ΣΧΟΛΗ ΕΜΦΕ – ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ

ΦΥΣΙΚΗ-ΙΙ (2016-17) – ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΕΙΣ

Ν. Τράκας, Ι. Ράπτης

1. (α) Υπολογίστε την ένταση του ηλεκτρικού πεδίου, σε απόσταση

a, κάθετα στο μέσον ευθύγραμμης γραμμικής κατανομής μήκους L
και γραμμικής πυκνότητας φορτίου λ, και μελετήστε τη
συμπεριφορά της για a<<L και για a>>L. Σχολιάστε.
(β) Φορτίο Q είναι μοιρασμένο ομοιόμορφα στις τέσσερις πλευρές
τετραγώνου πλευράς L. Να υπολογίσετε την ένταση του ηλεκτρικού
πεδίου, κατά μήκος του άξονα που είναι κάθετος στο επίπεδο του
τετραγώνου και περνά από το κέντρο του, σε απόσταση z από το
κέντρο του, και να μελετήσετε την οριακή συμπεριφορά όταν z>>L.
 
 dx 1 x 
   x 2  a 2 3/ 2 a 2  x 2  a 2 1/ 2 

 
ΑΠΑΝΤΗΣΗ

(α) Από δύο συμμετρικά, ως προς τη μεσοκάθετο, σημεία  x , με διαφορική έκταση

dx στο καθένα, έχουμε συνολικό πεδίο στο a , με κατακόρυφη συνιστώσα μόνο, ίση με
dq a  dx
dE  x ,dx   2cos  2 ,
4 0 r 2
 x 2
 a 2

1/ 2
4 0  x 2
 a 2

και με μηδενική οριζόντια συνιστώσα. Η συνολική ένταση προκύπτει ολοκληρώνοντας
L/2

2a 2a 1
L/2
dx x
E  
4 0 x 
2 3/ 2 4 0 a  x  a 2 1/ 2
2
0
2
a 2
0
Αντικαθιστώντας στα όρια και απλοποιώντας
2 L/2 L
E  E

4 0 a  L / 2 2  a 2
  
1/ 2 1/ 2
4 0 a  L / 2   a 2
2

(β) Το συνολικό ηλεκτρικό πεδίο στον άξονα του τετραγώνου σε απόσταση z από το κέντρο
του, είναι 4 φορές η κατακόρυφη συνιστώσα του πεδίου κάθε πλευράς
L z
E  4cos  , όπου a 2  z 2   L / 2  , και cos  
2

   
1/ 2 2 1/ 2
4 0 a  L / 2   a 2 z 2   L / 2
2

z L z L
E  E
z 
2 1/ 2
     2  L / 2 
1/ 2 1/ 2
  L / 2  0 a 2  L / 2   z 2  0 z 2   L / 2   z2
2 2 2 2

z L 4 L Q
z  L  E    E
z  0 z 4 0 z
2 2
4 0 z 2
2. Θεωρήστε μία συνάρτηση δυναμικού που δίνεται από τη σχέση
2 
a r 
2 3
r
V (r )  0 1  3    2    , όπου ρ0 και α θετικές σταθερές.
18 0  a  a  
(α) Υπολογίστε το ηλεκτρικό πεδίο Ε(r).
(β) Υπολογίστε την πυκνότητα φορτίου χώρου ρ(r) η οποία προκαλεί την ανωτέρω
συνάρτηση δυναμικού, (i) μέσω της διαφορικής μορφής του νόμου του Gauss, και (ii) μέσω
της ολοκληρωτικής μορφής του νόμου του Gauss όπως αυτή θα εφαρμοζόταν στην επιφάνεια
που περικλείει τον όγκο ενός σφαιρικού φλοιού ακτίνας r και πάχους dr, γνωρίζοντας την
έκφραση για την ένταση του ηλεκτρικού πεδίου, από το ερώτημα (α).

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

V  a2    r  r  0 a 2  r r2   r r
2 3

(α) E   rˆ  0   
3  2    ˆ
r  ˆ
r  a2
6  6 3
 E  rˆ o 1  
r 18 0 r   a   a   18 0  a  3 0  a 

(β-i) H πυκνότητα θα υπολογιστεί από τη σχέση:    02V , όπου η Laplacian εκφράζεται

σε σφαιρικές συντεταγμένες (με δεδομένη τη σφαιρική συμμετρία του δυναμικού),

1   2 V  1   2    0 a 2   r  
2 3
r
   0 V   0 2  r     r    0 2  r  1  3    2    
2

r r  r  r r  r   18 0  a  a   
1   2    0  r3  1   0  3 r4  0 1    3 r 4  
  r    0 r    2
     0 2         r   
a   3 r 2 r  
3r 2 r
r 2 r  r  18 0  a  r r  3 0  a 
0 1   r4    r  4r
 r     r     0
3
3  4 a     r   0 1  3 a 
3 r r 
2
a 3

(β-ii) Θα παράγουμε την πυκνότητα φορτίου μέσω της ολοκληρωτικής μορφής του νόμου του
Gauss όπως αυτή θα εφαρμοζόταν στην επιφάνεια που περικλείει τον όγκο ενός σφαιρικού
φλοιού ακτίνας r και πάχους dr, γνωρίζοντας την έκφραση για την ένταση του ηλεκτρικού
πεδίου, από το ερώτημα (α)

Επειδή ο σφαιρικός φλοιός έχει διαφορικό όγκο, 4 r 2 dr , η ολοκληρωτική μορφή του N.

Gauss γράφεται:
Q   S    r 
S E  dS   0 
0
4 r 2 dr , όπου η επιφάνεια S, που αποτελεί το σύνορο του

διαφορικού φλοιού, αποτελείται από δύο κλειστές σφαιρικές επιφάνειες, η μία με ακτίνα r
(και διάνυσμα dS  rdS ˆ ) και η άλλη με ακτίνα r+dr, (και διάνυσμα dS  rdS ˆ ) , άρα
 r 
4  r  dr  E  r  dr   4 r 2 E  r   4 r 2 dr
2

0
  r  dr   r  dr  2 0 r  r    r  2
 r 2   dr   2rdr 0
2
 3 0
1 
 a 
r 1   
3 0  a  0
r dr
    r  dr   2  r  r   r  2
 
2

r   dr   2rdr 0  r  dr    r 0 1   
2 2
r dr
3 0  a 
 3 0  a   0

Αναπτύσσουμε τα τετράγωνα  r  dr  και, θεωρώντας αμελητέα τα  dr  , έχουμε (μετά τις

2 2

αναγωγές όμοιων όρων)

 r 2  2rdr  30  r  dr  r a2rdr   r 2 30  r  ra     r 2dr    r   0 1  34 ar 

 2
  2
  r
0   0   0

3. Ένα αγώγιμο σφαιρικό συμπαγές κέλυφος πεπερασμένου πάχους (με εσωτερική ακτίνα R1
και εξωτερική R2 ), φέρει συνολικό φορτίο Q  0 και στο κέντρο του τοποθετούμε ένα
σημειακό φορτίο q  0 . Όταν αποκατασταθεί ηλεκτροστατική ισορροπία:
(α) Να προσδιορίσετε τα ηλεκτρικά φορτία σε όλες τις επιφάνειες (εσωτερική και εξωτερική
του σφαιρικού κελύφους) και να υπολογίσετε τις προκύπτουσες επιφανειακές (  ) ή
χωρικές (  ) πυκνότητες φορτίου.
(β) Να υπολογίσετε το ηλεκτρικό πεδίο στις περιοχές του χώρου 0  r  R1 , R1  r  R2 και
r  R2 .
(γ) Να υπολογίσετε το δυναμικό παντού.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

(α) Το πρόβλημα παρουσιάζει σφαιρική συμμετρία.

III
II Q Το σημειακό φορτίο q επάγει στην εσωτερική επιφάνεια
I ( r  R1 ) ένα επιφανειακό φορτίο (q)  q με επιφανειακή
-q q
πυκνότητα σ( R1 )  2
.
R1 R 4πR1
2
[Αυτό εξασφαλίζει το μηδενισμό του ηλεκτρικού πεδίου στο
συμπαγές τμήμα του φλοιού]
Λόγω της διατήρησης του συνολικού φορτίου στο φλοιό, στην εξωτερική του
επιφάνεια επάγεται συνολικό επιφανειακό φορτίο Q  q με σφαιρικά συμμετρική
Qq
επιφανειακή πυκνότητα σ( R2 )  . Σε όλο το σύστημα δεν υπάρχει χωρική πυκνότητα
4πR22
φορτίου.

(β) Το ηλεκτρικό πεδίο είναι, επίσης, σφαιρικά συμμετρικό και υπολογίζεται με το Νόμο του
Gauss ως εξής:

q
 
EI (r )  4πr 2  q  EI (r ) 
4πr 2
rˆ

EII (r )   4πr 2   0  EII (r )  0

Qq
 
EIII (r )  4πr 2  Q  q  EIII (r ) 
4πr 2
rˆ

(γ) Το σφαιρικά συμμετρικό δυναμικό υπολογίζεται με σημείο αναφοράς το άπειρο, όπου

V (r  )  0 , οπότε βρίσκουμε:
 Qq
V (r  R2 ) 
4πr
Qq
V ( R1  r  R2 ) 
4πR2

Qq q q
V (r  R1 )   
4πR2 4πR1 4π r

4. Σφαιρικός πυκνωτής αποτελείται από δύο ομόκεντρους λεπτότοιχους μεταλλικούς φλοιούς

με ακτίνες R1 και R2  3R1 , αντίστοιχα. Μεταξύ των δύο φλοιών υπάρχει διηλεκτρικό υλικό,
του οποίου η σχετική διηλεκτρική σταθερά είναι συνάρτηση της απόστασης r από το κέντρο
RR
συμμετρίας του συστήματος, σύμφωνα με την σχέση  r (r )  1  1 2 2 , ενώ τα φορτία των δύο
r
οπλισμών είναι, Q( R1 )  Q  0 , Q( R2 )  Q .
(α) Υπολογίστε την διηλεκτρική μετατόπιση, το ηλεκτρικό πεδίο και την πόλωση, στην
περιοχή του πυκνωτή, όπου αυτά τα μεγέθη έχουν μη μηδενική τιμή.
(β) Υπολογίστε τις επιφανειακές πυκνότητες (στα σύνορα του διηλεκτρικού),την χωρική
πυκνότητα (στον όγκο του διηλεκτρικού), και το συνολικό δέσμιο φορτίο.
(γ) Υπολογίστε την χωρητικότητα του συστήματος (ως πυκνωτή με διηλεκτρικό).
 
