UNIVERZITET U TUZLI – MAŠINSKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD
Tema: Hidraulična presa

Predmet: MEHATRONIČKI MODULI I

Ime i prezime: Samel Salibašić

Broj indeksa: III-164/08
Odsjek: Mehatronika
Datum: 11.06.2013
SADRŽAJ

1. UVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2. Osnovna fizička svojstva fluida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
3. Statika fluida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
4. Presa i vrste presa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
4.1. Vretenasta ručna presa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
4.2. Tarna (frikcijska) presa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
4.3. Vretenaste hidraulične prese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
4.4. Vretenaste električne prese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
4.5. Mehaničke koljenaste prese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
4.6. Mehaničke ekscentar prese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
5. Hidraulična presa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
5.1. Način rada prese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
5.2. Hidraulična presa sa klipovima u istoj horizontalnoj ravni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
6. Hidraulična presa za briketiranje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
6.1. Hidraulična presa za briketiranje obojenih metala HPBOM-200 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
6.2. Hidraulične prese za Briketiranje HJP – 80 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
6.3. Hidraulične prese za Briketiranje Tip HTP - 200 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
7. Hidraulične mašine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
7.1. Radne hidraulične mašine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
7.2. Karakteristike radnih hidrauličnih mašina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
7.3. Motorne hidraulične mašine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
8. Zaključak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
9. Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2
POPIS slika

Slika 3.1. Određivanje hidrostatičkog pritiska

Slika 4.1. Vretenaste ručne prese

Slika 4.2. Tarna (frikcijska) presa

Slika 4.3. Vretenasta hidraulična presa

Slika 4.4. Vretenaste električne prese

Slika 4.5. Princip rada koljenaste prese

Slika 4.6. Princip rada mehaničke ekscentar prese

Slika 4.7. Mehanička ekscentar presa

Slika 5.1. Šema hidrauličke prese

Slika 5.2. Hidraulična presa sa klipovima u istoj horizontalnoj ravni

Slika 6.1. Presa za Briketiranje

Slika 7.1. Principijelne skice tipova turbomašina

Slika 7.2. Injektor

3
 1. UVOD

Savremena poljoprivredna tehnika ne može da se zamisli bez velikog broja različitih gasova i tečnosti
koji se koriste u radu mašina ili uređaja (vazduh, voda, ulje za podmazivanje, hidraulično ulje,
gorivo...) ili se pak pomoću mašina obavlja neka tehnološka operacija sa fluidima (voda, vazduh,
zaštitna sredstva...). Zbog ove činjenice potrebno je poznavanje dijela fizike u kome se proučavaju
tečnosti i gasovi.

Tečnosti i gasovi se u fizici nazivaju jednim imenom – fluidi. Dio fizike u kome se proučavaju fluidi
naziva se mehanika fluida. Mehanika fluida je jedna od najstarijih nauka naše civilizacije. Da bi se
proučavanje mehanike fluida sistematizovalo i olakšalo definisani su različiti modeli materije (fluida),
koji su služili naučnicima da objasne fizičke pojave. Ipak, najčešće se u klasičnoj mehanici fluida
koristio model, po kome se smatra, da je fluid materija koja je neprekidna (kontinualna), pa je prema
tome fluidni prostor potpuno ispunjen. Tako definisani model je doprinio objašnjenju velikog broja
fizičkih pojava koje se odnose na tečnosti i gasove.

Hidraulika je dio mehanike fluida koja se bavi nestišljivim fluidima. Šta to znači? Nestišljivi fluid je
idealizovani fluid, koji ima takvu osobinu da mu se ne mijenja zapremina pod dejstvom spoljnih sila.
Takvi fluidi u prirodi ne postoje. Međutim, najveći broj slučajeva u praksi je takav da se zapremina
fluida ne mijenja u značajnijoj mjeri. To se odnosi na skoro sve slučajeve tečnih fluida u mašinama i
uređajima. Kada su gasovi u pitanju, takođe se u praksi najčešće javljaju slučajevi kada su promjene
pritiska male, tako da se uz malu grešku može smatrati da se njihova zapremina, praktično, ne
mijenja. Iako riječ ''hidraulika'' potiče iz grčkog jezika (hidro – voda), ovaj historijski naziv je ostao da
važi bez obzira što se u savremenoj mehanici fluida odnosi i na tečnosti i na gasove.

Treba istaći da savremene poljoprivredne mašne i uređaji skoro uvijek imaju u sebi ili oko sebe fluide
koji su bitni za rad. Naprimjer, dizel motor je nezamisliv bez sljedećih fluida: gorivo, ulje za
podmazivanje, rashladna tečnost, vazduh, ulje u filteru za vazduh i produkti sagorijevanja.

