ΜΑΙΟΣ 2020 ΠΕΡΙΟΔΟΣ Γ΄

No18

Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ & Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΤ Ι Σ Μ Ο Υ
Γράφουν οι :
Π. Γουλάρας
Σ. Δερμιτζάκης
Ν. Ντάσιος
Α. Παφίλης
Λ. Τσικριτζής
Α. Τζιόλας
Ε. Τζιόλας
Yuval Harari
Max Tegmark

- ΣΤΑ ΒΑΘΙΑ ΝΕΡΑ της ΚΡΙΣΗΣ

- Συνεργατισμός : μία απάντηση
στην κρίση (μετά την πανδημία)
- Μεταλιγνιτική εποχή (ΔΕΗ,
Δυτ.Μακεδονία, το στοίχημα)
- Πανδημία, συγκρίνοντας
Ιρλανδία & Ελλάδα
- Η Γενοκτονια των Ποντίων
- ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ :Στις Πρέσπες
Φωτ. Αλεξ. ΤΖΙΟΛΑ : Ενα περιβόλι στην Πίνδο

- ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1915-1918:
· Το Μακεδονικό Μέτωπο
· Τo 1ο Αεροδρόμιο στη Σοφούλη
- Harari-Tegmark: Ζητείται ενα νέο
παγκόσμιο σχέδιο.

Ελληνική Ιστορία: ΜΑΗΣ του ’36 8-10 Μαίου 1936

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ • ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Εκδίδεται στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
 ΕΥΡΩΠΗ - ΕΛΛΑΔΑ - Πανδημία & Οικονομική Κρίση
ΣΤΑ ΒΑΘΙΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ.
Δεδομένα και σχέδια πλοήγησης.
Ι. Ύφεση σε Ε.Ε και Ελλάδα.
Τα δομικά προβλήματα της Ελλάδας και
πώς επηρεάζουν τα δεδομένα.
Ας είμαστε ψύχραιμοι και ορθολογιστές. Όπως και
στο προηγούμενο (17ο) τεύχος εκτενώς αναπτύξαμε, η
Ελλάδα σε σύγκριση με τις χώρες-μέλη της ευρωζώνης
θα βρεθεί σε χειρότερη θέση για τρείς (3) λόγους :
e-Δίαυλος |
Edward Dodwell (1767 – 13 May 1832) Irish painter : Πορταριά
Γράφει ο Ελευθέριος ΤΖΙΟΛΑΣ
1ος. Γιατί έχει πίσω της μια 10ετή διάβρωση-
υποχώρηση από την κρίση και τις περιοριστικές
μνημονιακές πολιτικές, με χαρακτηριστικό το
μέγεθος του χρέους, το οποίο μετά από τρία μνημόνια
εξακολουθεί στο ύψος του 175 % του ΑΕΠ.
σελ. 2
2ος. Γιατί το συνολικό οικονομικό -παραγωγικό της
μοντέλο αποτελεί ένα κατά βάση καταναλωτικό και
μη παραγωγικό μοντέλο υπερεξαρτημένο, μάλιστα,
στο παραγωγικό του μέρος από τομείς και κλάδους
δραστηριότητας που θα δεχθούν βαρύ πλήγμα από
την κρίση (τουρισμός, τριτογενής τομέας, ισχνός
πρωτογενής τομέας).
3ος. Γιατί η υποστήριξη τόσο με τη διάθεση
ρευστότητας (τραπεζική ανεπάρκεια, νέος κύκλος
‘’κόκκινων δανείων’’), όσο και πρόσθετων πόρων
από την Ε. Ένωση (ακαμψία γερμανικού imperium,
ασυμφωνία δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές
ανάγκες οικονομίας (οικονομιών) σε βαθιά ύφεση,
η οποία για πολλούς συγκρίνεται με εκείνη του 1929
και πάντως οπωσδήποτε πολύ βαθύτερη από την
αντίστοιχη του 2009.
Ο πρωτογενής τομέας με ποσοστό πλέον 3% στο ΑΕΠ
και με 13% της συνολικής απασχόληση, εξαναγκάζει
τη χώρα να εισάγει μεγάλες ποσότητες γεωργικών και
κτηνοτροφικών προϊόντων , τα περισσότερα των οποίων
παρήγαγε στο παρελθόν η ίδια. Η εξάρτηση σε βασικά
είδη διατροφής από εις εισαγωγές κινδυνεύει να αποβεί
τραγική, εξωθώντας σε μια επισιτιστική κρίση, καθώς
μάλιστα οι χώρες παραγωγής αυτών των προϊόντων
προγραμματίζουν περιορισμό εξαγωγών σ΄αυτά τα
προϊόντα αναγκαία για τον δικό τους πληθυσμό.
Η έλλειψη τέτοιων προϊόντων διατροφής θα συνοδευθεί
και από άνοδο των τιμών τους επιβαρύνοντας το
εμπορικό ισοζύγιο, αλλά και οξύνοντας την κατάσταση
μεγάλων τμημάτων του ελληνικού πληθυσμού που
λόγω ανόδου των τιμών δεν θα είναι σε θέση προμήθειάς
τους.
Ο συνδυασμός επισιτιστικής και εισοδηματικής κρίσης
μπορεί να αποτελέσει ένα εφιαλτικό σενάριο !...
Ο τριτογενής τομέας των υπηρεσιών στην Ελλάδα,
περιλαμβάνοντας τον τουρισμό (κακώς ο τουρισμός
αναφέρεται ως ‘’βαριά βιομηχανία’’ της Ελλάδας), το
εμπόριο, τις υπηρεσίες, την εκπαίδευση, την υγεία, τις
επικοινωνίες, τις τραπεζικές υπηρεσίες, τις μεταφορές
αποτελεί έναν γιγάντιο τομέα, με ποσοστό μεγαλύτερο
από το 80% (82%), δημιουργώντας μαζί με τον
e-Δίαυλος |
καταναλωτικό χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας
σοβαρότατη ανισορροπία στο συνολικό της μοντέλο.
Η θεαματική αύξηση του τριτογενούς τομέα, με
επίφαση τον τουρισμό, καθώς και η θεαματική
μείωση του πρωτογενούς, χωρίς την απαραίτητη
αύξηση -ισχυροποίηση -επέκταση και εκσυγχρονισμό
του δευτερογενούς τομέα (της βιομηχανίας και της
μεταποιητικής παραγωγής), αυτά τα τρία στοιχεία
(στην ιστορική τους τα τελευταία 60 χρόνια εξέλιξη)
καθόρισαν την ανισοβαρή δομική σύνθεση, αλλά και
τα δομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας.
Αν αναζητούμε, λοιπόν, ‘‘κανονικότητα’’ με χαρακτη-
ριστικά μιας οικονομίας εύρωστης, ανταγω-νιστικής
και πραγματικά αναπτυσσόμενης, αυτά είναι τα μείζονα
δομικά της στοιχεία και μια ανάλογη στρατηγική
μετασχηματισμού της πρέπει να συγκροτηθεί και να
εφαρμοσθεί.
Η ύφεση στην Ευρώπη, σύμφωνα με τις τελευταίες
εκτιμήσεις (οι οποίες μεταβάλλονται καθώς μετακινείται
το χρονικό σημείο επανόδου των ομαλών συνθηκών
λειτουργίας), θα κυμανθεί κατά μέσο όρο στο -7,4%,
δηλαδή μεγαλύτερο από το -4,5%, το αντίστοιχο της
χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2009.
Η Ευρ. Ένωση (επίτροπος Π. Τζεντιλόνι) προβλέπει για
την Ελλάδα πτώση του ΑΕΠ,-9,7% (για το 2020).
Αλλά, πολλές άλλες εκτιμήσεις, όπως και στο
προηγούμενο τεύχος (17ο) αναφέραμε δίνουν πολύ
μεγαλύτερη ύφεση, με τις πιο απαισιόδοξες να μιλούν
για -18,1%.
Ακόμα, και με την εκτίμηση της Ε. Ένωσης (- 9,7%), το
2020, θα διαμορφώσει το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων
κατά περίπου -36% χαμηλότερα από το αντίστοιχο του
2009.
Οι περισσότεροι δίνουν για το 2021, ανάκαμψη,
παρουσιάζοντας την κίνηση της οικονομίας με το
σχήμα ‘‘V” (= θεαματική πτώση/2020 - πολύ μεγάλη
άνοδος/2021). Δίνουν στα πλαίσια αυτών των
αναλύσεων για την Ελλάδα μια ανάπτυξη (ορθότερα,
μεγέθυνση) της τάξεως του + 7,5 % για το 2021.
Υπάρχουν, όμως, και αρκετοί που θέτουν το όλο
ζήτημα πιο πολυπαραγοντικά (π.χ., Κρούγκμαν,
σελ. 3
Ρουμπινί κλπ) που προσφέρουν ως σχήμα πρόβλεψης
- και με βεβαιότητα σε περιπτώσεις ‘‘οικονομιών
μονοκαλλιέργειας’’- αντί ‘‘V’’, το σχήμα ‘‘U’’, που
σημαίνει παράταση της ύφεσης.
Η χώρα το 2019 είχε ένα δημόσιο χρέος επί του ΑΕΠ :
175% που αντιστοιχεί σε 360δισ. €.
Χωρίς να είναι, όπως παραπάνω αναπτύξαμε, δυνατή
η ακριβής προσέγγιση της αύξησης του χρέους, λόγω
του ότι η χώρα δεν έχει ακόμα επιστρέψει σε κανονική
λειτουργία, αν θεωρήσουμε ότι η ύφεση θα κυμανθεί
μεταξύ -9% και 14%, εκτιμήσεις που λογίζονται
ρεαλιστικές τότε το χρέος της χώρας αναμένεται να
γυρίσει σε δραματικά ύψη, στην περιοχή του 200% !!
Ασφαλώς και άλλες χώρες του Νότου θα υποστούν
ανάλογη πίεση, π.χ., η Ιταλία με δημόσιο χρέος 135%
αναμένεται να κινηθεί σε πρωτόγνωρα γι αυτήν ύψη
της τάξεως του 170%.
Αυτό σημαίνει ότι η χώρα 16 μήνες μετά την τυπική
έξοδο από τα Μνημόνια κινδυνεύει να επανέλθει σε
κατάσταση χρεοκοπίας.
ΙΙ. Επιπτώσεις κρίσης ανά τομέα.
Πολιτικές παρέμβασης και ευκαιρίες.
Μέχρι τέλος Μαρτίου, 260.000 επιχειρήσεις είχαν
δηλώσει αναστολή των εργασιακών συμβάσεων.
Τούτο, με ένα χονδρικό υπολογισμό σημαίνει
ότι με βεβαιότητα περί τις 400.000 εργαζόμενοι
αντιμετωπίζουν το φάσμα τις ανεργίας.
Στον Τουρισμό, που μαζί με τους συνεργαζόμενους
κλάδους (σίτιση, εστίαση, δώρα, ψυχαγωγία κλπ)
αποτελεί το 24% - 28 % του ΑΕΠ, το πρώτο εξάμηνο
έχει οριστικά χαθεί, πράγμα που σημαίνει ότι το 35%
που αντιστοιχεί στο εξάμηνο του έχει χαθεί.
Και μόνο από αυτή την απώλεια μπορεί να υπολογίσει
κανείς μια μείωση του ΑΕΠ της τάξεως 8 % - 9% το οποίο
παρά κάποια διόρθωση του από άλλες οικονομικές
δραστηριότητες, στο σύνολο του χρόνου θα ξεπεράσει
το -10%. Μεγάλο αναμένεται το πρόβλημα στις
μεταφορές και ιδιαίτερα στις αερομεταφορές, με την
ΑΕGEAN, ως τη σημαντικότερη ελληνική αεροπορική
εταιρεία να αντιμετωπίζει οξύτατο πρόβλημα.
e-Δίαυλος |
Οι μειώσεις των τιμών των καυσίμων δεν μπορούν να
εξουδετερώσουν την οικονομική βύθιση του τομέα
αυτού.
Οι εφοδιαστικές αλυσίδες, τα logistics θα έχουν
προβλήματα καθώς θα αναπτύσσονται ταυτόχρονα
δύο προβλήματα και μειώσεις παραγωγής, άρα μειώσεις
μεταφερόμενων αγαθών, και μείωση κατανάλωσης
λόγω χαμηλού τουριστικού τζίρου, μειωμένων
εισοδημάτων και υψηλής ανεργίας.
Ο τομέας της ενέργειας θα δεχθεί ισχυρή πίεση. Ενώ τα
κόκκινα δάνεια θα αυξηθούν και πάλι δημιουργώντας
μια νέα γενιά χρεωμένων νοικοκυριών και επιχειρήσεων,
σωρεύοντας επισφάλειες σ΄ ένα τραπεζικό σύστημα
που θα επιστρέψει στη χρόνια μέγγενη παθητικών.
Γεγονός, που θα δημιουργεί στενότητα τραπεζικής
ρευστότητας παρά τη σταθερή στήριξη από την ΕΚΤ.
Ο δανεισμός επιχειρήσεων θα διογκωθεί δημιουργώντας
αβεβαιότητες για την μελλοντική βιωσιμότητα τους.
Οι εξαγωγές θα δεχθούν πίεση και για τους παραπάνω
λόγους αλλά και για λόγους μείωσης της αγοραστικής
δύναμης των χωρών παραλαβής των εξαγόμενων
αγαθών.
Ορισμένοι τομείς θα κινηθούν ανοδικά : π.χ., τα
προϊόντα με βάση την αλκοόλη. Ήδη εγχώριες
μονάδες σε αδράνεια ή σε υπολειτουργία επανήλθαν
σε λειτουργία παράγοντας τύπους αντισηπτικών
και παρεμφερή προϊόντα. Ανοδικά θα κινηθεί και η
φαρμακοβιομηχανία φέρνοντας μια νέα ευκαιρία στην
ελληνική παραγωγή και την αντίστοιχη έρευνα, καθώς
και τα σχετικά δίκτυα διανομής.
Οι εταιρείες Ηλεκτρονικών Υπολογιστών ή/και
εξαρτημάτων τους θα έχουν ανοδική τάση, ενισχύοντας
παράλληλα την τηλε-εργασία, την τηλε-μάθηση κλπ.
Στοιχεία που θα φέρουν ορισμένες αλλαγές και στο
εργασιακό περιβάλλον και στις κοινωνικές συνήθειες.
Στον χώρο αυτό, πρέπει να υποστηριχθούν, μέσα κι
από μικτά σχήματα (ιδιωτικής και κοινωνικής φύσεως)
νέες επιχειρηματικές μορφές με αξιοποίηση της υψηλής
ελληνικής εφευρετικότητας και της αλληλέγγυας
οικονομίας.
Ο συνεργατισμός, στους τομείς της αγροτικής
σελ. 4

παραγωγής και της μεταποίησης, της παραγωγής
και διάθεσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, του
οικοτουρισμού και του περιβάλλοντος μπορεί να
ανοίξει ένα εντελώς καινούργιο τομέα παραγωγής, lo-
gistics και νέας αγοράς.
Η βιομηχανία, αλλά και ο πρωτογενής τομέας θα
μπορούσαν να εκμεταλλευθούν τις χαμηλές τιμές
καυσίμων, τις χαμηλές τιμές ενέργειας, τις φορολογικές
και ασφαλιστικές ελαφρύνσεις, καθώς και τη στήριξη με
νέους πόρους κοινοτικής προέλευσης να αντισταθούν
στην ύφεση, περιορίζοντας τις απώλειες, ακόμα, και
γυρίζοντας το παιχνίδι από αμυντικό σε αναπτυξιακό.
Στον τομέα αυτό, κυριολεκτικά, πρέπει η κρίση να
αποτελέσει ευκαιρία, και να υπάρξει η οργάνωση
και η εφαρμογή ενός φιλόδοξου προγράμματος
ανάπτυξης και επέκτασης της ελληνικής βιομηχανίας,
υψηλών ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων, της 4ης
βιομηχανικής επανάστασης, ποιοτικών και νέων
θέσεων εργασίας.
Ο υπόλοιπος τομέας των υπηρεσιών, με διακυμάνσεις
από κλάδο σε κλάδο, θα υποστεί σοβαρή υποχώρηση
επιβαρύνοντας ιδιαίτερα τη θέση του επιστημονικού
δυναμικού που εργάζεται μέσω μικρών επιχειρήσεων ή
ως ελεύθεροι επαγγελματίες.
e-Δίαυλος |
Νίκη ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ [1914-1986] : Nέo Φάληρο
Η κυβέρνηση μέχρι τώρα ανακοίνωσε μέτρα
ανακούφισης, χωρίς να ξεφεύγει από την
αποσπασματικότητα. Το σημαντικό είναι να
σχεδιασθούν και να δρομολογηθούν, για την μετά-
την -πανδημία περίοδο συνολικότερες δέσμες
πολιτικών με γενναία στήριξη όλων των οικονομικών
δραστηριοτήτων δίνοντας έμφαση σε δύο κριτήρια :
1ο. Διατήρηση σε λειτουργία των υφιστάμενων
επιχειρήσεων, ταυτόχρονα, επιθετική σχεδιασμένη
πρωτοβουλία με κίνητρα στη δημιουργία νέων
εξωστρεφών επιχειρήσεων στον δευτερογενή
(βιομηχανικό) τομέα κια στον μεταποιητικό τομέα της
αγροτικής παραγωγής.
2ο. Διατήρηση των θέσεων εργασίας και προγράμ-
ματα στήριξης για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας
σε νέους τομείς (των νέων επιχειρήσεων, των μορφών
συνεργατισμού, της στροφής προς την ύπαιθρο).
Το 3,5% του ΑΕΠ, το οποίο αποτελεί για την κυβέρνηση
το ποσοστό του ΑΕΠ για τη στήριξη της πληττόμενης
οικονομίας δεν μπορεί να αποτελέσει πραγματική
δύναμη στήριξης. Οι δείκτες έχουν αναφερθεί.
σελ. 5
Αν το 12% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, είναι το ποσοστό
που απαιτείται για την έκδοση του ευρωομολόγου
(κορωνομόλογο), αυτό δεν μπορεί παρά να είναι
και ένα ρεαλιστικό καθοδηγητικό κριτήριο - στόχος
(τουλάχιστον, δηλαδή, 12% του ΑΕΠ ) και για την
ελληνική κυβέρνηση στο οικονομικό της πρόγραμμα
για τη στήριξη των επιχειρήσεων, της εργασίας και του
κοινωνικού κράτους.
ΙΙΙ. Η Ανάπτυξη δεν είναι ευχολόγιο.
Το υφιστάμενο μοντέλο οδήγησε σε
αποτυχία. Υπάρχει νέο ;
Η έννοια Ανάπτυξη είναι συνώνυμη της αύξησης (της
μεγέθυνσης) του ΑΕΠ. Με απλά λόγια, αφορά στη
δημιουργία νέου πλούτου κι όχι για τη διανομή του
υπάρχοντος. Το σημείο αυτό : Δημιουργία, και όχι
Διανομή, αποτελεί καίριο σημείο αντιδιαστολής στις
αναλύσεις και στους προγραμματικούς στόχους.
Η δημαγωγούσα, λαϊκιστική αριστερά, διαψεύδοντας
κάθε ιδεολογική σχέση με τους ιστορικούς ιδρυτές της,
μιλάει για Διανομή, χωρίς -είναι αλήθεια - να μπορεί
να εννοήσει πραγματικά και πολύ περισσότερο να
σχεδιάσει την Ανάπτυξη.
Αυτή η αντίληψη που κυριαρχεί και στην καθεστωτική
αριστερά στην Ελλάδα, καθώς και στο ΚΚΕ, θεωρεί ότι
η παραγωγή, αλλά, κυρίως, ο πλούτος (στην ευρεία του
έννοια) παράγεται με έναν ‘‘αυτόματο’’ καπιταλιστικό
τρόπο τον οποίο εκείνοι (= η καθεστωτική αριστερά)
ως μόνο καθήκον τους έχουν να τον διανείμουν.
Σε προέκταση της παραπάνω αντίληψης, αλλά και των
πελατειακών δικτύων (δύο αλληλοδιαπλεκόμενων
‘’αξιακών συστημάτων’’ χαμηλής στάθμης, αλλά
ευρείας επιρροής) υπάρχει η διαδεδομένη άποψη ότι η
πολιτική καθορίζει την οικονομία. Ότι για την οικονομία
αποφασίζει η πολιτική. Ότι όλα στην οικονομία είναι
θέμα πολιτικών αποφάσεων. Τίποτα πιο αβάσιμο και
αναληθές.
Η οικονομία υπήρξε πολύ πιο πριν από την οικονομική
θεωρία και πολιτική. Η οικονομική πραγματικότητα
πάντα προπορεύονταν ιστορικά της οικονομικής
γνώσης και πολιτικής.
e-Δίαυλος |
Η κατανόηση και η ερμηνεία των οικονομικών
φαινομένων είναι μια σχετικά πρόσφατη υπόθεση. Η
ανάπτυξη της οικονομικής θεωρίας (απαραίτητης για
την άσκηση οποιασδήποτε οικονομικής πολιτικής)
ξεκινά μόλις τον 18ο αιώνα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η σύγχρονη οικονομία δεν
επηρεάζεται από την οικονομική θεωρία ή/και την
πολιτική.
Επηρεάζεται, αλλά όχι τόσο όσο ευρέως πιστεύεται.
Η πορεία του οικονομικού κύκλου (ανάπτυξη,
κρίση, ύφεση, αναζωπύρωση) παραμένει συνολικά
απροσδιόριστη. Η πολιτική αδυνατεί να προσδιορίσει
τις φάσεις του κύκλου, την χρονική τους διάρκεια και
την έκταση των οικονομικών φαινομένων. Και βέβαια
δεν μπορεί να προβλέψει τις κρίσεις (και τις υφέσεις)
και να τις αποτρέψει. Απλά όταν προκύπτουν μπορεί να
παίρνει μέτρα (αντικυκλικά) προκειμένου να αμβλύνει
τις αρνητικές τους συνέπειες. Το ίδιο ισχύει και με την
φάση της ανάπτυξης. Δεν την αποφασίζει η πολιτική
. Είναι φάση του κύκλου την οποία η οικονομική
πολιτική οφείλει να αξιοποιήσει κατά τον καλύτερο
δυνατό τρόπο, ενισχύοντας τις αναπτυξιακές τάσεις.
Στην περίοδο που διανύουμε, η κρίση, όπως παραπάνω
αναπτύξαμε θα έχει σε κάθε τομέα τις επιπτώσεις
που προσδιορίσαμε, καθώς και τις πολιτικές που
περιγράψαμε για την επιβράδυνση της ύφεσης και τη
ενίσχυση παραμέτρων επιστροφής στην ανάπτυξη
και την αξιοποίηση τομέων που συνιστούν, μέσα στην
κρίση, ευκαιρίες.
Όμως, μιλώντας για Ανάπτυξη, δηλαδή για αύξηση
(μεγέθυνση) του ΑΕΠ, πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτό
εξαρτάται αθροιστικά από τέσσερες (4) παραμέτρους.
ΑΕΠ=C+I+G+NX, όπου
C= κατανάλωση νοικοκυριών
I= επένδυση νοικοκυριών και επιχειρήσεων
G= δημόσιες δαπάνες
ΝΧ= καθαρές εξαγωγές
Η αύξηση του ΑΕΠ γίνεται από την συνεργατική
αύξηση αυτών των παραμέτρων, ή μερικών από αυτές,
ή και μιας από αυτές.
σελ. 6
Η παράμετρος από την οποία κατά κύριο λόγο
αυξάνεται το ΑΕΠ είναι αυτή που προσδιορίζει και τον
χαρακτήρα της ανάπτυξης. Ζητούμενο, στη ‘‘φάση της
ανάπτυξης’’, δεν είναι απλά η αύξηση του ΑΕΠ, αλλά
ακόμα πιο συγκεκριμένα, η αναπτυξιακή διάσταση
αυτής της αύξησης.
Η αύξηση του ΑΕΠ με αναπτυξιακό πρόσημο που
σημαίνει ότι αυτή θα οφείλεται κύρια στις επενδύσεις
κι όχι στην αύξηση της κατανάλωσης των νοικοκυριών
όπως συνέβαινε μέχρι το 2010, ούτε αποκλειστικά
στις αυξήσεις μισθών και συντάξεων κατευθυνόμενες
κυρίως στη ζήτηση (δηλαδή, στην κατανάλωση).
Να διευκρινίσουμε εδώ ότι το αποφασιστικό θέμα δεν
είναι να μειώσουμε την κατανάλωση των νοικοκυριών,
αλλά να αυξήσουμε τις επενδύσεις και μέσα από αυτό
να μειώσουμε το ποσοστό του C στο ΑΕΠ (αυτός,
τελικά, σε συνδυασμό με την αύξηση της παραγωγής,
είναι ο δρόμος μετασχηματισμού ενός καταναλωτικού
μοντέλου σε παραγωγικό. Δηλαδή, ενός μοντέλου όπου
το C μειώνεται όχι λόγω της πίεσης πάνω στο ίδιο για
ελάττωση, αλλά λόγω της αύξησης και της σταδιακής
επικυριάρχησης στο συνολικό άθροισμα του ΑΕΠ, του
Ι, δηλαδή των επενδύσεων.
Στην Ελλάδα, σήμερα, το 70% περίπου του ΑΕΠ είναι
το C ( = κατανάλωση νοικοκυριών). Σε αυτήν οφείλεται
κατά κύριο λόγο η όποια ανάπτυξη και δευτερευόντως
στις εξαγωγές.
Η διατήρηση της κατανάλωσης σε τόσο υψηλό
ποσοστό του ΑΕΠ έγινε παρ’ όλη την μεγάλη μείωση
των εισοδημάτων και την αύξηση των φόρων (που
επίσης μειώνουν την κατανάλωση). Το αντίστοιχο στην
Ευρώπη των ‘‘28’’ είναι κάτω από 60%.
Οι επενδύσεις. πριν από την νέα κρίση λόφω πανδημίας,
κυμαίνοντας στο 11% του ΑΕΠ , οι χαμηλότερες στην
Ευρωζώνη όπου ο μέσος όρος είναι σχεδόν 20%.
Οι δημόσιες δαπάνες (G), επίσης, μπορούν να
προσφέρουν μια κάποια ενίσχυση του ΑΕΠ, πολύ
αναγκαία σε συνθήκες κρίσης και στενότητας
ρευστότητας, αλλά οι αθροιστική επίπτωση θα είναι
περιορισμένη. Επομένως, η αύξηση του ΑΕΠ μπορεί
να προκύψει από την αύξηση της κατανάλωσης και
e-Δίαυλος |
των επενδύσεων.
Σε ότι αφορά το πρώτο (κατανάλωση) θα μπορούσε
να γίνει από την έμμεση αύξηση του διαθέσιμου
εισοδήματος, μέσα από την μείωση κύρια της
φορολογίας (κι όχι από άμεσες αυξήσεις σε μισθούς
και συντάξεις), και κατά δεύτερον από την μείωση
της ανεργίας, θα είναι, όμως, περιορισμένη ενώ θα
προκαλούσε και αύξηση των εισαγωγών με αρνητικές
συνέπειες στο εμπορικό ισοζύγιο.
Το μεγάλο ζητούμενο, λοιπόν, είναι οι επενδύσεις.
Κρίσιμος παράγοντας για την προσέλκυση, τη ροή και
την πραγματοποίηση των επενδύσεων είναι το κράτος.
Οι κρατικές υπηρεσίες αδειοδοτήσεων και ελέγχων,
η Δικαιοσύνη σ΄ όλες τις βαθμίδες, η Περιφερειακή
και Τοπική Διοίκηση, το κλίμα διαφθοράς. Το
στοίχημα είναι γενικότερο και ζωτικό. Απαιτείται ένα
μετασχηματισμός, μια αναδιάταξη και ανασυγκρότηση
των οικονομικών δραστηριοτήτων από τις μη
παραγωγικές σε παραγωγικές. Να αλλάξει το μοντέλο :
από καταναλωτικό σε παραγωγικό.
Το καταναλωτικό μοντέλο των τελευταίων 50 ετών, και
μαζί του ένα κράτος αντιπαραγωγικό και σαθρό, με μια
κοινωνία άνευρη, χαμηλής συνοχής και προσδοκιών
δεν μπορεί να συνεχίσει, δεν έχει άλλες δυνατότητες
αναπαραγωγής του.
Μια τέτοια προοπτική είναι απολύτως αναγκαία για την
επιβίωση και την ανόρθωση της Χώρας. Όμως, μπορεί
να καταστεί εφικτή πραγματικότητα μόνο αν υπάρξει
το αντίστοιχο συλλογικό, πολιτικό, οργανωμένο και
κοινωνικά διαρθρωμένο, δρών Υποκείμενο.
IV. Το οικονομικό πλαίσιο της Ε.Ε. : Πόσο
μας επηρεάζει ; Τί κάνουμε ;
Κλείνοντας, οφείλουμε, να υπογραμμίσουμε και
πάλι ότι η Πρωτοβουλία των ‘‘11” για ευρωομόλογο
(κωρονομόλογο) είχε και έχει νόημα ζωτικής σημασίας
για την ευρωζώνη. Θεωρούμε ότι ο αγώνας αυτός
συνυφασμένος και με άλλα θέματα, που αναδεικνύονται
παράλληλα (Βορράς-Νότος, σφαίρες επιρροής,
συνθήκες επιβίωσης της Ε.Ε., κλπ), αποκτά μεγάλη
σελ. 7
σημασία και για την Ευρώπη, και για τις χώρες-μέλη της.
ΟΙ μέχρι τώρα αποφάσεις, αν εξαιρεθούν ορισμένα
μέτρα της ΕΚΤ, είναι απογοητευτικές στα αποτελέσματα
τους και ελλειμματικές στο αναγκαίο αυτή την περίοδο
πνεύμα σύμπνοιας.
Τα συλλογικά ομόλογα (ευρωομόλογο) είναι
απαραίτητα για να κατανείμουν το κόστος της κρίσης
σε πολλούς ώμους. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να
βοηθηθούν οι χώρες που πλήττονται περισσότερο
ώστε να μην αντιμετωπίσουν μια κρίση φερεγγυότητας
χωρίς, μάλιστα, καμία δική τους υπαιτιότητα.
Για το σκοπό αυτό, οι χώρες της ευρωζώνης θα πρέπει
να εκδώσουν, για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης,
συλλογικά ομόλογα (ευρωομόλογα) ύψους 1.500
δισεκατομμυρίων ευρώ (περίπου 12% του ΑΕΠ της
Ευρωζώνης).
Είναι υπολογισμένο ότι για τη Γερμανία που τώρα,
και σχεδόν επί μια 8ετία, δανείζεται από τις αγορές
με μεσοσταθμικό - 0,45% , - ενώ η Ιταλία δανείζεται
με 1,4% και η Ελλάδα με 1,6% -, η επιλογή αυτή του
ευρωομολόγου -κρίσης θα την οδηγήσει να δανείζεται
με + 0, 4% !
Αυτή είναι γερμανική οικονομική ‘‘θυσία’’. Θυσία σ΄ ένα
περιβάλλον κοινού νομίσματος και μηχανισμών άνισης
ανάπτυξης & ανταλλαγής που λειτουργούν υπέρ της.
Από αυτή τη δεξαμενή μπορούν να υποστηριχθούν
χώρες-μέλη αν κινδυνεύουν να χάσουν την πρόσβασή
τους στην κεφαλαιαγορά.
Λόγω της κοινής ευθύνης, λόγω της ευθύνης ανάληψης
κοινού χρέους, το χρέος των χωρών που πλήττονται
περισσότερο θα αυξηθεί σχετικά λίγο.
Αποφασιστικής σημασίας είναι το γεγονός ότι πρόκειται
για ένα ταμείο έκτακτης ανάγκης για τη διαχείριση
κρίσεων, όπως ακριβώς το συλλογικό ομόλογο της
ΕΟΚ την εποχή της πετρελαϊκής κρίσης (1977).
Η Ευρωζώνη είναι μόνο μια Νομισματική Ένωση.
Απέχει παρά πολύ από το να είναι και οικονομική.
Όμως, πρέπει να γίνει. Αν ήμασταν πιο τολμηροί
θα έπρεπε να πορευθούμε αποφασιστικά προς τους
στόχους της Οικονομικής Ευρωπαϊκής Διακυβέρνησης
και ενός προγράμματος Οικονομικής Σύγκλισης και
e-Δίαυλος |
αναστήλωσης του Κοινωνικού Κράτους.
Θα έπρεπε να αναγνώσουμε την κρίση και ως ιστορική
ευκαιρία με αυτή την έννοια.
Το ευρωομόλογο θα μπορούσε να δημιουργήσει
προϋποθέσεις για ένα τέτοιο άλμα.
Το βάλτωμα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος από το
2007 και μετά, σχετίζεται με τη γερμανική ηγεμονία
που ουσιαστικά δεν ασπάζεται τους ευρωπαϊκούς
οραματικούς στόχους, ούτε τις ευρωπαϊκές ιδρυτικές
καταστατικές δεσμεύσεις, που αποδεικνύεται
εγωκεντρική και ως ηγεμονεύουσα δύναμη υποδεέστερη
των απαιτήσεων των καιρών.
Επιστέγασμα αυτής της αντίληψης αποτελεί και η
τελευταία απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου
της Γερμανίας, που στο όνομα της γερμανικής δικαιϊκής
τάξης και υπό το πρόσχημα της προστασίας της
γερμανικής οικονομίας, επιδιώκει να αναγορευθεί σε
υπέρτατη δικαστική αρχή της Ευρώπης, επιβάλλοντας
τη γερμανική βούληση σε θέματα χρηματοπιστωτικής
πολιτικής (QE και λοιποί όροι), ενός ανεξάρτητου
κεντρικού ευρωπαϊκού οικονομικού - τραπεζικού
θεσμού, της Ευρωπαϊκής Κεντρική Τράπεζας (ΕΚΤ )!
Ενώ, λοιπόν, οφείλουμε να δώσουμε έναν σκληρό
αγώνα για την ελληνική κοινωνία και οικονομία, την
ίδια στιγμή πρέπει να παρακολουθούμε στενά και
ενεργά τις εξελίξεις στην Ε.Ε.
Η κυβέρνηση εισέρχεται σε μια εντελώς νέα περίοδο,
όπου η συναίνεση και η ανοχή, αποτελούν παρελθόν,
και δίνουν τη θέση τους στα οξυμένα προβλήματα της
ύφεσης και των αδυσώπητων συνθηκών της κρίσης σε
όλα τα μέτωπα.
Με την αντιπολίτευση (μείζονα και ελάσσονα), από
την άλλη, χωρίς πραγματική αίσθηση των μεγάλων
διακυβευμάτων, να ασκεί μια παρωχημένη, τρέχουσα
και ρηχή, χωρίς ορίζοντα αντιπολίτευση, παρέχοντας
έδαφος πρωτοβουλιών και κινήσεων σε μια κυβέρνηση,
που δείχνει να στερείται Σχεδίου και πραγματικών
καθοδηγητικών Δυνάμεων (για τη νέα υπεραπαιτητική
περίοδο). -
Θεσσαλονίκη, 10 Μαΐου 2020
Ελευθέριος ΤΖΙΟΛΑΣ
σελ. 8
 ΠΑΝΔΗΜΙΑ : ΣΥΓΚΡΙΝΟΝΤΑΣ ΙΡΛΑΝΔΙΑ & ΕΛΛΑΔΑ
ΜΕΡΕΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ
Μερικές συγκρίσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Ιρλανδία
Είχα προγραμματίσει να ταξιδέψω στην Ελλάδα στις 21
Μαρτίου για καμιά δεκαριά μέρες. Δυστυχώς η εξάπλωση
της πανδημίας και στις δυο χώρες με ανάγκασε να
παραμείνω στην Ιρλανδία, σε συνθήκες απομόνωσης
κατ’ οίκον, όπως όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της χώρας.
Έχοντας την άνεση χρόνου, άρχισα να ενημερώνομαι
πιο αναλυτικά για το τι συμβαίνει στην κάθε μια απ’ της
χώρες. Αυτήν της καταγωγής και αυτήν της διαμονής
στον οποίο βρίσκομαι τα πέντε τελευταία χρόνια.
e-Δίαυλος |
Φανή ΠΑΡΛΑΠΑΝΗ : Αρχάνες
Γράφει ο Παντελής ΓΟΥΛΑΡΑΣ*
Πρώτ’ απ’ όλα τα συστήματα υγείας, διαφέρουν
σημαντικά. Στην Ιρλανδία ο κάθε κάτοικος είναι
υποχρεωμένος να έχει τον Οικογενειακό του Γιατρό
ή General Practitioner όπως ονομάζεται. Αυτός είναι
Γενικός Γιατρός που εργάζεται σε δικό του ιδιωτικό
ιατρείο και έχει την ευθύνη τήρησης του ιατρικού
ιστορικού του πολίτη που είναι γραμμένος σ’ αυτόν.
σελ. 9
Η αμοιβή του καθορίζεται με διάφορους τρόπους
ανάλογα με το εισόδημα του ασθενούς. Αυτός και μόνο
έχει την ευθύνη παραπομπής στο νοσοκομείο ή σε ιατρικό
εργαστήριο για περαιτέρω έρευνα ενός περιστατικού.
Ιδιωτικά ιατρεία ειδικοτήτων ή εργαστήρια υπάρχουν
ελάχιστα κι αυτά στις μεγαλύτερες πόλεις.
Η μεγάλη πλειοψηφία των ειδικών γιατρών εργάζεται
στα νοσοκομεία της χώρας.
Αυτοί οι ίδιοι οι Οικογενειακοί Γιατροί έχουν την ευθύνη
να αντιμετωπίσουν σε πρώτη φάση τα περιστατικά
τα ύποπτα για Covid-19. Λόγω ιδιαιτερότητας τις
περισσότερες φορές η εκτίμηση γίνεται τηλεφωνικά
ή με τηλεοπτικά μέσα (skype, messenger κλπ) και στη
συνέχεια είτε δίνεται η εντολή για παραμονή στο σπίτι
προληπτικά για 2 εβδομάδες, είτε παραπέμπεται για test
στα νοσοκομεία ή τα εργαστήρια αναφοράς.
Έχει δοθεί ιδιαιτερη βαρύτητα στη διενέργεια όσον το
δυνατόν περισσότερων test προκειμένου να ελεγχθεί η
κατάσταση.
Θα περίμενε κανένας, λόγω της ιδιαιτερότητας της
χώρας (νησί) να ελεγχθεί εύκολα η εξάπλωση του ιού.
Αυτό όμως δεν έγινε ή τουλάχιστον δεν έγινε με την ίδια
επιτυχία που είχε η Ελλάδα.
Η διαφορά οφείλεται σε δύο λόγους:
1. Η μικρή καθυστέρηση στη λήψη γενικών μέτρων
πρόληψης στο σύνολο του πληθυσμού και
2. Τα ανοιχτά σύνορα με τη Βόρεια Ιρλανδία, περιοχή
με Βρετανική διοίκηση και εντελώς διαφορετική
αντιμετώπιση της πανδημίας.
Στην Ελλάδα η λήψη μέτρων ξεκίνησε από την περίοδο
του καρναβαλιού, με την απαγόρευση των διάφορων
εκδηλώσεων. Αποδείχθηκε σημαντική γιατί επιβλήθηκε
την στιγμή που ξεκινούσε η διασπορά του ιού.
Στην Ιρλανδία δεν είχε εμφανιστεί ακόμα εκείνες
τις μέρες κανένα περιστατικό. Παρά το ό,τι έγιναν
συστάσεις για αποφυγή συγκεντρώσεων και τήρηση
αποστάσεων, αυτές δεν πέρασαν στον κόσμο που
συνέχισε να παραβρίσκεται σε διάφορες εκδηλώσεις,
κοινωνικές κυρίως.
Τα σχολεία στην Ελλάδα έκλεισαν στις 10 Μαρτίου.
Αντίθετα στην Ιρλανδία στις 13 Μαρτίου. Εκείνη την
e-Δίαυλος |
περίοδο και μία μέρα διαφοράς έπαιζε σημαντικό ρόλο.
Ξενοδοχεία έκλεισαν σταδιακά από τις 16 μέχρι τις
22/3 στην Ιρλανδία. Στις 22/3 στην Ελλάδα.
Τα καταστήματα στην Ελλάδα έκλεισαν στις 17 και 18
Μαρτίου, ενώ στην Ιρλανδία μια βδομάδα μετά στις
24/3. Η παραμονή στο σπίτι ήταν υποχρεωτική για την
Ελλάδα, μαζί με το κλείσιμο των καταστημάτων, στην
Ιρλανδία μόνο ως σύσταση στην αρχή, με περιορισμό
μόνο ως προς την απόσταση που μπορεί κάποιος να
βρεθεί μακριά από το σπίτι του.
Αργότερα έγινε πιο αυστηρή. Οι περιορισμοί στις
αθλητικές εκδηλώσεις ξεκίνησαν στην Ελλάδα από τις
10 Μαρτίου, στην Ιρλανδία 10 μέρες αργότερα. Και
ούτω καθ’ εξής.
Όλες αυτές οι καθυστερήσεις είχαν αρνητικές
επιπτώσεις στον έλεγχο της διασποράς του ιού.
Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη αιτία. Η υπό Βρετανική
διοίκηση Βόρεια Ιρλανδία, ακολούθησε τη γενικότερη
πορεία του Ηνωμένου Βασιλείου.
Στην αρχή χωρίς κανένα περιοριστικό μέτρο, σύμφωνα
με την πολιτική “ανοσίας της αγέλης” που αποφάσισε να
ακολουθήσει η Βρετανική κυβέρνηση, με αποτέλεσμα
την έκρηξη του αριθμού των περιστατικών. Δεδομένου
δε ότι τα σύνορα Ιρλανδίας και Βόρειας Ιρλανδίας
παρέμειναν ανοιχτά (στην ουσία δεν υπάρχουν ορατά
σύνορα) η αύξηση των περιστατικών στο Βορρά είχε
επιπτώσεις και στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας.
Σημαντική ήταν η αύξηση κυρίως στις παραμεθόριες
επαρχίες καθώς η επικοινωνία με την άλλη πλευρά των
συνόρων ήταν καθημερινή και αδιάκοπη. Κάποιες απ’
αυτές τις παραμεθόριες περιοχές (π.χ. Κάβαν) είχαν
ποσοστιαία περισσότερα περιστατικά ακόμα και από
το Δουβλίνο.
Κάποιες ακόμα λεπτομέρειες:
Οι εκδηλώσεις της μεγαλύτερης εθνικοθρησκευτικής
γιορτής της Ιρλανδίας, της γιορτής του Αγίου
Πατρικίου, στις 17 Μαρτίου, ματαιώθηκαν λόγω των
περιοριστικών μέτρων. Επίσης ματαιώθηκαν και οι
εκδηλώσεις της Εθνικής γιορτής, της επετείου της
Επανάστασης του Πάσχα 1916 (Easter rising) που
παραδοσιακά γίνονται κάθε χρόνο το Πάσχα σαν να
σελ. 10
είναι κινητή γιορτή. Όλες οι εκκλησίες αναξάρτητα από Για να γίνει αντιληπτή η σύγκριση θα πρέπει να
δόγμα, παραμένουν κλειστές για το κοινό. Το ίδιο και σημειώσουμε ότι ο πληθυσμός της Δημοκρατίας της
όλοι οι άλλοι χώροι λατρείας, οποιασδήποτε θρησκείας. Ιρλανδίας είναι κάτι λιγότερο από 5 εκατομμύρια ενώ
Κανένας όμως Ιρλανδός δεν διανοήθηκε να ισχυριστεί της Ελλάδας είναι κοντά στα 11 εκατομμύρια.
ότι διώκονται τα ιερά και τα όσια της φυλής του.
Ούτε υπήρξαν τα φαινόμενα ανυπακοής των λειτουργών Πηγές:
της θρησκείας που τελικά βάζουν σε κίνδυνο το ποίμνιό α) News 247, 23/3/2020 Κορονοϊός-Ιρλανδία: Ενισχύονται
τους. τα μέτρα, κλείνουν καταστήματα και χώροι ψυχαγωγίας.
Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν έχουν πέραση. Όχι ότι δεν β) iefimerida 8/4/2020 Κορωνοϊός-Αποκαλυπτικός
εμφανίζονται, αλλά τουλάχιστον οι Ιρλανδοί δεν είναι πίνακας σύγκρισης: Πότε πήρε μέτρα κάθε χώρα, πού
τόσο εύπιστοι όσο οι Έλληνες. βρίσκεται η Ελλάδα
Με την επιβολή των περιοριστικών μέτρων, εμφανίστηκε γ) real.gr 5/5/20 Ιρλανδία-Κορωνοϊός: Η πανδημία κι η
και το πρόβλημα της ανεργίας. Περίπου 140.000 έμειναν κοινή αντιμετώπισή της, αποδεικνύεται για κάποιους ως
άνεργοι από το κλείσιμο καταστημάτων, ξενοδοχείων το όχημα για επενένωση του νησιού
και άλλων επιχειρήσεων. δ) ΤΑ ΝΕΑ 16/3/2020 Ιρλανδία: Έμειναν άνεργοι 140.000
Για όλους αυτούς υπάρχει πρόβλεψη να πληρώνονται άνθρωποι σε λίγες εβδομάδες
εβδομαδιαία από τον αντίστοιχο ιρλανδικό ΟΑΕΔ με ένα ε) Ιστοσελίδα Ιατρικού Συλλόγου Πρέβεζας 10/5/2020
ποσό 350€/εβδομάδα που είναι περίπου το αντίστοιχο Σύστημα Υγείας Ιρλανδίας, μια άλλη προσέγγιση
του βασικού μισθού. Η καταβολή τους ξεκινάει από την στ) Πρώτο Θέμα 10/5/2020 Κορωνοϊός: Live Updates.
αμέσως επόμενη εβδομάδα που ο εργαζόμενος χάνει τη __________
δουλειά του και γίνεται με μια απλή αίτηση. * Ο Παντελής Γουλάρας είναι οικονομολόγος ειδικευμένος
Το ίδιο ισχύει και για αυτοαπασχολούμενους που στη λογιστική των νοσοκομείων και εργάζεται στο
αναγκάστηκαν να κλείσουν την επιχείρησή τους. Δουβλίνο της Ιρλανδίας.
Η αρχική πρόβλεψη ήταν για 6 εβδομάδες, στη συνέχεια
επεκτάθηκε στις 12 και αργότερα μέχρι το τέλος της
πανδημικής κρίσης.
Σούπερ μάρκετ και καταστήματα τροφίμων παραμένουν
ανοιχτά. Το ίδιο και τα Φαρμακεία. Η είσοδος όμως σ’
αυτά γίνονται με αριθμητικούς περιορισμούς και λήψη
μέτρων απολύμανσης των χεριών.
Υπάρχει σύσταση για τη χρήση μάσκας και το μεγαλύτερο
μέρος του πληθυσμού τη χρησιμοποιεί. Ιδιαίτερα οι
μεγάλης ηλικίας. Υποχρεωτικά στα μέσα συγκοινωνίας
και σε κλειστούς χώρους.
Δεν διανοήθηκε όμως κανένας να χρεώσει στην
κυβέρνηση ότι ευνοεί κάποιον κατασκευαστή ή
εισαγωγέα.
Μέχρι τις 10/5/20 η Ιρλανδία είχε 22.760 διαγνωσμένα
περιστατικά Covid-19 και 1.446 θανάτους.
Στην Ελλάδα αντίστοιχα ήταν 2716 περιστατικά και 151
θάνατοι.

