ΔΙΟΙΚΗΤΙΚO ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Άρης Στυλιανού Γιάννης Αναστασάκης

ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ
Δημοσθένης Δώδος ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ
Μαρία Τσιμά
ΜΕΛΗ
Κατερίνα Αναστασίου ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ
Αντρέας Δημητριάδης ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ
Στέφανος Χατζημιχαηλίδης Κωνσταντία Παπαποστόλου

To KΘΒΕ εποπτεύεται και επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού.

Tο ΚΘΒΕ είναι μέλος της Ένωσης των Θεάτρων της Ευρώπης.
Νικολάι Γκόγκολ - Δανιήλ Χαρμς

Πρώτη παρουσίαση
Παρασκευή 21 Δεκεμβρίου 2018
ΔΗΜΟΤΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ ΚΑΛΑΜΑΡΙΆΣ
«ΜΕΛΊΝΑ ΜΕΡΚΟΎΡΗ» Θεατρική περίοδος
ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑ ΜΕ ΤΟ ΔΗΜΟ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ 2018-2019
Νικολάι Γκόγκολ - Δανιήλ Χαρμς

Μετάφραση: Κ
 ώστας Μιλτιάδης, Ιωάννης Ζαφειρόπουλος, Ροδούλα Παππά

Επιλογή κειμένων-Διασκευή-Σκηνοθεσία: Φούλης Μπουντούρογλου

Σκηνικά-Κοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα
Μουσική: Χρήστος Συκιώτης
Φωτισμοί: Στράτος Κουτράκης
Video art, Αnimation: Γιώργος Δρόσος
Βοηθοί φωτιστή: Ινώ Πικιώνη, Γεωργία Τσελεπή
Φωτογράφιση παράστασης: Τάσος Θώμογλου
Οργάνωση παραγωγής: Μαρίνα Χατζηιωάννου

Διανομή με αλφαβητική σειρά

Χρύσα Ζαφειριάδου Θυρωρός | Υπάλληλος Γ΄

Μαρία Καραμήτρη Πρασκόβια Οσίποβνα | Υπάλληλος Β΄ | Διοικητής
Δημήτρης Μορφακίδης Κοβαλιόφ
Ειρήνη Μουρελάτου Γυναίκα στην εκκλησία | Υπάλληλος Δ΄ |
Αλεξάνδρα Γρηγόριεβνα
Φούλης Μπουντούρογλου Ιβάν Γιακόβλεβιτς | Αστυνόμος Β΄
Βασίλης Σπυρόπουλος Αστυνόμος Α΄ | Υπάλληλος Α΄
Θάνος Φερετζέλης Μύτη | Υπηρέτης

Η ηχογράφηση έγινε στο Studio Melos από τον Χρήστο Συκιώτη.

Στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης συνεργάστηκαν,

ως βοηθοί σκηνοθέτη, οι φοιτήτριες του Τμήματος Σκηνοθεσίας
του ΙΕΚ Ακμή Μαρία Μεντερίδου και Ιωάννα Ντατσή.
Σημείωμα Σκηνοθέτη

Πρωινό: Ο κουρέας Ιβάν Γιακόβλεβιτς βρίσκει στο ζεστό καρ-

βέλι που του δίνει η γυναίκα του, μια μύτη – την τυλίγει σε ένα
κουρελόπανο και βγαίνει από το σπίτι για να την πετάξει.

Πρωινό: Ο πάρεδρος Κοβαλιόφ βλέπει στον καθρέπτη του ότι

η μύτη του λείπει – δεν βρίσκεται εκεί που ήταν χρόνια τώρα.

Αυτός που έχασε τη μύτη του ψάχνει να τη βρει.

Ο Γραφειοκρατικός Λαβύρινθος αδυνατεί να δώσει λύση στο

πρόβλημά του.

Βγαίνει στον δρόμο με σκεπασμένο το σημείο της απολεσθεί-

σης μύτης με ένα μαντήλι. Δεν θέλει να εκτεθεί. Παρ’ όλα αυτά,
στην πόλη κυκλοφορεί η είδηση ότι κάποιος πάρεδρος έχασε
τη μύτη του.

Μαζεύεται κόσμος να δει το περίεργο θέαμα.

Απευθύνεται στον κόσμο και τον πείθει ότι οι μύτες δεν άντε-
ξαν τη βρώμα και τις οσμές και απέδρασαν στη σελήνη. Η σελή-
νη από το βάρος θα πέσει στη γη και θα συντριβεί.

Όλα μαζί κρατούν τη σελήνη για να μην πέσει.

Όνειρο; Πραγματικότητα;

Η μύτη μπορεί να είναι αφορμή για εξέγερση;

Φούλης Μπουντούρογλου
Νικολάι Γκόγκολ
Πατέρας του χρυσού αιώνα του ρωσικού πεζογραφικού ρεαλισμού, ο Νικολάι Βα-
σίλιεβιτς Γκόγκολ όρισε πρώτος το περίγραμμα του λογοτεχνικού τοπίου της πατρί-
δας του. Οι συγγραφείς του ύστερου 19ου αιώνα έγραψαν στη σκιά του θεματικού
και αισθητικού του οράματος· οι μοντερνιστές του 20ού αιώνα αναγνωρίζουν αμέρι-
στα την επίδρασή του. Η κριτική τον συνέκρινε με τον Θερβάντες, τον Λόρενς Στερν,
ακόμη και τον Τζέιμς Τζόυς, στον αριστοτεχνικό χειρισμό της γλώσσας, την ανάμειξη
γελοίου και υψηλού, την ιδιοφυή σύλληψη της πολιτισμικής ουσίας και της εθνικής
ιδιαιτερότητας της Ρωσίας. [...] Ενδεχομένως, εκκινώντας από τον κατακερματισμένο
εσωτερικό του κόσμο, ο Γκόγκολ κατόρθωσε να συλλάβει όσο κανένας σύγχρονός
του την αποσπασματικότητα της συνείδησης του 19ου αιώνα. Αρκεί να θυμηθούμε τη
συγκινητική φράση του Φιοντόρ Ντοστογιέφκσι: «Όλοι μας ξεπροβάλαμε κάτω από
το παλτό του Γκόγκολ».

Ο Νικολάι Γκόγκολ γεννήθηκε στις 20 Μαρτίου 1809, στη μικρή Ουκρανική πόλη του
Σοροσίνσκι. Ονειροπόλο και εσωστρεφές παιδί, τραυματισμένο βαθιά από τον θά-
νατο του μικρότερου αδελφού του, χαϊδεμένο από την οικογένεια, θα στερηθεί το
προστατευτικό περιβάλλον του σπιτιού του, όταν σε ηλικία 10 ετών θα εγγραφεί στο
Γυμνάσιο του Νεζίν. Τα σχολικά χρόνια δεν θα είναι εύκολα για τον νεαρό Νικολάι.
Μικρόσωμος, με οστεώδες πρόσωπο και προτεταμένη μύτη (αυτή τη μύτη που τόσο
συχνά επανέρχεται στα γραπτά του), μέτριος μαθητής, είρων και περιπαικτικός προς

6
συμμαθητές και δασκάλους, θα κερδίσει τον χαρακτηρισμό «ο μυστήριος νάνος» και
θα αρχίσει να αποκτά φίλους μόνο μετά τον τέταρτο χρόνο του στο σχολείο, όταν θα
εκδηλώσει την αγάπη του για τη λογοτεχνία. Τα πρωτόλεια ποιήματά του δεν έτυ-
χαν ιδιαίτερα καλής υποδοχής και ο νεαρός Νικολάι τα κατέστρεψε χωρίς δεύτερη
σκέψη· όμως η γνωριμία του με τον Αλεξάντρ Πούσκιν το 1831 [...] άσκησε μεγάλη
επίδραση στον Γκόγκολ: τον έκανε να στραφεί στην πεζογραφία και τον παρότρυνε
να δημοσιεύσει τα πρώτα του αφηγήματα Βράδια σ’ ένα κτήμα κοντά στην Ντικάνκα
(1831-32). [...]