[Δίνεται: arctan 3   / 3 ]

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
R1R2 r 2  R1R2 RR
(α)  r (r )  1 
2
 2
    r 1  1 2 2
r r r
E 1 Q rˆ r 2
Q rˆ Q rˆ
E 0   2  E
 r  r 4 0 r r  R1R2 4 0 r 4 0  r 2  R1R2 
2 2

r 2  R1 R2 Q rˆ Q rˆ
D   E   r 0 E  0  D ,
r 2

4 0 r 2  R1 R2  4 r 2
R1 R2 Q rˆ RR Q rˆ
P  ( r  1) 0 E  0  2 1 2 ,
r 2

4 0 r  R1 R2
2
 
r  R1 R2 4 r
2

 Q R2 
 b ( R1 )   rˆ   P  R1    4 R 2 R  R 
 2 
(β)  b  nˆ  P   1 1

 ( R )    rˆ   P  R    Q R1 
 b 2 2
4 R22 R1  R2 

1  2 1   2 Q  QR R   2
    
R1 R2 1
b    P   r P    r    1 22 r  R1 R2
r r
2 r
r r 
2
 r 2
 R1 R2 
4 r 
2
 4 r r  

 
QR1 R2 
  2r    b 
2 QR1 R2  1
  r 2  R1 R2 
4 r 2  

2 r  r 2  R R 
2

 1 2 
 R2

Qb ,  Qb ,1  R1   Qb,2  R2   Qb,3  R1  r  R2   4 R12 b  R1   4 R22 b  R2    b 4 r 2 dr 

R1

 R  R2 
R
2
2rdr  R  R2 
r  R2

d r 2  R1 R2 
 Q 1   QR1 2 
R  Q 1   QR1 2 
R 
 R1  R2    R1  R2  
2 2
 R1 r  R1 R2
2
 r  R1 r  R1 R2
2

 R  R2  R1  R2
 Q 1   QR1 R2  Qb  0
 R1  R2  R1 R2  R1  R2 

(γ) Για τον υπολογισμό της χωρητικότητας, υπολογίζουμε τη διαφορά δυναμικού

R2
R2
Q rˆ  drˆ
R2
Q  r 
V    E  dr       arctan  
R1 4 0  r  R1 R2  4 0 R1 R2 
2
R1 R1 R2 
R1

Q  R2 R1  Q    Q
  arctan  arctan        V 
4 0 R1 R2  R1 R2  4 0 R1 R2  3 6  24 0 R1 4 3
Q
Άρα, η χωρητικότητα είναι C   24 0 R1 4 3
V

5. Τέσσερις όμοιες μεγάλες παράλληλες μεταλλικές επιφάνειες απέχουν,

1
ανά δύο, απόσταση d (όπως στο σχήμα). Συνδέουμε τις δύο εξωτερικές d
V=V0
(1 και 4) με λεπτό μεταλλικό σύρμα αμελητέας χωρητικότητας, και τις d 2
δύο εσωτερικές με δυναμικά V = 0 (την 3 ) και V = V0  0 (την 2). d 3 V=0
Υπολογίστε 4
(α) το ηλεκτρικό πεδίο στους χώρους μεταξύ των πλακών,
(β) τη συνολική επιφανειακή πυκνότητα φορτίου κάθε μιας πλάκας.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Ορίζουμε ως άξονα x , τον άξονα τον κάθετο στις μεταλλικές επιφάνειες και, υποθέτοντας
αμελητέα τα φαινόμενα των άκρων, θεωρούμε ότι η συνάρτηση του δυναμικού είναι
συνάρτηση μόνο της μεταβλητής x .
Άρα, σε κάθε περιοχή (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ), έχουμε:
 2VI
 0  VI  α  βx
x =3d
4
1  x 2

d
III
 2VII
x =2d
3 V=V0  0  VII  γ  δx
d
II 2 x 2
 2VIII
x =d
2

dI 3 V=0
 0  VIII  ε  ζx
x =0
1
4 x 2
Εφαρμόζουμε τις συνοριακές συνθήκες, σύμφωνα με
τα δεδομένα του προβλήματος, θεωρώντας ότι το κοινό δυναμικό V ( x  0)  V ( x  3d )  V1 ,
V
οπότε : α  V1 , β 1 ,
d
V
γ  V0 , δ 0
d
 (V1  V0 )
ε  3V0  2V1 , ζ 
d
Λαμβάνοντας υπόψη την φορά υπολογισμού της παραγώγου για την επιφανειακή πυκνότητα
V
φορτίου σ  ε 0 , έχουμε, για κάθε πλευρά των επιφανειών :
x
σ I ( x  0)  β, σ II ( x  d )  δ, σ III ( x  2d )  ζ,
σ I ( x  d )  β, σ II ( x  2d )  δ, σ III ( x  3d )  ζ,
Αν υποθέσουμε ότι το κοινό δυναμικό των επιπέδων 1 και 4 έχει εξασφαλισθεί με
αναδιανομή ενός μηδενικού συνολικού φορτίου (αφού δεν αναφέρεται φορτίο για τα
αντίστοιχα επίπεδα):
V
σ I ( x  0)  σ III ( x  3d )  β  ζ  V1  0
2
Τελικά, τα δυναμικά, κατά περιοχή, είναι:
V  x  x  x 
VI  0 1   , VII  V0  1   , VIII  2V0 1  
2 d  d  4d 

6. Σφαιρικός μεταλλικός φλοιός εσωτερικής ακτίνας R1 και εξωτερικής R2, R2

φέρει συνολικό φορτίο Q. Στο εσωτερικό του φλοιού και ομόκεντρα ως
προς αυτόν στηρίζεται μηχανικά, (χωρίς να βρίσκεται σε ηλεκτρική επαφή R1
I

με τα τοιχώματα του φλοιού) συμπαγής αγώγιμη σφαίρα ακτίνας R0 < R1, η

R0
οποία φέρει συνολικό φορτίο q.
(α) Υπολογίστε την ηλεκτροστατική ενέργεια του συστήματος.
(β) Συνδέουμε ηλεκτρικά τη σφαίρα με το φλοιό, μέσω λεπτού αγώγιμου
σύρματος, με ασήμαντη χωρητικότητα ως προς το υπόλοιπο σύστημα. Υποθέστε, ότι
μετά την αποκατάσταση ηλεκτροστατικής ισορροπίας το φορτίο της εσωτερικής σφαίρας
είναι q΄, και υπολογίστε την ηλεκτροστατική ενέργεια του συστήματος στη νέα
κατάσταση.
(γ) Δείξετε με ενεργειακά επιχειρήματα ποια θα είναι η τελική κατανομή του συνολικού
φορτίου στα δύο σώματα.
Q+q ΑΠΑΝΤΗΣΗ
R2

I (α) Για τον μηδενισμό του ηλεκτρικού πεδίου στο εσωτερικό του
R1 q -q
φλοιού , η κατανομή φορτίων στις σφαιρικές επιφάνειες ακτίνων R0,
R0
R1, και R2, είναι q, -q, και Q+q, αντίστοιχα. Τα πεδία, επομένως είναι:
qrˆ (Q  q)rˆ
EI ( R0  r  R1 )  (1) , και EII (r  R2 ) 
(2)
4 0 r 2
4 0 r 2
οπότε, η ηλεκτροστατική ενέργεια, υπολογίζεται ολοκληρώνοντας την αντίστοιχη πυκνότητα:
 R1 1



 R0

W  0  EI2 d 3r  EII2 d 3r  (3)
2 
R2



Q+q (β) Αν υποθέσουμε ότι, κατά την σύνδεση των δύο αγωγών με λεπτό
R2
αγώγιμο σύρμα, είναι δυνατόν να έχουμε ηλεκτροστατική κατάσταση
I
R1 q΄ -q΄ με φορτίο q΄ στη σφαίρα, τότε, για να έχουμε μηδενισμό του πεδίου στο
R0
εσωτερικό του φλοιού, θα πρέπει να έχουμε φορτίο –q΄ στην εσωτερική επιφάνεια του
φλοιού, οπότε, λόγω της διατήρησης του φορτίου στο συνολικό πλέον (λόγω της σύνδεσης με
το σύρμα) σύστημα, το φορτίο της εξωτερικής επιφάνειας του φλοιού πρέπει να είναι Q+q.
Επομένως, τα ηλεκτρικά πεδία, στην νέα κατάσταση, θα είναι :
qrˆ (Q  q)rˆ
EI ( R0  r  R1 )  (4) , και EII (r  R2 )   EII (r  R2 ) (5)
4 0 r 2 4 0 r 2
οπότε, η ηλεκτροστατική ενέργεια, υπολογίζεται ολοκληρώνοντας την αντίστοιχη πυκνότητα:
 R1 1



 R0

W   0  EI2 d 3r  EII2 d 3r  (6)
2 
R2



(γ) Επειδή EII (r  R2 )  EII (r  R2 ) (5) , το δεύτερο ολοκλήρωμα της ηλεκτροστατικής

ενέργειας παραμένει ίδιο για τις περιπτώσεις (α) και (β), επομένως, η W΄ ελαχιστοποιείται
όταν μηδενιστεί το πρώτο (πάντα θετικό) ολοκλήρωμα, δηλ., όταν q  0 .

7. Μια συμπαγής αγώγιμη σφαίρα ακτίνας a έχει θετικό φορτίο 3Q. Η

σφαίρα περικλείεται από χωρική κατανομή φορτίου που έχει σταθερή
πυκνότητα στο εσωτερικό ενός, ομόκεντρου ως προς αυτήν, σφαιρικού
φλοιού εσωτερικής ακτίνας b και εξωτερικής c, και συνολικό φορτίο –Q.
(α) Να υπολογίσετε την ένταση του ηλεκτρικού πεδίου ως συνάρτηση της
απόστασης από το κέντρο της αγώγιμης σφαίρας.
(β) Να κάνετε τη γραφική παράσταση του ηλεκτρικού πεδίου ως
συνάρτηση της απόστασης από το κέντρο της αγώγιμης σφαίρας.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

(α)
r  a, εσωτερικό αγωγού  EI (r  a)  0

3Q
ar b σφαιρική συμμετρία  EII (a  r  b)  rˆ
4πε 0 r 2
br c σφαιρική συμμετρία
B
1  r 3  b3 
 EIII (b  r  c)   3Q  Q  rˆ
4πε 0 r 2  c 3  b3 

r c σφαιρική συμμετρία
2Q
 EIV (r  c)  rˆ
4πε 0 r 2

r
a b c
8. Δύο ομόκεντροι μεταλλικοί σφαιρικοί φλοιοί ακτίνων R1 και R2  R1 φέρουν φορτία Q1
και Q2 (Q2  0).
(α) Υπολογίστε το δυναμικό παντού στο χώρο.
(β) Δείξτε ότι, αν οι δύο φλοιοί ενωθούν με ένα αγώγιμο σύρμα θα έχουμε μεταφορά
φορτίων από τον εσωτερικό στον εξωτερικό.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Συνδυάζοντας σφαιρική συμμετρία και Ν. του Gauss

(α) r  R1 , E (r  R1 )  0

Q1
R1  r  R2 , E ( R1  r  R2 )  rˆ
4πε 0 r 2

Q1  Q2
r  R2 , E ( R1  r  R1 ) 
rˆ
4πε 0 r 2
(β) Η συνολική Ηλεκτροστατική ενέργεια του συστήματος είναι

R2 R3

 
2 2
ε 0  Q1  3 ε 0  Q1  Q2  3
WE    d r   d r
2  4πε 0 r 2  2  4πε 0 r 2 
R1 R2

Παρατηρούμε ότι ο δεύτερος όρος παραμένει ίδιος, ανεξάρτητα από την τιμή του
εσωτερικού φορτίου, οπότε η συνολική ενέργεια WE ελαχιστοποιείται με τον μηδενισμό του
εσωτερικού φορτίου και, επομένως, με την μεταφορά του στον εξωτερικό φλοιό (λόγω
διατήρησης του φορτίου.

