ΒΑΣΙΛΗΣ Γ.

ΝΓΓΣΙΑΚΟΣ

Η ΕΘΙΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝ ΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

Τ Ν ΗΜΟΤΙΚ Ν ΤΡΑΓΟΥ Ι Ν ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ*
Ο όρος «γά ος» παραπέ πει σε δύο ταυτόχρονα έννοιες. Πρώτον, στο θε
σ ό της νό ι ης ένωσης δύο ατό ων διαφορετικού φύλου σύ φωνα ε τους
κανόνες κάθε κοινωνίας και, δεύτερον, στην εθι ική διαδικασία, στην τελε
τουργία ε την οποία διεκπεραιώνεται και επικυρώνεται αυτή η ένωση1.
Οι παραδοσιακές λαογραφικές προσεγγίσεις στο θέ α του γά ου ένουν
συνήθως στο επίπεδο της τελετουργίας, του εθί ου, Η θεσ ική διάσταση όνον
έ εσα και περιθωριακά απασχολεί τους ελετητές. εν γίνεται δηλαδή συ
στη ατική προσπάθεια σύνδεσης των εθι ικών ε τα κ ο ιν ω ν ικ ά δεδο ένα,
των τελετουργιών ε τις κοινωνικές δο ές και σχέσεις2.
Αν ξεφύγει κανείς από την πεπατη ένη οδό της περιγραφικής προσέγγισης
των γα ήλιων εθι ικών τελετών και προσπαθήσει να αναζητήσει νόη α σ*
όλες αυτές τις τελετουργίες, σ' όλο το τυπικό της τέλεσης του εθί ου, που
σε τελική ανάλυση έχει συ βολικό περιεχό ενο, θα αναχθεί χω ρίς ιδιαίτερη
δυσκολία στο υπόβαθρο των κοινωνικών σχέσεων στα πλαίσια τω ν οποίων
γεννιούνται και λειτουργούν τα έθι α2.

* Μ ια π ρ ώ τη ορφή το υ κει ένου α υ το ύ απστέλεσε εισήγηση το υ m r/γρ α φ έα σ το Ε π ισ τη

ο νικ ό ιή ερο Ε λλη νικ ή Π α ρ α δ ο σ ια κ ή Μ ο υ σ ικ ή π ο υ ο ργα νώ θηκε σ τα Γ ιά ν ν ιν α α π ό το Μ ου
σ ικό Γ υ νάσιο ο λια νώ ν Π 4-15 Ιο υ νίο υ 1991).
1. Γ ια ια κλασική ελέτη το υ γά ου π ο υ α να ξη τά τ ις α ρ χ ές κ α ι το ισ το ρ ικ ο -κ ο ινω νικ ό
νόη ά το υ σ υνδέο ντα ς κ α ι τα δ ύ ο επ ίπ εδ α βλ. W ard Η . G oodenough, D escription and C om parison
in CulwraJ A n th ro p o lo g y, Cam bridge; U .P., 1970.
2. Μ ε τ ις κ ο ινω νικ ές δια σ τά σ εις το υ δη ο τικ ο ύ τρ α γο υ δ ιο ύ σ’ ένα τέτο ιο π λ α ίσ ιο έχο υ ν
ασχοληθεί σε νεώ τερες ση αντικές εργα σ ίες ο ι η . Λ ο υκ ά το ς κ α ι Κ . Τ σ α γγα λά ς. Ο Λ ο υκ ά το ς,
π α ρ ά τι επ ισ η α ίνει τη ν κ ο ινω νικ ή ση ασία τω ν τρ α γο υ δ ιώ ν το υ γά ο υ, ένει π ερ ισ σ ό τερο σ το
τελεσ τικό κ α ι σ υνα ισ θη α τικό έρος ίβλ. η ήτριος Σ . Λ ο υκ ά το ς. «Τα "Τ ελετουργικά" τρ α γο ύ δ ια
το υ Ε λληνικού Γά ου. Η αγικο-θσησκευτική. y u /ο λ ο γ ικ ή κ α ι κ ο ινω νικ ή ση ασ ία το υ ς» , Σ ύ ν-
δ ειπ ν ο ν . Τ ι η τικ ό Α φ ιέρω α σ το ν κ α θ. η . Σ . Λ ουκά το— Ιω ά ν ν ιν α 198S). Α ντίθ ετα ο Τ σ α γ
γα λ ά ς α να φ έρ ετα ι στη σχέση δη οτικ ού τρ α γο υ δ ιο ύ κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ή ς ο ρ /ά ν ω σ η ς το ν ίζο ν τα ς π ε
ρισσ ότερο τη λ ειτο υρ γικ ή σύνδεσή το υ ς, ενώ θεω ρεί τη συ βολή το υ τρ α γο υ δ ιο ύ σ τη διατήρηση
κ α ι α να π α ρ α γω γή τη ς κ ο ινω νικ ή ς ο ρ γά νω σ η ; ηδα ινή (βλ. Κ ω νσ τ. . Τ σ α γγαλά ς. Τ ο η ο τικ ό
Τ ρ α γο ύ δ ι κ α ι ο ι κ ο ιν ω ν ικ ές τα υ δ ια σ τ ά σ ε ις Α λ Ιω ά ν ν ιν α Ϊ9&8).
3. Κ ά τι τέ το ιο επιχείρη σ ε α ρ κετά εύσ τοχα έσ α π ό τη σ η ειω τική πρ ο σ έγγισ η η Ν όρα Σ κου-
τέρη- ιδασκάλσν. Β λ. τ ο ά ρ θρ ο τη ς «Γ ια τη ν ιδεο λο γικ ή α να π α ρ α γω γή τω ν κ α τά φ ύ λ α κ ο ινω -
190 Βασίλης Γ. Νιτσιάκος

