ట1

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క .
ఠం: 1 ట : క అ ం

ర ం : ఒక ప చయం

ణం

1.0 ఆ

1.1 ప చయం

1.2 ణ ం క అరం మ ర చనం

1.3 ణ క స వం మ ల

1.4 ణ ట ఖ త

1.5 ణ రణమ అం

1.5.1 హ త పవం

1.5.2 బ క అ వృ ం న త. ర యవ వ యం

1.5.3 ణక ష

1.5.4 అ వృ ర క

1.6 ణ ం సమస

1.7 ంశం

1.8 వ

1.9 య అంచ పశ

1.10 చన / ం న ం

1.0 ల ం

ఈ ఠం చ నత త, యగల -

• సంబం ం ణ ం అంతరృ ం ం ంచడం

ఈ ంతం వన మ థ క పద .
2
2

• రంగం స మ అవ ల ం చ ంచ

ణ ం .

1.1 ప చయం

ం ర ం ప య స తం వ ంచవ ,

కసమ అవస ల and ంచడం మ వడం మ అ ం ర ంచడం

సంతృ పరచ సంస క వన . , సంతృ

కస మ క అవస మ క సంస క అం ం

ఉ . అం వల గ పవరన క నం ఒక సంస అవసరం

ం ల ల ంచ . గ పవరన క ఉం ం

వ ,స పద ం చర , ప య మ క సంబం

మ ంచడం, ందడం, ఉప ంచడం మ పర వ నం సంస

ఉత మ వల అ భవం. ఒక అవ హన మ నం

గ పవరన క అంత న ఉ సంస స యప ం

కస మ ర సంతృ పరచ మం మ మ ంత ప వవంత న .ఇ ఎం వ స యప ం

త న అమ మ పకటనల మ ం యడం

మ ంత సమరవంతం .

రత శ ణ మ ంచడం రం ం ం

1960. 70 మ 80 ర న అ వృ .మ ,ఉ

21 వ శ బం క ంచ న స ష న చన .

మన శం , గ ల పవరన ప ధన జ

మ తం , ణ ం ల ం ఎ వ కమబ క ంచబ న స రం అం

గ . దయ సంస త , ప

ం ర , అం , ం వ , ఇం ,ఏ య ం ,

ంగ మ మ ఇం గ పయ

శ. , ద , ణ మనం ఇం అరం ,

3
3
 అత అల , ఖ మ పవరన, ఖ ం ం ం

ఆ ణం .

ణ ం ం ump హ ఉ .ఉ హరణ ,

ఒక is హ ఏ టం ణ వ పడం . ఒక

అత ఒక ష ఉత న ఒ ంచబ , అత బల నఅ బం ం ం

సం, మ సంతృ ం , ం శ స యం ం . ఫ తం , ర

త రణం త వవ ల అ కం క ంచ ఇషపడ

త వ ధరల ఎ వవ ల అమ డం కం ధర . ద నఅ యం ఏ టం

ణ , కయ పద ల అ నం క ఉండటం

వ త, మ లభం ఒ ంచబడ .మ క

ణ ణ త ం ప ం ఆస పడం

మ ం .మ ump హల యవ . , ఇవ

అ మ నమ ద న రణల వ నప ధన అవసరం.

గ లప ధన ణ గం ప ంచ ఎం అవసరం

1.2 ర ం క అరం మ ర చనం

' ణ ం 'అ పదం పదం ఉప ంచబ ం

ణ పజల ఒక ధం మ క ధం వ వహ ం న వ .ఈప ఒక వ ం

ఆ క న val ప లన త త ప క అరం మ ఖ త

1990 త త ర . బ , ణ ం ల ప ం ం

ం ఈ ంత అ వృ ధ ల చ ం

ఇ పం ఇక డ వ ంచబ ం .

I (1960 ం ): ణ ం ణ అమ ల ం

ణమ పట ణ ం ఉత మ ణ ం ల వ వ యఇ

.ఇ 'వ వ య ం ' ప యపదం ప గ ంచబ ం .

4
4

వ వ యఆ ర మ ప వం కఇ ట ఉత ం ,

చ త , ర ద న ప నచ స ఆక ం

ఈ లం .వ వ సరఫ సంసల సరఫ - ర క

ణ ం వృ ల మ వృ ల య దృ ం .
 ట , , మ త వం ఉత ల క క ం

, వం అమ కం ల గ వం న వ వ య ధ ,

వ డం , బ య మ ండ త రణం .ఈ

ఒక అసంఘ త అ ఉం banias మ mahajans ( క

రవ )ఈ ఆ పత ం ం .

II (1960 ం 1990 వర ): ఈ గం ,హ త పవం ఫ తం వ ం

యవ వ యం మ అ క ద ల బ యబ ం

సంపన ర ం . ఫ తం , వ వ ం

ఖ ం మ మ వ పరం ఇ . మం

దల క , లప ,అ క బ గల త ల డకం, ఎ ,

మం మ డ ల , స , వం యం ల సరణ

ష ద న ణ దృ ల . ఈ సందర ం , ం

వ వ యఇ ట ఖ త ఉం . ర క ల క ం ం

ఉద ం ం -ఈ లం 'వ వ యఇ ట ం 'మ

ంప య “వ వ య ం ”. ఈ లం ,

ణ ఉత ల ం గణ య న దృ ఆక ం ం

రణ ం ప . మ వం ఏ లఏ

మప శమల క ష , జ ఆప ఆ

బట ,ఇ , , ద న ,మ ప క శద

ఈ ఉత ల త ంచ ప త ం ం ం

ం కం . మప శమ అ వృ ం మ హసకళ వం ఉత ,

తవ ,స ,భద , క ద న పట

ణ ం ల ం దఎ న .

5
5

III (1990 ల మధ త త): ఇవ ఉత

ం ప దశల ఇప వర ం క దృ

గృహ గవ మ ణ ట మ న

స ష న ర . శఆ కప అ ఉ

ణ పజ ఈ రక న

ఉత . ండవ , దగ ఆ రం ఉం మ త ఉ

ర య ప య అ మ ం న కం ( ). ఎ

…మ ఆ క వ వస ం , తత తం కం అ వృ ందడం రం ం
 రత శం . న / సృతం ఉ

తత తం కషం మ ఖ న . ణ క ం

పట ణ అ బంధం మ కర వంతం స ంచబ ం .అ , అప ం

1990 ల , రత శ క రంగం బలం మ ప పక త ం ం .

ఎ సహ రం గణ యం ం . త రంగం ఉం

వ వ యస జం క ంతరం ం

కస జం. ఇంత , అ వృ ర క ల రణం

ందమ ష ప , సంస మ కం

ఫ , , , ం మ వం ధ త న రస

ఇత , ణ ంతం తం క-ఆ క గ ం .

ఆ క సంస రణ ప శ టడం ఈ ప య మ ంత గవంతం

ట . రం , ణ సం ం

గృహ గవ మ మ క .

ణ ం క న చరణ ం

అవస ల మ కల ర ణ ట ఆక ంచడం మ వ యడం

వ , గృ మ ణ పజల వృ . ఫ తం

షణ, ణ ం “ ణ” ర ం ఉ

ం ఆ ర క ల ం ర ం ఫం డవ

శ అంచ యడం, ఉ జపరచడం మ ర డం ం ం

6
6

ష ఉత మ వల సమరవంత న ం మ క

ణ ంత పజల సంతృ మ ప సృ ంచ

సం ంచడం మ త సంస క ల ల ం ”.

1.3 ర క పకృ మ ల

సంత

ం క నడం ఉంద ఒక త ఉం .

బ అ ఉత గం / ం ఉం .

ం క దల మ పజల దల క గవంత న గం

మర ం, మ ంత నవ మ వ ఇ ఉ

రంతర ం . ర ల సర కరణ మ పపం కరణ

అ తన ఉత ఆ క వ వస అదన ప జ ఇ ం ,
 వ మ వల సరణ మ పం .

ప గణన ం ,అ పశ త తవ

కయ తమ ర క ల పట ణ రత శం ం క ం

, ప న ల మ ద క త ,

ర క ల ణ రత స ంచం . ణ రత శం జ న రత శం.

రత శ జ ఎ వ గం వ . సంఖ పరం

పజ , ర య ణ తం కం ం ంత ద

USA క USSR క .

• వ వ యం ప నఆ య వన .

• ఆ యం ణ న .ఇ త ల న ం

పంట ఉత ఆ రప ఉం ం .
• ద అ నప , ణ కం ఉం .
• ఇ , మత మ ంస ృ క ల ం మ

ఆ క అస నత .

7
7

• అ వృ ంద , క ఉన వ

ఇప త నంత శ .

• ఇ వర వ వ యఆ త న , ణ తత వ ఉం

వన, లధన ఆ త వ, మ క- ంస ృ క

క తనం.

• ఇ ప నమ న ం య న తల పద ం

న అంచ , అల మ పవర

ల .

• ణ ం ప య ఒక ఉ రకం మ ఒక

రణ వృ ప య ఫ తం.

మ ణ కమ ఆ క ల ర హణ

ణ ం ప య రంగం ప న న .అ అ ం

ఈ ప య ల మ ల .

1.4 ర ట

ఈ ఎ క , అత ఏ అ అ
 వ య ఇషపడ ,త ణస నం “ ణ ”

ఇప క టబడ . అ క అం ంచబ

ణ జృంభణ ధ త. :

1. జ దల, అం వల ం ం .

1971 ణజ 43.80 ,ఇ ం

1981 50.20 , 1991 60.21 , 66.0

2001 .

2. వ వ యం రణం ణఆ యం గణ య న దల

య .

3. వృ ద తం బ వడం

ప త ంమ ఇతర వన ల ం ర క .

8
8

4. పట ణ ల ణ పజల ప చయం ం

ర అ వృ మ సృత రణం ప

క ష వ .

5. ణ పజల అ స తమ దల,

మ అ తన ల గడప వం .

6. ణ ం ల ం మ త నవ ల ప హం

ం .

7. రణమ పద ల వ వస

జ న న మ పర వ నం

పవరన. క రణ దల

య ఫ తం ం ఆ పత ల ం

ణ గ వ వస. ఒక స షం ఉం

క అ ల గ ల ర గం

ణ గ మ ం స ష న న త

ణ ం వ ల వ .

1.5 సహక ం ర

1.5.1 హ త పవం
 వ వ యం గణ య న శద
వ స ఐ ళ ప క వ వ పరచడం స యప

ఉ దకత. త వ వ య పద ల కరణ, ఎం క

ం కరణ, బ ళ పంట , నగ పంటల ర డం మ

, మత మ ఇతర జ వం అ బంధ ర క ల అ వృ

ణ న గపరచ ఆ ంచ ర క స యప

గ . రత శం 75 క ంచబ . అక డ

వరం ఆ రపడటం ం దల రడం . వ

9
9

నగ మ ఆ ర పంటల అ క బ . తం ప య ,

ణత ఆ రపడటం త ం మ ప ఉం

న గపరచ ఆ ం ం . ఈ దృ ం గమ ంచడం , రత శం ఒక

అ ద గజం ం వ ణ ప ం ం

' ర ' ఆప ష మ ంత వటం. ంబ 1999 ం ,

ఎ ఎ 35,000 ల , 22 యన గృ ల ం మ ఖ ం

. 20 . అ దన ల ఇ ఒక

ఇ వ లం ఒక ద ర సంస ర ం ం .

1.5.2 బ క అ వృ ం న త. ర యవ వ యం

ర యవ వ యం కబ ఉంద స ల ం స షమ ం

పపంచం ప ఖ ల న బ బంధన .

ఎ ఎ, న ,ఇ మ జర వం అ క జ ం

వ వ య ఉత బ రత శం, మ వం

వ వ య బ అంత య సగ కం త వ.

ఈ షయం సృ ంచబ న ప నవ సం క అ వర ల ఉప గం

బ - ల .బ ల ఇప వర లక త ఉం

వ వ య బ దల ఆం ళన క ం .ఉ హరణ క బ

USA మ రత శం కం ఎ వ

మ ర బ ం న ర ఎ వ

ర ర య బ .ఈ ంద ఉ

అ వృ ం న బ - ల సృతం ఉప

ల వన ఇం ర ం ంద . వ న
 పపం కరణ గం ప పపంచ పం ం

అం వ ల, వ వ య బ షయం ఒంట ంచ .

బ ల క అ వర ల ఉప ం

10
10

వ వ య రంగం ణ న త ల ఉత యడం మ పంట పం ంచడం

బ ల ం ల అ ణం అ . ,

ఈ సవం ం రణం య వం

ధ తప ధ , స త ,

హ మ శ న త .ఇ మ ంత అం ం

ణ ల చ ఆ యం.

1.5.3 ణక ష

ఈ 50 తం అంద అ సం ంచబ ఉ

వరణ మ ఏ డ యవ . ఉ

ట డ 100 తం అ సం ంచబ న .

వ ం ణ గ ల త ంచడం

ఉత మ వల బ రతం ం .అ వం డటం

ఈ ం ల య గ లమ న కం ఉ

ల ర ం . ఇ తమ పం ం

ణ .ఎ , సం అ ం గ ఇప త

ణ రత శం ప ంచ . ర ం నస ప రం

ఇం య (ఐఎంఆ ) 77 తం

వ కవ . ఇ ం ల సం

మ ఇప ధ ఉత ల వడం ఆనం ం

పకటనల .అ ల అ సం నం ం

స పభ ష క మ ఇప ఉ ,

ఇ ఈ కర ం అ సం ంచబ ఉ .ఇ ం , ఇంట a

ర స కత. ఇ వల స , మం

క ష ఉం ంద పక ం ం

ణ ం ల 100 తం క . ం

ఈ రక న అవ మ ణ పజల ఆస ,
11
11

ఇప ఆం ప ం ణ రత శం ప ం ం

ప . రత శం అ ద ' ' సృ ం ం

- మ ణ ం ల క అం ం .

1.5.4 అ వృ ర క

ఐ ళ ప క ణ ం బ

అ వృ ర క ల సంఖ పరం ం

ందమ ష ప త ం. ఈ ర క సృ ంచబ

ణ పజల ఆ మ వన ర స యప ం .

ఈ ర క :

• ఇం అ కల ర ం (IADP-

• ఇం అ కల ర ఏ (IAAP)

• అ క బ ర (HYVP- హ త పవం)

• క త ం ల ర కమం (DPAP)

• న అ వృ సంస (ఎ ఎ ఎ)

• ండ ంత అ వృ ర కమం
• ఆప ష ఫ I, II మ III ( వ ష )

• మత అ వృ ( పవం)

• ఇం వృ ర కమం (ఐఆ )

• జవహ జ జన (JRY).

ఈ ర క వ వ యం మ అ బంధ ర క ల సంబం ం న

ంచ ప కం ఉ ం న ఇతర ఉ

ఆ గ ం, ద ,మ ణ పజల ప ణం

ధ ం ద న 1991 ఆ క సంస రణ రంభ నత త,

ణ రత శం ప త ం ప క శద ం

ఈ ం ల అ వృ పథ ల అం ంచడం.

12
 12

ందబ ఆ క మం ఈ పకటన

ఇప ఉన ల సంపన ం య మ త రం ంచ 2000

, మ ణ ం ల సం పథ

ర మం జన ద న బ (2004)

వ వ యం మ వృ ఉం .

య బ ప క శద వ బ

పథ ,మ ఆ క సంస రణల గ రణం , ద కం

గవంత న గం ం మ ప గణ య న దల ఉం

పజల తలస ఆ యం ఖ ం ల షయం

ఇం య య .ఉ హరణ పం తలస ఆ యం . 20.606

త తమ ష . 19,207, హ . 18,171, జ .

15,723, త ళ . 13,248, క . 11,578 మ

14 ల సగ ఇ . 4.4 తం వృ వద 10,886 య .

అం వ ల, ఈ అ గం జ య మనం డవ

వన రం మ ణ ం న ం . న

కస , ఆ క సర కరణ, న ద ం న న త

అ మ న ప శమ , గం న వ వ య ం కత,

వ వ యం క కరణ అవ శం, ఎ వబ ం

ణ పజ న ర ఉ . అం క, ధ క-

ణ తం ంస ృ క, న కమ జ య అం ఉ

న .ఈ ణ పజ త వ ంతక, మ త వ సంబంధం క ఉ

నమ , మ ంత వ గత న , ధన-ఆ తమ iring క న

ం కం . ఇవ కయ ల త

తలస ఆ యం ం న ల క సం సహ

పం ,హ ,మ ష, త ళ వం రంతర వృ

క , జ , Delhi ◌ి మ ప మ ద న .

13
13

1.6 ర ం సమస
 ణ ం సమస ఉన ప ప ష ం

ణ రంగం అ వృ గవంత న పగ . రణ న

సమస ంద చ ంచబ :

ర :ర అ ఒక ఖ న అంశం

పటణ ఉత ం ల ం ఉత ల కద క ప య

ల .ర అవ పన త వ ఉం

ణ రత శం. ఈ రణం , ల అం

ం మ . మన శం ఆ ల ల ఉ . 50

తం రహ అ సం ంచబడ . ణ ం ల

రత శం క త ఉ .వ లం ,ఈ

వ య ం . ర సంబం ం , రత శం ఉన ప

పపంచం ండవ అ ద వ వస , ణ రత శం అ క ం

అ , వ పల ఉండం .

క ష : ణ ట ం క ష

ధ ర ల అవ ల ధప . ణ పజల అ స త

గ త వ. ం , బ ,ప తప క ఉం

ణ సందర ం. త వ అ స త ం , సం ప క బ ఉం ం

ణ పజల స వం, ంస ృ క అవ మ తం ఆ క

క తనం క ష ప క ఇబ ం ల ం ం . ,

మ ప న

క ష కస .ఈ క స

మన శం ణ ం . ణ ం అ స త తం

పట ణ ం ల ఇప త వ. రత శం , 18 ం ం న

ష .ఈ షల ,అ క ండ ణ ష డ

ం . ఇం మ ం మం అరం . రణం

14
14

ఈ సమస , పట ణ గ ల న ం ణ గ ల

త ఉత ల బ రతం.

త న లభ త: అ అంచ యబ

శం వ వ కృత క 30 తం త ం

రత శ ణజ . ం వలం 18 తం త కవ ం
 ణజ . వ , ంతపరం , 90 తం వ ం .
, సవ తల సంఖ త వ. ప దరణ ం ం మ ఇ ఒక ఆదర ం

ణ పజల క య ధ మం. ,అ అం

శం అ అంతరత ం . 20 న ఉం ంద అంచ

ణజ తం. , అస ల సంఖ త వ.

అ ణస ర మం ధ మం. ,ఇ

ణ ం అవ త వ.

డం : ఉత ఎం కం ల ఫం అవసరం

మ గచ అ స . వ వ యవ

ణం ఉత అ ం ,అ ం రంతరం ఉం ం .

ల ఫం వల న ప ణం వ ల అ గ ం మ

ం . డం ణ ం ప క సమస ఉ

సందర ం. ం ద డం ష మ ష డం ,

ఇ మన శం ప డం ల అగ నం ఉం

డం ల వ ణ ం ల స ంచ .ఇ

న అంతరత ల సమరవంతం పం యడం అ ధ ం

త నంత ల క . త నంత మ య ల క వడం వల

ణ ం క , పట త ర ంచబ .

రత శం మ ణం: మన శం , మ ణం

సమస ల క ం . న మ ఉ .

60 తం జ స హం ఉ య అంచ

15
15

1,000 కం త వ. ల నస వం పం ం ం

ఖ మ న ప ణం ం ఆ క ధ త ప తం ం

పం ం .

ణ మ అమ ల ర హణ: ణ ం ఉం ం

పట ణ ం వ గత అమ క పయత ం ఎ వ.

ణ అమ కం ణ గ ల ర శం యగల

ఉత ల ఎం క. ణ అమ కం ల గమ ంచ

ణ గ ల స త ంచం . ణ అమ కం a

అత కస మ ంప యం ఉం . అత క ఉండవ
 అ ల న ప స ందన ంద గ ల సందర నల సం ఎ వ సమయం గడపడం
అత ం . ణ ం న ర హణ కష నప

ం . పం డ ఉ

మ ంత మధ వ మ తత తం గ ల ధర .

, అవసర నల ల ల అం .

ం ం మ ణస స : ణ ట ,

త నంత ం ం క వడం వల పం క ం

ఋణ వస . రం ంచ ణ ల ం ం మద అవసరం

ం , ంపడం, లభతరం యడం

రణం మ ం ం మద ందడం.

లర త నంత న ంఛ య ల య

ఋణ వస . ఈ సమస రణం , ఇవ

గ ల . ఈ సమస ల త వ ం ర క ల

ణ ం . ప 50 ల ఒక ం ఉం ంద అంచ ,

ణ ం లవ న ం ం క ల ం .

ణ ట భజన : భజన

తం అ క ఉప భ ం ప య.

16
16

ధ ం అ క భ ంచబ ం

స య . ణ ం ల భజన ఖ ం

పట ణ ం ఉన ం . సంస ణమ అ ం

స యం ఉం . ఈ సంసల ం ఇ త వ

ణ ఒ ఉత , ధర అం ంచవచ అ ం

మ ప ష కల క.

ం ం : ణ త య య ం ఖ తం రం ప వ

ణ గ . , య ం ం

జ దరణ ం న, క ం ణ ం ఖ న త .

ఇ ర స త, అ నం మ త వ శ రణం ఉండవ

ణ గ .ఎ వ ఉంద గమ ంచబ ం

త వ అమ ల సంబం ం ణ గ ల అసంతృ

ణ నన ం , ఖ ం స , ం , బట ద న
 ధర తర య ండ సగం, స న ధరల అ
య ండ ధరల కం ం ంత వ. క ం

త వ ణ త ఉన ప ణ ట ర ం ం ం .

ం : ం ష , రణ యమం ప రం,

న ణ ం ఎ వ ర ం ం . ప తం, అ

న ం అవసర న ఉత అం .

త వఆ యస హ గ ద య మ

మధ స ప ణం వ .ఇ ం అ క నబ ం

క ష . ణ ం ల ఇ ద అడం

ఉత ల ల అరం గ .

17
17

1.7 ంశం

రత శ ణ మ హర న మ స ఉం

అ సమయం .ఇ ప రప ణం రణం ద అం ం మ ఇ

కమం ం . ఒక న వృ ఒక ఉత అమ ల ం ం

గణ యం , వరం ఉన ప

అ ర న సమస .ఈ ణం ం ఇ ఆకర య న

పట ణ ఉం , ణ

ం శ బ. స , ఉత ల ,ఇ వ .

రత శం ఆ క సంస రణ ద ల

తం వరణం. ఈ ల ణ ం అ ం

కయ ల ఖ న ఆట సలం ం .

జయవంత న ణ ం ణ ం స ం ల ం

ప వరణం, స వం మ స న అవ హన ం వడం

ణ గ ల క , జ య స న ఉత ల ం ంచడం మ

త న ధ మ త న ల అవలం ంచడం

క ష మ పం .
 సృ ంచబడ య రణం న ,క నబడ .ఇ

రత శ ణ షయం ఇ జం. ఇ ఒక

జం సృజ త క కయ .

1.8 వ

వ వ యఇ :వ వ యం ఉప ం అ ఉత

రంగం మ వ వ యం నఉ దకత ధ తవ ం

ర యన ఎ , ణ న త , క , ఇంజ మ ఇతర దల

ప క ద న .

18
18

హ త పవం : వ వ య రంగం పవం ఎక డ

ఈ రంగం ఉ దకత ఎం ఎ ం . దతత

త ం కత, బ ళ పంట మ ఇతర జ ర క ఉ

రణ గ ల న గపరచ ఆ ంచడం స యప ం .

డం : ల ఫం అవసరం

వ వ యవ ల సం గచ ఉప ంచబడ

ణం .

ం ం : ఏ , పదం, హ ం, పకల న కల క

ఇ ఒక త క ఉత ల ం ం .

మ జ : కం మ ల వ వహ ం రవ

. ఈ పజ డ మ ఇతర క ల మ ల అ ఇ .

1.9 అ ం పశ

1. ణ ం ర ంచం . ణ ం ల ఎ వ

ం ?

2. ణ ట త న అం ల వ ంచం

ఆకర య న.

3. పట ణ ం ం ణ ం ఎ న ం ఉం ం ?

4. ణ కయ ఏల ల క ఉం ?
 5. ళ ప క న సంసల త న రదర ల అం ంచం

ణ.

19
19

1.10 చన

1. ట , ,“ ం ం -అ , ం ,

అమ మ యం తణ ”, ం ఆ ఇం ,9వ

ఎ ష , 1997.

2. ,హ ,“ ర ”, ఎక , 14, 1999.

3. ,ఆ ,“ ఇ ం ”, ర

ం : థ అం ం , షన ప ం

, Delhi ◌ి , 1997.

4. ల , , “ప వరణం, సమస ,మ

ట ”, ల ప ం , Delhi ◌ి , 1997.

5. ఇం , బవ 23- 8, 1998.

6. న ఆ ఇం , 1991 మ 2001.

7. బ 2000, త, ఏ , 2000.

8. , ,ల ,“ ర క ష ”, త,

, 2000.

9. క అ ఆ ఇం , 1999-2000.
20
20

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క .
ఠం: 2 ట : క అ ం

ర ం ఎ ం
ణం

2.0 ఆ

2.1 ప చయం

2.2 జ ప ణం

2.3 ణ ం అ స త క దృశ ం

2.4 ణ ం ఆ య ఉత

2.5 వృ సర

2.6 కస

2.7 ణక ష

2.8 ంశం

2.9 వ

2.10 య అంచ పశ

2.11 చన / ం న ం

2.0 ల ం

ఈ ఠం క ల

• ణ ం సంబం ం ల ప చయం యడం

వరణం .

• ఉన కయ ల అవ ల అ ంచ

ఈ ం .
21
21

2.1 ప చయం

ం రంగం రత శం అ క ల ం

మ బ య న రణం న న ప య

సర కరణ మ పపం కరణ. గణ య న దల ఉం

పజల శ , వన నం ం

న శ మ అం క

ధ సంస ృ ల ప త ం . ప తం, ర య గ ం

అ గవ మ న మ మ న . గతం

, చక హనం ట వం గ లమ కల ప గ ం

ఇ ఇ అవస ప గ ంచబ .

అ , మనం న ప ఎ వ ఉం

ఇప వర పట ణ ం త . పట ణ అ క శద

1991 ం ఆ క వ వస జృంభణ లం రణం , ఇ అ ఉం

సంతృప ం , కయ తమ ద ల ర మ బలవంతం

పట ణ ట ం ణ ట వర . త కయ ల సం

సహ , ణ క అవ శం.

రంభ బ సంబం త బ ల పం

దట అరం వ .ప ధన బ మ ద-

స ,జ స ల రంతర ర ం

మ ప ధన మం క తం ం ఉం

రణం మ ణ ం ల క ఖ త న అవ హన

ఖ ం గ .

రత శం 1 యన జ ఉన అ , 73 తం మం ఉ

ండల ఉన రత శం 5,72,000 ర న ల వ

మ ఈ శం క . కయ డటం రం ం

రం సంఖ ల పం సం వ త. అత ఇం

22
22
 అ హ న , ఏ సందర ం ళ ం . రహ సృ ం న అ హ

ప ర య ణ , ర య ల రం ధం

నమ ల .

ఏ డ ర య పం ం మ ,

ల పం వ అంద అవత ం ం

గ .' ణ ం ' ఆట మ ణ రత శం

ద పట ణ స ళ ల ర దం ఉం . సర కరణ,

ఉప గహం మ జ క క లక ఉ రకం ప .

షన ఆ అ ౖ ఎక సంకలనం నగ ం

ప ధన (ఎ ఎఇఆ ) మన గవంత న వన ల ం

ద కం త వ ం . రత శం మం సం ం

తం మం ష ,మ ఎం ? NCAER క క ఆ . . బయట

అత దనల మద ఇవ ర నగ ం . “1997-98 మధ

త వఆ య గృ ల తం 73 ం 51 ప ం

ణ ం అ కఆ య గృ 0.3 ం

2.3 తం. 2006 ణ గ తరగ ం

తం గృ ల 75.5 తం మం 432 యన జ

wannables. త వఆ య గృ దం , వలం 16.5 త

జ తం.

రత శం ఒక ద ణ మధ తరగ ఉం ,

పపంచం రంతరం. గం అ వృ ం న ణ

, నర , ఎప క న క ష క మ

న ఆ య ప దన క క పరస ర సంబంధం ణ పజల ప ణం

రత శం త కయ ల అ త న మర ం. అ గ రం

ఇ తగ డటం రం ం :' ణ రత శం'. ఇ

మ క వం వ ఎం ఉ ఆ ంచవ

ఇంత త ర రసత ం లవం వ ,ఎ . ,

23
23

ఇ వ ం పర టన , గ ల ర ం

తన న సమ ణ ం గడపం

గ .
 పటణం న రత ణ ద

అ క ప . ణ 100 ఉం ం

620 యన జ క న య ం . ణ

అంత ం తలస త వ వం అ క ర ల ఆ పత ం ం న ం

ఆ యం, త వ కస , హ-రహ ల సమస , త వ

కరణ ం అ స త మ మ గ .ఇ

గం మ ప తం య ర రణమ

వ మ వ మ వ ంగ ం ఏ టం కయ అ ఉ

ఈ ట ఆస . అ ,ఇ వ లం ,ఈస శం ఉం

వ వ యం మ ఉ నవనం, జం వం అ బంధ ర క ల ర బ ం

ప సంవరక మ ణ కరణ ద న .

ణ ం ,వ మ వల ం అవ శం ఉం

వ వ యం ఎ వ ఆ రపడ , ఎం కం ఇ ణ ప న వృ

పజ . మం వ లం బంప పంటల ం , ం

గత ద బం వ వ యఆ కరణ ధర

ఏడవ ం దవ వర వృ ం న వ యం

ధ ధ ల సరణ రణం ప కమ వన

ణ జృంభణ రణ ం .ఎ వం వ వ యఇ ట ,

క , దల ప క మ త వృ ఉ

గత ద దశ మ అం వల ద మం ఇ ం

ల సం దన మర ం .

ణ మ ఎం క య అం ం ,ఇ

ప మ క ఉం . రంగం అ వృ ర క

24
24

వ వ యం మ ఆ గ ం, ద ,క ష , వం అ బంధ ర క

ణ కరణ ద న ణ పజల ప మ

ప ధన సంస ణ ం అ య అంచ ం

భ ష పట ణ ం అ గ ం జయవంతం

ణ అం ం మ ఉప ం ం , దట అవసరం

ణ గృ ల పరం త అరం ం

జ వృ సర , ఆ యం పరం
 తరం, ణమ ర కరణ ప య, ణ
పవరన ఖ మ ణ పజల నమ మ ఆ ం .

2.2 జ ప ణం

పపంచం అ ద ప మ ంఅ న రత శం పపంచం 2.4 తం ఉం

క ంతం మ పపంచ జ 16 తం మం మద ఇ ం .ప ణం

రత శం క ణ గ ల ఈప క ం అంచ యవ :

ప క 1: రత శ జ : ర -అర 1981-2001

1981 1991 2001 ంచం

ప ద బం
1991 2001
ణజ ( ) 50.20 60.21 66.0 +10.01 +5.79

పట ణ జ ( ట ) 15.62 24.18 32.6 +8.56 +8.42

తం 65.82 84.39 98.6 18.57 14.21

లం: న ఆ ఇం , 2001 ( )

ఈ ప క ప రం తం జ 70 తం

ద అం ం ణ ం వ

పట ణ . బ ,జ దల ప నం ంచబ ం

కయ దృ ట హదప రకం

ప క గం. పజల సంఖ పరం , ర

ణ USA క తం కం ం ద మ

25
25

USSR. ణ ం ల అధ యనం ట మనం ఇతర అం ల చ

వృ న ,ఖ నం,

ఆ క సంస రణ ,ఆ య ఉత లం మ ఇతర కస

క ద న .

