5 – uèn vµnh

Th«ng thêng cã hai ph¬ng ph¸p uèn vµnh: uèn vµnh

c¸c lç b»ng c¸ch kÐo kim lo¹i thµnh vµnh xung quanh miÖng
lç ®· ®îc ®ét thñng tõ tríc vµ uèn vµnh theo chu vi ngoµi
b»ng c¸ch kÐo vµ nÐn kim lo¹i theo biªn cña ph«i. H×nh
H.IV.27 giíi thiÖu mét sè chi tiÕt cã vµnh uèn.

Khi uèn vµnh c¸c lç thêng kÌm theo sù gi¶m chiÒu dµy
vËt liÖu. ë khu vùc chÞu uèn vËt liÖu sÏ cã chiÒu dµy nhá
nhÊt. Víi c¸c lç trßn cã thÓ tÝch chiÒu dµy nhá nhÊt S 1 theo
c«ng thøc:

d
S1 = S
D

ë ®©y: S – chiÒu dµy ph«i tríc khi uèn vµnh (mm)

d vµ D – ®êng kÝnh lç ®ét tríc khi uèn vµnh
vµ ®êng kÝnh trung b×nh cña vµnh uèn.

H.IV.27 - Mét sè chi tiÕt cã vµnh uèn

ChÊt lîng s¶n phÈm uèn vµnh phô thuéc nhiÒu vµo møc
®é biÕn d¹ng vµ ®é s¹ch vÕt c¾t cña c¸c mÐp chÞu biÕn
d¹ng. Lç t¹o ra tríc khi uèn vµnh cã thÓ b»ng c¸ch ®ét,
khoan, phay ... C¸c lç ®ét thêng cã c¸c vÕt nøt tÕ vi vµ bÞ
biÕn cøng nªn møc ®é biÕn d¹ng cho phÐp khi uèn vµnh
nhá h¬n so víi khi uèn vµnh ®èi víi c¸c lç khoan hay phay.
 Møc ®é biÕn d¹ng khi uèn vµnh c¸c lç trßn ®îc x¸c
®Þnh b»ng tû sè ®êng kÝnh lç trong ph«i vµ ®êng kÝnh
vµnh uèn; tû sè sè nµy ®îc gäi lµ “hÖ sè uèn vµnh”.
d
Kuv =
D

ë ®©y: d - ®êng kÝnh lç ®ét tríc khi uèn vµnh (mm);

(H.IV.28a)
D - ®êng kÝnh vµnh uèn (tÝnh theo ®êng
trung b×nh), (mm).

HÖ sè uèn vµnh phô thuéc vµo tr¹ng th¸i mÐp lç, c¬

tÝnh vËt liÖu, h×nh d¸ng chµy uèn ... §Ó kh«ng x¶y ra sù nøt
mÐp ë vïng lç ®ét khi uèn vµnh th× hÖ sè uèn vµnh nªn
chän nh sau: Kuv = 0,72 (khi vËt liÖu uèn lµ thÐp dËp cã ®é
d·n dµi 25 � 30%); Kuv = 0,78 (khi vËt liÖu uèn vµnh lµ thÐp
dËp cã ®é d·n dµi 20 � 25%); Kuv = 0,68 (khi uèn vËt liÖu
®ång thau) vµ Kuv = 0,70 (khi uèn vµnh chi tiÕt b»ng nh«m).

Víi c¸c chi tiÕt chØ cÇn uèn mét lÇn th× chiÒu cao
vµnh uèn giíi h¹n ®îc tÝnh theo c«ng thøc:

1 - K uv
hmax = D. + 0, 43.R (mm)
2

H.IV.28 - Uèn vµnh

Víi c¸c chi tiÕt cã chiÒu cao lín kh«ng thÓ uèn ®îc mét
lÇn th× qu¸ tr×nh uèn vµnh cÇn tiÕn hµnh qua mét sè
nguyªn c«ng (H.IV.28b). C¸c kÝch thíc hmax vµ d ®îc x¸c ®Þnh
nh sau:

1 - K uv
hmax = D. + 0,57.R (mm)
2

ë ®©y h – chiÒu cao uèn ®¸y trô (H.IV.28c).