e-Δίαυλος | σελ. 11
 Ε.Ε. - ΠΑΝΔΗΜΙΑ - ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

Christos TZIOLAS (Lund-Sverige) : Gallop

Ο ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ

ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ
Εν μέσω κρίσης και προκαλούμενης Γράφει ο Νίκος ΝΤΑΣΙΟΣ*
αστάθειας…
απειλή πολεμικής σύγκρουσης που για την αποτροπή
Η χώρα μας βρίσκεται στη δίνη πολλαπλών κρίσεων,
της απαιτείται αμυντική προετοιμασία, ενότητα και
η αντιμετώπιση των οποίων συνιστά στοίχημα
υψηλό φρόνιμα.
συλλογικής επιβίωσης στο άμεσο μέλλον:
Κρίσεις που συνδυάζονται και αλληλο-τροφοδοτούνται
• η πανδημία του κορονοιού απειλεί τις ζωές
και με άλλες απειλές όπως οι περιοδικά εντεινόμενες
εκατοντάδων συμπολιτών μας, ιδιαιτέρως των
μεταναστατευτικές ροές υπό την εποπτεία Ερντογαν
ηλικιωμένων κι εκείνων που ανήκουν στις ευπαθείς
και του βαθέως Τουρκικού Κράτους ή ακόμα και η
ομάδες του πληθυσμού,
εμφάνιση συχνότερων ακραίων καιρικών φαινομένων,
• η γεωπολιτική αστάθεια που προκαλείται από τον
-συνέπεια της κλιματικής αλλαγής-.
τουρκικό αναθεωρητισμό συνιστά μια καθημερινή
e-Δίαυλος | σελ. 12
Οι συνθήκες δημοσιονομικής πειθαρχίας, τα ετήσια
πλεονάσματα και η εκχώρηση του δημόσιου πλούτου
στο πλαίσιο της αυστηρής εποπτείας και των
δεσμεύσεων που προέκυψαν από την υπογραφή των
3ων Μνημονίων, περιορίζουν τα οικονομικά διαθέσιμα
για την αποτελεσματική αντιμετώπιση κρίσεων τέτοιας
κλίμακας.
Η περίφημη Ευρωπαϊκή βοήθεια με την θεσμοθέτηση
Ταμείου Ανάκαμψης, σε συνδυασμό με τον
διπλασιασμό του Ευρωπαϊκού Προϋπολογισμού στο
2% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΕ)
για την περίοδο 2021-27, σκοντάφτει στον Γερμανικό
προτεσταντισμό και στους συνοδοιπόρους του στον
Ευρωπαϊκό Βορρά.
Υπό αυτές τις συνθήκες θα πρέπει άμεσα το σύνολο
των εγχώριων διαθέσιμων πόρων και το κοινωνικό
κεφάλαιο να συνδράμουν με τον πλέον αποτελεσματικό
τρόπο στο πλαίσιο ενός Εθνικού σχεδίου επιβίωσης και
ανασυγκρότησης.
O Ελληνικός Κοινωνικός- Συνεργατικός
τομέας : Παρακαταθήκη και Θετικά
Αποτελέσματα.
Ο Κοινωνικός- Συνεργατικός τομέας της οικονομίας
ιστορικά είναι συνυφασμένος με την αντιστασιακή μας
παράδοση, έχοντας συμβάλλει με καταλυτικό τρόπο
στην επιβίωση των λαϊκών στρωμάτων σε περιόδους
κρίσης.
Από τον συνεργατισμό και τις συντεχνίες των
ελληνικών κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας
(Αμπελάκια, Μοσχόπολη, Χίος, Φιλιππούπολη, νησιά
κοκ) μέχρι τους αγροτικούς συνεταιρισμούς των αρχών
του 20ου αιώνα και της περιόδου της Αντίστασης στην
Γερμανική Κατοχή, ο συνεργατισμός ήταν η κυρίαρχη
μορφή οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης των
Ελλήνων ενώ το συνεταιριστικό κίνημα ενέπνεε τους
θεωρητικούς του Κοινοτισμού στον Μεσοπόλεμο
(Καραβίδα, Μαλούχο, Μοσχοβάκη κ.α) με αντίστοιχα
προτάγματα πολιτειακής οργάνωσης.
Αλλά και στην πρόσφατη οικονομική κρίση –μετά
το 2008- , η κοινωνική αλληλεγγύη, ο εθελοντισμός
e-Δίαυλος |
και οι νέες μορφές συνεργατισμού αναπτύχθηκαν
παράλληλα με τις μαζικές κοινωνικές αντιδράσεις
κατά των Μνημονίων. Τα καθημερινά συσσίτια των
ενοριών της εκκλησίας λειτούργησαν παράλληλα με
πρωτοβουλίες πολιτών για τη δημιουργία κοινωνικών
ιατρείων/ φροντιστηρίων/ φαρμακείων, για την
ανάπτυξη ανταλλαγών χωρίς χρήματα η με τη χρήση
εναλλακτικών νομισμάτων, για την ίδρυση τραπεζών
χρόνου και για την δημιουργία αστικών λαχανόκηπων
. Πολλοί άνθρωποι επιχείρησαν την επιστροφή τους
στην περιφέρεια από το αστικά κέντρα, το δε κίνημα
(της πατάτας) κατά των μεσαζόντων έγινε ο προπομπός
για τις μετέπειτα αγορές χωρίς μεσάζοντες που
οργανώθηκαν σε πολλούς δήμους της χώρας και τους
καταναλωτικούς συνεταιρισμούς (BIOScoop). Αυτά τα
εγχειρήματα δημιούργησαν το ανθρώπινο κεφάλαιο
και τις προϋποθέσεις συγκρότησης των μετέπειτα
κοινωνικών επιχειρήσεων ωθώντας παράλληλα την
πολιτεία στην θεσμική κατοχύρωση της Κοινωνικής
Οικονομίας με τα νομοθετήματα των 4019/2011 &
4430/2016.
Κοινωνικός- Συνεργατικός τομέας : ο
‘‘τρίτος τομέας’’ της παραγωγής, της
αλληλεγγύης, της κοινωνικής και τοπικής
ευημερίας.
Υπό τις παρούσες συνθήκες ο «τρίτος τομέας» καλείται
και πάλι ν’ αποτελέσει παράγοντα κοινωνικής υπο-
στήριξης αλλά και ανασυγκρότησης της παραγωγικής
δομής της χώρας.
Η αντιμετώπιση της πανδημίας απαιτεί δίκτυα αρωγής
και υποστήριξης σε επίπεδο γειτονιάς και χωριού.
Εθελοντικές πρωτοβουλίες για την υποστήριξη
ηλικιωμένων, ψυχικά πασχόντων, ασθενών αλλά
και ανθρώπων που βιώνουν την φτώχεια, έχουν ήδη
εκδηλωθεί.
Ο «Άλλος Άνθρωπος» στην Αθήνα έφτασε να
δίνει καθημερινά 1.500 μερίδες φαγητού σε
αναξιοπαθούντες, στο Κιλκίς μια τοπική πρωτοβουλία
αθλητικών, πολιτιστικών και οικολογικών φορέων
δραστηριοποιείται με το σύνθημα «βοηθάμε τον
σελ. 13
συνάνθρωπο μας σε ότι χρειαστεί , συλλέγουμε
τρόφιμα….μένουμε άνθρωποι», ενώ στην πόλη της
Δράμας η Ένωση Κυριών υποστηρίζει με τρόφιμα
μακράς διαρκείας και είδη προσωπικής υγιεινής δεκάδες
συνανθρώπους που έχουν ανάγκη.
Οι Τράπεζες Τροφίμων αποτελούν ένα ολοκληρωμένο
παράδειγμα επισιτιστικής ενίσχυσης ευάλωτων
κοινωνικών ομάδων ήδη από το 1995 με διάθεση πάνω
από 20.000 τόνους τροφίμων, με παραρτήματα στην
Θεσσαλονίκη, στη Θεσσαλία και στην Θράκη.
Τέτοιες πρωτοβουλίες θα δημιουργήσουν επιπλέον
κοινωνικό κεφάλαιο για εγχειρήματα στην κοινωνική
οικονομία αλλά και για την στελέχωση του σημαντικού
τομέα της πολιτικής προστασίας στο άμεσο μέλλον.
Η επόμενη μέρα –που ευελπιστούμε να έρθει όσο
το δυνατόν γρηγορότερα- θα αναδείξει κοινωνικές
καταστροφές με αυξημένη ανεργία και νέα φτώχεια, το
μέγεθος των οποίων είναι δύσκολο να εκτιμηθεί στην
παρούσα φάση.
Οι πρώτες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για την αβεβαιότητα
που θα πλήξει το 35% των εργαζομένων σε μικρές και
μεσαίες επιχειρήσεις της Γηραιάς Ηπείρου, ήτοι περί
τους 90εκατ ανθρώπους ενώ στις ΗΠΑ 26 εκατ νέοι
άνεργοι δημιουργήθηκε σε διάστημα μόλις ενός μήνα!
Το πλήγμα ιδιαίτερα στους εξωστρεφείς τομείς της
οικονομίας και στην εφοδιαστική αλυσίδα, θα οδηγήσει
σε κλείσιμο επιχειρήσεων, σε απολύσεις προσωπικού ή
σε μειώσεις μισθών σε βασικούς τομείς της Ελληνικής
οικονομίας όπως το εμπόριο, την ναυτιλία, τον
τουρισμό και τον επισιτισμό.
Η επέκταση του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος»
με προτεραιότητα στην ενίσχυση των μακροχρόνια
αλλά και των νέων ανέργων που θα προκύψουν,
αποτελεί ζήτημα ύψιστης σημασίας για την κοινωνική
συνοχή στην παρούσα φάση.
Η τρέχουσα κρίση στο τομέα της υγείας κατέδειξε ότι
η φροντίδα στο σπίτι, η καθαριότητα, το μαγείρεμα
κλπ αποτελούν σημαντικούς παράγοντες πρόληψης,
που θα μπορούσαν μέσω στοχευμένων κινήτρων (πχ
κοινωνικός μισθός) να συμβάλλουν στην περεταίρω
ανάπτυξη της οικοτεχνίας και της οικιακή οικονομίας.
e-Δίαυλος |
Η στροφή σ ένα ενδογενές παραγωγικό μοντέλο
αποτελεί τον καθοριστικότερο παράγοντα επιβίωσης
και προϋπόθεση συλλογικής αντίστασης.
Η ίδρυση νέων συνεταιρισμών εργαζομένων σε
συνεργασία με ερευνητικά κέντρα Παν/μιων και
με την αξιοποίηση εξοπλισμού και υποδομών
πτωχευμένων επιχειρήσεων και νέων τεχνολογιών, θα
μπορούσε ν’ αποτελέσει καταλύτη της παραγωγικής
ανασυγκρότησης, καλύπτοντας άμεσες ανάγκες της
περιόδου, όπως πχ αναπνευστήρων, μασκών, ιατρικού
εξοπλισμού.
Η νέα τεχνολογία (ρομποτική), οι εφαρμογές
πληροφορικής και επικοινωνιών, τα ομότιμα δίκτυα,
τα λογισμικά ανοιχτού κώδικα και οι εκπαιδευτικές
πλατφόρμες μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά
εργαλεία στα νέα αυτά εγχειρήματα.
Το Παν/μιο Θεσσαλίας έχει ήδη ξεκινήσει την παραγωγή
7χιλ ασπίδων προσώπου και αναπνευστήρων για την
προστασία γιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού από
τον Covid 19 χρησιμοποιώντας την CNC κοπή, με την
υποστήριξη φοιτητών και εθελοντών. Κατ’ αντιστοιχία
το τμήμα Τεχνολογίας Υλικών του ΕΜΠ στην Αθήνα
με εφαρμογές νανο-τεχνολογίας κατασκευάζει περί
τις 250 μάσκες/βδομάδα και αναπνευστήρες από
πολυκαρβουνικό υλικό με την χρήση 3D-printer.
Ένα μεγάλο δίκτυο 80 επαγγελματιών και 360
ερασιτεχνών κάνοντας χρήση ανοιχτών δεδομένων και
σχεδίων στο διαδίκτυο, σύμφωνα με τις προδιαγραφές
του Υπ. Υγείας, παράγει καθημερινά 150 μάσκες καθώς
και κουβουκλίων διασωλήνωσης για τον έλεγχο των
πρώην κρουσμάτων και του γενικότερου πληθυσμού με
την χρήση των τρισδιάστατων εκτυπωτών.
Αυτά τα παραδείγματα της τελευταίας περιόδου
μπορούν και πρέπει ν αποτελέσουν προπομπό για
μια ευρύτερη στρατηγική παραγωγής υλικών για την
κάλυψη αναγκών του δημοσίου ακόμα και αμυντικών
συστημάτων από ανεξάρτητα δίκτυα παραγωγών,
προσαρμόζοντας ανάλογα τους δημόσιους
διαγωνισμούς.
Η παραγωγή ενέργειας σε μικρή κλίμακα αξιοποιώντας
τα πλούσια κοιτάσματα από ανανεώσιμες πηγές
σελ. 14

Κ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ : Πήλιο, Ανω Λεχώνια
ενέργειας μπορεί και πρέπει να τύχει εφαρμογής μέσω
των «ενεργειακών κοινοτήτων» (Ν.4513/2018) με
εγχώρια παραγωγή των αντίστοιχων συστημάτων,
συμβάλλοντας έτσι στην αποκεντρωμένη και στην
αυτόνομη οργάνωση των παραγωγικών εγχειρημάτων.
Η επικείμενη κρίση του μοντέλου του μαζικού
τουρισμού και των συναφών οικονομικών κλάδων γύρω
από αυτόν, επιτάσσει την στροφή σ ένα διαφορετικό
μοντέλο εναλλακτικών μορφών τουρισμού που θα
αναδεικνύει τα οικολογικά, θρησκευτικά, πολιτιστικά
και ιστορικά συγκριτικά πλεονεκτήματα του τόπου
μας. Η διασύνδεση του τουρισμού με τον πρωτογενή
τομέα -αλλά και τον δευτερογενή-, αποτελεί ζήτημα
πρώτης προτεραιότητας για το ερχόμενο καλοκαίρι,
δεδομένης της αδυναμίας διοχέτευσης αγροτικών
και κτηνοτροφικών προϊόντων στις αγορές των
μεγάλων αστικών κέντρων και προσφιλές πεδίο για
την δημιουργία Ομάδων Παραγωγών και Κοινωνικών
Επιχειρήσεων.
e-Δίαυλος |
Οι αποφάσεις χωρών όπως το Βιετνάμ και η Ρωσία να
σταματήσουν τις εξαγωγές ρυζιού και σιτηρών αλλά και
η κατάρρευση αγροτοβιομηχανικών κολοσσών όπως
η Smithfield και η Tyson Foods στις ΗΠΑ επιτάσσει
την άμεση αξιοποίηση των σχολαζουσών γαιών, την
ενίσχυση των τραπεζών εγχώριων σπόρων και ποικιλιών,
την λειτουργία των εγχώριων γραμμών μεταποίησης
και της εφοδιαστικής αλυσίδας, προκειμένου να
διασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η επάρκεια βασικών
ειδών διατροφής για τον γενικό πληθυσμό.
Σ αυτή την συγκυρία το Κράτος οφείλει να στηρίξει
έμπρακτα τον συνεταιριστικό και παραγωγικό τομέα
προκειμένου αυτός να επιτελέσει τον αναγκαίο από
τις περιστάσεις ρόλο, επιλύοντας σειρά θεσμικών και
οικονομικών ζητημάτων.
Οι Κοινωνικές και συνεταιριστικές επιχειρήσεις και το
ανθρώπινο δυναμικό που δραστηριοποιείται σ’ αυτές θα
πρέπει να υποστηριχθούν στο πλαίσιο της επικείμενης
ανακατεύθυνσης πόρων από τα διαρθρωτικά ταμεία
της Κοινότητας, από την αξιοποίηση «λιμναζόντων»
κονδυλίων του ΕΣΠΑ αλλά και εν όψει της νέας
προγραμματικής περιόδου 2021-27.
Το Ταμείο της Κοινωνικής Οικονομίας, οι συνεταιρι-
στικές τράπεζες αλλά και νέα χρηματοδοτικά εργαλεία
θα έπρεπε να αποτελούν βασικά μέσα στην αντιμετώπιση
της τρέχουσας ανθρωπιστικής κρίσης αλλά και στο
σχέδιο της ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης.
Φορολογικά και ασφαλιστικά κίνητρα θα πρέπει να
δοθούν αυτή την περίοδο για την υποστήριξη των
υφιστάμενων κοινωνικών επιχειρήσεων, αλλά και για
την δημιουργία νέων με υψηλή προστιθέμενη αξία.
Οι βασικές αρχές της συλλογικής και κοινωνικής
ωφέλειας, της κοινωνικής καινοτομίας, της βιώσιμης
ανάπτυξης και της «τοπικότητας» που διέπουν τον
συνεργατικό τομέα μπορούν να αποτελέσουν τη
βάση για μια ποιοτική υπέρβαση του παρασιτικού
οικονομικού μοντέλου και ενίσχυσης της κοινωνικής
συνοχής σε συνθήκες κρίσης της παγκοσμιοποιημένης
οικονομίας, κρίσης που επιτείνεται στις τρέχουσες
συνθήκες της πανδημίας και της Οθωμανικής απειλής.-
* O Νίκος Ντάσιος είναι Μηχανολόγος Μηχ.,στέλεχος της ΜΟΔ.
σελ. 15
 ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΔΕΗ : Μετά τον Λιγνίτη
• Η απολιγνιτοποίηση δεν αντιμετωπίζεται με
«διασωλήνωση» του λιγνίτη
• Να ρίξουμε το βάρος στο μεταλιγνιτικό
σχεδιασμό
Tο 2020 η Δυτική Μακεδονία θα έχει ως πρώτο και
μόνιμο θέμα τη «βίαιη απολιγνιτοποίηση».
Ο ορθότερος όρος θα ήταν βίαια προσγείωση στην
πραγματικότητα, μιας και το τέλος του λιγνίτη ήταν
ορατό προ πολλών ετών, αλλά εδώ κρατούσαμε τα
μάτια μας κλειστά.
Ελάχιστοι έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου,
προτείνοντας σταδιακή απεξάρτηση από το κάρβουνο,
παράλληλη στροφή στις ΑΠΕ και δημιουργία νέων
βιώσιμων θέσεων εργασίας.
Ένοχος όλο το πολιτικό σύστημα, κεντρικά και τοπικά,
που με τη στήριξη της κοινωνίας επέμεινε δογματικά
στο λιγνιτικό μονόδρομο, αδιαφορώντας για την
e-Δίαυλος |
Σπύρος ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ.
Γράφει ο Λάζαρος ΤΣΙΚΡΙΤΖΗΣ*
επόμενη μέρα και τις παγκόσμιες ενεργειακές εξελίξεις
που επέβαλε η κλιματική αλλαγή.
Σήμερα όλοι τους μιλούν για τη μεταλιγντική εποχή
και ομολογούν ότι ο τόπος μας είναι μετέωρος, χωρίς
όμως να αναλαμβάνουν –έστω και αναδρομικά –τις
ευθύνες τους.
Ιστορικά μεγάλα λάθη και χαμένες ευκαιρίες:
• Τη δεκαετία του 1990 είχαμε την ευκαιρία (ΔΕΗ
και Δυτ. Μακεδονία) να γίνουμε προνομιακοί παίκτες
στο φυσικό αέριο. Αρνηθήκαμε πεισματικά. Σήμερα
η μπάλα είναι στους ιδιώτες, ενώ οι δήμαρχοί μας
σελ. 16
παρακαλούν τον ΤΑΡ για λίγο αέριο.
• Το ίδιο έργο επαναλήφθηκε στις ΑΠΕ. Η ΔΕΗ
θα μπορούσε να είναι ΒΙΩΣΙΜΟΣ πρωταγωνιστής,
σήμερα όμως είναι (σχεδόν) ΧΡΕΩΚΟΠΗΜΕΝΟΣ
κομπάρσος
• Μετά το Κιότο η Ευρώπη έβαλε πλάνο μείωσης
CO2. Εμείς όμως «κερδίσαμε» το 2002 να αυξήσουμε
25 % τις εκπομπές CO2 και σήμερα δεν έχουμε να τις
πληρώσουμε !
• Όταν μπορούσαμε να πουλήσουμε λιγνιτικές μονάδες
σε καλή τιμή, σνομπάραμε. Τώρα παρακαλούμε όσο-
όσο, αλλά δεν αγοράζει κανείς γιατί είναι ζημιογόνες.
• Η νέα μονάδα ‘‘Πτολεμαΐδα 5’’ ήταν η «μεγάλη
ιδέα» της περιοχής. Σήμερα καταλάβαμε ότι κι αυτή
«δεν βγαίνει» λόγω υψηλών τιμών CO2.
Χάσαμε δηλ. 1.5 δις ποντάροντας «στα ζάρια» ότι
θα γλυτώσουμε από το CO2 (πώς άραγε;), ενώ με τα
ίδια λεφτά μπορούσαμε να κάνουμε τριπλάσιες και
ΒΙΩΣΙΜΕΣ θέσεις εργασίας.
• Μετά το 2007-8 είχαμε την ευκαιρία για εργοστάσιο
κατασκευής ανεμογεννητριών (ΔΕΗ + ξένος οίκος),
αλλά εμείς ονειρευόμασταν... πίστες Φόρμουλα 1.
• Ο Τοπικός Πόρος συχνά διασπαθίστηκε, ενώ θα
έπρεπε να διοχετευτεί έγκαιρα στη μεταλιγνιτική. Μια
άλλη ευκαιρία χρηματοδότησης ήταν τα «δικαιώματα
εξόρυξης», τα οποία ουδέποτε ζητήσαμε από τη ΔΕΗ
με συνέπεια να εκμεταλλεύεται το λιγνίτη «duty free».
Τώρα «το ταμείον είναι μείον» και η επωδός γνωστή:
Στερνή μου γνώση..
• Το Master plan το ζητούσε ο Οικολογικός χώρος
από το 2005 (ως 20ετές πράσινο σχέδιο), αλλά εις
μάτην. Τώρα παρακαλούμε για ένα οποιοδήποτε σχέδιο
fast truck.
Βαδίζουμε λοιπόν ξυπόλυτοι στη μεταλιγνιτκή εποχή,
μιας και πρέπει μέσα στο ανέφικτο διάστημα των τριών
ετών να κάνουμε όσα ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ και ΕΠΡΕΠΕ
να πράξουμε μέσα σε 30 χρόνια με σχέδιο, με πόρους
και προπαντός με μεγάλη άνεση χρόνου.
Το οξύμωρο είναι ότι η πλειοψηφία των αρχόντων που
οδήγησαν τον τόπο στα βράχια κουνούν το δάχτυλο
στις μειοψηφίες που το πρόβλεψαν !
Και -το χειρότερο- συνεχίζουν να καλλιεργούν
e-Δίαυλος |
αυταπάτες περί διατήρησης των παλιών μονάδων.
Η αλήθεια όμως είναι άλλη: Οι μισές μονάδες ήταν
χαμένες από χέρι. Οι ΑΗΣ Αμυνταίου & Καρδιάς
εξαντλούν την τελευταία παράταση λειτουργίας το
2020 και 2021 αντίστοιχα.
Με καμιά κυβέρνηση δεν θα σώζονταν.
Οι λοιπές μονάδες είναι εκτός ορίων με βάση τη νέα
αυστηρή περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ και
χρειάζονται ασύμφορες αναβαθμίσεις για να ζήσουν.
Επίσης έχουν ήδη χαθεί στην πράξη οι μισές περίπου
θέσεις εργασίας λόγω απολιγνιτοποίησης, αφού η
ηλεκτροπαραγωγή από κάρβουνο τα τελευταία 10-15
χρόνια είχε πέσει κατά 60% και η εξόρυξη κατά 80%.
Με αυτά τα δεδομένα ο τόπος καλείται να διαλέξει
ανάμεσα σε δύο δύσβατους δρόμους:
- Ο ένας συντηρεί τη φαντασίωση ότι εμείς
αποφασίζουμε για τις αποφάσεις οικονομικής επιβίωσης
μιας επιχείρησης, της ΔΕΗ. Οδηγεί στα «χαρακώματα»
του τοπικισμού και στα «μολών λαβέ», δηλ. σε λογικές
που πλήρωσε επανειλημμένα ο περιοχή (και η χώρα),
αρνούμενες την πραγματικότητα.
Και η πραγματικότητα είναι ότι η ΔΕΗ βρίσκεται ένα
βήμα πριν τη χρεωκοπία λόγω των μεγάλων ζημιών των
λιγνιτικών μονάδων (300 εκ. € / έτος). Τα νούμερα που
έδωσε η Κυβέρνηση είναι σωστά. (Προεκλογικά βέβαια
η Ν.Δ υπόσχονταν τα αντίθετα, ότι δηλ. θα παρατείνει
τη ζωή των παλιών μονάδων ! Δυστυχώς αυτή είναι η
Ελλάδα..).
Χρεωκοπία της ΔΕΗ σημαίνει πολλαπλό σοκ, αλλά
και υποχρεώσεις ανεξόφλητες στη Δυτ. Μακεδονία με
φόντο «κρανίου τόπο». (Το έργο το έχουμε ξαναδεί με
την πτώχευση της ΜΑΒΕ το 2000 και τα σπασμένα της
που ακόμα πληρώνουμε).
- Ο δεύτερος δρόμος επιλέγει να κερδίσει το
στοίχημα της μεταλιγνιτικής μετάβασης και είναι
επίσης δύσκολος λόγω ανεπαρκούς προετοιμασίας και
χρόνου, αλλά έχει φως στο τέλος του τούνελ.
Πρέπει επιτέλους να κοιτάξουμε ΜΠΡΟΣΤΑ. Με
αποτυχημένες συνταγές του παρελθόντος δεν
μπορούμε να πάμε στο μέλλον. Η απολιγνιτοποίηση δεν
αντιμετωπίζεται με «διασωλήνωση» του ετοιμοθάνατου
λιγνίτη.
σελ. 17
Χρειαζόμαστε καθαρές λύσεις. μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει.
Να ρίξουμε το βάρος στο μεταλιγνιτικό σχεδιασμό, 6). Εθνικό Σχέδιο για Ενέργεια. Μείωση φυσικού
ως πρωταγωνιστές και όχι ως θεατές που περιμένουν αερίου και αύξηση ΑΠΕ & αποθήκευσης
τους μάγους με τα μεταλιγνιτικά δώρα. Παράλληλα 7). Εδάφη ΔΕΗ. Γόρδιος δεσμός που όμως πρέπει
να μειώσουμε κατά το δυνατόν τις άμεσες τοπικές να λυθεί ΑΜΕΣΑ. Η δωρεάν επιστροφή των εδαφών
επιπτώσεις. (Ας μη γελιόμαστε. Εδώ που φτάσαμε, δεν στους ΟΤΑ κλπ είναι ονείρωξη πλέον. Προτιμότερη
υπάρχει λύση χωρίς κοινωνικό κόστος βραχυπρόθεσμα. μια συμφωνία ΤΩΡΑ με τη ΔΕΗ, έστω και αν δεν
Το θέμα είναι να έχει βιωσιμότητα μακροπρόθεσμα). είναι η τέλεια, ώστε να απελευθερωθούν εδάφη και
πόροι για να υποδεχτούν μεγάλες επενδύσεις και να
Στο δια ταύτα:
δημιουργηθεί ΘΕΤΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΛΙΜΑ
Πολιτική Συμφωνία για το μεταλιγνιτικό σχεδιασμό.
8). Βασικός παίκτης στη μεταλιγνιτική να είναι
Αναγκαία όσο ποτέ.
και η ΔΕΗ (από τη σχεδίαση ως και τη συμμετοχή σε
Όχι στην πόλωση. Είναι ολέθρια.
νέες επιχειρήσεις, δικές της ή μικτές). Η εμπειρία της
Εξυπηρετεί τα περισσότερα κόμματα, αλλά όχι τον
Γερμανίας δείχνει το δρόμο.
τόπο.
9). Διακυβέρνηση. Μέγιστη αντιπροσωπευ-τικότητα
Στη Γερμανία επέτυχαν ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
& διαφάνεια στην Εθνική Επιτροπή Μετάβασης και
ΣΥΜΦΩΝΙΑ για τη μεταλιγνιτική μετάβαση σε χρόνο
management με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια.
μηδέν !
10). Κοινές προτάσεις για επενδύσεις. Ενδεικτικά:
Αυτοδιοικητική συμμαχία Περιφέρειας – Ενεργειακών
• Θερμική αποθήκευση ενέργειας για μερική χρήση
Δήμων.
παλιών μονάδων ΔΕΗ.
Ξεπερνάμε τα σημεία διαφωνίας (πότε πρέπει να
• Αντλησιοταμίευση. Βαρυτική αποθήκευση (πιλο-
κλείσουν οι μονάδες κλπ) και χτίζουμε τα κοινά μέτωπα
τικά).
που μας ενώνουν.
• Βιομηχανία κατασκευής ανεμογεννητριών με μέτο-
Αυτά αφορούν στη Μεταλιγνιτική μετάβαση και είναι
χο τη ΔΕΗ.
χοντρικά τα εξής:
• Εξοικονόμηση ενέργειας, υποδομές ηλεκτροκίνησης,
1). Ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιας Μετάβασης.
δίκτυα (και φυσ. αέριο).
• Ριζική τροποποίηση του Μηχανισμού Μετάβασης
• Υδρογόνο από ΑΠΕ.
(που αδικεί κατάφωρα την Ελλάδα) και γενναία
• Βιομηχανικός τουρισμός. Ενεργειακές & αρωματικές
αύξηση των πόρων
καλλιέργειες.
• Συμμαχίες με λιγνιτικούς δήμους Ευρώπης και
• Κατάρτιση ανθρώπινου δυναμικού σε πράσινους
πολιτικές ομάδες. Έγινε μια σημαντική δουλειά από
τομείς. Νέες θέσεις ερευνητών στο πεδίο post-mining.
την προηγούμενη δημοτική αρχή, την Green Tank και
το WWF. Ας τη συνεχίσουμε. Υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό στον τομέα των νέων
τεχνολογιών με κατεύθυνση μια «οικονομία χαμηλού
2). Εθνικό Ταμείο Δίκαιας Μετάβασης.
άνθρακα» που δίνει πολλές και βιώσιμες θέσεις
• Αύξηση των πόρων από 6% στο 12%. Όχι στη
εργασίας και υπηρετεί συγχρόνως την παγκόσμια
διασπάθισή του (όπως έγινε με τον ‘‘Πόρο’’).
προτεραιότητα για την προστασία του κλίματος.
3). Αναπροσανατολισμός ΕΣΠΑ και λοιπών προ-
Πρέπει κάποτε να περάσουμε από την πολιτική της
γραμμάτων και «εκτροπή» μεγάλου μέρους τους στη
στείρας διαμαρτυρίας στην πολιτική της δημιουργίας.-
Μεταλιγνιτική μετάβαση
4). Δέσμευση ΟΛΟΥ του Τοπικού πόρου για τη
* Ο Λάζαρος ΤΣΙΚΡΙΤΖΗΣ είναι καθηγητής του
Μεταλιγνιτική.
Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
5). Πολιτική πίεση για διάθεση εθνικών πόρων, που

e-Δίαυλος | σελ. 18
 1915 - 1918 : ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ & Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ
και οι εγκαταστάσεις των Συμμάχων
Από τον Οκτώβριο του 1915 μέχρι τον πρώτο μήνα
του 1916, 250.000 άνδρες, Γάλλοι και Βρετανοί της
συμμαχικής «Τριπλής Συνεννόησης», αποβιβάστηκαν
στο ξαφνιασμένο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ποτέ
άλλοτε στη μακρότατη ιστορία της η πόλη δεν είχε δεχτεί
τόσα στρατεύματα. Ήταν η αρχή μιας ανεπανάληπτης
συρροής στρατευμάτων και ευκαιριακού πλήθους
ανθρώπων που κράτησε τη ζωή της σε ξέφρενη κίνηση
μέχρι το τέλος του Μεγάλου Πολέμου.
e-Δίαυλος |
1915, Ελληνικό στρατιωτικό σώμα φθάνει στη Θεσσαλονίκη.
Επιμελήθηκε ο Αλέξανδρος ΤΖΙΟΛΑΣ
Οι στρατιώτες της «Στρατιάς της Ανατολής» όπως
ονομάστηκε η δύναμη της «Τριπλής Συνεννόησης» στο
Μακεδονικό Μέτωπο, στρατωνίστηκαν έξω από την
πόλη της Θεσσαλονίκης.
Ομως οι εξελίξεις στο Σερβικό μέτωπο ήταν τραγικές.
Η Σερβία έχασε τον πόλεμο και ο σερβικός στρατός
που βίωσε τον “Αλβανικό Γολγοθά” ζήτησε βοήθεια.
σελ. 19
 Η ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ :
Οι στρατιωτικές δυνάμεις της ΑυστροΟυγγαρίας
επιτέθηκαν στη Σερβία τον Αύγουστο του έτους
1914. Οι σερβικές δυνάμεις στην αρχή αντιστάθηκαν
με επιτυχία, αργότερα όμως, κάτω από τη
συνδυασμένη επίθεση δυνάμεων της Γερμανίας,
Αυστρο–Ουγγαρίας και Βουλγαρίας, ο σερβικός
στρατός βρέθηκε σε δεινή θέση. Το Σεπτέμβριο του
1915 η Σερβία ζήτησε την άμεση βοήθεια από την
Αγγλία και τη Γαλλία. Τον Οκτώβριο του 1915,
αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν
στη Θεσσαλονίκη. Μεγάλο μέρος του σερβικού
στρατού αναγκάστηκε να υποχωρήσει οργανωμένα
στους ορεινούς όγκους της Αλβανίας και από
εκεί στην Κέρκυρα. Στο μεταξύ, τα στρατεύματα
των Γερμανών και Βουλγάρων, καταδιώκοντας
προς νότον τους Σέρβους, εισέδυσαν σε βάθος 2
χιλιομέτρων στο ελληνικό έδαφος και κατέλαβαν
θέσεις νότια και δυτικά της Ειδομένης. Υπό το
σοβαρό φόβο της περαιτέρω προώθησης των εχθρών,
η περιοχή γύρω από τη Θεσσαλονίκη μετατράπηκε
σε ένα ισχυρό, οχυρωμένο στρατόπεδο, γνωστό ως
“Κλουβί” (Birdcage), όπου αλλεπάλληλες σειρές
συρματοπλεγμάτων και χαρακωμάτων υλοποιούσαν
τις γραμμές άμυνας (πηγή:Wakefield and Moody, 2004).

