Sukhi Dharti, Dokheal

Manhoon
Author: Ruk Sindhi

‫ ڏکويل ماڻهو‬،‫ُسکي ڌرتي‬

‫ رڪ سنڌي‬:‫مصنف‬

‫ع‬2012 ‫مارچ‬
 ‫فهرست‬

‫‪ ‬پ پ ‪ ،‬نواز شريف ۽ مظلوم قومن جو ڪيس‬

‫‪ ‬امن الِء دهشتگردن کي انعام ڏيندڙ حڪمران ۽ ماتم‬
‫ڪندڙ ُ‬
‫ڪڙي پنجابڻ‬
‫‪ ‬رت ۾ ٻڏل ڌرتيَء جو نوحو‬
‫‪ ‬سوات امن معاهدو‪ :‬مبارڪون ڪنهن کي ڏجن!!!‬
‫‪ ‬پٺاڻستان بڻجندڙ سنڌ ۽ حاتم طائي کان به گوِء کڻندڙ‬
‫حڪمران‬
‫‪ ‬سنڌ جي سياست ۾ آيل نئون ڇال ۽ سنڌ دوستن جون‬
‫ذميواريون‬
‫‪ ‬اين ايف سي ايوارڊ ۽ امير سنڌ جا غريب ماڻهو‬
 ‫سنڌ کي بڇايل اماڙيون ۽ نئين سال جي‬ ‫‪‬‬
‫ايجنڊا‬
‫محبتن جي ڏهاڙي سنڌ کي مليل بارود جو‬ ‫‪‬‬
‫تحفو‬
‫پاڻي تي پساهه ڏيندڙ هيُء ماڻهو‬ ‫‪‬‬
‫امان مان آفيس ڪونه وينديس!‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬سکي ڌرتي‪ ،‬ڏکويل ماڻهو‬
‫‪ ‬سنڌوَء جي سير مان نئين سنڌ جو جنم‬
‫‪ ‬سنڌ ۽ پنجاب ۾ ويساهه جا ٽٽل ڌاڳا‬
‫‪ ‬پنهنجي ئي ديس ۾ ويڳاڻا بڻيل سنڌي ماڻهو‬
‫‪ ‬ڪيمپ ڪٿا‪...‬ڏاڏا منهنجي الِء ماني کڻي اچجان‬
‫‪ ‬ٻوڏ متاثرن جي سهائتا جا اعالن ۽ دعائن جا در بند‬
‫ٿيڻ جو امڪان‬
‫‪ ‬صوفي محمد کان حقانيَء تائين‪ :‬ڳالهيون پنهنجن سان‬
‫‪ ‬اسان انسان ڪڏهن ٿينداسين؟‬
‫‪ ‬سنڌ جي نامياري اديب ۽ صحافي رڪ سنڌيَء جو‬
‫انٽرويو‬
‫‪ ‬قاضي فيض محمد هڪ آدرشي انسان‬
‫پ پ ‪ ،‬نواز شريف ۽ مظلوم قومن جو‬
‫ڪيس‬

‫ٻن اڳوڻن وزيراعظمن ۾ جڏهن جمهوريت جي بحاليَء‬

‫الِء مشهور ”ميثاق جمهوريت“ وارو معاهدو ٿيو هو ته ان وقت‬
‫فوجي آپيشاهي سٽيل عوام ۽ خاص ڪري پاڪستان جي‬
‫مظلوم قومن منجهه اها اميد پئدا ٿي هئي ته هاڻ جڏهن به پ‬
‫پ يا مسلم ليگ نواز مان ڪابه پارٽي چونڊن ۾ ڪاميابي‬
‫ماڻي حڪومت جوڙيندي ته گهٽ ۾ گهٽ مظلوم قومن سان‬
‫ماضيَء ۾ ٿيل ناانصافين جو ازالو ڪيو ويندو‪1973 .‬ع واري‬
‫آئين ٺهڻ وقت مظلوم قومن سان جيڪي واعدا ڪيا ويا هئا‪.‬‬
‫انهن جي پاسدراي ڪئي ويندي‪ .‬فوجي آمريت جي دور ۾‬
‫آئين ۾ هڪ طرفيون ترميمون ڪري ننڍن صوبن جي عوام‬
‫جا جيڪي حق غصب ڪيا ويا آهن‪ ،‬سي کين موٽي ملندا‪.‬‬
‫چاڪاڻ ته شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جڏهن ‪1973‬ع جو آئين‬
‫جوڙايو هو‪ ،‬ان وقت ننڍن صوبن جي عوام سان اهو واعدو‬
‫ڪيو ويو هو ته ‪ 20‬سالن جي عرصي بعد ان ۾ ترميون ڪري‬
‫صوبن کي وڌيڪ اختيار ڏنا ويندا‪ .‬پر جنرل ضياَء طرفان ملڪ‬
‫تي زبردستي قبضي بعد اهو واعدو وفا نه ٿي سگهيو‪ 36 .‬سال‬
‫گذري ويا‪ .‬ان وچ ۾ جمهوري حڪومتون به آيون‪ ،‬ته آمريتن به‬
‫عوام کي پنهنجن پنجوڙن منجهه جڪڙيو‪ .‬پر سنڌ‪ ،‬بلوچستان‬
‫۽ پختون خواه جو عوام پنهنجا ڦريل حق ماڻڻ بدران ويتر‬
‫ٿورا گهڻا يعني انڌا منڊا مليل حق به وڃائي ويهي رهيو‪36 .‬‬
‫سالن جي عرصي اندر ٻه ٻه ڀيرا پ پ ۽ مسلم ليگ نواز‬
‫جون حڪومتون به آيون پر ”ادو ڄائو‪ ،‬ادي مئي‪ ،‬اسان اوترا‬
‫جو اوترا‪ “.‬واري چوڻي موجب جيئن پوِء تيئن مظلوم ۽‬
‫محڪوم قومن جو عوام ويو زنجيرن منجهه جڪڙندو‪.‬‬
‫تاريخي طور الڳ وجود رکندڙ قومن جي سڃاڻپ کي ختم‬
‫ڪرڻ‪ ،‬سندن تاريخي حقن تي راتاهي جو تسلسل نه فقط‬
‫برقرار رهيو پر ان اڃا وڌيڪ خوفناڪ شڪل اختيار ڪري‬
‫ورتي‪ .‬پنهنجي ڪائناتي حقن الِء جهيڙيندڙ قومن سنڌين ۽‬
‫بلوچن کي فوج ڪشيَء جو شڪار ٿيڻو پيو‪ .‬ايم آر ڊي‬
‫تحريڪ ۾ سنڌين جو رت وهايو ويو ۽ وري رياست جي رٽ‬
‫قائم رکڻ جي بهاني بلوچن جي سينن ۾ سنگينون ٽنبيون‬
‫ويون‪ .‬جنرل مشرف جي دور ۾ بلوچستان ۾ جيڪو آپريشن‬
‫شروع ڪيو ويو‪ ،‬سو اڄ به پنهنجي وحشتناڪ شڪل ۾ جاري‬
‫آهي‪ .‬بلوچستان جي ڌرتيَء تي واالر ڪرڻ الِء گوادر بندرگاه‬
‫جو هيبتناڪ منصوبو پنهنجي مڙني خوفناڪين سان جاري‬
‫آهي‪ .‬سنڌ جا وسيال لٽيا پيا وڃن‪ .‬سنڌ ڌارين جي آبادڪاريَء‬
‫جو نه صرف شڪار آهي پر هاڻ ته ڌاريا ماڻهو سنڌ کي حصا‬
‫پتيون ڪرڻ الِء ڌرتي ڌڻين سان ٻه پاڻي ڪرڻ الِء سينا ساهي‬
‫رهيا آهن‪.‬‬
‫هن وقت جڏهن حڪمرانن ۽ حڪمران رهندڙ پارٽين‬
‫جي اڳواڻن جي سيني ۾ملڪ جي سالميت ۽ استحڪام جو‬
‫درد دکي رهيو آهي‪ .‬ان وقت اسان مظلوم قومن جا هيڻا ۽ بي‬
‫يارو مددگار ماڻهو سندن خدمت ۾ نماڻو عرض رکون ٿا ته‬
‫ٻيلي پاڪستان هوا ۾ بيٺل ڪو ڦوڪڻو ڪونهي‪ ،‬پر هيُء‬
‫ملڪ هتي موجود قومن جي وجود جو ئي نالو آهي‪ .‬هتي‬
‫رهندڙ سنڌين‪ ،‬پنجابين‪ ،‬پٺاڻن‪ ،‬بلوچن ۽ سرائڪين جي جيئرن‬
‫جاڳندن ماڻهن جي ساه ۽ پساه سان ئي هن ملڪ جي دل‬
‫ڌڙڪندي آهي‪ .‬جيڪڏهن ڪنهن کي هن ملڪ جو ايڏو ئي‬
‫اونو ۽ فڪر آهي ته پوِء ان ۾ رهندڙ ماڻهن جي خوشحاليَء ۽‬
‫حقن واري معاملي تي ڇو ٿيون اکيون ٻوٽيون وڃن‪ .‬ملڪ‬
‫تڏهن مستحڪم ۽ جٽادار ٿيندو‪ ،‬جڏهن هتي رهندڙ قومون‬
‫پاڻ ڀريون ٿينديون‪ ،‬مستحڪم ۽ مضبوط ٿينديون‪ .‬سندن‬
‫پئدائشي حقن جو احترام ڪيو ويندو‪.‬‬
‫ڪالهه جڏهن مسلم ليگ نواز جي سربراه نواز شريف‬
‫۽ سندس پارٽي ميثاق جمهوريت تي حڪومت سان ڳالهين الِء‬
‫چارٽر پڌرو ڪيو آهي ۽ خود نواز شريف اها دعوى ڪئي آهي‬
‫ته هو ننڍن صوبن جي عوام کي گڏ کڻي هلڻ گهري ٿو ته‬
‫اسان جي دل کي وري اها انڌي منڊي تسلي ملي آهي ته من‬
‫وقت جي تلخ حقيقتن ۽ ماضيَء جي تجربن مان ملڪ جي هن‬
‫وڏي پارٽي ۽ سندس قيادت ڪجهه پرايو هجي‪ .‬وڏي صوبي ۾‬
‫اڪثريت رکندڙ ان پارٽيَء جي قيادت جي ذهن ۾ ملڪ کي‬
‫بچائڻ ۽ مستحڪم ڪرڻ جو حقيقي درد جاڳيو هجي‪ .‬پر پ‬
‫پ حڪومت کي موڪليل ان فارمولي ۾ ميان صاحب جي‬
‫پارٽي وري به قومن جي حقيقي حقن ۽ اختيارن واري معاملي‬
‫کي اڳيان آڻڻ کان ڄاڻي واڻي گوٿناٿ ڪئي آهي ۽ معاملي‬
‫کي منجهائي عوام کي بتال ڪرڻ جا گر استعمال ڪيا آهن‪.‬‬
‫هڪ طرف اين ايف سي ايوارڊ جي نئين سر جوڙجڪ ۽‬
‫ڪنڪرٽ لسٽ جي خاتمي جي ته ڳالهه ڪئي وئي آهي‪ ،‬پر‬
‫صوبن (قومن) کي حقيقي خودمختياري واري سوال کي ڄاڻي‬
‫واڻي وڏي فنڪاريَء سان گول ڪيو ويو آهي‪ .‬ڪجهه ڏينهن‬
‫اڳ متحده قومي موومينٽ قومي اسيبمليَء ۾ صوبن کي‬
‫اختيار ڏيڻ الِء ‪1973‬ع جي آئين ۾ ترمين الِء هڪ بل تجويز‬
‫ڪيو هو‪ .‬جنهن ۾ صوبن الِء انهن حقن جي ڳالهه ڪئي وئي‬
‫هئي‪ ،‬جيڪا ڳالهه لڳ ڀڳ ‪ 40‬سال اڳ شيخ مجيب الرحمان‬
‫جي عوامي ليگ ڪئي هئي‪ .‬پر ان وقت جي فوجي حڪمرانن‬
‫ملڪ کي ٻه ٽڪر ڪرڻ ته سهايو پر بنگالي عوام جي جائز‬
‫گهرن کي قبول نه ڪيو‪ .‬هاڻي جڏهن پلين هيٺان گهڻو پاڻي‬
‫وهي چڪو آهي ۽ باقي ملڪ جو وجود به حڪمرانن جي‬
‫افعالن سبب داَء تي لڳل آهي‪ ،‬ان وقت گهٽ ۾ گهٽ ملڪ‬
‫جي خيرخواهي جي دعوى ڪندڙ پارٽين جي قيادت کي به‬
‫وقت ۽ حالتن آهر فيصال ڪرڻ گهرجن‪ .‬نه فقط نواز ليگ پر‬
‫پ پ تي ان سلسلي ۾ وڌيڪ ذميواريون عائد ٿين ٿيون‪ .‬پ‬
‫پ کي تازين چونڊن ۾ ننڍن صوبن جي عوام وڌ کان وڌ‬
‫مينڊيٽ ڌئي اقتدار جي ايوانن تائين پهچايو آهي‪ .‬سنڌ‪ ،‬سرحد‬
‫۽ پختون خواه ۾ پ پ سميت ننڍن صوبن جي حقن جي ڳالهه‬
‫ڪندڙ پارٽيون حڪومت ۾ آهن‪ .‬هيُء پهريون ڀيرو ٿيو آهي‬
‫جو پ پ‪ ،‬اي اين پي‪ ،‬ايم ڪيو ايم ۽ ننڍن صوبن سان تعلق‬
‫رکندڙ پارٽيون مرڪز ۾ سگهاري پوزيشن ۾ آهن‪ .‬ان سان‬
‫گڏوگڏ مسلم ليگ نواز به ماضيَء ۾ ۽ خاص ڪري اقتدار‬
‫کان محروم هجڻ وقت صوبن کي حق ڏيارڻ جي ڳالهه ڪندي‬
‫رهي آهي‪ .‬نواز ليگ ساڳي طرح اي پي ڊي ايم ۾ به شامل‬
‫مظلوم قومن جي پارٽين سان اهڙا واعدا ڪندي رهي آهي ته‬
‫هو اقتدار ۾ اچي يا مخالف ڌر ۾ هوندي وقت جي حڪمران‬
‫ڌر تي اهو دٻاُء برقرار رکندي ته اها قومن کي پنهنجا حق ڏئي‪.‬‬
‫خود بلوچستان جي حوالي سان نواز ليگ جا زباني ڪالمي‬
‫اهي اقرار ۽ اعالن موجود آهن ته بلوچستان سميت ننڍن‬
‫صوبن کي پنهنجا اختيار ملڻ گهرجن‪.‬‬
‫هاڻي جڏهن آئين ۾ ترميمن الِء جاکوڙ جاري آهي ته ان‬
‫وقت مظلوم قومن جو عوام حڪمران ڌر سميت پنجاب ۾‬
‫اڪثريت رکندڙ پارٽين آڏو اها حجت ڪرڻ ۾ حق بجانب آهي‬
‫ته هاڻي گذريل ‪ 62‬سالن ۾ ننڍن صوبن (قومن) سان ڪيل‬
‫زيادتين جو حقيقي معنى ۾ ازالو ڪيو وڃي‪ .‬آئين ۾ اهڙيون‬
‫جٽادار ۽ عوام دوست تبديليون ڪيون وڃن‪ .‬جنهن سان ملڪ‬
‫جي سالميت آڏو آيل سوال ۽ خطرا ٽري سگهن‪ .‬ان سلسلي ۾‬
‫اقتدار کان ٻاهر ويٺل ڌرين کي به اسان جي گذارش آهي ته هو‬
‫هن معاملي تي سگهارو آواز بلند ڪن‪ .‬جيڪڏهن ججن جي‬
‫بحاليَء الِء عوام کي رستن تي آڻي سگهجي ٿو ته پوِء ملڪ‬
‫جي استحڪام يعني هتي موجود قومن جي موت ۽ حياتي‬
‫وارن معاملن تي مجرماڻي ماٺ ملڪ سان ڪهڙي سڄڻائپ‬
‫چئي سگهجي ٿي‪.‬‬
‫وفاقي پاڪستان ۾ ننڍين ۽ پوئتي پيل قومن جون‬
‫شڪايتون دور ڪرڻ ۽ کين زندگي جي هر ميدان ۾ انصاف‬
‫ڏيڻ ۽ خوشحالي جي رستي تي آڻڻ الِء ڪي بنيادي انقالبي‬
‫تبديليون آڻڻيون پونديون‪ .‬اهي پاڻ نه اينديون‪ ،‬پر انهن الِء‬
‫ننڍين صوبن جي عوام کي موثر نموني آواز اٿارڻو ۽‬
‫جدوجهد ڪرڻي پوندي‪ .‬ان الِء پاڪستان جي وفاق کي‬
‫مضبوط ۽ مستحڪم ڏسندڙن جو فرض آهي ته هو ننڍين‬
‫قومن جي جائز مسئلن کي حل ڪرڻ الِء گڏجي جدوجهد ڪن‪.‬‬
‫منهنجي راِء ۾ جيڪڏهن هيٺين ‪ 6‬نقطن جي بنياد تي‬
‫جدوجهد هالئي وڃي ته جيڪر پاڪستان جو وفاق مضبوط ۽‬
‫مستحڪم ٿيڻ سان گڏ خوشحال ۽ آسودو پڻ بنجي پوي‪ ،‬۽‬
‫قو من ۾ وڌندڙ نفرتون هميشه الِء ختم ٿي وڃن‪.‬‬
‫پاڪستان ۾ قومن جا مسئال حل ڪرڻ الِء ڪي بنيادي‬
‫نقطا‪:‬‬
‫پاڪستان ۾ چئن قومن جي جداگانه قومي وجودن کي‬
‫تسليم ڪري‪ ،‬پاڪستان کي هڪ گهڻ قومي ملڪ مڃيندي‪،‬‬
‫چئني قومن جي وطنن (صوبن) کي آزاد ۽ خودمختيار رياستن‬
‫جو درجو ڏنو وڃي‪.‬‬
‫پارلياماني طرز حڪومت جي مطابق پاڪستان جو‬
‫هڪ اهڙو وفاق قائم ڪيو وڃي‪ ،‬جنهن ۾ بالغ راِء دهيَء جي‬
‫اصول تي سڌو سنئون چونڊيل قانون ساز اسيمبليَء کي‬
‫مڪمل باالدستي حاصل هجي ۽ وفاقي قانون ساز اسيمبليَء‬
‫۾ مڙني قومن کي هڪ جيتري نمائندگي ڏني وڃي‪.‬‬
‫وفاقي حڪومت صرف ٽي کاتا دفاع‪ ،‬پرڏيهي معامال ۽‬
‫ڪرنسي پاڻ وٽ رکي‪ .‬جنهن جي انتظاميه ۾ چئني قومن جي‬
‫هڪ جيتري نمائندگي هجي‪ .‬صوبن جي وچ ۾ سرمائي جي‬
‫آزادانه منتقليَء تي بندش وڌي وڃي ۽ وفاقي يونٽن کي‬
‫پنهنجو الڳ بئنڪ سرمايو محفوظ ڪرڻ جو حق هجي ۽‬
‫سندن الِء الڳ بئنڪ‪ ،‬بجيٽ ۽ مالياتي نظام هجي‪.‬‬
‫ٽيڪسن جي نفاذ ۽ وصوليَء جو اختيار وفاقي يونٽن‬
‫وٽ هجڻ گهرجي ۽ وفاق کي خرچ پکي الِء يونٽ هڪ جيترو‬
‫ٽيڪس ادا ڪن‪ .‬اهڙي طرح وفاق طرفان ملندڙ گرانٽون يا‬
‫ٻيون امدادون هڪ جيتري تناسب سان يونٽن ۾ ورهايون‬
‫وڃن‪.‬‬
‫وفاقي يونٽن کي پنهنجي نيم فوجي تنظيم (مليشيا)‬
‫رکڻ جو اختيار هجي‪ .‬جنهن جي انتظامي ڪمن ۾ وفاقي‬
‫يونٽ آزاد ۽ خودمختيار هجن‪.‬‬
‫چئني قومن جي ٻولين کي قومي ٻولين جو درجو ڏنو‬
‫وڃي ۽ هر ٻوليَء کي پنهنجي واسطيدار يونٽ اندر سرڪاري‬
‫توڙي خانگي لکپڙهه جي ڪمن ۾ استعمال ۾ آندو وڃي‪.‬‬
‫اردو کي چئني يونٽن جي وچ ۾ رابطي جي زبان طور رهڻ‬
‫ڏنو وڃي‪.‬‬
‫انهن نقطن تي تيستائين ڪاميابي سان عمل ڪرائي‬
‫نه ٿو سگهجي جيستائين‪:‬‬
‫فوج ۾ چئني قومن کي هڪ جيتري نمائندگي ڏئي‪،‬‬
‫فوج ۾ هڪ صوبي جي هڪ هٽيَء کي ختم نه ٿو ڪجي‪.‬‬
‫صوبن جي وچ ۾ ٿيندڙ لڏپالڻ بند ڪرائي نه ٿي وڃي‬
‫۽ سنڌ ۽ بلوچستان ۾ ٻين صوبن جي آيل ماڻهن کي واپس نه‬
‫ٿو ڪيو وڃي ۽ انهن جون ملڪيتون واپس ڪري مقامي‬
‫رهواسين کي نه ٿيون ڏنيون وڃن‪.‬‬
‫هندستان مان آيل مهاجرن کي هتان جي قومن ۾ ضم‬
‫ٿي انهن جي ٻولي ۽ تهذيب کي اپنائڻ تي مجبور نه ٿو ڪيو‬
‫وڃي‪.‬‬
‫منهنجي نظر ۾ مٿين ‪ 6‬نقطن جي بنياد تي ئي‬
‫پاڪستان کي متحد ۽ مستحڪم ڪري سگهجي ٿو‪.‬‬
‫جيڪڏهن هن وقت به وڏي باالدست قوم طرفان ننڍين قومن‬
‫جي سماجي ۽ معاشي حقن کي نظرانداز ڪيو ويو ته ننڍيون‬
‫قومون مجبور ٿي اهڙا رستا اختيار ڪنديون‪ ،‬جيڪي وري‬
‫ٻيهر هڪ ٻئي سان ملي نه سگهندا‪.‬‬
‫اسان هتي پ پ‪ ،‬نواز ليگ‪ ،‬عوامي نيشنل پارٽيَء‪،‬‬
‫ايم ڪيو ايم‪ ،‬بلوچستان ۾ پ پ قيادت ۽ پنجاب جي عوام‬
‫دوست ڌرين کي وينتي ڪنداسين ته هو هاڻي ملڪ کي‬
‫بچائڻ الِء زباني ڪالمي دعوائن ڪرڻ ۽ مظلوم قومن جي‬
‫نالي تي دل پشوري ڪرڻ وارن ترڪتالن کي ڇڏي اهڙا ديرپا‬
‫قدم کڻن‪ ،‬جن سان ماضي ۾ ٿيل ظلمن ۽ نانصافين جي‬
‫ڪاري باب جو هميشه الِء خاتمو ٿي وڃي‪ .‬قدرت هر ڀيري اهڙا‬
‫موقعا مهيا نه ڪندي آهي‪ ،‬خود پ پ الِء به هيُء حقيقي معنى‬
‫۾ امتحان جو موقعو آهي‪ .‬ڇاڪاڻ ته ننڍن صوبن جي عوام‬
‫هميشه پ پ کي پنهنجو ڀرجهلو سمجهيو آهي ۽ ان مان ئي‬
‫پنهنجن دکن ۽ دردن جو درمان ٿيڻ جي آس رکي آهي‪.‬‬
‫جيڪڏهن هن ڀيري به مظلوم قومن جي جذبن کي فقط‬
‫اقتدار جي ڏاڪڻ سمجهي استعمال ڪيو ويو ته پوِء شايد‬
‫مظلوم ماڻهو ڪي ٻيا دڳ ۽ واٽون وٺڻ تي مجبور ٿي پون‪.‬‬
‫(ڇپيل روزاني سنڌ‪ ،‬حيدرآباد‪ 26 ،‬مارچ ‪2009‬ع)‬
 ‫امن الِء دهشتگردن کي انعام ڏيندڙ‬
‫ڪڙي پنجابڻ‬‫حڪمران ۽ ماتم ڪندڙ ُ‬

‫سڄي ملڪ کي دهشتگرد ٽوال مست هاٿيَء جيان‬

‫لتاڙي امن جي خواهش رکندڙ معصوم ماڻهن کي چيڀاٽي ۽‬
‫چٿي رهيا آهن‪ .‬پنجاب ۽ سرحد جا شهر ۽ وسنديون تاراج‬
‫ڪيون پيون وڃن‪ .‬اڃا الهور جي لبرٽي مارڪيٽ لڳ‬
‫سريلنڪا جي ڪرڪيٽ ٽيم تي هنيل گهات وارا زخم ئي نه‬
‫ڇٽا هيا ته ساڳي شهر اندر مناوان ۾ پوليس جي تربيتي‬
‫مرڪز تي صبح جو سوير دهشتگردن حملو ڪري نوجوانن‬
‫جي رت سان هولي کيڏي آهي‪ .‬انهن ڳڀرو نوجوانن جا الش‬
‫سندن مائرن‪ ،‬ڀينرن ۽ ونين ڏانهن موڪليا ويا آهن‪ .‬جن کي‬
‫اڃا ڪيتريون ئي بهار جون مندون ماڻڻيون هيون‪ .‬مائرن‪،‬‬
‫ڀينرن ۽ ونين جا سپنا ساڀيان ڪرڻا هئا‪ .‬شيهي جي گولين ۽‬
‫بارود جي ڌماڪن ۾ اهڙا به ڪيترا ڳڀرو ماريا ويا‪ ،‬جن اڃا‬
‫مٿي تي موڙ به نه ٻڌا هيا‪ .‬کين ته اها به خبر نه هئي ته کين‬
‫ڪهڙي ڏوهه جي سزا ڏني پئي وڃي‪ .‬مٿي ۾ مٽي وجهي پار‬
‫ڪڙي پنجابڻ“ کي ڪير سمجهائي سگهي ٿو‪،‬‬ ‫ڪڍندڙ ان ” ُ‬
‫آهي ڪنهن ايئرڪنڊيشن ۾ ويٺل حڪمران کي طاقت‪ ،‬جو هو‬
‫کيس ٻڌائي سگهي ته تنهنجو ور ان سازشن جو شڪار ٿيو‬
‫آهي‪ .‬جيڪا هنن آمريڪا جي چند ڏوڪڙن عيوض جنرل ضياَء‬
‫جي دور کان شروع ڪئي هئي‪ .‬منهن مٿو پٽيندڙ اها نوجوان‬
‫ناري ته ان وقت اڃا ڄائي به نه هوندي‪ ،‬جڏهن اسان جي‬
‫حڪمرانن آمريڪا جي آشيرواد سان ”نام نهاد جهاد“ جي نالي‬
‫‪1980‬ع واري ڏهاڪي ۾ جنونين جا لشڪر پاليا هئا‪ .‬ان پنجابڻ‬
‫جي ور جا ته ان وقت ئي ”موت جا وارنٽ“ جاري ڪيا ويا هئا‪،‬‬
‫جنهن وقت سندس سرير اڃا مٺڙي ماُء جي ڪک ۾ سرجيو به‬
‫ڪونه هيو‪ .‬ان وقت به سنڌ ۽ ان جا مصيبتن ماريل ماڻهو‬
‫دانهون ڪوڪون ڪري رهيا هئا ته ٻيلي افغان انقالب جي‬
‫چيلهه چٻي ڪرڻ جي شوق ۾ پنهنجون سرحدون دنيا جي‬
‫مڙني غنڊن ۽ لوفرن الَء نه کولي ڇڏيو‪ .‬جنونين کي هٿيار‬
‫پنهوار ڏئي‪ ،‬کين اڇي ۽ ڪاري جو مالڪ نه بڻايو‪ .‬پر اڄ‬
‫وانگر لطيف جي وارثن جي ڪوبه ٻولي ٻڌڻ الِء تيار ڪونه‬
‫هيو‪ .‬اٽلندو کين ملڪ جو دشمن ۽ مذهب تان ٿڙيل قرار ڏئي‪.‬‬
‫مارشالئي عتاب جو شڪار ڪيو ويو‪ .‬سنڌ جون سرحدون‬
‫جهادي ٽولن الِء بي معنى بڻايون ويون‪ .‬منهنجا شهر ۽‬
‫وسنديون پهريون ڀيرو ڪالشنڪوف‪ ،‬راڪيٽ النچر ۽ هينڊ‬
‫گرنيڊ جهڙن موتمار هٿيارن سان روشناس ٿيون‪ .‬ان وقت سنڌ‬
‫جي مظلوم ماڻهن جو ڪوبه آواز ٻڌڻ الِء تيار نه هيو‪ .‬ڪالهه‬
‫پنجاب ۾ ماريل سپاهيَء جو پيُء به حڪمرانن جي ڪوڙي‬
‫پرچار جو شڪار بڻجي سنڌ جي وارثن الِء پنهنجي من ۾‬
‫نفرت ۽ شڪ پالي رهيو هو‪ .‬اڄ جڏهن افغان ڌرتيَء کي بڇيل‬
‫باه جون اماڙيون پنجاب ۽ سرحد کي ساڙڻ لڳيون آهن ته اتان‬
‫جي حڪمرانن ۽ عوام کي سنڌ جي سٻاجهن ماڻهن جون ‪30‬‬
‫سال اڳ ڪيل ڳالهيون شرمسار ته ڪري رهيون آهن پر پوِء به‬
‫هو منهن جي پڪائي سان سنڌ جي امن عالم ۽ ڀائيچاري‬
‫واري پيغام کي پنهنجو ڪرڻ الِء تيار نه آهن‪ .‬هو شاهه لطيف‬
‫جي ”عالم سڀ آباد ڪرين“ واري نظرئي کي دل سان قبولڻ‬
‫الِء تيار نظر نه ٿا اچن‪ .‬منافقيون ۽ مڪاريون سندن رڳ رڳ‬
‫۾ سمايل محسوس ٿين ٿيون‪.‬‬
‫ڪالهه جڏهن سوات جي خوبصورت واديَء کي امن‬
‫جي آسري تي دهشتگردن کي انعام طور ڏنو پئي ويو ته‬
‫انسانيت جي خيرخواهن جا ڏيل ڏڪي ويا‪ .‬سندن دل جي‬
‫ڌڙڪن بند ٿيندي محسوس ٿي‪ .‬سوات امن معاهدي تي دهل ۽‬
‫شرنايون وڄائي سوڀ جا نعرا هڻندڙ اڄ ماتم ۾ مبتال گهرن‬
‫۾ وڃي ڪهڙي طرح انهن سون ورنين ونين سان ڏک ونڊي‬
‫سگهندا‪ ،‬جن جا ڪونڌر مڙس انهن ئي انسانيت جي ويرين‬
‫وڃايا آهن‪ .‬هو انهن جهور پوڙهين مائرن جي مٿي تي ڪيئن‬
‫هٿ رکي سگهندا‪ ،‬جن جا نوجوان پٽ انهن ئي موت جي‬
‫سوداگرن رت ۾ وهنجاريا آهن‪ ،‬جن سان حڪمران امن جي‬
‫خوبصورت نالي تي ٺاهه ڪرڻ بعد هنڀوڇيون ۽ کڳيون هڻي‬
‫رهيا هئا‪.‬‬
‫سوات امن معاهدو اصل ۾ حڪمرانن جي ڪا به فتح‬
‫ناهي‪ ،‬جنهن تي سرحد صوبي ۽ وفاقي گاديَء ۾ ويٺل شادمانا‬
‫ڪري رهيا آهن ۽ عوامي نيشل پارٽيَء کان وٺي ملڪ جي‬
‫سالميت ۽ استحڪام جون ڳالهيون ڪندڙ پارٽيون ۽ ڌريون‬
‫پنهنجي وڏي ڪاميابي قرار ڏئي رهيون آهن‪ .‬ڪالهه جيڪو‬
‫ٽولو عوام دشمن قرار ڏنو ويو هو ۽ سندس مٿان پابندي هڻي‬
‫اخبارن ۽ ٽي وي چينلن کي سندن نالو کڻڻ کان روڪيو ويو‬
‫هو‪ ،‬اهو رات وچ ۾ ڪيئن کير جهڙو پوتر ٿي ويو‪ .‬جو کين‬
‫سرڪاري پروٽوڪول سان سوات جي واديَء ۾ داخل ڪري‬
‫سندن مٿي تي شفقت جو هٿ رکيو ويو‪ .‬کين رياست اندر‬
‫رياست قائم ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي‪ .‬ملڪ جي آئين ۽‬
‫قانون کي پاسيرو رکي‪ ،‬کين متبادل انتظاميه رکڻ جو‬
‫آشيرواد ڏنو ويو‪ .‬ملڪ جا ڪروڙين ماڻهو يعني خاموش‬
‫اڪثريت دٻيل لفظن ۾ ان معاهدي کي فتح بدران شڪست‬
‫سان ڀيٽڻ لڳي‪ .‬امن جي نالي ۾ دهشتگردن کي انعام ڏيڻ جي‬
‫هڪ ڪوشش سمجهڻ لڳي‪ ،‬پر انگريز دور وانگر انعام ۾‬
‫جاگيرون ڏيڻ جا جتن ڪرڻ کان پوِء به حڪمران پنهنجا مقصد‬
‫حاصل ڪري نه سگهيا‪ .‬صوفي محمد سوات جي جاگير عطا‬
‫ٿيڻ بعد راولپنڊي‪ ،‬اسالم آباد ۽ الهور کي تحفظ مهيا ڪري‬
‫نه سگهيو‪.‬اٽلندو طالبان کي پنهنجي ڪاررواين جو دائرو‬
‫وڌائڻ جو موقعو ميسر ٿي ويو‪ .‬دهشتگرديَء جون وارداتون‬
‫ماٺيون ٿيڻ بدران سوات جون سرحدون ٽپي الهور کي ساڙڻ‬
‫۽ ٻارڻ لڳيون‪ .‬ته پوِء ڇا سڀاڻي پنجاب ۾ حڪومت طرفان‬
‫امن جي قيام ۾ ناڪاميَء تي امن الِء الهور به دهشتگردن کي‬
‫انعام ۾ جاگير طور عطا ڪيو ويندو‪.‬‬
‫سوات ۾ دهشتگردن سان امن معاهدي تي ملڪ جي‬
‫سياڻن ماڻهن جي راِء اها آهي ته ان سان فوجي آپريشن دوران‬
‫ڇڙوڇڙ ٿيل دهشتگردن کي ٻيهر هڪ محفوظ پناه گاه ملي‬
‫ويندي‪ .‬کين منظم ۽ هٿياربند ٿي ٻيهر حملي آور ٿيڻ جو‬
‫موقعو ملي ويندو‪ .‬ان سان حڪومت طرفان ڪيل آپريشن جا‬
‫نتيجا ضايع ٿي ويندا‪ .‬سوات امن معاهدي کي ڪافي هفتا‬
‫گذري چڪا آهن‪ ،‬پر حڪومت عوام کي جيڪي امن جا خواب‬
‫ڏيکاريا هئا‪ ،‬انهن جي ساڀيان پري پري تائين نظر نه ٿي اچي‪.‬‬
‫اٽلندو دهشتگردن سوات کي محفوظ مرڪز بڻائي اتان ٻين‬
‫پرامن عالئقن کي نشانو بڻائڻ شروع ڪيو آهي‪ .‬ملڪ جا‬
‫سياڻا ماڻهو ته اهو به چون ٿا ته حڪومت نه صرف امن جي‬
‫دشمنن کي منظم طريقي سان بدامني ڦهالئڻ الِء سوات تحفي‬
‫۾ ڏنو آهي‪ ،‬پر گذريل ٻن ٽن سالن کان هلندڙ آپريشن ۾‬
‫جيڪي دهشتگرد سوگها ڪيا ويا هئا‪ ،‬انهن کي به امن واري‬
‫اللچ ۾ آزاد ڪيو پيو وڃي‪ .‬جنهن جا نتيجا اهي ئي نڪرندا ته‬
‫هو ٻيهر ملڪ کي باه جون اماڙيون بڇائيندا‪ ،‬عوام جو جيئڻ‬
‫جنجال ڪندا‪ .‬ملڪ جي ساڃهه وندن کي اها خبر نه ٿي پوي ته‬
‫حڪومت ملڪي ناڻي جا اربين کربين روپيا خرچ ڪري‪،‬‬
‫قانون الڳو ڪندڙ ادارن جا جوان مارائي جيڪي دهشتگرد‬
‫پڪڙيا هئا‪ .‬انهن کي آزاد ڪرڻ سان ڪهڙا مقصد ماڻڻ گهري‬
‫ٿي‪ .‬جيڪڏهن ايئن ئي ڪرڻو هو ته شروعات ۾ ئي‬
‫دهشتگردن آڏو آڻ مڃي کين انعام اڪرام ڏئي‪ ،‬جند آجي‬
‫ڪرائي ڇڏي ها‪ .‬هيڏي ڌماچوڪڙي ڪرڻ جي ڪهڙي ضرورت‬
‫هئي‪.‬‬
‫اسان جا حڪمران خبر ناهي ته ڪنهن جي ايجنڊا تي‬
‫ڪم ڪري رهيا آهن‪ .‬جيڪڏهن کين امن جو ايترو ئي اونو‬
‫آهي ته پوِء هو سرچاَء جو اهو عمل ٻين عالئقن ۽ اتان جي‬
‫عوام سان شروع ڇو نه ٿا ڪن‪ .‬هڪ طرف دهشتگردن ڏانهن‬
‫ته امن الِء هٿ وڌايو وڃي ٿو‪ ،‬پر ٻئي طرف پنهنجا حق‬
‫گهرندڙ معصوم ماڻهو ماريا ٿا وڃن‪ .‬سندن گهر ۽ وسنديون‬
‫اجاڙيون ٿيون وڃن‪ .‬پنهنجا ڦريل حق گهرندڙ ماڻهو شايد ان‬
‫ڪري اهميت الئق ناهن جو وٽن دهشتگردن وانگر راڪيٽ ۽‬
‫بم گوال ناهن‪ .‬هنن وٽ حق گهرڻ الِء فقط زبان ۽ قلم آهي‪.‬‬
‫سوين ماڻهن جي قاتلن کي ته معاف ڪري‪ ،‬کين محبت مان‬
‫ڀاڪر وجهي تخت تي ويهاريو وڃي ٿو‪ ،‬پر بلوچ عوام کي‬
‫پنهنجي عالئقي جا قانوني‪ ،‬آئيني ۽ فطري حق ڏيڻ‪ ،‬ساڻن ٿيل‬
‫ناانصافين جو ازالو ڪرڻ کي ڪبيرو گناه سمجهيو وڃي ٿو‪.‬‬
‫بلوچن جا ايجنسين طرفان گم ڪيل سوين نوجوان ڇوڪرا ۽‬
‫ڇوڪريون واپس نه ٿا ڪرايا وڃن‪ .‬بي گناه باندي بڻايل بلوچن‬
‫الِء طالبان وانگر جيلن جي در نه ٿا کلن‪ .‬ٻيو ته ڇڏيو پر اسان‬
‫جو صدر صاحب بلوچن کي ان نام نهاد معافي الئق به نه ٿو‬
‫سمجهي‪ ،‬جيڪا رعايت بلوچ پاڻ الِء وٺڻ توهين سمجهن ٿا‪.‬‬
‫ڏوه حڪمران ڪن ٿا‪ ،‬ماڻهو ايجنسيون مارين ۽ گم ڪن‬
‫ٿيون‪ ،‬پر پوِء به امن الِء بلوچن سان حڪمرانن جو رويو اهڙو‬
‫آهي‪ ،‬جنهن جو تصور ڪندي انسانيت جو ڪنڌ شرم کان‬
‫جهڪي وڃي ٿو‪ .‬بلوچ طالبان وانگر ڪابه رعايت نه ٿا گهرن‪،‬‬
‫کين ڪابه معافي نه گهرجي‪ ،‬پر هو فقط پرامن جدوجهد ذريعي‬
‫پنهنجا حق گهرن ٿا‪ .‬شايد هو طالبان وانگر ڪا خاص مخلوق‬
‫ناهن‪ ،‬جو حڪمران سندن مطالبي کي مان ڏين‪.‬‬
‫حڪمرانن جنهن خطرناڪ روايت جو بنياد وڌو آهي‪.‬‬
‫اها ڪٿي دنگ ڪندي‪ .‬خدا خير ڪري‪ ،‬جيڪڏهن سوات واري‬
‫امن معاهدي کي بنياد بڻائي سڀاڻي سنڌ ۾ تيزيَء سان داخل‬
‫ٿيندڙ طالبان جا ٽوال ڪراچيَء ۽ حيدرآباد سميت شڪارپور ۾‬
‫به دهشتگرديَء ذريعي حڪومتي رٽ کي مٽيَء ۾ مالئي‬
‫سرڪار تي امن ٺاه الِء دٻاُء وجهي ويهي رهن ۽ امن الِء سنڌ جا‬
‫شهر به سوات وانگر جاگير طور گهري ويهن ته پوِء سنڌ جي‬
‫ناريَء کي به الهور جي ڪڙي پنجابڻ وانگر پنهنجن پيارن تي‬
‫فقط پار ڪڍي روئڻ جو ئي موقعو ملي سگهندو‪.‬‬
‫(ڇپيل‪ ،‬روزاني سنڌ حيدرآباد‪ 2 ،‬اپريل‪2009 ،‬ع)‬
 ‫رت ۾ ٻڏل ڌرتيَء جو نوحو‬

‫بلوچ مزاحمت جي هڪ اڻ موٽ ڪردار جنرل شيروف‬

‫اڄ کان ‪ 24 ،23‬سال اڳ خيرپور جي سپريئر سائنس ڪاليج ۾‬
‫سنڌ دوست انقالبي تنظيم جي شاگرد ونگ ايس ايس او‬
‫طرفان ڪرايل هڪ سيمينار ۾ جذباتي شاگردن طرفان ڪيل‬
‫هوائي فائرنگ دوران کين فائرنگ کان منع ڪندي چيو هو ته؛‬
‫”گوليون سنڀالي رکو‪ ،‬سڀاڻي انهن جي گهڻي ضرورت‬
‫پوندي‪“.‬‬
‫اڄ جنرل شيروف ته اسان جي وچ ۾ موجود ناهي‪ ،‬پر‬
‫سندس ڪيل هدايت شايد اڄوڪي وقت الِء هئي‪ .‬اڄ بلوچستان‬
‫۽ سنڌ جو عوام هٿياربند دشمنن جي گهيري ۾ آهي‪ .‬کين ان‬
‫گهيري مان سندن پرامن جمهوري جدوجهد صحيح سالمت‬
‫ٻاهر ڪڍڻ ۾ ناڪام رهي آهي‪ .‬بندوق جي ٻولي ڳالهائيندڙ‬
‫دليل ٻڌڻ الِء تيار ناهن‪ .‬اڄ بلوچ ۽ سنڌي عوام کي تاريخ جي‬
‫ان موڙ تي آڻي بيهاريو ويو آهي‪ ،‬جتي گوليَء جو جواب‬
‫گوليَء سان ڏيڻ کان سواِء ٻيو ڪوبه چارو نه رهيو آهي‪.‬‬
‫جنرل شيروف (شير محمد مري) ان وقت سوويت‬
‫يونين خالف جهاد ۾ مصروف فوجي حڪمرانن ۽ انهن جي‬
‫ساٿاري ٽولن کي مخاطب ٿيندي چيو هو ته‪ ،‬پنجاب جي مائرن‬
‫کي مستقبل اڃان گهڻو ڪجهه رئاريندو‪ .‬ڇاڪاڻ جو هنن‬
‫تاريخ جي ٿڦڙ مان سبق نه سکيو آهي‪ .‬اها ٿڦڙ جيڪا کين‬
‫بنگالديش جي صورت ۾ لڳي چڪي آهي‪ .‬جنرل شيروف جي‬
‫ياد ڏياريل ٿڦڙ شايد ٻيهر پنجاب جي اصل اقتدار ڌڻين جا ڳل‬
‫ڳولي رهي آهي‪.‬‬
‫ڪالهه بلوچستان جي ڌرتيَء کي ٻيهر پنهنجن‬
‫ڪونڌرن جا الش تحفي ۾ ڏنا ويا آهن‪ .‬تربت مان ڪجهه ڏينهن‬
‫اڳ اغوا ڪيل بلوچستان نيشنل موومينٽ جي سربراه غالم‬
‫محمد بلوچ‪ ،‬بلوچ ريپبليڪين پارٽيَء جي اڳواڻ شير محمد‬
‫بلوچ ۽ الال منير بلوچ جا چچريل الش هٿ اچڻ بعد بلوچ‬
‫ڌرتيَء ٻيهر نفرت جي باهه اوڳاڇڻ شروع ڪئي آهي‪ .‬اها باهه‬
‫انهن قوتن خالف ڀڙڪا ڏئي ڀنڀٽ بڻجڻ طرف وڃي رهي‬
‫آهي‪ ،‬جيڪي قوتون پاڪستان جي وجود کان وٺي بلوچ وجود‬
‫جون انڪاري رهيون آهن‪ .‬رستن تي ٻرندڙ باهه کي شايد‬
‫حڪمران پنهنجي رياستي طاقت سان ڪجهه ڏينهن اندر‬
‫وسائڻ ۾ ڪامياب وڃن‪ .‬پر بلوچ ماُء‪ ،‬ڀيڻ ۽ ڀاُء جي دل ۾‬
‫جيڪا نفرت جي باهه اوتي وئي آهي‪ ،‬ان کي وسائڻ الِء شايد‬
‫حڪمرانن وٽ اهو پاڻي ئي موجود نه هجي‪ .‬دلين ۾ محبت ۽‬
‫مٺاس پيدا ڪرڻ الِء صدين جو سفر طئه ڪرڻو پوندو آهي‪.‬‬
‫جڏهن ته نفرت پکيڙڻ الِء فقط هڪ ڄڀي ئي ڪافي هوندي‬
‫آهي‪ .‬پر هتي ته پاڪستان جي عمر جي حساب کان به وڌيڪ‬
‫بلوچ عوام جي من کي جهير ڏنا ويا آهن‪.‬‬
‫پ پ سان الڳپيل حڪمران چون ٿا ته اسان بلوچ‬
‫عوام سان ماضيَء ۾ ٿيل ناانصافين تي معافي جا طلبگار‬
‫آهيون‪ ،‬سندن ناراضگي ختم ڪرڻ الِء کين محبتن بدران‬
‫ڏوڪڙن جو پيڪيج ڏينداسين‪ .‬کين اهي سڀ حق ۽ اختيار ڏنا‬
‫ويندا‪ ،‬جن جو هتان جي قومن نه پر حڪمرانن موجب صوبن‬
‫سان ‪1973‬ع جي آئين وقت اقرار ڪيو ويو هو‪ .‬پر شايد‬
‫حڪمرانن جا اعالن ۽ اقرار حج تي ويندڙ ان وياجي سيٺ‬
‫وانگر آهن‪ ،‬جنهن موجب هو عمري تي وڃي پنهنجا اڳيان سڀ‬
‫ڏوهه بخشرائي ايندو‪ .‬جنهن بعد کيس وري نوان گناه ڪرڻ الِء‬
‫پروانو ملي ويندو‪ .‬جيڪڏهن حڪمرانن بلوچ عوام کان‬
‫معافي فقط ان ئي مقصد تحت ورتي هئي ته پوِء کين ڪا‬
‫معيار ڏيڻ ٺهي ئي نه ٿي‪ .‬ٻي صورت ۾ عوام کي اهو ضرور‬
‫ٻڌائڻو پوندو ته اهي ڪهڙيون قوتون آهن‪ ،‬جيڪي هڪ‬
‫جيئري جاڳندي قوم جو وجود برداشت ڪرڻ الِء تيار ناهن‪.‬‬
‫اهي ڪهڙا هٿ آهن‪ ،‬جيڪي بلوچستان جي عوام کي ملڪ‬
‫کان ڪوهين دور ڌڪڻ جا سانباها ڪري رهيا آهن‪ .‬اهي‬
‫ڪهڙيون طاقتون آهن جن کان هن ملڪ جي قومن ۾‬
‫پنهنجائپ‪ ،‬پيار‪ ،‬هڪ ٻئي جو احترام ۽ برابري وارا الڳاپا‬
‫قائم ٿيڻ جون ڪوششون برداشت نه ٿيون ٿين‪ .‬بلوچن کان‬
‫معافي به انهن قوتن نه ورتي آهي‪ ،‬جنهن جا هٿ بلوچ عوام‬
‫جي خون ۾ رڱيل آهن‪ ،‬پر انهن ورتي آهي‪ ،‬جيڪي اڄ به ان‬
‫معاملي ۾ بي وس بڻيل آهن‪.‬‬
‫بلوچ عوام جي ڌرتي تي آپريشن جا پاڇا پوئياڙي جي‬
‫سج وانگر جيئن پوِء تيئن ڇو ٿا ڊگها ٿيندا وڃن‪ .‬اڪبر‬
‫بگٽيَء‪ ،‬باالچ مريَء ۽ هاڻ ‪ 3‬بلوچ اڳواڻن جا الش ڌرتيَء‬
‫واسين ڏانهن ڪهڙا نياپا کڻي وڃن ٿا‪ .‬جنرل مشرف جي‬
‫آمريتي دور جي خاتمي بعد عوام منجهه اها اميد پيدا ٿي هئي‬
‫ته مظلوم ماڻهن کي وڌيڪ الش نه ملندا‪ ،‬سندن حقن ۽‬
‫خودمختياريَء جو احترام ڪيو ويندو‪ .‬ماضيَء ۾ ٿيل‬
‫ناانصافين جا پيرا کڄندا‪ ،‬چور پڪڙي عوامي عدالتن ۾ آندا‬
‫ويندا‪ .‬ڦرلٽ جو حساب وياج سميت واپس ڪرڻو پوندو‪ .‬پر‬
‫هتي ته قصو ئي الٽو ٿو نظر اچي‪.‬‬
‫ملڪ جي مالڪيَء جي دعوى ڪندڙ سياسي پارٽين‬
‫کي اقتدار جي حصي پتيَء واري ڄنڊا پٽ مان فرصت ئي نه‬
‫ٿي ملي‪ .‬ته پوِء هو هڪ قوم جي ڌرتيَء تي لڳل باه جو سيڪ‬
‫ڪيئن محسوس ڪري سگهنديون‪ .‬رت ۾ ٻڏل ڌرتيَء جو‬
‫نوحو ڪير ٻڌي سگهندو‪ .‬اسان کي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته‬
‫ملڪ جي استحڪام ۽ سالميت جو ڏينهن رات راڳ آالپيندڙن‬
‫کي سوات ۾ دهشتگردن سان ڪيل امن معاهدي ٽٽڻ جو ته‬
‫اونو آهي‪ ،‬پر هڪ قوم جي وجود مٿان منڌيئڙو ڦيرائڻ وارن‬
‫هٿن جي ڪير به نشاندهي ڪرڻ الِء تيار نه آهي‪1970 .‬ع ۾ به‬
‫اسان جي حڪمرانن جو هڪ قوم ڏانهن اهو ئي رويو هو‪،‬‬
‫جيڪو اڄ بلوچن ڏانهن رکيو پيو وڃي‪ .‬ان وقت به اهي اعالن‬
‫ڪيا ويا هئا ته ملڪ ۾ سڀ خير آهي‪ ،‬ڀر وارا ملڪ شيطان‬
‫گيريَء کان نه ٿا مڙن‪ .‬اڄ به بلوچ مسئلي پويان بلوچ عوام‬
‫سان ٿيل ناانصافين جو داستان ڳولڻ يا انهن کي تسليم ڪرڻ‬
‫بدران مسئلي کي منجهائي‪ ،‬عوام جي اکين ۾ ڌوڙ وجهڻ‬
‫جي ڪوشش ڪئي ٿي وڃي‪ .‬بلوچ عوام جي دلين ۾ موجود‬
‫درد جا سبب ڳولڻ الِء سرحدون اورانگهڻ بدران جبلن ۽‬
‫ٽڪرن جي پاڇي ۾ حياتيَء جا آخري پساه کڻندڙ بلوچياڻيَء‬
‫کان معاملي جو نبيرو پڇيو وڃي ته سڀ سٽ سلجهي پوندا‪.‬‬
‫جبلن ۾ جان جي امان ملڻ واسطي ڀٽڪندڙ پيرين اگهاڙن‬
‫بلوچن کان پڇيو وڃي ته ملڪ ڪيئن سالمت رهي سگهي ٿو‪.‬‬
‫ڇا حڪمرانن ۾ اها جرئت آهي ته هو ڳڀي جي ڳوال ۾‬
‫ڀٽڪندڙ بلوچ ٻارن کي اهو ٻڌائي سگهن ته معدني دولت سان‬
‫ماالمال ڌرتيَء جا فرزند بک ۽ بدحاليَء جو شڪار ڇو ٿيا آهن‪.‬‬
‫گئس جي ذخيرن جا مالڪ چلهه گرم ڪرڻ الِء ڪاٺيون گڏ‬
‫ڪرڻ الِء ڇو ڪشاال ڪڍڻ تي مجبور آهن‪.‬‬
‫آئين ۽ قانون جون شقون تبديل ڪرڻ الِء پريشان‬
‫سياستدان آخر بلوچ ماُء جي ڳلن تي ڳڙندڙ ڳوڙهن تي ڇو نه‬
‫ٿا سوچڻ الِء مجبور ٿين‪ .‬اعلى عهديدارن جي اختيارن ۾ هيٺ‬
‫مٿانهين الِء سر پڪڙي سوچ ۾ ويٺل اقتداري دانشور هڪ‬
‫ديس جي سيني مان وهندڙ رت ۽ سندس وجود کي لڳل باه جو‬
‫سيڪ ڇو نه ٿا محسوس ڪري سگهن‪ .‬ڇا هو سادي سودي‬
‫بلوچ کي اهو سمجهائي سگهندا ته ‪ 17‬ترميم جي خاتمي يا ‪58‬‬
‫ٽو بي جي تبديليَء سان سندن سيني ۾ ٻرندڙ باه تي ڇنڊا‬
‫پئجي سگهندا‪ .‬آئين ۾ ترميمن سان بلوچن جي سيني ۾ لڳل‬
‫بڙڇي بعد وهندڙ رت بند ٿي سگهندو‪ .‬ٻيلي سوڳ ۾ ورتل‬
‫ڌرتي ڌڻين سان وڌيڪ ڀوڳ نه ڪيو‪ .‬آئين ۾ ترميمن‪ ،‬صدر ۽‬
‫وزيراعظم جي اختيارن کان وڌيڪ مظلوم قومن جو وجود‬
‫برقرار رکڻ‪ ،‬سندن اندر ۾ اوتيل ٽانڊن تي پاڻي وجهڻ اهم‬
‫آهي‪ .‬حڪمران توڙي مخالف ڌر ۾ ويٺل ايندڙ وقت جا اقتدار‬
‫ڌڻي جيڪڏهن واقعي ملڪ جي سالميت ۽ استحڪام جا‬
‫حقيقي خيرخواه آهن ته پوِء هو ملڪ جي مظلوم قومن جي‬
‫ڪيس کي اوليت ڏئي‪ ،‬سندن وجود مٿان لٽڪندڙ تلوار کي‬
‫هٽائين‪ ،‬ٻي صورت ۾ جنهن ميلي مچائڻ جو اهتمام ڪيو پيو‬
‫وڃي‪ ،‬ان الِء پٽ ئي ميسر نه هوندو ته دوسو ڪٿي دهل‬
‫وڄائيندو!‬
‫اڄ جڏهن آئين ۾ ترميمن تي سڀ ڌريون متفق آهن ته‬
‫پوِء بسم اهلل ئي قومن کي پنهنجا اختيار ۽ حق ڏيڻ ۽ کانئن‬
‫کسيل وسيال واپس ڪرڻ کان ڪئي وڃي‪ .‬ملڪ ۾ موجود‬
‫قومن وچ ۾ هڪ نئون معاهدو ڪيو وڃي‪ .‬جنهن ۾ مظلوم‬
‫قومن کي اها ضمانت ملڻ گهرجي ته مٿن اڪثريت ۽ طاقت‬
‫جي زور تي قبضي وارو باب هميشه الِء بند ٿي ويندو‪ ،‬سندن‬
‫وطن‪ ،‬سرحدن‪ ،‬ٻولي‪ ،‬ثقافت ۽ الڳ سڃاڻپ جو احترام ڪيو‬
‫ويندو‪ .‬اسان جي حڪمرانن کي اهو سمجهي ڇڏڻ گهرجي ته‬
‫اڄ پاڪستان جنهن مشڪل دور مان گذري رهيو آهي ۽‬
‫سندس چوطرف جيڪي واڳون وات کوليو بيٺا آهن‪ ،‬انهن جي‬
‫حملن کان کيس رڳو فوجي قوت نه پر هتان جو عوام ئي‬
‫بچائي سگهي ٿو‪ .‬فوجي طاقت ۽ پرڏيهي امداد جي آسري تي‬
‫پنهنجي ئي عوام کان اڄ تائين ڪابه حڪومت جنگ کٽي نه‬
‫سگهي آهي‪ .‬هن وقت ملڪ جي باقي ٽن قومن سنڌين‪،‬‬
‫پنجابين ۽ پٺاڻن کي به بلوچ قوم جي درد کي محسوس‬
‫ڪندي‪ ،‬سندن ڳوڙها اگهڻ الِء هٿ اڳتي وڌائڻ گهرجي‪ .‬بلوچ‬
‫عوام تي ڏاڍ ۽ ڏهڪاَء ۾ ملوث ڌرين کي لغام ڏيڻ الِء هڪ‬
‫ٿي آواز بلند ڪرڻ گهرجي‪ .‬ته جيئن سڀاڻي اسان سڀ بلوچن‬
‫آڏو ائين مياري ٿي نه سگهون‪ ،‬جيئن ‪1971‬ع وار سانحي کان‬
‫پوِء بنگالي ڀائرن سان اک ۾ اک مالئڻ جهڙا نه رهيا هئاسين‪.‬‬
‫(ڇپيل‪ ،‬روزاني سنڌ حيدرآباد‪ 11 ،‬اپريل‪2009 ،‬ع)‬
 ‫سوات امن معاهدو‪ :‬مبارڪون ڪنهن‬
‫کي ڏجن!!!‬

