Literatura Za Učenje MST Smjer

SKRIPTE
MEDICINSKA SESTRA TEHNIČAR
PITANJA I ODGOVORI ZA PREDMETE 1. , 2., 3. I 4. RAZRED
Ovu skriptu koju sam objedinio u jedan dokument sam koristio za polaganje razlike ispita iz
Gimnazije u smjer medicinska sestra tehničar, i smatram da je dovoljno da se položi ispit. Profesori
su naravno sugerisali I zvanične udžbenike(tipa iz anatomije, mikrobiologije, socijalne medicine,
hirurgije, interne bolesti, urgentna medicina itd.) koje sam koristio povremeno kako bih odgovorio
na ispitna pitanja. Profesori će vam uvijek, logično, potencirati zvanične knjige, ali vjerujte s ovim
se sasvim realno sve može položiti. Ovdje nema fizika, biologija, hemija, vjeronauka, demokratija,
jer sam sve to imao u srednjoj školi I nisam morao polagati, pa se malo snađite ☺
Dole u dokumentu prvo idu ispitna pitanja što sam sve skupio, za sve predmete stručne, kao I
fiziku, biologiju, hemiju, demokratiju, sociologiju, vjeronauku, psihologiju. Ako ste u nedoumici
jesu li pitanja uredu ( a pitanja su većinom uvijek ista, možda malo formu pitanja promijene,
materija je uvijek ista) možete kod kuće printati I profesore pitati u školi je li ispravno.
1
ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA ČOVJEKA
1.RAZRED PITANJA
1. Autonomni nervni sistem 23. Mišići glave i vrata
2. Epitelno i potporno tkivo 24. Mišići glave i vrata
3. Femur 25. Mišići grudnog koša
4. Građa i funkcija kostiju 26. Mišići nadkoljenice
5. Građa i funkcija mišića 27. Mišići nadlaktice
6. Humerus 28. Mišići podkoljenice
7. Kičmena moždina 29. Mišići podlaktice i šake
8. Kosti baze lobanje 30. Moždane komore
9. Kosti grudnog koša 31. Nastanak mišićne kontrakcije
10. Kosti karlice 32. Nervi spinales
11. Kosti lica 33. Organizacija čovječijeg tijela i
12. Rameni zglob njegova podjela
13. Kosti podkoljenic 34. Os temporale
14. Kosti ramenog pojasa 35. Osnovni elementi zgloba
15. Kosti stopala 36. Paranasalni sinusi
16. Kosti šake 37. Periferni nervni sistem
17. Kralješnica i kralješci 38. Produžena moždina
18. Lakatni zlob 39. Rameni zglob
19. Liquor cerebrospinalis i 40. Srednji mozak
ovojnice mozga 41. Trbušni mišiči
20. Mali mozak 42. Veliki mozak
21. Međumozak 43. Zglob kuka
22. Mišično i živčano tkivo
HIGIJENA I ZDRAVSTVENA ZAŠTITA
RAZRED. 1
1. Aerozagađenje, štetne posljedic

2. AIDS – Epidemiološke karakteristike i kliničke manifestacije inficiranih i
oboljelih
3. Alkoholizam
4. Anoreksija
5. Bulimija
6. Čvrste otpadne materije
7. Definicija higijene i njen značaj
8. Definicija i zadaci higijene
9. Epidemiološke karakteristike širenja AIDS
10. Etika i njen značaj kod zdravstvenih radnika
11. Gonoreja (kapavac)
12. Higijena intimnih dijelova tijela
13. Higijena kose
14. Higijena obuće
2
15. Higijena odjeće
16. Higijena ruku
17. Higijena u vanrednim uslovima I ratu
18. Higijena zemljišta
19. Kasni znaci smrti
20. Krivična odgovornost zdravstvenog radnika
21. Mjere zaštite zdravstvenih radnika od HIV infekcija
22. Trovanje hranom
23. Nesigurni znaci smrtiOtklanjanje tečnih otpadnih materija
24. Energetske,plastične i zaštitne materije
25. Disciplinska odgovornost zdravstvenih radnika
26. Značaj vode u organizmu čovjeka
27. Higijena ruku
28. Trovanje hranom
29.
30. Načini prenosa HIV infekcije
31. Narkomanija
32. Nikotinizam (pušenje)
33. Otklanjanje tečnih otpadnih materija
34. Pediculosis (vašljivost)
35. Pojam i značaj lične higijene
36. Pothranjenost
37. Povrede koje zahtjevaju brzo saniranje (nisu najhitniji slučajevi)
38. Povrede koje zahtjevaju najhitnije zbrinjavanje
39. Procjena povreda i triaža povrijeđenih
40. Scabies (šuga)
41. Sifilis
42. Sprečavanje I suzbijanje intrahospitalnih infekcija
43. Trijaža povrijeđenih osoba
44. Trovanje izazvano Salmonelama
45. Uzročnici intrahospitalnih infekcija
46. Zdravstveni i fiziološki značaj vode, epidemiološki značaj vode
47. Značaj vode u organizmu čovjeka
ZDRAVSTVENA NJEGA
1.RAZRED
1. OBJASNITI: USTANOVE I NAČIN PROVOĐENJA PRIMARNE

ZDRAVSTVENE ZAŠTITE
2. OBJASNITI USTANOVE I NAČIN PROVOĐENJA SEKUNDARNE
3
3. OBJASNITI USTANOVE I NAČIN PROVOĐENJA TERCIJALNE
4. OBJASNITI POJAM I NABROJATI MJERE I NAČELA ZDRAVSTVENE
ZAŠTITE
5. DEFINISATI POJAM ZDRAVSTVENOG RADNIKA
6. DEFINISATI POJAM ZDRAVSTVENOG SARADNIKA
7. OBJASNITI POJAM STRUČNOG ISPITA
8. OBJASNITI ODJEĆU ZDRAVSTVENOG RADNIKA I NJEN ZNAČAJ U
RADU
9. VRSTE PROGRESIVNE NJEGE BOLESNIKA
10. POKAZITELJI I KRITERIJI ZA INTEZIVNU NJEGU BOLESNIKA
11. POKAZITELJI I KRITERIJI ZA POLUINTEZIVNU NJEGU BOLESNIKA
12. BOLNIČKE JEDINICE PREMA VRSTI BOLESNIKA, BROJU
MEDICINSKI SESTARA KOJE IH ZBRINJAVAJU I TRAJANJU
ZDRVSTVENE NJEGE
13. BOLESNIČKI KREVET
14. OD KOJIH DIJELOVA SE SASTOJI BOLESNIČKI KREVET?
15. STANDARDNI BOLESNICKI KREVET?
16. SPECIJALNI KREVETI?
17. DJECJI KREVET
18. POSTELJNO RUBLJE
19. PRESVLAČENJE KREVETA BOLESNIKA U LEŽEĆEM POLOŽAJU
20. PRESVLAČENJE KREVETA BOLESNIKA U SJEDEĆEM POLOŽAJU
21. DEPEDIKULACIJA PEDIKULATA I NAČIN UNIŠTAVANJA
22. OPISATI I OBJASNITI VAŽNOST ODRŽAVANJA LIČNE HIGIJENE
23. ZADACI SESTRE PRI ODRŽAVANJU LIČNE HIGIJENE POKRETNIH I
NEPOKRETNIH BOLESNIKA
24. OPISATI I OBJASNITI NJEGU NOVOROĐENČETA I DOJENČETA
25. INTERVENCIJE U SPRJEČAVANJU DEKUBITUSA
26. DEKUBITALNA RANA-LIJEČENJE, ZADACI SESTRE
27. ZADACI SESTRE U SPRJEČAVANJU FLEBOTROMBOZE
28. DUBOKA VENSKA TROMBOZA-LIJEČENJE, ZADACI SESTRE
29. ZADACI SESTRE U SPRJEČAVANJU PLUĆNE EMBOLIJE
30. ZADACI SESTRE U SPRJEČAVANJU RESPIRATORNIH
KOMPLIKACIJA,
31. ZADACI SESTRE U SPRJEČAVANJU NESVJESTICE
32. ZADACI SESTRE U SPRJEČAVANJU KONTRAKTURE
33. OBJASNITI POJAM: INFEKCIJA
34. OBJASNITI POJAM: ANTISEPSA
35. PET OSNOVNIH PRAVILA ASEPSE
36. OBJASNITI POJAM: ASEPSA
37. FAKTORI KOJI ČINE VOGRALIKOV LANAC
38. DEZINFEKCIJA, METODE DEZINFEKCIJE?
39. HEMIJSKE METODE DEZINFEKCIJE
4
40. SVOJSTVA IDEALNOG DEZINFEKCIOG SREDSTVA
41. ANORGANSKA I ORGANSKA DEZINFEKCIONA SREDSTVA
42. OPISATI I OBJASNITI PRAVILNO PROVOĐENJE DEZINFEKCIJE
43. METODE STERILIZACIJE
44. STERILIZACIJA VLAŽNOM TOPLOTOM, PRIPREMA MATERIJALA
45. STERILIZACIJA SUHOM TOPLOTOM, PRIPREMA MATERIJALA
46. SAVREMENE METODE STERILIZACIJE
47. OPISATI I OBJASNITI KONTROLU STERILIZACIJE
48. OPISATI ORGANIZACIJU JEDINICE ZA STERILIZACIJU
49. OPISATI, OBJASNITI PRANJE I DEZINFEKCIJU RUKU
50. OBJASNITI POJAM: INTRAHOSPITALNA INFEKCIJA
51. MJERE ZA SPRECAVANJE INTRAHOSPITALNIH INFEKCIJA
52. MJERE LICNE ZASTITE U PREVENCIJI INTRAHOSPITALNIH
INFEKCIJA
53. FAZE PROCESA ZDRAVSTVENE NJEGE
54. UTVRDJIVANJE POTREBA ZA ZDRAVSTVENOM NJEGOM
55. ŠTA JE SESTRINSKA DIJAGNOZA
56. PLANIRANJE ZDRAVSTVENE NJEGE
5
LATINSKI JEZIK
Preporučena literatura: Udžbenikza I i II razred medicinske i zdravstvene struke

Autori: Branka Samouković-Jusufbegović i Sabina Dević
1. Latinska abeceda, podjela glasova, izgovor, naglasak latinskih riječi

2. Vrsteriječi, deklinacija, konjugacija
3. Imenice I ili a-deklinacije
4. Imenice II ili o-deklinacije (muški rod na-us i –er)
5. Imenice II ili o-deklinacije(srednji rod na-um)
6. Imenice III deklinacije suglasničke osnove (muškirod)
7. Imenice III deklinacije suglasničke osnove (ženskirod)
8. Imenice III deklinacije suglasničke osnove (srednji rod)
9. Imenice III deklinacije i-osnove (muškiiženski rod)
10. Imenice III deklinacije i-osnove (srednji rod)
11. Pridjevi I i II deklinacije
12. Pridjevi III deklinacije sa tri oblika
13. Pridjevi III deklinacije sa dvaoblika
14. Pridjevi III deklinacije sa jednim oblikom
15. Pravilna komparacija pridjeva
16. Nepravilna komparacija pridjeva
17. Nepotpuna komparacija pridjeva
18. Glagoli I konjugacije-indikativprezenta aktiva, imperativ
19. Glagoli II konjugacije-indikativ prezenta aktiva, imperativ
20. Glagoli III konjugacije-indikativ prezenta aktiva, imperativ
21. Glagoli IV konjugacije-indikativ prezenta aktiva, imperativ
22. Prezent pomoćnog glagola sum, esse, fui
23. Lične i lično-povratna zamjenica
24. Prisvojne i prisvojno-povratna zamjenica
25. Glavni brojevi
26. Redni brojevi
27. Dijelni i priložni brojevi
28. Izreke, osobito u medicinskom nazivu
6
ISLAMSKA VJERONAUKA
I RAZRED
PITANJA
I SLAM U POVIJESTI – OD ADEMA A.S. DO MUHAMMEDA A.S.

IZVORI ISLAMA
KUR'AN
HADIS
IMANSKI ŠARTI
ISLAMSKI ŠARTI
ŽIVOT MUHAMMEDA A.S. U MEKI I MEDINI
ISLAM U ŠPANIJI
HALIFE
ISLAM U BOSNI I HERCEGOVINI
DOPRINOS MUSLIMANA NAUCI
DOPRINOS MUSLIMANA U UMJETNOSTI
KUR'AN I HADIS O NAUCI, ZNANJU I UČENJU
SREDIŠTE ISLAMSKE KULTURE
VJEROVANJE U ALLAHA DŽ.Š.
VJEROVANJE U MELEKE
VJEROVANJE U KITABE
VJEROVANJE U POSLANIKE
VJEROVANJE U SUDNJI DAN
VJEROVANJE U SUDBINU
Pitanja-Religijska kultura I
1.Pojam religije 2.Manihejstvo
2.Mit 3.Lamizam
3.Jevreji u Bosni 1.Pojam religije
1.Rimska religija 2.Porijeklo religije
2.Islam u Bosni 3.Zoroastrizam
3.Hinduizam 1.Grčka religija
1.Budizam 2.Islam u Bosni
2.Crkva bosanska-učenje 3.Lamaizam
3.Taoizam
1.Katoličanstvo u Bosni 1.Zoroastrizam
2.Legenda 2.Slovenska religija
3.Jevreji u Bosni 3.Islam u Bosni
1.Grčka religija 1.Rimska religija
2.Slovenska religija 2.Crkva bosanska
3.Religija u Kini 3.Jevreji u Bosni
1.Religija Ilira
7
BIOLOGIJA
1.RAZRED
1. Bespolno razmnožavanje 18. Mitoza
2. Biljna tkiva 19. Organski sastojci ćelije
3. Biljni organi; korjen 20. Polno razmnožavanje
4. Biljni organi; list 21. Prokarioti
5. Biljni organi; stablo 22. Ptice (Aves)
6. Binomna nomenklatura 23. Ribe (Pisces)
7. Ćelijska membrana i ćelijski 24. Sisari (Mammalia)
zid. 25. Sistem organa za cirkulaciju
8. Ćelijske organele tjelesnih tečnosti
9. Dupljari (Coelenterata) 26. Sistem organa za disanje
10. Gljive (Fungi) 27. Sistem organa za kretanje
11. Gmizavci (Reptilia) 28. Sistem organa za varenje
12. Golosjemenjače 29. Skrivenosjemenjače
13. Jedro. 30. Taksonomske kategorije
14. Lišajevi 31. Virusi i viroidi
15. Mahovine i paprati 32. Vodozemci (Amphibia)
16. Mejoza 33. Životinjska tkiva
17. Metabolizam ćelije
Hemija 1.r ispitna pitanja spisak okt 2018.
1. Vodonikova veza 17. Koloidni rastvor

2. Vrste disperznih sistema 18. Kovalentna veza
3. Elektornska konfiguracija atoma 19. Molarna masa i molarni volumen
4. Elektroliti 20. Molarne veličine
5. Elektroliti i neelektorliti 21. Molarne veličine-količina tvari
6. Elektrolitička disocijacija 22. Oksidacioni broj
7. Elektronska konfiguracija atoma 23. Pojam baza-disocijacija
8. Elektronski omotač atoma 24. Pojam kiselina-disocijacija
9. Empirijske i molekulske formule 25. Pojam soli-hidroliza
10. Fizičke veličine 26. Polarnost molekule i razređivanje
11. Građa atoma rastvora
12. Građa atoma-elementarne čestice 27. Pravi rastvor
13. Hemija, značaj hemije 28. Proces rastvaranja
14. Hemijske jednačine 29. Proces rastvaranja-rastvorljivosti
15. Hemijski simboli i hemijske 30. Razređivanje rastvora
jednačine 31. Redoks reakcije
16. Jonska veza 32. Sastav tvari ato
8
FIZIKA 1 RAZRED ISPITNA PITANJA SPISAK OKT 2018
1. Drugi i treći Njutnov zakon
2. Ergometrija
3. Fazni prelazi
4. Idealan gas. Jednačina stanja idealnog gasa
5. Inercija i masa. Prvi Njutnov zakon
6. Izoprocesi
7. Jednačina koninuiteta, Bernulijeva jednačina
8. Kalorimetar. Količina toplote
9. Kapilarne pojave
10. Manometri i barometri. Mjerenje krvnog pritiska
11. Mehanička energija. Zakon održanja energije
12. Mehanički rad
13. Mjerenje i greške pri mjerenju. Skalarne i vektorske veličine
14. Molekularne sile kod tečnosti
15. Osnovni pojmovi kinematike. Relativnost kretanja
16. Pravolinijsko kretanje, srednja i trenutna brzina
17. Predmet fizika. Podjela fizike osobne fizičke veličine i mjerne jedinice
18. Pritisak. Hidrostatički pritisak. Pascalov zakon
19. Rad gasa pri izobarskom širenju
20. Ravnomjerno pravolinijsko kretanje
21. Ravnomjerno promjenljivo pravolinijsko kretanje. Ubrzanje
22. Sila potiska. Arhimedov zakon
23. Sila teže i težina tijela
24. Sila trenja
25. Snaga. Koeficjent korisnog djelovanja
26. Toplotne mašine
27. Unutrašnja energija tijela
Pitanja: ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA ČOVJEKA

2.RAZRED
1. Epididimidis I ductus deferens 13. Funkcija traheje
2. Fiziologija krvotoka 14. Funkcija uha
3. Funkcija bubrega 15. Funkcija uterusa
4. Funkcija dojke 16. Građa bubrega
5. Funkcija kože 17. Građa oka
6. Funkcija krvi 18. Građa debelog crijeva
7. Funkcija larynxa 19. Građa dojke
8. Funkcija ovarija 20. Građa jednjaka
9. Funkcija pluća 21. Građa jetre
10. Funkcija srca 22. Građa kože
11. Funkcija tankog crijeva 23. Građa larynxa
12. Funkcija testisa 24. Građa ovarija
9
25. Građa pluća 43. Mehanizam srčanog rada
26. Građa respiratornog sistema 44. Metabolizam minerala I
27. Građa srca vitamina
28. Građa tankog crijeva 45. Osjet mirisa
29. Građa testisa 46. Osjet ukusa
30. Građa traheje 47. Prostata I urethra masculine
31. Građa uha 48. Sastav krvi
32. Građa uretera 49. Tuba uterina-građa
33. Građa uterusa 50. Uloga hormona bubrega-
34. Građa ždrijela eritropoetin
35. Građa želuca 51. Uloga hormona bubrega-renin
36. Građa žućnog mjehura 52. Urethra feminina
37. Hipofiza 53. Veliki krvotok
38. Krvne grupe I Rh faktor 54. Venski sistem
39. Limfni sistem 55. Vesica urinaria
40. Mali krvotok 56. Vesicula seminales scrotum
41. Mehanizam povratne sprege 57. Žlijezde sa unutrašnjim
hipofize lučenjem
42. Mehanizam probave u želudcu
MEDICINSKA MIKROBIOLOGIJA S EPIDEMIOLOGIJOM

RAZRED 2.
Antigeni
Antimikrobna sredstva.
Antitijela.
Bacillus anthracis
Bakterijske
kolonije
Bakterijski enzimi i otrovi.
Bolničke infekcije
Bordetella pertussis
Cestodes - pantljičare (Taenia solium)
Disanje bakterija
Escherichia coli
Građa bakterijske ćelije - flagele
Građa bakterijske ćelije - kapsula
Građa bakterijske ćelije - nukleotid
Građa bakterijske ćelije - ovojnice
Građa bakterijske ćelije - spore
Helminthes - opšte osobine helminta
Hepatitis virusi
Imunološke reakcije.
10
Ishrana bakterija
Ispitivanje osjetljivosti bakterija prema hemoterapijskim sredstvima
Klasa rhizopoda (Entamoeba histolytica)
Mehanizmi djelovanja antibiotika.
Mycobacterium tuberculosis
Neisseria gonorrhoeae
Neisseria meningitidis
Nemathodes - oble gliste (Ascaris lumbricoides)
Nespecifična otpornost - fagocitoza
Nespecifična otpornost - upala
Nespecifična otpornost - vanjski faktori nespecifične otpornosti
Oblici bakterijskih ćelija
Osnove epidemiologije zaraznih bolesti - patogenost
Osnove epidemiologije zaraznih bolesti - virulencija
Protozoe - opšte osobine protozoa
Protozoe - podjela
Retrovirus side
Ritam razmnožavanja bakterija
Salmonella typhi
Specifična otpornost mikroorganizama.
Staphylococcus pyogenes
Streptococcus pneumoniae
Štetna djelovanja antibiotika.
Tipovi razmnožavanja bakterija
Treponema allidum
Uzgoj bakterija. Čvrste hranjive podloge.
Uzgoj bakterija. Tečne hranjive podloge.
Virusologija - opšte karakteristike virusa
Vogralikov lanac.
Socijalna medicina
Razred: 2.
11
1.Definicija i značaj socijalne medicine
2.Karakteristike društvenih zajednica i ljudskih grupa
3.Uticaj ekonomskih faktora na zdravlje
4.Deografski događaji
5.Vitalni događaji u stanovništvu
6.Pozitivni i negativni indeksi zdravlja
7.Međunarodna klasifikacija bolesti,povreda i uzroka smrti
8.Proizvodnja,promet i potrošnja lijekova
9.Nivoi zdravstvene zaštite
10.Metode rada u zdravstvenoj zaštiti (dijagnostika,terapija,rehabilitacija,patronaža)
11.Zdravstvena ekonomija
12.Vrste zdravstvenih ustanova
13.Organizacija kućnog liječenja i porodična medicina
14.Zdravstvena zaštita u ratu i vanrednim prilikama
15.Međunarodne zdravstvene organizacije
16.Zdravstvena evidencija,dokumentacija i elektronska komunikacija
17.Disciplinske i krivične greške u zdravstvu
18.Zaštita majke i djeteta,zaštita starih lica.
19.Značaj zaraznih bolesti
20.Masovne nezarazne bolesti
21.Toksikomanije
22.Socijalna dezintegracija(emigracija,razvodi,delinkvencija,prostitucija)
23.Zaštita lica sa posebnim potrebama
24.Zdravstveni odgoj u obrazovnim i privrednim institucijama
24.Lične kvalitete zdravstvenog odgajatelja
25.Antropometrija i psihometrija
26.Ponavljanje i utvrđivanje gradiva
BIOLOGIJA
RAZRED: 2.
12
1. AEROBNO DISANJE KOD BILJAKA
2. AUTOTROFIJA, HETEROTROFIJA I MIKSOTROFIJA
3. BILJNI HORMONI
4. BIOELEMENTI
5. BJELANČEVINE (PROTEIDI)
6. CIRKULACIJA TJELESNIH TEČNOSTI
7. ČULA, NADRAŽLJIVOST I PROCES PRIJEMA INFORMACIJE
8. DIFUZIJA I OSMOZA (DEFINICIJA I PRIMJER)
9. DISANJE KOD BILJAKA
10. DISANJE KOD ČOVJEKA
11. ENDOKRINI SISTEM ČOVJEKA
12. ENZIMI
13. FITOHORMONI
14. FIZIOLOGIJA CVJETANJA KOD BILJAKA
15. FIZIOLOGIJA SJEMENA I PLODA
16. FIZIOLOŠKI ZNAČAJ I PROMET VODE U BILJCI
17. FOTORECEPTORI
18. FOTOSINTETSKI PIGMENTI
19. FOTOSINTEZA
20. FUNKCIJA NERVNE ĆELIJE-SINAPSA
21. GRAĐA I FIZIOLOGIJA NERVNE ĆELIJE KOD ČOVJEKA
22. GRAĐA PROTEINA
23. HORMONI, ENZIMI I VITAMINI
24. ISHRANA ORGANIZMA I VARENJE HRANE
25. IZLUČIVANJE – EKSKRECIJA
26. KOLOIDI
27. KRV.SASTAV KRVI I FUNKCIJA KRVNIH ĆELIJA
28. MASTI (LIPOIDI)
29. MEHANORECEPTORI
30. MIŠIĆI KOD ČOVJEKA (PODJELA I FUNKCIJA)
31. NERVNI SISTEM. TIPOVI NERVNOG SISTEMA
32. OBLICI ISHRANE KOD BILJAKA
33. ODBRAMBENE I TRANSPORTNE FUNKCIJE TJELESNIH TEČNOSTI
34. PODJELA UGLJIKOHIDRATA
35. PODJELA VITAMINA
36. POKRETI KOD BILJAKA
37. POLISAHARIDI
38. PROMET MATERIJA I ENERGIJE-METABOLIZAM
39. SISTEM ČULA
40. SVIJETLA I TAMNA FAZA FOTOSINTEZE
41. TIPOVI KRETANJA I FIZIOLOGIJA KRETANJA
42. TIPOVI ORGANA ZA EKSKRECIJU
43. TJELESNE TEČNOSTI
13
44. TRANSPIRACIJA KOD BILJAKA
45. UGLJIKOHIDRATI-MONOSAHARIDI
46. VARENJE HRANE KOD ČOVJEKA
47. ZNAČAJ I ULOGA VODE U ŽIVIM ORGANIZMIMA
48. ZNAČAJ MASTI U ORGANIZMU
49. ZNAČAJ VITAMINA I NJIHOVA PODJELA
FIZIKA 2 RAZRED SPISAK ISPITNIH PITANJA

1. Borov model atoma. Atomski spektri
2. Djelovanje magnetnog polja na provodnik sa strujom
3. El oscilatrono kolo i elektromagnetni talasi. Speklatr elektromagnetnih talasa
4. El.struja. jačina i gustina električne struje. Omovi zaakoni
5. Elektično oscilatorno kolo i elektromagnetni talas. Spektar elektromagnetnih
talasa
6. Električni otpor provodnika. Vezivanje otpora
7. Električno oscilatorno kolo i elektromagnetni talasa. Spektar
elektromagnetnih talasa
8. Električno polje. Provodnici izolatori u električnom polju
9. Elektro statika. Kulonov zakon
10. Faradejev zakon elektromagnetne indukcije
11. Fotometrija
12. Kalorimetar. Količina toplote
13. Kolo elektirčne struje. Kirhofova pravila
14. Laseri i njihova primjena u medicni
15. Magnetno polje. Magnetni fluks i magnetna indukcija
16. Mehanička energija. Zakon održanja energije
17. Naizmjenična struja. Princip dobivanja naizmjenične struje
18. Naizmjenična struja. Trenutna i efektivna vrijednost naizmjenične struje
19. Oscilatorno kretanje. Slobodni,prinuidne i prigušene oscilacije
20. Oscilovanje klatna i opruge. Matematičko klatno
21. Osnovi dozimetrije i primjena u medicini
22. Priroda svjetlosti. Brzina svjetlosti
23. Rad i snaga elektirčne struje. Džul-Lencov zakon
24. Radioaktivnost. Primjene radioaktivnih izotopa u medicini
25. Ravnomjerno promjenljivo pravolinijsko kretanje. Ubrzanje
26. Rendgensko zračenje i primjena u medicini
27. Talasna optika. Interferencija, difrakcija, disperzija i polarizacija svjetlosti
28. Talasno kretanje, svojstvo i vrste talasa. Brzina talasa
29. Ultrazvuk. Princip UZ u medicni
30. Zakoni geometrijske optike. Indeks prelamanja svjetlosti
31. Zračenje spsolutne energije tijela
32. Zvuk. Jačina i nivoi jačine zvuka
14
HEMIJA 2.RAZRED ISPITNA PITANJA
1. Al,Fe-njihovi spojevi i primjena u medicini

2. Biološki značaj nemetala
3. Brzina hemijske reakcije
4. C-najvažniji spojevi
5. Cu,Ag,Zn-njihovi spojevi i primjene u medicini
6. Energije aktivacije-egzotermne i endotermne reakcije
7. Faktori koji utiču na brzinu hemijske reakcije
8. H- najvažniji spojevi
9. Halogeni elementi-najvažniji spojevi
10. Hemijska ravnoteža u rastvorima slabijih elektorilita
11. I grupa-alkalni metali i njihovi aspojevi
12. II grupa-zemno alkalni metali i njihovi spojevi
13. Indikatori i puferi
14. Ioni teških metala(Cd,Hg,Pb)-otrovnost
15. Ioni teških metala(Hg,Pb,Cd)-otrovnost
16. Ionski proizvod vode, pH-vrijednost
17. Konstanta ravnoteže
18. Kvantitativna hemijska analiza
19. Metali u prirodi i njihove osobine
20. Metalna veza
21. Metalna veza i osobine metala
22. N,P-najvažniji spojevi
23. O,S-najvažniji spojevi
24. Osobine metala
25. Pojam hemijske ravnoteže-konačne i povratne reakcije
26. Pomak hemijske ravnoteže, Le-Chartelier-ov princip
27. Radioaktivno zračenje
28. Uticaj faktora na brzinu hemijske reakcije
29. Uvod u hemijsku kinetiku
30. Uvod u neorgansku hemiju
31. Voda-značaj, rasprostaranjenost, vrste i uloga u organizmu
32. Zagađenje i zaštita tla
33. Zagađenje i zaštita vode
34. Zagađenje i zaštita zraka
35. Značaj i podjela analitičke hemije
2. razred
Religijska kultura
15
1. Religija pojam, elementi i nastanak religije
2. Religija I ndije-hinduizam utvrdjivanje
3. Šta je Budizam
4. Religija Kine-konfucijanizam
5. Šta je Taoizam i lamaizam
6. Religija Japana-shintoizam
7. Koje su to religijske grupe

8. Monoteisticke religije-hebreizam-religija Jevreja
9. Osnovna obiljezja i običaji Jevreja
10. Krsanstvo-historijat
11. Isus Krist srediste Krscanstva
12. Osnovna vjerovanja i obicaji
13. Šta je crkveni raskol

14. Šta je Pravoslavlje
15. Šta je Reformacija
16. Islam-Muhammedova propovijed

17. Osniove vjere-Islamske duznosti
18. Šta je Sufizam
19. Zajednicki elementi monoteistickih religija

20. Vjerski kalendari
21. Vjerski praznici i svecanosti
22. Tipovi religijskih zajednica

23. Koji su to novi religijski pokreti
24. Religija pojam, elementi i nastanak religije
25. Religija I ndije-hinduizam

26. Šta je Budizam

31. Osnovna obiljezja i običaji Jevreja

32. Krsanstvo-historijat
16
33. Šta je crkveni raskol

37. Islam-Muhammedova propovijed

38. Osniove vjere-Islamske duznosti
39. Šta je Sufizam

42. Tipovi religijskih zajednica
43. Šta je Budizam




53. Zajednicki elementi monoteistickih religija
55. Religija I ndije-hinduizam


SOCIOLOGIJA Udžbenik Slavo Kukić
17
-PITANJA za ispit
Pojam i tipovi političkog sistema
Moći sukobi u industriji
Socijalizacija i interakcija
Antička i socijalna misao
Pojam i tipovi društva
Porodica, brak i njihove funkcije
Odnos sociologije i drugih društvenih nauka
Moral i pravo
Savremena porodica- porodica budućnosti.
Kultura i civilizacija
Pojam i oblici vlasti
Ljudska prava i slobode
Pojam, definicija i predmet sociologije
Nardo, nacija, etnički odnosi i tolerancija
Komunikacija i informatička revolucija
Društvene funkcije religije
Izbori i izborni sistemi
Rad, podjela rada i vlasništvo
BOLESTI NERVNOG SISTEMA (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

RAZRED: 3
SMJER:MEDICINSKA SESTRA TEHNIČAR
1. Apscesmozga 14. Ishemijskimozdaniudar

2. Autonomninervnisistem (gradja i 15. Ishijalgija.
uloga). 16. Ispitivanjedubokogsenzibiliteta
3. Centralninervnisistem (gradja i uloga ). 17. Ispitivanje i ocjenagrubemisicnesnage
4. Dijagnostickipostupci u neurologiji 18. ispitivanjesenzibiliteta.
5. Dubokisenzibilitet (uloga i ispitivanje) 19. Kranijalninervi
6. Encefalitis (uzroci ,simptomi 20. Lumbalnapunkcija.
,dijagnoza) 21. Meningealnisindrom.
7. Epiduralnihematom 22. Meningitis (uzroci,simptomidijagnoza).
8. Epilepsija (defnicija,uzroci i vrste) 23. Miastenia gravis.
9. Etiologijaoboljenjanervnogsistema 24. Multiplaskleroza.
10. Gradja CNS -a 25. Najcescitumori CNS -a.
11. Grand mal. 26. Neuralogijatrigeminusa.
12. Hemoragijskimozdaniudar 27. Oduzetostipremamjestupovredemotorno
13. Hronicnepolineuropatije. gsistema
18
28. Parezafacijalisa 36. Refleksi(vrste i ispitivanje)
29. Parkinsonovabolest. 37. Refleksi.
30. Periferninervnisistem (gradja i uloga). 38. Senzibilitet (duboki i povrsni)
31. Petit mal 39. Simptomipovredemotornogsistema
32. Polineuropatije 40.
Sindromkarpalnogtunela.
33. Povredecentralnogneurona 41. Subarahnoidalnokrvarenje
34. Povredeperifernogneurona (simptomi i 42. Tranzitorniishemijskiatak
znaci ) 43. Tumori CNS-
35. Površnisenzibilitet (gradja a(vrste,simptomidijagnoza)
,uloga,ispitivanje). 44. Žarisneepilepsije.
BOLESTI ČULA (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

RAZRED:3
1. Akustične traume 24. Otitis media
2. Anatomija vidnog aparata 25. Pediculosis
3. Anatomska građa uha 26. Polipi nosa
4. Atopijski dermatitis (def., 27. Pomoćni organi oka
etiologija i klinička slika) 28. Poremećaji disanja
5. Benigni tumori kože 29. Poremećaji mirisa
6. Cerumen Obturans 30. Povrede uha
7. Daltonizam 31. Pregled bolesnika s bolestima grla
8. Dijagnostika oboljenja nosa i PNS i poremećaja disanja
9. Eflorescence iznad nivoa kože 32. Rinitis
10. Eflorescence u nivou kože 33. Scabies
11. Faringitis 34. Seboroični dermatitis
12. Glaukom 35. Simptomi bolesti uha
13. Gluhoća i gluhonijemost 36. Simptomi i znaci kožnih oboljenja
14. Građa i funkcija kože 37. Sinusitis
15. Hipermetropija 38. Siva mrena
16. Kontaktni alergijski dermatitis 39. Strabizam
17. Laringitis 40. Tehnike oftalmološkog pregleda
18. Maligni tumori kože 41. Tonsilitis
19. Melanom 42. Tumori grla
20. Melanoma malignum conjuctive 43. Tumori kože
21. Metode pregleda bolesnika sa 44. Tumori nosa i sinusa
kožnim oboljenjima 45. Tumori očnih kapaka
22. Miopija 46. Upale oka
23. Optički putevi 47. Upale vanjskog uha
DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA, PITANJA VAŽE ZA ŠKOLSKU 2018/19.
19
ISPITNA PITANJA IZ DEMOKRATIJE I LJUDSKIH PRAVA
IDENTIFICIRAJTE 3 PRIMJERA KORUPCIJE KOJI SU OBJAVLJENI U MEDIJAMA?
KADA BI SLOBODA IZRAŽAVANJA TREBALA BITI OGRANIČENA?
KADA BI SLOBODA IZRAŽAVANJA TREBALA BITI OGRANIČENA?
KAKAV TIP EKONOMIJE IMA BIH DANAS?
KAKO MOŽEMO PROCIJENITI POZICIJU AUTORITETA?
KAKO SE MOŽE SPRIJEČITI ZLOUPOTREBA PRIMJENE ZAKONA OD NOSILACA JAVNIH
POL. FUNKCIJA?
KOJA JE RAZLIKA IZMEĐU REFERENDUMA I INCIJATIVE?
KOJA JE RAZLIKA IZMEĐU USTAVA I OSTALIH ZAKONA?
KOJA SU PRAVA POJEDINCA GARANTIRANA USTAVOM BIH?
KOJE KORISTI IMA BIH OD MEĐUNARODNIH ORGANIZACIJA?
KOJE SU GLAVNE ULOGE POLITIČKIH STRANAKA U DEMOKRATSKOJ VLASTI?
KOJE SU OSNOVNE IDEJE KONSTITUCIONALIZMA (USTAVNOSTI)?
KOJE SU VAŽNE SVRHE MASOVNE KOMUNIKACIJE?
KOJI FAKTORI POMAŽU U STVARANJU EFIKASNOG GRAĐANINA?
KOJI SU SIMBOLI EVROPSKE UNIJE?
KOJI SU UVJETI KOJE EU POSTAVLJA BUDUĆIM KANDIDATIMA?
NABROJ NIVOE VLASTI U BIH?
NABROJATI 5 NADLEŽNOSTI DRŽAVNOG NIVOA VLASTI?
NABROJATI 5 NADLEŽNOSTI ENTITETSKOG NIVOA VLASTI?
NABROJATI 5 NADLEŽNOSTI KANTONALNOG NIVOA VLASTI?
NABROJATI 5 NADLEŽNOSTI OPĆINSKOG NIVOA VLASTI?
NABROJATI I OBJASNITI 3 KARAKTERISTIKE SLOBODNIH MEDIJA?
NABROJITE 5 NAČINA NA KOJE GRAĐANI MOGU UTICATI/UČESTVOVATI U VLASTI?
NABROJITE I OBJASNITE 5 KARAKTERISTIKA DRUŠTVENIH ORGANIZACIJA?
NAVEDI 5 DRUŠTVENIH ORGANIZACIJA KOJE POSTOJE U VAŠOJ ZAJEDNICI
(OPŠTINI/KANTONU)?
NAVEDITE 3 USLOVA KOJI SPRJEČAVAJU RAZVOJ DEMOKRATSKOG DRUŠTVA?
NAVEDITE 5 PRIMJERA DOPRINOSA DRUŠTVENIH ORGANIZACIJA DRUŠTVU?
NAVEDITE 5 STVARI KOJE VI KAO GRAĐANIN MOŽETE URADITI DA BISTE POMOGLI
NAPREDKU ZAJEDNIČKOG DOBRA?
NAVEDITE 5 VRSTA ZAŠTITE PRAVA ILI PRAVEDNIH PROCEDURA GARANTIRANIH SVIM
GRAĐANIMA BIH?
NAVEDITE I ANALIZIRAJTE 5 KARAKTERISTIKA DEMOKRATSKOG DRUŠTVA?
NAVEDITE KAKO AKTIVNOSTI INTERESNIH GRUPA POMAŽU DRUŠTVU KAO CJELINI?
OBJASNITI RAZLIKU IZMEĐU KRIVIČNOG I GRAĐANSKOG PRAVA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA AMBASADA I DEMOKRATIJA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA AUTOKRATIJA I CENZURA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA DISKRIMINACIJA I DIPLOMATIJA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA DISTRIBUTIVNA PRAVDA I BILATERALNI ODNOSI?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA DRUŠTVENA AKCIJA I EUFOR?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA GRAĐANSKA VRLINA I INFRASTRUKTURA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA INTELEKTUALNA SREDSTVA I MJERE JAVNE
POLITIKE?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA JAVNOMNIJENJE I OGRANIČENA VLAST?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA KOALICIJA I TRANZICIJA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA KONFLIKT I KOMPROMIS?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA KONSENZUS I CIVILNO DRUŠTVO?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA KONSTITUCIONALIZAM I KONZULAT?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA LOBIRANJE I AUTOKRATIJA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA NEZAPOSLENOST I DEMOKRATIJA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA OPĆINA I ZAKONODAVNA GRANA VLASTI?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA PREAMBULA I IZVRŠNA GRANA VLASTI?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA PRIRODNA PRAVA I LIBERALIZAM?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA PRIRODNA PRAVA I TIRANIJA?
20
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA SLOBODA IZRAŽAVANJA I GRAĐANSKA VRLINA?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA VANJSKA POLITIKA I TOTALITARIZAM?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA VERBALNI DELIKT I PODANIK?
OBJASNITI ZNAČENJE POJMOVA ZAKON I OHR?
OPIŠITE 3 EKONOMSKA PROBLEMA KOJA SU NAJVIŠE UTICALA NA VAŠU ZAJEDNICU,
KAKO I ZAŠTO?
PO VAŠEM MIŠLJENJU KOJE SU NAJVAŽNIJE DUŽNOSTI I ODGOVORNOSTI GRAĐANA?
ŠTA JE IZBORNA PROCEDURA?
ŠTA JE KOMPROMIS I KAKVA SE OSOBA BIRA NA POLOŽAJ MEDIJATORA?
ŠTA JE TO KONFLIKT I NAVEDITE 3 VRSTE RJEŠENJA KONFLIKTA?
ŠTA SU TO LJUDSKA PRAVA I KAKO IH MOŽEMO PODIJELITI?
ŠTA SU TO PROVJERA I BALANSIRANJE I ZAŠTO SU BITNI?
ŠTA SU TO SLOBODNI, PRAVEDNI I OTVORENI DEMOKRATSKI IZBORI?
ŠTA VI KAO POJEDINAC MOŽETE UČINITI DA POBOLJŠATE SITUACIJU U VAŠOJ
ZAJEDNICI?
U ČIJOJ NADLEŽNOSTI JE VOĐENJE VANJSKE POLITIKE?
ZAŠTO JE ULOGA MEDIJA VAŽNA U DRUŠTVU?
HIRURGIJA (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

RAZRED:3
UDŽBENIK “SKRIPTA ZA INTERNU UPOTREBU –HIRURGIJA” DR.BEGIĆ
MUHAMED
1. Akutni abdomen
2. Apsces, furunkul, karbunkul. Panaricij. Flegmona i gangrena. Osteomielitis
3. Biopsijatkiva
4. Hemodijaliza
5. Hirurškizahvatinamozgu i meningama
6. Hirurškizahvatinaplućima, pleuri i u grudnomkošu
7. Hirurškizahvatinasrcu i velikimkrvnimžilama
8. Hirurškizahvatinaudovima
9. Hirurškizahvatinaurogenitalnomsistemu
10. Hirurškizahvatinaželucu i crijevima
11. Hirurškizahvatinažučnommjehuru i žučovodima, jetri, slezeni i gušterači
12. Hirurškizahvati u maksilofacijalnojhirurgiji
13. Hirurškizahvati u područjuvrata
14. Imobilizacija
15. Kozmetička i plastičnahirurgija
16. Nadokonadatekućine i elektrolita
17. Obrada i povijanjerane
18. Otvorenaozljeda
19. Ozljedeabdomena
20. Ozljedegenitalnihorgana
21
21. Ozljedeglave i mozga
22. Ozljedekostiju, ozljedezglobova
23. Ozljedekralježnice
24. Ozljedemišića i tetiva.
25. Ozljedeživaca.
26. Ozljedeperifernihkrvnihžila
27. Ozljedeprsnogkoša
28. Politrauma.
29. Opekline.
30. Smrznuća
31. Transfuzijakrvi
32. Transplatacijaorgana i tkiva
33. Usmjerenja u hirurgiji.
34. Vrsteanestezije i njihovekomplikacije
35. Zacjeljivanjerane
36. Zatvorenaozljeda
INTERNE BOLESTI (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

RAZRED:3
UDŽBENIK: “INTERNE BOLESTI” ROKO ŽIVKOVIĆ
1. ADISONOVA BOLEST
2. AGRANULOCITOZA
3. ANAFILAKTIČKI ŠOK
4. ANEMIJE
5. ANGINA PECTORIS
6. ARTROZA
7. ASTMA
8. ATEROSKLEROZA
9. BRONCHITIS CHRONICA
10. DIABETES MELLITUS
11. EMFIZEM PLUĆA
12. HIPERTENZIJA
13. HIPERTIREOZA
14. HIPOTENZIJA
15. HIPOTIREOZA
16. HODGKINOVA BOLEST
17. IMUNODEFICIJENCIJE
18. INFARKT MIOKARDA
19. LEUKEMIJE
20. METODE PRETRAŽIVANJA KARDIOVASKULARNOG SISTEMA
21. METODE PRETRAŽIVANJA LOKOMOTORNOG SISTEMA
22. METODE PRETRAŽIVANJA RESPIRATORNOG SISTEMA
22
23. METODE PRETRAŽIVANJA KRVOTVORNOG SISTEMA
24. MIOKARDITIS
25. OSTEOPOROZA
26. PERIKARDITIS
27. PNEUMONIJE
28. POREMEĆAJI HEMOSTAZE
29. REUMATOIDNI ARTRITIS
30. REUMATSKI ENDOKARDITIS
31. SARKOIDOZA
32. SERUMSKA BOLEST
33. SIMPTOMI I ZNACI BOLEATI LOKOMOTORNOG SISTEMA
34. SIMPTOMI I ZNACI BOLESTI ENDOKRINOG SISTEMA
35. SIMPTOMI I ZNACI BOLESTI IMUNOG SISTEMA
36. SIMPTOMI I ZNACI BOLESTI KARDIOVASKULARNOG SISTEMA
37. SIMPTOMI I ZNACI BOLESTI KRVOTVORNOG SISTEMA
38. SIMPTOMI I ZNACI BOLESTI LOKOMOTORNOG SISTEMA
39. SIMPTOMI I ZNACI BOLESTI PROBAVNOG SISTEMA
40. SIMPTOMI I ZNACI BOLESTI RESPIRATORNOG SISTEMA
41. SINUSNA TAHIKARDIJA
42. SUPERVENTRIKULARNA PAROKDIZMALNA TAHIKARDIJA
43. TBC PLUĆA
44. TUMORI BRONHA I PLUĆA
45. TUMORI PLUĆA
46. URIČNA DIJATEZA-ARTHRITIS URICA
FARMAKOLOGIJA
RAZRED: 3 RAZRED
SMJER: MEDICINSKA SESTRA TEHNIČAR
KNJIGA : FARMAKOLOGIJA autori: MILOSEVIC/VARAGIC
1. Definicija i uloga farmakologije.

2. Osnovne farmakodinamike i farmakokinetike lijekova.
3. Interakcija lijekova: sinergizam, antagonizam.
4. Nus pojave. Inkopatibilnost lijekova. Alergijske reakcije.
5. Ovisnost.
6. Kancerogeno i teratogeno djelovanje lijekova.
7. Doze lijekova i doziranje.
8. Recept.
9. Antipiretici i analgetici.
10. Sulfonamidi.
23
11. Penicilini i penicilinski derivati.
12. Tuberkolustatici, citostatici.
13. Antiparazitarni lijekovi.
14. Sedativi, hipnotici.
15. Anestetici.
16. Simpatikomimetici, simpatolitici.
17. Parasimpatikomimetici, parasimpatolitici.
18. Kardiotonici, antiaritmici,
19. Antihipertenzivi.
20. Vazokonstriktori.
21. Antikoagulansi.
22. Antianemici.
23. Ekspektoransi.
24. Antitusici,
25. Antiansmatici, rinolitici.
26. Antacidi.
27. Digestivi.
28. Antidiaroici, laksansi,
29. Emetici, antiemetici,
30. Spazmolitici
31. Protektivi, adstringensi.
32. Dermatoantiseptici,
33. Keratolitici,.
34. Antiskabioza.
35. Diuretici.
36. Uroantiseptici.
37. Pojam substituirajuće hormonske terapije.
38. Preprati koji se koriste pri terapiji povečanog i smanjenog izlučivanja štitne
žlijezde.
39. Preprati koji se koriste pri terapiji povečanog i smanjenog izlučivanjagusterace.
40. Kortikosteroidi terapijska upotreba.
41. Preprati koji se koriste pri terapiji povečanog i smanjenog izlučivanja spolnih
zljezda.
42. Oralni antidiabetici i inzulin.
43. Oralni kontraceptivi.
44. Ljekoviti pripravci za tretman nadoknade tjelesne tekućine, volumena i korekciju
elektrolita.
45. Hidrosolubilni vitamini.
46. Liposolubilni vitamini.
47. Vitamin K.
48. Opšti principi u liječenju akutnog trovanja.
49. Podjela otrova, antidoti.
24
PREDMET: PATOLOGIJA I PATOFIZIOLOGIJA
RAZRED: TREĆI
SMJER: MEDICINSKA SESTRA TEHNIČAR
Literatura
Patologija i Patofiziologija ,školskaknjiga, Zagreb 2006.Autori :AsjaJelaković, Igor
Andreis
1. Akutnaupala.
2. Atrofija. Degenaracija. Nekroza.
3. Autoimunebolesti. AIDS.
4. Autoimunebolesti. Imunodeficijencija.
5. Definicijapatologije i patofiziologije.
6. Definicijasmrti. Kliničkasmrt. Sigurniznacismrti.
7. Definicijasmrti. Kliničkasmrt. Znacismrti.
8. Edemi. Dehidracija.
9. Hipertrofija. Hiperplazija.
10. Hipertrofija. Hiperplazija. Metaplazija. Ciste.
11. Hroničnaupala
12. Krvarenje. Ishemija.
13. Krvarenje. Ishemija. Hiperemija.
14. Metaboličkaacidoza
15. Metaplazija. Ciste.
16. Metaplazija.Ciste.
17. Nakupljanjetkivnih i staničnihpigmenatakalcifikacije.
18. Obilježjabenignih i malignihtumora.
19. Patofiziologijabola,vrste i uzroci bola.
20. Patofiziologijaupale. Morfološkaobilježjaupale.
21. Patofiziologijaupale-ćelijeupalnogodgovora
22. Patogenezaporemećajaacidobazneravnoteže- respiratornaalkaloza.
23. Poremećajacidobazneravnoteže.
24. Poremećajacidobazneravnoteže-respiratornaacidoza
25. Poremećajmetabolizmapigmenta.
26. Poremećajiprometatjelesnevode, Na i K.
27. Poremećajiprometatjelesnevode, NaK.
28. Poremećajiprometavode i elektrolita, Na, K, Ca.
29. Poremećajisvijesti-somnolencija,sinkopa,stupor,koma.
30. Poremećajitermoregulacije.
31. Progresivniprocesiprilagođavanja-hipertrofija i hiperplazija
32. Regeneracija. Cijeljenjevezivom.
33. Staračkadob.
34. Temperatura.Poremećaji temperature.
35. Transfuzija. Transplatacija.
25
36. Tromboza.Embolija.Infarkt.
37. Tumori. Karakteristikebenignih i malignihtumora.
38. Upala- stanice i hemijskiposrednici.
39. Vrste i uzrociboli
PITANJA , PREDMET: ZDRAVSTVENA NJEGA

ZA MEDICINSKU SESTRU / TEHNIČARIII RAZRED
( oblast obrazovanja odraslih )
Objasniti organizaciju rada na hirurškoj klinici

Endoskopska ispitivanja – zadaci sestre
Edukacija pacijenta i porodice bolesnika sa moždanim udarom
Opisati operacijski blok

Prijem akutnog internističkog bolesnika
Testovi inkopatibilnosti krvi
Uloga medicinske sestre u operacijskoj Sali

Simptomi respiratornih bolesti
Krvne grupe
Značaj primjene dezinfekcije i sterilizacije na hirurškom odjelu

Sanitarna obrada bolesnika
Vrste materijala za laboratorijske pretrage
Tuberkulinska proba
Prijem bolesnika na hirurški odjel - uloga sestre
Vrste laboratorija
Monitoring u jedinici intenzivne njege

Prijem akutnog hirurškog bolesnika – uloga sestre
26
CT glave
Transport hirurškog bolesnika

Priprema bolesnika za gastroskopiju
Njega bolesnika sa epilepsijom
Opšta preoperativna priprema bolesnika

Priprema bolesnika za kolonoskopiju
Koprokultura
Objasniti psihičku pripremu bolesnika za hirurški zahvat

Ishrana bolesnika sa Diabetes mellitusom
Uzimanje isječaka za pH analize
Objasniti fizičku pripremu bolesnika za hirurški zahvat

Terapija inzulinom
Rad u mikrobiološkoj laboratoriji
Objasniti pripremu bolesnika dan prije operacije

EKG
Hemokultura
Objasniti pripremu bolesnika na dan operacije

Sternalna punkcija
Terapija i rehabilitacija bolesnika nakon infarkta miokarda
Priprema operativnog polja

Urin – pretrage urina
Njega bolesnika sa infarktom miokarda
Ishrana bolesnika nakon operacije

Spirometrija
Njega bolesnika sa ICV
Postoperativna njega bolesnika

Urinokultura
Posmatranje bolesnika sa respiratornim smetnjama
Primarna obrada rane

Uzimanje sputuma za laboratorijske analize
Oksigenoterapija
Zadaci medicinske sestre u postupku sa hirurškom ranom
Lumbalna punkcija
27
Vrste oboljena uropoetskog sistema
Zdravstvena njega i terapija nakon OP zahvata na grudnom košu
Posmatranje neurološkog bolesnika
Bris grla
Dijagnostički postupci pri OP zahvatu na KVS (kardiovaskularni sistem )
Zdravstvena njega bolesnika sa embolijom mozga
Sedimentacija eritrocita
Sterilizacija
Bris nosa
Zdravstvena njega bolesnika sa ulkusnom bolesti
Dezinfekcija
Priprema bolesnika za ergometriju
EEG
Intrahospitalna infekcija
Zdravstvena njega bolesnika kod ICV
Pleuralna punkcija
Kateterizacija
Koronografija
Vrste moždanih udara
Ishrana hirurškog bolesnika preko nazogastrične sonde

Uzimanje stolice na akutna krvarenja
Mjerenje vitalnih parametara i bilježenje u temperaturnu listu
Njega bolesnika sa stomom

Priprema i aplikacija infuzioih rastvor
Urinokultura
FIZIKA 3 RAZRED ISPITNA PITANJA
1. Bernulijeva jednačina
2. Braunovo kretanje
28
3. Brzina, definicija, podjela kretanja prema brzini
4. Centrifugalna sila
5. Definicija ubrzanja, formula i mjerna jedinica
6. Definiši ugaono ubrzanje?
7. Definiši ugaonu brzinu i ugaono ubrzanje
8. Hukov zakon
9. Koje vrste ravnoteže imamo i objasni?
10. Kosi hitac
11. kretanje naelektrisanih čestica u električnom i magnetnom polju
12. Na koji način se vrši prenošenje toplote? Opisi zračenje
13. Na koji način se vrši prenošenje toplote? Strujanje.
14. Nabroj vrste kondenzatora
15. nejonizirajuće zračenje.Primjena u medicini
16. Objasni bestežinsko stanje
17. Objasni Haigensov princip
18. Objasni stojeći talas
19. optički instrumenti:fotoaparat, lupa, mikroskop, elektronski mikroskop
20. Pritisak idealnog gasa
21. Šta je električni kondenzator
22. Šta je horizontalni hitac?
23. Šta je interferencija talasa
24. Šta je mehanički talas i kako se dijele?
25. Šta je molarni toplotni kapacitet?
26. Šta je moment impulsa?
27. Šta je moment sile
28. Šta je odbijanje talasa?
29. Šta je poluga i vrste poluga?
30. Šta je viskoznost
31. Šta su inercijalni sistemi
32. Šta su neinercijalni sistemi
33. Ubrzanje, podjela kretanja prema ubrzanju
HEMIJA 3. RAZRED ISPITNA PITANJA SPISAK OKT 2018
1. Aldehidi i ketoni
2. Aldehidi i ketoni-karakteristične reakcije
3. Alkani
4. Alkani-karakteristčne reakcije
5. Alkeni
6. Alkeni-karakteristične reakcije
7. Alkini
8. Alkini-karakteristične reakcije
9. Alkoholi
10. Alkoholi i fenoli
29
11. Alkoholi-karakteristične reakcije
12. Animo kiseline
13. Areni
14. Aromatski spojevi
15. Ciklični ugljikovodici
16. Cikloalkani i cikloalkeni
17. Derivati karboksilni kiselina
18. Disaharidi
19. Esteri-karakteristične reakcije
20. Eteri
21. Funkcija DNA i RNA
22. Hemijska rekativnost organskih spojeva
23. Hemijske veze u organskim spojevima
24. Hibridizacija u atomu ugljika
25. Hibridizacija u C atomu(sp3 sp2 sp)
26. Karboksilne kiseline
27. Karboksilne kiseline-derivati
28. Karboksine kiseline-karakteristične reakcije
29. Lipidi
30. Masti i ulja
31. Masti i ulja-hidroliza
32. Metabolizam
33. Monosaharidi
34. Nitro-spojevi
35. Nukleinske kiseline
36. Nukleotidi
37. Organski spojevi sa kisikom
38. Osobine i podjela organskih spojeva
39. Peptidna veza
40. Proteini
41. Raskidaje kovalentne veze
42. Saponifikacija masti ulja
43. Strukturne jedinice nukleinskih kiselina-nukleotidi
44. Ugljiko-hidrati
45. Ugljikovodici-podjela
46. Voda kao osnovni životni medij
47. Vrste organskih reakcija
Kombinacije ispitnih pitanja BIOLOGIJA 3.RAZRED
ANTROPOGENI FAKTORI
30
BIOCENOZA
BIOLOŠKA BUDUĆNOST ČOVJEČANSTVA
BIOLOŠKA EVOLUCIJA
BIOLOŠKO PORIJEKLO ČOVJEKA
BIOREAKTORI
BIOSFERA
BIOSINTEZA BJELANČEVINA
BIOTEHNOLOGIJA
BIOTIČKI FAKTORI
DARVINOVA TEORIJA EVOLUCIJE
DETERMINACIJA POLA
DOKAZI EVOLUCIJE
EKOLOGIJA-PODJELA
EKOLOŠKA VALENCA
EKOLOŠKI FAKTORI
EKOSISTEM
EMBRIOLOŠKI DOKAZI EVOLUCIJE
EVOLUCIJA-DEFINICIJA
FAKTORI EVOLUCIJE PREMA DARVINU
FENOTIPSKE MODIFIKACIJE
GENETIČKA RAVNOTEŽA
GENETIČKI DRIFT
GENETIČKO INŽINJERSTVO
GENI
HROMOZOMI
HROMOZOMSKO INŽINJERSTVO
HUMANA FAZA ANTROPOGENEZE
HUMANA GENETIKA
IZOLACIJA KAO FAKTOR EVOLUCIJE
JEDINKA I POPULACIJA
KRUŽENJE MATERIJE I ENERGIJE
LAMARKOVA TEORIJA EVOLUCIJE
MEĐUDJELOVANJE GENA
MENDELOVI ZAKONI
MITOZA I MEJOZA
MOLEKULA DNK
MOLEKULE RNK
MORA I OKEANI KAO EKOSISTEMI
NASLJEĐIVANJE I PROMJENLJIVOST KAO FAKTORI EVOLUCIJE
NUMERIČKE MUTACIJE
OGRANIČAVAJUĆI EKOLOŠKI FAKTORI
PALEONTOLOŠKI DOKAZI EVOLUCIJE
PODJELA BIOSFERE
POPULACIJA
31
PORIJEKLO ŽIVOTA NA ZEMLJI
PRAVCI EVOLUCIJE
PREDHUMANA FAZA ANTROPOGENEZE
PRIMARNI KLIMATOGENI EKOSISTEMI
PRIMJENA GENETIKE
PRIRODNA SELEKCIJA
PROCES SPECIJACIJE
PROMJENLJIVOST (VARIJABILNOST)
RAST POPULACIJE
REKOMBINACIJA – CROSSING OVER
SEKUNDARNI ANTROPOGENI EKOSISTEMI
STRUKTURNE MUTACIJE
SUKCESIJA U EKOSISTEMU
TERCIJARNI ANTROPOGENI EKOSISTEMI
VODENI EKOSITEMI
MEDICINSKA PSIHOLOGIJA I PEDAGOGIJA 3.RAZRED

Osjeti i percepcija
Učenje
Motivi
Pažnja
Temperament i karakter
Vrste emocija
Zrela ličnost-zdrava ličnost
Definicija i predmet proučavanja psihologije
Discipline psihologije
Emocije
Endokrini sistem
Faktori razvoja ličnosti
Frustracija i konflikti
Grane psihologije
Komunikacija u zdravstvenoj praksi
Metode u psihologiji
Motivi i motivacija
Nervni sistem
Oblici i vještine komunikacije
Oblici i vještine međuljudske komunikacije
32
Odgoj pojam i temeljna obilježja
Odgojna područja
Osjeti i percepcija
Osnovne metode istraživanja u psihologiji i pedagogiji
Osobine odgajatelja, medicinska sestra kao odgajatelj
Pamćenje i zaboravljanje
Pamćenje i zaboravljanje
Pažnja
Pedagogija,pojam
Periodi u razvoju ličnosti
Pojam odgoja,definicija i temeljna obilježja
Psihički poremećaji
Razvoj ličnosti - faktori
Receptori
Sposobnosti-inteligencija
Stres
Tehnike istraživanja u psihologiji
Tehnike u psihologiji
Temperament i karakter
Učenje
Vrste emocija
PREDMET: GINEKOLOGIJA I AKUŠERSTVO (PREDMET U OKVIRU

KLINIČKE MEDICINE)
RAZRED: 4
SMJER. MEDICINSKA SESTRA TEHNIČAR
1. BABINJE
2. GINEKOLOŠKE ANOMALIJE DJEČIJE DOBI
3. INKONTINENCIJA
4. INKONTINENCIJA U GINEKOLOGIJI
5. IZVANMATERIČNO ZAČEĆE
6. KONTRACEPCIJA
7. MEHANIZAM POROĐAJA
8. NEPLODNOST
9. NOVOROĐENČE
10. OPLODNJA
11. OZLJEDE GENITALNIH ORGANA ŽENE
12. PERIMENOPAUZA
13. POREMEĆAJI MENSTRUACIJE
14. POROĐAJ
33
15. POROĐAJNA DOBA
16. POVREDE GENITALNIH ORGANA ŽENE
17. PREKID TRUDNOĆE
18. STERILITET
19. TRUDNOĆA
20. TUMORI GENITALNIH ORGANA ŽENE
21. UMJETNA OPLODNJA
22. UPALE GENITALNIH ORGANA ŽENE
PREDMET: PEDIJATRIJA (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

RAZRED: 4
1. -Adolescencija
2. -Akutnotrovanje u djece
3. -Alergijskirinitis
4. -Anatomskekarakteristikenedonoščeta
5. -Anatomskekarakteristikenovorođenčeta
6. -Anestezijakodbolesnikadječijedobi
7. -Atopijski dermatitis
8. -Bronhijalnaastma
9. -Bulimija i anoreksijanervoza
10. -Celijakija
11. -Cerebralnaparaliza
12. -Dehidriranodijete
13. -Denticija
14. -Diabetes mellitus
15. -Febrilnekonvulzije
16. -Fiziološkažutica
17. -Fiziološkekarakteristikenedonoščeta
18. -Fiziološkekarakteristikenovorođenčeta
19. -Fiziološki pad tjelesnetežine
20. -Fontanele
21. -Glomerulonephritis
22. -Hemofilija
34
23. -Hipertireoza
24. -Ishrananedonoščeta
25. Kontraindikacijedojenja
26. -Leukemija
27. -Megacolon
28. -Mikrocefalija
29. -Miokarditis
30. -Nefrotskisindrom
31. -Period malogdjeteta
32. -Poremećajspavanjakoddjece
33. -Poremećajipuberteta
34. -Prednostidojenja
35. -Predškolski period djeteta
36. -Primitivnirefleksinovorođenčeta
37. Prirodnaishranadojenčeta
38. Prosječneantropometrijskemjerenovorođenčeta
39. -Psihomotornirazvojdojenčeta
40. -Pubertet
41. -Rahitis
42. -Rehidracijadehidriranogdjeteta
43. -Reumatskagroznica
44. -Sideropenijskaanemija
45. -Školski period djeteta
46. -Status epilepticus
47. Streptokokna angina
48. -Terapija status asthmaticusa
49. -Tranzitornegroznice
50. -Tretmannedonoščeta
51. -Upalapluća
52. Urođenesrčane mane
53. -Varičela
54. -Visokrast
55. -Vitalniparametrinovorođenčeta
56. Zaostaorast
PREDMET: PSIHIJATRIJA(PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

RAZRED: 4
1. Alkoholizam.
35
2. Anankastni psihopat
3. Bioloski uzroci mentalnih poremecaja
4. Definicija ovisnosti
5. Demencija
6. Demencija (dijagnoza i terapija)
7. Erikssonova teorija psihosocijalnog razvoja
8. Etiologija mentalnih poremecaja
9. Fobije.
10. Frojdova teorija razvoja licnosti
11. Frustracije (definicija ,mehanizmi prilagodjavanja)
12. Frustracije i nacini prilagodbe
13. Generalizirani anksiozni poremecaj (jezgrovna
neuroza).
14. Hipohondrijska neuroza
15. Histerija
16. Inteligencija
17. Inteligencija po Piaget-u
18. Kohlbergova teorija moralnog razvoja licnosti
19. Komunikacija u psihijatriji
20. Ličnost i teorije razvoja licnosti
21. Manicno-depresivna psihoza,
22. Mentalna higijena
23. Mentalne retardacije
24. Mentalni status psih. Bolesnika
25. Mentalni status psihijatrijskog bolesnika
26. Mentalno zdravlje
27. Mentalno zdravlje (definicija i osobine mentalno zdrave
osobe)
28. Nacini prilagodbe frustracijama
29. Neurastenija.
30. Neuroze
31. Neuroze (definicija,vrste).
32. Neuroze (psihosomatika).
33. Nikotinizam.
34. Ovisnost (definicija pa DSM V).
35. Ovisnost o kanabisu
36. Ovisnost o kokainu
37. Ovisnost o opijatima.
38. Parafilije
39. Paranoidni psihopat.
40. Piaget-ova teorija kognitivnog razvoja
41. Poremecaj spolnog identiteta
42. Poremecaji spolnog nagona
43. Pravila komunikacije u psihijatriji
44. Prisilna neuroza (OKP).
45. Pristup psihijatrijskom bolesniku
36
46. Psihicke funkcije
47. Psihijatrija (definicija, nacini terapije i dg u
psihijatriji)
48. Psihijatrija (definicija,nacini terapije)
49. Psihijatrijska anamneza
50. Psiholoski uzroci mentalnih poremecaja
51. Psihopatija (def ,uzroci,karakteristike ).
52. Psihopatija.
53. PTSP
54. Ptsp (definicija ,mehanizam nastanka,faktori rizika za
razvoj ptsp-a).
55. Ptsp (simptomi)
56. Represija kao mehanizam prilagodjavanja
57. Shizophrenia.
58. Shizotipni psihopat.
59. Simptomi i faze demencije
60. Socijalni uzroci mentalnih poremecaja
61. Spolne disfunkcije
62. Spolni nagon ( definicija i poremecaji)
63. Terapija PTSP -a.
64. Uloga med sestre -tehnicara na psihijatrijskom odjelu
65. Uzroci demencije
66. Vrste terapije u psihijatriji
Literatura: Internaskripta i “ Psihijatrija “ udzbenikzamedicinskeskole

,DavorMoravek,Medicinskanaklada Zagreb ,2000 g. Internaskrpita:
PREDMET: ZARAZNE BOLESTI (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE

MEDICINE)
RAZRED: 4
1. Infekcija i zarazna bolest

2. Uslovi nastanka zaraznih bolesti
3. Imunitet ( prirodni, stečeni, aktivni, pasivni)
4. Prenosivost zaraznih bolesti
5. Dinamika zaraznih bolesti
6. Simptomi i znaci zaraznih bolesti
7. Salmoneloze
8. Šigeloze
9. Tetanus. Botulizam
10. Stafilokokne bolesti
11. Streptokokne bolesti
37
12. Difterija.Pertusis
13. Bakterijemija. Sepsa
14. Intrahospitalne infekcije
15. Mikoplazmoza.Legioneloza.
16. Gonoreja. Klamidijaza.
17. Borelioza. Leptospiroza
18. Sifilis
19. Pjegavac. Q- groznica
20. Morbili. Rubeola.
21. Varičela
22. Angina. Parotitis .Variola
23. Prehlada.Gripa. Febrilni katar
24. Enteroviroze
25. Rabies. Encefalitis. Serozni meningitis
26. Herpes. Infektivna mononukleoza
27. Hepatitis A,B, C,D
28. AIDS i oportunističke infekcije
29. Malarija. Toksoplazmoza
30. Trihomonijaza. Amebiaza. Lambliaza.
Literatura:
- skripta za internu upotrebu
- udzbenik: Diklić, Antonijević , Infektivne bolesti sa negom, Zavod za udzbenike
i nastavna sredstva Beograd, 2004
- Ahmetagić, Infektologija i zdravena njega infektivnih bolesnika, PrintCom ,
Tuzla , 2010
ZDRAVA ISHRANA I DIJETETIKA 4 RAZRED
1. Anorexia nervosa i bulimija

2. Bjelančevine
3. Gojaznost
4. Ishrana bolesnika kod infektivnih ob
5. Ishrana bolesnika kod infektivnih oboljenja
6. Ishrana bolesnika kod koronarnih oboljenja
7. Ishrana bolesnika kod neuropsihijatrijskih bolesti
8. Ishrana bolesnika kod oboljenja jetre, žučne kese i žučnih puteva
9. Ishrana bolesnika koji imaju bubrežne kamence
10. Ishrana bolesnika na kućnom liječenju
11. Ishrana bolesnika oboljelih od diabetes mellitus-a
12. Ishrana bolesnika s onkološkim oboljenjima
38
13. Ishrana bolesnika treće životne dobi
14. Ishrana u hirurškim disciplinama
15. Jedinice za energetsku vrijednost i vrste energetskog utroška
16. Jod
17. Kalcij
18. Magnezijum
19. Masti
20. Meso, riba, jaja
21. Mlijeko i mliječni proizvodi
22. Negativni uticaj savremene poljoprivredne proizvodnje na kvalitet hrane
23. Pretvaranje hrane u energiju
24. Probava bjelančevina
25. Probava masti
26. Probava ugljikohidrata
27. Ugljikohidrati
28. Uloga vode u ishrani
29. Vitamin A
30. Vitamin C
31. Vitamin D
32. Vitamini B1, B2, B6, B12
33. Vitamini E i K
34. Voće i povrće
35. Vrste unošenja hrane kod bolesnika
36. Značaj ishrane za zdravlje čovjeka
37. Željezo
38. Žitarice i prerađevine žitarica
URGENTNA MEDICINA SPISAK PITANJA 4. razred
1. Biološka smrt
2. Biološka smrt
3. Definicija šoka
4. Definicija urgentne medicine
5. Definicja kliničke smrti
6. Faktori nastanka šoka
7. Infekcije rane
8. Iskašljavanje krvi (hemoptizija)
9. Karakteristike opekotina četvrtog stepena
10. Karakteristike opekotina drugog stepena
11. Karakteristike opekotina prvog stepena
12. Karakteristike opekotina trećeg stepena
13. Klinička slika krvarenja
14. Klinički pokazatelji moždane smrti
15. Komplikacije preloma
39
16. Krv u mokraći(hematurija)
17. Krv u stolici (melena,hematohezija)
18. Krvarenje
19. Krvarenje iz nosa(epistaksa)
20. Lokalna hemostaza
21. Mehaničke povrede
22. Najčešći uzroci besvjesnog stanja
23. Najčešći uzroci besvjesnog stanja
24. Nesigurni znaci smrti
25. Opekotine
26. Oprema za prvu pomoć
27. Opšta terapija krvarenja
28. Opšta terapija krvarenja
29. Otvorene povrede (rane)
30. Podjela krvarenja prema mjestu izljeva krvi
31. Podjela krvarenja prema mjestu izljeva krvi
32. Podjela krvarenja prema uzroku
33. Podjela krvarenja prema vremenu nastanka
34. Podjela krvarenja prema vrsti krvnog suda
35. Postupci reanimacije
36. Povraćanje krvi (hematemeza)
37. Povrede električnom strujom i prva pomoć
38. Povrede izazvane udarom groma i prva pomoć
39. Pravila imobilizacije
40. Prelomi kostiju (frakture)
41. Prevencija trovanja
42. Prva pomoć kod opekotina
43. Prva pomoć kod trovanja kiselinama i bazama
44. Prva pomoć pri opstrukciji disajnih puteva
45. Reanimacija
46. Sigurni znaci smrti
47. Simptomi trovanja
48. Smrzotine
49. Sredstva privremene imobilizacije
50. Strano tijelo u oku
51. Tehnike vještačkog disanja
52. Toplotni grčevi
53. Trovanje hranom i prva pomoć
54. Trovanje ugljen monoksidom i prva pomoć
55. Uzroci akutnog prestanka disanja
56. Uzroci krvarenja
57. Uzroci zastoja srca
58. Vrste imobilizacije
59. Zatvorene povrede
40
60. Zbrinjavanje rana u okviru prve pomoći
Biologija 4.razred
1. ALLENOVO PRAVILO
2. BERGMANOVO PRAVILO
3. BIOCENOZA
4. BIOHEMIJSKA SVOJSTVA ČOVJEKA
5. BIOREAKTORI
6. BIOSFERA
7. BIOSINTEZA BJELANČEVINA
8. ČOVJEK KAO DRUŠTVENO BIĆE
9. DEGRADACIJA I ZAŠTITA KOPNENIH VODA
10. DEGRADACIJA I ZAŠTITA MORA I OKEANA
11. DEGRADACIJA I ZAŠTITA VAZDUHA
12. DEGRADACIJA I ZAŠTITA ZEMLJIŠTA
13. DEGRADACIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE
14. DNK
15. EKOLOGIJA
16. EKOSISTEM
17. EMBRIONALNA FAZA RASTA
18. ENZIMI
19. FAKTORI PROMJENLJIVOSTI
20. FENOTIPSKE MODIFIKACIJE
21. FETALNA FAZA RASTA
22. GENETIČKO INŽINJERSTVO
23. GENI
24. GERMINALNA FAZA RASTA
25. GLICIDI
26. GLOBALNI PROCES DEGRADACIJE
27. GRAĐA ĆELIJE
28. HORMONI
41
29. HRANA KAO EKOLOŠKI FAKTOR
30. HROMOZOMI
31. INTELIGENCIJA
32. KISEONIK KAO EKOLOŠKI FAKTOR
33. MASTI
34. MEJOZA
35. MENTALNA SVOJSTVA ČOVJEKA
36. MIGRACIJE
37. MITOZA
38. MONOSAHARIDI
39. MORFOLOŠKA SVOJSTVA ČOVJEKA
40. MUTACIJE
41. NASLJEDNI FAKTORI PROMJENLJIVOSTI
42. NENASLJEDNI FAKTORI PROMJENLJIVOSTI
43. NIVOI PROMJENLJIVOSTI
44. OBLICI RASTA
45. ONTOGENEZA
46. POLISAHARIDI
47. POPULACIJA
48. POSTADOLESCENTNO DOBA
49. POSTNATALNI PERIOD ONTOGENEZE
50. PREADOLESCENTNO DOBA
51. PRENATALNI PERIOD ONTOGENEZE
52. PROTEINI.
53. PUBERTET
54. RASIZAM I GENOCID
55. RAST LJUDSKE POPULACIJE
56. RAZLIKA IZMEĐU DNK I RNK
57. REPARACIJA I REGENERACIJA
58. RNK
59. SPOLJAŠNJI FAKTORI RASTA
60. STRUKTURA LJUDSKE POPULACIJE
61. ŠTA JE PROMJENLJIVOST?
62. TEMPERATURA KAO EKOLOŠKI FAKTOR
63. VITAMINI
64. VODA
65. VODA KAO EKOLOŠKI FAKTOR
ZDRAVLJE KAO EKOLOŠKA
42
HEMIJA 4 RAZRED ISPITNA PITANJA
1. Alhehidi i ketoni
2. Alkini
3. Alkoholi, fenoli
4. Ar i Mr
5. Aromatski spojevi
6. Atom
7. Baze
8. Ciklični spojevi
9. Disaharidi
10. Disperzni sistem
11. Egzotermne i endotermne reakcije
12. Elektorliti
13. Elektornska konfiguracija
14. Elementi II grupe:kalcij,magnezij
15. Elementi prve grupe:natrij
16. Gasni zakoni
17. Građa atoma
18. Halogeni elementi
19. Hemijhska kinetika:faktori koji utiču na brzinu hemijske reakcije
20. Hemijska ravnoteža
21. Hemijski zakon spajanja po masi
22. Indikatori i puferi
23. Ionski proizvod vode
24. Izotopi, izobari
25. Jonska veza
26. Karboksilne kiseline
27. Karbon(ugljik)
28. Kiseline
29. Koncentracija rastvora
30. Kovalentna veza
31. Lipidi:masti i ulja
32. Metali
33. Molarne veličine
34. Monosaharidi
35. Nemetali
36. Neutralizacija, hidroliza
37. Nitrogen(azot), fosfor
38. Nukleinske kiseline
39. Nukleotidi
40. Oksigen(kisik)
41. Organski spojevi sa funkcionalnim grupama
42. Organski spojevi, formule, vrste C atoma
43
43. Peptidna veza aminokiselina
44. Periodni sistem elemenata
45. pH vrijednost
46. Polisaharidi
47. Proteini:aminokiseline
48. Rastvori
49. Soli
50. Stepen disocijacije
51. Ugljikohidrati(šećeri)
52. Željezo
FIZIKA 4 RAZRED ISPITNA PITANJA
1. Atomski spektri
2. Bohrovi postulati
3. Djelovanje magnetnog polja na biološki sistem
4. Djelovanje naizmjenične struje na žive organizme
5. Električna struja u poluprovodnicima. Poluprovodničke diode.
6. Energija magnetnog polja
7. Jonizirajuće zračenje. Primjena u medicini.
8. Kontrakcija dužine i dilatacija vremena
9. Kretanje naelektrisanih čestica u električnom i magnetnom polju
10. Kristalna i amforna tijela
11. Moment impulsa(spin)
12. Nejonizirajuće zračenje. Primjena u medicini.
13. Ogledala.Žižna daljina i jednačina sfernog ogledala.
14. Ogledala.Žižna daljina i jednačina sfernog ogledala.
15. Oko i viđenje. Moć razlaganja oka.
16. Optički instrumenti:fotoaparat, lupa, mikroskop, elektronski mikroskop
17. Optika. Odbijanje i prelamanje svjetlosti na zakrivljenim površinama.
18. Osnovi specijalne teorije relativnosti. Ajnštajnovi postulati.
19. Otpori u kolu naizmjenične struje. Snaga naizmjenične struje.
20. Polimeri. Tečni kristal.
21. Relativistički impulsi energije
22. Sočiva. Tanka sočiva. Žižna daljina, jednačina sočiva.
23. sopstveni moment impulsa(spin)
24. Spektrometri. Spektralna analiza.
25. Talasno-korpuskularni dualizam
26. Tranzistori
27. Višeelektronski atom. Orbitalni moment elektrona u atomu,sopstveni
44
ZDRAVSTENA NJEGA 4 RAZRED ISPITNA PITANJA
1. Citostatska terapija
2. Dezinfekcija
3. Diureza
4. EKG
5. Ginekološki ultrazvuk
6. Higijensko dijetetski režim dijabetičara
7. Imobilizacija i sredstva za imobilizaciju
8. Inhalacije
9. Intrahospitalna infekcija
10. Inzulin, doziranje inzulina
11. Izvođenje klizme kod djeteta
12. Kiretaža
13. Kolposkopija
14. Koma – uzroci i vrste
15. Koma , vrste i uzroci
16. Komplikacije transfuzije
17. Komunikacija sestra – pacijent
18. Kontracepcija
19. Koprokultura
20. KPR
21. Krize svijesti
22. Krvarenje , vrste krvarenja
23. Lumbalna punkcija
24. Mehanizam gušenja
25. Metode vještačkog disanja
26. Metode zaustavljanja krvarenja
27. Monitoring sistem
28. Njega umiruceg bolesnika
29. Obrada pupka
30. Određivanje nivoa šećera u krvi
31. Palijativna njega
32. Papa test
33. Patronažna posjeta dijabetičarima
34. Patronažna posjeta odojčetu
35. Patronažna posjeta trudnici
36. Patronažno izvođenje i nadzor
37. Planiranje porodice
38. Postupak sa dojenčetom prilikom hranjenja
39. Postupak sa dojenčetom prilikom kupanja
40. Pravilna ishrana
41. Pregled povrijđene osobe
45
42. Primjena oksigenoterapija
43. Priprema prostorije i materijala za ginekološki pregled
44. Priprema zene za ginekološki pregled
45. Promocija zdravlja
46. Prvi podoj
47. Rane, vrste rana
48. Samopregled dojki
49. Stanja neposredne životne opasosti
50. Stavljanje bolesnika u pravilan položaj
51. Sterilizacija
52. Šok – uzroci i vrste
53. Šok, uzroci i prepoznavanje šoka
54. Temperaturna lista – evidencija
55. Test opterećenja glukozom
56. Tjemenjače, ojedi, soor
57. Transfuzija , komplikacije
58. Uloga porodične medicinske sestre u primarnoj zdravstvenoj njezi
59. Unutrašnje krvarenje
60. Urin i urinokultura
61. Uzimanje krvi za kvne analize
62. Vanjska masaža srca
63. Vođenje temperaturne liste
64. Vrste imobilizacije
65. Vrste kontracepcije
66. Vrste krvarenja
67. Znacaj kontracepcije
ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA ČOVJEKA 1. RAZRED
1. Uvod u Anatomiju Anatomija je grana bioloških nauka koja proučava normalnu građu živih
organizama, tj. normalnu građu čovjekovog organizma. Najstarija je medicinska nauka i osnova za
izučavanje svih ostalih grana medicine.
Potiče od grčke riječi anatomeja što znači rezati ili sjeći.
Fiziologija je nauka koja proučava normalne funkcije tkiva i organa. Svaka funkcija tkiva ili
ograna je uslovljena određenom građom, tako da svaka promjena normalne građe tkiva ili organa
mijenja i njihovu normalnu funkciju.
Osnovne grane anatomije su:
1. Sistemska anatomija koja proučava građu organizma po sistemima.
2. Topografska anatomija koja proučava odnose pojedinih organa u organizmu i njome se najviše koriste
hirurzi.
46
3. Plastična anatomija proučava vanjski oblik tijela, kosti i mišiće i njome se koriste kipari i slikari.
4. Komparativna (uporedna) anatomija proučava građu različitih životinja i upoređuje je sa čovjekovom
anatomijom.
5. Mikroskopska anatomija se bavi finom građom čovječijeg organizma, pomoću mikroskopa. I razvila se
u posebnu nauku o tkivima, to je histologija.
6. Razvojna anatomija izučava pojedine organe tokom njihovog filogenetskog razvoja i izdvojila se kao
posebna nauka-embriologija.
7. Rentgen anatomija izučava građu čovjeka pomoću rentgenskih ili X zraka.
Da bi se anatomi cijelog svijeta bolje razumjeli, koriste se anatomskom nomenklaturom. To je
jedinstven sistem naziva. Najčešće se koriste latinski i grčki nazivi a propisuje i položaj u kome se
posmatra čovjek. Čovjek se posmatra u prostoru uvijek u uspravnom stavu sa dlanovima okrenutim
naprijed. Nomenklatura propisuje 3 ravni koje su osnovne u orijentaciji: frontalna ili čeona ravan,
transverzalna ili horizontalna ravan i sagitalna ravan.
Glavni termini u anatomiji su:
1. medialis-bliže sredini tijela 2. lateralis-dalje od sredine tijela 3. anterior-naprijed
4. posterior-straga 5. superior-gore 6. inferior- dole
7. superficialis-površno 8. profundus-duboko 9. internus-unutrašnje
10. externus-vanjsko 11. dexter-desno 12. sinister- lijevo
13. longitudinalis- postavljeno uzdužno 14. transversus- postavljeno poprečno
Za ekstremitete se upotrebljavaju drugi termini:
1. proximalis-bliže tijelu 2. distalis- dalje od tijela 3. palmaris- na šaci, dlanska (prednja) strana
4. plantaris- na stopalu, tabanska strana 5. dorsalis-nadlanica i gornja strana stopala
Podjela sistemske anatomije:
1. Osteologija- proučava koštani sistem
2. Sindesmologija-proučava spojeve između kostiju-zglobove
3. Miologija-proučava mišićni sistem
4. Splanchnologija -proučava organe
5. Angiologija- proučava cirkulatorni sistem
6. Sistema respiratorium- proučava sistem za disanje
7. Sistema digestorum- proučava probavni sistem
8. Sistema urogenitale- proučava sistem za izlučivanje i polne organe ljudi
9. Glandule sine ductibus- žlijezde sa unutrašnjim lučenjem, a nauka koja ih proučava zove se
endokrinologija.
10. Neurologija-proučava nervni sistem
11. Estesiologija- proučava čulni sistem (vida, sluha, njuha, dodira, opipa)
PITANJA 2,3,4 SU IZBAČENA (vezano za ćeliju, ne treba !!)
5. Epitelno tkivo
Tkiva su jednake ili približno jednake ćelije i njihovi produkti koji izgrađuju organe. U toku
embrionalnog razvoja u jednom periodu, embrion je sastavljen od tri zametna lista: endoderma,
ektoderma i mezoderma. Ova tri lista se kasnije razvijaju u posebna tkiva-primarna tkiva. Razlikuju se 4
vrste primarnih tkiva: epitelno, mišićno, vezivno i nervno tkivo.
47
Epitelno tkivo je prvo i osnovno tkivo koje se javlja u najranijim stadijima embrionalnog razvoja
(zametni listići) iz koga se razvijaju sva ostala tkiva u čovjekovom tijelu. To su bipolarne ćelije, koje
imaju dobru izraženu sposobnost regeneracije. Njihov vijek je kratak, te se propale ćelije nadoknađuju
mitotičkom diobom preostalih ćelija. U većim organima (jetra, bubrezi, žlijezde) epitelno tkivo čini
parenhim, za razliku od strome koju čini vezivno tkivo sa krvnim sudovima i živcima. Obzirom na ulogu,
epitelno tkivo se dijeli u 3 grupe:
1. Pokrovni epitel, koji pokriva površinu tijela i sve slobodne ploštine u unutrašnjosti tijela. Sastoji se od
različitih ćelija: pločaste, kubične i cilindrične. U pokrovnom epitelu ćelije su poredane u jednom ili više
slojeva, te se dijeli na: jednoslojni pločasti epitel, jednoslojni kubični epitel, jednoslojni cilindrični epitel,
mnogoslojni pločasti epitel, mnogoslojni cilindrični epitel, višeredni cilindrični epitel i prelazni epitel.
2. Žljezdani epitel je specijalizovan za funkciju sekrecije. Njegove ćelije imaju sposobnost da sintetišu i
izlučuju tvari kao što su enzimi ili hormoni i nazivaju se sekreti, ili da u ćeliji nastaju produkti sinteze,
koje organizam odbacuje kao štetne i nepotrebne, nazvani ekskreti. Žlijezde su specijalizovane epitelne
ćelije karakterističnog rasporeda, čiji izgled zavisi o aktivnosti same žlijezde.Aktivnost žlijezda čini
žljezdani ili sekrecijski ciklus: faza ingestije (primanje sirovina koje ćelija koristi za sintezu), faza
biosinteze (prerada primljenih sirovina u sekrete) i faza ekstruzije (izlučivanje, izlaženje sekreta iz ćelije).
Žlijezde se dijele na egzokrine ili žlijezde sa vanjskom sekrecijom i endokrine ili žlijezde sa unutarnjim
lučenjem, koje su izgubile vezu sa pokrovnim epitelom pa svoje sekrete izlučuju direktno u krv ili limfu.
3. Osjetni epitel-važan je sastavni dio osjetnih organa.
6. Vezivno i hrskavično tkivo

Potporno tkivo: ova tkiva imaju u organizmu mehaničku ulogu i važnu ulogu u izmjeni materija
(metabolizmu). Razlikuju se: vezivno, hrskavično i koštano tkivo, a sve tri vrste nastaju diferencijacijom
mezenhima. Mezenhim je prvo potporno tkivo koje nastaje u zametku od 3-4 nedelje.
Vezivno tkivo predstavlja najmekšu vrstu razvijenog potpornog tkiva. Povezuje pojedine kosti u obliku
veza i zglobnih čahura, obavija pojedine mišiće i mišićne grupe i spaja ih sa kostima. Obavija razne
organe tvoreći njihovu čahuru, ulazi u njih zajedno sa krvnim i limfnim sudovima pa ima i nutritivnu
ulogu. Cjelokupno vezivno tkivo unutar epitelnih organa čini njihovu stromu. Izgrađeno je od različitih
ćelija kao što su: fibrociti, nediferencirane mezenhimske ćelije, histiociti, leukociti, mastociti, plazmociti,
masne i pigmentne ćelije. Vezivno tkivo se dijeli na neformirano vezivno tkivo (rahlo ili rastresito i gusto
vezivno tkivo), formirano vezivno tkivo (tetive, fibrozne membrane i lamelarno vezivo) i vezivno tkivo sa
posebnim svojstvima (sluzavo, elastično, masno, pigmentno, mrežasto tkivo i vezivo seroznih membrana).
Hrskavično tkivo se odlikuje posebnim mehaničkim i hemijskim svojstvima. Njegove ćelije leže unutar
čvrste međućelijske materije koja se da savijati i rezati. Nalazi se na prelazu između vezivnog i koštanog
tkiva. Vrste hrskavica su hijalina (najrašireniija hrskavica u tijelu, oblaže zglobove, a tu spada i hrskavica
rebara, nosa, grkljana, dušnika i dušnica), elastična (mnogo savitljiva i rastegljiva) i vezivna (prelazni
oblik između gustog vezivnog tkiva i hijaline hrskavice, izgrađuje intervertebralne diskuse, simfizu,
meniskuse itd.).
7. Koštano tkivopredstavlja najtvrđi oblik potpornog tkiva. Izgrađuje skelet cijelog tijela i u obliku
zaštitne čahure obuhvata najosjetljivije organe, CNS i osjetne organe. Važna uloga mu je i metabolička jer
se kost neprestano razgrađuje i nanova izgrađuje. Sastoji se od ćelija (osteociti) i međućelijske substance.
Koštano tkivo se u organizmu nalazi kao dva osnovna oblika: fino vlaknasto ili lamelarno (međustanična
tvar je raspoređena u lamele ili tanke pločice i pripada mu najveći dio koštanog tkiva u tijelu) i grubo
48
vlaknasto koštano tkivo (nema nikakve pravilnosti u građi, karakterističan je za embrionalni skelet).
Koštano tkivo je obavijeno vezivnom ovojnicom koja se zove pokosnica ili periost.
8. Mišićno tkivoMišići spadaju u specijalizovana vezivna tkiva. Njihova glavna osobina je

kontraktibilnost, čime se omogućava sam pokret tijela, te oni služe kao glavni aktivni aparat u organizmu.
Ovo tkivo se nalazi u skeletnim mišićima, u zidu šupljih organa, duktusa i kardiovaskularnom sistemu.
Mišićna ćelija je sposobna da se kontrahuje i često se jedna mišićna ćelija naziva mišićno vlakno. Zbog
svoje funkcije mišići su dobro snabdjeveni krvnim sudovima. Mišiće dijelimo na tri grupe: glatki-
nevoljni, poprečno-prugasti ili voljni i poprečno-prugasti nevoljni mišići (srčani mišić).
9. Nervno tkivoNervni sistem podrazumijeva cjelokupno nervno tkivo organizma. Rasprostranjeno je po

svim organima i tkivima jer se u svima njima nalaze nervni elementi. Nervni sistem se sastoji od tkiva
koje skuplja stimuluse iz okoline, transformiše ih u nervne impulse i vraća ih u efektore, koji pružaju
određeni odgovor. Sve ove funkcije lokalizovane su u ćelijama-neuronima, koje izgrađuju sivu masu i
ganglije CNS, a nervna vlakna izgrađuju periferne nerve i nervne puteve (bijela masa). Tako se nervno
tkivo sastoji od nervnih ćelija, nervnih vlakana i neuroglije. Neuroglija se sastoji od više vrsta ćelija, koje
vrše potpornu ulogu i učestvuju kao važan posrednik u metabolizmu materija.
Nervni sistem se dijeli na CNS koga čine mozak, produžena i kičmena moždina, smješten je u kranijumu i
kičmenom kanalu, PNS koga čine periferni nervi i ganglije i kao posebna vrsta je autonomni ili
vegetativni nervni sistem koji samostalano upravlja svim vitalnim funkcijama organizma. Osnovne
osobine neurona su iritabilnost (sposobnost da odgovore na nadražaje i da ih preobraze u impulse) i
konduktivnost (sposobnost da prenose impulse sa jednog na drugo mjesto).
10. Osnovna uloga i podjela kostiju

Osteologija je dio sistemske anatomije koja se bavi proučavanjem normalne građe koštanog sistema u
organizmu. Osnovne uloge kostiju su:
1. predstavljaju glavni oslonac čovjekovog tijela
2. podloga su za vezivanje mišića
3. stvaraju koštane obruče koji štite unutrašnje organe (grudni koš, lobanja, karlica)
4. daju osnovni oblik tijelu tako što se spajaju i čine osnovni skelet
5. od razvijenosti koštanog sistema zavisi rast i stas čovjeka
6. čine potporna tkiva organizma
7. predstavljaju u mladosti hematopoetični organ-organ za stvaranje eritrocita
Kosti se dijele na:
1. duge ili cjevaste kosti, to su uglavnom kosti ekstremiteta. Imaju izgled cijevi, na oba kraja zadebljane
(epifize), koje nose zglobna tijela. Središnji dio (dijafiza) obložen je sa mišićima.
2. kratke kosti, koje se nalaze na mjestima stalnog gibanja (kičmeni stub, šaka, stopalo)
3. pločaste kosti, koje se nalaze u koštanim obručima (lobanja, grudni koš i karlica). Na njima se razlikuje
unutrašnja i vanjska strana i rubovi.
11. Građa kostiju Makroskopski u građi kostiju razlikujemo dvije supstance:

1. Kompaktna supstanca koja je homogena, glatka i čvrsta i nalazi se na površini.
2. Spongiozna (spužvasta) supstanca koja se nalazi u unutrašnjosti, spužvastog izgleda, sastavljena od tzv.
Haversovih kanalića, koji su postavljeni uzdužno i kroz koje prolaze krvni sudovi i živci.
49
Mikroskopska građa:
1. Osteociti su glavne koštane ćelije
2. Međućelijska supstanca koja sadrži:
a) osein- organski dio, luči osteocite i daje elastičnost kostima
b) anorganski dio-čine ga soli kalcija i fosfora a u kost dolaze putem krvi i daju čvrstoću kostima.
3. Periost (pokosnica) nalazi se na površini kosti i predstavlja tanku i čvrstu membranu bogatu elastičnim
i nervnim nitima a uloga joj je u regeneraciji kostiju.
4. Medulla ossium (koštana srž) izrazito je crvene boje upravo zbog njene uloge kao hematopoetični
organ u mladosti. Starenjem gubi funkciju, u njoj se stvara više masnog tkiva. U dubokoj starosti njena
funkcija potpuno prestaje.
Osifikacija ili okoštavanje je proces rasta kostiju, podjednako u dužinu i širinu. Sve kosti osificiraju
između 20 i 22 god. života osim clavicule (ključne kosti) koja osificira u 25 god. i tek tada kažemo da je
završen proces osifikacije.
Kosti trupa i ekstremiteta: 12.Vertebrae-kralješci

Kralješci su kratke, međusobno spojene kosti koje grade kičmeni stub (columna vetrebralis). Dijele se na:
1. Vratni (vertebrae cervicales) ima ih 7
2. Grudni (vertebrae thoracicae) ima ih 12
3. Slabinski (vertebrae lumbales) ima ih 5
4. Krstačni (vertebrae sacrales) ima ih 5
5. Trtični (vertebrae coccygeae) ima ih 4-5
Vratni, grudni i slabinski kralješci čine prave kralješke (vertebrae verae) zato što se svaki kralježak može
posebno proučavati. Dok krstačni i trtični kralješci srastu u jednu jedinstvenu kost i zovu se lažni kralješci
(vertebrae spuriae).
1.Zajedničke odlike vratnih kralježaka: Na svakom kralješku razlikujemo njegov glavni dio koji nosi
težinu tijela i to je trup (corpus vertebrae). Od trupa straga odlazi luk (arcus vertebrae). Corpus i arcus
zatvaraju otvor (foramen vertebrae) kroz koji prolazi kanal u koga je uložena kičmena moždina (medulla
spinalis). Na kralješku razlikujemo i nastavke koji se dijele na parne i neparne. Parni nastavci su zglobni
nastavak, gornji i donji koji nose zglobne plohe za uzglobljavanje i poprečni nastavci sa obje strane trupa
kralješka. Neparni nastavak je šiljat i nalazi se pozadi.
Grupne odlike vratnih kralježaka: Imaju najmanji trup, ovalnog oblika, čija je gornja ploha konkavna sa
desna na lijevo, a donja od naprijed ka nazad. Luk je velik. Zglobni nastavak je postavljen koso i ima
značaj u gibanju glave. Poprečni nastavak je mali i rascjepljen na dvije kvržice i omeđuju otvor za prolaz
kičmene arterije i vene. Neparni nastavak (processus spinosus) je kratak i rascjepljen a kod sedmog
kralješka je dug i nerascjepljen.
Od svih 7 vratnih kralježaka izdvajaju se prvi-atlas i drugi -axis. Atlas (nosač) nema trup već je sastavljen
od dva veća luka koji daju jedno konkavno zadebljanje (masse laterales) koje nosi glavu. Axis (obrtač)
ima trup srastao sa trupom atlasa a njegov značaj je u rotaciji glave.
2. Grudni kralješci imaju veći trup, trouglastog oblika, čija je i gornja i donja ploha ravna. Lukovi su
nešto manji a glavna im je karakteristika da na trupu imaju po pola zglobne plohe za vezivanje rebara.
Kada se spoje dva grudna kralješka spoje se i polovine ploha te nastaje jedna zglobna ploha za koju se
veže jedno rebro (osim I, X i XII rebra). To znači da se za dva kralješka veže jedno rebro.
3. Slabinski kralješci su najmasivniji i najveći jer nose najveću težinu tijela. Trup im je masivan,
bubrežastog oblika čije su obje plohe ravne. Izuzetak je peti kralježak koji ima klinast izgled. Sa
50
sacrumom pravi ugao koji se zove promontorium, izbočen je naprijed u šupljinu karlice i veoma je
značajan u ginekologiji. Zglobni nastavci su postavljeni u sagitalnom smjeru. Poprečni nastavci su
zakržljali u dvije kvržice koje se nalaze sa bočnih strana trupa i to su ostaci slabinskih rebara (processus
costarius). Neparni nastavak je kratk, nerascjepljen i četvrtastog izgleda.
4. Krstačni kralješci
5. Trtični kralješci su spojeni u kost koja se zove os coccygis. Manja je pločasta kost, čija je baza
spojena sa vrhom sacruma, a vrh joj je slobodan.
13.Os sacrum- Krstačni kralješci su spojeni međusobno u jedinstvenu kost nazvanu os sacrum.
Sacrum je pločasta kost, trouglastog oblika, čija je baza okrenuta gore a vrh prema dole kojim se
spaja sa trtičnim kralješcima. Sa gornje strane, nalazi se zglobna ploha za spajanje sa petim
lumbalnim kralješkom i tu čine ugao promontorium. Bočno se nalaze koštane mase koje
predstavljaju zakržljala i srasla krstačna rebra. Lateralne strane baze kosti služe za spajanje sa
karličnim kostima.
Na sacrumu razlikujemo prednju i stražnju stranu. Prednja strana je glatka, konkavna i čini stražnji zid
male karlice. Na njoj se nalaze po 4 manja otvora kroz koje izlaze spinalni živci i krvni sudovi. Stražnja
strana je hrapava i konveksna. Hrapavost joj daju nastavci koji su srasli tako da čine grebenove. Središnji
greben je crista sacralis mediana i predstavlja srastanje neparnog nastavka. Lijevo i desno je crista sacralis
intermedia, Lateralno je crista sacralis lateralis. Ova hrapavost sacruma je i polazište brojnih mišića i
ligamenata. Kroz sredinu kosti prolazi kanal u kome se završava kičmena moždina sa spletom živaca.
Veoma je značajna uloga sacruma u ginekologiji, jer je ona koštani dio porođajnog kanala. Kod žene
sacrum je ravna, široka i četvrtasta kost sa manjim promontoriumom, upravo prilagođena prolasku ploda
kroz koštani kanal. Kod muškaraca je sacrum uža i trouglasta kost sa znatno izraženim promontoriumom.
14.Costae-rebra Rebra su duge, pločaste kosti, savijene u lukku i ima ih 12 pari. Smještene su
u grudnom dijelu. Sprijeda se vežu za sternum i to od 1 do 7 rebra, od 8 do 10 rebra vežu se svako
za prethodno (10 za 9, 9 za 8, 8 za 7). 11 i 12 rebro slobodno strše u grudnu duplju i zovu se
lebdeća rebra. Pozadi se rebra vežu za grudne kralješke.
Građa rebara-Najveći dio rebara je koštani dio (os costale) a manji dio čini hrskavica sa kojim se rebra
vežu za sternum. Na svakom rebru razlikuje se glavica rebra koja se nalazi pozadi i sadrži zglodnu plohu
za vezivanje sa kralješcima. Dalje se nastavlja rebarni vrat. Pošto su rebra zavijena u luku, taj ugao
savijanja zove se angulus costae. Tijelo rebara se završava rebarnom hrskavicom. Na svakom rebru
razlikuje se po jedan žlijeb kroz koji prolaze krvni sudovi i živci.
Od svih rebara se izdvaja prvo rebro. Na njegovoj gornjoj strani se nalaze dva žlijeba za prolaz arterije i
vene za ključnjaču. Iza ove arterije je živčani splet za inervaciju gornjih ekstremiteta. Rebra se po
položaju dijele na gornja (1-4), srednja (od 5 do 8) gdje je grudni koš i najširi i donja rebra (od 9 do 12).
15.Sternum Sternum ili grudna kost je naparna, pločasta kost i mjesto povezivanja kostiju
rebara (thoraxa) i gornjih ekstremiteta (clavicula). Smještena je na prednjoj strani thoraxa u
medijalnoj liniji.
Građa sternuma- Drška sternuma je manubrium sterni a tijelo je corpus sterni. Sternum se sastoji od
drške i tijela. Od drške prema dole pruža se tijelo koji čini središnji dio kosti. Sam vrh, kopljasti nastavak
je usmjeren prema dole. Na spoju drške i tijela se nalazi ugao angulus sterni. Na gornjoj strani drške se
nalazi jedan usjek, a lateralno su incisurae claviculares za vezivanje obje clavicule. Duž čitavog tijela, sa
51
lateralnih strana se protežu manje incisurae costales za vezivanje rebara od 3 do 6 rebra. Prvo rebro se
veže za dršku, drugo na prelazu drške u tijelo, a sedmo na prelazu tijela u processus xyphoideus.
16.Clavicula Kosti ramenog obruča su clavicula i scapula. Clavicula je parna, cjevasta kost,
zavijena u obliku slova S. Smještena je na gornjoj strani thoraxa, sprijeda, poviše prvog rebra,
između sternuma i scapule.
Građa claviculae-na claviculi se razlikuju dva okrajka i trup. Medijalno postavljeni okrajak sadrži
zglobnu plohu za vezivanje sa sternumom. Lateralno postavljeni okrajak je spljošten i nosi zglobnu plohu
za vezivanje sa acromionom na scapuli. Trup je sa donje strane hrapav i služi za vezivanje ligamenata i
mišića. Po sredini trupa se nalazi žlijeb za vezivanje musculus subclaviusa.
17. Scapula Scapula je trouglasta, pločasta kost sa bazom okrenutom prema gore i vrhom prema
dole. Smještena je pozadi, u visini od 2 do 8 rebra, vezana mišićima za thorax. Na scapuli se razlikuju
prednja (unutrašnja) i zadnja (spoljašnja) strana, rubovi i uglovi. Prednja strana je konkavna i glatka,
povezana sa thoraxom. Zadnja strana je konveksna i hrapava. Po sredini stražnje strane je koštani greben
(spina scapulae) koji dijeli kost na dvije polovine. Koštani greben se proteže medijalno, prema gore i
lateralno i završi sa acromionom. Acromion je najviša tačka na ramenu i sadrži zglobnu plohu za
vezivanje sa claviculom.
Rubovi scapulae su:
1. margo medialis- najduži 2. margo lateralis-deblji 3. margo superior-najkraći 4. margo inferior-zaobljen
Uglovi nastaju spajanjem rubova i to:
1. angulus superior 2. angulus inferiror 3. angulus lateralis
Pošto je scapula sva obložena sa mišićima, njen oblik i veličina zavise od razvijenosti mišića.
Kosti nadlaktice 18.Humerus-ramena kost

Humerus ili ramena kost je duga, cjevasta kost na kojoj se razlikuju dva okrajka i trup.
Extremitas proximalis- okrajak koji se nalazi bliže tijelu. Sadrži okruglo zglobno tijelo (caput humeri) sa
kojim se veže za scapulu. Ispod je prstenasto suženje (anatomski vrat). Na njega se nastavlja hirurški vrat
koji dijeli corpus i extremitas proximalis. Okružen je arterijskim prstenom. Na okrajku se razlikuju dvije
kvržice, velika i mala, za polazišta i hvatišta mišića. Ove su kvržice omeđene sa grebenima koji prave
žlijeb za tetivu.
Corpus humeri-tijelo humerusa- razlikuju se strane i rubovi. Strane su: facies posterior (stražnja), facies
anteriror lateralis i facies anterior medialis. Rubovi su margo lateralis, medialis et anterior.
Extremitas distalis-okrajak koji je dalje od tijela. Na njemu se nalazi jedno veće valjkasto zglobno tijelo
gdje se sa medijalne strane veže ulna. Lateralno je glavičasto zglobno tijelo za vezivanje radiusa. Sa
lateralnih strana nalazi se po jedan hrapavi izdanak.
19.Kosti podlaktice 1. Ulna ili lakatna kost je duga, cjevasta kost, smještena u podlaktici
medijalno. Na njoj se razlikuju:
-extremitas proximalis koji je podijeljen na dva izraštaja. Gornji izraštaj koji čini vrh lakta i donji izraštaj
u koji se uglavljuje radius, a čini sa ulnom proximalni radioulnarni zglob. Oba izdanka prave udubinu.
-corpus ulnae-to je tijelo na kojem su strane facies anterior, facies posterior i facies interosseus (strana
između ulne i radiusa).
52
-extremitas distalis-sadrži valjkastu zglobnu plohu za radius te zajedno čine distalni radioulnarni zglob.
Medijalno i prema dole je koštani izraštaj a između ulnae i kostiju šake nalazi se vezivno-hrskavična
ploča discus articularis.
2. Radius ili palčana kost je duga, cjevasta kost u podlaktici smještena lateralno.
-extremitas proximalis sadrži valjkasto zglobno tijelo. Oko njega je prstenasta veza, ispod njega je suženi
dio, a medijalno je hrapavost za vezivanje tetive bicepsa.
-corpus radii ima strane: facies anterior, posterior et lateralis i rubove margo anterior, posterior et
interosseus.
-extremitas distalis-masivan, oblika trostrane piramide i sadrži facies articularis carpea. Prema dole i
lateralno odlazi koštani izraštaj a medijalno je incisura ulnaris za spoj sa distalnim dijelom ulane (to je
distalni radioulnarni zglob). Straga se nalaze 4 brazde za prolaz tetiva extenzora šake i prstiju.
20.Kosti šake Kosti šake su: Ossa carpi, ossa metacarpalia i phalanges digitorum manus.
Ossa carpi (carpus, kosti ručja)
Carpalne kosti čini 8 kratkih kostiju, poredanih u dva reda (proximalni i distalni) po 4 kosti.
Posmatraju se u položaju supinacije (dlan okrenut prema gore a palace lateralno) i na njima se razlikuje 6
strana: prednja, stražnja, proximalna, distalna, medijalna i lateralna.
Proximalni red kostiju čine os scaphoideum, os lunatum, os triquetrum i os pisiforme. Distalni red čine os
trapezium, os trapezoideum, os capitatum i os hamatum.
Ossa matacarpalia (metacarpus, kosti doručja)
Metacarpalne kosti čini 5 dugih, cjevastih kostiju. Extremitas proximalis (baza) je okrenut distalnom
redu carpalnih kostiju sa kojima se spaja.
Extremitas distalis (glava) se spaja sa proximalnim falangama prstiju. Metacarpalne kosti se posmatraju u
položaju supinacije. Svakom prstu odgovara jedna kost. To su os metacarpale primum, os metacarrpale
secundum, os metacarpale tertium, os metacarpale quartum i os metacarpale quantum.
Phalanges digitorum manus (članci prstiju šake)
Članaka prstiju šake ukupno ima 14. Svaki prst ima 3 članka osim palca koji ima 2. Dijele se na
phalanges proximalis, media et distalis. To su cjevaste kosti na kojima su baza, glava i corpus.
21.Os coxae-karlična kost- Karlična kost je parna, pločasta kost, zavijena oko uzdužne
osovine što daje osnovni oblik karlici. Kod odraslih ona je jedinstvena kost, a u toku razvoja
sastoji se od 3 kosti čiji trupovi srastu u acetabulum. Straga i gore je bedrena kost-os ilium. Dole i
natrag je sjedalna kost-os ischii i dole i naprijed je stidna kost-os pubis. Acetabulum je veće
udubljenje, postavljeno sa lateralnih strana karlične kosti, u kojem srastaju trupovi sve tri kosti.
Ispod acetabuluma se nalazi foramen obturatorium, dijelom zatvoren, a dijelom čini sulcus
obturatorius za prolaz krvnih sudova.
22. Karlica -Kosti karličnog pojasa su: Os coxae, os ilium, os ischii, os pubis, pelvis i pelvis
minor.
Os ilium i os ischii-os ilium je prepoznatljiva po velikim krilima i okrenuta je prema gore. Gornji rub
kosti je zadebljan, dobro izražen, sa dva ispupčenja, gornje prednje i donje prednje. Stražnji dio je hrapav
i nosi zglobnu plohu za sacrum. I završava sa sjedalnom kvrgom. Unutrašnja strana kosti je konkavna,
glatka i nosi crijeva, a vanjska strana je konveksna i hrapava i za nju se vežu sjedalni mišići.
53
Os pubis-polazi iz acetabuluma sa koštanom granom koja se povija naprijed i dole, te se spaja sa
istoimenom kosti druge strane i čini preponski spoj ili symphisis. Između dvije zglobne plohe se umeće
discus interpubicus, jedna hrskavično-vezivna ploča koja ima ulogu u porodiljstvu. Linea terminalis pelvis
djeli veliku i malu karlicu.
Pelvis-Karlica je koštani obruč oko sakralnog i kokcigealnog dijela kičme, koji štiti karlične organe.
Uloga karličnog pojasa je u tome što prenosi težinu glave, trupa i gornjih ekstremiteta na donje
ekstremitete. Ograničena je: straga-unutrašnje strane sacruma i os coccygis, sprijeda-symphisa i lateralno-
desna i lijeva os coxae. Linea terminalis pelvis, koja polazi od promontoriuma djeli pelvis na dva dijela,
pelvis minor et maior. Pelvis maior (velika karlica) obuhvata unutrašnju stranu ala ossis ilii.
Pelvis minor-Mala karlica je ograničena straga-prednjim stranama sacruma i os coccygis, sprijeda-
unutrašnja ploha symphisae i lateralno-unutrašnjim stranama os pubis et ischii.
Značaj male karlice: Kroz otvor male karlice prolazi plod, te ona predstavlja koštani dio porođajnog
puta. Veoma su važni dijametri male karlice u ginekologiji i porodiljstvu. Dijametri ili promjeri male
karlice se dijele na:
1. diametar transversa-spaja najudaljenije tačke u poprečnom smislu, najduži je i iznosi 13,5-14 cm
2. diametar oblique dexter et sinister-kosi lijevi i desni promjer, iznosi 12,8 cm
3. diametar sagitalis-spaja promontorium i simfizu i dijeli se na:
-diametar anatomica-12,5 cm
-diametar vera s.gynecologica-11,5-12 cm. Ukoliko je promjer manji neće se moći obaviti normalan
porođaj.
-diametar diagonalis-12,5-13 cm.
Morfološke razlike male karlice:
Mala karlica se morfološki razlikuje kod žene i muškaraca. Karakteristike ženske karlice su: ala ossis ilii
postavljena su koso, tako da je karlica šira. Linea terminalis pelvis je ovalna, donji rub simfize je
zaobljen.
Karakteristike muške karlice su: ala ossis ilii postavljena je vertikalno te je karlica uža. Donji rub simfize
pravi oštri ugao. Promontorium strši više prema naprijed u sam otvor male karlice.
23. Femur-butna kost

Kosti natkoljenice - Femur ili butna kost je najveća, cjevasta kost, duga do 50 cm, veoma snažne
građe. Ima svoja dva okrajka i trup.
Extremitas proximalis-sadrži okruglo zglobno tijelo koji ulazi u acetabulum i pravi zglob kuka.
Acetabulum na dnu i glava femura obloženi su sa ligamentum capitis femoris koji još više učvršćuje zglob
kuka. Odmah ispod glave femura je vrat. Lateralno se nalaze dvije kvrge za vezivanje mišića, između
kojih je linea intertrochanterica koja služi za prolazak najvažnije veze u ljudskom tijelu-lig. iliofemorale
Bertini.
Corpus femoris-veoma snažan, kod žena povijen naprijed, a kod muškaraca gotovo raven i služi za
vezivanje mišića natkoljenice.
Extremitas distalis-sadrži dvije veće zglobne plohe za spoj sa kostima potkoljenice. Između ovih kondila
nalazi se udubina kroz koju prolaze ligg.cruciata-najjače koljene veze.
24. Kosti potkoljeniceU kosti potkoljenice spadaju:

-tibia-goljenjača medijalno postavljena
-fibula-lisnjača lateralno postavljena
54
Obje ove kosti su paralelne u potkoljenici. Postoje lagana pomjeranja fibule prema tibiji, jer u svom
distalnom dijelu ove kosti nisu spojene već se između njih nalaze ligamenti koji omogućavaju ova
pomjeranja.
Tibia je duga, cjevasta kost koja se spaja sa femurom.
Extremitas proximalis- sadrži dvije zglobne plohe za spoj sa plohama na femuru. Pošto te plohe nisu
podudarne, između njih se ubacuju polumjesečaste hrskavično-vezivne tvorevine-meniscus medialis et
lateralis. Ispod condylus lateralis je zglobna ploha za fibulu.
Corpus tibiae-na trupu sa strane: facies medialis, lateralis et posterior a rubovi margo anterior, medialis i
lateralis.
Extremitas distalis-medijalno, prema dole, sadrži koštani izdanak, lateralno je zglobna ploha za skočnu
kost (talus) i usijek za distalni okrajak fibulae. Sa donje strane je zglobna ploha kojom se uzglobljava sa
gornjom zglobnom plohom talusa.
Fibula je tanka, štapićasta, cjevasta kost koja služi samo za hvatanje mišića.
Extremitas proximalis-sadrži zglobnu plohu za tibiu a odatle se izdiže zašiljeni vršak koji služi za
hvatanje ligg.colateralia.
Corpus fibulae-sadrži 3 strane i 4 ruba na koje se vežu mišići.
Extremitas distalis-zadebljan i spljošten u smjeru od lateralno ka medijalno. Lateralno je koštani izdanak
a medijalno je zglobna ploha za talus.
25. Kosti stopala Kosti stopala su: ossa tarsi, ossa metatarsalia, phalanges digitorum pedis i ossa
sesamoidea.
Ossa tarsi (tarsus, kosti nožja)-Tarsus sačinjava 7 kratkih kostiju poredanih u dva reda: Medijalni
red ima 5 kostiju i to: talus, os naviculare pedis, os cuneiforme medialis, lateralis et media. Lateralni red
ima 2 kosti i to: calcaneus (petna kost) i os cuboideum.
Na svakoj od ovih kostiju razlikuje se 6 strana: donja (plantarna), gornja (dorzalna), medijalna, lateralna,
proximalna i distalna. Kosti stopala se posmatraju u položaju pronacije (taban okrenut dole, a palace
medijalno, pa se kosti broje od medijalno ka lateralno). Veoma je značajan svod stopala koga čine
tarzalne kosti. Svod je normalno izbočen, gdje taban ne leži sa medijalnim redom kostiju na podlozi, već
je odignut od podloge. Poremećaj svoda stopala je pes planus ili ravno stopalo, kada su sve kosti tarzusa
oslonjene na podlogu.
Ossa metatarsalia (metatarsus, kosti donožja)-Metatarsus čini 5 cjevastih kostiju koje imaju
proksimalni dio (baza-vezivanje sa ossa tarsi) i distalni dio (glava-vezivanje sa proximalnim falangama).
Phalanges digitorum pedis (članci prstiju stopala)-članci prstiju stopala su znatno manje kosti od
članaka na prstima šake, ali sup o svojoj građi identične.
Ossa sesamoidea-sezamske kosti nastaju okoštavanjem unutar tetiva mišića, najčešće pregibača
prstiju ruke i noge. Najveća sezamska kost je patella (iverak). Ona je konstantna kost, nastala
okoštavanjem tetive m.quadriceps femoris i osnovna joj je uloga da sprijeda štiti koljeni zglob.
26. Os frontale-čeona kost Čeona kost je neparna, pločasta kost koja najvećim dijelom izgrađuje
čelo, gornji zid orbita i gornji zid cavum nasi. Tako se ova kost i dijeli na 3 dijela: squama frontalis,
orbitalni i nosni dio.
Squama frontalis (ljuska) je zavijena koštana ploča koja pripada čelu. Na njoj se razlikuje unutrašnja
strana koja je konkavna, sa otiscima vijuga i brazda velikog mozga. U središnjoj liniji započinje sinus
sagitalis superior. Vanjska strana squame je konveksna i glatka, posjeduje dvije čeone kvrge-tuber
55
frontale. Rubovi kosti su prednji i stražnji. Stražnji rub je nazubljen i spaja se sa obje tjemene kosti.
Prednji rub prelazi u orbitalne dijelove na kojem se nalaze usjeci za prolaz krvnih sudova i nerava. Poviše
ovog ruba su obrvni lukovi.
Orbitalni dijelovi frontalne kosti su konkavni i glatki. Lateralno se nalaze suzne žlijezde a prema dole
odlazi po jedan koštani izdanak koji se spaja sa jagodičnom kosti.
Nosni dio frontalne kosti predstavljen je nazubljenim rubom koji se spaja sa obje nosne kosti. Iza ruba i
dole je šiljati nosni izdanak septum nasi (nosna pregrada).
Kosti baze lobanje su: os occipitale, os sphenoidale, os temporale, cavum tympani, labyrinthus
osseus, os ethmoidale a tu se nalaze i sinus paranasalis.
27.Os occipitale-potiljačna kost Os occipitale-potiljačna kost je neparna pločasta kost.

