გ.

დგებუაძე

zogadi eleqtronika
მაგალითები და გაანგარიშებები

saqarTvelos teqnikuri universiteti

2015
 Sedgenil damxmare saxelmZRvaneloSi mocemulia

naxevargamtarul diodebze, bipolarul da veliT

marTvad tranzistorebze, integralur mikrosqemebze

awyobili eleqtronuli mowobilobebis gaangariSebis

magaliTebi.

2
 1. naxevargamtaruli diodebi

1.1. germaniumis diodi, romlis gajerebis ukudeni I 0  25 mka, mierTebulia

0.1v pirdapir Zabvaze. temperatura T  300K . gansazRvreT diodis R0 winaRoba

mudmivi denis mimarT da rdif winaRoba.

amoxsna
ganvsazRvroTYdiodis deni U  0.1 v pirdapiri Zabvis dros

 U
  0.0025
.1

I  I 0  e  1  25  10  e
 T 6
 1  1.17  10 3 a.
   
KT
(T  ; K  1,38  10 23 ; e  1,6  10 19 k).
e
maSin diodis winaRoba mudmivi denis mimarT
U 0.1
R0    85 om.
I 1.17  10 3
diferencialur winaRobas vipoviT Semdegi formulis daxmarebiT

 e  KT
eU
dI 6 3
1   I0  e  25  10  38.6  48  46  10 სიმ,
rdif dU  KT 
1
rdif   21.6 om.
46  10 3
SeiZleba Semdegi miaxloebiTi gamosaxulebis gamoyeneba

dI  e 
I  I 0  
e
1   I
rdif dU  KT  KT
1.2. gansazRvreT idealuri volt-amperuli maxasiaTeblis mqone diodis

deni, romelic nax. 1.1-ze naCveneb sqemaSi gaivlis, Tu E  5 v, R  1 kom, I 0  10 12

a, temperatura T  300K .
amoxsna
I ,ma
R
5
1kom 4.5 4
+
E =5v 3
- 2
1
U ,v -40 -20 0 1 2 3 4 5 U ,v
a) b)
nax. 1.1

3
 amocana amovxsnaT grafoanalizuri meTodiT. amisaTvis U Zabvis
mniSvnelobebis SetaniT volt-amperuli maxasiaTeblis cnobil analizur
gamosaxulebaSi

 U 
I  I 0  e  1.
T

 
vipovoT I denis Sesabamisi mniSvnelobebi da avagoT volt-amperuli
maxasiaTebeli (nax. 1.1, b). amave grafikze avagoT datvirTvis wrfe Semdegi
gamosaxulebis mixedviT

E U 5 U
I  (ma).
R 1
amisaTvis sakmarisia im ori wertilis povna, romelzec es wrfe gaivlis. es
wertilebi iyos: U  0, I  5 ma da I  0, U  5 v Sesabamisi koordinatebi.
datvirTvis wrfis gadakveTis wertili volt-amperul maxasiaTebelTan gvaZlevs
saZiebeli denis sidides I  4.5 ma.
1.3. mocemulia diodiani wredi, romelic nax. 1.2. a-zea naCvenebi. unda
ganisazRvros U 2 Zabvis sidide da forma, rodesac diodi miCneulia idealur
ventilad. aseTi diodis vam da ekvivalenturi sqema naCvenebia Sesabamisad nax.
1.2, b da nax. 1.2 g-ze.
amoxsna

nax. 1.2
4
 U 1 sinusoiduri cvladi Zabvis (nax. 1.2 d) dadebiTi nexevarperiodis dros
diodze moqmedebs pirdapiri Zabva (nax.1.2,e) da Tu diodi idealuria, e.i. masze

Zabvis vardnas adgili ar aqvs (diodis winaRoba nulis tolia), maSin U 2  U 1 .

amrigad, am SemTxvevaSi U 2 Zabva gaimeorebs U 1 cvladi Zabvis formas da

sidides (amplitudas). U 1 cvladi Zabvis uaryofiTi naxevarperiodis dros

diodze moqmedebs ukuZabva. diodi dens aRar gaatarebs (idealur diods eqneba
usasrulod didi winaRoba), e.i. wredi gawydeba (nax. 1.2. v). amitom R
rezistorSi deni veRar gaivlis da U 2 =0 (nax. 1.2,z).
realur diodze pirdapiri Zabvis vardna 0.5.........1.0 v-is farglebSia. amitom

U 2 gamosavali Zabvis amplituda diodis Ria mdgomareobis dros aRmoCndeba U 1

cvladi Zabvis amplitudaze naklebi (69.5.......69 v).
1.4. gaviangariSoT U  700 v. moqmedi mniSvnelobis mqone sinusoiduri Zabvis
gammarTvelis umartivesi sqema magluvebeli filtris gareSe Д226 tipis
diodebis gamoyenebiT.

amoxsna

ganvsazRvroT cvladi sinusoiduri Zabvis amplituduri mniSvneloba

U max  2U  2  700  1000 v. aseTi iqneba diodze moqmedi ukuZabvis maqsimaluri

mniSvneloba. imis gamo, rom Д226 tipis diodebis ukuZabvis dasaSvebi
maqsimaluri mniSvneloba U b max  300 v-s, gammarTvelSi gamoyenebuli unda iqnes
mimdevrobiT SeerTebuli ramdenime diodi. mimdevrobiT SesaerTebel diodTa
ricxvs davadgenT Semdegi formulis mixedviT

U max
n ,
K uU b max

sadac K u =0.5........0.8 _ Zabvis mixedviT datvirTvis koeficientia. aviRoT K u  0.7

1000
n  4.76 .
0.7  300

aviRoT n =5.

erTidaigive tipis diodebis ukuwinaRobebi SesaZlebelia mniSvnelovnad

gansxvavdebodes erTmaneTisagan. amitom saWiro xdeba mimdevrobiT SeerTebuli
diodebis paralelurad erTnairi winaRobis mqone e.w. maSuntebeli
rezistorebis CarTva, rogorc es nax. 1.3-zea naCvenebi.

5
 RS RS RS

VД 1 VД 2 VД 5

Rd

nax. 1.3

maSuntebeli rezistorebis winaRoba SeirCeva Semdegi formulis

gamoyenebiT:

nU b max  1.1  U max

RS  ,
n  1I b max

sadac I b max _ diodis uku denia temperaturis maqsimalurad dasaSvebi

mniSvnelobis dros. Д226 diodisaTvis igi aris 300mka-is toli (aiReba

cnobaridan).

5  300  1.1  1000

RS   333 kom.
5  1300  10 6

aviRebT standartul nominals RS  300 kom.

1.5. SevadginoT da gaviangariSoT gammarTveli wredi, romelic I =400ma

gamarTuli denis miRebis saSualebas mogvcems Д226 tipis diodebis gamoyenebis
SemTxvevaSi.

amoxsna

moTxovnili gamarTuli denis mniSvneloba aRemateba Д226 tipis diodis

denis dasaSveb mniSvnelobas, romelic 200ma-is tolia. amitom aucilebelia
ramdenime diodis paraleluri SeerTeba. paralelurad SesaerTebeli diodebis
ricxvi ganisazRvreba Semdegi formulidan

n I
I adas  K T
,
6
sadac I a das _ diodis anoduri denis dasaSvebi mniSvneloba;

K T _ diodis denuri datvirTvis koeficientia da aiReba 0.5.......0.8.

aviRoT K T =0.8. maSin

400
n  2.5 .
200  0.8

aviRoT n =3.

nax. 1.4

imis gamo, rom erTidaigive tipis Ria diodebis winaRobebi SesaZlebelia

mniSvnelovnad gansxvavdebodnen erTmaneTisagan, mosalodnelia paralelurad
CarTul diodebSi denis araTanabari ganawileba. amis gamo, SesaZlebelia
zogierTi maTganis gadatvirTva da mwyobridan gamosvla. paralelur StoebSi
denebis xelovnuri gaTanabrebis mizniT TiToeuli diodis mimdevrobiT
CarTaven damatebiT winaRobebs (nax. 1.4). damatebiTi winaRobis sidide unda
ganisazRvros formulidan

U a n  1
Rm  ,
nI adas  1.1  I

sadac U a _ diodis pirdapiri Zabvis vardnis saSualo mniSvnelobaa. Д226

tipis diodis U a =1v.

13  1
Rm   4.35 omi
3  200  10  1.1  400  10 3
3

aviRoT standartuli nominali Rm  5 omi.

7
 1.6. datvirTvaze gamarTuli Zabvis stabilizaciis mizniT gamoyenebulia
naxevargamtaruli stabilitroni (nax. 1.5). stabilitronis stabilizaciis Zabva
U st =10v. unda ganisaRvros mkvebavi gamarTuli Zabvis cvalebadobis dasaSvebi

sazRvrebi, Tu stabilitronis maqsimaluri deni I st max =30ma, minimaluri deni

I st min =1ma. datvirTvis winaRoba Rd =1kom. SemzRudavi rezistoris winaRoba RSem

=0.5kom.

RSem

-
E
+
Rd
I st Id

nax. 1.5

amoxsna

kvebis wyaros Zabva


E  U st  RSem I d  I st . 
datvirTvaSi gamavali deni

U st
Id  .
Rd

amgvarad

 R 
E  U st 1  Sem   I st RSem .
 Rd

Tu miRebul gamosaxulebaSi SevitanT stabilitronis denis minimalur da

maqsimalur mniSvnelobebs miviRebT

Emin  101  0.5  1 0.5  15.5 v,

Emax  101  0.5  30  0.5  30 v.

8
 1.7. Д813 tipis stabilitroni CarTulia Zabvis stabilizatoris sqemaSi

datvirTvis rezistoris Rd =2.2kom paralelurad (nax. 1.5). stabilitronis

parametrebia: stabilizaciis Zabva U st  13 v, maqsimaluri deni I st max =20ma,

minimaluri deni I st min =1ma. gansazRvreT SemzRudi rezistoris winaRoba, Tu

kvebis wyaros Zabva E icvleba Emin  16 v-dan, E max =24v-mde. gansazRvreT

uzrunvelyofili iqneba Tu ara Zabvis stabilizacia E Zabvis srul diapazonSi

cvlilebis dros.

amoxsna

SemzRudi rezistoris winaRobas davadgenT formulidan

E  U st 
RSem 
I ,
saS

saS.st  Id

Emin  Emax 16  24
sadac EsaS    20 v.
2 2

datvirTvaSi gamavali deni

U st 13
Id    5.9 ma.
Rd 2.2  10 3

stabilitronis denis saSualo mniSvneloba

I st min  I st max 1  20
I st.saS    10.5 a.
2 2

20  13
maSin RSem   430 om.
10.5  5.9  10 3

datvirTvis Zabvis stabiluroba aseTi RSem -is dros uzrunvelyofili

iqneba E kvebis Zabvis cvalebadobis Semdeg diapazonSi

 
Emin  U st  I st min  I d Rd  13  1  5.9  10 3  430  16 v.

 
Emax  U st  I st max  I d Rd  13  20  5.9  10 3  430  24.1 v.

amgvarad, datvirTvaze stabiluri Zabva SenarCunebuli iqneba E kvebis Zabvis

mTel diapazonSi cvlilebis dros.

9
 amocanebi saSinao davalebisaTvis:

1.1. amoxseniT 1.1. amocana siliciumis p  n gadasasvlelisTvis minarevebis

iseTive koncentraciis SemTxvevaSi, Tu N  5 10 22 da ni  1010 .

1.2. amoxseniT 1.2. amocana siliciumis p  n gadasasvleisTvis p  da n 

ubnebis iseTive xvedriTi winaRobis SemTxvevaSi.
1.3. gaiangariSeT da aageT idealuri p  n gadasasvlelis vam T  300K

temperaturis dros, Tu gajerebis ukudeni I 0  10 mka. gaangariSeba SeasruleT

ZabvaTa intervalSi: 0-dan _ 10v-mde (1v-is toli bijiT) da 0-dan 0.2v-mde (0.05v-is
toli bijiT).
1.4. 1.3. amocanaSi Camoyalibebuli pirobisaTvis, gaiangariSeT da aageT
diodis vam imis gaTvaliswinebiT, rom p da n ubnebis winaRoba 25om-is tolia.

1.5. diodis gajerebis ukudeni I 0  10 mka. diodze mierTebulia 0.5v-is toli

pirdapiri Zabva. isargebleT vam-is gamartivebuli gantolebiT da ipoveT

pirdapiri da ukudenis Sefardeba T  300K temperaturis dros.
1.6. diodis romel ubans ( n Tu p ) eqneba ufro meti xvedriTi winaRoba, Tu
cnobilia, rom drois erTeulSi p  n gadasasvlelze inieqcirebuli xvrelebis
ricxvi ramdenime rigiT aRemateba inieqcirebuli eleqtronebis ricxvs. pasuxi
daasabuTeT.
1.7. T  300K -is dros 0.1v pirdapiri Zabva idealur p  n gadasasvlelze
iwvevs muxtis gadamtanebis denis gansazRvrul sidides. ra sididis pirdapiri
Zabvis dros gaorkecdeba es deni?

1.8. p  n gadasasvlelis gajerebis ukudeni T  27 0 C -is dros I 0  1 mka,

xolo T  650 C -is dros I 0  10 mka. aageT am p  n gadasasvlelis vam 27 0 C da

650 C temperaturebis dros ZabvaTa intervalSi _ 2v-dan 0.5v-mde.

1.9. siliciumis p  n gadasasvlelis gajerebis ukudeni T  300K -is dros

I 0  30 mka. ipoveT p  n gadasasvlelis diferencialuri winaRoba 0.2v-is toli

pirdapiri da ukuZabvis dros.
1.10. naxevargamtaruli diodis pirdapiri deni 0.8a-is tolia 0.3v pirdapiri

Zabvisa T  350 C -is dros. unda ganisazRvros: a) gajerebis ukudeni; b)

diferencialuri winaRoba 0.2v pirdapiri Zabvis dros; g) diodis
diferencialuri winaRoba 1v ukuZabvis dros.