Ο νεαρός συγγραφέας έγινε γνωστός από τη μια μέρα στην άλλη. Η λογοτεχνία τον
τραβούσε επίμονα από το μανίκι κι έτσι, έχοντας ήδη παραιτηθεί δύο φορές από τις
θέσεις του στο Δημόσιο, εγκατέλειψε και την έδρα της μεσαιωνικής ιστορίας του Πα-
νεπιστημίου της Πετρούπολης, όπου είχε διοριστεί ως έκτακτος καθηγητής το 1834,
για να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Από την εποχή εκείνη και ως τον θάνατό του, ο Γκό-
γκολ έγραψε ασταμάτητα: δοκίμια, κριτική τέχνης, διηγήματα και το μεγάλο του μυθι-
στόρημα, τις Νεκρές ψυχές. Ανάμεσα στο 1835 και το 1842 εκδόθηκαν τα πιο γνωστά
διηγήματά του, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται Το Παλτό, Η λεωφόρος Νιέφκσι,
Η Μύτη –ένα σαρκαστικό, υπερρεαλιστικό αφήγημα– Το ημερολόγιο ενός τρελού, Τά-
ρας Μπούλμπα, Ο καβγάς των δύο Ιβάν και Το Πορτρέτο –που διερευνούσε τη σχέση
τέχνης και θρησκείας, αποτυπώνοντας την ανησυχία του συγγραφέα για τις ηθικές
παραμέτρους της λογοτεχνίας του και τη βασανιστική σχέση του με τη θρησκεία, η
οποία και θα τον οδηγήσει στον θάνατο, στα 43 του χρόνια, μετά από μακροχρόνια
νηστεία, προκειμένου «να εξαγνιστεί» από την αμαρτία της γραφής. [...]

Ο θάνατος του Γκόγκολ, τον Φεβρουάριο του 1852, αποδόθηκε σε ασιτία. [...] Ο Νικο-
λάι Γκόγκολ ασχολήθηκε, επίσης, και με το θέατρο, υπογράφοντας δύο, κλασικές πια,
κωμωδίες, τον Επιθεωρητή (1835) και τα Παντρολογήματα (1842).

Κατερίνα Σχινά, «Πρόλογος», στο: Νικολάι Γκόγκολ, Το παλτό. Το ημερολόγιο ενός τρελού,
μτφ. Γιώργος Τσακνιάς, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2009, σσ. 9-12, 14-15.

7
Η Μύτη

Η Μύτη δημοσιεύτηκε, το 1836, στο λογοτεχνικό περιοδικό Ο Σύγχρονος του Αλεξά-

ντερ Πούσκιν, αφότου είχε απορριφθεί από την εφημερίδα Ο παρατηρητής της Μό-
σχας ως «αισχρό και ασήμαντο». Πολύ λίγες είναι οι ιστορίες οι οποίες έχουν λάβει
τόσες ποικίλες ερμηνείες ως προς το «πραγματικό» τους νόημα. Κάποιοι κριτικοί
έχουν προσεγγίσει την ιστορία με βάση τα βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα της,
ερμηνεύοντάς την είτε ως μια έκφραση της φοβίας του Γκόγκολ για τις σεξουαλικές
σχέσεις (με το κόψιμο της μύτης ως μια ξεκάθαρη περίπτωση αυτού που ονομάζει ο
Φρόιντ «σύμπλεγμα ευνουχισμού») ή ως έναν αντικατοπτρισμό μιας νοσηρής ευαι-
σθησίας του ίδιου του συγγραφέα για τη δική του περίεργα προτεταμένη μύτη. Κά-
ποιοι άλλοι βλέπουν την ιστορία αυτή ως μια τρελή, ασήμαντη φαντασίωση, χωρίς
κανένα λογοτεχνικό ή ψυχαναλυτικό, κριτικό ενδιαφέρον. Άλλοι την αντιμετωπίζουν
ως μια επιθετική σάτιρα που έχει ως στόχο την Αγία Πετρούπολη και τους ανόητους,
πομπώδεις, ματαιόδοξους και ιδιοτελείς δημοσίους υπαλλήλους και την ατελείωτη,
ιεραρχική γραφειοκρατία της πόλης. Όπως και να ερμηνευτεί, η Μύτη είναι ένα αρι-
στούργημα αφηγηματικής, κωμικής τέχνης, με το όνειρο και την πραγματικότητα να
αναμιγνύονται σε τέτοιο βαθμό που είναι δύσκολο να καταλάβεις πού διαχωρίζονται.

Οι μύτες, η λήψη ταμπάκο και όλο το σύστημα του φτερνίσματος εμφανίζονται διαρ-
κώς στην εργογραφία του Γκόγκολ. Επιπλέον, η λογοτεχνία της εποχής ήταν γεμάτη
από ανέκδοτα και ιστορίες που είχαν να κάνουν με μύτες. Ο Γκόγκολ επηρεάστηκε
αρκετά από τον Laurence Sterne, του οποίου το μυθιστόρημα Η ζωή και οι απόψεις του
Τρίστραμ Σάντυ, κυρίου από σόι, δημοσιεύτηκε σε ρωσική μετάφραση κάπου ανάμεσα
στο 1804 και το 1807. Κάποια μέρη από τη Μύτη αποτελούν ξεκάθαρη αναφορά στο
παραμύθι του Slawkenbergius στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, με την ψευτο-σοβαρή
εργασία του πάνω στις μύτες. Το παρενθετικό, αυτοπαρωδικό στυλ, οι αόριστες «πα-
ρενθέσεις», όπου ο συγγραφέας εκμυστηρεύεται ότι και ο ίδιος έχει μπερδευτεί ως
προς το τι γίνεται στην ιστορία, όλα αυτά θυμίζουν πολύ έντονα τον Στερν. Ο χαρακτή-
ρας που δυστυχώς υποφέρει αυτή την τραγωδία είναι ο ταγματάρχης Κοβαλιόφ, ένας
περήφανος, φιλόδοξος γυναικάς, ο οποίος ξυπνάει ένα πρωί και ανακαλύπτει ότι η
μύτη του έχει εξαφανιστεί και έχει εμφανιστεί μέσα σε ένα ψωμάκι στο τραπέζι ενός
μπαρμπέρη. Με αυτό το συμβάν, ο ταγματάρχης Κοβαλιόφ, δεν χάνει μόνο τη μύτη
του, αλλά ταυτόχρονα χάνει όλο του το κύρος και δεν μπορεί να επισκεφθεί τις φιλε-
ναδίτσες του (εδώ ο συμβολισμός της σεξουαλικής στέρησης είναι εμφανής). Η σκη-
νή που ακολουθεί στον καθεδρικό ναό, η επίσκεψη στον αστυνομικό επιθεωρητή και
στα γραφεία της εφημερίδας, όλα αυτά τα περιστατικά δίνουν στον Γκόγκολ ένα ευρύ
πεδίο για καυστική σάτιρα. Στη συνέχεια, χωρίς καμία εξήγηση (η ουσία της ιστορίας
είναι ότι τίποτα δεν εξηγείται), η περιπλανώμενη μύτη επιστρέφει στον νόμιμο ιδιο-
κτήτη της. Ένδειξη της γελοιότητας της λογοκρισίας στην εποχή του Γκόγκολ είναι ότι
στην πρωτότυπη εκδοχή της ιστορίας, η επίσκεψη της μύτης στον Καθεδρικό ναό της
Παναγίας του Καζάν έγινε επίσκεψη σε εμπορική στοά εξαιτίας θρησκευτικών λόγων.
Σε γράμμα του στον δημοσιογράφο και ιστορικό Mikhail Pogodin, ο Γκόγκολ γράφει:
«Εάν οι γελοίοι λογοκριτές σας αρχίσουν να διαμαρτύρονται ότι μια μύτη δεν μπορεί
να επισκεφτεί τον Καθεδρικό ναό της Παναγίας του Καζάν, τότε αντ’ αυτού μπορεί να
τη βάλω να επισκεφτεί μια καθολική εκκλησία».

