Professional Documents
Culture Documents
PHẦN MỞ ĐẦU - tâm lý học trẻ em 2
PHẦN MỞ ĐẦU - tâm lý học trẻ em 2
BẢN THẢO
Mã số: 2013- 07
BẢN THẢO
Mã số: 2013- 07
Mở đầu
TRẺ EM ............................................................................................................14
Bài một. Những quan điểm nghiên cứu về hoạt động của trẻ em …………..15
2.1.Trẻ hoạt động tự do trong môi trường được tổ chức sẵn ………………18
2.2Hoạt động nhận thức qua các giác quan dẫn tới sự phát triển trí tuệ
3.1.Sự phân chia các giai đoạn phát triển trí tuệ của trẻ em…………….......19
3.2.Sự kiến tạo nhận thức và trí tuệ của trẻ em trong hoạt động …………...20
Bài hai. Hoạt động và sự phát triển tâm lý của trẻ em .……………………..23
I.Mối quan hệ của hoạt động với sự phát triển tâm lý trẻ ……...……………..23
II.Cơ chế phát triển tâm lý trẻ em và định hướng tổ chức hoạt động trong
2.1.Cơ chế của sự phát triển vận động và định hướng tổ chức hoạt động
2.2.Cơ chế của sự phát triển nhận thức và định hướng tổ chức hoạt động
2.3.Cơ chế của sự phát triển ngôn ngữ và định hướng tổ chức hoạt động
2.4. Cơ chế của sự phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội và định hướng tổ
chức hoạt động ……………………………………………………..….…32
2.5. Cơ chế của sự phát triển tưởng tượng- sáng tạo và định hướng tổ
chức hoạt động nhằm phát triển tưởng tượng- sáng tạo ...………………..34
Bài ba. Khả năng tương tác với hiện thực của trẻ em …...…...………....36
I.Hiện thực – khả năng tương tác với hiện thực ......…………………...…36
III.Khả năng tương tác với hiện thực của trẻ em trong hoạt động chủ đạo..39
0- 12 THÁNG TUỔI………………………………….............................44
Bài bốn. Sự phát triển hoạt động chủ đạo trong độ tuổi từ 0- 12 tháng...45
I.Nhu cầu giao lưu cảm xúc trực tiếp với mẹ ………………..…..…..........45
II.Sự phát triển tâm lý của trẻ trong hoạt động giao lưu cảm xúc trực tiếp.46
Bài năm. Sự phát triển các dạng hoạt động không chủ đạo trong độ tuổi
từ 0- 12 tháng………………………………………………………………52
I.Sự phát triển từ phản xạ thành năng lực điều ứng của trẻ nhỏ ..................52
II.Sự phát triển vận động- các giác quan và tiền đề của hoạt động với đối
tượng ………………………………………………………………………56
Chƣơng ba. SỰ PHÁT TRIỂN CÁC HOẠT ĐỘNG CỦA TRẺ EM TỪ 12-
24 THÁNG TUỔI…………………………………...................................65
Bài 6. Sự phát triển hoạt động chủ đạo trong độ tuổi từ 12 đến 24
tháng ………………………………………………………………….… 66
Bài 7. Sự phát triển các dạng hoạt động không chủ đạo trong độ tuổi từ
12 đến 24 tháng…………………………………………………………………...71
I. Sự phát triển hoạt động để tập các vận động căn bản ……………….…71
II. Sự phát triển hoạt động giao tiếp và tập nói …..………………….…...75
3.1.Đặc điểm tâm lý hoạt động chơi tập có chủ đích ở trẻ 12 đến 24 tháng
tuổi ………………………………………………………………………..77
3.4.Những nhiệm vụ phát triển chính trong hoạt động chơi tập có chủ đích
Bài 8. Sự phát triển hoạt động chủ đạo của trẻ em từ 24- 36 tháng …..84
Bài 9. Sự phát triển các dạng hoạt động không chủ đạo trong độ tuổi từ
3.1.Tầm quan trọng của những điều kiện nhằm hỗ trợ trẻ chơi sáng tạo...92
3.2.Đặc trưng của hoạt động chơi giả bộ có cốt truyện trong độ tuổi từ
TỪ 3- 6 TUỔI ..........................................................................................96
Bài 10. Sự phát triển các hoạt động của trẻ em từ 3- 4 tuổi …………...97