Khi uèn vµnh c¸c lç kh«ng trßn c¸c hÖ sè uèn vµnh

gi¶m ®i mét Ýt, rÊt nhá kh«ng ®¸ng kÓ nªn cã thÓ lÊy gièng
nh ®èi víi c¸c lç trßn.

6 – tãp miÖng

Tãp miÖng lµ nguyªn c«ng lµm nhá miÖng chi tiÕt rçng
®· ®îc dËp vuèt tríc. MiÖng tãp cña chi tiÕt cã thÓ lµ h×nh
c«n, h×nh trô, h×nh b¸n cÇu hoÆc nh÷ng mÆt cong phøc
t¹p.

Khi tãp miÖng ®Æt chi tiÕt vµo khu«n díi (khu«n ®Þnh
vÞ chi tiÕt) 1, sau ®ã dïng m¸y Ðp t¸c
dông lùc Ðp lªn khu«n trªn cã h×nh d¹ng
lßng khu«n gièng nh h×nh d¹ng miÖng cÇn
tãp cña s¶n phÈm ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh
tãp miÖng (H.IV.29). §Ó kh«ng t¹o thµnh
l»n xÕp ë miÖng tãp th× tû lÖ gi÷a ®êng
kÝnh ph«i (chi tiÕt ®· ®îc dËp vuèt) D vµ
®êng kÝnh chi tiÕt (miÖng tãp) d ph¶i
n»m trong mét giíi h¹n cho phÐp. H.IV.29 - Tãp
miÖng
d
Kt = = 1,2 � 1,3
D

Khi cÇn tãp miÖng cã ®êng kÝnh nhá h¬n so víi ®êng
kÝnh ph«i th× ph¶i qua mét sè lÇn tãp. Sè lÇn tãp miÖng n
®îc tÝnh theo c«ng thøc:

lg d - lg(mD)
n= lg mtb
 d
ë ®©y m =
D
mtb – hÖ sè tãp miÖng trung b×nh, mtb =
d1 d 2 d3 d
= = = ... = n
D d1 d 2 d n -1

Trong ®ã
dn vµ dn-1 - ®êng kÝnh cña thµnh phÈm ë lÇn gia c«ng
thø n vµ ®êng kÝnh cña b¸n thµnh phÈm sau lÇn gia c«ng
thø (n - 1); hÖ sè mtb phô thuéc vµo c¬ tÝnh vËt liÖu, tû sè
gi÷a ®êng kÝnh vµ chiÒu dµy thµnh, kÕt cÊu vµ tr¹ng th¸i
bÒ mÆt khu«n ... khi tÝnh to¸n cã thÓ chän hÖ sè m tb nh
sau:

VËt liÖu dïng ®Ó HÖ sè mtb khi chiÒu dµy S (mm)

tãp miÖng < 0,5 0,5 � 1 >1
§ång thau �62, � 0,85 0,80 �
68 0,70
ThÐp mÒm 0,80 0,75 - 0,70 -

7 – d·n phång

Khi thùc hiÖn d·n phång phÇn díi

cña ph«i dËp cã ®êng kÝnh ®îc t¨ng
lªn lín h¬n ph«i ban ®Çu (H.IV.30), cßn
miÖng vÉn gi÷ nguyªn vµ kh«ng lµm
thay ®æi chiÒu dµy chi tiÕt.

Chi tiÕt ®· ®îc dËp vuèt ®îc ®Æt

vµo khu«n hai nöa, lßng khu«n cã
H.IV.30 - Gi·n phång
h×nh d¹ng nh h×nh d¹ng s¶n phÈm
cÇn chÕ t¹o. PhÝa trong chi tiÕt dËp vuèt (ph«i) lµ khèi cao
su (còng cã thÓ lµ bi thÐp, chÊt láng hay khÝ Ðp). Khi t¸c
dông mét lùc chiÒu trôc th× ®Öm cao su (bi thÐp, chÊt láng
hay khÝ Ðp) sÏ Ðp ®Èy thµnh chi tiÕt s¸t vµo thµnh khu«n
t¹o nªn s¶n phÈm.
 V× ¸p lùc t¸c dông lªn thµnh chi tiÕt kh«ng ®ét ngét
nªn qu¸ tr×nh thùc hiÖn rÊt ªm.