Veliki značaj fluida nameće potrebu da inženjeri poljoprivrede poznaju osnovne zakonitosti hidraulike
zbog boljeg razumijevanja rada poljoprivredne tehnike.

4
 2. Osnovna fizička svojstva fluida

Fluidi su materije koje karakteriše veliki broj različitih osobina. Ukratko će se objasniti neke od
važnijih osobina.

Gustina je osobina koja je bitna za sve materije, a samim tim i za fluide. Klasična fizika gustinu
definiše na sljedeći način:

𝑚
𝜌= (𝑘𝑔/𝑚3 ) (1)
𝑉

gdje je: m (kg) masa fluida, a V (m3) njegova zapremina.

Viskoznost je osobina koja je posljedica athezionih sila u fluidu. Prilikom kretanja čestica fluida jednih
u odnosu na druge javljaju se sile koje se tome suprotstavljaju. Mjera tog suprotstavljanja (otpora) je
viskoznost. Viskoznost je različita za pojedine fluide. Tečnosti imaju mnogo veću viskoznost od
gasova. Viskoznost je vrlo bitna osobina od koje zavisi kretanje fluida. Ako je viskoznost veća
potrebno je uložiti više energije za kretanje. Viskoznost je veoma važna i kod maziva. Konstruktori
mašina preporučuju ulja određene viskoznosti, što u eksploataciji treba da se poštuje, jer će u
protivnom doći do nepravilnog rada i havarije mašine.

Stišljivost je osobina fluida koja pokazuje koliko se pod dejstvom spoljnih sila (pritiska) mijenja
njegova zapremina. Stišljivost se izražava na sljedeći način:

∆𝑉 1
𝑠 = − ∆𝑝 (𝑃𝑎−1 ) (2)
𝑉0

gdje je:
ΔV (m3) – promjena zapremine fluida pod dejstvom promjene pritiska,
Δp (Pa) – promjena pritiska fluida koja izaziva promjenu zapremine i
Vo (m3) – početna zapremina fluida.

Pored navedenih osobina postoji veliki broj drugih osobina koje su bitne za rad mašina, kao što su:
temperaturno širenje, kapilarnost, napon pare, površinski napon itd.

5
 3. Statika fluida

Statika fluida je dio mehanike fluida u kojoj se proučavaju zakoni mirovanja fluida. Hidrostatika je dio
hidraulike u kojoj se proučavaju zakoni mirovanja nestišljivih fluida. Hidrostatički problemi koji se
najčešće rješavaju u poljoprivredi su povezani sa skladištenjem tečnosti u rezervoare, statičkim
problemima u navodnjavanju i odvodnjavanju, hidrauličkim cilindrima, hidrauličkim presama,
problematikom plovnih objekata itd. Zakon statike fluida primijenjen u gravitacionom polju zemlje
izražava se na sljedeći način:

𝑝 = 𝜌 ∙ 𝑔 ∙ ℎ (𝑃𝑎) (3)

gdje je:
g (m/s2) – ubrzanje zemljine teže,
ρ (kg/m3) – gustina fluida i
h (m) – rastojanje posmatrane tačke od slobodne površine fluida (dubina).

Ako je u pitanju tečnost jednačina (3) se koristi za izračunavanje hidrostatičkog pritiska u bilo kojoj
tački u tečnosti. Za ilustraciju primjene jednačine statike fluida može se posmatrati slučaj prikazan na
slici. Hidrostatički pritisak tečnosti u tački A (primjer) se izračunava po sljedećoj jednačini:

𝑝ℎ𝐴 = 𝜌𝑔ℎ (𝑃𝑎) (4)

a apslutni (ukupni) pritisak u tački A dobija se sabiranjem pritiska na slobodnoj površini tečnosti i
hidrostatičkog pritiska:

𝑝𝐴 = 𝑝ℎ𝐴 + 𝑝𝑎 = 𝜌𝑔ℎ + 𝑝𝑎 (5)

Na sličan način može se odrediti pritisak u bilo kojoj tački unutar prostora tečnosti.

Slika 3.1. Određivanje hidrostatičkog pritiska

Jednačina statike fluida u gravitacionom polju zemlje (3) je osnova mnogih zakona statike fluida.
Navode se sljedeći:
- Slobodna površina tečnosti je uvijek horizontalna,
- U jedinstvenom fluidnom prostoru u istoj horizontalnoj ravni pritisci su jednaki,
- Arhimedov zakon – sila potiska koja djeluje na potopljeno tijelo djeluje naviše i jednaka je
proizvodu zapremine tijela, gustine fluida i ubrzanja zemljine teže. Arhimedov zakon je
najstariji pisani zakon mehanike fluida (prije više od 2000 godina) koji i danas važi u izvornom
obliku,
- Paskalov zakon – promjena pritiska u jednoj tački fluidnog prostora izaziva istu promjenu
pritiska u svim tačkama istog tog jedinstvenog fluidnog prostora.

