09.01.

2009

Para Yönetimi ve Paranın Zaman Değeri

İKT 321
• Faiz: Paranın maliyeti
Mühendislik Ekonomisi
• Ekonomik Eşdeğerlik
• Faiz Formülleri
Para Yönetimi ve Paranın Zaman Değeri
• Özel Eşdeğerlik Hesaplamaları

TOBB ETÜ

İKT 321
Mühendislik Ekonomisi

Paranın Zaman Değeri Paranın Zaman Değeri

• Paranın zaman değeri vardır, çünkü para zaman
içerisinde daha fazla para kazandırabilir
(kazanma gücü).
• Paranın zaman değeri faiz oranı cinsinden
ölçülür.
• Faiz paranın maliyetidir. Borç alan için maliyet,
borç veren için ise kazançtır.
• Satın alma gücü: Bir dövizin değerinin 1 birim
para ile alınabilecek mal cinsinden ifadesidir.
“Bugünkü 1 TL gelecekteki 1 TL’den daha
değerlidir çünkü bugünkü paranın faiz getirisi
olabilir.”

İKT 321 Yaz 2008 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

1
 09.01.2009

Geri Ödeme Planları Nakit Akış (Cash Flow) Diyagramı

Yıl Sonu Borç Ödemeler
Plan 1 Plan 2
Yıl 0 $20,000.00 $200.00 $200.00
Yıl 1 5,141.85 0
Yıl 2 5,141.85 0
Yıl 3 5,141.85 0
Yıl 4 5,141.85 0
Yıl 5 5,141.85 30,772.48
P = $20,000, A = $5,141.85, F = $30,772.48, i=%9
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Dönem Sonuna Toplama Faiz Hesaplama Yöntemleri

• Basit faiz: sadece başlangıçtaki ana paraya faiz
uygulanması
• Birleşik faiz: başlangıçtaki ana paraya ve önceki
ödenmemiş birikimli faize faiz uygulanması
Yıl Başlangıç Faiz Sonuç Yıl Başlangıç Biriken Yıl Sonu
Sonu Bakiye Bakiye Bakiye Faiz Bakiye
0 $1,000 0 $1,000

1 $1,000 $80 $1,080 1 $1,000 $80 $1,080

2 $1,080 $80 $1,160 2 $1,080 $86.40 $1,166.40

3 $1,160 $80 $1,240 3 $1,166.40 $93.31 $1,259.71

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

2
 09.01.2009

Basit Faiz Formülü Bileşkelendirme İşlemi

F P (iP ) N
$1,100

P = Başlangıçtaki anapara $1,210

0 $1,331
i = basit faiz oranı
1
N = faiz periyodu sayısı
$1,000
F = N periyot sonundaki toplam biriken para 2
3
F $1, 000 (0.10)($1, 000)(3) $1,100
$1,300 $1,210
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Nakit Akış Diyagramı Bileşke Faiz Formülü

$1,331

n 0: P
n 1: F1 P(1 i )
0 1 2

3
n 2 : F2 F1 (1 i ) P(1 i ) 2
F $1, 000(1 0.10)3 
$1,000
$1,331 n N :F P (1 i ) N

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

3
 09.01.2009

Bazı Temel Kanunlar

F m a
V i R
E m c 2
Bileşke faiz

“The greatest mathematical discovery

Mühendislik Ekonomisinin Temel Kanunu of all time,”
Albert Einstein
F P(1 i ) N
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Örnek Problem Çözüm

• Problem F
%10 faiz veren bir yatırım hesabına şu anda
$100 (n = 0) ve bundan iki sene sonra da $200
(n = 2) yatırırsanız 10 senenin sonunda toplam
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ne kadar paranız olur?

$100(1 0.10)10 $100(2.59) $259

$200(1 0.10)8 $200(2.14) $429
$100
$200 F $259 $429 $688

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

4
 09.01.2009

Örnek problem
• Problem
4 yıllık bir süreçte gerçekleşen aşağıdaki nakit
akışını ele alalım. Eğer faiz oranı %10 ise 4 yılın
$1,210 ?
0 1 3
sonundaki eşdeğer miktar ne kadar olacaktır? 2 4

$1,000 $1,000
$1,500

0 1
$1,210

4
? $1,100
$1,000
$1,210 $2,981
2 3 $2,100 $2,310
-$1,210 + $1,500

$1,000 $1,000 $1,500

$1,100 $2,710

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Ekonomik Eşdeğerlik Ekonomik Eşdeğerlik