2.3 ణ ం ల అ స త క దృశ ం

2: టర వ (పర ం )

ండ 1981 1991

ణ నగ ల ణ నగ ల

మగ 41 66 58 81

ఆడ 18 48 31 64

తం 30 57 45 73
 లం: న ఆ ఇం , 1991.

అ స త ఈప క ం గమ ంచవ మ డవ

తం ణజ 45 తం మం త అ

పట ణ ం 73 తం .అ స త లక త ం

ణ పజల సం క ష ం ం ట .

ష మ ండ ల క న త ంగ స ం

కయ . రత శం మన 20 ష మ 1600 క ఎ వఉ

ండ మ అ ం కం , ణ ం 45 తం అ స త త ఉం

ప త కయ ల ప స .

2.4 ణ ం ఆ య జన ష

ఆ య ఉత నం 3 ంచబ ం .

ప క 3: ణ ం ఆ య జన ష

య నం ఆ య వన ష
1 వ వ యం 58.8

26
26

2 వ వ య త 16.1
3 రం మ ప 8.8
4 వ వ తర త 7.2
5 2.5
6 ప తబ 1.9
7 ఇత 4.7
తం 100
లం: GM ం - ణ ం , థ అం ం , . 30.

ఈప క ం 75 తం గమ ంచవ

ణ ం తం ఆ యం వ వ యం మ సంబం త ర క ల సంబం ం న .

ఇ క షయం ఎం కం ప న వృ వ వ యం. ,

వ వ యం దల స యం లకం ణ ం ల ంద ఇ డవ

య మ ప ఫలం కయ ల ప మ అం ం . ,

కయ లప ణఏ సంబం ం న ర ంచడం

గ ల ం ఎం కం క నడం ఇబ ం ఉం

న ,ఉ ంత మ ధ క మ

తద ణం తమ ల మ ఉత ల ం ం .
 2.5 ఆ ష ట
ణజ అ క తం మం , ప న వృ

వ వ యం మ అ బంధ ర క .ప క ణ పం ఇ ం

వృ న ప రం జ .

ణజ సగం మం య అ ం

వ సం. మ 27 తం మం ఆ రప ఉ

వ వ య ఉ ల సం .ఆ ధం తం 77 తం

ణజ వనం మ సం త ఆ రప ఉం ం

ఆ లం. ఇత ఉ , న

న ణ న వం రం మగ న ష

మ ఉ ,ఆ గ ర కర మ మం వం తం సం ం

27
27

అ . ఈ రక న వృ న క

ణ ం ఆ య ఉత ఆ రప ఉం ం

ఉప ంచబ ం , ఏ పంట పం , ఎంత , ఎంత ఉం

ంచబ ం మ ఉత సం ం ఏ . ఉం

వర తం స ం , వరణ ప అ ల న మ త న

ం కత అం ఉం , ణ ం అ వృ ం

పం ,హ మ ప మ ఉతర ప వం . వరణం ఉం

అన ల న , ణఆ యం తర ధప ం

క త ం . బ , ణ న గపరచ ఆ యం

పజ వ వ యం మ ఇతర గ ల షర ల న

అ బంధ ర క .

4: ఆ ష ట

ఎ వృ ణ ష

నం జ (%)

1. వ వ యం 50

2. వ వ య శమ 27

3. రం 10

4. వ వ తర శమ 9

5. తం సం ం 2
 6. భ యకం ఉ గం య 2
7. తం 100

లం: ల -ప వరణం, సమస మ .

పరం న వృ న గమ ంచవ

గృ . ణ ంతం 100 యన గృ ఉ

ం , 72 తం గృ మ మ క

15 తం వ వ య క ం .ఇ ఏ ధం

28
28

, సవం ఏ టం , ఆ త ర క ప న వన

ణజ ఆ యం.

2.6 ఇ సక

, ణ కరణ, పజల కస

పం వ వస , , జ కవ మ వం ఉ

ణ ం గణ య న దృ ఆక ం ం .

ణ కరణ

ణ కరణ దఎ న ం . ప నల ం

వ వ య ర క ల మ ణమ ల అం ంచం

ప శమ , ం . ంద ప త ం ఒక

ఏ క సంస ' ణ కరణ ష '

ణ కరణ ల ఆ కస యం యడం. రణం

పయ , సరఫ ఉన ల సంఖ 4.92 వద ఉం

1993-94 ల ,ఇ 85 తం కవ క ఉం

.బ దవ పంచవర ప క సమ అ

ల ఉం .

ఇ ం , ణ ం వ ంకం త వ,

పట ణ ం ల .త ళ , ఆం ధ వం

ప , పం మ క టక సరఫ ఉ తం

వ వ య ప జ . ఇతర , ర ంచబ ం ,

ఇ గం ప ణం సంబంధం ం ఉం ం .ఈ ర ఉ
 ఎల మ పం ట సం ం ం మ
ష మ ఇతర ప వ వ య యం

winnowers.

29
29

2.7 ర క ష

అ వర ల ల అ సం ంచ పయ జ

,త అ ఏ డ అం ఉం .అ ఉన

46 తం అంద అ సం ంచబ ఉ య అంచ

వరణ , వరం 54 తం ప ంచ

ఋ .అ డ అ సం ంచబ న ఉ

మ క సం న ప ర వ వస

ఒక .

వ ణ ం ల ం ం , క సం క ం

ల . 1992-93 మధ లం ,

తం డ 62,500 ట . అరం ఉం

1000 చదర . 19.01 . డ . ల ం 7.39 . డ

ల జ . క సం ఒక గం అ న ఉం

ణ ం . డ దల గణ యం

ఇ వ సంవత మ అం వల అ ల వ అవ శం ఉం

ర .

రహ డ నం ఎ మ ంత హకరం క ం

ల . శం తం రహ డ

1980-81 1.491 య ట ,ఇ 2.037 య టర ం

1990-91. రహ ల ష 46 తం ం ం

సంబం త లం 49 . ఇం లం , రహ

1980-81 ల జ 218 . .

1990-91 ల జ 241 . .

ఇ బం చ ర ర రహ పథకం గ ఉం

తం రత ం పడమర వర మ ఉతరం ం ద క యం . ఇ
30
30

వృ మ ణప మ క ఈక ఉం ం

ఆ క వ వస మ అ వృ గం జ .

గృ ల సంఖ మధ సం ం .ఇ

అర వ య

ణ ం , పట ణ ం జ త ం

మ ఆ ల . ణ ం ప శం

సంతృ కరం , గృ మ గడ ం మం అవ ల క ఉం

పట ణ ం ల కం ణ ం . ణ ం అల

హకరం ఉం .

జ ప రం జ 93 తం,

పట ణ జ 26 తం మం ఉ

, న 67 తం ణ పజ . ,

ఏ ంత , ంద ప రప ఉన ణజ ఎ వ

పట ణ జ కం . IMRB ర ం నస ప రం

(ఇం య ), 77 తం ఉ

వ .ద ణ రత శం ఉన ల తం 83

తం, ఇ ఇతర ం ల కం ఎ వ. ఇ ఆస కరం ఉం ం

ప రప ఉన ల , 94 తం మం ఉ

సరఫ .అ వం ,ఒ క జ యవ

ప అ .ఈ ధ మం ం ఒక వరం అ ంచవ

సమరవంతం ఉప ం నట ప ష మ క ష సం బ ం .
31
31

స వ శం ప ఉం . ప తం ఒక ఉం

ప క సం ఒక ఉంద డ తర ంచం

బయ పపంచం క ష .

ణ ణ సంస

లం , సహ ర సం త ర ంచబ

ం ణ ం పం సం ఏ

మ ణ త , ,క ష ఏ ం మ ఇత వం వన .త త

1969 ం ల యం, అ క ఖ ఉ

వ వ య ర క ల అం ంచ ణ ం రం ంచబ ం . అ

థ కవ వ య సహ ర సం ల సంఖ ( ఎ ఎ )

శం ల , 60,000 మం 70 ం 75 తం మం ఉ

జ ం ల ఖ ణ ం ఉ . అదనం ,

196 ం య ణ ం ఉ ,ఇ ఒక ం ప

అ రప .ఈఏ ల ఎ

అ వ వ య సం, సరస నవ ట వద ందం

ఇ ట . స , ణ ం క ళ 90 తం ఉ

అ వృ ం అం ం న ల మ యం

మ తర జ ం యబ .

ణ ం ం క సరణ , అ వృ

కస ల వ వ త ం ఏర ం

ణ ం ఇ , , ఎల క వం ఇతర ఉత ల

వ , స , ం స , ం ం , ద ,

ఆ గ ం ద న . అం వల, ణ ం ం

ధవ ల ంద వ క ంచగల ఉత .

ణ ం ల అవసరం డ మ ం ం గణ యం స ం ం

. స ణ ం పట ణ ం ం ం

32
32

పం ,హ ,ప మ ఉతర ప ,త ళ , ఆం ధ వం
 ప మ మ ష. ధ అ వృ ర క ల
అమ , ణ ం పట స నం ఉం ం

ం .

ఖ సర

న క వ వస, సం దన సంఖ ం

ంబ స , స ల ప త, త ఉత ఆ ష రణ,

పదర న ప , ఉత ల ం న వ ద న త

న ణ గ నం .

ణ ండ అ వృ య అ త న అవ అం ం

రణ ఉత సంఘం.

గవ ల సం ణ తం ప ణం

. 2000 ,ఇ వలం 1.14 తం త

కర ణఆ యం. అ వ తఆ క య మండ ప రం

ప ధన (NCAER) క, ణ రం ప న ఉం ం

న మ న మ న . వం షవ ల

ర , మ మ క గ , ణ 75% ం ం .

క ల ణ తం 56 తం

, ప ఖ స ల 53 తం, 50 తం

డ ణ ట ప గ ంచబ ం .ఇ ం

ఒక రక న దృ ంతం , ణ శ వంత న , కం,

మ ప త వృ వద, పటణ అ గ ం .

2.8 ంశం

ణ ం కస గం . వం

2001 జ క ల ప రం, 50 తం అంద ఉ

33
33

వరణ . ల క వ అం .

అ అ సం ంచబ ఉ . ర న ఉం

నవ వ యం రణం ణఆ

ఉత , ణ కరణ ద న అ స త

మం గం ం .ఈప ద ం సృ ం
 ప కమ దణ ప ప రం మ మం అవ .

ణ ం అ వృ , ప ధన ఉం

న ణ వర పర ంచ ణ ం మ

క . ణ కస ల అ వృ ,

ఖ ం ల . ప త ం ం ం అ వృ ,

క ష , ద , డం మ ర క

ణ ం అ వృ ణ ం న తఆ రం.

2.9 వ

(వ వ యం మ ణ య ం ం

అ వృ ) : మ ఇతర క ల అం ం ం ఇ

ల మ ణ ం ల అ క అ వృ ప ల ఇ ధ తవ ం

ం .ఈ ం ఇతర ణ ం ల మ డ అం ం .

NCAER ( షన ఫ అ ౖ ఎక ):ఇ

డ మ ంద ప త సంస, ఇ ప ర ం

ఆ క గ రంగం, ఖ ం క ప ంచం

వృ మ ఇతర ఆ క క .

ణక ష : అ ర ల

ణజ మ ఇతర ల మధ పరస ర చర జ ం

ఈ ఆస ఉన .

34
34

వ యన : ణజ ఉన క వ వస

సమరవంత నవ ల డ ఖ యం .

2.10 స యం లక పశ

1 ణ ం అ వృ క ఖ త వ ంచం .

2 ణమ పట ణ ట ల ం మ దం యం .

3 ణ ప ం ల ం , ఎ

ప వరణం క న ర మ ఎం ? సృత న.
 2.11 చన / ం న ం

1. .ఎ . మ మ నమ ఎ ., ం

ర హణ, ల , Delhi ◌ి , 1990.

2. ల ,“ ర ం ”, ల ప ష ,

1997.

3. న ఆ ఇం , 2001.

4. అడ ౖ ం అం ం , బవ 15, 1995.

5. NCAER, ఇ ం , Delhi ◌ి .

6. స , , రత శం ణ ం , క, Delhi ◌ి ,

1994.

35
35

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క ంద శర
ఠం: 3 ట : క

ఆర ష మ ఫం
వ వ య ం

ణం

3.0 ఆ

3.1 ప చయం

3.2 వ వ య ఉత క ల

3.3 వ వ య ఉత ల వ కరణ

3.4 వ వ య ం ప య

3.5 వ వ య ం క
 3.6 వ వ య ట సంస

3.7 ఫం న

3.8 అమ కం పద

3.9 ం వ వ యం

3.10 ంశం

3.11 వ

3.12 య అంచ పశ

3.13 చన / ం న ం

3.0 ల ం

ఈ ఠం చ నత త, యగల -

• క సంస మ ప ం ం

రత శం వ వ య ం .

36
36

• వ వ య ం క ఖ త చ ంచ

ఆ క వ వస .

3.1 ప చయం

రత శ జ ఎ వ గం వ మ

న లం ం వ వ యం పజల ప న వృ .

త లం , స యం సమృ ఉ మ జ ఉం

పరస త. పజ ఉత న . క చరణ

ం పం క చరణ. క ధనం

ర మ క ష ప ం మ ఆ క

ల ర క మ ంత షం ,ఈ ప య

వ వ య ఉత ల ం ఎ ం

ష న. పం తఏ ఇం ఉ వ

ం ర క ల సంస వ ం .

రత శం ర నవ వ య -ప ర వరం ఉం , మ ప తం

ఆ క సర కరణ సమ ,వ వ యం స దం ఉం

ర . ం ల బ ళ కం రత ప
 ఈ ర న ఉప ం ల ఆశ మ నఆ

వ వ య వరం. ఇ అవ ల అ స ళ సృ ం ం

వ వ య ం ంతం. ఒక , అవ ఉ

కయ సం, మ ల

న మ న ంద . బ ట క

మ క ప జ ల ం .వ వ య ఉత ల ధర ప ,

ఇ టఖ ం .ఈప అ క సృ ం ం

రత శం వ వ య ం రంగం తఏ .

37
37

ఈ ఠం , ఈ ఖ న ంతం అంతరృ ఉంచ పయ

వ వ య ం .వ వ య ం ం చ ం ం

మ సంస, ప క న ం చ ంచడం ఖ ం

వ వ య ఉత లల మ వ కరణ.

3.2 వ వ య ఉత క ల

వ వ య ఉత స ంత ల ల క ఉం

ఇ న న ం వ వస అవసరం.

ర యవ వ య ం క ల

వ వస :

(1) అ

ర యవ వ య వ వస అ కఅ ఉం

ఎం కం ఇ ఎ వ వర తం దఆ రప ఉం ం . ఉషమండల వరణం a

వ వ యం ప ప వం మ , అంచ యడం కషం

మ అ ణ త. ఒక ఉత త యగల

ఒక ష పంట క ఉత గణ యం ఆ రప ఉం ం

వరణం, , , వరద, ద న

ఏ యం తణ. మ క ఉత ఉం ం

ఇప ఉన ప రం యం ంచబ ం , యం ంచబ ం మ స యబ ం

demand ం న ం .
 (2) ఉత క న త ం

వ వ య ఉత ల ణ త నంత యం ంచ

ఇతర ఉత ల సం . ణ త క ఈ కరణ క వడం

మ కలగ క ప కషతరం ం

కయ .

38
38

(3) ష

కక వ వ యవ ఎ వ

వ .అ నప ,వ , మ , ద న పంట ం

లం ణ త వ వ య ఉత వర మ

గ ధపడ ం ఎ వ ఉండ

ణ త నషం మ ణత. ఇ కయ ప ం

కషం ఎం కం అత ఉత ధ నంత ఉతమం ల

షర మ గ త ర అం ఉంచం

లభ ం.

(4) జ

వ వ యం క ణస వం ఒక సమస

ం ల ఉత స యడం ధ ం . యవ

వ వ య ఉత యడం ఒ అ యడం . అం

ఏ డ వ వ య ఉత లస సరఫ యడం;

మం మ ద ల సలం సం ం .

(5) ం

ర , ప , జనప ర వం వ వ య ఉత

ద న ం .ఈ

త నంత ం కర ం అవసరం.

(6) లత

వ వ య ఉత లం ఉం మ బ మ ప ణం

వ న ఎ వ. ఇ ల ం మ
 ర కషం మ ఖ న .

39
39

3.3 వ వ య ఉత ల వ కరణ

వ వ య ఉత ల ధవ వ క ంచవ

ం ఆ రం:

(1) జ ఆ రం

వ వ య ఉత ల ం వ వ క ంచవ

ఆ రం ;ర మ ఖ .

(i) ర :అ బ ం ంబ వర త యడం జ ం

పంట లం ం వర ఉం ం . ధర

పంటల మ, ,బ , బం ంప మ ఉ .

(ii) ఖ :ఏ ం వర పంటల త

త ంబ ం ంబ వర జ ం . ధ

ఖ జ పంటల వ , ర , వ , జనప ర,

బ , క న ,ప మ శనగ.

(2) ఎ ష ఆ రం

వ వ య ఉత ల ం భ ంచవ -ఆ ర పంట

మ నగ పంట .ఆ ర పంట వ , మ, , క న ద న .

నగ పంట జ పంటల , , రబ , ఉ

త , ద న .

(3) ష ఆ రం

వ వ య ఉత ల ం వ వ క ంచవ -

మ న ంచ ఉత . రణం అ ర య వ

వ వ య ఉత ల వరం అ మ గడ ఉ
40
40

తృణ మ ప సంవత ంచగల

వ వ య ఉత ల వరం వ క ంచవ .

(4) ం ఆ రం

ఉత ల వర ం ం ం అవసరం

ఇత ల ం అవసరం . ర , ప , జనప ర, మ,

య ం ద న ం అవసరం ఇ ర యల సంబం ం న ,

ల ప ద న ం అవసరం .

వ వ య ఉత మ ప కత అరం న త త

ల ,ఇ వ వ య ం ం.

3.4 వ వ య ం నం

వ వ య ం ప య అ కర న ఉం

వం :

(i) స క ంచడం

(ii) ం మ కరణ

(iii) ం మ ల

(iv) ర

(v) మ ం

వ వ య ం ప య దల ం

గ ం .ఈ ం ప త వరల మధ ఒక య వ

ర , డం యజ వం అ క మధ వ ల క నం

క ష ఏ ం , , లర ద న తమ ల ర

వ వ య ం ప య ర వర .

41
41
 (1) స క ంచడం

ప య రంభం ,వ ల స క ంచడం ఖ ం.

వ వ య ఉత ల న స ల క ం ,ఆ స క

ద . క న ప ణం రణం ఈ ఫం అవసరం అ ం

మ న ప ణ ఉత .

(2) ం మ కరణ

వ స శ న , ం మ కరణ ఉం

ప న. లఅ మ అవస ల ఉన ం న,

స శ న ప రం ప ల వ క ం

రం , ప ణం, మ వం కల .

వ కరణ ష షఆ రం ప తమ ం

ల క ంచబ , ఆ కం ర

స శ నస ర ంచబడ .

(3) ం & ల

వ వ యవ అ , బ ఉండవ

ం .ఉ హరణ , మల ం ,ప ర వ

వ సం మ ంజ . ం సమయం వ

ంచ మ మ ంత ర ర బ ం

అస పం కం గ ఆ ద గ న .

త నవ ంట ఉండక వ

ర యడం మ ల య సలం అవసరం వ . ల అవస

డం మ నఉ ం .

42
42

(4) ర

గం సం, వ ల ం తర ం
 ల సలం సవ ం ఉన .ఇ ఉండవ
రం మ అ క ల ర అవసరం.

క ం మ ల న అవసరం ఉం

ల మ లర ల అమ వ .

(5) మ ం

స ల గ అం ఉం ప

గం మ లర ల అప ంచబ ం .

వ వ య ం ప య అ ం మ అ

తం ప య లక త.

వ వ య ం క 3.5

వ వ య ం మ ధ న . గం

ష ఫం న సంబం ం ప ఫం సృతం ం

వ .ఈ ఎం అవసరం అ మ ంత గమ ంచవ

ర ం సంస ఏ సంబంధం ం

అ ర ంచబ వ .ఈ

ఒక ఒక దగ సంబంధం క ఉం మ ఒక క యబడ .

ప రం, వ వ య ం క ల వ క ంచవ

సృత వ :

i) ;

ii) రక ;మ

iii) కర వంత న .

43
43

(1)

అ ం క ఖ న ప గ ంచబడ

వ వ య ం క . ప నం ఉం

మ అమ ల సంబం ం న . మ అమ కం ప రకం

ఒక క మ ఒక ం మ క జరగ . ఫం

ఉత లస కరణ, సరఫ వన ల తకడం వర ఒక

మ ,వ ల సంబంధం ఉన ర క
 ప -etc. అమ కం అ ం క ం ప య,

క , సల ఇ మ వ అత చర జ

కబ ం .

(2) రక

ఈ వ వ యం క క ర హణ సంబం ం న

ఒక ప శం ం మ క ప తర ంచడం ల యడం ఉత యం

లం. వ వ య ఉత ల ం తర ం

ం ం ల అంత , ఎం కం ఇ ఆ ప శం ంచబడ

ఉత .అ , ణ ర క ల రణం , వ వ య

ఉత ఇ రం పట .ఇ ప కం యవ

జ ఒక షప ల త . దం ,

వ వ య ఉత ల ం ఏ డ ఉం . అం వల, అక డ

సంవత , పంట అంత ఉప ంచగల వ వస ఉం

సంవత రం. సృత నర మ ల కర ం అవసరం.

ల ర క ంట ఎక జరగవ

ఉత ం పం మ అ ర ంచబడవ

త, స , పం గ .

44
44

(3) కర వంత న

ఈ ఫం న ం న ,అ ఉండ

వ ల బ ఉత ర ంచడం స యం

ల త న ఉత ర. వ కరణ క ప

మ ం వ ల వ కరణ మ కమబ కరణ స యప ం

ప ణం, ణ త రం , బ ద న ప రం ఇ ం

ధరల ర ంచడం లభం మ త య న బ ం ం

త, ఒక ,మ గ మం ణ న ఉత ,

మ క ,ఎ వం ఇబ ం ం .అ , ఎల ఒక సమయం ఉం ం

వ లస కరణ మ అమ ల మధ కబ

ం .ఈ లం , ఒక డ ప ఉం
 .ఇ సమస సృ ం .

ఇం , ఉత సలం మ మధ న రత

గ సలం స రం క ప ం

ల . ఈ ఫం క ంచడం, వ ంచడం మ

ఉత ల స ధఏ ల రల ం

శం క ఇం య వ .ఇ ప స యప ం

మం ఉత మ ం క మ ప కల ం ంచడం.

వర , కన పట ం ఎ వం రం య

ధర తగడం, అ

అ , వరద ద న ఉత ంచడం. ఈ న ఉం

ఎవ భ . రక న ల కవ యవ

అ ధరల త ల ం వ న ర ంచబడ

ం ఆప ష .

45
45

3.6 వ వ య ట ఆర ష

వ వ య ం ం మ ంత వ , మనం చ ం ం ం

వ వ య ం ర క ఎ ర ంచబడ .ఇ స ష న అవసరం

వ వ యర , ణం మ ర కరల అవ హన

ట వ కరణ

వ వ య ట వ క ం ధ ప క

ఉ :

1.

జ న frequency న ంఆ రం , అ

, ర, ప ం, ద న వ క ంచవ .

2. వరకం న ఉత లర
 ఉత ల వ వహ . ఉండవ

అ ఉత ల వ వహ ంచం , ఉత ల ప కత క ఉండవ .

వరకం న ఉత రకం ఆ రం , న ంఅ టవ

,ప , పం & ర యల ద న సంబం ం న

' మం , మ హ ం మం ద న .' మ అమృత ర .

ఒ -స త ప కత, ఇ అ ఒక అ నప

ఇతర ఉత ల వ వహ ం .

3. ర

లఆ రం , వ వ య వ

మ ర వ క ంచబ ం . ప

46
46

ప త త ప తమ

ధర ; ర ట ,వ ల సం వరకం

భ ష వ .భ ష భ ష ం స నం ఉం

వ వస .

4. వలం ం న ంతం

వలం ం న ం బ ,వ వ య

క , ంట , ద న వ క ంచవ . క

కజ త అవసరమ ం , ంద ఉ

నగర ం దం మ తం నగరం ంతం క అవస ల ర ం .

త ప ణం మ ఆప ష క ప శం ద .

వ కరణ క ఇతర వ

అ , దృ g త ం ద గమ ంచవ

వ కరణ మ ఒక వ కరణ మ క అ ం .అ , సం

చర , వ వ య ట ధ క, యం వ క ం

మ న .

(1) థ క
 ఇ కం ' 'అ వబ ఆవరన .
రణం ఒక ం జ ం .ఈ ఉన

ప ష ంచబ ం , త ఈ ం సంద ంచవ .అ రణం జ

ఖ న ం దం ఉన బ రంగ మ పక న

ంత ల .

ఈ ఉత ం ల ఉ మ

పక ల ం ల ఉత యబ న వ ప నం అ డ .

ఉత ంత న లర ,

47
47

వ వ తర ణజ అమ ం . జ , ఒక గం

ఉత ల ల అమ వ .త న

ఉత మధ వ ల యబ ం మ క ం ం

.వ వ య ఉత ల , అ క ఇత

ఉ , , , , పం మ ణ పజల అవసర న కథ

ర య , గంధ ద , వ సం, అ న వ మ న ఆభర

ఈ ట అ .

ఈ రణం 10 టర రం ప

లభ త బ 10 ం 50 టర వర ఉం

క ష మ ర క ,వ లస వం

ర ంచబ ం మ ఇతర ట సంబం ం క నం.

ఈ ట క థ కప ఏ టం స క ంచటం

క ఉత ల సం ం అ ఒ ప

క గం సం పం ం .అ నప ,ఈ

అసంఘ త, , ఒక రణ అం ం ఉప గకర న ప జనం

మ అమ కం ల సం స శ సలం.

ణ ం ఉన ప , ధర ంచబడ

ట ఉన ప తమ .

(2) య

' ం 'అ వబ ఈ రణ

మ ల శ తస అం .ప
 ఉద రంభమ ం మ అ వర న ం .

ఈ రణం పట , మ

ఖ న జ ం . రణం అ షన దగర ఉం .

48
48

ఈ ట 'అ ' ంచబ . స , ం ం మ

అ ం ప ల క అం ఉ .

(3) న

న అం వర ఉత ప శం

గ స ర యడం ఎ మ ల సం స క ంచడం.

ఇ వం రణం Delhi ◌ి వం ట నగ ఉం ,

ం ,మ మ కలక ద న ఈ ట , ఉ

ఆ క ం పద ల ర ం ఉప ం ం .

3.7 ఫం న

వ వ య ల ం ద , గ వర , ఒక

చరణల క డ న క నవ . చ ం

ం తలల ంద ప .

i) మ ర హ

ii) మం ప

(1) మ ర హ

మ ప ఖ న ర కర :

ఎ) ద ;

) మ ;మ

) ప .

(ఎ) ద

ద ం మ గణ య న ఉన ద

అ ప ద రకం ర కర

మ . క , బం మ ఇతర ల క ఉ
49
49

ర . క ంచద న క ప ణం వద ఉం

ణ న స ంత ద- ం ం ఫ తం

మ ర ం న . , బఫ సృ

జ యడం మ త తస పం అమ డం

'Mandis'. న తమ క

( ) మ

రత శం ధ ం ల ర

' ', 'బ ', ' క ', ' క ', 'ఫ ' ద న .

మ అ ఖ నస శ సంసల ఒక . అ నప

అ సంద తమ ంత లధనం ప న సంద ల ప

'అ ' 'అర ' ద సమ

ం ల స క ంచడం మ పం యడం.

క ంచద న క ంచడం మ లప

మ మ మ మం ల ళం

స ప పట . ఈ పద మ ఈఏ ల

క ంచద న యమ న బ ం .

( ) ప ణ

ల మధ క న

సం ఉత . జం ల క ఉ

ఉత ల స ప ర య బండ క ఉండం . ఒక

స ప ఆ కం త వ ధర ం

ర , మ వం అ అం ల ప గ ంచం

భం. రణం 3-4 ల ల

50
50

ఉత ర యబ మ ం జ ం

'అర ' ం క ంచబ ం .

(2) మం ప

మం ఖ న ర కర :

ఎ) Arthatias;

) క ;మ

) సహ ర ం సం .

ఎ) అర

ం క ం ఖ న చరణ

క ష మ ల ల క ఉన 'అ '.

లం లం ,అ ల ం తలల ంద వ క ంచవ , అన .

అ మ అ .

i) అ : న క ష ఏ ం .

చరణ ళం కం మ అ ప నం ప

ధ క త మధ మధ వ మధ వ

ద తమ .అ వం

వ తన ంత అ ం . అత ప న రం

త- తమ మధ సంబం ఏర రచడం

స క ం . అత డ అ వృ

మ మబ అ షర

ఉత అత త ర యబ ం మ అం వల ,

డ మ త వ ం

ఆ క.

51
51

ii) అ :అ రణం ద సంస

 ప రం మ అ ఎ వ , - త మ

ఇతర వ వ య ఉత ఏ ం ప

ంత . లం స క ంచడం ఇ స యపడ

' - క ర క ల ఆ కస యం యడం ఉత

అర మ న .

)ద ( క )

మ అమ కం ల ఏక వడం ప న .

అర ం ర న రం అ అరం న ం ఉం ం

ంత. మ అమ కం ల ం క ష వ .

) సహ ర ం సం

ఇం ర ంద ఇ ంచబ

ండవ పంచవర ప క ప రం ం పథకం రం ంచబ ం . ఖ న

ఈ సం లప స ల ఉత ల అమ డం.

ళ పట ం , ల య ల క ల అం ం

మ ం ,త ల ం ల ం మ

ఉత ల సరస న ధర ందడం ల స యం యం .

3.8 అమ క పద

వ వ యం పబలం ఉన అమ కం కరణ పద

ఈ ం ధం ఉండవ :

(1) కవ (హ ) పద ంద

ఈ పద , అత క మ క ష ఏ ం ర

వ సం కవ ంద రణం టవ ం గం

52
52

. ళ క డం ధర ర ంచబ ం .

చర ఈ రహస పద న

అం క ం న ధర ప రం వడం ఫల ం, ధర ప ష ంచబ ం .

క ష ఏ ం అ త య మ క ంచ అత సమ అ .

అ నప , ఇతర అం ం ధర ం అత ఏ ప .
 అండ కవ పద అమ కం ప జనకరం ఉం ల ం

మధ వ లస హం. ఈ పద వ కం త నంత అవ శం ఉం

రహస చర ల రణం అమ కం ల ప జ .ఇ ఒక ,

ఈ పద ం చర ల .

(2) లం నం

ఈ పద ప రం, క

మ డ గర పక ంచం . ఉన

రణం క ష ఏ ం అ న లం ట,

త సం ప ం , ఉత ల అత క డ క ం .

రహస వ వస కం లం నం ఖ తం మం

ఇ ల ం ం మ ఎ వ ఉం

ఉత బల న ం ఉం రగడం. అం క

గం అవ త వ.

(3) చర

ఇ అమ కం క అత ంత రణ పద . ఈ పద ప రం,

వ గత క క ష ఏ ంట ల సంద ,

ల ణ త ప ంచం మ త న ఇవ ం .

