ORIHINAL NA TEKSTO SALIN
Pamagat: Fish-Hair Woman
1. You’re crazy, your
village is crazy, this is
mad, a nightmare, why,
how could you . . . this
is not happening, I don’t
understand, I don’t
know. . . Tony wept on
my wet, salty hair that
earlier wrapped the
naked body of a
sixteen-year-old
amazona, a female
guerilla. She hardly had
any face left. Dark
blotches, the size of a
first, covered her pelvis
and breasts which had
lost their nipples. In my
hut, Tony raved, twisting
my black rope around
his arms and face as if
wanting to shut out the
vision. In his shock, he
did not notice that my
hair was growing
several hand spans
longer; I was
remembering for the
dead the contours of her
lost face. Tony was
MALINAW WASTO NATURAL KOMENTO
1. Baliw ka, wala sa ayos
ang baryo mo, Isa lang
itong bangungot, paano
mo ito nagawa… hindi ito
dapat mangyari, dahil
hindi ko ito maintindhan.
Pinunasan ni Tony ang
aking mga luha. Mga
buhok na nakabalot sa
hubad na katawan ng
lambing-anim na taong
gulang na babaeng
guerilya. Walang naiwan
emosyon sa kaniyang
muka. Ang maiitim at
malalaki niyang peklat ay
sinakop na ang buto niya
sa baywang. Sa aking
kubo sinung gaban ni
Tony at pilit ipinipilit ang
itim na lubid sa kaniyang
mga braso at mukha na
parang gustong mawala
ang paningin. Sa
kaniyang pagkagulat,
hindi niya napansin na
ang aking buhok ay
humahaba; naalala ko na
ang pagkawala ng
kaniyang muka ay Para
 inconsolable.
2. I had to take him into
my home, because Pay 2. Kailangan kong dalhin
Inyo said he would not
have a man gone mad
in his house, it is bad
luck, there’s enough
bad luck as it is.
Besides, you’re the one
with some education, I
only have crooked
English, you know the
old man added.
Ramon’s eyes darkened
when I led the sobbing
Tony away from the
bank were and eight-
year-old grandmother
dumbly caressed the
corpse’s feet as if she
were trying to remember
something. I realized
that, by then, my village
had forgotten how to
cry.
3. "Sissy Australian –
bakla!” Ramon spat at 3. "Sissy Australian - bakla!"
Tony’s back. Back. My
back, most loved. The
night before he
disappeared, Tony
sa mga patay. Si Tony ay
hindi naging masaya sa
nangyari.
siya sa aking bahay, dahil
sinabi ni Pay sa inyo na
hindi siya magkakaroon
ng isang taong walang
pakinabang sa kaniyang
buhay. Dahil iyo ay may
masamang kapalatan.
Bukod dito ikaw ay may
pinag aralan, ako ay hindi
magaling sa pag sasalita
ng Ingles. Nagdilim ang
paningin ni Ramon nang
ilabas ko si tony at ang
walang taong gulang sa
bangko ang Matanda ay
walang naging emosyon
na hinawakan ang mga
paa ng bangkay na
parang may gusto siyang
isipin. Napagtanto ko na,
nang panahon na iyon ay
nakalimutan ko na ang
aking baryo ay
naghihirap.
tinapik ni Ramon ang
likod ni Tony. Ang gabi
bago siya nawala,
nagtaka si tony Kung
 marveled are how thin I
was from behind. You
people are so thin. Your
vertebrae just out, you
know, he said, counting
the ladders to my nape,
kissing each bone,
christening every hillock
with the name of a gem.
Sapphire, lapis lazuli,
jade, ruby . . . often, I
remembered his lips
and the trail of precious
stones on my back, and
always my hair hurt.
4. But let’s trade them for
something more
valuable than rungs of 4. Ngunit ipag Palit natin ito
kisses, Tony, for
something like fishes
and loaves of bread -
white or brown – like
those in your country
where it’s easy to
choose, because there
are choices. The village
has owned my hair, so
why can’t they have my
bones as well?
