Deney 1 - Haberleşme deney setinin tanıtımı ve kullanımı

Deney 1A - Haberleşme deney setinin tanıtımı

Ön tartışma
Bu laboratuvar dersinde kullanılacak olan haberleşme deney seti (Emona Telecoms-Trainer 101)
öğrencilerin haberleşme prensiplerini öğrenmesine yardımcı olmak amacıyla kullanılan bir
haberleşme laboratuvarı eğitim setidir. Bu set, haberleşme ders kitaplarında bahsedilen blok
diyagramları hayata geçirmenizi sağlar. Bir "blok diyagram", karmaşık bir devrenin basitleştirilmiş
bir gösterimidir. Örnek bir blok diyagram aşağıdaki Şekil 1'de gösterilmektedir.

Blok diyagramlar, devrelerin nasıl çalıştığını

dikkate almadan, elektronik sistemlerin
(örneğin bir radyo vericisi gibi) çalışma
prensibini açıklamak için kullanılır. Her blok, bir
sistemin ayrı bir görevi yerine getiren ve
yaptığı işe göre adlandırılan bir bölümünü
temsil eder. Haberleşme sistemlerinde
kullanılan yaygın blok örnekleri, toplayıcı
(adder), filtre (filter), faz kaydırıcı (phase Şekil 1
shifter) vb. olarak belirtilebilir.

Bu haberleşme deney seti, birçok haberleşme blok diyagramını uygulamak için bir araya
getirebileceğiniz bir blok (modül olarak adlandırılır) koleksiyonuna sahiptir.

Deney
Bu deney, üç bağımsız bölümden (2.1, 2.2 ve 2.3) oluşur ve her biri deney setinin bir veya daha
fazla analog modülünü tanıtır.

Ekipman

• Haberleşme deney seti

• Bilgisayar osiloskobu (cihazı ve programı)

• İki osiloskop kablosu

• Haberleşme deney seti bağlantı kabloları

• Kulaklık (stereo)
 Bu deney için bilmeniz gereken bazı şeyler

Bu kutu, bu deneyde kullanılan elektrikle ilgili bazı terimlerin tanımlarını içerir.

Aynı fazda olan iki sinyal birbirleriyle senkronizedir. Yani, aynı anda yukarı ve aşağı giderler.

Farklı fazda olan iki sinyal ise senkronize değildir. Yani, birbirleri ile aynı adımlarla
ilerlemezler. Farklı fazda olan iki sinyalin bir örneği aşağıdaki Şekil 3'te gösterilmiştir.

Faz farkı, iki sinyalin fazları arasındaki farkın ne kadar olduğunu tanımlar ve derece
cinsinden (bir dairedeki dereceler gibi) ölçülür. Aynı fazda olan sinyaller 0° faz farkına
sahiptir. Farklı fazda olan sinyaller ise 0° ile 360° arasında bir faz farkına sahiptir.

Bir sinüs dalgası, Şekil 2’de gösterilen şekilde

tekrarlanan bir sinyaldir.

Şekil 2

Bir kosinüs dalgası, diğer bir sinüs dalgası

ile aralarında tam olarak 90°'lik bir faz farkı
olan bir sinüs dalgasıdır. Bir sinüs dalgası ve
bir kosinüs dalgası Şekil 3'te gösterilmiştir
(İşaretlenmemişlerdir, çünkü bu durumda
hangisinin hangisi olduğu önemli değildir.).

Şekil 3

I. Temel Sinyaller (master signals), Konuşma (speech) ve Tampon (buffer) modülleri

Temel Sinyaller modülü

Temel Sinyaller modülü, bir AC sinyal üreteci veya osilatördür. Modül, aşağıda sıralanan altı adet
çıkışa sahiptir:

Analog Sayısal

• 2kHz sinüs dalgası • 2.083kHz kare dalga

• 100kHz sinüs dalgası • 8.33kHz kare dalga
• 100kHz kosinüs dalgası • 100kHz kare dalga

Her sinyal, modülün ön yüzünde uygun şekilde etiketlenmiş bir sokette mevcuttur.
Prosedür

1. Listelenen ekipmanı bir araya getirin.

2. Aşağıdaki Şekil 1'de gösterilen kurulumu yapın.

Şekil 1

Bu kurulum, aşağıdaki Şekil 2'deki blok diyagram ile gösterilebilir.