అ ం ట చర జ మ ం ట అం క ,

ఒప ందం ం .

53
53

3.9 ం ం

ఇ వ లం , ం వ వ యం ర ం ం ం .

త వ ఉన ం న, య

వ వ యం బ , వ దం

ఇతర పంటల ధ భ తం ఉం ం .ఈప , ర సంస

తం వ ం . ల ఒప ందం ం

ఒక ధ న తన . అ ఇ ట అం

, త ,ఎ ద న స అం ం
 పంట తడం, టమ ఇతర గత వడం. త త
పంట దం ఉం , తం పంట ర ఎ ం ,a

ం ర ం ధర.

ఈ పద అ క ప జ ల క ఉం . ఒక

కం ధర మ త వద మం ణ న ఉత ం

ఏ డ ర ధర. ం వ వ యం ఇ ఉద ం ం

వ వ య ం క ఒక ఖ న పద మ ర లం ఉం

ప త వ వస పదం ప వం.

ద కం ఈవ వ య నం ఉ .

పం అభ , ట

. తం ఉత ఎ .ఎ

( ం గజం) పం ఇ ం ంచ రం ం

మ కం రం ం ల .

3.10 ంశం

చర ఆ రం , ఉన స షమ ం

ప తం ప య ఉద ం న యం ం ల సంఖ

ఉత ల ం వ వ యవ ల లభ త

54
54

గ .ఈ ప య అ క ర ల మధ వ అ వృ ం ,

ల మ ధర ల వల ఎవ అం

గ . లం ,వ వ య ం క త

ం ం వం ర ం ం అవ శం ఉం .

3.11 వ

ర :ఇ అ బ ం త పంటల స హం

ంబ మ త మధ ం వర ర .

పంటల ప నం మ, ,బ , బం ంప మ ఉ .

ఖ :ఇ ఏ ం త మ పంట

మ త ంబ ం ంబ వర జ ం . ఇం ఉ

య ం, ర , వ , జనప ర, బ , క న ,ప , శనగ ద న .
 ఉత :వ వ య ఉత త
ర య , ప మ వం .

: ఆవరన క ట ' ' అం .ఈ

ఒక ం ప .ఈ స పం ఉ

వ ల ఉత ంతం.

న : ఒక ఉత వర ర యబ

గం సం ఎ మ ల సం స శ . ఈ రక న ,

ర త అత ంత వ వ కృత.

అర : మం వ వ య రం ఒక ఖ న చరణ

ం సమయం ఎవ క నవ . అత వ వ యం నవ -

క ష ఏ ం పం రం అత వ

55
55

3.12 స యం స యక పశ

1. వ వ య ఉత ల ం ఎం ఒక ప క న సందర ం

ం ? ధల ణల ల పం చ ంచం

వ వ యం, ఇ వ వ య ం ం

రణ ప య.

2. వ వ య ం ప య ఒక న గమ క యం .

వ వ య ం క ధ ల పం వ ంచం .

3. వ వ వ క ంచ ధ పద ఏ

4. ప తం ధ పద ల వ ంచం

వ వ య ం .

5. ర కరల త ఒక న గమ క యం

వ వ య ం .

3.13 చన / ం న ం
 1. , ◌ా, ఎ ఎ మ ం ,ఎ , “అ కల ర ం -స

ఇ ”, ఇం య ం ం ,

లయ ప ం , .◌ి . 1988, 655-682.

2. ,ఆ ఎ ,వ వ య ఉత ల ం , . 6.

3. ఓ. , ., అ కల ర ఎక , . 91.

4. ందరం, ఎం మ ద ద , “వ వ య

ం మ డం ”. ఇం య ఎ న ,ఎ . ం &

కం , Delhi ◌ి , 1994, 475-481.

56
56

5. ం , ఎ. మ సం , ఎఎ , “అ కల ర ం ”,

రత శం వ వ య సమస . లయ ప ం ,

Delhi ◌ి , 1991, 349-74.

57
57

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క .
ఠం: 4 ట : క అ ం

క మ ర ం మ
ర

ణం

4.0 ఆ

4.1 ప చయం

4.2 వస కరణం

4.3 గం వ త ం ఉండటం

4.4 ణ ం సం త ం

4.5. త ం త క రయం (ఎ ?)

4.6 ల త

4.7 ంశం

4.8 వ

4.9 య అంచ పశ

4.10 చన / ం న ం

4.0 ల ం

ఈ ఠం చ నత త యగల -
• మ నమ ణ ప డ

మ న ఉత .
• అ స ం న ం శ సంబం ం న ల అ ంచ

ర య కం .
58
58

4.1 ప చయం

పపంచం ండవ అ ద గ రత శం.

1 య సం వ కస మ , గ ఎం ఆశ ర నవసరం

వ ల కం రత సరణ మ వృ రవంత న నం .

షన ఫ అ ౖ ఎక (ఎ ఎఇఆ ) ప ం ం

రత శం గ ల పవరన మ శ అధ యనం.

NCAER ర య గ ల ం పవృ వ క ం ం . వద

క వ ం ( శ మ ఆ ) గ

త న అవసర న గవ మ థ క ఎవ ఉ

ర . ఎ వ వర ( ) త వ

ం అంత య ఉత ల సం గం న గం

ఆ మ ఎల ం ందర మ వ ల వర , తర

అంత య ధర . మధ గం (ఎ వ మం గ మ

అ హ )అ క దం మ ధర త న , a అవసరం

ఉత పకల న మ ధరల ల ం ఉన నం. సంవత ,

వ ర మ ంత ఇ నద , అ ఉన త అంచ

స ం ం .

ణ ట ణ ఆకరణ ఎ వ

ం ర ల వల పటణ:
• వృ గం ఉం ం
• త వ ఉత ప శం

• శ ం

• ఇ అసంతృప ం

(ఎ) పటణం ణ వృ ఎ వ

సంత
59
59

( ) ణ పజల శ రంతరం ఉం ం

న దల వం ధ ర ల వల ం

క ,ఎ ల డకం మ ర ర డం

రవంత న ద న .ఈ ర ల బ దల

ఫ తం మ ంత న గపరచ ఆ యం ం

ఎ వ శ .

( ) పట ణ సంతృపత: వ న రణం

పటణ రంగం ఉత గమ ంచవ

వ సంతృప . బ ట ,

కం త ట . ణ ఒక

ఈ కం ల అవ శం. ఒక అధ యనం ప రం

ణ ంతం గ ఉత క ప శ త వ

ం . కం ం

అవ శం. ఉ హరణ , ణ ం ల 10 మం త

రత శ ం ల డ ఉప ; ం

మ చర సంర ణ ఉత ;మ ఆ త ం డ డ .

స వం అ క వ ల

గం ఐ న సంద ల ఒక . 1999 వర ,

ఎ ఎ 13 యన మ గృ ల గ ం .

రత శం జయవంతం లం , గవ ల కం అవసరం

సమరవంతం దమ ప తం ంద

ణజ ం .

ర య ణ ర నప ణం మ ం , ఆఫర అం ం

కం స ంచ అవ శం. 128

య గృ , ణజ పట ఎ వ.

న ధనవం ల ఫ తం , మం వ లం ఆజ ం ం

మ వ వ య ఉత 176 ం 200 య ట ల ం

60
60
 1991 య ట , ణ రత శం 41 ద గం క ఉం

రత శ మధ తరగ తం మ తం న గపరచ 58 తం

ఆ యం. FMCG మ మ న ణ క ఖ త

ణ కయ అండ ౖ యబ

-స గ ల 70 తం మ తం 38 తం

చక హ యబ .

యం లగ వ ల ంట ఒక వం ఇ ణ ం అ డ ం

సంత. మధ ఆ య ం ల ంట ం ం ల మం ఇ ణ ం ఉ

సంత. ఒక అధ యనం ప రం, రత శం ణఆ యం

1%, . 10,000

శ .

4.2 VALUE EQUATION

ఉత అం ంచబ న ప జనం
గ ం న వ=
ఉత ధర

స కరణం ప రం కం వ ం ం

పద - ఉత ప జ ంచడం మ వ యడం ఒక

ధర యం, ఖ ం పట ణ ఇ గమ ంచవ

వ న గ ప య క రవ

ల ప తం ఉత . కం ఇ ఒక

ండవ అవలం ంచడం అం ఉత ధరల త ంచడం,

ణ ల ం వడం పశ ప ష ంచబ ం

ఉత ప శం త వ. బ ర లం

ఉత ప తం వ దల భ యవ

అమ లప ణం మ తం భం ం .

61
61

4.3 గవంత న ష సం అ తం ఉండటం

ణ వృ అ కం ఉన ప ,త వ మద ఇ ం
 ఉత వటం, ఇం కం త న
గం వ ం . ండవ , ణ ంతం

కస మ పవరన పట ణ ప పం కం న ం ఉం ,

కం త ల అవలం ం . దతత న కం

పట ణ అ స ం నఅ , రం ఫలమ

ణ .

రత ణ క ల : రత శం క క ం

CLASS

అంచ గృ ర య గ ల ణం

కఆ యం (1995-96)

క క సంఖ

ఆ యం సంఖ ఆ యం గృ (

( . ) వద గృ ( . ) వద వ కరణ య )

1994-95 ( య ) 1994-95
పట ణ ణ తం
ధర ధర

<25,000 80.7 <16,000 శ 5.3 27.7 33.0

25,001- 16,001-
50.4 aspirants 7.1 36.9 44.0
50,000 22,000

50,001- 22,001-
19.7 అ హ 16.8 37.3 54.1
77,000 45,000

77,001- 45,001-
8.2 గ 16.6 15.9 32.5
106,000 215,000

> >
5.8 ధ 0.8 0.4 1.2
106,000 215,000

62
62

తం సంఖ . ఆ

గృ : 164.9 తం సంఖ . గృ ల 46.6 118.2 164.8

లం: షన ఆ అ ౖ ఎక (NCAER).

పదర న indiaonestop.com సవ ం ం

NCAER అధ యనం వృ లకం అ ం

70% ర వ ం ణ ం . ం
 ణ" గ "మ "అ హ "క , 60% ఉ

రత శం తం గృ . రత శం ణ దల ఉం

ం ల క అ ఖ న ం దృ షయం, అం ంచడం

అ ప ఖ గవ ల కం ల దల. ఉన త ణ

వ వ య వృ , ధ కం న న ఆ

ద మ జ మ ఇతర క అ క ప శం ఉ

ం మ వ-ఆ త ఉత ల ం పవృ ం ం

ణ ం .

4.4 ర సం ఇ ం ట

త క ం రయం (ఏ ?)

1. ఉత సంబం ం న : ఉత

నం లక త ం . ట నం ఉం

ణ ప కల ల అరం న త త ఉత

రత శం వరణం. ఇ సృతం ం ధం ఉ :

• త వ తలస ఆ యం

• అ క మ పం వ క వడం

• శమ క క

63
63

• నం ప ల క ఉం ం -

- ఆఫ క ల ంచడం

ఆఫ .

- ఎ వ ఉన ల ఎం వడం

ప జనం.

- అ వం ప జ ల సమరవంతం క యడం

ల ల .

కం తమ ప త ఉత ల ణ ట ఉంచవ .

ఉ హరణ , ట త సంస a

దప ణం ట ఎం కం ణ ం ం ఉ

అ భక ద ం మ ద ల ఉన ద ట అవసరం
 మర ం.

ండవ రత శం వ న రత ఎ ం

; ఇక డ కం ం న osition ంచగల , అవసరం

ఏ రణ ం కం త వ .

ం ఆ ం ఉ హరణ ఇక డ ఉ -

• ఎ ,ఇ త న as ం ం

న మ రహ “క న నమ న” మం

ధ ంద ఉత ల ఆ .

• త స ' ' ఒక పకటన రం ంచబ ం

“ ”అ ల జ య ప ర పకల న

ం ంగ అ .

• మ ఉపకర ' న 'అ ప క ల రం ం

ఖ ం 1998 ణ సం.

• క 10 ల ట ఉం ధం ం ం

ణ గ మన .

64
64

• IDE త వఖ న వ పం , ం KB (కృష) ం ం ం

బం ) ధర వలం . 400 ం . 500 వ కం

క షం . / ఎల పం 3000 య .ఇ అ సం

ఉ ంత న క దల అవసరం.

2. ఉత భజన మ ల ం

భజన మ ల జ లకం

ణ . భజన ఒక అంతకం ఎ వ య యవ .

జ , క, న కమ పవర .

ఎ) క: ణ ద రం స ం ఉన ం న

కం ం న రం భ ంచవ

ఏ కృతం య ంత క ప త క ఉం

పం వ .

) జ : ఆ య ప కన భ ంచవ ,

ద , వన , ంగం, క , ంబ ప ణం,
 వృ మ మతం. క అస న పం రణం

ఆ యం, ట ంట సం రత త కం ఉం

ర పబ ం ( ం - ం స వర ,త వ

ధర ట ం మధ ధర ట ం మ యం డ )

ఎ ఎ చ కం ం స , పవ మ

అంత యచ ల నశ , శ

డ అం ,స ౖ డ మ ప 501 మధ

ధర మ అంత యస ఎం .

) : వం న భ ంచబ ం

క తరగ , వన నం మ వ త ం. ఉ క ల

జ ద, 50 సం న స రం

( ర శ ) క , అవసరం ఉన

65
65

న , రణం 25 ం 30 వర . రణం, ఆ

త ప ద " న ంచం "

”.

d) యర : ం ర ఖ న త

ం ; సంద , ప జనం ం , గ ,

గ , శ స య , సలం మ ఉత నం

వరం.

4.5. ఇ ం ట ష

(ఎ ?)

1. ఉత

త క ం ర ల ఉత ఖ న త ం .

ఉత ఆ ష రణ స ణ జ లకం, అ వృ ం ం

ణ గ ల అవస ల ర గల య ఉత

సరస నఖ ణ న ఉత ల ం యం . గణ య న అవసరం

గ పవరన అరం వ R&Dమ ం ప ధన

మ న త.

ణ ం ం ల ం . ఉత ఉం
 ఒక సంస ృ బ పయత ం ణ రత ప చయం యబ ం

మ ళ వస రణ వం ం . ణమ ళ ఉండవ

ం న ర మ న ఆభర ల ధ ంచం , ంతమం భ ఇవ ం బయటపడ

నం ఉం . గ లవ ల కం ప శ a

అ వృ ం న ట ం యబ న ఉత , 2-ఇ -1

ం / కం షన . మ ళ ఉం ర కం ం

ఈ ఉత ఆక డ ఎం కం ఇ ఖ న ;అ , రంభ

అమ రం ఉ . కం ంచడం ఫల న ఏ టం ణ ం

66
66

గ ఇంత ం ఉప ంచ మ వ ఇవ

కం షన క ప జ ల అరం ం .

సంవత ల తం, ం వ ఉత దృ ం

ఇప ఉప ంచ ణ గ ల అ వృ

రత శం ం . ప ధన పబలం ఉన గ ం ం

ణ రత శం అల మ శ ర సంర ణ సం స ఉప ంచడం. క

ం న గ పవరన ర పయ ంచం , ఉత వలప దృ

గ అవ సృ ంచడం; ఒక ఉత

అ ల నమ త వఖ . ఫ తం త 2-ఇ -1 స , ఒక ఉత

ఇ మ శ భప ం మ గ ల ల ం ం ం

ణ ం .

న ధరల ధర ల ప ల అం ంచడం ఒక

ప రం. అ , అ వృ ం న ట ం , గవ ల కం

ధరల అ వృ యడం ఖ ం గత ఉం

రత శం వం అ వృ ం న . ఉత ల క అ

ప ణత ం ఉం ణ గ సరస న ( రణం

అ వృ ం న ) త నంత ద , వ వ ప

' 'మ వ పం యం . ఫ తం యం తణ క వడం

ఉత , ం పదర న మ ధరల ణ త .

బ ళ కం పపంచ ఉత

త ప నం వ గ ల సం * (Ref. Fig. No.-A) క

పపంచ .ఆ బ ఉత ల 4 క
 గ , ఆ ఉత అ లం ఉ అ ఆ చన

4 గ ల .అ ర ం ,అ వం పపంచ ఉత వర ఫలమ

4 గ ల అవస ల ర ం . "మం ం ,

బ ప కన క ంచబ ం వ ల ఉతమం వ ంచవ

67
67

స. అదన క మ క ల లభతరం అం ,

ఒక వ ఒక ష వర ం నవ ంచం ”. జయవంతం వ ,

కం క ట ం , కప ల అం ం

ఒక ష క సంస ృ మ గ అల ట బ .

ఉ హరణ , ణ రత శం ఎ వ క ంచ ఎ ఎం కం ,అ

వ ఆకృ త ం ఉం . రత శం , 4

గ , అ క ధర రణం , అంత ం తర య

MNC క ం ం .త వప ణం నడం ధన

రత శ పటణ ం తనం ం

ప కన. మం ం ల త వ ఉం

సలం. నగ మ సలం క వడం ఈ వ ల ప ం య ం

న ప మ అం వల ఒ వ ం న ర ం ం .

ఒక బ ళ కం ం ల ం - అమ డం రం ం

50 స / ధర అం ం న . 1, ం ల అమ ఉ

30% వ గత సంర ణ ఉత ఇ ఉన ంత వర

ం -స ల క ంచబ ం . ఇక ప తం యబడ

ం త ;అ నద న ఇతర ఉత ల

ఆ , , ద న . ఈ ల ఎం ఎం క ఇ

ఎ వ నగ య ం ం .

క అవస ల ర గల ఉత : ,ఇ ప ం

1933 ం రత శం , సంవత ల తం కల ట అ

సన ఉం . పరం అమ సంవత సగ న 22%

1995 మ 2001 మధ . అప ం ,ఆ గం కం ఎ వ మంద ం ం

సగం. రత శం 18 ండ ఎ వ మం

, 1991 వలం ం -

ప ం .
68
68

బ 2001 రంభం , త ఉత ల ం ం ల ర ం ం

ం -అ వం ణ . ఒక క ఉప ం ,

ం ం బ , మ ంత య నగ ల పల క ం ట

సరస న. టప ణం, అ సమయం , ం

ద క ం నగ క ం ట కం 10%.

ణ గ 14-అం ల 20-అం ల త యగల

, ంచ “ గణ యం క ం ం ”

, ం క ర

వద జ .

ఫ తం ఏ టం ణ అమ వృ త దకం

రత శం సం. గత సంవత రం, ణ అమ 45% ,ఆ

తం ఆ ం న సమయం అమ 14%

7.8%.

2. ధర

ఆ య ధ ం: రత శం క సృత ఆ య పం అ ం

న బ ళ ఉ

శ . గ లవ ల సంసల స అ వృ ం

సం వ గ ల క తం వరప సం గ ం ఉత .

ఎ : రత శం ఆ ల పం

గృహ వరం కఆ యం జ ప ణం

త వఆ యం (59%) . 22, 500 590 య

వ మధ ఆ యం (25%) 22,500 ం 45,000 వర 250 య

మధ ఆ యం (10%) 45,000 ం 62,000 వర 100 య

ఎ వ-మధ ఆ యం (4%) 62,000 ం 96,000 వర 40 య

అ కఆ యం (2%) . 96.000 20 య
69

69

లం: రత శం షన ంట ఫ అ ౖ ఎక (ఎ ఎఇఆ ).

దృ టం

ప గం వస కరణం ం చ ం న , కం

త వ ం దృ

సంఖ . అం వ ల, ణ రత శం ం తప స ఉం

త వ న ద మ తం భ యకత ఉం ం

ర ంచబ ం .

ణజ గణ య న గం త .

తన సం ద త వడ క ఉం మ అం వల

అవస ల ర త య . అరం

ప ణం మ ధర ం అమ ల లకం, మ ఖ ం

ణ గ - గందర వర

ఉత వ ల సృత . ఫ తం , క స వం

ఎ వ; లత త పడ

వరం ఇతర త , ఇతర ఉత ల

గ ం వం సవంత న ళ ప గ ంచవ .

వ క అ బంధ సంస ం వ అ ప సృ ం ం .

20 టర క ఉన న ం ం ట

ఉత , వ ం , ం మ ల క ం

అం ల టం . ణ గ ల అవస ల స నం ఇ

ఎవ దప ల య ఉప ంచ

మ ంత తర నం . ఈ హం ఆచర య ప శ- అం ం

త ఉత ల పయ ం ల ణ గ ల ధర, మ

అమ ల నడప కం ల అ మ ం . , ం వ

70
70

అంచ - ం రత శం 400,000 అ డ
 600,000 .

త వ ధర : కం ప తం ఉన వ

ఉత ఎ వ ధర వద మ ం ల అ స ంచం

వన ఉన గ క ంచ అవసర న సమ క ంచబడ

ర . అం వ ల, -ఎం స త ఆట ళ వ అం .ఈ

రత శం రం ం న ఏ జ ం

1990 ల రంభం అ రం తృణ . అ క- గ త

అ క న గపరచ ఆ యం క తృణ భ ంచగ ం . క

ర య క ప ంచడం ఎ జయం ంచ

అ క ధర మ సంస డ ం .

స , 4 గం గ అ క ధర-

తన. ఇ క ం య కం ల ఒక అం ఇ ం

4 గం ఎంఎ . ర జ ఒక ఉ హరణ.

1980 ల వర , ట ం ఉత ల మ త తమ అం ంచడం రం ం ం

ణ ం ద గ ల స . , ం

ఉన 4 ల ర ం ం ం

ట ం గం వ 35% నం ం

మ స గం 20% . ట , T-

ం త వ ధర మ జయవంత ం

అ సమయం ప ఎ వ టల వ అం ం . ఇ వల,

రత అ పక ం

ధత వఖ త న త య ప క

వం , ధర . 100000. అ వం ధర వద, అ

త కస మ ర ఆక ంచడం స ంచగ

త వ న గపరచ ఆ యం మ ఉ ఉన ం ం ఆక ంచడం

ల గ .

71
71

శ సృ ంచడం: ఏ ఉత అమ , గ ల అవసరం

న గపరచ ఆ క ఉండ . 4 గం గ ల క ఉం ం

ఉత ల న , మర ం

ఉత ల క అ క ధర ఎ వ. కల ర ,

ఈ కస మ ర ప త ఉం కం చర
 మ అ క సం దన మర ం క .అ కం

సం దన ంచడం ధ త ద ంచవ

ం గ ల మర ం. కం ,

అ ,అ త అ ంచబ ం . 1920 ల , ం

తన ర అమ ల ంచ అత ఉ ల త మ అత

జయవంత న.

ం వ ( ఎ ఎ ) వ క రత అ బంధ సంస

కం త వజ ఉన ల ల ం ఒక ర క రం ం

2000. ర కమం ంద, సంస స యం ఉ అం ం

స యం స యక బృం ల (స యం స యక సం ) మ ల అవ . స యం స యక సం ప

గృహ పం ల పత ం ఇషం, ఇం 15-20 మ లస

ద ఖ వన ( . 750) అవ శం క

ం ల ం .ఈడ స యం మ యగ

ఎ ఎ ఉత ల నం మ ఇతర మ ల క ంచం , త ఉత అ ం

ఉ మ ఆ యం తమ ం

HLL క ఉత .

రణం , దల జ పరం ప శం ందడం ఇబ ం ఉం ం

, ంప య ం ం వ వస రణం డ ఇవ

అ షం క భ దత ం .అ , వం సంస

బం ం , దల డ ంద స యం ం

ం ం వం త ప . ణ ం న ,

ణమ ళల క ఒక స హం రం ంచ $ 25 కం త వ ణం ం

72
72

ర. ఆ ం న త ం త ప మ ళ

ఋణం.

ణ ం జయం ఆ చన య స యప ం

పపంచ పం - ం ం . బం త ,ఇ ఉ

స యం న 10 యన మం

రం రం ంచం . ఇ ఇ ణ రత శం ం న జ ల ప ం ం ం .

ణ ం జయం ఆ ం

, మ వల అం ం . సం న
 పహ మ హమ ం త భ యకం పపంచం దల వ అం
అ , ణ ంద, ఒక మం ఒ వ వ ప

( ఎ ఎ ) న ణ ం ం డ ం ం

క), ఇ సగ న ఉత తం మం ఉప ం

వ వ ప ల ఆ యం $ 90.

3. సలం

అ క అమ మ పం వ క వడం: అ వృ

ణ పం వ త వ రణం లభం

తలస ఆ యం త వ ర హణ ర ం న అవసరం ఉం

ఖ . ణ అ క అమ మ పం వ ఉ

ఎ వ మ గణ య న లధనం ం ందడం కషం

ద పం ఉన అ వృ ం న ం క రదర కత ం

సర రణం. ఇ ప త నస ఉం

గ లవ ల కం ,ఇ ంప యకం ద లర ఉప ం

పం క ధ క .

రత శం ణ ం అ వృ ం ం , ఎం కం ఆ క వ వస .

ణ గ న ఇళ త వ ల సలం, క వడం

త కరణ మ హ స ంతం . ఫ తం , వద

73
73

తర గ ఇషపడ మ ఉండవ

న ణ పట వ ల న ఏ క రం.

అ రం ఉన , త గవ ల జయవంతం పడ

కం వ సృత న పం వ ంచవల వ ం

రత శ ణజ . ఈ పం వ ందడం దట ఆ రప ం

స తం తం జ న ం న సలం

అమ ల ఎ వ గం మ త త సంబం ఏర ర వడం

పం వ మ ంత స ంచ మ పం .

పత అమ క శ మ ప లధన ఖ ఉన ప ,

కం పం వ ంచడం జయవంతమ మ

అ యడం, ప గణ య న అవ సృ ం ం . ం వ

800,000 ల న మ ఆ రప వ క ఉం
 మ పం మ 3.5 యన ం .

ఇతర కం అమ మ పం అ గ ం

క గ ల ం ంచర ప ంచడం అడం .ఇ ఒక

సహక ంచ క & ం రయం క ఖ న రణ

1990 ల రంభం స హం . క & ం యగ

ంట రప న అమ మ పం వ క ం

ఒంట ళ సమయం మ డ ఖ యడం కం .

లర శ : స తం త లర న ంఅ

స హం, ం గ గణ య నశ క ఉం

, ఖ ం ణ ం . ణ ఇ న ,

గ ల య త వ అవ అం ం . గ

అమ కం ల ( రణం యజ ) సంకరణ ం ం

వ తర అన క మ వ ఉం

వ ల వ గత అ ల అదనం . ణ ం , లర

74
74

ఉత వరం ఒ ం త ళం . అ వం ం

ప వరణం, దట ఉండటం మ ల అ వృ యడం

లర సంబంధం ఖ న మ

గవ ల కం ల ప జనం.

శమ క: ణ ం త వ శమ ఖ

గ వ లప శమ ఉ . అ వృ ం న ం

నవ శమ భ య ఖ న

యం , శమ నత మ పం ఉం

ణ ం ఆ కం . తల యం కయ యం తం, ఉప

పట ణ సృతం , ణ ంతం అంత ప వవంతం ఉండక వ

ం యం సరఫ య మ ర ంచ అ ఖ

అమ కం ల య ం ఖ అ గ ం . ండవ

ణజ మ ఫ ల అవసర నఉ ఉత ం

తం స జం క శ దల .

త వ శమ ఖ ద వ ం

లర తమ అ వృ ం న అమ యడం ఉ
 నవ శమ రత శం లధనం భ ం . ఎ న
అ క లధన వ యం ంచడం కషం మ తర అ కం వ ం

క యజ న న ల కం ధరల వ . గవ ల సం

కం , పట మ ల స తం తం జ న ం ఉం

పం క ధ క పం, క సం స పభ ష సం.

ప త ప ం

4 మం గ పం ప ల ఉ

కషం. 4 గ ఉం

ఉత ల ప త ఉం , పం వ వస త త

75
75

కం ప త వ వస ల ం న ం ఉం .

రత శం మర ం గల క వడం వల పం ఖ అ కం ఉం

త వ ం . HLL తన ఉత ల క ప త పరచ

ణ ం , ంప య పం ఖ ల ం ,

ఇ వ ఉత ల ధర ం ం . సంస

ణ గ వ త పద ల ప ం .

“ప కవ (ఐ )” పద ప రం, కం భ యబ

న ist పం ం న ,ఇ ఎం న స వ అం ం

.' ల' వల ఎ ఎ ఉప ం .

ఈ నడకన చ ల ద ప ,త ఇ మ ంత ప వవంతం ఉం ం

ంప క పం కం ఖ మ అ క ఉం ం

న . అం ం ,ఈ న ల ల ం ం ,a

ంప య పం ర న 2000 కం త వజ

తర . పవరన క లక న సమస ఉం .

మం ణమ ళ ంతం ల సంద ంచ ఇషపడ .

బ , మమ ళ తమ సం ల ఆ రపడ

. మ క సంస, ఇం , న వల ' అ ల ' ఉప ం

ణ రత శం లర .

ం కం టర జ రణం

సమరవంత న పం వ వస . ం త వ ధర గల ల న క ం
 ఎ మ య కం ఇం నగ మ పట
ప ంచగ . ం కం ట ,ఇ ఒక త

ఎ మ య కం ల పం ఇ ఉ

నంబ వ త అవత ం

2002 30% మ ఇ పపంచం గం అ వృ ం న కం టర ఒక

ల సంస.

76
76

"ఒక సంస ఆ యం మ ంత సృతం వర ఉండవ

ప క, ం వం ఇ అక డ తడం రం ంచం ”,

ం అం వద ం

గ ల రంగం దృ ం . కం ల వ ంప

వం ఇతర అ వృ ం న ట రత శం ం .

ఉ హరణ ,ద ణ ం న ం క రత

రత శం ఇ ణ ప ం ం

ఇతర అ వృ ం న ,ఎ క ం

ం ఇం ం మ అమ . ం ఒక ప ం

ఇక డ వ నప ం అ వృ ం న ర యఆ 20%

1997, ఎ వ త వ-ధర ం ం ,ఇ క ం

$ 7,000 కం త వ.

4. ప ష

ఒక లం ప రం, ర య ల ప తం త ఉ

మ ఉప గహం ( &ఎ ) క యబ ం - న డ త

రదర .అ , రత శం , లర అ కం న మ , అ కం ఉ

దర . వ త ల సం కం ఆ ం

ణ గ ( , ద న ), ఎం కం మనం గ ం న అ

ణ రత శం 43% వర ఉం .

ణ ష వ ,ఐ ర ల ఇద ఉ

, , మ ఏ ర . బ

, మం మ అవ .

త పకటనల ర క : గ ల మం కం
 ంప య పకటనల పద ల ఆ రపడ ; ఖ ం రత శం
ప గృ ల ఒక త జ క ఉన ణ ం

77
77

మ అ మ ల స ర .బ , కం

వ పకటనల క మ ంత త పద ల ర

సం వ కస మ .

ఈ రక న దృ ంతం కం గ ఉప

,ఇ ణ ల ఇ య ళ . కయ ఆ ం

త క ఉన ఇ య డ పజ

తం ఒక అంశం ఉత . ఈ సం వ కస మ

త త ఉత క పదర న ఇవ బ ం , ఉ హరణ ,

మ బ ,ఆ ఉ తన ల అం ం .

అమ ల బ తం య మ య త ల వ ం

అమ .

గ లవ ల కం వ ఉప ం నమ హం

ణ క ద పం గల యడ . సంవత ల తం,

ంభ సం కం గం న వద స శమ

30 యన మం పజ జర ఉత వం

ఒక లవ వ . కం “ట అం ” అం ం

పదర న మ గ ల ఉ తన , ఎ వ గం

ణ ం ల ం న . - క ఉ త ల పం ం

పం గ ంప యకం ప ఉప ం న మ ల

దం ల భం య ఖ. ం వ తన స ం

మ ం ల అంద .ఈ ం హం

క ణ పకటన ఇవ డం ప వవంతం ఉన ంచబ ం .

