MINISTRIA E SHЁNDETЁSISЁ

QENDRA E MJEKЁSISЁ SPORTIVE DHE E REKREACIONIT

NUTRICIONI DHE SPORTISTËT

NUTRITION AND ATHLETES

Dr.Sci. Agron M. Rexhepi

QMSR

Prishtinë,

2010
“Lexo me Emrin e Zotit tënd, i Cili Krijoi (gjithë ç’është)“

“Lexo! Se Zoti yt është më bujari!

Ai që e mësoi (njeriun) të shkruajë me penë.

I mësoi njeriut atë që nuk e dinte.“

 Titulli
Nutricioni dhe Sportistët
Nutrition and Athletes

Autor
Dr. Sc. Agron M. Rexhepi

Lektorё
Idriz Alaj
Elizabeth Harwood

Recensentë
Prof. Dr. Tahire Maloku-Gjergji,
Profesoreshë e rregullt në Fakultetin e Mjekësisë, Universiteti i Prishtinёs
Prof. Dr. Sc. Behlul Brestovci,
Profesor i rregullt në Fakultetin për Edukim dhe Rehabilitim, Universiteti i Zagrebit
Prof. emeritus Beqir Hasangjekaj
Prodekan dhe Profesor i rregullt nё KUES “Eurosporti”, Universiteti “Iliria”, Prishtinё
Prof. Dr. Sc. Agim Islami,
Kryetar i Komisionit Mjekësor të Komitetit Olimpik të Kosovës
Dr. Sami Rexhepi,
Ish-sportist, ish-trajner, sportist veteran, neurolog, mjek familjar

Realizimi kompjuterik i kopertinёs

Fadil Luta

Botoi
Ministria e Shëndetësisë, Qendra e Mjekësisë Sportive dhe e Rekreacionit, Prishtinë, Kosovë
Kolegji UES Eurosporti, Bardhosh – Prishtinë, Kosovë

Tirazhi
500 copë

Shtypi
“Mozaiku” Podujevë

Copyright © 2010. Qendra e Mjekësisë Sportive dhe e Rekreacionit, M.SH. Prishtinë;

Kolegji UES “Eurosporti”, Bardhosh – Prishtinë.
Asnjë pjesë e këtij libri apo DVD-së së bashkangjitur nuk lejohet të rishtypet, kopjohet, fotokopjohet, incizohet apo të
shfrytëzohet në çfarëdo forme tjetër qoftë-elektronike, mekanike apo në ndonjë formë tjetër, pa pëlqimin paraprak të
autorit.
 NUTRICIONI DHE SPORTISTËT-NUTRITION AND ATHLETES

