444 0,914 -0,406 292,5 95,62 286,87 5,625 -42,5 -38,8 -38,84 0 17,26 87,38 -104,6
15,75 1,75 -0,666 0,832 -0,554 171,6 95,62 167,34 4,22 -65 -54,08 -53,04 -1,04 36,055 79,56 -115,6
18 0 -0,888 0,747 -0,664 0 95,62 0 0 -87,5 -65,4 -63,5 -1,86 58,13 71,47 -129,6
Kesit tesirlerinin (M, T ve N) yukarıdaki tabloda hesaplanmış değerlerine göre diyagramları
Şekil 7.1.3b,c ve d’de çizilmiştir.
P1=20 kN P2=30 kN
q =10 kN/m
4,5 m 4,5 m 9m
a) o
f=4m
o o
A
2,25 m
50,62 49,22
49,22
o
b) 4,22
5,625
4,22
o M (kN.m) o
32,5
10,98
2,5 1,22
9,14
o 0
c) 9,13
9,36 1,04
o T(kN) o
1,86
24,3
106,4 129,6
o o
N(kN)
147
Hem Mx ve Tx’in (7.1.1)’deki ifadelerinden, hem de uygun kirişin M x0 , Tx0 diyagramlarının
kemerin M ve T diyagramlarıyla karşılaştırılmasından aşağıdaki sonuca varılmaktadır:
Üç mafsallı kemerin kesitlerinde oluşan eğilme momenti ve kesme kuvveti değerleri, uygun
kirişin kesitlerinde meydana gelen bu büyüklüklerin değerlerinden oldukça küçüktür.
Örnek7.2. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 7.2.1’de verilmiş olan daire eksenli gergili
kemer için aşağıdakiler istenmektedir:
a) Kinematik analiz,
b) Mesnet tepkilerinin ve gergide oluşan kuvvetin belirlenmesi,
c) Kemerin yeterli sayıda kesitinde M, T ve N değerlerinin hesaplanması,
d) Hesaplanmış değerlere göre M, T ve N diyagramlarının çizimi.
15 m 15 m
o
f=6 m
o o
3m 3m
o o
L=30 m
Şekil 7.2.1
148
q1=20 kN/m I q2=20 kN/m
15 m 15 m
o
ϕx C
H
f=6 m
o o
x yx H
y1
A o oB
I
VA L=30 m
VB
3m
A o oB
x1
V A0 x2 VB0
15 m 15 m
M x0 (kN.m)
663,7
753,7
1192,2
1327,5
1568,2
1721,2
1845
1935
1968,7
281,25
221,25
161,25
101,25
41,25 108,75 153,75
T x0 (kN)
18,75
63,75
198,75 243,75
M C0
H=
f′
, ∑M Sol
C = V A0 .15 − q1 .15.(7,5) = (281,25).15 − 20.15.(7,5) = 1968,75 kN .m.
veya
∑M Sağ
C = VB0 .15 − q 2 .15.(7,5) = (243,75).15 − 15.15.(7,5) = 1968,75 kN .m .
149
f ′ = f − y1 , Kemerin ekseni daire şeklinde olduğu için
L f L2 6 30 2
y1 = R 2 − ( − x1 ) 2 − R + f ; R = + = + = 21,75 m.
2 2 8 f 2 8.6
30
y1 = (21,75) 2 − ( − 3) 2 − 21,75 + 6 = 2,39 m . f ′ = 6 − 2,39 = 3,61 m ,
2
1968,75
H= = 545,36 kN olarak elde edilmektedir.
3,61
c) Kemerin kesitlerinde iç kuvvetlerin değerleri Örnek 7.1’de olduğu gibi belirlenir. Bu örnekte
ise uygun kirişin 10 kesitinde Mx0 ve Tx0’ın değerleri hesaplanmıştır (Şekil 7.2.2b).
I-bölge 0 ≤ x1 ≤ 15
x12 x12
M = V .x1 − q1 . = (281,25).x1 − 20. , Tx01 = V A0 − q1 .x1 = 281,25 − 20.x1 .
0
x1
0
A
2 2
x1 = 0 ⇒ M x1 = 0 , Tx1 = 281,25 kN . x1 = 3 m ⇒ M x01 = 753,75 kN .m , Tx01 = 221,25 kN .
0 0
II-bölge 15 ≤ x 2 ≤ 30
( x 2 − 15) 2 ( x − 15) 2
M x02 = V A0 .x 2 − q1 .15.( x 2 − 7,5) − q 2 . = (281,25).x 2 − 300.( x 2 − 7,5) − 15. 2 ,
2 2
Tx02 = V A0 − q1 .15 − q 2 .( x 2 − 15) = 281,25 − 20.15 − 15.( x 2 − 15) = −18,75 − 15.( x 2 − 15) .
x 2 = 15 m ⇒ M x02 = 1968,75 kN .m , Tx02 = −18,75 kN .
x 2 = 18 m ⇒ M x02 = 1845 kN .m , Tx02 = −63,75 kN .
x 2 = 21 m ⇒ M x02 = 1586,25 kN .m , Tx02 = −108,75 kN .
x 2 = 24 m ⇒ M x02 = 1192,5 kN .m , Tx02 = −153,75 kN .
x 2 = 27 m ⇒ M x02 = 633,75 kN .m , Tx02 = −198,75 kN .
x 2 = 30 m ⇒ M x02 = 0 , Tx02 = −243,75 kN .
Elde edilmiş değerlere göre uygun kirişin M0 ve T0 diyagramları Şekil 7.2.2 c ve d’de
çizilmiştir. Bundan sonra kemerin kesitlerindeki kesit tesirleri olan M, T ve N değerlerinin
hesaplanması aşağıda verilmiş formüllerle Tablo 7.2.1’de yapılmıştır.
Gergi bağlanmış kesitlerden aşağıda kalan kesitler için:
M x = M x0
Tx = Tx0 . cos ϕ x (7.2.1)
N x = −T . sin ϕ x
x
0
L
y x = R 2 − ( − x) 2 − R + f
2
2
f L
R= + ,
2 8f (7.2.3)
y+R−F
cos ϕ x =
R
L − 2x
sin ϕ x =
2R
151
Tablo 7.2.1
− − − 184,53 − -122,06
3 2,39 0,834 0,552 753,75 753,75 221,25 184,527 122,06
545,36 0 300,87 -116,35 454,84 -576,9
6 4,05 0,910 0,414 1327,5 545,36 905,297 422,2 161,25 146,786 225,67 -78,88 66,725 496,44 -563,16
9 5,156 0,961 0,275 1721,2 545,36 1508,467 212,78 101,25 97,321 150,44 -53,121 27,93 524,2 -552,13
12 5,792 0,99 0,138 1935 545,36 1855,314 79,685 41,25 40,854 75,205 -34,35 5,688 540,12 -545,81
152
15 6 1 0 1968,7 545,36 1968,75 0 -18,75 -18,75 0 -18,75 0 545,36 -545,36
5
18 5,792 0,99 -0,138 1845 545,36 1855,314 -10,32 -63,75 -63,138 -75,205 12,067 8,791 540,12 -548,91
21 5,156 0,961 -0,275 1586,2 545,36 1508,467 77,784 -108,75 -104,53 150,44 45,912 30 524,2 -554,2
24 4,05 0,910 -0,414 1192,5 545,36 905,297 287,20 -153,75 -139,95 -225,67 85,711 63,621 496,44 -560,06
15 m 15 m
o
a) C
f=6 m
o o
o o
L=30 m
3m
10,3
o
79,7
b) 77,8
o
212,8 o
287,2
422,2
o o
663,75
753,7 M (kN.m)
153
Çizilmiş diyagramlardan görüldüğü gibi H’ın uygulandığı kesitlerde T diyagramında H.sinφx, N
diyagramında ise H.cosφx kadar atlama vardır. Bunlar, diyagramların sağlama şartlarındandır.