Şekil 2

3. Giriş dersindeki talimatlara göre osiloskobu ayarlayın.

4. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN (SINE-sinüs) çıkışının iki veya daha fazla
çevrimini görüntülemek için osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü ayarlayın.

5. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının genliğini (tepeden-tepeye) ölçün.

Ölçümünüzü aşağıdaki Tablo 1'e kaydedin.

İpucu: Sinyalin genliğini nasıl ölçeceğinizden emin değilseniz Giriş dersine bakın.

6. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının periyodunu ölçün ve kaydedin.

İpucu: Sinyalin periyodunu nasıl ölçeceğinizden emin değilseniz Giriş dersine bakın.

7. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının frekansını hesaplamak ve kaydetmek için
periyodu kullanın.

İpucu: Sinyalin frekansını nasıl hesaplayacağınızdan emin değilseniz Giriş dersine bakın.

8. Temel Sinyaller modülünün diğer iki analog çıkışı için 4’ten 7'ye kadar olan adımları
tekrarlayın. (KOS: COS-kosinüs)
 Tablo 1

Çıkış gerilimi Periyot Frekans

2kHz SİN

100kHz KOS

100kHz SİN

Çeşitli haberleşme sistemlerinin çalışması için, aynı frekansta olan ancak birbirleriyle farklı fazda iki
(veya daha fazla) sinüs dalgasının olması kritik öneme sahiptir. Aşağıdaki Şekil 3, farklı miktarlarda
faz farkı olan sinüs dalga çiftlerinin örneklerini gösterir.

Şekil 3

Sinyaller arasındaki faz farkını ölçebilmek haberleşme sistemlerinde yararlı bir beceridir. Deneyin
bir sonraki kısmı, Temel Sinyaller modülünün 100kHz SİN ve KOS çıkışları arasındaki faz farkını
ölçmenizi sağlayarak pratik yapmanıza olanak tanır.

9. Aşağıdaki Şekil 4'te gösterilen kurulumu yapın.

Not: Osiloskop kablolarının siyah uçlarını toprak (GND) soketine takın.

Şekil 4
İki sinyal arasındaki faz farkını ölçmeniz gerektiğinde aşağıdaki prosedür kullanılabilir.

10. A kanalının Bağlantı kontrolünü AC konumuna getirin ve Gerilim Aralığı kontrolünü ayarlayın.

11. Sinyalin olabildiğince az sayıda tam çevrimini görüntülemek için, osilokobun Zaman
Tabanı kontrolünü ayarlayın.

12. Sinyalin bir çevrimi için bölme sayısını sayın. Bu boyuta "periyot" diyelim.

Ölçümünüzü buraya kaydedin: Periyot =

13. B kanalının Gerilim Aralığı ve Bağlantı kontrollerini, A kanalının bu kontrolleri ile aynı
konuma ayarlayarak her iki sinyali de ekranda görüntüleyin.

14. Yapabildiğiniz kadar doğru şekilde, Şekil 5'te

gösterildiği gibi iki sinyal arasındaki bölme
sayısını sayın.

Bu boyuta "fark" diyelim. Ölçümünüzü buraya

kaydedin:

Fark =

Şekil 5

15. İki sinyal arasındaki faz farkını hesaplamak için aşağıdaki denklemi kullanın.
Hesaplamanızın cevabını Tablo 2'ye kaydedin.

𝑓𝑎𝑟𝑘
Φ 𝑓𝑎𝑟𝑘𝚤 = × 360°
𝑝𝑒𝑟𝑖𝑦𝑜𝑡

Tablo 2
SİN ve KOS çıkışları
arasındaki Φ farkı

Soru 1
Bir sinüs dalgası ile bir kosinüs dalgası arasındaki teorik faz kayması 90°'dir. Ölçümünüz
tam olarak 90° değilse, farkı ne açıklayabilir?
Konuşma modülü
Sinüs dalgaları haberleşme için oldukça önemlidirler. Birçok haberleşme sisteminde taşıyıcı sinyal
olarak yaygın şekilde kullanılırlar. Sinüs dalgaları ayrıca mükemmel test sinyalleri oluştururlar. Ancak,
çoğu haberleşme ekipmanının amacı (diğer şeylerin yanı sıra) konuşmanın iletilmesidir ve bu nedenle
sinüs dalgaları yerine konuşma sonucu üretilen sinyalleri kullanarak ekipmanın çalışmasını incelemek
faydalı olacaktır. Deney seti, konuşma modülünü kullanarak bunu yapmanızı sağlar.

16. Osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü 2ms/div konumuna ayarlayın.

17. Aşağıdaki Şekil 6'da gösterilen kurulumu yapın.

Not: Osiloskop kablosunun siyah ucunu toprak (GND) soketine takın.

Şekil 6

18. Osiloskop ekranını izlerken mikrofona konuşun. Birkaç kez "bir" ve "iki" dediğinizden
emin olun. Ayrıca uğultu yapmayı ve ıslık çalmayı deneyin.

Tampon modülü
Yükselteçler, haberleşme sistemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Genellikle sinyalleri
büyütmek için kullanılırlar. Ayrıca, normalde birbirine bağlanamayan cihazlar ve devreler arasında
bir arayüz olarak da kullanılırlar. Deney setindeki tampon modülü, her iki fonksiyonu da yapabilen
bir yükselteçtir.

19. Tampon modülünü bulun ve Kazanç kontrolünü “hareket”inin (yani kontrolün alabileceği
değerler için hareket edebileceği aralığın bütünü) yaklaşık ortasına ayarlayın.

20. Şekil 7’de gösterilen kurulumu yapın.

Not: Osiloskop kablolarının siyah (kısa) uçlarını toprak (GND) soketine takın.
 Şekil 7

Bu kurulum, aşağıdaki Şekil 8'deki blok diyagram ile gösterilebilir.

Şekil 8

21. Tampon modülünün girişinin iki veya daha fazla çevrimini görüntülemek için osiloskobun
Zaman Tabanı kontrolünü ayarlayın.

22. Sinyalleri ekranda olabildiğince büyük görmek (ekranın en üst ve en alt çizgilerinden
dışarı taşmadan) ve aynı zamanda karşılaştırabilmek için osiloskobun Gerilim Aralığı
kontrollerinin her ikisini de aynı konuma ayarlayın.

23. Tampon modülünün girişinin genliğini (tepeden-tepeye) ölçün. Ölçümünüzü

aşağıdaki Tablo 3'e kaydedin.

İpucu: Sinyalin tepeden-tepeye gerilimini nasıl ölçeceğinizden emin değilseniz Giriş

dersine bakın.

24. Tampon modülünün çıkışının genliğini (tepeden-tepeye) ölçün ve Tablo 3'e kaydedin.

Tablo 3

Giriş gerilimi Çıkış gerilimi

Bir yükseltecin çıkışının, girişi ile karşılaştırıldığında ne kadar büyük olduğunun ölçüsü kazanç
(AV) olarak adlandırılır. Bir yükseltecin kazancı basit bir oran olarak ifade edilebilir ve aşağıdaki
denklem kullanılarak hesaplanır:

𝑉𝑜𝑢𝑡
𝐴𝑉 =
𝑉𝑖𝑛

Önemli bir nokta olarak, eğer yükseltecin çıkış sinyali girişi ile karşılaştırıldığında ters ise, bu
gerçeği vurgulamak için genellikle kazanç rakamının önüne negatif bir işaret konur.

Soru 2
Tampon modülünün kazancını hesaplayın (mevcut kazanç ayarında).

Tampon modülünün kazancı değişkendir. Gerekirse, çıkış gerilimi giriş geriliminden daha küçük
olacak şekilde ayarlanabilir. Bu bir yükseltme işlemi değildir. Aksine bir kayıp veya “zayıflatma”dır.
Deneyin bir sonraki kısmı, zayıflatmanın kazanç rakamını nasıl etkilediğini gösterir.

25. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin ve daha
sonra çıkışında bir sinüs dalgası görene kadar saat yönünde biraz çevirin.

İpucu: Önce osiloskobun A ve B kanallarının Gerilim Aralığı kontrollerini ayarlamanız

gerekir.

26. Tampon modülünün girişinin genliğini ölçün. Ölçümünüzü aşağıdaki Tablo 4'e kaydedin.

27. Tampon modülünün yeni çıkışının genliğini ölçün ve kaydedin.

Tablo 4

Giriş gerilimi Çıkış gerilimi

Soru 3
Tampon modülünün yeni kazancını hesaplayın.
 Soru 4
Kazanç rakamı açısından, yükseltme ve zayıflatma arasındaki fark nedir?