Libri Nutricioni dhe sportistët – Nutrition and athletes, është libri i parë në Kosovë që ngërthen në vete problemet
moderne të nutricionit dhe gjetjen e zgjidhjes së tyre për një kategori të veçantë të popullatёs - sportistët. Libri
është i konceptuar në mënyrë racionale ku autori ka synim kryesor që, në një vend, të përmbledhë shumë aspekte të
sferës së nutricionit.
Vetё titulli i librit lë të kuptohet se libri përbëhet nga dy pjesë: pjesa e parë e librit është në gjuhën shqipe dhe
përfshin shtatë kapituj, kurse pjesa e dytë e tij është në gjuhën angleze dhe prezentohet përmes 10 moduleve dhe
temës së diplomës së autorit gjatë vijimit të kursit “Sports Nutrition” pranë kolegjit të Oksfordit.
Në kapitullin e parё, të dytë, të tretë dhe të katërt, të pjesës së parë, autori jep të dhëna dhe njohuri të përgjithshme
për nutricionin, përshkruan hulumtime të ndryshme që janë bërë nga kjo lëmi, strukturën ndërtuese të organizmit të
njeriut dhe hollёsisht i përshkruan materiet ushqyese (makro dhe mikronutrientët). Prezanton, gjithashtu, rolin dhe
funksionin e secilës materie ushqyese, nevojat për to, përcaktimin e vlerave energjetike me akcent të veçantë për
sportistë, si dhe metodat që përdoren për vlerësimin e statusit nutritiv të sportistëve. Duke pasur në qendër të
vëmendjes statusin nutritiv të sportistëve, autori, me shumë kujdes, përshkruan rëndësinë e peshës trupore për
sportistë dhe ushqimin që duhet të përdorin ata për ruajtjen e peshës ideale trupore të tyre. Rekomandon dieta
adekuate me regjim të drejtë të konsumimit të racioneve para dhe pas stërvitjeve apo aktiviteteve fizike. Rëndësi të
veçantë i jep rehidrimit të sportistëve.
Në kapitullin e pestë, të pjesës së parë, autori shumë qartë i përshkruan materiet “plotësuese shtesë” ushqyese. Për
secilën materie nga ky grup, autori i përshkruan efektet pozitive dhe negative të tyre në shëndet.
Gërshetimi i njohurive për ushqyeshmёrinё e drejtë të sportistëve dhe efektet negative të materieve “plotësuese
shtesë” ushqyese e bëjnё këtë pjesë më të plotë dhe mu këtu autori ia arrin qëllimit që të promovojё ushqimin natyral
(bio) për sportistë.
Kapitulli i gjashtë, i pjesës së pare, prezenton të dhëna për mënyrën e të ushqyerit të fëmijëve dhe të sportistëve të
moshuar.
Një kaptinë të veçantё (kapitullin e shtatë)ua kushton obezitetit te sportistët dhe dietave për parandalimin e
obezitetit dhe humbjes së peshës trupore.
Dhënia e koncepteve bazë nga lëmi i nutricionit tek sportistët bëhet në pjesën e dytë të librit, përmes prezentimit të
10 moduleve dhe temës së diplomës së autorit në kursin “Sports nutrition” në gjuhën angleze.
Nga sa cekëm më sipër dhe duke gjykuar nga përmbajtja e dy pjesëve të librit (shqip dhe anglisht), mund të themi me
bindje se autori ia ka arritur qëllimit të hartojё një tekst me njohuri të plota dhe bashkëkohore në lëmin e nutricionit
dhe sportistëve.
Teksti është shkruar me një gjuhë të thjeshtë, të qartë, me fjali konçize, të cilat bëjnë të mundur përvetësimin me
lehtësi të njohurive që shtjellohen në të nga ana e lexuesve.
Në fund, autori ka cituar literaturën e përdorur dhe indeksi i prezentuar në fund të tekstit do të lehtësojë përdorimin
e këtij libri. Sa u takon vërejtjeve dhe sugjerimeve të rralla, e në dobi të dorëshkrimit, bashkëpunimi i autorit me
recensentë ka qenë në nivel dhe me mirëkuptim të plotë.

Prishtinë, më 14.04.2010 Prof. Dr. Tahire Maloku-Gjergji

Dear Dr. Argon,

I am please to confirm that Oxford College have reviewed your book and we believe you have provided a great
insight into the subject.
Oxford College wish you the best of luck with the publishing.
Mart/26/2010
Kind Regards Oxford College (ODL)
Miss H Miller www.oxfordcollege.ac
Academic Director +44 (0)1865 515 909
E përgёzoj Dr Agron Rexhepin pёr këtë tekst, i cili do ta begatojë dijen e sportistëve dhe tё trajnerëve për ushqim më
kualitativ, që do tё rrisë forcën dhe do të mundësojë rezultate kulminante në sportin Kosovar dhe më gjerë.
Besoj se ky tekst do t’i zgjidhë shumë dilema dhe do t’i eliminojë shumë recepte individuale dhe joshkencore të
ushqimit të sportistëve.
Vetëm kështu do t’i bashkohemi sportit ndërkombëtar dhe do të fillojmë ta trajtojmë ushqimin e sportistëve si njёrin
nga kushtet kryesore për arritjen e rezultateve kulminante.

Prishtinë, 17/04/2010 Prof.Agim Islami

Kryetar i Komisionit Mjekësor i KOK -ut

Dorëshkrimi i autorit Dr. Sci. Agron Rexhepi NUTRICIONI DHE SPORTISTËT ёshtë dorëshkrimi i parë nga
lёmi i të ushqyerit tё sportistëve në Kosovë, i cili kështu do ta thejë klishenë tradicionale të shfrytëzimit vetëm të
literaturës në gjuhë tё huaja.
Dorëshkrimi është hartuar në bazë të përvojës së autorit, i cili këtё lëndё mësimore e ligjëron në Kolegjin Universitar
Iliria, respektivisht në Fakultetin e Edukimit Sportiv-Eurosporti.
Përveç përvojës si ligjërues, autori i dorëshkrimit ka shfrytëzuar literaturën bashkëkohore nga gjuhët e huaja. Duke
u bazuar në këto fakte, si dhe në përmbajtjen e shtjelluar në dorëshkrim, atë e karakterizojnë:
 burimet themelore të njohurive që shërbejnë për mësim nga ana e studentëve,
 përmbajtja e dorëshkrimit qё ështё njё ndihmesё e madhe për punën e mirëfilltë të trajnerëve me sportistё,
 këshillat e prezentuara në dorëshkrim qё mund tё shfrytëzohen për qëllime profesionale dhe shkencore.
Në fillim të dorëshkrimit, autori cek rolin dhe rëndësinë e ushqimit të sportistëve, si dhe autorët e ndryshëm që janë
marrё me hulumtimin e kësaj çështjeje shumë me rëndësi për arritjen e rezultateve të larta, si në aspektin
profesional ashtu edhe nё atё shkencor. Po ashtu, autori në dorëshkrim trajton vlerën dhe rëndësinë e materieve
ushqyese, dhe sasinë e nevojshme të kalorive që duhet tё marrin sportistët.
Duke studiuar dhe analizuar materialin e paraqitur në dorëshkrim, mund tё kuptohe se autori, në mënyrë
profesionale dhe shkencore, ka arritur tё shtjellojё mënyrën e të ushqyerit të rregullt tё sportistёve, gjё qё do t’iu
shërbente atyre pёr arritjen e rezultateve tё larta sportive.
Tabelat, formulat, skicat, fotografitё etj, e begatojnë kёtё dorëshkrim, e bёjnё mё praktik dhe e lehtёsojnё shfrytëzimin
e tij.