Örnek 7.3. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 7.3.1’de verilen, ekseni 2. dereceden parabol
şeklinde olan kolonlu üç mafsallı kemerin
a) Kinematik analizini yapınız,
b) Kesitlerinde eğilme momenti, kesme kuvveti ve normal kuvvet değerlerini hesaplayınız,
c) Hesaplanmış değerlere göre M, T ve N diyagramlarını çiziniz.
P1= 20 kN P2= 15 kN
q = 12 kN/m
7m 7m 7m 7m
o
f= 6 m
h= 6 m
o o
L=28 m
Şekil 7.3.1
Çözüm: a) Sistemin kinematik tahlili: W = 3.2 - 2.1 - 4 = 0’dır ve Örnek 7.1’de yapılmış
açıklamaya dayanarak sistemin yararlı bünyeye sahip olduğu açıktır.
154
P1= 20 kN P2= 15 kN
q = 12 kN/m
7m 7m 7m 7m
o
ϕx C
f= 6 m
a) x yx
K N
h= 6 m
H H
Ao oB
14 m 14 m
VA VB
P1= 20 kN P2= 15 kN
q = 12 kN/m
b) Ao oB
C
x1 x3
x2
0
VA VB0 M 0(kN.m)
7m 7m 7m 7m
3,5 m
c)
359,6 350,87
719,25 701,7
935,4 1004,5 926,6
102,75 102,75
82,75
40,75
d)
T 0(kN)
1,25
43,25
85,25
100,25 100,25
155
Şekil 7.3.2. a) Verilen sistem, b) Uygun kiriş, c) M0 diyagramı, d) T0 diyagramı.
Sağlama:
∑ Y = V A + VB − P1 − P2 − q.14 = 0 ⇒ 102,75 + 100,25 − 20 − 15 − 12.14 = 0 .
İtki kuvvetleri
M C0
H= , M C0 = V A0 .14 − P1 .7 − q.7.(3,5) = (102,75).14 − 20.7 − 12.7.(3,5) = 1004,5 kN .m
f +h
Veri
1004,5
H= = 83,70833 kN .
6+6
lmiş üç mafsallı sistemin kemer kısmının kesitlerinde kesit tesirlerinin değerleri aşağıdaki
ifadelerle hesaplanacaktır.
M x = M x0 − H .( y x + h)
Tx = Tx0 . cos ϕ x − H . sin ϕ x (7.3.1)
N x = −(T sin ϕ x + H . cos ϕ x )
x
0
(7.3.1) ifadelerinde yer alan yx, cosφx ve sinφx büyüklükleri kemerin eksen eğrisi 20 ’den parabol
olduğu için aşağıdaki formüllerle hesaplanır
4. f . x 4 .6 . x
yx = 2
( L − x) = (28 − x)
L 28 2
4f 4 .6
tgϕ x = y ′ = 2 ( L − 2 x) = 2 (28 − 2 x)
L 28 (7.3.2)
1
cos ϕ x =
1 + tg 2ϕ x
sin ϕ x = cos ϕ x .tgϕ x
(7.3.1) ifadelerinden görüldüğü gibi uygun kirişin kesitlerinde kesit tesirleri olan Mx0 ve Tx0’ın
belirlenmesi ön şarttır. Uygun kirişin kesitlerindeki tesirlerin hesabı aşağıda verilmektedir.
I-bölgede 0 ≤ x1 ≤ 7
II-bölgede 7 ≤ x 2 ≤ 21
156
( x 2 − 7) 2 ( x − 7) 2
M x02 = V A0 .x 2 − P1 .( x 2 − 7) − q. = (102,75).x 2 − 20.( x 2 − 7) − 12. 2 ,
2 2
Tx02 = V A0 − P1 − q.( x 2 − 7) = 102,75 − 20 − 12( x 2 − 7) = 82,75 − 12.( x 2 − 7).
x 2 = 7 m ⇒ M x02 = 719,25 kN .m , Tx02 = 82,75 kN .
x 2 = 10,5 m ⇒ M x02 = 935,375 kN .m , Tx02 = 40,75 kN .
x 2 = 14 m ⇒ M x02 = 1004,5 kN .m , Tx02 = −1,25 kN .
x 2 = 17,5 m ⇒ M x02 = 926,625 kN .m , Tx02 = −43,25 kN .
x 2 = 21 m ⇒ M x02 = 701,75 kN .m , Tx02 = 85,25 kN .
III-bölgede 0 ≤ x3 ≤ 7
Elde edilmiş değerlere göre uygun kirişin M0 ve T0 diyagramları sırasıyla Şekil 7.3.2 c ve d’de
çizilmiştir.
157
Tablo 7.3.1
158
14 12 0 1 0 83,708 1004,4 0 -1,25 -1,25 0 -1,25 0 83,708 -83,708
4,5
926,
17,5 11,62 -0,214 0,978 0,20 83,708 973,11 -46,484 -43,25 -42,289 -17,539 -24,75 9,062 81,85 -90,912
6
9-
701, -85,25 -78,356 -45,38 33,582 -110,52
21 10,5 -0,428 0,9919 0,39 83,708 878,94 -177,22 -32,974 76,939
7 -100,25 -92,143 -59,169 39,49 -116,43
4
305,
24,5 8,625 -0,643 0,841 0,54 83,708 721,98 -416,11 -100,25 -84,328 -45,265 -39,063 54,21 70,413 -124,62
87
1
28 6 -0,857 0,759 0,65 0 83,708 502,25 -502,25 -100,25 -76,115 -54,476 -21,64 65,242 63,555 -128,79
1
M, T ve N’nin tabloda hesaplanmış değerlerine göre diyagramları Şekil 7.3.3’de çizilmiştir.
177,22 416,11
a) 159,68 46,48
259,64 37,73
o
502,25 502,25
502,25 502,25
M (kN.m)
o o
61,46 22,3
43,08 o
41,16
1,25
b) 24,7
45,3
59,1
23,53 39,06
83,7 83,7
21,63
T (kN)
o 83,7 83,7 o
90,38 83,7
117,41 116,43
c) 125,97
109,53 o 110,5
124,62
130,42 128,79
102,75 100,25
N (kN)
o o 100,25
102,75
159
Örnek 7.4. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 7.4.1’de görülen, temele ankastre bağlı
kolonlar üzerine oturan daire eksenli üç mafsallı kemer için
a) Sistemin kinematik analizini yapınız,
b) Kemerin ve kolonların kesitlerinde kesit tesirlerinin değerlerini hesaplayınız,
c) Hesaplanmış değerlere göre sistemin M, T ve N diyagramlarını çiziniz.