‫ملڪ جي ماڻهن کي اها خبر نه ٿي پوي ته هو پياري‬

‫پاڪستان اندر آيل اچرج جهڙي تبديليَء تي مبارڪون ڪنهن‬
‫کي ڏين‪ .‬مبارڪن جي شروعات پابندي پيل تنظيم تحريڪ‬
‫نفاذ شريعت محمدي جي اڳواڻ صوفي محمد کان ڪئي وڃي‪.‬‬
‫يا ملڪ جي چونڊيل انهن عوامي نمائندن کان ڪئي وڃي‪ ،‬جن‬
‫ڪروڙين ماڻهن جي راِء مٿان هڪ بندوق بردار ٽولي جي‬
‫مرضي مڙهي ڇڏي آهي‪ .‬قومي اسيمبليَء ۾ نظام عدل بل جي‬
‫منظوري وارو مطالبو ڪنهن ڪيو هو‪ .‬اهو مطالبو ڪنهن جو‬
‫هيو‪ .‬اها ڳالهه ملڪ جي انهن ماڻهن کي ڪانه ٻڌائي وئي‪ .‬جن‬
‫جي ووٽ سان هي اسيمبلي ميمبر چونڊجي آيا هئا‪ .‬ڇا ان‬
‫ايوان کي اهڙو فيصلو ڪرڻ جو مينڊيٽ به مليل هو يا نه؟ ان‬
‫جي به پرواهه نه ڪئي وئي‪ .‬جيڪڏهن ان سڄي معاملي جو‬
‫ڇيد ڪبو ته صورتحال هيٺين وڃي بيهندي‪.‬‬
‫نظام عدل جو مطالبو هن ملڪ جي عوام جو بلڪل‬
‫نه هيو‪ .‬اها گهر هڪ اهڙي ٽولي يا تنظيم ڪئي هئي‪ ،‬جنهن‬
‫تي ملڪ جي حڪومت هن کان اڳ پابندي مڙهي چڪي هئي‪.‬‬
‫ڪنهن پابندي پيل تنظيم جي مطالبي تي هڪ متبادل‬
‫نظام ملڪ جي ڪنهن به حصي تي مڙهڻ جو ڪهڙو جواز‬
‫هيو‪ .‬ان بابت ايوان صدر توڙي پارليامينٽ جا نمائندا خاموش‬
‫آهن‪ .‬ڇا هو عوام کي اهو ٻڌائي سگهندا ته جيڪڏهن تحريڪ‬
‫محمدي جو مطالبو ۽ عمل جائز هيا ته ان مٿان پابندي ڇو‬
‫مڙهي وئي هئي‪ .‬حڪومت ان وقت غلط هئي يا هيُء فيصلو‬
‫ڪرڻ وقت کيس چريو ڌاتورو کارايو ويو هو‪ .‬عوام کي ته ان‬
‫وقت ڏندين آڱريون اچي ويون‪ ،‬جڏهن پارليامينٽ هڪ پابندي‬
‫پيل تنظيم جو نظام ملڪ جي هڪ حصي تي مڙهڻ کان اڳ‬
‫شرم پرچائڻ الِءَء اهو به نه ڪيو جو ان بل منظور ڪرڻ کان‬
‫اڳ گهٽ ۾ گهٽ ان تنظيم تان پابندي ته هٽائي ڇڏي ها‪.‬‬
‫ملڪ ۾ هڪ آئين جي موجودگيَء ۾ هڪ مخصوص‬
‫عالئقي ۾ ان جي متبادل نظام الڳو ڪرڻ ڇا آئين جي خالف‬
‫ورزي نه هئي‪ .‬عزت وارن پارليامينٽ ميمبرن کي ان وقت‬
‫ملڪ جو آئين ڇو نه ياد آيو‪ .‬ان وقت کانئن ‪1973‬ع واري آئين‬
‫کي بحال ڪرڻ وارا قول ۽ اقرار ڇو وسري ويا‪ .‬ڇا اها ملڪ‬
‫جي آئين سان غداري نه هئي‪ .‬ڇا اهو عمل ان معاهدي جي‬
‫خالف نه هيو‪ ،‬جيڪو شهيد محترما بينظير ڀٽو ۽ نواز شريف‬
‫ڪيو هو‪ ،‬جنهن کي ميثاق جمهوريت جو نالو ڏنو ويو آهي‪.‬‬
‫جنهن تي عمل الِء ميان نواز شريف کي رات جو ننڍ به نه ٿي‬
‫اچي‪ .‬هڪ ملڪ اندر هڪ ئي وقت ٻه قانون الڳو ڪرڻ واري‬
‫عمل کي قانون جي ڪهڙي ڪٽهڙي ۾ آندو وڃي‪.‬‬
‫جن مانوارن ميمبرن بنا ڪنهن ڊگهي بحث مباحثي‬
‫جي هيُء قانون منظور ڪيو‪ .‬انهن کان عوام اهو پڇڻ جو حق‬
‫محفوظ رکي ٿو ته کين اهڙو مينڊيٽ ڪنهن ۽ ڪڏهن ڏنو‬
‫هو‪ .‬گذريل چونڊن ۾ پيپلز پارٽيَء ۽ نواز ليگ سميت ملڪ‬
‫جي اها ڪهڙي پارٽي هئي‪ ،‬جنهن پنهنجي چونڊ منشور ۾‬
‫نظام عدل جي ايجنڊا شامل رکي هئي‪ .‬ملڪ جي عوام کين‬
‫اهڙو ڪوبه مينڊيٽ نه ڏنو هيو ته هو هڪ مخصوص ٽولي جي‬
‫راِء ملڪ جي عوام مٿان مڙهي ڇڏين‪ .‬ڇا الڙڪاڻي جي عوام‬
‫يا جيڪب آباد جي ماڻهن پنهنجن ميمبرن کي ووٽ ڏيڻ مهل‬
‫اهو حق ڏنو هيو ته هو اهڙو قانون پارليامينٽ مان وڃي‬
‫منظور ڪرائين‪ .‬الڙڪاڻي ۽ جيڪب آباد جي عوام وانگر‬
‫الهور ۽ ملتان جي ماڻهن کي ته اهو خواب خيال ۾ به نه هيو ته‬
‫سندن ووٽ تي چونڊجي آيل ميمبر سڳورا سندن راِء کي‬
‫لتاڙي اهڙو وڃي قانون پاس ڪندا‪.‬‬
‫نظام عدل بابت ملڪ جي عوام وٽ ڪافي انديشا‬
‫موجود هيا‪ .‬ان نظام کي هڪ هٿياربند ٽولي کان سواِء ڪنهن‬
‫جي به حمايت حاصل نه هئي‪ ،‬پوِء اهڙو قانون منظور ڪرڻ کان‬
‫اڳ خدا جي خلق جي راِء وٺڻ ڇو ضروري نه سمجهي وئي‪.‬‬
‫ملڪ جي پارليامينٽ جي ميمبرن بنا ڪنهن عوامي‬
‫مينڊيٽ جي هڪ تڪراري قانون پاس ڪري‪ ،‬ڪروڙين ماڻهن‬
‫کي شڪ ۾ مبتال ڪري ڇڏيو آهي‪ .‬عوام جي اڪثريت جو‬
‫پنهنجي چونڊيل ميمبرن مٿان اعتبار ۽ اعتماد ختم ٿيڻ‬
‫الزمي ڳالهه آهي‪ ،‬ڇاڪاڻ ته اڄ جيڪي ماڻهو عوام جي‬
‫مرضيَء بنا ههڙو هڪ طرفو فيصلو ڪري سگهن ٿا‪ ،‬سي‬
‫سڀاڻي خبر ناهي ته ڪنهن ٻئي دٻاَء هيٺ اچي ڪهڙا ڪهڙا‬
‫خوفناڪ فيصال ڪري ويهندا‪ .‬خدا خير ڪري‪ ،‬جيڪڏهن‬
‫سڀاڻي ٻيو ڪو بندوق بردار ٽولو اٿي کڙو ٿئي ۽ پنهنجي‬
‫منشات جي وڪري کي جائز قرار ڏيڻ الِء هٿيارن جي ٻولي‬
‫ڳالهائڻ شروع ڪري ڏئي ته ڇا پوِء هيُء ميمبر امن جي نالي‬
‫تي سندن آڏو به گوڏا کوڙڻ ۾ دير نه ڪندا‪.‬‬
‫اسان کان اهو ڇو ٿو وسري وڃي ته ملڪ ۾ موجود‬
‫مسلمان ڪيترن ئي فرقن ۾ ورهايل آهن‪ .‬ڪو ديوبندي‬
‫مسلڪ سان واسطو رکي ٿو ته ڪو سني ۽ وهابي آهي ته وري‬
‫ڪو بريلوي ۽ اهل تشيع سان واسطو رکندڙ آهي‪ .‬مسلمان‬
‫ايترن ته فرقن ۽ مسلڪن ۾ ورهايل آهن‪ ،‬جو خدا جي خلق کي‬
‫ته انهن فرقن ۽ مسلڪن جا ناال ياد ڪرڻ الِء به ڪنهن ڪاليج‬
‫يا يونيورسٽيُء مان ڊگري حاصل ڪرڻي پوندي‪ .‬هر فرقو فقط‬
‫پاڻ کي ئي مسلمان ۽ ٻئي کي ڪافر قرار ڏيندي ذري برابر‬
‫دير نه ٿو ڪري‪ ،‬هو ان معاملي تي هڪ ٻئي جا ڪنڌ ڪورڻ‬
‫الِء نه صرف تيار ٿي وڃي ٿو‪ ،‬پر هيل تائين ان معاملي تي‬
‫خبر ناهي ته ڪيترا هزارين گهر تباهه ۽ برباد ٿي چڪا آهن‪.‬‬
‫ڪيترن ئي مائرن جون جهوليون خالي ٿي چڪيون آهن‪ .‬هن‬
‫ملڪ ۾ شريعت ڪهڙي فرقي يا ٽولي جي الڳو ڪئي وڃي‪.‬‬
‫اهو خود ڪي ٽو جبل جي چوٽي سر ڪرڻ جهڙو ڏکيو مسئلو‬
‫آهي‪ .‬اڄ جيڪڏهن صوفي محمد جي فرقي جي نام نهاد‬
‫شريعت الِء قانون پاس ڪيو ويو آهي ته سڀاڻي گلگت ۽‬
‫بلتستان يا ڪنهن ٻئي عالئقي مان اهو آواز اٿي سگهي ٿو ته‬
‫اسان جي مسلڪ جي شريعت الڳو ڪئي وڃي‪ .‬پوِء خبر ناهي‬
‫ته اسان جي پارليامينٽ کي ڪيترا بل منظور ڪرڻا پوندا‪.‬‬
‫ملڪ جي ساڃهه وندن پهريان به وقت جي حڪمرانن‬
‫کي خبردار ڪيو هو ته ٻيلي بندوق جي زور تي ملڪ ۽ ان‬
‫جي عوام کي فتح ڪندڙ ٽولن جي اڳيان پنهنجو ڪنڌ نه‬
‫جهڪائين‪ .‬اڄ جڏهن حڪومت اهڙو عمل ڪري چڪي آهي ته‬
‫ان جا نتيجا به نڪرڻ شروع ٿيا آهن‪ .‬نام نهاد نظام عدل بل‬
‫اچڻ بعد طالبان حڪومت کي پهريون تحفو اهو ڏنو آهي جو‬
‫هنن معاهدي موجب هٿيار ڦٽا ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو‬
‫آهي‪ .‬طالبان تحريڪ جي ترجمان ميان مسلم خان وڏي واڪي‬
‫ميڊيا آڏو اهو اعالن ڪيو آهي ته؛ ”طالبان هٿيار ڦٽا نه ڪندا‪.‬‬
‫هن موجب ته هٿيار مسلمانن جو زيور هوندا آهن‪ ،‬مسلمان‬
‫(طالبان) هٿيار ڦٽا نه ڪندا آهن‪ ،‬پر هٿيار ڇنندا آهن‪ ).‬سندس‬
‫ان بيان بعد وقت جي حڪمرانن جا اهي اعالن ۽ دليل پنهنجي‬
‫موت مري ويا آهن‪ ،‬ته سوات معاهدو امن الِء ڪيو ويو آهي‪.‬‬
‫جڏهن طالبان هٿيار ڦٽا نه ڪندا ته امن ڪيئن قائم ٿيندو‪ .‬اها‬
‫ڳالهه ملڪ جو هر ساڃهه وند ماڻهو چڱي طرح سمجهي ٿو‪.‬‬
‫حڪومت جا عملدار سوات معاهدي بابت عوام کي‬
‫مطمئن ڪرڻ الِء اها دليل بازي ڪندي نه ٿا ٿڪجن ته سوات‬
‫معاهدو فقط سوات تائين محدود هوندو‪ .‬اهڙو عمل باقي ملڪ‬
‫جي ڪنهن به حصي ۾ نه ورجايو ويندو‪ ،‬پر معاهدي جي ٻئي‬
‫ڏينهن صوفي محمد جو اهو بيان سندن پت وائکي ڪرڻ الِء‬
‫ڪافي آهي‪ .‬جنهن ۾ هن وڏي واقعي اعالن ڪيو آهي ته هاڻي‬
‫طالبان جي شريعت ملڪ جي باقي حصن ۾ به الڳو ڪرڻ الِء‬
‫جدوجهد ڪئي ويندي‪ .‬ملڪ جا باشعور ماڻهو ته اڳ به اهي‬
‫انديشا طاهر ڪندا رهيا هئا ته دهشتگرد ٽوال پنهنجو‬
‫ڪالشنڪوفي نظام سڄي ملڪ مٿان مڙهڻ گهرن ٿا‪ .‬جڏهن‬
‫سوات هٿياربندن کي محفوظ مورچي طور انعام ۾ ملي‬
‫چڪو آهي ته هاڻي هو ان مورچي مان ويهي باقي ملڪ کي‬
‫فتح ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا‪ .‬هاڻي ان عمل جي اڳڀرائي‬
‫سوات کان ٻاهر باقي سرحد صوبي ۽ خاص ڪري پنجاب‬
‫طرف ڪئي وئي آهي‪ .‬سوات معاهدي بعد ملڪ جي عوام کي‬
‫امن ته نه مليو آهي پر‪ ،‬اٽلندو سوات کان ٻاهر چارسده‪،‬‬
‫چڪوال ۽ ٻين عالئقن ۾ دهشتگرد ڪاررواين ۾ خطرناڪ‬
‫حد تائين اضافو اچي چڪو آهي‪ .‬سوات معاهدي کان پوِء‬
‫سرحد صوبي ۽ پنجاب ۾ هڪ هفتي اندر خودڪش حملن ۾‬
‫جيڪي معصوم ماڻهو ماريا ويا آهن‪ ،‬انهن جي قتل جي ايف‬
‫آِء آر انهن ماڻهن تي داخل ٿيڻ گهرجي‪ ،‬جيڪي ان معاهدي جا‬
‫حامي آهن‪ .‬بي گناهه ماڻهن جي موت کان انهن ماڻهن کي آجو‬
‫ڪري نه ٿو سگهجي‪ ،‬جيڪي طالبان جي نام نهاد شريعت جا‬
‫ڪنهن نه ڪنهن نموني ڀرجهال رهيا آهن‪.‬‬
‫سوات ۾ صوفي محمد سان امن معاهدي بعد طالبان‬
‫اتي جيڪي قانون الڳو ڪيا آهن‪ ،‬تن ملڪ جي ماڻهن جو‬
‫ڪنڌ شرم کان نوائي ڇڏيو آهي‪ .‬اسالم جهڙي آفاقي مذهب‬
‫جي نالي تي پٿر جي دور جا قانون نافذ ڪيا پيا وڃن‪ .‬سوات‬
‫جو معاشرو ترقي ڪرڻ بدران ڪيئي صديون پٺتي هليو ويو‬
‫آهي‪ .‬اتان جي خلق اونداهن غارن ۾ غرق ٿيندي نظر پئي‬
‫اچي‪ .‬عالمي سطح تي پاڪستان جي ساک خراب ٿي رهي آهي‪.‬‬
‫تازو هڪ ‪ 16‬سالن جي نينگريَء کي جنهن بي رحماڻي طريقي‬
‫سان سوين مردن جي آڏو پٽ تي اونڌو سمهاري‪ ،‬طالبان‬
‫طرفان وارن ۽ ٽنگن مان پڪڙي‪ ،‬هٿ پويان ٻڌي ‪ 80‬ڪوڙا‬
‫هنيا ويا‪ ،‬ان عمل طالبان جي نام نهاد شريعت جا پول پڌرا‬
‫ڪري ڇڏيا آهن‪ .‬سڄي دنيا اندر پاڪستان کي جيڪا خواري‬
‫نصيب ٿي آهي‪ ،‬ان جو ادراڪ شايد اهي ماڻهو ڪري نه‬
‫سگهن‪ ،‬جن جي اکين تي دور جهالت جا کوپا چڙهيل آهن‪.‬‬
‫طالبان سوات جو قلعو فتح ڪرڻ بعد هاڻي سڄي‬
‫ملڪ مٿان پنهنجي حڪمراني مڙهڻ جا خواب ڏسي رهيا آهن‪.‬‬
‫ڪالهه طالبان جي اهم اڳواڻ صوفي محمد اعالن ڪيو آهي ته‬
‫هو ملڪ جي اعلى عدالتن کي تسليم نه ٿو ڪري‪ .‬هن سپريم‬
‫ڪورٽ آف پاڪستان ۽ چئني صوبن جي هاِء ڪورٽن کي‬
‫غير شرعي قرار ڏنو آهي‪ .‬هن اهو به اعالن ڪيو آهي ته‬
‫سوات جي قاضين جي فيصلن کي ملڪ جي ڪنهن به عدالت‬
‫۾ چئلينج ڪري نه ٿو سگهجي‪ .‬صوفي محمد ته ملڪ جي‬
‫قانون ساز اسيمبليِء کي به غير شرعي قرار ڏيندي چيو آهي‬
‫ته جمهوريت ڪفر آهي‪ .‬پارليامينٽ ۾ ٿيندڙ فيصال ڪفر جي‬
‫ذمري ۾ اچن ٿا‪ .‬انهن اعالنن کان پوِء هاڻي ان ڳالهه ۾ ڪنهن‬
‫به شڪ جي گنجائش نه رهي آهي ته طالبان پنهنجو دقيانوسي‬
‫نظام سڄي ملڪ تي مڙهڻ گهرن ٿا‪ .‬هو پنهنجن ڪاررواين‬
‫جو دائرو آهستي آهستي سڄي ملڪ تائين وڌائي سڀاڻي‬
‫سڄي ملڪ جو نظام سندن حوالي ڪرڻ جو مطالبو ڪندا‪.‬‬
‫طالبان ان مطالبي کي مڃائڻ الِء پنهنجا بم ۽ بارود الهور‪،‬‬
‫ملتان‪ ،‬سکر‪ ،‬حيدرآباد ۽ ڪراچيَء کي ساڙي ڀسم ڪرڻ الِء‬
‫استعمال ڪرڻ شروع ڪندا‪.‬‬
‫جيڪي به ماڻهو پاڻ کي اسالم جا حقيقي پيروڪار‬
‫سمجهن ٿا ۽ اسالم جو امن‪ ،‬رواداريَء ۽ برداشت وارو پيغام‬
‫سڄي دنيا کي آڇڻ جا خواهشمند آهن‪ ،‬تن کي نام نهاد‬
‫طالباني شريعت پسندن جو مقابلو ڪرڻ الِء اڳتي اچڻو پوندو‪.‬‬
‫ٻي صورت ۾ هيُء سورما دنيا آڏو اسالم جو جيڪو چهرو‬
‫ڏيکاري رهيا آهن‪ ،‬ان سان اسالم جي ڪابه خدمت ٿي نه ٿي‬
‫سگهي‪ .‬طالبان جنهن نظام جي تصوير دنيا کي ڏيکاري چڪا‬
‫آهن‪ ،‬ان جو اسالم سان ڪو پري جو به واسطو ناهي‪ .‬اهي هڪ‬
‫گروهه جون ذاتي خواهشون ته ٿي سگهن ٿيون‪ ،‬پر انهن کي‬
‫ڪنهن به طرح اسالم قرار ڏئي نه ٿو سگهجي‪.‬‬
‫ملڪ جي مڙني سياستدانن ۽ خاص ڪري پارليامينٽ‬
‫۾ نمائندگي رکندڙ سياسي پارٽين کي هاڻي هوش کان ڪم‬
‫وٺڻ گهرجي‪ ،‬ملڪ کي دنيا اندر اڪيلو ڪري تباهي ۽‬
‫برباديَء جي رستي تي گهلڻ نه گهرجي‪ .‬اهڙا فيصال هڪدم‬
‫واپس ورتا وڃن‪ ،‬جن سان عالمي سطح تي ملڪ بدناميَء جي‬
‫ور چڙهي ويو آهي‪ .‬ملڪ جا ماڻهو خوف ۾ مبتال آهن‪ ،‬هنن‬
‫کي پنهنجو مستقبل اونداهو نظر پيو اچي‪ .‬مڙني روشن خيال‬
‫ماڻهن کي قدامت پسندن جي واڌ ويجهه آڏو بند ٻڌي پنهنجو‬
‫مستقبل محفوظ ڪرڻ جي رٿابندي ڪرڻ گهرجي‪ .‬هن وقت‬
‫جيڪڏهن ڪنهن به سياسي ڌر يا ٽولي خصيص مفادن تحت‬
‫ملڪ کي جهالت جي اوڙاهه حوالي ڪندڙ قوتن جو ساٿ ڏنو‬
‫ته ايندڙ مستقبل کين ڪڏهن به معاف نه ڪندو‪ .‬هيَء وقت‬
‫ڪنهن مصلحت کان ڪم وٺڻ جو نه پر روشن خيال ۽ قدامت‬
‫پسندن وچ ۾ ليڪو ڪڍي بيهڻ ۽ جدوجهد ڪرڻ جو آهي‪ .‬هن‬
‫وقت ملڪ کي جيڪي خطرا وڪوڙي رهيا آهن‪ ،‬جيڪڏهن‬
‫انهن جو سينا ساهي مقابلو نه ڪيو ويو ته پوِء اسان جو ايندڙ‬
‫نسل اسان کي ڪڏهن به معاف نه ڪندو‪ .‬جيڪي ماڻهو ارتقا‬
‫جي اصول کي پٺي ڏيندا‪ ،‬مستقبل انهن کي بندوق هڻي‬
‫ماري ڇڏيندو‪.‬‬
‫(ڇپيل‪ ،‬روزاني سنڌ‪ ،‬حيدرآباد‪ 22 ،‬اپريل ‪2009‬ع)‬
 ‫پٺاڻستان بڻجندڙ سنڌ ۽ حاتم طائي‬
‫کان به گوِء کڻندڙ حڪمران‬
‫برصغير جي ورهاڱي کان پوِء انسانن جي ٻي وڏي ٻوڏ‬
‫سنڌ ۾ تيزيَء سان داخل ٿي رهي آهي‪ 62 ،‬سالن کان پووِء ٻيهور‬
‫سووونڌ جوووون سووورحدون نوووه فقوووط پنووواهگيرن جوووي آمووود الِء دهووول ۽‬
‫شرنايون وڄائي کوليوون پيوون وڃون‪ ،‬پور غيور سونڌين جوي لووڌ‬
‫کي هتي رهائش سميت کواڌي پيتوي جوو بندوبسوت ڪوري ڏيوڻ‬
‫الِء سرڪاري سطح تي خزاني جا درکوليا ويا آهن‪ .‬سنڌ جو وڏو‬
‫وزير مانوارو سويد قوائم علوي شواهه سورحد صووبي جوي قبوائلي‬
‫عالئقن مان ايندڙن جي مهمان نووازيَء الِء ايوڏو توه بيتواب نظور‬
‫اچي ٿوو‪ ،‬جوو کويس سوندن آڌرڀواُء ڪورڻ الِء ٿينودڙ اجالسون موان‬
‫واندڪائي نه ٿي ملي‪ .‬سنڌي ماڻهن جي ووٽن تي چونڊجي آيل‬
‫حڪومت سنڌ جي مهمانوازي ۽ سوخاوت جوو دهول کڻوي پڙهوو‬
‫ڏئي رهي آهوي‪ .‬اڄ بلڪول سواڳي صوورتحال آهوي جيڪوا اسوان‬
‫جووي وڏڙن ‪1947‬ع جووي ورهوواڱي وقووت سوونڌ جووي ان وقووت جووي‬
‫حڪموورانن جووي ڏٺووي هئووي‪1947 .‬ع جووي ورهوواڱي بعوود سوونڌ م‬
‫جيڪا انساني ٻوڏ داخل ٿي هئي‪ ،‬ان جو ڪيتو ‪ 62‬سوال گوذرڻ‬
‫باوجود به سنڌ ڀوڳي رهي آهوي‪ .‬سونڌ جوا شوهر سونڌي مواڻهن الِء‬
‫اوپووورا بڻجوووي ويوووا آهووون‪ ،‬گوووادي واري شوووهر جوووي موووالڪي جوووي‬
‫دعويداري توي اهوي مواڻهو ڄنوڊاپٽ ۾ مصوروف آهون‪ ،‬جون جوي‬
‫هن ديس سان محبت ۽ پنهنجائپ جو ماپو فقط ئي فقط سوندن‬
‫مفاد آهن‪ .‬هو نوه موورڙي جوا وارث آهون ۽ نوه وري شواهه لطيوف‬
‫جووي ٻووولي‪ ،‬سووچل ۽ سوواميَء جووي ثقافووت کووي پنهنجووو ڪوورڻ الِء‬
‫تيار آه ن‪ .‬پر جڏهن هاڻي لکوين مواڻهن جوي هوڪ ٻوي وڏي ٻووڏ‬
‫سنڌ ۾ داخل ٿي رهي آهي ته پوِء سنڌي مواڻهن جوا اهوي انديشوا‬
‫پڪ ۾ تبديل ٿيڻ گهرجن توه کوين ويجهوي مسوتقبل ۾ پنهنجوا‬
‫اجهووا اڏڻ الِء خيوورات طووور بووه ڪووو زمووين جووو ٽڪوورو ملووي نووه‬
‫سگهندو‪ .‬ڇاڪاڻ ته سنڌ جي سرحدن کان پار ڪوبه اهوڙو سوڄڻ‬
‫نه ٿو ُسجهي جيڪو هن مسوڪين ديوس جوي مواڻهن کوي وقتوي‬
‫طور تي پناهه ڏيڻ ته ڇا پر فقط کين سکڻو آٿت ڏيڻ الِء به تيار‬
‫هجي‪.‬‬
‫سرحد صوبي جي قبائلي عالئقن مان ڪٽڪ داخل ٿيڻ‬
‫کووان اڳ ئووي سوونڌين کووي پٺوواڻن جووي هووڪ تنظوويم طرفووان اهووي‬
‫ڌمڪيووون ملنووديون رهووين آهوون تووه جيڪووڏهن هووو ڪراچوويَء ۾‬
‫پٺاڻن جي وجود کي برداشت نه ٿا ڪري سگهن ته پاڻ ڪراچوي‬
‫مان نڪري وڃون‪ .‬ڇاڪواڻ توه ان نسول پرسوت تنظويم جوي چئوي‬
‫مطابق ڪراچوي کوي سونڌين نوه پور پشواور‪ ،‬سووات ۽ وزيرسوتان‬
‫جووي موواڻهن آبوواد ڪيووو آهووي‪ .‬ڪراچوويَء تووي سووندن اوتروئووي حووق‬
‫آهي‪ ،‬جيترو باقي ٻين ماڻهن جو آهي‪ .‬سرحدي گانڌي جوو لقوب‬
‫ماڻيندڙ خان غفار خان جي فڪر جو وارث سڏائيندڙ اسوفنديار‬
‫ولي توازو ئوي ڪراچوي ۾ اهوڙا اعوالن ڪوري چڪوو آهوي توه نوه‬
‫فقط سنڌ تي پٺاڻن جو مالڪي وارو حق آهي پور هون توه سورحد‬
‫صوبي جي ٻين پٺاڻن کوي بوه سونڌ اچوي رهوڻ ۽ روزگوار ڪورڻ‬
‫جي دعوت ڏني آهي‪ .‬انهن اعالنن بعود هواڻي سووات‪ ،‬ماالڪنوڊ‪،‬‬
‫بونير ۽ ٻين عالئقن مان ايندڙ ماڻهن جي لوڌ کي ڪو اتفواقي‬
‫واقعو يا حادثو قرار ڏئي نه ٿو سگهجي‪ ،‬پر هيَء ڪوشش سونڌ‬
‫کي مڪمل طور تي پٺاڻستان بڻائڻ جي سازش آهي‪.‬‬
‫سنڌ جا ماڻهو پنهنجي مان واري وڏي وزيور سويد قوائم‬
‫علي شاهه ۽ سندس پارٽيَء کان اهو پڇڻ جو حق رکن ٿوا توه ڇوا‬
‫هتان جي مواڻهن کو ين ان الِء مينوڊيٽ ڏنوهوو توه هوو سونڌ جوا در‬
‫ڌاريوون الِء کووولي ڇووڏين‪ .‬سوونڌي موواڻهن جووي رت ۽ پگهوور مووان‬
‫سووورڪاري خزانوووي ۾ جمووووع ٿيووول پوووونجي ٻوووواهران آيلووون جووووي‬
‫آبادڪاريَء تي خرچ ڪري ڇڏين‪ .‬سنڌي ماڻهن کي سخاوت جو‬
‫جيڪو ڦل مليو آهي‪ ،‬ان جوو اڄ توائين ڀووڳي رهيوا آهون‪ ،‬شوهر‬
‫وڃائي ويٺا آهن‪ .‬سندن وجود خطري هيٺ اچي ويو آهي‪ .‬تيزيَء‬
‫سووان اقليووت ۾ تبووديل ٿينوودا پيووا وڃوون‪ .‬سوونڌ ۾ اڳ ئووي موجووود‬
‫ڌاريا نه فقط سنڌ جي وسيلن تي قابض ٿي ڌرتي ڌڻين کي بوي‬
‫دخل ڪري چڪا آهون پور هواڻي توه سونڌين جوون حيواتيون بوه داَء‬
‫تي لڳل آهن‪ .‬تازو ڪراچيَء ۾ ٿيل رتوڇواڻ دوران سونڌين توي‬
‫ڪٺووو ويووو‪ ،‬معصوووم ٻووارڙن کووي باهووه جووي‬ ‫حمووال ڪووري ک وين ُ‬
‫اوڙاهن ۾ اڇاليو ويو‪ .‬سندن گهرن تي قبضا ڪيا ويا‪ ،‬دڪان ۽‬
‫هوٽلون ساڙي رک ڪيون ويون‪ .‬پر افسوس جو سونڌي مواڻهن‬
‫جووي ووٽ تووي چونووڊجي آيوول حڪومووت جووي وڏي وزيوور سووميت‬
‫ڪنهن وزير کي اها به توفيق نه ٿي جو هو ڪراچي جي بالول‬
‫ڪوالوني ۾ وڃوي ڌرتوي ڌڻوين کوي سوکڻو آٿوت ڏئوي هوا‪ ،‬سوندن‬
‫مٿي تي شفقت جو هٿ رکي هوا‪ ،‬کوين نقصوان جوي ازالوي جوي‬
‫ڪا نويود ٻوڌائي هوا‪ .‬ڪراچويَء ۾ توازو سونڌي ماريوا ويوا‪ ،‬ڦريوا ۽‬
‫لٽيووا ويووا‪ ،‬سووندن گهوور ۽ ڪاروبووار سوواڙيا ويووا‪ .‬پوور ان وقووت سوونڌ‬
‫حڪومت کي فقط ئي فقط انساني ناتي به اهو ڪهڪاُء نه آيوو‬
‫ته سندن واهر ڪري‪ .‬پر هاڻي هزارين ميلن کوان ڪهوي اينودڙن‬
‫جوووي درد ۾ ڳوڙهوووا ڳاڙينووودڙ ۽ سوووندن سوووهائتا الِء خزانوووي جوووا‬
‫درکوليندڙ ڪهڙي طورح سونڌ جوي حوق حڪمرانوي جوا دعويودار‬
‫بڻجي سگهن ٿا‪.‬‬
‫سنڌ تي ڪيئي ڀيرا قودرتي آفتوون آيوون‪ ،‬زلزلوي سوبب‬
‫هووزارين خانوودان تباهووه ۽ بربوواد ٿيووا‪ ،‬سووندن روزي ۽ روٽووي جووا‬
‫وسيال کسجي ويا‪ .‬سامونڊي طوفان سبب ماضيَء ۾ سونڌ جوا ‪2‬‬
‫ضوولعا سووخت متوواثر ٿيووا‪ .‬سوووين موواڻهو حيوواتيون وڃووائي ويٺووا‪،‬‬
‫هزارين ايڪڙ زمين سمنڊ ڳڙڪائي ويو‪ ،‬فصل لڙهي ويا‪ ،‬ڍور‪،‬‬
‫ڍڳا سمنڊ جي پيٽ ۾ هليا ويا‪ .‬پر پياري پاڪستان جوي ڪونهن‬
‫به صوبي ۾ انساني همدردي جي بنياد تي امدادي ڪيمپوون نوه‬
‫لڳ يون‪ .‬ڪنهن صوبي جوي وڏي وزيور اهوو بوه سوکڻو اعوالن نوه‬
‫ڪيو ته سنڌ جي مصيبت ماريل ڀائرن الِء اسان جي دلين نوه پور‬
‫صوبي جا درکليل آهن‪ .‬ان وقت نه ڪنهن کي مسلمان ڀوائر يواد‬
‫آيا ۽ نه وري پاڪستاني هئڻ جي ناتي سونڌين کوي پنهنجوو ڀواُء‬
‫تسووليم ڪيووو ويووو‪ .‬پوور اسووان تووه سووخي حوواتم طووائي جووا بووه ڏاڏا‬
‫آهيون‪ .‬هتي کير ۽ ماکيَء جون نديون پيون وهن‪ ،‬جو سوخاوت‬
‫جا هوڪا ڏيندا ٿا وتون‪ .‬سنڌيَء ۾ چوڻي آهوي توه ”پواڻ نوه پوالي‪،‬‬
‫ڪتووا ڌاري“! سووو سوونڌي موواڻهو پنهنجووي پيووٽ قوووت ۾ پريشووان‬
‫آهن‪ ،‬ماڻهو روزگار نه ملڻ سبب خودڪشيون پيا ڪن‪ ،‬بوک ۽‬
‫بدحالي سبب مائرون بازارن ۾ پڙها ڏئي پنهنجا جگر جا ٽڪرا‬
‫وڪڻووي رهيووون آهوون‪ .‬پوور سووندن دردن جووي درمووان الِء ڪوونهن بووه‬
‫خزانوووي جوووو در نوووه ٿوووو کلوووي‪ ،‬ڪووونهن بوووه حڪموووران جوووي دل م‬
‫ڪهڪاُء پيدا نٿو ٿئوي‪ .‬ڪونهن جوي اک ۾ ڳوڙهوو نوه ٿوو اچوي‪.‬‬
‫شايد سنڌ جا ماڻهو هن ملڪ جا باشندا نواهن‪ ،‬هوو مسولمان ڀوائر‬
‫نه آهن ۽ پاڪستاني ڀائر به نه آهن‪.‬‬
‫اڄ سوووات مووان اينوودڙ پنوواهگيرن جووي آموود خووالف سوونڌ‬
‫سراپا احتجاج آهي‪ .‬اڄوڪي ڏهاڙي تي سنڌ ترقي پسوند پوارٽي‬
‫طرفان سنڌ جا ماڻهو رستن تي نڪوري مظواهرا ڪوري پنهنجوي‬
‫غووم ۽ غصووي جووو اظهووار ڪووري رهيووا آهوون‪ .‬سووڀاڻي جيئووي سوونڌ‬
‫قومي محاذ طرفان سڄي سونڌ ۾ مظواهرا ۽ ‪ 23‬مئوي ‪2009‬ع توي‬
‫هڙتال جو سڏ ڏنو ويو آهي‪ .‬جوڏهن توه جسوقم آريسور گوروپ ‪25‬‬
‫مئي تي هڙتال جو سڏ ڏنو آهوي‪ .‬اهوو سوڀ ڪجهوه ٻوڌائي ٿوو توه‬
‫سوونڌ حڪومووت جووون پاليسوويون سوونڌي عوووام جووي مفووادن جووي‬
‫ترجماني نه ٿيون ڪن‪ .‬سنڌ جا مواڻهو پ پ جوي حڪوموت جوي‬
‫پاليسين سان اختالف ڪن ٿا‪ .‬انهن کي سنڌ جوي قوومي مفوادن‬
‫خالف تصور ڪن ٿا‪ .‬خدا جوي خلوق توه اهوو بوه چئوي ٿوي توه سونڌ‬
‫جي موجووده حڪمورانن جوي وڏي اڪثريوت سوواتي پٺواڻن جوي‬
‫سنڌ آمد خالف آهي‪ .‬سنڌ حڪومت جوا ڪيترائوي وزيور پهريوان‬
‫نجين ڪچهرين ۽ هاڻي کلم کال پريس آڏو اهو چئي رهيا آهن‬
‫ته سنڌ ڪنهن به ڌارئي جو بار برداشت نه ٿي ڪري سوگهي‪ .‬پ‬
‫پ جو عام ڪارڪن به پارٽي جي حڪمرانن جي موجوده سوچ‬
‫سان سهمت نه آهي‪ .‬جڌهن ته پ پ سنڌ جوي انودر بوه ان راِء توي‬
‫اختالف موجود آهن‪ .‬ته پوِء وڏي وزير سيد قائم علي شاهه کي‬
‫بنا ڪونهن رک رکواَء جوي عووام سوميت پنهنجوي دل جوي ڳالهوه‬
‫وفاق آڏو پڌري ڪرڻ گهرجوي توه سونڌ ۾ ڪونهن بوه ڌارئوي کوي‬
‫داخل ٿيڻ نه ڏنو ويندو‪ .‬جيڪڏهن پ پ حڪوموت فقوط اقتودار‬
‫خاطر سنڌ جي قومي مفادن کي نقصان رسائڻ توي سوندرو ٻوڌي‬
‫بيهي رهوي توه سوڀاڻي وري بوه کويس ان ئوي عووام طورف اچڻوو‬
‫آهي‪ ،‬جنهن جي سهاري تي هو اڄ اقتدار جي ايوانن ۾ موجود‬
‫آهن‪ .‬وڏ وزارتون ۽ اقتدار اچڻو وڃڻو آهي‪ .‬پور قوومي مفواد ان‬
‫کوووان مٿانهوووان هجوووڻ گهووورجن‪ .‬ائوووين نوووه ٿئوووي جوووو سوووڀاڻي سووونڌ‬
‫اسوويمبلي ۾ پ پ جووي سوونڌي ميمبوورن بوودران سوووات ۽ بووونير‬
‫ڄاوا اوپرا ماڻهو ويٺل هجن‪ .‬ان سوڄي صوورتحال جوي ذميووار‬
‫به پاڻ پ پ هوندي‪ ،‬جيڪا اڄ سواتين ۽ ماالڪنڊين ال سونڌ جوا‬
‫درکولي رهي آهي‪ .‬ڇو جو ماضي جي تجوربن ثابوت ڪيوو آهوي‬
‫ته ملڪي محبت ۾ پوراون کوي پنهنجوو ڪورڻ جوي شووق ۾ پ‬
‫پ ڪجهوووه حاصووول ڪووورڻ بووودران هميشوووه وڃوووايو آهوووي‪ .‬اڄ سووونڌ‬
‫اسيمبلي ۾ جيڪي اوپرا چهرا آهن ۽ خود سونڌ حڪوموت کوي‬
‫هوور سووطح تووي بليووڪ ميوول ڪووري رهيووا آهوون‪ .‬اهووو بووه پ پ جووي‬
‫ماضيَء جي غلطين ۽ غلط فيصلن جو نتيجو آهي‪.‬‬
‫اڄ جڏهن سنڌ جي وجود کي خطرا وڪوڙي چڪا آهن‪،‬‬
‫ان وقت دوست ۽ دشمن جي پرک ٿيڻ گهرجي‪ .‬سنڌ جي محبت‬
‫جووون دعوائووون ڪنوودڙ متحووده قووومي موومينووٽ جووو موجوووده‬
‫صورتحال توي جيڪوو خواموش ڪوردار آهوي‪ ،‬ان کوي بوه حسواب‬
‫هيووٺ آڻووڻ گهرجووي‪ ،‬جيڪووي سوونڌي موواڻهو ايووم ڪيووو ايووم سووان‬
‫محبت جون دعوائون ڪندي نه ٿڪبا آهن ۽ سوندن موقوف کوي‬
‫سنڌ دوست ثابوت ڪورڻ الِء دلويلن جوي ڌوڙ اڏائينودا آهون‪ .‬انهون‬
‫کان سنڌ پڇي ٿي ته اڄ شاهه لطيف جي ڌرتيَء سان محبت جي‬
‫دعووويڪ ڪنوودڙ ڪٿووي بيٺوول آهوون؟ جيڪووڏهن سوونڌ سووندن بووه امووڙ‬
‫آهي ته ان جو کين ڇو ڪهڪواَء نٿوو اچوي‪ .‬سونڌ جوا مواڻهو چريوا‬
‫کريا ضرور آهن پر سڄاڻن سڀني کي ٿا‪ .‬هوو پنهنجوي جدوجهود‬
‫رسووتي پنهنجووي ديووس کووي بڇايوول مڙنووي هچووائن جووو بندوبسووت‬
‫ڪرڻ جو نه صرف اختيار رکن ٿا پر ان الِء سندرا ساهي ميدان‬
‫۾ بووه لهووڻ الِء تيووار آهوون‪ .‬هووي ‪1947‬ع وارو دور نوواهي جووو اسووان‬
‫ديڳيون پچائي پنهنجا گهر خالي ڪري ٻين جوي حووالي ڪوري‬
‫ڇوڏيون ۽ پوواڻ وڻوون تووي رهووڻ الِء وتئووون آکيوورا جوڙينوودا‪ .‬ٻيلووي!‬
‫هوواڻي شوواهه‪ ،‬سووچل ۽ سوواميَء جووي ديووس سووان وڌيووڪ ويسوواهه‬
‫گهاتيون ڪنهن کي جڳائي نه سگهنديون‪ .‬سونڌ جوا چوار ڪوروڙ‬
‫وارث ۽ مالووڪ پنهنجووي ڌرتوويَء کووي بڇايوول مڙنووي هچووائن جووو‬
‫حڪمت عملي سان مقوابلو ڪوري پنهنجوو وڃايول وقوار حاصول‬
‫ڪنوودا‪ .‬ڇاڪوواڻ تووه کووين بووه عووزت سووان جيووئڻ جووو ڪائنوواتي حووق‬
‫حاصل آهي‪.‬‬
‫(چپيل‪ ،‬روزاني سنڌ‪ ،‬حيدرآباد‪ ،‬روزاني تعميور سونڌ‪ ،‬ڪراچوي‪،‬‬
‫روزاني هلچل حيدرآباد‪ 20 ،‬مئي ‪2009‬ع(‬
 ‫سنڌ جي سياست ۾ آيل نئون ڇال ۽‬
‫سنڌ دوستن جون ذميواريون‬

‫سنڌ جي قومي حقن الِء هلندڙ سياسي جدوجهود گوذريل‬

‫ڪجهه مهينن اندر هڪ وڏو ڇال ڏنو آهي‪ .‬سونڌ جوي ڌرتوي توي‬
‫ڌاري واالر جووووي خطووووري کووووي محسوووووس ڪنوووودي سوووونڌ جووووي‬
‫قومپرسووت پووارٽين ۽ تنظوويمن سووميت وڏي عرصووي بعوود عووام‬
‫سنڌي خلوق بوه ان احتجواج ۾ پواڻ کوي شوامل ڪوري رهوي آهوي‪.‬‬
‫گذريل ٻن ٽن مهينن اندر قومي سياست ڪندڙ پوارٽين طرفوان‬
‫عوووام کووي قووومي مسووئلن تووي احتجوواج جووا جيڪووي سووڏ ڏنووا ويووا‬
‫آهن‪ ،‬انهن جي ديس ڌڻين وڏي پئماني تي موٽ ڏئي اهو ثابوت‬
‫ڪيو آهي ته هو وطن کي آڏو آيل مسوئلن کوان پووري طورح نوه‬
‫صرف باخبر آهن پر انهن جي نزاڪت کي به محسوس ڪن ٿا‪.‬‬
‫هڙتالن ۽ ڌرڻن سميت احتجاج جي مڙني طريقن ۾ عوام جوي‬
‫اڪثريووت شووامل رهووي آهووي‪ .‬سياسووي ڪووارڪنن ۽ عووام موواڻهن‬
‫وڏي پئماني تي قربانيون ڏنيون آهن‪ ،‬جن ۾ پنهنجي جان ڏيوڻ‬
‫تووائين شووامل آهووي‪ .‬ان عوووامي احتجوواج قومپرسووت پووارٽين کووي‬
‫هووڪ پليووٽ فووارم تووي ڪٺووو ٿوويڻ تووي مجبووور ڪيووو آهووي‪ ،‬سوونڌ‬
‫ترقي پسند پارٽي‪ ،‬جيئي سنڌ قومي محاذ‪ ،‬سنڌ يونائٽيڊ فرنٽ‪،‬‬
‫سيو سنڌ موومينٽ سميت ٻيا ننڍا وڏا قومپرسوت گوروپ وڏي‬
‫عرصووي بعوود هووڪ ٻئووي جووي ويجهووو اچووي چڪووا آهوون‪ .‬پوور هوواڻي‬
‫اڳتي ڇا ڪرڻ گهرجي؟ وارو سوال عووام ۽ سواڃهه ونودن وٽ‬
‫اڄ به موجوود آهوي‪ .‬هوڪ ڌر سونڌ جوي مڪمول آزادي کوان هيوٺ‬
‫وقت ۽ حالتن پٽاندڙ وقتي طور ڪنهن ٻئي جدوجهد جي واٽ‬
‫وٺڻ الِء تيار ناهي‪ ،‬جڏهن ته ٻي ڌر سنڌ جي حقن الِء هر قانوني‬
‫۽ آئينوووي دڳ اسوووتعمال ڪووورڻ جوووي حوووق ۾ آهوووي‪ .‬پارليامووواني‬
‫سياست جي واٽ وٺندڙ ڌر وٽ به پنهنجا زوردار دليول موجوود‬
‫آهوون‪ .‬سوووال اهووو ٿووو اٿووي تووه ڇووا اسووان وقووت بوقووت حڪموورانن‬
‫طرفووان پيوودا ٿينوودڙ مسووئلن کووي موونهن ڏيووڻ الِء جدوجهوود ڪنوودا‬
‫رهنداسوووين يوووا جدوجهووود الِء پنهنجوووي ايجنوووڊا ۽ ميووودان منتخوووب‬
‫ڪري لڳاتار جدوجهد ڪنداسوين‪ .‬سونڌ ۾ رڳوو ڌاري آبادڪواري‬
‫مسئلو نه آهي‪ ،‬جنهن الِء جدوجهد ڪري وڃي آراموي ٿجوي‪ ،‬پور‬
‫هتي سنڌ جي حق حاڪميت جو سوال آهي‪ .‬هڪ طرف سنڌ جي‬
‫وسوويلن‪ :‬ڪوووئلي گووئس‪ ،‬تيوول ۽ ٻووي معوودنيات تووي سوونڌين جووي‬
‫مالڪي وارو سووال ڪور کنيوو بيٺوو آهوي توه ٻئوي طورف سونڌو‬
‫درياهووه جووي پوواڻي تووي پنجوواب جووي ڌاڙي وارو سوووال پنهنجووين‬
‫مڙنووي خوفنوواڪين سووميت موجووود آهووي‪ .‬سوونڌ مووان اوڳاڙجنوودڙ‬
‫ٽيڪس جي مالڪي ڌرتي ڌڻين حوالي ٿيڻ وارو حق وٺڻ وارو‬
‫معاملو به پنهنجي اهميت سان موجود آهي‪ .‬سنڌ جي ٻوولي کوي‬
‫پنهنجا جائز حق ڏيارڻ وارو مطالبو به اڃا موجود آهي‪ .‬سنڌ جي‬
‫شهرن تي ڌارين جو قبضوو ڇوڏائڻ ۽ انهون جوي سونڌي سوڃاڻپ‬
‫ٻيهر برقورار رکوڻ الِء بوه وڏي جدوجهود ۽ جواکوڙ جوي ضورورت‬
‫آهووي‪ .‬سوونڌ جووي وجووود جووي حوووالي سووان هووڪ طوورف فوووري حوول‬
‫طلب مسئال موجود آهن ته ٻئوي طورف سونڌ جوي مڪمول آجپوي‬
‫الِء ڊگهووي جدوجهوود الِء بووه حڪمووت عملووي سووان اڳتووي وڌڻ جووي‬
‫ضرورت آهي‪.‬‬