Ο ίδ ιο ς ο ο ρ ισ ό ς τ ο υ ε θ ί ο υ ω ς α π ο κ ρ υ σ τ ά λ λ ω σ η η θ ώ ν ια ς κ ο ιν ό τ η τ α ς
ή ι α ς κ ο ι ν ω ν ί α ς 1ο δ η γ ε ί σ τ η ν α ν α ζ ή τ η σ η τ ω ν γ ε ν ε σ ιο υ ρ γ ώ ν α ι τ ί ω ν τ ω ν κ α
ν ό ν ω ν σ υ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς α τ ό ω ν ή ο ά δ ω ν π ο υ β ε β α ίω ς δ ε ν β ρ ίσ κ ο ν τ α ι έ ξ ω
α π ό τη δ ο ή κ α ι τη λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ ω ν ίδ ιω ν τ ω ν κ ο ιν ω ν ικ ώ ν ο ν το τή τω ν .
Α υ τ ή η α ν α γ ω γ ή α π ό τ ο έ θ ι ο σ τ η ν κ ο ιν ω ν ικ ή δ ο ή , π ο υ α ν α δ ε ικ ν ύ ε ι α υ
το ά τ ω ς κ α ι τα ήθη π ο υ σ υ π υ κ ν ώ ν ο υ ν τα έθ ι α κ α ι σ υ νδ έει επ ο έν ω ς το
ε π ίπ ε δ ο τη ς κ ο ιν ω ν ικ ή ς σ υ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς ε τ η ν κ ο ιν ω ν ικ ή σ υ γ κ ρ ό τη σ η θα , α π ο -
τε λ έ σ ε ι τ η ν α ρ χ ή τη ς α ν ά δ ε ιξ η ς ια ς δ ια λ ε κ τ ικ ή ς σ χ έσ η ς α ν ά ε σ α σ τα δ ύ ο ,
η ο π ο ία ε τ η σ ε ιρ ά τ η ς θ α α π ο τ ε λ έ σ ε ι τ ο ν ά ξ ο ν α π ά ν ω σ το ν ο π ο ίο θ α
β α σ ισ τ ε ί η α ν ά λ υ σ η τ η ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς τ ω ν δ η ο τ ικ ώ ν τ ρ α γ ο υ δ ιώ ν τ ο υ γ ά ο υ ,
π ρ ά γ α π ο υ θ α ε π ι χ ε ιρ ή σ ο υ ε σ ε τ ο ύ τ η τ η ικ ρ ή ε ρ γ α σ ία .
Ο γά ο ς λ ο ιπ ό ν , κ α τ ' α ρ χ ή ν , ω ς ε θ ι ικ ή εκ δ ή λ ω σ η ε ν τ ά σ σ ε τ α ι σ τη ν κ α
τ η γ ο ρ ί α τ ω ν δ ι α β α τ ή ρ ι ω ν τ ε λ ε τ ώ ν ( r ite s d e p a s s a g e ) , ό π ω ς τ ι ς ό ρ ισ ε ο A . v a n
G e n n e p 2, τ ω ν τ ε λ ε τ ώ ν δ η λ α δ ή ε κ ε ί ν ω ν π ο υ σ υ ν δ έ ο ν τ α ι ε τη ετάβα σ η α τό ω ν
ή ο ά δ ω ν α π ό έν α σ τ ά δ ιο σ' έ ν α ά λ λ ο , α π ό ια κ ο ιν ω ν ικ ή θέση σε ια ν
άλλην, α πό ι α η λ ικ ι α κ ή κ α τ η γ ο ρ ί α σ ε ι α ν ά λ λ η κ .ο .κ . Π ι ο σ υ γ κ ε κ ρ ι έ ν α ,
ο γ ά ο ς κ α τ α τ ά σ σ ε τ α ι σ τ ις δ ια β α τ ή ρ ιε ς τ ε λ ε τ έ ς τ ο υ κ ύ κ λ ο υ τ η ς ζ ω ή ς κ α ι σ η
α τ ο δ ο τ ε ί τη ετάβασ η δ ύ ο α τό ω ν α π ό ια κ ο ιν ω ν ικ ή κ α τ η γ ο ρ ία κ α ι θέση
σε ια ν ά λ λ η . Σ τ η ν π α ρ α δ ο σ ια κ ή κ ο ιν ω ν ία α υ τή η ε τ ά β α σ η ή τ α ν ίσ ω ς η π ι ο
κ ρ ίσ ι η , α φ ο ύ έ ν α ς α π ό τ ο υ ς σ τ ο ιχ ε ιώ δ ε ις κ ο ιν ω ν ικ ο ύ ς δ ια χ ω ρ ισ ο ύ ς σ τα
π λ α ί σ ι α τ ω ν κ ο ι ν ο τ ή τ ω ν ε ίχ ε ω ς κ ρ ι τ ή ρ ι ο τ ο γ ά ο . Η κ ο ι ν ω ν ι κ ή θ έ σ η , τ ο
s ta t u s , τ ω ν α τ ό ω ν π ο υ π α ν τ ρ ε ύ ο ν τ α ν ά λ λ α ζ ε ρ ι ζ ι κ ά κ α ι α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή
απέρρεαν ια σ ε ιρ ά α π ό κ α ιν ο ύ ρ ια δ ικ α ιώ α τ α κ α ι υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ις , ια ν έ α
σ υ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Τ ο γ ε γ ο ν ό ς α υ τ ό έ β ρ ισ κ ε γ ρ α φ ι κ ή έ κ φ ρ α σ η σ ' α υ τ ό π ο υ θ α
α π ο κ α λ ο ύ σ α ε σ ή ε ρ α σ η ε ι ο λ ο γ ί α τ η ς κ α θ η ε ρ ι ν ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ζω ή ς* έ ν α
χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό π α ρ ά δ ε ιγ α α ς π ρ ο σ φ έ ρ ε ι η ε ν δ υ α τ ο λ ο γ ία κ α θ ώ ς η ένδ υ σ η
κ α ι τ α σ υ ν α φ ή σ τ ο ιχ ε ία (κ ό ω σ η , σ τ ό λ ι σ α κ λ π .) δ ι α φ έ ρ ο υ ν α π ό τ η ια
η λ ι κ ι α κ ή κ α τ η γ ο ρ ί α σ τ η ν ά λ λ η 3.
ς δ ια β α τ ή ρ ια λ ο ιπ ό ν τελ ετή ο γ ά ο ς π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι τη γ ν ω σ τή τρ ι ερ ή δο-

νικώ ν ιακρίσεων. Η ση ειοδοτική λειτουργία της «Τελετουργίας του Γά ου», Σ η ειω τική και
Κ οινω νία ( ιεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Ση ειωτικής Εταιρίας), Αθήνα: Οδυσσέας, 1980, σελ.
159-196.
1. Βλ. Μ ιχάλης Γ. Μερακλής, Ε λλη νικ ή Λ α ο γρ α φ ία . Ή θη και Έ θι α, Αθήνα: Οδυσσέας,
1986, σελ. 7-12.
2. Βλ. Arnold van Gennep, The Rites o f Passage, ( ετάφραση από τα γαλλικά), London:
Routledge and Kegan Paul, 1960.
3. Βλ. Κωνστ. Μπάδα-Τσο ώκου, Η αθηναϊκή γυνα ικεία φορεσιά κατά την περίοδο 1687-
1834. Ε ν δ ν α το λ ο γ ικ ή ε λ έ τη , διδακτορική διατριβή, Ιωάννινα, 1983, και Μαρίνα Βρέλλη-Ζά-
χου, Η ενδ υ α σ ία σ τη Ζ ά κ υ ν θ ο ετά τη ν Έ νω ση (1864-1910). Σ υ βολή στη ελέτη της ισ το
ρ ικ ό τη τα ς και της κ ο ινω νιολογία ς του ενδύ α τος, διδακτορική διατριβή, Ιωάννινα, 1985.
Η εθι ική και κοινωνική λειτουργία των δη οτικών τραγουδιώ ν του γά ου 191