P = 25 kN
q1 = 15 kN/m q2 = 20 kN/m
16 m 8m 8m
o
f= 8 m
o o
h= 8 m
L=32 m
Şekil 7.4.1
M C0
İtki kuvvetleri H = ,
f
160
P = 25 kN
q1 = 15 kN/m q2 = 20 kN/m
16 m 8m 8m
o
C
f= 8 m
a)
om1 m2o
h= 8 m
A B
L=32 m
P = 25 kN
q1 = 15 kN/m q2 = 20 kN/m
16 m 8m 8m
o
C
f= 8 m
m1 o H H
o
m2
b)
Vm1 Vm 2
Vm1 Vm 2
H H
m1 m2
h= 8 m
A B
161
P = 25 kN
q1 = 15 kN/m q2 = 20 kN/m
c) m1 o o m2
x1 C
x2 x3
Vm1 Vm 2
16 m 8m 8m
4m
d)
M 0 (kN.m)
730 690
1220 1060
1270
212,5 1470 1480
152,5
e)
92,5
32,5
T 0 (kN)
27,5
52,5 52,5
132,5
212,5
(7.4.1) ifadelerindeki yx, cosφx ve sinφx kemerin eksen eğrisinin türüne (daire) bağlı olarak
L f L2 8 32 2
y x = R 2 − ( − x) 2 − R + f , R = + = + = 20 m ,
2 2 8 f 2 8 .8
(7.4.2)
y+R− f L − 2x
cos ϕ x = , sin ϕ x = .
R 2R
ifadeleriyle hesaplanır.
162
Şimdi uygun kirişin kesitlerinde M x0 ve Tx0 değerleri belirlenmelidir. Bunun için kirişin her bir
bölgesinde (Şekil 7.4.2c) kesit tesirlerinin ifadeleri yazılıp, değerleri hesaplanır.
I-bölge 0 ≤ x1 ≤ 16
x12 x2
M x01 = Vm01 .x1 − q1 . = (212,5).x1 − 15. 1 , Tx01 = Vm01 − q1 .x1 = 212,5 − 15.x1 .
2 2
x1 = 0 ⇒ M x01 = 0 , Tx1 = 212,5 kN .
0
II-bölge 16 ≤ x 2 ≤ 24
III-bölge 0 ≤ x3 ≤ 8
x32 x2
M x03 = Vm02 .x3 − q 2 . = (212,5).x3 − 20. 3 , Tx03 = −Vm02 + q 2 .x3 = −212,5 + 20.x3
2 2
x3 = 0 ⇒ M x03 = 0 , Tx 3 = −212,5 kN .
0
Am1 kolonu: Mm1= 0, T = -H = -185 kN (kolon boyunca sabit), N = -Vm10 = - 212,5 kN,
MA = H .8 = 185 . 8 = 1480 kN.m .
Bm2 kolonu: Mm2 = 0, T = H = 185 kN (kolon boyunca sabit), N = -Vm20 = - 212,5 kN,
MB = H .8 = 185 . 8 = 1480 kN.m .
163
Tablo 7.4.1
0 0 0,6 0,8 0 185 0 0 212,5 127,5 148 -20,5 170 111 -281
4 4 0,8 0,6 730 185 740 -10 152,5 122 111 11 91,5 148 -239,5
8 6,33 0,916 0,4 1220 185 1171,1 48,89 92,5 84,77 74 10,77 37 169,55 -206,55
12 7,596 0,979 0,2 1470 185 1405,2 64,76 32,5 31,84 37 -5,16 6,5 181,26 -187,76
164
-52,5 -52,5 -52,5
20 7,596 0,979 -0,2 1270 185 1405,2 -135,2 -52,5 -51,44 -37 -14,44 10,5 181,2 -191,76
24 6,33 0,916 -0,4 1060 185 1171,1 -111,1 -52,5 -48,116 -74 25,88 21 169,55 -190,55
28 4 0,8 -0,6 690 185 740 -50 -132,5 -106 -111 5 79,5 148 -227,5
32 0 0,6 -0,8 0 185 0 0 -212,5 -127,5 -148 20,5 170 111 -281
135,2
111,1
o 50
C
10
a)
64,76
48,89
o m1 m2 o
M (kN.m)
A 1480 1480 B
4m
25,88
10,77 o
11 5,16 11,44 5
27,5
b) 52,5
20,5
o 185 185 o
20,5
T (kN)
185 185
281 281
212,5 o o 212,5
N (kN)
212,5 212,5
165
Örnek 7.5. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 7.5.1’de verilmiş, mafsaldan sol tarafta kalan
parçası kırık eksenli, sağ tarafta kalan parçası ise 20 ‘den parabol eğrisi olan üç mafsallı
sistemin
a) Kinematik tahlilini yapınız,
b) Kesitlerinde kesit tesirlerinin değerlerini hesaplayınız,
c) Hesaplanmış değerlere göre M, T ve N diyagramlarını çiziniz.
P1= 20 kN P2= 14 kN
q1= 8 kN/m q2= 10 kN/m
6m 6m 6m 6m
o
f=6m
o o
12 m 12 m
L = 24 m
Şekil 7.5.1
∑Y = V 0
A − q1 .6 − P1 − q 2 .12 − P2 + VB0 = 0 90,5 − 8.6 − 20 − 10.12 − 14 + 111,5 = 0.
İtki kuvveti (yatay tepki):
166
M C0
H= ;
f
M C0 = Va0 .12 − q1 .6.9 − P1 .6 = (90,5).12 − 8.6.9 − 20.6 = 534 kN .m ,
M C0 534
H= = = 89 kN .
f 6
P1= 20 kN P2= 14 kN
q1= 8 kN/m q2= 10 kN/m
6m 6m 6m 6m
o
a) C ϕx
f=6m
x
yx
0
45 H
Ao oB
H
12 m 12 m
VA VB
P1= 20 kN P2= 14 kN
q1= 8 kN/m q2= 10 kN/m
b) Ao oB
x1 x3
V 0 x2 x4 VB0
A
6m 6m 6m 6m
3m
c) M0(kN.m)
235,5
289,5
399
466,5
534 556,5 489
90,5
66,5
42,5
d) 22,5 22,5
T0(kN)
7,5
37,5
51,5
81,5
111,5
167
Uygun kirişin (Şekil 7.5.2 b) her bir bölgesi için M0 ve T0 ‘ın ifadeleri yazılıp, gereken
kesitlerde değerleri hesaplanmıştır.
0 ≤ x1 ≤ 6
x12 x2
M x01 = VB0 .x1 − q1 . = (90,5).x1 − 8. 1 ; Tx01 = V A0 − q1 .x1 = 90,5 − 8.x1 .
2 2
x1 = 0 ⇒ M x01 = 0 , Tx1 = 90,5 kN . x1 = 3 m ⇒ M x01 = 235,5 kN . m , Tx01 = 66,5 kN .
0
6 ≤ x 2 ≤ 12
0 ≤ x3 ≤ 6
x32 x2
M x03 = VB0 .x3 − q 2 . = (111,5).x3 − 10. 3 , Tx03 = −V B0 + q 2 .x3 = 111,5 − 10.x3 .
2 2
x3 = 0 ⇒ M x03 = 0, Tx 3 = −111,5 kN .