• Ekonomik eşdeğerlik, iki nakit akışının aynı ekonomik etkiye • Eğer P kadar para şimdi N
sahip olması ve bu yüzden birbiriyle değiştirilebilmesidir. F
• Nakit akışındaki miktarlar ve zamanlar farklı olmasın rağmen, dönem için i faizinden
uygun bir faiz oranı iki nakit akışını birbirine eşit yapar. yatırılırsa, N dönem sonra F F P(1 i) N
kadar para elimize
geçecektir.
0
• N dönem sonraki F kadar N
para şimdiki P kadar paraya
eşdeğer olmaktadır. Para P F (1 i) N

kazanma gücümüz i faiz

oranı ile ölçülmektedir. P

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

5
 09.01.2009

Ekonomik Eşdeğerlik Ekonomik Eşdeğerlik

20,000 YTL Banka Kredisi Ödeme Planları • Örnek (4.3): Size bugün için P dolar ödeme
Geri ödemeler veya 5 yıl sonunda $3000 ödeme alternatifleri
Plan 1 Plan 2 Plan 3 sunulmuş olsun. Şu anda paraya ihtiyacınız
Yıl 1 $5,141.85 0 $1,800.00 olmadığı için size verilen P doları %8 yıllık faizle
Yıl 2 5,141.85 0 1,800.00 bankaya yatırmaya karar vermiş olun. Hangi P
Yıl 3 5,141.85 0 1,800.00 miktarı sizin için bu iki alternatif ödeme planını
Yıl 4 5,141.85 0 1,800.00 eşdeğer yapacaktır?
Yıl 5 5,141.85 $30,772.48 21,800.00
Toplam ödeme $25,709.25 $30,772.48 $29,000.00

Toplam ödenen faiz $5,709.25 $10,772.48 $9,000.00

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Ekonomik Eşdeğerlik İki Nakit Akışının Eşdeğerliği

• Prensip 1: Paranın değerini hesaplayacağınız zamanı

seçin. Eğer bugünü seçerseniz “bugünkü değeri”
(present worth) hesaplamış olursunuz, gelecekte bir
zamanı seçerseniz “gelecekteki değeri” (future worth)
hesaplarsınız.
• Prensip 2: Eşdeğerlilik seçilen faiz oranına bağlıdır.
• Prensip 3: Eşdeğeri hesaplarken birden fazla ödemeyi
tek bir ödemeye dönüştürmemiz gerekebilir.
• Prensip 4: Karşılaştırılan nakit akışlarının birbirine
eşdeğer olması seçilen zamana ya da kimin açısından
bakarak değerlendirme yapıldığına bağlı değildir.

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

6
 09.01.2009

“Eşdeğer Nakit Akışları Herhangi Bir Zaman

Noktasında Eşdeğerdir” Nakit Akış Türleri

• Tek nakit akışı

• Eş (uniform/equal)
ödeme serisi

• Doğrusal artımlı
(Linear Gradient) seri

• Geometrik artımlı seri

• Düzensiz ödemeli seri

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Tek Nakit Çıkışlı Formül Tek Nakit Girişli Formül

• Tek ödeme, bileşik faiz, F • Tek ödeme, bileşik faiz, P F(1 i) N
F
gelecek değer F P(1 i) N şimdiki (bugünkü) değer
• Verilen: • Verilen: P F( P / F, i, N )
i 10% F P( F / P, i, N ) i 12%
N 8 years 0 N 5 years 0
P $2,000 F $1,000 N
N
• İstenen: • İstenen:
5
F . )8
$2,000(1 010 P $1,000(1 0.12) P
P
$2,000( F / P,10%,8 ) $1,000( P / F,12%,5)
Appendix’deki tablolar
$567.40
$4,28718
. formüller yerine
• Compound factor kullanılabilir!!! • Discount factor
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

7
 09.01.2009

Tek Nakit Formülü Tek Nakit Formülü

• Örnek (4.9): Şimdi $10 aldığınız bir hisse senedini 5 yıl sonra • Örnek (4.10): XYZ firmasının 100 adet hisse senedini
$20’dan satmış olun. Bu durumda ortalama yıllık geri dönüş oranı $60/hisse fiyattan almış olalım. Planımız hisse senedinin
nedir?
değeri iki katına çıktığında elimizden çıkarmaktır. Hisse
• Çözüm:
fiyatının yılda %20 artacağını tahmin edildiğinde, hisseyi
– Formülde deneme-yanılma yaparak değerin bulunması (uzun ve
verimsiz bir yöntem) satmak için kaç yıl beklememiz gerekir?
– Faiz çarpımlar tablosunu kullanarak (yaklaşık değerin) bulunması (tam
sayı olmayan faiz oranları ve N için zor) F=P(1+i)N = P(F/P, i,N)
– Finansal fonksiyonları çözen hesap makinesi yada Excel gibi 12,000 = 6,000 (1+0.20)N
programların kullanılması
log 2 = N . log 1.2
N=3.80 veya yaklaşık 4 yıl
F=P(1+i)N Veya
20 = 10(1+i)5 Excel => NPER (0.2, 0, -6000, 12000)
i=%14.87 => Dönem_Sayısı(0,2; 0; -6000; 12000)