ή, ό π ω ς α κ ρ ιβ ώ ς τ η ν π ρ ο σ δ ιό ρ ισ ε ο A . v a n G e n n e p , π ρ ά γ α π ο υ σ η α ίν ε ι
ό τ ι τ ο έ θ ι ο ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε τ α ι σε τ ρ ία σ τ ά δ ια σ τ ο κ α θ έ ν α α π ό τ α ο π ο ία τ ε λ ο ύ
ν τ α ι α ν ά λ ο γ ε ς τ η ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς τ ο υ τ ε λ ε σ τ ικ έ ς π ρ ά ξ ε ις . Τ ο π ρ ώ τ ο ε ίν α ι τ ο
σ τ ά δ ιο τ ο υ αποχωρισ ού ( s e p a r a t io n ) , τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο τ η ς διάβασης ( t r a n s i t i o n )
κ α ι τ ο τ ρ ί τ ο τ η ς ενσω άτωσης ( i n c o r p o r a t i o n ) . Π ι ο σ υ γ κ ε κ ρ ι έ ν α , κ α τ ά τ ι ς
ε θ ι ικ έ ς τ ε λ ε τ έ ς τ ο υ γ ά ο υ ο ι υ ο ύ ε ν ο ι π ε ρ ν ο ύ ν α π ό τα τ ρ ία α υ τ ά σ τ ά δ ια ,
τ ο υ α π ο χ ω ρ ισ ο ύ α π ό τ η ν π α λ ιά κ α τ ά σ τ α σ η , τ η ς δ ιά β α σ η ς π ο υ ε ίν α ι κ α ι η
ο ρ ι α κ ή φ ά σ η (Iim in a l) κ α ι τ η ς ε ν σ ω ά τ ω σ η ς π ο υ δ ε ν ε ί ν α ι π α ρ ά ο ρ ι σ τ ι κ ή
ένταξη σε ια ν έ α κ α τ ά σ τ α σ η , σε ια ν έ α ο ά δ α , σ' έ ν α ν έ ο ρ ό λ ο .
Α ς δ ο ύ ε λ ο ιπ ό ν τ α τ ρ ία α υ τ ά τ ε λ ε σ τ ικ ά σ τ ά δ ια σ τ ο ν Η π ε ιρ ώ τ ικ ο γ ά ο
υ ι ο θ ε τ ώ ν τ α ς , γ ι α π α ρ ά δ ε ι γ α , ω ς σ η ε ίο α ν α φ ο ρ ά ς έ ν α ν α π ό τ ο υ ς υού ε-
ν ο υ ς , τη ν ύ φ η , ε σ κ ο π ό ν α π ρ ο σ δ ιο ρ ίσ ο υ ε τ η ν ε θ ι ικ ή λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ ω ν ν υ
φ ιά τ ικ ω ν τ ρ α γ ο υ δ ιώ ν σ ’ α υ τ ό τ ο π λ α ίσ ιο . Θ α χ ρ η σ ι ο π ο ιή σ ο υ ε ω ς λ α ο γ ρ α -
φ ικ ή β ά σ η γ ι α τ η ν α ν ά π τ υ ξ η τ ο υ π ρ ο β λ η α τ ι σ ο ύ α ς έ ν α γ ν ω σ τ ό β ιβ λ ίο ,
τον Ηπειρώτικο Γά ο, τ ο υ Κ ώ σ τ α Χ ρ . Σ ι ό ν τ η , π ο υ α ν α φ έ ρ ε τ α ι σ τ ι ς γ α ή λ ι ε ς
τ ε λ ε τ έ ς τ ο υ Η π ε ι ρ ω τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ 1. Χ ά ρ ι ν τ η ς ο ι κ ο ν ο ία ς τ ο υ χ ρ ό ν ο υ δ ε ν θ α
α ν α φ ε ρ θ ο ύ ε δ ιε ξ ο δ ικ ά σ τ α ε θ ι ικ ά δ ρ ώ ε ν α , α λ λ ά θ α π ε ρ ιο ρ ισ τ ο ύ ε σ τ α
π ι ο κ α ί ρ ι α σ η ε ία χ ω ρ ί ς α υ σ τ η ρ ή σ ύ ν δ ε σ η ε τ ο ν τ ε λ ε σ τ ικ ό χ ρ ό ν ο σ ε ια
π ρ ο σ π ά θ ε ια ν α α ν α δ ε ίξ ο υ ε τ ο ρ ό λ ο τ ο υ τ ρ α γ ο υ δ ιο ύ σ τη δ ια δ ικ α σ ία τ η ς
δ ιε κ π ε ρ α ίω σ η ς τ ο υ ε θ ί ο υ .
Τ ο π ι ο κ α ί ρ ι ο σ η ε ίο κ α τ ά τ ο π ρ ώ τ ο σ τ ά δ ι ο , τ ο υ α π ο χ ω ρ ι σ ο ύ τη ς νύφ η ς,
ε ί ν α ι β έ β α ια η σ τ ι γ ή π ο υ β γ α ί ν ε ι α π ό τ ο σ π ι τ ι κ ό τ η ς . Α υ τ ή η κ ί ν η σ η σ τ ο
χ ώ ρ ο ε ί ν α ι φ ο ρ τ ισ έ ν η σ υ β ο λ ι κ ά ( κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α κ α ι τ ε λ ε σ τ ι κ ά ) σ η α τ ο δ ο
τ ώ ν τ α ς κ α ι τ η ν κ ίν η σ η σ τ ο χ ρ ό ν ο , τ ο ν κ ο ι ν ω ν ι κ ό χ ρ ό ν ο . Ε ί ν α ι η κ ί ν η σ η π ρ ο ς
τ η ν έ α φ ά σ η σ τ η ζ ω ή τ η ς 2.
Κ α τ ά τ ο ξ ε κ ίν η α λ ο ιπ ό ν τ η ς ν ύ φ η ς τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια π ο υ λ έ γ ο ν τ α ν ή τ α ν
ο ι ρ ο λ ό γ ι α . Ε ί ν α ι ε ν δ ε ικ τ ικ ό τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι π ο λ λ ά α π ' α υ τ ά λ έ γ ο ν τ α ν κ α ι
σ τ ι ς κ η δ ε ίε ς α ν ύ π α ν τ ρ ω ν κ ο ρ ι τ σ ι ώ ν κ α τ ά τ η ν έ ξ ο δ ο α π ό τ ο σ π ί τ ι 3. Ή τ α ν
έ ν α ς π ρ α γ α τ ικ ό ς θ ρ ή ν ο ς γ ια τ ο ν α π ο χ ω ρ ισ ό τη ς κ ό ρ η ς π ο υ σ τη ν π α ρ α δ ο
σ ια κ ή κ ο ι ν ω ν ί α ε τ ι ς κ λ ε ισ τ έ ς ο ικ ο γ ε ν ε ια κ έ ς κ α ι σ υ γ γ ε ν ε ια κ έ ς δ ο έ ς β ιώ -
ν ο ν τ α ν σ α ν ξ ε ν ι τ ε ό ς 4. Τ ο τ ρ α γ ο ύ δ ι τ ο υ ξ ε κ ι ν ή α τ ο ς τ η ς ν ύ φ η ς σ υ ν ι σ τ ά β ε
β α ίω ς ε ξ ω τ ε ρ ίκ ε υ σ η τ ω ν σ υ ν α ι σ θ η ά τ ω ν τ ω ν δ ι κ ώ ν τ η ς γ ι α τ ο γ ε γ ο ν ό ς τ ο υ
α π ο χ ω ρ ισ ο ύ . Π έ ρ α ό ω ς α π ' α υ τ ό , ω ς δ ρ ώ ε ν ο β ο η θ ά σ τη ν ίδ ια τη δ ιε κ π ε -

1. Κώστα Χρ. Σιόντη, Ο Η πειρώ τικος Γά ος, Γιάννινα, 1973.

2. Βλ. Edmund Leach, Culture and Communication, Cambridge, U.P., 1976, σελ. 77-79.
3. Βλ. ενδεικτικά Κωνστ. . Τσαγγαλάς, Το η ο τικ ό Τ ραγούδι και οι κο ινω νικές το ν
διαστάσεις, Ιωάννινα 1988, σελ. 71 και Μ. Γ. Μερακλής, «Γα ήλιοι Θρήνοι», Λ α ο γρ α φ ικ ά Ζ η
τή ατα, Αθήνα: X. Μ πούρας, 1989, σελ. 214-229.
4. Βλ. ενδεικτικά G. Saunier, Το δη οτικό τρα γο ύδ ι της Ξ ενιτειά ς (επι έλεια), Αθήνα 1983,
σελ. 7.
192 Βασίλης Γ. Νιτσιάκος

ραίωση της τελετουργίας, αφού συνήθως το τραγούδι δεν περιγράφει απλώς

αυτό που συ βαίνει αλλά και προτρέπει τα άτο α να προβούν σ' αυτά που
το έθι ο ορίζει.
Στην Ή πειρο σ’ αυτό το ση είο οι γυναίκες απ' το σόι της νύφης τρα
γουδούσαν:
«— Εύκήσου ε πατέρα ου,
τώρα ατό κίνη ά ου
καί στό ξεχώρισ ά ου.
Εύκήσου ε, πατέρα ου,
στό δρό ο τόν καινούργιο
καί σύντροφο δικό ου.
Εύκήσου ε ανούλα ου
τώρα στό κίνη ά ου
(όπως ανωτέρω)...
Εύκήστε ε άδέρφια ου...
Εύκήστε ε άδερφοϋλες ου...
— Για άντε κόρη ’ άντε
καί τήν εύχή ας νά ’χης
ό Θεός νά σέ προκόψη
κι ή Παναγιά γρα ένη.
’Αφήνω γειά ανούλα ου
άφήνω γειά πατέρα
έχετε γειά ’δερφάκια ου
καί σείς δικοί καί ξένοι
έγώ πάω στό σπίτι ου
καί στά πεθερικά ου».