‫پ پ حڪومت جون سنڌ دشمنيون‬

‫پ پ حڪومووت سوونڌ جووي مسوئلن تووي ماضووي وانگوور نووه‬

‫صرف ڪن الٽار ڪري رهي آهي‪ ،‬پر پاڻ کي سنڌ دشمن قووتن‬
‫وٽ سرخرو ڪرائڻ الِء سنڌ جي حقن الِء ٿيندڙ هر جدوجهد جي‬
‫رسووتا روڪ الِء اڳووي کووان اڳڀووري آهووي‪ .‬پ پ جووا سوونڌ دشوومن‬
‫حڪمران پير ۽ وڏيرا هر وقوت اهوو ڍنوڍورو پٽوي رهيوا آهون توه‬
‫وٽن سنڌ جا مفاد تين وال ڪرڻ الِء سنڌين جو مينوڊيٽ موجوود‬
‫آهي‪ .‬سنڌ جي حقن الِء جدوجهد ڪندڙ ڌرين کي اهو چئي لويو‬
‫پيو وڃي توه کوين عووام جوي ڪوا بوه حمايوت مليول نوه آهوي‪ .‬هوو‬
‫صرف ننڍڙا ٽوال آهن‪ ،‬انهن جي سنڌ مٿان ڪوا بوه حجوت نوه ٿوي‬
‫ٺهي‪ .‬پ پ جي حڪمران ڌر ان ئي بهاني سوان سونڌ جوي سوادن‬
‫سودن ماڻهن جون وايون بتال ڪري رهي آهي‪ .‬کوين منجهوائي‬
‫ڪري حقن واري جاکوڙ کان پوري ڪورڻ جوا جوتن پئوي ڪوري‪.‬‬
‫پ پ جووي موجوووده حڪومووت احتجوواجن کووي ڪچلووڻ الِء ڪوبووه‬
‫موقعو هٿان نه وڃايو آهي‪ .‬هي ڪو پهريوون ڀيورو نوه ٿيوو آهوي‬
‫جو پ پ اقتدار خاطر سنڌ جوي قوومي مفوادن خوالف ٿوي بيٺوي‬
‫آهي پر ماضيَء ۾ به پ پ جو اهو ئي رڪارڊ رهيو آهي‪ .‬شهيد‬
‫ذوالفقووار ڀٽووو جووي حڪومووت هجووي يووا شووهيد بينظيوور ڀٽووو جووون‬
‫حڪومتووون رهيووون هجوون‪ ،‬پ پ هميشووه پنجوواب جووي اقتووداري‬
‫ڌرين وٽ پاڻ کي سورخرو ڪورڻ ۽ پواڻ کوي پنجواب جوي مفوادن‬
‫جي نگهبان ظاهر ڪرڻ خاطر سنڌ جي جائز مفوادن کوي بوه توين‬
‫وال ڪيوو آهووي‪ .‬سوونڌ ۾ بهوواري گهورائڻ وارو معوواملو هجووي‪ ،‬يووا‬
‫سنڌو درياهه مٿان ڊيم اڏڻ ۽ پنجاب الِء ڪينال ڪڍڻ وارو سنڌ‬
‫دشمن فيصولو هجوي‪ ،‬پ پ هميشوه سونڌ جوي عووام کوي ناقابول‬
‫تالفي نقصان ڏنا آهن‪ .‬ماضي جي ڀيوٽ ۾ پ پ جوو هون ڀيوري‬
‫جيڪو ڀيانڪ سنڌ دشمن چهرو سامهون آيو آهي ان هتوان جوي‬
‫عووام کوي اهوو سووچڻ توي ضورور مجبوور ڪيوو آهوي توه هواڻي‬
‫گهٽ ۾ گهٽ پ پ مان سنڌ جوي ڀالئوي جوي اميود ڪورڻ ٻٻورن‬
‫کان ٻير گهورڻ متورادف ٿينودو‪ .‬پ پ حڪوموت جوي سونڌ واري‬
‫وڏيرڪووي قيووادت کووي سوونڌ ۾ قووومي سياسووت جووي وڌنوودڙ اثوور‬
‫رسوخ خاصو پريشان ڪري ڇڏيو آهي‪ .‬هنن کي هاڻي اهوا پوڪ‬
‫ٿيڻ شروع ٿي آهي ته مستقبل ۾ سنڌ جي سياست جي حووالي‬
‫سان سندن ڪو ڪردار نوه جڙنودو‪ .‬ان ئوي بوکالهوٽ جوو نتيجوو‬
‫آهووي جووو پ پ سوونڌ جووي گهوورو وزيوور سوونڌ ۾ ڌاري آبادڪوواري‬
‫خالف احتجاجن کي ڪچلڻ الِء سرڪاري فورسز کي نه صورف‬
‫ڇوٽ ڏئي ڇڏي آهي پر ذوالفقار مرزا ميڊيا جي سوامهون اچوي‬
‫اهو اعالن ڪندي ڪا به هٻڪ محسوس نه ڪئي ته احتجاج الِء‬
‫جيڪو گهران نڪتو ان جو الش سندس گهر واپس ويندو‪ .‬پووِء‬
‫سووونڌ ڏٺوووو توووه سووورڪاري فورسوووز پهريوووان ڄامشوووورو ۾ سووونڌ‬
‫يونائيٽيووڊ پووارٽي جووي احتجوواج دوران هووڪ سوونڌي ڪونووڌر کووي‬
‫بيدردي سان شوهيد ڪيوو‪ .‬بعود ۾ ڪراچوي ۾ سونڌ ترقوي پسوند‬
‫پووارٽي جووي ٻوون ڪووارڪنن کووي پوورامن مووارچ دوران گووولين جووو‬
‫بک بڻايو ويو‪ .‬معاملو رڳو اتوي نوه رڪيوو پور حڪموران ڌر ان‬
‫کان به اڳتوي وڌي قوومي سياسوت جوي قيوادت کوي نشوانو بنوائڻ‬
‫شروع ڪيو‪ .‬جنهن الِء توازو ڪراچوي ۾ جسوقم جوي احتجواجي‬
‫ريلي دوران پوارٽي جوي سوربراهه بشوير قريشوي کوي هميشوه الِء‬
‫رستي تان هٽائڻ جي ڪوشش ڪئي وئي‪ .‬جسقم جي ريلي تي‬
‫خوفناڪ رٿابندي سان گهوات هڻوي هوڪ وڌيوڪ سونڌي نوجووان‬
‫کووي شووهيد ڪيووو ويووو‪ .‬ڪراچووي ۾ جسووقم جووي چيئوورمين تووي‬
‫قاتالڻي حملي بعد اها ڳالهه واضح ٿي چڪي آهي ته سنڌ دشمن‬
‫ڌريوون هوواڻي سوونڌ جووي قووومي تحريووڪ کووي ڪچلووڻ الِء باقاعوودي‬
‫منصوبابندي هيٺ ڪارروائي ڪرڻ شروع ڪئي آهي‪.‬‬

‫سنڌ جي سياست تان غدار وڏيري جو قبضو‬

‫ڇڏائڻ وارو سوال‬

‫قوومي سياسوت ڪنوودڙ ڌريون سونڌ سووان پنهنجوين مڙنووي‬

‫سچاين ۽ وفادارين هوندي مادر وطن جوو سياسوي ميودان غودار‬
‫وڏيرا شاهي الِء خالي رکيو آهيوو‪ .‬قوومي ۽ صووبائي اسويمبلين‬
‫جووا ايوووان تووه ڇووڏيو پوور مڪوواني حڪووومتن واري نظووام کووي بووه‬
‫سندن در جي لونڊي بڻائي ڇڏيو آهي‪ .‬عوامي فورم وڏيرن جي‬
‫حوالي رهڻ سان قومي سياست ڪنودڙن جوو عووام سوان سوندن‬
‫فوري حل طلب مسئلن الِء رابطو ۽ ڳانڊاپو ڪٽجوي ويوو آهوي‪.‬‬
‫جوونهن ڪووري سوونڌ سووان ٿينوودڙ ناانصووافين تووي ملووڪ جووي اعلووى‬
‫ايوووانن ۾ ڳالهووائڻ الِء ڪوبووه سوواڃهه ونوود موجووود نووه رهيووو آهووي‪.‬‬
‫توونهن ڪووري وڏيوورا‪ ،‬پيوور‪ ،‬ميوور ۽ جوواگيردار پوواڻ کووي سوونڌ جووو‬
‫حقيقي نمائندو قرار ڏيندي سڄي دنيا آڏو سنڌ جا هي نام نهواد‬
‫سورما بڻيا ويٺا آهن‪ .‬هر موقعي تي سندن الڦ پئي لڳي ته هو‬
‫ئي سنڌ جا وارث ۽ ڌڻوي آهون‪ ،‬کوين هون ديوس جوي قسومت جوو‬
‫فيصلو ڪرڻ جا پروانا مليل آهن‪ .‬عووام بوه ڪوا متبوادل قيوادت‬
‫موجود نه هجوڻ ڪوري مجبوورن ٻيهور نوانگن جوي ٻورن ۾ پناهوه‬
‫وٺڻ الِء مجبوور آهوي‪ .‬ان ڪوري سوتم ظريفوي اهوا آهوي جوو هون‬
‫وقت دنيا آڏو سنڌ جي وارثي ۽ عوام جي نمائندگي اهي وڏيرا‬
‫ڪووري رهيووا آهوون‪ ،‬جيڪووي سوونڌ جووي عوووام جووا ازل کووان ويووري‬
‫رهيووا آهوون‪ .‬جووڏهن سوونڌ جووا حقيقووي وارث ۽ ڌڻووي هوور فووورم ۽‬
‫ميدان کان ٻاهر هوندا ته هو دنيا آڏو اهو ڪيئن ثابوت ڪنودا توه‬
‫هو سنڌ جوا حقيوق نمائنودا آهون‪ .‬اهوو ئوي سوبب آهوي جوو سونڌين‬
‫جون دشمن ڌريون عالمي فورمن تي سنڌ جي نمائنودگيَء جوون‬
‫دعويداري بڻجي ويهي رهيوون آهون‪ .‬هون وقوت جوڏهن سونڌ جوو‬
‫عوام پنهنجي ڌرتي ۽ وسيال بچائڻ الِء ميدان عمول ۾ آهوي توه‬
‫سوونڌ جووي قووومي سياسووت ڪنوودڙ ڌريوون کووي بووه سووڀني فووورمن ۽‬
‫ايوووانن تووان سوونڌ جووي غوودار وڏيراشوواهي جووو قبضووو ڇووڏائڻ الِء‬
‫متحوود ٿووي جدوجهوود ڪوورڻ گهرجووي‪ .‬وڏيوورن ۽ ميوورن کووان سووڀ‬
‫ايوان خالي ڪرائي عوام جي هڏڏوکين جي هوٿن ۾ ڏنوا وڃون‪.‬‬
‫جنهن بعد ڪونهن بوه سونڌ دشومن ۽ نسول پرسوت کوي ڪونهن بوه‬
‫عالمي فورم تي اها دعوى ڪرڻ جوي هموت نوه ٿينودي توه وٽوس‬
‫سنڌ جي عووام جوو مينوڊيٽ موجوود آهوي‪ .‬ڪونهن غودار وڏيوري‬
‫کي اها جرئت نه ٿيندي ته هو سنڌ جا حوق توين وال ڪورڻ وقوت‬
‫اها هام هڻي ته کيس سنڌ جي ماڻهن پنهنجي ووٽ ذريعي اهو‬
‫ڪڌو ڪم ڪرڻ جو پروانو ڏنو آهي‪ .‬هتي اسان جو اهو قطعي‬
‫مقصوود ڪووونهي تووه رڳووو پارليامينووٽ ذريع وي ئووي سوونڌ جووي حووق‬
‫حاڪميت حاصل ڪري سگهجي ٿي پور اهوو مورچوو بوه ڪونهن‬
‫سنڌ جي ويري جي هٿن ۾ نه ڇوڏڻ گهرجوي‪ .‬ان سوان اسوان دنيوا‬
‫آڏو اها دعوى ڪري سگهون ٿوا توه سونڌ جوو مينوڊيٽ هتوان جوي‬
‫هووڏڏوکي هووٿن ۾ آهووي ۽ هووو ئووي سوونڌ جووي قسوومت جووا فيصووال‬
‫ڪرڻ جا اختيار ۽ حق رکن ٿا‪.‬‬

‫(ڇپيل سنڌ جون مختلف اخبارون ‪ 2‬آگسٽ ‪2009‬ع(‬

 ‫اين ايف سي ايوارڊ ۽ امير سنڌ جا‬
‫غريب ماڻهو‬

‫سنڌ سان ٿيندڙ ارهوه زورايون ۽ ناانصوافين جوو داسوتان‬

‫کٽڻ جو نالو ئي نه ٿو وٺي‪ .‬دور بدلجن پيا‪ ،‬حڪمران به موٽجن‬
‫پيا‪ ،‬پر جيڪڏهن ڪا شيَء نه ٿي بدلجي ته اها سنڌ جوي قسومت‬
‫آهي‪ .‬جنهن کي ڄڻ گرهڻ لڳي ويو هجي‪ .‬پياري پاڪستان کي‬
‫ٺهنوودي ‪ 62‬سووال پووورا ٿووي ويووا آهوون‪ .‬چنوود ڏيوونهن اڳ جووڏهن ‪14‬‬
‫آگسٽ تي ملڪ جي آزاديَء جو ڏهاڙو ملهوايو پئوي ويوو‪ ،‬ٺيوڪ‬
‫ان ڏيوونهن سوونڌ جوووي ڪيتوورن ئووي شوووهرن مووان مظووواهرن دوران‬
‫ماڻهن پاران پاڻ کي سواڙي موارڻ واريوون خبورون اخبوارن جوي‬
‫دفترن تائين پهتيون‪ .‬سنڌ جو ڪو ورلي اهڙو شهر هجي جتوي‬
‫ان ڏينهن ماڻهن مظاهرا نه ڪيا هجن‪ ،‬بوک هڙتوالن توي نوه ويٺوا‬
‫هجوون‪ .‬عوووام آزادي جووو جشوون ملهووائڻ بوودران پوواڻ سووان ٿينوودڙ‬
‫ناانصافين طرف ڌيان ڇڪائڻ الِء ماتم پئي ڪيو‪ .‬ان وقت سنڌ‬
‫جي صورتحال ڏسندي ڀٽائي جو اهو بيت ذهن تي تري آيو‪:‬‬
‫جا عمر تو مل عيد‪ ،‬سا اسان سوِء ورتي سومرا‪،‬‬
‫وئي ويچارن وسري خوشي ۽ خريد‪،‬‬
‫سڪڻ ڪيا شهيد مارو ملڪ ملير جا‪.‬‬
‫آخر سنڌ جي ماڻهن ملوڪ جوي آزادي واري ڏهواڙي توي‬
‫جشن ملهائڻ ۽ عيد وانگر خوشيون ڪرڻ بدران ماتم ڇو پئي‬
‫ڪيو‪ .‬ان طرف انهن حڪمرانن جو ڌيان وڃڻ مشوڪل هونودو‪،‬‬
‫جن جا ڀڀ سدائين ڀريل رهيا آهن‪ .‬جن کي اهوا خبور نوه هونودي‬
‫آهووي تووه گهوور ۾ هووڪ ويلووي جووي موواني نووه هجووڻ تووي ٻووارڙن جووا‬
‫مرجهايل مک ڪيئن هوندا آهن‪ ،‬بي وس ماُء جي اداس چهري‬
‫۾ پيل گهنج ڪيئن وڌيڪ گهرا ٿي ويندا آهون‪ .‬بوي وس بڻيول‬
‫بابو ڪيئن پنهنجن ٻچن سوان اکوين ۾ اکيوون مالئوڻ جهوڙو نوه‬
‫رهندو آهي‪ .‬ڇاڪاڻ ته هن وٽ ته خالي دالسا به کٽي وينودا آهون‪.‬‬
‫جوونهن ديووس جووا موواڻهو بووي گهوور هجوون‪ ،‬يووا ورهيووه گووذرڻ بعوود بووه‬
‫پنهنجن ڪکن ڪانن واري جهوپڙي جي اوگهوڙ ڍڪوڻ الِء ڏنول‬
‫پراڻو لوڙهو ڪنهن ڪچي ديوار ۾ بدالئڻ جي سگهه نه رکندڙ‬
‫هجوووون‪ ،‬سووووندن گهوووور ۾ موجووووود ڪنواريووووون نوووواريون ڪيئووووي‬
‫خوبصورت بهارون فقط ان ڪري ماڻي نه سگهنديون هجن جو‬
‫سندن والد يا ڀاُء وٽ کين ڏاج ڏيڻ الِء ڏوڪڙ نوه هجون‪ .‬ڊگريوون‬
‫کڻي وزيرن ۽ وڏيرن جي در در جا ڌڪا کائيندڙ نوجوان جتوان‬
‫ڪٿان مايوسي پلئوه پووڻ بعود پواڻ کوي موارڻ يعنوي خودڪشويَء‬
‫کي ئي آخري سهارو سمجهندا هجن‪ .‬جن وٽن هن ڪرڀ ڀرئوي‬
‫سماج مان چوٽڪاري ملڻ جو اڪيلوو رسوتو فقوط آپگهوات ئوي‬
‫نظوور اينوودو هجووي‪ .‬اهووي آخرڪووار ڪيووئن ٿووا خوشوويون ملهووائي‬
‫سگهن‪.‬‬
‫سنڌ جي ماڻهن کي جهنم جي هن ڪنوڌيَء توي پهچوائڻ‬
‫وارا اڃا ڇو ڪنهن احتساب کان آجا آهن‪ .‬انهن کان پڇاڻي جي‬
‫نوبت ڇو نه آئي آهي‪ ،‬جن قوتن پاڪستان جي اسوتحڪام جوي‬
‫نالي تي سنڌ جهڙي سائي ستابي ديس جي مواڻهن کوي پونڻ توي‬
‫مجبور ڪري ڇڏيو آهوي‪ .‬انهون کوي ڇوو ملوڪ جوي خودمت جوي‬
‫نووالي تووي آزاديَء واري ڏهوواڙي تووي ايوووارڊن سووان نوازيووو پيووو‬
‫وڃووي‪ .‬ڇووا اهووي موواڻهو ايوووارڊن جووا حقوودار آهوون‪ ،‬جوون سوونڌ جووي‬
‫وسيلن جو پنهنجن ديوس واسوين بودران پنجواب کوي ڌڻوي قورار‬
‫ڏئي ڇڏيو آهي‪ .‬قانون جوڙينودڙ ادارن ۾ سونڌ جوي نمائنودگي ۽‬
‫مالڪي ڪرڻ بدران هميشه ملڪوي وحودت جوي نوالي هون ديوس‬
‫جا وسيال نيالم ڪري آيا آهن‪ .‬سنڌ جي ماڻهن جون مالزمتون‬
‫هڪ صوبي جي جهوليَء ۾ اڇالئي ڇڏيون آهون‪ 62 .‬سوالن کوان‬
‫هوور سووطح تووي ٿينوودڙ ارهووه زورائووي کووي مفاهمووت جووي نووانَء تووي‬
‫ڪشاده دلويَء سوان مرڪوي قبوليوو آهوي‪ .‬اڃوا بوه سونڌ جوو رهيول‬
‫کهيوول رت ۽ سووت ڌاريوون جووي حوووالي ڪوورڻ الِء مفاهمووت جووو‬
‫ناٽڪ بند ٿيڻ جو نالو نه ٿو وٺي‪ .‬سينيٽ ۾ سونڌ ۾ جوون سوڀ‬
‫سيٽون غير سنڌين حوالي ڪرڻ کي ملڪ جوو عظويم تور مفواد‬
‫قوورار ڏنووو پيووو وڃووي‪ .‬نوواڻي ايوووارڊ الِء نمائنوودگي خوواطر بووه ڪووو‬
‫سوونڌي موواڻهو کووين هووٿ نووه ٿووو اچووي‪ .‬اهووا مفاهمووت ۽ عظوويم توور‬
‫ملڪي مفاد فقط ئي فقط اقتدار کي چند ڏهاڙا وڌيوڪ برقورار‬
‫رکووڻ جووون ڪوششووون آهوون‪ .‬جيووئن اصوول اقتوودار ڌڻووي يعنووي‬
‫پنجوواب جووا واڳ ڌڻووي کووين ڪجهووه عرصووو وڌيووڪ قبوليووت جووو‬
‫شوورف بخشوون‪ .‬پوور ڇووا شووهيد ڀٽووي ۽ شووهيد بينظيوور کووي اهووي‬
‫سوواڳيون پاليسوويون بچووائي سووگهيون‪ ،‬جووو موجوووده حڪمووران‬
‫سڄي سونڌ کوي هوڪ صووبي جوي مفوادن الِء قربوان ڪورڻ خواطر‬
 ‫سندرو ٻڌيو بيٺا آهن‪.‬‬
‫پ پ جووي موجوووده حڪومووت صوووبن ۽ مرڪووز ۾ نوواڻي‬
‫ورڇ الِء تازو نيشنل فنانس ڪميشن ايووارڊ جووڙڻ جوو اعوالن‬
‫ڪيو آهي‪ .‬جنهن جو سوربراهه خزانوي وارو وفواقي وزيور جنواب‬
‫شوڪت ترين هوندو‪ .‬جڏهن ته غيور سورڪاري ميمبورن ۾ سونڌ‬
‫مان قيصور بنگوالي کوي ميمبور مقورر ڪيوو ويوو آهوي‪ .‬شووڪت‬
‫توورين سووينيٽ ۾ سوونڌ جووي سوويٽ تووي بنووا مقووابلي چونووڊجي ان‬
‫منصب تائين پهتوو آهوي يوا پهچوايو ويوو آهوي‪ .‬ان بحوث ۾ پووڻ‬
‫بجوواِء فقووط اسووان جنوواب قيصوور بنگووالي ۽ شوووڪت توورين سووميت‬
‫اين ايف سي ايوارڊ ۾ سنڌ حڪومت جي نمائندي آڏو سنڌ جوو‬
‫ڪيس رکڻ جي هجت ڪنداسين‪.‬‬
‫اين ايف سي ايوارڊ جي جوڙجڪ جوو اعوالن ٿويڻ بعود‬
‫خزانووي واري وفوواقي وزيوور شوووڪت توورين پوواڻ ماضوويَء ۾ سوونڌ‬
‫سووان ٿيوول ناانصووافين جووو ذڪوور ڪيووو آهووي‪ .‬هوون موجووب گووذريل‬
‫ڪيتوورن ئووي ڏهوواڪن کووان سوونڌ کووي مووالي وسوويلن جووي ورڇ ۾‬
‫پنهنجووو حصووو پتووي نووه مليووو آهووي‪ .‬يعنووي سوونڌ سووان هوور دور ۾‬
‫ناانصافي ٿي آهي‪ .‬خزاني واري وفاقي وزير ان ڏس ۾ ڪجهوه‬
‫انووگ اکوور بووه ڏنووا آهوون‪ .‬جوون موجووب سوونڌ هوور سووال وفوواق کووي‬
‫ٽيڪسوون جووي موود ۾ ‪ 180‬ارب روپيووا ڏئووي ٿووي‪ ،‬جووڏهن تووه کوويس‬
‫موٽ ۾ فقط ‪ 23‬ارب روپيا ڏنا وڃن ٿا‪ .‬اهڙي طرح مرڪز سنڌ‬
‫مان ‪ 157‬ارب روپيوا ٽويڪس وصوول ڪوري ٿوو‪ .‬سونڌ سوان هويَء‬
‫ٽريجڊي گذريل ‪ 50 ،40‬ڏهاڪن کان جاري آهوي‪ .‬پور ڪيئوي دور‬
‫بوودلجڻ بوواوجود ان جووو توودارڪ نووه ٿيووو آهووي‪ .‬جوونهن ڪووري سوونڌ‬
‫جهوڙي سوکئي سوتابي ديوس جووا مواڻهو ڏينهوون ڏيونهن غريووب ۽‬
‫مسڪين ٿي رهيا آهن‪.‬‬
‫اين ايف سوي ايووارڊ جوي معواملي توي ملڪوي وفواق ۾‬
‫موجووود مظلوووم قووومن جووا هميشووه مرڪووز ۽ خوواص طووور پنجوواب‬
‫سان اختالف رهندا آيا آهون‪ .‬بونگالديش جوي الوڳ ٿويڻ کوان اڳ‬
‫ملڪووي وفوواق کووي هالئووڻ الِء پنجوواب جووي حڪمووران طبقووي وٽ‬
‫پيمانووا الووڳ هيووا‪ .‬ان وقووت بنگووالين جووي عووددي اڪثريووت سووبب‬
‫پنجاب ڪا به ورڇ يا فيصلو آباديَء جي بنياد تي ٿيڻ جو سخت‬
‫مخالف هيو‪ .‬بنگال سان برابري ڪرڻ الِء ون يونٽ قائم ڪورڻ‬
‫۾ به دير نه ڪئي وئي‪ .‬پر جڏهن اوڀر پاڪستان آزاد ٿي ويو ته‬
‫ان بعوود بوواقي بچيوول پاڪسووتان ۾ پنجوواب پنهنجووي آدمشووماريَء‬
‫جي بنياد تي اڪيلو اڪثريتي صوبو بڻجي ويوو‪ .‬جونهن ڪوري‬
‫هوون ملووڪ کووي هالئووڻ ۽ بوواقي صوووبن سووان وهنوووار ڪوورڻ الِء‬
‫آباديَء کي اڪيلو فيڪٽر قورار ڏئوي ڇوڏيو‪ .‬وفواق ۾ مالزموتن‬
‫۾ حصو به کيس نه رڳو آبواديُء جوي بنيواد توي ڏنوو ويوو پور هون‬
‫پنهنجووي فوووجي ۽ سووول ڪووامورا شوواهيَء جووي زور تووي بوواقي‬
‫صوووبن جووي مالزمووتن تووي بووه زبردسووتي قبضووو ڪووري ورتووو‪.‬‬
‫مظلوووم قووومن سووان ٿينوودڙ هوور ظلووم ۽ ڦرلووٽ واري عموول کووي‬
‫ملڪي وحدت ۽ استحڪام جو نالو ڏنو ويوو‪ .‬اهوو رينگوٽ اڃوا‬
‫به بند ٿيڻ جو نالو ئي نه ٿو وٺي‪.‬‬
‫ملڪ جوي مظلووم قوومن سونڌ‪ ،‬سورحد ۽ بلوچسوتان جوو‬
‫ڪوووافي وقوووت کوووان اهوووو مطوووالبو رهيوووو آهوووي توووه نووواڻي ورڇ الِء‬
‫اڪيلي آباديَء کي فيڪٽر قرار نه ڏنو وڃوي‪ .‬سونڌ ڪيتورن ئوي‬
‫ڏهوواڪن کووان ان ڳالهووه تووي زور ڏينوودي رهووي آهووي تووه نوواڻي جووي‬
‫ورڇ ۾ صوبن مان اوڳواڙي ٿينودڙ ٽيڪسوز کوي بوه بنيواد بڻوايو‬
‫وڃي‪ .‬ڇاڪاڻ ته سنڌ مان وفاق باقي صوبن جي ڀيوٽ ۾ ‪ 6‬ڀيورا‬
‫وڌيڪ ٽيڪسز اوڳواڙي ڪوري ٿوو‪ .‬پور ‪ 6‬ڏهاڪوا گوذرڻ بواوجود‬
‫ڪو هن ديس جو سڏ ورنائڻ وارو نواهي‪ .‬ٻيوو توه ڇوڏيو پور سونڌ‬
‫جو مينڊيٽ رکندڙ حڪمرانن به سنڌ جوي هون حقوي مطوالبي يوا‬
‫گهر کوي اقتودار کسوجڻ يوا اصول اقتودار ڌڻوين جوي ناراضوگيَء‬
‫جي خوف کان نظرانداز ڪيو آهي‪.‬‬
‫اچو ته صوبن جوي وچ ۾ نواڻي ورڇ واري معواملي جوو‬
‫ڇيوود ڪريووون‪ :‬مرڪووز صوووبن مووان مختلووف قسوومن جووو ٽوويڪس‬
‫اوڳاڙي ٿو‪ .‬جنهن ۾ انڪم ٽيڪس‪ ،‬جنرل سيلز ٽيڪس‪ ،‬ويلٿ‬
‫ٽيڪس ۽ ڪسٽم ڊيوٽيز شامل آهن‪ .‬صوبن مان اوڳاڙجندڙ ان‬
‫ٽيڪس مان مرڪز پنهنجو ڪاروهنوار هالئڻ الِء ‪ 62.5‬سيڪڙو‬
‫پاڻ وٽ رکي ٿو‪ ،‬جڏهن ته باقي ‪ 37.5‬سيڪڙو رقم ورڇ جوڳي‬
‫ناڻي جي پول ۾ وڃي ٿي‪ .‬جيڪا رقم صوبن ۾ ورهائي وڃوي‬
‫ٿي‪ .‬صوبن ۾ اها رقم آباديَء جوي بنيواد توي ورهوائي وڃوي ٿوي‪.‬‬
‫ان فارمولي هيٺ پنجاب کي ‪ 23‬سيڪڙو‪ ،‬سنڌ کي ‪ 9‬سويڪڙو‪،‬‬
‫سوورحد کووي ‪ 6‬سوويڪڙو ۽ بلوچسووتان کووي ‪ 2‬سوويڪڙو‪ ،‬جووڏهن تووه‬
‫وفاق کي ‪ 59‬سيڪڙو حصو ڏنو وڃي ٿو‪ .‬هاڻي اچو ته ڏسون ته‬
‫ورڇ جوڳي ان ناڻي ۾ صوبا پنهنجو ڪيترو حصو وجهن ٿا يا‬
‫مرڪووز کووي صوووبن مووان ڪيتووري اوڳوواڙي ٿئووي ٿووي‪ .‬سوونڌ مووان‬
‫مرڪز ‪ 65‬سيڪڙو ٽيڪس اوڳاڙي ٿو‪ ،‬جڏهن ته پنجاب موان ‪25‬‬
‫سوويڪڙو‪ ،‬سوورحد مووان ‪ 7‬س ويڪڙو ۽ بلوچسووتان مووان ‪ 3‬سوويڪڙو‬
‫ٽيڪس اوڳاڙيون ٿين ٿيون‪ .‬اها صورتحال ظاهر ڪوري ٿوي توه‬
‫وفاق کي وڌ کان وڌ اوڳاڙيون سنڌ مان ٿوين ٿيوون‪ .‬سوال ‪-1999‬‬
‫‪2000‬ع جي انگن اکرن موجب مرڪز کي سنڌ مان ٽيڪسز جي‬
‫اوڳووواڙي ‪ 180‬ارب روپيوووا ٿوووي‪ ،‬جوووڏهن توووه پنجووواب موووان ‪ 78‬ارب‪،‬‬
‫سووورحد مووووان ‪ 22‬ارب ۽ بلوچسوووتان مووووان ‪ 8‬ارب روپيوووا وفوووواقي‬
‫ٽيڪسز جي مد ۾ اوڳاڙيا ويا‪ .‬انهن اوڳاڙين جوي ڀيوٽ ۾ سونڌ‬
‫کي مووٽ ۾ فقوط ‪ 23‬ارب‪ ،‬پنجواب کوي ‪ 58‬ارب‪ ،‬سورحد کوي ‪13‬‬
‫ارب ۽ بلوچستان کي ‪ 5‬ارب روپيا ورچ جوڳي نواڻي پوول موان‬
‫ڏنووا ويووا‪ .‬هوويُء انووگ اکوور ٻووڌائين ٿووا تووه نوواڻي ورڇ جووي اڪيلووي‬
‫آبوواديَء جووي بنيوواد تووي فووارمولي واري ورڇ سووان سوونڌ پنهنجووي‬
‫جائز حصي کان محروم ٿي وڃي ٿي‪ .‬وفاق کي ‪ 180‬ارب ڏيندڙ‬
‫صوووبي کووي موووٽ ۾ فقووط ‪ 23‬ارب ڏيووڻ کووان ٻووي ڪهووڙي وڏي‬
‫ناانصافي ٿي سگهي ٿي‪ .‬هنن مڙني انگن اکرن تي نظر وجهوڻ‬
‫بعد اها حقيقت کلي طور سامهون اچي ٿي توه سوڄي ملوڪ جوو‬
‫ڪاروهنوار سنڌ جي ڏوڪڙن تي هلي ٿوو‪ .‬وفواق جوا سوڀ خورچ‬
‫اڪيلو سنڌ برداشت ڪري ٿي‪ .‬جڏهن ته ٻين صووبن موان وفواق‬
‫کي جيڪا ڪمائي ٿئي ٿي سا واپس انهن ئي صوبن کوي ڏنوي‬
‫وڃي ٿوي‪ .‬ان صوورت ۾ ملوڪ جوي مٿوان موالڪي واري دعووى‬
‫پنجاب جي هجڻ گهرجي يا سنڌ جي؟ اهو هڪ وڏو سوال آهي‪.‬‬
‫جنهن جو سنڌ جا ماڻهو حڪمورانن ۽ خواص ڪوري پنجواب کوان‬
‫جواب طلب ڪن ٿا‪ .‬سنڌ مرڪوز جوو سوڄو ڪوار وهنووار هالئوڻ‬
‫بوواوجود ان جووي انتطاميووه ۾ حصوويدار بووه نووه بڻووائي وئووي آهووي‪.‬‬
‫وفوواقي مالزمووتن ۾ سوونڌ کووي پنهنجووو حصووو نووه ٿووو ڏنووو وڃووي‪.‬‬
‫وڏين وڏين ڪارپوريشونز ۽ خواص ڪوري ماليواتي ادارن‪ ،‬فووج‪،‬‬
‫پي آِء اي‪ ،‬سفارتي مالزمتن‪ ،‬ريلوي‪ ،‬ٽيڪس اوڳاڙيندڙ ادارن‪،‬‬
‫بينڪنگ سيڪٽر ۽ ملڪ جي ٻين اهم شعبن توي پنجواب جوي‬
‫بيوروڪريسي جو قبضو آهي‪ .‬ملڪ ٺهڻ کان اڄ توائين مرڪوز‬
‫جي نالي ۾ به سڀ فائدا پنجاب جي جهوليَء ۾ وڌا ويا آهن‪.‬‬
‫ايوون ايووف سووي ايوووارڊ ۾ صوووبن مووان نڪرنوودڙ معوودني‬
‫وسيلن تيول ۽ گوئس جوي مود ۾ مرڪوز کوي صووبن موان ٿينودڙ‬
‫آمدنيَء کي به شامل نه ٿو ڪيو وڃي‪ .‬خاص ڪري سنڌ معودني‬
‫وسيلن سان مواال موال آهوي‪ .‬گوئس ۽ تيول جوا وڏي ۾ وڏا ذخيورا‬
‫سنڌ ۾ موجود آهن‪ ،‬انهن جي سوڄي آمودني مرڪوز کنيوو وڃوي‬
‫ٿو‪ .‬ڇا سنڌ جي مينڊيٽ جي دعوى ڪندڙ اقتدار ڌڻوي سونڌ جوي‬
‫قدرتي وسيلن تي پنهنجوي موالڪي حاصول ڪورڻ الِء ڪوو آواز‬
‫بلند ڪندا؟‬
‫هن وقت جڏهن اين ايف سي ايووارڊ الِء تيواريون زورن‬
‫تووي آهوون‪ ،‬ان وقووت اسووان سوونڌ جووي حڪموورانن ۽ خوواص ڪووري‬
‫اقتدار جي اعلى ايوانن اسالم آباد ۾ ويٺل سنڌين کي گذارش‬
‫ڪنداسين ته ٻيلي هاڻي اقتدار کي سگهه بخشڻ جوي ترڪتوالن‬
‫کي ڇڏي حقيقي معنى ۾ سنڌ جي وارثي ڪئي وڃي‪ .‬نوه فقوط‬
‫اين ايف سي ايوارڊ آمدني جي بنياد تي ورتو وڃي پر سنڌ کي‬
‫پنهوونجن مڙنووي قوودرتي وسوويلن تووي بووه مووالڪي وارو حووق واپووس‬
‫ڏيووواريو وڃوووي‪ .‬هووون ڏس ۾ سووونڌ جوووي مڙنوووي سياسوووي پوووارٽين‪،‬‬
‫سماجي فورمن ۽ سڄاڻ ڌرين کي بوه آواز بلنود ڪورڻ گهرجوي‪،‬‬
‫جيئن ايندڙ پنجن سالن تائين اين ايوف سوي ايووارڊ جوي پراڻوي‬
‫فووارمولي تحووت سوونڌ جووي ٻيهوور ڦرلووٽ ڪوورڻ جووي جيڪووا تيوواري‬
‫ڪئي پئي وڃي ان جي آڏو بند ٻڌي سگهجن‪.‬‬
‫جيڪڏهن حڪمورانن ۽ خواص طوور پنجواب جوي قيوادت‬
‫مظلوم قومن سان انصاف جو بنياد نوه رکيوو ۽ پنهنجوي پراڻوي‬
‫هوووڏ تووي قووائم رهووي‪ ،‬ايوون ايووف سووي ايوووارڊ جووي ڏس ۾ پراڻووي‬
‫فووارمولي تووي بضوود رهووي زبردسووتي ان کووي الڳووو ڪوورائڻ جووي‬
‫ڪوشش ڪئي ته ان سان اڳ ئي بحرانن جي ور چڙهيل ملوڪ‬
‫جا بنياد ويتر ڪموزور ٿوي وينودا‪ .‬بلوچسوتان ۾ دکنودڙ باهوه جوو‬
‫سنڌ جي سرحدن تي به سيڪ محسووس ٿويڻ لڳنودو‪ .‬ڇاڪواڻ توه‬
‫پيٽ بکايل ماڻهن جو هاڻي خوبصورت نعرن سان پيٽ ڀري نه‬
‫ٿو سگهجي‪ .‬ساوا‪ ،‬نيرا ۽ پيال جهنوڊا انوگ اگهواڙن مواڻهن جوو‬
‫اوڇڻ ٿي نه ٿا سگهن‪ .‬بک ۽ بودحالي سوبب سونڌ جوي شوهرن ۾‬
‫پنهنجي جگر جا ٽڪرا وڪرو ڪرڻ جا هوڪا ڏيندڙ مائرن جي‬
‫انوودر مووان هوون گهوور جووي سووالمتي الِء ڪووا دعووا نڪووري نووه ٿووي‬
‫سگهي‪.‬‬

‫)ڇپيل‪ ،‬روزاني سنڌ حيدرآباد‪ 20 ،‬آگسٽ ‪ ،2009‬روزانوي هلچول‬

‫حيدرآباد‪ 21 ،‬آگسٽ ‪2009‬ع(‬
‫سنڌ کي بڇايل اماڙيون ۽ نئين‬
‫سال جي ايجنڊا‬

‫سوونڌ جووي گوواديَء واري شووهر ڪراچوويَء کووي انتهاپسووند‬

‫قوووتن نفوورت جووي باهووه ۾ سوواڙڻ الِء ‪ 28‬ڊسوومبر ‪2009‬ع تووي وڏي‬
‫رٿابندي سان حملو ڪيوو آهوي‪ .‬يووم عاشووري جوي مووقعي توي‬
‫عزادارن جوي مرڪوزي جلووس ۾ ٿيول حملوي ۾ هوڪ طورف ‪50‬‬
‫کووان وڌيووڪ انسوواني جووانيون ضووايع ٿيووون آهوون ۽ سوووين موواتمي‬
‫زخمي ٿوي اسوپتالن ڀيوڙا ٿيوا آهون توه ٻئوي طورف ان حملوي بعود‬
‫اڳوووواٽ طئوووه ٿيووول رٿابنووودي هيوووٺ ڪراچوووي جوووي اهوووم واپووواري‬
‫مرڪزن تي حملو ڪري بولٽن مارڪيٽ سميت ڊزن کن ننوڍن‬
‫وڏن مارڪيٽن ۽ عموارتن کوي باهوه ڏئوي سواڙيو ويوو‪ ،‬جونهن ۾‬
‫گهووٽ ۾ گهووٽ پوونج هووزار کووان وڌيووڪ دڪووان‪ ،‬آفيسووون ۽ ٻيووا‬
‫ڪاروباري مرڪز سڙي ڀسم ٿي ويا آهن‪ .‬جڏهن ته حملي آورن‬
‫‪ 100‬کان وڌيڪ گاڏين کي به ساڙي تباهوه ڪيوو آهوي‪ .‬ڪراچويَء‬
‫کي تباهه ڪرڻ ۽ سنڌ جي معيشوت کوي ڪاپواري هواڃو رسوائڻ‬
‫جو اهو عمل ڪجهه ئي ڪالڪن اندر سرانجام ڏنو ويو‪ .‬هوڪ‬
‫طرف شوهري بوم ڌمواڪي ۾ زخموي ٿيول ۽ شوهيد ٿيول پنهنجوا‬
‫پيارا ڳولي رهيا هئا ته ٻئي طرف هڪ منظم گروهوه شوهر جوي‬
‫مک ڪاروباري مرڪز ۾ ساڙ ٻار جو عمل شرو ع ڪري ڏنو‪.‬‬
‫ڪراچووويَء ۾ يووووم عاشووووري واري ڏهووواڙي ٿيووول هووويَء‬
‫ڪارروائي ڪا اوچتو عمل ۾نه آئي هئي‪ ،‬نه وري ڪوو حوادثو‬
‫هيو‪ .‬پر اهڙي دهشتگرديَء جا انديشا ان ڏينهن کان موجود هئا‪،‬‬
‫جنهن ڏهاڙي سنڌ جوي ڌرتوي توي پهريوون ڌاريوون مواڻهو داخول‬
‫ٿيو هو‪ .‬سنڌ واسين جا ڏوهه ته ان ڏينهن کوان ڏڪوي رهيوا هئوا‪،‬‬
‫جوونهن ڏهوواڙي سوونڌ حڪومووت جنوورل ضووياُء الحووق جووي دور ۾‬
‫افغانستان کان آيل افغان پناهگيرن کوي ڪراچويَء سوميت سونڌ‬
‫جي ٻين شهرن ۾ آباد ڪرڻ جا سوانباها ڪيوا هئوا‪ ،‬جوڏهن اسوان‬
‫جي معيشوت جوي مرڪوزي شوهر ۾افغوانين جوون بسوتيون آبواد‬
‫ٿيون هيون ته ڌرتي ڌڻين ان سڄي عمل کي سنڌ جي امن کوي‬
‫اماڙيون بڇائڻ جي هيبتناڪ سازش قرار ڏنو هو‪ .‬افغانين جوي‬
‫سوونڌ ۾ آموود بعوود هتووان جووا موواڻهو پهريووون ڀيوورو ڪالشوونڪوف‬
‫ڪلچر کان واقف ٿيا هئا‪ .‬ڪابل ۽ قنڌار ۾ استعمال ٿيل بارود‬
‫سوورحدون ٽپووي ڀٽووائي جووي اموون واري ديووس کووي گهووائڻ شووروع‬
‫ڪيو هو‪ ،‬اسان سنڌ جا ماڻهو جنرل ضوياُء الحوق جوي مارشول ال‬
‫واري دور کووان وٺووي مسلسوول اهووي دانهووون ڪنوودا رهياسووين تووه‬
‫ٻيلي سنڌ جون سورحدون تاتوارين‪ ،‬چنگيوز خوان ۽ مودد خوان جوي‬
‫پوئلڳن الِء نه کوليو‪ ،‬درندن ۽ وحشين جا اهي لشوڪر ماضويَء‬
‫وانگر سنڌ کي ساڙي ڀسم ڪري ڇڏينودا‪ ،‬پور محڪووم بڻايول‬
‫ماڻهن جي دانهن تي ڪنهن به ڌيان نه ڏنو‪ .‬پوِء دنيا ڏٺو ته سونڌ‬
‫سووميت سووڄي ملووڪ جووا شووهر ۽ وسوونديون بووارود سووان واسووجي‬
‫ويووون‪ .‬اسووان پنهوونجن پيووارن جووي ڪفوون دفوون ۾ مصووروف ٿووي‬
 ‫وياسين‪.‬‬
‫جووڏهن سوووات ۽ ماالڪنووڊ ۾ مووذهبي جنونيووت خووالف‬
‫فوووجي آپريشوون شووروع ڪيووو ويووو تووه ان وقووت بووه سوونڌ جوووون‬
‫سووورحدون پنووواهگيرن جوووي ڪوووٽڪن الِء کوووولي امووون ۽ رواداري‬
‫واري ماحول کي سووليَء توي چواڙهڻ جوا سونباها ڪيوا ويوا‪ .‬سونڌ‬
‫جي ماڻهن دانهون ڪيون‪ ،‬مظاهرا ڪيوا‪ ،‬بوک هڙتوالون ڪيوون‬
‫پوور اسووان جووا حڪمووران مهمووان نوووازيَء جووي نووالي بوودامني جووا‬
‫کوليل در بنود ڪورڻ الِء تيوار نوه ٿيوا‪ .‬سورحد صووبي جوي پهواڙن‬
‫مان آيل پناهگير نه فقط سنڌ ۾ داخل ٿيا پور هونن پواڻ سوان گوڏ‬
‫دهشت ۽ ڏهڪاَء جا سڀ سامان هڙن ۾ ٻڌي آندا‪ .‬لکين سواتين‬
‫۽ ماالڪنووڊين سووان گووڏ اهووي دهشووتگرد بووه منهنجووي ڌرتوويَء تووي‬
‫پهچي ويا‪ ،‬جيڪي فوجي آپريشن بعد محفووظ هنوڌ جوي توالش‬
‫۾ هئا‪ .‬حڪمرانن سووات ۽ ماالڪنوڊ کوي توه محفووظ بنوائڻ توي‬
‫شادمانا ملهايا پر انهن ان ڳالهه ڏانهن قطعن ڌيان نه ڏنو ته اهي‬
‫وحشووي ۽ درنوودا سوونڌ ديووس ۾ ڪهووڙا اچووي هاڃووا ڪنوودا‪ .‬اسووان‬
‫سوات ۽ ماالڪنڊ کي محفوظ بنائڻ تي ارها نه هياسين پر ان‬
‫امن جي قيمت تي منهنجي ديس کي ساڙڻ جا جيڪوي سوانباها‬
‫ڪيوا ويوا‪ .‬ان ڏانهون اسوان جوي حڪموورانن ڪوو بوه ڌيوان نوه ڏنووو‪.‬‬
‫ڪراچي‪ ،‬حيودرآباد ۽ سوکر جوي معصووم مواڻهن کوي جيئنودان‬
‫ڏيڻ الِء ڪي به اپاُء نه ورتا ويا‪.‬‬
‫اسان جي شهر ڪراچيَء ۾ ٻين صوبن کان آيل مواڻهو‬
‫جوونهن نموووني طوواقتور ٿوويڻ لڳووا ۽ هتووان جووي ڌرتوويَء تووي واالر‬
‫ڪرڻ لڳا‪ ،‬ان سڄي عمول کوان اسوان جوا حڪموران چٽويَء طورح‬
‫واقف هيا‪ ،‬ڪراچيَء ۾گذريل ٻه سالن دوران سوات‪ ،‬ماالڪنڊ ۽‬
‫وزيرستان سميت اترين عالئقن سان واسطو رکنودڙ ڪيترائوي‬
‫دهشتگرد سووگها ڪيوا ويوا‪ ،‬جون وٽوان ايتورو بوم ۽ بوارود مليوو‬
‫جيڪو حڪمرانن جون اکيون کوولڻ الِء ڪوافي هوو‪ .‬پور پووِء بوه‬
‫هتان جي عوام جي ان مطالبي کي مان نه ڏنو ويو ته “سنڌ مان‬
‫ڌارين مواڻهن کوي توڙي ڌرتوي ڌڻوين کوي محفووظ بڻوايو وڃوي”‪.‬‬
‫حڪموران يڪجهتوي جوي نشوي ۾ايوڏو توه سرشوار هيوا جوو هونن‬
‫سوونڌ ۾ طالبووان جووي ڪووٽڪن داخوول ٿوويڻ جووو ڪوبووه نوووٽيس نووه‬
‫ورتو‪ .‬اٽلندو سنڌي ماڻهن جي آواز کي چٿرن ۽ ٽوڪن جي ور‬
‫چاڙهي ڇڏيو‪.‬‬
‫ڪراچوويَء ۾ ‪ 28‬ڊسوومبر تووي جيڪووا قيامووت برپووا ڪئووي‬
‫وئي‪ ،‬ان جوي پويوان موجوود هوٿ ڪونهن کوان بوه لڪول نوه آهون‪،‬‬
‫جوووڏهن پابنووودي پيووول تحريوووڪ طالبوووان ڪراچوووي ڌمووواڪي جوووي‬
‫ذميواري قبول ڪئي آهي ته هواڻي توه سوڀ اڇوا ڪوارا پوڌرا ٿوي‬
‫پيووا آهوون‪ .‬سوونڌ جووا موواڻهو تووه ڇووڏيو پوور سووڄي دنيووا ڄوواڻي ٿووي تووه‬
‫طالبان ڪٿان جا آهن‪ ،‬ڪٿي ڄاوا نپنا آهن‪ ،‬طالبوان دهشوتگردن‬
‫جووا مرڪووز نووه سوونڌ ۾ آهوون ۽ نووه وري بلوچتسووان جووي ڌرتووي تووي‬
‫انهن الِء ڪا گنجائش موجود آهي‪ .‬دنيا جا سڀ امن پسند ماڻهو‬
‫ڄاڻن ٿوا توه سونڌي ۽ بلووچ قوموون موذهبي ۽ فرقيووار جنونيوت‬
‫کوووان آجيوووون آهووون‪ ،‬سووونڌي قووووم جوووو ڪوبوووه فووورد ڪوووڏهن بوووه‬
‫دهشتگرديَء ۽ اتنهاپسندي جو حامي نه رهيو آهي‪ .‬شاهه‪ ،‬سوچل‬
‫۽ سووووواميَء جوووووي ڌرتووووويَء کوووووي پنهنجوووووي موووووذهبي رواداري ۽‬
‫سيڪيولرازم جي سزا ڏني پئي وڃي‪ .‬صوفين جوي ديوس کوي‬
‫ان ڪري ساڙي ڀسم ڪرڻ جا سامان گڏ ڪيا پيا وڃن جوو هون‬
‫ڌرتيَء وٽ دنيا الِء امن‪ ،‬رواداري ۽ ڀائيچاري جو پيغام موجود‬
‫آهي‪.‬‬
‫اڄ جوڏهن سونڌ ۾ سورحد پوار کوان آيول درنودا ۽ وحشووي‬
‫منهنجي شهرن کي سواڙي ٻواري ڀسوم ڪورڻ الِء ميودان توي آيوا‬
‫آهن ته ان وقت اسان جي حڪمرانن کي اکيوون کوولڻ گهورجن‪.‬‬
‫سنڌي ماڻهن جي ان پراڻي مسلسل گهر کوي موان ڏيوڻ گهرجوي‬
‫تووه شوواهه لطيووف جووي ديووس ۾ آيوول مڙنووي پوورڏيهين کووي نيڪووالي‬
‫ڏئي هتان جي معصوم ماڻهن جي مستقبل کي محفووظ بڻوايو‬
‫وڃووي‪ .‬ڪراچووي سووميت سوونڌ جووي مڙنووي وسووندين مووان سووواتين‪،‬‬
‫ماالڪنووڊين‪ ،‬وزيرسووتان واسووين ۽ افغووانين کووي ڪووڍي پنهوونجن‬
‫وطنن ڏانهن موڪلڻ جا بندوبست ڪيا وڃن‪.‬‬
‫سنڌ جو هر ٻچو ۽ ٻار‪ ،‬ٻوڍو ۽ جووان‪ ،‬ڀويڻ ۽ مواُء توڏهن‬
‫محفوظ رهي سگهي ٿي‪ ،‬جوڏهن هتوان درنودن جوا ٿواڪ ۽ وٿواڻ‬
‫مڪمل طور تي خوتم ڪيوا وڃون‪ .‬ان الِء سونڌ جوي هور پوارٽي ۽‬
‫مڪتب فڪر جوي مواڻهو کوي گوڏجي حڪوموت مٿوان اهوو زور‬
‫بار وجهڻ گهرجي ته اسان جي ڌرتي کي ڪابل‪ ،‬قنڌار‪ ،‬سووات‬
‫۽ ماالڪنووڊ بنائينوودڙ ٽووولن کووي بنووا ديوور جووي پنهوونجن وسووندين‬
‫ڏانهن موڪليو وڃي‪ .‬جيڪوڏهن اڃوا بوه اسوان ملڪوي وحودت ۽‬
‫يڪجهتيَء جي نانَء تي سونڌ جوون سورحدون ٻواهرين مواڻهن الِء‬
‫کليل رکيون توه پووِء خبور نواهي توه اسوان جوي ڪيتورن موائرن ۽‬
‫ڀينوورن کووي پنهوونجن پيووارن جووا الش وصووول ڪرڻووا پونوودا‪ .‬اڃووا‬
‫ڪيتريون ونيون پنهنجن ورن جا مڙهوه وصوول ڪورڻ الِء مورده‬
 ‫خانن جا چڪر ڪاٽينديون‪.‬‬
‫اڄ جووڏهن نئووين سووال ‪2010‬ع جووي شووروعات ٿووي رهووي‬
‫آهووي تووه گهووٽ ۾ گهووٽ سوونڌ جووي مڙنووي سوواڃهه ونوودن کووي نئووين‬
‫سال جي ايجنڊا ۾ “سنڌ کي ڌارين کان پاڪ ڪرڻ” وارو نقطو‬
‫شووامل ڪوورڻ گهرجووي‪ ،‬هوون سووال ۾ جيڪووڏهن اسووان سوونڌ کووي‬
‫ڌارين جي ڪٽڪن کان بچائڻ ۾ ڪامياب وياسين توه هوي سوال‬
‫سنڌ الِء سڦالئتو ثابت ٿيندو‪.‬‬