9. Μια συμπαγής μεταλλική (αγώγιμη) σφαίρα ακτίνας R0, που φέρει φορτίο Q, περιβάλλεται
από ένα παχύ ομόκεντρο μεταλλικό (αγώγιμο) συμπαγές κέλυφος εσωτερικής ακτίνας R1
και εξωτερικής ακτίνας R2, ( R0  R1  R2 ) , το οποίο διατηρείται σε σταθερό δυναμικό
V0.
(α) Βρείτε το ηλεκτρικό πεδίο στους χώρους Ι(0 < r < R0), II(R0 < r < R1), III(R1 < r < R2),
IV(r > R2).
(β) Βρείτε το δυναμικό παντού.
(γ) Βρείτε τις επιφανειακές πυκνότητες φορτίου στις σφαιρικές επιφάνειες ακτίνων R0, R1
και R2.
(δ) Βρείτε την ηλεκτροστατική ενέργεια του συστήματος.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Συνδυάζοντας σφαιρική συμμετρία και Ν. του Gauss

(α) 0  r  R0 E (0  r  R0 )  0
 Q
R0  r  R1 , E ( R0  r  R1 )  rˆ
4πε 0 r 2
R1  r  R2 , E ( R1  r  R2 )  0
VR
r  R2 , E (r  R2 )  0 2 2 rˆ
r
Το τελευταίο αποτέλεσμα προκύπτει με βάση το θεώρημα μοναδικότητας, την σφαιρική
C
συμμετρία σε συνδυασμό με το Ν Gauss, οπότε V (r  R2 )  , και την οριακή συνθήκη,
r
V (r  R2 )  V0  C  VR2 .

(β) Για τον υπολογισμό του δυναμικού, ξεκινάμε από έξω προς τα μέσα
VR
r  R2 , V (r  R2 )  0 2 rˆ
r
R1  r  R2 , V ( R1  r  R2 )  V0
Q
R0  r  R1 , V ( R0  r  R1 )   V0
4πε 0 r
Q
0  r  R0 V (0  r  R0 )   V0
4πε 0 R0

(γ) Για τις επιφανειακές πυκνότητες φορτίου στις σφαιρικές επιφάνειες ακτίνων R0, R1 και
R2.
Q
σ1 (r  R0 ) 
4πR02
Q
σ 2 (r  R1 ) 
4πR12

Q0
Για την εξωτερική επιφάνεια το φορτίο Q0 είναι τέτοιο ώστε  V0  Q0  4πε 0 R2V0 ,
4πε 0 R2
άρα
Q0 V
σ3 (r  R2 )  2
 ε0 0
4πR1 R2

(δ) Για την ηλεκτροστατική ενέργεια του συστήματος.

 1  Q
1   Q2
WE  i i 
QV Q   V0   QV0  Q0V0    2πε 0 R2V02
2 2   4πε 0 R0   8πε 0 R0
i

10. Ηλεκτρικό φορτίο είναι κατανεμημένο στον όγκο σφαίρας κέντρου Ο και
ακτίνας R1, με σταθερή πυκνότητα ρ. Η κατανομή περιβάλλεται από συμπαγή
μεταλλικό σφαιρικό φλοιό ακτίνων R1 και R2 > R1, το συνολικό φορτίο του
οποίου είναι μηδέν. Θεωρήστε τα σημεία Α, Β, Γ, όπου ΟΓR1, R1OBR2,
OAR2. Να υπολογίσετε
(α) τις πυκνότητες ηλεκτρικού φορτίου στις επιφάνειες του μεταλλικού φλοιού.
(β) το ηλεκτρικό πεδίο στα σημεία Α, Β, Γ.
(γ) τα δυναμικά, ως προς το άπειρο, των σημείων Α, Β, Γ,
(δ) την ηλεκτρική δυναμική ενέργεια U του συστήματος.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

(α) Επειδή στο εσωτερικό του φλοιού το ηλεκτρικό πεδίο πρέπει να είναι μηδέν, από το νόμο
του Gauss συνάγεται ότι για κάθε σφαιρική επιφάνεια ομόκεντρη με το φλοιό, και με ακτίνα
μεταξύ των R1 < r < R2, το περικλειόμενο φορτίο πρέπει να είναι μηδέν. Επομένως, στην
εσωτερική επιφάνεια του σφαιρικού φλοιού επάγεται, ηλεκτροστατικά, φορτίο ίσο και
αντίθετο με το συνολικό φορτίο της χωρικής κατανομής, οπότε
 4 3 
  πR1 ρ  R1ρ
Q( R1 )   πR13ρ  σ( R1 )   3
4
2  σ( R1 )  
3 4πR1 3
Επειδή το συνολικό φορτίο του φλοιού είναι μηδέν, η εξωτερική επιφάνεια φέρει φορτίο ίσο
και αντίθετο με εκείνο της εσωτερικής
4 3 
 πR1 ρ  R13ρ
Q( R2 )  πR1 ρ  σ( R2 )   3
4 3
 σ( R ) 
3 4πR22 2
3R22

(β) Από το νόμο του Gauss, σε συνδυασμό με την σφαιρική συμμετρία, έχουμε:
ρr
E (r  R1 )  , E ( R1  r  R2 )  0 ,
3ε 0

E (r  R ) 
 4πR ρ / 3 rˆ 
3
1 R13ρ
rˆ
2
4πε 0 r 2 3ε 0 r 2

(γ) Για τον υπολογισμό του δυναμικού, ξεκινάμε από το άπειρο, ολοκληρώνοντας
  

  
R3ρ dr R13ρ  1 1 
dV   E  dr  dV   E  dr  0  V (r  R2 )   1     
3ε 0 r2 3ε 0   r 
r  R2 r  R2 r  R2

R13ρ  1 
και τελικά :   V (r  R2 ) 
3ε 0  r 
Λόγω συνέχειας του δυναμικού στο r  R2 , και σταθερότητάς του στην περιοχή
 R1  r  R2  ,
R13ρ
V ( R1  r  R2 ) 
3ε 0 R2
Για την περιοχή  0  r  R1  ολοκληρώνουμε το αντίστοιχο ηλεκτρικό πεδίο

R1 R1 R1

  
Rρ 3
ρ ρ  R12  r 2 
dV   E  dr  dV   E  dr  1
 V (r  R1 )   rdr    
3ε 0 R2 3ε 0 3ε 0  2 
r  R1 r  R1 r  R1
 ρ  R12  r 2  R13ρ
V (r  R1 )   
3ε 0  2  3ε 0 R2
ρ  R12  R13ρ ρR12  1 R1 
Στο κέντρο (r=0) έχουμε: V (r  0)        
3ε 0  2  3ε 0 R2 3ε 0  2 R2 

(δ) Η ηλεκτρική δυναμική ενέργεια U υπολογίζεται ολοκληρώνοντας την πυκνότητα

ηλεκτροστατικής
 R1 

  
2 2
ε0 2 3 ε  ρr  ε0  R13ρ  4ρ 2 R15
ενέργειας: U E d r 0  
 4πr dr 
2
2
 2  
4πr 2
dr  
2 2  3ε 0   3ε 0 r  5ε 0
0 o R2

11. Θεωρήστε δύο ομόκεντρους λεπτότοιχους αγώγιμους σφαιρικούς φλοιούς, με ακτίνες a

και b αντίστοιχα (b  a). Αν ο εσωτερικός φλοιός φέρει φορτίο Q1 και ο εξωτερικός Q2,
βρείτε το δυναμικό ως συνάρτηση της απόστασης r από το κέντρο του συστήματος
[V( r   ) = 0]. Βρείτε το Q2, συναρτήσει των Q1, a και b, έτσι ώστε το δυναμικό του
εσωτερικού φλοιού να είναι μηδέν. Σε αυτή την περίπτωση, σχεδιάστε πρόχειρα το V(r).

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Αν ορίσουμε τρεις περιοχές: I : (0  r  a) , II : (a  r  b) , III : (b  r )

Έξω από τις σφαιρικά συμμετρικές κατανομές τα φορτία φαίνονται ως σημειακά.

Μέσα σε σφαιρικούς φλοιούς, με σφαιρικά συμμετρική επιφανειακή κατανομή φορτίου, το
ηλεκτρικό πεδίο είναι μηδέν, επομένως το δυναμικό έχει σταθερή τιμή και ίση με τιμή του
στην επιφάνεια.

Με βάση τα παραπάνω και την αρχή της επαλληλίας:

Q1  Q2
Στην περιοχή III : VIII 
4πε 0 r
Q1 Q1  Q2
Στην περιοχή II : VII 
4πε 0 r 4πε 0b
Q1 Q  Q2
Στην περιοχή I : VI   1
4πε 0 a 4πε 0b

Q1 Q  Q2
Προκειμένου να έχουμε μηδενικό δυναμικό στον εσωτερικό φλοιό VI   1 0
4πε 0 a 4πε 0b
 b
Οπότε Q2  Q1 1  
 a
12. (Ι) Αφόρτιστη μεταλλική σφαίρα ακτίνας R0 έχει παράκεντρη
σφαιρική κοιλότητα ακτίνας R, και είναι γειωμένη (συνδεδεμένη με R
δυναμικό μηδέν). Στο εσωτερικό της κοιλότητας και ομόκεντρα ως προς
2a
αυτήν, τοποθετείται μικρή μεταλλική σφαίρα ακτίνας a και συνολικού
φορτίου Q. Να υπολογιστούν: (Ια) η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου
παντού, (Ιβ) η ηλεκτροστατική ενέργεια του συστήματος. R0
Μετακινούμε λίγο την μικρή σφαίρα (ακτίνας a) από το κέντρο της
κοιλότητας και περιμένουμε να αποκατασταθεί μόνιμη κατάσταση. Να
υπολογιστούν: (Ιγ) η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου παντού, (Ιδ) η ηλεκτροστατική ενέργεια
του συστήματος.
(ΙΙ) Το ίδιο σύστημα έχει αποσυνδεθεί από την γείωση. Να απαντηθούν τα ερωτήματα
(ΙΙα), (ΙΙβ), (ΙΙγ), (ΙΙδ), κατ’ αντιστοιχία των ερωτημάτων (Ια), (Ιβ), (Ιγ), (Ιδ).

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Απαντάμε πρώτα το ερώτημα ΙΙ, ως πλέον σύνθετο.