Στή άνα τής νύφης τραγουδούσαν:

«"Ασπρη κάτασπρη πέρδικα

πού είχα στήν αύλή ου
κι ’ ήρθε ξένος παντάξενος
ήρθε καί οϋ τήν πήρε
κ ι’ άπό ενα στό σπίτι ου
σάν καλα ιά στόν κά πο»'.1

1. Βλ. Κώστα Χρ. Σιόντη, ό .π ., σελ. 32-33. Η απόδοση της ορφής τω ν τραγουδούν είναι
του πα ραπά νω συγγραφέα.
Η εθι ική και κοινωνική λειτουργία τω ν δη οτικών τραγουδιώ ν του γά ου 193

Σ τ η ν π ε ρ ιο χ ή τ ο υ Π ω γ ω ν ίο υ κ α ι τη ς Β ο ρ ε ίο υ Η π ε ίρ ο υ , γ ρ ά φ ε ι π ά ρ α κ ά τ ω
ο Κ . Σ ιό ν τ η ς , ο ι σ υ γ γ ε ν ε ίς τη ς ν ύ φ η ς τ η ν κ ρ α τ ο ύ σ α ν σ φ ιχ τ ά γ ια ν α η ν τη ν
π ά ρ ο υ ν ο ι ξ έ ν ο ι* ο ύ τ ε τ ο γ α π ρ ό ά φ η ν α ν ο ι σ υ γ γ ε ν ε ί ς τ ο υ ν α α π λ ώ σ ε ι τ ο
χ έ ρ ι τ ο υ σ τη ν ύ φ η γ ια ν α τη ν τρ α β ή ξ ε ι έ ξ ω . Ε π ε ν έ β α ιν ε ο π α τ έ ρ α ς τη ς ν ύ φ η ς
και πλη υ ρ ισ έ ν ο ς α π ό τ α δ ά κ ρ υ α ά ρ χ ιζ ε τ ο τ ρ α γ ο ύ δ ι τ ο υ α π ο χ α ιρ ε τ ισ ο ύ :

«— έβγα κόρη ’ έβγα ά π ’ τήν αυλή σου,

έβγα π ’ τήν αύλή σου, σύρε στήν δική σου».

Ο ι γ υ ν α ίκ ε ς σ υ ν έ χ ιζ α ν :

«— Βγαίνω άνα, βγαίνω, ή έ παραπέρης,

ν ’ άποχαιρετίσω άνα καί πατέρα
τα καλά ου αδέρφια, τά πρωτοξαδέρφια».

'Ο τ α ν η ν ύ φ η κ α τ έ β α ι ν ε σ τ η ν α υ λ ή κ ι ά ρ χ ι ζ ε ν α χ α ι ρ ε τ ά τ ο υ ς δ ι κ ο ύ ς τ η ς
φ ιλ ώ ν τ α ς τ ο υ ς τ ο χ έ ρ ι ο ι γ υ ν α ίκ ε ς τ ρ α γ ο υ δ ο ύ σ α ν :

, «— Τι κακό σάς έκανα, ώρέ, κακές γειτόνισσες

και έ ξεχωρίσατε άπό τή ανούλα ου.
Τι κακό σάς έκανα, ώρέ, κακές γειτόνισσες
καί έ ξεχωρίσατε άπό τον πατέρα ου.
Τι κακό σάς έκανα, ώρέ, κακές γειτόνισσες
καί έ ξεχωρίσατε άπό τ ’ άδερφάκια ου.
Τί κακό σάς έκανα, ώρέ, κακές γειτόνισσες
έγώ γιά ξύλα πάαινα καί σάς έγώ σάς έκρινα
έγώ στη βρύση πάαινα καί σάς έγώ σάς έκρινα»1.

Ο ι σ υ χ ν έ ς ε π α ν α λ ή ψ ε ις π ο υ π α ρ α τ η ρ ο ύ ν τ α ι σ τ ο τ ρ α γ ο ύ δ ισ α α ποτελούν
χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά τ ω ν θ ρ η ν η τ ικ ώ ν ε θ ι ικ ώ ν ε κ δ η λ ώ σ ε ω ν ( κ ά τ ι τ έ τ ο ιο ε ίν α ι π ο
λύ έντονο σ το ο ιρ ο λ ό ι) * θ α π ο ρ ο ύ σ ε κ α ν ε ί ς σ τ ο σ η ε ίο α υ τ ό ν α ε π ε κ τ α θ ε ί
σ τη ν ψ υ χ ο λ ο γ ικ ή δ ιά σ τ α σ η τ ο υ ο τ ίβ ο υ τ η ς ε π α ν ά λ η ψ η ς α λ λ ά κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο ξ ε
φ ε ύ γ ε ι α π ό τ α ό ρ ια τ ο ύ τ η ς τ η ς π ρ ο σ έ γ γ ισ η ς .
Τ ο κ υ ρ ία ρ χ ο λ ο ιπ ό ν σ τ ο ιχ ε ίο τ ο υ π ρ ώ τ ο υ σ τ α δ ίο υ ε ίν α ι τ ο θ ρ η ν η τ ικ ό
τ ρ α γ ο ύ δ ι, τ ο ο π ο ίο ε κ τ ό ς α π ό τη ν ψ υ χ ο λ ο γ ικ ή έ χ ε ι κ α ι ια κ α θ α ρ ά τ ε λ ε σ τ ικ ή
λ ε ιτ ο υ ρ γ ία .
Σ τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο σ τ ά δ ιο , τ η ς δ ιά β α σ η ς , σ υ ν ε χ ίζ ο ν τ α ι τ α θ ρ η ν η τ ικ ά τ ρ α γ ο ύ δ ια ,
α λ λ ά σ υ ν ή θ ω ς δ ί ν ο υ ν γ ρ ή γ ο ρ α τη θ έ σ η τ ο υ ς σ ε α φ η γ η α τ ι κ ά π ο υ σ υ χ ν ά έ χ ο υ ν
κ α ι ε π ι κ ό π ε ρ ι ε χ ό ε ν ο . Η δ ιά β α σ η έ τ σ ι γ ί ν ε τ α ι κ α ι α π ό σ υ ν α ι σ θ η α τ ι κ ή ά π ο
ψ η π έρ α σ α κ α θ ώ ς β ο η θ ά σ τη ν α π ο κ λ ι ά κ ω σ η τ ο υ θ ρ ή ν ο υ κ α ι π ρ ο σ α ρ ό ζ ε τ α ι

1. Κ. Σιόντη, ό .π ., σελ. 34.

