Deney 4 - Tek yan bant bastırılmış taşıyıcı (SSBSC) modülasyonu ve

demodülasyonu

Ön tartışma
Bu kılavuzda daha önce ele alınan iki haberleşme sistemini (AM ve DSBSC) karşılaştırılınca, DSBSC’nin
AM'den (en az %66) daha fazla güç tasarrufu sağladığı görülür, çünkü DSBSC’de taşıyıcı iletilmez.
Bununla birlikte, her iki sistem de toplam ve fark frekanslarını (üst ve alt yan bantlar) üretir ve iletir,
böylece birbirleriyle aynı bant genişliğine sahip olurlar.

Adından da anlaşılacağı gibi, Tek Yan Bant Bastırılmış Taşıyıcı (SSBSC veya sadece SSB) sistemi
yalnızca bir yan bant iletir. Başka bir deyişle, SSB ya toplam ya da fark frekansını iletir ancak her
ikisini birden iletmez. Önemli bir nokta olarak, hangi yan bandın kullanıldığı önemli değildir çünkü ikisi
de orijinal mesajdaki tüm bilgileri içerir.

Sadece bir yan bandın iletilmesi sebebiyle SSB modülasyonu, DSBSC ve AM bant genişliğinin
sadece yarısını gerektirir ki bu da önemli bir avantajdır.

Aşağıdaki Şekil 1, basit bir mesaj sinyalini, modüle edilmemiş bir taşıyıcıyı ve ayrıca mesajla taşıyıcıyı
SSBSC modüle etmenin sonucunu göstermektedir. Yakından bakarsanız, modüle edilen taşıyıcının
mesajla aynı şekilde olduğunu ancak mesajla veya taşıyıcıyla aynı frekansta olmadığını göreceksiniz.

Şekil 1

Yaygın bir SSB üretme yöntemi, basitçe bir DSBSC sinyali üretmek ve ardından yan bantlardan
sadece birini bir filtre kullanarak seçmekten ibarettir. Bu, filtre yöntemi (veya frekans yöntemi)
olarak bilinir. Bununla birlikte, bir DSBSC sinyalindeki iki yan bant frekansı birbirine yakındır ve bu
nedenle özel filtreler kullanılmalıdır. Bu da, yaygın olmayan uygulamalar için kullanılan bu filtrelerin
pahalı olabileceği anlamına gelir.
Gittikçe daha popüler hale gelen SSB'yi üretmenin bir başka yolu faz yöntemi’dir. Bu yöntemde, yan
bantlardan birini üretim aşamasında iptal etmek için (sonradan filtrelemek yerine) faz ayrımı adı verilen
bir teknik kullanır.

Telekomünikasyon kuramında, bu süreci tanımlayan matematiksel model şöyledir:

SSB = (mesaj x taşıyıcı) + (90° faz kayması ile mesaj x 90° faz kayması ile taşıyıcı)

Eğer denkleme yakından bakarsanız, bunun iki çarpımın toplamı olduğunu fark edeceksiniz. Mesaj
basit bir sinüs dalgası olduğunda, iki çarpımın çözümü bize dört sinüs dalgasının üretildiğini söyler.
Mesajın faz kaymasının +90° veya -90° olmasına bağlı olarak, üretilen sinyallerin frekansları ve faz
farkları aşağıdaki gibi olur:

Bunlar... Veya bunlar...

** Taşıyıcı + mesaj ** Taşıyıcı + mesaj
** Taşıyıcı - mesaj ** Taşıyıcı - mesaj
** Taşıyıcı + mesaj ** Taşıyıcı + mesaj (180° faz kaydırılmış)
** Taşıyıcı – mesaj (180° faz kaydırılmış) ** Taşıyıcı - mesaj

Mesajın faz kaymasının +90° veya -90° olmasına bakılmaksızın, dört sinüs dalgası birbirine eklendiğinde,
bunlardan ikisi aynı fazdadır ve bir sinüs dalgası (ya taşıyıcı + mesaj ya da taşıyıcı - mesaj) üretmek için
toplanırlar, diğer iki sinüs dalgası ise ters fazdadır ve birbirlerini tamamen iptal ederler. Başka bir deyişle,
bu işlem yalnızca bir toplam veya fark sinyali (yani yalnızca bir yan bant) üretir.