‫(چپيل‪ :‬روزاني سنڌ حيدرآباد‪ ،‬پهرين جنوري ‪2010‬ع(‬

 ‫محبتن جي ڏهاڙي سنڌ کي‬
‫مليل بارود جو تحفو‬
‫پيووار ۽ محبووت جووي ڏهوواڙي ”ويلنٽووائين“ تووي سوونڌ کووي‬
‫گلن‪ ،‬ڀاڪرن ۽ چمين بدران رت جو تحفوو ڏنوو ويوو آهوي‪ .‬سونڌ‬
‫جي دل دادو کي دهشتگردن نشانو بڻائي هتان جي امن پسوندن‬
‫۽ مذهبي رواداري جي پوئلڳن کي اهو پيغام ڏنوو آهوي توه هوو‬
‫هاڻي سوات ۽ وزيرستان وانگر مذهبي جنونيت جي نيزي توي‬
‫آهن‪ .‬هاڻي سنڌ جون مائرون‪ ،‬ڀينرون ۽ کير ورنيوون ونيوون بوه‬
‫پنهنجن پيارن جي مڙهن تي ائين پوار ڪوڍي روئنوديون‪ ،‬جيوئن‬
‫هوون کووان اڳ الهووور‪ ،‬پنووڊي ۽ پشوواور جووون ڌرتووي ڌيوواڻيون نيوور‬
‫وهائي چڪيون آهن‪.‬‬
‫دادو شهر جو ‪ 14‬فيبروري ‪2010‬ع وارو صبح ته خوشيون‬
‫کڻوووي آيوووو هوووو‪ .‬هووور روز وانگووور شوووهري ٻهڪنووودا ۽ چهڪنووودا‬
‫پنهنجين روز مرهوه واريون سورگرمين ۾ مشوغول هئوا توه صوبح‬
‫جو پهريون پهر ئي سندن الِء موت جو نياپو کڻي آيو‪ .‬وچ شهر‬
‫۾ بم ڌماڪي سبب ‪ 3‬انساني جوانيون ضوايع ٿوي ويوون‪ ،‬جوڏهن‬
‫ته ‪ 2‬درجن کن شهري زخمي ٿي اسپتالن ڀيڙا ٿيا آهن‪ .‬دادو کي‬
‫رت ۽ باهه جي اوڙاهوه ۾ ڪونهن اڇليوو‪ ،‬ان توي يقيونن سونڌ جوا‬
‫موواڻهو حيوورت زده نوواهن‪ ،‬ڇاڪوواڻ تووه سوونڌ الِء دهشووتگردي جووي‬
‫خطوورن ۽ خوفنوواڪين تووه ان ڏيوونهن کووان جوونم ورتووو هووو‪ ،‬جوونهن‬
‫ڏهوواڙي سوونڌ ۾ برصووغير جووي ورهوواڱي بعوود ڌاريوون موواڻهن جووي‬
 ‫پهرين لوڌ داخل ٿي هئي‪.‬‬
‫ڏکوووڻ ايشووويا ۾ سووونڌ ئوووي اهوووڙو وطووون رهيوووو آهوووي‪ ،‬جتوووي‬
‫برصغير جي ورهاڱي کان اڳ موذهبي جنونيوت‪ ،‬فرقيواريوت ۽‬
‫دهشتگرديَء جو پري پري تائين ڪوبه نالو نشان موجود نه هو‪.‬‬
‫سنڌ جي ماڻهن پنهنجي صدين جوي تواريخ ۾ ڪوڏهن بوه ڪونهن‬
‫پرائي ديس توي قبضوو نوه ڪيوو آهوي‪ .‬زور ۽ زبردسوتي ڪونهن‬
‫جوو در نوه اورانگهيوو آهووي‪ ،‬ڪونهن ڌارئوي ديووس جوي ڌرتوي تووي‬
‫واالر نه ڪئي آهي‪ .‬سنڌ جي پنج هوزار سوال کوان وڌيوڪ پراڻوي‬
‫تاريخ ٻڌائي ٿي ته دنيا ۾ سونڌ ئوي اهوڙي قووم جوو وطون رهيوو‬
‫آهي‪ ،‬جنهن قووم پنهنجوي يوا پرائوي کوي موذهب جوي متڀيود توي‬
‫خون نه ڪيو آهي‪ .‬هندو‪ ،‬مسلمان‪ ،‬ٻڌ ۽ جين مت جا پوئلڳ هن‬
‫ئووي ديووس ۾ اموون‪ ،‬ڀووائيپي ۽ رواداري سووان رهيووا آهوون‪ .‬شوويعا‪،‬‬
‫سني‪ ،‬بريلوي يا ديوبندي جي بنياد تي سونڌي مواڻهن ڪوڏهن بوه‬
‫پنهنجووا عبادتگاهووه الووڳ ڪونووه ڪيووا آهوون‪ .‬آپگهوواتي بووم ڌماڪووا‬
‫ڪرڻ‪ ،‬مسجدن ۽ امام بارگاهن‪ ،‬مندرن ۽ ڪليسوائن ۾ عبوادت‬
‫دوران جيڪوووڏهن ڪووونهن جنووووني پنهنجوووي مخوووالف جوووو ڪنوووڌ‬
‫ڪوريو ته اهو سنڌ جي مٽيَء سان واسطو رکندڙ نه رهيو آهي‪.‬‬
‫سنڌي مسلمان ته هندن سان هولي به گوڏ ملهائينودا آهون توه وري‬
‫هندو ڀٽ ڌڻي جي ميلي‪ ،‬سچل جي درگاهوه ۽ شواهه عنايوت جوي‬
‫ننگووريَء ۾ پيووار ۽ محبووت ونووڊڻ ۾ مسوولمانن کووان ڪووڏهن بووه‬
‫پوووئتي نووه رهيووا آهوون‪ .‬سوونڌي موواڻهن الِء سووڀ عبووادت گوواهون ۽‬
‫آستان‪ ،‬سڀ مذهب ۽ نظريا ڪڏهن به انسوانيت کوان مٿانهوان نوه‬
‫رهيا آهن‪ ،‬جيڪڏهن ائوين چئجوي توه ان ڳالهوه ۾ ڪوبوه وڌاُء نوه‬
‫ٿيندو ته سنڌ جا ماڻهو مسلمان‪ ،‬هندو‪ ،‬ٻڌ‪ ،‬شيعا ۽ سني کان اڳ‬
‫انسان هجڻ ۾ پختو يقين رکن ٿا توه ان ڳالهوه ۾ ڪوبوه وڌاُء نوه‬
‫ٿيندو‪.‬‬
‫پوووِء سوويڪيولر سوونڌ جووي دادو شووهر کووي هوويَء اموواڙيون‬
‫ڪنهن بڇوايون آهون‪ ،‬يوا هون کوان اڳ هلنودڙ سوال جنووريَء جوي‬
‫آخر ۾ ڪراچيَء ۾ امام عه جي چاليهي جي موقعي تي مواتمي‬
‫جلوس ۽ جنواح اسوپتال کوي رت ۾ ڪونهن وهنجواريو هوو‪ .‬اهوو‬
‫سٽ اهڙو ڪونهي جو سلجهي نه سگهي‪ .‬اسوان سونڌ جوا مواڻهو‬
‫لطيف‪ ،‬سچل ۽ ساميَء جا وارث ڪنهن جا مودا نوه رهيوا آهيوون‬
‫ته پوِء آخر اسان جي ديس کي بمن سان ڀسم ڪورڻ جوا سوانباها‬
‫ڪندڙ ڪير آهن؟ سنڌ جي مواڻهن انهون جنوونين جوا پيورا کڻوي‬
‫سندن ٿاڪن ۽ وٿاڻن کان اڳ به حڪمرانن کي آگاهه ڪيوو هوو‬
‫۽ هاڻي به چون ٿا ته ٻيلي سنڌ ۾ پهتل ڌاريون جوون لووڌون ئوي‬
‫سنڌ کي ساڙي ڀسم ڪرڻ گهرن ٿيون‪ .‬انهن آڏو بند ٻڌو‪.‬‬
‫هاڻي اها ڳالهه ڪنهن کان به لڪل ڪونهي ته ڪراچوي ۽‬
‫دادو ۾ ڌماڪا ڪندڙن جي پيرن جا نشوان سووات ۽ وزيرسوتان‬
‫۾ وڃي دنگ ڪن ٿا‪ .‬اسان کي بارود جي باهه ۾ ساڙيندڙ اهوي‬
‫ماڻهو آهن جن کي اسان جي حڪمرانن ملڪوي ڀائيچواري جوي‬
‫نانُء تي اسان مٿان مڙهيو آهي‪ .‬خود سنڌ حڪوموت جوي قوانون‬
‫الڳو ڪندڙ ادارن سونڌ موان جيڪوي بوه دهشوتگرد بوارود سوميت‬
‫سوووگها ڪيووا آهوون‪ ،‬انهوون جووو تعلووق ملووڪ جووي اتوورين عالئقوون ۽‬
‫خاص ڪري سوات‪ ،‬وزيرستان ۽ پنجاب سان ٻڌايو ويو آهي توه‬
‫پوِء اها عجيب ڳالهه چئبي جو هر ڌمواڪي بعود حڪموران وڏي‬
‫نڪ جي پڪائي سان جاچ جوو حڪوم ڏينودا آهون‪ .‬اصول ۾ جواچ‬
‫ان ڳالهه جي ٿيندي آهي‪ ،‬جيڪا لڪل هجي‪ ،‬جنهن جو ڪو خر‬
‫۽ پير نه ملندو هجي‪ .‬پر هتي ته سڀ ڪجهه پڌري پٽ پيو آهي‬
‫ته پوِء سنڌ کي سالمت رکڻ ۽ هتان جوي مواڻهن جوون حيواتيون‬
‫بچووائڻ الِء تڪووڙا اپوواُء ڇووو نووه ٿووا ورتووا وڃوون‪ .‬سوونڌ جووا موواڻهو بووم‬
‫ڌماڪن ۾ ملوث ماڻهن خالف اثرائتوي ڪوارروائي نوه ٿويڻ توي‬
‫ان راِء جا آهن توه سونڌ کوي هوٿ وٺوي پنهنجوي سويڪيولر سووچ‬
‫جي سزا ڏني پئي وڃي‪ ،‬هون ديوس جوي مواڻهن کوي پنهنجوا حوق‬
‫گهرڻ تي مذهبي جنونيت جا ڀوت بڇايا پيا وڃن‪.‬‬
‫دادو ڌماڪو سنڌ جي ماڻهن الِء به سوچڻ ۽ عمل ڪرڻ جا‬
‫نوووان سووامان کڻووي آيووو آهووي‪ .‬هتووان جووي ديووس ڌڻووين کووي هوواڻي‬
‫پنهنجووي وطوون جووي سووالمتي الِء سووڀ الڳاپووا الهووي اڳيووان اچڻووو‬
‫پوندو‪ .‬سنڌ ۾ ان معاملي تي ڪي به ٻه موقوف نواهن توه سونڌ ۾‬
‫بوودامني‪ ،‬جنونيووت ۽ دهشووتگردي ۾ ٻوواهران آيوول موواڻهو ملوووث‬
‫آهن‪ .‬اسان هيل تائين ڇڙوڇڙ نموني مختلوف پوارٽين جوي الوڳ‬
‫الڳ پليٽ فارمن تان اها جدوجهد ڪئي آهي ته سنڌ کي ڌاريون‬
‫کان پاڪ ڪيو وڃي‪ .‬پر هاڻي خطرا اسان جوي سور مٿوان الموارا‬
‫ڏئي رهيا آهن‪ .‬اڄ دادو کي گهوايو ويوو آهوي‪ ،‬سوڀاڻي حيودرآباد‪،‬‬
‫سکر ۽ الڙڪاڻي سان بوه سواڳي ويوڌن ٿويڻ جوو انديشوو موجوود‬
‫آهي‪ .‬پوِء ڇو نه هواڻي کوان ئوي اسوان کوي هوڪ ٿوي جدوجهود الِء‬
‫سندرا ساهڻ گهرجن‪ .‬سنڌ جي مائرن‪ ،‬ڀينرن‪ ،‬ڀائرن ۽ پٽن جوون‬
‫حياتيون بچائڻ الِء هاڻي ان کان سوواِء ٻوي ڪوا واهوه نوه رهوي توه‬
‫سوونڌ کووي ڌاريوون کووان مڪموول پوواڪ ڪيووو وڃووي‪ ،‬ان الِء رڳووو‬
‫حڪومت تي ڀاڙڻ بدران هڪ قوم جي حيثيت ۾ اسان کي بوه‬
‫پنهنجون ذميواريون ادا ڪرڻ گهرجن‪ .‬پنهنجن وسندين‪ ،‬واهڻن‬
‫۽ شهرن ۾ موجود ڌارين جوي نشواندهي ڪوري هڪوموت مٿوان‬
‫اهو دٻاُء وڌائڻ گهرجي ته کين سنڌ جي حدن مان نيڪوالي ڏئوي‬
‫پنهنجن ڏاڏاڻن ڏيهن موڪليو وڃي‪ .‬ڌاريون کوي سونڌ ۾ مليول‬
‫سڃاڻپ ڪارڊ‪ ،‬ڊوميسائيل ۽ شهريت جا ٻيا دسوتاويز رد ڪوري‬
‫کين هتوان جوي اصول ديوس ڌڻوين کوان الوڳ ڪيوو وڃوي‪ .‬سوندن‬
‫سنڌ ۾ ڪاروبار ڪرڻ‪ ،‬ملڪيت خريد ڪرڻ‪ ،‬مالزموت ڪورڻ ۽‬
‫ٻين شهري سهوليتن تي پابنودي وڌي وڃوي‪ .‬جيوئن سونڌ ڏانهون‬
‫ڌارين جي ايندڙ لوڌ کي روڪي سگهجي‪ .‬ان سان گوڏ اڳ آيول‬
‫سواتين‪ ،‬بهارين‪ ،‬برمين‪ ،‬افغانين کي به سنڌ مان نيڪوالي ڏيوڻ‬
‫الِء حڪومووت مٿووان زبردسووت دٻوواُء وڌو وڃووي‪ .‬جيڪووڏهن اسووان‬
‫هووڪ قوووم جووي حيثيووت ۾ اکيووون نووه کوليووون ۽ جدوجهوود الِء‬
‫سندرا نه ساهيا ته پوِء خبور نواهي توه دادو وانگور اڃوا ٻيوا ڪيتورا‬
‫شهر ۽ وسنديون ان باهه جي لپيٽ ۾ اينديون ۽ اڃوا ڪيتريوون‬
‫ونيون پنهنجا ور وڃائينديون ۽ مائرون پنهنجن پيارن جوا الش‬
‫وصول ڪنديون‪.‬‬

‫(ڇپيل روزاني سنڌ ‪ 15‬فيبروري ‪2010‬ع‬

 ‫پاڻي تي پساهه ڏيندڙ هيُء ماڻهو‬

‫بوودين ڀرسووان هووڪ ڳوووٺ ۾ تووالُء جووو بيٺوول پوواڻي پيووئڻ‬

‫سووبب ‪ 34‬موواڻهو بيهوووش ٿوويڻ واري خبوور سياسووي دنگوول جووي‬
‫چٽپٽووين خبوورن جووي ڳوالئووو اخبووارن ۾ ڪووا اهووم جوواِء واالري نووه‬
‫سووگهي آهووي‪ .‬ججوون ۽ حڪومووت ۾ مٿڀرائووپ الِء هلنوودڙ جنووگ‬
‫سبب عام ماڻهن جي ڏکن ۽ ڏوالئن ڏانهن آخر ڪنهن جو ڌيان‬
‫وينوودو‪ .‬بوودين جووي ڳوووٺن جووا موواڻهو زهريلووو پوواڻي پيووئڻ سووبب‬
‫ڪهڙي ويڌن جو شڪار آهن‪ ،‬ان جي نه توه حڪوموت ۽ نوه وري‬
‫مخووالف ڌر جووي قيووادت کووي پرواهووه آهووي‪ .‬ڇاڪوواڻ تووه انهوون الِء‬
‫ماڻهن جي مسئلن کان وڌيڪ اهميت پواڻ الِء وڌيوڪ فائودا وٺوڻ‬
‫۽ هڪ ٻئي کي نيچو نووائڻ وارن معواملن کوي آهوي‪ .‬سونڌ جوي‬
‫سامونڊي ضلعن خاص ڪوري ٺٽوي ۽ بودين ۾ سونڌو درياهوه جوو‬
‫پاڻي نه پهچوڻ سوبب اتوي بيٺول پواڻيَء جوا توالَء ۽ کوهوه زهوريال‬
‫بڻجي رهيا آهن‪ .‬مال متاع ته ڇا پر ماڻهن کي هاڻي ته پيئڻ الِء‬
‫تووازو پوواڻي بووه ميسوور نووه آهووي‪ .‬بيٺوول زهريلووو پوواڻي پيووئڻ سووبب‬
‫هووزارين موواڻهو پيووٽ جووي بيمووارين ۽ خوواص ڪووري چمووڙي جووي‬
‫بيمارين ۾ وٺجي ويا آهون‪ .‬جوڏهن توه ڪيترائوي ٻوار‪ ،‬عورتوون‪،‬‬
‫جوووان ۽ ٻووڍا گيسووٽرو سووبب موووت جووي موونهن ۾ هليووا ويووا آهوون‪.‬‬
‫پوواڻي الِء پسوواهه ڏينوودڙ موواڻهن جووي ڪوبووه واهوور ڪوورڻ الِء تيووار‬
‫ناهي‪ ،‬کين ڪير به اهو ٻڌائڻ الِء تيار ناهي ته کوين سونڌوَء جوي‬
‫پوواڻيَء کووان ان ڪووري محووروم ڪيووو ويووو آهووي‪ ،‬جووو بدقسوومتيَء‬
‫سان هو سنڌ جهوڙي ننوڌڻڪي ديوس جوا ڄواوا آهون‪ .‬بودين ۽ ٺٽوي‬
‫ضوولعي ۾ سوومنڊ جووي مهووڙ ۾ اينوودڙ لکووين ايڪووڙ زمووين سوومنڊ‬
‫ڳڙڪائي چڪو آهي‪ .‬سووين ڳووٺ ۽ وسونديون سومنڊ جوي پيوٽ‬
‫۾ هليون ويون آهن‪ .‬هزارين ماڻهو پنهنجا اباڻا پڊ ڇوڏي دربودر‬
‫ٿيڻ تي مجبور ٿيا آهن‪ .‬پور سوندن بحواليَء الِء حڪوومتي سوطح‬
‫تووي ڪوبووه بندوبسووت نظوور نووه ٿووو اچووي‪ .‬ڇاڪوواڻ جووو هووو ڪووو‬
‫وزيرستان يا سوات جي خاص مخلوق ته نه آهون‪ ،‬جوو سوندن الِء‬
‫حڪوومتي سوطح تووي خواص فنووڊ قوائم ڪيووا وڃون‪ ،‬يووا کوين آفووت‬
‫سووٽيل قوورار ڏئووي سووندن ڪوونهن ٻئووي هنووڌ تووي آبادڪوواريَء جووو‬
‫انتظووام ڪيووو وڃووي‪ .‬بوودين ۽ ٺٽووي واسووي تووه پنهنجووي ئووي شووهر‬
‫ڪراچيَء جي بولٽن مارڪيٽ جا به رهواسي نه آهن‪ ،‬جو سوندن‬
‫دانهن ۽ ڪوڪ ايوان صودر جوا در کڙڪوائي سوگهي‪ .‬سوندن الِء‬
‫اسالم آباد جا ايوان پريشان ٿين‪ .‬هيُء ڀٽائي ۽ سچل جوي ديوس‬
‫جا سادا سودا ماڻهو پاڻ ۾ ئي پٽڪو ۽ مواتم ڪورڻ توي اڪتفوا‬
‫ڪري سگهن ٿا‪.‬‬
‫بدين ۽ ٺٽي سميت سڄي سنڌ ۾ پواڻيَء جوي کووٽ ڪوا‬
‫قوودرتي آفووت نوواهي‪ ،‬جوونهن کووي رب جووي رضووا سوومجهي صووبر‬
‫ڪجي‪ .‬پر سنڌ کي سوڪائڻ‪ ،‬تباهوه ۽ بربواد ڪورڻ الِء هوڪ وڏي‬
‫خوفناڪ منصوبابنديَء سان ڪم ڪيو پيو وڃي‪ .‬پنجاب طرفان‬
‫سوونڌو درياهووه تووي ڊيووم اڏڻ سووميت پنهنجووي حصووي کووان وڌيووڪ‬
‫پوواڻي زور زبردسووتي کووڻڻ سووبب اڄ سوونڌ جووا موواڻهو پيووئڻ جووي‬
‫پوواڻيَء الِء بووه تڙپووي رهيووا آهوون‪ .‬پاڪسووتان ٺهووڻ کووان پوووِء سوونڌو‬
‫درياهه جي پاڻيَء تي لڳندڙ ڌاڙن جو ڪو انت ايندو نظر نوه ٿوو‬
‫اچي‪ .‬پنجاب طرفان پنهنجوا ٽوي درياهوه ڀوارت کوي وڪورو ڪورڻ‬
‫کان پوِء سنڌوِء تي قبضي وارو باب بند ٿيندو نظر نوه ٿوو اچوي‪.‬‬
‫سوونڌ جووا حڪمووران پوواڻيَء واري مووامري تووي پنجوواب جووي ارهووه‬
‫زورائي آڏو بند ٻڌڻ ۾ ناڪام نظور اچوي رهيوا آهون‪ .‬ڇاڪواڻ توه‬
‫پاڻيَء توي سوڀ معاهودا يوا ٺاهوه پنجواب آڏو ڪوا بوه حيثيوت نوه ٿوا‬
‫رکڻ‪ .‬ڇاڪاڻ ته هو هون ملوڪ جوي اڇ يڪواري جوو مالوڪ آهوي‪.‬‬
‫هو آقا آهي ۽ ٻيا سندس غالم آهن‪ ،‬ان ڪري غالم توه معاهودن‬
‫جووا پابنوود هونوودا آهوون پوور ڏاڍي جووي اڳيووان سووڀ معاهوودا ۽ قووانون‬
‫ڪوريئڙي جي ڄار وانگر ڪمزور ثابت ٿيندا آهن‪.‬‬
‫چشما جهلم لنڪ ڪينال تي پنجاب جي تازي هووڏ اهوا‬
‫ڳالهه ثابت ڪوري ڇوڏي آهوي‪ ،‬توه هوو آقوا هجوڻ ڪوري ڪونهن بوه‬
‫قانون جو پابنود نوه آهوي‪ .‬پواڻي واري ‪1991‬ع واري لوولي لنگوڙي‬
‫ٺاهه تي به پنجاب عمل ڪرڻ الِء تيار ناهي‪ ،‬جڏهن ته ان ٺاهه تي‬
‫سنڌ جي ماڻهن جا سخت اعتراض آهون‪ ،‬سونڌ جوا مواڻهو پنجواب‬
‫کان پاڻيَء جي ‪ 1945‬ع واري ٺاهه تي عمل جا گهرجائو آهن‪ .‬پور‬
‫پنجاب ‪1991‬ع واري پاڻي ٺاهه تي به عمل ڪورڻ الِء تيوار نواهي‪.‬‬
‫ان ٺاهووه ۾ چشووما جهلووم لنووڪ ڪينووال ٺوواهڻ جووو ڪٿووي بووه ذڪوور‬
‫موجود ناهي‪ ،‬ان باوجود چشما لنڪ ڪينوال نوه فقوط زبردسوتي‬
‫جوڙيووو ويووو پوور ان کووي ٻوووڏ جووي منوود بوودران زبردسووتي ‪ 12‬ئووي‬
‫مهينووا وهووايو پيووو وڃووي‪ .‬سوونڌ جووا حڪمووران پنجوواب جووي پوواڻيَء‬
‫واري ڌاڙي تووي ڪيتووري وقووت کووان ڪووک رکنوودا آيووا‪ .‬پوور تووازو‬
‫پنجاب ۾ مسلم ليگ نوواز جوي حڪوموت ديناداسوتي ان ڳالهوه‬
‫جووو اعتووراف ڪيووو آهووي تووه هووو چشووما لنووڪ ذريعووي ٻوووڏ واري‬
‫موسووم نووه پوور ٻووارنهن ئووي مهينووا پوواڻي کڻنوودا آهوون‪ .‬پنجوواب جووي‬
‫حڪمران طبقي نه فقط غيرقانوني جڙيل لنڪ کي ٻارنهن ئوي‬
‫مهينا وهائڻ جو اعتراف ڪيو آهي‪ ،‬پور هواڻي پنهنجوي هوزارين‬
‫ايڪووڙ زمووين آبوواد ڪوورڻ الِء ان تووي پوواور پالنووٽ جوووڙڻ جووي بووه‬
‫رٿابندي ڪئي پئي وڃي‪ .‬جنهن توي سونڌ جوي عووام ۽ موجووده‬
‫پ پ حڪوموت سوخت اعتوراض واريووا آهون‪ .‬پور پاڪسوتان جووي‬
‫اصل آقائن کي سنڌ جي احتجاج جي ڪابه پرواهه نه آهي‪.‬‬
‫سنڌ اسيمبلي چشوما جهلوم لنوڪ ۽ ان توي پواور پالنوٽ‬
‫جوڙڻ خالف اتفاق راِء سان ٺهراُء به منظور ڪري چڪي آهوي‪.‬‬
‫پر ان باوجود پنجاب جو لنڪ ڪينال کي ‪ 12‬مهينا وهوائڻ ۽ ان‬
‫تي پاور پالنٽ اڏڻ وارو ضد اها ڳالهوه ثابوت ڪوري ٿوو توه سونڌ‬
‫جووي موواڻهن ۽ ان جووي چونووڊيل ايوووان جووي هوون ملووڪ ۾ ڪابووه‬
‫اهميت نه آهي‪ .‬جيڪڏهن سنڌ سوان هون ملوڪ ۾ برابوريَء وارو‬
‫سلوڪ ٿيندڙ هجي ها ته سنڌ جي احتجاج بواوجود ارسوا طرفوان‬
‫پنجاب جي مرضيَء تي چشما لنوڪ ڪينوال ۾ پواڻي ڇوڏڻ وارو‬
‫فيصلو آڏو نه اچي ها‪ .‬آخر پنجاب جا حڪمران سنڌ کوي ڪهوڙو‬
‫نياپو ڏيڻ گهرن ٿا‪.‬‬
‫ڀارت سان پاڻي معاملي تي گڏجاڻيون ڪندڙ حڪموران‬
‫آخر پنهنجي ئي ملڪ جوي مواڻهن سوان سواڳي معواملي توي ٻٽوو‬
‫معيار ڇو رکيو ويٺا آهن‪ .‬هڪ طرف ڀارت طرفان سنڌو درياهه‬
‫تي ڊيم ٺاهڻ جي ان بنياد توي مخالفوت ڪئوي پئوي وڃوي توه ان‬
‫سووان پاڪسووتان پوواڻيَء کووان محووروم ٿووي وينوودو تووه ٻئووي طوورف‬
‫ساڳيو موقف رکڻ تي سنڌ کي ملڪ دشومنيَء جوا طعنوا ۽ مهڻوا‬
‫ڏنوووا پيوووا وڃووون‪ .‬مسووولم ليوووگ نوووواز جوووو پنجووواب ۾ وڏو وزيووور‬
‫اسوويمبلي ايوووان ۾ بيهووي سوونڌ کووي ڌمڪيووون ڏئووي رهيووو آهووي‪.‬‬
‫مسلم ليگ جا اهم اڳواڻ سنڌ ۾ پاڻيَء تي ٿيندڙ احتجاج کوي‬
‫رد ڪري هتان جي قومپرستن کي ملڪ ۾ انتشار پکيوڙڻ جوو‬
‫ذميوووار قوورار ڏئووي رهيووا آهوون‪ .‬پنجوواب هوون کووان اڳ بووه بنگووالي‬
‫عوام کي سندن جائز جدوجهد تي قصوار قورار ڏنوو هوو‪ .‬جونهن‬
‫جي نتيجوي ۾ اڄ بنگوال پاڪسوتان سوان گوڏ نوه رهيوو آهوي‪ .‬ڇوا‬
‫پنجاب جا حڪمران پنهنجن مفادن خواطر هون ملوڪ جوا بنيواد بوه‬
‫اکوڙڻ چاهين ٿا‪ .‬آخر هن صورتحال ۾ سنڌ جوي عووام کوي ڇوا‬
‫ڪورڻ گهرجوي‪ .‬جوڏهن کووين ڪونهن بوه ملڪووي قوانون هيوٺ حووق‬
‫ملڻ جو ڪو دڳ نظر نه ٿو اچي‪ .‬سنڌ حڪومت جي بي وسي به‬
‫ڪنهن کان ڳجهي نواهي‪ .‬وفواقي ادارن هيول توائين پنجواب جوي‬
‫ڪمووداريَء وارو ڪووردار ادا ڪيووو آهووي‪ .‬ارسووا جووو هووڪ طرفووو‬
‫فيصلو يا سنڌ اسيمبليَء جي ٺهرائن کي نظر انداز ڪورڻ ۽ ان‬
‫تي وفاقي حڪومت جي خاموشي ثابوت ڪوري ٿوي توه سونڌ جوي‬
‫مواڻهن الِء ملڪوي قووانون هيوٺ يووا هتوان جووي ادارن جوي وسوويلي‬
‫پنهنجا حق حاصل ڪرڻ وارو خواب ساڀيان ٿيڻ جوڳو نه رهيو‬
‫آهي‪ .‬سنڌ جي هر گهٽي‪ ،‬شوهر ۽ واهوڻ ۾ پنجواب خوالف پواڻيَء‬
‫تي ٿيندڙ احتجاج ڪو نياپو ڏئوي رهيوو آهوي‪ .‬جونهن جوي تورت‬
‫ورندي نه ملي ته پوِء تواريخ جيڪوو فيصولو ٻڌائينودي اهوو ڏاڍو‬
‫بي رحم هوندو‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن تاريخ پنهنجو ورجواُء بوه ڪنودي‬
‫آهي‪.‬‬

‫(ڇپيل روزاني سنڌ ‪ 18‬فيبروري ‪2010‬ع(‬

 ‫امان مان آفيس ڪونه وينديس!‬
‫)سنڌ جي پڙهيل لکيل عورت جي درد ڪهاڻي(‬

‫شاهده اڄ بوه صوبح جوو گهور کوان ٻوه فرالنوگ پنوڌ ڪوري‬
‫شهر وينودڙ سووزڪيَء جوي اسوٽاپ توي پهچوي ٿوي‪ .‬اسوٽاپ توي‬
‫بيٺل ماڻهن جون نظرون کيس روز وانگر گهورڻ لڳون ٿيوون‪.‬‬
‫اسٽاپ توي بيٺول هور مورد پڪوو تووڙي پوڙهوو‪ ،‬نوجووان تووڙي‬
‫الهڙ ڇورو کيس پيرن کان مٿي تائين ايئن گهوري ٿو‪ ،‬ڄوڻ توه‬
‫هوَء مال پڙيَء ۾ وڪري الِء آيل ڪوو جوانور هجوي‪ .‬جونهن کوي‬
‫خريد ڪرڻ کان اڳ واپاري ان جو خر کان سڱن تائين گهرائي‬
‫سوووان جوووائزو وٺنووودو آهوووي‪ .‬شووواهده جوووو بوووس اسوووٽاپ توووي اچوووي‬
‫سوزوڪيَء جو انتظار ڪرڻ وقت ڪنڌ جهڪائي بيهڻ معمول‬
‫بنجي ويو آهي‪ .‬جنهن ڪري کيس جوانيَء ۾ ئي ڪنڌ ۾ سوور‬
‫جي شڪايت ٿويڻ لڳوي آهوي‪ .‬روزانوو ڪيتورو ئوي وقوت گواڏين‬
‫جي اسٽاپن تي مردن جي نظرن کان بچڻ الِء ڪنوڌ هيوٺ ڪوري‬
‫بوويهڻ ۽ زمووين کووي بووي مقصوود گهورينوودي کوويس تووه چيلهووه جووي‬
‫ڪنڊي ۾ به سور جي شڪايت ٿيڻ لڳي آهي‪ .‬معاملو فقط اتي‬
‫خوتم ڪونوه ٿوو ٿئوي‪ ،‬پوور سووزوڪيَء ۾ چوڙهڻ کوان پووِء کوويس‬
‫ڪووڏهن ڊرائيووور جووي سوويٽ ڀرسووان ويهووڻ جووي جوواِء ملووي وينوودي‬
‫آهي ته ڪڏهن ڊيوٽيَء تي پهچڻ الِء سوزوڪيَء جي اندر مردن‬
‫سان گڏ ويهڻ تي مجبور ٿيڻو پوندو آهي‪ .‬اهي لمحا سندس الِء‬
‫ڪنهن عذاب کان گهٽ نه هوندا آهن‪.‬‬
‫هوووون خوبصووووورت ۽ جوووووان نوووواريَء سووووان اهووووڙا واقعووووا‬
‫ڪيترائووي ڀيوورا ٿووي چڪووا آهوون‪ ،‬کوويس سوووزوڪيَء جووي اڳووين‬
‫حصي ۾ ڊرائيوور جوي ڀرسوان ويهوڻ جوو موقعوو ملنودو آهوي توه‬
‫هوَء مسلسل ڊرائيور جي حريص نظرن جو شڪار رهندي آهي‪.‬‬
‫شاهده پنهنجي سواهيڙين کوي اهوو قصوا ٻڌائينودي شورم ۾ ٻوڏي‬
‫وينوودي آهووي تووه اڪثوور ڊرائيووور گوواڏيَء جووي گيئوور بوودالئڻ وقووت‬
‫ڪيئن نه سوندس جسوم کوي ڇهوڻ جوي ڪوشوش ڪنودا آهون‪ ،‬يوا‬
‫گوواڏيَء کووي سووفر دوران آيوول ڪوونهن لوووڏي يووا جهوواڪي وقووت‬
‫پنهنجو جسم سندس جسم سان ٽڪرائڻ جي شعوري ڪوشش‬
‫ڪندا آهن‪ .‬ٻيو ته ڇڏيو پر گواڏيَء موان هيوٺ لهوڻ وقوت دروازو‬
‫کولڻ جي بهاني به سندس هٿن کي ڇهڻ ڄڻ عين عبوادت الئوق‬
‫سمجهيو ويندو آهي‪ .‬هوَء پواڻ جيوڏين کوي اهوڙا ڪيترائوي قصوا‬
‫ٻڌائينوودي مووردن جووي حووريص نگوواهن کووان بچووڻ جووون توودبيرون‬
‫اختيووار ڪوورڻ جووا ڏس ڏينوودي آهووي‪ .‬شوواهده ٻووڌائي ٿووي تووه سوواڻس‬
‫سوووزڪيَء جووي پوووئين سوويٽ تووي مووردن سووامهون ويهووڻ دوران‬
‫اهووڙا ڪووافي واقعووا رونمووا ٿووي چڪووا آهوون‪ ،‬سووامهون ويٺوول موورد‬
‫پنهنجووا گوووڏا سووندس سووٿرن سووان ٽڪوورائڻ جووي ڪوشووش ڪنوودا‬
‫آهووون‪ .‬يوووا توووه منجهوووائنس اوسووويتائين نظووورون نوووه ڪڍنووودا آهووون‪،‬‬
‫جيسيتائين هوَء پنهنجي منزل اچڻ تي لهي نه ٿي وڃوي‪ .‬شواهده‬
‫اهو ٻڌائينودي بوه انودر ۾ ڪڙهنودي آهوي توه بوس يوا سووزوڪيَء‬
‫مان لهڻ وقت بوه کويس پواڻ کوي موردن جوي انهون حورڪتن کوان‬
‫بچائڻ الِء ڪيئن روز جتن ڪرڻا پوندا آهون‪ .‬پور هووَء اهوو سوڀ‬
‫ان ڪري سهندي آهي جو کويس مالزموت ڪوري پنهونجن ٻچون‬
‫جو پيٽ پالڻو هوندو آهي‪ .‬سندس پگهار ايتري نه آهي جو هوَء‬
‫روز ڪنهن رڪشا ۾ اچي وڃي سگهي‪ .‬هن کي ته بس اسٽاپ‬
‫کوووان آفووويس توووائين پنوووڌ پهچوووڻ الِء بوووه رسوووتي ۾ بيٺووول اوبووواش‬
‫نوجوووانن جووي نظوورن ۽ غلوويظ فقوورن جووو روز مقووابلو ڪرڻووو‬
‫هوندو آهي‪ .‬جيڪي اسٽاپ کان آفيس جوي گيوٽ توائين سوندس‬
‫پيڇو ڪرڻ پنهنجو فرض سمجهندا آهن‪.‬‬
‫ڪلثوم به ڪيترو ئي وقت سواڳي ڪيفيوت موان گوذرڻ‬
‫بعد اڄ مالزمت ڇڏي گهر ويهڻ تي مجبوور آهوي‪ .‬ڪلثووم جوو‬
‫ڏوهه فقط ايترو هيو جوو هون سوان ٿينودڙ اهوا ويوڌن سوندن گهور‬
‫وارن کي معلوم ٿي چڪي هئي‪ .‬اها ئي هموت سوندس الِء بوک‬
‫۽ بي روزگاريَء جو سوبب بنجوي وئوي‪ .‬جيڪوڏهن هووَء بوه ٻوين‬
‫نارين وانگر اهو سور دل ۾ ئي پي وڃي ها ته اڄ رپئي پئسي‬
‫الِء ڪنهن جي محتاج نه هجي ها‪ .‬پر اهو ڏينهن اڄ به کيس يواد‬
‫آهي ته بس ۾ سفر دوران ڪنهن اوباش کيس تنوگ ڪورڻ جوي‬
‫ڪوشش ڪئي هئي‪ .‬جنهن تي هن جي صوبر جوو پيموانو لبريوز‬
‫ٿي ويو هو ۽ هن ان کي ڀري بس ۾ چماٽ وهائي ڪڍي هئوي‪.‬‬
‫جيڪڏهن ان بس ۾ سندس ڀاُء جو هڪ دوست موجود نه هجوي‬
‫ها ته اها ڳالهه سندس گهر تائين نه پهچي سگهي هوا‪ .‬پور جوڏهن‬
‫اهو قصو ڪنهن طرح سندس گهر تائين پهتو ته کيس نوڪري‬
‫ڇڏڻ تي مجبور ڪيو ويو‪ .‬اڄ هوَء پنهنجي ان دليوريَء ۽ هموت‬
‫جوووو اهوووو صووولو ملنووودي دل جوووو درد دل انووودر لڪوووائڻ کوووي ئوووي‬
 ‫حڪمت سمجهڻ لڳي آهي‪ .‬پر هاڻي گهڻي دير ٿي چڪي آهي‪.‬‬
‫هوووڪ پرائيويوووٽ اداري جوووي آفووويس ۾ ڪوووم ڪنووودڙ ان‬
‫ماسترياڻيُء جو قصو به ڏاڍو ڏکوئينودڙ آهوي‪ ،‬جيڪوا اهوي سوڀ‬
‫ذلتون برداشت ڪري روز آفيس پهچنودي آهوي‪ .‬پور شوازيه گهور‬
‫کان آفيس تائين پهچڻ الِء ٽن سوارين بدالئڻ سبب وڏي عذاب‬
‫۾ مبووتال رهنوودي آهووي‪ .‬فورسوويٽر کووان سوووزوڪي ۽ وري ٻيووو‬
‫فورسيٽر بدالئڻ ڪوري روز سوندس ‪ 40‬کوان ‪ 50‬روپيوا ڀواڙي ۾‬
‫خرچ ٿوي وينودا آهون‪ .‬جونهن ڪوري ‪ 4‬هوزار روپوين واري پگهوار‬
‫مووان کوويس فقووط اڍائووي هووزار روپيووا بچنوودا آهوون‪ .‬هوون کووي روز‬
‫ٿينوودڙ ان خوورچ پريشووان ڪووري ڇووڏيو آهووي‪ .‬کوويس سووندس ئووي‬
‫آفيس ۾ ڪم ڪندڙ اهوو نوجووان ڏاڍو خوشنصويب نظور اينودو‬
‫آهي‪ ،‬جيڪو روز موٽر سائيڪل تي چڙهي آفيس ايندو آهي ۽‬
‫کويس ٻڌائينودو آهووي توه سوندس اچ وو تووي روز ‪ 15‬روپيوا خوورچ‬
‫ايندو آهي‪ .‬جڏهن ته ان نوجوان کي شوازيه وانگور آفويس پهچوڻ‬
‫الِء صبح جو سوير اٿڻو به نه پوندو آهي‪.‬‬
‫ڪوووڏهن ڪوووڏهن شوووازيه گهووور کوووان آفووويس توووائين مووووٽر‬
‫سووائيڪل تووي پهچووڻ واري نوجوووان سووان پنهنجووي مسووئلن جووي‬
‫ڀيٽ ڪندي آهي ته کويس هون سوماج ۾ عوورت هجوڻ توي ڏاڍي‬
‫ڪووواوڙ اچوووڻ لڳنووودي آهوووي‪ .‬هووووَء روز آفووويس توووائين پهچوووڻ الِء‬
‫پنهنجي وقت جي ان نوجوان جي وقت سوان ڀيوٽ ڪنودي آهوي‬
‫ته کيس روز اچ وو ۾ ضايع ٿيندڙ ٻه ڪالڪ پنهنجي بي وس‬
‫هجووڻ جووو احسوواس ڏيارينوودا آهوون‪ .‬کوويس ان وقووت بووه پنهنجووي‬
‫عورت هجڻ ڪري معاشري جي پابندين تي ڏاڍي بڇان لڳنودي‬
‫آهي‪ ،‬جڏهن هو چاهيندي به موٽر سوائيڪل نوه هالئوي سوگهندي‬
‫آهي‪ .‬جيئن پنهنجو آفويس اچوڻ وقوت اينودڙ خورچ اڌواڌ گهٽوائي‬
‫سگهي‪ .‬يا پنهنجا روز جا ٻه ڪالڪ ٽائيم بچائي سگهي‪ .‬انهون‬
‫مڙني مسئلن کوي توه هووَء ڪونهن طورح مونهن بوه ڏئوي وڃوي پور‬
‫کيس رستي تي روز جونهن ذلوت کوي مونهن ڏيڻوو پووي ٿوو‪ ،‬ان‬
‫کان بچڻ الِء کيس مووٽر سوائيڪل ئوي اهوڙو ذريعوو نظور اينودو‬
‫آهي‪ .‬جنهن سان هوَء روز بروز گهر کان آفيس تائين اچڻ وقت‬
‫بسن ۽ سوزڪين ۾ سفر دوران مردن جي بد نظر کان پاڻ کي‬
‫بچووائي سووگهي ٿووي‪ .‬پوور ڇووا هوويُء سووماج کوويس موووٽر سووائيڪل‬
‫هالئڻ برداشت ڪندو‪.‬‬
‫موووٽر سووائيڪل هالئووڻ جووي حسوورت تووه شووازيه سووميت‬
‫ڪلثوووم ۽ شوواهده کووي بووه آهووي‪ .‬هووو پنهوونجن آفيسوون ڏانهوون يووا‬
‫مارڪيٽن توڙي پنهنجن عزيزن ڏانهن ڪارن ۾ چڙهوي اينودڙ‬
‫پنهنجووين آفيسوورياڻين ۽ ٻووين وڏ گهووراڻين عووورتن کووي رشووڪ‬
‫جي نگاهه سان ڏسنديون آهن‪ .‬هنن کي به ڊرائيونوگ ڪورڻ جوو‬
‫شوق ٿيندو آهي‪ ،‬کين ڪار نه هجڻ تي موٽر سوائيڪل بوه وڏي‬
‫غنيمت نظر ايندي آهي‪ ،‬پر هو اڃا اهي روايتي پابنديون ٽووڙڻ‬
‫جي همت ساري نه سگهيون آهن‪ .‬کوين حڪوموت موان بوه اهوڙي‬
‫اميد نظر نه ٿي اچي‪ .‬جيڪا کين موٽر سائيڪل خريد ڪرڻ الِء‬
‫آسان شرطن تي قرض يا امداد مهيا ڪري‪ .‬جيوئن هوو روز جوي‬
‫تڪليفن کان آجپو ماڻي سگهن‪.‬‬
‫عورتن کي موٽر سائيڪل هالئڻ جي اجازت ملڻ بابت‬
‫سنڌ ۾ پهريون ڀيرو بحث ان وقت شروع ٿيو هو‪ ،‬جڏهن هوڪ‬
‫سماج سڌارڪ اڳواڻ جناب مسعود لوهوار ان معواملي توي هوڪ‬
‫اي ميل ذريعي خاموش پاڻيَء ۾ پهريون پٿر اڇليو هو‪ .‬مسعود‬
‫لوهار جي ڪيب نيٽ گروپ تي آيل اي ميل سنڌ جي ڪيتورن‬
‫ئي سڄاڻ حلقن ۾ بحث جو موضوع بڻوي هئوي‪ .‬پڙهيول لکيول‬
‫موواڻهن ۾ اهووو احسوواس پيوودا ٿيووو هووو تووه دنيووا جووي ٻووين ملڪوون‬
‫وانگر سنڌ توڙي پاڪستان جي عورتن کي بوه مووٽر سوائيڪل‬
‫هالئووڻ جووي اجووازت ملووڻ گهرجووي‪ .‬خوواص ڪووري نوووڪري پيشووا‬
‫عورتن جي تڪليفن کوي نظور ۾ رکنودي کوين مووٽر سوائيڪل‬
‫خريد ڪرڻ الِء حڪومتي سطح تي اپاَء ورتا وڃن‪ .‬منهنجو هڪ‬
‫سوولجهيل دوسووت جوونهن جووي ڀوويڻ روز ‪ 50‬کووان ‪ 60‬روپيووا خوورچ‬
‫ڪري اسڪول ۾ ماستريَء جي نوڪري ڪرڻ ويندي آهوي‪ .‬ان‬
‫وڏي هچڪچاهووٽ کووان پوووِء ان ڳالهووه کووي تسووليم ڪيووو هووو تووه‬
‫سندس ڀيڻ بسن‪ ،‬سوزڪين يا ٻين سوارين جي ڀيوٽ ۾ مووٽر‬
‫سائيڪل تي وڌيڪ محفوظ رهندي‪ .‬هن جي ڀيڻ جو نوه صورف‬
‫اسڪول وڃڻ وقوت سووارين جوي انتظوار ۾ ضوايع ٿينودڙ وقوت‬
‫بچي پونودو‪ ،‬پور کويس سوواري جوي انتظوار وقوت يوا سوواري ۾‬
‫سوفر ڪوورڻ وقووت جوونهن تڪليووف کووي موونهن ڏيڻووو پوووي ٿووو‪ ،‬ان‬
‫کان نجات ملندي‪ .‬جڏهن ته هوَء پنهنجي خرچ جو اڌ کان وڌيڪ‬
‫حصو بچائي سگهندي‪.‬‬
‫عورت جي موٽر سائيڪل هالئڻ ۾ آخر ڪهڙي قباحت‬
‫آهي؟ جيڪي ماڻهو ان عمل جا مخالف آهن‪ ،‬ڇا اهي ان عورت‬
‫جووي انهوون تڪلوويفن جووو احسوواس ڪووري سووگهندا‪ ،‬جيڪووا روز‬
‫ڊيوووٽي تووي وڃووڻ وقووت بووس اسووٽاپن تووي ڳووچ وقووت بوويهڻ دوران‬
‫اوباش ماڻهن جي نظرن ۽ فقرن جو نشانو بڻجي ٿي‪ ،‬گاڏين ۾‬
‫غير مردن جي کيس ڇهڻ وارين شعوري ڪوششون دوران پواڻ‬
‫بچائڻ جا جتن ڪندي روزانو اذيتناڪ لمحن مان گذري ٿي‪ .‬ڇا‬
‫سنڌ ۾ ان بحث کي وڌيڪ وسيع ڪرڻ جوي ضورورت نوه آهوي؟‬
‫آخر سنڌ جي عورت جي انهن پراڻين ۽ مدي خارج روايتن مان‬
‫جند آجي ڪرائڻ الِء ڪنهن کي ته اڳتي اچڻو پوندو‪ .‬جيڪوڏهن‬
‫لطيف جوي ڌرتويَء جوا وارث پنهونجن پڙهيول لکيول ۽ مالزموت‬
‫ڪري گهر جو چرخو هالئيندڙ زالن‪ ،‬ڀينرن ۽ مائرن جا ڀرجهال‬
‫نووه ٿيووا تووه سوونڌ جهالووت جووي اونووداهن غووارن ۾ غوورق ٿووي وينوودي‪.‬‬
‫ڪيتريون ئي شازيائون ۽ شاهدائون گهرن جوي ڪووٽن ۾ قيود‬
‫ٿي ويهوڻ توي مجبوور ٿوي وينوديون‪ .‬سونڌ جوي وڏي آبوادي عمول‬
‫جووي ميوودان مووان خووارج ٿووي وينوودي‪ .‬عووورتن جووي تعلوويم حاصوول‬
‫ڪرڻ وارو رجحان گهٽجڻ لڳندو‪ .‬خوشحاليَء جا خواب ساڀيان‬
‫ٿي نه سگهندا‪ .‬ڇوا عوورتن جوي حقون ۽ نمائنودگي جوي دعويودار‬
‫هيَء حڪومت اهڙو ڪو پيڪيج آڻڻ الِء تيار آهي‪ ،‬جنهن سان‬
‫عووورت جووي آجپووي‪ ،‬عووزت ۽ پوواڻ ڀرائووپ وارو خووواب پووورو ٿووي‬
‫سگهي!‬