Izgrađuje stražnji dio lobanje i jedina je kost, od kostiju glave, koja se spaja sa trupom tj. sa
kičmom. Dijeli se na dva dijela: squama occipitalis i pars basilaris.
Squama occipitalis čini veći dio kosti, predstavljena zavijenom koštanom pločom. Vanjska strana
squame je hrapava, konveksna i hvatište je mišića stražnje strane vrata. Po sredini se nalazi potiljačna
kvrga. Unutrašnja strana squame je konkavna i glatka i u kontaktu je sa velikim i malim mozgom. Po
sredini se nalazi ispupčenje koje predstavlja stjecište sinus sagitalis superior i dva poprečna žlijeba. To
stjecište je u obliku križa za sinuse tvrde moždanice i vensku krv. Na prelasku squame u bazilarni dio je
veliki otvor koji predstavlja komunikaciju šupljine lobanje sa kičmenim kanalom. Tu se nalazi jedan
kanal- canalis hypoglossi za izlazak n. hypoglossusa, a sa strane je foramen jugulare, nastao spajanjem sa
istim na os temporale, gdje započinje v.jugularis interna. Kroz ovaj otvor izlaze 9, 10 i 11 moždani živac.
Pars basilaris je postavljen prema naprijed i srasta sa trupom klinaste kosti čineći clivus. Clivus je do 18
godine hrskavičav a poslije okošta u jedinstvenu kost-os basilare.
28.Os sphenoidale-klinasta kost Klinasta kost je neparna kost koja se poput klina umeće u
lobanjsku bazu između os frontale i os occipitale. Sastoji se od tijela, velikih i malih krila i
pterigoidnog nastavka.
Corpus ossis sphenoidalis srasta straga sa bazilarnim dijelom os occipitale čineći clivus u kome leži
produžena moždina. Ispred clivusa je tursko sedlo a u središtu je jama fossa hypophiseos u koju je
smještena hipofiza. Sprijeda i straga nalaze se koštani zidovi. Lateralno sa obje strane jame je žlijeb za
a.carotis internu koja je premošćena sa tvrdom moždanicom u sinus cavernosus gdje izlaze 3, 4, 6 i dio 5
moždanog živca.
Alae maiores su velika krila klinaste kosti, koja odlaze sa obje strane trupa prema gore i lateralno. U
korijenu krila je foramen rotundum, otvor kroz koji izlazi n.maxillaris, a lateralno je foramen ovale za
izlazak n.mandibularisa. Stražnji rub je nazubljen i spaja se sa piramidom temporalne kosti.
Alae minores su mala krila postavljena horizontalno ispred i iznad velikih krila. Polaze od trupa kao dva
korijena i zatvaraju canalis opticus, a između je plitki i široki žlijeb postavljen transverzalno. Lateralno se
mala krila zašilje i spoje se sa velikim krilima.
Processus pterygoidei čini nastavke koji odlaze prema dole od obje strane donjih ploha velikih krila.
Građeni su od dvije koštane ploče-medijalne i lateralne.
29.Os temporale-sljepoočna kost Sljepoočna kost je najkomplikovanija kost glave, jer

sadrži organ čula sluha i organ za ravnotežu tj. srednje i unutrašnje uho. Temporalna kost
je parna kost, smještena na lateralnoj strani lobanje i sadrži više dijelova koji se razvijaju
56
posebno, a kasnije srastu u jedinstvenu kost. Dijelovi su squama temporalis, pars mastoidea,
pars tympanica i pars petrosa.
1. Squama temporalis je tanka, vertikalna koštana ploča koja se spaja prema naprijed sa velikim krilima
klinaste kosti, prema gore sa donjim rubom tjemene kosti, prema dole sraste sa pars tympanica, a prema
nazad prelazi u pars mastoidea. Vanjska strana squame je glatka i vezuju se temporalni mišići koji čine
dno temporalne jame. Prema naprijed odvaja se processus zygomaticus koji se spaja sa os zygomaticum
čineći luk arcus zygomaticus, veoma važno topografsko mjesto lobanje. Na donjoj strani je fossa
mandibularis koja se spaja sa mandibularnim nastavkom, čineći tako donjevilični zglob, jedini pokretni
zglob glave. Unutrašnja strana posjeduje brojne otiske i brazde velikog mozga.
2. Pars mastoidea nalazi se straga i dole, sa jednim izraštajem - processus mastoideus koji se može
napipati iza uha, a služi za vezivanje mišića. Ovaj dio je ispunjen sa mastoidnim ćelijama koje su u
kontaktu sa srednjim uhom.
3. Pars tympanica nalazi se između squamae i pars mastoideae. To je nepotpuni koštani kanal koji vodi u
unutrašnjost kosti do srednjeg uha kao vanjski sluhovod.
4. Pars petrosa ili piramida temporalne kosti se proteže od naprijed i medijalno. Oblika je trostrane
piramide sa bazom. Sa klinastom i potiljačnom kosti obrazuje foramen lacerum. Prednja strana čini dno
srednje lobanjske jame prekrivena sa koštanim pločicama koje čine bubnjište. Stražnja strana čini dio
stražnje lobanjske jame. Na sredini je otvor (unutrašnji sluhovod) za prolazak 7 i 8 moždanog živca.
Gornji rub piramide je između prednje i stražnje strane, za koji se vezuje duplikatura tvrde moždanice,
koja dijeli veliki i mali mozak. Najznačajniji je vanjski karotidni kanal koji ide prema gore i služi za
prolaz a. carotis internae.
Cavum tympani- Bubnjište je pneumatični prostor u piramidi temporalne kosti i predstavlja
šupljinu srednjeg uha. Sadrži slušne koščice i mišiće. Oblika je nepravilne šupljine sa 6 zidova i
otvorima za krvne sudove i živce. Laterlani zid je prekriven sa bubnom opnom. Stražnji zid čini
mastoidna pećina koja vodi u šupljinu mastoidnog dijela. Prednji zid čini kanal čija je šupljina podjeljena
na gornji dio (za mišić natezač bubne opne) i donji dio (za tubu auditivu Eustachi, koja komunicira sa
šupljinom ždrijela i dovodi zrak u bubnjište).
30.Paranazalni sinusi Sinus paranasalis-paranazalni sinusi su šupljine u kostima glave koje

okružuju cavum nasi. Stalno su u komunikaciji sa cavum nasi i obloženi sa sluznicom. Njihova
uloga je da čine kosti lakšima i zagrijavaju zrak koji udišemo do temperature koja ne šteti donjim
disajnim organima.
Dijele se na:
-sinus maxillaries (gornjevilični): zauzima čitavo tijelo maxillae, veoma je prostran i dubok, te se spušta
do korjenova gornjih zuba.
-sinus frontalis (čeoni) smješten je u squama frontalis, iznad nosnog dijela i širi se nad orbitalne dijelove.
Različite je veličine i oblika. Na donjem dijelu je otvor za komunikaciju sa etmoidalnim ćelijama preko
kojih se i otvara u meatus nasi medius.
-sinus sphenoidalis je smješten u corpus ossis sphenoidalis. Podjeljen je na dva dijela, koji se odvojeno
otvaraju u stražnji dio meatus nasi superior.
-sinus ethmoidalis je smješten unutar labyrinthus ethmoidalis i dijeli se na prednje, srednje i stražnje
callulae ethmoidales. Različite su veličine i izgleda. Prednje i srednje ćelije otvaraju se u meatus nasi
medius a stražnje u meatus nasi superior.
57
31.Os zygomaticum-jagodična kost Kosti lica su: os zygomaticum, maxilla, mandibula i os
hyoideum.
Os zygomaticum-jagodična kost je masivna kost lica. Oblika je rumba i povezuje maxillu, čeonu
kost i sljepoočnu kost. Ovo povezivanje je jako važno, jer se pri žvakanju stvara veliki pritisak od 100
kg, tako da mandibula pritišće na maxillu i pritisak se ravnomjerno prenosi preko čeone kosti na lobanjski
krov, preko sljepoočne kosti na lobanjsku bazu i na same kosti lica preko jagodične kosti. Da nema ove
spone, pritisak mandibule bi smrskao maxillu.
Jagodičnu kost grade dvije koštane ploče, koje između sebe zatvaraju pravi ugao. Prema naprijed je donja
ploča ili jagodica koja stražnjom stranom gradi zid podsljepoočne jame. Prema gore je orbitalna ploča,
lučno zavijena i gradi dio donjeg i lateralnog zida orbita. Ove dvije ploče su odvojene infraorbitalnim
rubom.
32.Maxilla-gornjevilična kost Gornjevilična kost je najveća i glavna kost lica. Parna je kost,
izgrađena od jedne tanke supstance koja u sebi nosi gornje zube. Na njoj se razlikuju središnji
dio-corpus maxille i nastavci.
Corpus maxille ima 4 plohe: prednja-konkavna, a medijalno se nalazi usjek koji sa istim s druge strane
pravi otvor nosne duplje. Gornja-koja čini najveći dio dna orbite. Ispod ruba je infraorbitalni otvor za
izlazak krvnih sudova i živaca. Lateralna-čini je greben koji dijeli prednju i stražnju infraorbitalnu plohu.
Medijalna-nazalna ploha, gradi lateralni dio cavum nasi. Tu je i veći otvor koji vodi u maxillarni sinus.
Alveoli dentales su zubna ležišta u kojima su smješteni zubni korjeni. Imai h ukupno 16, tj. u obje maxille
po 8 i objeljene su pregradama.
33.Mandibula-donjevilična kost Donjevilična kost je jedina pokretna kost glave. Odvojena je

od svih ostalih kostiju, osim spoj u fossa mandibularis squamae temporalis čineći vilični zglob.
Neparna je kost, zavijena u obliku potkovice što gradi corpus mandibuale. Od corpusa prema
gore, sa stražnje strane, pod pravim uglom zavijaju dva koštana izdanka-ramus mandibuale.
Ramus madibuale na svom gornjem kraju ima dva snažna izdanka: prednji koji je hvatište
temporalnih mišića i stražnji koji čini zglob sa os temporale. Corpus na svom gornjem rubu ima
processus alveolaris za alveole donjih zuba. Kroz corpus prolazi kanal za krvne sudove i živce koji
snabdijevaju donje zube. Sa unutrašnje strane corpusa je udubina za podjezičnu pljuvačnu
žlijezdu, a prema nazad je druga udubina za podviličnu pljuvačnu žlijezdu.
34.Osnovni elementi zgloba -Zglobno tijelo sa zglobnim plohama- svaka kost koja se spaja sa
drugom ima svoje zglobno tijelo na kojem se nalazi zglobna ploha. Zglobne plohe se direktno
spajaju samo onda kada je jedna od njih konkavna a druga konveksna. One su tada podudarne ili
kongruentne. Ukoliko nisu podudarne ona se između njih ubacuju meniscusi (koljeni zglob) ili
discusi (symphisa) koje pojačavaju taj spoj.
-Zglobna hrskavica-svaka zglobna ploha presvučena je svojom zglobnom hrskavicom.
-Zglobna čahura-čahura koja sa svih strana omotava zglob. Pritisak unutar zgloba je manji od
atmosferskog što ima značaj za čvrstoću zgloba. Čahura ima svoja dva sloja: fibrozni sloj (vanjski) koji je
od čvrstog fibroznog tkiva pojačan sa ligamentima, a štiti zglob i daje mu čvrstoću. Sinovijalni sloj
(unutrašnji) koji je gladak i sjajan, luči posebnu zglobnu tečnost-sinovija, kojom se smanjuje trenje
između kostiju, stalnim podmazivanjem zgloba.
58
-Atmosferski pritisak-drži zglobno tijelo u kontaktu, djelujući na svaki cm kvadratni površine zgloba
silom od 1 kg. Ukoliko bi došlo do izjednačavanja pritisaka unutar i van zgloba, tada zglob podržavaju
zglobna čahura i tetive mišića koje se vežu za kost, a u stanju su stalne napetosti koja se zove mišićni
tonus.
*Zglobovi ramenog obruča* -Articulatio sternoclavicularis-zglob kojim grudni koš dolazi u kontakt
sa gornjim ekstremitetima, tj. spoj sternuma i claviculae. Zglobne plohe su na sternumu konkavna i
claviculi konveksna. Ove plohe nisu kongruentne, te je između njih umetnut debeli discus. Zglobna
čahura je pojačana ligamentima. Po mehanici je zglob sa tri osovine te tako vrši gibanje claviculae i
rotaciju oko svoje uzdužne osovine.
-Articulatio acromioclavicularis- zglob između acromiona na scapuli i extremitas acromialis claviculae.
Zglobne plohe su ravne. Zglobna čahura je samo sa gornje strane pojačana sa ligamentima. Zglob je
tipična amphyarthrosa tj. kod disanja, kližu i zglobne plohe ovog zgloba.
35. Zglob ramena Articulatio humeri-zglob ramena je najslobodniji zglob ljudskog tijela.
Kongruentna zglobna tijela čine humerus i scapula. Zglobna ploha humerusa je konveksni caput
humeri a na scapuli je konkavna cavitas glenoidalae koja je pojačana i vezivno hrskavičnim
prstenom. Na prednjoj strani je zglobna čahura pojačana ligamentima koji su utkani u samu
čahuru, a kroz zglob prolazi tetiva m. biceps brachii. Sa processus coracoideusa polazi snalažan
ligament, koji se veže za tuberculum maior humeri, na kome visi ruka. Rameni zglob je opkoljen
mišićima i velikim brojem bursae sinoviales, koji smanjuje trenje između mišića i zglobne čahure.
Po mehanici je tipični kuglasti zglob sa bezbroj osovina. Moguće su sve vrste kretnji, ali su one
ograničene brojnim ligamentima.
36. Lakatni zglob Lakatni zglob je složeni zglob jer u njegovom formiranju učestvuju 3 kosti:
humerus, radius i ulna. Tako se i razlikuju 3 spoja:
-articulatio humeroulnaris, -articulatio humeroradialis, -articulatio radioulnaris proximalis
Kod prva dva spoja zglobne plohe su kongruentne. Trochlea humeri je konveksna a konkavna je incisura
trochlearis ulane i jamica na caput radii. Kod trećeg spoja zglobne plohe su konveksna na radiusu- caput
radii i konkavna na ulni. Zglobna čahura za sva tri spoja je zajednička, pojačana sa ligamentima koji
sprečavaju izvrtanje zgloba suviše. Ovaj zglob je po mehanici kutni zglob, gdje je moguća flexija i
extenzija (lakatni zglob ili prva dva spoja), dok je kod proximalnog radioulnarnog spoja moguća
supinacija i pronacija te čini obrtni zglob.
Articulatio manus
Articulatio radiocarpea-spoj distalnog dijela radiusa sa proximalnom stranom proximalnog reda
carpusa.
Articulatio mediocarpea- spoj između distalnog i proximalnog reda carpusa.
Articulatio carpometacarpea- spoj distalnih strana distalnog reda carpusa i proximalnog dijela
metacarpusa. Ovi spojevi imaju zajedničku zglobnu čahuru, pojačanu sa ligamentima. Posebno se izdvaja
zglob palac, koji je sedlasti zglob, zglob sa dvije osovine. Palac je i najvažniji prst ruke, dok ostali prste
čine tipične kutne zglobove.
Articulatio metacarpophalangea-spojevi distalnih dijelova metacarpusa sa proximalnim dijelovima
proximalnog reda phalangi. Sa strana su snažne i čvrste postranične veze koje su zategnute u položaju
flexije prstiju, a kod extenzije se olabave, te su omogućeni pokreti prstiju.
59
Articulatio interphalangea- spojevi između članaka prstiju. Ovi zglobovi su kutni što znači da izvode
pokrete flexije i extenzije.
37. Articulatio coxae-zglob kuka-je snažan, opkoljen mišićima i veoma dobro razvijen s obzirom na
uspravan stav kod čovjeka. U zglobu učestvuju zglobne plohe: konkavna-acetabulum i konveksna-caput
femoris. Zglobno tijelo je kongruentno. Sa vrha polazi ligament koji učvršćuje zglob kuka i donosi krvne
sudove za ishranu femura. Sam zglob još učvršćuje i hrskavično-vezivna tvorba koja popunjava, jednim
dijelom, samu udubinu acetabuluma. Zglobna čahura je čvrsta, obuhvata i polovinu collum femori, koji je
unutar zgloba. Kod preloma zgloba kuka, zbog vrata femura, koji je unutar zgloba, teže zarasta zglob jer
sinovijalna tečnost stalno podmazuje taj zglob. Zglobna čahura je pojačana ligamentima a najjača veza je
ligament iliofemorale Bertini koja se nalazi sa prednje strane zgloba. Kada stojimo, veza je nategnuta i
ukoči zglob kuka. Kada ne bi bilo ove veze, onda bi ulogu u stajanju preuzele grupe mišića koji se veoma
brzo zamaraju. Ova veza je veoma jaka, tako da će prije pući kost nego veza. Po mehanici je kuglasti
zglob, sa bezbroj osovina. Vrše se sve vrste pokreta.
Zglobovi donjih ekstremiteta 38. Koljeni zglob-articulatio genus- je spoj femura i tibiae. Na femuru
su condyli više konveksni, a na tibii su condyli manje konkavni, te tako ove zglobne plohe nisu
kongruentne, pa se između njih ubacuju meniscusi. Meniscus medialis je manje pokretan, a hvatišta su mu
udaljenija jedna od drugog. Meniscus lateralis je više pokretan, a hvatišta su bliža, a češće se povređuje.
Između condyla nalaze se ukrštene veze ligamenti cruciata, najvažnije i najsnažnije veze koljenog zgloba,
debele do 1 cm, ukrštene u obliku slova x. Zglobna čahura je sa prednje i stražnje strane, pojačana
tetivama mišićima i veoma je snažna. Po mehanici je kutni zglob sa jednom osovinom, te se vrši pokret
fleksije i extenzije i ograničena rotacija.
-syndesmosis tibiofibularis-pravi zglob između tibiae i fibulae. Spajaju se condylus lateralis tibiae i
caput fibulae u proximalnom dijelu, čineći kongruentno zglobno tijelo.
39. Osobine mišića i podjela Musculi (mišići) su specijalizovana vezivna tkiva. Osnovna uloga
mišića je vršenje svih pokreta organa, dijelova organa, dijelova tijela ili organizma u cjelini.
Osobine mišića su:
-podražljivost-sposobnost reagovanja na podražaj (inervacija)
-provodljivost-sposobnost provođenja nervnog podražaja kroz mišićno tkivo
-elastičnost-sposobnost spontanog vraćanja u normalno stanje po prestanku djelovanja nervnog podražaja
-kontraktibilnost-sposobnost promjene dužine mišićnog vlakna tj. izvođenja kontrakcije-grčenja i
relaksacije-opružanja mišićnih vlakana. Osnovna je osobina svakog mišića.
Prema funkciji koju obavljaju mišići se dijele na:
1. Poprečno-prugasti (voljni) mišići-izgrađuju sve skeletne mišiće i čine najveću masu tijela (oko 40
posto). Imaju crvenu boju zbog velike količine pigmenta mioglobina. Mišićna vlakna su duga do 4 mm,
cilindrična, sa više jedara. Kontrakcija je snažna, ali ne traje dugo zbog brzog zamaranja.
2. Glatki (nevoljni) mišići-izgrađuju zidove unutrašnjih organa i zidove krvnih sudova. Mišićna vlakna
su izduženog, vretenastog oblika dužine do 0, 5 mm. Kontrakcija je duga, lagana i mišići se sporo
zamaraju. Njihov rad je pod uticajem autonomnog nervnog sistema.
3. Poprečno-prugasti (nevoljni) mišić-Myocard-srčani mišić je po građi poprečno-prugasti, a po funkciji
glatki mišić. Radi ritmično i automatski (pod uticajem autonomnog nervnog sistema). Sadrži
specijalizovana mišićna vlakna tzv. Purkinijeva vlakna, koja čine dio sprovodnog sistema srca. Myocard
60
je otporan na povrede, ne pokazuje znake regeneracije, već se oštećenje nadoknađuje vezivnim tkivom
(stvaranje ožiljaka). Kontrakcija je duga, lagana, započinje u drugoj polovini trudnoće i traje sve do smrti.
40. Mehanizam nastanka kontrakcijeU mišiću postoje dvije vrste receptora: mišićno vreteno i goldžijev
tetivni organ.Mišićno vreteno koje se nalazi između miofibrila, a registruje promjene dužine mišićnog
vlakna i brzinu te promjene.Goldžijev tetivni organ koji se nalazi u tetivama, a registruje napetost tetiva
tj. mišićni tonus.Ova dva receptora stalno obavještavaju nervni sistem o tonusu i položaju mišića. Podaci
receptora šalju se u centralni nervni sistem putem neurona, a neuronima odgovor dolazi natrag u mišić.
Prenos impulsa (odgovor CNS-a) odvija se putem neuromišićne ploče koja sadrži: sinaptički čvor,
sinaptički prostor i mišićno vlakno. Impuls prvo dolazi do sinaptičkog čovra, gdje završetak nervnog
vlakna otpušta vezikule (mjehuriće) sa transmiterom-acetilholinom. Transmiter je supstanca koja se
otpušta na kraju nervnog vlakna i izaziva promjene na membrani mišićne ćelije što rezultira mišićnom
kontrakcijom. Otpušteni acetilholin, na membrani mišićne ćelije, izaziva ulazak jona natrija u mišićnu
ćeliju (izlazak jona kalija) i dolazi do kontrakcije. Acetilholin je u kontaktu sa mišićnom ćelijom samo
dvije do tri milisekunde, a zatim ga razori enzim acetilholinesteraza. Ako nema ovog enzima, nastupio bi
poremećaj u kontrakciji, mišić bi bio u stalnom grču.
41. Mišići thoraxa M. pectoralis maior (veliki grudni mišić). Polazi sa claviculae, sternuma, rebarne
hrskavice i trbušne aponeuroze, ide prema gore i hvata se za humerus. Osnovna funkcija mu je addukcija i
rotacija ruke i inspiracija (podiže rebra). Inervisan je od ogranaka plexus brachialisa.
M. pectoralis minor (mali grudni mišić). Polazi od 2, 3 i 4 rebra, ide prema gore i hvata se za processus
coracoideus scapulae. Po funkciji je inspirator, a inervisan je od ogranaka plexus brachialisa.
M. serratus anterior (prednji zupčasti mišić) polazi sa vanjskih strana od 2 do 9 rebra, prelazi nazad i
hvata se za medijalni rub scapulae. Funkcija mu je da prislanja skapulu uz zid thoraxa i inspiracija.
Inervaciju dobija od n. thoracodorsalisa.
Mm. intercostales (međurebarni mišići). Dijele se na vanjske i unutrašnje. Vanjski mišići polaze sa
donjeg ruba rebara i hvataju se za gornji rub rebara. Po funkciji su inspiratori. Unutrašnji polaze sa
gornjeg ruba, a hvataju sa za donji rub rebara i po funkciji su ekspiratori. Obje grupe su inervisane od nn.
intercostales.
42. Mišići trbušnog zidaOvo su veliki, pločasti mišići, poredani u 3 sloja, jedan ispod drugog. Svi
završavaju aponeurozama koje tvore čvrstu fasciju u kojoj završi četvrti, pravi mišić-m.rectus abdominis.
M. obliquus abdominis externus (vanjski kosi trbušni mišić). Nalazi se najpovršnije. Polazi sa vanjske
strane od 4 do 12 rebra, ide koso prema dole i hvata se u aponeurozu sa istim mišićem s druge strane. Na
taj način formira se središnja bijela linija trbuha, važan topografski prostor koji nema krvne sudove i
značajan je u hirurgiji.
Po funkciji je ekspirator i obrće trup na suprotnu stranu.
M. obliquus abdominis internus (unutrašnji kosi trbušni mišić). Smješten je odmah ispod vanjskog.
Polazi od crista iliaca i ligamenta inguinale Pouparti, ide prema gore i hvata se u aponeurozu sa istim
mišićem s druge strane, te takođe učestvuje u formiranju bijele linije. Po funkciji je ekspirator i okreće
trup na svoju stranu. Inervisan je kao i vanjski.
M. transversus abdominis (poprečni trbušni mišić). Smješten je najdublje. Polazi sa criste iliacae, a
hvata se aponeurozom. U njegovoj fasciji nalazi se unutrašnji otvor. Funkcija mu je da sabija sadržaj
trbušne duplje.
61
M. rectus abdominis. Smještan je sa obje strane bijele linije. Polazi od hrskavica 5 do 7 rebra, ide prema
dole i hvata se za simfizu. Osnovna funkcija mu je pregibanje trupa.
*Mišići ramenog obruča*Mišići ramenog obruča uglavnom pripadaju scapuli i to su:

M. subscapularis, M. supra et infraspinatus, M. teres maior et minor i M. deltoideus
43. Mišići gornjih ekstremiteta 1. Mišići nadlaktice se dijele u dvije grupe mišića:
-prednja grupa mišića-čine je flexori. Tu spadaju m. coracobrachialis (najmedijalnije), m.biceps brachii
i m. brachialis (lateralno). Ovi mišići po funkciji su flexori podlaktice, inervisani od n. musculocutaneusa.
Ova grupa mišića pravi i topografski prostor, a to je medijalno postavljen žlijeb (od pazušne jame na
gornji ekstremitet) u kome teče žilno-nervni snop nadlaktice.
-stražnja grupa mišića su extenzori. Najveći među njima je m. triceps brachii. Ovo je troglavi mišić,
čije se sve tri glave (tetive) vežu za olecranon na ulni. Njegova funkcija je da extendira podlakticu, a
inervisan je od n. radialisa.
2. Mišići podlaktice se dijele u dvije grupe mišića i to:
-prednja grupa je smještena na prednjoj strani podlaktice. Polazište je sa epicondylus medialis humeri
kao zajedničke glave. Svi su po funkciji fleksori. To su idući od površine ka dubini:
-m. pronator quadratus- pronator podlaktice
-m. flexor digitorum superficialis- površni pregibač prstiju
-m. flexor pollicis profundus- duboki pregibač palca
-m. pronator pollicis profundus- duboki pronator palca
-m. flexor carpi medialis et lateralis-medijalni i lateralni pregibač šake
-stražnja grupa je smještena na stražnjoj strani podlaktice. Polazište je epicondylus lateralis humeri. Po
funkciji su extenzori podlaktice, svi inervisani od n. radialisa. To su:
-m. extensor digitorum-opružač šake
-m. extensor carpi radialis brevis et longus-kratki i dugi opružač šake
-m. extensor pollicis longus- dugi opružač palca
-m. extensor indicis- opružač kažiprsta
-m. extensor digiti minimi- opružač malog prsta
-m. supinator
-m. abductor pollicis longus-dugi odmicač palca
-m. extensor pollicis brevis-kratki opružač palca
-m. brachioradialis- mišić koji drži ruku u položaju između supinacije i pronacije.
3. Mišići šake se dijele na 3 grupe mišića:
-lateralna grupa koja pripada palcu. Na palmarnoj strani, odmah ispod palca, sadrži mišićno jastuče
nazvano thenar u kome su mišići: m. abductor pollicis, m. oponens pollicis, m. flexor pollicis brevis i m.
adductor pollicis brevis.
-medijalna grupa pripada malom prstu. Na palmarnoj strani je mišićno jastuče nazvano hypothenar, a
mišići su m.abductor digiti minimi, m.oponens digiti minimi i m.flexor digiti minimi brevis.
-središnja grupa. Palmarni i dorzalni međukoštani mišići. Na palmarnoj strani izdvajaju se mm.
lumbricales koji omogućavaju izvođenje finih pokreta prstiju.
44. Mišići glave i vrata Mimički mišići oblažu kosti glave. Osnovna funkcija im je izvođenje mimičkih
pokreta. Mimika je odraz razvijenosti psihičkih funkcija. Svi su inervisani od n. facialisa (7 moždani
živac). To su grupe mišića:
62
-oko očiju i usta- pokreti su zatvaranje i otvaranje usta i očiju, podizanje i spuštanje kapaka i usana
-oko nosa-pokret je skupljanje i širenje nosnih krila
-mišići obraza-pomažu kod gutanja i žvakanja
-mišići čela i potiljka- pomažu nabiranju kože i podizanju ušne školjke
-mišići ušnih školjki-rudimentarni
-kožni mišići vrata- tzv.platizma, poprečno nabiru kožu
Žvakaći mišići-mišići čija je osnovna funkcija žvakanje hrane. To su:
-m. masseter- polazi od luka os zygomaticum, a hvata se na vanjsku stranu angulus mandibulae. U aktu
žvakanja priteže mandibulu uz maxillu.
-m.temporalis-polazi iz fossa temporalis, a hvata se na processus coronoideus mandibulae. U aktu
žvakanja podiže mandibulu.
-m. pterygoideus medialis- polazi sa processus pterygoidei ossis sphenoidalis i fossa pterygoidea, a veže
se za unutrašnju stranu angulus mandibuale. U aktu žvakanja podiže mandibulu i vuče je prema unutra.
-m. pterygoideus lateralis-polazi sa vanjske strane processus pterygoidei i veže se za vrat mandibulae. U
aktu žvakanja povlači mandibulu gore i prema naprijed.
45. Mišići donjih ekstremiteta 1. Mišići natkoljenice se dijele u 3 grupe:

Prednju grupu čine:
-m. sartorius-polazi od spina iliaca anterior superior, ide prema dole prednjom stranom i prelazi na
medijalnu stranu. Funkcija mu je flexija potkoljenice, rotacija bedra i pomaže prebacivanje noge preko
noge.
-m. quadriceps femoris-sastoji se od 3 glave (m. vastus medialis, intermedius et lateralis) i jednog pravog
mišića m. rectus femoris. Funkcija je extenzija potkoljenice i flexija natkoljenice prema bedru.
Medijalnu grupu čine:
-m. gracillis i tri adductora noge: m. adductor longus, brevis et magnus. Polazište im je između simfize i
preponske kvrge, a hvatište jednih za femur i drugih za tibiju. Funkcija je addukcija natkoljenice. Ovdje
se izdvaja veoma važan topografski prostor, a to je trigonum femorale Scarpae (prepona).
Stražnju grupu čine:
-m. semimembranosus i m.semitendinosus-polaze sa tuber ischiadicum, a hvatište je na medijalnoj strani
tibiae. Po funkciji su flexori potkoljenice. Topografski prostor na stražnjoj strani natkoljenice čini fossa
poplitea.
2. Mišići potkoljenice se dijele na 3 grupe mišića:
Prednju grupu čine: m. tibialis anteriror, m. extensor digitorum longus i m. extensor pollicis longus. Svi
su po funkciji extenzori.
Lateralna grupa-m. peroneus longus et brevis. Po funkciji su rotatori stopala prema vani.
Stražnja grupa-najpovršnije je m. triceps surae, značajan po svom hvatištu za petnu kvrgu kao Ahilova
tetiva. Po funkciji je flexor stopala. Ostali mišići su: m. tibialis posterior, m.flexor digitorum longus i m.
flexor pollicis longus koji su po funkciji svi flexori.
3. Mišići stopala dijele se u 3 grupe:
Medijalna grupa-pripada palcu i čine je m. abductor pollicis, m.oponens i m.flexor pollicis brevis.
Lateralna grupa-pripada malom prstu a to su m.abductor digiti minimi, m.oponens i m.flexor digiti
minimi.
Središnja grupa- m.flexor digitorum brevis, m.quadratus plantae, mm.interossei plantares i
mm.lumbricales.
63
46. Građa i funkcija nervnog sistema Systema nervosum je organski sistem tijela koji uspostavlja
vezu sa vanjskim svijetom i sredinom u kojoj živimo. Funkcije:
-nervni sistem neprekidno prima poruke, putem receptora ili primalaca podražaja
-provodi poruke putem provodnika ili nervnog vlakna do odgovarajućih nervnih centara, koga čine nervne
ćelije, gdje se te poruke integrišu
-odgovor na podražaj vodi od centra do izvršnog organa ili efektora
-nervni sistem nas obavještava o stanju organa i cijelog organizma.
-poseban dio nervnog sistema je autonomni ili vegetativni nervni sistem, koji samostalno upravlja
vitalnim funkcijama organizma, kojih mi nismo ni svjesni (disanje, rad srca, krvotok..)
Podjela nervnog sistema: Postoje dva različita ali tijesno povezana dijela nervnog sistema:
1. Systema nervosum centrale (CNS) koji se nalazi u koštanom dijelu lobanjske šupljine i kičmenog
kanala i
2. Systema nervosum periphericum (PNS) koji se pruža od kičmenog kanala u sve dijelove tijela, prema
periferiji.
Građa nervnog sistema:
1. Neuron-nervna ili ganglijska ćelija sa nastavcima ili produžecima. Nervne ćelije imaju osobinu da se
grupišu u čvoriće-ganglije, koje su razasute u raznim dijelovima nervnog sistema. Nervne ćelije su
relativno velike i krupne ćelije.
2. Substantia grisea (siva masa) koju čine nervne ćelije, a one grade sve nervne centre.
3. Substantia alba (bijela masa) koju čine nervna vlakna, koja grade sve moždane puteve i sve nerve.
Nervna ćelija sa svim nastavcima čini osnovnu morfološko-funkcionalnu jedinku nervnog sistema.
Dug je i do 1 m.
47. Kičmena moždina-Medulla spinalis Kičmena moždina je oblika štapa, uloženog u kičmeni
kanal, dužine 35-40 cm.
Granice: gornju granicu čini C1 nerv, iznad kojeg nastavlja produžena moždina. Donja granica nalazi se
u visini L2 kralješka, gdje završava zadebljanjem-donus medullaris. U sacralnom dijelu, nastavlja se splet
živaca.
Građa: Samo kod kičmene moždine siva masa je postavljena u dubini, a bijela masa je na površini, svi
ostali dijelovi nervnog sistema imaju obrnut raspored sive i bijele mase.
Substantia grisea medullae spinalis postavljena je centralno i u obliku je raširenih krila leptira, dok kroz
sam centar prolazi kanal medullae spinalis. Na presjeku kroz sivu masu ona ima oblik rogova upravljenih
u različitim smjerovima:
-prednji rogovi-grade ih krupne ganglijske ćelije, koje čine motorne centre medullae spinalis iz kojih se
rađa prednji korijen spinalnog živca.
-stražnji rogovi-grade ih sitnije ganglijske ćelije, koje čine senzibilne centre medullae spinalis na kojima
završava zadnji korijen spinalnog živca.
-bočni rogovi-grade ih male ćelije simpatičkog porijekla i čine simpatičke centre medullae spinalis
Substantia alba gradi puteve kroz medullu spinalis:
1. projekcioni putevi povezuju periferiju sa centrima u mozgu i obratno:
-centripetalni putevi prenose utiske sa receptora iz organizma do centara u mozgu. To su najčešće osjetni
putevi, koji prenose osjet dodira, boli, temperature ili duboki senzibilitet iz kostiju, mišića i zglobova,
senzorički putevi koji prenose osjete viših čulnih organa kao vid, sluh, njuh, okus.
64
-centrifugalni putevi nose odgovor centara izvršnim organima na periferiji. To su najčešće motorni putevi
koji vrše sve vrste pokreta: voljni ili piramidalni putevi i reflexni ili extrapiramidalni putevi.
2. komisuralni putevi-povezuju srodne ili iste centre u dvije različite polovice mozga.
3. asocijativni putevi-povezuju srodne ili iste centre jedne iste hemisphere, ne prelazeći nikada na
suprotnu stranu mozga.
SPINALNI ŽIVCI brojem odgovaraju segmentima medullae spinalis (vratni, grudni, slabinski..) a
po svom sastavu su mješoviti nervi izgrađeni od motornih, senzitivnih i simpatičkih vlakana.
Ovojnice medullae spinalis: ovojnice (opne ili moždanice) medullae spinalis odjeljuju je od zidova
kičmenog kanala i idući izvana ka unutra su:
1. dura mater spinalis-tvrda moždanica, nalazi se odmah ispod kosti a izgrađena je od čvrstog fibroznog
tkiva. Oblaže korjenove spinalnih živaca i spinalni ganglion. Uloga joj je da štiti i podržava medullu
spinalis u stalnom položaju. Između kosti i dure mater nalazi se prostor-cavum epidurale.
2. arachnoidea-paučinasta ovojnica, postavljena je između dure mater i piae mater spinalis. Nema krvne
sudove, a prostor između dure mater i arachnoideae je cavum subdurale ispunjen sa cerebrospinalnom
tečnošću.
3. pia mater spinalis-meka moždanica, naliježe na samu medullu spinalis, uvlačeći se u njene brazed.
Veoma je bogata krvnim sudovima. Između arachnoideae i piae mater je prostor-cavum subarachnoidale
ispunjen sa liquor cerebrospinalis. Ovaj prostor je veoma značajan, jer nakon povrede kičmene moždine,
u njemu se dešavaju najčešća krvarenja.
48. Produžena moždina-medulla oblongata Medulla oblongata predstavlja prošireni i zadebljani

kraj medullae spinalis-bulbns medullae spinalis.
Granice: proteže se od medullae spinalis do ponsa, duga 2,5 cm. Donju granicu čini C1 nerv, a gornju
stražnji rub ponsa (moždanog mosta).
Građa: spoljašnji dio:
1. prednja strana: u medijalnoj liniji nalazi se duboka brazda-fissura mediana anterior, koja je nastavak
od medullae spinalis a završava ispod ruba ponsa slijepim otvorom. Sa obje strane brazde su izbočenja-
pyramis medullae oblongate, koga pravi glavni, svjesni, motorni put. Vlakna ovog puta ukrštaju se na
granici kičmene i produžene moždine.
2. lateralna strana: sa obje strane pyramis medullae oblongate je žlijeb-sulcus lateralis anterior, izlazište
n.hypoglossusa. Uz ovu brazdu sa obje strane nalazi se ovalno izbočenje-oliva, a iza njega izlazište n.
glossopharyngeusa, n. vagusa i n. accessoriusa, koji čine vertikalni red moždanih živaca.
3. stražnja strana: od medullae oblongatae prema gore odlaze dva kraka-donji malomoždani kraci, koji
povezuju medullu oblongatu i mali mozak. Ovi kraci između sebe ograničavaju donji dio rombaste jame,
gornji dio pripada ponsu.
Unutrašnji dio: Substantia grisea. Decussatio pyramidum et lemniscorum razbijaju sivu masu na tri
dijela, odvojeni jedni od drugih:
-motornji-prednji rogovi su skupine ganglijskih ćelija iz kojih nastaju motorna jedra moždanih živaca,
poredanih jedna iznad drugog, čineći motorni stub koji je najbliži medijalnoj liniji.
-lateralni rogovi iz kojih nastaju vegetativne ili parasimpatičke jedre moždanih živaca
-stražnji rogovi postavljeni najlateralnije, a iz njih nastaju dva reda senzitivnih jedara moždanih živaca.
Substantia alba. Vlakna su sistematizovana u puteve produžene moždine koji su izmješani, najčešće
motorni i senzitivni.
65
Formatio reticularis (mrežasta formacija): zauzima središnji dio medullae oblongate, gdje se bijela
masa isprepliće sa sivom i nastaje mrežasta struktura. Nervne ćelije svojim produžecima uspostavljaju
vezu između motornih i senzitivnih jedara moždanih živaca i na taj način izazivaju proste i složene
reflexe. U stražnjem dijelu mrežaste formacije nalaze se veoma važni refleksni centri za disanje, gutanje,
povraćanje, kašljanje, kihanje itd. Ovaj dio se produžuje i u pons, srednji mozak i međumozak, odakle
kreće važan projekcioni, nishodni put koji povezuje centre u kičmenoj moždini sa produženom
moždinom, ponsom, srednjim mozgom i međumozgom, a igra važnu ulogu u koordinacijji i kontroli viših
nad nižim vegetativnim centrima. Važno funkcionalno jedro mrežaste formacije je nucleus reticularis.
49. Mali mozak-cerebellum* Cerebellum je smješten u stražnjoj lobanjskoj jami, potpuno odvojen
od donje plohe velikog mozga duplikaturom dure mater-tentorium cerebelli.
Strane: gornja strana je ravna, sa tentorium cerebelli odvojena od occipitalnog režnja velikog mozga.
Donja strana je konveksna i odgovara konkavitetu cerebellarnih jama occipitalne kosti.
Rubovi: prednji, stanjen rub, otvoren prema nazad i čini tupi ugao. Stražnji rub je zaobljen i konveksan.
Građa: na malom mozgu razlikujemo dva dijela: razvojni stariji i mlađi dio. Razvojni stariji dio je
neparan i smješten u središnjoj liniji, nazvan malomoždani crv. Razvojni mlađi dio predstavljen je sa
dvije parne malomoždane hemisfere. Čitav mali mozak izgrađen je od tankih listića moždane supstance a
između njih su uske i duboke brazde. Substantia grisea nalazi se na površini kao kora-cortex cerebelli.
Substantia alba smještena je u unutrašnjosti kao medullarno tijelo.
Funkcije cerebelluma: mali mozak je centralni ogran za održavanje ravnoteže i orijentacije u prostoru.
Upravlja tonusom muskulature, tako što dobija veliki broj signala iz dubokog senzibiliteta (skelet, zglob,
mišić), signali se u malom mozgu integrišu i odgovor je orijentacija u prostoru. Kori malog mozga
pristupaju vlakna pontocerebelarnog puta, gdje preko njih kora velikog mozga kontroliše mali mozak,
djelujući inhibitorno.
50. Treća i četvrta moždana komora-ventriculus tertius i ventriculus quatrus

Ventriculus tertius je neparna šupljina, oblika ljevkaste pukotine, postavljena u središnjoj
sagitalnoj ravni. Podjeljena je na dva dijela:
-pars telencephalica ventriculi tertii-prednji dio i
-pars diencephalica ventriculi tertii-zadnji dio
Predstavljena je kao nepravilna šupljina, ograničena sa 6 zidova:
1. prednji zid-proteže se od corpus callosum do chiasma opticum
2. zadnji zid-čini ga corpus pineale
3. gornji zid je krov treće komore
4. donji zid-ide od Sylviusovog kanala do chiasma opticum
5. dva bočna zida-gornji koga čini unutrašnja strana thalamusa i donji koga čini unutrašnja strana
hypothalamusa.
Otvori na III komori su:
1. foramen interventriculare Monroi-parni, prednji otvori, smješteni na bočnom zidu, povezuju bočne i 3
moždanu komoru.
2. aqueductus cerebri Sylvii-neparni otvor, smješten na donjem zidu, povezuje 3 i 4 moždanu komoru.
Četvrta moždana komora je neparna šupljina ispunjena sa liquor cerebrospinalis.
Granice: sprijeda granica je između ponsa i medullae oblongate, a straga je cerebellum.
66
Građa: oblika je trokuta, gdje je baza (dno) okrenuta dole i naprijed prema rombastoj jami a vrh (krov) se
uvlači prema gore, dok prema nazad čini dvije ploče od bijele mase. U šupljini komore je splet krvnih
sudova- plexus chorioideus, koji luči cerebrospinalnu tečnost, a ona ispunjava sve moždane komore. Na
krovu četvrte komore su tri otvora (jedan središnji i dva bočna), za izlazak cerebrospinalne tečnosti, koja
otiče u cavum subarachnoidale i vraća se u krv od koje i nastaje. Prema dole komora se nastavlja u
kičmeni kanal, a prema gore preko Sylviusovog kanala, povezuje se sa 3 moždanom komorom. Ovaj
kanal se zove i moždani vodovod.
51. Srednji mozak-mesencephalon Mezencefalon je manji dio mozga, smješten između ponsa i
diencefalona (međumozga). Funkcije: u njemu su smješteni glavni centri extrapiramidalnog sistema,
primarni slušni i vidni centri, raskrsnica je velikog broja puteva ka velikom mozgu i obratno i u samom
mezencefalonu rađa se veći broj puteva.
Građa: na mezencefalonu razlikujemo njegovu prednju i stražnju stranu i sam središnji dio.
1. prednja strana: čine je kraci velikog mozga koji predstavljaju snažne tračke bijele mase. Izlaze sa
donje strane velikog mozga, prelaze na donju stranu mezencefalona i poniru u gornji rub ponsa. Krake
izgrađuju piramidalni putevi, koji idu iz moždane kore ka ponsu, produženoj i kičmenoj moždini. Prema
gore, kraci se razdvoje, ograničavajući jamu- fossa intercruralis iz koje izlazi n.oculomotorius. Dno jame
sadrži sitne otvore za prolazak krvnih sudova.
2. stražnja strana: predstavlja krov mezencefalona. Građen je od pločica bijele mase. Na krovu se nalaze
po dvije kvržice: gornje-colliculi superiores koje predstavljaju primarne optičke centre i donje-colliculi
inferiores koje čine primarne akustičke centre. Između gornjih kvržica nalazi se hipofiza.
3. središnji dio-tegmentum. Sadrži nove sive mase i veliki broj puteva.
Substantia grisea: ispod lamina quadrigemina nalazi se centralna siva masa za prolazak Sylviusovog
kanala. U središtu tegmentuma nalazi se najvažnija siva masa-nucleus ruber. To je crveno obojena siva
masa, zbog velike koncentracije željeza, a boja se gubi u bolesnim stanjima. Nucleus ruber predstavlja
jedan od najvažnijih centara extrapiramidalnog motornog sistema, jer čini raskrsnicu puteva koji dolaze iz
viših dijelova mozga ka nižim dijelovima moždanog stabla. Predstavlja i važan centar za održavanje
mišićnog tonusa. Iz ove jedre polazi i najvažniji extrapiramidalni put-tractus rubrospinalis Monakow.
Ispod nucleus rubera smješteno je crno jedro-nucleus niger, koja takođe predstavlja važan centar
extrapiramidalnog sistema.
Substantia alba: nalazi se na bočnim dijelovima tegmentuma, a čine je senzitivni putevi iz nižih dijelova
CNS-a: lemniscus medialis (iz produžene moždine do diencefalona), lemniscus lateralis-slušni put i
Edingerov put (prenosi termalgezički senzibilitet). Extrapiramidalni motorni putevi se nalaze medijalno
od senzitivnih.
Moždano stablo-truncus cerebri čine medulla oblongata, pons, mesencephalon i najdonji dio
diencephalona.
52. Međumozak-diencephalon Diencefalon je dio mozga, iznad mezencefalona, između obje

hemisphere velikog mozga, koje ga obuhvataju bočno, sprijeda i odozgo, a u središnjem dijelu
nalazi se treća moždana komora. Njegova slobodna, donja strana (hypothalamus) odgovara podu treće
moždane komore.Sastavni dijelovi međumozga su treća moždana komora i njeni zidovi:
1. tanki epitelni krov-lamina tectoria ventriculi tertii
2. hypothalamus-pod i dio bočnog zida
3. thalamus-gornji i najveći dio bočnog zida
67
4. epithalamus- oivičava bočno i pozadi krov 3 moždane komore
5. metathalamus-čine ga dva koljenasta tijela međumozga
Thalamus, epithalamus i metathalamus skupa čine thalomesencephalon, produžetak odgovarajućih
dijelova mezencefalona.
Donja strana međumozga (hypothalamus):
Odgovara podu treće moždane komore i na njoj se razlikuju:
1. corpora mamillaria-dva polukuglasta tijela, čije jedre čine reflexne njušne centre
2. tuber cinereum-siva kvrga, pepeljasto ispupčenje koje predstavlja najniži dio poda treće komore
3. infundibulum-tanka, 1 cm duga peteljka na kojoj visi hipofiza, a odvaja se od tuber cinereuma prema
dole.
4. chiasma opticum-optička raskrsnica, predstavlja ukrštanje nn.optici i čini najgornji dio poda treće
komore
5. tractus optici- optičke trake, koje polaze sa oba spoljašnja zadnja ugla hijazme i divergiraju unazad, ka
zadnjem uglu thalamusa (pulvinar) i metathalamusa (koljenasta tijela) gdje završe sa dva korijena.
U prednjem dijelu sa obje strane hypothalamusa, nalaze se otvori koji povezuju treću komoru sa bočnim
komorama (1 i 2 komora) velikog mozga. Ispred otvora prolazi commissural anteriror, koja povezuje
njušne centre dvije velikomoždane hemisphere. Stražnji donji dio hypothalamusa čini suženje treće
komore, na koji se nastavlja Sylviusov kanal, koji povezuje 3 i 4 komoru.
Sive mase hypothalamusa oblažu zidove treće komore. One predstavljaju nakupine ganglijskih ćelija a
čine centre vegetativnog nervnog sistema i to: centri za termoregulaciju, glad, žeđ, bol i metabolizam
(posebno vode). Nuclei hypothalamici su u tijesnoj vezi sa hipofizom (neurohipofizom) te je lučenje
hipofize uslovljeno djelovanjem ovih jedara-hipotalamo-hipofizarni kompleks. Područje hipotalamusa
odgovorno je i za djelovanje psihe na zbivanja u autonomnom nervnom sistemu. Tako draženjem
pojedinih centara mogu se iz hipotalamusa izazvati pojedini vegetativni simptomi (povećanje krvnog
pritiska, ubrzano disanje, ubrzan rad srca itd.) Važna funkcija hipotalamusa je povezana i sa pojavom sna.
Thalamus predstavlja glavnu i najveću sivu masu međumozga. Njegov vrh je upravljen naprijed a
pozadi ograničava Monroov otvor. Stražnji širi dio, vidni centar thalamusa leži lateralno a u njemu
završava tractus opticus. Glavnu masu i najvažniji dio međumozga čine dvije velike parne sive mase,
vidne humke -thalami optici, koje između sebe zatvaraju šupljinu treće komore. Glavne jedre thalamusa
su podjeljene u 3 grupe:
-prednja grupa jedara je pridodata njušnom sistemu.
-lateralna grupa jedara je najveća i funkcionalno najvažnija. U ovoj grupi jedara završavaju svi senzitivni
putevi te pomoću talamičkih krakova se prenose dalje u koru velikog mozga. Talamus je direktno povezan
i nadređen crvenom jedru u mezencefalonu, te preko njega extrapiramidalnim putem šalje signale do
izvršnih organa.
-medijalna grupa jedara prima poruke iz hypothalamusa, a svoja vlakna šalje u čeoni režanj velikog
mozga.
Stražnja strana thalamusa sadrži pulvinar thalami. Na njoj se nalazi epithalamus koga čine dva koljenasta
tijela: corpus geniculatum mediale-postavljeno medijalno, čini primarni akustički centar međumozga i
corpus geniculatum laterale-postavljeno lateralno, čini primarni optički centar međumozga.
Između gornjih stražnjih dijelova thalamusa sa obje strane se nalazi trouglasto polje-habenula u kome leži
njušni centar međumozga. Obje habenule su povezane sa corpus pineale i hipofizom, te se zove
epithalamus.
68
Bijela masa međumozga: u međumozgu nema prolaznih puteva. Nishodni kortikalni putevi ne prolaze
kroz međumozak, već ga bočno zaobilaze. Ushodni putevi se prekidaju u thalamusu. Svi putevi
međumozga se rađaju ili završavaju u sivim masama i predstavljaju vezu sa sivim masama ostalih
dijelova CNS-a (projekcioni putevi) i sa ostalim sivim masama u susjednim dijelovima samog
međumozga sa iste strane (asocijativni putevi) ili sa kontralateralne strane (komisuralni putevi).
53. Veliki mozak- thelencephalon cerebrum Telencefalon je najrazvijeniji dio mozga, a zauzima
najveći dio lobanjske baze. Sačinjava moždani plašt-pallium, koji pokriva sve ostale dijelove mozga.
Smještaj: smješten je zajedno sa međumozgom i srednjim mozgom, u cerebralnoj loži lobanje. Krov ove
lože gradi calvaria, a pod srednja i prednja lobanjska jama.
Oblik: veliki mozak je ovalnog oblika, čiji uzdužni prečnik iznosi 16 cm, širine je 14 cm, a visine 12 cm.
Oblik je uslovljen oblikom lobanje te konfiguracijom slijedi tip lobanje. Prosječna težina je od 1100-1450
g.kod muškaraca a kod žene 1000-1300 g.
Razvoj: veliki mozak je jednom uzdužnom brazdom podjeljen na dvije polutke ili hemisphere. U pukotini
se nalazi duplikatura tvrde moždanice koja odjeljuje hemisphere i ne dozvoljava prilijeganje jedne uz
drugu. Dno ove polutke gradi žuljevito tijelo koje povezuje hemisphere u poprečnom smijeru. Centralnu
šupljinu hemisfera grade bočne komore. Hemisferama je dodat i dio velikog mozga-rhinencephalon koji
je namjenjen olfaktivnoj funkciji. Razvojem velikog mozga unutar koštanog lobanjskog obruča ima za
posljedicu stvaranje vijuga i brazdi na površini i prilagođavanje volumenu lobanjske šupljine. Ove vijuge
i brazde su individualno različite ali sun eke od njih konstantne.
Građa: siva masa se nalazi na površini i gradi moždanu koru. Kora predstavlja najdiferenciraniju živu
materiju, najviši sprat nervnog sistema i po funkciji je nadređena svim ostalim dijelovima. Za koru su
vezane sve voljne radnje i psihičke funkcije. Iz motornih područja kore polaze piramidalni putevi, dok
ushodni, senzibilni putevi postaju svjesni u senzitivnim područjima kore velikog mozga. U kori se nalaze
i elementarni centri viših čulnih funkcija. Kora sadrži i jedno područje-asocijativno područje, koje nema
centara, gdje se primljene poruke povezuju i prenose na odgovarajuće centre u kojima se formira svjesna
odluka.
Subkortikalne ganglije su sive mase koje se nalaze odmah ispod kore, u unutrašnjosti. One su nekada
vršile ulogu kore, do njenog razvoja, a sada predstavljaju najviše centre reflexnih radnji, odnosno čine
extrapiramidalne motoričke centre.
Bijela masa okružuje subkortikalne ganglije. Predstavlja veliki broj moždanih puteva: projekcioni,
asocijativni i komisuralni, te na presjeku kroz bijelu masu daju izgled dvije polukružne formacije-centrum
semiovale.
54. I i II moždana komora-bočne moždane komore-ventriculi laterales

Ventriculi laterales su parne šupljine koje se nalaze u obje hemisfere. U lijevoj hemisferi je I
moždana komora a u desnoj hemisferi je II moždana komora. Sa III moždanom komorom su
povezane preko foramen interventriculare Monroi i ispunjene su sa liquor cerebrospinalis. Nepravilnog su
oblika i sastoje se od:
1. centralnog dijela koji se nalazi u lobus parietalis, a od njega odlaze rogovi: prednji rog-cornu frontale,
stražnji rog- cornu occipitale i donji rog-cornu temporale. U dnu donjeg roga je hypocampus, koji na
medijalnom rubu sadrži tanak snop sive mase. Hypocampus i gyrus dentatus zajedno čine kortikalne
njušne centre.
69
2. Fornix (svod) je vrpca bijele mase, u dnu centralnog dijela, ispod corpus callosum, koji svojim dnom
leži na plexus chorioideusu ventriculi tertii, a svojim bočnim dijelovima leži na slobodnoj gornjoj strani
thalamusa.
Systema limbicum-sistem koji reguliše ponašanje, sexualne funkcije i ima ulogu u pamćenju. Naziva se i
visceralni mozak, jer prima aferentne utiske iz svih naših organa.
55.Liquor cerebrospinalis Cerebrospinalna tečnost je bistra, prozračna, viskozna tečnost, po

sastavu slična krvnoj plazmi, ispunjava sve moždane šupljine i prostore oko CNS-a.
Nastanak i tok: cerebrospinalnu tečnost luči plexus chorioideus, filtracijom kroz zidove svojih krvnih
sudova. Kroz Sylviusov kanal, tečnost iz 3 prelazi u 4tu moždanu komoru. Na krovu 4te komore, kroz tri
otvora, tečnost prolazi u subarahnoidalni prostor, kojeg potpuno ispuni, te se filtracijom, kroz sinuse tvrde
moždanice, ponovo vraća u krv iz koje je i nastala.
Uloga-ona se neprekidno stvara i otiče. I taj proces je u ravnoteži. Ako dođe do poremećaja ove
ravnoteže, došlo bi do nakupljanja tečnosti u šupljinama, što ima za posljedicu povećanje pritiska na
moždanu masu, koja bi mogla stradati. Ona služi takođe poput elastičnog amortizera, u zaštiti mozga pri
padu ili jačem udarcu. Ima i svoju prehrambenu i odbrambenu ulogu, jer se putem ove tečnosti
odstranjuju štetne materije, koje se izlučuju u samu tečnost.
56.Moždane ovojniceMoždane ovojnice, opne ili moždanice se dijele na:

1. dura mater-tvrda moždanica
2. arachnoidea-paučinasta moždanica i
3. pia mater-meka moždanica
1. Dura mater je nerastegljiva, fibrozna opna, koja se sastoji od dva lista: spoljašnjeg, koji oblaže koštani
lobanjski obruč a pričvršćen je vezivnim vlaknima i unutrašnjeg koji je priljubljen uz arachnoideu,
odvojen od nje sa cavum subdurale.
Tvrda moždanica pravi dvije važne duplikature. Velikomoždani srp je duplikatura postavljena u sagitalnoj
ravni, u medijalnoj liniji i potpuno razdvaja dvije moždane hemisphere. Između dva lista ove duplikature
nalazi se sinus sagitalis superior u koga se ulijevaju vene mozga i sinus sagitalis inferior. Druga
duplikatura tvrde moždanice je tentorium cerebelli ili malomoždani šator koja odvaja veliki i mali mozak
tj. lobus occipitalis i cerebellum. Kroz središnji dio prolazi sinus rectus tentorii, u koga se ulijevaju
unutrašnje vene mozga.
2. Arachnoidea ili paučinasta moždanica ne oblaže potpuno površinu mozga, ne uvlači se u brazde i
pukotine, već ih samo premošćuje. Između nje i površine mozga ostaju šupljine-cisterne, koje su
ispunjene cerebrospinalnom tečnošću. Ne sadrži krvne sudove.
3. Pia mater ili meka moždanica oblaže u potpunosti površinu mozga, uvlači se u brazde i oblaže sve
pukotine. Veoma je bogata krvnim sudovima, te čini sudovnu moždanicu, preko koje dolaze krvni sudovi
u mozak i kičmenu moždinu. Između arachnoideae i piae mater je cavum subarachnoidale, ispunjen sa
cerebrospinalnom tečnošću. Ovim prostorom u lobanji prolaze veliki krvni sudovi, koji preko piae mater,
šalju svoje grane za ishranu mozga.
57.Autonomni ili vegetativni nervni sistem Autonomni ili vegetativni nervni sistem je dio
nervnog sistema koji upravlja svim funkcijama organizma, koje su od izuzetne važnosti za
život, a odvijaju se bez uticaja naše volje, tj. nismo ih ni svjesni. Voljom ne utičemo na njegov
rad, u smislu pojačanja ili obustavljanja njegove funkcije.
70
Uloga: autonomni nervni sistem upravlja radom svih unutrašnjih utrobnih organa, reguliše lučenje
žlijezda sa vanjskim i unutrašnjim lučenjem, širi i steže krvne sudove, reguliše promet materija i
cjelokupni metabolizam i održava sve vitalne funkcije organizma.
Podjela: 1. Systema nervosum sympaticum-podražen je adrenalinom, te se zove i adrenergički sistem.
On je generalni vazokonstriktor, koji sužava krvne sudove (izuzev koronarnih) i uloga mu je da povećava
krvni pritisak, ubrazava rad srca, koči rad utrobnih organa i povećava i ubrzava cjelokupni metabolizam.
Simpatikus posjeduje kontinuirane centre u i van CNS-a. Sa lateralnih dijelova kičmene moždine, proteže
se od C8 do L2 segmenta. Grade ga ganglijske ćelije, koje čine vertebralnu ganglijsku skupinu. Iza ovog
centra, odlaze bijela mijelinska vlakna u centre van CNS-a kao paravertebralna i prevertebralna ganglijska
skupina (pre=ispred, para=uz, pri).
1. paravertebralna ganglijska skupina:
Sastoji se od ganglijskih ćelija i vlakana povezanih u neprekidni lanac nazvan simpatičko stablo. Ovo
stablo se proteže od baze lobanje, s obje strane kičmenog stuba, do os coccygis, gdje završi neparnim
ganglionom. Dijelovi simpatičkog stabla odgovaraju dijelovima kičmenog stuba i to su:
-vratni dio-sadrži tri ganglije, gornju, srednju i donju. Gornja ganglija je najveća i nalazi se u visini C1-2.
Od njega odlaze simpatička vlakna, zajedno u ovojnicama krvnih sudova, ulaze u lobanju i idu sve do
orbita. Srednja ganglija je u visini C4, a donja u visini C7 i od njih odlaze vlakna za plexus cardiacus.
-grudni dio sadrži 10 do 12 ganglija. Od njih odlaze vlakna za organe thoraxa i dva živca (veliki i mali
trbušni živac), koji prođu kroz dijafragmu i ulaze u abdomen. Završe na ganglia coeliaca, dajući
vazokonstriktivne niti crijevima, a iz abdomena prenose osjećaj boli i gladi.
-slabinski dio posjeduje pet ganglija, koje leže na processus costarius vertebrae lumbales. Od njih odlaze
simpatička vlakna za plexus solaris et aorticus i dalje za donje ekstremitete.
-krstačni dio ima 4-5 ganglija i leži na prednjoj strani sacruma.
2. prevertebralna skupina ganglija:
Nalazi se ispred kičmenog stuba, samo u trbušnoj i karličnoj duplji. Sastoji se od parnih i neparnih
ganglija, oko kojih vlakna čine guste spletove. Iz spletova vlakna odlaze u ovojnicama krvnih sudova
(arterija), oko kojih takođe, formiraju spletove koja inervišu organe trbušne i karlične duplje. Glavninu
prevertebralne skupine čine dva parna gangliona:
-ganglia coeliaca koji se nalaze sa desne i lijeve strane truncus coeliacus. Oko njih se nalazi najveći
vegetativni splet abdomena-plexus solaris s. coeliacus ili nazvan trbušni mozak-cerebrum abdominale.
Plexus solaris inerviše sve organe abdomena do lijevog zavoja debelog crijeva.
-ganglia pelvina čine parne ganglije karlične duplje. Nervna vlakna koja odlaze od ovih ganglija čine
plexus pelvinus. Parasimpatički korjenovi dolaze iz sakralnog parasimpatičkog centra kičmene moždine
(S2-4) čija vlakna inervišu sve organe karlične duplje i dio probavne cijevi od lijevog zavoja debelog
crijeva.
2. Systema nervosum parasympaticum-podražen je acetilholinom, te se zove i holinergički sistem. On
je generalni vazodilatator, koji širi krvne sudove i dovodi do snižavanja krvnog pritiska, usporava rad
srca, ubrzava i pospješuje rad utrobnih organa i većine žlijezde sa vanjskim lučenjem i usporava izmjenu
materija.
Funkcije ovih sistema su suprotne, njihovo djelovanje je antagonističko. Ta suprotnost ogleda se u nagloj
promjeni funkcionalnih stanja organizma, uvijek prema momentalnim potrebama organizma.
Parasimpatikus nema svoje kontinuirane centre u CNS-u nego su centri predstavljeni parasimpatičkim
jedrama moždanih živaca i podjeljeni na spratove, osim parasimpatičkog sakralnog centra.
71
1. gornji sprat-nalazi se u području mezencefalona. Predstavljen je tzv. Westphal-Edingerovim jedrom,
čija vlakna inervišu stezač zjenice i akomodacioni mišić oka.
2. srednji sprat je smješten u rombastoj jami. Idući odozgo prema dole nižu se parasimpatičke jedre
slijedećih moždanih živaca:
-n.facialis, čija vlakna čine poseban nerv-n.intermedius. On je važan za inervaciju svih žlijezda usne i
nosne sluznice, svih pljuvačnih žlijezdi i suzne žlijezde.
-n. glossopharyngeus
-n.vagus, čija jedra sadrži bulbarni centar za disanje i krvotok. To je glavni parasimpatički živac tijela,
inerviše sve utrobne organe, osim organa male karlice.
-n.accessorius
Od rombaste jame, naniže, u čitavoj kičmenoj moždini, nema parasimpatičkih centara. Tek u sakralnom
dijelu se nalazi parasimpatički sakralni centar, čija vlakna inervišu organe male karlice.
58.Periferni nervni sistem Periferni nervni sistem je dio nervnog sistema, koji se nalazi
izvan lobanje i kičmenog kanala. Sastavljen je od većih ili manjih snopova nervnih vlakana i
njihovih ovojnica, koji izlaze iz CNS-a i idu u sve dijelove našeg tijela. Ti snopovi vlakana
predstavljaju živce ili nerve koji se dijele na dvije grupe:
1. Nn. capitals ili moždani živci-izlaze direktno iz dijelova mozga i inervišu glavu i organe u njoj
(izuzetak je n. vagus).
2. Nn. spinales ili kičmeni živci-izlaze iz kičmene moždine i inervišu ostale dijelove tijela. Po sastavu su
mješoviti živci jer sadrže senzibilna, motorna i vegetativna nervna vlakna.
Uloga PNS-a-preko perifernih nerava, moždani centri su u stalnom kontaktu sa svim dijelovima tijela,
primaju informacije i reaguju adekvatnim radnjama.
59.Moždani živci-nn.capitalesMoždani živci su različitog sastava, zavisno od funkcije koju

obavljaju. Imai h 12 pari, označeni rednim brojevima, koji su konstantni:
1. nn.olfactorii 2. n.opticus 3. n.oculomotorius 4. n.trochlearis 5. n.trigeminus 6. n.abducens 7.
n.facialis 8. n.vestibulo-cochlearis 9. n.glossopharyngeus 10. n.vagus 11. n.accessorius i 12. n.
hypoglossus
1. Nn. olfactorii: nije pravi živac, već jedan od neurona njušnog puta. Sastavljen je od dvadesetak tankih
i kratkih živčanih snopića, koji spajaju mirisnu regiju nosne sluznice i moždani njušni centar.
2.N. opticus: ni ovo nije pravi živac, već jedan od neurona vidnog puta. Proteže se od vidnog dijela retine
do optičke raskrsnice, a grade ga neuritis ganglijskih ćelija retine.
3. N. oculomotorius: pravi je živac, sastavljen od motornih i parasimpatičkih vlakana. Motorna vlakna
služe za inervaciju bulbomotora (mišići pokretači oka) a parasimpatička vlakna inervišu m.sphincter
pupillae i m.ciliaris.
4. N. trochlearis: po sastavu je isključivo motorni živac a inerviše gornji kosi očni mišić.
5. N. trigeminus: po sastavu je većim, glavnim dijelom -portio maior, senzibilni živac a manjim
sporednim dijelom-portio minor, motorni živac. Daje svoje glavne tri grane: n. ophtalmicus i n. maxillaris
koji nose senzibilna vlakna i n. mandibularis koji nosi motorna vlakna.
6. N. abducens: po sastavu je isključivo motorni živac a inerviše pravi bočni mišić oka.
7. N. facialis: facijalni nerv je po sastavu motorni živac a njegov sastavni dio n.intermedius sadrži
parasimpatička i senzorička vlakna. On se bogato grana i inerviše cijelu mimičku muskulaturu i kožne
mišiće glave iv rata. Grane n. facialisa su: chorda tympani i n. petrosus maior.
72
8. N. vestibulo-cochlearis: po sastavu je čisto senzorički živac, koji prenosi akustičke i statičke podražaje
od unutrašnjeg uha do jedara u rombastoj jami. Sastoji se od dva dijela: n. acusticus i n. vestibule.
9. N. glossopharyngeus: po sastavu je mješoviti živac, sastavljen od motornih, parasimpatičkih i
senzoričkih vlakana. Posjeduje svoja dva gangliona, važna za okusni put.
10. N. vagus: najvažniji je i najduži moždani živac u tijelu. Po sastavu je mješoviti a sadrži
parasimpatička, motorna i senzibilna vlakna sa kojima inerviše utrobne organe, pa se njegova vlakna
nazivaju i visceromotorna ili viscerosenzibilna vlakna. Sastavni je dio žilno-nervnog snopa vrata. Prolazi
kroz thorax, gdje se tok vagusa dijeli na desni i lijevi. Desni n. vagus ide stražnjom plohom jednjaka, a
lijevi prednjom, zatim oba prolaze kroz dijafragmu u abdomen, gdje se lijevi razgrana po prednjoj plohi
želuca a desni završava u plexus solarisu inervišući sve probavne organe i organe abdomena.
11. N. accessorius: mali je živac, nastavak od n.vagusa. U svom sastavu sadrži motorna i parasimpatička
vlakna. Dijeli se na vanjsku i unutrašnju granu.
12. N. hypoglossus: podjezični, čisto motorni, veoma debeo živac, inerviše muskulaturu jezika.
60.Kičmeni živci-Nn. spinales Kičmeni živci nastaju svi na isti način. Svi su mješoviti po
sastavu, sadrže motorna, senzibilna i autonomna nervna vlakna. Dijele se na ramus anterior et
posterior (prednje i stražnje grane).
Ramus posterior-stražnje grane čine motorna i senzibilna vlakna za inervaciju mišića i kože stražnje
strane tijela. Motorni ogranci su kratki i završavaju u mišićima, a senzibilni ogranci su dugi i probijaju se
do kože. Stražnje grane C1 i C2 imaju svoja imena: n. suboccipitalis i n.occipitalis magnum, dok ostali se
dijele na vratne, grudne, slabinske i krstačne.
Ramus anterior-prednje grane su snažnije i formiraju plexuse. Prema segmentima kičmene moždine
odvajaju se: nn. cervicales-vratni, nn.thoracici-grudni, nn.lumbales-slabinski, nn.sacrales-krstačni i
nn.coccygei-trtični.
1. Nn. cervicales-vratni:
Čini ih osam pari, s tim što C1 nerv izlazi iznad atlasa. Prednje grane od C1-4 formiraju plexus cervicalis,
a od C4-8 plexus brachialis.
-plexus cervicalis-čine ga prednje grane od C1-4, gdje se svaka grana podijeli na jednu ushodnu i jednu
nishodnu granu, koje se spajaju međusobno. Nishodna grana C4 spaja se sa plexus brachialis. Grane od
plexus cervicalisa se dijele na površne-duge, nose senzibilna vlakna i inervišu kožu i duboke-kratke, nose
motorna vlakna i inervišu mišiće.
-plexus brachialis-inerviše rameni pojas i gornje extremitete, a formiraju ga prednje grane C4-8 i Th1
nerv. Prednje grane C5-6 tvore truncus superior, C7 tvori truncus medius, a C8-Th1 tvori truncus inferior.
Iza klavikule, stabla se dijele na prednje i stražnje grane. Stražnje grane čine sekundarni nervni snop-
fasciculus posterior a prednje grane čine dva snopa-fasciculus medialis et lateralis.
2. Nn. thoracici-grudni:
Ima ih 12 pari i zovu se nn. intercostales, od kojih prvi intercostalni nerv ulazi u sastav plexus brachialisa.
Intercostalni nervi teku rebarnim žlijebom, daju motorne grane za mm. intercostales i završe kožnim
granama, koje inervišu prednjelateralni thoracalni i abdominalni zid. Motorne grane inervišu velike
aponeurotične trbušne mišiće.
3. Nn. lumbales-slabinski:
Ima ih ukupno 5 pari. Prednje grane od L1-4, ushodne i nishodne, formiraju plexus lumbalis a od L5 i S1
nastaje truncus lumbosacralis.
73
-plexus lumbalis- služi za inervaciju mišića prednjelateralnog zida trbuha i prepone, daje korijene za
lateralni kožni živac natkoljenice, inerviraju kožu prednjeg dijela natkoljenice i prednju grupu mišića
natkoljenice. N. femoralis je najveći živac plexus lumbalisa.
4. Nn. sacrales-krstačni:
Ima ih 5 pari. Od S1-3 nervi formiraju plexus sacralis, a od S4-5 plexus pudendalis.
-plexus sacralis-sastavljen je od truncus lumbosacralisa i prednje grane S2 i 3 nerva. Ogranci se spajaju u
najveći živac tijela n. ischiadicus. On se proteže o dos ischi do vrhova prstiju na stopalu.
-plexus pudendalis-sastoji se od dijelova S2-4 nerva. Daje motorne grane za mišiće dna male karlice i n.
pudendus koji inervira kožu oko anusa, perineuma a daje ogranke za inervaciju penisa i klitorisa.
HIGIJENA I ZDRAVSTVENA ZAŠTITA
(skripta za internu upotrebu školovanja odraslih)
Delić Mirza,dr.med
Literatura:
1.Udžbenik: Higijena i zdravstvena njega – Jusupović Fatima,dr.med
2. Sripta: Higijena i zdravstvena zaštita – Omazić Muhamed,dr.med
SADRŽAJ
1. OPŠTI POJMOVI 4
● Higijena i zdravstvena zaštita 4
● Etika i načela etike zdravstvenih radnika 6
Disciplinska i krivična odgovornost zdravstvenog radnika 7
● Hipokratova zaklretva 8
● LIČNA HIGIJENA 9
● Pojam i značaj lične higijene, razvijanje i jačanje higijenske kulture i
discipline
● Lična higijena tijela i sistema 10
o Lična higijena pranjem i kupanjem 11
o Higijena ruku 11
o Higijena kose 12
o Higijena zuba 12
o Higijena nogu 13
o Higijena intimnim dijelova 13
o Higijena odjeće 14
74
o Higijena obuće 14
● Zdravstveni poremećaji koji nastaju zbog nedovoljnog i nepravilnog 14
održavanja higijene (šuga, vašljivost)
2. SEKSUALNO VASPITANJE I AIDS 15
● Anatomsko-fiziološke promjene u pubertetu

● Spolno prenosive bolesti
● AIDS – Epidemiološke karakteristike i kliničke manifestacije
inficiranih i oboljelih
● Mjere zaštite zdravstvenih radnika od HIV infekcija
4.HIGIJENA ISHRANE 22
● Energetske,plastične i zaštitne materije
● Posljedice nepravilne ishrane
● Poremećaji zbog neispravne hrane
● Značaj vode u organizmu čovjeka
Higijena prehrambenih objekata
5.HIGIJENA VEZANA ZA TOKSIKOLOGIJU 32

● Alkoholizam
● Nikotinizam (pušenje)
● Narkomanija
6.OPŠTA HIGIJENA (HIGIJENA ŽIVOTNE SREDINE) 36

● Normalni sastav atmosfere
● Aerozagađanje, štetne posljedice aerozagađenja
● Higijena zemljišta
7.HIGIJENA ZDRAVSTVENIH USTANOVA 37

● Intrahospitalne infekcije, uzročnici
● Način i put prenošenja intrahospitalnih infekcija
● Sprečavanje i suzbijanje intrahospitalnih infekcija
● Komisija za intrahospitalne infekcije
8.HIGIJENA U VANREDNIM USLOVIMA 41

● Higijena u vanrednim uslovima i ratu
● Klasifikacija vanrednih situacija
● Procjena povreda i triaža povrjeđenih
● Znaci smrti
75
9.KOMUNALNA HIGIJENA 44
● Otklanjanje tečnih otpadnih materija

● Otklanjanje čvrstih otpadnih materija
● Zdravstveni i fiziološki značaj vode, epidemiološki značaj vode
Porijeklo vode, kvalitet vode za piće, uzorkovanje vode
Prečišćavanje vode za piće, izvorišta vode, načini zahvatanja
Zahvatanje atmosferske vode
Zahvatanje površinske vode
Zahvatanje podzemne vode -vodovodi
OPŠTI POJMOVI
Higijena i zdravstvena zaštita

Higijena kao medicinska disciplina je novijeg datuma.Kao naučna disciplina i
predmet, nastala je u XIX vijeku, a početak mnogi vezuju za ime prvog profesora
higijene u Minhenu Maxa Petenkofera. Međutim,elementi higijene mogu se naći i u
radovima prastarih autora iz Grčke, Rima, Egipta, Indije, Vavilona, koji su dali svoj
doprinos razvoju higijenske misli.
Mnoge ideje preventivne medicine dali su između ostalih Hipokrat, Tales, Pitagora,
Heraklit, Avicena, Flige. Od naših velikana preventivne medicine treba spomenuti dr.
Andriju Štampara.
Naziv higijena je došao od imena Higije, boginje zdravlja, zaštitnice života i svih
zdravstvenih propisa, koja je prema grčkoj mitologiji bila kći Apolonovog sina.
Higijenu danas trebamo shvatati kao sintezu onih medicinskih saznanja, čija
praktična primjena uslovljava očuvanje i unapređenje zdravlja i radne sposobnosti
čovjeka. Higijena je naučna disciplina, koja treba da objasni dejstvo mnogobrojnih
spoljašnjih i unutrašnjih činilaca i da ih ukoliko djeluju pozitivno na zdravlje
iskoristi, odnosno da ih ukoliko štetno djeluju odstrani, jer je njeno osnovno načelo
„bolje spriječiti, nego liječiti“. Higijena teži ne samo da spriječi nastanak bolesti,
odnosno da očuva zdravlje, već i da poboljša radnu sposobnost i da produži čovječiji
život i učini ga ljepšim. Higijena je nauka koja izučava različite faktore životne i
radne sredine i njihov uticaj na zdravlje populacije, iznalazeći puteve za jačanje
zdravlja i radne sposobnosti. Na zdravlje utiču faktori spoljne sredine (fizički,
hemijski, biološki), nasljeđe i socijalno stanje. Svi ovi elementi su međusobno
povezani. Ravnoteža između agensa, sredine i domaćina (Gordonov trias) rezultira
zdravljem, a poremećaj ravnoteže dovodi do bolesti.
76
Prema definiciji svjetske zdravstvene organizacije, zdravlje je stanje potpunog fizičkog,
psihičkog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti i oronulosti. Iz definicije
zdravlja proizilazi savremeno shvatanje o zaštiti zdravlja kao koordiniranoj akciji za
obezbjeđenje fizičkog i duševnog zdravlja čovjeka i njegovog socijalnog blagostanja,
u kojoj učestvuju ne samo zdravstveni radnici već i zajednica i društvo kao cjelina.
Rad na zdravstvenoj zaštiti čovjeka ne sastoji se samo u brizi za bolesnika.
Zdravstvena zaštita je kompleksan problem koji obuhvata brigu o čovjeku kad je
zdrav, stara se o njemu ako je obolio, stara se poslije preležane bolesti ili povrede,
naročito ako je bolest praćena teškim posljedicama.
Pod zdravstvenom zaštitom podrazumijeva se:

● Rad na unapređenju zdravlja. Ovaj rad se ostvarujemprije svega, naporima
pojedinca, zajednice, i društva u podizanju ekonomskih prilika, a u vezi sa tim i
podizanje općih životnih uslova i životnog standarda, opće prosvijećenosti što ima
neposrednog odraza na zdravlje. Uloga zdravstvenog radnika u ovom radu je
značajna i sastoji se u shvatanju i isticanju značaja mjera za unapređenje zdravlja
kao i radu na zdravstvenom vaspitanju i mobilizaciji pojedinca da sopstvenim
snagama mijenja nehigijenske uslove života i svoje loše navike. Unapređenje
zdravlja je proces kojim se ljudima omogućava da povećaju kontrolu nad vlastitim
zdravljem i da ga unaprijede. Da bi postigli stanje potpunog fizičkog, psihičkog i
socijalnog blagostanja, pojedinac ili grupa moraju biti sposobni da identificiraju i
ostvare svoje težnje, da da zadovolje potrebe i da promijene ili da se prilagode
okruženju.
● Rad na zaštiti od bolesti i suzbijanju oboljenja. Zahvaljujući razvitku

imunologije, epidemiologije i higijene, zdravstveni radnik je danas u stanju da
neposredno utiče na smanjenje obolijevanja ljudi, u stanju je da obezbijedi zaštitu
zdravlja djece, omladine i stanovništva uopšte, i to od niza bolesti koje su nekad
predstavljale opasnost za život hiljade nezaštićenih. Vakcinacijom protiv velikih
boginja, difterije, žute groznice, kolere, trbušnog tifusa i paratifusa, poliomielitisa,
tuberkuloze, pertusisa, tetanusa i nekih drugih bolesti mogu se ova oboljenja svesti
na minimum ili sasvim iskorijeniti (npr. malarija). Mjerama asanacije sredine u
kojoj čovjek živi mogu se izbjeći mnoge bolesti (crijevne parazitoze i dr.) Ovaj vid
rada na zaštiti zdravlja koji spada u domen zdravstvenih radnika zavisi i od opšte
zdravstvene politike koja se vodi u jednom području.
● Rad na ranom otkrivanju bolesti. Ovaj vid zdravstvene zaštite sastoji se u

pronalaženju potencijalno oboljelih pomoću ranih znakova bolesti, i to u veoma
ranom predkliničkom, skoro asimptomatskom stadijumu, a zatim preduzimanju
odgovarajućih terapeutskih i drugih mjera u cilju sprečavanja razvoja bolesti i
njenih posljedica. Osnovni metod ranog otkrivanja bolesti, prema sadašnjem
shvatanju, jeste metod depistaže. Pojam depistaže definisao je Breslav na sljedeći
način: Depistaža se sastoji u tome da se identifikuje, uz pomoć testova, pregleda ili
nekih drugih tehnika koje iziskuju veoma malo vremena neki predpostavljeni
77
poremećaj ili neka bolest (pregled na šećer, otkrivanje TBC, rano otkrivanje
promjena na grliću maternice).
Ranim otkrivanjem bolesti obezbjeđuje se brže i efikasnije liječenje i izliječenje bolesti,
prevencija i usporavanje bolesti ili sprečavanje komplikacija. Na taj način se
zaštićuje zdravlje čovjeka, ograničava njegova nesposobnost i obezbjeđuje dugi
život. Ranim otkrivanjem smanjuju se gubici u produktivnosti i u ekonomici uopće,
skraćuje se hospitalizacija i olakšavaju zadaci službe za rehabilitaciju čime se
dobiva u ekonomici zajednice. Korisnost ovakvog rada dokazana je brojnim
primjerima u svijetu i u našoj zemlji.
● Liječenje oboljelih. Najstariji i najrazvijeniji oblik rada na zaštiti zdravlja svakako

je briga o liječenju oboljelih. Izrazito preventivni karakter ima liječenje ako se rano
sprovede, ako se što ranije uspostavi dijagnoza, jer se time preveniraju veća
oštećenja organizma. Zaštita zdravlja na ovom nivou spada u neposredni djelokrug
ljekara i drugih zdravstvenih radnika.
● Rehabilitacija povrijeđenih i oboljelih. Uprkos svim preduzetim mjerama veoma

često određena oboljenja ostavljaju posljedice za koja se ranije mislilo da su
neotklonive. Psihička rehabilitacija potrebna je svakom koji poslije bolesti osjeća
da je „manje vrijedan“. Ljekar nije završio svoju funkciju time što je bolesnika
spasio smrti. Bolesnik treba da osjeća zadovoljstvo od života i rada, da bude
aktivan član društva i da ne bude teret svojoj porodici i društvu. Otuda ljekar mora
doprinijeti njegovoj psihičkoj rehabilitaciji. Sem fizičke rehabilitacije mora se
sprovesti u određenim situacijama i profesionalna rehabilitacija.
Etika i načela etike zdravstvenih radnika
Etika je nauka o moralu, a moral je skup običaja , navika i normi kojima se ljudi
jedne zajednice rukovode u svojim postupcima i ponošanju. Etika(grč.ethos-običaj,
ethikos-moralan) kao naučna disciplina nastala je u razvoju Grčke. Njen osnivač je
bio Aristotel,a cilj joj je proučavanje uobičajenih postupaka,duševnih osobina i
odlika čovjeka,profesije i društva u cjelini. Svaki čovjek koji živi u društvenoj
zajednici kao društveno biće pita se – kakav treba da bude da bi bio sretan i kakvi
treba da budu drugi iz okruženja da bi sreća pojedinaca bila moguća. Na ovaj način
se stvara moral zajednice i prema njemu se procjenjuju ljudski postupci . Razvojem
ljudske zajednice primjenjujući metodu kompariranja, porede se nekadašnje i
sadašnje norme i prati tradicija i običaji . Na osnovu prihvaćenih,odobravanih ili
neodobravanih ljudskih postupaka dolazi se do moralno ispravnih ili nemoralnih,
neprihvatljivih postupaka. Za stvaranje društvenog moralno-etičkog vaspitanja
značajna je uloga autoriteta . To se odnosi na ponašanje roditelja, vaspitača kao i
ličnosti iz javnog života.
78
Praktična etika na taj način formira svoje norme. Medicinska deontologija se bavi
proučavanjem i određivanjem prava i dužnosti zdravstvenog radnika. Pojmovi etike i
deontologije se djelimično podudaraju kad je riječ o moralnim aspektima ponašanja i
rada medicinskog personala. Deontologija obuhvata cjelokupni aspekt medicinskog
rada , ponašanja i znanja kao što je :
. pozitivni pravni propisi u medicinskom radu,
. psihologija ophođenja i pravila ponašanja,
. upute za učenje i proučavanje medicine.
Običajni i grđansko pravni propisi za medicinskog radnika se nadopunjuju i

proširuju sa posebnim propisima koji reguliraju :
. medicinsku praksu
. medicinsko učenje
. medicinsko istraživanje.
Razumljivo je da za medicinskog radnika vrijede sva etička i pravna načela, kojih se

moraju pridržavati ostali grđani u zajednici .Diploma srednje, više i visoke
medicinske naobrazbe ne oslobađa nikoga da se ne ponaša i postupa u društvu kao
pošten građanin,niti mu daje pravni imunitet za bilo kakvu privilegiju. Ne može se
biti častan medicinski radnik , a nečastan građanin.Kodeks ponašanja zdravstvenog
radnika ne ogleda se samo na radnom mjestu već i u široj društvenoj zajednici.
Jedan od bitnih zahtjeva medicinske etike je odnos među zdravstvenim radnicima i
odnos prema pacijentu. Obaveze zdravstvenog radnika su: brižan, svjestan i stručan
rad,usklađen sa dostignućima medicine. Za učinjene greške u svom radu svaki
zdravstveni radnik je lično odgovoran za svoje postupke. Postoje važne etičke i
pravne obaveze zdravstvenog radnika , koje proizilaze iz odnosa prema zajednici .
Nekad su obaveze prema bolesniku u suprotnosti sa obavezama prema zajednici (npr.
obavezna prijava bolesnika od spolne bolesti),što dovodi do etičkih dilema .
Državna ili društvena odgovornost zdravstvenih radnika funkcionira u disciplinskom i
krivično-pravnom gonjenju . Disciplinski je zdravstveni radnik odgovoran ako se ogriješi
o dužnost koje ima kao član profesionalnih organizacija ili kao radnik zdravstvenog
tima (primjeri- zakašnjavanje,odsustvovanje,grubo ponašanje prema pacijentu i
narušavanje ugleda ustanove ili radne firme ).
Krivično pravna odgovornost zdravstvenog radnika počiva na prekršaju konkretnih
propisa krivičnog zakona.Prema našim zakonskim propisima zdravstveni radnik je
najviše izložen sljedećim krivičnim propustima i iskušenjima:
- nepružanje hitne medicinske pomoći,
- nepružanje redovne medicinske pomoći,
- kriminalni abortus ,
- eutanazija,
- neovlašteno odavanje profesionalne tajne ,
- nesvjesno liječenje ,
- proizvodnja i prodaja štetnih i opasnih sredstava za liječenje,
- prenošenje zaraznih bolesti
79
- nesavjesno rukovanje drogom i dr.
Najčešći motivi ovih neetičkih postupaka su :

- želja za zaradom,
- lakoumnost,
- taština,
- ljenost,
- sexsualni interes,
- naučna znatiželja za novim otkrićem,
- javno isticanje rezultata rada.
Sudska praksa priznaje da zdravstveni radnik nije odgovoran za neuspjeh svojih

postupaka ako ja postupio lege artis tj. u skladu sa svojim znanjem, a u skladu sa
naučnim stavovima.
Krivnja zdravstvenog radnika može biti trostruka:
- nepridržavanje utvrđenih stručnih i naučnih spoznaja i pravila profesionalne tehnike
(vicium artis) npr. aplikacija nedozvoljene doze ili pogrešno davanje injekcije;
- povrede načela medicinske humanosti;
- nesmotrenost ili nemarnost.
Zdravstveni radnik mora stalno da misli na svoje obaveze i odgovornosti koje mu

nalaže poziv.Težinu medicinskog zvanja,sažeto je pokazao Hipokrat u svom
aforizmu „Ljudski život je kratak,a liječničko umijeće je golemo, povoljan trenutak
brzo prođe, skustvo je varljivo,a odluka teška“ Pravi prikaz etičkih načela ljekarske
djelatnosti predstavlja Hipokratova zakletva.
„U času kad stupam među članove liječničke profesije svečano obećavam da ću svoj život staviti u
službu humanosti.Prema svojim učiteljima sačuvaću dužnu zahvalnost i poštovanje .Svoj
poziv ću obavljati svjesno i dostojanstveno. Najveća briga će mi biti zdravlje mog
bolesnika. Poštovaću tajne onoga ko mi se povjeri. Održaću svim svojim silama čast i
plemenite tradicije liječničkog zvanja .Moje kolege će mi biti braća. U vršenju dužnosti
prema bolesniku neće na mene uticati nikakvi obziri, vjera , nacionalnost , rasa, politička
ili klasna pripadnost.Apsolutno ću poštovati ljudski život od samoga početka.I pod
prijetnjom neću popustiti da se iskoriste moja medicinska znanja, suprotna zakonima
humanosti. Ovo obećavam svečano,slobodno pozivajući sve na svoju čast“.
Zdravstveni radnici u Bosni i Hercegovini uzimaju na sebe obavezu za pridržavanje

sljedećih etičkih načela :
● Zdravstveni radnik bez obzira na vrstu rada u službi izjavljuje da će svoje umne i
tjelesne sposobnosti,stručnu i društvenu djelatnost posvetiti najvećoj vrijednosti
društva čovjeku .
● Zdravstveni radnik se bori neprekidno za što ljepše i humanije odnose među
ljudima.
80
● Zdravstveni radnik će njegovati vrline samoprijekora, požrtvovanja, oduševljenja
naročito u teškim trenucima.
● Unapređenje i čuvanje zdravlja,liječenje oboljelih i produženje ljudskog vijeka
osnovni je zadatak zdravstvenog radnika. Aktivno učestvovanje u zdravstvenom
vaspitanju podižući nivo zdravstvene kulture.
● Pružanje stručne medicinske pomoći je podjednako za sve bez obzira na
rasu,pol,narodnost,vjersku pripadnost,političko uvjerenje i ekonomski i društveni
položaj.
● Zdravstveni radnik je obavezan uvijek pružiti hitnu medicinsku pomoć,pomoć
kod epidemija i elementarnih nepogoda.
● Liječnik je u svom radu neovisan i slobodan.
● Zdravstveni radnik vrši svoj rad savjesno,požrtvovano,humano,i po svom
najboljem znanju.
● Opasnost po svoje zdravlje i život nesmije da spriječi zdravstvenog radnika u
izvršenju svojih dužnosti i obaveza.
● Poštujući ličnost svakog čovjeka zdravstveni radnik neće nikada povrijediti
ljudsko dostojanstvo.
● Isticanje svog rada i svoje ličnosti nije etička osobina zdravstvenog radnika.
● Sa puno pažnje i obrazivosti zdravstveni radnik treba da upozna članove porodice
oboljelog sa stanjem zdravlja oboljelog.U slučaju teške i neizliječive bolesti
saopćit će se dijagnoza i prognoza oboljenja, ali uz dosta taktičan odnos, najbolje
je da to obavi liječnik koji je za to ovlašten.
● Zdravstveni radnik treba da poštuje znanje i stručnost svakog zdravstvenog
radnika, da gaji kolegijalne odnose, povjerenje,iskrenost i otvorenost u prenošenju
znanja i iskustva.
● Mora se čuvati profesionalna tajna,
● Zdravstveni radnik osuđuje eutanaziju(ubistvo iz samilosti)
● Najstrožija povreda etike je prisilni eksperiment na čovjeku.
● Poštujući ljudski život od začeća zdravstveni radnik pobačaj smatra biološko-
medicinski,psihološko i socijalno štetnim.
● Zdravstveni radnik će ukazati potrebnu i neodloženu pomoć povrijeđenom i
oboljelom neovisno o nagradi za izvršeni rad.
LIČNA HIGIJENA
Pojam i značaj lične higijene, razvijanje i jačanje higijenske kulture i discipline

Pod ličnom higijenom podrazumjevamo higijenu tijela, obuće, odjeće kao i higijenske
navike u pogledu načina življenja, ličnih potreba i predmeta, a sve radi toga da se
očuva fizičko i duševno zdravlje, poveća produktivnost i produži trajanje života.
Lična higijena ima svoj zdravstveni i estetski značaj. Lična higijena kao zdravstveno
vaspitanje u okviru preventivno-medicinskog rada ima za cilj da unaprijedi kulturu
održavanja čistoće tijela, odjeće, uređaja za ličnu upotrebu, a time i da spriječi
prenošenje oboljenja, koja zavise od održavanje lične higijene. Higijenske navike koje
81
se odnose na održavanje lične i kolektivne higijene stiču se u djetinjstvu i u velikoj
mjeri zavise od zdravstvenog i vaspitnog odnosa u porodici.
Osnov zdravstvene kulture stiče se u porodici, a sve drugo predstavlja nadogradnju
koja se odvija u drugim nivoima. Međutim bez navika iz djetinjstva proces učenja i
stvaranja novih ide veoma sporo. Iz porodice treba ponijeti naviku da se ruke peru
poslije svakog posla koji prlja ruke, prije jela, poslije upotrebe nužnika, te da se
redovno održava higijena noktiju i njihvo podsjecanje, redovno kupanje, pranje kose
najmanje jednom sedmično. Održavanje lične higijene u kasnijem periodu nije ništa
drugo nego odraz navike iz djetinjstva. Tu spada i odnos prema okolini i to sve ima
uticaj na zdravlje ličnosti. Prednost zdravstveno-vaspitnog rada pojedinca je u tome
što on utiče pozitivno i na okolinu i na taj način se prenosi proces učenja dalje. Sve
ovo za pojedinca znači povećanje nivoa zdravstvene kulture koja je sastavni dio opšte
kulture. Učeći kako njegovati svoje tijelo i jačati svoj organizam, moguće je spriječiti
i umanjiti uticaj vanjskih činilaca iz okoline uključujući i uzročnike zaraznih bolesti.
Osnovni uslov za održavanje lične higijene je jaka volja koja se stiče dobrim
vaspitnim odnosom, a pod sloganom „ higijena je pola zdravlja “
Čovjekovo tijelo se prlja valstitim izlučevinama, znojnih i lojnih žlijezda, a i prašinom
i nečistoćom koja pada na čovjekovu kožu iz njegove okoline. Na ljudskom tijelu
stalno je prisutan određen broj mikroorganizama. Zanimljivo je da svi
mikroorganizmi nisu uzročnici zaraznih bolesti. Nečistoćom kože stvaraju se povoljni
uslovi za razvoj mikroorganizama. Higijenskom njegom tijela smanjuje se mogućnost
djelovanja mikrooranizama.
Lična higijena tijela i sistema

Pod ličnom higijenom podrazumijeva se higijena tijela, obuće, odjeće, kao i higijenske
navike u pogledu načina življenja, ličnih potreba i predmeta a sve radi toga da se
očuva fizičko i duševno zdravlje, poveća produktivnost i produži trajanje života.
Čovjekovo tijelo se prlja vlastitim izlučevinama, znojnih i lojnih žlijezda, a i prašinom
i nečistoćom koja pada na čovjekovu kožu iz njegove okoline. Na ljudskom tijelu
stalno je prisutan određen broj mikroorganizama. Higijenskom njegom tijela
smanjuje se mogućnost djelovanja mikroorganizma.
Lična higijena pranjem i kupanjem
Koža, čija je veličina oko 2 m2 igra značajnu ulogu u uklanjanju produkata
raspadanja iz ljudskog organizma, a u neposrednom je dodiru sa raznim i štetnim
materijama i mikroorganizmima iz spoljašnjeg svijeta. Higijena kožeigra značajnu
ulogu u održavanju cjelokupnog zdravlja. Kupanje je veoma važno za održavanje
zdravlja ima veliku higijensku i zdravstvenu vrijednost, te doprinosi opštem jačanju
organizma. Pri kupanju sa površine kože uklanja se masnoća, nečistoća i
mikroorganizmi. Najbolji način kupanja je pod tušem, mlakom i toplom vodom i
sapunom. Zavisno od efekata koji se kupanjem želi postići, u odnosu na temperaturu
vode, razlikuje se: hladnija kupanja, kupanja u mlakoj, toploj i vrućoj vodi. Kupanje
u vodi čija se temperatura kreće od 12-20 C (hladna ili prohladna voda) dovodi do
preraspodjele krvi ka unutrašnjim organima, usporenja srčanog rada, ubrzanog i
površnog disanja. Po prestanku kupanja, nastupa hiperemija kože sa prijatnim
82
osjećanjima toplote i osvježenja. Ovo ima za posjedicu povećanje razmjene materija,
poboljšanje apetita, smanjenje osjetljivosti kože na temperaturne promjene. Kupanje
u hladnoj vodi djeluje tonizirajuće za organizam, ali ne ostvaruje i dovoljno
uklanjanje nečistoća sa kože. Ovo kupanje ne bi smjelo da traje više od 15-20 minuta
zbog opasnosti od prevelikog gubljenja toplote. Kupanje u mlakoj vodi (25-30 C),
odnosno u toploj vodi (30-38 C) sapunom dovodi do hiperemije kože tj. Rasterećenja
unutrašnjih organa, pojačanja plućne ventilacije, djeluje umirujuće na nervni sistem
i doprinosi uklanjanju površine. Kupanje u vrućoj vodi (45-50 C), zagrijanoj pari i
suhom vazduhu (60-70 C) saune dovodi do hiperemije kože i profuznog znojenja, a
time se opterećuje kardiovaskularni sistem.
Izbor načina kupanja ovisan je o polu, uzrastu, fiziološkom stanju (laktacija,
trudnoća, menstruacija). Žene u doba trudnoće i starije osobe ne bi smjele da se
kupaju u hladnoj i vreloj vodi. Upotreba samo vode i sapuna odstranjuje sa kože oko
80% prisutnih klica. Ovaj se učinak pojačava upotrebom tople vode. Uz vodu
neophodno sredstvo predstavlja sapun (10 g sapuna za jedno kupanje). Kupanje se
vrši svakodnevno, a higijenski minimum je jednom sedmično. Neodržavana higijena
kože predstavlja osnovu za razvoj infekcije.
Higijena ruku
Od svih organa našeg tijela ruke su obzirom na svoju funkciju najviše izložene
prljanju. Čistoća ruku je ogledalo lične higijene. Uloga prljavih ruku u širenju
crijevnih zaraznih bolesti je toliko važna i očita da se neke od njih nazivaju bolesti
„ prljavih ruku „. Isto tako ruke imaju značajnu ulogu u širenju crijevnih parazita,
zašto je najviše odgovorna nečistoća ispod noktiju. Zato se preporučuje obratiti
naročitu pažnju na nokte. Na rukama žive otporne i prenosive klice. One se obično
nalaze na vrhovima prstiju, ispod noktiju, zanokticama, na otvorima lojnih žlijezdi,
dok se na otvorima znojnih ne nalaze. Klice se sa ruku sporo uklanjaju, tako da se za
svakih 10 minuta pranja ruku u vrućoj vodi broj klica reducira na polovinu, a tek
poslije pranja od dva sata ruke su obeskličene. Ovako se ponašaju otporne klice, dok
se prenosive mogu ukloniti pranjem toplom vodom i sapunom za dva minuta. Ruke
treba prati prije jela i poslije svakih radnji koje prljaju ruke, a osobito nakon
prestanka rada i upotrebe toaleta. Poslije svakog pranja ruke je korisno umočiti u
neko dezinfekciono sredstvo. Za pranje ruku upotrebljava se tekuća topla voda,
sapun i četkica. Sapun je još uvijek neizbježno sredstvo za pranje, a poslije upotrebe
treba da se cijedi na rešetki. Pri stajanju sapuna u posudama bez mogućnosti
cijeđenja postoji opasnost da se klice u većem broju zadrže na sapunu, te iz tog
razloga primjena tečnog sapuna ima svoje prednosti. Četkica pri pranju se povlači od
korijena šake do vrha prstiju. Vrlo je važno prati ruke sve dotle dok sa njih ne počne
da curi potpuno bistra voda. Za sušenje ruku najbolje je topao vazduh ili ubrus od
hartije. U porodici svaki član treba da ima sopstveni ubrus. Pogrešno je ruke prati
deterdžentom ili nekim drugim agresivnim sredstvom. Nokti se sijeku na
odgovarajuću dužinu i zaobljavaju turpijom. Ruke se mogu lijepo oprati samo ako su
nokti valjano podsječeni .
83
Oko noktiju se često nalaze zanoktice. One nastaju na taj način što se oko korijena
nokta zalijepi ivica kože, pa kad nokti rastu, oni sa sobom vuku i zalijepljenu kožu
sve dotle dok ova ne pukne. Ti dijelovi prekinute kože predstavljaju pravu malu ranu
na koži. Ako polije toga prsti dođu u dodir, npr.sa kiselinama, ljutim ili slanim
tečnostima, osjeca se bol. Nažalost mnoge osobe odstranjuju zanoktice na taj način
sto ih grizu i kidaju zubima, pri čemu samo još pogoršavaju stvar, a vrlo lako mogu i
da se zaraze zaraznim klicama. Pojava zanoktica može se vrlo lako spriječiti ako se
prsti okvase toplom vodom pa se zalijepljena pokožica na korijenu nokta potisne
unazad i odlijepi od nokta. O redovnom podsjecanju noktiju, sprečavanju zanoktica i
održavanju čistoće ruku treba da vode računa svi, a naročito osoblje u zdravstvenim
ustanovama. Medicinsko osoblje treba da daje primjer drugima kako se održava
čistoća ruku. Higijena ruku je značajna i sa aspekta sprečavanja nastanka
intrahospitalnih infekcija.
Higijena kose
Kosa ima sem estetske i značajnu zdravstvenu ulogu. Štiti glavu od pretjerane
insolacije i niskih temperatura. Kosa i koža glave zahtjevaju redovnu njegu jer se
znoje i maste od lučenja lojnih i znojnih žlijezda, a izloženi su i uticaju prašine, i
drugim nečistoćama te parazitima. Kosa se pere uvijek kada se zaprlja, a minimalno
jednom sedmično. Energična masaža prstima, ispiranje toplom vodom isušenje
peškirom oživljava krvotok glave i više koristi nego drugi tonici. Kosu treba redovno
šišati i četkati. Suviše suhoj kosi treba dodavati kvalitetnu masnoću, a zdravljukose
pomaže svjež vazduh, sunce i pravilna ishrana. Ako ste vi zdravi bit će zdrava i vaša
kosa a time će biti zadovoljen i estetski izgled. Nečistom kosom mogu se prenijeti
parazitna oboljenja. Loša njega kose prouzrokuje svrab, perut, suhoću, masnoću i
opadanje kose.
Higijena zuba
Briga za zube počinje još dok je plod u majčinoj utrobi, kroz brigu majke o ishrani.
Osobita pažnja se poklanja njezi prvih zuba malog djeteta i odraslog. Imajući u vidu
da je noću smanjeno lučenje pljuvačke pa se zubi ne ciste sami i da bakterije koje su
na zubima zaostale nesmetano uz hrane proizvode kiselinu, koja nagriza caklinu i
dovodi do stvaranja karijesa, potrebno je higijenskim tretmanom usta i zuba
spriječiti tu pojavu. Može se reći da postoji epidemija pojave ovog oboljenja. Index
KEP ( kariozni, ekstrahovani i plombirani zub) je veoma visok. Masovni karijes ima
ogroman socijalno-medicinski značaj. Važno pravilo je da pranje zuba treba obaviti u
najkraćem vremenu poslije jela, najkasnije do 20 minuta. Zube prati četkicom i
isprati ih vodom, kako bi se nahvatani sloj među zubima što bolje odstranio. Oprati
84
sve povšin jednosmjernim pokretanjem četkice od korijena ka vrhu zuba, a četkica
treba da je prilagođena anatomiji i da je umjereno tvrda. Ovu naviku kao i ostale
treba stvarati još u djetinjstvu. Kod djece treba razviti naviku žvakanja, upotrebe
čvrste hrane, koja mehanički čisti zube i sprječava fiksiranje zubnog kamenca. Pri
uzimanju šećera i slatkiša dolazi do njihove fermentacije i stvaranja mliječne i drugih
kiselina, koje utiču na pojavu karijesa. Neke namirnice koje koristimo u ishrani štete
zdravlju usta i zuba. Općenito treba manje jesti kolače, keks, čokolade, bombone,
karamele i sl. Higijena grla -za održavanje zdrave sluznice preporučuje se ispiranje
ždrijela i usta, fiziološkim rastvorom svakog jutra. U čašu vode doda se na vrhu
kašičice soli i dobije se fiziološki rastvor.
Higijena nogu
Higijena nogu je izuzetno značajna, jer su noge veoma opterećen dio tijela. Pri dužem
stajanju ili hodanju, usljed povećane tjelesne težine ili nekomforne obuće, javlja se
opterećenje, a time i premor organizma. Pojačano znojenje nogu može da iritira
kožu što je preduslov za gnojna i gljivična oboljenja. Stopala se odlikuju veoma
jakom sekrecijom lojnih i znojnih žlijezda. Žuljevi na nogama i oboljenja nogu
dovede do poremećaja statike tijela, a također izazivaju i promjene u zglobovima,
koljenima, kukovima i kičmi. Briga za zdravlje nogu mora početi još od najranijih
dana: kod djece prevencijom rahitisa i jačanjem nogu, slobodnim kretanjima djeteta
i trčanjem bosih nogu po zemlji.
Pravilna obuća mora da odgovara anatomskom obliku i funkciji noge. U okviru
higijene nogu one se moraju prati svakodnevno mlakom vodom i sapunom, a poslije
izbrisati svakodnevno mlakom vodom i sapunom, a poslije izbrisati namjenskim
ubrusom da ne bi ostale vlažne između prstiju. Treba ih povremeno masirati. Nokte
na nogama redovno sjeći. Nositi pamučne čarape. Sintetičke čarape su nepovoljne za
isparavanje znoja sa nogu, a poslije napornog dana noge je korisno tuširati
naizmjenično toplom i hladnom vodom.
Higijena intimnih dijelova

Mnogi ljudi vode brigu o estetskom izgledu i čistoći vidljivih dijelova tijela i odjeće, A
pri tome zanemaruju čistoću dijelova tijela koji su pod odjećom. To se naročito
odnosi na područje „intimne higijene“. Ona zaslužuje posebnu pažnju kod oba spola.
Polne organe treba prati svakodnevno mlakom vodom i neutralnim sredstvom za
pranje. Postupci pri pranju moraju biti lagani i nježni da ne bi došlo do oštećenja
sluznice nakoju se može nakalemiti infekcija. Pokreti pri pranju naročito kod osoba
ženskog spola su od naprijed ka čmaru, kako se infekcija ne bi prenijela sa čmara
ako bi činili pokrete u obrnutom pravcu. Mijenjanje rublja treba da bude
svakodnevno. Sav pribor koji služi za higijenu polnih organa treba da pripada samo
jednoj osobi. Posebnu pažnju treba posvetiti higijeni u toku menstruacije i trudnoće.
85
Higijena odjeće
Odjeća pokriva najveći dio površine našeg tijela i štiti nas od toplotnog zračenja,
rashlađivanja, nepovoljnih uticaja vezanih za posao, a mora biti tako prilagođena da
ne ometa pokrete. Ljudi svoje zahtjeve u odijevanju podređuju često modi i tradiciji.
Osnovni zadatak odjeće je da obezbijedi normalnu funkciju kože, da obezbijedi
isparavanje sa površine kože, postojanost temperature u prostoru između odjeće i
tijela, pri čemu temperatura može da varira od 28 do 33 C. Dobra odjeća smanjuje
odavanje tjelesne toplote tako što povećava temperaturu međuprostornog vazduha
između slojeva odjeće i tijela. Vlaženjem tkanine remete se njena svojstva, a time i
proces termoregulacije. Tkanine kvašenjem gube elastičnost, zbija se jedna uz drugu,
povećavaju specifičnu težinu i gube termoizolacione osobine. Materijali i vlakna od
kojih se izgrađuju tkanine mogu da budu prirodnog i vještačkog porijekla. Prirodna
vlakna su: biljnog, životinjskog, i mineralnog porijekla. Vlakna koja imaju dosta
dobrih svojstava su: pamučne tkanine, lanene tkanine, vunene tkanine, svilene
tkanine i mineralna vlakna. Vještačka vlakna nastaju industrijskom obradom raznih
materijala. Mogu biti celulozna i sintetička. Malo se gužvaju, laka su, lahko se peru,
ne podnose visoke temperature, ne upijaju vlagu i izazivaju potparavanje.
Higijena obuće
Obuća štiti stopala od mehaničkih oštećenja, niske i visoke temperature, infekcija i
prljavštine, mora biti udobna i ne smije biti izrađena od grubog materijala. Tijesna i
kratka obuća dovode do poremećaja u cirkulaciji krvi i pojačanog znojenja. Obuća
ne smije biti ni previše široka, jer izaziva mehanička i druga oštećenja stopala. Dobar
materijal za izradu obuće jeste materijal koji propušta vazduh, ne zadržava toplotu,
elastičan je i ne propušta vodu. Ukoliko se nosi obuća sa visokim potpeticama i
uzanom površinom potpetica, tačka oslonca se prenosi na tzv. Metatarzalne kosti .
Posljedica toga je nesiguran hod i brži premor. Važnu ulogu oslonca ima peta, kako
pri stajanju, tako i za vrijeme hoda. Stoga potpetica treba da bude visoka 2-3, a
najviše 5 cm.
Zdravstveni poremećaji koji nastaju usljed nedovoljnog i nepravilnog održavanja higijene

(šuga, vašljivost)
Putem prljavih ruku mogu da se prenesu tzv. bolesti prvljavih ruku (trbušni tifus,
paratifus, dizenterija, kolera, enterokolitis, hepatitis A). Na ovaj način mogu da se
prenesu i crijevna parazitarna oboljenja, što je naročito karakteristično za sredine
gdje su opće higijenske prilike loše, gdje postoji problem snadbjevanja vodom za piće
i nepravilan način otklanjanja otpadnih materija. Šuga (scabies) uzrokovana je
parazitom (šugarac) koji pravi kanale u koži i tako izaziva svrab. Parazit se prenosi
sa bolesne na zdravu osobu direktbim kontaktom, spavanjem u istoj posteljini,
korištenjem istog rublja, ubrusa i pri prisnom kontaktu u školi i domovima. Svrab se
obično javlja poslije nekoliko dana kontakta sa bolesnikom. Njaviše je izražen ispod
pazuha, oko pojasa, pupka, koljena, na unutrašnjoj strain nogu i oko genitalija, a
pojačava se noću.. Usljed mehaničkog nadražaja može doći do oštećenja kože i pojave
86
sekundarnih zagađenja bakterijama. Osnovna prevencija šuge je dobra lična higijena
tijela, te higijena odjeće i obuće. Efikasno se liječi kremama i preparatima (Benzil
benzoate 33%), poslije pranja i kupanja, pri čemu se naročita pažnja mora posvetiti
iskuhavanju i peglanju odjeće poslije završenog tretmana.
Vašljivost (pediculosis) zavisno gdje je lokalizovana i koja vrsta vaški je izaziva može
biti vašljivost glave (pediculosis capitis), vašljivost tijela (pediculosis corporis) i
vašljivost pubičnog dijela tj.iznad spoljašnjih genitalija (pediculosis pubis).Tjelesna
uš (bijela uš) značajna je zbog toga što prenosi pjegavac. Od epidemiološkog značaja
danas je i vašljivost kosmtaog dijela tijela koju izaziva uš glave (tjemena uš) koja siše
krv i tako izaziva svrbež. Javljaju se oštećenja kože sa sekundarnim infekcijama, a
izuzetno i otok limfnih žlijezda na vratu. Kod vašljivosti na kosi postoji mnoštvo
jajašaca (gnjida) zaljepljenih posebnim sekretom. Za sedam dana iz jajašaca izlegu se
larve, a za 14 dana postaju zrele uši, koje se dalje odmah razmnožavaju. Kosa
vašljive osobe pokvasi se rastvorom sirćetne kiseline ili limunskog soka i kosa se
išćešlja gustim češljem. Nijedan insekticid ne uništava gnjide. Odstranjivanje gnjida
glave vrši se mehanički. U novije vrijeme se upotrebljavaju i tečna sredstva za
vašljivost glave u obliku šampona. Prenošenje vaši vrši se direktnim i indirektnim
kontaktom. U slučaju vašljivosti poduzimaju se sljedeće mjere:
● Aktivno pronalaženje i depedikulacija vašljivih osoba.
● Strogo provođenje mjera lične higijene uz iskuhavavnje rublja pri pranju te
peglanje preko mokre krpe
● Profilaktičko zaprašivanje insekticidnim sredstvima.
SEKSUALNO VASPITANJE I AIDS

Anatomsko fizioloske promjene u pubertetu i predpubertetu (sekundarne karakteristike
muskih I zenskih polnih organa)
Primarne spolne karakteristike su vidljive već na rođenju djeteta jer njih čini izgled
vanjskih spolnih organa i odmah po rođenju se vidi da li je rođena muška ili ženska
beba. Sekundarne spolne karakteristike javljaju se u pubertetu, stimulirane su
hormonima. Primarni ženski spolni hormon je estrogen; muški spolni hormon je
testosterone. Pod dejstvom tih hormona djevojčice će :
- Početi menstruirati ( kao rezultat toga što jedan jajnih ispušta jaje, jednom
mjesečno, u procesu koji zovemo ovulacija.) Žene već pri rođenju imaju sva jaja
koja će imati (oko 200 000 u jednom jajniku.) Jaje se ispušta iz jajnika kroz
Fallopijeve tube u maternicu. Ako naiđe na spermij u Fallopijevoj tubi te bude
oplođeno, stjenke maternice se ljušte (opuštaju) s jajem, kroz vaginu – događa se
menstruacija. Upotrebljavaju se higijenski ulošci da upiju krv. Dječaci I djevojčice
treba da poznaju taj process jer je to process kajim se žensko tijelo prprema za
reprodukciju.
- Dobiti znakove PMS (predmenstualni sindrom). Osjećat ce se naduveno, mjenjati
raspoloženje, više se iritirati
87
- Dobiti grudi, dlake pod pazuhom, na pubičnim mjestima I na nogama
- Osjećat će da im se vaginalne usne vlaže pri seksualnim mislima I fantaziji
- Osjećati promjene oblika tijela: jači struk I širenje bokova.
- Masturbirati ( za vlastiti seksualni užitak.) To je prirodna pojava u seksualnom
razvoju.
- Pokazivati veće zanimanje za dječake kao partnere u osjećajima, intimnosti I
sklonostima, ako su heteroseksualni. One čiji su seksualni osjećaji upućeni drugim
djevojčicama osjećat će prirodnu znatiženju ili početi shvaćati da su njihovi
seksualni interesi upućeni djevojčicama njihovo seksualno usmjerenje je
homoseksualno, u specifičnom slučaju lezbejsko.
Pod dejstvom hormona testosterona muškarci će:

- Dobiti dlake pod pazuhom, na pubičniom mjestu I drugim djelovima tijela,
uključujući lice.
- Otkriti da im se mjenja glas-postaje dublji, “lomi se”.
- Osjetit će da im se spolni organ povećava.
- Dobiti jače mišiće.
- Snivati “mokre snove” (noćne polucije). Sjeme se izbacuje kroz penis u snu. To je
normalno I ne treba izazivati paniku.
- Imati erekciju pri seksualnim mislima I fantazijama.
- Mastrubirati, što je prirodna pojava u seksualnom razvoju.
- Pokazivati veće zanimanje za pripadnice drugog spola kao partnerice u ljubavi,
osjećanjima, insimnoti I seksu. Neki mogu sjetiti iste osjećaje za pripadnike
vlastitog spola. To može biti prirodna znatiželja, I/ili može značiti da je njihovo
seksualno ujmerenje homoseksualno to jest, da ih seksualno provlače drugi
muškarci.
POJMOVI VEZANI ZA ANATOMSKO –FIZIOLOŠKE PROMJENE U PUBERTETU
Polucija u svom užem značenju predstavlja izraz za nehotimično ili neizazvano

lučenje sperme kod muškarca do koga najobičnije dolazi prilikom spavanja. U širem
smislu se pod time podrazumijeva i vaginalna lubrikacija kod žena; za oba fenomena
se koriste izrazi noćna emisija. Također se koristi i kolokvijalni izraz mokri snovi.
Erekcija, jest termin koji se odnosi na nabreknuće spolnog uda, a posljedica je
naviranja krvi u spužvasta i šupljikasta tijela uda, a pod nadzorom je
parasimpatikusa. Ovaj termin obično se odnosi na nabreknuće muškog spolnog uda
(penisa), ali je i kod žena klitoris također erekcijsko tijelo koje čine spletovi venskih
prostora i obilato je oživčeno.
Ejakulacija je izlučivanje sperme iz penisa, uobičajeno popraćeno orgazmom. Obično
je rezultat seksualne stimulacije tijekom snošaja (ili bilo koje druge seksualne
aktivnosti), koja može uključivati stimulaciju prostate. Rijetko je posljedica oboljenja
88
prostate. Ejakulacija se može spontano događati tijekom sna (odnosno spavanja -
takva ejakulacija naziva se polucija).
Masturbacija ili samozadovoljavanje jeste seksualna stimulacija vlastitih genitalija,
obično do tačke postizanja orgazma. Stimulacija može biti izvedena ručno,
korištenjem predmeta ili sprava ili kombinacijom ovih metoda. Masturbacija je
uobičajen oblik autoeroticizma a pored samozadovoljavanja pod masturbacijom se
smatra i uzajamno zadovoljavanje s partnerom ili partnericom.
Menstruacija ili mjesečnica je mjesečno krvarenje do kojeg dolazi pod utjecajem
žlijezda s unutarnjim lučenjem, pri čemu se sluznica maternice koja je bogata krvnim
žilama svaki mjesec priprema za primitak oplođenog jajašca i ako se to dogodi dolazi
do trudnoće, u protivnom sluznica "odumire" i izbacuje se krvarenjem. Krvarenje je
posljednja faza menstrualnog ciklusa čije je prosječno trajanje 28 dana, a prvi dan se
računa od početka krvarenja. Mjesečnica je prirodna pojava, a ne bolesno stanje.
Snošaj (lat: koitus) ili polni odnos (od latinske reči sexus — pol) označava čin između
dvije ili više osoba u kojem dolazi do stimulacije polnog organa bar jedne od osoba.
Ova široka definicija polnog odnosa obuhvata vaginalno-penilni, oralni i analni seks
kao i uzajamnu masturbaciju. Seks u najužem smislu bi bio vaginalno-penilni odnos
u kojem dolazi do oplodnje i začeća. Prokreacija, tj. produženje vrste osnovna je
funkcija seksualnog nagona kod svih živih bića. Čovjek stupa u seksualne odnose radi
stvaranja potomstva i radi zadovoljstva, kada ne mora da postoji namera začeća.
Impotencija – nemogućnost pojave erekcije.
Frigidnost je termin koji se koristi u značenju emocionalno-seksualne „hladnoće“ ili
seksualnog poremećaja koji se sastoji od nesposobnosti za seksualno uzbuđenje ili za
doživljaj orgazma kod žena. Prema današnjem shvaćanju, taj pojam je višestruko
uvjetovan psihodinamičkim razlozima te je neophodna dubinsko-psihološka terapija.
Trudnoća (drugo stanje, graviditet) nastaje usađivanjem oplođene jajne ćelije u
endometrij materice. Žena koja je po prvi put trudna naziva se primipara ili
primigravida, a žena koja je više puta rađala je multipara ili multigravida.
Faze začeća:
Oplođenje nastaje spajanjem zrele jajne ćelije i spermatozoida. Ovulacijom iz de
Grafovog folikula zrela jajna ćelija dospijeva u lumen jajovoda, gdje biva opkoljena
spermatozoidima koji nastoje prodrijeti u nju. Po probijanju spoljašnje opne jajne
ćelije i ulaska spermatozoida u nju, dolazi do zgušnjavanja opne koja na taj način
sprečava ostale spermatozoide da prodru u nju. Pri prodoru u jajnu ćeliju dolazi do
mješanja sadržaja spermatozoida sa jedrom jajne ćelije. Embrionalni razvitak
započinje neposredno nakon oplodnje i odvija se u četiri faze:
-brazdanje
-formiranje zametnih listića
-osnivanje organa
-histološka diferencijacija organa.
Oplođena jajna ćelija pod djelovanjem peristaltičkih pokreta jajovoda i vodene struje
koja nastaje kretanjem treplji epitela u tubama dospijeva u šupljinu materice i tada
dolazi do nidacije, odnosno inplantacije oplođenog jajašceta. Usađena jajna ćelija
89
naziva se začetak ili embrion. Po završenoj organogenezi, poslije trećeg mjeseca
trudnoće začetak postaje plod odnosno fetus.
Spolno prenosive bolesti

Venerične ili spolne bolesti su zarazne bolesti koje se prenose intimnim kontaktom,
odnosno seksualnim putem. Rano stupanje u spolne odnose i veći broj spolnih
partnera tijekom života povećavaju rizik od spolno prenosivih bolesti i njihovih
posljedica. Preduvjeti zaštite od spolno prenosivih bolesti su znanje, koje je dobar
temelj, vještine i stav ,koji nam je neophodan. Stari naziv za spolno prenosive bolesti
su „venerične bolesti“,prema rimskoj božici ljubavi i ljepote Veneri, koju su zvali
kraljicom užitka-kult povezan sa spolnošću i prostitucijom. Kad treba potražiti
ljekarsku pomoć:
-pojačani ili promijenjeni iscjedak iz vagine, penisa ili anusa,
-osjetljivost, pečenje, žarenje ili svrbež genitalnog i analnog područja,
-pojava ranica, mjehurića, bradavica ili bilo kakvih promjena u genitalnom
području, spolnim organima ili ustima,
-bolovi ili pečenje prilikom mokrenja i
-bolovi i osjetljivost tijekom spolnog odnosa.
Ovi znakovi mogu biti vrlo slabo izraženi ili mogu potpuno izostajati. Čak i ako su
slabo izražene, ove tegobe nikada ne smijete zanemariti, već uvijek treba zatražiti
liječničku pomoć! Posljedice spolno prenosivih bolesti su:
-teški upalni procesi reproduktivnih organa,
-neplodnost i spontani pobačaji,
-izvanmaternična trudnoća,
-smrt ili teška oštećenja djeteta rođenog od inficirane majke,
-predstadij raka i rak vrata maternice,
-oštećenja ostalih organa, uključujući srce, jetru, bubrege i mozak i
-smrt oboljele osobe.
● Kolpitis. U infekciji vagine nemaju ulogu samo patogeni mikroorganizmi već i
uslovno patogeni koji kod slabljenja otpornosti organizma mogu izazvati vaginitis.
Najčešći prouzrokovači zapaljenja su: Trichomonas vaginalis, Streptococcus sp.,
Staphyloccus sp., Candida albicans (monilisia), Escherichia coli, Neisseria
gonorrhoe (Gonokok). Veliku ulogu u prevenciji kolpitisa ima primjena
kontracepcije, pored podizanja zdrastvene i higijenske svijesti. Svi uzročnici
kolpitisa mogu se identifikovati pregledom vaginalnog sekreta.
Nalazi sekreta mogu se grupisati u šest stepena čistoće.
1 stepen – mogu se naći rijetke deskvamirane ćelije i Doderleinovi bacili koji
su zaslužni za konstantno odražavanje kisele sredine u vagini.
2 stepen – pored prisutnih ćelija iz prve grupe, mogu senaći još neke
saprofitne bakterije.
90
3 stepen – ovaj kolpitis je izazvan banalnim uzročnicima infekcije (streptokok
i stafilokok, anaerobne bakterije i sl.) i dovede do gnojne sekrecije.
4 stepen – prisutan je gonokok sa obilnom žutozelenom sekrecijom.
5 stepen – pored uobičajnih bakterija, u sekretu se nalazi i parazit
Trichomonas vaginalis, koji daje zelenožut, pjenušav sekret neprijatnog
mirisa.
6 stepen – u sekretu se mogu naći gljivice iz roda Candida albicans: sekret je
gušći i bjeličaste boje. Često se javlja u toku antibiotske terapije.
● Sifilis. Ovo je infektivno oboljenje koje se uglavnom prenosi spolnim putem, ali
može i nasljedno. Bolest se često javlja i vezuje za određena zanimanja (vozači,
vojnici, sezonski radnici. Uzročnik je bakterija iz grupe spiroheta – Treponema
pallidum. Ako se neadekvatno i ne dovoljno liječi može stvoriti teške komplikacije,
nervne, koštane, trofičke i kardiovaskularne. Važno je na vrijeme postaviti
dijagnozu i liječiti ga od samog početka. U cilju prevencije zdrastveno – vaspitni
rad je veoma bitan. Bolest prolazi kroz tri stadijuma i može se liječiti pencilinom, u
prvom i drugom stadijumu, ali kada se razvije treći stadijum, onda više lijekovi ne
pomažu.
● Chlamidiasis. Ovo je danas često oboljenje naročito u mladih. Često potiče bez
kalo uočljivih simptoma, a upozoravajući znak kod žena je pojava laganog
krvarenja između dvije menstruacije. Bez liječenja ove napreduje i može dovesti do
steriliteta kod žene. Obavezno je liječenje oba partnera, a izlječenja se postiže za 7-
10 dana.
● Gonoreja (Kapavac). Jedna od najraširenijih polnih bolesti. Prenosi se polnim

kontakotom, a uzročnik je gonokok (Neisseria gonorrhoe). Poslije inkubacije od 2-
4 dana dolazi do pojave prvih simptoma. U akutnoj fazi kod muškaraca se javlja
sekrecija iz ušća uretre uz svrab i bolno peckanje, dok su kodžena ovi simptomi
slabo izraženi. U okviru liječenja pencilinski preparat daju povoljne rezultate.
AIDS - Epidemiološke karakteristike i kliničke manifestacije inficiranog i oboljelog
Sindrom stečene imunodeficijencije (eng. - Acquired Immunodeficiency Syndrome -

AIDS)
je bolest ljudskog imunološkog sustava. Osnovna osobina te bolesti je teško oštećenje
imunološkog sustava, tj. nemogućnost da se taj sustav brani od štetnog djelovanja
različitih bolesti. Tada se smanjuje broj leukocita u krvi, smanjen je broj limfocita u
limfnim čvorovima i slezeni, smanjen je broj zrelih T limfocita te se smanjuje količina
protutijela.
HIV se na čovjeka može prenijeti samo sa druge osobe.
Postoje tri načina prenosa HIV-a:
91
● Seksualni-polni put prenosa – naročito homoseksualnim, rizik se povećava ako je
broj partnera veći. Najčešći način prenosa HIV (70%) i nastaje prilikom seksualnog
odnosa bez zaštite (prezervativa), bez obzira da li se radi o homo ili
heteroseksualnom odnosu (vaginalni, oralni, analni) sa osobom koja je zaražena
HIV-om.
● Perinatalna transmisija (14-39%) Sa zaražene majke na njen plod (tokom
trudnoće ili porođaja) ili dojenče, (najčešće tokom porođaja).
● Parenteralna transmisija (5-10%)- Nastaje preko zaražene krvi, krvnih produkata,
organa i tkiva za transplantaciju, npr direktnom transfuzijom HIV-om zaraženom
krvlju ili upotrebom instrumenata koji nisu sterilisani na odgovarajući način (igle,
šprice, skalpeli i sl.) ili kod višekratne upotrebe (narkomani), a koji su bili u
kontaktu sa zaraženom krvlju.
Da biste se zarazili HIV mora prodrijeti u vaš krvotok. Ako imate spolni odnos, te
krv, sperma (uključujući i sjemenu tekućinu) ili vaginalni sekret vašeg partnera dođu
u dodir s malom ogrebotinom u tkivu vaše vagine, penisa, anusa ili usta, postoji rizik
da se zarazite. Pošto je virus neotporan u spoljnoj sredini i brzo ugine infekcija se ne
može prenijeti socijalnim kontaktom i putem predmeta iz bolesnikove okoline (kvake,
klozetske šolje, telefon), grljenjem, dodirom i rukovanjem (izuzev kod postojanja
oštećenja kože i kontakta sa
krvlju oboljelog), preko hrane i vode, u bazenima, suzama, urinom, izmetom i
poljupcem (koji isključuje kontakt istih sa krvlju oboljelih), zrakom, kašljanjem,
kihanjem, pljuvanjem ili znojenjem, ujedom komarca i drugih insekata.
Period inkubacije (od infekcije do pojave simptoma) je varijabilan. Period od

infekcije do pojave antitijela obično traje 1-3 mjeseca, a period od infekcije HIV-om
do postavljanja dijagnoze AIDS-a ima raspon od 1-10 godina i više. Infekcijom HIV
virusom (putem krvi,
sperme ili drugih ekskreta zaraženih krvlju oboljelog), HIV napada T4 limfocite, što
dovodi
do slabljenja ćelijskog imuniteta, razvoja oportunističkih infekcija i tumora.
Vremenom HIV narušava imunitet, čineći tijelo osjetljivim na razne bolesti. Osobi
zaraženoj HIV-om postavlja se dijagnoza AIDS-a tokom posljednje faze infekcije tim
virusom (javlja se otprilike 10-11 godina nakon početne infekcije), kad se uočava sve
više simptoma i tada infekcija može dobiti naziv AIDS.
Godine 1993. je Centar za kontrolu bolesti (CDC – Center for Disease Control and
Prevention) definirao AIDS kao postojanje HIV-infekcije dokazane pozitivnim HIV-
antitijelima plus najmanje jedno od sljedećeg:
● razvoj oportunističkih infekcija (poput PCP – Pneumocystis carinii pneumonia) i
● broj CD4 ili T4 limfocita od 200 ili manje (normalno je od 600 do 1000).
Većina ljudi nema nikakve simptome kad se zaraze sa HIV-om, no unutar mjesec ili
dva od izlaganja virusu, mogu se javiti simptomi nalik na gripu, a to su: groznica,
92
glavobolja, umor, povećani limfni čvorovi (na vratu i u preponama). Ovi simptomi
obično nestanu unutar jedne sedmice do mjesec dana i često ih se zamjenjuje s bilo
kojom drugom virusnom infekcijom. Tijekom ovog razdoblja, zaražene osobe su
ekstremno infektivne. Ozbiljni simptomi se ne moraju pojaviti niti unutar deset ili
više godina (kod odraslih) ili dvije godine kod djece rođene s HIV-infekcijom. Za
vrijeme ove asimptomatske faze, virus se aktivno umnožava i uništava stanice
imunološkog sistema,a to se najbolje očituje padom broja tzv. CD4 ili T4 limfocita –
ćelija ključnih za normalno imunološko funkcioniranje organizma. Kako se opće
stanje organizma pogoršava, javljaju se simptomi koje većina zaraženih osoba dobije
prije nego li se razvije AIDS. To su: gubitak energije, gubitak težine, česta znojenja i
groznice, česte gljivične infekcije (oralne ili vaginalne), česti osipi i ljuskava koža,
upalna bolest zdjelice kod žena koja ne odgovara na liječenje, kratkotrajni gubitak
pamćenja. Moguće su i teške herpes infekcije u vidu herpes zostera. Djeca sporije
rastu ili su često bolesna. Zaražena osoba, dakle, može biti bez simptoma u razdoblju
od osam do devet godina, ali se virus za to vrijeme replicira i registrira se pad u broju
T4 limfocita. Konačno se razviju simptomi kao: otečeni limfni čvorovi – često prvi
znak infekcije HIV-om, proljev, pad na težini, groznica, kašalj i gubitak daha. Kad se
razvije AIDS, organizam već značajno propada te ga napadaju mikroorganizmi na
koje se inače ne bi razvila infekcija. Znakovi i simptomi tih oportunističkih infekcija
su: profuzna noćna znojenja, tresavice ili groznice veće od 37,7° C tokom nekoliko
sedmica, suhi kašalj i gubitak daha, hronični proljevi, bijele mrlje ili neobične
promjene na jeziku i ustima, glavobolje, zamagljen vid i gubitak na težini. Ako je
osoba zaražena HIV-om, veća je šansa razvoja pojedinih tumora – Kaposi sarkoma,
limfoma i drugih.
Mjere zaštite zdravstvenih radnika od HIV infekcije

Najsigurniji način sprječavanja profesionalne infekcije zdravstvenog radnika bilo
kojom infekcijom koja se prenosi krvlju, pa tako i HIV-om, je sprječavanje samog
izlaganja krvi. Pojam standardne mjere zaštite uveden je u cilju sprječavanja
kontakta s krvi i drugim tjelesnim tekućinama i tkivima bolesnika kako bi se
spriječila mogućnost prijenosa infekcije sa zaraženog bolesnika na nezaraženog
zdravstvenog radnika. Standardne mjere zaštite pretpostavljaju da je svaki bolesnik
potencijalni nositelj patogena koji se prenose krvlju (uključujući HIV, HBV i HCV)
pa se stoga svaki bolesnik mora smatrati potencijalno zaraznim.
Sprječavanje izlaganja krvi i drugim potencijalno kontaminiranim tjelesnim
tekućinama i tkivima postiže se primjenom barijera koje štite zdravstvenog radnika
od kontakta s krvlju, kao i različitim tehničkim pomagalima i primjenom sigurni(ji)h
postupaka pri radu. Tu ubrajamo:
● Pribor za ličnu zaštitu – rukavice, naočale, maske, pregače, ogrtače, kaljače,
čizme, navlake za obuću i drugo. Cilj je primjene ovih sredstava spriječiti da krv i
druge tjelesne tekućine dospiju do kože, sluznica i lične odjeće.
93
● Zaštitni postupci – pranje ruku, ispravno odlaganje upotrijebljenih igala i oštrih
predmeta, ispravno oduzimanje bioloških uzoraka, primjeren transport bioloških
uzoraka. Cilj je primjene i usvajanja ovih postupaka da se samom promjenom
ponašanja na radnom mjestu i usvajanjem sigurnijih postupaka i procedura smanji
mogućnost kontakta s krvi.
● Tehnička sredstva za zaštitu – čvrsti nepropusni kontejneri za otpad, laserski

skalpeli, igle sa zaštitnim mehanizmima, čijom primjenom nastojimo ukloniti
odnosno smanjiti štetnost pribora i alata koji se koristi na radnom mjestu. Prema
jednoj studiji provedenoj u zdravstvenim ustanovama u Sjedinjenim Američkim
Državama, samo je primjena setova za vađenje krvi tipa Punctur-Guarda® smanjila
broj ubodnih incidenata u zdravstvenih radnika za 76%. To govori u prilog tomu da
se, osim inzistiranja na tome da se zdravstveni radnici pridržavaju standardnih
mjera zaštite, mora na svakom radnom mjestu omogućiti dostupnost pribora i
sredstava za koje je dokazano da pružaju veću sigurnost i zaštitu na radu.
HIGIJENA ISHRANE
Energetske, plastične i zaštitne materije, uloga minerala i vitamina
Hrana, odnosno njeni sastojci proteini, lipidi, glucidi (šećeri), mineralne supstance,
vitamini ima sljedeće fiziološke forme:
Plastičnu, tj. izgradnju ćelija i tkiva i proizvodnju tjelesnih tečnosti,
Oslobađanje toplote, tj. kalorija potrebnih za energetske rashode organizma,
Biohemijsko regulisanje metabolizma materija u organizmu.
Prve dvije uloge pretežno vrše proteini, lipidi i glucidi, dok treću uglavnom ostvaruju
zaštitne materije, tj. mineralne supstance i vitamini. Fiziološke uloge pojedinih
hranjivih i zaštitnih materija su specifične. Postoji vrlo tijesna međusobna veza i
uticaj između njih, a oni se ispoljavaju kao sinergizam, antagonizam ili međusobno
uslovljene akcije. Plastičnu ulogu obavljaju u prvom redu proteini, a ta uloga je
prvorazredna u rastu kada se mnogo materijala ugrađuje u tkiva, koja relativno brzo
povećavaju svoj obim i težinu. Postoji period posebnog intenzivnog rasta i razvoja i
kada su potrebe za plastičnim materijalom največe. Kada je organizam završio rast i
razvoj, a to je sa navršene 24. godine života, pladtični materijal je i dalje neophodan
naravno u znatno manjoj količini za stalno obnavljanje ćelije koja izumiru. Plastičnu
ulogu, ali u znatno manjem obimu imaju i glicidi i lipidi. Glavni energestki materijal
u organizmu su glicidi, dok su lipidi rezervni energestki materijal.
Prvi aspekt nedovoljne ili nepravilne ishrane je teško oštećenje zdravlja pojedinca.
Nedostatak kvantiteta, tj. količine hrane dovodi do pothranjenosti ili gladovanja.
Drugi aspekt nepravilne ishrane je da pothranjen organizam nije otporan na
nastanak oboljenja.
Treći aspekt hrane je kao mogući put prenosa zaraznih oboljenja, a najčešće
intoksikacija i toksiinfekcija.
94
Proteini
To su gradivne i manje energetske materije koje unesene u organizam sagorijevaju
oslobađajući 0,016 Kj (kilodžula) (sagorijevanjem 1g bjelančevina). Uloga u
organizmu je :
● Izgradnja i obnova tkiva
● Rast i razvoj
● Stvaranje hormona
● Promet vode
● Acidozna regulacija
● Stvaranje enzima
● Stvaranje antitijela
● Transport masti
● Transport raznih supstanci
U toku varenja bjelančevine bivaju razložene do osnovnih sastojaka, amino-kiselina.

One se transformišu i sintetišu sve do odgovarajuće forme koju tkiva koriste.
Međutim organizam nije u stanju da stvori 10 tzv. nezamljenljivih amino kiselina od
ukupno, 20 poznatih. To znači da amino kiseline moraju obezbijediti hranom.
Najbolji izvori su namirnice životnjskog porijekla (jaja, mlijeko, meso) .Bjelančevine
prema porijeklu mogu biti biljne i životinjske.
Ugljeni hidrati
Unošenjem ugljenih hidrata i sagorijevanjem 1 g. oslobađa se 0,016 Kj. Uloga
u organizmu:
● Izgradnja potpornih tkiva
● Rezervna energija u organizmu
● Stvaranje složenih proteina
Ugljeni hidrati zadovoljavaju 55-60 % energetskih potreba organizma, a potrebe se

povećavaju srazmjerno težini fizičkog rada koji osoba obavlja, jer tad ugljeni hidrati
imaju isključivu ulogu energetskog izvora.
Mineralne materije
Mineralne materije učestvuju u izgradnji ćelija i tkiva i regulišu mnogobrojne
funkcije u organizmu. Održavaju stalan sastav krvi i drugih tjelesnih tečnosti, ulaze
u sastav kostiju, zuba, nekih hormona i enzima. Učestvuju u održavanju funkcije
nervnog i mišićnog tkiva.
Vitamini
Uloga u organizmu je biokatalizatorska.
A.) Vitamini rastvorljivi u mastima
Vitamin A ili akseroftol
Učestvuje u regulacij metabolizma glucida i lipida, reguliše rast mladih organizama.
Posebno je značajna uloga u razvoju kostiju. Dobar izvor vitamina su: riblje
ulje, maslac, jetra, bubreg, masni sirevi, jaja. Kao provitamin nalazi se u
95
šargarepi,paradajzu, kelju, zelenoj salti, spanaću, žutoj breskvi,
kajsijama.Dnevno potrebno 750 mg.
Vitamin D ili kalciferol

Olakšava resorpciju Ca i P , te je time neophodan za pravilan rast i razvoj kostiju i
zuba, te za dobar rad mišičnog i nervnog tkiva. Dobri izvori su : riblje ulje,
morska riba, jaja, buter. Potrebe su 300-400 i.j.
Vitamin E ili tokoferol ili antisterilitetni vitamin

Ovaj vitamin otkriven je prije 50 godina, ali ni do danas nisu utvrđene posljedice
eventualnog njegovog nedostatka. Još uvijek njegova fukncija nije sasvim
jasna, sem poznate uloge u toku trudnoće. Nalazi se u zelenom povrću, mlijeku,
jajima, ulju iz klica. Potrebe su od 10-30 mg dnevno.
Vitamin K ili filobinon

Učestvuje u koagulaciji. Ako ga nema dovoljno krvarenje duže traje i brže nastaje. Ima
ga u zelenom lisnatom povrću i jetri. Potrebe su od 70-140 mg dnevno.
B.) Vitamini rastvorljivi u vodi

Vitamin B1 ili tiamin ili aneurin
Je regulator metabolizma šećera, pospješuje celularno disanje centralnog i perifernog
nervnog sistema, neophodan je za normalni tonus muskulature, antagonista je
sa tiroksinom, D vitaminom i donekle A vitaminom.
Vitamina B1 ima dosta u žitaricama, a njegova zastupljenost zavisi od čistoće brašna.
Vitamin B2 ili riboflavin

Nazivaju ga vitamin rasta. Nedostatak izaziva angularni stomatitis i skrotalni
dermatitis. Izvor ovog vitamina su jaja, mlijeko, jetra i iznutrica.
Potrebe su 0,14 mg/ 1000KJ.
Nikotinska kiselina ili PP faktor

Služi kao koenzin u ćelijskom metabolizmu, učestvuje u stvaranju hemina i učestvuje u
metabolizmu sumpora, te u funkciji epitela. Potrebe su od 6-7 mg dnevno.
Vitamin B12 ili cijankobalamin

Specifični uslovi u kojima se može javiti nedostatak ovih vitamina su pri ekstremno
visokom korištenju šećera, masti a naročito alkoholnih pića.
Vitamin C ili askorbinska kiselina

Uloga ovog vitamina je veoma značajna za stvaranje i održavanje potpornog tkiva, za
dobro iskorišćavanje gvožđa i za podizanje opšte otpornosti organizma prema
infekcijama. Dnevno je potrebno unositi 75-100 mg.
96
Posljedice nepravilne ishrane
● Pothranjenost kao posljedica gladovanja nastaje kada se u organizam ne unosi
dovoljeno hrane, bilo zato što je nema dovoljno, bilo zato što se ona ne iskorištava
u organizmu, bilo zato što postoje poremećaji apetita. U svim ovim slučajevima
organizmu se ne obezbjeđuje dovoljno energetskih materija. Zato se troše sopstvene
rezerve masti. Kad se one utroše, razgrađuju se sopstvene bjelančevine. Smanjenje i
pad tjelesne mase je prvi znak gladovanja. Dugotrajno gladovanje je praćeno
malksalošću, zamaranjem pri radu, nesanicom zbog pada krvnog pritiska,
preosjetljivošću na hladnoću. Mogu se javiti i otoci zbog nakupljenja vode u
organizmu. Osobe koje si podhranjene sklone su infekcijama
● Gojaznost. U zemljama razvijenog svijeta javljaju se problemi preobilne ishrane.