6
 4. Presa i vrste presa

Presa je alatni stroj konstruiran za primjenu vrlo velike snage za oblikovanje ili rezanje materijala.
Prese se izrađuju u rasponu od malih ručnih do velikih industrijskih postrojenja. Odlikuje ih mirniji rad
od batova te sa zato mogu koristiti većim silama.

Prema načinu rada dijele se na:

- Vretenaste
- Vretenaste ručne prese
- Vretenaste tarne (frikcijske) prese
- Vretenaste hidraulične prese
- Vretenaste električne prese

- Mehaničke
- Koljenaste
- Ekscentar

- Hidrauličke

4.1. Vretenasta ručna presa

Vretenasta ručna presa izrađuje se u portalnoj i konzolnoj izvedbi. Kolo prese se ručno zakreće i
prenosi se okretni moment na navojno vreteno (D=78mm). Navojno vreteno je spojeno na gornju
čeljust prese. Hod je 260 mm, površina pritiska 470*230 mm, dok je pritisak do 28 t. Izrazito veliki
pritisak ručne prese ne zahtjeva jako temeljenje, nema prijenosa vibracija, jednostavne konstrukcije,
jednostavna upotreba i održavanje.

Slika 4.1. Vretenaste ručne prese

4.2. Tarna (frikcijska) presa

Najčešći tip frikcijske – tarne prese ima dva vertikalna tarna diska (Tarenicu 1 i Tarenicu 2) i jedan
horizontalni gonjeni tarni disk (Tarenicu 3). Tarenica 3 je na vertikalnom navojnom vretenu
(viševojnom) sa trapeznim navojima. Na drugom kraju vretena je čeljust (bat) prese. Pogonske
Tarenice 1 i 2 su na horizontalnom vretenu i dobivaju okretni moment od zamašnjaka spojenog
remenim prigonom na remenicu elektromotora. Upravljački mehanizam omogućuje kontakt samo
jedne od pogonskih tarenica s gonjenom i time određuje pravac rotacije vretena. U kombinaciji

7
Tarenica 1 i Tarenica 3 navojno vreteno se spušta i bat prese ima sve veću brzinu. Najveća je u
trenutku kontakta sa otpreskom. Bat tlači otpresak, ali se sila ne može povećavati, jer dolazi do
proklizavanja između tarenica. Obrnuti slučaj je kontakt Tarenice 2 i Tarenice 3 kada se navojno
vreteno podiže i odvaja bat od otpreska. Koriste se za presovanje u kalupima u toplom i hladnom
stanju.

Slika 4.2. Tarna (frikcijska) presa

4.3. Vretenaste hidraulične prese

Kod tarnih presa okretni moment tarenice zamašnjaka se dobiva tarnim prigonom sa pogonskom
tarenicom koja je spojena remenom na elektromotor. Kod hidrauličkih vretenastih presa okretni
moment zamašnjaka dobiva se iz rotacije hidromotora koji okreće zamašnjak tarenicom. Također
postoje konstrukcije koje okreću zamašnjak pomoću zubne letve. Karakteristike vretenastih presa su
jednostavnost konstrukcije, bez djelovanja na okolinu, lako se određuje ritam rada, bez specijalnih
zahtjeva za temeljenjem, duga trajnost i lako održavanje osim hidraulike, pogodne za jednu centralnu
gravuru, nisu pogodne za obradu malih predmeta u toplom stanju jer su prespore, jako troše tarne
površine.

Slika 4.3. Vretenasta hidraulična presa

8
 4.4. Vretenaste električne prese

Električne vretenaste prese imaju elektromotorni pogon koji direktno tarenicom ili sredno remenom
pogoni zamašnjak.

Slika 4.4. Vretenaste električne prese

4.5. Mehaničke koljenaste prese

Mehanička koljenasta presa se danas u masovnoj proizvodnji sve češće upotrebljavanju umjesto
batova. Rotacijsko gibanje se iz elektromotora, reduktora i spojke prenosi na koljenasto vratilo, koje
ima jedno ili dva koljena. Na koljeno je spojena ojnica (klipnjača) koja se kreće oscilacijski te pretvara
rotaciju koljena u translaciju klizaca u vodilicama prese. Na klizaču je bat kojim se presa obradak.
Princip rada koljenaste prese:

1 – elektromotor
2 – kontroler
3 – kondenzatori
5a – glavno vreteno elektromotora
5b – zupčani prijenos
5c – koljenasto vratilo
5d – spoj klipnjače i bata - kuglasti zglob
5e – podešavač klizača
6 – kočnica
7 – hidraulička zaštita od preopterećenja

Slika 4.5. Princip rada koljenaste prese

9
 4.6. Mehaničke ekscentar prese

Elektromotor okrece zamašnjak na kojem je ekscentar (dio koljena koljenastog vratila) koji se koristi
za pretvaranje kružnog kretanja u pravolinijsko (preko ojnice koja obavlja oscilacijsko kretanje).

