Lipoprotein

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Lipoprotein: có nhóm ngoại là Lipid. Lipoprotein đóng vai trò
quan trọng trong quá trình vận chuyển Lipid trong cơ thể. Lipid
không tan trong nước, nhưng sau khi kết hợp với Protein phần
kị nước của Lipid cuộn vào trong, phần apoprotein tạo thành
lớp vỏ bọc xung quanh, do đó nó có thể được vận chuyển trong
môi trường dịch thể, ví dụ như máu.[1]

Lipoprotein được Machebocuf mô tả năm 1929. Ngoài thành

phần protein, lipoprotein còn có các thành phần khác như
phospholipid, Triglyceride, Steroid và cholesterol. Lipoprotein Cấu trúc lipoprotein
có dạng hình cầu, đường kính khoảng 100- 500 A. Các phân tử
lipid và protein liên kết với nhau chủ yếu bởi liên kết Van der
Waals. Theo mô hình của Shen (1977), phân tử lipoprotein gồm: apoprotein và phospholipid chiếm
phần vỏ bên ngoài, phần trung tâm gồm Triglyceride và cholesterol este, giữa 2 phần là cholesterol tự
do. Phần vỏ có chiều dày khoảng 1 nm, phân cực và đảm bảo tính hoà tan của phân tử lipoprotein
trong huyết tương. Các apoprotein khác nhau do cấu trúc của chuỗi peptid quyết định, ít nhất đã có
chín loại apoprotein khác nhau được tìm thấy trong các lipoprotein huyết tương người. Phần protein
của lipoprotein giữ vai trò quyết định chất nhận diện chúng ở màng tế bào hoặc hoạt hóa các enzym
của chúng.

Phân loại Lipoprotein:

Với phương pháp siêu ly tâm phân tích, lipoprotein được chia thành các loại sau:

- Chylomicron (CM): là lipoprotein có kích thước lớn nhất và hàm lượng triglycerid cao, apoprotein
chủ yếu là apoB-48, apoE và apoC-II. CM được tổng hợp độc nhất ở lưới nội nguyên sinh của tế bào
niêm mạc ruột, chỉ có mặt trong thời gian ngắn ở huyết tương sau bữa ăn giàu mỡ, là yếu tố làm cho
huyết tương có màu đục và trắng. CM sẽ biến mất sau vài giờ và huyết tương của người bình
thường. Chức năng của CM là vận chuyển triglycerid ngoại sinh (thức ăn) từ ruột tói gan. ApoC-II
hoạt hóa lipoprotein lipase trong mao mạch của mô mỡ, tim, cơ xương… để giải phóng acid béo tự do
cho các mô này. Phần CM còn lại chứa cholesterol, apoE và apoB-48 (CM tàn dư); tiếp tục vào máu
đến gan – tại đây chúng được thoái hóa trong lysosom

- Lipoprotein tỷ trọng rất thấp (VLDL – very low density lipoprotein): được tạo thành ở tế bào gan, là
dạng vận chuyển triglycerid nội sinh vào hệ tuần hoàn. Apo của VLDL bao gồm apoB-100, apoC-I,
apoC-II, apoC-III và apoE. VLDL được vận chuyển từ gan đến mô mỡ và tại đây, enzym
lipoprotein lipase được hoạt hóa nhờ apoC-II sẽ xúc tác sự thuỷ phân triglycerid, giải phóng acid béo.
VLDL còn lại (VLDL tàn dư) tiếp tục được thoái hóa trong lysosom.

- Lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL – low density lipoprotein): là sản phẩm thoái hóa của VLDL trong
máu tuần hoàn, rất giàu cholesterol và cholesterol este. ApoB-100 là apo chính của LDL. Chức năng
chủ yếu của LDL là vận chuyển cholesterol cho các mô. LDL được gắn với receptor đặc hiệu ở màng
tế bào, sau đó chúng được đưa vào trong tế bào. Cholesterol trong LDL được coi là cholesterol “xấu”
vì nó tham gia vào sự phát triển các mảng vữa xơ động mạch ở thành của động mạch.
- Lipoprotein tỷ trọng trung gian (IDL – intermediate density lipoprotein): có tỷ trọng giữa VLDL và
LDL. VLDL sau khi giải phóng triglycerid, nhận thêm cholesterol este và mất đi apoC sẽ chuyển thành
IDL và chất này nhanh chóng thoái hóa thành LDL.

- Lipoprotein tỷ trọng cao (HDL — high density lipoprotein): tạo thành ở gan và ruột non; được giải
phóng dưới dạng HDL mới sinh hình đĩa, rồi chuyển thành HDL-3 -> HDL-2 nhờ sự xúc tác của
LCAT (lecithin cholesterol acyl transferase). HDL giàu protein và apo chính của HDL là apoA-I. HDL
vận chuyển cholesterol ở các mô ngoại vi về gan (vận chuyển cholesterol “trở về”) và ở gan, chúng
được thoái hóa thành acid mật. Cholesterol của HDL là cholesterol “tốt” vì chúng bảo vệ thành mạch,
không gây vữa xơ động mạch. Lượng cholesterol - HDL càng thấp (<0,3 g/L) có nguy cơ bị vữa xơ
động mạch càng cao và ngược lại.