Karakteristična je pojava sve većeg unošenja hrane, uz sve manju zastupljenost
fizičkog rada, a time i manju energetsku potrošnju. Tako se stvara višak energije,
koji u organizmu formira rezerve masti i povećava tjelesnu masu, odnosno vodi u
gojaznost. Gojaznost nastaje kao posljedica poremećene ravnoteže imeđu unošenje
energije i energetske potrošnje.Gojaznost se često javlja kao porodična pojava. Nije
uvijek riječ o naslijeđu, već p njegovanju kulta o „dobrom zalogaju“. Navika da se
više jede razvija se još u djetinstvu, što može biti preduslov javljanja gojaznosti u
odrasloj dobi. Razlog da se više jede može biti zabrinutost, neraspoloženje,
usamljenost i dosada. Kod veoma malog broja gojaznih riječ je o poremećenoj
funkiciji žlijezde sa unutrašnjim lučenjem. Osim estetskog problema gojaznost je
praćena i deformacija stopala, zglobova. Gojaznost stvara osnovu za pojavu
oštećenja srca i krvnih sudova. Često dovodi do povišenog krvnog pritiska i do
obolijevanja jetre i žečne kese. Gojaznost osobe češće boluju i ranije umiru.
● Anoreksija. Ovo su pojave o kojima se više počelo govoriti u novije vrijeme. One
se najčešće vezuju za malade djevojke, koje žele da imaju vrlo vitku liniju. Tako,
one započnu da sprovode različite dijete, pretjerano se uzdržavajući od unosa
hrane. Uz jaku želju da budu vitke, ovakav stil života, malo po malo, dovede do
stanja kada organizam više ne podnosi hranu, a apetit potpuno nestane. Tada je vrlo
teško očuvati zdravlje i nerijetko se dogodi smrtni ishod.
● Bulimija Kod bulimije osobe uzimaju hranu poslije obroka, vještački izazivaju
povraćanje, smatrajući da tako neće udebljati. Kod ovakvih poremećaja nužno je
pomoći osobama da pronađu pravi smisao života i da shvate kuda može odvesti
njihovo stanje. Kako se radi o psihičkom poremećaju, u liječenju je potrebna
pomoć psihologa i psihijatra. U našoj zemlji ovo nije često stanje. Javlja se tek
povremeno kod mlađih djevojaka, mada je u svijetu zabilježeno i kod muškaraca
pacijenata.
Poremećaji (bolesti) zbog neispravne hrane
97
Do oštećenja organizma može doći i pri unošenju hrane koja nije higijenski ispravna,
odnosno koja sadrži biološke agense i njihove otrove (mikroorganizmi, paraziti,
gljivice i dr.), hemijske agense dospjele u hranu slučajno (metali i organska
jedinjenja) ili namjerno (aditivi, konzervansi, pesticidi, hormoni, antibiotici) i
radioaktivne materije. Bakterijska trovanja hranom nastaju ako je hrana zaražena
bakterijama ili njihovim toksinima. Za ova oboljenja je karakteristično da brzo
počinju, da su najčešće praćena želudačno-crijevnim poremećajem i kratko traju.
Mogu se javiti pojedinačno ili u vidu epidemija . Najčešća trovanja su :
Trovanje izazvano Salmonelama. Uzročnici su razne vrste salmonela koje dospijevaju
iz nedovoljno kuhanog ili pečenog mesa, jaja, mlijeka, mliječnih proizvoda koji su
inficirani od bolesnih ljudi-kliconoša. Mjere zaštite su : redovna kontrola higijenskog
stanja u objektima za proizvodnju i čuvanje hrane, kontrola higijene osoblja koje
rukuje hranom, hrana mora biti dobro skuhana i samo se svježa koristiti, mora biti
zaštićena od muha i od glodara.
Trovanje izazvano uslovno-patogenim bakterijama – Escherichia coli, Proteus vulgaris,
Streptococcus facilis i dr. Ove bakterije postaju patogene u određenim uslovima tj.
kada se znatno razmnože, kad padne otpornost organizma ili kad se desi i jedno i
drugo. Trovanje je posljedica djelovanja bakterijskog otrova koji se oslobađa pri
raspadanju bakterija u hrani. U mjerama zaštite posebno treba istaknuti mjere lične
higijene.
Trovanje hranom izazvano Stafilokokama. Ove bakterije luče otrov vrlo otporan na
djelovanje toplote. Taj otrov izaziva trovanje i nalazi se u slatkišima, sosevima,
kremovima. Vrlo često dospijevaju u hranu sa gnojnih promjena na koži ili iz
disajnih organa čovjeka.
Botulizam je teško trovanje hranom izazvano otrovom koji luči bakterija Clostridium
botulinum, a koji djeluje na nervno tkivo. Ove bakterije se razvijaju u konzervama ili
kobasicama. Sprečavanje ovoga postiže se pravilnim pripremanjem, a sumnjive
konzerve (bombirane) ne upotrebljavati.
Trovanje hemijskim materijama. Hemijske materije mogu dospjeti u hranu za vrijeme
tehnološkog procesa proizvodnje i prerade namiernica, kada se mnoga hemijska
jedinjenja koriste kao dodaci da poboljšavaju izgled, boju, miris i ukus proizvoda-
adetivi, ili sprečavaju kvarenje hrane-konzervansi. Hemijske materije mogu dospjeti
unamirnice iz ambalaže (olovo,bakar, cink). Vrlo često trovanje izazivaju pesticidi.
Trovanje biljnim otrovima.Mnoge biljke sadrže organska jedinjenja (alkaloide) koja
mogu izazvati trovanje različitog stepena, u zavisnosti od unijete količine. U ovu
grupu spada trovanje raženom glavicom, kukuruznom gari, grahoricom, bobom.
Vrlo jake otrove proizvode i plijesni, a među njima su često prisutni mikrotoxini.
Dobro je poznato da su neke vrste gljiva otrovne. Kako je trovanje gljivama
karakteristično za naše područje zaslužuje kratki osvrt.
Gljive su omiljeno jelo mnogih osoba mada ne daju puno kilodžula (0,15 KJ na 100
gr.), ali su dosta dobar izvor bjelančevina, te su u literaturi opisane kao „meso naših
šuma“, a sadrže još masti, fermente, vitamine i mineralne tvari. Ova hranljiva
vrijednost je prisutna u svježem i mladom stanju. Starije gljive u pravilu nisu
podesene za hranu jer im je probavljivost s obzirom na općenito vrlo otporni hitin
98
koji se nalazi u staničnim opnama znatno smanjen. Za razliku od jestivih gljiva
postoje i otrovnice. Postoje i geografske razlike u otrovnosti nekih gljiva iste vrste.
Poznato je da toksičnost iste vrste gljiva zavisi od sastava tla kao i način pripreme za
ishranu. Jedna vrsta gljiva ima toksično djelovanje samo uz uživanje alkohola. Za
neke ljude je poznato da su urođeno preosjetljivi na mnoge i jestive gljive. Evidencije
na našem području pokazuju da su najčešća trovanja „sa ljutačom“, bijelom
gljivom, „rujnicom“, „pupavkom“, jer je karakteristično da u jednoj vrsti postoje
jestive a i vrlo slične otrove (njihove bliznakinje). Da bi se spriječilo trovanje gljivama
(micetizmus), koje ima teške simptome (bolove u trbuhu, povraćanje, proliv,
oštećenje jetre, bubrega, pa i smrt) mora se pridržavati sledećih uputa :
● Samo dobar poznavalac može ih brati i pripremati (nikako djeca).
● Sa oprezom ih kupovati na pijacama.
● Gljive ubirati zrele i kada su im sve botaničke odlike izražene.
● Gljive se moraju skuhati, voda odliti i baciti.
● Samo skuhana gljiva se može jesti.
● Ovako skuhana može koristiti za pripremanje drugih specijaliteta.
● Ne koristiti je kao kompletan obrok, nego samo kao prilog jelu.
● Svježe pripremljene gljive odmah pojesti.
● Jelo od gljiva ne ostavljati od ručka do večere.
● Podgrijavanje i držanje u hladnjaku nije preporučljivo.
● Djeci kao ni starim osobama i hroničnim bolesnicima posebno onim sa bolesnom
jetrom nije preporučljivo davati gljive kao hranu.
Iz svega ovoga slijedi : Veliki oprez sa gljivama!
Značaj vode u organizmu čovjeka

Voda čini oko 60 % tjelesne mase odrasle osobe. U našem tijelu voda je smještena
unutar ćelija (intraćelijska) 60 %, i međućelijskom prostoru (krv,limfa) 40 %.
Svakodnevno se održava ravnoteža između unosa i gubitka vode u organizmu.
Procesi održavanja ravnoteže su kontrolisani od centara u nervnom sistemu i
odvijaju se automatski kao i procesi održavanja temperature, cirkulacije krvi itd.
Termin koji opisuje održavanje ravnoteže tj. stalnost sastava tjelesnih tekućina
naziva se homeostaza. Voda se unosi pićem, hranom a dio se stvara oksidacijskim
procesima. Tijelo izbacuje vodu mokrenjem, disanje, znojenjem i stolicom.Voda ima
osobine univerzalnog rastvarača, tako da se u void mogu uspješno rastvoriti skoro
sve vrste hemijskih jedinjenja. Voda ne rastvara masti –lipide, što je značajno za
očuvanje integriteta ćelijskih membrane.
Dakle, za metaboličke procese koji se neprestano odvijaju u našem tijelu na nivou
ćelijai međućelijskog prostora, vodena sredina je idealna. Možemo reći da je značaj
vode i njen uticaj na zdravlje čovjeka suštinski jer bi život bez nje bio nemoguć.
U anatomskoj građi različitih struktura unutar ljudskog tijela, posebno mjesto
zauzima ćelijska membrana.Ona je funkcionalno građena, a njena osnovna uloga je
selektivna propustljivost za razne molekule. Za nju kažemo da je polupropustljiva –
semipermeabilna. Na ćelijskoj membrani postoje mjesta (pore) kroz koje je
99
omogućen prolaz molekula vode i različitih u vodi otopljenih (rastvorenih) molekula.
Supstance rastvorljive u mastima prolaze kroz ćelijsku membranu.
Rastvor je smjesa rastvarača i rastvorene supstance. U tijelu, voda je rastvarač, a
rastvorene supstance su: proteini, saharidi,vitamini, hormoni itd.Razmjena ovih
rastvorenih materija, između unutarćelijske i međućelijske tečnosti podliježe
zalonima osmoze i difuzije. Osmoza predstavlja kretanje molekula vode,kroz
polupropustljivu membranu, sa mjesta manje ka mjestu veće koncentracije. Difuzija
predstavlja kretanje molekula rastvorene supstance, kroz polupropustljivu
membranu, sa mjesta veće ka mjestu manje koncentracije.
Higijena prehrambenih objekata
Unapređenje ishrane
U metodologiji unapređenja ishrane stanovnistva razlikujemo sljedeće etape:
1. Utvrđivanje postojećeg stanja ishrane i njenog upliva na zdravstveno stanje
stanovništva
2. Borba protiv kvarenja i propadanja namirnica iz proizvodnog fonda hrane
3. Kontrola kvalitete namirnica
4. Odgoj pojedinca, porodice, grupe i čitavog stanovništva o racionalnoj
ishrani
I Utvrđivanje stanja ishrane sprovodi se:

a) Dijetetskim ispitivanjem-anketiranjem ishrane
b) Biohemijskim ispitivanjem
c) Funkcionalnim ispitivanjem
d) Antropometrijskim mjerenjem
e) Kliničkim mjerenjem
a) Anketiranje može biti u vidu nacionalne ankete, budžetske ankete,kolektivne i

najčešće porodično anketiranje ishrane. Porodično anketiranje ishrane sprovodi se u
porodici u trajanju od 7 dana u svakoj od 4 godišnje sezone.
b) Biohemijsko ispitivanje podrazumijeva hemijske i biohemijske analize.
c) Funkcionalna ispitivanja obuhvataju
-određivanje bazalnog metabolizma
-mjerenje pada krvnog pritiska
-određivanje propustljivosti kapilara
-ispitivanje fizičke izdržljivosti
-određivanje grube mišićne snage
d) Antropometrijska mjerenja podrazumijevaju mjerenje: tjelesne visine, tjelesne

težine, obima grudi, nadlaktice,mjerenje kožnog nabora itd...
e) Kliničkim ispitivanjem vrši se utvrđivanje nastalog stanja uslijed nepravilne
ishrane, koja se utvrđuje pregledima.
II Borba protiv propadanja i kvarenja hrane podrazumijeva
100
- Obezbjeđenje dovoljnog i higijenskog skladišnog prostora
- Obezbjeđenje rashladnog uređaja
- Podizanje manipulacije sa namirnicama na viši kulturni i higijenski nivo
- Podizanje kvaliteta industrijskih i zanatskih proizvoda
Sve je ovo neophodno da bi se spriječilo propadanje i kvarenje namirnica, čiji uzrok mogu
biti: bakteriji,paraziti,štetočine,glodari,insekti,gljivice i virusi.
III Kontrola kvaliteta namirnica

Javna kontrola kvaliteta namirnica u prometu regulisana je zakonom o sanitarnoj
inspekciji, zakonskim propisima o veterinarskoj i tržišnoj inspekciji i osnovnim
zakonom o zdravstvenoj ispravnosti životnih namirnica i predmeta opšte upotrebe.
Ispitivanje higijenske ispravnosti namirnica podrazumijeva organoleptički, hemijski i
biološki predmet sirovina, finalnih proizvoda i predmeta koji dolaze u neposredni
dodir sa namirnicama.
Organoleptički pregled namirnica podrazumijeva pregled namirnice našim čulima, pri
čemu se ispituje spoljašni izgled namirnice, njena boja, konzistencija, miris i
eventualno ukus.
Hemijskim pregledom namirnica utvrđuje se da li namirnica po svom sastavu
odgovara proizvođačkoj specifikaciji, odnosno sastavu koji je naznačen na etiketi
namirnice. U hemijske analize spada određivanje: bjelančevina, masti, celuloze, soli,
vode, pepela, suve materije, kiselosti, pH vrijednosti, prirodnih i vještačkih boja...
Biološki pregled namirnica obuhvata ispitivanje namirnica radi otkrivanja insekata,
parazita, njihovih jajašaca, i larvi, gljivica, plijesni i bakterija.
Uzrokovanje namirnica
Svakom laboratorijskom pregledu mora prethoditi pravilno uzrokovanje. Uzorak
namirnice za hemijsku analizu treba da bude težak najmanje 300 grama. Neke
namirnice lako i brzo mijenjaju svoje osobine pod dejstvom enzima i
mikroorganizama(mlijeko,meso,riba), pa zbog toga takve uzorke treba transportovati
do laboratorije u termos bocama na temperaturi od 4 stepena celzijusa u što je
moguće kraćem roku.
Uzrokovanje namirnica za bakteriološku analizu vrši se u skladu sa Pravilnikom o
vršenju mikrobioloških analiza i superanaliza. Uzorak se uzima pod aseptičnm
uslovima tako da se prilikom uzimanja ne kontaminiše kllicama iz okoline. On mora
uzet tako da se u namirnici ne ubiju ili oštete klice koje se nalaze u njoj.
U skladu sa pravilnikom određeno je da namirnica ne smije sadržavati:
● Bakterije Salmonella vrste u 25.g(ml)
● Koagulaza pozitivan Staphilococcus u g(ml)
● Sulfitoredukujuće Closstridie u g(ml)
● Poteus vrste u g(ml)
● Escherichija coli u g(ml)
IV Odgoj naroda u racionalnoj ishrani
101
Za odgoj stanovništva o racionalnoj ishrani potrebni su specijalisti- nutriocionisti.
Odgoj o ishrani treba da počne u djetinjstvu, gdje je roditelji a kasnije i škola imaju
bitnu ulogu.
Sanitarno – higijenske karakteristike objekata za proizvodnju, preradu i promet životnih

namirnica
Snabdjevanje stanovništva hranom u uslovima naše civilizacije ne može se zamisliti
bez modernih higijenskih objekata za proizvodnju, preradu i promet životnih
namirnica. Jedna od mjera za unapređenje zdravlja ljudi je i stalni napor da se
obezbjedi higijenska proizvodnja prerada i promet namirnica.
Opšti sanitarno higijenski principi- zajednički su za sve vrste objekata.
Lokacije objekata: Pri lokaciji objekata ishrane treba voditi računa da oni ne
ugrožavaju atmosferu naselja, odnosno zdravlje stanovništva u okolini, kao i da
okolina ne ugrožava kvalitet proizvodnje.
Mjesto mora biti suho,ocjedito, sa niskim nivoom podzemne vode. Važno je da
lokacija obezbjeđuje dobre komunikacije za dovoz sirovima, dovoljno higijenski
ispravne vode.
Građevinske karakteristike objekata: Kod svih objekata ishrane bitno je odvajanje
čistog od nečistog dijela. U nečistom dijelu se vrši prijem i skladištenje sirovina,
priprema sirovina za tehnološki proces i tu spada dio sanitarnog bloka za zaposleno
osoblje. U čistom dijelu je tehnološka prerada polufabrikata i finalnih proizvoda,
skladištenje gotovih proizvoda kao i čisti dio sanitarnog bloka.
Snabdjevanje vodom i uklanjanje otpadnih materija: Voda mora biti bez prijekornog
higijenskog kvaliteta. Otpadne vode su obično bogate organskim materijama te mogu
dovesti od opterećenja recipienta i trošiti znatnu količinu kiseonika.
Oprema, uređaji i mašine moraju biti od materijala koji ne škodi namirnicama.
Sanitarni blok za osoblje sastoji se od garderobe, nužnika, kupatila i umivaonika.
102
HIGIJENA VEZANA ZA TOKSIKOLOGIJU
Alkoholizam
Alkoholizam je socijalna pojava i bolest koja se javlja još od davnina.Posljedice
alkoholizma su katastrofalne kako za pojedinca alkoholičara i njegovo zdravlje isto
tako i za zajednicu koja ima velike ekonomske,socijalne i zdravstvene štete.
Alkoholizam je oboljenje koje nastaje usljed hroničnog uživanja alkoholnih pića,
praćeno simptomima oštećenja fizičkog i duševnog zdravlja ili prodorima koji na to
ukazuju.Ono što alkoholizam karakteriše kao socijalnu bolest je:
● Trošenje sredstava za alkohol smanjuju se sredstva za ishranu, stanovanje,
odijevanje, obuvanje, vaspitanje, kulturno uzdizanje i dr.
● Opijanje remeti odnose među ljudima, slogu u porodici, zanemaruju se djeca u
pogledu vaspitanja.
● Alkoholizam je uzrok saobraćajnih nesreća, nesreća na poslu i kući.
● Uzrok je malnutricije alkoholičara.
Negativna dejstva alkohola na organizam ogledaju se:

- U oštećenju sluzokože stomaka i izazivanje raznih katara, koji se teško liječe ili ne
mogu da se izliječe.
- U oštećenju jetre, cirkulatornog aparata i srca, sa posljedicama ciroze jetre, masne
degeneracije srčanog mišića.
- U oštećenju nervnog sistema sa posljedicama.
- U oštećenju psihe čovjeka sa raznim formama.
Alkoholna pića se dobivaju vrenjem (fermentacijom) šećera.Vještačka alkoholna pića dobijaju se

iz čistog alkohola koji sadrži određene dodatke. Karakteristika alkohola je da tako lako
prolazi kroz sluzokožu i prodire do nervnih ćelija.Resorpcija već počinje u želucu, a
naročito je brza u tankom crijevu, ali je usporena ako se uz alkohol uzima i rana.
Resorbovani alkohol dolazi do jetre gdje počinje njegova razgradnja zavisno od njene
funkcionalne sposobnosti. Zdrava jetra je sposobna da za sat razgradi 10 grama
alkohola.Alkohol napušta organizam pošto se oko 90 % ukupne količine razgradi na CO2 i
H2O.Oko 10% se u nepromjenjenom obliku izlučuju preko pluća i bubrega. Najčešći
alkohol koji se upotrebljava u svakodnevnom životu je etil alkohol.Teorije o hranjivoj
vrijednosti alkohola do sada nisu dokazane.Ne biva upotrebljen u mišićnom radu, ne može
se upotrijebitiu borbi protiv hladnoće. Najčešće upotrebljavana alkoholna pića su:
- Pivo, koje se pravi od ječma, hmelja i vode, a sadrži 9-18 % alkohola.Pije se u
velikim količinama.
- Vino, koje se dobija vrenjem grožđanog šećera, a sadrži 9-18 % alkohola.
- Rakija, koja se spravlja vrenjem voćnog šećera ili ugljenih hidrata iz povrća i
leguminoza, a sadrži od 35 do 75 % alkohola.
Proizvodnja alkoholnih pića u svijetu je velika, u stalnom je porastu kao i njihova potrošnja. Jasno
je da u proizvodnji alkoholnih pića značajnu ulogu ima komercijalni momenat, ali
103
ekonomski efekat proizvodnje i potrošnje se gubi ako se ima u vidu šteta koju zajednica
ima usljed gubitka zdravlja ljudi.Racionalnim korištenjem voća i voćnih sokova mogao bi
se sigurno obezbjediti isti toliki komercijalni efekat,a ekonomska korist bila bi sigurno
mnogo veća s obzirom na uštede u zdravlju ljudi.
Nikotinizam (pušenje)
Smatra se da je pradomovina duhana Amerika. Duhan po sastavu ima više
alkaloida ,ali je među njima najznačajniji nikotin ,veoma značajan u toksikološkom
pogledu i jak otrov.
Lakoća u resorpciji je veoma izražena. Resorbuje se preko sluzokože usta,
respiratornog trakta , želuca i crijeva. Detoksikacija nikotina vrši se u jetri.Nikotin
djeluje na nervni sistem, tako da male doze izazivaju nadražaj, a velike smanjuju
nadražljivost.
Upotreba duhana ,odnosno nikotin može da dovede do trovanja. Akutno trovanje

nastaje ako se u kratkom vremenu popuši 15 cigareta. Hronično je mnogo značajnije.
Incidencija karcinoma pluća je u direktnoj vezi sa pušenjem ( 96% operisanih od
karcinoma pluća su pacijenti pušači ) . Nikotin ima uticaja na genitalne organe žene i
kod radnica u fabrici duhana često dovodi do amenoree, a trudnica koja puši rađa
djecu sa manjom tjelesnom težinom, a često dolazi i do spontanih pobačaja. Pušači
spadaju u visoko rizičnu grupu za nastanak infarkta srca. Ljudi koji puše kutiju
cigareta dnevno izloženi su dvaput većoj opasnosti od srčanog udara nego ljudi koji
nisu nikad pušili. Cigareta sadrži ljepljivu tvar zvanu katran koji se lijepi na pluća i
izaziva žutilo zuba i prstiju. Dim cigarete sadrži oko 400 hemijskih tvari od kojih su
mnoge otrovne, a više od 40 uzrokuje rak te su izgledi da pušač dobije rak deset puta
veći u odnosu na nepušača. Pušač je u tjelesnoj vezi sa emfizemom i hroničnim
bronhitisom.
● Srce pušača u prosjeku kuca 10-20 udaraca u minuti brže od srca nepušača.
● Pušač koji puno puši ima tri puta više izgleda za srčani udar.
● Pušači će 2,5 puta prije dobiti respiratorne infekcije.
● Pušači 3,5 puta više obolijevaju uopšte u odnosu na nepušače.
● Dijabetičarima koji puše treba 20% više insulina od dijabetičara nepušača.
● Pušači su izloženi 70% većoj smrtnoj opasnosti iz bilo kojih razloga od nepušača.
● Pušenje oštećuje osjetilo okusa i njuha, pojačava bore lica, a po nekim
istraživanjima utiče i na sluh.
● Respiratorna oboljenja su dva puta češća kod djece čiji roditelji puše nego kod
djece roditelja nepušača.
104
Narkomanija
Prema svjetskoj zdravstvenoj organizaciji narkomanija je sindrom koji se sastoji iz

simptoma razvijene psihičke i fizičke zavisnosti – nesavladive želje da se nastavi
uzimanje droge i potrebe da se povećavaju količine droge. Sve ih možemo podijeliti
na droge koje prouzrokuju zavisnost fizičkog tipa, kao i droge koje prouzrokuju i
fizičku i psihičku zavisnost. Narkomani su, znači osobe koje imaju potrebu da
uzimaju sve veću količinu droge, odnosno narkotičnog sredstva. Oni su fizički i
psihički zavisni od droge i izloženi su hroničnom trovanju usljed njenog stalnog
uzimanja. Droga vremenom ulazi u metabolizam ćelija i bez nje se najčešće ne može
živjeti. Kako sve droge koje se danas uzimaju nemaju narkotično dejstvo, zato se
naziv narkomanija zamjenjuje nazivom toksinomija (sveobuhvatajniji izraz).
Svojstva ličnosti su veoma značajna, u nastanku narkomanije. Osobe koje su

usamljene, okrenute sebi, povodljive i psiholabilne su naročito sklone. Često se
svojstva takve ličnosti ispoljavaju teškoćama prilagođivanja, uspostavljanju kontakta
i reakcijama straha. Mladi ljudi su u određenom periodu svog razvoja najranjiviji i
najpodložniji raznovrsnim uticajima. U omladinskoj dobi života, koja se odlikuje
traganjem za sopstvenim vrijednostima, uz često kolebanje između svjesnih i
nesvjesnih modela poistovjećivanja, zatim radoznalošću i skolnošću ka novom, uz
želju da se prekorače granice uspostavljenih normi iz svakodnevnog iskustva, mladi
ljudi počinju da uzimaju drogu. Poremećeni odnosi u porodici (rastava braka, smrt
roditelja, djetinjstvo provedeno kod staraoca) takođe imaju uticaja u nastanku
narkomanije. Nedostatak sigurnosti djeteta vodi do krize ličnosti. Razmaženost
djeteta, prestrog odgoj, nepostojanje čvrstog stava u odgoju djeteta mogu biti
podloga za bijeg iz stvarnosti. Sve brži razvoj tehnike, automatike, neprekidna žurba
za nečim, stvara psihičku napetost, nesigurnost i strah. Sve ovo iscrpljuje energiju
ličnosti, a odbrana od tog straha može biti narkomanija
Ponašanje narkomana se razlikuje po tome da li je pod dejstvom opojne droge ili je
njeno dejstvo prestalo. Njegovo promijenjeno ponašanje (utučenost ili psihička
uznemirenost, pa i agresivnost), nastalo pod dejstvom opojne droge posledica je
oštećenja centralnog nervnog sistema. Droga odmah dovodi do oštećenja centralnog
nervnog sistema što dovodi do suženja svijesti i otežava proces učenja i pamćenja.
Narkomani su izrazito mršavi, sa blijedim izgledom kože, usporenih pokreta i
naznačenom psihičkom karakteristikom- utučenosti.
Bolesti izazvane narkomanijom:
● Hepatitis B
To je bolest poznata kao upala jetre, prouzrokovana virusom hepatitisa B (HBV). HBV
direktno napada i oštećuje jetru, a u nekim slučajevima uzrokuje smrt.
Prenosi se preko tjelesnih tečnosti, seksualnim kontaktom bez zaštite, transfuzijom
zaražene krvi, upotrebom zaraženih igala, opremom za pirsing i sa zaražene
trudnice na dijete. Preventivna vakcijnacija je jedini način zaštite od Hepatitisa B.
105
Ostali načini za zaštitu su: upotreba kondoma pri spolnom odnosu,
upotreba sterilizovanih instrumenata (igala, šprica)
● SIDA
Infekcija HIV je humani virus koji uzrokuje sidu. Može se naći u tjelesnim
tečnostima (krvi, spermi, vaginalnom sekretu i majčinom mlijeku) zaraženih osoba.
Veliki broj ljudi zaraženih HIV-om dobiće sidu. Sida (steknuti imunodeficijentni
sindrom) je stanje izazvano infekcijom HIV-a. Manifestuje se padom imunološkog
sistema. Trenutno ne postoji lijek za sidu.
● Hepatitis C
To je bolest prouzrokovana virusom hepatitisa C (HCV). On takođe oštećuje jetru, a u
nekim slučajevima dovodi do smrti. Ranije je bio poznat pod nazivom NE-a i NE-
B hepatitis. HCV se prenosi kontaktom sa krvlju inficiranih osoba. Postoje 3 tipa
terapije koji tretiraju HCV infekciju: terapija sa interferonom, terapija sa
kombinacijom interferona i ribavirina i terapija sa biotehnološkim interferonom.
Ovi tretmani se daju intravenozno. Protiv ovoga hepatitisa nema preventivne
vakcine. HCV se utvrđuje putem krvnih testova. Oboljelima se preporučuje dobar
odmor.
OPŠTA HIGIJENA
Normalni sastav atmosfere, aerozagađenja, štetne posljedice aerozagađenja
Suh vazduh u nizim slojevima atmosfere sadrzi:79,04% azota,20,93% kiseonika,0,03

do 0,04 ugljendioksida.U cifru od 79,04% uključena je i količina lakih gasova
prisutnih u vazduhu,kao što su helijum,neon,kseon,kripton,argon,vodena
106
para,organske cestice i ozon. Azot se naziva neutralnim gasom a njegovo prisustvo u
vazduhu je neophodno.Kod povećanog atmosferskog pritiska,azot se vezuje za
tkiva,rastvara se u njima i u fazi dekompresije dovodi do oštećenja organizma.
Kiseonik je gas neophodan za zivot slozenih,a i izvjesnih jednocelijskih
organizama.Što je sadrzaj kiseonika u vazduhu manji,to je opstanak zivih bica u
njemu teži. Ugljendioksid je bezbojan gas tezi od vazduha pa se moze nakupiti u
jamama,kanalima,buanrima i zatvorenim prostorijama u skodljivim kolicinama.U
koncentracijama od 10 do 12% izaziva gubitak svijesti i smrt. Ozon je gas bez
boje,vrlo karaktesristicnog mirisa na bijeli luk.Stvara se u prirodi pod dejstvom
ultraljubicastih zraka na vazduh i vodu,pri snaznim elektricnim praznjenjima
munje,elekricne varnice i kao rezultat radioaktivnih zračenja.
Aerozagađenje - označava prisustvo jendog ili više zagađivača koji količinama i

trajanjem djeluju nepovoljno na ljude,vegetaciju i materijalna dobra. Zagađen
vazduh je onaj u kome se štetne materije nalaze iznad maksimalno dozvoljene
kontracije. Akutni efekti se naglo razvijaju kada koncentracija atmosferskih
onečišćenja znatno poraste naročito usljed nepovoljnih meteroloških uslova ili
industrijskih incidenata. Hronični efekti se razvijaju kao posljedica svakodnevne
ekspozicije kombinaciji niskih konecentracija atmosferskih onečišćenja negativnog
djelovanja. Izvori aerozagađenja su: ložišta, motorna vozila, industrija, te prirodni
izvori.
Kućna ložišta izbacuju u atmosferu dosta neiskoristenih produkata: dima, čađi,

ugljen. monoksida, sumpor dioksida.Veći dio zagađenja otpada na domaća
ložišta,naročito u zemljama u razvoju. Do 1930 godine i u razvijenim zemljama 90%
zagađenja otpadalo je na individualna ložišta,a 10% na industriju. Od 1945. preko
50% zagađenja otpada na industriju.
Posljednih godina zagađenje vazduha izazvano radom motornih vozila znatno se
povećalo. Otpadni gasovi motornih vozila sadrže: ugljen dioksid, ugljen monoksid
sumpor dioksid, azotne okside, vodonik peroksid.Benzinski i dizel motori proizvode
različitu vrstu zagađenja.
Zgađenje industrije zavisi od vrste i broja industrijskih postrojenja ,tehnoloških
postupaka, vrste goriva koju industrija koristi visine dimnjaka.Prirodni izvori
aerozagađenja odnose se na procese koji se javljaju kao prirodna pojava usljed
vulkanskih erupcija,požara,raspadanjem organskih materija. Bakterije,virusi,spore i
gljive nalaze se u vazduhu i potiči iz raznih izvora. Smog je magla pomiješana sa
prašinom i čađi. Kisela je zbog sumpor-dioksida,nastalog sagorijevanjem goriva u
industrijskim centrim. Kisela kiša je kišna voda koja je kiselija nego
normalno.Normalno ph kiše vode je između 5 i 6 zbog otopljenog ugljen-dioksida,koji
daje razblaženu ugljičnu kiselinu. Vrlo veliki broj onečišćenja rezultira u velikom
broju učinaka na čovjeka i njegovu okolinu. Glavni učinci onečišćenja atmosphere
jesu: redukcija vidljivosti,djelovanje na materije, djelovanje na bilje, na životinje,
djelovanja na zdravlje ljudi. Mjere zaštite od aerozagađenja su:pravilna lokacija
107
naselja,pravila lokacija industrije, dovoljna visina dimnjaka, filtri na dimnjacima
upotreba uglja od sumpora, zelene površine između industrije i grada.
HIGIJENA ZDRAVSTVENIH USTANOVA
Intrahospitalne infekcije
Svako oboljenje koje se javlja za vrijeme liječenja ili koje je nastalo poslije izlaska iz
bolnice u kojoj je nastala infekcija zove se intrahospitalna infekcija. Umjesto da se u
bolnici pruži pomoć bolesniku i da se ne ugrozi njegov život danas često bolnica postaje
mjesto gdje se bolesnici mogu zaraziti od strane drugih bolesnika, ili bolesničkog
osoblja, ili posjetilaca. U bolničkim odjeljenjima intrahospitalne infekcije danas se
javljaju mnogo češće nego prije 20 godina. Izazvane su raznim uzročnicima. Jedna
iscrpna anketa rađena u bolničkim ustanovama Kanade utvrdila je da između 1 do
15% bolesnika se zaražava dok leži u bolnici. U mnogim bolnicama 5-20%
intrahospitalnih infekcija nije rijetkost. U mnogim porodilištima preko 90%
novorođenčadi su nosioci patogenih stafilokoka u nosu ili na pupku i to naročito kad se
otpuštaju kući. Kao osnovni razlog pojavi intrahospitalnih infekcija navodi se česta
upotreba antibiotika u terapijske i profilaktičke svrhe i u stvaranju rezistantnih slojeva
na ove lijekove. Kao bitan i odlučujući momenat u nastanku infekcija igraju ulogu
nehigijenski uslovi u bolničkim ustanovama.
Uzročnici intrahospitalnih infekcija
Od velikog broja uzročnika intrahospitalnih infekcija nabrojat ćemo najpoznatije:

- Streptococcus. Bakterije iz ovog roda su bile poznate kao uzročnici infekcija na
akušerskim i hirurškim odjeljenjima. Danas se streptokoke sreću kao uzročnici
intrahospitalnih infekcija na odjeljenjima za opekotine i dječijim odjeljenjima gdje
uzrokuju tonzilofaringitise.
- Staphylococcus aureus danas dominira kao uzročnik intrahospitalnih infekcija na
hirurškim i akušerskim odjeljenjima. Patogeni stafilokok, kao prouzrokovač
intrahospitalnih infekcija tako je čest da se može slobodno reći da je danas u
porodilištima streptokok zamjenjen stafilokokom.
- E. coli izaziva dječije enterokolitise. Ti su uzročnici vrlo česti u dijarealnim
epidemijama među novorođenom djecom, te jaslama, mada i starija djeca čak i
odrasli mogu biti zahvaćeni. Letalitet može biti vrlo visok čak do 40% osobito kod
mlađe djece.
- Sallmonelae se javljaju kod intrahospitalne epidemije u porodilištima i dječijim
odjeljenjima.
108
- Klebsielle nije čest uzročnik intrahospitalnih infekcija.
- Pyocyaneus je čest uzročnik intrahospitalnih epidemija na hirurškim i urološkim
odjeljenjima.
- Shigellae su uzročnici intrahospitalnih epidemija u duševnim bolnicama.
- Pneumocystis carinii se javlja na dječijem odjeljenju u vidu pneumonija.
- Virusne infekcije: morbili, varicela, rubeola, grip, epidemični parotitis i virusni
hepatitis su najčešći. Poseban značaj ima virusni hepatitis B koji se najčešće javlja
kod bolesnika na hemodijalizi. Virusni hepatiti B često pogađa i zdravstveno osoblje.
- Gljivice Candida, Nocardia, pljesni i dr. mogu takođe biti uzročnik intrahospitalne
infekcije.
Način i put prenošenja intrahospitalnih infekcija
U prenosu uzročnika intrahospitalnih infekcija mogu biti zastpuljeni skoro svi

mehanizmi, putevi i faktori koji se navode u osnovama značenja o epidemiologiji
zaraznih bolesti, ali su samo neki od njih specifični i značajni za bolničku sredinu.
Aerogeni put prenosa uzročnika može biti direktni i indirektni. Direktnim aerogenim
putem infektivni agens može biti prenešen sa osobe na osobu. Iz usta, nosa i ostalih
sluznica respiratornog trakta, sa kože i inficiranih lezija, odvajaju se kapljice i čvrste
čestice pomiješane sa mikroorganizmima i putem zraka padaju na kožu osjetljivih
osoba. Indirektnim aerogenim putem uzročnici se prenose na bolenika, tako što se
prethodno talože na predmete u okolini bolesnika, a zatim se ponovo dižu u zrak i
ostvaraju aerogeni put infekcije.
Prenos putem dodira (kontakta) može se ostvariti na sljedeći način:

- Dodirom između bolesnika ili između bolničkog osoblja i bolesnika. U tom
mehanizmu prenosa uzročnika najviše učestvuju ruke kontaminirane fecesom,
urinom i respiratornim sekretom.
- Kontaktom preko drugih osoba iz bolničke sredine, odnosno preko bolničkog
osoblja i drugih bolesnika. Kao put prenosa služe kontaminirane ruke zdravstvenog
osoblja koje njeguje bolesnika, te kontakt sa kontaminiranim predmetima i
površinama. U infekcijama nastalim putem ove vrste kontakta učestvuje veliki broj
predmeta, materijala i drugih objekata iz bolničke sredine:
-bolničko rublje i posteljina
-odjeća i obuća bolesničkog osoblja
-pribor za njegu bolesnika
-aparatura i pribor za dijagnostiku i liječenje (aspiratori, inkubatori, monitori,
rentgen aparati, aparati za narkozu, vještačko disanje, dijaliza, kateteri, šprice,
sistem za infuziju i dr.)
-artikli hrane i gotova jela (mlijeko, meso, majoneza, rolat itd.)
-lijekovi i rastvori za peroralnu upotrebu, kreme, masti...
Općenito je prihvaćeno mišljenje da je, u današnjim uslovima rada bolnica, najčešći

kontaktni put prenosa i da se ovim putem od bolsnika na osjetljivu osobu mogu
prenositi svi uzročnici intrahospitalnih infekcija.
109
Sprečavanje i suzbijanje intrahospitalnih infekcija
Kako izvori intrahospitalnih infekcija u bolnici mogu biti: bolesnici, porodilje,

pratioci oboljelih, bolničko osoblje, studenti, učenici i posjetioci do profilaksa
intrahospitalnih infekcija polazi od sprečavanja unošenja uzročnika infekcije u
bolnice putem ranog otkrivanja i liječenja izvora zaraze među nabrojanim osobama.
Mjere sprečavanja i suzbijanja ogledaju se kroz niz postupaka:
● Postupak sa bolesnikom
- Kod prijema u bolnicu uzeti detaljnu epidemiološku anamnezu i izvršiti kliničko
ispitivanje u cilju otkrivanja nekog zaraznog oboljenja.
- Pri prijemu bolesnika na odjeljenje sa visokim rizikom infekcije novoprimljenog
pacijenta ispitati na kliconoštvo. Pregled na kliconoštvo radi se pri prijemu porodilje,
novorođenčadi i djece do dvije godine.
- Kod prijema pacijenta obratiti pažnju na ušljivost glave i tijela i po potrebi
sprovesti depedikulaciju.
- Odjeća, obuća i lični predmeti primljenog bolesnika se odlažu u bolesničku
garderobu.
● Postupak sa bolničkim osobljem

- Prije zaposlenja u bolnicu sve kategorije zdravstvenih radnika se podvrgavaju
zdravstvenom pregledu.
- Bolničko osoblje prije stupanja na posao treba imunizirati protiv određenih
zaraznih bolesti.
- Bolničko osoblje, kao i lica zaposlena u kuhinji periodično se podvrgavaju
zdravstvenim pregledima prema zakonskim propisima.
● Postupak sa posjetiocima
- Posjete bolesnicima treba ograničiti i vremenski i brojno i vršiti samo prema
određenom programu.
- Zabranjuje se posjeta u porodilištima, infektivnim i dječijim odjelima, odjelima za
intenzivnu njegu i liječenje opekotina.
- Mogu se povremeno zabraniti posjete na svim odjeljenjima zbog nepovoljne
epidemiološke situacije.
● Postupak sa ostalim osobama

- Đake, studente i ljekare po dolasku na praksu podvrgavati zdravstvenim
pregledima.
- Ljekarskom pregledu podliježu i pratioci bolenika npr. majka bolesne dojenčadi.
Sprečavanje prenošenja uzročnika infekcije putem zraka

- Dezinfekcija zraka u operacionim salama, previjalištima, odjeljenjima za intenzivnu
njegu, nedonoščad i dojenčad. - Vršiti kontrolu kretanja bolesničkog osoblja, tj.
kretati se toliko koliko je neophodno u njezi bolesnika.
110
- Nošenje zaštitne odjeće koja se mijenja dva puta nedjeljeno (po potrebi i češće), a
osoblje na hirurškim, porođajnim i odjelima za intenzivnu njegu mijenjaju odjeću
svakodnevno.
- Nošenje zaštitne kape koja mora pokrivati cijelo vlasište.
- Adekvatno postupati sa bolesničkom posteljinom i vešom. U kruženju posteljine i
rublja u bolnici potrebno je onemogućiti ukrštenje "prljavog" sa "čistim" putem.
- Čišćenje i dezinfekcija bolesničkih prostorija vrši se jednom na dan, a po potrebi i
češće.
Sprečavanje prenošenja uzročnika infekcije putem dodira (kontakta)

- Sprovoditi niz mjera koje će djelovati na prekid lanca prenošenja uzročnika
kontaktnim putem.
Profilaksa intrahospitalnih infekcija je složena, jer se ova infekcija veoma razlikuje

po svojoj etiologiji, prema mehanizmu prenosa infekcije i prema imunobiološkom
statusu grupe ljudi među kojima sa javlja. Zbog toga se ne može dati niti detaljno
upustvo koje bi sadržavalo organizaciju rada i mjera koje bi se sprovodile u svakom
slučaju intrahospitalnih infekcija i koje bi bile efikasne za svaku bolničku ustanovu i
za bilo koje uslove, već se one treba da odaberu za svaki konkretan slučaj.
U svakoj bolnici treba da bude organizovana služba, koja bi se bavila svim
problemima intrahospitalnih infekcija. Službu sačinjavaju dva tima:
1. Komisija za intrahospitalne infekcije
2. Operativni tim
Komisija za intrahospitalne infekcije

Treba da bude formirana od ljudi koji su pored stručno-medicinskog poznavanja ove
problematike kompetentni za donošenje odluka, koje su obavezne za sve strukture i
svakog pojedinca u bolnici. Prema tome komisiju za intrahospitalne infekcije
sačinjava 9 članova i u njen sastav obavezno ulaze ljekari specijalista epidemiolog,
specijalista mikrobiolog i specijalista higijene. Zadaci komisije su da organizuje,
sprovodi, vrši nadzor i evaluira mjere sprečavanja nastanka, otkrivanja i suzbijanja
intrahospitalnih infekcija.
Operativni tim
Glavni zadatak operativnog tima je realizacija programa kontrole intrahospitalnih
infekcija, koga je donijela komisija. Članovi operativnog tima vrše i svakodnevni
nadzor nad dijagnostikom, evidencijom i izvještavanjem o intrahospitalnim
infekcijama. Zatim vrše kontrolu higijenskog stanja na svim odjeljenjima bolnice,
kontrolu sprovođenja profilaktičke dezinfekcije i sterilizacije, kontrolu nad
bolničkim osobljem u sprovođenju aseptičke njege bolesnika, kao i kontorlu drugih
djelatnosti dobijenih od komisije. Članovi Operativnog tima, a i svi radnici klinike
dužni su pri pojavi ili sumnji na pojavu infekcije odmah podnijeti prijavu
rukovodiocu odjeljenja, odnosno predsjedniku komisije.
111
HIGIJENA U VANREDNIM USLOVIMA
Higijena u vanrednim uslovima i ratu
Vanredna situacija je ona situacija u kojoj je značajan broj ljudi izložen velikim,
važnim, značajnim životnim događajima koji narušavaju postojeću organizaciju
života i određene društvene sredine, što dovodi do raznovrsnih i mnogobrojnih
procesa i mjera koje se primjenjuju u svrhu intervencije.U vanredne situacije
ubrajaju se masovne nesreće koje nanose veliku štetu, patnju ili smrt velikom broju
ljudi na određenom području, dok se u drugim područjima ili oblastima život i dalje
odvija normalno, odnosno uobičajenim tokom. Nanesena šteta može imati oblik
materijalnog razaranja i narušavanja čovjekovog zdravlja.
U vanrednim situacijama može postojati akutna nesrazmjera između potreba za

spasavanjem zdravlja i života ljudi i postojećih mogućnosti za pružanje pomoći, i, pored
narušavanja psiho-fizičkog zdravlja pojedinaca ili većih grupa stanovništva, može doći do
njihovog onesposobljavanja za normalan život i rad. Reakcija ljudstva se može proširiti i
izvan područja nesreće, na širu okolinu, koja u času izbijanja nesreće nije bila neposredno
ugrožena, a može doći i do dugotrajnih naknadnih psihičkih reakcija i psihičkih
poremećaja pojedinaca, kao i većeg djela stanovništva. Po pravilu, velike masovne nesreće
ne mogu se prevladati uobičajenim resursima i mehanizmima socijalne podrške i pomoći,
te je neophodno angažovanje i dopunskih potencijala. SZO je pozvala zemlje članice da
razrade i usvoje nacionalne programe preveniranja ili, bar ublažavanja masovnih nesreća i
njihovih posljedica.
Klasifikacija vanrednih situacija
Vanredne situacije mogu se klasifikovati prema različitim obilježjima:
1. prema broju pojedinaca, koji su im izloženi (akcident, dizaster, katastrofa)

o akcident – upotrebljava se za vanredne situacije u kojima gine ili je
izloženo smrtnoj opasnosti od 1 do 1000 osoba;
o dizaster - (velika masovna nesreća), koristi se za vanredne situacije u
kojima gine ili je izloženo smrtnoj opasnosti od 1000 do 1000000 osoba;
o katastrofa – termin rezervisan za smrt ili ugrožavanje preko 1000000
ljudi.
2. prema porijeklu se klasifikuju na:

o meteoroške (oluje, vrućine, suše,sniježne vejavice itd.);
o topološke (nanosi leda, odroni zemljišta, poplave itd.);
112
o kopnene ili tektonske (zemljotresi, vulkanske erupcije, velike poplave);
o zadesne (oštećenje ili havarija zgrada, brana, tunela, rudnika,
eksplozije, požari,
o sudari vozova i druge saobraćajne nesreće);
o ratovi raznog uzroka, oblika i trajanja;
o terorizam (posebno njegov masovni oblik);
o masovno bježanje pred terorom (masovno izbjeglištvo);
o držanje velikog broja ljudi kao talaca.
3. prema posljedicama vanrednih situacija dijele se na.

o stradanje ljudi ili životinja,
o poremećaj ili prekid komunalnih službi,
o nanošenje štete privatnoj ili društvenoj imovini,
o širenje zaraznih bolesti,
o prekid normalne aktivnosti velikog broja ljudi iz bilo kojeg razloga.
Procjena povreda i triaža povrjeđenih
Da bi se ispravno obavio postupak triaže, mora biti sprovedena kvalitetna procjena

stanja povrijeđenih.Procjena se postiže brzim i pažljivim pregledom koji se odvija
utvrđenim redom.
● Stanje svijesti- gušenje, veliki rizik za život.
● Disanje i disajni putevi-disanje ima vitalni značaj,te se prvo pregleda kvalitet

disanja i prohodnost disajnih puteva.Ukoliko se ovdje naiđe na poteškoće,treba
najhitnije reagovati,i stručnim zahvatima pokušati osposobiti ranjenu osobu da
samostalno diše.Ako to nije moguće,pokušava se sa umjetnim disanjem,ako se
procijeni da ono može biti korisno.
● Cirkulacija krvi-također je vitalna funkacija koja se mora odmah ispitati.To se

postiže palpacijom velikih arterija,najčešće na bočnoj strani vrata,ali i na drigim
mjestima na tijelu.Ukoliko imam slušalice,možemo poslušati ras srca na prednjem
zidu grudnog koša.Ako je srce pretaloda radi i nema pulsa u arterijskim
sudovima,može se pokušati izvršiti vanjska masaža srca.Ponekad se ova metoda
kombinuje sa umjetnim disanjem.
● Krvarenje-detaljnim posmatranjem tijela utvrđuje se da li postoji bilo kakvo

vanjsko krvarenje na tiijelu.Kad postoji obilnije krvarenje odmah se poduzimaju
mjere za zaustavljanje krvarenja.Pojava unutrašnjeg krvarenja može se otkriti
mjerenjem krvog pritiska čime se otkrije njegov značajan pad i promjenom boje
113
kože koja postaje vrlo blijeda.Ako postoje znaci unutrašnjeg krvarenja pacijent se
liječi hiruškim putem.
● Pregled glave-kratkim postupkom potrebno je pregledati glavu i to prvo

tjeme,čelo,oči, a zatim nos,uši,lice u snu šupljinu,te regostrovati eventualne
povrede.
● Grudni koš-potrebno je ustanoviti stanje kičmenog stuba,te poduzeti neophodne
mjere ukoliko postoji povreda.Pažljivo provjeriti da li postoje prelomi
rebara,kontuzije ili druge vrste rana i povreda!
● Abdomen(trbuh)-pregledom se utvrđuje da li u tom području postoje otvorene

rane i druge povrede.Palpacijom se otkriva stanje unutrašnjih organa trbuha,a
auskulatacijom se može otkriri nedodstatak crijevne peristaltike(rad crijevne
muskulature).
● Ekstremiteti-detaljnim pregledom svih ekstremiteta,traže se znaci lomova

kostiju,uganuća ili iščašenja zglobova,te ostallih rana i povreda,koje su vrlo česte u
ratui vanrednim prilikama.Na kraju se utvrdi stanje spolnih oragana i registruju
eventualne povrede.

Poslije obavljanog pažljivog pregleda stanja povrijeđene osobe,određuje se stepen

hitnosti u zbrinavanju ,odnosno,sprovede se trijaža,te se pristupa saniranju rana i
povrede kod unesrećenih. Triaža je riječ francuskog porijekla i znači razvrstavanje.
U medicine se ova riječ odnosi na razvrstavanje ranjenih –povrijeđenih, da bi se
utvrdilo prvensto pružanja pomoći ili evakuacije. Triaža je bitna ako postoji viže
povrijeđenih ili ako povrijeđeni ima više različitih povreda.
Vrste povreda koje zahtijevaju najhitnije zbrinjavanje:
1. gubitak svijesti
2. začepljenje disajnih puteva
3. prestanak disanja i rada srca
4. obilno krvarenje
5. šok
6. povrede grudnog koša sa pneumotoraksom
7. opsežne opekotine 2. i 3. Stepena
Vrste povreda koje zahtijevaju brzo saniranje ali nisu najhitniji slučajevi:
-otvorene rane
-povrede oka
-povrede ekstremiteta
-povrede kičmenog stuba
-prelomi
-opektine manje površine
-manje obimna krvarenja
114
Znaci smrti
Znaci smrti imaju veoma važnu ulogu u prosuđivanju i utvrđivanju smrti.
Znakove smrti dijelimo na:
● Nesigurne ili rane znakove smrti
● Pozitivne ili sigurne znakove smrti
Nesigurni znakovi smrti su:

● Prestanak disanja
● Prestanak srčane akcije
● Isušivanje sluznica
Sigurni znaci smrti dijele se na rane i kasne znakove.

U rane sigurne znakove spadaju:
● Mrtvačke pjege
● Mrtvačka ukočenost (lat:rigor mortis)
● Hlađenje tijela
● Mrtvačka mlitavost
● "Mačje oko"
Kasni sigurni znaci smrti su:

● Truljenje
● Mumifikacija
● SaponifikacijA
KOMUNALNA HIGIJENA
Uklanjanje tečnih otpadnih materija

Vrši se preko kanalizacionih cijevi.Kanalizacioni sistem može biti:
-separalni,kada se posebno odvode atmosferske,a posebno kanalizacione vode i
-kombinovani sistem,kada se atmosferske i kanalizacione vode odvode jednim
sistemom.
Lokalni objekt za uklanjanje fakalnih otpadnih materija su nužnici.
Higijenski nužnik u seoskim domaćim uslovima mora imati propisnu septičku jamu
od materijala koji ne propušta,građenu od 2 do 3 komore,koja mora da se prazni bar
jednom sedmično.
Zdravstveni značaj čvrstih otpadnih materija i sahranjivanje umrlih

Zdravstveni značaj čvrstih otpadnih materija:
115
a) Smeće sadrži organske materije podložne bakterijskom uticaju,
uz stvaranje neprijatnih gasova. Neprijatni gasovi imajunegativan psihosomatski uticaj
uz ostale propratne pojave.
b) U smeću mogu da se nađu klice tifusa,paratifusa i dizenterije.

U sobnom smeću može se naći bakcil tuberkuloze,antraksastafilokoki, streptokoki i
druge klice koje luči čovjek.
c) Smeće služi kao mjesto za obilno razmnožavanje muha i

glodara, koji direktno prenose klice na životne namirnice.
d) Uloga smeća u širenju virusnih bolesti nije još dovoljno

ispitana, ali postoji vjerovatnoća da može imati ulogu u prenošenju virusa
polimijelitisa i infektivnog hepatitisa.
e) Ne sanirano đubrište povećava procenat raširenosti trihinoze

kod čovjeka i svinja. Takvo đubre sadrži i jaja helminta.
f)Đubre na drumovima povećava broj saobraćajnih udesa.
-Sahranjivanje umrlih-
Sahranjivanje umrlih ljudi vrši se na grobljima. Zavisno od tradicije umrli se mogu

ukopavati, kremirati(spaljivati) ili i jedno i drugo. Groblje je komunalni objekat
svakog naselja. Ono ne smije da je bliže od 500m ni dalje od 15km od naselja. Sa
naseljem treba da je povezano dobrom saobraćajnicom ( najviše 20min. vožnje). Treba
da je postavljeno niz pravac duvanja dominantnih vjetrova od naselja. Zemljište na
kome se nalazi groblje treba da je porozno, bez previše vlage i ravno. U pretjerano
suhom i vadušastom zemljištu dolazi zbog brzog sušenja do mumifikacije leševa.
U vlažnom zemljištu dolazi do zaustavljanja raspadanja i saponifikacije leša. Između
dna groba i najvišeg nivoa podzemnih voda mora da postoji sloj od 1m ilovače. Dubina
grobnice od površine zemljista mora da iznosi 1,8m,a u jako poroznom zemljištu 2,0m.
Savremeno groblje treba da je opremljeno mrtvačnicom sa dovoljnim brojem
hladnjača, potrebnim brojem sala za komemoracije, upravnom zgradom, ekonomskom
zgradom sa
116
garažom, vodovodom, kanalizacijom i prostorijama za prateće sadržaje. Ove objekte
treba planirati na samom ulazu u groblje. Krematorijumi su građevine u kojima se vrši
spaljivanje
umrlih. Spaljivanje se obavlja bez prisustva rodbine, u tri faze (sušenje, ugljenisanje i
sagorijevanje), poslije prethodno postavljenog sanduka sa umrlim na katafalk koji tone
u pod ili zid dvorane i tako se simbolično dočarava sahranjivanje.
Nakon spaljivanja pepeo se smješta u urnu(30x25x15cm), koja može biti od različitog
materijala, a poslije čega se može izvršitisahranjivanje urne. Uklanjanje životinjskih
leševa može se obaviti sahranjivanjem
u jamama. Jama grobnica je suh bunar četverastog ili kružnog oblika čija je dubina
10-12m, širina 2-3m,udaljena 1km od naselja. Stočno groblje je ograđeno zemljištem
na kome sahranjivanje stoka. Udaljeno je 500m od naselja i vodnih objekata. Leševi
životinja se zakopavaju u jame duboke 2-4m. Kafilerija je objekat u kome se prerađuju
leševi uginulih životinja, otpaci sa klaonice i pokvarene životinjske namirnice.
6.7. ZDRAVSTVENI I FIZIOLOŠKI ZNAČAJ VODE

Zdravstveni značaj vode davno je uočen.Još je Hipokrat preporucio kupanje kao
najefikasnije mjeru protiv mnogih bolesti.Da su još stari Rimljani dobro poznavali
zdravstveni značaj vode vidi se i po postojanju čuvenih rimskih vojvoda, javnih
kupatila i banja koje su gradili širom rimskog carstva.
Zdravstveni značaj ogleda se u činjenici da obezbjeđenje dovoljnih količina higijenski
ispravne vode poboljšava uslove života, podiže nivo zdravstvene kulture stanovništva,
smanjuje morbiditet, prije svega od zaraznih bolesti.Na taj način neposredno
povećava prosječnu dužinu i kvalitet života (Jorga, 1999).
Fiziološka uloga vode u organizmu je velika.Ona čini dvije trećine tjelesne mase, a od
toga se 60 % nalazi u ćelijama, a 40 % u međućelijskim prostorima.U vodenoj sredini
obavlja se metabolička razmjena ćelija i razmjena između krvi i tkivne tečnosti.Voda
predstavlja univerzalni rastvarač za većinu organskih i neorganskih materija i
sredinu u kojoj se odvijaju hemijske i fizičko-hemijske reakcije vezane za promet
materije i energije u organizmu.
Voda održava normalnu strukturu svih tkiva u organizmu i eliminiše konačne
produkte metabloizma.Ona igra značajnu ulogu u održavanju stalne tjelesne
temperature.
Kod normalno razvijenih zdravih osoba, u normalnim temperaturnim uslovima i u
dužem vremenskom periodu količina unijete vode treba biti jednaka količini izlučene.
Način unošenja vode u organizam je :
• pijenjem i
• unosom putem hrane
Znatan dio vode nastaje u toku oksidacionih procesa u organizmu.
Prosječno čovjek unosi vodu u organizam u sljedećim količinama:
- voda za piće 1200 ml
- voda u hrani 1000 ml
- voda nastala oksidacijom hrane 300 ml
Ukupno 2500 ml
117
Izlučivanje vode iz organizma se obavlja na sljedeci način:
- preko bubrega 1400 ml
- preko respiratornog trakta i kože 900 ml
- preko digestivnog trakta 200 ml
-Što ukupno čini 2500 ml
(Jorga, 1999).
Potrebe za vodom zavise od metabolizma (1 ml za svaku Kcal energetske potrošnje).
Pri normalnom toku fizioloških funkcija, pri običnim temperaturnim uslovima i
lakom fizičkom radu odrasla osoba unosi 2-3 litra vode u organizam.Pri visokoj
spoljasnjoj temperaturi i teškom fizičkom radu potrebe se mogu povećati i do 10
litara.
Gubitak vode od 2-3 procenta tjelesne mase već izaziva potrebu za uspostavljanjem
vodeno-mineralnog balansa što zahtijeva korekciju.Ukoliko se blagovremeno ne
nadoknadi izgubljena tečnost pogoršavaju se svi parametri zdravlja.
Ako organizam izgubi 10 i 20 procenata ukupne tečnosti nastupa smrt.
Epidemiološki značaj vode

Uloga vode u prenošenju oboljenja ispoljava se u dva vida: kvalitativnom i
kvantitativnom.U prvom slučaju, higijenski neispravna voda zagađena uzročnicima
zaraznih i parazitarnih bolesti predstavlja vektor-put prenošenja uzročnika bolesti.U
drugom slučaju, oskudnica vode otežava održavanje lične i opšte higijene, što
pogoduje kontaminaciji životne sredine, nastanku uzročnika zaraznih bolesti i
kontaktnom prenošenju infekcije (Jorga, 1999).
Voda predstavlja vrlo pogodnu sredinu za razmnožavanje mikroorganizama
izazivača zaraznih oboljenja, kao i izvjesnih parazita opasnih za čovjeka, pa ukoliko
se veći broj ljudi snabdjeva iz jednig nehigijenskog izvora, postoji velika mogućnost
sem pojave pojedinačnih slučajeva oboljenja da se pojave i hidrične epidemije.Za
nastanak ovih epidemija potrebno je da uzročnici dospiju u vodu, da sačuvaju svoju
virulentnost i da tako kontaminirana voda dospije u organizam čovjeka (korištenje
vode za piće) ili kontakt sa čovjekom (kupanje, pranje, radovi u vodi, blatu i mulju).
Značaj vode u prenošenju i širenju zaraznih bolesti bio je poznat još u Starom vijeku
(na primjer, Hipokratova preporuka da se koristi samo prokuhala voda).Herodot je
napisao da je kralj Kserks, nosio za potrebe svoje vojske prokuhalu vodu u buradima
sa srebrnim pločama, što je prvi opis dezinfekcije uopšte.
Vodom se naročito prenose izazivači crijevnih infekcija kao što su tifus,
dizenterija,kolera.Mogu se prenositi leptrospiroze, čiji9 uzročnici dospijevaju u vodu
preko izlučevina domaćih životinja (svinja i konja).Opisane su i hidrične epidemije
tularemije, nastale zbog prodora zagađene riječne vode u vodovodni sistem.Vodom se
mogu prenositi i parazitarna oboljenja, najčešće ascaridoza i ociuriaza (uzročnik je,
Ascaris lumbricoides i Oxiuris vermicularis), Tribicus tricbiura i Ankylostoma
duodenale.U vodi se mogu nalaziti i virusi ako je riječ o enterovirusima, izazivaju
meningitis, oboljenja jetre, muskularne paralize i respiratorne i konjuktivalne
simptome.
118
6.8. Porijeklo vode, kvalitet vode za piće,uzorkovanje vode
Porijeklo vode
Postoji stalno kruzenje vode u prirodi.Čovjek može da

koristi:atmosfersku,površinsku i podzemnu vodu.
Atmosferska voda
U vidu padavina dospijeva na zemljinu površinu, sliva se u otvorene vodene površine

- potoke,rijeke,jezera,mora, te prolazi kroz zemlju i zadržava se u podzemnim
vodama slojevima. Sa otvorenih vodenih površina na zemlji voda se isparava stalno
zavisno od klimatskih uslova. Znatne količine vode čine atmosfersku vlagu, koja se u
određenim uslovima kondenzuje i vraća na zemlju u vidu atmosferskih padavina.
Atmosferske padavine se već u prizemnim slojevima zagađuju.
Površinska voda
Površinska voda se smatra kontaminiranom , jer je kontakt sa zemljištem i

zagađivačima na njemu uvijek realno moguć.Mineralni sastav površinskih voda
zavisi od sastava tla, a organski od karaktera i sastava ispusnih i kanalskih voda.
Podzemne vode
Podzemne vode mogu se naći na različitim dubinama kao vodonosni slojevi manjeg ili
većeg kapaciteta . Zavisno od dubine na kojoj se nalaze, vodonosni sloj može
komunicirati sa površinom ili je od nje potpuno zaštićen . Kada se podzemna voda
nalazi pod hidrostatičkim pritiskom između dva nepropusna sloja govorimo o
dubinskoj arteškoj vodi.Nalazi se na većim dubinama i pri bušenju spontano izbija na
površinu.
Plitke podzemne vode
Plitke podzemne vode obično ne daju dobar kvalitet , naročito ako su pliće od 6
metara. S toga je kao pravilo da se podzemne vode koriste za piće , tek iz 11 i dupljih
vodonosnih slojeva. Vode iz većih dubina mogu da zadrže veće koncentracije nekih
mineralnih sastojaka.
Kvalitet vode za piće
Fizičke osobine vode su: temperatura, boja, mutnoća, miris, ukus.
Temperatura vode se mjeri živinim i alkoholnim termometrom.Normalne vrijednosti

su od 8 do 12 C, a godišnja kolebanja u temperaturi vode veće od 4 C znači da voda
dolazi u kontakt sa površinskim vodama i postoji mogućnost njenog zagađenja.
119
Boja vode potiče od rastvorenih organskih i neorganskih materija, najčešće biljnog
porijekla.Higijenski ispravna voda za piće je bezbojna i ima u većoj količini
plavičasto-zelenu boju. Boja se određuje upoređivanjem sa platina kobalt skalom.
Dozvoljene vrijednosti su 10 platina kobalt sklae za prečišćene i 20 za neprečišćene
vode.
Mutnoćapotiče od suspendovanih organskih i neorganskih materija (pijesak, glina,

gvožđe..). Mutna voda se smatra zagađenom ne smije se koristiti za piće. U organskoj
mutnoći mogu se nalaziti patogene bakterije. Mutnoća se određuje upoređivanjem
uzoraka vode sa standardnim rastvorom infuzorijske zemlje. Kvalitetna voda za piće
treba da je bistra. Dozvoljava se praktična metoda za određivajne mutnoće koristi se
proba po Dračevu. Voda se naspe u menzuru u koju se stavlja prsten pričvršćen na
žici debljine 2mm, prečnika 3 cm i ako ga vidimo na dubini do 45 cm govorimo da
voda nije zamućena.
Miris vodedaju razne materije, mikroorganizmi, alge, planktoni, industrijske

splavine, fenoli, sumporna jedinjenja . Miris se određuje organoleptički, tj. U erlen
majer tikvicu naspe se određena količina vode, zagrije se na 45 C, otvori zapušač i
pomiriše.
Ukus može da potiče od raznih organskih i neorganskih materija. Određuje se

organoplektički uzimajući gutljaj vode, ali samo pod uslovom da smo sigurni da voda
nije bakteriološki zagađena.
Uzorkovanje vode
Uzorkovanje za bakteriološku analizu
Uzorci vode za bakteriološku analizu uzimaju se u sterilne staklene boce zapremine

od 250 do 300 ili 1000 ml. Boce su predhodno sterilisane na temperaturi od 160-180
C u trajanju od 15 minuta, predhodno zatvorene staklenim, plastičnim ili gumenim
zatvaračem preko kojih su stavljene kapice od aluminijske folije. U bočici prije
uzimanja nalazi se mali procenat rastvora natrijum-tio-sulfata, koji ima ulogu da
veže razidualni hlor ( u bocu od 250 ml od 0,15 ml natrium-tio-sulfata, a u bocu od
1000 ml 0,6 ml 5 % rastvora ).Uzorci vode za bakterilošku analizu mogu se uzeti i u
plastične boce za jednokratnu upotrebu, koje su predhodno sterilisane etilen
oksidom.
Postupak uzorkovanja
Pri uzorkovanju vode sa slavine, opalimo njen otvor sa plamenikom ili plamenom
vate natopljene u denaturisani alkohol i pustimo da voda teče do 5 minuta. Otvaramo
bočicu tako da uzimamo zapušač zajedno sa alu folijom koja se nalazi preko njega i
to tako sto prihvatamo zapušač između malog prsta i dlana lijeve ruke,zatim
natočimo 2/3 bočice i ponovno bočicu zapušimo.Uz propratnicu na kojoj se napiše
120
vrsta vodnog objekta, sat uzorkovanja vode, ko je uzorkovao vodu i neke
karakteristike vodnog objekta, uzorak se šalje u laboratoriju u tkou od 6 sati i to u
rashladnom uređaju.
Uzorci vode iz kopanih bunara, rezervoara i cisterni uzimaju se pomoću posebne

opreme(boca za dubinsko uzimanje uzoraka) ili bocom opterećenom tegom, a na
dubini 50 cm od površine vode.
U okviru bakteriološke analize ne smiju biti prisutne bakterije fekalnog porijekla a

što je regulisano Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće.
Uzorkovanje vode za hemijsku analizu
Radi se u litarske flaše, koje ne moraju biti sterilne, a moraju biti hemijski čiste i
bocu prije uzorkovanja nekoliko puta isplaknemo sa vodom koju uzorkujemo.
Uzimajne uzoraka vode za radiološku analiu vršimo u količini od 3 litra.
Uzorkovanje vode za virusološku analizu vršimo u boce od 10 litara.
Bakteriološki (mikrobiološki) pregled vode
U skladu sa zakonom mikrobiološki pregled vode može biti:osnovni, prošireni,

periodični, novi zahvat vode i higijensko - epidemiološke indikacije. Bakteriološki
pregled ima za cilj da:
1.Utvrdi da li je voda zagađena fealijama,
2.Da odredi stanje zaštite vodonosnog sloja od spoljašnjeg zagađenja i
3.Da ustanovi efikasnost tehnološkog procesa pročišćavanja vode.
Prvi cilj se postiže istraživanjem i brojanjem klica indikatora fekalnog zagađenja, u

koje Streptococcus faecalis i prestavnici roda Proteus, i uslovno koliformne bakterije
Clostridium perfrigens i bakterioflagi.
Drugi i treći cilj bakteriološkog pregleda vode, tj.određivanje stanja zaštite

vodonosnog sloja od spoljašnjeg zagađenja ili efikasnosti tehnološkog postupka
prečišćavanja, postiže se brojanjem svih živih klica sadržanih u vodi.
U postupku mikrobiološkog pregleda vode radi se predhodni,potvrdni i završni ogled.
6.9. Prečišćavanje vode za piće
121
Prečišćavanje vode za piće obavlja se u cilju poboljšanja fizičkih, hemijskih i
bakterioloških osobina vode.Metode prečišćavanja su: Sedimentacija bez koagulacije,
Sedimentacija sa koagulacijom, Taloženje, Filtracija, Dezinfekcija. *Sedimentacija
bez koagulacije: -Znači uklanjanje bakterija i suspendovanih materija iz vode putem
gravitacije.Koloidne materije i boja vode se ne uklanjaju ovim postupkom.Proces je
spor. *Sedimentacija sa koagulacijom: U okviru ovog postupka sedimentacija se
postiže, dodavanjem koagulanata , najčešće AlSO,feri-sulfata, fero.nitrata i feri
hlorida. Taloženje: Vrši se u bazenima u kojima se voda zadržava 3 do 6 sati i za to
vrijeme omogućuje se da flokule povuku sa sobom bakterijske i planktonske čestice
na dno. Filtracija: Vrše se pomoću sporih i brzih pješčanih filtara. Spori: koriste se za
filtriranje vode za mali broj stanovnika (300-600). Brzi: rade 20-50 puta brže od
sporih, ali njegova efikasnost nije zadovoljavajuća. Dezinfekcija vode: Pod
dezinfekcijom se podrazumijeva uništavanje patogenih koliformnih bakterija. Može
biti: Fizička i hemijska. Fizičke metode su: prokuhavanje, ultraljubičasti zraci, ultra
zvuk, pješčani i porcelanski filteri Hemijske metode su: ozonizacija, oligodinamsko
djelovanje metala i hlorincija.
6.10.ZAHVATANJE ATMOSFERSKE VODE
Vrši se cisternama ili čatranjama i služi uglavnom za individualnu vodoopskrbu.

Gradi se u krajevima gdje nema dovoljno podzemne vode, a ni druge mogućnosti za
dobivanje ispravne vode za piće, obično u krškim predjelima. Posebna pažnja obraća
se na higijenske zahtjeve pri izgradnji cisterne, jer se voda u cisterni može vemo lako
zagaditi. Cisterne se dijele na kućne - za jednu porodicu i javne - za više kuća ili
čitavo naselje.
Higijenska cisterna se sastoji iz:
a) nakapne površine
b) sprovodnog sistema i uređaja za filtriranje vode
c) rezervoara za magacioniranje vode
d) uređaja za zajvatanje vode
a) Nakapna površina je najvažniji je dio cisterne. Kao nakapna površina mogu se
koristiti krovovi zgrada ako su prekriveni limom, salonitom ili crijepom. Ako je riječ
122
o javnoj cisterni onda se gradi posebna slivna površina, od betona ili kamena,
zaklonjena od prašine i drugih zagađivača i ograđena visokim kamenim zidom čime
je spriječen pristup ljudima, domaćoj stoci, glodarima, divljim životinjama. Njena
udaljenost od prometnih puteva treba da bude najmanje 50 m. Nakapna površina,
odnosno njena veličina preračunava se potrebama korisnika. Procjena je da za
odraslu osobu u toku godine treba 15000 - 20000 lit. Vode za piće, kuhanje, pranje i
čišćenje, a za djecu 10000 - 15000 lit.
Veličina nakapne površine se izračunava po formuli:
K
P= 0,5 x V
P= nakapna površina cisterne u m
K= količina vode u m. Koja je potrebna za sve korisnike
V= visina vodenog taloga
0.5 = faktor isparavanja
Po nekim autorima (Jahić, 1984), u bezvodinim krajevima gdje je potrebno štedjeti

vodu kod dimenzioniranja cisterni mjerodavna je količina vode koja odgovara
fiziološkim minimumu. Za čovjeka je to 3 litre/dan, za krupnu stoku 6 l/dan, za konja
8 l /dan i za sitnu stku 0,3 l/dan.
Međutim ako u naselju nema nikakvih drugih voda ove količine treba povećati za 50-
100% u zavisnosti od raspoloživih sredstava za izradu cisterne.
U obzir treba uzeti i priraštaj stanovništva za period od 10-15 godina.
b) Filtarski uređaj se sastoji od pijeska razne krupnoće. Gornji sloj filtra u visini od
8-10 cm čini pijesak 0,2-0,50 mm, a ostali dio filtra ukupne debljine 0,50-0,60 m
sastoji se od krupnijeg
pijeska veličine zrna 0,50-1,0 mm. Ispod ovog sloja pijeska dolazi 20-30 cm čistug
šljunka, krupnoće 0,5-2,0 cm, a zatim sloj krupnijeg šljunka debljine 15-20 cm, a
123
krupnoće zrna 3-5 cm. Jednom godišnje treba izmijeniti gornji sloj filtra (10-15 cm)
novim materijalom. Ostali dio svake 2-4 godine isprati.
Ponekad umijesto pijeska za građu filtra upotrebljava se sloj komada cigle ili sloj
uglja, koji se prethodno ižario ili sloj strugotine od gvožđa. Cisterna treba da ima
mogućnost odbacivanje prve vode sa nakapne površine za koju se smatra da je
naročito zagađena. Obično se prva kišnica pusti da slobodno otiče, a zatim se cijevi
ponovo spajaju i voda teče u rezervoar.
Vodu u cisterni obavezno moramo hlorisati.
c) Rezervoar cisterne gradi se od nepropusnog materijala. Oblik može biti kružni,

pravougaoni i kvadratni. Najbolji oblik je okrugao. Ako je u pitanju pravougaoni ili
kvadratni moraju se zaobliti uglovi. Rezervoar mora imati ventilacionu cijev
zaštićenu mrežom, a funkicija cijevi je ostranjivanje gasova stvorenih pri biološkim
procesima u kišnici.Istovremeno ovom cijevi vrši se aeracija
vode.
Rezervoar može da se gradi iznad i ispod površine zemlje pri čemu i jedna ii
druga alternativa ima prednosti i mane.Ako se izgradi iznad zemlje, promjena
vanjske temperature može imati uticaj na izmjenu temperature vode u cisterni, a
manja je mogućnost zagađenja od okolnih zagađivača a inače temperatura vode u
cisterni ne smije da ima velike promjene.Ako se gradi ispod površine zemlje
promjena temperature vode nije u korelaciji sa spoljašnjom temperaturom, ali
postoji mogućnost zagađenja iz okoline.
d) Uređaj za zahvatanje vode Zbog izbjegavanja zagađenja vode treba izbjegavati da

se voda vadi
kofom ili sličnim sudom i zbog toga jedini ispravan način zahvatanja vode je pomoću
pumpe koja treba da se locira malo dalje od cisterne.
Tipovi cisterni:
Obično se koriste američki tip, venecijanski i domaći tip koji pruža veći nivo
sigurnosti od predhodna dva tipa.
Američki tip raspolaže sa odvojenom nakapnom površinom, ima dovodne cijevi, a

filtarski uređaj je iznad rezervoara, a snabdjeven je i crpkom za zahvatanje vode.
Venecijanski tip je u vidu kupe čiji je vrh okrenut nadole, a baza nagore i čini
nakapnu površinu.
124
Domaći tip cisterni raspolaže dvostrukom filtracijom vode iz tog razlog je bezbjedniji
od prethodna dva
6.11. ZAHVATANJE POVRŠINSKE VODE
U pogledu izgradnje i održavanja građevina za zahvatanje površinske vode

navode se slijedeći principi:
a) Zahvatanje površinske vode izvodi se na vodotocima koji nisu zagađeni

(I i II kategorije),
b)Zahvatna cijev (ili zahvatni kanal) mora imati takav visinski položaj da
se ne zatrpava nanosom.
c)Otvori kroz koje voda dospijeva u zahvatnu građevinu moraju imati
rešetku koja se može lako čistiti ručno ili mašinski.
d)Pri izboru rijeke veoma je važno utvrditi promjenu nivoa vode i protoka
te njen kvalitet,
e)Ako se voda zahvata iz prirodnog ,nedovoljno dubkog vodotoka pravi se
brana.
Zahvatanje vode iz jezera
Zbog nedostatka podzemnih voda često se koristi voda iz jezera,naročito

vještačkih akumulacija.Akumulacije se najčešće koriste i za druge namjene.
Zahvat vode iz akumulacije obično se radi na više nivoa – najniži 1,5-2 m,
iznad dna,ostali otvori su na razmaku od 5 m,a najviši otvor je na 7,5 m od
površine.
Voda iz svih površinskih izvora treba da se prečišćava.

Temperatura se prihvata,kakva jeste,inače,veoma je promjenljiva.
Redovno se mora filtrirati i sterilizovati,a najčešće i tretirati drugim metodom.
Gornji tokovi rijeka su sa čišćim vodama nego srednji,a pogotovo donji dijelovi
gdje obično rijeka prelazi kroz naseljena mjesta koja je zagađuju.
Mada u površinskoj vodi rastvoreni kiseonik oksidiše razna organska jedinjenja,
ipak u jako zagađenim vodotocima proces samoprečišćavanja ide sporo,a nekad
je potpuno prekinut (slučaj rijeke Spreče).
Za vrijeme niskih vodostaja poveća se mineralizacija riječnih voda što može
negativno da se odrazi na njen kvalitet za piće.
U bakteriološkom pogledu rijeke su najčešće zagađene.
Općenito na sastav površinskih voda utiče biljni i životinjski svijet naročito
plankton,a i sam čovjek ih zagađuje raznim tečnim i čvrstim otpacima i
smanjuje njihovu upotrebnu vrijednost.
6.12. ZAHVATANJE PODZEMNE VODE, VODOVOD
125
Zahvatanje podzemne vode na prirodnim izvorima
Način na koji se voda pojavljuje na površinu terena odnosno tip izvorišta može biti
različit.Pri zahvatanju prirodnih izvora i izradi koptaža mora se držati nekoliko
uputa:izvor se zahvata tamo gdje se voda prvi put pojavila,kaptaža treba da je
propisno građena od čvrstog materijala,zahvaćena voda prvo ulazi u komoru odakle
se voda preko zida preliva u drugu komoru u kojoj je smještena i cijev za odvod viška
vode,u trećoj komori su smješteni zatvarači na odvodnoj i ispusnoj cijevi.Ulaz u
kaptažu treba da je odignut 0.5 m od tla zbog nemogućnosti prodiranja površinskih
voda.Ventilaciona cijev sa rešetkom se obično postavi iznad zatvarača.Vrata za ulaz u
komoru moraju biti metalna.Neposredna okolina kaptaže je zagrađena.
Zahvatanje podzemne vode neposredno iz izdani
Zbog svog kvaliteta podzemne vode su veoma atraktivne kao izvorište za
snabdijevanje.U odnosu na površinske vode su bakteriološki ,imaju bolji ukus zbog
konstantne i niže temperature i prisustva mineralizacije.Činjenica je da i podzemne
vode mogu biti i u hemijskom i bakteriološkom pogledu neodgovarajuće što nalaže
odgovarajući higijensko-sanitarni,uz obaveznu dezinfekciju.
Zahvatanje podzemne vode može se vršiti pomoću:
-vertikalnih
-horizontalnih objekata.
Kopani bunari
Kopani bunar je najjednostavnij i najčešći tip vodnih objekata.Higijenski građeni
kopani bunari treba da imaju slijedeće osobine:
a)Da nisu plitki i da se zahvatanje vode radi iz sigurno zaštićenih vodonosnih slojeva,
b)Da na depresivnoj zoni bunara nema nikakvih nesaniranih zagađivača.U cilju
sprečavanja bilo kakvog mogućeg potencijalnog zagađenja bunar se uvijek locira
uzvodno od zagađenja,na udaljenosti od 20-30 m od štala i đubrišta 15m od
stambenih zgrada,150m od grobljak,20 m od perila za stoku i pojila.
c)Da su zidovi bunara građeni od nepropusnog materijala .Prostor između
spoljašnjeg zida bunara i iskopa zemlje popunjava se slojem gline debljine 0.5m,a od
površine naniže do dubine od 2m.
d)Nadzemni dio bunara mora da iznosi 1m.Okolina bunara mora biti betonirana u
prečniku od 2m sa nagibom od bunara ka periferiji zbog efikasnijeg oticanja vode što
dalje od bunara koja treba da se odvodi u obližnji vodotok.
e)Gornji otvor bunara je najbolje zatvoriti i postaviti mehanički sistem za crpljenje
vode jer se na taj način moguća kontaminacija vode.
f)Ako bunar nije riješen na predhodni način obavezno treba da ima izgađenu kućicu
sa nadstrešnicom.Bunar mora biti zamračen jer ultraljubičasta svjetlos doprinosi
razvoju mahovine unutar bunara.Za crpljenje vode mora postojati uvijek ista koja se
spušta do dubine 0.4 m iznad dna.Najbolji način da se spriječi hvatanje posude
rukama je postavljanje tzv. Prevrtača za posudu.Ovi bunari se mogu koristiti i kao
sabirni bunari za vodu koja se skuplja pomoću horizontalnih drenova ili galerija.
Cijevni bunari
126
Ovaj tip bunara se može izvesti i pobijanjem ili bušenjem i služi za zahvatanje manjih
količina vode.Izvode se sa cijevima prečnika 25-27mm.dužine do 10m,što znači da
doseže uglavnomdo drugog vodonosnog sloja.Ovi bunari se nazivaju ABISINSKI a
voda se crpi NORTONOVOM crpkom koja se montira direktno na cijev
bunara,Donji dio cijevi je zašiljen tako da se lahko utiskuje u teren,a iznat toga ona je
perforirana u visini do 2m da bi se voda iz vodonosnog sloja usisavala u visini od 1.5
m od nivoa zemlje,a na nnju se montira pumpa sa klipom.Dio oko cijevi se mora
popločati i to sa nagibom da se onemogući vraćanje vode u cijev.
Nedostaci nortonove što se može koristiti samo za pjeskovito-šljunkovite terene,a
epidemiološki je prisutan u vrijeme kada crpka neće da povuče vodu ili u zimskom
periodu kada se zaliva nehigijenskom vodom koja treba da posluži za stvaranje
vakuma.
Bušeni bunari
Služe za zahvatanje većih količina vode i sa većih dubina.Ovim bunarima se mogu
dobiti izadašnije količine kvalitetne vode.Crpljenje vode se radi automatskim ,vakum
pupama i sistem je siguran.Ako se bušenjem naiđe na vodonosni sloj pod
hidrostatičkim voda spontano izlazi na površinu zemlje,to su ARTEŠKI
BUNARI.Ako se pak voda penje do određene visine i ako se mora pumpama izvlačiti
to je SUBARTEŠKA VODA.
Arteške vode su obično dobrog higijenskog kvaliteta i daju vodu bakteriološki
ispravnu.Često ove vode sadrže veće količine gvožđa i mangana od dozvoljenih soli,a
ponekad i primjese nafte.Mogu sadržati i rastvoreni CO gas,koji potiče iz tla.Ako je
ovaj gas prisutan u većoj koncentraciji onda se ne radi o običnoj pijaćoj vodi već o
mineralnoj.Oko samog bunara pri izgradnji izgrađuje se filterska ispuna posebno
granulisanog pijeska i šljunkau cilju sprečavanja unošenja okolnog materijala u
bunar.Umijest šljunčanog filtra može se vršiti i ugradnja posebne vrste filtra od
metalnih mreža.Bušeni bunari se često opremaju i sa pijezometarskim cijevima za
mjerenje nivoa vode u bunaru i van filtarske cijevi.
Drenaže i galerije
Drenaže i galerije se primjenjuju u slučaju manje izdašnosti plitkih vodonosnih
slojeva,u slučaju gdje bi bio neophodan neracionalono veći broj vertikalnih buanara.
Drenažne cijevi mogu biti od raznih materijala oko njih se,formira filtarska obloga
na koju se kao zaštita postavljanja sloja nabijene gline.Galerije su drenaže većih
dimenzija.
Horizontalni bunari
Izvode se u pjeskovitim i sitnijem škunkovitom tlu.Nose naziv prema pronalazaču
(Raney).Sastoje se od sabirnog bunara i horizontalnih filtarskih cijevi koje su
zrakasto položene oko okna.
VODOVOD
Izgradnji vodovoda predhode velike pripreme:programse,studijsko-istražne i
projektanske.Svi ti poslovi moraju imati i zdravstvenu komponentu tj. Moraju
odgovarat sanitarnim zahtjevima.Plan izgradnje vodovoda je dio društvenog plana
određeno društveno političke zajednice.U osnovama politike urbanizacije i
prostornog uređenja preporučuje se da snabdijevnje vodom za piće treba da ima
127
prioritet u komunalnim investiranjima.U istorijskom pogledu vodosnabdijevanje po
principu vodova datira još iz davne prošlosti.Na ostrvu Kritu u iskopinama starim 4-
5 hiljada godina u tzv. Knosovskom dvoru nađeni su savršeno izgrađeni vodovod i
kanalizacije,pri čemu su vodovodne cijevi vezane cementnim malterom.Rim
emperatorske epohe imao je nekoliko vodovoda.Prvi podaci u gradnji centralnih
vodovoda u Evropi odnosi se na XII vijek,između ostalih vodovod u Parizu.London
počinje da se snabdijeva vodom u XIII vijeku a germanski gradovi tokom XV
vijeka.Zarazne bolesti koje su harale Evropom,tokom srednjeg vijeka kao i povećana
koncentracija stanovništva po gradovima,te razvoj indusrije,najviše su uticali na
organizovan način gradnje vodovoda i kanalizacije krajem 19 i početkom 20
vijeka.Pod vodovo se podrazimjeva sistem za snabdijevanje većeg broja potrošača
vodom.
Vodovod se sastoji iz:
1.Vodozahvata
2.Rezervoara
3.Razvodne mreže
Prema kapacitetu dijeli se na manje vodovode sa kapacitetom do 10 litara u sekundi.
Šema vodosnabdijevanja može biti biti u vidu:
-lokalnog vodovoda
-grupnog vodovoda
-regionalnog vodovoda
-međuregionalnog vodovoda
Ukoliko vodovod opslužuje manju grupu korisnika nazivamo ga lokalnim ili mjesnim
vodovodom.Ako se radi o opsluživanju većeg broja korisnika na manjem prostoru
čiji prečnik ne prelazi cca 10 km nazivamo ih grupnim vodovodom,a preko ove
granice kada se vodovod proteže na šire područje od 10-30 km,pa nekad i 50km
nazivamo ih regionalni,a sve iznad su međuregionalni koji obuhvataju više opština.Po
načinu dotura vode od izvorišta ka centru razlikujemo:
-gravitacione vodovode
-vodovode sa mehaničkim dizanjem
-kombinovane vodovode
Vrlo često se u praksi koriste tlačni vodovodni sistemi.Oni se koriste kod zahvata
podzemnih voda,površinskih.U cijevovodima i razvodnoj mreži voda je uvijek pod
pritiskom.Ovaj vodovodni sistem ako je dobro održavan onemogućava sekundarno
zagađenje.Pri izgradnji vodovoda veoma je važno držati se određenih higijensko-
sanitarnih principa.IZBOR IZVORIŠTA za snabdijevanje vodom je jedan od veoma
značajnih zadataka pri projektovanju vodovoda.U vodovodnom sistemu može se
koristiti istovremeno nekoliko izvorišta sa različitim karakteristikama.Sam izbor se
vrši na osnovu hidroloških,hidrogeoloških,topografskih,higijensko-sanitarnih i
drugih istraživanja te na osnovu ocjene kvaliteta vode.U principu izvorišta treba da
zadovolji sledeće zahtjeve:
128
1.Obezbjeđenje dovoljnih količina vode shodno potrebama,jer do sada nije poznato
da se neko žalio na prevelike kapacitete što i Doxiaolis kaže:“Ono što nije nikad
sasvim zadovoljavajuće to je snabdijevanje vodom“
2.Da je voda zadovoljavajućeg kvaliteta ili ako nije, da se jednostavnim postupcima
može dovesti u ispravno stanje .
3.Da dovođenje vode ne zahtijeva velika ulaganja.a da potrošnja ne narušava
ekološki sistem.
Sem naprijed navedenog za pravilan izbor izvorišta treba uzeti u obzir izvor:režim
kapaciteta i vodorivrednih bilansa izvorišta sa prognozom za 15-20
godina,karakteristike kvaliteta vode u izvorištu i prognozu njegove moguće
promjene,kvalitativne i kvantitativne karakteristike nanose i režim njegovog
kretanja,stabilnost obala,mogućnost zamrzavanja i presušivanja izvorišta. Pri
planiranju i projektovanju vodovodnih sistema uzima se u obzir specifična ili
prosječna potrošnja koja izražava potrebe u vodi po jednom stanovniku u litrima. Pri
projektovanju vodnih objekata treba da se radi i projekat zona sanitarne zaštite u
kome su izdefinisane granice pojedinih zona. Zone sanitarne zaštite su:
-Zona strogog režima obuhvata dio gdje se nalazi izvorište i vodozahvat,
-zona ograničenja može ići u prečniku i do 50m
-zona osmatranja.
Kad smo izdefinisali izvorište gradimo vodozahvat. Najpogodnije ga je locirati na
pravolinijskom dijelu vodotoka, po mogućnosti 1000m ispod najbližeg mosta.
U cilju poboljšanja kvaliteta vode vrši se projektovanje postrojenja za prečišćavanje
naročito ako se koristi površinska voda.
REZERVOARI
Rezervoari su objekti u vodovodnom sistemu u kome se voda čuva do konačne
dostave potrošaču, i pomoću kojih se uspostavlja određeni pritisak koji je potreban
da bi se voda dopremila do potrošača. Zapremina rezervoara se sastoji od broja i
sastava korisnika. Nadzemni rezervoari imaju primjenu kod ravnog terena kad nema
topografskih uslova za izgradnju ukopanog rezervoara. Na dnu odvodno-dovodnog
cjevovoda postoji zatvarač pomoću kojeg se rezervoar isključuje iz mreže. Cijev za
pražnjenje radi čišćenja kao i za višak vode ima priključak na kanalizaciju. Ukopani
rezervoari:podzemni ili ukopani rezervoar ima prednosti nad prethodnim i najbolje
odgovaraju higijenskim i tehničkim uslovima. Grade se kod gravitacionih i crpnih
sistema. Rezervoar obavezno gradimo sa dvije komore zbog centralnih kvarova,
čišćenja i dezinfekcije. Dno rezervoar gradi se u blagom padu prema cijevi za
pražnjenje. Rezervoar mora biti termo i hidro izolovan. Ukoliko se unutrašnja strana
obloži nekom plastičnom masom mora se priložiti atest od zdravstvene organizacije.
Poseban dio projekta odnosi se na zone sanitarne zaštite.
RAZVODNA MREŽA
To je skup cijevi različitog prečnika kojim se voda iz izvorišta transportuje
potrošačima. Razvodna mreža je bitan element ukupnog sistema snabdijevanja
vodom a u ekonomskom pogledu je 50-70% ukupne cijene vodovoda. Razvodnu
mrežu čine dovodne cijevi , glavne cijevi i mreže cijevi u samom mjestu potrošnje
koja se zove vodovodna mreža. U okviru vodovodne mreže, za transport osnovnih
129
tranzitnih količina vode, postoje magistralne linije, koje se polažu na uzvišenijim
mjestima što omogućava smanjenje pritiska u cijevima. Ova mreža podliježe
hidrauličkom proračunu. Sekundarna mreža ima zadatak da od magistralnih linija
dovede vodu do potrošača. Postoje dvije vrste vodovodne mreže:prstenasta i granata.
Kod prstenastog tipa postoje mogućnosti da se kod kvara voda dovede do druge
strane mreže. Granata šema je jeftinija ali i manje pouzdana od prstenaste. Ako se
vodovodna mreža slučajno nalazi ukupana gdje i kanalizaciona, onda međusobni
razmak treba da je minimalno 1,5-3m. U principu, vodovodna mreža je uvijek iznad
kanalizacione. Uz cjevovod ne smije biti zagađivača. Za vanjsku vodovodnu mrežu
koriste se cijevi od lijevanog gvožđa, čelika, asbestcementa, armiranog betona i
plastike. Kako živimo u vrijeme upotrebe novih materijala, za sve njih moramo imati
odgovarajuće ateste
ZDRAVSTVENA NJEGA 1. RAZRED
1. OPISATI NAČIN LIJEČENJA LJUDI KROZ VIJEKOVE:

Od kako postoji svijet postoji i briga o zdravlju ljudi, ali sa drugačijim pristupom, od prvobitne
zajednice do savremenog doba. Tako se medicina počela vrlo rano razvijati, a najstarija grana
medicine je hirurgija. Prvobitna medicina se bazirala na magiji (vjerovanju u natprirodne sile i
vradžbine) i iskustvo jer je lijekar tog doba bio vrač, šaman, svećenik.
Medicina starog vijeka je zasnovana na primjeni magijsko-religijskih obreda, praktično-
iskustvenoj medicini, religijskim propisima o javnoj i ličnoj higijeni, nedovoljnom znanju o
zdravlju, načinima nastanka i prevencije bolesti, upotrebi ljekovitog bilja, a hirurgija se sve više
razvija (liječenje preloma, amputacije, vađenje stranih tijela iz oka magnetom itd.).U starom
vijeku vrlo značajne bile starogrčka i starorimska medicina. Prva bolnica je nastala u Indiji i to
oko 5 vijeka p.n.e. Grci su medicinu oslobodili magije i religije. Ljekari su bili školovani.
Najpoznatiji je bio Hipokrat koji ne liječi bolesne organe, nego bolesnog čovjeka, a poznat je po
Hipokratovoj zakletvi koju je polagao kao mladi ljekar prije nego je počeo raditi i ona je i danas u
upotrebi. A rimljani su posvećivali veliku pažnju javnom zdravstvu koje su regulisali kroz zakone,
a odnosi se na uređenje vodovoda, kanalizacije, javnih zahoda, kupatila itd.
130
Srednjovjekovna medicina se zasnivala na: postulatima arapske medicine čiji je osnivač bio Ibn
Sina-Avicena, (značajne su njegove knjige), na pojavljivanju medicinskih škola za ljekare a
svećenici se sve manje bave medicinom, razvija se javno zdravstvo i donose se zakoni koji se na to
odnose, osnivaju se hospicijumi-utočišta za stare i siromašne, a najčešće su služila za strogu
izolaciju oboljelih od zaraznih bolesti kao što su guba i kuga.
Medicina novog vijeka počinje se razvijati u 16 vijeku u kojem se bolje upoznaje anatomija
čovjeka, u liječenju se uvode i novi lijekovi, pojavljuje se i plastična hirurgija, otkrivaju se
pojedini uzroci bolesti kod infektivnih oboljenja, pojavljuju se pisane medicinske informacije.
U 17 i 18 vijeku se otkriva funkcija pojedinih organa u ljudskom tijelu, uvodi se mikroskop, u
porodiljstvu se doživljava veliki napredak, sistematizuju se duševne bolesti i dolazi do ukidanja
smrtnih kazni za „vještice“, odnosno za duševno oboljele osobe, dolazi do otvaranja medicinskih
fakulteta, nova otkrića u hemiji poboljšavaju rad farmkologije, uvodi se vakcinacija protiv kravljih
boginja.
U 19. vijeku dolazi do mnogobrojnih otkrića: dolazi do boljeg školovanja ljekara i uvođenja
specijalizacija, uvođenja novih dijagnostičkih postupaka i laboratorijskih pretraga, otvaranja novih
bolnica, osnivanje bolesnički odjeljenja, otkrivanje mikoorganizama koji uzrokuju bolesti (Paster,
Koh), otkrivanja preparata protiv bolova i za anesteziju, otkrivanje jedinstvenog sistema teorijskih
i praktičnih znanja, otkrivanje jednostavnih metoda kao što je pranje ruku, iskuhavanje
instrumenata, odjeće, primjena maski, rukavica, čišćenje karbolnom kiselinom koja umanjuje
postoperativne infekcije.
U 20. vijeku dolazi do velikih rezultata: primjena transfuzije, primjena rendgenskih zraka,
pronalazak antibiotika, pronalazak penicilina (Aleksandar Fleming), dolazi do klasifikacije
duševnih bolesti (Frojd) i do početka psihoanalize, transplatacija tkiva i organa (Barnard), sve veći
razvoj genetike i imunologije, iskorijenjene su mnoge zarazne bolesti ali se javlja AIDS, sve su
razvijenije farmakologija i dijagnostika bolesti, otvaraju se bolničke institucije gdje se smještaju
bolesnici, ali se vrši i naučno-istraživački rad.
2. OPISATI NAČIN NJEGE KROZ VIJEKOVE:

Kao i samo liječenje i njega bolesnika je prisutna od najstarijih vremena. Ona se prvo razvijala u
krugu porodica i plemena. Naročito je bila značajna za vrijeme plemenskih sukoba, kao i za
vrijeme njegovanja porodilja, oboljelih i povrijeđenih. To su uglavnom radile žene u krugu
porodice, a na bojnom polju muškarci (robovi i sluge), dakle nestručno osoblje. Organizovana
njega počinje se pojavljivati u starom vijeku i to su najčešće radile časne sestre koje nisu bile
edukovane za to. U 6.vijeku se osnivaju hospicijumi za stare i siromašne, a najčešće su služila za
strogu izolaciju oboljelih od zaraznih bolesti kao što su guba i kuga. U feudalizmu vlada sujeverje,
nadriljekarstvo i vradžbine. Bolničarke su rijetko bile pismene, njega bolesnika je bila loša kao i
higijena i sa bolesnicima se često postupalo nehumano.
Od 17.do 19.vijeka bilo je više pokušaja da se izvrši reforma službe njege bolesnika i da se sestre
počnu edukovati. Jedan od prvih pokušaja izvodi Agnesa de Gasparin koja u Lozani oniva zavod
za sestre. U 17.vijeku se uvodi novi red sestara za njegu i socijalnu pomoć koje su bile plaćene za
svoj rad. Sestre su imale uniforme, njegovale su bolesnike u kućama i bolnicama, predavala u
školama, vodile su porođaje i njegovale novorođenčad, brinule o napuštenoj djeci. Elizabet Fry i
Amali Sieveking se smatraju prvim reformatorkama sestrinstva.
131
Pojavom Florence Nightingale dolazi do promjene u sestrinstvu, odnosno njezi bolesnika i ona je
osnivač modernog sestrinstva. U 19. vijeku medicinska sestra dobija ulogu da pomaže ljekarima u
primjeni medicinske tehnologije. F. Nightingale je učinila pionirske korake u razvoju formalne
edukacije sestara. Počinje se shvatati da sestrinstvo nije samo asistencija ljekaru, već se teži ka
tome da zdravstvena zaštita bude humanija i više usmjerena prema ličnosti, te da se kao početna
tačka uzme potreba pojedinca za njegom.
Na području zdravstvene njege nije bilo istraživačkih radova, sve do 20 vijeka, kada dolazi do
mjenjanja slike razvoja njege bolesnika i sestrinstva kao profesije i zdravstvena njega se sve više
učvršćuje kao samostalna disciplina. Zdravstvena njega je orijentisana prema zdravom i bolesnom
čovjeku. U današnje vrijeme, medicinske sestre predstavljaju armiju čije je obilježje humanost,
stručnost i osjećaj za timski rad.
Prva medicinska škola u Bosni je otvorena u Sarajevu u periodu između dva rata, a nakon II
svjetskog rata i u Tuzli. Prva Viša medicinska škola otvorena je uSarajevu 1973. godine, a u Tuzli
se 2004.g.otvara Visoka medicinska škola. U Tuzli je 1998. otvoren Centar za medicinske sestre.
4. OPISATI ZNAČAJ POJAVE I LIKA FLORENCE NIGHTIGALE

Pojavom Florence Nightingale, dolazi do promjena u radu sa bolesnicima. Do tada su usluge u
njegovanju pružale osobe koje nisu bile školovane za to. Ona je za vrijeme Krimskog rata,
organizirala u britanskoj vojsci prvu ekipu za njegu ranjenika i bolesnika, koje odlaze u vojne
bolnice u Skutari (Turska). Tamo je vidjela da bolesti kao što su tifus i kolera haraju bolnicama.
Sama ili zajedno sa ostalim sestrama organizuje čišćenje prostorija, opreme i materijala, uvodi
posebnu ishranu, odvajaju oboljele i povrijeđene, uvodi standarnu bolničku opremu, uvodi noćno
obilaženje bolesnika (zato su je prozvali dama sa svjetiljkom), uvodi statističko prikazivanje
smrtnosti od njihovog dolaska po mjesecima. Uvođenjem sanitarnih metoda dolazi do pada
smrtnosti i smanjuje se broj oboljelih od zaraznih bolesti. Zbog svog velikog doprinosa u njezi
bolesnika je nagrađivana, kraljica Viktorija i kralj Edvard VII su je nagradili za veliki trud i rad na
njenim reformama, a dan njenog rođenja 12. maj se slavi kao dan sestrinstva.
3. OTVARANJE PRVE ŠKOLE ZA OBRAZOVANJE SESTARA

1860 godine. F.Nightingale osniva prvu školu za medicinske sestre iz svog fonda. Po njenom
uzoru se širom svijeta osnivaju škole za medicinske sestre i sestrinstvo se iz neuvažene i
nepoštovane profesije transformiše u respektabilnu karijeru za žene. Također je svo vrijeme radila
na poboljšanju vojne medicinske njege, bila je savjetnik vladi SAD-a o pitanjima vojnog zdravstva
za vrijeme Američkog građanskog rata. Zagovarala je bolnice paviljonskog tipa jer su po njenom
mišljenju mogle pružiti bolje higijenske uvjete za bolesnike. Objavila je preko 200 knjiga, a njega
prva knjiga je namjenjena učenju o sestrinstvu i prevedena je na mnoge jezike. Njene reforme su
uticale na prirodu moderne zdravstvene njege a njeno pisanje je bila i ostala osnova za sve
zdravstvene djelatnike. Definicija zdravstvene njege po F. Nightingale: „To je osiguranje najboljih
mogućih uslova, da bi prirodne snage ozdravljenja mogle djelovati na bolesnika.“
5. OPISATI RAZVOJ BOLNICA KROZ VIJEKOVE

U prvobitnoj ljudskoj zajednici, njega i liječenje bolesnika se odvijala u kućama ili na bojnim
poljima. Smatra se da je prva bolnica, nastala u Indiji oko 5.v.p.n.e., a na zapadu prva bolnica je
132
otvorena u Rimu oko 400 g.n.e. To su uglavnom bila skloništa za siromašne, umobolne i oboljele
od zaraznih bolesti. Pojavom kuge ova područja su bila strogo izolovana.
U srednjem vijeku bolnice se prave pri bogomoljama, tako da su liječenje i njegu obavljali
svećenici i časne sestre. U tom periodu u cijelom svijetu su harale različite zarazne bolesti. Od 8.
n.e. razvijaju se bolnice arapskog svijeta (Bagdad, Kairo, Kordoba, Gondišapur) i liječenjem i
njegovanjem su se bavili isključivo muškarci. Pojavom Krstaških ratova dolazi do potrebe
formiranja što većeg broja bolnica po ugledu na Arapske bolnice i tako se smanjuje značaj
samostanskih bolnica.
U novom vijeku, raspadom feudalizma, dolazi do novih otkrića, što dovodi do pojave nove
organizacije u bolnicama, a u 19.vijeku se već formiraju i odjeljenja. Razvojem medicine se
razvija i organizacija i sadržaj bolnica, koje mogu biti opće, specijalističke ili da prerastu u klinike
što zavisi od broja stanovništva, vrste oboljevanja i ekonomske moći društva.
6. DEONTOLOGIJA SESTARA
Medicinska sestra-tehničar je osoba koja ima završenu medicinsku školu i koja je kvalifikovana i
ovlaštena da obavlja odgovornu službu medicinskih sestara za unapređenje zdravlja, sprječavanje
bolesti i njegu oboljelih (definicija SZO).
Osnovni zadaci (deontologija) medicinske sestre-tehničara su:
-stručna njega i briga o bolesnim licima, shodno njihovim potrebama, bez obzira na to da li se
njega sprovodi u bolnicama, kod kuće ili na nekom trećem mjestu.
-čuvanje profesionalne tajne, dakle sve što se zna o bolesniku, o njegovoj bolesti, ličnim i
socijalnim odnosima, medicinska sestra ne smije otkrivati osim ukoliko je ne oslobodi sama
bolesna osoba, sud ili u slučaju kada bolesti mogu izazvati epidemiju i smrt (AIDS).
-zdravstveno vaspitanje i savjetovanje bolesnika i njegove okoline.
-pronalaženje subjektivnih i objektivnih faktora koji utiču na zdravlje svih ljudi.
-osposobljavanje i usmjeravanje drugih zdravstvenih radnika.-saradnja sa ostalim članovima
zdravstvenih ustanova.
U sestrinstvu postoje 4 principa:
-Svaka osoba bez obzira na status, boju kože, religiju, nacionalnost, starost, ekonomsko stanje, sve
svoje potrebe obezbjeđuje sopstvenim naporima, ali ako je bolestan obezbjeđuje uz pomoć drugih.
Neophodno je razumjeti ulogu sestre, potrebe ljudi, značaj sposobnosti osoba da se prilagode na
fiziološke, emocionalne i socijalne promjene okoline.
Profesionalno sestrinstvo treba da doprinosi unapređenju zdravlja, omogućava prevenciju bolesti,
obezbjeđuje njegu i liječenje onih koji su bolesni, bez obzira na to da li je prognoza dobra ili loša,
bez ikakve diskriminacije. U medicinskom timu, svako ima svoje odgovornosti, koje su zakonom
definisane. Medicinska sestra je odgovorna za donošenje blagovremenih odluka. Kad kod
bolesnika dođe do pogoršanja, sestra snosi dio odgovornosti za to stanje.
7. ZNAČAJ PRIMJENE ETIKE U RADU MEDICINSKIH SESTARA

Medicinska sestra je osoba koju pacijent prvo vidi i čuje i koja je sa njim 24h kada mu je potrebna
pomoć bilo kod kuće ili u zdravstvenim ustanovama. F.Nightingale je uočila da je za dobro
funkcionisanje sestara, potrebno ispuniti 2 uslova: dobro poznavanje njege bolesnika i visoka
moralna zrelost medicinske sestre. Danas je osnovi zadatak medicinske sestre, pružanje pomoći ne
samo bolesnoj osobi nego i zdravoj osobi, kako bi se bolest spriječila.
133
Načela:
-medicinska sestra brine za očuvanje života i zdravlja ljudi i svoj posao je dužna obavljati humano,
stručno i odgovorno.
-medicinska sestra poštuje pravo bolesnikovog izbora i odlučivanja.
-med. sestra je dužna čuvati kao poslovnu tajnu sve podatke o bolesniku, njegovom zdravstvenom
stanju, uzrocima itd.
-med.sestra poštuje dostojanstvo i osobenost pacijenta u svim stanjima zdravlja, bolesti i umiranju.
-med. sestra je dužna pružiti bolesniku kompletnu zdravstvenu njegu.
-djelovanje medicinskih sestara se mora temeljiti isključivo na odlukama u korist bolesnika.
-zdravstvena obrada bolesnika bi trebala predstavljati zajedničko nastojanje stručnjaka različitih
zdravstvenih poziva, a med.sestra poštuje rad saradnika.
-med.sestra mora uvijek postupati u skladu sa uputstvima koja garantuju zdravlje.
-stručne organizacije med.sestara primaju odgovornost za očuvanje i podupiranje etičkih načela u
zdravstvenoj njezi.
8. DEFINISATI NJEGU BOLESNIKA

Prema definiciji SZO, zdravlje je stanje potpunog fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja a
ne samo odsustvo bolesti. Osnivanjem i organizovanjem bolnica izvan vjerskih institucija i
pojavljivanjem prvih škola za medicinske sestre dolazi i do poboljšanja njege prema bolesnicima.
Osnovni zadaci sestre u njezi bolesnika su bili:
-održavanje lične higijene (njega bolesnika), posmatranje bolesnika, ishrana, primjena terapije,
izvođenje medicinsko-tehničkih radnji, prepoznavanje urgentnih stanja i pružanje prve stručne
pomoći i zdravstveno obrazovanje.
Međutim, zbog velikog napretka u medicine tokom 19.vijeka, sestre sve više postaju zaokupljene
zadovoljavanjem potreba u radu ljekara. Zapostavljaju se primarni zadaci njege koje je postavila
F. Nightingale (njega bolesnika je osiguranje najboljih mogućih uslova, da bi prirodne snage
ozdravljenja mogle djelovati na bolesnike) jer je ona vjerovala da postoji velika povezanost
između uslova života i bolesti.
Danas se njega bolesnika definiše kao briga za liječenje bez ljekovitih sredstava a lijekovima samo
pod nadzorom lijekara. Cilj je ponovno postizanje zdravlja. Ali i bolesnicima koji boluju od
neizlječive bolesti i bolesnicima pred smrt se ukazuje njega da bi se izbjegli bol, dekubitus itd. I u
takvim je slučajevima neophodna njega, ne samo zbog medicinskih nego i zbog etičkih razloga.
9. DEFINISATI ZDRAVSTVENU NJEGU

Zdravstvena njega je pomoć pojedincu, zdravom ili bolesnom, pri obavljanju aktivnosti koje
pridonose zdravlju ili oporavku (ili mirnoj smrti), a koje bi on obavljao samostalno kada bi imao
potrebnu snagu, volju ili znanje.
Početkom 20 vijeka, otvaranjem katedre za sestrinstvo na univerzitetu Kolumbija, počinje se
zalagati za veći nivo obrazovanja sestara i uočava se potreba za promjenom uloge sestrinstva od
uloge asistenta u ulogu partnera u timu zdravstvene njege. Zdravstvena njega je širi pojam od
njege bolesnika i njen je cilj spriječavanje bolesti, očuvanje zdravlja, pomaganje bolesnoj i
invalidnoj osobi, kao i olakšanje i prevencija patnje kod bolesnika, zbog toga sestre koje je
provode pružaju pomoć pojedincu, porodici i zajednici. Odnos prema bolesniku je potpun-
holistički i u prvom planu je njegovo cjelokupno stanje a ne bolest. Tako da se u radu sestra ne
134
orijentiše samo na radnje koje treba izvoditi oko pacijenta, nego vodi računa o njegovom ukupnom
stanju.
10. DEFINISATI SESTRINSTVO

Sestrinstvo-i nauka i praksa medicinskih sestara, koja se razvija između sistema medicinskih
nauka i nauka o čovjeku- u interaktivnom odnosu sa njima, djelimično zahvatajući i jednu i drugu
stranu, boreći se za sve veću profesionalnu samostalnost.
Osim V.Henderson postoje i drugi naučnici koji se bave pojmom i modelima zdravstvene njege,
njenim značajem i ulogom u društvu, koja se u posljednje vrijeme izučava i kao posebna nauka,
nazvana Sestrinstvo. To su Dorotea Orem, koja se bavi teorijom sestrinstva gdje je naglasak na
samonjezi osobe, zatim, Madelejn Leiningerine koja se bavi teorijom sestrinstva i to u smislu
kulturne raznolikosti njege i njene univerzalnosti.
Maslov postavlja model hijerarhije ljudskih potreba u vidu piramide, gdje su fiziološke potrebe
bazične i prvo one moraju biti zadovoljene. Judi Kreger postavlja model potrebe pacijenta sa 22
potrebe koje dijeli na 3 grupe: fiziološku, socio-psihološku, i potrebe vezane za okruženje.
Tako da postoje 3 osnovna pristupa njezi: samonjega (obavljanje osnovnih ljudskih aktivnosti u
svakodnevnom životu koje osoba obavlja sama i ne treba joj stručna pomoć. Sestra prepoznaje
kada je pacijent sposoban da ponovo preuzme brigu o sebi), njega drugog lica (ovdje njegu mogu
pružiti osobe iz porodičnog okruženja pacijenta) i stručna njega (pružanje njege za koju je
potrebno znanje i vještine stručne osobe, tj. medicinske sestre. Ona se može pružati u
zdravstvenim ustanovama i u zajednici.)
11. DEFINISATI MEDICINU

Medicina je nauka o ljudskom organizmu, o čuvanju i unapređenju zdravlja, te spriječavanju i
liječenju bolesti i rehabilitaciji bolesnika.
12. OPISATI ZDRAVSTVENU NJEGU PREMA F.NIGHTINGALE

F.Nightingale je rekla „Bolje je poznavati osobu u određenom stanju nego stanje od kojeg pacijent
pati“, što znači da sestre ne mogu samo poznavati medicinske probleme, već da se mora voditi
briga o pojedincu kroz cijeli njegov život i u zajednici, a kod bolesnika da se ima cjelokupni
(holistički) pristup a ne samo izvršavati zadatke oko bolesnika kako je usmjerena i organizovana
tradicionalna njega bolesnika.
Primarni zadaci njege koje je postavila F. Nightingale (njega bolesnika je osiguranje najboljih
mogućih uslova, da bi prirodne snage ozdravljenja mogle djelovati na bolesnike) jer je ona
vjerovala da postoji velika povezanost između uslova života i bolesti.
13. OPISATI ZDRAVSTVENU NJEGU PREMA VIRGINIJI HENDERSON

Definicija zdravstvene njege koju je dala američka medicinska sestra Virginia Henderson
glasi:jedinstvena uloga medicinske sestre je pomoć pojedincu, bolesnom ili zdravom, u obavljanju
aktivnosti koje doprinose zdravlju, ozdravljenju ili mirnoj smrti, koju bi on radio bez tuđe pomoći
kada bi imao potrebnu snagu, volju i znanje. Ona se više bavi pojedincem i njegovim potrebama
nego zajednicom. Prema V.Henderson svrha zdravstvene njege je pomagati osobi da zadovolji
svoje osnovne potrebe kao 14 svakodnevnih aktivnosti:
135
normalno disanje, uzimanje odgovarajućih količina hrane i pića, eliminacija štetnih materija iz
organizma, pravilno držanje tijela i kretanje, spavanje i odmor, izbor odgovarajuće odjeće-
oblačenje i svlačenje, održavanje normalne tjelesne temperature, održavanje lične higijene,
izbjegavanje povređivanja i ne povređivati druge, normalna komunikacija, upražnjavanje vjerskih
obreda, rad na način koji će stvoriti osjećaj da se nešto postiglo, rekreacija, učenje, korišćenje
odgovarajućih oblika zdravstvene zaštite.
14. OPISATI OSNOVNE LJUDSKE POTREBE JEDNE OSOBE I NJIHOV ZNAČAJ U

NJEZI
Judi Kreger postavlja model potrebe pacijenta sa 22 potrebe koje dijeli na 3 grupe: fiziološku,
socio-psihološku, i potrebe vezane za okruženje. Tako da postoje 3 osnovna pristupa njezi:
samonjega (obavljanje osnovnih ljudskih aktivnosti u svakodnevnom životu koje osoba obavlja
sama i ne treba joj stručna pomoć. Sestra prepoznaje kada je pacijent sposoban da ponovo
preuzme brigu o sebi), njega drugog lica (ovdje njegu mogu pružiti osobe iz porodičnog okruženja
pacijenta) i stručna njega (pružanje njege za koju je potrebno znanje i vještine stručne osobe, tj.
medicinske sestre. Ona se može pružati u zdravstvenim ustanovama i u zajednici.)
15. UPOREDITI NJEGU I ZDRAVSTVENU NJEGU

Njega bolesnika traži od sestre da ima dovoljno vještina i znanja za izvođenje medicinsko-
tehničkih radnji (uloga sestre je da bolesnik bude čist, okupan, nahranjen, da mu se promjeni
položaj u krevetu i da se pripremi materijal i asistira ljekaru prilikom izvođenja neke medicinsko-
tehničke radnje), dok u zdravstvenoj njezi uloga medicinske sestre nije servisiranje drugih
profesija u okviru zdravstva. Njena uloga uočava se kroz pružanje informacija, davanje potpore i
organizovanje zdravstvene njege za pacijenta i zajednicu.
U njezi bolesnika medicinska sestra pruža pomoć bolesniku oko zadovoljavanja fizioloških
potreba (defekacija, uriniranje itd.), vodi brigu o otpadnim materijama iz organizma (ispljuvak-
sputum, povraćene mase, znoj itd.), dok ostale potrebe čovjeka zanemaruje, usmjerena je na
sekundardnu i tercijalnu prevenciju, suočava se sa bolesnikovim potrebama i njen cilj je da
pacijent bude dovoljno zdrav za otpuštanje. U zdravstvenoj njezi čovjek kao ljudsko biće je na
prvom mjestu, kao pojedinac ili kao član zajednice. Sestre su fokusirane na primarnu prevenciju,
podstiču samonjegu, prenose znanja na cijelu zajednicu, usmjerene su na zdravlje cijele
populacije.
16. OPISATI ULOGU I ODNOS ZDRAVSTVENE NJEGE I MEDICINE U RADU SA

PACIJENTOM
Zdravstvena njega, koju provode medicinske sestre, se odvija u polju zdravstvene zaštite gdje je
više samostalna i u polju medicinske prakse gdje je sa njom jako povezana jer bez osnovnog
poznavanja bazičnog dijela medicine ne bi se mogla ni izvoditi zdravstvena njega.
Medicina koju provodi ljekar se bavi otkrivanjem bolesti ili povrede i postavljanjem dijagnoze.
Dijagnoza se utvrđuje na osnovu anamneze, fizikalnog pregleda i na osnovu medicinsko-
tehnološke dijagnostike. Ona se piše uglavnom, latinskom terminologijom i ostaje sve dok bolest
ili povreda traje. Na osnovu postavljene dijagnoze određuje se i liječenje.
Kroz zdravstvenu njegu sestre utvrđuju sestrinsku dijagnozu zajedno sa bolesnikom. Sestrinska
dijagnoza se odnosi na zadovoljavanje ljudskih potreba i postavlja se na osnovu sestrinske
136
anamneze, posmatranja itd. U tretmanu njene dijagnoze zadaci su usmjereni na promjenu
reagovanja bolesnika, na zadovoljavanje njegovih individualnih potreba za zdravstvenom njegom i
osposobljavanje, ako je moguće za samonjegom i ne piše se latinskom terminologijom.
Sestrinska dijagnoza je često kratkotrajna jer su reagovanja na zdravstveni problem po svojoj
prirodnoj dinamici promjenjiva. Ljekarski rad je okrenut prema bolesniku, a sestrinski rad prema
bolesniku i zdravstvenom problemu. Iako i medicina i zdravstvena njega imaju svoje zadatke oni
su usko povezani i potrebna je stalna suradnja između ljekara i sestre i oni su članovi istog tima,
ali je djelokrug rada različit.
17. POJAM I DEFINICIJA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

Zdravstvena zaštita građana je skup mjera, aktivnosti i postupaka na unapređenju prava na život,
očuvanju i poboljšanju zdravlja ljudi, koje poduzima Federacija BiH, kantoni, opštine, zdravstvene
ustanove, zdravstveni radnici, preduzeća, druga pravna lica i građani.
18. NIVOI ZDRAVSTVENE ZAŠTITE (PRIMARNI, SEKUNDARNI, TERCIJALNI)
Zdravstvena zaštita se obavlja na nivoima:
Primarnom koja obuhvata rad: porodičnog ljekara, opšte medicine, školske medicine, higijensko-
epidemiološke zaštite, zubozdravstvene zaštite, hitne medicinske pomoći, medicine rada,
zdravstvene zaštite radnika, zaštite žene i djece, dijagnostike i apoteka
Sekundarnom koja obuhvata rad na dijagnosticiranju, liječenju i medicinskoj rehabilitaciji
oboljelih u odgovarajućim stacionarnim ustanovama.
Tercijalnom koja obuhvata rad na dijagnosticiranju, liječenju i medicinskoj rehabilitaciji oboljelih
u odgovarajućim stacionarnim ustanovama, izvođenje nastave za doktore svih profila i
zdravstvenih radnika svih nivoa obrazovanja, provođenje naučno-istraživačkog rada.
19. OBJASNITI: USTANOVE I NAČIN PROVOĐENJA PRIMARNE, SEKUNDARNE I

TERCIJALNE ZDRAVSTVENE ZAŠTITE
1. Zdravstvene ustanove primarne zdravstvene zaštite:
Dom zdravlja-ustanova koja organizuje primarnu zdravstvenu zaštitu. U svom sastavu ima opštu
medicinu, zdravstvenu zaštitu žena i djece, školsku medicinu, zdravstvenu zaštitu nespecifičnih i
specifičnih plućnih oboljenja i zubozdravstvenu djelatnost. Na svom području mora osigurati
higijensko-epidemiološku djelatnost, hitnu medicinsku pomoć, laboratorijsku, radiološku i drugu
dijagnostiku.
Područna ambulanta-koja se može organizovati kao dio doma zdravlja ili privatne prakse. Njen rad
se ogleda u radu porodičnog ljekara, doktora stomatologa i u radu polivalentne patronažne službe.
Ustanove za zdravstvenu njegu u kući-provodi zdravstvenu njegu i rehabilitaciju bolesnika po
uputama i stručnim nadzorom doktora porodične medicine, a nju provodi medicinska sestra.
Apoteka-zdravstvena ustanova koja osigurava snabdjevanje lijekovima i drugim materijalima koji
potpomažu liječenje i njegu stanovništva, zdravstvenih ustanova i zdravstvene radnike koji
obavljaju privatnu praksu.
Također, ona može obavljati snabdjevanje pomoćnim ljekovitim sredstvima, snabdjevanje
dječijom hranom, sredstava za njegu itd.
2. Zdravstvene ustanove sekundarne zdravstvene zaštite:
To su specijalističko-konsultativne i bolničke zdravstvene ustanove.
137
-Poliklinika-zdravstvena ustanova u kojoj se vrši specijalističko-konsultativna zdravstvena zaštita,
dijagnostika i medicinska rehabilitacija, osim stacionarnog liječenja. Može biti dio doma zdravlja
ali i kao samostalna zdravstvena ustanova.
-Bolnica je zdravstvena ustanova u kojoj se vrši dijagnostika, liječenje, medicinska rehabilitacija,
zdravstvena njega, boravak i ishrana. Bolnica može biti opštinska koja u svom sastavu ima
interno, hirurško, pedijatrijsko, ginekološko i porođajno odjeljenje i da ima specijalističko-
konsultativnu službu iz ovih grana. Mora osigurati i uslove za izolaciju oboljelih od akutne
psihoze.
Bolnica može biti specijalna koja pruža specijalističko-konsultativno i bolničko liječenje. Zatim,
kantonalna ili županijska bolnica koja se formira za jedan ili više kantona-županija.
Da bi bolnica obavljala svoj djelokrug poslova ona mora imati jedinice za specijalističko-
konsultativno liječenje, urgentnu medicinsku pomoć, laboratorijsku, radiološku i drugu
dijagnostiku, snabdjevanje lijekovima-bolnička apoteka.
Bolnica mora imati osiguranu i organizovanu ambulantno-medicinsku rehabilitaciju, snabdjevanje
krvlju i krvnim komponentama, transfuziološko odjeljenje, anesteziologiju, patologiju,
mrtvačnicu.
-Liječilište je poseban oblik zdravstvenog rada gdje se prirodnim ljekovitim izvorima (voda, blato,
pijesak, more) i tu se provodi preventivna zdravstvena zaštita.
3. Zdravstvene ustanove tercijalne zdravstvene zaštite:
3.1. Zavod-specijalizovana zdravstvena ustanova u kojoj se obavlja specijalističko konsultativna
zdravstvena zaštita, uz poseban rad medicinske tehnologije, kao i određena medicinska ispitivanja.
-Federalni zavod: Zavod za javno zdravstvo Federacije BIH-zdravstvena ustanova koja na nivou
federacije provodi mjere iz oblasti epidemiologije, karantinskih i drugih zaraznih bolesti, iz oblasti
masovnih nezaraznih bolesti, za osiguranje zdravstveno ispravne vode, namirnica i zraka, vrši
imunizaciju-planira i vrši centralnu distribuciju vakcina, nadzire i analizira provođenje obavezne
imunizacije, sanitacije (uređaji za održavanje higijene-kanalizacija, vodovod), zdravstvene
statistike, zdravstveno prosvjećivanje stanovništva, učestvuje u edukaciji zdravstvenih radnika,
sprovodi stručna i naučna istraživanja.
-Zavod za kontrolu lijekova FBIH-zdravstvena ustanova koja na nivou federacije obavlja poslove
ispitivanja i kontrole lijekova, provodi analizu za potrebe farmaceutske industrije, kontroliše
kvalitet dijagnostičkog sredstva-medicinskog pribora i pomagala, izrađuje i objavljuje
farmokopeju (državni stručni zakonik koji sadržava karakteristike ljekovitih supstanci biljnog,
životinjskog, mineralnog ili vještačkog porijekla).
-Zavod za transfuzijsku medicinu FBIH-na nivou Federacije zajedno sa humanitarnim
organizacijama, prikuplja krv, čuva i distribuira krv, osigurava lijekove proizvedene od krvi,
obavlja dijagnostičko ispitivanje i transfuzije, usklađuje primjenu jedinstvenog standarda u
prikupljanju krvi i obradi krvnih elemenata, nadzire rad u zdravstvenim ustanovama iz ove oblasti.
-Kantonalni-Županijski zavod: može biti zavod za javno zdravstvo kantona-županije, kantonalni-
županijski zavod za transfuzijsku medicinu, kantonalni-županijski zavod za medicinu rada,
kantonalni-županijski zavod za sportsku medicinu.
Kantonalni-županijski zavod za medicinu rada obavlja preventivnu zdravstvenu zaštitu, statistička
istraživanja iz područja medicine rada, provodi mjere za očuvanje zdravlja radnika, predlaže
standarde i metode rada u praćenju zdravstvenog stanja radnika, vodi registar profesionalnih
138
bolesti i nesreća na poslu, organizuje dopunsko stručno osposobljavanje radnika, pruža stručnu
pomoć, surađuje sa svim zdravstvenim ustanovama.
Kantonalni-županijski zavod za sportsku medicinu-specifična zdravstvena ustanova koja se osniva
za zdravstvenu zaštitu sportista za područje jednog ili više kantona. Ovaj zavod provodi mjere za
unapređenje zdravlja sportista, provodi preventivnu zdravstvenu zaštitu svih registrovanih
sportista, predlaže standarde i metode rada u zdravstvenom praćenju sportista, vrši registar
specifičnih oboljenja i povreda u sportu, vrši naučno-istraživački rad iz oblasti sportske medicine,
vrši edukaciju medicinskih kadrova iz sportske medicine, vrši ocjenu stanja zdravlja, daje
saglasnost za aktivno bavljenje sportom, prati dostignuća sportista kroz specifična testiranja,
učestvuje u pripremanju sportista za velika sportska takmičenja, sarađuje sa zdravstvenim
ustanovama svih nivoa.
3.2. Ustanove u kojima se izvodi nastava-kliničke ustanove:
Zdravstvene ustanove koje ispunjavaju uslove za izvođenje nastave u skladu sa NPP fakulteta,
škola zdravstvenog usmjerenja nazivaju se kliničke ustanove. To su:
-Klinika-zdravstvena ustanova ili dio zdravstvene ustanove koja obavlja najsloženije oblike
zdravstvene zaštite iz nekog specijalističkog područja, a u njoj se izvodi fakultetska nastava i
naučno-istraživački rad iz te specijalnosti.
-Klinička bolnica je zdravstvena ustanova u kojoj najmanje dvije od navedenih područja (interne,
hirurgija, pedijatrija, ginekologija i porodilište) nose naziv klinika ili još druga dva područja
drugih specijalnosti.
-Klinički bolnički centar-zdravstvena ustanova u kojoj više od polovine specijalnosti nosi naziv
klinika i u kojoj se izvodi više od polovine nastavnog programa.
-Klinički centar-zdravstvena ustanova u kojoj sve specijalnosti nose naziv klinike i u kome se i
izvodi nastava u potpunosti i naučno-istraživački rad.
20. OBJASNITI POJAM I NABROJATI NAČELA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

Načela zdravstvene zaštite provode se kroz:
-Sveobuhvatnost jer uključuje sve građane u odgovarajuće mjere zdravstvene zaštite.
-Kontinuiranost jer pruža neprekidnu zdravstvenu zaštitu, kroz sve životne dobi.
-Dostupnost jer se ostvaruje pravilnim rasporedom zdravstvenih ustanova, tako da bi građanima
bili omogućeni približno jednaki uslovi zdravstvene zaštite.
-Cjelovitost pristupa primarne zdravstvene zaštite se ogleda kroz mogućnost slobodnog izbora
doktora medicine i doktora stomatologa
-Specijalizirani pristup koji osigurava organizovanje i razvoj specijaliziranih kliničkih znanja i
njihova primjena u praksi.
21. OBJASNITI POJAM I NABROJATI MJERE ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

Mjere zdravstvene zaštite su:
-provođenje zdravstvenog vaspitanja i prosvjećivanja građana.
-zaštita od ekoloških činilaca štetnih po zdravlje, poboljšanje zdravstvenih uslova životne i radne
sredine i higijene.
-mjere protiv pušenja, alkoholizma i narkomanije.
-otkrivanje i otklanjanje uzroka oboljenja, tj. spriječavanje i suzbijanje bolesti.
-aktivnosti za spriječavanje zaraznih, hroničnih, ali i masovnih nezaraznih malignih bolesti.
139
-prevencija na suzbijanju karantenskih zaraznih bolesti.
-osiguravanje cjelovite zdravstvene zaštite vojnih invalida, civilnih žrtava rata i porodice poginulih
boraca.
-liječenje tjelesno i duševno povrijeđenih osoba.
-poseban zdravstveni nadzor nad stanovnicima starijim od 65 godina.
-osiguravanje cjelovite zdravstvene zaštite djece i omladine, te zaštita žena u vezi sa planiranjem
porodice, trudnoćom i porođajem.
-pružanje specifične zdravstvene zaštite radnika.
-snabdijevanje lijekovima.
-pregled umrlih.
22. DEFINISATI POJAM ZDRAVSTVENOG RADNIKA

Zdravstveni radnici su lica koja imaju obrazovanje zdravstvenog usmjerenja i neposredno pružaju
zdravstvenu zaštitu stanovništvu, uz obavezno poštovanje moralnih i etičkih načela zdravstvene
struke. Oni se obrazuju na medicinskom, stomatološkom, farmaceutskom ili farmaceutsko-
biohemijskom fakultetu, na visokim, višim i srednjim školama zdravstvenog usmjerenja.
Zdravstveni radnici su: doktor medicine i doktori specijalisti, doktor stomatologije, diplomirani
inžinjer farmacije, diplomirani inžinjer medicinske biohemije, diplomirani sanitarni inžinjer,
diplomirana visoka medicinska sestra, viša medicinska sestra, viši zubni tehničar, viši fizijatriijski
terapeut, viši radni terapeut, medicinsko-laboratorijski inžinjer, sanitarni inžinjer, inžinjer
medicinske radiologije, medicinska sestra-tehničar, primalja-ginekološko-akušerska sestra,
pedijatrijska sestra-tehničar, psihogerijatrijska sestra-tehničar, farmaceutski tehničar, zdravstveno-
laboratorijski tehničar, zubotehničar-stomatološki tehničar, sanitarni tehničar.
23. DEFINISATI POJAM ZDRAVSTVENOG SARADNIKA

Zdravstveni saradnici su radnici koji nisu završili obrazovanje zdravstvenog usmjerenja, a rade u
zdravstvenim ustanovama i učestvuju u djelu zdravstvene zaštite, npr. socijalni radnici, psiholozi,
pedagozi, pravnici i sl. Zdravstveni saradnici mogu biti: tehnolog, psiholog, organizator akcije za
transfuziologiju, biolog, defektolog, logoped, socijalni radnik itd.
24. OBJASNITI POJAM STRUČNOG ISPITA