Yükselteçler, DC güç kaynağının gerilimini alır ve bunu yükseltecin giriş sinyalinin bir kopyasını
yapmakta kullanır. Bu durumda, DC güç kaynağı yükseltecin çıkışının büyüklüğünü sınırlar.
Yükselteç, DC güç kaynağının geriliminden daha büyük bir sinyal çıkarmaya zorlanırsa, sinyalin üst
ve alt kısımları kesilir. Bu tür sinyal bozulmalarına kırpılma (clipping) denir.

Kırpılma, genellikle yükseltecin giriş sinyali yükseltecin kazancı için çok büyük olduğunda
gerçekleşir. Böyle olduğunda, yükseltecin aşırı sürüldüğü (overdriven) söylenir. Ayrıca, bu durum
yükseltecin kazancı giriş sinyali için çok büyükse de oluşabilir. Kırpılmayı göstermek için:

28. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü saat yönünde tamamen çevirerek giriş ve çıkış
sinyallerini görüntüleyin.

Soru 5
Tamponun kazancı yeterince büyük olsaydı, çıkış sinyalinin nasıl görüneceğini düşünürdünüz?

29. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.

Kulaklıklar düşük empedanslı cihazlardır - tipik olarak yaklaşık 50Ω. Çoğu elektronik devre, böyle
düşük empedanslı cihazların çıkışlarına bağlanabileceği şekilde tasarlanmamıştır. Bu nedenle, deney
setindeki modüllerin çoğunun çıkışına kulaklıklar doğrudan bağlanmamalıdır.

Bununla birlikte, tampon modülü özellikle düşük empedanslarla çalışmaya uygun olarak
tasarlanmıştır. Bu sebeple tampon modülü, sinyalleri dinleyebilmenizi sağlamak için, modüllerin
çıkışları ile kulaklıklar arasında bir arayüz görevi görebilir. Deneyin sonraki kısmı bunun nasıl
yapıldığını göstermektedir.

30. Tampon modülünün Kazanç kontrolünün saat yönünün tersine tamamen çevrildiğinden
emin olun.

31. Kulaklığı takmadan önce, kablosunu Tampon modülünün kulaklık soketine takın.

32. Kulaklığı takın.

33. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü saat yönünde yavaşça çevirin ve sinyali dinleyin.

34. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışındaki kabloyu çıkarın ve Konuşma
modülünün çıkışına bağlayın.

35. Mikrofona konuşun ve sinyali dinleyin.

36. Konuşma modülünün çıkışındaki kabloyu çıkarın ve Temel Sinyaller modülünün 100kHz
SİN çıkışına bağlayın.

37. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü saat yönünde dikkatlice çevirin ve sinyali dinleyin.

Soru 6
Temel Sinyaller modülünün 100kHz SİN çıkışından neden bir şey duyulamıyor?

38. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü tekrar saat yönünün tersine tamamen çevirin.

II. Toplayıcı (adder) ve Faz Kaydırıcı (phase shifter) modülleri

Toplayıcı modülü
Birçok haberleşme sistemi, sinyallerin birbirine eklenmesini gerektirir. Toplayıcı modülü bu
amaç için tasarlanmıştır.

Prosedür

1. Toplayıcı modülünü bulun ve g kontrolünü (B girişi için) saat yönünün tersine tamamen
çevirin.

2. Toplayıcı modülünün G kontrolünü (A girişi için) hareketinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

3. Aşağıdaki Şekil 1'de gösterilen kurulumu yapın.

Not: Osiloskop kablolarının siyah uçlarını bir toprak (GND) soketine takın.

Şekil 1

Şekil 1'deki kurulum, Şekil 2'deki blok diyagram ile gösterilebilir.

 Şekil 2

4. Toplayıcı modülünün çıkışının ve Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının iki veya
daha fazla çevrimlerini görüntülemek için osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü ayarlayın.

5. Osiloskobun her iki Gerilim Aralığı kontrolünü ±5V konumuna ayarlayın.

6. Toplayıcı modülünün G kontrolünü sola ve sağa kaydırın ve etkiyi gözlemleyin.

Soru 1
G kontrolü, Toplayıcı modülünün performansını nasıl değiştirir?

7. Toplayıcı modülünün A girişindeki gerilimi ölçün. Ölçümünüzü Tablo 1'e kaydedin.

8. Toplayıcı modülünün G kontrolünü saat yönünde tamamen çevirin.

9. Toplayıcı modülünün çıkış gerilimini ölçün ve kaydedin.

10. Toplayıcı modülünün A girişindeki gerilim kazancını hesaplayın ve kaydedin.

11. Toplayıcı modülünün G kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.

12. 9. ve 10. adımları tekrarlayın.