Slika 4.6. Princip rada mehaničke ekscentar prese

Koriste se za sve vrste obradaka (od najmanjih do najvećih) i obrade prešanjem u toplom i hladnom
stanju, rade sa velikom tačnošću i preciznošću, relativno jednostavne konstrukcije i izvedbe, ali visoke
produktivnosti i ekomoničnosti. Trajnost im je duga, jednostavne su za održavanje i lako se
automatiziraju. Nedostatak im je visoka cijena i stručno posluživanje.

Slika 4.7. Mehanička ekscentar presa

 5. Hidraulična presa

Hidraulične prese su hidraulični mehanizmi koji se koriste za primjenu velike sile potiska ili pritiska.
To je hidraulični mehanizam sa jednom polugom. Poznat je pod imenom Bramah, a dobile su ime po
izumitelju Jusipu Branmahu. On je izmislio i donio patent u proizvodnju 1795. godine.

Hidraulične prese namijenjene su za obradu materijala deformacijom, kao što su:

 Probijanje
 Prosijecanje
 Dubuko izvlačenje
 Savijanje
 Kako i za potrebe različitih praškastih materijala, a uz poseban zahtjev i za presovanje
eskplozivnih materijala

Prese su izgradjene u tri oblika:

 Stolne
 Jednostubne
 Četvorostubne

Hidraulička presa ili hidraulički tijesak omogućuje da se primjenjena sila (F1) duž nekog puta pretvori
u veću silu (F2) duž manjeg puta i da se sila poveća onoliko puta koliko je površina gonjenog
hidrauličkog cilindra (A2) veća od površine pogonskog hidrauličkog cilindra (A1):

𝐹2 = 𝐹1 ˑ (𝐴2 / 𝐴1) (6)

Hidraulička presa radi na osnovu Pascalovog zakona. Pascalov zakon je temeljni zakon hidrostatike,
koji kaže: u tekućini koja se nalazi u zatvorenoj posudi vanjski tlak širi se jednako na sve strane, tj.
čestice tekućine prenose tlak u svim pravcima jednako. To znači da vrijedi:

𝑝1 = 𝑝2 (7)

𝐹1 / 𝐴1 = 𝐹2 / 𝐴2 (8)

Hidrauličke prese se koriste za slobodno kovanje većih i težih otkivaka, za kovanje u ukovnjima, za
skidanje srha te za radove u limu. Iako prema vrsti kovanja postoje i konstruktivne raznolikosti među
hidrauličkim presama zajedničke karakteristike su im male i jednolike brzine kretanja alata, miran
rad, nešto niža produktivnost od batova te veća cijena. Prese se koriste kod velikih otkivaka da se
izbjegnu veliki batovi koji negativno utječu na okolinu te na materijale lošije plastičnosti koji ne
podnose udarce i nagle promjene oblika.

Hidraulički motor je pretvarač mehaničke energije nekog pogonskog stroja (najčešće elektromotora)
u energiju pritiska tekućine (ulja). Hidraulički motori se dijele prema konstrukciji i pritisku koji mogu
ostvariti u hidrauličkom sistemu. Najčešće pumpe su:
- Zupčaste sa vanjskim ozubljenjem
- Lamelne pumpe
- Vijčane pumpe
- Klipne pumpe

11
Prednosti hidrauličkog prijenosa energije su:
- u prijenosu velikih sila, dok je postrojenje malih dimenzija,
- laka promjena smjera kretanja izvršnog člana (klipa ili hidromotora),
- laka i kontinuirana promjena brzine pomoću prigušnica ili regulatora protoka,
- lagan i brz prijelaz s malih na velike brzine (i obrnuto),
- lagani prijelaz s rotacionog u translacijsko kretanje,
- kontinuirana regulacija i lako ograničenje pritiska,
- tihi rad i jednostavna konstrukcija,
- u slučaju preopterećenja jednostavno isključivanje i zaustavljanje,
- lagana automatizacija sustava.

Zbog ovih prednosti hidraulike korištenje hidrauličkih presa je više nego opravdano.