Zdravstvenici radnici su obavezni nakon završenog obrazovanja obaviti pripravnički staž.
Pripravnički radni staž je organizovani oblik stručnog osposobljavanja zdravstvenih radnika za
samostalni rad koji se obavlja pod nadzorom.
Pripravnički staž za radnike sa VSS traje godinu dana, za radnike sa višom str.spremom traje 9
mjeseci a za radnike sa SSS traje 6 mjeseci.
Radnici sa VSS poslije obavljenog pripravničkog staža polažu stručni ispit pred ispitnom
komisijom Ministarstva zdravlja. Radnici sa višom i SSS polažu stručni ispit pred ispitnom
komisijom Kantonalnog-Županijskog ministarstva. Zdravstveni radnici, nakon položenog stručnog
ispita, stiču odobrenje za samostalni rad i upisuju se kod nadležne komore u registar zdravstvenih
radnika.
140
25. NAČIN ŠKOLOVANJA SESTARA KOD NAS I U SVIJETU
Posao medicinskih sestara je vrlo složen i odgovoran. Osnovni segment im je zdravstvena njega,
ali pored toga one se bave i drugim poslovima kao što su nastava u medicinskim školama,
zdravstveno vaspitanje zdravih i bolesnih, organizacija sestrinske službe na svim nivoima
zdravstvene zaštite, edukacija sopstvenog osoblja itd.
Obrazovanje medicinskih sestara se kod nas obavlja u tri nivoa:
-medicinska sestra-završena srednja medicinska škola
-viša medicinska sestra-završena viša medicinska škola
-diplomirana medicinska sestra
Medicinska sestra-tehničar sa SSS treba biti osposobljen da obavlja poslove osnovne njege
odraslih i djece, kao što je prepoznavanje hitnih stanja, pružanje prve stručne pomoći, kupanje,,
oblačenje, hranjenje,, izvođenje jednostavnih medicinsko-tehničkih radnji, podjela oralne,
intramuskularne i subkutane terapije kod bolesnih u bolnici i u kući. Po svjetskim standardima ona
nije samostalna u radu već radi pod nadzorom sestre višeg stepena obrazovanja.
Medicinska sestra sa višom stručnom spremom treba biti osposobljena za složenije poslove i sa
pojedincem, bilo bolesnim ili zdravim, sa njegovom porodicom ili većom grupom osoba. Radi
specijalizovanu njegu u patronažnoj službi, intenzivnoj njezi. Učestvuje u dijagnostičko-
terapeutskim procedurama. Koordinaraju rad medicinskih sestara sa SSS.
Visokoobrazovana medicinska sestra treba biti osposobljena za obavljanje najsloženijih poslova u
sestrinstvu. Učestvuje u nastavi u školama za medicinske sestre, koordinira i organizuje rad
sestrinske službe, učestvuje u istraživanju iz oblasti sestrinstva, inovacijama i naučnom radu.
26. OBJASNITI ODJEĆU ZDRAVSTVENOG RADNIKA I NJEN ZNAČAJ U RADU

Odjeća zdravstvenih radnika i saradnika koji rade u zdravstvenim ustanovama treba biti obavezna,
zaštitna, svaki profil za sebe ima jednoobraznu uniformu, udobna, čista. Zdravstvena uniforma
daje uniforme i brine se o njihovom održavanju. Vrsta, boja odjeće u zdravstvenim organizacijama
određuje se Pravilnikom o zaštiti na radu.
Ljekari na klinikama i poliklinikama imaju bijele uniforme. Više med.sestre imaju bijele uniforme
sa plavom oznakom, zdravstveni radnici sa sss imaju svijetlo plave uniforme, zdravstveni radnici
sa VSS,VŠ imaju bijele uniforme sa zelenom oznakom, zaposleni na izvorima zračenja imaju
kolektivnu zaštitnu opremu (olovna kecelja, olovni okovratnik, olovne rukavice i zaštitne naočale).
Pomoćno osoblje ima sive uniforme, servirke imaju zelene uniforme, zaposleni u restoranu imaju
svijetlo žute uniforme. Pomoćni radnici u kuhinji imaju svijetlo zelene uniforme, socijalni radnik i
šef servisa za pranje rublja bordo uniforme. Zaposleni u servisu za pranje veša imaju roze
uniforme. Referent zaštite na radu i zaštite od požara ima plavu uniformu. Pomoćno laboratorijsko
osoblje ima bež uniformu. Radnici u stanici kiseonika imaju crvene uniforme. Radnici na
kom.plina imaju uniforme plavo amerikan.
27. OPISATI POJAM BOLNICE

Bolnica je stacionarna zdravstvena ustanova u kojoj se bolesnici zadržavaju na ispitivanju,
liječenju, rehabilitaciji i kojima se pruža zdravstvena njega. Ona je na sekundarnom nivou
zdravstvene zaštite.
-Bolnica je zdravstvena ustanova u kojoj se vrši dijagnostika, liječenje, medicinska rehabilitacija,
zdravstvena njega, boravak i ishrana. Bolnica može biti opštinska koja u svom sastavu ima
141
interno, hirurško, pedijatrijsko, ginekološko i porođajno odjeljenje i da ima specijalističko-
konsultativnu službu iz ovih grana. Mora osigurati i uslove za izolaciju oboljelih od akutne
psihoze.
Bolnica može biti specijalna koja pruža specijalističko-konsultativno i bolničko liječenje. Zatim,
kantonalna ili županijska bolnica koja se formira za jedan ili više kantona-županija.
Da bi bolnica obavljala svoj djelokrug poslova ona mora imati jedinice za specijalističko-
konsultativno liječenje, urgentnu medicinsku pomoć, laboratorijsku, radiološku i drugu
dijagnostiku, snabdjevanje lijekovima-bolnička apoteka.
Bolnica mora imati osiguranu i organizovanu ambulantno-medicinsku rehabilitaciju, snabdjevanje
krvlju i krvnim komponentama, transfuziološko odjeljenje, anesteziologiju, patologiju,
mrtvačnicu.
28. VRSTE BOLNICE PREMA IZGRADNJI

Prema arhitektonskoj gradnji tipovi bolnice su:
1. koridorski-koji se razvio iz oblika starih manastira i samostana i najstariji je tip bolnica. Može
biti kao centralni i bočni koridorski tip bolnica. Centralni tip je kada se u sredini nalazi hodnik a sa
dvije strane su sobe za bolesnike. A bočni tip je kada je hodnik sa jedne strane a sve druge
prostorije sa druge strane.
2. paviljonski-gdje jedna zgrada predstavlja jedno odjeljenje za određenu vrstu bolesti, a za
dijagnostiku odvaja se posebna zgrada. Izgradnja ovakvih bolnica počinje u 19 v.kada nastaje
bakteriološka era, tj. otkrivanje uzročnika zaraznih oboljenja. Između sebe su povezani
nadzemnim ili podzemnim hodnicima.
3. satelitski ili trabantni-je kombinacija koridorskog i paviljonskog tipa bolnica. Tu je jedna veća
zgrada sa više odjeljenja, dok je u pratećoj zgradi zarazno odjeljenje.
4. montažne bolnice-se javljaju za vrijeme raznih prirodnih katastrofa,ratova, epidemija i sl. Po
završetku potrebe se uklanjaju.
5. savremeni tip-blokovi zgrada-koji se prave sa više spratova i svaka zgrada ima određeni
zadatak. Koliko će biti blokova i spratova zavisi od broja stanovnika. Svaki blok ima svoj ulaz,
ekipu i opremu i u radu ne smetaju jedan drugom. Blokovi su funkcionalno povezani u jednu
cijelinu različitim komunikacionim tehničkim uređajima (lift, telefoni,ekranima, toki-voki itd.)
Savremena bolnica ima najmanje 3 bloka u kojem su smješteni dinamički, statički i tehnički dio.
Dinamički dio bolnice najčešće je smješten u prizemlju i u njemu se nalazi polikliničko-
konzilijarni dio, prijemni blok, razne ambulante kao i prostorije za dijagnostiku. Statički dio je
namjenjen bolesnicima i opremljen najsavremenijim uređajima za liječenje i njegu bolesnika.
Tehnički dio su prostorije gdje su smještene tehničke službe (centralna kuhinja, vešeraj,
radionice,službe snabdjevanja).
29. OPISATI ORGANIZACIJU BOLNICE

U bolnici kao cijelini, organizacija rada je podjeljena u dva velika organizaciona sektora i to:
stručno-medicinski i opšti sektor. Sve službe koje se bave stručno-medicinskim radom ulaze u
sastav stručno-medicinskog sektora. Kao član tima koji se bavi ovim radom ulazi i medicinska
sestra, a najbrojniji dio medicinskih sestara radi u statičkom dijelu bolnice. U opšti sektor ulaze
administrativno-upravne službe, računovodstvo, kadrovska služba, opšte i tehničke službe.
142
30. OPISATI ORGANIZACIJU ODJELJENJA
Bolesničko odjeljenje pripada statičkom dijelu bolnice i to je osnovna funkcionalna jedinica
bolnice u kojoj leže bolesnici, a sastoji se od bolesničkih soba i pratećih, tj. pomoćnih prostorija.
Broj bolesnika na odjeljenju varira i zavisi od vrste i težine njihovog oboljenja pa može biti od 8
do 10 težih, odnosno 20 do 25 lakših bolesnika. Idealno bi bilo da na odjeljenju bude 30 bolesnika.
Sastav odjeljenja je: bolesnička soba, soba za intervencije, soba načelnika odjeljenja, soba za
ljekare, soba glavne sestre, soba za sestre, soba za sastanke, čajna kuhinja, trpezarija, prostorije za
dnevni odmor bolesnika, prostorija za održavanje lične higijene, prostorije za nužnik, prostorije za
čisti i prljavi veš, prostorije za čuvanje materijala za čišćenje. Pored ovih prostorija, bolesničko
odjeljenje može imati priručni laboratorij, biblioteku i prostoriju za posjete.
31.SASTAV ODJELJENJA, NABROJATI I OPISATI

-Bolesnička soba je prostorija u kojoj bolesnik vremenski najduže boravi ili stalno. U savremenim
bolnicama bolesničke sobe su najčešće jednokrevetne, dvokrevetne i trokrevetne i u svom sastavu
imaju sanitarni čvor. Međutim, kod nas još uvijek preovladavaju višekrevetne sobe (5-8 kreveta).
Bolesnička soba mora biti dovoljno udaljena od lifta, stepenica, kuhinje, kupatila i nužnika. Mora
se voditi računa o kvalitetu i boji zidova, osobinama poda sobe, osvjetljenju, temperaturi, vlažnosti
zraka, provjetravanju, higijenskom održavanju, sigurnosti i bezbjednosti bolesnika. Zidovi bi
trebali biti glatkih površina. Osvjetljenje prirodno ili vještačko. Temperatura prosječno od 18-22
C. U operacionom bloku treba iznositi 24 C, na dječijem odjeljenju i gerijatriji 22 C. Bolesničke
sobe imaju krevet, noćni ormarić, sto, stolice za serviranje hrane, plakar i uređaje za komunikaciju
sa sestrama, koji su na dohvat ruke bolesnika.
-Soba za intervencije je prostorija u kojoj se vrše manje medicinske intervencije i ostavljaju se
potrebni lijekovi, instrumenti i materijal za medicinski rad oko bolesnika. U njoj se nalaze plakari
u kojima su smješteni lijekovi, materijali i instrumenti koji su pod ključem i raspoređeni prema
načinu primjene, izdvojena i posebno označena anti-šok terapija, sto za intervencije, stolice, kolica
za materijal za intervencije, neki specifični aparati u zavisnosti od odjeljenja, umivaonik,
zatvorena kanta za otpad.
-soba načelnika odjeljenja -prostorije za obavljanje lične higijene
-soba glavne sestre - prostorije za nužnike
-soba za sestre - prostorije za čisti i prljavi veš
-soba za sastanke - prostorija za čuvanje pribora za čišćenje
-čajna kuhinja
-trpezarija
-prostorija za dnevni odmor bolesnika
32. FUNKCIJA KOŽE ( ZAŠTITNA, TERMOREGULACIONA, SENZITIVNA,

SKRETORNA, EKSKRETORNA )I 34. OPISATI I OBJASNITI VAŽNOST
ODRŽAVANJA LIČNE HIGIJENE
Pod ličnom higijenom podrazumjevamo čistoću tijela bolesnika i sredine u kojoj bolesnik živi.
Održavanjem higijene tijela podiže se otpornost organizma na infekcije. Zato je lična higijena
osnov za održavanje zdravlja. Održavanjem higijene, pomaže se pravilna funkcija onih organa koji
su u stalnom kontaktu sa spoljašnjom sredinom iz koje dolazi razni štetni faktori. Ti organi su
koža i vidljive sluzokože.
143
Koža ima više funkcija:
-zaštitna uloga kože je određena njenim mjestom u organizmu, obavija cijelo tijelo i štiti ga od
mehaničkih, hemijskih i bioloških povreda. Mala povreda kože predstavlja ulazna vrata za
infekciju.
-termoregulaciona uloga kože se ostvaruje neprekidnim zračenjem toplote iz organizma.
Snabdjevena gustom mrežom krvnih i limfnih kapilara koža ima ulogu u održavanju tjelesne
temperature.
-ekskretornu ulogu koža obavlja pomoću žlijezda znojnica i lojnica, koje izlučuju zaštitne ali i
štetne tvari. Kod slabe funkcije bubrega pojačava se eskrecija znoja preko kože sa jakim zadahom
na urin.
-koža je senzitivni organ jer su u njoj smješteni receptori za prijem draži iz spoljne sredine (čulo
dodira). Važni osjeti smješteni u koži su osjet za bol i toplotu.
Da bi koža mogla da obavlja sve ove funkcije, mora biti čista, zdrava i njegovana. Koža bolesnika,
pogotovo onih koji su vezani za bolesničku postelju se intenzivno prlja. Uzrok tome su česta i
obilna znojenja kože i otpadanja epitela, dlačica rublja i sl. Održavanje higijene kože ima veliki
značaj. S jedne strane otklanjanje prljavštine omogućava pravilnu funkciju kože, naročito funkcija
ekskrecije, zatim se pranjem, kroz masažu pojačava periferna cirkulacija krvi, bolja ishrana kože
što doprinosi podizanju otpornosti organizma. Kod bolesti srca i pluća pojačana periferna
cirkulacija krvi rasterećuje centralni krvotok. Dekubitus je česta komplikacija nebrige za kožu
bolesnika, naročito nepokretnih.
33. DEPEDIKULACIJA PEDIKULATA I NAČIN UNIŠTAVANJA

Depedikulacija je oblik dezinsekcije kojim se uništavaju uši. Uši su sitni kukci, insekti, čovjekovi
nametnici. Na ljudskom tijelu žive tri vrste ušiju: u kosi na glavi-pediculus capitis, tjelesna uš na
odijelu -pediculus corpous i na dlakama polnih organa-pediculus pubis. Uši prenose opasne
zarazne bolesti, a također izazviju i svrab i ometaju san.
Kod bolesnika, naročito kod djece, susrećemo uši koje žive na kosmatom dijelu glave. Lako se šire
neposrednim kontaktom ili posredno odjećom. Uši se uništavaju pranjem kose šamponom sa
depedikulirajućim dejstvom (Milinor, Pedilin). Šampon uništava žive uši, ali na gnjide ne djeluje
pa se postupak mora ponoviti za 6-8 dana. Upotrebljava se tako što se kosa pokvasi toplom
vodom. Šampon u boci se promućka da bi se izmješao. Za mlađu djecu treba odrediti jednu kašiku
15 ml a za stariju dvije kašike šampona. Šamponirati kosu 4 minuta tako da pjena pokrije cijelu
dlakavu površinu. Kosa se zatim dobro ispere. Šampon ne smije dospijeti u nos, oči ili usta.
Tjelesne uši žive u odijeći i to strani okrenutoj tijelu, jajašca polažu uz šavove i nabore odijeće.
Tjelesne uši se šire kontaktom, odjećom ili posteljinom. Ta je uš prenosnik zaraznih bolesti
(povratne groznice, pjegavac). Ušljivost je najrasprostranjenija zimi kada se ljudi toplo oblače, a
rijeđe peru i presvlače. Tjelesna uš se uništava pranjem i peglanjem ili primjenom sredstava za
dezinsekciju.
Stidne uši žive na dlakama polnih organa. Najčešće se prenose polnim kontaktom, odjećom i
posteljinom. Uništava se brijanjem, dezinsekcijom, pranjem, presvlačenjem, iskuhavanjem i
peglanjem rublja. Dezinsekcija je metoda kojom se uništavaju insekti ili se suzbija njihovo
djelovanje.
144
35. ZADACI SESTRE PRI ODRŽAVANJU LIČNE HIGIJENE POKRETNIH I
NEPOKRETNIH BOLESNIKA : PRIPREMA BOLESNIKA, PRIBORA, BOLESNIČKE
SOBE/KUPATILA, TE IZVESTI DJELIMIČNU, DNEVNU, POVREMENU NJEGU
BOLESNIKA, RASPREMITI BOLESNIČKU SOBU/KUPATILO I PRIBOR
Smanjena mogućnost brige o sebi tj. održavanje lične higijene, oblačenje i sl. ovisno o uzroku,
može biti privremena zbog neke akutne bolesti-upala pluća, prelom kostiju i sl. a može biti i trajna
zbog nekih hroničnih bolesti. Sestra koja njeguje bolesnika mora znati uzroke i stepen mogućnosti
brige o sebi, kao i navike bolesnika. Pojedini postupci održavanja lične higijene se provode
svakodnevno, više puta u toku dana ili povremeno. Na tome se zasniva plan i podjela njege
nepokretnog bolesnika.
Dnevna njega (jutarnja i večernja): pranje zuba, pranje do pojasa, pranje genitalija i češljanje.
Djelimična njega: pranje zuba, pranje ruku, umivanje, češljanje, pranje nogu, pranje genitalija
(inkontinentnih bolesnika)
Povremena njega: kupanje bolesnika u krevetu ili kadi i pranje kose
-Pranje zuba-zube peremo bolesniku poslije svakog obroka, a najmanje ujutro, poslije ručka i
prije spavanja. U sobu donesemo pribor za pranje zuba: nepropusno platno, kompresa ili peškir,
četkica i pasta za zube, čaša sa mlakom vodom, bubrežnjak i papirna vata. Ukoliko bolesnik ne
može sjediti, onda ispod njegovog vrata stavimo mušemu sa peškirom ili kompresorom, dodamo
mu četkicu za zube, nakon ribanja i ispiranja, sadržaj izbacuje u bubrežnjak koji sestra drži ispod
brade. Bolesniku se obrišu usta papirnom maramicom.
Ako bolesnik ima protezu i ako ima dovoljno snage oprat će je sam. Donesemo lavor, bokal sa
vodom, tekući sapun, peškir i potreban pribor za pranje zuba, paravan za zaštitu kreveta. Ako
bolesnik ne može sam oprati protezu, onda sestra obuče zaštitne rukavice i opere je navedenom
opremom. Bolesniku ispere usta i stavlja protezu. Ako se bolesnik ne koristi protezom stavlja je u
čistu čašu sa vodom. Bolesniku bez svijesti protezu izvaditi, oprati i staviti u čašu sa vodom.
-Pranje ruku: Bolesnik mora prati ruke prije jela i poslije nužde. Treba pripremiti lavor, bokal sa
toplom vodom, tekući sapun, peškir i nepropusno platno i kompresa. Bolesnika stavimo u sjedeći
položaj da bi oprao ruke.
-Umivanje bolesnika: ako se bolesnik umiva sam, lavor staviti na mušemu. Pere se od glave do
podpazušne jame. Ako bolesnik ne može sam da se opere, sestra mu oko vrata postavi „jaknu od
peškira“ i umiva ga, oči pere trljačicom ili posebnim tupferima, zatim lice i vrat.
-Pranje nogu: sestra postavi peškir između nogu bolesnika. Pregleda nokte i odsiječe ih. Zatim
stavlja noge bolesnika u lavor i pomoću trljačice počinje pranje nogu od gluteusa prema koljenu i
stopala.
-Pranje genitalija inkontinentnom bolesniku: za to je potrebno pripremiti pribor: posuda s
poklopcem za rublje uprljano grubom nečistoćom, dosta celštofa ili toalet papira, lavor i bokal sa
toplom vodom, trljačica, peškir, sredstvo za masažu, poprečni čaršaf i mušema, čista pidžama,
gumene rukavice. Inkontinentnog bolesnika peremo u gumenim rukavicama. Okrenemo ga na bok,
uklonimo grubu nečistoću. Ispod madraca izvučemo plahtu, pod bolesnika podvučemo oslobođeni
neuprljani dio plahte. Gluteuse i polno-analne dijelove peremo trljačicom, sapunom i toplom
vodom. Plahtu i mušemu ubacimo u prljavo rublje, ispod bolesnika stavimo čistu plahtu i
nepropusno platno. Kad obučemo bolesnika, otvorimo prozor.
-Kupanje nepokretnog bolesnika: se obavlja najmanje jednom nedeljno, a pokretni bolesnici se
kupaju svakodnevno. Prije kupanja se provjerava bolesnikovo stanje, npr. da li bolesnik ima jake
145
bolove, da li krvari itd. u tom slučaju se kupanje odgađa. Pribor: pokretna kolica, gornja ploha
stolića-kolica (pribor za pranje zuba, bokali sa vodom, lavor, sapun, benzin i tupferi od vate koji
su potrebni za izrazito nečiste bolesnike, celštof (papirna vata), češalj, sredstvo za masažu,
gumene rukavice, peškiri), srednja ploha stolića (čisto i složeno posteljno rublje, čaršaf, poprečni
čaršaf, nepropusno platno, pidžama), donja ploha stolića (posuda za nuždu sa poklopcem, posuda
ili mali lavor za pranje genitalija, bubrežnjak, čaršaf, mušema, korpa za prljavo rublje.
Nepokretnog bolesnika peru dvije osobe. Mušemu i plahtu stavimo ispod bolesnika, sestra s desne
strane kreveta pere bolesnika, a sestra sa suprotne strane štiti posteljinu od vode i briše ga.
Navučemo trljačicu, operemo mu oči, lice, uši, vrat, prsa peremo krivuljom brojke 8, oba pazuha,
trbuh peremo dugim poprečnim pokretima s jedne prema drugoj strani, a pažnju treba posvetiti
pupku. Zatim peremo ruke bolesniku i obrišemo ga, okrećemo ga na bok. Peremo mu leđa dugim
pokretima i to svaku polovicu leđa peremo zasebno. Nakon brisanja masiramo leđa bolesniku.
Zatim peremo gluteuse, dok bolesnik leži na boku. Bolesnik koji ima snage pere genitalije sam uz
našu pomoć, dodamu mu trljačicu i celštof kojim osuši genitalije. Poslije pranja genitalija opraće
ruke. Nemoćnom bolesniku genitalije pere sestra. Za to se koriste zaštitne rukavice. Genitalije ne
smijemo prati trljačicom kojom peremo ostali dio tijela. Za vrijeme pranja trljačicu ispiremo
tekućom vodom.
-Tuširanje bolesnika: tuširanjem osiguravamo bolesniku najsličniji način održavanja lične
higijene koji je provodio kod kuće. Higijenu tijela bolesnika sa smanjenom ili onemogućenom
pokretljivošću, čije zdravstveno stanje to dopušta održavamo tuširanjem u sjedećem ili ležem
položaju. Pribor: sapun, 2 trljačice, dva peškira, sredstvo za masažu, čisto lično rublje, peškir za
jednokratnu upotrebu (za sestru). Bolesnika odvozimo u kupatilo, skidamo ga, stavljamo u stolicu
za tuširanje ili ležeća kolica. I omogućimo bolesniku da opere sve ono što može sam. Ako ne
može sam, peremo tijelo istim redoslijedom kao u krevetu, istuširamo i osušimo. Bolesnika
premjestimo na pokretna kolica, obučemo ga i vratimo ga u sobu. Novoprimljeni bolesnik se može
kupati u kadi uz dopuštenje liječnika. U kadi se ne smiju kupati bolesnici koji krvare, koji su u
stanju šoka, srčani bolesnici, vrlo iscrpljeni i bolesnici sa visokom temperaturom.
-Pranje kose bolesniku u krevetu: ako bolesnik leži u bolnici više od 7 dana, a sam ne može
oprati kosu, treba mu je oprati. Učestalost pranja kosi zavisi od masnoće, znojenja, od rada
žlijezda znojnica i lojnica. Potrebna su kolica na kojima se nalazi posuda sa toplom vodom,
posuda za nečistu vodu, šampon, čaršaf savijen u valjak, mušema sa izrezom za vrat, dva peškira,
fen, češalj, celštof, bubrežnjak i mušema za zaštitu poda.
Radnju izvode dvije osobe. Sa kreveta skidamo pokrivač, jastuke a bolesnika smještamo
popriječno, tako da leži dijagonalno na krevetu sa glavom iznad bočnog ruba kreveta. Ispod
bolesnikovog vrata, na rub kreveta stavimo pripremljeni čaršaf savijen u valjak, pod zaštitimo
mušemom, na nju stavimo posudu za nečistu vodu. Oko stražnjeg dijela vrata stavimo mušemu sa
izrezom za vrat, a od donjeg dijela mušeme se pravi slivnik koji se spušta u posudu za nečistu
vodu. Jedna sestra pere kosu, druga polijeva vodom. Počešljamo je i posušimo.
Kosu možemo oprati bolesniku i u kupatilu, odvezemo ga na kolicima na kojima može ležati ili
sjediti tokom pranja. Smještamo kolica uz umivaonik ili kadu, bolesnik nagne glavu unazad i
operemo mu kosu.
36. ZADACI SESTRE PRI SPREČAVANJU, TE LIJEČENJU OBOLJELE USNE

ŠUPLJINJE
146
Usna šupljina je bogata sluznim žlijezdama i gustom mrežom krvnih kapilara, uvijek je vlažna i
topla. Kod bolesti koje su praćene visokom temperaturom, disanje na usta ili gdje se provodi
parenteralna prehrana, suši se sluznica u usnoj šupljini i na jeziku i na desnima stvara naslage.
Naslage mogu biti različite boje, a sastoji se od propalih ćelija, ostataka hrane i bakterija, što je
podloga za razvoj bakterija i gljivica. Suha sluznica lako puca i podložna je infekcijji.
Zato treba preduzeti mjere za spriječavanje stvaranja naslaga:
pranje zuba poslije svakog jela, ispiranje usne šupljine (čajem od kamilice 3%-tnim hidrogenom),
premazivanje usne šupljine i usana (parafinskim uljem, glicerinom).
Prije provođenja njege usne šupljine sestra se dogovara sa bolesnikom i pripremi pribor: obične
špatule, špatule obložene gazom i vatom, glicerin ili parafinsko ulje, 3%-tni hidrogen, papirna
vata, čaša sa mlakom vodom, mušema i kompresa i bubrežnjak.
Predio ispod bolesnikove brade zaštiti mušemom i kompresorom. On ispire usta i sadržaj izbaci u
bubrežnjak koji ispod brade pridržava sestra. Sestra sa špatulom pregleda usnu šupljinu, utvrđuje
gdje se nalaze naslage, premaže ih pomoću štapića omotanog vatom namočenog u glicerin ili
parafinsko ulje. Sačeka nekoliko minuta koliko je potrebno da se naslage omekšaju i odvoje od
sluznice. Omekšane i odvojene naslage skidamo pomoću špatule omotane gazom a ako ne
možemo skinuti sve naslage postupak ponovimo. Sestra dodaje bolesniku čašu sa vodom u koju je
stavila 3%-tni hidrogen (2dcl vode i jedna kašika 3%-tnog hidrogena), bolesnik ispere usta i
sadržaj izbaci u bubrežnjak. Zatim mu dodaje čašu mlake vode bez hidrogena kojom također ispire
usta, a zatim usnu šupljinu mu premaže glicerinom ili parafinskim uljem.
37. OPISATI I OBJASNITI NJEGU NOVOROĐENČETA I DOJENČETA

Novorođenče je period od rođenja do 28 dana,a period dojenčeta od mjesec dana do jedne godine.
Kupanje se obavlja na isti način. Svakodnevno kupanje dojenčeta je najefikasniji način za
održavanje lične higijene. Kupanjem se skida prljavština sa tijela, jača otpornost organizma,
ubrzava se cirkulacija kojom se hrane udaljeni dijelovi tijela i vitalni organi. Za vrijeme kupanja
dijete je mnogo aktivnije, te tako jača i mišiće. Dijete se može kupati u kupatilu ili u dječijoj sobi.
Ali, prije toga, prostorija se mora očistiti, oprati, dezinfikovati, provjetriti i zagrijati. Temperatura
u sobi mora biti 24-26 C. Temperatura vode treba da odgovara temperaturi tijela 36-37 C.
Pribor: topla voda, šampon ili sapun, dvije trljačice, četka-češalj, štapići od vate, neutralna mast za
gluteuse, više pelena, bubrežnjak, termometar za vodu, benkice, košuljice, higijensku kantu za
prljavo rublje.
Prije nego što se počne sa kupanjem, sestra treba da pripremi povoj. Pelene za povoj se slože
prema načinu povijanja. Prvo operemo bebi lice. Beba se zatim stavlja na stol. Trljačicom ga
sapunja od kosmatog dijela glave, od čela prema potiljku. Zatim pere vrat, ruke, pazušne jame,
grudni koš, trbuh, leđa, noge. Drugom trljačicom se peru genitalije. Beba se zatim uzima lijevom
rukom od aksile, spušta u kadu, na čije dno treba stavit pelenu. I onda se spira sapunica onim
redom kojim smo je nanijeli. Zatim obrišemo bebu blagim tapkanjem. Glutealni predio se namaže
nekom neutralnom mašću i povije.
-Zapiranje je poseban oblik kupanja kada se peru samo pojedini dijelovi tijela, zaprljani stolicom,
mokraćom i sl.
Zato nam treba topla voda, sapun, pelene, neutralna mast ili ulje za mazanje, meka flanelska
trljačica, higijenska kanta za prljavo rublje. Prvo se slože pelene za povoj na stolu. Jednu čistu
pelenu sestra stavi duž svoje ruke od ramena i uzima dijete. Ono se oslanja na njenu podlakticu.
147
Flanelskom trljačicom se nasapunja i njome se operu genitalije. Zatim ga ispiremo mlazom vode i
obrišemo laganim tapkanjem.
38. POVIJANJE I OBLAČENJE, TJEMENJAČA, SOOR, NJEGA PUPKA,

PODSJECANJE NOKTIJU
-Cilj povijanja je da se sačuva tjelesna toplota, zaštiti koža od spoljnih uticaja i da se osiguraju
pravilne funkcije dojenčeta. Zato povoj dojenčeta treba biti od meke pamučne tkanine tako da ne
draži kožu, da bude dobro oprana, ispeglana kako bi se spriječila infekcija kože, da nema krute
šavove,
-Oblačenje se obavlja prema redoslijedu koji se poštuje jer se time dijete navikava na red od prvih
dana. Najprije se oblače košuljica i benkica, a donji dio tijela se uvija pelenama. Koji će se povoj
primjeniti, zavisi od uzrasta djeteta, njegovog zdravstvenog stanja i sl. U većini stacionarnih
zdravstvenih ustanova dojenčad se do četvrtog mjeseca oblače i povijaju na isti način “sistemom
suknjice”. Dojenče starije od 4 mjeseca povija se na način “sistem gaćica” i savremeni način
povijanja-pelene za jednokratnu upotrebu.
-Kod izvjesnog broja novorođenčadi i dojenčadi postoji sklonost ka stvaranju masnih naslaga na
kosmatom dijelu glave. Ona nastaju zbog deskvamcije kože, od produkata znojnih i lojnih
žlijezda, čestica prašine i nepravilnog njegovanja djeteta. Te naslage se zovu tjemenjača. Češće se
javlja u porodici nego u stacionarnim ustanovama. Mlađe majke se naročito plaše da pri kupanju
operu dio glave na kome je velika fontanela. Plaše se da ne povrijede dijete. Naslage na glavi su
dobra podloga za razvoj bakterija. Osim toga, neprijatne su i svrbe. Dijete je nervozno, pokušava
da se češe i ako mu to uspije, može da povrijedi kožu. Stvorene naslage se skidaju tako što se
uveče, prije spavanja natopi veći tupfer vate ili gaze sterilnim uljem. Preko tupfera se dijetetu stavi
kapa, pa se ostavi da prenoći. Skrama se od ulja razmekša a sutradan skida postepeno tupim
češljem, od čela prema potiljku. Ako je skrama veća, ne treba je na silu skidati kako se ne bi
povrijedila koža. Postupak sa uljem može se ponoviti više puta. Kada se cijela skrama skine, kosa
se opere sapunom i vodom, a koža glave namaže nekom neutralnom mašću.
-Krupica-soor je gljivično oboljenje sluzokože usne šupljine izazvano gljivicom Monilijum
albicans. Javlja se u vidu bjeličastih tačkica, nalik na kapi mlijeka. Ove se naslage najprije javljaju
na bukalnoj sluzokoži, mekom nepcu, jeziku. Tačkice se kasnije spajaju u vidu skrama i pokrivaju
veliku površinu sluzokože. Ako se ne primjete na vrijeme, mogu se širiti i dalje, pa tako zahvatiti
cijeli digestivni trakt ili što je rijeđe i respiratorni sistem. Beba sa ovom gljivičnom infekcijom
otežano guta, može da povraća, odbija dojku ili hranu i stagnira u napredovanju. Liječenje soora
određuje ljekar, a sestra na odjeljenju preduzima sve potrebne mjere u slučaju pojave infekcije.
Naslage se skidaju sterilnom gazom natopljenom boraks glicerinom ili 0.5%-tnim rastvorom sode
bikarbone. Naslage se skidaju s jezika, nepca i bukalnih sluznica. Postupak se mora sprovoditi
pažljivo da bi se izbjegla krvarenja sluzokože. Pedijatar često ordinira antimikotike: oralni gel ili
Nistatin kapi.
-Njega pupka obavlja se da bi rana novorođenčeta bila suha i da bi se spriječila infekcija. Rana se
svakodnevno ispire 0.9%tna fiziološka otopina ili 3%tni rastvor hidrogena, posuši sterilnim
tupferom i posipa antiseptičkim praškom. Ranu sestra zaštiti sterilnom gazom koja se pričvršćuje
povezom ili leukoplastom. Ako pupčana rana vlaži i iz nje izlazi sekret, sestra o tome obavještava
ljekara. On ordinira terapiju. Pupčana rana se tretira kao svaka hirurška rana i kao ulazno mjesto
148
za infekciju novorođenčeta. Onaj ko njeguje pupčanu ranu dužan je pridržavati se svih pravila
stroge asepse.
-Nokti se moraju sjeći 1-2 puta sedmično. Dugim noktima dijete može povrijediti kožu, izgrebati
se, najčešće po licu. Ispod dugih noktiju se skuplja nečistoća u kojoj se mogu naći i patogeni
mikroorganizmi i jaja parazita. Poznato je da bebe često stavljaju prste u usta i tako se izlažu
opasnosti od infekcije. Za podsjecanje noktiju treba pripremiti makazice, tupfere od vate, 75%-tni
alkohol, pelena i bubrežnjak. Novorođenče treba da leži na stolu za povijanje a dojenče se drži u
krilu. Makazice se dezinfikuju tupferom natopljenim alkoholom, a ispod dječije ruke se postavi
pelena savijena na 4 dijela. Nakon odsjecanja noktiju, ruke djeteta treba oprati mlakom vodom i
sapunom.
-Njega ojeda-kada se beba kupa treba obratiti posebnu pažnju na one dijelove tijela gdje se
najprije pojavi ojed. To su vrat, aksilarne jame, ivigalni i genitalni predjeli. Vlažna koža je dobra
podloga za razvoj mikroorganizama i za pojavu ojeda. Kod djeteta koje dugo ostaje u vlažnim
pelenama, koje se oblači u plastične gaćice i koje se ne opere poslije svakog povoja javit će se
ojed. Ojed je posljedica nepravilne njege djeteta, ali se može javiti i kod dobro njegovane djece
ako im je koža osjetljiva. Prvo se javlja crvenilo, a kasnije imanje ranice na koži. Oštećena koža u
kontaktu sa pelenom ili urinom peče ili boli. I ovakva oštećena koža su uvijek ulazna vrata za
prodiranje mikroorganizama. Prevencija je redovno održavanje higijene bebe i redovno
presvlačenje. Mazanje anogenitalnih regija sterilnim uljem neutralnom mašću, posipanje sterilnim
puderom također će spriječiti pojavu ojeda.
39. OBJASNITI SLIJEDEĆE POJMOVE: DEKUBITUS, TROMBOZA,

TROMBOFLEBITIS, PLUĆNA EMBOLIJA, RESPIRATORNE KOMPLIKACIJE,
NESVJESTICA, KONTRAKTURE I ANTIDEKUBITUSNA POMAGALA
Sve ovo su posljedice i komplikacije dugotrajnog ležanja, to dovodi do usporene cirkulacije i
smanjene ventilacije pluća. -Dekubitus je ograničeno oštećenje kože ili potkožnog tkiva uslijed
dugotrajnog pritiska. Zbog otežanog protoka krvi dolazi do manjka kiseonika i hranjivih materija,
te do poremećaja metabolizma u tkivu koje je izloženo pritisku. Dekubitus nastaje na mjestima
koja su za vrijeme ležanja izložena pritisku, na mjestima gdje su koštani izdanci prekriveni slabije
razvijenim potkožnim tkivom. To se događa ako pacijent dugo leži na leđima (u predjelu potiljka,
lopatica, laktova, rtni nastavci kičmenog stuba, trtična kost, pete), na boku (u predjelu uha,
ramena, vanjska strana vrata, kuka, vanjska strana koljena i gležnja), potrbuške (u predjelu prsne
kosti, rebara, prednje izbočine prednje cjevaste kosti, koljena, unutrašnjeg gležnja i gornje strane
stopala). Na ovim mjestima koža trpi pritisak i ona se nazivaju predilekciona mjesta. Međutim,
dekubitus može nastati i na drugim mjestima ako se za to stvore uslovi: pritisak, iritacija kože,
vlažnost itd. Na tim se mjestima najprije javlja crvenilo kože, i ako se tada ne preduzmu
preventivne mjere, oštećenje zahvata kožu, potkožno tkivo i mišiće sve do kosti ili zgloba.
Mnogobrojni uzroci koji dovode do dekubitusa dijele se na unutrašnje i spoljašnje.
Unutrašnji faktori djeluju iz samog organizma i posljedica su patoloških procesa uzrokovanih
osnovnom bolešću. Najčešće su to bolesti cirkulacije, metabolizma i prehrane (gojaznost ili
pothranjenost), neurološki poremećaji, maligne bolesti itd. Vanjski faktori na organizam djeluju iz
spoljašnje sredine i koji se kroz savjesnu njegu mogu potpuno ili djelimično ukloniti. To su nabori
ličnog i posteljnog rublja, nečista i vlažna koža od znoja, mokraće, stolice, neudoban krevet,
sredstva za imobilizaciju. Opasnost dekubitusa za bolesnika su višestruke: dekubitus je lokalno
149
žarište koje može dovesti do sepse, proizvodi odumrlog tkiva djeluju toksično, vlaženjem iz rane
gube se proteini, kod većih oštećenja kože, potkožnog i mišićnog tkiva poslije izlječenja nastaju
ožiljci.
-Tromboza predstavlja zaživotno intravaskularno zgrušavanje krvi s vezivanjem ugruška za zid
krvnog suda. Tromboza vena komplikacija je dugotrajnog mirovanja. Najčešće se javlja na donjim
ekstremitetima. Nakupljanjem trombocita, fibrina i eritrocita nastaje ugrušali (flebotromboza), a
ako je zid vene upaljen (tromboflebitis), koža iznad nje je crvena i bolna. Postoji opasnost
otkidanja tromba i plućne embolije. Tromboza vena uzrokuje: usporena cirkulacija kod bolesnika
čija osnovna bolest zahtjeva mirovanje u krevetu (postoperativna i postporođajna stanja,
imobilizacija, nemoć, srčana dekompenizacija), direktna oštećenja venskog endotela mehaničkim,
hemijskim, električnim ili toplotnim agensima, stanje povećane koagulabilnosti krvi (poslije
hirurških zahvata, porođaja).
-Respiratorne komplikacije su česte kod bolesnika koji dugotrajno miruju, posebno kod
operisanih a posljedica su smanjene ventilacije pluća ili zastoja sekreta i infekcija. Tada se javljaju
upale bronha, pneumonije ili atelektaze plućnog tkiva. Preveniramo ih poticajem bolesnika na
duboko disanje i iskašljavanje, te aktivnim ili pasivnim promjenama respiratornih komplikacija.
-Kontraktura je ograničena pokretljivost zgloba u svim ili samo nekim pravcima zgloba. Može
biti urođena ili može nastati zbog dugotrajnog mirovanja ili bolesti koja ograničava i
onemogućava funkciju zgloba kao što je: skvrčavanje ožiljka poslije velikih ozljeda i dubokih
opekotina u predjelu zgloba, skvrčenje tetiva nakon gnojne upale i ozljede, skvrčavanje mišića
zbog dugotrajnih prisilnih položaja, poslije bolesti i povrede mišića, promjene u CNS i psihički
poremećaji, promjena u samim zglobovima ili njihovoj neposrednoj blizini, urođene anomalije
kosti i zglobova. Kontrakture se liječe uklanjenjem uzroka osnovne bolesti hirurškim zahvatima,
fizikalnom terapijom i ortopedskim pomagalima.
-Nesvjestica (sinkopa, kolaps) je nagli, kratkotrajni gubitak svijesti, najčešće zbog hipoksije
mozga. Često se javlja kod bolesnika koji dugo leže, a nakon toga ustanu naglo. Zato se krv slije u
donje dijelove tijela, nastaje ortostatska hipotenzija, pa mozak ostaje bez dovoljne količine
kiseonika. Nesvjestica nastaje naglo, kratko traje, a vraćanje svijesti je brzo ako bolesnika
položimo horizontalno sa podignutim ekstremitetima. Neposredno prije nesvjestice bolesnik
osjeća opštu slabost, nesiguran je u stajanju,, osjeti vrtoglavicu, mučninu, mrak pred očima,
poblijedi, kožu mu prekrije hladan znoj, diše ubrzano i površno, puls je ubrzan jedva pipljiv.
-Primjena antidekubitusnih pomagala, radi lokalnog smanjenja pritiska, uz druge preventivne
postupke je vrlo efikasno. U tu svrhu upotrebljavamo antidekubitusne madrace koji prekrivaju
cijeli krevet i omogućavaju opšte smanjenje pritiska. Madrac je sastavljen od žlijebova širokih 3-5
cm, koji se naizmjenično pune i prazne zrakom pomoću posebnog aparata i na taj način
naizmjenično smanjuju pritisak na pojedine dijelove tijela. Osim madraca koji pokriva cijeli krevet
upotrebljavaju se posebni jastuci koji omogućavaju lokalno smanjenje pritiska. Posebno su
pogodni za bolesnike koji moraju ležati na leđima. Jastuk uvlačimo u navlaku od čistog pamuka i
umećemo ga u otvor na spužvi. Ako nemamo madrace i jastuk, možemo upotrijebiti druga
pomagala koja omogućavaju lokalno smanjenje pritiska „vestan krzna“, spužvaste madrace
spužve, kolute od vate, gaze i sl.
40. ZADACI SESTRE U SPRJEČAVANJU DEKUBITUSA, FLEBOTROMBOZE,
TROMBOFLEBITISA, PLUĆNE EMBOLIJE, RESPIRATORNIH KOMPLIKACIJA,
NESVJESTICE, KONTRAKTURE
150
-Zadaci sestre u spriječavanju dekubitusa:
Sestra mora poznavati faktore koji uzrokuju nastanak dekubitusa (vanjski i unutarnji), planirati i
provoditi mjere spriječavanja dekubitusa-vanjskih faktora, uočiti na vrijeme početne znake-
crvenilo kože, poduzeti odgovarajuće postupke. Radi spriječavanja dekubitusa sestra mora:
održavati ličnu higijenu bolesnika, promatrati mjesta sklona dekubitusu, mjenjati položaj
bolesnika u krevetu, primjeniti antidekubitusna pomagala, provoditi pravilnu ishranu i nadoknadu
tečnosti, podučiti bolesnika i porodicu o mjerama za spriječavanje dekubitusa. Održavanje lične
higijene bolesnika obuhvata svakodnevno pranje i kupanje, masaža ugroženih mjesta više puta u
toku dana, a obavezno za vrijeme večernje njege, pranje kože nakon svake defekacije, zaštitu kože
kremom, redovno presvlačenje rublja koje mora biti suho, mekano i bez nabora. Ponekad će biti
dovoljno bolesnika podučiti na promjenu položaja. Nemoćnom ili nesvjesnom bolesniku položaj
mjenja medicinska sestra prema planu njega ili najmanje svaka dva sata. Međutim, najbolji
postupak za spriječavanje dekubitusa i ostalih komplikacija dugotrajnog ležanja je što ranije
ustajanje iz kreveta, gdje god je to moguće. Primjena pomagala kao što je npr. antidekubitusni
madrac koji prekriva cijeli krevet i omogućava opšte smanjenje pritiska, posebni jastuci koji
omogućavaju lokalno smanjenje pritiska.
-Zadaci sestre pri spriječavanju flebotromboze, tromboflebitisa i plućne embolije: sestra
mora poznavati faktore koji utiču na nastanak, planirati i provoditi mjere spriječavanja, provoditi
odgovarajuće postupke u mjeri i liječenju, podučiti bolesnika i porodicu o mjerama spriječavanja,
simptomima i sl.
Mjere za spriječavanje flebotromboze, tromboflebitisa i plućne embolije: mjere za spriječavanje
tromboze vena usmjerene su poboljšanju cirkulacije. Kod bolesnika koji dugo leže sestra podstiče
bolesnika na aktivne i pasivne vježbe donjih ekstremiteta, vježbe dubokog disanja, pravilan
položaj i česte promjene položaja u krevetu, redovno održavanje lične higijene, redovnu masažu
koju provodi sestra, ležanje na leđima sa podignutim nogama, stavljanje elastičnog zavoja ili
čarapa ako bolesnik ima proširene vene, što ranije ustajanje iz kreveta nakon operacija ili
porođaja.
-Zadaci sestre pri spriječavanju respiratornih komplikacija: poznavati faktore koji
uslovljavaju respiratorne komplikacije, planirati i sprovoditi mjere spriječavanja, posmatrati stanje
bolesnika i uočiti simptome i znakove smanjene ventilacije pluća, planirati i provoditi
odgovarajuće postupke u njezi i liječenju bolesnika s respiratornim komplikacijama.
Kod bolesnika koji dugo leže sestra potiče bolesnika na: pravilan položaj u krevetu i promjenu
položaja (svakih 30 min.-2h), vježbe disanja, iskašljavanje, održavanje lične higijene, prestanak
pušenja. Najbolju ventilaciju pluća omogućava Fowlerov položaj, zato bolesnika koji miruje u
krevetu uspravljamo kad god je moguće gornjim dijelom tijela u polusjedeći ili sjedeći položaj.
Promjenom tog položaja, okretanjem bolesnika na jedan ili drugi bok, dolazi do bolje ventilacije
pluća, vježbe disanja su važan faktor, važan je što dublji udisaj i izdisaj. Vježbe se provode
pasivno, aktivno potpomognuto i aktivno. Pasivne vježbe provodi sestra kod bolesnika bez
svijesti: pri udisanju podigne bolesniku ruke, a pri izdisaju ih spusti i pritiskom na prsa pojača
ekspirij. Aktivno potpomognute vježbe disanja se provode kod bolesnika koji ne diše s dovoljnim
kapacitetom. Vježbe se potpomažu podizanjem ruku pri udisaju i pritiskom ruku na baze rebara ili
na trbušni zid. U prevenciji komplikacija zbog dugotrajnog ležanja se sprovode vježbe prsnog i
trbušnog disanja ekspiratornog tipa. Vježbe dubokog disanja treba provoditi najmanje svaka dva
sata. Sestra je dužna provoditi mjere za spriječavanje kapljičnih infekcija: nositi zaštitnu masku za
151
vrijeme rada, zabraniti posjete bolesnicima za vrijeme epidemija kapljičnih infekcija (gripa,
zabraniti posjete prehlađenim osobama).
-Zadaci sestre u spriječavanju kontraktura kod nepokretnih bolesnika su: smjestiti bolesnika
u pravilan položaj, provoditi redovnu promjenu položaja u krevetu, provoditi pasivne i aktivne
vježbe mišića i zglobova, uputiti bolesnika u važnost pravilnog položaja u krevetu i vježbe
razgibavanja. Nepokretnog bolesnika treba smjestiti u položaj koji će pomoći da se spriječi
nastanak kontraktura. Bolesnik leži na leđima, a noge i ruke zauzimaju za vrijeme ležanja
fiziiološki položaj: nadlaktice lagano odmaknute od tijela, podlaktice ispružene, šake otvorene-
prsti razmaknuti i ispruženi, natkoljenice lagano odmaknute, potkoljenice ispružene, stopala u
srednjem položaju. Da bi bolesnik zadržao položaj koristimo se pomagalima (jastucima,
potpornjima za noge, nagibom kreveta). Položaj treba mjenjati barem svaka 2h.
-Zadaci sestre u spriječavanju nesvjestice: upozoravati bolesnika na potrebu postupnog
ustajanja ili pomoći mu pri ustajanju iz kreveta, provoditi aktivne i pasivne vježbe ekstremiteta,
provoditi vježbe dubokog disanja, redovno mjenjati položaj u krevetu, uputiti bolesnika u važnost
postupnog i što ranijeg ustajanja iz kreveta, pomoći bolesniku pri prvom ustajanju. Za
spriječavanje nesvjestice važna je postupnost pri promjeni iz ležećeg položaja u sjedeći i iz
sjedežeg u uspravni, što ublažava ortostatsku hipotenziju (sniženje krvnog pritiska pri uspravljanju
i ustajanju). Uz našu pomoć bolesnik sjedne na rub kreveta sa spuštenim nogama, giba nogama,
legne natrag u krevet. To ponovi nekoliko puta. Ako se bolesnik dobro osjeća, uz pomoć sestre
polako ustane i napravi nekoliko koraka oko kreveta. Poslije odmora ponovo ustane i hoda uz
pomoć sestre povećavajući broj koraka. Vrijeme hodanja se postupno povećava i ako se bolesnik
dobro osjeća, može bez pomoći sestre hodati sam, ali pod njenim nadzorom.
41. ZADACI SESTRE, TE PROVOĐENJE POSTUPAKA S BOLESNIKOM KOJI IMA

DEKUBITUS
-Liječenje dekubitusa i zadaci sestre pri liječenju: Ovisno o stepenu oštećenja kože ili
potkožnog tkiva razlikujemo 4 stepena dekubitusa. Prvi znak je crvenilo kože koje na pritisak
pobijeli, a kada to mjesto oslobodimo pritiska, crvenilo se ponovo pojavi. Zahvaćen je epidermis i
na tom mjestu koža je topla, to je prvi stepen.
Kod drugog stepena dekubitusa crvenilo napreduje do cijanoze, ne nestaje na pritisak a koža je
topla. Stvaraju se mjehurići i blaga oštećenja kože. Zahvaćena je koža i djelimično potkožno tkivo.
U trećem stepenu dekubitusa koža je smeđe boje, a postoji li rana, njena je okolina
hiperpigmentirana i u njoj se vidi nekrotično tkivo. U četvrtom stepenu dekubitusa nekrozom su
zahvaćeni svi slojevi kože, potkožnog tkiva i mišića a može da dopre i do same kosti. Ako već
postoji dekubitalna rana, ona se tretira po svim principima hirurgije. Potreban je slijedeći
materijal:(sterilni tuferi od gaze i gaza, sterilne rukavice, dezinfekciono sredstvo, hidrogen 3%,
fiziološka otopina 0,9 % ugrijana na 36,5 C), sterilne instrumente (makaze, pincete, skalpeli,
peani), podloge (polupropusne film folije, hidrokoloidi, spužvaste podloge, algiderm podloge i
štrajfne, podloge sa aktivnim uljem), akva gel.
Previjanje kod čiste rane: navući sterilne rukavice, područje oko rane temeljno oprati sa
dezinfekcionim sredstvom, ranu isprati sa 0,9 % fiziološkom otopinom, ranu u sredini ostaviti
mokru, kožu oko rane posušiti sterilnom gazon a preko rane staviti podlogu za čiste rane.
Postupanje kod inficirane dekubitalne rane: prije previjanja, pacijenta je potrebno istuširati
mlakom vodom, okolinu rane oprati dezinfekcionim sredstvom za kožu, ranu isprati sa 3%
152
hidrogena, zatim isprati sa dosta mlake 0,9 % fiziološke otopine, ranu ne sušiti u području sredine
rane, posušiti samo okolinu rane, u vlažnu ranu staviti materijale i podloge za inficirane rane.
Postupak okretanja pacijenta ponavljati nekoliko puta dnevno, a najduže svaka dva sata u toku
dana. Postupak kod nekrotične dekubitalne rane: postupiti isto kao i kod inficirane rane, samo
upotrebljavati materijale i podloge predviđene za nekrotične rane.
42. ZADACI SESTRE, TE SPROVOĐENJE POSTUPAKA S BOLESNICIMA S

TROMBOZOM VENA
-Zadaci sestre kod bolesnika s trombozom vena: Vodeći simptom je bol na mjestu tromboze,
najčešće u stražnjem dijelu potkoljenice ili unutrašnjem dijelu natkoljenice. Znakovi su otvrdnuće
trombozirane vene, a ako je prisutna upala, koža iznad nje je crvena, sjajna i napeta-otečena.
Embolija predstavlja proces prenošenja i zaglavljivanja materija u krvnim sudovima i to materija
koje se normalno ne nalaze u krvi. Te materije u vidu čepova zapušavaju krvne sudove i ti se
čepovi zovu embolusi. Plućna embolija je najčešća i najopasnija komplikacija tromboze, posebno
većih i dubokih vena. Prepoznaje se po iznenadnoj slabosti, blijedoj i oznojenoj koži bolesnika,
katkad kašlju i iskašljavaju krv, obično pri defekaciji ili pri ustajanju iz kreveta.
Ako su kod bolesnika prisutni znaci tromboze vena: bolesnik mora potpuno mirovati u krevetu
desetak dana, lična higijena bolesnika se održava u krevetu (treba izbjegavati naprezanje
bolesnika), bolesnik obavlja nuždu u krevetu (izbjegavati napinjanje pri defekaciji), zabranjeno je
provoditi aktivne i pasivne vježbe bolesnog ekstremiteta, zabranjeno je masirati bolesni
ekstremitet, bolesni ekstremitet se stavlja u povišeni položaj pomoću jastuka a na otečeno mjesto
se stavljaju oblozi, bolesniku se daje ordinirana terapija, sestra mora posmatrati bolesnika i mjeriti
mu u određenim vremenskim razmacima puls i krvni pritisak.
Ako se ne provodi prevencija ili pravilno liječenje bolesnika s tromboflebitisom, može doći do
teške pa i do smrtonosne komplikacije-plućne embolije. Trenutna, iznenadna smrt može nastati i
kod bolesnika sa trombozom kod kojih nije bilo nikakvih simptoma tromboze. Plućna embolija se
najčešće javlja pri prvom ustajanju iz kreveta ili na zahodu za vrijeme obavljanja nužde.
Karakteriše se simptomima i znakovima šoka: iznenadnim ubrzanjem ili gubitkom pulsa, obilnim
znojenjem, ubrzanim disanjem i bolovima u prsima s iskašljavanjem krvi.
43. DEZINFEKCIJA
To je skup postupaka pomoću kojih smanjujemo broj mikroorganizama u određenoj sredini ili na
određenom predmetu i oslobađamo ih zaraznosti. Dezinfekcijom ne uništavamo sve prisutne
mikoorganizme, već smanjujemo njihov broj i virulenciju na nivo na kojem oni više nisu opasni
po zdravlje. Dezinficiens je hemijsko sredstvo kojim se obavlja dezinfekcija. Dezinfekciono
sredstvo može djelovati na bakterije, viruse, gljivice tako da ih uništi, da spriječi rast ili da uspori
rast i razvoj.
Metode dezinfekcije: -prirodne metode (sunčeva svjetlost, taloženje, filtracija),
-mehaničke metode (četkanje, ribanje, pranje, čišćenje, struganje, ventilacija propuhom),
-termičke metode-toplota (spaljivanje, žarenje i opaljivanje, peglanje, sušenje i kuhanje) i
-hemijskim sredstvima.
Hemijske metode dezinfekcije mogu se kombinovati sa mehaničkim i fizičkim metodama, a radi
postizanja boljih rezultata.
Prema hemijskoj pripadnosti, hemijska dezinfekciona sredstva mogu biti:
153
-anorganska dezinfekciona sredstva:
-kiseline (sumporna, solna, azotna) jaka su baktericidna sredstva. Ne upotrebljavaju se često jer
oštećuju tkiva i predmete. Borna kiselina, acidum borikum, u 3% je blag antiseptik. Upotrebljava
se za obloge, kapi za oči, ispiranje mokraćnog mjehura.
-Baze (natrijeva, kalijeva, kreč). Kreč je najstarije dezinfekciono sredstvo. Za dezinfekciju se
koristi kao krečno mlijeko (1kg kreča+ 3-5 l vode) za grubu dezinfekciju fekalija.
-Halogeni elementi (preparati hlora i joda) glavna im je namjena dezinfekcija vode za piće,
posuđa, sanitarnih blokova. U zdravstvenim ustanovama se danas upotrebljavaju preparati hlora:
Hazocid, Halamid, Izosan-G i dr. za dezinfekciju podova, zidova, sanitarnih prostorija, kuhinjskog
posuđa, stolova, kreveta i sl.
-Jod ima snažno baktericidno djelovanje. Može se primjeniti za dezinfekciju vode u nedostatku
hlora. U zdravstvu se uglavnom upotrebljavaju jodni preparati Povidon za dezinfekciju kože,
okoline rane i operacijskog polja.
-Oksidativna sredstva: u dodiru sa njima, oslobađa se kiseonik i djeluje neposredno oksidativno na
protoplazmu bakterija. U zdravstvu se primjenjuje vodikov superoksid i kalijev permanganat.
Vodikov superoksid Hydrogenium peroxidatum se upotrebljava u 3%tnom rastvoru za
dezinfekciju gnojnih rana. U dodiru sa gnojem, pjeni i oslobađa kiseonik i na taj način uništava
mikroorganizme, dezodorira (otklanja neugodne mirise) i detoksicira (odstranjuje otrove). Kalijev
permanganat je većinom napušteno dezinfekciono sredstvo.
-organska dezinfekciona sredstva:
-fenol-karbolna kiselina je jedno od najstarijih dezinfekcionih sredstava. Zbog iritacije kože i
sluznica i zbog neugodnog mirisa uglavnom se više ne upotrebljava.
-Lizol-krezolov sapun upotrebljava se rijetko za dezinfekciju podova u 5%tnom rastvoru.
-Formaldehid se upotrebljava za hemijsku sterilizaciju endoskopskih aparata i anesteziološkog
pribora.
-Alkoholi-za dezinfekciju kože upotrebljava se 70% etilni alkohol.
-Akridinske boje-rivanol-za dezinfekciju rana upotrebljava se 0, 1%tnom rastvoru.
56. NABROJATI I OPISATI ŠTA OBUHVATA DEZINFEKCIJA U ZDRAVSTVU

U zdravstvu, dezinfekcija obuhvata kožu a naročito ruke zdravstvenih radnika i bolesnika, odjeću i
obuću zdravstvenih radnika i posjete, posteljno rublje, podove, zidove, namještaj i radne površine
u svim prostorijama, operacione sale i prostorije za preoperativnu pripremu kao i predmete,
sanitarne prostorije i posude za obavljanje nužde, kuhanje, kuhinjski pribor i pribor za jelo, optički
i drugi instrumenti koji se ne smiju sterilisati.
44. NABROJATI NEKA SAVREMENA DEZINFEKCIONA SREDSTVA I SVOJSTVA

IDEALNOG DEZINFEKCIONOG SREDSTVA
Mnoga dezinfekciona sredstva se dobijaju ili već rastvorena ili sa uputom za upotrebu. To su
savremena dezinfekciona sredstva: Hibitan (Hibisept, Hibibos), Asepsol, Cetavlon, Vesfen,
Dezifen, Gigasept itd. Teorijski idealno dezinfekciono sredstvo trebalo da ima slijedeće osobine:
da u malim koncetracijama djeluju baktericidno i brzo, da ima širok spektar djelovanja (bakterije,
virusi, gljivice), da nije otrovno, da ne nadražuje kožu niti izaziva alergijske reakcije, da ne djeluje
karcinogeno, da ima ugodan miris ili da je bez mirisa, da ne oštećuje tkaninu, plastiku niti mjenja
njihovu boju, da djeluje na različitim temperaturama, da je ekonomično ili da nije preskupo.
154
Nijedno danas poznato dezinfekciono sredstvo nema sve navedene osobine. Stoga je važno
odabrati ono koje ima najviše poželjnih osobina. Najbolji odabir možemo učiniti na osnovu
dezinfekciograma, mikrobiološke provjere njegovog djelovanja.
45. OPISATI FAKTORE KOJI UTIČU NA DJELOVANJE DEZINFEKCIONOG

SREDSTVA
Takođe, pri primjeni dezinfekcionih sredstava treba voditi brigu o faktorima koji utiču na
uspješnost dezinfekcije: vrste mikroorganizma, sredine u kojoj djeluje, temperatura sredine,
vrijeme djelovanja, koncentracija dezinfekcionog sredstva. Medicinska sestra bira dezinfekciono
sredstvo, priprema rastvor a najčešće i sprovodi dezinfekciju.
46. OPISATI I OBJASNITI PRAVILNO PROVOĐENJE DEZINFEKCIJE

Pri sprovođenju postupka dezinfekcije, medicinska sestra se mora upoznati sa uputstvom
proizvođača i tačno se pridržavati tog uputstva. Koncentracija dezinficijensa prije svega zavisi o
mjestu primjene. Npr. za dezinfekciju instrumenata i kože potrebnan je 1%tni rastvor Asepsola, a
za dezinfekciju rana i opekotina 0,1-0,5%tni rastvor istog sredstva. Razblaženja moraju biti
precizna i tačna, nikada ne treba određivati otprilike. Formula koja pomaže da se tačno odredi
količina vode i sredstva za dezinfekciju: je da željenu količinu pomnožimo sa željenim procentom
i podijelimo sa postojećim procentom. Npr. ako želimo da dobijemo 500 ml 1%tnog rastvora
Asepsola iz originalnog 100%tnog rastvora razblažiti sa 495 ml vode. Jer je 500x1%=5 i to sve
podjeljeno sa 100
Pravilno provođenje dezinfekcije: -provesti mehaničku dezinfekciju (pranje, ribanje), izabrati
dezinfekciono sredstvo prema dezinficiogramu, pripremiti potrebnu količinu sredstva
odgovarajuće koncentracije i temperature, predmete izložiti djelovanju dezinficionog sredstva u
toku propisanog vremena i predmete isprati, obrisati ili osušiti.
47. OPISATI I OBJASNITI STERILIZACIJU I METODE (TOPLOM, SUHOM I

VLAŽNOM, HLADNA STERILIZACIJA, STERILIZACIJA POTAPANJEM U
ANTISEPTIK, STERILIZACIJA JONIZACIJOM, SAVREMENE METODE
STERILIZACIJE)
Sterilizacija je postupak kojim se potpuno uništavaju svi mikroorganizmi i njihove spore sa
predmeta, materijala i instrumenata koji dolaze u dodir sa ranom. Metode sterilizacije su:
-sterilizacija toplotom (termostabilnih materijala) a to podrazumjeva sterilizacija suhom
toplotom, sterilizacija vlažnom toplotom.
-hladna sterilizacija-sterilizacija hemijskim sredstvima (termolabilni materijali): sterilizacija
etilen-oksidom, sterilizacija tabletama formaldehida, sterilizacija potapanjem u antiseptik koji ima
germicidnu moć.
-sterilizacija jonizacijom, sterilizacija gama-zrakama.
-savremena metoda sterilizacije.
-Sterilizacija toplotom: je najbolji i najpristupačniji postupak za uništavanje mikroorganizama.
Sterilizacija toplotom zavisi o vrsti toplote, visini temperature, dužini trajanja sterilizacije,
sposobnosti penetracije sterilizirajućeg sredstva, otpornosti mikoorganizma.
-Sterilizacija suhom toplotom: suhim zrakom se sterilišu predmeti koji podnose visoku
temperaturu-stakleni i metalni predmeti (instrumenti-hirurški noževi, makaze, pincete, peani itd.).
155
Suha toplota ne djeluje korozivno i ne oštećuje predmete koji se sterilišu. Sterilizacija vrelim
zrakom obavlja se u sterilizatoru u kome se instrumenti izlažu dejstvu vrelog zraka na određenoj
temperaturi -180 C i za određeno vrijeme-1h. Postupak: nakon upotrebe predmete oprati,
dezinfikovati, isprati i posušiti. Čiste i suhe predmete složiti u metalne ili staklene kasete
(otvorene) i staviti ih u sterilizator. Sterilizator zatvoriti, uključiti, termostat okrenuti na 180 C.
Kada temperatura na termostatu pokaže 180 C tada počinje sterilizacija i traje 60 minuta. Nakon
toga sterilizator isključiti, a instrumente ostaviti još 1h u sterilizatoru da se ohlade.
-Sterilizacija vlažnom toplotom: sterilizacija vrućom vodenom parom pod pritiskom je pouzdan
postupak za uništavanje svih vrsta mikroorganizama i njihovih spora. Za uništavanje
mikroorganizama važni su faktori: određena temperatura, pritisak i vrijeme sterilizacije.
Sterilizacija vlažnom toplotom se obavlja u posebnim aparatima, autoklavima. Primjenjuje se u
bolničkim ustanovama. Autoklavi su različitigo oblika i veličine, a svi rade po istim osnovnim
načelima. Zavisno o vrsti materijala koji se steriliše temperatura u autoklavu se kreće između 126 i
138 C, pritisak između 1,5 i 2,5 atmosfera a vrijeme sterilizacije je od 3 do 30 min. Vlažnim
zrakom se steriliše tekstil, metalni predmeti-instrumenti, gumeni predmeti (rukavice, sonde,
nastavci) i stakleni predmeti a ne sterilišu se ulja, masti i prašci. Postupak: pripremiti materijal za
sterilizaciju, staviti materijal u autoklav, postići temperaturu i pritisak i održavati ih potrebno
vrijeme, isprazniti autoklav.
Priprema materijala od tekstila za sterilizaciju: postupak: nakon upotrebe predmete treba oprati,
dezinfikovati, isprati i osušiti, složiti po vrsti i rastresito što omogućava dobru penetraciju vodene
pare, staviti ih u posebne kutije za sterilizaciju s baktericidnim platnom ili u tekstil umotati setove,
a u papir pojedinačne komade rublja. Kutije ili omoti s materijalom ne smiju biti veći od
25x25x50 cm, staviti hemijski indikator za kontrolu sterilizacije.
Predmeti od metala: postupak: nakon upotrebe predmete oprati,, dezinfikovati, isprati i osušiti,
provjeriti ispravnost svakog instrumenta, oštrice makaza i hirurških noževa zaštititi stavljanjem u
navlake, instrumente umotati u tekstil ili papir, pojedinačno ili u setove za pojedine zahvate, tako
da se omoti mogu lako otvoriti i sadržaj upotrijebiti uz najmanju mogućnost kontaminacije, staviti
hemijski indikator za kontrolu sterilizacije.
Predmeti od gume i plastike: postupak: nakon upotrebe oprati, dezinfikovati, isprati i osušiti,
utvrditi neoštećenost rukavica, složiti rukavice prema veličini i paru, naprašiti ih s obje strane
talkom i u svaku staviti komad gaze, svaki par omotati gazom ili papirom, predmete staviti
okomito u vrećice ili kutije, staviti hemijski indikator za kontrolu sterilizacije.
Predmeti od stakla: postupak: nakon upotrebe oprati, dezinfikovati, isprati i osušiti, staviti u
vrećicu ili kutiju, staviti indikator za kontrolu sterilizacije. Materijal pripremljen za sterilizaciju
označimo datumom i vremenom sterilizacije, stavljamo u autoklav, zatvaramo i uključimo
određeni program, zavisno o vrsti materijala koji ćemo sterilisati. Program određuje visinu
temperature, pritisak i vrijeme trajanja sterilizacije. Nakon hlađenja sestra razvrstava prema
odjeljenjima ili vrsti materijala. Sestra koja je zadužena za sterilan materijal mora voditi brigu o
datumu sterilizacije jer se predmeti smatraju sterilnim šest sedmica u kutijama i setovima s
baktericidnim platnom i 48h u dobošima. Nakon tog vremena materijal koji nije upotrebljen se
mora resterilisati.
-Sterilizacija hemijskim sredstvima je zapravo hladna sterilizacija.
-Sterilizacija etilen-oksidom je metoda izbora za materijale koji su osjetljivi na visoku
temperaturu (plastični ili gumeni predmeti, osjetljivi instrumenti, predmeti koji se ugrađuju u
156
bolesnikovo tijelo). Prednost ove sterilizacije je da uspješno uništava sve oblike mikroorganizama
(bakterije, gljivice i viruse) i da pritom ne izaziva koroziju materijala koji se steriliše i ne mjenja
njegovu strukturu. Gas prodire u sve vrste pozornog materijala, a po završenoj sterilizaciji lako se
otklanja provjetravanjem. Sterilizacija etilen-oksidom se provodi u posebnim sterilizatorima. U
prisustvu etilen-oksida, temperature u komori od 50 do 55 C i pritisak od 1, 5 do 5, 5 atmosfera, u
trajanju 1-2 sata. Nakon završene sterilizacije sterilni materijal treba prozračiti, najmanje 12h, a
materijal predviđen za inplantaciju (valvule, proteze) 5-7 dana. Nakon prozračivanja sterilni
materijal se odlaže u prostoriju za sterilni materijal, razvrsta se i označi datumom. Prikladno
čuvan, sterilisan etilen-oksidom, ostaje sterilan 1 do 2 godine.
-Sterilizacija formaldehidom-metanol: formaldehid se upotrebljava za sterilizaciju i
dezinfekciju predmeta osjetljivih na vlagu i visoke temperature. Njegove pare djeluju
baktericidno, ali nemaju sasvim pouzdano sterilizirajuće djelovanje. Predmete koje želimo na taj
način sterilisati ili dezinfikovati, najčešće su to optički instrumenti i dijelovi aparata za anesteziju,
poslije pripreme materijal se stavlja u kutije, ormare ili prostorije hermetički zatvorene. Na jedan
prostorni metar dolazi 10 tableta formaldehida koje se isparavaju 10 do 72 sata na sobnoj
temperaturi. Prije upotrebe predmete treba isprati sterilnom vodom i osušiti sterilnom gazom, da
ne bi došlo do oštećenja tkiva formaldehidom. Ova metoda sterilizacije se rijetko koristi.
-Sterilizacija potapanje u antiseptik je moguća ali nepouzdana metoda i primjenjuje se samo
kada nemamo drugu mogućnost sterilizacije. Primjenjuje se za sterilizaciju priručnih instrumenata,
gumenih i plastičnih nastavaka upotrebljavajući germicidni antiseptik (Vesfen 32, Belfen,
Gigaspet, Hibisept i sl.). Postupak: nakon upotrebe predmete oprati, pripremiti otopinu antiseptika
prema uputstvu proizvođača, predmete potopiti u otopinu a otopina mora prekrivati predmete,
zatvoriti posudu u kojoj su predmeti potopljeni,, predmete držati potopljene određeno vrijeme,
prije upotrebe predmete isprati sterilnom vodom i osušiti sterilnom gazom. Uspješnost sterilizacije
se kontroliše mikrobiološkom metodom.
-Sterilizacija jonizirajućim zrakama: sterilizacija gama zrakama ima široku primjenu u
fabrikama koje proizvode pribor i medicinske instrumente za jednokratnu upotrebu (šprice, igle,
sonde, rukavice, katetere, setove za jednokratne zahvate i sl.)
-Sterilizacija ultraljubičastim zracima-vazduh u operacionoj sali može da se steriliše pomoću
ultraljubičastih zraka, koje imaju jako baktercidno-germicidno dejstvo i uništava veoma brzo vrlo
otporne mikroorganizme. Operaciona sala se po završetku rada opere i dezinfikuje, a zatim se
uključe kvarcne lampe, koje u toku 12-18 h steriliše zrak.
-Savremene metode sterilizacije su: sterilizacija plazmom, koja koristi vodikov-peroksid plazma
tehnologiju u polju elektromagnetskih valova i osigurava efikasno uništenje širokog spektra
najotpornijih mikroorganizama. Namjenjen je za sterilizaciju različitih instrumenata: metalnih i
nemetalnih, kao i sofisticiranih termolabilnih instrumenata (osjetljivih električnih i elektronskih
uređaja, endoskopa, optičkih instrumenata i sl.) na niskim temperaturama 45-50C.
-Ekspres-autoklav je namjenjen za brzu sterilizaciju medicinskih instrumenata, tekstilnih
materijala i gumene robe suvo zasićenom vodenom parom. Posebno je pogodan za korištenje u
medicinskim i stomatološkim ordinacijama i laboratorijama. Program sterilizacije se odvija
potpuno automatski.
48. OPISATI I OBJASNITI KONTROLU STERILIZACIJE
157
Za vrijeme sterilizacije su moguće greške, zato je potrebno stalno kontrolisati sterilizaciju
(hemijsku i tehničku) a povremeno i mikrobiološku, jer infekcije koje nastaju poslije operacije
većinom su uzrokovane nesterilnim rubljem, instrumentima i zavojnim materijalom. Najčešći
uzroci neuspjeha sterilizacije su nepravilna priprema materijala, nepravilno punjenje i slaganje
materijala u setove, kutije ili u autoklave, nepravilno izabran program sterilizacije (nedovoljna
temperatura, pritisak i vrijeme trajanja sterilizacije), nepravilno rukovanje autoklavom, prisustvo
mikroorganizama neočekivano visoke otpornosti.
Tehnička (fizička) kontrola sterilizacije provodi se za vrijeme svake sterilizacije pomoću
termometara i manometara ugrađenih u autoklav. Na savremenom autoklavu nalazi se automatski
pisač koji ubilježava visinu temperature i pritisak za cijelo vrijeme sterilizacije. Nakon završene
sterilizacije je potrebno na karticu označiti datum i vrijeme sterilizacije i spremiti u
dokumentaciju.
Hemijska sterilizacija se kontroliše na svakom setu, kutiji ili pojedinačnom predmetu pomoću
različitih indikatora koji mjenjaju boju ili agregatno stanje ili oboje, pri određenoj temperaturi za
određeno vrijeme. Trake koje mjenjaju boju pri temperaturi sterilizacije, stavljaju se na više mjesta
pri svakoj sterilizaciji.
Mikrobiološka kontrola sterilizacije je najsigurnija metoda za ispitivanje valjanosti sterilizacije. Za
kontrolu je potrebno pripremiti paketić s mikrobiološkim materijalom i staviti u sredinu autoklava.
Po završenoj sterilizaciji paketić s mikrobiološkim materijalom šalje se u mikrobiološki
laboratorij, gdje se utvrđuje uništenje ili prisutnost živih mikroorganizama. Uništeni
mikroorganizmi potvrđuju uspješnost sterilizacije. Mikrobiološkom kontrolom sterilizacije
kontrolišemo rad autoklava i rad osoblja koji provode sterilizaciju, a provodimo je najmanje
jednom mjesečno.
49. OPISATI ORGANIZACIJU JEDINICE ZA STERILIZACIJU

Centralna sterilizacija je radna jedinica koja osigurava sterilni materijal i pribor za cijelu bolnicu.
Organizacijom centralne jedinice za sterilizaciju smanjuje se broj aparata i osoblja koje provodi
sterilizaciju i ima dobar nadzor nad njenim provođenjem. Jedinice za sterilizaciju u pravilu su
građevinski podjeljene u 3 zone: nečisto, čisto, sterilno. Kvalitetu rada u tim jedinicama osigurava
kvalificirano osoblje, provođenjem standardizovanih postupaka. Postupak: nakon upotrebe pribor
s odjeljenja (instrumente, rukavice, sonde itd.) donijeti u jedinicu za sterilizaciju, pribor zaprimiti
u zonu za nečisto (obično je označena crvenom bojom), provesti mehaničko čišćenje, dezinfekciju,
ispiranje i sušenje, čisti pribor prenijeti u zonu za čisto (obično je označeno plavom bojom),
zapremiti čisto i suho rublje iz praonice, ispitati ispravnost svakog predmeta, složiti instrumente u
setove, umotati setove i pojedine predmete, staviti indikator za kontrolu sterilizacije i naznačiti
datum i vrijeme sterilizacije, umotane setove i pojedinačni pribor staviti u korpe, staviti u
sterilizator i uključiti odgovarajući program, nakon završene sterilizacije isključiti sterilizator,
ohladiti i isprazniti sterilizator, a sterilni materijal prenijeti u zonu za sterilno (obično je označeno
zelenom bojom), indikatore za mikrobiološki nadzor sterilizacije dostaviti u laboratorij, sterilan
materijal i pribor dostaviti na odjeljenja.
50. NABROJATI FAKTORE KOJI UZROKUJU INTRAHOSPITALNU INFEKCIJU

Svaka infekcija nastala u zdravstvenoj ustanovi stacionarnog tipa naziva se intrahospitalnom-
bolničkom infekcijom. Mjesto zadržavanja je bolnička ustanova, a infekcija može da se ispolji
158
tokom ili poslije hospitalizacije, ili da ostane latentna. Koristeći i primjenjujući u praksi otkrića o
načinu širenja i suzbijanja infekcije, bolnice se postepeno oslobađaju intrahospitalnih infekcija.
Međutim, nova grupa mikroorganizama širi se i ugrožava život bolesnika (virus infektivnog
hepatitisa, Salmonella tyfi murium, Staphylococcus pyogenes aureus, Klebsiela, Proteus i virusne
infekcije respiratornih puteva-grip i influenca).
Intrahospitalnu infekciju uzrokuju ovi faktori: nesprovođenje odgovarajuće organizacije rada,
zanemarivanje mjera dezinfekcije i sterilizacije, neracionalna upotreba antibiotika dovodi do
rezistentnih sojeva mikroorganizama, upotreba aparata koji se teže dezinfikuju ili sterilišu (aparati
za dijalizu, pribor za anesteziju, respiratori itd.).
51. i 57. NABROJATI I OPISATI MJERE ZA SPRJEČAVANJE INTRAHOSPITALNE

INFEKCIJE
Osnovna mjera za spriječavanje intrahospitalnih infekcija je spriječavanje izvora zaraze u
stacionarnim zdravstvenim ustanovama. Unošenje izvora zaraze se onemogućuje: odgovarajućim
građevinskim uslovima u zdravstvenim ustanovama, pravilnom organizacijom rada, održavanjem
higijene, pravilnim provođenjem svih mjera antisepse i asepse, redovnim mikrobiološkim
pregledima bolničke sredine, ranim otklanjanjem infekcije i spriječavanjem širenja (izolacijom:
standardna, strukturna i protektivna-zaštitna), onemogućavanjem infekcije kontaktom (bolesnici,
osoblje, učenici, studenti, posjeta).
Mogućnost nastanka intrahospitalne infekcije postoji u svim zdravstvenim ustanovama, a posebno
na odjeljenjima sa povećanim stepenom ugroženosti (porodilišta, odjeljenja za novorođenčad,
onkologija, odjeljenje za hemodijalizu), posebno treba voditi brigu da se infekcija ne iznosi sa
zaraznih odjeljenja i iz mikrobioloških laboratorija te da se nečistim rubljem i priborom ne
kontaminira bolnička sredina. Zdravstvenici radnici se moraju pridržavati slijedećih mjera:
pravilna upotreba zaštitne odjeće i obuće, pravilna upotreba maski, rukavica, ogrtača, pravilno i
redovno pranje ruku, pravilno rukovanje sterilnim materijalom i lijekovima, ulaziti kroz aseptički
propusnik (zone određene za ulaz u bolnicu pojedinih odjeljenja), zabranjeno kretanje sa jednog
odjeljenja na drugo (naročito važi za odjeljenja sa povećanim stepenom ugroženosti), redovno
provođenje zdravstvenih pregleda osoblja.
52. OPISATI, OBJASNITI I PROVODITI PRANJE I DEZINFEKCIJU RUKU

Jedna od osnovnih mjera u spriječavanju intrahospitalnih infekcija je higijena ruku zdravstvenih
radnika, kako za ličnu zaštitu tako i za zaštitu bolesnika i saradnika. U prenošenju infekcije ruke
imaju dvostruku ulogu jer mogu služiti kao izvor infekcije a sa druge strane i kao prenosioci
infekcije. Koža ruku se ne može sterilisati, pa sestre moraju prati i dezinfikovati redovno ruke, pri
dolasku na posao, prije i poslije izvođenja svakog zahvata, poslije upotrebe nužde.
U bolničkoj praksi primjenjuje se obično i antiseptično pranje, a u operacionom traktu i sterilnim
jedinicama i hirurško antiseptično pranje ruku. Običnim pranjem ruku tekućom vodom, tekućim
sapunom ili deterdžentom uklanjaju se mikroorganizmi (tranzitnni, prikupljeni iz okoline), a
antiseptičnim pranjem ruku uklanja se i uništava i većina mikroorganizama koji se nalaze u
dubljim slojevima kože. Prije pranja ruku, sestra mora voditi računa da su joj nokti kratko
podrezani i čisti, da ne upotrebljava lak za nokte, da ne nosi nakit i skine sat s ruke.
Postupak: laktom otvoriti slavinu, namjestiti mlaz i temperaturu vode, skvasiti ruke, nasapunjati i
ručne zglobove antiseptičkim deterdžentom s obje strane, posebno prostore između prstiju i
159
vrhove prstiju, šake i ručne zglobove dobro isprati, slavinu zatvoriti laktom, šake i zglobove
osušiti sušilom za ruke ili papirom za ruke. Zabranjeno je upotrebljavati običan sapun i peškir za
višekratnu upotrebu.
Brza dezinfekcija ruku: u izuzetnim prilikama nepohodno je da se ruke za kratko vrijeme
dezinfikuju. To se postiže na slijedeće načine: 1. ruke se peru dva puta po 3 minuta apsolutnim
alkoholom (96%tni) koji djeluje adstrigentno i baktericidno a potom isperu sterilnim fiziološkim
rastvorom. 2. ruke se peru rastvorom hibisepta, povidona i jodipina, a zatim se osuše sterilnom
gazom.
Iznad lavaboa ruke se nakvase tekućom vodom, a potom se prelije antiseptikom iz dozatora i
trljaju 60 sekundi. Potom se ruke isperu tekućom vodom i posuše papirom za ruke. Ruke treba
prati antisepticima najmanje tri puta dnevno. Na koži tako opranih ruku obrazuje se mikrobicidni
sloj koji štiti kožu od prodora fiksiranih mikroorganizama iz korijena dlake. Po završenom radnom
vremenu med.sestra prije polaska kući, treba da premaže kožu ruku antiseptičnom kremom, i tako
spriječi prenošenje infekcije preko svojih ruku na članove porodice.
53. OBJASNITI SLJEDEĆE POJMOVE : INFEKCIJA, DEZINFEKCIJA,

STERILIZACIJA, ANTISEPSA, ASEPSA, INTRAHOSPITALNA INFEKCIJA
-Infekcija je biološki proces koji nastaje ulaskom i razmnožavanjem patogenih mikroorganizama
u tijelu domaćina, pri čemu dolazi do lokalne ili opšte reakcije.Pet glavnih kategorija
mikroorganizama koje uzrokuju infekciju kod ljudi su bakterije, virusi, gljivice, rikecije i
protozoe.
-Dezinfekcija- To je skup postupaka pomoću kojih smanjujemo broj mikroorganizama u
određenoj sredini ili na određenom predmetu i oslobađamo ih zaraznosti. Dezinfekcijom ne
uništavamo sve prisutne mikoorganizme, već smanjujemo njihov broj i virulenciju na nivo na
kojem oni više nisu opasni po zdravlje. Dezinficiens je hemijsko sredstvo kojim se obavlja
dezinfekcija. Dezinfekciono sredstvo može djelovati na bakterije, viruse, gljivice tako da ih uništi,
da spriječi rast ili da uspori rast i razvoj.
-Sterilizacija je postupak kojim se potpuno uništavaju svi mikroorganizmi i njihove spore sa
predmeta, materijala i instrumenata koji dolaze u dodir sa ranom.
-Sepsa označava prisustvo mikroorganizama ili njihovih toksina. Antisepsa je postupak koji ima
za cilj suzbijanje infekcije i uništavanju mikroorganizama na koži, ranama, instrumentima,
predmetima. Antiseptik je hemijsko sredstvo koje spriječava razvoj mikroorganizama i
primjenjuje se na koži, sluzokoži, ranama. Antiseptici koji se danas primjenjuju u praksi često
imaju dezinficirajuće djelovanje.
-Asepsa je odsustvo mikroorganizama. Asepsa je način rada u medicini, a posebno u hirurgiji i
liječenju rana, isključuje svaku mogućnost prisustva mikroorganizama u operativnom polju,
materijalu i svega što se u radu upotrebljava. Sterilno ili aseptično znači odsustvo živih
vegetativnih i dugotrajnih formi apatogenih i patogenih mikroorganizama.
- Svaka infekcija nastala u zdravstvenoj ustanovi stacionarnog tipa naziva se intrahospitalnom-
bolničkominfekcijom. Mjesto zadržavanja je bolnička ustanova, a infekcija može da se ispolji
tokom ili poslije hospitalizacije, ili da ostane latentna. Koristeći i primjenjujući u praksi otkrića o
načinu širenja i suzbijanja infekcije, bolnice se postepeno oslobađaju intrahospitalnih infekcija.
Međutim, nova grupa mikroorganizama širi se i ugrožava život bolesnika (virus infektivnog
160
hepatitisa, Salmonella tyfi murium, Staphylococcus pyogenes aureus, Klebsiela, Proteus i virusne
infekcije respiratornih puteva-grip i influenca).
54. OPISATI USLOVE BITNE ZA NASTANAK INFEKCIJE

Infekcija je biološki proces koji nastaje ulaskom i razmnožavanjem patogenih mikroorganizama u
tijelu domaćina, pri čemu dolazi do lokalne ili opšte reakcije.Pet glavnih kategorija
mikroorganizama koje uzrokuju infekciju kod ljudi su bakterije, virusi, gljivice, rikecije i
protozoe. Da bi došlo do infekcije potrebni su slijedeći faktori:
-izvor infekcije, putevi prenošenja, ulazna vrata tj.mjesto, patogenost i virulencija klica,
dispozicija (sklonost obolijevanju, deficitarnost imuniteta) za određenu bolest.
Ti su faktori povezani u tzv. Vogralikov lanac.Za nastanak bolesti potrebna je prisutnost svih
faktora. Nedostaje li bilo koja karika Vogralikovog lanca, neće doći do infekcije. Zato u
spriječavanju infekcije nastojimo ukloniti barem jedan faktor. Izvor zaraze je zaražen ili bolestan
čovjek, ili životinja te okoliš. A najčešći putevi prenošenja su: dodirom-kontaktom i to direktnim
prenošenjem (prljavim rukama, sluznicom), zrakom (kapljične infekcije, prašina), vodom, hranom,
zemljom, putem krvi, preko insekata (ujedom i izmetima). Indirektnim kontaktom (preko rublja,
pribora za jelo, igračke, šprice i igle).
Ulazno mjesto je mjesto prodora mikroorganizama u organizam. To su respiratorni sistem,
digestivni sistem, koža i vidljiva sluzokoža, polni organi. Patogene bakterije se razmnožavaju u
organizmu, stvaraju toksine i svojim prisustvom izazivaju patološke procese. Virulencija je
sposobnost mikroorganizma da izazove bolest. Dispozicija je sklonost čovjeka prema određenoj
bolesti.
55. NABROJATI PET OSNOVNIH PRAVILA ASEPSE

Zdravstveno osoblje ima posebnu odgovornost u borbi protiv infekcije tako da antisepsa, asepsa,
dezinfekcija i sterilizacija postaju njihova obaveza. Sepsa označava prisustvo mikroorganizama ili
njihovih toksina. Antisepsa je postupak koji ima za cilj suzbijanje infekcije i uništavanju
mikroorganizama na koži, ranama, instrumentima, predmetima. Antiseptik je hemijsko sredstvo
koje spriječava razvoj mikroorganizama i primjenjuje se na koži, sluzokoži, ranama. Antiseptici
koji se danas primjenjuju u praksi često imaju dezinficirajuće djelovanje.
Asepsa je odsustvo mikroorganizama. Asepsa je način rada u medicini, a posebno u hirurgiji i
liječenju rana, isključuje svaku mogućnost prisustva mikroorganizama u operativnom polju,
materijalu i svega što se u radu upotrebljava. Sterilno ili aseptično znači odsustvo živih
vegetativnih i dugotrajnih formi apatogenih i patogenih mikroorganizama. Brojni postupci kojima
se ostvaruju, naročito u hirurgiji uslovi aseptičnog rada mogu se svrstati u 5 osnovnih pravila
asepse: -priprema bolesnika, -priprema prostorije, -priprema osoblja, -priprema pribora, -postupak
s ranom. Asepsu postižemo različitim fizičkim i hemijskim postupcima-dezinfekcijom i
sterilizacijom.
*******************************************************************************
*********
-Pojam svjetske zdravstvene organizacije-Prvi pokušaji kolektivne zaštite od masovnih zaraznih
bolesti provođeni su kroz karantinske mjere za zaštitu ljudi na evropskom tlu, a prvi karanteni su
ustanovljeni u Veneciji. Prva međunarodna sanitarna konferencija održana je u Parizu 1851.g. za
161
sve evropske zemlje i na njoj usvojena deklaracija o karantenskim mjerama, a mnogo kasnije
1921.g. osnovana je zdravstvena organizacija društva naroda. Nakon II svjetskog rata, u okviru
Ujedinjenih Nacija 1946 g. u New Yorku se osniva SZO-svjetska zdravstvena organizacija, čiji je
osnovni cilj da aktivira zdravstvene djelatnosti i preduzme preventivne mjere zdravstvene zaštite
širom svijeta. 1978 g. u Alma Alti SZO donosi deklaraciju i cljeve “Zdravlje za sve, koji se odnose
na promociju i unapređenje primarne zdravstvene zaštite i njen značaj na zdravlje.”
-Crveni krst-križ-je svjetska humanitarna organizacija koja ublažava patnje miliona unesrećenih
ljudi. Ideja o nastanku Crvenog krsta je potekla od Henri Dunanta, bankara iz Švajcarske, koji je
bio svjedok krvave bitke u mjestu Solferino. Nijedna od vojski nije imala milosti prema
ranjenicima, niti prema zdravstvenom osoblju. U knjizi je iznijeo svoja zapažanja i ideje o
osnivanju dobrovoljnih društava za pružanje njege ranjenicima. Tako dolazi do osnivanja
Međunarodnog komiteta Crvenog krsta-križa 26. 10. 1863.g. a u arapskim zemljama se 1876.
osniva Crveni polumjesec. Godine 1919. je došlo do Federacije između ova dva društva pa danas
imamo Međunarodni komitet Crvenog krsta-križa i Međunarodna Federacija društava Crvenog
krsta i Crvenog polumjeseca.
Ova međunarodna Federacija ima svojih 7 principa a to su: humanost, nepristrasnost, neutralnost,
nezavisnost, dobrovoljnost, jedinstvo (u svakoj zemlji može postojati samo jedno društvo Crvenog
krsta ili Crvenog polumjeseca) i univerzalnost.
Ženevske konvencije-Crveni krst ima sjedište u Ženevi i on je izdao Ženevske konvencije
(međunarodne ugovore) kojima su se zemlje potpisnice, a ima ih 178 obavezale da će humano
postupati i pružati zaštitu žrtvama oružanih sukoba. Osnovni sadržaj konvencija je: poboljšanje
statusa ranjenika i bolesnika u oružanim sukobima, poboljšanje statusa ranjenika, bolesnika i
brodolomnika na moru, način pružanja medicinske pomoći, način postupanja sa ratnim
zarobljenicima, zaštita građanskih lica za vrijeme rata, način zaštite sanitetskih, vojnih i civilnih
jedinica. U miru Crveni krst učestvuje u radu na zdravstveno-socijalnoj zaštiti, na zdravstvenom
prosvjećivanju stanovništva i na pomaganju žrtvama od elementarnih nepogoda.
-Nosioci zdravstvene njege: su medicinske sestre, koje u bolnici zauzimaju određena radna
mjesta prema školskoj spremi, radnom iskustvu, organizacijskim sposobnostima i drugim
pozitivnim osobinama potrebnim zdravstvenom radniku. Organizacija sestrinske službe u bolnici
je sistematizovana: glavna sestra bolnice, glavna sestra odjela, glavna sestra odsjeka (poluodjela) i
sobna sestra.
-Organizacijski modeli zdravstvene njege: funkcionalni model, primarni model prema
bolesniku, timski model. Modeli organizacije zdravstvene njege razlikuju se s obzirom na
obrazovnu strukturu sestara, hijerarhijsku strukturu, načela pružanja zdravstvene njege.
-Progresivna njega bolesnika znači njeno maksimalno prilagođavanje potrebama bolesnika.
Progresivna njega podrazumjeva: svrstavanje bolesnika u skupine, prema stepenu potrebne njege,
upotrebu određene medicinsko-tehničke i druge opreme, rad stručnog kadra s odgovarajućom
spremom i radnim iskustvom.
Vrste progresivne njege bolesnika: 1 stepen-intenzivna njega, 2 stepen-poluintenzivna njega
(intermedijalna njega) i 3. stepen-minimalna njega (obična,standardna). U pojedinim bolnicama se
javlja i tzv. specijalna intenzivna njega, koja je ispred 1 stepena progresivne njege, a i 4.stepen
nazvan samonjega.
162
ANATOMIJA 2. RAZRED
1. Građa i funkcija oka
Oculus (oko) je parni, čulni organ, oblika šuplje kugle, smješten u očnoj duplji-orbiti. Oko se razvija iz
mozga, iz diencefalona. Dijelovi oka su: retina-vidni dio oka, staklasto tijelo, corpus ciliare-održava
stalni intraokularni pritisak. Očni pritisak normalno iznosi oko 20 mm Hg, a mjeri se tonometrom.
-krvni sudovi oka- dio oka koji sadrži najgušću kapilarnu mrežu u tijelu je središnja ovojnica oka.
-mišići oka-se dijele na dvije grupe. Prva grupa su mišići koji regulišu količinu svjetlosti koja ulazi u oko:
musculus sfinkter pupile i musculus dilatator pupile. Drugu grupu čine mišići pokretači oka-bulbomotori i
predstavlja motorni aparat oka. Čine ga 6 mišića koji pomiču oko u orbiti, bez pomicanja glave.
-leća, lomi i skuplja svjetlost i stvara jasnu sliku
-zaštitini aparat oka-obrve, trepavice, kapke i sluznicu.
-suzni aparat oka-čine ga suzne žlijezde
Ovojnice oka su:
-vanjska očna ovojnica koju čine beonjača i rožnjača. Glavna joj je funkcija da štiti oko, odvaja retinu od
okoline, pruža otpor intraokularnom pritisku.
-srednja očna ovojnica: čine je žilnica, šarenica i corpus ciliare. Glavna joj je funkcija ishrana oka.
-retina (unutrašnja očna ovojnica): vidni dio, ciliarni dio i iridealni dio retine.
Retina je najvažniji funkcionalni dio oka. Razvila se iz mozga i s njim ostaje u vezi preko neurona vidnog
puta. Retina ima 10 slojeva: stratum pigmenti, sloj štapića i čunjića, vanjska granična linija, vanjski
zrnasti sloj, vanjski retikularni sloj, unutrašnji zrnasti sloj, unutrašnji retikularni sloj, sloj ganglijskih
ćelija, sloj živčanih niti i unutrašnja granična linija.
2. Dioptrički, zaštitni, suzni i motorni aparat oka

Dioptrički aparat oka-Glavna funkcija aparata je da skuplja zrake i prelama ih i da stvara jasnu sliku
koja pada na retinu. Dioptričkom aparatu pripadaju:
-leća-tvrda, bikonveksna leća. Leća je građena od ovojnice koja je potpuno obavija, elastična je.
-staklasto tijelo-vodenasta, polutečna masa sa finim nitima.
-prednja i stražnja očna komora
-očna voda-tečnost koja ispunjava prednju i stražnju očnu komoru.
Motorni aparat oka sadrži 6 mišića, od kojih su 4 prava i 2 kosa mišića. Pravi mišići su musculus rectus
superior, medialis, lateralis et inferior. Svi su inervisani od nerva oculomotoriusa. Kosi mišići su
musculus obliqus superior et inferior. Kontrakcijom povlače bulbus oculi naprijed.
Vrste pokreta oka: primicanje, odmicanje, dizanje oka, spuštanje oka, pupile gledaju gore i medijalno i
dole i medijalno, pupile gledaju gore i dole lateralno.
163
Zaštitni aparat oka čine obrve, postavljene iznad oka, prekriven dlakama i sadrži žlijezde znojice i
lojnice. Kapci-vjeđe su dva kožna nabora (gornji i donji). I sluznica koja kao vreća obavija kapke.Ima
prednji i stražnji zid sluznice.
Suzni aparat oka čine odvodni suzni kanali i suzna žlijezda koja je serozna žlijezda. Sastavljena je od
dva dijela: gornji veći dio i donji lateralni dio. Odvodni suzni kanali odvode suze u nosnu šupljinu u donji
nosni hodnik.
Optički put (funkcija oka) prenosi vidne utiske iz retine i sprovodi ih 1. preko primarnih optičkih centara
u diencefalonu do kortikalnog optičkog centra u mozgu. 2. reflexno, preko primarnih optičkih centara u
mezencefalonu do jedara u moždanom stablu i kičmenoj moždini. Optički put razlikuje 4 dijela sa
istoimenim neuromina: periferni, centralni, kortikalni i reflexni dio.
3. Građa i funkcija uha

Auris (uho) je parni organ koji sadrži čulo sluha i ravnoteže. Dijeli se na: vanjsko uho, srednje uho i
unutrašnje uho. Osnovna funkcija: Vanjsko uho prima zvučne talase i prenosi ih do srednjeg uha. U
srednjem uhu, zvučni talasi se pretvaraju u vibracije, koje se prenose na kohlearni aparat unutrašnjeg uha.
Kohlearni aparat sadrži slušne osjetne ćelije, koje primaju zvučni utisak i putem akustičnog puta prenosi
ga do moždanih centara.
Vanjsko uho se sastoji od ušne školjke i vanjskog sluhovoda. Srednje uho se sastoji se od bubne opne,
slušne koščice, Eustahijeve cijevi i bubnjišta.
Unutrašnje uho je najsloženije građe jer sadrži statički i akustični organ. Oba organa se sastoje od
membranoznih kanala i vrećica. Zato se sastoji iz dva dijela labirintus oseus i labirintus membranakeus.
Labirintus oseus se sastoji od pužnice, predvorja i polukružnih kanala. A labirintus membranakeus se
sastoji od akustičnog i statičkog dijela.
Kortijev organ je receptorski organ koji stvara živčane impulse kao reakciju na titranje bazilarne
membrane. Osjetni receptori Kortijevog organa su dvije vrste ćelija sa dlačicama.
Akustički put veže neuroepitelne ćelije Kortijevog organa sa kortikalnim akustičkim centrom u Hešlovoj
vijuzi temporalnog režnja mozga. Akustički put je podijeljen na tri dijela: periferni dio, centralni dio i
kortikalni dio.
Statički-vestibularni put je isključivo reflexni put. To je čulni put za statiku tijela i orijentaciju u prostoru.
Sastoji se od dva dijela: periferni dio koga čine periferni neuroni i centralni dio koga čine centralni
neuroni.
4. Osjet okusa
Organum gustus (okusni organ): Nalazi se u usnoj šupljini, pretežno na gornjoj površini jezika. Sastoji se
od brojnih okusnih pupoljaka koji sadrže niz enzima, a najvažniji su fosfataza i esteraza. Razne tvari u
otopljenom stanju podražuju okusne pupoljke i time izazivaju osjet okusa. Osjetljivost za razne vrste
okusa je različita u raznim regijama jezika. Pojedini pupoljci reaguju samo na slatko, kiselo, slano i gorko
iako te razlike nije moguće uočiti u njihovoj strukturi.
5. Osjet mirisa
Organum olfactus (njušni organ): Smješten je u području gornje nosne školjke i susjednih dijelova nosne
šupljine i odgovara njušnoj regiji nosne šupljine. Sastoji se od epitela i lamine proprije. Epitel čini tri vrste
ćelija: njušne, potporne i bazalne ćelije. Lamina proprija pored nježnih vezivnih vlakana sadrži i brojne
164
ćelije kao i alveotubulusne žlijezde koje stalno izlučuju secret. Sadrži i njušna živčana vlakna i mrežu
krvnih kapilara, dobro razvijen splet vena i limfne žile.
6. Građa i funkcija kože (žlijezde lojnice i znojnice,kosa i nokti)

Koža je prostran tjelesni organ koji kod odraslog čovjeka ima površinu od 16 hiljada do 19 hiljada cm2.
Ona pokriva i štiti površinu tijela i ima više funkcija.
Građu kože čine:-epidermis koji predstavlja ektodermalnu tvorevinu a njega čine: stratum basale, stratum
spinosum, stratum granulosum, stratum lucidum i stratum corneum. -Cutis propria je središnji dio koji se
proteže od epidermisa do subkutisa dijeleći se u papilarni, subpapilarni i retikularni dio. -Subkutis
predstavlja potkožno tkivo, koje se sastoji od veziva i masnog tkiva koje tvori paniculus adiposus.
Kožne žlijezde su: -lojnice koje su kožne žlijezde alveolarne građe sa više redova ćelija. Po načinu
sekrecije su holokrine (sekret se izbacuje zajedno sa propalim ćelijama) sa pretvaranjem ćelija u loj, koji
podmazuje dlake i epidermis. Prisutne su svuda gdje postoje dlake i njihov rad je pod djelovanjem
hormona (kod muškaraca je to testosteron, a kod žena su hormoni jajnika i nadbubrežne žlijezde). i
-znojnice koje su građene kao jednostavne zavijene tubulozne žlijezde. Sastoje se od žljezdanog dijela i
odvodnog kanala. Znojnice su razasute po čitavoj koži a najviše ih ima na dlanovima i tabanima. Izluči do
litar dnevno znoja što ima ulogu u regulaciji toplote i eliminaciji nekih tvari iz organizma.
Dlake su orožene elastične tvorbe u obliku niti koje pokrivaju gotovo čitavu površinu kože. Najgušće su
na koži glave. Korijen dlake obavija folikul dlake, na koji su priključene žlijezde lojnice i glatki mišić.
Dlake rastu mitotičkom diobom ćelija. Imaju određeno vrijeme rasta, nakon kojeg ispadnu i budu
zamjenjene novim. Osnovna uloga dlaka je zaštita od toplote. Nakon puberteta dlake izrastaju pod
uticajem polnih hormona. Neke od njih su razvijene kod oba pola a neke samo kod muškaraca.
Nokti su u osnovi slično građeni kao i koža, od epidermalnog i vezivnog dijela. Epidermalni dio nokta
čine temeljni i nazubljeni sloj, te ploča nokta koja odgovara jako odebljanom i modifikovanom rožnatom
sloju. Nokti rastu kontinuirano kroz čitav život, ljeti brže nego zimi, U jednoj sedmici narastu do 1 mm i
obnove se za oko 6 mjeseci.
7. Opšta svojstva hormona

Hormon je hemijska tvar koju u tjelesne tekućine luči jedna ili skupine ćelija i koja svoj fiziološki
kontrolni učinak očitava na drugim ćelijama u tijelu. Hormoni se dijele na lokalne i opšte hormone.
Lokalni hormone su acetilholin, sekretin, holecistokinin i svi oni pokazuju lokalne učinke. Opšte hormone
luče žlijezde sa unutrašnjim lučenjem, koji se prenose krvlju i izazivaju fiziološke učinke u udaljenim
dijelovima tijela. Glavna funkcija hormona sastoji se u kontroli aktivnosti ciljanih tkiva, utičući bilo na
hemijske reakcije u ćeliji, bilo na propusnost ćelijske membrane, ili na specifične ćelijske mehanizme.
Hormoni djeluju na metaboličke funkcije organizma, kontrolišući brzinu hemijskih reakcija u ćelijama,
rast i sekreciju ćelija.
8. Građa, smještaj i funkcija žlijezda sa unutrašnjim lučenjem

Žlijezde sa unutrašnjim lučenjem ili endokrine žlijezde produkte svog lučenja izlučuju direktno u krv i
nemaju svoje izvodne kanale. Produkti lučenja endokrinih žlijezda su hormoni. U ovu grupu organa
spadaju žlijezde koje su razmještene u razne dijelove organizma. Centralni položaj zauzima hipofiza, jer
ona svojim hormonima upravlja radom drugih endokrinih žlijezda.
165
Tireoidea-štitnjača je neparna žlijezda. Smještena je na prednjoj strani vrata. Građena je od dva režnja,
lijevi i desni. Režnjevi su simetrični stoje gotovo vertikalno. Lučenje hormona tiroxina koji podražuje
simpatikus i dovodi do ubrzavanja metabolizma materija i povećanja bazalnog metabolizma.
Paratireoidee su dvije parne, male žlijezde, veličine zrna graška. Smještene su na stražnjoj strani tiroide,
na lijevom i desnom režnju. Dijele se na gornje i donje žlijezde paratireoidee. Funkcija im je lučenje
parathormona, koji je zadužen za normalan metabolizam kalcija i fosfora. Uslijed nedostatka ovog
hormona nastaje opšta slabost organizma.
Timus-grudna žlijezda je izražen kod djece i u stadiju rasta, a kasnije atrofira i nestaje a na njegovom
mjestu ostaje masno tkivo. Funkcija je lučenje hormona koji je značajan za rast i razvoj organizma.
Suprarenales gl.-nadbubrežne žlijezde su parne žlijezde, smještene na stražnjem trbušnom zidu, između
gornjeg pola bubrega i kičmenog stuba. Obje su građene od kore i srži. Funkcija: srž luči hormon
adrenalin koji pojačava rad simpatikusa (ubrzavanje srčanog rada, krvnog pritiska, vazokonstrikcija) i
potpomaže insulinu u regulaciji nivoa šećera u krvi. Kora luči hormon kortin ili interrenin koji pojačava
dejstvo parasimpatikusa (usporava rad srca, snižava pritisak, vazodilatacija) pojačava dejstvo polnih
žlijezda, pojačava stvaranje pigmenata u koži i izlučuje komplex hormona koji utiču na metabolizam
bjelančevina, ugljenih hidrata i soli.
Pankreas-gušterača je neparni organ oblika izduženog lista sa svoja tri dijela: glava koja predstavlja
zadebljani dio, trup je središnji dio koji se nalazi iza želuca i rep koji se proteže do slezene. Pankreas je
smješten retroperitonealno, osim repa. Vanjsko lučenje je lučenje probavnih sokova. A unutrašnje lučenje
je lučenje hormona insulina. Insulin luče Langerhansova ostrvca pankreasnih ćelija, a funkcija mu je
regulacija metabolizma šećera. Uslijed nedostatka insulina, nema normalne potrošnje i razgradnje šećera,
u krvi dolazi do nakupljanja koncentracije šećera i pojave šećerne bolesti. Prekomjerno lučenje insulina
može dovesti do prebrze razgradnje i potrošnje šećera u krvi što dovodi do pada koncentracije šećera u
krvi.
9. Hipofiza
Hipofiza je glavna žlijezda sa unutrašnjim lučenjem. Smještena je u bazi lobanje. To je najnepristupačniji
i najbolje zaštićen organ u tijelu. Ona ima dva dijela: adenohipofiza ili prednji režanj hipofize, sa dobro
razvijenom mrežom krvnih sudova. Gornje hipofizne arterije dovode krv, a hipofizne vene odvode krv. A
neurohipofiza ili stražnji režanj hipofize je sa neovisnom mrežom krvnih sudova. Krv dotiče donjim
hipofiznim arterijama, a otiče venama u sinus kavernosus.
Funkcije: 1. Adenohipofiza luči: somatotropin ili hormon rasta, TSH ili tireotropin, ACTH ili hormon
kore nadbubrežne žlijezde, FSH-folikulostimulirajući hormon, LSH-luteostimulirajući hormon, LH ili
luteinizirajući hormon, prolaktin ili LTH i MSH ili melanostimulirajući hormon.
2. Neurohipofiza luči: oksitocin, ADH ili vasopresin. Hipofiza svoju funkciju obavlja mehanizmom
negativne povratne sprege, čime vrši regulaciju tireotropne, adrenokortikotropne i gonadotropne funkcije.
10. Položaj, građa i funkcija srca

Srce je neparni, mišićni organ, centralni organ za cirkulaciju Smješten je u sredogruđu, između oba plućna
krila sa dvije trećine na lijevoj i jedne trećine na desnoj strani toraxa. Nalazi se iza sternuma i ispred
kičme a donjoj plohom naliježe na dijafragmu.
Srce je podjeljeno jednom poprečnom pregradom na gornji i donji dio. Gornji dio sačinjavaju srčane
pretkomore a donji dio čine srčane komore. Na bazi srca ulaze veći krvni sudovi, koji zajedno sa
pretkomorama čine srčanu krunu. Sa stražnje strane srca nalazi se koronarni žlijeb koji dijeli komore i
166
pretkomore i u tom žlijebu je glavni venski sud srca-sinus koronarius. Srce je uzdužnim AV septumom
podjeljeno na lijevu i desnu polovinu. Desna polovina srca predstavlja vensko srce, tjera samo vensku krv
a sastavljeno je od desne pretkomore i desne komore. Ona tjera mali, plućni ili pulmonalni krvotok.
Venska krv tjera se u pluća, gdje se na nivou kapilara izvrši oksidacija i oksidovana krv se vraća u lijevo
srce. Lijeva polovina srca sadrži lijevu komoru i pretkomoru,a tjera arterijski, veliki ili somatični krvotok,
kojim se oksidovana krv raznosi po cijelom organizmu.
Desna pretkomora: venska krv je krv siromašna kisikom, a bogata ugljendioksidom. Ulijeva se u desnu
pretkomoru putem dvije šuplje vene- vena kava superior et inferior, koje skupljaju krv iz cijelog
organizma. Iz samog srca vensku krv skuplja sinus koronarius koji se također ulijeva u desnu pretkomoru.
Na granici desne pretkomore i komore je desno AV ušće koje je zatvoreno sa trolisnim zaliskom-valvula
tricuspidalis. Valvula propušta krv samo u jednom smjeru tj. od pretkomore prema komori, a zatim se
zatvara i ne dozvoljava vraćanje krvi unazad. Iz desne komore izlazi arterija pulmonalis, koja odvodi
vensku krv iz srca u pluća.
Lijeva pretkomora: U nju se ulijeva 4 do 5 plućnih vena koje dovode arterijsku oksidovanu krv iz pluća u
lijevu pretkomoru. Na granici lijeve pretkomore i komore je dvolisni zalistak-valvula bicuspidalis, koji
zatvara AV ušće i ne dozvoljava vraćanje krvi iz komore u pretkomoru. Ovo ušće naziva se i mitralno
ušće. Iz lijeve komore izlazi najveći arterijski krvni sud-aorta koja preko svojih grana raznosi arterijsku
krv koja je bogata kisikom do svih tkiva i organa. Srce ima 4 ušća i to su: desno i lijevo AV ušće, ušće
aorte i ušće arterije pulmonalis.
11. Radna i sprovodna muskulatura srca

Muskulatura srca se dijeli na radnu i sprovodnu. Radna muskulatura ima zadatak da vrši kontrakciju i
pokreće sistem krvotoka. Miokard je po građi poprečno prugasti a po funkciji je glatki mišić. Radna
muskulatura znatno je razvijenija kod komora nego kod pretkomora. Posebno se izdvaja lijeva komora
koja tjera veliki krvotok i vrši znatno veći rad.
Sprovodna mukulatura ima zadatak da provodi podražaje u sve dijelove srca i da vrši koordinaciju
srčanog rada. Mišić sadrži ganglijske ćelije i nervna vlakna, te provode električne impulse potrebne za rad
miokarda. Sprovodna muskulatura srca ima dva dijela: Sinus-atrijalni (SA) koji upravlja radom srčane
krune i Atrio-ventrikularni (AV) koji koordinira rad komora i pretkomora. Oba dijela imaju svoje centre i
ogranke. Centar SA dijela je SA čvor a centar AV dijela je AV čvor. Srce radi sinusnim ritmom.
Sprovodna muskulatura je povezana sa radom autonomnog nervnog sistema ali ima i svoj vlastiti
automatizam.
Za rad srca su potrebne velike količine kiseonika. Srce je veoma dobro snabdjeveno arterijskom krvlju
pomoću dvije arterije: arteria koronaria dextra et sinistra. Arteria koronaria dextra snabdijeva čitavu
stražnju i manji dio prednje stranje srca a arteria koronaria sinistra čitavu prednju, dio stražnje strane i
srčani septum. Oko srca se nalazi plexus kardiakus, splet nerava koga čini autonomni nervni sistem sa
svoja dva dijela, simpatikus kao akcelerator i parasimpatikus kao depressor.
12. Mehanizam srčanog rada

Srčani rad razlikuje dvije faze: dijastola i sistola. Dijastola je faza opuštanja miokarda i punjenja srca
krvlju. Sistola je faza grčenja miokarda i istiskivanja krvi iz srca. Dijastola i sistola zajedno čine srčanu
revoluciju. Zdravo srce izvrši u jednoj minuti 70 revolucija, koje se mjenjaju kod intenzivnog fizičkog
rada. Srčani rad se odvija putem određenog ritma koji predstavlja pravilno naizmjenično smjenjivanje
dijastole i sistole.
167
Faza dijastole pretkomora je prva faza, a odvija se istovremeno u obje pretkomore. Venska krv koja je
bogata ugljendioksidom ulazi u pretkomore. One se postepeno pune krvlju, u jednom momentu, zbog
povećanog mišićnog rastezanja nastaje kontrakcija mišića-faza sistole pretkomora.
Faza dijastole komora: u ovoj fazi komore su spremne da prime krv iz pretkomora. AV zalisci se odmah
zatvore i ne dozvoljavaju vraćanje krvi iz komora u pretkomore. U tom momentu nastaje faza dijastole
pretkomora.
Faza sistole komora: krv koja se nakupila u komorama biva istisnuta kroz otvorene zaliske aortalnog i
pulmonalnog ušća u aortu. Zalisci se ponovo zatvaraju i ne dozvoljavaju vraćanje krvi iz aorte i arterije u
komore. Po istiskivanju krvi iz komora nastupa faza dijastole komora. Naizmjeničnim smjenjivanjem faza
dijastole i sistole u pretkomorama i komorama odigrava se srčana revolucija (70 u min.). Srčani tonovi
nastaju stalnim udaranjem krvi u zaliske sa tendencom vraćanja natrag.
13. Mali krvotok

Desna polovina srca je zadužena za tjeranje venske krvi odnosno malog ili plućnog krvotoka. Venska krv
putem sistema trunci pulmonalis tjera se u pluća na oksidaciju. Arterija pulmonalis se grana na arteriju
plumonalis dextru et sinistru, za oba plućna krila. Ulaskom u pluća, arterije se granaju za plućne režnjeve
i postaju sve manji krvni sudovi tj. arteriole te završavaju kapilarnom mrežom u području plućnih alveola.
Tu se venska krv oksiduje i postaje arterijska tj. krv bogata kiseonikom a arterijski kapilari prelaze u
venske. Spajanjem venskih kapilara nastaju sve veće vene tj. venule do velikih plućnih vena koje izlaze iz
pluća i idu do srca, ulijevajući se u lijevu pretkomoru.
14. Veliki krvotok (aorta-tok,grane i vaskularizacija)

Lijevo srce tjera arterijsku krv, tj. veliki ili somatični krvotok i putem aorte raznosi je po cijelom
organizmu. Aorta je najveći arterijski krvni sud organizma. Aorta se dijeli na 3 dijela: aorta ascendens,
arcus aorte i aorta descendens. Svaki ovaj dio aorte daje svoje grane i ogranke do pojedinih organa i tkiva.
Aorta ascendens daje odmah dvije srčane arterije: arterija koronaria dextra et sinistra za ishranu samog
srca.
Arcus aorte ima svoje 3 grane: truncus brahiocefalikus, koji vaskularizira desnu polovinu glave, vrata i
gornjeg ekstremiteta. Arterija karotis komunis sinistra koja vaskularizira lijevu polovinu glave i vrata. I
arteria subklavia sinistra koja vaskularizira lijevu polovinu gornjeg ekstremiteta.
Na vratu, bočno, lijevo i desno je veoma važan žilno nervni snop koga čine arteria karotis komunis dextra
et sinistra, vena jugularis interna dextra et sinistra i nervus vagus.
Aorta descendens je silazna aorta, dijeli se na aorta toracika i aorta abdominalis. Ove dvije aorte daju
svoje grane i to visceralne i parijetalne. Visceralne grane su grane koje vaskulariziraju organe a parijetalne
grane ishranjuju zidove grudne, trbušne i karlične duplje. Aorta toracika ima visceralne grane
aa.bronhiales i parijetalne grane aa interkostales. Aorta abdominalis ima visceralne grane trunkus
koeliakus to je celijačno stablo od kojeg se odvajaju arteria gastrika sinistra, arteria hepatika komunis i
arteria lienalis koje zajedno čine Halerov trijas. Parijetalne grane su aa.frenike i aa.lumbales. Aorta se
završava na visini 4 ili 5 lumbalnog kralješka sa svojim terminalnim granama i to aa.iliake komunes i
aorta kaudalis.
15. Venski sistem (v.cava sup,v.cava inf. I v.portae)

Vene su krvne žile koje vraćaju redukovanu krv u srce. Po svojoj građi sastoje se od 3 sloja i to: tunica
interna (intima), tunica media (muskularis) i tunica adventitia (externa). Po svojim osobinama se razlikuju
168
od arterija jer imaju tanji zid, lakše se povređuju i brže oporavljaju, imaju veći lumen, prave veće
anastomoze i plexuse i imaju ravniji tok. Vene se dijele na 3 sistema: sistema vena kave superior et
inferior i sistema vena porte.
Sistema vena kave superior: tu spadaju vene koje skupljaju krv iz glave, vrata, gornjih ekstremiteta i
toraxa. Glavna vena glave i vrata je vena jugularis interna, koja započinje na bazi lobanje a u nju se
ulijeva venska krv iz svih sinusa tvrde moždanice, ide dole prema vratu i prima ogranke vene faringike,
vene linguales, vene tireoidee, vene facialis i vene retromandibularis. Ulazi u torax, spaja se sa vena
subklavia te nastaje vena brahiocefalika dextra et sinistra. Vena brahiocefalika sinistra se spaja sa vena
brahiocefalika dextra i nastaje vena kava superior u visini III rebarne hrskavice. Onda se ulijeva u desnu
pretkomoru srca.
Sistema vena kave inferior: u ovaj sistem vena spadaju vene koje kupe krv iz donjih ekstremiteta,
karličnih organa (osim rektuma), parnih organa i zidova abdomena. Vena kava inferior započinje u visini
lumbalnog 4 ili 5 kralješka gdje završi aorta, spajanjem dvije vene iliake komunes, ide vertikalno gore,
prateći aortu abdominalis i aortu toraciku, te se u visini 9 torakalnog kralješka ulijeva u desnu pretkomoru
srca. Ovom sistemu pripadaju i potkožne vene koje imaju samostalan tok i preko neke od spomenutih
vena se indirektno ulijevaju u vena kava inferior ili superior.
Sistema vena porte: vena porte je neparna vena koja skuplja vensku krv iz probavnog trakta, pankreasa i
slezene i odvodi je u jetru, gdje se ta krv prerađuje. Vena porte nastaje od vene mesenterike superior i
vene lienalis, iza glave pankreasa i duga je 6-8 cm. Glavne grane su joj vena gastrika sinistra i vena
mesenterika inferior. Vena porte ulazi u jetru. U jetri, jetrene ćelije iz krvi uzimaju hranjive materije i
prerađuju ih u specifične materije, a iz eritrocita uzimaju željezo i stvaraju nove eritrocite. Tako nastaje
prava venska krv koja se preko vena hepatike ulijeva u vena kava inferior.
16. Fiziologija krvotoka, regulacija krvotoka

Cirkulatorni sistem je sistem neprekinutih cijevi (krvnih sudova) u kojima cirkuliše krv i limfa. Energiju
daje srce, snagom mišićne kontrakcije. Unutar krvnih sudova vlada krvni pritisak koji tjera krv kroz
arterije, kapilarnu mrežu i nazad u srce. Pritisak unutar arterija, u stanju mirovanja, iznosi 120-140 mm
Hg i zove se arterijski ili maximalni pritisak. Pritisak u venama je znatno manji i iznosi polovinu
arterijskog pritiska i dodaje se 20 mm Hg. Normalan venski pritisak u mirovanju je 80-90 mm Hg.
Puls je najjednostavnija metoda određivanja srčane frekvencije i pravilnosti srčanog rada. Normalne
vrijednosti pulsa kod odraslih u stanju mirovanja su 60-80 otkucaja u minuti, a kod djece 70-100. Na
promjenu srčane frekvencije utiče težak fizički rad. Kod težeg rada povećava se potreba mišića za
energijom i kiseonikom. Tada srce ubrazava svoj rad. Minutni volumen srca je količina krvi koja u jednoj
minuti prođe kroz srce.
Regulaciju promjene srčane frekvencije i promjene krvnog pritiska vrši: 1. autonomni nervni sistem sa
svoja dva dijela: simpatikus koji ubrazava rad srca, povećava krvni pritisak i suženje krvnih žila i
parasimpatikus koji usporava rad srca, snižava krvni pritisak i širenje krvnih žila. 2. hemijska regulacija i
to direktnim dejstvom određenih produkata metabolizma na krvne žile i dejstvom specifičnih tvari koje se
stvaraju u tkivima kao što su acetilholin-neurotransmiter i adrenalin.
EKG-elektrokardiogram je grafički prikaz registrovanja akcionih struja srca pomoću elktrokardiografa.
Ekg omogućava prepoznavanje odstupanja od normalnog provođenja i stvaranja podražaja. Na jednom
normalnom ekgu se razlikuju zubci i talasi: p talas, p-q interval, qrs komplex i t talas
17. Sastav i funkcija krvi
169
Po svom sastavu krv predstavlja specijalni oblik vezivnog tkiva, sastavljenog od krvnih ćelija i krvne
plazme. Krv obavlja različite uloge: osigurava zajedno sa nervnim i endokrinim sistemom funkcionalno
jedinstvo organizma, prenosi gasove, hranjive materije, produkte metabolizma, soli, hormone, sadrži
antitijela, reguliše osmotski pritisak, kiselobazičnu ravnotežu i izmjenu toplote.
Krvne ćelije su eritrociti, leukociti i trombociti. Eritrociti su crvene krvne ćelije koje prenose kisik i
ugljičnu kiselinu. Vrlo lako mjenjaju svoj oblik i vrlo su elastične. Intenzivno su crvene boje i daju boju
krvi koja potiče od hemoglobina. Nemaju jedro niti ćelijske organele, nego se sastoje samo od vanjske
membrane i osnovne citoplazme koja sadrži hemoglobin i enzime potrebne za izmjenu gasova. Zato
nemaju mogućnost diobe pa je njihovo trajanje ograničeno na 120 dana. Za stvaranje novih eritrocita u
koštanoj srži važnu ulogu ima hormon eritropoetin.
Leukociti su bijele krvne ćelije koje imaju jedro i ćelijske organele. Nisu ograničene samo na krv, jer ih
ima u limfi, limfnim čvorovima i sl. U krvi ih je manje od eritrocita. Trajanje života leukocita je mnogo
kraće nego eritrocita i iznosi oko 10 dana. Njihova se razgradnja vrši u slezeni. Glavna uloga leukocita je
odbrambena. Dijele se na 3 grupe: granulociti, limfociti, monociti.
Trombociti su krvne pločice i nisu potpune ćelije, već fragmenti citoplazme. Nastaju u koštanoj srži, a
glavna uloga je u zgrušavanju tj. koagulaciji krvi. Trombociti žive najkraće i razgradnja starih trombocita
vrši se u slezeni.
Krvna plazma zauzima preko 50 posto volumena krvi. Sastoji se od 90 posto vode i 10 posto proteina i
soli. Proteini plazme dijele se na gama-globuline (imunoglobulini), albumine i fibrinogen.
18. Krvne grupe i rh faktor

Antigeni su materije koje uzrokuju nastanak stečenog imuniteta. Organizam stvara cirkulirajuća antitijela,
koje napadaju štetne faktore. Antigeni i antitijela jedne osobe nikada nisu identična sa antigenima i
antitijelima druge osobe. Od 30 antigena dva su češća koja uzrokuju transfuzijske reakcije: antigenski
sistem 0, A i B i Rh faktor. Krv se u svrhu transfuzije najčešće dijeli u 4 glavne grupe: 0, A, B i AB što
zavisi o prisutnosti ili odsutnosti dva aglutinogena (A i B). Ako nema ni A ni B aglutinogena onda krv
pripada krvnoj grupi 0. Ako je prisutan samo aglutinogen A ili samo B onda je to krv krvne grupe A ili B.
Ako su prisutna oba aglutinogena to je grupa AB. Najčešća je krvna grupa 0.
Resus faktor kao eritrocitni antigen dobio je naziv po imenu majmuna resus makaka. Landštajner je dobio
imuni anti-M serum. Osobe kod kojih su eritrociti bili aglutinirani tim serumom bile su resus pozitivne,
dok su osobe kod kojih nije serum aglutinirao eritrocite bile resus negativne. Rh faktor imunološki je
neovisan o drugim antigenim sistemima u ljudskim eritrocitima. Javlja se rano kod fetusa, a nađen je i
izvan eritrocita u organima i nekim tkivima. Određivanje Rh faktora je važno pri transfuzijama, genetici,,
sudskoj medicini itd.
19. Stvaranje i tok limfe, limfne žile

Limfni sistem čine: limfa, limfne žile, limfni čvorovi i limfoidni organi.
Limfa je bistra, bezbojna, viskozna tečnost, specifične težine manje od krvi. Sadrži ćelije, najviše
limfocita i manje eritroblasta i plazmu.
Limfne žile dijele se na limfne kapilare, limfne žile i limfna stabla. U toku limfe postoje dva pravila: limfa
tače samo u jednom smjeru od periferije ka centru i sve limfne žile prolaze kroz jednu ili više limfnih
žlijezda i ulaze u venozni sistem, osim glavnih stabala. Limfni kapilari su tanke cjevčice, građene od
endotela. Limfne žile polaze od mreže limfnih kapilara i prate vene, a postavljene su površnije od krvnih
sudova. Limfna stabla čine skup limfnih žila.
170
20. Limfoidni organi (limfni čvorovi i slezena)
Limfni čvorovi su mala, ovalna tjelašca, mekane konzistencije, blijedocrvenkaste boje, postavljeni u tok
limfe. Veoma su važni odbrambeni organi, jer služe kao filteri za limfu i stvaraju leukocite. Najčešće su
postavljeni u predjelima zglobova. Svaki limfni čvor ima mjesto na kome ulaze arterije, nervi i ulazeća
limfna žila a izlazi vena i izlazeća limfna žila.
Limfoidni organi su različitih anatomskih osobina, razasuti po cijelom tijelu, a zajedničko im je da su svi
građeni od limfatičnog tkiva. Glavna funkcija im je odbrambena, zaštitna i stvaraju leukocite. Važni
limfoidni organi su limfni čvorovi, limfni folikuli koji udruženi čine krajnike, slezena i grudna žlijezda.
Slezena je neparni, limfoidni organ. Nalazi se u abdomenu ispod lijevog rebarnog luka, između 9 i 11
rebra. Po funkciji je odbrambeni organ i stvara leukocite a predstavlja groblje za eritrocite. Razara
istrošene eritrocite i preko vene porte odnosi ih u jetru. Jetrene ćelije iz preostalog hemoglobina izdvajaju
željezo i stvaraju nove eritrocite a iz proteinskog dijela hemoglobina stvaraju žučne boje.
Grudna žlijezda pripada endokrinim žlijezdama i postoji samo u toku rasta i razvoja, a poslije njeno
mjesto zauzima masno tkivo.
21. Građa i funkcija nasus externus et internus

Nasus externus-vanjski nos: ima dva dijela, koštani i hrskavični dio. Koštani dio, čini ga korijen nosa koji
je sastavljen od obje nosne kosti. Različitog je oblika, što čini individualnu razliku od čovjeka do čovjeka.
Hrskavični dio u osnovi ima hrskavicu a čine ga nosni hrbat. Osnova mu je hrskavica nosne pregrade,
nosna krila i nozdrve koje predstavljaju ulazna i izlazna vrata pri disanju. Nasus externus je prekriven
kožom.
Nasus internus-unutrašnji nos: odgovara nosnoj duplji. Čine ga dvije šupljine, lijeva i desna. Septum nasi
je u stražnjem dijelu koštan a u prednjem dijelu je hrskavičav. Lateralni zid kavum nazi čine 3 nosne
školjke i 3 nosna hodnika. Strujanje zraka kroz nosne hodnike odvija se preko stražnjih otvora kavum nazi
i direktno se nastavlja u ždrijelo. U nosne hodnike se otvaraju i paranazalni sinusi.
Sluznica kavum nazi ima tipični respiratorni epitel-cilindrični sa trepetljikama. Uloga mu je da gibanjem
svojih trepetljika, zadržava bakterije i prašinu iz zraka koji udišemo. Po građi sluznice nosna šupljina se
dijeli na mirisnu regiju, disajnu regiju koja ima dosta žlijezda koje produkuju sluzavu tečnost koja vlaži
sluznicu.
22. Građa i funkcija larynxa, glottis

Larynx-grkljan je neparni, hrskavično-mišićni organ postavljen između ždrijela i dušnika. Funkcija mu je
provođenje zraka iz ždrijela do dušnika i proizvodnja glasa. Smješten je na prednjoj strani vrata. Kod
muškaraca pokazuje izbočenje nazvano Adamova jabučica. Sa obje strana grkljana teče žilno-nervni snop
vrata. U svojoj građi sadrži parne i neparne hrskavice, povezane ligamentima.
Neparne hrskavice: osnovna hrskavica je kartilago krikoidea-neparna, prstenasta, vrlo debela hrskavica.
Zatim, kartilago tireoidea-štitasta hrskavica je neparna, sastavljena od desne i lijeve hrskavične ploče. Ove
hrskavice fiksirane su mišićima. Epiglotis je grkljanski poklopac i to je neparna, nepravilna, trouglasta
hrskavica koja kod gutanja, kao poklopac zatvara grkljan, spriječavajući ulazak hrane.
Parne hrskavice: su kartilago aritenoidea je parna vokalna ili glasna hrskavica. I kartilago kornikulata
Santorini su male, parne, prekobrojne hrskavice, koje su smještene na vršku vokalnih hrskavica i
povezane čvrsto sa vezivnim tkivom.
171
Glottis je aparat za proizvodnju glasa. Sastoji se od kartilago aritenoidea i labia vokalia (glasne usne).
Glasne žice polaze od prednjeg dijela baze vokalne hrskavice, obložene su naborom sluznice grkljana, te
zajedno s njom formira glasne usne. Između desne i lijeve glasnice nalazi se otvor kroz koji struji zrak pri
disanju i fonaciji. Visina ili dubina glasa zavisi od stepena napetosti glasnica.
23. Građa, smještaj i funkcija traheje i bronhusa

