ÇOKESEN GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI

ELEKTRONİK
SAN.TİC.LTD.
KONU: SCR (Silicon Controlled Redresor)

Giriş:
SCR ya da diğer adıyla tristör, tek yönlü çalışabilen yarıiletken anahtarlama elemanıdır.
Sembolü ve görünüşü şekil 8.1’ de ve karakteristik eğrisi şekil 8.2’ de görülmektedir.

Anot

Geyt
Katot

Şekil 8.1: SCR’ nin sembolü ve görünüşü

+I
Anot +
VTM

on state
IH
IRRM at VRRM

+V

Reverse Blocking Region IDRM at VDRM

(off state ) Forward Blocking Region
(off state )
Reverse Avalanche Region

Anot -

SEMBOL PARAMETRE
VDRM Peak Repetitive Off Stat Forward Voltage
IDRM Peak Forward Blocking Current
VRRM Peak Repetitive Off State Reverse Voltage
IRRM Peak Reverse Blocking Current
VTM Peak On State Voltage
IH Holding Current

Şekil 8.2: SCR’ nin karakteristik eğrisi

SCR anot, katot ve geyt olmak üzere üç terminale sahiptir. Anot ve katot yük akımının
geçtiği main terminaller, geyt ise elemanın tetiklendiği kontrol ucudur. SCR’ nin iletken olabilmesi
için, öncelikle main terminaller yani anot-katot doğru polarma edilmelidir. Bunun ardından geyt
ucuna katottan daha pozitif bir gerilim uygulanmalıdır. Bu iki şart sağlandığında, SCR hızla iletken
olur ve akım geçirmeye başlar. Bu andan itibaren anot-katot gerilimi değişmediği sürece geyt
 ÇOKESEN GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI
ELEKTRONİK
SAN.TİC.LTD.
KONU: SCR (Silicon Controlled Redresor)

gerilimi kesilse dahi SCR iletimde kalmaya devam eder. Bunun sebebi, SCR içinden geçen tutma
akımıdır. SCR akımı tutma akımı (Holding current, IH) altına düşmediği sürece eleman mühürlü
olarak çalışmaya devam edecektir.

PARAMETRE KOŞULLAR MIN TYP MAX BİRİM

Repetitive peak
IDRM VD = rated V DRM RGK = 1 k TC = 110°C 400 µA
off-state current
Repetitive peak
IRRM VR = rated V RRM IG = 0 TC = 110°C 1 mA
reverse current
IGT Gate trigger current VAA = 6 V RL = 100 tp(g) ≥ 20 µs 60 200 µA
VAA = 6 V RL = 100 TC = - 40°C
1.2
tp(g) ≥ 20 µs RGK = 1 k
VAA = 6 V RL = 100
VGT Gate trigger voltage 0.4 0.6 1 V
tp(g) ≥ 20 µs R =1k
VAA = 6 V RL = 100 TC = 110°C
0.2
tp(g) ≥ 20 µs RGK = 1 k
VAA = 6 V RGK = 1 k TC = - 40°C
8
Initiating I T = 10 mA
IH Holding current mA
VAA = 6 V RGK = 1 k
5
Initiating I T = 10 mA
Peak on-state
V TM ITM = 5 A 1.7 V
voltage
Critical rate of rise of
dv/dt VD = rated V D RGK = 1 k TC = 110°C 10 V/µs
off-state voltage

Şekil 8.3: TIC106’ ya ait karakteristik değerler

SCR her zaman bir yük ile birlikte kullanılmalıdır. Aksi durumda anot-katot arasından geçen
akım sınırlanmadığı için eleman bozulacaktır. Diğer taraftan SCR hem dc hem de ac gerilim
altında çalışabilmektedir. Ancak bu iki çalışma şekli arasında belirgin farklılıklar vardır.

