Ρουγκάτσια: Αγερμικό έθιμο

Ρουγκάτσια: Δηλώνουν έναν χειμωνιάτικο αγερμό του Δωδεκαημέρου. Λέγοντας

«αγερμό» νοείται η εθιμική εορταστική επίσκεψη ομάδας προσώπων στο πλαίσιο γιορτής για
να πουν τραγούδια και να ευχηθούν υγεία και ευτυχία.

Ο όμιλος των νεαρών είναι μεταμφιεσμένοι ή εορταστικά ντυμένοι και τραγουδούν τα

κάλαντα, χορεύουν ή παίζουν μικρές αρχετυπικές σκηνές. Αν συναντιόντουσαν δύο όμιλοι
ξεσπούσε ανελέητη μάχη για τα πρωτεία. Κάποιες φορές υπήρχαν που θάβονταν χωρίς
εκκλησιαστική τελετουργία.  Κατάλοιπο ειδωλολατρικού εθίμου (προερχόμενου από τη
διονυσιακή λατρεία).

Πρόκειται για έθιμο που εντάσσεται στα ελληνικά και παμβαλκανικά κάλαντα και τις
μεταμφιέσεις κατά την περίοδο του Δωδεκαημέρου και των καρναβαλιών.

Ως προς την ετυμολογία του ονόματος, κάποιοι βλέπουν σλαβικές ρίζες, παραπέμποντας είτε
στο ελάφι είτε στο κέρατο του ζώου. Κατ’ άλλους έχει ιταλική προέλευση, ενώ κάποιοι
θεωρούν ότι πρόκειται για ονοματοποιητική απόδοση του θορύβου των κουδουνιών
(ρούγκου-ρούγκου). Επίσης, μπορεί να σχετίζεται με το λατινικό rogation (ερώτηση, δέηση,
αξίωση, αίτηση) που παραπέμπει σε ελληνιστικά – ρωμαϊκά στρώματα του βαλκανικού
πολιτισμού. Υπάρχουν πρωτοχριστιανικές λιτανείες με το όνομα rogations, που
τελούνταν για την αποτροπή φυσικών καταστροφών κατά την άνοιξη. Επίσης, μοιάζει
λογικό να συνδέεται η λέξη με τη βυζαντινή «ρόγα» (: απονομή, διανομή), δηλ. την έκτακτη
αμοιβή των στρατιωτών ή υπηρετών. Αυτό συνδέεται με την αμοιβή που κατέβαλε ο
αυτοκράτορας σε στρατό και σύγκλητο την Κυριακή των Βαΐων ή τη Μεγάλη Πέμπτη από το
ιδιωτικό του ταμείο – αντίστοιχες υποχρεώσεις είχε και ο Πατριάρχης. Ο όρος διαδόθηκε στη
βυζαντινή και μεταβυζαντινή λογοτεχνία και στο λαϊκό πολιτισμό, χωρίς γεωγραφικό
περιορισμό.

Η προέλευση της εορτολογικής ονομασίας «ρογκάτσια» και των δευτερογενών παραγώγων

της από τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή «ρόγα» αποτελεί με απόσταση την πιο λογική και
εμπεριστατωμένη λύση του ετυμολογικού προβλήματος που οδηγεί το έθιμο ορθά, από την
άποψη της πολιτισμικής ιστορίας, στους βυζαντινούς χρόνους. Η ονομασία του εθίμου έχει
ως σημασιολογικό κέντρο την αμοιβή. Ρόγα λάμβαναν και οι δάσκαλοι και οι γιατροί ως
διανομή δώρων, μίσθωση. Αυτή η νοοτροπία γνώρισε διάδοση και στη μεσαιωνική ελληνική
λογοτεχνία (Διγενής Ακρίτης).

Συμβολικά το έθιμο εκφράζει την ανταλλαγή υπηρεσιών: Την επίσκεψη σε σημαίνουσα

ημέρα με κάποια προσφορά συμβολικής «εξυπηρέτησης» και αμοιβής.

Το έθιμο έχει βυζαντινή προέλευση ως προς την τελετουργική του οργάνωση.

Οι λαογραφικές προσλαμβάνουσες του εθίμου των ρουγκατσίων:

α) Δια της λατρευτικής ανταπόκρισης ενισχύεται η συνοχή της κοινότητας, καθώς λαμβάνει
χώρα μετά από μία περίοδο εγκλεισμού κατά τους χειμερινούς μήνες.

β) Υπογραμμίζεται μέσω του εορταστικόύ αγερμικού εθίμου η μετάβαση από το χειμώνα

στην άνοιξη – υποδήλώνεται με αυτό τον τρόπο η γονιμότητα της φύσης.

γ) Απελευθερώνονται τα ορμώδη – ζωώδη ένστικτα μέσα από τη μεταμφίεση με προβιές

ζώων.

δ) Αποτελεί τελετή μύησης των νεότερων ανδρών στον κόσμο των ενηλίκων.

ε) Πρόκειται για μία επίδειξη αρρενωπότητας και έναν τρόπο αναζήτησης – εύρεσης
συντρόφου.