‫(ڇپيل روزاني سنڌ حيدرآباد‪ 20 ،‬سيپٽمبر ‪2009‬ع(‬

 ‫ُسکي ڌرتي‪ ،‬ڏکويل ماڻهو‬
‫سنڌ ۾ غربت ان سطح تي وڃوي پهتوي آهوي‪ ،‬جوو هتوان‬
‫جا ماڻهو پنهنجو پيوٽ پوالڻ کوان بوه الچوار بڻجوي ويوا آهون‪ .‬سونڌ‬
‫جووي شووهرن جووي بووازارن ۽ چوووواٽن تووي بووک ۽ بوودحالي سووٽيل‬
‫ماڻهو پنهنجا ٻچا وڪرو ڪرڻ الِء هوڪا ڏيڻ توي مجبوور آهون‪.‬‬
‫اوهووان کووي روز اهڙيووون خبوورون ۽ تصووويرون اخبووارن ۾ شووايع‬
‫ٿيوول ملنووديون جوون ۾ مسووڪين موواڻهو پنهنجووا معصوووم پووٽ ۽‬
‫ڌيئرون وڪرو ڪرڻ الِء نظر ايندا‪ .‬هيَء اها ئي سنڌ آهوي جونهن‬
‫جا ماڻهو پاڪستان ٺهوڻ کوان اڳ ايتورا توه خوشوحال هونودا هئوا‬
‫جو هو پنهنجي موال متواع جوو کيور مکوڻ بوه وڪورو ڪورڻ کوي‬
‫عيب سمجهندا هئا‪ .‬ڳوٺ ۾ ڪو مهمان مڙو ايندو هو توه ان الِء‬
‫هر گهر مان کير مکڻ موڪلڻ جي روايت موجود هوندي هئي‪.‬‬
‫جيڪووڏهن ڪوونهن وٽ مووال متوواع نووه هونوودو هووو تووه ڳوووٺ جووون‬
‫عورتون ان گهر کي نه فقط لسي پر لسويَء واريَء چوونئري ۾‬
‫مکڻ جو چاڻون وجهوي مووڪلي ڏينوديون هيوون‪ .‬پور گوذريل ‪63‬‬
‫سالن ۾ سنڌ کي ايتورو توه غريوب ۽ الچوار ڪيوو ويوو آهوي‪ ،‬جوو‬
‫هتان جا ماڻهو کير مکڻ ته ڇا پر هاڻي پاڻي وڪڻڻ تي مجبور‬
‫آهن‪ .‬ان کان وڌيڪ غربوت جوي ٻوي ڪهوڙي شوڪل هونودي جوو‬
‫هتان جا ماڻهو مجبور ۽ بي وس بڻجي پنهنجا ٻچا وڪوڻڻ توي‬
‫مجبور ڪيا ويا آهن‪.‬‬
‫سنڌ واسين سان مجبووري ۽ بوي وسويَء جوي اهوا حالوت‬
‫ڪا قدرت طرفان پيدا ڪيل نه آهي‪ ،‬پر اهو سڀ هن ملڪ اندر‬
‫سنڌ سان ناانصافين جوو نتيجوو آهوي‪ .‬قودرت توه سونڌ کوي مڙنوي‬
‫وسوويلن سووان ماالمووال ڪيووو آهووي‪ .‬اهووو سووڀ ڪجهووه سوونڌ انوودر‬
‫موجود آهي‪ ،‬جنهن سان هڪ ملڪ سکيو ستابو ٿي سگهي ٿوو‬
‫۽ ان جي ماڻهن کي بهتر زندگي گذارڻ الِء مڙئي سهوليتون ۽‬
‫آسائشون نصيب ٿي سگهن ٿيون‪ .‬پر سونڌ سوڀ ڪجهوه هونودي‬
‫الچار ۽ محروم بڻائي وئي آهي‪.‬‬
‫سنڌ پاڪستان جوو اهوو اڪيلوو صووبو آهوي‪ .‬جونهن وٽ‬
‫هر قسم جا وسيال موجود آهن‪ .‬مٺو پاڻي‪ ،‬ذرخيوز زموين‪ ،‬ٻويال‪،‬‬
‫تيل‪ ،‬گئس‪ ،‬ڪوئلو‪ ،‬بندرگاهه ۽ ٻي معدني دولت جنهن نمووني‬
‫سوونڌ کووي نصوويب ٿووي آهووي‪ ،‬اهووڙو نصوويب پاڪسووتان ۾ موجووود‬
‫ڪنهن ٻئوي صووبي جوي حصوي ۾ نوه آيوو آهوي‪ .‬ان جوي بواوجود‬
‫سوونڌي موواڻهن کوووي انهوون وسوويلن موووان فائوودو حاصوول ڪووورڻ ۽‬
‫پنهنجي زندگي بهتر ڪرڻ کان محروم ڪيو ويو آهي‪.‬‬
‫سوورڪاري انگوون اکوورن موجووب پاڪسووتان ۾ تيوول جووي‬
‫پيداوار ۾ سنڌ جو حصو ‪ 56.36‬سيڪڙي کوان مٿوي آهوي‪ .‬اهوڙي‬
‫طورح ملڪووي گوئس جووي پيوداوار ۾ سوونڌ جوو حصووو ‪ 70.77‬آهووي‪.‬‬
‫جوڏهن تووه ملوڪ ۾ ڪوووئلي جوي ذخيوورن موان وڏي ۾ وڏا ذخيوورا‬
‫سوونڌ ۾ موجووود آهوون‪ .‬ڪوووئلي جووي ملڪووي پيووداوار ۾ سوونڌ جووو‬
‫حصو ‪ 60‬سيڪڙو کوان وڌيوڪ آهوي‪ .‬سونڌ ۾ رزرو ڪوئلوو ‪88.7‬‬
‫سيڪڙو‪ ،‬رزرو گئس جو ذخيرو ‪ 58‬سويڪڙو ۽ رزرو تيول جوو‬
‫ذخيرو ‪ 40‬سيڪڙو آهي‪ .‬اهڙي طرح ملڪ جوي روينيوو پيوداوار‬
‫۾ سنڌ جوو حصوو ‪ 70‬سويڪڙو آهوي‪ .‬نوه فقوط معودني وسويال پور‬
‫سنڌ پنهنجي بندرگاهن جي ُاپت کان محروم ڪئي وئي آهي‪.‬‬
‫سنڌ سوان وک وک توي ناانصوافيون ٿيوون آهون‪ ،‬ڪهوڙو‬
‫شعبو آهي‪ ،‬جنهن ۾ هتان جي ماڻهن جي نڙيَء تي نهن نه ڏنوو‬
‫ويو هجي‪ .‬پر هتي اسان فقط سنڌ جي معودني دولوت ۽ وسويلن‬
‫جي سلسلي ۾ سنڌ سان ٿيل ويڌن جو ذڪر ڪنداسين‪.‬‬
‫سنڌ ۾ توانائي جو هٿرادو گهوٽالو‬
‫وفوواقي حڪومووت جووي مهيووا ڪيوول انگوون اکوورن موجووب‬
‫سنڌ ۾ ‪ 6‬هوزار ‪ 500‬ميگواواٽ بجلوي پئودا ٿئوي ٿوي‪ .‬جيڪوا سونڌ‬
‫جي ضرورتن کان وڌيڪ آهي‪ .‬ڇاڪاڻ ته حيسڪو کي پنهونجن‬
‫مڙنووي صووارفين الِء ‪ 1300‬ميگوواوٽ بجلووي جووي ضوورورت آهووي‪.‬‬
‫جووڏهن تووه ڪووي اي ايووس سووي کووي ڪراچوويَء جووي صووارفين کووي‬
‫مهيا ڪورڻ الِء ‪ 2‬هوزار ميگواوٽ بجلوي جوي ضورورت پووي ٿوي‪.‬‬
‫سنڌ جوي عووام کوي توانوائي مهيوا ڪنودڙ ادارن جوي مجمووعي‬
‫ضووورورت ‪ 3300‬ميگووواوٽ آهوووي‪ .‬سووونڌ پنهنجوووي ضووورورت پووووري‬
‫ڪرڻ بعد ‪ 3200‬ميگاواٽ بجلوي وڌيوڪ پئودا ڪوري ٿوي‪ .‬جيڪوا‬
‫ٻوين صوووبن ۽ خواص ڪووري پنجوواب کوي مهيووا ڪئوي وڃووي ٿووي‪.‬‬
‫حڪومت جوي مٿوي ڏنول انگون اکورن موجوب سونڌ بجلوي واري‬
‫شعبي ۾ خودڪفيل آهي پر ان جي باوجود پنجاب جي ڀيٽ ۾‬
‫سنڌ کي گهٽ بجلي مهيا ڪري سنڌ جي معيشت کي ڪاپواري‬
‫ڌڪ رسووايو پيووو وڃووي‪ .‬سوونڌ جووي شووهرن ۾ ڏهوواڙي ‪ 9‬کووان ‪10‬‬
‫ڪوالڪ ۽ ڳوووٺن ۾ ‪ 15‬کووان ‪ 16‬ڪوالڪ بجلووي جووي لوڊشوويڊنگ‬
‫ڪئووي پئووي وڃووي‪ .‬سوونڌ کووي پنهنجووي بجلووي واري پيووداوار کووي‬
‫پنهنجووي عوووام الِء اسووتعمال ڪوورڻ جووي بووه اجووازت نووه ٿووي ڏنووي‬
‫وڃي‪ .‬اهو سڀ ان ڪري پيو ٿئي ڇاڪاڻ توه بجلوي وارو شوعبو‬
‫مرڪووز جووي ڪنٽوورول هيووٺ آهووي‪ .‬جتووي ويٺوول پنجووابي ڪووامورا‬
‫شاهي سنڌ کي پنهنجي ئي پيوداوار کوي محوروم رکوي معاشوي‬
‫طور مفلوج ڪري رهي آهي‪ .‬پاڪسوتان انودر ٻوين صووبن جوي‬
‫ڀيووٽ ۾ سوونڌ ۾ توانووائي جووو بحووران وڌيووڪ آهووي‪ .‬ٿوويڻ تووه ائووين‬
‫گهربو هو ته سنڌ جي پيداوار مان پهريان سنڌ جوون ضورورتون‬
‫پوريون ڪيون وڃن ها‪ ،‬ان بعد باقي بچيل بجلوي ٻوين صووبن‬
‫کووي مهيووا ڪووري ان جووو معاوضووو سوونڌ کووي ادا ڪيووو وڃووي هووا‪،‬‬
‫جيووئن سوونڌ جووا موواڻهو معاشووي بوودحالي مووان ڇوٽڪووارو حاصوول‬
‫ڪووري سووگهن هووا‪ .‬پوور پاڪسووتان جووي موجوووده ڍانچووي ۾ جووڏهن‬
‫سڀ اختيار مرڪز جوي نوالي هوڪ صووبي پنجواب وٽ آهون‪ ،‬ان‬
‫صورتحال ۾ انصاف جي اميد نظر نه ٿي اچي‪ .‬سنڌ ۾ توانوائي‬
‫جووو هٿوورادو بحووران سووبب صوونعتون بنوود ٿووي ويووون آهوون‪ .‬جوونهن‬
‫سبب لکين پورهيت بي روزگار ٿي ويا آهن‪ .‬بجلوي توي هلنودڙ‬
‫ننڍا ننڍا ڪاروبار ٺپ ٿي ويا آهن‪ .‬بجلي جي کوٽ سبب ٽيوب‬
‫ويوول نووه هلووڻ سووبب زرعووي معيشووت تباهووه ٿووي وئووي آهووي‪ .‬سوونڌ‬
‫حڪومت جي هن معاملي تي لڳاتار ڪن الٽار سونڌ جوي عووام‬
‫منجهووه ڪوواوڙ کووي جوونم ڏئووي رهووي آهووي‪ .‬سوونڌ جووي چونووڊيل‬
‫نمائنوودن سووميت ٻووين سوونڌ دوسووت پووارٽين کووي هوون معوواملي تووي‬
‫سووگهارو آواز بلنوود ڪوورڻ گهرجووي ۽ واپووڊا کووي ٽوووڙي صوووبن‬
‫حوالي ڪرڻ جي گهر ڪرڻ گهرجي‪ .‬جيئن سنڌ جي عوام کوي‬
‫هن ناانصافيَء کان نجات ملي سگهي‪.‬‬
 ‫تيل جي پيداوار جي مالڪيَء کان محرومي‬
‫پاڪستان ۾ تيل جا سڀ کان وڏا ذخيرا سنڌ ۾ موجوود‬
‫آهن‪ .‬سال ‪2007‬ع جي سرڪاري انگن اکرن موجب پاڪستان ۾‬
‫تيل جي مجموعي پيداوار ‪ 24.61‬ملين بيرل سالياني آهي‪ .‬سونڌ‬
‫مان تيل جي پيداوار ‪ 13.87‬ملوين بيورل آهوي‪ ،‬جيڪوا ملوڪ جوي‬
‫مجموعي تيول جوي پيوداوار جوو ‪ 56.36‬سويڪڙو آهوي‪ .‬جوڏهن توه‬
‫پنجوواب ۾ تيوول جووي پيووداوار ‪ 85 .7‬ملووين بيوورل يعنووي ملڪووي‬
‫پيداوار جو فقوط ‪ 31.91‬سويڪڙو آهوي‪ .‬اهوڙي طور خيبور پختوون‬
‫خواه صوبي مان ‪ 2.8‬ملين بيرل يعني ‪ 11.61‬سويڪڙو تيول ملوي‬
‫ٿو‪ .‬جڏهن ته بلوچستان مان ‪ 0.02‬ملين بيرل تيل يعني فقط ‪0.1‬‬
‫سيڪڙو ملي ٿو‪ .‬ٽنهي صوبن جي مجموعي پيوداوار کوان سونڌ‬
‫۾ تيووول جوووي پيوووداوار ‪ 6.36‬سووويڪڙو وڌيوووڪ آهوووي‪ .‬سووونڌ موووان‬
‫نڪرندڙ تيل جي اپت تي سنڌ جي مالڪي تسليم نه ٿي ڪئي‬
‫وڃي‪ .‬جنهن ڪوري سونڌ جوا مواڻهو وسويلن جوي بواوجود غربوت‪،‬‬
‫بک ۽ بدحاليَء جو شڪار آهن‪ .‬هتان جوو عووام سوالن کوان اهوا‬
‫گهر ڪري رهيو آهي ته سونڌ جوي وسويلن توي هتوان جوي عووام‬
‫جي مالڪي تسليم ڪئي وڃي‪ .‬ان الِء اسيمبلين سميت مڙنوي‬
‫عوامي فورمن تان آواز بلند ڪيو ويو آهي‪ .‬پور وفواق ۽ خواص‬
‫ڪووري پنجوواب سوونڌ جوي وسوولين کووي سوونڌي موواڻهن جووي حوووالي‬
‫ڪرڻ الِء تيار ناهن‪ .‬تيل ۽ ٻين معدني‬
‫آئل اينڊ گئس ڊولپمينوٽ ڪارپوريشون لميٽيوڊ (او جوي‬
‫ڊي سي ايول) توي اصول موالڪي ۽ اختيوار ان صووبي جوو هجوڻ‬
‫گهرجي جتان وڌيڪ تيل ۽ گئس ملي ٿي‪ ،‬پر هي ڪارپوريشن‬
‫مرڪز جي ضابطي هيٺ هجوڻ ڪوري سونڌي مواڻهن الِء ممنووع‬
‫بڻيل آهي‪ .‬او جي ڊي سي ايل جا دروازا سنڌ جي ماڻهن الِء بند‬
‫ڪيا ويا آهن‪ .‬ڪارپوريشن ۾ ‪ 99‬سويڪڙو وڏا ڪوامورا پنجواب‬
‫۽ خيبر پختون خواهه سان تعلق رکن ٿا‪ .‬هيٺين مالزمتن ۾ بوه‬
‫سنڌي ماڻهو اٽي ۾ لوڻ برابر آهن‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر سنڌ ۾ تيول‬
‫جووي کوووهن تووي مقوورر ٿينوودڙ هيٺيووون اس وٽاف بووه پنجوواب مووان‬
‫گهرائووي مقوورر ڪيووو وڃووي ٿووو‪ .‬مقووامي موواڻهو پنهوونجن گهوورن‬
‫ڀرسان پئدا ٿيندڙ مالزمتن جي مووقعن کوان محوروم ڪيوا ويوا‬
‫آهن‪ .‬ملڪ کي ‪ 56.36‬سيڪڙو تيول مهيوا ڪنودڙ صووبي ۾ تيول‬
‫صاف ڪرڻ جا ڪارخانا به نه ٿا لڳايا وڃن‪ ،‬متان ان ذريعي سنڌ‬
‫جا ماڻهو پنهنجي وسلين تي انڌي منڊي مالڪي مواڻي سوگهن‪.‬‬
‫سنڌ جي جن عالئقن ۽ ضلعن مان لکين بيرل تيل حاصل ٿئي‬
‫ٿو‪ ،‬اتي جو عوام غربت جي لڪير کان به هيوٺ واري زنودگي‬
‫گووذاري رهيووو آهووي‪ .‬تيوول جووي پيووداوار ڏينوودڙ ضوولعن ۾ عوووام‬
‫تعلوويم‪ ،‬صووحت‪ ،‬صوواف پوواڻيَء ۽ روزگووار جووي سووهوليتن کووان‬
‫محروم آهي‪ .‬جڏهن سنڌ جي وسيلن تي ٻين صوبن ۾ ترقي ۽‬
‫تعمير جو عمل جاري آهوي‪ .‬ان سلسولي ۾ مڙنوي بوين االقوومي‬
‫قانونن ۽ قاعدن جي لتاڙ ڪئي پئي وڃي‪.‬‬
‫گئس جي پيداوار تي ڌارين جو قبضو‬
‫سووونڌ ملوووڪ جوووي مجمووووعي گوووئس پيوووداوار جوووو ‪70.77‬‬
‫سيڪڙو پئدا ڪري ٿي‪ .‬سنڌ مان ‪ 10‬لک ڪيوبوڪ فووٽ گوئس‬
‫ملي ٿوي‪ .‬جيڪوا ڪول ملڪوي پيوداوار جوو ‪ 70.77‬سويڪڙو ٿئوي‬
‫ٿووي‪ .‬جووڏهن تووه پنجوواب مووان ‪ 68‬هووزار ‪ 608‬ڪيوبووڪ فوووٽ (‪4.58‬‬
‫سوووويڪڙو)‪ ،‬سوووورحد مووووان ‪ 26‬هووووزار ‪ 370‬ڪيوبووووڪ فوووووٽ (‪1.86‬‬
‫سووويڪڙو) ۽ بلوچسوووتان موووان ‪ 3‬لوووک ‪ 18‬هوووزار ڪيوبوووڪ فووووٽ‬
‫(‪ 22.50‬سيڪڙو) گوئس ملوي ٿوي‪ .‬سورڪاري انگون اکورن موجوب‬
‫سووڄي ملووڪ مووان ملنوودڙ گووئس ۾ سوونڌ جووو حصووو تقووريبن ‪80‬‬
‫سيڪڙو بيهي ٿو‪ .‬جڏهن ته سنڌ ۾ رزرو گئس جوا ذخيورا بواقي‬
‫صوبن جي ڀيٽ ۾ ‪ 58‬سيڪڙو آهن‪ .‬سنڌ مان ‪ 77‬سيڪڙو گئس‬
‫ملي ٿي‪ ،‬سونڌ کوي رڳوو ‪ 33‬سويڪڙو گوئس فوراهم ڪئوي وڃوي‬
‫ٿي‪ .‬باقي سنڌ جي ‪ 38‬سويڪڙو گوئس ٻيوا صووبا ۽ خواص ڪوري‬
‫پنجاب استعمال ڪن ٿا‪.‬‬
‫ڪوئلي جي صورت ۾ ڪاري سون تي مالڪي کان محرومي‬
‫سووڄي ملووڪ ۾ وڌ کووان وڌ ڪوووئلي جووا ذخيوورا سوونڌ ۾‬
‫موجود آهن‪ .‬سورڪاري انگون اکورن موجوب هون وقوت ملوڪ ۾‬
‫اسوتعمال هيووٺ ڪووئلي جووي ذخيورن جووي ڪول ملڪووي پيووداوار‬
‫‪ 4.87‬ملين ٽن آهي‪ .‬جونهن ۾ سونڌ ۾ ڪووئلي جوي پيوداوار ‪2.01‬‬
‫ملين ٽن آهوي‪ .‬ڪووئلي جوي ملڪوي پيوداوار ۾ سونڌ جوو حصوو‬
‫‪ 41‬سوويڪڙو آهووي‪ .‬جووڏهن تووه سوونڌ ۾ ڪوووئلي جووا رزرو ذخيوورا‬
‫سڄي ملڪ جي ڀيٽ ۾ ‪ 88.7‬سويڪڙو آهون‪ .‬سونڌ جوي ٿور واري‬
‫عالئقي ۾ ڪوئلي جا وڏي ۾ وڏا ذخيورا مليوا آهون‪ .‬جونهن موان‬
‫پيدا ٿيندڙ بجلي ملڪ جون ڪيئي سو سالن تائين ضورورتون‬
‫پوريون ڪري سگهي ٿي‪ .‬ڪوئلي جي ذخيورن توي بوه سونڌ جوي‬
‫مالڪي تسليم نه ٿي ڪئي وڃي‪ .‬جيڪوڏهن سونڌ جوي ڪووئلي‬
‫جوووي پيوووداوار سووونڌ توووي خووورچ ڪئوووي وڃوووي توووه سووونڌ ۾ ايتوووري‬
‫خوشهالي اچوي سوگهي ٿوي‪ ،‬جيتوري هون وقوت عورب ملڪون ۾‬
‫تيل جي پيداوار سبب آهي‪ .‬پر افسووس جوو سونڌ کوي پنهنجوي‬
‫پيداواري وسيلن کان محوروم ڪيوو آهوي‪ .‬وفواق جوي نوالي توي‬
‫سنڌ جي وسيال ٻين صوبن ۽ خاص ڪري پنجاب تي خرچ ڪيا‬
‫پيا وڃن‪.‬‬
‫مٿووي ڏنوول انووگ اکوور ظوواهر ڪوون ٿووا تووه پاڪسووتان جووي‬
‫سووموري معيشوووت جوووو دارومووودار سووونڌ جوووي وسووويلن توووي آهوووي‪.‬‬
‫پاڪستان سنڌ کي نه پر سنڌ سموري پاڪستان کي پوالي رهوي‬
‫آهي‪ .‬پنجواب‪ ،‬خيبور پختوون خواهوه ۽ بلوچسوتان پاڪسوتان کوي‬
‫ڪجهه ڏئي نه پر وٺوي رهيوا آهون‪ .‬سونڌ ئوي اڪيلوو صووبو آهوي‬
‫جيڪو پاڪستان کان ڪجهوه بوه نوه پيوو وٺوي پور پنهنجوي ٻچون‬
‫جو پيٽ ڪاٽي ٻين صوبن کي پالي رهيو آهي‪ .‬سونڌ ڪونهن بوه‬
‫صوبي جو ڪوبه پيداواري وسيلو استعمال نه ٿي ڪري پر ٻيا‬
‫صوبا سنڌ جي وسيلن توي پلجوي رهيوا آهون‪ .‬ان هونودي بوه سونڌ‬
‫سان روز بروز وڌندڙ ناانصافين ۽ ارهه زوراين سان هتان جي‬
‫عوام منجهه اهو احسواس تيوزيَء سوان وڌي رهيوو آهوي توه هونن‬
‫کووووي اڪيلووووو ۽ ڪنووووڊائتو ڪووووري فنووووا ڪوووورڻ جووووون شووووعوري‬
‫ڪوششون ڪيون پيون وڃن‪ .‬ان صورتحال ۾ هو هاڻ پاڻ کي‬
‫زنده رکڻ جون تدبيرن اختيار ڪرڻ ۾ رڌل آهن‪ .‬هوو ان سوڄي‬
‫صورتحال کي مونهن ڏيوڻ جوا گوس ۽ واٽوون توالش ڪوري رهيوا‬
‫آهن‪ .‬هي روز سنڌ جي شوهرن جوي چووواٽن ۽ رسوتن روڊن توي‬
‫مڇريل ماڻهن جا پورامن مظواهرا ڪونهن تبوديليَء جوو ڏس ڏئوي‬
‫رهيا آهون‪ ،‬جونهن کوي هون ملوڪ جوا حڪموران ڏسوڻ ۽ سومجهڻ‬
‫کان قاصر آهون‪ .‬ڇاڪواڻ توه هونن ڪوڏهن بوه تواريخ جوي ٿڦوڙ موان‬
‫سبق نوه سوکيو آهوي‪ .‬هونن توه بونگالديش جوي قيوام وارن سوببن‬
‫کووي بووه وسوواري ڇووڏيو آهووي‪ .‬هووو فقوط اڄ کووي ڏسووي رهيووا آهوون‪،‬‬
‫سڀاڻي جي هنن کوي ڪابوه پرواهوه نوه آهوي‪ .‬ڇاڪواڻ توه هونن دنيوا‬
‫جووي انقالبوون مووان سووبق نووه سووکيو آهووي‪ .‬هووو غلطووين مووان سووکڻ‬
‫واري ڏينهن ڄاوا ئي نه آهن‪.‬‬
‫سوونڌ جووي وطنووي حيثيووت کووان مڪموول انڪووار‪ ،‬ان جووي‬
‫ٻووولي ۽ ثقافووت کووي ملياميووٽ ڪوورڻ‪ ،‬ان جووي ڌرتوويَء تووي واالر‪،‬‬
‫وسيلن تي قبضو ۽ جيئڻ جا سڀ دڳ پنهنجي قبضي ۾ رکي؛‬
‫کين چيو پيو وڃي ته هو ملڪي وحدت ۽ استحڪام جي نالي‬
‫تي محرومين توي مواتم ڪورڻ بودران جشون ملهوائين‪ .‬پور بکيوو‬
‫پيٽ امن جي ضمانت نه نٿو بڻجي سگهي‪ .‬سڄي دنيا ان ڳالهوه‬
‫جي شاهد آهي ته بکين پيوٽن بغواوتن ۽ انقالبون کوي جونم ڏنوو‬
‫آهي‪.‬‬
‫(لکيل ۽ ڇپيل‪ :‬جوالِء ‪2010‬ع‪ ،‬سنڌ جون مختلف اخبارون)‬
 ‫سنڌوَء جي سير مان نئين سنڌ جو جنم‬

‫گنجي ٽڪر جي ڪيمپ ۾ ڀاڳڀري ڊاڪٽرياڻيَء يا‬

‫ڪنهن دائيَء جي غير موجودگيَء ۾ هڪ ننڍڙي جيو کي جنم‬
‫ڏئي ٿي‪ .‬پيڙائن ۾ ورتل ماُء پنهنجي ننڍڙيَء جو نالو ‪ 2‬هفتا‬
‫اڳ کيس پنهنجي گهر مان بي گهر ڪندڙ سنڌونديَء جي نالي‬
‫پويان درياهه خاتون رکي ٿي‪ .‬ڇاڪاڻ ته هن وقت سندس سوچن‬
‫جو محور ۽ مرڪز سنڌوندي ئي تي آهي‪ .‬جنهن کيس غوثپور‬
‫جي گهر مان ڪڍي حيدرآباد جي گنجي ٽڪر تي اچي رهڻ تي‬
‫مجبور ڪيو آهي‪ .‬پوِء به هن کي پنهنجي درياَء سان عشق‬
‫آهي‪ ،‬ان ڪري ئي هوَء پنهنجي پهريٺي ڌيُء جو نالو به ساڻس‬
‫منسوب ڪري ٿي‪ .‬ڀاڳڀريَء جو اهو فلسفو اهي نام نهاد‬
‫”قومي“ دانشور ۽ مفڪر ڪڏهن به سمجهي نه سگهندا‪ ،‬جن‬
‫هن ڌرتيَء جي ڪک مان جنم نه ورتو آهي يا وري سنڌوَء جو‬
‫پاڻي سندن ٿڄ ۾ شامل ناهي‪ .‬ڀاڳڀريَء وانگر سنڌو درياهه سان‬
‫عشق اهي ماڻهو ڪري نه ٿا سگهن‪ ،‬جن جو تن سنڌوَء جي‬
‫مٽيَء مان ڳوهيل ناهي‪ .‬هو ڌرتيَء جا پٽ ناهن‪ ،‬ان ڪري ئي‬
‫سندن وٽ ديس سان محبت جو ماپو مائي ڀاڳڀريَء وارو‬
‫موجود ناهي‪ .‬انهن ئي ماڻهن الِء سنڌ جي قومي شاعر شيخ‬
‫اياز چيو آهي‪:‬‬
‫جي تو اڃان نه ڄاتو‪ .‬آ ڪير ديس واسي‪،‬‬
‫تنهنجو جنم اجايو تنهنجي مٽي اڻاسي!!‬
‫نام نهاد قومي دانشور ۽ مفڪر ته سنڌوَء جي نانَء ۽‬
‫نشان مٽجي وڃڻ جو يقين ڪري ويٺا هئا‪ ،‬هنن کي ته پڪ ٿي‬
‫وئي هئي ته هاڻي سنڌو وهڻو ناهي‪ .‬سنڌو جي نالي تي هي‬
‫ديس سنڌ باقي ڪجهه ڏهاڪن جو مهمان آهي‪ .‬ڇاڪاڻ ته جڏهن‬
‫ان ديس جو بنياد سنڌو ئي نه رهندو ته پوِء سنڌ ڪيئن جيئري‬
‫رهي سگهندي‪ .‬پر درياهه ۽ انهن جي ڪک مان جنم وٺندڙ‬
‫ڌرتيون ڪنهن جي خواهشن جون غالم نه هونديون آهن‪.‬‬
‫درياهه ديسن جي وجود جي ضمانت هوندا آهن‪ .‬اتان جي ماڻهن‬
‫جي سڃاڻپ هوندا آهن‪ ،‬سنڌ ديس ته وجود ئي درياهه سنڌ جي‬
‫پيٽ مان ورتو آهي‪ .‬سنڌو درياهه هن ڌرتيَء جو خالق آهي‪ .‬اهو‬
‫ڪيئن ٿو پنهنجي تخليق کي ميسارجڻ ڏئي‪ .‬اسالم آباد ۽‬
‫الهور ۾ ويٺل آقائن ته منهنجي ديس کي سڪائي ساڙي ڀسم‬
‫ڪرڻ جا سڀ بندوبست مڪمل ڪري ڇڏيا هئا‪ .‬زبردستي‬
‫ڪينال‪ ،‬ڊيم ۽ ٻيا پاڻي بند ڪرڻ جا سڀ حربا استعمال ڪيا‬
‫ويا‪ .‬سنڌ واسين جي هڪ به نه ٻڌي وئي‪ .‬سنڌوَء ۾ پاڻي بند‬
‫ڪري سمنڊ کي سنڌ جي سرزمين ڳڙڪائڻ جا پروانا عطا ڪيا‬
‫ويا‪ .‬پر هو فطرت جي اصولن کان اڻ واقف هيا‪ .‬هنن درياه جي‬
‫مستي ۽ موج نه ڏٺي هئي‪ .‬ان ڪري ئي هنن سنڌو درياهه کي‬
‫زنجيرن ۾ قيد ڪرڻ جون بيسود ڪوششون ڪيون‪ .‬سنڌ کي‬
‫سڪائي برپٽ ۽ بيابان ۾ تبديل ڪرڻ جو مانڊاڻ مچايو‪ .‬پر‬
‫سنڌ جي ماڻهن کي ڪنهن شاعر وانگر اهو يقين هو ته‪:‬‬
‫ڪيسين سوڪهڙو رهندو‪ ،‬سنڌو نيٺ ته وهڻو آ‬
‫جو سور مليو‪ ،‬سو سهڻو آ‪ ،‬سنڌو نيٺ ته وهڻو آ‪.‬‬
‫سال ‪2010‬ع جي آگسٽ مهيني ۾ سنڌو سڀ بند ۽‬
‫لوڙها لتاڙيندو پنهنجي تخليق کي بچائڻ الِء گڊو بئراج وٽان‬
‫سنڌ ۾ داخل ٿئي ٿو‪ .‬سنڌوَء جون لهرون ‪ 50‬سالن کان سڪي‬
‫ٺوٺ ٿي ويل ڌرتي کي محبوب جي ڳلن وانگر چمن ٿيون‪.‬‬
‫رڻ گجي ٿو‪ ،‬راڙو ٿئي ٿو‪ .‬سڀ ڪجهه اٿلي پٿلي وڃي ٿو‪.‬‬
‫ڇاڪاڻ ته مهراڻ جون موجون پنهنجو فطري دڳ تالش ڪن‬
‫ٿيون‪ ،‬وڏيرڪن مصنوعي بندن کي ملياميٽ ڪري ڇڏين‬
‫ٿيون‪ .‬هڪ مهيني جي اندر درياهه لڳ ڀڳ سڄي سنڌ اٿالئي‬
‫رکي ٿو‪ .‬اتر کان الڙ تائين‪ ،‬ڪشمور کان ڪاڇي تائين درياهه‬
‫سنڌ جي سڪل زمين کي ٻيهر سرسبز ۽ آباد ڪرڻ جو وچن‬
‫نڀاهي ٿو‪.‬‬
‫درياهه سنڌ کي تباهه ڪرڻ نه پر سرسبز ۽ آباد ڪرڻ الِء‬
‫ڌوڪي اچي ٿو پر اسان جي حڪمرانن جي نااهلي سبب سنڌ‬
‫۾ تباهي ۽ بربادي اچي وڃي ٿي‪ .‬هزارين ڳوٺ ۽ شهر صفحه‬
‫هستيَء تان مٽجي وڃن ٿا‪ .‬لکين ديس واسي بي گهر ٿي وڃن‬
‫ٿا‪ .‬معصوم ٻار‪ ،‬ٻڍا‪ ،‬عورتون درياهه جي سيرن ۾ لڙهندي نظر‬
‫اچن ٿيون‪ .‬انهن ماڻهن کي درياهه نقصان ڏيڻ ته ڪونه آيو هو‪،‬‬
‫پر هو بي گناهه ۽ معصوم ماڻهو حڪمرانن جي ڪوتاهين‪،‬‬
‫ڪرپشن ۽ ڪٺورپڻي سبب هڪ قيامت کي منهن ڏين ٿا‪.‬‬
‫ڀاڳڀري وچ سيرن مان لڙهندي‪ ،‬ڪو ترهو هٿ اچڻ تي ريل‬
‫گاڏين ۾ ڏڪا ٿاٻا کائي‪ ،‬گنجي ٽڪر جي ڪيمپ تي پهچي‬
‫ٿي‪ .‬ڀاڳڀريَء کي خبر آهي ته کيس سنڌو درياهه نه لوڙهيو‬
‫آهي‪ ،‬پر انهن وڏيرن‪ ،‬وزيرن ۽ ڪامورن غوطا کارايا آهن‪ ،‬جن‬
‫گذريل پنجاهه سالن کان سنڌو جا بند مضبوط ڪرڻ الِء آيل‬
‫ڪروڙين رپيا پنهنجن ڀڀن ۾ ڀريا آهن‪ .‬سنڌ جي عوام جي‬
‫پگهر جي پئسي کي سندن حفاظت الِء خرچ ڪرڻ بدران‪ ،‬مال‬
‫غنيمت سمجهي لٽيو ۽ ڦريو آهي‪ .‬ڀاڳڀريَء جي ڳوٺ ۾ ٻڏي‬
‫مري ويل عورتن‪ ،‬معصوم ٻارڙن ۽ جوانن جا ته اڃا الش به نه‬
‫مليا آهن‪ .‬سندس ڀاُء جي ڪنوار به هن ٻوڏ ۾ لڙهي وئي آهي‪.‬‬
‫جنهن اڃان ‪ 5‬هفتا پهريان النئون لڌيون هيون‪ .‬ان نئين نويلي‬
‫ڪنوار جو نالو ته هوَء ڪنهن کي ڪانه ٿي ٻڌائي‪ .‬پر ڀر ۾‬
‫ويٺل سندس ڀاُء به پنهنجي وني ٻڏي وڃڻ تي درياهه تي‬
‫ڪاوڙيل ڪونه آهي‪ .‬جيڪڏهن سندس اکين ۾ موجود ڪاوڙ‬
‫سنڌوَء تي هجي ها ته هو ڀٽ ڌڻيَء وانگر چئي ڏئي ها ته‪:‬‬
‫تو ڪيئن ٻوڙي سهڻي‪ ،‬ٻيلي منهنجي ٻانهن‪،‬‬
‫درياهه توتي دانهن ڏيندس ڏينهن قيام جي!!‬
‫پر هن کي خبر آهي ته سنڌ جي سهڻي‪ ،‬مومل‪ ،‬مارئي‪،‬‬
‫سسئي ۽ بختاور کي سنڌوَء ڪونه ٻوڙيو آهي‪ .‬پر سنڌ جي‬
‫ڌياڻين ۽ پٽن کي حڪمرانن جي نااهلي‪ ،‬الپرواهي ۽‬
‫بدعنوانين ٻوڙيو آهي‪ .‬سنڌوَء جي بندن کي پاڻي نه پر انهن‬
‫وزيرن ۽ ڪامورن جي روين ٽوڙيو آهي‪ ،‬جن گذريل اڌ صديَء‬
‫کان بندن جي نالي تي آيل اربين روپيا پنهنجي ڀڀن ۾ وڌا‬
‫آهن‪ .‬عورتن‪ ،‬مردن‪ ،‬پوڙهن ۽ معصوم ٻارڙن جي لڙهي وڃڻ‬
‫جا ذميوار اهي ماڻهو آهن‪ ،‬جيڪي هن وقت واڳون وارا‬
‫ڳوڙها ڳاڙي عوام کي ٻيهر سندن همدرد ظاهر ڪرڻ جي‬
‫ڪوشش ڪري رهيا آهن‪ .‬جيڪي اڄ عوام جا هڏڏوکي بڻجي‬
‫کين ڪوڙيون تسليون ڏئي رهيا آهن‪ ،‬سي ئي اصل ۾‬
‫معصوم ماڻهن جا قاتل آهن‪ .‬بند ڀڄندڙ به اوترائي ڏوهاري‬
‫آهن جيترا ماضي ۾ انهن جي مرمت نه ڪرائيندڙ مجرم آهن‪.‬‬
‫سندن پيجارن ۽ بنگلن تي معصوم ماڻهن جي رت جون‬
‫ڦڙنگيون لڳل آهن‪.‬‬
‫ان ڪري ڀاڳڀريَء جو ڀاُء جيڪڏهن شاهه لطيف جي‬
‫مٿين شعر کي موجوده حالتن ۾ ڪجهه هن طرح ترميم ڪري‬
‫پڙهي ته مٿس ڪابه ميار نه آهي‪:‬‬
‫تو ڪيئن ٻوڙي سهڻي‪ ،‬ٻيلي منهنجي ٻانهن‬
‫حڪمران توتي دانهن‪ ،‬ڏيندس ڏينهن قيام جي!‬
‫سنڌ جا جيڪي بدخواهه سمجهن ٿا ته هاڻي هيَء قوم‬
‫ٻيهر اٿي نه سگهندي‪ .‬عزت سان جيئي نه سگهندي‪ ،‬حالتن جو‬
‫مقابلو ڪري نه سگهندي‪ ،‬انهن الِء موهن جي دڙي جو مثال‬
‫موجود آهي ته‪:‬‬
‫موهن جي دڙي جيان دٻجي اوچا رهنداسين‪.‬‬
‫ڪيمپن ۾ جنم وٺندڙ ٻالڪ اسان جو ايمان ان ڳالهه ۾‬
‫وڌيڪ پختو ڪن ٿا ته سنڌوَء جي سير مان نئين سنڌ جنم‬
‫وٺندي‪ .‬ڏکيون حالتون هن قوم کي نئون حوصلو بخشينديون‪.‬‬
‫جيئڻ جا نوان دڳ ڏسينديون‪ .‬ڇاڪاڻ ته قومون ههڙن هاڃن ۽‬
‫تباهين مان ئي ڪر مروڙي اٿي پونديون آهن ۽ نئين صحتمند‬
‫زندگيَء جو آغاز ڪنديون آهن‪ .‬زلزال‪ ،‬طوفان‪ ،‬سامونڊي چاڙهه‬
‫۽ تباهه ڪن ٻوڏون ستل قومن کي ڇرڪ ڏئي جاڳي پوڻ تي‬
‫مجبور ڪري وجهنديون آهن‪ .‬هيَء وڏي ٻوڏ به اڌ صديَء کان‬
‫ننڊ پيل سنڌي سماج کي جنجهوڙي جاڳائيندي‪ .‬کين نئين ۽‬
‫بهتر مستقبل جي اڏاوت جو حوصلو عطا ڪندي‪.‬‬
‫ڀاڳڀريَء جي گهر ۾ جنم وٺندڙ درياهه خاتون نئين‬
‫سنڌ جي جنم جي اميد کڻي آئي آهي‪ .‬هن اسان الِء نياپو آندو‬
‫آهي ته اسان ماضيَء جي ڪمزورين‪ ،‬ڪوتاهين ۽ الپرواهين‬
‫کي سنڌوَء جي ٻوڏ ۾ لوڙهي ڇڏيون‪ .‬اسان نئين حوصلي ۽‬
‫همت سان نئين سنڌ جي اڏاوت الِء اٿي کڙا ٿيون‪ ،‬سڀ‬
‫رڪاوٽون ٽوڙي پنهنجا شهر پنهنجي وارثيَء هيٺ آڻيون‪،‬‬
‫پنهنجا واهڻ نئين سر اڏيون‪ .‬ڇاڪاڻ ته هاڻي اسان وٽ وڃائڻ‬
‫الِء ڪجهه به نه بچيو آهي پر حاصل ڪرڻ الِء سڄو جڳ جهان‬
‫موجود آهي‪ .‬اچو ته سڀ الڳاپا الهي‪ ،‬سياسي اختالف‪ ،‬برادري‬
‫تڪرار ۽ گروهي مفاد سمنڊ ڏانهن ويندڙ پاڻيَء ۾ اڇالئي‬
‫متحد ۽ متحرڪ ٿي نئين ۽ بهتر سنڌ جي اڏاوت ڪريون‪.‬‬
‫(ڇپيل‪ :‬روزاني عوامي آواز ڪراچي ۽ روزاني سنڌ حيدرآباد‪5 ،‬‬
‫سيپٽمبر ‪2010‬ع)‬
 ‫سنڌ ۽ پنجاب ۾ ويساهه جا ٽٽل ڌاڳا‬