10
 1.11. ganvsazRvroT diodis winaRoba mudmivi denis mimarT pirdapiri da
ukuZabvis dros, Tu 1v pirdapiri Zabvis dros deni 4ma-is tolia, xolo 100v
ukuZabvis dros deni 0.2ma-ia.
1.12. isargebleT cnobariT da SearCieT diodi, romelic gamodgeba 400v
amplitudis mqone sinusoiduri cvladi Zabvis gasamarTavad, Tu datvirTva
moiTxovs 250ma gamarTul dens. gammarTvelis sqema erTfaza srulperiodiania.
1.13. 1v pirdapiri Zabvis dros diodis dasaSvebi deni 50ma-is tolia. rogori
SeiZleba iyos kvebis wyaros Zabvis maqsimaluri sidide, romlis drosac diodi
imuSavebs usafrTxo reJimSi, Tu am diodis mimdevrobiT CavrTavT 100 omis tol
datvirTvis winaRobas?
1.14. Zabvis stabilizaciis mizniT cnobaris saSualebiT SeirCieT
stabilitronis tipi da gaiangariSeT SemzRudi rezistoris winaRoba, Tu

datvirTvis rezistoris winaRoba Rd  500 om. stabilizaciis Zabvis moTxovnili

sidide U st  10 v, kvebis wyaros Zabva E  16 v.

1.15. cnobaris daxmarebiT SeirCieT stabilitronis tipi, romelic

uzrunvelyofs Rd  1.1 kom. datvirTvaze 10v-is tol stabilur Zabvas da

gaiangariSeT SemzRudi rezistoris winaRoba, Tu kvebis wyaros Zabva icvleba

farglebSi: 12v-dan 23v-mde.

11
 2. tranzistoruli sqemebi

2.1. p  n  p tipis tranzistori CarTulia saerTo emiteriT. romel reJimSi

imuSavebs tranzistori, Tu: a) U be  0.4 v; U ke  0.3 v; b) U be  0.4 v; U ke  10 v;

g) U be  0.4 v; U ke  10 v?

amoxsna

Ik

Uke
Ib
Ube e
Ie

nax. 2.1

a) emiterul gadasasvlelze moqmedebs pirdapiri Zabva, radgan

U eb  U be  (0,4)  0,4v. koleqtorul gadasasvlelze moqmedi Zabva

U kb  U ke  U be  0.3   0.4  0.1 v. amrigad orive gadasasvlelze moqmedebs

pirdapiri Zabva. amitom tranzistori imuSavebs gajerebis reJimSi.

b) emiterul gadasasvlelze isev pirdapiri Zabva moqmedebs. koleqtorul

gadasasvlelze ki am SemTxvevaSi imoqmedebs ukuZabva, radgan
U kb  U ke  U be  10   0.4  9.6 v. amis gamo, tranzistori imuSavebs aqtiur
reJimSi.

g) am SemTxvevaSi emiterul gadasasvlelze imoqmedebs ukuZabva.

koleqtorul gadasasvlelze am SemTxvevaSic ukuZabva moqmedebs, radgan
U kb  U ke  U be  10  0.4  10.4 v. maSasadame, tranzistori aRmoCndeba mokveTis
reJimSi.

2.3. 2.2. naxazze naCveneb sqemaSi Ek  10 v, Rk  2 kom, Re  1 kom. gansazRvreT

sqemis Sesavalis winaRoba, Tu bazis denis gadacemis koeficienti   50 .

12
 amoxsna

-Ek
Rk
Ik

VT

Ib

Ub
Re Ie
RSes

nax. 2.2

sqemis Sesavalis winaRoba

Ub
RSes  .
Ib

Tu simciris gamo ugulvebelyofT Zabvis vardnas emiterul

gadasasvlelze, SegviZlia davweroT U b  I e Re , sadac I e  I b   1 .

maSin

I b 1   Re
RSes   51  1  51 kom.
Ib

Tu gaviTvaliswinebdiT bazisa da emiteris Sreebis moculobiT winaRobebs,

maSin  
RSes  re  Re   1  rb . praqtikulad re  Re da rb  Re   1 . amitom

RSes  Re   1 .

2.4. 2.3. naxazze warmodgenil sqemaSi tranzistori aqtiur reJimSi

muSaobs. CavTvaloT, rom emiteruli gadasasvlelis winaRoba sakmaod mcirea Re

rezistoris winaRobasTan SedarebiT, xolo koleqtoruli gadasasvlelis

diferencialuri winaRoba rk  Rk . vipovoT Zabvis gaZlierebis KU
koeficienti.

13
 amoxsna

Re C

Ek
+ Rk
USes
Ugam
-
Ek
Eb

nax. 2.3.

gamosavali Zabva

U gam  I k Rk .

Tu ugulvebelvyofT emiteruli gadasasvlelis Zabvas, SegviZlia CavweroT

U Ses
Ie  .
Re

Tu ugulvebelvyofT koleqtoruli gadasasvlelis ukudens, gveqneba

I k  I e .

maSasadame,

U Ses Rk
U gam  I e Rk   .
Re

maSin

U gam Rk
KU   ;
U Ses Re

2.5. 2.4. naxazze naCveneb sqemaSi gamoyenebulia   50 gadacemis

koeficientiani tranzistori. tranzistoris koleqtoris sawyisi
temperatoruli deni I kb0  10 mka. cnobilia, rom Rb  10 kom, Ee  1 v, Rk  5 kom,

Ek  20 v. gansazRvreT Zabva koleqtorsa da emiters Soris Caketili da Ria

14
tranzistoruli gasaRebis SemTxvevaSi. CavTvaloT, rom  gadacemis
koeficienti ar icvleba.

amoxsna

Ek

Rk

Rb
Uke
+
- Eb

nax. 2.4.

Caketili gasaRebis SemTxvevaSi I b  0 da tranzistoris koleqtoris deni

I k  I b  1   I kb0  10  10 6  51  0.51 ma.

amitom

U ke  Ek  I k Rk  20  0.51 5  17.5 v.

Tu ar miviRebT mxedvelobaSi Zabvis vardnas emiterul gadasasvlelze,

maSin Ria gasaRebSi gamavali bazis deni toli iqneba

Ee 1
Ib    100 mka.
Rb 10  10 3

Tu CavTvliT, rom Ria gasaRebis pirobebSi SenarCunebulia (gajerebis

zRvarzea) aqtiuri reJimi, maSin koleqtoris deni iqneba:

I k  I b  I kba 1     50  10 4  51 10 5  5.51 ma.

amitom Zabva koleqtorsa da emiters Soris iqneba

U ke  Ek  I k Rk  20  5.51 10 3  5  103  7.5 v.

miviReT, rom tranzistoris koleqtorul gadasasvlelze imoqmedebs

U kb  U ke  U be  7.5 v.

15
e.i. tranzistori imuSavebs gajerebis reJimSi, radgan tranzistoris orive
gadasasvlelze pirdapiri Zabva moqmedebs. magram gajerebis reJimis deni ar
SeiZleba aRematebodes dens

Ek 20
Ik    4 ma.
Rk 5  10 3

am SemTxvevaSi Zabva koleqtorsa da emiters Soris U ke  0 . amgvarad, Ria

gasaRebis SemTxvevaSi U ke  0 .

2.6. tranzistori CarTulia 2.5 naxazze naCveneb sqemaSi. sqemaSi CarTuli

elementebis monacmebia: Ek  28 v, Rb  15 kom, Re  1 kom, Rk  2 kom. gansazRvreT

Sesavali Zabvis minimaluri mniSvneloba, romlis drosac tranzistori

imuSavebs gajerebis reJimSi. CavTvaloT, rom gajerebis reJimis sazRvarze   9
.

amoxsna

-Ek

Rk
Ik

Rb

Ib

Re Ie

nax. 2.5

gajerebis reJimSi U ke  0 .

Sesavalis Zabva U Ses   I e Re  I b Rb .

koleqtoruli kvebis wyaros Zabva Ek   I e Re  I k Rk .

emiteris deni I e  I b 1   

koleqtoris deni I k  I b .

maSasadame, Sesavalis Zabva

16
   
U Ses   I b 1   Re  I b Rb   I b Re 1     Rb . 
  
Ek   I b 1   Re  I b Rk   I b Re 1     Rk . 
am gamosaxulebidan vpoulobT

 Ek 28
Ib    1 ma.
Re 1     Rk 10 9  1  9  2  10 3
3

amrigad

U Ses  19  1  15  25 v.

warmodgenil sqemaSi tranzistoris parametrbia rk  0,5 mgomi;

/
2.7. nax.2.6-ze

  100; rb  100 omi; re  20 omi, xolo sqemaSi CarTuli winaRobebia R1  51 omi;

R2  10 komi; Rk  4,7 komi; Re  300 omi; Rs  3 komi; Rd  2 komi. ganvsazRvroT

maZlierebeli kaskadis sqemuri parametrebi Sua sixSireebisaTvis:

I. Sesasvleli winaRoba RSes sami SemTxvevisaTvis: a) roca ar viTvaliswinebT

R1 , R2 Zabvis damyofis gavlenas; b) xsenebuli Zabvis damyofis gavlenas

mxedvelobaSi viRebT; g) roca sqemaSi ar aris CarTuli Ce tevadoba.

II. gamosasvleli winaRoba Rgam ;

III. denis mixedviT gaZlierebis koeficientebi K i da K id ;

IV. Zabvis mixedviT gaZlierebis koeficientebi K da K s ;

V. simZlavris mixedviT gaZlierebis koeficienti K p .

CavTvaloT, rom Sua sixSireebze kondensatorTa winaRobebis gavlenis

ugulvebelyofa SegviZlia da sqema wminda aqtiuri bunebisaa.

17
 nax.2.6 nax.2.7

amoxsna

I. Sua sixSireTa diapazonis Sesabamisi eqvivalenturi sqema warmodgenilia

nax.2.7-ze, romelSic rk/ koleqtoruli gadasasvlelis winaRobaa saerTo

emiterian sqemaSi.

avRniSnoT kaskadis eqvivalenturi datvirTvis winaRoba Rk.d _Ti.

Rk.d  Rk || Rd  Rk Rd /( Rk  Rd ) . (1)

xsenebul eqvivalentur sqemaSi R1 da R1 winaRobebi paraleluradaa

SeerTebuli

R  R1 || R2  R1 R2 /( R1  R2 ) . (2)

გაანგარიშებას ვაწარმოებთ შემდეგი შემთხვევებისთვის: a) ar viTvaliswinebT

R1 R2 Zabvis damyofis gavlenas. maSin  I b generatoris deni ganStovdeba rk/ da

Rk.d  re paralelur StoebSi. amitom koleqtoruli deni imis gaTvaliswinebiT,

rom Rk.d  re , iqneba

I k   I b rk/ /( rk/  Rk.d ) . (3)

bazis rb winaRobaSi gadis I b deni, xolo emiteruli gadasasvlelis re

winaRobaSi _ I b da I k denebis jami. amitom Sesasvleli winaRoba

18
 RSes 
U Ses
I Ses

U be
Ib
 
 rb  re 1   rk| /( rk|  Rk.d ) . (4)

xSir SemTxvevaSi kmayofildeba piroba rk/  Rk.d . maSin (4) miiRebs saxes

RSes  rb  re (1   ) , (5)

anu RSes  100  20(100  1)  2120omi  2,12komi . (6)

b) Tu mxedvelobaSi miviRebT R1 , R2 Zabvis damyofis gavlenas, maSin

kaskadis sruli Sesasvleli winaRoba

RSes.sr  R || RSes  R  RSes /( R  RSes ) . (7)

(2) _is Tanaxmad R  51  10 /(51  10)  8,36 komi da

RSes.sr  8,36  2,12 /(8,36  2,12)  1,69 komi. (8)

g) roca sqemaSi ar aris CarTuli Ce maSuntebeli kondensatori, maSin

kaskadis Sesasvleli winaRoba ganisazRvreba (5) formuliT, romelSic re

winaRobis nacvlad unda Caisvas re  Re winaRoba e.i. am SemTxvevaSi

RSes  rb  (re  Re )(1   ) , (9)

anu RSes  100  (20  300)(1  100)  32420omi  32,42komi . (10)

e.i. cvladi denis mixedviT uaryofiTi ukukavSiris Seyvana mniSvnelovnad zrdis

Sesasvlel winaRobas.

Tu R1 , R2 Zabvis damyofis gavlenas gaviTvaliswinebT, maSin

RSes.sr  R  RSes.sr /( R  RSes.sr )  8,36  32,42(8,36  32,42)  6,65 komi (11)

maSasadame, Zabvis damyofi mniSvnelovnad amcirebs Sesasvlel winaRobas.

II. gamosavali winaRoba Cveulebriv ganisazRvreba gaTiSuli datvirTvisa

da nulovani Sesasvleli signalis dros. Tu gaviTvaliswinebT, rom rk  Rk ,

/

maSin gamosasvlelis winaRoba

Rgam  Rk  4,7 kom. (12)

19
 III. denis mixedviT gaZlierebis koeficienti ganisazRvreba (3) formulidan.

K i  I k / I b  rk/ /( rk/  Rk.d ) , (13)

Rk.d  4,7  2 /( 4,7  2)  1,4 kom.