I.Những biến đổi của hoạt động với đối tượng thành hoạt động chơi….. 97
II.Sự phát triển các dạng hoạt động khác trong độ tuổi từ 3-4 tuổi …....101
2.2.Sự phát triển của hoạt động với đối tượng ………………………...104
Bài 11. Sự phát triển các hoạt động của trẻ em từ 4- 5 tuổi ………....114
I.Sự phát triển hoạt động chơi như một hoạt động chủ đạo trong độ tuổi
từ 4- 5 tuổi……………………………………………………………..114
II.Sự phát triển các dạng hoạt động khác trong độ tuổi từ 4- 5 tuổi.…..117
Bài 12. Sự phát triển các hoạt động của trẻ em từ 5- 6 tuổi …………..…131
I.Sự phát triển hoạt động chơi như một hoạt động chủ đạo trong độ tuổi
từ 5- 6 tuổi………………………………………………………………....131
II.Sự phát triển các dạng hoạt động khác trong độ tuổi từ 5- 6 tuổi……....133
Phần kết……………………………………………………………………….......146
Phụ lục
Bảng 1.1. Hai giai đoạn phát triển trí tuệ ở trẻ em trước 7 tuổi 20
Bảng 3.1. Các hoạt động chủ đạo của trẻ em từ 0- 6 tuổi 40
Bảng 4.1. Những nét đặc trưng của hoạt động giao lưu của trẻ từ 0- 48
12 tháng tuổi
Bảng 5.1. Các thời kỳ phát triển chính trong giai đoạn từ 0- 12 tháng 57
Bảng 5.2.Lộ trình kích thích sự phát triển hoạt động trong độ tuổi từ 58
0- 12 tháng
Bảng 6.1. So sánh sự biến đổi dần những hành động với đồ vật 66
Bảng 6.2. Tiến trình lĩnh hội hoạt động với đối tượng của trẻ em từ 69
12- 14 tháng tuổi
Bảng 7.1 Bảng minh họa mối liên kết tâm sinh lý trong vận động của 72
trẻ nhỏ
Bảng 11.1.Bảng so sánh đặc điểm chơi của hai độ tuổi (3-4 tuổi và 4- 116
5 tuổi)
Bảng 11.2. Bảng tổng hợp các mục tiêu phát triển thẩm mỹ cho trẻ 4- 122
5 tuổi
Bảng 11.3. Những kỹ năng hoạt động âm nhạc của trẻ em 4- 5 tuổi 126
Bảng 12.1. Bảng kết quả mong đợi trong hoạt động âm nhạc ở độ tuồi 141
5- 6
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 2.1. Một số hoạt động nhằm phát triển tri giác nhìn ở trình độ 24
cao hơn bình thường
Hình 2.2.Câu trả lời độc đáo cho bài tập độc đáo 27
Hình 11.2. Hình vẽ “Gia đình của bé” (tranh sơ đồ của trẻ 4- 5 tuổi) 125
Tên sơ đồ Trang
Sơ đồ 3.1.Sơ đồ về: “Tiến trình chuyển hóa của khả năng phát triển 37
thành hiện thực”
53
Sơ đồ 5.1. Sơ đồ đơn giản về “Sự di chuyển từ phản xạ đến điều ứng”
THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Tên công trình: Tài liệu chuyên khảo “Tâm lý học trẻ em- 2”.
Cộng tác viên: 1. ThS Phạm Thị Loan 2. ThS Đào Việt Cường.
2 Mục tiêu : Cung ứng tài liệu chuyên khảo “Tâm lý học trẻ em- 2” có cập nhật, có
củng cố và định hướng vận dụng cho người học nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học học
phần này ở khoa Sư phạm giáo dục mầm non.
3. Yếu tố mới: Cập nhật những thành tựu khoa học về tâm lý học trẻ em trước 6 tuổi,
đặc biệt: tâm lý hoạt động của trẻ em từ 6 tháng- 18 tháng được trình bày chi tiết và cụ thể
đảm bảo được tính vận dụng cho việc học các học phần giáo dục học mầm non và giáo học
pháp.
4 Kết quả nghiên cứu: Tài liệu chuyên khảo đảm bảo tính hiện đại- khoa học- thực
tiễn và thể hiện rõ tính có định hướng (phát triển).
5 Sản phẩm: Tài liệu chuyên khảo “Tâm lý học trẻ em- 2” gồm 12 bài với 5 chương.
6 Hiệu ứng, chuyển giao kết quả và ứng dụng: Sản phẩm thuộc bản quyền của
trường Đại học Sài Gòn, chuyển giao được đến khoa Sư phạm GDMN, đặc biệt cần cho
giảng viên học phần tâm lý học (1 &2) và người học khoa này với trình độ cao đẳng- đại
học.