5. “Time to go, Estrella,
time to go . . .”
gaano ako ka payat.
Lumabas lang ang iyong
vertebrae alam mo, Sabi
niya na nabibilang ang
hagdan sa kaniyang
batok, hinahalikan ang
bawat buti at niluluto ang
bawat burol na may
pangalan na isang hiyas.
Sapphire, lapis lazuli,
jade, ruby…. MaMadalas
na naalala ko ang
kaniyang mga labi at ang
mga landas ng
mahahalagang bato sa
aking likura at palaging
nasasaktan ang aking
mga buhok.
sa Mas mahalaga na
bagay kaysa sa isang
halik, Tony, Para sa
isang bagay tulad ng mga
isda at tinapay - puti man
o kayumanggi tulad ng
mga Basant iyong
pagmamayari. Dahil ikaw
ay may pagpipilian. Ang
baryo g iyon ang
nagmamayari ng aking
buhok, Kaya bakit hindi
nila maiwan ang aking
mga buto?
 5. "Oras na Para umalis
6. After I fished out a boy’s
body, which nobody
claimed, the cracks 6. Matapos kong mailabas
began to show. He must
have been ten years
old. The small head was
thrown too far back,
flopping behind him.
Around his neck was a
necklace of weeds and
the fattest prawns.
Thank god, it’s not ours,
but whose it is? We
don’t we don’t know. It
must be from the next
village. But it can’t be
one of the rebels, too
tiny, too young. It is not
“it!” I screamed, and for
the first time the village
that had forgotten how
to cry, saw that perhaps
I was beginning to
remember how, behind
all sockets, there can be
no real drought for the
eye.
7. You who read this and
shiver at this macabre
war, may you never
need to pretend that you
Estrella, Oras na Para
umalis…"
ang katawan ng isang
batang lalaki, na walang
kumukuha ay nag
simulang ipakita ang mga
bitak nito. Siya ay
sampung taong gulang.
Ang ulo ay itinapon sa
likuran, na bumagsak sa
kaniyang likuran. Sa
kaniyang leeg ay
nakasuot ang kwintas ng
mga damo at mga prutas.
Salamat diyos, hindi tayo,
Ngunit kanino ito? Hindi
namin Alam ito ay dapat
mula sa susunod na
nayon. Ngunit hindi ito
maaaring maging Isa sa
mga rebelde, napakaliit,
Masyadong bata. Hindi
ito "ito!" Sumigaw ako sa
mauna unahan
pagkakataon na ang mga
nayon na nakakaranas
ng hirap ay nag sisimula
kong isipin Kung paano
makakatulog, nakita na
marahil Kung paano ako
mag alala, sa likod ng
 have forgotten. And
may you never know the
kinship between fishing
for the dead and actual
killing. The first time you
do either, you break.
You, too, die within,
thus you begin to
practice the art of
uncaring, teach your gut
to behave for the sake
of your own salvation,
so that the next time
and the next, it
becomes easier to cross
with mortality. Then you
can at least breathe and
think heaven that it is
not you who had fallen.
But somewhere at the
tail-end of that numbed
routine, you give once
more. You break, and
no amount of practice
can put you back
together again.
8. “I don’t think I can do it
again - ever,” my voice
was so hollow, one
could knock at it and
hear one’s knuckles
echoing through.
lahat.
7. Ikaw na nag babasa nito
at nanginginig sa
digmaang ito, maaaring
hindi mo na kailngan
magpanggap na
nakalimutan mo na. At
nawa'y hindi mo Alam
ang pagitan ng
pangingisda Para sa
patay at aktwal na pag
patay. Sa unang
pagkakataon na gawin
mo ay masisira ka. Ikaw
din ay namatay sa loob
Kaya ikaw ay nag
sasanay sa sining na
walang kabuluhan,
turuang kumilos Para sa
kapakanan ng iyong
sariling kaligtasan, upang
sa susunod ay
maipagtatanggol ang
iyong sarili. Kung gayon
ay maaaring Kang
huminga at isipin ang
Langit. Ngunit sa isang
lugar na nakagawian na
gawain, ay bibigyan ka
muli. Walang halaga ng
pagsasanay na mag balik
sa iyo Muli.