4,7  2
e.i. K i  100  500 /(500  )  99,72  100, (14)
4,7  2

anu Ki   . (15)

vinaidan Rd datvirTvaSi gamavali deni I k koleqtoruli denis nawils

Seadgens, anu I d  I k Rk /( Rk  Rd ) , datvirTvis denis gaZlierebis koeficienti

K id naklebi gamodis, vidre K i .

rk/ Rk
K id  I d / I b    . (16)
rk/  Rk.d Rk  Rd

Cvens SemTxvevaSi

4,7
K id  99,72   99,72  0,7  69,9  70 . (17)
4,7  2

IV. Zabvis mixedviT gaZlierebis koeficienti (3) _is Tanaxmad

I k  Rk.d Rk.d [rk/ /(rk/  Rk.d )]

K u  U gam / U Ses   . (18)
I b  RSes rb  re [1  rk/ /(rk/  Rk.d )]

rk/  Rk.d utolobis gaTvaliswinebiT

K u  Rk.d /[rb  re (1   )] , (19)

4,7  103  2  103

anu K u  100  /[100  20(1  100)]  66,2 . (20)
4,7  103  2  103

roca RSes Tanazomadia signalis wyaros Siga Rs winaRobisa, maSin ufro

logikuria Zabvis mixedviT gaZlierebis koeficienti ganisazRvros ara U gam / U Ses

fardobiT, aramed U gam / Es sididiT. am SemTxvevaSi vsargeblobT tolobebiT

20
 U gam  I k Rk.d  [I b rk/ /( rk/  Rk.d )]Rk.d , (21)

I b  Ek /( Rs  RSes ) , (22)

romelTa safuZvelze vRebulobT

U gam Rk.d [  rk/ /(rk/  Rk.d )]

Kus   , (23)
Es Rs  RSes

Cven SemTxvevaSi

1,4  103 [100  500  103 /(500  103  1,4  103 )]

Kus    27,3 (24)
3  103  2,12  103

V. simZlavris mixedviT gaZlierebis koeficienti

K p  (U gam  I gam ) /(U Ses  I Ses )  K u  K i , (25)

maSasadame

K p  66,2  99,72  6601,5 . (26)

2.8. nax.2.8-ze naCveneb sqemaSi Ek  30 v, Rd  2 kom, Re  1 kom, Rb  20 kom,

xolo tranzistoris bazis denis gadacemis koeficienti   19 . davadginoT

aqtiur Tu gajerebis reJimSi imyofeba tranzistori, roca Sesasvlels

miewodeba Zabva U Ses  15 v.

amoxsna

upirveles yovlisa gavarkvioT, Tu ra sididis minimaluri U Ses . min Zabva

unda mivawodoT Sesasvlels, rom tranzistori aRmoCndes gajerebuli.

gajerebis reJimSi koleqtorsa da emiters Soris Zabva U ke  0 . maSin

Sesasvleli Zabva U Ses   I e Re  I b Rb .

meores mxriv, Ek   I e Re  I k Rd . emiteris deni I e  I b (  1) , xolo koleqtoris

deni ki _ I k   I b . amitom Sesasvleli Zabva

U Ses  [ I b (  1) Re  I b Rb ]   I b [ Re (  1)  Rb ] . (1)

21
 nax.2.8

bazis denis minimaluri mniSvneloba, romlis drosac tranzistori

gajerebuli aRmoCndeba, gamoiTvleba gantolebidan

Ek   I b (  1) Re  I b  Rd   I b [ Re (  1)  Rd ] ,

saidanac vpoulobT gajerebis bazis dens

 Ek 30
I bg    0,52 ma
Re (   1)  Rd (20  19  2)10 3

Sesavაli Zabvis minimaluri mniSvneloba, romlis drosac tranzistori

iqneba gajerebuli ეტოლება

U Ses . min   I bg [ Re (  1)  Rb ]  0,52(1  20  20)  20,8 v.

tranzistori iqneba gajerebuli, Tu kmayofildeba piroba | U Ses || U Ses. min | .

winaamRdeg SemTxvevaSi tranzistori aRmoCndeba aqtiur reJimSi. Cven

SemTxvevaSi U Ses  15 v, e.i. adgili aqvs utolobas | U Ses || U Ses. min | da amitom

tranzistori imyofeba aqtiur reJimSi.

2.9. mmarTveli pn gadasasvleliani tranzistoris I Cas. max  1 ma da

U wak  4 v. gansazRvreT: a) rogori sididis deni gaivlis tranzistorSi,

rodesac saketsa da saTaves Soris moqmedebs 2v-is toli ukuZabva; b) rogori

22
iqneba am SemTxvevaSi gadacemis maxasiaTeblis daxriloba da maqsimaluri
daxriloba.

amoxsna

a) Casadinaris dens vipoviT gamosaxulebidan

2
 U   2
I Cas  I Cas max 1  s. sT   1  10 3 1    0.25 a.
 U wak   4

b) maxasiaTeblis daxriloba

I Cas 2I  U s.sT  2  10 3  2 
S  Cas max 1   1    0.25 ma/v.
U s.sT U wak  U  4  4
 wak 

 2  10
2 I Cas max 3
S max   0.5 ma/v.
U wak 4

2.10. mmarTveli pn gadasasvleliani veliT marTuli tranzistoris

monacemebia: I Cas. max  2 ma; S max  2 ma/v. tranzistori CarTulia saerTo saTaviT

maZlierebeli kaskadis sqemaSi. datvirTvis rezistoris winaRoba RCas  10 kom.

gansazRvreT Zabvis gaZlierebis koeficienti, Tu: a) U s.sT  1 v; b) U s.sT  0.5 v;

g) U s.sT  0 .

amoxsna

Zabvis gaZlierebis koeficienti iangariSeba formuliT

K u  SRCas ,

1  U s.sT 
S  S max 
U wak 
sadac _ _ gadacemis maxasiaTeblis daxriloba;


 2  2  10
2 I Cas max 3
U wak   2 v.
S max 2  10 3

a) 
S  21 1
2
  1ma/v; b) S  2(1 
0,5
2
)  1,5 ma/v; g)
0
S  2(1  )  2 ma/v.
2

a) K u  1  103  10  103  10 ; b) K u  1,5  10 3  10  103  15;

23
 g) K u  2  103  10  103  20 .

2.11. 2.9_sa da sur. 2.10_ze naCveneb sqemebSi gamoyenebulia erTnairi

tranzistorebi parametrebiT:   20 da I kb 0  5 mka. sqemis danarCeni monacemebi

miTiTebulia uSualod suraTebze.

ganvsazRroT TiToeuli sqemisaTvis tranzistoris mdgomareoba (Caketilia,

gajerebulia Tu imyofeba aqtiur reJimSi).

sur.2.9 sur.2.10

amoxsna

sur. 2.9_ze warmodgenil sqemaSi bazis deni

Eb 2
Ib    0,2 ma.
Rb 10  10 3

gajerebis koleqtoruli deni

Ek 10
I kg    10 ma.
Rk 1  10 3

gajerebis bazuri deni

I kg  (   1) I kb 0 10  10 3  21  5  10 6 10  105  10 3 0,9
I bg      0,5 ma.
 20 20 20

vinaidan I b  I bg ( 0,2ma  0,5ma ), tranzistori aqtiur reJimSia.

sur. 2.10_ze warmodgenil sqemaSi

I b  Ek / Rb  10 /(10  103 )  1 ma.

24
 gajerebis bazis deni

I kg Ek / Rk 10 / 10 3
I bg     0,5 ma
  20

rogorc vxedavT, adgili aqvs utolobas

I bg  0,5ma  I b  1 ma.

amitom, am SemTxvevaSi, tranzistori gajerebulia.

2.12. MP42 tipis tranzistori CarTulia maZlierebul kaskadSi saerTo

emiteriT. kaskadi ikvebeba E  10 v Zabvis kvebis wyarodan. wanacvleba bazas
miewodeba Rg rezistoriT (ix. nax. 2.11). moaxdineT kaskadis grafo-analizuri
gaangariSeba, Tu mocemulia: Sesavali signalis amplituda U Ses max =45mlv; bazis

deni simSvidis reJimSi I b A A =0,3ma; datvirTvis rezistoris winaRoba Rk =500omi;

gasaZlierebeli signalis sixSruli diapazoni f min =80hc, f max =5khc.

amoxsna

-E
Rk
Rb
C1

USes

nax. 2.11

gaangariSebas viwyebT tranzistoris gamosavalis maxasiaTebelTa ojaxSi

maqsimalurad dasaSvebi simZlavris Pk wiris agebiT. am wirs avagebT Semdegi

gamosaxulebis mixedviT:

Pk max
I s max  ,
U ke

25
sadac Pk max _mocemuli tipis tranzistoris koleqtorze gamoyofili

simZlavris maqsimalurad dasaSvebi sididea. Pk max -s aviRebT cnobaridan. MP42

tipis tranzistorisTvis Pk max =150mvt-s.

U ke _koleqtoruli Zabvis absoluturi mniSvnelobaa. misi maqsimalurad

dasaSvebi sidide miTiTebulia cnobarSi. MP42 tipis tranzistorisTvis igi

20v-is tolia.

SevadginoT cxrili

U ke (v) 7.5 10 15 20

I s max  150 / U ke 20 15 10 7.5

tranzistoris gamosavalis (koleqtoris) maxasiaTebelTa ojaxSi U ke , I k max

mniSvnelobebis mixedviT vipoviT ra Sesabamis wertilebs, maTi uwyveti wiriT

SeerTebis Sedegad miviRebT Pk simZlavris wirs (nax.12,b). igi warmoadgens

tranzistoris normaluri da gadatvirTvebis reJimebis sazRvars. imisaTvis, rom
muSaobis procesSi tranzistori ar gadaitvirTos da ar gadaxurdes, saWiroa
koleqtoruli datvirTvis wrfem ar gadakveTos Pk wiri. igi unda moTavsdes am
wiris qveviT.

amis Semdeg viyenebT ra koleqtoruli datvirTvis wrfis gantolebas

U ke  Ek  I k Rd

vipoviT Zabvisa da denis RerZebTan datvirTvis wrfis gadakveTis wertilebs.

am wertilebis kordinatebia:

Ek 10
I k  0;U ke  Ek  10 v da U ke  0, I k    2 ma.
Rd 0,5.10 3

am wertilebis wrfis monakveTiT SeerTebis Sedegad miviRebT koleqtoruli

datvirTvis wrfes.

26
 I b , mka

1000

800

600 B
I bmaq
400 Ib m
A +
Ib A t
200 -
C
I bmin
0 Ube , mlv
100 200 U 300
Ube A be A

-
+
Ube m
US (t)
ა) t

I k ,ma
22
0
120
20
0
100
18
0
80
16

14
600
12
500
400
10 B
300
8 I k (t)
A +
6
I kmaqs 200 t
mka
-
4 100
I b=
C
I kmin 2 Ik A
E
0
-2 -4 -6 -8 -10 -12 -14 -16 -18 -20 Uke ,v
Uke A

-
+

t Uke (t)

b)

nax. 2.12

27
 moviniSnoT datvirTvis wrfis gadakveTis wertilebi I b AA =0,3ma bazis denis

Sesabamis koleqtoruli maxasiaTebelTan ( A wertili). am wertilis Sesabamisi

deni da Zabva warmoadgens simSvidis reJimSi koleqtoris dens da koleqtor-
emiters Soris Zabvas, kerZod I k A  6 ma, U ke A =-7v

simSvidis reJimSi denisa da Zabvis sidideebis gansazRvris Semdeg

vpoulobT koleqtoruli denis cvladi Semdgenis amplitudas. igi
ganisazRvreba Semdegi gamosaxulebidan:

I k max  I k min
Ik m  .
2

I k max da I k min denebis sidideebs vipoviT Semdegnairad: winaswar Sesavali

maxasiaTeblis I b = f (U be) ) gamoyenebiT (ნახ.2.12,ა), simSvidis reJimSi bazis denis-

I b A  0,3 ma mixedviT, davadgenT, rom U bA  240 mv. vinaidan gasaZlierebeli

signalis amplituda U Sm  45 mv, miviRebT:

U be max  U bA  U Sm  240  45  285mlv da

U be min  U bA  U Sm  240  45  195mlv

Sesavlis maxasiaTebelze U be max =285mv-is mixeviT vipoviT I b max =500mka da

U be min =195mv-is mixeviT _ I b min =0.1ma=100mka.

mas Semdeg, rac davadgenT I b max da I b min movZebniT am dnebis Sesabamis

koleqtoris maxasiaTeblebTan datvirTvis wrfis gadakveTis B da C
wertilebs da koleqtoris denebis maqsimalur da minimalur mniSvnelobebs.

I k max  9 ma; I k min  2 ma,

maSin

92
I km   3.5 ma.
2

ganvsazRvroT Rd datvirTvis winaRobaze cvladi Zabvis vardnis

amplituda:

U mRd  U mke  I km  Rd  3.5  10 3  0.5  103  1.75 v.

28
 I km
vpoulobT denis gaZlierebis koeficients: K I  ,
I bm

I b max  I b min 500  100

sadac I bm    0.2 ma
2 2

3.5
KI   17.5 .
0.2

Zabvis gaZlierebis koeficienti iqneba

U mRd 17.5
Ku    3.9 .
U Sm 45  10 3

1.75
simZlavris gaZlierebis koeficienti K p  K u  K I   690 .
4.5  10 3

gavnsazRvroT maZlierebeli kaskadis gamosavalze miRebuli cvladi

signalis simZlavre

I km U mRd 1 1
Pgam  .  I km .U mRd  .3,5.10 3.1,75  3.10 3 vt=3mvt.
2 2 2 2

maZlierebeli kaskadis koleqtoruli wredis mier kvebis wyarodan

moTxovnili sruli simZlavre etoleba

P0  Ek .I kA  10.6.10 3  60.10 3 vt=60mvt.

maSin maZlierebeli kaskadis koleqtoruli wredis margi qmedebis

Pgam 3.10 3
koeficienti toli iqneba     0,05 , anu   0,05.100  5%
PPP0 60.10 3

denis mudmivi Semdgenis mier koleqtorze gamoyofili simZlavre

PkA  I kA .U keA  6.10 3.7  42.10 3 vt=42mvt.

radgan PkA  42mvt  Pk max  150 mvt tranzistori imuSavebs normalurad,

gadaxurebis gareSe.

ganvsazRvroT maZlierebeli kaskadis Sesavali wredis parametrebi:

maZlierebelis Sesavali simZlavre:

29
 I bm U Sm 1 1
PS  .  I bm .U Sm  .0,02.10 3.45.10 3  4,5.10 6 vt=4,5 mkvt
2 2 2 2

Tu wanacvleba ganxorcielebulia dafiqsirebuli bazis deniT, maSin

maZlierebeli kaskadis Sesavlis winaRoba

U Sm 45 10 3
RS    225 om.
I bm 0.2 10 3

aseTi wanacvlebis dros bazis denis sididis ganmsazRvreli Rb winaRoba

Ek  U bA 10  0,24
Rb    32,5 kom.
I bA 0,3.10 3

Tu wanacvlebas vaxorcielebT dafiqsirebuli bazis potencialiT, maSin

R1 , R2 Zabvis gamyofi rezistorebis winaRobebis sidideebs SevarCevT Semdegi

gamosaxulebis mixedviT.