0
6 ≤ x 4 ≤ 12
x 42 x 42
M = V .x 4 − q 2 . − P2 .( x 4 − 6) = (111,5).x 4 − 10. − 14.( x 2 − 6),
0
x4 B
0
2 2
Tx 4 = −VB + q 2 .x 4 + P2 = −111,5 + 10.x 4 + 14 = −97,5 + 10.x 4 .
0 0
Elde edilmiş değerlere göre uygun kirişin M0 ve T0 diyagramları Şekil 7.5.2c ve d’de
çizilmiştir.
Üç mafsallı sistemin kesitlerinde kesit tesirlerinin (M, T ve N) değerlerinin hesaplanması:
168
M x = M x0 − H . y x
Tx = Tx0 . cos ϕ x − H . sin ϕ x (7.5.1)
N x = −(Tx0 . sin ϕ x + H . cos ϕ x )
eksenli parçasının kesitlerinde yx, cosφx ve sinφx aşağıda verilmiş olan ifadelerle belirlenir.
4. f .x
yx = .( L − x)
L2
4. f
tgϕ x = ( y x )′ = 2 .( L − 2 x)
L (7.5.2)
1
cos ϕ x =
1 + tg 2ϕ x
sin ϕ x = cos ϕ x . tgϕ x
Sistemin sol parçası kırık eksenlidir ve kesit koordinatları bundan dolayı bellidir.
169
Tablo 7.5.1
170
12 6 0 1 0 534 89 534 0 22,5 22,5 0 22,5 0 89 -89
15 5,625 -0,25 0,9701 -0,242 556,5 89 500,625 55,87 -7,5 -7,276 -21,58 14,3 1,81 86,34 -88,166
P1= 20 kN P2= 14 kN
q1= 8 kN/m q2= 10 kN/m
6m 6m 6m 6m
a)
o
f=6m
o o
3m
135
135 67,5
b)
o
31,5 55,87
88,5 55,87
M (kN.m)
o o
22,5 22,5
14,3
c) o 6,26
32,88 6,26
89 89 88,16
92,98
102,2
o 96,37 120,1
d) 109,95
141,77
126,92
o N (kN) o
171
Örnek 7.6. Boyutları ve yükleme durumu Şekil 7.6.1’de verilmiş olan, mafsaldan sol tarafta
kalan parçası ikinci dereceden parabol eksenli, sağ tarafta kalan parçası ise eğik bir doğru olan
üç mafsallı sistem için aşağıdakiler istenmektedir:
a) Sistemin kinematik tahlilinin yapılması,
b) Sistemin kesitlerinde kesit tesirlerinin belirlenmesi,
c) İç kuvvetlerin belirlenmiş değerlerine göre sistemin M, T ve N diyagramlarının çizilmesi.
q2 = 20 kN/m P1 = 30 kN P2 = 20 kN P3 = 40 kN
7m 7m 7m 7m
o
4m
f
q1 = 15 kN/m
q3= 20 kN/m
6m
o o
14 m 14 m
Şekil 7.6.1
Çözüm: a) Sistemin kinematik analizi önceki problemlerde olduğu gibi yapılır. W = 3.2 – 2.1 –
4 = 0 şartı sağlanmış ve Şekil 7.6.1’den görüldüğü gibi sistem taşıyıcı özelliğe sahip olup
geometrik değişmezdir.
Sağlama:
∑ Y = V A − q 2 .7 − P1 − P2 − P3 + VB = 0 ⇒
168,2143 − 20.7 − 30 − 20 − 40 + 61,7857 = 0
172
İtki kuvvetleri
∑M Sol
C = V A .14 − q1 .6.7 − q 2 .7.(10,5) − P1 .7 − H A .10 = 0 ⇒
∑M Sağ
C = −VB .14 + q3 .6.7 + P3 .7 − H B .10 = 0 ⇒
(61,7857).14 + 20.6.7 + 40.7
HB = = 25,5 kN .
10
Sağlama:
∑ X = q .6 + H
1 A + H B − q3 .6 = 0 ⇒ 15.6 + 4,5 + 25,5 − 20.6 = 0 .
q2 = 20 kN/m P1 = 30 kN P2 = 20 kN P3 = 40 kN
7m 7m 7m 7m
o
φx2 C
φx1
x2
4m
yx2
x1
yx4
yx 1
yx3
α
K E
x3 q3= 20 kN/m
q1 = 15 kN/m
x4
6m
x5
x6
o o
A HA HB B
14 m 14 m
VA VB
Şekil 7.6.2
Üç mafsallı sistemin her bir bölgesi (Şekil 7.6.2) için M, T ve N’nin ifadeleri yazılıp, istenen
sayıda kesitteki değerleri hesaplanır.
0 ≤ x1 ≤ 7
x12
M x1 = V A .x1 − q1 .6.(3 + y x1 ) − H A .(6 + y x1 ) − q 2 . =
2
x12
(168,2143).x1 − 15.6.(3 + y x1 ) − 4,5.(6 + y x1 ) − 20. ,
2
Tx1 = ((V A − q 2 .x1 ). cos ϕ x1 − ( H A + q1 .6). sin ϕ x1 ) =
((168,2143 − 20.x1 ). cos ϕ x1 − (4,5 + 15.6). sin ϕ x1 ).
173
N x1 = −((V A − q 2 .x1 ). sin ϕ x1 + ( H A + q1 .6). cos ϕ x1 =
− ((168,2143 − 20.x1 ). sin ϕ x1 + (4,5 + 15.6). cos ϕ x1 ).
Mx1, Tx1 ve Nx1’in ifadelerinde yer alan y x1 , cos ϕ x1 ve sin ϕ x1 , eksen eğrisi 20 den parabol
olduğu için aşağıdaki bağıntılarla belirlenir.
7 ≤ x 2 ≤ 14
M x 2 = V A .x 2 − q 2 .7.( x 2 − 3,5) − P1 .( x 2 − 7) − H A .(6 + y x 2 ) − q1 .6.(3 + y x 2 ) =
(168,2143).x 2 − 20.7.( x 2 − 3,5) − 30.( x 2 − 7) − 4,5.(6 + y x 2 ) − 15.6.(3 + y x 2 ) ,
M x 2 = 0 , Tx 2 = −1,7857 kN , N x 2 = −94,5 kN .
0 ≤ x3 ≤ 7
M x 3 = VB .x3 + H B .(6 + y x 3 ) − q3 .6.(3 + y x 3 ) = (61,7857).x3 + 25,5.(6 + y x 3 ) − 20.6.(3 + y x 3 ) ,
Tx 3 = −VB . cos α + (q3 .6 − H B ). sin α = −(61,7857). cos α + (20.6 − 25,5). sin α ,
N x 3 = −VB . sin α + H B . cos α − q3 .6. cos α = −61,7857.(0,2747) + 25,5.(0,9615) − 20.6.(0,9615).
174
Sistemin sağ parçasının tüm kesitleri için α açısı sabittir. Sağ tarafın ölçülerini (Şekil 7.6.2)
kullanarak
4 14
sin α = = 0,2747, cos α = = 0,9615 olduğu belirlenir.
14 2 + 4 2 14,56022
Bu bölgede
olup sabittirler.
x3 = 0 ⇒ y x 3 = 0 , M x 3 = (25,5).6 − 20.6.3 = −207 kN .m.
