T.C.

İstanbul Medeniyet Üniversitesi

Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü

Haberleşme Laboratuvarı
Kılavuzu

Analog ve Sayısal
Haberleşme Deneyleri

2020
 İçindekiler

Haberleşme laboratuvarına giriş....................................……............... Giriş

1 - Haberleşme deney setinin tanıtımı ve kullanımı.................................. Deney 1

2 - Genlik modülasyonu (AM) ve demodülasyonu.................................... Deney 2

3 - Çift yan bant bastırılmış taşıyıcı (DSBSC) modülasyonu ve demod.... Deney 3

4 - Tek yan bant bastırılmış taşıyıcı (SSBSC) modülasyonu ve demod... Deney 4

5 - Frekans modülasyonu (FM) ve demodülasyonu.................................. Deney 5

6 - Örnekleme ve yeniden yapılandırma................................................... Deney 6

7 - Darbe kod modülasyonu (PCM) kodlama ve kod çözme..................... Deney 7

8 - Genlik kaydırmalı anahtarlama (ASK) ................................................. Deney 8

9 - Frekans kaydırmalı anahtarlama (FSK) .............................................. Deney 9

10 - Faz kaydırmalı anahtarlama (PSK) ..................................................... Deney 10

Giriş

Deney Seti
Bu laboratuvar dersinde kullanılacak olan haberleşme deney seti (Emona Telecoms-Trainer 101)
öğrencilerin haberleşme prensiplerini öğrenmesine yardımcı olmak amacıyla kullanılan bir
haberleşme laboratuvarı eğitim setidir. Bu set, haberleşme ders kitaplarında bahsedilen blok
diyagramları hayata geçirmenizi sağlar. Bir "blok diyagram", karmaşık bir devrenin basitleştirilmiş
bir gösterimidir. Örnek bir blok diyagram aşağıdaki Şekil 1'de gösterilmektedir.

Blok diyagramlar, devrelerin nasıl çalıştığını

dikkate almadan, elektronik sistemlerin
(örneğin bir radyo vericisi gibi) çalışma
prensibini açıklamak için kullanılır. Her blok,
bir sistemin ayrı bir görevi yerine getiren ve
yaptığı işe göre adlandırılan bir bölümünü
temsil eder. Haberleşme sistemlerinde
kullanılan yaygın blok örnekleri, toplayıcı
(adder), çarpıcı (multiplier), osilatör Şekil 1
(oscillator) vb. olarak belirtilebilir.

Aşağıda gösterilen deney seti, birçok haberleşme blok diyagramını uygulamak için bir araya
getirebileceğiniz bir blok (modül olarak adlandırılır) koleksiyonuna sahiptir.
Haberleşme Laboratuvarı Kılavuzu
Haberleşme Laboratuvarı Kılavuzu, bu laboratuvar dersinde kullanacağımız deney setine ait
laboratuvar kılavuzu (Emona 101 Trainer Lab Manual - Volume 1) temel alınarak hazırlanmıştır.
Deneyler, sınıf çalışmalarında öğretilen teorik kavramları desteklemeyi amaçlamaktadır.
Öğrencilerin sadece temel bir matematik bilgisi ile beraber belirli bir haberleşme bilgisine sahip
oldukları varsayılmaktadır.

Bu kılavuz, AM ve FM yayıncılığı gibi tüm öğrencilerin bildiği temel konulardan, mobil telefonlarda
ve kablosuz ağlarda kullanılan bazı teknolojilere kadar telekomünikasyon kavramlarının geniş bir
aralığını kapsamaktadır. Her deneyde, ilgili teknoloji öğrenciye en temel ve en basit düzeyde
açıklanmaktadır.

Öğrencinin öğrenme deneyimini daha akılda kalıcı kılmak için, araştırılan modülasyon veya kodlama
yöntemi ile öğrencinin genellikle hem osiloskopta sinyalleri görebilmesi hem de sinyallerin sesini
dinleyebilmesi sağlanacaktır.

Öğrenme deneyimini öğrenci için daha değerli kılan bir diğer önemli faktör de deneysel yaklaşıma
uygun olarak öğrenciye "hata yapma izni verilmesi"dir. Deneyi yaparken öğrencinin sürekli
gözlemler ve ayarlamalar yapması gerekir. Eğer sinyaller beklenildiği gibi değilse, o zaman gereken
düzeltmenin bir ayarlama mı yoksa yanlış bir ara bağlantı mı olduğuna öğrencinin karar vermesi
gerekir.

Bu kılavuzdaki her bir deney, incelenen konu ve ardından dikkatlice derecelendirilmiş uygulamalı
etkinlikler hakkında öğrencinin temel bir bilgi elde etmesini sağlar. Bir sonraki bölüme devam
etmeden önce, her alt bölümün sonunda öğrencilerden yapılan işle ilgili olarak anladıklarını
doğrulamak için soruları yanıtlaması istenir.