Ek  U b A U bA
R1  , R2  ,
I gamy  I b A I gamy

sadac I gamy _Zabvis gamyofis mier kvebis wyarodan moTxovnili denia. Cveulebriv

aiReba I gamy  (0,5  2) I bdas ,

I b.das _aiReba cnobaridan konkretuli tipis tranzistorisaTvis. MP42

tipis tranzistoris I bdas  0,8 ma.

aviRoT I gamy  I bdas  0,8 . maSin

10  0,24 9,76
R1  3 3
 3
 8,8.10 3 om=8,8kom,
0,3.10  0,8.10 1,1.10

0,24
R2  3
 0,3.10 3 om=0,3kom
0,8.10

aseTi saxis wanacvlebis SemTxvevaSi maZlierebeli kaskadis Sesavalis

winaRoba

RS .R2 225.300
R I S  RS // R2    130 om
RS  R2 225  300

30
 maZlierebeli elementis signalis wyarosTan makavSirebeli C1 gamyofi
kondensatoris tevadoba ganisazRvreba Semdegi pirobis gaTvaliwinebiT

1 R
 Ses .
 min .C1 10

10 1
aqedan C1   .
 min .RSes 2f min RSes

Tu wanacvleba ganxorcielebulia dafiqsirebuli bazis deniT, maSin

10
C1   90.10 6 f=90mkf
6,28  80  225

rodesac wanacvleba ganxorcielebulia dafiqsirebuli bazis

potencialiT, miviRebT

10
C1   150.10 6 f  150 mkf
6,28  80  130

amocanebi saSinao davalebisaTvis:

2.1 SeadgineT p  n  p da n  p  n tipis tranzistorebis saerTo baziT

CarTvis sqemebi. aCveneT mierTebuli Zabvebis polarobebi tranzistoris
muSaobis Semdegi reJimebis uzrunvelsayofad: a) aqtiuri reJimi ; b) gajerebis
reJimi;'g) mokveTis reJimi. aCveneT TiToeuli reJimisTvis emiteris, koleqtoris
da bazis denebis mimarTulebebi.

2.2 n  p  n tipis tranzistori CarTulia saerTo baziT. Zabva emitersa da

bazas Soris U eb  0,5v ,Zabva koleqtorsa da bazas Soris U kb  12v , gansazRvreT

Zabva koleqtorsa da emiters Soris.

2.3 p  n  p tipis tranzistori CarTulia saerTo emiteriT. Zabva bazasa da

emiters Soris U be  0,8v , Zabva koleqtorsa da emiters Soris U ke  10v .

gansazRvreT Zabva koleqtorsa da bazas Soris.

2.4 warmodgenil sqemaSi gamoyenebulia tranzistori denis gadacemis

koeficientiT   19 . sqemis elementebis monacemebia: Rb  50 kom; Rk  10 kom;

31
 Ek

Rk Ik

Rb
Uke
Ib Ie

Ek  24v . gansazRvreT Zabva koleqtorsa da emiters Soris.

2.5 საერთო saTaviani mameorebelis Casadინარის deni I C  5 ma, gadacemis

maxasiaTeblis დახრილობა S  2 ma/v; RsT  500 om; U RsT  U sT.Cas , gansazRvreT

Semdegi sidideebi: K u , Rgam, ECas .

+ECas

RC RsT

USes -
E
+ C

2.6 maZlierebelSi, romlis sqemac naxazzea naCvenebi | U CsT |=2v დროს

Casaდინარის deni I Cas  1 ma, gansazRvreT: a) RCas rezistoris winaRoba, Tu Zabvis

vardnas I C RC ugulvebelvyofT; b) E C Zabva, Tu RsT =10kom da U Cas. sT =4v

+ECas

RCas
C

RC RsT CsT

2.7 n _arxiani da mmarTveli p_n gadasasvleliani veliT marTuli

tranzitori CarTulia maZlierebel kaskadSi. tranzistoris mokveTis Zabva

32
U mok =-2v, Casadინარის denis maqsimaluri mniSvneloba I Cas max =1,8ma. cnobilia, rom

ECas  20 v, I Cas  1 ma. Zabvis gaZlierebis koeficientis moduli Ku =10. unda

ganisazRvros: a) საketi – saTavis wanacvlebis Zabva U CsT; b) gadacemis

maxasiaTeblis S დახრილობა muSa wertilSi; g)datvirTvis winaRoba Casadინარის

wredSi RCas ; igulisxmeT rom tranzistoris Siga winaRoba Ri  RCas da C

kondensatoris winaRoba muSa sixSireze simciris gamo SeiZleba
ugulvebelvyoT.

+ECas

RCas
Ugam
C

RC RsT CsT

2.8. moaxdineT saerTo emiteriT CarTuli tranzistoruli maZlierebeli

kaskadis grafo-analizuri gaangariSeba #1 cxrilis monacemebis mixedviT.

33
 cxrili #1

tranzistoris gadac. stat. koleqt. dasaS. dasaSvebi bazis maqs. koleq. das.
tipi koefic.  deni Ik Zabva U ke deni I b max simZlavre Pk max

1 2 3 4 5 6

КТ301 В, Д 20-60 10ma 20v 0.5ma 150mvt

КТ301 А, Е 40-120 10ma 20v 0.25ma 150mvt

КТ301 Б, Г 10-32 10ma 20v 1ma 150mvt

КТ301 Ж 80-300 10ma 20v 0.125ma 150mvt

КТ312 А 10-100 30ma 20v 3ma 225mvt

КТ312 Б 25-100 30ma 35v 1ma 225mvt

КТ312 В 50-280 30ma 20v 1,2ma 225mvt

ГТ308 А 20-75 50ma 15v 2,5ma 150mvt

ГТ308 Б 50-120 50ma 15v 1,0ma 150mvt

ГТ308 В 80-200 50ma 15v 0,6ma 150mvt

ГТ309 А, В, Д 20-70 10ma 10v 0,5ma 50mvt

ГТ309 Б, Г, Е 60-180 10ma 10v 0,16ma 50mvt

ГТ310 А, В, Д 20-70 10ma 6v 0,5ma 20mvt

ГТ310 Б, Г, Е 60-180 10ma 6v 0,16ma 20mvt

ГТ320 А 20-80 150ma 15v 7,5ma 200mvt

ГТ320 Б 50-160 150ma 15v 3ma 200mvt

КТ601 А 16 30ma 100v 2ma 500mvt

КТ802 А 15-35 5 amperi 60v 0.35 amperi 50vt

КТ805 А 15 5 amperi 100v 0,35amp 30vt

КТ902 А 15 5 amperi 100v 0,35amp 30vt

КТ807 А 15-45 0,5 amperi 100v 35ma 10vt

П16 20 50ma 12v 2,5ma 200mvt

П16 А 35 50ma 12v 1,5ma 200mvt

П27 20 6ma 5v 0,3ma 30mvt

П210 10 12 amperi 50v 1,2 amperi 45vt

П104 9 10ma 50v 1,1ma 150mvt

П105 9 10ma 30v 1,1ma 150mvt

ГТ322 А 30-100 10ma 10v 0,35ma 50mvt

ГТ322 Б 50-120 10ma 10v 0,16ma 50mvt

34
 3. marTvis (sainformacio) eleqtronikis
funqciuri kvanZebi integralur mikrosqemebze

Sesavali

yoveli avtomaturi marTvis mowyobiloba Sedgeba urTierTzemomqmedi

nawilebisagan, romlebic anxorcieleben informaciis mopovebas, gardaqmnas,
gadacemas, logikur damuSavebasa da gamoyenebas samarTav obieqtebze saTanado
reagirebis mosaxdenad. avtomaturi marTvis mowyobilobis Semadgenel
nawilebs,romlebic asruleben zemoT aRniSnul funqciebs, xSirad moixsenieben
funqciuri kvanZebis saxelwodebiT.
Sesavali da gamosavali signalebis xasiaTidan gamomdinare avtomaturi
marTvis mowyobilobis funqciuri kvanZebi iyofa or jgufad: analogur da
diskretul kvanZebad. es funqciuri kvanZebi Seicaven ramdenime tipur
eleqtronul elements. kerZod, analoguri funqciuri kvanZebis awyoba
ZiriTadad xorcieldeba integraluri mikrosqemuri Sesrulebis operaciul
maZlierebelis gamoyenebiT, xolo logikuri algoriTmis mixedviT informaciis
damuSavebis diskretuli funqciuri elementebi ASesrulebulia integralur
logikur mikrosqemebze.
sakurso samuSao iTvaliswinebs operaciuli maZliereblisa da logikuri
mikrosqemebis gamoyenebiT zogierTi funqciuri elementis agebisa da
gaangariSebis Cvevebis dauflebas.

3.1. operaciuli maZliereblebi da maTi gamoyenebis

magaliTebi

operaciul maZliereblebs (om) uwodeben eleqtruli signalebis iseT

maZliereblebs, romelTa daniSnulebaa analogur eleqtrul sidideebze
sxvadasxva operaciebis Sesruleba. Tavdapirvelad operaciul maZliereblebs
iyenebdnen analogur gamomTvlel manqanebSi maTematikuri operaciebis
Sesasruleblad (Sekreba, gamokleba, integreba, diferencireba da sxva). ise
rogorc Cveulebrivi maZliereblebi, operaciuli maZliereblebic axdendnen
Sesavali signalis Zabvis, denis an simZlavris gaZlierebas. Ggansxvaveba ki
imaSia, rom Tu Cveulebrivi maZliereblebis Tvisebebi da maCveneblebi mTlianad
35
maT sqemur Sesrulebazea damokidebuli, operaciul maZliereblebis Tvisebebi
damokidebulia im ukukavSiris wredis maxasiaTebelze, romliTac operaciuli
maZlierebelia aRWurvili yovel konkretul SemTxvevaSi. amitom tradiciuli
maTematikuri operaciebis Sesrulebis garda, operaciuli maZliereblebis
gamoyenebiT SesaZlebelia mudmivi da cvladi denis maZliereblebis, aqtiuri
filtrebis, harmoniuli da marTkuTxa rxevebis generatorebis, komparatorebis
da mravali sxva eleqtronuli mowyobilobis realizacia.
Tanamedrove operaciuli maZliereblebi Sesrulebulni arian integraluri
mikrosqemis (ims) saxiT. maTi xarisxobrivi maCveneblebi mniSvnelovnad jobnis
diskretuli teqnologiis mixedviT Sesrulebuli analogis maCveneblebs.
integraluri Sesrulebis operaciul maZliereblebs xSirad ganixilaven,
rogorc mowyobilobas, romelic Tavisi TvisebebiT uaxlovdeba warmosaxviT
idealur maZlierebels.
integraluri mikrosqemuri Sesrulebis operaciuli maZliereblis mier ama
Tu im funqciis Sesrulebis sizuste (an cdomileba) damokidebulia
gamoyenebuli operaciuli maZliereblebis parametrebze.
operaciuli maZliereblebis ims gaaCnia parametrTa didi raodenoba,
romelTa dajgufeba SesaZlebelia movaxdinoT Semdegnairad: Sesavalis
parametrebi, gamosavalis parametrebi, gadacemis parametrebi, gardamavali
parametrebi da kvebis wredis parametrebi.

Sesavalis parametrebi. Aam jgufis parametrebi damokidebulia om-is

Sesavali diferencialuri kaskadis Tvisebebze. imis gamo, rom idealurad
dabalansebuli (simetriuli) diferencialuri kaskadis miReba SeuZlebelia,
kaskadis tranzistorebis baza-emiteris gadasasvlelTa sawyisi simSvidis
reJimis Zabvebi erTnairi sididis ar aris. amitom, Sesavali signalis nulTan
tolobis miuxedavad, Zabva kaskadis gamosavalze nulisagan gansxvavebulia. es
imas niSnavs, rom om-is amplituduri (gadacemis) maxasiaTebeli wanacvlebulia
koordinatTa saTavis mimarT (ix. sur). aqedan gamomdinare, om-is erT-erT
mniSvnelovan parametrs warmoadgens nulis wanacvlebis Zabva U wan.. es aris
Zabvis is mniSvneloba, romelic unda miewodos om-is Sesavals (niSnis
gaTvaliswinebiT), raTa gamosavalze Zabva gaxdes nulis toli, rodesac US =0.
cxadia, idealur variantSi Uwan=0. realur om-Si Uwan sidide SeiZleba
Seadgendes ramdenime aTeul milivolts.

36
 Ugam

0
US

Uwan

Uwan. Zabva damokidebilia temperaturaze. amitom Sesavalis Semdeg

U w
parametrad miCneulia wancvlebis Zabvis temperaturuli dreifi v/ 0 C.
T
U w U w
idealur om-Si  0 , xolo realuri om-ebis SeiZleba Seadgendes
T T
(160) mkv/ el

I S1  I S2
Uwan Zabva Sesaval wredSi warmoSobs dens IS  , romelsac
2
Sesavalis deni ewodeba.
IS denTan erTad parametrad gamoiyeneba IS = deni, romelsac sxvaobis
Sesavali deni ewodeba. idealur om-Si IS =0 da IS =0, xolo realuri om-ebis

IS da IS denebi SeiZleba aRwevdes ramdenime aseul nanoampers (na).

IS deni temperaturazea damokidebuli, amitom om-is Sesavali wredis
parametrad gamoiyeneba sxvaobis Sesavali denis temperaturuli dreifi
I S na
.
T
0
C
om-is Sesavali wredis mniSvnelovani parametrebia Sesavalis winaRoba
U Sd
diferencialuri signalis mimarT R S  (winaRoba Sesasvlelebs Soris
I S
modebuli signalis mimarT) da Sesavlis winaRoba sinfazuri signalis mimarT
R Ss idealuri om-is R S =. realuri om-is RS SeiZleba Seadgendes (0.01 . . . 1000)
mgom.Ó
om-is Sesavalis parametrTa jgufs miekuTvneba agreTve diferencialuri
da sinfazuri Sesavali Zabvebi.

gamosavalis parametrebi. Aam jgufis parametrebi damokidebulia om-is

gamosavali kaskadis Tvisebebze.