0,2747
x3 = 7 m ⇒ y x 3 = 7. tgα = 7. = 2 m,
0,9615
M x3 = (61,7857).7 + 25,5.(6 + 2) − 20.6.(3 + 2) = 36,5 kN .m .
7 ≤ x 4 ≤ 14
M x 4 = VB .x 4 + H B .(6 + y x 4 ) − q3 .6.(3 + y x 4 ) − P3 .( x 4 − 7) =
(61,7857).x 4 + (25,5).(6 + y x 4 ) − 20.6.(3 + y x 4 ) − 40.( x 4 − 7),
BE kolonu için 0 ≤ x6 ≤ 6
x 62 x 62
M x6 = H B .x 6 − q 3 . = 25,5.x 6 − 20. , T x 6 = − H B + q 3 .x 6 = −25,5 kN ,
2 2
N = −V B = −61,7857 kN .
175
x6 = 0 ⇒ M x 6 = 0 , Tx 6 = −25,5 kN , x6 = 3 m ⇒ M x 6 = −13,5 kN .m ,
Tx 6 = −34,5 kN . x6 = 6 m ⇒ M x 6 = −207 kN .m , Tx 6 = 25,5 − 120 = −94,5 kN .
q2 = 20 kN/m P1 = 30 kN P2 = 20 kN P3 = 40 kN
7m 7m 7m 7m
o
a)
4m
f
q1 = 15kN/m
q3= 20 kN/m
6m
o o
14 m 14 m
3,5 m
b)
o
297 207
29,8
3,87 36,5
297 107 207
81
M (kN.m)
16,2
o o
176
c) 5,012
53,047
1,167 o
1,785 5,012
15,13
27,675
99,16
94,5 33,44
33,44
94,5
T (kN)
o 4,5 o 25,5
165,5 107,83
168,21
61,78
N(kN)
168,21
o o 61,78
177
8. ÜÇ MAFSALLI SİSTEMLERDE TESİR ÇİZGİLERİ
Genel Bilgiler
Tesir çizgileri hakkında önceki bölümlerde verilen bilgiler üç mafsallı sistemler için de
geçerlidir. 7. Bölüm’deki örneklerde incelenmiş olan sistemlerin mesnet tepkilerinin ve
seçilmiş olan bir kesitlerindeki kesit tesirlerinin tesir çizgilerinin (T.Ç.) çizimi, analitik
yöntemle bu büyüklüklerin hesaplanmasında kullanılan ifadeler yardımıyla yapılmıştır. Tesir
çizgileri yardımıyla, verilmiş olan yükleme durumu için tesir çizgileri çizilmiş olan
büyüklüklerin hesaplanması 2. Bölüm’de de verilmiş olan
S = ∑ Pi . y i + ∑ q i . Ai + ∑ M i .tgα i (8.1)
Örnek 8.1. Boyutları ve yükleme durumu Örnek 7.1’de (Şekil 8.1.1a) verilmiş olan üç mafsallı
kemer için
a) İtki kuvvetinin tesir çizgisini çiziniz,
b) K kesitinin (Şekil 8.1.1a) kesit tesirlerinin (MK, TK ve NK) ve itki kuvveti H’ın tesir çizgilerini
çiziniz,
c) Çizilmiş tesir çizgileri yardımıyla H, MK, TK ve NK’nın değerlerini hesaplayınız ve sonuçları
analitik yöntemle belirlenmiş değerlerle karşılaştırınız.
P1=20 kN P2=30 kN
q =10 kN/m
a)
4,5 m 4,5 m 9m
o
C
K
aK f=4m
Ao o
B
9m 9m
L=18 m
P1=20 kN P2=30 kN
q =10 kN/m
b)
Ao oB
K C
4,5 m 4,5 m 9m
● NK’nın tesir çizgisi N K = −(TK0 . sin ϕ K + H . cos ϕ K ) ifadesi yardımıyla çizilir. Bunun için
ordinatları sinφK ile çarpılmış TK0 ’ın tesir çizgisi (Şekil 8.1.2j), ordinatları cosφK ile çarpılmış H
’ın tesir çizgisi (Şekil 8.1.2k) ile grafik olarak toplanır (Şekil 8.1.2l).
Kesit tesirlerinin tesir çizgilerinden görüldüğü gibi bu tesir çizgileri üç doğrudan
oluşmaktadır. Tesir çizgilerinin kenar parçaları sıfır (yatay) doğrusuyla mesnetler hizasında
kesişerek sıfır noktaları oluşturur. Tesir çizgilerinin orta parçasının kendisi veya doğrultusu
yatay doğruyla kesişerek üçüncü sıfır noktasını oluşturur. Böylece kesit tesirlerinin tesir
çizgilerinde üç noktada ordinatların sıfır olduğu görülmektedir. Yani hareketli P = 1 birim yükü
bu noktalarla aynı bir düşey doğru üzerinde olduğunda tesir çizgisi çizilmiş büyüklüğün değeri
sıfır olur. Bu açıklamaya dayanarak, üçüncü sıfır noktasının (ikisi mesnetlerin altında) yeri
belirlendiğinde, tesir çizgileri kolay bir şekilde çizilebilir. Üç mafsallı sistemlerde tesir
çizgilerinin bu yolla çizimi “sıfır noktaları yöntemiyle çizim” olarak adlandırılır.
Örnek olarak bu örnekte ele alınan üç mafsallı kemerin K kesitinde iç kuvvetlerin (MK,
TK ve NK) analitik yöntemle çizilmiş tesir çizgilerini sıfır noktaları yöntemiyle yeniden çizelim.
Hareketli P = 1 birim yükünün C mafsalı ile K kesiti arasında olduğu kabul edilsin (Şekil
8.1.3a). Bu durumda B mesnet tepkisinin (RB: yatay ve düşey bileşenlerinin bileşkesi)
doğrultusu C’den geçer (mafsalda momentin sıfır olma şartının sağlanması için). K kesitinde
eğilme momentinin sıfır olması istendiğinden A mesnet tepkisinin (RA) doğrultusunu K
kesitinden geçirilir (Şekil 8.1.3a). Bu doğrultular bir OM noktasında kesişirler. Hareketli birim
yük bu kesişme noktasıyla aynı bir düşey doğru üzerinde olduğunda MK = 0 olacağı açıktır (bir
doğru üzerinde olmayan üç kuvvet etkisi altında olan cismin dengede olma şartından).
OM noktasının sol mesnetten (kesit sol parça üzerinde verildiği için) olan mesafesi aşağıdaki
ifadeyle belirlenir (Şekil 8.1.3a’da MK = 0 şartından).