5.1. Način rada prese

Kod presa su općenito potrebne velike sile pritiska, a shodno tome i pogonski hidraulički cilindri
velikog promjera. Pri brzom kretanju takvih cilindara javljaju se veliki protoci. Ako se takvo kretanje
ostvaruje snagom hidrauličke pumpe (C), potrebne su i pumpe velikog kapaciteta. Zato se brzi hod
hidrauličke prese obavlja pomoću dodatnih manjih hidrauličkih cilindara brzog hoda (A), a za
punjenje glavnog cilindra (B) se za to vrijeme koriste nepovratni ventili s hidrauličkim deblokiranjem
(D), tzv. ventili za punjenje. Glavni cilindar puni se samo s jedne strane, dok je druga povezana s
atmosferskim zrakom (jednoradni cilindar). Početno brzo kretanje prese prema dolje vrši se pomoću
dva manja cilindra za brzi hod. Hidraulički fluid se pri tome dovodi u oba mala cilindra, dok fluid u
glavni cilindar dotiče putem ventila za punjenje iz zasebnog spremnika za punjenje (E) smještenog
iznad glavnog ventila. Kad alat prese nalegne na izradak, povećava se opterećenje prese (sila F), pa
pritisak fluida u sustavu raste. Tada se otvara tlačni uključni ventil (G), pa sva tri cilindra dolaze pod
puni pritisak. Daljnje kretanje prema dolje vrši se pomoću sva tri cilindra. Povratno kretanje prese
obavlja se u potpunosti pomoću cilindara brzog hoda. Pod utjecajem pritiska fluida deblokira se ventil
za punjenje (E), pa pri kretanju prema gore klip glavnog cilindra samo potiskuje radni fluid natrag u
spremnik za punjenje, što za cilindre brzog hoda predstavlja dodatno opterećenje.

Slika 5.1. Šema hidrauličke prese

12
 5.2. Hidraulična presa sa klipovima u istoj horizontalnoj ravni

Hidraulična presa je jedan od jednostavnijih primjera korištenja jednačine statike fluida u tehničkim
problemima. Hidraulična presa je mašina pomoću koje se može pomoću male (na primjer ručne sile)
ostvariti veoma velika sila potrebna za presovanje, dizanje i sl. Hidraulička presa se sastoji od dva
cilindra sa klipovima različitih prečnika, cjevovoda koji povezuje te cilindre. Malom silom F1 djeluje se
na klip I. Površina čela klipa je A1. Posljedica dejstva sile na klip je pritisak p1, čija vrijednost se
izračunava po sljedećem izrazu:
𝐹1
𝑝1 = (9)
𝐴1

U jednostavnijem slučaju, kakav je prikazan na slici, čelo klipa I i čelo klipa 2 su u istoj horizontalnoj
ravni. S obzirom da su cilindri spojeni cjevovodom pritisci tečnosti na oba čela klipa, po jednačini
statike fluida, su jednaki:
𝑝1 = 𝑝2

Slika 5.2. Hidraulična presa sa klipovima u istoj horizontalnoj ravni

(1 - cilindar, 2 - cilindar, 3 - klip, 4 - klip 2, 5 – cjevovod,
6 – objekt koji se presuje, 7 – podloga)

Dejstvo pritiska tečnosti p2 na klip II izaziva silu F2, koja djeluje naviše na objekt koji se presuje. Ta
sila je jednaka:

𝐹2 = 𝑝2 ∙ 𝐴2 (10)
iz čega slijedi:
𝐹2
𝑝2 = (11)
𝐴2

Ako se zamijene vrijednosti pritisaka u jednačinu dobija se:

𝐹1 𝐹2
= (12)
𝐴1 𝐴2
iz čega slijedi:

𝐴2
𝐹2 = ∙𝐹 (13)
𝐴1 1

Pomoću ovog izraza može se izračunati sila kojom se pritiskuje objekt. Vidi se da ta sila zavisi od
veličina čeonih površina klipova i sile kojom se dejstvuje na klip I. Iz prethodnog proizilazi da se malim
silama mogu izazvati veoma velike sile pritiska na objekt. Prethodni izrazi važe za slučaj da su klipovi
u istoj horizontalnoj ravni. U slučaju da to nije tako potrebno je korigovati izraz p1=p2 za vrijednosti
razlike hidrostatičkog pritiska koja zavisi od visinske razlike čeonih površina klipova.

13
 6. Hidraulična presa za briketiranje

Kao primjer korištenja hidrauličnih presa u ovom seminarskom radu navesti će se hidraulične prese
za briketiranje, njihova namjena te različiti tipovi tih presa.

6.1. Hidraulična presa za briketiranje obojenih metala HPBOM-200

Hidraulična presa za briketiranje obojenih metala HPBOM-200 (bakra, aluminijuma i sl.) koristi se za
sabijanje (presovanje) materijala radi lakše manipulacije u transportu do mjesta prerade i za
racionalnije pretapanje materijala sa što manje gubitaka. Ovaj tip mašine je primjenljiv u svim
pogonima prerade obojenih metala (osim bronze) čijom se primjenom smanjuje zapremina otpada
prilikom skladištenja, a istovremeno omogućava primjena otpadnog materijala za proces reciklaže
(pretapanje u pećima). Dimenzija komada u masi za presovanje treba da bude od dijelova milimetra
do trakastih ili zrnastih komada od nekoliko centimetara. Za povezivanje čestica se ne koristi nikakvo
vezivo.