Hoạt Động:
Lipoprotein lớn nhất, chủ yếu vận chuyển mỡ từ niêm mạc ruột đến gan, được gọi là chylomicron.
Chylomicron có thành phần giàu triglyceride. Chúng chuyên chở triglyceride và cholesterol (từ thức ăn
và đặc biệt là cholesterol được tiết từ gan vào mật) đến các mô như gan, mỡ và cơ vân. Tại các nơi
đó, lipoprotein lipase (LPL) thuỷ phân triglyceride trong chylomicron thành acid béo tự do; các acid béo
này được dùng để tổng hợp lipoprotein tỉ trọng rất thấp (VLDL) ở gan hoặc được oxi hoá sinh năng
lượng ở cơ hoặc được dự trữ ở mô mỡ. Chylomicron sau khi mất triglyceride trở thành các hạt còn lại
(chylomicron remnant) và được vận chuyển đến gan để được xử lý tiếp.

VLDL là lipoprotein tương tự như chylomicron, có thành phần triglyceride cao. VLDL được tổng hợp
từ acid béo tự do có nguồn gốc từ chuyển hoá chylomicron ở gan hoặc nội sinh. Triglyceride của
VLDL bị thuỷ phân bởi lipoprotein lipase mao mạch để cung cấp acid béo cho mô mỡ và cơ. Phần
lipid còn lại gọi là lipoprotein tỉ trọng trung gian (IDL). Sau đó IDL chuyển thành lipoprotein tỉ trọng
thấp (LDL) bởi tác dụng của lipase gan hoặc được gan bắt giữ qua thụ thể LDL.

Các hạt LDL chuyên chở phần lớn lượng cholesterol có trong máu, cung cấp cholesterol cho tế bào.
Thụ thể LDL ở tế bào ngoại biên hoặc gan bắt giữ LDL và lấy nó ra khỏi máu. Tế bào ngoại biên
dùng cholesterol trong LDL cho cấu trúc màng cũng như để sản xuất hormone. LDL là lipoprotein tạo
xơ vữa động mạch; nồng độ LDL cao liên hệ với tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Các hạt LDL đặc, nhỏ
chứa nhiều cholesterol ester (phenotype B) được cho là có tính sinh xơ vữa động mạch cao hơn do
nhạy cảm với các thay đổi oxy hoá và vì vậy có độc tính cho nội mạch so với các hạt LDL lớn, bộng
(phenotype A). Ở người khoẻ mạnh, các hạt LDL có kích thước lớn và số lượng ít. Ngược lại, nếu có
nhiều các hạt LDL nhỏ sẽ dẫn đến nguy cơ xơ vữa động mạch.

Các hạt lipoprotein tỉ trọng cao (HDL) được tổng hợp và chuyển hoá ở gan và ruột. HDL sơ khai lấy
cholesterol từ mô ngoại biên; quá trình này được hỗ trợ bởi men lecithin:cholesterol acyltransferase
(LCAT) trong hệ tuần hoàn qua phản ứng ester hoá cholesterol tự do. Khi cholesterol được ester hoá,
nó tạo gradient nồng độ và hút cholesterol từ mô ngoại biên và từ các lipoprotein khác và trở nên ít đặc
hơn. Song song đó, protein di chuyển cholesterol ester (cholesterol ester transfer protein) lại mang
cholesterol ester từ HDL sang VLDL, LDL và một phần nhỏ hơn sang chylomicron, làm giảm gradient
nồng độ và cho phép triglyceride di chuyển theo chiều ngược lại, từ đó làm giảm ức chế LCAT do sản
phẩm. Vì vậy, phần lớn cholesterol ester được tạo bởi LCAT sẽ được vận chuyển về gan qua phần
còn lại của VLDL (IDL) và LDL. Đồng thời, HDL giàu triglyceride sẽ giải phóng triglyceride ở gan
khi bị bắt giữ hoặc khi triglyceride được thuỷ phân bởi lipase gan nhạy cảm heparin (heparin-
releasable hepatic lipase). Số lượng các hạt HDL to càng nhiều thì hệ quả sức khoẻ càng tốt; và ngược
lại, số lượng này càng ít thì càng có nguy cơ xơ vữa động mạch. (Các xét nghiệm lipid truyền thống
không cho biết được kích thước và số lượng của các hạt LDL và HDL.

Tham khảo
1. ^ Kumar, Vibhor; Butcher, Sarah J.; Öörni, Katariina; Engelhardt, Peter; Heikkonen, Jukka;
Kaski, Kimmo; Ala-Korpela, Mika; Kovanen, Petri T.; Schulz, Christian (ngày 9 tháng 5 năm
2011). “Three-Dimensional cryoEM Reconstruction of Native LDL Particles to 16Å
Resolution at Physiological Body Temperature” (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/P
MC3090388). PLoS ONE 6 (5): e18841. PMC 3090388 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/a
rticles/PMC3090388). PMID 21573056 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21573056).
doi:10.1371/journal.pone.0018841 (https://dx.doi.org/10.1371%2Fjournal.pone.0018841).

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Lipoprotein&oldid=51913160”

Trang này được sửa đổi lần cuối vào ngày 13 tháng 4 năm 2019 lúc 03:22.

Văn bản được phát hành theo Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự; có thể áp dụng điều khoản
bổ sung. Với việc sử dụng trang web này, bạn chấp nhận Điều khoản Sử dụng và Quy định quyền riêng tư.
Wikipedia® là thương hiệu đã đăng ký của Wikimedia Foundation, Inc., một tổ chức phi lợi nhuận.