‫سنڌ سان وفاق جي نوالي ۾ پنجواب جوي حڪمورانن جوو‬

‫ايذائينودڙ ۽ چوڙ ڏيارينودڙ سولوڪ جواري آهوي‪ .‬هون وقوت جووڏهن‬
‫سنڌ جا ماڻهو تاريخ جي وڏي ۾ وڏي ٻوڏ سبب موت ۽ حياتيَء‬
‫جي ٻه واٽي تي بيٺل آهن‪ ،‬ان ڏکويل گهڙيَء ۾ به سنڌي ماڻهن‬
‫سوووان جيڪوووو سووولوڪ ڪيوووو پيوووو وڃوووي‪ ،‬ان سووونڌ ۾ وفووواقي‬
‫حڪومووت ۽ خوواص ڪووري پنجوواب جووي حڪمووران طبقووي الِء ڪووا‬
‫بهتر راِء قائم نه ڪئي آهي‪ .‬سنڌي ماڻهو هن ڏکويل گهڙيَء ۾‬
‫پاڻ کي هن ملوڪ ۾ اڪيلوو ۽ بوي يوارو موددگار سومجهي رهيوا‬
‫آهن‪ .‬هلندڙ سويپٽمبر ‪2010‬ع جوي مهينوي جوي پهورين ڏهواڙن ۾‬
‫سنڌ ڪابينا جو خواص اجوالس طلوب ڪيوو ويوو توه جيوئن وفواق‬
‫جي حڪمرانن کي سنڌ ۾ آيل ٻوڏ جوي تباهڪوارين کوان آگاهوه‬
‫ڪري سگهجي‪ ،‬۽ کين ٻوڏ متاثر سنڌي ماڻهن جوي سوهائتا الِء‬
‫اڳتي اچڻ جي اپيل ڪري سگهجي‪ .‬سنڌ ڪابينوا جوي ان خواص‬
‫اجوووالس ۾ صووودر آصوووف زرداري ۽ وزيوووراعظم يوسوووف رضوووا‬
‫گيالنوووي خووواص طوووور شوووريڪ ٿيوووا‪ .‬اجوووالس بعووود ملوووڪ جوووي‬
‫وزيراعظم سنڌ ۾ آيل ٻوڏ تباهڪارين تي هتان جي عوام کي‬
‫همت ڏيارڻ ۽ کين هن ڏکي گهڙيَء ۾ مدد جي خاطري ڪورائڻ‬
‫بدران جيڪو موقف اختيوار ڪيوو‪ ،‬ان هتوان جوي عووام منجهوه‬
‫وفاق کان ڪا مدد ملڻ وارو آسرو ۽ اميد نه صرف ختم ڪوري‬
‫ڇوووڏي پووور اٽلنووودو سووونڌي مووواڻهو اينووودڙ مسوووتقبل ۾ سووونڌ سوووان‬
‫ناانصافين جي انديشن ۾ مبتال ٿي ويا آهن‪.‬‬
‫وزيراعظم سنڌ ڪابينوا جوي خواص اجوالس بعود فرموايو‬
‫آهي ته سنڌ ۾ ٻوڏ سبب ٻين صوبن جي ڀيوٽ ۾ گهوٽ نقصوان‬
‫ٿيووو آهووي‪ .‬هوون صوواحب اهووو بووه فرمووايو تووه سوونڌ جووي موواڻهن کووي‬
‫پنهنجي ضد سبب نقصان رسيو آهي‪ .‬وزيوراعظم جوي ان بيوان‬
‫سنڌ جي ماڻهن کي ڏک ۽ ڪاوڙ جي ڪيفيوت ۾ مبوتال ڪوري‬
‫ڇڏيو آهي‪ .‬سنڌ ۾ آيل ٻوڏ بعد اهو ڪو پهرين ڀيورو نواهي جوو‬
‫پنجوواب سووان تعلووق رکنوودڙ ڪوونهن وفوواقي حڪمووران صوودمي ۾‬
‫مبتال سنڌ جي عوام جي زخمن تي لوڻ ٻرڪيو هجوي‪ .‬پور هون‬
‫کان اڳ پنجاب سان تعلوق رکنودڙ وفواقي وزيور مخودوم شوهاب‬
‫الدين به سنڌ جي دوري دوران اهو چوندي ڪا هٻڪ محسووس‬
‫نه ڪئي ته سنڌ جا ٻوڏ تباهيَء بابت انگ اکر صحيح ناهن‪ .‬هون‬
‫صوواحب روزانوووي ڪيووپمن ۾ گيسوووٽرو ۽ ٻووين بيموووارين سوووبب‬
‫ماڻهن جي موت کان انڪار ڪندي چيو آهي ته سنڌ جي رليوف‬
‫ڪيمپن ۾ ڪوبه ماڻهو گيسوٽرو سوبب فووت نوه ٿيوو آهوي‪ .‬اهوو‬
‫سڀ ڪجهه ميڊيا جي غلط بياني آهي‪ .‬وفاقي وزيور کوي خواص‬
‫طور تي سنڌ جوي ميوڊيا توي ڪواوڙ آهوي‪ .‬جونهن جوو اظهوار هون‬
‫سنڌ جي دوري دوران به ڪيو ۽ چيوو توه گيسوٽرو سوبب مواڻهن‬
‫جي موت بابت ميڊيا جون خبرون غلط آهن‪ .‬اسان جي مانواري‬
‫وزير کي جيڪڏهن هڪ مهينوي انودر سونڌ جوي ٽوي وي چيونلن‬
‫تي معصوم ٻارن‪ ،‬عورتن‪ ،‬جوانن ۽ پوڙهن جا الش نظور نوه آيوا‬
‫آهوون تووه ان بووي خبووري تووي فقووط موواتم ئووي ڪووري سووگهجي ٿووو‪.‬‬
‫مخوودوم شووهاب الوودين کووان اڳ سووڌ سووماَء جووي مملڪتووي وزيوور‬
‫صمصام بخاريَء به سنڌ جي ٻوڏ سٽيل عالئقن جو دورو ڪرڻ‬
‫ب عد اهڙو بيان ڏنو آهي‪ .‬هن صاحب فرمايو آهي توه سونڌ ۾ ٻووڏ‬
‫ايڏي تباهي نه مچائي آهي‪ ،‬جيترو معاملي کوي وڌائوي چڙهوائي‬
‫پيش ڪيو پيو وڃي‪.‬‬
‫وزير اعظم گيالني‪ ،‬مخودوم شوهاب الودين ۽ صمصوام‬
‫بخوواري اهووي لفووظ سوونڌ جووي ڌرتوويَء تووي موجووودگيَء دوران چيووا‬
‫آهوون‪ .‬هوونن کووي پنهنجووي دورن دوران ڪيمووپن ۽ ان کووان ٻوواهر‬
‫لکين بي گهر ماڻهو نظر نه آيا‪ .‬کين اهي سڏڪندڙ ٻوار بوه نظور‬
‫نه آيا جيڪي ڪيپمن ۾ يا انهن کان ٻاهر مانيَء جي هڪ گرهه‬
‫الِء مائرن جي هونجن ۾ سواهه جوون آخوري هوڏڪيون کڻوي رهيوا‬
‫آهوون‪ .‬هوونن کووي انهوون ٻووارن ۽ ٻووڍن جووا اهووي الش بووه نظوور نووه آيووا‪،‬‬
‫جيڪي گيسوٽرو‪ ،‬مليريوا ۽ ٻوين بيموارين سوبب پنهونجن پيوارن‬
‫کان وڇڙي ويا آهون‪ .‬هونن کوي توه پنهنجوي پوارٽيَء جوي سوربراهه‬
‫شهيد بينظير ڀٽو جي ضلعي الڙڪواڻي ۾ اهوي الش بوه نظور نوه‬
‫آيا‪ ،‬جن جي وارثن وٽ ڪفن دفن الِء به پئسا نه هئا ۽ هو الشن‬
‫کي کڻي بي رحم حڪمرانن جي آفيسن ۽ بنگلن اڳيان ڪفون‬
‫جي خيرات پنڻ الِء ويا هئا‪ ،‬پر سندن پيارن کي ڪفن به نصيب‬
‫نه ٿيو‪.‬‬
‫الڙڪاڻي جي پائيلوٽ اسوڪول جوي ڪيموپ ۾ ترسويل‬
‫ڳڙهي خيرو ڀرسان ڳوٺ امام بخوش جموالي جوو رهواسوي ٻووڏ‬
‫متاثر ‪ 75‬ساله حاجي فريد بروهي بيماري سوبب فووت ٿوي وڃوي‬
‫ٿو‪ .‬هن جا وارث ڪفن دفن جا پئسا نه هجڻ ڪري ضولعي جوي‬
‫عملدار ڊي سي او وٽ وڃن ٿا پر ڊي سي او صواحب کوين اهوو‬
‫چئي موٽائي ٿو توه هون وٽ ڪفون دفون الِء پئسوا نواهن‪ ،‬مجبوور‬
‫ٿي متاثر ڳوٺاڻا الش ايڌي حوالي ڪري ڇڏين ٿوا‪ .‬جيڪوي الش‬
‫کي الورث قرار ڏئي دفن ڪري ڇڏين ٿا‪ .‬اهو هڪ واقعو ناهي‬
‫پوور قمبوور ۾ بووه هووڪ ٻوووڏ متوواثر ‪ 50‬ورهووين جووي عووورت عنايووت‬
‫خاتون بيماريَء وگهي فوت ٿوي وڃوي ٿوي‪ ،‬ان جوي الش کوي بوه‬
‫حڪمران دفن ڪرڻ الِء تيار نه ٿا ٿين ۽ سنڌ ڌياڻيَء جو الش بوه‬
‫الوارث قرار ڏئي دفنايو وڃي ٿو‪ .‬اهڙا ڪافي واقعا رپورٽ ٿيا‬
‫آهوون‪ .‬جووڏهن تووه اهووڙا ڪيترائووي ٻيووا واقعووا ۽ دردنوواڪ داسووتان‬
‫ڪئميرائن جي اک کان اوجهل رهجي ويا هوندا‪.‬‬
‫پنجواب سوان تعلوق رکنودڙ حڪمورانن مصويبت جوي هون‬
‫گهووڙيَء ۾ سوونڌ سووان پنهنجووا پراڻووا ويوور پوواڙڻ الِء سووندرو سوواهي‬
‫ورتو آهي‪ .‬ٻوڏ سٽيلن الِء ايندڙ امداد جو وڏو حصو پنجاب جي‬
‫حوووالي ڪوورڻ الِء متوواثرن جووي انووگ ۾ هيراڦيووري ڪئووي پئووي‬
‫وڃووي‪ .‬نيشوونل فلووڊ ڪميشوون پنجوواب جووي ڌر بڻجووي سوونڌ جووو‬
‫نقصووان گهووٽ ۽ پنجوواب جووو وڌيووڪ ڏيکووارڻ الِء سووندرو سوواهي‬
‫بيٺي آهي‪ .‬هڪ ئي رات ۾ پنجاب جوا انوگ اکور وڌايوا ويوا‪ .‬فلوڊ‬
‫ڪميشوون توووازو سوونڌ جوووي متوواثرن جوووي انووگ ۾ ‪ 44‬هوووزار جوووي‬
‫گهٽتائي ۽ پنجاب جي متاثرن جي انگ ۾ ‪ 62‬لک ‪ 91‬هزار جوو‬
‫اضافو ڪري ڇڏيو آهي‪.‬‬
‫وفواقي فلووڊ ڪميشون ‪ 30‬آگسووٽ توي جوواري ڪيول انگوون‬
‫اکرن ۾ متاثرن جو انگ پنجواب ۾ ‪ 19‬لوک ‪ 8‬هوزار ‪ ،15‬سونڌ ۾‬
‫‪ 40‬لووک ‪ 15‬هووزار ‪ ،409‬خيبوور پختووون خواهووه ۾ ‪ 15‬لووک ‪ 15‬هووزار‬
‫‪ ،849‬بلوچسووتان ۾ ‪ 10‬لووک ‪ 15‬هووزار ‪ 262‬ڄاڻووايو هووو‪ .‬ٽوون ڏيوونهن‬
‫بعوود انهوون انگوون اکوورن ۾ هيراڦيووري ڪنوودي پنجوواب جووي ٻوووڏ‬
‫متاثرن ۾ اٽڪل ‪ 62‬لک ‪ 91‬هزار ‪ 985‬ماڻهن جي واڌ ڪنودي ‪82‬‬
‫لووک ۽ سوونڌ جووو انووگ گهٽووائي ‪ 39‬لووک ‪ 70‬هووزار ڄاڻووايو‪ .‬جوونهن‬
‫وقت اهي انگ اکر تبديل ڪيا ويا ان وقت پنجاب ۾ ٻوڏ ختم‬
‫ٿئوووي ‪ 3‬هفتووووا ٿوووي چڪووووا هئوووا‪ .‬جووووڏهن توووه سوووونڌ ۾ ٻووووڏ جووووون‬
‫تباهڪاريون اڃا جاري آهن‪ .‬فلڊ ڪميشن کي اهو ڪيئن الهام‬
‫ٿيو ته پنجاب ۾ ‪ 62‬لک ٻوڏ متاثر اوچتوو ٽون ڏيونهن انودر وڌي‬
‫ويووا آهوون ۽ سونڌ ۾ کووين زمووين ڳهووي وئووي آهووي‪ .‬هوون قسووم جووو‬
‫نسورو ڪوڙو ناٽڪ رچوائڻ پنجواب جوي حڪموران طبقوي کوان‬
‫سواِء ٻئي ڪنهن جي وس جي ڳالهه ناهي‪.‬‬
‫سوونڌ حڪومووت ٻوووڏ بابووت جيڪووي شووروعاتي انووگ اکوور‬
‫ظاهر ڪيا آهن‪ ،‬انهن موجب سنڌ ۾ دادو ۽ ٺٽي ضولعي ۾ آيول‬
‫تبوواهيَء کووان اڳ ئووي ‪ 70‬لووک موواڻهو متوواثر ٿيووا آهوون‪ .‬صوووبائي‬
‫صالحڪار قيصر بنگوالي ‪ 7‬سويپٽمبر توي اسوالم آبواد ۾ پوريس‬
‫ڪانفرنس ڪندي چيو آهوي توه ٻووڏ سوبب مجمووعي طوور سونڌ‬
‫کووي ‪ 4‬کوورب ‪ 46‬ارب ‪ 80‬ڪووروڙ جووو نقصووان پهتووو آهووي‪ .‬دادو ۽‬
‫ٺٽووي ضوولعي کووي ڇووڏي ڪووري بوواقي سوونڌ ۾ ‪ 70‬سوويڪڙو کووان‬
‫وڌيڪ مواڻهو متواثر ٿيوا آهون‪ .‬ٻووڏ سوبب ‪ 43‬شوهر ۽ ‪ 7‬هوزار ‪274‬‬
‫ڳوٺ تباهه ٿي ويا آهن‪.‬‬
‫سنڌ جا ٽيڪنوڪريٽ ته قيصر بنگاليَء جوي ڏنول انگون‬
‫اکرن سان به سهمت ناهن‪ .‬ڇاڪاڻ ته سنڌ حڪوموت اڃوا صوحيح‬
‫نموني متاثر عالئقن ۾ پهچي نه سگهي آهي‪ .‬هيُء انگ اکر ته‬
‫فقط ابتدائي سروي بعد جاري ڪيا ويا آهن‪ .‬جڏهن ته ٻڏي ويل‬
‫وسندين توائين توه حڪوموت جوي اهلڪوارن جوي اڃوا توائين پهوچ‬
‫ممڪوون ٿووي نووه سووگهي آهووي‪ .‬هوونن جووي رسووائي تووه بنوودن ۽ ٻووين‬
‫محفوظ هنوڌن توي رهنودڙ مواڻهن توائين بوه نوه ٿوي سوگهي آهوي‪.‬‬
‫ٻڏي ويل شهرن ۽ ڳووٺن ۾ ڪميونيڪيشون جوا ذريعوا مڪمول‬
‫تباهه ٿيڻ سبب ڪامورا انهن ماڻهن تائين اموداد بوه نوه پهچوائي‬
‫سگهيا آهن‪ ،‬جيڪي گهرن جي ڇتين يا ٻين محفوظ جواين توي‬
‫پناهووه وٺووي ويٺوول آهوون‪ .‬ان ڪووري سوونڌ حڪومووت طرفووان جوواري‬
‫ڪيل انگ اکر بلڪل اڻ پورا آهن‪ .‬پر وفاق ۾ ويٺول ڪوامورا‬
‫تووه انهوون کووي بووه تسووليم ڪوورڻ الِء تيووار نوواهن‪ .‬جيڪووڏهن وفوواقي‬
‫حڪومت کي پنهنجي ئي پارٽيَء جي سنڌ حڪومت تي اعتبار‬
‫ناهي ته پوِء سنڌ جا ماڻهو به مرڪز جي انگن اکرن کي تسليم‬
‫ڪرڻ الِء تيار نه ٿيندا‪ .‬ان ڪري سنڌ ۾ آيل تباهيَء جي عوالمي‬
‫ادارن کان مڪمل ۽ سربستي سروي ڪرائوي وڃوي توه پووِء اڇوا‬
‫ڪووارا پووڌرا ٿووي پونوودا‪ .‬ڇاڪوواڻ تووه پنجوواب ۽ سوونڌ وچ ۾ هوواڻي‬
‫ويساهه جا ڌاڳا ٽٽي چڪا آهن‪.‬‬
‫وفوواقي حڪمووران پنجوواب کووي فائوودو رسووائڻ الِء سوونڌ ۾‬
‫مرندڙن جي انگن ۾ به هيراڦيري کان مڙڻ الِء تيار ناهن‪ .‬ٻيلي‬
‫اوهووان سوونڌ جووي جيئوورن جاڳنوودن موواڻهن سووان تووه هيوول توووائين‬
‫منافقيون ڪندا آيوا آهيوو پور گهوٽ ۾ گهوٽ موري ويلون سوان توه‬
‫انگن اکرن جي رانود بنود ڪئوي وڃوي‪ .‬پواڻي ۾ لڙهوي ويلون جوا‬
‫الش‪ ،‬رليووف ڪيمووپن ۾ سووڏڪي سووڏڪي سوواهه ڏينوودڙ معصوووم‬
‫ٻارن‪ ،‬ٻڍن ۽ عورتن جا ميت اوهان کان ڪجهه به نه ٿا گهرن‪ .‬نه‬
‫وري توهووان جووي اڪووابريَء کووي اٿووي چئليوونج ڪنوودا‪ ،‬نووه وري‬
‫پنهنجووي بووي موووت موورڻ جووو حسوواب ڪتوواب گهرنوودا‪ .‬ان ڪووري‬
‫گهٽ ۾ گهٽ مئلن سان ڀوڳ ۽ مذاق ته بند ڪئي وڃي‪.‬‬
‫ويجهي ماضيَء جي تاريخ ۾ هي پهرين ڀيورو آهوي جوو‬
‫ٻوووڏ سوونڌ کوي مڪموول تباهووه ڪووري ڇووڏيو آهووي‪ .‬سوونڌ هووڪ وڏي‬
‫انساني الميئي مان گذري رهي آهي‪ .‬تڪليوف جوي هون گهوڙيَء‬
‫۾ سنڌ جي ماڻهن جا وهندڙ ڳوڙها ڪوبوه اگهوڻ الِء تيوار نواهي‪.‬‬
‫سونڌ جوون هوزارين موائرون‪ ،‬ڀينورون‪ ،‬جووان ۽ ٻوڍا کليول آسوومان‬
‫هيٺان تتل ڌرتيَء تي بي يارو موددگار ويٺول آهون‪ .‬سوندن ڪوبوه‬
‫ڀرجهلو ٿيڻ الِء تيار ناهي‪ .‬اٽلندو اسالم آباد ۾ ويٺل حڪموران‬
‫سنڌين جي ڦٽن تي لوڻ ٻرڪي رهيا آهن‪.‬‬
‫ڌرتووي جووي ڌڻووين کووي پنهنجووي ئووي ڌرتوويَء تووي الوراث‬
‫قووورار ڏئوووي دفنوووايو پيوووو وڃوووي‪ .‬سووونڌين جوووي رت ۽ پگهووور موووان‬
‫پگهارون کڻندڙ ڪامورا انهن کي دفنائڻ الِء به تيار نوه ٿوا ٿوين‪.‬‬
‫افغانين‪ ،‬سواتين‪ ،‬ماالڪنڊ واسين سميت جڳ جهان جي ڦورن‬
‫۽ ڀاڄوڪڙن الِء آڌرڀاُء جون ٻانهون کوليندڙ حڪمران سنڌ جي‬
‫مواڻهن کوي انسوان سوومجهڻ الِء تيوار نواهن‪ .‬کووين فقوط ئوي فقووط‬
‫انسووانيت جووي نوواتي ڪفوون ڏيووڻ الِء بووه تيووار نوواهن‪ .‬پنهوونجن ئووي‬
‫ماڻهن سان هيَء ويڌن ڪندڙن ۽ سندن عوزت نفوس کوي پائموال‬
‫ڪنوودڙن کووي آخوور ڪيسووتائين هووي ارهووه زورايووون ۽ منووافقيون‬
‫ڦٻووي سووگهن ٿيووون‪ .‬انهوون جووو جووواب اينوودڙ مسووتقبل ۾ انهوون‬
‫مائرن جي ڳلن توان وهنودڙ لوڙڪ ڏئوي سوگهن ٿوا‪ .‬جون جوا ٻڄوڙا‬
‫ڪيمپن ۾ يا ڪيمپن کوان ٻواهر ‪ 10‬روپوين جوي او آر ايوس جوو‬
‫پاڪيٽ نه ملڻ تي تڙپي تڙپي جان ڏئي چڪا آهن‪.‬‬
‫وفاق جا وزير ۽ ڪامورا هوٿ وٺوي سونڏ ۾ ٻووڏ تبواهي‬
‫کووي لڪووائڻ جووي ڪوشووش ڪووري رهيووا آهوون‪ .‬جيووئن حڪومووت‬
‫توڙي پرڏيهه کان ملندڙ امداد کان سنڌ کي محروم ڪيو وڃي‪.‬‬
‫وفوواقي حڪومووت جووا فنووڊ ۽ ٻووين ملڪوون کووان اينوودڙ امووداد فقووط‬
‫پنجاب ۽ خيبر پختون خواهه ۾ خرچ ڪئي وڃي‪.‬‬
‫هوون وقووت تووائين آمريڪووا‪ ،‬برطانيووه‪ ،‬گووڏيل قووومن‪ ،‬عورب‬
‫ملڪن مان جيڪا امداد آئي آهي‪ ،‬ان جو هڪ ٿيلهو به سنڌ کي‬
‫نه ڏنو ويو آهي‪ .‬ان جو اعتراف سونڌ جوو وڏو وزيور قوائم علوي‬
‫شاهه پاڻ پريس جوي آڏو ڪوري چڪوو آهوي‪ .‬هون موجوب توه سونڌ‬
‫حڪومت ٻوڏ متاثرن جي پرگهور پنهنجن فنڊن مان لهي رهوي‬
‫آهووي‪ .‬وفوواق کووان هووڪ روپيووو بووه نووه مليووو آهووي‪ .‬جووڏهن سونڌ جووو‬
‫چيف ايگزيڪيوٽو اها ڳالهه ڪري ٿو ته پوِء ان ڳالهه ۾ ڪنهن‬
‫به شڪ جي گنجائش نوه ٿوي رهوي توه مرڪوز ۾ ويٺول حڪموران‬
‫هوون مصوويبت جووي گهووڙي ۾ بووه سوونڌ سووان دشوومني ڇووڏڻ الِء تيووار‬
‫ناهن‪.‬‬
‫مختلف ملڪن کوان اموداد جوي صوورت ۾ ٻووڏ سوتايلن‬
‫الِء سوووڪل خووووراڪ ۽ زنووودگي بچائينووودڙ دوائووون جوووا ٿيلهوووا ۽‬
‫پاڪيٽ موڪليا پيا وڃن‪ .‬جن ۾ ٻارن الِء کير‪ ،‬بسڪيٽ ۽ ٻيو‬
‫کاڌو شامل آهي‪ ،‬جوڏهن توه کليول آسومان هيوٺ ويٺول مواڻهن الِء‬
‫خيما به موڪليوا ويوا آهون‪ .‬پور سونڌ جوا معصووم ٻوار ڪيموپن ۾‬
‫کير نه ملڻ سبب سڏڪي سوڏڪي سواهه ڏئوي رهيوا آهون‪ .‬ٻوارڙا‪،‬‬
‫عورتون ۽ مرد کليل آسمان هيٺ سج جي تپش سوبب بيموارين‬
‫جي ور چڙهي رهيا آهن‪ .‬پر ٻاهران آيل راشن ۽ تنبوو سونڌ جوي‬
‫متاثرن الِء حرام قرار ڏنا ويا آهن‪.‬‬
‫هون وقوت جووڏهن مرڪوز ۽ سوونڌ ۾ پ پ جوي حڪومووت‬
‫آهي‪ ،‬ملڪ جو صدر سونڌي آهوي‪ ،‬سونڌ جوو وڏو وزيور بوه سونڌي‬
‫آهووي‪ ،‬ان بوواوجود بووه سوونڌ واسووين سووان مرڪووز طرفووان جيڪووو‬
‫سلوڪ ڪيوو پيوو وڃوي‪ .‬اهوو سونڌ جوي مواڻهن وٽ وفواق بابوت‬
‫ڪهوووڙي تووواثر کوووي جووونم ڏينووودو‪ .‬شوووايد حڪمووورانن کوووي اينووودڙ‬
‫مستقبل جي ڪابه پرواهه ناهي‪ .‬هنن اڳووڻي اوڀور پاڪسوتان ۾‬
‫آيل سامونڊي طوفان وقت بنگالي ڀائرن کي به ائين مووت جوي‬
‫منهن ۾ بي يوارو موددگار ڇوڏي ڏنوو هوو‪ ،‬جيوئن هواڻي مصويبت‬
‫جي هن گهڙيَء ۾ سنڌ کي اڪيلو ڪيو پيو وڃي‪ .‬جهڙي طرح‬
‫اڳوووڻي اوڀوور پاڪسووتان جووي موواڻهن کووي سووامونڊي طوفووان ۾‬
‫اڪيلو سمنڊ حوالي ڪيو ويو‪ ،‬ساڳي طرح اڄ سنڌ جي مواڻهن‬
‫کي پنجاب جي حڪمران طبقي ٻڏڻ الِء اڪيلو ڇڏي ڏنوو آهوي‪.‬‬
‫وفاق ۾ ويٺل ڪامورا ۽ وزير ته سونڌي مواڻهن جوي الشون جوي‬
‫صحيح ڳڙپ ڪرڻ الِء به تيار نواهن‪ ،‬متوان دنيوا ان سوانحي کوان‬
‫آگاهه ٿي سنڌ جي مدد الِء سڌي طرح اڳيان اچي‪ .‬ٻيلوي مرنودڙن‬
‫سان منافقي ڪن چڱن نتيجن کي جونم ڪونوه ڏينودي آهوي‪ .‬ان‬
‫جو مثال اوهان اڳوڻي اوڀر پاڪستان جي بنگالديش بنجڻ جي‬
‫صورت ۾ ڏسي چڪا آهيو‪.‬‬
‫پنهنجي ئي ديس ۾ ويڳاڻا بڻيل سنڌي‬
‫ماڻهو‬
‫سنڌ ۾ آگسٽ ‪2010‬ع کان داخل ٿيندڙ ٻوڏ جون تباهه‬
‫ڪاريون جاري آهن‪ .‬سنڌوَء جي بندن کي لڳل گهارن جي‬
‫پاڻيَء اتر سنڌ جا ‪ 6‬ضلعا ٻوڙڻ بعد هاڻي دادو ۽ ٺٽي جي‬
‫ضلعن ۾ تباهي مچائي ڇڏي آهي‪ .‬لکين ماڻهن جي بي گهر‬
‫ٿيڻ سبب لڏپالڻ جو سلسلو جيڪو هڪ مهينو اڳ شروع ٿيو‬
‫هو‪ ،‬سو اڄ به جاري آهي‪ .‬هڪ طرف مسڪين ماڻهو پاڻيِء ۾‬
‫لڙهي موت جي منهن ۾ وڃي رهيا آهن ته ٻئي طرف ڪيمپن‬
‫۽ ٻين کليل هنڌن تي ويٺل ٻار ۽ ٻڍا گيسٽرو ۽ ٻين بيمارين‬
‫آهن‪.‬‬ ‫رهيا‬ ‫وڃائي‬ ‫حياتيون‬ ‫پنهنجون‬ ‫سبب‬
‫موت جو راڪاس سنڌ ۾ گهر ڪري ويهي رهيو آهي‪ .‬ڇاڪاڻ‬
‫ته هن کي ههڙو ننڌڻڪو ديس ڪو ورلي ملندو‪ .‬جتي موت کي‬
‫روڪڻ الِء ڪير به موجود ناهي‪ ،‬بي يارومددگار‪ ،‬نٻل ۽ هيڻا‬
‫ماڻهو موت جو سولو کاڄ بڻجي رهيا آهن‪ .‬روز ڪيپمن مان‬
‫‪ 50‬کان ‪ 60‬جنازا کنيا پيا وڃن‪ ،‬ٻڏندڙ شهرن ۽ ڳوٺن مان الش‬
‫ملڻ جو سلسلو جاري آهي‪ .‬پر اسان جا حڪمران وڏي فخر‬
‫سان اها دعوى ڪري رهيا آهن ته ”خدا جو شڪر آهي‪ ،‬اسان‬
‫ٻوڏ دوران ماڻهن جون حياتيون بچائڻ ۾ ڪامياب ويا آهيون‪“.‬‬
‫سنڌ جي حڪمرانن طرفان ٻوڏ سبب هڪ مهيني اندر ٿيل‬
‫موتن جو انگ ايترو پيو ٻڌايو وڃي‪ ،‬جيترا ماڻهو روز فقط‬
‫ڪيمپن ۾ دوائن جي کوٽ سبب پنهنجون حياتيون وڃائي‬
‫رهيا آهن‪.‬‬
‫سنڌ پنهنجي تاريخ ۾ بدترين تباهي کي منهن ڏئي‬
‫رهي آهي‪ .‬برصغير جي ورهاڱي وقت جيڪا ننڍي کنڊ ۾‬
‫لڏپالڻ ٿي هئي‪ ،‬سنڌ ۾ ان کان به وڏي لڏپالڻ ٿي آهي‪ .‬سنڌ‬
‫حڪومت ٻوڏ سبب سنڌ ۾ آيل تباهيَء جا جيڪي ابتدائي‬
‫انگ اکر جاري ڪيا آهن‪ .‬سي انتهائي حيرت جوڳا آهن‪ .‬سنڌ‬
‫سرڪار موجب فقط ‪ 27‬آگسٽ تائين آيل تباهي ۾ ‪ 70‬لک‬
‫ماڻهو بي گهر ٿيا آهن‪ ،‬جن مان ‪ 13‬لک ماڻهو سرڪاري‬
‫ڪيمپن تائين پهتا آهن‪ ،‬باقي ‪ 50‬هزار ماڻهو بندن ۽ ٻين‬
‫محفوظ جاين تي کليل آسمان هيٺ ويٺل آهن‪ .‬سنڌ جي ناڻي‬
‫کاتي واري صالحڪار قيصر بنگالي موجب ٻوڏ سبب سنڌ کي‬
‫مجموعي طور تي ‪ 4‬کرب ‪ 46‬ارب ‪ 80‬ڪروڙ روپين جو‬
‫نقصان پهتو آهي‪ .‬دادو ۽ ٺٽي ضلعن ۾ آيل تباهيَء کي‬
‫ڇڏي‪ ،‬باقي سڄي سنڌ ۾ ‪ 70‬سيڪڙو کان وڌيڪ ماڻهو متاثر‬
‫ٿيا آهن‪ 7 .‬هزار ‪ 274‬ڳوٺ‪ 43 ،‬وڏا شهر ۽ ‪ 22‬لک ايڪڙن تي‬
‫بيٺل فصل ٻڏي تباهه ٿي ويا آهن‪ .‬ڪشمور‪ ،‬شڪارپور‪،‬‬
‫جيڪب آباد‪ ،‬شهدادڪوٽ‪ ،‬الڙڪاڻو ۽ ڄامشوري ضلعن ۾‬
‫پڪو توڙي ڪچو مڪمل طور متاثر ٿيو آهي‪ .‬ٻوڏ سبب ‪179‬‬
‫ماڻهو فوت ٿيا آهن ۽ ‪ 700‬کان وڌيڪ ماڻهو زخمي ٿيا آهن‪.‬‬
‫ٻوڏ سبب ‪ 300‬رائيس ملون ۽ ٻيا ڪارخانا تباهه ٿيا آهن‪.‬‬
‫زراعت کي هڪ کرب‪ 22 ،‬ارب جو نقصان ٿيو آهي‪ 3 .‬لک‬
‫ميٽرڪ ٽن جو فصل نقصان هيٺ آيو آهي‪ .‬الئيو اسٽاڪ جي‬
‫مد ۾ ‪ 11‬ارب ‪ 40‬ڪروڙ رپين جو نقصان ٿيو آهي‪ 2 .‬لک‬
‫جانور مري ويا آهن‪ .‬بندن کان سواِء آبپاشي کاتي کي ‪ 52‬ارب‬
‫روپين نقصان ٿيو آهي‪ 8 .‬هزار ڪلوميٽر روڊ ۽ رستا ختم ٿي‬
‫ويا آهن‪ .‬جنهن سبب ‪ 37‬ارب ‪ 50‬ڪروڙ روپين جو نقصان ٿيو‬
‫آهي‪ .‬سنڌ حڪومت موجب سنڌ ۾ ‪ 10‬لک ‪ 21‬هزار گهر ڊهي‬
‫پيا آهن‪ .‬جنهن سبب هڪ کرب ‪ 34‬ارب ‪ 30‬ڪروڙ نقصان ٿيو‬
‫آهي‪ 100 .‬صحت مرڪز تباهه ٿيا آهن‪ .‬جن جي ماليت ‪ 2‬ارب ‪30‬‬
‫ڪروڙ روپيا آهي‪ 4 .‬هزار ‪ 600‬اسڪول تباهه ٿي چڪا آهن‪ .‬جن‬
‫جي ماليت ‪ 20‬ارب ‪ 90‬ڪروڙ روپيا آهي‪ .‬جڏهن ته سرڪاري‬
‫عمارتون ڊهي پوڻ سبب ‪ 10‬ارب روپين جو نقصان ٿيو آهي‪.‬‬
‫زراعت ۽ چانورن جي تباهي سبب ‪ 28‬ارب ‪ 90‬ڪروڙ روپين‬
‫جو نقصان ٿيو آهي‪ .‬ڪمند جي ڪري ‪ 11‬ارب ‪ 60‬ڪروڙ‬
‫روپين جو نقصان ٿيو آهي‪ .‬ڦٽي جي تباهيَء سبب ‪ 32‬ارب ‪20‬‬
‫ڪروڙ جو نقصان ٿيو آهي‪ .‬چڻن ۽ ٻين ذخيرن جي تباهيَء‬
‫سبب ‪ 13‬ارب روپين جو نقصان ٿيو آهي‪ .‬اسٽاڪ کي ‪ 10‬ارب‬
‫روپين جو نقصان رسيو آهي‪ 4 .‬ارب روپيا واٽر ڪورسن جي‬
‫مد ۾ نقصان رسيو آهي‪ .‬فشريز ۽ الئيو اسٽاڪ جي مد ۾ ‪11‬‬
‫ارب ‪ 80‬ڪروڙ روپين جو نقصان ٿيو آهي‪ 160 .‬پليون ۽‬
‫موريون تباهه ٿيون آهن‪.‬‬
‫هي انگ اکر ان عرصي جا آهن‪ ،‬جڏهن اڃا دادو ۽ ٺٽو‬
‫ضلعو متاثر نه ٿيا هئا‪ .‬انهن انگن اکرن بعد دادو ۽ ٺٽي ضلعن‬
‫۾ ٻوڏ جي تباهي جاري آهي‪ .‬خاص ڪري دادو ۽ ٺٽي ضلعي‬
‫۾ سنڌ جي مٿين ضلعن کان ٻيڻ تي وڏي تباهي آئي آهي‪ .‬ٺٽي‬
‫ضلعي جا ‪ 9‬ئي تعلقا ٻوڏ سبب تباهه ٿي چڪا آهن‪ .‬گڏيل‬
‫قومن جي اداري موجب شهدادڪوٽ ۽ ٺٽي ضلعي مان هڪ‬
‫ئي ڏينهن ‪ 10‬لک ماڻهن لڏپالڻ ڪئي آهي‪ .‬جنهن جو دنيا ۾‬
‫مثال نه ٿو ملي‪.‬‬
‫سنڌ ۾ ٻوڏ ڪيتري تباهي ڪئي آهي‪ ،‬ان جا صحيح‬
‫انگ اکر سرڪار وٽ ناهن‪ .‬سنڌ حڪومت اڃا سوڌو تباهي‬
‫جي باضابطا سروي نه ڪرائي آهي‪ .‬ڇاڪاڻ جو سنڌ ۾ ٻوڏ‬
‫جون تباهيون اڃا جاري آهن‪ .‬حڪومت جيڪي انگ اکر ڏنا‬
‫آهن‪ ،‬نقصان ان کان چئوڻو ٻڌايو پيو وڃي‪ .‬حڪومت فقط‬
‫مٿاڇري سطح تي انگ اکر ڏئي‪ ،‬پنهنجي جند آجي ڪرڻ جي‬
‫ڪوشش ڪئي آهي‪ .‬حڪومت جي مشينري جو ته اهو حال‬
‫آهي جو هو ڪيمپن ۾ آيل ماڻهن جي به صحيح نموني سروي‬
‫ڪري نه سگهيا آهن‪ .‬ان جو وڏو ثبوت اهو آهي ته جنهن‬
‫ڪيمپ ۾ ‪ 5‬هزار ماڻهو موجود آهن‪ ،‬اتي رجسٽريشن فقط ‪2‬‬
‫هزار ماڻهن جي ڏيکاري وئي آهي ۽ ‪ 5‬هزارن بدران ‪ 2‬هزار‬
‫ماڻهن کي کاڌو فراهم ڪيو پيو وڃي‪ .‬جڏهن ته باقي ماڻهو‬
‫لنگهڻ ڪاٽڻ تي مجبور آهن‪ .‬حڪومتي مشينري انهن ماڻهن‬
‫تائين به پهچي نه سگهي آهي‪ ،‬جيڪي ڪيمپن بدران ٻڏي ويل‬
‫شهرن ۽ ڳوٺن ۾ مٿانهن هنڌن يا بندن يا وري گهرن جي‬
‫ڇتين تي ويٺل آهن‪ .‬جن کي غير سرڪاري ادارا کاڌو فراهم‬
‫ڪري رهيا آهن‪ .‬خاص ڪري سنڌو درياهه جي ٻنهي ڪنارن‬
‫سان جيڪي ڪچي جا ڳوٺ متاثر ٿيا آهن ۽ اتي گهر تباهه ٿيا‬
‫آهن‪ ،‬انهن جا به سربستا انگ اکر ڪٺي نه ڪيا ويا آهن‪.‬‬
‫نادرا طرفان رجسٽريشن جو شرط به انتهائي ڏکيو‬
‫قرار ڏنو ويو آهي‪ .‬جنهن متاثر وٽ سڃاڻپ ڪارڊ نه آهي‪ ،‬ان‬
‫کي رجسٽر نه پيو ڪيو وڃي‪ .‬آخر نادرا جي ڪامورن کي‬
‫ڪير سمجهائي ته ٻيلي جيڪي ماڻهو فقط سر بچائي گهرن‬
‫مان نڪتا آهن‪ ،‬انهن کي موت ۽ حياتي جي جنگ دوران‬
‫سڃاڻپ ڪارڊ ڳولڻ جو وقت ڪٿان مليو هوندو‪ .‬جيڪي‬
‫ماڻهو مصبت ۾ پنهنجي جگر جا ٽڪر به لڙهڻ کان بچائي نه‬
‫سگهيا‪ ،‬انهن الِء رجسٽريشن ڪارڊ سنڀالڻ جي ڪهڙي اهميت‬
‫هوندي‪ .‬ڇا سرڪار ٻڌائي سگهي ٿي ته ٻهراڙي جي ڪيترن‬
‫ماڻهن وٽ رجسٽريشن ڪارڊ آهن‪ .‬رجسٽريشن جو اهو طريقو‬
‫اصل ۾ مصيبت ماريل ماڻهن سان هڪ شرمناڪ مذاق آهي‪.‬‬
‫ڀال ڪوبه ماڻهو بنا ڪنهن مصيبت جي اچي ڪيپمن ۾ يا‬
‫کليل آسمان هيٺ ويهڻ الِء تيار ٿيندو‪ .‬ڪوبه ماڻهو سرڪار‬
‫جي سڪل ۽ اڻڀن چانورن کائڻ الِء پنهنجا ٻچا هينئن رولڻ الِء‬
‫تيار نه ٿيندو‪ .‬پنهنجن ننگن جي بيپردگي برداشت نه ڪندو‪ .‬ان‬
‫ڪري رجسٽريشن جو اهو طريقيڪار متاثر ماڻهن سان‬
‫انتهائي بيهودي مذاق آهي‪.‬‬
‫سنڌ حڪومت طرفان ٻوڏ متاثرن جا جيڪي ابتدائي‬
‫انگ اکر ڏنا ويا آهن‪ ،‬ان کي ڪو به عقلمند ماڻهو مڃڻ الِء‬
‫تيار نه ٿيندو‪ .‬سنڌ ۾ سرڪاري انگن اکرن کان چئوڻ تي وڏي‬
‫تباهي آئي آهي‪ .‬ٻوڏ بابت سروي ڪنهن غير ملڪي اداري‬
‫کان ڪرائي وڃي‪ .‬ڇاڪاڻ ته سنڌ جا ماڻهو سرڪاري انگن‬
‫اکرن تي اعتبار ڪرڻ الِء تيار ناهن‪ .‬سنڌ جا ماڻهو سمجهن ٿا‬
‫ته حڪمران پنهنجي اڪابري ڏيکارڻ الِء نقصانن جو ڪاٿو‬
‫گهٽ لڳائي رهيا آهن‪ ،‬هو پنهنجي نااهلي لڪائڻ الِء متاثر‬
‫ماڻهن جو صحيح انگ ظاهر ڪرڻ الِء تيار ناهن‪ .‬ان جو وڏو‬
‫ثبوت اهو آهي ته هڪ مهينو اڳ جنهن ڏينهن غوثپور وٽ‬
‫ٽوڙي بند ٽٽو هو‪ ،‬ان ڏينهن سنڌ جي وڏي وزير نقصان بابت‬
‫جيڪي انگ اکر ڏنا هئا‪ ،‬انهن تي اڌ مهيني تائين ڳت ڏيو‬
‫بيٺو رهيو‪ .‬ان جي وچ ۾ اڌ سنڌ ٻڏي وئي پر سيد قائم علي‬
‫شاهه وڌيڪ ٿيل نقصانن جا انگ اکر اڳين نقصان ۾ شامل‬
‫ڪرڻ الِء تيار نه هو‪ .‬سنڌ حڪومت جو سڄو زور ان تي هو ته‬
‫هو ٻوڏ سبب تباهي کي روڪڻ ۾ ڪامياب ويا آهن‪ .‬پر‬
‫حقيقتون ان جي بنهه ابتڙ هيون‪.‬‬
‫گڏيل قومن جو ادارو ۽ ٻيا عالمي ادارا دانهون ڪري‬
‫رهيا آهن ته ٻيلي سنڌ مڪمل تباهه پئي ٿئي‪ ،‬هڪ ڪروڙ کان‬
‫وڌيڪ ماڻهو سڌي طرح متاثر ٿيا آهن‪ .‬دنيا جي تاريخ ۾ وڏي‬
‫۾ وڏي لڏپالڻ سنڌ ۾ ٿي آهي‪ ،‬پر سنڌ حڪومت پنهنجي‬
‫نااهلي لڪائڻ الِء نقصان کي گهٽائي پيش ڪري رهي هئي‪.‬‬
‫سنڌ حڪومت ٻوڏ تباهڪارين جي شروعاتي ڏهاڙن ۾‬
‫متاثر عالئقن جي ماڻهن کي ڪراچي ۾ وڃي آباد ٿيڻ جي‬
‫صالح ڏني هئي‪ .‬سنڌ جي وڏي وزير سيد قائم علي شاهه‪،‬‬
‫گهرو وزير ذوالفقار مرزا ۽ ٻين وزيرن ۽ صالحڪارن اعالن‬
‫ڪيا هئا ته ڪراچي ۾ متاثرن کي مستقل بنيادن تي آباد ڪيو‬
‫ويندو‪ .‬کين اتي گهر ٺاهڻ الِء پالٽ ڏنا ويندا‪ ،‬فيڪٽرين ۽‬
‫ڪارخانن ۾ مالزمتون مهيا ڪيون وينديون‪ .‬پر انهن اعالنن‬
‫جي اڃا مس ئي نه سڪي ته سنڌ حڪومت پنهنجي اتحادي ڌر‬
‫جي بيلڪ ميلنگ اڳيان گوڏا کوڙي ڇڏيا‪ .‬سنڌ سرڪار جي‬
‫اتحادي پارٽي ايم ڪيو ايم پهرين ڏينهن کان سنڌي ماڻهن‬
‫جي پنهنجي گاديَء واري شهر ۾ اچي رهڻ جي سخت خالف‬
‫هئي‪ .‬ايم ڪيو ايم ٻوڏ متاثرن کي ڪراچيَء ۾ آباد ٿيڻ کان‬
‫روڪڻ الِء انهن مٿان حمال ڪرايا‪ ،‬سندن الِء هر طرح جون‬
‫مشڪالتون ۽ مصيبتون پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي‪ .‬ٻوڏ‬
‫متاثرن کي ڪراچيَء آڻڻ واري حڪومتي فيصلي کي روڪڻ‬
‫الِء الطاف حسين طرفان فوج کي اقتدار تي قبضو ڪرڻ جي‬
‫دعوت ڏني وئي‪ .‬جيئن حڪومت کي ڊيڄاري ۽ ڌمڪائي‬
‫ڪنهن به طرح سنڌي ماڻهن جي ڪراچيَء آمد کي روڪيو‬
‫وڃي‪ .‬جنهن ۾ نسل پرست ٽولو وڏي حد تائين ڪامياب ويو‬
‫آهي‪ .‬پ پ سرڪار هاڻي ڪراچيَء ۾ متاثرن کي ڪي به‬
‫سهوليتون ڏيڻ کان لنوائي رهي آهي‪ .‬جيئن هو واپس اندرين‬
‫عالئقن ڏانهن هليا وڃن‪ .‬ڪراچيَء ۾ متاثرن کي گهر ۽‬
‫روزگار ڏيڻ وارن پراڻن اعالنن کي مٽيَء ۾ مالئڻ جي‬
‫ڪوشش ڪئي پئي وڃي‪ .‬جنهن سان سنڌ جي عوام منجهه‬
‫حڪومت الِء نفرت ۽ ڪاوڙ پيدا ٿيڻ فطري ڳالهه آهي‪.‬‬
‫ڪراچي سنڌ جي گاديَء وارو شهر آهي‪ .‬جتي روزگار‬
‫جا موقعا موجود آهن‪ .‬هيُء شهر سڄي پاڪستان سميت دنيا‬
‫جي ڪنڊ ڪڙڇ مان آيل پناهگيرن کي تاتي ۽ نپائي رهيو‬
‫آهي‪ .‬پر هن شهر جا دروازا انهن ماڻهن جي چوڻ تي ڌرتي‬
‫ڌڻين الِء بند ڪيا پيا وڃن‪ ،‬جيڪي ان جا وارث ۽ مالڪ نه‬
‫آهن‪ .‬ٿيڻ ته ائين گهربو هو ته سنڌ سرڪار ڪراچيَء ۾ آيل‬
‫غير سنڌين کي پنهنجن اباڻن عالئقن ڏانهن موڪلڻ جا‬
‫بندوبست ڪري ها‪ ،‬بنگالديش‪ ،‬بهار‪ ،‬ايران‪ ،‬افغانستان ۽ ٻين‬
‫ملڪن کان آيل ماڻهن کي ڪراچيَء مان نيڪالي ڏئي ڌرتي‬
‫ڌڻين کي آباد ڪرڻ جي رٿا جوڙي ها‪ ،‬پر پ پ سرڪار سنڌي‬
‫ماڻهن کي گوڏي جو گاهه سمجهي ٿي‪ ،‬جنهن کي لتاڙڻ ۾‬
‫کين ڪنهن به تڪليف کي منهن ڏيڻو نه پوندو‪ .‬سنڌ حڪومت‬
‫جيڪا مصيبت جي هن گهڙيَء ۾ پنهنجن ماڻهن کي ڪراچيَء‬
‫۾ آباد ڪرڻ کان لنوائي رهي آهي‪ ،‬ان هڪ سال اڳ پختون‬
‫خواهه صوبي مان لکين ماڻهن کي نه فقط ڪراچيَء ۾ اچڻ‬
‫جي اجازت ڏني‪ ،‬پر سندن آمد جي مخالفت ڪندڙ سنڌ واسين‬
‫جي سينن کي گولين سان پروڻ ڪيو هو‪ .‬ڇا سنڌ جو وڏو‬
‫وزير ۽ گهرو وزير اسان کي ٻڌائي سگهندا ته ماالڪنڊ ۽‬
‫سوات کان آيل لکين ماڻهن مان ڪيترا هزار ماڻهو واپس‬
‫موٽي ويا‪ .‬اڄ به ڪراچي‪ ،‬حيدرآباد‪ ،‬ڪوٽڙي‪ ،‬ڄامشوري ۽ ٻين‬
‫شهرن جي پسگردائيَء ۾ هزارين سواتي ۽ ماالڪنڊ واسي آباد‬
‫آهن‪ .‬جن جي غير قانوني رهائش تي ڪنهن جو به هڏ نه ٿو‬
‫ڪرڪي‪ .‬پر سنڌ جا اصل وارث پنهنجن ئي شهرن مان بيدخل‬
‫ڪرڻ جا سانباها ڪيا پيا وڃن‪.‬‬
‫اسان سمجهون ٿا ته جيڪڏهن مصيبت جي هن گهڙيَء‬
‫۾ پ پ جي سنڌ حڪومت متاثر ماڻهن کي ڪراچيَء ۾‬
‫مستقل آباد ڪري روزگار فراهم نه ڪيو ته عوام جي نظرن‬
‫۾ سندن وقار ۽ عزت هميشه الِء تباهه ۽ برباد ٿي ويندي‪ .‬پ پ‬
‫حڪومت کي سمجهڻ گهرجي ته جن اتحادي ڌرين جي بليڪ‬
‫ميلنگ ۾ اچي پ پ پنهنجن ئي ماڻهن سان ويساهه گهاتي‬
‫ڪري رهي آهي‪ ،‬سي سندس ڪانڌي به ڪين ٿيندا‪ .‬ماضيَء‬
‫جي تاريخ شاهد آهي ته پ پ کي سدائين انهن ئي اتحادين‬
‫دوکو ڏنو آهي ۽ سندس پير ڪڍڻ ۾ اڳيان اڳيان رهيا آهن‪.‬‬
‫ٻيلي پنهنجن ماڻهن سان منافقي ۽ مڪاري گهڻو وقت جٽاُء‬
‫ڪري نه ٿي سگهي‪ .‬سنڌ جا ماڻهو هن وقت جنهن اذيت ۽‬
‫تڪليف مان گذري رهيا آهن‪ ،‬ان درد کي گهٽائڻ بدران وڌيڪ‬
‫وڌايو يا شديد ڪيو ويو ته پوِء بکيا ماڻهو سرڪاري فرمانن ۽‬
‫پروانن جي پرواهه ڪرڻ بدران پنهنجا رستا پاڻ تالش‬
‫ڪندا‪ .‬هو پنهنجن ئي شهرن جي مالڪي ۽ وارثي ڪرڻ الِء‬
‫ڪنهن وزير يا مشير جي منهن ۾ نهارڻ بدران پنهنجي ٻانهن‬
‫جي ٻل تي وڌيڪ ڀروسو ڪندا‪ .‬ٻوڏ متاثر سنڌي ماڻهو ايڏا‬
‫هيڻا ۽ الچار نه سمجهيا وڃن‪ .‬ساڻن ڪنهن به قسم جون ارهه‬
‫زورايون مستقبل ۾ خوفناڪ نتيجن کي جنم ڏئي سگهن‬
‫ٿيون‪ .‬جيڪڏهن ڌرتي ڌڻين کي ڪراچيَء مان بيدخل ڪرڻ‬
‫جي ڪوشش ڪئي وئي ته پوِء ان تي غيرقانوني قبضو ڄمائي‬
‫ويٺل ماڻهو به پنهنجي دعا اگهامڻ الِء ٻيا در تالش ڪن‪.‬‬
‫(ڇپيل‪ :‬روزاني سنڌ‪ 4 ،‬آڪٽوبر ‪2010‬ع)‬
 ‫ڪيمپ ڪٿا‪...‬‬
‫ڏاڏا منهنجي الِء ماني کڻي اچجان‬
‫نفيس نگر جي سيتا ڪالهه رات کان بکايل هئي‪ .‬سندس‬
‫امڙ‪ ،‬ڀائرن ۽ ڀينرن به ڪجهه نه کاڌو هو‪ .‬نئون ڪوٽ جي‬
‫تاريخي قلعي ۾ قائم ٿيل رليف ڪيمپ ۾ سيتا جو خاندان‬
‫برساتي ٻوڏ سبب متاثر ٿيل ٻين خاندانن وانگر ساڳي درد ۽‬
‫پيڙا ۾ مبتال هو‪ .‬کيتو ڪولهي سڄو ڏينهن ڀٽڪي ڀٽڪي‬
‫شام جو نااميد ٿي ڪيمپ ۾ موٽي آيو‪ .‬سندس خالي هٿ ڏسي‬
‫سيتا جي پيٽ ۾ بک جا وڪڙ تيز ٿيڻ لڳا‪ .‬هو ڏاڏا جي سڪل‬
‫ڍنڍ جو ڏيک ڏيندڙ اکين ۾ نهاري نه سگهي‪.‬‬

‫نئين ڪوٽ جي تاريخي قلعي ۾ قائم ٿيل ڪيمپ ۾‬

‫متاثرن الِء ڪجهه خيما ته لڳل آهن پر انهن ۾ رهندڙ مخلوق‬
‫الِء ماني ۽ پاڻي جو ڪو به انتظام ٿيل ناهي‪ .‬ٻارڙا بک وگهي‬
‫روئي روئي پنهنجن مائرن جي هنجن ۾ سمهي پون ٿا‪ .‬ننڍ‬
‫دوران سندن سڏڪا بيوس بڻيل مائرن جو هينئانُء چيري‬
‫وجهن ٿا‪ .‬سيتا جي امڙ به ان بيوسي ۾ مبتال آهي‪ .‬ڪنهن‬
‫ڪنهن وقت سندس جيئڻ تان ارواح ئي کڄي وڃي ٿو‪ .‬پر‬
‫معصوم ٻارڙن جا مرجهايل چهرا ۽ سڏڪا کيس خودڪشي‬
‫ڪرڻ کان روڪي وٺن ٿا‪” .‬ڇا منهنجي مري وڃڻ کانپوِء هنن‬
‫کي ماني نصيب ٿيندي‪ “.‬اهو سوچي هوَء روئي ويهي ٿي‪.‬‬
‫جمعي جي شام جو برسات متاثرين جي منهن تي ان‬
‫وقت سرهائي اچي وڃي ٿي ۽ کين جيئڻ جو اتساهه ملي ٿو‪،‬‬
‫جڏهن ڪجهه ڪامورا ڪيمپ ۾ اچن ٿا‪ .‬هو ڀڀ ڀريل ٿلهو‬
‫متارو صاحب مانيَء جي اوسيڙي ۾ هڪ هنڌ گڏ ٿيل متاثرن‬
‫کي خوشخبري ٻڌائي ٿو ته اڄ رات سڀني کي کاڌو خوراڪ‬
‫مهيا ڪئي ويندي‪ .‬هن تقرير ۾ ته گهڻو ڪجهه چيو ۽ ساڻس‬
‫گڏ آيل ڪاٽن جي اڇن ڪپڙن ۾ صاحب لوڪ تاڙيون به‬
‫وڄائيندا رهيا پر ‪ 2‬ڏينهن کان پيٽ بکايل ماڻهو سندس فقط‬
‫‪ 2‬لفظ سمجهي سگهيا ته کين اڄ رات ماني ملندي‪ .‬معصوم‬
‫ٻارڙا صاحب لوڪن جي گاڏين جي چوڌاري چڪر لڳائيندا‬
‫رهيا پر پجارو گاڏي سميت ڪروال ڪارن جي شيشن مان چنڊ‬
‫وانگر گول ماني کين نظر نه آئي‪ .‬گاڏيون دونهون ڇڏيندي‬
‫غائب ٿي ويون‪.‬‬
‫کيتو ڪولهي جي ٽنگن ۾ ايترو ست نه رهيو هو جو هو‬
‫رڙهي پنهنجي خيمي تائين واپس اچي سگهي پر ننڍڙي سيتا‬
‫سندس ڪمزور ڪلهي تي ڪنڌ رکي چئي ويٺي تي ”ڏاڏا‬
‫منهنجي الِء ماني کڻي اچجان‪ “.‬هو پنهنجي جگر جي ٽڪري‬
‫جي التجا گاڏڙ انگل اڳيان سڀ ٿڪ وساري ويٺو‪ .‬سندس‬
 ‫ڪمزور ٽنگن ۾ ايتري ته اڻ مئي طاقت اچي وئي جو هو ‪7 0‬‬
‫سالن جي ٻڍڙو هوندي لٺ جي سهاري تي اٿي بيٺو ۽ ڪيمپ‬
‫جي ان طرف وڌڻ لڳو جتي ڪجهه دير بعد ماني ملڻ جو آسرو‬
‫هو‪.‬‬
‫خيمن مان ٻاهر آيل ماڻهو هڪ ٻئي سان سس پس ڪري‬
‫رهيا هئا ته ”ملڪ جو بادشاهه (وزيراعظم) اچڻ وارو آهي‪.‬‬
‫جيڪو متاثرن ۾ ماني ورهائيندو‪ “.‬بادشاهه سالمت جي‬
‫اوسيئڙي ۾ سڄي رات گذري وڃي ٿي‪ .‬بک سبب پاهه ٿيل‬
‫ٻارڙا ان آسري تي سڏڪي سڏڪي سمهي پون ٿا ته سندن وڏا‬
‫ڪجهه دير بعد ماني آڻيندا‪.‬‬
‫باک ڦٽي مهل بادشاهه سالمت جي اچڻ وارا افواهه دم‬
‫ٽوڙڻ لڳا‪ .‬ڪيمپ جي در تي ويٺل متاثرن جي صبر جو‬
‫پيمانو لبريز ٿيندو ڏسي انتظاميا نيٺ امداد کڻي آيل گاڏين جا‬
‫در کولي ڇڏيا‪ 2 .‬ڏينهن کان بکايل جلد امداد وٺڻ الِء هڪ ٻئي‬
‫کان گوِء کڻڻ جي چڪر ۾ انتظامي بد انتظامي جي ورچڙهي‬
‫ويا‪ .‬ڪيمپ جي در وٽ ان وقت ”بک بڇڙو ٽول‪ ،‬دانا ديوانا‬
‫ڪري!“ وارو منظر هو‪ .‬پيرسن کيتو ڪولهي ماڻهن جي ڀيڙ‬
‫۾ وڃائجي ويو‪ ،‬هو ڌرتي جي دز ۾ ملي ڌوڙ ٿي ويو‪ .‬پنهنجن‬
‫جي ئي پيرن کيس لتاڙي چيڀاٽي ڇڏيو‪ .‬بک سڀني جا هوش‬
‫خطا ڪري ڇڏيا هئا‪ .‬سڀني جو درد ساڳيو هو‪.‬‬
‫سيتا سج جي پهرين ڪني نڪرڻ بعد جڏهن اک کولي‬
‫ٿي ته سندس ڏاڏا جو چٿيل ۽ چيڀاٽيل الش ڪيمپ جي در وٽ‬
‫پيل آهي‪ .‬سندس ننڍڙو ذهن اهو فيصلو ڪري نه ٿو سگهي ته‬
‫هن جو ڏاڏو ننڊ ۾ ستل آهي يا کيس ابدي ننڍ ۾ سمهاريو‬
‫ويو آهي‪ .‬پر سيتا سندس هٿن ۽ بوڇڻ جي پلوَء ۾ ماني ڳولڻ‬
‫جي ڪوشش ڪري ٿي‪.‬‬
‫(ڇپيل‪ :‬روزاني سنڌ‪ ،‬حيدرآباد‪ 15 ،‬آگسٽ ‪2011‬ع)‬
 ‫ٻوڏ متاثرن جي سهائتا جا اعالن ۽‬
‫دعائن جا در بند ٿيڻ جو امڪان‬
‫سنڌ حڪومت تازي برساتي ٻوڏ سبب صوبي جي ‪1 0‬‬
‫ضلعن کي آفت سٽيل قرار ڏيڻ جو نوٽيفڪيشن جاري ڪيو‬
‫آهي‪ .‬جن ضلعن کي آفت سٽيل قرار ڏنو ويو آهي‪ ،‬انهن ۾‬
‫بدين‪ ،‬ميرپورخاص‪ ،‬بينظير آباد(نوابشاهه)‪ ،‬ٽنڊو محمد خان‪،‬‬
‫ٺٽو‪ ،‬ٿرپارڪر‪ ،‬گهوٽڪي‪ ،‬الڙڪاڻو ۽ ڄامشورو شامل آهن‪.‬‬
‫تازي برسات لڳ ڀڳ سڄي سنڌ کي بري طرح متاثر‬
‫ڪيو آهي‪ .‬سنڌ جو اهڙو ڪو به ٽڪرو يا حصو نه بچيو آهي‪،‬‬
‫جتي برسات سبب تباهي نه آئي هجي‪ .‬ڪٿي ڳوٺن جا ڳوٺ‬
‫لڙهي ويا آهن ته ڪٿي وري شهرن جو هڪ ٻئي سان زميني‬
‫رابطو ڪٽجي ويو آهي‪ .‬روڊ‪ ،‬رستا ۽ پليون پاڻي ۾ لڙهي‬
‫تباهه ٿي ويون آهن‪ .‬برسات سان واسطو رکندڙ حادثن ۾ سوين‬
‫ماڻهو موت جو شڪار ٿيا آهن‪ ،‬جڏهن ته برسات بند ٿيڻ بعد‬
‫بيمارين منهن ڪڍيو آهي‪ ،‬جنهن ڪري روزانو متاثرن جي‬
‫ڪئمپن‪ ،‬شهرن‪ ،‬وسندين ۽ ٻين مٿانهن هنڌن تي پناهه وٺي‬
‫ويٺل ماڻهو خاص ڪري ٻارڙا ۽ عورتون مختلف بيمارين‬
‫سبب موت جي منهن ۾ وڃي رهيا آهن‪ .‬اخباري اطالعن‬
‫موجب فقط ڪالهوڪي ڏينهن اندر ‪ 6 5‬کان وڌيڪ ٻوڏ متاثر‬
‫بيمارين سبب فوت ٿيا آهن‪ ،‬جڏهن ته کاڌ خوراڪ جي کوٽ ۽‬
‫پيئڻ جي پاڻي نه ملڻ سبب ڪيترائي ماڻهو پنهنجن پيارن آڏو‬
‫تڙپي تڙپي دم ڏئي رهيا آهن‪ .‬حڪومت متاثرن کي بيمارين‬
‫کان بچائڻ ۽ سندن کاڌي پيتي جو بندوبست ڪرڻ الِء ڪي به‬
‫جوڳا اپاُء نه ورتا آهن‪ .‬متاثر عالئقن ۾ ڊاڪٽرن جون ٽيمون‬
‫نه پهچڻ ۽ دوائن جي کوٽ سبب فوتين جي انگ ۾ واڌ جو‬
‫امڪان آهي‪.‬‬
‫سنڌ حڪومت هڪ ته آفت سٽيل قرار ڏنل ضلعن کي‬
‫مڪمل طور تي آفت سٽيل قرار نه ڏنو ويو آهي‪ .‬جاري ڪيل‬
‫نوٽيفڪيشن ۾ ڄاڻايل ضلعن کي مڪمل طور بدران‬
‫مخصوص شهري عالئقن‪ ،‬ڳوٺن ۽ وسندين جي ٻوڏ سٽيل‬
‫طور نشاندهي ڪئي وئي آهي‪ .‬جنهن ڪري آفت سٽيل قرار‬
‫ڏنل ضلعن جا ڪيترائي متاثر عالئقا نظرانداز ٿيڻ جو‬
‫انديشو آهي ۽ اتي رهندڙ مصيبت ماريل ماڻهو حڪومت جي‬
‫اڀري سڀري امداد ۽ ٻين رعايتن کان محروم رهڻ جو انديشو‬
‫آهي‪.‬‬
‫حڪومتي نوٽيفڪيشن موجب جن ‪ 1 0‬ضلعن کي‬
‫اڌورو آفت سٽيل قرار ڏنو ويو آهي‪ .‬ان کانسواِء به باقي سنڌ‬
‫جا ڪيترائي اهڙا ضلعا آهن‪ ،‬جن کي حڪومت مڪمل طور‬
‫تي نظرانداز ڪيو آهي‪ .‬هونئن ته سڄي سنڌ پاڻي هيٺ آهي‪،‬‬
‫پر عمرڪوٽ ۽ سانگهڙ ضلعا ته ايترو ئي متاثر ٿيا آهن‬
‫جيترو نوابشاهه‪ ،‬گهوٽڪي‪ ،‬ڄامشورو‪ ،‬ٽنڊو محمد خان ٻوڏ‬
‫جي تباهڪارين جو شڪار ٿيا آهن‪ .‬آخر حڪومت جو اهو‬
‫منطق اسان جي سمجهه کان ٻاهر آهي ته حقيقي طور متاثر‬
‫ٿيل سنڌ جي باقي ‪ 8‬ضلعن کي ڇو نظرانداز ڪيو ويو آهي‪.‬‬
‫ڇا ان پٺيان ڪا سياسي چال ۽ حڪمت عملي لڪل آهي‪ .‬سنڌ‬
‫۾ آيل مصيبت کي منهن ڏيڻ آڏو سياسي چالبازيون ۽‬
‫چاالڪيون رنڊڪ نه بڻجڻ گهرجن‪ .‬ڇاڪاڻ ته هي هڪ ڪروڙ‬
‫ماڻهن جي حياتي بچائڻ جو سوال آهي‪.‬‬
‫سرڪاري نوٽيفڪيشن موجب آفت سٽيل ضلعن کي‬
‫مڪمل طور تي آفت سٽيل قرار نه ڏنو ويو آهي‪ ،‬جنهن سبب‬
‫هزارين ڳوٺن جا متاثر پيپلز رليف ڪارڊ ۽ ٻي امداد کان‬
‫رهجي وڃڻ جو انديشو آهي‪ .‬اسان ڌيان ڇڪائيندي گذارشن‬
‫ڪنداسين ته ان نوٽيفڪيشن جو نئين سر جائزو ورتو وڃي ۽‬
‫سنڌ جي انهن مڙني عالئقن کي ان ۾ شامل ڪيو وڃي‪،‬‬
‫جيڪي برساتي ٻوڏ سبب حقيقي طور تي سخت متاثر ٿيا‬
‫آهن ۽ اتان جو عوام ملڪي توڙي عالمي امداد جو مستحق‬
‫آهي‪ .‬ٻوڏ متاثر عالئقن بابت ڪاٿو لڳائڻ وقت سنڌ حڪومت‬
‫جي ڪامورن کي گهٽ ۾ گهٽ سنڌ جي چيف ايگزيڪيوٽو‬
‫يعني وڏي وزير سيد قائم علي شاهه جي ڪجهه ئي ڏينهن‬
‫اندر آيل بيانن جو ته ڀرم رکڻ گهرجي ها‪ ،‬ڇاڪاڻ ته سنڌ جو‬
‫وڏو وزير ۽ ٻيا سرڪاري اهلڪار وقت بوقت ميڊيا آڏو اهو‬
‫چوندا رهيا آهن ته برساتي ٻوڏ سبب لڳ ڀڳ سڄي سنڌ متاثر‬
‫ٿي آهي ۽ ٻوڏ متاثر سنڌ جي ڪنهن به ڪنڊ ۾ هوندو‪ ،‬ان کي‬
‫حڪومتي امداد پهچائي ويندي‪ ،‬کين سندن مستقبل جي‬
‫اڏاوت الِء سهائتا فراهم ڪئي ويندي‪.‬‬
‫حڪومت طرفان جاري ڪيل نوٽيفڪيشن ان وقت پڌرو‬
‫ٿيو آهي‪ ،‬جنهن وقت ڪاڇي ۾ نئين گاج وهي اچڻ سبب‬
‫تاريخ جي وڏي تباهي جاري آهي‪ .‬نئين گاج جي ٻوڏ سبب‬
‫ڪيترائي ڳوٺ‪ ،‬شهر ۽ رستا تباهه ٿي ويا آهن‪ .‬ڪيترائي‬
‫ماڻهو پاڻي جي تيز وهڪري ۾ لڙهي فوت ٿي ويا آهن‪ .‬جن جا‬
‫هاڻي الش هٿ اچي رهيا آهن‪ ،‬جڏهن ته سوين ماڻهو پنهنجون‬
‫حياتيون بچائڻ الِء وڻن تي چڙهي ويٺل آهن‪ .‬جن جي بک‬
‫وگهي مرڻ جو انديشو آهي‪.‬‬
‫گذريل سال آيل ٻوڏ دوران ته متاثرين جي واهر واري‬
‫معاملي ۾ سياسي وابستگيون رنڊڪ بڻيون هيون‪ ،‬جنهن‬
‫سبب حڪومت سخت تنقيد جو نشانو بڻي هئي‪ .‬هاڻ به‬
‫جيڪڏهن حڪمرانن پنهنجي روش تبديل نه ڪئي ۽ متاثرن‬
‫جي بنا ڪنهن سياسي وابستگي جي سار نه لڌي ته پوِء سندن‬
‫الِء دعائن جا در بند ٿي سگهن ٿا‪ .‬پاڻي ۾ ڦاٿل ۽ ڪئمپن ۾‬
‫ماني ڳڀي ۽ دوائن جا منتظر ماڻهو سياستدانن جون‬
‫هيٺانهيون مٿانهيون‪ ،‬ترجيحون ۽ تڪرار سمجهڻ کان قاصر‬
‫آهن‪ ،‬بکيا پيٽ حڪومتي دعوائن سان ڍاپجي نه ٿا سگهن‪ ،‬پر‬
‫ان الِء عملي قدم کڻڻ جي ضرورت آهي‪.‬‬

‫(ڇپيل‪ :‬روزاني سنڌ‪ ،‬حيدرآباد‪ 22 ،‬آگسٽ ‪2011‬ع)‬

 ‫صوفي محمد کان حقانيَء تائين‪:‬‬
‫ڳالهيون پنهنجن سان‬

‫اسان جي سرڪار سڳوري ملڪ جي سياسي ۽‬

‫عسڪري قيادت سان م شورن بعد ”پنهنجن سان“ ڳالهيون‬
‫ڪرڻ جو فيصلو ڪيو آهي‪ .‬جنه ن جو مقصد اهو بيان ڪيو‬
‫ويو آهي ته ”پنهنجن سان“ ڳالهين سان ملڪ منجهه‬
‫انتهاپسندي‪ ،‬بنياد پرستي ۽ دهشتگردي جي جن کي بوتل ۾‬
‫بند ڪري سگهجي ٿو‪ .‬اهي ”پنهنجا“ ڪير آهن‪ ،‬جن سان اسان‬
‫جي حڪومت ڳالهيون ڪرڻ گهري ٿي‪ .‬انهن ”پنهنجن“ جو‬
‫سڌو سنئون نالو ان ڪري نه ورتو ويو آهي‪ ،‬ڇاڪاڻ ته اسالم‬
‫آباد ج و اسٽيبلشمينٽ ان معاملي تي ملڪ جي اندر ۽ ٻاهر‬
‫ٿيندڙ تنقيد §ان بچڻ چاهي ٿي‪ .‬جيڪڏهن آل پارٽيز‬
‫ڪانفرنس جي پڌرنامي ۾ ”پن ´نجن سان“ بدران سڌو سنئون‬
‫طالبان سان ڳالهيوڻ جو اعالن ڪيو وڃي ته اها ڳالهه ملڪ‬
‫جي امن پسند ماڻهن ۽ دنيا کان هضم ڪرائڻ ڏاڍو مشڪل‬
‫هئي‪.‬‬
‫قبائلي عالئقن ۾ جتي انتهاپسند گروهن ۽ دهشتگرد‬
‫ٽولن جو اثر رسوخ آهي‪ ،‬اتي اها ڳالهه پڌري پٽ پئي آهي ته‬
‫دهشت سٽيل عالئقن ۾ اتان جو امن پسند شهري پنهنجو اثر‬
‫رسوخ وڃائي ويٺو آهي‪ .‬عام ماڻهو دهشتگردن وٽ يرغمال‬
‫بڻيل آهي‪ .‬حڪومت جا حامي سوين قبائلي سردار ۽ ملڪ يا ته‬
‫جنگجوئن هٿان مارجي چڪا آهن يا وري هنن وٽ اها طاقت يا‬
‫آوا ز نه رهيو آهي‪ ،‬جنهن سان هو پنهنجي رٽ قائم ڪري‬
‫سگهن‪ .‬ان ڪري اها ڳالهه واضح آهي ته جنهن جو اتي‬
‫ڪنٽرول آهي‪ .‬ڳالهيون انهن سان ئي ڪيون وين ديون‪.‬‬

‫ملڪي اسٽيبلشمينٽ پنهنجي ئي پيدا ڪيل ويڙهاڪ‬

‫گروپن سان هن کان اڳ به رابطا ڪيا آهن‪ .‬جڏهن به عالمي دٻاُء‬
‫وڌندو آ ´ي يا پنهنجا ئي ڌاڳي ڦيڻي ۾ نه رهندا آهن ته انهن‬
‫کي ڪنهن ن ´ ڪنهن طرح ٻيهر پنهنجي اثر رسوخ هيٺ آڻڻ‬
‫جي ڪوشش ڪئي ويند ي آهي‪ .‬ملڪ جي اترين قبائلي‬
‫عالئقن ۾ بغاوت جي شروعات ‪ 2 0 0 2‬ع کان ٿي‪ .‬ان ئي وقت‬
‫کان حڪومت ڪيترائي ڀيرا مختلف پاڪستاني طالبان‬
‫اڳواڻن سان امن معاهدا ڪيا ‪ .‬شروعات ۾ ڏکڻ وزيرستان ۾‬
‫نيڪ محمد جي گروپ سان معاهدو ڪيو ويو ۽ بعد ۾ وري ‪5‬‬
‫‪ 2 0 0‬ع ۾ ڏکڻ وزيرستان جي محسود عالئقي ۾ بيت‬
‫ا·محسود سان معاهدو ڪي و ويو‪ .‬جيڪو سرادوغا معاهدي‬
‫هيٺ مشهور ٿيو‪ .‬ان کانسواِء سوات ۾ صوفي محمد سان امن‬
‫معاهدو ڪري ان جا ڪيترائي ڏکيا شرط مڃيا ويا ۽ سوات‬
‫جو عالئقو عملي طور تي صوفي محمد کي تحفي طور ڏنو‬
‫ويو‪ .‬جتي هن پنهنجي ”شريعت“ الڳو ڪئي‪.‬‬