37
 gamosavalis erT-erT ZiriTad parametrs warmoadgens gamosavali denis
maqsimaluri mniSvneloba. es aris gamosavali denis dasaSvebi sidide, Zabvis
maqsimaluri mniSvnelobisTvis an datvirTvis winaRobis minimaluri
mniSvnelobis dros. gamosavalis parametrTa jgufidan meore mniSvnelovan
parametrs warmoadgens gamosavalis winaRoba Rg. idealuri om-is gamosavalis
winaRoba Rg=0. Tanamedrove om-ebis gamosavalis winaRoba ar aRemateba
ramdenime aseul om-s.
om-is gamosavali wredis mesame mniSvnelovani parametria gamosavali
Zabvis maqsimaluri mniSvneloba wrfivi gaZlierebis diapazonSi – Ugam.max.
Tanamedrove om-TaÖ ÖÖ Ugam.max = (10 ÷ 11) v.

gadacemis parametrebi. am jgufSi Sedis: a) Zabvis gaZlierebis

koeficienti Kom=Ugam/USd idealuri om-is gaZlierebis koeficienti
usasrulod didi sididisaa. Tanamedrove om-ebis gaZlierebis koeficienti
moTavsebulia farglebSi 103107.
b) sinfazuri Sesavali Zabvis Sesustebis koeficienti, romelic etoleba
diferencialuri Sesavali signalis gaZlierebis koeficientis Sefardebas
sinfazuri signalis gaZlierebis koeficientTan: KSsin=Kdif/Ksin idealuri
om-is KSsin =, xolo realuri om-ebis KSsin =(60120) db (db–decibeli ).
g) erTeuli gaZlierebis Sesabamisi sixSire. es aris gasaZlierebeli
signalis sixSiris is kritikuli mniSvneloba, romlis drosac om-is
gaZlierebis koeficienti mcirdeba erTamde.

gardamavali parametrebi. am jgufis parametrebi axasiaTeben om-is

dinamikur Tvisebebs. es parametrebia: a) gamosavali Zabvis zrdis maqsimaluri
siCqare Vmax. es aris om-is gamosavali Zabvis cvlilebis udidesi siCqare
Sesavalze marTkuTxa formis signalis moqmedebis dros. sxvadasxva tipis
Tanamedrove om-ebis Vmax Seadgens (0.1  100) v/
b) gamosavali Zabvis damyarebis dro - t damy. igi ganisazRvreba drois im
intervaliT, romelic esaWiroeba gamosavali Zabvis damyarebas 0.1 Ugam.max _dan
0.9 Ugam.max _ mde, Zabvis naxtomis dros.

kvebis wredis parametrebi. a) kvebis wyaris Zabva  E . b) kvebis

wyarodan moTxovnili deni I0 .

38
 funqciuri SesaZleblobebis universalobis gamo, integralur om-ebs aqvT
uaRresad farTo gamoyeneba Tanamedrove eleqtronikis mowyobilobebSi.
gansakuTrebiT far om-ebis gamoyeneba mainversirebel, aramainversirebel
maZlierebel da marTkuTxa impulsTa mimdevrobis maformirebel rgolebad
sxvadasxva daniSnulebis mowyobilobebSi. qvemoT mocemulia aseTi funqciuri
daniSnulebebis mqone operaciul- maZlierebliani rgolebis gaangariSebis
meTodika.

3.1.1. mainversirebeli maZlierebeli

mainversirebeli maZlierebeli, romlis sqemac 3.1 naxazze naCvenebi,

warmoadgens uaryofiTi ukukavSiriT aRWurvil operaciul maZlierebels.
uaryofiTi ukukavSiri ganxorcielebulia Ruk, R1 Zabvis damyofiT, romelic
amosavali Zabvis nawils awvdis mainversirebel Sesasvlels. nulis dayenebisa
da sixSiruli koreqciis wredebi naxazze naCvenebi ar aris. US signali
mierTebulia saerTo saltesa (nuli) da mainversirebel Sesavals Soris.
aramainversirebeli Sesavali R2 rezistoris saSualebiT mierTebulia saerTo
saltesTan. Ddenis dreifis Semcirebis mizniT R2 rezistoris winaRoba unda

R1  Ruk
SeirCes Semdegi pirobis gaTvaliswinebiT: R2=R1 | | Ruk  .
R1  Ruk

nax.3.1

mainversirebeli maZlierebelis gaZlierebis koeficienti

39
 R uk
K u .i   , (3.1)
R g  R1

sadac Rg – signalis wyaros Siga winaRobaa.

datvirTva Rd CairTveba om-is gamosavlis gamomyvansa da saerTo saltes
Soris. om-is gamosaval wredSi gamavali deni

U gam U gam
I gam  I d  I uk   . (3.2)
Rd R uk

gamosavali denis dasaSvebi mniSvneloba (miTiTebulia yvela tipi om-is

cnobarSi) ar aRemateba ramdenime aTeul miliampers.
idealuri om-is gaZlierebis koeficienti Kuom =, Sesavalis winaRoba

RSom=, gamosavalis wnaRoba Rgam.om=0. amitom, Tu vigulisxmebT, rom

gamoyenebuli om-i idealuria, maSin mainversirebeli maZliereblis Sesavali
winaRoba iqneba RSi=R1, xolo gamosavalis winaRoba Rgam.i=0.
realuri om-is parametrebis gaTvaliswinebiT mainversirebeli
maZliereblis Sesavlis winaRoba

RS om Ruk
RSi  R1  , (3.3)
RS om (1  K u om )  Ruk
sadac RS om _ om-is Sesavalis realuri winaRobaa;
Kuom _ om-is gaZlierebis koeficientis realuri mniSvnelobaa.
mainversirebeli maZliereblis gamosavlis winaRoba

K ui
Rgami  Rgam om . (3.4)
K u om
mainversirebeli maZliereblis gaZlierebis koeficientis dazustebuli
sidide
R uk

R1  R g
K ui  . (3.5)
1  R uk R uk 

1 1 
K u om  R 1  R g R S om 

(3.5) gamosaxuleba saSualebas iZleva davadginoT erTidaigive tipis om-is
sxvadasxva egzemplaris Kuom da RS om parametrebis gabnevadobiT gamowveuli
Kui sididis cdomileba, romelic aisaxeba gamosavali Zabvis sidideze.
cdomilebas, gamosavali Zabvis sididis dafiqsirebisas, iwvevs agreTve
nulis wanacvlebis Zabva _ U w . mainversirebeli maZliereblis statikuri
cdomilebis Zabva gainisazRvreba gamosaxulebidan
40
  R uk   R 
U gam cd.  U w 1    I b01 1  uk
 
R 2  I b02 R uk ,
 (3.6)
 R1   R1 
sadac I b 01 , I b 02 _ integraluri mikrosqemis Sesavali diferencialuri kaskadis

tranzistorebis bazis denebia simSvidis reJimSi.

 R uk 
Tu Sesrulebuli iqneba piroba R 2 1    R uk , e.i. R2=R1 Ruk, maSin
 R 1 

Ugam cd=Uw(1+ K ui )+ISRuk.

mainversirebeli maZliereblis statikuri cdomilebis Zabva damokidebulia

temperaturaze, ris gamoc adgili aqvs maZliereblis gamosavali Zabvis dreifs.
gamosavali Zabvis dreifi, temperaturis 10C-iT Secvlis dros, SeiZleba
ganisazRvros gamosaxulebidan
U gam.cd U w I S
 (1  K ui )  R uk , (3.7)
T T T
U w
sadac  wanacvlebis Zabvis dreifia;
T
I S
 sxvaobiTi denis dreifi.
T
es sidideebi om-is parametrebia da mocemulia cnobarebSi
mainversirebeli maZliereblis damatebiTi cdomileba warmoiqmneba sqemis
kvebis wyaros Zabvis cvlilebis gamo. kvebis wyaros gavlenis Sesafaseblad

SemoaqvT kvebis Zabvis gavlenis Sesustebis koeficienti K kZS , romelic om-is

parametria da mocemulia cnobarebSi. K kZS koeficienti warmoadgens kvebis

Zabvis nazrdis Sefardebas mis mier gamowveul wanacvlebis Zabvis nazrdTan, e.i.

Ek
K kZS  20g .
U w

magaliTi
gaviangariSoT mainversirebeli maZlierebeli KP140UD7 tipis
operaciuli maZliereblis gamoyenebiT. gadacemis koeficienti Kui=10.
DdatvirTvis winaRoba Rd=5 kom. Sesavalis winaRoba araa naklebi 10kom. –
ze. maZlierebeli muSaobs signalis wyaroze, romlis emZ Eg=0,2 v da
SigawinaRoba R =1kom.

41
 ganvsazRvroT maZliereblis Sesavalze dayvanili fardobiTi
statikuri cdomileba da dreifi, Tu T = 20ºc da kvebis wyaros
arastabiloba aris 10%.
amoxsna
pirvel rigSi SevadginoT mainversirebeli maZliereblis principuli sqema
KP140UD7 tipis integraluri mikrosqemis bazaze.

gaviangariSoT mikrosqemaze damatebuli gareSe elementebis (kiduli

elementebis) parametrebi. es elementebia: R1, R2 da Ruk rezistorebi.

rogorc cnobilia mainversirebeli operaciuli maZliereblis Zabvis

Ruk
gaZlierebis koeficienti K ui   . mocemulobis Tanaxmad RS  R1  10
R1  Rg
kom. maSin Ruk | K ui | ( R1  Rg )  10(10  1)  110 kom.
gamosavali Zabvis dreifis Semcirebis mizniT R2 rezistoris winaRobis
sidides SevirCevT Semdegi gamosaxulebis gamoyenebiT

( R1  Rg ) Ruk (10  1)110

R2  ( R1  Rg ) || Ruk    10kom.
R1  Rg  Ruk 10  1  110
kiduli elementebis mocemuli parametrebis dros om-is gamosavali denis
sidide iqneba

U gam U gam 1 1 1 1
I gam   | K ui | Eg (  )  10  0,2(  )  0,42  10 3 a  0,42ma
Rd Ruk Rd Ruk 5  10 110  10
3 3

vinaidan mocemuli operaciuli maZliereblis gamosavali denis

maqsimaluri mniSvneloba 20 ma-is tolia, igi imuSavebs normalur Termul
reJimSi.

42
 SevafasoT maZliereblis Sesavalze dayvanili gamosavali Zabvis dreifi.
viyenebT gamosaxulebas

U gam cd U w I S
S
edr    ( R1  Rg ),
T K ui T T
U w I S
sadac _ wanacvlebis Zabvis temperaturuli dreifisa da _ Sesavali
T T
denebis sxaobis denis temperaturuli dreifis mniSvnelobebs aviRebT
cnobaridan (cxrili 2, danarTi 3).

U w I S
 6mkv / 0 C ,  0,4na / 0 C  0,4  10 3 mka / 0 C.
T T
maSin
S
edr  6  0,4  10 3  (1  10)  103  10,4mkv / 0 C.
vangariSobT maZliereblis fardobiT statikur cdomilebas Semdegi
gamosaxulebidan

K ui U gam.cd
 st   ,
K ui K ui U Ses max
sadac Kui _gaZlierebis koeficientis ( K ui ) cvlilebaa garemos temperaturis

Secvlis dros.
maZliereblis gamosavalze miRebuli cdomilebis Zabvis sidide
Ek
U gam.cd  U gam.cd
T
 U gam.cd ,

sadac U gam.cd
T
_gamosavali Zabvis cvlilebaa garemos temperaturis T
sididiT Secvlis dros;
Ek
U gam.cd _gamosavali Zabvis cvlilebaa kvebis wyaros Zabvis Secvlisas.

U gam.
T
cd
 edr
S
 T  10,4  20  10  2080mkv / 0 C  2,08mlv / 0 C.
gamosaval Zabvaze kvebis wyaros Zabvis cvlilebis gavlenis gansazRvras

Ek
vaxdenT kvebis Zabvis გავლენის Sesustebis koeficientis K kZS  20g
U w
gamoyenebiT, romelic mocemulia om-is integraluri mikrosqemis cnobarebSi da

moTavsebulia (60  80) decibelis farglebSi. mocemuli tipis mikrosqemis

Ek Ek
K kZS  60 db, rac imas niSnavs, rom  10 3. aqedan U w  .
U w 103

43
 mocemulobis Tanaxmad kvebis wyaros Zabva icvleba  10%  is farglebSi.
maSin kvebis wyaros Zabvis cvlilebis sruli diapazoni iqneba

Ek  2  10 15  20
Ek    3 v.
100 100
maSin

3
U w   3 mlv.
103
maSasadame, kvebis wyaros Zabvis  10%  iT cvlileba gamoiwvevs
gamosavali Zabvis
Ek
U gam.cd  U w | K ui | 3  10  30 mlv
Secvlas.
amrigad, maZliereblis gamosavalze miRebuli cdomilebis Zabvis sidide
iqneba

U gam.cd  2,08  30  32,08 mlv,

maZliereblis fardobiTi statikuri cdomilebis gamosaxulebSi Semavali
pirveli Sesakrebi განისაზრვრება ომ-ის გაძლიერების კოეფიციენტის temperaturulი
gradientით, romelic sxvadasxva tipis om-is mikrosqemebisaTvis Seadgens:

K u om
 (0,2  0,4)  10 2 1/ 0 C .
K u om T
SevirCioT

K u om
 0,4  10 2 1/ 0 C.
K u om  T
om-is ukukavSiris wrediთ aRWurvisas, mainversirebeli maZliereblis

sqemaSi T  200 C dros gveqneba

K u i K u om T 0,4  10 2  20  10
    0,16  10 4
Kui K u om  T K u om / K u i 50  10 3

maSasadame, saerTo statikuri cdomileba etoleba

32,08  10 3
 st  0,16  10 
4
 0,16  10 4  16,04  10 3  16,056  10 3 .
10  0,2
 %  1,6.

44
 3.1.2. marTkuTxa impulsTa mimdevrobis maformirebeli
rgoli (multivibratori)

multivibratori aris eleqtronuli generatori, romelic mudmivi Zabvis

mkvebavi wyaros energiis xarjze gamoimuSavebs marTkuTxa formasTan
miaxlovebul rxevebs. arsebobs TviTaRgznebadi da momlodine reJimSi momuSave
multivibratorebi.
pirveli saxis multivibratori mudmivi Zabvis wyarosTan mierTebisTanave
gamoimuSavebs rxevebs marTkuTxa formis impulsTa mimdevrobis saxiT. meore
saxis multivibratorSi gamosavalze marTkuTxa impulsuri xasiaTis signali
gamomuSavdeba sxva wyarodan mosuli impulsuri signalis zemoqmedebis Sedegad.
am saxis multivibratori elodeba gareSe signals da yoveli aseTi signalis
mosvlis Sedegad mis gamosavalze warmoiqmneba erTi, marTkuTxa formis,
impulsuri signali. amitom am saxis multivibrators erTvibratorsac
uwodeben.
multivibratorebi advilad realizebadia operaciuli maZliereblis
bazaze. amisaTvis sakmarisia om-is mikrosqemaze ramdenime gareSe komponentis
damateba. 3.2 naxazze naCvenebia TviTaRgznebadi da momlodine reJimSi momuSave

nax.3.2

multivibratorebis sqemuri agebis principi operaciuli maZliereblis

gamoyenebiT.