179
P=1
ϕK o
K C
a)
yK=3 m
a K = 4,5 m f=4m
Ao H H o
B
9m 9m
VA VB
b) Ao oB
K C
9
4,5
c) M C0 ’ın T. Ç
1,125
d) H ‘ın T. Ç
4,5 3,375 2,25
e) M K0 ’ın T. Ç
3,375
1,6875
f) yK . H ‘ın T. Ç
4,5
1,6875
g) MK ‘ın T. Ç
1,125
0,6853
0,9138
0,4569
h) cosφK. TK0 ’ın T. Ç
0,2285
0,4569 0,9138
0,2285
ı) sinφK. H ‘ın T. Ç
0,9138
0,4569
TK ‘ın T. Ç
i)
0,4569
0,3046
0,4061
0,20305
j) sinφK. TK0 ’ın T. Ç
0,1015
0,4061
1,028
0,514
k) cosφK. H ‘ın T. Ç
l)
0,4124 NK ‘ın T. Ç
0,4061 0,8185
1,231
Şekil 8.1.2
aK f L
uM =
yK l2 + f aK
180
Burada:
uM : OM sıfır noktasının, kesitin sistemin hangi parçası üzerinde olduğuna bağlı olarak sol veya
sağ mesnetten olan mesafesi (Şekil 8.1.3a),
a K : K kesitinin mesnetten (sol veya sağ) olan uzaklığı,
f : üç mafsallı sistemin yüksekliği,
y K : K kesitinin ordinatı, ve
l2 : sistem açıklığının K kesitinin olmadığı parçasının uzunluğudur (çoğunlukla l 2 = L / 2 ’dir).
Şimdi MK’nın tesir çizgisi için üçüncü sıfır noktasının yerini belirleyelim (kesit koordinatları
Tablo 7.1’den).
(4,5).4.18
uM = = 7,2 m.
3.9 + 4.(4,5)
Sıfır noktasının yeri belirlendikten sonra eğilme momentinin tesir çizgisi pratik olarak
aşağıdaki gibi çizilir:
Mesnetten kesite kadar olan mesafe ( a K ) artı işaretle mesnetin altında işaretlenip, MK’nın sıfıra
eşit olduğu noktadan (OM’nin izdüşümünden) geçilerek C mafsalından indirilmiş düşey
doğruyla kesişene dek bir doğru çizilir (kesit sol parçada verilmiş ise tesir çizgisinin sağ
doğrusu). Kesişme noktası bir doğruyla diğer mesnetin altında sıfırlanır (T. Ç.’sinin sol
doğrusu). Bundan sonra kesitin (K’nın) MK = 0 noktasından geçen doğru üzerine izdüşümü
alınır ve mesnetin altında ( a K ’nın işaretlendiği mesnet) sıfırla birleştirilerek eğilme
momentinin tesir çizgisi elde edilmiş olur (Şekil 8.1.3c).
P = 1 hareketli birim yükü C mafsalı ile K kesiti arasında olduğu için RB’nin doğrultusu C’den
geçer (açıklaması MK’nın T. Ç.’nin çiziminde verilmiştir). K kesitinde kesme kuvvetinin sıfır
olması istendiği için A mesnet tepkisinin (RA) doğrultusu K kesitinde kemer eksenine çizilmiş
teğete paralel olarak çizilir. Bu doğrultuların kesişme noktası OT üçüncü sıfır noktasının
yeridir. Sıfır noktasının mesnetten olan mesafesi Şekil 8.1.3a‘dan TK = 0 olma şartından elde
edilmiş aşağıdaki ifadeyle belirlenir.
Lf
uT =
f + l2 tgϕ K
İncelenen sistem için
18.4
uT = = 9 m.
4 + 9.(0,4444)
değeri elde edilmektedir.
Üçüncü sıfır noktasının yeri belli olduktan sonra kesme kuvvetin tesir çizgisi şöyle çizilir: Sol
mesnetin altında artı işaretle cosφK (kesit sağ parçada verilmişse aksi işaretle sağ mesnetin
altında) işaretlenip, kesme kuvvetinin sıfır olduğu noktadan (OT’nin izdüşümünden) geçirilerek
C’den indirilmiş düşey doğruyla kesişene dek bir doğru çizilir. Kesişme noktası bir doğruyla
sağ mesnetin (kesit sağ parçada alındığında sol mesnetin) altında sıfırlanır. Sonra K kesitinin
birinci çizilmiş doğrunun üzerine iz düşümü alınır. Bu iz düşümden cosφK ‘ya eşit bir ordinat
indirilip sol mesnetin (kesit sağda verildiğinde bu ordinat yukarıya doğru çizilip sağ mesnetin)
altında sıfırlanarak TK ‘nın tesir çizgisi elde edilmiş olur (Şekil 8.1.3d).
● NK’nın tesir çizgisinin çizimi:
RB’nin doğrultusu yukarıda verilen açıklamalara dayanarak C mafsalından geçer, RA’ nınki ise
çizilmiş teğete dik şekilde olur (kesitte NK = 0 olması için). Bu doğrultuların kesişme noktası
aranan sıfır noktasıdır. Bu noktanın yeri (Şekil 8.1.3a’dan NK = 0 olma şartından) aşağıdaki
formülle belirlenir.
181
ON
P=1
OM
φK · OT
o
K C
a)
yK=3 m
RA RA f=4m
RB
φK
Ao o
B
aK= 4,5 m
9m 9m
P1=20 kN P2=30 kN
q =10 kN/m
Ao oB
b) K C
4,5 m 4,5 m 9m
7,2 m
4,5
1,6875
c) MK ‘ın T. Ç
1,125
0,9138
0,4569
d) TK ‘ın T. Ç
0,4569
9m
4,4306 m
e) NK ‘ın T. Ç
0,4124
0,4061
0,8185
1,231
Şekil 8.1.3. a) Verilmiş sistem, b)Uygun kiriş, c) MK’nın T. Ç., d) TK’nın T. Ç.,
e) NK’nın T. Ç.
f L tgϕ K 4.18.(0,4444)
uN = = = 4,4306 m .
l 2 − f tgϕ K 9 − 4.(0,4444)
Üçüncü sıfır noktasının yeri belirlendikten sonra sol mesnetin (kesit sağ parçaya ait olduğunda
sağ mesnetin) altında aksi işaretle sinφK ordinatı işaretlenip sıfır noktasının (ON’nin) izdüşümü
ile birleştirilir ve C’den indirilmiş düşey doğruyla kesişene dek bu doğru devam ettirilir.
Kesişme noktası sağ mesnetin (kesit sağ parçaya ait olduğunda sol mesnetin) altında sıfırlanır.
Sonra K’nın izdüşümü birinci çizilmiş doğrunun üzerine alınır ve izdüşümünden sinφK’ya eşit
bir ordinat yukarıya doğru çizilerek sol mesnetin (kesit sağ parçaya ait olduğunda sağ
mesnetin) altında sıfırlanarak NK’nın tesir çizgisi elde edilmiş olur (Şekil 8.1.3e).
182
c) Kesit tesirlerinin, çizilmiş tesir çizgileri yardımıyla hesabında gereken ordinatlar üçgenlerin
benzerliğinden belirlenmiştir.
9.(1,125) 9.(1,125)
M K = P1 .(1,6857) − P2 .(1,125) − q. = 20.(1,6857) − 30.(1,125) − 10. =
2 2
= −50,66 kN .m .
Örnek 8.2. Boyutları ve yükleme durumu Örnek 7.2’de verilmiş olan daire eksenli gergili
kemer (Şekil 8.2.1) için
a) Verilmiş K kesitinde iç kuvvetlerin (MK, TK ve NK) tesir çizgilerini sıfır noktaları yöntemiyle
çiziniz,
b) Bu büyüklüklerin değerlerini T. Ç.’leri yardımıyla hesaplayınız,
c) Bu büyüklüklerin analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş değerlerini
karşılaştırınız.