‫سوات ۾ صوفي محمد سان معاهدي جي پارليامينٽ‬

‫مان توثيق به ڪرائي وئي‪ .‬ملڪ ۾ وڏا شادمانه ڪيا ويا‪.‬‬
‫شريعت جي نفاذ تي هڪ ٻئي کي مبارڪون ڏنيون ويون‪ .‬پر‬
‫ان معاهدي جو نتيجو جي ئن سوات جي شهرين ڀوڳيو‪ ،‬ان‬
‫جو اندازو اسالم اباد جي محلن ۾ ويٺل لڳائي نه ٿا سگهن‪.‬‬
‫نام نهاد شريعت جي نانُء تي سوات ۾ ج ´نگ جو قانون الڳو‬
‫ڪيو ويو‪ ،‬عورتن کان سمورا انساني حق ۽ آزاديون کسيون‬
‫ويون‪ ،‬ڇوڪرين جا اسڪول بند ڪرايا ويا يا بم ڌماڪن سان‬
‫اڏايا ويا‪ .‬معصوم عورتن کي مردن جي ميڙاڪن ۾ اون “و‬
‫ليٽائي ٽنگون پڪڙي ڪوڙا هنيا ويا‪ .‬ميڊيا تي آيل اهڙن من‬
‫ظرن سڄي دنيا ۾ پاڪستان جي عزت ۽ ناموس کي داَء تي‬
‫لڳائي ڇڏي و‪ .‬صوفي محمد پارليامينٽ‪ ،‬جمهوري ادارن ۽‬
‫اعلي عدليه بابت ع قل کان وانجهيل قسم جون فتوائون‬ ‫ڪ‬
‫جاري ڪيون‪ .‬بنياد پرست ۽ انتهاپسند گروپ سان امن جي‬
‫نالي تي ٺاهه سڄي ملڪ جي معصوم ما ‪±‬هن جو ساهه مٺ ۾‬
‫ڪري ڇڏيو‪ .‬جنگجو گروهه طرفان امن معاهدي ک ي بنياد‬
‫بڻائي سڄي ملڪ کي بندوق جي زور تي ختم ڪرڻ الِء‬
‫لشڪر ڪشي ڪئي وئي‪.‬‬

‫هاڻي به جڏهن امن جي نالي تي ”پنهنجن سان“‬

‫ڳالهيون ڪرڻ جو اعالن ڪيو ويو آهي ته پاڪستان جي ڪنڊ‬
‫ڪڙڇ ۾ رهندڙ معصوم ماڻهن جو ساهه مٺ ۾ اچي ويو آهي‪.‬‬
‫ڇاڪاڻ ته هنن کي صوفي محمد سان ٺاهه ۽ ان جي ”نام نهاد‬
‫شريعت“ جا سور ساريا پيا آهن‪ .‬حڪومت جڏهن ”پنهنجن‬
‫سان“ ڳالهيون ڪرڻ جي ڳالهه پئي ڪري ته ان جو منطقي‬
‫نتيجو انهن سان ٺاهه جي صورت ۾ نڪرندو‪ .‬دهشتگ ردن ۽‬
‫بنياد پرستن کي رعايتون ڏيڻيون پونديون‪ .‬سندن م طالبا‬
‫مڃڻا پوندا‪ .‬ڇاڪاڻ ته ڳالهين الِء جنگجو گروپ نه پر‬
‫حڪو ¯ت اڳڀرائي ڪري رهي آهي‪ .‬سوات‪ ،‬ماال ڪنڊ‪ ،‬اتر ۽‬
‫ڏکڻ وزيرستان ۾ ويٺل ”پنهنجا“ جيڪڏهن ڪمزور هجن ها ته‬
‫ڳالهيون ڪرڻ سندن مجبوري هجي ها‪ .‬ان ڪري اها ڳالهه‬
‫پڌري پئي آهي ته ڪمزور ڌر ئي قرباني ڏيندي آهي‪ .‬ملڪ جا‬
‫ماڻهو پريشاني ۾ مبتال ٿي ويا آهن ته حڪومت هن ڀيري‬
‫”پنهنجن“ کي ڪهڙن ڪهڙن عالئقن جو م الڪ ۽ مختيار‬
‫بڻائيندي ۽ کين قرباني جي ايندڙ عيد الِء ڪيترا ٻڪرا تحفي‬
‫طور ڏيندي ‪.‬‬

‫(ڇپيل‪ :‬روزاني سنڌ‪ ،‬حيدرآباد‪ 27 ،‬آڪٽوبر ‪2011‬ع)‬

 ‫اسان انسان ڪڏهن ٿينداسين؟‬
‫سنڌ جا ماڻهو مهذب آهن‪ ،‬ملڪ جي ٻين صوبن جي‬
‫ڀيٽ ۾ هتان جا ماڻهو رحمدل‪ ،‬انسان دوست ۽ باشعور آهن‪.‬‬
‫اهڙيون دعوائون اڪثر ڪري سنڌ جا مها ڏاها‪ ،‬اديب‪ ،‬دانشور‪،‬‬
‫سماجي اڳواڻ ۽ سياسي ليڊر ڪندا رهندا آهن‪ .‬انهن دعوائن‬
‫۾ ڪيتري سچائي آهي‪ .‬ان بابت اسان ڪڏهن به ٿڌي دل ۽‬
‫دماغ سان نه سوچيو آهي‪ ،‬ته ڇا سنڌي قوم باقي قومن جي‬
‫ڀيٽ ۾ وڌيڪ مهذب‪ ،‬باشعور‪ ،‬رحمدل‪ ،‬انسان دوست ۽‬
‫سٻاجهي آهي‪ .‬جنهن سنڌ جي ماڻهن کي اسان وڏا وڏا لقب‬
‫ڏيندا آهيون‪ ،‬ان ئي ديس ۾ روز ڪارو ڪاري جي الزام هيٺ‬
‫‪ 8‬کان ‪ 10‬عورتن ۽ مردن کي موت جي منهن ۾ ڏنو ويندو‬
‫آهي‪ .‬قبائلي ۽ برادري تڪرارن ۾ روزانو درجن ماڻهو ماريا‬
‫ويندا آهن‪ .‬هاڻي ته ان مهذب سنڌ جي ماڻهن پنهنجن معصوم‬
‫ٻچن کي مارڻ ۽ ڳڀا ڳڀا ڪرڻ شروع ڪري ڏنو آهي‪.‬‬
‫جنهن سنڌ جا ماڻهو اڳ ڪنهن جيت جڻئي کي به مارڻ‬
‫پاپ سمجهندا هئا‪ ،‬سي هاڻي ڪيئن وحشي ٿي ويا آهن‪ ،‬جو‬
‫معصوم ٻارن کي اغوا ڪري پئسن جي اللچ ۾ مٿن بي‬
‫رحماڻو تشدد ڪري سندن دانهون‪ ،‬ڪوڪون ۽ آزايون‬
‫نيازيون سندن والدين کي موبائيل فونن تي ٻڌرائين ٿا‪ .‬جيئن‬
‫الچار ۽ بيوس والدين پنهنجي دل جي ٽڪرن کي ڇڏائڻ الِء‬
‫وحشين الِء ڀنگ جي رقم جو ستت انتظام ڪري وٺن‪ .‬اها‬
‫باشعور ماڻهن جي سنڌ آهي‪ ،‬اها موهن جي دڙي جي وارثن‬
‫جي ڌرتي آهي‪ ،‬جتان جا ماڻهو هاڻي ڏوڪڙن جي اللچ ۾ گلن‬
‫جهڙن ٻارن کي به قتل ڪرڻ کان نه ٿا مڙن‪.‬‬
‫گذريل ٻن ڏهاڪن کان سنڌ ۾ ڀنگ الِء معصوم ٻارن‬
‫کي اغوا ڪرڻ جو سلسلو ته هلندڙ هو‪ ،‬پر هاڻي ان ۾ هڪ ٻي‬
‫وحشت ۽ بربريت جو اضافو ٿيو آهي‪ .‬ڪجهه مهينن کان‬
‫معصوم ٻارن کي بيدرديَء سان مارڻ جون انتهائي خوفناڪ ۽‬
‫دل جهوريندڙ وارداتون سامهون آيون آهن‪ .‬موهن جي دڙي‬
‫جهڙي سڌريل تهذيب جي مالڪ ضلعي الڙڪاڻي ۾ هڪ ٻئي‬
‫پويان ‪ 4‬معصوم ٻارڙن کي اغوا بعد انتهائي بي رحماڻي‬
‫طريقي سان ڪٺو ويو آهي‪ ،‬سندن سسيون ڌڙ کان ڌار ڪري‬
‫اڇليون ويون آهن‪ .‬ڪجهه ڏينهن اڳ الڙڪاڻي جي شيخ زيد‬
‫ڪالوني مان ٻن معصوم سوئٽن لکمير ۽ مجاهد کي پنهنجي‬
‫ئي عزيزن اغوا ڪيو‪ ،‬جنهن بعد ٻنهي معصومن کي قتل‬
‫ڪري سندن سسيون ڌڙ کان ڌار ڪري اڇليون ويون‪ .‬اهڙيَء‬
‫طرح ساڳي ڪالوني ۾ ذاتي دشمني تحت ‪ 8‬سالن جي ٻالڪ‬
‫سلمان کوکر کي اغوا ڪري سسي ڌڙ کان ڌار ڪري الش‬
‫باچڪي ۾ وجهي گند جي ڍير تي اڇليو ويو‪ .‬ساڳي ڪالوني‬
‫۾ وري پئسن جي اللچ ۾ اچي جوابدارن ڪالهه ‪ 4‬ورهين جي‬
‫عمار جتوئي کي زندهه مٽيَء ۾ دفن ڪري قتل ڪري ڇڏيو‪.‬‬
‫معصوم ٻارن کي جنهن بيدرديَء سان قتل ڪيو ويو آهي‪.‬‬
‫انهن واقعن سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن جو شرم کان ڪنڌ جهڪائي‬
‫ڇڏيو آهي‪ .‬انهن جيُء جهوريندڙ وارداتن تي موهن جي دڙي‬
‫جي تهذيب جا خالق به تڙپي پيا هوندا‪ .‬ايئن ته جڳ جهان ۾‬
‫وحشت ۽ بربريت جي عالمت بڻيل طالبان به نه ڪندا آهن‪،‬‬
‫جيئن سنڌ جي مهذب سڏائيندڙ ماڻهن ڪيو آهي‪ .‬ايئن پيو‬
‫محسوس ٿئي ته سنڌ جا ماڻهو وري دور جاهليت ڏانهن موٽي‬
‫رهيا آهن‪ .‬هو مهذبپڻي جا سڀ معيار مٽي ۾ دفن ڪري‪،‬‬
‫ماڻهپي ۽ مريادا کي ٻه طالقون ڏئي قبل مسيح واري جهنگلي‬
‫۽ وحشي ماڻهن جي صفن ۾ شامل ٿي رهيا آهن‪.‬‬
‫ڇا سنڌ جا ماڻهو موهن جي دڙي واري تهذيب ۽ ثقافت‬
‫کي پٺي ڏئي پنهنجي هن سڃاڻپ سان دنيا آڏو اچڻ چاهين ٿا‪.‬‬
‫ڇا سنڌي ماڻهو پنهنجن ٻچن کي ڏوڪڙن خاطر اغوا ڪري‪،‬‬
‫بيدرديَء سان ڳڀا ڳڀا ڪري سندن رت ۾ لت پت ٿيل الش‬
‫کڻي پنهنجي شعور جو هوڪو ڏيندا‪ .‬ٻيلي هيَء سنڌ ته ڀٽائي‬
‫۽ سچل واري سنڌ ڪانهي‪ ،‬هن سنڌ الِء ته شيخ اياز بيت ڪونه‬
‫سٽيا هيا‪ ،‬هن سنڌ الِء هوشو ۽ هيمون ته پنهنجي جان جو‬
‫نذرانو ڪونه ڏنو هو‪ .‬هن دردندگيَء ۽ ڪٺور پڻي ۾ اسان‬
‫پنهنجا ڪارا ڪيل منهن دنيا کي ڪيئن ڏيکارينداسين‪ .‬دنيا‬
‫مهذب پڻي ۽ انسان دوستي طرف سفر ڪري رهي آهي پر‬
‫اسان سنڌ جا ماڻهو ان کي پٺي ڏئي‪ ،‬ماڻهپي جا سڀ دڳ ۽‬
‫واٽون وڃائي ويٺا آهيون‪ .‬اسان انسان ڪڏهن ٿينداسين‪ ،‬ان تي‬
‫سڀني کي سوچڻ ۽ لوچڻ جي ضرورت آهي‪.‬‬

‫(ايڊيٽوريل‪ ،‬ڇپيل روزاني سنڌ‪ ،‬حيدرآباد‪ 15 ،‬مارچ‬

‫‪2012‬ع)‬
 ‫سنڌوَء جي پاڻي تي ڌاڙو‬

‫پنجاب طرفان سنڌ جي پاڻي تي ڌاڙي وارو سلسلو جاري آهي‪.‬‬

‫سنڌوَء مان سنڌ جي حصي جو زبردستي پاڻي کنيو پيو وڃي‪.‬‬
‫ڪالهه سنڌ حڪومت پاڻي تي ان ڌاڙي جو اعتراف ڪندي‬
‫چيو آهي ته هو اهو ڌاڙو روڪرائڻ ۾ بي وس آهن‪ .‬آبپاشي‬
‫واري وزير ڄام سيف اهلل ڌاريجي چيو آهي ته پنجاب ۽ وفاق‬
‫آڏو احتجاج ڪيا آهن پر سنڌ حڪومت بيوس آهي ۽ پاڻي جي‬
‫زبردستي چوري روڪرائي نه ٿي سگهي‪ .‬هن اهو به چيو آهي‬
‫ته اسالم آباد کي ‪ 85‬سيڪڙو پاڻي ارسا جي منظوري سان‬
‫فراهم ڪيو ويو آهي‪ ،‬جڏهن ته ڪراچي کي به ٻين صوبن جي‬
‫حصي مان پاڻي ملڻ گهرجي‪ .‬هن ڪالهه انڊس رور ڪميشن جي‬
‫اجالس بعد پريس ڪانفرنس کي خطاب ڪندي اهڙو اعتراف ۽‬
‫بيوسي جو اظهار ڪيو آهي‪.‬‬

‫سنڌ جي آبپاشي وزير جي ان بيوسي مان ظاهر ٿئي پيو ته‬

‫پنجاب ارسا سان ملي ڪري سنڌ جو پاڻي ڦٻائي رهيو آهي‪.‬‬
‫پنجاب ان سلسلي ۾ ڪنهن به قانون ۽ ضابطن کي خاطر ۾ آڻڻ‬
‫الِء تيار ناهي‪ .‬هي ڪو پهريون ڀيرو ناهي جو پنجاب سنڌ جي‬
‫پاڻي تي ڌاڙو هڻي رهيو آهي‪ ،‬پر چشما لنڪ ڪينال‪ ،‬گريٽر ٿل‬
‫ڪينال ۽ ٻين چينلن ذريعي سنڌ جو پاڻي کنيو پيو وڃي‪ .‬سنڌ‬
‫سوڪهڙي جو شڪار آهي‪ .‬روزانو لکين آبادگار پاڻي جي‬
‫کوٽ خالف احتجاج ڪري رهيا آهن‪ .‬پاڻي نه ملڻ سبب هتان‬
‫جا واهه ۽ ڪينال سڪي رهيا آهن‪ .‬فصلن جي پوکائي نه پئي‬
‫ٿئي‪ ،‬ايتري قدر جو بدين‪ ،‬ٺٽي ۽ ميرپورخاص ۾ ماڻهن کي‬
‫پيئڻ جو پاڻي به نه ٿو ملي‪ ،‬ڍور ڍڳا او مري رهيا آهن‪ ،‬پر‬
‫پنجاب سنڌ کي پاڻي ڏيڻ الِء تيار ناهي‪ .‬ان معاملي تي وفاقي‬
‫حڪومت به خاموش آهي‪ ،‬سنڌ حڪومت به فقط اعتراف ڪرڻ‬
‫کان اڳتي نه ٿي وڌي‪ .‬پاڻي سنڌ جي موت ۽ حياتي جو مسئلو‬
‫آهي‪ ،‬پر ان الِء ڪابه اثرائتي ڪوشش ٿيندي نظر نه ٿي اچي‪.‬‬
‫هن وقت جڏهن مرڪز ۽ سنڌ ۾ هڪ ئي پارٽي جي حڪومت‬
‫آهي ته پوِء اها ايڏي بيوسي ڇو آهي‪ .‬ڇا ڪٿي ايئن ته ناهي ته‬
‫پنجاب کي راضي رکڻ الِء سنڌ کي قربان ڪيو پيو وڃي‪ .‬سنڌ‬
‫جي قيمت تي سياسي مفاهمت جي نالي تي اقتدار کي دوام‬
‫بخشڻ الِء خاموشي اختيار ڪئي وئي آهي‪ .‬پاڻي سنڌ جي ‪5‬‬
‫ڪروڙ ماڻهن جي جياپي جو مسئلو آهي‪ ،‬جيڪو ڪنهن به‬
‫سياسي مفاهمت کان مٿانهون هجڻ گهرجي‪ .‬پر ان تي به‬
‫جيڪڏهن سياسي مفاد حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي ته‬
‫اها سنڌ کي تباهه ۽ برباد ڪرڻ جي انتهائي افسوسناڪ‬
‫ڪوشش هوندي‪.‬‬

‫هڪ طرف سنڌ جي آبپاشي وزير سنڌ جي پاڻي تي ڌاڙي جو‬

‫اعتراف ڪيو آهي ته ٻئي طرف اهي به اطالع مليا آهن ته ارسا‬
‫ھلندڙ خريف سيزن ۾ پھريون ڀيرو ڪوٽڙي ڊائون اسٽريم ۾‬
‫پاڻي ڇوڙ کي بنياد بڻائي اڪثريتي راِء سان سنڌ جي پاڻي‬
‫انڊينٽ ۾ ‪ 5‬ھزار ڪيوسڪ ڪٽوتي ڪرڻ ۽ تڪراري چشما‬
‫لنڪ ڪئنال ذريعي سنڌوَء مان ‪ 21700‬ڪيوسڪ پاڻي چناب‬
‫زون ۾ منتقل ڪرڻ جي منظوري ڏئي ڇڏي‪ .‬ارسا جي پاڻي ڊيٽا‬
‫مطابق سنڌوَء مان پنجاب جي تڪراري سي جي لنڪ ڪئنال الِء‬
‫پاڻي فراھمي وڌائي ‪ 21700‬ڪيوسڪ ڪيو ويو آھي‪ ،‬جيڪو‬
‫پاڻي جهلم ندي کان پنجاب جي چناب زون ۾ منتقل ڪيو‬
‫ويندو‪ .‬ان حوالي سان ارسا چناب درياَء ۾ پاڻي گھٽجي وڃڻ‬
‫سبب سي جي ۾ پاڻي فراھمي وڌائي وئي آھي ته جيئن چناب‬
‫زون کي پاڻي فراھم ڪري سگھجي‪ .‬ڪوٽڙي ڊائون اسٽريم ۾‬
‫پاڻي ڇوڙ شرط پنجاب سي جي لنڪ ڪئنال کي پاڻي فراھم‬
‫ڪرڻ جو مطالبو ڪيو‪ ،‬جنھن جي سنڌ جي نمائندگي ڪندڙ ارسا‬
‫چيئرمين مظفر شاھه اھو چئي مخالفت ڪئي ته ڪوٽڙي کان‬
‫ھيٺ ويندڙ پاڻي اصل ۾ منڇر ڍنڊ ۾ نئين گاج جو آيل پاڻي‬
‫آھي‪ ،‬اھو درياَء جو پاڻي ناھي‪ .‬پر پنجاب جو نمائندو‬
‫خيبرپختونخوا ميمبر جي مدد سان سي جي ذريعي سنڌوَء مان‬
‫چناب زون ۾ پاڻي منتقل ڪرائڻ وارو فيصلو ڪرائڻ ۾‬
‫ڪامياب ٿي ويو‪ .‬ان فيصلي سان گڏ ارسا اڪثريتي بنياد تي‬
‫سنڌ جو انڊينٽ ‪ 5‬ھزار ڪيوسڪ گھٽائڻ جو پڻ فيصلو ڪيو‬
‫آھي‪ ،‬جنھن جي ارسا چيئرمين سنڌ جي ميمبر طور توثيق ناھي‬
‫ڪئي‪ .‬سنڌ جي انڊينٽ السز سان گڏ ‪ 2‬لک ‪ 10‬ھزار ڪيوسڪ‬
‫مان گهٽتائي ‪ 2‬لک ۽ ڪالهه وڌيڪ ‪ 5‬ھزار ڪيوسڪ گھٽائي‬
‫ھڪ لک ‪ 95‬ھزار ڪيوسڪ ڪئي وئي آهي‪ ،‬ٻئي طرف دريائي‬
‫وھڪرن ۾ ٻيهر گھٽتائي جو سلسلو شروع ٿي ويو آھي‪ ،‬جنھن‬
‫سبب ڏينھن ٻن ۾ تربيال ڊيم مان پاڻي کڻت شروع ڪرڻ جا‬
‫امڪان آھن‪ .‬ڪالهه سنڌوَء سميت ملڪ جي چئن ئي دريائن جا‬
‫وھڪرا ‪ 3‬لک ‪ 54‬ھزار ڪيوسڪ رڪارڊ ڪيا ويا آھن‪ ،‬جنھن‬
‫مان ‪ 59000‬ڪيوسڪ پاڻي ذخيرو ڪري ‪ 2‬لک ‪ 95‬ھزار‬
‫ڪيوسڪ پاڻي ھيٺ ڇڏيو ويو آھي‪ .‬ٻئي طرف تربيال وٽ‬
‫سنڌوَء جو مٿيون وھڪرو ھڪ لک ‪ 97‬ھزار ڪيوسڪ رڪارڊ‬
‫ڪيو ويو‪ ،‬جنھن مان ‪ 37‬ھزار ڪيوسڪ ذخيرو ڪري باقي ھڪ‬
‫لک ‪ 60‬ھزار ڪيوسڪ پاڻي ھيٺ جاري ڪيو ويو‪ ،‬هن وقت‬
‫تربيال ۾ پاڻي ذخيرو ‪ 78‬فوٽ رڪارڊ ڪيو ويو آھي‪ .‬هوڏانهن‬
‫نوشھره وٽ ڪابل درياَء ۾ مٿين سطح جي ٻوڏ برقرار آھي‪،‬‬
‫جتي پاڻي جا وھڪرا ‪ 69900‬ڪيوسڪ رڪارڊ ڪيا ويا‪ .‬جڏهن ته‬
‫منگال وٽ جھلم درياَء جي وھڪرن ۾ رڪارڊ الٿ آئي آھي‪،‬‬
‫جتي مٿيان وھڪرا فقط ‪ 36300‬ڪيوسڪ رھجي ويا آھن‪ ،‬جنھن‬
‫مان ‪ 21300‬ڪيوسڪ ذخيرو ڪري باقي ‪ 15000‬ڪيوسڪ پاڻي‬
‫ھيٺ ڇڏيو ويو آھي‪ ،‬جڏھن ته منگال ڊيم ۾ پاڻي ذخيرو ‪102‬‬
‫فوٽ رڪارڊ ڪيو ويو آھي‪ ،‬ڪالهه چناب درياَء جا وھڪرا ‪50886‬‬
‫ڪيوسڪ رڪارڊ ڪيا ويا‪.‬‬

‫ارسا کي اها ڳالهه سمجهڻ گهرجي ته ڪوٽڙي ڊائون اسٽريم‬

‫۾ پاڻي ڇوڙ ڪرڻ جو چشما جهلم لنڪ ڪينال سان ڪوبه‬
‫واسطو ناهي‪ .‬پاڻي ٺاهه ۾ اهو ڪٿي به لکيل ناهي ته‬
‫جيڪڏهن سنڌو درياهه جو پاڻي ڪوٽڙي ڊائون اسٽريم ۾‬
‫ڇڏيو ويو ته ان الڪِء ضروري آهي ته پنجاب کي به سي جي‬
‫ڪينال ۾ پاڻي ڇوڙ ڪرڻ جي اجازت ڏني وڃي‪ .‬هي سڀ‬
‫سڌي ارهه زورائي آهي‪ .‬پنجاب پاڻي واري لولي لنگڙي ‪91‬ع‬
‫واري ٺاهه کي به ڪڏهن تسليم نه ڪيو آهي‪ ،‬پنجاب ڪنهن به‬
‫معاهدي جي پاسداري نه ڪئي آهي‪ .‬جنهن سبب پاڪستان ٺهڻ‬
‫کان اڄ تائين پاڻي نه ملڻ سبب سنڌ جي زرعي معيشت تباهه‬
‫ٿي رهي آهي‪ .‬هاڻي وري تڪراري ڪاالباغ ڊيم ٺاهڻ الِء الهور‬
‫هاِء ڪورٽ ۾ پٽيشن داخل ڪئي وئي آهي‪ .‬جيئن عدالتن جو‬
‫سهارو وٺي سنڌو درياهه جي نڙي تي ننهن ڏئي سگهجي‪.‬‬
‫الهور هاِء ڪورٽ هن تڪراري رٿا بابت درخواست ٻڌڻي الِء‬
‫منظور ڪندي وفاق ۽ پنجاب حڪومت کي نوٽيس جاري ڪيا‬
‫آهن‪ .‬جڏهن ته ڪاالباغ ڊيم جي مخالف ڌرين کي به طلب ڪيو‬
‫ويو آهي‪ .‬هي به هڪ پنجاب جي خطرناڪ چال آهي ته هن رٿا‬
‫تي عدالت ذريعي عمل ڪرايو وڃي‪ .‬پر ان معاملي ۾ اها ڳالهه‬
‫وساري وئي آهي ته قومن وچ ۾ تڪراري فيصال عدالتن ۾ نه‬
‫ٿيندا آهن‪ ،‬قومون عدالتن جي پنجن ججن جي فيصلن جون‬
‫محتاج نه هونديون آهن‪ .‬پر هو پنهنجي بري ڀلي جو فيصلو‬
‫سياسي فورمن تي پاڻ ڪنديون آهن‪ .‬ڪروڙين ماڻهن جي‬
‫قسمت جا فيصال عدالتي ڪوٺڙين ۾ ويٺل پنج ست مالزم‬
‫ٽائيپ جج سڳورا ڪرڻ جو اختيار نه ٿا رکن‪ .‬ان ڪري سنڌ‬
‫حڪومت کي الهور هاِء ڪورٽ کي ٻڌائڻ گهرجي ته تڪراري‬
‫ڪاالباغ ڊيم کي ٽي صوبا رد ڪري چڪا آهن‪ ،‬ان ڪري اهو‬
‫معاملو عدالتي اختيار کان ٻاهر آهي‪ .‬ان معاملي کي جيڪڏهن‬
‫عدالتي فورمن ذريعي حل ڪرائڻ جي ڪوشش ڪئي وئي ته‬
‫ان کي سنڌ جا ‪ 5‬ڪروڙ ماڻهو ڪنهن به صورت ۾ تسليم نه‬
‫ڪندا ۽ نه وري اهڙي فيصلي جا پابند هوندا‪.‬‬
 ‫ذوالفقار آباد رٿا ۽ سنڌي ماڻهن تي ڪيل چٿرون‬

‫سنڌي ماڻهن جي شديد اعتراضن باوجود سنڌ حڪومت نئين‬

‫شهر ذوالفقار آباد جوڙڻ تي ڳنڍ ٻڌي بيٺل آهي‪ .‬حڪمران‬
‫چون ٿا ته ذوالفقار آباد جڙڻ سان سنڌ جا سڀ مسئال حل ٿي‬
‫ويندا‪ ،‬صوبي ۾ خوشحالي اچي ويندي‪ .‬نوجوانن الِء روزگار‬
‫جا در کلندا‪ ،‬ٻيو خبر ناهي ته ان رٿا جون ڪهڙيون ڪهڙيون‬
‫ڪرامتون ٻڌايون پيون وڃن‪ .‬پ پ جي حڪومت خير سان‬
‫پنهنجا ‪ 4‬سال مڪمل ڪرڻ بعد پنجين سال ۾ پير پاتو آهي‪.‬‬
‫ان وچ ۾ سنڌ ڪيتري ترقي ڪئي آهي‪ .‬ان جي باشندن کي‬
‫روزگار جا ڪيترا موقعا نصيب ٿيا آهن‪ ،‬جيڪڏهن ان جو‬
‫ويهي وچور ڪڍجي ته اڇا ڪارا پڌرا ٿي پوندا‪ .‬سڀ ماڻهو‬
‫سمجهن ٿا ته سنڌ کي گذريل ‪ 4‬سالن ۾ ڪا ترقي ته نه ملي‬
‫آهي پر مفاهمت جي نالي تي گهر جا ٽپڙ وڪڻي اتحادين کي‬
‫راضي ڪرڻ واري سرڪار هاڻي سنڌ جي ماڻهن کان پنهنجو‬
‫سامونڊي ڪنارو به کسڻ چاهي ٿي‪ .‬ڪالهه پ پ سنڌ جي‬
‫اڳواڻ تاج حيدر صاحب ذوالفقار آباد رٿا بابت سنڌ اسيمبلي‬
‫ميمبرن کي بريفنگ ڏيندي لک ڪوششون ڪرڻ باوجود سنڌ‬
‫جي ماڻهن جا خدشا دور نه ڪري سگهيو‪ .‬بعد ۾ چڙ مان سنڌ‬
‫جي ماڻهن تي چٿر ڪندي چيائين ته سنڌ جا ماڻهو دقيانوسي‬
‫سوچ رکندڙ آهن‪ .‬کين موهن جي دڙي جي دور واري سوچ‬
‫رکڻ جو مهڻو ڏيندي چيو اٿائين ته سنڌي ماڻهو گهڻا ٻار‬
‫ڄڻيندڙ آهن‪ ،‬ان ڪري هو اقليت ۾ نه ايندا‪ .‬بدقسمتي سان‬
‫جناب تاج حيدر ان پارٽي جو سنڌ جو سيڪريٽري جنرل آهي‪،‬‬
‫جنهن کي سنڌي ماڻهن ووٽ ڏئي اقتدار جي ايوانن تائين‬
‫پهچايو آهي‪ .‬جيڪڏهن بقول تاج حيدر صاحب جي سنڌي‬
‫ماڻهو دقيانوسي سوچ رکندڙ آهن ته پوِء ڇا هنن جنهن پارٽي‬
‫کي ووٽ ڏنا آهن‪ ،‬سا به ساڳي سوچ رکندڙ هوندي‪ .‬اهو سوال‬
‫پ پ جي سنڌ قيادت کي تاج حيدر صاحب کان پڇڻ گهرجي‪.‬‬

‫اڳوڻي آمر پرويز مشرف جڏهن پنهنجي آمريت واري دور ۾‬

‫ڪاالباغ ڊيم جي اڏاوات الِء مهم هالئي هئي ۽ سنڌي ماڻهن‬
‫ان کي قبول ڪرڻ کان انڪار ڪيو هو ته هن به چڙ ۾ سنڌي‬
‫ماڻهن کي ساڳيو لقب ڏنو هو ته سنڌي ماڻهو جاهل آهن‪ ،‬هو‬
‫قابل ناهن‪ ،‬جو کين ملڪ سنڀالڻ جون واڳون ڏئي سگهجن‪.‬‬
‫اڄ جڏهن تاج حيدر صاحب ساڳي آمر مشرف واري ٻولي‬
‫ڳالهائي آهي ۽ سنڌي ماڻهن کي دقيانوسي سوچ رکندڙ قرار‬
‫ڏنو آهي ته يقينن اڳوڻي آمر مشرف کي روحاني ۽ دلي‬
‫سڪون نصيب ٿيو هوندو‪ .‬ڪالهه سنڌ اسيمبلي جي اسپيڪر‬
‫نثار کهڙي جي هدايتن تي تاج حيدر طرفان ذوالفقار آباد رٿا‬
‫تي ڏنل بريفنگ جو جيڪو حشر ٿيو آهي‪ ،‬ان کان به خدا جي‬
‫خلق واقف آهي‪ .‬بريفنگ ۾ سنڌ اسيمبليَء جي پ پ ايم پي‬
‫ايز ذوالفقار آباد شهر جي رٿا تي شديد تحفظات جو اظهار‬
‫ڪندي ان کي اڻ سڌي طرح رد ڪري ڇڏيو آهي‪ ،‬ڇاڪاڻ ته‬
‫پارٽي ڊسپلين سبب هنن وڏي واڪي ته ان رٿا کي رد ڪرڻ‬
‫جو اعالن نه ڪيو پر بريفنگ ۾ سنڌ اسيمبلي جي ‪168‬‬
‫ميمبرن جي ايوان مان ‪ 20‬کان به گهٽ ايم پي ايز ذوالفقار‬
‫آباد رٿا بابت پ پ جو موقف ٻڌڻ الِء آيا‪ .‬سنڌ اسيمبلي ۾ ٿيل‬
‫هن اجالس ۾ ٺٽي جي شيرازي ڀائرن‪ ،‬ملڪاڻين‪ ،‬سسئي‬
‫پليجو کان ويندي جن ٻن تعلقن ۾ اهو نئون شهر اڏجي رهيو‬
‫آهي‪ ،‬انهن جي چونڊيل نمائندن به شرڪت نه ڪئي‪ .‬فنڪشنل‬
‫مسلم ليگ جو هڪ به نمائندو ان اجالس ۾ نه آيو‪ .‬سنڌ‬
‫اسيمبلي جي هن بريفنگ اجالس ۾ مسلم ليگ (ق) جو ڪو‬
‫به نمائندو شريڪ نه ٿيو پر ارباب گروپ سان تعلق رکندڙ‬
‫صرف چيتن مل شريڪ ٿيو‪ .‬متحده قومي موومينٽ مان‬
‫اڪيلي هير سوهو آئي‪ ،‬جنهن اچڻ سان چيو ته اسان کي هن‬
‫وقت تائين هن رٿا تي ذري برابر به اعتماد ۾ ناهي ورتو ويو‪.‬‬

‫سنڌ اسيمبلي جي معزز ميمبرن ۽ وزيرن کي بريفنگ ڏيڻ الِء‬

‫جيڪو اجالس سڏايو ويو هو‪ ،‬ان ۾ ذوالفقار آباد اٿارٽي جي‬
‫ڪنهن به عملدار شرڪت نه ڪئي‪ .‬هڪ اهڙي ماڻهو کان‬
‫بريفنگ ڏياري وئي‪ ،‬جيڪو پاڻ ماهر نه هيو‪ .‬هن رٿا جي‬
‫ٽيڪنيڪل پاسن تي ڪابه روشني نه وڌي‪ .‬اجالس ۾ شريڪ‬
‫ٺٽي ضلعي جي اڪيلي چونڊيل نمائندي صادق ميمڻ سخت‬
‫اعتراض واريندي چيو ته‪ ،‬هن گڏجاڻيَء سميت ذوالفقار آباد رٿا‬
‫جي حوالي سان جيڪي به سرگرميون ٿي رهيون آهن‪ ،‬ان ۾‬
‫اسان چونڊيل نمائندن کي ذري برابر به اعتماد ۾ نه پيو ورتو‬
‫وڃي‪ .‬روز احتجاجي مظاهرا‪ ،‬ريليون نڪري رهيون آهن‪ ،‬سنڌ‬
‫جا ماڻهو سمجهن ٿا ته ان رٿا سان هو اقليت ۾ تبديل ٿي‬
‫ويندا‪ .‬ان موقعي تي ڊاڪٽر سڪندر منڌري چيو ته‪ ،‬جڏهن‬
‫بدين مان تيل نڪتو هو ته اسان کي چيو ويو تيل گئس‬
‫نڪرڻ بعد بدين ضلعي جا ماڻهو ماال مال ٿي ويندا ۽ کير‬
‫جون نديون وهنديون‪ .‬پر حالت اها آهي جو بدين جا ماڻهو اڄ به‬
‫درخواستون هٿن ۾ کڻي نوڪريَء الِء در در ڌڪا کائيندا وتن‬
‫ٿا‪ .‬ڊاڪٽر سڪندر منڌري جي ان موقف سان سنڌ جا ماڻهو‬
‫سئو سيڪڙو متفق آهن ته سنڌ جي ترقي جي نالي تي شروع‬
‫ڪيل رٿائون سنڌ جي تباهي جو سبب بڻجي رهيون آهن‪ .‬ڇا‬
‫سنڌ جا ماڻهو پنهنجي تباهي جي بنياد تي ترقي قبول ڪندا‪.‬‬
‫يقينن ان ڳالهه کان پ پ قيادت به واقف هوندي‪.‬‬

‫سنڌي اسيمبلي جي ميبرن ذوالفقار آباد رٿا تي تحفظات جو‬

‫اظهار ڪندي موقف اختيار ڪيو ته هي منصوبو سياست جي‬
‫ور چڙهي چڪي آهي ۽ ماڻهن ۾ تمام گهڻا خدشا آهن‪ ،‬سنڌي‬
‫ماڻهو سمجهن ٿا ته ان نئين شهر جي اڏاوت سان هو اقليت ۾‬
‫تبديل ٿي ويندا‪ .‬سنڌي ماڻهن جي اقليت ۾ اچڻ بابت سوال‬
‫تي پ پ سنڌ جي جنرل سيڪريٽري تاج حيدر جيڪو موقف‬
‫اختيار ڪيو‪ ،‬اهو انتهائي ٻاراڻو ۽ کل جوڳو هو‪ .‬هن صاحب‬
‫فرمايو ته جيڪي ماڻهو ذوالفقار آباد شهر جي اڏاوت خالف‬
‫واويال ڪري رهيا آهن ته هن رٿا سان مقامي ماڻهو اقليت ۾‬
‫تبديل ٿي ويندا ته کين هن ڳالهه کان باخبر رهڻ گهرجي ته سنڌي‬
‫ماڻهو وڏي انگ ۾ ٻار پيدا ڪري رهيا آهن‪ .‬تاج حيدر جي‬
‫فارمولي موجب سنڌي ماڻهن کي اقليت ۾ تبديل ٿيڻ کان بچڻ‬
‫الِء ٻيا ڪم ڪار ڇڏي هاڻي ٻار پيدا ڪرڻ تي زور ڏيڻ گهرجي‪.‬‬
‫واهه جو موقف آهي‪ ،‬ذوالفقار آباد رٿا کي جسٽيفاَء ڪرڻ جو‪.‬‬
‫تاج حيدر جي هن عجيب منطق تي سنڌي ماڻهو منهن مٿو پٽڻ‬
‫کان سواِء ٻيو ڪري به ڇا ٿا سگهن‪ .‬ڇاڪاڻ ته هنن بدقسمتي‬
‫سان ان پارٽي کي پنهنجو مينڊيٽ ڏنو آهي‪ ،‬جيڪا کين سکڻي‬
‫عزت ڏيڻ الِء به تيار ناهي‪.‬‬

‫ذوالفقار آباد رٿا ٺٽي ضلعي جي چئن تعلقن جاتي‪ ،‬کارو ڇاڻ‪،‬‬
‫گهوڙا ٻاري ۽ شاهبندر جي ‪ 13‬لک ايڪڙن تي جوڙي ويندي‪.‬‬
‫حڪومت جي دعوى آهي ته ان ‪ 13‬لک ايڪڙ زمين مان ‪ 10‬لک‬
‫ايڪڙ زمين هن وقت سمنڊ ۾ آهي ۽ اها زمين سمنڊ ۾‬
‫ڪانڪريٽ جي ‪ 230‬ڪلوميٽر ڊگهي ڀت (‪ )Dyke‬اڏي ري ڪليم‬
‫ڪئي ويندي‪ .‬فوري طور تي هي پراجيڪٽ شاهبندر تعلقي جي‬
‫‪ 60‬هزار ايڪڙ زمين تي شروع ڪيو ويندو‪ ،‬ان ‪ 60‬هزار ايڪڙ‬
‫زمين مان صرف ‪ 22-20‬هزار ايڪڙ زمين خانگي آهي جيڪا‬
‫خريد ڪئي ويندي‪ ،‬جڏهن ته ڪيٽي بندر تي به شروعاتي طور‬
‫هڪ ننڍڙو بندرگاهه جوڙيو ويندو جنهن سان ذوالفقار رٿا الِء‬
‫مٽيريل جي پهچ ۾ ڪافي آساني پيدا ٿيندي‪ .‬سنڌ حڪومت جي‬
‫هن بريفنگ ۾ انهن ٺٽي ۽ بدين ضلعن جي چونڊيل نمائندن‬
‫شرڪت نه ڪئي‪ ،‬جن جي عالئقي ۾ هي رٿا جوڙي پئي وڃي‪.‬‬
‫جنهن مان ثابت ٿيو ته بدين ۽ ٺٽي جا چونڊيل نمائندا ۽ اتان جو‬
‫عوام هن رٿا خالف آهي‪ .‬جڏهن ته ٺٽي مان چونڊيل صوبائي‬
‫وزير صادق ميمڻ اجالس ۾ شرڪت ته ڪئي پر بريفنگ مان‬
‫مطمئن نه ٿيڻ تي واڪ آئوٽ ڪيو‪ .‬جنهن کي پرچائي ٻيهر‬
‫اجالس ۾ آندو ويو‪ .‬صادق ميمڻ جو چوڻ هو ته اسان کي ئي‬
‫خبر ناهي ته ذوالفقارآباد رٿا ڇا آهي؟ هي پهريون ڀيرو آهي ته‬
‫اسان کي بريفنگ ڏني وئي آهي پر اڃا ڪيتريون اهڙيون شيون‬
‫آهن جن کي واضح ڪرڻ جي ضرورت آهي‪ .‬رٿا تي ڳالهائيندي‬
‫بدين مان چونڊيل ايم پي اي ڊاڪٽر سڪندر منڌرو ۽ مير بابو‬
‫ٽالپر به شديد خدشا ظاهر ڪيا ۽ چيو ته جيڪڏهن سمنڊ کي ٺٽي‬
‫وٽان ڀت ڏني ٿي وڃي ته پوِء سمنڊ بدين واري پاسي ڏانهن‬
‫چڙهت ڪندو ان ڪري ُاها ڊگهي ڀت علي بندر تائين آندي وڃي‪.‬‬
‫مير بابو ٽالپر چيو ته رٿا شروع ڪرڻ کان اڳ ماحوليات تي‬
‫پوندڙ اثرن جي حوالي سان رپورٽ ڪرائي وڃي جڏهن ته رٿا‬
‫وارو هنڌ انڊين بارڊر سان گڏ آهي جنهن کي پڻ نظر ۾ رکيو‬
‫وڃي‪ .‬ٺٽي سان تعلق رکندڙ ايم ڪيو ايم جي ايم پي اي هير‬
‫اسماعيل سوهو به رٿا تي ڳڻتي ظاهر ڪندي چيو ته ڪنهن کي‬
‫به خبر ناهي ته ڇا ٿي رهيو آهي‪ ،‬مقامي ماڻهو ته ويچارا سادا‬
‫آهن انهن کي پنهنجي مستقبل جي خبر ناهي ته انهن سان ڇا‬
‫ٿيندو‪ ،‬ان ڪري آئون هن بريفنگ مان مطمئن ناهيان‪.‬‬

‫سنڌ حڪومت جي بريفنگ ڪالهه ثابت ڪري ڇڏيو ته سنڌ جا‬

‫ماڻهو ۽ انهن جا چونڊيل نمائندا هن رٿا کي سنڌ دشمن‬
‫سمجهندي رد ڪن ٿا‪ .‬موجود ايم پي ايز جو چوڻ هو ته ذوالفقار‬
‫آباد ۾ ڌاري آبادڪاري واري ڳالهه انتهائي ڳڻتي جوڳي آهي ان‬
‫ڪري اهڙي قانونسازي ڪئي وڃي جيئن دبئي ۾ آهي ته ُاتي‬
‫روزگار الِء ايندڙ ماڻهن کي ووٽ جو حق ۽ ڊوميسائيل نه هجي‪.‬‬
‫ايم پي ايز جي اهڙن خدشن ۽ اعتراضن تي تاج حيدر ڪاوڙ جو‬
‫اظهار ڪندي چيو ته اسان کي پنهنجا رويا تبديل ڪرڻا پوندا‪.‬‬
‫تاج حيدر جي سنڌ ۾ ڌاري آبادڪاري آڏو بند ٻڌڻ واري مطالبي‬
‫تي ڪاوڙجي پوڻ ٻڌائي ٿو ته هن رٿا ذريعي ٻين صوبن جا‬
‫ماڻهو آڻي سنڌ ۾ آباد ڪيا ويندا‪ ،‬جنهن سان سنڌي ماڻهو پنهنجا‬
‫اختيار وڃائي ويهندا‪ .‬ان ڪري پ پ جي حڪومت کي ملڪ‬
‫جي ترقي جي نالي تي سنڌ جي تباهي جا بنياد نه وجهڻ‬
‫گهرجن‪ .‬ڇاڪاڻ ته سنڌ پاڪستان جو حصو آهي‪ ،‬جيڪڏهن خدا‬
‫نه ڪري ان کي ڪو نقصان رسي ٿو ته ان جا اثر سڄي ملڪ‬
‫تي پوندا‪.‬‬
 ‫عدليه جو وقار ۽ پالٽ اسڪينڊل !!‬

‫پيارو پاڪستان سڄي دنيا ۾ نرالو ملڪ تصور ڪيو ويندو‬

‫آهي‪ ،‬جتي هر ڪنهن کي هر قسم جي آزادي يعني ڇڙواڳي‬
‫حاصل رهي آهي‪ .‬اوهان ڪنهن جي به پٽڪي الهي ڌوڙ ڪري‬
‫سگهو ٿا‪ ،‬ڪنهن کي به بنا الزام ثابت ٿيڻ جي اڳواٽ ڏوهاري‬
‫قرار ڏئي جڳ جهان اڳيان سنگسار ڪري سگهو ٿا‪ .‬اڻ ڪئي‬
‫جي سزا جا به جيترا مثال هن ملڪ منجهه ملندا‪ ،‬شايد ئي‬
‫ڪنهن ٻئي هنڌ دستياب هجن‪ .‬پاڪستان جڳ جهان جي مڙني‬
‫منافقين‪ ،‬چالبازين‪ ،‬فتني گيرين ۽ سازشن جي مرڪز طور‬
‫سڃاتو ويندو آهي‪ .‬اهي ئي خاصيتون آهن‪ ،‬جنهن سبب هي‬
‫ملڪ دنيا اندر پنهنجو خاص سڃاڻپ ۽ مقام رکي ٿو‪ .‬ان‬
‫سڄي مامري ۾ ويچاري ملڪ جو ته ڪوبه قصور نه هوندو‬
‫آهي پر سڀ ڪجهه ملڪ جي مفاد جي نالي تي ئي ڪيو ويندو‬
‫آهي‪ .‬ڪوڙ ۽ منافقي ۾ هتان جي ماڻهن جيتريون ڊاڪٽريٽ‬
‫جون ڊگريون حاصل ڪيون آهن‪ ،‬ان سان دنيا جي ڪابه‬
‫يونيورسٽي مقابلو ڪري نه ٿي سگهي‪ .‬پاڪستان جي عدالتن‬
‫کان وٺي پارليامينٽ تائين‪ ،‬جنرلن کان وٺي جرنلسٽن تائين‬
‫هر ڪنهن اهڙا ته ڪارناما سرانجام ڏنا آهن‪ ،‬جن دنيا کي‬
‫حيرت ۾ وجهي ڇڏيو آهي‪ .‬هتي هر ماڻهو پاڻ کي ئي ملڪ‬
‫جو حقيقي خيرخواهه ۽ سڄڻ سمجهندو آهي ۽ ٻين کي واجب‬
‫القتل قرار ڏيندي دير نه ڪندو آهي‪ .‬قانون به اهو مڃيو ويندو‬
‫آهي‪ ،‬جيڪو پنهنجي مفاد منجهه هجي‪ ،‬نه ته آئين کي هڪ‬
‫ڪاغذ جي ٽڪري کان وڌيڪ حيثيت ڏيڻ به هن ملڪ جي‬
‫روايت رهي آهي‪.‬‬

‫تازو پارليامينٽ طرفان جوڙيل پبلڪ اڪائونٽس ڪاميٽي‬

‫ککر منجهه کڙو هڻي ڪڍيو آهي‪ .‬پي اي سي آڏو ملڪ جي‬
‫مانوارن ‪ 15‬ججن کي ‪ 2-2‬پالٽ االٽ ٿيڻ جي فهرست پيش‬
‫ڪئي وئي‪ ،‬جنهن ۾ ‪ 3‬حاضر سروس جج جسٽس شاڪر اهلل‬
‫جان‪ ،‬جسٽس ناصر الملڪ ۽ جسٽس تصدق حسين شامل آهن‪.‬‬
‫پي اي سي جي آڏو ججن جي پالٽ وٺڻ وارو معاملو اچڻ بعد‬
‫عدليه ۽ پارليامينٽ ۾ نئين ڇڪتاڻ پئدا ٿي وئي آهي‪ .‬عدليه‬
‫پالٽن واري معاملي کي عدالت جي وقار جو مسئلو بڻائيندي‬
‫سپريم ڪورٽ جي رجسٽرار کي پي اي سي آڏو پيش ڪرڻ‬
‫کان انڪار ڪري ڇڏيو آهي‪ .‬جنهن بعد پارليامينٽ ۽ عدليه‬
‫وچ ۾ مٿڀرائپ واري نئين جنگ شروع ٿي وئي آهي‪.‬‬
‫پبلڪ اڪائونٽس ڪاميٽي جي چيئرمين ججز ۽ ڪامورن کي‬
‫پالٽ ملڻ واري معاملي کي اين آر او قرار ڏنو آهي‪ ،‬هن جو‬
‫موقف آهي ته ججن کي مليل غيرقانوني پالٽن واري ماعملي‬
‫جي به ڇنڊڇاڻ ٿيڻ گهرجي‪ .‬ڇاڪاڻ ته قانون ۽ انصاف سڀني‬
‫الِء برابر آهي ۽ هجڻ گهرجي‪ .‬ججن کي مليل پالٽن واري‬
‫لسٽ ۾ ‪ 3‬حاضر سروس جج آهن‪ ،‬جن کي سرڪاري اسڪيمن‬
‫مان ‪ 2-2‬پالٽ االٽ ڪيا ويا‪ ،‬جن ‪ 2-2‬پالٽ حاصل ڪيا‪ ،‬انهن‬
‫حاضر سروس ججز ۾ جسٽس شاڪر اهلل جان‪ ،‬جسٽس ناصر‬
‫الملڪ ۽ جسٽس تصدق حسين جيالني شامل آهن‪ ،‬جڏهن ته‬
‫رٽائرڊ ججز ۾ جسٽس عبدالحميد ڏوگر‪ ،‬جسٽس فقير محمد‬
‫کوکر‪ ،‬جسٽس محمد جاويد بٽر‪ ،‬جسٽس محمد نواز عباسي‪،‬‬
‫جسٽس منصور احمد‪ ،‬جسٽس جاويد اقبال‪ ،‬جسٽس سعيد‬
‫اشهد‪ ،‬جسٽس محمد رضا خان‪ ،‬جسٽس خليل الرحمان رمدي‪،‬‬
‫جسٽس فلڪ شير‪ ،‬جسٽس سيد جمشيد علي ۽ جسٽس سيد‬
‫زاهد حسين شامل آهن‪ ،‬جڏهن ته هڪ پالٽ حاصل ڪندڙن ۾‬
‫جسٽس راجا فياض احمد‪ ،‬جسٽس غالم رباني‪ ،‬جسٽس‬
‫چوڌري اعجاز احمد‪ ،‬جسٽس محمد ساهر علي‪ ،‬جسٽس انور‬
‫ظهير جمالي ۽ جسٽس عارف حسين خلجي شامل آهن‪،‬‬
‫سمورن پالٽ حاصل ڪندڙن کي اسالم آباد جي سيڪٽرن ڊي‬
‫‪ ،12‬جي ‪ 13‬۽ جي ‪ 14‬۾ پالٽ مليا‪ ،‬پبلڪ اڪائونٽس ڪاميٽي‬
‫جي چيئرمين نديم افضل چن چيو ته ججز غريبن جي ملڪ ۾‬
‫‪ 4-4‬پالٽ ورتا آهن‪ .‬جيڪا ناانصافي آهي‪ .‬هن چيو آهي ته هاڻي‬
‫ججز توڙي ڪامورن کي ملندڙ پالٽن جا تفصيل جيئن جو‬
‫تيئن ويب سائيٽ تي رکنداسين ته جيئن پوري قوم کي اها‬
‫خبر پوي ته غريب ملڪ ۾ عوام سان ڇا ٿئي پيو‪.‬‬

