Έκφραση – Έκθεση Β΄ Λυκείου

Κριτήριο : Εξειδίκευση

Οι προεκτάσεις της εξειδίκευσης

Προσπαθώντας κανείς να εντοπίσει τα αποτελέσματα της εξειδίκευσης θα υιοθετούσε καταρχήν ότι η

εξειδίκευση γενικά σημαίνει άνοδο και βελτίωση του επιπέδου της ζωής. Σχετικά με αυτό ο Samuelson γράφει:
«Σήμερα δε θα είχαμε τα οικονομικά πλεονεκτήματα της μαζικής παραγωγής, στα οποία στηρίζεται το σύγχρονο
βιοτικό επίπεδο, αν η παραγωγή ήταν οργανωμένη έτσι ώστε να διεξάγεται σε αυτάρκεις αγροτικές οικογένειες
και περιοχές». Σαν επιμέρους θετικά αποτελέσματα θα μπορούσαμε να επισημάνουμε τη μεγιστοποίηση της
απόδοσης, την υψηλή δηλ. αποδοτικότητα (αυτό βέβαια σε συνδυασμό με τις δυνατότητες που μπορεί να
προσφέρει ένας σύγχρονος τεχνικός εξοπλισμός και οι νέες μέθοδοι παραγωγής), την ποιότητα στο παραγόμενο
έργο, τη μείωση του κόστους παραγωγής, τη μείωση του καταβαλλόμενου μόχθου. (Βέβαια για μείωση της τιμής
των παραγόμενων προϊόντων, που θα έπρεπε να έρχεται κατ’ ανάγκη, δε μιλάμε, γιατί εδώ παρεμβαίνουν και
άλλοι παράγοντες, όπως, για παράδειγμα, τα μονοπώλια).
Ο Adam Smith, για να δείξει πόσο η εξειδίκευση αυξάνει την παραγωγικότητα (όπου όπως προείπαμε
δεν έχει μόνο σχέση με τον ανθρώπινο παράγοντα αλλά και τη μηχανή) παραθέτει το κλασικό παράδειγμα της
κατασκευής των καρφιτσών. «Ένας άνθρωπος μόνος του, λέει ο Smith, μπορεί να κατασκευάζει το πολύ
μερικές δωδεκάδες καρφίτσες την ημέρα και αυτές όχι τέλειες. Αν όμως το έργο αυτό συντελείται απ’ τα μέλη
μιας μικρής ομάδας, έτσι ώστε το κάθε μέλος να εκτελεί συνεχώς την ίδια απλή ενέργεια, η ομάδα μπορεί στον
ίδιο χρόνο να παραγάγει εκατοντάδες χιλιάδες καρφίτσες και μάλιστα τέλειας κατασκευής». Επισημαίνουμε
ακόμη ότι ο ειδικευμένος σε κάποιον τομέα της παραγωγής κάνει ενέργειες απλές και, επομένως, πρέπει να
θεωρηθεί ότι η απλοποίηση που πετυχαίνεται με την εξειδίκευση δεν απαιτεί ιδιαίτερες πνευματικές ικανότητες
απ’ τον εργαζόμενο.
Αντιμετωπίζοντας τώρα το χώρο της επιστήμης θεωρούμε ότι η εξειδίκευση είναι απαραίτητη. Η
εξειδίκευση, παρατηρεί ο I. Μ. Παναγιωτόπουλος, αποτελεί αναπόδραστη ανάγκη, γιατί κανείς δεν έχει το
δικαίωμα σήμερα να καυχηθεί ότι κατέχει όλες τις γνώσεις της εποχής του, αφού, απλούστατα, όπως λέει, ο
τύπος του ολοκληρωμένου σοφού, κατά το πρότυπο του Αριστοτέλη, του Λεονάρντο ντα Βίντσι ή του Γκαίτε,