194 Βασίλης Γ. Νιτσιάκος

σ τ ο χ α ρ α κ τ ή ρ α α υ τ ο ύ τ ο υ σ τ α δ ίο υ π ο υ ε ίν α ι π ε ρ ιπ α τ η τ ικ ό ς ' τ ο ψ ίκ ι ε ίν α ι σε
κ ί ν η σ η , ε ί ν α ι σ τ ο δ ρ ό ο , κ α ι β έ β α ια δ ρ ό ο ς σ η α ί ν ε ι δ η ό σ ι ο ς χ ώ ρ ο ς δ η λ .
συ ετο χή έσ τω κ α ι ε τ η ν έ ν ν ο ι α τ η ς θ έ α σ η ς α π ό τ η ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η κ ο ιν ό τ η τ α .
Η έ κ φ ρ α σ η τ ω ν ο ικ ε ίω ν τ η ς ν ύ φ η ς φ υ σ ικ ά π ρ ο σ α ρ ό ζ ε τ α ι α ν ά λ ο γ α .
Η δ ιά β α σ η ά ρ χ ιζ ε σ υ ν ή θ ω ς ε τ ο π α ρ α κ ά τ ω γ ν ω σ τ ό τ ρ α γ ο ύ δ ι:

«— Μ ιά Παρασκευή κι έ ν α Σαββάτο βράδυ

άνα ’ έδιωχνε άπό τό σπιτικό ου
κι ό πατέρας ου κι αύτός οϋ λέγει φεύγα.
Φεύγω κλαίγοντας, φεύγω παραπονιόντας.
Βρίσκω ένα δενδρί, δενδρί καί κυπαρίσσι
στέκω καί τό ρωτώ, στέκω καί τό ςετάζω
— δέξου ε δενδρί δέξου ε κυπαρίσσι
γιατ’ εί αι έρ η παντέρη η κανένας δέν έ θέλει»'.

Σ τη σ υ ν έ χ ε ια τ ο ψ ίκ ι π ο ρ ε ί ν α έ π ια ν ε δ ιά φ ο ρ α ά λ λ α , λ ιγ ό τ ε ρ ο ά ε σ α
κ α ι σ υ ν α ισ θ η α τ ικ ά φ ο ρ τ ισ έ ν α , τ ρ α γ ο ύ δ ια ε ε π ικ ό π ε ρ ιε χ ό ε ν ο ή κ α ι π α
ρ α λ λ α γ έ ς , ό π ω ς ε ίπ α ε π ι ο π ά ν ω . Σ τ ο Β α σ τ α β έ τ σ ι κ α ι σ το Λ ο ύ τ ζ ιν ο , γ ρ ά φ ε ι
ο Κ . Σ ιό ν τ η ς τ ρ α γ ο υ δ ο ύ σ α ν κ α ι το εξή ς α κ ρ ό σ υ ρ τ ο τ ρ α γ ο ύ δ ι:

«—Ό Βασιλιάς έ Βασιλιά κι ό Ρήγας έ τό Ρήγα

οί δυό σέ δυό κουβέντιαζαν, σέ τρεις συ πεθεριάζουν.
Ό Βασιλιάς παντρεύει γιό κι ό Ρήγας θυγατέρα
δλο τόν κόσ ο τόν καλει, στή γή στήν οικου ένη.
Τό ιγενή δέν τόν καλει, πού είναι ντα αχιάρης,
να πού σκοτώνει τούς γα προύς καί παίρνει τις νυφάδες.
Αύτός σέ πείσ α τδβαλε, σ ’ ένα πολύ σικλέτι
πάησε καί τούς καρτέρησε σέ τρίχινο γιοφύρι
κλπ. κλπ.»1
2.

Κ ο ρ ύ φ ω σ η α υ τ ή ς τη ς ο ρ ια κ ή ς φ ά σ η ς α π ο τ ε λ ε ί η σ τέψ η , τ α σ τέφ α ν α , τ ε
λ ε τ ο υ ρ γ ί α π ο υ γ ί ν ε τ α ι σ τ η ν ε κ κ λ η σ ία ( ε ε ξ α ίρ ε σ η π α λ ι ό τ ε ρ α τ ο υ ς σ κ η ν ίτ ε ς
νο ά δες κτη νοτρόφ ους) ε β ά σ η τ ο ν ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ό κ α ν ό ν α . Ι δ ια ίτ ε ρ ο ε ν δ ια
φ έ ρ ο υ ν π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι ο τ ρ ό π ο ς ε τ ο ν ο π ο ί ο σ υ ν δ έ ο ν τ α ι ο ι ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ έ ς
ε τ ι ς ε θ ι ικ έ ς τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ίε ς σ ’ έ ν α ά ρ τ ια ο ρ γ α ν ω έ ν ο τ ε λ ε σ τ ικ ό σ ύ ν ο λ ο . Π ρ ό
κ ε ι τ α ι γ ι α έ ν α « ε ύ ο ρ φ ο » , ό π ω ς θ α ’λ ε γ ε ο Σ τ ί λ π ω ν Κ υ ρ ι α κ ίδ η ς , π ά ν τ ρ ε α
τ ω ν ε θ ι ικ ώ ν λ α ϊκ ώ ν π α ρ α δ ό σ ε ω ν ε τ ο τ υ π ι κ ό τ η ς ε κ κ λ η σ ία ς . Ε ί ν α ι χ α ρ α
κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό , γ ι α π α ρ ά δ ε ι γ α , π ώ ς λ έ ξ ε ι ς ό π ω ς « ε κ κ λ η σ ιά » , « Β α γ γ έ λ ιο » κ λ π .
έχουν ενσ ω α τ ω θ ε ί σ τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια τ ο υ γ ά ο υ :

1. Βλ. Κ. Σιόντη, ό .π ., σελ. 36.

2. Βλ. Κ. Σιόντη, ό .π ., σελ. 37.
Η εθι ική και κοινωνική λειτουργία τω ν δη οτικών τραγουδιώ ν του γά ου 195

«— Έκκλησονλα φουντωτή
δέξου αυτά τά νιόπαντρα
τά σιδεροκέφαλα.
Έκκλησονλα φουντωτή
φουντωτή κα αρωτή
όπως δέχεσαι κηρία
δέξου καί τά νιόγα πρα
δέξου νά στεφανωθούν
καί για νά ζευγαρωθούν
κι ό Χριστός κι ή Παναγιά
νά φνλάη τά νιόγα πρα»1.

Τ ο π α ρ α π ά ν ω τ ρ α γ ο ύ δ ι λ έ γ ο ν τ α ν φ υ σ ικ ά ό λ ι ς π λ η σ ί α ζ α ν σ τ η ν ε κ κ λ η σ ία ,
ε ν ώ ό τ α ν έ β γ α ιν α ν τ ρ α γ ο υ δ ο ύ σ α ν :

«— Τ ακόυσες, κνρά νύφη,

τι λέει το Βαγγέλιο;
τι ολογάει τό γρά α;
Τί α τον πεθερό σου,
τί α την πεθερά σου,
γιά νά ’σαι τι η ένη
στον κόσ ο ξακουσ ένη.
Τί α τ ’ άντραδέρφια σου
γιά νά σέ λέγουν νύφη,
νύφη και κνρά νύφη
κι άρχοντοθνγατέρα...»2.