45
 mainversirebeli maZliereblisgan gansxvavebiT, sadac om-s muSaoba uxdeba
wrfivi gaZlierebis reJimSi, multivibratorebSi om muSaobs gadarTvebis,
kerZod, komparatoris reJimSi. om-is mainversirebel da aramainversirebel
Sesasvlelebze potencialTa gatolebis momentSi igi gadairTveba dadebiTi an
uaryofiTi gajerebis mdgomareobaSi da gamosasvlelze aRmoCndeba an +Ugammax,
_Ugammax .
TviTaRgznebad multivibratorSi (nax3.2,a) om-is aramainversirebel
Sesasvlelze R1, R2 Zabvis damyofiT miewodeba ukukavSiris Zabva
R2
U uk   U gam. max ,
R1  R 2
და ganxorcielebulia dadebiTi ukukavSiri. Mmainversirebel Sesasvlelze ki
moqmedebs C kondensatoris damuxtva – ganmuxtvis procesSi arsebuli Zabva. C
kondensatoris Zabvis Uuk-is ZabvasTan yoveli gatolebis dros
multivibratori gadairTveba erTi kvaziwonasworuli mdgomareobidan meore
kvaziwonasworuli mdgomareobaSi da gamosavalze Camoyalibdeba marTkuTxa
formis rxeviTi Zabva. am Zabvis sixSire pirvel rigSi ganisazRvreba =RC drois
mudmivაTი. simetriuli multivibratoris gamosavali Zabvis sixSire
1
f . (3.8)
2RC ln(1  2R 2 / R 1 )
TviTaRgznebad multivibratorisagan gansxvavebiT, momlodine
multivibratoris (nax3.2,b) gamosavalze marTkuTxa formis impulsi
Camoyalibdeba mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesavalze moqmedebs e.w. gamSvebi
impulsi. am impulsis moqmedebamde sqema imyofeba mdgradi wonasworobis
mdgomareobaSi da gamosavalze arsebobs +Ugammax Zabva. VD1 diodi Ria
mdgomareobaSia da mainversirebel Sesasvlelze moqmedebs ramdenime meaTedi
voltis toli Zabva (Ria diodze pirdapiri Zabvis vardna). uaryofiTi gamSvebi
impulsis zemoqmedebis Semdeg gaiReba VD2 diodi da om-is gamosavalze

aRmoCndeba  U gam max Zabva. amis gamo, Caiketeba VD1 diodi, xolo C
kondensatori iwyebs damuxtvas eqsponencialuri kanoniT   RC drois
mudmivas Sesabamisi siCqariT. rodesac kondensatoris Zabva (e.i. Zabva
mainversirebel Sesavalze) absolituri sididiT gadaaWarbebs
aramainversirebel Sesavalze moqmedi ukukavSiris Zabvis absolutur sidides,
sqema ubrundeba sawyis mdgomareobas (e.i. om-is gamosavalze kvlav aRmoCndeba

 U gam max Zabva). maSasadame, gamSvebi impulsis zemoqmedebisas sqema axal

mdgomareobas inarCunebs mxolod garkveuli drois manZilze, ris Semdegac igi

46
ubrundeba sawyis mdgomareobas. amitom gamSvebi impulsis zemoqmedebisas
warmoqmnil axal mdgomareobas kvazi mdgradi mdgomareoba ewodeba.
kvazimdgradi mdgomareobis dros sqemis gamosavalze Camoyalibdeba marTkuTxa
formis impulsi, romlis xangZlioba =RC drois mudmivas proporciulia.
gamosavali impulsis xangZlivoba

 R 
tim  RC 1  2  . (3.9)
 R1 
kvazimdgradi mdgomareobis Semdeg sqema brundeba sawyis mdgrad
mdgomareobaSi (aRidgens sawyis mdgomareobas). sawyisi mdgomareobis aRdgenis
dro

 R2 
t aR  RC ln 1   . (3.10)
 R1  R 2 
naxazze naCvenebi VD1 diodis CarTvis mimarTulebis SemTxvevaSi sqemis
gaSveba xdeba uaryofiTi polarulobis Sesavali impulsiT. Tu VD1 diodi
sawinaaRmdego mimarTulebiT CairTveba, maSin saWiro iqneba dadebiTi
polarulobis gamSvebi impulsis miwodeba, rasac Seesabameba gamosavalze
miRebuli impulsis polarulobis Secvla.
sqemis normaluri funqcionirebisaTvis aucilebelia t aRd Nnaklebi iyos

1
( _tim) sidideze, sadac ƒmax gamSvebi impulsebis maqsimaluri sixSirea. im
ƒmax
SemTxvevaSi rodesac tim tolia an aRemateba gamSvebi impulsebis periods,

aucilebelia (3.10) gamosaxulebaSi =RC drois mudmivas Semcireba. am mizniT R

rezistoris paralelurad rTaven R / rezistorsa da VD3 diods, romelic Riaa
mxolod aRdgenis etapze. am SemTxvevaSi   C ( R || R / ) . rac Seexeba tim -ს ის

ucvleli რჩება.

magaliTi 1
gaviangariSoT TviTaRgznebadi multivibratori operaciul maZlierebelze,
romelic gamoimuSavebs niSancvlad marTkuTxa impulsur Zabvas: amplitudiT
Ugam83 da sixSiriT f= 10khc. datvirTvis winaRoba Rd=10 kom.

47
 amoxsna

pirvel rigSi unda SevarCioT operaciuli maZliereblis tipi. operaciuli

maZliereblis tipis SerCevisas unda vიxelmZRvaneloT Semdegi ori pirobiT:
T
1) Ugammax >U gam; /
2) 2U gam . max 0.1  Vu max
2
mocemulobis Tanaxmad: U gam = 8v; T=1/f =1/104=0.0001wm=100mkwm.
maSin, Tu SevirCevT К140УД7 tipis operaciul maZlierebels, romlis gamosavali
Zabvis maqsimaluri mniSvneloba Ugammax=11,5v, xolo VUgammax=10v/mkwm, orive
piroba Sesruldeba, radgan 2Ugammax / 0,1  T/2)=(2  11)/(0.  ) = 4.4 v/mkwm<
<VUgammax=10v/mkwm.
operaciuli maZliereblis tipis SerCevis Semdeeg saWiroa
multivibratoris sqemis Sedgena da om-is mikrosqemaze damatebuli sqemuri
komponentebis parametrebis gansazRvra.

48
 R, R1,R2 kiduli rezistorebis winaRobebs virCevT Semdegi pirobis
R2
gaTvaliswinebiT: RSom >>R;  1 da R2 >>Rgam.om. radgan RSom=400 kom,
R 2  R1
R2
aviRoT R=10kom. radgan Rgam.om=700om, aviRoT R2=10kom, xolo  1
R 2  R1
pirobidan gamomdinare, aviRoT R1=10 R2=100 kom.
vipovoT operaciuli maZliereblis gamosavalis deni Igamom =Icmax+
Iwan+Id. Kkondensatoris gadamuxtvis denis maqsimaluri mniSvneloba

 R2 
1  U gam. max 1  10 11,5
R1  R2 
 
110 
I c max  1.25ma
R 10
R1 , R2 rezistorebSi gamavali wanacvlebis deni

U gam max 11,5

I wan    0.104ma .
R1  R2 100  10
DdatvirTvaSi gamavali deni

U gam . max 11,5

Id    1.15ma .
Rd 10
maSasadame, Igam.om =1,25+0,104+1,15=2,504ma
radgan SerCeuli om-is gamosavalis denis dasaSvebi sidide 20 ma-is
tolia, kiduli elementebis parametrebi sworadaa SerCeuli. im SemTxvevaSi, Tu
Igam.om-is naangariSebi sidide om –is dasaSveb denze meti aRmoCndeba, maSin unda
gaizardos R, R1 , R2 rezistorebis winaRobebi an SeirCes sxva om-i.
axla vipovoT gamosavali Zabvis sixSiris ganmsazRvreli C kondensatoris
tevadoba
1 1
C   27 pF .
2 fR ln(1  2 R2 / R1 ) 2  10
2  10  10  10  10 ln(1 
3 3
)
100

magaliTi 2

gaviangariSoT momlodine multivibratori operaciuli maZliereblis

gamoyenebiT, romelic gamosavalze iZleva 20 v amplitudis da tim = 25 mkw
xangZlivobis uaryofiTi niSnis impulsur Zabvas, Tu Sesavalze moqmedebs
fmax = 33 khc sixSiris xanmokle gamSvebi impulsuri signali. drois damkveTi C

49
kondensatoris maSuntebel VD1 diodze Ria mdgomareobis dros Zabva 0.6 v-s
tolia.

amoxsna

Ppirvel rigSi unda SeirCes operaciuli maZliereblis tipi. SerCeulma

operaciulma maZlierebelma unda daakmayofilos Semdegi ori piroba :
1) Ugam.max.omU gam /2;
2) 2Ugammaxom/0.1tim <VUgam.om.
SevirCioT К140УД7 tipis operaciuli maZlierebeli, romlis
Ugammax=11,5v, e.i. sruldeba pirveli piroba 11,5>20/2. aseve sruldeba meore

2U gam max 2  11,5

pirobac, radgan   9,2v/mkwm , xolo SerCeuli om – is
0,1  tim 0,1  25
gamosavali Zabvis zrdis siCqare VUgam.om=10 v/mkwm. SevirCioT R , R1 , R2 kiduli
rezistoris winaRobebi, romlebic unda akmayofilebdnen pirobebs: RSom>>R,
R2
R2>>Rgam.om,  1 . cnobaridan davadgenT, rom RSom =400 kom,
R 2  R1
Rgam.om=700 om. maSin, SegviZlia aviRoT
50
 R=R2=10kom; R1=100kom.
vipovoT rezistorebis SerCeuli parametrebis mixedviT om-is gamosavali
deni. igi naklebi unda iyos om-is gamosavali denis maqsimalurad dasaSveb
mniSvnelobaze, romelic cnobaris mixedviT 20 ma-is tolia.
Tu vigulisxmebT, rom datvirTvis wredi gawyvetilia (Rd=), maSin
Igam=Icmax+Iwan.
gadamuxtvis procesSiKkondensatoris deni icvleba. mas maqsimaluri
mniSvneloba aqvs multivibratoris gadarTvis momentSi, rodesac

R2
mainversirebel Sesasvlelze Zabva gautoldeba U gam max sidides. ამიტომ
R1  R2
kondensatoris denis maqsimaluri mniSvneloba

 R2 
1   U gam max
  11,5 
 2 
R R
I c max 1
 1    11,5 / 10  1,1 ma .
R  10  100 
wanacvlebis deni etoleba

U gam max 11,5

I wan    0.01 ma .
R1  R2 110
maSin I gam=1,1+0,01=1,2ma. rogorc vxedavT, Sesrulda piroba I gam. < I gam.max om.
gamosavali impulsis xangZlivobis damkveTi kondensatoris tevadoba

t 25  10 6
C im
  27,5 nf .
 R2  10  103 ln 1  10 
R ln 1    
 R1 
 100 
vpoulobT sawyisi mdgomareobis aRdgenis dros, romelic aucilebelia
tim=25mkwm xangZlivobis gamosavali impulsebis misaRebad

1 1
taR   ti   25  10 6  30  10 6  25  10 6  5  10 6 wm  5 mkwm
f max 33  10 3

uaryofiTi ukukavSiris wredSi CarTuli R winaRobis sidide, romelic

uzrunvelyofs taR=5 mkwm sidides, iangariSeba gamosaxulebidan

taR 5  10 6 5  10 3
R    2,1 kom.
 R2  27,5  10 9 ln 1  10  27,5  0,086
C ln 1    
 R1
 R2 
 110 
e.i. aRdgenis stadiaze R=10kom-is nacvlad aRniSnuli ukukavSiris wredSi unda
darCes 2,1 komis toli winaRoba. amisaTvis VD3 diodis daxmarebiT, romelic

51
Ria iqneba mxolod aRdgenis stadiaze, R-is paralelurad unda mierTdes 2,7 kom
winaRoba, raTa aRdgenis stadiaze ukukavSiris wredSi aRmoCndes 2,1 kom-is
toli winaRoba.

3.2. cifruli integraluri mikrosqemebi da maTi

gamoyenebis magaliTebi

Tanamedrove logikuri elementebi Sesrulebulia sxvadasxva sirTulis

integraluri mikrosqemebis saxiT, romelTa Sesafaseblad gamoyenebulia
parametrTa sakmaod didi jgufi. es parametrebia:

 logikuri
| |
erTis Sesabamisi Sesavali (U Ses ) da gamosavali (U gam )
Zabvebi _ mikrosqemis Sesavalze da gamosavalze Zabvis maRali done;

 logikuri nulis Sesabamisi Sesavali

0 0
(U Ses ) da gamosavali (U gam )
Zabvebi _ mikrosqemis Sesavalze da gamosavalze Zabvis dabali done;

 logikuri erTis Sesabamisi Sesavali

| |
( I Ses ) da gamosavali ( I gam ) denebi,

0
agreTve logikuri nulis Sesabamisi Sesavali ( I Ses ) da gamosavali
0
( I gam ) denebi;

 zRurbluri Zabva U zR _Zabva Sesavalze, romlis drosac mikrosqemis

mdgomareoba icvleba sawinaaRmdegoTi;

 integraluri mikrosqemis Sesavalis winaRoba _ Sesavali Zabvis nazrdis
0 1
fardoba Sesavali denis nazrdTan (ganasxvaveben RSes da RSes ) da

gamosavali winaRoba _ gamosavali Zabvis nazrdis Sefardeba gamosavali

0 1
denis nazrdTan (ganasxvaveben Rgam da Rgam );

 statikuri xelSeSlebisadmi mdgradoba _ statikuri xelSeSlebis

maqsimalurad dasaSvebi Zabva Sesavali Zabvis maRali U x| da dabaliU x

0

doneebis mixedviT, romlis drosac jer kidev ar xdeba mikrosqemis

gamosavali Zabvis donis Secvla;

 saSualo moxmarebuli simZlavre P0 saS  ( P00  P01 ) / 2 , sadac P00 , P01 _

mikrosqemis mier moxmarebuli simZlavreebia Sesabamisad logikuri ,,0~
da logikuri ,,1~ mdgomareobis dros gamosavalze;

 Sesasvlelis mixedviT gaerTianebis koeficienti K gS , romelic

gviCvenebs ramdeni analogiuri mikrosqemis mierTebaa SesaZlebeli

52
 mocemuli mikrosqemis Sesasvlelze da gansazRvravs logikuri
mikrosqemis Sesasvlelebis ricxvs;

 gamosasvlelis mixedviT ganStoebis koeficienti K gg , romelic

gviCvenebs ramdeni analogiuri mikrosqemis mierTebaa SesaZlebeli

mocemuli mikrosqemis gamosasvlelTan da gansazRvravs logikuri
integraluri mikrosqemis datvirTvis unarianobas;
 integraluri mikrosqemis logikuri ,,0~-dan logikur ,,1~-Si gadarTvis

dayovnebis dro td0 ,1 da logikuri ,,1~-dan logikur ,,0~-Si gadarTvis

dayovnebis dro td1, 0 ;

 gadarTvis sixSire f ;

 kvebis Zabvis maqsimaluri mniSvneloba Ek .

praqtikaSi yvelaze farTodaa gavrcelebuli tranzistorul-
tranzistoruli logikiani (ttl) integraluri mikrosqemebi. gamoSvebulia
ramdenime erTmaneTTan srulad Tavsebadi (ttl) mikrosqemis seria:
universaluri (133,155), maRali swrafqmedebis (130,131), mcire simZlavris (134),
Sotkis diodebiT (530, KP531) da sxva.
danarTSi mocemulia zogierTi ttl integraluri mikrosqemis
struqturuli aRnagoba da maTi grafikuli warmodgena. aqve mocemulia am
integraluri mikrosqemebis parametrebis cxrili.

