Πρόσληψη και αποτίμηση

Ο Κολοκοτρώνης σε έργο του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου με πρότυπο πίνακα του Peter von
Hess (1933). Μουσείο Θεόφιλου.

Η κοινή αποδοχή που είχε αποκτήσει ο Κολοκοτρώνης χάρη στις στρατηγικές του ικανότητες
κατά τα πρώτα έτη της Επανάστασης και κυρίως με τη νίκη του επί του Δράμαλη το 1822
εφθάρη τα επόμενα χρόνια με την εμπλοκή του στις εμφύλιες συγκρούσεις και την ανάδειξή
του στα κατοπινά χρόνια ως ηγετικής μορφής μίας από τις αντιπαρατιθέμενες μερίδες στην
Ελλάδα, έως ότου η αμνήστευσή του από τον Όθωνα και η ένταξή του στο βασιλικό περιβάλλον
σήμαναν την καταπράυνση των χρόνιων αυτών αντιπαλοτήτων. [13] Στον κύκλο του Κολοκοτρώνη
βρίσκονταν αρκετοί συγγραφείς, όπως ο Αμβρόσιος Φραντζής, ο Φωτάκος κ.ά, αποκαλούμενοι
υποτιμητικά «κολοκοτρωνιστές» από τους επικριτές του, που συνέγραψαν την ιστορία της
επανάστασης αποδίδοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στον Κολοκοτρώνη, ο οποίος, ωστόσο,
βρέθηκε στο στόχαστρο των επικρίσεων των προκρίτων που ασχολήθηκαν με την καταγραφή
των επαναστατικών γεγονότων.[14] Ήδη στα μέσα του 19ου με τη συμβολή κυρίως του Τερτσέτη
και άλλων, που διέσωσαν ανέκδοτα περιστατικά του βίου του, είχε αρχίσει να σχηματίζεται μια
εικόνα για τον Κολοκοτρώνη με βασικά χαρακτηριστικά τη λαϊκή σοφία και πονηριά, που
εμπεδώθηκε το υπόλοιπο του αιώνα σε πλήθος εκθειαστικών βιογραφιών και άλλων
αφηγήσεων για την Επανάσταση.[15] Παράλληλα, η μορφή του Κολοκοτρώνη ξεκίνησε να
θεωρείται προσωποποίηση του ελληνικού έθνους, με βάση τη μυθική εικόνα που ο ίδιος είχε
παρουσιάσει στη Διήγησή του ως ακατάπαυστα αντιστεκόμενου στην οθωμανική εξουσία, που
υιοθετούσε μια ηρωική αντίληψη της κλέφτικης δράσης και των κινήτρων του, εξέλιξη που
αντικατοπτρίστηκε στον εξωραϊσμό των διαδεδομένων απεικονίσεών του. [16]
Ο έφιππος ανδριάντας του Κολοκοτρώνη μπροστά στην Παλαιά Βουλή.

Η κοινή αυτή αποδοχή του Κολοκοτρώνη διαταράχθηκε το Μεσοπόλεμο, όταν ο Γιάννης

Βλαχογιάννης επαναδιατύπωσε τις κατηγορίες των Ρουμελιωτών κατά των Μοραϊτών κλεφτών,
αλλά μόνο πρόσκαιρα, χάρη στην αφηρωιστική απολογητική υπέρ του Κολοκοτρώνη από
Πελοποννήσιους λογίους και στην ευρεία διάδοση της μυθιστορηματικής βιογραφίας του
Σπύρου Μελά, Ο Γέρος του Μωριά, του 1931.[17] Η υιοθέτηση διαφορετικών στάσεων από τον
Κολοκοτρώνη σε διάφορες στιγμές της ζωής του απέναντι στη βασιλεία, τους ξενους και τους
κοτζαμπάσηδες επέτρεψε την κατά περίπτωση ιδεολογική επίκλησή του. [18] Η στρατευμένη, μη
ακαδημαϊκή αριστερή ιστοριογραφία υιοθέτησε το πορτραίτο του Κολοκοτρώνη που είχε
φιλοτεχνηθεί από την παραδοσιακή ιστοριογραφία τροποποιώντας το σε εκείνο του
ανυπότακτου λαικού αγωνιστή, ιδίως τα χρόνια της αντίστασης και του εμφυλίου πολέμου, και
κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο της δίωξης των κομμουνιστών του διωκόμενου για τις σχέσεις
με τη Ρωσία.[19]

Η μορφή του Κολοκοτρώνη έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στην Ελλάδα σε νομίσματα, στην
εκπαίδευση και στο χώρο της τέχνης, αλλά και για την ονοματοδοσία διαφόρων τοποσήμων και
έχει αποτυπωθεί σε πολλές ελληνικές πόλεις σε προτομές και ανδριάντες, οι πιο γνωστοί από
τους οποίους είναι οι ορειχάλκινοι έφιπποι ανδριάντες του, που φιλοτεχνήθηκαν από το
Λάζαρο Σώχο και ανεγέρθηκαν στην Αθήνα και στο Ναύπλιο το 1901 και το 1904 αντίστοιχα.[20]
Στο διαδίκτυο συναντάται συχνά μία απλοϊκή εξηρωισμένη εικόνα του Κολοκοτρώνη κυρίως σε
ιστοτόπους σχετιζόμενους με Πελοποννησίους ή ακροδεξιούς. Σε ψηφοφορία που οργάνωσε ο
τηλεοπτικός σταθμός ΣΚΑΪ για την ανάδειξη του «μεγαλύτερου Έλληνα» το 2008, ο
Κολοκοτρώνης ήρθε τρίτος σε ψήφους, επιβεβαιώνοντας την εθνική απήχηση της
προσωπικότητάς του.[21]

Πορτραίτα