MỞ ĐẦU
Tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực của tài liệu chuyên khảo Tâm lý học
trẻ em- 2:
Hiện có nhiều giáo trình Tâm lý học trẻ em-2. Một số giáo trình dịch (từ tiếng Nga
như A.V. Daparogiet (bản dịch tiếng Việt năm 1977); A.A. Liublinskaia (bản dịch tiếng
Việt năm 1978); V.C. Mukhina (bản dịch tiếng Việt năm 1981) và một số giáo trình khác
của các tác giả Việt Nam (như Đinh Thị Tứ, Phan Trọng Ngọ (2007); Mai Thị Nguyệt Nga
(2007),…) . Phần lớn các giáo trình đảm bảo tính khoa học, tính định hướng phát triển
nhưng cũng còn những bất cập.
Những bất cập do bố cục và cách trình bày giáo trình:
Bố cục của các giáo trình hiện có cho thấy chỉ giải quyết được một hoặc hai trong
các nhiệm vụ căn bản dưới đây:
a/ Triển khai kiến thức căn bản về sự phát triển hoạt động chủ đạo trong mỗi độ tuổi.
b/ Triển khai kiến thức căn bản về sự phát triển các dạng hoạt động trong mỗi độ
tuổi.
c/ Triển khai kiến thức căn bản về sự phát triển của một dạng hoạt động xuyên suốt từ
0 -6 tuổi.
d/ Triển khai phần kiến thức “Đặc điểm phát triển các chức năng tâm lý ở trẻ từ 0- 6
1
tuổi” như là mảng kiến thức cơ sở, điều kiện và phương tiện cho phần “Đặc điểm phát
triển hoạt động ở trẻ từ 0 -6 tuổi”.
Do vậy dẫn tới những bất cập dưới đây:
-Chưa triển khai đủ lý thuyết về các hoạt động “không chủ đạo” trong độ tuổi, trong
khi đây là một tiêu điểm của chương trình Giáo dục mầm non (mới). Do vậy giáo viên mầm
non thường lúng túng khi tổ chức hoạt động không chủ đạo trong độ tuổi.
-Nhiều tác giả chọn kiểu viết trình bày vấn đề, chỉ nêu ra những quan điểm, ít phân
tích, hầu như không biện luận nên người đọc phải ở thế tiếp thu thụ động.
Những bất cập khác:
-Phần lớn các giáo trình đều trước năm 2008 nên chưa cập nhật nhiều nội dung mới
quan trọng: Chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi (ban hành năm 2010), định hướng chủ yếu hình
thành kỹ năng và thái độ cho trẻ trong các dạng hoạt động, chưa quan tâm đúng mức tới cơ
chế tâm lý hoạt động lao động và giao tiếp của trẻ sau 3 tuổi.
-Chưa khai thác đúng mức các quan điểm lý thuyết có giá trị nổi bật về Tâm lý học
trẻ em:
a/ lý thuyết của M. Montessori (Tôn trọng quyền tự do cá nhân trong việc chọn hoạt
động và tự do trong hoạt động. hoạt động phát triển các giác quan);
b/ quan điểm Tâm lý học hoạt động (Liên Xô) về tính khách quan và tính chủ quan
của hoạt động nói chung và làm rõ các cơ sở tâm lý của việc tổ chức hoạt động cho trẻ em;
c/ lý thuyết của J. Piaget về sự phân chia các giai đoạn phát triển trí tuệ của trẻ em
và về sự kiến tạo nhận thức và trí tuệ của trẻ em;
d/ sự ứng dụng các lý thuyết này vào chương trình Giáo dục mầm non..
1
Như: cảm giác- tri giác- trí nhớ- tư duy- tưởng tượng- ý thức- nhân cách
Một số giáo trình có giới thiệu lý thuyết của J. Piaget và quan điểm Tâm lý học hoạt
động (Liên Xô) ở phần “Đặc điểm phát triển các chức năng tâm lý ở trẻ từ 0- 6 tuổi” nhưng
chưa khai thác chúng ở phần “Đặc điểm phát triển hoạt động ở trẻ từ 0 -6 tuổi”. Hạn chế
này có ảnh hưởng lớn lên khả năng vận dụng lý thuyết Tâm lý học trẻ em-2 vào thực tế tổ
chức hoạt động cho trẻ ở trường mầm non.