Trahea-dušnik je neparni, cjevasti organ, koji vodi zrak iz grkljana u pluća. Proteže se od osnovne
hrskavice grkljana do četvrtog torakalnog kralješka. Građena je od većeg broja nepotpunih, hrskavičnih
prstenova spojenih u stražnjem dijelu, vezivom, a sprijeda je pokrivena kožom, potkožnim tkivom,
srednjom vratnom fascijom i tankim slojem mišića.
Od račvišta traheje započinju bronhusi i ulaze u plućno krilo gdje se bogato granaju. Bronhus dexter je
građen od 6 do 8 hrskavica. Grana se na tri grane za tri plućna režnja. Bronhus sinister je građen od 9 do
12 hrskavica. Grana se na dvije grane za dva plućna režnja.
24. Pulmones-pluća
Pluća su parni, glavni organ respiratornog sistema. Zauzimaju desnu i lijevu polovinu toraxa. Imaju
vanjsku, unutrašnju i donju stranu. Desno plućno krilo je podjeljeno jednom kosom i horizontalnom
pukotinom na tri režnja lobus superior, meidus et inferior. Lijevo plućno krilo je kosom pukotinom
podjeljeno na dva režnja, lobus superior et inferior. Unutrašnja strana oba plućna krila posjeduje
udubljenje gdje u pluća ulaze plućni elementi, koji zajedno čine plućni korijen.
Građa pluća uslovljena je grananjem bronhusa i krvnih sudova unutar plućnog tkiva. Bronhusi se bogato
granaju u plućima sve do bronhioli terminales koji služe samo za vođenja zraka i koji se dalje granaju sve
do plućnih akinusa. Akinusi su djelići plućnog tkiva koji su okruženi i odjeljeni vezivom od okoline.
Bronhiolus terminalis na svojim zidovima imaju alveole. Alveole su najvažniji funkcionalni dio pluća
gdje se vrši izmjena gasova.
Pluća posjeduju dva krvotoka: funkcionalni krvotok koga čini arteria pulmonalis sa ograncima i kapilarna
mreža a služi za disanje. I nutritivni krvotok koga čine arterije bronhiales a služe za ishranu plućnog tkiva.
25. Pleura i diafragma

Pleura ili plućna maramica je tanka, glatka, sjajna i serozna opna koja oblaže pluća i unutrašnje zidove
toraxa. Po tome se i dijeli na pleura visceralis koja oblaže pluća i pleura parietalis koja oblaže zidove
toraxa.
Pleura visceralis: oblaže čitavu vanjsku površinu pluća i zavlači se u plućne režnjeve te i njih oblaže. Čini
pluća glatkim, sjajnim i omogućava im gibanje pri disanju. Kod upale pleure postaje mutna i zadebljana i
gubi svoju funkciju. Pleura parietalis oblaže zidove toraxa i dijeli se na pleura kostalis, pleura
mediastinalis, pleura visceralis, pleura diafragmatika, cupula pleure. Kavum pleurale je prostor između
parietalne i visceralne pleure, omogućava gibanje pluća pri disanju, gdje nema trenja.
Diafragma je širok, spljošten, tanak mišić koji dijeli torax od abdomena. To je glavni inspiratorni mišić.
Polazište joj je sa unutrašnje strane sternuma, ide ka sredini, gdje mišićne niti završe širokom
aponeurozom koja čini centralni dio dijafragme-centrum tendineum. On ima tri kraka: desni, lijevi i
prednji. Između desnog i prednjeg kraka se nalazi otvor za prolaz vena kave inferior. Iznad aortnog
otvora, u visini T9 nalazi se otvor za prolaz jednnjaka. Otvor je omeđen mišićima koji pri disanju stežu
jednjak što je važno kod akta gutanja.
172
26. Fiziologija disanja (difuzija gasova u plućima)
Disanje predstavlja razmjenu gasova između krvi i vanjske sredine a odigrava se u plućima. Respiracija
predstavlja naizmjenično smjenjivanje udisaja i izdisaja. Mehanizam disanja: torax je obložen pleurom i
hermetički je zatvoren. Unutar toraxa vlada negativni pritisak, manji od vanjskog, atmosferskog. Zakon o
difuziji gasova glasi: “gas sa mjesta većeg pritiska prelazi na mjesto manjeg, sa tendencijom
izjednačavanja pritisaka”. U udahnutom zraku sa jedne strane alveolarne membrane, veliki je parcijalni
pritisak kisika, a u krvi sa druge strane membrane veliki je pritisak ugljen dioksida. Izjednačavanjem
pritisaka sa obje strane membrane dolazi do razmjene gasova. Ovaj proces aktivno potpomaže koštano-
mišićni okvir grudnog koša a dijeli se na dvije faze: inspiracija kada se rebra podižu, torax se širi, i
expiracija: nakon izvršene razmjene gasova u pluća, rebra se spuštaju, pluća se zgrče i istisnu zrak.
Prosječna količina udahnutog zraka u stanju mirovanja iznosi 500 do hiljadu ml zraka što zavisi od
uzrasta, pola, konstitucije, kondicije. Komplementarni zrak je dodatna količina zraka koja se udiše
forsiranom inspiracijom, nakon normalne inspiracije. Vitalni kapacitet pluća je normalna inspiracija i
komplementarni zrak tj. najveća količina zraka koju pluća mogu primiti nakon maximalne inspiracije i
iznosi 4 hiljade ml. Mjeri se spirometrom a metoda mjerenja je spirometrija. Rezidualni zrak je mala
količina zraka koja uvijek ostaje u plućima. Rezervni zrak je dodatna količina zraka koja se istisne iz
pluća forsiranom expiracijom, nakon normalne expiracije, gdje uvijek osaje rezidualni zrak.
27. Glavne funkcije digestivnog sistema

Digestivni sistem je dio sistemske anatomije koji obuhvata niz funkcionalno i morfološki povezanih
organa koji učestvuju u probavi hrane. Osnovne funkcije sistema su: unos hrane, djelovanje probavnih
sokova i prerada hrane, izbacivanje nesvarenih dijelova hrane iz organizma aktom defekacije, stvaranje
rezervi u gradivnim i energetskim materijama u organizmu.
Digestivni sistem predstavljen je u vidu digestivne cijevi koja započinje usnom dupljom a završava
anusom. Dijelovi su usna šupljina, ždrijelo, jednjak, želudac, tanko crijevo, debelo crijevo i anus.
Probavne sokove u digestivnu cijev izlučuju i dvije velike žlijezde: jetra i gušterača.
28. Cavum oris (palatum durum et mollae,buccae,labium sup.et inf.,dentes)

Cavum oris je usna šupljina, nalazi se u visceralnom dijelu lobanje. Gornji dio je koštan a ostale dijelove
čine meka tkiva. Prednji zid je građen od usana-labium superius et inferius koji omeđuju otvor. Usne su
građene od kože sa vanjske strane, potkožnog tkiva, mišićnog sloja i sluznice.
Buke-obrazi čine lateralne zidove usana i građeni su od kože,, mišićnog sloja koji je veoma snažan i
sluznice.
Palatum durum je tvrdo nepce, čini veći, prednji dio krova usne šupljine. Palatum mole je meko nepce,
nastavlja se natrag na tvrdo nepce, a predstavlja duplikaturu sluznice u kojoj se nalaze žlijezde i mišićni
sloj. Po sredini mekog nepca nalazi se nepčana resica.
Dentes-zubi su usađeni u zubne alveole mandibule i maxile i dijele usnu šupljinu na dva dijela: predvorje
i usna šupljina u užem smislu. Zubi su parni, tvrdi, pomoćni organi usne šupljine, smješteni u dva zubna
luka. Osnovna funkcija im je usitnjavanje hrane radi lakšeg gutanja. Dijelovi zuba su: zubna kruna, vrat
zuba, korijen zuba, prostor u korijenu zuba i vrh zubnog korijena. Mogu biti mliječni i stalni (32). To su
sjekutići, očnjaci, ličnjaci, kutnjaci, umnjaci.
29. Lingua-građa i smještaj
173
Jezik je neparni, pljosnati, mišićni organ koji je smještan u dnu usne šupljine. Ima više funkcija: kao
organ probave mješa hranu pri žvakanju, kao čulni organ-organ je čula ukusa, opipa, boli i temperature,
kao govorni organ-artikuliše glasove. Prilikom kontrakcije mišića jezika dolazi do potiskivanja hrane
prema korijenu jezika. Tada se podiže grkljan, a spušta se epiglotis i zatvara ulaz u grkljan, te hrana
sklizne u jednjak.
Gornja strana jezika je prekrivena sluznicom i hrapava je. Hrapavost mu daju brojne krvržice koje se zovu
papile linguales koje imaju okusne receptore. Vrste papila su končaste, lisnate, kupaste, gljivaste,
opšančane. Donja stana jezika je glatka i sadrži odvodne kanale pljuvačnih žlijezda. Jezik ima veliki broj
mišića koji mu daju pokretljivost. Dijele se na vanjske i unutrašnje.
30. Gllandule salivatoriae-pljuvačne žlijezde

Pljuvačne žlijezde su nakupine žlijezda u usnoj šupljini koje luče pljuvačku u usnu šupljinu. Dijele se na:
-manje nakupine žlijezda koje nemaju svoje ime već se nalaze na jeziku, mekom i tvrdom nepcu, usnama
i obrazima.
-veće nakupine žlijezda, to su glandule parotis-najveća pljuvačna žlijezda koja luči serozni, rijetki i bistri
sekret, a otvara se u sluznici obraza. Glandule sublingualis i glandule submandibularis, obje izlučuju
mukoserozni sekret. Odvodni kanali se otvaraju sa donje strane jezika.
31. Fiziologija probave u ustima

Funkcija probave u ustima obuhvata 3 vrste radnji: žvakanje, lučenje pljuvačke i gutanje hrane.
Žvakanje-mastikacija podrazumjeva grizenje i žvakanje, drobljenje i mljevenje čvrste hrane u cilju
usitnjavanja radi lakšeg gutanja. Vrši se voljno i reflexno.
Lučenje pljuvačke-salivacija: pljuvačka se luči reflexno. Manje nakupine žlijezda luče stalno manje
količine pljuvačke, koja se zove pljuvačka za ispiranje. Sekret je bistar, rijedak i serozan i odstranjuje
štetne tvari iz usta. Veće nakupine žlijezda počinju lučiti pljuvačku nakon podražaja. To je mukozni
sekret i takva pljuvačka se zove probavna pljuvačka.
Gutanje hrane se vrši reflexno, kada zalogaj dodirne radix lingve, nepčane lukove i stražnji zid farinxa.
Osnovna radnja koja mora biti zadovoljena pri gutanju je zatvaranje dišnih puteva i to: epiglottis zatvara
ulaz hrane u grkljan i meko nepce koje zatvara kontakt usne i nosne šupljine.
32. Građa i funkcija pharynxa, oesophagusa

Farinx-ždrijelo je neparni, mišićno-sluzokožni organ, pridodat i probavnom i dišnom sistemu. Proteže se
od baze lobanje prema dole do jednjaka,, tj. visine cervikalnog 6 kralješka. Na ždrijelu se razlikuju
prednja i stražnja strana. Ždrijelo se dijeli na 3 dijela:
-gornji dio-epifarinx je nosni dio ždrijela. Ovaj dio čini granicu nosnog i usnog dijela ždrijela. Na krovu
farinxa je nakupina limfatičnog tkiva koji čini ždrijelni krajnik.
-srednji dio-mezofarinx je usni dio ždrijela gdje dolazi do ukrštanja dišnih i probavnih puteva.
-donji dio-hipofarinx čini grkljanski dio ždrijela i nalazi se iza grkljana.
Građen je od sluznice, sloj koji sadrži žlijezde, gusto vezivno tkivo koje čini fibroznu osnovu, dva sloja
mišića i vanjski sloj.
Oesofagus-jednjak je neparni, mišićno-sluzokožni, cjevasti organ, koji odvodi zalogaj iz farinxa u gaster.
Proteže se od ždrijela do želuca, i ima dijelove: početni ili vratni dio, dalji dio kroz grudi, dio koji prolazi
kroz dijafragmu i dio koji ulazi u trbušnu duplju i završava u želucu. Trbušni dio je veoma kratak jer je
želudac postavljen visoko u abdomenu.
174
Na jednjaku postoje suženja koja je važno poznavati kod sondiranja želuca. Najvažnije suženje je
dijafragmatični dio jednjaka. Također suženje je na početnom dijelu jednjaka i na mjestu ukrštanja
jednjaka sa lukom aorte.
Građen je od sluznice, od žlijezda-glandule oesofagee, sadrži dva sloja mišića i adventitia.
33. Gaster-građa i fiziologija probave

Gaster-želudac je neparni organ, prošireni dio digestivne cijevi, rezervoar za hranu, organ u kome
započinje probava hrane. Nalazi se u gornjem dijelu abdomena. Na želucu se razlikuju dijelovi: prednji
zid ili strana, fundus ventrikuli je najgornji dio želuca tankog zida, mala krivina želuca, velika krivina
želuca, mjesto ulaska jednjaka u želudac (kardia), tijelo želuca, izlazni dio želuca tj. suženje gdje želudac
prelazi u početni dio tankog crijeva i stražnji zid ili strana. Zbog veoma važne funkcije koju obavlja,
želudac je vrlo dobro snabdjeven krvlju. Na krivinama se nalaze arterijsko-venske arkade.
Na želucu razlikujemo 5 slojeva: t.seroza-čini je peritoneum, t.subseroza, t.muskulare koja ima 3 sloja
mišića (vanjski, unutrašnji sloj i kose niti koje čine najdeblji sloj), t.submukoza-rijetko vezivno tkivo i
t.mukoza-izrazito debela sluznica.
Fiziologija probave: Motoričke funkcije želuca: -pohranjivanje veće količine hrane dok se ne otpremi u
duodenum, -mješanje hrane sa želučanim probavnim sokovima do nastajanja polutečne kašaste smjese
zavne himus, -pražnjenje hrane iz želuca u duodenum. Hrana koja se u slojevima poreda u tijelo želuca,
dolazi odmah u dodir sa probavnim sokovima. Započinju valovi mješanja koji prolaze duž čitavog
želučanog zida. Ulaskom u antrum, valovi mješanja se pojačavaju, hrana se miješa sa sokovima i nastaje
himus. U antrumu tada nastaje peristaltika. Peristaltika je prstenasta kontrakcija koja se pomiče prema
naprijed. Val peristaltike prođe antrumom do pilorusa i zahvati sadržaj u antrumu. Muskulus sfinkter
pilori se otvori i propusti nekoliko mililitara antralnog sadržaja u duodenum. Valovi mješanja i
peristaltike se javljaju svakih 10-20 sekundi.
Na brzinu praznjenja želuca utiče enterogastrični reflex koji usporava pražnjenje, stepen napunjenosti
želuca, aktivnost želučane peristaltike i sastav hrane.
34. Intestinum tenuae-građa i fiziologija probave

Intestinum tenue-tanko crijevo je najduži dio probavne cijevi i najduži organ u čitavom organizmu, dug
oko 5-7m. To je neparni, cjevasti organ, direktni nastavak na želudac. Pravi brojne vijuge koje se slažu
jedna na drugu i tako smanjuje dužinu. Glavna funkcija tankog crijeva je dovršavanje probave sastavnih
dijelova hrane što se odvija putem upijanja. Resorpcijom se stvaraju rezerve u gradivnim i energetskim
materijama u organizmu. Tanko crijevo se dijeli na duodenum-dvanaestopalačno crijevo, jejunum i ileum.
Duodenum-dvanaestopalačno crijevo je početni i najkraći dio tankog crijeva, dužina je 20-25cm.
Oblika je potkovice i u njega je umetnuta glava pankreasa. Građen je od: 1. t.mukosa-presjekom se vidi
jedan veći uzdužni nabor koji predstavlja nabor sluznice a pravi ga žučovod. Najvažnije funkcionalne i
morfološke jedinke tankog crijeva u sluznici su crijevne resice. Veoma su bogate krvnim i limfnim
sudovima, nervima, glatkim mišićnim vlaknima. Osnovna funkcija im je da vrše resorpciju masti,
bjelančevina, ugljenih hidrata i soli. U sluznici se nalaze razbacani limfni čvorovi.2. t.submukosa koja
sadrži Brunerove žlijezde. 3. t.muskulare-mišićni sloj koji ima vanjske i unutrašnje mišiće i 4. t.adventitia
Jejunum-zauzima gornje dvije petine tankog crijeva i proteže se od flexure duodenojejunalis do ileuma.
Po građi je identičan duodenumu.
175
Ileum-zauzima donje tri petine tankog crijeva i proteže se od jejunuma do početka debelog crijeva. Ileum
je građen od t. mukosa, t.submukoza-limfni čvorovi koji se udruže u Pejerove ploče što je glavna
karakteristika ileuma i t.muskulare.
Kompletna sluznica tankog crijeva je bogata Liberkinovim žlijezdama koje luče crijevne sokove i
regenerišu epitel crijevnih resica.
Fiziologija probave-prelaskom himusa u duodenum, dolazi do djelovanja sekreta pankreasa, žuči i
crijevnih sokova, te se vrši najvažniji dio probave-pretvaranje ugljanih hidrata, bjelančevina i masti u
oblik topiv u vodi i resorbovanje. Sekret pankreasa je bistra, rijetka tečnost a najvažniji enzimi su tripsin,
pankreasna lipaza, pankreasna amilaza. Crijevni sok je produkt lučenja Liberkinovih žlijezda u sluznici
crijeva. Enzimi crijevnog soka su enterokinaza, erepsin, crijevna lipaza, invertin, maltaza i laktaza.
Žuč je sekret jetre koji se pomješa sa himusom u duodenumu i istovremeno sa sokom pankreasa. Nema
svoje enzime, ali je neophodan za crijevnu probavu. Žuč aktivira pankreasnu lipazu i omogućuje
probavljanje i resorpciju masti. Masne kiseline postaju topive u vodi i samo u spojevima sa žučnim
kiselinama se resorbuju. Žučne boje su otpadni produkti koji se odstranjuju iz tijela. To su crveni bilirubin
a njegovom oksidacijom nastaje zeleni biliverdin.
35. Intestinum crassum-građa i akt defekacije

Intestinum krasum-debelo crijevo je kraće od tankog crijeva, većeg lumena, sive boje i jače fiksirano za
stražnji trbušni zid. Smješteno je u abdomenu oko tankog crijeva, kao okvir, dugo je 1,5 do 3 m.
Razlikuju se 3 dijela:
-slijepo crijevo, to je početni, najmanji dio, dugo oko 7cm i smješteno u desnoj bočnoj udubini. Slijepi
završetak se zove crvuljak. On se odvaja od dna, dug je 2-3cm. Može biti različitog položaja, može biti
silazni, ulazni, zavijen, lateralni i medijalni.
-intestinum kolon je nastavak na slijepo crijevo, svojim tokom pravi okvir oko tankog crijeva. Ima 4
dijela: (uzlazni dio koji je dug 45 cm, poprečno debelo crijevo dugo oko 50 cm, silazni dio dug 35 cm i
kolon sigmoideum koji se nalazi u visini S3.
-intestinum rectum je završni dio debelog crijeva i digestivnog sistema. Proteže se od kolon sigmoideum
do anusa. Započinje na prednjoj plohi sakruma, ide stražnjim zidom zdjelice i završi anusom.
Debelo crijevo je građeno od t.seroza, t.muskulare-mišićni sloj koji je raspoređen u 3 uzdužne vrpce
nazvane tenie kojih nema na rektumu. Između njih je unutrašnji sloj haustra koli i t.mukoza-sluznica
bogata Liberkinovim žlijezdama koje produkuju sluz.
Probava u debelom crijevu: Sva nesvarena hrana u debelom crijevu podliježe procesu varenja i
gnjilenja. Debelo crijevo resorbuje samo vodu iz hrane, a ostatak čini zgusnuti sadržaj nesvarene hrane
koji se zove feces. Zadržavanje sadržaja u debelom crijevu je od 8-12h, koji se poslije ubacuje u rectum,
te se javlja subjektivni osjećaj nužde i kao konačna radnja vrši se defekacija. Defekacija je izbacivanje
fecesa u spoljnu sredinu. Vrši se voljno i reflexno.
36. Hepar-građa i funkcija

Hepar-jetra je najveća žlijezda u organizmu. To je neparni, veliki, mekani organ tamnocrvenosmeđe boje,
glatke i sjajne površine, teška je oko 1.5 kg. Najvećim dijelom se nalazi ispod desnog rebarnog luka a
proteže se i u epigastrij i završi manjim dijelom ispod lijevog rebarnog luka. Jetra je obavijena tankom, ali
čvrstom vezivnom ovojnicom, koja čini njenu čahuru-to je Glisonova čahura i koja u unutrašnjost šalje
vezivne tračke koji čine vezivnu osnovu jetre-stroma. Ova osnova dijeli jetreno tkivo na jetrene režnjiće.
176
Jetrene ćelije su hepatociti. U endotelu kapilara se nalaze Kupferove ćelije koje imaju izrazitu sposobnost
fagocitoze naročito krvnog pigmenta koji dolazi iz slezene. Na mjestu gdje se svojim uglovima dodiruje
više režnjića, nastaju Kiernanovi prostori i u njima teku interlobularni krvni sudovi i žučni kanalići. Jetra
ima dva krvotoka: nutritivni krvotok za ishranu samih hepatocita koga čini arteria hepatica sa svojim
ograncima. Funkcionalni krvotok koga čini vena porte.
Funkcije jetre: osim probavne funkcije, jetra je centralna hemijska laboratorija organizma. U jetri se vrše
sinteza i resinteza svih složenih materija organizma, stvaraju se antitijela i druge odbrambene materije.
Vrši detoksikaciju svih otrovnih i štetnih materija koje dospijevaju u organizam, zapravo to je uloga
Kupferovih ćelija. Predstavlja važan rezervoar energetskih i gradivnih materija organizma U njoj se
deponuje glikogen, koji se kada je potrebno mobilizira i krvlju doprema organima koji rade. Čini
rezervoar krvi. Kada u organizmu nije potrebno da sva krv bude u cirkulaciji, jetra može da primi i
deponuje veću količinu krvi, pa kada se ukaže potreba za većom količinom krvi, jetra svojim mišićima
istiskuje krv iz jetre i ubacuje je u krvotok. Jetra se tada smanji i postaje sposobna da ponovno prim ii
deponuje krv.
37. Žučni mjehur i vodovi

Žučna kesa je neparni, kruškoliki organ, rezervoar žuči, duga je 8-11cm. Smještena je na donjoj strani
desnog režnja jetre. Na njoj se razlikuju dno, korpus koji je izdužen te se postepeno sužava i prelazi u
kolum vesike felee. Kolum zavija u luku i nastavlja kao izvodni kanal duktus cistikus. Ovaj kanal se spaja
sa duktus hepatikus komunis i formira veliki žučovod.
Jetra neprekidno luči žuč. Ako nema probave u duodenumu, žuč ne ulazi u duodenum već se vraća natrag.
Pošto jetra izlučuje neprekidno novu žuč, žuč koja se vraća ide u žučnu kesu. Sluznica žučne kese
oduzima jetrenoj žuči vodu i znatno je koncentrira, te je ovako koncentrovana žuč znatno sposobnija za
probavu od jetrene žuči i ona se izlučuje u duodenum dok traje probava. Samo ukoliko se ova žuč potroši
za probavu u duodenumu, dolazi i žuč direktno iz jetre.
*Peritoneum-trbušna maramica-potrbušnica
Peritoneum je glatka, sjajna, serozna opna, koja oblaže sve organe i zidove abdomena. Ne oblaže sve
organe isto, neke oblaže sa svih strana, pa su oni slobodni, pristupačni i pokretni tj. nalaze se
intraperitonealno. Druge organe oblaže samo sa prednje i lateralnih strana a stražnjom stranom su
pričvršćeni za stražnji trbušni zid. Ovi organi su nepristupačni i nepokretni tj. nalaze se retroperitonealno.
Uloga peritoneuma je odbrambeni mehanizam abdomena, jer lokalizuje patološke procese i ima veliku
sposobnost resorpcije.
38. Bubrezi-građa
Renes-bubrezi su parni (desni i lijevi), kompaktni, uropoetični organi. Nalaze se retroperitonealno, sa obje
strane kičmenog stuba. Imaju oblik velikog zrna pasulja. Bubreg se sastoji od dvije supstance: bubrežna
kora koja je zrnaste structure i bubrežna srž koja je prugaste structure u obliku piramida.
Bubrežna kora sadrži veliki broj sitnih, kuglastih tjelašaca i veliki broj kanalića. Tjelašca se zovu
Malpigijeva tjelašca ili glomeruli, a čine najvažnije funkcionalne jedinke bubrega. Oko glomerula nalazi
se Bovmanova čahura u obliku jako ulubljene kugle i ima vanjski i unutrašnji zid. U glomerul ulazi
arteriola aferens, iz glomerula izlazi arteriola eferens. Sa suprotnog kraja glomerula započinje Henleova
petlja koja ima silazni i uzlazni krak.
177
Kanalići se zovu tubuli. Nefron je osnovna morfološko funkcionalna jedinica bubrega i sastoji se od
glomerula, kanalića-tubula i Henleove petlje. Tako bubreg predstavlja uniju velikog broja nefrona.
U bubrežnoj srži, pored piramida i papilla, nalaze se još i bubrežne čašice i ima ih koliko i papilla.
Nakapnica je mjesto gdje se bubrežne papile otvaraju svojim vrškom i gdje se skuplja mokraća. Papila
ima 7-8, a piramida 2-4 koje se spoje u jednu papilu. Iz nakapnice se nastavlja suženje koje predstavlja
ureter ili mokraćovod.
39. Funkcija bubrega (mehanizam stvaranja i izlučivanja urina), sastav urina

Funkcije bubrega: -stvaranje i izlučivanje urina, -izlučivanje većine konačnih produkata metabolizma
(otrovi, lijekovi, a koje su štetne za organizam), -kontrola koncentracije većine sastojaka tjelesnih
tekućina. Bubrezi su najvažniji regulator metabolizma vode i kontrolni uređaj za normalan sadržaj soli u
krvi. -Održavanje normalne apsolutne reakcije krvi. Neophodno je da sva krv prođe kroz bubrege i u
njima se što kraće zadrži. Bubreg je veoma dobro snabdjeven krvlju. Veliki dio rada srca vrši rad bubrega,
te kod bolesti bubrega nastupaju i smetnje u radu srca i obrnuto.
-diluciono-koncentraciona sposobnost bubrega. To je sposobnost razrijeđivanja i koncentrovanja
mokraće.
Urin-mokraća je koncentrovani rastvor soli u vodi. U sastav mokraće ulaze: anorganske tvari (soli
fosfata, sulfata, amonijak), organske tvari (urea, mokraćna i hipurna kiselina i kreatinin), žučne boje i
nema bjelančevina, glukoza u tragovima.
Mehanizam lučenja mokraće u bubregu: mokraća u bubregu se stvara filtracijom krvi u glomerulu, a
energiju daje sam srčani rad. U glomerulu nastaje glomerualni filtrat, koji se sastoji od vode i otopljenih
tvari krvne plazme, bez bjelančevina. To je primarna mokraća. Ona se dalje mijenja, ide kroz
Bowmanovu kapsulu u tubule, Henleovu petlju i dolazi u pelvis renalis. Prolaskom kroz tubule, vrši se
proces osmoze i reapsorbcija vode i tvari. Reabsorbuje se oko 98-99 posto vode, nazad u krv, a svega 1-2
posto ostaje sekundarna mokraća koja se do izlaska u spoljnu sredinu više ne mijenja. Drugi faktori koji
utiču na lučenje mokraće su sastav krvi, količina krvi, arterijski krvni pritisak, bubrežni živci i hormoni.
40. Ureter,vesica urinaria et urethra feminia

Ureter je parni, cjevasti organ, direktni nastavak pelvis renalis, dug oko 30 cm, a desni je nešto kraći, jer
je desni bubreg postavljen niže. Započinje ljevkastim suženjem iz pelvis renalis, ide trbušnom dupljom,
ulazi u karličnu duplju i ulijeva se u mokraćnu bešiku. Svojim tokom prolazi kroz tri dijela: trbušni dio
koji je najduži, nešto kraći karlični dio i intramuralni dio koji se nalazi u zidu mokraćne bešike. Nalazi se
retroperitonealno i ima stalno mjesto. Kosi tok kroz zid mokraćne bešike je veoma važan jer muskulatura
mokraćne bešike stišće sam ureter i ne dozvoljava vraćanje mokraće natrag. Zid uretera čini snažna,
glatka, uzdužna i kružna muskulatura koja vrši peristaltičke pokrete. Sluznica je jako uzdužno naborana a
nabori prestaju pri protoku mokraće.
Mokraćna bešika (vesica urinaria) je neparni, kruškoliki organ, rezervoar za mokraću, kapaciteta oko
400 ml, iznimno i do 1500 ml. Smještena je u šupljini male karlice. Na mokraćnoj bešiki razlikujemo
gornji zašiljeni dio koji čini vrh-apex vesice urinary, zaobljeno i prošireno dno-fundus vesice urinarie i
korpus vesice urinarie. Unutrašnjost vesice urinarie čini sluznica koja je jako nabrana a nabori se šire pri
punjenju mokraćom. U unutrašnjost se otvaraju ureteri sa svoja dva ušća a sa dna polazi ušće unutrašnjeg
otvora uretre. Ova tri ušća čine jedan trougao čija je sluznica glatka a i često je mjesto patoloških procesa.
Zid same bešike čini mišićni sloj koga grade dva sfinktera. Unutrašnji sfinkter se nalazi oko ušća uretre i
pod kontrolom je velikog mozga i vanjski sfinkter koji se nalazi oko ušća uretera i voljni je mišić.
178
Ženska mokraćna cijev (urethra feminina) je neparni, cjevoliki organ, cilindrični kanal dužine oko 3
cm, odvodi mokraću u spoljnu sredinu. Započinje na ostium uretre internum, ide dole i naprijed,, prolazi
kroz dno male karlice i otvara se na vanjskom ušću uretre koja se nalazi na gornjem dijelu predvorja
rodnice. Svojim tokom izbočuje prednji zid vagine, što je veoma važno pri kateterizaciji.
41. Građa i funkcija testisa,ovojnice testisa

Testis ili sjemena žlijezda je parni organ, jajolikog oblika, dužine 4-5cm. Predstavlja najvažniji muški
polni organ. Testisi su smješteni u skrotumu (kožna vreća) i vise slobodno ispred i između bedara a ispod
penisa. Testis je složena žlijezda. Grade je brojni kanalići-tubuli testis koji čine aktivni dio žlijezde-
žlijezdani parenhim. Sam testis je obavijen čvrstom vezivnom ovojnicom od koje se formira žljezdana
stroma. U piramidama su smješteni žljezdani režnjići.
Zametni epitel je građen od dvije vrste ćelija. Sertolijeve ćelije koje služe za ishranu spermija i zametnih
ćelija koje stvaraju spermije. Ove zametne ćelije su poredane u nekoliko slojeva. Prvi, najdublji sloj čine
spermatogonije, drugi srednji sloj čine spermatocite i treći površni sloj su spermatide, koje se pretvaraju u
spermije. Novi spermiji se neprekidno stvaraju.
U žljezdanim režnjićima nalaze se specijalne Leidigove intersticijalne ćelije. Ove ćelije su žlijezde sa
unutrašnjim lučenjem, jer luče hormon testosterone koji razvija sekundarne polne karakteristike kod
muškaraca.
Ovojnice testisa-od slojeva trbušnog zida nastaju ovojnice samog testisa koje se dijele na: fascia
kremasterika, muskulus kremaster, fascia spermatika interna. Ove tri ovojnice obavijaju sam testis i
sjemenu vrpcu. Postoji i četvrta ovojnica-tunika vaginalis testis.
42. Epididimis,ductus deferens,vesiculae seminales

Izlaskom izvodnih kanalića testisa kojih ima 10-12 i ravnog su toka, dalje idu zavojito, praveći veliki broj
vijuga koje se slažu jedna na drugu. Nastaje nakupina tih kanalića koji čine režnjiće. Na bazi tih režnjića
kanalići se odvajaju i otvaraju u veći izvodni kanal. Tako epididimis predstavlja poseban organ sastavljen
od kanalića testisa, režnjića i izvodnog kanala, koji leži uz stražnji i gornji dio testisa. Sastoji se od glave i
repa.
Ductus deferens-Sjemenovod je duga, čvrsta cijev, koja vodi spermije od kauda epididimis do baze
prostate i završi nastavivši u duktus ejakulatorius.
Vesicule seminales-sjemene kese su kupasti organ, spljošten od sprijeda prema nazad. Šupljina sjemenih
kesa predstavlja rezervoar za spermije, a njihov epitel luči sekret potreban za njihovu pokretljivost.
Izvodni kanal sjemenih kesa se spaja sa završnim dijelom sjemenovoda, pa nastaje zajednički kanal
duktus ejakulatorius. On ulazi u bazu prostate i otvara se u prostatični dio uretre na mjestu koje se zove
sjemeni brežuljak.
43. Funiculus spermaticus-sjemena vrpca ,scrotum-mošnice

Tokom embrionalnog razvoja, testisi se nalaze u trbušnoj duplji. Pred sam porođaj dolazi do spuštanja
testisa u skrotum, kroz prednji trbušni zid. U toku spuštanja, testisi za sobom vuku svoje krvne i limfne
sudove, živce i izvodne kanale, te tako nastaje cilindrična formacija na kojoj vise testisi-sjemena vrpca. U
građi se razlikuju dva segmenta: prednji segment koji sadrži arteria testikularis, splet vena, limfne sudove
i autonomni živčani splet i stražnji sedmet koji sadrži izvodne kanale, njegovu arteriju i venski splet.
179
Skrotum-mošnice ima oblik kožne vreće, koja visi u medijalnoj liniji iza penisa i između bedara. Gornji
kraj se nastavlja na okolnu kožu, a razlikuje se po tome što je koža tamnija, sadrži elastične niti i žlijezde
znojnice i lojnice.
44. Penis
Penis ili muški polni ud visi slobodno ispod simfize, ispred skrotuma, Glavna uloga je da unosi spermije u
izvodne puteve ženskog polnog aparata tj. održavanje vrste i izlučivanje tj. izbacivanje mokraće u vanjsku
sredinu. U građi se razlikuju: 1. središnji dio (corpus penis). Penis je izgrađen od 3 cilindrična tijela, od
toga su dva veća korpora kavernosa penis i treće, spužvasto tijelo-korpus spongiosum penis.
2. Glans penis (glavica) je prednji dio. To je odebljanje na prednjem kraju a na vrhu je sagitalno
postavljena pukotina koja predstavlja vanjski otvor uretre za izbacivanje mokraće i spermija. i
3. Radix penis-korijen koji čini stražnji dio
45. Urethra masculina-muška mokraćna cijev ,prostata

Muška uretra je duga cijev, koja se pruža od mokraćne bešike do glans penis i otvara se sa spoljnjim
otvorom uretre. Predstavlja izvodni kanal za mokraću i spermije. Polazi od unutrašnjeg otvora uretre, ide
dole do baze prostate, prolazi kroz urogenitalnu dijafragmu i otvara se na glans penis.
Zid je građen od sluznice koja je izvana pojačana sa mišićima. Sluznica sadrži Literove žlijezde koje se
nalaze duž čitave uretre. Sekret je bistar i štiti sluznicu od štetnog dejstva mokraće.
Prostata ili kestenjača je neparni organ, oblika kestena. Smještena je ispod mokraćne bešike. Ima
prednju, stražnju i lateralne strane. Početni dio uretre prolazi kroz prostate, te se nalazi više naprijed, a
duktus ejakulatorius više natrag. Između njih se nalazi središnji režanj-lobus medius. Vezivnu osnovu čini
stroma, građena od glatkih mišićnih nit ii elastičnih vlakana. Parenhim prostate je građen od 30-35
žlijezda, koje svoje izvodne kanale otvaraju u prostatični dio uretre. Sekret ima više uloga, kada se
pomješa sa supermom poveća količinu serme, poveća gibljivost i pokretljivost spermija i svojom
alkalnošću neutrališe kiselu reakciju vagine. Na mjestu prelaska uretre kroz urogenitalnu dijafragmu, sa
obje strane uretre su dvije Kowperove žlijezde.
46. Građa i funkcija ovariuma-jajnika i tubae uterinae-jajovoda

Ženski polni organi se dijele na unutrašnje: ovarium-jajnik, uterus-materica, tuba uterina-jajovod i vagina.
Vanjske: akcesorni organi oko vanjskog otvora vagine
Ovarium-jajnik je parni organ, oblika badema, dužine do 5 cm, širine do 3 cm i debljine 1 cm. Površina
jajnika je glatka, kod osoba koje nisu imale menstruaciju. Kod žena koje su imale menstruaciju, površina
je posuta ožiljcima, jer svaka menstruacija ostavi po jedan ožiljak na površini jajnika. Jajnik je važna
žlijezda sa unutrašnjim lučenjem,, kao testis kod muškarca. U jajniku se razvijaju i dozrijevaju polne
ženske ćelije, jaja ili jajne ćelije.
Jajnik je izgrađen od strome i parenhima. Stromu grade vezivni snopovi, izukrštani u raznim smjerovima,
a na periferiji su i glatke mišićne niti. Oko jajnika se stroma zgusne i formira ovojnicu. Parenhim čine
zametni epitel i jajčani mješkovi-folikuli ovariki. To su male formacije razasute u stromi. Izgrađeni su od
velike ćelije-ovuma ili jajašca i njenih ovojnica. Folikuli pokazuju razlike u položaju, veličini i
unutrašnjem izgledu, te se tako parenhim dijeli na tri zone: folikuli su najveći, srednja folikuli srednje
veličine i površna zona-najmanji folikuli.
U razvoju folikula se razlikuju 3 stadija: primarni folikul, folikuli u stadiju razvoja, zreli folikul ili De
Grafov folikul. Prskanje zrelog folikula se zove ovulacija. Korpus luteum se smatra novostvorenom
180
žlijezdom sa unutrašnjim lučenjem, čija je osnovna uloga da luči hormon koji čuva trudnoću. Ono počinje
lučiti, podraženo hormonima hipofize, luteo-stimulirajući hormon (LSH).
Tuba uterine-jajovod jeparni, cjevasti organ male karlice, dug 10-12 cm. Glavna funkcija jajovoda je da
omogućava prolaz jajetu do materice i prolaz spermija iz materice do jajeta, gdje se oplodnja vrši u
lateralnoj trećini jajovoda. Jajovod je smješten intraperitonealno. Lateralni kraj jajovoda nadnosi se nad
ovarij na mjestu izbočenja De Grafovog folikula, kako bi pri ovulaciji primio izbačeno jaje. Posjeduje 10-
12 resica-fimbrije, koje obuhvate jajnik na mjestu izbočenja De Grafovog folikula. Ovaj dio jajovoda se
zove infundibulum.
47. Uterus-materica
Uterus je neparni, šuplji organ, oblika kruške, čija je baza okrenuta prema gore, a vrh prema dole.
Smješten je u maloj karlici a funkcije materice su: da prima oplođeno jaje, osigurava normalan razvoj
jajeta, da brine o opskrbi embriona koji se razvija iz jajeta i kontrakcijom svoje musculature istiskuje plod
u vanjski svijet.
Građena je od 1. korpus uteri-tijelo u koga se otvaraju oba jajovoda, 2. cerviks uteri-grlić materice čini
donji dio materice i otvara se u vaginu. 3. kavum uteri-šupljina uterusa koja je svedena na kanal-kanalis
cervikis a završava na vanjskom ušću materice.
Uterus se nalazi u položaju anteverzije i antefleksije. Anteverzija je položaj u kome je uterus kao cjelina,
nagnut prema naprijed. Antefleksija je položaj uterusa koji korpus uteri zauzima u odnosu na cerviks.
Ligamenti uterusa su široka materična veza i okrugla materična veza. Oba ova ligamenta čine fiksacioni
aparat uterusa koji drži uterus na jednom stalnom mjestu.
Građa zida uterusa: 1. perimetrium-predstavlja peritoneum, 2. miometrium-čini debeo sloj glatkih mišića i
to je glavni dio zida materice. 3. endometrium je sluznica materice, prekrivena epitelom.
Menstrualni ciklus predstavlja progresivno-regresivan proces na sluznici, koji traje od 28-33 dana, od
prvog dana jedne do prvog dana druge menstruacije. Sluznica prolazi u tom periodu kroz 4 stadija: mirni
period, predmenstrualni stadij, menstruacija i postmenstrualni stadij.
48. Vagina i vanjski ženski spolni organi

Vagina je neparni, cjevasti organ, smješten u medijalnoj liniji od materice do vanjskog otvora vagine, koji
se nalazi između malih stidnih usana. Osnovna uloga vagine je da predstavlja glavni kopulacioni ženski
organ, za vrijeme menstruacije kroz vaginu prolazi menstrualna krv, a za vrijeme porođaja plod. Vagina
svojim proximalnim krajem ovija grlić materice. Prostor između zida vagine i grlića materice naziva se
fornix ili svod vagine, koji se dijeli na fornix anteriror et posterior. Fornix posterior prekriven je
peritoneumom koji prelazi na rektum čineći kavum Douglasi. Vanjski otvor vagine je djelimično zatvoren
sa naborom sluznice, to je hymen ili djevičnjak.
Zid vagine je izgrađen od glatkih miišića a sluznica je jako nabrana.
Partes genitals externe-svi vanjski ženski polni organi zajedničkim imenom se zovu vulva. To su:
1. predvorje vagine-to je veće udubljenje oblika badema. 2. venerin brežuljak-predstavlja kožno izbočenje
ispred simfize, pokriveno dlakama. 3. velike stidne usne-čine dva kožna nabora koja između sebe
zatvaraju eliptični otvor. 4. male stidne usne-takođe čine dva kožna nabora koja ograničavaju predvorje
vagine. 5. klitoris-dražica je mali neparni organ koji odgovara penisu kod muškaraca. 6. bulbi vestibule-
dva parna, simetrična organa. 7. Glandule vestibulares majores Bartolini- velike Bartolinijeve žlijezde,
nalaze se po jedna sa svake strane vanjskog otvora vagine. 8. Glandule vestibulares minores-male
žlijezde.
181
49. Građa i funkcija dojke-mamma
Mamma ili dojka je mliječna žlijezda, parni organ, oblika polulopte. Smještena je na prednjem zidu toraxa
od 2 do 7 rebra. Predstavlja glavnu sekundarnu polnu karakteristiku svake žene koja svoj razvoj započinje
u pubertetu. Luči sekret-mlijeko. Samo u periodu laktacije luči mlijeko, a lučenje je uslovljeno dejstvom
hipofize, koja luči poseban hormon-prolaktin.
Spoljašnja građa: na koži dojke, na sredini se nalazi tamnija pigmentacija oblika prstena i u sredini je
grudna bradavica, a u njoj izvodni kanalići mliječne žlijezde. Unutrašnja građa: ispod kože je sloj
površnog masnog tkiva a zatim sama žlijezda, koja je građena od strome i parenhima, koji zajedno čine
korpus mame. Stromu grade vezivni tračci koji odjeljuju režnjiće žlijezde. Između režnjića je veći broj
limfnih čvorova. Ispod žlijezde je dubok sloj masnog tkiva, a ispod je fascija musculus pectoralis major za
koju je dojka labavo vezana, te je dobro pokretna.
MEDICINSKA MIKROBIOLOGIJA SA EPIDEMIOLOGIJOM

1. GRAĐA BAKTERIJSKE STANICE
Osnovnu strukturu bakterijske ćelije čine ovojnice, citoplazma sa jedrom i raznim inkluzijama, kao i
izrasline na površini bakterijske ćelije. Tri osnovne ovojnice bakterijske ćelije su: kapsula, bakterijski zid
i citoplazmatska membrana.
1.OVOJNICE:-Kapsula je prisutna samo kod određenog broja bakterija. Zbog viskoznosti se ne može
odvojiti od ćelijskog zida. Kapsula je građena od polisaharida. Funkcija kapsule je prioritetno zaštitna. U
kapsularnoj supstanci nalazi se kapsularni ili k antigen koji je nosilac virulencije bakterija.
-Ćelijski zid je osnovna ovojnica svih bakterija. Građen od peptidoglikana. Peptidoglikan je velika
makromolekula koja čini skelet ćelijskog zida. Kod gram pozitivnih bakterija ćelijski zid je deblji, oko 20
nm. Građen je od peptidoglikana 70-100 posto i kod većine ovih bakterija prisutna je teihoična kiselina.
Ćelijski zid gram negativnih bakterija je mnogo tanji 10-14 nm ali mu je hemijska građa kompleksnija.
Sastoji se od dvije membrane, spoljašnje i unutrašnje.
-Citoplazmatska membrana predstavlja ovojnicu koja obavija citoplazmu i prisutna je kod svih
bakterija. Sastavljena je od dva sloja. Oba sloja građena su od fosfolipida.
-Mesosomi su intraplazmatske membrane koji stvaraju septume pri diobi ćelije, a oni ravnomjerno dijele
citoplazmu na dva dijela.
2. CITOPLAZMA je gusta granulirana tečnost ispunjena sa mnogo zrnaca. Sastoji se od nukleinskog
materijala i mikrosoma koji zajedno čine matrix ili osnovnu supstancu. Matrix sadrži oko 80 posto vode.
-Inkluzije su granule različite veličine čiji broj varira. Inkluzije čine metahromatska zrnca, lipidna zrnca,
zrnca skroba i glikogena. Metahromatska zrnca služe ćeliji u transmisiji energije.
-Ribosomi su sitne granule građene su od ribonukleinske kiseline-RNK.
-Nucleus nije jasno izdiferenciran i rasut je po citoplazmi. To su nakupine DNK.
-Flagele posjeduju samo štapićaste bakterije. Građene su od proteina, masti i ugljikohidrata.
182
-Bakterijske spore predstavljaju rezistentni oblik koji bakterija proizvede kada se nađe u nepovoljnim
uslovima. Formiranje spora je tipično samo za dva roda: rod Bacilus i rod Clostridium. Kada spora
ponovno dospije u povoljne uslove života, ona se vraća u vegetativni oblik. Ovaj proces se naziva
germinacija.
2. HEMIJSKI SASTAV BAKTERIJA

Najveći dio bakterijske ćelije sačinjava voda. Ona kod mladih bakterijskih ćelija koje rastu iznosi 90
posto, a kod starijih oko 75 posto od ukupnog sastava. Od ukupnog suhog ostatka na ugljik otpada oko 50
posto, a na kisik oko 20 posto, na azot oko 15 posto, na vodik oko 8 posto, na fosfor oko 3 posto, a na
sumpor oko 1 posto. Udio pojedinih jedinjenja i elemenata u hemijskom sastavu bakterijske ćelije zavisi
od starosti bakterijskih ćelija, od faze razmnožavanja u kojoj se nalazi, od količine i vrste hrane koja
bakteriji stoji na raspolaganju te od čitavog niza raznih drugih faktora koji se veoma brzo mjenjaju.
3. OBLICI BAKTERIJA
Postoje 3 osnovne varijante: loptast ili kuglast, štapićast ili cilindričan i spirale ili opruge.
-Loptaste bakterije nazivaju se koke. Koke nisu uvijek pravilne kugle. One mogu biti na jednom svom
kraju izdužene i zašiljene tako da liče na plamen svijeće. Neke su bubrežaste ili pak izdužene na oba kraja
i liče na kratke štapiće pa ih nazivamo kokobacili.
-Kod štapićastih bakterija-bacili javljaju se 4 varijante: prvi štapići-bacili u obliku zareza zvane vibrići,
štapićaste bakterije koje po svom izgledu podsjećaju na opruge, -spirale se nazivaju spirohete, pojedine
štapićaste bakterije javljaju se i u obliku konca filamenta (filamentum-konac). Veličina bakterije zavisi od
njihovog oblika. Jedinica za mjerenje veličine bakterija je mikrometar -Mcm.
4. RAST I RAZMNOŽAVANJE BAKTERIJA

Bakterije se najčešće razmnožavaju vegetativno -tj. aseksualnim putem. Postoje i vidovi bespolnog
razmnožavanja, kao što je pupljenje, grananje, produkcija L oblika, te seksualno-polno razmnožavanje.
-Dioba predstavlja uobičajeni vid razmnožavanja kod bakterija, bakterijska ćelija se prostom diobom
podijeli na dvije nove, mlade ćelije, odnosno od jedne ćelije majke-nastaju dvije ćelije-ćerke. Ovakav
način razmnožavanja naziva se još i binarna dioba. Kada nove bakterije dovoljno narastu i dostignu punu
fiziološku zrelost i kritičnu veličinu, one se ponovo podijele.
-Pupljenje je jedan od vrlo rijetkih načina razmnožavanja, a javlja se kod loptastih ili štapićastih
bakterija. Na jednom od polova bacila ili na površini koke, javlja se loptasto ispupčenje-pup, on se
postepeno uvećava da bi na kraju otpao i postao nova mlada ćelija.
-Grananje je relativno čest oblik razmnožavanja štapićastih bakterija posebno kada se nađu u
nepovoljnim uslovima. „Grane“ se javljaju na jednom ili oba pola ćelije, bakterija se izduži, taj njen
produžetak se razdvoji u dva kraka.
-Produkcija L oblika javlja se samo kod roda Mycoplasma. Ova pojava je karakteristična za „stare“
ćelije koje se nenormalno uvećavaju i obrazuju tzv. veliko tijelo. Uvećane ćelije se raspadaju u više malih
ćelija, prečnika i do 0,2 Mm, L oblika koji kasnije narastaju u ćelije normalne veličine.
-Seksualno polno razmnožavanje je relativno rijetko kod bakterija. Dvije bakterije iste ili druge vrste
približe se i spoje, pri čemu dolazi do prelaska nukleinskog materijala iz jedne ćelije u drugu. Ovakav
oblik seksualnog razmnožavanja naziva se konjugacija, a primjećena je kod gram negativnih bakterija,
uglavnom crijevnih bakterija.
183
-Vještačko razmnožavanje bakterija prolazi kroz nekoliko faza: faza adaptacije, faza eksponencijalnog
rasta, stacionarna faza, faza odumiranja.
5. BOJENJE BAKTERIJA
Živi mikroorganizmi teško primaju boju ali kod uginulih mikroorganizama boje lako prolaze. Za bojenje
se koriste prirodne i vještačke boje. Prirodne boje su biljnog ili životinjskog porijekla, kao što su karmin,
indigo plava, šafranin itd. Vještačke boje su uglavnom jedinjenja anilina, poznate pod nazivom anilinske
ili sintetske boje. Mogu biti kisele ili alkalne.
-Kisele boje su eozin, kiseli fuksin i vezuvin. Alkalne boje su metilensko modro, alkalni fuksin, gencijana
violet. U toku postupka bojenja upotrebljavaju se rastvori boja. Bakteriološke boje mogu ravnomjerno da
oboje sve sastavne dijelove ćelija, što se označava kao difuzno bojenje. Dijelovi ćelije mogu različito da
se boje, to je efektivno bojenje. Efektivno bojenje može biti direktno i indirektno bojenje. Primjenjuju se
različiti metodi bojenja i mogu biti jednostavna i složena bojenja.
Jednostavna bojenja su ona kad se upotrebljava samo jedna boja, kisele ili bazne reakcije. Ovo bojenje
može biti monohromatsko ili metahromatsko. Kod prvih metoda bojenja svi dijelovi ćelija boje se istom
jačinom, dok se kod drugog određeni dijelovi ili vrste ćelija boje različito. Jednostavna bojenja koja se
najčešće primjenjuju su: bojenje razblaženim metilensko-plavim i razblaženim karbol-fuksinom.
Složena bojenja se mogu upotrebljavati za međusobno razlikovanje pojedinih grupa i vrsta bakterija-to
su diferencijalna bojenja. Isto tako primjenjuju se za bojenje određenih vrsta bakterija i njihovu
identifikaciju-to su specijalna bojenja. Za složena bojenja upotrebljavaju se dvije ili više boja. One se
mogu pomješati i zajedno nanijeti na razmaz -simultano bojenje ili se u postupku bojenja nanose jedna za
drugom -sukcesivno bojenje. Najčešće se primjenjuju sukcesivna bojenja kao što je bojenje po Gramu,
Cil-Nilsenu, Najseru i druga.
Bojenje po Gramu-prvi je upotrijebio Kristijan Gram. Na osnovu ove metode bojenja sve bakterije se
mogu podijeliti u dvije grupe: gram pozitivne i gram negativne. Za bojenje po Gramu upotrebljava se
razblažena gencijana-violet i razblaženi karbol-fuksin. Koristi se Lugov rastvor i za odbojavanje aceton
alkohol. Rezultat bojenja-Gram pozitivne bakterije obojene su ljubičasto prvom bojom. Gram negativne
bakterije su obojene ružičasto jer su se obojile aceton alkoholom.
Bojenje po Cil Nilsenu-Za ovo bojenje se upotrebljava koncentrovani rastvor boje karbol-fuksin i rastvor
metilenskog plavog. Kiselim alkoholom se djeluje između upotrebe navedenih boja. Rezultat bojenja-
acidorezistentne bakterije odnosno bacil tuberkuloze je izrazito crveno obojen karbol fuksinom, jer se ne
odbojava kiselim alkoholom. Ostale prisutne bakterije se odbojavaju kiselim alkoholom i naknadno boje
metilensko plavim ili izrazito plavo.
-Hranjive podloge su vještačke sredine koje priređujemo u laboratoriji za uzgoj bakterija. Mogu biti
tečne i čvrste. Tečna hranilišta nazivamo bujoni a čvrsta hranilišta nazivamo agari.
6. INFEKCIJA
Prodor mikroorganizama u organizam, njihovo prilagođavanje i razmnožavanje i izazivanje oboljenja koje
nastaje kao rezultat odgovarajućih promjena u tkivima, naziva se infekcija. U većini slučajeva do infekcija
dolazi uslijed djelovanja uzročnika direktno iz spoljašnje sredine ili posredstvom ljudi i životinja, pa se
takva infekcija naziva egzogena. Međutim, postoji mogućnost da mikroorganizmi koji normalno žive u
domaćinu pod određenim uslovima, izazovu oboljenje. Tada nastaje endogena infekcija.
Infekcija se javlja kada paraziti ostanu izvan kontrole mehanizama za odbranu organizma. Za uslove koji
su potrebni da bi došlo do infekcije, obično se kaže da sačinjavaju Vogralikov lanac koji se sastoji od 5
184
karika: izvor infekcije, putevi prenošenja infekcije, ulazni put-vrata infekcije, količina i virulencija
mikroorganizama i dispozicija organizma. Ako nedostaje bilo koji od ovih činilaca, neće doći do
infekcije. Različiti su putevi kojima se mikroorganizmi prenose sa jednog domaćina na drugi.
Mikroorganizmi koji u spoljašnjoj sredini ne žive dugo, prenose se direktnim kontaktom-dodirom.
Infekcija nastaje i indirektnim dodirom, preko pribora ili materijala koji su bili u dodiru sa oboljelom
osobom. Za nastanak infekcije organa za disanje, značajnu ulogu prenošenja infekta imaju kapljice
sekreta tzv. Fligeove kapljice. Mjesta u organizmu kroz koja uzročnici oboljenja prodiru, nazivaju se
vrata infekcije. Zarazna bolest je posljedica uspješne infekcije.
7. PATOGENOST I VIRULENCIJA
Patogenost se može definisati kao potencijalna sposobnost izazivanja bolesti. Bolesti ljudi, biljaka i
životinja mogu izazvati različiti biološki, fizički i hemijski agensi. Fizički i hemijski agensi izazivaju
nezarazna oboljenja. Biološki agensi izazivaju zarazne bolesti. To su neke vrste bakterija, gljivica,
rikecija, protozoa, virusa, crva i zglavkara. Svi faktori patogene aktivnosti mikroogranizama dijele se na
dvije grupe:
-one koje omogućavaju prodiranje bakterija u tkiva domaćina i njihovo održavanje, razmnožavanje i
širenje u domaćinu i
-oni koji u domaćinu izazivaju trovanje i druga oštećenja ćelija i životnih funkcija.
Virulencija je stepen patogenosti. Jedan patogeni mikroorganizam može biti veoma virulentan, srednje
virulentan, slabo virulentan ili avirulentan (nevirulentan). Patogenost je urođena fiziološka osobina jedne
grupe mikroorganizama, a virulencija predstavlja stepen patogenosti jedne loze ili tipa date vrste.
Određivanje virulencije može se vršiti biohemijski, epidemiološki, biološki.
8. ANTIGENI I ANTITIJELA
Antigeni-sve strane materije koje prodrijevši u organizam dovode do nastanka specifične otpornosti ili
stečenog imuniteta, nazivaju se antigeni. Na prisustvo antigena organizam reaguje stvaranjem specifičnih
odbrambenih materija-antitijela, koji se nalaze u krvi ili tjelesnim tečnostima.
Gljive,plijesni, protozoe i helminti sadrže loše antigene,pa zbog toga protiv ovih oboljenja čovjek ne stiče
imunitet. Rikecije i virusi imaju dobre antigene. Zbog toga je imunitet nakon preležanih rikecioza i virusa
solidan i dugotrajan.
Izoantigeni su materije koje kod različitih osoba iste vrste, izazivaju imuni odgovor. Tako se objašnjava
postojanje različitih antigena kod pripadnika krvnih grupa A,B, AB, nulta. Ovo je veoma značajno
prilikom transfuzije krvi i prilikom transplantacije organa ili tkiva.
Antitijela su po hemijskom sastavu proteini. Antitijela su serumski globulini a zovu se imunoglobulini.
Kada antigeni prodiru u organizam koji već ima i antitijela protiv njih, doći će u krvi do vezivanja
antigena i odgovarajućih antitijela. Antitijela reaguju samo sa onim antigenom koji je stimulisao njihovo
stvaranje.
9. IMUNOLOŠKE REAKCIJE
Reakcija antigen-antitijelo je fizičko-hemijska. Ona se odigrava u organizmu koji je obolio ili je inficiran.
Osobine i kvalitet vezivanja zavise od kompleksa antigen-antitijelo i mogu da se manifestuju kao
precipitacija, aglutinacija, reakcija lize, reakcija neutralizacije, reakcija vezivanja komplementa i druge
imunološke reakcije.
185
-Reakcija precipitacije -kada se pomiješa rastvorljivi antigen sa specifičnim antitijelom, nastaje
kompleks antigen-antitijelo u vidu sitnozrnastog ili praškastog taloga.
-Reakcija aglutinacije-aglutinacija je proces koji se u osnovi razlikuje od precipitacije. Umjesto
rastvorljivog antigena u ovoj reakciji učestvuju nerastvorljive čestice -bakterijske ćelije ili eritrociti
npr.međusobno se sljepljuju i talože.
-Reakcija lize predstavlja razgradnju ćelija pod uticajem komplementa C, a posredstvom specifičnih
antitijela koja se vezuju za površinu antigena.
-Reakcija neutralizacije-sposobnost antitoksina da in vivo neutrališe homologni toksin, spriječava
širenje i omogućava liječenje mnogih zaraznih bolesti.
-Reakcija vezivanja komplementa je serološka reakcija, koja je zasnovana na istom principu kao i
reakcija lize. I za ovu reakciju je neophodno pored antigena i antitijela, prisustvo komplementa. Ovom se
reakcijom dokazuju u serumu bolesnika antitijela koja vezuju za sebe komplement. Koristi se za
dijagnozu raznih oboljenja.
10. NESPECIFIČNA ODBRANA

Nespecifična otpornost organizma čini opću otpornost i nije usmjerena na jednog uzročnika, već reaguje
na sve mikroorganizme koji prodru u organizam. Ona predstavlja u zdravom organizmu njegovu najbolju
zaštitu od uzročnika bolesti. Nespecifičnu otpornost određuju spoljašnji i unutrašnji faktori.
-Spoljašnji faktori su oni koji štite organizam od direktnog uticaja iz spoljašnje sredine i predstavljaju
pravu odbrambenu liniju organizma. Tu spadaju koža, vidljiva sluzokoža, organi za varenje, disanje i
izlučivanje.
-Koža predstavlja nepremostivu prepreku za većinu mikroorganizama a malo je onih koji mogu da prodru
kroz neozljeđenu kožu. Sluzokoža je manje otporna na djelovanje bakterija jer nema odgovarajuću
mehaničku zaštitu.
-Unutrašnji faktori sačinjavaju složeni mehanizam, u kome zajednički učestvuje čitav niz komponenti,
kao izraz funkcije zdravog organizma. Oni predstavljaju glavnu prepreku održavanju i razmnožavanju
patogenih mikroorganizama u organizmu. Prvu grupu čine baktericidna aktivnost krvi, zasniva se na
prisustvu različitih termostabilnih materija. Druga grupa faktora unutrašnje otpornosti obuhvata
mehanizme koji predstavljaju urođene osobine a to su temperatura, zapaljenje i genetički određena
otpornost. Temperatura tijela je važan faktor urođene otpornosti organizma.
11. SPECIFIČNA ODBRANA

Specifična otpornost ili imunitet usmjerena je samo protiv uzročnika određene zarazne bolesti. Specifična
otpornost se zasniva na međusobnom odnosu antigen-antitijelo. Reakcija antigen-antitijelo je fizičko-
hemijska. Ona se odigrava u organizmu koji je obolio ili je inficiran. Osobine i kvalitet vezivanja zavise
od kompleksa antigen-antitijelo i mogu da se manifestuju kao precipitacija, aglutinacija, reakcija lize,
reakcija neutralizacije, reakcija vezivanja komplementa i druge imunološke reakcije.
-Reakcija precipitacije -kada se pomiješa rastvorljivi antigen sa specifičnim antitijelom, nastaje
kompleks antigen-antitijelo u vidu sitnozrnastog ili praškastog taloga.
-Reakcija aglutinacije-aglutinacija je proces koji se u osnovi razlikuje od precipitacije. Umjesto
rastvorljivog antigena u ovoj reakciji učestvuju nerastvorljive čestice -bakterijske ćelije ili eritrociti
npr.međusobno se sljepljuju i talože.
-Reakcija lize predstavlja razgradnju ćelija pod uticajem komplementa C, a posredstvom specifičnih
antitijela koja se vezuju za površinu antigena.
186
-Reakcija neutralizacije-sposobnost antitoksina da in vivo neutrališe homologni toksin, spriječava
širenje i omogućava liječenje mnogih zaraznih bolesti.
-Reakcija vezivanja komplementa je serološka reakcija, koja je zasnovana na istom principu kao i
reakcija lize. I za ovu reakciju je neophodno pored antigena i antitijela, prisustvo komplementa. Ovom se
reakcijom dokazuju u serumu bolesnika antitijela koja vezuju za sebe komplement. Koristi se za
dijagnozu raznih oboljenja.
12. UZIMANJE I SLANJE MATERIJALA NA MIKROBIOLOŠKU OBRADU

Materijal se uzima sa mjesta infekcije, pomoću raznih briseva, punkcijom, ekstrakcijom, operativnim
putem ili tubažom, odnosno prirodnim putem, kao što su mokrenje, defekacija ili iskašljavanje. Prilikom
uzimanja, transporta, manipulacije i obrade bolesničkog materijala ne smije doći do kontaminacije
uzorka, odnosno moraju se poštovati kriteriji asepse. Materiijal se uzima i transportuje u sterilnim i
adekvatnim posudama. Uslijed dužeg transporta može doći do promjene u biološkim osobinama i
međusobnim odnosima bakterija, što se može izbjeći dodavanjem sterilne fiziološke vode, pufera,
glicerola ili bujona, ili se materijal stavlja u priručne termostate. Po pravilu uzorci bolesničkog materijala
se uzimaju prije davanja antibiotske terapije. Najučestaliji način uzimanja uzoraka bolesničkog materijala
je bris grla, nosa, oka, uha, kože, sluzokože, rana, operativnog polja, rektuma i slično.
Feces-stolica-Količina uzete stolice se kreće od 1-2 grama. Uzima se krvavo sluzav ili sluzav dio stolice.
Gnoj se uzima sa kože, pristupnih sluznica, sa mjesta operativnih zahvata, i to uz pomoć brisa, incizijom,
hirurškim putem, punkcijom ili poslije spontanog otvaranja promjene. Ispljuvak se uzima prvi jutarnji
-mukupurulentni. Urin se uzima kao prvi jutarnji urin, spontano ili pomoću katetera. Prvi mlaz urina se
odbaci a srednji mlaz se uzima u sterilnu i sa čepom obezbjeđenu posudu. U slučaju da se materijal ne
može odmah dostaviti u laboratoriju, urin je potrebno staviti u frižider. Likvor se uzima sterilno,
lumbalnom punkcijom između 4 i 5 lumbalnog pršljena. Uzima se 2-3 ml tečnosti i dostavlja direktno u
laboratoriju. Od momenta uzimanja uzorka do obrade u laboratoriji, ne smije proći više od 3h. Normalno
sterilne tečnosti: ascites, pleuralni i perikardijalni eksudat, zglobni eksudat itd. uzimaju se punkcijom u
sterilne posude sa zatvaračem i transportuju u laboratorij.
13. STAPHYLOCOCCUS PYOGENES

Porodica Mikrokokacee, rod Stafilokokus. U rodu ima više vrsta: stafilokokus aureus, stafilokokus
epidermidis, stafilokokus intermedius, stafilokokus saprofitikus. To su gram pozitivne bakterije, formiraju
ljubičaste grozdove. Nepokretne su, asporogene i neke imaju kapsulu. Sve su aerobne ili fakultativno
anaerobne. (aerobne-za svoj metabolizam striktno koristi kisik i kada se nađe u sredini gdje nema kisika
umiru, a anaerobne -ne koriste kisik i u njegovom prisustvu umiru, fakultativno anaerobne-mogu živjeti u
uslovima sa i bez kisika).
Na krvnoj podlozi kolonije su pigmentirane bijelo, limun žuto ili zlatno žuto. Stafilokokus aureus luči
toksične supstance koje se dijele na: celularne (peptidoglikan, kapsularne supstance, protein A itd) i
ekstracelularne (alfa toksin, beta toksin, entero toksin itd.)
Patogenost: najčešće izazivaju promjene na koži i sluznicama:
-stafilokokoze I tipa: apscesi (ograničena gnojna nakupina) koje prelaze u furunkule i karbunkule.
Promjene na sluznicama respiratornog trakta su tonzilitis i tonzilofaringitis.
-stafilokokoze II tipa: enteritisi i enterokolitisi
-stafilokokoze III tipa: epidermolitičke bolesti, toksični šok sindrom
187
Terapija-antibiotici. Kod bakterija stafilokokus aureusa i stafilokokus epidermidisa u porastu je pojava
rezistencije na antibiotike. Za bakteriološku dijagnozu uzimamo bris sputuma, krv, urin itd.
14. BETAHEMOLITIČKI STREPTOKOK

Betahemolitički streptokok grupe A pripada rodu Streptokokus. Gram pozitivne, stvaraju okrugle
ljubičaste lance, nepokretne, asporogene i imaju kapsulu koja je nosilac virulencije. Na krvnom agaru
daju sjajne kolonije koje podsjećaju na kapi rose, uz stvaranje betahemolize. To je izuzetno agresivna
bakterija. Ekstra celularni produkti: eritrogenov toksin (Dickov) i streptolizin O i S.
Patogenost: Oboljenja su podjeljenja u 3 grupe:
-invazivno upalna- crveni vjetar, streptokokna angina, infekcija paranazalnih sinusa
-toksična-šarlah, koji nastaje djelovanjem Dickovog toksina
-post streptokokne sterilne sekvele-reumatska bolest, akutni glomerulonefritis
Za bakteriološku dijagnozu uzima se bris guše, kože, krv, urin itd.
15. BORDETELA PERTUSIS

Rod bordetele ima 3 vrste: bordotela pertusis, bordotela parapertusis i bordotela brohciseptica.
Bordotela pertusis je gram pozitivni kokobacil, nepokretan, asporogen, inkapsuliran, striktni aerob.
Kultiviše se na specijalnoj Bordet-Zanglovoj podlozi, kolonije podsjećaju na zrna bibera. Patogenost:
uzrokuje pertusis ili veliki kašalj, infekciju sluznica, gornjih respiratornih puteva. Bakteriološka
dijagnoza: uzima se bris nazofarinksa. Specifična profilaksa (prevencija) provodi se vakcinacijom, tzv.
Di-te-per vakcinom.
16. ROD NEISERIA (NAJSERIJA)

U rodu najserija razlikujemo dvije vrste:
-najserija gonorhoeae- to su gram negativne koke, nepokretne, bez spore, kultivišu se na čokoladnom
agaru i selektivnoj Tajer-Martinovoj podlozi
-najserija meningitidis-to su gram negativne koke, nepokretne, bez spore, kapsula je slabo vidljiva.
Patogenost gonoreje: uzrokuje promjene na sluznicama genitalnog i urinarnog trakta, kao i sluznicama
oka. Kod muškaraca je to najčešće gnojni uretritis, kod žena je infekcija uretre koja se može proširiti na
jajovode i može biti uzrok steriliteta. Za bakteriološku dijagnozu uzima se bris ili sekret uretre kod
muškarca a kod žena se uzima endocervikalni bris i kod novorođenčeta se uzima bris konjuktive kod
oftalmije. Terapija je penicilin.
Patogenost meningitidis: potencijalno patogena bakterija koja boravi u sluznici nazotarinksa. Prodorom u
krv uzrokuje sepsu. Prodorom do mekih moždanih ovojnica, razvija se akutni bakterijski meningitis.
Terapija je penicilin. Za bakteriološku dijagnozu uzima se bris nazofarinksa, likvor i krv.
17. EŠERIHIJA KOLI

Rod ešerihija, medicinski značajna ešerihija koli, gram negativni štapići, pojedinačni ili u parovima.
Posjeduju flagele, neke imaju kapusulu. Aerobne i fakultativno anaerobne. Na endo agaru kolonije su
karakterističnog metalnog sjaja. Produkuje: enterotoksin -uzrokuje kretanje H2O iz tkiva u lumen crijeva-
proliv, adhezivni faktor i endotoksin koji je važan u nastanku crijevnih oboljenja-uzrokuje proliv.
Sojevi bakterije odgovorni za oboljenje su: enterotoksična, enteropatogena, enteroinvazivna,
enterohemoragična i enteroadhezivna Ešerihija koli. Prenos ovih bakterija na čovjeka je fekalnooralnim
putem. U velikom procentu uzročnik je nazokomijalnih infekcija, infekcija urinarnog trakta, hirurških
188
rana, pneumonija i bakterijemija. Za utvrđivanje uzročnika infekcije, uzima se urin, žuč, likvor, krv za
hemokulturu.
18. ŠIGELA DYZENTERIAE

Gram negativni štapići, nepokretni, asporogeni, bez kapsule,aerobni i fakultativno anaerobni. U rodu
razlikujemo 4 vrste: šigela dizenterije, šigela fleksneri, šigela baydi, šigela sonnei.
Antigenska građa je složena. Produkuju endotoksin a šigela dizenterije serotip 1 stvara egzotoksin.
Patogenost: patogena je za čovjeka. Uzrokuje bacilarnu dizenteriju. Infekcija nastaje peroralno i
ograničena je na GIT (lažni pozivi na stolicu, kod bacila dizenterije pojava krvi i sluzi u stolici). Nikad
nema bakterijemije. Za bakteriološku dijagnozu uzima se stolica, rektalni bris. Ispitivanje mikroskopski,
biohemijski i serološki metodom aglutinacije.
19. SALMONELA TYPHI

Rod salmonele, gram negativne štapićaste bakterije, asporogene, bez kapsule, pokretne izuzev salmonela
pulorum i salmonela galinarum. Fakultativno anaerobne. Dobro se kultivišu na tečnim i čvrstim
podlogama. Izaziva oboljenja svrstana u 3 grupe:
-opće ciklične zarazne bolesti (crijevni tifus)
-alimentarne toksikoinfekcije (salmonela)
-enteritisi -gnojno-sluzavi proljevi
Trbušni tifus uzrokuje salmonela typhi. Unosi se u organizam kroz probavni trakt. Prodirući u krv odlaze
u slezenu i žučnu kesu. Tu se dalje razmnožavaju i stalno ubacuju u krv. Za bakteriološku dijagnozu se
uzima krv, urin, stolica i rade se bakteriološka, biohemijska i serološka ispitivanja.
20. MYCOBACTERIUM TUBERCULOSIS

Gram pozitivni bacili, nepokretni, asporogeni, ne posjeduju kapsulu. Virulentni sojevi sa tečnim
kulturama javljaju se kao izdužena vlakna. Aerobne bakterije. Uzgaja se na Lowensteinovoj podlozi.
Kolonije pigmentisane od bijele do tamno žute boje. Ekstrakt bakterije mycobacterium tuberculosis koji
sadrži specifični protein je tuberkulin. Izdvajanjem proteina iz tuberkulina dobije se pročišćeni proteinski
derivat a koristi se za otkrivanje osoba zaraženih tuberkulozom. Patogenost: uzročnik tuberkuloze-bacil
tuberkuloze ili Kohov bacil. Najčešće se prenosi sa čovjeka na čovjeka Flugeovim kapljicama. Profilaksa:
BCG vakcinom bovinog tipa, odmah po rođenju.
21. TREPONEMA PALIDUM (BIJELA TREPONEMA)

To su spiralno zavijene bakterije. Ne boje se po gramu. Najbolje se vidi njeno vidljivo kretanje u tamnom
polju. Patologija: uzrokuje sifilis. Oboljenje se prenosi interkursom. Klinički imamo 3 stadijuma: 1. za
primarni stadijum je karakterističan soliterni čankr (ulcus durum) i uvećanje regionalnih limfnih čvorova,
2. karakterističan kožni osip i temperatura, 3. karakteriše pojava gumoznih infiltrata u napadnutim tkivima
i unutrašnjim organima.
Kongenitalni sifilis se može prenijeti preko placente. Posljedice su: smrt fetusa, pobačaj, trudonoća se
može i iznijeti ali tada dijete boluje od istog. Bakteriološka dijagnoza: u primarnom i sekundarnom stadiju
oboljenja, uzročnik se dobije iz materijala uzetog sa promjena na koži, sluznicama i iz serozne tečnosti
tvrdog šankra. Za serološke testove uzima se krv. Terapija: penicilin, tetraciklini.
22. ROD CLOSTRIDIUM
189
U rodu clostridium razlikujemo 3 vrste: 1. clostridium perfringens- gram pozitivan bacil, sporogen, jedini
nepokretan, anaeroban, u organizmu stvara kapsulu. Izazivaju gasnu gangrenu, tj. tešku infekciju rana.
Nalaze se u zemlji, vodi i GIT ljudi i životinja. Patologija: izaziva i crijevne infekcije, prodirući u krv-
bakterijemiju. Produkuje jak toksin sa više komponenti. Bakteriološka dijagnoza: krv, feces i isječak
tkiva.
2. clostridium tetani- gram pozitivan bacil, sporogen, pokretan, anaeroban. Patogenost: uzročnik je
tetanusa. Infekcija nastaje unošenjem spora ili vegetativnih oblika, preko zagađenih predmeta, opekotina i
dr. Kliničkom slikom dominiraju grčevi. Bakteriološka dijagnoza: uzorak oštećenog tkiva, sadržaj
inficirane rane. Terapija: penicilin.
3. clostridium botulinum- gram pozitivan bacil, anaeroban, sporogen, pokretan, nema kapsulu. Produkuje
egzotoksin koji je otporan na želučani sok. Jedini per or uneseni toksin koji izaziva trovanje. Patogenost:
uzročnik botulizma, tj. intoksikacije koja nastaje ukoliko se uzima hrana u kojoj je botulinski toksin. Git
smetnje, neuroparalitički simptomi, smrt uslijed bulbarne paralize. Bakteriološka dijagnoza: hrana ili
sadržaj želuca.
23. BACILUS ANTHRACIS

Gram pozitivni štapići, sporogeni, serozni, ne produkuju toksine. Po Cil-Nilsenu spore se boje crveno.
Patologija: uzročnik antraksa. Kod ljudi se javlja u 3 oblika:
-kožni, najčešći oblik (crni prišt)
-plućni, posljedica inhalacije spora antraksa
-crijevni, najteži oblik, nastaje unošenjem nedovoljno termički obrađenog mesa zaraženog bacilom
antraksa
Za bakteriološku dijagnozu se uzima kod kožnog oblika tečni sadržaj, pustule. Kod plućnog oblika se
uzima krv ili sputum a kod crijevnog oblika feces, povraćena masa ili krv. Terapija je penicilin.
24. VIBRIO CHOLERE

Gram negativan bacil koji raste u alkalnoj sredini. Patologija: uzročnik je kolere. Patogenetske promjene
se dešavaju u probavnom traktu. Bolest počinje naglim prolivima i povraćanjem. Pacijent gubi tečnost.
Nema nagle invazije u krv niti limfne čvorove. Za bakteriološku dijagnozu se uzima feces, rektalni bris,
povraćene mase. Terapija: nadoknada tečnosti i elektrolita. Tetraciklini i vakcina, koja je obavezna za sve
one koji putuju u rizična područja.
25. HEPATITIS VIRUSI

U ove viruse spadaju hepatitis A koji uzrokuje infektivni hepatitis, hepatitis B koji uzrokuje serumski
hepatitis, zatim hepatitis C i D, koji uzrokuje hepatitis koji nije ni A ni B.
Hepatitis A- dosta je otporan na vanjske nepovoljne faktore. Bolest je blaže prirode nego hepatitis B,
naročito kod djece. Kod odraslih, bolest traje duže i pod težom kliničkom slikom.
Hepatitis B- dijagnoza se postavlja nizom seroloških reakcija: RVK, enzimsko-imuni test. Početni stadij
izražen je anoreksijom, povraćanjem, klonulošću,mučninom, česti su i prolivi. Imunitet nakon preboljelog
hepatitisa je solidan i traje samo od onog tipa virusa koji je izazvao prvu reakciju. Kod hepatitisa B važne
su ove mjere: sterilizacija medicinskih instrumenata, stroga kontrola krvi prije transfuzije, dezinfekcija
svih radnih površina. U posebnim slučajevima se daje humani hiper imuni gama globulin. U upotrebi je
vakcina protiv hepatitisa B.
190
Hepatitis C se prenosi kontakatom sa krvlju inficiranih osoba, transfuzijom, sa majke na dijete,
upotrebom zaraženog medicinskog pribora i sl. Nema preventivne vakcine niti ostaje imunitet nakon
preležane infekcije.
Nema izražajnih simptoma, ali kada se jave to su, umor, gađenje ili povraćanje sa groznicom, tamna
mokraća i svijetla stolica, žutica i bol na desnoj strani stomaka. HCV infekcija se tretira pomoću 3 tipa
terapije: terapija sa interferonom, kombinovana terapija sa interferonom i ribavirinomi terapija sa
biotehnološkim interferonom.
Hepatitis D-ovdje se radi o infekciji izazvanoj virusom tipa delta , koji napada jetru samo ako je već
pogođena virusom tipa B i ako je virusna infekcija prisutna u akutnoj ili hroničnoj fazi. Hepatitis D se ne
može širiti bez prisutnosti virusa hepatitisa B. Manifestuje se opštom slabošću i simptomima identičnim
hepatitisu B . Za akutni oblik hepatitisa delta nema liječenja , tek kada prijeđe u hroničnu fazu koristi se
interferon.
26. VIRUS INFLUENCAE

Virus influence ima tu osobinu da brzo mjenja svoj antigenski sastav. Influenca (gripa) se prenosi
kapljičnim putem. Inkubacija je kratka (1-3 dana) a klinička slika je različita. Može proticati kao blago
oboljenje ili infekcija protiče čak bez simptoma, ali ima i teških komplikacija. Bolest počinje naglo,
bolesnik je klonuo, ima glavobolju, temperatura je uglavnom povišena, kašalj je jako izražen i može
trajati nedeljama. Bolesnik osjeća bolove u mišićima, česta komplikacija infuence je upala pluća. Danas je
najčešća serološka dijagnoza influence, koristi se RVK. Postoje 3 tipa virusa influence: tip A izaziva
pandemije, tip B epidemije u kolektivima, tip C izaziva blage infekcije. Profilaksa je specifična i bazira se
na vakcinisanju.
27. OPŠTE OSOBINE VIRUSA

Virusi uzrokuju mnoge zarazne bolesti. Virusi imaju vrlo različit oblik. Neki su loptastog a neki su
štapićastog oblika. Virusi su acelularni organizmi nesposobni za razmnožavanje van ćelija domaćina.
Zrela virusna čestica sposobna da inficira ćeliju domaćina naziva se virion. Ulaskom u ćeliju virion
postaje aktivan, tj. virus postaje aktivan. Virus u ćeliji preuzima kontrolu nad molekularnim aparatom
domaćina i koristi ga za sopstveno razmnožavanje. To u domaćinu dovodi do patološkog stanja-bolesti.
Veličina virusa se kreće od 10 do 30 nm. Za viruse možemo reći da se oni nalaze između živog i neživog
svijeta. Prisustvo nukleinske kiseline i sposobnost da ona mutira, kao i prisustvo proteina su svojstva živih
bića. S druge strane, virusi nemaju ćelijsku građu, niti sposobnost obavljanja metabolizma, pa se zbog
toga mogu razmnožavati samo unutar žive ćelije.
28. VIRUS MORBILA

Morbili ili krzamak je dječija zarazna bolest. Počinje povišenom temperaturom uz rinitis i konjuktivitis.
Zatim dolazi do osipa na koži i sluznici usne šupljine. Komplikacije su relativno česte i to su pneumonija,
encefalitis, otis medija. Morbili ostavljaju solidan i doživotan imunitet. Za profilaksu se koristi vakcina i
gama globulin. Prenosi se kapljično i javlja se po dječijim kolektivima.
29. OPŠTE OSOBINE PROTOZOA

Protozoe ili praživotinje su jednoćelijski mikroorganizmi. U ćeliji protozoa postoji jasno izražena jezgra
oko koje se nalazi membrana. Nekada u jednoj ćeliji može biti i više jedara. Protozoe su raznog oblika.
Protozoe se razmnožavaju prostom diobom, multiplom diobom i seksualnim načinom razmnožavanja.
191
Žive u vodi, zemlji, površini biljaka. Poznato je oko 20 hiljada vrsta. Čovjek parazitira 27 vrsta. Protozoe
parazitiraju čovjeka u njegovim tjelesnim šupljinama, tkivima, organima i krvi. Sa bolesnog na zdravog
čovjeka prenose se: direktnim prenosom vegatativnih oblika, direktnim i indirektnim prenosom cista i
posredstvom vektora. Vektori koji prenose uzročnike protozoarnih oboljenja su specifični: malariju
prenose ženke komaraca iz roda Anopheles, bolest spavanja u Africi prenose muhe iz roda Glosina,
južnoameričku tripanosomijazu prenose stjenice iz roda Triatoma. Bolesti izazvane protozoama zovu se
protozoaze. To su dugotrajne bolesti a mogu biti i doživotne. Dijele se na više razreda: razred Rizopoda,
razred Mastigofora, razred Sporozoa, razred Kiliata.
30. ENTAMEBA HISTOLYTICA

je u pravilu stanovnik debelog crijeva koji ne uzrokuje patološke promjene, međutim, potencijalno je
patogena zbog svojih histoloških svojstava koja se pokazuju kada zakaže prirodna odbrana crijevnog
epitela. Akutno oboljenje se ispoljava krvavim i sluzavim prolivima -to je amebna dizenterija. Hronični
oblik se javlja mnogo češće sa teškoćama u varenju i povremenom dijarejom. Oboljele osobe su anemične
sa bolovima u abdomenu, i pojavom psihičkih depresija. Kod obje kliničke slike bolesti amebe mogu da
prodru u krv, dospiju u jetru, pluća i druge organe gdje se razmnožavaju i stvaraju metastatske promjene
koje vode nastanku apscesa. Apscesi u jetri mogu biti smrtonosni ako se ne liječe. Osnovni način pretrage
na amebijazu je direktan preparat stolice. Drugi inspirativni materijal može biti sadržaj crijeva. Prenosi se
isključivo u obliku ciste fekalnom kontaminacijom ruku, hrane, vode itd.
31. HELMINTHES-Crvi
Crvi su višestanični organizmi, žive u prirodi ili kao paraziti, kod ljudi, životinja i biljaka. Najčešće se
nalaze u probavnom traktu ali mogu biti i u jetri, plućima, mozgu, srcu, slezeni, bubrezima itd. Postoje
pljosnati crvi -metilji, trakavice i obli crvi-gliste (nematodes). Metilji se hrane krvlju, limfom i stanicama,
neke nematode isključivo krvlju a neke tkivom u kojem se nalaze. Crvi su fakultativni anaerobi i imaju
bogat enzimski sistem. Razmnožavaju se preko oplođenih jajašaca a infekcija se vrši preko usta, prljavom
hranom i vodom a rjeđe preko kože. Helmintijaze pri kojima dolazi do jačeg oštećenja tkiva redovno
uzrokuju eozinofiliju- porast broja eozinofilnih leukocita koji inače čine manji dio leukocitne populacije.
32. BOLNIČKE INFEKCIJE

Infekcije stečene tokom boravka bolesnika u bolnici (najmanje 48h poslije prijema i najviše 48h poslije
izlaska iz bolnice). Da bi se radilo o bolničkoj infekciji, potrebno je da infekcija nije postojala ili nije bila
u periodu inkubacije u trenutku prijema bolesnika na liječenje. Oboljeti mogu bolesnici, bolničko osoblje,
posjetioci, studenti itd. Učestalost intrahospitalnih infekcija: kod svih hospitalizovanih pacijenata 5-10
posto, na odjelima intenzivne njege 15-20 posto.
33. ANTIBIOGRAM
Antibiogram predstavlja ispitivanje osjetljivosti -rezistencije bakterija na antibiotike i hemioterapeutike.
Ispitivanje osjetljivosti na antibiotike vrši se dvjema metodama: diluciona metoda-ovom metodom
određuje se minimalna inhibitorna koncentracija antibiotika, koji inhibira rast bakterija. Princip je da se
standardnoj koncentraciji bakterija dodaje dvostruko umanjena koncentracija ispitivanog antibiotika
192
rastvorenog u Muler -Hintonovu bujonu. Druga metoda je difuziona metoda-koja se bazira na principu
difuzije antibiotika u okolini diska ili tablete i inhibicije inokularnih bakterija.
SOCIJALNA MEDICINA
1. Definicija socijalne medicine?

Socijalna medicina je nauka o organizovanoj primjeni savremene medicine u
zdravstvenoj zaštiti ljudskih grupa i naroda. Socijalna medicina se treba starati da
zdravstvena zaštita bide dostupna što većem broju ljudi, da
bude efikasna po rezultatima, a da istovremeno najmanje košta. Zadaci socijalne
medicinu su da:
- proučava zdravstveno stanje stanovništva
- proučava razne faktore koji imaju uticaja na zdravlje ljudi
- proučava sistem i organizaciju zdravstvene zdrvstvene zaštite i zdr. djelatnosti
- proučava uticaje i mogućnosti primjene savremenih naučnih i tehničkih dostignuća
u sistemu zdr. zaštite
- proučava ekonomiku zdravstvenog poslovanja
- unapređuje zdravstveno prosvjećivanje stanovništva
- učestvuje u edukaciji zdravstvenih radnika
- uspostavlja zdravstveni informacioni sistem
Metodološki postipak u socijalnoj medicini podrazumijeva:

- uočavanje činjenica (problema)
- traženje veza među činjenicama
- postavljanje hipoteze (pretpostavke) o mogućim uzrocima
- prikupljanje novih činjenica, njihova klasifikacija i analiza
- zaključivanje i predlaganje mjera
2. Faktori okoline koji utiču na zdravlje?
Fizičko okruženje podrazumijeva životni okoliš sa svim njegovim elementima, kao što
su: hrana, higijena i prebivalište te fizikalni (npr. buka, vrućina) i kemijski agensi
(npr. zagađenje okoliša, opasne tvari na radnome mjestu) te biotičke čimbenike
(mikroorganizmi). Učinak čimbenika okoliša ovisi o prostoru i vremenu njihovog
djelovanja, intenzitetu (dozi) i izloženosti, međusobnim interakcijama, kao i o ciljnoj
populaciji na koju takvi čimbenici djeluju. Opisana kompleksnost rezultira
«rupama» u postojećem znanju, što nameće potrebu za kontinuiranim i
interdisciplinarnim istraživčkim radom kao conditio sine qua non u napretku na
ovom području. Samo takav multisektorski i interdisciplinarni pristup omogućava
193
stvaranje dovoljno velikih, pouzdanih i znanstveno utemeljenih baza podataka,
izmjenu i uspoređivanje informacija, kao i kvalitetnije objedinjavanje, analizu i
interpretaciju rezultata.
Navesti napore EU za očuvanje okoliša....
3. Stopa mortaliteta ili stopa smrtnosti (pojam mortalitet potiče od latinske reči mors što
znači smrt) je godišnji broj smrtnih slučajeva (od bolesti ili generalno) na 1000 stanovnika.
Ova mjera se razlikuje od stope morbiditeta, koja predstavlja broj oboljelih u odnosu na
ukupno stanovništvo.
Razlikuju se:
1. opšta stopa mortaliteta, broj umrlih na 1000 stanovnika tokom jedne godine. 2. fetalna
stopa mortaliteta ili stopa mrtvorođenja, je broj fetalnih smrti u odnosu na ukupan broj
rođenja u datoj godini (računajući i živorođenja i mrtvorođenja). 3. stopa maternalnog
mortaliteta, je odnos između broja smrti trudnica i broja živorođenih ili sume živorođenih i
fetalnih smrti tokom jedne godine. 4. stopa infantilnog mortaliteta ili stopa
smrtnosti odojčadi, godišnji broj umrle djece mlađe od godinu dana na 1000 živorođene
djece.
U odnosu na uspjeh ili neuspjeh medicinskog tretmana ili operacije, razlikuju se:
1. rana stopa mortaliteta, broj smrti u ranoj fazi tekućeg tretmana. 2. kasna stopa
mortaliteta, broj smrti u kasnoj fazi tekućeg tretmana.
Pošto se opšta stopa mortaliteta računa na ukupno stanovništvo može dati pogrešnu
vrijednost kao pokazatelj. Na primjer, broj smrti na 1000 stanovnika u razvijenim
zemljama može biti viši nego broj smrtnih slučajeva u manje razvijenim zemljama, uprkos
boljem ekonomskom standardu i zdravstvenoj njezi. Ovo je posljedica starijeg stanovništva
koje odlikuje uglavnom razvijene zemlje, koji imaju veću vjerovatnoću da će umrijeti u
toku jedne godine, tako da će ukupna stopa smrtnosti biti viša , iako je za pojedinačne
godine stopa smrtnosti niža nego u nerazvijenim zemljama. Najbolji pokazatelj mortaliteta
su tablice mortaliteta koje posmatraju mortalitet posebno za svaku godinu. Tablice
mortaliteta su potrebne da bi se dobio sintetički pokazatelj očekivano trajanje života koji
obuhvata mortalitet u svim godinama starosti.
4. Medicinska etika??
Medicinska etika se bavi ispitivanjem načina na koji se realizuju (primjenjuju)
moralne vrijednosti, norme (i principi) u praktičnim i naučno-istraživačkim
medicinskim situacijama. Medicinska etika je skup načela i pravila prema kojima se
procjenjuju postupci ljekara i drugih zdravstvenih radnika kao dobri ili zli. Ona je
dio opće etike i temelji se na moralnim principima i medicinskom znanju i iskustvu.
Kao dio opće etike, odnosno kao dio određene društvene zajednice, i medicinska etika
je slika ukupnog
stanja u toj zajednici. Tako smo u vrijeme II svjetskog rata imali potpuno gaženje
tada važećih principa medicinske etike. Načela na kojima se zasniva medicinska
etika:
- život je najveća vrijednost i najveće dobro: sveto, jedinstveno i neponovljivo
194
- čini dobro ne nanosi štetu
- načelo istinitosti i povjerenja
- jednakost i autonomija pacijenta
- načelo prava i obaveze svih ljudi
- saradnja i dobri odnosi među zdravstvenim radnicima
- stalno učenje i usavršavanje
5. Porodična medicina predstavlja oblik organizovanja primarne zdravstvene zaštite
stanovništva, koji je dosta prihvaćen u svijetu. Porodica predstavlja osnovnu
zajednicu ljudi čije specifičnosti imaju velikog uticaja i na zdravstveno stanje
njegovih članova.
Postojeći dispanzerska organizacija zaštite zdravlja dijeli porodicu prema dobi i vrsti
aktivnosti, pri čemu se najčešće izgube iz vida uticaju porodice. S druge strane
narušen je jedan od važnih principa zdravstvne zaštite, a to je princip
kontinuiranosti. Timovi zdravstvene zaštite rješavaju manje od 50% svih
zdravstvenih potreba svojih korisnika i manje se angažuju na promotivno-
preventivnom radu.
Porodična medicina pruža zdravstvenu zaštitu kompletnoj porodici, i to kako u
ambulanti kojoj porodica pripada, tako i u kući, kroz preventivni rad, i liječenje.
Porodičnu medicinu sprovodi tim porodične medicine na čelu sa doktorom. U timu je
još patronažna sestra, te sestra u intervenciji i trijažna sestra na kartoteci. U
zavisnosti od broja timova koji rade u jednoj ambulanti, broj sestara u intervenciji i
kartoteci se može smanjiti, tako da jedna sestra opslužuje dva tima. Doktor porodične
medicine provodi 60-70% svog radnog vremena u ambulanti, a ostatak na terenu u
kućnim posjetama. Patronažna sestra oko 80% svog radnog vremena provodi na
terenu, a samo 20% u
ambulanti. Dobra saradnja između doktora i patronažne sestre je ključ uspjeha tima
porodične medicine. Porodična medicina predstavlja znatno jeftiniji oblik
organizovanja primarne zdravstvene zaštite, jer rješavajući veći dio zdravstvenih
potreba stanovništva, smanjuje potrebe za sekundarnom i bolničkom zdravstvenom
zaštitom.
6. Tehnologija i zdravlje???
7. Invalidnost???
Invalidnost je fizički ili mentalni nedostatak, koji ograničava osobu u jednoj ili
više životnih aktivnosti. Prema Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji, invalidnost može
uzrokovati probleme u vezi pokretnosti, komunikacije, usvajanja znanja i učenja,
brige o sebi, društvenosti itd. Invalidnost zahtijeva stručnu medicinsku skrb. Nastoje
se uvesti pomoćna sredstva za kvalitetniji i lakši život. Najpoznatije su invalidska
kolica.
8. Alkoholizam, narkomanija, pušenje???
Ove bolesti spadaju među najrasprostranjenije u svim dijelovima svijeta. Ovdje
svrstavamo: nikotinomaniju, alkoholizam i narkomaniju.
Socijalnu medicinu kod ovih bolesti interesuju socijalno-medicinske posljedice ovih
bolesti. Te posljedice se manifestuju poremećajima odnosa u društvenoj zajednici,
povećanje bolovanja i odustvovanja sa posla, povećanje saobraćajnih nesreća,
195
povećanje hroničnih bolesti, skraćenje života, porast kriminala, povećanje troškova
liječenja, smanjenje produktivnosti rada …
Od alkoholizma danas u svijetu boluje jako veliki broj ljudi. Procjenjuje se da 12%
odraslog stanovništva u Zapadnoj Evropi i Sjevernoj Americi boluje od alkoholizma,
a da još oko 6% ima porodične i profesionalne probleme zbog alkohola.
Rasprostranjenost narkomanije je takođe velika i procjene o broju narkomana u
svijetu se kreću od 20 - 200 miliona.
Pušenje ili nikotinomanija spada među navike ili bolesti, koja uzrokuje najviše
smrtnih slučajeva i invaliditeta. Jako veliki dio kardiovaskularnih i
cerebrovaskularnih oboljenja, te melignih tumora su uzrokovani pušenjem. To za
sobom povlači velike troškove za liječenje, a istovremeno znači smanjenje prihoda u
društvu.
9. Socijalno-medicinska dijagnostika predstavlja posebnu metodologiju za mjerenje
zdravstvenog stanja stanovništva, prikupljanjemniza specifičnih demografskih,
bioloških, tjelesnih, mentalnih, sociometrijskih, genetskih pokazatelja, te pozitivnih i
negativnih indeksa zdravlja.
Elementi socijalno-medicinske dijagnostike su:
- demografska slika (broj stanovnika, gustina naseljenosti, struktura stanovništva)

- vitalni događaji (natalitet, mortalitet, prirodni priraštaj, sklapanje i razvod braka,
migracije)
- pozitivni indeksi zdravlja (antropometrija, psihometrija, sociometrija, biološki
standardi)
- negativni indeksi zdravlja (dojenačka smrtnost, maternalna smrtnost, očekivano
trajanje života, morbiditet,
nesposobnost za rad, invalidnost).
Podatke za socijalno-medicinsku dijagnozu dobijamo iz:
- matičnih službi i službi za statistiku (broj stanovnika, struktura stanovništva, broj

rođenih, broj umrlih, sklopljeni i razvedeni brakovi, broj umrle dojenčadi,
ekonomski pokazatelji)
- redovne zdravstvene evidencije (morbiditet- obolijevanje stanovnitva, mortalitet,
pružene zdravstvene usluge, mreža zdravstvenih ustanova, hospitalizacije)
- skrining (ciljani pregled većeg broja ljudi radi sticanja uvida u neki aspekt njihovog
zdravlja)
- anketa (prikupljanje željenih podataka na osnovu posebno sročenih pitanja)
10. Zarazne bolesti???
Zarazna ili infektivna bolest je klinički evidentno
oboljenje ljudi i životinja izazvano patogenim mikrobnim uzročnicima
uključujući viruse,bakterije, gljivice, protozoe, rikecije, kao i prionima. Zarazne
bolesti iskazuju široki spektar mogućih simptoma i kliničkih slika razvoja bolesti.
Simptomi se mogu javiti u roku od nekoliko dana, sedmica ili čak godina od zaraze.
Zarazne bolesti se nekada klasifikuju kaokontagiozne bolesti zbog njihove
196
mogućnosti prenosa sa oboljele na zdravu jedinku. Putovi širenja zaraznih bolesti
jesu načini i sredstva kojima se mikroorganizmi (zarazne klice) prenose od izvora
zaraze do novog domaćina. U vezi s ulaznim mjestom zaraze (prodor uzročnika u
organizam), za različite zarazne bolesti postoje pojedinačni specifični načini ulaza u
organizam ili pak pojedini uzročnik može ući na više načina. U osnovi, tri su mjesta
ulaska mikroorganizama (zaraznih klica ) u organizam:
1. dišni sustav
2. probavni sustav
3. koža i vidljive sluznice
Zarazne bolesti, stoga, mogu se širiti:

1. dodirom (kontaktom)
- neposrednim ili direktnim,
- posrednim ili indirektnim,
2. hranom,
3. onečišćenom vodom,
4. zrakom,
5. onečišćenom zemljom,
6. putem člankonožaca (artropodi – insekti, npr. krpelj),
7. putem posteljice – transplacentarno u tijeku trudnoće.
Također se putovi širenja bolesti mogu definirati na sljedeći način:

1. izravni dodir putem:
- kože i sluznica (poljubac u usta, spolni odnos, rukovanje, ugriz),
- krvi (transfuzija, placenta),
- velikih kapi (kašalj, kihanje),
2. posredni dodir putem zaraženih predmeta, hrane, vode i zemlje,
3. zrakom (male kapi i prašina),
4. putem člankonožaca (artropoda).
Prema karakteristikama u vezi s putom prijenosa uzročnika zarazne bolesti i ulaznim
vratima, iz praktičnih se razloga zarazne bolesti u epidemiološkoj praksi
razvrstavaju u tri skupine:
1. bolesti koje se prenose respiratornim putem – ulazno mjesto su dišni putovi:
- infekcija kapljicama i zrakom: dječje zarazne bolesti – difterija, hripavac, ospice,
vodene kozice, rubeola te streptokokna angina, meningitis, tuberkuloza pluća i većina
drugih respiratornih infekcija (viroze i dr.),
- infekcija prašinom: tuberkuloza pluća, plućni antraks, Q-groznica, tularemija,
stafilokokne i streptokokne infekcije,
2. bolesti koje se prenose crijevnim putem – ulazno mjesto je probavni sustav (tzv.
bolesti prljavih ruku):
- infekcije hranom: trbušni tifus, paratifus, dizenterija, alimentarne toksikoinfekcije
(tzv. trovanje hranom), infektivni hepatitis („žutica A“, „žutica E“), dječja paraliza,
Q-groznica,
197
- infekcije vodom: trbušni tifus, paratifus, dizenterija, kolera, infektivni hepatitis,
dječja paraliza i druge enteroviroze,
3. transmisivne i druge zarazne bolesti – ulazno su mjesto koža i vidljive sluznice:
a) bolesti koje prenose člankonošci (insekti):
- nekrilati insekti:
uši: pjegavi tifus, povratna groznica, rovovska groznica,
buhe: bubonska kuga, murini pjegavac,
krpelji: Q-groznica, krpeljni encefalitis, Lyme borelioza (eritema migrans),
grinje: tsutsugamushi groznica,
- krilati insekti:
komarci : malarija, žuta groznica, dengue groznica, razne vrste encefalitisa,
muhe: bolest spavanja, antraks, tularemija, trbušni tifus,
b) zoonoze (bolesti koje se prenose sa životinja na ljude): antraks, bjesnoća,
tularemija, leptospiroze, psitakoza/ornitoza (ptice, papige), salmoneloze,
c) infekcija rana: tetanus, plinska gangrena, erizipel, sepsa,
d) kožne zarazne bolesti: tuberkuloza kože, furunkuloza, flegmona,
e) očne bolesti: trahom, epidemični konjunktivitis, gonoreja oka.
11.Antropometrija???
Antropometriju (grč. antropos = čovjek; metrein = mjeriti) određujemo kao
metodu antropologije «kojom se vrše mjerenja ljudskog tijela, njegovih dijelova i
funkcionalnih sposobnosti. Mjerenja se vrše na tijelu čovjeka (somatometrija) ili
na kosturima (osteometrija). Mjere se udaljenosti između pojedinih točaka na
tijelu (metričko mjerenje) i kutovi što ih tvore određene ravnine i linije tijela
(goniometričko mjerenje).» Ergonomija se služi antropometrijskim podacima u
svrhu oblikovanja najboljih oblika i dimenzija strojeva, alata, naprava, radne
okoline i proizvoda, prilagođenih antropometrijskim osobinama čovjeka.
Razlikujemo sljedeće antropometrijske pojmove:
a) statička mjerenja
b) dinamička mjerenja
c) mezostabilne antropometrijske varijable
d) mezolabilne antropometrijske varijable
a) Statička su mjerenja dio tzv. statičke antropometrije. Ta se
antropometrija bavi statičkim antropometrijskim varijablama, u slučaju da
tijelo čovjeka miruje. Sva radna mjesta ne opterećuju jednako čovjeka i
njegove organe. Ima radnih mjesta kod kojih prevladava relativno
mirovanje. U statičkoj se antropometriji mjere sve statičke dimenzije
tijela, dimenzije koje predstavljaju osnovne informacije o morfološkim
svojstvima neke populacije.
b) Kod dinamičkih mjerenja (dinamička antropometrija) zanimljive su
informacije o dinamičkim antropometrijskim varijablama kada je tijelo u
gibanju.
c) Mezostabilne varijable. «Za antropometričke varijable vrijedi zakon o
relativno jedinstvenom rastu koji dozvoljava da se predvidi, u odnosu na
visinu tijela, čitav niz različitih tjelesnih dimenzija. » Te antropometrijske
198
varijable nazivamo mezostabilnim varijablama
d) Mezolabilne antropometrijske varijable su one varijable kod kojih ne
vrijedi zakonitost relativno jedinstvenog rasta, jer su pod znatnim
ekološkim utjecajem. Ovdje pripadaju: tjelesna težina, obujam prsnog
koša, opseg pojedinih dijelova ekstremiteta u odnosu na tjelesnu visinu.
Na osnovi tih varijabli izabiru se antropometrijske mjere u ergonomiji. Te
se mjere oslanjaju na tzv. antropometrijske točke.
12. Zdravstvena zaštita i nivoi???
Zdravstvena zaštita predstavlja način ili skup mjera koje imaju za cilj da obezbjede
što bolje zdravlje pojedinca, kao i cijele zajednice. Mada se zdravstvena zaštita
provodi primjenom svih mjera za poboljšanje zdravlja ljudi, ona se može podijeliti
prema mjerama koje se poduzimaju, kao i prema nivoima na kojim se
pruža. Mjere koje se primjenjuju u zdravstvenoj zaštiti mogu se razvrstati u nekoliko
grupa:
- mjere za unapređenje zdravlja (obezbjeđenje što povoljnijih higijenskih,
ekonomskih, socijalnih i drugih uslova koji utiču na zdravlje)
- mjere za suzbijanje i sprječavanje bolesti
- mjere za rano otkrivanje bolesti - svakodnevni pregledi, sistematski i kontrolni
pregledi, skrining pregledi
- mjere za liječenje bolesti
- mjere rehabilitacije (ublažavanje posljedica bolesti) - može biti medicinska,
psihička, profesionalna i socijalna rehabilitacija.
Osnovni nivoi zdravstvene zaštite su: primarni, sekundarni i tercijarni.
Primarni nivo zdravstvene zaštite se odvija u domovima zdravlja i predstavlja
osnovnu zdravstvenu zaštitu koja obuhvata: prvu i hitnu medicinsku pomoć, opću
medicinsku zaštitu (porodičnu medicinu), periodične i sistematske
preglede,zdravstveni odgoj,higijensko-protivepidemijske mjere, zaštita zubnog
zdravlja, nabavka i distribucija lijekova, zaštita osjetljivih i rizičnih grupa
stanovništva. Provode je ljekari i specijalisti porodične medicine (opće medicine),
stomatolozi, farmaceuti, te specijalisti pedijatrije i ginekologije.
Sekundarni nivo zdravstven zaštite provode specijalisti i sprovodi se dijelom u bolnici
(bolničko liječenje), a dijelom u specijalsitičko-konsultativnoj djelatnosti.
Specijalističko-konsultativna djelatnost može biti organizovana i u okviru doma
zdravlja.
Tercijarni nivo je visokodiferencirani vid zdravstvene zaštite koji se provodi na
klinikama. Osnovna načela i principi zdravstvene zaštite kod nas su trenutno u fazi
definisanja jer se nalazimo u specifičnom periodu kada kompletno društvo prelazi iz
socijalističkog u tržišni sistem. U skladu s tim treba se transformisati i sistem
zdravstvene zaštite. U ranijem društveno-ekonomskom sistemu zdravstvena zaštita je
bila dužnost društvene zajednice. Sada bi i pojedinac i porodica trebali biti jednako
odgovorni za zaštiu zdravlja zajedno sa društvenom zajednicom, odnosno državom.
Zdravstvena zaštita treba da bude dostupna svima, te da bude efikasna, racionalna i
sveobuhvatna.
199
12. Vrste bolnica??
Bolnica je ustanova za liječenje bolesnika. Zadaća je bolnice da prima bolesnike na
liječenje i njegu; da stručno i statistički obrađuje svoj bolesnički materijal te da
rezultate objavljuje službenim putem ili u stručnim i znanstvenim krugovima; da
obrađuje medicinsku znanost i da odgaja liječnički podmladak i pomoćno
zdravstveno osoblje.Bolnice su javne i privatne. Javne bolnice moraju primati
bolesnike bez obzira na platežnu sposobnost. Po svom radu su opće i specijalističke.
Opće bolnice liječe bolesnike svih vrsta bolesti, dok su specijalističke bolnice
određene za liječenje posebnih vrsta oboljenja (umobolnice, rodilišta, bolnice
za rak, zarazne bolesti itd.) ili posebnih bolesnika (npr. dječje bolnice).Opće
bolnice mogu biti uređene samo za najnužnije bolničko liječenje, a mogu imati i
posebne odjele za stručno liječenje.
13.Međunarodna klasifikacija bolesti???
Infektivne i parazitarne bolesti Neoplazme

Bolesti krvi i krvotvornih organa kao i poremećaji imuniteta
Endokrine bolesti, bolesti ishrane i metabolizma
Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja
Bolesti nervnog sistema
Bolesti oka i adneksa oka
Bolesti uva i procesusa mastoideusa
Bolesti cirkulatornog sistema
Bolesti respiratornog sistema
Bolesti digestivnog sistema
Bolesti kože i potkožnog tkiva
Bolesti mišićno-koštanog sistema i vezivnog tkiva
Bolesti genitourinarnog sistema
Trudnoća, porođaj i puerperijum
Bolesti perinatalnog perioda
Kongenitalne malformacije, deformiteti i hromozomske abnormalnosti
Simptomi, znakovi i abnormalni klinički i labarotorijski nalazi koji nisu klasifikovani
na drugom mesta
Povrde, trovanja i posledice delovanja spoljašnjih faktora
Spoljašnji uzroci morbiditeta i mortaliteta
Faktori koji utiču na stanje zdravlja i kontakt sa zdravstvenom službom.
14. Porodica???
Porodica je izraz kojim se označava društvena grupa koja se sastoji od supružnika i
najbližih krvnih srodnika (roditelji i djeca) koji obično žive zajedno.
15. Prirodni priraštaj???
Prirodni priraštaj po definiciji predstavlja promenu broja jedinki neke populacije po
jedinici vremena. Izraz prirodni priraštaj može se odnositi na bilo koju životinjsku
vrstu ali se najčešće koristi za ljudsku populaciju. Još češća je primena tog termina
u demografskom smislu, kao merilo promene broja stanovnika jedne države, regije,
pripadnika neke grupe ili ljudi na celom svetu.
200
16. Negativni indikatori zdravlja????
To su:
Stopa smrtnosti odojčadi
Stopa smrtnosti dece ispod 5 godina starosti
Stopa (odnos) maternalnog mortaliteta
Očekivano trajanje života na rođenju i za druga godišta
Stope mortaliteta specifične za određena godišta
Struktura mortaliteta
17. Natalitet i fertilitet????
Natalitet je stručni izraz kojim se koristi demografija a označava ukupno rađanje na
određenom području u određenom vremenu. Njegova visina se mjeri stavljanjem u omjer
broja rođene djece - obično samo živorođene - prema ukupnom broju stanovništva.
Najčešće se u razne svrhe razmatranja nataliteta i problematike uz to vezane koristi stopa
nataliteta.
Stopa nataliteta se obično računa na 1.000 stanovnika i to uz pomoć matematičke
formule gdje noznačava traženu stopu a N broj živorođene djece na

određenom području u razdoblju za koje se izračunava stopa, najčešće u godini dana.
Pored stope nataliteta za određenu zemlju, moguća su i razna drugačija računanja, za
određenu regiju, za određene skupine stanovništva i slično.
Natalitet je viši u zemljama u razvoju od onog u razvijenim zemljama.
Plodnost ili fertilitet sposobnost je jedinki ili populacije, da imaju potomke.
U poljoprivredi, plodnost je sposobnost tla, da podrži rast biljaka, jer sadrži
dovoljno minerala i hranjivih tvari. Plodnost se može koristiti i kao metafora: npr. "pasti na
plodno tlo" ili "uroditi plodom".
Kao mjera, stopa fertiliteta broj je rođene djece po osobi, paru ili populaciji. Time se
iskazuje plodnost i definira potencijal za reprodukciju. Neplodnost je manjkava plodnost.
Ljudska plodnost ovisi o čimbenicima prehrane, seksualnom ponašanju, kulturi, instinktu,
endokrinologiji, vremenu, ekonomiji, načinu života i emocijama. Plodnost životinja obično
nije ništa manje složena, a može prikazati zapanjujuće mehanizme.
18. Dom zdravlja?
19.Uloge porodice???
201
Porodica se definira kao osnovna društvena ćelija i kao jedna od najsloženijih,
najstarijih i najtrajnijih društvenih grupa. Ona zahvata vrlo različite strane ljudskog
života, pa zbog toga postoji čitavo bogatstvo značenja i objašnjenja, od filozofskih,
socioloških, psiholoških, vaspitnih, socijalnih, pa do ekonomskih i pravnih. Socijalna
funkcija porodice se ogleda u odgoju i brizi za potomstvom, do zaštite od napada i
ugrožavanja slobode pojedinca. Danas su se funkcije porodice promijenile, ali je i
dalje ona ostala važna društvena institucija, koja ima veliku ulogu u životu svakog
pojedinca i u svakom društvenom sistemu. Biološka funkcija porodice, ogleda se u
zadovoljavanju polnog nagona individue, zadovoljavanju emotivnih potreba,
reprodukciji, tj. u rađanju i odgoju nove generacije, odnosno produžavanju ljudske
vrste. U društvenim odnosima u kojim društvo preuzima brigu edukacije počevši od
predškolskog uzrasta i dalje, ova funkcija porodice se smanjuje. Također, na to je
uticala i ekonomska funkcija porodice - da li se odvija u njoj ili izvan nje, da li ženski
članovi učestvuju u obavljanju te funkcije. Za razliku od robovlasničkog i feudalnog
društva, kapitalistički način proizvodnje i buržoaski politički sistem udaljavaju kako
ženu tako i muškarca od same edukativne uloge u porodici. I biološka funkcija
porodice je pokazala svoju evoluciju.
20. Psihometrija?????
Psihometrija (grč. psiho... + metron- mjera) znanost je o mjerenju mentalnih sposobnosti i
procesa, tj. nastojanje da se duševne pojave predoče matematičkim sredstvima. To
uključuje mjerenja znanja, mogućnosti i osobnosti. Velika pažnja se posvjećuje pojedincu,
odnosno razlikama između pojedinaca te razlikama između pojedinaca u grupi.Teorija
psihometrije uključuje nekoliko različitih podučja. Psihometričari su razvili veliki broj
teorija korištenih za razvoj mentalnih testova i analiziranje podataka prikupljenih tim
testovima. Prvi psihometrijski instrumenti su bili dizajnirani kako bi mjerili inteligenciju.
Najpoznatiji povijesni pristup psihometričkim instrumentima uključuje Stanford-Binet IQ
test. Psihometrija se također odnosi i na mjerenje mogućnosti čitanja, pisanja i
matematike.
21. Masovne nezarazne bolesti su?
Veoma su raširene u populaciji. to su: Masovne hronične nezarazne bolesti: Bolesti srca i
krvnih sudova (ishemijska bolest srca, hipertenzija, reumatsko obolenje srca, apopleksija
mozga)Maligne bolesti. Povrede, Dijabetes, Mentalne bolesti,Bolesti zavisnosti, Zubni
karijes i dr.
22. Demografija???
Demografija je znanost o stanovništvu. Demografija istražuje i proučava zakonitosti i

pravilnosti u kretanju stanovništva, ustanovljuje kakve su vrste te zakonitosti, njihovo
kvantitativno i kvalitativno djelovanje i utvrđuje međusobne odnose kretanja stanovništva s
drugim društvenim i gospodarskim pojavama.
Demografija kao znanost o dinamici stanovništva obuhvaća proučavanje njegove veličine,
strukture i razdiobe, te kako se stanovništvo mijenja tijekom vremena zbog rođenja,
202
smrti,migracija i starenja. Demografska analiza može se odnositi na čitava društva ili
skupine definirane kriterijima poput obrazovanja, nacionalnosti, religije i etniciteta.
23. Zdravstveni radnici:
Ljekar medicine i ljekari specijalisti, stomatolog, diplomirani inžinjer farmacije,

diplomirani inžinjer medicinske biohemije, dipl. sanitarni inžinjer, dipl. visoka medicinska
sestra, viša medicinska sestra, viši zubni tehničar, viši radni terapeut, medicinsko-
labaratorijski inžinjer,inžinjer medicinske radiologije,medicinska sestra
tehničar,ginekološko-akušerska sestra, pedijatrijski tehničar, farmaceutski tehničar,
stomatološki tehničar, sanitarni tehničar…
24. Vogralikov lanac zaraze
Kada govorimo o zaraznim bolestima, zakonitosti pojave ili odsutnosti definirane su

kao tzv. epidemiološki ili Vogralikov lanac. To znači: da bi se neka zarazna bolest
mogla pojaviti, a potom širiti, moraju biti ispunjeni određeni uvjeti, a to su:
1. izvor zaraze,
2. putovi prijenosa i širenja zaraze,
3. ulazno mjesto zaraze,
4. dostatna količina i virulencija uzročnika (npr. dovoljan je jedan mikrobacil
tuberkuloze da izazove bolest ako se poslože karike Vogralikovog lanca, dok je za
pojavu salmoneloze potrebno 10 – 10 000 i više, ovisno o vrsti salmonele),
5. osjetljivost ili dispozicija domaćina za dotičnu bolest (stanje imuniteta, odnosno
obrambena snaga organizma).
Ti čimbenici međusobno su povezani. U praksi to znači da će izostajanje bilo koje
karike epidemiološkog lanca onemogućiti pojavu zarazne bolesti, odnosno njezino
širenje.
25. Nacionalni dohodak???
Nacionalni dohodak je ekonomski pojam koji podrazumeva novonastalu vrednost u

privredi jedne zemlje u toku posmatranog vremenskog perioda, najčešće jedne godine.
Nacionalni dohodak koristi se kao agregatni pokazatelj dostignutog stepena razvoja
privrede. Vrlo je upotrebljiv i za upoređivanje razvoja privrede pojedinih zemalja. Tada se
obračunava nacionalni dohodak po glavi stanovnika (per capita).
Nacionalni dohodak izvodi se iz društvenog proizvoda umanjenog
za amortizaciju osnovnih sredstava.
Raspodela nacionalnog dohodka najznačajnija je komponenta ekonomske politike jedne
zemlje. Raspodelom se determinišu granice svih oblika krajnje potrošnje (lične, opšte,
investicione). U tom kontekstu, strukturu nacionalnog dohodka čini zbir lične potrošnje,
opšte potrošnje i akumulacije.
203
26. Crveni križ, UN????
Crveni križ ili Crveni krst je međunarodna humanitarna organizacija za pružanje pomoći
u ratu i u miru.
U ratu pomaže i štiti ranjene i bolesne vojnike, ratne zarobljenike te civilno stanovništvo,
pogotovo siročad i udovice. U miru se brine za narodnu higijenu, pomaže žrtvama
elementarnih nepogoda, izbjeglicama i socijalno ugroženima, a posebnu pažnju poklanja
djeci.
Crveni križ je osnovao švicarski filantrop Henri Dunant, potaknut stravičnim prizorima
kojima je svjedočio na bojištu nakon bitke kod Solferina godine 1859. Djelovanjem
Crvenog križa su u ratno pravo uvedeni humanitarni principi, najčešće utjelovljene
u Ženevskim konvencijama od kojih je prva donesena godine 1864.
U muslimanskim zemljama djeluje pod imenom Crveni polumjesec.
Ujedinjeni narodi ili skraćeno UN, je međunarodna organizacija za održavanje mira i

sigurnosti u svijetu, razvijanje dobrosusjedskih odnosa, ekonomsku suradnju, širenje
tolerancije i promicanje poštivanja ljudskih prava i osnovnih sloboda čovjeka.
Nakon završetka Drugog svjetskog rata osnovno pitanje budućeg razvoja svijeta bilo je
kako očuvati svjetski mir i sigurnost, poboljšati međunarodnu suradnju i prijateljske
odnose među narodima. Ti su ciljevi zapisani u osnivačkoj Povelji Organizacije
ujedinjenih naroda koja je potpisana 26. lipnja 1945. godine u San Franciscu, a stupila na
snagu 24. listopada 1945. nakon prihvaćanja od strane 51 države. UN je zamijenio
neučinkovitu Ligu naroda, osnovanu 1919.
UN ima 193 države članice (2011.).[1] Gotovo sve međunarodno priznate države su članice.
U članstvu nisu Tajvan, Palestinski teritoriji, Vatikan, DAR Sahara. Sjedište Ujedinjenih
naroda je u američkom gradu New Yorku.
Glavni organi UN su: Opća skupština, Vijeće sigurnosti, Ekonomsko i socijalno vijeće,
Međunarodni sud i Tajništvo na čelu kojeg jeGlavni tajnik UN-a. U sastavu UN-a djeluje
18 organa, fondova i programa kao npr. UNICEF, UNHCR, FAO i UNESCO.
27. Grane medicine???
anatomija, citologija, histologija i embriologija, farmakologija (farmakologija i

toksikologija; klinička farmakologija), fiziologija čovjeka, genetika, genomika i
proteomika čovjeka, imunologija, povijest medicine i biomedicinskih znanosti,
neuroznanost, patologija...
28. Zdravstvena dokumentacija???
To su svi podaci koji se odnose na zdravlje pojedinca. Med. dokumentacija uključuje:

povijest bolesti (anemneze, status i tok bolesti), rezultate labaratorijskih i dr.
pretraga, specijalističko konzilijarne preglede, otpusna pisma iz bolnica i
204
rehabilitacijskih ustanova. A f-ja dokumentacije je da da uvid u zdravstveno stanje
bolesnika, omogući uspostavljanje dijagnoze, lakšu komunikaciju.
29. Hipokratova zakletva????
"Kunem se Apolonom liječnikom, Asklepijem; Higijejom i Panakejom, svim bogovima i

božicama, zovući ih za svjedoke, da ću po svojim silama i savjesti držati ovu zakletvu i
ove obveze. Stoga ću učitelja ovoga umijeća štovati kao svoje roditelje, njegovu ću djecu
držati svojom braćom, a budu li htjeli učiti ovu umjetnost, puočavat ću ih bez ugovora i
bez plaće. Puštat ću da sudjeluju kod predavanja i obuke i u svem ostalom znanju moja
djeca i djeca moga učitelja. Učit ću i đake koji se budu ugovorom obvezali i ovom
zakletvom zakleli, ali nikoga drugoga. Svoje propise odredit ću po svojim silama i znanju
na korist bolesnika i štitit ću ga od svega što bi mu moglo škoditi ili nanijeti nepravdu.
Nikome ne ću, makar me za to i molio, dati smrtonosni otrov, niti ću mu za nj dati savjet.
Isto tako ne ću dati ženi sredstvo za pometnuće ploda. Isto ću i pobožno živjeti i
izvršavati svoju umjetnost. Ne ću operirati mokraćne kamence, nego ću to prepustiti
onima koji se time bave. U koju god kuću stupim, radit ću na korist bolesnika, kloneći se
hotimičnog oštećivanja, a osobito zavođenja žena i muškaraca, robova i slobodnih. Što
po svojem poslu budem saznao ili vidio, pa i inače, u saobraćaju s ljudima, koliko se ne
bude javno smjelo znati, prešutjet ću i zadržati tajnu. Budem li održao ovu zakletvu i ne
budem li je prekršio, neka mi bude sretan život i ugled ljudi do u daleka vremena;
prekršim li ovu zakletvu i zakunem li se krivo, neka me zadesi protivno."
Corpus Hipocraticum je nastao u Staroj Grčkoj između 5. i 3. stoljeća pr. Kr., te je on
u našoj kulturi izvorna točka svih liječničkih zakletvi i kodeksa. Radi se o 59 djela u
kojima se govori o tadašnjim etičkim aspektima medicinskog rada.
30. Obavezna vakcinacija u BiH????
Po rođenju:
BCG - Interdermalno;
Hepatitis B - Intramuskularno
Sa navršenim 1 mjesecom:
Hepatitis B- Intramuskularno
Sa navršena 2 mjeseca:
Di-Te-Per - Intramuskularno; protiv difterije, tetanusa i pertusisa
Polio - Oralno;
HiB - Intramuskularno
U 4 mjesecu:
Di-Te-Per - Intramuskularno;
Polio - Oralno;
HiB - Intramuskularno;
Sa navršenih 6 mjeseci:
Di-Te-Per - Intramuskularno
205
Polio - Oralno
Hepatitis B - Intramuskularno
U 13 mjesecu:
MRP - Intramuskularno
U 18 mjesecu:
Polio - Oralno
HiB - Intramuskularno
U 5 godini života:
Di-Te-Per - Intramuskularno
Polio - Oralno
U 6 godini života:
MRP - Intramuskularno protiv morbila, rubeole i parotitisa
U 7 godini života:
Za (0,1,6) Hepatitis B - Intramuskularno
U 14 godini života:
Di-Te - Intramuskularno
Polio - Oralno
Rubeola - Intramuskularno
U 18 godini života:
Ana-Te- Intramuskularno
31. Vitalni događaj????
vitalni događaji (rođenja, umiranja venčanja, pro-mena boravka itd.); na osnovu njihovih

podataka proučava se razvitak stanovništva
ZDRAVSTVENA NJEGA 2.RAZRED
1. DEFINISATI POJAM ORGANIZACIJE ZDRAVSTVENE NJEGE

Nosioci zdravstvene njege su medicinske sestre. Zdravstvena njega je pomoć pojedincu, zdravom ili
bolesnom, pri obavljanju aktivnosti koje pridonose zdravlju ili oporavku (ili mirnoj smrti), a koje bi on
obavljao samostalno kada bi imao potrebnu snagu, volju ili znanje. Zdravstvena njega je širi pojam od
njege bolesnika i njen je cilj spriječavanje bolesti, očuvanje zdravlja, pomaganje bolesnoj i invalidnoj
osobi, kao i olakšanje i prevencija patnje kod bolesnika, zbog toga sestre koje je provode pružaju pomoć
pojedincu, porodici i zajednici. Odnos prema bolesniku je potpun-holistički i u prvom planu je njegovo
cjelokupno stanje a ne bolest.
2. OPISATI NOSIOCE ZDRAVSTVENE NJEGE OD SOBNE SESTRE DO GLAVNE SESTRE

BOLNICE
206
Nosioci zdravstvene njege su medicinske sestre i to glavna sestra bolnice, glavna sestra odjela, glavna
sestra poluodjela i sobna sestra.
-Glavna sestra koja organizuje rad medicinskih sestara, planira razvoj sestrinske djelatnosti u bolnici,
planira nabavku, usklađuje rad medicinskih sestara i nadzire taj rad, učestvuje u izboru medicinskih
sestara, organizuje pripravnički staž, uvodi nove metode rada, brine o uslovima rada, brine o usavršavanju
medicinskih sestara itd.
-Glavna sestra odjela je medicinska sestra sa završenom višom školom i najmanje 3 g.radnog iskustva.
Ona planira, organizuje, vodi i vrednuje zdravstvenu njegu na odjelu, koordnira rad svih djelatnika na
odjelu, odgovara za kvalitetu rada. Za svoj je rad odgovorna rukovoditelju odjela i glavnoj sestri bolnice.
-Glavna sestra pododjela rukovodi radom sobnih sestara i tehničkog osoblja. Ona sastavlja timove za
njegu prema broju bolesnika i njihovim potrebama, svakom članu tima daje određene zadatke i kontroliše
njihovo provođenje, izvodi zajedno sa sobnim sestrama zahvate zdravstvene njege koji iziskuju veću
stručnost i vještine. Za svoj je rad odgovorna glavnoj sestri odjela i voditelju odjela.
-Sobna sestra mora imati završenu srednju medicinsku školu, pripravnički staž od 6 mjeseci i položen
stručni ispit. Član je tima za provođenje zdravstvene njege. Za svoj rad je odgovorna glavnoj sestri
odsjeka i glavnoj sestri pododjela.
3. OPISATI MODELE ZDRAVSTVENE NJEGE, PREDNOSTI I NEDOSTATCI

Osnovni modeli organizacije zdravstvene njege su:
-funkcionalni, primarni model (prema bolesniku) i timski model.
-Funkcionalni model se primjenjuje za zdravstvenu njegu prevladava osoblje koje ima završenu srednju
stručnu spremu ili su sa nižim stepenom obrazovanja (njegovatelji, bolničari i sl.). Za sve bolesnike na
odjelu brinu se svi zaduženi za zdravstvenu njegu, pri čemu svako obavlja određene zadatke i provodi ih
na cijelom odjelu. Prednosti su što osoblje koje trajno provodi određene zadatke s vremenom se usko
specijalizira i usavršava, postaje stručno, vješto i brzo itd. Negativna strana je orijentacija na obavljanje
zadataka a ne na zbrinjavanje bolesnika. Za bolesnika se brine više različitih osoba, pa on se uspostavlja
kontakt sa sestrama jer se često mjenjaju. Unatoč nedostacima ovo je najčešći model organizacije u našim
stacionarnim ustanovama.
-Primarni model-prema bolesniku je prisutan tamo gdje radi veći broj sestara sa višom stručnom
spremom. U našim uvjetima se primjenjuje u patronažnom radu. Dakle, jedna sestra potpuno zbrinjava
određeni broj pacijenata. Ljekar ima potpunu informaciju o stanju bolesnika. Prednost je i kontinuirano
provođenje zdravstvene njege prema potrebama određenog pacijenta, pacijent stiče povjerenje u sestru.
-Timski model podrazumjeva da brigu za određeni broj bolesnika provodi tim za njegu. Glavna sestra
odjela povjerava timu za zdravstvenu njegu bolesnike a ne zadatke. Tim vodi viša medicinska sestra a u
timu osim nje učestvuju 2 do 3 sobne sestre sa srednjom stručnom spremom.
4. DEFINISATI POJAM PROGRESIVNE NJEGE

Progresivna njega bolesnika znači njeno maksimalno prilagođavanje potrebama bolesnika. Progresivna
njega podrazumjeva svrstavanje bolesnika u skupine, prema stepenu potrebne njege.
Vrste progresivne njege bolesnika su: 1 stepen-intenzivna njega, 2 stepen-poluintenzivna njega
(intermedijalna njega) i 3.stepen -minimalna njega (obična, standardna). U pojedinim bolnicama se javlja
i tzv. specijalna intenzivna njega, koja je ispred 1 stepena progresivne njege a i 4 stepen nazvan
samonjega.
207
5. NABROJATI I OBJASNITI KRITERIJE ZA MINIMALNU, POLUINTENZIVNU I
INTENZIVNU NJEGU
Pokazatelji i kriteriji za intenzivnu njegu bolesnika: -bolesnici kojima su potrebni intenzivni
medicinski postupci, za buđenje iz opšte anestezije, za dijalizu, šok sobe i sl. bez svijesti, koji krvari,
kojima je potreban nadzor nad vitalnim funkcijama u razmacima kraćim od dva sata, kod kojih se provodi
intenzivna terapija (transfuzija, infuzija, kisik i sl.) trajno, u kraćim vremenskim razmacima, više puta
dnevno.
Za potrebnu intenzivnu njegu dovoljna je prisutnost samo jednog od navedenih 5 pokazatelja.
Pokazatelji i kriteriji za poluintenzivnu njegu bolesnika: -bolesnik je nepokretan, dezorijentisan, kad
je potreban nadzor nad vitalnim funkcijama u razmacima od 4h, sa krvarenjem koje je pod kontrolom
(stabilno stanje), pod terapijom kisikom, kod kojih se primjenjuje aspiracija,koji se hrane u bolesničkom
krevetu, kojima se lična higijena provodi u krevetu, koji obavljaju fiziološke potrebe uz pomoć druge
osobe.
Za poluintenzivnu njegu je dovoljan samo jedan od 9 navedenih pokazatelja. Ako se kod istog bolesnika
nađu 4 ili više 4 od tih 9 navedenih pokazatelja, takvog bolesnika treba smjestiti u intenzivnu njegu.
Pokazatelji i kriteriji minimalne njege: bolesnik je ograničeno ili neograničeno pokretan, pri svijesti,
čije se vitalne funkcije mjere dva puta dnevno (ujutro i uveče), ne krvari, orijentisan, ne povraća,
samostalno se hrani, samostalno obavlja ličnu higijenu, obavlja fiziološke potrebe bez pomoći drugih
osoba.
6. DEFINISATI POJAM ORGANIZACIJE RADA NA BOLESNIČKOM ODJELJENJU