3.2.1. multivibratorebi cifrul integralur mikrosqemaze

A analoguri integraluri mikrosqemis garda multivibratorebs ageben

logikur (cifrul) integralur mikrosqemebzec. informaciis gardaqmnisa da
damuSavebis cifruli aparaturis multivibratoris sqemebSi gamoiyeneba
cifruli integraluri mikrosqemebi, erTis mxriv, elementuri bazis unifikaciis
mizniT, meores mxriv, imis gamo, rom aRar aris saWiro aseTi generatoris
signalis donis SeTanxmeba aparaturis sxva mowyobilobebis potencialur
doneebTan.
umartives SemTxvevaSi marTkuTxa formis avtorxevebis miReba SeiZleba,
Tu ara _ logikuri elementis (e.i. invertoris) gamosasvlels misive
SesasvlelTan SevaerTebT dayovnebis damatebiTi wredis gavliT (nax.3.3,a)

53
 sawyis momentSi invertoris gamosavalze aris logikuri “1” (Uc=1). C
wertilis maRali potenciali, td dayovnebis drois Semdeg, miewodeba sqemis
gamosavals, romelic invertoris gamosavals Caayenebs logikur nulSi (Uc=0).
td dayovnebis drois Semdeg nuli gadis sqemis gamosavalze da amis gamo,
invertoris gamosavalze kvlav aRmoCndeba logikuri “1” da a.S. sqemis
gamosavalze Camoyalibdeba marTkuTxa impulsTa mimdevroba , romlis
ganmeorebadobis periodi T=2td.
avtorxeviT reJimSi momuSave multivibratoris realur sqemaSi
gamoyenebulia ori, jvaredin ukukavSirebSi CarTuli, invertori. dayovnebis
xazis funქcias ki asrulebs ukukavSiris wredSi CarTuli kondensatori
(nax.3.4,a).
sqemaSi gamoyenebulia D1 da D2 da-ara logikuri elementebi. maTi
invertoruli CarTva miRweulia Sesasvlelebis gaerTianebiT. R1, R2 da C1,C2
sqemuri komponentebi warmoadgenen logikuri elementebis gadarTvebis drois
damkveT da, maSasadame, gamosavalze miRebuli marTkuTxa impulsebis sixSiris
ganmsazRvrel elementebs. D3 da D4 logikuri elementebi asruleben damxmare
funqcias. maTi daniSnulebaa sqemis rbili TviTaRgznebis reJimis Seqmna. sqemas
SeuZlia funqcionireba am elementebis gareSec.

54
 a)

US1 b)
a)
VD1 D1
UzR. t
&
US1 gam.1 0
R1 C2 US2 t1 t2 UR1 t3
D3 D4
& 1
D2 UzR. t
VD2 0
C1 Ugam1 UR2
&
US2 gam.2
R2

t
0
Ugam2 ti tp

U'gam
t
0 Ugam
nax.3.4

imis gamo, rom D1 da D2 logikuri elementebi dadebiT ukukavSirian

Caketil maryuJs warmoqmnian, sqemas ar SeiZleba gaaCndes mdgradi mdgomareoba.
Caketil maryuJSi erT-erT mTavar funqcias asrulebs kondensatori. kerZod,
kondensatoris damuxtva_ganmuxtvis procesis xangZlivoba ganapirobebs
calkeuli logikuri elementis “1” da “0”-Si yofnis xangZlivobas. Zabva
kondensatorze, romelic CarTulia logikur “0”-Si myofi elementis
gamosavalsa da logikur “1”-Si myofi elementis Sesavals Soris (Uc=U0gam–U1Ses),
axlosaa nulTan. am elementis gadarTvis Semdeg, igive kondensatori iwyebs
damuxtvas meore logikuri elementis Sesavalis mimdevrobiT CarTuli
rezistoris gavliT, ris gamoc es logikuri elementi gadairTveba “0”-Si. ase,
magaliTad, Tu t1 momentamde (nax 3.4,b) D2 logikuri elementi imyofeba “0”
mdgomareobaSi, maSin D1 elementi iqneba “1” mdgomareobaSi, radgan mis
Sesasvlelze Zabva “0”-Tanaa axlos. t1 momentSi ki moxdeba D2-is “1’’
mdgomareobaSi gadarTva, radgan C2 kondensatoris ganmuxtvis Sedegad D2
elementis Sesavalis Zabva (US2) gautoldeba am elementis amoqmedebis Zabvis
zRurblur mniSvnelobas. amis gamo, iwyeba C1 kondensatoris damuxtva R1
rezistoris gavliT. damuxtvis sawyis periodSi deni maqsimaluri
mniSvnelobisaa, amitom D1-is Sesavalze imoqmedebs maRali donis Zabva da
gamosavalze iarsebebs logikuri “0”. t1 momentidan dawyebuli US1 iwyebs klebas
=R1C1 drois mudmivis mixedviT. t2 momentSi US1 gautoldeba D1 invertoris
amoqmedebis Zabvis zRurblur mniSvnelobas da gadairTveba “1” mdgomareobaSi.
55
amjerad C2 kondensatori iwyebs damuxtvas. C2 –is damuxtvis procesSi U S2

Zabva iwyebs klebas =R2C2 drois mudmivis mixedviT. t3 momentSi

multivibratori kvlav gadairTveba axal mdgomareobaSi, romlis drosac kvlav
iwyebs damuxtvas C1 kondensatori, e.i. cikli iwyebs ganmeorebas.
gamosavalze miRebuli impulsis xangrZlivoba
1
U gam  U gam
0
 U R1
tim  R1C1 ln . (3.11)
U zR
impulsTa Soris pauzis xangZlivoba
1
U gam  U gam
0
 U R2
tp  R2 C 2 ln , (3.12)
U zR

sadac UR1, UR2 _ R1 da R2 rezistorebze Zabvis vardnebia: UR1 =I0S  R1,

U R2 = I0S  R2 . I0S _ mikrosqemis Sesavali denia Sesavali Zabvis dabali donis
dros.
gamosavali impulsuri Zabvis ganmeorebadobis periodi

 U gam
1
 U gam
0
 U R1 1
U gam  U gam
0
UR2 
T  tim  tp   C1 R1  C 2 R2 ln
1
 ln  . (3.13)
f  U zR U zR 
3.5,a naxazze naCvenebia logikur elementebze agebuli momlodine reJimSi
momuSave multivibratoris sqema.

a) b)

nax.3.5

56
 sqemaSi gamoyenebulia ori da – ara logikuri elementi , romelTagan D1 –
is Sesasvlelebi gaerTianebulia da muSaobs invertorad. meore logikuri
elementis erTi Sesasvleli mierTebulia D1 –is gamosavalTan , xolo meore
Sesavalze moqmedebs gamSvebi impulsuri signali U g . sawyisi t 0 mdgomareobis
dros D1 logikuri elementis Sesavalze moqmedebs US1=UR=I0S R Zabva, romelic
amoqmedebis zRurblur mniSvnelobaze naklebia (nulTan axlosaa). amitom, D1–is
gamosavali Zabva Ugam1=Ugam. (e.i. gamosavalze aris maRali done). maSasadame, t0–
t1 SualedSi D2 logikuri elementis orive Sesasvlelze moqmedebs potencialis
maRali done (logikuri “1”). da–ara logikuri elementis muSaobis WeSmaritebis
cxrilis Tanaxmad Ugam2=U0gam (am gamosavalze aris logikuri “0”)
t1 momentSi DD2 logikuri elementis erT Sesasvlels miewodeba gamSvebi
impulsi (logikuri “0”), ris gamoc igi gadairTveba logikur “1”-Si. Zabvis
naxtomi Ulog=U1gam–U0gam C kondensatoriT miewodeba D1 invertoris
Sesavals da gadarTavs mas logikur “0”-Si.
t1 momentidan dawyebuli C kondensatori imuxteba. misi damuxtvis drois
mudmiva =RC. aseTive kanoniT iwyebs US1 Zabva klebas. t2 momentamde sqema
imyofeba e.w. kvazimdgrad mdgomareobaSi. t2 momentSi adgili aqvs sqemis
gadarTvas sawyis mdgrad mdgomareobaSi, radgan am dros US1 Semcirdeba UzR
Zabvamde, ris gamoc D1 gadairTveba logikur “1”-Si. es ki, Tavis mxriv,
gamoiwvevs D2–is dabrunebas logikur “0”-Si. mdgrad mdgomareobaSi dabrunebis
Semdeg, sqema elodeba axali gamSvebi impulsis mosvlas, amitom aseTi saxis
generators momlodine reJimSi momuSave multivibratori ewodeba. aseTi
multivibratori yoveli gamSvebi impulsis sapasuxod gamoimuSavebs erT
impulss. amis gamo, mas xSirad erTvibratorsac uwodeben. erTvibratoris
mier gamomuSavebuli impulsis xangZlivoba ganisazRvreba Semdegi
gamosaxulebis mixedviT
1
U gam  U gam
0
UR
tim  RC ln (3.14)
U zR

magaliTi 1

davaproeqtoT avtorxeviTi multivibratori 155 seriis integralur

mikrosqemaze, romlis muSa sixSire f= 5khc. Ggamosavali impulsebis simeCxre Q=2.

57
 Aamoxsna
pirvel rigSi SevadginoT avtorxeviTi multivibratoris sqema. viyenebT
K155ЛА3 tipis mikrosqemas, romelic Seicavs oTx 2-Sesasvlelian da-ara
logikur elements.

ganvsazRroT gamosavali Zabvis impulsis xangrZlivoba. amisaTvis

gamoviyenoT gamosavali Zabvis impulsebis simeCxris formula Q=T/tim . aqedan
tim=T/Q, sadac T impulsTa ganmeorebadobis periodia.
T=1/f=1/5.10³=0.  wm=0,2mwm.
maSasadame, tim=0.2/2=0,1mwm.
imis gamo, rom Q=2, impulsebs Soris pauzis xangrZlivoba impulsis
xangrZlivobis tolia (tp = tim =0,1mwm), A multivibratoris sqemaSi R1=R2=R.
R rezistoris winaRobis sididis SerCeva unda movaxdinoT Semdegi ori
pirobis gaTvaliswinebiT: R >> R|gam da R < Rmax.
R|gam – mikrosqemis gamosavalis winaRobaa gamosavali Zabvis maRali donis
dros. R|gam=0,2 kom (aiReba cnobaridan).
Rmax. – rezistoris maqsimaluri winaRobaa, romlis drosac
multivibratori kargavs funqcionirebis unars. am winaRobas vangariSobT
Semdegi gamosaxulebis gamoyenebiT:

58
 U zR R S
R max  ,
E kv  U be  U zR

sadac UzR – zRurbuli Zabvaa. UzR = 1,4 v;

RS - mikroqemis Sesavalis winaRobaa, R S = 4 kom (cnobaridan);
Ekv=5v – mikrosqemis kvebis wyaros Zabvaa;
Ube=0,7v – mikrosqemis Sesaval tranzistorze Zabvis vardnaa
(cnobaridan);
1.4  4 1.4  4
Rmax    2kom
5  0.7  1.4 2.9
zemoT dasaxelebuli pirobebis gaTvaliswinebis Sedegad SevirCioT
R=1,5om.
vipovoT C1=C2=C kondesatoris saWiro tevadoba
tim
C ,
U 1
gam  U gam
0
UR
R ln
U zR
sadac UR - R winaRobaze Zabvis vardnaa. UR=IS R.
E kv  U be 5  0.7 4.3
IS     0.8ma .
RS  R 4  1.5 5.5

UR=0.8  1.5=1.2v,

maSin

0.1  10 3
C  0.1mkf .
2.4  04  1.2
1.5  10 ln
3

1.4

magaliTi 2

davaproeqtoT monovibratori 155 seriis cifrul integralur mikrosqemaze.

monovibratorma unda gamoimuSaos 70 mkwm xangrZlivobis gamosavali impulsebis
Tanamimdevroba.
amoxsna
SevadginoT monovibratoris sqema 155ЛА3 mikrosqemis bazaze.
monovibratoris sqemaSi viyenebT mikrosqemis or 2-Sesasvlelian da-ara
logikur elements.
59
 davadginoT sqemis kiduli elementebis parametrebi.

kondesatoris tevadobas vsazRvravT gamosaxulebidan

1
U gam  U gam
0
UR
ti  RC ln .
U zR
aqedan
ti
C .
U 1
gam  U 0gam  U R
R ln
U zR

R winaRobas SevirCevT ori pirobis gaTvaliswinebiT: R>>R1gam da R<Rmax

U zR  RS 1.3  4 5.2
Rmax     1.7kom
Ekv  U be  U zR 5  .7  1.3 3

SevirCioT R=1.5kom.
UR=IS  R.
E kv  U be 5  0.7
IS    0.78ma .
RS  R 4  1.5
maSin, UR=0.  .5=1.17v.