, పజ క ం పకటనల డక వ

ప క . బ ల ఉత ల ం న న న

,మ ర పట ణ ట ండ ఏ యం . మ ంద సన దమ

కర మ ద పట ల ం , ం
78
78

ఉత మ . సరణ త ల ం

రత శం ప మ ల ం , పం ల న ం

ల స ఉత ల ళ త లర ల క నం

వం న ల ఒక- , పండ మం మ

ంట పర తం క ం న ర యల

చ ప , ల ల ల ండల ఏ యబ ం .

య త( )

ప ష క స హ య లక త

ఒక ఉత ఎం కం ఈ య అ య ల వ వహ త వ వహ

డ . ఇక డ ఒక ఆస కర నఉ హరణ ల ం :

ం అమ కం ల బృందం అత ఒక న పటణం ం

ధ క ఠ ల, మ క ల ం .అ

తల మ వ ఉన ధ ం న మ ల బృందం

డ క గం ఉన ఒక ద జ క ం

ం పకటన , ప మ ప చర ,

ం పజ ప ఇక డ ఉ , కస ఇ

ప క న యకత ం వ ంచం మ ఈ మ సందర న ఏ యం .

ఒక మఅ ప అ య య , సల ర

ల ం పంటల వర ప . గత మ ఉ

ఏ ల అడగడం రం ం ం . సంవత ల తం, ఉ

ఈ మం వలం 15 ;ఇ , 150 ఉ ,అ ఆయన .న మ

ఉ .“ ఒక ష ం ఇషప న , ఇషపడ

బయట ందం ”.

79
79
 ఆ ం ల ం ంచడం

ఇప న , ర వన ఉన గ

ఎ వ చ మ ర ; కం సమయం గడ

మ గ ల అవ హన క ం వన .

ఎ ఎ తన ' ర ' ంద కం అమ జ ల సంద ం

HLL క ఉత ల క ప జ ల ణ పజల ప వ

లస యం .ఇ ఎ ఎ ఉత అవ హన సృ ం

వ మ ణ ఖ మ అల ట సమస ల ప ష ం

పజ .

2002 ,ఐ , రత శ అ ద గ ఉత మ వ వ య-

ర సంస ,' ంఫ ' రం ం , ంద ఇ-

ర య ప రం ంచబడ .

ఇ- ప , కం టర ఉప ంచవ మ ఇంట యవ

ర ంచం . రణం , ర మ స త నవ వ య

రత శం తమ ఉత ల త వ ధరల ల క ంచవల వ ం ,

మధ వ వ వహ మ ణ త బల న న ర ల ఉదహ

త వ ధర సం ం . న సమస ల ఎ ం

ం య మ ఉత ల క ం వ వస .

ల , ర హణ మ ర క క వడం ప వతరం ం

ఫ తం వ (8-11%) మ త వ ం బ వ ం . ఇ-

ప , తమ పంటల ధరల

వ వ యం మ వరణం ఉతమ పద ల స రం

భ ష .అ తమ ఉత ల న కరణ ం ల క

ఐ , ం మ కం ఎ వ ధర వద

అ సమయం ,వ వ య ఉత ల క ంచడం లఖ ఉ

త ం .

80
80

5. పజ :( వత త)

ళ తం ం ,ఈ ణ వత ఉ రన సవం
 ల ళ ప తం యడం ఖ న త ం ,

జ (న మ అ రం ). క

ణ రంగం గ లమ క గత లం గణ యం

ద బం . ణమ ళ గ ర గమ ంచవ

… ప ళ తం ం (ఆ బ ఒక

ఈ ,ఆ తన ఎం క ఉప ం ం ం

వ ల ఎం ం - ండ ఎం క ఇప మగ ఉండవ

గృహ. అ , ఈ సందర ం వత ఖ తం రంభ ం

ఉత వ ల ం ఎం వడం త ం .

ఇక డ తర అ స ం ర ఉంద గమ ంచవ

స ప క కడ . ం మం వత ఉం ల ం

USA , ణ వత ం , కలక ఉం ల ం

మ అం వలన న. ఇ ం - నగరం పరం ం

మం అ వృ .

ణ వత ఎ వ ఆ ర అధ య

ర ల ఖ న త. జం ప ం

మం తర . బ ణ ం ల జ న వ

సంత. కస మ క వ (డ ం )

తర అ క వ ప తం వ

ఉత మ ఏ ండ ఎం ర .

ణ గ య ం న ం ఉం

పట ణ గ ల . అం వల ణ వత ం .

వత ం ట , 15 ం 25 సంవత ల వయ గల .

81
81

ణ రత శం; ఇ 8మ 15 మధ వయ గల ఎ వ ప తం ం

ఇతర స ల కం . రణం అ ఎ వ ఉం

సం ల వ మ ఈ సం ల ఇత ల య .

ఒక ఉ హరణ ఇవ : ఇ వల ఒక మం సరస నమ అంద నస

. కమ య ( ం ) రంభ ం

TV. మ ల తం జ ప టల ఆ

ఉత ప జ , ఉత నం మ ద న . కం బృందం
 ణమ ళల ల ం వడం ఆశ ర

జ పరం ఆ న ల గమ ం .క కఇ 8 ం 15 వయ

ఖ త ం నస హం. ఎ ఎ , రంభమ

జ పకటనల ఈ వయ ల ం ం .

అ ,మ క రణ ణ దృ షయం ఏ టం లల పంపడం

త ం న ం ఏ న . బ ల

న న ఉత ల అడగ . బ ఒక

వర , ల ఈ యవ నం న .

4.6 ల త

న లం ం , ం కత ఖ న

నవ వ యడం త. క య వ

స ల మధ క వ ల ర య . ల స యం ,అ

-సంస మ ఆ కప ల త ంచడం ధ మ ం

4 గం గ ల శ వంతం యం .

ర శ వం న దక శ సం ం కత స యప ం

ధ ఉత ల సం స ంచం . ఇంట కమ

స రం మ క ష ల ల గ

సమస ల త ం ం , శ వంత న వన ం

82
82

4 గ ల ఆ క పరప . కం ల ,

ం క గ ంచ చవ న రం ం

4 గం ం మ పం .ఐ జయం

ఇ- వ యడం ం కత క ఖ త పద ం

ల ర య ద .

రత శం ండవ అ ద గ ం ఐ ఐ ఐ అ ం

ఏ న ఇంట ల ల

స ళనం ఐ క వ వ య- జ తం. న ద ంచబ ం

ణ ం ల పజల సం ఇం ఎల , అం ం -

కషప ం ట మ - - అవసరం
 చవ న జ . ఈ ఉత ల అమ . ఒక ట
6000 ల క ఉన ణ .

ఐ , ధ భ త న ర య ట ం

'ఇ- ' వ ణ . ఒక మం

ంప య ందస శ సలం మ ట ప శం. E-

అ ల క ఇం . సమస ల అ గ ంచ

అ స తమ కం ట ల , ణ ం న త- ం క ఉ

ప ఇ వద ' ంచల ' అ . ం

echoupal.com ం త .

స గజం, ఐ [-ఇ 'ఇం య .'

'ఇం య .' ఇ , 'ఐ '] గత ం ద ఉం

ఇతర వ ల గవ మ వ భ ంచబ ం .

ప శమ క గం ఉన ం న, ఐ బ అ వృ ం ల ం ం

త ఆస . పట ణ గ ల ర ఉం

స శం. అం వల ఐ ణ రవ.

83
83

ఈఆ చన ంచ 2000 6ఇ ప ఇ రంభ ం .ఐ

ప నం , ఎం , ఎ 6000 ల క ఉన 1200 ఇ ఉ

మ క టక. రళ, ం ,మ షమ జ న ప ం

ప క యబ . ప ఇ- -ఇ ఇంట స యం ,

జం - .ఏ య 1-3 ల . వ ఐ

ల ం ం మ అ ం .ఇ ఉతమ న అం ంద ం

ం సం నఅ ఉత ల ' ధర '. రళ ం

మ షఉ న ఉత ల ం , ం గంధ ద ల ఆ ం

ం ఆ కల ఉత మ జ మమ ఆ . ప ,

eChoupals ం ఆ ,ఉ , ం -మ ఉత ల క .

ఐ అ . 1000 మ 60% ంద అంచ

ఈ సంవత రం. ఇ ప ఎంత ఉంచబ ం స షం ,

సంఖ మ భ ష ప కల దల ం

రవ జయవంత ం .ఐ ర శ అ
 eChoupals ఒక ద బం 100,000 ల వ .

ఇన ష ల , ల ం ం

తగ ం యడం ఇషం.

4.7 ంశం

ణ రత శం సంసల ద అవ అం ం . య

ఆ అ ౖ ఎక మధ మ సంఖ ల సంఖ ఆ ం ం

ణ రత శం అ కఆ య ం 2007 111 యన

గత సంవత రం 80 యన ం - నగ వృ ం ంత .

సగ ణ ర య గృహం ఐ ప న గ ఉపకర ఉం

2006 ,ఏ 1998 ం అంచ ం . సమరవంతం క

ద అ వృ ం న ణ అవ శం, కం క ఉం

84
84

వన ల వ న ంచం , వ య న ంచం , సవ ంచం

పం వ వస , ధర-ప సంబం ల అంచ యం మ

ఉత అ వృ ప య న es పకల న యం . ణ ం ల జయం ం ం

ఒక స ప , బ కం ప త న ద ం

ం .

4.8 వ

వ:ఇ ణ త, వమ ధర (QSP) కల క

గ .

ఉత వటం : ల ల ఉత వడం.

సంతృపత : ఈ అ యం ,ఈప ఉప ం

సంత. కయ ర అరం

మ ఈ ఉత క దల మ ంత అవ శం .

ఉత నం : ఇ ఉత ప య

ల గ ల మన ప జ .

:ఇ దం ఉన సం వ మ అమ కం ల క ఉం ం

వ క ఉత ల ఒక ఒక ం .
 4.9 అ ం పశ

1 ఎ ఎం రంగం కయ డ అ ం ం, ఎ ఉం

ణ రం ం ?ఏ ( ంతం)

ఎ ం మ ఎం ?

2 రం ంచ ం - శ ఎ

హ ణ కల జ ?

85
85

3 రం ంచ త ల డగల

ం ణ ?

4.10 చన / ం న ం

1 ణ ం ఎ ర మ ల త

మకృష .

2 ర య అన ( 2003).

3 ( 14, 2004).

4 జర .

5 ఎక (14, జనవ 2004 మ 10, ంబ 2003).

86
86

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క ంద శర
ఠం: 5 ట : క ఎ

ణ ట క నమ మ నమ
ణం

5.0 ఆ

5.1 ప చయం

5.2 ఖ క వన

5.3 ఖ ,అ మ నమ

5.4 ఖ మ పవరన

5.5 ఖ మ సంస ృ

5.6 ఖ మ ం కరణ

5.7 ఖ మ ఇతర

5.8 ంశం

5.9 వ

5.10 య అంచ పశ

5.11 చన / ం న ం

5.0 ల ం

ఈ ఠం క ల

• న న క ం ల అవ హన క ంచడం

వన .

• ణ గ ల మనస అధ యనం యడం మం

ఉత ల సం ం ంచవ .
87
87

5.1 ప చయం

ణ ట మ ప అ ఖ ం

గ ల ఖ అరం వ . కయ ఆస క ఉ

ఉత మ వల ం పజల ఖ మ నమ ల .

ఈ ఖ మ నమ ఉత మ ం ల త మ

పజ ఈ ల ప . నమ త మ

,త స య ఒక ప రం ం ల ం

ఈ నమ .ఉ హరణ , త ప రం ం

క ప జ ల .అ ధం , త వం పయ

న పజల ంచం . పజ ం ప ల ఖ క ఉం

ఈ ఉత ల మ కయ అ ర పయ .

నమ ర డం పజల మ ంచ స పయ ం

ఒక ఖ ఒక వ క అ ల న అన ల న వ ం

అ ంక , గ మ చర ర

ంత వ ఆ చన. పజల ప పట ఖ ఉ :

మతం, జ , బట , సం తం, ఆ రం ద న . ఖ ఒక చ టం ఉం

ఒక వ ఇషపడటం ఇషపడటం, రం ఉండటం.

ఖ పజల ప ం పవ ం

వ .A ప వ పజ అరం మ ప స ం ం న అవసరం

రం. పజ ఖ పట ంప కం ఉం .

ఈ రణం , ఖ ర డం కషం. ఒక వ క

ఖ ర నన రపడ మ ఒ ఖ

ఇతర ఖ ప నస అవసరం వ .

అం వల, కం తమ ఉత ల ఇప ఉన స పయ

ఖ , పజల ఖ ర పయ ంచడం కం .ఉ
88

88

ఖ జయవంతం న కం లఉ హరణ ,

సం ఖ యవల ఉం ం . ణ ఉ

ల ణ న నమ ల మ త ఉత ల క సరణ

పజల పట ఖ మ అవ హన సంబం ం న

. రత శం సంస ృ ల ధ ం ఉం , ప ఒక ల ణ నన పద

ఖ . ణ ం క కళ మ న వ ,అ

ణ ం వ ం పజల ఖ అరం వడం ఖ ం.

ణ ఖ మ నమ ల అరం వ

కస మ , సం తచ చ ంచడం ఖ ం.

5.2 శదగల

ఖ ప తం యడం పవరన వ ప

వ మ వ ల అవ హన, బ రతం మ గ ంచడం

స రం, ల ఎం క, స ద న ఖ త

ండవ పపంచ దం సమయం గ ంచబ ం మ ఇక ,అ త న

లవ మ ప ంచ ప ధన జ

నవ పవరన. ఖ న ం గ ంచబ ం

న ప ధ మ సం తం మ ర ం

త కం . ఖ ర ంచ ం న అం ఉ

రణ- మ సం దత మ ప వం మ ంకనం.

(i) సం దత క ఖ

ఖ దట ర ( సం దత క స ) ంచబ ం

కవ ప స ం ంచం . క అ ర చ అ ం

ఖ ప య సం దత ఖ క క ఉం .

ఆ చన, ఆ క ఖ క ర చనం ం ధం ఉం :

89
89
 ఖ సం దత క న కమ , వ వ కృత
అ భవం , ఒక న ప ం

సంబం ం న అ వ మ ప ల వ గత ప స ందన.

(Allport)

ఈ దృక థం ఖ ఉన త ప స ందన ం

ఉ పనల .

(ii) ప వం మ ంకనం వం ఖ

మం ప ధ ప ల పరం ఖ ర ం మ

ంకనం ప వం. ర చ

దృ ణం:

ఖ అ రణ, గ,

క అం ల సంబం ం గహణ మ అ ప య

వ గత పపంచం. ( మ క )

ఖ అ ఒక వ అంచ య ఒక ర ర
ఒక ష రం ఆవ క హ ం- ంకనం ల క ఉం ం
మం తనం- ఒక వ న-అ ంఛ య ల .(

మ ం )

5.3 చర ,అ మ నమ

ఈ బంధన దగర ఉన ప , ఇం ఉం

మధ . ఖ తర వ వహ ంచ ఒక ఖ వ క ం , ఒక

అ యం రణం ఒక క వ కరణ ప గ ంచబ ం

ష స లస మ సమ ం నప ల ంకనం

తన . సరళ న టల ,అ ఖ లవ కరణ .అ వ

ఖ అ ల థ క న మ ప తం .

90
90

ఒక నమ కం అ అవ హన మ నం క శ త సంస

ఒక వ క పపంచం అం ల ం .ఇ అ గం

ఖ మ ఒక వ గ ం న ప ం ం .

అం వల, నమ అ ల కం బలం ఉం మ త వ ప తమ
 అ కం ఖ థ క
అం ఒక క ప తం వ . అం వలన, మధ వ సం

ంత ఎ వఉ .

ఉ హరణ , ం ఆ ఎం ర ఆ ఆ .

జం పట అ క ల ఖ క ఉ ,ఇ ఉం

శ అ వృ ం ం . ఖ అ ల వ కమ ం

జం ర ంచం మ ం . ఖ ఫ తం , అ య

జం ల ధ టడం చంపడం, ఇ ప త న నమ వ కప ం . ఒక సం

కయ , అం అ యం, ఖ మ నమ కం ఖ న

ఎం కం రయం ప య త ఉం ం .

5.4 శదగల మ పవరన

ప వరన ప య ఖ ంద ఆక ం

పయ ల ప అవస మ వ ప వం ం

ఒక పవరన. న వ యడం ఖ పవరన ప తం

ఒక వ క :

(i) అహం ర త క ఫం

(ii) వ ర ఫం

(iii) ఫం

ణ ట క ఈ మ ల

ం చర వ ం .

91
91

(i) ద ఫం

ఖ న ల వ ంచ ఒక ధనం ఉప గపడ

అ ంఛ య ఒక . క లత ద ఖ ంచబడ

ఖ వ ల ప ఉన అవసరం చన

అ ల న అన ల .ఉ హరణ , ంప య పజ

రత శం తల ఆ మం ంచ .

ఆమత క ం పవృ ఖ బలప ం . ర వ న

తల ల మం ఉ య , మం త ం
 ఆ ం ఎం కం చనల ం

ఉత క అన ల ల ణం ం పవరన.

ఖ క ఈ ఫం ఆ రం , కయ పకల న

క ష ( పకటనల పం )హ ఉప ం ం ం

మ ణ గ ల అ ల న త ం లన జ

పవరన. ఎ ఉ హరణ, ం ఎ వ ం

ణ .ఇ లమ క సం ం ం ం ,

ణ రహ ల . పం వ లభం ం

ఉత లభ త. ం ల , లభ న స యప ం

గ ల అ య క ం . రంభం

వటం, టల సం షణ గం య స యప ం

ప ంచం . ఖ స య ఉం

గ ల ం వల న ప స ందన ందడం. ఇ గమ రం

తం ం హం, ఇ ంచ ప ం

ఫ మ సంస క ర క త .

92
92

(ii) అహం ర ణ

ఖ క అహం ర త కప ఖ త అం క ం

న కఆ చన. ఖ అత అవసరం మ న ంచవ

హ పపంచం ం ల ఎ ం అవ ం వ ర ంచం

తన స ంత ఆ ద గ ం రణల ం . అహం-ర ణ ఖ వ

హ అంతరత ం , శప సంఘటన , జ

అ రం అణ యబ న రణ మ సల ల ం ంచం

. ఖ అత పవరన ప తం యడం ప తం

తద ణం ప క అవ హన. ఉ హరణ , ప ద గ

త ' అం ' ర ర ఏ ం

ఖ క అహం-ర త క త ప గ ంచం . సంబంధం సం పయత ం

ం క మ నం క ల ణం ర ం, పయ
 ల ఖ సృ ంచ .

ణ పజ తమ అ వడం ం ప కం ఉ

దం ఏ చన కయ ల వ కం ప .అ

ణ గ కఅ పద ర గమ ంచడం ఖ ం,

స హం క త ఖ న . ం

హం అహం ప తం ఏ ంచ డ -

ర ణ అం ప లం . ణ పజ ంచ

ఇషపడటం మ ఇషపడటం క వ కరణ . ఈ ల ణం ం

ఒక ఉత గం అం క ంచం మ రస ంచం .

(iii) వ ర

వ ర ఫం ఖ ప గణన ం ం ,

అ ఒక వ క వల వ కప అత ప

య- ం .ఈ ఖ య- ం ప ల ఉత న మ

93
93

వన, వ క య-ఇ న art రం ంచ ఆ చనల జ

వ వ మగ ం యం ; మ ఆయన ఖ త వ ం .ఉ హరణ ,

మం ర గర ధక మం ల బ రంగం న కర ం .

పకటనల , కయ య పయ

గ ం నట ఏ ద గ

భ దత మ జనన యం తణ క ప జ .మ కఉ హరణ వ

డ ం , NECC త క ంచబ ం . ంప యకం , ర ఖం ఉ

ల జన నడం. ప తం యడం

పజ ప న , వ త ంచ ంచబ ·

వ వస మ అ వం పవరన పట మ ంత బద న అవలం ంచం .

అహం-ర త కప షయం , ణ గ

క వ వ వస ల ప తం ం . కయ అరం

క స కరణ మ తద ణం ట భ ంచం .

(iv) నం

ఖ క నప ఒక వ క అవస బ ఉం ం
 పపంచం క ర న, వ వ కృత మ అరవంత న ర ంచం .
ఒక వ అంచ ప అం ం ఖ

అత పపంచం అం న ప .ఉ హరణ ,

ప త ం వం ప రం నప ల వ వస

ర య మనసత ం ం ల ంచబ ం . పజ ం

ర ల సం మ సమయం ప ం

ఇ సవ ంచబ .

న వ ం న , ఖ క ఈ ప తం

స రం క వ క వరణ. ఖ క ం ం బ

ప అవస మ ప ప స ందన, స రం మధ

94
94

ం పజ ఎ ర ం ఉప గకరం ఉం ం

ప ప స ందన ting ంచడం. అం వలన, ఖ క నం స యప ం

కయ సం మ ంత అ ల న ల ం ంచ ల ం ం

కస మ మ ం మ ందం .

5.5 శద మ సంస ృ

సంస ృ వ ( గ మ నమ ), ఆ చన మ ఇత ల క ఉం ం

వ ల క య , అరం వ స యప అరవంత న

మ స జం స అంచ యం . ంస ృ క అం అం

గ పవరన సృత మ న ప ం ., ం

ఖ ఒక వ క నమ ల ం ం ,అ a

తం స జం క ల ణం ప న గం, అం

సంస ృ రం .

బ , ఖ ఎ రం ఉండ మ ప తమ

హ వరణం. సంస ృ న ఉం . ం

స హ నమ మ ఖ ల క వ కరణ, సంస ృ ఆ

గ నం మ వ ల ర త క ప య

ల . పవరన సంస ృ క ప

ఉ :

(i) యమ సలం క
 సంస ృ ఒక య వన మ స గణ యం ప తం ం .

సంస ృ ర , ష, ం మ గర ం

వన అ ఇత స , , బద నమ

పట ణ య వన. కయ అరం మ నం ఉం

తద ణం ఉత . ణ ట , , దృ ur త ం మ స హం

వృ కం ధృ కరణ వ

95
95

మ వ గత అ వృ . పర వ నం , మ క ఆ పత ం

ణ ట ల ం ఏ పకటన ఉం ల ణం. అ ధం ,

అ య య మ స ల ప వం అ ణం ర బ ం

కయ ల అవస .

సంస ృ సలం క ప తం ం . సంర ం సం

వ త ం సృత సలం సం ం ,అ ంతమం వ

స త వ సలం డవ . సలం క నం స యప ం

కస మ ప త క అత ంత ఆ ద గ న ల ర ంచడం కయ .

ణ ట , పజ ర నబ రంగ ప వ న ప ,

వ త ం తర స హం తన ం . ఉత ల ం ఉ

ఈ ఈవ లవ ర . దవ ఇషపడ

, ద హ , వ ంచ దగ మ ద జ .

క ఆ కవ వస సం ంచ త ం , ద వ ల యం ,

వ త ం క రం ల సంతృ పరచ .

(ii) క ష మ ష.

సంస ృ క ష మ ష పత ప ం

వ .ఇ కయ ల పకటనల పకల న స యప ం

మ అమ ల ప ష .ప ల స న ఎం క a క ఉం ం

సమరవంత నక ష ఖ న త. ఉ హరణ , పకటన

ణ ట సం ప రం క షల ం ంచబ ం

కస మ అరం వ పం , జ త ళం

(iii) మ పదర న
 మ పదర న ఒక సంస ృ క ప న ప క ఉం ం .

వ ల ం అల య ప

96
96

తం మ వ త ం. ల క అవ హన అవసరం

ం మ ష ం వం అ క ఉత వ ల ప రం

ఉ హరణ , ఉతర రత శం ల , పజ ఇషపడ

అ కం ధ ం ,ద ణమ ప మ రత శం , పజ పం ఉండ

అన కం ప ప శం ధ ం నవ వద. ల కయ

ఉత ల ఉతర రత శం ర మ రణం ఉంచం

ద ణమ ప మ రత శం.

మ ఆ ర అల ట సంబంధం ఉన ఉత ల ం ఉం

గ ఎ వ క ం పద . సం

ఉ హరణ , బర క పకటన కం రం ంచబ ం

ష, రణ ణ స రం డళ .ఇ

బర ఒక గ ంతర ఆ రం అ వన ల ంచం .

(iv) ఆ రం మ అల

ఆ రం మ ఆ ర అల ప సంస ృ ప క న .

సంస ృ ప నం వ ,మ ంద ం .

అ ధం , పకృ ఆ రం మ సం పజల స ంత న త ఉ

ప .ఆ ర ఉత ల క ం ఒక పజ ఏ

సంస ృ ఉత ల ం ం మ తద ణం అం ం . కయ త

ఆ ర ఉత ,ఫ చ , వం ఇతర ప శమ

గృ పకర , భవ ద న అల ట అరం

సంస ృ మ ఉత ల తద ణం పకల న యడం వల పజల వన

అల ఈ ఉత ల ప తం .

(v) సమయ స ృహ

సమయ స ృహ సంస ృ అంత ం . ంత సంస ృ

సమ న వన డవ మ ప గ ంచక వ
97
97

వృ ం .ఇ వం సంస ృ ల , కయ ఉత ల అం ం

ఒక కసమ సం ంచ త వ సమయం గడపవల ఉం ం

ఉప ంచడం. సంస ృ - న ంచక వ మ ఇషపడ

ం ప యం . అ వం ం , కయ గ ల బలవంతం య డ

ఇ అన ల ప స ందన న ం న ఘ ర వ .

ణ ట , పజ గం రయం .

కయ గం మ రయ ంచ డ -

ం . ణ గ స క ంచ సమ ,

ఖ ం అ య య మ ఆ ల ం

స .ఉ హభ త న కయ పయ రస ంచవ

అత ఒ ఎ వ డం . స ంత సమ అ మ ం

ర వ .

(vi) సంబం

సంబం ల క చ దనం సంస ృ ల ప క న . పట ణ

ం అ ం ల క ఉం . బ , మల ప వం, ం

త దం ద న ణ ం వ ం పజల త వ ఉండవ ,

పజ ఉమ ం ల వ . కయ అవసరం

ప ల ంచ మ అ ం సంబం ల అరం ం

ప య క ర .

ణ ట , సంబం ల అ క వ ఇవ బ ం . ఒక ణ,

పజ ఒక న , లం క ఉం . ఉం

ఎవ నమ న ం , అత రస మ అత ంచవ .

ణ ట జయవంతం ల సంస ణ ం ం

ర క జ సంబం ల కళ. అత ంత జయవంత ం

ఈ వరం ఉ హరణ ఎ ఎ , ద న సంస .అ

98
 98

వ మ ంచ సంవత ఓ క ప

ణ గ ల వ గత సంబం .

5.6 చర మ ం కరణ

ఖ మ నమ క వ వస ఫ తం , క

తరగ కమ స జ తం అ క న పద

స వ గత న మ త వస క ఉం

అ బం .అ వం స ల ప వ ల త ఉం ం మ ప తం ం

వ ల ప య. ట ం కరణ అధ యనం

మ ప యల సంబంధం క ఉం ం . ల

ఖ ఒక వ క ం కరణ ం

చన స , ంబం, తమ ం . ప

ఇ ఒక మ గ పవరన ప వం

మ ం చర వ ంచబ ం .

(i) చన స

ఒక వ క చన స హం క అ స ల క ఉం ం

పత ( ) ప ప క ఉన వ

వ క ఖ పవరన. ణ ట , పజ రణం ఉం

పత స ల , అన వ గత సంబం ల ఆద ంచం . కయ ఉం

ఈ సంబం ల ప జనం సం ఉప ం ం . స యం వ

ఆ య , సర ం క డ వం అ య య

ఉత ల ం ట .

(ii) ంబం

ఫ ల ంబం అత ంత ప వవంత న . ంబ

రక హం దతత సంబం ం న వ ల క ఉం ం .అ

99
99

అ వృ ం న ల , రత శం , ంబం క ప వం త ం

ణ ం పవరన గణ యం ప తం ం . ంబ
 ప జన ప వం, వవ కరణ మ క ప తం ం
స రం.

ణ ట , మగ స , ఖ ం అ ప

రయం వడం ం బల న ప

ప య. కయ అరం మ ం ం

తద ణం .

(iii) తమ

ప స హం వ క నం పరం ర ంచవ

అత /ఆ తమ . ఒక త ఒక వ ర క ల క ఉం ం

అత ఆ ఉన వ ల ప రం పదర న ఇవ బ ం . త

ఒక వ క నం క కమ పజ తర వ క

ణ పజ తమ ం ఖ ం తం ఉం

అ సంర ంచ కషపడం . ఏ ర ళ వ

స జం న ంచం . ఉ హరణ , పం ఎ వ ఉ

-ఆ పవృ . ఖ న ండ

న ంచం . అత కం ఎం ం ఇ వ ం

ణ పం , ద మ లగ వ . కయ యవ

ఈ చనల అరం ం మ తద ణం ల ం ంచం .

5.7 శదగల మ ఇతర

న క ర ఖ మ నమ ల , ఒక వ

ఎం క ఇతర ప న న క ర ల ప తమ -

100
100

రణ, అవ హన మ అ సం. ఖ ప తం యడం త ఉం

ప .

(i) ఖ మ రణ

ఒక వ క రణ అత అంతరత బలం ప తమ ం

ప య ర , అన ల ం ప ఫ ల పట అత ఖ
 చర . ణ ం , రణ పవరన అధ యనం
ఈ ం ఇం ఎ వప ధన జరగ .

(ii) ఖ మ అవ హన

ఖ ఏ ం పత పవరనల సృ ం మ

అవ హన ప తం ం .త వస ర వన ల , ణ పజ

ఎ వ లం పవరనల క బ ఉండం . ఇ ప ప ం

అం ం ఉత ల పట అవ హన . కయ ఉం

ల ం ం ట అవ హన ప గణన ం .

(iii) ఖ మ అ సం

ఖ ప య క ం ం

. ణ ట ,ఆ అ ద లం

పజ తమ చనల నమ ద న లం ం ం న వడం, అం

వ గతం ఆ రపడ .

5.8 ంశం

ప త న అవ ల ప ణ కస మ

ప క త అ . ప ఉం

ఖ , నమ మ వల అరం ం త ం

అత క వ అం ంచ ల ం ంచవ . గం

101
101

, ప నం ప ప జనం. సంస

ణ ట రబ ల ఈ ంతం బ

. అంత ం ణ ట ప కయ , అల ప

ఈ క జ త ప ం . ఆ పచ త త

పవం, తలస ఆ యం అ త న వృ ఉం

ణ పజ మ త త ం .ఈ

దృ ంతం న క ంచ మ ఆ ం ం

మ రణ ం . అం వ ల, తకడం రం ం

మం ఉత మ వ .త త, ఆ క వ వస రవడం,

ణ పజల ద న కయ త

జ , రం ఫల ం . ం న కయ
 ఈ ఎ ఎ , ,మ వం రంభం

ఐ ద న , ఎం కం ఈవ ఎ ల అరం గ మ

ణ గ ల నమ మ తమ అందం క .

5.9 వ

అవ హన : ఇ ఎం వడం, ర ంచడం మ

ఉ పనల వ ంచడం. మ ట లం , పపం ఎ

అ సం : అ సం అ పవరన శ త .

ఇ నం మ స సం ం వ ం ప య

భ ష చర సం.

ఖ :ఇ న పవరన. ఈ న పవరన a

ఉ పన ప లం లం గ ం వ .