8. "Hindi ko akalain na
 magagawa ko ulit ito, -
9. “Putang ina”, you’re kailanman," ang aking
getting soft, big hair”. tinig ay maaaring
Ramon yanked at my kumatok dito at marinig
braids. The black and ang mga sigawan.
red rope coiled at my 9. “Putang ina”, nagiging
feet. mahina ka, malaking
buhok, Si Ramon ay
10. “I might know who is hinatak ang aking tirintas.
down there I can’t do it” Ang itim at pulang lubid
nakapulupot sa aking
11. “Why, you have e.s.p., paanan.
too woman?” Around his 10. “Pwede bang malaman
Adam’s apple, the skin ko kung sino ang
rippled as he laughed nandiyan hindi ko kaya
ito” isang bagay ang
12. Before Tony arrived, I nakahawak sa aking
suspected that the lalamunan. hindi ako
sergeant had slyly makahinga
desired me, maybe 11. Bakit ka may e.s.p sa
even worshipped me, in babae? Sa paligid ng
some grudging way, for kanyang lalamunan
my nerves of stone. namula ang balat habang
After each dive, he siya ay tumatawa
would never look at 12. Bago dumating si Tony,
what surfaced with me. ang aking hinala na ang
He only stared at my sarhento ay may
brown body in the wet seryosong pagnanais
tapis, then at my face, sakin, kahit na ako ay
always at my face, as if nagsisimba, kahit
hoping to find some sign nakakainis na paraan,
of breaking, for he never para sa ang aking
saw me weep over any matigas na kalooban,
 of the corpses that I
netted even when the
whole riverbank howled.
She has secret powers
inside, Pay Inyo had
said, thumping at his
chest; in war, we need
secret powers. No knew
that my hair stole all the
grief from my face. How
could anyone see the
ache in my scalp, the
trick of memory, the
betrayal of nerves at the
roots of my hair? Come
to think of it, it’s not my
ancestry, not my
father’s Spanish blood
but the flush of blood
from the heart that had
cursed the red into my
hair.
13. My hair, the anchor for
the remnants of a
village, for the soldiers,
and later, for tony. The
disappeared could at
least be found for a
decent burial. And the
river would be restored
to its old taste,
sweetened again by the
pagkatapos ng bawat
sisid, hindi siya
kailanman tumingin sa
kung ano man ang
lumitaw sa akin.
Nakatingin lamang siya
sa aking kayumanggi na
katawan sa basang
“tapis” tapos sa mukha
ko, na paraang umaasa
na makahanap ng senyas
ng pagsira , sapagkat
hindi niya ako nakikita na
umiiyak sa mga patay na
aking nakasama sa
buong ilog. Meron siyang
tinatagong
kapangyarihan, sabi ni
Pay Inyo, hinahampas
ang kanyang dibdib; sa
giyera kailangan ng lihim
na kapangyarihan.
Walang nakakaalam na
ang buhok ko ay ninakaw
lahat ng kalungkutan
galing sa aking mukha.
Paano nakita niya ang
lahat ng sakit sa aking
anit, bilis ng pag iisip ang
pagtataksil at pinakaugat
ng aking buhok. Kung
iisipin, hindi ito ang aking
pinanggalingan hindi
 hills. The we could fish
again or wash our
clothes there again, or
gather the kangkong
and gabi leaves at it’s
bank again. It meant 13. Ang aking buhok, Ang
sustenance, as food
from the town had been
scarce. Even the
soldiers partly
depended on the river
for their daily needs. So
why dump the bodies
there? The soldiers said
it wasn’t them, they said
the rain washed the
bodies down to the
river.
14. But how could you drink
this, eat my god! Tony
gagged over the fish
steamed in lemon grass
after he witnessed the
rescue of the young
guerilla. The following
day, he refused to eat or
drink. His limbs went
cold and locked around
him, then he developed
a chill, even as his
sweat soaked my mat.
