1.3. Przekształcanie wykresów funkcji przez przesunięcia i symetrie.

Wykresem funkcji : X  R nazywamy zbiór punktów płaszczyzny

Przypomnij {(x,f(x)):x  X}. Oznacza to, że punkt A leży na wykresie funkcji f wtedy i tylko
sobie wtedy, gdy ma współrzędne (x,f(x)) dla pewnego x  X.

PRZEKSZTAŁCANIA WYKRESÓW PRZEZ PRZESUNIĘCIA

Na rysunku obok mamy naszkicowany wykres

funkcji f : R  R oraz wykres funkcji g, który
powstał poprzez przesunięcie wykresu funkcji f f
A(x0, f(x0))
wzdłuż osi Oy o trzy jednostki w dół.
Zastanówmy się, jaki jest związek między
wzorem funkcji f i wzorem funkcji g. Ustalmy g
dowolny punkt x 0 . Wówczas wartość funkcji
g w tym punkcie jest o 3 jednostki mniejsza od A’(x0,f(x0)-3)
odpowiedniej wartości funkcji f, tzn.
g  x 0   f  x0   3 . Zatem z dowolności x 0
mamy g ( x )  f ( x )  3 dla x  R .

A(x0-2,f(x0-2))
Przeanalizujmy teraz sytuację, gdy wykres

A’(x0,f(x0-2))
funkcji g powstaje w wyniku przesunięcia
wykresu funkcji f o dwie jednostki w prawo f
wzdłuż osi Ox. Ustalmy dowolny punkt x 0 .
Wówczas w punkcie x 0 funkcja g ma taką g
samą wartość, jak funkcja f w punkcie
x 0 - 2. Mamy g  x0   f  x0  2  . Zatem z
dowolności x 0 mamy g ( x )  f ( x  2)
dla x  R .

Rozważmy sytuację, gdy wykres funkcji g

powstaje w wyniku przesunięcia wykresu
funkcji f o trzy jednostki w dół wzdłuż osi
A(x0-2, f(x0-2)) f
Oy, a następnie o dwie jednostki w prawo
wzdłuż osi Ox. Oznacza to, że
g(x)= f (x-2)-3.

A’(x0,f(x0-2)-3) g
Funkcja g, której wykres powstał w wyniku przesunięcia wykresu funkcji f o a jednostek wzdłuż osi
Ox (w prawo, gdy a>0 albo w lewo, gdy a<0) oraz o b jednostek wzdłuż osi Oy (do góry, gdy b>0
albo do dołu, gdy b<0) jest opisana wzorem g(x) = f(x-a) + b.
Zachodzi też zależność odwrotna: wykres funkcji g(x) = f(x-a) + b powstaje w wyniku przesunięcia
wykresu funkcji f o a jednostek wzdłuż osi Ox (w prawo, gdy a>0 albo w lewo, gdy a<0) oraz o b
jednostek wzdłuż osi Oy (do góry, gdy a>0 albo do dołu, gdy a<0).

Przykłady

1. Znając wykres funkcji f ( x )   x 2 naszkicujmy wykresy

funkcji
g ( x )   x 2  2 oraz h ( x )   x 2  4 .

Wykres funkcji g powstaje przez przesunięcie wykresu funkcji

f wzdłuż
osi Oy o dwie jednostki do góry. Wykres funkcji h powstaje w
wyniku
przesunięcia wykresu funkcji f wzdłuż osi Oy o cztery
jednostki w dół. .

2. Znając wykres funkcji f ( x )  2 x 2 naszkicujmy

wykresy funkcji g ( x )  2 x  3 2 oraz
h ( x )  2( x  1) 2 .
Zauważmy najpierw, że g(x)=f (x-3) oraz h(x)=f (x+1).
Wykres funkcji g otrzymujemy poprzez przesunięcie
wykresu funkcji f o trzy jednostki w prawo wzdłuż
osi Ox.
Wykres funkcji h, powstaje poprzez
przesunięcie wykresu funkcji f o jedną jednostkę w
lewo wzdłuż osi Ox.
3. Znając wykres funkcji f ( x )  x 2 naszkicujmy wykresy
funkcji
g ( x )  ( x  3) 2  2 oraz h ( x )  ( x  1) 2  2 .

Wykres funkcji g powstaje przez przesunięcie wykresu funkcji 2 y=g(x)

f wzdłuż osi Oy o dwie jednostki do góry i wzdłuż osi Ox o f ( x)  x
trzy jednostki w prawo. Wykres funkcji h powstaje w wyniku y=h(x) y
przesunięcia wykresu funkcji f wzdłuż osi Oy o dwie jednostki
w dół i wzdłuż osi Ox o jedną jednostkę w lewo.

f(x)=x+3
2
4. Naszkicujmy teraz wykres funkcji f ( x )  x  2 x  3 .
Zauważmy, że x 2  2 x  3   x 2  2 x  1  4  ( x  1) 2  4 . y=f(x) y

Zatem jeśli g ( x )  x 2 ,to f ( x )  g ( x  1)  4 . Wykres

funkcji f otrzymujemy przesuwając wykres funkcji g o
x
cztery jednostki w dół wzdłuż osi Oy, i o jedną jednostki w w
lewo wzdłuż osi Ox.