ΙΙ) Για ευκολία στην περιγραφή των μεγεθών, χρησιμοποιούμε ως μεταβλητή την ακτίνα
r ,  0  r  R0  , για τα μεγέθη που αφορούν την μεγάλη σφαίρα, και την μεταβλητή
r ,  0  r  R  , για τα μεγέθη που αφορούν την κοιλότητα και την μικρή σφαίρα.
ΙIα) E (0  r   a)  0 , (εσωτερικό αγωγού, σε ηλεκτροστατική ισορροπία)
Q rˆ
E (a  r   R)  , (Ν. Gauss και σφαιρική συμμετρία)
4πε 0 r 2
E (0  r  R0 )  0 , (εσωτερικό αγωγού, σε ηλεκτροστατική ισορροπία)
Q rˆ
E ( R0  r  )  , (Ν. Gauss και σφαιρική συμμετρία των συνοριακών
4πε 0 r 2
συνθηκών)
ΙΙβ) Για την ηλεκτροστατική ενέργεια του συστήματος, μπορούμε, είτε
(i) να ολοκληρώσουμε την πυκνότητα ηλεκτροστατικής ενέργειας ε 0 E 2 / 2 ,  
παντού όπου υπάρχει ηλεκτρικό πεδίο


1
(ii) να αθροίσουμε όλες τις συνεισφορές U  1 i , δεδομένου ότι φορτία
QV
2 i
υπάρχουν σε επιφάνειες σταθερού δυναμικού (στα σύνορα των αγωγών)
R  

 
2 2
ε 0   Q rˆ   Q rˆ  
(i) U   2 
(4πr  dr )  
2
2 
(4πr dr )  
2

2   4πε 0 r    4πε 0 r  
a R0 
R  

 
Q 2  dr  dr  Q 2  1 1   1 1   Q 2  1 1 1 
                 
8πε 0  r 2 r 2  8πε 0  R a    R0   8πε 0  R0 R a 
a R0 


1
(ii) Για τον υπολογισμό του U 1 i πρέπει να υπολογίσουμε τα δυναμικά σε
QV
2 i
όλες τις επιφάνειες που υπάρχουν φορτία. Ξεκινώντας από το άπειρο, έχουμε:
 Q Q
V (r  R0 )   V (r  R0 )  και, λόγω του αγωγού:
4πε 0 r 4πε 0 R0
Q
V (r  R) 
4πε 0 R0
R R R
Qdr Q  1 1
 dV    E  dr   
r  a r  a r  a
4πε 0 r 2
 V ( R)  V (r )     
4πε 0  R r  
Q Q  1 1 Q  1 1 1 Q  1 1 1
 V (r )         V (r )       V (a )     
4πε 0 R0 4πε 0  R r  4πε 0  R0 R r   4πε 0  R0 R a 

Q  1 1 1 Q2  1 1 1 

1 Q
U QV1 i     Q   Q  Q      
2 i 8πε 0  R0 R a  8πε 0 R0 8πε 0  R0 R a 
ΙΙγ-δ) Όσο η μικρή σφαίρα βρίσκεται στο κέντρο της κοιλότητας, υπάρχει ασταθής στατική
ισορροπία. Αν μετακινηθεί λίγο η μικρή σφαίρα, τότε διαταράσσεται η σφαιρική συμμετρία
φορτίου στην εσωτερική επιφάνεια της κοιλότητας και το ασύμμετρα επαγόμενο φορτίο έλκει
τη σφαίρα προς το μέρος του και τα δύο φορτία +Q και –Q αλληλοαναιρούνται, οπότε
παραμένει μόνο το εξωτερικό φορτίο και το αντίστοιχο πεδίο
Q rˆ Q2  1 1 1 

1
E ( R0  r  )  , U  QV
1 i     
4πε 0 r 2 2 i 8πε 0  R0 R a 

(Ι) Στην περίπτωση Ι, πριν τη διαταραχή υπάρχει πεδίο μόνο στην κοιλότητα, μετά την
διαταραχή το πεδίο είναι μηδενικό παντού.

(Ια) Το πεδίο στην κοιλότητα (πριν τη διαταραχή)

Q rˆ
E (a  r   R)  , (Ν. Gauss και σφαιρική συμμετρία)
4πε 0 r 2
Το πεδίο σε όλο τον άλλο χώρο είναι μηδέν, λόγω του επαγόμενου –Q στη σφαιρική
επιφάνεια ακτινας R, το ίδιο αποτέλεσμα ισχύει, σε όλο τον άλλο χώρο  r   R  εκτός της
κοιλότητας, και για το δυναμικό. Μέσα στην κοιλότητα, το δυναμικό προκύπτει από την αρχή
της επαλληλίας, εσωτερικό–φλοιού–(+Q) και εjωτερικό–φλοιού–(-Q)
Q Q  Q 1 1 
V  a  r  R     V  r   a      , V  R   0 .
4 0 R 4 0 r   4 0  a R  
Η ηλεκτροστατική ενέργεια
2
0 R
Q 1 1 Q2  1 1 
U  4 r 4 r 2 dr   Q  a V  a   Q  R V  R    Q  a V  a     
2 a 0
2
2 2 8 0  a R 

13. (α) Σφαιρικός πυκνωτής αποτελείται από δύο ομόκεντρους μεταλλικούς σφαιρικούς
φλοιούς ακτίνων R1 και R2 , αντίστοιχα ( R1  R2 ) . Ο εσωτερικός φλοιός έχει θετικό φορτίο
Q , και ο εξωτερικός φορτίο Q . Στο χώρο μεταξύ των δύο φλοιών τοποθετείται γραμμικό
διηλεκτρικό υλικό με σχετική διηλεκτρική σταθερά  r , ενώ τα φορτία των δύο φλοιών
παραμένουν τα ίδια. Να υπολογιστούν (α) το ηλεκτρικό πεδίο μεταξύ των φλοιών, (β) η
πόλωση του διηλεκτρικού, (γ) τα δέσμια φορτία (χώρου και επιφάνειας) στο διηλεκτρικό και
το συνολικό δέσμιο φορτίο, (δ) η διαφορά δυναμικού μεταξύ των φλοιών, και (ε) η
χωρητικότητα του συστήματος

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Q
(α) E  E0 /  r 
4 0 r r 2

(β) P   0 E   0   r  1 E   0  r  1
Qrˆ
 P
 r  1 Qrˆ
4 0 r r 2 r 4 r r 2
   r  1 Qrˆ    1 Q    rˆ  
b    P     2 
 r
  r 4 r r   r 4 r  r 2 
(γ)

 r  1 Q  rˆ 
 2    r
  1 Q 1   r 2 1   0
 r 4 r  r   r 4 r r 2 r  r 2 
  1 Qrˆ  rˆ
 b  P  nˆ   b  r  R1   P   rˆ   r  
 r 4 r R12

 b  
 r  1 Qrˆ
r 4 r R12

 b  P  nˆ   b  r  R2   P     rˆ  
 r  1 Qrˆ
   rˆ 
r 4 r R22

 b  
 r  1 Qrˆ
r 4 r R22

Qb,  4 R12 b  R1   4 R22 b  R2   0

Q  1 1 
R
 1
R1
 dr   Q
2
R2 R2 Q
(δ) V2  V1    E  dr    E (r )dr    2  r    4   R  R 

R1 R1 4 0 r R1 r 4 0 r   R1 0 r  1 2 

(ε) Η χωρητικότητα του πυκνωτή,

Q RR
C  4 0 r 1 2   r C0 .
V R2  R1
14. Σφαιρικός πυκνωτής αποτελείται από δύο ομόκεντρους λεπτότοιχους σφαιρικούς φλοιούς
με ακτίνες R1  R και R2  2R .
(α) Υπολογίστε την χωρητικότητα του συστήματος.
(β) Γεμίζουμε με διηλεκτρικό υλικό, σχετικής διηλεκτρικής σταθεράς  r , τον φλοιό
πεπερασμένου πάχους  R  r  1.5R  . Να υπολογίσετε τα μεγέθη E  E  r  , D  D  r  ,
παντού στο εσωτερικό του πυκνωτή και την πόλωση, P  P  r  (στην περιοχή του
διηλεκτρικού).
(γ) Να υπολογίσετε την χωρητικότητα του νέου συστήματος

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

(α) Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει φορτίο Q στον εσωτερικό φλοιό και Q στον εξωτερικό
Q
φλοιό, λόγω της σφαιρικής συμμετρίας, το ηλεκτρικό πεδίο είναι E rˆ
4 0 r 2
Η διαφορά δυναμικού μεταξύ των δύο φλοιών είναι
Q 1 1   RR 
R2 R2
Q dr Q
V    E  dr  r  V 
   C   4 0  2 1 
R1
4 0 R1 2
4 0  R1 R2  V  R2  R1 
Αντικαθιστώντας τις τιμές των ακτίνων C  8 0 R

(β) Ορίζουμε τις περιοχές I :  R  r  1.5R  , II : 1.5R  r  2R  , και με βάση τη σχέση των
πεδίων D   E , P  ( r  1) 0E ,    r  0  K 0  , και τον νόμο του Gauss για διηλεκτρικά
Q 1 Q 1 Q
S D  dS  Q free , έχουμε DI  DII  4 r 2 , EI   r 0 4 r 2 , EII   0 4 r 2 .
1 Q (  1) Q
Επίσης: PI  ( r  1) 0 EI  ( r  1) 0  r , PII  0
 r  o 4 r 2
 r 4 r 2

(γ) Για την χωρητικότητα του νέου συστήματος, ολοκληρώνουμε το ηλεκτρικό πεδίο
Q  1 1 Q 24 0 r R
1.5 R 2R
V    EI  dr   EII  dr     C  
R 1.5 R
12 0 R   r 2  V r  2

15. Φορτίο Q είναι μοιρασμένο ομοιόμορφα σε σφαιρικό όγκο ακτίνας R. Ο όγκος αυτός
περιβάλλεται από ομόκεντρο συμπαγές αγώγιμο κέλυφος με εσωτερική ακτίνα 2R και
εξωτερική ακτίνα 3R, του οποίου το συνολικό φορτίο είναι μηδενικό.
(α) Υπολογίστε τις εντάσεις του ηλεκτρικού πεδίου
3R EI  0  r  R  , EII  R  r  2R  , EIII  2R  r  3R  ,
EIV  3R  r    και τις επαγόμενες επιφανειακές πυκνότητες
2R
ελεύθερων φορτίων 1 f  r  2 R  και  2 f  r  3R 
I
R II (β) Με δυναμικό αναφοράς V  r     0 , υπολογίστε τις
III IV συναρτήσεις δυναμικού VIV  3R  r    , VIII  2R  r  3R  ,
VII  R  r  2R  VI  0  r  R  .
  3R  r    , VIV  3R  r    όταν η εξωτερική επιφάνεια
(γ) Υπολογίστε τα μεγέθη EIV
 r  3R 
του αγώγιμου κελύφους συνδεθεί ηλεκτρικά με τη Γη V  0  .
(δ) Όταν το σύστημα βρίσκεται στην κατάσταση που περιγράφεται στο ερώτημα-γ, γεμίζουμε
τον χώρο ΙΙ  R  r  2 R  με γραμμικό διηλεκτρικό υλικό, σχετικής διηλεκτρικής σταθεράς
 r και ζητούμε να υπολογιστεί το νέο ηλεκτρικό πεδίο EII  R  r  2R  , η πόλωση
P  R  r  2R  του υλικού, οι επιφανειακές και χωρικές πυκνότητες δέσμιων φορτίων όπου
αυτά υπάρχουν, [ 1b  r  R  ,  2b  r  2 R  , b  R  r  2R  ] και το συνολικό δέσμιο φορτίο.
 