Slika 6.1. Presa za Briketiranje

Mašina se sastoji od sljedećih sklopova (elemenata):

 Metalne noseće konstrukcije

 Hidrauličnog agregata sa motorom
 Hidrauličnog cilindra za doziranje
 Hidrauličnog cilindra za sabijanje
 Hidrauličnog cilindra za čeono zatvaranje Cz
 Doziranje kaseta sa nožem za odsijecanje spona
 Alata za sabijanje
 Kosa za prijem materijala
 Mješača sa motor-reduktorom
 Razvodnog kućišta sa rasklopnim elementima, senzorikom (induktivnim davačima za
detekciju položaja i prisutnosti materijala, kontaktnog manometra) i automatikom za
upravljanje .

14
Noseća varena konstrukcija se sastoji od čeličnih L profila i oslanja na pod sa četiri oslonca od
profilisanog čelika koji se ne ankerišu. Ima miran rad bez udarnih dejstava i vibracija. Svi pokretni
dijelovi prese su zaštićeni mehaničkom zaštitom. Na konstrukciju je namontiran hidroagregat kao
pogonski dio prese koji se sastoji od rezervoara, razvodnog bloka, elektromagnetnih ventila,
trofaznog elektromotora i cjevovoda. Na mašini se nalaze tri hidraulična cilindra za ostvarivanje
mehaničkih pomjeraja: cilindar za doziranje Cd ubrađuje materijal u alat za sabijanje zahvatom
materijala iz dozirne kasete i odsijecanjem viška materijala nožem koji je namontiran na rub kasete i
cilindar za sabijanje Cs sa multiplikatorom koji pritiska odnosno sabija materijal u alat i presuje na
potreban pritisak koji određuje kontaktni manometar KM koji mjeri pritisak u polaznom cilindru za
čeono zatvaranje alata. Cz služi za zatvaranje izlaza iz alata da bi se omogućilo adekvatno presovanje
materijala.

Dozirna kaseta prihvata materijal koji nanosi lopatica mješačima i odatle se dozirnim cilindrom
ubacuje u alat za oblikovanje briketa. Višak materijala koji je zahvaćen bočnim zatvaračem dozatora
se odsijeca nožem i na taj način izbjegava moguće zaglavljivanje u prostoru ubacivanja materijala.
Alat za sabijanje se sastoji od prijemne čahure i glavne čahure. Prijemna čahura omogućava da
cilindar za doziranje ubaci materijal u prostor za sabijanje, a glavna čahura služi za davanje forme
briketu kada se on sabije cilindrom za presovanje i multiplikatorom pritiska.

Koš za prijem materijala obezbjeđuje privremeno skladištenje i kontinualnost rada bez obzira na
diskontinualnu dopremu materijala.

Mješač sa motor-reduktorom navlači materijal radijalnom polugom u dozirnu kasetu i na taj način
prazni preostali materijal iz koša.

Električni razvodnik sadrži zaštitnu i rasklopnu opremu, signalizaciju sa sinoptikom i

mikrokontrolerski sistem za upravljanje. Na ulaz mikrokontrolera (klema CI) se povezuju komandni
tasteri, senzori položaja, prisutnosti materijala i kontaktni manometar.

Induktivni senzori položaja su obilježeni na sljedeci način:

51 - senzor početnog položaja sabijanja klipa za presovanje Cs

52 - senzor krajnjeg položaja sabijanja klipa za presovanje Cs
53 - senzor početnog položaja klipa za doziranje Cd
54 - senzor krajnjeg položaja klipa za doziranje Cd
55 - senzor početnog položaja klipa za čeono zatvaranje Cz
56 - senzor dužine briketa
57 - Kapacitivni senzor prisustva materijala u košu

Kontaktni manometar (KM) mjeri pritsak u sistemu i na osnovu tih parametara se određuje sila
presovanja briketa.

Izlazne kleme mikrokontrolera (klema CO) se vezuje na ulaznu klemu drajverske pločice (klema DI)
koja preko energetskih elemenata (tranzistora i releja) aktivira izvršne uređaje na presi sa izlazne
kleme drajverske ploče (klema DO). Izvršni uređaji su: elektromagnetni ventili i kontaktori.

15
Elektromagnetni ventili su obilježeni na sljedeći način:

 EM1 – ventil doziranja i napojni ventil za EM3, EM4 i EM5

 EM2 – ventil za vraćanje klipova za sabijanje, doziranje i čeoni zatvarač u početnu
poziciju za briketiranje
 EM3 – ventil za sabijanje briketa (napaja se preko EM1)
 EM4 – ventil za sabijanje preko multiplikatora
 EM5 – ventil za otvaranje čeonog zatvarača (napaja se preko EM1)

Kontaktor K1 uključuje trofazni motor hidraulične pumpe, a K2 uključuje motor mješača.