He became incoherent
Espanyol ang dugo ng
aking ama kundi para
sirain ang dugo mula sa
puso na sumumpa sa
buhok kong pula.
angkla para sa mga labi
ng isang lugar, para sa
mga sundalo, at
pagkatapos kay Tony.
Ang mga nawala na
natagpuan ay kailangan
magkaroon ng maayos
na paglibing at ang ilog
ay maibabalik sa dating
anyo nito. Bumalik na
ang tamis ng bundok, at
pagkatapos ay pwede na
ulit kame mangisda o
kaya malinisan ang
aming mga damit ulit. At
kumuha ng mga
kangkong at dahon ng
gabi. At magiipon ulit.
Nangangahulugan ito ng
sustansya , tulad ng
pagkain na mula sa
bayan ang mahirap
makuha. Kahit na ang
mga sundalo ay
bahagyang nakadepende
sa ilog para sa pang
araw-araw nilang
 for weeks. Nearly
deranged by his strange
ailment, he would
scream about the lemon
grass fish growing fat
and swimming inside
the belly of the dead
girl. I though he was 14. Pero paano niyo maiinom
going to die. I wrapped
him with my hair each
night to keep him warm,
then fell in love.
15. Another river swells on
desperate nights like
this, flowing in the
pelvis. Strange how,
when close to death, we
become more intimate
with desire. One tries to
hide it, but this river
overflows. Each night,
when I hushed his cries
and calmed his shaking,
my tapis betrayed me
reweaving its flowers
into fishes that circled
my hipbone, which grew
as luminous as the
moon on the river, while
the fishes swam to my
breasts, biting behind
the nipples. His cold,
pangangailangan. Bakit
itinatapon ang katawan
doon? Ang sabi ng mga
sundalo hindi sila yon,
kundi ang ulan at
hinugasan nila ang mga
katawan sa ilog
ito, edi kainin diyos ko! Si
Tony ay nagbiro at sa
ibabaw ng isda na
pinasingaw sa dahon ng
lemon matapos niyang na
diskubre ang pagligtas sa
babaeng guerilla. Sa
susunod na araw
tinanggihan nito ang
pagkain at pag inom at
malamig ang kanyang
mga paa at nakapalibot
sa paligid niya
pagkatapos ay bumuo ng
isang malamig kahit na
pawis na pawis na ang
banig. Naging tuliro siya
nitong lingo halos naiinis
sa kaniyang kakaibang
nararamdaman.
Nagsigaw siya tungkol sa
dahon ng lemon na yung
isdang mataba ay
lumalago at lumalangoy
sa loob ng tiyan ng
 blue finger reached for
them, coaxing the fishes
to leap out. Then,
underneath my hair, he
loved me over and over
again, until the chill half-
ebbed from his flesh,
because I had shared it
with mine- ay, dear
reader, my scalp hurts
again. I can hear the
strands pushing out
stretching; it is the hum
of memory, my beloved
mumbling something
about winter love in the
tropics, his breathe
tinged with lemon grass.
16. “Was he that good?”
Ramon grabbed me by
the waist, and pulled me
to him. His young
breathe travelled my
face from brow to chin
and back. “ Really
good?” he sniggered.
17. Yes, he was as good as
any man who had come
to the end of his
journey, back to himself,
but only to himself.
babaeng namatay. Akala
ko mamatay na siya
pinulupot ko siya ng
aking buhok tuwing gabi
para mainitan, at
napaibig na siya sakin.
15. Ang isa pang ilog ay
meron malaking alon
mapanganib na sa
gabing katulad nito.
Umaagos sa Pelvis,
kataka-taka, kung gaano
kalapit ang kamatayan,
naging mas matalik tayo
sa ating mithiin.