Ronald Wilks, «Εισαγωγή», στο: Nikolai Gogol, Diary of a madman, and other stories,
μτφ. Ronald Wilks, Harmondsworth Penguin Βooks, Λονδίνο 1972, σσ. 10-11.
Μετάφραση: Άννα Κάλβαρη
«Όταν ο Γκόγκολ, συχνά και από σκοπού, κοροϊδεύει του ήρωές του, το κάνει πάντα
χωρίς κακία και χωρίς μίσος· νιώθει τη μηδαμινότητά τους, μα δεν θυμώνει μαζί της·
μοιάζει μάλιστα να τη γλεντάει, το ίδιο όπως κι ο ενήλικος όταν βρίσκεται μπροστά
σε παιχνίδια παιδιών, που με την απλοϊκότητά τους του φαίνονται αστεία. Ωστόσο,
αυτό είναι χιούμορ, γιατί δεν χαρίζεται στη μηδαμινότητα, δεν κρύβει ούτε εξωραΐζει
τη διαστροφή της, γιατί, όταν μας γοητεύει με την αναπαράστασή της, ξυπνάει μέσα
μας ένα αίσθημα αποστροφής για αυτήν. Είναι ένα χιούμορ ήμερο, που ίσως για αυτό
πετυχαίνει γρηγορότερα τον σκοπό του. Κι αυτό ακριβώς –μπορώ με την ευκαιρία
να πω– αποτελεί την πραγματική ηθική σε τέτοια έργα τέχνης. Ο συγγραφέας δεν
καταφεύγει σε καμίας λογής αποφθέγματα ή ηθικά κηρύγματα, περιγράφει απλώς
τα πράγματα, ακριβώς όπως είναι, και δεν νοιάζεται τι λογής είναι. [...] Τα γεγονότα
μιλούν πιο δυνατά από τις λέξεις· η πιστή απόδοση μιας ηθικής ασκήμιας είναι ισχυρό-
τερη από όλες τις επιθέσεις ενάντιά της...». [...]
Ένα είναι βέβαιο: πως ο Γκόγκολ πέρασε δέκα χρόνια της ζωής του αφιερωμένα στην
τέχνη του, δέκα χρόνια αφιερωμένα στην «ψυχή» του – και στο τέλος, η δεύτερη κα-
ταβρόχθισε την πρώτη.
Μάριος Πλωρίτης, Ο Γκόγκολ και η κοινωνική σάτιρα, σειρά διαλέξεων περιόδου 1963-1964,
Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη 1964, σσ. 19-20, 46.

Το Ημερολόγιο ενός τρελού

Δημοσιεύτηκε μαζί με μια σειρά άλλα διηγήματα που είναι γνωστά σαν διηγήματα της
Πετρούπολης. Για πρώτη φορά στη ρωσική λογοτεχνία, περιγράφεται η καθημερινή
ζωή ενός δημοσίου υπαλλήλου μέσα στη βαρετή, πληκτική, πετροπολίτικη ατμόσφαι-
ρα. Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του έργου στάθηκε μια αληθινή ιστορία για έναν
τρελό που ζούσε στην Πετρούπολη. Κατά βάθος πρόκειται για ένα καθαρά συμβολικό
διήγημα, όπου ο Γκόγκολ, με τον τρόπο που μόνο εκείνος ήξερε, δείχνει την τρέλα και
τον θάνατο σαν φυσιολογικό αποτέλεσμα του κοινωνικού αδιέξοδου. [...] Όλα στο
έργο του αιωρούνται, κινούνται, είναι πολυδιάστατα και παρ’ όλα αυτά τόσο πραγμα-
τικά! Ο Γκόγκολ είναι ο πρώτος που έδειξε πως παίζοντας ανάμεσα στο φανταστικό
και στο εξωπραγματικό μπορεί, ωστόσο, ένα έργο να είναι απόλυτα ρεαλιστικό και
αντίστροφα, ένα έργο με φαινομενική αντανάκλαση της πραγματικότητας να στερεί-
ται ρεαλιστικού πνεύματος. Από την άποψη αυτή, ο Γκόγκολ ήταν ένας πρωτοπόρος
του ρεαλιστικού μυθιστορήματος.
Ι. Ζαρειφόπουλος και Κ. Θεοφίλη (επιμ.), «Πρόλογος» στο: Νικολάι Γκόγκολ,
Το ημερολόγιο ενός τρελού, μτφ. Ι. Ζαρειφόπουλος, Εκδόσεις Κοροντζή, Αθήνα 2007, σ. 9.
Δανιήλ Χαρμς

Ο Δανιήλ Ιβάνοβιτς Γιουβατσόφ (Χαρμς) γεννήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου του

1905 στην Πετρούπολη. Ο πατέρας του Ιβάν ήταν διανοούμενος και αγωνιστής
της επαναστατικής ομάδας «Λαϊκή Βούληση» που ζητούσε την απομάκρυνση του
τσάρου. Ο Δανιήλ σπούδασε σε φημισμένα σχολεία όπως το Peterschule που
εξειδικευόταν στη διδασκαλία ξένων γλωσσών και το περίφημο στην εποχή του
Γυμνάσιο Μαρίινσκι. Ύστερα από ένα σύντομο πέρασμα από το τμήμα Ηλεκτρο-
λόγων Μηχανολόγων της Ηλεκτρολογικής Τεχνολογικής Σχολής της Πετρούπο-
λης, γράφτηκε το 1926 στο τμήμα Κινηματογράφου του Κρατικού Ινστιτούτου
Τεχνών.