είναι τώρα απραγματοποίητος. Αφού τη γνώση δεν τη χαρακτηρίζει το πεπερασμένο, η εξειδίκευση στο χώρο
της επιστήμης είναι αναγκαία, γιατί επιτρέπει την αδρομερή και τέλεια εξέταση, όσο το δυνατό, ενός τομέα. (Αν
βέβαια υπάρχουν τα περιθώρια για τέλεια εξέταση ενός χώρου του επιστητού μέσ’ από την ειδίκευση, θα ήταν
μεγάλη πλάνη να θεωρήσουμε ότι κάθε ειδικός είναι και τέλειος). Το παράδειγμα της ιατρικής με τις τόσες
ειδικότητες θα ήταν αρκετά πειστικό για το πόσο απαραίτητη είναι η εξειδίκευση στον επιστημονικό χώρο και,
γιατί όχι, και στο χώρο της τεχνικής.
Αν, λοιπόν, εκ πρώτης όψεως, η εξειδίκευση παρουσιάζεται σαν πανάκεια και σαν βασικός συντελεστής
της κοινωνικής προόδου, χρειάζεται να δούμε και τις τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις που έχει. Αναφέραμε ήδη
ότι με την εξειδίκευση έχουμε σαν αποτέλεσμα τη διαίρεση του παραγόμενου έργου σε απλές ενέργειες, και, θα
σημειώναμε, και επαναλαμβανόμενες. Αυτή η τυποποίηση, αυτή η επανάληψη, ο καταμερισμός του έργου,
τυποποιεί και τον άνθρωπο, αμβλύνει την ευαισθησία του, κουράζει, οδηγεί στην αλλοτρίωση, την έλλειψη δηλ.
ενδιαφέροντος απ’ τη μεριά του εργαζόμενου για το παραγόμενο έργο και την ποιότητά του. Για το ξεπέρασμα
αυτής της αλλοτρίωσης ο Ροζέ Γκαρωντύ προτείνει, αφενός μεν, να κοινωνικοποιηθούν τα μέσα παραγωγής,
αφετέρου δε, να υπάρχει εναλλαγή των εργαζομένων στους χώρους εργασίας. Ο Μαρξ, επίσης στο «Κεφάλαιο»,
αναφερόμενος στο θέμα της αλλοτρίωσης, γράφει: «Η κοινωνία του μέλλοντος, η βιομηχανία, θα πρέπει με ποινή
θανάτου να αντικαταστήσει τον εξειδικευμένο εργάτη, ο οποίος, σακατεμένος από τη συνεχή επανάληψη σ’ όλη
του τη ζωή της ίδιας ανιαρής ενέργειας, έχει καταντήσει κακέκτυπο ανθρώπινου πλάσματος, με ένα πλήρως
αναπτυγμένο άτομο, ικανό να κάνει πολλές και διάφορες εργασίες, έτοιμο να αντιμετωπίζει κάθε αλλαγή στην
παραγωγή».
Αθ. Κιτσάκη, Κοινωνικά ∆οκίμια, Αθήνα
 Συμμετέχετε σε μια ημερίδα με θέμα την εξειδίκευση. Να συντάξετε μία εισήγηση 500 – 600 λέξεων,
στην οποία θα παρουσιάζετε τον προβληματισμό σας στο ότι η εξειδίκευση προωθεί τον τεχνικό πολιτισμό, όχι
όμως και τον πνευματικό και μετατρέπει τον άνθρωπο από σφαιρικό ον σε εξειδικευμένο εργαλείο · στο σημερινό
βιομηχανικό πολιτισμό, η εξειδίκευση είναι ανάγκη αλλά και κίνδυνος.