  rˆ / r 2  0
 

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Q r3 Qr
(α) 4 r 2 EI   EI 
0 R 3
4 0 R3
Q Q
4 r 2 EII   EII 
0 4 0 r 2
4 r 2 EIII  0  EIII  0 , λόγω της 1 f  r  2R   Q / 4 (2R)2
Q Q
4 r 2 EIV   EIV  , και  2 f  r  3R   Q / 4 (3R)2
0 4 0 r 2
Q Q
(β) VIV  , VIII  VIV (r  3R) 
4 0 r 4 0 3R
Q Q Q
VII   
4 0 r 4 0 (2 R) 4 0 (3R)
R R
Q rdr
d IV   EI  dr   dVI   EI  dr
r
 
r
4 0 R3
Q  R2  r 2 
d IV   EI  dr  VI ( R)  VI (r )    
4 0 R3  2 
Q  1 1 Q 5
όπου VI  R   VII  R    1   
4 0 R  2 3  4 0 R 6
Q 5 Q  R2  r 2 
και τελικά VI (r )    
4 0 R 6 4 0 R3  2 
(γ)   3R  r     0 , VIV  3R  r     0
EIV

(δ) P   0 EII   0
EII
  r  1  0
Q rˆ
P
 r  1 Q rˆ
r 4 0 r r 2
4 r r2
   r  1 Q rˆ    1 Q ,
 1b  r  R   P  nˆ   2
  r    1b  r  R    r
 4 r r  r  R 4 r R 2
   r  1 Q rˆ    1 Q ,
 2b  r  2 R   P  nˆ   2
   r    2b  r  2 R    r
 4 r r  r 2 R 4 r  2 R 
2
    r  1 Q rˆ    1 Q    rˆ   0
b  R  r  2 R     P     2 
 r  2
 4 r r  4 r r 

Q  4 R 21b  4  2R   2b  0
2

29. «Σωληνοειδές» πηνίο πολύ μεγάλου μήκους, έχει σταθερή διατομή η οποία όμως δεν
είναι κύκλος αλλά ένα αυθαίρετο κλειστό επίπεδο σχήμα, κάθετο στον άξονα-z. Η πυκνότητα
σπειρών του πηνίου είναι n και διαρρέεται από ρέυμα έντασης Ι. (α) Δικαιολογήστε γιατί το
πεδίο εξωτερικά είναι μηδέν και εσωτερικά ομοιογενές
z και υπολογίστε την τιμή του. (β) Επίπεδο αγώγιμο
φύλλο μηδενικού πάχους εκτείνεται πάνω σε όλο το
J1  J 0 2 επίπεδο (xy) και διαρρέεται από ρεύμα επιφανειακής
J  xJ
ˆ 0 y J  xJ
ˆ 0 x πυκνότητας J  xJˆ 0 . Σε κάποιο σημείο, το αγώγιμο
φύλλο διχάζεται (κατά μήκος ευθείας παράλληλης
J2  J0 2 στον άξονα-y) σε δύο φύλλα κάθε ένα από τα οποία
φέρει τη μισή επιφανειακή πυκνότητα ρεύματος, και τα
οποία, αφού σχηματίσουν «δακτυλιοειδή» κοιλότητα με τοιχώματα παράλληλα στον άξονα-y,
επανα-συγκολλούνται και συνεχίζουν όπως πριν διχαστούν (βλ. σχήμα). Να σκεφτείτε την
δοσμένη κατανομή ρεύματος ως επαλληλία κατάλληλων συνιστωσών, σε συνδυασμό και με
το συμπέρασμα του ερωτήματος (α), και να υπολογίσετε την ένταση του μαγνητικού πεδίου
παντού.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
(α) Μπορουμε να θεωρήσουμε ότι «γεμίζουμε» το εσωτερικό του πηνίου
με πολλά παράλληλα σωληνοειδή πηνία με την ίδια πυκνότητα σπειρών
και το ίδιο ρεύμα το καθένα, αλλά κυκλικής διατομής και με κατάλληλες
Γ
B
διαμέτρους το καθένα (πεπερασμένες ή διαφορικές) έτσι ώστε όλη η
διατομή του μεγάλου σωληνοειδούς τυχαίας διατομής να είναι πλήρεις
Δ A
από τα σωληνοειδή κυκλικήε διατομής. Αν όλα διαρρέονται από την ίδια
Ι
φορά ρεύματος (π.χ., αριστερόστροφα, αλλά το ίδιο ισχύει και γαι την
δεξιόστροφη), σε όλα τα «εσωτερικά σημεία επαφής τα ρεύματα
αλληλοαναιρούνται κα παραμένει μονο το ρεύμα του εξωτερικού
σωληνοειδούς φλοιού. Όσον αφορά το μαγνητικό πεδίο γνωρίζουμε ότι, σε κάθε κυκλικής
διατομής σωληνοειδές μεγάλου μήκους, το πεδίο εσωτερικά ίναι ομοιογενές και ίσο με
B  zˆ0 nI , ενώ εξωτερικά είναι μηδενικό. Άρα το ίδιο ισχύει και για την επαλληλία τους.
Διαφορετικά: Επειδή υπάρχει συμμετρία μετατόπισης παράλληλα στον άξονα του πηνίου, με
επιχειρήματα ανάλογα εκείνων που εφαρμόστηκαν στο κυλινδρικό πηνίο, δείχνουμε ότι το
μαγνητικό πεδίο εκτός είναι μηδέν, και μέσα είναι ομοιογενές και ίσο με B  zˆ0 nI .
Η απόδειξη γίνεται εφαρμόζοντας του Ν.Ampere κατά μήκος της διαδρομής ΑΒΓΔΑ,
όπου   ẑ και    ẑ , και μετατοπίζοντας τους κλάδους ΑΒ και ΓΔ
παράλληλα στον εαυτό τους, τον μεν ΑΒ σε διαφορετικές περιοχές του εσωτερικού, τον δε
ΓΔ σε πολύ μεγάλες αποστάσεις από το πηνίο.
 J1  J 0 2
(β) Αθροίζουμε τα ρεύματα του διπλανού σχήματος και
παίρνουμε ως αποτέλεσμα το ρεύμα του ερωτήματος (β)
J  xJˆ 0 J  xJ
ˆ 0 στην εκφώνηση.
Εφαρμόζουμε την αρχή της επαλληλίας και στα αντίστοιχα
J2  J0 2 πεδία.
Τα πεδία που προκύπτουν απο τα επιφανειακά ρεύματα
 J 0 , J1 , J 2  είναι γνωστά από το άπειρης έκτασης επίπεδο επιφανειακό ρεύμα και από το
ερώτημα (α).

j j
B  z  0   B j0  B j1  B j2  0   yˆ   0  0   yˆ 0
2 2
j j
B  z  0   B j0  B j1  B j2  0   yˆ   0   yˆ   0  0
2 2
j j
B  z  0   B j0  B j1  B j2  0   yˆ   0  0   yˆ 0
2 2
j j
B  z  0   B j0  B j1  B j2  0   yˆ   0  0   yˆ   0
2 2

Άρα, ο μεν χώρος εκτός της κοιλότητας έχει το ίδιο πεδίο, όπως και πριν τη
δημιουργία της κοιλότητας, ο δε χώρος εντός της κοιλότητας έχει μηδενικό πεδίο.

Το συμπέρασμα είναι σε συνέπεια με την τοπική ασυνέχεια του μαγνητικού πεδίου.

Πράγματι, διασχίζοντας τα τοιχώματα της κοιλότητας έχουμε ασυνέχεια πεδίου ίση με
0 j / 2 , όση και η τοπική επιφανειακή πυκνότητα ρεύματος. Ενώ, διασχίζοντας τα τοιχώματα
του επίπεδου επιφανειακού ρεύματος έχουμε ασυνέχεια πεδίου ίση με 0 j , όση και η τοπική
επιφανειακή πυκνότητα ρεύματος, αντίστοιχα.

30. Σωληνοειδές μεγάλου μήκους, (σε σχέση με την ακτίνα του R), με n
̂
σπείρες ανά μονάδα μήκους, διαρρέεται από ρεύμα I  t   I 0e at . (α)
y 2

̂
Υπολογίστε το μαγνητικό πεδίο, στο εσωτερικό του πηνίου, υποθέτοντας
 ẑ
ότι η χρονική μεταβολή του ρεύματος είναι σχετικά αργή (ημιστατική
ŷ  x
ẑ x̂
προσέγγιση). (β) Υπολογίστε το ηλεκτρικό πεδίο, ως διάνυσμα, στο
εσωτερικό του πηνίου, ως συνάρτηση της θέσης και του χρόνου. (γ)
Υπολογίστε το διάνυσμα Poynting, στο εσωτερικό του πηνίου ως συνάρτηση της θέσης και του
χρόνου. [Υπόδειξη: Τα πεδία και το διάνυσμα Poynting να περιγραφούν συναρτήσει του
δεξιόστροφου τρισορθογώνιου συστήματος των μοναδιαίων διανυσμάτων  ˆ , ˆ , zˆ  , όπως
φαίνονται στο σχήμα].

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
B  0 nI  t  zˆ  B  zˆ0 nI 0e at
2
(α)

(β)  E  
B
t

    E   dS  

t 
B  dS 
 E  dl  

t

 r 2 0 nI 0e at
2


 E  2 r     2at r 2 0 nI 0eat   E  2at r  nI e  at 2
ˆ
2
2
0 0
    nI e  ˆ  zˆ   S    atr  nI e  ˆ
1 2
E  B  atrnI 0e at  at 2  at 2
2

(γ) S
0
0 0 0 0

31. Κυκλικά πολωμένο ηλεκτρομαγνητικό κύμα διαδίδεται στο κενό, όπου δεν υπάρχουν
ελεύθερα φορτία ή ρεύματα (   0 , J  0 ). Το ηλεκτρικό πεδίο του κύματος δίνεται από τη
σχέση:
E ( x, y, z)  xˆ E0 cos(t  kz )  yˆ E0 sin(t  kz )
όπου E0 , ω και k είναι θετικές σταθερές,   2 f  2 / T , k  2 /  και
c   f   / T   / k είναι η ταχύτητα του κύματος.
(α) Βρείτε το μαγνητικό πεδίο που συνοδεύει το παραπάνω ηλεκτρικό πεδίο, αγνοώντας
στατικές (μη μεταβαλλόμενες με τον χρόνο) συνιστώσες του. [Υπόδειξη: Βρείτε πρώτα
το B / t .]
(β) Υπολογίστε τις πυκνότητες ηλεκτρικής και μαγνητικής ενέργειας ανά μονάδα όγκου, για
το παραπάνω ηλεκτρομαγνητικό πεδίο.
(γ) Για το παραπάνω ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, υπολογίστε τη ροή ηλεκτρομαγνητικής
ενέργειας ανά μονάδα επιφάνειας και ανά μονάδα χρόνου (διάνυσμα Poynting) και
δείξετε ότι αυτή είναι ίση με την πυκνότητα της ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας ανά
μονάδα όγκου επί την ταχύτητα του κύματος.
ΛΥΣΗ
B
(α) Είναι    E και επομένως
t
xˆ yˆ zˆ xˆ yˆ zˆ
B      
 
t x y z x y z
Ex Ey Ez E0 cos( t  kz )  E0 sin( t  kz ) 0
B  
 xˆ E0 sin( t  kz )  yˆ E0 cos( t  kz )  xˆ kE0 cos( t  kz )  yˆ kE0 sin( t  kz )
t z z
και, επομένως, ολοκληρώνοντας ως προς t,
k k
B  xˆ E0 sin( t  kz )  yˆ
E cos( t  kz )  f ( x, y, z )
  0
όπου f ( x, y, z ) είναι μια συνάρτηση που δεν εξαρτάται από τον χρόνο. Αγνοώντας τη στατική
k k
συνιστώσα του πεδίου, f ( x, y, z ) , έχουμε: B  xˆ E0 sin( t  kz )  yˆ E0 cos( t  kz ) .
 