PRZEKSZTAŁCANIA WYKRESÓW PRZEZ SYMETRIE

Symetrią osiową względem prostej l nazywamy funkcję (oznaczamy ją Sl),

która każdemu punktowi A płaszczyzny
przyporządkowuje pewien punkt B tej płaszczyzny w ten sposób, że
• jeśli A l, to A = B;
• jeśli A l, to punkty A i B należą do różnych półpłaszczyzn o krawędzi l AB  l i
odległość punktu A od prostej l jest równa odległości punktu B od prostej l.
O punkcie B mówimy, że jest obrazem punktu A w symetrii względem prostej l
(symbolicznie: B = Sl (A)).

:
Wykresy funkcji f i g są symetryczne względem osi Oy.
Wykresy funkcji f i h są symetryczne względem osi Ox.
 y

))
))

0
x
0
x

,g(
f(-
Na rysunku obok mamy naszkicowany wykres f g

0
0,

(x
-x
funkcji f oraz wykres funkcji g, który powstał przez

A’
A(
odbicie symetryczne wykresu funkcji f względem
osi Oy.
Ustalmy dowolny punkt x 0 . Wówczas w punkcie x
O
x 0 funkcja g ma tą samą wartość, co funkcja f w
punkcie  x 0 . Mamy g  x0   f   x0  . Zatem z
dowolności x 0 mamy g ( x )  f (  x ) dla x  R .

Funkcja g, której wykres powstał przez symetrię (odbicie symetryczne) wykresu funkcji f
względem osi Oy ma postać g(x) = f (-x). Zachodzi też zależność odwrotna: wykres funkcji
g(x) = f (-x) jest symetrią (odbiciem symetrycznym) wykresu funkcji f względem osi Oy.

Przykłady y
1. Niech f będzie funkcją określoną wzorem g f
f ( x)  x 2  6x  5 .
Znajdźmy wzór funkcji g, której wykres powstał przez
odbicie symetryczne wykresu funkcji f względem osi Oy. x
Ponieważ g ( x )  f (  x ) , więc
g( x )  (  x )2  6(  x )  5 , czyli g ( x )  x 2  6 x  5 .

Na rysunku obok mamy naszkicowany wykres

funkcji f oraz wykres funkcji g, który powstał y
poprzez odbicie symetryczne wykresu funkcji f A(x0,f(x0))
• g
względem osi Ox.
Ustalmy dowolny punkt x 0 . Wówczas funkcja g f
x
przyjmuje w tym punkcie wartość przeciwną niż •
A’(x0,-f(x0))
funkcja f w tym punkcie, tzn. g  x0    f  x0  .
Zatem z dowolności x 0 mamy g ( x )   f ( x ) dla
xR .

Funkcja g, której wykres powstał przez symetrię (odbicie symetryczne) wykresu funkcji f
względem osi Ox ma postać g(x) = - f (x). Zachodzi też zależność odwrotna: wykres funkcji
g(x)  = - f (x) jest symetrią (odbiciem symetrycznym) wykresu funkcji f względem osi Ox.
Przykład

Symetrią środkową o środku w punkcie A (lub inaczej symetrią względem

punktu A) nazywamy przekształcenie geometryczne (oznaczamy je SA), które
każdemu punktowi B płaszczyzny przyporządkowuje taki punkt C, że
punkt A jest środkiem odcinka BC.
O punkcie C = SA(B) mówimy, że jest obrazem punktu B w symetrii względem
punktu A. Mówimy też, że punkty B i C są symetryczne względem punktu A.
Oczywiście A jest środkiem odcinka AA, więc A = SA(A).

Wykresy funkcji g i h są symetryczne względem początku układu współrzędnych (symetria

środkowa).