Από το 1925 συμμετείχε ενεργά στη λογοτεχνική ζωή της Πετρούπολης, έπαιρνε
μέρος σε ποιητικές βραδιές και επινόησε το ψευδώνυμο «Τσαρμς» από την αγ-
γλική λέξη charm (γοητεία), το οποίο στη συνέχεια μετέτρεψε σε «Χαρμς». Την
ίδια χρονιά γνωρίστηκε με τον ποιητή Τουφάνοφ, ιδρυτή της υπέρλογης ποίησης
(zaum), μιας ποίησης που επιχειρούσε την απελευθέρωση της λέξης από τη ρίζα,
την ετυμολογία και το νόημα και είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία καθαρά φω-
νητικών κειμένων. Ο Δανιήλ Χαρμς επηρεάστηκε πολύ από τον Τουφάνοφ στα
πρώτα χρόνια της δημιουργίας του και αφιερώθηκε στη συγγραφή υπέρλογης
ποίησης, την οποία όμως από την αρχή προσάρμοσε στο δικό του προσωπικό
ύφος και τη μετέτρεψε από «υπέρλογη» σε «παράλογη», επιχειρώντας να δώσει
ερεθίσματα για πολλαπλές ερμηνείες με τη δημιουργία αίσθησης παραξενίσμα-
τος στον αναγνώστη. Αυτή η γραφή της πρόκλησης παράξενων εντυπώσεων τού
δίνει τον τίτλο του πατέρα του θεάτρου του παραλόγου, το οποίο εμφανίσθηκε
στην Ευρώπη αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του.

Στις ποιητικές βραδιές της Ένωσης Ποιητών Πετρούπολης το 1925 και το 1926,
στην ομάδα «zaum» του Τουφάνοφ εμφανιζόταν μαζί με τον Δανιήλ Χαρμς και
ένας άλλος νέος ποιητής, ο Αλεξάντρ Βεντένσκι. Το φθινόπωρο του 1926, ύστερα
από σειρά διαφωνιών με τον Τουφάνοφ, ο Χαρμς και ο Βεντένσκι αποκήρυξαν
την «υπέρλογη ποίηση». [...] Ίδρυσαν την ομάδα «Ράντιξ» (που μετονομάστηκε σε
«Αριστερή Πτέρυγα» και σε «Ακαδημία Αριστερών Κλασικών» έως ότου λάβει
την τελική ονομασία «ΟΜΠΕΡΙΟΥ»).

«ΟΜΠΕΡΙΟΥ» είναι τα αρχικά της φράσης «Objedinenie real’nogo iskusstva» που

σημαίνει «Ένωση Ρεαλιστικής Τέχνης». Είναι το τελευταίο κίνημα Ρώσων πρωτο-
πόρων λογοτεχνών για μια νέα εναλλακτική και πειραματική δημιουργία. Με τη
 βίαιη διάλυση του κινήματος το 1930 και με την
επιβολή, τέσσερα χρόνια αργότερα, του σοσια-
λιστικού ρεαλισμού ως της μοναδικής μεθόδου
λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας,
ορίζεται και το τέλος της ρωσικής πρωτοπορίας.
Έτσι, ο Δανιήλ Χαρμς έχει λάβει από την κριτική
τον τίτλο του «Τελευταίου Ρώσου Πρωτοπόρου
Λογοτέχνη».

Το μανιφέστο των «ΟΜΠΕΡΙΟΥ» υπογράφεται το

1928 από τους Δ. Χαρμς, Α. Βεντένσκι, Ν. Ζαμπο-
λότσκι, Ι. Μπάχτερεφ, Α. Ραζουμόφκσι και Ντ. Λε-
βίν και διακηρύσσει τη δημιουργία «μιας νέας ποι-
ητικής γλώσσας και μιας νέας αίσθησης της ζωής
και των πραγμάτων που την απαρτίζουν». [...]
Διοργάνωναν δραματοποιημένες ποιητικές βρα-
διές, στις οποίες κυριαρχούσε μια σύνθεση όλων
των τεχνών και επιδιωκόταν η σύγκρουση πολ-
λών διαφορετικών λεκτικών νοημάτων σε μία
σκηνή.

Η ικανότητα του Δανιήλ Χαρμς να επινοεί φαινο-

μενικά κοινότυπες εικόνες και στη συνέχεια η μία
έκπληξη να διαδέχεται την άλλη προκαλώντας
τελικά σύγχυση και αίσθηση παραλογισμού, τον
οδήγησε επαγγελματικά στη συγγραφή παιδι-
κών βιβλίων. Σύντομα εξελίχτηκε σε αγαπητό
παιδικό συγγραφέα και αυτή ήταν η βιοποριστι-
κή του ενασχόληση. [...] Η λογοκρισία ποτέ δεν
συμπάθησε τις γλωσσικές του καινοτομίες.

Τον Δεκέμβριο του 1931, οι αρχές συνέλαβαν τον

Δανιήλ Χαρμς, τον Αλεξάντρ Βεντένσκι καθώς και
τον υπεύθυνο των εκδόσεων «Παιδικό Βιβλίο»,
τον γνωστό παιδικό συγγραφέα, Μαρσάκ, με την
κατηγορία ότι δημιουργούν παιδικά βιβλία που
δεν προβάλλουν τα σοσιαλιστικά πρότυπα, μα
αντιθέτως τα υπονομεύουν. Η κατηγορία επεκτά-
θηκε και στην ενήλικη λογοτεχνική και καλλιτε-
χνική δραστηριότητα των παραπάνω, οι οποίοι
σχετίζονταν με την πρωτοποριακή τέχνη. [...]
Στην πρώτη στα σοβιετικά χρονικά απόπειρα
οργάνωσης ανοιχτής πολιτικής δίκης κατά πρω-
τοποριακών καλλιτεχνών, οι κατηγορούμενοι
Δανιήλ Χαρμς, αθωώθηκαν σε μεγάλο βαθμό χάρη στον εμφα-
Αυτοπροσωπογραφία νή παραλογισμό των κατηγοριών που τους είχαν
απαγγελθεί. [...] Αφού η ομαδική σύλληψη δεν απέδωσε, οι σοβιετικές αρχές συ-
νέλαβαν τον Δανιήλ Χαρμς ατομικά έναν χρόνο αργότερα και τον καταδίκασαν σε
τρία χρόνια καταναγκαστικών έργων σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Τελικά απε-
λευθερώθηκε νωρίτερα και τον Νοέμβριο του 1932 επέστρεψε στο Λένινγκραντ.

Τα πιο δημιουργικά χρόνια του Δανιήλ Χαρμς είναι αυτά από το 1930 έως την
έναρξη του πολέμου και την οριστική σύλληψη του το 1941. Σε αυτά τα χρόνια
έγραψε μεταξύ άλλων τα σημαντικότερα έργα του όπως τη σειρά μικρών διηγη-
μάτων Περιστατικά, τη νουβέλα Η Γριά και το θεατρικό έργο Ελισαβέττα Μπαμ. [...]

Στις 23 Αυγούστου το 1941, στα δύσκολα χρόνια της πολιορκίας του Λένινγκραντ,
συνελήφθη για τελευταία φορά από τις μυστικές υπηρεσίες και πέθανε, σύμφω-
να με την επίσημη ανακοίνωση, στις 2 Φεβρουαρίου 1942, στο νοσοκομείο των
φυλακών, όπου είχε χαρακτηριστεί ψυχασθενής. Το αρχείο του όμως διασώθηκε
από τη γυναίκα του Μαρίνα Μάλιτς και τον φίλο του, φιλόσοφο Γιάκοβ Ντρούσκιν.

Στη Ρωσία ο Δανιήλ Χαρμς άρχισε να επανεκδίδεται μόνο στα τέλη του 1980. Το
1997 κυκλοφόρησαν στην Πετρούπολη τα Άπαντά του σε τρεις τόμους.