Tablo 1

Giriş gerilimi Çıkış gerilimi Kazanç

Maksimum
B girişi
Minimum

Soru 2
A girişi için kazanç aralığı nedir?
13. Toplayıcı modülünün G kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.

14. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışından gelen kabloyu, Toplayıcı modülünün
A girişinden çıkarın ve Toplayıcının B girişine bağlayın.

15. Toplayıcı modülünün g kontrolünü saat yönünde tamamen çevirin.

16. Toplayıcı modülünün çıkış gerilimini ölçün. Ölçümünüzü aşağıdaki Tablo 2'ye kaydedin.

17. Toplayıcı modülünün B girişinin gerilim kazancını hesaplayın ve kaydedin.

18. Toplayıcı modülünün g kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.

19. 16. ve 17. adımları tekrarlayın.

Tablo 2

Giriş gerilimi Çıkış gerilimi Kazanç

Maksimum
A girişi
Minimum

Soru 3
Tablo 1 ve 2'deki sonuçları karşılaştırınız. Toplayıcı modülünün iki girişi hakkında
kazançları açısından ne söyleyebilirsiniz?

20. Toplayıcı modülünün kazanç kontrollerinin her ikisini de saat yönünde tamamen çevirin.

21. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışını, Toplayıcı modülünün girişlerinin ikisine
de bağlayın, giriş sinyali ve çıkış sinyalini görüntüleyin.

22. Toplayıcı modülünün yeni çıkış gerilimini ölçün. Ölçümünüzü aşağıdaki Tablo 3'e kaydedin.

Tablo 3

Toplayıcı’nın çıkış gerilimi

Soru 4
Toplayıcı modülünün giriş ve çıkışlarındaki sinyallerin genlikleri arasındaki ilişki nedir?
Faz Kaydırıcı modülü
Birçok haberleşme sistemi, iletilecek sinyalin (konuşma, müzik ve/veya video) fazının
değiştirilmesini gerektirir. Daha sonraki deneylerde bu sistemleri uygulayabilmek için, herhangi
bir sinyalin fazını herhangi bir miktarda kaydırabilmek çok önemli olacaktır. Faz Kaydırıcı
modülü bu amaç için tasarlanmıştır.

23. Faz Kaydırıcı modülünü bulun ve Faz Değişimi kontrolünü 0° konumuna getirin.

24. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü hareketinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

25. Aşağıdaki Şekil 3'te gösterilen kurulumu yapın

Not 1: Osiloskop kablolarının siyah uçlarını bir toprak (GND) soketine yerleştirin..

Not 2: Faz Kaydırıcı modülündeki LED yanacaktır, ancak bununla ilgilenmeyin. LED, düşük
frekanslı girişiniz için modülün otomatik olarak kendisini ayarladığını göstermek için kullanılır.

Şekil 3

Şekil 3'teki kurulum, aşağıdaki Şekil 4'teki blok diyagram ile gösterilebilir.

Şekil 4

26. Faz Kaydırıcı modülünün çıkışının ve Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının iki
veya daha fazla çevrimlerini görüntülemek için osiloskop kontrollerini ayarlayın.
27. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü sola ve sağa değiştirin ve iki sinyal
üzerindeki etkiyi gözlemleyin.

28. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Değişimi anahtarını 180° konumuna ayarlayın.

29. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü sola ve sağa değiştirin ve iki sinyal
üzerindeki etkiyi gözlemleyin.

Soru 5
Bu modülün çıkış sinyalinin fazı, farklı miktarlarda kaydırılabilir …

□ ancak her zaman giriş sinyalini yönlendirir (fazı ileridedir).

□ ancak her zaman giriş sinyalini geciktirir (fazı geridedir).
□ ve giriş sinyalini yönlendirebilir veya geciktirebilir.

Soru 6
Faz Kaydırıcı modülü bir sinyali 360° kaydırabilir mi? İpucu: Emin değilseniz 27-29.
adımları tekrarlayın.