(β) Η πυκνότητα ηλεκτρικής ενέργειας είναι:

dWE 1 1 1 1
  0 E 2   0 xˆ E0 cos( t  kz )  yˆ E0 sin(t  kz )   0 E02 cos2 (t  kz )  sin 2 (t  kz )   0 E02
2

d 2 2 2 2

Η πυκνότητα ηλεκτρικής ενέργειας είναι:

2
dWM B2 1 ˆ k k  k 2 E02
 
k 2 E02
  x
  E sin( t  kz )  ˆ
y E cos( t  kz )   sin 2
( t  kz )  cos 2
( t  kz ) 
d 20 20  2 0 2   2  2
0 0
0
 k2 1 dWM dWE 1
Όμως,    0 και έτσι είναι    0 E02 .
0 2 0c 2 d d 2
dWHM dWM dWE
Η πυκνότητα της ολικής ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας είναι:     0 E02 .
d d d

(γ) Το διάνυσμα του Poynting είναι:

xˆ E0 cos(t  kz )  yˆ E0 sin(t  kz )  xˆ 
1 1 k k
S EB  E0 sin(t  kz )  yˆ E0 cos(t  kz ) 
0 0    
kE02
S cos2 ( t  kz )(xˆ  yˆ )  sin 2 ( t  kz )( yˆ  xˆ )   c 0 E02 cos2 ( t  kz )  sin 2 ( t  kz )  zˆ  c 0 E02 zˆ
0    

dWHM
S  c 0 E02 zˆ  c zˆ .
d

32. Ένα ομοαξονικό καλώδιο που αποτελείται από δύο λεπτούς (αμελητέου R2

πάχους) κυλινδρικούς μεταλλικούς σωλήνες απείρου μήκους με ακτίνες R1 και I

R2 (R1< R2), διαρρέεται από το ίδιο ρεύμα Ι το οποίο κατανέμεται ομοιόμορφα,
αλλά έχει αντίθετες κατευθύνσεις στους δύο σωλήνες. (α) Υπολογίστε το
μαγνητικό πεδίο σε όλα τα σημεία του χώρου. (β) Υπολογίστε τη μαγνητική
I
ενέργεια ανά μονάδα μήκους του καλωδίου. (γ) Υπολογίστε την αυτεπαγωγή R1
του καλωδίου ανά μονάδα μήκους του.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Θεωρούμε ότι το μήκος l του ομοαξονικού καλωδίου είναι πολύ μεγαλύτερο από τις ακτίνες
του, οπότε, θεωρώντας αμελητέα τα φαινόμενα των άκρων (πρακτικά, θεωρώντας καλώδιο
άπειρου μήκους), έχουμε ένα σύστημα με κυλινδρική συμμετρία. Οι δυναμικές γραμμές του
 
μαγνητικού πεδίου, ως κλειστές καμπύλες   B  0 με κυλινδρική συμμετρία, είναι κύκλοι
κάθετοι στον άξονα συμμετρίας και ομοαξονικοί με αυτόν.
(α) Για τον υπολογισμό του μαγνητικού πεδίου χρησιμοποιούμε τον Ν. Ampere, επιλέγοντας
ως κλειστή καμπύλη ολοκλήρωσης μία κυκλική δυναμική γραμμή ακτίνας r ,  R1  r  R2  ,
0I
οπότε έχουμε  2 r  B   0 I  B  , και Β=0, οπουδήποτε αλλού.
2 r
(β) Σε ένα μήκος l του ομοαξονικού καλωδίου, η μαγντική ενέργεια είναι
 0I   0 I 2 2  dr   0I2 R 
R2 2 R
1
WB 
2 0 R  2 r   2 rldr   l   
4 R1  r 
 WB 
4
l ln  2 
 R1 
1

(γ) Η αυτεπαγωγή ενός μήκους l θα συνδέεται με την αντίστοιχη ενέργεια με τη σχέση

1
WB  Ll I 2
2
Οπότε συνδυάζοντας τη σχέση αυτή με το αποτέλεσμα του ερωτήματος (β) παίρνουμε
1   R   R 
WB   0 l ln  2   I 2  Ll  0 l ln  2 
2  2  R1   2  R1 

33. Ένας πυκνωτής έχει παράλληλους οπλισμούς κυκλικού σχήματος

ακτίνας a, που απέχουν μεταξύ τους απόσταση l. Έχει χωρητικότητα C και
φορτίζεται με ροή ρεύματος I (t ) που οδηγεί σε συσσώρευση φορτίων
 q(t ) στους οπλισμούς του και διαφορά δυναμικού V (t ) ανάμεσά τους. Θεωρήστε ότι
ηλεκτρικό πεδίο υπάρχει μόνο ανάμεσα στους οπλισμούς του πυκνωτή και είναι ομοιογενές,
(δηλ., η επιφανειακή πυκνότητα φορτίων: σ  σ(t ) , είναι ίδια σε όλη την έκταση κάθε
οπλισμού).
(α) Να υπολογιστεί ο ρυθμός μεταβολής με τον χρόνο της ενέργειας που είναι αποθηκευμένη
στον πυκνωτή, συναρτήσει των C και V.
(β) Δεδομένου ότι η πυκνότητα του ρεύματος μετατόπισης δίνεται από τη σχέση  0 E / t ,
να δείξετε ότι το ολικό ρεύμα μετατόπισης μεταξύ των οπλισμών είναι I d (t )  C(dV / dt ) .
Χρησιμοποιώντας την ολοκληρωτική μορφή του νόμου του Ampère να υπολογίσετε το
μαγνητικό πεδίο B(a ) ανάμεσα στους οπλισμούς και σε ακτίνα a.
(γ) Να υπολογιστεί το διάνυσμα Poynting στην κυλινδρική επιφάνεια ακτίνας a ανάμεσα
στους οπλισμούς του πυκνωτή.
(δ) Δείξετε ότι η ολική ροή ενέργειας μέσα από την κυλινδρική επιφάνεια ακτίνας a
ανάμεσα στους οπλισμούς του πυκνωτή είναι ίση με τον ρυθμό μεταβολής της ενέργειας
που είναι αποθηκευμένη στον πυκνωτή, όπως αυτή βρέθηκε στο ερώτημα (α).

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

(α) Η αποθηκευμένη στον πυκνωτή ενέργεια είναι: W  12 CV 2 .

dW dV
Ο ρυθμός μεταβολής με τον χρόνο αυτής της ενέργειας είναι:  CV .
dt dt
(β) Ανάμεσα στους οπλισμούς υπάρχει διαφορά δυναμικού V και ομογενές ηλεκτρικό πεδίο
V
έντασης Ε. Επομένως E  .
l
dE  0 dV
Η πυκνότητα του ρεύματος μετατόπισης είναι: J d (t )   0  .
dt l dt
Το ολικό ρεύμα μετατόπισης μέσα από ολόκληρη την επιφάνεια των οπλισμών είναι:
 a 2 dV dV
I d (t )   a 2 J d (t )   0 , I d (t )  C .
l dt dt
Ο νόμος του Ampère,
 C
B  dl  0 I d , για κύκλο ακτίνας a, με κέντρο πάνω στον άξονα του

dV
πυκνωτή και σε επίπεδο παράλληλο σε αυτό των οπλισμών, δίνει: 2 a B(a )  0C ή
dt
0 dV
B( a )  C .
2 a dt
(γ) Τα πεδία E και B είναι κάθετα μεταξύ τους. Το διάνυσμα Poynting είναι κάθετο και στα
δύο και στην κυλινδρική επιφάνεια μεταξύ των οπλισμών. Έχει μέτρο
1 V C dV C dV
S EB(a )  , S V .
0 l 2 a dt 2 al dt
(δ) Η ολική ροή ενέργειας μέσα από την κυλινδρική επιφάνεια ανάμεσα στους οπλισμούς
του πυκνωτή είναι ίση με
dV dW
2 al S  CV ή 2 al S  ,
dt dt
όπως ζητείται να αποδειχθεί.

34. Συμπαγής κυλινδρικός αγωγός έχει ακτίνα a και εκτείνεται στο άπειρο και προς τις δύο
κατευθύνσεις. Ο αγωγός διαρρέεται από ρεύμα I, ομοιόμορφα κατανεμημένο στη διατομή
του. Στην επιφάνεια του κυλίνδρου υπάρχει πολύ λεπτό στρώμα αγώγιμου υλικού, μονωμένο
από τον κυλινδρικό αγωγό με μονωτικό υλικό αμελητέου πάχους. Στο εξωτερικό αγώγιμο
στρώμα ρέει συνολικό ρεύμα I σε κατεύθυνση αντίθετη από εκείνη του συμπαγούς
κυλινδρικού αγωγού, ομοιόμορφα κατανεμημένο στο αγώγιμο στρώμα.
(α) Να υπολογίσετε το μαγνητικό πεδίο σε κάθε σημείο του χώρου.
(β) Να υπολογίσετε τη μαγνητική ενέργεια που αντιστοιχεί σε μήκος l του συστήματος.
(γ) Εξισώνοντας αυτή την ενέργεια με 12 LI 2 , να βρείτε την αυτεπαγωγή L μήκους l του
συστήματος, και την αυτεπαγωγή του ανά μονάδα μήκους.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Θεωρούμε ότι το μήκος l του ομοαξονικού καλωδίου είναι πολύ μεγαλύτερο από τις ακτίνες
του, οπότε, θεωρώντας αμελητέα τα φαινόμενα των άκρων (πρακτικά, θεωρώντας άπειρο
μήκος), έχουμε ένα σύστημα με κυλινδρική συμμετρία. Οι δυναμικές γραμμές του
 