ఫ :ఇ మన ఉన వ ల క ఉం ం

పత ప సంబంధం మ అ మన పవరన ప తం .

102
102

సంస ృ : సంస ృ అ నమ ,ఆ చన మ ఇతర కల క

ఒక వ క యగల అరవంత న మ

స జం స ల అంచ యగల .

5.10 అ ం పశ

1. ఖ ర ంచం . కయ ల ఎం ఖ న

అ అధ యనం?

2. ఒక ఖ మ నమ కం మధ ంచం . ఇ ఎ

గ రయం ప తం ?

3. ణ క ల ణ ఖ పం న యం

గ .

4. ఖ మ సంస ృ మధ సంబంధం ఏ ?

ణ ం చ ంచం .
 5. ఖ గ న క ఎ ప తం

అవ హన, అ సం ద న అం ?

5.11 చన / ం న ం

1. ఎం ,ఎ . ; జ .; మ , డ .,

క మ య , , , 1993.

2. , .మ , 1. ఎ ., య ఆ య య ,

, &స ఇం .1969.

3. , ం , ఆల ., గ ల పవరన:

అం అ ష , Delhi ◌ి , - ఇం ,

ప ం కం , 1993.

103
103

4. మ , .ఎ మ , ఎ ., ం

ర హణ: ప క, అమ మ యం తణ, Delhi ◌ి ,

ల ఇం , 1995.

5. మ , . మ క , జ ,క మ

య , Delhi ◌ి , ం ఆ ఇం , 1998.
104
104

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క .
ఠం: 6 ట : క ఎంఆ ం

వ వ యఇ ట ం
ణం

6.0 ఆ

6.1 ప చయం

6.2 ఎ

6.3 త

6.4 మం / మం

6.5 క

6.6 ంశం

6.7 వ

6.8 య అంచ పశ

6.9 చన / ం న ం

6.0 ల ం

ఈ ఠం చ నత త, యగల

• ప నవ వ య ం పద ల అ ంచ

ఇ ట .

• ణ న త ల ఉత యడం ం క య డ మ
 ఎ .

105
105

6.1 ప చయం

వ వ య ం క ఒక అంశం అ ం . ఒక స లం

మ వ వ యఇ ట సరస న ధరల త న సరఫ -ర యన ఎ ,

త , క లర ణర య ,వ వ యప క మ యం ,

శమ, , ఆ ద న ఉత ఖ తక ఉ

అ .వ వ యం మ అ బంధ ర క

ణ రత శం ప న న ,వ వ యఇ ట ం ద

ర. వ వ యం త ం కప నం వడం , ం

ల కరణ మ ర ,వ వ య నం

ఇ ట కరణ పరం హ ఆ క వ వస ల ర ం

వ వ య ఉత ఉత య మ ం య అవసరం.

వ వ యఇ ట సం సమరవంత న ం వ వస క ఖ త ఉండవ

ం ఇవ బ ం :

1. వ వ యఇ ట శం ఉత . క ప వం

ఉత పద , అం వల త గ ంచవ

వ వ యఇ క సం ఖ ల న ట .

2. ఆ కఇ ట డకం ఎ వ ఆ రప ఉం ం

ం స రం క . ం వ వస

ఈ ఫం యవల ఉం .

3. వ వ యఇ ట సం సమరవంత న ం వ వస అవసరం

ఇ -త మ సరఫ అ వృ

శం ప శమ .

వ వ యఇ ట ం వ ల ంద ఉంచవ -

ంచద న ఇ మ మ నఇ . ంచద న ఇ ఉ

ఎ , మం , త ద న వ వ యం, జ సం అవసరం

జ త త. మ నఇ ట క , మ పం ఉ ,
106
106

స , ష వం ప నవ వ య యం బ

త లం ఒక యబ ం .

అప ం ఈఇ ల ం అధ యనం యడం ఆస కరం ఉం ం

పద సృతం ం .ఈఇ ట ం

ప త ఆ ల ప రం, ఇత ఉ తం ఆనం

అ యం త .త అ స ం న అ సం

ఎ , త ,ర య ల ప క చన ంద వ ంచబ

మం మ క .

6.2 జ

అ ఇ ట ఎ ఖ న

ప తవ వ యం ఉప గం సం

వ వ య ఉత గవంతం ం .అ అంచ యబ ం

రత శం న ఆ ర న ం ఉత 53 తం

ఎ ల డకం వల వ మ సహ రం ఉం ంద

అప ం ం .ర యన ఎ ల ం ం

త మ మర త లప మం ,ఇ ఎ వ

ర యన ఎ ల ప స ం ం .

ప క 1: షక బంధనల జర కన ప

(000 ట ల ష )

ఎ 1997-98 1998-99 1999-2000 2000-01 2001-02

న తజ సంబంధ
10.901 11.354 11.592 10.920 11.310
ఎ

స
3,914 4,112 4.799 4,215 4,382
ఎ

ఎ 1,373 1,332 1,678 1,567 1,667

107
107

అ ఎ (ఎ ) 16,188 16.798 18.069 16.702 17.360

లం: ర యన, ఎ ల మం త ఖ.

న తజ (ఎ ), ( )మ ( ) గం

ఎ ఎ వ ఉ మ అం వల ఎ వ ం ఉం

ఎ .ఈవ ల గం కమం ం

ఉం . 1 గన క గ ం ల ఇ ం

ధఎ ల.

ఎ ల ల ఉ .

పం ,హ , ఎ ,ఎ మ వం అ కన క ఉ

గం, జ ,అ ంమ ఒ వం ఉ

త వ గం. అరం ం పయ ఫ ల ఇ

మ ఇత ల అమ డం కషం. 2 ఇ ం

ధ లఎ ల గం.

2: జర క కన ప

పంట ంతం 2001-02

ఎ . షం / UT 2001-02

1 ఆం ధ ప 143,46

2. క టక 101,48

3. రళ 60,72

4. త ళ 141,55

5. జ 85,52

6. మధ ప * 39,96

7. మ ష 78,24

8. జ 38,88

9. హ 155,69

108
108
 ఎ . షం / UT 2001-02

10. చ ప 41,40

11. జ & 64,55

12. పం 173,38

13. ఉతర ప ** 130,40

14. 87,39

15. ఒ 40,91

16. ప మ ం 126,82

17. అ చ ప 2.88

18. అ ం 38,81

19. ర 30,45

20. మ 104,94

21. లయ 17,16

22. ం 2.13

23. రం 13,72

24. ం 9.72

అ ల రత శం 90,12

*ఛ గ h ◌్ క ఉం ం

** ఉత ంచ ఉం ం

ఎ ల గ పత సంబంధం ఉం

పంటల ఉత నం అం ,ఎ వ ష ల

ఎ వ ఉత . ం బ ం స ం

త వఎ ల ంతం. ప త సంస

పరచ త వ గ ఎ వ పకటన

ఉ దకత. ఇ ం బృం క ప ం

ఎ .

109
109

ఎ ల ం జర ; సహ ర

సం మ మవ వ య య . ఒ ధం

గ వ ల అమ ల ప సం వ కస మ ర సంద .

ఎ ల ం ంచ న ఉ
 ప చ మ న గ ల ం వడం వల
.ఎ ల ం శ చ ం.

ఉత
త ల ఎ వ ధ ం

ఉత పకల న ం . గ షం త యగల

మ ఎ ల శ ల ష ల సరఫ ం

ర ల ల పంట ం ల అవసర న ష .

ర శమం క వ శమం అం సం తప క

ష ల ష స షం ంచం , ఉ

శమం 20: 20: 20 అం శమం N, P మ Kక ఉం ం

ఆ ష . అం వల ఉత ప తం

ఎ ల షయం .

ధర

ధరల ప త ం యం ం

స ల మ కం అం ంచవ

లర ం ఆ - జ ం .ఇ

ప త ం తం గమ ం మ అ ం ఉం

స అ వం ంట కవ యనం న సంస భ ం .

110
110

పం

ఇక డ మ , ప త రకం, ంటం మ

ప త పం సం ంతం. అం వలన,

త ల పం ఎ వ ప .

ఎ లత పం వ ల వ ఉప

గ ల ఎ . ంప యకం , సహ ర సంస మ వ వ య

ఇండ ష ఖ న త ం , ఆలస ం జ ం
 ఎ ల పం దఎ న
ఆకర య న . అంత ం ఎ ల ష పం

సహ ర మ జ ం 60:40 ష ఉ . ప తం

ర ం మ జ 60 తం ఉ

సహ ర సంస మ 'వ వ య' ప శమల ష వలం 40 తం త . బ

ఎ వ ఎ ల ం ఒక ల వ ఉం ం

సహ ర సంస ,వ వ యప శమల సంస మ జ ం ఉం .

ప ష

పకటనల సం, క ప క ,ప క మ

ఎ ల డకం వల క ప జ ల య య ఉప ం .అ

ఇం (AIR) ల మ పకటనల ర ం ం ం

AIR మం ప జనం. ఎ ల ధర యం ంచబ ం బ

ప త ం త, త ప క దశ అవ హన క ంచడం

ఎ ల డకం ం . మ ర క ల సమయం

ల సం, ఎ ల పకటన ఉం .

ఈ ం ల , డల రచన య స యపడ

ధఎ లర ల ం ం ం .

111
111

చలన ల క ఉన మ త త పకటన పకటన

దవ మ క పద . మ ఉత , ర త మ ప

క పకటన మ ంత యగల ఇతర ప

ఉత , క పద మ ప జ ల తం. ఆ

వ ఎ ఎ వ పకటన కం న ప ఇ ం .

ఎ ఉత సంస పదర న ర

ధ రం ల డకం. ంతమం పగ ల ల సంద ,ఉ తప

మ మ ఏ రక నఎ అవసర వ ంచం . ఇ స యప ం

భ ష పగ ల అమ క ప ఉప ంచడం.

ఎం క న ల ఎ లక ల మ ంత వ ంచవ

ఉప గం మ ప . ఉత మ ప జనం ం అవ హన సృ ంచడం

అమ ల ంచ స యప ం .
 ఎ ల ం

ఎ ల అమ క ంట గం స ం నప ,

ఎ ల ం వ వస ఈ ం ధం ంచబడ :

1. అమ క ంట సంఖ ఇప స .అ నప , వద

శ , అమ క ప సగ నక ం న ంతం

714 ర , ండ, ఎ ం ప ం ఉం

ఎ న రం.

2. తర , అ క అమ క ప ల ఎ ల సరఫ

ఎ ల ం ర స

ంతం.

3. అ క అమ క ప ల ,ఎ ఒ ల యబడ

ల న .ఉ హరణ , సరఫ ఉం

112
112

పంట త ం అమ క

న ఎ న

స డం .

4. తర ,ఎ లత మ తరగ

ల స ప అమ కం అం

ం .

5. ఎ ల ం కం సరఫ త వ ఉన

ంతం, న జ , ల ధర వ

చటబద న రణ ధర కం ఎ వ.

6. , మ క రక న యవల వ ం

ఎ న రకం .ఉ హరణ ,

ం ట వద ం యవల వ ం

న తజ ఎ ల ఎ .

ం కం , ఇ స న పద వ , a

ఈఅ అ ంఛ య బలవంతం అ .
 7. అ క ం ల ం న నగ

ఎ . ం ల ం స ల క ణం పంట ణం

ఈ అవస ర ఉ ంచబ ం . ప దన ఉం

ల య యబడ

దఎ ,ఎ ల అమ కం వ ం

అ వం ం .

నఎ ల ం సం చన

ఎ ల ం వ వస పరచ చన ఉ

ం :

113
113

1. ంట సంఖ ం న అవసరం ఉం

ప కం ండ, జన మ ఎ ం

ఎ న ఎ వ రం ప ంచ డ .ఈ

సమ ఆ ం మ ప ణఖ త ం .

2. స న పం అ వృ యవల న అవసరం ఉం

సహ ల కల క నఏ ,

ప త మ ఏ , మ బ

ంతం క . ం సంసల ప శం ప

ఎ ల ం నం యడం సడ ం

ఉ ర దం బ మ మ ం ం

ఎ ల రం. ఎ , సహ ర సంస

జయవంత ం , లర త ం

అమ ల పయ ల భ యం . క థ కల

లంద ఎ అం ఉం నం ఉం

అవసరమ సమయం ం సరస న ధరల

సహ ర సంస క బ తం.

3. ఎ ల సం ం య మ ల ఉం

ర సమయం నష అవ ల త ంచ పరచబ ం మ

సం ల ం ల .
 4. ఎ ల న ట అం ఉం
5 ం 10 .

5. క మ బ ంద త యవల న అవసరం ఉం

సం . ణ త యం తణ బ తం యడం ఇ యవ

సంస ( ధ దశల న ల యడం

ం మ ప గ లప ) డ అదనం

మం ం ప రం.

114
114

6. ం ర సంఖ త ం న అవసరం ఉం

ల గందర ంచ ప కం

ర త వ ఉ .

7. ష ల (ఎ ) ధరల ష ఉం

ంద ఉన రణ ఉప అ ణం ఉన ల ర ంచబ ం

ధ పంట పద మ లప .

6.3 త

తనం ఒక గ ం ,ఇ కద క ం

ం క . బ బ గణ యం ఆ రప ఉం ం

పంటల ఉత ఉప ం త ల ణ త. ఒక అవసరం

అ క బ వం వల న ల ల క ఉన త న తనం, మం

న ం ణ తమ మ ల ధకత, ంచబ ం

ఏ వ వ య- వరణ ంతం పంట బ ం ం . తనం అ నప

తం వ ల గం త

మం తనం ం ,ఎ , , మం మ

ఇతర ఇ ం ంచ .

ంప యకం త ల ంద ఉం

ష త ల సంస . అదనం , కం ఉ

ఆప ష ఉం . త ర ల అ కం అ వృ ధ త

బ త ఎ వ ప త సంసల ఉం

వ వ యప ధ ం మ వ వ య శ ల

మ ష ప .ఈ ధం అ వృ ం నఈ తర ంచబ

మ త ల సంసల ల సరఫ యబ ం .ఈ త
 ధృ క ంచబ న మ క న న ణ త యం తణ చర అమ యబ .

115
115

ష తమ త ల సహ ర లర పం

మ స ంత అమ ల ంట .

వం అ కబ ళ తన సంసల ప శం

మ ఆ USA, పయ , , స ండ ,

ఐ , ఇం -అ క కం ద న దృ ంతం గం ఉ

న .అ సమయం ప త ం ఆ త ం

సం ం ఉ శ ం అ క ల ప శమ ం

రకం. ఇ త ల బ ళ ం

కం .

తనం అవసర నఇ మ అం వల ఎ వ ం

పయత ం అవసరం. త ర ఉం కయ వ ం ఉం ం

వ . అవసర నమ క వరణ

ఎక మ ఒక ష రకం ం ఆ ం న పంటల ప ణం.

తన అవసరం ం ప ణం మ ఇ క సం అమ బ ం

పయ . 3 త ల ఉత మ పం గ ం ల ఇ ం .

ప క 3: ణ త త ల ఉత మ పం

రకం 1997-98 1998-99 1999- 2000-01 2001-02 2002-03

2000

డ Qtls. 46,134 38,994 51,131 42,690 47,021 49.000

ం ష '000 684 675 466 591 550 600

qtls.

స '000 7,879 8,497 8,798 8,627 9,100 9,300

ణ న తనం qtls.

పం

*ఊ ం న ***

లం: వ వ య మం త ఖ.
116
116

ప తం అ క రం త ల ం

ఉత మ అమ .ఐ , ఎ ఎ , ప , పయ ఉ

మ అ క ఇతర ప కం . దృ

ఆ ర ల HYV త ల అ వృ యడం మ అమ డం. అదనం ,

అ క ణ త గల పం మ ర యల సం త ల అ వృ యం . రత శం ఎ మ ం

ఐ మ ఎ ఎల త మ మం పగ ల ఉ

ప క అ వృ .

6.4 మం /ఇ

, ,ఎ క , ర , యం తణ ఉప ం ర య

ద న సృతం 'వ వ యర య 'అ .వ వ యం

ర య ల ఈ ం ధం వ క ంచవ :

ఎ) మం - తం ర య ల 80%

) ంద శ - తం ర య ల 10%

) rodenticides

d) క సం ర మ - తం ర య ల 5%

ఇ) fumigants

ఇ ష తప మ అం వల త ం

త ఉత య మ క ంచ అ మ .ఉ

అ ర య ల సం అ స ం నల మ భద చర .

త ం ం ళ మ ప క ట

న ( ఇతర ప ల ), గ పద , భ ద ర

స న పద స న ణ తమ ప ణం త వ ంచబ ం .

అ క పంటల మ ప ల కరం.

117
 117

ప ణం సంవత 7.5% ర న దల ఉం

ర య ల గం. 4ఈ త ం

ఎ వఎ నడం వల ఎ వర య ం . ఇతర

ప , లవ వ యపరం నవ వ య గ

ఇ ట .అ ఇ అ ల రత శం ఎ ఉం , ఇ వలం ఒక త

ఆ క ల ఇ ట గ నం లవ . 5

పంటల ర య ల ం ం .

ప క 4: వ వ య కన ప క -

య నం. ల తం (%) ష

1. ఆం ధ ప 33.6

2. క టక 16.2

3. జ 15.2

4. పం 11.4

5. మ ష 5.1

6. హ 4.7

7. త ళ 3.6

8. ప మ ం 2.9

9. ఒ 2.0

10. ఉతర ప 1.7

11. రళ 1.3

12. మధ ప 1.0

13. 0.8

14. అ ం 0.3

15. చ ప 0.1

16. జ 0.1

17. అ 100.0

118
118

వ వ య-ర య ల అమ క ంట 50 తం ఉ

ఐ ల ం కృత ఉ , అన , ఆం ధ ప , ఉతర ప ,
 జ ,త ళ మ ప మ ం .ఎ ల షయం

వ వ య-ర య ల గం ం కృత ఉం .

ఇ పంట పం ంచడం మ ంచబ ం

అగ మ ఉ .ప మ వ త 65 వర ఉ

వ వ య-ర య ల గం తం. క గం

వ వ యర య ధ ల సృతం ఉం .

రత శం ,వ వ య-ర యన గం అ క దఆ రప ఉం ం

ర - దల క , పంటల ర ,ఏ గత

టల పంట , ధ మ ల పంటల అవ శం.

దల ంతం గణ యం ఉన ం న వ ంచవ

షం, ర వం వ మ జ పంటల ఆ రపడటం,

మ రప య మ పంట క వత. ఆ ధం వ వ య

ర య ఏక .

ప క 5: వ వ య కన ప : -

యపంట ంతం క ష క ష

నం క పంట ంద గం

తం ల ం (%) తం (%)

1. ప 5.0 27

2. య ం/వ 24.0 27

3. టల పంట 0.5 15

4. ర య 1.7 12

5. ర 1.8 4

6. ంజ 10.0 4

7. మ 10.0 3

119
119

8. ఇత 47.0 8

ప వం పంట తం 5 తం త ఆక ం నప

రం, ఇ తం వ వ యర య ల 27 తం

గం మ ల క అ క సం వ త ం .

ప ద తం మం / మం ల ఉప

త త గ ధక శ మ ల యం ంచ
 మ సంభ ంచ ం ంచ లత. అం వలన,

వ వ య-ర య ల ఈ ంతం మ పంటల ఎ వ ఆ రప ఉం ం

అం . ఖ న ప త యం తణ నం న

ఎ ల షయం , ం శమం క అం త వ ఉ

వ వ యర య లత మ ం ల యం తణ.

అత వసరం అరం ం సం

ల/ మం .

ఉత : కరణ ఏ త య మ య ఉ తం

మం మం ల కల క concent త

ర య . ఏ ం ర ఉప ంచ ఉ తం. చలడం సం

ర య , య దర అవసరం. మం

ఈ దర . ల ం ం . -ఆప

ఈ దర / యర ఇవ ం .

ధర: వ వ య-ర య ల ధర ఏ సనం ర ంచబడ .

ధరల ర శం ం . ండ ప వం ల ం

యం ధరల ప జనం.

ప ష :ర య ల అమ ల ప ష ఇ ం ఉం ం

ఎ ల. వల జ న ల అవ హన క ంచడం అవసరం

,ఎ క ద న మ ఉత , పం గ మ ఎ కల స జం

120
120

స పకటనల ర ంచ స . ప ఖ వద ం

స మ మ రహ మ రహ ణ పజల అ మ ం

ఉత ం ం .

పం :ర య ఉన అం ఉం

అవసరం. పంట అం ల న పడ

ఆ సమయం స న రక న మం స ప ప ల అం ఉం .

పంటల అవసర న ధర య , అవసరమ వ వ , య తం

ర య , మ డకం క పద ఖ న , ల

ఎ ల మం త వస

అవసర న ఆ ల ఉంచవ . షయం ఏ టం భ దత

 ఇ ష తప బ ప గణన

న మ ప .

6.5 క

శం సంవత 1.5 ల ల కర ఉత ం ,ఇ

ఇబ ం ం అ . ధ పవర ఈ క -

25 , 35 మ 35 ల జ త క ం

HMT వం సంస .ఎ , ఐష , స , ఇంట షన ,

పం క , ద న కర అ ఖ ం మ

ప గణ య న , ం వ ల ఆ రపడటం ఎ వ

ణ ఆ క సంస . 90 తం ఉన అంచ

కర అమ ణ ఆ క అ వృ న ల ఆ రప ఉం

ష అ వృ ం మ జ ం వం సంస .

అ వం ర క ప గ ంచబ న ం న,

క అ షం క భ దత అం ంచగల

ఏ . అం వల ఒంట క ఉన భ ంచగల

వ వ య యం ల స షం ఉం ల సం దర ం

121
121

సంత. ంచద న ఇ ట షయం , లంద సంబంధం ం

కర షయం ం ప ణం ఉం ం

మ ఇతర వ వ య యం ల స షం ం న అవసరం ఉం

కర భ యకం ంతం గల ల గం.

ం ప ణం స హం పం ప న ప

క ం . క ఖ త న అవసరం ంతం ం ం

దల క మ పంటల ర ల బ ంతం.

ఉ హరణ , ం పంట పం ం అ క దల ం

ఒక సంవత రం , ఒక 20 ఎక ల క ఉ మ ప

క సమరవంతం ఉప ంచవ . / దల / వ ర ం

వలం 20 25 ఎక ల ఉన ఉప ం గ

క భ యకం . సం ఒక ం సం ప ం న

క , ం ధ నంత ప గణన

తన ంత లం క డకం, య ం అవ శం ఉం
 ల కర వ . అం వలన
ద ఉన ందగ

కర .

క ం ఖ న ప -

1. క ఉన ంతం.

2. ం క స వం ( దల / ).

3. పంటల ర మ సంవత రం పం ం న పంటల సంఖ .

4. ణ లభ త.

5. కర వల ఇత ల అవ శం.

122
122

6. ఉత ల ర య క అవసరం

మ వ వ ఇ .

ం దృ ణం ం ం అం

జయవంత న అమ కం:

1. ం ల ం ణ లభ త.

2. వ గత అమ కం: సం వ క గ ల ం మ

స ం .

3. ట స -త వ సంఖ .

4. లభం మరమ య ల లభ త.

5. అమ ల వత త.

6. కర న ale కయ వ.

7. ఇంధన ఫ దకశ .

మం త మ ం తమ న ం

ఆ ం న సరఫ ణ సంసల .ఎ మ ఎ
 మం న ,ఆ ంచబ న సరఫ తమ పడ

క సరఫ య . క బ ల అదనం

(ఇ వ త )ప ట బ

క , ల , ల , పవ య ,

ద న

త న ఎం క సంబం ం ల సల అవసరం

క క పవ . ఇ ల రకం దఆ రప ఉం ం ,

క యబ న ప జనం మ అ అ ంద

123
123

పంట సమయం ళ ం . ం బ ం a ఉం

ఈ అం ల ల సల ఇ నం.

6.6 ంశం

అ కఉ దకత మ అ క ణ త గల పంటల ంద ,ఇ అవసరం

HYV క త ల ఉప ంచడం, త న ణ తమ ఎ లప ణం మ

మం అవసరం ప రం. అం వ ల, ఈ ఇ ట ం ఒక

ఖ న ణప .

ఇ ట ం గవ మ మ న వ క ంచబ ం .

మం పంట ఉత గవ స యపడ మ మ న ఆడ a

స యక త. మ న గ మ ం యద న రకం మ అం వల

ం ం ం కషం. గవ ల ం సంవత రం త త ం

సంవత రం. రణం అ కవ వ య ఉత ఉన ఎ వ

ఇ మ వ త వవ వ య ఉత ల షయం .

6.7 వ

ఎ :ఎ త సరఫ

షక న తజ (N), (P) మ (K) అం

వం ఎ .

స ళనం ఎ : ఒక కం ఎ వఎ ఉం

ష ల స ళనం ఎ - వం సం ష ఎ అం
 అ యం (DAP).

క లర ణర య : యం తణ ఉప ం ర య

, ,ఎ క మ ర ద న మం వ ,

ంద శ ,క సం ర ,క సం ర ద న .

124
124

డ :ఇ త త చ కం క ధ క దశ.

స :ఎ ల కసమ ధర రణం కం త వ ఉం ం

ఉత ఖ . సహజం , ప త ంప రం ం

ప శమ .ఈ ం ం మధ అంతరం ం ఉం ం

ప త ం .

6.8 అ ం పశ

1 వ వ యఇ ట ం వర త క గమ క యం .

2 ణ న త ల లభ త సం చనల యం

3 ఎ ల సంస క ం అ ప అ ,ఎ ఉం ం

ల స లం సరఫ .

6.9 చన / ం న ం

1 ల ,“ ర ం ”.

2 ఆ ర ,ఎ ఎ మ అగ , ఎ ఎ , “అ కల ర ం ఇ

రత శం ".

3 వ వ య మం త ఖ, “ఆ క స 2002-03”.

4 , జనవ 19, 2003.

5 ,ఆ మ ఎ ,“ ర ం ”.
125
125

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క .
ఠం: 7 ట : క ఎంఆ ం

వ వ య ం , వ కరణ
ఉత మ ఆ వృ

ణం

7.0 ఆ

7.1 ప చయం

7.2 వన మ ర చనం

7.3 వ వ య ఉత ల వ కరణ

7.4 వ వ య ం మ ఆ క అ వృ

7.5 వ వ య ం చ తమ వృ

7.6 ంశం

7.7 వ

7.8 య అంచ పశ

7.9 చన / ం న ం

7.0 ల ం

ఈ ఠం చ నత త, అరం గల -

• ణ ం క మ ఖ త

వ వ య ం .

• వ వ య ం తక ప .

• వ వ య ఉత ల వ కరణ మ దల

రత శం వ వ యం.
126
126

7.1 ప చయం

ఏస జం ఖ ం ఆ ర ఖ న త

ఆక . పజ ఆక రణం మర ,అ

అ క ధరల ం న రణ రణం

ఆ ర ల. అం వల, సమరవంత నమ సమరవంత న ం వ వస ఒక

ఈ సందర ం అవసర నప .ఈ ం వ వస క

సమరవంత న, కసమ వ ధర స

ఒక మ త స న ంతరం ంద

మ క .ఇ ల స ధర హ

త వ సరఫ ఉన ఉత ఉత యం . అం వ ల, ఇ ం ం ప తం ం

అం మ గ . బ , ఈ రక న ల ంచ

ప , కమ నమ సమరవంత న ం వ వస అవసరం.

వ వ య ం ఆ క అ వృ ం త ం

వ వ య ఉత ప న వన క న

ఈ వన ల ఆ రప ఉం ం . అం వల, స న అవసరం

క గవంత న ఆ క అ వృ వ వ య ం వ వస

తం అ వృ మ వృ శం తప స గం.

వ వ య ం , ఇ వల వర , అం క ంచబడ

ఆ ల వ వ య అ వృ ఖ న అంశం మ

ఈ .అ ప మ న త న ం ఉన ప ,

1970 వర రణ ఒప ందం ఉం , ఇ కయ ల పశ

వ వ యవ ర ం యబ .వ వ య ం

క వ వ య అ వృ ల త వ ఆక ం ం

అ వృ ం న .వ వ యం యక ష (1976) ఉం

పంట జం ఉత ఉత య ఇ స ద ;

ఇ సంతృ కరం .

127
127
 7.2 మ ష

వ వ య ం అ పదం ం ప ల ఉం ం -

వ వ యం మ ం .వ వ యం, సృత ణం , అరం

నవ సం మం సం సహజ వన ల ఉప ంచ ల ం న ర క , అన

ఉత క అ ధ క ర క ల క ఉం ం . , రణం , ఇ ఉప ంచబ ం

పంట మ ప ల ంచడం మ / ంచడం. ం అ

ం ం వ ల తర ంచడం ర క ల

ఉత వర ఉత .ఇ అ ర క ల క ఉం ం

సమయం, సలం, పం మ న క సృ ం ం .

మ ప రం, వ వ య ం అధ యనం

అ ర క ల క ఉం ం మ ర ం ఏ ం

వ వ య ఉత ఆ , ప మ కద క

వ , ల ం గ ల వర ఉత మ

, మధ వ మ గ ల ఇ వం ర క ల ప .

ఈ ర చనం వ వ యం క ఇ .

వ వ య ం అం అ ర క ,ఏ మ

వ వ యఇ ట క ం మ

ల ం గ ల వ వ య ఉత ల కద క.

వ వ య ం వ వస వ వ మ మధ ఒక ం

వ వ తర రం .ఇ వ వ య క సంస క ఉం ం

ం ప శమల ప ల సరఫ , ం అంచ

వ వ యఇ మ ప మ ం సంబం ం న నం

వ వ య ఉత మ ఇ ట.

128
128

7.3 వ వ య ఉత ల వ కరణ

వ వ య ఉత ల సృతం ఏ వ క ంచవ

ట :
 • ఆ ర న ం అం
• ంజల ఉత

• ఉ న ఉత

• బ ఉత

• ల అం

• నగ అం

• జం ఉత

129

ంద న చదవడం , అరం వ

వ వ య ఉత ల క తం వ కరణ మ ఉప వ కరణ.

వ వ య ఉత

ఆ రప ఆ బ యం నగ జం ఉ నవనం
త ఉత అం అం ల ఉత అం ల
• మ • శనగ • ట • • ర •
• య ం • • జనప ర • • రబ • ప
•ద • బ • •
•జ •
 •బ •ఆ •ఉ
• క న • స • ంసం

ఫవ ర య పం
• • ప • బం ంప •
• •అ ంజ • ంజ •
• inal షధ •ఉ య •ఆ ం
క •ఆ ఆ •ఆ
• •
• ఫవ •
• ఇత • ఇత

7.4 వ వ య ం మ ఎక

అ వృ

వ వ యం రత ఆ క వ వస వ రకం ఉం . అ

ఎం కం సహ రం వల కం త వ ఉం ం

GDP. ఎం కం అ క వ రణం ఉద ం

ఆ కవ వ .వ వ య ం క ఖ త

ఈ ం ర ల ఆ వృ అరం వ .

(ఎ) వన ల ంఛ య ఉప గం

మం ం వ వస వన ల ంఛ య ం

మ అ ర హణ. సమరవంత న ం వ వస ఉం

అసమరత వలన క న ల త ంచ అ వృ యబ ం

130
130

ం , ల మ ర . ఫ తం ఆ యం

,మ ఫ తం అత ం ం

ఉత .

( ) స ల త ంచడం

సమరవంత న ం వ వస అ క ఆ ం

మధ వ ల సంఖ మ ష వరనల త ంచడం

క ం .ఇ క ష ఆ త వ వస ం

న .ఐ ఐ షయం ం

ఇ- ప ,అ మధ మ ల ం మ ప జ ఉ

ల స ంచడం. త నంత ందగ

పంటల ధర .ఇ మ దల ం
 ల మ ఆ యం ఎ వ ం ం

ఇతర ఉత మ వ ఆ క అ వృ ం

శం.