6.2. Hidraulične prese za Briketiranje HJP – 80

Briketara je hidraulična presa namijenjena za sabijanje bio mase koja kasnije može da se upotrebi kao
ogrev. Druga namjena je izrada podloga za naklijavanje sjemenki: rasada, cvijeća i povrtlarskih
kultura. Prva verzija prese je manjeg kapaciteta i namijenjena je za izradu briketa za sopstvene
potrebe i prodaju drugim licima. Briket se izrađuje kapacitetom od 50-70 kg/sat, sa prečnikom F= 70
mm. Upravljanje mašinom je bazirano na mikrokontroleru ATMEL, a prikaz operacija i dijagnostika se
vrši na sinoptiku LE diodama i dvorednim LC displejem sa po 16 karaktera.

6.3. Hidraulične prese za Briketiranje Tip HTP - 200

Drugi tip prese je kapaciteta 180-200 kg/sat i namijenjena je za komercijalnu proizvodnju briketa.
Briket je dimenzije F = 70mm. Specifičnost ovog modela je da se briket presuje na obje strane
hidrauličnog klipa (nema povratnog praznog hoda u radu). Mašina ima dva sistema za doziranje
pužnim dodavačem, i dok se na jednoj strani vrši presovanje, na drugoj strani cilindra se vrši doziranje
materijala. Upravljanje mašinom je bazirano na mikrokontroleru ATMEL, a prikazana operacija i
dijagnostika se vrši na sinoptiku LE diodama i dvorednim LC displejem sa po 16 karaktera.

16
 7. Hidraulične mašine

Mašine su naprave u kojima se obavlja transformacija energije. Hidraulične mašine su mašine u

kojima se obavlja transformacija fluidne (strujne) energije u neki drugi oblik ili obrnuto. Hidraulične
mašine se dijele na:

- radne hidraulične mašine i

- motorne hidraulične mašine.

Radne hidraulične mašine su one mašine kod kojih se neki drugi oblik energije transformiše u fluidnu
energiju. Dakle, u radnim hidrauličnim mašinama se energija dovodi (predaje) fluidu. Opšte poznati
primjer za ovu vrstu mašina je pumpa.

Motorne hidraulične mašine su one mašine kod kojih se fluidna (strujna) energija transformiše u neki
drugi oblik. Ove mašine rade tako što se na bazi iskorištenja energije fluida, obično, pokreće neki
uređaj. Primjer za ovu vrstu mašina je hidraulični uređaj na traktoru (''hidraulik'').

7.1. Radne hidraulične mašine

Radne hidraulične mašine su pumpe, ventilatori, kompresori i injektori. Ove mašine se veoma
razlikuju po veličini, konstrukciji, principu rada itd. Uobičajeno je da se dijele po principu rada, i to na:

1. Hidraulične turbomašine,
2. Zapreminske hidraulične mašine i
3. Strujne hidraulične mašine.

Hidraulične turbomašine se karakterišu obrtanjem radnog kola i kontinualnim (ravnomjernim)

protokom fluida kroz nju. One se dijele na:

- Radijalne ili centrifugalne

- Aksijalne ili osne i
- Radiaksijalne ili dijagonalne.

Radijalne mašine karakteriše kretanje fluida od ose obrtanja ka periferiji radnog kola. U odnosu na
ostale turbomašine u ovim mašinama predaje se veća količina energije jedinici mase fluida, ali se
postižu manji protoci.

Aksijalne mašine karakteriše prolaz fluida kroz radno kolo u pravcu koji je paralelan sa osom obrtanja.
Ove mašine u odnosu na ostale turbomašine postižu veće protoke, ali je predata količina energije
jedinici mase fluida manja.

Slika 7.1. Principijelne skice tipova turbomašina: a – radijalna, b – aksijalna i c – radiaksijalna

(1 – kućište, 2 – radno kolo, 3 – pogonsko vratilo)

17
Radiaksijalne hidraulične mašine su po konstrukciji kombinacija radijalnih i aksijalnih mašina. Kod
ovih mašina fluid se kreće i u pravcu ose obrtanja i radijalno u odnosu na taj pravac. Prethodna
poređenja turbomašina se odnose na mašine približno istih gabarita (osnovnih dimenzija) i snaga
pogonskih motora.