μαγνητικού πεδίου, ως κλειστές καμπύλες   B  0 με κυλινδρική συμμετρία, είναι κύκλοι
κάθετοι στον άξονα συμμετρίας και ομοαξονικοί με αυτόν.
(α) Για τον υπολογισμό του μαγνητικού πεδίου χρησιμοποιούμε τον Ν. Ampere, επιλέγοντας
ως κλειστή καμπύλη ολοκλήρωσης μία κυκλική δυναμική γραμμή ακτίνας r ,  r  a  ,
r2  Ir
οπότε έχουμε  2 r  B   0 I  B  0 2 , και Β=0, οπουδήποτε αλλού.
a 2
2 a
(β) Η μαγνητική ενέργεια που αντιστοιχεί σε μήκος l του συστήματος.
1   0 Ir  0I2  0 I 2a2
a 2 a

 
20 0  2 a 2  4 a 2 0
WB    2 rldr  l r 3
dr  W  l
16
B

1 2  la 2
(γ) WB    Ll I  Ll  0
2 8

35. Βρείτε τον συντελεστή αμοιβαίας επαγωγής μεταξύ του συστήματος δύο
ευθύγραμμων παραλλήλων αγωγών πολύ μεγάλου μήκους, που βρίσκονται σε
2R απόσταση 2R μεταξύ τους και αποτελούν κύκλωμα σχήματος ορθογωνίου
παραλληλόγραμμου, (μέσω των δύο ευθύγραμμων τμημάτων που φαίνονται με
R+x
διακεκομμένη γραμμή στο σχήμα και βρίσκονται σε πρακτικά άπειρη απόσταση από
R-x

το μέσον του συστήματος), και ενός αγώγιμου δακτυλίου ακτίνας R που βρίσκεται
στο επίπεδο των παράλληλων αγωγών, ανάμεσά τους και σε ίση απόσταση από τα
άκρα τους (πολύ μεγαλύτερη από 2R), (ο δακτύλιος δεν έρχεται σε αγώγιμη επαφή
με τους ευθύγραμμους αγωγούς).
[Υπόδειξη: Διευκολύνει να θεωρηθεί ως πηγή μαγνητικού πεδίου το ορθογώνιο
κύκλωμα και διευκολύνει, επίσης, να εκφραστούν τα μαγνητικά πεδία σ' +ένα σύστημα
συντεταγμένων με αρχή των αξόνων στο κέντρο του δακτυλίου. Να γίνουν οι κατάλληλες
προσεγγίσεις με βάση το γεγονός ότι η διάμετρος του κύκλου είναι πολύ μικρότερη από το τη
μεγάλη διάσταση του ορθογώνιου πλαισίου]

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Υπολογίζουμε την μαγνητική ροή, ολοκληρώνοντας σε λωρίδες εύρους dx
 0 I 0 I
dB  2 R 2  x 2 dx  2 R 2  x 2 dx
2  R  x  2  R  x 
0 I  R  x R  x  0 I  2 R 
     
  Rx R  x    R2  x2 

R
0 I  2 R  20 IR
R
d ( x / R) 20 IR
1
du
B    2  dx    B  
R
  R x 2  R 1  x / R 2  1 1  u 2

20 IR 1 20 IR 
 B  arcsin(u ) 1     B  20 IR  M   2 0 R
  I

36. Καλώδιο αποτελείται από δύο ομοαξονικούς κυλινδρικούς μεταλλικούς φλοιούς μεγάλου
μήκους  l  , με αμελητέο πάχος ο καθένας και με ακτίνες R1 και R2  R1 , αντίστοιχα, (πολύ
μικρότερες του μήκους l , ώστε να μπορούν να θεωρηθούν αμελητέα τα φαινόμενα των
άκρων). (α) Υποθέτοντας ότι οι δύο φλοιοί βρίσκονται σε μία σταθερή διαφορά δυναμικού,
C
υπολογίστε την χωρητικότητα ανά μονάδα μήκους Co  . (β) Υποθέτοντας ότι οι δύο
l
φλοιοί διαρρέονται από ίσα και αντίθετα ρεύματα, υπολογίστε την αυτεπαγωγή ανά μονάδα
L
μήκους Lo  . (γ) Δείξτε ότι το γινόμενο L0C0 δεν εξαρτάται από τα γεωμετρικά
l
χαρακτηριστικά του συστήματος. Με ποια παγκόσμια σταθερά σχετίζεται;
[Υπόδειξη: Η χωρητικότητα και η αυτεπαγωγή, ανά μονάδα μήκους, μπορούν να
υπολογιστούν είτε μέσω του ορισμού τους, είτε μέσω της ενέργειας των αντίστοιχων πεδίων]

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

(α) Λόγω της κυλινδρικής συμμετρίας, επιλέγουμε, κυλινδρική επιφάνεια, ακτίνας r, μεταξύ
 R2 
R2
Q Q
 2 rl  E   Q /  0  E   V   Edr  2 l ln  R 
2 0 rl R1 0 1 

των οπλισμών, οπότε Q 2 0l C 2 0

C  C   C0  
V R  l R 
ln  2  ln  2 
 R1   R1 
(β Το μαγνητικό πεδίο, λόγω του αξονικού του χαρακτήρα, της κυλινδρικής συμμετρίας, και
του κλειστού των δυναμικών γραμμών, θα έχει τις δυναμικές του γραμμές κύκλους
0 I
ομοαξονικούς με το σύστημα, οπότε, από το νόμο του Ampere:  ( B)(rd )   I  B  2 r
C
0

Η ροή μαγνητικού πεδίου από μία επιφάνεια-γενέτειρα του χώρου μεταξύ των οπλισμών είναι
  0 I  0  R2   0 R 
R2 R2

B    B  ldr     2 r   ldr   2 I l ln  R
R1 R1
 L 
1  I 2
l ln  2  
 R1 
L 0  R2 
 L0   ln  
l 2  R1 

2 0 0  R2  1
(γ) C0 L0  ln     0 0  2 : το αντίστροφο του τετραγώνου της ταχύτητας
 R  2 r  R1  c
ln  2 
 R1 
του φωτός.
37. Δύο ομοαξονικά πηνία, (με κοινό άξονα τον άξονα z),
(β)
Γ

z έχουν ακτίνες R1 και R2  R1 και εκτείνονται από z  0 μέχρι

A Β Λ
Κ

z l Λ Ι Δ

z  l , (με l  R2 , ώστε να μπορούμε να θεωρήσουμε

Μ Ζ Η
Θ

αμελητέα τα φαινόμενα των άκρων, βλ. σχήμα (α)). Το

Ε

(α) Γ
(γ)

y
εσωτερικό πηνίο έχει συνολικά N1 σπείρες και το εξωτερικό
A Β
Κ

Λ Ι Δ
Ζ

x N 2 . (α) Υπολογίστε τους συντελεστές αυτεπαγωγής, L1 , L2

Μ
Η
Θ

του κάθε πηνίου και τον συντελετή αμοιβαίας επαγωγής τους,

Ε

M12  M 21  M για την συγκεκριμένη γεωμετρία.

(β) Συνδέουμε τα δύο πηνία με την εξής γεωμετρία: αρχίζουμε την περιέλιξη του εξωτερικού
πηνίου από το επίπεδο z=l, κατά μήκος της καμπύλης (σχ. β) ΑΒΓΔΕΖ και με επάλληλες
πλήρεις σπείρες της μορφής ΒΓΔΕΖ κατεβαίνουμε μέχρι το επίπεδο z=0, εκεί διαγράφουμε
την καμπύλη ΖΗΘΙΚΛ και με επάλληλες πλήρεις σπείρες της μορφής ΗΘΙΚΛ ανεβαίνουμε
ξανά μέχρι το επίπεδο z=l, και τελειώνουμε με τη γραμμή ΛΜ. Να υπολογιστεί ο
συντελεστής αυτεπαγωγής L του κυκλώματος. (γ) Συνδέουμε τα δύο πηνία με την εξής
γεωμετρία: αρχίζουμε την περιέλιξη του εξωτερικού πηνίου από το επίπεδο z=l, κατά μήκος
της καμπύλης (σχ. γ) ΑΒΓΔΕΖ και με επάλληλες πλήρεις σπείρες της μορφής ΒΓΔΕΖ
κατεβαίνουμε μέχρι το επίπεδο z=0, εκεί διαγράφουμε την καμπύλη ΖΛΚΙΘΗ και με
επάλληλες πλήρεις σπείρες της μορφής ΛΚΙΘΗ ανεβαίνουμε ξανά μέχρι το επίπεδο z=l, και
τελειώνουμε με τη γραμμή ΗΜ. Να υπολογιστεί ο συντελεστής ευτεπαγωγής L του
κυκλώματος.
(δ) Εκφράστε τα αποτελέσματα των ερωτημάτων (β) και (γ) για τους αντίστοιχους
συντελστές αυτεπαγωγής, L και L , συναρτήσει των L1 , L2 , M .
[Για την αυτεπαγωγή, μπορείτε να εργαστείτε και με ενεργειακά επιχειρήματα].

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
(α)  1  L1I1 , 1  N1 1  N1   0 n1 I1   R12   0 R12 n12lI1

Επομένως: L1  0 R12 n12l   L1 / l   0 R12n12 , όμοια  L2 / l   0 R22n22

Αντίστοιχα, για το συντελεστή αμοιβαίας επαγωγής
 2  M 21I1 , 2  N2 1  N2   0 n1I1   R12  0 R12n1n2lI1  
Επομένως: M 21  0 R12 n1n2l   M 21 / l   0 R12n1n2   M12 / l 
(III)
(II)
(β) Αν υποθέσουμε ότι το κύκλωμα διαρρέεται από ρεύμα Ι, τότε το
(I)
μαγνητικό πεδίο στις τρεις περιοχές (Ι), (ΙΙ) και (ΙΙΙ) είναι, αντίστοιχα:
 BI  0  n1  n2  I , BII  0  n2  I , BIII 0
Και, επομένως, η ενέργεια του μαγνητικού πεδίου είναι
1  2
BI VI  BII VII  
1 
            R23  R12  l 
2 2
WB      
2 2
 n n I R l n I
2 0   2 0  0 1 2 1 0 2

Αναπτύσσουμε τετράγωνα και κάνουμα αναγωγές, οπότε παίρνουμε:
1 1
WB  0 l  n12 R12  n22 R22  2n1n2 R12  I 2  LI 2  L  0 l n12 R12  n22 R22  2n1n2 R12 
2 2
(III)
(γ) Αν υποθέσουμε ότι το κύκλωμα διαρρέεται από ρεύμα Ι, τότε το
(II) μαγνητικό πεδίο στις τρεις περιοχές (Ι), (ΙΙ) και (ΙΙΙ) είναι, αντίστοιχα:
BI  0  n1  n2  I , BII  0  n2  I , BIII 0
(I)