( )హ త పవం మ ఆ కవ వ యం క ప వం

ర య ంప య పం ం

ఆ కవ వ య వ వస ఎం ఎ మ ఈ వ వస

ఆ కత అం ంచ ధ తవ ం నఎ వ జ ష ం

ర య ల ప క .ఆ ర న ం గ

ఉత 1 డవ .

1: ఉత

( య )
1999-
పంట 1996-97 1997-98 1998-99
2000
2000-01 2001-02 2002-03

81.7 82.5 88,1 89,7 84,9 93.1 77,7

మ 69.4 66.4 71.3 76.4 68.8 71,8 68,9

131
131

తక 34.1 30.4 31.3 30.3 31.6 33.9 25.1

ప 14.2 13.0 14.9 13.4 10.7 13.2 11.5

ఆ ర
ఖ 103.9 101.6 102.9 105,5 103.4 111.5 90.3
ర 95.5 90.7 100.7 104,3 92.5 100.5 92.9
తం 199,4 192,3 203,6 209,8 195,9 212,0 183,2
* ండవ ంద అంచ

(D) య వృ సహ రం

జ ంట ం ం ల మం ఇప వ వ యం ఆ రప ఉ

మ ఈ రంగం 28 తం ఇ .

వ వ తర రంగం వృ న ం లం వన ఉం

వ వ య రంగం ం ందబ ం . క వన ల ,అ

ఆ క వ వస బ సం ఆ క వన ల అం ం . ల లధనం

వ వ యం ఏర డటం 2 డవ .

2: 1993-94 వ వ యం ట ష

ధర

( . )
తం బ
 ఇయ తం ప వ వ యం తం
ప
GDP క
1993-94 13523 4467 9056 33.0 67.0 1.6
1994-95 149.69 4947 10022 33.0 67.0 1.6
1995-96 15690 4849 10841 30.0 69.1 1.6
1996-97 16176 4668 11508 28.9 71.1 1.5
1997-98 15942 3979 11963 25.0 75.0 1.4
1998-99 14895 3870 11025 26.0 74.0 1.3
1999-00 17304 4222 13082 24.4 75.6 1.4
2000-01 16681 3919 12768 23.5 76.5 1.3
2001-02 18057 4794 13263 26.5 13.5 1.3
*త త అంచ

(ఇ) ట సృత

ట ,వ ల రంభమ

రత శం ప .ఈఎ ం అవ ల ఇవ డం రం ం

132
132

తమ పంటల పపంచం ఎక రం .ఇ స యప ం

రంతర ప కన ం ంచడం మ త , ఇ ం a

త అ కఆ యం. ఈ నం ల ప క స యప ం

ఆ క వ వస అవస ల అ ణం ఉత .

(F) మం వన ప ణం

న ం వ వస మం వన ప ల ం

. ఈ వ వస మ ంత న గపరచ ఆ అం ం

లమ ఆఆ ంద మ ఆనం ంచ ఖ

, , , మ వం ఆ క క మ

కం ట . అం వ ల, ఆ క న ప ందగ

ఆ క వ వస వృ హదం యడం ంచడం.

(G) కస ల వలప

వ వ య ం క నమ సమరవంత న వ వస స యప ం

వ వ య-ఆ తప శమల దల మ ఇతర వృ ం

ం .ఇ రత శం కస ల బ ల ం .

(H) రకం సం ం

వ వ య ఉత ల రంగం శం స యం సమృ
 ఈ ఉత ల ఎ మ ం . 2001-02 సంవత రం 5.8 య ల

ఉత ఎ మ యబ . ఈ సహ రం స ద ఉత ల ం త .

వ మ మఎ మ 10 య ట .ఎ మ

ఉ న ఉత ప బల న వృ ం

మ జనప ర.

, రత శం WTO మ పగ లస ఉన

పపంచం వ వ యం క ఖ తఅ న పపం కరణ ఉం

133
133

ం ఎ వ ఖ త సంత ం ం ం . న పట కరణ ఉం

ఆ ర ల ం క ఖ త ం ం . త తరగ

ధనవం న బ

భం ఉ శ ం. తం అ ల సం ళ మ ఇ ఒక రక న సం తం

ం ం వ వస అ వృ ,అ అ ం

శం క మ ంత ఆ క అ వృ ం .

7.5 వ వ యచ తమ వృ

త కం , ర యవ వ యం ఎ వ ఉం

ం శ ల రంభం వర వ రవ వ యం.

తన ఉత ల ంత త అ ంచ అ

అ మ అత ఇతర అవస ల ర .ఇ వం అమ కం రణం ఉం

పంట న ంట , ఎం కం , ఆ సమయం ,

ల క . ద, ర న అల ప

తన న అత ఎ న ళం

అత సం శ వంత నమ వ వ కృత a

ధ . అం వలన, వ వ య ం ఉం

ం శ బం మధ లం వర సంతృ కరం ,అ నప

చ ర, వ స మ జనప రప శమ అ వృ తఇ ట ఇ ం

నగ పంట మ చ ర, ప మ ం వ వస క గం

జనప ర ఉద ం ం .

ం ర ం వృ

వ వ య రంగం.
134
134

ప కత

వ ల ష ష ం ర

ఉ మర ం మ

ంబ క స యం సమృ న ం. ష ష , అం వలన,

న ఉత ం ,ఇ వృ ఆ రం

ం ,మ , ఆ క వ వస .

పట కరణ

వ వ య పటణ పజ .

పట ణ రత శం న జ మ ణ ం గం

రత శం ం పట ణ రత శం వ వ యం గం వృ ం న అవసరం ఉం

ం .

ర మ క ష

న ర మ క ష క ఉ

వ వ య ఉత ల సం సృతం ం . క డ మ డ

ఉత ం ల ం ఉత

ం .ఈ క న , ఉత క కద క

ఒక ంతం ం మ క ం ప తం, మ ఉత క గం

ఉత ం ల త ప తం యబ ం వర స ప ం ల త ప తం యబ ం

ం .

వ వ యం ం క

వ వ యం క ం కప ,ప మం వం

అ క బ త ,ఆ కఇ ట డకం మ

వ వ య రంగం పద ఫ తం వ
135
135

వ వ య ఉత గణ య న దల. క

అం వల వ వ య ఉత . ఉత తన

ఆ య స ృహ ఉ . ఫ తం

ం వ వస క దల.

లక న ం సమరవంత న ం వ వస క ఖ త

మ గ ల మధ ంచబ ం

1928 వ వ యం య క ష . అప ం , మం ఒప ందం

వ వ య ం ర హణ గ ంచబ ం

ధప ల మ సన చర ల క ంచడం

ఎప క ప త ం. క పన

ం మ త 1935 , చటం క చటం

వ వ యవ ల ం మ కరణ, పవరన

వ ల స మ యం త ట పన

శం -ఇ న చర

ం ప పరచ మ వ వ యం య

ం ధ నంత సమరవంతం .

ద మ ండవ పంచవర ప కల ,వ వ య ం

ఖ త ంద . ఏ అ వృ జ

ం రంగం కమం గ రణం ఉం

వ వ యం క కరణ, స ంత న స వం ఫ తం ,

మ ఏ ష ప త పయ ల వల .

వ వ యం యక ష ఇ ం ం “అక డ ఒక ఉం

పంట జం ఉత య ఇ స ద అవ హన ం ం

ఉత ,ఇ . ఉత ం , ఫ తం a

క ంచద న ఎ వ తం దల ఉం ం

పట ణ జ ం ం ం , గం

136
 136

ప త ం వ వస దల ”. ఈ పకటన

వ వ య ం క న ఖ త

వ మ ంచ చర ల అ స ం న అవసరం

ఉత .

7.6 ంశం

ణ ం ం ఉ - ం ఇ మ

ఉ . ం ఉత వ వ య ం

మ ఉత ల ం .వ వ య క ఆ క పం

మ ప స ందన అ వృ ం

ఒ , గ మ పరచ పయ ం

ం చరణ మర ం మ గ కల ర డం.

వ వ య ం వ ల అ వ వ య ఉత ఉ

జం ఉత .వ వ య ం ణక ప ఇ ం

మ ంచడం వ వ యం క వృ మ

ప వం.

రత శం వ వ య ం చ తఐ ద ల .

మ ంత వ వ య ఉత ల ంచ మ ల స యం

సరస న ధరల ణ త. అప ం రత శం వ వ యం వృ

తం ర ం ఆక ం ం .

7.7 వ

పట కరణ : ణ ం ల ం పజ వలస ప య

శ తప రం సం పటణ ం ల .

: చరణ ప ర ం వ మ

తమ గ మధ ఉత ల స యం ం .

137
137

దృ util న : ం ఫం ర జత ం

ప ఉత ర డం ఉత .
 వన లఆ ష : ం క సమరవంత న వ వస

వన మ అ ర హణ క సమరవంత న ఉప గం ఉం .

ట సృతం యడం : ఉత ల లల ళడం

ఉత నం ం శం పల మ పల.

7.8 అ ం పశ

1. 'వ వ య ం ' ఏ అరం ం ?

2. ధవ వ య వర త క వ కరణ యం

ఉత

3. వ వ య ం క అ బం వరం వ ంచం

మ ఆ క అ వృ .

4. వ వ య ం క ప పం వ ంచం

రత శం.

7.9 చన / ం న ం

1. రత శం వ వ య ం ఆ ర మ అగ త.

2. ణమ వ వ య ం ల త.

3. ణ ం ఆ . .బ మ ఎ .

138
138

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క .
ఠం: 8 ట : క కరం

ఆ ం
 ణం

8.0 ఆ

8.1 ప చయం

8.2 డం క అరం

8.3 డం ల

8.4 డం ల ర

8.5 రత శం డం

8.6 డం ల దల

8.7 డం ల మర ం గం

8.8 గం డం ల ర

8.9 డం దల చన

8.10 ంశం

8.11 వ

8.12 య అంచ పశ

8.13 చన / ం న ం

8.0 ల ం

ఈ ఠం చ నత త, యగల -

• డం వన ం చ ంచ .

• డం క ల డ .

139
139

• అ వృ డం త ం వ

వ వ యం.

8.1 ప చయం

ల మ డం ల అ సం గ కత వ త .

పద ,ప ణం మ భద ర త ప

ఆ క లం . స ం హం ఇ ఖ న ం ల ఒక

వ ల సమయం ం ప వడం మ సంర ంచడం

గం సం అ అవసరమ వర ఉత యబడ . ల అ ఒక మం

వ ల ం ర ంచబ నవ రదృ
 ణత, మ ష లం ఉన సమ సరఫ జ ం

రత లం. ల ఫం , బ , సమ ం

ఉత ల .

వ వ యం, ఖ ం రత శం , ం ఉం ం

దమ స కమం ణమ ఉత సంవత త .

వ వ య ఉత ల గం, మ

రం . ం మ సరఫ క ఈ ద న పవరన

ఒక ద తం వ వ య ఉత ల ల న అవసరం ఉం

గణ య న లం.

8.2 డం క అరం

డం అ య ల ణం

ల న ఉత లప ణం మ ణ త క ర ణ.

డం ధ త ంచవ

వ ల ల . య సంపద క ర అ

డం ల ల యబ న ఉత సంర ంచబడ మ ం ర ంచబడ

140
140

ఎ క , ట మ ,మ మ క ప వ కం మ

8.3 డం ల

రత శం డం ల పథకం ఒక సమ గ పథకం

య ల , ణ , ధర కరణ మ ట

మ సహ ర సంసల పయ ల భ య ఉ ంచబ ం .

డం ల క ఖ న :

(I) ధర కరణ- డం ల యడం ఆ భ ఇ ం

పజల లభ త భ దత మ మం ల

. ఇ రణం త వ ధర ం ర ంచబ

. ధర వ న డ త త అమ వ

అ లం ఉం ం మ అప వర వ ర తం ఉం ం .
 ల స ల అ ర న పద దల యడం
వ ల ధర త ం ఒక ప ఉంచబడ .

(ii) య ల - వ వస దప ణం అ స ం ం

డం ప క న . ఇక డ, వ వ యం ఎ వ గం

వ ల యబడ . ఉత వ కం ర ంచబ ం

అ వం ఉప గం ప త కమ త కన

అవసర న సంర ణ పద .

(iii) ఇం - డం ల య ఉం

ధవ ల ధరల ం ల

ఆ రం . ఇ ఎ క ం

వ . ం క ఈ అవ శం , అమ కం ంచబ ం . ం

వ ల డం ల మ ం ఉం ప దం

141
141

అ ం ం , తన ణమ అమ కం భ ంచగల

త న సమయం ఉత యం .

(iv) ం - డం ఆ క అవస ల

ఉత ల వ . యం న ం ం వ

సం న డం ర క భ దత

70 ం 80 తం వర ల న ఉత

వ.

8.4 డం లర

డం ల వరం వ క ంచవ

ం ఆ రం:

I. జ న ంఆ రం

(ఎ) ప డం :ఇ ప త జ న ం ఉ

పజ ల యగల డం

ఉత . సలం , ల ర ంచబ

మ తద ణం వ . సహ ర డం ఉ
 ఇ ధం ప ం ల ఆఫ సం ఉం ం
స త .ఇ రణ ల స మ

రణం ణ పజ ఉప .

( ) డం -ఇ ద ఉం

ర గృ తమ ంత ల సం

. ఇత ల ఉత ల ల .

( ) బం త డం - రణం అం

ఓడ మ శ ల మ య షయం .ఈ

అ a నం న ప త ంఈస క ం

142
142

నం ంట కస ంకం ం య యం

మ న వ . య వర , బంధన

బం త డం ల త .ఇ అ మ ం

య య అడం ఉం య

ఒక సమయం వ . డం యబ ం

కస లయం త త త వ య యబడ

కస ంకం వ యడం. య మ

వ ల య ఖ తం ం .అ ,

డం అ పశ మ పశ ల ఎ వల ఉం ం

ప కస అ . ం వ

బం త డం ల ఇవ బ ం :

(I) వ ల మ ం న ఇబ ం ం యబడ

కస ఒ ఎం కం అత స ల వ యవ

(ii) మ కరణ ఆలస ం ఎం క ఉం

న ప ణం క ంచ .

(iii) ఈ ప య ,వ ల ఎ మ ధ మ ం .

మ కస ంచ ం వ ల వ యవ

ఎ మ లం . అత ఇబ ం ం ర ంచబ

దట మ న వ ల కస ం ల ంచడం మ

ఎ మ నవ ల ప ందడం.
 II. ల నవ లర ఆ రం

(ఎ) ప కవ ల సం డం - వ అ ఉ

ల కలపడం అ ధ మ ప క న

ఇత .ప వం అ ం ప క ర ణ అవసరం

143
143

, ,చ ఉత ,ఉ మ ప ప .

డం అ ం ర ం మ అక డ ఉం

మంటల య అవ శం .

( ) డం - ఇ డం ల ర

అవస ల ప రం ఉ గత ర ంచబ ం మ

ర య వం వ ల సం ఉ ం న ,

పం , ప , మ ంసం. ఉ గత

డం 30 ° ం 50 ° F కం త వ అంతకం త వ ర ంచబడ

అ క వరణం ఉత క వ

ఉ గత.

( ) జనర డం -ఇ రణ డం

ఆ ర మ ఎ ల య

అ వం డం ల ఏవ - షం ంచడం

అవసరం దృ ఉం .

8.5 రత శం ం

తం ర ం, డం వన పం ఉం

ధ క 'జ ం ' యం ంచబ ద ల .

దఎ న ల గత వ క మ వన ల క ఉండటం,

ం మ త త లభ ం వద అమ కం. ల అ య

ప నం ఖ న ం నఅ వం అ వృ ర క ల హదం యం

తం ర ఉద ప ంచడం మ అ కటడం. ఇ త

తం ర ం త త రత ప త ం తన ఐ ళ

ప క వ వ యం మ సంబం త ర క ల న తఇ . ద ఎ న

స తం త రత ప త ం 1951 లక ఏ ం
 వ వ యఆ త ర క ల ణ ఇవ పద ల ంచం .

144
144

క తన ర ల 1954 సంవత రం ఇ ం . ఆ రం

రత ప త ంవ వ అమ ం

ష చటం, 1956 ఉత యం . ఈ చటం ప ం ం

ం సంసల .

(I) య సహ ర అ వృ మ డం

1956 ;

(ii) 1957 ంట ం ష ;మ

(iii) 1957-58 ధ ం ష .

అస ఐ చటం 1956 1962 (ఎ) షన -

ఆప వల ం ష 1962 మ ( ) డం

ష చటం, 1962. ప ఒక న ఖ త రణం ఇ జ ం

చరణ మ న ం ం ల అ వృ యవల న అవసరం

న ఆ ర ల అవస అ ణం ం ం ల అ వృ

ణ తమ ప ణం పరం .

(I) య సహ ర అ వృ మ డం

Board- ఈ 1 న ఏ సం ర ంచ ంబ 1956

ం :

(ఎ) ష ప ల మ ంట ంద ఇవ డం

ం ం మగ న సహ ర సం ల ం

వ వ య ఉత ల దశ, లధ

ఈ సంసల .

( ) డం ల సంసల మ సమ ర డం

సం సహ ర సం ల ఆ కస యం ప

ంద ప త ం తర న వ వ య ఉత .
145
145

( ) ంట డం క లధ సభ ందడం

ష మ ష డం ల సంసల ంద మ

ం ద డం సంస .

( ) సహ ర ర క ల యడం మ త ంచడం

వ వ యం అ వృ ఇ ట సరఫ సం సం మ

(ఇ) య డం ల అ వృ ర ంచడం.

1963 , యం ర బ ం

సహ ర అ వృ సంస మ

సహ ర అ వృ ప తం యబ .

(ii) ంట ం ష -ఈ ష

2న Delhi ◌ి చటబద న సంస ంచబ ం ,

1957. త చటం ప రం, ంట డం

ష అ కం 18, 1963 న ంచబ ం .

ఈ సంస ఏ డంబరం రంభ ం

7,000 ట ల మర ం క న డం , ంబ 1957 ,

ధ ప ల 458 డం ల ఏ ం

తం ల మర ం 65.92 ల ల ట

, 1991 ం . , ప త గం

అం ఉన తం మర ం 85 తం. ం ద

డం ష ర త నమ నమ ద న ల అం ం

120 వ వ యమ క క

వ ల. ఈ ం ద ర క ల ంతం

డం ల ం ల డం ల సంస ఉ :

(ఎ) త న సమయం మ డం ల ందడం మ ంచడం

రత శం స ;

146
146
 ( )వ వ య ఉత ల ల సం డం ల నడప ,

త ,ఎ మ వ , సహ ర సంసల వ

మ ఇతర సంస ;

( ) , అమ కం సం ప త ఏ ం ప యడం

వ ల ల మ పం ;

( ) వ లర క ఏ యడం;

(ఇ) ష డం క లధ సభ ందడం

ష ;మ

(ఎ ) ం న ఇతర ల ర ంచ

చటం ంద. ఆ ర ,చ రమ ఎ 78 తం ఆ క ం

తం ం న ల మర ం , న 22 తం

ల న ం ,ర య మ ఇతర వ . క డం

ష ఏ డ ం ఉం . సం ప యం

ల , ం ద డం ష న ం -

కలక , ం మ Delhi ◌ి వద కం ష మ చ అం ం

ద వద ల క . ప క ల క ఉ

సంర ణ సం ంట డం ష అం ం ం

మ నవ . ష యగ ం

లం క స నమ య సంర ణ సం ఒక ం కత ం ంచం

మ వ లం మ యం ంచబ ం

ప .ఇ ం ల ప క డం ల ఏ ం

లం ల . డం ల ల న లం యం ం ం

ధర. ష ం కతల అ వృ ం

, , త మ ఇతర వ ల ల .

147
147

ష అ క కస ండ ర ం

Delhi ◌ి , అ , ఖ న ం ల డం

, కలక , కండ, అహ ,బ , ర ,

, ,ఎ ళం మ ం రం ంచ
 ఎ మ / మ తమ వ ల మం ఉంచ

ప ఖ ం ర సమయం ం ం ఉం .

ఇ ఎ మ ల మ ర హణ ప ం

మ ప ం వద ఉన అంత యఎ - వద స మ ం

.ఈ ం వద, త స అ క

మ కస య , ం

ం ,మ య ం ఏ ంట సం సలం అం ంచబ

ష .ఇ ఇ ధ నఎ ం ఏ ం

వ లఎ మ / మ సం అమ .అ ఉన

ప శమ వ య పట మ స ం

మ సహ ర సంస .ఇ ఇప గణ య న ంచబ ం

ం , కలక , , , మం ,

పర , కండ, హ మ . ష ఉం

సరణ వఅ వబ ఒక పథ ప శ ం

a క ప జ ల ల అవ హన క ంచ ఎం న ం ల a

య ల మ ప డం ల ఉప గం. ం ద

డం ష వల అం ం ,

ర హణ మ ర ,వ ల భ దత మ భ దత వం

, కరణ, ం ష మ ఇతర

అ సం ంచబ న వ మ క .

(iii) ష డం ల సంస (ఎ డ )-

డం ల ష ధ ఏ

ఇం య య . షం ద డం ఏ

148
148

1956. , 1994 వ , ష డం

ష తం 1364 డం ల ర ం

98 ల ల ట ల మర ం.

ష డం ల సంసల ర హణ ంతం

ఖ త గల ం . క తం లధనం

ష డం ల సంస స నం సహక

సంబం త ష ప మ ంద
 డం ష . SWC ద ంద ంద ఉ
ష ప త ంమ ం ద డం యం తణ

ష .

8.6 డం ల దల

రత శం ఈ సంఖ ర న వృ ఉం

డం మ తత తం ల తం మర ం ం .

మర ం రగ ప న ర CWC, SWC, FCI పకటన త వ

ఏ . నగ , పట ఈ వ

మ ణ ం . న క ఈ - ష ఉం

ధర ర గత వ . ప క 8.1 సంఖ మ మ ం

ద ల వృ .

ప క 8.1: డం ల దల

ఇయ సంఖ ల ట ల మర ం

డ SWC తం డ SWC తం

1957-58 7 - 7 0.07 - 0.07

1960-61 40 266 306 0.79 2.28 3.57

1970-71 102 601 703 8.36 18,11 26.47

1980-81 330 1050 1380 37,89 50.00 87,89

149
149

ఇయ సంఖ ల ట ల మర ం

డ SWC తం డ SWC తం

1990-91 495 1331 1826 66,48 93,04 160,02

1992-93 465 1350 1815 64,41 90,74 155,15

1993-94 458 1364 1822 63,73 95,58 159,38

1994-95 457 1370 1827 64,31 101.72 166.03

1995-96 458 1371 1829 69,24 114.71 183.95

లం: రత ప త ం, వ వ య మం త ఖ.

సంఖ మ మర ం దల ల ం

డం ల ఉప గం సం సం ం . అం క, ఆ ర

య సంపద. ర ంచడం అంద ధ త,

 న ల ంచ క షం ఉండ క ంచం . అ ఖ తం
ఉత ల ర ంచక ల అ య న త

వ వ యమ డం ల ల అ సం ంచబ న అ .

8.7 డం ల మర ం గం

ందమ ష డం ల ప నం ఉన ప

ల ఉప గం సం ం , ప నం ఉప ,

మ ప త కరణ సం. రంభం ం

డం కమం ర ం ం మ అ రంతర క ఉ .

1955-60 రంభ దశల , గం 50% మ

కమం ఇ 95% ం . ప జనం అం ంచబ ం మ అం వల బ

గ న . పరచ ఏ క షయం ఏ టం

ఉతమం ఉప ంచడం. ఉప ంచక వ ర ఉ

ం :

150
150

(I) సంఘం డం క నవ

రం;

(ii) మం ఈ కర ం ం య ;

(iii) త ప య అల , అం వల ంచం

ప త డం ;మ

(iv) అవసర న సమయం త ర డ , అం వల ఇషపడ

పయ ంచం మ ఉండ ం మ మ ల ప జ యం

ం ల సం.

8.8 ష ంద డం ల ర

డం ల అ ప కన ఉన ం న, మం

డం ల కం ఉత ల ఇళ భ దప ం . ఫలమ

డ ం ల వద ం న భ దత మ సంర ణ గ ంచం . ం

న , ఎ వ ల అమ క క ఉం ల ం
 ఇబ ం ం . ల య
అ పమతత వద ల యడం మ డం ల య ల .

ట , , మమ వలన క న ఇం

ంగణం ల అ కం ఎ వ

డం వద ం . న , ఉత

వ వ య ఉత సంవత ం .ఇ ం

ధర రత ం మ జ మ ఆ జ ట త వవ సం

ఆ ర ల. అం వల తమ ప ల మం ధరల వ ల ల

ఎల ప జనకరం ఉండక వ . అదన మల ఇ వ ఉ హరణ

పం -హ వ వ య ల ఉత ఒక సందర ం. రణం

ఉత న , అక డ

ఉత ల ం ల తర ంచ వ ల బండ రత

151
151

శం. అం వల, అండ రణం ఇ సం గహం ప వ

ం :

(I) డం ల సం ం ఉం ం .అ క

అవ హన క వడం వల అ య .

(ii) న ఏ ల ంద

ంగణం ల .ఇ ంత ఇ ం

రక న భ దత. ల అల పడ

ప త ల.

(iii) డం పట మ నగ ఉ . క ం

ఇ ఖ - ంచబ ం . అం వల ఈ క ల ఉప మ ఉప ంచ

ల ఎం పశం ంచబ ం . అం వలన ప జ

ల ప ం ర ంచబ ం .

(iv) వ లఅ మ ఉత ంటం రణం ,

ఉత సం ఉత ల ల ం .

8.9 ం ఇం ం చన

ఇప ఉన డం ల గం (CIWC మ SIWC) మ FCI

సంతృ కరం ఉ .ఇ సమస ఏ టం ఆ ర మ ఇతర

 ణ ఉత ఉం మ ఎ వ అవసరం ఉం

ల మర ం ం .త ప ఏ ఉం

ఇప ఉన క ల న ఖ ల గత . ఆ కమం

ఈఏ ప ంచం , ం ద ప త ం ం

డం వ ం క బృందం .

వ ం అ వ ల అధ యనం ం మ అ ఇవ బ ం

ఈ వన:

152
152

(I) ల ర ంచ బ ం , పం య ఉం

CWC SWC త య ంచబ న . ఇ మం సంర ణ ం

మ వ ;

(ii) ఇ ల త వప ణం య కర ం ఉం

న డ .ర క ,

ప లఅ ష లభ ం సం

(iii) ర ల వ కం ం ణం ఇ మ

వ ల వఆ రం ; మ

(iv) ప ల సగం క ం ఉం మ

ఈ షయం పం య స ల చ ం

స షత మ రదర కత.

8.10 ంశం

డం మ ల ం ఖ న గం

-వ వ య ఉత ల ల ల ఇం జ ం , ం

, ల సలం, , సహ ర మ వద

ందమ ష డం ల సంస . త గర ం

ల ధన యబ ం . దఎ న ల య ఇ అ కర ం ఉం ం . న

ంమ కవ న ం , , ఉప ంచబడ

న . దఎ న ల , డం , ద ం

ం ఉప ంచబడ . ర హణ ప ల ఫం ఖ ,

,ఎ క ,అ , మ శమ మ ర హణ ఖ ల ం ర ణ.
 ల నప ల గత వ ఇవ అం ం .

153
153

ఎ వవ వ య ఉత ల ఉత ల ఎ వ డం అవసరం

మర ం. అం వ ల, ధ క తమ ంత ద న అ వృ ం

శమ. మ డ /ఎ డ ఎ ఐ ఉం

ల. భ దత మ ర ణ సం ఇ అవసరం. ఖ తం

పం , ర య , ంసం ఉత , ద న

న ం. ప తం కర ం స మ ఉం

వ వ య-ఉత దల , మ ంత ఎ వ అవసరం

ల కర ం ం .

8.11 వ

ఇం :ఇ ఒక సంస ఉం వ వస

మ లప పర ం . షయం

డం , లయం ల ధరల సంబం ం క ం

ర ప కన ఉత త తమ ఉత ల తద ణం అమ వ .

ధర కరణ : ధరల ప ఉం పద

ఒక వ క త ం .

డం : ఇ ఇక డ డం

ఉత ల అవస ల అ ణం ఉ గత ర ంచబ ం .

డం ర :ఇ డం నర

ల సమయం వ యజ జ .

8.12 స యం స యక పశ

1. ల డం ం ఎ డ డ వ ంచం

ణ ఉత లప .త నఉ హరణ ఇవ ం .
154
154

2. ధర ల ల ం ఏ . వ ంచం

చ .

3. ం గమ క యం :

ఎ) ల ప

) ల ణం

) ల ఖ

d) రత శం డం

4. ధ ర ల డం మ ల వ ంచం .

రత శం డం ల భ ష ప ం చ ంచం .

5. ం గమ క ం :

ఎ) ంట ం ష ( డ );

) ం ష (ఎ డ ); మ

) డం .

8.13 చన / ం న ం

1. ల , , ణమ వ వ య ం .

2. ఆ ర ,ఎ ఎ ,మ అగ , ఎ ఎ , అ కల ర ం ఇ

రత శం.

3. ,ఆ ,మ ,ఎ , ణ ం .
155
155

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క ంద శర
ఠం: 9 ట : క

ఎం న వ వ య ప య
PRODUCTS

ణం

9.0 ఆ

9.1 ప చయం

9.2 ర య గ లఆ ర అల

9.3 రత శం ఆ ర ం ప శమ వృ ప గణన

9.4 రత శం ఉన కస

9.5 వృ దృక థం

9.6 ం క అరం

9.7 ఆ ర ం క ప జ

9.8 వ వ యవ ల ం

9.9 మల ం

9.10 ం

9.11 వ ం

9.12 ప ల ం

9.13 ంజల ం

9.14 ంశం

9.15 వ

9.16 య అంచ పశ

9.17 చన / ం న ం

156
156

9.0 ల ం
 ఈ ఠం చ నత త, యగల -

• ఆ ర ం ప శమ వన ం వ .

• రత శం ం ప శమ క మ చ ంచ మ

ం కప నం క అ వరనం.

9.1 ప చయం

రత శం వ వ య ఉత మ ఆ ర ం ప శమ రంగం

ఉత , గం, ఎ మ మ పరం అ ద ఒక

వృ అవ . పపంచం ండవ అ ద పండ ఉత రత శం

ర య , ఉత 2 తం యబడ . రత శం

గంధ ద మ ఉత పపంచం 25-30 తం

ఉత .ఇ పపంచం అ ద ల ఉత .మ , ఉం

రత శం క న వ వ య- వరణ మండ ల ప గణన ం ,అ ఏ

జయవంతం వ అ స నప ల ఆ ర ంచబ న శం

వ వ యం.

వ వ య ఉత మ ఆ ప త ంఇ ం

ం ప శమ అ క న త, అ క ఆ క ఉపశమ ల మ

హ , కరణ మ వ అదనం త ంచ

వ వ య ఉత , పంట ం / అనంతర వ ల త ంచ ,

ఉ ఉత యడం మ ఎ మ వృ సం.

వ వ య- ం ప శమ ప త దృ ం ం

ఎం కం రత శ ఆ ర, వ వ య ఉత ల ఐఐ- క ప రం

మ ం రంగం FAIDA, తం ఆ రం క ట వ

. 2,500,000 య (US $ 69.4 య )

157
157

వఆ తఆ ర ఉత . 800,000 య (US $

22.2 య ).