από τον κόλπο Ορφανού και κυκλικά έφτανε

μέχρι τον ποταμό αξιό. Ετσι ΒΔ της Θεσσαλονίκης
αναπτύχθηκαν αρχικά τα στρατεύματα των
συμμάχων. Το κύριο γαλλικό στρατόπεδο βρισκόταν
στο Ζεϊτενλίκ. Καταλάμβανε το συνοικισμό της
Σταυρούπολης – Τερψιθέας, και έφθανε μέχρι το
Χαρμάνκιοϊ (Εύοσμος - Ελευθέριο Κορδελιό). Το
Αγγλικό Στρατόπεδο βρίσκονταν δίπλα στην νυν οδ.
Λαγκαδά (μετά το Ζέϊτενλικ και του Παύλου Μελά)
και αναπτύσσονταν προς την Πολίχνη (Καραϊσίν)
και μέχρι τη σημερινή Ευκαρπία (Λεμπέτ).
Άλλα στρατόπεδα, αεροδρόμια και νοσοκομεία
οργανώθηκαν στα ΝΑ της πόλης, στις περιοχές
Χαριλάου, Καλαμαριάς, Καραμπουρνάκι, Σοφούλη,
ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ : Α΄ ΦΑΣΗ.
Ντεπώ, (βλ. αρχική σελ.) Τούμπας, Μίκρας, Σέδες,
Για την οχύρωση της Θεσσαλονίκης έγινε η πρώτη γραμμή του
Αγγελοχώρι, Χορτιάτη. (πηγή : Π. Σαββαίδης).
Μακεδονικού Μετώπου (ΔΕΚ.1915 - ΙΟΥΛ.1916). Η οχύρωση ξεκινούσε
e-Δίαυλος | σελ. 20
 Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΝΑ ΑΠΕΡΑΝΤΟ Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1915 αποτελούνταν
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ από πεζικό, μονάδες Πεδινού Πυροβολικού και μερικά
πολυβόλα. Αργότερα σε αυτά προστέθηκαν μονάδες
Το πρωί της 3ης Οκτωβρίου 1915 καταφθάνουν στη
Βαρέος Πυροβολικού, Ιππικού , καθώς και μονάδες
Θεσσαλονίκη τα πρώτα σώματα της Στρατιάς της
«Εθνοφρουρών», όπως επίσης και τμήματα αποικιακών
Ανατολής. Στη συνέχεια, στις 5 Οκτωβρίου, πλοία της
στρατευμάτων από τη Βόρεια και τη Δυτική Αφρική,
Ανταντ (Entente) άρχισαν να αποβιβάζουν στρατό στο
οι τελευταίοι μάλιστα αποδείχτηκαν ιδιαίτερα
λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ήταν εμπροσθοφυλακή μιας
ανθεκτικοί στο πολύ ζεστό κλίμα της πόλης κατά τους
μεικτής Γαλλο-Βρετανικής δύναμης 150.000 ανδρών,
καλοκαιρινούς μήνες.
που θα προωθούνταν στο μέτωπο της Σερβίας στα
Στην αρχή η εγκατάσταση των στρατοπέδων με σκηνές
σύνορα. Τα μεταγωγικά πλοία εκτός των στρατιωτων
ήταν προσωρινή, επειδή στόχος ήταν η διείσδυση
αποβίβαζαν και μεταφορικά ζώα: μουλάρια,
των στρατιωτών στη Σερβία. Με την οπισθοχώρηση
μικροσκοπικά ιππάρια και γαϊδούρια.
τους πίσω, στρατοπέδευσαν έξω από την πόλη της
Πριν φτάσουν στην πόλη τα συμμαχικά στρατεύματα,
Θεσσαλονίκης, αλλά επιτάχθηκαν και κτήρια μέσα
είχαν ήδη φτάσει δύο ελληνικές μεραρχίες οι οποίες –
στην πόλη για τη στέγαση διάφορων υπηρεσιών. Στους
με σκοπό τη διατήρηση της ουδετερότητας της χώρας,
χώρους που επέλεξαν οι σύμμαχοι για να στρατωνιστούν
είχαν επιτάξει τα κτίρια και διάφορες εγκαταστάσεις
υπήρχαν επίσης, παραπήγματα, νοσοκομεία, αποθήκες
προκειμένου να μην χρησιμοποιηθούν από τα
πυρομαχικών, αποθήκες τροφίμων και ιματισμού,
συμμαχικά στρατεύματα. Κανείς και τίποτε δεν είχε
στάβλοι, κτηνιατρικά νοσοκομεία, στρατόπεδα
προετοιμαστεί για την υποδοχή όλων αυτών. Η
αιχμαλώτων πολέμου.
Ελλάδα επίσημα εισήλθε στον πόλεμο στις 28 Ιουνίου
Εκτός της πόλης της Θεσσαλονίκης, στρατόπεδα,
1917 αλλά ήδη 300.000 περίπου στρατιώτες (3 σώματα
μονάδες εφοδιασμού, σταθμοί πρώτων βοηθειών,
στρατού) είχαν ενταχθεί στα σχέδια των Βρετανικών
νοσοκομεία εκστρατείας και προσωρινοί χώροι
δυνάμεων.
κράτησης αιχμαλώτων πολέμου δημιουργήθηκαν
Αρχικά τα συμμαχικά στρατόπεδα βρίσκονταν περίπου
από τις δυνάμεις της Αντάντ και σε διάφορες πόλεις
πέντε μίλια δυτικά της Θεσσαλονίκης ενώ οι δρόμοι
της Μακεδονίας, ως υποστήριξη στις πολεμικές
της πόλης ήταν συνεχώς κοσμοπλημμυρισμένοι και
επιχειρήσεις του μετώπου.
δύσκολα μπορούσε να κινηθεί κάποιος ελεύθερα.
Οι Γάλλοι εγκαταστάθηκαν στα ανατολικά της
Δεξιά και αριστερά από τα τείχη της παλιάς πόλης
Θεσσαλονίκης, στην Τούμπα, στην περιοχή του
βρίσκονταν τα συμμαχικά στρατόπεδα, με χιλιάδες
Ιπποκρατείου Νοσοκομείου (Νοσοκομείο Χιρς),
μικρούς καταυλισμούς και αντίσκηνα ενώ στα δυτικά
στου Χαριλάου και στη Νέας Ελβετία. Σε αυτές τις
στο Ζέιτενλικ ο καταυλισμός των συμμαχικών
περιοχές η Στρατιά της Ανατολής (Armee d’ Orient)
στρατευμάτων ήταν “μια ολόκληρη πολιτεία από ξύλο
κατασκεύασε υδραγωγείο και οργάνωσε σε διάφορα
και μουσαμά”. Στην πύλη του Βαρδαρίου η κυκλοφορία
κτίρια γαλλικό στρατιωτικό νοσοκομείο δίπλα
ελεγχόταν από Βρετανούς στρατονόμους. Αντίσκηνα με
ακριβώς από το σημερινό γήπεδο του Άρη. Κοντά στην
Βιετναμέζους στήθηκαν ακριβώς πίσω από τον Λευκό
εκκλησία της Οσίας Ξένης, επί της 25ης Μαρτίου, οι
Πύργο. Σενεγαλέζοι με κόκκινα φέσια στρατοπέδευσαν
Γάλλοι δημιούργησαν μια βάση πυροβολικού η οποία
στο προάστιο Καραγάτσια (Χαριλάου).
απλωνόταν κατά μήκος όλης της οδού φτάνοντας
Τα πρώτα στρατόπεδα οργανώθηκαν έξω από τη ΒΔ
μέχρι τη διασταύρωση με την οδό Δελφών.
πλευρά της πόλης, με τους Γάλλους να επιλέγουν
Στην ίδια οδό καθώς και στην Παπαναστασίου
το Ζέϊτενλικ, και τους Άγγλους το Λεμπέτ. Οι
είχαν στρατοπεδεύσει οι Αναμίτες. Πρόκειται για
πρώτες γαλλικές δυνάμεις που αποβιβάστηκαν στη
e-Δίαυλος | σελ. 21
30. Ιουλίου. 1916, Ρώσικος στρατός έχει αποβιβασθεί στο λιμάνι της πόλης και παρελαύνει στη Λ. Νίκης προς ανατoλικά.
γαλλικά αποικιακά στρατεύματα προερχόμενα από
τη Γαλλική Ινδοκίνα (σημερινό Βιετνάμ). Άλλα
αποικιακά στρατεύματα της Γαλλίας είχαν δημιουργήσει
καταυλισμούς επί των οδών Καραμανλή και Μπότσαρη.
Τα στρατεύματα αυτά αποτελούνταν από Σενεγαλέζους,
που ξεχώριζαν με τα κόκκινα τεράστια φέσια και τους
σαρικοφόρους Μαροκινούς ποδηλατιστές.
Στο Μικρό Καράμπουρνου, οι Γάλλοι εγκατέστησαν
αεροπορική βάση με διάδρομο προσγείωσης και με
μονάδες επισκευής και συναρμολόγησης αεροπλάνων.
Στην ακτή της παραθαλάσσιας αυτής περιοχής
κατασκεύασαν και αποβάθρα εφοδιασμένη με γερανό
για τη διευκόλυνση εκφόρτωσης από τα πλοία
ανταλλακτικά αεροπλάνων.
Ανατολικά από το Καραμπουρνάκι στις σημερινές
περιοχές Βυζαντίου, Βότση, Καλαμαριάς, Νέας Κρήνης
και Μίκρας, εκχερσώθηκαν χιλιάδες στρέμματα
αμπελώνων, ώστε να εγκατασταθούν εκεί στρατόπεδα
και νοσοκομεία.
Οι Βρετανοί είχαν εγκαταστήσει το στρατηγείο τους
e-Δίαυλος |
στη Λεωφόρο των Εξοχών επί της Βασιλίσσης Όλγας
και επέκτειναν τις εγκαταστάσεις τους από την
Πυλαία προς το Πανόραμα μέχρι τις πλαγιές του
όρους Χορτιάτη και από το Ντεπό, προς το Φοίνικα,
τη Μίκρα και τη Θέρμη.
Στη Μίκρα μάλιστα οργάνωσαν το δικό τους
στρατιωτικό αεροδρόμιο. Τα βρετανικά αποικιακά
στρατεύματα από την Ινδία στρατοπέδευσαν στο
δρόμο Θεσσαλονίκης-Αμερικανικής Γεωργ. Σχολής.
Οι Σέρβοι, με περισσότερους των 144.000 στρατιωτών
όταν έφθασαν στη Θεσσαλονίκη, εγκαταστάθηκαν
στην περιοχή Αμπελώνες της Μίκρας.
Στα νοτιοανατολικά περίχωρα οι Σέρβοι είχαν
συγκροτήσει έξι Μεραρχίες (ή τρεις Στρατιές).
Πολλοί από αυτούς εκκλησιάζονταν στη σέρβικη
εκκλησία του Αγίου Σάββα, πάνω από την πλατεία
Ιπποδρομείου. Οι Σέρβοι αξιωματικοί διέμεναν σε
πλινθόκτιστα ισόγεια σπίτια επί της οδού Βασιλέως
Γεωργίου.
σελ. 22
Τον Οκτώβριο του 1915 οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν
τα Σκόπια.
Τον Δεκέμβριο του 1915 Γερμανικά αεροπλάνα
βομβαρδίζουν τους συμμαχικούς καταυλισμούς στη
Θεσσαλονίκη προκαλώντας σημαντικές απώλειες και
καταστροφές.
Τον Μάιο του 1916 οι Γερμανο•Βούλγαροι εισβάλλουν
στην κοιλάδα του Στρυμόνα καταλαμβάνοντας το
οχυρό Ρούπελ.
Ο σερβικός στρατός (130.000 άνδρες), που μέσα από
την Αλβανία κατέληξε στρατωνισμένος στην Κέρκυρα,
φθάνει στη Χαλκιδική και ενώνει τις δυνάμεις του με
τις υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις.
Το καλοκαίρι του 1916 (30 Ιουλίου) έφτασε στο
λιμάνι της Θεσσαλονίκης μια ταξιαρχία 6.000 Ρώσων
στρατιωτών, ενώ για την ολοκλήρωση της μετακίνησης
των υπόλοιπων μονάδων χρειάστηκε ένας μήνας από
το λιμάνι του Αρχαγγέλου. Μέχρι τα μέσα Οκτώβρη
είχαν φτάσει στην πόλη και δυο ακόμη ρώσικες
ταξιαρχίες. Για τρεις μήνες πέρασαν από σκληρή
εκπαίδευση στο στρατόπεδο του Ζέιτενλικ, ενώ στη
συνέχεια στρατοπέδευσαν στην Καλαμαριά.
Το Βρετανικό στρατόπεδο στη Μίκρα (Καλαμαριάς) με την σιδηρογραμμή (υπο κατασκευή) η οποία ξεκινούσε από το Λιμάνι της πόλης .
e-Δίαυλος |
Οι δυο ρώσικες ταξιαρχίες που έφτασαν στη
Θεσσαλονίκη, έχοντας πρώτα ταξιδέψει τη μισή
Ευρώπη για να φτάσουν εκεί, ενίσχυσαν τις
προσπάθειες των Συμμάχων. Οι Ρώσοι αναγνώριζαν
τη σημασία διατήρησης του Μακεδονικού μετώπου
στην ευρύτερη στρατηγική των δυνάμεων της Αντάντ
και απέστειλαν και εκείνοι μικρό αριθμό δυνάμεων το
1916.
Την ίδια χρονιά, τον Αύγουστο του 1916,
αποβιβάστηκε στην πόλη η ισχυρή ιταλική 25η
Μεραρχία, με επικεφαλή τον στρατηγό Pettiti di Rore-
to. Οι Ιταλοί εξαντλημένοι και ηλιοκαμένοι από τις
πολύμηνες μάχες του Τρεντίνο εγκαταστάθηκαν στην
περιοχή των Χορτατζήδων, όπου σήμερα βρίσκεται
το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, στην Άνω Τούμπα και τη
σημερινή οδό Λαμπράκη καθώς και στο πάνω μέρος
του συνοικισμού της Αγίας Φωτεινής.
Δεν ηταν όμως η συμπάθεια των κατοίκων λόγω των
στενών σχέσεων με τους Εβραίους.
Τον Σεπτέμβριο του 1916 τα συμμαχικά στρατεύματα
ξαναπαίρνουν την Φλώρινα από τους Βούλγαρους.
Τον Απρίλιο του 1918 το σύνολο των συμμαχικών
σελ. 23
δυνάμεων στο Μακεδονικό Μέτωπο φθάνει τους που τους περιβάλλουν κήποι και παρτέρια, ηλεκτρικό
500.000 άνδρες. φωτισμό, λουτρά, ντους, καλό κρεβάτι, καλό φαγητό.”
Το συμμαχικό μέτωπο τώρα αλλάζει και αναπτύσσεται • Νο 12. Θεσσαλονίκη. Εγκαίνια 28 Αυγούστου 1917-
από την Αλβανία μέχρι το κόλπο του Στρυμώνα. Οκτώβριος 1918.
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ & ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ • Νο 13. Στρατόπεδο Zeitenlick. Οκτώβριος 1918-
Νοέμβριος 1918.
Οι Γάλλοι φρόντισαν για τις νοσοκομιακές υποδομές,
• Νο 14. “Νοσοκομείο Hirsch” (νυν Ιπποκράτειο).
που ηταν και οι μεγαλύτερες λόγω του μεγάλου
• Νο 15. Θεσσαλονίκη. Νοσοκομείο NARISCHKINE,
αριθμού των δικών τους στρατιωτικών δυνάμεων.
Χειρουργία. Ιούλιος 1916 - Οκτώβριος 1916.
Αναπτύχθηκαν στα εξής Προσωρινά Νοσοκομεία:
• Νοσοκομείο Allatine. Θεσσαλονίκη 1918. (πρώην
• Νο 1 & Νο 3 ως Salonika/Zeitenlick της Μονής
οικία του Αμπντούλ-Χαμίντ και νυν κτιρ. Νομαρχίας).
Λαζαριστών. Απρίλιος 1915 - Νοέμβριο 1918.
• Νοσοκομείο “Petit Karabouroun”, Νότια Θεσ/νίκης.
• Νο 2. “Πριγκίπισσα Μαρία”. Δεκέμβριος 1915 -
Μαζί με αυτά υπήρχαν και τα αντίστοιχα των Βρετανών
Οκτώβριος 1918.
στο Καραπουρνάκι και Δυτικά καθώς και των Σέρβων,
• Τα με γαλλική αριθμοδότηση : Νο 4 - 5 - 6 - 7 -
των Αυστραλών (300 νοσοκόμες) και των Καναδών.
8 - 9 - 10 - 11 από Σεπτ. 1916 μέχρι Οκτ. 1918. Για
Το αποτέλεσμα ήταν ολόκληρη η πόλη και η ευρύτερη
την ποιότητα των υπηρεσιών αναφέρουμε μία σχετική
περιοχή να είναι ένα απέραντο στρατόπεδο.
περιγραφή από τον Γάλλο στρατιωτικό Gaston
Η πόλη βέβαια είχε, εξ αυτού του λόγου, πάρα
NITZER η οποία ήταν η εξής για το Νο 11: “Ωραία
πολλά οικονομικά οφέλη αλλά και πολλές άλλες
εγκατάσταση: ελλειπτικές σκηνές, στρατώνες Adriant
παρενέργειες, θετικές και μη.

Τα νοσοκομεία των Γάλλων με αριθμό 7 - 8 - 9 - 10 - 14 στην περιοχή Βασ. Ολγας-Μαρτίου-Χαριλάου όπως αποτυπώνονται σε Γαλλικό
στρατιωτικό χαρτη. Το Νο 14 ήταν το Νοσοκομείο Hirsch. Στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πλήθος άλλων νοσοκομείων.

e-Δίαυλος | σελ. 24
Αν και το εμπόριο άνθησε ένα πολύ μεγάλο μέρος των αλλά και οι στρατιώτες οι οποίοι εξασθενούσαν
κατοίκων δυσανασχετούσε αφόρητα. αρρωστημένοι συνεχώς. Το γεγονός αυτό αύξανε τις
Στην πόλη οχι μόνο υπήρχε συνωστισμός αλλά λόγω απαιτήσεις σε κλίνες, οργάνωση και εξυπηρέτηση
και της ρυμοτομίας της, στο κέντρο “επικρατούσε το των νοσοκομειακών μονάδων της πόλης και των
αδιαχώρητο”. στρατοπέδων.
Στις διαφορές των εθνοτικών κοινοτήτων της πόλης Η πόλη και ο ελληνικός στρατός διατηρούσε ως
προστέθηκαν και αυτές των τελείως διαφορετικών νοσοκομειακές υποδομές τις εξής μονάδες :
εθνοτήτων των στρατιωτών που προέρχονταν εκτός το Α΄Σ.Ν. (πρ.Οθωμανικό - 1.600 κλίνες), Β΄Σ.Ν.
της Ευρώπης και από χώρες της αφρικής και της ασίας. (κτίριο π. “Ιδαδιέ” - 1.200 κλ.), Γ΄Σ.Ν. (650 κλ.),
Πολλοί διέδιδαν ότι οι επιδημίες, όπως η Ισπανική Δ΄Σ.Ν. (περιοχή Νάρες στα 5 χλμ - 1.200 κλ.),
γρίππη, η ελονοσία, ο εξανθηματικός τύφος, οι Υπαίθριο Δοιράνης (500 κλ). Σ΄ αυτά πρέπει να
τυφοπαρατυφικές λοιμώξεις, η επιδημική εγκαλο- συμπεριληφθούν και τα πλωτά Νοσοκομεία “Αλβανία”,
νωτιαία μηνιγγίτιδα, ήρθαν στην πόλη από τα ξένα “Ιωνία”, “Λεωνίδας” καθώς και το Γαλλικό πλωτό
στρατεύματα. νοσοκομειακό “Duguay Truin”. -
Εν τω μεταξύ δεν ασθενούσαν μόνο οι κάτοικοι
ΟΛΗ Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΝΑ ΑΠΕΡΑΝΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ :
Το κτίριο στο κέντρο με το σημείο του σταυρού (+) είναι το υπ΄αριθμ. 7 Γαλλικό νοσοκομειακό στρατόπεδο, με στρατώνες & σκηνές,
που βρισκόταν μεταξύ των σημερινών οδών Μακεδονίας-Μιαούλη και Κωνσταντινουπόλεως στη δυτική πλευρά του μεγάλου λάκκου
του Κυβερνείου, που επίσης βλέπουμε. Στο μακρινό βάθος το στρατόπεδο στο κέντρο της Τούμπας, ενώ αριστερά ελαφρώς στο βάθος
είναι το νοσοκομείο Χίρς/Ιπποκράτειο (Νο 14 για τους Γάλλους στην αριθμοδότησή τους). Μία άλλη γενική άποψη του Νο 7 υπάρχει
στη επόμενη σελ. 30. Οταν έφυγαν τα ξένα στρατεύματα τα στρατόπεδα και τα νοσοκομεία στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης
μετατράπηκαν σε προσφυγικούς καταυλισμούς.

e-Δίαυλος | σελ. 25
 1

Εικ.1 : Στρατόπεδα και Νοσοκομεία στα Δυτικά, ΒΔ και Ανατολικά της

Θεσσαλονίκης : Χαρμανκόϊ, Ζεϊτενλικ, Ασβεστοχωρίου, Πανοράματος,
Χορτιάτη (The 60th General Hospital). Στην περιοχή με τον τίτλο Red Cross
Home βρίσκονταν το σύνολο των νοσοκομείων της πόλης. Τα εκτός της πόλης
φαόνονται στον χάρτη.
Εικ. 2 : Νοσοκομεία στο Αγγελοχώρι στην άκρη του μεγάλου Καράμπουρνου.
Εικ. 3 : Νοσοκομεία στο μικρό Καραμπουρνάκι (στρατόπεδο Κόδρα) μετaξύ των
οποίων και τα Sick Sister’s Hospitals (43o kai 50o) αλλά και το Σέρβικο (στο
κέντρο). Οι Σέρβοι στο ίδιο μέρος είχαν και στρατόπεδο. Μετά την αποχώρηση
των Καναδών στο 29, 50, 43, 52 εγκαταστάθηκαν νοσοκομεία των Βρετανών.
e-Δίαυλος | σελ. 26
Σχέδια και φωτογραφίες των Γαλλικών αρχείων παρουσιάζουν : το Grand Parc d'Aviation Française στο Cape Petit Kara-
bouroum / Mikra - δίπλα στο "Camp Allatini" νότια της πόλης της Θεσσαλονίκης. Στο σημ. [Α] είναι οι κήποι της βιλας
ΑΛΛΑΤΙΝΙ (κτ. Νομαρχίας). O ευθύς δρόμος είναι η σημερινή Θ. Σοφούλη. Η μεγάλη τετράγωνη έκταση στο κέντρο είναι
το Πρώτο Αεροδρόμιο της πόλης., που βρισκονταν περίπου μεταξύ των δρόμων Καθηγήτου Ρωσίδου - Ναυαρίνου, Θέμ.
Σοφούλη - Μ. Κυδωνίου. Σημείο [Β] η θέση με την ένδειξη ‘‘Chateau des Avieteurs’’. Σημείο [Γ] στρατόπεδο Κόδρα Ελληνικών
δυνάμεων. Σημείο [Δ] το 4ο και 5ο Καναδικό Νοσοκομείο.

Γ
Δ

Α
Β

e-Δίαυλος | σελ. 27
Αεροφωτογραφία του 1916 όπου φαίνονται οι εγκ/σεις των συμμαχικών στην ανατολική πελυρά της Θεσσαλονίκης. Στην
επάνω πλευρά, με πράσινες κουκκίδες, είναι η περιοχή των γαλλικών προσωρινών νοσοκομείων. Αριστερά ήταν το Νο 4
νοσοκομείο και δίπλα του η μονάδα SWH G&N. Στο [Α] είναι ο Μύλος Allatini και στο [Β] η βίλα Allatini η οποία μετατράπηκε
σε νοσοκομείο. Στο [C], κοντά στους κήπους της βίλας, ήταν το 1ο Προσωρινό Γαλλικό Νοσοκομείο. Στο [D] βρισκόταν η
λευκή βίλα - που ονομάζεται συχνά Chateau des Aviateurs - όπου ο διοικητής Victor Denain, ο αρχηγός της αεροπορίας
Armée d'Orient, είχε την κατοικία του, γνωστή και στις αγγλικές πηγές ως «κάστρο των αεροπόρων». Πριν και μετά τον
πόλεμο, το σπίτι ήταν σχολείο ιεραποστολής για νεαρά κορίτσια, το 1927 έγινε μέλος του αμερικανικού κολλεγίου Ανατόλια
και καταστράφηκε από τη φωτιά τη δεκαετία του 1940. Στο δεξί κάτω τέταρτο της φωτογραφίας βρισκόταν το αεροδρόμιο.
Κάτω: Εικόνα από το Zeitenlik δίπλα στη σημερινή οδ. Λαγκαδά με φόντο το Καπνεργοστάσιο.

e-Δίαυλος | σελ. 28
Επάνω : Το Γαλλικό νοσοκομιακό στρατόπεδο Νο 7 στην περιοχή των οδών Μακεδονίας-Κωνσταντινουπόλεως (βλ. χάρτη σελ.24).
Κάτω : Ραδιογραφίες σε ασθενή σε θάλαμο ακτινογραφίας στο Γαλλικό Νοσοκομείο Νο 12.

e-Δίαυλος | σελ. 29
Αεροφωτογραφία της Θεσσαλονίκης στην περιοχή Βασ. Όλγας και ανατολικότερα. Το Γαλλικό Προσωρινό Νοσοκομείο Νο 4 κοντά στη
θάλασσα, δίπλα του η μονάδα SWH G&N και πέρα από ​​ τον κεντρικό δρόμο (τώρα λεωφόρος Βασίλισσας Όλγα) τα Γαλλικά Προσωρινά
Νοσοκομεία Νο2 και Νο. 5. Με κίτρινο σημαντικά κτίρια εκείνης της περιόδου που υπάρχουν ακόμα σήμερα. Το κτίριο στα αριστερά ήταν
η έδρα της κυβέρνησης του Βενιζέλου από τις αρχές Οκτωβρίου 1916 έως τα μέσα Ιουνίου 1917 και είναι η βίλα Καπαντζή.
Κάτω : Η γραμμή στη Λ. Νίκης που κατασκευάστηκε για την επικοινωνία Λιμανιού - Αεροδρομίων+Στρατοπέδων ανατολικά.

e-Δίαυλος | σελ. 30
 1914-1918 : ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ & Α΄ Π.Π. - Το πρώτο Αεροδρόμιο

Ανω και Κάτω : Στρατιωτικό αεροπλάνο τύπου Caudron G 3s της γαλλικής μοίρας C 89 S επιχειρεί προσγείωση στο αεροδρόμιο
που βρίσκονταν στο Καραμπουρνάκι (αμέσως πάνω από τη σημερινή οδ. Θ. Σοφούλη). Δεξιά φαίνεται ο μύλος Αλλατίνι και η
καμινάδα του. Στο βάθος η Θεσσαλονίκη. Τα τμήματα των αεροσκαφών έφθασαν στη Θεσσαλονίκη στις 19 Οκτωβρίου 1915 μετά
από 7 ημέρες θαλάσσιου ταξιδιού από τη Μασσαλία προοριζόμενα για το Μακεδονικό μέτωπο αλλά η Σερβία είχε ήδη νικηθεί.
Συναρμολογήθηκαν στις πρόχειρες εγκαταστάσεις που φτιάχτηκαν εδώ στο πρώτο αεροδρόμιο. (αρχ. © Αλεξ. Τζιόλας)

e-Δίαυλος | σελ. 31
Σκηνή από την ετοιμασία απογείωσης ενός αεροσκάφους Caudron G 3s στο Καραμπουρνάκι. Επιχείρησε μέχρι Stroumica Σκοπίων.

Η μοίρα C 89 S αποσυναρμολογήθηκε και μπήκε σε κιβώτια στη Λυών στις 11 Οκτωβρίου 1915 με επικεφαλής τον πιλότο
Franck Delanney, 6 άλλους πιλότους και 4 παρατηρητές. Τα αεροσκάφη ήταν τύπου Caudron G 3s (6 σε αριθμό) και το
γράμμα “S” του ονόματός του δηλώνει ότι προοριζόταν να υπηρετήσει στη Σερβία.
Όταν τα κιβώτια της μοίρας έφθασαν με πλοίο στη Θεσσαλονίκη στις 19 Οκτωβρίου 1915, μετά από 7 ημέρες θαλάσσιου
ταξιδιού από τη Μασσαλία, η Σερβία είχε ήδη νικηθεί και υποχωρήσει ταπεινωμένη.
Η C 89 S είναι η πρώτη μοίρα που επιχειρούσε στη Θεσσαλονίκη, όχι χωρίς δυσκολία, διότι όλα αυτοσχεδιάστηκαν, στο
στρατόπεδο Allatini όπου τα αεροσκάφη στρατοπέδευσαν.
Η πρώτη πτήση ανατολικού αεροπορικού αεροπλάνου, Caudron G 3 n° 993, έγινε στις 25 Οκτωβρίου, κάτω από τις επευφημίες
ενός πλήθους περίεργων.
Στις 29 Οκτωβρίου 1915, η μοίρα C 89 S ταξίδεψε από τη Θεσσαλονίκη στο Guevgueli με το τρένο, ως το πρώτο εναέριο
στοιχείο της εκστρατείας του Βαρδάρη. Από την 1η Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε μια πρώτη αποστολή αναγνώρισης των
βουλγαρικών στρατευμάτων που ετοιμάζονταν να επιτεθούν στα συμμαχικά γαλλικά στρατεύματα από τα πλάγια.
Τα Caudron G 3 πραγματοποίησαν πολυάριθμες αποστολές και προς βορειοανατολικά, προς τη Strumica, από όπου έρχονταν
ο εχθρός. Η Strumica βομβαρδίστηκε από τα C 89 S στις 23 και 24 Νοεμβρίου.
Η αποστολή στο Βαρδάρη έληξε στις 19 Δεκεμβρίου 1915 με την επιστροφή των τελευταίων στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη.
Τον Ιούνιο του 1917, η C 389, μετονομάστηκε σε Μοίρα 505, αφήνοντας την περιοχή Μοναστηρίου για να μετακινηθεί νότια
προς Αθήνα, όπου τα γαλλικά στρατεύματα εκτελούσαν μια επίδειξη δύναμης στην κεντρική Ελλάδα για να αναγκάσουν το
βασιλιά Κωνσταντίνο σε παραίτηση. Η μοίρα 505, στρατοπέδευσε σε Λάρισα και Λαμία.

e-Δίαυλος | σελ. 32
Επάνω : Ο Αγγλοι είχαν δημιουργήσει το δικό τους αεροδρόμιο στην Μίκρα (Καλαμαριάς) όπου διατηρούσαν και στρατόπεδα με νοσοκομεία.
Κάτω : Η χρονική εξέλιξη του Μακεδονικού Μετώπου και οι θέσεις των εθνικών στρατών σε όλο το μήκος του. Αρχικά τον Ιούλιο 1916 γύρω
από τη Θεσσαλονίκη και σε 3η φάση την 29 Σεπτ. 1918 με την κατάπασυη των εχθροπραξιών,

e-Δίαυλος | σελ.33
 Σύντομο χρονολόγιο του Μακεδονικού Μετώπου
Οκτώβριος-Νοέμβριος 1915. Αποβίβαση στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης των γαλλικών και βρετανικών μεραρχιών,
αποτελούν τον κύριο κορμό με την ονομασία «Στρατιά της Ανατολής».
Οκτώβριος 1915. Οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν τα Σκόπια.
Δεκέμβριος 1915. Γερμανικά αεροπλάνα βομβαρδίζουν τους συμμαχικούς καταυλισμούς στη Θεσσαλονίκη
προκαλώντας σημαντικές απώλειες και καταστροφές.
Ιανουάριος 1916. Ο στρατηγός Σαράιγ αναλαμβάνει αρχιστράτηγος όλων των συμμαχικών δυνάμεων στη Μακεδονία.
Παρά το έντονο διάβημα της ελληνικής κυβέρνησης, διατάσσει την κατάληψη του φρουρίου Καρά Μπουρνού (Έμβολο)
στη Θεσσαλονίκη που το κατείχε ελληνική φρουρά.
Μάρτιος 1916. Τα συμμαχικά στρατεύματα εξέρχονται από το «περιχαρακωμένο» στρατόπεδο της Θεσσαλονίκης
και αναλαμβάνουν δράση στην ελληνική μεθόριο, ερχόμενα σε επαφή με τα εχθρικά στρατεύματα.
Μάιος 1916. Οι Γερμανοβούλγαροι εισβάλλουν στην κοιλάδα του Στρυμόνα καταλαμβάνοντας το οχυρό
Ρούπελ. Ο σερβικός στρατός (130.000 άνδρες), που βρισκόταν στρατωνισμένος στην Κέρκυρα, φθάνει στη Χαλκιδική
και ενώνει τις δυνάμεις του με τις υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις.
Ιούνιος 1916. Ο στρατηγός Σαράιγ κηρύσσει στρατιωτικό νόμο στη Θεσσαλονίκη παρά την αντίδραση
του Βρετανού στρατηγού. Κατάληψη από τους Γάλλους του Ταχυδρομείου, του Τηλεγραφείου, του Τελωνείου, των
Σιδηροδρόμων, έλεγχος του λιμανιού, παύση δύο εφημερίδων και λογοκρισία των υπολοίπων.
Ιούλιος 1916. Φθάνει στη Θεσσαλονίκη ταξιαρχία 6.000 Ρώσων στρατιωτών.
Αύγουστος 1916. Συγκρότηση στρατιωτικού επαναστατικού κινήματος από Έλληνες αξιωματικούς με την ονομασία
«Επιτροπή Εθνικής Άμυνας». Την αρχηγία του κινήματος αναλαμβάνει ο υποστράτηγος Ζυμβρακάκης. Επιδίωξη η
συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο με το πλευρό της «Τριπλής Συμμαχίας». Αποδοχή της από τον στρατηγό Σαράιγ.
Αποβιβάζεται στη Θεσσαλονίκη η 35η Ιταλική Μεραρχία. Οι Γερμανοβούλγαροι καταλαμβάνουν τη Φλώρινα και όλη
την Ανατολική Μακεδονία. Δολοφονίες, βιασμοί, αρπαγή περιουσιών, εμπρησμοί, μεταφορά χιλιάδων αμάχων ανδρών
στη Βουλγαρία προκειμένου να εργαστούν σε καταναγκαστικά έργα κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Συνθηκολόγηση
και παράδοση του Ελληνικού Δ΄ Σώματος Στρατού στην Καβάλα και στη συνέχεια μεταφορά του στην πόλη Γκαίρλιτς
της Γερμανίας, όπου παρέμεινε αιχμάλωτο μέχρι το τέλος του πολέμου. Η Ρουμανία εισέρχεται στον πόλεμο στο πλευρό
της «Τριπλής Συνεννόησης».
Σεπτέμβριος 1916. Κατάληψη της Φλώρινας από τα συμμαχικά στρατεύματα.
Οκτώβριος 1916. Ο Ε. Βενιζέλος αποβιβάζεται στη Θεσσαλονίκη. Αναλαμβάνει την αρχηγία της Εθνικής Άμυνας
και με τη συμμετοχή του ναυάρχου Κουντουριώτη και του στρατηγού Δαγκλή σχηματίζει επαναστατική κυβέρνηση.
Συγκροτείται το «Σώμα Στρατού της Μακεδονίας» με διοικητή τον υποστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο.
Νοέμβριος 1916. Η προσωρινή κυβέρνηση κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας και της Βουλγαρίας.Τα
συμμαχικά στρατεύματα καταλαμβάνουν το Μοναστήρι και την ευρύτερη περιοχή.
Δεκέμβριος 1916. Διάλυση της Ρουμανίας. Ολοσχερής καταστροφή του ρουμανικού στρατού.
Αύγουστος 1917. Μεγάλη πυρκαγιά εκδηλώνεται στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Η φωτιά καταστρέφει ολοκληρωτικά
9.500 σπίτια και 72.000 πυροπαθείς μένουν άστεγοι.
Δεκέμβριος 1917. Αντικατάσταση του στρατηγού Σαράιγ. Νέος αρχιστράτηγος ο Γάλλος στρατηγός Γκυγιωμά.
Φεβρουάριος 1918. Ο βασιλιάς Αλέξανδρος φθάνει στη Θεσσαλονίκη όπου επιθεωρεί τις ελληνικές στρατιωτικές
δυνάμεις.
Απρίλιος 1918. Το σύνολο των συμμαχικών δυνάμεων στο Μακεδονικό Μέτωπο φθάνει τους 500.000 άνδρες.
Μάιος 1918. Καθοριστική μάχη του Σκρα, με πρωταγωνιστική συμμετοχή των ελληνικών στρατευμάτων.
Ιούνιος 1918. Ο Γάλλος στρατηγός Φρανσαί ντ’ Εσπεραί αναλαμβάνει την αρχιστρατηγία των συμμαχικών
δυνάμεων.
Σεπτέμβριος 1918. Τελική επίθεση των συμμαχικών δυνάμεων για τη διάσπαση του Μακεδονικού Μετώπου. Στο
σύνολο των 655.800 ανδρών, οι 129.500 είναι Έλληνες. Νίκες των συμμάχων.
Σεπτέμβριος 1918 Συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας. Υπογραφή στη Θεσσαλονίκη του σχεδίου ανακωχής, μεταξύ του
αρχιστρατήγου Φρανσαί ντ’ Εσπεραί και της βουλγαρικής αντιπροσωπείας.
Οκτώβριος 1918. Η τουρκική αντιπροσωπία υπογράφει στο Μούδρο της Λήμνου την ανακωχή. Τα ελληνικά
θωρηκτά «Αβέρωφ» και «Κιλκίς» εισπλέουν στο λιμάνι της Κωνσταντινουπόλεως. Κρήτες χωροφύλακες εγκαθίστανται
στο Φανάρι ως φρουρά του Πατριαρχείου.
Νοέμβριος 1918. Η Γερμανία υπογράφει την άνευ όρων υποταγή της στις αποφάσεις των συμμάχων.-
e-Δίαυλος | σελ.34
 ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ του ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ Ελληνισμού

Από έκθεση για τον Ποντιακό Ελληνισμός (http://epontos.blogspot.com).

«Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΧΡΕΟΣ

Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Γενοκτονία : Νομική θεμελίωση, Ιστορικές
διατάσεις, Πραγματικά γεγονότα.
Σπεύδω εξαρχής να δηλώσω ότι για τα γεγονότα της
περιόδου 1909-1923, με αφετηρία την επικράτηση
του κινήματος των Νεοτούρκων και με κατάληξη την
υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης, δηλαδή του
15ετούς κύκλου εντός του οποίου προετοιμάστηκε,
e-Δίαυλος |
Γράφει ο Γιώργος ΛΥΣΑΡΙΔΗΣ*
επιχειρήθηκε και συντελέστηκε η εξόντωση του
Ποντιακού Ελληνισμού και το ξεθεμελίωμα από τις
πατρογονικές του εστίες, έχουν γραφεί άρθρα, δοκίμια,
μελέτες που, με αδιαμφισβήτητη επιστημονική
τεκμηρίωση, καλύπτουν κάθε πτυχή του θέματος. Η
σταχυολόγηση κάποιων στοιχείων και η προσφυγή σε
σελ. 35
επίσημα διπλωματικά έγγραφα, καθώς και σε πηγές
αφήγησης της βιωματικής μνήμης, θα συναποτελέσουν
έναν οιωνεί επιμνημόσυνο λόγο για τα θύματα της
γενοκτονίας.
Και επειδή επιτηδείως τίθεται από παραχαράκτες της
ιστορικής αλήθειας το ερώτημα αν όσα έπραξαν οι
Νεότουρκοι και οι Κεμαλιστές σε βάρος του ποντιακού
Ελληνισμού συνιστούν όντως «γενοκτονία», ας
θυμηθούμε πώς ορίζεται η γενοκτονία στο άρθρο 2
της σύμβασης «για την πρόληψη και καταστολή του
εγκλήματος της γενοκτονίας», την οποία υιοθέτησε
η γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, στις 9
Δεκεμβρίου του 1948 :
(η διατύπωση μεταφέρεται όπως περιέχεται στα
αυθεντικά κείμενα και όπως έχει η πρωτογενής
μετάφραση στα Ελληνικά)
« Εις την παρούσαν σύμβασιν ως γενοκτονία νοείται
οποιαδήποτε εκ των κατωτέρω πράξεων, ενεργουμένη
με την πρόθεσιν ολικής ή μερικής καταστροφής ομάδος,
εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής :
- Θανάτωσις μελών ομάδος.
- Σοβαρά βλάβη της σωματικής ή διανοητικής
ακεραιότητος των μελών της ομάδος.
- Εκ προθέσεως υποβολή της ομάδος εις συνθήκας
δυναμένας να επιφέρωσιν την πλήρη ή την μερικήν
σωματικήν καταστροφήν αυτής.
- Μέτρα αποβλέποντα εις την παρεμπόδισιν των
γεννήσεων εις τους κόλπους ωρισμένης ομάδος.
- Αναγκαστική μεταφορά παίδων μιάς ομάδος εις
ετέραν ομάδα».
Να σημειώσουμε εδώ ότι ο όρος «γενοκτονία», ως
νομική έννοια, επικράτησε στο διεθνές δίκαιο μετά
τις γερμανικές βαρβαρότητες που αποκαλύφθηκαν
στη Δίκη της Νυρεμβέργης . Δηλαδή, υπήρχε η ουσία
της έννοιας, χωρίς όμως να υπάρχει ο νομικός όρος, ο
οποίος εκ των υστέρων καθιερώθηκε και συνόψισε το
περιεχόμενο της έννοιας.
Τώρα, αν υπάρχει έστω και ένας πολίτης της οικουμένης,
καλοπροαίρετος όμως, δηλαδή όχι από σκοπιμότητα
και ιδιοτέλεια, αλλά επειδή απλά δεν γνωρίζει την
e-Δίαυλος |
ιστορία, που να έχει επιφυλάξεις ή να αμφισβητεί ότι
πράγματι συντελέστηκε το έγκλημα της γενοκτονίας
σε βάρος των Ποντίων, ας θέσουμε υπόψη του τον
παρακάτω απολογισμό από τις Τουρκικές θηριωδίες,
σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των εκκλησιαστικών
επαρχιών , τον Δεκέμβριο του 1921, όπως αυτός έγινε
αποδεκτός και καταχωρίστηκε στα επίσημα αρχεία του
Foreign Office:
Στις 6 Μητροπόλεις (υπαγόμενες στο Πατριαρχείο
Κωνσταντινουπόλεως), Αμάσειας, Νεοκαισάρειας και
Κοτυώρων, Τραπεζούντας, Χαλδίας και Κερασούντος,
Ροδοπόλεως και Κολωνείας (σημ. η «έβδομη»
Μητρόπολη Θεοδοσιουπόλεως υπάγονταν στο
Πατριαρχείο Αντιοχείας), 815 ακμάζουσες κοινότητες
καταστράφηκαν ολοκληρωτικά, 1.134 εκκλησίες
και 960 ελληνικά σχολεία κάηκαν, περιουσίες που
αποκτήθηκαν ύστερα από σκληρή δουλειά πολλών
γενεών λεηλατήθηκαν και πληθυσμός 353.000
ανθρώπων (μέχρι τότε) εξολοθρεύτηκε με τρόπο
απάνθρωπο.
Οι μαζικές σφαγές, oι απαγχονισμοί, οι εκτοπίσεις,
οι ληστείες, οι κατασχέσεις, οι αυθαίρετες δημεύσεις
περιουσιών, οι βιασμοί γυναικών και όποιες άλλες
φρικαλεότητες μπορεί να εφεύρει ένας διεστραμένος
ανθρώπινος νους, διαπράχθηκαν από τους Τούρκους
την περίοδο 1914-1922.
Στην πρώτη φάση 1914-1918 από το κομιτάτο των
Νεοτούρκων Εθνικιστών «Ένωσις και Πρόοδος»
(«Ιτιχάτ βε Τερακί») με τη σατανική τριάδα, του
Ταλαάτ Μπέη, του Ενβέρ Πασά και του Ντζεμάλ Πασά,
και τον αφανισμό περίπου 200.000 ανθρώπων από τις
κακουχίες και τις αρρώστιες στα περίφημα «αμελέ
ταμπουρού» («τάγματα εργασίας») και στη δεύτερη
φάση 1919-1923, των Κεμαλικών διαδόχων, με την
αποβίβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα
και με φονικά εργαλεία, από μεν τον άτακτο κεμαλικό
στρατό τον αιμοβόρο Τοπάλ Οσμάν και τους Τσέτες
του, από δε τον τακτικό τον επικεφαλής Νουρεντίν
Πασά, με κλιμακούμενο βαθμό σκληρότητας και
με στόχο την τελική εξόντωση του χριστιανικού
πληθυσμού από τα βόρεια παράλια της οθωμανικής
σελ. 36
επικράτειας.
Ποιά αμφιβολία, επομένως, μπορεί να μένει ότι υπήρξε
γενοκτονία και κατά το γράμμα και κατά το πνεύμα
του Διεθνούς Δικαίου;
Η Ποντιακή γενοκτονία πρέπει να καταχωριστεί
στα ιστορικά βιβλία ως υπέρτερη σε ηθελημένη,
σχεδιασμένη και ενσυνείδητη αγριότητα από
την «δίδυμή» της γενοκτονία των Αρμενίων που
προηγήθηκε, το 1915, ως προανάκρουσμα αυτής που
θα ακολουθούσε για τους Ποντίους, όπως επίσης και
από το ναζιστικό «ολοκαύτωμα των Εβραίων», με το
οποίο μπορεί ίσως να υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά
στη μέθοδο εφαρμογής του σχεδίου εξόντωσης,
αλλά υπάρχει μεταξύ τους μιά βασική διαφορά στο
ιδεολογικό υπόβαθρο.
Η ποντιακή γενοκτονία δεν έχει καμιά ιδεολογική ή
κοσμοθεωρητική ή ψευδοεπιστημονική θεμελίωση
περί γενετικής υπεροχής ή περί προνομιούχου αρίας
και υποδεέστερης σημιτικής φυλής.
Η γενοκτονία των Ποντίων δεν έχει θεωρητικό
υπόβαθρο, είναι βουβή, δόλια, με στοιχεία πλιάτσικου.
Τα καραβάνια και οι οδοιπορίες μέσα στο χιόνι των
γυναικόπαιδων και των γερόντων, όταν οι άνδρες
βρίσκονταν στα τάγματα εργασίας, δεν οδηγούσαν
φυσικά σε κάποιο Ausshwitz με τους οργανωμένους
μηχανισμούς της φυσικής εξόντωσης και της
θανάτωσης των θυμάτων Εβραίων στα κρεματόρια
της φρίκης. Ήταν, όμως, ένα «Ausshwitz εν ροή», όπως
το αποκαλεί ο καθηγητής Πολυχρόνης Ενεπεκίδης,
βαθύς μελετητής της Ποντιακής γενοκτονίας.
Οι άνθρωποι πέθαιναν καθ’ οδόν, δεν περπατούσαν
για να φθάσουν κάπου. Περπατούσαν για να πεθάνουν
όταν θα εξαντλούνταν η αντοχή του αδύναμου
σώματος από τις κακουχίες, την παγωνιά, την πείνα,
τις αρρώστιες ή θα στέρευε η ψυχική αντοχή από τον
εξευτελισμό της ανθρώπινης υπόστασης. Δεν υπήρχε
στο τέρμα κανένα Ausshwitz, γιατί απλά για τους
περισσότερους δεν υπήρχε τέρμα. Το τέρμα ήταν ο
θάνατος.
Πληθώρα διπλωματικών εγγράφων από τα αρχειακά
αποθέματα δύο μεγάλων αυτοκρατοριών της εποχής,
e-Δίαυλος |
της Βιλελμινικής Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας
του Φραγκίσκου Ιωσήφ, τα οποία με εμβρίθεια
μελέτησαν σύγχρονοι Πόντιοι ιστορικοί, πιστοποιούν
ότι οι εξοντωτικές πορείες, αυτές οι «λιτανείες
θανάτου», γίνονταν κατ’ επιλογή τους χειμωνιάτικους
μήνες, μέσα στο χιόνι και τη βαρυχειμωνιά, έτσι ώστε,
αφενός ο θάνατος να είναι βασανιστικός και βέβαιος
και, αφετέρου, να προσφέρει το πρόσχημα αιτίας ξένης
προς την πραγματική, δηλαδή να χρεωθεί ο χειμώνας
τον αφανισμό των ανθρώπων και όχι η φωτιά και το
τσεκούρι του Ενβέρ Πασά και του Ντζεμάλ Πασά, του
Κεμάλ , του Τοπάλ Οσμάν και των ομοίων τους.
Γράφει ο Αυστριακός πρέσβης μαρκήσιος Παλλαβιτσίνι
προς τον Υπουργό Εξωτερικών Κόμητα Μπέρχτολντ,
στις 2 Ιανουαρίου του 1918 :
«Ετοιμάζονται στα περίχωρα της Πάφρας εκτεταμένοι
εκτοπισμοί Ελλήνων. Μέσα στο φετινό βαρύτατο χειμώνα,
πρόκειται για ένα απάνθρωπο μέτρο που έχει προφανώς
σκοπό την εξόντωση του Ελληνικού στοιχείου».
Λίγες μέρες αργότερα, στις 17 Ιανουαρίου, ο
Καισαροβασιλικός Πρόξενος της Αυστρίας Κβιατκόφσκι
γράφει προς τον Υπουργό του Τσερνίν:
«Με τον φετινό χειμώνα, την άθλια κατάσταση των
δρόμων και την έλλειψη κάθε είδους περίθαλψης, ο
θάνατος ενός μεγάλου αριθμού των δύστυχων αυτών
γυναικόπαιδων και γερόντων θεωρείται σίγουρη
συνέπεια. Και όπως συχνά σάς ετόνισα, ο Ελληνικός
πληθυσμός πρόκειται και περαιτέρω να εξοντωθεί βάσει
οργανωμένου σχεδίου».
Μητροπολίτη Αμισού και Αμασείας,
Γερμανού Καραβαγγέλη και του εκδότη της
εφημερίδας «Εποχή» της Τραπεζούντας,
Νίκου Καπετανίδη : μαρτυρίες ζώσες.
Πόσο ανθρώπινο πόνο, άραγε, κρύβει η περιγραφή
του Μητροπολίτη Αμισού και Αμασείας Γερμανού
Καραβαγγέλη, στο μνημόνιο που απέστειλε από τη
Σαμψούντα προς το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως,
στις 17 Ιανουαρίου του 1917;
Γράφει ο Mητροπολίτης :
σελ. 37
«Παναγιώτατε,
Στις 27 Δεκεμβρίου (του 1916) συνέλαβαν 80 από τους
δικούς μας, από τους πιό ευκατάστατους πολίτες της
Σαμψούντας, χωρίς οποιαδήποτε αιτία, και τους έριξαν
στη φυλακή. Τους απαγόρευσαν κάθε επικοινωνία με
τις οικογένειές τους, ούτε και μπόρεσαν να πάρουν μαζί
τους ρούχα και κουβέρτες.
Την άλλη μέρα, πριν ξημερώσει, τους φόρτωσαν σε αμάξια
με στρατιωτική συνοδεία, σαν κοινούς εγκληματίες,
με προορισμό τη Χάβζα, 80 χιλιόμετρα μακριά από τη
Σαμψούντα.. Όμως, με τέτοια βαρυχειμωνιά και χωρίς
τα αναγκαία εφόδια για ένα τέτοιο ταξίδι, φοβούμαι πως
οι περισσότεροι δεν θα είναι σε θέση να επιζήσουν.
Την ίδια μέρα ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις κατέλαβαν
την πόλη που παρουσίαζε όψη στρατοπέδου.
Στο προάστιο Κατίκιοϊ, με την πρόφαση πως τάχα θέλει
ο πασάς να τους απευθύνει λόγο, προσκάλεσαν το
πλήθος ( το μεγαλύτερο μέρος γυναίκες και παιδιά) να
συγκεντρωθεί σε μιά πλατεία. Και όπως είχαν μαζευτεί,
τους περικύκλωσαν και τους έκλεισαν βίαια στους
γειτονικούς στρατώνες. Την ίδια μοίρα είχαν και οι
κάτοικοι του γειτονικού προαστίου Αλάσκιοϊ.
Οι δύστυχοι δεν είχαν μαζί τους τίποτε, οι γυναίκες
και τα νέα κορίτσια φορούσαν τα σπιτικά τους ρούχα.
Γέροντες και άρρωστοι δεν επιτρεπόταν να μείνουν πίσω
και έπρεπε να τους μεταφέρουν οι συγγενείς τους. Δεν
υπήρχε συμπόνια ούτε για έγκυες γυναίκες, ούτε για
βρέφη και παιδιά, όλοι έπρεπε να φύγουν. Μετά μιά ώρα
περίπου ξεκίνησε η πένθιμη λιτανεία. Τέσσερις χιλιάδες
ψυχές, νηστικοί και μισόγυμνοι, χωρίς άμαξες χωρίς
ζώα, με τα πόδια, έπρεπε να περπατούν ολόκληρη τη
νύχτα, μέσα στο κρύο και στο χιόνι, πάνω σε αχανείς
δρόμους. Αυτή η πένθιμη πορεία, που σκίζει την καρδιά
του ανθρώπου, έμοιαζε με αγέλη ζώων που τα οδηγούν
στο σφαγείο.
Αφού τελείωσε η εκκένωση των δύο προαστίων, άρχισε η
λεηλασία. Ζώα, πουλερικά, ρούχα, κουζινικά, κοσμήματα
και χρυσαφικά και ό,τι βρήκαν μέσα στα σπίτια, τα
λεηλάτησαν και, στη συνέχεια, μοίραζαν τη λεία μεταξύ
τους πάνω στους δρόμους και την πουλούσαν μέσω των
μουατζίρηδων.
e-Δίαυλος |
Στις 10 και 11 Ιανουαρίου έγιναν και άλλες συλλήψεις
και οδηγήθηκαν εκατοντάδες πολιτών της Σαμψούντας
στα ενδότερα».
Συνεχίζει την οδυνηρή περιγραφή και καταλήγει ο
Μητροπολίτης Γερμανός (Καραβαγγέλης) :
«Κατ’ αυτόν τον τρόπο, Παναγιώτατε, η κοινότητά
μας διαλύθηκε σχεδόν εντελώς. Τα σχολεία μας
καταστράφηκαν, τα μαγαζιά έκλεισαν, το χρηματιστήριο
του καπνού άδειασε, οι πρόκριτοι έφυγαν, τα προάστια
εκκενώθηκαν τη νύχτα, τα πιό εύπορα χωριά τα έκαψαν
και τους χωρικούς τούς έστειλαν στο εσωτερικό και
σκορπίστηκαν στους πέντε ανέμους».
Όταν τα έγραφε αυτά ο Μητροπολίτης, δεν εγνώριζε ότι
η αγχόνη στην πλατεία της Αμάσειας, τον Σεπτέμβριο
του 1921 (21/9/1921), περίμενε 177 Ποντίους της
Μητρόπολής του, επιλεγμένους μεταξύ των κορυφαίων
της πνευματικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής των
Ποντιακών κοινοτήτων.
Ένας από αυτούς, ο δημοσιογράφος και εκδότης
της εφημερίδας «Εποχή» της Τραπεζούντας Νίκος
Καπετανίδης, κατά τη διάρκεια της δίκης του στα
περίφημα «δικαστήρια ανεξαρτησίας» (ιστικλάλ
μαχκεμεσί) που είχαν στήσει οι Τούρκοι, για να
περιβάλουν τις ανηλεείς σφαγές με μιά προσχηματική
και κατ’ επίφαση νομιμοποίηση της διαδικασίας
της απαγγελίας κατηγοριών για «αποσχιστική
δραστηριότητα» προς σύσταση ανεξάρτητου
Ελληνικού κράτους στον Πόντο, όταν ο Πρόεδρος
του δικαστηρίου, ο «χριστιανομάχος» δικηγόρος και
βουλευτής Αμισού Ζατέ Εμίν Μπέης, ανέγνωσε το
κατηγορητήριο και του απέδωσε ότι επεδίωκε την
ανεξαρτησία του Πόντου, τον διέκοψε λέγοντάς του :
« Όχι, κύριε Πρόεδρε, εγώ ήθελα απευθείας ένωσιν του
Πόντου με την Ελλάδα».
Ψυχή μέχρι τα τρίσβαθά της Ελληνική, με την ίδια
γενναιότητα αντίκρυσε και τον θάνατο, στις δε
τελευταίες του επιστολές προς τους οικείους του, τους
ενθάρρυνε και τους παρηγορούσε:
«Θα μάθετε από τους ολίγους που πιθανό θα διασωθούν
σελ. 38
ότι μήτε το θάρρος μήτε η ψυχραιμία με εγκατέλειψαν
ώς την τελευταία μου στιγμή. Εν τούτοις, η ψυχή μου
βαρύτατα πενθεί, διότι σας αφήνω για πάντα. Όμως
τέτοιος θάνατος σαν τον δικό μου είναι δοξασμένος
θάνατος. Γι’ αυτό, μη λυπηθείτε. Εσύ, μανούλα μου,
εγκαρτέρησε. Ετίμησα τα στήθια σου και τ’ όνομά
σου με το θάνατό μου. Ο θάνατος αυτός είναι τιμή
για όλους μας. Θαρσείτε και καρτερείτε. Μιά φορά
κανείς πεθαίνει...».
Να σημειώσουμε εδώ πως, με αφορμή τους
απαγχονισμούς στην Αμάσεια, ομάδα 40 Ελλήνων
πνευματικών ανθρώπων της εποχής, στις 22
Νοεμβρίου του 1921, απηύθυναν ανοικτή επιστολή
καταγγελίας με αποδέκτες τους ταγούς της διανόησης
στην Ευρώπη και στην Αμερική. Στην επιστολή, που
υπογράφεται από τους Νίκο Καζαντζάκη, Άγγελο
Σικελιανό, Μιλτιάδη Μαλακάση, Παύλο Νιρβάνα,
Γρηγόριο Ξενόπουλο, Κωστή Παλαμά, Φώτο Πολίτη,
Ιωάννη Σβορώνο, Μπάμπη Άννινο, Παντελή Χόρν
και άλλους επώνυμους συγγραφείς και καλλιτέχνες,
έγραφαν:
«Μετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς
και καλλιτέχναι της Ελλάδος απευθύνονται προς
τους διανοουμένους του πεπολιτισμένου κόσμου,
όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν
χιλιάδων οικογενειών του Ελληνικού Πόντου. Ξηρά,
εξηκριβωμένα και αναμφισβήτητα τα γεγονότα είναι
τα εξής:
Οι Τούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους
Έλληνας κατοίκους της πόλεως Μερζιφούντος,
αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν. Τους
προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και
εθανάτωσαν, καταλαβόντες τας διόδους. Μετετόπισαν
όλον τον άρρενα πληθυσμόν των πόλεων Τριπόλεως,
Κερασούντος, Ορντούς, Οινόης, Αμισού και Πάφρας
και καθ’ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών.
Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Ελεζλή εν Σουλού-
Τερέ 535 Έλληνας και τους έσφαξαν, διασωθέντων
μόνον τεσσάρων. Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς δια
πελέκεως προ της θύρας του ναού. Απηγχόνισαν εν
Αμασεία 168 προκρίτους Αμισού και Πάφρας.
e-Δίαυλος |
Εβίασαν γυναίκας, τας ωραιοτέρας δε παρθένους
έκλεισαν εις χαρέμια. Πλείστα βρέφη εφόνευσαν,
σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων. Οι
υπογεγραμμένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ’ όψιν των
διανοουμένων της Ευρώπης και της Αμερικής,
μεθ΄όλης της πικρίας δια την, κυρίως υπό της
Γαλλίας, εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Χριστιανών,
θεωρούντες ότι όχι μόνον τα γεγονότα ταύτα, αλλά
και η ανοχή αυτών, αποτελεί πένθος δι’ ολόκληρον την
ανθρωπότητα».
Μαρτυρίες Ελληνίδων και Ελλήνων του
Πόντου και Κειμένων Λογοτεχνίας εικόνες
συγκλονιστικές (στην ποντιακή).
Άπειρος και ο αριθμός των αφηγήσεων των ίδιων των
θυμάτων , αυτών που επέζησαν από τους διωγμούς
και διηγήθηκαν κατόπιν τις απίστευτες περιπέτειες
των οικογενειών τους. Συναντά ο αναγνώστης των
εκατοντάδων σχετικών βιβλίων, δημοσιευμάτων,
συνεντεύξεων κλπ., συμβάντα που κόβουν την ανάσα.
Συγκλονίζει η αφήγηση για τη Σανταία νύφη που όταν
η Σάντα έπεσε στα χέρια των Τούρκων, το Σεπτέμβριο
του 1921, και άρχισε το οδοιπορικό της εξορίας του
πληθυσμού της, με ενδιάμεσους σταθμούς την Κρώμνη
και την Αργυρούπολη, μέχρι τον τελικό προορισμό
που ήταν το Ερζερούμ, στην ενδοχώρα, αυτή - όπως
στη μυθολογία ο Αινείας τον πατέρα του – φορτώθηκε
στην πλάτη της την παράλυτη πεθερά της σε όλη τη
διαδρομή, χωρίς ούτε στιγμή να γογγύσει, περήφανη
που ήταν πιστή στον άγραφο νόμο του ποντιακού
οικογενειακού δικαίου και στην προσταγή του
γαμήλιου τραγουδιού:
«Τίμα, κόρη, τον πεθερό’ς σ’ καλλίον α‘ς σον κύρη
σ’ . Τίμα, κόρη, την πεθερά’ς σ’ καλλίον α’ς σην
μάνα σ’».
Σε αρχαία τραγωδία παραπέμπει η τραγική περιπέτεια
μιάς Κερασούντιας μάνας που, έπειτα από χρόνια,
κάποια άλλη, αυτόπτης μάρτυρας, πρόσφυγας πιά
στην Καλλιθέα των Αθηνών, διηγείται το δραματικό
σελ. 39
περιστατικό :
Μέχρι την επέλαση των Τζανταρμάδων( αποσπάσματα
της τουρκικής χωροφυλακής) και των άλλων
ένοπλων πλιατσικολόγων στην Κερασούντα, ήταν μιά
ευτυχισμένη μάνα με δύο μικρά παιδιά και ένα ακόμη
στα σπλάχνα της. Πήρε κι’ αυτή με την οικογένειά
της το δρόμο της προσφυγιάς. Έναν δρόμο προς το
άγνωστο. Το μωρό στην κοιλιά. Το ένα από τα άλλα
δύο, το βρεφούδι, στην αγκαλιά τυλιγμένο με το πόστ’
(την προβατοπροβιά) και το άλλο να την τραβά από
το φουστάνι της. Η μάνα με δυσκολία περπατούσε. Οι
Τσέτες σπρώχνουν, χτυπούν, βρίζουν, η γυναίκα από
την κούραση λυγίζει, πέφτει κάτω. Ο τζανταρμάς την
προφταίνει, τη σπρώχνει να προχωρήσει. Η δόλια η μάνα
δεν έχει πολλές επιλογές. Κοιτάζει γύρω, βλέπει κοντά
ένα τούρκικο χωριό. Η ψυχή της φτερουγίζει. Θα αφήσει
εκεί κοντά το βρεφούδι, τυλιγμένο στην προβιά και ίσως
κάποιος σπλαχνικός χωρικός να το βρεί, να το μαζέψει
κι’ έτσι να ζήσει το σπλάχνο της. Με την ελπίδα αυτή
αφήνει σε μιά άκρη του δρόμου το άμοιρο πλάσμα και, η
ίδια, ακολουθεί το κοπάδι των εξορίστων. Ο τζανταρμάς
δεν συγκινήθηκε. Συνέχισε να βρίζει, να απειλεί, να
σπρώχνει. Αυτή προχωρώντας, κοντοστέκονταν, έριχνε
βλέματα προς τα πίσω και παρακαλούσε το Θεό να
βρεθεί το σπλαχνικό χέρι που θα έσωζε το μωρό της. Δεν
πρόλαβαν να απομακρυνθούν πολύ και ακούστηκαν
κλάματα μωρού ανακατεμένα μαζί με γαυγίσματα και
ουρλιαχτά. Μόλις πρόλαβε να δεί η δύστυχη μάνα την
αγέλη των αδέσποτων σκυλιών να κατασπαράζει το
βρεφούδι της. Από τότε αυτή η εικόνα δεν έφυγε ποτέ
από τα θλιμένα μάτια της.
Ο Γιώργος Λαπαρίδης, με καταγωγή από τη Ματσούκα,
περιγράφει το προσωπικό του μαρτύριο και των
συγχωριανών του, από τη στιγμή που οι κάτοικοι της
Ματσούκας , τον Απρίλιο του 1916, διατάχθηκαν να
εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και απελάθηκαν μέσω
των Ποντικών Άλπεων στην ενδοχώρα, κυρίως στα
οροπέδια του Ερζερούμ:
«Έτον ς’ σα 1916 τη χρονίας. Οι Ρουσάντ’ επαίραν την
Ζάβεραν κι εμάς τ’ αγούρ’ς οι Τουρκάντ’ έστειλανε
e-Δίαυλος |
μας εξορίαν σ’ σο Ερζερούμ. Χειμωγκόν καιρός,
μέσα Καλανταρί. Τα λιθάρα πα έσπαναν ας’ σον
πάγον και μεις οι άχαροι επορπάναμεν ξυπόλ’ τοι
και μισοφορεμέν’. Όποιος εφόρνεν τσαρούχια έτον
καλότυχος. Σίτια επορπάναμε, οι τζανταρμάδες
εντούναν εμας με τα κοντάκια τι τυφεκί κι ερούζ’
νανε μας απέσ’ σο ποτάμ’ , ς’ σον Κάνιν. Εγίνουμες
λουλούτς΄ας σο νερόν. Κι επεκεί εβγάλ’ νανε μας ας σο
ποτάμ’ κι επορπάτ’ ναμε. Τα βρεμένα τα λώματα εμουν
επάγωναν απάν’ εμουν και τα κροσταλίδια εποίναν
κράτσ-κρούτς.
Πόσ’ νομάτ’ επέμ’ ναν σα στράτας, πόσ’ νομάτ’
επέθαναν ας σο κρύον , είνας Θεός εξέρ’.
Ατό ντο ξέρω εγώ εν πως 120 νομάτ’ εμ’νες ας’ σην
Ζάβεραν και εκλώσταμε οπίσ’ μαναχά οι 15».
Ακόμη και ο ίδιος ο Τζεμάλ Νουζχέτ, νομικός
σύμβουλος του Φρουραρχείου Κωνσταντινουπόλεως
και τελικός αποδέκτης όλων των εκθέσεων, αναφορών,
καταγγελιών κλπ., αλλά και όλων των μυστικών
πληροφοριών και, κατά συνέπεια, της ασκούμενης
κεμαλικής προπαγάνδας, περιγράφει σε μιά
αποκαλυπτική έκθεση – ομολογία του, που υπάρχει
στα αρχεία του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών :
«Αι εξ χιλιάδες των Ελλήνων κατοίκων της Πάφρας
αποκλεισθείσαι εντός των εκκλησιών του Σλαμαλίκ,
του Σουλού Δερέ, της Παναγίας και του Γκιοκτσέ Σου,
παρεδόθησαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι:
γέροντες, άνδρες, γυναίκες, παιδιά. Ουδείς εσώθη.
Μερικαί εκ των γυναικών οδηγήθησαν εις το εσωτερικόν
υπό των τσετών και, αφού ασέλγησαν επ’αυτών, τας
εθανάτωσαν.
Αι κινηταί περιουσίαι και τα χρήματα των Ελλήνων
κατοίκων της Πάφρας ελεηλατήθησαν. Μετά το
φρικώδες τούτο έργον, οι τσέται ήλθον εις τον Δήμον
του Αλατσάμ, όπου παρέταξαν εις γραμμήν τους 2.500
χριστιανούς κατοίκους και, παρασύραντες αυτούς εις
τους πρόποδας των ορέων, τους εθανάτωσαν όλους.
Εκ των 25.000 Ελλήνων της περιφερείας Πάφρας –
Αλατσάμ το 90% εξοντώθηκε, οι δε εκτοπισθέντες
εθανατώθησαν εις το εσωτερικόν, ελάχιστοι δε
σελ. 40
κατόρθωσαν να σωθούν καταφυγόντες εις τα όρη. Αν κι θέλτς εσύ εσέν
Επειδή αι επιχειρήσεις αυταί απέφεραν πολλάς πώς να θέλ’ νε σε οι ξέν’.
προσόδους δια την Άγκυραν και τους τσέτες, ενεκρίθη Και, όπως συνέβαινε, συμβαίνει και θα συμβαίνει
όπως επεκταθούν και, αρχίσαντες από την Αμάσειαν, πάντοτε, οι ισχυροί της Γης διαφεντεύουν τη μοίρα
εις όλην την μέχρι Τραπεζούντος περιοχήν, δια γενικών των αδύναμων:
σφαγών και εκτοπισμών, δεν άφησαν όρθιον τίποτε το Οι τρανοί όντας μοιράζ’ νε
Ελληνικόν». λογαρίαν κι τερούνε,
Έτσι, εξολοθρεύτηκε το Ελληνοχριστιανικό στοιχείο δέκα παίρ’ νε, έναν δίγ’ νε
από τον Πόντο. Η προετοιμασία, ο γενοκτονικός και κανάν πα κι χρωστούνε.
σχεδιασμός, η σταδιακή εφαρμογή και η ολοκλήρωσή Αφού χάθηκαν 353.000 ψυχές, αφού ήρθαν τα πάνω
του, κράτησε πάνω από δέκα χρόνια, από την απόφαση κάτω, αποφάσισαν οι μεγάλοι να μοιράσουν γη, να
για εθνοκάθαρση που πήραν οι Νεότουρκοι στο ορίσουν σύνορα , να αποφασίσουν πού θα συνεχίσουν
συνέδριο της Θεσσαλονίκης, το Σεπτέμβριο του 1911. τη ζωή τους οι επιζήσαντες, αφήνοντας πίσω άταφους
τους νεκρούς τους. Η ανταλλαγή των πληθυσμών
Η ποντιακή λογοτεχνία το αποτυπώνει πολύ εύστοχα :
επελέγη ως επίφαση διευθέτησης στο όνομα δήθεν
Ατείν’ ντ’ εξέγκαν την βουλήν
της ειρήνης και τα κύματα των προσφύγων ήρθαν
ορθά κοφτά ορίζ΄ νε,
ρημαγμένα και τσακισμένα στη μητροπολιτική
‘ ς σο τέλος να μη φτάν’ κανείς
Ελλάδα, όπου όμως «επέμ’ ναν αστερέωτοι’ ς ση χώρας
‘ς σ’ ημσά κανείς μη μένει.
τα στερέας», δηλαδή ανέστιοι και ξένοι σε ξένο τόπο.
Τη χαμονήν έχ΄νε ΄ς σ΄ομμάτ΄, κανείς μη απομένει,
Κανείς από τους ισχυρούς του κόσμου δεν ένιωσε τον
άντρας και νέος χριστιανός, να πάει κι οπί’ς μη έρται.
πόνο του πρόσφυγα:
Και, πράγματι, το κατάφεραν. Στην απάνθρωπη
O Πόντον εγέντονε φουρνίν
σκληρότητα και στη θηριωδία των εκτελεστών
έχεια και ψήα εκάγαν.
του σχεδίου, προστέθηκαν η αδιαφορία, η ρευστή
Κι ατείν π’ επέμ’ ναν ζωντανοί
κατάσταση στη διεθνή πολιτική σκηνή, οι πόλεμοι και
μακρά πάγ’νε ‘σα ξένα.
οι επεκτατικές διεκδικήσεις των μεγάλων δυνάμεων, η
σιωπηρή τους συνενοχή και η υπόγεια ενθάρρυνση που Ατέ η γη εν’ το προζύμ,
προσέφεραν στην τουρκική πλευρά. Αλλά και από την το σώμα μ’ εν, τ’ αχούλι μ’.
πλευρά της Ελλάδας, οι πολιτικές αστοχίες, η αφελής Ατέ η γη είμαι εγώ
καλοπιστία απέναντι σε εχθρούς και συμμάχους, η δίχως ατέν θα βζήνω.
ανίσχυρη διπλωματία, οι εσωτερικές έριδες και οι Σπαράζει η καρδιά του πρόσφυγα όταν εγκαταλείπει
πολιτικές αντιπαραθέσεις, οδήγησαν στην επικράτηση τη γη των προγόνων του:
«άνευ αντιπάλου» της τουρκικής λαίλαπας. Τα ρίζας έχω απέσ’ ς ‘σην γην
τρία χιλιάδας χρόνια.
Πάλι από την ποντιακή ποίηση:
Την γην εμπόδεψα εγώ
Τα νέα μαύρα ας’ ‘σην Ευρώπ’
και όλεν η γενέα μ’.
κι ας’ ‘σην Ελλάδαν μαύρα.
Οι Ευρωπαίοι θέλ’ νε τοι Τούρκ’ς Ατέ η γη είναι τ’ εμόν,
μαζί και οι Ρουσάντοι. εγώ είμαι ο Πόντον.
Το σαράκι της διχόνοιας, μόνιμη κατάρα της φυλής Αέτσ’ κι ανασπάλκεται
μας, αποτρέπει τη χάραξη ενιαίας και αποφασιστικής τριών χιλιάδων ζήση.
εθνικής στρατηγικής: Καταριέται εκείνους που σχεδίασαν όλον αυτό τον
ξεριζωμό:
e-Δίαυλος | σελ. 41
 Π’ ενούντσεν α’ ανάθεμα,
ανάθεμα π’ εφτάει α’,
ν’ αφήνεις ιερά και βιός
να πας σε άλλον τόπον.
Αφήνει άταφους τους νεκρούς του, αφήνει όλο το βιός
του, και μαζί τα όνειρά του για τη ζωή,
Εφέκαμ’ άταφους νεκρούς,
οσπίτια κι όλα τα έχεια,
εφέκαμε κι απέσ’ ς ‘σην γην
οράματα και ρίζας.
Παίρνει μαζί του,
Ολίγον χώμαν‘ ς ‘σο μαντήλ’,
εικόνισμαν‘ ς ‘ σο χέρι ‘μ,
σ’ έναν ποχτσάν όλεν το βιός
σύρ’ νε με ‘ ς ‘σο παπόριν.
Όμως ο αφανισμός τελειωμό δεν έχει, μετράει και
άλλους νεκρούς στη διαδρομή,
Θάλασσα άσκεπον ταφίν,
μάϊσσα καταραμέντσα,
εφούρξες χάταλα και γέρτ’ς
πουγαλεμένα ψήα.
Και αγωνιά, καθώς αποχωρίζεται τον Εύξεινο Πόντο,
για να τον ξεφορτώσουν στην ασφαλώς όχι ξένη, αλλά
– όπως αποδείχθηκε - άξενη Ελλάδα:
Πώς να πάω‘ ς ’σην Ελλάδαν
πώς να φύγουμ’ απ’ αδά,
έχω αδά ρίζας και κλώνια
έχω αδά και τοι νεκρούς.
Άταφοι νεκροί’ ς ‘ σ’ ορμάνια
σοεμένα σπιτικά,
εκκλησίας κρεμισμένα
πώς να φύγουμ’ απ’ αδά.
Σ’ σα μακρά πώς θα πορεύω
δίχως το τιμόν παπόρ’,
δίχως το ραχίν αϊτέντς,
δίχως το νερόν οψάρ’.
Συγκλονίζουν οι στίχοι του Φίλωνα Κτενίδη :
Θεέ μ’ δείξον τη δύναμή Σ΄,
Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ΄,
e-Δίαυλος |
Ποίσον με ποταμόπετραν,
βαρύν, τη καταράχτε,
Ποίσον με Σπέλιας κατωθύρ΄
΄ς σην γην καταχωμένον,
Ποίσον με, αν θέλτς, μικρόν λιθάρ΄,
αν θέλτς΄ ποίσον με χώμαν,
Θεέ μ’, ποίσον με ήντιαν θέλτς΄,
μόνον ΄ς ‘σον τόπο μ΄ άφ’ς με,
Ά’φς με αδά να θάφκουμαι,
΄ς ‘σον τόπον ντ΄ εγεννέθα,
΄ς ‘σο μνήμαν όπου έθαψα
τη μάνα μ΄ και τον κύρη μ΄...
Την ακατανίκητη νοσταλγία των προσφύγων μαρτυρεί
ένας άλλος στίχος:
Τη κάρδιας η γερά βαθύν
μακρά α ’ς ‘σην πατρίδαν.
Τ’ αροθυμίας το ψωμίν
πικρόν ζεχίρ’, φαρμάκιν.
Αυτό είναι το χρονικό του ξεριζωμού των προγόνων μας
από τις εστίες τους. Πώς μπορεί ακόμη να αμφιβάλλει
κανείς ότι επρόκειτο για γενοκτονία, όταν σωρευτικά
έγιναν σε βάρος τους όλα εκείνα που, κατά τον ορισμό
της γενοκτονίας και με τη διαζευκτική συνδρομή των
συντρεχουσών προϋποθέσεων, έστω και ένα μόνον από
αυτά εάν συνέβαινε, θα αρκούσε να χαρακτηριστεί έτσι;
Ναι ! Υπήρξε μιά αποτρόπαια γενοκτονία. Τέτοια, που
πέτρωσε τις καρδιές όσων την έζησαν μικρά παιδιά
και που όταν έφτιαξαν τα καινούργια σπιτικά τους
στην Ελλάδα, μετά από μύριες ταλαιπωρίες, και έγιναν
πατεράδες και μανάδες, παπούδες και γιαγιάδες, δεν
μπόρεσε η νοσταλγία να νικήσει τον βαθύ πόνο που
στάλαξε στις ψυχές τους. Κι’ όταν τα παιδιά και τα
εγγόνια τους, γόνοι της δεύτερης και τρίτης γενιάς,
γαλουχημένοι κι’ αυτοί στα νάματα της ποντιακής
ιδέας, τους πρότειναν ένα ταξίδι-προσκύνημα στον
γενέθλιο τόπο, δεν άντεχαν το ξαναζωντάνεμα της
ολέθριας εμπειρίας:
σελ. 42
 Πατέρα, ας παίρω ‘σε και παμ’
‘ς ‘σον τόπον π’ εγεννέθες.
Να ελέπ’ ς τ’ οσπίτι ‘σ, το κεπί σ’
και το χωρίον όλεν.
Να πάμε’ ς ‘σα παρχάρια’ σουν
και‘ ς ‘ σα πεγαδομάτια.
Να λέεις με π’ έπαιζες μικρός
και που τρανός εγάπ’ νες.
Πουλόπο μ’, δέβα μαναχός
κι εμέναν ξάϊ μη λες α’.
Η κάρδια μ’ άλλο κι κρατεί
τ’ εμόν να ελέπω ξένον.
Η εκκλησία μ’ έν αλών,
αχούριν το σχολείο μ’,
έρ’ μα τ’ οσπίτια ελέπ’ ατα,
‘ ς ‘σα βρούλας φουντωμένα.
Μανάχον‘ς ‘σα ταφία ‘μουν
φυτρών’ νε μανουσάκια,
ατού να πας αντίς εμέν
ν’ αφτύντ’ς έναν κερόπον.
Συγκλονίζει το προφητικό ποίημα του επιφανούς
Λαραχανέτε εκπαιδευτικού, πολιτικού και λογοτέχνη
Λευθέρη Ελευθεριάδη, γραμμένο λίγον καιρό
πριν το τελευταίο του προσκύνημα, ανήμερα του
Δεκαπενταύγουστου του 1988, στη Λαραχανή και
στην Τραπεζούντα, όπου άφησε την τελευταία του
πνοή, μην αντέχοντας το συναισθηματικό φορτίο της
επιστροφής στα ιερά χώματα της πατρώας γής:
Απόψ’ είδα σε’ς ‘σ’ όνερό μ’, καλόν να εν ειδέα σ’.
Είδα τα κάστρια σ’ τα ψηλά και τα’ πιδεβασέας,
τα μονοπάτια σ’ τα πολλά, γομάτα παρχαρέτ’ σες.
Κι η κεμεντζέ απ’ εμπροστά, σουρίν οπίσ’ οι νέοι,
να ψάλ’νε το χερουβικόν και το Χριστός Ανέστη.
Συνεχίζει το ενύπνιο οδοιπορικό στη γενέθλια γη
ο Ελευθεριάδης, πριν καταλήξει με τους παρακάτω
προφητικούς για το θάνατό του στίχους :
Ας έτον να εκράτ’ νεν τ’ όνερο μ’ χίλια χρόνια
Κι αν κι’ έτον να μ’ εγνέφιζα,
να εθάρ’να ζω‘ς σον τόπο μ’,
e-Δίαυλος |
με την χαράν ντ’ εδέκε με το όνερον ντο είδα,
πως πέθανα κι’ ετάφα εγώ, ‘ς ‘σον τόπον ντ’ εγενέθα...
Η Τουρκία μπροστά στο έγκλημα της
Γενοκτονίας.
Έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε και πώς ο ίδιος ο
θύτης, η εθνικιστική Τουρκία, αντιμετώπισε τότε και
έκτοτε μέχρι σήμερα, το θέμα της γενοκτονίας των
χριστιανικών εθνοτήτων της οθωμανικής επικράτειας,
κατά την περίοδο 1914-1922, που αριθμεί ένα περίπου
εκατομμύριο αγνοουμένων Ελλήνων στον Πόντο και
στην Ιωνία και 1,5 εκατομμύριο Αρμενίων.
Για όσο διάστημα εξελίσσονταν αυτή η ανθρωποσφαγή
στο βωμό της μετατροπής του πολυεθνικού οθωμανικού
χώρου σε καθαρά εθνικό τουρκικό, η πολιτική της
τουρκικής ηγεσίας εδράζονταν στο ψευδοεπιχείρημα
ότι όλα αυτά τα μέτρα κατά των Χριστιανών Ελλήνων
του Πόντου ήσαν αναγκαία μέτρα ενός κράτους
δήθεν αμυνόμενου εναντίον δήθεν οργανωμένου
ανατρεπτικού σχεδίου, επικαλούμενη και υπονοώντας
τη δραστηριότητα των ανταρτικών σωμάτων.
Αληθοφανές πρόσχημα και καλοδεχούμενη πρόφαση,
για να δικαιολογήσει τον κύκλο του αίματος και
τους δήθεν στρατιωτικούς λόγους που τον επέβαλαν,
προσέφερε –είναι αλήθεια- και η φούντωση του
αντάρτικου, ιδιαίτερα μετά την κατάληψη της
Τραπεζούντας, τον Απρίλιο του 1916, από τους
Ρώσους και την εξ αυτού του λόγου συνεργασία των
ανταρτικών σωμάτων μαζί τους, αφού πλέον σ’ αυτούς
επενδύονταν οι ελπίδες για αποτίναξη του τουρκικού
ζυγού.
Στην αναμέτρηση με τους αντάρτες , ο τακτικός
τουρκικός στρατός απαντά με αντίποινα, άκρως
υπερβολικά σε σκληρότητα και αριθμό θυμάτων, που
μαρτυρούν την απώτερη επιδίωξη και την υλοποίηση
του γενικότερου σχεδίου αφανισμού του Ελληνικού
στοιχείου και της χριστιανικής επιρροής.
Ακόμη και οι διπλωμάτες των συμμάχων κρατών της
Τουρκίας, στις μυστικές εκθέσεις τους προς τα κέντρα
εξουσίας, τη Βιέννη και το Βερολίνο, το ομολογούν.
Ο Αυστριακός πρόξενος Κβιατκόβσκι, επιτόπιος
σελ. 43
μάρτυρας των γεγονότων γράφει :
«Όσο και αν κατακρίνει κανείς τη μακρά σειρά εκτρόπων
εκ μέρους των Ελλήνων ανταρτών, εντούτοις θα ήθελα
να εκφράσω τους σοβαρούς ενδοιασμούς μου κατά
των γενικών μέτρων τιμωρίας και αντιποίνων και να
σκεφθώ τον μεγάλο αριθμό των αθώων, την καταπίεση
των Ελλήνων, ιδιαίτερα του αγροτικού πληθυσμού,
από το ρεύμα του παντουρκισμού και τη βουλιμία των
Τούρκων για τις πλούσιες Ελληνικές περιουσίες».
Αφού ολοκληρώθηκε το ολοκαύτωμα, μετά τη
συνθήκη της Λωζάνης (24 Iουλίου του 1923), οπότε
έληξε, όπως έληξε και αν έληξε το δράμα των Ελλήνων
του Πόντου, οι πρώτες τουρκικές κυβερνήσεις
διαμόρφωσαν μιά κρατική πολιτική υποβάθμισης των
εθνικών εκκαθαρίσεων που είχαν πραγματοποιηθεί
λίγα χρόνια πριν. Την εξωραϊσμένη άποψη ότι
καθαρά στρατιωτικοί λόγοι, και μάλιστα αμυντικοί,
υποχρέωσαν την Τουρκία να ενεργήσει ως σφαγέας
του Ποντιακού Ελληνισμού ή ότι τάχα ενήργησε κατ’
εντολή των Γερμανών, καθιστώντας έτσι επιλεκτικά
αποδιοπομπαίο τράγο τον Γερμανό αρχιστράτηγο
Λίμαν φον Σάντερς, τοποτηρητή από την πλευρά του
e-Δίαυλος |
γερμανικού βραχίονα της εφαρμογής του γενοκτονικού
σχεδίου, υποστήριξαν και οι διπλωματικές υπηρεσίες
των κρατών της Δύσης, όπως και επιχειρηματίες που
ενδιαφέρονταν να διευρύνουν τις σχέσεις τους με το
Κεμαλικό καθεστώς.
Στην ίδια γραμμή συγκάλυψης και απόκρυψης της
ιστορικής αλήθειας κινήθηκαν, τόσο το Αμερικανικό
State Department, όσο και η Σοβιετική διπλωματία,
αναθέτοντας σε στρατολογημένους ιστορικούς
την διατεταγμένη αποστολή να διαμορφώσει και να
επιβάλει, εν τέλει, η κρατική εξουσία παραχαραγμένη
την ιστορική αλήθεια.
Η Ελλάδα, τότε και μετά, ενώπιον της
Γενοκτονίας και των επιπτώσεων της.
Στη δική μας πλευρά, μετά την καταστροφή, η Ελλάδα
μετράει τις πληγές της και, ανήμπορη (κατ’ άλλους
αδιάφορη) να υποδεχθεί το ρεύμα των προσφύγων,
επιδίδεται σε αλληλοκατηγορίες για απόδοση ευθυνών
στο εσωτερικό της. Το Σύμφωνο Ελληνοτουρκικής
φιλίας, το 1930, και η κοινή ένταξη Ελλάδας και
Τουρκίας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, το 1952,
σελ. 44
βάζουν ταφόπλακα και προσφέρουν το συγχωροχάρτι
της λήθης στην Τουρκία, σφραγίζοντας πλέον ερμητικά
στα χρονοντούλαπα της ιστορίας την πραγματική
αλήθεια για τα γεγονότα της περιόδου 1914-1922, με
απώτερο σκοπό να λησμονηθούν, με το ξεθώριασμα
της μνήμης από τον χρόνο.
Οι μετέπειτα Ελληνικές κυβερνήσεις σιωπούν, αντιμε-
τωπίζουν την προσφυγική μνήμη ως άχθος και ως
εμπόδιο στην εξωτερική και την εσωτερική πολιτική
και δεν τολμούν να αναδεχθούν το πολιτικό κόστος
της ανακίνησης του θέματος. Σταθερή τους πολιτική
η ιδεολογική αφομοίωση των προσφύγων του ’22
και, με τη συνεπικουρία της επίσημης και ανεπίσημης
ιστοριογραφίας, η παραγνώριση, υποβάθμιση και, εν
τέλει, απώθηση της ιστορικής μνήμης στα έγκατα της
λήθης.
Με τη βοήθεια και του «διεθνούς παράγοντα», όπως
επικράτησε να λέγεται κομψά η κηδεμονία των
λαών της Γης από τον συνασπισμό των εκάστοτε
ισχυρών, ακολούθησε μακρά περίοδος σιωπής, με τις
τουρκικές προκλήσεις όμως να επαναλαμβάνονται , το
Σεπτέμβριο του 1955 με τους διωγμούς των Ελλήνων
της Κωνσταντινούπολης και με αποκορύφωμα τον
Τουρκικό Αττίλα, στην Κύπρο, το 1974.
Και, βέβαια, να παραμένει ώς τις μέρες μας η τουρκική
διπλωματία συνεπής στη διαχρονική γραμμή της να
προβάλλει διαρκώς διεκδικήσεις και να θέτει θέματα,
είτε για να κατοχυρώσει ακόμη και τα αδίκως κεκτημένα
της, είτε για να αποπροσανατολίζει τη διεθνή κοινή
γνώμη. Για την τακτική αυτή, ομολογουμένως
αποτελεσματική για την τουρκική πλευρά, θα πεισθεί
απολύτως όποιος αναγνώσει το βιβλίο με τίτλο
«Στρατηγικό βάθος» του πρώην Πρωθυπουργού της
Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου.
Κύλισαν έτσι δεκαετίες , με βαρύ πέπλο σιγής
να καλύπτει το έγκλημα της γενοκτονίας που
συντελέστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα. Προς το τέλος
του, ξαναζωντάνεψαν οι μνήμες και αφυπνίσθηκαν
συνειδήσεις. Επίγονοι των θυμάτων, αξίωσαν την
αναγνώριση της γενοκτονίας που υπέστησαν οι
πρόγονοί τους και διεκδίκησαν την ενσωμάτωση της
e-Δίαυλος |
δικής τους ιστορικής κληρονομιάς στο συλλογικό
εθνικό αφήγημα, ως οφειλή και θυμίαμα στη μνήμη
τους.
Από τις πληθυσμιακές ομάδες που υπέστησαν
γενοκτονία, πρώτοι οι Αρμένιοι ξεκίνησαν, περί το
1985, τις προσπάθειες αναγνώρισης. Στη συνέχεια, οι
Έλληνες, με την οργανωμένη δράση Σωματείων και
Συλλόγων, άρχισαν να προβάλλουν συστηματικά το
δικό τους ολοκαύτωμα του Πόντου και της Ιωνίας.
Το κίνημα αυτό, με την επιμονή του, έκαμψε την κρατική
διστακτικότητα και, τελικά, την πρώτη το 1994 και τη
δεύτερη το 1998, πέτυχε την επίσημη ανακήρυξη από
τη Βουλή των Ελλήνων δύο σημαντικών ημερομηνιών
ως «Ημερών Εθνικής Μνήμης» : της 19ης Μαϊου,
αφιερωμένης στη γενοκτονία των Ελλήνων του
Πόντου και της 14ης Σεπτεμβρίου, ως «ημέρας εθνικής
μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς
Ασίας από το τουρκικό κράτος».
Η Διεθνής Κοινότητα ενώπιον της
Γενοκτονίας.
Σημαντικό σταθμό αποτελεί και η 27η Σεπτεμβρίου
του 2006, οπότε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε
την Τουρκία να συμφιλιωθεί με το παρελθόν της, να
αποδεχθεί την ιστορική αλήθεια και να αναγνωρίσει
τη γενοκτονία των Ποντίων, των Αρμενίων και των
Ασσυρίων.
Καταλυτική και η απόφαση που εξέδωσε στις 16
Δεκεμβρίου του 2007 η Διεθνής Ένωση Μελετητών
Γενοκτονιών ( International Association of Genocide
Scholars , IAGS), αρμόδια για τη μελέτη εγκλημάτων
γενοκτονιών, από την πλευρά του διεθνούς δικαίου.
Στο σχετικό ψήφισμα δηλώνεται απερίφραστα η
πεποίθησή της ότι «η εκστρατεία των Οθωμανών
εναντίον των Χριστιανικών πληθυσμών της
Αυτοκρατορίας, μεταξύ 1914 και 1923, αποτέλεσε
σαφώς γενοκτονία», ζητά από την κυβέρνηση της
Τουρκίας «να αναγνωρίσει τις γενοκτονίες των Αρμενίων,
των Ασσυρίων και των Ελλήνων του Πόντου και της
Ανατολίας, να εκδώσει επίσημη απολογία-συγνώμη
σελ. 45
και να προχωρήσει σε άμεσα και σημαντικά βήματα
για αποκατάσταση», προσθέτει δε πως « η άρνηση
της γενοκτονίας ( negotiationism ) αναγνωρίζεται ως
το τελικό στάδιο της γενοκτονίας, που προστατεύει
τους δράστες της με ατιμωρησία και αποδεδειγμένα
προετοιμάζει το έδαφος για μελλοντικές γενοκτονίες».
Όμως, γενικά, η διεθνής κοινότητα συνεχίζει να τηρεί
αιδήμονα σιωπή που ισοδυναμεί με συνενοχή στο
γενοκτονικό έγκλημα που συντελέστηκε σε βάρος
των Ποντίων. Ένα έγκλημα που, προφανώς, δεν είναι
στιγμιαίο, αλλά έγκλημα κατ’ εξακολούθηση και
έγκλημα διαρκείας. Και σαν τέτοιο δεν επιδέχεται
ούτε παραγραφή, ούτε λήθη, ούτε δικαιολογία.
Προφανώς δε, αυτό που χρειάζεται δεν είναι μιά
«Δίκη της Νυρεμβέργης», ανάλογη με εκείνη των Ναζί
εγκληματιών. Εκείνο που απαιτείται είναι μιά
«Νυρεμβέργη των συνειδήσεων».
Και δεν βοηθάει την ανθρωπότητα να βρει τον
δρόμο της, ούτε υπηρετεί πραγματικά την υπόθεση
της ειρήνης και της φιλίας των λαών η διεθνιστική
λογική της λήθης του παρελθόντος, όταν αυτή
αποσκοπεί στη διαγραφή του και όχι στην υπέρβαση
των προβλημάτων του παρελθόντος, μέσα από την
ωρίμανση των συνειδήσεων.
Όταν ο καγκελλάριος Βίλλυ Μπράντ γονάτισε
μπροστά στο μνημείο των θυμάτων του Άουσβιτς στη
Βαρσοβία ζητώντας για όλο το έθνος του συγνώμη
από τον πολιτισμένο κόσμο για τα εγκλήματα της
ναζιστικής Γερμανίας, συγκίνησε με την γενναία αυτή
πράξη του όλη την ανθρωπότητα.
Πιό πρόσφατα, ο τότε Πρόεδρος της Σερβίας Τόμισλαβ
Νίκολιτς, αποδεχόμενος την ευθύνη μιάς σφαγής,
δήλωσε : «Σας ικετεύω γονατιστός να συχωρέσετε
τη Σερβία για το έγκλημα που διαπράχθηκε στη
Σρεμπένιτσα».
Μέχρι τη δικαίωση.
Αλήθεια, πότε Τούρκος πολιτικός, στο όνομα του
Τουρκικού κράτους, θα γονατίσει μπροστά σε ένα από τα
μνημεία των θυμάτων του Ποντιακού Ελληνισμού και
θα ζητήσει συγνώμη για τα εγκλήματα του έθνους του;
e-Δίαυλος |
Μέχρι τότε, όμως, αν και όποτε γίνει αυτό από
ανθρώπους της άλλης όχθης που θα μπορέσουν να
επιβάλουν την αναγνώριση της ιστορικής αλήθειας
και της λογικής, και να δώσουν προτεραιότητα στον
άνθρωπο, στα ανθρώπινα δικαιώματα, στις ανθρώπινες
σχέσεις και στις ανθρώπινες αξίες, η τουρκική πλευρά
θα βαρύνεται με την πλήρη ενοχή, η διεθνής κοινότητα
με τη συνενοχή και εμείς δεν θα πρέπει να πάψουμε να
τιμούμε τη μνήμη των προγόνων μας.
Γι’ αυτούς τους άταφους νεκρούς οφείλουμε να
κρατούμε αναπεπταμένη τη σημαία του αγώνα για τη
διεθνή αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας.
Ο αγώνας αυτός αποτελεί δικαίωμα και ύψιστο εθνικό
μας χρέος και μέχρι την τελική του δικαίωση, θα μας
συνοδεύει η υπόσχεση που ο αείμνηστος Λεωνίδας
Ιασωνίδης κατέλιπε ως πολύτιμη κληρονομία για τις
γενιές που ακολούθησαν : «Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ,
εάν επιλαθώμεθά σου, ώ πάτριος Ποντία γή».-
* Ο Γιώργος Λυσαρίδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη (1950).
Εκπαιδευτικός, καθηγητής Μαθηματικών στο Αμερικανικό
Κολλέγιο Ανατόλια (1985-2012), - Πρόεδρος Ένωσης
Ποδοσφαιρικών Σωματείων Μακεδονίας, - (Ε.Π.Σ.Μ), επί τρεις
θητείες (1984-1993), - Γεν. Γραμματέας Αθλητισμού (1996). Μέλος
Δ.Σ., - Ελληνικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας ( Ε.Π.Ο. , 1994-
1996 , 2000-2004). Μέλος Δ.Σ. Ελληνικής Ολυμπιακής, - Επιτροπής
( Ε.Ο.Ε. , 1996-2004). Γενικός Γραμματέας, - ΥΜΑ-Θ (1997-2004).
Πρόεδρος Δ.Σ. Κέντρου Διαφύλαξης, -Αγιορείτικης Κληρονομιάς
(Κε.Δ.Α.Κ., 1997-2004).
σελ. 46
 ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ : Στις ΠΡΕΣΠΕΣ !
Η αποθέωση των Πρεσπών από το Τρικλάριο της
Κρυσταλλοπηγής.
Αρχές του Ιούνη στα 2011 Σαββάτο πρωϊ. Καλημέρα
γράφει ο ήλιος με ώχρα πάνω στο βαθύ γαλάζιο τ’
ουρανού. Με την διάθεση να χτυπάει κόκκινο έφυγα
για τα Ελληνοαλβανικά σύνορα και για την ακριτική
Κρυσταλλοπηγή. Ο ξενώνας του Νικόλα Μπαμπάκου
μοσχοβόλαγε φρεσκοψημένο ελληνικό καφέ τ’ αγέρι
που κατέβαινε από το Μάλι Μάδι εκτός από τη
δροσιά του, έσερνε μαζί του άρωμα από άγριο τσάϊ
και μακρινούς ήχους από κυπροκούδουνα. Όλα αυτά
μου είναι γνώριμα πολύ τα χω ξαναδεί, τα ξαναβρίσκω,
φορές που χάνομαι στις σκέψεις θαρρώ ότι είναι παλιές
αναμνήσεις από ζωγραφιές σε βιβλία των παιδικών μου
χρόνων που ξέχασα τα ονόματά τους.
e-Δίαυλος |
Το υπερθέαμα των Πρεσπών (φωτ. Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ).
Γράφει ο Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ
«Περιμένεις πολύ ώρα» ακούω τη φωνή του Αλέξανδρου
Τράσια που αστραπιαία με βγάζει από τις σκέψεις και
την απόλαυση του καφέ.
«Άργησα λιγάκι ε; Καθυστέρησα στο Πισοδέρι,
έτοιμος;»
«Έτοιμος» του απαντώ. Χωρίς να χρονοτριβούμε και
αφού αφήσαμε παραγγελία στο Νίκο για το μεσημέρι,
πρόβεια παϊδάκια, ανηφορίσαμε βορειοδυτικά στο
δύσβατο Τρικλαριό.
Όσο να φτάσουμε στο διάσελο ο Αλέξανδρος άρχισε
να μου διηγείται την πολύπαθη ιστορία του τόπου. Ο
σελ. 47
κορμός μιας άγριας κορομηλιάς που έκοψε στα δυο τον
βράχο τραβάει την προσοχή μου. «Η παλιά ονομασία
του χωριού, Αργύρη με ακούς; Ναι, ναι,…. ήταν
Σμαρδέσι. Οι κάτοικοί του ήσαν μάστοροι της πέτρας.
Ήταν μεγάλο χωριό.
O Nικόλαος Σχινάς στις οδοιπορικές του σημειώσεις στα
1885-86 αναφέρει ότι το Σιμαρδέσι έχει 1600 κατοίκους
χριστιανούς. Οι άνδρες είναι τεχνίτες και ιδίως κτίστες.
Έχει εκκλησίαν και 2 βρύσες ων η μεν ρέει τα ύδατα της
εις τον Αλιάκμονα, η δε εις τον ποταμό Δεβόλη και προ
τούτης χάνιον 50 κτηνών.
Το 1903 ο τουρκικός στρατός επιτέθηκε στο χωριό με
κανόνια, έκαψε τα περισσότερα σπίτια και σκότωσε
130-150 άτομα. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου το
σύνολο σχεδόν των κατοίκων έφυγε. Στις αρχές της
δεκαετίας του 1950 το κράτος θέλοντας να ενισχύσει
πληθυσμιακά τις παραμεθόριες περιοχές, βοήθησε στη
μόνιμη και οριστική εγκατάσταση των Αρβανιτόβλαχων
σε χωριά γύρω από τις Πρέσπες.
Το 1957, οι νέοι κάτοικοι παραμερίζοντας τα λιθοσάρια
που άφησαν οι καιροί και οι πόλεμοι, έρχονται και
χτίζουν τα σπίτια τους, στήνουν τα νοικοκυριά
τους, ανεβάζουν τα κοπάδια τους στα έρημα ως τότε
πλούσια βοσκοτόπια του Τρικλάριου οργανώνουν την
κτηνοτροφία και την τυροκομεία, και μετατρέπουν
την Κρυσταλλοπηγή σε μια ζωντανή κοινωνία.
Κόσμημα της εκκλησιαστική αρχιτεκτονικής η τρίκλιτη
ξυλόστεγη βασιλική του Αγίου Γεωργίου με νάρθηκα
και πυργοειδές καμπαναριό.
Στην κτητορική επιγραφή που αναφέρει ότι άρχισε να
χτίζεται το 1891 και τελείωσε στις 25 Μαρτίου του
1893. Επίσης η παλιά πέτρινη βρύση και ένα μικρό
πέτρινο γεφύρι είναι τα μόνα μνημεία που γλύτωσαν
από τα άγρια νύχια των πολέμων.
Ερείπια Μοσχοχωρίου.
Στο διάσελο, σε πολύ μικρή απόσταση από τα
ελληνοαλβανικά σύνορα βλέπουμε τα ερείπια του
Μοσχοχωρίου ή Βαμπέλι. Τα 120 σπίτια του χωριού
αναπτύσσονταν στους γύρω λόφους σε υψόμετρο
1200μ. Η ησυχία της ερημιάς! Μόνο τον αγέρα ακούς,
e-Δίαυλος |
μακρινά κυπροκούδουνα και γαβγίσματα. Είχε την
ίδια μοίρα με την Κρυσταλλοπηγή, το ερήμωσαν οι
πόλεμοι ιδιαίτερα ο εμφύλιος, καταστράφηκε και δεν
ξανακατοικήθηκε. Η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν
η κτηνοτροφία και το εμπόριο βοτάνων, ιδιαίτερα του
τσαγιού. Ήταν πολύ γνωστό το τσάι βουνού του σε όλα
τα μεγάλα παζάρια της περιοχής όπως της Μπίγλιστας
και της Κόρυτσας, ακόμα και της Θεσσαλονίκης.
Ερειπωμένη στέκει και εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.
Ο ναός είναι τρίκλητη βασιλική και σύμφωνα με την
επιγραφή που έχει πελεκηθεί στο περιθύρωμα της
δυτικής εισόδου ανεγέρθη το 1871.
Παρατηρητήριο Παπαδήμα.
Προχωράμε βορειοδυτικά δίπλα στα σύνορα. «Αλέκο
τι είναι αυτό το κτίσμα που μοιάζει με αναμόμυλος;»
«Φυλάκιο, αυτού είναι τα σύνορα με την Αλβανία, θες
να ανεβούμε;»
«Και δεν αναβαίνουμε» του απαντώ.
Δυσκολοδιάβατος τόπος, αναβαίνουμε για το φυλάκιο
Παπαδήμα. Πατάμε κυριολεκτικά από πέτρα σε πέτρα.
Τα πόδια πονούν από τα στραβοπατήματα στις πέτρες.
Έχεις την εντύπωση ότι αυτό το μαρτύριο δεν θα
τελειώσει ποτέ. Κάποτε φτάσαμε στο φυλάκιο και το
Παρατηρητήριο Παπαδήμα πάνω στα Ελληνοαλβανικά
σύνορα σε υψόμετρο 1533μ.
Τριγύρω πολυβολεία και λιθοσάρια. Ένα μέτρο απέχουν
τα σύνορα της Αλβανίας. Από το παρατηρητήριο δυτικά
αντικρίζεις την κοιλάδα του Δεβόλη που απλώνεται
απ΄ άκρη σ΄ άκρη. Το πιο κοντινό αλβανικό χωριό το
Βερνίκ.
Κρατώντας βορειοανατολική πορεία, διασχίζουμε το
βουνό με προορισμό την άλλη άκρη του, εκεί που οι
γκρεμοί του ρίχνουν τα ποδάρια τους στα νερά της
Μικρής Πρέσπας.
Το Τρικλάριο, ή Βάρμπα, ή Σφήκα είναι ένα βουνό με
μεγάλη έκταση, οι δυτικές του απολήξεις βρίσκονται
στην Αλβανία. Η ψηλότερη κορυφή του Μέγας
Αλέξανδρος φτάνει στα 1.749 μέτρα. Αυτή η γυμνή
πλατωσιά του απείρου είναι ένας τεράστιος βοσκότοπος
σελ. 48
με τα μεγάλα βυθίσματα, κωνικές κορφές, πλούσιες
πηγές, και σπάνια χλωρίδα. Το Τρικλάριο φημίζεται για
την πλούσια χλωρίδα του, αφού ένα μεγάλο σύνολο
των φυτών που ευδοκιμούν στην Ευρώπη βρίσκεται
εδώ. Οι πλευρές του είναι κατάφυτες από πυκνά δάση
οξιάς και βελανιδιάς.
Τα νερά των πηγών συγκεντρώνονται σε δεξαμενές
και διανέμονται σε ποτίστρες συνεχούς ροής. Σε μια
δεξαμενή είδαμε και φωτογραφήσαμε τρίτωνες!!!!
Ο χωματόδρομος μας χορεύει κανονικά μέσα στο 4χ4.
Μικρή όαση το δάσος με τα σφεντάμια κοντά σε μια
δεξαμενή και τα κατακίτρινα ψηλόκορμα Βερμπάσκο ή
φλάμος (Verbascum thapsus).
Αμέτρητα μεγάλα κοπάδια τρέφονται ελεύθερα από
την πλούσια βλάστηση. Στο μοναχικό βουνίσιο κόσμο
συναντήσαμε τον Κέρστο, τσομπάνος από τα αλβανικά
χωρία της Πρέσπας.
Σιμά στη βρύση πήρε ο Αλέκος κι ετοίμαζε τα τσίπουρα,
ο Κέρστο έβγαλε από τον ντορβά του τη φλογέρα κι
άρχισε ένα μακρόσυρτο ποιμενικό σκοπό. «λάλα το
e-Δίαυλος |
Κέρστο λάλα το» να φωνάζει μερακλωμένος Αλέκος.
Σκόρπισαν οι νότες, ομόρφυνε πιότερο το γυμνό, τις
πήρε ο αέρας και τις ταξίδεψε πάνω από τις Πρέσπες,
πέταξαν πάνω από την άδενδρη ομορφιά, πέρασαν τα
σύνορα των ανθρώπων και έφυγαν κατά τη Βίγλιστα,
τον Δεβόλη κι ως πέρα, στη Μοράβα και το κωνικό
Ιβαν. Άγγιγμα συγκίνησης η ποιμενική μουσική και
ηρέμησαν οι ταραγμένες μας ψυχές εδώ στο άσκιο
Τρικλάρι.
Ανεβαίνουμε όλο ανεβαίνουμε στρίβουμε αριστερά
αφήνοντας στα δεξιά μας την ψηλότερη κορυφή
του Τρικλάριου Μέγας Αλέξανδρος. Γύρω τριγύρω
αμέτρητα βουνά, πελώρια, πολύμορφα!
Ένα θρόισμα τοπίων ξεδιπλώνεται ως πέρα στους
ορίζοντες του Γράμμου. Σε πρώτο πλάνο το Μάλι Μάδι,
η Μοράβα και η κοιλάδα του Δεβόλη, της Μπίγλιστας,
της Κορυτσάς. Εξαίσιος τόπος. Αρχέγονη γοητεία.
Με περιζώνει η ομορφιά και τρελαίνομαι.
Φτάσαμε στο τέρμα του δρόμου στον απέναντι λόφο
ένα πολυβολείο.
Το κοπάδι (φωτ. Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ).
σελ. 49