Sinubukan ng isa na
itago ito, ngunit ang ilog
ay umaapaw, bawat gabi
ng napapanatag ko ang
kaniyang iyak at
napakalma ang kaniyang
pag nginig. Ang aking
tapis ay ipinagkanulo ko
ang mga bulaklak nito sa
mga isda na pumaligid sa
aking balakang, nung
lumaki naging maliwanag
ito nasa likod ito ng aking
utong. Ang kaniyang
lamig at asul na mga
daliri ay umabot sa
kanila. Paghihimok ng
isda para tumalon,

18. I'll take you away, Tony
had promised, I'll take
you back with me, back
to the light. And we will
cut the hair. Back to
clean, sunny beaches
where I could have long
weekend breakfast and
gaze at the water that
never change flavour?
Strange, lucky Aus-
traayl-yuh, savoured in
one lazy role of the
tongue - but not home,
never home, Tony. He
made ready to leave
anyway, so he could
arrange something for
me, for us at his 16. “Ganon ba siya
embassy. The sharpest
pair of scissors to cut
me off from my river.
19. As he was about to go, I
unbraided my hair which
he could not bear to see
loose after he had
recovered. I spread it
around the house,
hoping he would 17. Oo, siya ay magaling
understand. You know
Tony, all of this is
pagkatapos ay sa ilalim
ng aking buhok, paulit ulit
niya akong minahal,
hanggang sa lumamig at
lumiit mula sa kaniyang
laman dahil bahagi nito
ang sa aking anit mahal
kong mambabasa, ang
aking anit ay sumasakit
ulit. Naririnig ko ang mga
sumasadsad sa pagtulak
at pag unat, ito ang mga
kahihiyan ng pag iisip.
Ang isang bagay na
aking mahal ay tungkol
sa ibigan sa taglamig sa
tropiko ang kaniyang
hininga na may dahon ng
lemon.
kagaling?” Si Ramon ay
humawak sa aking
bewang at hinatak ako
papunta sa kaniya. Ang
kaniyang hininga ay
dumaloy sa aking mukha
mula sa kilay hanggang
sa baba at likod.
“Napakagaling?” Siya ay
ngumisi.
tulad niyang nakatapos
sa kaniyang paglalakbay,
 destiny, I whispered as
he left, but he never
heard me. I saw lights in
his eyes. He seemed 18. Dadalhin kita, ipinangako
happy, even inspired,
perhaps at the thought
of taking his lover home
with her cropped mane.
Time to go, he had said
after we buried the ten-
year-old's body
together. He had rocked
me to sleep then,
wondering why there
where no tears though
my voice cracked with
sorrow. Later he noticed
the faint streaks of white
at my nape. "For beauty
is nothing but the
beginning of terror. . ."
and we have no need of
that, Estrella.
20. Lemon grass and
fireflies this time,
strange, but how
beautiful, perhaps a
miracle, perhaps
salvation, one never
knows, shard of the holy 19. Habang papunta na siya,
light of Damascus,
maybe, sent for the
bumalik siya sa kaniyang
sarili, ngunit para sa
kaniya lamang.
ni Tony. Ibabalik kita sa
akin, pabalik sa liwanag.
At puputulin namin ang
buhok na iyon. Bumalik
sa malinis, maaraw na
mga beach kung saan
maaari akong magkaroon
ng mahabang pagtatapos
ng agahan sa katapusan
ng linggo at titigan ang
tubig na hindi nagbabago
ng lasa? Ang kakaibang,
masuwerteng Aus-traayl-
yuh, naaliw sa isang
tamad na pag ikot ng dila
- ngunit hindi sa bahay,
hindi sa bahay, Tony.