ఆగ '91 ంబ '98 వర సర కరణ ం , ల ప దన

. 720,000 య (US $ 18 య ) ధర ప ంచబ

ఆ రమ వ వ య ం ప శమ క .ఇ ం ,
 ం ంచ , సం ప దనల ప త ంఆ ం ం

సహ రం, క మ 100% ఎ మ ఆ త

. ఈ సమయం 187,000 య (US $ 4.70 య )

అ లం. ఇం బ . 88,000

య (US $ 2.2 య ).

వ వ య ఉత మ నఆ రఎ మ . 110,000

1997-98 య (US $ 2.75 య ), మ ఇ 10 తం

శం ం తం ఎ మ .ఈఎ మ య ం ఉం

29 తం ఉండ , స ద ఉత 42 ఉ .

ఆ ర ం ప శమ ఈ ం ధం భ ంచవ :

• ఆ ర న ం/ప ం

• పండ ర యల ం

• మ ల ఉత

• పమ ఉత ( )

• ంసం మ ంసం ఉత

• ఎ ట / తల

• / ఆల

• నద న /

• అ రం తృణ ; , , ,

,త యడం మ నఆ ర ఉత

158
158

9.2 ర య గ లఆ ర అల

CII మ న ఒక స ఈ ం ం

ర య గ లఆ ర అల ట ం ప లన :

• రత శం గ .3924 య ఖ

( తం గ వ యం 53.4%)

ఆ రం, మ .ఇ అ ద గం

గ లఖ ట .

• రత శం మం మ ళ గృ మ ప య

వ . అం వల ఇం ఆ వం మ క ఉం
 / ఆ యడం అప ధ వన

ఉత .

• ంప యకం మ ంస ృ కం , ర ఇం త యడం మ ఇషపడ

వం న ఆ . - - సం ఇ ధకం /

దం న ఆ .

• బయ ఆ రం మం ద బల నఅ యం ఉం

ఆ గ ం. ఈ అవ హన న ఆ పత ం క ఫ తం,

అసంఘ త ఆట , ణ నప భత ంచ

ప .

• మం మధ / అ క ఆ య గ , ల ం ఉ

వ ం నఆ ర ఉత ల , రణం ఉం

వ మ అం వల న హం

త ప ల న ం కర వంత నఆ .

159
159

9.3 ఆ ర దల సం షణ -

రత శం ం ఇండ

మర ం ఉన ప ,ఆ ర ం ప శమ

రత శం జం బయ ం . క ఉన ర :

1. ప శమ 290,000 య ల అవసరం

సృ ంచ వ ఐ ళ 2005 ం బ

అవసర న కస , ఉత క ల స ంచడం మ

అంత స ఆ ఆ - ల ంచం

ణ తమ ప .

2. ఏ ద పరం ద ఏ జరగ

రత శం ల గ . మన ఆ రం

శ ల ల స ప ధ సంస
 ల అ ష మ త ఉత పరం త వ

ఏ జ ఖ తక న అ వృ .

త ఉత అ వృ మనం ఏ

మ ఉత ణ తఅ ష అ పయ ల ఫ తం

ప శమ ,ఎ వ అవసరం ం ంచబ ం

పథ ం మ గడ హం.

3. ఆ రం క రణ ఫ రణ న మ క అంశం

ం ర క త వ

ప శమ మ ప ధనల మధ సహ ర పయ

సంస .

4. ర య అం ంప యఆ ల అల ప ం ,ఎ వ

బం ంప మ క న ఆ త ం మమ య ంఆ త

160
160

ప మ అం . ం దృక థం ,ఇ ప గ ంచబ ం

కయ ల ఒక ఖ న అంశం.

5. రత శం క మధ తరగ గం జ లకం

రత శం యబ న ఆ ర ఫల ం. క

శం క తం జ ఒక య , మధ తరగ

350-370 య .అ నప

ఈ గం ఎ వ ం ప య

గృ అ గృహ స యం ందవ

వంటల స ంత వంట లల దం యం

మధ తరగ కమం ం మ యం య ం ం ం

స యం ఖ న .ఇ సరణ అ లం ఉం ం

- -ఈ ర య తర ఆ ల ం ఉం .

9.4 రత శం ఉన ఇ సక
 ర ం ం & ట
ంసం &ం
ఎం ల ఉత
ట వ చ త
ర
సంఖ 820 578 + 476 5198 171 656 266 725 429
ల
లం: www.indiainfoline.com

ఆ ర ం ప శమ ప త సహ రం

ప త ంఇ ఆ ర ం న త ం

రం ల మ బ ంచ అ క ర క ప ం

వరం. ప త ం ఇప వర న ప న న ర క

ఉ :

161
161

1. ప శమ న త రంగ ల

ం ల .

2. ప శమ , న , ఆల

మ న - రం ం నవ

ం ం న ంచబ ం .

3. అ కప శమ న ం జ యబ

1997 ం జ ష .

4. ం క ఒప ం ల స యం లక అ మ .

5. 50% ఉత క ంచ వ వ యఆ త 100% EOU అ మ

య ంకం ం

6. ఇ పథ ం రం స ం

ప ప . 10 య .

7. ఆ అం స యం, సహ ర సంసల ఎం వ త వవ

మ ప తర సంస ద న

న ర క .

1991 సర కరణ ం , 5875 కవ వ ప

537.36 య లర బ ల న ం (ఐఇఎం) ఖ యబ ం

1999 మ ంబ 1999 మధ . 673 IEM ,

75.1 7 యన న బ ఇప బ టబ .
 ఈ బ 87000 మం ఉ క ం .అ

1120 యల బ ఆ దం. 191 య , 275000 మం ఉ

పజ ఆ ంచబ , 248 ప దన బ ల ఉ

. 42.25 య అమ .

162
162

తం బ అవసరం . 282.5 య ంచబ

దవ పంచవర ప క లం ఆ ర ం రం .

వం అ క ఇతర ర క ల ప త ంప ం

ప ణం మ ఆ క హ ల క బ కరణ. ప త ం

సమరవంత న కస లఏ కృ ం

సమరవంత న క , నర క ,

ల డం ద న . ఈ పయ బ ం య

మ ఆ ర ం రంగం వృ .

01 ం అమ వ మ ల ఆం ల ఎ నత త

WTO ఒప ం ల ప రం, ఈ రంగం ర క ల ం ,

అ కఆ ర ఉత ల మ ప త కప ఉ

ఎ ం .అ క ద బ య ఇప శం వ ఏ

క , ం ం , వం న ఆ ర ఉత ప శమల

కర వంత నఆ , ల ఉత ద న ఎ వ బ టబడ

ం సంవత , ం మ ణ నఆ రం సం ం

న వన ఉత య , గ

న త మ ఆ ర అల .

ప త ం ఇ వల న చర

1. ల ఏ య ష ప -

ఏ ప క ప త ం పక ం ం

వ వ య ప ల సమృ ఉన షం

ప శమ సం.

2. ప ళప ల ంద ప త ంప ం

ఈ రం అవసర న వృ ంచ
163
163

3. ప తం ఉన భ య ప త ంప ం

తఆ రం ఎ ఎ చటం (ఆ రక రణ)

చటం.

ఎ 1: ఎ మ

నఆ లఎ మ ( . యన )

100

80

60

40

20

0
1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99

లం: www.indiainfoline.com

అంచ మ ఉన దృ ంతం ఒక షయం- త ం

అంత య ట ర ఎ ,అ త

ఆ ర ం మ వ క క ల .ప ల

రత అ లం ఉం ం :ఇ యగల సహజ ఆ ల ంచబ ం

సం ఆ .ఇ ప తం అంత య పశంస ం న అంశం

9.5 U

నఆ ల సం రత ఇప త ఉం

వృ దశ. రత శం ఆ వ అదనం 7 తం త

23 తం, 45 తం, 88 తం
164
164

UK . న తర మ ం య అసంఘ త ఆట ఉ

నఆ ర ఉత 75 తం ఉం

ప శమ. ద మ బ జ ఇ రంభమ

ర యఆ రప శమ బ టడం మ ప శమ అ

ఇక డ ం గవంత న గం ం .

వృ అ అ క అం ఉ

గత. శం వ న క త వ శ ఉం

నఆ మ రగ ప న ర ల ఒక

ప శమ. ం ఆ ల అ కఎ ం ం ,

ఎ వ వల నఆ పజల భ ంచ ం .

నఆ రం దల ఇతర ప న అవ

ప శమ ఉం

1. రహ సంబం ం త వ కస మ

క ష .

2. ఆ సమరవంతం ర ంచ ర స యం

ఉత . పం / ర యల సం నమ ద న చల

ఐ వం ఘ భ ం న ఉత ల ల అమ కం

ఉ గత త న .

3. శ పం ఆ ర అల సృతం ం . అం వల ఆ రం

ఉత ప కఅ ల అ ణం ఉం

ంతం.

4. న తర ఆట ళ ల అం . సం

ద ఆట , క ప త న ప ణం

బ సమ ంచం .

165
165
 5. ం మ పం ఖ ఎ వ.

రం ంబ జ న ం న ల ఆ పత ం

త వ న ప మ అవసర న బ ట లధనం

ఆ ర ఉత ల కస .

9.6 ం అరం

ం చరణ పం క ఉం ం

వ . ఈ ఫం తప స త వ ఉ

ర క ,ఇ ఉత క థ క ం . ం

ప ం మ ఉత ల న దగర ం

గం. ఇ ఉత వ వ సంబం ం న

ర డం. ఎ ఉ హరణ, స వ జం ల ంసం, ర డం

బ త ఉన సం ంప నబ , మ ం ,వ

య ం, ంజల , ర మ చ ర ,మ న

మ .

ం అ ప ఉ శ ర క చరణ ర ంచవ ,ఇ

వ ం .ఇ వ వ య ఉత ల మ ంత ం

ఉప గప పం.

ఆ ర న ం ం న ం క ర డం

ం , .ఆ ర న యబడ

మ కర న. ం “ ం ” ణ త ంచడం స యప ం .

స అ ఆ ర ం ంతవర యబడ

అం మ గ ల గం. అ , ఎంతవర

ం న ం ం న ంమ ఆ ర అల ట ం

గ .

166
166

ఆ ర ల య అ క పద ఉ .

రంతరం న

1. ం కప నం క ;
 2. లధన- క ధర ష ;

3. హక ల ;

4. ఉత ణ త సం ం ;

5. యవల న .

9.7 ఆ ర ం క ప జ

వ వ య ఉత ల ం అవసరం ఎం కం

వ వ య ఉత - , , పం మ ర య

ఉత - ం పం .

అ ఇతర ఉత ల ంచద న పం .

ం ఖ ం, త-అమ కం ల మ గ ల .

ఇ సరఫ యం ంచడం త క తం ఆ ం ం

ప తం ఉన ం వ కం . ఇ గ ధ మ ం

అత ఇషప పం ఆ ర కథ ల క ఉండం . క ష ప జ

ం ఫం :

1. ఇ ఆ నద న మ కర న ం .

వద ఉత యబ న తం వ ం ంచబ న వ

వ వ య ఉత ం ఉత ం .ఇ 7

య ంమ మల తం, ప 79 తం, 86 తం

సం తం. ఇ రణం జ పంటల ఎ వ

167
167

ఆ ర పంటల కం .ఈ ం ఉత లఉ హరణ

చ ర, ,త ర ం

khandssari; ం త య ంజల ం ; ం

త ; ం య ఆ ర ం ం ; క ం

వ య ం; మ 1ఎ ర డం.

2. ం ఫం ల య క ం

మ కం వ వ యవ
 క ఇ వృ అ ం మ ఉప గం క

ఒక జ మ క జ సంవత రం ఉత అ ం .

ఈస ల ఉత ల ం క ఉ హరణ

సం ంప న పం మ ర యల ఎండ టడం, ం మ వడం

ఆ , ల న , మ ర డం మ

మ నం ద న ం నయం యడం.

3. ం చరణ ఉ సృ ం . ం

ప శమ, ం ప శమ, టమ దనం

ప శమ, ప శమ, చ రప శమ, చ

మ య ం ద ఉ అం

స జం.

4. ం త వఖ గ ల అవస ల ం . ఉం

ఇ గ త వద జ ం ,ఇ కం ఎ వఖ అ ం

ఒక సంస దఎ న . ం ఆ ం

గ ల సమయం మ ఇబ ం ల ం ఉపశమనం ం ం

మ ం అ భ ం న ఇబ ం .

5. ం ఇతర ం అ బంధం ప ం

ర , ల మ వం

168
168

6. ం సృతం ం .

9.8 వ వ యవ ల ం

వ వ య ఉత ధర నఉ ల ఉప ం యబడ

యం మ ం కత. ం రకం రణ ం ఉం ం

ఎండ టడం, ం .హ ం , ం మ సం ష ం ం

త ఉత ఉత యడం. ం ఉప ం పద

ఫ మ, వ , ప మ త ఇవ బ

అ అ స ం .

9.9 బ యడం
 మ ం ర తం మ ం
మ bran క (ఎం ) ం ం . 90

రత శం మల తం తం మ ఉత ర బ ం

chappatis; (10 తం) , బ మ .

రత శం మల ం యడం ఈ ం జ ం :

1. ం ం : ఈ పద ట ఉప

గృ ల మ . ఒక గృ , ఉప ంచడం

ర ంచబ చ ,5 ం 7 ల

ఉదయం ళ మ .

2. చ :ఇ త వ మర ం గల శ ప ం ం

ఉప ం ప కరం. ం ఖ ఎ వ;

లభ ం రణం , అ సృతం పబలం ఉ

ర య .

169
169

3. ల : రత శం ఎ వ ం ఉత ం

ల ం . ల ం ం న దశ :

(ఎ ) భపరచడం : మల దట , ,క క ల భం

మ ప ట ,ఆ ట , ర ,

అయ ం మ ల ఉ యం .

( ) ంప ం : భం న మల మ ఉం
బయ క నతరం య 8 ం 24 గంట ంప ం డ

మ ఎం .

( ) ం ం : ధ ష ల మ

వల న ణ త గల ం ఉత య శమం ఉం ం .

( ) ం ం మ యడం : మ న ం దట న మ ం

డత న ల . మ ం తం

అ వర ప ప టబ , జ డ

bran క క భజన ంచబ ం .

 రత శం క ట ద ల ం 1880 ంచబ ం మ అప ం అక డ

న డటం . ఎ ఎ వం ప దబ ళ సంస ఉ

ఈ రం ప ంచడం. ప ఖ ల ం ఉత

మ ష, ప మ ం , ఉతర ప ,త ళ ,క టక,

అ ం, మ .◌ి . ల ం - ం అత ంత లధనం న

ప శమ.

9.10 ం

రత శం ద ం ప శమ ఉం , ఇ మగ ఉం

, ,బ , మ లత .ఈప శమ

జ పట కరణ దల రణం గం ం

170
170

మ పజల తలస ఆ యం మ అ ల .

పట ణ ం , ద సంఖ క , న మ ద ,ఆ

ప .

9.11 వ ం

వ - య ం ం రత శం క అ దప శమల ఒక , ఉత సం

ఈప శమ క అ ఇతర ఆ ర ల ం ం ం

ప శమ .వ 20 తం us క, 6 తం bran క, 2 ఉం

తం మ 72 తం ఎం .

వ ం ఆ ప న దశ ఉ

ం సం ఉప ం పద .

(1) ఎండ టడం : ఎండ టడం అ మ త ంచ ం

వ 14 తం వర ఉం ం . ఆ సమయం

త, వ 16 ం 18 తం మ ఉం ం .

ఎండ టడం ఎండ a యవ

ం క య ( న య బలవంతం

ఒక డ వ సన క ప హం). ం క ఎండ టడం

1965 రత శం ప శ టబ ం .
 (2) భపరచడం : ప ల ంచ భపరచడం జ ం
వ ఉం ం .

(3) ం : ం వ న టడం మ ఆ యడం

వల న ఇవ మ అ -ట ంచ .

ఇ ం న త త ం ం ల ప ం మ

య ం ట మ న సంర ణ స యప ం

171
171

(4) హ ం :హ ం య ం ం us క ల ంచ ం

న ం. ల ంచ య ం ం జ ం మ a

త మ ఎం ం న తం bran క.

రత శం ప న య ం ం పద ఉప ంచబ .

ఇ :

(ఎ ) ం ం ం : ఈ పద టడం ఉం ం

సం ఒక క మ వ .

( ) హల : హల క ం ఒక

హ ండ 500 ం 600 ఆ ఎ ం

ర ండ . Us క మ bran క ల ంచబడ

చర ఒక ఆప ష . య ం

ండవ మ డవ యబ ం

యం తం.

( ) ల : అండ -ర ల ం క ఉం ం

చ , ప 182 ం 562

సం, మ ఒక ఒక యబ ం . మధ

అక డ ం ,వ భమణం కప బ ఉం

స యగల త వ చ కం. bran క ల ంచబ ం

ం డ హల . Us క, bran క మ య ం

ం కం యబడ .

( ) రబ ల : ప ఒక జత ఉం ం

రబ ల మధ వ
 గంట ఒక ం ట ల న

పకల న. ం ం ఫ

ం ల న ం రగడం సృ ంచబ ం

గం. మృ న ల న త త .

172
172

5. ం : ం అం bran క మ ల ల ంచడం

య ం న ం.

6. యడం : అరం న ల యడం

న ం ం న ం.

7. ం : ం అం ప ణం యడం. తల య ం

న ం తం న ం వ వం మ ద న

న .

ఆ రస ల ం , ఉ

ఇతర ఆ ర ం ప శమ 16,000 మ ఉ ం

శం 1.2 యన పజ . , ,

, తల , రం, త ణ , ,

ద న .

ఆ క య ం ల ఎ వ దల ఉం

70 ం 72 తం వద ఉన ం మర ం ఎ వ

ట 60 ం 65 తం, 61 ం 65 తం

హలర తం, లర మ హల -క - లర 65 ం 68 తం

9.12 ప ల ం

ప ( ) ష లం ఉం ం మ 10 ం 15 తం ఉం ం

రత శం క ఆ ర న ంఆ రం. ఖ నప న ం( ం ),

అ (ఎ ), ం ( )మ ఉ ( ). ఇ

ప పంటల 75 ఉ య అంచ

ప ( న ం) ం .ప పంటల క ఇతర ఉప ఉ

, (ప ం )మ ప ల త. ప న ం యబడ
173
173

. ఇం మ ల వ స దశ త .

ప త ఖ న దశ :

(i) భపరచడం : ప నప ం ప ల ల ంచడం.

(ii) మంద ంచడం : న టడం

సమయం లం.

(iii) ంప ం : న న ల నత త ఉంచడం

ఎండ ఎండ ట .

(iv) భజన : ప త య ం ం .

(v) హ ం :ప ం us క ల ంచడం.

ం ( ) ం ం మ ంత యవ .

- ం ం ప నప ఉత మ ఉ

ం ఆ ఇం .ఇ రప శమల ం ప ణం ఉం

బ ళ అంత ల క ) -క యర ఉప ంచడం.

9.13 ంజల ం

ంజ వ వ య ఉత లస హం, త

నత త. మ ఉం . ం

ంజల యడం పద రణం ఉప ంచబడ . క పద

ఎం క యవల న .oilseed ర బ ఉం ం

శ లభ త.

(i) ఎ ల న ఘ నం : ఘ ంప య న

ంజల ం పద . ఒక ఘ క ఉం ం

క ం , అ సం ంచబ న తa

క ఒ ఎ ప బ ం .చ ప ణం
174
174

ఒక సమయం యవల న త 10 ,మ

ప య 2 గంట ప ం . క ం న మ

ఈ పద క ం న కం న ణ తక ఉం ం

ఇతర పద . ల ంజల ం ఖ ( )

ఈ పద . ం 40.00 య .

(ii) న ఘ నం : ఇ ఉం ం

ంప యఎ లన ఘ తప , ఇక డ, ,

ఎ బ ,ఘ ప శ ఉప .

ప యత వ సమయం ప ం . నచ త లప ణం

న ఎ యబ న కం ఎ వ

పద .

(iii) ఎ ల నం : ఈ పద ర ం ం ం మ

ఈ రణం ఉప . ప లఎ ల

అం . ప ఎ ల న మర ం మ సమయం ఉం

ప ణం . చ కవ తం ఎ వ

పద ల కం పద . ం ఖ

శనగ / ల ం .

20.50, 6- ఎ ల . 9- 15.50

ఎ ల .

(iv) వ సం గహణ నం : పద ల ,5 ం 12 వర

ల తం ఉం . ఈ అదన ప ల ంచ

, వ త పద ఉప ంచబ ం .ఆ

క ంచ త .

క ఉన వణం మ , వకం త త పంపబ ం

కం న ర , ఇక డ చ దనం అ ం . దన

నద న మ ప నం స ప శమ ఉప .

175
175

వకం- క ం న జనం ప ల ఉప ంచబ ం

 అ క కం ం రణం .

9.14 ంశం

ఆ ర ం క అ త న మ ప

రత శం ప శమ, ం ం న అవసరం ఉం , మ

అ అ వృ . సర కరణ న ,

ర య గ తన ఆ ర అల ట స ద .ఈ

ప ం అవ ల అం ం . ఆ సమస

స న కస మ ప త సహ రం.

ప తం, వ వ య ఉత క స న కరణ క వడం మ

మం మ ఎ ల చ ర తం డటం వల నఆ త ర

అంత య ట ఆ ద గ ం . ర యఆ ర ం ఉం

ప శమ అంత య ప ల స

వ వ య ఉత ం కప నం అ వృ

ఉత మ ం దశ అవసరం.

సం వ త ద ,స సంకల శ

పపంచం అ తమ న .

9.15 వ

ం :ఇ a క ఒక చరణ

వ .ఇ వ వ య ఉత ల మ ంత ఉప గప పం ం .

ఎండ టడం : ఇ మ త ం ప య ం

వ వ యవ .

భపరచడం : ఇ ప తం ఉన ప ల ం ప య

వ .

176
176

ం :ఇ వ న టడం మ ఆ యడం

వల న మ అ -ట ంచం . ఇ న త త ం

ం మ ల ప ం .

యడం : అరం న న ం క ల యడం

న ం ం .
 మంద ంచడం : న టడం

సమయం.

9.16 అ ం పశ

1. రత శం ఆ ర ం ప శమ క మ చ ంచం

2. రత ప త ధ పథ ఏ ,ఇ

రత శం ఆ ర ం ప శమ త ంచడం ల ం ం .

3. మల ం కత చ ంచం .

4. వ య ధ పద ఏ ?

5. ం వ వ యం క ప పం వ ంచం

వ వ య ఉత లప శమ క ం .

9.17 చన / ం న ం

1. , ◌ా, ఎ ఎ మ ం ,ఎ , “అ కల ర ం -స

ఇ ”, ఇం య ం ం ,

లయ ప ం , .◌ి . 1988, 655-682.

2. ,ఆ ఎ ,వ వ య ఉత ల ం , .6

3. ఓ. , ., అ కల ర ఎక , . 91.

177
177

4. ందరం, ఎం మ ద ద , “వ వ య

ం మ డం ”. ఇం య ఎ న ,ఎ . ం &

కం , Delhi ◌ి , 1994, 475-481.

5. ం , ఎ. మ సం , ఎఎ , “అ కల ర ం ”,

రత శం వ వ య సమస . లయ ప ం ,

Delhi ◌ి , 1991, 349-74.

178
178

షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క ంద శర
ఠం: 10 ట : స ఎంఎ

వ వ య ధరల క ష త
రత శం

ణం

10.0 ఆ

10.1 ప చయం

10.2 మద ధర క బదత

10.3 ఈ ప చయం

10.4 క ష క థ కల

10.5 క స మద ధరల ర ంచడం

 10.6 ధర చర

10.7 క మ ప రణ

10.8 ఎం న వ ల క స మద ధర

10.9 ల ప జనం

10.10 MSP క ప

10.11 ంశం

10.12 వ

10.13 య అంచ పశ

10.14 చన / ం న ం

10.0 ల ం

ఈ ఠం క ల -

• ధర యం తణ యం ం ల ప చయం యడం

వ వ య ఉత ల.

179
179

• ందవ వ య ధరల క ష త చ ంచ

రత శం .

10.1 ప చయం

ధ ంచ అవసర న థ క

వ వ య ఆ క వ వస ఉత ం క , సమరవంత న

వ వ మ కం మ ర న ధరల లన.

వ వ య రంగం సలం జం అ ంఛ య న ల క ం

, అత ఆ క ం కప ప ం ఉత నప

ఆ క వ వస క అవస ల ర సమరవంతం . ఇ ఇం ఉం

ఆ కవ వ య ం కప మధ ప శ టడం

1960 ల , ప త ం ఏక లం ధర మద ం ం ం

వ వ య ధరల క ష (APC) ఆ రం యం ంగం,

వ వ యఖ మ ధరల క ష 1985 ర బ ం

(వ వ).

వ వ య ధరల పకటన , ప త రంగం

కస , అవసర న రం ంచగల మర ం, సమరవంత న

 ప త అ వ ంచ క ం అవసరం

ల అరవంత న ధరల మద .ఈల ం ,

ష ఆ ఇం , జనప ర ష వం సంస

ఇం మ ట ష ఆ ఇం సృ ంచబ . ఆ సందర ం

ంజ మ ప 1985 ప త ం అప ం ల ర ం ం

యవ వ య సహ ర ం స ఖ ( )

ధర మద ధ త. ప తం, రత ప త ం

ప జ పక ం ం , 24 జ ల క స మద ధర

అ ఖ న తృణ మ ప ల కవ వ వ యవ ,

ంజ , ప , జనప ర, ర మ .

180
180

10.2 మద ధర క బ దత

ప త ధర నం క ప నల

వ వ య ఉత న ధరల ంచడం

అ క బ ల త ం ఉ శ ం ఉత ల సం

మ ఉత మ త యడం గ ల ప జ ల ప ర ంచడం

సరస న ధరల సరఫ అం ఉం . ధర నం అ వృ ంద పయ ం a

తం దృ సమ ల మ ఇం ధర ణం

ఆ క వ వస క అవస .

10.3 APC ప చయం

వ వ య ధరల క ష జనవ , 1965 ంచబ ం

ప నవ వ య ధరల నం ప సల ఇవ డం

మ ఇం ధర అ వృ ఉ శ ం వ

ఆ క వ వస క తం అవస ల దృక థం మ

తమ గ ల ప జ ల సంబం ం . ం

1985, క ష క ష ఫ అ

వ వ యఖ మ ధర .క ష a

ర ,స ల ర ద , ఇద అ కస మ

అ కస . -అ య స ప

వ వ య సంఘం. రణం ర తఅ భవం ఉన వ

మ వ వ యస జం నఅ బంధం.
 కం మ ర న ధర వరణం క భ

వ వ య ఉత ంచ ఖ న

వ వ య ఉత ల సలం బ ఉ దకత

కం అ రం ఉం ం ,ఇ తర ల అనవసర నన ల క ం

అం ఉన ఉతమ ం క క ం ఉత న

181
181

సమరవంతం . ఈ శ , జ సం క స మద ధర (MSP)

వ వ య ఉత ల ప త ం న త త, ప సంవత రం, న త త

వ వ యక ష ర ల ప గణన ం ం

ఖ మ ధర (CACP).

ఈ ర ల ం ం ట ,క ష

క సృత వరప ం , ఖ ల కవ ం

/ ఉత , కడ మ ఇ డకం క , ఉత మ

సంబం త పంట క ఉ దకత, ధర , యమ

పపంచ అంత -పంట ధర స నత ం, అ వృ ం న సరఫ - ం ప ,

కరణ మ పం ,వ వ యం మధ జ బంధన మ

వ వ తర రం మ ద న . ధర నం క ఉం ం బ

ర కప లప లన ,క ష ప ం

ర య వం సంసల బ ం ప ధన

వ వ యప ధన మండ . థ క రణం క ంచబ ం

(i) క ఆ ఎక అం

(ii) ష ప

(iii) ం ద మం త ఖ మ

(iv) అమ సంబం ం న డ ఏ

వ వ య ధర నం.

అం ం ,క ష త సందర నల దగర ం

శం ధ ం ల పరస ర చర

క య అ ,ప ధ మ హ ల సృత సం ప ం

సంబం త సంస .
182
182

10.4 క ష క థ కల

క ష క థ కల మ చన బంధన

ంద ర ంచబ ం :

1. వ , య ం, మ , వ ధరల నం సల ఇవ డం

బ , క న , , , , , ం ,ఉ ,

ర , శనగ, , తనం,

మ ఆ , ప , జనప ర, మ ఇతర

ప త ం ఎప క ం వ

సమ ల మ ఇం ధర అ వృ ఉ శం సమయం

క తం అవస ల దృక థం ణం

ఆ క వ వస మ త క ప జ ల సంబం ం

మ గ .

2. ధర నం మ ధర న

ణం, క ష ఈ ం దృ ఉం వ :

i) త అం ం న అవసరం ఉం

న ం కప అవలం ంచడం మ అ వృ యడం సం a

యం ఉత నం

అవస .

ii) , క బద న ం న అవసరం

మ ఇతర ఉత వన .

iii) న ధర నం క ప వం

ఆ క వ వస , ఖ ం వన వ యం,

త , కవ య ణం ద న .
183
183

3. అ వం ధర తర చర ల క ష ంచవ

ం నల ల ధన హదప ం

న1 .

4. ఎప క ర య , న న షయం

వ వ యవ , య అవసర న చర

ధర నం ప వవంతం ఉం ం .

5. మధ జ పరం వ న ల ప గణన వడం

వ వ యమ వ వ తర రం .

6. ప ంచ , అవసర న ట, ఉన పద మ

వ వ యవ ల ం ఖ న ం ఉం ం

ం , ం ఖ ల త ంచ చర ల ంచం మ

క ధ దశల సరస న ధర ల యం

ం .

7. అ వృ ం న ధరల ప స ఉంచ

అవసర న మ అవసర న త న యం

తం ధర నం క చ టం .

8. పంటల సంబం ం అధ య పటడం

ఎప క ప త ం ం .

9. ధర సంబం ం న స అధ య ల ఉంచ మ

సంబం ం న స ర కరణ ఏ

వ వ య ధర మ ఇతర సంబం త మ ంచం

అ దల మ ప ధన అధ య ల ర ంచడం

ధర న రంగం .

184
184
 10. వ వ య ధరల సంబం ం న ఏ సమస ల సల ఇవ డం మ

ఉత ం ప త ం ంచవ

ఎప క .

ఎప క ,క ష క చన బంధన ఉ

ల దశల ఉంచ సవ ంచబ ం మ స ంచబ ం

శం క వ వ య దృశ ం. 1994-95 సంవత రం ం ,

జ - మ స మ క స మద ంద

ఇప నద న ంజల CACP క ధర (MSP) పథకం

క ష ప వ ం .అ ధం , 2001-2002 సమయం ,

క ష చన బంధనల ప త ం ం ం

ఒక అదన వ స ,అ య (మ ). సంఖ

ఎంఎ పథకం ప వ పంట 25 .

10.5 క స మద ధరల రణ

సంబం ం ల ం ంచడం

క స మద ధర మ ఇతర ధర తర చర ,క ష

తం క సమ గ ణ ం , ప గణన ం ం

ఒక షవ స హం క ఆ క వ వస క ణం

వ , ం అం :

i) ఉత ఖ

ii) ఇ ధరల

iii) ఇ -అ ధర స నత ం

iv) ధరల కడ

v) ం మ సరఫ

vi) అంత -పంట ధర స నత ం

vii) కవ య ణం ప వం

viii) వన వ యం ప వం

185
185

ix) రణ ధర ప వం

x) అంత య ధరల ప

xi) ం న ధర మ అం న ధరల మధ స నత ం
 .
xii) ఇ ధరల ప వం మ స సం

క ష - మ ం ం ఉప ం ం ం

, షం మ శం కంకర.