Μαρία Τσαντσάνογλου, Για τη ζωή και το έργο του Δανιήλ Χαρμς στο:
πρόγραμμα παράστασης, Δανιήλ Χαρμς, Η γριά, Κρατικό Θέατρο
Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη 2000, σσ. 6-9.
16
Ο Δανιήλ Χαρμς και η σχέση του με την τέχνη
[Ο Γιάκοφ Ντρούσκιν σημειώνει] «Ο Χαρμς στα τέλη του 1930 έλεγε ότι πάντοτε το
σημαντικότερο για εκείνον ήταν όχι η τέχνη αλλά η ζωή: να ζει τη ζωή του σαν να
κάνει τέχνη. Αυτό είναι αισθητισμός: η ‘ζωή σαν έργο τέχνης’ για τον Χαρμς δεν ήταν
ζήτημα αισθητικής τάξης αλλά, καθώς λένε σήμερα υπαρξιακό. [...]
Και πάλι: η ζωή υπερβαίνει τα όρια που τη χωρίζουν από την τέχνη, το ίδιο και η τέχνη
ως προς τη ζωή. Ίσως έτσι εξηγούνται και οι φήμες που κυκλοφορούν για τον Χαρμς:
ότι ζούσε πίνοντας μόνο γάλα, ότι είχε κατασκευάσει μια παράξενη μηχανή και ούτω
καθεξής. Στην πραγματικότητα ήταν ο ίδιος εκείνος ο θαυματοποιός που δεν είχε κά-
νει ούτε ένα θαύμα, καθώς του αρκούσε να ξέρει ότι, αν ήθελε, μπορούσε».
Το 2005 διοργανώθηκε στην Αγία Πετρούπολη φεστιβάλ για τον εορτασμό των εκατό
χρόνων από τη γέννηση του Χαρμς και τοποθετήθηκε τιμητική πλακέτα στην είσοδο
του κτιρίου όπου κατοικούσε, στην οδό Μαγιακόφσκι 11. Με την πάροδο του χρόνου
και τον πολλαπλασιασμό των εκδόσεων των έργων του, ο Δανιήλ Χαρμς εξελίσσεται
σε έναν πολύ αγαπητό συγγραφέα στο εσωτερικό της Ρωσίας και διεθνώς σε «καλτ»
λογοτεχνική μορφή, διεκδικώντας συγχρόνως μια θέση μεταξύ των σπουδαίων δημι-
ουργών της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ροδούλα Παππά, «Σημειώσεις» στο: Δανιήλ Χαρμς, Το γαλάζιο τετράδιο,

μτφ.-επιμ. Ροδούλα Παππά, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2010, σσ. 384-385, 388, 465, 467.

17
Επιστολή στην Κλαύδια Βασίλιεβνα

Σκεφτόμουν τι υπέροχο που είναι καθετί πρώτο! Τι υπέροχη η πρώτη πραγ-

ματικότητα! Είναι υπέροχος ο ήλιος και η χλόη κι η πέτρα και το νερό και
το πουλί και το σκαθάρι κι η μύγα κι ο άνθρωπος. Εξίσου όμως υπέροχα
είναι και το ποτήρι και το μαχαίρι και το κλειδί κι η χτένα. Αν όμως εγώ έχω
χάσει την όραση, την ακοή και όλες τις αισθήσεις μου, πώς μπορώ να ξέρω
όλα αυτά τα υπέροχα; Όλα έχουν χαθεί, και για μένα δεν υπάρχει πια τίποτα.
Να όμως που ξαναβρίσκω την αίσθηση της αφής και ξάφνου εμφανίζεται
και πάλι σχεδόν ολόκληρος ο κόσμος. [...] Αποκτώ όλες τις άλλες αισθήσεις,
κι ο κόσμος γίνεται ακόμη μεγαλύτερος και καλύτερος. Ο κόσμος άρχισε να
υπάρχει τη στιγμή που τον άφησα να μπει μέσα μου. Ας είναι ακόμη σε ατα-
ξία – υπάρχει!

Άρχισα όμως να βάζω τον κόσμο σε τάξη. Και τότε εμφανίστηκε η Τέχνη.
Μόνο τότε έμαθα την πραγματική διαφορά μεταξύ του ήλιου και της χτένας,
συγχρόνως όμως έμαθα ότι είναι ένα και το αυτό.

Αυτό που με απασχολεί τώρα είναι να δημιουργήσω τη σωστή τάξη. Μόνο

αυτό σκέφτομαι, μ’ έχει συνεπάρει. [...] Είμαι ο δημιουργός του κόσμου, κι
αυτό είναι ό,τι πιο σημαντικό μέσα μου. Πώς να μην το σκέφτομαι διαρκώς!
Σε όλα όσα κάνω, βάζω την επίγνωση πως είμαι ο δημιουργός του κόσμου.
[...]

Η αληθινή τέχνη στέκει πλάι στην πρώτη πραγματικότητα, δημιουργεί έναν

κόσμο και είναι η πρώτη του αντανάκλαση. Είναι οπωσδήποτε πραγματική.
[...]

Δεν διαβάζω ποτέ εφημερίδα. Είναι ένας κόσμος επινοημένος, όχι δημιουρ-
γημένος. Είναι μόνο αξιολύπητα τυπογραφικά στοιχεία στριμωγμένα το ένα
πλάι στ’ άλλο πάνω σε τραχύ, κακής ποιότητας χαρτί.

Χρειάζεται άραγε ο άνθρωπος τίποτε άλλο εκτός από τη ζωή και την τέχνη;
Πιστεύω πως όχι: δεν χρειάζεται τίποτε άλλο, από αυτά τα δύο προκύπτει
καθετί αληθινό.

Δανιήλ Χαρμς, Απόσπασμα από το κεφάλαιο Επιστολές, στο:

Το γαλάζιο τετράδιο, μτφ.-επιμ. Ροδούλα Παππά,
Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2010, σσ. 358-360.
Ο Γκόγκολ στο ΚΘΒΕ
Ο Επιθεωρητής
Πρώτη παράσταση: 1 Ιανουαρίου 1964
Θέατρο Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών
Θεατρική περίοδος 1963-1964
Μετάφραση: Π.Δ. Παναγόπουλος
Σκηνοθεσία: Μήτσος Λυγίζος
Σκηνικά-Κοστούμια: Γιάννης Στεφανέλλης
Βοηθός σκηνοθέτη: Έλλη Νεζερίτη
Διανομή (με αλφαβητική σειρά)
Δημήτρης Βάγιας (ΓΙΟΧΑΝ ΚΡΙΣΤΙΑΝ
ΧΥΜΠΝΕΡ | ΡΙΣΤΑΚΟΦΣΚΙ)
Βασίλης Βάρνας (ΜΙΣΚΑ)
Κατερίνα Βασιλάκου (ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΟΒΝΑ)
Μιχάλης Βασιλείου (Β’ ΕΜΠΟΡΟΣ)
Δημήτρης Βεάκης (ΛΟΥΚΑ ΛΟΥΚΙΤΣ)
Τερέζα Γακίδου (ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΚΟΡΟΠΚΙΝ)
Ηλίας Γαλανόπουλος
(Α’ ΕΜΠΟΡΟΣ | ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΑΣ)
Μαρία Γιαννακοπούλου
(ΑΝΝΑ ΑΝΤΡΕΓΙΕΒΝΑ)
Βασίλης Γκόπης (ΟΣΗΠ)
Γιώργος Δαμασιώτης (ΕΠΑΡΧΟΣ)*
Σούλα Δημητρίου
(ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥ)
Χρήστος Καλαβρούζος
(ΥΠΑΣΤΥΝΟΜΟΣ | ΡΙΣΤΑΚΟΦΣΚΙ)
Ανθή Καριοφύλλη (ΕΠΙΣΚΕΠΤΡΙΑ)
Ιάκωβος Λεβισιάνος (ΚΟΡΟΠΚΙΝ)
Νέλσων Μωραϊτόπουλος (ΝΤΟΜΠΤΣΙΝΣΚΙ)
Κώστας Νάος (ΑΡΤΕΜ ΦΙΛΙΠΠΟΒΙΤΣ)
Μιράντα Οικονομίδου
(ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΛΟΥΚΙΤΣ)
Αλέκος Πέτσος (ΙΒΑΝ ΚΟΥΣΜΙΤΣ)
Ηλίας Πλακίδης (ΜΠΟΜΠΤΣΙΝΣΚΙ)
Μιχάλης Ρωμανός
(ΥΠΗΡΕΤΗΣ | ΛΙΟΥΛΙΟΥΚΩΦ)
Ηλίας Σταματίου (ΙΒΑΝ ΧΛΕΣΤΑΚΩΦ)
Θάνος Τζενεράλης (ΑΜΜΩΣ ΦΕΝΤΟΡΟΒΙΤΣ)
Ο Επιθεωρητής (1964):
Ανθή Καριοφύλλη, Μιχάλης Ρωμανός,
Τερέζα Γακίδου, Ιάκωβος Λεβισιάνος,
Νέλσων Μωραϊτόπουλος, Ηλίας Πλακίδης
_________________
Αγγελική Τριανταφυλλίδη
(ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥΡΓΟΥ)
*Κατά τη διάρκεια της γενικής δοκιμής του
έργου (που δόθηκε στις 20.12.1963 για τον
στρατό) ο Γιώργος Δαμασιώτης πέθανε, από
καρδιακή προσβολή και τον αντικατέστησε ο
Χρήστος Ευθυμίου.
Η παραγωγή περιόδευσε την άνοιξη του 1964
σε δεκατέσσερις πόλεις της Βόρειας Ελλάδας,
όπου τον ρόλο του Έπαρχου ερμήνευσε ο
Αθηνόδωρος Προύσαλης.
Τα παντρολογήματα
Πρώτη παράσταση: 15 Μαρτίου 1973
Θέατρο Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών
Θεατρική περίοδος 1972-1973
Μετάφραση: Λυκούργος Καλλέργης
Σκηνοθεσία: Γιώργος Θεοδοσιάδης
Σκηνικά-Κοστούμια: Νίκος Πετρόπουλος
Χορογραφία: Ντόρα Τσάτσου-Συμεωνίδη
Διανομή (με αλφαβητική σειρά)
Πόπη Άλβα (ΦΕΚΛΑ ΙΒΑΝΟΒΝΑ)
Γιώργος Βλαχόπουλος (ΠΟΤΚΑΛΙΟΣΙΝ)
Νίκος Γαροφάλλου (ΚΑΤΣΚΑΡΙΩΦ)
Τα Παντρολογήματα (1973):
Γιώργος Βλαχόπουλος, Νίκος Γαροφάλλου,
Μίρκα Παπακωνσταντίνου
_________________
Βασίλης Γκόπης (ΣΦΟΥΓΓΑΤΟΣ)
Σούλα Δημητρίου
(ΑΡΗΝΑ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΒΝΑ)
Κώστας Ματσακάς (ΑΝΟΥΤΣΚΙΝ)
Δημήτρης Μαυρομάτης (ΣΤΑΡΙΚΩΦ)
Νέλσων Μωραϊτόπουλος (ΖΕΒΑΚΗΝ)
Μίρκα Παπακωνσταντίνου
(ΑΓΑΦΙΑ ΤΥΧΩΝΟΒΝΑ)
Τάσος Πεζιρκιανίδης (ΣΤΕΠΑΝ)
Κατερίνα Σαγιά (ΝΤΟΥΝΙΑΣΣΑ)
Το μονόπρακτο «Τα παντρολογήματα» του
Νικολάι Γκόγκολ παρουσιάστηκε μαζί με το
μονόπρακτο του Άντον Τσέχωφ «Ο γάμος».
Παντρολογήματα
Πρώτη παράσταση: 12 Απριλίου 1983
Μέλισσα Θράκης
Συμπαραγωγή με το Θέατρο Θράκης
Θεατρική περίοδος 1982-1983
Μετάφραση: Λυκούργος Καλλέργης
Σκηνοθεσία: Νίκος Περέλης
Σκηνικά-Κοστούμια: Ανδρέας Σαραντόπουλος
Διανομή (με αλφαβητική σειρά)
Γιώργος Βελέντζας (ΣΦΟΥΓΓΑΤΟΣ)
Μαργαρίτα Γεράρδου
(ΑΡΗΝΑ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΒΝΑ)
22
Παντρολογήματα (1983):
Παναγιώτης Ραπτάκης, Γιώργος Βελέντζας,
Ηλίας Ζερβός, Λένα Κορούδη
_________________
Ηλίας Ζερβός (ΑΝΟΥΤΣΚΗΝ)
Σμάραγδος Κλεοβούλου (ΚΑΤΣΚΑΡΙΩΦ)
Λένα Κουρούδη (ΑΓΑΦΙΑ ΤΥΧΟΝΟΒΝΑ)
Κώστας Λειβαδίτης (ΣΤΕΠΑΝ)
Γιάννης Πανώριος (ΣΤΑΡΙΚΟΒ)
Νικολέτα Πασχούλα (ΦΕΚΛΑ ΙΒΑΝΟΒΝΑ)
Ιωάννα Παχτίτη (ΝΤΟΥΝΙΑΣΣΑ)
Σάκης Πετκίδης (ΠΟΤΚΑΛΙΟΣΙΝ)
Παναγιώτης Ραπτάκης (ΖΕΒΑΚΗΝ)
Ο Επιθεωρητής
Πρώτη παράσταση: 9 Φεβρουαρίου 2007
Μονή Λαζαριστών - Σκηνή Σ. Καραντινός
Θεατρική περίοδος 2006-2007
Μετάφραση: Λεωνίδας Καρατζάς,
Λουΐζα Μητσάκου
Σκηνοθεσία-Μουσική επιμέλεια:
Βασίλης Νικολαΐδης
Σκηνικά-Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ
Χορογραφία: Αμάλια Μπένετ
Φωτισμοί: Θόδωρος Καραπίντσιος
Βοηθός σκηνοθέτη-Δραματουργική
επεξεργασία: Ορέστης Τάτσης
Βοηθός σκηνογράφου: Μελίνα Καρανίκα
Διανομή (με αλφαβητική σειρά)
Ιορδάνης Αϊβάζογλου
(ΓΚΑΡΣΟΝΙ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ)