Uzasadnij, że jeżeli punkt A1 jest obrazem punktu A w symetrii

osiowej względem osi Oy oraz punkt A’ jest obrazem punktu A1
w symetrii osiowej względem osi Ox, to punkt A’ jest obrazem
punktu A w symetrii środkowej względem początku układu
współrzędnych.

y
Mając dany wykres funkcji f narysujmy wykres
funkcji g ( x )   f (  x ) . Najpierw narysujemy h f
wykres funkcji h ( x )  f (  x ) , który jest
x
odbiciem symetrycznym wykresu funkcji f g
względem osi Oy. Wykres funkcji g
otrzymujemy przez odbicie symetryczne wykresu
funkcji h względem osi Ox.
Zauważmy, że:
Wykres funkcji g ( x )   f (  x ) , jest obrazem wykresu funkcji f w symetrii środkowej względem
początku układu współrzędnych. Zachodzi też zależność odwrotna, jeśli wykres funkcji g jest obrazem
wykresu funkcji f w symetrii środkowej względem początku układu współrzędnych, to
g( x)   f ( x) .

Przykład.
3. Mając dany wykres funkcji f określonej wzorem
f(x)=x2+x-4 znajdźmy wzór funkcji g o wykresie
symetrycznym względem początku układu
współrzędnych do wykresu funkcji f Otrzymujemy
kolejno:
g(x) = - f (-x) = -((-x)2+(-x) – 4) = - x2+x+4.

Zadania

1. Rysunek przedstawia wykres funkcji kwadratowej

f ( x )  4 x  3  1 . Podaj wzór i naszkicuj wykres
2

funkcji g, której wykres powstał

a) poprzez przesunięcie wykresu funkcji f o dwie
jednostki w prawo wzdłuż osi Ox, i o trzy jednostki do
góry wzdłuż osi Oy.
b) poprzez odbicie symetryczne wykresu funkcji f
względem osi Ox.
c) poprzez odbicie symetryczne wykresu funkcji f
względem osi Oy.
d) poprzez odbicie symetryczne wykresu funkcji f
względem początku układu współrzednych.

2. Dana jest funkcja f ( x )  2 x 2  3 x  1 . Podaj wzór funkcji g i h, jeśli g ( x )  f ( x  1)

oraz h( x )  f ( x )  1 ? Jakie przekształcenia wykresu funkcji f należy wykonać, aby
otrzymać wykres funkcji g, a jakie aby otrzymać wykres funkcji h?
3. Na rysunku obok podany jest wykres funkcji f. y

a) Narysuj wykres funkcji g ( x )  f ( x  2)  1 .

b) Podaj dziedziny funkcji f i g.

x
y=f(x)

c) Podaj zbiory wartości funkcji f i g.

x2 dla x  1
4. Funkcja f jest określona wzorem f ( x)  
 x  2 dla x  1

a) Narysuj wykres funkcji f

b) Narysuj wykres funkcji g ( x )  f ( x  1)  2 .

5. Wykres funkcji g ( x )  2 x 2  3x  1 otrzymano przesuwając wykres funkcji f o trzy

jednostki w prawo wzdłuż osi Ox i o jedną jednostkę w dół wzdłuż osi Oy. Podaj wzór
funkcji f.

6. Przekształcając wykres funkcji h ( x )  x narysuj najpierw wykres funkcji

f ( x)  x  5  1 ,
a następnie przesuń go o cztery jednostki w górę wzdłuż osi Oy i o
trzy jednostki w prawo wzdłuż osi Ox. Podaj wzór funkcji, której wykres otrzymałeś.

7. Naszkicuj wykres funkcji f ( x )  ( x  5) 2  2 . y

8. Na rysunku przedstawione są wykresy funkcji

x
g i h. Wykres funkcji h powstał przez przesunięcie y=g(x)

wykresu funkcji g wzdłuż osi Ox i wzdłuż osi Oy.

Podaj wzór funkcji h, jeśli g ( x )   x 2  2 x  4 .

9. Rysunek przedstawia wykres funkcji f. Narysuj wykres funkcji g, jeśli

a) g  x    f   x   4 ; b) g  x   f  x  2   3 ; c) g  x   1  f  x  ;
d) g  x   3  f   x  ; e) g  x   f  2  x  ; f) g  x    f  x  1  1 .
y

5
4
3
2
1
x
-6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5
-1
-2
-3
-4
-5
-6

10. Funkcja f jest określona wzorem f  x   x 2  x  2 . Zapisz wzór funkcji g, jeśli wykresy funkcji f i
g są symetryczne względem
a) osi Ox; b) osi Oy; c) początku układu współrzędnych.

Odpowiedzi
1. bez odp.
2. a) g ( x )  2 x 2  7 x  6 b) h( x )  2 x 2  3 x .
3. b) D f  3,7, D g  5,5 ; c) zbiorem wartości funkcji f jest przedział  2,2 ,
zbiorem wartości funkcji g jest przedział  1,3 .
4. Bez odpowiedzi.
5. f ( x )  2 x 2  9 x  11
6. g ( x )  x  2  3
7. Bez odpowiedzi.
8. h( x)   x 2  8 x  15
9. a) g  x    x 2  x  2 ; b) g  x   x 2  x  2 ; c) g  x    x 2  x  2 .