DOĞRU AKIM MAKİNALARI

YAPISI:
1. Endüvi (Rotor):
Doğru akım makinasının dönen kısmıdır. Endüvi sargılarının uçları, bakır dilimlerinden yapılmış olan ve üzerine
fırçaların temas ettiği kısma (kolektöre) bağlanmıştır. Doğru akım generatörlerinin endüvi sargılarında
alternatif gerilim endüklenir.

2. Gövde (Stator):
Doğru akım makinesinin duran kısmı olan stator, karkas ve bunun üzerine yerleştirilen ana ve yardımcı
kutuplardan oluşur. Ana kutuplar üzerine uyarma sargıları yerleştirilmiştir ve bu sargılar doğru akımla beslenir.
Küçük güçlü d.c. makinalarda statorda uyarma sargıları yerine daimi mıknatıslar kullanılır.
3. Kollektör ve Fırçalar:
Kollektör, bakır levhalardan meydana gelir. Levhalar arası mika ile yalıtılır ve makine mili üzerine monte edilir.
Endüvide üretilen alternatif gerilim, kollektör tarafından doğrultulur ve kollektör üzerine kayarak temas eden
fırçalar yardımıyla dış devreye iletilir.

4. Yatak, Kapak ve Diğer Parçalar:

Gövde ve kapaklar motoru dış etkilere karşı korumak için alüminyum, demir ya da demir alaşımından üretilir.
Rotorun stator içinde merkezi olarak yataklanması görevini ise kapaklar yapar.

Doğru Akım Makinasının Çalışma Prensibi

N Armature
coil, N turns
-a

-
Carbon Brush

Rotation Copper
Commutator
segments

Uyarma sargısından geçen doğru akım bir uyarma alanı oluşturur. Ayrıca kollektörün etkisiyle fırçalardan doğru
akım geçince endüvide de uyarma akısı eksenine dik bir alan oluşur. Bu iki alanın etkisiyle doğru akım
makinasında, motor olarak çalışmada, dönüş yönünde bir moment oluşarak mekanik güç elde edilir.
DC Makinanın Uyartımına Göre Sınıflandırılması

1. Daimi Mıknatıslı DC Makina

2. Uyarma Sargılı DC Makine

a) Serbest Uyartımlı

b) Kendi Kendine Uyartımlı

i) Serbest Uyartımlı
ii) Şönt Uyartımlı
iii) Seri Uyartımlı
iv) Kompund Uyartımlı
C

Rşönt=Rfd

D
Ifd
+
DC Ia Ra
Ifd DC
Motor
Ra Motor

Ia + Ea - Vfd Rfd
Iş + Ea -

V
-
+

V
- + -
Serbest Uyarmalı DC Motor Şönt Uyarmalı DC Motor

C C

Rşönt=Rfd Rşönt=Rfd

D D
Ifd
Ra E
DC Ia Ra
Rs DC
Motor Motor
F
+ Ea - + Ea -
Ifd Iş
Ia Ra
DC
E Motor
E
Iş=Ia Rs + Ea - Rs
Iş
F
F
V V
+ - + -

V
+ - a) Uzun şönt uyarma b) Kısa şönt uyarma

Seri Uyarmalı DC Motor Kompund Uyarmalı DC Motor

Doğru Akım Motorunda Motorun Dönüş Yönünün Değiştirilmesi:

DC motorun devir yönünü değiştirmek için; endüvi veya uyarma sargılarından geçen akımın yönünü
değiştirmek gerekir.

Hız ayarı

DC motorun devir sayısı, endüvi gerilimi ve uyarma sargısının oluşturduğu manyetik akıya bağlıdır.

Sabit mıknatıslı DC motorda uyarma akısı ayarlanamayacağı için, bu tip motorların hız ayarı endüvisine
uygulanan gerilimin ayarlanması ile gerçekleştirilir.

Kendi kendine uyarmalı DC motorlarda ise, endüvi gerilimi ayarlanarak hız kontrolü yapılabileceği gibi tercih
edilen hız kontrolü, uyarma alanın değişimi sonucu yapılan kontroldür. Bunun için, uyarma sargısına uygulanan
gerilim bir reosta (ayarlı direnç) veya güç elektroniği devresi ile ayarlanmaktadır.
 ASENKRON MOTORLAR

Asenkron motorlar AC motorlar olup 1 fazlı veya 3 fazlı olarak imal edilebilmektedir. Sanayide kullanılan
motorlar ise 3 fazlı motorlardır. 3 faz arasındaki 1200 elektriki faz farkı kullanılarak statorda döner alan elde
edilerek, bu alan ile rotor iletkenlerinde gerilim endüklenmeleri oluşturulur. Böylece elde edilen rotor ve stator
alanları arasındaki manyetik kuvvet sonucunda moment oluşur. Bu makina endükleme prensibine göre
çalıştığından bu makinaya endüksiyon motoru adı da verilir.

Yapısal olarak ikiye ayrılıp, sincap kafesli ve bilezikli tip olarak isimlendirilirler. Çalışma prensibi bakımından
aralarında hiçbir fark yoktur.