Prishtinё, 19/04/2010 Prof emeritues Beqir Hasangjekaj

PËRMBAJTJA E TEKSTIT:
P J E S A - I - ........................................ Error! Bookmark not defined.
NUTRICIONI DHE SPORTISTЁT ...... Error! Bookmark not defined.
K A P I T U L L I - I -.......................... Error! Bookmark not defined.
HYRJE NË NUTRICION .................... Error! Bookmark not defined.
HULUMTIMET NUTRICIONISTIKEError! Bookmark not defined.
SISTEMI DIGJESTIV (TRETËS) I NJERIUTError! Bookmark not defined.
TË USHQYERIT DHE PËRBËRJA KIMIKE E ORGANIZMITError! Bookmark not defined.
K A P I T U L L I - II - ........................ Error! Bookmark not defined.
MATERIET USHQYESE .................... Error! Bookmark not defined.
Makronutrientët: ................................................... Error! Bookmark not defined.
Mikronutrientët: .................................................... Error! Bookmark not defined.
VITAMINAT DHE MINERALET NË USHQIMIN E SPORTISTËVE Error! Bookmark not defined.
VITAMINAT ......................................... Error! Bookmark not defined.
Vitaminat e tretshme në yndyrna ..... Error! Bookmark not defined.
Vitamina A ............................................ Error! Bookmark not defined.
Vitamina D ............................................ Error! Bookmark not defined.
Vitamina E............................................. Error! Bookmark not defined.
Vitamina K ............................................ Error! Bookmark not defined.
Vitaminat e tretshme nё ujё ............... Error! Bookmark not defined.
Vitamina B1 (Thiamina) ...................... Error! Bookmark not defined.
Vitamina B2 (Riboflavina) .................. Error! Bookmark not defined.
Vitamin B3 (Niacin) ............................. Error! Bookmark not defined.
Vitamina B5 (Acidi Panthotenic) ....... Error! Bookmark not defined.
Vitamina B6 (Pyridoksina) ................. Error! Bookmark not defined.
Vitamina B12 dhe Acidi Folik............. Error! Bookmark not defined.
Biotin ...................................................... Error! Bookmark not defined.
Vitamina C (L-acidi askorbik) ........... Error! Bookmark not defined.
MINERALET ......................................... Error! Bookmark not defined.
Kalciumi ................................................ Error! Bookmark not defined.
Hekuri .................................................... Error! Bookmark not defined.
Zinku ...................................................... Error! Bookmark not defined.
Magnezi ................................................. Error! Bookmark not defined.
Fosfori .................................................... Error! Bookmark not defined.
Kaliumi .................................................. Error! Bookmark not defined.
Sulfuri .................................................... Error! Bookmark not defined.
K A P I T U L L I - III-........................ Error! Bookmark not defined.
BURIMET ENERGJETIKE ................. Error! Bookmark not defined.
VLERAT ENERGJETIKE TË MATERIEVE USHQYESEError! Bookmark not defined.
RЁNDЁSIA E UJIT NЁ ORGANIZЁMError! Bookmark not defined.
DEHIDRIMI ......................................... Error! Bookmark not defined.
HIDRATIMI I SPORTISTËVE ......... Error! Bookmark not defined.
PARAHIDRIMI ................................... Error! Bookmark not defined.
REHIDRIMI.......................................... Error! Bookmark not defined.
REMINERALIZIMI ............................. Error! Bookmark not defined.
K A P I T U L L I - IV -....................... Error! Bookmark not defined.
NEVOJAT ENERGJETIKE TË ORGANIZMITError! Bookmark not defined.
NEVOJAT ENERGJETIKE TË ORGANIZMITError! Bookmark not defined.
II. Energjia e shpenzuar gjatë aktiviteteve fizikeError! Bookmark not defined.
III. Tretja e ushqimit (efekti termik)Error! Bookmark not defined.