Handa siyang umalis
kahit papaano, upang
makapag-ayos siya ng
isang bagay para sa akin,
para sa amin sa kanyang
embahada. Ang matulis
na pares ng gunting
upang maputol ako mula
sa aking ilog.
hindi ko pinigilan ang
aking buhok na hindi niya
 soldiers... And the river kayang makita na
aysus, it does not taste maluwag pagkatapos
like fresh blood, not at niyang mabawi.
all... Pay Inyo brought Pinakalat ko ito sa paligid
me the news. His bony ng bahay, umaasa na
frame, hunched at the maiintindihan niya. Alam
bottom of my steps, was mo Tony, lahat ng ito ay
only a blur. But we want kapalaran, bulong ko
our river to taste only habang umalis siya,
like our river, he made ngunit hindi niya ako
the point of his visit. I narinig. Nakita ko ang
can't do it, no, please mga ilaw sa kanyang
God, but I knew that I mga mata. Tila masaya
could not escape my siya, kahit na inspirasyon,
final appointment. My marahil sa pag-iisip na
hair awoke to the dalhin ang kanyang
knowledge and my kasintahan sa bahay
scalp ached as it had kasama ang kanyang
never ached before. I tinig na mane. Oras na
wanted to pull out every pumunta, sinabi niya
strand that heard my pagkatapos naming
heart break then bang ilibing ang sampung
my head on the wall. taong gulang na
magkasama. Binato niya
21. “He wasn’t that good ako upang makatulog
after all –“ Ramon noon, nagtataka kung
paused, slowing his bakit walang luha kahit
words for effect. “Your na ang aking tinig ay
pale sissy did not even basag sa kalungkutan.
know how to fight – like Nang maglaon, napansin
a man.” He shoved his niya ang malabong mga
lips onto mine. guhitan ng puti sa aking
batok. "Para sa
22. A stone sank in my
womb. “You cur, you
beast – hayop ka!” I bit
his lips and kicked him
in the groin, then lashed
out with my braids of 20. 20. Kahil na damo at mga
black and red,
screaming, cur, cur, cur!
23. “Putang ina!” He tried to
duck the blows as he
cocked his rifle and
yelled out to his men.
The welts were
blooming on his face
and arms, the curse of
my red lights.
24. “So you’re the better
man? Oh, yes, pull the
trigger, brave Ramon,” I
sneered, gripping my
whip of hair, eyes
blurred and stinging.
25. “Ah, you cry after all,
Fish-Hair Woman,” the
boys sergeant smirked,
deliberately laying down
his weapon as he
approached me. “But
we’ll need nerves for
this job, won’t we?” His
kagandahan ay walang
anuman kundi ang simula
ng terorismo ..." at hindi
namin na kailangan iyan,
Estrella.
alitaptap sa oras na ito,
kakaiba, ngunit kung
gaano kaganda, marahil
isang himala, marahil ang
kaligtasan, hindi
kailanman alam ng isang
tao, shard ng banal na
ilaw ng Damasco,
marahil, ipinadala para sa
mga sundalo ... At ang
ilog aysus, ginagawa nito
hindi tikman tulad ng
sariwang dugo, hindi man
... Dinala sa akin ni Pay
Inyo ang balita. Ang
kanyang bony frame,
hunched sa ilalim ng
aking mga hakbang, ay
malabo lamang. Ngunit
nais naming matikman
ang aming ilog tulad ng
aming ilog, ginawa niya
ang punto ng kanyang
pagbisita. Hindi ko
magagawa ito, hindi,
mangyaring Diyos, ngunit
alam kong hindi ko
 voice was dangerously
tender. I raised my whip
once more. His men
cocked their rifles. I let
my hair fall.
26. “In her heart, she knows
she’ll do it – don’t you?”
Ramon unbraided my
hair slowly, taking great
pleasure in smoothing it
out into a net, for, as he
suspected, that was the
first time someone other
than Tony and the dead
had touched my hair.
The men watched this
defilement in absurd
respect, and the fireflies
returned, circling their
guns, drawing halos.
27. We went, a grim
procession to the river,
guarded by a host of
flying lights, the soldiers
holding my hair like a
bridal train. Again, I
remembered his lips
and the precious stones
on my back and the
river in my pelvis and
his lemon grass fish
maiiwasan ang aking
huling appointment.
Nagising ang aking
buhok sa kaalaman at sa
aking anit na sakit na
hindi pa ito nasasaktan
dati. Nais kong hilahin
ang bawat strand na
naririnig ang aking puso
ay bumagsak pagkatapos
ay tumama ang aking ulo
sa dingding.