Bölümler herhangi bir sırayla ele alınabilir, ancak, sonraki bölümlere geçmeden önce tüm
öğrencilerin ilk üç bölümü tamamlamaları zorunludur. Bölüm 1, elektrik sinyallerini görüntülemek için
osiloskop kullanımını anlatır. Bölüm 2, deney setinin fonksiyonlarının tanıtımı ile devam eder ve
Bölüm 3, elektronik fonksiyonel blokları kullanarak matematiksel modelleme kavramını tanıtır.

Bu deney setinde, mevcut deneyler değiştirilerek yeni kavramları öğrencilere aktarmak için
tamamen yeni deneyler de oluşturulabilir.
Osiloskop kullanımı

Ön tartışma
Osiloskop, elektronik endüstrisindeki en özellikli test
ekipmanlarından birisidir. Osiloskop, gerilimin görsel
olarak gösterilmesini sağlar, böylece gerilimin şekli
incelenebilir. Ayrıca, kullanıcının, gerilimin büyüklüğü
(veya genlik) ve çevrim süresi (veya periyot) gibi kritik
boyutlarını ölçmesini sağlar.

Göreceğiniz gibi, osiloskop haberleşme ekipmanlarının testlerinde özellikle kullanılır ve bu

kılavuzdaki deneylerin çoğu için bir osiloskop gereklidir. 20MHz çift kanallı temel bir osiloskop
deneyler için yeterli olacaktır.

Deney
En temel osiloskoplar bile birçok “kontrol”e (yani ayarlama için kullanılan herhangi bir düğme,
buton, anahtar vs.) sahiptir ve bu nedenle osiloskoplarla sinyalleri görüntülemek ve ölçmek her
zaman kolay olmayabilir. Bu deney, osiloskop ekranında her seferinde kararlı bir kare dalga sinyali
görüntülemek için size bir prosedür sunar. Osiloskop kullanma konusunda çok fazla deneyiminiz
yoksa bir başlangıç noktası olarak bu prosedürü kullanmanız önerilir.

Bu kılavuzdaki deneyler, AC sinyalleri görüntülemenin yanı sıra, onların genliklerini veya

periyotlarını ölçmenizi sağlar. Bu kılavuzdaki deneylerde, geleneksel masaüstü osiloskop yerine
küçük bir osiloskop cihazı ve osiloskop programından oluşan bir bilgisayar osiloskobu (PicoScope)
kullanılacaktır.

PicoScope Penceresi
Ekipman

• Bilgisayar osiloskobu (cihazı ve programı)

• Bir osiloskop kablosu

• Osiloskop için ön panel yerleşimi (PicoScope penceresi)

Bu deney için bilmeniz gereken bazı şeyler

Bu kutu, bu deneyde kullanılan elektrikle ilgili bazı terimlerin tanımlarını içerir.

Bir sinyalin genliği, onun fiziksel büyüklüğüdür ve volt (V) cinsinden ölçülür. Genellikle
ya dalga şeklinin ortasından tepeye (tepe gerilimi denir) veya en altından tepeye
(tepeden-tepeye gerilim denir) şeklinde sinyalin genliği ölçülür.

Bir sinyalin periyodu, bir çevrimi tamamlamak için geçen zamandır ve saniye (s)
cinsinden ölçülür. Periyot küçük olduğunda, mili saniye (ms) ve hatta mikro saniye (μs)
cinsinden ifade edilir.

Bir sinyalin frekansı, her bir saniyedeki çevrim sayısıdır ve hertz (Hz) cinsinden ölçülür.
Bir saniyede çok fazla çevrim olduğunda, frekans kilo hertz (kHz) ve hatta mega hertz
(MHz) cinsinden ifade edilir.

Bir sinüs dalgası, Şekil 1'de gösterilen şekilde

tekrarlanan bir sinyaldir.

Şekil 1

Bir kare dalga, Şekil 2'de gösterilen şekilde

tekrarlanan bir sinyaldir.

Şekil 2
Prosedür

1. Çalıştırma:

i) Bilgisayar osiloskobu cihazını bağlantı kablosu ile bilgisayarınıza bağlayın.

ii) Bilgisayarınızın masaüstünde bulunan osiloskop programını (PicoScope 6) çalıştırın.

Program açılınca ekranda bir osiloskop penceresi görünmelidir.

2. Dikey kontroller:

i) Kanal Ayarları Araç Çubuğu’nda (channel setup toolbar) bulunan A ve B kanalları için
Gerilim Aralığı (giriş aralığı) kontrolünü ±10V konumuna ayarlayın.

ii) Her iki kanal için Bağlantı kontrolünü AC konumuna ayarlayın.

Not: Kanal Seçenekleri menüsündeki kontrollerin ayarları ise Prob:x1, Maksimum bit
sayısı: 8 bit, Ölçek: 1, Ofset:%0 konumunda olmalıdır.

3. Yatay kontroller:

i) Yakalama Ayarları Araç Çubuğu’nda (capture setup toolbar) bulunan Zaman Tabanı
(toplama süresi) kontrolünü 500μs/div konumuna ayarlayın.