‫سپريم ڪورٽ آف پاڪستان پي اي سي ججن جي پالٽن‬

‫واري معاملي تي موقف اختيار ڪيو آهي ته پارليامينٽ ۾‬
‫اعلي عدليا حڪومت‬
‫ڪ‬ ‫ججن بابت بحث جي گنجائش نه آهي‪،‬‬
‫جي آزادي وارن معاملن کان پاڻ کي پري رکيو آهي‪ ،‬آئين‬
‫موجب سپريم ڪورٽ حڪومتي مداخلت کانسواِء قانوني‬
‫ڪردار ادا ڪري سگهي ٿي‪ ،‬پبلڪ اڪائونٽس ڪاميٽي جي‬
‫اعلي عدليا جا اڪائونٽس آڊٽ ڪري يا‬
‫ڪ‬ ‫اها حيثيت نه آهي ته‬
‫رجسٽرار کي طلب ڪري‪ ،‬آئين موجب سپريم ڪورٽ جي‬
‫ذميواري آهي ته حڪومت جي قانوني حدن ۾ ڪم ڪرڻ تي‬
‫چيڪ رکي‪ .‬پبلڪ اڪائونٽس ڪاميٽي پاران اڳوڻي چيئرمين‬
‫چوڌري نثار علي جي دور ۾ ‪ 14‬جون ‪2011‬ع تي سپريم ڪورٽ‬
‫جي رجسٽرار کي خط لکي سپريم ڪورٽ جي آڊٽ الِء پي اي‬
‫سي آڏو پيش ٿيڻ جي هدايت ڪئي وئي هئي‪ ،‬ان خط جو جواب‬
‫سپريم ڪورٽ جي رجسٽرار آفيس پاران پهرين ڊسمبر ‪2011‬ع‬
‫تي پي اي سي کي موڪليو ويو‪ ،‬جنهن ۾ چيو ويو آهي ته آئين‬
‫هيٺ ججن جي ڪنڊڪٽ بابت پارليامينٽ ۾ ڪو بحث نه ٿو‬
‫ڪري سگهجي‪ ،‬عدالت جي دائري ڪار تي صرف صدر‬
‫مملڪت کي فيصلو ڪرڻ جو اختيار آهي‪ ،‬سپريم ڪورٽ جي‬
‫جواب ۾ وڌيڪ چيو ويو آهي ته ‪ 27‬جوالِء تي سپريم ڪورٽ‬
‫جي فل ڪورٽ جي گڏجاڻي ۾ سپريم ڪورٽ جي آزادي ۽‬
‫خودمختياري جي سمورن پاسن تي ويچاريو ويو‪ ،‬پي اي سي‬
‫اعلي عدالت جي رجسٽرار کي‬
‫ڪ‬ ‫کي ڪو اختيار نه آهي ته هوَء‬
‫طلب ڪري‪ ،‬سپريم ڪورٽ پنهنجي اڪائونٽس جي ڇنڊڇاڻ يا‬
‫ان معاملي تي ڪنهن فيصلي تي شرمندگي محسوس نه ٿي‬
‫ڪري‪ ،‬سپريم ڪورٽ آڊيٽر جنرل آفيس جي سهڪار سان‬
‫پنهنجي آڊٽنگ جو مڪينزم جوڙيو آهي ۽ ان تي ڪم ٿيندو‬
‫رهندو آهي‪ ،‬آئين جي آرٽيڪل ‪ 58‬هيٺ ججز جي ڪنڊڪٽ ۾‬
‫ڪيترائي عدليا جا انتظامي معامال اچن ٿا تنهن ڪري ججز جي‬
‫ڪنڊڪٽ جو اختيار پارليامينٽ کي نه آهي‪ ،‬پنهنجي جواب ۾‬
‫اعلي عدالت‬
‫ڪ‬ ‫سپريم ڪورٽ اهو به چيو آهي ته ڏٺو وڃي ته‬
‫حڪومت جي آزادي جي معاملن کان پري آهي‪ ،‬جيڪڏهن ان‬
‫معاملي تي ڪنهن کي ڪو مونجهارو آهي ته اهو آئين جو‬
‫آرٽيڪل ‪ 90‬ڏسي‪ ،‬جنهن ۾ لکيل آهي ته قانوني فنڪشنز ۾‬
‫اهو به شامل آهي ته سپريم ڪورٽ حڪومت تي اهو چيڪ به‬
‫رکي سگهي ٿي ته ڇا اها قانون پاران ٻڌايل حدن ۾ رهي ڪم‬
‫ڪري رهي آهي؟ آرٽيڪل ‪ 203‬جو حوالو ڏيندي چيو ويو آهي ته‬
‫سپريم ڪورٽ فيڊرل ڪنسوليڊيٽ فنڊ مان خرچ ڪندي آهي ۽‬
‫پي اي سي کي صرف اسيمبلي مان منظور ٿيل گرانٽس جي‬
‫اعلي‬
‫ڪ‬ ‫آڊٽ جو اختيار آهي‪ ،‬تنهن ڪري اهو ظاهر ٿئي ٿو ته‬
‫عدالت پنهنجو قانوني ڪردار پارليامينٽ جي مداخلت کانسواِء‬
‫ادا ڪري سگهي ٿي ۽ سپريم ڪورٽ جي رجسٽرار الِء عدالت‬
‫جي اڪائونٽس جي آڊٽ الِء پي اي سي آڏو پيش ٿيڻ مناسب نه‬
‫آهي ۽ پبلڪ اڪائونٽس ڪاميٽي کي ان معاملي ۾ پوڻ نه‬
‫کپي‪ ،‬آئين جو آرٽيڪل ‪ 68‬به چوي ٿو ته مجلس شوريڪ ۾ ججن‬
‫جي احترام ۾ سندس نوڪري ڇڏڻ کانپوِء به ڪو بحث نه ٿو‬
‫ڪري سگهجي‪ ،‬جڏهن سڄي پارليامينٽ بحث نه ٿي ڪري‬
‫سگهي ته پي اي سي کي به اهو نوٽ ڪرڻ گهرجي ته هوَء‬
‫صرف هڪ اسٽينڊنگ ڪاميٽي آهي‪ ،‬هوَء ان حيثيت ۾ نه آهي‬
‫ته اهڙو بحث ڪري ڪاميٽي کي باقاعده عدالتي حڪم گهرجن‬
‫ته اها سڌو سنئون صدر مملڪت سان رابطو ڪري سگهي‪.‬‬

‫هوڏانهن پبلڪ اڪائونٽس ڪاميٽي جي چيئرمين نديم افضل‬

‫آڊيٽر جنرل کي هدايت ڪئي ته سڀاڻي گڏجاڻي ڪري سپريم‬
‫ڪورٽ جي جواب جو جائزو ورتو وڃي پوِء فيصلو ڪيو ويندو‬
‫ته معاملي کي ڪيئن ڏسجي‪.‬‬
‫سپريم ڪورٽ جي فل ڪورٽ پبلڪ اڪائونٽس ڪاميٽي ٻي‬
‫معنى ۾ پارليامينٽ آڏو پاڻ کي جوابده نه ٿي سمجهي‪ .‬جڏهن‬
‫ته پارليامينٽ پاڻ کي سڀني ادارن جي ماُء تصور ڪري ٿي‪.‬‬
‫هن ملڪ ۾ ڪهڙو ادارو مٿڀرو آهي‪ ،‬ڪهڙي اداري کي اعلى‬
‫قانوني۽ آئيني اختيار حاصل اهن‪ .‬ان تي ابهام موجود آهي‪.‬‬
‫پارليامينٽ چوي ٿي ته آئين سازي سندس اختيار آهي‪ ،‬جڏهن‬
‫ته عدالت وٽ ان بابت الڳ تصور موجود آهي‪ .‬هن سڄي‬
‫صورتحال ملڪ کي وڏي بحران ۾ مبتال ڪري ڇڏيو آهي‪.‬‬
‫آخر اهو فيصلو ڪير ڪندو ته ڪير ڪنهن ڏانهن جوابده آهي‪.‬‬
‫ڇا آئين ۽ قانون جي خالق اداري کي به آئين سازي کان‬
‫روڪي سگهجي ٿو‪ .‬هن سڄي بحران تي ملڪ اندر ۽ ٻاهر‬
‫مختلف قسم جا سرٻاٽ ٿي رهيا آهن‪ .‬ڪڏهن آمريڪا جو‬
‫چيف جسٽس ته ڪڏهن ڀارت جا منصف راِء زني ڪري رهيا‬
‫آهن‪ .‬عدليه ۽ پارليامينٽ ۾ حد بنديون ڪڏهن طئه ٿينديون ۽‬
‫ڪير ڪنهن جي مٿڀرائپ تسليم ڪندو‪ ،‬ان بحران ملڪ جي‬
‫سڄي وايومنڊل کي ڌنڌلو ڪري ڇڏيو آهي‪ .‬عدليه ۽‬
‫پارليامينٽ ۾ هي نئين ڇڪتاڻ به خود پارليامينٽ کي ئي‬
‫نئين قانونسازي ذريعي حل ڪرڻي پوندي‪ .‬ڇاڪاڻ ته اهو طئه‬
‫آهي ته قانونسازي جو اختيار عدليه کي نه پر ڪروڙين ماڻهن‬
‫جي چونڊيل پارليامينٽ کي آهي‪.‬‬
 ‫تر جي گٿي ُ‬
‫سو چوٽون کائي‬

‫سنڌي ۾ پهاڪو آهي ته ”تر جي گٿي ُ‬

‫سو چوٽون کائي“ سو‬
‫برصغير جي ورهاڱي بعد پنهنجو وطن ڇڏي آيل پناهگير اڄ‬
‫به ڀٽڪي رهيا آهن‪ ،‬پر کين ڪٿي به امن ۽ سڪون سان رهڻ‬
‫نه ٿو اچي‪ .‬جڏهن اهي ڀٽڪيل ماڻهو اڳوڻي اوڀر پاڪستان ويا‬
‫ته بنگالين جي ديس سونار بنگالديش کي پنهنجو وطن نه‬
‫بڻائي سگهيا‪ .‬جنهن جي نتيجي ۾ ڪيترائي پناهگير دربدر‬
‫ٿي يا ته موجوده پاڪستان پهتا يا وري اتي پناهگير ڪيپمن ۾‬
‫ذاللت جي زندگي گذاري رهيا آهن‪ .‬موجوده پاڪستان ۾ پهتل‬
‫پناهگيرن به هن ملڪ جي ڌرتي کي پنهنجو نه ڪيو‪ .‬سڀ‬
‫ڪجهه حاصل ٿيڻ باجود هو اڄ به ديس واسي بڻجي نه سگهيا‬
‫آهن‪ .‬اڄ به پاڻ کي پناهگير پيا ڪوٺائن‪ .‬اها ته هن ديس جي‬
‫ماڻهن جي فراخدلي آهي جو مهاجر ڪوٺائڻ جي باوجود‬
‫پنهنجي ڌرتي تان بيدخل ٿيل ماڻهن کي هتان جي اصل ديس‬
‫ڌڻين وارا حق ڌئي رهيا آهن‪ ،‬ڪٿي ته انهن ڀٽڪيل ماڻهن کي‬
‫هتان جي اصلوڪن رهواسين کان وڌيڪ رعايتون مليل آهن‪.‬‬
‫پر پوِء به کين اها عزت راس نه ٿي اچي‪ .‬هو هن وطن جي‬
‫مٽيَء کي مان ڏيڻ بدران ان جي وجود تي وار ڪرڻ جو ڪوبه‬
‫موقعو هٿان نه پيا وڃائين‪.‬‬

‫پنهنجي وطن ڀارت مان ڀڄي آيلن کي اڃا سوڌو ڪو آکيرو‬

‫نصيب نه ٿيو آهي‪ .‬ڇاڪاڻ ته جيڪي ماڻهو پنهنجي وطن‬
‫ڀارت سان وفا ڪري نه سگهيا‪ ،‬سي آخر ٻئي ڪنهن ديس سان‬
‫ڪيئن ٿا وفادار رهي سگهن‪ .‬جن جي مٽي اڻاسي هوندي آهي‪،‬‬
‫انهن کي وطن جي مٽي جو سواد نصيب نه ٿيندو آهي‪ ،‬هو‬
‫ڌرتي ماتا جي مٽيَء جي خوشبوَء کان وانجهيل هوندا آهن‪.‬‬
‫چوندا آهن ته جنهن پنهنجي گهر سان وفا نه ڪئي‪ ،‬ان مان‬
‫ڪنهن ٻئي سان وفا جي اميد نه ٿي رکي سگهجي‪ .‬سو ڀارت‬
‫کان ڀٽڪي آيل ماڻهو پاڪستان ۽ ان ۾ وسندڙ اصلوڪين‬
‫قومن سان وفا ڪري نه ٿا سگهن‪ .‬اها علت سندن فطرت ۾‬
‫شامل آهي‪ .‬جنهن کان باز اچڻ ڏاڍو ڏکيو هوندو آهي‪ ” .‬جي تو‬
‫اڃا نه ڄاتو‪ ،‬آ ڪير ديس واسي‪ ،‬تنهنجو جنم اجايو‪ ،‬تنهنجي‬
‫مٽي اڻاسي‪ “.‬سو جنهن جو جنم اجايو هوندو آهي ۽ جنهن جي‬
‫مٽي اڻاسي هوندي آهي‪ ،‬ان تي ڪابه ميار ٿي نه ٿي سگهي‪.‬‬

‫وطن سان وفاداري ان ماڻهو جي وس جي ڳالهه نه هوندي آهي‪،‬‬

‫جنهن کي وطننيت جو احساس نه هوندو آهي‪ ،‬ٻي معنى ۾‬
‫جيڪو بي وطن ۽ روالڪ هوندو آهي‪ .‬ان الِء وفاداري بي‬
‫معنى هوندي آهي‪ .‬اهڙا ماڻهو ته ان جانور کان به بدتر هوندا‬
‫آهن‪ ،‬جيڪو جنهن مالڪ جي در جا ٽڪر کائيندو آهي‪ ،‬ان سان‬
‫به مرڻ گهڙي تائين وفا ڪندو آهي‪ .‬هڪڙا ماڻهو اهي هوندا‬
‫آهن‪ ،‬جيڪي پنهنجي وطن جي حرمت کي جان کان وڌيڪ‬
‫عزيز سمجهندا آهن ته ٻيا ماڻهو اهي هوندا آهن‪ ،‬جن جي من‬
‫منجهان خدا تعالى وطن جي محبت‪ ،‬عزت ۽ وقار وارا جذبا‬
‫ڪوري ڪڍي ڇڏيندو آهي‪ .‬اهڙا ماڻهو جانور کان به بدتر هوندا‬
‫آهن‪.‬‬

‫دنيا منجهه هڪڙا مهاجر اهي آهن‪ ،‬جيڪي ڪن حادثن سبب‬

‫بي وطني جي زندگي گهاري رهيا آهن‪ ،‬پر سندن دل منجهه‬
‫وطن ڏانهن واپسي جي اڻ تڻ موجود هوندي آهي‪ .‬هو پنهنجي‬
‫دل ۾ ڌرتي سان محبت سانڊي ان اميد سان جيئندا آهن ته‬
‫ڪڏهن نه ڪڏهن سڻائو واُء ورندو ۽ هو پنهنجي وطن واپس‬
‫ٿيندا‪ .‬پر ٻيا اهڙا به مهاجر موجود آهن‪ ،‬جيڪي پنهنجي وطن‬
‫کي طالق ڏئي‪ ،‬پناهه ڏيندڙ ڌرتي کي به پنهنجو ڪري نه‬
‫سگهندا آهن‪ .‬پوِء اهڙا پناهگير در در جون ٺوڪرون کائيندا‬
‫رهندا آهن‪ ،‬ذلتون سندن پيڇو نه ڇڏينديون آهن‪ ،‬هنن جو وجود‬
‫هوا ۾ بيٺل هوندو آهي‪ ،‬جنهن کي هوا جو ڪوبه تيز جهوٽو‬
‫اڏائي ڪک پن ڪري ڇڏيندو آهي‪ .‬ساڳي طرح پاڪستان ۾‬
‫جيڪي ماڻهو هن ڌرتي کي پنهنجي وجود جو حصو بڻائي نه‬
‫سگهيا آهن‪ .‬انهن جو لک ڪوششن باوجود ڪوبه مستقبل نه‬
‫هوندو آهي‪ .‬هو اول کان اخر تائين ڌرتي تي ڀٽڪيل ماڻهن‬
‫طور بار سمجهيا ويندا آهن‪ ،‬انهن کي ڪوبه پنهنجو نه ڪندو‬
‫آهي‪ ،‬ڇاڪاڻ ته هو ڪنهن جا به وفادار نه هوندا آهن‪ .‬هو ان وڻ‬
‫کي وڍڻ جي ڪوشش ڪندا آهن‪ ،‬جنهن تي سندن آکيرو جڙيل‬
‫هوندو آهي‪ .‬پر جنهن وڻ جون پاڙون پنهنجي ڌرتي جي پاتال‬
‫۾ پيهيل هونديون آهن‪ ،‬ان وڻ کي ڪو به وڍي نه ٿو سگهي‪.‬‬
‫پر وڻ وڍڻ جي ڪوشش ڪندڙ ان آکيرا کان به محروم ٿي‬
‫ويندا آهن‪ .‬سو تاريخ جا فيصال اٽل حقيقت هوندا آهن‪ ،‬انهن‬
‫کي ڪير به طاقت جي ٻل تي تبديل ڪري نه ٿو سگهي‪.‬‬

‫‪ruksindhi@yahoo.com‬‬

‫(شايع ٿيل‪ :‬روزاني سنڌ‪ ،‬حيدرآباد‪ 10 ،‬جنوري ‪2013‬ع)‬

 ‫سنڌ جي نامياري اديب ۽ صحافي‬
‫رڪ سنڌيَء جو انٽرويو‬

‫سوال‪ :‬پنهنجي ڄمڻ جي هنڌ‪ ،‬تاريخ‪ ،‬تعليم ۽ ذاتي زندگيَء جي‬

‫باري ۾ ڪجهه ٻڌائيندا؟‬

‫جوووووواب‪ :‬ادا‪ ،‬آئوووووون ‪ 5‬آگسوووووٽ ‪1961‬ع توووووي ڪنوووووڊيارو ضووووولعي‬

‫نوشهروفيروز جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ حامود اڄوڻ ۾ جونم ورتوو‪.‬‬
‫پرائمري تائين تعليم پنهنجي ڳوٺ ۾ ئي حاصل ڪئي‪ .‬جڏهن‬
‫تووه ميٽوورڪ ۽ انٽوور ميووڊيئيٽ ڪنووڊيارو شووهر جووي اسووڪول ۽‬
‫ڪاليج مان ڪئي‪ .‬بعد ۾ آئون گورنمينٽ ڊگري ڪواليج نوواب‬
‫شاهه ۾ بي ايس سي ۾ داخال ورتي‪ .‬پور هوڪ سوال بعود ڪجهوه‬
‫سياسي سببن ڪري ‪ 2‬سالن الِء ڪاليج مان ريسٽيڪيٽ ڪيوو‬
‫ويووووس‪ .‬جوووونهن کووووان پوووووِء ‪1983‬ع ۾ سوووونڌ يونيورسووووٽيَء مووووان‬
‫گريجوئيشووون ڪئوووي‪ .‬ان کوووان پووووِء آئوووون ڪراچووويَء ۾ رهوووائش‬
‫اختيار ڪئي‪ .‬اهو شايد ‪1985‬ع جو سال هيو جو موون ڪراچويَء‬
‫۾ اچوووي پنهنجوووي عزيوووزن سوووان رهوووائش اختيوووار ڪئوووي ۽ هوووڪ‬
‫خووووانگي اداري ۾ مالزمووووت حاصوووول ڪووووري ورتووووي‪ .‬ان دوران‬
‫ڪراچيَء جوي ڪنوڊ ڪوڙڇ ۽ اتوي موجوود مواڻهن کوي ڏسوڻ جوو‬
‫موقعووو مليووو‪ .‬ان بعوود وري اسووان جووي خانوودان سووڪرنڊ ضوولعي‬
‫نووواب شوواهه ۾ اچووي رهووائش اختيووار ڪئووي‪ .‬اتووي هووڪ يووونين‬
‫ڪائونسل ۾ ڪالرڪ جي نوڪري ورتي‪ .‬اوهان کي مزي جي‬
‫ڳالهوووه ٻوووڌايان توووه موووون کوووي ڪراچووويَء ۾ سووورڪاري مالزموووت‬
‫پنهنجي شاديَء واري ڏهاڙي توي ملوي‪ .‬ٿيوو ايوئن جوو ڪراچويَء‬
‫۾ انسپيڪٽوريٽ آف مائينس ۾ بشير احمد انصاري سونڌ جوو‬
‫چيوووف انسوووپيڪٽر هيوووو‪ .‬جووونهن سوووان ان ئوووي کووواتي ۾ موجوووود‬
‫پنهنجن عزيزن جي معرفوت عليوڪ سوليڪ هئوي‪ .‬شواديَء واري‬
‫ڏهاڙي منهنجوي هوڪ عزيوز سوڪرنڊ موان بشوير انصواريَء سوان‬
‫فون تي ڳالهائيندي کويس ٻوڌايو توه موون اڄ شوادي ڪئوي آهوي‪.‬‬
‫جوونهن تووي هوون (بشووير انصوواري صوواحب) مووون سووان فووون تووي‬
‫ڳالهايو ۽ شاديَء جي مبارڪ ڏيندي چيو توه اڄ موان اوهوان جوي‬
‫نوڪريَء جو آرڊر ڪوڍان ٿوو‪ .‬اوهوان اچوي ٻون ڏيونهن ۾ ڊيووٽي‬
‫جي رپورٽ ڪيو‪ .‬اهوڙي طورح منهنجوي شوادي ‪ 12‬موارچ ‪1987‬ع‬
‫تي ٿي ۽ مون ‪ 15‬مارچ ‪1987‬ع تي وڃي ڪراچيَء ۾ سورڪاري‬
‫مالزمت اختيار ڪئوي‪ .‬جونهن بعود ‪ 16‬سوالن توائين ڪراچويَء ۾‬
‫رهوويس‪ .‬منهنجووا ٻووه پووٽ اتووي ئووي پئوودا ٿيووا ۽ پڙهيووا‪ .‬جووڏهن تووي‬
‫حيدرآباد ۾ ‪1999‬ع جي آخر ۾ اچي رهائش اختيار ڪئي آهي‪.‬‬

‫سوال‪ :‬اوهان جنهن شعبي ۾ آهيو‪ ،‬ان ۾ اچڻ جو پنهنجو شوق‬

‫هيو يا ڪنهن کوان متواثر ٿيوو‪ .‬يوا ڪونهن جوي سوڀاَء ۾ اچوي ان‬
‫شعبي کي اختيار ڪيو؟‬
‫جووواب‪ :‬آئووون جوووالِء ‪1990‬ع ۾ روزانووي عوووامي آواز جووي سووب‬
‫ايڊيٽر طور صحافت جو شعبو اختيار ڪيو‪ .‬ان کان اڳ رسالن‬
‫۽ اخبارن ۾ ڪالم‪ ،‬مضمون لکندو رهندو هووس‪ .‬جونهن ڪوري‬
‫صحافت جوي شوعبي سوان واسوطو قوائم هيوو‪ .‬سونڌ جوو ناميوارو‬
‫ليکڪ ۽ صحافي جنواب فقيور محمود الشواري عووامي آواز جوو‬
‫چيووف ايووڊيٽر مقوورر ٿيووو‪ .‬اهووو اخبووار جووو بلڪوول شووروعاتي دور‬
‫هيوو‪ .‬منهنجوي فقيور صواحب سوان هوالل پاڪسوتان ۾ لکوڻ جووي‬
‫نوواتي واسووطيداري قووائم هئووي‪ .‬هووڪ ڏيوونهن ليوواريَء ۾ سوواڻس‬
‫مالقات ٿي ته پاڻ عوامي آواز اخبار جي آفيس ۾ وٺوي هليوا ۽‬
‫شووام جووو وانوودو هجووڻ جووو ٻووڌي ان ئووي ڏيوونهن عوووامي آواز ۾‬
‫مالزمت ڏني‪ .‬اهڙي طرح آئون اديب ۽ ليکڪ بعود صوحافي بوه‬
‫ٿي ويس‪ .‬فقير محمد الشاريَء جو سڀاَء ئي منهنجو هون شوعبي‬
‫۾ اچڻ جوو اڪيلوو سوبب هيوو‪ .‬جونهن بعود آئوون روزانوي سونڌ‬
‫سووجاڳ جووي ايووڊيٽر ۽ روزانووي جوواڳو ڪراچووي جووي ايووڊيٽر ۽‬
‫پبلشر طور خدمتون سرانجام ڏنيون‪ .‬جڏهن ته روزاني عوامي‬
‫آواز ڪراچي‪ ،‬روزاني سچ ڪراچوي‪ ،‬روزانوي سووڀ ڪراچوي‪،‬‬
‫روزاني تعميور سونڌ ڪراچوي‪ ،‬روزانوي سونڌ حيودرآباد ۾ نيووز‬
‫ايڊيٽر ۽ اسسوٽنٽ ايوڊيٽر طوور خودمتون سورانجام ڏنيوون‪ .‬هون‬
‫وقت به روزاني سنڌ حيدرآباد سان الڳاپيل آهيان‪.‬‬

‫سوال‪ :‬هن وقت اوهان جنهن شعبي ۾ ڪم ڪوري رهيوا آهيوو‪،‬‬

‫ان شعبي ۾ نه هجو ها ته ڪهڙي شعبي ۾ هجو ها؟‬
‫جواب‪ :‬دوست‪ ،‬آئون بنيادي طور تي اديب ۽ ليکڪ آهيان‪ .‬موان‬
‫شروعات کان سونڌ جوي تواريخ توي ڪوم ڪورڻ کوي اوليوت ڏنوي‬
‫آهووي‪ .‬بوواقي نوڪريووون تووه پيووٽ پووالڻ الِء ڪرڻيووون پووون ٿيووون‪.‬‬
‫منهنجي هن وقت به ترجيح سنڌ جي تاريخ توي ڪوم ڪورڻ کوي‬
‫آهووي‪ .‬پوور معاشووي مجبووورين سووبب مالزمووت ڪرڻووي پوووي ٿووي‪.‬‬
‫آئون صحافت جي شعبي کي به ان ڪري اختيار ڪيو‪ .‬ڇاڪواڻ‬
‫ته ان شعبي جو واسطو به لکڻ پڙهڻ سان آهي‪ .‬پنهنجي ڌرتويَء‬
‫۽ عووووام الِء ڪوووم ڪووورڻ ۾ هووويُء شوووعبو بوووه موووددگار ٿئوووي ٿوووو‪.‬‬
‫جيڪڏهن هن شعبي ۾ نه هجان ها ته ٻيو ڪوبه شعبو منهنجي‬
‫سنڌ بابت هلندڙ تحقيق ۾ مددگار ثابت نه ٿي سگهي ها‪.‬‬

‫سوال‪ :‬توهان اڄ تائين ڪيترا ڪتاب لکيا آهن‪ ،‬انهن جا ناال ۽‬

‫انهن ڪتابن مان توهان جو ڪهڙو ڪتاب گهڻو مشهور ٿيو؟‬

‫جواب‪ :‬منهنجا ‪ 6‬يا ‪ 7‬ڪتاب شايع ٿيل آهن‪ .‬جڏهن ته سوين‬

‫مقاال ۽ مضمون مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ شايع ٿيندا رهيا‬
‫آهن‪ .‬منهنجي لکيل ۽ شايع ٿيل ڪتابن ۾ ”قومون ۽ قومي‬
‫تحريڪ آزادي“‪” ،‬ٽوڙي ڦاٽڪ جو سانحو“‪” ،‬سنڌي قوم جو‬
‫مقدمو“‪” ،‬سنڌ جي سياسي صورتحال“‪” ،‬سنڌ آزادي ۽ انقالب“‪،‬‬
‫”تاريخ جي الٽ“‪” ،‬قاضي فيض محمد“‪” ،‬سنڌ جي قومي‬
‫تحريڪ ۽ سنڌين جو اتحاد“‪” ،‬اڄ جي سنڌ“ ۽ ”سنڌو سڀيتا جي‬
‫اوسر“ ڪتاب شامل آهن‪ .‬منهنجو ڪتاب ”قومون ۽ قومي‬
‫تحريڪ آزادي“ تمام گهڻو مشهور ٿيو ۽ پڙهيو ويو‪ .‬هيُء‬
‫ڪتاب مختلف سياسي ڌرين طرفان پنهنجي ڪارڪنن جي‬
‫تربيتي ڪورس ۾ شامل ڪيو ويو‪ .‬هن ڪتاب جا ‪ 2‬ايديشن‬
‫شايع ٿي چڪا آهن‪ .‬۽ گذريل ‪ 10‬سالن کان مارڪيٽ ته ڇا پر‬
‫خود مون وٽ به موجود ناهي‪ .‬مون ڪيترائي ڪتاب ترجمو‬
‫ڪري سنڌي ٻوليَء جي جهوليَء ۾ وڌا آهن‪ .‬جن ۾ بينظير ڀٽو‬
‫جو ڪتاب ”پاڪستان طوفان جي گهيري ۾“ به هڪ آهي‪.‬‬
‫جڏهن ته ڪيئي ڪتاب مرتب به ڪيا آهن‪ .‬جن ۾ ”باباِء سنڌ‬
‫ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي“‪” ،‬سنڌي ٻولي رت رتولي“ ۽ ٻيا‬
‫شامل آهن‪.‬‬

‫سوال‪ :‬پنهنجي لکيل ڪتابن ۾ توهان ڪهڙين شين يا ڳوالهين‬

‫تي گهڻو فوڪس ڪيو آهي؟‬

‫جواب‪ :‬منهنجي لکڻين جو محور پنهنجو وطون ۽ ان جوا مواڻهو‬

‫رهيا آهن‪ .‬آئون بنياد پرستيَء ۽ فرقيواريوت جوي سوخت خوالف‬
‫رهيو آهيان‪ .‬سوشلسٽ ۽ سيڪيولر سوچ رکندڙ آهيوان‪ .‬جونهن‬
‫ڪري ان موضووع توي ويجهڙائوي ۾ گهڻوو ڪجهوه لکيوو آهوي‪.‬‬
‫پنهنجي ڌرتيَء جا مسئال ۽ انهن جي حل الِء جواکوڙڻ منهنجوي‬
‫لکڻين جو خاص محور رهيو آهي‪.‬‬

‫سوال‪ :‬شعر ۽ شاعري ۾ ڪيترو شوق آهي؟‬

‫جووواب‪ :‬شووعر ۽ شوواعريَء سووان پووڙهڻ جووي حوود تووائين لڳوواُء آهووي‪.‬‬
‫شووروعات ۾ شوواعري بووه ڪئووي پوور سوونڌ جووي توواريخ تووي ڪووم نووه‬
‫هجووڻ برابوور ڏسووندي شوواعريَء کووي ڇووڏي تحقيووق جووي ڪووم تووي‬
‫وڌيڪ ڌيان ڏنو‪ .‬خاموشويَء سوان ڪوم ڪورڻ کوي اوليوت ڏينودو‬
‫آهيان‪ .‬هروڀرو جي نمواَء کوان پاسوو ڪنودو آهيوان‪ .‬هروڀورو واهوه‬
‫واهه ڪرڻ يا پنهنجي الِء ڪرائڻ پسند ناهي‪ .‬اصل مسئلو ڪوم‬
‫ڪووورڻ آهوووي‪ .‬بووواقي پنهنجوووي شوووان ۾ جلسوووا‪ ،‬تقريبوووون‪ ،‬شوووامون‬
‫وغيووره منعقوود ڪوورائڻ کووان بڇووان اٿووم‪ .‬اصوول اهميووت ڪووم جووي‬
‫آهي‪.‬‬

‫سوال‪ :‬ليکڪن ۽ شاعرن ۾ ڪهڙو شاعر ۽ ليکوڪ کوان گهڻوو‬

‫متاثر آهيو ۽ ڇو؟‬

‫جواب‪ :‬اوهان پڇيو ته لويکڪن ۽ شواعرن ۾ ڪونهن کوان متواثر‬

‫ٿيو آهيوان توه آئوون شواهه‪ ،‬سوچل ۽ شويخ ايواز کوي گهڻوو پڙهيوو‬
‫آهي‪ .‬شيخ اياز کي سنڌ جو وڏو شاعر تسيلم ڪريان ٿو‪ .‬ڀٽائي‬
‫بالشڪ پنهنجوي دور جوو وڏو شواعر هيوو‪ .‬پور موجووده دور جوو‬
‫وڏي ۾ وڏو شاعر شيخ اياز آهي‪ .‬جديد سنڌ جي اڏاوت ۾ شيخ‬
‫ايوواز جووو ڪووردار الفوواني آهووي‪ .‬اهووڙي طوورح نثوور ۾ سووراج الحووق‬
‫ميمڻ ۽ آغا سليم منهنجي الِء وڏا ناال آهن‪.‬‬
‫سوال‪ :‬جنهن شعبي ۾ توهان آهيو‪ ،‬ان جو مستقبل ڇا ٿا ڏسو؟‬
‫ڇا هي شعبو هلندڙ دور ۾ اخالقيات جوي اصوولن جوي پوورائي‬
‫ڪري ٿو؟‬

‫جواب‪ :‬صحافت جو اصل ڪم آهي ماڻهن کي ڄاڻ ڏيوڻ‪ ،‬جونهن‬

‫جي هميشه ضرورت هوندي آهي‪ .‬جيستائين انسوان هون ڌرتويَء‬
‫تي وجود قائم رکي ٿو‪ ،‬تيستائين صحافت جو شعبو به ساڻس‬
‫الڳاپيوول رهنوودو‪ .‬ان ۾ وقووت ۽ حووالتن جووي حسوواب سووان ترقووي‬
‫ٿيندي‪ .‬نواڻ اينودي‪ .‬بواقي صوحافتي اخالقيوات ۽ اصوول وغيوره‬
‫ان ۾ موجوووود مووواڻهو بڻائينووودا آهووون‪ .‬جهوووڙو معاشووورو هونووودو‪.‬‬
‫صحافت به ان جي ئي عڪاسي ڪندي‪ .‬ان ۾ حالتن جي مطابق‬
‫تبديليون اينديون رهنوديون‪ .‬ڪابوه شويَء خوراب نوه هونودي آهوي‪.‬‬
‫اصول ۾ ان کووي اسووتعمال ڪنودڙ موواڻهن تووي اهوا ڳالهووه منحصوور‬
‫آهي ته هو ان کي ڪيئن ٿا پنهنجوي ڪوارج الِء اسوتعمال ڪون‪.‬‬
‫جيئن انفارميشن ٽيڪناالجي ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا آهي‪ .‬ان جو‬
‫استعمال اوهان تي آهي‪ .‬انٽرنيٽ مان اوهان دنيا جهان ۾ ايندڙ‬
‫تبديلين‪ ،‬نين ايجادن‪ ،‬علم ۽ سائنس بابت معلومات وٺڻ چاهيو‬
‫ٿا يا ان کي اڪيالئي ۾ ڪنهن ٻئي مقصود الِء اسوتعمال ڪورڻ‬
‫چوواهيو ٿووا‪ .‬اهووو اوهووان تووي منحصوور آهووي‪ .‬اوهووان ڪهووڙو ٽووي وي‬
‫چينل ڏسڻ پسند ڪريو ٿا‪ .‬ان جو ريموٽ ڪنٽرول جي صورت‬
‫۾ اختيار اوهان وٽ آهي‪.‬‬
‫سوال‪ :‬توهان هڪ ليکڪ هجڻ جي ناتي پاڪستان جو مستقبل‬
‫ڇووا ٿووا ڏسووو؟ ۽ نوجوووانن کووي ڪهڙيووون ذميواريووون ادا ڪوورڻ‬
‫گهرجن؟‬

‫جواب‪ :‬پاڪستان اصل ۾ هتي موجود قومن جي وجود جو نالو‬

‫آهووي‪ .‬ان جووي پنهنجووي ڪووا بووه علحووده حيثيووت نوواهي‪ .‬جيڪووڏهن‬
‫هتوووي موجوووود قوووومن جوووو مسوووتقبل سوووڻائو ٿينووودو توووه ان سوووان‬
‫پاڪستان جو مستقبل به محفووظ رهنودو‪ .‬ان الِء نوجووانن کوي‬
‫علوووم ۽ هنووور سوووان پووواڻ کوووي هٿياربنووود ڪرڻوووو آهوووي‪ .‬پنهنجوووي‬
‫ذميورايووووووون ايمانووووووداريَء سووووووان ادا ڪرڻيووووووون آهوووووون‪ .‬هوووووويُء‬
‫ڪامپيٽيشوون جووو دور آهووي‪ .‬هتووي رعووايتون طلووب نووه ڪيووو پوور‬
‫پنهنجي علم ۽ لياقت سان پنهنجي اهميت مڃرايو‪ .‬سڄي دنيوا‬
‫گلوبوول ولوويج ۾ تبووديل ٿووي چڪووي آهووي‪ .‬علووم ۽ سووائنس جووي‬
‫حسوواب سووان سوورحدون بووي معنووى بڻجووي چڪيووون آهوون‪ .‬سوونڌي‬
‫نوجوان پنهنجي ٽيلنٽ ذريعي سوڄي دنيوا ۾ هليوا وڃون‪ .‬سوڄي‬
‫دنيا سندن ديس آهي‪.‬‬

‫سوال‪ :‬ملڪ جي تعليمي ادارن الِء ڇا چوڻ چاهيندوِء؟‬

‫جواب‪ :‬سنڌ جي تعليمي ادارن کي حافظ پئدا نه ڪرڻ گهورجن‪،‬‬

‫پر اسان کي مواهر گهورجن‪ .‬خواص ڪوري يونيورسوٽين ۾ جديود‬
‫علم‪ ،‬سائنس‪ ،‬ٽيڪناالجيَء توي تحقيوق ٿويڻ گهرجوي‪ .‬اسوان کوي‬
‫ڊگرين وارا ڪالرڪ ٽائيپ بابو نه گهرجن‪ .‬پر پنهنجي پنهنجي‬
‫شعبي ۾ ڪا نئين تحقيق ڪندڙ سائنسدان گهورجن‪ .‬هون وقوت‬
‫اسوووان جوووون يونيورسوووٽيون جووواهلن جوووون فوجوووون تيوووار ڪوووري‬
‫رهيون آهن‪ .‬يونيورسٽين اندر پروفيسر کي پنهنجي شعبي ۾‬
‫ڪا نئين تحقيق ڪرڻ بودران پنهنجوي هوائوس رينوٽ ۽ پگهوار‬
‫وڌائڻ جو وڌيڪ فڪر آهي‪ .‬اهو رجحان بند ٿيڻ گهرجي‪.‬‬

‫سوال‪ :‬توهان جي ڪهڙي خوواهش جيڪوا پووري نوه ٿوي هجوي؟‬

‫زندگيُء جو ڪو يادگار واقعو؟‬

‫جواب‪ :‬آئون چاهيان ٿو ته معاشي مجبورين مان فارغ ٿويڻ بعود‬

‫ايترو وقت ملي جو پنهنجي سونڌ جوي تواريخ توي تحقيوق ڪورڻ‬
‫واري پروجيڪٽ کي مڪمل ڪري سگهان‪.‬‬

‫ورتل‪ 9 :‬آگسٽ ‪2010‬ع‬

‫(سنڌ يونيورسوٽيَء جوي مواس ڪميونيڪيشون شوعبي جوي‬
‫جرنل ۾ شايع ٿيل‪ ،‬شمارو آگسٽ ‪2010‬ع)‬
‫قاضي فيض محمد هڪ آدرشي انسان‬
‫(رڪ سنڌي جي ڪتاب ”قاضي فيض محمد“ تي تبصرو)‬

‫واحد پارس هيسباڻي‬

‫اياز ڏات کي نه پر سچ کي وڏي شيِء چيو آهي ۽‬

‫اهو سچ جيڪو مچ مچائي‪ ،‬ان مچ کي وڏي شيِء چيو آهي‪.‬‬
‫قاضي فيض محمد ڏات ڌڻي به آهي‪ ،‬هن سچ لکيو به‪ ،‬سچ‬
‫ڳالهايو به ۽ سندس ان سچ مچ به مچايو‪ .‬هي سنڌ جي انهن‬
‫تمام ٿورن اديبن‪ ،‬سياستدانن ۽ سماج سيوڪن مان هڪ‬
‫آهي‪ ،‬جن پنهنجي پوري ڄمار هڪ آدرشي طور گذاري‬
‫ڇڏي‪ ،‬جيڪي ’ڀلي بک ڀرم جي شال م وڃي شان‘ جي‬
‫اصول تي ڪاربند رهيا‪ .‬قاضي فيض محمد وٽ ُپر آسائش‬
‫زندگي گذارڻ الِء ڇا نه هيو‪ ،‬جيڪڏهن هو چاهي ها ته آرام‬
‫سان پنهنجي حياتي گذاري پئي سگهيو‪ ،‬پر هن پنهنجي الِء‬
‫اهو رستو چونڊيو‪ ،‬جنهن کي عام طور تي ڪنڊن وارو‬
‫رستو چيو ويندو آهي‪ ،‬هن ٿڌي ڪمري ۾ آرام ڪرڻ بجاِء‬
‫ڌر تتيَء جو پنهنجي ديس جي ماڻهن جي حقن الِء روڊن‬
‫رستن ۽ جهرجهنگ ۾ هلڻ پسند ڪيو‪ .‬هو سٺو وڪيل هو‪،‬‬
‫پر هن پنهنجي ساٿي وڪيلن جيان اها وڪالت دولت‪ ،‬مال‬
‫ملڪيت گڏ ڪرڻ الِء نه ڪئي‪ ،‬پر ان کي پنهنجي ماڻهن جي‬
‫خدمت جو ذريعو بڻايو‪ .‬وڪالت مان کيس جيڪي ٻه چار‬
‫ڏوڪڙ حاصل ٿيندا هئا‪ ،‬اهي گهر جي دال ماني‪ ،‬ڪتابن‪،‬‬
‫پمفليٽ ڇپائڻ‪ ،‬جلسا‪ ،‬جلوس ڪرائڻ تي خرچ ڪري ڇڏيندو‬
‫هو‪ .‬سندس زندگي ڪل موڙيَء جو اندازو آخري وقت ۾‬
‫لکيل سندس هن جملي مان لڳائي سگهجي ٿو‪’ :‬مان هن‬
‫وقت بلڪل فقير ٿي چڪو آهيان يعني جيڪي سموري‬
‫عمر وڪالت جي ڌنڌي مان لکين روپين جي انداز ۾‬
‫ڪمايم سي سڀ وطن ۽ ان جي ماڻهن جي بهتري الِء‬
‫سياست ۾ اچي خرچ ڪري ڇڏيم‪ ،‬ڇاڪاڻ ته هن ملڪ ۾‬
‫سچي سياست جي ميدان ۾ پنهنجي جان‪ ،‬مال سڀ ڪجهه‬
‫قربان ڪرڻو ٿو پوي‪ .‬زماني جي حڪومتن گهر زمينون به‬
‫سياسي عداوت ڪري کسجي وڃن ٿيون‪ .‬هن وقت مون وٽ‬
‫‪ 1500‬رپيا ۽ ڪپڙا اٿم‪‘.‬‬
‫قاضي فيض محمد جيڪو به ڪم ڪيو‪ُ ،‬اهو‬
‫خاموشي سان ڪيو ۽ خود ثنائي کان مٿانهون رهيو‪ .‬سندس‬
‫چوڻ هو ته‪’ :‬ماڻهو چوندا آهن ته پنهنجي نالي کي قائم‬
‫ڪجي ۽ ڪجهه ڪري وڃجي‪ ،‬پر پاڻ اهڙي منزل تي پهتا‬
‫آهيون‪ ،‬جو مان سمجهان ٿو ته اهڙو خيال به وڏي نفس‬
‫پرستي آهي‘‪ .‬ساڳئي نموني سندس اهو به چوڻ هو ته ’مان‬
‫شخصيت پرستي کان ڏاڍو ڊڄندو آهيان‪ ،‬عوامي شخصيت‬
‫کي اجاگر ڪرڻ گهرجي‪ ،‬عوام کي موتي ۽ هيرو بڻائجي‪،‬‬
‫شخصيت پنهنجي ليکي ڪابه شيِء ناهي‘‪ .‬قاضي فيض‬
‫محمد پنهنجي ذات ۽ ڪردار ۾ گهڻ رخو نظر اچي ٿو‪ُ .‬هن‬
‫جو جيڪو ڪم آهي‪ ،‬ان تي کيس جيتري به ڀيٽا ڏجي ُاها‬
‫گهٽ آهي‪.‬‬
‫تازو رڪ سنڌي قاضي فيض محمد جي سوانح‬
‫حيات تي مشتمل ڪتاب سامهون آندو آهي‪ ،‬جيڪو قاضي‬
‫فيض محمد فائونڊيشن ڇپرايو آهي‪ .‬هن ڪتاب ۾ قاضي‬
‫فيض محمد جي ننڍپڻ‪ ،‬تعليم‪ ،‬سياسي زندگي‪ ،‬ون يونٽ‬
‫تحريڪ کان وٺي االٽي تحريڪ ۾ ڪردار‪ ،‬سنڌي ٻوليَء الِء‬
‫ڪيل جدوجهد‪ ،‬ادبي ۽ ثقافتي خدمتن جو مختصر پر جامع‬
‫ذڪر ٿيل آهي‪ .‬رڪ سنڌي پنهنجي ٻن اکرن ۾ قاضي فيض‬
‫محمد کي ڀيٽا ڏيندي لکي ٿو ته‪’ :‬قاضي فيض محمد سنڌ‬
‫وطن جو سچو خادم‪ ،‬پورهيتن جو همدرد ۽ بهترين ساٿي‬
‫هيو‪ ،‬پاڻ سڄي عمر سنڌي قوم جي بقا ۽ ان جي حقن جي‬
‫بچاَء جي جنگ ۾ شامل رهيا‪ .‬جڏهن به‪ ،‬جتي به هتان جي‬
‫پورهيت عوام جي حقن جي حاصالت الِء جدوجهد ٿي‪ ،‬پاڻ‬
‫ان ۾ اڳواڻي وارو ڪردار ادا ڪندا رهيا‪ .‬سندن سنڌ‬
‫دوستي‪ ،‬هتان جي هارين ۽ مزدورن سان محبت هر مذهب ۽‬
‫مسلڪ کان مٿانهين رهي‪ .‬پاڻ نهايت جاکوڙي انسان هئا‪،‬‬
‫زندگي جي آخري گهڙي تائين حق ۽ سچ الِء جدوجهد ڪندا‬
‫رهيا‪ .‬سندن قول ۽ فعل سنڌ جي قومي تاريخ ۾ نهايت اهم‬
‫جڳهه واالريندا‪ .‬اهڙي قابل فخر ۽ عزت الئق انسان جي‬
‫سوانح لکندي‪ ،‬مون ساڻن ڪيترو انصاف ڪيو آهي‪ ،‬ان جي‬
‫شاهدي ڪي ڪتاب ڏيندو‘‪.‬‬
‫‪ 23‬نومبر ‪1908‬ع تي هاالڻي ۾ جنم وٺندڙ قاضي‬
‫فيض محمد ‪ 13‬آڪٽوبر ‪1982‬ع تي پنهنجي آخري ساهه تائين‬
‫سنڌ ۽ سنڌ جي هارين‪ ،‬نارين ۽ مسڪين ماروئڙن الِء‬
‫سوچيندو رهيو‪ .‬عالمه مشرقي جي خاڪسار تحريڪ کان‬
‫وٺي سنڌ هاري ڪميٽي‪ ،‬مسلم ليگ‪ ،‬آل پاڪستان عوامي‬
‫اتحاد‪ ،‬سنڌ عوامي محاذ سميت جنهن به تنظيم ۾ رهيو‪ُ ،‬اتي‬
‫سنڌ جي مفادن جي رکوالي ڪندو رهيو‪ .‬سنڌ ۾ ڪامريڊ‬
‫حيدر بخش جتوئي کانپوِء قاضي فيض محمد ُاهو ٻيو ماڻهو‬
‫هو‪ ،‬جنهن سنڌي قوم‪ ،‬هتان جي پورهيت عوام جي‬
‫خوشحالي الِء هلندڙ هر جدوجهد جو ساٿ ڏنو‪ .‬هتي جنهن به‬
‫پورهيتن جي مفادن تي ميري اک رکي‪ ،‬قاضي فيض محمد‬
‫ان سان ٽڪر کاڌو‪ ،‬هن ڪڏهن به اصولن تي سوديبازي نه‬
‫ڪئي‪ .‬کيس خريد ڪرڻ ۽ جهڪائڻ جون ڪيتريون ئي‬
‫ڪوششون ٿيون‪ ،‬پر هي پنهنجي ڪاز سان ڪميٽيڊ رهيو‪.‬‬
‫اهو ئي سبب آهي جو اڄ پوري قوم سندس نالو عزت ۽‬
‫احترام سان وٺي ٿي ۽ سندس ذڪر سنڌ دوست ماڻهن ۾‬
‫ٿئي ٿو‪.‬‬
‫قاضي فيض محمد جي سياسي زندگي کانپوِء‬
‫سندس ادبي زندگيَء تي نظر وجهجي ٿي ته ُاها به شاندار‬
‫قسم جي نظر اچي ٿي‪ .‬هن ڪيترائي ڪتاب لکيا‪ ،‬جن ۾‬
‫پنهنجي ڌرتي ۽ پنهنجي ماڻهن جو ڪيس وڙهيو‪ ،‬سندس‬
‫ٽئي ناول ’جنسار‘‪’ ،‬ٻاويهه سؤ ٻاويهه ع‘ ۽ ’اڻ ڄاڻ‘ شاندار‬
‫ناول آهن‪’ .‬جنسار‘ ناول جيڪو هن ‪1954‬ع ۾ سکر سينٽرل‬
‫جيل ۾ لکيو‪ ،‬ان ۾ ورهاڱي کان اڳ سنڌ جو نقشو چٽيل‬
‫آهي‪ .‬ان کان سواِء ان ۾ هن سنڌ ۾ جاگيردارن جي ظلم ۽‬
‫هندو مسلمانن وچ ۾ نفاق پيدا ڪرڻ وارين سازشن کي بي‬
‫نقاب ڪيو آهي‪’ .‬ٻاويهه سؤ ٻاويهه ع‘ ۾ هن مستقبل جي‬
‫دنيا جو نقشو چٽيو آهي ۽ سائنسي ترقي جي فائدن کي‬
‫بيان ڪيو آهي‪ .‬قاضي صاحب جو هي شاهڪار ناول آهي‪،‬‬
‫جيڪو وري وري پڙهڻ تي دل چوي ٿي‪ .‬ساڳئي نموني‬
‫سندس ناول ’اڻ ڄاڻ‘ پڻ پڙهڻ وٽان آهي‪ .‬ان کانسواِء سندس‬
‫ٻيا ڪتاب ’سورن سندي سيج‪ ،‬دردن سندو داستان‪ ،‬عالمه آِء‬
‫آِء قاضي‪ ،‬هاري ڪميٽي ۽ االٽي تحريڪ‘ به پنهنجي دور‬
‫جي تاريخ آهن‪ .‬قاضي فيض محمد جي لکڻ جو انداز سڌو ۽‬
‫کرو هيو‪ ،‬هو ڪابه ڳالهه رومال ۾ لکائي پيش ڪرڻ وارن‬
‫مان نه هو‪ ،‬ڀلي ڇا به ٿي پوي‪ ،‬پر سچ کي جيئن جو تيئن‬
‫لکڻ سندس عادتن ۾ شامل هو‪.‬‬
‫ڪتاب ’قاضي فيض محمد‘ ۾ قاضي صاحب جي‬
‫زندگيَء جي مختلف رخن کي کولي بيان ڪيو ويو آهي ۽‬
‫جيڪي ماڻهو‪ ،‬سندس شخصيت ۽ ڪردار جي ڪن پاسن‬
‫کان اڻواقف آهن‪ ،‬هي ڪتاب پڙهڻ کانپوِء انهن اڳيان ُاهي‬
‫سمورا پاسا ُکلي سامهون اچن ٿا‪ .‬رڪ سنڌي ايڏي وڏي‬
‫شخصيت جي سوانح حيات لکي سچ زبردست ڪم ڪيو‬
‫آهي‪ .‬حقيقت اِها آهي ته پاڻ هنن ماڻهن جي محنتن‪ ،‬خدمتن‬
‫جو قرض ته نٿا الهي سگهون‪ ،‬پر ههڙي نموني کين خراج‬
‫ضرور پيش ڪري سگهون ٿا‪ .‬سنڌ ۾ اهڙيون ڪيتريون‬
‫وڏيون شخصيتون آهن‪ ،‬جن پنهنجي زندگيَء ۾ وڏا ڪم‬
‫ڪيا‪ ،‬پر اهي اڪثريت جي اکين اڳيان نمايان ناهن‪.‬‬
‫جيڪڏهن اسان اهڙي نموني پنهنجين انهن شخصيتن جي‬
‫ذات ۽ ڪردار تي لکون ته اِهو وڏو ڪم هوندو‪ .‬قاضي فيض‬
‫محمد تي جيتوڻيڪ هينئر تائين گهڻو ڪجهه لکجي ُچڪو‬
‫آهي‪ ،‬پر هن جو ڪم ايترو ته وڏو آهي‪ ،‬جو گهڻو لکيو به‬
‫ٿورو محسوس ٿئي ٿو‪.‬‬
‫هن ڪتاب ۾ قاضي فيض محمد جي شخصيت‪ ،‬ان‬
‫جي سياسي جدوجهد‪ ،‬ادبي ۽ ثقافتي خدمتن کي ڌار ڌار‬
‫نموني بيان ڪيو ويو آهي‪ .‬هي ڪتاب پڙهڻ کانپوِء نه رڳو‬
‫قاضي فيض محمد جي ذات ۽ ڪردار جي پروڙ پوي ٿي‪ ،‬پر‬
‫سچ ته دل ۾ ان الِء عزت ۽ احترام جو جذبو اڃا وڌي وڃي‬
‫ٿو‪ .‬قاضي صاحب پنهنجي ڪجهه سالن جي ڄمار ۾ صدين‬
‫جيترو ڪم ڪري ويو آهي‪ .‬سندس ڪردار کي هي قوم‬
‫ڪڏهن به وساري نه سگهندي‪ .‬هن پنهنجي ماڻهن الِء جيڪا‬
‫جدوجهد ڪئي‪ُ ،‬اها تاريخ جي ورقن ۾ سدائين ياد رکي‬
‫ويندي‪ .‬پاڻ پنهنجي دور جي جاگيرداراڻي ۽ سرمائيداراڻي‬
‫سياست جو سخت مخالف رهيو‪ُ .‬هن ڪڏهن به وزارتن الِء‬
‫سياست نه ڪئي‪ ،‬پر سندس سياست جو مقصد عوام جي‬
‫خدمت هو‪ ،‬ان جو اندازو سندس هن جملي مان به ٿئي ٿو‪:‬‬
‫’سياست قومن جي نه پر سڄي انسانذات جي زندگي آهي‪،‬‬
‫خبر ناهي ته ماڻهو سياست کي ڇا ٿا سمجهن‪ ،‬ڪن وري ان‬
‫کي بازيگري تصور ڪيو آهي‪ ،‬مگر انهن سڀني روپن وارا‬
‫ماڻهو جاهل آهن‪ ،‬جن سياست جو جنازو ڪڍي‪ ،‬انسانذات‬
‫کي تباهي جي در تي اچي بيهاريو آهي‪ .‬حقيقت ۾ سياست‬
‫هڪ تمام اوچي سائنس آهي‪ ،‬جيڪا منطقي طور تي‬
‫انسانذات جي ڀالئي الِء ڪم آڻڻي آهي‪ .‬مگر افسوس جو‬
‫هتي خاص ڪري مسلمانن جي ملڪن ۾ خودپرستي جي الِء‬
‫سياست هڪ اوزار آهي‪ ،‬جنهن جي معرفت پنهنجن کي ته‬
‫تباهه ڪري ڇڏيائون‪ ،‬پر هاڻي ته سڄي دنيا جي تباهي جو‬
‫ڪارڻ هي سياسي سورما بڻجي رهيا آهن‘‪.‬‬
‫ان دور ۾ جڏهن پاڻ وارا سياستدان انگريزن جا پير‬
‫ُڇهي‪ ،‬تمغا‪ ،‬لقب ۽ مال ملڪيتون وٺندا هئا‪ ،‬تڏهن قاضي‬
‫فيض محمد ان قطار ۾ بيٺل هوندو هو‪ ،‬جيڪي غالميَء کي‬
‫ذلت سمجهندا هئا ۽ آزاديَء ۾ ايمان رکندا هئا‪ .‬مجموعي‬
‫طور تي قاضي فيض محمد جي زندگي اسان الِء هڪ مثال‬
‫آهي‪ ،‬هو سچو ۽ نيڪ نيت ماڻهو هو‪ .‬اهڙا ماڻهو عوام جي‬
‫دلين ۾ وسندا آهن ۽ انهن کي موت ڪڏهن به ماري ناهي‬
‫سگهندو‪.‬‬
‫(ڇپيل روزاني عبرت حيدرآباد‪ 11 ،‬جوالِء ‪2010‬ع)‬