21. "Hindi siya mabuti sa
lahat -" Tumahimik si
Ramon, pinabagal ang
kanyang mga salita para
mabisa. "Ang iyong
maputlang sissy ay hindi
alam kung paano
makipaglaban - tulad ng
isang tao." Inilapit niya
ang labi sa akin.
22. Isang bato ang nahulog
sa aking sinapupunan.
"Ikaw cur, hayop ka!"
Kinagat ko ang kanyang
mga labi at sinipa siya sa
singit, pagkatapos ay
pinalabas ng aking mga
balbas ng itim at pula,
sumisigaw, cur, cur, cur,
cur!
23. “Putang ina!” He tried to
 swimming into it from
the belly of a dead girl
now growing her face
and nipples back, and
her feet as if trying to
remember something,
and the soft mound of 24. "Kaya't ikaw ang mas
earth singing the ten-
year-old bones to sleep.
28. Thus the betrayal of
memory, while the
soldiers marvelled at
how my hair grew and
grew in their hands they 25. "Ah, sumigaw ka ng
were in on the secret
now. They knew that,
once I dived into the
waters sweet with
lemon grass, I would
never leave my heart on
the bank again.
duck the blows as he
cocked his rifle and yelled
out to his men. The welts
were blooming on his
face and arms, the curse
of my red lights.
mahusay na tao? Oh, oo,
hilahin ang gatilyo,
matapang na Ramon,
”isinubo ko, hinawakan
ang aking latigo ng
buhok, namumula ang
mga mata at nagkalat.
lahat, Babae na Buhok
na Buhok," ang mga
sarhento ng lalaki ay
napangiti, na sadyang
inilalagay ang kanyang
sandata habang
papalapit siya sa akin.
"Ngunit kakailanganin
natin ang mga nerbiyos
para sa trabahong ito,
hindi ba tayo?" Ang
kanyang tinig ay
mapanganib na
malambot. Tinaasan ko
ulit ang aking latigo.
Tinapik ng kanyang mga
kalalakihan ang kanilang
mga riple. Hinayaan kong
 bumagsak ang aking
buhok.
26. "Sa kanyang puso, alam
niya na gagawin niya ito -
hindi ba?" Hindi inalis ni
Ramon ang aking buhok
ng dahan-dahan, na
nasisiyahan sa
pagpapagaan nito sa
isang lambat, sapagkat,
tulad ng hinala niya, iyon
ang unang pagkakataon
na may isang tao maliban
kay Tony at ang namatay
ay hinawakan ang aking
buhok. Pinanood ng mga
kalalakihan ang
karumaldumal na ito
nang walang paggalang,
at ang mga bumbero ay
bumalik, paikot-ikot ang
kanilang mga baril,
gumuhit halos.
27. . Nagpunta kami, isang
mabagsik na prusisyon
sa ilog, na binabantayan
ng isang host ng mga
lumilipad na ilaw, ang
mga sundalo na hawak
ang aking buhok tulad ng
isang pangkasal na tren.
Muli, naalala ko ang
kanyang mga labi at ang
 mahalagang bato sa
aking likuran at ang ilog
sa aking pelvis at ang
kanyang limon na damo
na lumalangoy sa ito
mula sa tiyan ng isang
patay na batang babae
na ngayon ay lumalaki
ang kanyang mukha at
nipples pabalik, at ang
kanyang mga paa na
parang sinusubukan na
tandaan isang bagay, at
ang malambot na bundok
ng lupa na umaawit ng
sampung taong gulang
na mga buto upang
makatulog.
28. Sa gayon ang pagtataksil
ng memorya, habang ang
mga sundalo ay nagtaka
sa kung paano lumaki
ang aking buhok at
lumaki sa kanilang mga
kamay sila ay nasa
sikreto na ngayon. Alam
nila na, kapag sumisid
ako sa tubig na matamis
na may damo ng limon,
hindi ko na ulit iiwan ang
aking puso sa bangko.