Zapreminske hidraulične mašine često se nazivaju klipnim mašinama. Osnovna karakteristika ovih
mašina je diskontinualnost protoka. Fluid na mahove prolazi kroz mašinu. Fluid određene zapremine,
što je posebna karakteristika svake mašine, periodično prolazi kroz kroz mašinu. Kod nekih tipova
zapreminskih mašina diskontinualnost je izražena, dok je kod nekih tipova konstrukcionim rješenjem
ublažena. Prema principu rada dijele se na:

- Linijska klipna mašina (pumpe, kompresori),

- Klipno obrtne pumpe
- Aksijalno obrtna klipna pumpa,
- Radijalno obrtna klipna pumpa,
- Membranska i klipnomembranska pumpa (primjer: pumpa niskog pritiska na SUS motoru),
- Zupčasta pumpa (primjer: pumpa za ulje za podmazivanje SUS motora),
- Vijčasta pumpa,
- Krilna pumpa itd.

Zapreminske mašine su nešto manje prisutne u praksi, ali veliki je broj slučajeva gdje su one u
prednosti nad turbomašinama.

Strujne hidraulične mašine su specifične po koncepciji i namjeni. One se karakterišu po tome što se za
povećanje količine energije fluida koristi energija nekog drugog fluida. Ove mašine se zovu injektori.

Slika 7.2. Injektor

Injektor je hidraulična mašina koja, pored naznačenog, služi i za veoma dobro, brzo i efikasno
miješanje dva različita fluida.

7.2. Karakteristike radnih hidrauličnih mašina

Osobine radnih hidrauličnih mašina se iskazuju karakteristikama. Osnovne karakteristike ovih mašina
su:
- protok,
- napor,
- snaga za pogon mašine i
- stepen iskorištenja (korisnog dejstva) mašine.

18
Protok kroz hidrauličnu mašinu se iskazuje isto kao protok kroz cjevovod. On se može iskazati na dva
načina:
- zapreminski protok Q (m3/s, m3/h, l/min...) i
- maseni protok 𝑚̇ (kg/s, kg/h...)

Napor mašine je količina energije koja se predaje jedinici količine fluida. Slično kao kod Bernulijeve
jednačine ova veličina se iskazuje na različite načine:
- napor H (m ili J/N) ili
- jedinični rad mašine Y (J/kg) ili
- totalni napor Δp (J/m3 ili Pa).

Međusobna veza ovih veličina je:

∆𝑝 = 𝜌 𝑌 = 𝜌𝑔𝐻 (14)

Napor se može iskazati kao razlika energije fluida na izlazu iz mašine i energije na ulazu u mašinu.

Snaga za pogon mašine se određuje na osnovu prethodnih karakteristika:

𝜌𝑔𝐻𝑄
𝑃= (𝑊) (15)
𝜂

gde je η (-) – stepen korisnog dejstva radne hidraulične mašine, čija vrijednost zavisi od tipa,
konstrukcionih karakteristika i radne tačke mašine.

7.3. Motorne hidraulične mašine

Motorne hidraulične mašine se nešto manje upotrebljavaju u poljoprivredi. U poljoprivrednoj tehnici

zastupljene su sljedeće motorne hidraulične mašine:

1.Hidrocilindri,
2.Pneumatski cilindri i
3.Hidromotori.

Hidrocilindri su klipne mašine koje energiju tečnosti (najčešće hidraulično ulje) pretvaraju u
mehaničku energiju pravolinijskog kretanja klipa. Primjenjuju se na traktoru (''hidraulik''), na raznim
poljoprivrednim mašinama kao izvršni organi pogonjenih dijelova, na hidrauličnim istovarnim
platformama (istovar zrnastih poljoprivrednih materijala iz traktorskih prikolica i kamiona),
hidraulične dizalice u remontnim radionicama u poljoprivredi itd.

Pneumatski cilindri su po konstrukciji slični hidrocilindrima, s tim što se kao fluid koristi vazduh.
Primjenjuju se u pogonima dorade poljoprivrednih proizvoda kao izvršni organi automatskih
regulacionih ili upravljačkih sistema.

Hidromotori su mašine koje energiju fluida pretvaraju u mehaničku energiju obrtnog kretanja radnih
organa nekih mašina. Ove mašine se primjenjuju na složenijim savremenim kombajnima raznih vrsta.

19
 8. Zaključak

Hidraulična presa je jedan od jednostavnijih primjera korištenja jednačine statike fluida u tehničkim
problemima. Hidraulična presa je mašina pomoću koje se može pomoću male sile ostvariti veoma
velika sila potrebna za presovanje, dizanje i sl.

Uzimajući u obzir sve prednosti koje hidraulika ima, korištenje hidrauličnih presa je i više nego
opravdano.

20
 9. Literatura

[1] Bukurov, Ž.: Mehanika fluida, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad, 1987.

[2] Voronjec, K, Obradović, N.: Mehanika fluida, Građevinska knjiga, Beograd, 1979.

[3] Mirko Babić: Hidraulika, skripta

[4] Ivo Slade: Alatni strojevi I, I. Tehnička škola TESLA, Zagreb

21