8 - in næi

In næi hay dËp dÊu lµ t¹o nªn trªn bÒ mÆt s¶n phÈm
nh÷ng vÞ trÝ låi lâm cã h×nh d¸ng vµ kÝch thíc theo yªu
cÇu. In næi lµ nguyªn c«ng dËp nguéi ®îc dïng réng r·i ®Ó
chÕ t¹o c¸c lo¹i qu©n hiÖu, huy ch¬ng, hu©n ch¬ng, huy
hiÖu, nh·n hiÖu g¾n tªn c¸c m¸y mãc vµ s¶n phÈm ...

§Æc ®iÓm qu¸ tr×nh in næi lµ sù thay ®æi kim lo¹i

kh«ng ®¸ng kÓ. Khi in næi víi møc ®é låi lâm cña vÕt dËp
kh«ng lín l¾m cã thÓ dïng chµy dËp ë phÝa trªn cã h×nh
d¸ng bÒ mÆt nh h×nh d¹ng nh÷ng vÕt næi cÇn in. NÕu møc
®é låi lâm cña c¸c vËt dËp lín, h×nh in næi cÇn ph¶i râ nÐt
th× ngoµi chµy dËp dÊu ®Æt ë phÝa trªn cßn ph¶i ®Æt
khu«n dËp dÊu ë phÝa díi n÷a. Còng cã thÓ chÕ t¹o khu«n díi
cã h×nh in yªu cÇu, sau ®ã ®Æt s¶n phÈm lªn vµ dïng chµy
cao su ®Ó Ðp lµm cho kim lo¹i biÕn d¹ng vµ Ðp vµo thµnh
lßng khu«n, hoÆc thay thÕ cao su b»ng chÊt láng, vËt xèp,
khÝ Ðp, qu¸ tr×nh næ ...

Khi møc ®é biÕn d¹ng cµng lín, ®é bÒn cña vËt liÖu
cµng cao, ®é chÝnh x¸c in næi yªu cÇu cµng cao th× lùc dËp
cµng ph¶i lín. Lùc dËp næi cã thÓ ®îc tÝnh theo c«ng thøc:

P = q.F

ë ®©y P - lùc dËp khi in næi;

q - ¸p lùc ®¬n vÞ khi dËp phô thuéc vµo lo¹i vËt
liÖu vµ chiÒu cao låi lâm cña c¸c vÕt in (N/mm 2), khi tÝnh
to¸n cã thÓ dïng c¸c sè liÖu sau:

+ §èi víi vµng vµ ®ång q = 1200  1500 (N/mm2);

+ §èi víi ®ång thau: - NÕu dËp gê næi q = 200 

500 (N/mm2);
 - NÕu dËp h×nh vÏ q = 800  900
2
(N/mm );
- NÕu dËp ch÷ q = 2500  3000
2
(N/mm );

+ §èi víi thÐp kh«ng gØ q = 2500  3000 (N/mm2);

F - diÖn tÝch phÇn ph«i liÖu cÇn dËp næi (mm2).

9 - dËp ®êng gîn sãng l

DËp ®êng gîn sãng lµ

nguyªn c«ng t¹o nªn nh÷ng chç
låi, lâm s©u côc bé nhê viÖc kÐo
dµi vµ dÞch chuyÓn mét bé phËn
kim lo¹i.

Khi dËp ®êng gîn sãng qu¸

tr×nh x¶y ra chñ yÕu lµ do kÐo
vµ sù biÕn máng vËt liÖu. §Ó cho
vËt liÖu kh«ng bÞ ®øt do biÕn H.IV.31 - DËp ®êng gîn
d¹ng côc bé g©y ra, trÞ sè biÕn sãng
d¹ng dµi t¬ng ®èi ë khu vùc
biÕn d¹ng lín nhÊt ph¶i tho¶ m·n biÓu thøc sau:

l1 - l
.100  0,75
l

ë ®©y l1 - chiÒu dµi vËt liÖu theo tiÕt diÖn ®· chän

sau khi t¹o h×nh, mm;
l - chiÒu dµi còng cña phÇn vËt liÖu ®ã tríc khi t¹o
h×nh, mm;

 - ®é d·n dµi t¬ng ®èi cho phÐp, %.