Ο Επιθεωρητής (2007):
Στράτος Τζώρτζογλου, Κώστας Σαντάς
_________________
Σταύρος Βαφειάδης (ΠΟΥΓΚΟΒΙΤΣΙΝ)
Νίκος Γεωργάκης
(ΑΡΤΕΜΙ ΦΙΛΙΠΠΟΒΙΤΣ ΖΕΜΛΙΑΝΙΚΑ)
Ιφιγένεια Δεληγιαννίδη
(ΑΝΝΑ ΑΝΤΡΕΓΙΕΒΝΑ)
Δημήτρης Διακοσάββας (ΣΒΙΣΤΟΥΝΟΦ)
Γιάννης Ηλιόπουλος (Β’ ΑΓΡΟΤΗΣ)
Παντελής Καλπάκογλου
(ΦΙΟΝΤΟΡ ΑΝΤΡΕΓΙΕΒΙΤΣ ΛΙΟΥΛΙΟΥΚΟΦ)
Νίκος Καπέλιος
(ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ ΧΥΜΠΝΕΡ)
Γιώργος Καύκας
(ΠΙΟΤΡ ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ ΜΠΟΜΠΤΣΙΝΣΚΙ)
Νίκος Κολοβός
(ΣΤΕΠΑΝ ΙΛΙΤΣ ΟΥΧΑΒΙΟΡΤΟΦ)
Βάσια Λακουμέντα (ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΟΝΟΒΝΑ)
Άννα Μανουσαρίδου
(ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΡΟΠΚΙΝ)
Νίκος Μαγδαληνός
(ΙΒΑΝ ΚΟΥΖΜΙΤΣ ΣΙΟΠΚΙΝ)
Γιώργος Μπαγιώκης
(ΣΤΕΠΑΝ ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ ΚΑΡΟΠΚΙΝ)
Κώστας Μπάσης (ΟΣΙΠ)
Πάολα Μυλωνά (ΧΗΡΑ ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥ | ΣΥ-
ΖΥΓΟΣ ΑΡΤΕΜΙ ΦΙΛΙΠΠΟΒΙΤΣ ΖΕΜΛΙΑΝΙΚΑ)
Θηρεσία Μανωλούδη
(ΣΥΖΥΓΟΣ ΛΟΥΚΑ ΛΟΥΚΙΤΣ ΧΛΑΠΟΦ)
Γιώργος Ντουμούζης
(ΛΟΥΚΑ ΛΟΥΚΙΤΣ ΧΛΑΠΟΦ)
Ρούλα Παντελίδου
(ΦΕΒΡΟΝΙΑ ΠΕΤΡΟΒΝΑ ΠΑΣΛΙΟΠΚΙΝΑ)
Κώστας Σαντάς (ΑΝΤΟΝ ΑΝΤΟΝΟΒΙΤΣ
ΣΚΒΟΖΝΙΚ ΝΤΟΥΧΑΝΟΥΣΚΙ)
Αργύρης Σαζακλής (ΜΙΣΚΑ)
Άγγελος Σταματάκης
(ΠΙΟΤΡ ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ ΝΤΟΜΠΤΣΙΝΣΚΙ)
Θόδωρος Τεκνετσίδης (Α’ ΑΓΡΟΤΗΣ)
Στέργιος Τζαφέρης
(ΑΣΤΥΝΟΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΡΕΜΛΙΝΟ)
Γιάννης Τσάτσαρης
(ΑΜΜΟΣ ΦΙΟΝΤΟΡΟΒΙΤΣ ΛΙΑΠΚΙΝ-ΤΙΑΠΚΙΝ)
Στράτος Τζώρτζογλου
(ΙΒΑΝ ΑΛΕΞΑΝΤΡΟΒΙΤΣ ΧΛΕΣΤΑΚΟΦ)
Γιάννης Χαρίσης
(ΙΒΑΝ ΛΑΖΑΓΙΕΒΙΤΣ ΡΑΣΤΑΚΟΦΣΚΙ)
Ο Χαρμς στο ΚΘΒΕ
Η Γριά
Πρώτη παράσταση: 27 Οκτωβρίου 2000
Μικρό θέατρο Μονής Λαζαριστών
Θεατρική περίοδος 2000-2001
Μετάφραση: Δέσποινα Μαυρομουστάκου
Σκηνοθεσία: Ισαβέλλα Μαρτζοπούλου
Σκηνικά-Κοστούμια: Χεγκ βαν Λούνεν
Μουσική: Αλέξανδρος Παπαδόπουλος
Φωτισμοί: Γιώργος Ταρκάσης
Οργάνωση παραγωγής: Ροδή Στεφανίδου
Ερμηνεύσε ο Φούλης Μπουντούρογλου
Η Γριά (2000): Φούλης Μπουντούρογλου
_________________
23
Revolt of the Nose
Nikolai Gogol - Daniil Kharms

Translation: Kostas Miltiadis, Ioannis Zafiropoulos, Rodoula Pappa

Text selection-Adaptation-Direction: Foulis Boudouroglou

Sets-Costumes: Artemis Flessa
Music: Christos Sykiotis
Lighting: Stratos Koutrakis
Assistant lighting designer: Georgia Tselepi, Ino Pikioni
Video art-animation: Yiorgos Drosos
Production photography: Tasos Thomoglou
Production Co-ordinator: Marina Hatzioannou

Cast in alphabetical order

Foulis Boudouroglou Ivan Yakovlevich | Police officer B

Thanos Feretzelis The Nose | Servant
Maria Karamitri Praskovia Osipovna | Clerk B | Commisioner
Dimitris Morfakidis Kovalev
Irene Mourelatou Woman in church | Clerk D | Alexandra Grigorievna
Vasilis Spyropoulos Police officer A | Clerk A
Chrysa Zafiriadou Doorman | Clerk C

The sound recording was done by Christos Sikiotis at Studio Melos.

The students of IEK AKMI of the Department of Directing,

Ioanna Datsi and Maria Menteridou, worked in the production
as part of their internship programme.
“I am interested only in ‘nonsense’; only in that which makes no practical sense. I am
interested in life only in its absurd manifestation.”
“I always believed in fair play and never beat anyone for no reason, because, when you are
beating someone, you always go a bit draft and you might overdo it. Children, for example,
should never be beaten with a knife or anything made of iron, but women - the opposite:
they shouldn’t be kicked.”
Daniil Kharms
Director’s note
Breakfast: The barber Ivan Yakovlevich finds in a loaf of freshly baked bread his wife made
someone’s nose. He wraps it up in a rag and gets out of the house to throw the nose away.
Breakfast: Major Kovalyov looks at himself in the mirror and finds out that his nose is missing-it is
not where it used to be for so many years.
The one who lost his nose is trying to find it.
The bureaucratic maze is unable to help him find a solution to his problem.
He leaves his home after covering his skin where the nose is missing with a handkerchief. He does
not want to be exposed. However, there is a rumor going round the city that some assistant has
lost his nose.
People are gathering to see this weird spectacle of a man who lost his nose.
He addresses the crowd and persuades people that noses could not stand the dirt and bad smells
and escaped to the moon. Because of the weight, the moon will fall and then crash to the earth.
All of them are trying to hold the moon so it won’t fall.
Is it a dream or reality?
Can a nose provoke rebellion?
Foulis Boudouroglou