క ష ఉప ం స రం / , ఇంట -అ ఉ

ం :

(i) వ యం మ వ ల ణం

శం ధ ం మ అక డ .

(ii) ధ ం ల ం ఉత వ యం

శం మ అం

(iii) ధఇ ల ధర మ అం .

(iv) ఉత ల ధర మ అం .

(v) మ అ నవ ల ధర

, అం .

(vi) సరఫ సంబం త స రం- ంతం, బ మ ఉత ,

మ ,ఎ మ మ య లభ త మ

ప త ం/ప ·ఏ ప శమ

(vii) ం సంబం త స రం- తం మ తలస

గం, కడ మ ం ప శమ మర ం.

(viii) అంత య ధర మ అం ,

పపంచ ం మ సరఫ ప .

(ix) చ ర వం వ వ య ఉత ల ఉత ల ధర ,

లం, జనప రవ , నద న / నద న మ ప

మ అం .

186
186

(x) వ వ య ఉత ల ం ఖ మ

(xi) ం ఖ - ల ,ర , ం ,

ం వ ,ప / మ

ర హ ;మ

(xii) రణ ధర వం ల-ఆ క య ,

గ ధర క మ దవ ప ం ం మ

ఆ క అం .
 ఇప న , ప తం 25 వ వ యవ ఉ

సల సం CACP ఇ న ఆ శం ంద కవ యబ ం

ధర సంబం ం ప త ం. క ష అవసరం

త య ం ల ప య యం

పంట జ . ధ ఆస సం ం ఉ శం

స ,క ష ంద ం న దశల క అ స ం :

(i) క ష v త ం క ప న సమస ల ం

త జ ( న , మధ స రమ ).

(ii) క ష ం ద మం త ఖల పశ ప పం ం ,

ష ప మ సంబం ం న ఇతర సంస ,

ప శమ, స మ సహ రం ఉ

మ రంగం మ సమస ల అ ల ం

మ సంబం త య స కస రం.

(iii) ద దశ త త, క ష ఉం ం

ష ప ల చర , ంద

మం త ఖ / మ ఇతర సంస .

క ష ప ధన మ ష ల సంకరణ ం ం

సంస మ సంబం త అధ య మ ం

క న .

187
187

(iv) అక కక క ష ం ల సంద ం

క సంసల ం ప లన మ మ

10.6 ధరల లత

ధర ర న ,క ష

అ వం ధర- చర ల ం

నం క ల .ఈ షయం ,క ష ఉం

ప డం, ఇంట -అ , ం :

(i) అమ సం ఏ ల పన / బ తం

పక ం న ధర మద నం.
 (ii) త న ం కప నం ఇం అవసర న ం ల స ంచడం
క ం .

(iii) బ ంచ త న ం కప నం క ప మం మ

పంటల ఉత .

(iv) బంధనల సంస రణ మ త ట ఏ యడం

వ వ య ఉత గణ యం ఉన ం

అ వృ .

(v) వ వ య ఉత ల ం దల మ

స న ల క ల సరణ.

(vi) స లం మ గం ర య ఏ

ం ల ం వ వ యవ .

(vii) య ధరల ర అం ంచ బఫ - ర క

కరణ.

(viii) య ధర సం హ జ ధ ఉప ంచడం

కరణ;

188
188

(ix) ం /ప /

ం ;

(x) ం సం త న ం కప నం అ వృ

వ వ య ఉత .

(xi) ధర నం ం ంచ పరచడం.

10.7 క మ ప రణ

క ష ఈ ం కల ం :

(i) ఖ పంటల ధర నం క,

(ii) ర పంటల ధర నం క,

(iii) ర ధర నం క,

(iv) సం ధర నం క, మ

(v) జనప ర సం ధర నం క.

10.8 ఎం న క స మద ధర

వ ల
 చన సం, పంట ప రం క స మద ధర

ం య ం ప క పబ :

ప క 1: ఎం న వ ల క స మద ధర

ఎ క 1997- 1998-
1999- 2000- 2001-
నం 98 99
2000 01 02
1 వ రణ 415 440
490 510 530
- -- - -
ప - -- - -
'ఎ' 445 # 470 520 540 560
2. తక ( వ బ & ) 360 390 415 445 485
3. 360 390 415 445 485
4. మ 510 × 550 580 610 620
5. మ ( య న ం) - - - 1200 1300
6. గడ @ 48.45 52.70 56.10 59.50 62.05
7. తనం 1000 1060 1155 1170 1185
8. 670 705 755 775 795
లం: http://agricoop.nic.in/annrep/fnchap14.htm

189
189

10.9 ల ప జనం

ఎంఎ ల ధర

ప త ం. త తన వృ న ంచ క ం ఇ

ఈ ఉత ల ధర ఉండద భ పయ

ప త ం ర ం న కం తగ అ మ ంచబ ం . MSP

హక ర ంచబ ం , త లధనం య ం

తన ల అ వృ మ డ స ంచ బ

ఉత ంచ మ త అత కర ఆ యం. ధర నం

ప త ం ప ండ ం ం . సగ క

ఆ ర ల ఉత 87.8 య ట ల ం ం

1968-69 న కం 200.41 య ట

యం 1999-2000 ం . న ఉత

ఉ దకత ల కర ఆ ం ం .

షన అ కల ల ( 2000), ఇంట -అ , న

ంద ప త ం తన ధ త ర ంచడం న ం

వ వస వ వ య ఉత ల కం ధరల ంచం

క స మద ధర .

10.10 MSP క ప
 ఇవ డం ఉప గకర న త ం నప

క స మద ధర ఉన , సమస ఉ

ంద వ ం న ధం క స మద ధర నం క వ వస:

1. ప నప ఏ టం ఇ క ం

ఖ . ప త ం జ య బలవంతం ఉం

ధరల ంచం , ఇ తర అ స క న . వల

లబ . ప త ం

190
190

ఎం క, తం ఉత ల అ క ధరల ఎ ల య

ఇ . న యన ట లఆ ర

ష ఆ ఇం క ఎం కం అమ

2. MSP నం రణం , వ వ య ధర

రత శం ఉత పబలం ఉ

అంత య ధర .ఇ ర య ఉత ల ం

అంత య ట .

3. ల ధ భ తం ఉండ ద హం

పంట . ంప య మ మ వ అం ం

పంట , ఎం కం ల ం అ క ధర.

4. WTO ధ తల ప రం, ప త ం న గ

భ ష MSP . ఉన వ వస ఉం

ర బ ం మ ఎ ం దం ఉం

ప .

5. న , ల లధనం క వడం

క ఆ కవ వసల ంద అ మ ంచ .

ఖ భ ంచ MSP త వ క

ఉత మ తర అ క ధర ం ం ,ఇ

భ ష ప త ంఅ మ ంచ . తప

ం వ వ యం ప తం ఉన న సలం జ ం

వ గత వ వ యం, ఆ క వ వస మ ప జ
 ం కప ల ంద . MSP ం

నం సం ప య మ

అ వం తఆ చనల రవం .

191
191

10.11 SUMMARY

ఆ సమయం రత వ వ యం ఉన ప

తం ర ం, ల భ దత క ం న అవసరం ఉం .

MSP క ప త నం సమయం అవసరం. అ ,

ఆ క వ వస క ప త వయ మ ఉన ప

ం న మ న అ , యం ంచబ అ వం నం

ధర మ . ర యవ వ యం ఉం

అంత యఆ క వరణం ల ప స ం ం .

CAPC క త లం ం .ఇ

ధర ప గ ం ,ఇ లబడగల మ

వ వ యవ లఅ స కం అ క ధర . న

అ వం ,ఇ ప త ం రం ఉం ం ,

ఇ భ ంచ రవ .

10.12 KEYWORDS

మద ధర : ఇ వ వ య ధరల సంబంధం క ఉం ం

ఒక వ క క స ధర ర ం నవ

ప త ం.

ఈ (అ కల ర క ష ):ఇ సల ఇ సంస

క స మద ధర సం ప త ం.

ఉత :వ వ యవ ల నం

ఒక ష ఉత సం ం ధరల ర ంచవ .

బఫ ర క : వ వస ర ంచ

ధరల రత ం ప తం .
192
192

ప లన : క సంసల ం అ ందడం

మ ధరల ర ం ం .

10.13 స యం స యక పశ

1. వ వ య ధరల యం ం న అవసరం ఎం ఉం

రత శం ?

2. ందవ వ య ధర క ష అం ఏ ? ం చ ంచం

ల మ త.

3. MSP ర ంచ ధ అం ఏ

(క స మద ధర) ధవ వ ల

వ ల?

4. CAPC అం ంచ ధ - పయ ఏ

ర య ల కం ధర ?

5. " , రత వ వ యం

MSP మద ం ప యం . " అం క ?

పకటన? స మద ర ప ం .

10,14 చన / ం న ం

1. ందరం, మ ద (1994) వ వ యం

ం అం ం , ఇం య ఎ న ,ఎ . ం &

కం , Delhi ◌ి .

2. SM ◌ా SM, ం LP (1988) అ కల ర ం - థ క

ఇ , ం ం ఇ ఇం య , HPH,

.
193
193

3. ఓ' య , , అ కల ర ఎక .

4. www.capc.nic.

5. www.indiainfoline.com

6. www.krishiworld.com

7. www.nafed-india.com

8. www.indianchild.com

194
194
 షయం: ర & అ కల ర ం
: MM-310 రచ త: క .
ఠం: 11 ట : క కరం

రత శం -ఆప ం త
ణం

11.0 ఆ

11.1 ప చయం

11.2 సహ ర ం క అరం

11.3 సహ ర త

11.4 సహ ర ం సం ల ణం

11.5 సహ ర ం సం లర

11.6 సభ త ం

11.7 ప

11.8 గ

11.9 ంశం

11.10 య అంచ పశ

11.11 చన / ం న ం

11.0 ల ం

ఈ ఠం క ల -

• అ వన సంబం ం ల అవ హన క ంచడం

సహ ర.

• సహ ర తమ ల ం వ

రత శం ం .

195
195

11.1 ప చయం

సహ రం ఆ క ధనం ఉండ వ ం

పపంచ పం దల మ క సంస రణ .ఇ ప శ టబ ం

ఒక శ బం తం య . ద సహ ర స జం
 ఇ 1844 ఇం ం ఏర ం , తత సం ఇ ం మ
సహ ర ంతం ఆ రం ప నం. ఇ క నబ ం

అ ల ఉప గకరం మ ం ం ం .స జం ఉం

ఇర ఎ త. ఈ త ల ం

సహ ర ఉద మ చ త రదర మంట ఉ

ర మ ండ .

జర రత సహ రం వ ం

ష క న .అ జయవంతమ మ జర క ప

ఆ రత శం ఉం . అం వ ల, ఎ .

కల తన క సమ ం , రం ం ల ప సల ఇ

ష పద ఆ రం సహ ర ర క . రత శం

1904 ఒక చటం సహ రం ప శ టబ ం . ఈ చటం క ఉ శ ం

వ వ య ted ణం వల క క ల ల ంచడం

ర కఆ క వ త న .

సహ ర ంతం ం ఇప వర ఏ

రత శం ఆం ళన ం ం . ఆవశ కత ం ల ఉప క

ఆప ం మ రణ ఆ ధన. రచనల ం

ల అర సం, జ ం సమయం ం అ స ష ం

సంవత ల తం, ఈ క సహ ర గం ప గ ం .

ప ప ఒక రణ ధ తమ ఉమ ధ త

ఆ మ లంద ,ప స యం ప పత న సం మ

క సహ ర పద ప మ ఆ ఉ

196
196

అం క ం న స నం భ ంచబ ం . ఇ చ త ర ఉ హరణ

సహ ర ఆత .

1947 తం ర ం ం నత త శం a

ంచ మ సమ గపరచ ప బద న ఆ క అ వృ నం

మ వ గత చ అం ం స జం, అవ లస నత ం మ a

అంద థ కఆ కక స ర కమం. ఈ సందర ం , సహ రం

ంచ సమరవంత నమ ఖ న ధనం ప గ ంచబ ం

ఆ క ప క క ల .ఈ ప జనం సం ఆ ఇం ర

స క క ప గ ం .క ం ం
 రత శం 50 సంవత ల సహ ర ఉద మం ప శ టడం ,

సహ ర ల అవస ం .ఇ ం ం

సహ ర అ ం , ం ద సహ ఉం

ం మ దప ణ ధ కవ వ య ణ సహ ర సంస .

11.2 సహ ర ం అరం

సహ ర ం సంస ఉత ల సంఘం

ఉత ల క క ం సం మ భ దత సం

స ద- రం వలన క ప జ

అత న రణం వ గత ర తం

. సహ “సంస క ఒక పం ,

వ స చ ందం మ క

క ఆ క ఆస త ంచ స నత ం క ఆ రం

తమ ". స లం "సహ ర

స జం అ గ ల సంఘం ఏ దర కత ం వ ం న సంస,

197
197

ప మ య ల స యం వ ంప యడం మ ఉ ం న

స ంత స ల మ తం స వ యం ”.

నచ ం న ర చ ల ం , a

సహ ర సంస అ స చ ంద ర సంస

వ వ య ఉత ల స య స ల ష

పత ప జనం. ఇ ప మ ల ర ంచబ ం మ

స ల హం ఆ రం ంచబ ం .

స వ ల యజ , ఆప ట మ స య

మ స వ క పత ల .

మ క మధ వ మ క ఖ భం న లబడ

స .

11.3 సహ ర త
 సహ ర సంస ఒక వ వ కృత వ వస ం ల

అ వృ ం నవ వ య వృ ఖ ం వృ

రణం . ప కం , సమరవంత న సహ రం క రం వ

ంద ఇ న ధం ంచబ ం :

1. ం కప నం బ :వ వ య సహ ర సంస

వ వ య తరం స షం త

ం కత, సం తం ఇం ఖ న త

అ వం ం కత స ల బ యడం.

జ ,ఉ హరణ ,ఇ క రణ ప

వ వ య రదర కత ం అ వబ సహ ర సంస .

ప ,వ వ య సహ ర సంస a

ఈ షయం ప క న త. క ప ఆ

( ఆ ) సహ ర తమ ంత ల క ఉ

198
198

రదర కత ం సం. రత శం , రం ల

ర మ వం ప క సహ ర సంస

వ వ య అం ంచడం ఖ న త ం

ఎ .ఈ శ ఇ సహ రం అవసరం

పశంస .

2. ఎ ల ఉత మ పం : సహ యగల

ర యన ఎ ల గం వర స యప ం .

ప ఆ అ ఒక ఆ , 100 తం

ర యన ఎ ల సహ ర సంసల సరఫ యబడ .

జ ,ఎ ల 90 తం ఉం

సహ ర పం . రత శం ,

సహ ర సంస 43 తం ఉన స రం.

3. దల: దల సహ ర సంసల త

స ష నప ల బ ఉం ం . ఉప తల దల షయం

ద ఆనకటల క ఉం ం , తప స ధ త ఉం ం

ప ఏ ప త ల .అ ,
 న దల షయం , ప క గర జ ,ఎ
వన వ గత ల ంతం

వ వ యం సహ ర సంస ఖ న త

ట మ పం ట బ .ఇ ం

రత శం, ప ఆ , సం ల ఇ ం

అ వృ త ంచడం ప ప మ

త పంటల గం. స , ఉప తల దల ప య

ప ం న అ జ న ం

ప క చటం ప రం ఏ న సం ల .

199
199

4. ఆర ం : క సమరవంత న అమ

వ వ య ధర వ వ కృత ం అవసరం

అవ పన. ఇ సహ క ం అంశం

రత శం బ యం . గత ం ద ల ,

వ వ య సహ ర ం ణం అ వృ

జ మ ప ఆ క నబ ం .

తం వ వ యం సహ ర

ం గణ య న .జ 90

య ం తం సహ ర సంసల ర ంచబ ం ,అ

సరఫ మ ం సహ ర సంస , సవం ప క ఉ

వం జ పంటల ం .

5. వ వ య ఉత ల ం : ం

సహ ర సం ల ర ం న అవసరం ఉం

తం వ వ య ం వ వస. రత శం ,ఎ

వ వ య ం క గణ య న

చ ర, వ స ద న ఇ సహ ర సంసల ఉ

తప స వృ ర త క సహ రం

సంబం త పంట . రత శం అ భవం ఆక ం ం

శద, ఇం వం ఇతర ల

రత శం ఎ ం ల ఆ ం .

6.
 వ వ య : సహ రం ళ వ
సం గత కస ల త ంచం మ బ తం యం

వ వ య . ,ఆ యం అ క ల

ఆ ,వ వ య సహ ర సంస ఖ న త ం

ల , జ వం ఇతర సంస

వ వ య ణ త క

సహ ర. రత శం సహ ర సంస ం

200
200

రంతర మ మృ న ంచ త న చర

స ల పవ ం .

7. ఒప ందం: వ వ య వృ హం a

వ వ య ం కత వం అం ల సంఖ ,

వ వ య ం , ఇతర ఇ , , ం ద న .

బయ ర మ క ప య క ఉం

వృ ప య న ంచం , ఇ ం కప నం క త ,

వృ ంచగల ఇ మ వ .ఇ ఉం

సహ ర వ వస క ఉన అ వం అం ంచడం a

సంస క ఇతర ల ప క ప జనం. అక డ

వ గత వల అం ంచడం ఇతర ప వ

ఇ ,అ ,అ ఏక ప ణం ఉం . సం

ఉ హరణ , ఒక ణ ం ట అం ంచవ , అ ం ంచబడ

స యక వ మ ఇ ట అం ంచ .అ ధం ఒక

ల ఎ ఇవ వ వ వ అం ం అవ శం

ం మ ఇతర అ సం న వ .ఇ సహ ర

ఒక అం ంచ సం తం ం ం న వ వస

అవసర న తం ఇ మ వల a

ఆ కమ అ కఉ దక వ వ యం.

8. వ వ య అ వృ ఈ :వ వ యం

అ వృ లకం అ ఈ స నం ఉం ం

ఖ న. వ వ యఆ కరణ గ న , త

దల, ఎ ,

తనం, మం మ ం కస ల త

గణ యం ం . రణం ం ఏ
 ఎ ల సరఫ సంబం ం ర క ల ప తం

ద న గణ య నఆ క భ ఉన ం ట వద .

201
201

అం వ ల, ం అ వృ ంద వ వ య ం ఉం

ఉ రత మ ం న మ అ జ ం

ఉ ంత .ఉ హరణ ం

ఎ ల గం త వ ం

ంత లం 17 . ప న రణం

పం ,ఇ ప న పం

శం ఎ , న ప గ ంచ

ం అ వృ ంద ం ఎ . వం

ం గణ య న ం ఉ

ఎ ఉ .ఎ ల గం క సబత

ప సబత గణ యం హదప ం

వ బ .

ర యన ఎ ల షయం ఉన వ ం

ఇతర ఇ ,వ వ య మ ఇతర వ .ఇ ం

శం ధ ం ల అస నత అ ధ

వ వ యస జం . న మ ఉ ంత ల

వ వ య గృ ల 70 తం ఎ వ.

పంట 25 ంచ డ . అం వలన, ఉత

న .ఎ ల మ వం ఖ నఇ ఉం

టం , వ వ యం కబ న గం అ ర ం

వ వ య అ వృ క ప న ప హం సంఘం ప ంచ .

ఈ సందర ం వ వ య సహ ర సంసల త య

ఉ ం . అం ద ఆప చటం

1904 ఆ ం ం , ప కం రంభ ం ,వ ల రం ంచడం ల

స యం వ మ పరస ర సహ ర సం ల క ఉండ ప త

స యప . ంతం ల ఇ అం క ంచబ న కం ఉం

సహ ర తత సం. రత శం , సహ ర ంచబ ం
202
202

కబ న ఆ క అ వృ ధనం

ఖ ం ణ ం .

11.4 సహ ర ం క ణం

SOCIETIES

సహ ర ం సం ం - మ -

ణం. అ ం, , రళ, మధ ప ,

క టక, ఒ , జ మ ప మ ం , ం అం ఉ

మ షం థ క ం సం ల న

ం స ఖ ష అ న త సంస . ఇతర ,

మధ ం అం ల వ వస ఉం .

య , అ న త సంస ప ం .న

- ణం క ఫ చ ంచబ ం

అ స ంచం :

(I) : , థ క సహ ఉ

ం సం .ఈస ఉత

ఆ ంతం స . ఒంట ఉండవ

వ మ క స , బ

ఆ ంతం పంటల ఉత .అ ఉ

ధ క మ ర క ల రంగం

ఉత అమ కం సం వ ం స ం ం ,

ఇ ఒక ం తన త, పం య స

అ వృ .

(ii) ం ద / : ం ఉ

సహ ర ం య స ఖ . ప నఉ గం

ధ క సహ అమ న ఉత ల యడం

203
203
 ంతం క ఆప ం సం .ఇ ఉ

య ట రణం అం a

ఉత మం ధర. థ క సహ ర

ం సం అదనం ఈ యన స

వ గత స ల . ం అం ల ణం ,

ష సం ల ర

అంత ఖ రం ంచడం సం .

(iii) ష : ష , ఖరం ( ష) సహ-

ఆప ం .ఈ ష సంస

తం వ యం . స ఇద థ కం ఉ

సహ ర ం సం మ ం ద సహ ర

ష య . క థ కప

అ బంధ సం ల ర క ల సమన యం యం మ

అంత - ష జ ం, ఎ మ - మ ,

కరణ, ఇ ట పం మ అవసర న గ

వ , స రం క మ ండ ం

వ వ య ఉత ల ం ల సల .

శ సహ ర ం వ 29 ఉ

ష ం స ఖ , 173 / ం య

ం సహ ర సం , 2478 రణ ప జనం

థ క ం సం మ 5028 ప కవ

సం .

11.5 -ఆప ం లర

వ వహ ం వ లఆ రం , సహ ర

ం సం ల ఈ ం ర భ ంచవ :

204
204

(I) ఒ వ సహ ర ం సం :అ

ఒ వ వ యవ ల ం ఒప ందం.

ఉత ల ం త నంత రం ం
 ఒ వ . ర సహ ఉ హరణ

ం , ట ఆప ం మ

ంజల ంపకం సహ ర ం .

(ii) బ ళ-వ ల సహ ర ం సం :అ

ద సంఖ వ ల ం వ వహ ంచం

ఆ ర , ంజ మ వం స ఉత

ప . రత శం సహ ర ం సం

ఈ రక న .

(iii) బ ళ ప జన, బ ళ-వ ల సహ ర ం

స :ఈస ద సంఖ

వ మ అం ంచడం వం ఇతర ల ర ంచం

స ల ,ఇ ట సరఫ సం ఏ

అవసరం, మ అవస ల ర డం

అవసర న య గవ .

11.6 సభ త ం

సహ ర ం సం ల ం ర లస ఉ :

(I) రణ స :వ గత , సహ ర వ వ యం

ఈ ంతం సం మ సం రవ

సహ ర ం క రణ స .

క చర ల హ ఉం

స జం, ల మ రయం నం

ప య.

205
205

(ii) మ తస :స జం ఉన

ర మ తం న యబడ

స . మ త స ల హ

రయం వడం నం మ ల .

ఆ క లం

1966 , దం క .
 సహ ర ం 2.00 ల . 1997 ధరల వద, అ ఉం

క సం . 30.00 ల . ం ప న వన

సహ ర ం క .

(I) లధనం: స మ ష ప త ం

సహ ర ం క లధ సభ ందం

స ఎ వ ల యవ

వం . త నంత బ టమ త

జ . తమ ం బ ట ఒ ంచబడ

సహ ర ం సం ల ర న .

(ii) : సహ ర ం సం త తవ

ందమ ల ం ల

సహ ర ం మ జ ం ల ం ప జ యడం

మ ష మ

జ న ం లధనం 50 తం.

(iii) స : సహ ర ం సం ల స ల ం

ం యం ల సం ప త ం ం

మ హ ల రంభ ర ర ం

వ యం. ఖ ంత స ం

206
206

త య 3 సంవత ల హక బ ం

అ ల న.

11.7 ప

సహ ర ం త ర ంచబ ఖ న

స :

(I) క ష ప కన అమ కం: సహ ర ం సం

క ష ఏ ం వ వహ , అన ఏ

స వ న ఉత ల అమ కం

సంత. ఉత బ రంగ లం వ వస అమ బ ం
 అత క ధర లం . ప న ప జనం, ఇ
-స త అమ డం ం

క ష బ సహ ర ం సం

ఏ ం , అన రం అం క ం న అవసరం

త ం అ క ల క ఉం

వ గత క ష ఏ ం ం . నం న

ం ఏ స వ గత భం

సహ ర ం వ వ య ఉత

స ,ఎ వం ష వరన జరగవ .

ఈ రక న ం సహ ర సం ల ప దకరం .

ం ం మ

ఉత ఉన త వ ధర లం యం

సహ ర ం ల లం యబ ం .

లఈ త

సహ ర ం సం . అం వల సం ంచ

ఉత ల క ంచ

సహ ర ం సం .

207
207

(ii) స ల : సహ ర ం

స ప . ఒక స జం

ఇతర ల క ం ం ం మ

ప ల సృ ం .ఈ ధం వ

ఒక స జం న ధర ఎ వ ఉన అ .

స జం క అ క ఈ వ వస ఉం ం

ధర త ల ప దం. స ల హ ల రం క

అ భవం, వ వస అ స ంచ డ . 1964-

65, య సహ ర అ వృ సంస ం

వ వస స జం త అవలం ం

ఇ ం ల ల క ఉం :

(ఎ) స జం ణ ం న జ ఉ , అన మర ం ఉన

జ ం క ల అరం వడం.

( )స జం ఆ కం మం మ త నంత క ఉం
 క .

( )స జం మం ఆచర య ం ద స అ బంధం ఉం ;

( )స జం ం క ఉ .

(iii) గ : సహ ర ం సం

ఆ ర ల ల వ కం ల ంద

స ల న . అం వలన ం ం

లశ మ ధ అమ ల ం . రణం ,

స 60 ం 75 తం వర ం ం

ల న ఉత ల వ. కవ

ఉత ల అమ కం వ ఆ యం.

208
208

ఈ ఫం స ఎ వం ప దం ఉండ . అం క, అ

ం ం .

(iv) కరణ మ ధర మద : సహ ర

ం సం ప త ఏ ం ప

ఆ ర మ ఇతర వ వ య కరణ

పక ం న కరణ మద వద వ

ధర .

11.8

ఉత యబ న వ వ య ఉత ల వ

సహ ర ం సం . 1955-56 53

. ం ల మధ 738 . ఉత యబ న ఉత

న 8 ం 10 తం స ఉ .

ఈస క ం ఖ నవ ఆ ర ,

ర ,ప , ంజ , పం , ర య మ టల పంట .

సహ ర ం సం ల గ ఉం ం

మ ప షం వ ం వ వర .మ ష, ఉతర

ప , జ , పం ,క టక, త ళ మ హ క

తం వ వ య ఉత ల 80 ఉం
 శం సహ ర సంసల క ంచబ ం . గత 30 సంవత ల

థ కవ వ య సహ ర ం సం ల సంఖ

3108 ం 7506 ం . 5028 ప కవ ఉ

సం మ 2478 రణ ప జన ం సం . ఉం

సహ ర చ రక ల సంఖ ం మ

శం ట ం మ ం ల ం .

209
209

సహ ర ం మ గ రణం

ఈ మ గ ప న ర :

i) క ల ణప , ం ప

పంట అమ కం సం ఒప ం .

ii) సంద -స ల శ త ం ఏర ం

అసభ త, ఇ స ల గ ఆటంకం క ం .

iii) స ల సహ ర సంసల సం

సహ ర రంగ సంస న న .

iv) స ఆ రం మ ఆ శయం క క ల అం ంచ

అమ కం సం సంద ం న

ఉత .

v) స ల కలవ త న ల రత ఉం

ఉత ల ప జ వ కం ల ణ అవసరం

ంద అమ కం ం . ంద ం య

న అ న ఉత ల వ.

(vi) సహ ర ం సం యగల మర ం

ల రం మ

క ష ఏ ం , త నంత క వడం వల

ఉ ల ర ణ ం.
 సహ ర ం బ తం సం చన
సం

i) సహ ర ం సం త నంత అ వృ ం

మం మ ల ల క .

210
210

ii) సం త న ధ ంఇ

న మ ఉ ంత సం గత ఏ .

iii) సహ ర ం అ ల ఎం కల

సం , రఅ భ ఇ

మ అరత . ఎం క త త, అ ఉం

స న ణఇ ,త సమరవంతం వ వహ

స జం క రం. మర ం ఉం

బ మ , ధ న ట.

iv) స న సమన యం న అవసరం ఉం

మ ం సహ ర సం ల మధ

అ వృ న ల కవ లభతరం ం ,

మ ం సం ల త న అం ఉంచం .

v) సహ ర ం సం ధ పర

ర క . ఉత మ ఇ ట అ ,మ

ల క ల ణం మగ మవ ం .

11.9 ంశం

సహ రం ఒక ధనం అం క ంచబ ం

పపంచ పం ఆ క వృ మ క సంస రణ .ఇ త

రత శం సంబం ం నంతవర దృ ం

సహ ల మ ఉప ష ల డవ .ఆ క రత శం ,అ వ ం

1947 తం ర ం త త moment పం ం . సహ ర ం

సంస అ స సం తల సం

ఉత ల ం మ స ల భ దత సం

ఒక వ దఎ న రం వల క ప జ

తన న రణం ర తం .
211
211

సహ ర సంస ఒక వ వ కృత వ వస ం ల

ఖ ం అ వృ ంద వ వ య వృ మ వృ

రణం . ం కప నం, ఎ ల ఉత మ పం ,

దల, వ వ య ఉత ల ం మ వ వ కృత ం

ద న సహ ర రంగం ం త

సమరవంతం . , , ష ఖరం

సహ ర ం సం ం సం ల ణం వర

ఆం ళన ం .

సహ ర ం ల ం ర లస ఉ

అం రణ స మ మ తస .ఈస ఉత

, లధనం మ పథకం వం వన ల ం

ం ల ం ం . ధ ఉత / వల అమ కం

క ష ప క, స ల ఉత ల , పంటల కరణ,

మ క గ ఈస ల క ధ క .

11.10 KEYWORDS

ఒప ందం : ఇ అం ల సంఖ ఉం హం

వ వ యఇ , ం వ , ణ క మ

ం ద న వృ న ంచ ఒ ట .

మ తస : సహ ర స జం స ఎవ

ర ల త ఏ ం మ హ

రయం వడం నం .

బ ళవ ల సం : సహ ర ం స జం

ఇ స ఉత వ ల సంఖ వ వహ ం .
212

212

ం క ఆప : వ వహ ం స జం

ఉత ఒ వ .

11.10 స యం స యక పశ

1. 'సహ రం' ర ంచం . క ప వరం యం

రత శం సహ ర సం .

2. క ణం మ ర వర త క గమ క యం

రత శం సహ ర ం సం .

3. సహ రం ర ంచబ ప న ల వ ంచం

ం సం .

4. సహ ర వ వస ప న ఏ ?ఎ

క ప మ వ వస మనం బ తం యగల

సహ ర.

11.11 చన / ం న ం

1. ల , ,“ ణమ వ వ య ం

రత శం ".

2. ఎ , అ బ 2004.

3. ట ,వ వ య ం .

4. ఆ ర ,ఎ ఎ మ అగ ఎ ఎ , అ కల ర ం ఇ

రత శం.