Organizacija rada na bolesničkom odjeljenju obuhvata plan rada sestrinske službe, primopredaja službe,
ljekarska vizita.
7. OBJASNITI POJAM PLANA RADA SESTRINSKE SLUŽBE
Rad medicinskih sestara je najčešće organizovan u 3 smjene a za plan rada i raspored je zadužena glavna
sestra odjela. Broj sestara u smjenama treba biti srazmjeran količini rada.. S obzirom da se najveći broj
poslova obavlja prije podne, tada je i najveći broj sestara. Poslijepodnevna smjena je manje brojna, a
najmanje brojna je noćna smjena.
8. OBJASNITI PRIMOPREDAJU SLUŽBE

Zdravstvena njega u bolnici se provodi kontinuirano tokom 24h u smjenama i zato je potrebna dobra
primopredaja službe. To je postupak kojim sestra smjene koja završava posao predaju službu sestri koja
nastavlja posao. Sestre je provode samostalno. To je prijenos bitnih informacija o bolesniku, sestre moraju
provoditi pismeno i usmeno. Pisana primopredaja je obavezna i provodi se na osnovu sestrinske
dokumentacije (plana zdravstvene njege), temperaturne liste i sl. Usmenu primopredaju službe provodimo
uz bolesnički krevet i samo je dopuna pisanoj.
9. OBJASNITI POJAM LJEKARSKE VIZITE I ULOGA SESTRE U NJOJ

Dnevne obilaske bolesnika provode svi odjelni ljekari tokom jutra ili prijepodneva, a poslije podne
dežurni ljekar. Bolesnike na odjelu obilaze u određeno vrijeme tokom dogovorenog dana u sedmici, svi
ljekari odjela, predvođeni voditeljem i to je velika vizita.
(Zadaci sestre prije vizite su: izmjeriti temperature, puls i krvni pritisak, izmjeriti diurezu, stolicu,
povraćanje i ubilježiti u temperaturnu listu, obaviti jutarnju njegu bolesnika, uzeti dijagnostički material
(krv, urin, iskašljaj) za laboratorijske analize, ukoliko se vizita obavlja kasnije bolesnicima treba podijeliti
208
hranu i nahraniti nemoćne bolesnike, obavijestiti liječnika o promjenama kod bolesnika koje je uočila
tokom provođenja zdravstvene njege, pripremiti istoriju bolesti, pripremiti pribor za pregled bolesnika
(toplomjer, slušalice, rukavice itd).)
10. OBJASNITI PRIMANJE BOLESNIKA U BOLNICU, REDOVNA PROCEDURA I PRIJEM

BOLESNIKA U ŽIVOTNOJ OPASNOSTI
Bolesnik se upućuje u bolnicu kada njegovo stanje zahtjeva intenzivne dijagnostičke i terapijske postupke
i zdravstvenu njegu, koji se ne mogu provoditi na razini primarne zdravstvene zaštite u ambulanti ili u
bolesnikovom domu. Upisuje se u ambulantnu knjigu, sestra popunjava ambulantni prijemni list i ostala
dokumentacija.
Bolesnik koji je u životnoj opasnosti hitno se iz prijemne ambulante prenosi na bolnički odjel i smješta u
bolesnički krevet. Skidamo mu odjeću i obuću, mjerimo vitalne funkcije, uzimamo material za pretrage,
dajemo mu ordiniranu terapiju, pripremamo za zahvate.
11. OBJASNITI OTPUŠTANJE BOLESNIKA IZ BOLNICE, SA AKCENTOM NA

SESTRINSKOJ OTPUSNICI
Otpuštanje bolesnika iz bolnice je uvjetovano razinom njegovog liječenja, njegovim potrebama za
zdravstvenom njegom. Pri otpuštanju bolesnika treba uvažavati oba kriterija (medicinski i zdravstvene
njege), čim se spriječava ugrožavanje njegovog zdravstvenog stanja i života, te ponovne hospitalizacije.
Na osnovu medicinske dokumentacije liječnik piše otpusno pismo i otpusnicu. Viša medicinska sestra
piše otpusno pismo. Otpusna pisma se pišu u 3 primjerka. Jedan se daje bolesniku, 2 se upućuje primarnoj
zdravstvenoj zaštiti poštom, a 3 ulaže u istoriju bolesti. Otpusnica se piše u 3 primjerka, 1 se daje
bolesniku, 2 obračunskom odjelu, treći ostaje u dokumentaciji.
12. DEFINISATI POJAM PROCESA ZDRAVSTVENE NJEGE I 13. NABROJATI KORAKE U

PROCESU ZDRAVSTVENE NJEGE
Zdravstvena njega je pomoć pojedincu, zdravom ili bolesnom, pri obavljanju aktivnosti koje pridonose
zdravlju ili oporavku (ili mirnoj smrti), a koje bi on obavljao samostalno kada bi imao potrebnu snagu,
volju ili znanje. Zdravstvena njega je širi pojam od njege bolesnika i njen je cilj spriječavanje bolesti,
očuvanje zdravlja, pomaganje bolesnoj i invalidnoj osobi, kao i olakšanje i prevencija patnje kod
bolesnika, zbog toga sestre koje je provode pružaju pomoć pojedincu, porodici i zajednici. Odnos prema
bolesniku je potpun-holistički i u prvom planu je njegovo cjelokupno stanje a ne bolest. Tako da se u radu
sestra ne orijentiše samo na radnje koje treba izvoditi oko pacijenta, nego vodi računa o njegovom
ukupnom stanju.
Taj proces je sastavljen od 4 faze: utvrđivanje potreba za zdravstvenom njegom, planiranje zdravstvene
njege, provođenje zdravstvene njege i evaluacija zdravstvene njege.
14. DEFINISATI I OBJASNITI SESTRINSKU DIJAGNOZU

Sestrinska dijagnoza je aktuelni ili potencijalni zdravstveni problem koji su medicinske sestre s obzirom
na njihovu edukaciju i iskustvo sposobne i ovlaštene tretirati. Problem mora biti iz djelokruga rada
medicinske sestre.
15. NABROJATI OSNOVNU DOKUMENTACIJU KOJOM SE SESTRA SLUŽI PRILIKOM

SVOGA RADA
209
Dokumentacija-plan zdravstvene njege koji sadrži: sestrinsku dijagnozu, ciljeve, intervencije i prostor
predviđen za evaluaciju. Glavna sestra odjela sastavlja plan rada i raspored za sve medicinske sestre,
svaka sestra sastavlja pismenu primopredaju službe, vodi se temperaturna lista za svakog bolesnika,
utvrđuje ispravnost zdravstvene dokumentacije prilikom prijema bolesnika u bolnicu, ispisuje ambulantni
prijemni list, upisuje podatke u ambulantnu knjigu, vodi listu primjenjene terapije, listu pretraga, prilikom
otpuštanja bolesnika iz bolnice sestra piše otpusno pismo i preporuke za provođenje zdravstvene njege
kod kuće.
16. OPISATI METODE KOJIMA SE SLUŽIMO U DIJAGNOSTICIRANJU BOLESTI

U dijagnosticiranju se služimo metodama: intervjua (simptomi), posmatranje (dinamika bolesti), pregled
(inspekcija, palpacija, perkusija, znakovi bola-auskultacija), pretrage (laboratorijske i instrumentalne) i
mjerenje (visina, težina, obim pojedinih dijelova tijela). Posmatranje može biti subjektivno i objektivno.
Dijagnozom bolesti obuhvaćeni su simptomi (ono na šta se bolesnik žali) i znakovi (oni što i drugi mogu
zapaziti).
17. NABROJATI, OPISATI I OBJASNITI ŠTO OBUHVATA POSMATRANJE BOLESNIKA

Posmatranje bolesnika tj. uočavanje simptoma i znakova bolesti je jedan od osnovnih zadataka. Simptomi
su rezultat patoloških dešavanja u organizmu. Mogu biti subjektivni, funkcionalni i opšti. Subjektivni
simptom je npr. bol. Funkcionalni simptomi su posljedica poremećene funkcije oboljelog organa. Takvi
simptomi su npr. otežano disanje, otežano gutanje i sl. U opšte simptome spadaju npr. gubitak apetita,
osjećaj slabosti, malaksalosti i sl. Dijagnozom bolesti obuhvaćeni su simptomi (ono na šta se bolesnik
žali) i znakovi (oni što i drugi mogu zapaziti).
18. NABROJATI I OBJASNITI SUBJEKTIVNO POSMATRANJE (BOL)

Subjektivni simptomi su: bol, glad, žeđ, strah, slabost i malaksalost, muka i vrtoglavica.
Bol je jedan od najjačih subjektivnih simptoma. Nastaje djelovanjem različitih faktora, unutrašnjih i
spoljašnjih.
Prilikom ispitivanja treba znati da li se bol javlja na jednom mjestu ili se širi na okolne organe, kada se
javlja tj. da li ima pause i u kojim vremenskim razmacima, da li nastaje poslije uzimanja hrane i tečnosti,
da li se pojačava ili smanjuje mjenjanjem položaja bolesnika u postelji. Jaka bol spada u subjektivne
tegobe.
19. NABROJATI, OPISATI I OBJASNITI OBJEKTIVNO POSMATRANJE:

Objektivnim posmatranjem obuhvataju se svi izraženi znaci na bolesniku koje mi možemo utvrditi putem
naših čula (vida, sluha, pipanja, mirisa). Objektivni pokazatelji bolesti su: spoljašnji izgled bolesnika,
stanje svijesti, položaj bolesnika u postelji, vitalni znaci i izlučevine. Posmatranje se sprovodi jednim
sistematskim redom i počinje od glave a završava se na ekstremitetima.
1. Spoljašnji izgled obuhvata konstituciju, rast, uhranjenost, hod, govor, boju kože i izgled.
2. Stanje svijesti-svijest je najveći stepen psihičkog života, cjelokupan i cjelovit doživljaj svih psihičkih
zbivanja pojedinaca u određenom trenutku. O stanju svijesti se zaključuje indirektno, provjerom
osjetljivosti i opšteg ponašanja. Uzroci poremećaja svijesti mogu biti psihičke i organske prirode.
Razlikujemo potpunu svjesnost, somnolenciju, sopor i komu. Potpuna svjesnost podrazumjeva
orijentiranost osobe u vremenu, prostoru i u odnosu na druge osobe. Somnolencija-osoba je pospana,
reaguje na nadražaje, i moguća je komunikacija. Sopor je duboka uspavanost i to je teži poremećaj
210
svijesti. Bolesnik je u patološkom snu i može se jakim podražajima za kratko vrijeme probuditi. Budno
stanje traje onoliko koliko traje i dejstvo podražaja. Koma je besvijesno stanje. Bolesnik ne reaguje ni na
kakav podražaj. Životno su ugroženi.
Postoje i posebni poremećaji svijesti poput smetenosti ili delirija. Smetenost se može javiti kao psihički
poremećaj, kao reakcija na stresnu situaciju ili je posljedica organske bolesti. Bolesnik je smeten, nemiran
i uplašen. S bolesnikom se može razgovarati, ali su mu misli nepovezane. Delirij je duševni poremećaj
obilježen smetnjama svijesti, mišljenja, nemirom, agresivnošću, halucinacijama i gubitkom u vremenu i
prostoru.
3. Položaj bolesnika u krevetu-aktivni položaj zauzima bolesnik koji može sam da se kreće. Pasivni
položaj zauzima bolesnik koji ne može vlastitom snagom da promjeni prethodno zauzeti položaj. On ovisi
od pomagala ili od pomoći. Pasivni prinudni položaj je onaj koji je bolesnik prinuđen da zauzme. Najčešći
prisilni položaji su -(Fovlerov položaj ortopnoičan položaj, trendelenburgov položaj, kvinkeov drenažni
položaj, lolemanov položaj, nobleov položaj, robsonov položaj, ginekološki položaj, položaj
opistotonusa, položaj kod meningitisa, položaj onesvješćenog bolesnika, koljeno-lakatni položaj).
4. Vitalni znaci-vitalni ili životni znaci su znaci kojima se karakteriše život. To su temperatura tijela,
puls, disanje, krvni pritisak (arterijski i venski). Vitalni znaci su međusobno veoma povezani i
poremećaj jednog vitalnog znaka utiče i na ostale.
Temperatura tijela predstavlja stepen zagrijanosti čovjekovog organizma. Normalna temperatura
zdravog čovjeka je 36-37 C. Hipertermija ili vrućica nastaje djelovanjem fizičkih i hemijskih faktora.
Fizički faktori uzrokuju hipertermiju zbog nemogućnosti odavanja toplote-toplotni udar. Hemijski faktori
oštećuju centar za termoregulaciju pa uzrokuju porast tjelesne temperature (bakterije, toksini, nekrotično
tkivo). Hipotermija je temperatura ispod 36 C je rijetka pojava. Temperatura može biti subnormalna od
35-36 C, normalna od 36-37 C, subfebrilna od 37,1 do 37, 7 C, febrilna 37,8 do 39 C, visokofebrilna je
iznad 39 C. Toplotu tijela mjerimo toplomjerom sa živom ili obojenim alkoholom ili elektronskim
toplomjerom. Mogu mjeriti temperature prema Celzijusovoj, Farenhajtovoj i Reomirovoj skali.
Temperatura se može mjeriti u kožnim naborima ili na sluznici: aksilarno (potpazuh ili prepone), ustima
(ispod jezika, tj. oralno, sublingvalno), rektalno (debelo crijevo) i vaginalno. Mjerenje traje najmanje 5 a
optimalno 10 minuta, upisuje se u temperaturnu listu. Normalna temperatura sublingvalno je 36, 5-37, 4
C. Normalna temperatura u rektumu kod zdravog čovjeka je 37, 5 C.
Puls je odraz srčanog rada na perifernim arterijama. Frekvencija pulsa je broj otkucaja u jednoj minuti.
Kod zdravog odraslog čovjeka koji miruje je normalan broj otkucaja 60-80 u minuti, a kod novorođenčeta
i male djece je viši 100-150 u minuti. Tahikardija je ubrzan puls (više od 80 otkucaja u minuti.
Brahikardija je usporen puls (manje od 60 otkucaja u minuti) može biti fiziološka pojava kod sportista i
fizičkih radnika.
Disanje je vitalna funkcija kojom se omogućava razmjena gasova između organizma i spoljašnje sredine
a odvija se u plućima. Disanje obuhvata slijedeće procese: ventilaciju pluća (inspirium i ekspirium),
razmjenu gasova, transport kisika do krvi, transport ugljen-dioksida. Pod frekvencijom disanja
podrazumjevamo broj udisaja i izdisaja u jednoj minuti. Razlikujemo: eupnea (normalna brzina disanja u
mirovanju), tahipnea (ubrzano disanje), bradipnea (usporeno disanje) i apnea (prestanak disanja).
Krvni pritisak predstavlja pritisak krvi na zidove krvnih sudova. Postoje 2 vrste krvnog pritiska:arterijski
i venski. Arterijski krvni pritisak (TA) je pritisak krvi na arterijske krvne sudove za vrijeme obje faze
srčanog rada tj. za vrijeme sistole i dijastole. Hipertenzija je stanje trajno povišenog sistolnog i dijastolnog
pritiska, kod odraslih iznad 160 mm Hg, a dijastolni iznad 90 mm Hg. Kritične vrijednosti arterijskog
krvnog pritiska koje zahtjevaju obavještenje i hitnu intervenciju ljekara su porast sistolnog pritiska iznad
211
200 mm Hg, porast dijastolnog pritiska iznad 130 mm Hg, te pad sistolnog pritiska ispod 80 mm Hg.
Hipotenzija je stanje sniženog arterijskog pritiska, kada je sistolni pritisak ispod 100 mm Hg. Krvni
pritisak se mjeri tlakomjerom na živu, aparatom po Pašonu, na pero ili elektronski. Arterijski krvni
pritisak se najčešće mjeri na arteriji brahialis.
5. Izlučevine ili ekskreti su produkti koji se iz organizma izlučuju a u njihovom formiranju učestvuju
organi čitavog sistema. Predstavljaju važan dijagnostički materijal. To su mokraća, stolica, ispljuvak
(sputum), znoj itd.
-Znojenje je lučenje znoja iz žlijezda znojnica. Žlijezde znojnice se nalaze svuda po koži i znojenje je
važan faktor u regulisanju tjelesne temperature. -Povraćanje se javlja zbog oboljenja organa za varenje,
trovanja hranom, lijekovima i alkoholom. Mizerere je povraćanje crijevnog sadržaja sa fekalnim masama.
Hematemeza je povraćanje svježe krvi.-Kašalj je voljna ili refleksna pojava koja nastaje nadražajem
tusigenih zona, pri čemu se disajni putevi oslobađaju sekreta. Ispljuvak je izlučevina koja se iz disajnih
organa izbacuje kašljem. Zato je sputum važan dijagnostički materijal. Makroskopski, izgled sputuma
može biti pjenušav, sluzav, sluzavognojav, gnojav, krvav. Sputum se često šalje u laboratoriju i to na
mikrobiološku, citološku, hemijsku i fizikalnu pretragu. Razlikujemo vlažan kašalj, nadražajan i suh
kašalj, lagano i suho kašljucanje, dugotrajan naporan i nadražajan kašalj, površan kratak i uz pojavu
bolova, napadi kašlja praćeni izbacivanjem žilave i staklaste sluzi. Hemoptizija je iskašljavanje malih
količina krvi a hemoptoa iskašljavanje većih količina krvi. Prilikom pojave većih krvarenja iz pluća treba
ukazati hitnu pomoć i obavijestiti ljekara. -Mokraća -urinom se iz organizma izlučuju materije koje nisu
potrebne organizmu a stvaraju se u procesu metabolizma i predstavljaju njegove krajnje produkte. Urin je
važan dijagnostički materijal koji se može posmatrati makroskopski, mikroskopski, biohemijski,
bakteriološki. Količina mokraće izlučena u toku 24h naziva se diureza. Normalan sastav urina čine voda
95 posto, natrijum, hlor, kalijum, urea, mokraćna kiselina, sulfati, kreatinin. Za laboratorijski pregled
mokraća se može uzeti na nekoliko načina. Najčešće se uzima prva jutarnja mokraća izlučena u toku
jednog mokrenja, jer je po količini najobilnija i svi su sastojci koncentrisani. -Stolica-feces je crijevni
sadržaj koji je ostao nesvaren, neresorbivan, pa se iz digestivnog trakta periodično evakuiše defekacijom.
Sastav čini 60-70 posto voda i 30-40 posto čvrstih materija. Stolica se može pregledati fizikalno ili
makroskopski, hemijski, mikrobiološki. Najčešći poremećaji učestalosti stolice su proliv-dijareja, zatvor-
opstipacija i inkontinencija-nemogućnost zadržavanja stolice u crijevima. U stolici ili na njenoj površini
makroskopski se mogu naći crijevni paraziti, gnoj, krv ili sluz.- Klizma je ulijevanje tečnosti analnim
putem u debelo crijevo radi čišćenja i pražnjenja crijeva, postavljanja dijagnoze-dijagnostička klizma,
davanja lijekova-ljekovita klizma, davanja hrane-hranjiva klizma. Klizma je medicinsko-tehnička radnja
kojom se u organizam unosi tečnost rektalnim putem, radi čišćenja debelog crijeva od fekalija.
Primjenjuje se kod zatvora i kod pripreme bolesnika za operaciju, endoskopske preglede itd. Odraslom
čovjeku ulijevamo klizmom 500-1000 ml tečnosti-čaj od kamilice, fiziološka otopina-ugrijane na
temperaturi tijela, u koju se može staviti 3-4 kašike parafinskog ulja ili glicerina.
20. DEFINISATI POJAM LIJEKA

Lijekovi su materije ili smjese materija koje u određenim količinama, obliku i uslovima primjene služe za
liječenje bolesnika, spriječavanje razvoja bolesti, za ublažavanje ili uklanjanje simptoma, a u određenim
uslovima mogu biti nedjelotvorni pa čak i otrovni. Mogu biti prirodni i vještački. Svaki lijek prirodnog ili
vještačkog porijekla mora imati definiranu koncentraciju, čistoću i oblik. Mogu djelovati lokalno i
sistematski.
212
21. NABROJATI VRSTE LIJEKOVA PREMA AGREGATNOM STANJU
Prema agregatnom stanju lijekovi mogu biti čvrsti, polučvrsti, tekući i plinoviti.
-Čvrsti oblici lijekova su prašci, tablete, lingvalete, orbilete kapsule ili čahurice, vaginalete i čepići.
Tablete su najčešći čvrsti oblici lijekova koji se dobijaju kompresijom praška pod velikim pritiskom.
-Polučvrsti oblici lijekova služe uglavnom za vanjsku upotrebu. To su masti, paste, kreme i želei.
Primjenjuju se na kožu i sluznice.
-Tečni oblici lijekova služe za unutrašnju, vanjsku i pranteralnu primjenu, kao rastvori, mješavine, kapi
ili injekcije. Rastvor se dobija rastvaranjem čvrstih materija u odgovarajućem rastvoru. Kao rastvor se
najčešće upotrebljava destilovana voda, alkohol, ulje ili glycerol. Injekcije su sterilni lijekovi za
parenteralnu (intramuskularnu, supkutanu, intravensku ili intraartikularnu) primjenu pomoću šprica i igle
-Gasoviti lijekovi, zatim sitno raspršene tečnosti se unose u pluća ili nos pojedinačnim ili dugotrajnim
udisanjem tj. inhalacijom. Inhalacijom se daju lijekovi u vidu aerosola. Inhalacija može biti hladna i topla.
Može se primjenjivati u kućnim, ambulantnim i bolničkim ustanovama. Na ovaj način se aplikuju
bronhodilatatori, sekretolitici, antimikotici, kortikosteroidi.
22. DEFINISATI I OBJASNITI PET PRAVILA ZA DAVANJE LIJEKOVA i 24. OBJASNITI

ZADATKE SESTRE PRI PRIPREMI, PODJELI I PRIMJENI LIJEKA
Sestra se pridržava pet pravila pri podijeli lijekova: 1. pravi bolesnik-provjerava identitet bolesnika, 2.
pravi lijek-provjerava ime lijeka u originalnom pakovanju, 3. prava doza-provjerava da li lijek ima dozu i
koja je njegova doza, 4. pravi način-pročitati temperaturnu listu i vidjeti način primjene lijeka, 5. pravo
vrijeme- dati lijek u propisano vrijeme.
Lijekovi se na odjelu čuvaju u posebnom, zaključanom ormaru ili u pokretnom ormariću. Opijati se
čuvaju u posebnom ormariću pod ključem. Lijekovi se ne smiju premještati iz bočice u bočicu ili iz kutije
u kutiju. Na pakovanjima lijekova mora se kontrolisati rok trajanja.
23. NABROJATI I OBJASNITI NAČIN UNOŠENJA LIJEKOVA

Lijekovi se unose: peroralno, lokalno, parenteralno, intravenskom infuzijom i implantacijom.
1.-Peroralni put je najčešći način primjene lijeka. To je prirodan i bezbolan način unošenja lijeka koji se
resorbuje u želucu ili digestivnom traktu. Bolesnik mora popiti lijek u prisustvu sestre, osim ako je to
drugačije propisano od lijekara.
2.-Lijekovi se mogu primjenitilokalno na kožu i sluznicu. Perkutano, na kožu naneseni lijekovi se
većinom ne apsorbiraju u znatnoj količini i njihovo je djelovanje pretežno lokalno.
3.-Parenteralna primjena lijeka znači unošenje lijeka supkutano, tj. pod kožu, intramuskularno-u mišić,
intravenski-u venu, a rijeđe intrakutano-u kožu, intraarterijski-u arteriju, intrakardijalno-u srce,
intralumbalno-u kičmeni kanal ili intraartikularno-u zglob. Komplikacije pri parenteralnoj primjeni
lijekova: mogu biti lokalne i opšte ali su rijetke. Moguće lokalne komplikacije su lom igle, odvajanje igle
od nastavka za iglu, igla se ne smije gurati do kraja i treba voditi brigu o sigurnosnom razmaku 1-2 mm,
oštećenje krvnog suda i stvaranje hematoma pri pojavi krvi u šprici treba prekinuti davanje injekcije,
oštećenje živca, apsces na mjestu uboda iglom, aseptična nekroza, atrofija masnog tkiva tj. udubljenje
nastaje na mjestu učestale aplikacije lijeka. Alergija je imunološka preosjetljivost na primjenjeni lijek i
može se ispoljiti kao anafilaktički šok ili kao lokalizirana reakcija. Supkutanom injekcijom unosimo
lijek neposredno pod kožu bolesnika. Mjesta za supkutane injekcije su gornji dio nadlaktice, gornji zid
abdomena i leđa. Ako se lijek daje supkutano igru treba ubosti koso pod uglom od 45 stepeni.
213
Intrakutanim putem se daju obično male količine lijeka radi provjere preosjetljivosti i intrakutane
injekcije se najčešće daju na unutrašnjoj strani podlaktice.
Intramuskularna injekcija je unos lijeka u mišić, pomoću šprice i igle. Uobičajena mjesta za
intramuskularne injekcije su deltoidni mišić i vanjski gornji kvadrant glutealnog mišića kod odraslih te
vanjski dio kvadricepsa kod djece. Kada se lijek daje intramuskularno igla se uvodi okomito pod uglom
od 90 stepeni.
Intravenskim putem injiciran lijek se unosi neposredno u krv i brzo djeluje. Intravenski se uglavnom
daju bistri,, vodeni rastvori, a ne daju se lijekovi rastvoreni u ulju, tzv. zamućeni rastvori. Za vrijeme
davanja lijeka najsigurnije je da pacijent leži. Najčešće se koriste venski sudovi, lakatne jame i podlaktice:
cefalična vena, vena bazilika, srednja kubitalna vena i prednja ulnarna vena. Komplikacije: probadanje
vene, sadržaj može ići paravenski, dobro nepričvršćena igla, igla ubodena u zid vene što izaziva bol,
neželjene propratne pojave primljenog lijeka, embolija.
4.-Intravenska infuzija je unošenje većih količina tečnosti u organizam venskim putem. Infuzija se daje
pomoću posebnih sistema za jednokratnu upotrebu, infundiranjem tekućine u venu, kap po kap. Indikacije
za infuziju su: stanja dehidracije, nadoknada velikog gubitka bjelančevina, parenteralna prehrana, razne
intoksikacije lijekovima i drugim sredstvima, potreba unosa lijekova u većim razrijeđenjima i dugotrajnog
održavanja njihove koncentracije u organizmu.
Zadaci sestre pri davanju intravenske infuzije su: pripremiti bolesnika, pripremiti pribor-infuzijski rastvor
prema uputama ljekara, sistem za infuziju, sterilne šprice, igle, kanile, stalak za uklanjanje igala,
dezinfekciono sredstvo za kožu, Esmarhova gumena traka, staviti sistem za ispuštanje zraka iz boce
staviti sistem za ispuštanje tečnosti iz boce. Postupak: staviti bocu sa infuzijskim rastvorom u košaricu a
držač objesiti na stalak za infuziju, oviti Esmarhovu gumenu traku iznad mjesta venepunkcije i zategnuti
je (venostaza), odabrati venu u koju će biti uvedena igla za infuziju, dezinficirati kožu iznad mjesta
predviđenog za ubod igle, zategnuti kožu i ubosti kanilu ili iglu u venu pod uglom od 45 stepeni, pri čemu
je otvor igle okrenut prema gore, pričekati da se pojavi krv u šprici ili u sistemu za infuziju, otpustiti
gumenu traku iznad mjesta uboda i uvesti iglu dublje u venu spuštajući je uz bolesnikovu kožu, razdvojiti
iglu od šprice i sastaviti je s dovodnom cijevi sistema iz koje je ispušten zrak, otvoriti regulator za
istjecanje tečnosti iz sistema za infuziju i podesiti brzinu istjecanja (60 kapi u minuti ako liječnik nije
drugačije odredio). Komplikacije su 1.paravenski infilltrat nastaje kada se rastvor daje izvan vene..2.-
Hematom na mjestu uboda posljedica je oštećenja vene. 3.-Preopterećenje cirkulacije je posljedica
prebrzog davanja prevelikih količina tekućine 4.-Zračna embolija nastaje ulaskom zraka u krvni sud i
krvotokom do plućne arterije, gdje uzrokuje njeno začepljenje. 5. Alergija na primjenjeni rastvor ili lijek
koja se može manifestovati kao anafilaktički šok ili kao lokalna rekacija. U tom slučaju, treba primjeniti
propisanu antišok terapiju koju sestra uvijek ima pripremljenu.
5.-Implantacija je hirurška metoda unošenja hormonskih preparata u obliku tableta. Lijek se resorbuje
postepno, po potrebi organizma.
25. DEFINISATI I OBJASNITI POJAM TRANSFUZIJE

Transfuzija je medicinski postupak kojim se bolesniku daje krv ili njeni sastojci. Krv se iz jednog
organizma prenosi u drugi radi liječenja i to direktno i indirektno. Indirektna transfuzija je postupak
primjene konzervirane krvi. Krv se direktno odvodi iz vene davaoca pomoću zatvorenog sistema u
plastične vrećice gdje se miješa sa antikoagulansom, i konzervira krv u tečnom stanju. Konzervirana krv
se čuva u plastičnim vrećicama ili staklenkama u hladnjaku, na temperature od 2 do 8 stepeni C. Na
vrećici ili bočici nalazi se naljepnica sa slijedećim podacima , naziv ustanove koja krv vadi i obrađuje,
214
količine uzete krvi, konzervans, rok upotrebe, registarski broj vrećice, krvna grupa, rh-faktor, rezultati
testova (hepatitis B i C negativni), sifilis i HIV negativni.
Primjenom određenih krvih komponenata bolesnik dobija specifični dio krvi uz smanjenu opasnost od
transfuzijskih komplikacija. Većini bolesnika potrebna je u liječenju jedna ili najviše dvije krvne
komponente. Primjenjuju se koncentrati eritrocita, leukocita i trombocita, te plazma i krioprecipitat. Krv i
krvne komponente koje se primjenjuju za transfuziju moraju biti podudarne u krvnim grupama AB0 i rh
davaoca i primaoca.
Zadaci sestre: 1. priprema bolesnika, 2. vađenje uzorka krvi za određivanje krvne grupe i interreakciju, 3.
priprema krvi i pribora za davanje transfuzije ,ostaviti krv na sobnoj temperature pola sata, pripremiti
pribor za transfuziju krvi koji je isti kao za intravensku infuziju, laganim pokretima izmješati krv tj. talog
i plazmu, staviti sistem za transfuziju i ispuniti ga krvlju. 4. izvođenje zahvata uz obavezno prisustvo
ljekara (identifikovati podatke o bolesniku i davaocu, uvesti transfuziju-postupak je isti kao kod infuzije,
ostati uz bolesnika i posmatrati ga tokom prvih 10 minuta davanja transfuzije).
Krv se u boci taloži u 3 sloja: donji sloj je tamnocrvene boje i sastoji se od eritrocita, srednji sloj je
svijetlocrvene boje i čine ga leukociti i trombociti, gornji sloj je svijetložute boje i to je plazma. Između
pojedinih slojeva granice moraju biti jasno vidljive. Bijeli ugrušci u plazmi, nejasna granica i ružičasti
prsten te ljubičasta boja eritrocita posljedica su hemolize ili infekcije i takva se krv ne smije
upotrebljavati. Zabranjeno je zagrijavanje vrećice ili boce u posudi s toplom vodom ili na radijatoru.
Smrznuti preparati se otapaju u kupci s vodom ugrijanom na 37 C. Transfuzija 500 ml krvi daje se 1 do
2h, brzinom od 80 do 100 kapi u minuti ako nije drugačije ljekar odredio. Prvih 10 minuta transfuzije uz
bolesnika je stalno prisutan ljekar ili sestra a kasnije ga često obilaze. Tokom transfuzije ne smiju se
davati nikakvi lijekovi u sistem, kojim se daje krv ili krvne komponente.
-Posttransfuzijske komplikacije: Najčešći uzroci posttransfuzijskih komplikacija nastaju zbog ljudske
greške: u identifikaciji bolesnika, u zamjeni uzoraka krvi, u pogrešnom prepisivanju podataka, u zamjeni
krvi, u neadekvatnoj pripremi krvi i krvnih komponenata, u pregrijavanju krvi, u davanju pothlađene krvi,
u davanju lijekova transfuzijom, u prebrzom davanju transfuzije, u nepravilnom rukovanju priborom za
transfuziju.
komplikacije mogu biti rane i kasne. Rane komplikacije su hemolitička reakcija, pseudohemolitičke
reakcije, alergijsko-anafilaktičke reakcije, febrilne reakcije, pirogene reakcije, preopterećenje
kardiovaskularnog sistema, zračna embolija. Kasne komplikacije- manifestuju se poslije nekoliko dana,
mjeseci ili čak godina. Kasne komplikacije su hepatitis B i C, sifilis i AIDS. Zadaci sestre pri pojavi
komplikacija: prekinuti transfuziju, zatvoriti sistem ali igla ostaje u veni, obavjestiti ljekara, uzeti od
bolesnika uzorak krvi za imunohematološka ispitivanja i poslati na odjel za transfuziju, primjeniti
ordiniranu terapiju, mjeriti bolesniku diurezu, puls i pritisak.
26. DEFINISATI POJAM KARDIOPULMONALNE REANIMACIJE

Iznenadni prestanak disanja ili rada srca, ili jednog i drugog, kada nije došlo do oštećenja mozga naziva se
klinička smrt. Takve osobe u nekim slučajevima možemo vratiti u život postupkom oživljavanja (vraćanje
u život). Nastanak kardiopulmonalnog zastoja mogu izazvati razni uzroci kao što su: teške povrede
grudnog koša, srčanog udara, povrede električnom strujom, vještanja, ugušenja, utapanja, razna trovanja,
jači potresi mozga, ujedi insektata i sl.
Znaci kardiopulmonalnog zastoja su: gubitak svijesti, odsutno ili agonalno disanje, odsustvo pulsa na
velikim arterijama, bijela boja kože, lividna (modra) ili siva. U periodu od 3-5 minuta treba pokušati
oživljavanje.
215
Kod osoba koje su doživjele kardiopulmonalni zastoj primjenjuju se standardizovani postupci a to su:
A-Airway-provjera i oslobađanje disajnog puta
B-Breathing-omogućavanje samostalnog ili vještačkog disanja
C-Circulation-provjera i uspostavljanje cirkulacije koju očitavamo uspostavom pulsa na velikim
arterijama
D-Definitive Therapy-davanje odgovarajuće terapije,, kao što je upotreba defibrilatora, maske i Ambu-
balona, intubacija, medikamenata i svega onoga što ljekar određuje.
Prva 3 postupka mogu raditi i osobe koje pružaju prvu pomoć povrijeđenom i ako nisu medicinski
obrazovani, sve do dolaska stručnih osoba.
A-Airway-disajni put: provjeriti stanje svijesti, utvrditi prestanak disanja, postaviti osobu na leđa,
zabaciti glavu i podići donju vilicu. Ako postoji strano tijelo odstraniti ga iz disajnih puteva.
Drugi postupak-B-Breathing: kod ovog postupka ubacuje se zrak u organe za disanje pomoću metoda:
usta na nos, usta na usta, usta na nos i usta (ovo se provodi kod djece do 8 g.), usta na trahealnu stomu
(vještački otvor na traheji koji ide u spoljnu sredinu prednje strane vrata).
Usta na nos (postupak ponoviti 12-14 puta u minuti). Usta na usta (stisnuti nosnice oboljelog). Usta na
nos i usta (kod djece se primjenjuje, kod djece do 1 g. vještačko disanje se provodi brzinom od oko 20
upuhivanja u minuti, a kod djece od 1 do 8 g. brzina je 15 upuhivanja u minuti.) Usta na trahealnu stomu
(zatvoriti usta i nos povrijeđenog da bi spriječili propuštanje zraka)
Treći postupak-C-Circulation-cirkulacija: srčani zastoj (arrest) dovodi do prestanka cirkulacije krvi u
organizmu i pipanjem perifernih arterija se utvrđuje nepostojanje pulsa i onda se radi spoljašnja masaža
srca ritmičkim pritiskanjem korijenima obje šake. Vanjska kompresija srca uvijek mora biti praćena
vještačkim upuhivanjem zraka kod povrijeđenih. Potiskivanje grudne kosti se izvodi ritmično, sa oko 80-
100 potiskivanja u minuti kod odrasle osobe. Dva upuhivanja i 15 masaža srca je jedan ciklus
kardiopulmonalne reanimacije. Nakon 4 ciklusa je potrebna kontrola pulsa i disanja. Ukoliko nastane
spontani rad srca prestaje se sa spoljašnjom masažom srca, a nastavlja sa upuhivanjem zraka u pluća ili
obrnuto. Ako reanimaciju izvode dvije osobe onda se 2 puta upuhuje zrak u pluća a 5 puta izvodi
spoljašnja masaža srca.
Četvrti postupak-D-Definitive therapy: davanje odgovarajuće terapije koju određuje ljekar, kao što je
upotreba defibrilatora, maske i Ambu-balona, intubacije, medikamenti i sl.
27. DEFINISATI POJAM FIZIKALNE TERAPIJE

U grupu fizikalne terapije spadaju mnogobrojne vrste terapija koje koriste fizikalne faktore koji djeluju na
zdravlje čovjeka, a to su: medicinske vježbe, masaža, terapija ultrazvukom, infracrveno zračenje, terapija
strujama, magnetoterapija, parafin, ljekovite kupke i blato, termalne vode, vazdušne banje i sl.
Fizikalna terapija obuhvaća sve postupke primjene fizikalnih agensa u prevenciji, liječenju i rehabilitaciji
bolesnika. Fizikalna terapija je nezaobilazna i nezamjenjiva u liječenju i rehabilitaciji osoba s ozljedama
sustava za kretanje bilo da se provodi odmah nakon ozljede, kao način liječenja bilo da se primjenjuje kao
rehabilitacijski postupak nakon imobilizacije ili kirurškog liječenja.
Fizikalna medicina je grana medicine koja se u dijagnostici, liječenju, rehabilitaciji i profilaksi koristi
raznim oblicima fizikalne energije (mehaničkom, toplotnom, električnom itd.)
28. TERMOTERAPIJA, NABROJATI TERMIČKE POSTUPKE I OBJASNITI NAČIN

NJIHOVE PRIMJENE
216
Termoterapija je primjena toplote u terapijske svrhe. Toplota lokalno povišava temperature kože, dovodi
do hipermije, vazodilatacije, povišenja metabolizma, a refleksno i do relaksacije mišića, popuštanja
spazma i ublažavanja bolova. Indikacije za primjenu termoterapije su bolesti i oštećenja lokomotornog
sistema, perifernog i centralnog nervnog sistema, ženske bolesti i sl. Termoterapija se provodi: -zračenjem
primjenom IC-zraka (infracrvenih), sunčanjem-helioterapija, -prenošenjem (kondukcijom) vodom, parom,
zrakom, parafinom, peloidom, balneoterapijom, dijatermijom (toplotno dejstvo visokofrekventnom
strujom, kratkovalna dijatermija). Za direktnu primjenu termoterapije stoji nam na raspolaganju širok
izbor sredstava, koja se mogu primjeniti i u kući bolesnika kao što su termofor, topli crijep, boca s toplom
vodom i sl.
Najčešće se upotrebljava gumeni termofor. Također se upotrebljava i električni jastuk. To je naprava za
grijanje tijela i kada treba održavati toplinu bolesničke postelje. Ima oblik jastuka, pokrivača ili čarapa.
Ostale oblike termoterapije provode fizioterapeuti, to su tople kupke (opšte i lokalne), peloidna oblaganja
i apliciranja ljekovitog blata ili ulja, parafinsko oblaganje i zagrijani paraffin primjenjen lokalno,
zagrijana glina, topli pijesak, topli zrak, sauna.
-Krioterapija je lokalno liječenje hladnoćom. Lokalna primjena hladnoće snižava temperaturu kože,
potkožnog tkiva i mišića. Indikacije za krioterapiju su lokalizovane akutne upale, svježe trauma i bolesti
lokomotornog sistema. Djeluje analgetički i vazokonstriktivno na krvne i limfne sudove, čime smanjuje
edem i eventualne hemoragije, smiruje upalne procese. Metode krioterapije su: primjena vrećica sa ledom,
hladnih obloga, uranjanje u hladnu vodu i masaža ledom.
29. DEFINISATI I OBJASNITI POJMOVE RADNA I OKUPACIONA TERAPIJA

Terapija radom je dio rehabilitacijskog programa i obuhvata sve manuelne, kreativne, socijalne,
rekreativne, edukativne i ostale aktivnosti. Okupaciona terapija odvija se u obliku zanimanja. Radna
terapija primjenjuje se u rehabilitaciji lokomotornog aparata, a kod psihijatrijskih bolesnika i radna i
okupaciona terapija se međusobno prožimaju. Terapija radom se dijeli na specifičnu i
nespecifičnu.Nespecifična terapija radom ima za primarni cilj psihički učinak, odvratiti pažnju bolesnika
od bolesti i rješava ga negativne motivacije.
Specifična terapija radom ima direktni cilj-uspostavljanje određene funkcije bolesnog organa i liječenje
određene bolesti. Specifičnoj radnoj terapiji obično prethodi fizikalna terapija. U terapiji radom se
primjenjuju aktivnosti dnevnog života: vezenje, pletenje, rad u drvetu, metalu, crtanje, kao i rekreativne
aktivnosti: igre, ples, sportovi, radio, kino, tv i sl.
30. OXIGENOTERAPIJA, PRIMJENA I NAČIN DAVANJA, ZADACI SESTRE PRI PRIMJENI

U normalnim uslovima se unosi u organizam udisanjem zraka. Ukoliko dođe do nekih poremećaja, dolazi
do smanjene koncentracije kisika u krvi i to se naziva hipoksemija, i do smanjene koncentracije kisika u
tkivima, to se naziva hipoksija. Indikacije za terapiju kisikom je prijeteća hipoksija i pad parcijalnog
pritiska kisika u arterijskoj krvi bolesnika ispod 60 mm Hg. Najčešće se primjenjuje kod reanimacije
unesrećenih, ozlijeđenih ili otrovanih osoba, oštećenja neuromuskularnog sistema disanja, bolesti pluća i
disajnih puteva, bolesti srca, stanja šoka. Na bolničkim odjelima dovod kisika je centralni (iz udaljenog
skladišta) ili lokalni (iz pokretnih spremnika). Kod centralnog snadbijevanja kisikom nalazi se uz
uzglavlje kreveta dovodna cijev kisika s uređajem za ovlaživanje, mjerenje i regulaciju brzine protoka
kisika. Ako odjel nema centralno snadbijevanje, kisik do bolesnika dopremamo u pokretnim sistemima za
davanje kisika.
217
Kisik se unosi u disajni sistem bolesnika pomoću aplikatora: kanile (kratak nosni nastavak), katetera
(nazofaringealni), tubusa, maski (oronazalne, Venturijeva).
31. OBJASNITI POJAM ANAFILATIČKOG ŠOKA

Šok je teško stanje organizma, gdje su životne funkcije svedene na minimum jer dolazi do popuštanja
periferne cirkulacije. Alergijski ili anafilaktički šok nastaje prilikom davanja injekcija-primjena
parenteralne terapije a izaziva ga nastanak alergijskih reakcija u organizmu zbog primjene lijekova. Zbog
toga je život bolesnika ugrožen. Nema pravila kada se može pojaviti anafilaktički šok. Simptomi i znaci
šoka su: strah, uznemirenost, nagla klonulost, osjećaj pritiska u ždrijelu i u grudima, osjećaj gušenja,
astmatično disanje praćeno upadljivim blijedilom i cijanozom oko usana i na ekstremitetima, znojenje
čela i lica, kašalj, inkontinencija, sistemske promjene (pad TA, tahikardija, promjene kvaliteta i ritma
pulsa, što dovodi do cirkulatornog kolapsa i gubitka svijesti, laringalni edem, Kvinkeov edem,
bronhospazam, hipersekrecija i profuzno znojenje, diarea i povraćanje, smetnje u vidu, zujanje u ušima,
malaksalost). U toku napada može da se javi kardiopulmonalni arest što izaziva i smrt. Smrt može da
nastupi za 5-10 minuta.
Postupci kod anafilaktičkog šoka: odmah prekinuti davanje lijeka, bolesnika postaviti u odgovarajući
položaj sa glavom koja je niža u odnosu na tijelu (trendeleburgov položaj), adrenalin 1:1000 u dozi od 0,2
do 0,4 ml odmah intramuskularno, postaviti Esmarhovu povesku iznad mjesta davanja lijeka, naći venski
put i uvesti kanilu, davati adrenalin i na mjestu uboda injekcije i intravenski. Za adrenalin nema zamjene!
Nastaviti davanje antihistaminika i kortikosteroide, davati kiseonik preko maske, vještačko disanje ako su
slabi disajni putevi, spoljašnja masaža u slučaju zastoja srca, kontinuirano se prati rad srca EKG.
Anafilaktički šok izaziva vazodilataciju-širenje krvnih sudova, a adrenalin vezokonstrikciju-
sužavanje krvnih sudova. Uvijek treba imati na umu da je optimalno vrijeme za reanimaciju od 1
do 5 minuta.
32. OBJASNITI POJAM ZDRAVE ISHRANE i 33. OBJASNITI POJMOVE : DIJETA,

DIJETETIKA, DIJETETIČAR, NUTRICIOLOGIJA, NUTRICISTA, ANOREKSIJA, BULIMIJA
Pravilna ishrana je važan faktor u održavanju zdravlja jer hranom unosimo u organizam hranjive materije
potrebne za proizvodnju energije, izgradnju tkiva i normalno odvijanje svih životnih funkcija. Ishranom,
posebnom ishranom selekcioniranih skupina ili čitavih naroda, bavi se naučna disciplina nutriciologija. A
stručnjaci koji se bave nutriciologijom, nazivaju se nutricisti.
Dijeta je način ishrane koju propisuje ljekar, a sastoji se u potpunom i djelimičnom suzdržavanju od
hrane (vrste ili količine) ili u bogaćenju ishrane pojedinim sastojcima. Pod dijetom podrazumjevamo i
kombinaciju hrane koju uzima neka osoba. Kod nekih bolesti ograničavaju se određeni sastojci hrane, a
kod drugih nadoknađuju. Ishranu bolesnika, primjenu načela dijetne ishrane u izboru hrane, pojedinca ili
skupine obuhvata posebna struka-dijetetika. U bolnici je primjenjuju stručnjaci dijetetičari.
Anoreksija je najviši stepen odbojnosti prema hrani, najčešće je izazvana psihičkim promjenama,
bolestima i povredama CNS, febrilnim stanjem i endokrinim bolestima. Bulimia nervosa -osoba koja pati
od ovog poremećaja ima povećan apetit s epizodama prežderavanja, a potom izbacivanja hrane koje se
često ostvaruje povraćanjem, laksativima, diureticima ili pretjeranom fizičkom aktivnošću.
34. OBJASNITI ORGANIZACIJU ISHRANE U BOLNICI

Hranu u bolnici pripremaju radnici na odjelu za ishranu za sve bolničke odjele. U procesu pripremanja
hrane učestvuje veliki broj radnika koji imaju različite zadatke: nabavka i transport namirnica,
218
skladištenje, priprema jelovnika, priprema hrane i podjela i transport na bolničke odjele. Hranu za svakog
bolesnika naručuje medicinska sestra dijetnim listićem (za sve bolesnike na odjelu) i karticom za svakog
bolesnika posebno, a na osnovu dijete koju ljekar odredi bolesniku.
U bolnicama se hrana raspodjeljuje na 2 načina: 1. tablet sistem je organizovana raspodjela hrane na
odjelu za ishranu pomoću pokretne trake na kojoj se nalazi poslužavnik s posebnim posuđem koje
zadržava toplotu. Dopremljenu hranu bolesnicima dijele medicinske sestre u bolesničkoj sobi ili trpezariji.
2. Na odjelima gdje nije moguća podjela hrane tablet sistemom, hrana se s odjela za ishranu donosi na
bolnički odjel.
35. OBJASNITI ZADATKE SESTRE PRI HRANJENJU BOLESNIKA

Postupci pri hranjenju bolesnika koji ne mogu samostalno uzimati hranu su: osigurati bolesniku odmor
prije jela, omogućiti pranje ruku i usta prije jela, smjestiti bolesnika u njemu najudobniji položaj pri
uzimanju hrane, zaštititi bolesnika od prljanja hranom kompresom ili peškirom, biti uz bolesnika cijelo
vrijeme dok traje obrok i pri tom izbjegavati žurbu, podsticati bolesnika da pojede predviđen obrok hrane,
pripremmiti savitljivu cjevčicu za uzimanje tekućine, dati bolesniku vremena za žvakanje i gutanje (ne
smije se bolesnik požurivati i ne trpati hranu u njega), provjeriti da li bolesnik guta hranu ili je zadržava u
ustima, razgovarati sa bolesnikom tokom obroka o ugodnim stvarima, poslije obroka ukloniti poslužavnik
sa posuđem, osigurati pranje zuba i usne šupljine i smjestiti bolesnika u željeni položaj.
36. OBJASNITI VJEŠTAČKI NAČIN ISHRANE I POJMOVE :NAZOGASTRIČNA SONDA,

GASTROSTOMA, INTRAVENSKA INFUZIJA, HRANJIVA KLIZMA
Ako bolesnik ne može uzimati hranu na prirodan način, hrani se pomoću: nazogastirčne sonde,
gastrostome, infuzije i klizme. Bolesnika hranimo nazogastričnom sondom ako ne može gutati (ugašen
mu je refleks gutanja, dugotrajno nesvjesno stanje) a nedonošće ako refleks gutanja još nije razvijen. Prije
hranjenja bolesniku se kroz nos preko ždrijela i jednjaka uvodi u želudac plastična ili gumena
nazogastrična sonda duga 70 cm. Hrana koju kroz nju unosimo mora biti tekuća ili rijetko kašasta ugrijana
na temperaturu tijela i odgovarajuće hranjive vrijednosti.
-Gastrostoma je otvor načinjen hirurškim putem na zidu želuca kroz prednji trbušni zid. Kroz otvor je
uvedena gumena cijev promjera 1-1,5 cm radi hranjenja i tome se pristupa kad je onemogućeno ili nije
dopušteno hranjenje prirodnim putem (hrana ne može ili ne smije prolaziti kroz usta do želuca). Hrana
treba biti tekuća. Gastrostoma može biti privremena i trajna.
-Kada bolesnik ne može ili ne smije uzimati tečnost i hranu prirodnim putem, tj. na usta, primjenjujemo
intravenske infuzije, fiziološke rastvore, 5 ili 10 postotne glukoze, rastvore elektrolita i rastvore
aminokiselina.
-Rijetko se primjenjuje hranjiva klizma, jer je u debelom crijevu minimalna resorpcija hranjivih
sastojaka. Daje se bolesnicima koji hranjive sastojke ne mogu primiti na drugi način.
37. ZADACI SESTRE PRI VJEŠTAČKOM NAČINU ISHRANE-NAZOGASTRIČNA SONDA,

GASTROSTOMA
-Za hranjenje bolesnika nazogastričnom sondom je potrebno: naručiti hranu, pripremiti bolesnika,
pripremiti pribor za uvođenje sonde, pripremiti pribor za hranjenje, izmjeriti dužinu uvođenja sonde,
provjeriti prohodnost nosnica jer se sonda uvodi kroz prohodniju nosnicu, ovlažiti sondu (15-20 cm-dio
koji ide do ždrijela), zabaciti bolesniku glavu prema natrag pa vrh sonde staviti u nosnicu i usmjeriti
prema donjem nosnom hodniku, te oprezno gurati do ulaska u ždrijelo, sondu ne smijemo uvoditi silom,
219
utvrditi da li je sonda u želucu i učvrstiti sondu u visini nosnice leukoplastom. Hrana se kroz
nazogastričnu sondu unosi špricom ili posebnim sistemom za hranjenje ili enteralnom pumpom.
-Zadaci sestre sa bolesnicima sa gastrostomom su: njega stome i njene okoline, hranjenje bolesnika,
njega usne šupljine, poduka bolesnika i porodice. Neposredno nakon operacije dok rana zarasta, treba je
previjati prema svim pravilima asepse. Za hranjenje treba pripremiti bolesničku sobu, paravan, pribor,
posudu s hranom topline 35-37 C, lijevak, špricu ili kašiku. Postupak: zaštititi okolinu kompresom,
izvaditi čep iz gumene cijevi i staviti lijevak, uliti malo vode i ispitati prohodnost cijevi, ulijevati hranu
lagano. Za jedan obrok se bolesniku daje 200 do 400 ml hrane tokom 15 minuta. Nakon hranjenja treba
isprati cijev i začepiti je čepom i pričvrstiti zavojem i mrežicom.
38. OBJASNITI POJAM ISPIRANJA ŽELUCA

Ispiranje želuca je uklanjanje želučanog sadržaja (hrane ili otrovnih materija) vještačkim putem pomoću
sonde. Svrha ispiranja želuca je da se progutani otrov odstrani prije nego se apsobuje ili želučani sadržaj
ukloni prije radiološke pretrage, tj. operacijskog zahvata ako to nije postignuto postom (neuzimanjem
hrane posljednjih 12h).
39. INDIKACIJE I KONTRAINDIKACIJE ZA ISPIRANJE ŽELUCA

Indikacije za ispiranje želuca su: trovanje hranom, trovanje lijekovima ili otrovima, trovanje alkoholom,
priprema bolesnika za rendgenske i endoskopske pretrage želuca, priprema želuca za operacijski zahvat.
Kontraindikacije za ispiranje želuca su: trovanje kiselinama i bazama, trovanje derivatima petroleja,
konvulzivna stanja, želučana krvarenja, varikoziteti (proširenje vena) jednjaka, ciroza jetre, aneurizma
aorte, dekompezovani srčani bolesnici itd.
40. ZADACI SESTRE KOD ISPIRANJA ŽELUCA

Njeni zadaci su: pripremiti bolesnika (psihički i fizički), pripremiti pribor, izvesti zahvat, poslati uzeti
uzorak želučanog sadržaja na toksikološku analizu, raspremiti pribor.
Postupak: ovlažiti dio sonde koji ide do ždrijela, navući zaštitne rukavice, zabaciti glavu bolesnika
unatrag, staviti vrh sonde na korijen jezika i brzim pokretom potisnuti je u jednjak a zatim je bez upotrebe
sile uvesti u želudac, utvrditi da je sonda u želucu, aspirirati sadržaj želuca i ostaviti ga za analizu, staviti
lijevak na kraj sonde, sipati pripremljenu otopinu u lijevak, ne treba ulijevati velike količine tečnosti, i
dok se voda još nalazi u suženom dijelu lijevka okrećemo ga prema posudi za želučani sadržaj, postupno
ispirati želudac sve do pojave bistre tekućine.
41. DEFINISATI POJAM DIJAGNOSTIKA

Dijagnostika je grana pojedine medicinske discipline koja se bavi prepoznavanjem i utvrđivanjem bolesti,
a sama dijagnoza je mišljenje i stav o prepoznatoj i utvrđenoj bolesti.
42. POJAM RENDGENSKE DIJAGNOSTIKE, ZADACI SESTRE U PRIPREMI BOLESNIKA i

43. NABROJATI I OBJASNITI ELEKTRODIJAGNOSTIČKE PREGLEDE, ZADACI SESTRE U
PRIPREMI
1.Rendgenoskopija (radioskopija) je prosvjetljavanje pojedinih dijelova tijela pomoću rendgenskih
snimaka. Prosvjetljavanje se primjenjuje u cilju postavljanja dijagnoze kao i utvrđivanja patoloških
promjena na organima. Za rendgenoskopiju nije potrebna priprema bolesnika.
220
Rendgenografija (radiografija) je snimanje pojedinih dijelova čovjekovog tijela ili organa na
rendgenskom filmu. Na filmu se registruju detalji značajni za utvrđivanje dijagnoze, koji se pri skopiji ne
mogu uočiti. Omogućen je i pregled organa koji nisu pristupačni skopiji.
Endoradiografija je snimanje koje se obavlja pomoću kontrastnih sredstava. Kontrastna sredstva mogu
biti pozitivna i daju jasne sjenke na filmu. To su preparati joda, broma, torijuma i sl. Preparati joda mogu
izazvati razne poremećaje i da bi se to izbjeglo, uvijek treba uraditi test osjetljivosti bolesnika na jod.
Negativna kontrastna sredstva ne apsorbuju rendgenske zrake, tako da se šupljina organa ispunjava tim
kontrastom i na snimku jasno izdvaja od okolnih organa. Najčešće se koristi kiseonik, ugljen-dioksid i
zrak za stvaranje veće prozračnosti ili teški metali, paste, emulzije i koloidne supstance kada je potrebno
da prostor bude neprozračan.
2.Dijagnostika oboljenja glave: Kraniogram je rendgenska slika lobanje. Snima se u dva pravca. Na
kraniogramu se mogu vidjeti prelomi, tumori, defekti lobanjskih kostiju i sl. Za ovo snimanje ne postoji
posebna priprema bolesnika.
Ventrikulografija služi da se rendgenski prikaže izgled, položaj i oblik moždanih komora. Bolesnik se
priprema za opštu anesteziju jer se intervencija vrši u operacionoj sali, po svim principima asepse i
antisepse. Priprema se sastoji u sanitarnoj obradi bolesnika, finom brijanju glave, daje mu se anestezija.
Zatim, hirurg pravi trepanacijski otvor na lobanji, a posebnom iglom za punkciju punktira likvor i ubacuje
kontrastno sredstvo (zrak ili vodeni rastvor joda), poslije čega se vrši snimanje i dobija ventrikulogram.
Encefalografija je rendgenska metoda pregleda moždanih komora kontrastnim sredstvom, gdje se
prikazuje morfologija subarahnoidalnog i vertikularnog prostora intrakranijuma. Najčešće se kao
kontrastno sredstvo upotrebljava vazduh i to lumbalno ili subokcipitalno.
Cerebralna angiografija je snimanje krvnih sudova mozga pomoću kontrastnog sredstva. Uglavnom je
to vodeni rastvor joda koji se ubrizgava u femoralnu arteriju a zatim se izvodi snimanje.
3. Dijagnostika oboljenja kičmenog stuba: uvijek se najprije izvrši nativno snimanje kičmenog stuba
kako bi se ustanovilo da li postoje patološke promjene, pa se tek onda snima pomoću kontrastnog
sredstva.
Mijelografija je snimanje kičmenog kanala pomoću kontrastnih sredstava radi ispitivanja njegove
prolaznosti, kao i da bi se odredila visina na kojoj postoji patološki proces u kičmenom kanalu. Kao
kontrastno sredstvo se koristi uljani ili vodeni rastvorima joda i vazduhom.
4. Dijagnostika oboljenja grudnog koša: Bronhografija je snimanje bronhijalnog stabla pomoću
kontrastnog sredstva radi ispitivanja njegove prohodnosti i otkrivanja patoloških promjena. Za ovo
snimanje upotrebljava se vodeni rastvor joda. Intervencija se izvodi u opštoj anesteziji.
Radioskopija pluća je radiološki pregled prosvjetljivanjem.
Radiografija pluća je radiološko snimanje poslije skopije, gdje se kao nalaz dobija film kao trajan
dokument.
Tomografija je slojevito snimanje slojeva plućnog parenhima. Nije potrebna posebna priprema
bolesnika.
Radiološki pregled srca se obavlja sa pregledom pluća, gdje se na dijaskopu utvrđuje položaj, oblik i
veličina srca ili pojedinih dijelova.
Teleradiografija je metoda snimanja srca i krvnih sudova (aorte) za vrijeme gutanja barijumove kaše,
gdje se prate konfiguracija i prirodna veličina srca u odnosu na ezofagus.
Kateterizacija srca pripada invazivnim metodama ispitivanja bolesnika radi mjerenja pritiska u velikim
krvnim sudovima i srčanim šupljinama, ubrizgavanja kontrasta i prikazivanja srčanih šupljina i krvnih
sudova, ispitivanja prohodnosti krvnih sudova.
221
5. Dijagnostika oboljenja digestivnog trakta: Za snimanje jednjaka, želuca, dvanaestopalačnog, tankog
i debelog crijeva kao kontrastno sredstvo koristi se barijumska kaša-mlijeko (barijum-sulfat). Kontrastno
sredstvo se u organizam može unijeti na dva načina-peroralno i rektalno. Za sva ta snimanja bolesnik se
priprema evakuacionom klizmom u večernjim satima, a poslije nje ne smije ništa jesti do snimanja. Mogu
se koristiti i laksativna sredstva. U prostoriji za intervencije popije barijumsku kašu, a za to vrijeme vrši
se snimanje jednjaka-ezofagografija. Kada popije određenu količinu, snima se želudac (gastrografija) a
kasnije i duodenum (duodenografija).
Irigoskopija-irigografija: ovo su pregledi debelog crijeva pomoću barijumske kaše koja se unosi
klizmom. Pomoću irigatora se ubacuje barijumska kaša u debelo crijevo, a zatim se snima. Pregled se
obavlja radi ispitivanja prohodnosti debelog crijeva, postojanja tumora, ulceracija, anatomskih promjena i
sl.
Holecistografija, holangiografija: to je snimanje žučne kese i žučnih puteva pomoću kontrastnih
sredstava koja se mogu dati peroralno, intravenski i ubacivanjem preko T-drena (postoperativno). Kao
kontrastna sredstva se upotrebljavaju preparati joda koji se preko jetre izlučuju u žučnu kesu i
omogućavaju dobru vidljivost na rendgenskom snimku.
Peroralna holecistografija: bolesnik dobija jodni kontrast, drži termofor u predjelu jetre, nakon prvog
dobijenog snimka bolesniku se daje da popije 3 dobro umućena žumanceta ili 2 barena jaja koja izazivaju
kontrakciju holeciste. Snimanje se ponavlja i ocjenjuje sposobnost holeciste za pražnjenje i prohodnost
žučnih puteva.
Pneumoperitoneum je ubrizgavanje zraka u trbušnu duplju intraperitonealno da bi na snimku bili jasniji
pojedini organi. Ljekar izvrši dezinfekciju kože i daje lokalnu anesteziju, poslije čega pravi ubod iglom 3-
4 cm od lijeve ilijačne kosti i ubrizgava 1000-1500 cm3 sterilnog vazduha.
6. Dijagnostika oboljenja bubrega i mokraćnih puteva: rendgensko snimanje može se obaviti na 2
načina: ubrizgavanjem kontrasta intravenski ili infuzijom i ubacivanjem kontrasta specijalnim postupkom
pomoću cistoskopa i ureteralnih sondi. Prvo se pravi nativan snimak, a zatim ubrizgava u venu kontrastno
sredstvo i izvrši kompresija specijalnim valjcima. Ovo je neophodno da bi se spriječilo oticanje kontrasta
u mokraćnu bešiku i omogućilo bolje punjenje bubrega. Kompresija traje 5-7 minuta, pravi se drugi
snimak, uklanjaju se valjci, i napravi treći snimak, gdje se vidi prolaz kontrasta u mokraćnu bešiku
(ureterografija).Cistografija je snimanje mokraćne bešike pomoću kontrastnog sredstva, koja se može
ubaciti preko katetera, ascendentno ili discendentno.
Renovazografija je metoda ispitivanja vaskularnog sistema bubrega. Kontrastno sredstvo se ubacuje kroz
femoralnu arteriju a zatim se snima.
7. Dijagnostika oboljenja ekstremiteta: arteriografija je snimanje arterija na ekstremitetima radi
postavljanja dijagnoze. Kontrastno sredstvo tj. vodeni rastvor joda se ubacuje u femoralnu arteriju, a
poslije toga se vrši snimanje.
Flebografija je snimanje vena na ekstremitetima radi ispitivanja njihove prohodnosti. Kontrastno
sredstvo se ubrizgava u venu i nakon toga se vrši snimanje.
Artrografija je prikaz šupljine zgloba poslije ubrizgavanja kontrastnog sredstva. Postupak se izvodi pod
strogo aseptičnim uslovima i pod lokalnom infiltracionom anestezijom.
44. NABROJATI NUKLEARNOMEDICINSKE METODE PRETRAGA, ZADACI SESTRE U

PRIPREMI
-Nuklearna magnetna rezonanca (NMP) je najnovija radiološka dijagnostička metoda koja omogućava
kompjutersku vizuelizaciju presjeka dijelova tijela slično kompjuterizovanoj tomografiji. Ovim
222
pregledom je omogućeno rano otkrivanje bolesti i pružanje uvida u strukturu i funkcionalno stanje organa.
Pri pregledu se otkrivaju oboljenja svih organa, tkiva i sistema.
-Scintigrafija je dijagnostički postupak u kome se koriste radioktivni izotopi i prvolinijski skeneri na
osnovu kojih se dobija slika sastavljena od crtica slabije ili jače gustine, ravnomjerno ili neravnomjerno
raspoređenih ili bez njih. Danas je u upotrebi i gama kamera.
-Kompjuterizovana tomografija (CT ili CT SCAN) ovo je slojevito snimanje parenhimatoznih organa
jonizujućim zracima. Zraci se umjesto na rendgen ploču emituju na kristale detektora, pretvarajući se u
električni signal. Odatle se odvode u računar, gdje se pretvaraju u sliku na ekranu. Ovim je omogućeno
snimanje dijelova tijela i organa pod svim uglovima, pri čemu se dobija veliki broj informacija. Za bolje
prikazivanje tkiva se upotrebljava i kontrastno sredstvo (telebriks, gastrografin, urografin). Svaki sloj
mozga se vidi na TV ekranu, a može se dobiti i fotografija poznata kao SCAN.
Infracrveni zraci-služe za direktno utvrđivanje temperature tijela u određenim dijelovima (termometrija).
Koža zrači energiju u svoju okolinu, koju aparat prihvata preko foto-kamere i sa senzorom i u obliku slike
prikazuje na ekranu termovizije (termogram). Indikacije za pregled su tumori dojke. Koža iznad tumora je
toplija za nekoliko stepeni u odnosu na zdravu kožu. Temperatura je viša za 2-3 stepena i kod malignih
tumora štitnjače.
45. NABROJATI ULTRAZVUČNE METODE PRETRAGA, ZADACI SESTRE U PRIPREMI

Ultrazvuk je neinvazivna dijagnostička metoda, bezbolna, jednostavna i praktična. Upotrebljava se u
dijagnostici povreda i oboljenja svih organa odraslih, djece i trudnica. Omogućava da se pomoću većeg
broja presjeka (jednodimenzionalnih, dvodimenzionalnih, trodimenzionalnih) dobiju podaci o veličini i
građi organa u sve 3 dimenzije, obliku i položaju u odnosu na susjedne organe. Ultrazvukom se uglavnom
istražuju parenhimatozni organi (srce, jetra, slezena, pankreas, bubrezi, limfne žlijezde i sl.) koji su teško
dostupni drugim neinvazivnim metoda pregleda.
Pletizmografija je neinvazivna dijagnostička metoda za ispitivanje venske i arterijske cirkulacije krvi.
Primjenjuju se kvalitativne metode kao što su oscilometrija i oscilografija (mehanička i elektronska).
Služi za ispitivanje krvnih sudova ekstremiteta i protoka krvi u mirovanju, za ispitivanje venskog
krvotoka i dokazivanja dubokih venskih tromboza.
Doppler vena-ovom tehnikom može se brzo i bezbolno procijeniti prisustvo ili odsustvo opstrukcije-
tromboze, dubokih ili površnih vena primjenom ultrazvuka. Ispitivanje arterija vrši se digitalnom
pletizmografijom.
Doppler arterija-primjenom ultrazvuka se ispituje prohodnost i dinamičnost zidova u dostupnim
arterijama, uvođenjem pulsnog i kontinuiranog doplera registruju se način, pravac i brzina kretanja krvi u
šupljinama srca i velikim krvnim sudovima.
46. DEFINISATI POJAM ENDOSKOPIJE, ENDOSKOPSKI PREGLED, ZADACI SESTRE U

PRIPREMI
Endoskopija je dijagnostička metoda kojom se pomoću specijalnih instrumenata (endoskopa) sa optičkim
aparatom može pregledati unutrašnjost šupljih organa ili šupljih prostora u čovjekovom organizmu. Cilj
pregleda je utvrđivanje anatomskog stanja tih organa i njihovog sadržaja. Endoskopskim putem je moguće
i uzimanje isječaka.
Laringoskopija je pregled larinksa pomoću laringoskopa. Može biti indirektan, pomoću ogledala i
direktan.
223
Bronhoskopija je pregled traheobronhijalnog stabla pomoću bronhoskopa radi postavljanja dijagnoze ili
uzimanja sekreta i isječka za histopatološka laboratorijska ispitivanja.
Ezofagogastroduodenoskopija ili gornja endoskopija je pregled koji omogućava direktnu vizualizaciju
sluznice gornjeg dijela probavnog trakta od jednjaka do drugog dijela dvanaestopalačnog crijeva. Različiti
instrumenti se mogu ubaciti kroz radni kanal endoskopa i koristiti za uzimanje biopsije, medikamentozni
ili elektroagulacijski tretman u cilju zaustavljanja krvarenja.
Laparoskopija je dijagnostički postupak koji omogućava da se pomoću laparoskopa uvučenog kroz
trbušni zid posmatra sadržaj trbušne duplje i organa u njoj i da se preoperativno vizuelno postavi
dijagnoza bolesti.
Holedoskopija je pregled žučnih puteva, pomoću holedohoskopa u toku hirurške intervencije na žučnoj
kesi i žučnim putevima. Obavlja se u operacionoj sali.
Cistoskopija je metoda pregleda sluzokože i sadržaja mokraćne bešike pomoću citoskopa. Primjenjuje se
pri uvlačenju ureteralnih sondi. Cistoskopom se vrši i pregled uretre (uretroskopija).
Rektoskopija i rektosigmoidoskopija je pregled završnog dijela debelog crijeva, dakle rektuma i
sigmoidnog dijela kolona. Pored toga što se vrši pregled radi postavljanja dijagnoze, sa patoloških
promjena se može uzeti isječak.
Kolonoskopija i koloileoskopija je metoda ispitivanja sluznice cijelog kolona-debelog crijeva i završni
dio tankog crijeva pomoću kolonoskopa. Prije zahvata potreban je klinički pregled bolesnika, inspekcija
analnog i perianalnog područja, digitorektalni pregled i rektoskopija.
Priprema endoskopskog materijala, pribora i bolesnika:
Kod svih endoskopskih zahvata, bolesnik se priprema tako što ujutro ne doručkuje. Od materijala je
potrebno imati sterilne gaze, antiseptička sredstva, kratka hvataljka za uklanjanje stranog tijela, pribor za
lokalnu anesteziju, hvataljku za biopsiju ili vađenje stranog tijela, aparat za kiseonik, aparat za anesteziju i
aspirator, komprese, bubrežnjak, kateter, sterilne briseve od gaze, dezinfekciona sredstva, sterilan
glycerin-sterilan fiziološki rastvor ili 3% bornu kiselinu, sterilne rukavice, bubrežnjak, sterilne šprice sa
iglom, gumenu povesku, mušemu, kompresu, svjetlosni izvor i u zavisnosti od vrste zahvata: laringoskop,
bronhoskop, ezofagoskop, gastroskop, laparoskop, cistoskop, rektoskop, anoskop itd.
47. DEFINISATI I OBJASNITI POJAM PUNKCIJA

Punkcija označava uvođenje igle u tkivo ili tjelesnu šupljinu radi aspiracije sadržaja da bi se utvrdila
providnost, miris, sastav i boja punktata. Punkcija se može izvoditi u dijagnostičke, evakuacione i
terapijske svrhe. Medicinska sestra učestvuje kao saradnik ljekara u izvođenju dijagnostičkih ili
terapijskih punkcija. Ona priprema bolesnika i potreban material, asistira za vrijeme izvođenja punkcije i
njeguje bolesnika poslije intervencije.
48. NABROJATI VRSTE PUNKCIJA

Vrste punkcija su sternalna punkcija, lumbalna punkcija, pleuralna, abdominalna, subokcipitalna,
punkcija mokraćne bešike, punkcija supfreničnog apscesa, punkcija douglasovog prostora, punkcija
flegmone i apscesa i punkcija zglobova.
-Sternalna punkcija je uvođenje igle u grudnu kost u cilju dobijanja koštane srži i postavljanja dijagnoze
kod bolesti krvi i krvotvornih organa iako se može raditi i punkcija karlične kosti. Sternalnu punkciju
izvodi ljekar a medicinska sestra mu asistira pri izvođenju i priprema bolesnika i materijal. Za sternalnu
punkciju se koristi igla sa mandrenom, sa mogućnošću podešavanja dužine.
224
-Lumbalna punkcija se vrši u dijagnostičke i terapijske svrhe i to ubodom igle u subarhnoidalni prostor
kičmenog kanala. Kao dijagnostički materijal služi likvor dobijen punkcijom. Makroskopskim pregledom
likvora se utvrđuje da li je zamućen, gnojav, krvav itd. Ukoliko treba obaviti mijelografiju ili
encefalografiju, poslije punktiranja likvora u kičmeni kanal se ubaci kontrastno sredstvo a zatim se obavi
snimanje.
-Pleuralna punkcija je medicinsko-tehnička intervencija pri kojoj se igla uvodi u pleuralnu šupljinu radi
aspiracije tečnosti, gnoja, krvi i vazduha, a služi i za ubrizgavanje lijeka intrapleuralno. Pleuralna punkcija
se radi u dijagnostičke i terapijske svrhe. Dijagnostičkom punkcijom se uzima uzorak pluralnog punktata
za Rivaltinu probu, citološki i bakteriološki pregled. Evakuaciona punkcija se radi kada nivo pleuralnog
izljeva ugrožava vitalne funkcije bolesnika.
-Abdominalna punkcija je medicinsko-tehnička radnja koja se izvodi radi evakuacije slobodne tečnosti
iz trbušne šupljine. Abdominalna punkcija se izvodi u dijagnostičke i terapijske svrhe. Dijagnostičkom
punkcijom se otkriva uzrok i utvrđuju osobine ascitesa. Terapijska abdominalna punkcija se izvodi radi
olakšanja simptoma koje izaziva povećani pritisak u trbuhu, jer ascites pritiska dijafragmu, otežava
disanje, utiče na rad srca i sl.
-Subokcipitalna punkcija se primjenjuje u dijagnostičke svrhe i to radi aplikacije kontrastnih sredstava
kod mijelografije i encefalografije. Rijeđe se obavlja u terapijske svrhe.
-Punkcija perikarda: indikacija za punkciju perikarda je prisustvo tečnosti u perikardu (srčanoj kesi).
Punkciju izvodi kardiolog u dijagnostičke i terapijske svrhe.
-Punkcija mokraćne bešike primjenjuje se kada iz bilo kojih razloga bolesnik ne može spontano da
mokri a kateter se ne može uvući u mokraćnu bešiku.
-Punkcija supfreničnog apscesa -ovaj apsces nastaje najčešće kao komplikacija peritonitisa, a kao
posljedica akutnog apendicitisa, poslije holecistektomije, perforativnog ulkusa i sl. To je gnojna upala
trbušne marame. Punkcija se vrši u dijagnostičke i terapijske svrhe.
-Punkcija douglasovog prostora se izvodi u dijagnostičke i terapijske svrhe. Gnojna kolekcija u
Douglasovom međuprostoru je posljedica peritonitisa. Kod žena se punktira kroz svod vagine a kod
muškaraca kroz prednji zid rektuma.
-Punkcija flegmone i apscesa -ova punkcija ima dijagnostički karakter i primjenjuje se kada se na
osnovu subjektivnih tegoba bolesnika i kliničke slike ne može postaviti dijagnoza apscesa i flegmone.
Izvodi je ljekar u lokalnoj anesteziji ili bez nje u zavisnosti od opšteg stanja organizma.
Flegmona ili celulitis je difuzna upala potkožnog vezivnog tkiva. Apsces (čir, hematom, cista).
-Punkcija zglobova- sakupljenu tečnost u zglobu koja nastaje uslijed povreda, upala ili tumora treba
punktirati u dijagnostičke ili terapijske svrhe.
49. ZADACI SESTRE PRI IZVOĐENJU PUNKCIJA

Svaku punkciju izvodi ljekar a medicinska sestra priprema bolesnika i materijal, asistira za vrijeme
izvođenja, zbrinjava bolesnika poslije intervencije, njeguje ga i kontroliše vitalne znake i opšte
stanje bolesnika.
Od materijala je potrebno: sterilisane igle, sterilne šprice, sterilne tupfere, dezinfekciona sredstva,
sterilne rukavice, bocu sa kiseonikom, sterilne briseve od gaze, 1%tni rastvor novokaina za anesteziju,
sterilne pincete, leukoplast, plamenik i šibice, ampule lijekova za ukazivanje hitne pomoći u slučaju
kolapsa, bocu kiseonika sa maskom, sterilne komprese,
225
50. NABROJATI I OBJASNITI LABORATORIJE : BIOHEMIJSKI, HEMATOLOŠKI,
MIKROBIOLOŠKI, IMUNOLOŠKI, CITOLOŠKI, HISTOLOŠKI
U laboratorijama zdravstvenih ustanova pretražuju se materije i izlučevine čovjeka poput krvi, urina,
likvora, želudčanog i duodealnog soka, žuči, stolice, sputuma, znoja, sperme, ascita, punktata, aspirata,
isječaka, bioptičkih uzoraka organa, tkiva i novotvorina. Najčešće se rade biohemijske, hematološke,
mikrobiološke, imunološke, citološke i histološke pretrage u laboratoriji. U laboratorijama rade radnici
više i visoke stručne spreme, ljekari i biohemičari.
-Biohemijske i fizikalno-hemijske pretrage: bioloških uzoraka obavljaju se u biohemijskim
laboratorijama. Kvantitativne su i kvalitativne prirode, a rezultati se iskazuju nominalno u mjernim
jedinicama i upoređuju sa standardima normalnim vrijednostima.
-Hematološke i koagulacijske pretrage: se obavljaju u hematološkom laboratoriju, a obuhvataju
mjerenje brzine sedimentacije eritrocita u uzorku citrirane krvi u toku 1h. Mjeri se broj eritrocita,
hemoglobin, broj leukocita broj i osobine trombocita u krvi i ostalih faktora koagulacije krvi.
-Mikrobiološke, serološke i parazitološke pretrage: ovim pretragama nastoje se identifikovati uzročnici
nekih bolesti (bakterije, virusi, gljivice, paraziti) i prema mogućnostima ispitati njihovu osjetljivost.
Promatra se inhibicija, razmnožavanje mikroorganizama i na taj način se procjenjuje dejstvo lijeka tj.
antibiogram.
-Imunološke pretrage: njima se utvrđuje sposobnost organizma da prepozna strane materije i odupre se
njihovom djelovanju. Najčešće se pomoću njih uz već spomenuta dokazivanja antitijela protiv
mikroorganizama određuje pripadnost pojedinim krvnim grupama.
-Citološke pretrage su metode utvrđivanja dijagnoze na osnovu mikroskopskog pregleda i prepoznavanja
ćelija iz tjelesnih tečnosti, tkiva ili organa, te njihovih sekreta ili ekskreta. Posebnim načinom bojenja
pregledaju se površinski odljuštene ćelije organa i njihovih izvodnih kanala npr. iz materice,
respiratornog, digestivnog i urinarnog sistema, ćelije iz patoloških izljeva npr. pleuralnog izljeva i
ascitesa, ćelije organa i tkiva dobijene punkcijom npr. dojke, štitnjače, pluća, jetre, tumora i sl.
-Histološke pretrage se obavljaju u patohistološkom laboratoriju. Uzorci tkiva dobijeni su operacijom,
bioptičkom ekscizijom ili punkcijom te autopsijom umrlih bolesnika. Elektronskim mikroskopom
posmatraju se nefiksirani i nebojeni uzorci. Na rezultatima patoloških pretraga se temelji većina dijagnoza
bolesti. Zadaci sestre kod laboratorijskih pretraga su pravilno uzimanje uzoraka, čuvanje i transport
biološkog materijala u laboratoriju.
51. PRIPREMA BOLESNIKA, MATERIJALA I IZVOĐENJE UZIMANJA KRVI IZ VENE

Krv za laboratorijske analize dobija se uzimanjem kapilarne krvi ili krvi iz vene.
Zadaci sestre pri uzimanju krvi su priprema bolesnika (fizička i psihička), priprema materijala, tehnika
izvođenja, zbrinjavanje bolesnika i raspremanje materijala i slanje krvi u laboratorij. Krv za laboratorijske
pretrage najčešće se uzima ujutro, između 7 i 9h. Pribor za vađenje krvi: sterilne šprice, sterilne igle za
jednokratnu upotrebu, epruvete sa gumenim čepom, dezinfekciono sredstvo, tupferi od vate, elastična
gumena poveska (Esmarhova poveska), itd.
Tehnika izvođenja: Inspekcijom ili palpacijom odredi se vena za venepunkciju. Oko bolesnikove ruke
postavi povesku 10 cm iznad ubodnog mjesta i stegne, a bolesnika zamoli da stegne pesnicu. Nakvašenim
dezinfekcionim sredstvom se prebriše ubodno mjesto i sterilnom iglom se ulazi u venu pod uglom od 30
do 45 stepeni. Krv preko igle istječe u epruvetu (za većinu biohemijskih pretraga potrebna je jedna do
dvije epruvete bez antikoagulansa). Poveska se odvezuje, tupferom se pritisne ubodno mjesto i igla se
izvuče iz vene. Sestra epruvete s krvi odmah začepi i ispunjene uputnice nosi u laboratorij.
226
-Krv kod novorođenčeta i dojenčeta se uzima iz krvnih sudova na glavi. Najpogodnije su vene koje se
nalaze na sredini čela i vene u predjelu sljepoočnica.
52. PRIPREMA BOLESNIKA, MATERIJALA I IZVOĐENJE UZIMANJA KAPILARNE KRVI

Kapilarna krv se dobija ubodom u jagodicu srednjeg prsta na šaci ili iz resice ušne školjke a kod dojenčeta
iz palca na nozi ili iz pete. Za ovaj postupak je potrebno imati tupfere, alkohol, lansetu, hepariziranu
staklenu pipetu ili cjevčicu. Ubodno mjesto treba očistiti alkoholom i osušiti. Vrh srednjeg prsta pacijenta
se stegne i odlučno i brzo ubode, tako da krv istječe pod lakim pritiskom. Ako nema lansete, ubod može
da se izvede i sterilnom iglom. Prva kap krvi se obriše i zatim se pritisne da bi se pojavila slijedeća kap
krvi. Postupak je identičan i kad se uzima kapilarna krv iz resice ušne školjke ili palca na nozi ili iz pete.
53. NABROJATI I OBJASNITI RUTINSKE KRVNE ANALIZE

U rutinske krvne analize spadaju: kompletna krvna slika, sedimentacija eritrocita, hematokrit, feremija,
fibrinogen, serum proteina, bilirubin, urea, glikemija, gasne analize, elektroliti, određivanje
koagulacionog statusa.
-Sedimentacija eritrocita (SE) je pojava taloženja eritrocita na dnu graduirane cjevčice i to kada je
spriječeno zgrušavanje krvi. Očitavanje se vrši poslije 1h i 2h. Vrijednosti do 10 mm se smatraju
normalne u prvom satu, a do 20 mm u drugom satu. Sedimentacija je ubrzana kod akutne i hronične
infekcije, anemije, leukoze, malignih neoplazmi, intoksikacija, insuficijencije jetre, bubrega, reumatske
groznice i sl. Najčešća metoda određivanja sedimentacije eritrocita je po Vestergrinu.
Određivanje brzine sedimentacije eritrocita spada u radni zadatak medicinskih sestara. Najčešće se koristi
Vestergrinova metoda. Intervencija se sastoji od pripreme bolesnika, pripreme materijala i tehnike rada.
------
-Kompletna krvna slika (KKS) određuje se iz kapilarne krvi ili krvi uzete iz vene. Uzima se 5 kapi krvi u
plastičnu epruvetu u kojoj se nalazi antikoagulantno sredstvo.
-Hematokriti (Htc) je zapreminski odnos između krvnih ćelija i plazme.
-Fibrinogen je krvna bjelančevina koja se stvara u jetri, a pripada grupi globulina.
-Gvožđe-feremija (Fe)-koncentracija gvožđa u serumu se često određuje, a krv se uzima u epruvetu
opranu posebnom tehnikom. Potrebno je uzeti 5 ml krvi iz vene.
-Glikemija, šećer u krvi (ŠUK)-uzima se kapilarna krv ili 1 ml krvi iz vene obavezno prije doručka.
-Bilirubin i urea uzima se 2 ml krvi u hemijski čistu epruvetu.
-Elektroliti (jonogram)-K,Ca,Na,Cl,Mg i drugi određuju se zajedno a može i pojedinačno. Za ovu
analizu treba uzeti 3 ml krvi u hemijski čistu epruvetu.
-Gasne analize-ovom analizom se određuju parcijalni pritisak kiseonika u arterijskoj krvi, parcijalni
pritisak ugljen dioskida, kao i acidobazna ravnoteža.
-Vrijeme krvarenja je ono vrijeme za koje spontano izlazi krv iz ranice načinjenim ubodom.
Najjednostavije se određuje po Djuku. Sterilnom iglom se napravi ubod u jagodicu prsta ili uha. Svakih 5-
10 sekundi filter papirom se upija krv. Onog momenta kada na filter papiru ne ostane trag krvi, krvarenje
je prestalo. To vrijeme normalno iznosi 2-3 minuta. Vrijeme koagulacije krvi je ono vrijeme koje je
potrebno da se krv zgruša van krvnih sudova. Najjednostavnije metode su Burkeova metoda (normalne
vrijednosti 10-18 minuta), Li-Vajtova metoda (normalne vrijednosti 6-11 minuta).
-Virusološke pretrage krvi (influenza A i B, adeno-virusi) za ovu analizu treba uzeti 5 ml krvi iz vene
u sterilnu epruvetu.
227
-Hemokultura (bakteriološki pregled krvi) je zasijavanje i kultivisanje krvi na hranjivim podlogama radi
izolacije i identifikacije mikroorganizama. Krv zdravih ljudi je sterilna. Krv se uzima iz vena u aseptičnim
uslovima i to 5-10 ml u sterilnu flašicu sa hranjivom podlogom.
54. OBJASNITI TERMIN : TERMINALNA, PALIJATIVNA NJEGA

Terminalna njega je dio palijativne njege i pruža se zadnjih dana života, kada je cilj da se postigne
najbolji kvalitet života za pacijente sa neizlječivim bolestima koje ugrožavaju život i da se omogući
pacijentu da dostojanstveno umre.
Palijativna njega pruža olakšanje bola i drugih uznemirujućih simptoma, nudi sistem podrške kako bi se
pomoglo porodici tokom pacijentove bolesti i u toku žalovanja.
55. DEFINIRATI SMRT (BIOLOŠKA, PRIRODNA, NEPRIRODNA, KLINIČKA, PRIVIDNA)

Biološka ili prava smrt podrazumjeva potpuni ili trajni prestanak srčane radnje i disanja duže od 5 minuta
i EEG tišine duže od 30 minuta. Smrt je posljedica starosti pa je onda prirodna, bolesti ili nesreće pa je
onda neprirodna.
Prirodna-fiziološka smrt zbog starosti javlja se u do tada zdravih osoba treće životne dobi (od 65 godina).
Neprirodna smrt je posljedica ozljede organizma bez obzira da li je ta ozljeda došla djelovanjem druge
osobe, iste osobe ili sticajem okolnosti.
Klinička smrt predstavlja prestanak srčane radnje i disanja u trajanju od 5 minuta poslije čega se ove
funkcije mogu ponovo uspostaviti.
56. DEFINIRATI AGONIJU I AGONALNO STANJE

Za bolesnika koji umire kažemo da je u agoniji (borba sa smrću, stanje koje prethodi smrti). To stanje
može potrajati od nekoliko minuta do više dana. Obilježeno je simptomima i znakovima pogoršanja
osnovne bolesti ili ozljede, te odumiranja životnih funkcija. Zadatak medicinske sestre je da prepozna to
stanje i postupke zdravstvene njege prilagodi tom stanju. Kod bolesnika očuvane svijesti često je praćena
pojavom straha od smrti, osjećaja nemoći i napuštenosti. Vitalne funkcije su svedene na minimum.
Medicinska sestra mora bez obzira na stanje bolesnika: održavati ličnu higijenu bolesnika, provoditi mjere
spriječavanja dekubitusa, hraniti ga, davati mu tečnost koliko on želi ili koliko je nužno za održavanje
života prirodnim ili vještačkim putem, pomagati mu pri eliminaciji stolice i urina, mjeriti mu vitalne
funkcije, primjenjivati ordiniranu terapiju i zahvate i pažljivo ga posmatrati. Važno je ispuniti svaku
realnu želju umirućeg.
Može se desiti da bolesnik prije smrti zatraži duhovnu pomoć vjerskog lica i to im treba omogućiti. Ako
žele pisati oporuku ili žele da to učini sestra, dužni smo o tome obavijestiti upravu, jer je zabranjeno da to
učini zdravstveni radnik. Ako bolesnik umre u prisustvu porodice, porodici treba izraziti saučešće,
dopustiti im da kraće vrijeme ostanu uz umrlog, nakon odlaska porodice pristupiti zbrinjavanju umrlog a
nikad u njihovom prisustvu.
57. ZADACI SESTRE, TE PROVOĐENJE POSTUPAKA S UMIRUĆIM BOLESNIKOM i 59.

ZADACI SESTRE U ZBRINJAVANJU UMRLOG
Smrt konstatuje ljekar koji potom određuje kliničku ili sudskomedicinsku obdukciju. Tek poslije toga
medicinska sestra zbrinjava umrlog. Ako bolesnik umre u sobi gdje ima drugih bolesnika, oko kreveta
stavljamo paravan, izvučemo jastuk, skinemo pokrivač, skinemo umrlog, nakit skidamo pred svjedocima i
potpisujemo. Ako je imao rane po tijelu uredno ih previjemo i sve prirodne otvore zatvorimo tamponima
228
vate. Ukoliko je osoba bila sa zubnom protezom onda se proteza stavi u usta a donja vilica fiksira
poveskom preko tjemena. Očni kapci se zatvore i na njih stave vlažni brisevi od vate. Na nožni palac
umrlog se pričvrsti pokaznica-posmrtni karton sa imenom i prezimenom i podacima. Nakon toga, umrli se
zavije u čist čaršaf i ostavi najmanje 2h da leži u krevetu a zatim se odnosi u mrtvačnicu. Sve stvari koje
je bolesnik imao, kao i nakit skinut sa umrlog predaje se rodbini.
Transport se vrši zatvorenim ili pokrivenim kolicima,, brzo, neprimjetno, nikada u vrijeme posjete.
Porodicu bolesnika, ako nije bila prisutna kada je umro, treba obavezno obavijestiti o smrti.
58. OBJASNITI ZNAKE SMRTI (SIGURNI I NESIGURNI)

Nesigurni znaci smrti su:
-prestanak disanja (grudni koš se ne pokreće, ne čuje se disanje pomoću slušalica),
-prestanak krvotoka (puls se ne osjeća, krvni pritisak se ne registruje, ne osjećaju se otkucaji, stetoskopom
se ne čuje rad srca),
-odsustvo refleksa (zjenice ne reaguju na svjetlost, dodir ne izaziva zatvaranje očnih kapaka)
Sigurni znaci smrti su:
-znak mačjijeg oka (kada se pritisne očna jabučica zjenica dobije ovalan oblik, dok kod žive osobe uvijek
ostaje nepromjenjen)
-zamućenje rožnjače
-mrtvačka ukočenost koja nastaje 1-2h poslije smrti
-mrtvačke pjege po svim dijelovima tijela, najviše na nižim dijelovima
-mrtvačka hladnoća-svaki sat tijelo se hladi za 1 C
U izvjesnim slučajevima smrt se utvrđuje elektrokardiografski ili elektroencefalografski-nema električnih
potencijala aktivnosti srca i mozga.
FARMAKOLOGIJA 3.razred
1. FARMAKODINAMIKA
Farmakologija je nauka o lijekovima, porijeklo, fizičke i hemijske osobine, način spravljanja, djelovanje,
promjene u organizmu i upotrebu u terapiji. Grana farmakologije koja proučava djelovanje hemijskih
supstanci na živi organizam naziva se farmakodinamika. Sa ovom granom je tijesno povezana nauka o
primjeni lijekova u terapiji, i ona se naziva farmakoterapija. Farmakodinamika se često opisuje kao
izučavanje onoga šta lijek radi tijelu, dok farmakokinetika izučava djelovanje tijela na lijek.
229
2. ANTIBIOTICI
Antibioticima nazivamo produkte mikroorganizama koji u malim koncentracijama spriječavaju rast
drugih mikroorganizama ili ih i ubijaju. Penicilini su najznačajniji antibiotici danas. Među njima je
najvažniji kristalni benzil-penicilin. Penicilin djeluje samo na izazivače bolesti, a ne utiče na prirodne
odbrambene snage organizma. Prema penicilinu je osjetljiv najveći broj gram pozitivnih bakterija pa ima
vrlo široku upotrebu za različite vrste infekcija .Najčešća neželjena dejstva su alergijske reakcije. Pored
kristalnog benzil penicilina, značajni su i prokain-penicilin i fenoksimetil penicilin.
Najznačajniji polusintetski penicilini su meticilin, kloksacilin i ampicilin. Oni su efiksani i prilikom
oralnog unošenja. Cefalosporini su po hemijskom sastavu i farmakologiji slični penicilinima, to su:
cefaleksin, cefadroksin za oralnu upotrebu i za parenteralnu primjenu: cefalotin, cefaloridin, cefazolin i
cefapirin. Imaju vrlo širok spektar dejstva.
Aminoglikozidi su: streptomicin, neomicin, kanamicin, genatmicin, tobramicin i amikacin.
Najpoznatiji antibiotici sa širokim antibakterijskim spektrom djelovanja su tetraciklini i hloramfenikol.
Hloramfenikol je najpouzdanije sredstvo za liječenje trbušnog tifusa. A najpoznatiji tetraciklini su
tetraciklin, hlortetraciklin, oksitetraciklin, metaciklin i doksiciklin.
Eritromicin, linkomicin i klindamicin su antibiotici koji su po dejstvu vrlo slični benzil penicilinu.
Značajni su jer predstavljaju zamjenu za penicilin kod osoba koje su alergične na penicilin.
3. PLACEBO EFEKAT
Placebo efekat je jedan od faktora koji otežava kliničko ispitivanje lijekova odnosno, njegov uticaj na
psihu bolesnika. Uzimanje lijeka samo po sebi ima jako sugestivno dejstvo na bolesnika i to se naziva
placebo efekt.
Placebo efekat se postiže kada se, prilikom ispitivanja nekog novog farmakološkog preparata u
eksperimentalnoj grupi, istovremeno drugoj, kontrolnoj grupi, daje neki medikament sa potpuno
neutralnim dejstvom. Efekat poboljšanja zdravstvenog stanja kod kontrolne grupe (placebo efekat), koji je
često bolji od efekta primjene pravog medikamenta, rezultat je autosugestije i umnogome zavisi od
ličnosti učesnika u proceduri.
Placebo efekat utiče na percepciju i očekivanje pacijenta; ukoliko se smatra da će supstanca pomoći, ona
će liječiti, ali ako se smatra da će štetiti, ona može prouzrokovati negativne efekte, što je poznato kao
nocebo efekat. Da bi se izbjegao uticaj psihičkih faktora na tok liječenja, upoređivanje se vrši tako što se
izvodi dvostruko slijepi test, tj. ni ljekar ni bolesnik ne znaju do kraja liječenja da li je u pitanju pravi lijek
ili placebo.
4. CITOSTATICI
Citostatici su lijekovi koji koče rast malignih ćelija. Iako su hirurški zahvat i jonizujuće zračenje primarni
u terapiji, citostatici su korisni naročito kada hirurški zahvat nije moguć. Glavni nedostatak im je što su
vrlo toksični i nedovoljno selektivni. Idealan antikancerski lijek bi djelovao samo na malignu ćeliju,
pritom ostavljajući intaktne ćelije normalnih tkiva. Ali takav lijek nažalost još uvijek ne postoji. U grupu
citostatika spadaju: alkilirajući agensi, antimetaboliti, glikokortikoidni i sexualni hormoni, radioaktivni
izotopi, antibiotici, prirodni alkaloidi itd.
Mogu biti oni koji djeluju na ćelije koje se intenzivno dijele (maligna oboljenja krvi i kod tumora koji
imaju brzu proliferaciju) i na one koji djeluju nespecifično i oni se primjenjuju u terapiji tvrdih tumora sa
sporim rastom.
230
Alkilirajući agensi su: hlormetin, hlorambucil, melfalan, ciklofosfamid, karmustin, cis platinum.
Antimetaboliti su: metotreksat, merkaptopurin, tiogvanin, citarabin, fluorouracil.
Radioaktivni izotopi su: radioaktivni fosfor, radioaktivni jod.
Antibiotici su najčešće doksorubicin i daunorubicin.
Prirodni alkaloidi i glikozidi su vinblastin i vinkristin.
5. SULFONAMIDI
Uvođenje penicilina i drugih antibiotika je donekle ograničilo njihovu upotrebu, međutim, oni su još
uvijek dragocjeni lijekovi, naročito u terapiji dizenterije, meningokoknog meningitisa i infekcija
mokraćnih puteva.
Sulfonamidi se ubrajaju u sintetske antimikrobiotike. Dejstvo sulfonamida je da inhibira rast bakterija-
bakteriostatsko dejstvo a ne da ih ubija-bakterocidno dejstvo.Dejstvo sulfonamida poništava prisustvo
gnoja i raspadanje tkiva. Najvažniji su: sulfadiazin, sulfadimidin, sulfamerazin, sulfizoksazol. U
posljednje vrijeme su otkriveni sulfonamidi sa dugotrajnim dejstvom kao što su sulfafenazol,
sulfadimetoksin itd.
7. FARMAKOKINETIKA
Da bi ispoljio svoje dejstvo, lijek mora prodrijeti u unutrašnjost organizma i dospijeti do organa, ćelija i
tkiva na koje djeluje. Kretanju lijeka doprinose mnogi biokinetički procesi, kao što su resorpcija lijeka,
raspodjela u tkivima i izlučivanje iz organizma. Sve ove procese u funkciji vremena proučava dio
farmakologije koji se zove farmakokinetika. Farmakokinetički procesi podrazumjevaju prolazak lijeka
kroz sve tjelesne membrane.
Prirodna mjesta resorpcije su digestivni trakt, pluća i koža. Nakon resorpcije lijekovi se raspodjeljuju u
krvi a zatim se raznose po cijelom organizmu u tkiva i organe na koje djeluju. Lijekovi se izlučuju iz
organizma preko bubrega, jetre, pluća, pljuvačke, znoja itd.
8. ANTACIDI
Antacidi neutrališu želudačnu kiselinu i tako povećavaju gastričnu pH vrednost. To ima za posljedicu
inhibiciju peptičke aktivnosti, koja praktično prestaje na pH 5. Primjenjeni u adekvatnim dozama i
dovoljno dugo, antacidi mogu dovesti do zacjeljenja ulkusa duodenuma, kod želudačnih ulkusa nisu tako
djelotvorni. Najčešće primjenjivani antacidi su soli magnezijuma i aluminijuma. Soli magnezijuma
uzrokuju proliv, a soli aluminijuma opstipaciju, pa se njihova kombinacija može koristiti radi očuvanja
normalne funkcije crijeva.
Antacidi su supstance koje su u stanju da neutrališu suvišnu hloridnu kiselinu u želucu. Najvažnija
antacidna sredstva su magnezij oksid, aluminij-hidroksid, magnezij karbonat, magnezij trisilikat, natrij
hidrokarbonat, bizmut subkarbonat. Magnezij oksid ima najjače dejstvo. Natrij hidrokarbonat ima
prednost jer djeluje brzo. Aluminij hidroksid i magnezij trisilikat imaju dugotrajno dejstvo.
9. ANESTETICI
Veliki broj lijekova koji ispoljava svoje dejstvo u CNS-u se manifestuje kao depresija ili kao stimulacija
CNS-a. U lijekove koji deprimiraju funkcije CNS-a spadaju: opšti anestetici, hipnotici, sedativi,
antiepileptici, etanol i analgetici. A u lijekove koji stimulišu CNS spadaju centralni analeptici,
antidepresivi, psihostimulansi.
231
Pod opštom anestezijom se podrazumjeva prolazna paraliza CNS-a koja se manifestuje gubitkom svijesti i
isključenjem svih osjećaja. Supstance koje prouzrokuju prolaznu paralizu CNS-a su opšti anestetici, to su
izvjesne lako isparljive tečnosti npr. halotan, eter, hloroform i sl. ili gasovi npr. dinitrogen-oksid.
Međutim, ako se opšta anestezija provodi nestručno, tj. ako se anestetičko sredstvo unese u dozama većim
od dozvoljenih, dolazi do zastoja disanja i rada srca.
Opšta anestezija se izvodi na 2 načina: inhalaciona anestezija koja se postiže udisanjem anestetičkih para
i gasova npr. halotana ili dinitrogen-oksida i intravenska anestezija koja se izvodi intravenskim
ubrizgavanjem lijekova npr. tiobarbiturata. Cilj opšte anestezije je da se postigne analgezija, arefleksija i
relaksacija skeletnih mišića. Sve ovo treba postići a da pritom budu očuvane funkcije disanja i krvotoka.
Opšta anestezija ima 4 stadijuma: stadijum analgezije (osjećaj bola je otupljen), stadijum razdraženja
(motorni nemir), stadijum hirurške anestezije (nesvjesno stanje), ako se anestetičko sredstvo predozira
nastaje asfiksija ili kolaps. Bolesnik pri buđenju iz anestezije prolazi kroz iste stadijume samo obrnutim
redoslijedom.
Isparljivi anestetici: eter, halotan, hloroform, etil-hlorid, trihloretilen, metoksifluran. Anestetički gasovi su
dinitrogen-oksid i ciklopropan.Intravenska anestezija: tiopenton-natrij, ketamin, propanidid. Ona se
primjenjuje kao uvodna opšta anestezija koja se zatim produbljuje ili kao kratkotrajna opšta anestezija.
10. LIJEKOVI ZA KARDIO-VASKULARNI SISTEM

Kardiotonički glikozidi su lijekovi koji povećavaju snagu kontrakcije srčanog mišića. Najvažniji su
digitoksin, gitoksin, gitalin, digoksin. Kardiotonici utiču na sva 4 bitna svojstva srčanog mišića:
kontraktilnost, sprovodljivost, refraktarnost i automatizam. Ovi lijekovi pojačavaju snagu i efikasnost
kontrakcije miokarda, usporavaju provođenje nadražaja sa pretkomora na komore, produžuju refraktarni
period, povećavaju automatizam srca, popravljaju cirkulaciju, smanjuju venski pritisak i tahikardiju.
Primjenjuju se oralno i parenteralno.
Jedan od novih pristupa liječenju insuficijencije srca je rasterećenje miokarda pomoću vazodilatatornih
lijekova kao što su: natrij-nitroprusid, hidralazin, organski nitrati i antagonisti kalcija. Vazodilatatori se
dijele na slijedeće grupe: lijekovi protiv angine pektoris-koronarni dilatatori, lijekovi koji se koriste u
perifernim vaskularnim oboljenjima i lijekovi koji se koriste u poremećajima cerebralnog krvotoka.
Dešava se da nastupi disproporcija između povećane potrebe miokarda za kiseonikom i smanjene
mogućnosti koronarnog krvotoka. Uslijed toga, nastaje ishemija miokarda i bol, tj. angina pektoris koja se
liječi: nitroglicerol i ostali organski nitrati, adrenergički beta blokatori i kalcijski antagonisti. Svi ovi
lijekovi otklanjaju bol a za kompleksno liječenje angine pektoris, potrebni su i drugi lijekovi.
Antiaritmijski lijekovi omogućavaju normalizovanje rada srca, utiču na automatizam, brzinu
sprovođenja nadražaja i refraktarni period. Dijele se na 4 grupe:
-stabilizatori ćelijske membrane: hinidin, prokain-amid, fenitoin i ajmalin. Oni smanjuju razdražljivost
srčanog mišića.
-adrenergički beta blokatori: propranolol (inderal), isključuju aritmogeno djelovanje kateholamina
-lijekovi koji proširuju akcioni potencijal: amjodaron, bretilijum, produžuju trajanje refraktarnog perioda
-antagonisti kalcija: verapamil, smanjuju razdražljivost srčanog mišića.
Antihipertenzivni lijekovi snižavaju povišeni arterijski pritisak i terapija hipertenzije se mora provoditi
trajno. Snižavaju pritisak kočenjem:
- adrenergičke aktivnosti, tako djeluju: rezerpin, alfa metil DOPA, klonidin, beta blokatori, gvanetidin,
alfa blokatori, ganglijski blokatori.
232
- pojačanjem izlučivanja natrija i smanjivanjem zapremine tečnosti u cirkulaciji: diuretici npr.
hidrohlortiazid
- direktnom vazodilatacijom: hidralazin, natrij-nitroprusid
-blokadom sistema renin-angiotenzin: kaptopril. Antihipertenzivni lijekovi se često kombinuju.
Od bolesti kardiovaskularnog sustava se često umire, pa su lijekovi za liječenje bolesti kardiovaskularnog
sustava jedni od najpropisivanijih i najtrošenijih lijekova u svijetu. Tako se za liječenje hipertenzije
koriste diuretici, antihipertenzivi, ACE i AT II inhibitori, blokatori kalcijevih kanala i beta blokatori. Za
liječenje aritmija koriste se antiaritmici, beta blokatori i blokatori kalcijevih kanala. U liječenju i
prevenciji ishemijskih bolesti koriste se beta blokatori, vazodilatatori, blokatori kalcijevih kanala i
hipolipemici. Kod kardiogenog šoka koriste se srčani stimulatori. U liječenju kongestivnog zatajenja srca
koriste se srčani glikozidi, diuretici, vazodilatatori i ACE inhibitori. Za liječenje povišenih masnoća u krvi
i prevenciju ateroskleroze koriste se hipolipemici. Za liječenje bolesti vena koriste se vazoprotektivi, a
periferni vazodilatatori se koriste kod smetnji periferne cirkulacije u udovima.
11. INKOMPATIBILNOST LIJEKOVA

Inkompatibilnost lekova je jedna od mogućih poteškoća farmakoterapije a predstavlja neželjenu reakciju
koja se javlja između lijeka i rastvora, pakovanja ili drugog lijeka. Ona nastaje ako prilikom mješanja
ljekovitih preparata njihovi sastojci stupaju u međusobne fizičke i/ili hemijske interakcije. Pojava
inkompatibilnosti nije tako česta. Neposredne pojavne posljedice inkompatibilnosti su najčešće, ali ne i
uvijek, vidljive. Inkompatibilnost može da uzrokuje: a) gubitak ili smanjenje biološke aktivnosti lijeka, b)
povećanje njegove toksičnosti, c) neki drugi neželjeni efekat. Neželjenim dejstvom lijeka smatraju se sve
štetne promjene koje se javljaju u toku liječenja. Mogu biti neželjeni efekti uslijed predoziranja lijekom-
toksični efekt, neželjeni efekt koji je rezultat neuobičajenog reagovanja pacijenta na lijek-idiosinkrazija,
alergijske reakcije i sl.
12. UROANTISEPTICI
Urinarni antiseptici su lijekovi koji djeluju na bakterije u mokraći i koriste se isključivo u terapiji infekcija
urinarnog trakta. Najpoznatiji su nitrofurantoin, nalidiksinska kiselina i metenamin mandelat.
Uroantiseptici su hemoterapeutici koji su po jačini su između urološkog čaja i fluorohinolona. Razlog
zašto se koriste samo kod uroinfekcija je činjenica da je njihova eliminacija iz krvi u urin toliko brza da
doslovno projure kroz organizam bez efekata u ostalim tkivima i u potpunosti se koncentrišu samo u
urinarnom traktu. Jedan od prvih uroantiseptika bio je metenaminijum mandelat. U nekim državama je i
dan danas u upotrebi. Takođe se koriste jedinjenja kao što su nitrofurantoin, nitrofurantoinol, nalidiksična
kiselina.
13. NITROGLICERINSKI PREPARATI

Najznačajniji predstavnici ove grupe lijekova su: nitroglicerol, pentaeritrol-tetranitrat i izosorbit dinitrat.
Ovi lijekovi prekidaju napad angine pektoris time što prouzrokuju vensku dilataciju i omogućavaju
zadržavanje krvi na periferiji. Time se smanjuje priliv krvi ka srcu i postiže rasterećenje srca.
Nitroglicerol se primjenjuje u obliku lingvaleta i brzo djeluje. Povoljna je okolnost što se poslije uzimanja
nitroglicerola ne mijenja frekvencija srčanog rada. Zamjene za nitroglicerol su: dipiridamol, to je sintetski
lijek koji pojačava cirkulaciju krvi kroz koronarne arterije, a pritom ne utiče znatnije na arterijski pritisak
i srce, karbokromen, prenilamin, heksobendin su po dejstvu slični dipiridamolu. Međutim, svi ovi lijekovi
imaju slabije dejstvo od nitroglicerola i ne mogu ga u potpunosti zamjeniti.
233
14. KISIK KAO LIJEK
Prečišćen kiseonik za medicinsku upotrebu čuva se u čeličnim bocama. Udisanje kiseonika do
koncentracije od 60 posto u mješavini sa vazduhom ne predstavlja opasnost za čovjeka. Anoksemička
anoksija je stanje u kome arterijska krv nije zasićena kiseonikom, bilo uslijed smanjenja pritiska kiseonika
u udahnutom vazduhu, bilo uslijed prepreka u disajnim organima. Primjena kiseonika kod ovakvog tipa
anoksije je vrlo korisna. Zatim u trovanju karbon monoksidom, kiseonik se upotrebljava u smjesi sa
kabon dioksidom. U slučaju meteorizma, tj. nakupljanja gasova u crijevima, u opasnostima od nagle
dekompresije kao što je kesonska bolest, znatno se smanjuje ako radnici po izlasku iz kesona borave
izvjesno vrijeme u atmosferi čistog kiseonika. Primjena kiseonika se vrši kroz masku za udisanje, kroz
kateter koji se uvlači u nos i pomoću šatora koji se postavljaju iznad bolesnikove glave.
15. NACINI PRIMJENE LIJEKOVA

Način primjene zavisi od toga da li lijek treba da djeluje na mjestu primjene (lokalna primjena) ili je
potrebno da sa mjesta aplikacije pređe u krvotok i putem krvi dospije do organa na koji djeluje (sistemska
primjena). Ako je riječ o sistemskoj primjeni, onda se primjenjuje jedan od slijedećih načina:
-oralno tj. kroz usta, to je najprirodniji i najčešći način sistemske primjene lijekova
-parenteralno i to u vidu injekcija, inhalacija i sublingvalno. Injekcije mogu biti supkutane (potkožne),
intramuskularne (u mišić), intravenske (u venu), intravenska infuzija (kada je količina tečnosti koja se
ubrizgava u venu veća od pola litra, pa ona ide kap po kap). Inhalacije su gasovite i lako isparljive
supstance i aerosoli koji se unose u organizam udisanjem. Sublingvalno se unose lijekove od kojih se
očekuje brzo dejstvo, preko oralnih sluznica u obliku lingvaleta.
-rektalno, preko sluznice rektuma, u obliku čepića.
16. VRSTE INJEKCIJA

Primjena lijeka putem injekcija omogućuje tačno doziranje lijeka i brzo i pouzdano postizanje terapijskog
efekta. Razlikujemo sljedeće vrste injekcija:
Supkutana injekcija – ubrizgavanje u rastresito potkožno tkivo podlaktice i butine najlakše je u pogledu
izvođenja
Intramuskularna injekcija – u mišićnu masu ubrizgavaju se rastvori i suspenzije lijekova u vodi ili ulju
Intravenska injekcija – u venu se ubrizgavaju samo vodeni rastvori lijekova.
17. ANTITUSICI
Antitusici su lekovi koji ublažavaju i/ili blokiraju refleks kašlja. Lijekovi koji suprimiraju suvi bolni
kašalj su antitusici (ili supresori kašlja). Mora se dobro zapamtiti da ovi lijekovi smiruju kašalj kao
simptom, ali ne i uslove koji su do njega doveli. To su simptomatski lekovi. Kod kašlja koji prati hronični
bronhitis i astmu, antitusici mogu prouzrokovati štetno zgušnjavanje sputuma i njegovu retenciju.
Najefikasniji lijekovi u grupi antitusika su opioidni antitusici – morfin, kodein, folkodin, metadon,
dekstrometorfan ili noskapin,etilmorfin, dihidrokodein, hidrokodon,, folkodin) To su tzv. centralni
antitusici sa opioidnim delovanjem. Sa druge strane, postoje sintetski centralni antitusici-neopioidni
antitusici (butamirat, fedrilat, glaucin, pipazetat, klofedanol. Postoje i periferni antitusici, kao što su:
pentoksiverin, prenoksidiazin, benzonatat i sluzave droge (korijen i list bijelog slijeza, cvijet crnog slijeza,
gomolj kaćuna).
234
18. KARDIOTONICI
Kardiotonički glikozidi su lijekovi koji povećavaju snagu kontrakcije srčanog mišića. Najvažniji su
digitoksin, gitoksin, gitalin, digoksin. Kardiotonici utiču na sva 4 bitna svojstva srčanog mišića:
kontraktilnost, sprovodljivost, refraktarnost i automatizam. Ovi lijekovi pojačavaju snagu i efikasnost
kontrakcije miokarda, usporavaju provođenje nadražaja sa pretkomora na komore, produžuju refraktarni
period, povećavaju automatizam srca, popravljaju cirkulaciju, smanjuju venski pritisak i tahikardiju.
Primjenjuju se oralno i parenteralno.
19. OVISNOST O LIJEKOVIMA

Zavisnost od lijeka najčešće se razvija prema psihoaktivnim supstancama, od kojih se samo neke
upotrebljavaju kao lijekovi, dok se druge zloupotrebljavaju kao opojne droge. Glavna obilježja zavisnosti
od lijeka su psihička, a katkad i fizička i manje ili više izražena tolerancija. Psihička zavsinost se ispoljava
neodoljivom željom za uzimanjem droge radi obnavljanja njenih euforičkih efekata. Tolerancija je gotovo
redovna pojava koja prati zavisnost: da bi postigao željeni efekat, uživalac droge mora stalno da povećava
dozu, čiji euforični efekat postepeno slabi. Međutim, primjena velikih doza često ugrožava život. U
najtežem obliku zavisnost ispoljava odlike hronične recidivirajuće bolesti koja, nezavisno od vrste droge,
vodi ka moralnoj i duševnoj degradaciji ličnosti.
20. ANTIPARAZITALNI LIJEKOVI

U antiparazitna sredstva spadaju insekticidna sredstva, lijekovi protiv šuge, fungicidni lijekovi, lijekovi
protiv crijevnih parazita, protiv pantljičare, protiv dječijih glista, protiv oksiurisa.
Najvažnija insekticidna sredstva su: hlorfenotan ili DDT-vrlo jak otrov za vaši, stjenice, komarce, muve i
sl. Za depedikulaciju se upotrebljava prašak od 5 posto ili emulzija ali nema efekta na jaja vaši. Slično
djeluje i Lindan. Piretrini i Malation su neotrovna insekticidna sredstva.
Lijekovi protiv šuge su: sumpor koji je najstarije sredstvo za liječenje šuge, benzil-benzoat kao rastvor
od 25 posto, nije toksičan a vrlo je pouzdan; gama-benzenheksahlorid koji se upotrebljava i za šugu i za
vaši, šampon se koristi za vaši a emulzija za šugu. Krotamiton se koristi za šugu.
Lindan je snažan pedikulocid i skabicid. U koncentracijama od 0,3% lindana, u obliku gela i emulzije
pruža siguran terapijski efekat sa mnogo manje neželjenih dejstava, tako da se može koristiti i kod male
djece i odojčadi. U obliku 1% šampona se pokazao poslije jednokratne, kratkotrajne primjene kao
efikasan pedikulocid. Indikacije: Šuga (scabies) – gel i emulzija, vašljivost glave, tijela i stidnih predjela –
šampon, gel i emulzija. Ovi oblici su namjenjeni samo za spoljnu upotrebu.
Piretrin pripada grupi antiparazitarnih lijekova odnosno pedikulocida.. Piretrin je toksičan za veliki broj
insekata ali ne ispoljava toksična dejstva na toplokrvne životinje i ljude. Piretrin djejuje samo na žive
oblike vaši, i ispoljava brzo i snažno pedikulocidno dejstvo. Pri lokalnoj aplikaciji ne prodire u sistemsku
cirkulaciju. Indikacije: vašljivost glave i pubične regije.
21. ANALGETICI I ANTIPIRETICI 6. ANTIPIRETICI

Analgetici su lijekovi koji otklanjaju bol i pri potpuno očuvanoj svijesti bolesnika. Dijele se u 2 velike
grupe:
-opijati ili narkotički analgetici (alkaloidi opijuma i njihovi polusinetski derivati) kao što su morfin,
kodein, dihidromorfinon,diacetilmorfin (heroin).
-sintetski analgetici-zamjene za prirodne alkaloide iz opijuma kao što su meperidin, metadon,pentazocin
235
Neke druge klase lijekova se obično ne smatraju analgeticima, ali se koriste za liječenje neuropatskih
sindroma bola. Među njima su triciklički antidepresanti i antikonvulzanti.
Antipiretik je lijek koji smanjuje tjelesnu temperaturu u stanju groznice. Međutim, on ne utječe na
normalnu tjelesnu temperaturu ako nema groznice. Nakon toga, tijelo će funkcionisati na nižoj
temperaturi, a rezultat je smanjenje groznice. Uobičajeni antipiretici koji se najčešće koriste su aspirin,
paracetamol, aminofenazon (aminopirin), fenilbutazon (butazolidin) i i drugi. Svi opijati, u manjoj ili
većoj meri, prouzrokuju stvaranje zavisnosti, dok antipiretici nemaju tu osobinu. Antipiretici se dijele u 4
grupe: salicilati (aspirin, acisal), pirazoloni (minofenazon, metamizol), paracetamol i ostali
antiinflamatorni lijekovi (nesteroidni antiinflamatorni lijekovi-ibuprofen, diklofenak, indometacin, itd.).
22. ANTIKOAGULANTNI LIJEKOVI

Zajednička karakteristika antikoagulantnih lijekova je da spriječe koagulaciju krvi. Najvažniji iz ove
grupe su:
-Inhibitori biosinteze protrombina (Etilbiskumacetat, Fenprokumon i Acenokumarol)
-Heparin i
-Natrij-citrat
U prvu grupu spada veći broj kumarinskih derivata. Svi djeluju na taj način što kompetitivnim
mehanizmom antagonizuju djelovanje vitamina K u jetri i tako spriječavaju biosintezu protombina.
Heparin – neutrališe dejstvo već stvorenog trombina, spriječava aglutinaciju trombocita, inhibiše
trombokinazu i spriječava pretvaranje protrombina u trombin. Koristi se za liječenje tromboza.
Natrij-citrat – sprečava koagulaciju inaktivišući jone kalcija. Ovo sredstvo se upotrebljava za
konzervisanje krvi u tečnom stanju koja se može infundovati bolesnicima.
23. TUBERKULOSTATICI
Najvažniji lijekovi u terapiji tuberkuloze su streptomicin, izoniazid, etambutol i ritampicin. Ako se ovim
lijekovima ne postigne odgovarajući uspjeh ili ako zbog toksičnosti ne mogu da se primjene, onda se još
koriste i paraaminosalicilna kiselina, etionamid i pirazinamid. Pravilo je da se liječenje TBC-a započinje
istovremenom primjenom 3 lijeka: najčešće je to streptomicin, iznoiazid i etambutol, čim se dobije prvo
poboljšanje streptomicin se izostavlja a ostatak terapije ostaje isti. Tuberkulostatici uglavnom deluju
bakteriostatski ali neki deluju i baktericidno (rifampicin, pirazinamid). Međutim, zbog brzog razvijanja
rezistencije kod terapije pojedinim lekom tuberkulostatici se kombinuju. Izoniazid je najvažniji
tuberkulostatik.
24. DOZIRANJE LIJEKOVA

Poznavanje terapijskih doza i osnovnih principa doziranja je od velikog značaja za terapiju. Doze lijekova
se izražavaju u gramima ili dijelovima grama, miligram, mikrogram. Srednja terapijska doza – na osnovu
kliničkog iskustva i mnogih prethodnih ispitivanja, za većinu lijekova je utvrđena doza koja je optimalna
za „prosječnog“ pacijenta. Terapijska širina lijeka – opasnost od toksičnih efekata je utoliko veća ukoliko
je manji razmak između srednje terapijske i srednje toksične doze. Ovaj razmak naziva se terapijskom
širinom lijeka. Maksimalna terapijska doza – da bi se spriječilo predoziranje, za lijekove jakog dejstva se
u farmakologiji navode maksimalne doze i one se ne smiju prekoračiti. Faktori koji utiču na doziranje
lijeka su: individualna osjetljivost, tjelesna masa, pol, uzrast, trudnoća, uticaj bolesti, farmakološki
činioci.
236
25. BILJNI LIJEKOVI
Pod pojmom biljnih lijekova podrazumijevamo lijekove koji kao djelatne komponente sadrže tvari biljnog
podrijetla, odnosno dijelove biljaka ili tvari dobivene preradom biljaka.Danas se kao biljni lijekovi koriste
uglavnom oni čija je primjena dobro poznata, a količine djelatnih supstancija su u dozama koje su
učinkovite i relativno sigurne. Najpoznatiji biljni lijekovi koji se danas primjenjuju su biljni sirupi za
liječenje kašlja koji se dobivaju od nekoliko različitih biljaka: slijeza, trputca, jaglaca, islandskog lišaja,
majčine dušice, zatim gingko za poboljšanje cirkulacije, glog za srce...
Biljni lijekovi se moraju proizvoditi prema vrlo strogim standardima, kako bi bila osigurana tačna biljna
vrsta koja se koristi za dobivanje djelatne komponente, te kako bi sirovina bila određene kvalitete. Čajne
mješavine također predstavljaju biljne lijekove, i mogu sadržavati biljke koje znatno djeluju na naš
organizam. Stoga treba biti oprezan i prilikom nabavljanja čajnih mješavina kako bismo uvijek bili sigurni
da uzimamo kontrolirani pripravak obzirom na sadržaj biljaka, njihovu čistoću i djelovanje.
26. LAKSANSI
Laksantni lijekovi ili laksansi, laksativi potpomažu pražnjenje crijeva i izazivaju refleks defekacije.
Upotrebljavaju se za liječenje opstipacije, otklanjanje štetnog sadržaja iz crijeva i razmekšanje stolice.
Razlikujemo grupe u zavisnosti od mehanizmu djelovanja:
-Osmotska sredstva izvlače velike količine vode u debelo crevo čineći stolicu mekom i rahlom.
-Kontaktni laksativi vrlo snažno, efikasno i direktno podstiču zid debelog creva uzrokujući njegovo
stezanje i pokretanje stolice.
-Sredstva koja bubre -ovi laksativi povećavaju zapreminu stolice čime se podstiče prirodno rastezanje
creva. Takođe, takva sredstva izvlače vodu i omekšavaju stolicu.
-Emolijentni laksativi olakšavaju defekaciju tako što razvodnjavaju i omekšavaju feces. Nazivaju se još i
skliskim sredstvima.
Tu su jos: bisakodil, glicerol, senozidi A i B, antiapsorpcijski laksativi.
Laksantne soli su soli koje u crijevima osmotski vezuju znatnu količinu vode, pa crijevna sadržina postaje
tečnijja. To su: magnezij sulfat ili gorka so, natrij sulfat ili Glauberova so, kalij natrij tartarat, vještačka
karlovarska so, magnezij citrat.
Također vrlo efikasno je i ricinusovo ulje, kao i antrahinonski derivati-emodin i brizofanska kiselina,
frangula, sena, aloa, fenolftalein, acetfenolizatin.
27. ANTIBIOGRAM TEST

Antibiogram je uobičajeni izraz za ispitivanje osjetljivosti bakterija prema antimikrobnim lijekovima, tj.
antibioticima. Na osnovi rezultata antibiograma doktor odabire najdjelotvorniji antibiotik. Postoji
nekoliko metoda, a najčešće se koriste: dilucijske metode, difuzijske metode i metoda E-testa.
Najčešće se izvodi kao disk-difuzija: papirnati disk, natopljen standardiziranom količinom antibiotika,
postavlja se na površinu čvrste podloge na koju se prethodno inokulira čista kultura ispitivane bakterije, te
se inkubira na temperaturi od 35°C do 37°C kroz 18 do 24 sata.
Pošto antibiotici djeluju samo na određene sojeve bakterija neophodno je poznavanje soja bakterije koja je
izazivač bolesti. Testovi osjetljivosti bakterija prema antibioticima se izvode posebno kod gram
negativnih bakterija jer njihova osjetljivost je vrlo promjenjiva.
28. INSULIN
237
Inzulin je hormon koji luči žlijezda gušterača (pankreas), a služi za regulaciju šećera u krvi. On pokreće
ćelije koje iz krvi uzimaju potrebni šećer ili jetru da ga pohranjuje.Nesposobnost organizma da
iskorišćava glukozu manifestuje se hiperglikemijom i nizom drugih poremećaja, među kojima je
dijabetička acidoza najopasnija. Dakle, nedovoljno lučenje insulina dovodi do dijabetisa. Za liječenje
dijabetesa koristi se više preparata insulina koji se međusobno razlikuju samo po brzini nastupanja i
dužini trajanja. Prosječna dnevna doza kristalnog insulina određuje se prema količini glukoze koja se
izlučuje u mokraći u toku 24 sata. Na svakih 1,5 do dva grama glukoze potrebna je jedna doza insulina.
-Za liječenje dijabetisa se koristi više preparata insulina: kristalni insulin se daje potkožno ili intravenski i
ima brzo dejstvo. Srednje dugo dejstvo imaju amorfni insulin, isofan-insulin i amorfni u kombinaciji sa
mikrokristalnim insulinom. Sa dugim dejstvom su insulin zinco-protaminatum i insulin ultralente. Oralni
antidijabetici su lijekovi koji se unose oralno i u stanju su da smanje koncentraciju glukoze u krvi. Postoje
2 grupe jedinjenja koje imaju ovaj efekt: derivati sulfonilureje i derivati bigvanida. Od derivata
sulfonilureje kod nas su najpoznatiji hlorpropamid, glibenklamid i tolbutamid.
29. DIURETICI
Diuretici su skupina lijekova koji uzrokuju povećano izlučivanje urina. Diureticima se smatraju one tvari
koji uz izlučivanje vode dovode do povećanja izlučivanja i soli u prvom redu natrijeva klorida.
Diuretici se primjenjuju primarno kod slijedećih stanja: akutni edemi (zadržavanje vode),kronični edemi,
zatajenje bubrega, zatajenje srca, hipertenzija.
Najznačajniji lijekovi u ovoj grupi su:
-tiazidi (hidrohlortiazid, hlorotiazid, politiazid), pojačavaju izlučivanje natrija, hlora i vode, kao i kalija.
-diuretici sa snažnim i brzim dejstvom (furosemid i etakrinska kiselina) pojačavaju izlučivanje natrija,
hlora i vode, kao i kalija.
-diuretici koji štede kalij (spironolakton, triamteren)-pojačano lučenje aldosterona (hormona kore
nadbubrežne žlijezde) se manifestuje zadržavanjem natrija i pojavom edema. Ovi lijekovi blokiraju
dejstvo aldosterona, pa se pojačano izlučuju natrij, hlorid i voda ali ne i kalij.
-osmotski diuretici (manitol koji se obično daje intravenski)
-inhibitori ugljične anhidraze (acetazolamid)
-ostali diuretici (preparati žive, amonij-hlorid, teofilin i sl.)
Po jačini djelovanja mogu biti jaki, umjereneni i slabi. Jaki i umjereni diuretici, osim natrija prouzrokuju i
gubitak kalija.
30. HORMONI KAO LIJEKOVI

Hormoni su biološki aktivni agensi koji se sintetišu i oslobađaju iz jednog tkiva, a zatim se posredstvom
krvi prenose i djeluju na udaljene organe i tkiva. Kao lijekovi, hormoni se najčešće koriste u
supstitucionoj terapiji.
-U tireoidnoj žlijezdi se sintetišu dva hormona: tiroksin i trijodtironin. Kočenje aktivnosti tireoidnih
hormona se postiže primjenom lijekova koji smanjuju sintezu tireoidnih hormona: metimazol i
propiltiouracil, primjenom lijekova koji smanjuju vezivanje joda u tiroidi: tiocijanati i perhlorati,
primjenom supstanci koje razaraju tiroidu: radioaktivni jod, primjenom jodida.
-Insulin je hormon proteinskog porijekla čiji nedostatak prouzrokuje dijabetis. Za liječenje dijabetisa se
koristi više preparata insulina: kristalni insulin se daje potkožno ili intravenski i ima brzo dejstvo. Srednje
dugo dejstvo imaju amorfni insulin, isofan-insulin i amorfni u kombinaciji sa mikrokristalnim insulinom.
Sa dugim dejstvom su insulin zinco-protaminatum i insulin ultralente. Oralni antidijabetici su lijekovi
238
koji se unose oralno i u stanju su da smanje koncentraciju glukoze u krvi. Postoje 2 grupe jedinjenja koje
imaju ovaj efekt: derivati sulfonilureje i derivati bigvanida. Od derivata sulfonilureje kod nas su
najpoznatiji hlorpropamid, glibenklamid i tolbutamid.
-Kora nadbubrežne žlijezde luči tri vrste hormona: kortizol, aldosteron i dehidro-epi-androsteron. Svi ovi
hormoni su steroidi. Postoje sintetski glikokortikoidi kao što su prednizon, prednizolon, metil-
prednizolon, triamcinolon, betametazon i deksametazon. Za isključivo lokalnu primjenu koriste se
fluocinolon, flumetazon i fluokortolon.
-Estrogeni su supstance sa dejstvom ženskih polnih hormona. Prirodni estrogeni su estradiol, estron i
estriol a sintetski estrogeni su mestrenol, dienestrol, dietilstilbestrol itd. Ovi hormoni se najčešće koriste u
klimaksu, nakon operativnih zahvata, hormonalnih poremećaja, za liječenje pojedinih karcinoma itd.
-Gestageni su hormoni koji mogu biti prirodni, to je progesteron i sintetski: linesterol, etisteron i
noretisteron. Progesteron je neophodan za održavanje trudnoće, obično se daje kod menstrualnih
poremećaja, abortusa, hormonske kontracepcije i sl.
-Androgeni su supstance sa dejstvom muških polnih hormona, to su: testosteron i metil-testosteron.
Sintetski androgeni su mesterolon i fluoksimesteron. Primjenjuju se u terapiji karcinoma, u klimaksu i sl.
31. TERAPIJA CIRA NA ZELUCU
U farmakoterapiji peptičkog ulkusa koriste se 3 vrste lijekova: antacidi, antiholinergički lijekovi i
blokatori histaminskih H2 receptora. Svrha ove terapije je da se postigne ublažavanje bolova, da se ubrza
zarastanje ulkusnog kratera i da se spriječi recidiv bolesti.
-Antacidi su supstance koje su u stanju da neutrališu suvišnu hloridnu kiselinu u želucu. Najvažnija
antacidna sredstva su magnezij oksid, aluminij-hidroksid, magnezij karbonat, magnezij trisilikat, natrij
hidrokarbonat, bizmut subkarbonat.
-Najvažniji antiholinergici koji se koriste u terapiji peptičkog ulkusa su: atropin, skopolamin butilbromid,
oksifenciklimin i oksifenonijum. Ovi se lijekovi koriste u kombinaciji sa antacidima, blokiraju
holinergičke receptore u digestivnom traktu, smanjuju tonus glatkih mišića i sekreciju želudačnog soka.
-H2 antihistaminici su: Cimetidin i ramitidin koji su blokatori histaminskih H2 receptora u sluznici
želuca. Koriste se još ranitidin, famotidin, nizatidin, roksatidin i niperotidin.
Želudačni ulkus izazvan bakterijom Helicobacter pylori liječi se preparatima koji uništavaju uzročnika,
smanjuju kiselost želuca i oblažu želučanu sluzokožu zaštitnim slojem.Terapija je kombinovana
antibioticima, blokatorima lučenja kiseline i lijekovima koji djeluju zaštitno na sluzokožu. Trenutno je
najpouzdanija tzv. trostruka terapija s dva antibiotika protiv H. pylori u kombinaciji s lijekom koji blokira
lučenje kiseline ili s protektivom. Provjera dejstva lijekova na H. pylori vrši se endoskopskim pregledom
ili pregledom daha 4 nedelje nakon sprovedene terapije. Ako ulkus nije uzrokovan bakterijom H. pylori
nije potrebno uzimati antibiotike, već je dovoljno uzimati blokatore lučenja kiseline.
32. ALERGIJE NA LIJEKOVE