70  10 6 70  10 6
C   0.055mkf .
2.3  0.45  1.17 1264
1.5  10 ln
3

1.3

60
danarTebi

61
danarTi 1
cxrili 1
mikrosqemis tipi funqciuri analogi
ოპერაციული მაძლიერებლები

КР140УД1 µА702
КР140УД5 -
КР140УД6 МС1456

КР140УД7 µА741
КР140УД8 µА740
К140УД11 LM318
КР140УД1208 µА776
КР140УД9 -
К140УД13 -
КР140УД14 LM308

К140УД17 OP 07E

КР140УД18 -
КР140УД20 µА747
140УД21 -
К140УД22 -
140УД23 LF157
140УД24 ICL7650
140УД26 OP37
140УД27 OP27v

154УД1 HA2700

154УД2 AD507. HA2530

154УД3 AD509

К157УД3 -

К1401УД1 LM2900

К1401УД2 -

К1401УД3 -

К1401УД4 -

КР1407УД1 -

КР1407УД2 -

62
КР1407УД3 -

К1408УД1 LM343

К1409УД1 CA3140

К157 УД1 -

КР544УД1 µА740

КР544УД2 CA3130

КM551УД1 µА725

КM551УД1 TBA931

К553УД1 µА709

К553УД2 LM101

КР574УД1 AD513

КР574УД2 -

КФ1032УД1 ТАВ1042

ТАВ1042

1422УД1 µА791

К1423УД1 ICL7612

К1423УД2 -

КР1426УД1 NIM2043

63
დანართი 2

64
65
 დანართი 3
ზოგადი დანიშნულების ომ-ის პარამეტრები ცხრილი 2

КР140УД1

К140УД14

К1409УД1
К140УД5

К140УД6

К140УД7

К140УД8

К140УД9

К544УД1

К553УД1

К553УД2
პარამეტრი

გაძლიერების კოეფიციენტი 2 1 70 50 50 35 50 25 20 50 20

K u  103
ნულის წანაცვლების ძაბვა U wan ,მლვ 7 5 5 4 20 5 15 5 7,5 2 15

წანაცვლების ძაბვის დრეიფი 20 - 20 6 50 35 20 0 1,5 - -

U wan / T ,mkv / 0 C
შესავალი დენები I Ses , ნა 8103 104 30 200 0,2 100 0,15 200 1500 2 2

შესავალი დენების სხვაობა I Ses , ნა 1,5103 5103 10 50 0,15 - 0,05 50 500 0,2 1,2

შესავალი დენების სხვაობის დრეიფი 30 - 0,1 0,4 - 1,5 - - - - 0,02

I Ses / T , na / 0 C
ერთეულოვანი გაძლიერების სიხშირე 5 14 1 0,8 1 - 1 - 1 0,3 -

f1 , მგჰც
გამოსავალი ძაბვის ზრდის სიჩქარე 0,5 6 2,5 10 5 5 2 - 0,5 - 4

Vu gam , ვ/მკწმ

სინფაზური სიგნალის შესუსტების 60 60 80 70 64 80 70 80 70 85 -

კოეფიციენტი K S sin , დბ
მაქსიმალური გამოსავალი დენი 3 3 25 20 20 22 20 2к*** 2к*** 20 1,8к***

I gam max , მა
მაქსიმალური გამოსავალი ძაბვა 6 6,5 11 11,5 10 10 10 10 10 13 18

U gam max , ვ
მაქსიმალური შესავალი ძაბვა 1,5 3 15 12 10 7 10 5 10 10 10

U Ses max ,ვ
შესავალის წინაღობა, მგომ - - 2 0,4 10 0,3 10 0,2 0,3 30 -

გამოსავალის წინაღობა, ომ 700 700 700 700 700 100 100 200 100 200 300

66
 ცხრილი 2-ის დამთავრება

КР140УД1

К140УД14

К1409УД1
პარამეტრები

К140УД5

К140УД6

К140УД7

К140УД8

К140УД9

К544УД1

К553УД1

К553УД2
მაქსიმალური შესავალი 3 6 11 11 12 6 10 8 10 13,5 10
სინფაზური ძაბვა U Ses sin max , ვ

კვების წყაროს ძაბვა U k , ვ ±12,6 ±12,6 ±15,0 ±15,0 ±15,0 ±12,6 ±15,0 ±15,0 ±15,0 ±15,0 ±15,0

მოხმარებული დენი I mox , მა 8 12 2,8 2,8 5 - 3,5 6 8,5 0,6 6

დატვირთვის მინიმალური 1 2 2 2 1 1 2 2 2 10 1,8

წინაღობა, კომ

შინაგანი კორექციის არსებობა არა არა არის არის არის არის არის არა არა არა არის
გამოსავალის დაცვის არსებობა >> >> >> >> >> >> >> არის არის არის >>
მოკლედ შერთვის რეჟიმში

67
დანართი 4

სხვადასხვა სერიის ტტლ ინტეგრალური მიკროსქემები და მათი ფუნქციური ანალოგები

სერიიდან SN54/SN74
ცხრილი 3

ქვეჯგუფი და ფუნქციური
ფუნქციური დანიშნულება დამუშავების ანალოგის
რიგითი ნომერი აღნიშვნა
ოთხი ლოგიკური ელემენტი 2 და-არა (130, 133, K155, KM155, ЛА3 00
530, K531, KM555) ნახ.1

სამი ლოგიკური ელემენტი 3 და-არა (130, 133, K155, KM155, ЛА4 10

530, K531, KM555) ნახ.2

ორი ლოგიკური ელემენტი 4 და-არა (130, 133, K155, KM155, ЛА1 20

K530, K531, K55) ნახ.3

ლოგიკური ელემენტი 8 და-არა (130,133, 134, K155, KM155, ЛА2 30

KP134, 530, K555, KM555) ნახ.4

ორი ლოგიკური ელემენტი 4 და-არა დიდი Kგგ კოეფიციენტით ЛА6 40

(130, 133, K155, KM155, K555) ნახ.5

ორი ელემენტი 2 და-2 ან-არა, ერთი გაფართოებადი ელემენტი ЛР1 50

ან (130, 133, 134, K155, KM155) ნახ.6

ორი 4-შესასვლელიანი ლოგიკური გამაფართოებელი ან-ის ЛД1 60

მიხედვით (130, 133, K155, KM155) ნახ.7

ოთხი ელემენტი 2 და-არა /2 ან-არა (134) ნახ.8 ЛБ1 -

ორი ლოგიკური ელემენტი 4 და-არა/4 ან-არა და ლოგიკური ЛБ2 -
ელემენტი არა (134) ნახ.9

ლოგიკური ელემენტი 2-2-3-4 და- -4 ან -არა (134) ნახ.10 ЛР2 -

ოთხი 2-შესასვლელიანი და-არა სქემები ღია კოლექტორული ЛА8 01
გამოსასვლელით (133, 134, KP134, K155, KM155) ნახ.11

ოთხი ელემენტი 2 და-არა ღია კოლექტორული ЛА9 03

გამოსასვლელით (530, K531, K555, KM555) ნახ.12

ექვსი ლიგიკური ელემენტი არა (133, K155, KM155, 530, K531, ЛН1 04
K555, KM555) ნახ.13

ოთხი ლიგიკური ელემენტი 2 ან-არა (133, K155, K14155, 530, ЛЕ1 02

K531, K555, KM555) ნახ.14

68
დანართი 5

69
 დანართი 6
ციფრული ინტეგრალური მიკროსქემების პარამეტრები
ცხრილი 4
მიკროსქემების სერია

პარამეტრები სტანდარტული მაღალი მცირე შოტკის

(უნივერსალური) სწრაფქმედების სიმძლავრის დიოდებით
(133, K155) (130, 131) (134) (530, K555)
0 -1,6 2,3 -0,18 -2
I Ses , მა, არა უმეტეს

1 0,04 0,07 0,012 0,05

I Ses , მა, არა უმეტეს

0 0,4 0,35 0,3 0,5

U gam , ვ, არა უმეტეს

1 2,4 2,4 2,3 2,7

U gam , ვ, არა უმეტეს

გადართვის (ზღურბლური) ძაბვა, ვ 1,3 1,3 - -

K gg 10 10 10 10

K gS 8 8 2

15 (C=15PF) 10 (C=30PF) 100 (C=40PF) 5 (C=15PF)

td1, 0 , ნწმ, არა უმეტეს
22 (C=15PF) 10 (C=30PF) 100 (C=40PF) 4,5 (C=15PF)
td0 ,1 , ნწმ, არა უმეტეს

P0 , მლვტ, არა უმეტეს 22 44 2 19

U x , ვ, არა უმეტეს 0,4 0,4 0,35 0,5

f , მგჰც, არა უმეტეს 10 30 3 50

კვების მაქსიმალური ძაბვა, ვ 6 6 6 5,5 (6)

მაქსიმალური ძაბვა შესავალზე, ვ 5,5 5,5 5,5 5,5 (5,25)

მაქსიმალური ძაბვა ჩაკეტილი სქემის 5,5 (5,25) 5,5 5,5 5,5 (5,25)

გამოსავალზე, ვ

მინიმალური ძაბვა შესავალზე, ვ -0,4 -0,4 -1,56 0,4

მაქსიმალური ტევადობითი დატვირთვა, 200 200 200 150 (200)

PF
შესავალის წინაღობა, კომ 4 - - -

გამოსავალის წინაღობა სიგნალის 200 - - -

მაღალი დონის დროს, ომ

70
 დანართი 7
გამმართველი დიოდების ძირითადი პარამეტრები
ცხრილი 5

დიოდის ტიპი პირდაპირი დენის უკუძაბვის პირდაპირი მაქს. უკუდენი

საშ.მნიშვნ (ა) დასაშვები სიდიდე ძაბვის ვარდნა (მკა)
(ვ) (ვ)

1 2 3 4 5

Д206 0,1 100 0,55 2,5

Д207 0,1 200 0,55 2,5
Д208 0,1 300 0,55 2,5
Д209 0,1 400 0,55 2,5
Д210 0,1 500 0,55 2,5
Д211 0,1 600 0,55 2,5
Д226 А 0,3 400 1,0 100
Д226 Б 0,3 400 1,0 100
Д226 В 0,3 300 1,0 100
Д226 Г 0,3 200 1,0 100
Д229 В 0,4 100 0,7 12
Д229 Г 0,4 200 0,7 12
Д229 Д 0,4 300 0,7 12
Д229 Е 0,4 400 0,7 12
Д242 10 100 1,25 3103
Д243 10 200 1,25 3103
Д245 10 300 1,25 3103
Д246 10 400 1,25 3103
Д247 10 500 1,25 3103
КД202 А 5 35 0,78 150
КД202 В 5 70 0,78 150
КД202 Д 5 140 0,78 150
КД202 Ж 5 210 0,78 150
КД202 К 5 280 0,78 150
КД202 М 5 350 0,78 150

71
КД202 Р 3,5 420 0,65 150
КД203 А 2 420 0,8 300
КД203 Б 2 560 0,8 300
КД203 Г 2 700 0,8 300
КД204 А 0,3 400 1,2 20
КД204 Б 0,35 200 1,2 15
КД204 В 0,6 50 1,2 15
КД205 А 0,5 500 0,7 12
КД205 Б 0,5 400 0,7 12
КД205 В 0,5 300 0,7 12
КД205 Г 0,5 200 0,7 12
КД205 Д 0,5 100 0,7 12
КД205 Е 0,3 500 0,7 12
КД205 Ж 0,5 600 0,7 12
КД205 И 0,3 700 0,7 12
КД209 А 0,7 400 0,9 7
КД209 Б 0,7 600 0,9 10
КД209 В 0,5 800 0,9 20
КД210 А 10 800 0,8 450
КД210 В 10 1000 0,8 450

72
 დანართი 8
სტაბილიტრონების ძირითადი პარამეტრები
ცხრილი 6

სტაბილიტრონის სტაბილიზაციის სტაბილიტრონის სტაბილიტრონის დიფერენციალური

ტიპი ძაბვა სტ (ვ) მინიმალური მაქსიმალური წინაღობა დიფ

მაქსიმალური დენი სტ (ომ)

დენი სტ (მა) (მა)

1 2 3 4 5

КС133А 3,3 3 81 65
КС139А 3,9 3 70 60
КС147А 4,7 3 58 56
КС156А 5,6 3 55 46
КС162А 6,2 3 22 35
КС168В 6,8 3 20 28
КС170А 7,0 3 20 20
КС175А 7,5 3 18 16
КС182А 8,2 3 17 14
КС191А 9,1 3 15 18
КС191М 9,1 5 15 18
КС191С 9,1 3 18 20
КС210Б 10 3 14 22
КС211Б 11 5 33 15
КС213Б 13 3 10 25
КС433А 3,3 3 190 25
КС439А 3,9 3 175 5
КС447А 4,7 3 160 18
КС468А 6,8 3 120 5
КС510А 10 1 79 25
КС512А 12 1 67 25
КС515А 15 1 53 25
КС515Г 15 1 31 25
КС518А 18 1 45 25

73
КС520В 20 1 22 120
КС522А 22 1 37 25
КС524Г 24 1 19 40
КС527А 27 1 30 40
КС531В 31 1 15 50
КС533А 33 3 20 40
КС539Г 30 3 17 65
КС547В 47 1 10 280
КС568В 68 3 10 400
КС582Г 82 3 8 480
КС596В 96 3 7 560
КС620А 120 5 42 1000
КС630А 130 5 38 1000
КС650А 150 5 33 2400
КС680А 180 5 28 3000
Д808 7 3 33 6
Д209 8 3 29 10
Д810 9 3 26 12
Д811 10 3 23 15
Д814А 8 3 40 6
Д814Б 9 3 36 10
Д814В 10 3 32 12
Д814Г 11 3 29 15
Д814Д 13 3 24 18
Д815А 5,6 50 1400 40
Д815Б 6,8 50 1150 30
Д815В 8,2 50 950 16
Д815Г 10 25 800 30
Д815Д 12 25 650 40
Д815Ж 18 25 450 60
Д815Е 15 25 550 50
Д815И 4,7 50 1400 40
Д816А 22 10 230 240

74
Д816Б 27 10 180 300
Д816В 33 10 150 300
Д816Г 39 10 130 300
Д816Д 47 10 110 300
Д817А 56 5 90 400
Д817Б 68 5 75 400
Д817В 82 5 60 600
Д817Г 100 5 50 800
Д818 9 3 33 100

75
 damatebiTi literatura

1. Справочник по полупроводниковым диодам, транзистоорам и интегральным

схемам. Под общей редакцией Н.Н.Горюнова.- М.: Энергия, 1976.

76