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Düzensiz ödeme serisi Düzensiz ödeme serisi: Örnek

• Örnek (4.11): Aşağıda belirtilen 4 yıllık
harcamaları karşılamak için ne kadar para
bankaya yatırılmalıdır (faiz oranı %10)?
– Yıl 1: Müşteri hizmetleri için bilgisayar ve yazılımları
için $25,000
– Yıl 2: Mevcut sistemi yükseltmek için $3000
– Yıl 3: Harcama yok
– Yıl 4: Yazılım yükseltmeler için $5,000 P1 $25,000( P / F,10%,1)
P2 $3,000( P / F,10%,2)
P4 $5,000( P / F,10%,4)
P P1 P2 P4
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik
$28,622 Ekonomisi

8
 09.01.2009

Örnek Problem Çözüm

V

$200 V
$150

$100
$120
$100
= $150
$200

$80 $120
$100 $100
$80

0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5

3. Periyodun sonudaki eşdeğer miktarı %10 faiz durumunda bulunuz. 0 1 2 3 4 5

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Eşit Ödemeli Seri

V3 $511.90 $264.46 V
$776.36
F

$200
$200(1 0.10) 1 $100(1 0.10) 2
$150 $264.46
$120
0 1 2 N
$100 $100
A A A
$80
P
0 1 2 N
0 1 2 3 4 5
0 N
100(1 0.10)3 $80(1 0.10) 2 $120(1 0.10) $150
$511.90

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

9
 09.01.2009

Gelecek Eşdeğer Karşılığın (F) Bulunması Eşit Ödemeli Seri – Bileşik değer faktörü
F
A • A, i ve N verilince F’i bulmak: N dönem
boyunca %i kazandıran dönemsel ödemelerin
(A) gelecekteki değeri, F.
A(1+i)N-2 • Bileşik değer faktörü: (F/A, i, N)
A A A
• Örnek (4.13): 10 yıl boyunca her yıl sonunda
A(1+i)N-1 banka hesabınıza $3000 yatırmış olun. %10 faiz
0 1 2 N
0 1 2 N oranından hesabınızın 10 yıl sonraki değeri ne
olur?
(1 i) N 1
F A(1 i) N 1
A(1 i) N 2
 A A
i
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Eşit Ödemeli Seri – Birikim Hesabı (Sinking

Eşit Ödemeli Seri – Bileşik değer faktörü
Fund)
F
• F, i ve N verildiğinde A’nın hesaplaması: Birikecek para
(1 i ) N 1 (F), ne kadar zamanda (N) birikmesi gerektiği ve faiz oranı (i)
0 1 2 3 F A verilince dönemsel ödeme (A) miktarını bulmak.
N i
A A( F / A, i , N )
• Bu tür hesaplamalar genellikle sabit değerlerin/varlıkların
Örnek 4.13: (fixed assets) yenilenmesi için her dönem bir hesaba sabit
• Verilen: A = $3,000, N = 10 yıl ve i = %10 para yatırması ile ilgili hesaplardır.
• İstenen: F
• Çözüm: F = $3,000(F/A,%10,10) = $47,812.2

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

10
 09.01.2009

Eşit Ödemeli Seri – Birikim Hesabı (Sinking Eşit Ödemeli Seri – Birikim Hesabı (Sinking
Fund) Fund)
• Örnek (3.15): Bir baba çocuğuna 5 yıl sonra $5,000 F
sahip olma hedefine ulaşması için şimdi $500 vermiştir. i
Çocuk ise, yarı-zamanlı bir işte çalışarak her yıl sonunda A F
hesaba ilave olarak sabit bir miktar yatırmıştır. Eğer yıllık 0 1 2 3 (1 i ) N 1
N
faiz %10 ise, çocuğun her yıl yatırdığı para miktarı ne F ( A / F ,i, N )
A
kadardır?
Örnek 4.15:
• Verilen: F = $5,000, N = 5 yıl ve i = 10%
• İstenen: A
• Çözüm: F=500( F/P, %10, 5)= 805.25
• A = $5,000-805.25(A/F,%10,5) = $687.1

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Eşit Ödemeli Seri Üç Alternatif Yatırım Planı

• Ödemeler yılın sonunda değil de başında
yapılırsa ne olur?
• Örnek 3.16’deki ödemelerin yılın başında
olduğunu kabul edersek, 10. yıl sonunda hesap
bakiyesi ne olur?