S1
+Vcc

B1
LAMBA

R1

SCR

R2

Şekil 8.4:SCR’ nin dc gerilimde çalışması

 ÇOKESEN GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI
ELEKTRONİK
SAN.TİC.LTD.
KONU: SCR (Silicon Controlled Redresor)

Şekil 8.4’ deki devre SCR’ nin dc gerilimde çalışmasına örnek olarak verilmiştir. Devrede
SCR’ nin yükü olarak lamba kullanılmıştır. S1 anahtarı kapatılarak devreye enerji verilir. Bu
durumda SCR’ nin main terminalleri doğru polarma olmasına rağmen geyt tetiklemesi
almadığından henüz yalıtkandır. SCR yalıtkan olduğu için lamba da sönüktür. B1butonu SCR’ ye
geyt tetikleme gerilimi uygulamak için kullanılmıştır. B1 butonuna kısa süreli basıldığında, gerilim
bölücü R1 ve R2 dirençleri üzerinden SCR’ nin geyt ucu katota göre daha pozitif bir gerilim alır.
Böylece SCR iletime geçerek lambanın yanmasını sağlar. B1 butonu bırakılsa dahi SCR iletimde
kalmaya ve lamba yanmaya devam eder. Ancak burada dikkat edilmesi gereken iki nokta vardır.
Birincisi, R1 ve R2 dirençlerinin SCR’ yi tetikleyecek geyt gerilimi ve akımını sağlayacak değerde
seçilmiş olmasıdır. İkinci önemli nokta ise, yük akımı yani lambadan geçen akımın SCR tutma
akımı seviyesinin üzerinde bir değere sahip olmasıdır.

SCR ac gerilim altında çalışırken sadece pozitif alternanslarda iletken olabilir. Yani anot ucu
katottan daha pozitif gerilim aldığında ve uygun geyt tetiklemesi yapıldığında iletime geçer.
Negatif alternanslarda ise yalıtkan durumdadır ve akım geçirmez. Şekil 8.5’ de SCR’ nin ac
gerilimde çalışmasına örnek bir devre görülmektedir.

LAMBA
S1

AC
R1

SCR

R2

Şekil 8.5:SCR’ nin ac gerilimde çalışması

Devreye ac gerilim uygulandığında SCR kesimde ve lamba sönüktür. S1 anahtarı SCR’ nin
geyt tetiklemesini kontrol etmektedir. S1 anahtarı kapatıldığında ac giriş geriliminin pozitif
alternansında, hem SCR’ nin anot-katot uçları doğru polarma alacak hem de geyt ucuna katottan
daha pozitif bir gerilim gelecektir. Pozitif alternans gerilimi SCR’ yi iletime götürecek kadar
yükseldiğinde, SCR iletime geçerek lambanın yanmasını sağlar. SCR’ nin iletkenliği bu pozitif
alternansın sonuna kadar devam eder. Çünkü takip eden negatif alternansta hem SCR’ nin main
terminalleri ters polarma olur hem de pozitif geyt tetiklemesi oluşmaz. Sonuç olarak SCR ac
besleme geriliminin pozitif alternanslarında iletken ve negatif alternanslarında yalıtkan olur. S1
anahtarı açıldığında ise geyt tetiklemesi kesilen SCR sürekli yalıtkandır. Pozitif alternanslarda
 ÇOKESEN GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI
ELEKTRONİK
SAN.TİC.LTD.
KONU: SCR (Silicon Controlled Redresor)

SCR’ nin giriş geriliminin hangi değerinde iletime geçeceğinin R1 ve R2 gerilim bölücü dirençlerinin
değerleri belirleyecektir. Görüldüğü gibi SCR ac gerilim altında geyt ucundan kontrol edilen bir
doğrultucu gibi çalışmaktadır.