III. Gerilim Kontrollü Osilatör (VCO-voltage controlled oscillator) modülü

Adından da anlaşılacağı gibi, VCO modülü Temel Sinyaller modülü gibi bir osilatördür. Ancak,
VCO modülü ile Temel Sinyaller modülünün iki farkı vardır, bunlar:

• VCO modülünde sadece iki çıkış (1 analog ve 1 sayısal) varken, Temel Sinyaller
modülünde altı çıkış (3 analog ve 3 sayısal) vardır.

• VCO modülünün çıkış frekansı değişken iken, Temel Sinyaller modülünün çıkışlarının
frekansı sabittir (2kHz, 8kHz ve 100kHz).

Prosedür

1. VCO modülünü bulun ve Kazanç kontrolünü hareketinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

2. VCO modülünün Frekans Ayarı kontrolünü hareketinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

3. VCO modülünün Aralık (range) anahtarını LO konumuna ayarlayın.

4. Şekil 1'de gösterilen kurulumu yapın.

 Şekil 1

Şekil 1'deki kurulum, Şekil 2'deki blok diyagram ile gösterilebilir.

Şekil 2

5. VCO modülünün SİN çıkışının iki veya daha fazla çevrimini görüntülemek için
osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü ayarlayın.

6. VCO modülünün SİN çıkışının genliğini (tepeden-tepeye) ölçün. Ölçümünüzü

aşağıdaki Tablo 1'e kaydedin.

İpucu: Sinyalin genliğini nasıl ölçeceğinizden emin değilseniz Giriş dersine bakın.

Tablo 1

Çıkış gerilimi

SİN çıkışı

7. VCO modülünün Frekans Ayarı kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.

8. VCO modülünün yeni çıkışının iki veya daha fazla çevrimini görüntülemek için
osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü yeniden ayarlayın.

9. Dalga şeklinin periyodunu ölçün ve bunu frekansını hesaplamak için kullanın.

Frekansı Tablo 2'ye kaydedin.

İpucu: Sinyalin periyodunu nasıl ölçeceğinizden ve/veya frekansını nasıl

hesaplayacağınızdan emin değilseniz Giriş dersine bakın.

10. VCO modülünün Frekans Ayarı kontrolünü saat yönünde tamamen çevirin.

11. Osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü uygun şekilde yeniden ayarlayın.

12. Dalga şeklinin periyodunu ölçün ve bunu frekansını hesaplamak ve kaydetmek için kullanın.

13. VCO modülünün Aralık anahtarını HI konumuna getirin.

14. 7-12. adımları tekrarlayın.

Tablo 2

Minimum Maksimum
frekans frekans

Aralık - LO

Aralık - HI

Daha önce gördüğünüz gibi, VCO modülünün çıkış frekansı, Frekans Ayarı kontrolü kullanılarak
elle değiştirilebilir. Frekans, modülün VCO Giriş'indeki (VCO Input) gerilimin büyüklüğünün
değiştirilmesiyle elektronik olarak da değiştirilebilir. Deneyin bir sonraki kısmı, Değişken DCV
(variable DCV) modülü kullanılarak bunun nasıl yapıldığını göstermektedir.

15. Değişken DCV modülünü bulun ve VDC kontrolünü hareketinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

16. Aşağıdaki Şekil 3'te gösterilen kurulumu yapın.

Not: Osiloskop kablolarının siyah uçlarını bir toprak (GND) soketine yerleştirin.

Şekil 3

Bu kurulum, aşağıdaki Şekil 4'teki blok diyagram ile gösterilebilir.

Şekil 4
17. Osiloskobun B kanalının Gerilim Aralığı kontrolünü ±5V konumuna ayarlayın.

18. Osiloskobun B kanalının Bağlantı kontrolünü DC konumuna ayarlayın.

19. Osiloskobun ekranını izlerken Değişken DCV modülünün VDC kontrolünü saat
yönünde çevirin.

Soru 1
VDC kontrolünü saat yönünde çevirdiğinizde, Değişken DCV modülünün VDC çıkışının
genliğine ne olur?

Soru 2
VDC kontrolünü saat yönünde çevirdiğinizde, VCO modülünün çıkışının frekansına ne olur?

20. Değişken DCV modülünün VDC kontrolünü hareketinin yaklaşık ortasına geri getirin,
ardından osiloskobun ekranını izlerken saat yönünün tersine çevirin.

Soru 3
VDC kontrolünü saat yönünün tersine çevirdiğinizde, Değişken DCV modülünün VDC
çıkışının genliğine ne olur?