Alergijske reakcije su izraz stečene preosjetljivosti organizma prema određenom lijeku. One su nezavisne
od primjenjene doze i nemaju ništa zajedničko sa karakterističnim farmakološkim i toksičnim dejstvima
lijeka. Alergijske reakcije se ispoljavaju kod malog broja osoba kod kojih je prethodna primjena lijeka
izazvala specifične imunološke promjene u organizmu, tj. stvaranje antitijela. Ispoljene alergijske reakcije
nastaju tek kada senzibilisana osoba, sa visokim titrom antitijela dođe ponovo u kontakt sa lijekom.
Najčešće je to u vidu promjena na koži i sluznicama, groznicom, bolovima u zglobovima, bronhijalnom
astmom ili kao serumska bolest. Ponekad se javlja teški i često smrtonosni anafilaktički šok.
239
33. VITAMINSKI PREPARATI
Vitamini su supstance koje su neophodne za normalno odvijanje metaboličkih procesa. Organizam nije u
stanju da sintetiše ove supstance i stoga zavisi od njihovog unošenja hranom. Nedostatak vitamina-
avitaminoza i hipovitaminoza se liječe davanjem vitamina u hemijski čistom obliku.
Vitamin A je neophodan za stvaranje vidnog purpura u oku i za normalno funkcionisanje epitelnog tkiva.
Nalazi se samo u produktima životinjskog porijekla.
Vitamin D je važan za metabolizam kalcija i fosfora.Nalazi se u životinjskim proizvodima i stvara se u
koži pod uticajem sunčevih zraka. Nedostatak vitamina D prouzrokuje rahitis.
Vitamin E služi kao snažan antioksidans.
Vitamin K je vitamin koagulacije i neophodan je za stvaranje protrombina u jetri, njegov nedostatak prati
sklonost ka krvarenju.
Vitamin C -njegov nedostatak prouzrokuje skorbut. Vrlo je značajan za imunitet i za zarastanje rana.
Vitamin B1-njegov nedostatak prouzrokuje bolest beri beri, nalazi se u kvascu i jetri.
Komplex vitamina B-ima više vitamina: vitamin B2, B6, nikotinamid, folna kiselina, para-aminobenzoeva
kiselina, biotin, inozitol i pantotenska kiselina i vitamin B12 je faktor koji je neophodan za normalno
sazrijevanje eritrocita.
34. LIJECENJE SUGE I VASLJIVOSTI

Lindan je snažan pedikulocid i skabicid. U koncentracijama od 0,3% lindana, u obliku gela i emulzije
pruža siguran terapijski efekat sa mnogo manje neželjenih dejstava, tako da se može koristiti i kod male
djece i odojčadi. U obliku 1% šampona se pokazao poslije jednokratne, kratkotrajne primjene kao
efikasan pedikulocid. Indikacije: Šuga (scabies) – gel i emulzija, vašljivost glave, tijela i stidnih predjela –
šampon, gel i emulzija. Ovi oblici su namjenjeni samo za spoljnu upotrebu.
Piretrin pripada grupi antiparazitarnih lijekova odnosno pedikulocida.. Piretrin je toksičan za veliki broj
insekata ali ne ispoljava toksična dejstva na toplokrvne životinje i ljude. Piretrin djejuje samo na žive
oblike vaši, i ispoljava brzo i snažno pedikulocidno dejstvo. Pri lokalnoj aplikaciji ne prodire u sistemsku
cirkulaciju. Indikacije: vašljivost glave i pubične regije.
240
BOLESTI ČULA
1.GRAĐA KOŽE
Koža pokriva cijelu površinu tijela prilagođavajuči se svojoj podlozi. Na nekim mjestima
kao što su npr. usta, očni kapci, genitalni organi, anus, uretra ona prelazi u poluslizokožu
odnosno u sluzokožu. Debljina kože je različita, 1-4 mm. Najtanja je na membrani
tympani, a najdeblja na tabanima. Glavne funkcije kože su:
- Regulisanje odavanja i primanja toplote,
- Primanje nadražaja,
- Mehanička uloga,
- Kontakt sa spoljnjom sredinom,
- Ekskrecija lojnih i znojnih žlijezda.
Kožu daje nam:
1.Epidermis
(Epidermus je sastavljen od pet slojeva:
1. Stratum corneum – najpovršniji sloj kože čija debljina zavisi od broja ćelija. U
axilama je najtanji, na dlanovima i tabanima je najdeblji.
2. Stratum lucidum – to je zona staklastog izgleda i naročito se vidi tamo gdje je
epiredm deblji (dlanovi i tabani)
3. Stratum granulosum – sastavljen je od 1-3 sloja ćelija. Deblji je na onim mjestima
gdje je i stratum corneum deblji.
4. Stratum spinosum – sastoji se iz više redova ćelija 4,8, do 12. Najdonji sloj naliježe
na ćelije bazalnog sloja.
5. Stratum basale – razlikujemo dva tipa ćelija i to bazalne ćelije i melanocite.
Melanociti su uglavljeni između bazalnih ćelija i epiderma. Cutis se sastoji od
corium i subcutisa. Corium ili derm je smešten između epiderma i subcutisa. Od
epiderma ga razdvaja bazalna membrane. Debljina cariuma je od 1-3 mm. subcutis
ili potkožno tkivo sastoji se uglavnom od masnog tkiva paniculus adiposus. Pored
zaštitne uloge regulacije toplote, masno tkivo služi i kao glavna rezerva masti.
Potkožne masti nema na očnim kapcima, tabanima, dlanovima.)
2.Cutris
Adnexi kože:
241
1. Žlijezde – razlikuje se nekoliko vrsta žlijezda: lojne, znojne, apokrine i mliječna
žlijezda. Secret apokrinih žlijezda je različit kod svake ljudske rase. Žlijezde su
smještene pod pazuh, u preponama, perianalno, na skrotumu i analno, na koži
trbuha, na areolama mammae, medici.
2. Dlake (pili) nastaju u trećem mjesecu intrauterinog života. Razlikuju se dva djela
dlake. Stabljika je slobodni dio dlake, a korijen je uvučeni dio dlake u folikul. Na
dnu folikula dlaka se proširuje u bulbus dlake.
3. Nokat (ungvis) je isto kao i dlaka, epidermalna kožnata tvorevina.
4. Kožni pigment – melanociti su smješteni između ćelija bazalnog sloja i u bulbusu
dlake. Od količine melanina koji stvaraju melanociti, od vaskularizacije kože i
količine subcutone masti zavisi boja kože. Isti je broj melanocita i kod bijele i kod
crne rase. Samo je produkcija melanina ubrzana kod crne rase. Kod bijele rase
melanin se nalazi samo u bazalnom sloju, a kod crne rase u svim slojevima
epiderma. Ostali sastojci kože: krvni sudovoi, derma, limfni sudovi i nervni aparat
kože.
2.EFLORESCENCE U RAVNI KOŽE
Sve promjene na koži tijela koje odstupaju od normalnoh izgleda nazivamo efflorescence.
Sve efflorescence možemo podijeliti u tri grupe:
1. Eflorescence u ravni kože
2. Eflorescence iznad nivoa kože
3. Eflorescence ispod nivoa kože
Eflorescence u ravni – ova eflorescenca se naziva makula, mrlja ili pjega. Ona se samo
bojom razlikuje od okolne kože. Prema veličini razlikujemo sljedeće makule:
- Eritem – čine veće površine crvene boje
- Halo – nazivamo prstenasti obruč oko bilo koje eflorescence.
- Teleangiektazije su grupno proširene venski kapilari.
- Angiona stelatum su teleangijektazije zvjezdasto raspoređene.
- Purpure – to je klinički izraz hemoragije u koži. Nastaju usljed raspadanja eritrocita i
oslobađanja krvnog pigmenta. Purpura se razlikuje od eritema po tome što se na pritisak ne
povlači.
3.EFLORESCENCE IZNAD RAVNI KOŽE

Eflorescence iznad nivoa kože:
- Keratoza je zadebljanje cornealnog sloja tvrđe konzistencije.
242
- Tuber je čvrsta eflorescenca iznad ravni kože veličine graška do oraha. Sporo se razvija, a
zarasta ožiljkom.
- Papula je čvrsta upalna relorescenca iznad nivoa kože. Razvija se relativno brzo i zarasta
bez ožiljka. Po obliku papula može biti okrugla, šiljasta, ravna, peteljkasta.
-Urtika (koprivnjača) je čvrsta papula različite veličine. Koža iznad je glatka sjajna,
Nastaje naglo, praćena jakim svrbežom.Isprva je blijedo-ružičasta a kasnije tamnije crvena.
-Tumor je eflorescenca iznad ravni kože različite veličine. Razlikujemo benigne tumore
čiji je rast ograničen i maligne tumore čije je širenje nekontrolisano.
-Vezikula je mjehurić iznad ravni kože, veličine zrna graška, bistrog sadržaja i
multilokularne tj. njen sadržaj se ne može isprazniti jednim ubodom. Ukoliko se sadržaj
zamuti nastaje sekundarna pustula.
-Bula je mjehurić iznad ravni kože, veći od vezikule, bistrog ili mutno hemoragičnog
sadržaja i multilokularna tj, prazni se jednim ubodom.
- Pustula je mjehurić iznad ravni kože ispunjen gnojnim sadržajem. Primarna pustula je
mjehurić koji je od samog početka ispunjen gnojem, a sekundarna pustula je mjehurić
kojem se naknadno sadržaj zamuti.
-Squama nastaje usljed nenormalne keratinizacije i nagomilavanja rožastog sloja.
- Krusta ili krasta je sekundarna eflorescenca koja nastaje kao posljedica sasušene krvi,
gnoja limfe, a od čega i zavisi boja kruste.
-Eskara je eflorescenca koju predstavlja nekrotični sloj kože različite debljine ispod koje se
obično nalazi kraterasta ulceracija.
4.EFLORESCENCE ISPOD RAVNI KOŽE
Eflorescence ispod nivoa kože:

1. Ragada – to je linearna pukotina koja se javlja usljed smanjenog elasticiteta kože ili
zbog jakog rastezanja kože. One su bolne, krvare ako su duboke, a najčešće se javljaju
na dlanovima i tabanima.
2. Fisura – to su ragade na semimukozi i mukozi (usta, nos, anus).
3. Excoriatia je površna ozljeda kože nastala mehaničkim putem. Oštečen je samo
epiderm i zarasta bez ožiljka.
4. Erozija je površna ozljeda, ali koja nastaje patološkim procesom na koži. Oštečen je
samo epiderm, zarasta bez ožiljka.
5. Ulcus je plitak ili dubok defekt kože ili potkožnog tkiva. Zbog oštečenja i dubljih
slojeva tkiva ulcus zarasta ožiljkom.
243
6. Fistula je cjevasti kanal koji se na koži otvara malim otvorom iz kojeg se luči neki
sadržaj. Fistula može biti kompletna kada se otvara na dva kraja i inkompletna kada
slijepo završava (fistula na prednjem trbušnom zidu, gdje stolica izlazi na trbuhu).
7. Nodus je upalni čvorić veličine oraha ili veći. Nalazi se u koži ili subantisu. U
početku u nivou kože, a kasnije podiže kožu iznad sebe.
Apsces je nagomilavanje gnoja lokalizovanog u cutisu ili subcutis.
8. Atrofija je iščezavanje nekih dijelova organa ili tkiva. Može biti fiziološka, koja se
dešava u starosti ili patološka kao posljedica nekih upalnih procesa.
9. Citakriks je ponovo stvoreno tkivo na mjestu oštećene kože. Kada je taj ožiljak tvrd
stvori se keloin tzv. ružni ožiljak.
5.PYIODERMIE (FURUNKUL, KARBUNKUL, PHLEGMONA)
Piodermije su bakterijske gnojne infekcije kože koje su uzrokovane piogenim

bakterijama streptokokom i stafilokokom. Od streptokoka najčešći uzročnik
piodermija je beta hemolitički streptokok grupe A, a od stafilokoka Staphylococcus
aureus. Rezervoar ovih bakterija uglavnom je sluznica nosa, usne šupljine i analne
regije.
Furunkul (Furunculus) je kolekcija gnoja koja započinje u prostoru oko folikula dlake

(foliculitis). Izazivač ove infekcije je stafilokok. Proces počinje crvenilom, a zatim se
javlja žućkasta ili crna promjena u centru sa gnojnim nekrotičnim čepom. Potrebno je
izvršiti inciziju i drenažu. Nakon incizije potrebno je evakuisati gust gnoj i nekrotični
detritus. Nakon toga je potrebno staviti mekani gumeni dren, u cilju razdvajanja ivica
incizione rane – do potpune evakuacije sadržaja i kompletne sanacije upalnog procesa.
Antibiotike ne treba primjenjivati rutinski, već samo u slučajevima kada je izraženo
zapaljenje okolnog tkiva.
Karbunkul (Carbunculus) nastaje spajanjem više furunkula. Tako nastaje široki infiltrat s
nekrozom kože i potkožnog tkiva sve do mišićne fascije. Uzročnici su najčešće stafilokok i
streptokok. Kako infekcija započinje slično furunkulu, duž korijena dlake, karbunkul se
češće javlja kod muškaraca i to u regijama gde je izražena kosmatost.
Tipični predeo je zadnji predeo vrata (reg.nuchae), ali se javlja i na gornjoj strani šake i
prstiju, kao i na zidu grudnog koša. Ovoj vrsti infekcije podložni su dijabetičari, posebno
oni sa nekontrolisanim dijabetesom.
Zahvaćeno područje može imati promjer 10–15 cm u prečniku. Gnojne saćaste kolekcije u
predelu karbunkula izdeljene su fascijalnim pripojima kože, tako da se na njenoj površini
može pojaviti čitav buket gnojnih čepova i kanalića koji se na pritisak prazne. Zbog
izrazite bolne osetljivosti, bolesnik zahvaćenu regiju tijela obično štedi od pokreta.
244
Flegmona ili celulitis je difuzna upala potkožnog vezivnog tkiva. Upalni proces također se
može razviti u vezivnom tkivu karlice, retroperitonealnom području, perinefritičnom i
intraorbitalnom području. Uzročnici flegmone su streptokoke (najčešće
hemolitičke), stafilokoke i drugi piogeni mikroorganizmi. Nastaje zbog mikroozljeda dlana
i infekcije žuljeva. Šaka je otečena, često jače na dorzumu, bolna, a prsti između kojih se
nalazi gnojna upala malo su razmaknuti i savijeni.
6.MAKULA, PAPULA, VEZIKULA I BULA

Makula ili mrlja leži u ravni kože. Od okoline se razlikuje samo po boji. Ne može da se
palpira, a površina obično nepromenjena. Različite su veličine i oblici. Makule se prema
patogenezi mogu podijeliti u 5 podgrupa.
1. Rozeola ili upalna mrlja je najčešća. Ovdje je naznačen vrlo blagi infiltrat i
hiperemija. Veličine su od nekoliko mm – 1 cm i različite boje.
2. Vaskularne ili vazomotorne mrlje nastaju aktivnom ili pasivnom hipermijom.
Ovdje se ubraja cutis marmorata. To su plavkasto-crvene mrlje u obliku mreže
obično na ekstremitetu.
3. Teleangijektacije nastaju od proširenih kapilara, crvene su boje, različitih veličina,
dijelom se gube na vitropresiji.
4. Purpurne mrlje nastaju zbog ekstravazacije eritrocita iz krvnih sudova. Njihova
karakteristika je promjena boje u toku trajanja od svijetloružičaste pa sve do
ljubičaste, a u regresiji do žućkaste.
5. Dishromne mrlje su promjene u boji kože koje nastaju usljed pigmentnih
anomalija. One vitropresijom zadržavaju boju.
-Papula ili čvorić jedna je od najčešćih promjena sa već izraženim upalnim čelijskim
infiltratorom, pa se ona i vidi i palpira. Po histološkoj građi mogu da budu epidermalne,
kutane ili miješane. Oblik papule može da bude različit, a različite su i konzistencije.
-Vezikula spada u eflorescence sa šupljinom. To je mala epidermalna šupljina ispunjena

siroznim sadržajem najčešće smještena u stratum spinosum.
-Bula je mjehurić iznad ravni kože, veći od vezikule, bistrog ili mutno hemoragičnog
sadržaja i multilokularna tj, prazni se jednim ubodom.
7.VAŠLJIVOST
Parazitarne dermatoze izazvane insektima:
a) Vašljivost (pedikulosis) može biti izazvana s 3 vrste vaši koje žive parazitarno.
1. Pediculosis capitis žive na kosnatom dijelu glave i to najčešće kod djece i naziva se
siva vaš. Ženka u toku života položi 80-100 jaja, lijepi ih za dlake, te ih vidimo kao
gnjide u vidu brojanica poredanih na dlaci. Vaši se hrane sisanjem krvi a ubodom
se stvara svrab. Siva vaš se prenosi direktnim dodirom (češljem, kapom). Zbog
svraba i češanja može doći do sekundarne infekcije.
245
2. Pediculosis corporis – ove vaši se nazivaju bijele vaši, prenose se direktno ili preko
odjeće i posetelje. Krije se u šavovima rublja gdje žeka polaže jaja. Spušta se na
tijelo samo da bi se hranila. Prenosi se epidemiski.
3. Pediculosis pubis – ova vaš je oveoma sitan i manja je u odnosu na prethodne.
Najčešće se nalazi u sidnom predjelu, ali se može javiti i u pazušnoj jami na
trepavicama i obrvama.
8.SCABIES
Parazitarne dermatoze izazvane akarusima. Tu spada surbies ili šuga – ova dermatoza
dobila je ime po jakom svrabu koji perzistira tokom oboljenja. Šuga je zarazno
oboljenje izazvano šugarcom ili Sarcoptes scabiei. Svrab je izražen noću kad se
pacijent utopli u postelji. Javlja se u epidemijama, po kolektivima u školama ili u
porodici. Oboljenje se prenosi direktno kontaktom ili poreko posteljine. Glavni
objektivni simptomi šuge se kanalići u koje šugarac polaže jaja, a ostali subjektivni
simptomi nastaju kao posljedica svraba, a to su papule, ekskoratice i sve ostale
manifestacije sekundarne infekcije predilekciona mjesta za polaganje jaja su: između
prstiju, u predjelu axila, u predjelu prednje trbušnog zida. Dijagnoza se postavlja na
osnovu polimorfnih eflorescenci gdje predoniminiraju exceoriacije od češanja na
predilekcionim mjestima.
9.TRIHOFITIJE
Trihofitije su oboljenju kože i dlaka uključivši i lanugo dlake. Prenose se direktno ili
indirektno. Trihofitije su česta oboljenja i najrasprostranjenije mikoze. Prema mestu
pojave lezija, prema visini lokalizacije u koži i stepenu infekcije, trihofitije se mogu
grupisati na: površinske, poludubokog i dubokog oblika ili prema položaju gde su
smeštene, npr. trihofitije dlanova i tabana, trihofitije obraslih i neobraslih delova tela.
Površinski oblici trihofitija javljaju se na neobraslim delovima kože, odnosno na koži
pokrivenoj lanugo maljama. Duboke trihofitije izaziva Trichophyton
mentagrophytes gljiva animalnog porekla. Bolest se najčešće uočava na obraslim,
dlakavim delovima tela, naročito na glavi, pod pazuhom i preponama. Kosa sa
obolelih mesta je krta, dekolorisana i vrlo lako opada.
Neki trihofitoni mogu na ekstenzornim stranama ruku i podlaktica i delovima vrata
posle kraćeg lako upaljenog stadijuma dovesti do dublje infiltracije, gnojenja i
stvaranja apscesa. Jedno ili više takvih žarišta koja se brzo šire, pokriveno je obilnim
gnojem ili krastama.
10.BENIGNI TUMORI KOŽE
246
Benigni tumori se odlikuju isto kao i maligni bujanjem tkiva, samo je taj rast kod benignih
tumora jasno ograničen od okolnog tkiva, bezbolni, palparodno obično pokretljivi i
inkapsulirani ne stvaraju metastaze.
a) Benigni tumori:
1. Mebus – mladež, to su anomalije u razvoju mekog tkiva u čemu mogu
učestvovari svi sastavni dijelovi kože.
2. Limfangiom su mnogo rjeđi od hemangioma, a dijelimo ih na površne i
kavernozne.
Hemangiomi su vaskularni nervusi koji postoje od rođenja, ali se tokom života
šire. Ukoliko se ne šire nazivamo ih nevusim.
11.MALIGNI TUMORI KOŽE
Maligni tumori kože ekspanzivno se šire u okolno tkivo i imaju destruktivno ili infiltrativni
rast. Granica prema zdravom tkivu nije oštro ograničena, šire se u okolna tkiva i organe,
daju metastaze, izazivaju tešku kaheksiju i često recidiraju.
b) Maligni tumori – brzina rasta malignih tumora zavise od histološke građe, a dijele
se na bazocelularne, spinocelularni, melanoma malignum.
Epiteliomi – karcinomi kaže i najčešći karcinomi kaže, a uzročnik je prevelik
izlaganje sunčevom svjetlu. Na osnovu histološke slike razlikujemo više tipova
epitelioma.
1. Maligni tumori vezivnog tkiva. To su sarkomi koji mogu biti primarni ili
sekundarni kao metastaze na koži. Sarkomi pokazuju brz rast i jaku destrukciju
okolnog tkiva sa velikom sklonošću stvaranja metastaza.
2. Maligni melanom spada u najmalignije tumore kože jer ima veliku sklonost
stvaranju metastaza. Može da se javi na normalnoj koži, pigmentnim nevusima
i na melanotičnoj prekancirozi. Promjena se očituje kao sitna plavkasto smeđa
ili crna mrlja nakojoj se izdiže mali tumor, a kasnije se pojavi erozija ili
ulceracija sakrivena krastom. Melanomi se javljaju svuda po tijelu, a posebno
na ekstremitetima, prstima i tabanima. Metastaze se prvo javljaju u regionalnim
limfnim žlijezdama, a zatim na drugim organima.
12.MALIGNI MELANOM
Maligni melanom spada u najmalignije tumore kože jer ima veliku sklonost stvaranju
metastaza. Može da se javi na normalnoj koži, pigmentnim nevusima i na melanotičnoj
prekancirozi. Promjena se očituje kao sitna plavkasto smeđa ili crna mrlja nakojoj se izdiže
mali tumor, a kasnije se pojavi erozija ili ulceracija sakrivena krastom. Melanomi se
javljaju svuda po tijelu, a posebno na ekstremitetima, prstima i tabanima. Metastaze se
prvo javljaju u regionalnim limfnim žlijezdama, a zatim na drugim organima.
13.PREGLED I PRETRAGE BOLESNIKA S BOLESTIMA OKA
247
Prilikom pregleda oka potrebno je da imamo dovoljno jako osvjetljenje. Ono može biti
prirodno i vještačko. Prirodno osvjetljenje može da bude dovoljno jako kada se pregled
vrši preko dana, međutim češće se koristi vještački izvor svjetlosti. Vještačko osvjetljenje
može da bude difuzno i fokalno. Kao sredstva za uočavanje promjena služe nam
monokularna i binokularna lupa, kao i biomikroskop. Prilikom pregleda potrebno je
pregledati spoljašnje dijelove oka, prednji segment, očno dno, a pregledamo i pojedine
funkcije organa vida kao što su vidno polje, centralni vid i introkularni pritisak.
a) Kapci – pri pregledu kapaka ne koristimo neku posebnu tehniku. Pregled obično
počinjemo inspekcijom, a zatim i palpacijom zapaženih promjena. Prilikom
ispitivanja položaja kapaka gledamo da li postoji lutropijum (uvrnuti kapaka),
ektropijum (izvrnut kapak), zatim ispitujemo pokretljivost kapaka.
b) Suzni aparat – prilikom pregleda suznog aparata pregledamo suznu žlijezdu, suzni
potočić, suzno jezerce, suzne tačkice i predio suzne kesice.
c) Konjuktiva – naziv spojnica potiče od toga što se radi o sluzokoži koja spaja kapke
sa očnom jabučicom. Tako razlikujemo nekoliko dijelova konjuktive i to
konjuktiva kapaka, konjuktiva forinicis (prilazna konjuktiva), konjuktiva očne
jabučice.
d) Rožnjača – prilikom pregleda rožnjače pregledamo njenu providnost, glatkoću, sjaj,
vlažnost, osjetljivost, oblik i veličinu.
e) Dužica (iris). Pregled dužice vršimo najčešće pomoću fokalnog osvjetljenja ili
pomoćni biomikroskopa. Pri pregledu obraćamo pažnju na boju, crtež, reljef i
konfiguraciju.
f) Zjenica (pupila). Pregled zjenice je značajan i s oftalmološkog i s neurološkog
nalaza. Promjene na pupili mogu da budu izraz lokalnog proces kao npr. kod
tumora dužice ili irisa ili usljed povrede. Takođe povrede na pupili odnosno u
pupilarnom felsku javljaju se kod čitavog niza neuroloških oboljenja.
g) Sočivo (lens cristalina). Prilikom pregleda sočiva potrebno je utvrditi da li sočivo
posstoji, da li je sočivo na svom mjestu i da li je sočivo providno.
h) Staklasto tijelo – za pregled staklastog tijela koristi se metod prosvjetljenja
oftalmoskopom. Kod mnogih upalnih procesa, kao i nekih drugih promjena dolazi
do zamućenja staklastog tijela, a ono je inače potpuno providno.
i) Očno dno. Da bi se očno dno moglo vidjeti potrebno je da sve meduje oka budu
dovoljno providne, a zjenica dovoljno proširena. Ukoliko jedan od ovih uslova nije
ostvaren očno dno se teško može pregledati.
j) Introkularni pritisak je rezultat odnosa koji postoji između produkcije očne vodice
iz cilijarnog tijela i njene eliminacije preko Šlemovog kanala. Pod normalnim
uslovima intraokularni pritisak se kreće 1,5 – 3 kPa. Ako je pritisak veći govori se
o intraokularnoj hipertenziji odnosno o glaukom stanja, a ako je manja onda je to
intraokularna hipotenzija. Za utvrđivanje intraokularnog pritiska u kliničkom radu
koriste se 2 metoda. Jedan je digitalni, a drugi instrumentalni i izvodi se pomoću
tonometra.
15.PRETRAGA SUZNIH ORGANA
248
Suzni aparat – prilikom pregleda suznog aparata pregledamo suznu žlijezdu, suzni potočić,
suzno jezerce, suzne tačkice i predio suzne kesice.
16.MJERENJE OČNOG PRITISKA
Introkularni pritisak je rezultat odnosa koji postoji između produkcije očne vodice iz
cilijarnog tijela i njene eliminacije preko Šlemovog kanala. Pod normalnim uslovima
intraokularni pritisak se kreće 1,5 – 3 kPa. Ako je pritisak veći govori se o intraokularnoj
hipertenziji odnosno o glaukom stanja, a ako je manja onda je to intraokularna hipotenzija.
Za utvrđivanje intraokularnog pritiska u kliničkom radu koriste se 2 metoda. Jedan je
digitalni, a drugi instrumentalni i izvodi se pomoću tonometra.
17.UPALA OČNIH KAPAKA
Blefaritis je upala ruba kapka koji pri tome pocrveni, a često se stvaraju krastice. Uzrok
bolesti može biti hronična upala konjuktive, poremećaj metabolizma, alergija. Liječenje se
provodi svakodnevnim ispiranjem mlakom vodom i dječijeg šampona i liječenje etioloških
faktora.
Ječmenac horoleolum je gnojna upala lojnih žlijezda. Kliničkom slikom dominira upalni
čvorić okružen crvenilom jednog dijela ili cijelog kapka. Etiologija je uglavnom vezana za
stafilokokum infekciju, a liječenje je kombinovano, konzervativno i hirurški.
18.KONJUKTIVITIS
Konjuktivitis – ovu upalu prate sljedeći znaci: hiperenija, eksudacija, pseudopoza. Ovi
znaci su više izraženi kod akutnih upala, a slabije kod hroničnog stanja. Najčešći uzroci
infekcije su egzogeni faktori. Oni mogu biti: fizički, hemijski, virusni.
Vernalni konjuktivitis – ova bolest nije infekcijska, a javlja se u proljeće i ljeto kao
alergijska reakcija. Najčešće se javlja kod djece. Subjektivni simptomi izraženi u obliku
jakog svraba fotofobije. Liječenje se provodi kortikosteroidima, a ponekad se preporučuje i
promjena klima.
19.UPALA ROŽNICE
Upala rožnice – keratitis

Dijele sa na površne i duboke. Najčešći uzroci su: bakterije, virusi i gljivice. Površinske
upale rožnice su uglavnom u epitelu, a duboke upale razvijaju se širenjem upale preko
komora. Upala bjeloočnice može biti površinska – episkleritis i duboka skleritis. Etiologija
je često nejasna, ali je uglavnom endogene prirode. U kliničkoj slici dolazi do pojave
249
crvenog blonog na dodir čvorića. Liječenje je etiološko uz lokalnu primjenu
kortikosteroida.
Upale srednje očne ovojnice. Upalne promjene mogu zahvatiti pojedine dijelove središnje
očne ovojnice, ali zbog bliskih anatomskih veza, rijetko se javlja upala šarenice – iritis ili
staklastog tijela ciklitis. Najčešće se javljaju zajedno iridociklitis ili iveitisanterior.
Upala orbite – celulitis orbite je akutna upala orbitalnog sadržaja. Bolest počinje naglo
otokom kapaka i ograničenim pokretima očnih jabučica. Prilikom dijagnostike koristi se i
magnet. Liječenje je kombinovano: antibiotsko uz korištenje hirurgije radi drenaže
formiranog apcesa.
20.OZLJEDE OKA
Oko je često izvrgnuto ozljedama, te je stoga osobito važno biti dobro upoznat s
problemima koji se pri tome pojavljuju kao i o moguĆnostima pravilnog pružanja hitne
medicinske pomoći jer o tome često ovisi ishod liječenja.
S obzirom na porijeklo ozljeda moze biti mehaničke prirode, što znači tupa, lecerirajuća ili
penetrirajuća sa i li bez stranog tijela, fizičke( npr. tekučine, plinovi i krute tvari,ili
optičke prirode npr.UV, infracrveno, lasersko zračenje), kemijske i eksplozivne
S obzirom na ozljede pojedinih segmenata oka razlikujemo ozljede prednjeg očnog

segmenta koje zahvačaju spojnicu, bjeloočnicu, roznicu, šarenicu i leću te stražnjeg očnog
segmenta, u užem smislu zahvaćaju staklasto tijelo, bjeloočnicu, žilnicu i mrežnicu. Iako i
ozljede u prednjem segmentu oka mogu zahvačati staklovinu i retinu zbog čega je
isključiva podjela zapravo nemoguća.
OZLJEDE SPOJNICE
Spojnica ili konjuktiva predstavlja prvu liniju obrane oka i uključena je u brojne tupe
ozljede oka i orbite.Najčešči klinički znak tupe ozljede je edem kao posljedica manje
traume.
Pojedinačna ili multipla strana tijela spojnice posljedica su brojnih incidenata koji se
događaju pri radu s strojevima i alatima , eksplozijama, automobilskim udesima i različitim
igrama kao npr. pogodak lopticom prilikom igranja tenisa ili golfa,čepom od šampanjca
kamemčičima prilikom košenja trave ili prilikom pada..Površna strana tijela izazivaju
podrazaj i največim se dijelom lako uklanjaju iz oka ali se pri tome ne smije zaboraviti na
mogučnost postojanja intrabulbarnog stranog tijela. Uz primjenu lokalne anestezije
konjuktivilna strana tijela mogu se isprati fiziološkom otopinom ili ukloniti instrumentom.
Podrazaj oka smanjuje se antibiotskim kapima ili mastima ili umjetnim suzama.
Laceracije odnosno poderotine spojnice nastaju zbog istih razloga kao i kod konjuktivalnih
stranih tijela. Biomikroskopskim pregledom u lokalnoj anesteziji treba dobro pogledati
bjeloočnicu zbog mogučeg intralobularnog stranog tijela. Male konjuktivalne laceracije
do 10 mm duzine ne zahtjevaju kirurško liječenje dok one veće treba zašiti resorptivnim
koncem.
OZLJEDE ROŽNICE
250
Tupa trauma oka bez njegove rupture moze izazvati velika intraokularna oštećenja , ali
mali prolazni učinak na rožnicu. Najčešče se radi o tranzitornom edemukoji spontano
prolazi. Pri jačim kontuzijama rožnice Descemetove membrane i masivnog stromalnog
edema. Zbog toga nastaje pad vidne oštrine koji se obično popravlja kroz 3 mjeseca, ako je
endotel zdrav.
Liječenje uključuje primjenu zavoja, mekane kontaktne leće i lokalno kortikosteroida.
Ruptura roznice rijetka je posljedica tupe traume na zdravim očima ,obično se javlja kod
različitih bolesti roznice. Kornealna strana tijela smještaju se na roznici pod istim
okolnostima kao i kojuktivalna strana tijela. Površinska strana tijela se ubrajaju među
najčešče ozljede. Prilikom obrade kamena ili metala sitni komadići materijala mogu
velikom brzinom odletjeti u oko i ozlijediti roznicu. Klinički znaci su crvenilo, bol i
zamučenje vida. Oko stranog tijela vidi se prsten sideroze, ako je metalnog karaktera.
Infiltrat u stromi roznice nastaje ako je strano tijelo prisutno u oku više od 24 sata.
Rozničina strana tijela uklanjaju se u lokalnoj anesteziji pod biomokroskopom pomoću igle
za strana tijela ili obične injekcijske igle i to od centra roznice prema periferiji. Nakon
odstranjenja stranog tijela u oko se stavlja antibiotska mast a oko se zavije. U oko mogu
doletjeti i sitne čestice pijeska ili druge čestice iz zraka.Ukoliko ostanu zarobljene ispod
vjeđe svakim treptajem grebu po površini roznice i uzrokuju osječaj prisut nosti stranog
tijela u oku.Takva strana tijela mogu se lako odstraniti okretanjem vjeđa.
Erozija rožnice je površna abrazija kornealnog epitela koju moze uzrokovati strano tijelo ili
bilo koja trauma prstom, noktom, kistom, granom, kontaktnom lećom i sl. Pri tome postoji
mogučnost sekundarne infekcije ako se unesu mikrobi u oko.
Veća oštečenja epitela mogu se otkriti promatranjem refleksnih sličica prozora na roznici.
Pri neoštečenoj površini lik reflleksne sličice prozora oštrih je i pravilnih crta. Na mjestu
erozije roznice (defekt epitela) taj je lik nejasan. Na mjestu nepravilne rozničine
zakrivljenosti zbog oziljka refleksna sličica prozora ima oštre ali nepravilne crte. Najčešče
je prisutna bol, blefarospazam (intezivno zatvaranje vjeđa što ga uzrokuje grč orbikularnog
mišića), osjetljivost na svjetlo i pojačano suzenje. Za otkrivanje malih oštečenja epitela
roznice kao dijagno stičko sredstvo koristi se fluoresceinski test. Najčešče se koristi 2%
otopin a fluorescein natrija, koji najprije oboji suze. Postoji li defekt epitela, boja ulazi u
rozničinu stromu, što se na biomikroskopu vidi kao zelenkasto obojeno područje. Središte
roznice osjetljivije je od njezina rubnog dijela. Liječi se obično ispiranjem oka
antibiotskim kapima (Tobrex) i masti širokog spektra u donji forniks spojnice te
zatvaranjem oka zavojem.
FIZIČKE OZLJEDE
Fizičke ozljede su njčešče termičke prirode a mogu biti i radijacijske. Opekline ili
kombustije izazvane su djelovanjem plinovitih, tekučih ili krutih termičkih tvari. Pri takvoj
se ozljedi u oko ukapa fiziološka otopina, stavi antibiotska mast te pacijenta najhitnije
pošalje najblizem oftalmologu. Pri izlaganju ultraljubičastom zračenju ( pri autogenom
zavarivanju, na snjeznim terenima, na morskoj obali,boravak u solarijima) ultraljubičaste
zrake oštečuju epitel roznice u formi površne točkaste keratopatije Bolesnik obično 6 do 12
sati nakon izlozenosti zračenju osjeti bol, peckanje ,osječaj stranog tijela suzenje i
blefarospazam. Na roznici obojenoj fkuoresceinom vide se brojni točkasti defekti epitela.
Dugotrajna izlozenost ultravioletnom zračenju moze inducirati razvoj pterigija npr. kod
251
ribara i poljodjelaca. Infracrvene zrake kao i udari električnom strujom mogu izazvati
kataraktu, Rentgeske zrake oštečuju roznicu u smislu radijacijskog keratitisa i katarakte.
Liječi se ispiranjem očiju antibiotskim kapima i stavljanjem antibiotske masti u oči. Mogu
se dati midrijatici a zbog bolova se preporučuju analgetici. Posebnu pozornost valja
obratiti prevenciji tj. oko valja zaštititi naočalama.
KEMIJSKE OZLJEDE
Kemijske ozljede nastaju ulaskom različitih kemijskih tvari u oko koje prvenstveno
oštečuju spojnicu i roznicu te dublje šarenicu, cilijarno tijelo i leću. Oštečenja mogu biti
tako velika da moze nastati trajno unilateralno i bilateralno oštečenje ili čak gubitak vida.
Najčešči uzrok kemiskih ozljeda oka su kiseline i luzine. Najvaznije kiseline koje
uzrokuju oštečenja oka su solna,sumporna i dušična kiselina. Ulaskom u oko kiselina
prodire u roznicu i izaziva koagulaciju proteina u epitelu i stromi, a kasnije dovodi do
vaskularizacije i stvaranja oziljaka na njezinoj površini. U kasnijem tijeku bolesti prednji
segment oka je podrazen a moze se pojaviti i katarakta. Od luznatih tvari koje uzrokuju
ozljede oka treba spomenuti amonijak,natrij NaOH , Mg hidroksid te posebno Ca
hidroksid zbog njegove raširene upotrebe u građevinastvu. Luzine karakterizira veča
zestina, dublje prodiranje i duze djelovanje od kiselina pa su i oštečenja čitavog prednjeg
segmenta znatno teza. Luzine također izazivaju koagulaciju proteina u roznici te kasnije
vaskularizaciju i stvaranje oziljaka na čitavom prednjem segmentu.Prema tezini kemijske
ozljede svrstavamo u 4 stupnja pri čemu ozljede trečeg i četvrtog stupnja mogu dovesti do
trajnog gubitka vida. U terapiji najvazniji i najbitniji postupak je detaljno ispiranje oka
najmanje kroz 30 minuta fiziološkom otopinom, destiliranom ili običnom vodom. Na taj
se način smanjuje zadrzavanje i prodiranje kemijske tvari u oko. U daljnoj terapiji daju se
antibiotske i antiinflamatorne kap imasti, terapeutske kontaktne leće i umjetne suze.Oko
ne zatvoriti zavojem i ozlijeđenog hitno uputiti u najblizu očnu ambulantu. Nakon
epitelizacije mogu se ordinirati lokalni kortikosteroidi dok se kirurški mogu primijeniti
različite tehnike keratoplastike.
EKSPLOZIVNE OZLJEDE (BLAST SINDROM)

Ozljede očne jabučice nastale udarom zračnog vala (pri eksploziji mina,granata, zrako
plovnih bombi itd,) imaju svojstva kontuzijskih ozljeda uz krvarenje u prednju očnu
sobicu, luksaciju leće, krvarenja u staklovini, mreznici, odignuće mreznice itd.Takvim su
bolesnici ma potrebni analgetici, oko se moze zatvoriti, ovisno o vrsti ozljede, tj.
njezinu opsegu a bolesnik se mora odmah uputiti oftalmologu..
OZLJEDE ŠARENICE
Ozljede šarenice mogu biti tupe ili probojne. Tupe traume šarenice nastaju nakon udarca
nekog predmeta (šaka, grana, udarac glavom ) ili projektila (lopta, kamen drvo) po oku.
Blaga posljedica toga su tranzitorni iritis te pigmentni depozit na endotelu roznice. U tezim
slučajevima nastaje ruptura sfinktera šarenice što rezultira traumatskom midrijazom.
Umjerena kontuzija šarenice smiruje se na lokalnu terapiju,dok se velika oštećenja mogu
tretirati kirurški ili laserom. Penetrirajuče ozljede šarenice nastaju istovremeno s ozljedama
252
roznice nakon proboja ostrog premeta ili stranog tijela kroz tkivo. Posljedica toga je
praznjenje prednje komore često zamučenje leće i prolaps šarenice. Ovakvo stanje
zahtijeva kirurški tretman. Traumatska katarakta glavna je komplikacija tupe traume oka a
moze nastati odmah ili kao posljedica ozljede. Nadalje, tupi udarac po oku često stvara
subluksaciju ili dislokaciju leće u staklovinu te moze nastati miopija i astigmatizam.
OZLJEDE STRAŽNJEG OČNOG SEGMENTA
Mogu se podijeliti u slijedeće grupe:

1.Tupa trauma s očuvanim integritetom oka. kad neki objekt
(predmet, šaka,lopta)udari u oko a ne izazove prekid vanjske ovojnice .
2.Penetrirajuće ili ubodne ozljede samo s ulaznom ranom su one koje nastaju kad oštar
predmet razreze zid očne jabučice. Prognoza ovisi o veličini i lokaciji ozljedete količini
krvarenja.Primarna obrada rane sastoji se od mikrokirurškog
zatvaranja rane a, nakon 7 do 14 dana preporuča se vitrektomija.Vitrektomija je
najslozenija mikrokirurška procedura za pristup u dubinu oka tj. za liječenje bolesti na
straznjem segmentu oka. Instrument je vitrektom, rotirajući nozić koji siječe staklovinu,
aspirira odrezane komadiče staklovine i sva ostala patološka tkiva.
3.Perforirajuće ozljede kod kojih postoji ulazna rana u bulbus i izlazna iz bulbusa.Radi se
o dvostrukoj probojnoj ozljedi jabučice.koju moze izazvati oštar objekt (igla, noz strelica i
sl.) ili projektili različite vrste( metak, kuglica, komadići metala, plastike,stakla i dr.)
Između ulazne i izlazne rane stvara se fibrozna proliferscijs čitavim putem kojim je objekt
prolazio kroz staklasto tijelo. Sedam dana nakon traume rane zarastaju vezivnim
tkivom.Male ozljede obično prolaze bez posljedica dok je kod večih nakon primarne
obrade potrebno učiniti vitrektomiju da bi se izbjegle komplikacije.
4.Intra bulbarna strana tijela najkompliciranija je moguća ozljeda oka jer predstavlja
dijagnostički, terapijski i prognostički problem. Nakon iscrpne anamneze potrebno je
utvrdititi prisustvo stranog tijela u oku. To čemo učiniti rtg snimkom orbite, CT-om. MR
je kontraindicirana jer magnet moze pomaknuti strano tijelo I uzrokovati oštečenje oka.
Intrabulbarna strana tijela mogu biti magnetna i amagnetna.. Magnetno strano tije lo moze
se iz oka ekstrahirati ručnim elektromagnetom ili vitrektomijom što ovisi o njegovoj
poziciji u oku i vidljivosti. Amagnetno tijelo ekstrahira se iskljućivo vitrektomijom Inertna
strana tijela poput stakla ,porculana , plastike oko dobro podnosi dok metalna strana tijela,
posebno od zeljeza i bakra koja su mnogo reaktivnija i mogu izazvati upalnu reakciju,
potrebno je iz oka izvaditi što prije.
21.SIVA MRENA
Siva mrena je svakko zamućenje očne leće. Prema vremenu nastanka dijele se na: urođene,
mladenačku i staračku. Katarakta se može podijeliti i prema mjestu zamućenja, prema boji
zamućenja, prema stepenu pomućenja i prema pojavljivanju na jednom ili oba oka. Liječi
253
se isključivo operacijom. Koriste se dvije hirurške metode i to: intrakapsularna i
ekstrakapsularna. Danas se uglavnom provodi ekstrakapsularna metoda koja omogučuje
ugradnju umjetne leće gdje nakon odstranjenja leća dolazi do afakije tj. stanja bez leće.
Afakija se može korigovati pomoću naočala, kontaktnim sočivom i ugradnjom umjetne
leće.
22. GLAUKOM
To je bolest oka koja se prepoznaje na osnovu povišenog očnog pritiska, promijenjenog

izgleda papile očnog živca.
Može biti primarni, sekundarni, kongenitalni i apsolutni. Do glaukoma dolazi zbog
poremećaja u oticanju očne vodice. Očna vodica je bistra, bezbojna tekućina koja
ispunjava prednju i stražnju očnu komoru izlučuju nastavci zrakastog tijela. Iz stražnje
očne komore očna vodica prolazi kroz zjenični otvor u prednju očnu komoru, zatim
trabekularnim sestemom u Šlenov kanal i dalje otiče preko venskog spleta. Najveći otpor
oticanju očne vodice pruža trabekularni sistem, a zatim endotelne čelije Šlemova kanala.
Zastoj u odvodu očne vodice dovodi do povišenog očnog pritiska. Sekundarni glaukom je
povišenje očnog pritiska, a nastaje u toku neke druge bolesti oka i to upale, povrede ili
tumora oka. Kongenitalni glaukom može uzrokovati perzistiranje mezodermalnog tkiva
poslije rođenja koje može blokirati trabekularni sistem. Ili poremećaja u razvoju Šlemovog
kanala. Postoje različiti oblici kongenitalnog glaukoma, a najpoznatiji oblik je tzv.
volovsko oko koje se pojavljuje na jednom oku. Apsolutni glaukom znači slijepo oko tj.
potpuni gubitak vida, a može biti posljedica bilo kojeg glaukoma. Kod liječenja glaukoma
koristi se konzervativni, laserski i hirurški pristup.
23.TUMORI OKA
TUMORI OČNIH KAPAKA

Tumori očnih kapaka su najčešći tumori u oftamologiji i mogu da potiču od svih struktura
kapaka i to epiteta kože, adneksi kože, masnog mišićnog, nervnog tkiva i krvnih sudova.
Tumori epitela kože kapaka su najčešći tumori i najčešće se javlja bazoalularni karcinom i
čini 90% od svih tumora. Klinička slika se odlikuje postepenim i asimptomatskim rastom.
Kasnije se javljaju tvrdi bezbolni čvorići i ularacija. Ularacija je okružena bedemom i
odakle se najčešće uzima biopsija. Bazocelularni karcinom najčešće počinje na koži donjeg
kapka i često zahvata rub kapka. Liječenje je operativno. Benigni tumori su manje ili veće
izrasline koje se klinički često teško razlikuju od prekanceroznih tumora.
MELANOMA MALIGNUM KONJUKTIVE

To je veoma malihan tumor, pigmentovan tumor koji obično potiče sa palpebralnog dijela
manje ili više prominentan dosta naglo raste i rjeđe prodire u dubinu oka širi se u
regionalne limfne žlijezde i daje udaljene metastaze. Liječenje se u ranom stadiju sastoji u
254
radikalnoj eksciji tumora do u zdravo tkivo, a ukoliko se radi o uznapredovaloj bolesti
onda je potrebna egzeuteracija čitavog sadržaja orbite.
24.MIOPIJA I HIPEROPIJA
Miopija je anomalija gdje paralalene svjetlosne zrake ulaze u dioptrijski aparat oka i
spajaju se u žarištu ispred mrežnice, a na mrežnici stvaraju nejasnu sliku posmatranog
predmeta. U miopnom oku mrežnjača se ne nalazi u žiži njegovog dioptrijskog sistema koji
nije izmijenjen već se nalazi iza njegove žižne tačke. Iz ovog razloga predmeti koji se
nalazi u daljini ne mogu da budu jasno viđeni jer mjesto stvaranja njihovog jasnog lika leži
negdje ispred mrežnice, te mrežnica dobija nejasan lik u rasipnim krugovima.
Hipermetrofija je vrsta anomalije gdje je osovina oka kratka u odnosu na njegovu moć
prelamanja tako da se zraci koji dolaze u oko iz beskonačnosti, paralelno sijeku iza retine
odnosno iza maculae luteal. Zato hipermetropno oko mora da upotrijebi akomodaciju čak i
kada posmatra udaljene predmete da bi se na taj način povećala moč prelamanja i zraci
sjekli u retini, što je preduslov za jasan vid.
25.STRABIZAM
To je stanje poremećenog odnosa akomodacije, konvergencije i fuzije, a uzrokovano je

neravnotežom očnih mišića. Pokrete oka omogućuju 4 ravna i 2 kosa mišića. Prema
funkciji koju obavljaju mišići oka, se dijele u 3 grupe:
1. Vodoravni – pokreću očnu jabučicu oko vertikalne osovine.
2. Vertikalni – pokreču očnu jabučicu oko više osovina
3. Kosi mišići imaju više funkcija. Najvažnija komplikacija uzroka na strabizmom je
slabovidnost i smanjena vidna oštrina koja se ne može popraviti korektivnim
staklima. Postoje rani i kasni strabizni. Rani se javljaju najčešće kao konvergensi
dok su divergentni strabizmi rijetki. Kasni strabizmi se javljaju poslije druge godine
života.
Liječenje je utoliko uspješnije ako se ranije uoče poremećaji i ranije započne liječenje.
Postoji više načina operativnog liječenja strabizma i to operacija slabljenja mišića i
operacija pojačanja mišića. Potpuni uspjeh u liječenju strabizma predstavlja potpuno
izlječenje slabovidnosti tj. normalna vidna oštrina na oba oka, zatim paralelnost vidnih
osnova očiju i normalni senzorni odnos.
26.METODE PREGLEDA UHA I NOSA
U okviru otorinolaringologije pregled uha , nosa i grla je uvijek cjelovit i ne odvaja se. S
obzirom da se mnoga stanja i bolesti manifestuju na svim ovim organima. Kod pregleda
uha koriste se slijedeće metode:
255
-Standardna otoskopija koja se izvodi pomoću lijevaka i čeonog svjetla ili ogledala a
danas se smatra klasičnoim metodom za pregled uha koja polako ustupa mjesto
savremenijim metodama
-Elektrootoskopija koja se izvodi raznim tipovima elektrootoskopa tj. aparata sa

povečalimas i sopstvenim izvorom svjetla i koja je naročito pogodna za orijentacioni
pregled ali i za pregled djece kao i za definisanja nekih posebnih stanja i bolesti uha
-Pneumatska otoskopija po Siegelu. Izvodi sa originalnim Siegelovim

otoskopom kojim se registruju pokreti bubne opne. Spada u klasične
metode pretrage.
-Otomikroskopija je najkvalitetnija metoda pretrage uha koja se

izvodi uz pomoć mikroskopa pa tako daje mogućnost i za adekvatnu
intervenciju u istom aktu sa pregledom. Posjedovanjem promjene
boje svijetla omogućava rad i sa laserom . U savremenoj
Otorinolaringologiji ne može se ni zamisliti kvalitetan pregled uha bez
ove metode.
-Fiberoptička otoskopija kao komplementarna i neobavezna metoda ali kod

dijagnostike nekih stanja uha gdje je potreban pogled iz odredjenog ugla.
-Akumetrija kao metoda ispitivanja sluha pomoću zvučnih viljuški je klasična

metoda koja pomaže u nekim slučajevima da se razriješe neke dijagnostičke dileme
pa se i kod nas tako i primjenjuje
-Audiometrija kao nezaobilazna klasična metoda registrovanja praga sluha izvodi se

savremenim digitalizovanim audiometrom u tihom prostoru ili sa izolovanim-
antifonskim slušalicama. Takodje daje mogućnost snimanja i kako mehaničkih tako i
elektronskih tj. nervnih poremećaja sluha.
-Timpanometrija kao važna komplementarna metoda kojom se registruje protok

vazduha u uhu i funkcija srednjeg uha a koja je narorito važna kod djećijih oboljenja
uha. Aparat prati stanje pritisaka u srednjem uhu kao i funkciju tube auditive te
nalaze akustičkih refleksa ( ipsi i kontralateralno) koji su specifičan test i za funkciju
facijalnog nerva.
-Vestibulometrija je metoda testiranja centra za ravnotežu koja se provodi na više

načina. Mi koristimo postupk kalorizacije pomoću vode tj. po Fitzerald-Hallpke-ovoj
metodi. Aparatom variotermom i uz pomoć Frentzelovih naočara te u horizontalnom
tj ležećem položaju pacijenta metoda se izvodi u trajanju od 30 do 40 minuta. U toku
testa od pacijenta se ne zahtijeva nikakav interaktivan odnos a nije potredbna
nikakva posebna priprema za njega.
256
-Aspiraciona tualeta uha izvodi se pod kontrolom mikroskopa i pomoći aspiracione
pumpe a sa aspiracionim kanilama. U savremenoj otologiji je nazaobilazna metoda
pripreme uha za sam pregled te intervencije koje mogu slijediti kao dijagnostički i
terapijski postupci.
-Polipektomija iz uha je mala intervencija koja se može nastaviti i sa histološkom

analizom materijala a ukoliko je procijenjeno da je to i potrebno. Izvodi se u
otomikroskopiji sa ili bez lokalne anestezije.
-Vadjenje stranih tijela iz uha ili iz ušne školjke sa ili bez anestezije primjereno
konkretnom slučaju izvodi se takodje u otomikroskopiji. Isto se može učiniti pomoću
posebnih instrumenata ili ispiranjem…
-Aplikacija lijeka u uho kao metoda stavljanja ljekovitih tečnosti, praha, krema ili
masti takodje se provodi najčešće u otomikroskopiji.
-Odredjivanje slušnih aparata podrazumijeva proces odredjivanja praga sluha kod

pacijenta na osnovu čega se odredjuje koji aparat je i najpogodnije za taj konkretni
slučaj. Proces je kompjuterski programiran i u savremenom NOAH programu i uz
pomoć HI PRO BOX digitalnog probnih aparata daje veliku preciznost u ovom
procesu.
-Paracenteza bubne opne sa ili bez insercije aeracionih cijevi se izvodi u lokalnoj
anesteziji i pod mikroskopom.
-Imedijatna repozicija bubnjića kod traumatskih

rupture tj. proboja ili pucanja istog, u lokalnoj anesteziji i
bez rezova a u tehniciotomikroskopije. Ako se uradi
blagovremeno ova metoda daje dobre rezultate. Uz
saznanje da se ovakve povrede u večem broju slučajeva i
spontano dobro saniraju, ipak, iskustvo je pokazalo da se ne
može predviditi krajnji ishod i da je uvijek moguća
komplikacija kod ove povrede i trajno loš rezultat. Zato se
ne čeka da se proces sam odvija nego, uvijek, i to što ranije radimo predloženi zahvat
ne ostavljajući ništa slučaju…
-Estetska otoplastika ili korekcija klempavih tj odstojećih ušnih školjki se provodi u

lokalnoj anesteziji sa odbirom tehnike koja je primjerene konkretnom slučaju. Ne
zahtijeva nikakvu posebnu pripremu. Kod nas se provodi po sopstvenoj autorovoj
metodi i daje veoma dobre rezultate…
-Odstranjivanje ateroma ili tumora sa uha ili iz blizine uha koje se takodje rade
primjereno zahtjevu dotične situacije kod svakog pacijenta ponaosob bilo klasično ili
lasero
257
27.SIMPTOMI I ZNACI BOLESTI UHA
1. Oštečenje sluha može nastati naglo ili postepeno i trajati različito dugo. Može biti
jednostrano i obostrano sa trajnim oštećenjem ili postojanjem razdoblja poboljšanja
sluha. Gubitak sluha može biti praćen i drugim simptomima kao što su sekrecija iz
uha, šum u uhu, bolovi ušne školjke. Važno je vrijeme nastanka nagluhosti kao i
postojanje nekih faktora s kojim pacijent uzročno povezuje nastanak nagluhosti kao
npr. preboljele infektivne bolesti, craniocerebralne povrede, boravak u bučnim
prostorijama, kao i korištenje ototoksičnih lijekova. Važna je orjentacija o tome
kako pacijent subjektivno doživljava nagluhost, ima li smetnji u razumijevanju
govora samo pojedinih sagovornika ili ne čuje samo određene zvukove.
2. Bol ili otalgija može biti stalan, povremen ili pulsirajući. Može se pojavljivati na
pritisak ili biti prisutan stalno sa različitom dužinom trajanja. Nekada je bol vezana
sa drugim simptomima kao što su nagluhost ili sekrecija. Bol može biti lokalizirana
u predjelu uha ili se širiti u okolinu.
3. Šum u uhu pinitus, može biti različite visine stalan, povremen ili pulsirajući.
Takođe je potrebno imati informaciju od kada je prisutan šum u uhu.
4. Iscjedak ima svoje osobine kao što su: boja i miris. Može biti gnojav, vodenast ili
krvav.
5. Vrtoglavica – vertigo, može se pojavljivati u napadima ili trajati stalno. Pacijent
ima osjećaj vrtnje, propadanja ili zanošenja ili u mraku ili pri pojedinim položajima
glave. Vrtoglavica može biti praćena nesvjesticom, mučninom, povračanjem,
zujanjem u ušima ili titranjem očnih jabučica.
28.UPALA SREDNJEG UHA
Otitis media infekcija je sluznice srednjeg uha. Eustahijeva cijev drenira srednje uho

i pomaže u sprečavanju infekcija srednjeg uha dajući ventilaciju i odvođenje tekućine
mukocijlijarnim transportom. Ako Eustahijeva cijev ostane otvorena, obično nema
infekcija. Ipak, ako je cijev blokirana, srednje uho se ne ventilira i kisik se absorbira
258
iz šupljine srednjeg uha, proizvodeći negativni tlak koji vuče bakterije iz
nazofarinksa u srednje uho. Ako Eustahijeva cijev ne drenira tekućinu iz srednjeg
uha, bakterije mogu kolonizirati sluznicu i narasti, uzrokujući upalu i daljnje
nakupljanje tekućine.
Viralne infekcije gornjeg dišnog puta i alergije često uzrokuju upalu i edem oko
Eustahijeve cijevi, što zatvara cijev. Drugi faktori koji mogu utejcati na drenažu i
ventilaciju srednjeg uha putem Eustahijeve cijevi uključuju povećanu fleksibilnost
zida cijevi, muskularni disfunkciju povezanu s rascjepom nepca, ožiljkavanje oko
otvora Eustahijeve cijevi i anatomske abnormalnosti. Zbog povećane fleksibilnosti
zida cijevi i povećane incidencije infekcija gornjeg respiratornog trakta u djece od 6
mjeseci do 18 mjeseci starosti, otitis media je česta infekcija u ovoj dobnoj skupini.
AKUTNA AKUSTIČNA TRAUMA

To je specifična trauma unutrašnjeg uha koju izazivaju zvuci izuzetne snage i trajanja.
Obično se rad o jednokratno kraćem ili dužem djelovanju zvuka visokog intenziteta
patoanatomski nalazimo mikro hemoragiju. Simptomi se pojavljuju naglo. Audiometriski
nalazimo karakterističan pad sluha. Nakon povrede sluh se može popraviti naročito u
području dubokih tonova. Utoskopski nalaz je obično uredan. U liječenju se koristi vitamin
A.
HRONIČNA AKUSTIČNA TRAUMA

Nastaje zbog stalnog i dugotrajnog izlaganja akustičnim. Ova trauma je prisutna kod ljudi
koji dugotrajno rade u uslovima buke. Ukoliko je intenzitet buke veći tada je i oštećenje
sluha jače. Dejstvo buke na organizam može biti opšte i lokalno. Opšti simptomi
ispoljavaju se na CNS, čula i druge organe.
Ispoljava se u vidu umora, nervoze, gubitka sna. Gubitak sluha je osnovni simptom.
Nagluhost je postepena i simetrična. Dijagnoza se postavljana na osnovu anamneze,
objektivnog pregleda i audiometrijskog ispitivanja sluha. Otoskopski nalaz je obično
uredan.
Audiometrijsko ispitivanje pokazuje simetrično oštećenje sluha u početku visokih
frekvencija, a kasnije i niske.
Za sada ne postoji uspješno liječenje nagluhosti preporučuje se profilaksa koja može biti
kolektivna i individualna. Individualna podrazumjeva upotrebu propisane tehničke zaštitne
opreme.
KESONSKA BOLEST
To je bolest unutrašnjeg uha koja se najčešće javlja kod ljudi koji rade na velikim
dubinama u kesonima ili u ronilačkim odijelima. Pod tim uslovima tijelo je pod povišenim
pritiskom vazduha koji odgovara pritisku vode na toj dubini. Bolest nastaje kao posljedica
nagle dekompresije kada dolazi do promjene u parcijalnom pritiski azota u krvi gdje dolazi
do smanjenja tog pritiska u odnosu na tkiva. Dolazi do stvaranja gasnih mjehurića u krvi i
259
stvaranje gasne embolije u krvnim sudovima labirinta. U težim slučajevima može da dođe
do oštećenja CNS-a.
29.OBOLJENJA VANJSKOG UHA
STRANA TIJELA UHA

Cerumen opturaus nastaje usljed nakupljanja velike količine cerumena u spoljnjem ušnom
kanalu.
Cerumen je produkt cerumenskih žlijezda koje se nalaze u hrskavičavom dijelu kanala dok
ih u koštanom dijelu kanala ima znatno manje. Normalno cerumen je žućkaste boje,
polučvrst, a dužim stajanjem u kanalu dobija mrku boju i čvrstu konzistenciju. Ima osobina
da jako bubri u dodiru sa vodom, zbog čega mnoge osobe postaju iznenada nagluhe poslije
kupanja ili pranja kose. Tačan uzrok nastajanja ovih cerumenskih čepova je nepoznat.
Anamnestički dobijemo podataka da je pacijent iznenada postao nagluh.
Dijagnoza se postavlja anamnestički i fizikalnim pregledom otoskopijom.
Liječenje se sastoji u ispiranju cerumenskog čepa, a prije ispiranja potrebno je pitati
pacijenta jel ranije imao oboljenje uha.
1. KONGENITALNE ANOMALIJE
OTAPOSTAZA – odstojeće (klempave) uške, uška previše odmaknuta od

mastoida, više od 25 stupnjeva
2. VARIJANTE OBLIKA UŠKE
- MICROTIA – često sa atrezijom zvukovoda
- ANOTIA – nisu se razvile ni aurikularne kvržice
- MACROTIA
- APPENDICES AURICURALES – zbog prekobrojnihaurikularnih kvržica
- DARWINOVA KVRŽICA – hrskavična izbočina u gornjoj 1/3 helixa, velika kao

zrno leće
3. VARIJANTE POLOŽAJA UŠKE
POLYOTIA – na jednoj strani glave dvije uške okrenute jedna prema drugoj i
međusobno spojene rubovima
260
DYSTOPIA AURICULAE – uška pomaknuta iz normalnog položaja
MELOTIA – smještaj normalne uške ili rudimentarne na licu
SYNOTIA – uške koso ili vodoravno položene i međusobno približene prednjoj strani
vrata
FISTULA PREAURICULARIS – kongenitalno, slijepi plitki kanalići koji leže ispred

crus helicis i nastaju izostankom međusobna srašćivanja embrionalnih aurikularnih
kvržica ili zbog razvoja prvog škržnog luka, mogu se unificirati
4. ANOMALIJE ZVUKOVODA
- hipoplazija
- STENOSIS MEATUS ACUSTICUS EXTERNI
- MEATUS ACUSTICUS EXTERNUS DUPLEX
- ATRESIA MEATUS ACUSTICI EXTERNI – potpuna ili nepotpuna, više u

koštanom dijelu, jednostrana ili obostrana, nagluhost ili gluhoća
- Dijagnoza- tomografski zvukovod, srednje i unutrašnje uho, ispitati sluh
- Terapija - operacija- ako je drugo uho zdravo i normalno čuje može se

odgoditi do puberteta, a kod obostrane atrezije u dobi između 3 i 4 godine
5. OTHAEMATOMA
- krv između hrskavice i perihondrija ( zato je moguća nekroza hrskavice i

perihondritis ), obično gornja ½ uške
- oteklina, ne boli, fraktura, nema upale
terapija – sterilna evakuacija hematoma, kompresivni zavoj
6. TOPLINSKA OŠTEĆENJA UŠKE
EPIDERMALNE – sterilni zavoj i antibiotici
DERMALNE i SUBDERMALNE– hospitalizacija
SMRZOTINE – terapija- antikoagulansi, antibiotici, anelgetici ili kirurški kad postoji

jasno razgraničenje od zdravog
261
7. OZLJEDE ZVUKOVODA
- osoba se sama ozlijedi češanjem – manja lezija kože s krvarenjem
- udarac u bradu – ozljeda prednje donje zvukovodne stijenke koja graniči s

temporomandibularnim zglobom
- male ozljede – sterilni tampon natopljen antibiotskom tekućinom, mijenja

se svakodnevno kroz nekoliko dana
- kod većih ozljeda terapija ovisi o pridruženim ozljedama, bitno je održati

prohodnost zvukovoda i spriječiti stenozu ili atreziju, eventualno plastična
operacija
8. UPALE UŠKE
a) DERMATITIS AURICULAE SIMPLEX
- toksično dijelovanje na kožu ili dugotrajni mehanički pritisak
- crvenilo, vezikule, bule ( ovisno o jačini iritativnog agensa )
b) EKCZEMA VULGARE AURICULAE
- obično alergijski, kronično, sekundarna infekcija, svrbež
- terapija – kortikosteroidi
c) HERPES SIMPLEX AURICULAE
- vezikule, bol ( je jača kod sekundarne infekcije )
- terapija – tekući puder, antiviralni lijekovi
d) HERPES ZOSTER AURICULAE
- u 5. mjehurići, vezikule, širenje u zvukovod
- Terapija – analgetici, tekući puder, antiviralni lijekovi
- Kod sekundarne infekcije – antibiotska mast
e) PERICHONDRITIS AURICULAE
- straptokok, stafilokok, pseudomonas aeruginosa
262
- prvo uška dijelom ili u potpunosti zadebljana i crvena, poslije izrazito
otečena i zagasito crvena, fluktuacija, izrazita bol
- terapija – velike doze antibiotika i anelgetika, lokalno oblog – 3% borna

kiselina ili 1% Rivanol
- kirurški – incizija kože i perihondrija na najizbočenijem mjestu sa

kontraincizijom na stražnjoj plohi uške uz drenažu
30.GLUHOĆA
-Poremećaj sluha.
Gluhoća se obično dijeli na 2 vrste:

1. Gluhoća koja nastaje zbog oštećenja pužnice ili slušnog živca naziva se živčana
gluhoća.
2. Gluhoća koja nastaje zbog oštećenja mehanizma srednjeg uha koji provodi zvuk u
pužnicu, a obično se naziva provodna gluhoća. Ako su potpuno oštećeni ili pužnica
ili slušni živac osoba će biti trajno gluha. Ako su pužnica i služni živac neoštećeni,
ali je sistem slušnih koščica razoren ili su zglobovi između njih oštećeni fibrozom
ili kalcifikacijom zvučni talasi se još uvijek mogu prenositi u pužnicu provođenjem
kroz kost.
AUDIOMETAR
Upotrebljava se za određivanje prirodnih slušnih poremećaja, sastoji se od slušalice koja je
povezana sa el-oscilatorom koji može proizvoditi čiste tonove u rasponu od niskih do
visokih frekvencija. Pri izvođenju slušnog testa pomoći audiometra ispituje se 8-10 tonova
čije frekvencije prekrivaju slušni spektar i određuje se gubitak sluha za svaku od tih
frekvencija. Tako dobivene vrijednosti tzv. audiogram prikazuju se grafički. Pored toga što
ima slušalice za ispitivanje zračne provodljivosti audiometar sadrži i el. vibrator koji se
može ispitati koštena provodljivost kroz masoidni nastavak do pužnice.
31.LARINGOSKOPIJA
Laringoskopija je pregled larinksa pomoću laringoskopa. Laringoskopija može da bude:
● indirektna, pomoću ogledala i
● direktna.
263
32.UPALA ŽDRIJELA
Streptokokni faringitis odnosno streptokokna upala grla bolest je koju uzrokuje

najčešće bakterije beta-hemolitički streptokoki skupine A (lat. streptococcus
pyogenes),iako je moguća i infekcija skupinama C i G. Zarazu izazivaju beta-
hemolitički streptokoki, bakterije loptasta oblika koje dijelimo u skupine A, B, C, D,
G.[1]
Streptokokna upala grla obuhvaća grlo i krajnike. Krajnici su dvije žlijezde u grlu na
stražnjoj strani usta. Streptokokna upala grla može zahvatiti i organ disanja
(grkljan). Uobičajeni simptomi obuhvaćaju temperaturu, bol u grlu (poznato kao
upala grla) i natečenost žlijezda (limfnih čvorova) u vratu. Streptokok je uzročnik 37
posto upala grla u djece.[2]
Streptokokna upala grla širi se doticajem s bolesnom osobom. Kako bismo bili
sigurni da osoba ima streptokoknu upalu grla, potrebno je provesti pretragu poznatu
kao kultura brisa grla. Vjerojatnost prisutnosti streptokokne upale grla može se
odrediti čak i bez pretrage, a na temelju simptoma. Osobi oboljeloj od streptokokne
upale grla mogu pomoći antibiotici. Antibiotici su lijekovi koji uništavaju bakterije.
Najčešće se rabe za sprječavanje komplikacija kao što je reumatska groznica, a ne za
skraćivanje trajanja bolesti.
32.UPALA NOSA i 34.UPALA PARANAZALNIH SINUSA
PARANAZALNE ŠUPLJINE
Predstavljaju preumatizovane dijelove pojedinih kosti lica i lobanje. Svi sinusi
komuniciraju sa nosom. Postoje maksilarni, frontalni, etruoidni i sfenoidni sinusa. Kod
novorođenčeta razvijen je samo maksilarni sinus i nekoliko etmoidnih ćelija.
a) Frontalni sinusi
Ima prednji, donji i zadnji dio. Podijeljen je koštanom pregradom na 2 dijela, lijevi
i desni, a preko nasofrontalnog ductusa svaka strana je u vezi s nosom. Zadnji zid
predstavlja prednji zid prednje lobanjske jame, a donji zid čini dio gornjeg zida
orbite.
b) Maxilarni sinus predstavlja pneumatični prostor u gornjoj vilici i ima oblik 4 strane
piramide sa vrhom prema zigomatičnoj kosti. Gornji zid, pod orbite, donji čini
alveolani nastavak i nepce, a medijal je u stvari lateralni zid nosa, u njemu je otvor
ptema nosu.
c) Etmoidni sinus sastoji se iz više pneumatizovanih šupljina predanih u nizu od
naprijed prema pozadi. Zauzima prostor koji je ograničen prednnjom lobanjskom
jamom, nosnom šupljinom i orbitom. Koštanom pregradom odvojen je u 2 dijela,
prednji i zadnji koji međusobno ne komuniciraju.
264
Sferoidni sinus predstavlja pneumatizovani prostor u tijelu efenoidne kosti. Koštanom
lamelom podijeljen je na lijevi i desni. Njegov otvor nalazi se u gornjem nosnom
hodniku.
UPALA NOSA I PARANAZALNIH
Rinitis akuta – akutna upala sluznice nosa najčešća je bolest gornjeg dijela
respiratornog sistema. Najčešće virusne etiologije, a manifestuje se kao prehlada ili
grip.
Simptomi se javljaju postepeno. Prvo se javlja suhoća nosa i ždrijela, a zatim sekrecija
koja je u početku vodenasta i sluzava a kasnije može biti i gnojna ako dođe do
sekundarne infekcije. Hiperemija i edem su opšti znaci podražaja nosne sluznice. U
liječenju je potrebna simptomatska terapija radi sprečavanja komplikacija.
POLIPI U NOSU
Polipi su izrasline u nosu različite veličine. Površina im je glatka blijedo ružičaste boje.
Često su pokretni i za podlogu su vezani dužom peteljkom. Etiologija polipa je različita
i često je potrebna dugotrajna hronična upala ili iritacija sluznice nosa. Mjesta gdje se
najčešće javljaju su gornji i srednji nosni hodnik, te ušća paranazalnih sinusa klinički.
Znaci su: otežano disanje i osjećaj prisustva stranog tijela u nosu. Terapija je uglavnom
hirurška.
BOLESTI NERVNOG SISTEMA 3.raz
NEURON?
Neuron je osnovna strukturna i funkcijonalna jedinica živčanog tkiva koja ima sposobnost
stvaranja i provođenja elektrohemijskih impulsa. Sastoji se od trupa stanice, dendritskih
nastavaka i aksona.
265
Trup ili soma stanice funkcionalno je i nutritivno središte neurona. Sadržava jezgru i
citoplazmu. Za razliku od drugih stanica u tijelu, neuron se ne može reproducirati jer ne
sadrži centrosom.
Jezgra živčane stanice je okrugla, smještena je u sredini trupa, svjetlije je boje i sadržava
tamnu tvorbu – nukleolus.
Citoplazma neurona sastoji se od vode, elektrolita, bjelančevina, lipida i ugljikohidrata. U
citoplazmi trupa neurona uklopljene su visokoorganizirane strukutre, tzv organele:
Nisslova tjelašca, mitohondiji, Golgijev kompleks, lisosomi i dr.
Živčana stanica ima dvije vrste nastavaka: dendrite – tu su protoplazmatski nastavci trupa
živčane stanice, građeni poput some, i
akson – je tanak i dugačak nastavak koji ima svaka živčana stanica.
SENZIBILITET?
To je svjesno prepoznavanje draženja perifernih završnih organa impulsa što nastaju

njihovim draženjem, koji se prenose putem perifernih nerava do cerebrospinalne osovine i
zatim senzitivnim putevima do senzitivne kore u kojoj se vrši prepoznavanje i sinteza.
Senzibilitet dijelimo na:
- Površni – eksterocitivni, koji prima impulse s površine tijela, iz kože i sluznice za
dodir, bol i temperaturu
- Duboki – propriceptivni koji prima impulse iz dubokih tkiva i obavještaa o
međusobnom položaju dijelova tijela, orjentaciji tijela u prostoru, osjećaj vibracija,
pritisku i bolu u dubokim tkivima
- Viscelarni – interoceptivni senzibilitet, koji prenosi senzacije iz unutrašnjih organa.
EPIDURALNO KRVARENJE (EPIDURALNI HEMATOM)?
To je arterijsko krvarenje u epiduralni prostor, uzrokovano pucanjem meningealne arterije

ili njezinih ogranaka. Javlja se nakon traume glave. Najčešće nastaje frakturom
temporoparijetalnog dijela lubanje. Obično se javlja na istoj strani gdje je i fraktura.
Epiduralno krvarenje nije isključeno ako nema frakture lubanje.
Brzu i sigurnu dijagnostiku epiduralnog hematoma omogućuje CT glave. Ako se bolesnik
hitno ne operira, zbog kompresije i posljedičnog pomaka mozgovine razvija se sekundarno
oštećenje moždanog debla koje vodi u smrt.
Subduralno krvarenje posljedica je traumatskog oštećenja velikih vena moždanih ovojnica,
a može biti posljedica poremećaja zgrušavanja krvi.
SIMPTOMI I ZNACI OBOLJENJA MALOG MOZGA?
Ataksija – predstavlja stanje poremećene koordinacije i harmonične saradnje različitih

mišićnih grupa ili dijelova tijela u izvođenju pokreta. Ataksičan hod = hoda kao da je pijan.
Dizmetrija (promašivanje) – označava nesposobnost adekvatne procjene amplitude, brzine
i ponekad pravca pokreta čiji je cilj da se dosegne neki predmet (prst – nos ili peta –
koljeno).
266
Disdijadohokineza – označava otežano ili onemogućeno vršenje brzih, naizmjeničnih
pokreta (pokreti pronacije/supinacije šake)
Asinergija/disinergija – je izostanak istovremenog, uporednog koordinisanja pojedinih
mišića ili mišićnih grupa tokom izvođenja multisegmentnih, složenih pokreta.
PETIT MAL NAPADAJI (GENERALIZIRANI MALI NAPADAJI, APSANSI)?
Tu se ubrajaju generalizirani napadaji koji se pretežno pojavljuju u određenoj dječjoj ili

mlađoj životnoj dobi. Različite vrste malih napadaja obilježene su karakterističnim EEG
promjenama.
Najčešće se manifestuje kao apsans odnosno „pauza“ svijesti u trajanju 5 – 10 sekundi.
Javljaju se i do stotinu i više puta u jednom danu. Lako se izazivaju duševnim naprezanjem
ili hiperventilacijom. Vrijeme nastupanja je u životnoj dobi između 4 – 14. Godine. Dijete
poblijedi, dobiva ukočen pogled i zastane u aktivnosti u kojoj se nalazi, bez padanja i bez
reakcije na poziv.
Druge česte vrste malih napada: pojedinačni miokloni trzajevi ili oni nastaju u salvama,
zatim astatični napadaji karakteizirani naglim gubitkom mišićnog tonusa i dr.
POMOĆNE DIJAGNOSTIČKE METODE U NEUROLOGIJI?
Cerebrospinalna tečnost – pregled likvora nužan je za postavljanje dijagnoze mnogih

bolesti (meningitis, encefalitis). Dobija se punkcijom lumbalnog subarahnoidalnog
prostora, koja se obavlja u sjedećem/ležećem položaju.
Lumbalna punkcija – indikacije za lumbalnu punkciju su dijagnostičke pretrage likvora.
Kontraindikacije su infekcije kože ili drugih tkiva u području punkcije te tumori zadnje
lobanjske jame koji zbog nagle dekompresije mogu dovesti do protruzije malog mozga i do
nagle smrti.
Elektroencefalograf (EEG) – je potpuno neinvazivna metoda mjerenja električne moždane
aktivnosti.
Elektromioneurografija – za ispitivanje funkcije perifernih nerava i mišića.
Dopler UZ krvnih sudova vrata – procjena građe i položaja krvnih sudova i karakteristika
protoka u njima.
Transkranijalni dopler – za procjenu protoka krvi kroz krvne sudove mozga.
Druge metode: CT mozga, radiografija, ventrikulografija...
MIJELITIS, UPALA KIČMENE MOŽDINE?
Najčešće su izazvane virusima, nešto rijeđe bakterijama i drugim uzročnicima. Ukoliko se

upalni proces širi u transferzalnom smjeru i zahvata cijelu površinu jednog segmenta
govorimo o transferzalnom mijelitisu. Ako upalni proces zahvati nekoliko segmenata tada
govorimo o difuznom mijelitisu. Najčešći uzročnici mijelitisa su virusi i to iz grupe arbo
virusa. Klinički pored znakova opšteg infektivnog oboljenja (opšta slabost, gubitak apetita,
gubitak tečnosti i preznojavanje) javljaju se i neurološki znaci u početku bolesti, trnjenje i
parastezije donjih ekstremiteta, mišićna slabost koja obično prelazi u tešku, paraparezu ili
267
paraplegiju. Javljaju se bolovi koji su duž zahvaćenih nerava (pojasni bolovi u predjelu
želuca i bolovi duž oba ekstremiteta). Senzibilitet je oslabljen.
Liječenje. Ako se radi o bakterijskom mijelitisu ide se cijljano sa antibiogramom i
antibiotik na koji je bakterija najviše osjetiljiva. Kod virusa uglavnom idemo sa
simptomatskom terapijom eventualno i sa kortikosteroidima.
CEREBROSPINALNA TEČNOST?
Je bistra tečnost koja ispunjava subarahnoidalni prostor mozga i kičmene moždine,

moždane kore. Likvor okružuje mozak i kičmenu moždinu sa svih strana u vidu „jastuka“ i
pruža im zaštitu u njihovom koštanom oklopu. Subarahnoidalni prostor je prostor između
paučinaste (srednje) (lat. Arachnoidea) moždane opne i mekane (unutrašnje) moždane
opne (lat. Pia mater). Likvor tj. Cerebrospinalna tečnost, se neprekidno stvara u moždanim
komorama, zatim cirkuliše kroz komore u subarahnoidalni prostor, gdje se resorbuje u
krvne sudove. Na taj način se količina likvora održava na istom nivou. Uloga likvora je da
štiti mozak i kičmenu moždinu ublažavajući uticaj mehaničkih sila, transport hormona i
uklanjanje štetnih produkata metabolizma.
NEUROSIFILIS?
Spada u grupu parengimatoznih oboljenja. U posljednje vrijeme ovo je rijetko oboljenje.

Uzročnik je treponema palidum i prenosi se seksualnim kontaktom. Neurosifilis može da
zahvati bilo koji dio CNS-a, ali najčešća lokalizacija je donji tarakalni i gornji slabinski
segment moždane kičme. Patološki proces zahvata zadnje snopove i zadnje korijenove i
javlja se umjereno zadebljavanje meninge na tim mjestima. Češće se javlja kod muškaraca
nego kod žena. Period inkubacije je 8 – 12 godina mada bolest može da se javi i 1-30
godina. Najčešće se javlja u četvrtoj ili petoj deceniji života. Klinički se manifestuje
promjenama na zjenicama. Zjenice su nejednake, ne reauguj na svjetlost. Javljaju se
pojačani bolovi u visini oštećenih korijenova segmenata motornih slabosti ispod nivoa
lezije, tonus mišića oslabljen, refleksi sniženi. Zbog oštećenja dubokih senzibiliteta javljaju
se ataksija, hod je nesiguran, sličan hodu pijanog čovjeka. Ako dodje do zahvatanja
optičkog nerva može da nastupi sljepilo.
Liječenje. Antibiotici.
MENINGITIS?
Upale moždanih ovojnica mogu biti izazvane virusima, bakterijama i gljivicama. Najčešće
su virusne upale. Kod uplae moždanih ovojnica razvijena klinička slika javalja se u tri
simpoma:
- Ukočen vrat
- Glavobolje
- Povraćanje
268
Ukočen vrat se javlja kao rezultat rigidnosti vratne muskulature što mehanički imobilizira
vratnu kičmu i na taj način je štiti od istezanja kako kičme tako i korijenova i sprečava
pojavu moždanog bola. Glavobolje su uporne, stalne, izrazito jake i bol se može širiti duž
kičmenog stuba sve do donjeg ekstremiteta. Povraćanje je u mlazu i bez nagona. Uz
navedene simptome javljaju se i povišena temperatura i opšta slabost i malaksalost,
senzibilitet za sve kvalitete oslovljen, motorna slabost po perifernom tipu. Pozitivni su i
drugi meningealni znaci.
MOTORNI SISTEM?
Omogućuje održavanje ravnoteže nasuprot dejstvu vanjskih sila, te pokrete pojedinih

dijelova tijela i organizma u cjelini. Čine ga: piramidni i ekstrapiramidni sistem. Piramidni
sistem odgovoran je za vljnu motoriku, a ekstrapiramidni za nevoljnu i refleksnu motoriku.
Piramidni sistem, čine motorna kora i sekundarna kora. Motorna kora građena je od
džinovskih motornih ćelija čiji nastavci formiraju piramidni put i završavaju na motornim
ćalijama jedara kranijalnih nerava u moždanom stablu prethodno se ukrstivši.
Mišićni sistem je izvršni organ motornog sistema.
OBOLJENJA MOŽDANOG STABLA?

Moždano stablo se sastoji od tri dijela: srednjeg mozga, ponsa i medule oblongate.
To je vrlo važan deo mozga koji se nastavlja na kičmenu moždinu i kroz koji prolaze sva
važna nervna vlakna. U njemu se nalaze centri koji učestvuju u disanju, radu srca i
održavanju krvnog pritiska. Oštećenje ovog dela može biti vrlo ozbiljno tj.ugrožavajuće po
život. Može se manifestovati vrtoglavicom, duplim slikama, izmenjenim govorom, naglim
poremećajem stanja svesti, poremećajem disanja i rada srca a može izazvati oduzetost ili
gubitak osećaja u jednoj strani tela ili, čak, i u sva četiri ekstremiteta.
DIREKTNE POVREDE KIČMENE MOŽDINE?
One su najčešće posljedica uboda nožem, metkom ili gelerom granate. Povrijeđeni pada
kao pokošen zbog potpune oduzetosti donjih ekstremiteta. Mišićni tonus je snižen ili je
potpuno ugašen. Senzibilitet je ugašen za sve kvalitete, funkcija sfingtera oštećena. Ova
faza se naziva fazom spiralnog šoka koja traje do par sati, a zatim se razvija spastična
paraplegija sa svim znakovima oštećenja centralnog motornog neurona.
Kičmena moždina može biti oštećena na mnogo načina stvarajući različite slike simptoma.
Posljedice povreda kičme. Posljedice povrede kičme:
- C1-C5 – paraliza mišića za disanje i svih mišića ruku i nogu. Ova povreda je obično
smrtonosna.
- C5-C6 – paraliza nogu, slaba osposobljenost savijanja ruku
- C6-C7 – paraliza nogu i dijelova ručnog zgloba i šake. Micanje ramenom i savijanje
lakta su relativno očuvani.
- C8-T1 – parilizirane nogie i trup, očni kapci opušteni, gubitak znojenja na čelu tzv.
Hornerov sindrom, šake paralizovane.
269
- T2-T4 – noge i trup paralizovani, gubitak osjeta ispod bradavica
- T5-T8 – paralizovane noge, gubitak osjeta ispod grudnog koša
- T9-T11 – paralizovane noge, gubitak osjeta ispod pupka
- T12-L1 – paraliza i gubitak osjeta ispod prepona
- L2-L5 – različite slike slabosti i osjetljivosti nogu
- S1-S2 – različite slike slabosti i osjetiljivosti nogu
- S3-S5 – gubitak kontrole nad mokraćnim mjehurom i stolicom, neosjetiljivost
peritoneuma.
Gubitak kontrole nad mokraćnim mjehurom i crijevima može nastati zbog teške povrede
bilo gdje duž kralježnice.
Prednji sindrom medule – podrazumjeva oštećenje prednje 2/3 kičmene moždine. Klinički
se manifestuje oštećenjem motorike i senzibiliteta za bol i temperaturu uz očuvan
proprioceptni senzibilitet.
Zadnji sindrom medule – dolazi do oštećenja zadnjih rogova. Klinički se manifestuje
gubitkom proprioceptivnog senzibiliteta uz očuvan osjećaj za ostale kvalitete i očuvanu
motornu funkciju, ali je vrlo rijedak.
Kvadripareza – slabost svih udova (obje ruke i noge)
Parapareza – slabost donjih ekstremiteta
Tetraplegija – oštećenje ili gubitak motornih i senzitivnih funkcija u vratnim segmentima
kičmene moždine usljed lezije neutralinih elemenata u spinalnom kanalu. Tetraplegija
dovodi do oštećenja funkcije gornjih ekstremiteta, trupa, donjih ekstremiteta i karličnih
organa.
MULTIPLA SKLEROZA?
Oboljenje pogađa sve dijelove CNS-a, karakteriše se rasutim žarištima demijelinizacije na

čijim mjestima buja formirajuće sklerozne ploče, po čemu je bol i dobila ime. Karakteriše
se fazama poboljšanja i stabilizacije bolesti pri čemu sadašnje poboljšanje ne dostigne nivo
prethodnog što ukazuje na stalno napredovanje bolesti. Češće oboljevaju žene i to u
periodu od 15 do 30 godina života. Uzrok bolesti je nepoznat, ali se smatra da infektivnim,
alergijskim i autoalergijskim genetski faktor i psihološke traume imaju značaj u nastanku
ove bolesti. Simptomi se obično počinju javljati u trečoj ili četvrtoj deceniji života, mada
su zabilježeni slučajevi i kod osoba mlađih od 14 godina. Bolest obično počinje osječajem
umora i nakon lakšeg fizičkog napora slabostima naročito u donjim ekstremitetima,
trnjenjem u stopalima, te kratkotrajne pojave dvoslika (diplopsia). Kod razvijene kliničke
slike karakterističan je simptoma: mistagmus intencioni tremor i skandiran govor. Tonus i
mišični refleks su oslabljeni. Pareze rjeđe paralize mišića. Vistagmus su ritmički nevoljni
pokreti očnih jabučica i intencioni tremor je fini tremor koji se javlja kod približavanja
cilju. Skandiran govor je izdvajanje pojedinih slogova i naglašavanje u riječi. Dijagnoza se
isključivo postavlja na osnovu MR. Bolest ima progresivan tok.
LIJEČENJE: visoke doze kortikosteroida, imunosufersivi.
TROMBOZA – INFARKT MOZGA I LIJEČENJE?
270
Infarkti mogza mogu biti mali i dijagnostikovati se slučajno (pogotovo kod starijih osoba)
na MR snimku mozga. Veliki infarkti dovode do izumiranja većeg dijela mozga i različito
se manifestuju – slabost suprotne polovine tijela, koma... Ovom patologijom se bave
neurolozi. Ukoliko pacijent na vrijeme dođe u bolnicu danas se može, nekim interentnim
metodama, uspostaviti ponovo cirkulacija kroz mozak bez formiranja infarkta. Jedan od
najčešćih uzroka infarkta mogza je ugrušak koji se formira na ateroslerotskom plaku koji je
nasta na račvi karotidne arterije. Pored plaka uzroci infarkta mogu biti i drugi: plak na
aretrijama mozga, šokno stanje, veoma loše disanje, teži poremećaj u radu srca, poremećaj
u sastavu krvi, upale krvnih sudova..
Liječenje. Kada je o terapiji reč – terapija fibrinolizom, sada na raspolaganju imamo lek
koji, ako se pacijentu da u prva tri sata, može da razbije tromb, da pomogne uspostavljanju
cirkulacije. Tri sata izgleda kao kratko vreme da se preduzmu sva neophodna ispitivanja-
skener, krvne i druge analize, ali nam baš to vreme daje zadatak da se drugačije
organizujemo. Ova terapija, činjenica je, može da se primeni kod malog broja pacijenata.
NERVNI SISTEM, ULOGA I PODJELA?
Nervni sistem je odgovoran za cjelokupnu motoriku, omogučuje komunikaciju sa vanjskim

svijetom za vlastitu unutašnju sredinu, upravlja radom unutašnjih organa i žlijezda za
unutašnjim lučenjem. Čine za CNS, PNS i autonomnog nervnog sistema.
CNS – smiješten je u koštanom oklopu i na taj način zaštičen od mehaničkih povreda, a
čine ga mozak i kičmena moždina. Mozak je smješten u lobanjskoj šupljini.Mozak
dijelimo na prednji (prosencephalon) i zadnji (rhombencephalon). Prednji mozak čine:
veliki mozak (telencephalon), srednji mozak (mesencephalon) i međumozak
(diencephalon). Zadnji mozak čine: pons, medulla oblongata, cerebellum.
MEĐUMOZAK (diencephalon). Spaja obje hemisphere velikog mozga i prestavlja
prednji i najviši dio moždanog stabla. Centralna šupljina diencephalona je tri moždana
komora. Idući dole na diencephalon se nastavlja mesencephalon koga čine kraci velikog
mozga i tegnentum. Centralna šupljina mu je kanal koji povezuje treču i četvrtu moždanu
komoru.
SREDNJI MOZAK (mesencephalon). Srednji mozak se prema dole nastavlja u most, a
distalnije na most se nastavlja medulla oblongata. I most i medulla oblongata čine pod
četiri moždane komore, krov čini mali mozak.
MALI MOZAK smješten je u zadnjoj lobanjskoj jami. Čine ga lijeva i desna hemisfera
malog mozga i središnji dio crv (vermis) građen je od bijele i sive mase. Sivu masu čini
kora malog mozga i subkortikalne sive mase od četiri jezgra.
MEDULLA SPINALIS smještena je u vertebralnom kanalu. Dugačka je oko 41-45 cm,
debljine oko 1 cm. Malo spljoštena u prednjem dijelu.U zadnjem smijeru iz nje izlazi
tridesetijedan par spinalnih nerava i to osam vratnih, dvanaest grudnih, pet slabinkih, pet
krstačnih i jedan trtični par. Na njoj razlikujemo dva proširenja: cervikalna (intumescentia
cervicalis) koje se proteže od četvrtog vratnog do jednog odnosno drugog torakalnog
kralješka i lumbalno proširenje koje se proteže od desetog torakalnog do prvog lumbalnog.
Proširenja predstavljaju nakupine nervnih ćelija čiji nastavci formiraju periferne nerve za
271
gornje odnosno donje ekstremitete. Medulla spinalis završava se suženjem (concisom) na
čijem vrhu se nalazi splet živaca označeni kao (Cauda equina) konjski rep.
VELIKI MOZAK (telencephalon). Veliki mozak čine lijeva i desna hemisfera koje su
međusobno spojene žuljevitim tijelom (corpus callosum). Svaka od ovih hemisfera ima
svoju medijalnu, donju i bočnu konveksnu površinu. Dubokim žljebovima hemisfera je
podjeljena na pet lobusa i to čeoni (frontalni), tjemeni (paruetalni), zatiljni (occipitalni),
sljepočnicu (temporalni) i na dnu žlijeba (operkulum) leži skrivena insula ili rejlovo
ostrvce tronglaste površine. Centralna šupljina velikog mozga su lateralne moždane
komore. Građen je od bijele i sive mase i potpornog tkiva. Sivu masu velikog mozga čine
kora (cortex) i subkortikalne sive mase (corpsusu triatum substantia nigra).
OVOJNICE CNS. Mozak i kičmena moždina su smješteni u koštanom oklopu koji pruža
dobru mehaničku zaštitu. Idući iz vana prema unutra, mozak i kičmena moždina su
obavijeni sa tri ovojnice. Odmah ispod kosti je sedefasto bijela tvrda moždana ovojnica
sastavljena iz dva lista koji su u predijelu glave čvrsto srasla, a u vertebralnom kanalu
mjestimično razdvojena. Ispod nje se nalazi srednja moždana ovojnica arachnoidea i
konačno na samoj površini moždanog tkiva, koja duboko ulazi u žljebove CNS, je mekana
ovojnica ili pia matea.
PERIFERNI MOTORNI SISTEM?

Periferni nervni sistem je dio nervnog sistema, koji se nalazi izvan lobanje i kičmenog
kanala. Sastavljen je od većih ili manjih snopova nernih vlakana i njihovih ovojnica, koji
izlaze iz CNS-a i idu u sve dijelove našeg tijela. Ti snopovi vlakana predstavljaju živce ili
nerve koji se dijele na dvije grupe:
1. Nn. Capitales ili moždani živci – izlaze direktno iz dijelova mozga i inervišu glavu
i organe u njoj. Ima ih 12 a to su: nn. Olfactorii, n. Opticus, n. Oculomotorius, n.
Trochlearis, n. Trigeminus, n. Abducens, n. Facialis, n. Vestibulo-cochlearis, n.
Glossopharyngeus, n. Vagus, n. Accessorius, n. Hypoglossus.
2. Nn. Spinales ili kičmeni živci – izlaze iz kičmene moždine i inervišu ostale dijelove
tijela. Kičmeni živci nastaju svi na isti način. Svi su mješoviti po sastavu, sadrže
motorna senzibilna i autonomna nervna vlakna. Prema segmentima kičmene
moždine odvajaju se: nn. Cervicales-vratni, nn. Toracici-grudni, nn. Lumbales-
slabinski, nn. Sacrales-krstačni i nn. Coccygei-trtični.
272
HIRURGIJA, 3.raz
1. RAZVITAK HIRURGIJE I ANESTEZIOLOGIJE

Hirurgija je medicinska grana koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i liječenjem niza
oboljenja, povreda, urođenih i stečenih anomalija. Liječenje se vrši operativnim i neoprativnim
metodama. Operativno liječenje podrazumjeva zahvate koji se vrše posebnim hirurškim
instrumentima u posebnim uslovima, sa ciljem uklanjanja uzroka bolesti, tj. patološki
promjenjenog organa ili dijela tijela. Hirurgija je najstarija grana medicine.
Antisepsa je postupak kod kojeg se hemijskim sredstvima uništavaju svi oblici mikroorganizama
izuzev bakterijskih spora. Asepsa se postiže tako što se instrumenti sterilišu a koža dezinfikuje.
Postupci za aseptični rad su priprema hirurga i sestre (pranje i dezinfekcija ruku, glava
pokrivena kapom i maskom), priprema bolesnika (pranje i dezinfekcija kože u operativnom
području i upotreba sterilnih instrumenata i pribora). Dezinfekcija je postupak kojim se mogu
uništiti svi oblici mikroorganizama izuzev bakterijskih spora. Antiseptici spriječavaju rast i
razmnožavanje mikroorganizama. Sterilizacija je postupak pomoću kojeg uništavamo sve oblike
mikroorgaizama i spora. Sterilisati se mogu instrumenti, tekućine, zavoji ali ne i živo tkivo, zato
kožu možemo samo dezinfikovati.
Antibiotici se u hirurgiji koriste kao nadopuna operativnog liječenja jer ne mogu zamjeniti
asepsu, primarnu obradu rane, dreniranje apscesa i sl. Daju se u cilju liječenja hirurške
infekcije i profilaktičke primjene. Za većinu operacija se koristi transfuzija. Transfuzija krvi je
postupak u kojem se bolesnik liječi ljudskom krvlju ili preparatima priređenim iz ljudske krvi.
Za uspješnost hirurškog liječenja važan je i napredak anesteziološke nauke. Anestezija znači
gubitak osjeta, boli ili svijesti, pri čemu se može podrazumjevati samo gubitak osjeta boli ili
samo gubitak svijesti ili oboje.
2. USMJERENJA U HIRURGIJI
Usmjerenja u hirurgiju su: neurohirurgija, maksilofacijalna hirurgija, torakalna, kardijalna,
vaskularna, abdominalna, urologija, ortopedija, traumatologija, dječija hirurgija, plastična-
estetska i rekonstruktivna, ratna hirurgija.
-Neurohirurgija je grana hirurgije koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i liječenjem
bolesti, povreda, urođenih i stečenih anomalija CNS-a, perifernog i autonomnog nervnog
sistema. To mogu biti edemi mozga, tumori mozga, intrakranijalna krvarenja itd.
273
-Maksilofacijalna hirurgija se bavi proučavanjem, dijagnostikom i hirurškim liječenjem bolesti,
povreda, urođenih i stečenih anomalija gornje vilice lica.
-Torakalna hirurgija je grana hirurgije koja se bavi proučavanjem, dijagnostikom i liječenjem
bolesti, povreda, urođenih i stečenih anomalija grudnog koša, pleure i pluća. (tumori, upale
pluća, tbc pluća, zatim ozljede rebara-serijska fraktura, grudne kosti, pneumotorax-slobodni
zrak u pleuralnom prostoru, hematopneumotorax)
-Kardijalna hirurgija je grana hirurgije koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i
liječenjem bolesti, povreda, urođenih i stečenih anomalija srca, kao što su upala perikarda-
perikarditis, tumori srca, tamponada srca-kompresija miokarda.
-Vaskularna hirugija koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i liječenjem bolesti, povreda,
urođenih i stečenih anomalija krvnih sudova, kao što su akutno arterijsko zatvaranje trombom,
arterijske aneurizme, varikoziteti-proširenja vena.
-Abdominalna hirurgija koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i liječenjem bolesti,
povreda, urođenih i stečenih anomalija u abdomenu. Povrede mogu biti otvorene, zatvorene,
penetrantne-povređen peritoneum, nepenetrantne, perforantne-povrede šupljih organa,
neperforantne, gastrointestinalna krvarenja, peritonitis-upala peritoneuma, ileus-prekid pasaža
u crijevima, akutni abdomen-akutna manifestacija nekog procesa u trbuhu koja zahtjeva hitnu
hiruršku intervenciju.
-Urologija koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i liječenjem bolesti, povreda,
urođenih i stečenih anomalija bubrega, mokraćne bešike, uretera i uretre.
-Ortopedija je grana hirurgije koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i liječenjem
bolesti, povreda, urođenih i stečenih anomalija koštanog sistema.
-Traumatologija je grana hirurgije koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i liječenjem
povreda koštanog sistema.
-Dječija hirurgija je grana hirurgije koja se bavi proučavanjem, dijagnosticiranjem i liječenjem
bolesti, povreda, urođenih i stečenih anomalija kod djece. To mogu biti urođene anomalije i
patološka oboljenja.
-Plastična ili estetska i rekonstruktivna hirurgija je grana hirurgije koja se bavi estetskim
rješavanjem pojedinih vanjskih nedostataka, pokrivanjem nedostaka kože i rekonstrukcijom
tetiva, nerava i krvnih sudova.
-Ratna hirurgija je hirurgija organizovana u ratnim uslovima.
3. HIRURGIJA U IZVANREDNIM USLOVIMA

U vanrednim situacijama važe posebni hirurški principi koji su prilagođeni situaciji.
Karakteriše ih veliki broj onih kojima je potrebna hirurška intervencija u kratkom
vremenskom periodu. Osnovne radnje u zbrinjavanju su trijaža, evakuacija i liječenje.
Trijaža je razvrstavanje povrijeđenih ili oboljelih u grupe. To se sprovodi prema vrsti oboljenja
ili povrede, te prema hitnosti pomoći. Red hitnosti pružanja pomoći određen trijažom garantuje
pružanje pomoći onome kome je u tom momentu najpotrebnija. U provođenju trijaže važna su
3 kriterija: težina i vrsta povrede, vrsta i hitnost pružanja pomoći, način i brzina evakuacije. Na
osnovu toga su određena 3 reda hitnosti: I red-tu spadaju ranjenici kojima je neophodna
hirurška pomoć, II red- tu spadaju ranjenici koji mogu sačekati odloženu hiruršku pomoć i III
red-tu spadaju svi laki ranjenici.
274
Evakuacija je iznošenje i transport povrijeđenih i oboljelih do sanitetskih etapa. Ona treba biti
bezbjedna, udobna, brza, kontinuirana i favorizovana u saobraćaju.
Liječenje povrijeđenih-ratna rana je primarno inficirana, a pri upotrebi biološkog, hemijskog i
nuklearnog oružja i kontaminirana. Zbog ovoga je veoma važna primarna hirurška obrada
rane, po mogućnosti u prvih 6 do 12h, treba biti potpomognuta antibioticima, kao i profilaksom
protiv tetanusa i gasne gangrene. U liječenju povrijeđenih u ratnim uslovima razlikujemo prvu
pomoć koja se pruža na mjestu povrijeđivanja, opšta medicinska pomoć koja zahtjeva
ljekarsku pomoć, hiruršku pomoć koja zahtjeva pomoć hirurga. Primarna obrada rane je
najvažnija-6-8h a ako se vrši nakon 24h govorimo i primarnoj odloženoj obradi hirurške rane.
Zatvaranje ratne rane može se obaviti primarnim šavom-koji je strogo zabranjen izuzev u
izuzetnim uslovima rane na licu, grudnog koša, glave i trbuha, zglobova, primarnim odloženim
šavom koji se stavlja 4-7 dana po primarnoj obradi rane i sekundarni šav koji se stavlja 7 do 10
dana po primarnoj obradi a i kasnije.
4. HIRURŠKI TIM
Osobe koje učestvuju u operativnom hirurškom liječenju bolesnika čine hirurški tim. Na čelu
hirurškog tima se nalazi ljekar-hirurg operator, koji je specijalizran za obavljanje operativnog
liječenja. On je glavni, rukovodi prije, u toku i poslije operacije. On određuje vrstu operativnog
zahvata, položaj pacijenta za vrijeme operativnog zahvata, operativni pristup, vrši izbor
hirurškog materijala (šavni materijal, debljina materijala, vrste drenova, itd), uvodi neke vrste
lijekova tokom operativnog zahvata, davanje krvi, plazme ili infuzionih otopina, tokom
operativnog zahvata on samostalno odlučuje a može da se konsultuje i dogovara sa ostalim
članovima hirurškog i anesteziološkog tima. Hirurgu operatoru pomažu ljekari asistenti, to su
prvi, drugi asistent ili više njih. Kod nekih oboljenja, radi bržeg operativnog zahvta, mogu da
rade 2 hirurška tima istovremeno.
5. HIRURŠKI BOLESNIK
Bolesnik kojem je potreban jedan od vidova hirurške pomoći je hirurški bolesnik. Hirurško
oboljenje najčešće karakteriše nagli nastanak, što naročito važi za povrede a nagli nastanak
često prati jaka bol. Medicinska sestra mora odmah prepoznati da li se radi o lakom ili teškom
hirurškom bolesniku o čemu obavještava ljekara. Ako se radi o teškom bolesniku,
administracija se može provesti i kasnije, da se ne bi gubilo dragocjeno vrijeme. Međutim,
ukoliko se radi o hroničnom hirurškom oboljenju koje ne zahtjeva hitnu hiruršku intervenciju
onda je neophodno provesti administrativne mjere kao što identifikacija pacijenta, upis u
protokol itd. Nakon toga, slijedi sanitarna obrada pacijenta kao što je kupanje i presvlačenje
pacijenta a ako se radi o teškim bolesnicima oni su pošteđeni sanitarne obrade. Oni su pošteđeni
i izvođenja raznih pretraga. To su bolesnici kod kojih je neophodna neodložna hirurška
intervencija u samom prijemu kao što je zaustavljanje krvarenja, toaleta disajnih organa,
gušenja, komatozna stanja i zato u prijemnoj hirurškoj ambulanti mora postojati pribor za
urgentu reanimaciju, dakle aparat za anesteziju i reanimaciju.
6. VRSTE ANESTEZIJE I NJIHOVE KOMPLIKACIJE

Anestezija znači gubitak osjeta boli ili svijesti ili oboje. Postupak kojim se postiže anestezija je
uvijek reverzibilan proces, što znači da nakon prestanka djelovanja anestetika sve funkcije
nervnog tkiva moraju da se vrate na normalu.
275
Premedikacija je psihička i medikamentozna priprema bolesnika prije anestezije i operacije.
Medikamenti se daju najmanje pola sata prije operacije a njihova je svrha da se ublaži osjećaj
straha, boli, da se smanji prag osjeta boli, da se smanji refleksna podražljivost, da se uklone
neželjeni učinci anestezije kao što je povraćanje nakon narkoze i sl. Premedikacija je specifična
za svakog bolesnika a najčešće je to kombinacija analgetičkog, narkotičkog i sedativnog
djelovanja uz pridodat antisalivans koji smanjuje lučenje pljuvačnih žlijezda. Sredstva za
premedikaciju su najčešće morfij, hipnotici uglavnom barbiturati, anksiolitici, antisalivans i
talamonal.
Procjena toka i dubine anestezije, po Gudelu:-stadij analgezije koji traje od trenutka davanja
lijeka do potpunog gubitka svijesti, stadij ekscitacije-došlo je do potpunog gubitka svijesti,
stadij prave hirurške narkoze, potpuna mišićna klonust pa se mora održavati dirigovano
disanje.
Postupci i metode opšte anestezije: inhalaciona (otvorena metoda kapanjem, poluotvorena
metoda, poluzatvorena metoda, zatvorena metoda, endotrahealna anestezija), intravenozna-
daje se direktno u krv, rektalna-uvođenje anestezije kroz rektum uljanom klizmom,
primjenjuje se samo kod djece.
Lokalna anestezija-prema djelovanju može biti površinska, infiltraciona-pod kožu, provodna ili
regionalna -anestetik se aplicira direktno na određeni živac, spinalna, refrigaciona-
pothlađivanjem. Za površnu anesteziju se često koristi kokain, tetrakain, xilokain, novokain itd.
7. TRANSFUZIJA KRVI
Transfuzija krvi je postupak u kojem se bolesnik liječi ljudskom krvlju ili preparatima
priređenim od ljudske krvi. Landstajner je otkrio prirodna antitijela anti A i anti B i nazvao ih
je izoaglutinima. Na osnovu toga, ljudi mogu imati 4 krvne grupe, A, B, AB i nulta. Krvna grupa
A sadrži aglutinogen A, krvna grupa B sadrži aglutinogen B, nulta ne sadrži nijedan od
aglutinogena a krvna grupa AB sadrži oba. Aglutinogeni su stalna svojstva koja se ne mjenjaju
tokom života. Nulta krvna grupa je univerzalni davalac, a AB krvna grupa je univerzalni
primalac. Landstajner i Vajner su također otkrili i rh faktor. Rh faktor ima višestruk značaj,
ako rh - osoba primi krv od rh + osobe, kod prvog davanja neće doći do reakcije, zato što u krvi
primaoca još nema rh antitijela. Ali rh- osoba može samo jednom primiti rh+ krv. Ako je
trudnica rh- a dijete rh+ prva trudnoća će obično proći bez komplikacija, ali kod slijedećih
trudnoća titar rh antitijela raste što za posljedicu ima sve veće komplikacije djeteta pa čak i
mrtvorođeno dijete. Kod dijeteta sa eritroblastozom najbolja je terapija zamjena cjelokupne
krvi.
Da bi se moglo pristupiti izvođenju transfuzije, sem određivanja krvnih grupa i rh faktora,
potrebno je učiniti test kompaktibilnosti a on se izvodi mješanjem seruma bolesnika i eritrocita
davaoca i to je tzv. velika ukrštena proba. Ako je test negativan može se pristupiti izvođenju
transfuzije, ali uvedena je i tzv. biološka proba a ona se sastoji u ubrizgavanju 10 ccm krvi u
venu primaoca nakon čega se prate eventualne reakcije.
Pacijentu se može dati puna krv kada se nadoknađuju svi kvantitativni i kvalitativni sastojci
krvi, koncentrirani elementi krvi kao što su eritromasa i trombocitna masa; plazma koja se
koristi kao svježa, smrznuta ili suha; frakcije plazme. Transfuzija je u suštini transplatacija
krvi i može se obavljati direktno iz vene davaoca u venu primaoca, indirektno kada se daje u
površinske vene, intraarteriska i kroz spongioznu kost.
276
Komplikacije su alergijske, pirogene, prekomjerno opterećenje cirkulatornog aparata usljed
prekomjerne količine i brzog davanja krvi i manifestuje se plućnim edemom, hemolitičke
reakcije koje nastaju zbog nepodudarnosti, biološka kontaminacija usljed inficirane krvi,
prijenos bolesti na primaoca, zračna embolija, lokalne komplikacije-hematom, dermatitis,
tromboflebitis.
8. NADOKNADA TEKUĆINE I ELEKTROLITA

Osnovni cilj parenteralne terapije tečnostima kod hirurških bolesnika je nadoknada gubitaka
tečnosti i elektrolita. Gubici tečnosti mogu biti renalni i ekstrarenalni. Renalni gubici tečnosti
moraju se nadoknaditi pažljivo imajući u vidu da bubrezi poslije povrede ili operacije ne
izlučuju normalno vodu i natrij. Ekstrarenalni gubici su svi ostali gubici, preko kože i pluća,
znojenje i disanje, prolivima, sondama itd. Ekstrarenalne gubitke treba nadoknaditi odmah po
nastanku. Smatra se da je bolje dati manje tečnosti nego rizikovati opterećenje vodom. Veoma
je važno da se eventualni deficiti vode i elektrolita nadoknade prije operativnog zahvata jer
neka abdominalna oboljenja su praćena velikim gubicima plazme i tada je u porastu
hematokrit-postotak koncentracije eritrocita u krvi. Spoljašnji gubici krvi u toku operacije se
mogu izračunati sa približnom tačnošću. Gubitak 10 posto krvnog volumena kod pacijenta
dobrog opšteg stanja se mora nadoknaditi krvlju. Gubitak 15 do 20 posto krvnog volumena bi
trebalo nadoknaditi. Kod svih velikih hirurških zahvata potrebu za tečnostima treba
nadoknaditi infuzijom balansiranog solnog rastvora i brzinu davanja tekućine treba prilagoditi
stepenu traume. Parenteralna terapija tečnostima treba prije svega da zadovolji osnovne
potrebe i da nadoknadi nenormalne gubitke koji mogu nastati u postoperativnom toku.
9. ZATVORENA OZLJEDA, BLAST SINDROM, CHRUSH SINDROM

Pod povredom ili ozljedom podrazumjevamo štetni učinak sile, mehaničke, termičke, električne,
hemijske, radijacijske i sl. Danas se pojam povrede poistovjećuje sa pojmom traume. Sve
povrede dijelimo na vanjske i unutrašnje, tj. otvorene i zatvorene.
Zatvorene povrede najčešće nastaju kao rezultat traumatogenog djelovanja mehaničke sile-to su
tupi i tvrdi predmeti, mehanička tijela. Razlikujemo 3 osnovna tipa zatvorenih povreda:
-potres je prolazno oštećenje funkcije nekog organa ili dijela tijela, i to je reverzibilni proces, jer
će se poremećena funkcija ubrzo vratiti u normalno stanje, kao npr. potres mozga.
-nagnječenje je ozljeda organa ili tkiva kod kojih je najčešće došlo do funkcionalnih i organskih
ireverzibilnih promjena. To je npr. kontuzija mozga, razdori unutrašnjih abdominalnih organa
i sl.
-razdori su rastrgnuća raznih slojeva tkiva u tjelesnim strukturama pod intaktnom kožom kao
što su prelomi i sl.
Kraš povrede su u suštini zatvorene povrede koje se javljaju pri masovnim zatrpavanjima
prilikom zemljotresa, bombardovanja, nesrećama u rudnicima, saobraćajnim nezgodama i sl.
Javlja kod osoba koje su duže vrijeme bile izložene pritisku tako da je došlo do poremećaja
cirkulacije. Prvo dolazi do masovnog izliva plazme iz krvnih žila u tkiva i to stvara edem koji
raste, što dovodi do ishemije koja prelazi u potpunu anoksiju. Takvo stanje teško podnose
277
bubrezi i dolazi do anurije odnosno uremije. Kod ovih povreda postoje 3 faze: slobodni interval
koji traje nekoliko sati, kada nema nikakvih simptoma, prodromalna faza kada naglo otiču
ekstremiteti sa sniženom temperaturom, padom krvnog pritiska i gubitkom pulsa, i treća je
razvijena slika kraš povreda sa znacima šoka, anurijom i uremijom. Povrijeđeni ne smije hodati
a ekstremitet koji je bio pod ruševinom treba imobilizirati i zabranjena je primjena esmarhove
poveske. Neophodno je rasterećenje cirkulacije i primjena antišok terapije sa nadoknadom
tečnosti. Nažalost uglavnom dolazi do amputacije ekstremiteta.
Blast povrede su oštećenja dijelova tijela nastala neposrednim djelovanjem udara eksplozivnog
talasa, tako razlikujemo vazdušni blast, vodeni i čvrsti blast. Djelovanje zračnog blasta se
očitava kompresijom i dekompresijom udarnog talasa. Najčešće dolazi do povrede bubne opne,
pluća, pleure, preloma rebara, perforacije trbušnih organa. Vodeni blast nastaje pri eksploziji
podvodnih mina i dolazi do perforacije šupljih dijelova probavnih organa, rupture
parenhimskih organa sa intraabdominalnim krvarenjem. Čvrsti blast se prenosi preko krutih
tijela i najčešće stradaju koštani sistem i krvni sudovi.
10. OTVORENA OZLJEDA-VRSTE

Otvorene povrede nastaju najčešće djelovanjem mehaničke sile, oštre i tupe. Rana predstavlja
prekid kontinuiteta kože i potkožnog tkiva, tj. zaštitnog pokrovnog sloja, nastalog djelovanjem
spoljnih uticaja. Razlikujemo slijedeće vrste rana: rezna ili sjekotina, ubodna rana koja može
lako preći u probodnu ranu, razderotina, nagnječene, ustrijelna rana koja može preći u
prostrijelnu ranu i ima izlaznu ranu, explozivne rane, ugrizne rane, oguljotine, ogrebotine.
Rane se dijele na penetrantne gdje je oštećen peritoneum i pleura i nepenetrantne. Penetrantne
mogu biti penetrantne perforantne i penetrantne neperforantne.
11. OBRADA I POVIJANJE RANE, ZACJELJIVANJE RANE

Postoje 4 faze zarastanja rane: eliminatio podrazumjeva čišćenje dijelova tkiva iz rane.
Granulatio je stvaranje mladog, vezivnog tkiva i u ovoj fazi se stišavaju upalni procesi nastali
kao reakcija organizma na povredu. Epitelisatio je stvaranje mladih epitelnih ćelija koje će
pokriti zametno tkivo rane. Epitelizacija je usporena ako je rana inficirana. Cikatrisatio je
završna faza zarastanja rane i tada se stvara cikatriks-ožiljak. Postoje 2 tipa zarastanja rane:
želja organizma za što manjim ožiljkom-siječne i hirurške rane i one koje za rezultat imaju
stvaranje velikog ožiljka-to su nagnječne rane.
Komplikacije rane: -infekcija-svaka rana je samim činom nastanka primarno inficirana i za
razliku od sekundarne infekcija koja nastaje nepravinim zbrinjavanjem rane ili naknadnim
prodom mikroorganizama u ranu. -krvarenje je komplikacija svake rane koja nastaje razornim
djelovanjem mehaničke sile. -bol je stalni pratilac kod ranjavanja a jaka bol dovodi do šoka.
Razlikujemo zbrinjavanje rane u prvoj pomoći, privremeno zbrinjavanje i trajno zbrinjavanje rane u
okviru definitivnog hirurškog tretmana. 1. Postupak sa ranom na nivou prve pomoći je zaustaviti
krv. Nije dozvoljeno vađenje stranih tijela iz rane, dovoljno je ranu prekriti sterilnom gazom i
zavojem, ne stavljati lijekove,i sl. Kod penetrantnih rana nije dozvoljeno vraćati te organe u
tjelesnu šupljinu jer su mogu inficirati tjelesnu šupljinu.
2. Definitivni hirurški tretman rane: trajno zbrinjavanje ima za cilj da otvorenu ranu pretvori
u zatvorenu, međutim, za to moraju biti ispunjeni uslovi: da od vremena nastanka rane nije
278
prošlo više od 6-8h i opsežnost razornog učinka. U okviru definitivnog zbrinjavanja razlikujemo
postupke:
-primarna hirurška obrada rane se izvodi kod rane u okviru 6 do 8h, zaustavlja se krvarenje i
odstranjuju sva strana tijela. Stavlja se primarni hirurški šav.
-sekundarna obrada se izvodi na ranama poslije 12h od nastanka a postupak je sličan uz nešto
štedljivije odstranjenje tkiva. Moraju se plasirati drenovi a kada se stiša postojeća infekcija na
ranu se plasira primarni odloženi šav.
-postupak kod inficiranih rana-rane kod kojih je došlo do naknadne upale praćene gnojenjem
ne smiju se zatvarati šavom. One se izdašno dreniraju, ako su već ranije plasirani šavovi treba
ih skinuti i ranu široko otvoriti i uključiti adekvatne antibiotike. Kada se upala smiri, stavlja se
sekundarni šav.
Kontrola obrađene rane- Prilikom pregleda obraća se pažnja na temperaturu, bol, pogoršanje
opšteg stanja, posebno izlučivanje iz rane. Kod pojave ovih simptoma treba skinuti zavoj i
pregledati ranu a ako nema ovih simptoma zavoj se ne skida jer to može bespotrebno dovesti do
infekcije. Kod rane kod koje nema upale konci se skidaju sedmi ili osmi dan a na vratu i licu
treći ili četvrti dan.
Postupak sa inficiranim ranama: -otvoriti ranu-skinuti nekoliko konaca kako bi se omogućilo
istjecanje gnoja, po potrebi ranu izdašno drenirati, ordinirati antibiotike po antibiogramu.
Inficirane rane previjati i više puta dnevno i tako se stvara granulirana površina.
12. OZLJEDE KOSTIJU, VRSTE, KOMPLIKACIJE, POSLJEDICE, OZLJEDE ZGLOBOVA,

IMOBILIZACIJA
Povrede ekstremiteta dijelimo na otvorene gdje je prekinut kontinuitet kože i zatvorene kod
kojih je došlo do povrede pojedinih struktura tkiva bez prekida kontinuiteta kože.
Frakture ili prelomi predstavljaju potpuni ili nepotpuni prekid cjelovitosti kosti i nastaju kao
rezultat djelovanja traume-traumatski prelomi i djelovanjem nekog patološkog faktora pa se
zovu patološki ili spontani prelomi. Frakture se dijele na otvorene komplikovane prelome i
otvorene gdje je osim prekida cjelovitosti kosti nastupilo oštećenje svih ostalih mekanih
struktura kosti, kao i kože. U odnosu na frakturnu liniju prelomi mogu biti poprečni, spiralni,
kosi, kominutivni tj. sa više ulomaka.
Komplikacije preloma su opšte i lokalne. Lokalni su povrede krvnih sudova, živaca, visceralnih
organa, kontrakture zglobova, patološko zarastanje kosti, dekubitus i sl. Opšte komplikacije su
šok, masna embolija, hipostatska pneumonija, tromboza, zarastanje preloma.
Liječenje preloma započinje na nivou prve pomoći gdje se vrši imobilizacija. Postupak kojim se
koštani fragmenti čine nepokretnima naziva se imobilizacija. Za standardnu imobilizaciju
najbolje služe zavoji, udlage i trougle marame. Definitivna ili terapijska imobilizacija je jedan
od temeljnih principa liječenja preloma, definitivni hirurški tretman odvija se konzervativno i
operativno. Repozicijom se koštani ulomci dovode u korektan, anatomski i funkcionalni položaj.
U okviru konzervativnog procesa, vrši se manuelna repozicija i privremena ili trajna ekstenzija.
Ekstenzija se može sprovesti plasiranjem igle ili eksera direktno u kost ili preko trake
leukoplasta. Drugi oblik definitivnog konzervativnog zbrinjavanja su gipsani zavoji i gipsana
longeta. Operativno liječenje-osteosinteza može biti ekstramedularna, cerklaž tj. omotavanje
žicom i intramedularna-Kinherov čaval, Rušov čaval, primarne i totalne proteze.
279
Uganuće ili distorzija nastaju djelovanjem slabije sile gdje dolazi do rastrgnuća zglobnih veza
ligamenata. Pritom može doći do potpune rupture ligamenata. Liječenje je u osnovi
konzervativno-gipsana imobilizacija dok potpuna ruptura ligamenata zahtjeva šivenje
ligamenata. Kod dejstva jače sile na zglob dolazi do iščašenja. Često kod iščašenja dolazi do
prsnuća zglobne čahure sa pripadajućim ligamentima a nekad i do preloma kosti pa govorimo o
luksacionom prelomu. Luksacije mogu biti traumatske, patološke i urođene. Liječenje
podrazumjeva repoziciju. Ona se provodi konzervativno i operativno.
13. OZLJEDE GLAVE I MOZGA, ZATVORENE I OTVORENE KRANIOCEREBRALNE

OZLJEDE, POTRES MOZGA, KONTUZIJA MOZGA, KOMPRESIJA MOZGA, SUBDURALNI I
EPIDURALNI HEMATOM
Ozljede glave dijelimo na ozljede epikraniuma i koštane strukture, te povrede endokraniuma
mozga. Povrede glave se dijele na otvorene i zatvorene. Otvorene povrede su one gdje imamo
prekid kontinuiteta kože, a mogu biti površne i duboke, također mogu biti penetrantne ako je
prodor zahvatio koštane strukture i duru mater, i nepentrantne ako je dura mater intaktna.
Zatvorene povrede glave i mozga-kod ovih rana je očuvana cjelovitost kože, a ispod nje može biti
povreda fascia, mišića i koštanih struktura. Koštane povrede mogu biti frakture lobanjskog
krova, prelomi kostiju lica, prelomi baze lobanje.
Povrede mozga-najčešće nastaju dejstvom tupe sile izolovano ili u okviru politraume. Ovdje je
značajno to što dolazi do povećanja volumena mase-edem mozga a koštani oklop ga spriječava.
Rezultat je intrakranialna hipertenzija. Svi ovi poremećaji izazivaju glavobolju, bradikardiju,
povraćanje, poremećaje svijesti i žarišni neurološki ispad.
Zatvorene povrede mozga-potres mozga je prolazni funkcionalni poremećaj moždanih stanica.
Za njega je karakteristično prolazno gubljenje svijesti, amnezija događaja koji je prethodio
nezgodi-retrogradna amnezija, povraćanje, glavobolja, prolazni neurološki ispadi. -nagnječenje
mozga je teža povreda od potresa. Ovdje dolazi do nekroze moždanih ćelija. Za kontuziju
mozga je karakteristična rana pojava neuroloških simptoma-paraliza jedne strane, poremećaj u
govoru, poremećaji svijesti itd. Kontuzija mozga može biti praćena i profuznim krvarenjem.
Kasne komplikacije kontuzije su absces mozga, meningitis, epilepsija, psihički poremećaji itd.
Moždana krvarenja: -epiduralni hematom, subduralni hematom, subarahnoidalno krvarenje,
intracerebralno krvarenje je nakupljanje krvi u unutrašnjosti moždane mase. Rijeđe je
traumatskog porijekla a češće se javlja uslijed prsnuća krvnog suda i tako nastaje moždana
kap. Forme poremećaja svijesti kod intrakranijalnog krvarenja su somnolencija-pospanost,
sopor-nemir, slabija kontaktibilnost, teže buđenje i koma-najteži ispad svijesti gdje je pacijent
potpuno bespomoćan.
14. OZLJEDE KRALJEŽNICE, IMOBILIZACIJA, TRANSPORT, KOMPLIKACIJE, POSLJEDICE

Povrede kičmene moždine se javljaju u vezi sa povredama koštanih struktura kičmenog stuba.
Povrede kičmene moždine i kičme dijelimo na otvorene i zatvorene.Otvorene se dijele na
penetrantne i nepenetrantne. Oštećenja kičme mogu biti potres, nagnječenje, lateratio medule,
pritisak, potpuni ili djelimični prekid kičmene moždine. Isto tako i kod ovih povreda se mogu
javiti krvarenja-epiduralno,subduralno i subarahnoidalno. Kod sekcije kičmene moždine gube
se sve veze s višim centrima pa nastaje oduzetost-paraliza i gubitak svih refleksa ispod mjesta
presjeka, oduzetost svih kvaliteta osjeta, paraliza mokraćnog mjehura i rektuma, nestanak
280
funkcije polnih organa. Kod hemisekcije nastaje tzv. Braun-Sekardov sindrom-na strani
hemisekcije imamo potpunu motoričku oduzetost, paralizu vazomotora, oduzetost dubokog
senzibiliteta, te osjet topline-termanestezia. Kod lezije kičmene moždine, ako je presjek na
višem nivou, ispadi će biti veći i opsežniji. Presjek u vratnom dijelu dovodi do oduzetosti svih
udova-kvadriplegija, a u slabinskom dijelu oduzetost donjih udova-paraplegija. Liječenje
povrede kičmene moždine-u prvoj pomoći povrijeđenog staviti na tvrdu podlogu, treba biti
pažljiv i držati ga u ispruženom položaju.
15. OZLJEDE THORAXA, ZATVORENE I OTVORENE OZLJEDE, PRELOMI STERNUMA I

REBARA, OZLJEDE PLUĆA, SRCA, VELIKIH KRVNIH ŽILA, PNEUMOTORAX,
HEMATOTORAX, PNEUMOMEDIJASTINUM, KOMPLIKACIJE, POSLJEDICE
Ozljede toraxa mogu biti površinske i duboke-penetrantne i nepenetrantne u zavisnosti od toga
da li je ili nije oštećena pleura. Zatvorene povrede su komotio torakis, kontusio torakis i
kompresio torakis. Prelom rebara predstavlja prekid koštanog kontinuiteta rebara. Simptomi
su bol, otežano disanje, hemoptoa, a prelom može biti jednostruk ili dvostruk, može biti prelom
jednog ili više rebara-serijska fraktura. Koštani ulomci mogu povrijediti pleuru pa izazvati
pneumotoraks, ozljede pluća, hemoragiju, plućnu atelektazu. Pacijenta treba podsticati na
duboko disanje a kašalj ne suzbijati.
Prelom grudne kosti je u vidu napukline. Liječenje je konzervativno i potrebno je uraditi RTG
sternuma kao i EKG jer su moguće smetnje od strane srca. Pneumotorax-nakupljanje zraka u
pleuralnom prostoru- dolazi do izjednačavanja sa atmosferskim pritiskom i na taj način
ugrožava se mehanizam disanja. Razlikuje se nekoliko tipova pneumotoraxa:-spontani-
patološki nastaje kad prsne visceralna pleura zbog nekog patološkog procesa na plućima-tbc,
-traumatski se javlja kod povreda -arteficijalni pneumotorax se koristi kao terapijska metoda
sa ciljem da se izazove odgovarajući kolaps oboljelog dijela pluća (kaverna TBC).
U odnosu na pritisak u šupljini pneumotorax može biti normantenzivan, hipotenzivan i
hipertenzivan. Ljekar mora uraditi punkciju i evakuaciju zraka. U okviru definitivnog
zbrinjavanja se vrši torakalna punkcija a ukoliko nema rezultata torakotomija. Torakocenteza
je postupak kojim se pomoću igle ulazi u pleuralni prostor i odstranjuje tekućina ili zrak.
Provodi se po strogim pravilima asepse, a igla se uvodi u međurebreni prostor uz gornji rub
rebra.
16. OZLJEDE ABDOMENA, ZATVORENE, OTVORENE, OZLJEDE SLEZENE, JETRE,

ŽELUCA, CRIJEVA, OŠITA
Ozljede abdomena mogu biti otvorene gdje je narušen kontinuitet kože i potkože i zatvorene
gdje je koža intaktna. Otvorene povrede abdomena mogu biti penetrantne i nepenetrantne.
Korz penetrantne rane mogu prolabirati trbušni organi i omentum. Penetrantne rane mogu biti
penetrantne perforantne i penetrantne neperforantne. Kod penetrantnih perforantnih rana
došlo je do ozljede šupljeg organa, dok kod penetrantnih neperforantnih rana šuplji organi su
intaktni. Povrede abdominalnih organa kod zatvorenih povreda mogu biti u vidu pukotina ili
fisura i rastrgnuća abdominalnih organa kao kod slezene, jetre, mezenterijuma, dijafragme,
želuca, duodenuma, pankreasa, crijeva i bubrega. Pri perforaciji šupljih organa razvija se upala
podtrbušnice-peritonitis.
281
17. OZLJEDE BUBREGA, MOKRAĆNOG MJEHURA, MOKRAĆOVODA
Ove povrede najčešće se javljaju u okviru politraume, naročito sa povredama grudnog koša i
abdomena. Simptomi su hematurija, bolovi u slabinama a kod laceracije bubrega brzo se
zapažaju znaci hemoragičkog šoka. Ozljede bubrega mogu biti zatvorene i otvorene. Postoje 3
ooblika rupture bubrega: vanjska nepotpuna koja zahvata samo bubrežnu kapsulu i eventualno
srž. -unutrašnja nepotpuna ruptura koja zahvata perenhim, srž, kalix, ali ne i kapsulu, javlja se
hematurija. -potpuna ruptura zahvata parenhim i kapsulu. Liječenje je konzervativno-
transfuzije krvi, mirovanje, antibiotici, analgetici, praćenje krvnog pritiska, pulsa, krvne slike,
urina, hematokrita i sl. i operativno-sutura, parcijalna nefrektomija, totalna nefrektomija.
Ozljede uretera mogu biti traumatske koje su vrlo rijetke i jatrogene koje se vide poslije
hirurških zahvata.
Ozljede mokraćnog mjehura su rupture koje nastaju kod otvorenih ozljeda. Mogu nastati kod
zatvorenih ozljeda u donjem abdomenu kod pada ili nesreća. Ruptura može biti
intraperitonealna i extraperitonealna.
Ozljede uretre: -ruptura bulbarnog dijela uretre i rupture membranoznog dijela uretre pri
prelomu zdjelice.
18. OZLJEDE GENITALNIH ORGANA, OZLJEDE MIŠIĆA I TETIVA, OZLJEDE ŽIVACA,