Οι διάσπαρτες πέτρες και τα κοφτερά βράχια
δυσκολεύουν κάπως την ανάβαση μας όμως η ομορφιά
του γυμνού και του απέραντου ως πέρα την Μοράβα
μας λυτρώνει. Αναβαίνουμε στο πολυβολείο (1660 μ)
και μονομιάς μας κόβεται η λαλιά, μπροστά μας στην
πλατωσιά του άπειρου, η Μεγάλη και Μικρή Πρέσπα
απλώνονται γαλήνιες.
e-Δίαυλος |
Φυλάκιο Παπαδήμα. (© Α.Π.)
Φως, ήχοι, χρώματα! Ηλιόβολος τόπος!
Κοσμοκρατόρισσα η φύση!
Ο Μυστικός Όρθρος στο γαλάζιο ουρανού και νερού
και αστράφτει το μάτι και ξανοίγει!
Το νησί του Αγίου Αχιλλείου και το Βιδρονήσι μικρά
κοσμήματα καρφωμένα στα μπλε νερά.
Η αποθέωση των Πρεσπών. Στις πλαγιές, αλλού
σελ. 50
πράσινο της άνοιξης, αλλού, κίτρινο του καλοκαιριού,
χρωματιστά μπαλώματα απλωμένα στο ζωντανό
ασβεστολιθικό σώμα.
Βόρεια από το πολυβολείο μια κωνική κορυφή προκαλεί
με το παράστημα της και με τη θέα που κρύβει. Ξεκινάμε
μαζεύοντας και λίγο τσάι του οποίου οι ευεργετικές
ιδιότητες είναι πολλές και που εδώ το βρήκαμε σχεδόν
απείραχτο και φρέσκο.
Τριγύρω ροδακινόφυλλες καμπανούλες Campanu-
la persicifolia L. καμαρώνουν για το υπέροχο μωβ,
ψιλόκορμα επιλόβια Epilobium parviflorum με τα
θαυμάσια λουλούδια τους. Βρισκόμαστε στην κορυφή
σε υψόμετρο 1600 μέτρα στη “Κοιλάδα της Πέρδικας”.
Γύρω βουνά, ακρούρανα.
Εδώ δεν σηκώνει περιγραφές μόνο η εικόνες μπορούν
e-Δίαυλος |
να μιλήσουν.
Η ματιά ξεκινά από το Βιδρονήσι περνά από τις
Κρανιές, ακουμπά απέναντι στο Αγκαθωτό, διατρέχει
το φιόρδ που σχηματίζουν το Τρικλάρι με τα βουνά του
Βροντερού μπαίνει στην Αλαβανία και ξαποσταίνει
στην κοιλάδα του Δεβόλη και της Μοράβας.
Απέναντί μας το Αγκαθωτό που ο δρόμος του
οδηγεί στην σπηλιά νοσοκομείο των ανταρτών και
στο Βροντερό. Και ένα γύρω να μας κυκλώνουν τα
βουνά, ο Βαρνούντας, το Ιβάν, το Πέτρινο, η Δόξα, το
Γκορμπέτσι, μια θάλασσα από βουνοκορφές.
Το ελαφρύ βουνίσιο αεράκι μας επιτίθεται με άρωμα
τσαγιού και γεμίζει τα πνευμόνια μας με οξυγόνο και
πλημμυρίδα η διάθεση παρασέρνει τη βλάχα μου ψυχή
στον αέναο χορό της Τρικλαριώτικης φύσης.-
Ο Άγιος Δημήτριος Μοσχοχωρίου (φωτ. Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ).
σελ. 51
 Επάνω: Κρυσταλλοπηγή Φλώρινας - Κάτω : Ερείπια Μοσχοχωρίου (φωτ. Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ).

e-Δίαυλος | σελ. 52
 Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου (φωτ. Α.Π.).

Το νησί του Αγίου Αχιλλείου και το Βιδρονήσι (φωτ. Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ).

e-Δίαυλος | σελ. 53
 Επάνω : Το Αλβανικό χωριό, Βέρνικ - Κάτω : Η μικρή Πρέσπα σε όλο το μεγαλείο της(φωτ. Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ).

e-Δίαυλος | σελ. 54
 Το Τρικλάριο και το Καλό Νερό (φωτ.Α.Π.)

Τρίτωνες στη δεξαμενή.

e-Δίαυλος | σελ. 55
 Πάνω στα σύνορα (φωτ. Αργύρης ΠΑΦΙΛΗΣ).

e-Δίαυλος | σελ. 56
 Σύγχρονα Θέματα : ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΧΕΔΙΟ για την
Ανθρωπότητα - ΗΘΙΚΗ - ΣΥΣΤΗΜΑ - ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Συζητούν οι :
Yuval Noah Harari & Max Tegmark
ΜΕΡΟΣ Β΄

- Ζητείται νέο παγκόσμιο αφήγημα για την Ανθρωπότητα.

Πρέπει να είναι παγκόσμιο όχι εθνικό ή τμηματικό.
- Πήραμε μία Δημοκρατία από τον 18ο αιώνα και κρατάμε
την ίδια χωρίς καμία βελτίωση :
Πρέπει να την ανανεώσουμε στα καινούργια δεδομένα.
- Να αρνηθούμε τον έλεγχο της σκέψης και της θέλησης
των ανθρώπων από ένα δόλιο σύστημα που αναδύεται.
Επιμέλεια άρθρου Αλέξανδρου ΤΖΙΟΛΑ

e-Δίαυλος | σελ. 57
Ούτε ο Yuval Noah Harari ούτε ο Max Tegmark χρειάζονται πολλά για την εισαγωγή. Και οι δύο είναι πρωτοποριακοί
στοχαστές στο προσκήνιο του 21ου αιώνα γύρω από την επιστήμη, την τεχνολογία, την κοινωνία και το μέλλον της
ανθρωπότητας.
Αυτή η συζήτηση (που γίνεται στο Future of Life Institute) αντιπροσωπεύει μια σπάνια ευκαιρία για τους δύο
πνευματικούς ηγέτες να εκφράσουν τις απόψεις για - τη φυσική, την τεχνητή νοημοσύνη, την ιστορία, τη φιλοσοφία
και την ανθρωπολογία – που είναι μερικά από τα πιο σημαντικά θέματα της εποχής μας.
Οι Max και Yuval φέρνουν τις δικές τους μακροσκοπικές προοπτικές σε αυτή τη συζήτηση τόσο της κοσμολογικής όσο
και της ανθρώπινης ιστορίας, εξερευνώντας ζητήματα συνείδησης, ηθικής, αποτελεσματικού αλτρουισμού, τεχνητής
νοημοσύνης, εξαφάνισης της ανθρωπότητας, αναδυόμενων τεχνολογιών και του ρόλου των μύθων και των ιστοριών
για την προώθηση της κοινωνικής συνεργασίας και την σημασία που αυτά έχουν.
Τα θέματα που συζητήθηκαν περιλαμβάνουν:
• Οι απόψεις και οι διαισθήσεις του Max και Yuval σχετικά με τη συνείδηση,
• Πώς εξετάζουν και αντιλαμβάνονται την ηθική,
• Ο αποτελεσματικός αλτρουισμός και οι τομείς αιτιών της παγκόσμιας υγείας / φτώχειας, της ταλαιπωρίας των
ζώων και του υπαρξιακού κινδύνου,
• Η λειτουργία των μύθων και των ιστοριών στην ανθρώπινη κοινωνία,
• Πώς οι αναδυόμενες επιστήμες, τεχνολογίες και τα σχετικά παγκόσμια παραδείγματα είναι πρόκληση στα
θεμέλια πολλών από τις θεωρίες μας,
• Τεχνολογικοί κίνδυνοι του 21ου αιώνα.

Future of Life Institute : απαραίτητες πληροφορίες στους ακροατές που δεν

Lucas Perry : Καλώς ήλθατε στο Podcast του
Ινστιτούτου για το Μέλλον της ζωής. Είμαι ο Lucas
Perry. Σήμερα, είμαι ενθουσιασμένος που σας φέρνω
μια συζήτηση μεταξύ του καθηγητή, του φιλόσοφου
και του ιστορικού Yuval Noah Harari και του φυσικού
και ερευνητή του MIT, καθώς και του προέδρου του
Ινστιτούτου Future of Life, Max Tegmark.
Ο Yuval είναι ο συγγραφέας των δημοφιλέστερων
επιστημονικών ευπώλητων εκδόσεων, «Sapiens: Μια
Σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου», «Homo Deus: Μια
Σύντομη Ιστορία του Αύριο και 21 Μαθήματα για τον
21ο Αιώνα».
Ο Max είναι ο συγγραφέας του «Μαθηματικού μας
Σύμπαντος» και «Ζωή 3.0»: Είναι ο άνθρωπος στην
εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Αυτό το επεισόδιο καλύπτει μια ποικιλία θεμάτων που
σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα και την εργασία τόσο
του Max όσο και του Yuval.
Απαιτεί κάποιες βασικές γνώσεις για να έχουν νόημα
όλα και έτσι θα προσπαθήσω να δώσω κάποιες
είναι εξοικειωμένοι με την περιοχή της εργασίας του
Max, ιδιαίτερα εδώ στην εισαγωγή.
Τα θέματα που συζητούνται σε αυτό το επεισόδιο
περιλαμβάνουν: την ηθική, τη συνείδηση, την
αποτελεσματική αλτρουιστική κοινότητα, την
ταλαιπωρία των ζώων, τον υπαρξιακό κίνδυνο, τη
λειτουργία των μύθων και των ιστοριών στον κόσμο
μας, καθώς και τα οφέλη και τους κινδύνους της
αναδυόμενης τεχνολογίας.
Για όσους είναι νέοι στο podcast ή στον πραγματικό
αλτρουισμό, ο αποτελεσματικός αλτρουισμός
είναι ένα φιλοσοφικό και κοινωνικό κίνημα που
χρησιμοποιεί αποδείξεις και συλλογιστικές για να
καθορίσει τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους
ωφέλειας και βελτίωσης της ζωής των άλλων.
Και ο υπαρξιακός κίνδυνος είναι οποιοσδήποτε
κίνδυνος που έχει τη δυνατότητα να εξαλείψει
ολόκληρη την ανθρωπότητα ή, τουλάχιστον, να
σκοτώσει μεγάλα περιθώρια του παγκόσμιου
πληθυσμού και να αφήσει τους επιζώντες που

e-Δίαυλος | σελ. 58
αδυνατούν να ξαναφτιάξουν την κοινωνία στο
σημερινό βιοτικό επίπεδο.
Οι προχωρημένες αναδυόμενες τεχνολογίες είναι
η πιο πιθανή πηγή υπαρξιακού κινδύνου στον 21ο
αιώνα, για παράδειγμα μέσω των ατυχών χρήσεων
της συνθετικής βιολογίας, των πυρηνικών όπλων και
της ισχυρής μελλοντικής τεχνητής νοημοσύνης που
δεν έχουν ευθυγραμμιστεί με ανθρώπινες αξίες και
στόχους.
Συνέχεια από το τέλος της συζήτησης
που δημοσιεύθηκε στο 16ο τεύχος του
περιοδικού :
Ο Max Tegmark άνοιξε το 2ο μέρος της
συζήτησης προτρέποντας τον Yuval Noah
Harari:
Θέλω να επικεντρωθούμε σε θέματα που
πραγματικά έχουν σημασία και να μην γίνουμε
υποχόνδριοι, παρανοϊκοί, ανησυχούντες για τα
πάντα. Η μόνη προειδοποίηση που θα έδινα είναι
ότι δεν πρέπει να δούμε μόνο την πιθανότητα να
συμβεί κάποιο κακό αλλά πρέπει να δούμε την
αναμενόμενη ζημιά που θα κάνει για το πόσο κακή
είναι η πιθανότητα να συμβεί.
e-Δίαυλος |
ΕΤΣΙ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ :
Max Tegmark : Για παράδειγμα, ο πυρηνικός
πόλεμος: ίσως η πιθανότητα να υπάρξει ένας τυχαίος
πυρηνικός πόλεμος μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας
είναι μόνο 1% ετησίως ή 10% ετησίως ή ένας στα χίλια
ετησίως.
Αλλά εάν συμβεί πυρηνικός χειμώνας που προκαλείται
από την αιθάλη και τον καπνό στην ατμόσφαιρα, ξέρετε,
μπλοκάροντας τον ήλιο για χρόνια, θα μπορούσε
εύκολα να σκοτώσει 7 δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Έτσι οι περισσότεροι άνθρωποι στη Γη θα πεθάνουν
είτε από μαζική λιμοκτονία ή από το κρύο επειδή
η θερμοκρασία θα πέσει κατά περίπου 20 βαθμούς
Κελσίου.
Αυτό σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, αν είναι 1%
οι πιθανότητες ετησίως, που φαίνεται μικρό,
εξακολουθούν να σκοτώνονται κατά μέσο όρο 70
εκατομμύρια άτομα. Αυτός είναι ο αριθμός νομίζω.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να το δώσουμε μεγαλύτερη
προτεραιότητα ώστε να το μειώσουμε περισσότερο.
Yuval Noah Harari: Ο πυρηνικός πόλεμος, θα έλεγα
ότι δεν μας ανησυχεί αρκετά. Πάρα πολλοί άνθρωποι,
σελ. 59

συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών, έχουν αυτή την
περίεργη εντύπωση ότι “ο Πυρηνικός πόλεμος, είναι
ένα μύθος. Και ότι αυτό ήταν κατά τη δεκαετία του ’60
και του ’70 που τους έκανε τότε να ανησυχούν’’.
Max Tegmark: Ακριβώς.
Yuval Noah Harari: “Δεν είναι ζήτημα του 21ου
αιώνα, λένε”. Αυτό είναι γελοίο. Τώρα είμαστε σε
ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο, τουλάχιστον όσον αφορά
την τεχνολογία από ό, τι είμασταν στην εποχή της
πυραυλικής κρίσης στην Κούβα. Αλλά πρέπει να το
θυμάστε αυτό στην τανία του Stanley Kubrick, Dr
Strange Love.
Max Tegmark: Μια από τις αγαπημένες μου ταινίες
όλων των εποχών.
Yuval Noah Harari: Ναι. Και έτσι ο υπότιτλος της
ταινίας είναι “Πώς σταμάτησαμε να φοβόμαστε και
μάθαμε να αγαπάμε τις βόμβες”.
Max Tegmark: Ακριβώς.
e-Δίαυλος |
Les Voyageurs, Μασσαλία, Γαλλία
Yuval Noah Harari: Και το αστείο πράγμα συνέβη.
Οι άνθρωποι σταμάτησαν να τις φοβούνται. Ίσως να
μην τις αγαπούν πάρα πολύ, αλλά σε σύγκριση με
τους ανθρώπους της δεκαετίας του ’50 και του ’60
δεν ενδιαφέρονται τόσο πολύ.
Όπως βλέπετε, ενώ η Βρετανία είναι μία από τις
κορυφαίες πυρηνικές δυνάμεις στον κόσμο, στη
συζήτηση για το Brexit δεν έγινε καμία αναφορά για
το ζήτημα.
Δεν είναι πλέον μέρος της συζήτησης.
Και αυτό είναι πολύ προβληματικό, διότι πιστεύω ότι
αυτή είναι μια πολύ σοβαρή υπαρξιακή απειλή.
Αλλά αυτό είναι ένα αρνητικό παράδειγμα και για τον
τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (A.I.). Παρόλο που
καταλαβαίνω τη φιλοσοφική σημασία της συζήτησης,
σχετικά με την πιθανότητα ότι πιθανόν η Τεχνητή
Νοημοσύνη στο μέλλον να ελέγξει τον κόσμο.
Νομίζω όμως ότι αυτή τη στιγμή, πραγματικά
αποσπάται η προσοχή των ανθρώπων από τους
σελ. 60
άμεσους κινδύνους της κούρσας των εξοπλισμών,
έναντι της Τ.Ν. (Α.Ι.), η οποία κούρσα έχει πολύ
μεγαλύτερες πιθανότητες να υλοποιηθεί στα επόμενα,
10, 20, 30 χρόνια.
Και πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή των
ανθρώπων σε αυτούς τους βραχυπρόθεσμους
κινδύνους.
Γνωρίζω και υποστηρίζω ότι υπάρχει μια μικρή
πιθανότητα η Τ.Ν. να μας κυριεύσει τα επόμενα 30
χρόνια.
Αλλά νομίζω ότι είναι μια πολύ μικρή πιθανότητα.
Ενώ, προσέξτε, η πιθανότητα ένα είδος πρωτόγονης
Τεχνητής Νοημοσύνης να διακόψει εντελώς την
οικονομία, το πολιτικό σύστημα και την ανθρώπινη
ζωή τα επόμενα 30 χρόνια, είναι περίπου 100% ως
πιθανότητα. Είναι δηλ. βέβαιο ότι θα συμβεί!
Max Tegmark: Ναι!
Yuval Noah Harari: Και ανησυχώ πολύ περισσότερο
για την πρωτόγονη Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπεί στην
αγορά εργασίας, στον στρατό, στην καθημερινή ζωή
των ανθρώπων, παρά σε μία γενική Τεχνητή Νοημοσύνη
που εμφανίζεται στο πιο μακρινό μέλλον.
Max Tegmark: Ναι, υπάρχουν κάποιες διαφωνίες σε
αυτό. Μπορούμε να μιλήσουμε περισσότερο για την
τεχνητή γενική νοημοσύνη και την υπερφυσική ευφυΐα
αργότερα αν έχουμε χρόνο.
Γι’ αυτό υπήρξε μια πρόσφατη έρευνα των ερευνητών
της Τ.Ν. σε όλο τον κόσμο. Με ενδιαφέρει να επισημάνω
ότι στην πραγματικότητα οι περισσότεροι από αυτούς
προέβλεψαν ότι θα έχουμε τεχνητή γενική νοημοσύνη
μέσα στις επόμενες δεκαετίες.
Επομένως δεν θα έλεγα ότι η πιθανότητα είναι μικρή,
αλλά θα συμφωνούσα μαζί σας, αυτό σίγουρα δεν
πρόκειται να συμβεί αύριο.
Αλλά το πιο σημαντικό, επιστρέφοντας σε αυτό που
είπατε νωρίτερα, θεωρώ ότι όλοι αυτοί οι κίνδυνοι είναι
πραγματικά ένας, είναι ο ίδιος κίνδυνος. Με την έννοια
ότι η επιστήμη συνεχίζει να γίνεται όλο και ισχυρότερη.
Και η επιστήμη σίγουρα μας δίνει ακόμα πιο ισχυρή
τεχνολογία. Και αγαπώ την τεχνολογία.
e-Δίαυλος |
Εργάζομαι σε ένα πανεπιστήμιο που έχει τεχνολογία
και είμαι αισιόδοξος ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε
ένα εμπνευσμένο μέλλον υψηλής τεχνολογίας για τη
ζωή, αν γίνουμε, αυτό που μου αρέσει να ονομάζω “η
φυλή της σοφίας”.
Ο αγώνας μεταξύ της αυξανόμενης δύναμης της
τεχνολογίας και της αυξανόμενης σοφίας με την οποία
τη διαχειριζόμαστε ή τη βάζουμε στη σκέψη μας, μπορεί
να τεθεί υπο έλεγχο μόνο εφόσον πάρουμε πιο σοβαρά
τη δουλειά μας ως διαχειριστές αυτού του πλανήτη.
Σε κάθε επιστήμη, δείτε ότι συμβαίνει ακριβώς το ίδιο
πράγμα. Οπότε εμείς οι φυσικοί είμαστε μεν περήφανοι
που δώσαμε στον κόσμο τα κινητά τηλέφωνα και τους
ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τα λέιζερ, αλλά το
πρόβλημα μας είναι ότι δώσαμε στα παιδιά μας την
πυρηνική ενέργεια και ειδικά τα πυρηνικά όπλα.
Οι χημικοί είναι υπερήφανοι που έδωσαν στον κόσμο
όλα αυτά τα σπουδαία νέα υλικά και το πρόβλημα
τους είναι ότι δώσανε στα παιδιά τους την αλλαγή του
κλίματος.
Οι βιολόγοι έκαναν πραγματικά το καλύτερο μέχρι
τώρα. Συγκεντρώθηκαν στη δεκαετία του ’70 και
έπεισαν τους ηγέτες να απαγορεύσουν τα βιολογικά
όπλα και να τραβήξουν μια σαφή κόκκινη γραμμή
μεταξύ των αποδεκτών και απαράδεκτων χρήσεων της
βιολογίας.
Και γι’ αυτό σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι
σκέφτονται τη βιολογία ως μια πραγματική δύναμη
για καλό, κάτι που θεραπεύει τους ανθρώπους ή τους
βοηθά να ζουν πιο υγιεινή ζωή.
Και νομίζω ότι η Τ.Ν. είναι αυτή τη στιγμή που υστερεί
λίγο στο χρόνο. Φτάνει τελικά στο σημείο όπου αρχίζει
να έχει αντίκτυπο και να αντιμετωπίζει το ίδιο ερώτημα.
Ευτυχώς που δεν εμφανίστηκαν ακόμα μεγάλες
καταστροφές από την Τ.Ν., όπως συνέβη στη βιολογία.
Αλλά προσπαθούν να καταλάβουν που βρίσκεται η
γραμμή μεταξύ αποδεκτών και μη αποδεκτών χρήσεων.
Κι αυτό για να μην οδηγηθούμε σε ένα αγώνα
εξοπλισμών με Τεχνητή Νοημοσύνη με θανατηφόρα
αυτόνομα όπλα κ.λ.π.
Και ήθελα να σας ρωτήσω για το είδος του νέου
σελ. 61
αφηγήματος ως μια κοινωνία που αισθάνεστε ότι
χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις
προκλήσεις.
Είμαι πολύ, πολύ πεπεισμένος από τα επιχειρήματά σας
ότι τα οράματα έχουν τόσο κεντρική σημασία στην
κοινωνία, ώστε πρέπει σε για τέτοια να συνεργαστούμε
και να επιτύχουμε πράγματα. Έχετε κάνει μια
πραγματικά συναρπαστική υπόθεση.
Νομίζω ότι αυτό που μας συναρπάζει περισσότερο είναι
όταν οι διηγήσεις μας για το μέλλον γίνονται πολύ ή
λίγο δημοφιλείς.
Ο κομμουνισμός έχει αποτύχει και αυτός ο
φιλελευθερισμός απογοήτευσε τους ανθρώπους.
Οπότε όλοι λαχταρούν μια νέα ιστορία που
περιλαμβάνει τεχνολογία.
Με κάποιο τρόπο θέλουν να μας βοηθήσουν να το
κάνουμε πράξη μαζί και επίσης να μας βοηθήσουν να
νιώσουμε το νόημα και τον σκοπό που έχει αυτός ο
κόσμος.
Αλλά ποτέ δεν έχω δει στα βιβλία σας μια σαφή
απάντηση σε αυτό και ποίες είναι οι ιδέες σας για ένα
τέτοιο μελλοντικό όραμα.
Yuval Noah Harari: Για την ώρα δεν το ξέρω, γι αυτό
δεν είπα και κάτι σχετικό.
Αν ήξερα το νέο διήγημα, θα το έλεγα. Νομίζω ότι
είμαστε τώρα σε ένα είδος διπλής δέσμευσης, πρέπει
να αγωνιστούμε σε δύο διαφορετικά μέτωπα.
Από τη μια μεριά παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια
την κατάρρευση της τελευταίας μεγάλης σύγχρονης
ιστορίας της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του
φιλελευθερισμού γενικότερα, που ήταν, όπως θα
έλεγα ως ιστορία, η καλύτερη ιστορία που έφτιαξαν
ποτέ οι άνθρωποι και τους έκανε να δημιουργήσουν
τον καλύτερο κόσμο που έχουν απολαύσει ποτέ οι
άνθρωποι.
Εννοώ τον κόσμο του τέλους του 20ού αιώνα και των
αρχών του 21ου αιώνα. Με όλα τα προβλήματά του,
είναι ακόμα καλύτερη για τον άνθρωπο, όχι για τις
αγελάδες ή τα κοτόπουλα αλλά για τον άνθρωπο, είναι
ακόμα καλύτερη από κάθε προηγούμενη στιγμή της
e-Δίαυλος |
ιστορίας.
Υπάρχουν πολλά προβλήματα, αλλά όποιος λέει ότι
αυτή ήταν μια κακή ιδέα, θα ήθελα να μάθω ποια
εποχή σκέφτεστε ως καύτερη από την σημερινή;
Τώρα το 2019, πότε ήταν καλύτερα; Το 1919, το 1719,
το 1219;
Για μένα, είναι προφανές ότι αυτή είναι η καλύτερη
ιστορία με την οποία φτάσαμε μέχρι εδώ.
Max Tegmark: Αυτό είναι αλήθεια.
Πρέπει να παραδεχτώ ότι κάθε φορά που διαβάζω τα
νέα τον τελευταίο καιρό γίνομαι όλο και περισσότερο
καταθλιπτικός
Αλλά εκείνη την στιγμή χαμογελάω και υπενθυμίζω
στον εαυτό μου ότι ήμασταν πάντα χειρότερα στο
παρελθόν.
Yuval Noah Harari: Αυτό ποτέ δεν αποτυγχάνει.
Θέλω να πω, τα τελευταία τέσσερα χρόνια ήταν
πολύ κακά, τα πράγματα επιδεινώνονται, αλλά
είμαστε ακόμα καλύτερα από ό,τι σε οποιαδήποτε
προηγούμενη εποχή, αλλά οι άνθρωποι χάνουν την
πίστη.
Σε αυτήν την περίπτωση μηδενίζουμε τις ιστορίες.
Όλες οι μεγάλες ιστορίες του 20ού αιώνα έχουν
καταρρεύσει ή καταρρέουν και το κενό γεμίζει
σήμερα με νοσταλγικές φαντασιώσεις, εθνικιστικές
και θρησκευτικές φαντασιώσεις, που απλά δεν
προσφέρουν πραγματικές λύσεις στα προβλήματα του
21ου αιώνα.
Από τη μία πλευρά, έχουμε το καθήκον να στηρίξουμε
ή να αναβαθμίσουμε το φιλελεύθερο δημοκρατικό
σύστημα, το οποίο μέχρι στιγμής είναι το μόνο
σύστημα.
Συνεχίζω να ακούω τους κριτικούς, που ασκού μάλιστα
έγκυρη κριτική.
Περιμένω φυσικά και την εναλλακτική τους.
Το μόνο πράγμα που ακούω είναι μη ρεαλιστικές
νοσταλγικές φαντασιώσεις για να επιστρέψω σε
κάποια προηγούμενη χρυσή εποχή που ως ιστορικός
γνωρίζω ήταν πολύ , πολύ χειρότερα, και ακόμα
κι αν δεν ήταν τόσο χειρότερο, δεν μπορείτε να
σελ. 62
επιστρέψουμε εκεί.
Δεν μπορείτε να αναδημιουργήσετε τον 19ο αιώνα ή
τον μεσαίωνα υπό τις συνθήκες του 21ου αιώνα. Είναι
αδύνατο.
Έχουμε αυτόν τον αγώνα για να διατηρήσουμε
αυτό που έχουμε ήδη επιτύχει, αλλά ταυτόχρονα,
σε πολύ βαθύτερο επίπεδο, η υποψία μου είναι ότι οι
φιλελεύθερες ιστορίες όπως τις ξέρουμε τουλάχιστον
δεν ανταποκρίνονται στις προκλήσεις του 21ου αιώνα
επειδή βασίζονται στα θεμέλια ότι η νέα επιστήμη και
ειδικά οι νέες τεχνολογίες της Τεχνητής Νοημοσύνης
και της Βιοτεχνολογίας απλώς καταστρέφουν την πίστη
που κληρονομούμε στο αυτόνομο άτομο, με ελεύθερη
βούληση, σε όλες αυτές τις βασικά φιλελεύθερες
μυθολογίες.
Θα γίνουν ολοένα και πιο αδύναμες αν συνδυαστούν
με τις νέες ισχυρές θεωρίες όπως είναι η βιοτεχνολογία
και η τεχνητή νοημοσύνη.
Για να το θέσω με έναν πολύ, πολύ συνοπτικό τρόπο:
Βυθιζόμενο Κτίριο έξω από την Κρατική Βιβλιοθήκη, Μελβούρνη, Αυστραλία
e-Δίαυλος |
Νομίζω ότι μπαίνουμε στην εποχή του hacking
ανθρώπων.
Όχι μόνο hacking smartphones και τραπεζικούς
λογαριασμούς, αλλά πραγματικά hacking homo sapi-
ens, κάτι που ήταν αδύνατο πριν.
Εννοώ ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη μας δίνει την
απαιτούμενη υπολογιστική ισχύ και η βιολογία μας
δίνει την απαραίτητη βιολογική γνώση και όταν
συνδυάζετε τα δύο, έχετε τη δυνατότητα να hack·άρετε
ανθρώπινα όντα.
Αν συνεχίσετε να τα δοκιμάζετε τότε οικοδομείτε την
κοινωνία με τις φιλοσοφικές ιδέες του περασμένου
αιώνα για το άτομο και την ελεύθερη βούλησή του.
Όλα αυτά συμβαίνουν σε έναν κόσμο όπου είναι
εφικτό τεχνικά να χαθούν εκατομμύρια άνθρωποι
συστηματικά. Αλλά δεν πρόκειται να λειτουργήσει.
Συνεπώς χρειαζόμαστε ένα επικαιροποιημένο όραμα.
Το πρόβλημά μας είναι ότι πρέπει να υπερασπιστούμε
την ιστορία από τις νοσταλγικές φαντασιώσεις, την
σελ. 63
ίδια στιγμή που την αντικαθιστούμε με κάτι άλλο. Και
είναι πολύ πολύ, πολύ δύσκολο.
Όταν άρχισα να γράφω τα βιβλία μου πριν από πέντε
χρόνια, σκέφτηκα ότι το πραγματικό σχέδιο ήταν να
βρεθούν πραγματικά τα θεμέλια της φιλελεύθερης
ιστορίας, να εκθέσω τις δυσκολίες και να οικοδομήσω
κάτι νέο.
Και τότε ήρθα αντιμέτωπος με την νοσταλγία της
έκρηξης των ανακαλύψεων των τελευταίων τεσσάρων
ή πέντε ετών. Προσωπικά βρέθηκα όλο και περισσότερο
εμπλεκόμενος στην υπεράσπιση της παλιομοδίτικης
φιλελεύθερης ιστορίας αντί να την αντικαταστήσω.
Πνευματικά, είναι πολύ απογοητευτικό, γιατί πιστεύω
ότι το πραγματικά σημαντικό πνευματικό έργο
βρίσκεται στο νέο αφήγημα, που πολιτικά είναι πολύ
πιο επείγον.
Εάν επιτρέψουμε την εμφάνιση κάποιου είδους
λαϊκιστικών αυταρχικών καθεστώτων, τότε οτιδήποτε
βγαίνει από αυτό δεν θα μας προκύψει κάτι καλύτερο
από αυτό που ζούμε!
Max Tegmark: Ναι, δυστυχώς συμφωνώ με την
εκτίμησή σας εδώ. Μου αρέσει να ταξιδεύω. Εργάζομαι
ουσιαστικά στα Ηνωμένα Έθνη και έχω αυτή την πολύ
έντονη αίσθηση ότι οι άνθρωποι αισθάνονται ολοένα
και περισσότερο χαμένοι, επειδή οι ιστορίες που τους
δίνουν δεν τις πιστεύουνε.
Και φυσικά, επειδή δεν μας αρέσει να αισθανόμαστε
χαμένοι τότε είναι πιθανό να πιαστούμε από όποιο
κλαδί νάναι για να σωθούμε.
Και συχνά γίνονται και οπισθοδρομικά πράγματα.
Ας επιστρέψουμε στις καλές παλιές μέρες και σε όλα
τα άλλα μη ρεαλιστικά πράγματα.
Αλλά συμφωνώ μαζί σας ότι η αύξηση του πληθυσμού
που βλέπουμε τώρα δεν είναι η αιτία. Είναι ένα
σύμπτωμα των ανθρώπων που αισθάνονται χαμένοι.
Νομίζω λοιπόν ότι ήταν λίγο άδικο να σας ρωτήσω
ώστε μέσα σε λίγα λεπτά να απαντήσετε στο πιο
σκληρό ερώτημα της εποχής μας, ποία θα έπρεπε να
είναι η νέα μας ιστορία;
Αλλά ίσως θα μπορούσαμε να το χωρίσουμε σε
e-Δίαυλος |
κομμάτια λίγο και να πούμε ποία είναι τα στοιχεία που
θα θέλαμε να έχει το νέο αφήγημα;
Για παράδειγμα, θα πρέπει φυσικά να επιτύχει πολλαπλά
πράγματα. Πρέπει να ενσωματώσει την τεχνολογία με
έναν ουσιαστικό τρόπο, τον οποίο οι προηγούμενες
ιστορίες μας δεν έκαναν και πρέπει να ενσωματώσουν
την πρόοδο της Τ.Ν. στον τομέα της βιοτεχνολογίας,
για παράδειγμα. Και πρέπει επίσης να είναι μια
πραγματικά παγκόσμια ιστορία, πιστεύω ότι αυτή τη
φορά, η οποία δεν είναι απλώς μια ιστορία για το πώς η
Αμερική πρόκειται να βελτιωθεί ή η Κίνα πρόκειται να
βελτιωθεί, αλλά μία ιστορία για το πώς θα πάμε όλοι
για να τα καταφέρουμε καλύτερα. Και μπορούμε να
βάλουμε ένα σωρό άλλες απαιτήσεις.
Ας αρχίσουμε για την παγκόσμια φύση της ιστορίας.
Οι άνθρωποι διαφωνούν βίαια για τόσα πολλά πράγματα
σε όλο τον κόσμο. Νομίζετε όμως ότι υπάρχουν κάποια
στοιχεία στα οποία οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο θα
είχαν ήδη συμφωνήσει σε κάποιες αρχές ή ιδέες σε αυτή
το παγκόσμιο αφήγημα για το μέλλον που θέλουμε να
φτιάξουμε?
Yuval Noah Harari: Και πάλι, δεν ξέρω πραγματικά.
Ιστορικά, αυτά τα πραγματικά μεγάλα αφηγήματα, δεν
δημιουργούνται από δύο, τρία άτομα που έχουν μια
συζήτηση και σκέψη για το «ποίο είναι το αφήγημα που
πρέπει να τους πούμε;».
Είναι πολύ βαθύτερες και ισχυρότερες δυνάμεις που
συγκεντρώνονται για να δημιουργήσουν αυτές τις νέες
ιστορίες.
Θέλω να πω, ακόμα και προσπαθώ να πω, εντάξει, δεν
έχουμε την πλήρη άποψη, αλλά ας προσπαθήσουμε να
βάλουμε μερικά συστατικά στη θέση του.
Το όλο θέμα για το αφήγημα αυτό είναι ότι πρέπει να
το δούμε εν συνόλω και όχι τμηματικά.
Η αφήγηση είναι πολύ πιο σημαντική από τα
μεμονωμένα γεγονότα που την δημιουργούν.
Επομένως, δεν είμαι σίγουρος ότι μπορούμε να
αρχίσουμε να δημιουργούμε την ιστορία μόνο. Εντάξει,
ας θέσουμε τις πρώτες προτάσεις και ποιος ξέρει πώς
θα συνεχιστεί.
σελ. 64
Έγραψες βιβλία. Γράφω βιβλία, γνωρίζουμε ότι οι
πρώτες φράσεις είναι οι τελευταίες προτάσεις που
γράφονται συνήθως.
Max Tegmark: Αυτό είναι σωστό.
Yuval Noah Harari: Μόνο όταν ξέρεις πώς θα μοιάζει
ολόκληρο το βιβλίο, πας στην αρχή και γράφεις τις
πρώτες φράσεις.
Max Tegmark: Ναι. Και μερικές φορές το τελευταίο
πράγμα που γράφεται είναι ο νέος τίτλος.
Yuval Noah Harari: Συνεπώς, συμφωνώ ότι όποια και
να είναι το νέο αφήγημα για την ανθρωπότητα, πρέπει
να είναι παγκόσμιο. Ο κόσμος είναι τώρα πολύ μικρός
και πολύ διασυνδεμένος για να έχει μόνο μια ιστορία
για ένα μέρος του κόσμου. Δεν θα λειτουργήσει.
Και επίσης θα πρέπει να πάρει πολύ σοβαρά υπόψη
τόσο την πιο ενημερωμένη επιστήμη όσο και την πιο
σύγχρονη τεχνολογία.
Κάτι που η φιλελεύθερη δημοκρατία, όπως την ξέρουμε,
βρίσκεται βασικά ακόμα στον 18ο αιώνα.
Βασίζεται σε μια ιστορία του 18ου αιώνα και ακολουθεί
απλώς τα λογικά συμπεράσματά της.
Για μένα, ίσως το πιο εκπληκτικό πράγμα για τη
φιλελεύθερη δημοκρατία, είναι πραγματικά πως
κατάφερε και αγνόησε εντελώς όλες τις ανακαλύψεις
των βιοεπιστημών τους τελευταίους δύο αιώνες!
Max Tegmark: Και των τεχνικών επιστημών!
Yuval Noah Harari: Αγνόησε τόσα πολλά! Σαν
να μην υπήρχε ποτέ ο Δαρβίνος και δεν γνωρίζaμε
τίποτα για την εξέλιξη. Από τα μέσα του 18ου αιώνα,
αν ξεκινήσουμε από κεί, είτε πρόκειται για Rous-
seau, Jefferson και όλους αυτούς του φιλοσόφους, θα
εκπλαγείτε από τις νέες θεωρίες και τα συμπεράσματα
που έχουν εφευρεθεί και μας παρείχαν τις βάσεις για να
προχωρήσουμε.
Αλλά ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει τίποτα. Από τα όσα
είπε ο Δαρβίνος δεν άλλαξε τίποτα. Οι υπολογιστές
δεν άλλαξαν τίποτα.
Και νομίζω ότι η επόμενη ιστορία δεν θα έχει αυτή
την πολυτέλεια να είναι σε θέση να αγνοήσει τις
e-Δίαυλος |
ανακαλύψεις της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Eνα πράγμα που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι πώς
οι άνθρωποι ζουν ήδη σε έναν κόσμο όπου υπάρχει
κάποιος εκεί έξω που ξέρει καλύτερα από εσάς τον
εαυτό σας, αλλά αυτός ο κάποιος δεν είναι Θεός, ότι
είναι ένα τεχνολογικό σύστημα, το οποίο ίσως δεν
είναι ένα καλό σύστημα!
Αυτή είναι μια ερώτηση που δεν αντιμετωπίσαμε ποτέ
πριν.
Θα μπορούσαμε πάντα να παρηγορηθούμε με την ιδέα
ότι είμαστε ένα είδος μαύρου κουτιού με την υπόλοιπη
ανθρωπότητα. Κανείς δεν μπορεί πραγματικά να με
καταλάβει καλύτερα από ότι καταλαβαίνω τον εαυτό
μου.
Ο βασιλιάς, ο αυτοκράτορας, η εκκλησία, δεν ξέρουν
πραγματικά τι συμβαίνει μέσα μου. Ίσως ο Θεός ξέρει.
Έτσι είχαμε πολλές συζητήσεις για το τι πρέπει να
κάνουμε με αυτό, την ύπαρξη ενός Θεού που μας
γνωρίζει καλύτερα από ό,τι γνωρίζουμε εμεις, αλλά δεν
έπρεπε πραγματικά να ασχοληθούμε με ένα μη θεϊκό
σύστημα που μπορεί να μας πειράξει.
Και αυτό το σύστημα αναδύεται.
Νομίζω ότι αυτό θα υπάρξει στο βιολογικό κύκλο της
ζωή μας σε αντίθεση με την γενική τεχνητή νοημοσύνη
για την οποία είμαι επιφυλακτικός αν θα τη δω κατά τη
διάρκεια της ζωής μου.
Είμαι πεπεισμένος ότι θα δούμε αν ζήσουμε αρκετό
καιρό, ένα σύστημα που μας γνωρίζει καλύτερα από
ό,τι γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι. Οι βασικοί χώροι της
δημοκρατίας, του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς,
ακόμα και της θρησκείας, απλά δεν δουλεύουν σε έναν
τέτοιο κόσμο.
Πώς λειτουργεί η δημοκρατία σε έναν κόσμο όταν
κάποιος καταλαβαίνει τον ψηφοφόρο καλύτερα από ό,
τι καταλαβαίνει ο ίδιος ο ψηφοφόρος ;
Και το ίδιο γίνεται με την ελεύθερη αγορά.
Θέλω να πω, αν ο πελάτης δεν είναι σωστός, αν ο
αλγόριθμος είναι σωστός, τότε χρειαζόμαστε ένα
εντελώς διαφορετικό οικονομικό σύστημα. Αυτό
είναι το μεγάλο ερώτημα στο οποίο νομίζω ότι πρέπει
να επικεντρωθούμε. Δεν έχω την απάντηση, αλλά
σελ. 65