Soru 4
VDC kontrolünü saat yönünün tersine çevirdiğinizde, VCO modülünün çıkışının
frekansına ne olur?
Deney 1B - Denklemleri modellemek için haberleşme deney setinin kullanımı

Ön tartışma
Matematik elektroniğin önemli bir parçasıdır ve bu özellikle haberleşme için geçerlidir. Öğreneceğiniz
üzere, tüm haberleşme sistemlerinin çıkışı bir denklemle matematiksel olarak tanımlanabilir.

Bu kılavuz için ihtiyaç duyacağınız matematik göreceli olarak hafif olmakla beraber, bazı
denklemler burada verilmiştir. Ayrıca, kullanacağımız deney seti haberleşme denklemlerinin
hayata geçirilmesi için modellenmesine yardımcı olur.

Deney
Bu deneyde, göreceli olarak basit olan iki denklem, haberleşme deney seti kullanılarak uygulanacaktır.

Ekipman

• Haberleşme deney seti

• Bilgisayar osiloskobu (cihazı ve programı)

• İki osiloskop kablosu

• Haberleşme deney seti bağlantı kabloları

Bu deney için bilmeniz gereken bazı şeyler

Bu kutu, bu deneyde kullanılan elektrikle ilgili bir terimin tanımını içerir.

İki sinyal arasında 180° faz farkı olduğunda, aralarında yarım çevrimlik adım farkı olur. Bu
fark, aşağıdaki Şekil 1'de gösterilmiştir. Gördüğünüz gibi iki sinyal daima ters yönlerde
hareket eder. Yani, biri artarken diğeri azalır (veya tersi şekilde).

Şekil 1

Deneyin bu bölümünde, iki elektrik sinyalini toplamak için Toplayıcı modülünü kullanacaksınız.
Matematiksel olarak şu denklemi uygulayacaksınız:

Toplayıcı modülü çıkışı = Sinyal A + Sinyal B

Prosedür

1. Listelenen ekipmanı bir araya getirin.

2. Toplayıcı modülünü bulun, G ve g kontrollerini hareketlerinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

3. Aşağıdaki Şekil 2'de gösterilen kurulumu yapın.

Not: Gösterilmemesine rağmen, osiloskop kablolarının siyah uçlarını toprak (GND) soketine takın.

Şekil 2

Bu kurulum Şekil 3'deki blok diyagram ile gösterilebilir.

Şekil 3

4. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının iki veya daha fazla çevrimini görüntülemek
için osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü ayarlayın.

5. Toplayıcı modülünün B girişine giren kabloyu çıkarın.

6. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının genliğini (tepeden-tepeye) ölçün.

Ölçümünüzü buraya kaydedin:

7. Toplayıcı modülünün G kontrolünü, çıkış gerilimi giriş gerilimiyle (6. adımda ölçülen)
aynı büyüklükte olana kadar ayarlayın.

Not: Bu, Toplayıcı modülünün A girişi için kazancı -1 yapar.

8. Toplayıcı modülünün B girişine kabloyu tekrar bağlayın.

9. Toplayıcı modülünün A girişine giren kabloyu çıkarın.

10. Toplayıcı modülünün g kontrolünü, çıkış gerilimi giriş gerilimiyle (6. adımda ölçülen)
aynı büyüklükte olana kadar ayarlayın.

Not: Bu, Toplayıcı modülünün B girişi için kazancı -1 yapar ve Toplayıcı modülünün iki
girişinin aynı kazanca sahip olması gerektiği anlamına gelir.

11. Toplayıcı modülünün A girişine kabloyu tekrar bağlayın.

Şekil 3 ve 4'te gösterilen kurulum şimdi aşağıdaki denklemi uygulamaya hazırdır:

Toplayıcı modülü çıkışı = Sinyal A + Sinyal B

Toplayıcı modülünün iki girişinin aynı sinyal olduğuna dikkat edin - bir 4Vp-p 2kHz sinüs dalgası.
Bu değerlerle denklem şöyle olur:

Toplayıcı modülü çıkışı = 4Vp-p (2kHz sinüs) + 4Vp-p (2kHz sinüs)

Denklem çözüldüğünde şunu elde ederiz:

Toplayıcı modülü çıkışı = 8Vp-p (2kHz sinüs)

Bakalım pratikte ne elde ediyoruz.

12. Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının genliğini ölçün. Ölçümünüzü Tablo 1'e kaydedin.