SSB modülatörünün faz yöntemini uygulayan blok diyagram, aşağıdaki Şekil 2'de gösterilmektedir.

Şekil 2

SSB sinyalleri bir taşıyıcı içermediğinden, DSBSC sinyalleriyle aynı şekilde çarpım sezme kullanılarak
demodüle edilmesi gerekir (çarpım sezicinin çalışması Deney 3B'nin ön tartışmasında özetlenmiştir).
Deney
Bu deneyde, faz yönteminin matematiksel modelini uygulayarak bir SSB sinyali üretmek için
haberleşme deney setini kullanacaksınız. Daha sonra mesajı yeniden üretmek için bir çarpım sezici
(çalınan bir taşıyıcı ile) kullanacaksınız.

Önemli bir nokta olarak, bu deneyi yalnızca bir sinüs dalgası mesajı için yapacaksınız (yani, konuşmayı
SSB modüle ve demodüle etmeyeceksiniz). Çünkü, Faz Kaydırıcı modülü tarafından oluşturulan faz
kayması frekansa bağlıdır (yani verilen herhangi bir ayar için, faz kayması farklı frekanslarda farklıdır).
Konuşma gibi karmaşık bir mesajda, tüm sinüs dalgalarına 90° faz kayması sağlamak için bir “geniş
bant faz kaydırma devresi” kullanmak gerekir.

Ekipman

• Haberleşme deney seti

• Bilgisayar osiloskobu (cihazı ve programı)

• İki osiloskop kablosu

• Haberleşme deney seti bağlantı kabloları

Prosedür

Kısım A - Basit bir mesaj kullanarak bir SSB sinyali üretme

1. Yukarıda listelenen ekipmanı bir araya getirin.

2. Aşağıdaki Şekil 3'te gösterilen kurulumu yapın.

Not: Osiloskop kablolarının siyah uçlarını toprak (GND) soketine takın.

Şekil 3

Şekil 3'teki kurulum, Şekil 4'teki blok diyagram ile gösterilebilir. Bu kurulum, birbirleriyle faz farkı olan
iki mesaj sinyalini üretmek için kullanılır.
 Şekil 4

3. İki mesaj sinyalinin iki veya daha fazla çevrimini görüntülemek için osiloskobun Zaman Tabanı
kontrolünü ve her iki kanalın Gerilim Aralığı kontrollerini ayarlayın.

4. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Değişimi anahtarını 180° konumuna ayarlayın.

5. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü hareketinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

6. İki mesaj sinyalinin aralarında faz farkı olduğunu kontrol edin.

Not: Bu aşamada, faz farkının ne olduğu önemli değildir.

7. Kurulumu Şekil 5'te gösterildiği gibi değiştirin.

Hatırlayın: Noktalı çizgiler, önceden bağlanan kabloları gösterir.

Şekil 5

Bu kurulum Şekil 6'daki blok diyagram ile gösterilebilir. Bu kurulum, iki mesaj sinyalini, birbirleriyle tam
olarak 90° faz farkı olan iki adet 100kHz sinüs dalgası (taşıyıcılar) ile çarpmak için kullanılır.
 Şekil 6

8. Alt Çarpıcı modülünün çıkışında (yani osiloskobun B kanalında) bir DSBSC sinyali olup
olmadığını osiloskop ekranından kontrol edin.

9. Osiloskobun B kanalının girişini, alt Çarpıcı modülünün çıkışından ayırın ve onu üst Çarpıcı
modülünün çıkışına bağlayın.

10. Üst Çarpıcı modül çıkışının da bir DSBSC sinyali olup olmadığını kontrol edin.

11. Toplayıcı modülünü bulun ve G ve g kontrollerini hareketlerinin yaklaşık ortasına ayarlayın.

12. Kurulumu aşağıdaki Şekil 7'de gösterildiği gibi değiştirin.

Şekil 7

Şekil 7'deki kurulum, Şekil 8'deki blok diyagram ile gösterilebilir. Toplayıcı modülü, iki DSBSC sinyalini
birbirine eklemek için kullanılır. DSBSC sinyallerindeki sinüs dalgaları arasındaki faz ilişkileri, onlardan
ikisinin birbirini güçlendirdiği ve diğer ikisinin birbirini iptal ettiği anlamına gelir.
 Şekil 8
Soru 1
SSB modülatöründen çıkan sinyalin, bu aşamada bir SSB sinyali olma olasılığı düşüktür. Bunun
iki sebebi nedir? İpucu: Emin değilseniz onlardan biri ön tartışmayı okuyarak cevaplanabilir.