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

11
 09.01.2009

Eşit Ödemeli Seri – Sermaye geri kazanımı

Çözüm: (capital recovery)
 
Balance at the end of 10 years

• Yatırımcı A: F65 $2,000( F / A,9.38%,10)(1.0938)( F / P,9.38%,31) • Sermaye/Özkaynak geri kazanım veya dönemsel ödeme
   (capital recovery factor, CRF veya Annuity factor)
$33,845

$545,216
hesaplamaları
• P, i ve N verildiğinde A’nın hesaplaması: Alınan kredi veya
yatırım (P), ne kadar zamanda (N) geri ödenmesi gerektiği ve
• Yatırımcı B: F65 $2,000( F //A,PA,9.38%,31) (1.0938) faiz oranı (i) verilince dönemsel ödeme (A) miktarını bulmak.
 
$322,159 • Ev ve araba kredi geri ödeme hesapları bunun tipik
$352,377 örneklerindendir.

• Yatırımcı C: F65 $2, 000( F //A,

P,9.38%, 41) (1.0938)
i (1 i ) N
  A P
$820,620
(1 i ) N 1
$897,594
P( A / P, i , N )
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisiv Mühendislik Ekonomisi

Eşit Ödemeli Seri – Sermaye geri kazanımı Eşit Ödemeli Seri – Sermaye geri kazanımı
(capital recovery) (capital recovery)
• Örnek (3.17): BioGen, biyoteknoloji alanında P
i (1 i ) N
çalışan küçük ölçekli bir firmadır. Firma, A P
laboratuar donanımı almak amacıyla $250,000 1 2 3 (1 i ) N 1
kredi almıştır. Kredi yıllık %8 faiz ve 6 yıl eşit
0 N
P( A / P, i , N )
ödemeli şeklindedir. Her yıl ödenmesi gereken A
kredi taksit miktarını nedir?
Örnek 3.17:
• Verilen: P = $250,000, N = 6 yıl, i = %8
• İstenen: A
• Çözüm: A = $250,000 (A/P,%8,6) = $54,075

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

12
 09.01.2009

Eşit Ödemeli Seri – Sermaye geri kazanımı

(capital recovery)
Ertelenmiş Geri Ödeme
• Örnek 3.17’daki kredinin geri ödemelerini 1. yıl
sonunda değil de 2. yılın sonunda başlasalar ve
yine 6 eşit ödeme yapsalar, bankanın aynı
miktar kar elde edebilmesi için aylık ödemelerin
kaç dolar olması gerekir?

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

2-Adımlı Prosedür Eşit Ödemeli Seri – Bugünkü değer faktörü

• N periyodu boyunca yapılan A eşit ödemelerinin

i faiz oranına göre bugünkü değeri, P, nedir?
P ' $250, 000( F / P ,8%,1)
$270, 000 P A
(1 i ) N 1
i (1 i ) N
A ' $270, 000( A / P ,8%, 6) A( P / A, i , N )

$58, 401
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

13
 09.01.2009

Eşit Ödemeli Seri – Bugünkü değer faktörü Eşit Ödemeli Seri – Bugünkü değer faktörü

• Örnek (4.18): 9 yıl boyunca yılda $32,639 veya P

şimdi $140,000 toplu ödeme şeklinde iki (1 i ) N 1
P A
alternatiften, yıllık banka faizinin %10 olduğu 1 2 3 i (1 i ) N
durumda hangisini seçersiniz? 0 N

A A( P / A, i , N )

Örnek 4.18:
• Verilen: A = $32,639, N = 9 yıl ve i = %10
• İstenen: P
• Çözüm: P = $32,639(P/A,%10, 9) = $187,968 > 140,000
toplu para tercih edilmez
İKT 321 İKT 321
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

Eşit Ödemeli Seri – Bugünkü değer faktörü Özet - Faktörler Tablosu

• Hem eşit ödemeler hem de gelecekte bir ödeme Bulunacak Verilen Faktör Sembol Adı
olsa (composite series) bugünkü değeri nasıl Single Payment Present Worth
P F (1+i)-n (P/F, i,n) Factor (SPPWF), Discount Factor
hesaplardınız? Single Payment Future Worth
F P (1+i)n (F/P, i,n) Factor (SPFWF), Compound Factor
Uniform Series Present Worth
P A [(1+i)n - 1] / [i (1+i)n] (P/A, i,n) Factor (USPWF)

A P [i (1+i)n]/[(1+i)n - 1] (A/P, i,n) Capital Recovery Factor (CRF)

Uniform Series Future Worth
F A [(1+i)n - 1] / i (P/A, i,n) Factor (USFWF)

A F i/ [(1+i)n - 1] (A/F, i,n) Sinking Fund factor (SFF)

İKT 321 İKT 321

Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi

14