οποιαδήποτε ιστορία θα έχει σχέση με τον 21ο αιώνα,
θα πρέπει να απαντήσει σε αυτή την ερώτηση.
Max Tegmark: Σίγουρα συμφωνώ μαζί σας ότι η
δημοκρατία έχει αποτύχει πλήρως να προσαρμοστεί
στις εξελίξεις, στις βιοεπιστήμες και θα προσθέσω σε
αυτό και στις εξελίξεις στις φυσικές επιστήμες.
Παρακολούθησα όλες τις συζητήσεις μεταξύ Trump
και Clinton στις τελευταίες εκλογές εδώ στις ΗΠΑ και
δεν είδα να αναφέρθηκε η τεχνητή νοημοσύνη ούτε μια
φορά, ούτε καν όταν μίλησαν για δουλειές.
Και το σύστημα ψηφοφορίας που έχουμε, με ένα
σύστημα εκλογικών αντιπροσώπων, όπου δεν έχει
σημασία ούτε το πώς ψηφίζουν οι ψηφοφόροι, παρά
μόνο σε λίγες ταλαντούχες χώρες, όπου υπάρχει
τόσο μικρή επιρροή από τον ψηφοφόρο σε αυτό που
πραγματικά συμβαίνει.
Παρόλο που τώρα έχουμε δημόσιο αρχείο καταγραφών
και μπορούμε εύκολα να εφαρμόσουμε τεχνικές
λύσεις όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να έχουν πολύ
μεγαλύτερη επιρροή.
e-Δίαυλος |
Γλυπτό του Ιταλού καλλιτέχνη Λορένζο Κουίν που απεικονίζει
τη Μητέρα Φύση
Ουσιαστικά πήραμε το δημοκρατικό μας σύστημα
πριν από εκατοντάδες χρόνια και δεν το έχουμε
ενημερώσει.
Και με ενδιαφέρει πολύ το πώς μπορούμε να το
ανανεώσουμε δραματικά εάν πιστεύουμε σε κάποια
μορφή δημοκρατίας, έτσι ώστε να μπορέσουμε
πραγματικά να ασκήσουμε μεγαλύτερη επιρροή στον
τρόπο με τον οποίο η κοινωνία μας λειτουργεί ως
άτομα και πώς μπορούμε να έχουμε σοβαρούς λόγους
να εμπιστευόμαστε πραγματικά το σύστημα.
Αφού το σύστημα πρόκειται να μας hack·άρει, τότε
αυτά εδώ που προτείνω πρόκειται να λειτουργήσουν
πραγματικά προς το συμφέρον μας.
Υπάρχει ένας βασικό ένστικτο στις θρησκείες που
πρέπει να είστε σε θέση να εμπιστεύεστε τον Θεό,
έχοντας το συμφέρον σας στο μυαλό σας. Και
νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι στον κόσμο σήμερα
δεν εμπιστεύονται ότι οι πολιτικοί ηγέτες τους έχουν
σελ.66
πραγματικά το συμφέρον τους στο μυαλό τους.
Yuval Noah Harari: Βεβαίως, αυτό είναι το θέμα.
Δίνεις πραγματικά θεϊκές δυνάμεις μακριά από τα θεϊκά
συστήματα. Δεν πρέπει να είμαστε πολύ απαισιόδοξοι.
Θέλω να πω, η τεχνολογία δεν είναι εγγενώς κακή.
Και η ιστορία μας διδάσκει ότι η τεχνολογία δεν είναι
ποτέ καθοριστική.
Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τις ίδιες τεχνολογίες για
να δημιουργήσετε πολύ διαφορετικά είδη κοινωνιών.
Είδαμε ότι τον 20ό αιώνα, όταν οι ίδιες τεχνολογίες
χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση κομμουνι-
στικών δικτατοριών και φιλελεύθερων δημοκρατιών,
δεν υπήρχε πραγματική τεχνολογική διαφορά μεταξύ
της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ.
Ήταν μόνο οι άνθρωποι που παίρνουν διαφορετικές
αποφάσεις τι να κάνουν με την ίδια τεχνολογία.
Δεν νομίζω ότι η νέα τεχνολογία είναι εγγενώς
αντιδημοκρατική ή εγγενώς αντι-φιλελεύθερη.
Πρόκειται πραγματικά για επιλογές που κάνουν οι
άνθρωποι ακόμη και σε τι είδους τεχνολογικά εργαλεία
να αναπτυχθούν.
Αν σκεφτώ και πάλι την Τ.Ν. και την επιτήρηση, επί
του παρόντος βλέπουμε σε όλο τον κόσμο ότι οι
εταιρείες και οι κυβερνήσεις αναπτύσσουν εργαλεία
Τ.Ν. για την παρακολούθηση ατόμων, αλλά τεχνικά
μπορούμε να κάνουμε ακριβώς το αντίθετο.
Μπορούμε να δημιουργήσουμε εργαλεία που να
παρακολουθούν και να ερευνούν την κυβέρνηση και
τις επιχειρήσεις στην υπηρεσία των ατόμων.
Για παράδειγμα, για την καταπολέμηση της διαφθοράς
στην κυβέρνηση ως άτομο. Είναι πολύ δύσκολο για
μένα να πω τον νεποτισμό παρακολούθησης, τους
πολιτικούς που διορίζουν όλα τα μέλη των οικογενειών
σε επικερδείς θέσεις στην κυβέρνηση ή στη δημόσια
διοίκηση, αλλά θα πρέπει να είναι πολύ εύκολο να
δημιουργηθεί ένα εργαλείο Τ.Ν. που να καλύπτει το
τεράστιο όγκο των πληροφοριών.
Και στο τέλος απλά έχετε μια απλή εφαρμογή στο
smartphone σας εισάγετε το όνομα ενός πολιτικού
και αμέσως θα δείτε μέσα σε δύο δευτερόλεπτα ποιος
e-Δίαυλος |
διορίζει ή διορίζεται από την οικογένεια και τους φίλους
σε ποιες θέσεις.
Θα πρέπει να είναι πολύ εύκολο να το κάνετε. Δεν
βλέπω την κινεζική κυβέρνηση να δημιουργεί μια
τέτοια εφαρμογή σύντομα, αλλά οι άνθρωποι μπορούν
να την δημιουργήσουν.
Ή αν σκέφτεστε για τη ψεύτικη επιδημία ειδήσεων,
βασικά αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι εταιρίες και οι
κυβερνήσεις μας hack·άρουν στην υπηρεσία τους, αλλά
η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα.
Μπορούμε να αναπτύξουμε ένα antivirus για το μυαλό,
με τον ίδιο τρόπο που αναπτύξαμε antivirus για τον
υπολογιστή. Πρέπει να αναπτύξουμε ένα antivirus για
το μυαλό, ένα σύστημα Τ.Ν. που μου εξυπηρετεί και όχι
μια εταιρία ή μια κυβέρνηση, και γνωρίζει τις αδυναμίες
μου για να με προστατεύσει από τη χειραγώγηση.
Προς το παρόν, αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι χάκερς με
εκβιάζουν. Γνωρίζουν τις αδυναμίες μου και έτσι είναι σε
θέση να με χειραγωγήσουν. Για παράδειγμα, με ψεύτικα
νέα. Αν ανακαλύψουν ότι έχω ήδη προκαταλήψεις
εναντίον των μεταναστών, μου δείχνουν μια ψεύτικη
είδηση, ίσως για μια ομάδα μεταναστών που βιάζουν
τις γυναίκες. Και το πιστεύω εύκολα επειδή έχω ήδη
αυτή την προκατάληψη.
Ο γείτονάς μου μπορεί να έχει μια αντίθετη
προκατάληψη. Μπορεί να πιστεύει ότι οποιοσδήποτε
αντιτίθεται στη μετανάστευση είναι ένας φασίστας
και οι ίδιοι οι χάκερς θα βρουν κάτι και θα του δείξουν
μια ψεύτικη ιστορία ειδήσεων όπου οι εξτρεμιστές
της δεξιάς δολοφονούν μετανάστες και αυτος θα το
πιστέψει.
Και τότε, αν συναντήσω τον γείτονά μου, δεν υπάρχει
κανένας τρόπος να συζητήσουμε για τη μετανάστευση.
Τώρα μπορούμε και πρέπει να αναπτύξουμε ένα σύστημα
Τ.Ν. που εξυπηρετεί εμένα και τον πλησίον μου και μας
προειδοποιεί: «Κοιτάξτε, κάποιος προσπαθεί να σας
πειράξει, κάποιος που προσπαθεί να σας χειριστεί».
Και αν μάθουμε να εμπιστευόμαστε αυτό το σύστημα
που μας εξυπηρετεί, δεν εξυπηρετεί καμία εταιρεία
ή κυβέρνηση. Είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την
προστασία του μυαλού μας.
σελ. 67
Ένα άλλο εργαλείο στον ίδιο τομέα, τώρα
τροφοδοτούμε βασικά τις τεράστιες ποσότητες
διανοητικής ανεπιθύ-μητης σκέψης στο μυαλό μας.
Ξοδεύουμε ώρες κάθε μέρα για το μίσος μας, το φόβο
μας, το θυμό μας, και αυτό είναι ένα φοβερό και ηλίθιο
πράγμα που κάνουμε.
Το θέμα είναι ότι οι άνθρωποι ανακάλυψαν ότι ο
ευκολότερος τρόπος να προσελκύσουμε την προσοχή
μας είναι να πατάμε το κουμπί μίσους στο μυαλό ή το
κουμπί φόβου στο μυαλό και είμαστε πολύ ευάλωτοι
σε αυτό.
Τώρα, φανταστείτε ότι κάποιος αναπτύσσει ένα
εργαλείο που σας δείχνει τι συμβαίνει στον εγκέφαλό
σας ή στο μυαλό σας καθώς παρακολουθείτε αυτά τα
κλιπ του YouTube.
Ίσως να μην σας εμποδίζει, δεν είναι ο Big Brother,
αυτό μπλοκάρει, όλα αυτά τα πράγματα.
Είναι ακριβώς όπως όταν αγοράζετε ένα προϊόν και
σας δείχνει πόσες θερμίδες υπάρχουν στο προϊόν και
πόσο κορεσμένο λίπος και πόση ζάχαρη υπάρχει στο
προϊόν. Έτσι, τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις
μαθαίνετε να λαμβάνετε καλύτερες αποφάσεις.
Φανταστείτε ότι έχετε αυτό το μικρό παράθυρο στον
υπολογιστή σας το οποίο σας λέει τι συμβαίνει στον
εγκέφαλό σας καθώς παρακολουθείτε αυτό το βίντεο
και τι συμβαίνει με τα επίπεδα του μίσους ή του φόβου
ή του θυμού σας και στη συνέχεια παίρνετε τη δική σας
απόφαση. Αλλά τουλάχιστον είστε πιο ενημερωμένοι
για το είδος της σκέψης που δίνετε στο μυαλό σας.
Max Tegmark: Ναι. Αυτό είναι κάτι που με ενδιαφέρει
επίσης πολύ να βλέπω περισσότερα συστήματα Τ.Ν.
που ενδυναμώνουν το άτομο με όλους τους τρόπους
που αναφέρατε.
Μας ενδιαφέρει πολύ το σημαντικό γεγονός ότι η
τεχνολογία δεν είναι καλή ή κακή.
Η τεχνολογία είναι ένα αόριστο εργαλείο που μπορεί
να χρησιμοποιηθεί τόσο για καλές πράξεις όσο και για
κακά πράγματα.
Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που αισθάνομαι ότι
είναι τόσο σημαντικό να αναπτύξουμε τη σοφία να το
e-Δίαυλος |
χρησιμοποιήσουμε για καλά πράγματα και όχι για κακά
πράγματα.
Έτσι, με αυτή την έννοια, η Τεχνητή Νοημοσύνη (T.N.)
δεν διαφέρει από τη φωτιά, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί
για καλά πράγματα και για κακά πράγματα, αλλά εμείς
ως κοινωνία έχουμε αναπτύξει πολλή σοφία τώρα στη
διαχείριση των πυρκαγιών.
Εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας γι’ αυτό. Έχουμε
πυροσβεστήρες και πυροσβεστικά οχήματα και με
τεχνητή νοημοσύνη και άλλες ισχυρές τεχνολογίες,
αισθάνομαι ότι πρέπει να κάνουμε καλύτερα με την ίδια
ανάπτυξη της σοφίας που μπορεί να κατευθύνει την
τεχνολογία προς καλύτερες χρήσεις.
Κάπου εδώ φτάσαμε στο τέλος της ώρας μας.
Θα ήθελα να τελειώσω με δύο ακόμα ερωτήσεις.
Μία από αυτές : τι σημαίνει ότι θέλω να είμαι άνθρωπος
με όλο και περισσότερη τεχνολογία.
Το βάλετε τόσο όμορφα και νομίζω ότι ήταν η λέξη Sapi-
en. Η τεχνολογική πρόοδος μας βγάζει σταδιακά πέρα
από το ερώτημα πώς θέλουμε να φτιάξουμε τον εαυτό
μας, πώς θέλουμε να σκεφτούμε για τον εαυτό μας ως
άνθρωπος στο μέλλον της υψηλής τεχνολογίας.
Είμαι πολύ περίεργος.
Εσείς προσωπικά, εάν σκέφτεστε για τον εαυτό σας σε 30
χρόνια, 40 χρόνια, τι θέλετε και σε ποιο είδος κοινωνίας
θα θέλατε να ζήσετε το 2060 ας πούμε;
Yuval Noah Harari: Είναι μια βαθιά ερώτηση. Είναι
μια δύσκολη ερώτηση.
Η αρχική μου απάντηση είναι ότι θα ήθελα πραγματικά
όχι μόνο να γνωρίζω την αλήθεια για τον εαυτό μου,
αλλά να θέλω να μάθω την αλήθεια για τον εαυτό μου.
Συνήθως το κύριο εμπόδιο στην γνώση της αλήθειας
για τον εαυτό σας είναι ότι δεν θέλετε να το ξέρετε.
Είναι πάντα προσιτή σε εσάς. Θέλω να πω, μας έχουν
πει χιλιάδες χρόνια, με όλα τα μεγάλα ονόματα στη
φιλοσοφία και τη θρησκεία. Σχεδόν όλοι λένε το ίδιο
πράγμα.
Γνωρίστε τον εαυτό σας καλύτερα. Είναι ίσως το πιο
σημαντικό πράγμα στη ζωή. Δεν έχουμε σημειώσει
μεγάλη πρόοδο τα τελευταία χιλιάδες χρόνια και ο
σελ. 68
λόγος είναι ότι ναι, εξακολουθούμε να λαμβάνουμε
αυτή τη συμβουλή, αλλά δεν θέλουμε πραγματικά να
το κάνουμε.
Εργαζόμενοι με κίνητρα στον τομέα αυτό, νομίζω ότι
θα ήταν πολύ καλό για εμάς.
Θα μας προστατεύσει επίσης από όλες τις αφελείς
ουτοπίες που τείνουν να τραβούν πολύ περισσότερο
την προσοχή μας.
Θέλω να πω, ειδικά καθώς η τεχνολογία θα μας
δώσει όλους, τουλάχιστον μερικούς από εμάς όλο
και περισσότερη δύναμη, οι πειρασμοί των αφελών
ουτοπιών θα γίνουν όλο και πιο ακαταμάχητοι και
νομίζω ότι ο πραγματικά ισχυρότερος έλεγχος αυτών
των αφελών ουτοπιών είναι πραγματικά να φτάσουμε
να γνωρίσουμε τον εαυτό σας καλύτερα.
Max Tegmark: Τι σημαίνει για σένα να ζεις στο 2060.
Να είσαι περισσότερο σε μία ηδονιστική κατάσταση
όπου θα έχεις όλες αυτές τις ευτυχισμένες εμπειρίες και
γαλήνιο διαλογισμό και ούτω καθεξής ή θα ήθελες να
υπάρχουν πιο πολλές προκλήσεις που θα σου δίνουν
ένα νόημα ή ένα σκοπό; Θα θέλατε να ζείτε με μία πιο
αναβαθμισμένη κάπως τεχνολογία;
Yuval Noah Harari: Κανένα από τα παραπάνω. Θέλω
να πω τουλάχιστον αν σκέφτομαι αρκετά βαθιά για
αυτά τα θέματα και ναι, θα ήθελα να αναβαθμιστεί
αλλά μόνο με τον σωστό τρόπο και δεν είμαι σίγουρος
ποιος είναι ο σωστός τρόπος.
Δεν είμαι πολύ πιστός στην ευτυχισμένη εμπειρία, στο
διαλογισμό ή κάτι τέτοιο, που τείνουν να γίνονται
παγίδες, που είναι αυτό που έχουμε ψάξει για όλη τη
ζωή μας και για εκατομμύρια χρόνια όλα τα ζώα που
απλά αναζητούν συνεχώς ευτυχισμένες εμπειρίες και
μετά μερικά εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, δεν φαίνεται
να μας φέρνει οπουδήποτε και ειδικά στο διαλογισμό
μαθαίνεις ότι αυτά τα είδη ευτυχισμένων εμπειριών
μπορεί να είναι τα πιο παραπλανητικά γιατί υποπίπτουν
στην εντύπωση ότι αυτός είναι ο στόχος που πρέπει να
έχεις.
Αυτός είναι ένας πολύ καλός διαλογισμός. Αυτός
e-Δίαυλος |
είναι ένας βαθύς διαλογισμός απλά επειδή είστε
πολύ ευχαριστημένος με τον εαυτό σας και στη
συνέχεια ξοδεύετε αμέτρητες ώρες αργότερα για να
προσπαθήσετε να επιστρέψετε εκεί ή να μετανιώσετε
ότι δεν είστε εκεί και τελικά είναι μια άλλη εμπειρία.
Αυτό που βιώνουμε τώρα, όταν μιλάμε τώρα στο
τηλέφωνο ο ένας στον άλλο και αισθάνομαι κάτι στο
στομάχι μου και νιώθεις κάτι στο μυαλό σου, είναι
τόσο ξεχωριστό και εκπληκτικό όσο η πιο ευτυχισμένη
εμπειρία του διαλογισμού.
Η μόνη διαφορά είναι ότι έχουμε συνηθίσει, γι ‘αυτό
δεν μας εκπλήσσει, αλλά τώρα βιώνουμε το πιο
καταπληκτικό πράγμα στο σύμπαν και το θεωρούμε
δεδομένο.
Εν μέρει γιατί μας αποσπούν την προσοχή από αυτή
την ιδέα ότι εκεί έξω, υπάρχει κάτι πραγματικά,
πραγματικά ιδιαίτερο που πρέπει να βιώνουμε.
Επομένως, είμαι λίγο ύποπτος για ευτυχισμένες
εμπειρίες. Και πάλι, θα ήθελα απλώς να επαναλάβω
ότι για να κατανοήσετε πραγματικά τον εαυτό σας
σημαίνει επίσης να κατανοήσετε πραγματικά τη
φύση αυτών των εμπειριών και αν το καταλαβαίνετε
πραγματικά, τότε θα απαντηθούν τόσα πολλά από
αυτά τα μεγάλα ερωτήματα.
Ομοίως, το ερώτημα που αντιμετωπίσαμε στην αρχή για
τον τρόπο αξιολόγησης διαφορετικών εμπειριών και
το είδος των εμπειριών που πρέπει να δημιουργήσουμε
για τον άνθρωπο ή για την τεχνητή συνείδηση.
Για αυτό πρέπει να καταλάβετε βαθιά τη φύση της
εμπειρίας. Διαφορετικά, υπάρχουν τόσες πολλές
αφελείς ουτοπίες που μπορούν να σας δελεάσουν.
Έτσι θα επικεντρωθώ σε αυτό. Όταν λέω ότι θέλω να
μάθω την αλήθεια για τον εαυτό μου, είναι επίσης ότι
πραγματικά μπορώ να κατανοήσω τη φύση αυτών των
εμπειριών.
Max Tegmark: Στην τελευταία μου ερώτηση,
επιστρέ-φοντας σε αυτό το αφήγημα για το μέλλον και
τελειώνοντας σε μια θετική εμπνευσμένη σημείωση.
Σκεφτόμενος το παρελθόν όταν οι τότε νέες ιστορίες
οδήγησαν σε πολύ θετική αλλαγή, μου ήρθε στο μυαλό
σελ.69
 Σολομός, ΚΊΘ ΤΖΈΛΟΥΜ, Πόρτλαντ, ΗΠΑ
μου μια σουηδική ιστορία.
Το έτος 1945, οι άνθρωποι κοίταζαν ο ένας τον άλλον
αλλά αυτή η ιδέα κατέκτησε τον κόσμο.
σε όλη την Ευρώπη λέγοντας: “Ξαφνιαστήκαμε πάλι”.
Έτσι τώρα τόσες πολλές πλούσιες χώρες έχουν
Τι θα λέγατε αν αντί να χρησιμοποιήσουμε όλη αυτή
αντιγράψει αυτήν την ιδέα.
την τεχνολογία, οι άνθρωποι έλεγαν να φτιάξουν
Αναρωτιέμαι αν υπάρχει ένα άλλο νέο όραμα ή αφηγημα
όλο και πιο ισχυρά όπλα. Τι θα λέγατε αν αντι να
όπως αυτό, ένα είδος ευημερίας 3.0 που ενσωματώνει όλη
φτιάξουμε αυτά να δημιουργήσουμε μία κοινωνία που
τη συναρπαστική νέα τεχνολογία που έχει συμβεί από
ωφελεί όλους, όπου μπορούμε να διαθέσουμε δωρεάν
το ‘45 στην βιοτεχνολογική πλευρά, στην πλευρά της
ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, δωρεάν πανεπιστήμιο
Τ.Ν. και ούτω καθεξής, να οραματίζεται μια κοινωνία,
για όλους, ελεύθερη συνταξιοδότηση και να
να είναι πραγματικά τολμηρό και αρκετά ελκυστικό για
οικοδομήσουμε ένα πραγματικό κράτος πρόνοιας.
τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και οι άνθρωποι να
Και είμαι σίγουρος ότι υπήρχαν πολλά στραβόξυλα
μπορούσαν να συσπειρωθούν γύρω από αυτό.
που είπαν “αυτό δεν πρόκειται να δουλέψει ποτέ”.
Πιστεύω ότι η κοινή θετική εμπειρία είναι κάτι που
Αλλά αυτή η ιστορία, αυτό το αισιόδοξο όραμα ήταν
περισσότερο από οτιδήποτε άλλο μπορεί πραγματικά να
επαρκώς τεκμηριωμένο και αρκούντως τολμηρό όσο και
συμβάλει στην προώθηση της συνεργασίας σε όλο τον
ρεαλιστικό, που φαινόταν ότι έγινε πραγματικότητα.
κόσμο. Και είμαι περίεργος τι θα λέγατε ως προς το τι
Το κάναμε αυτό στη Σουηδία και πραγματικά
θεωρείτε ως ένα τολμηρό, θετικό όραμα για τον πλανήτη
κατάκτησε τον κόσμο. Οχι όπως όταν οι Βίκινγκς που
που τώρα πηγαίνει μακριά από αυτό που μιλήσατε
προσπάθησαν και δεν το κατάφεραν με τα σπαθιά,
e-Δίαυλος | σελ. 70
νωρίτερα με τον εαυτό σας προσωπικά, γνωρίζοντας
τον εαυτό σας και ούτω καθεξής.
Yuval Noah Harari: Νομίζω ότι μπορούμε να
στοχεύσουμε σε αυτό που ορίζετε ως ευημερία 3.0 που
βασίζεται και πάλι σε μια καλύτερη κατανόηση της
ανθρωπότητας.
Το κράτος πρόνοιας, το οποίο πολλές χώρες έχουν
κατασκευάσει τις τελευταίες δεκαετίες, ήταν ένα
καταπληκτικό ανθρώπινο επίτευγμα και πέτυχε πολλά
συγκεκριμένα αποτελέσματα σε τομείς που γνωρίζαμε
τι πρέπει να επιδιώξουμε, όπως στην υγειονομική
περίθαλψη.
Έτσι, εντάξει, εμβολιάσουμε όλα τα παιδιά στη χώρα
και να βεβαιωθήκαμε ότι όλοι έχουν αρκετό φαγητό.
Κατορθώσαμε να το κάνουμε αυτό και το είδος του
προγράμματος πρόνοιας 3.0 θα προσπαθούσε να
το επεκτείνει σε άλλους τομείς στους οποίους τα
επιτεύγματά μας είναι πολύ πιο μετριοπαθή απλώς και
μόνο επειδή δεν γνωρίζουμε σε τι να επιδιώξουμε.
Δεν ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε. Αν σκέφτεστε για
την ψυχική υγεία, είναι πολύ πιο δύσκολο από την
παροχή τροφίμων στους ανθρώπους επειδή έχουμε
πολύ κακή κατανόηση του ανθρώπινου μυαλού και
της ψυχικής υγείας.
Ακόμη και αν σκεφτόμαστε τρόφιμα, ένα από τα
σκάνδαλα της επιστήμης είναι ότι ακόμα δεν ξέρουμε
τι να φάμε, έτσι ουσιαστικά λύνουμε το πρόβλημα της
αρκετής τροφής.
Τώρα έχουμε στην πραγματικότητα το αντίθετο
πρόβλημα των ανθρώπων που τρώνε πάρα πολύ και
όχι ελάχιστα, αλλά πέρα από την ιατρική ποσότητα,
νομίζω ότι ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα της
επιστήμης ότι μετά από αιώνες δεν γνωρίζουμε ακόμα
τι πρέπει να φάμε.
Και κυρίως επειδή τόσα πολλά από αυτά τα μοιραία
διαιτολόγια, τα δίνουν σε όλους, σαν να έπρεπε όλοι
να τρώνε το ίδιο πράγμα.
Ενώ προφανώς πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στα
άτομα.
Έτσι, αν εκμεταλλευτείτε τη δύναμη της Τ.Ν. και των
e-Δίαυλος |
μεγάλων δεδομένων και της εκμάθησης μηχανών και
της βιοτεχνολογίας, θα μπορούσατε να δημιουργήσετε
το καλύτερο διαιτητικό σύστημα στον κόσμο που θα
λέει στους ανθρώπους τι θα ήταν καλό για αυτούς να
τρώνε.
Και αυτό θα έχει τεράστια παράλληλα οφέλη όπως:
στη μείωση των ιατρικών προβλημάτων, στη μείωση
της σπατάλης τροφίμων και πόρων, στην αντιμετώπιση
της κλιματικής κρίσης και ούτω καθεξής. Αυτό είναι
μόνο ένα παράδειγμα.
Max Tegmark: Ναι. Ακριβώς σε αυτό το παράδειγμα,
θα υποστήριζα επίσης ότι μέρος του προβλήματος είναι
πέρα από αυτό που απλά δεν γνωρίζουμε αρκετά ότι
στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλοί εκπρόσωποι
που λένε στους ανθρώπους τι να φάνε γνωρίζοντας
πολύ καλά ότι αυτό είναι κακό γι’ αυτούς ακριβώς
επειδή έτσι θα κάνουν περισσότερα κέρδη.
Το οποίο επιστρέφει στην ερώτησή σας για το hacking,
πώς μπορούμε να αποτρέψουμε τον εαυτό μας από το
να χτυπηθεί από ισχυρές δυνάμεις που δεν έχουν το
συμφέρον μας στο μυαλό μας.
Αλλά τα πράγματα που αναφέρατε φάνηκαν σαν μια
μικρή πρώτη προοπτική στον κόσμο που είναι εύκολο
να φτάσουμε όταν ζούμε στο Ισραήλ ή στη Σουηδία,
αλλά φυσικά υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στον
πλανήτη που ζουν ακόμα σε πολύ άθλιες καταστάσεις
όπου μπορούμε πραγματικά πολύ εύκολα να κάνουν
κάποια πράγματα τουλάχιστον λίγο καλύτερα.
Οσον αφορά την ψυχική υγεία που θίξατε. Υπάρχει
σημαντική αύξηση της κατάθλιψης στις Ηνωμένες
Πολιτείες. Το προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ έχει μειωθεί
τρία χρόνια, γεγονός που δεν υποδηλώνει ότι οι
άνθρωποι γίνονται ευτυχισμένοι.
Αναρωτιέμαι αν και στο θετικό σας όραμα για το
μέλλον μπορούμε να ελπίζουμε να το περιορίσουμε.
Θα θέλαμε να θίξουμε κάποια ζητήμτα για το είδος
της κοινωνίας όπου δεν έχουμε μόνο τη χαμηλότερη
βαθμίδα της πυραμίδας του Maslow που σχετίζεται με
τα τρόφιμα και τα καταφύγια και τα πράγματα, αλλά
επίσης θέτει ένα νόημα και ένα σκοπό για τις σχέσεις
σελ. 71
με τους συνανθρώπους μας.
Yuval Noah Harari: Νομίζω ότι δεν είναι μόνο ένα
πρώτο παγκόσμιο ζήτημα. Και πάλι, ακόμη και αν
σκέφτεστε για τρόφιμα, ακόμη και στις αναπτυσσόμενες
χώρες, περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν σήμερα
από τον διαβήτη και οι ασθένειες που σχετίζονται με
υπερκατανάλωση τροφής ή υπερβολικό βάρος από ό,
τι από την πείνα και τα προβλήματα ψυχικής υγείας
δεν είναι βεβαίως μόνο το πρόβλημα για τον πρώτο
κόσμο.
Οι άνθρωποι υποφέρουν από αυτό σε όλες τις χώρες.
Μέρος του θέματος είναι ότι η ψυχική υγεία είναι πολύ,
πολύ πιο ακριβή.
Σίγουρα αν σκέφτεστε να πάτε για θεραπεία μία ή
δύο φορές την εβδομάδα απ’ ότι απλά να κάνετε
εμβολιασμούς ή αντιβιοτικά. Είναι λοιπόν πολύ
πιο δύσκολο να δημιουργηθεί ένα ισχυρό σύστημα
ψυχικής υγείας στις φτωχές χώρες, αλλά θα πρέπει να
στοχεύσουμε εκεί.
Σίγουρα όχι μόνο για τον δυτικό κόσμο. Και αν
κατανοήσουμε καλύτερα τους ανθρώπους, μπορούμε
να προσφέρουμε πολύ καλύτερη υγειονομική
περίθαλψη, τόσο για τη σωματική υγεία όσο και για
την ψυχική υγεία για όλους στον πλανήτη, όχι μόνο
για Αμερικανούς ή Ισραηλινούς ή Σουηδούς.
Max Tegmark: Από την άποψη της σωματικής υγείας,
είναι συνήθως πολύ φθηνότερο και απλούστερο να μην
θεραπεύουμε τις ασθένειες, αλλά να τους εμποδίζουμε
να συμβεί πρώτον μειώνοντας το κάπνισμα,
μειώνοντας τους ανθρώπους που τρώνε εξαιρετικά
ανθυγιεινά τρόφιμα κ.α. Και με τον ίδιο τρόπο με την
ψυχική υγεία, προφανώς ένας βασικός μοχλός πολλών
προβλημάτων που έχουμε είναι ότι έχουμε βρεθεί σε
ένα ανθρώπινο περιβάλλον, το οποίο είναι απίστευτα
διαφορετικό από το περιβάλλον που εξελίχθηκε για να
ανθίσει.
Και αναρωτιέμαι γιατί να προσπαθούμε να φτιάξουμε
νέα χάπια που θα μας βοηθήσουν να ζήσουμε σε αυτό
το περιβάλλον, το οποίο συχνά βελτιώνεται στην
ικανότητα να παράγει νέα πράγματα, παρά για την
e-Δίαυλος |
ανθρώπινη ευτυχία.
Νομίζετε ότι με τη στοχευμένη μεταλλαγή του
περιβάλλοντός μας θα επιτύχουμε να είμαστε πιο
ευνοϊκοί στην ανθρώπινη ευτυχία; Μπορεί να
βελτιωθεί πολύ η ευτυχία μας χωρίς να χρειάζεται να
αντιμετωπίσουμε διαταραχές ψυχικής υγείας;
Yuval Noah Harari: Θα απαιτήσει τεράστια ποσά
πόρων και ενέργειας. Αλλά αν ψάχνετε για ένα μεγάλο
έργο για τον 21ο αιώνα, τότε ναι, αυτό είναι σίγουρα
ένα καλό έργο που πρέπει να αναλάβετε.
ΜaxTegmark: Εντάξει. Αυτή είναι μια καλή πρόκληση
από εσάς για την ολοκλήρωση της συζήτησης. Είμαι
εξαιρετικά ευγνώμων που είχα την ευκαιρία να μιλήσω
μαζί σας για αυτά τα πράγματα. Αυτές είναι οι ιδέες
που θα συνεχίσω να σκέφτομαι με πολύ ενθουσιασμό
για πολύ καιρό και έχω την ελπίδα να μπορέσουμε
να μείνουμε σε επαφή και να συναντηθούμε ξανά
σύντομα.
Yuval Noah Harari: Ναι. Σας ευχαριστώ που με
φιλοξενήσατε.
Max Tegmark: Δεν μπορώ πραγματικά να σκεφτώ
κανέναν στον πλανήτη που σκέφτεται πιο βαθιά για τη
μεγάλη εικόνα της ανθρώπινης κατάστασης από εσένα
και είναι τόσο μεγάλη τιμή.
Yuval Noah Harari: Σας ευχαριστώ. Ήταν ευχάριστο
και για μένα. Δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για να
προχωρήσουμε βαθιά σε αυτά τα θέματα. Συνήθως
πιάνετε κουβέντα σχετικά με τις προεδρικές εκλογές
του 2020 και τέτοια πράγματα, τα οποία είναι μεν
σημαντικά. Αλλά, πρέπει ακόμα να δώσουμε λίγο
χρόνο στη μεγάλη εικόνα.
Μax Τegmark: Ναι. Εκπληκτικός.
ΤΕΛΟΣ
σελ. 72
 ΙΣΤΟΡΙΑ : Η μεγάλη ΑΠΕΡΓΙΑ στη Θεσσαλονίκη
ΜΕΡΕΣ του ΜΑΗ ’36
8 - 10 Μαίου 1936
Λίγο πριν από τις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936,
η πολιτική εξουσία σκληραίνει τη στάση της α-πέναντι
σε κάθε είδους διεκδίκηση.
Οι απεργίες των εργατών σπορελαιουργίας στη
Θεσσαλονίκη την 7 Ιανουαρίου και οι διαδηλώσεις
διαμαρτυρίας των παλαιών πολεμιστών την 11
Ιανουαρίου και των φυματικών την 12 Ιανουαρίου
αντιμετωπίζονται βίαια από την αστυνομία.
Η εκούσια ή ακούσια κοινοβουλευτική υποστήριξη
e-Δίαυλος |
Γράφει ο Σπύρος ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ
που πρόσφεραν όλα τα αστικά πολιτικά κόμματα
στην κυβέρνηση Μεταξά είχε σαν αποτέλεσμα, μεταξύ
άλλων να απομονωθούν οι κομμουνιστές. Αντίστροφα,
το αποτέλεσμά της ήταν να αναδειχθεί το ΚΚΕ στη
μεγαλύτερη και σχεδόν η μόνη αντιπολίτευση του
Μεταξά.
Το ΚΚΕ είχε περάσει στην επίθεση κατά των αστικών
σελ.73
κομμάτων αμέσως μετά την τοποθέτηση του Μεταξά
στο υπουργείο Στρατιωτικών και την παραβίαση από
τους Φιλελευθέρους του Συμφώνου συνεργα-σίας
που είχαν υπογράψει μαζί του την 19 Φεβρουαρίου:
πρόκειται για το Σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα με το
οποίο το ΚΚΕ θα στήριζε κυβέρνηση Φιλελευθέρων και
η κυβέρνηση θα αποκαταστούσε και θα κατοχύρωνε τις
λαϊκές ελευθερίες μέσα σ’ ένα μήνα από το σχηματισμό
της.
Οι Φιλελεύθεροι, όμως, στήριξαν την κυβέρνηση
Δεμερτζή που κατά το ΚΚΕ καταπατούσε τις λαϊκές
ελευθερίες.
Η ΚΕ του ΚΚΕ τόνισε την 25η Μαρτίου:
«Οι εχθροί του λαού συγκεντρώνουν τις δυνάμεις τους.
Οι εκπρόσωποι και τα κόμματα της πλουτοκρατίας
ενώνονται σε ιερή συμμαχία».
Προβλέποντας ότι η κατάληξη αυτών των εξελίξεων
θα ήταν «ένα καθεστώς τρόμου και αίματος», το ΚΚΕ
είχε ρίξει όλες τις δυνάμεις του στην αντιφασιστική
κινητοποίηση.
Τα αστικά κόμματα απείχαν από τον αντιφασιστικό
αγώνα. Με τον τρόπο αυτό, όμως, δεν μείωναν μόνο
την αποτελεσματικότητά του, αλλά παραχωρούσαν
στο ΚΚΕ τον αντιφασιστικό χώρο. Το ΚΚΕ επέκτεινε
γρήγορα την επιρροή του όπως έδειχναν, τουλάχιστον,
οι συχνές απεργίες: τροχιοδρομικών, αρτεργατών,
αυτοκινητιστών και άλλων εργαζομένων στην Αθήνα,
πανεργατικές απεργίες σε Χίο, Αλεξανδρούπολη, Ξάνθη
και Καλαμάτα, απεργίες καπνεργατών σε Σέρρες και
Δράμα, συγκεντρώσεις εργαζομένων σε Γρεβενά, Βόλο
κ.λπ.
Σε μια εποχή που το κόστος ζωής ανέβαινε ταχύτερα
από τα μεροκάματα, οι απεργίες αυτές δεν μπορούσαν
να αποδοθούν αποκλειστικά σε πολιτικά κίνητρα. Η
επιρροή του ΚΚΕ, όμως, ήταν αναμφισβήτητη, ιδιαίτερα,
αν ληφθεί υπόψη ότι πολλές απεργίες ήταν σύντομες
απεργίες αλληλεγγύης. Έτσι, το κέντρο βάρους της
πολιτικής περνούσε από τα κέντρα συνωμοσίας στις
οργανώσεις του λαού.
Ο τύπος βέβαια -βενιζελικός και αντιβενιζελικός-
άρχισε να κτυπά τον κώδωνα του κινδύνου. Όχι, όμως,
e-Δίαυλος |
τόσο δυνατά όσο θα ήθελε ο Γερμανός επιτετραμένος
Κοντ, που θεωρούσε ότι
«οι Έλληνες πολιτικοί όλων των αποχρώσεων υποτιμούν
κατά τρόπον εκπληκτικόν τον κομ-μουνιστικόν
κίνδυνον».
Για να θέσει υπό έλεγχο το απεργιακό κίνημα η
κυβέρνηση Δεμερτζή άρχισε να μελετά την αναθεώ-
ρηση των νόμων που κατοχύρωναν το δικαίωμα της
απεργίας και των συγκεντρώσεων. Δεν τόλμησε, όμως,
να προχωρήσει, αλλά ούτε και ο Μεταξάς μέχρι να
πάρει ψήφο εμπιστοσύνης.
Από τις αρχές Μαρτίου 1936 αρχίζουν στη Θεσσαλονίκη
κινητοποιήσεις των εργαζομένων για την ακρίβεια, την
ανεργία και την κρατική αδιαφορία απέναντι στα πολλά
και πιεστικά προβλήματα που πλήτ-τουν τα λαϊκά
στρώματα και τους εργαζόμενους. Αρχικά απεργούν οι
αρτεργάτες, οι μυλεργάτες και οι εργά-τες δέρματος, για
να ακολουθήσουν και άλλοι κλάδοι εργαζομένων, ενώ
καθημερινά στην πόλη πραγματο-ποιούνται πορείες
διαμαρτυρίας εργατών και εργατριών, διαδηλώσεις
αλλά και συγκρούσεις με χωροφύλα-κες, πεζούς και
έφιππους, που συχνά ορμούν κατά των διαδηλωτών με
γυμνές σπάθες.
Το Μάρτιο 1936, ενώ άρχισε να γίνεται φανερό ότι
υπάρχει σχέδιο για κατάλυση της Δημοκρατίας,
οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
εκδηλώνουν την αντίθεσή τους στα αντιλαϊκά μέτρα
της κυ-βέρνησης Δεμερτζή. Την 5 Μαρτίου 1936
πραγματοποιείται μεγάλη φοιτητική συγκέντρωση με
συνθήματα:
«Ζητούμεν την φοιτητικήν ασυλίαν, λαϊκάς ελευθερίας,
συσσίτιον»,
«Μακεδόνες ενισχύσατε τον αγώνα μας»,
«Ζήτω η φοιτητική ενότης»,
«Κάτω ο φασισμός, η τρομοκρατία και αι δικτατορίαι».
Την δεύτερη μέρα των φοιτητικών κινητοποιήσεων
επεμβαίνει η αστυνομία και με τους υποκόπα-νους
των όπλων των χωροφυλάκων γίνεται προσπάθεια
να διαλυθούν οι φοιτητές, που αμύνονται με πέτρες.
Ακολουθούν οδομαχίες με ξυλοδαρμούς φοιτητών και
πυροβολισμούς, με αποτέλεσμα τραυματισμούς και
σελ. 74