Deneyin bir sonraki kısmı, kurulumu gerçek bir SSB modülatörüne dönüştürmek için gerekli ince
ayarları yapmanıza olanak sağlar.

13. Toplayıcı modülünün G kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.

Not: Bu, Toplayıcı modülünün A girişindeki sinyali kurulumun çıkışından kaldırır.

14. 4Vp-p çıkış elde etmek için, Toplayıcı’nın g kontrolünü ayarlayın.

15. Bağlantı kablosunu Toplayıcı modülünün B girişinden ayırın.

Not: Bu, Toplayıcı modülünün B girişindeki sinyali kurulumun çıkışından kaldırır.

16. 4Vp-p’lik bir çıkış elde etmek için Toplayıcı’nın G kontrolünü ayarlayın.

17. Bağlantı kablosunu tekrar Toplayıcı’nı B girişine bağlayın.

Toplayıcı modülünün iki girişinin kazancı şimdi neredeyse aynı olacaktır.

18. Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü sola ve sağa değiştirin ve ayarın kurulumun
çıkışının zarfları üzerindeki etkisini gözlemleyin.
19. Zarfları mümkün olduğunca "düz" yapmak için Faz Kaydırıcı modülünün Faz Ayarı kontrolünü
ayarlayın.

İki mesaj arasındaki faz farkı şimdi yaklaşık 90° olacaktır.

20. Çıkışın zarflarını daha düz hale getirip getiremeyeceğinizi görmek için Toplayıcı modülünün
G kontrolünü değiştirin.

21. Çıkışın zarflarını daha düz hale getirip getiremeyeceğinizi görmek için Faz Kaydırıcının
Faz Ayarı kontrolünü değiştirin.

Zarflar elde edebildiğiniz kadar düz olduğunda, Toplayıcı modülünün iki girişinin kazancı birbirine
çok yakındır ve iki mesaj arasındaki faz farkı 90°'ye çok yakındır.

22. Osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü 50µs/div konumuna ayarlayın.

23. Osiloskobun Yatay Yakınlaştırma kontrolünü x2 konumuna ayarlayın.

24. SSB sinyalinin görülebilir uzunluğunu yakından incelemek için osiloskobun Genel Görünümü
Yakınlaştır penceresindeki kutuyu sağa ve sola hareket ettirin.

Soru 2
Bu SSB sinyali kaç tane sinüs dalgasından oluşuyor?

Soru 3
SSB modülatörünün bu deneydeki girişleri için bu sinyal hangi iki frekans olabilir? İpucu: Emin
değilseniz ön tartışmaya bakın.

25. Osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü 50µs/div konumuna, Yatay Yakınlaştırma kontrolünü ise
x1 konumuna geri ayarlayın.

Kısım B - Mesajı kurtarmak için çarpım seziciyi kullanma

26. Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre modülünü bulun ve Kazanç kontrolünü hareketinin tam
ortasına ayarlayın.

27. Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre modülünün yumuşak Kesim Frekansı Ayarını tamamen
saat yönünde çevirin.

28. Kurulumu Şekil 9'da gösterildiği gibi değiştirin.

 Şekil 9

Şekil 9'da gösterilen düzeneğe yapılan eklemeler, aşağıdaki Şekil 10'daki blok diyagram ile
gösterilebilir. Çarpıcı modülü ve Araçlar modülündeki RC Alçak Geçiren Filtre, orijinal mesajı SSB
sinyalinden demodüle eden bir çarpım seziciyi uygulamak için kullanılır.

Şekil 10

29. Orijinal mesajı ve kurtarılmış mesajı osiloskopta karşılaştırın.

Soru 4
Orijinal mesaj ile kurtarılmış mesaj arasındaki ilişki nedir?