The Nose
The Nose was published in 1836, in Pushkin’s Contemporary, after being turned down by the Moscow
Observer as “dirty and trivial”. Few stories have met with such a variety of interpretations as to its
“real” meaning. Some critics have approached it from the biographical point of view and seen it
either as an expression of Gogol’s fear of sexual relations (with the cutting of the nose as a clear
case of a castration complex) or as a reflection of a morbid sensitivity on the author’s part about
his own curiously elongated nose. Others have seen it as a wild, trivial fantasy, of no interest either
for literary critic or psychoanalyst. Others regard it as a savage satire on St Petersburg and it’s
stupid, pompous, vain and self-seeking civil service officials and its vast, hierarchical bureaucracy.
However it may be interpreted, The Nose is a masterpiece of narrative comic art, with dream and
reality intermingling to such an extent that it is hard to tell where the two divide.
Noses, snuff-taking and all the apparatus of sneezing appear constantly in Gogol’s work. In
addition, the literature of the time was full of jokes and stories about noses. Gogol was much
influenced by Sterne, whose Tristram Shandy was published in a Russian translation in 1804-7; and
some parts of The Nose distinctly recall Slawkenbergius’s tale in that novel, with its mock-serious
dissertation on noses. The digressive self-parodying style, the nebulous “asides” where the author
confesses that he himself is mystified as to what is going on, are all strongly reminiscent of Sterne.
The unfortunate character who suffers this disaster is a Major Kovalyov, a smug, ambitious ladies’
man who wakes up one morning to find his nose has disappeared. It turns up inside a roll at a
barber’s breakfast table. In losing his nose, he is not only deprived of all status, but cannot visit
his lady friends (here the symbolism of a sexual deprivation is obvious). The ensuing scene in the
Cathedral, the visit to the Police Inspector, the newspaper office – all of these incidents give Gogol
full scope for biting satire. The, without any explanation at all (the essence of this story is that
nothing is explained) the vagrant nose returns to its rightful owner.
As an indication of the idiocy of the censorship in Gogol’s day, in the original version of the story
the nose’s visit to the Kazan Cathedral was objected to on religious grounds, and Gogol had to
make the nose visit a shopping arcade instead.
Ronald Wilks, «Introduction», in: Nikolai Gogol, Diary of a madman, and other stories,
translated by Ronald Wilks, Harmondsworth Penguin books, 1972, p. 10-11.
Κάθε Κυριακή υπάρχει

Εφημερίδα έρευνας και άποψης

Αποψη έχεις.
Αποδείξεις έχεις;
 unwind
revive
prosper

Hammam Bathing House

Makedonia Palace Hotel
Μ. Αλεξάνδρου 2
Θεσσαλονίκη
T +30 231 081 00 81
E hammam@makedoniapalace.gr

Επισκεφθείτε μας
και στην Αθήνα,
Αγ. Ασωμάτων 17
και Μελιδόνη 1, Θησείο

hammam.gr
T +30 210 323 10 73
E info@hammam.gr
 µαζί στα µεγάλα
και τα µικρότερα έργα:
≈ επέκταση της Εγκατάστασης
Επεξεργασίας Νερού
Θεσσαλονίκης
≈ ολοκλήρωση των
αποχετευτικών έργων στις
χαµηλές περιοχές της ∆υτικής
Θεσσαλονίκης
≈ τηλεδιαχείριση (SCADA) του
συνόλου του υδροδοτικού
συστήµατος
≈ πιλοτική εφαρµογή «έξυπνων»
υδροµέτρων σε επιλεγµένα
σηµεία του Πολεοδοµικού
Συγκροτήµατος
www.eyath.gr ΕΥΑΘ Α.Ε.
2310 966600 info@eyath.gr
11124 (βλάβες)
µαζί στη βελτίωση µαζί στην «επιστροφή»
της ποιότητας του οφέλους στην κοινωνία:
πόσιµου νερού και
≈ πρόσληψη 150 ατόµων µετά
του περιβάλλοντος: από 14 χρόνια
≈ διαπίστευση των Χηµείων ≈ εφαρµογή διευρυµένου
Ύδρευσης και Αποχέτευσης κοινωνικού τιµολογίου και
κατά ISO17025:2005 πολλαπλοί διακανονισµοί
≈ παρακολούθηση της ≈ ενίσχυση ανέργων,
ποιότητας του θαλάσσιου προσφυγικών δοµών και,
περιβάλλοντος του πρόσφατα, των πυρόπληκτων
Θερµαϊκού της Αττικής
≈ καθαρισµός του ρέµατος του ≈ εκπτώσεις στα τιµολόγια σε
∆ενδροποτάµου έκτακτες περιστάσεις
(παγετός, παρατεταµένες
διακοπές)
 Νικολάι Γκόγκολ - Δανιήλ Χαρμς

Θεατρική περίοδος 2018-2019 / Αρ. Δελτίου 718 (314)

ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΠΑΡΆΣΤΑΣΗΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΙ ΤΜΗΜΑΤΩΝ

ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΣΚΗΝΗΣ ΤΜΉΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Κώστας Γεράσης Ιωάννα Καρτάση & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
(Συντονιστής Γρ. Μηχανικών Σκηνής)
ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ YΛΗΣ
ΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΚΟΝΣΟΛΑΣ Δημήτρης Μπίκας Άννα Κάλβαρη
ΦΩΤΙΣΜΟΥ
Στάθης Φρούσσος ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΉ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
& ΣΚΗΝΩΝ Νίκος Λεονταρίδης
ΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ Στέλιος Τζολόπουλος
ΉΧΟΥ-VIDEO
Αργύρης Παπαγεωργίου ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
(Συντονιστής Γρ. Οπτικοακουστικών) & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Ιφιγένεια Ταξοπούλου Τάσος Θώμογλου
ΒΟΗΘΌΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤHΣ
Χρήστος Κώτσιος ΤΜΉΜΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ
ΕΡΓΟΥ–ΔΡΑΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ
ΕΝΔΥΤΗΣ Αμαλία Κοντογιάννη ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΤΥΠΟΥ
Νίκος Μηνάς Κάπα Εκδοτική

ΚΑΤΑΣΚΕΥΈΣ ΣΚΗΝΙΚΏΝ ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΧΩΡΩΝ Μεταφράσεις στα αγγλικά

& ΚΟΣΤΟΥΜΙΏΝ Δημήτρης Καβέλης
Εργαστήρια ΚΘΒΕ Ανέστης Καραηλίας
Γιώργος Κασσάρας
Δημήτρης Μητσιάνης
Βασίλης Μυτηλινός
Περικλής Τράιος
Ουρανία Τοπαλτζίκη
Στην ύλη του προγράμματος
συνεργάστηκε η
Μαρίνα Χατζηιωάννου

Στην παράσταση χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από τα βιβλία των:

• Εκδόσεων Κοροντζή: Νικολάι Γκόγκολ, Η Mύτη, μετάφραση Κώστας Μιλτιάδης, Αθήνα 2007 και Νικολάι
Γκόγκολ, Το ημερολόγιο ενός τρελού, μετάφραση από τα ρωσικά Ι. Ζαφειρόπουλος, επιμέλεια Κατερίνα
Θεοφίλη, Αθήνα 2007.
• Εκδόσεων Νεφέλη: Δανιήλ Χαρμς Περιστατικά, μετάφραση Ροδούλα Παππά, σειρά ΚΟΜΜΑ, Μάρτιος
2009, σσ. 9-13, 15, 25-25 και 34-35 και Δανιήλ Χαρμς Γαλάζιο τετράδιο, μετάφραση Ροδούλα Παππά,
σειρά ΚΟΜΜΑ, Μάρτιος 2010, σσ. 39-40, 93-94, 123-125, 142, 368-369 και 371-373.
Ευχαριστούμε θερμά
τις εκδόσεις Νεφέλη και Κοροντζή για την ευγενική παραχώρηση των κειμένων για τις ανάγκες της
παράστασης, το παλαιοπωλείο Τen του Γιώργου Ντόικα, στους χώρους του οποίου πραγματοποιήθηκε η
φωτογράφιση για τις ανάγκες προβολής της παράστασης και το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης για
την παραχώρηση των φωτογραφιών της συλλογής Κωστάκη για τις ανάγκες της παράστασης.