Not: Gerilim, Temel Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışının yüklenmesi nedeniyle 6. adımda
ölçülenden biraz farklı olabilir.

13. Toplayıcı modülünün çıkışının genliğini ölçün ve kaydedin.

Tablo 1

Giriş gerilimi Çıkış gerilimi

Soru 1
Toplayıcı modülünün ölçülen çıkış gerilimi teorik olarak öngörüldüğü gibi tam olarak 8Vp-p mi?

Soru 2
Bunun iki sebebi nedir?

Deneyin bir sonraki bölümünde, iki elektrik sinyalini birbirine ekleyeceksiniz, ancak bunlardan
birinin fazı kaydırılmış olacak. Matematiksel olarak aşağıdaki denklemi uyguluyor olacaksınız:

Toplayıcı modülü çıkışı = Sinyal A + Sinyal B (faz kayması ile)

14. Faz Kaydırıcı modülünü bulun ve Faz Değişimi anahtarını 180° konumuna ayarlayın.

15. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü hareketinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

16. Aşağıdaki Şekil 4’te gösterilen kurulumu yapın.

Not: Osiloskop kablolarının siyah uçlarını bir toprak (GND) soketine takın.

Şekil 4

Bu kurulum, Şekil 5'te gösterilen blok diyagram ile gösterilebilir.

Şekil 5

Şekil 4 ve 5'te gösterilen kurulum şimdi aşağıdaki denklemin uygulanmasına hazırdır:

Toplayıcı modülü çıkışı = Sinyal A + Sinyal B (faz kayması ile)

Toplayıcı modülünün iki girişi hala aynı sinyaldir - bir 4Vp-p 2kHz sinüs dalgası. Bu değerlerle
denklem şöyle olur:

Toplayıcı modülü çıkışı = 4Vp-p (2kHz sinüs) + 4Vp-p (faz kayması ile 2kHz sinüs)

İki sinyal aynı genliğe ve frekansa sahip olduğunda, faz kayması tam olarak 180° ise, dalga şeklindeki
herhangi bir noktada gerilimleri her zaman birbirinin tam tersidir. Yani, bir sinüs dalgası +1V olduğunda
diğeri -1V'tur, biri +3.75V olduğunda diğeri -3.75V’tur vb.. Bu durumda, yukarıdaki denklem çözüldüğü
zaman, şunu elde ederiz:

Toplayıcı modülü çıkışı = 0Vp-p

Bakalım pratikte ne elde edeceğiz.

 17. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü, Faz Kaydırıcı modülünün çıkışı ile Temel
Sinyaller modülünün 2kHz SİN çıkışı arasında 180° faz farkı olduğu görünene kadar ayarlayın.

18. Osiloskobun B kanalının kablosunu Faz Kaydırıcı modülünün çıkışından ayırın ve Toplayıcı
modülünün çıkışına bağlayın.

19. Toplayıcı modülünün çıkışının genliğini ölçün. Ölçümünüzü Tablo 2'ye kaydedin.

İpucu: Uygun bir görüntü elde etmek için muhtemelen B kanalının Gerilim Aralığı kontrolünü
ayarlamanız gerekecektir (±200mV ayarını deneyin).

Tablo 2

Çıkış gerilimi

Soru 3
Çıkışın teorik olarak öngörüldüğü gibi 0V olmamasının iki nedeni nedir?

Aşağıdaki prosedür, Toplayıcı ve Faz Kaydırıcı modüllerini ayarlamak için kullanılabilir, böylece
kurulumun boş bir çıkışı olur. Yani, çıkış sıfır volta yakın olur.

20. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü sola ve sağa çevirin ve Toplayıcı modülünün
çıkışı üzerindeki etkiyi gözlemleyin.

21. En düşük çıkış gerilimini elde etmek için Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü ayarlayın.

Soru 4
Şimdi, Toplayıcı modülünün iki girişindeki sinyaller arasındaki faz kayması hakkında ne
söylenebilir?

22. Toplayıcı modülünün g kontrolünü sola ve sağa doğru çevirin ve Toplayıcı modülünün
çıkışı üzerindeki etkiyi gözlemleyin.

23. En küçük çıkış gerilimini elde etmek için, Toplayıcı modülünün g kontrolünü ayarlayın.

Soru 5
Şimdi, Toplayıcı modülünün iki girişinin kazancı hakkında ne söylenebilir?