συλλήψεις φοιτητών. Ξεσηκώνονται και οι παράγοντες
της πόλης. Οι κινητοποιήσεις των φοιτητών σταμάτη-
σαν έπειτα από λίγες μέρες με την ικανοποίηση
κάποιων αιτημάτων τους και την απελευθέρωση όλων
των συλληφθέντων.
Την εποχή αυτή έγιναν δυο γεγονότα που κατέχουν
σημαντική θέση στην ιστορία του εργατικού κι-
νήματος της Θεσσαλονίκης:
Το πρώτο είναι η συμφωνία για ενωτική δράση του
ΕΚΘ με το Πανυπαλληλικό Κέντρο. Η συμφωνία αυτή
οδήγησε στη δημιουργία της Ενωτικής Επιτροπής
και ουσιαστικά έβαλε στο περιθώριο το Πανεργατικό
Κέντρο και το Ανεξάρτητο Εργατικό Κέντρο. Πρώτος
πρόεδρος της Ενωτικής Επιτροπής ήταν ο κουρέας
Χαρ. Μελανεφίδης.
Το δεύτερο ήταν η σύγκληση στην Θεσσαλονίκη
του 1ου Καπνεργατικού Συνεδρίου που αποσκοπού-
σε στην ενότητα του καπνεργατικού κλάδου.
Την 15 Απριλίου επιτεύχθηκε συμφωνία ανάμεσα
Πανελλαδική Καπνεργατική Ομοσπονδία και
την ΕΟΚΣΕ. Δημιουργήθηκαν έτσι ευνοϊκότερες
συνθήκες για τη δράση του καπνεργατικού κλάδου
που αύξησαν τις ελπίδες των εργαζομένων για την
αποτελεσματικότητα των κινητο-ποιήσεών τους. Με
τη λήξη του Συνεδρίου δόθηκε στη δημοσιότητα η
διακήρυξη:
«ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΚΑΠΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ
ΔΙΑΚΗΡΥΞΙΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΝ
ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΛΑΟΝ
Τριάντα πέντε χιλιάδες καπνεργάτες και καπνεργάτριες
e-Δίαυλος |
ολοκλήρου της Ελλάδος, υφιστάμενοι ανεκδιήγητα
μαρτύρια, συνεπεία στερήσεων οικονομικών και της
χειροτερεύσεως εν γένει των όρων και συνθηκών
ανεργίας, ζώντες διαρκώς κάτω από την εργοδοτικήν
αφ’ ενός και την κρατικήν αφ’ ετέρου τρομοκρατία,
ηνωμένοι και αδιάσπαστοι σήμερα για την κατοχύρωση
του ημερομισθίου και την υπερά-σπιση των
συνδικαλιστικών τους ελευθεριών.
Χρόνια ολόκληρα ο Καπνεργατικός κόσμος, αυτός που
με τον ιδρώτα του μεταβάλλει σε χρυσό εις τα ταμεία
των Καπνεμπόρων το μοναδικόν μας προϊόν, τον
καπνό και παίρνει για ανταμοιβή στερήσεις, κακουχίες,
ανεργία και διώξεις μονάχα, δεν μπορούσε να σηκώσει
κεφάλι, δεν μπορούσε να διαμαρτυρηθή όταν τα
μεροκάματα κατέβαιναν στις 40 δραχμές και όταν, όσο
γύρευε δουλειά για να ζήση τα πεινασμένα του παιδιά,
αντίκρυζε πάντοτε τον βούρδουλα, την τρομοκρατία
και την φυλακή.
Και το μαχαίρι έφτασε στο κόκαλο. Η τυραννία
και η πείνα, η αρρώστια και η φυματίωσις που
παραδέρνουν τους εξασθενημένους οργανισμούς αυτών
των απόκληρων της ζωής, τους έκαμαν πλέον να
συναισθανθούν ότι ήταν καιρός ηνωμένοι και δυνατοί
να διεκδικήσουν ένα κομμάτι ψωμί περισσότερο και
τις ελευθερίες τους, που αχόρταγο το καπνεμπορικό
κεφάλαιο μία-μία βρίσκοντάς τους ασθενείς και
χωρισμένους τες είχε αφαιρέσει.
Αλλά αν απευθυνόμεθα σήμερα προς όλον τον
εργαζόμενον λαόν το κάμνουμε, γιατί και πάλι τα
όργανα του Κεφαλαίου θα μεταχειρισθούν όλα τα
μέσα, και τον τύπο ακόμα, για να δυσφημήσουν τον
αγώνα μας, και να μας κατηγορήσουν ότι άλλους δήθεν
επιδιώκουμε σκοπούς.
Δηλώνουμε εις ολόκληρο την κοινωνία μας και δεν
αμφιβάλλομεν ότι ο αγώνας των καπνεργατών θα
εύρη γενική συμπάθεια απ’ όλους, ότι αγωνιζόμαστε
μόνον για την βελτίωση των άθλιων οικονομικών όρων
της ζωής μας και για την ελευθέρα λειτουργία των
επαγγελματικών μας οργανώσεων.
ΖΗΤΟΥΜΕΝ
1) Το ημερομίσθιο των καπνεργατών ν’ αυξηθή σε 135
σελ. 75
δρχ. με κατώτατο 105, εφόσον εργαζόμαστε μόνον 5-6
μήνες το χρόνο. Το ημερομίσθιο αυτό να κατοχυρωθή με
Νόμο.
2) Για τες καπνεργάτριες 60 δρχ. ημερομίσθιο με
κατώτατο 50 δρχ.
3) Εξίσωσις των ημερομισθίων Παλαιάς και Νέας
Ελλάδας και ενιαίο τοιούτο εις όλα τα συστήματα της
επεξεργασίας του καπνού.
4) Υγιεινότερους όρους εργασίας και όχι εις τα ανθυγιεινά
υπόγεια και τρώγλες, όπου φθείρεται η υγεία μας και
αναπτύσσεται η φυματίωσις.
5) Κατά τι μεγαλυτέρα αμοιβή εις τους στιβαδόρους,
e-Δίαυλος |
που κάμνουν σχεδόν αχθοφορική δουλειά και φθείρουν
περισσότερο ιματισμό.
6) Να γίνει οριστικός ο Νόμος περί τόγκας και να
επεξεργάζωνται όλα τα καπνά εις την χώρα μας.
7) Ζητούμεν ακόμα το Ταμείον μας, το Τ.Α.Κ., να γίνει
στοργικώτερος οργανισμός, να ενισχυθή περισσότερο,
να χορηγή ανεξαρτήτως ικανοποιητικά βοηθήματα εις
τους ανέργους, μεγαλυτέρα και αρτιωτέρα περίθαλψη
των ασθενών, των παιδιών και ικανοποιητική σύνταξη
εις τους φυματικούς, τους γέροντας και ανίκανους και
για εγγύησι όλων αυτών να περιέλθη κατά πλειοψηφίαν
η Διοίκησή του στους αντιπροσώπους των Μετόχων.
σελ. 76
8) Και τέλος την αναγνώριση των σωματείων και
των επιτροπών μας, την ελευθέρα και ανεμπόδιστη
λειτουργία αυτών εκ μέρους των κρατικών οργάνων
και την χορήγηση γενικής αμνηστείας εις τους
καταδιωκόμενους αγωνιστάς της τάξεώς μας.
Μόνον οι εχθροί των εργατών θα αντιτάξουν ότι τα
αιτήματα αυτά δεν είναι νόμιμα, δίκαια και ηθικά.
Αλλά από την συναίσθηση αυτού του δικαίου και ο
καπνεργατικός κόσμος ορμώμενος, είνε αποφασισμένος
να εμμείνει στον αγώνα του με όλη την πίστη και την
αυταπάρνηση που του εμπνέει η προσήλωσίς του στη
σιδερένια του οργάνωση και στην απόφασή του να
νικήση και να ζήση.
Κάνουμε έκκληση προς όλους τους εργαζόμενους, προς
τους διανοούμενους, προς όλον εν γένει τον Ελληνικόν
Λαόν και ζητούμεν να μας ενισχύσουν τον δίκαιον και
αποφασιστικόν μας αγώνα.
Η συμπάθεια και η εκδήλωσίς της εκ μέρους της
Κοινωνίας ολοκλήρου, θα μας είναι το ασφαλέστερο
εφόδιο και η καλύτερη αποστομωτική απάντηση
σ’ εκείνους που θα θελήσουν, συκοφαντώντας τον
αγώνα μας, να χαλκεύσουν χειρότερα δεσμά και
πλήρη την υποδούλωσίν μας στα νύχια του αχόρταγου
κεφαλαιοκρατικού θηρίου. Τα παραδείγματα των
πόλεων Καβάλας, Ξάνθης, Σερρών και Δράμας που
πολλές φορές όλος ο Λαός αδιακρίτως κοινωνικής
τάξεως και συμφερόντων, έμπρακτα εξεδήλωσε την
συμπάθεια, αλλά ακόμα και την συμμετοχή του στους
καπνεργατικούς αγώνας, μας πείθουνε και τώρα ότι
και στην σημερινή μας πάλη όλοι θα βρεθούν σύμφωνοι
να ενισχύσουν τον ηθικότερο, τον δικαιό-τερο, μα
και τον σκληρότερο αγώνα στον οποίον κατέρχονται
τριανταπέντε χιλιάδες (35.000) Καπνερ-γάται. Με την
πεποίθησιν αυτήν αναφωνούμε:
ΖΗΤΩ Ο ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΣ ΛΑΟΣ
ΖΗΤΩ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΚΑΠΝΕΡΓΑΤΩΝ
Η Εκτελεστική Επιτροπή
Της Πανελλαδικής Καπνεργατικής Ομοσπονδίας»
Η Π.Κ.Ο. κηρύσσει, την 29 Απριλίου, αγώνα
διαρκείας για την ικανοποίηση των άμεσων και
πιεστικών αιτημάτων του κλάδου. Οι εργοδότες
e-Δίαυλος |
όμως, καπνέμποροι και καπνοβιομήχανοι, αφού
χρησιμοποίησαν χωρίς επιτυχία απεργοσπαστικούς
μηχανισμούς, έκλεισαν τις εγκαταστάσεις τους
κηρύσσοντας lockout.
Από το 1924, παρά τη συμφωνία εργαζομένων και
εργοδοτών δεν είχαν αναπροσαρμοστεί τα ημε-
ρομίσθια. Οι εργοδότες δεν προσέφεραν ημερομίσθια
πέραν των 75-80 δρχ., ενώ η κυβέρνηση υποδείκνυε
ημερομίσθιο 85-90 δρχ.
Τα προβλήματα των καπνεργατών, όπως διατυπώθηκαν
στη γενική τους συνέλευση, στα τέλη Μαρτί-ου 1936,
ήταν τα εξής:
«1) Το ΤΑΚ (Ταμείο Ασφαλίσεως Καπνεργατών)
παρ’ όλον ότι η ανεργία εξακολουθεί από ε-ξαμήνου
και εντεύθεν διέκοψεν την παροχήν επιδομάτων,
οχυρούμενον όπισθεν των κανονισμών κτλ.
2) Αι χορηγούμεναι συντάξεις εις τους παρήλικας και
ανικάνους ως φυματικούς συναδέλφους παρά τας
επανειλημμένας διαμaρτυρίας των δεν ηυξήθησαν και
παραμένουν εις το εξευτελιστικόν επίπεδον που δεν
επαρκούν δια τας στοιχειώδεις ανάγκας της ζωής των.
3) Οι καπνέμποροι παρ’ όλον ότι έχουν συγκεντρώσει
αρκετές ποσότητες καπνών εξακολουθούν να κρατούν
τα καταστήματά τους κλειστά.
4) Τα εργαζόμενα καταστήματα εκμεταλλευόμενα την
ανεργία των καπνεργατών κρατούν ημερομίσθια εις το
εξευτελιστικόν επίπεδον των 60-70 δραχμών δια τους
άνδρας και 24 έως 30 δια τας γυναίκας, παραβιάζοντας
και αυτόν τον Νόμον “περί Τόγκας” που ορίζει
κατώτερον όριον 65 δρχ. δια τους άνδρας και 35 δρχ.
δια τας γυναίκας.
5) Ότι ο Νόμος “περί Τόγκας” παντοιοτρόπως κατα-
στρατηγείται υπό των καπνεμπόρων και ότι τείνει
προς την κατάργησίν του εφ’ όσον η κυβέρνησις
δεν κατοχυρώνει αυτόν παρά τας ενεργείας των
καπνεργατών».
Οι καπνεργάτες στη συνέχεια διατύπωναν τα αιτήματά
τους:
«1) Την συνέχισιν των επιδομάτων καθ’ όλον το
διάστημα της απεργίας και την χορήγησιν 500δράχμου
τοιούτου εις όλους τους ανέργους καπνεργάτας λόγω
σελ. 77
των εορτών του Πάσχα.
2) Την αύξησιν των παρεχομένων συντάξεων εις τους
παρήλικας και ανικάνους, την ελάττωσιν του ορίου
από 65 εις 50 και την αύξησιν και ισόβιον σύνταξιν δια
τους φυματικούς και τη μετατροπήν των κανονισμών
συντάξεων.
3) Την άμεσον επέμβασιν της Γεν. Διοικήσεως δια το
άνοιγμα των καταστημάτων και την τοποθέτησιν
ανέργων εις αυτά.
4) Την αύξησιν των ημερομισθίων δια μεν την
επεξεργασίαν 105 έως 130 δρχ. δια δε την τόγκαν και
το ξεφύλλισμα ίσον με το της επεξεργασίας και του
μπασμά. Δια τας γυναίκας 50 έως 60 δρχ.
5) Κατοχύρωσιν του Νόμου “περί Τόγκας” και την
επέκτασίν του εις παν νεοεισαγόμενον σύστημα.
6) Επιστροφήν των προ 5ετίας εξαργυροθέντων
βιβλιαρίων εις τους δικαιούχους και παροχήν μονίμων
βιβλιαρίων εις τας καπνεργατρίας αι οποίαι έχουσι
προσωρινά τοιαύτα.
7) Την χορήγησι γενικής αμνηστίας εις τους πολιτικούς
e-Δίαυλος |
φυλακισμένους, εξορίστους και καταδικασμένους και
ιδιαίτερα των καπνεργατικών στελεχών».
Το ιστορικό αυτό ψήφισμα των καπνεργατών
Θεσσαλονίκης τελείωνε με τη δήλωση:
«…θέλουσι αγωνισθή δι’ όλων των δυνάμεών των δια
την αποδοχήν των ανωτέρω».
Παράλληλα με την έκδοση του ψηφίσματος εκλέχτηκε
και δεκαμελής επιτροπή προς επίδοση του ψηφίσματος
στις αρμόδιες αρχές και τους καπνεμπόρους, παρόλο
ότι αυτοί ήταν τελείως απρόθυμοι να τους δεχτούν και
να συνδιαλλαγούν μαζί τους.
Η κυβέρνηση Ι. Μεταξά, που πριν λίγο είχε διοριστεί από
τα ανάκτορα (13 Απριλίου 1936) και στηριζόταν στους
ψήφους και των Φιλελευθέρων, αντί να σκύψει στα
αιτήματα των εργατών, εφαρμόζοντας παρελκυστική
πολιτική, ετοιμάζει βίαιη αντιμετώπιση της απεργίας
για να ανακόψει τη δυναμική του εργατικού κινήματος.
Όμως, παράλληλα με τους καπνεργάτες, κινητοποιούνται
στη Θεσσαλονίκη και άλλοι κλάδοι εργαζομένων, όπως
οικοδόμοι, τσαγκάρηδες, αυτοκινητιστές, λαστιχάδες
σελ. 78
μηχανουργοί, χαρτεργάτες, μυλεργάτες, καρεκλάδες,
εργάτες δέρματος, ακόμα και οι φυματικοί καπνεργάτες
και οι ανάπηροι πολέμου, που η πολιτεία είχε ξεχάσει
εντελώς.
Την 29 Απριλίου 1936, λοιπόν, άρχισε η απεργία των
καπνεργατών που είχε κηρύξει η ΠΚΟ. Η αστυνομία,
όμως, προστάτευε τους ελάχιστους απεργοσπάστες,
ενώ το σύνολο σχεδόν των εργαζομένων στο κλάδο,
περίπου 12.000 καπνεργάτες από τους οποίους το 70%
ήταν γυναίκες, μετείχε στην απεργία διεκδικώντας την
ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Το ΚΚΕ ασκούσε
μεγάλη επιρροή στους καπνεργάτες εκείνη την εποχή.
Άλλωστε στη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα, τις δυο
μεγάλες καπνουπόλεις, το ΚΚΕ είχε σημειώσει τα
καλύτερα εκλογικά του ποσοστά στις εκλογές της
26 Ιανουαρίου 1936. Η απεργία επεκτάθηκε και σε
άλλες πόλεις. Στο Βόλο απεργούν οι μεταλλουργοί,
στο Ροδολίβος γίνεται αγροτικό συλλαλητήριο, στο
Σουφλί συγκεντρώ-νονται 10.000 μεταξοπαραγωγοί,
στην Κοκκινιά ξεσπούν λαϊκές εκδηλώσεις και
συλλαλητήρια, στο Μοσχάτο και την Ελευσίνα
κλείνουν εργοστάσια, στην Καβάλα απεργούν οι
καπνοπαραγωγοί, στη Ξάνθη, στη Δράμα, στις Σέρρες,
κ.ά. με τα ίδια αιτήματα.
Την 2 Μαΐου οι απεργοί, κυρίως καπνεργάτες, φτάνουν
τις 40.000 - 50.000 σε όλη τη χώρα. Αυτό ανησυχεί
κυβέρνηση και ανάκτορα, αλλά οι απειλές του Γενικού
Διοικητή Μακεδονίας Κ. Πάλλη δεν πτοούν τους
απεργούς.
Την 4 Μαΐου οργανώθηκε μεγάλη πορεία
καπνοπαραγωγών. Η αστυνομία επιτέθηκε για
να τη διαλύσει. Τραυματίζεται σοβαρά η Σοφία
Κωνσταντινίδου, που γίνεται η πρώτη τραυματίας
απεργός. Η κρατική καταστολή επιδίδεται σε
ενέργειες προβοκάτσιας και δολιοφθοράς με σκοπό
την συκοφάντηση του κινήματος.
Την 5 Μαΐου άρχισαν κινητοποιήσεις οι
κλωστοϋφαντουργοί, οι χαρτεργάτες, οι τσαγκαράδες
και οι λαστιχάδες. Ο αγώνας των καπνεργατών γίνεται
όλο και περισσότερο δυναμικός και η εξέγερση παίρνει
e-Δίαυλος |
χα-ρακτηριστικά πολιτικής αμφισβήτησης, καθώς
οι τάξεις των απεργών πυκνώνουν, όχι μόνο στη
Θεσσαλονίκη, αλλά και σε άλλες πόλεις.
Την 6 Μαΐου τραυματίστηκε από πυροβολισμούς
φασιστών ο 20χρονος εργάτης Κώστας Σταματίου.
Οι εργάτες προειδοποιούν την κυβέρνηση ότι θα
προχωρούσαν σε πανελλαδική πολιτική απεργία. Στα
ισχυρά συνδικάτα ηλεκτρισμού, δέρματος, οικοδόμων,
κουρέων, ΕΚΑ άρχισαν ετοιμασίες για απεργίες
συμπαράστασης. Στον ίδιο σχεδιασμό προχωρούσε και
το ΕΚΘ.
Την ίδια μέρα περνά από τη Θεσσαλονίκη ο
πρωθυπουργός Ι. Μεταξάς, πηγαίνοντας στο Βελιγράδι
για τη Διάσκεψη του Βαλκανικού Συμφώνου.
Ενημερώνεται, υπηρεσιακά, για τα αιτήματα των
απεργών και για την έκταση της απεργίας. Αρνείται,
όμως, να δεχτεί τις επιτροπές στων απεργών και
δίνει εντολή στον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας,
αντιστράτηγο ε.α. Κ. Πάλλη, να σκληρύνει τη στάση
του απέναντι στους απερ-γούς αποκλείοντας κάθε
συνδιαλλαγή μαζί τους. Έτσι, διαψεύστηκε πανηγυρικά
η επιχειρηματολογία ότι η κυβέρνηση έπαιζε το ρόλο
του διαιτητή, που προσπαθεί να συμβιβάσει εργοδότες
και εργαζόμενους.
Σε σύσκεψη στη Γενική Διοίκηση, που παραβρέθηκαν
ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας Κ. Πάλλης, ο
διοικητής Γ’ Σώματος Στρατού υποστράτηγος Ζέππος,
ο αστυνομικός διευθυντής Θεσσαλονίκης ταξίαρχος
Ντάκος, ο διοικητής της έφιππης αστυνομίας
Βαρδουλάκης και ο διοικητής της ειδικής ασφάλειας
Ξανθόπουλος, αποφασίστηκε η ολοκληρωτική
καταστολή των εργατικών κινητοποιήσεων. Ο Κ.
Πάλλης δήλωσε στους απεργούς:
«…Το κράτος θα επιβληθεί. Έχω τη δύναμη του στρατού
και της χωροφυλακής και θα σας τσακίσω. Λυπάμαι
βέβαια για όσα θα συμβούν εις βάρος σας και εις βάρος
των οικογενειών σας!...».
Η βίαιη επέμβαση είχε δρομολογηθεί, χωρίς να έχει
διαπιστωθεί, ακόμη, η κομμουνιστική απειλή. Αυτή θα
ανακαλυφθεί αργότερα από τον Ι. Μεταξά.
σελ. 79
Οι δυο Εργατικές Ομοσπονδίες (ΓΣΕΕ και Ενωτική
ΓΣΕΕ) προσπαθούν με διαβήματα στον υπουργό
Εσωτερικών Θ. Σκυλακάκη να βρουν λύση στα
προβλήματα των απεργών της Θεσσαλονίκης.
Ο διοικητής Χωροφυλακής Θεσσαλονίκης,
συνταγματάρχης Γ. Ντάκος, όμως, δείχνει ασυνήθιστη
ακαμψία και σκληρότητα.
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 8 ΜΑΪΟΥ 1936. Ώρα 11.00’, οι απεργοί
κάνουν μια ύστατη προσπάθεια να επικοινωνήσουν
με την κυβέρνηση: πορεύονται, ειρηνικά, στην οδό
Εγνατία κατευθυνόμενοι στο Διοικητήριο για να
επιδώσουν στον Γενικό Διοικητή Κ. Πάλλη υπόμνημα
με τα αιτήματά τους. Η χωροφυλακή απαγορεύει την
προσέγγιση των διαδηλωτών στο Διοικητήριο.
Ακολουθεί συμπλοκή ανάμεσα σε διαδηλωτές και
χωροφύλακες. Οι τελευταίοι κάνουν χρήση των όπλων
με αποτέλεσμα να τραυματισθούν πολλοί διαδηλωτές
και να διαλυθεί βίαια η πορεία τους. Συλλαμβάνουν
και μερικούς. Οι διαδηλωτές αντεπιτίθενται με ξύλα
και τούβλα για να ελευθερώσουν τους συλληφθέντες.
Παρόμοιες σκηνές εκτυλίσσονται μπροστά στον
κινηματογράφο Αλκαζάρ καθώς και στη διασταύρωση
των οδών Βενιζέλου και Ερμού. Στο γεφυράκι της Βιλ,
3.000 εργάτες και εργάτριες από τα τσουβαλάδικα του
Τόρρες, κοντά στο Μπεχτσινάρ, που κατευθύνονταν
προς το Διοικη-τήριο, δέχονται και αυτοί μανιασμένη
επίθεση από χωροφύλακες.
Ο τρόπος που οι χωροφύλακες διέλυσαν την πορεία
των απεργών προκάλεσε μεγάλη δυσφορία και έντονες
αντιδράσεις από τους Θεσσαλονικείς. Το απόγευμα,
απεργοί υφαντουργοί λιθοβολούν ένα εργοστά-
σιο. Το βράδυ, περί 23.00’ ώρα, αυτοκινητιστές,
τροχιοδρομικοί, εργάτες ηλεκτροφωτισμού,
σιδηροδρομικοί και λιμενεργάτες Θεσσαλονίκης
προστίθενται στους απεργούς καπνεργάτες σε ένδειξη
αλληλεγγύης, με απο-τέλεσμα να παραλύσει η ζωή
στην πόλη. Η κυβερνητική απάντηση: επιστρατεύονται
οι τροχιοδρομικοί και οι σιδηροδρομικοί, διατάσσεται
το Γ’ Σώμα Στρατού (διοικητής ο υποστράτηγος Ν.
Ζέππος) να πάρει κάθε μέτρο για να εξασφαλιστεί η
τάξη και παρέχεται η ελευθερία στη χωροφυλακή να
e-Δίαυλος |
χρησιμοποιήσει θωρακισμένα οχήματα και την έφιππη
χωροφυλακή.
Ο Ριζοσπάστης γράφει:
«Η αστυνομία έδειξε σήμερα καθαρά πως παίζει
ρόλο του υπηρέτη του καπνεργατικού και του άλλου
κεφαλαίου. Με αγριότητα και βανδαλισμούς επετέθηκε
κατά των αόπλων καπνεργατών και κα-πνεργατριών,
των υφαντουργών, των μικρών κοριτσιών (12 έως
15 χρονών) και τους αιματοκύλησε. Επί 3,5 ώρες η
Θεσσαλονίκη βρισκότανε σε κατάσταση μάχης, μεταξύ
των δυνάμεων της αστυνομίας και ενός μέρους της
εργατικής τάξης. Η στάση της αστυνομίας έχει εξεγείρει
τον λαό».
ΣΑΒΒΑΤΟ 9 ΜΑΪΟΥ 1936. Η επομένη κρίσιμη μέρα.
Στη Θεσσαλονίκη επικρατεί αναστάτωση και έ-ντονη
αγωνία πλανάται στην ατμόσφαιρα. Τα καταστήματα
στην αγορά είναι κλειστά και οι καμπάνες των
εκκλησιών κτυπούν πένθιμα. Περίπου 25.000 απεργοί
περιφέρονται στους δρόμους της πόλης. Η χωροφυλα-
κή με θωρακισμένα οχήματα και η έφιππη χωροφυλακή
με επελάσεις προσπαθούν να διαλύσουν τις ομάδες των
απεργών. Δημιουργούνται μικροσυμπλοκές σε πολλά
σημεία της πόλης. Μπροστά στα γραφεία του Ενω-
τικού Εργατικού Κέντρου βρίσκονται συγκεντρωμένοι
χιλιάδες απεργοί προκειμένου να πραγματοποιήσουν
πορεία προς το Διοικητήριο για να διαμαρτυρηθούν
για τις βιαιότητες της προηγούμενης μέρας. Περί
ώρα 10.00’, περνά από το χώρο της συγκέντρωσης
το αυτοκίνητο της αστυνομίας, που μετέφερε τους
συλληφθέ-ντες την προηγούμενη μέρα απεργούς. Οι
συγκεντρωμένοι απεργοί σταματούν το όχημα και
απαιτούν την άμεση απελευθέρωση των κρατούμενων
απεργών. Η απελευθέρωση των απεργών επιτυγχάνεται
χωρίς να δημιουργηθούν σοβαρά επεισόδια.
Ο διοικητής της Χωροφυλακής Γ. Ντάκος, μαθαίνοντας
το περιστατικό, έγινε έξαλλος. Διατάζει γενική επίθεση
κατά των διαδηλωτών, που κινούνται στην οδό Εγνατία
κατευθυνόμενοι στο Διοικητήριο. Στη συμ-βολή των
οδών Εγνατία και Βενιζέλου, όπου διαμορφώνεται μια
μικρή πλατεία, αλλά και λίγο πιο πέρα, στην πλατεία
Κολόμβου, πραγματοποιούνται συμπλοκές ανάμεσα
σελ. 80
σε χωροφύλακες και διαδηλωτές, που προσπα-θούν
να αντισταθούν με πέτρες και τούβλα από τα γύρω
γιαπιά. Έστησαν και πρόχειρα οδοφράγματα από υλικά
οικοδομών.
Οι έφιπποι χωροφύλακες, με τις σπάθες στα χέρια,
ορμούν με μανία κατά των διαδηλωτών. Οι διαδηλωτές
δέχονται και πυροβολισμούς από τα θωρακισμένα
οχήματα της χωροφυλακής και από ασφαλίτες που
είχαν ακροβολιστεί σε ταράτσες των γύρω κτιρίων και
ξενοδοχείων της Εγνατία.
Στήνονται οδοφράγματα στην Εγνατία, από την
πλατεία Κολόμβου μέχρι την οδό Συγγρού, ενώ
μπροστά στο Αλκαζάρ διεξάγεται πραγματική μάχη,
με τους χωροφύλακες να πυροβολούν στο ψαχνό.
Ασφαλίτες από τα παράθυρα των μεγάρων Αίγλη και
Παλλάδιον, καθώς και από το μισοχτισμένο Καραβάν
Σεράι πυροβολούν το πλήθος. Στη διασταύρωση
των οδών Συγγρού και Πτολεμαίων, μπροστά στο
ξενοδοχείο Μη-τρόπολις, πέφτει νεκρός ο 27χρονος
e-Δίαυλος |
αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης. Είναι το πρώτο θύμα
των γεγονότων.
Μια πόρτα από παρακείμενη οικοδομή γίνεται
αυτοσχέδιο φορείο για το σώμα του Τούση και
κρατώντας το ψηλά οι απεργοί κατευθύνονται
στην ευρισκόμενη κοντά κλινική Ανδρεάδη, όπου
διαπιστώνεται ο θάνατός του.
Οι διαδηλωτές συνταράσσονται από το γεγονός,
αλλά δεν πτοούνται. Κρατώντας πάλι το νεκρό ψηλά
επιχειρούν να κινηθούν προς το Διοικητήριο. Οι
χωροφύλακες όμως εφορμούν και τους διαλύουν με
βίαιο τρόπο, μη σεβόμενοι ούτε το νεκρό. Οι διαδηλωτές
αποθέτουν το νεκρό σώμα, όπως ήταν τοποθετημένο
πά-νω στην πόρτα, στο οδόστρωμα της Εγνατία, δίπλα
στο ναό της Παναγίας των Χαλκέων.
Εκεί τον βρήκε η μητέρα του, Κατίνα Τούση, που
ειδοποιήθηκε, στο σπίτι της πίσω από τις Νέες Φυλακές
Θεσσαλονίκης, από γείτονες για το τραγικό γεγονός.
Η γνωστή φωτογραφία της χαροκαμένης μάνας να
σελ. 81
μοιρολογεί πάνω από το άψυχο σώμα του γιου της στη
μέση του δρόμου έγινε σύμβολο του αγώνα και των
θυσιών των απεργών εργατών του Μάη του ’36 στη
Θεσσαλονίκη. Γι’ αυτόν έγραψε και ο Γιάννης Ρίτσος
τον Επιτάφιο που μελοποίησε αργότερα ο Μίκης
Θεοδωράκης.
Αυτόπτες μάρτυρες, που έζησαν τις δραματικές
εκείνες ώρες, τις χαρακτηρίζουν ως ώρες φρίκης και
αλλοφροσύνης. Συγχρόνως, περιγράφουν εικόνες
ηρωισμού, αγωνιστικότητας και αλληλεγγύης μεταξύ
των διαδηλωτών απεργών. Ένας νεαρός Ισραηλίτης,
ο Σαλβαδόρ Ματαράσσο, ξηλώνει τη φόδρα από το
σακάκι του, τη βάφει στο αίμα του Τούση και την κάνει
σημαία. Με το λάβαρο αυτό μπαίνει μπροστά από ένα
πλήθος απεργών και προχωρά αδιαφορώντας για τον
κίνδυνο. Στη γωνία των οδών Εγνατία και Ι. Δραγούμη,
ο θαρραλέος αγωνιστής δέχεται μια σφαίρα από
ακροβολισμένο ασφαλίτη και πέφτει νεκρός.
Την ίδια ώρα, στην πλατεία Κολόμβου, σκοτώνεται με
τον ίδιο τρόπο η 23χρονη καπνεργάτρια και μητέρα
ενός παιδιού Αναστασία Καρανικόλα, ενώ στην οδό
Ι. Δραγούμη χάνει τη ζωή του ο 23χρονος Σταύρος
Διαμαντόπουλος.
Ενώ αυτά συμβαίνουν στο κέντρο της Θεσσαλονίκης,
οι ειδήσεις μεταφέρονται γρήγορα στις γειτονιές και τις
περιφερειακές συνοικίες. Πυκνές ομάδες πολιτών από
κάθε κατεύθυνση και γειτονιά αρχίζουν να πορεύονται
προς το κέντρο της πόλης με άγριες διαθέσεις κατά
των χωροφυλάκων. Οι ομάδες αυτές των πολιτών
ενώνονται με τους απεργούς-διαδηλωτές στην
οδό Εγνατία. Η όλη κατάσταση παίρνει διαστάσεις
παλλαϊκής εξέγερσης.
Οι χωροφύλακες, με διαταγή του διοικητή Ντάκου,
πυροβολούν αδιακρίτως, με μανία και φανατισμό, τους
απεργούς-διαδηλωτές και τους διαμαρτυρόμενους
πολίτες, σαν να επρόκειτο για πολεμική σύγκρουση με
ξένους εισβολείς.
Το μεγάλο αιματοκύλισμα έγινε στη γωνία των οδών
Εγνατία και Βενιζέλου. Αποτέλεσμα: 13 νεκροί, 32
βαριά τραυματισμένοι και 200 ελαφρότερα, όλοι
πολίτες και διαδηλωτές.
e-Δίαυλος |
Οι νεκροί (όσοι έχουν καταγραφεί) είναι:
ΤΑΣΟΣ ΤΟΥΣΗΣ, αυτοκινητιστής (27 ετών),
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑ, καπνεργάτρια (23 ετών,
μητέρα ενός παιδιού),
ΙΝΤΟΓΙΑΚΟ ΣΕΝΟΡ (ΣΡΕΝΤΟΡ), επινικελωτής (22
ετών),
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ (23 ετών),
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΑΪΛΑΝΗΣ (Η ΛΑΙΝΑΣ)
υποδηματεργάτης (17 ετών),
ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ, υποδηματεργάτης (18
ετών),
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΛΗΣ, καπνεργάτης (32 ετών),
ΣΑΛΒΑΤΟΡ ΜΑΤΑΡΑΣΟ, ιδιωτικός υπάλληλος (25
ετών),
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΓΛΑΜΙΔΗΣ, σιδηρουργός (25 ετών)
ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, εργάτης (23 ετών),
ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ,
ΎΝΝΟ ΓΙΑΚΩΒ, 25 χρονών, επινικελωτής
ΜΑΝΩΛΗΣ ΖΑΧΑΡΙΟΥ, 26 χρονών, εργάτης
Οι εφημερίδες της εποχής ανεβάζουν τους νεκρούς
στους 13, ενώ ο Ριζοσπάστης της 10 Μαΐου 1936,
γράφει για 30. Δεν έχει γίνει πλήρης καταγραφή των
θυμάτων γιατί τόσο το καθεστώς της δικτατορίας
του Ι. Μεταξά όσο και η Γερμανική Κατοχή, που
ακολούθησαν, εξαφάνισαν τα στοιχεία. Μέχρι σήμερα
δεν έχει γίνει επίσημη μελέτη των σημαντικών, για το
εργατικό κίνημα, γεγονότων του Μάη του ’36.
Όλα τα θύματα πυροβολήθηκαν από χωροφύλακες
και ασφαλίτες, αφού τα στρατιωτικά τμήματα, που
στάλθηκαν από τον διοικητή του Γ’ Σώματος Στρατού,
Ν. Ζέππο, για να ενισχύσουν τη χωροφυλακή αρνή-
θηκαν να πυροβολήσουν κατά του πλήθους. Άλλωστε,
οι περισσότεροι από τους στρατιώτες ήταν αγροτόπαι-
δα ή παιδιά εργατών από την ευρύτερη περιοχή της
Θεσσαλονίκης και γνώριζαν ότι απέναντι τους βρίσκο-
νταν ίσως γονείς, αδέλφια, συγγενείς ή φίλοι τους.
Σημειώθηκαν, μάλιστα, και περιπτώσεις που οι στρατιώ-
τες επενέβησαν για να αναχαιτίσουν μανιασμένους και
έξαλλους χωροφύλακες και να αποτρέψουν πιο δυ-
σάρεστες εξελίξεις και γεγονότα.
Ο δημοσιογράφος Ν. Καστρινός γράφει στην
σελ. 82
εφημερίδα Εφημερίς των Βαλκανίων:
«…Κατέβαινα προς το Βαρδάρι απ’ την οδό
Εγνατίας, αλλά μπροστά στο ΤΑΚ (Ταμείο Ασφά-
λισης Καπνεργατών) οι χωροφύλακες με ημπόδισαν.
Ο ανθυπομοίραρχος, μ’ όλο που του εδήλωσα την
ταυτότητά μου και την ιδιότητά μου, με διέταξε βιαίως
να απομακρυνθώ αμέσως.
Ο ταγματάρχης Ηρακλόπουλος στον οποίο
διεμαρτυρήθην, μου είπε με νευρικότητα: “Το καλό που
σε θέλω φύγε…”.
Είναι προφανές ότι αι αστυνομικαί αρχαί επεδίωκαν την
απομάκρυνσιν του δημοσιογραφικού οφθαλμού…».
Μετά το αιματοκύλισμα, ο διοικητής της Χωροφυλακής
Ντάκος διέταξε όλους τους χωροφύλακες (πεζούς,
έφιππους και θωρακισμένα) να επιστρέψουν στα
αστυνομικά τμήματα. Για τις επόμενες 36 ώρες οι
διαδηλωτές κατέλαβαν πολλά κτίρια όπου τοποθέτησαν
λαϊκές φρουρές. Φρόντιζαν για την περιφρούρηση των
κτιρίων αυτών, αλλά και για την τήρηση της τάξης
στην ανάστατη Θεσσαλονίκη. Εγκαθιδρύεται έτσι
στην πόλη, πρόσκαιρα, ένα ιδιότυπο λαϊκό καθεστώς.
Η παρέμβαση των βουλευτών της Θεσσαλονίκης
αποσόβησε αντεκδικήσεις και ακρότητες.
Άλλωστε οι απεργοί δεν είχαν την πρόθεση να
διατηρήσουν την κατάληψη των κτιρίων ή να
καταλύσουν το κράτος. Οι κινήσεις τους ήταν
αυθόρμητες, χωρίς ηγεσία και σχεδιασμό. Αν υπήρχε
ηγεσία θα είχε πραγματοποιηθεί μια μεγάλη κοινωνική
αλλαγή. Η απεργία θα μετατρεπόταν σε λαϊκή
εξέγερση. Αυτό ήταν που τρόμαζε όλους τους αστούς
πολιτικούς. Από την έλλειψη ηγεσίας και σχεδιασμού
επωφελήθηκαν οι βενιζελογενείς βουλευτές και
πολιτευτές για να παρέμβουν.
Κάτω από την πίεση των εξελίξεων, ο σωματάρχης του
Γ’ Σώματος Στρατού, Ν. Ζέππος, παρεμβαίνει για να
ελεγχθεί η κατάσταση. Περιορίζει τους χωροφύλακες
στα αστυνομικά τμήματα. Μια πολυμελής αντι-
προσωπία απεργών-διαδηλωτών συναντιέται με τον
σωματάρχη σε δικαιολογημένα φορτισμένη ατμόσφαι-
ρα. Ο στρατηγός εξύβρισε τα μέλη της επιτροπής αλλά,
κάτω από την πίεσή τους, χορήγησε άδεια να πραγμα-
e-Δίαυλος |
τοποιήσουν συγκέντρωση το απόγευμα στο κέντρο
της Θεσσαλονίκης.
Το απόγευμα, στις 17.00, πραγματοποιήθηκε στην
πλατεία Ελευθερίας η συγκέντρωση. Πήρε μέρος
πλήθος κόσμου από τις συνοικίες με μαύρες σημαίες
και ψάλλοντας πένθιμα εμβατήρια. Δεν συνέβη το πα-
ραμικρό. Οι ομιλητές στη συγκέντρωση αναφέρθηκαν
στον θλιβερό απολογισμό σε νεκρούς και τραυματίες
και έθεσαν υπόψη των παρευρισκομένων ψήφισμα που
εγκρίθηκε δια βοής:
«Άπας ο λαός της Θεσσαλονίκης, συγκεντρωθείς εις
παλλαϊκήν συγκέντρωσιν και ακούσας των ρητόρων
αποφασίζει:
1) Εκφράζει τον αποτροπιασμόν του και την αγανάκτησίν
του δια τας δολοφονίας
2) Διαδηλώνει την συμπάθειά του προς τους
αγωνιζομένους απεργούς
και ζητεί
1) Παραίτησιν της κυβερνήσεως
2) Άμεσον σύλληψιν του διευθυντού της Αστυνομίας
Ντάκου και την αντικατάστασιν του Γενι-κού Διοικητού
Πάλλη
3) Επίλυσιν όλων των αιτημάτων των απεργών και
ακύρωσιν της αποβολής του φοιτητού Καββαδία
4) Απελευθέρωσιν όλων των συλληφθέντων
5) Απόδοσιν των θυμάτων εις τα εργατικά σωματεία
προς κήδευσιν
6) Να επιτραπή αύριον η τέλεσις παλλαϊκού μνημοσύνου.
Δηλώνει ότι θα συνεχίσει την απεργίαν μέχρι της
πλήρους επιλύσεως όλων των αιτημάτων και αναθέτει
εις τον διοικητήν του Γ’Σ.Σ. την διαβίβασιν του παρόντος
ψηφίσματος εις την κυβέρνησιν».
Το ψήφισμα επιδόθηκε στον Γενικό Διοικητή
Μακεδονίας. Η επιτροπή που επέδωσε το ψήφισμα
στο Διοικητήριο συνοδευόταν από τους πολιτευτές
Θεσσαλονίκης του κόμματος των Φιλελευθέρων, Αλ.
Ζάννα και Μικέ Μαυροκορδάτο. Οι πολιτευτές κι αυτοί
διατύπωσαν τα ίδια αιτήματα με εκείνα των απεργών.
Παρόμοιο τηλεγράφημα έστειλαν στις αρχές:
«Παλλαϊκή συγκέντρωσις Θεσσαλονίκης απαιτεί
σύλληψιν Ντάκου, ανικατάστασιν Πάλλη, απε-
σελ. 83
λευθέρωσιν συλληφθέντων, επίλυσιν αιτημάτων και να