Çözüm:
Örnek 8.1’de verilmiş olan açıklamalara dayanarak, iç kuvvetlerin T. Ç.’lerinin çizimi için
önemli olan üçüncü sıfır noktasının yerinin belirlenmesi Şekil 8.2.2a’da gösterilmiştir. RA ve RB
bileşkelerinin uygulama yeri, yukarıdaki örnekden farklı olarak, düşey ve yatay bileşenlerinin
doğrultularının kesişme noktasıdır (Şekil 8.2.2a). Sıfır noktalarının mesnetten olan mesafesi,
hareketli P =1 birim yükünün bu noktalarla aynı bir düşey doğru üzerinde olma halinde uygun
iç kuvvetin sıfıra eşit olma şartından ve Şekil 8.2.2a’dan, Örnek 8.1’e benzer şekilde
belirlenmiştir.
183
q1=20 kN/m q2=15 kN/m
15 m 15 m
o 6m
φK K
yK =4,05 m
f=6 m
o o
3m 3m
o o
L=30 m
Şekil 8.2.1
ON
P =1
OT
OM · 6m
o ·
C φK K RB RB
RA
··
f=6 m
y1=2,39 m
· o o
φK
a)
yK
Ao oB
6
3,4206
b)
MK ‘nın T. Ç.
0,4488 uM =13,956 m
0,52594
0,40455
c) TK ‘nın T. Ç.
0,38436
0,9103
uT =10,3848 m
uN =3,6852 m
d) NK ‘nın T. Ç.
0,6737
0,4138
1,0875
2,098
184
6.(6 − 2,39).30
uM = = 13,956 m ,
(4,05 − 2,39).15 + (6 − 2,39)
30.(6 − 2,39)
uT = = 10,38487 m ,
(6 − 2,39) + 15.(0,454575)
30.(6 − 2,39).(0,454575)
uN = = 3,6852 m .
15 − (6 − 2,39).(0,454575)
b) Tesir çizgileri yardımıyla iç kuvvetlerin belirlenmesi Örnek 8.1’de olduğu gibi yapılır.
Gereken ordinatlar tesir çizgilerinde üçgenlerin benzerliğinden hesaplanmıştır.
Örnek 8.3. Boyutları ve yükleme durumu Örnek 7.3’de verilmiş olan, ekseni 20 den parabol
şeklinde olan üç mafsallı sistem (Şekil 8.3.1) için
185
c) İç kuvvetlerin analitik yöntemle ve T. Ç.’leri yardımıyla hesaplanmış değerlerinin
karşılaştırılması istenmektedir.
P1= 20 kN P2= 15 kN
q = 12 kN/m
7m 7m 7m 7m
o
K φK C
f= 6 m
yK= 4,5 m
h= 6 m
Ao o
B
L=28 m
Şekil 8.3.1
Çözüm:
a) İç kuvvetlerin T. Ç.’lerinin çizimi sıfır noktaları yardımıyla bundan önceki örneklere benzer
şekilde yapılmıştır (Şekil 8.3.2c,d ve e). MK , TK ve NK değerlerinin sıfır olduğu noktaların
mesnetten olan mesafeleri uM , uT ve uN için yukarıdaki örneklerde verilen formüller ile
belirlenir. Önceki örneklerden farklı olarak formüllerde yK ve f yerine, Şekil 8.3.1’den
görüldüğü gibi sırasıyla (yK + 6) ve (f + 6) kullanılması gerektiğine dikkat edilmelidir.
aK f L 7.(6 + 6).28
uM = = = 10,181 m ,
y k .l 2 + f .a K (4,5 + 6).14 + (6 + 6).7
fL (6 + 6).28
uT = = = 18,6666 m ,
f + l 2 tgϕ K (6 + 6) + 14.(0,42857)
f Ltgϕ K (6 + 6).28.(0,42857)
uK = = = 16,25803 m .
l 2 − f tgϕ K 14 − (6 + 6).(0,42857)
186
ON OM ·
P =1
o
K φK C
f= 6 m
yK= 4,5 m
OT
·
a)
h= 6 m
RA
RA RA RB
φK
A o· o
B
L=28 m
P1= 20 kN P2= 15 kN
q = 12 kN/m
b)
7m 7m 7m 7m
2,1871
c) MK ‘nın T. Ç.
uM =10,181 m 1,3128
2,6257
0,9191
0,5744
0,22977
0,11488
d) TK ‘nın T. Ç.
0,3447
e)
uT =18,6667 m
uN =16,258 m
NK ‘nın T. Ç.
0,3939
0,1696
0,3665
0,5635
0,733
Şekil 8.3.2. a) Verilmiş üç mafsallı sistem, b) Sabit yükleme durumu,
c) MK’nın T. Ç.’si, d) TK’nın T. Ç.’si, e) NK’nın T. Ç.’si.
187
2,1871.(3,181) 2,6257.(3,819) 2,6257 + 1,3128
M K = P1 .(2,1871) + q. − q. − q. .7 − P2 .(1,3128)
2 2 2
2,1871.(3,181) 2,6257.(3,819) 2,6257 + 1,3128
= 20.(2,1871) + 12. − 12. − 12. .7 −
2 2 2
− 15.(1,3128) = −159,789 kN .m .
Örnek 8.4. Boyutları ve yüklemesi Örnek 7.4’de (Şekil 8.4.1) verilen, eksen eğrisi dairesel
olup, kolonlar üzerine oturan üç mafsallı kemer için
a) Kemerin sağ parçasında verilmiş K kesitinde (Şekil 8.4.1) iç kuvvetlerin tesir çizgilerini
çiziniz,
b) T. Ç.’leri yardımı ile iç kuvvetlerin değerlerini hesaplayınız,
c) Verilmiş yükleme durumu için iç kuvvetlerin analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımı ile
belirlenmiş değerlerini karşılaştırınız.
Çözüm:
a) K kesiti kemere ait olduğu için, kesit tesirlerinin tesir çizgilerinin çizimi için gereken
işlemler sistemin kemer kısmında (Şekil 8.4.2b) yapılır (Şekil 8.4.2a). Böylece, kesit
tesirlerinin çizilmiş tesir çizgileri Şekil 8.4.2c,d ve e’de gösterilmiştir.
188
P = 25 kN
q1 = 15 kN/m q2 = 20 kN/m
16 m 8m 8m
o
φK K
yK= 6,3303m
f= 8 m
o o
h= 8 m
L=32 m
Şekil 8.4.1
b) Tesir çizgileri yardımıyla verilmiş olan yükleme durumundan (Şekil 8.4.2b) kesit tesirlerinin
değerlerini hesaplamak için üçüncü sıfır noktalarının yeri Şekil 8.4.2a’dan ve bu noktalarda iç
kuvvetlerin sıfır olma şartından elde edilmiş olan formüllerle belirlenir.
aK f L 8.8.32
uM = = = 12,3907 m ,
y K l 2 + f a K (6,3303).16 + 8.8
fL 8.32
uT = = = 17,0859 m ,
f + l 2 tgϕ K 8 + 16.(0,436443)
f L tgϕ K 8.32.(0,436443)
uN = = = 8,93231 m .
l 2 − f tgϕ k 16 − 8.(0,436443)
Bundan sonra tesir çizgileri yardımı ile verilmiş yükleme durumu için iç kuvvetlerin (MK, TK ve
NK) değerleri hesaplanır.