Deney şeması:

SCR’ nin dc gerilimde çalışması

+12V

R1 +88.8
mA
1k

SCR
P1 TIC106
+88.8
4.7k mA +88.8
Volts

+88.8
Volts

SCR’ nin ac gerilimde çalışması

SCOP

R1
1k AC 12V

SCR
P1 TIC106

4.7k
 ÇOKESEN GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI
ELEKTRONİK
SAN.TİC.LTD.
KONU: SCR (Silicon Controlled Redresor)

DENEY MODÜLÜ

DENEY BAĞLANTI PLANLARI

SCR’ nin dc gerilimde çalışması
 ÇOKESEN GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI
ELEKTRONİK
SAN.TİC.LTD.
KONU: SCR (Silicon Controlled Redresor)

SCR’ nin ac gerilimde çalışması

İŞLEM BASAMAKLARI
1) ES05-09-03 modülünü ana üniteye bağlayın.

SCR’ nin dc gerilimde çalışması

2) Deney bağlantı planını ES05-09-03 modülü üzerinde gerçekleştirin.
3) Deney bağlantı planında görülen pinleri kısa devre edin.
4) mA sembolü görülen pinler arasına dc ampermetre ve V sembolü görülen pinler arasına dc
voltmetre bağlayın.
5) Devrenin +12V pinini modül üzerindeki +12V pinine bağlayın. GND devreye doğrudan geldiği
için herhangi bir bağlantıya gerek yoktur.
6) Tüm bağlantıları yaptıktan ve kontrol ettikten sonra ana ünite üzerindeki güç anahtarını ON
konumuna alın.
7) Lamba sönük durumda iken SCR kesimdedir. Kesim durumundaki SCR’ nin geyt gerilimini
(VG), geyt akımını (IG), anot-katot gerilimini (VA-K) ve anot akımını (IA) ölçün. Ölçüm
sonuçlarını kaydedin.
8) P1 trimpotu yardımıyla SCR geyt gerilimini lamba yanıncaya dek artırın. Lamba yandığı anda
P1 trimpotunu çevirme işlemini bırakın. Bu durumda SCR iletimdedir.
9) SCR’ yi iletime götüren geyt gerilimini (VG), geyt akımını (IG), anot-katot gerilimini (VA-K) ve
anot akımını (IA) ölçün. Ölçüm sonuçlarını kaydedin.
10) P1 trimpotunu ters yönde çevirerek lambanın durumunu ve SCR’ nin iletkenliğini gözlemleyin.
11) Devrenin enerjisini kesin.

SCR’ nin ac gerilimde çalışması

12) Deney bağlantı planını ES05-09-03 modülü üzerinde gerçekleştirin.
13) Eğe varsa, devrenin +12V pinini modül üzerindeki +12V pini arasındaki bağlantıyı kesin.
 ÇOKESEN GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI
ELEKTRONİK
SAN.TİC.LTD.
KONU: SCR (Silicon Controlled Redresor)

14) Deney bağlantı planında görülen pinleri kısa devre edin.

15) Devre üzerinde bulunan A1 ve A2 pinlerini modül üzerindeki A1 ve A2 pinlerine bağlayın.
16) Tüm bağlantıları yaptıktan ve kontrol ettikten sonra ana ünite üzerindeki güç anahtarını ON
konumuna alın.
17) P1 trimpotunu lamba yanıncaya dek çevirin. Lamba yandığı anda P1 trimpotunu çevirme
işlemini bırakın. Bu durumda SCR iletimdedir. Osilaskopla lamba uçlarındaki sinyali ölçüp
kaydedin.
18) P1 trimpotunu ters yönde çevirerek SCR’ nin kesime giderek lambanın sönmesini sağlayın.
Osilaskopla lamba uçlarındaki sinyali ölçüp kaydedin.
19) Devrenin enerjisini kesin.

ÖLÇÜM SONUÇLARI

SCR’ nin dc gerilimde çalışması ölçümleri

SCR kesimde SCR iletimde

VG (Volt)

IG (mA)

VA-K (Volt)

IA (mA)

SCR’ nin ac gerilimde çalışması ölçümleri

SCR iletimde iken lamba uçlarındaki sinyal

ÇOKESEN GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI
ELEKTRONİK
SAN.TİC.LTD.
KONU: SCR (Silicon Controlled Redresor)

SCR kesimde iken lamba uçlarındaki sinyal