Κυρίες και Κύριοι,

Η πολυσυνθετότητα, τόσο της τεχνικής όσο και της επιστήμης, οδήγησε στην οριοθέτηση της γνώσης,
στην πλήρη, δηλαδή, και απροσπέλαστη για το μέσο νου κατάρτιση του ειδικού, στην εξονυχιστική διερεύνηση και
αποκλειστική αφομοίωση των στοιχείων ενός επιμέρους κλάδου ή τομέα. Αν και τα αποτελέσματα είναι
θεαματικά στον τεχνικό πολιτισμό, όμως, στον πνευματικό, παρατηρούμε μια συρρίκνωση του ανθρώπου, με
ανησυχητικές διαστάσεις, αν μείνουμε απαθείς.
Μπροστά, λοιπόν, στο θαυμαστό κόσμο της τεχνολογίας ο άνθρωπος, λόγω των πεπερασμένων
ικανοτήτων του, κατέφυγε στην ειδίκευση. Τα αποτελέσματά της στον τομέα αυτό είναι θετικά. Η ανάθεση της
μελέτης σε ειδικούς οδήγησε σε πιο συστηματική και εκτεταμένη οργάνωση της τεχνολογικής έρευνας.
Αποκτήθηκε, έτσι, πλούσια πείρα, περιορίστηκε ο χρόνος εργασίας, ενώ αυξήθηκε η ποσότητα και βελτιώθηκε η
ποιότητα της παραγωγής. Τα όποια προβλήματα αντιμετωπίζονται ταχύτερα και αποτελεσματικότερα, ενώ στην
ιατρική και στην υψηλή τεχνολογία έχουν γίνει πραγματικά θαύματα. Ο μακρόκοσμος έγινε μικρόκοσμος κι ο
άνθρωπος είναι κυρίαρχος της φύσης.
Όσο μεγάλη, όμως, είναι η προσφορά της ειδικευμένης γνώσης στην εξέλιξη της τεχνικής, τόσο μεγάλος
είναι ο κίνδυνος που επιφυλάσσει για τον πνευματικό πολιτισμό. Η διαδικασία της γνώσης τυποποιείται· η
αποκλειστική, ολοκληρωτική και στεγνή ειδίκευση οδηγεί στην έλλειψη ευρύτερης καλλιέργειας και αντιτάσσεται
σε μια γενική μόρφωση, αφού την κατατεμαχίζει σε διάφορους τομείς. Ο ειδικός «μελετά το δένδρο και χάνει το
δάσος», ασχολείται με την ειδικότητά του και απομακρύνεται από την επιστήμη ως μία ολότητα. Επειδή, μάλιστα,
η εξειδίκευση έλαβε γιγάντιες διαστάσεις στην τεχνολογία, παρατηρείται αδιαφορία και παραγκωνισμός των
ανθρωπιστικών επιστημών, πράγμα που εμποδίζει την πολύμορφη ανάπτυξη και έκφραση της προσωπικότητας,
με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να καθίσταται περισσότερο ένα εξειδικευμένο εργαλείο παρά μια ολοκληρωμένη
προσωπικότητα.
Παράλληλα, η πνευματική μονομέρεια παραμορφώνει εσωτερικά το άτομο, το οδηγεί στην τυποποίηση και
τη μονομέρεια. Το ενδιαφέρον του για τα κοινωνικά προβλήματα περιορίζεται. Πιστεύει πως, με τον ρόλο του
ειδικού, ολοκληρώνεται ο ρόλος του ως κοινωνικού και πνευματικού όντος, ενώ εφησυχάζει και αδιαφορεί για τη
γενικότερη εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος. Ο ατομισμός και η φιλαυτία είναι το επόμενο στάδιο διολίσθησής
του, που υποβάλλεται συχνά από ταπεινά κίνητρα και επιδιώξεις -κέρδος, φήμη, ανταγωνισμό- και όχι από τον
ελεύθερο στοχασμό και τις δυνάμεις που πλάθουν τον πολιτισμό, δηλαδή το πνεύμα. Η εσωτερική αποστέγνωση
έχει ως τελικό αποτέλεσμα την παρορμητική αντίδραση του ατόμου, την υποχώρηση σε όποιες εξωτερικές
πιέσεις και επικίνδυνους συμβιβασμούς, με κατάληξη την καθολική του αλλοτρίωση.
Θά ‘ταν, βέβαια, υπερβολή, αν έμενε κανείς μόνο στα αρνητικά της ειδίκευσης και πρότεινε την
κατάργησή της. Η ειδίκευση είναι στοιχείο της εποχής μας αναγκαίο. Η εξέλιξη των επιστημών και η αύξηση των
γνώσεων καθιστά αδύνατη την πρόσληψή τους από τον πεπερασμένο νου του ανθρώπου. Ο πανεπιστήμονας της
αρχαιότητας δε μπορεί να υπάρξει στην εποχή μας. Η επίλυση των πολύπλοκων σύγχρονων επιστημονικών,
κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων χρήζει της συνεργασίας ειδικών επιστημόνων. Για παράδειγμα, η
λειτουργία μιας πολύπλοκης μηχανής δε μπορεί να ελεγχθεί από έναν αδαή κι ούτε η οικονομία μιας χώρας
μπορεί να αφεθεί στα χέρια ενός πολιτικού χωρίς οικονομικές γνώσεις.
Η ειδίκευση, λοιπόν, είναι απαραίτητη υπό ορισμένες, όμως, προϋποθέσεις. Επειδή ο άνθρωπος
αποτελείται από πνεύμα, ψυχή και σώμα, χρειάζεται παράλληλο ενδιαφέρον και για τα τρία. Η ανθρωπιστική
παιδεία θα τον καλλιεργεί πνευματικά και ψυχικά, τα ενδιαφέροντά του θα είναι ποικίλα, ενώ η τεχνολογία θα
εξυπηρετεί τις υλικές του ανάγκες. Η ειδίκευση δεν θα αποτελεί σκοπό αλλά μέσο για την εξυπηρέτησή του.
Ούτε οι γνώσεις ούτε η τεχνολογία βλάπτουν τον άνθρωπο, αν αυτός μπορεί να τις ελέγχει και να οριοθετεί
σωστά τη ζωή του, αν ο ειδικός είναι μέσα στον άνθρωπο κι όχι ο άνθρωπος στον ειδικό.