16.(2,3303) 8.(2,8348)
M K = −q1 . − P.(2,3303) + q 2 . = −15.8.(2,3303) − 25.(2,3303)
2 2
+ 20.4.(2,8348) = −111,1095 kN .m ,
16.(0,05825) 8.(0,4291)
TK = − q1 . − P.(0,05825) + q 2 . = −15.8.(0,05825) − 25.(0,05825)
2 2
+ 20.4.(0,4291) = 25,872 kN ,
16.(1,1165) 8.(0,35825)
N K = −(15. + 25.(1,1165) + 20. ) = −190,5525 kN .
2 2
189
ON
P= 1
· OM
o
· C φK K
a) OT
yK= 6,3303m
f= 8 m
aK = 8 m
R m2
R m2
m1o R m1 φK
o
m2
P = 25 kN
q1 = 15 kN/m q2 = 20 kN/m
b)
16 m 8m 8m
8
uM =12,466 m
2,8348
c) MK’nın T. Ç.
2,3303 u =17,0859 m
T
0,4291
d) TK’nın T. Ç.
0,05825
0,48737
0,9165
uN =8,9323 m
NK’nın T. Ç.
e)
0,35825
0,75825 0,4
1,1165
190
c) İç kuvvetlerin analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla belirlenmiş değerlerinin
karşılaştırma tablosu aşağıdadır.
İç Analitik T. Ç. Fark
kuvvetler yöntemle yardımıyla
MK (kN.m) -111,105 -111,109 0,004
TK (kN) 25,883 25,872 0,011
NK (kN) -190,5525 -190,5525 0
Örnek 8.5. Boyutları ve yükleme durumu Örnek 7.5’de (Şekil 8.5.1) verilmiş olan üç mafsallı
sistemin K kesiti (Şekil 8.5.1) için
a) İç kuvvetlerin tesir çizgilerini çiziniz,
b) Tesir çizgileri yardımı ile verilmiş yükleme durumundan bu iç kuvvetlerin değerlerini
hesaplayınız,
c) İç kuvvetlerin verilmiş yükleme durumundan analitik yöntemle ve tesir çizgileri yardımıyla
hesaplanmış değerlerini karşılaştırınız.
P1= 20 kN P2= 14 kN
q1= 8 kN/m q2= 10 kN/m
6m 6m 6m 6m
K oC
aK = 9 m
f=6m
Ao oB
12 m 12 m
L = 24 m
Şekil 8.5.1
Çözüm:
a) K kesiti sistemin yatay doğru eksenli parçasında verildiğinden, kesitte TK ve NK’nın tesir
çizgilerinin ifadeleri analitik yöntemden bilinen bağıntılarla elde edilir.
K kesitinde eğilme momentinin tesir çizgisi bundan önceki örneklerde olduğu gibi sıfır
noktaları yöntemiyle çizilir. Bağıntılardan alınan sonuçlara ve MK’nın T.Ç.’sinin çizimi için
olan açıklamaya dayanarak iç kuvvetlerin T. Ç.’leri Şekil 8.5.2c,d ve f’de çizilmiştir. Sıfır
noktasının mesnetten olan mesafesi (uM) bilinen formülle belirlenir.
191
aK f L 9.6.24
uM = = = 10,2857 m .
y K l 2 + a K f 6.12 + 9.6
P=1
K oC
a)
aK = 9 m
f=6m
Ao oB
12 m 12 m
L = 24 m
P1= 20 kN P2= 14 kN
q1= 8 kN/m q2= 10 kN/m
b)
6m 6m 6m 6m
0,75 1,125
c)
MK ‘nın T. Ç.
0,75
uM= 10,2857 m 1,5
1
0,625 0,5
0,25
d) TK ‘nın T. Ç.
0,25 0,375
12
1
6
e) MC0 ‘ın T. Ç.
f) NK ‘nın T. Ç.
0,5 0,5
1
2
192
b) İç kuvvetlerin, verilmiş yükleme durumu için tesir çizgileri yardımı ile hesaplanması:
(0,75).6 (1,5).12
M K = q1 . + P1 .(0,75) − q 2 . − P2 .(0,75) =
2 2
(0,75).6 (1,5).12
8. + 20.(0,75) − 10. − 14.(0,75) = −67,5 kN .m ,
2 2
6.(0,25) 12.(0,5)
TK = −q1 . − P1 .(0,25) + q 2 . + P2 .(0,25) =
2 2
6.(0,25) 12.(0,5)
− 8. − 20.(0,25) + 10. + 14.(0,25) = 22,5 kN ,
2 2
6.(0,5) 12.1
N K = −q1 . − P1 .(0,5) − q 2 . − P2 .(0,5) =
2 2
− 8.(1,5) − 20.(0,5) − 10.6 − 14.(0,5) = −89 kN .
İç Analitik T. Ç. Fark
kuvvetler yöntemle yardımıyla
MK (kN.m) -67,5 -67,5 0
TK (kN) 22,5 22,5 0
NK (kN) -89 -89 0
193
KAYNAKLAR
1. Çakıroğlu , A. , Çetmeli, E . Yapı Statiği – Cilt I , Beta , İstanbul , 1988 – 301 syf.
2. Darkov ,A. V. , Şapoşnikov , N. N. Stroitelnaya Mexanika , Moskova , Vısşaya şkola ,
1986 , - 607 syf.
3. Ekiz , İ. Yapı Statiği I – İzostatik sistemler , İstanbul , 1995 – 525 syf.
4. Fuat Erbatur Structural Analysis , Part I and Part II , Ankara , 1994 – 116 syf.
5. Hanali , S. A. Yapı Statiği , Teknik Yayınevi , Ankara , 2003 – 344 syf.
6. Hanali , S. A. , Memmedov , Z. A. İnşaat Mexanikası , Bakü , 1988 – 77 syf.
7. Harry H. West , Louis F. Geschwindner Wiley Fundamentals of Structural Analysis ,
2002 – 600 syf.
8. İsayev , E. M. , Memmedsadıgov , H. H. İnşaat Mexanikası , Çaşıoğlu , Bakü , 2003 –
362 syf.
9. Kleyn , G. K. , Rekaç , B. G. , Rozenblat , G. İ. Rukovodstvo k praktiçeskim
zanyatiyam po kursu Stroitelnoy Mexanike , M. Vısşaya şkola ,1972 – 320 syf.
10. Kasımzade , A. A. Yapı Statiği , Birsen Yayınevi , İstanbul , 2004 – 351 syf.
11. Müfit Yorulmaz , Kaya Özgen. Yapı Statiği , İstanbul , 1992 – 156 syf.
12. Mustafa İnan. Cisimlerin Mukavemeti , İ. T. Ü. Yayınları , Yayın No: 25 , İstanbul
1988 – 560 syf.
13. Memmedov , Z. A. , Hanali , S. A. , Eliyeva , G. M. Uygulamalı Mukavemet , Bakü ,
1994 – 48 syf.
14. Sinitko , N. K. Stroitelnaya Mexanika , M. Vısşaya şkola , 1980 – 431 syf.
15. Wang , C. K. Intermediate Structural Analysis , McGraw – Hill Book Company , 1983
– 790 syf.
194