Nevojat Ditore Energjetike (NDE) ... Error! Bookmark not defined.
NEVOJAT DITORE PËR MATERIE USHQYESEError! Bookmark not defined.
VLERËSIMI I STATUSIT NUTRICIONAL TË SPORTISTËVEError! Bookmark not defined.
FORMA TABELORE (SKALARE) E VLERËSIMIT TË STATUSIT NUTRICIONAL Error!
Bookmark not defined.
PESHA IDEALE ................................... Error! Bookmark not defined.
NDIKIMI I STËRVITJEVE NË METABOLIZMIN E PROTEINAVE, KARBOHIDRATEVE DHE TË
YNDYRAVE.......................................... Error! Bookmark not defined.
PESHA TRUPORE DHE SPORTISTËTError! Bookmark not defined.
K A P I T U L L I - V - ........................ Error! Bookmark not defined.
USHQIMI I SPORTISTËVE .............. Error! Bookmark not defined.
MATERIET “PLOTËSUESE, SHTESË” USHQYESEError! Bookmark not defined.
Radikalet e lira ..................................... Error! Bookmark not defined.
Antioksidantët...................................... Error! Bookmark not defined.
PREPARATET SHTESЁ NЁ USHQIMIN E SPORTISTЁVEError! Bookmark not defined.
Ushqimet sportive dhe shtesat dietetikeError! Bookmark not defined.
Baret sportive ........................................ Error! Bookmark not defined.
Xhelet sportive...................................... Error! Bookmark not defined.
Ushqimet e lëngëta .............................. Error! Bookmark not defined.
Mjetet nutricionale ergogjenike ....... Error! Bookmark not defined.
Kafeina (Caffeine) ............................... Error! Bookmark not defined.
Kreatina ................................................. Error! Bookmark not defined.
Glutamina ............................................. Error! Bookmark not defined.
Beta-hydroxy beta-methylbutyrati (HMB)Error! Bookmark not defined.
Substancat ergogjenike, të ndaluara, (sipas WADA) gjatë dhe pas garave sportive Error!
Bookmark not defined.
Substancat e ndaluara ......................... Error! Bookmark not defined.
Metodat e ndaluara dopinguese........ Error! Bookmark not defined.
Substancat e kufizuara........................ Error! Bookmark not defined.
K A P I T U L L I - VI -....................... Error! Bookmark not defined.
USHQIMI I FËMIJËVE ....................... Error! Bookmark not defined.
USHQIMI I SPORTISTËVE TË MOSHUARError! Bookmark not defined.
K A P I T U L L I - VII - ..................... Error! Bookmark not defined.
TRASHËSIA (OBESITAS) DHE KONTROLLI I PESHËS TRUPORE Error! Bookmark not defined.
DIETA PËR HUMBJE TË PESHËS TRUPOREError! Bookmark not defined.
P J E S A - II - ...................................... Error! Bookmark not defined.
NUTRITION AND ATHLETES .......... Error! Bookmark not defined.
MODULET E DHËNA DHE TEMA E DIPLOMËS GJATË VIJIMIT TË KURSIT “SPORTS NUTRITION”
PRANË KOLEGJIT TË OKSFORDIT . Error! Bookmark not defined.
MODULE 1 – “Dietary Nutrients” ..................... Error! Bookmark not defined.
MODULE 2 – “Performance Enhancers” ........... Error! Bookmark not defined.
MODULE 3 – “Fluid Management” ................... Error! Bookmark not defined.
MODULE 4 – “Weight Management” ............... Error! Bookmark not defined.
MODULE 5 – “Managing Body Composition” Error! Bookmark not defined.
MODULE 6 – “Women Athletes” ....................... Error! Bookmark not defined.
MODULE 7 – “Young Athletes” ......................... Error! Bookmark not defined.
MODULE 8 – Before, During and After ExerciseError! Bookmark not defined.
MODULE 9 – Meal Planning ............................... Error! Bookmark not defined.
MODULE 10 – Sports Nutrition for different SportsError! Bookmark not defined.
DIPLOMA THESIS “SPORTS NUTRITION” .... Error! Bookmark not defined.
VLERA ENERGJETIKE DHE PËRBËRJA E DISA GJËRAVE USHQIMORE Error! Bookmark not
defined.
REFERENCA ........................................ Error! Bookmark not defined.