Τ ο σ τ ά δ ιο τη ς δ ιά β α σ η ς ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε τ α ι ό τ α ν τ ο ψ ίκ ι φ τ ά ν ε ι σ τ ο σ π ίτ ι
τ ο υ γ α π ρ ο ύ , ο π ό τ ε α ρ χ ίζ ε ι τ ο τ ρ ίτ ο σ τ ά δ ιο , τ η ς ε ν σ ω ά τω σ η ς τη ς νύ φ η ς
σ το ν έ ο τη ς σ π ιτ ικ ό . Τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια τ ο υ δ ρ ό ο υ τ η ς ε π ισ τ ρ ο φ ή ς α π ό τ η ν εκ
κ λ η σ ία π ρ ο ς τ ο σ π ί τ ι τ ο υ γ α π ρ ο ύ ε ί ν α ι κ α τ ά κ ύ ρ ι ο λ ό γ ο π α ι ν ε τ ι κ ά κ α ι ε υ
χ ε τ ή ρ ια α λ λ ά κ α ι γ ν ω ι κ ά - π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ά γ ι α τη ν ύ φ η .
Κ α τ ά τ ο τ ρ ίτ ο σ τ ά δ ιο τ ο τ ρ α γ ο ύ δ ι σ υ ν ε χ ίζ ε ι ν α ε π ιτ ε λ ε ί σ η α ν τ ικ έ ς λ ε ι
τ ο υ ρ γ ίε ς ε π ικ ο ιν ω ν ία ς τ ω ν δ ύ ο σ υ γ γ ε ν ε ια κ ώ ν ο ά δ ω ν π ο υ σ υ π ε θ έ ρ ια σ α ν
κ α ι υ π ο β ο ή θ η σ η ς τ η ς δ ι ε κ π ε ρ α ί ω σ η ς τ ω ν ε θ ι ι κ ώ ν π ρ ά ξ ε ω ν . Γ ια π α ρ ά δ ε ι γ α ,
ό τ α ν έ φ τ α ν ε τ ο ψ ίκ ι σ το σ π ίτ ι τ ο υ γ α π ρ ο ύ , ο ι σ υ γ γ ε ν ε ίς τ η ς ν ύ φ η ς π ο υ δ ε ν
ε ί χ α ν π ά ε ι σ τ η ν ε κ κ λ η σ ία τ ρ α γ ο υ δ ο ύ σ α ν :

1. Κ. Σιόντη, 6 .π ., σελ. 38.

2. Κ. Σιόντη, ό .π ., σελ. 39.
196 Βασίλης Γ. Νιτσιάκος

« Συ πέθεροι, γιατί άργήσαταν, γιατί βραδιάσαταν;»

κ α ι ο ι ά ν δ ρ ε ς π ο υ έ φ ε ρ ν α ν τη ν ύ φ η :
«Οϋτε άργήσα αν οϋτε βραδιάσα αν!
τή ννφούλα ας καλά τή φέρα αν»
ή σ ε ά λ λ α χ ω ρ ιά :
«Μάς άργησαν κι άργήσα αν
είχαν την τσέργα στο νερό κι άργήσα αν κι άργήσα αν»
ή « Ή νύφη ας άς άργησε, ν ά άση τά προικιά της
είχε κασέλες κλειδωτές κι άδίπλωτα σιαγάκια»\
Τ ο ψ ίκ ι κ α θ ώ ς π λ η σ ία ζ ε σ τη ν π ό ρ τ α έλ εγε τ ρ α γ ο ύ δ ια π ρ ο τ ρ ε π τ ικ ά γ ια τη ν
π ε θ ε ρ ά , ν α β γ ε ι ν α υ π ο δ ε χ θ ε ί τη ν ύ φ η . Τ ο π ε ρ ιε χ ό ε ν ο ό ω ς α υ τ ώ ν τ ω ν τ ρ α
γ ο υ δ ο ύ ν ε κ τ ό ς α π ό π ρ ο τ ρ ε π τ ικ ό κ α ι π α ιν ε τ ικ ό ε ίν α ι κ α ι π ε ρ ιγ ρ α φ ικ ό τ ω ν
ε θ ι ικ ώ ν π ρ ά ξ ε ω ν π ο υ π ρ έ π ε ι ν α λ ά β ο υ ν χ ώ ρ α κ α τ ά τη ν υ π ο δ ο χ ή τη ς νύ φ η ς:

« — *Εβγα, ανονλα τον γα πρού

καί πεθερά τής νύφης
γιά νά δεχτής τήν πέρδικα
πώς σιέται, πώς λνγιέται,
πώς κρνφοκα αρώνει
καί δέν το φανερώνει.
*Εβγα άνα πεθερά,
ν ά δεχτής τά νιόγα πρα
οναχό τον έστειλες,
ζευγαράκι σοϋ ’ρχεται
πώς τή φέρνει ά π ’ το χέρι
σάν α ε τ ό ς τ ό περιστέρι.
Στείλα αν τον ήλιο
καί φέρει τό φεγγάρι
σάν πρώτο παλληκάρι...
*Εβγα πεθερά στή σκάλα
έ τό έλι έ τό γάλα
ρίξε ρύζι νά ριζώση,
ρίξε στάρι νά φυτρώση...»1 2.

Μ ε τ η ν υ π ο δ ο χ ή τ η ς ν ύ φ η ς α π ό τη ν π ε θ ε ρ ά κ α ι ό σ ε ς τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ικ έ ς π ρ ά ξ ε ις
α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν ω ς τη ν τ ε λ ικ ή ε γ κ α τ ά σ τ α σ ή τ η ς σ τ ο ν έ ο τ η ς σ π ιτ ικ ό ο λ ο κ λ η ρ ώ
ν ε τ α ι κ α ι τ ο τ ρ ίτ ο δ ο ικ ό έ ρ ο ς τη ς γ α ή λ ια ς τελ ετή ς.

1. Κ. Σιόντη, ό .π ., σελ. 40-41.

2. Κ. Σιόντη, ό .π ., σελ. 41.
Η εθι ική και κοινωνική λειτουργία τω ν δη οτικών τραγουδιώ ν του γά ου 197

Τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια τ ο υ γά ου» ω σ τ ό σ ο , δ ε ν ε π ιτ ε λ ο ύ ν ό ν ο ν ε θ ι ικ έ ς λ ε ιτ ο υ ρ
γ ίε ς . Π α ρ ά λ λ η λ α έ χ ο υ ν κ α ι έ ν α σ η α ν τ ικ ό κ ο ιν ω ν ικ ο π ο ιη τ ικ ό ρ ό λ ο , α φ ο ύ
σ υ ν ή θ ω ς π ε ρ ι έ χ ο υ ν π ρ ο τ ρ ο π έ ς π ρ ο ς τη ν ύ φ η ε η θ ικ ό π ε ρ ιε χ ό ε ν ο κ α ι σ υ
β ο υ λ έ ς γ ι α τη ε λ λ ο ν τ ικ ή τη ς σ υ π ε ρ ιφ ο ρ ά .
Ε ίν α ι κ α τ ’ α ρ χ ή ν χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι η ν ύ φ η π ο τ έ δ ε ν τ ρ α γ ο υ δ ά
η ί δ ι α , ο ύ τ ε κ α ν σ τ ι ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς δ ι α λ ό γ ω ν π ο υ υ π ο τ ί θ ε τ α ι ό τ ι ε ί ν α ι ε κ ε ίν η
π ρ ο σ ω π ι κ ά π ο υ α π α ν τ ά . Α π α ν τ ά γ ι α ’κ ε ίν η η σ υ γ γ ε ν ε ι α κ ή τ η ς ο ά δ α . Τ ο
φ α ιν ό ε ν ο δ ε ν σ υ ν δ έ ε τ α ι ονάχα ε τη ν υ η τ ικ ή σ ι ω π ή , ε τ ο σ υ β ο λ ικ ό τ ε
λ ε τ ο υ ρ γ ικ ό θ ά ν α τ ο , τ η ς ν ύ φ η ς ( ν α θ υ η θ ο ύ ε ε δ ώ ό τ ι σ υ χ ν ά τ η ς κ α λ ύ π τ ο υ ν
κ α ι τ ο π ρ ό σ ω π ο ή σε ά λ λ α έρ η τη ς σ φ ρ α γ ίζ ο υ ν τ α ά τ ια )1 α λ λ ά κ α ι ε τ ις
ίδ ιε ς τ ις κ ο ιν ω ν ικ έ ς δ ο έ ς π ο υ σ υ ν ισ τ ο ύ ν τ ο π λ α ίσ ιο τ ω ν σ χ έ σ ε ω ν κ α ι τη ς
σ υ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς τ ω ν α τ ό ω ν . Η ν ύ φ η δ ε ν ε ίν α ι ό ν ο ν τ ε λ ε σ τ ικ ά β ο υ β ό π ρ ό
σ ω π ο , α λ λ ά κ α ι σ τη ν π ρ α γ α τ ικ ό τ η τ α τ ω ν σ χ έ σ ε ω ν ε τη ν έ ν ν ο ια ό τ ι δ ε ν
έχει λ ό γ ο σ τα ό σ α γ ίν ο ν τ α ι κ α ι τη ν α φ ο ρ ο ύ ν ά εσ α . Η έ ν ν ο ια τη ς π ρ ο σ ω π ικ ή ς
ε π ιλ ο γ ή ς ε ίν α ι σ τ ο ιχ ε ίο ά γ ν ω σ τ ο . Τ ο ά τ ο ο κ α ι η β ο ύ λ η σ ή τ ο υ ε ίν α ι υ π ο τ α γ
έν α σ τ ις ε π ιτ α γ έ ς τ ω ν ε υ ρ ύ τ ε ρ ω ν κ ο ιν ω ν ικ ώ ν δ ο ώ ν , τη ς δ ιε υ ρ υ έ ν η ς ο ι
κ ο γ έ ν ε ι α ς ή κ α ι τ η ς ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς σ υ γ γ ε ν ε ι α κ ή ς ο ά δ α ς 2.
Τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια τ ο υ γ ά ο υ , ό τ α ν α π ε υ θ ύ ν ο ν τ α ι σ τη ν ύ φ η ε ά εσο ή έ εσ ο
τ ρ ό π ο , σ κ ο π ε ύ ο υ ν σ ’ έν α ε ίδ ο ς ν ο υ θ ε σ ία ς , η ο π ο ία α π ο τ ε λ ε ί σ υ ν ά α κ α ι έ κ
φ ρ α σ η τ ω ν η θ ώ ν τη ς κ ο ιν ό τ η τ α ς κ α ι ω ς τ έ τ ο ια ε ν ισ χ ύ ε ι κ α ι α ν α π α ρ ά γ ε ι τ ο υ ς
κ α ν ό ν ε ς σ υ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς , κ α ν ό ν ε ς π ο υ α φ ο ρ ο ύ ν τ ο σ ύ ν ο λ ο τ ω ν ελώ ν τη ς κ ο ι
ν ό τ η τ α ς. Έ τ σ ι ο λ ό κ λ η ρ η η κ ο ιν ό τ η τ α κ α τ ά κ ά π ο ιο ν τ ρ ό π ο α ν α β α π τ ίζ ε τ α ι
σ το υ ς ό ρ ο υ ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς τη ς. Η φ ρ ά σ η « τ ί α τη ν π ε θ ε ρ ά σ ο υ , τ ι η έ ν ο τ ’
ό ν ο ά σ ο υ ...» , α π ό τ ι ς π ι ο γ ν ω σ τ έ ς τ ω ν ν υ φ ι ά τ ι κ ω ν τ ρ α γ ο υ δ ι ώ ν , α π ο τ ε λ ε ί
σ υ β ο υ λ ή π ρ ο ς τη ν ύ φ η ' α λ λ ά σ υ ν ά α ε ί ν α ι κ α ι έ κ φ ρ α σ η ε ν ό ς κ α ν ό ν α π ο υ
α π ευ θ ύ νετα ι σ τους π ά ντες.
Ό τ α ν δ ί ν ε τ α ι ο λ ό γ ο ς σ τη ν ύ φ η ε θ ι ι κ ά , σ τ α π λ α ί σ ι α τ ω ν δ ρ ω έ ν ω ν (κ α ι
β έ β α ια α π α ν τ ο ύ ν ο ι δ ι κ ο ί τ η ς α ν τ ί γ ι α τ η ν ί δ ι α ) , α υ τ ό γ ί ν ε τ α ι γ ι α ν α δ η λ ώ σ ε ι
υ π α κ ο ή σ τ ο υ ς κ α ν ό ν ε ς τ η ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς , α π ο δ ο χ ή τ ω ν α ξ ι ώ ν τ η ς κ α ι β έ β α ια
υ π ο τ α γ ή εν τέ λ ε ι σ τα ά τ ο α π ο υ α υ τ ο ί ο ι κ α ν ό ν ε ς κ α ι ο ι α ξ ίε ς ο ρ ίζ ο υ ν .
Ε κ τ ό ς α π ό τ α σ τ ο ιχ ε ία π ο υ σ υ ν δ έ ο ν τ α ι ε τ ο ή θ ο ς κ α ι τ η ν α π α ιτ ο ύ ε ν η
σ υ π ε ρ ιφ ο ρ ά τη ς ν ύ φ η ς , τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια τ ο υ γ ά ο υ π ε ρ ιέ χ ο υ ν π λ η θ ώ ρ α σ τ ο ι
χ ε ίω ν π ο υ π α ρ α π έ π ο υ ν σ τ α ήθη , τ ις σ υ λ λ ο γ ικ έ ς α ν α π α ρ α σ τ ά σ ε ις , τ η ν ιδ ε ο

1. Βλ. Μ. Γ. Μερακλής, «Η Σιωπή, τα Γέλια και τα Κλά ατα», Λ α ο γ ρ α φ ιχ ά Ζ ητή α τα ,

Αθήνα: X. Μ πούρας, 1989. σελ. 33-58 και Μ ιχάλης Γ. Μερακλής, Ε λλη νικ ή Λ α ο γ ρ α φ ία . Ή θη
και Έ θι α, Αθήνα: Οδυσσέας, 1986, σελ. 46-52.
2. Μια ση αντική προσέγγιση αυτής της πραγ ατικότητας έχει παρουσιάσει ο John Campbell
στη ελέτη του για τους Σαρακατσάνους της Ηπείρου Honour, Family and Patronage, Oxford:
U.P., 1964.
198 Βασίλης Γ. Νιτσιάκος