Sanayide kullanılan elektrik motorlarının yaklaşık %95’i sincap kafesli asenkron motordur. Bunun nedeni bu
motorların yapısının basit oluşu nedeni ile maliyetinin ucuz olması ve bakıma ihtiyaç duymayışıdır.

Yapısı

1. Stator

Stator üç fazlı motorun hareket etmeyen kısmıdır. DC makinelerin uyarmasına benzer. Üç fazlı döner manyetik
alan sargıları burada bulunur.
2. Rotor
Üç fazlı motorların dönen kısmına rotor denir. Sincap kafesli ve sargılı(bilezikli) olmak üzere iki çeşidi vardır.
Bunlar;

2.1. Sincap Kafesli

2.2. Bilezikli (Sargılı Rotorlu)

Şebekeye Direkt Bağlantıları

Yıldız Bağlantı

Üç faz bobinleri ve Yıldız bağlantı

Üç fazlı AC motor klemens kutusu ve yıldız bağlantısı

Üçgen Bağlantı

Üç faz bobinleri ve Üçgen bağlantı

Üçgen bağlantı klemens kutusu

Şebekeye Direkt Bağlı Asenkron Motorun Dönüş Yönünün Değiştirilmesi

Motor dönüş yönünü değiştirmek için motora gelen herhangi iki fazın yerini değiştirmek yeterlidir.
Motor Bilgi Levhaları

Motor gövdelerinin üzerinde genellikle alüminyumdan yapılmış dikdörtgen şeklinde etiketler bulunur. Etiket
üzerine silinmeyecek şekilde bazı bilgiler yazılmıştır. Bu bilgiler bize motor hakkında kapsamlı bilgiler verir.
Etiketlerde bulunan bilgiler şunlardır:

Kimlik numarası: Üretim seri numarasıdır. Örneğin No:22986 vb.

Gövde tipi

Motor tipi: Motor model tipidir. Örneğin A GM L4a , Typ Gm 200L vb.

Fazı: Motorun kaç fazla çalıştığını gösterir. Örneğin 1 faz , 3 faz vb.

Beygir gücü oranı (hp): Motor KW gücünün beygir gücü cinsinden karşılığını verir. Örneğin 0.55KW/5.5Hp

Hızı (rpm): Motorun devir sayısını gösterir. Örneğin 1350d/d, 1120rpm , 2850U/min vb.

Gerilim: Motorun normal çalışma gerilimini gösterir. Örneğim 380V, 220V vb.

Akımı: Motorun normal çalışma akımıdır. Örneğin 3A, 5.7A, 4.2A vb.

Frekans: Motorun çalışma frekansıdır. Örneğin 50 Per./sn,50Hz vb.

Servis faktörü

Çalışma periyodu: Motorun bağlantı şeklidir. Örneğin yıldız-üçgen

İzolasyon sınıfı

Ortam sıcaklığı: Motorun çalışma ortam ısısıdır. Örneğin 1200C, 1800C vb.

Nema kodu
Asenkron Motor Hız Ayarı (AC Sürücü)

Günümüzde asenkron motorun hız ayarı motor sürücüleri ile gerçekleştirilmektedir.

Sanayide devir sayısı kontrolü önemli olup sürücü kullanmak için 4 ana neden sunmaktadır.

1. Azalan bakım giderleri:

Direkt yol verme ile karşılaştırıldığında mekanik ve elektriksel yüklenmeler minimuma iner ve bakım gerekliliği
azalır.

2. Üretim artışı

Gerektiğinde hızı nominal hızın üzerine çıkararak üretim artışına olanak sağlar.

3. Enerji tasarrufu

Pompa ve Fan gibi bir çok uygulamada prosesin ihtiyacını karşılayan düşük hızlarda büyük miktarda enerji
tasarrufu sağlar.

4. Kalite artışı

Optimum proses kontrolü ile ürün kalitesi artar.

AC Sürücünün Yapısı

AC Sürücü 4 ana bölümden oluşur.

1. Doğrultucu:

Genellikle 6 adet diyottan oluşan bir diyot köprüsü kullanılır. Görevi şebekeden gelen AC gerilimi doğru
gerilime çevirmektir.

2. DC Bara

DC bara invertere elektrik akışını sağlar. Görevi, ilk çalışmada kondansatörün şarjına yardımcı olmak ve
doğrultucu çıkışındaki gerilimi filtre etmektir.
 3. İnverter (Evirici)

Çıkşı frekansı ve seviyesi V1...V6 anahtarlarıile kontrol edilir. Günümüz güç, yarıiletken teknolojisinde,( V1...V6)
IGBT (Insulated Gate Bipolar Transistor) olarak kullanılır.

4. Elektronik Kontrol, İzleme ve Komütasyon

Hızlı bir mikro işlemci içerir. Yazılımı ile inverterdeki yarı iletken anahtarların kontrolü gerçekleştirildiği gibi aynı
zamanda devre üzerinde bulunan sensörler yardımı ile toplanan bilgiler sayesinde koruma, referans ve
input/output işlemleri ile hız ve moment ayarı da burada gerçekleştirilir.

Sürücü ile Proses Kontrolü