- Chưa định hướng kế thừa vốn kiến thức của học phần “Tâm lý học trẻ em -1”, trong
khi thực tế đào tạo cho thấy sinh viên hầu như quên nhiều nội dung quan trọng của Tâm lý
học trẻ em -1 và rất khó vận dụng. (Chỉ có giáo trình của các tác giả TS. Đinh Thị Tứ,
PGS.TS. Phan Trọng Ngọ (2007), Tâm lý học trẻ em lứa tuổi mầm non, tập I. có phần hỗ
trợ ôn tập này, nhưng đi khá sâu vào lý luận nên dễ bị trùng lắp nội dung với môn học
“Tâm lý học đại cương”).
Như vậy, có thực nhu cầu cấp thiết biên soạn một tài liệu chuyên khảo cho học phần
này.
Mục tiêu biên soạn tài liệu chuyên khảo: Cung ứng một tài liệu chuyên khảo tâm lý
học trẻ em- 2 có cập nhật, có củng cố và định hướng vận dụng cho người học nhằm nâng
cao hiệu quả dạy và học học phần này ở khoa Sư phạm giáo dục mầm non.
Môn học Tâm lý học trẻ em (phần 2) làm cơ sở và có liên đới với nhiều môn học
quan trọng trong chương trình đào tạo giáo viên mầm non, do vậy tài liệu chuyên khảo này
viết theo các định hướng sau đây:
Xem trọng việc giới thiệu các khái niệm công cụ, các quy luật và các nguyên lý vận
hành hoạt động của trẻ. Nắm vững những tri thức này, người học mới có thể vận
dụng kiến thức vào nghiệp vụ sau khi tốt nghiệp.
2) Liên kết cụ thể giữa hai phần của môn học tâm lý học trẻ em là:
Phần 1: “Đặc điểm phát triển các chức năng tâm lý ở trẻ từ 0- 6 tuổi”.
Phần 2: “Đặc điểm phát triển hoạt động ở trẻ từ 0- 6 tuổi”.
3) Cập nhật quan điểm của giáo dục mầm non Việt Nam, thông tin khoa học liên quan
tới môn học, đặc biệt đưa vào những mục tiêu phát triển cuối độ tuổi từ chương
trình Giáo dục mầm non (ban hành năm 2009) và Bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi.
4) Thể hiện đổi mới phương pháp dạy- học ở bậc đại học – đặc biệt đưa người học đến
với nguồn tài liệu tham khảo và mở ra nhiều cơ hội quan sát trẻ trong đời sống, cơ
hội tranh luận các vấn đề trong quá trình học.
5) Dẫn ra một số luận điểm và ứng dụng của các nhà tâm lý học kinh điển: M.
Montessori, J. Piaget, L.X. Vygotsky; một số chương trình Giáo dục mầm non của
những nền giáo dục tiên tiến để giúp người học mở rộng tầm nhìn.Tài liệu chuyên
khảo này không đi vào thế cực đoan: không chọn hay phê phán quan điểm nào; chỉ
trình bày khách quan những tri thức, hướng đi của những trường phái giáo dục mầm
non trước kia và hiện nay, giới thiệu những nghiên cứu và kết quả nghiên cứu cần
thiết tham khảo.
6) Được tìm thấy trong tài liệu chuyên khảo cả hai cấp độ tri thức: tri thức kinh
nghiệm và tri thức lý luận. Đọc được cả hai dạng tri thức này, người học dễ suy gẫm
về điều đang học hơn là chỉ đọc lý thuyết hàn lâm, dễ có được quan điểm riêng
trong quá trình học và dễ nhìn ra cách ứng dụng tri thức tâm lý vào nghiệp vụ sau
này.
7) Tài liệu chuyên khảo có kế thừa những tác phẩm khoa học về tâm lý học trẻ em của
các tác giả trong và ngoài nước.
Phương pháp thiết kế nội dung tài liệu chuyên khảo: tham khảo tài liệu, sử dụng
khung đề cương chi tiết của học phần Tâm lý học trẻ em- 2, sắp xếp những nội dung tâm lý
học trẻ em theo 7 tiêu điểm tiếp cận- nêu ở mục trên, chỉnh sửa để đảm bảo “tính đồng tâm
phát triển” giữa các độ tuổi, “đảm bảo tính hệ thống- khoa học- thực tiễn- hiện đại”.
- Chủ yếu tham khảo tư tưởng, quan điểm của M. Montessori, J. Piaget, L.
Vygotsky, V.C. Mukhina, L.A. Vengher, Phùng Đức Toàn và Kubota Kisou
- Về “Tâm lý học đại cương”, phần lớn tham khảo nội dung và cách trình bày của
sách “Tâm lý học đại cương” do tác giả Nguyễn Quang Uẩn làm chủ biên.
Gồm 12 bài được phân bố trong 5 chương (được nêu ở phần mục lục).