λ ο γ ί α τ η ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς . Σ ε τ έ τ ο ι ε ς σ η α ί ν ο υ α ε ς σ τ ι γ έ ς γ ι α τ η ν ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ή
κ α ι τ η ν κ ο ιν ο τ ικ ή ζ ω ή η ε υ ρ ύ τ ε ρ η κ ο ιν ό τ η τ α α ν α β α π τ ίζ ε τ α ι σ ’ α υ τ ά κ α ι ο ι
ν ε ώ τ ε ρ ε ς γ ε ν ιέ ς υούντα ι κ α ι ’ α υ τ ό ν τ ο ν τ ρ ό π ο σ τ ις α ξ ίε ς κ α ι τ ο υ ς κ α ν ό ν ε ς
τη ς.
Τ α τ ρ α γ ο ύ δ ι α π ο υ α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σ τ η ν τ ι ή τ η ς ν ύ φ η ς , γ ι α π α ρ ά δ ε ιγ α ,
α π ο τ ε λ ο ύ ν σ τ ο ιχ ε ία έ κ φ ρ α σ η ς κ α ι α ν α π α ρ α γ ω γ ή ς τη ς σ υ γ κ ε κ ρ ι έ ν η ς κ ο ιν ω
ν ικ ή ς κ α ι η θ ικ ή ς α ξ ία ς σ ε σ υ ν δ υ α σ ό π ά ν τ ο τ ε ε τ ις ε θ ι ικ έ ς τε λ ε τ έ ς σ τ ις
ο π ο ίε ς ε ν τ ά σ σ ο ν τ α ι τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια . Τ α έ θ ι α δ ε ν σ υ ν ισ τ ο ύ ν α π λ ώ ς α π ο κ ρ υ
σ τ α λ λ ώ σ ε ις η θ ώ ν α λ λ ά κ α ι έσα έκ φ ρα σ η ς κ α ι α ν α π α ρ α γ ω γ ή ς α υ τώ ν τω ν
η θ ώ ν 1. Τ ο έ θ ι ο τ η ς ε π ί δ ε ι ξ η ς τ ο υ α τ ω έ ν ο υ σ ε ν τ ο ν ιο ύ τη ν επ ο έ ν η τ ο υ γ ά
ο υ δ ε ν ε ίν α ι α π λ ώ ς α π ο κ ρ υ σ τ ά λ λ ω σ η τ ο υ σ υ γ κ ε κ ρ ι έ ν ο υ ή θ ο υ ς, τη ς α ξ ία ς
τη ς τι ή ς τη ς κ όρ η ς, α λ λ ά κ α ι η χ α ν ι σ ό ς ε ν ίσ χ υ σ η ς κ α ι α ν α π α ρ α γ ω γ ή ς τ ο υ .
Η λ α ϊκ ή ιδ ε ο λ ο γ ία ε ίν α ι β ε β α ίω ς δ ιά χ υ τ η σ τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια τ ο υ γ ά ο υ , α φ ο ύ
ο γά ο ς ω ς θ ε σ ό ς ε ίν α ι α π ό τ ο υ ς π ιο κ ρ ίσ ι ο υ ς γ ια τη ν α ν α π α ρ α γ ω γ ή τη ς
ί δ ι α ς τ η ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς . Τ ο π α ρ ά δ ε ι γ α τ η ς α ρ ρ ε ν ο γ ο ν ι κ ή ς ι δ ε ο λ ο γ ί α ς 23, σ ύ φ ω ν α
ε τ η ν ο π ο ία τ α α ρ σ ε ν ικ ά π α ι δ ι ά ε ίν α ι π ιο ε π ιθ υ η τ ά α π ό τ α θ η λ υ κ ά , ε ίν α ι
χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό . Σ τ α ε υ χ ε τ ή ρ ια τ ρ α γ ο ύ δ ι α η ε υ χ ή γ ι α π ο λ λ ά α ρ σ ε ν ι κ ά π α ι δ ι ά
ε ίν α ι π ο λ ύ σ υ χ ν ό θέ α :

«—Στην καινούργια τή γωνιά

φύτρωσε ιά λεη ονιά.
Λεη ονιά λεη όνησέ ου
δυο λεη όνια δάνεισέ ου
γιά νά σέ δανείσω πέντε,
πέντε γιούς καί ιά ηλιά.
Ή ηλιά νά γέν’ δασκάλα
νά κεντάη τούς όντάδες...»

ή αλλού:

«— Ετούτον τον καλόν όντά

φύτρωσε τριανταφυλιά
κι αν άνθιση καί καρπίση
πέντε γιούς θέ ν ’ άποχτήση
ιά οναχοθυγατέρα...»\

1. Βλ. Νόρα Σκουτέρη- ιδασκάλου, ό.π.

2. Για περισσότερα στοιχεία και αναλύσεις βλ. J. Campbell, ό.π. και Vassilis Nitsiakos, A
Vlach Pastoral Com munity o f Greece. The Effects o f its Incorporation into the National Economy
and Society, ιδακτορική ιατριβή, Cambridge, 1985.
3. K. Σιόντη, ό.π ., σελ. 46.
Η εθι ική και κοινωνική λειτουργία των δη οτικών τραγουδιώ ν του γά ου 199

Ε π ίσ η ς σ τ α τ ρ α γ ο ύ δ ια τ ο υ γ ά ο υ ε π ε ρ ιέ χ ο ν τ α ι σ τ ο ιχ ε ία π ο υ α φ ο ρ ο ύ ν
τη χ ρ ή σ η τ η ς α γ ε ία ς γ ια τη ν ε ξ α σ φ ά λ ισ η τ ο υ κ α λ ο ύ κ α ι τ η ν α π ο τ ρ ο π ή τ ο υ
κακού. Έ τσ ι π ο ρ ε ί ν α π ε ι κ α ν ε ίς ό τ ι τ έ τ ο ιο υ ε ίδ ο υ ς π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς δ ια σ ώ ζ ο
ν τ α ι σ τα τ ρ α γ ο ύ δ ια σ τ ο έτρο π ο υ τα έθ ι α π α ρ α κ ά ζο υ ν . Τ ο τρ α γ ο ύ δ ι π ο υ
π α ρ α θ έ σ α ε π ι ο π ά ν ω « ρ ίξ ε ρ ύ ζ ι ν ά ρ ι ζ ώ σ ο υ ν ...» δ ε ν ε ί ν α ι π α ρ ά α π ο τ ύ π ω σ η
ια ς π ρ ά ξ η ς α ν α λ ο γ ικ ή ς α γ ε ία ς σ ’ α υ τ ό τ ο ε ίδ ο ς ν η ε ίω ν τ ο υ λ ό γ ο υ .
Θα π ο ρ ο ύ σ ε ν α ε π ε κ τ α θ ε ί κ α ν ε ίς α ρ κ ε τ ά σ τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο τ ο ύ τ ο σ κέλος* ν ο
ίζ ο υ ε ό ω ς ό τ ι κ α ι ε τη σ ύ ν τ ο η α υ τ ή α ν α φ ο ρ ά έ γ ι ν ε φ α ν ε ρ ό ό τ ι τ α τ ρ α
γ ο ύ δ ι α π έ ρ α α π ό τ η ν ε θ ι ικ ή έ χ ο υ ν κ α ι κ ο ι ν ω ν ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α .
Σ υ ν ο ψ ίζ ο ν τ α ς π ο ρ ο ύ ε ν α π ο ύ ε ό τ ι τ ο γ α ή λ ιο τ ρ α γ ο ύ δ ι ε π ιτ ε λ ε ί δ ιπ λ ή
λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ α δ ύ ο ε π ίπ ε δ α τη ς ο π ο ία ς ε ίν α ι α λ λ η λ έ ν δ ε τ α κ α ι α λ λ η λ ο τ ρ ο φ ο -
δ ο τ ο ύ ε ν α . Α π ό τη ια ε ίν α ι η ε θ ι ικ ή , η τ ε λ ε σ τ ικ ή λ ε ιτ ο υ ρ γ ία , π ο υ β ο η θ ά
σ τη δ ι ε κ π ε ρ α ί ω σ η τ ω ν δ ρ ω έ ν ω ν τ ο υ γ ά ο υ , κ α ι α π ό τη ν ά λ λ η η κ ο ιν ω ν ικ ή
κ α ι ιδ ε ο λ ο γ ικ ή , π ο υ τ ο κ α θ ισ τ ά η χ α ν ισ ό κ ο ιν ω ν ικ ο π ο ίη σ η ς κ α ι ιδ ε ο λ ο γ ικ ή ς
εγχά ρα ξη ς.
 SU M M A R Y

THE RITUAL AND SOCIAL FUNCTION

OF THE WEDDING FOLK SONGS

by
Vassilis Nitsiakos

The wedding folk-songs are organically incorporated in the structure of the

wedding rites in a way that makes them on the one hand functional elements
in the ritual process, on the other a means of expression, instillation and
reproduction of a specific ethos and ideology which correspond to the structures
and power relations that characterize the family as well as the wider community.
This thesis is supported by the use of the ethnographic paradigm of the
wedding rituals in Epirus as they are described by K. Siontis in his book «The
Epirotic Wedding» (Jannina 1973). The theoretical frame of analysis draws on
the classic study of A. van Gennep «The Rites of Passage».

University of Ioannina
Department of History