G©n næi ph¶i c¸ch c¹nh tÊm vËt liÖu (3,5  5)S; nÕu
kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn nµy th× sau khi dËp mÐp vËt
liÖu sÏ bÞ co vµo trong vµ ph¶i thªm nguyªn c«ng söa phô.
 C¸c g©n næi dËp trªn s¶n phÈm chñ yÕu ®Ó t¨ng ®é
cøng v÷ng cho chi tiÕt khi lµm viÖc. Lùc dËp ®îc tÝnh nh
sau:

P = L.S.  b .K

ë ®©y L - chiÒu dµi g©n cøng v÷ng, mm.

S - chiÒu dµy vËt liÖu dËp, mm.
 b - giíi h¹n bÒn cña vËt liÖu, N/mm.
K - hÖ sè phô thuéc vµo chiÒu réng vµ chiÒu
s©u cña g©n cøng v÷ng (k = 0,7  1).

10 - cuèn mÐp

Cuèn mÐp c¸c chi tiÕt ®· ®îc dËp

hay Ðp thêng ®îc thùc hiÖn trªn c¸c m¸y
Ðp, m¸y gÊp mÐp ... chi tiÕt ®îc cuèn
mÐp cã ®é cøng v÷ng cao vµ an toµn
khi sö dông. Cuèn mÐp lµ nguyªn c«ng
dËp nguéi ®îc dïng réng r·i nhÊt trong
s¶n xuÊt c¸c lo¹i b¸t, ®Üa, ca cèc,
chËu ...

Ngêi ta thêng tÝnh to¸n c¸c ph«i ®- H.IV.32 - Tr×nh tù cuèn

îc cuèn mÐp theo ®êng kÝnh trung mÐp
b×nh theo gi¶ thiÕt lµ kim lo¹i chØ chÞu
uèn. Tr×nh tù cuèn mÐp giíi thiÖu trªn h×nh H.IV.32.

§Ó ®¶m b¶o chÊt lîng cuèn mÐp cÇn ph¶i chuÈn bÞ

cÈn thËn bÒ mÆt cña chµy cuèn mÐp. ChiÒu dÇy lín nhÊt
cña vËt liÖu khi cuèn mÐp trong khu«n lµ 1,6 mm (®èi víi
thÐp) lµ 2 mm (®èi víi nh«m). H.IV.33 lµ s¬ ®å cuèn mÐp
trªn m¸y gÊp mÐp.

11 - miÕt

MiÕt (cßn gäi lµ tiÖn Ðp) dïng ®Ó chÕ t¹o vËt trßn xoay.
Khi miÕt ph«i ®îc kÑp chÆt vµo mÆt ®Çu cña khu«n (H×nh
H.IV.34). Khu«n ®îc gi÷ chÆt trong m©m cÆp cña m¸y tiÖn
Ðp vµ ®îc quay cïng m©m cÆp nµy. T¸c dông lùc vµo cÇn
Ðp ®Ó Ðp dÇn ph«i liÖu lªn khu«n Ðp. KÕt thóc qu¸ tr×nh
biÕn d¹ng ph«i liÖu sÏ cã h×nh d¸ng cña s¶n phÈm cÇn chÕ
t¹o.

Khi gia c«ng lÇn cuèi thêng dïng cÇn Ðp cã g¾n con l¨n
ë ®Çu Ðp miÕt lªn ph«i ®Ó ®¶m b¶o cho bÒ mÆt s¶n
phÈm cã ®é bãng cao. TiÖn Ðp cã thÓ chÕ t¹o ®îc c¸c s¶n
phÈm h×nh d¸ng phøc t¹p cã chiÒu dµy tíi 25 mm (thÐp
mÒm) hoÆc tíi 15  18 mm (thÐp kh«ng gØ).

H.IV.33 - Cuèn mÐp trªn H.IV.34 - S¬ ®å miÕt

m¸y gÊp mÐp ph«i