επιτραπεί δι’ αύριον παλλαϊκόν μνημόσυνον».
Ο εργάτης Γ. Ταμτάκος, που πήρε μέρος στην εξέγερση,
θυμάται:
«Όταν μαθεύτηκε το μακελειό χτυπούσαν οι καμπάνες των
εκκλησιών, του Αγ. Δημητρίου κ.ά. και από τις συνοικίες
άρχισε να κατεβαίνει ο λαός με άγριες διαθέσεις εναντίον
των χωροφυλάκων. Ο βουλευτής του ΚΚΕ Σινάκος μας
έλεγε ότι ο Ζέππος έδωσε τον λόγο της τιμής του (ότι θα
τιμωρηθούν οι ένοχοι, θα αποζημιωθούν τα θύματα, κλπ)
γι’ αυτό να διαλυθείτε. Κανείς δεν ξέρει τι διαστάσεις θα
έ-παιρνε η εξέγερση αφού πολλοί εργάτες με υψωμένες
γροθιές φώναζαν “Ισπανία, Ισπανία” επηρεασμένοι από
το ξέσπασμα της Ισπανικής επανάστασης. Οι συνθήκες
ήταν επαναστατικές […]»
ΚΥΡΙΑΚΗ 10 ΜΑΪΟΥ 1936. Η Θεσσαλονίκη ξυπνά
μέσα σε βαριά ατμόσφαιρα. Οι καμπάνες των εκ-
κλησιών κτυπούν πένθιμα. Είναι η μέρα της κηδείας
των νεκρών απεργών-διαδηλωτών. Και ο περισσότεροι
ήταν ηλικίας από 17 μέχρι 22 ετών.
Υπολογίζεται ότι περίπου 150.000 Θεσσαλονικείς
παρακολούθησαν την κηδεία των θυμάτων της
κρατικής βίας και την ταφή τους που έγινε στο δημοτικό
νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας. Ανάμεσα σ’ αυτούς
που κατέθεσαν στεφάνι στους τάφους των νεκρών ήταν
και ο ταγματάρχης Μαρινάκης εκ μέρους του στρα-
τεύματος. Το γεγονός εντυπωσίασε και συγκίνησε
όλους τους παρευρισκόμενους. Κατά τη διάρκεια της
κηδείας επικράτησε απόλυτη τάξη και συναδέλφωση
λαού και στρατού.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του βουλευτή του Παλλαϊκού
Μετώπου Μιχ. Σινάκου:
«…Όταν ο λοχαγός Μαρινάκης θέλησε να εφαρμόσει
την διαταγή (να κατευθυνθεί η διαδήλωση από την
Παναγία Χαλκέων μέσω της Πλατείας Δικαστηρίων
και της οδού Αγ. Δημητρίου προς το νεκρο-ταφείο της
Ευαγγελιστρίας) οι διαδηλωτές δίνουν τον λόγο τους
ότι θα τηρήσουν απόλυτη τάξη στην δια-δρομή τους,
ζητωκραυγάζουν υπέρ του στρατού και σηκώνουν τον
λοχαγό Μαρινάκη στα χέρια τους. Τον τοποθετούν
στους ώμους τους ψηλά και τον παίρνουν μαζί τους στην
e-Δίαυλος |
πρωτοπορία της διαδήλωσης και προχωρούν […] Οι
γυναίκες και οι κοπέλες από τα μπαλκόνια υποδέχονται
τους διαδηλωτές με λου-λούδια. Οι εργάτριες στολίζουν
τις κάνες των όπλων της στρατιωτικής δύναμης που
ακολουθούσε την διαδήλωση με λουλούδια […] Από την
στέγη του θυρωρείου του νεκροταφείου μιλούν ρήτορες
εκ μέρους της Εργατικής Βοήθειας, του ΕΚΘ, της
κοινοβουλευτικής ομάδας του Παλλαϊκού Μετώπου και
του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ο λοχαγός Μαρινάκης
τιμώντας τους ήρωες νεκρούς τονίζει ότι ο στρατός σαν
κομμάτι του λαού συμμερίζεται τον πόνο και την θλίψη
του […]»
Για να δικαιολογήσουν την στάση του Μαρινάκη οι
αρχές θα υποστηρίξουν, την επομένη, ότι ο λοχαγός
«απήχθη από τον όχλο» και υποχρεώθηκε δια της βίας
να δείξει «φιλεργατικά αισθήματα».
Μπροστά στην πύλη του νεκροταφείου, οι εργάτριες
έστρωσαν στη γη κουβέρτες για να ρίχνει ο κόσμος
χρήματα ή τιμαλφή για την ενίσχυση των οικογενειών
των θυμάτων.
Κατά τη διάρκεια της κηδείας των θυμάτων,
κυκλοφόρησε η φήμη ότι εκρατείτο στο Φρουραρχείο
ένας λοχίας, που κατά τα επεισόδια μπροστά στα
Λουτρά Παράδεισος σήκωσε το όπλο του για
πυροβολήσει ένα χωροφύλακα, που τραυμάτισε την
αδελφή του. Ο ταγματάρχης Μαρινάκης διαβεβαίωσε
με το λόγο της στρατιωτικής του τιμής ότι κανένας
λοχίας δεν εκρατείτο στο Φρουραρχείο ή αλλού και
γίνεται πιστευτός λόγω της καλής του συμπεριφοράς.
Ο λοχίας ονομαζόταν Αλέκος Καλαϊτζίδης κι έκανε κι
αυτός ό,τι μπορούσε για να γλιτώσει τους συμπολίτες
του από τους μαινόμενους χωροφύλακες. Όταν ο
σωματάρχης Ν. Ζέππος αντικατέστησε τις περιπόλους
με τους νεοαφιχθέντες στρατιώτες από άλλες πόλεις,
ο κόσμος, μη βλέποντας τον Καλαϊτζίδη, έβγαλε το
συμπέρασμα ότι είχε συλληφθεί και άρχισε να φωνάζει:
«Δώστε μας το λοχία μας…»
Όταν ο Αλέκος Καλαϊτζίδης απολύθηκε από τον
στρατό, άνοιξε βιβλιοπωλείο στην οδό Εθνικής Αμύ-
νης, δίπλα στο Α’ Γυμνάσιο Θηλέων, που το κράτησε
μέχρι το θάνατό του, το 1985.
σελ. 84
Η ένταση, που δημιουργήθηκε από τα γεγονότα
που προηγήθηκαν, άρχισε να εκτονώνεται και να
διαφαίνεται ξεπέρασμα της μεγάλης κρίσης. Δυστυχώς,
οι προσδοκίες αυτές έμελλε να διαψευστούν, έπειτα
από λίγο, με το χειρότερο τρόπο.
Το βράδυ της 10 Μαΐου o Ι. Μεταξάς συναντήθηκε
με το βασιλιά Γεώργιο Β’ και εξέτασαν την περίπτωση
αναστολής των συνταγματικών ελευθεριών και της
λειτουργίας του Κοινοβουλίου. Ο βασιλιάς έδειξε
κατανόηση στην άποψη αντιμετώπισης των εξαιρετικών
συνθηκών που δημιουργήθηκαν με έκτακτα μέτρα.
Αλλά και η αυξανόμενη ένταση στις διεθνείς σχέσεις
βάρυνε στην απόφαση του βασιλιά για την επιβολή
δικτατορίας. Απλά τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης
αποτέλεσαν την αφορμή.
Στα σχέδια της κυβέρνησης Ι. Μεταξά δεν ήταν η
εκτόνωση της κατάστασης. Προτιμούσε οι διαμαρ-
τυρίες να πάρουν τις διαστάσεις εξέγερσης, ενώ θα
μπορούσε να υπάρξει συνδιαλλαγή και συμβιβασμός
χω-ρίς οδυνηρές συνέπειες και επακόλουθα. Και το
σχέδιο ξετυλίχτηκε σε δύο φάσεις:
Στην πρώτη φάση, ο Ι. Μεταξάς έδωσε οδηγίες στον
διοικητή Χωροφυλακής Γ. Ντάκο να αντιμετωπί-σει
βίαια τους απεργούς, ώστε να επέλθει αναπόφευκτα
σύγκρουση με αιματηρά αποτελέσματα. Έτσι η νεο-
διορισμένη από τα ανάκτορα κυβέρνηση θα είχε την
ευκαιρία να επέμβει δυναμικά κατά των απεργών και
στη συνέχεια να κηρύξει δικτατορία, επικαλούμενη
απειλή για κατάλυση του κράτους.
Η δεύτερη φάση του σκοτεινού σχεδίου εκδηλώνεται
το βράδυ της κηδείας των θυμάτων. Μεγάλες
στρατιωτικές δυνάμεις από τη Θεσσαλία και αγήματα
από τα πολεμικά πλοία Σπέτσαι, Ύδρα, Ψαρά και Κου-
ντουριώτης ενισχύουν εκείνες του Γ’ Σώματος Στρατού.
Ο σωματάρχης Ν. Ζέππος αντικατέστησε όλες τις
φιλολαϊκές στρατιωτικές φρουρές και περιπόλους,
αθέτησε όλες τις υποσχέσεις που είχε δώσει στους
απεργούς και άρχισε αθρόες συλλήψεις. Επιβλήθηκε
στρατιωτικός νόμος. Συνελήφθησαν περισσότερα
από 1000 άτομα. Στα αστυνομικά τμήματα, όπου
προσήχθησαν, υπέστησαν άγριους βασανισμούς
e-Δίαυλος |
και κακοποιήσεις και στη συνέχεια φυλακίζονται
ή εκτοπίζονται. Θα παρέμεναν στις φυλακές ή υπό
περιορισμό μέχρι την εισβολή των Γερμανών στην
Ελλάδα το 1941 και παραδόθηκαν σ’ αυτούς από
το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου ως
επικίνδυνοι κομμουνιστές.
Το κλίμα μέσα στο οποίο ζούσε η Θεσσαλονίκη αυτές
τις μέρες περιγράφονται στους τίτλους της εφημερίδας
Μακεδονία την Τρίτη 12 Μαΐου 1936:
«Το αγωνιώδες τριήμερο της πόλεώς μας –
Τ’ ακατονόμαστα αίσχη των χωροφυλάκων μετέτρεψαν
την ήσυχον Θεσσαλονίκη εις μίαν επαναστατημένην
Βαρκελώνην».
Στην Εφημερίδα των Βαλκανίων της ίδιας μέρας
διαβάζουμε:
«Εζήσαμεν ημέρας φρικιαστικάς, είδομεν γεγονότα
γραμμένα με αίμα. Εθρηνήσαμεν θύματα
δολοφονηθέντα από τα δήθεν όργανα της τάξεως. Ο
λαός της Θεσσαλονίκης όλος ο εργαζόμενος λαός και
προπαντός η απεργούσα μερίς αυτού, έδειξεν ανώτερον
πολιτισμόν, την ημέρα που η αστυνομία πε-ριορίσθηκε
εις τα τμήματα και εφρουρείτο από τον στρατόν,
τηρήσας παραδιεγματικήν τάξιν και ανωτε-ρότητα
ήθους […] Η κυβέρνησις ώφειλε να έχει επιληφθή ήδη
σοβαρώτερον των αιτημάτων των καπνερ-γατών και
να δώσει τας πρέπουσας λύσεις […] Έχει την δικαίαν
αξίωσιν ο λαός της Θεσσαλονίκης, το κράτος να έλθει
αμέσως αρωγόν εις τας οικογενείας των τραγικών
θυμάτων που εσκοτώθησαν, αγωνιζό-μενα δια το ψωμίν
των, καθορίζον ισόβιον σύνταξιν δι’ αυτούς».
Και στο Βήμα της 12 Μαΐου:
«… Τα αποσπάσματα στρατού και αστυνομίας
ενήργησαν πολλάς συλλήψεις εργατών.
Την πρωίαν σμήνος αεροπλάνων περιίπτατο υπέρ την
πόλιν και έρριπτε τας προκηρύξεις του Γ’Σ.Σ. δια των
οποίων ανεκοινούτο η απαγόρευσις των συγκεντρώσεων
[…]
Συγκρούσεις εγένοντο εις το Ντεπώ μεταξύ
τροχιοδρομικών, χωροφυλάκων και στρατού με αρ-
κετούς τραυματίας.
Την 10ην πρωινήν μεγάλη όμως ομάς απεργών
σελ. 85
μετέβησαν εν Λευκώ Πύργω όπου ανήρτησαν επί των
τηλεγραφικών στηλών μαύρας σημαίας ακολούθως
δε ανελθόντες δια της λεωφόρου Εθνικής Αμύνης
απεπειράθησαν να πυρπολήσουν το 4ο Αστ. Τμήμα
εμποδισθέντες υπό ισχυράς δυνάμεως στρατού […]
Κατόπιν επεισοδίων προ της εκκλησίας του Αγίου
Θεράποντος ο συνοικισμός της Τούμπας α-πεκλείσθη
πανταχόθεν υπό του στρατού και της αστυνομίας και
απηγορεύθη η είσοδος και η έξοδος των πολιτών προς
την πόλιν […]»
Κάτω από την καταλυτική επίδραση των αιματηρών
γεγονότων αλλά και την πίεση της κοινής γνώμης της
Θεσσαλονίκης, καπνεργάτες και καπνέμποροι βρίσκουν
μια συμβιβαστική λύση για την ικανοποίηση με-ρικών
από τα αιτήματά τους. Οι ελπίδες των εργαζομένων
αναπτερώνονται ιδιαίτερα και με τις υποσχέσεις του
Μεταξά ότι
«…ευνοϊκά θα εξετασθούν και θα λυθούν τα
αιτήματά των».
Η απεργία λύνεται. Η κυβέρνηση, όμως, αρνείται να
ελευθερώσει τους συλληφθέντες συνδικαλιστές, οι
συλλήψεις συνεχίζονται και ο διοικητής του Γ’ Σώματος
Στρατού Ν. Ζέππος καταλαμβάνει με στρατιώτες το
Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, που το θεωρεί πηγή
ανατρεπτικής δράσης.
Ο Αλ. Παπαναστασίου με δήλωσή του στο Βήμα
καυτηριάζει την κυβερνητική στάση:
«… Πληροφορούμαι ότι αι αρχαί της Θεσσαλονίκης
προβαίνουν εις συλλήψεις προσώπων ουδεμίαν
σχέσιν εχόντων με τας ταραχάς και τας απεργίας. Επί
παραδείγματι συνελήφθησαν τα μέλη της επιτροπής
Τούμπας δια το μνημόσηνον του αειμνήστου Ελ. Βενιζέλου
ως και πολλοί άλλοι δημοκρατικοί αναιτιολογήτως
[…] Λυπούμαι διότι ο κ. πρόεδρος της κυβερνήσεως
δεν ηθέλησε να ακούσει τις συστάσεις μου δια την
διευθέτησιν των ζητημάτων της δημοσίας ασφαλείας
Θεσσαλονίκης μη επιδείξας την ιδί-αν προθυμίαν ην
επέδειξεν εις την σύστασίν μου δια την ικανοποίησιν των
δικαίων οικονομικών απαιτήσεων των καπνεργατών.
Κατόπιν όμως του αιματοκυλίσματος που ακολούθησε
είναι ανάγκη επιτέλους να το εννοήσωμεν όλοι ότι το
e-Δίαυλος |
κράτος από της κεφαλής μέχρι των κατωτάτων οργάνων
της εξουσίας και η κοινωνία ότι την ανωτέραν αξίαν
αποτελεί η ανθρώπινη ύπαρξις και δια τον λόγον αυτόν
δεν είναι ανεκτόν να φονεύονται με τόσην ευκολίαν οι
άνθρωποι […] Το ολιγότερον που ημπορεί κανείς να
είπη δια τα αιματηρά γεγονότα της Θεσσαλονίκης είναι
ότι τα όργανα της εξουσίας δεν επέδειξαν καθόλου την
απαιτούμενην ψυχραιμίαν και μεταχειρίσθηκαν απέναντι
ανθρώπων, ασυγχώρητον βιαιότητα και ωμότητα […]
Δεν είναι δυνατόν να ησυχάσει ο τόπος αν δεν επέλθουν
μεταβολαί εις την ευρυτάτην κλίμακα τόσον εις την
χωροφυλακήν όσον και εις την διοίκησιν εν γένει…».
Ο Μ. Βαφειάδης σημειώνει σχετικά στα
Απομνημονεύματά του:
«… Τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης για την χώρα
μας, σε σύγκριση με κάθε άλλο προηγούμενο που, είτε
οργάνωσε το Κόμμα είτε πήρε μέρος σ’ αυτό, ήταν
μια λαϊκή εξέγερση, αυθόρμητη καθοριστικής όμως
σημασίας για το πανελλήνιο και μέσα σε κείνες τις
συνθήκες ανόδου του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος
και σ’ άλλες χώρες, μπορούσε να μας οδηγήσει σε μια
άλλη ποιότητα δημοκρατικής πορείας αν όχι στο “λαϊκό
μέτωπο” όπως στην Γαλλία και την Ισπανία. Κι ήταν
γεγονότα που θα ’πρεπε να αποτελέσουν ξεκίνημα, βάση
για μια Πανελλαδική εκδήλωση πριν απ’ όλα ενάντια
στα σχέδια της φασιστικής διχτατορίας, όπως εμείς
κρούαμε τον κώδωνα του κινδύνου αυτού εκείνην την
περίοδο και την πορεία προς το δημοκρατικό αύριο. Τι
έγινε στην πράξη; Ενώ η απεργία των καπνεργατών,
ύστερα από τη δολοφονία των απεργών, αυθόρμητα
μεταβλήθηκε σε παλλαϊκή απεργία στη Θεσσαλονίκη
που αγκάλιασε όλα τα στρώματα και ουσιαστικά πέρασε
η εξουσία στα χέρια του λαού με συναδέλφωση με τον
στρατό και δημιουργήθηκαν όλες οι προϋποθέσεις
για την επέκταση αυτού σ’ όλη την Ελλάδα και την
24ωρη απεργία που κήρυξαν οι δύο Συνομοσπονδίες
στις 13 του Μάη και είχαν απόλυτη επιτυχία, να τη
μετατρέψει σε Γενική Πολιτική Απεργία διαρκείας, με
απαίτηση το διώξιμο της κυβέρνησης Μεταξά και τη
δημιουργία κυβέρνησης Δημοκρατικής συνεργασίας,
το Π.Γ. λύνει την απεργία με μόνη την υπόσχεση του
σελ. 86
Μεταξά ότι ευνοϊκά θα εξετασθούν και θα λυθούν τα
αιτήματα των καπνεργατών. Και σε συνέχεια τραβάει
στην κα-ταγγελία της συμφωνίας Σκλάβαινα -Σοφούλη,
κυρίως για να καλύψει το γεγονός της ελαχιστοποίησης
της δικής μας δυναμικής συμβολής στη συμφωνία σαν
αποτέλεσμα των χειρισμών της ηγεσίας στα γεγονό-τα
της Θεσσαλονίκης…»
Και ο Μιχάλης Ράπτης (Πάμπλο) χαρακτηρίζει την
κατάληψη της πόλης από τους απεργούς και τον
διορισμό από τους ίδιους ενός «διευθυντηρίου» ως
«Κομμούνα της Θεσσαλονίκης».
Μετά τα τελευταία γεγονότα οι δυο Εργατικές
Ομοσπονδίες (ΓΣΕΕ και Ενωτική ΓΣΕΕ) κηρύσσουν πα-
νελλαδική απεργία για την Τετάρτη 13 Μαΐου 1936. Στην
απεργία μετέχουν 500.000 εργαζόμενοι σε ολόκληρη τη
χώρα. Στα σχετικά ψηφίσματα των απεργών εκφράζεται
ο αποτροπιασμός όλων για τα γεγονότα και ζητείται η
τιμωρία των υπευθύνων οργάνων της Χωροφυλακής
Θεσσαλονίκης.
Η κυβέρνηση μένει στο απυρόβλητο. Αυτό είναι προϊόν
συμβιβασμού μεταξύ των δύο ΓΣΕΕ, αφού η Ενωτική
ΓΣΕΕ πρότεινε, αρχικά, να ζητηθεί και η απομάκρυνση
e-Δίαυλος |
της κυβέρνησης Μεταξά από την εξουσία, αλλά για την
ενότητα του εργατικού κινήματος δέχτηκε τη λύση της
ρεφορμιστικής ΓΣΕΕ.
Ο Ι. Μεταξάς, σε γραπτή αναφορά του στον βασιλιά
Γεώργιο Β’, χαρακτήρισε τα γεγονότα του Μάη του’36
στη Θεσσαλονίκη ως
«γενική δοκιμή κομμουνιστικής επαναστάσεως»
και όλη την υπόθεση ως επικίνδυνη, καθώς
«…η χώρα ευρίσκεται εις έκρυθμον κατάστασιν και εις
τας παραμονάς ανατρεπτικής στασιαστικής κινήσεως».
Ο δρόμος για τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου είχε
ανοίξει.
Το μαζικό κίνημα των εργαζομένων, το πρώτο
δεκαήμερο του Μάη του ’36, έδειξε πόσο μεγάλη ήταν
η δύναμή τους. Η εργατική δύναμη φάνηκε απειλητική.
Οι αστοί πολιτικοί τα είχαν χάσει. Ο μπαμπούλας του
κομμουνισμού έγινε εφιάλτης. Ο Μάης του ’36 και η
δυναμική που εξέφρασε πέρασαν ανεκμετάλλευτες από
τις δυνάμεις του εργατο-συνδικαλιστικού κινήματος που
μπορούσαν να δώσουν μια άλλη τροπή στα πράγματα.
Ακόμη και αν υποτεθεί ότι το απεργιακό κίνημα είχε
απειλήσει πραγματικά το κοινωνικό καθεστώς, ο
σελ. 87
ηθικός και πολιτικός κυνισμός που χαρακτήριζε τη
βασιλική απόφαση ήταν φανερός. Κάλυπτε μόνο τις
πολιτικές ανάγκες μιας ομάδας που είχε αναρριχηθεί
στην εξουσία στηριζόμενη στα όπλα και παραγνώριζε
εντελώς τη λαϊκή θέληση.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η έκθεση-
μαρτυρία για τα γεγονότα του Άγγλου πρόξενου στη
Θεσσαλονίκη:
«… Κάθε φορά που εκδηλώνεται δυσαρέσκεια σε τούτο
εδώ το νομό, οι αρχές αντί να προσπαθήσουν να βρουν
τη σωστή λύση του προβλήματος τείνουν να αποδίδουν
το πρόβλημα σε κομμουνιστικές ενέργειες τις οποίες
σπεύδουν να καταστείλουν […] Καίτοι δεν υπάρχει
αμφιβολία ότι δρα στη Θεσ-σαλονίκη κομματική
οργάνωση που ασχολείται με την πρόκληση και έχει
συμφέρον να εκμεταλλεύεται την δυσαρέσκεια των
εργατών, ο αναβρασμός των εργατών οφείλεται στην
εύλογη αγανάκτησή τους για την θλιβερή κατάστασή
τους που χρονίζει. Η ρίζα του κακού βρίσκεται στην
φοβερή οικονομική κατά-σταση που επικρατεί στις
κατώτερες τάξεις και ιδίως στους εργάτες […] Τα
γεγονότα θα συνέβαιναν και χωρίς την κομματική
προπαγάνδα […] Οι φτωχές τάξεις θεωρούν την
ελληνική κυβέρνηση συμμορία ληστών…».
Αλλά και ο αμερικανός πρέσβης περιγράφει ως αιτίες
της εξέγερσης:
« τους μισθούς πείνας,
την αντιμετώπιση της Νέας της Ελλάδας σαν αποικία
Παλαιάς,
τις συνέπειες “της σαπίλας όλου του πολιτικού
συστήματος”».
Η ευθύνη για τα γεγονότα φορτώθηκε στους
κομμουνιστές. Αλλά η δήλωση της κυβέρνησης, ότι η
απεργία είχε πολιτικά ελατήρια και ότι υπεύθυνοι για
τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης ήταν οι διαδηλωτές,
ήταν εκτός πραγματικότητας.
Το καθεστώς από θύτης επιχειρούσε να παρουσιαστεί
σαν θύμα, που είχε το δικαίωμα, ηθικά και πολιτικά,
να αντιδράσει κατά της κομμουνιστικής ανατρεπτικής
δραστηριότητας. Το ΚΚΕ υπέθαλψε, βέβαια, την
απεργία και τη χρησιμοποίησε σαν όπλο κατά της
e-Δίαυλος |
ερχόμενης δικτατορίας. Και ο Ριζοσπάστης της 10
Μαΐου 1936 έγραφε:
«…ο λαός να χυθή στους δρόμους, να γίνη κύριος του
σπιτιού του και αδελφωμένος με το στρατό, να πάρη την
εξουσία…».
Η έκρηξη δεν θα είχε, πάντως, σημειωθεί αν η αθλιότητα
του επιπέδου ζωής και η διαφθορά του πολιτικού
συστήματος δεν είχαν οδηγήσει το λαό στην απόγνωση.
Τα στοιχεία, λοιπόν, της εξέγερσης ήταν:
- η εκμετάλλευση και η εξαθλίωση των εργαζομένων,
- ο κυνισμός και η εξαχρείωση της κυρίαρχης τάξης,
- η επακόλουθη απόγνωση του λαού,
- η ειρηνική διαμαρτυρία του κόσμου.
Ο Φορτούνιο γράφει στο Βήμα της 11 Μαΐου:
«Τα γεγονότα του Μάη ’36 οφείλονται στην εγκατάλειψη
της Θεσσαλονίκης. Μια εγκατάλειψη που είναι διπλή:
η γενική εγκατάλειψις των νέων χωρών και η ειδική
των εργατών […] Αναζητούν την εξαφάνιση του
προβλήματος δια της χωροφυλακής. Τα αιτήματα για
αυξήσεις ημερομισθίων δεν είναι πάντοτε υπερβολικά:
πρέπει να γίνουν αντικείμενο μιας σταθερής κοινωνικής
πολιτικής».
Και ο Α. Λιάκος επισημαίνει:
«… Αποφασιστικοί παράγοντες της εξέγερσης του ’36 ήταν
η αθλιότητα των συνθηκών διαβίωσης των εργαζομένων
και η ιδιαίτερη αυταρχικότητα του κράτους. Τα επίσημα
στοιχεία του Φόρεϊν Όφις καταρρίπτουν το βασικό
επιχείρημα του δικτάτορα Μεταξά περί “κομμουνιστικού
κινδύνου” για την επιβολή της δικτατορίας της 4ης
Αυγούστου […] Όλοι οι πυροβολισμοί και οι θάνατοι
οφείλονται στην δράση της αστυνομίας».
Η απάντηση στην κραυγή απόγνωσης επρόκειτο να
είναι νέα κατάσταση καταπίεσης : η δικτατορία.
Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, η δικτατορία δεν αποκτούσε
πολιτική δικαίωση. Το καθεστώς δεν κινδύνευε. Η
δικτατορία ερχόταν και αυτό υπογράμμιζε την απόλυτη
διαφθορά του καθεστώτος, αφού το καθεστώτος της
άκρας δεξιάς βρισκόταν σε αμφισβήτηση.
Ο Θεμ. Σοφούλης, αν και απέφυγε να αναφερθεί στη
εξαθλίωση του λαού, καταδίκασε με μεγάλη οξύτητα
την απάνθρωπον συμπεριφοράν του κράτους και
σελ. 88
των οργάνων του καθώς και τας τσαρικάς σφαγάς.
Καταλόγισε, με βάση τις εκθέσεις που του υπέβαλαν οι
βουλευτές των Φιλελευθέρων της Θεσσαλονίκης, όλη
την ευθύνη στη Χωροφυλακή και στους επικεφαλής
της, που έχασαν την ψυχραιμία τους.
Ο δε Γ. Καφαντάρης ζήτησε από τον Ι. Μεταξά να
πάρει μέτρα εκκαθάρισης της Χωροφυλακής, γιατί
η μονόπλευρη σύνθεση της θα γινόταν αφορμή
επανάληψης των θλιβερών σκηνών και στο μέλλον.
Στο μεταξύ, η τύχη είχε χαμογελάσει ακόμα μια φορά
στον βασιλιά, όταν την 17 Μαΐου, μετά τον Γ. Κονδύλη
και τον Ελ. Βενιζέλο, πέθανε και ο Παν. Τσαλδάρης, το
ραμολιμέντο, όπως έλεγε ο Γεώργιος Β’.
Ο Παν. Τσαλδάρης ήταν ένας από τους λίγους
πολιτικούς που η μεγάλη μάζα του λαού περιέβαλλε
με τη συμπάθειά της. Στο πρόσωπό του αναγνώριζε
τον καλοκάγαθο αστό, τον άντρα με την έμφυτη
μετριοπάθεια, τον πολιτικό που δεν προκάλεσε ποτέ
ρίγη ενθουσιασμού, αλλά και δεν άναψε φωτιές μίσους.
Με αυτό τον χαρακτήρα ο Τσαλδάρης δεν μπόρεσε ποτέ
να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων και να αναλάβει
τις ευθύνες του απέναντι στο λαό και τη δημοκρατία.
Έτσι, η συνεισφορά του στην ανανέωση του αστικού
καθεστώτος ήταν μηδαμινή. Παρ’ όλα αυτά, έμεινε
μέχρι το τέλος της ζωής του ένας πολιτικός που δεν
πρόδωσε τον κοινοβουλευτισμό.
Ταυτόχρονα, όμως, την επομένη του θανάτου του
Παν. Τσαλδάρη (17 Μαΐου 1936) ο Θεμ. Σοφούλης
έκανε και νέα παραχώρηση στον Ι. Μεταξά δεχόμενος
ως υπουργό Εσωτερικών τον Θ. Σκυλακάκη, γνωστό
στυλοβάτη του κινήματος του 1923 και δηλωμένο
Χιτλερικό. Παραδόθηκαν έτσι οι νομαρχίες σε παλιούς
απότακτους αξιωματικούς, τους πιο ορκισμένους
μπράβους του αντιβενιζελισμού. Από την άλλη μεριά,
ο φιλοβενιζελικός τύπος κατηγορούσε την κυβέρνηση
Μεταξά για άστοχο χειρισμό των απεργών.
Το Κόμμα των Φιλελευθέρων είχε, για πρώτη φορά
στην ιστορία του, βρεθεί μπροστά σε τέτοια κρίση. Τα
γεγονότα της Θεσσαλονίκης έδειχναν ότι η πολιτική
του απέναντι στον Μεταξά αποδοκιμαζόταν από το
λαό και η επιρροή που ασκούσε στους οπαδούς του
e-Δίαυλος |
εξασθενούσε επικίνδυνα προς όφελος της αριστεράς.
Ο Θεμ. Σοφούλης, στη συνέχεια, παζάρευε με τον Ι.
Θεοτόκη κυβερνητικό σχήμα για κυβέρνηση ευρέος
συνασπισμού. Αυτές οι κινήσεις ενίσχυσαν την άποψη
του Μεταξά περί εκρυθμότητος της καταστάσεως και
έστρωναν το δρόμο για τη δικτατορία. Αργότερα, ο
Θεμ. Σοφούλης δικαιολογήθηκε ότι περίμενε από τον
Μεταξά να επαναφέρει τους απότακτους και μετά να
προχωρήσει σε πολιτική κυβέρνηση. Και μάλιστα ο
ίδιος προχώρησε σε συμφωνία με τον Ι. Θεοτόκη για
σχηματισμό ενιαίας κυβέρνησης που θα έκανε εκλογές
με πλειοψηφικό. Την απόφαση αυτή ανακοίνωσε στο
βασιλιά την 22 Ιουλίου 1936.
Η πλήρης αναδίπλωση του Σοφούλη ήταν αδύνατη
γιατί
- ήταν πεποίθησή του ότι ο Μεταξάς αντιπροσώπευε τη
μόνη ελπίδα επαναφοράς στο στρατό των απότακτων
στρατιωτικών,
- η συντηρητική του φύση απέτρεπε συνεργασία με
ριζοσπαστικές δυνάμεις,
- ο φόβος ότι ένα αντιδικτατορικό μέτωπο θα έφερνε
πιο κοντά μια δικτατορία της άκρας δεξιάς.
Το Κόμμα των Φιλελευθέρων αρνήθηκε να κάνει
στροφή, πράγμα που σήμαινε ότι η διαρροή των
οπαδών του προς τα αριστερά, σαν αναγκαίο τίμημα
της πολιτικής του, θα συνεχιζόταν. Επιχείρησε δε να
εξισορροπήσει τη ζημιά που πάθαιναν από τα αριστερά
με κέρδη από τα δεξιά. Προσπάθησαν να καταλάβουν
θέσεις στον κρατικό μηχανισμό σε βάρος της δεξιάς. Ο
Μεταξάς είχε αφήσει να φανεί ότι ήταν πρόθυμος να
τους βοηθήσει.
Ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ κάλεσε τον Μεταξά, του είπε
όλα όσα είχαν συζητήσει με το Θεμ. Σοφούλη και του
έλυσε τα χέρια να προχωρήσει σε δικτατορία. Το ίδιο
απόγευμα ο Ι. Μεταξάς ανακοίνωσε στους Σκυ-λακάκη,
Παπαδήμα και Διάκο ότι είχε την βασιλική άδεια να
προχωρήσει στη κήρυξη της δικτατορίας.
Μια ακόμη συνέπεια των εργατικών κινητοποιήσεων
ήταν η υπογραφή Συμφωνητικού κοινής δρά-σης
ανάμεσα στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας και το ΚΚΕ,
την 26 Ιουλίου 1936:
σελ. 89
«Αι υπογραφόμεναι κομματικαί οργανώσεις
αγωνιζόμεναι δια την υπεράσπισιν των λαϊκών
συμφερόντων, την καταπολέμησιν του φασισμού, την
προαγωγήν του συγχρόνου κράτους εις μίαν λαο-
κρατομένην δημοκρατίαν και την δημιουργίαν μιας
δικαιοτέρας κοινωνίας που θα σέβεται την εργασίαν των
ανθρώπων, απεφάσισαν την σύμπτηξιν του ΛΑΪΚΟΥ
ΜΕΤΩΠΟΥ.
Το Λαϊκόν Μέτωπον θα επιδιώξη να έλθη εις την
εξουσίαν δια της διαφωτίσεως και του προσε-ταιρισμού
της πλειοψηφίας του λαού προς τας αρχάς και το
πρόγραμμά του.
Τα κόμματα που απαρτίζουν το Μέτωπο τούτο δεν
παραιτούνται της οργανωτικής των αυτοτέ-λειας,
περιοριζόμενα δε να επιτύχουν την άμεσον λύσιν των
ουσιωδών προβλημάτων που προβάλλουν σήμερον
ενώπιον του ελληνικού λαού, συμφωνούν εις τον
συντονισμόν της πολιτικής των δράσεως τόσον εντός
όσον και εκτός του Κοινοβουλίου. Εις τας μέλλουσας
εκλογάς θα κατέλθουν με κοινούς συνδυασμούς και κοινό
σήμα, εάν δε τυχόν της εμπιστοσύνης του ελληνικού
λαού θα θέσουν εις εφαρμογήν τας επομένας πολιτικάς
και οικονομικάς επιδιώξεις.
1) Συνταγματική κατοχύρωσις των λαϊκών ελευθεριών
(ελευθεροτυπία, ελευθερία λόγου, απερ-γίας,
συγκεντρώσεων και οργανώσεων) και της λαϊκής
κυριαρχίας και της υπερασπίσεως αυτών από πά-σης
επιβουλής.
2) Πλήρης ελευθερία της συνειδήσεως και σεβασμός των
θρησκευτικών πεποιθήσεων όλων πολιτών.
3) Πλήρης ισοτιμία ων δύο φύλων.
4) Κατάργησις του ιδιωνύμου και πασών των
τροποποιήσεων αυτού ως και των επιτροπών ασφαλείας.
5) Καταπολέμησις των δικτατορικών φασιστικών
οργανώσεων, που αποβλέπουν εις παρομοί-ους σκοπούς.
6) Παροχή γενικής αμνηστίας προς όλους τους πολιτικούς
καταδίκους, εξορίστους και διωκο-μένους.
7) Καθιέρωσις της αναλογικής ως μονίμου εκλογικού
συστήματος.
8) Οργάνωσις αποκεντρώσεως και αυτοδιοικήσεως δι’
απ’ ευθείας εκλεγομένων αιρετών οργάνων».
e-Δίαυλος |
Αυτοί ήταν οι βασικοί όροι.
Ακολουθούσαν οι θέσεις των συμβαλλομένων
κομμάτων για εξωτερική πολιτική και άμυνα:
1) προσανατολισμός της χώρας προς τις φιλειρηνικές
δυνάμεις,
2) κινητοποίηση του λαού για απόκρουση τυχόν
ιμπεριαλιστικής επέμβασης ή επίθεσης,
3) εκδημοκρατικοποίηση των ενόπλων δυνάμεων
και
4) προστασία των μειονοτήτων.
Στο τομέα της εθνικής οικονομίας το Σύμφωνο
προέβλεπε ρύθμιση της πιστωτικής πολιτικής υπέρ
της εθνικής παραγωγής, εθνικοποίηση των τραπεζών,
ενιαία συγκέντρωση και διαχείριση των κυριοτέρων
αγροτικών προϊόντων από τους γεωργικούς
συνεταιρισμούς και βαθμιαία εθνικοποίηση των
βιομηχανικών προϊόντων και λιπασμάτων. Επίσης
προβλεπόταν κρατικός έλεγχος του χονδρικού
εισαγωγικού εμπορίου, εθνικοποίηση της πολεμικής
βιομηχανίας και των μεταφορών.
Και κατέληγε:
«Μόνον η συσπείρωσις και η πάλη του εργαζόμενου
λαού κάτω από τη σημαία του Λαϊκού Μετώπου θα
οδηγήση εις την ικανοποίησιν όλων των παραπάνω
απαιτήσεων.
Το Λαϊκόν Μέτωπον καλεί όλα τα αντιφασιστικά
δημοκρατικά κόμματακαι δυνάμεις εις το κοινόν
αγώνα δια την προάσπισιν των λαϊκών ελευθεριών και
σελ. 90
την επικράτησιν της λαϊκής δημοκρατίας».
Το Σύμφωνο υπέγραφαν για το Αγροτικό Κόμμα ο Ι.
Σοφιανόπουλος και για το ΚΚΕ ο Βασ. Νεφελούδης.
Τα σχέδια του Ι. Μεταξά για την επιβολή δικτατορίας
βοήθησε ο Σοφ. Βενιζέλος με τη στάση του.
Συγκατατέθηκε στην επιβολή δικτατορικού καθεστώτος
με δύο όρους: α) να επαναφερθούν στο στράτευμα οι
απότακτοι βενιζελικοί αξιωματικοί και β) να διατηρηθεί
το δικτατορικό καθεστώς ένα έτος και μετά να γίνουν
εκλογές.
Μπροστά στον υπαρκτό πια κίνδυνο της δικτατορίας το
Ενωμένο Εργατικό Κίνημα της χώρας πήρε την απόφαση
να αντιδράσει με 24ώρη πανελλαδική απεργία, που θα
άρχιζε τα μεσάνυκτα της 4ης Αυγούστου 1936.
Ο Ι. Μεταξάς, αποφάσισε να δράσει ραγδαία, πριν
κινητοποιηθούν οι εργατικές δυνάμεις και το ίδιο
βράδυ κάλεσε τους υπουργούς του, έναν-ένα χωριστά,
στο υπουργείο Εξωτερικών και τους ανακοίνωνε ότι,
έχοντας την συγκατάθεση του βασιλιά, αποφάσισε να
καταργήσει το Σύνταγμα, να διαλύσει την Γ’ Αναθεωρη-
τική Βουλή και να ματαιώσει τις εξαγγελθείσες εκλογές.
Οι υπουργοί Γ. Μαντζαβίνος, Δ. Ελευθεριάδης και Αρ.
Βαλαωρίτης διαφώνησαν και υπέβαλαν τις παραιτήσεις
e-Δίαυλος |
τους. Την 22.00 ώρα ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ υπέγραψε
τα διατάγματα που δημοσιεύτηκαν σε έκτακτα φύλλα
της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως και καθιέρωναν ένα
φασιστικό σύστημα διακυβέρνησης της χώρας.
Ο επίλογος των γεγονότων γράφτηκε τον Μάρτιο του
1938 στην Έδεσσα όπου έγινε η δίκη των ερ-γατών
και των στελεχών του ΚΚΕ που είχαν κατηγορηθεί ως
υποκινητές των ταραχών. Οι πέντε κατηγορούμε-νοι,
Σινάκος, Μελανεφίδης, Ασπρίδης, Κουκουρίδης και
ο ισραηλίτης Ντάσια, ανέτρεψαν το κατηγορητήριο,
αλλά οι ένορκοι, αν και είχαν πεισθεί στην πλειοψηφία
τους για την αθωότητα των κατηγορουμένων, υπο-
χρεώθηκαν να εκδώσουν καταδικαστική απόφαση
(φυλάκιση 2 ετών) κάτω από τις απειλές της ασφάλειας
και του νομάρχη της Εδέσσας.
--------
*Ο Σπύρος Γ. Δερμιτζάκης, γεννήθηκε στον Άγ. Νικόλαο Λασιθίου
Κρήτης το 1948. Τα μαθητικά του χρόνια έζησε στη Χαλκίδα.
Στη Θεσσαλονίκη ζει από το 1966. Σπούδασε Οικονομικές και
Πολιτικές Επιστήμες στο Α.Π.Θ. Επαγγελματικά δραστηριοποιήθηκε
σε διάφορες θέσεις σε πολυεθνική εταιρία πετρελαιοειδών. Υπήρξε
για 30 χρόνια ενεργό μέλος της Χ.Α.Ν.Θ. και για 6 χρόνια μέλος
του Δ.Σ. της. Ενεργό μέλος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. από το 1980.
σελ. 91
 Μερικά από ταα τεύχη του ‘‘e-Δίαυλος’’ - Γ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : Link ανάγνωσης

e-Δίαυλος |
σελ. 93- ΤΕΛΟΣ