Not: Yakalama Ayarları Araç Çubuğu’nda Osiloskop Modu seçili olmalı ve Örnekler
(örnek sayısı) kontrolü ise 8kS konumunda olmalıdır.

4. Tetikleme kontrolleri:

i) Tetikleme Araç Çubuğu’nda (triggering toolbar) bulunan Tetik Modu kontrolünü

Otomatik konumuna ayarlayın.

ii) Tetikleme Kaynağı (tetik kanalı) kontrolünü A konumuna ayarlayın.

iii) Yön kontrolünü Yükselen Kenar olarak seçin.

Not: Eşik (tetik düzeyi) kontrolü 0V, Ön Tetik (tetik öncesi süre) kontrolü ise %50
konumunda olmalıdır.

5. Test etme:

i) Kanal Ayarları Araç Çubuğu’nda bulunan Sinyal Üreteci menüsündeki Dalga Tipi
kontrolünü Kare, Başlangıç Frekansı kontrolünü 2kHz, Genlik kontrolünü 2V olarak
ayarlayın ve Sinyal Açık kutucuğunu seçin.

ii) B kanalını kapalı konuma alın. Osiloskop cihazındaki A kanalının girişini AWG (arbitrary
waveform generator) çıkışına bağlamak için osiloskop kablosunu kullanın.

Osiloskop doğru çalışıyorsa, şimdi ekranda sabit bir kare dalga görmelisiniz.
Bir AC dalga şeklinin genliğinin osiloskop kullanılarak
ölçümünde, yaygın olan tepeden-tepeye geriliminin
ölçülmesidir. Yani, dalga şekli en düşük noktasından en
yüksek noktasına kadar ölçülür. Bu, Şekil 3'te gösterilmiştir.

Osiloskobun AWG çıkışını ölçmek için, aşağıdaki prosedürü

kullanarak bir AC dalga şeklinin genliğini ölçme uygulaması
yapın.

Şekil 3

6. Dalga şeklini, ekranın en üst ve en alt

çizgilerinden dışarı taşmadan, mümkün
olduğunca büyük yapmak için Kanal A’nın
Gerilim Aralığı kontrolünü kullanın.

Ekranınız şimdi Şekil 4'teki gibi görünmelidir.

Şekil 4

7. Dikey eksendeki değerlere göre bu dalga şeklinin tepeden-tepeye gerilimini ölçün ve

aşağıdaki Tablo 1’e kaydedin.

Tablo 1
AWG çıkışının
tepeden-tepeye gerilimi

Bir AC dalga şeklinin bilinmesi gereken diğer boyutu

onun periyodudur. Periyot, bir çevrimin
tamamlanması için geçen zamandır ve bu, Şekil 5'te
gösterilmiştir.

Dalga şeklinin periyodunu bilmek kendi başına

yararlı olsa da, aynı zamanda sinyalin frekansını Bir çevrimin periyodu
hesaplamamızı sağlar.

Aşağıdaki prosedürü kullanarak, bir AC dalga

şeklinin periyodunu ölçme ve frekansını hesaplama
uygulaması yapın.
Şekil 5
8. Osiloskobun AWG sinyalinin bir tam
çevrimini, ekranda olabildiğince geniş
görüntülemek için Zaman Tabanı
kontrolünü kullanın.

Ekranınız şimdi Şekil 6’daki gibi görünmelidir.

9. Dalga şeklinin bir tam çevrimi için yatay

eksendeki bölmeleri sayın.

İpucu: Alt bölmeleri de dikkate alın.

Şekil 6
10. Bu sayıyı Zaman Tabanı kontrolünün ayarlarıyla çarpın.

Örneğin: 8.6 bölme saydıysanız ve Zaman Tabanı kontolünün ayarı 5ms/div ise, 8.6'yı
5ms ile çarpın. Bu değerlerin kullanılması durumunda periyot 43ms bulunur, ancak sizin
ölçümünüz farklı olacaktır.

11. Ölçümünüzü aşağıdaki Tablo 2'ye kaydedin.

12. Dalga şeklinin frekansını hesaplamak için ölçülen periyot değerini kullanın. Frekansı nasıl
hesaplayacağınızdan emin değilseniz Tablo 2'nin altında bulunan kutudaki notları okuyun.

Tablo 2

AWG çıkışının periyodu

AWG çıkışının frekansı

Periyottan frekansı hesaplama

Bir dalga şeklinin periyodunun, bir çevrimi tamamlama süresi olduğunu hatırlayın.
Periyot için standart ölçü birimi saniyedir.

Tanım olarak frekans , bir sinyalin bir saniyedeki oluşan çevrim sayısıdır. Bu
nedenle, bir sinyalin frekansını hesaplamak için bir sayısı sinyalin periyoduna
bölünür.

Denklem olarak ise şöyle yazılır ( f : frekans, p: periyot ) :

1
f=
𝑝