Και, επομένως, η ενέργεια του μαγνητικού πεδίου είναι

1  2
BI VI  BII VII  
1 
   
0  n1  n2  I   R12l   0  n2  I   R23  R12 l  
2 2
WB 
2

2 0   2 0   
Αναπτύσσουμε τετράγωνα και κάνουμα αναγωγές, οπότε παίρνουμε:
1 1
WB  0 l  n12 R12  n22 R22  2n1n2 R12  I 2  LI 2  L  0 l n12 R12  n22 R22  2n1n2 R12 
2 2
(δ) Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα των (α), (β) και (γ) έχουμε
L  L1  L1  2M12 , L  L1  L1  2M12
Το ίδιο αποτέλεσμα προκύπτει και κυκλωματικά (βλ. άσκηση 7.11, τ.2, Σειρά Φυσικής
Berkeley)

38. Δύο παράλληλοι ευθύγραμμοι λεπτοί αγωγοί εκτείνονται στο άπειρο και προς τις δύο
κατευθύνσεις και διαρρέονται από ίσα ρεύματα με αντίθετες κατευθύνσεις (στην
πραγματικότητα, οι αγωγοί αποτελούν τις δύο πλευρές ορθογώνιου παραλληλόγραμμου
βρόχου, του οποίου οι άλλες δύο πλευρές βρίσκονται πολύ μακριά ώστε να μπορούν να
αγνοηθούν). Οι αγωγοί απέχουν απόσταση 3a ο ένας από τον άλλο. Συμμετρικά ανάμεσα
στους αγωγούς, και στο επίπεδό τους, βρίσκεται αγώγιμος βρόχος σχήματος τετραγώνου
πλευράς a. Οι δύο πλευρές του τετραγώνου είναι παράλληλες προς τους δύο αγωγούς. Βρείτε
το συντελεστή αμοιβαίας επαγωγής του βρόχου και των δύο αγωγών.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
x2a
Υπολογίζουμε τη συνολική ροή από το τετράγωνο πλευράς a ως   
xa
B dS , όπου, ως

στοιχειώδη επιφάνεια λαμβάνουμε μία διαφορική λωρίδα εμβαδού dS  adx , και οριζουμε
ως x την απόσταση από τον ένα αγωγό, οπότε η απόσταση από τον άλο αγωγό (του ίδιου
στοιχείου επιφάνειας) είναι 3a  x [Εναλλακτικά, λόγω συμμετρίας, είναι   21 ]

 0 I
x 2 a
0 I  0  0
   
x a 
2 x

2  3a  x 
 adx   

aI ln 2 L
I


a ln 2

 39. Σωληνοειδές πηνίο με άξονα τον άξονα-z και ακτίνα R, με μήκος πολύ μεγάλο σε σχέση
με την ακτίνα του και με n σπείρες ανά μονάδα μήκους, διαρρέεται από ρεύμα Ι (κατά τη
φορά του ˆ των κυλινδρικών συντεταγμένων), το οποίο αυξάνει με ρυθμό dI/dt=κ=σταθ.>0.
(α) Να υπολογίσετε το μαγνητικό πεδίο B στο εσωτερικό του πηνίου, υποθέτοντας ότι ο
ρυθμός μεταβολής του ρεύματος είναι αρκετά αργός ώστε το μαγνητικό πεδίο να θεωρηθεί
σχεδον στατικό και χρησιμοποιώντας κατάλληλα τον νόμο του Ampere. (β) Εξηγήστε γιατί οι
δυναμικές γραμμές του επαγόμενου ηλεκτρικού πεδίου είναι κύκλοι και υπολογίστε την
ένταση του ηλεκτρικού πεδίου στο εσωτερικό του πηνίου, σε απόσταση r από τον άξονά του,
 
και εκφράστε το συναρτήσει των rˆ,ˆ, zˆ των κυλινδρικών συντεταγμένων. (γ) Να
υπολογίσετε το διάνυσμα Poynting, στο εσωτερικό του πηνίου, σε απόσταση r από τον άξονά
του, διανυσματικά.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
(α) B  0 nI  t  zˆ (Βλ. βιβλίο, ή Σημειώσεις)
B
(β)  E     0 nI  t  zˆ  Δυναμικές Γραμμές του Ε : κύκλοι
t
 B 
 
 E  dS       dS   0 nI  t    zˆ   dS .
 t 
Θεώρημα

 
Stokes:   E  dS   E  dl

0 nrI  t  ˆ
 E  dl   nI t    zˆ   dS
0 . Άρα: 2 rE   0 nI  t   r 2  E 
2
1 1
(γ) S  E  B   0 n2 IIrrˆ
0 2

z 40. Μαγνητικό πεδίο, που πληρεί όλο τον χώρο, έχει

 yBˆ 0 , z  0
B r      x, y 
Ο y
A Λ Δ ένταση
  yB
ˆ 0 , z  0
x
B Κ Γ Ορθογώνιο πλαίσιο ΑΒΓΔ διαστάσεων, (ΑΒ)=a και
(AΔ)=b βρίσκεται αρχικά πάνω στο επίπεδο (Oxy) με τις
πλευρές του παράλληλες στους άξονες (Οx) και (Oy),
αντίστοιχα. Το πλαίσιο μπορεί να περιστρέφεται, είτε (α) περί την μεσοπαράλληλό του ΚΛ, είτε
(β) περί την πλευρά του ΑΒ, έτσι ώστε ο άξονας περιστροφής να βρίσκεται, σε κάθε περίπτωση,
στο επίπεδο (xOy) και να είναι παράλληλος στον άξονα (Ox). Αν η γωνιακή συχνότητα
περιστροφής είναι    x̂ , να υπολογιστεί η ηλεκτρεγερτική δύναμη (ΗΕΔ) που αναπτύσσεται
στο πλαίσιο, κατά τις περιπτώσεις (α) και (β), αν θεωρήσουμε αμελητέα τα φαινόμενα
αυτεπαγωγής, και να σχεδιαστεί η μορφή της, συναρτήσει του χρόνου  0  t  T  (2 /  )  . (γ)
Να προσδιορίσετε την επιφανεική πυκνότητα ρεύματος κατά μήκος της επιφάνειας που αποτελεί
γεωμετρικό τόπο ασυνέχειας του μαγνητικού πεδίου (z=0).

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

    
(α)          1   2        0
t t t  2 2 
 Φ(t)
 
t          abB sin( t )  , 0   t   
t t
ΗΕΔ
 
t          abB sin( t )  ,    t  2 
t t

1 2B
(γ) B  0 J  J  B    B    J
0  0

41. Ηλεκτρικό πεδίο E , στο κενό, εξαρτάται από τη θέση και το χρόνο σύμφωνα με τη σχέση
ˆ 0 cos t  kz   yE
E  xE ˆ 0 cos t  kz    , όπου   kc και c : η ταχύτητα των Η/Μ
κυμάτων στο κενό. Η ποσότητα δ είναι δεδομένη διαφορά φάσης.
(α) Να υπολογίσετε τη μορφή του αντίστοιχου, χωρο-χρονικά μεταβαλλόμενου, μαγνητικού
πεδίου B (αμελώντας τυχόν στατικές, δηλαδή μη μεταβαλλόμενες με το χρόνο, συνιστώσες
του).
(β) Να υπολογίσετε την πυκνότητα Ηλεκτρικής και Μαγνητικής ενέργειας.
(γ) Να υπολογίσετε το αντίστοιχο διάνυσμα Poynting.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

ˆ 0 cos t  kz   yE
(α) E  xE ˆ 0 cos t  kz   

xˆ yˆ zˆ
 E     
x y z
E0 cos t  kz  E0 cos t  kz    0
B
ˆ 0 sin t  kz     ykE
  xkE ˆ 0 sin t  kz   
t
Ολοκληρώνουμε, ως προς το χρόνο, και αγνοούμε σταθερούς όρους, οπότε:
E E
B   xˆ 0 cos t  kz     yˆ 0 cos t  kz 
c c
0 0

E02 cos2 t  kz   cos2 t  kz    
2
(β) UE  E 
2 2
1 E02 
1
  
cos2 t  kz   cos2 t  kz     0 E02 cos2 t  kz   cos2 t  kz     U E 
2
UB  B 
2 0 2 0 c 2
2

zˆ
S
1
0
EB 
1
0
 xE
ˆ x
ˆ y    xB
 yE ˆ y
ˆ x  yB
1
0
 zE
ˆ B x y ˆ y Bx   S 
 zE
0
E Bx y  E y Bx 
 ˆ 0 cos t  kz   yE
Αλλά: E  xE ˆ 0 cos t  kz   
E0 E
cos t  kz     yˆ 0 cos t  kz  , οπότε:
B   xˆ
c c
zˆ zˆ E0
2
S   Ex By  E y Bx  
0 0 c

cos 2 t  kz   cos2 t  kz     U E  U B  c 
42. Σε βήτατρο, ένα ιόν φορτίου q και μάζας m διαγράφει κυκλική τροχιά ακτίνας R . Το
μαγνητικό πεδίο είναι κάθετο στην επιφάνεια του κύκλου κίνησης, με μέτρο B  B  r  . α)
Δείξτε ότι το μέτρο της ταχύτητας του ιόντος είναι   qRB  r  / m . β) Αν το B  r  αυξάνεται
με τον χρόνο, δείξτε ότι το ιόν επιταχύνεται. γ) Για να διατηρηθεί το ιόν στην ίδια κυκλική
τροχιά ακτίνας R , θα πρέπει ο ρυθμός μεταβολής του B( R, t ) να είναι ο μισός από τον ρυθμό
μεταβολής της χωρικής μέσης τιμής του Β στην επιφάνεια που περικλείει η τροχιά.
dB( R, t ) 1 d B R ,t

dt 2 dt
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
2 qR
Κυκλοτρονική κίνηση σε τροχιά ακτίνας R: m  q B    B  R
R m
Επιτρόχια επιτάχυνση σε κυκλική κίνηση σταθερής τροχιάς, απαιτεί αυξανόμενη κεντρομόλο
qR d qR dB  R 
δύναμη, άρα αυξανόμενο μαγνητικό πεδίο:   B  R   (1).
m dt m dt
Η επιτρόχια επιτάχυνση σε κυκλική κίνηση σταθερής τροχιάς, θα πρέπει να επιτυγχάνεται με τη
βοήθεια επιτρόχιας επιταχύνουσας δύναμης, άρα επιτρόχιου Ηλεκτρικού Πεδίου, το οποίο
«οφείλεται» πράγματι στη χρονική μεταβολή του μαγνητικού πεδίου:
d d d
  E  dl    B  r , t  2 rdr   E  2 R    B  r , t  2 rdr (2)
dt S  K, R 
 E  
dt C K ,R
dt S  K , R 
d m d
Άρα, η επιτρόχια επιτάχυνση σε κυκλική κίνηση σταθερής τροχιάς: m  qE  E  (3)
dt q dt
m d dB  R 
Συνδυάζοντας τις (1) και (3) παίρνουμε: E  ER (4)
q dt dt
Αντικαθιστώντας την τιμή του Ε από την (4) στην (2) παίρνουμε
dB  R 
B  r , t  2 rdr   2 R 2 
d d
 E  2 R     B  r , t  2 rdr
dt S  K, R 

dt S  K , R  dt

dB  R  1 d  1  dB  R  1 d
   B  r , t  2 rdr   B
dt 2 dt   R 2 S  K ,R  dt 2 dt R ,t