PERIFERNIH KRVNIH ŽILA
Povrede muškog polnog organa mogu biti otvorene-posjekotine koje mogu biti površne i duboke
zatim, ubodne rane, razderotine, ujedne rane. Terapija je sekcija ili amputacija muškog polnog
organa. Zatvorene su kontuzije, luksacije, rupture, denudacija. Povrede testisa mogu biti
zatvorene: kontuzije i rupture i otvorene koje nastaju zajedno sa povredom skrotuma.
Ozljede mišića mogu biti zatvorene koje nastaju dejstvom direktne i indirektne sile. Kod
direktnih ozljeda nastaje kontuzija mišića sa hematomom i liječenje se obavlja sa ledom,
hladnim oblozima, u slučaju većeg hematoma punkcija ili evakuacija. Kod indirektne sile, može
doći do istegnuća, potpune ili nepotpune rupture mišića. I otvorene ozljede mišića koje su
sastavni dio otvorenih ozljeda kože i mekih tkiva pa se u okviru primarne obrade rane šivaju
oštećeni dijelovi mišića. Ozljede živaca nastaju uglavnom djestvom mehaničke sile. Ozljeda je
zatvorena kao popratna lezija živca kod preloma kostiju i zglobova. Otvorena ozljeda živaca
nastaje kod posjekotina. Razlikuje se potpuni prekid živca, djelimični prekid živca, kompresija,
kontuzija i komocija živca.
19. POLITRAUMA, OPEKLINE, SMRZNUĆA, AMPUTACIJSKE OZLJEDE ŠAKE I STOPALA

Politrauma je istovremeno povrijeđivanje više tjelesnih regija ili organskih sistema (najmanje
jedna povreda ili kombinacija više njih opasnih po život). Prema težini se dijeli na 3 stepena:
-prvi stepen: nema šoka, parcijalni pritisak O2 je normalan, letalitet je minimalan (stabilne
frakture ekstremiteta i nježne tjelesne povrede)
-drugi stepen: lagani simptomi šoka, pritisak O2 nešto snižen, letalitet 5 do 10 posto (oštećenje
mozga drugog stepena, kompleksne frakture zdjelice)
-treći stepen je teški šok, pritisak O2 manji od 60 posto mm Hg, letalitet 30 posto (oštećenje
mozga trećeg i četvrtog stepena, povrede toraxa, frakture extremiteta)
282
Terapija: liječenje šoka (reanimacija, rana intubacija, hemostaza, analgetici itd.), intenzivna
terapija: davanje krvi, korigovati abs, pratiti faktore zgrušavanja. Komplikacije su šok pluća,
šok bubrega, otkazivanje kardiovaskularnog sistema, krvarenja, infekcije, koagulopatije itd.
Opekotine nastaju dejstvom toplote. Oštećenja mogu biti lokalna i mogu imati generalizovani
učinak. Postoje 4 stepena opekotina: crvenilo kože, crvenilo kože sa mjehurićima, kombustio
esharotika kada je koagulaciona nekroza zahvatila čitavu debljinu kože i stvorila mrzline i
ugljenisanje. Prvi i drugi stepen spadaju u površne i to su lakše opekotine a treći i četvrti
spadaju u duboke. Pored dubine za ishod opekotine važna je površina koja je zahvaćena
opekotinom. Opekotine do 15 posto tjelesne površine spadaju u lake, do 30 posto u teške, do 40
posto u veoma teške i 50 posto u smrtonosne. Definitivni hirurški tretman se sastoji od primarne
hirurške obrade, treći dan ekscizija i pokrivanje autotransplantatom.
20. APSCES, FURUNKUL, KARBUNKUL, PANARICIJ, FLEGMONA, GANGRENA,

OSTEOMIELITIS.
Abscesus je lokalna gnojna upala koja se može razviti u potkožnom tkivu ali i u drugim tkivima
i unutrašnjim organima. Uzročnik je najčešće stafilokokus aureus. Liječenje: incizija, drenaža,
antibiotici.
Furunkul je ograničena gnojna upala korijena dlake koju obično uzrokuje piogeni stafilokok.
Oko dlake se vide otok, crvenilo, bol, gnojni čepići. Širenjem infekcije dolazi do abscesa i
flegmone. Liječenje oprezna incizija i antibiotici. Furunkul nosa, usta i lica zahtjeva
hospitalizaciju i primjenu visokih doza antibiotika.
Karbunkul nastaje iz više furunkula ili folikulitisa. Upalna žarišta se međusobno spajaju u široki
infiltrat sa nekrozom kože i potkožnog tkiva. Uzročnici su obično streptokoke i stafilokoke.
Najčešća lokalizacija je na vratu, na dlakavim dijelovima grudnog koša, trbuha ili dorzuma
šake. Liječenje: ekscizija nekrotičnog tkiva i antibiotici.
Panaricij je gnojna upala volarne strane prsta koju najčešće uzrokuje piogeni stafilokok. Može
biti potkožni, tetivni, koštani i zglobni.
Flegmona (celulitis) je upala potkožnog vezivnog tkiva, međutim, upala se može razviti u
vezivnom tkivu zdjelice, retroperitonealnom prostoru, u perinefritičnom i intraorbitalnom
prostoru. Uzročnici su streptokoke, stafilokoke i drugi mikroorganizmi.Liječenje: mirovanje,
imobilizacija, antibiotici. Ako se upala ne smiri vrši se incizija kože i potkože, nekad drenaža i
fasciotomija.
Gangrenu uzrokuje mješana infekcija sa mikroaerofilnim ili anaerobnim streptokokama, s
piogenim stafilokokom, bacilus coli, proteus. Obično se razvija nakon operacija. Liječenje:
incizija, ekscizija nekrotičnih slojeva, transfuzija i parenteralno antibiotici.
Osteomijelitis akutni hematogeni nastaje većinom u dječijoj dobi. Uzročnik je piogeni stafilokok.
Infekcija u kost dospijeva hematogeno iz udaljenih žarišta. Liječenje: visoke doze antibiotika,
parenteralna nadoknada elektrolita, tečnosti, incizije kože, drenaža, imobilizacija. Hronični
osteomijelitis može proisteći iz akutnog ili od početka ima lagan tok. Na koži nastaju ekcemi,
kada se fistula zatvori, nakuplja se gnoj unutar kosti sa pojavom temperature.
21. HIRURŠKI ZAHVATI NA MOZGU I MENINGAMA, BOLESTI, ZNACI, PRETRAGE,

KOMPLIKACIJE, POSLJEDICE, REHABILITACIJA
283
Hidrocefalus je progresivno povećanje moždane tekućine u moždanim komorama. Može biti
urođeni i stečeni koji nastaje poslije rođenja. Znaci: obim glave je povećan, kod novorođenčeta
fontanele su izbačene, prisutno je povraćanje, mučnina, glavobolja, zastoj u intelektualnom
razvoju, smetnje vida. Kod stečenog simptomi su glavobolja, povraćanje, u terminalnom stadiju
poremećaj svijesti do kome.
Absces cerebri-nastaje širenjem infekcije iz vena, hematogeno i sa drugih žarišta. Terapija je
operativna.
Ehinokokus cerebri se javlja u vidu solitarne ciste a terapija je operativna.
Tumori mozga su benigni i maligni. Pretraga u neurohirurgiji vrši se lumbalnom punkcijom,
kada se dobija cerebrospinalni likvor.
Operativni zahvati su trepanacija i kraniotomija. Dekompresivna kraniotomija je drenaža
cerebrospinalnog likvora. Oboljenja kičmene moždine su discus hernia, degenerativno oboljenje
intervertebralnog diskusa. Kod prskanja on prolabira u kičmeni kanal i vrši jak pritisak a
liječenje je operativno.
22. HIRURŠKI ZAHVATI U MAKSILOFACIJALNOJ HIRURGIJI, BOLESTI, ZNACI,

PRETRAGE, KOMPLIKACIJE, POSLJEDICE, REHABILITACIJA
Oboljenja maksilarnih sinusa-do upale dolazi prodorom infekcije iz nosa ili dentogeno. Mogu biti
prisutne i ciste, a simptomi su glavobolja, povraćanje, vrtoglavica itd.
Sinusitis maxilaris acuta-javljaju se jaki bolovi u supraorbitalnom i sljepoočnom predjelu kao i
bolovi u maxili. Javljaju se i bolovi u predjelu zuba praćeni visokom temperaturom, a terapija
su antibiotici po ab, ekstrakcija zuba. Sinusitis maxilaris hronika-može biti posljedica akutnog
zapaljenja ili od početka ima hroničan tok. Treba uraditi rtg snimak. Terapija: odstraniti uzrok
infekcije a ponekad je potrebna radikalna operacija maxilarnih sinusa. Maligni tumori vode
porijeklo od sluzokože maxilarnog sinusa, javlja se otok na obrazu, problemi sa vidom itd.
Infekcije mekih tkiva-edem, infiltrat, apsces, flegmona, fistule. Fistule su spontana perforacija
apscesa. Uzroci infekcije mekih tkiva su dentogeni, traumatske povrede, zapaljenje u području
obraza.
Principi liječenja-gnojne infekcije mekih tkiva po pravilu hirurški otvoriti i drenirati. Incizija
na mjestu najizraženije fluktuacije. Terapija su antibiotici po ab.
23. HIRURŠKI ZAHVATI U PODRUČJU VRATA

Na vratu su uglavnom upale: karbunkulus nuke, flegmone i apscesi, upale limfnih čvorova vrata
koje nastaju širenjem infekcija iz tonzila ili zuba. Tortikolis je krivi vrat, tj. urođeni deformitet.
Liječenje -tokom prve godine treba vršiti rotacione pokrete u svim pravcima. Ako je izražen
tortikolis poslije druge godine života, potreban je operativni zahvat.
Štitna žlijezda je smještena na prednjem dijelu vrata uz samu traheju. Reguliše metabolizam
joda. Struma-guša je povećanje štitne žlijezde preko normalne veličine, može biti eutireoidna,
hipotireoidna i hipertireoidna. Mogu biti izazvani nedostatkom joda, povećanim potrebama za
hormonima štitnjače, tireoiditis. Struma može biti struma difusa, struma nodosa, retrosternalna
struma. Operativno liječenje se sastoji od subtotalne resekcije štitne žlijezde. Maligne strume
zahtjevaju operativno liječenje-totalna tireoideoktomija.
Paraštitna žlijezda-obično ih ima 4, smještene su nazad i lateralno uz samu štitnu žlijezdu.
Učestvuju u metabolizmu kalijuma i fosfora. Hiperparatireodizam može biti primarni tj.
284
oboljenje same paratireoidne žlijezde i sakundarni kod hronične bubrežne insuficijencije.
Terapija je konzervativna.
24. HIRURŠKI ZAHVATI NA DOJCI

Dojka leži od 3 do 6 rebra i ona je složena žljezdana formacija čija je osnovna funkcija lučenja
mlijeka -laktacija. Mastitis je upalni proces dojke i najčešće se javlja kod žena koje doje.
Javljaju se bolovi sa otokom, crvenilom, povišenom temperaturom, znaci fluktuacije i do izlaska
gnoja. Terapija je konzervativna (hladni oblozi, elevacija dojki, mirovanje dojki, vađenje
mlijeka pumpicom) i operativna (incizija apscesa sa drenažom, ispiranje sa antibiotikom)
Mastopatija predstavlja različite regresivne promjene mliječnih puteva, žlijezdanog tkiva ili
tkiva dojke. Javlja se u klimaxu, kod displazije i upale. Mastopatija može biti gradus 1 kada se
javljaju jednostavne mastopatije bez epitelne proliferacije, gradus 2-mastopatije sa epitelnom
proliferacijom, gradus 3 -prekanceroze. Mastopatija je najčešće benigno oboljenje. Javlja se
bol, iscjedak i čvor. Iscjedak može biti različite boje. Terapija je konzervativna (hormonska-
androgeni, testosteron, luteosteron) i operativna (ekstirpacija čvorića, jednostavne ili subkutane
masteoktomije).
Ginekomastija je bujanje žlijezdanog tkiva dojke kod muškaraca. Javlja se uslijed ciroze jetre,
tumora testisa i nadbubrežne žlijezde, kod hipertireoze, uslijed hormonske terapije-testosteron,
anabolici kod sportista. Treba uraditi uz dojki i kontrolu hormona a terapija je operacija-cijeli
tumor se odstrani i pošalje na analizu.
Tumori dojke mogu biti benigni (fibroadenom, intraduktalni papilom) i maligni (rak dojke).
Fibroadenom je čvrst ograničeni tumor u dojci, često je dobroćudan a terapija je ekstirpacija
čvora. Intraduktalni papilom se javlja pojedinačno ili više njih pa govorimo o papilomatozi.
Pokazatelj je često krvav iscjedak. Terapija je ekscizija.
Postoje invazivni i neinvazivni karcinomi dojke. Terapije kod karcinoma su konzervativne
(radijacija kao palijativna mjera) i operativna (mastektomija). Mastektomija može biti totalna i
parcijalna kvadrantektomija.
25. HIRURŠKI ZAHVATI NA SRCU I VELIKIM KRVNIM ŽILAMA

Srce leži u prednjem medijastinumu. Jedan od čestih problema su urođene anomalije srca i
velikih krvnih sudova kao i stečene anomalije. Urođene anomalije se najčeće javljaju na
srčanim pregradama koje dijele komore i predkomore i preko tih defekata mješa se arterijska i
venska krv. Najčešće urođene srčane mane su: septalni interatrijski defekt, interventrikularni
defekt, duktus aretiosus botali. Urođene anomalije su: stenoza aorte, stenoza arterije
pulmonalis, transpozicija velikih krvnih sudova.
Stečene srčane mane nastaju najčešće kao rezultat upalnih procesa na zaliscima. Urođene
srčane mane se zbrinjavaju ušivanjem postojećih defekata. Stenoze na krvnim sudovima se
rješavaju pomoću bajpasa. Kod stečenih mana na ušćima rade se komisurotomija tj.
valvulotomija te ugrađivanje vještačke valvule. Kod poremećaja ritma srca sprovodi se
elektrostimulacija koja može biti privremena i trajna kada se ugrađuju pejsmejkeri na srčani
mišić.
26. HIRURŠKI ZAHVATI NA PLUĆIMA, PLEURI I GRUDNOM KOŠU
285
Oboljenja grudne stijenke su: ljevkasti grudni koš-deformitet, kokošija prsa-tu je grudna kost
izbočena naprijed poput kokošijih prsa. Ove anomalije se uspješno koriguju operativnim
zahvatom.bUpale pleure-pleuritis se karakteriše nakupljanjem tečnog sadržaja u pleuralnoj
šupljini. Gnojna upala pleure naziva se empiem a nakupljanje gnojnog sadržaja u pleuralnoj
šupljjini piotoraks.
Upale pluća: abscesus pulmones je ograničena nekroza plućnog parenhima s infekcjom.
Zahtjeva hirurški tretman. -bronhiektazije koje mogu biti urođena i stečena proširenja manjih
bronha i bronhiola koja se inficiraju, ako ne uspije konzervativna terapija onda se vrši
operacija. -tbc pulmonum je specifična upala pluća koju izaziva kohov bacil. Danas se uspješno
liječi antituberkuloticima.
Mjehurnjak je parazitarno oboljenje pluća. Jaja pseće pantljičare dospiju u crijeva te krvotkom
odlaze u jetru i nastaje ehinokokus jetre. Odatle jajašca krvotkom dospiju upluća i tu se
razvijaju. Opasna je ruptura ehinokokusne ciste koju karakteriše izražena alergijska reakcija i
anafilaktički šok.
27. AKUTNI ABDOMEN, BOLESTI, ZNACI, PRETRAGE, POSTUPCI SA BOLESNIKOM,

KOMPLIKACIJE, REHABILITACIJA
Akutni abdomen je sindrom s nizom pojava koje su zajedničke svim akutnim bolestima
pojedinih organa u trbušnoj duplji. Glavne karakteristike ove bolesti su: akutni nastup tj.
nastaju nenadano iz punog zdravlja, zahtjevaju hitan operativni zahvat. Sindrom akutnog
abdomena nastaje usljed bolesti trbušnih organa ili ozljeda abdomena, kao što su perforacija
želudačnog ili duodenalnog ulkusa, akutni apendiktis, upala i perforacija divertikula crijeva,
akutni holecistitis, akutni pankreatitis, vanmaterična trudnoća, ruptura rube i torzija ovalijalne
ciste, ileus, mezenterijalna tromboza, inkarcerirana hemija, kod djece se javlja invaginacija
crijeva i inkarcerirana ingvinalna hemija.
Ozljede mogu biti: penetrantne povrede, tupe tj. zatvorene povrede. Prrema tome, kod akutnog
abdomena su 3 glavna dešavanja: peritonitis koji može nastati u vezi upale organa u trbušnoj
šupljini kao i poslije povrede abdomena sa rupturom šupljih organa, mehanički ileus-zbog
vanjske i unutrašnje opstrukcije crijeva, inkarcerirane hemije, tromboze i embolije,
intraabdominalna krvarenja. Liječenje-klinička slika akutnog abdomena je indikacija za hitnu
laparotmiju ili laparoskopiju.
28. HIRURŠKI ZAHVATI NA ŽELUCU I CRIJEVIMA

Oboljenja želuca se mogu podijeliti na: malformacije, upalne procese i tumore. Upalni procesi su
predmet gastroenterologije, a slično je i sa čirom želuca i duodenuma. Svi upalni procesi se
počinju tretirati konzervativno pa ako nema rezultata, tj. ako se jave komplikacije onda je
neophodan hirurški tretman. Komplikacije čira su:
1.puknuće: može biti kada sadržaj slobodno izlazi u trbušnu šupljinu, i kada mjesto perforacije
zaplombira veliki omentum.
2. krvarenje koje nastaje erozijom manjeg ili većeg krvnog suda. Liječenje započinje
konzervativno-transfuzija, h2 receptori, antibiotici, a ako to ne uspije, pokušati endoskopski,
klipsanje krvnog suda. Ukoliko sve ovo ne uspije onda slijedi hiruški zahvat-gastrotomija-
otvaranje želudca kroz sve slojeve, resekcijski zahvati, subtotalne i totalne resekcije.
3.penetracija-prodiranje čira u susjedne organe, najčešće pankreas.
286
4.maligna alteracija želudačnog čira
5.pilorostenoza-bulbostenoza je organsko suženje pilorusa, nastaje u poodmaklom stadiju
hroničnog duodenalnog čira.
Malformacije mogu biti stečene i urođene. Divertikulum želuca-zadržava se hrana koja truli,
okretanje želuca oko uzdužne ose. Gastroptoza-spušten želudac. Tumori želuca koji mogu biti
benigni i maligni. Benigni polipi često krvare pa mogu maligno alterirati. Širenje ulkusa može
biti lokalno, limfogeno, hematogeno.
Akutna upala slijepog crijeva-apendikitis je najčešći uzrok akutnog abdomena. Javlja se bol u
epigastriju ili oko pupka, mučnina i povraćanje, bolovi su lokalizovani u donjem desnom dijelu
abdomena. Ako se apendix ne prepozna na vrijeme može doći do perforacije i razvoja
peritonitisa. Terapija je hirurško odstranjenje slijepog crijeva.
Upale Mekelovog divertikula-divertikulitis: morbus kron, upala završnog ileuma-liječi se
internistički a komplikacije hirurški, enteritisi i enterokolitisi. Može doći do mezenterijalne
tromboze, do poremećaja pasaže crijeva. Ileus može biti opturacioni i strangulacioni.
Invaginacija-uvlačenje dijela crijeva u drugi dio. Tumori mogu biti benigni i maligni. Benigni
su polipi, adenomi, miomi, fibromi, a maligni su karcinomi. Operacije su resekcije sa
anastomozom ili različiti oblici stoma.
Atrezija rektuma-hirurgija rektuma: Hirurški zahvati rektuma se javljaju uslijed pojave
hemoroida, zbog fisure ani koja predstavlja raspuklinu sluznice, fistule perianales to je uski
kanal koji se javlja na koži i ide u dubinu do anorektalnog kanala, zbog hernie ili kile. Mogu biti
preponske, ventralne, umbilikalne kile.
29. HIRURŠKI ZAHVATI NA ŽUČNOM MJEHURU I ŽUČOVODIMA, JETRI, SLEZINI I

GUŠTERAČI
Abscesus hepatis može biti piogeni i amebni. Piogeni ili bakterijski može biti solitarni ili multipli.
Simptomi su visoka temperatura, leukocitoza, povećanje jetre, žutica. Liječenje je hirurško-
dreniranje abscesa. Ako je praćen gnojnom upalom žučovoda onda se plasira t dren, daju se
visoke doze antibiotika prema ab-u. Amebni nastaje širenjem ameba putem portalnog venskog
krvotoka iz crijeva a terapija dreniranje i medikamentozno.
Portalna hipertenzija je stanje povišenog pritiska u portalnom venskom sistemu. Prema mjestu
opstrukcije može biti prehepatička-zapreka protoka venske portalne krvi u jetri,
intrahepatička-opstrukcija unutar jetre, posthepatička-opstrukcija u području hepatalnih vena.
Terapija: ako nastaje krvarenje sonda, splerozacija, portokavalni santovi.
Tumori mogu biti: benigni (hemangiomi, adenomi, fibromi), maligni (primarni i sekundarni-
metastatski). Primarni-značajnu ulogu u nastanku ima hepatitis B i javlja se u dva oblika-
hepatocelularni i holangocelularni. Sekundarni ili metastatski iz gastrointestinalnog trakta,
melanoma, pluća, tumori nadbubrežne žlijezde. Terapija je resekcije jetre. Resekcijski zahvati
na jetri su atipična resekcija (desna ili lijeva), hepatektomija, segmentektomija ili
sektorijektomija.
Žučni kamenci mogu biti u intrahepatičnim žučnim vodovima, duktus haptikus, duktus cistikus,
žučnoj kesi, holedohusu, papili vater. Tipovi su holesterinski, pigmentni i mješani. Kamenci u
žučnoj kesi su holeritijazis, a u holedohusu-holedolitijazis. Kamenci mogu biti asimptomatski,
izaziva bilijarne kolike, akutni holecititis, hronični holecistitis, bol se javlja naglo ispod desnog
rebarnog luka praćeno povraćanjem. Upale žučne kese: kataralna, flegmonozna, gangrenozna
287
sa perforacijom, hidroks sa emfizemom. Terapija konzervativno-dijetetski režim, spazmolitici,
antibiotici, nazogastrična sonda, tečnost i operativno-holecistektomija koja može biti otvorena i
laparoskopski.
Pankreatitis-upale gušterače, izazivaju bolesti žučnih puteva, kamenci i alkohol.Klinička slika je
bol u epigastriju, mučnina, povraćanje, tahikardija, cijanoza, povišena temperatura, ascites.
Slezena-hipersplenizam i splenomegalija a hirurški se odstranjuje slezena-splenektomija.
30. HIRURŠKI ZAHVATI NA UROGENITALNOM SISTEMU

Bubreg-urođene anomalije su nedostatak bubrega, potkovičast bubreg, policističan bubreg,
urođena promjena položaja npr.spušten, dupli pijelon, dupli ureter. Upale bubrega-1.
pijelonefritis je akutna upala bubrega i pijelona. Terapija je konzervativna-visoke doze
antibiotika, izuzetak je ako je uzrok organski pa ga treba hirurški odstraniti. 2. Pionefrosis je
teška gnojna upala bubrega, a terapija je nefrektomija. 3. tbc renis-specifična upala, na
bubregu je izaziva kohov bacil.
Kamenci bubrega i mokraćovoda-u njihovom nastajanju glavnu ulogu imaju zastoj mokraće i
infekcije. Simptomi su renalne kolike, hematurija. Zastoj mokraće izaziva proširenje bubrega i
nakupljanje urina. Tumori bubrega mogu biti benigni i maligni. Terapija je operativni tretman.
Oboljenja uretera i uretre su: -potpun nedostatak prednjeg zida mokraćne bešike, a terapija je
hirurška. -upale mokraćne bešike, terapija antibiotici na osnovu ab-a. -upale uretre imaju za
posljedicu stvaranje ožiljnog tkiva i suženje lumena pa se mora hirurški izvršiti korekcija.
-kamenci u mokraćnoj bešici, -tumori koji mogu biti benigni i maligni. Prostata je žljezdani
organ oko uretre kod muškaraca. Mogu se javiti tumori prostate benigni, terapija je
prostatektomija, laparotomija i transuretralna resekcija.
Oboljenja muških polnih organa mogu biti kriptorhizmus-testis koji se nije spustio u skrotum,
terapija je hirurška, urođeno suženje prepucijuma, epispadija i hipospadija, upale testisa, upale
sa epididimitisom.
Operativni zahvati na urogenitalnim organima su lumbotomija, nefrotomija, nefrektomija,
pijelotomija, ureterotomija, cistostomija, cistektomija, prostatektomija, orhiektomija,
vazektomija.
31. HEMODIJALIZA, OPŠTA I PERITONEALNA

Dijaliza je postupak koji se obavlja kod bolesnika kojima je funkcija bubrega privremeno ili
trajno zakazala i pritom se iz krvi uklanjaju otpadne tvari i suvišna tekućina, koje inače
uklanjaju bubrezi. Bubrezi u našem tijelu imaju ulogu tzv.čistača krvi, a imaju funkciju i u
regulaciji tjelesne tekućine, ravnoteže elektrolita i održavanju ph krvi. Osnovni princip dijalize
je prolaz molekula iz krvi kroz polupropusnu membranu. Ako krv prolazi kroz polupropusnu
membranu izvan tijela proces se zove hemodijaliza, a ako se izmjena molekula odvija u tijelu
preko peritonejske membrane onda se proces naziva peritonejska dijaliza. Hemodijaliza
procesom difuzije kroz polupropusnu membranu uklanja neželjene tvari iz krvi, a dodaje
željene sastojke. Kod savremenih dijaliznih tehnika, većini bolesnika treba 9-12h dijalize
nedeljno, što se pravilno rasporedi u nekoliko seansi. Trajanje zavisi o preostaloj bubrežnoj
funkciji, tjelesnoj masi, vrsti prehrane, tipu i veličini aparata za dijalizu itd.
Komplikacije su obično infekcije, proširenje krvnih žila, zgrušavanje krvi, depresija i gubitak
samosvijesti. Može doći do prebrze promjene koncentracije tvari u tijelu, poremećaji strukture
288
kostiju, demencija uslijed velike količine aluminija, učestalost infekcije hepatitisom b, zračna
embolija, gubitak krvi, raspadanje ćelija krvi. Glavni je problem smrtnost uslijed infarkta što je
vjerovatno povezano sa visokim pritiskom, pojačan rad štitnjače, povišeni lipidi itd.
32. HIRURŠKI ZAHVATI NA UDOVIMA

To su operativne metode liječenja preloma:
- otvorene frakture koje se odmah moraju pretvoriti u zatvoreni prelom
- frakture dugih kostiju kod kojih zatvorena repozicija i retencija fragmenata nije moguća zbog
vlaka snažne muskulature
-intrartikularni prelom
-prelom distalnog ili proksimalnog kraja duge kosti-teško se postižu repozicija i stabilna
retencija
-prelom popraćen znacima ozljede krvnih žila i živaca
-prelomi kod kojih se ne može postići dobra repozicija i retencija ulomaka
33. KOZMETIČKA I PLASTIČNA HIRURGIJA, INDIKACIJE, POSTUPCI S BOLESNIKOM,

POSTOPERATIVNE KOMPLIKACIJE I POSLJEDICE, REHABILITACIJA
Kozmetička hirurgija je hirurgija koja ima za cilj da uljepša ili popravi izgled nekog pacijenta.
Plastična hirurgija je hirurgija koja se bavi promjenom oblika dijelova tijela ili vraćanjem u
prvobitno stanje izgubljenih tkiva. Plastična kirurgija je dio hirurgije koja vlastitim tkivom
rekonstruira dijelove tijela koji su ozlijeđeni ili nedostaju. Plastična kirurgija kao specijalnost
nije posvećena jednom organu ili organskom sistemu, već rješava probleme po cijelom tijelu.
Plastična hirurgija se dijeli na: opekline, urođene anomalije, kirurgiju šake i donjih
ekstremiteta, kirurgiju glave i vrata, kirurgiju dojke, rekonstrukcijsku kirurgiju, kirurgiju
kožnih tumora i mikrokirurgiju i estetsku kirurgiju.
Sve rekonstrukcije u području glave i vrata liječe plastični kirurzi. Važno je i spomenuti defekte
na tijelu nakon ozljeda ili nakon odstranjenja tumora koje je potrebno rekonstruirati jednom
od metoda plastične kirurgije. Kožni tumori predstavljaju veliki dio posla plastičnih kirurga, a
posebno kada se radi o melanomu. Daleko najpoznatije djelovanje plastičnih kirurga je estetska
kirurgija, a obuhvaća estetsku kirurgiju glave i vrata (korekcije bora, kapaka, nosa,
ušiju,usana,brade, jagodica,transplantaciju kose), estetska kirurgija dojke (smanjenje dojki,
podizanje dojki, povećanje dojki), korekcije na tijelu (liposukcija, abdominoplastika), zatezanje
stomaka, nadlaktica i butina, korekcija zadnjice i sl. Opekline plastični kirurzi liječe, a poseban
su problem defekti kože, opsežni ožiljci poslije opeklina i kontraktura nakon opeklina.
34. BIOPSIJA TKIVA, TRANSPLANTACIJA ORGANA I TKIVA, INDIKACIJE, POSTUPCI S

BOLESNIKOM, POSTOPERATIVNE KOMPLIKACIJE I POSLJEDICE, REHABILITACIJA
Transplantacija ili presađivanje je prenošenje tkiva ili organa od jednog živog bića, čovjeka ili
životinje, na drugo ili jednog mjesta na drugo istog individuuma. Vrste transplantata su:
autotransplantat -to je onaj čiji je davalac ujedno i primalac, izotransplantat je onaj kada su
davalac i primalac genetički identični npr. transplantacija između jednojajčanih blizanaca,
alotransplantat je onaj koji se prenosi s jednog bića na drugo u okviru iste vrste,
ksenotransplantat je onaj kada se prenosi sa jedne vrste na drugu, npr. sa životinje na čovjeka i
289
kadaverični transplantat je kada se organ sa jednog čovjeka koji je u moždanoj smrti prenosi
na drugog čovjeka kojem je taj organ potreban za život.
Slobodni kožni transplantant predstavlja potpunu ili djelimičnu debljinu kože koja je odvojena od
vlastite krvne opskrbe i prenosi se na drugo mjesto. Dijeli se na transplantat djelimične debljine
i transplantat pune debljine. Uzroci propadanja transplantata su infekcija, hematom, izostanak
revaskularizacije, pomjeranje transplantata.
Biopsija predstavlja medicinsku tehniku koje uključuje uzimanje ćelija ili tkiva radi ispitivanja.
Tkivo se ispituje pod mikroskopom ili može biti hemijski ispitivano. Kada se uzima samo
dio tkiva, takva procedura se naziva inciziona biopsija ili biopsija srži. Kada se cijela izraslina
ili sumnjiva površina uklanja, ta procedura se naziva eksciziona biopsija. Uzimanje dijela tkiva
ili neke tjelesne tečnosti iglom se naziva aspiraciona biopsija ili punkcija. Patološko ispitivanje
koristi biopsiju kako bi utvrdio da li je tkivna promjena benigna ili maligna.
INTERNE BOLESTI 3.raz
1.UVOD U KLINIČKU MEDICINU

Uvod u kliničku medicinu- Interna medicina je mediconska disciplina koja proučava,
prepoznaje,liječi i spriječava bolesti unutrašnjih organa.Discipline koje su se oformile
iz interne medicine su:neuro-psihijatrija,dermato-venerologija,infektologija,
radiologija, reumatologija,
kardiologija,imunologija,hematologija,endokrinologija,gastroenterologija,
pulmologija..
2. POJMOVI ZDRAVLJA,BOLESTI I INVALIDNOSTI, ZDRAVSTVENA
ZAŠTITA I MEDICINSKA SKRB
Zdravlje (sanitas) je skladna ravnoteža u građi i funkciji organizma. Osim cjelovitosti
i pravilne funkcije organizma za održavanje zdravlja važna je i njegova
prilagodljivost i adaptivnost na razne vanjske faktore kao i subjektivni doživljaj
zdravlja.
Bolest (morbis) je poremećaj u građi i funkcijama organizma.Bolest je poremećaj
normalnih fizioloških zbivanja u organizmupod uticajem raznih štetnih faktora.
Bolest je skup subjektivnih simptoma bolesnika i objektivnih uočljivih znakova
bolesti koje čine jednu cjelinu.Bolesti mogu biti: nasljedne ili hereditarne,
funkcionalne i psihosomatske. Bolest može biti uzrokovana vanjskim i unutrašnjim
faktorima.Uzroci bolesti mogu biti: -biološki(bakterije,virusi, gljivice), -fizikalni
290
(mehanička sila, toplota, hladnoća, poremećaj atmosferskog pritiska), -hemijski
( lijekovi, teski metali,alkohol, kiseline,baze), -socijalni (društvo, poredak, običaji).
Invalidnost je stanje organizma nastalo kao posljedica neke povrede ili bolesti zbog
čega je ta osoba trajno,djelimično ili potpuno umanjenih sposobnosti za
rad,privrijeđivanje i normalan društveni život. Invalidnost može biti: 1.potpuna
nesposobnostza rad i privređivanje, 2.djelimična, 3.nesposobnost za obavljanje
ranijeg zanimanja. Invalidnost se dijeli na: tjelesnu invalidnost(oštećenje
živaca,mišića,zglobova ili jednog ili više organa)., senzorna( oštećenje sluha ili vida),
govorna, mentalna i kombinovana.
Zdravstvena zaštita je skup mjera,aktivnosti i postupaka na unapređenju prava na
život,očuvanju i poboljšanju zdravlja. Pružanje zdravstvene zaštite je klasifikovano
u primarne, sekundarne i tercijarne zaštitne kategorije. Primarne zdravstvene
zaštitne medicinske usluge pružaju lekari, asistenti, medicinske sestre, praktikanti ili
drugi zdravstveni radnici koji imaju prvi kontakt sa pacijentom koji traži medicinsko
lečenje ili negu. Sekundarnu medicinsku negu pružaju medicinski specijalisti u
njihovim kancelarijama ili na klinikama ili u lokalnim zajednicama bolnice za
pacijenta koje je zaposlenik primarne zdravstvene zaštite uputio na dalje
lečenje.Tercijarne zaštitne pružaju specijalisti u bolnicama ili regionalnim centrima
koji su opremljeni dijagnostičkim postrojenjima za tretmane koji nisu dostupni u
bolnicama.
Medicinska skrb (njega) je pomoć pojedincu,zdravom ili bolesnom, pri obavljanju
aktivnosti koje pridonose zdravlju,oporavku, a koje bi pojedinac obavljao samostalno
kada bi imao potrebnu snagu,volju ili znanje.
3. KLINIČKA MEDICINA
Klinička medicina obuhvata skupinu različitih grana koje se bave prepoznavanjem i
suzbijanjem raznih bolesti i pretežno je kurativnog karaktera.Klinička medicina se
dijeli na:internu medicine,hirurgiju, ginekologiju,nauka o bolesima čula,neurologiju,
pedijatriju, psihijatriju,infektologiju…
4.MEDICINSKA DIJAGNOSTIKA I METODE LIJEČENJA BOLESNIKA
Dijagnoza je prepoznavanje ili utvrđivanje bolesti.Dijagnoza bolesti se postavlja na
osnovusimptoma bolesti i rezultata ispitivanja.Za dijagnozu bolesti uzimaju se: lični
podaci o bolesniku,anamneza sadašnje bolesti,prikupljanje znakova bolesti
,fizikalne ,laboratorijske i instrumentalne metode pregleda. Dijagnostika- određuje
bolesti prema njihovim simptomima. -Metode fizikalnog pregleda su:
1.inspekcija(posmatranje), 2.palpacija (pipanje bolesnikovog tijela ili organa),
3.perkusija(kuckanje dijelova tijela ili organa),4.auskultacija(slušanje organa koji
svojim radom stvaraju zvuk,npr.srce,pluća).-Laboratorijsko ispitivanje
obuhvata:pretrage u krvi-hematološke pretrage(Se,KKS,ŠUK,urea,lipidni
status,elektroliti,enzimi,proteinogram),
biohemijske,mikrobiološke,histološke,citološke.,npr.ispitivanje jetre,srca,pluća,želuca
,mozga. - instrumentalna
ispitivanja mogu biti: radiološka,endoskopska,hirurška,elektrografska,
radioizotopska, CT, MR,UZ,EKG.
291
Metode liječenja bolesnika su: liječenje lijekovima (prirodni i umjetni), dijetetsko
liječenje(žitarice,bjelančevine,ugljikohidrati,šećeti,masti,vitamin,minerali,voda,namir
nice), lliječenje mirovanjem (opće i ograničeno) , fizikalno liječenje (liječenje
sunčanim zrakama-helioterapija,liječenje vodom-hidroterapija,liječenje električnom
strujom-elektroterapija, liječenje klimom-klimatoterapija,rentgentske zrake),
hirurško (liječenje unutarnjih bolesti i pomocu internističo liječenje) i njega
bolesnika (njega starijih osoba,palijativno liječenje, intenzivna skrb)
5.DOKUMENTACIJA U KLINIČKOJ MEDICINI I ZDRAVSTVENOJ NJEZI
BOLESNIKA
Historija bolesti je skup poglavlja sa preciznim podacima o simptomima i znacima na
osnovu kojih se mogu donijeti pravilni zaključci o prirodi i vrsti nastalog
oboljenja.Na prvoj straniic historije bolesti unose se administrativni podaci,na drugoj
I tećoj ljekar unosi anamnezu I status presens a na četvrtoj unose se konsultativni
pregledi ljekara specijalista,tok bolesti I terapija.Historija bolesti mora da sadrži
sljedeće: 1.administrativne podatke (ime,prezime,godina rođenja,mjesto
rođenja,adresa,prebivalište,uputna dijagnoza o danu prijema i otpusta iz bolnice),
2.anamneza(podaci o subjektivnim tegobama),3.objektivni nalaz ,odnosno pregled
organa i sistema (status presens morbi), 4.tok bolesti(decursus morbi) i 5.liječenje
(terapija). –Temperaturna lista je važan dokument koji se čuva u historiji
bolesti posije otpuštanja bolesnika iz bolnice.U nju se unosidatum prijema u
bolnicu,dani ležanja,dijeta,propisana terapija i datum otpusta.Med.sestra vodi listu
zdravstvene njege(lična higijena,eliminacija,unos tečnosti i hrane,svijest,zdravstveno
vaspitni rad i edukacija).
6.SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI
Simptom je svaka manifestacija kojom se neka bolest ispoljava.Simptomi mogu
biti:subjektivni, objektivni, specifični i nespecifični. Subjektivni simptomi su oni koje
sam bolesnik osjeća ili opaža,npr.bol,mučnina. Objektvni simptomi ili znakovi bolesti
su patološke promjene koje na bolesniku može utvrditi zdravstveno osoblje putem
svojih čula koristeći se metodama fitzikalnog pregleda,npr.žutica,povećana slezena.
Specifični simptomi su oni koji su tipični za jednu bolest.nespecifični simptomi su oni
koji su zajednički različiti u bolestima. Postoje 4 fizičke metode kod prikupljanja
znakova bolesti:insspekcija (posmatranje), palpacija (pipanje), perkusija (kucanje) I
auskultacija (slušanje).
7.BOLEST, SMRT I UMIRANJE

Bolest ima svoj prirodni tok,početak,trajanje i kraj. Bolest moze biti hronična i
akutna. Akutna bolest nastaje naglo,traje kratko,a završava ozdravljenjem ili
prelazom u hroničnu bolest ili smrt.Hronična bolest počinje postepeno bez burnih
simptomaa traje mjesecima i godinama. Bolest prolazi kroz 4 faze: 1. latentna ili
asimptomatska(uzročnik je ušao u organizam,a nisu se ispoljili nikakvi znaci bolesti i
organizam je prividno zdrav), 2.prodormalna faza( javljaju se
simptomi bolesti koji su nespecifični i opšti), 3. Manifestna
faza( blest je potpuno izražena sa svim svojim simptomima)
4.terminalna faza (bolest završava potpunim ili djelimičnim izlječenjem ili smrću).
292
Smrt je stanje organizma koje nastaje prestankom vitalnih funkcija:funkcije CNS-a,
srčano žilnog i dišnog sistema.Smrt je neizbježan završetak života,ne samo čovjeka
nego I svih živih bića.Smrt može nastati naglo ili se znakovi umiranja pokažu mnogo
prije.Smrt može biti.: 1. Prividna smrt ili letargija (stanje maksimalnog
smanjenja svih životnih funkcija organizma,tako da bolesnik izgleda kao da je
mrtav), 2.prava ili biološka smrt ( potpuni prestanak funkcija CNSa,prestanak rada
srca i disanja), 3.prirodna smrt (prirodne promjene trošenja Iistarenja organizma),
4.Neprirodna ili patološka smrt (štetno djelovanje biloških,fizikalnih, hemijskih I dr,
uzročnika bolesti), 5.nasilna smrt (posljedica djelovanja neke vanjske sile-mehanička
sila, toplota,hladnoća,elektricitet,trovsanje oindustrijskim plinovima.Nasilna smrt se
dijeli na:ubistvo,samoubistvo,strijeljanje i nesretan slučaj.
Umiranje je borba između života i smrti i naziva se agonija.Bolesniku je svijest
pomućena,osjetljivost smanjena,lice je slično boji zemlje pokriveno hladnim
kapljicama znoja,koža je plavkasta a kasnije plava,oči se upale i bez sjaja,zjenice
sužene, koža je cijanostična (plava) na rukama,nogama, nosu,uhu i svugdje i postaje
plava,puls se jedva može napipati,prestaje rad srca I kucanje bila,disanje je
nepravilno,različito,površno,ubrzano, praćeno hraptanjem.
8. INTERNE BOLESTI
Interne bolesti dijelimo na:bolesti organa za disanje,bolesti srca i krvnih sudova,
bolesti bubrega i mokraćnih puteva,bolesti organa za varenje,bolesti jetre,zucnih
puteva i gušterače, bolesti metabolizma, bolesti nepravilne ishrane, bolesti žlijezda sa
unutrašnjim lučenjem,bolesti krvi i krvotvornih organa,bolesti zglobova,kostijuiI
mišića, trovanje.
9. SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI CIRKULACIJSKOG SISTEMA

U najčešće smiptome i znakove bolesti srca i krvnih sudova se ubrajaju:
1. Palpitacije- je neugodan osjećaj brzog kucanja srca.Kod bolesnika se javlja bol u
predjelu srca 2. Angiozni ili stenokardični bol-bol iza grudne kosti.Bol se širi prema
vratu i duž lijeve ruke 3. Dispneja- zatajivanje srca,nedostatak vazduha i
teškog disanja 4. Cijanoza-ljubičasto plava boja kože i
sluznice 5. Nikturija-noćno
mokrenje, mokrenje noću više od 2 puta
6. Sinkopa-padanje u nesvijest, a uzroci mogu biti
hladnoća,strah,anksioznost,kašljanje, teži tjelesni napor,padavicaduševni
napadi,hipoglikemija,hipokalcemija i srčane aritmije 7.Umor ili
zamor-posljedica smanjenog srčanog minutnog volumena pri popuštaju srca
8. Edemi- nakupljanje tečnosti u tkivima,npr. Oko gležnja i na stopalu
9.Nabrekle vene na vratu –desna komora prima krv iz gornje i donje šuplje vene
10. Otok
11.Srčani šumovi
12. Promjene u kvaliteti pulsa (usporen i ubrzan)
13. Promjene u srčanoj frekvenciji
14.Promjene u ritmu srca
293
15. Promjene u visini krvnog pritiska-u venskom sistemu se poveća količina krvi
16. Batićasti prsti-zovu se još I Hipokratovi prsti.krajnji su dijelovi prsta zadebljani
poput ubnjarevog batića,a nokti nalik na satno stakalce.
10. METODE PRETRAŽIVANJA CIRKULACIJSKOG SITEMA
a) Fizikalne metode (inspekcija ili posmatranje,palpacija-pipanje,perkusija-
kuckanje,auskultacija slušanje organa) ,
b)biohemijske (KS,SE,holesterol,trigliceridi,glukoza,aminotransferaze,
antistreptolizinski titar,hormone štitnjače i elektroforeza proteina) ,
c) kardiološke pretrage: -invazivne (kateterizacija
srca,angiokardiografija,koronografija, intrakardijalna elektrofiziološka ispitivanja,
elektrokardiogram Hisovog snopa
-neinvazivne (fonokardiografija,polikardiografija,,UZ srca, ergometrija,holter,
metoda dilucije boje, vektokardiografija ,mikrokatterizacija i radioizotopi)
-rutinske (anamneza,fizikalni pregledi,EKG,RTG srca i pluća)
d) Angiološke pretrage:oscilografija,oscilometrija,UZ kombiniran sa Doplerom,i
rentgenska radiografija
11.UPALE ENDOKARDA,MIOKARDITISA,PERIKARDITIS
Upale endokarda -Bolesti endokarda su stećene mane na raznim ušćima srca. Upalni
proce kada zahvati cijelo srce naziva se PANARDITIS, a upalni process na
endokardu naziva se ENDOKARDITITS. Razlikujemo: reumatski i bakterijski
endokarditis. Reumatski endokarditits je uslovljen reumatskom groznicom.Simptomi
su:povišena temperature,bolovi I otoci u pojedinim zglobovima..bakterijski
endokarditis se javlja u toku sepse. Bakterijski endokarditits najčešće uzrokuju
streptokoke i stafilokoke. Akutni oblik se karakteriše visokom
temperaturom,groznicom i teškim stanjem bolesnika.Liječenje:davanje salicilata,
acetil-salicilne kiseline,aspirin,antibiotic-pencilin,kortikosteroidi,sulfonamidi,recidivi.
Miokarditis – Upalno oboljenje miokarda naziva se MIOKARDITIS. Upalne
promjene u miokardu mogu biti lokalizovane (žarišne)I difuzne. Javlja se u toku
akutnih infektivnih bolesti (difterija,šarlah,trbušni tifus..). Uzrokovane su
bakterijama, parazitima, virusima, gljivicama, spirohetama i protozoama. Simptomi
su: lupanje srca,malaksalost,povišena temeperatura,osjećaj nelagodnosti u predjelu
srca. Liječenje: po principima iznijete bolesti,,liječenje osnovne bolesti, kardiotonična
terapija, koronarna dilatatorna sredstva.
Perikarditis – najčešće oboljenje perikarda odnosno srčane kese je zapaljenje koje se
naziva PERIKARDITIS. Razlikujemo:akutni i hronični oblik, Najčešći uzroci
su:tuberkuloza i akutni reumatizam. Zapaljenje se javlja u 2 oblika: SUHI I MOKRI
PERIKARDITIS. Suhi perikarditis nastaje zbob virusne infekcije, u toku reumatske
groznice, u toku srčanog infarkta .Simptomi:Bolesnici osjećaju bol u području srca i
podrigivanju. Eskudativni (mokri)
perikarditis je serozan,sadržaj izljeva je bistar, gnojan i hemorahičan. Simptomi:
temperature je povišena otežano je disanje,bljedilo, plave usne,puls slab i ubrzan.
Liječenje:liječenje uzročne bolesti,antibioticima, antituberkuloticima,
kortikosteroidi,salicilati.
294
12. ISHEMIČNA BOLEST SRCA
Srčane arterije donose krv srcu.kada arterije ne mogu da obezbijede dovoljne
količine krvi govori se da postoji koronarna insuficijencija.Bolesti koje nastaju zbog
koronarne insuficijencije nazivaju se ishemična oboljenja srca ili koronarne bolesti.
To su: angina pekt.i srčani infarct. Angina pectoris je koronarna bolest koja se
ispolajva u vidu bola.Ta bol se zove stenokardični ili anginozni bol. Najčešći uzrok
angine pektori je ATEROSKLEROZA KORONARNIH ARTERIJA. Bol prestaje
kada se stavi lijek nitroglicerol pod jezik. Liječenje: upotreba koronarnih
dilatatora,nitrati,,izosorbit-dinitrati,pentanitrol amobarbiton idr. antianginalni
lijekovi Srčani infarkt ili infarkt miokarda je posljedica potpunog
prekida protoka krvi kroz koronarnu arteriju ili njezin ogranak. Najčešći je uzrok
akutna tromboza neke grane srčanih arterija,krvarenje u žilnoj
stijenci,tromboembolija iz lijevog atrija,začepljenje ušća koronarne arterije,,nagli
pad krvnog pritiska,puls je mali jedva osjetljiv,ubrzan,javlja se šok kod nekih
bolesnikaStenokardična bol traje duže od 30 min. Liječenje:analgeticinama
(morfin,petidinom),s rčane aritmije-beta blokatorima,verapamilom,prokaim-
amidom,bradikardija-antropin i uvođenje električnog stimulatora(pacemaker).Stanje
šoka se liječi davanjeminfuzije noradrenalina i glikokortikoida.
13. ZATAJENJE SRCA
Zatajenje srca je bolest koja se javlja kada srce ne može pupmati dovoljnu količinu
krvi za organizam.Do zatajenja srca dovode gotov sve bolesti srca, a najčešći uzroci
su :visok krvni tlak i koronarne bolesti srca (suzavanje koronarnih arterija)zbog čega
srćani mišić nije dovoljno prokrvljen. Liječnik dijagnosticira zatajenje srca na
osnovu anamneze i pregleda pacijenta. Od pomoćnih pregleda koristi se:
elektrokardiografija,rentgenska snimka pluća,,nalazi hormona koji djeluju na rad
srca, UZ srca,radioizotopna pretraga,scintiografija srčanog mišića. Liječenje se
sprovodi uklanjanjem ili ublažavanjem uzroka bolesti,primjena lijekova koji
spriječavaju ili smanjuju simptome zatajenja,primjena diuretika(potiču izlučivanje
vode iz organizma putem mokrenja),upotreba lijekova koji inhibiraju štetne
nadhormone,ugradnja stimulatora srč.ritma.
14. ARTERIJSKA HIPERTENZIJA I HIPOTENZIJA
Arterijska hipertenzija je povećanje arterijskog krvnog pritiska iznad normalnih
vrijednosti za određeno životno doba.Imamo:blag oblik aterijske hipertenzije
(pritisak između 12 I 16kPa), srednje težak oblik art.hipert.(pritisak između 16 I 19
kPa), težak oblik art,hiprtenzije (pritisak je veći od 19kPa). Uzroci hipertenzije su
nervni hormonski poremećaji.Art.hipertenzija se javlja kod osoba između 40-60
godina.Postoje :1. Komlikovana art.hipertenzija traje oko 5 godina.Bolest se javlja
uzrocima od strane srca,mozga,bubrega,organa vida.
2.Nekomplikovana art.hipertenzija-traje do 15 god.Javljaju se
vrtoglavice,glavobolje,lupanje srca
3.Maligna art.hipertenzija-sa izrazito visokim pritiskom iznad 19kPa.Promjene na
očnom dnu su izražene u vidu edema očnog živca i krvarenja u mrežnjači.
Liječenje:sedativi,diuretska sredstva i antihipertenzivni lijekovi.
295
Arterijska hipotenzija je smanjenje arterijskog krvnog pritiska ispod normalnih
vrijednosti. Najniže normalne vrijednost sistolnog pritiska su 13kPa,a dijastolnog
9kPa.Art.hipotenzija postoji u bolesnika sa raznim infektivnim bolestima,sa
bolestima srca perifernih krvnih sudova,srčanim infarktom i kod bolesti
nadbubrežnih žlijezda. Liječenje:lijekovima koji stimulišu CNS i simpatički
vegetativni nervni sistem.
15. BOLESTI KRVNIH SUDOVA

Krvni sudovi su arterije i vene. Bolesti krvnih sudova su ateroskleroza i proširenje
vena. Ateroskleroza je najčešća bolest arterija. To je suzavanje lumena
arterija.Uzroci nastanka ateroskleroze su:nasljedna sklonost,nepravilna
ishrana,smanjena fizička aktivnost,psihička uzbuđenost,pušenje,gojaznost i
arterijska hipertenzija. Ateroskleroza u nekih osoba se ispoljava pojavom oboljenja
srca (angina pectoris i srčani infarkt). U nekih osoba se lokalizuje na arterijama
mozga. One postaju tvrde i čvrste.,a pri naporu krv se izliva u okolno moždano tkivo i
dolazi do moždane kapi..Kod nekih bolesnika areteroskleroza se lokalizuje na
arterijama bubrega zbog izraženog uvećanja art.krvnog pritiska.Ispitivanje
ateroskleroze-oscilometrijskim ispitivanjem.Ateriografskim ispitivanjem se utvrđuje
suženje arterija u pojedinim dijelovima tijela. Liječenje:lijekovi koji smanjuju
koncentraciju masnih supstanci u plazmi,lijekovi koji štite promijenjene arterije
obezbjeđuju bolji protok krvi,,ishrana ograničena ugljikohidratima i
mastima,,fizička aktivnost,prestanak pušenja,odstranjenje gojaznosti,izbjegavanje
psihič.uzbuđ.
Proširenje vena najčešće se javlja na potkoljenicama. Radioskopsko sipitivanje se
vrši da se utvrdi koje su vene proširene,stepen proširenja,njihova
rasprostranjenost.Simptomi:opšti zamor,vrtoglavica,usporena cirkulacija
krvi.Liječenje proširenih vena.nošenje elastičnih čarapa, sredstva koje skleroziraju
vene, hirurško liječenje,ishrana za normalizovanje težine. Zgrušavanje
krvi u venama i stvaranje troma na njihovom zidu naziva se tromboza
vena.Tromboza nastaje najčešće kod gojaznih i starijih osoba koje dugo leže. Najčešće
komlikacije tromboze vena je nastanak embolije u
plućima,cijanoza,crvenilo:Liječenje tromboze vena:antikoagulantna
sredstva,antibiotic,aktivni pokreti donjih ekstremiteta,hirurško liječenje. Zapaljenje
vena(tromboflebitis) je upalno oboljenje izazvano bakterijskom infekcijom. Na
oboljelo mjesto se stavljaju oblozi,a infekcija se liječi antibioticima.
Simptomi:bolovi,otok i crvenilo.Liječenje tromboflebitisa: mležanje,,noga se drži u
podignutom položaju.
296
16.SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI DIŠNOG (RESPIRATORNOG)
SISTEMA
Simptomi i znaci bolesti organa za disanje su:
1.otežano disanje ili dispneja (respiratorna,osjećaj nedostatka vazduha i javlja se u
bolesnika sa bronhijalnom astmom),
2. Kašalj i iskašljavanje,promuklost,slinjenje,kihanje,visoka tjel.temp ,znojenje
(kašalj je jak,produktivan,suh i slab)
3.ispljuvak (sputum) -sluzav,gnojav sa primjesama
krvi,bistar,hemoragičan,mukozan 4.bol u grudnom košu
5.sviranje u grudima(opstrukcija dišnih putevaili prisustvo stranog tijela)
6. Cijanoza pluća-javlja se poremećaj razmjene gasova između krvi i spoljašnje
sredine
17. METODE PRETRAŽIVANJA DIŠNOG SISTEMA

Sve plućne funkcije možemo kontrolisati i analizirati pomoću:
-fizikalne metode (promatranje bolesnika,palpacija,auskultacija pluća,registriranje
disanja) -laboratorijske i instrumentalne pretrage (krv i iskašljaj za
bakteriološke pretrage,krv za viruloške pretrage,krv za serološke pretrage,pregled
pleuralnog punktata, -rentgentske pretrage (dijaskopija
pluća,rentgentsko prosvijetljivanje pluća,,tomografija,bronhoskopija i
bronhografija,fluorografija ili radiografija ) -radioizotopske
pretrage ( perfuzijska scintiografija sa albuminom tehnecijem, ventilacijska
scintiogafija inhalacijom ksenona, scintiografija nakon intravenske primjene galija.
– bioptičke metode( biopsija tumora, plućnog tkiva,,pleure, žlijezda)
- instrumentalne plućne pretrage: a) ventilacijska pretraga:spirometrija,tjelesna
pletizmografija,farmakodinamska analiza ventilacije i rastegljivost pluća ili plućna
komplijansa, b) difuzijski kapacitet pluća (jedan uzdah ili dulji uzdah), c) analiza
respiracijskih plinova i acidobazni status, d) distribucija plinova u plućima
(kapnografija i ventilacijska scintiografija nakon udisanja radiomarkiranog izotopa)
-reološke pretrage
-imunološke pretrage
- ultrazvuk,CT i MR
18.HRONIČNE OPSTRUKTIVNE BOLESTI PLUĆA
Hronična opstruktivna bolest pluća – HOBP (chronic obstructive pulmonary disease -
COPD) je ozbiljna bolest pluća koja otežava disanje. Ova bolest, koja je također
poznata pod drugim nazivima poput emfizem ili hronični bronhitis, danas je 4. vodeći
uzrok smrti u Sjedinjenim Američkim Državama, a pored toga, uzrokuje i
dugotrajnu onesposobljenost.Zračni putevi su cjevčice koje prenose zrak u i iz pluća
kroz nos i usta. Zdravi zračni putevi i zračne kesice u plućima su elastični – nakon što
se prošire ili napune zrakom, oni se vraćaju u prvobitni oblik. Simptomi hronične
opstruktivne bolesti pluća uključuju:
297
▪ Konstantno kašljanje, ponekad nazvano “kašalj pušača”
▪ Gubitak daha tokom aktivnosti u kojima je osoba ranije bez napora
učestvovala
▪ Pretjerana proizvodnja sekreta
▪ Osjećaj nemogućnosti disanja (pritisak u grudima)
▪ Nemogućnost dubokog udisanja
▪ Zvuk pištanja tokom disanja
Česte plućne bolesti su:

-upale pluća-pneumonije,
-absces pluća (gnojno zapaljenje u plućima),
-empijem pluća (prisutnost gnoja između pleuralnih listova,
-plućna tuberkuloza (napada i zarazi organe bakterijom mikobakterijom
tuberculosis) , -tumori pluća,pleure i bronha.
Liječenje: inhalatorni glukokortikosteroidi, vakcine, pneumokokne

vaccine,pulmonalna rehabilitacija, tjelesne vjezbe,terapija ksikom,
bulektomija,transplantacija pluća, operacija,antibiotic(ampicilin,pencilin), liječenje
mirovanjem,liječenje drugim lijekovima.
19. PNEUMONIJE
Pneumonija je upala pluća, može biti akk ili hroničnog toka. Pneumonije dijelimo na
primarne i sekundarne. Primarne pneumonije su one u kojih upalni process zahvata
potpuno zdrava pluća. Primarne pneumonije se dijele u 3 grupe:1.
Bakterijske pneumonije-zapaljenje pluća izazvano raznim bakterijama, 2. Virusne-
izazvane raznim virusima i prenose se sa oboljelog na zdravog čovjeka, 3. Pneumonije
izazvane gljivicama. Sekundarne pneumonije su zapaljenje pluća koji su do tada bila
oštećena drugim oboljenjima. Sekundarne pneumonije javljaju se kao komplikacija u
bolestima bronhija(hronični bronitis,bronhiektazija,bronhijalna astma).
Liječenje:antibioticima(sulfonamide,pencilin,antibiotic širokog spektra),terapija šoka
primjena kisika.
20. TUBERKULOZA PLUĆA I PLEURE
Tuberkuloza pluća je zarazna bolesrkoju izaziva bacil tuberkuloze. Bacil može
dospjeti u čovječiji organizam raličitim putevima. Respiratorni put zaraze je najčešći,
može dospjeti udisanjem prašine,udisanjme kapljica i aspiracijombacila iz unijete
hrane.kada bacilli tuerkuloze prodru u pluća stvaraju se upalne promjene.
Razlikujemo: opšte i funkcionalne simptome. Opšti
simptomi su:umor,mrzovoljnost, povišena temperature,znojenje, smanjenje apetita,
lupanje srca. Funkcionalni simptomi su:kašalj,
iskašljavanje, bol u grudima i dispneja. Tuberkulozu dijelimo na 2 oblika: primarna i
postprimarna tuberkuloza. Primarna tuberkuloza se ispoljava u više oblika: primarni
kompleks,milijarna tuberkuloza,tuberkuloza pneumonija I tuberkulozna
bronhopneumonija. Postprimarna tuberkuloza se ispoljava u 2 hronična
oblika:fibrokazeozna tuberkuloza i fibrozna tuberkuloza pluća. Komplikacije
298
tuberkuloze pluća su: tuberkuloza limfnih žlijezda,tuberkuloza zglobova i kostiju i
tuberkuloza bubrega. Liječenje tuberkuloze pluća:vakcinacija I revakcinacija,
ležanje i mirovanje, pravilna ishrana, medikamentozno liječenje
(streptomicin,izoniazid, rifadin, kanamicin, etionamid, viomicin) .
Tuberkuloza pleure – Najčešće bolesti pleure su: pleuritis(upala pleure) i
pneumotorax.. -- Pleuritis je upalno oboljenje plućne maramice.
Može biti akutna i hronična. Dijeli se na suhi, vodeni,gnoijni i adhezivni pleuritis i
empijem pluca. Suhi pleuritis se javlja kao upala koja prati različite plućne bolesti ili
kao samostalna bolest uzrokovana različitim klicama.Liječenje suhog pleuritisa
kodein,acisol Iiležanje na bolesnoj strain,kortikosteroidi(reumatski pleuritis). Vodeni
(eskudativni) pleuritis-bistar,bnojav,krvav I svijetlo zelene boje.Bolest počinje naglom
zimicom i visokom temperaturom.Poremećeno je bolesnikovo opće stanje,nemoćan
je,kašalj suh i isprekidan, te se kašalj pojačava pri dubljem disanju,probadanje na
bolesnoj strani.Liječenje eskudativnog pleuritisa:provodi se prema općim osnovama
liječenja plućne tuberkuloze. Gnojni pleuritis nastaje kao posljedica bakterijske
pneumonije. Adhezivni pleuritis nastaje stvaranjem većih ili manjih sraslina između
visceralnog lista pleure. Empijem pleure se karakteriše gnojnim izlivom u pleuralnoj
šupljini. -- Pneumotorax je
prisustvo zraka u pleuralnoj šupljini. Razlikujemo:prirodni ili spontani i umjetni
pneumotorax.Spontani pneumotorax nastaje prodorom zraka iz plućaili izvana kod
ozljede prsnog koša(traumatski pneumotorax).Pneumotorax je otovren kad zrak
slobodno ulazi i izlazi, a zatvoren kad zrak više ne može ulaziti ni izlaziti. Ventilni
pneumotorax-zrak pri udahu slobodno izlazi, a pri izdisaju ne izlazi. Umjetni
pneumotorax- je terapijski napušten.
21. RESPIRACIJSKA INSUFICIJENCIJA

Respiratorna insuficijencija ili zatajivanje dišnh funkcija je poremećaj osnovne plućne
funkcije,oksigenacije krvi i odstranjivanje uglen dioksida iz krvi.Razlikujemo
hronićnu i akutnu respiracijsku insuficijenciju. Akutna respiratorna insuficijencija
nastaje iznenada,naglo i brzo završava smrću ili ozdravljenjem.Uzroci nastanka
akk.resp.insuf. su:pritisak na dušnik ili grkljan pri gušenju,iznenadno začepljenje
lumena dišnih cijevi,nagla oteklina,spazam mišića,bronhalne astme,akk
embolija,infarkt pluća I upale.Liječenje:osloboditi dišne puteve,dati kisik,umjetno
disanje. Hronična respiratorna insuficijencija razvija se polagano,često
godinama.razlikujemo:latentnu i manifestnu hroničnu resp.insuficijenciju.Latentna
hronična resp.insuficijencija-u mirovanju vrijednosti plinova u arterijskoj krvi
normalne, a makon opterećenja postaju patološke. Manifestna hronična resp.insuf-
patološke vrijednosti plinova u arterijskoj krvi ,već u mirovanju.S obzirom na težinu
poremećaja i izmjene plinova razlikujemo:parcijalnu I globalnu hroničnu manifestnu
respiratornu insuficijenciju.
Liječenje:antibiotic,bronhospazmolitici(aminofilin,ventolin),kortikosterodi,
kisik,,rehidracija isušenih bolesti,fizioterapija, vježbe disanja.
22. TUMORI BRONHA,PLUĆA I PLEURE
Na bronhima,plućima i pleuri se mogu razviti benigni i maligni tumori.Benigni
299
tumori pluća nisu česti,čine oko 1% svih plućnih tumora.Polovina ih je
adenoma,uglavnom polipozni tumori u bronhima.Benigni tumori se otkrivaju
slučajno.Liječenjetumora bronha je hirurški.
Razlikujemo primarne i sekundarne zloćudne tumore pluća. Od primarnih je važan
karcinom bronha,alveolarni karcinom. Učestalost raka(tumora) pluća je češći kod
muškaraca nego u žena i javlja se između 40 I 70 godine života.Uzrok nastanka raka
pluća je pušenje. Osim pušača ugroženi si i rudari u rudnicima urana,radnici koji
rade sa azbestom,niklom,berilijem,niklom,hromom i arsenom.Liječenje tumora
pluća je hirurški i zračenjem. Sekundarni (metastatski) zloćudni tumori pluća,
metastatiziraju karcinom prostate kod muškaraca,karcinom dojke kod
žena,karcinom jetre i nadbubrežne ćlijezde kod oba spola. Tumori pleure mogu biti
maligni i benigni.Od primarnih tumora pleure poznat je mezoteliom. Sekundarni ili
metastatski tumori metastatiziraju iz pluća i dojke,karcinomi jajnika.
23.SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI PROBAVNOG (DIGESTIVNOG)
SISTEMA Simptomi i znakovi bolesti probavnog sistema su:
1.gubitak teka(znak bolestiželuca,crijeva i jetrena bolest)
2.povraćanje(grčenje pilorusa uz grč trbušnih mišića, žuta,žućkasto zelena
boja,taman poput taloga kafe) 3.štucanje( grč dijafragme ili ošita)
4.podrigivanje (ispražnjivanje plinova iz želuca ili jednjaka)
5.žgaravica (osjećaj neugodnog žarenja uzrokovan ubacivanjem želučanog soka u
jednjak ili ždrijelo) 6.meteorizam ili nadutost (velika količina plinova u tankom i
debelom crijevu uzrokuje nadutost trbuha) 7.otežano gutanje (disfagija)-
promjene u jednjaku,ždrijelu ili ustima
8.neugodan zadah iz usta i usne šupljine
9.bol (iznenanadna, brzina,jačina,mjesto pojave i ovisnost o hrani)
10. poremećaji stolice (normalna stolica, čvrsta, gusta, kašasta i formirana u obliku
kobasice) 11.dijareja ili proliv 12.opstipacija ili kostipacija
(izostanak,zatvor stolice )
13.ikterus ili žutica (bolesti jetre i žučnih organa)
14.dispepsija/indigesija (neuredna probava u trbuhu)
15. oteklina trbuha (maligni tumori, meteorizam)
16.opći simptomi i znakovi bolesti (temperature,
mršavljenje,umor,iscrpljenost,glavobolja)
24.METODE PRETRAŽIVANJA PROBAVNOG SISTEMA
Metode pretraživanja probavnog sistema su:
a) Fizikalne metode: inspekcija i palpacija
b) Laboratorijske i insrumentarme pretrage: pretrage sokovima,
c)endoskopske pretrage:,fiber-endoskopija,kolonoskopija i sigmoidoskopija,
laparoskopija, c) rentgentske pretrage (snimka
abdomena naprazno,rtg jednjaka,rtg želuca i crijeva, crijeva,irigoskopija i
iridografija debelog crijeva, rentgenografija,CT,arteriografija i digitalna angiografija
,perkutana punkcija preko kože
e) Pretrage pomoću radioizotopa: pretrage jetre, scintiografija,pretrage pomoću
radioaktivnog tehnecija
300
f) pretrage pomoću biopsije organa: biopsija jetre, biopsija sluznice, biopsija tankog
crijeva, biopsija debelog crijieva,citodijagnostika, drenaža žučnih puteva, perkutana
transhepatična kolangiografija.
25. UPALE PROBAVNOG SISTEMA

Upale probavnog sistema su: upale tankog crijeva,upale debelog crijeva, upale
gušterače i upale žučnog mjehura.
Upala tankog crijeva je enteritis-može biti akutno,hronično.Unošenje zagađenje hrane
izaziva akutno zapaljenje takog crijeva koje nazivamo akutni gastroenteritis. Uzroci
su razne bakterije. Upalno oboljenje tankog crijeva je često izazvano
parazitima.Razni crijevni paraziti (pantljićare9 djeluju štetno na sluznicu tankog
crijeva i izazivaju zapaljenje. Alergija na neke namirnice izaziva zapaljenje tankog
crijeva.
Upalno oboljenje debelog crijeva(kolitis) je upalno oboljenje debelog crijeva koja je
izložena štetnom dejstvu raznih vrsta klica. Akutni oblik kolitisa je udružen sa akk
zapaljenjem tankog crijeva. Hronični oblik kolitisa predstavlja upalno oboljenje
debelog crijeva.Upalne bolesti crijeva: pseudomembranozni kolitis,ulcerativni
kolitis,divertikuloza kolona,Kronova bolest.
Upala gušterače dovodi do zatajivanja funkcija gušterače.Razlikujemo akutnu i
hroničnu upalu.Uzročnici akutne gušterače
su.biološki,mehanički,toksični,medikamentni,hormonski poremećaji,imunološki
poremećaji,metabolički poremećaji, trauma. Hronična upala gušterače ima iste
uzroke kao akutna upala,ali su štettni uzročnici blaži i sporije uzrokuju patološki
proces.
Upale žučnog mjehura (kolecistitis) mogu biti akutne i hronične.Uzrok akutne upale je
infekcija raznim klicama koje krvnim i limfnim žilama dospije iz raznih trbušnih
organa.Upali pogoduju promjene na žučnom mjehuru:kamenci mjehura,zastoj žuči.
Uzroci hronične upale su isti kao kod akutnog oblika ali imaju hroničan tok.
26.TUMORI PROBAVNOG SISTEMA
Tumori probavnog sistema su: tumori tankog crijeva,debelog crijeva,tumori
želuca,tumori jetre,tumori žučnog mjehura,tumori gušterače.
Tumori tankog crijeva mogu biti beningni i maligni.Tu spadaju:polipi,limfomi,maligni
karcinom. Oni svojim rastom postepeno smanjuju i zatvaraju crijeva I dovode do
nastanka ileusa.Radiološkim pregledom se utvrđuje da li postoji ileus.Biohemijska
ispitivanja elektrolita u krvi služe za ocjenu vrste i stepena dehidratacije, poremećaje
acidobazne regulacije.
Tumori debelog crijeva mogu biti beningni i maligni. Najčešći benigni tumor je adenon
(polip). Najčešći maligni tumor debelog crijeva je karcinom.Karcinom debelog
crijeva se razvija spor i podmuklo.Bolesnik u poćetku ne osjeća nikakve tegobe. Prvi
simptomi carcinoma su znaci opstruktivnih promjena.Radiološki pregled I
rektoskopoja omogućav da se utvrdi tumor debelog crijeva. Biopsijom tumora uzetog
uzorka utvrđuje se postojanje tumora.Liječenje se vrši hirurški, odstraniti dio
debelog crijeva na kome je tumor.Kada su nastale metastaze tumor se ne moze
operisati,pa se liječenje vrši terapijom zračenja i policističko liječenje.
301
Tumori želuca se javljaju između 40 i 60 godine života.Anoreksija je najčešći početni
sindrom bolesti.Gubitak apetita se javlja kasnije.Bolovi se rijetko javljaju,a
mršavljenje je stalni sindrom bolesti i javlja se u kasnijem stadiju.Akutno krvarenje e
znak carcinoma želuca.Ovaj karcinom daje metastaze mnogih organa
(jetra,pluća,kosti,limfne žlijezde)Ako nije doslo do metastaza potrebno je hirurško
liječenje,tj.vrši se odstranjivanje cijelog želuca. Kada postoje znaci metastaza vršie se
palijativne operacije koje imaju za cilj da spriječe tegobe I mršavljenje u bolesnika.
Tumori jetre-najvažniji su adenoma jetre koji su učestali od kako žene uzimaju oralne
hormonske kontraceptive.Simptomi:nagla bol u trbuhu,šok zbog krvarenja iz
tumora.Zloćudni tumori su vrlo česti u jetrii to metastazni. Najpoznatiji tumori jetre
su:hepatokarcinom jetre i primarni rak jetre.
Tumori žučnog mjehura mogu biti maligni I benigni.Najčešći maligni tumori su
karcinom žučnog mjehura i karcinom papile Vateri.Simptomi tumora žučnog mjeura
su:gubitak teka,slabost,mršavljenje, bol i žutica.
Tumori gušterače mogu biti benigni i maligni. Od benigni najčešći su ciste,a od
malignih česti su primarni i sekundarni tumori.Najvažniji primarni su karcinom
pankreasa i tumori endokrinog dijela. Od sekundarnih tumora najčešći su inzularni
tumori.
27. HRONIČNI HEPATITIS I CIROZA JETRE

Hronični hepatitis je hronična upala jetre uzrokovana različitim agensima. Uzroci su:
virusni hepatitis B,D i C,lijekovi
( metildopa,oksifenizatin,salicilati,halotan,ioniazid,sulfonamide), toksične supstance
(alkohol), metabolički pore,mećaji (metabolizam bakkra, željeza). Postoje 2 oblika
hroničnog hepatitis: 1.hronični perzistentni hepatitis-benigne je naravi,nikada ne
prelazi u cirozu jetre, 2. Hronični aktivni hepatitis-često prelazi u cirozu
jetre.Posljedica je neizlječivog hepatitis B ili C.Lupoidni hronični hepatitis se javlja
kod mladih djevojaka I žena I povezan je sa autoimunim poremećajima. Liječenje
hroničnog hepatitis:interferon (alfa interferon), ribavirin,kortikosteroidi i citostatici.
Ciroza jetre je hronično oboljenje jetre.Ciroza moze da se razvije iz neizlječivog
akutnog hepatitis. Hronično unošenje alkoholnog pića može d aizazove cirozu jetre-
alkoholna ciroza.Ciroza jetre ptotiče kroz 2 stadija:kompenzovani i
dekompenzovani.Kompenzovani bolesnici s ežale na gubljenje apetita,nadutost u
trbuhu, osjećaj muke I gađenja, povračanje.Dekompenzovani stadij ciroze jetre se
javlja krvarenje iz digestivnog traksta.Kod bolesnika dolazi do proširenja obima
trbuha Prema izgleddu razlikujemo 3 oblika cirote jetre:
makronodularni,mikronodularni,miješani.Liječenje ciroze jetre: prestati koristiti
alkohol, izbjegavati lijekove koji oštećuju jetru,antibiotici da se spriječe nervni i
psihički poremećaj.
28.PANKREATITIS I HOLELITIJAZA
Pankreatitis – Pankreas je organ sa endokrinom i egzokrinom funkcijom.Najčešća
oboljena pankreasa su: akutno i hronično zapaljenje pankreasa. Akutna upala
302
gusterače (pancreatitis akuta) nastaje širenjem infekcije sa oklnih organa. Akutnu
upalu gušterače uzokuju:biološki, mehanički,toksični,medikamentni,hormonski
poremećaji,imunološki poremećaji, trauma, metabolički poremećaji. Pankreatitis
uzrokuju kolelitijaza i alkohol. Postoje: popratni pancreatitis zaraznih
bolesti(mumps,hepatits, tifus), kod bolesti 12 palačnog crijeva (diverticulitis) jejunum
(jejunitis), ileuma(ileitis), kolona (colitis),bilijarni pancreatitis, kolecistopankreatitis.
Simptomi:jaki bolovi oko pupka sa zapaljenjem žučnih puteva. Bol se širi duž lijevog
rebra i u leđa.Teški oblici akutnog pankreatitisa mogu da dovedu do šoka. Liječenje
akutnog pankreatitisa: analgetici i spazmolitici, plazma, transfuzija krvi i albumin.
Hronična upala gušterače ( pancreatitis hronika) je oboljenje koje se karakteriše
propadanjem parenhima gušterače i njegovim zamjenjivanjem vezivnim
tkivom.Često je uzrokovana hroničnim unošenjem alkohola. Hronični pancreatitis se
ispoljava bolovima , znacima šećerne bolesti i poremećaji varenja. Liječenje
hroničnog pankreatitisa: hrana bogata ugljikohidratima, bjelančevinama,enzimi
gušterače, vitamin i antibiotici sa enzimimima.
Holelitijaza je stvaranje kamenaca u žučnom traktu.kamencimogu biti građeni od 3
dijela žuči:1.olesterol-holesterolski kamenci,2.kalcijev-bilirubinat-pigmentni ili
bilirubinski,3.kalcijev karbonat-kamenci kalcijeva karbonata.Najčešće komplikacije
holelitijaze su opstrukcija duktus cistikusa I holedohusa.Holelitijaza se otkriva UZ,
rtg žučnog mjehura i CT.Bolesnicima se preporučuje dijeta bez životijskih
masnoća.Liječenje holelitijaze:analgetici,spazmolitici,
hirurski(holecistektomija,,endoskopija i laparoskopija).
29.SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI MOKRAĆNOG SISTEMA
1.Mokraćni sindrom (smetnje pri mokrenju-diureza, oligurija, poliurija, anurija,
disurija, polakisurija,retencija mokraće), promatranje mokraće, bolovi u slabinama.
2. Edemski sindrom-edemi ( otekline potkožnog tkiva, na očnim kapcima)
3.Hipertenzvni sindrom (povećanje sistolnog i dijastolnog arterijskog pritiska)
4.Azotemijski sindrom (povečanja konmcentracija azotnih supstanci u krvi)
5. Uremijski sindrom (acidobazna regulacija bubrega,održavanje stalne
koncentracije jona vodika,katjona i anjona)
6.Anemijski sindrom(smanjeno stvaranje eritropoetina)
7.Opći simptomi i znakovi bubrežne bolesti (povišena tjelesna temperature,, povišen
krvni prtisak)
30.METODE PRETRAŽIVANJA MOKRAĆNOG SISTEMA, UPALE BUBREGA

I MOKRAĆNIH PUTEVA
Pretrage mokraće
1.Leukociturija(pregled mokraće u sediment sa manjim ili većim brojem eritrocita)
2. Izostenurija (specifična težina mokraće jednaka je onoj mokraći krvne plazme)
3. Nikturija.-Mokrenje noću 4. Polakisurija-učestalo mokrenje
5.Inkontinencija-bezvoljno puštanje mokraće 6.diureza (normalna količina
mokraće) 7. Proteinurija/albuminurija ( bjelančevine u
mokraći) 8.Cilindurija( bjelančevine u
mokraćiu obliku cilindra) 9.Hematurija (krv u mokraći)
303
10.Makrohematurija i mikrohematurija ( krv u mokraći ivdljiva golim okom i
mikroskopski)
Pretrage bubrežnih bolesti i molraćnih puteva
1.Urografija (uštrcavanje kontrasta intravenski ili infuzijom)
2.Retrogradna pijelografija ( uštrcavanjem kontrasta kroz kateter u ureter )
3. Sminanje abdomerna na prazno
4. Rentgentske pretrage:scintiografija,radioaktivno zralenje,
nefrografija(renografija) 5. UZ u nefrologiji (prepoznavnaj
eoblika, veličine bubrega,dijagnostika bubrežnih tumora, dijagnoza
urolitijaze,promjene na krvnim žilama,patološki poremećaji)
6. Citoskopija (endoskopska metoda pretrage unutrašnjosti mokraćnog mjehura)
31.GLOMERULONEFRITIS I NEFRIČKI SINDROMI

Glomerulonefritis je bolest glomerula. Ovo oboljenje se najčešće javlja kod djece i
mlađih osoba. Javlja se poslije infekcije krajnika,gornjih dišnih puteva i
kože.Ispoljava se u 2 obika:akutni i hronični.Kliničke karakteristike oblika akutnog
nefrritisa su:smanjenje dnevne količine mokraće.Teži oblici se ispoljavaju
glavoboljom,povraćanjem, muka i gađenje.
Akutni glomerulonefritis je uzrokovan imunim procesima:a) nefritis uzrokovan
imunim kompleksima, b) nefritis uzrokovan protutijelima protiv bazalne membrane.
Bolesnik sa akutnim zapaljenjem bubrega treba obavezno da leži u postelji sve do
prestanka znakova bolesti. Ishrana treba biti ograničena bjelančevinama,unošenje
soli i natrija. Terapija:antibiotici,pencilin. Hronični
glomerulonefritis nastaje iz akutnog oblika glomerulonefritia Hronični nefritis se dijeli
na 3 oblika:vaskularni,nefrotski i miješani oblik.vaskularni ili hipertonični oblik
prati povišen krvni tlak,edema nema. Nefrotski oblik prati povišen krvni tlak,edemi
su izraženi. Miješani oblik dovode do uznapredovalog zatajivanja bubrega. Liječenje
hroničnog glomerulonefritisa: pravilna prehrana,inošenje tečnosti I soli, lijekovi za
suzbijanje infarkta,upale ždrijela.sinusa,zubi,pluća,uha.
Nefrički sindrom – nefrotski sindrom je skup simptoma koji se očituju:masivnom
proteinurijom,izražena hipoalbuminemija,otekline(edemi) i hiperlipidemija.To je
degenerativno oboljenje bubrega koje se karakteriše proteinurijom.Nefrozni sindrom
je najčešće uzrokovan hroničnim nefritisom.Simtomi su:malaksalost,gubitak
apetita,,povećanje težine zvbog zadržavanja vode u organizmu i pojava otoka.
Bolesnici su skloni: infekcijama, aterosklerozi, trombozi i tromboembolijama.
Liječenje: simptomatsko lijekovima, korigovati gubitak bjelančevina,smanjen nivo
holesterola,smanjiti otok, suzbiti infekcije.
32. UROLITIJAZA I BOLESTI PROSTATE
304
Urolitijaza je patološki proces,bolest koja se karakteriše formiranje kamenaca u
bubrezima i mokraćnim putevima. Češće obolijevaju muškarci, stariji od 30 godina.
Osnovni poticajstvaranju kamenaca je povećana koncentracija supstancija iz kojih
se stvaraju kamenci:kalcijv oksalat,fosfat,magnezij fosfat,uratni kamenci i cistinski
kamenci.,bubrežni kamenci (nefrolitijaza).Uzrok nastajanju kamenaca su:
1.povećana koncentracija tvari od kojih se stvara kamenac,2.promjene pH
urina,prisutnost nekih bakterija.Bol se javlja iznenada,širi od bubrega prema
mokraćnom mjehuru. Javlja se napadaj koji traje nekoliko minuta ,sati ili
dana.Mokraća sadrži male, vidljive količine krvi. Liječenje urolitijaze:suzbijanje boli
analgeticima,tibioticima i spazmoliticima, suzbijanje infekcije ntibioticima, urolitičko
liječenje kamenaca, Uz,litotripsija,hirurško liječenje.
Bolesti prostate
Upala prostate je bolest koja se javlja kod muškaraca. Javlja se jaka bol. Prostata je
žlijezda i dio muškog polnog osistema.Prostata je smještena ispod mokraćne bešike a
ispred rektuma ,završnog dijela debelog crijeva veličine kestena,teška 15-25grama.
Glavna funkcija prostate je proizvodnja tečnosti koja je sastavni dio sperme,Najčešći
uzroci su:bakterijska infekcija,autimuna bolest.,poremećaj metabolizma,mokraćne
kiseline,kamena u prostati,suzenje mokraćne cijevi,bebingna
hiperplazija,tumori,alergija na hranu,infekcija gljivicam i virusima.
Hronična upala prostate- dugotrajan dio infekcije,i upotrebljava se za bolest koje su
duže od 3 nedjelje.Javljaju se umjereni bolovi ispod i iza penisa,u donjem dijelu
leđa.Može se javiti umor,peckanje,bolna ejakulacija, impotencija.
33.TUMORI MOKRAĆNOG SISTEMA
Tumori u mokraćnoj bešici u većini slučajeva se može uspješno ukloniti operacijom
kroz mokraćni kanal. Nakon operacije neophodno je da se pacijent redovno
kontroliše jer postoji rizik da se tumor ponovo pojavi. Krv u mokraći bez ikakvih
bolova pa maker se javila i pri jednom mokrenju, često je znak prisustva malignih
tumora na bubregu ili mokraćnim putevima i bešici. Da bi se potvrdilo prisustvo
tumora na urinarnom traktu, započinje se liječenje.Potrebno je što prije obaviti
detaljno ispitivanje urinarnog trakta.
Tumori bubrega mogu biti zloćudni i dobroćudni.Po redoslijedu najčešći su:
1.primarni karcinom bubrega-zloćudni,javlja se kod starijih osoba između 50 i
60.godine života,kod muškaraca. Tumor je žute boje i nastao je od epitela tubula.
2. Klinički trijas- bol u rebrima i kralježnici,hematurija i palpabirana tumorska
masa.Tumor može narasti ido 10cm. Tumorske stanice mogu stvarati eritropoetin i
uzrokovati policitemiju,mogu stavrati hormone nalik na hormone štitne žlijezde i
uzrokovati hiperkalcijemiju,mogu stavrati rennin i uzrokovati
hipertenziju,stvaranjem gonadotropina uzrokuju maskulinizaciju ili feminizaciju
bolesnika,uzrokovati Kušingov sindrom i luče
kortikosteroide.Liječenje:nefroktomija-odstranjenje bubrega.
3. Wilmsov tumor (nefroblastom)- karcinom u djece mlađe od 10 godina.Tumor se
nasljeđuje. Prepoznaje se opipom tumorske mase u trbuhu.
4.Karcinom bubrežne nakapice- nastaju i rastu u bubrežnoj nakapnici,uzrokuju
305
hematuriju ili blokiraju otjecanje mokraće i izazivaju hidronefrozu. Javlja se češće
kod odoba koje učestalo troše analgetike.
34.BUBREŽNA INSUFICIJENCIJA
Bubrežna insuficijencija nastzaje kao posljedica raznih oboljenja.Nastaje kao
posljedica policističkih bubrega,edemske nefropatije i drugih oboljenja bubrega.
Bolest protiče kroz 3 stadija: 1.stadij hipofunkcije-
karakteriše se smanjenjem koncenracije sposobnosti bubrega
2. Stadij azotemije-karakteriše se povećanjem koncentracije pojedinih azotnih
susptanci u krvi 3.stadij uremije-karakteriše razlišite stepene poremećaja
koncentracije elektrolita i acidobazne regulacije. Na stadiju uremije ukazuju se 3
grupe poremećaja:gastrointestinalnim,nervno-
mišićnim,KVS.Gastrointestinalni(smanjenje gladi i apetita
,muka,povraćanje,gađenje), nervno mišićnim ( ispoljava se mišićnim trzanjem),
kardiovaskularnim (nastaju u bolesnika sa arterijskom hipertenzijom)..Ispitivanje se
vrši pregledom mokraće, utvrđuje se poremećaj u stvaranju i izlučivanju mokraće.
Elektrokardiografska ispitivanja služe za otklanjanje štetnih uticaja uremije na rad
srca. Bubrežna insuficijencijapredstavlja neizlječivi oblik akutnog nefritisa.
Akutna bubrežna insuficijencija je akutno oboljenje bubrega koje s ekarakteriše
nesposobnošću bubrega da luče mokraću.ishod može biti smrtanuzroci
nastanka:šok,iskrvavljenje,šok,trauma,dehidratacije i opekotine. Akk
bubr.insuficijencija nastaje korz 3 stadija:stadij oligurije,stadij poliurije i stadij
rekonvalescencije.Liječenje:odgovarajuća ishrana,ograničenje unosa vode i soli.
35. SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI KRVOTVORNOG SISTEMA

Najčešći simptomi i znakovi krvotvornog sistema su:
1.Anemija (bljedilo kože i sluznice)
2.Eritrocitemija (povećan broj eritrocita u krvi)
3.Policitemija (povećani udio eritrocita u volumenu krvi)
4. Leukocitoza (povećan broj leukocita u krvi)
5. Eozinofilija (upućuje na alergiju)
6. Agranulocitoza (znak toksičnog,imunog odgovora organizma na štetno djelovanje)
7. Hemostaza (crvene i bijele krvne stanice potiču iz jedne jedine matične stanice)
8.Paraproteinemija ili monolonalna gamapatija (prisustvo prekomjerne količine
jednog monoklonskog gamaglobulina u krvi)
9. Opći simptomi: vrtoglavica, glavobolja,lupanje srca, opća slabost, teško
disanje,,gušenje,,nagla iskrvarenja, krvarenje u kožu I sluznocu, krvarenje iz
spolnog,mokraćnog i probavnog sistema(poremećena koagulacija)
36.METODE PRETRAŽIVANJA KRVOTVORNOG SISTEMA

1.Oscilometrijsko ispitivanje-utvrđuje se smanjen protok krvi kro arterije
ekstremiteta 2.Određivanje cjelokupnih masti,triglicerida i
holesterola u plazmi-utvrđuje se povećana koncentracija masnih kiselina
306
3.Arteriografsko ispitivanje-utvrđuje se suzenje arterija u pojedinim dijelovima tijela
4.Radioskopsko ispitivanje-utvrđuje se koje su vene proširene,stepen proširenja i
njihova rasprostranjenost.
37. ANEMIJE
Anemija ili slabokrvnost je patološko stanje kod kojeg je smanjena količina
hemoglobina i broja eritrocita. Posljedica toga je smanjena sposobnost krvi da
prenosi kisik do tkiva. Hemoglobin mora biti prisutan da bi osigurao oksigenaciju
svih tjelesnih tkiva i organa. uzroci anemije su:prekomjeran gubitak
krvi,prekomjerno uništenje crvenih krvnih stanica,nedovoljna proizvodnja crvenih
krvnih stanica. Prema uzroku, anemije dijelimo na: 1.anemije zbog gubitka
krvi i željeza, 2. Anemije zbog pojačane razgradnje eritrocita-hemolitičke, 3. Anemije
zbog poremećenog sazrijevanja eritrocita-megaloblastične, 4. Anemije zbog
oštećenja matičnih stanica srži-aplastične anemije, 5. Popratne i ostale rijetke
anemije. Simptomi anemije mogu biti nejasni i neprimijeti, osjećaj nelagode i slabosti,
kratak dah.teži oblik anemije dovodi do povećanog krvog pritiska,a kod starijih ljudi
do zatajenja srca. Dijagnoza anemije se vrši analizom kompletne krvne slike.
Liječenje:utvrđivanje krvne grupe i Rh –faktora kod trudnica, transfizija krvi.
38. AGRANULOCITOZA
Agranulocitoza je bolest kona se očituje nagim smanjenjem ili potpunim nestankom
granulocita iz periferne krvi.Agranulocitoza je nedostatak neutrofila, tj,stanica krvi
koje sudjeluju u odbrani organizma od bakterijske infekcije. Uzroci agranulocitoze
su brojni:uzrok lijekovima koji se koriste u liječenju
hipertireoze,antibiotici,antidepresivi, antipsihotici. Agranulocitoza moženastati
brzo ,nekoliko sati nakon uzimanja lijeka. Smanjen broj neutrofila u krvi može
izazvati infekcije koe su vrlo opasne.Najčešće se javlja grlobolja,visoka temperature,
praćena groznicom i bolovi u mišićima. Dijagnoza se postavlja iz nalaza kompletne
krvne slike u kojoj se uočava smanjen broj ili potpuni nedostatak neutrofila.
Liječenje agranulocitoze:podizanje broja neutrofila,liječenje infekcije ako se
razvila .,antibioticima, kortikosterodi, transfuzija granulocita
39.LEUKEMIJE
Leukemija ili leukoza je rak koštane srži, iako ga često nazivamo raom
krvi.Leukemija se javlja kod djece i odraslih.Karakteristike leukemija
su.1.nadomiještanje koštane srži leukemičnim stanicama, 2. Nenormalan broj i
oblik nezrelih leukocita u cirkulirajućoj krvi, 3.infiltrati u jetri,slezeni,limfnim
čvorovima. Podjela leukemija prema kliničkom toku :akutne i hronične leukemije.
Prema tipu stanica: 1.limfocitna leukemija (limfoblastična,limfatična)-akutna i
hronična, 2.mijeloična (mijeloblastična ili mojelocitna)-akutna i hronična, 3.
Monocitna leukemija-akutna I hronična, 4. Specijali tipovi leukemije:histiocitna,
hairy-cell, leukemija nediferencranih matičnih stanica.. Simptomi leukemije: bolovi u
trbuhu,povišena tjelesna temperature, malaksalost, glavobolja, bolovi u grudima,
307
povećana sklonost infekcijama zbog pada imuniteta usljed nedostatka zdravih i zrelih
leukocita. Uzroci leukemije:genetički faktori, hemijske supstance,, virusi,djelovanje
kancerogenih faktora, jonizirajuće zračenje. Liječenje
leukemija:hemoterapija,citostatici,antimikrobna sredstva za suzbijanje infekcija,,
supstitucije krvi I krvnih sastojaka,,upotreba alopurinola,, zračenje slezene,
radioaktivni fosfor,,terapijaklorambucilom, kortikosteroidi.
40. MALIGNI LIMFOMI
Limfom je maligna bolest krvi ćelija krvi, limfocita koje počinju da nekontrolisano
bujaju ili se remeti process odumiranja, ostarjelih ćelija pa dolazi do nakupljanja u
limfnim čvorovima.Tačan uzrok nije poznat.Javlja se češće kod muškaraca , osoba
sa oslabljelim imunitetom: Simptomi limfoma: uvećane limfne žlijezde 8najčešće na
vratu,preponama i ispod pazuha), gubitak težine, povećana temperature, umor,
znojenje, crvenilo, svrab kože. Limfni čvorovi se mogu pojaviti na jetri, koštanoj
srži,slezeni. Dijagnoza se postavlja na osnovu biopsije tumorske mase,a nekad se
koristi analiza koštane srži.Rano otkrivanje bolesti može se uspješno liječiti.
Liječenje se vrši imunološkom i metaboličkom terapijom.
41.POREMEĆAJI HEMOSTAZE
Sve bolesti hemostaze dijelimo u 3 skupine:
1. Vaskularni hemoragijski sindrom-u vezi su sa vaskularnim faktorima hemostaze.Ti
faktori održavaju normalnu kontraktilnost krvne žile i ne dopuštaju izlaženje krvi
kroz oštećenu žilnu stijenku. 2.Trombocitopatije-bolesti koje su u vezi sa
morfološkim I funkcionalnim oštećenjem trombocita 3. Koagulopatije-
bolesti koje nastaju zbog poremećaja stvaranja I razgradnje koagulacijskih faktora.
42. SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI ENDOKRINOG SISTEMA I

POREMEĆAJI METABOLIZMA
Simptomi i znakovi bolesti endokrinog sistema
Endokrini sistem je sistem žlijezda sa unutrašnjim lučenjem koje proizvode
hormone.lavne endocrine žlijezde u našem tijelu su: epifiza, hipofiza, štitna
žlijezda,paraštitna, timus, nadbubrežna, gušterača, jajnik i testis.Važnije bolesti
endokrinog sistema su:šećerna bolest, bolest štitnjače,bolesti hipofize i nadbubrežne
žlijezde,poremećaji spolnih žlijezda.
Simptomi i znaci štitne žlijezde dovode do ubrzanja metabolizma, materija utiče na
rast organa. nedovoljno lučenje izaziva gušavost, a prekomjernolučenje izaziva
mršavost, vrućina i znojenje. Simptomi paraštitne žlijezde-usljed nedostatka mastaje
opšta slabost. Simptomi nadbubrežne žlijezde-
adrenalin ubrzava srčani rad, suzava krvne sudove,povećava krvni pritisak,povećava
šećer u krvi.
Simptomi gušterače- bolovi ispod lijevog lijevog rebra i zrače pozadi u leđa. Jaki
bolovi oko pupka usljed nedostatka lučenja hormona inzulina nastaje dijabetes.
Poremećaji metabolizma
Bolesti metabolizma nastaju usljed poremećaja ćelijskog metabolizma raznih
supstanci u organizmu:premećaji metabolizma mogu biti:primarni i sekundarni.
Primarni poremećaji metabolizma su uslovljeni nasljednim faktorima. Sekundarni
308
poremećaji metabolizma se ispoljavaju u raznim bolestima organa i sistema organa.
Sve bolesti metabolizma mogu se svrstati u grupe: 1.
Bolesti koje nastaju zbog poremećaja metabolizma bjelančevina (URATNA
ATROPIJA-GIHT) 2.
Bolesti koje nastaju zbog porem. metabolizma uglj.hidr (hipo i
hiperglikemija,glikozurija,d.melitus) 3.
Bolesti koje nastaju zbog porem. metabolizma masti(hiper I hipolipidemija, hiper i
hipoproteinemija ) 4.Bolesti koje
nastaju usljed porem. metabolizma vode i elektrolita(dehidratacija,otok,acidoza ,
alkaloza) 5.Bolesti nepravilne ishrane
6.Pothranjenost bjelančevinama
7.gojaznost
8. Hipovitaminoze i hipervitaminoze
9. Slabovidnost
10. Rahitis, Beri-beri,,pelagra, skorbut, zubni karijes
43.METODE PRETRAŽIVANJA ENDOKRINOG SISTEMA
U prepoznavanju endokrinih bolesti bitnu ulogu imaju fizikalne i hemijske metode.
1.Fizikalne metode (inspekcija,auskultacija,perkusija ,palpacija)
2.Laboratorij. pretrage ( specifična težina u mokraći, osmolarnost u serumu i u
mokraći,šećer u mokraći,kontrola glukoze u krvi)
a) laboratorijski tesrovi ( pokus žeđi,argininski stimulacijski test,test
inhibicijdeksamerazonom,metopiron test,određivanje hormona gušteraće,test
opterećenja glukozom, glukoza tolerans test (oralni i intravenski)
b) Aceton i acetocetna kiselina u mokraći (acetest tabletama,ketostrix tablet)
c) mjerenje hormona (imunoradiometrijski test,tekuća hromatografija,sintetski
test,određivanje koncentracije T3 I T4,insulin,
folikulostimulirajuci,estrogeni,progesterone,aldosteron,prolaktin,katekolamini,horm
one rasta,kortizol).
44. BOLESTI ŠTITNJAČE (gl.tyreoidea)
Štitinjača stvara i izlučuje hormone tiroksin i trijodtiroksinkoji regulišu I potiču
metaboličku aktivnost svih stanica u organizmu.Hormoni štitnjače vrlo su složene
građe,a uz ostale sastojke sadrže I jod.Ako je količina joda u hrani smanjena,stvara
se manje hormona I nastaje guša.Zbog hiperfunkcije štitnjače razvija se hipertireoza
sa gušom ili bez nje. Zbog hipofunkcij štitnjače razvija se stanje hipotireoza koja se
može pojaviti sa gušom ili bez nje.
Najčešće poznate bolesti štitnjače su: guša ili struma ( obična guša,kretenizam) ,
hipotireoza ,hipertireoza, karcinom štitnjače. Tireoiditis (De Quervainova bolest).
BOLESTI PARAŠTITNJAČE (gl.paratyreoidea)
Najpoznatija je tetanija-razvija se zbog mannjka vitamina D,u alkalozi,,zbog
smanjenog kalcija u krvi.Javljaju se bolni grčevi nožnih i ručnih mišića
45. BOLESTI NADBUBREŽNIH ŽLIJEZDA I TESTISA
Bolesti nadbubrežnih žlijezda (gl.suprarenales)
Nadbubrežna žlijezda u svojo kori stvara kortikosteroidne hormone .Dijele se u 3
grupe: grupa “S “hormona-utiču na metabolizam
309
ugljikohidrata(šećerni ili glukokokortikoidni hormoni-kortizol) grupa “N” hormona
–utiču na metabolizam bjelančevina (androgeni-androsteron,progesteron estrogeni)
grupa “Na”hormona-utiču na metabolizam masti(mineralkortikosteroidi—
aldosteron, dezoksikortikosteron, adrenalin, noradrenalin).
Najpoznatija bolest nadbubrežne žlijezde je: hiperfunkcija nadbubrežne žlijezde i
Adisonova bolest-smanjena funkcija nadbubrežne kore,a a poremećena je I funkcija
moždine žlijezde.Adisonova boes se ispolajva kao:primarna akutna insuficijencija,
primarna hronična insuficijenjcija, i sekundarna insuficijencija
Bolesti testisa
Bolesti testis se mogu javiti orrije u pubertetu,I u zreliojoj dobi muškarca. U
pubertetu se mogu javiti tumori I prerani pubertet.U zreloj dobi izosptaje potpuno ili
djelimično stvaranje sperme, rak prostate I hipertrofija odnosno adenoma prostate .
Bolesti jajnika
Poremećaji funkcije jajnika mogu nastati u svako doba ženinog života:u
pubertetu,zreloj dobi,starosti i u trudnoći. U puberteru može doći do prepranog
puberteta. U zrelijoj dobi su:poremećaj menstruacije (potpuni izostanak
menstruacije ili amenoreja. U menopauzi iliklimakteriju mogu nastati razne tegobe
klimakterija, a poslije teže promjene na kostima,koži i sluznicama. U gravidnosti ili
trudnoći ,mogu nastati povraćanje u 2. I 3.mjesecu trudnoće,pobačaj ploda ili
abortus.
46.DIABETES MELITUS (šećerna bolest)

Diabetes mellitus ili šećerna bolest je hronični poremećaj metabolizma
ugljikohidrata,masti I bjelančevina zbog apsolutnog ili relativnog manjka
inzulina.Šećerna bolest je poremećaj povećane glukoze u krvi. Bolest se javlja u
svakoj životnoj dobi,a li je najčešća u dobi od 40 do 70 godina.Češća je kod zena u
starijoj dobi. Uzroci nastanka d.melitusa: nedovoljna količina hormona inzulina u
organizmu, posljedica oštećenja pankreasa,nasljednost, vanjski faktori (trudnoća,
infarkt miokarda, infekcije, ishranjenost,farmakološki agensi,hormone). Podjela
d.melitusa: 3 tioblika:akutni,subakutni i hronični oblik. Akutni oblik se ispoljava
naglo.Simptomi su:poliurija,polidipsija,brza dehidratacija. Subakutni oblik se
ispoljava pojavom kožnih infekcija, svrab po koži, u predjelu genialija I infekcija
mokraćnih puteva. Hronični oblik može dugo da ostane neotkirven. Razlikujemo 2
velike skupine dijabetesa: 1.primarni ili izvorni uzrokovan nasljedstvom:a)tip I
dijabetes-ovisan o inzulinu i prati ga ketoza, b)tip 2-ne prati ketoza I neovisan o
inzulinu:javlja se u pretilnih osoba I u osoba normalne težine, 2. Sekundarni
dijabetes-posljedica je teških promjena gušterače.Javlja se kod bolesti
gušterače:akutni pancreatitis,hronični pancreatitis,trauma gušterače,hirurških
zahvata na pankreasu,tumori gušterače,hemokromatoze gušterače. Zove se jos i
pankreatični dijabetes. Faze razvoja dijabetesa: 1.manifestni ili otovreni-očituje se
poliurijom, polidipsijom, polifagijom, hiperglikemijom i glikozurijom, 2. Latentni
dijabetes-hjemijski, subklinićki,stresni dijabetes, 3.preddijabetes ili poterncijalni
310
dijabezes .kod genetski opterećene osobe. Dijagnoza d.melitusa: određivanje glukoze
u krvi,kliničke slike,ketoacidoza,koma,anurija,glikozurija i acetonurija.
Komplikacije d.melitusa:očna katarakta,hronično oboljenje bubrega,ishemično
oboljenje srca, moždane gangrene,brzi razvoj ateroskleroze,krvarenje u
mozgu,arterijska hipertenzija,hipoglikemijska koma,,hipoglikemija. Liječenje
d.melitusa: primjena odgovarajuće ishrane –dijeta , fizičkim radom i
lijekovima(insulin –lente inzulini, kristalni insulin, inzulindugog djelovanja,insulin
srednjeg djelovanja i peroralni antibioticiperoralni antidijabetici, preparati sulfonil-
uree, bigvanidijski preparati)
47.POREMEĆAJI METABOLIZMA ELEKTROLITA I ACIDOBAZNE
RAVOTEŽE Bolesti zbog poremećaja
metabolizma, vode , soli i elektrolita
Voda je najvažniji sastojak organizma i ulazi u sastav svih ćelija,tkiva I međućelijske
tečnosti.Tjelesna voda je rasprostranjena u 2 osnovna prostora:ćelijski I
vanćelijski.Vanćelijska tečnost se dijeli na 2 manja prostora:međućelijski I
vaskularni proctor.Dnevne potrebe za vodom iznose oko 40grana na kilogram
tjhelesne mase. Elektroliti su neorganske soli rastvorene u vidu katjona I anjona.
Najvažniji katjoni su:Na,K,Ca i Mg.najvažniji anjoni
su:hloridi,fosfati,sulfati,karbonati.Zajedničke uloge elektrolita: održavanje stalnosti
osmotskog pritiska (osmolarnosti) u ćelijskoj I vanćelijskoj tečnosti,održaanje stalne
koncentracije jona vodika u tjelesnim tečnostima..Voda I elektroliti se svakodnevno
izlućuju iz organizma preko organa za izlučivanje:bubrezi,pluća,koža,digestivni
trakt.Poremećj između unijetih i izlučenih količina vode i elektrolita ispolajvaju se
smanjenjem ili povećanjem količine vode,ukupne koncentracije elektrolita i pojedinih
katjona ili anjona u organozmu. Smanjenje vode i elektorlita naziva se dehidratacija.
Povećanje količine vode i soli u organizmu naziva se edem (otok).
Poremećaji acidobazne ravnoteže
P.A-B.R. nastaju kada se poremeti odnos između koncentracije katjona i anjona
tjelesnih tečnosti. Poremečaji acidobazne regulacije ispoljava se na 2 naćina:
1.povećanje koncentracije jona vodika-pH manji od 7,3 naziva se acidoza, 2.
Poremečaj koji karakterišesmanjenjem koncentracije jona vodika ,pH veći od 7,4
naziva se alkaloza.Acidoza se najčešće javlja kod bolesnika sa nedovoljno liječenom
šećernom bolesti, Alkaloza nastaje pri većem gubitku ugljen dioksida preko pluća u
izdahnutom vazduhu.
48.URIČNA DIJATEZA (ulozi)
Urična dijateza je sklonost stvaranju i taloženju kristala mokraćne kiseline u organima i

tkivima. Urična dijateza je sklonost organizma prema nakupljanju mokraćne kiseline u
krvi te njenom odlaganju u obliku soli mokraćne kiseline u gotovo sve organe i organske
sisteme. Uzrok povišenju mokraćne kiseline u krvi (acidum uricum u laboratorijskim
nalazima) nalazi se u poremećaju metabolizma purina. Razlikujemo:primarni ili nasljedni i
sekundarni ili stečeni oblik uloga... Urična dijateza se zove jos I urični arthritis.U
primarnom obliku stvara se prevelika količina urične ili mokraćne kiseline.Urati se odlažu
u hrskavice zglobova i razna tkiva. Sekundarni oblikse javlja kod policitemije,pri liječenju
311
hemoblastoza citostaticima,pri trovanju olovom,pri hroničnom zatajivanju bubrega..Kliniča
slika se očituje akutnim I hroničnim tokom kod oba oblika.najčešće su pogođeni zglobovi
nožnog palca,koljena, lakta..Zglob je otečen,crven I bolan.Javlja se povišena
temperature,umor I malaksalost.Akutna upala počinje naglo,obično noću.Kod hroničnog
oblika soli urata se odlažu u oštečene zglbobove, i zovu se tofi.Razvija se deformirajući
arthritis koji se javlja zbog oštećenja hrskavice,kosti, I periartikularnog tkiva. Dijagnoza s
epostavlja na osnovu kliničke slike I visokog nivoa urićne kiseline u krvi bolesnika.Kod
muškaraca iznad 400mikromola /l, a kod žena 339 mikromola /L.
Liječenje urične dijataze:kod hroničnog oblika koriste se fizikalne metode liječenja.Kod
akutnog oblika:upotreba lijekova-kolhicin, indometacin, antireumatici,
kortikosteroidiprobenecid, alopurinol, prehrana bez mesa, izbjegavati alkoholi tjelesne
napore, mirovanje.
49.SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI IMUNOG SISTEMA

Zahvaljujući odbrambenom sistemu,organizam se bori protiv štetnih klica,stranih
bjelančevina,stranog tkiva I organa,raznih lijekovaiI svih ostalih stranih i štetnih
tvari iz živog i neživog svijeta. Strane I štetne tvari mogu prodrijeti u organizam
korz prirodne otovre I neprirodnim putemm te nasilno(parenteralno).Spposobnost
odupiranja stetnom djelovanju nazva se imunost,Imunost može biti opća
(nespecifična) i specifična(humoralna i celularna). Tvari koje organizam prepoznaje
kao strane I štetne zajedničkim imenom se nazivaju antigen. Protiv unesenog
antigena organiizam stvara vlastia protutijela( humoralna protutijela-limfocit B,
čelijska protutijla-limfocit T i makrofagi. iOdbrambeni system se okrene protiv
vlastitih tvari,vlastitih antigena, ne prepoznaje ih kao svoje već kao strane I napada
ih.Prema različitosti imunološke reakcije razlikujemo: 1.imunološku preosjetljivost
ili alergija(anafilaksija, anafilaktički šok, urtikarija,alergijska bronhalna astma,
serumska bolest,peludna hunjavica) 2.autoimmune bolesti , 3.boesti imunološkog
deficit. Simptomi I znakovi
imunodeficijencije su:oportunistička bolest (izazvana oprtunističkim mikorbima)-
hemofilus influence,streptokokus pneumonije, Candida albikans-izazvana
stafilokokima i gljivicama-Candida i E.coli.Postoje jos kongenitalne,idiopatske I
stečene imunodeficijencije.
50. METODE PRETRAŽIVANJA IMUNOG SISTEMA

Pretraživanje imunog sistema se vrši: dijagnostičkim i laboratorijskim testovima.
1.Indirektna imunofluerescencija (otkriva se organospecifična I tkivnospecifična
autoantitijela i autoprotutijela –eritromatozni lupus,sistemna skleroza,bilijarna
ciroza jetre,hronični hepatitis, infektivni endokarditis)
2.Aglutinacija čestica (otkriva se Rh factor, ELISA test)
3. Celularni testovi (otkrivaju se abnormalnosti imunih
stanica:makrofagi,neutrofili,T i B limf.)
4. Funkcionalni limfocitni testovi(limfocit T, limfocit T i B)
312
5.Funkcijski testovi neutrofila (testovi fagocitoze i intracelularnog ubijanja)
6. Hematološki testovi( laboratorijski testovi:broj leukocita,eritrocita, trombocita,
sedimentacija).
51. ALERGIJA, ANAFILAKSIJE I SERUMSKA BOLEST

Alergija je nepravilno funkcioniranje imunog sistema.
Organizam alergične osobe burno reagira na neke tvari iz našeg prirodnog okruženja
koje inače nisu štetne. Takve tvari se nazivaju alergenima. Alergijske bolesti
su:peludna hunjavica,serumska bolest, anafilaktički šok,,bronhalna astma,alergije an
lijekove. U zdravom organizmu antitijela štite ga od virusa, bakterija i
infekcija.Antitijela, koja se nazivaju immunoglobulin E (igE), vežu se za mastocite
kojih ima u obilju pod površinom kože, u nosu, očima, plućima i gastrointestinalnom
traktu. Simptomi alergije mogu varirati od blagih, do teških i po život opasnih. To
su: 1.Koža: koprivnjača,
ekcem i otekline lica
2.Dišne putove: nos (peludna groznica), grlo (otekline), pluća (kašalj, teško disanje,
bronhospazm) 3.Gastrointestinalni sistem: mučnina, povraćanje, bolovi u
trbuhu, proljev 4.Srčano-žilni sustav: osjećaj malaksalosti,
slabost, bljedilo, nesvjestica Simptomi alergije mogu
biti lokalni - na primjer, otekline uzrokovane ubodom pčele, ili opći (proširene po
cijelom tijelu).Alergeni su tvari, koje mogu izazvati alergiju, ali inače nisu štetni za
čovjeka. Najčešći alergeni su:grinje, pelud, mačke i druge životinje, na primjer, psi,
konji, zečevi i svinje, hrana, kao što su kikiriki, jaja, soja, kravlje mlijeko i plodovi
mora, ubodi insekata,lijekovi,plijesan, lateks. Najčešći
prehrambeni alergeni su jaja, kravlje mlijeko, kikiriki, soja, pšenica, sjemenke, riba i
školjke.. Drugi alergen - otrov insekata, na primjer pčela i osa, ulazi u tijelo kroz
ubrizgavanje. Lijekovi, kao klasični tako i biljni, također mogu izazvati alergijsku
reakciju. Najčešći alergen je penicilin
Anafilaksija je teška i po život opasna bolest.Poznata je kao anafilaktički
šok.Anafikasija može uzrokovati širenje krvnih žila što dovodi do brzog i naglog
pada krvnog pritiska. Anafilaktički šok nastaje davanjem antigena na koji je
organizam više senzibiliran. Anafilaktički šok se očituje u 3 oblika: 1.najteži
oblik(žarenje, svrbež,osjećaj vrućine jezika,ždrijela,ruku i nogu) 2.manje dramatski
oblik (promjene na koži I sluznicama, eritem, opća urtikarija,edemi na raznim
podrućjima tijela), 3. Najlakši oblik(grčeviti bolovi u trbuhu) . Liječenje
anafilaksije: dopamine, adrenalin, aminofilin,dobutamin, otopina glukoze elektrolita,
analgetici, sedative, kortikosteroidi,antihistaminici, hidrogen-karbonat.
Serumska bolest je bolest krvnih sudova i oblik hipersenzitivnog vaskulitisa, sa
generalizovanim promjenama u više organa i sistema. Uzroci serumske bolesti su
brojniiI mogu biti: 1. Proteinski (antitetanusi,serum protiv zmijskog otrova,serum
peotiv gas gangrene), 2.neproteinski derivati:pencilinski lijekovi, aspirini. Liječenje
serumske bolesti: injekcijama Ca,antihistaminici, kortikosteroidi.
52. KOLAGENOZE I VASKULITIS
313
Kolagenoze -skupina bolesti obilježena imunološkim i upalnim promjenama vezivnog
tkiva. Kolagenoze su grupe oboljenja koje nastaju kao posljedica difuznih promjena
u vezivnom (kolagenom) tkivu u organizmu usljeda autoimunih pojava. Mogu nastati
sudjelovanjem nasljednih čimbenika, antigena iz okoline i imunoloških poremećaja.
U kolagenoze spadaju reumatoidni artritis, reuamtska groznica, hemoragijski
glomerulonefritis, nodozni poliartritis, skleroderm, tempralni aretritis, sistemski
eritematozni lupus, dermatomiozitis, progresivna sistemska skleroza, Wegenerova
granulomatoza, nekrotizirajući vaskulitis i Sjögrenov sindrom. Izraz kolagenoze
danas se u napušta.
Vaskulitis je upala krvnih žila, koja uzrokuje promjene u zidovima krvnih žila,
uključujući zadebljanje, slabljenje, sužavanje i ožiljke. Postoje mnoge vrste
vaskulitisa. Neki oblice prolaze u kratkom vremenu (akutni vaskulitis), dok su drugi
dugotrajni (kronični vaskulitis). Vaskulitis, je također poznat i kao angiitis i
arteritis, može biti vrlo opasan kada organi i tkiva ne dobivaju dovoljno krvi. Ovaj
nedostatak krvi može rezultirati oštećenjem organa i tkiva, pa čak i smrću.Vaskulitis
može utjecati na svakoga, iako su neke vrste vaskulitisa češće među pojedinim
skupinama. Neki oblici vaskulitisa ne zahtijevaju liječenje, dok drugi mogu
uključivati liječenje, često uz dugotrajno uzimanje lijekova. Uobičajeni znakovi i
simptomi vaskulitisa uključuju: groznicu, umor, gubitak težine, bol u
mišićima i zglobovima, gubitak apetita utrnulost ili slabost. Vrste vaskulitisa :
Bechetov sindrom ,Buergerova bolest ,Churg-Straussov sindrom, krioglobulinemija,
arteritis divovskih stanica, Henoch-Schonleinova Hipersenzitivni vaskulitis,
Kawasakijeva bolest , mikroskopski poliangiitis,poliarteritis nodosa, Takayasu
arteritis, Granulomatoza s poliangiitisom – nekad poznata i kao Wegenerova
granulomatoza. Lijekovi koji se koriste za liječenje vaskulitisa su:kortikosteroidi za
kontrolu upale i lijekovi za kontrolu imunološkog sistema.
53. SIMPTOMI I ZNAKOVI BOLESTI LOKOMOTORNOG SISTEMA

Najistaknutiji simptomi i bolesti lokomotornog sistema su: simptom-bolovi u zglbovima
ili mišićima. Znak-ograničena pokretljivost,oteklina,deformacija zglobova.
1.Bol (upalna mehanička)-upalne bolesti zglobova (upalne reumatske bolesti
zglobova, reumatska groznica,reumatoidni arteitis,ankilozantni spondilitis.
2. Degenativne bolesti zglobova ( artroze-koskartroza,gonatroza,spondiloza)
3.Ulozi ili urična dijateza
4.Dufzne boesti vezivnog tkiva (difuzna skelrodermija, sistemni eritematodni lupus)
5. Mišićne bolesti (mišični reumatizam-reumatizam ramenih,vratnih, lumbalnig ili
slabinskih mišića (lumbago))
6. Koštane bolesti ( osteoporoza, osteomalacija)
54. METODE PRETRAŽIVANJA LOKOMOTORNOG SISTEMA
Najpoznatije metode pretraživanja lokomotornog sistema su:
1.Rentgentska snimka kostiju i zglobova
2. Hematološke biohemijske pretrage
3. Imunološke pretrage
4. Ultrazvuk zglobova
314
5. Magnetna rezonanca
6. Termografija
7. Agresivne pretrage:punkcija zgloba i biopsija tkiva,
artroskopija,elektromiografija.
55.REUMATOIDNI ARTRITIS
Reumatoidni artritis je hronična i progresivna upala vezivnog tkiva.To je upalni
poremećaj koji uključuje sinovijalnu membranu zgloba. Uglavnom ga karakteriše bol
u zglobu,ukočenost, smanjena pokretljivost, zamor.R.artritis se može javiti u svim
starosnim dobima.Smatra se da je reumatoidni arthritis imunološki odgovoran na
nepoznate antigene unutrašnjeg i vanjskog porijekla-Stimulans za imunološku
reakciju može biti virusni ili bakterijski. Dokazi pokazuju da osobe koje nose
histokompatibilni antigen povezan sa leukocitima HLAimaju predispoziciju za
reumatski arthritis. Početak bolesti je spor postupan sa tegobama kao sto su: umor,
pojačano znojenje, gubitak apetita,nesanica, mršavljenje, ukočenost prstiju šaka,
slabija pokretljivost, otjecanje zglobova. Liječenje r.artritisa: sredstva protiv upale
( salicilati,aspirin,acisal), pirazolonski preparati, ibuprofen,antimalarici (soli zlata,
pencilamin, klorikin), fizikalna I radna terapija i hirurški zahvati.
56. DEGENERATIVNE BOLESTI ZGLOBOVA
Degenerativna bolest zglobova zove se artroza I manifestuje se propadanjem zglobne
hrskavice ii rekativne promjene kosti uz hrskavicu. Artroza zahvata jedan ili više
zglobova,a bolesnik se može osjećati zdrav.Uzrok nastanka bolesti je izlaganje zgloba
velikom opterećenju:teret,skok, pokret, istezanje. Bolest se javlja kod svake pete
osobe starije od 50 godine života. Razlikujemo primarne i sekundarne artroze.Uzrok
primarne bolesti je manjak hrskavičnog I koštanog tkiva. Sekundarne artroze su
posljedica promjena na zglobu: spuštena stopala,bolesti kuka,bolesti koljena.
Sekundarni oblik s epojavljuje na jednom ili dva zgloba,dok primarni napadaju više
zglobova. Artroza se javlja na raznim zglobovima, ali česta je na prstima šake,na
zglobu kuka i koljena.Artroza se javlja u više oblika:
1. Koksartroza-artroza kuka (bol i šepanje, funkcija zgloba loša)
2. Gonartroza- artroza koljena.Češća je kod žena.
3. Spondiloza-artroza kičme
Liječenje artroze: analgetici, nesteroidna srewdstva
(acetisal,diklofenak,indometacin),fizikalna terapija, medicinska gimnastika,
rekreacija,bavljenje sporto,,smanjivanje tjelesne težine.
DODATNA PITANJA
57. POREMEĆAJ SRČANOG RITMA
Zdravo srce odrasle osobe u normalnim uslovima kuca 50-100 puta u minuti.
Pravilan ritam održava I upravlja sinusni ili sinoatrijalni čvor. Impuls stvoren u
čvoru se širi na obje pretklijetke I na atrioventrikularni čvor.Brojni su uzroci srčanih
aritmija koje nazivamo poremećaji učestalosti I pravilnosti srčanog ritma. DIjelimo
ih u dvije glavne grupe: 1. One gdje impuls polazi izvan sinusnog čvora , 2. One kod
kpojih s eimpuls stvar au sinusnom čvoru, ali se ne širi provodnom muskulaurom u
atrije i ventrikule. Najpoznatiji poremećaji srčanog ritma su: 1.
315
Sinusna tahikardija ( ubrzano kucanje srca koje prelazi 100 udaraca u minuti)
2. Sinusna bradikardija ( učestalost srčanih otkucaja ispod 50 u minuti)
3. Respiratorna aritmija ( izmjena faza ubrzanja u vrijeme udisaja sa fazama
usporavanja u vrijeme izdisaja )
4. Ekstrasistolija(srce preskače, prestane kucati,impuls polazi izvan SA
čvora,podražaj rada srca)
5. Supraventrikularna paroksizmalna tahkardija ( iznenadni napadaj tahikardije od
oko 180 otkucaja u minuti )
6. Srčani blokovi (poremećaj provođenja sa SA švora na atreije –sinoatrijalni blok ili
na ventrikule –atrioventrikularni blok)
7. Pacemaker ( održava korak, tempo, brzinu, služi zta proizvodnju i održavanje
normalnog kucanja srca, bolesnicima koji boluju od srčanih blokova)
58. BRONHALNA ASTMA (asthma bronhiale)
Astma je bolest kojoj je osnovna uloga povećana nadražljivost traheobronhalnog
stable, pa dolazi do iznenadnog spazna bronha. Napadaj astme može prestati
spontano ili liječenjem. Astma se dijeli na 3 tipa: 1. Alergijski ( egzogeni), 2.
Nealergijski ( endogeni) , 3. Miješani tip. Oblici nealergijske astme su: 1.
Nereaginska nealergijska astma-prenadražljivost bronha, 2. Industrijska-
hemikalije (izlaganje dimu,plinovima, hemijskoj prašini,razne smole, plastične
mase) ,3. asprinska astma-upale nosa (rhinitis) i polipoze nosa. Alergijsku astmu
izazivaju: antigeni prašine,antigeni grinje,antigeni peluda,antigeni hrane,m antigeni
životinjskog perja i dlaka. Liječenje astme: aminofilin,betasimpatikomimetici i
parasimpatici.
59. KRONOVA BOLEST ( morbus Crohn)
Kronova bolest je hronična upala koja može zahvatiti bilo koji dio crijeva,ali
najčešće napada tanko I debelo crijevo..Bolest zahvaća mlađe osobe, do 30
godina.Uzrok nastanka bolesti je nepoznat.postoji genetska I porodična sklonost toj
bolesti..Klinička slika je raznolika.Javlja se bol u desnom dijelu trbuha,proljev je 2
do 5 I I više puta na dan( kašast),javlja se povišena temepratura.Bolesnik gubi
tekućinu I elektrolite, slabi I mršavi., gubitak bjelančevina i albumina.Javlja se opća
malapsorpcija,malapsorpcija vitamina B12, perniciozna anemija,malapsorpcija
žučnih kiselina. DIjagnoza se postavlja na osnovu kliničkih nalaza i laboratorijskih
pretraga, rentgentski,endoskopija debelog crijeva,biopsija sluznice tankog i debelog
crijeva: Liječenje: sulfasalazin,mesalazin,metrodinazol,kortikosteroidi,azatioprin
ihirurški.
60. PIJELONEFRITIS ( pyelonephritis)
Pijelonefritis je bakterijska upala koja zahvata intersticijsko tkivo bubrežne moždine.
Napad ajedan ili oba bubrega. Pijelonefritis se javlja kao akutni I hronični oblik.
Akutni pijelonefritis ( pyelonephritis acuta) je bakterijska infekcija bubrežne nakapice I
bubrežnog tkiva. Čest je kod žena i u starijih muškaraca. Njačešći su uzročnici
bakterija: stafilokoki,enterokoki,proteus, pneumonias aeruginosa.. zaraza se širi iz
uretre I mokraćnog mjehura , te krvnim putem. . Boles tpočinje naglo,visokom
temperaturom,zimicom., bol u slabinama, smetnje pri mokrenju(slabo oticanje
mokraće) Liječenje akutnog pijelonefritisa: antibioticima, tetraciklini, ampicilin,
316
pencilinski preparati,aminoglikozidi,cefalosporini,sulfonamide,antipiretici,hrana
bogata ugljikohidratima.
Hronični pijelonefritis (pyelonephritis chronica) se razvija iz akutnog oblika, odnosno iz
akutne upale. Bolest ima spor I neprimijetan tok. . Oko polovine bolesnika ima
povišen krvni pritisak,, edemi. Javlja se leukociturija,bakteriurija,leukocitni cilindri
uz oskudnu proteinuriju. Liječenje: antibiotic, ograničiti tekučinu I sol ako imaju
edemi ili hiperetenzija, uskratiti sol ako nema edema I bolesnici koji dovoljno
mokre,zabrana alkohola i oštrih začina.
317
PATOLOGIJA I PATOFIZIOLOGIJA
3.RAZRED
1.Definicije i metode rada u patologiji i patofiziologiji

Patologija je nauka koja se bavi proučavanjem bolesti, promjenama na ćelijama, tkivima i
organima nastalim tokom bolesti. Dijeli se na opštu i specijalnu patologiju. Opšta patologija
proučava reakcije organizma na oštećenja i daje sveobuhvatni pregled bolesti. Specijalna
patologija se bavi proučavanjem organa i organskih sistema promjenjenih bolešću.
Proučavajući ćelija, tkiva i tjelesne tekućine pomoću mikrobioloških, imunoloških i
biohemijskih metoda, patologija pomaže doktorima u praksi pri postavljanju dijagnoza i
terapije. Patofiziologija ili patološka fiziologija je nauka koja proučava uzroke, mehanizme
nastanka, tok i posljedice patoloških promjena u bolesnom organizmu. Proučava poremećaje
funkcije tkiva, organa i cijelog organizma. Ona u prvi plan stavlja cjelovit pristup bolesniku i
ne ograničava se samo na organ u kojem je započeo patološki proces.
2. Životne dobi i njihova obilježja

Čovjek prolazi kroz razne životne periode. Nakon oplodnje, od prve ćelije nastaje embrij, a
nakon tri mjeseca prelazi u fetus ili ljudski plod. To je prenatalno razdoblje. Žena rađa dijete
obično nakon 9 mjeseci trudnoće, iako postoje i prijevremena rođenja. Za vrijeme trudnoće,
beba se u potpunosti razvije. Novorođenče je od rođenja do navršenih 28 dana. Period
dojenčeta je od mjesec dana do jedne godine. Tada beba dobija na težini, raste i razvija se.
Nakon prve godine života, dolazi do razdoblja djetinjstva. Rano djetinjstvo traje do 6 godine,
srednje djetinjstvo od 6-9 godine, a kasno djetinjstvo do 12 godine. U tom periodu, djeca
razvijaju kognitivne funkcije, to je početak školovanja, igre i učenja kroz igru. Pubertet počinje
oko 12 godine života. Ovaj period odlikuju velike fizičke i psihičke promjene. Kontrolisan je od
strane hormona, koji jako utiču na razvoj sekundarnih polnih karakteristika kod oba pola.
Pored fizičkih, dolazi i do psihičkih promjena i sazrijevanja. Razvijaju se polni organi, dolazi do
mutacije kod dječaka, do menstruacije i ovulacije kod djevojčica. Nakon puberteta dolazi do
daljnjeg razvoja ličnosti, osamostaljivanja i sazrijevanja. Rast tijela uglavnom traje do 30
godine. U zrelom razdoblju života, čovjek se ostvaruje na poslovnom i porodičnom planu.
Dolazi do usporavanja metabolizma i reprodukcije. Relativno zdrav čovjek u prosjeku doživi
70-80 godina. SZO smatra starijom osobom, osobe u dobi između 60 i 75 godina, stara osoba je
osoba koja ima između 76 i 90, a vrlo stara osoba ima iznad 91 g. Nakon prestanka disanja i
rada srca, dolazi do smrti.
3. Teorija starenja
Starenje je prirodni proces u kojem se većina funkcijskih sposobnosti organizma smanjuje. Zbog
toga starije osobe sve češće oboljevaju od raznih bolesti, što na kraju rezultira smrću. SZO-
svjetska zdravstvena organizacija smatra starijom osobom, osobe u dobi između 60 i 75 godina,
318
stara osoba je osoba koja ima između 76 i 90, a vrlo stara osoba ima iznad 91 g. Zdravstvenim
problemima starije životne dobi bave se gerontologija i gerijatrija. Medicinski ili biološki
pristup starenju obuhvata 3 teorije: genetsku, fiziološku i teoriju promjenjene funkcije organa.
-Genetska teorija se temelji na pretpostavci da je starenje programirani proces, tj. da postoje
geni koji određuju broj ćelijskih dioba kao i ćelijske promjene koje rezultiraju starenjem.
-Fiziološka teorija smatra da je starenje posljedica aktivnosti slobodnih radikala koji su vrlo
reaktivni pa oštećuju ćelije, da je posljedica nakupljanje lipofuscina i križne povezanosti
kolagenskih vlakana.
-Teorija promjenjene funkcije objašnjava starenje slabijom funkcijom pojedinih organskih
sistema, naročito imunosnog i neurološkog što ima za posljedicu slabiju odbranu od infekcija,
pojavu autoimunih bolesti, veću učestalost tumora.
4. Starenje ćelija
Starenje je proces koji je univerzalan u živom svijetu, to je prirodna faza u životnom ciklusu
svake jedinke i završava se smrću. Postoje mnogi štetni uticaji različitih u ćelijskom okruženju,
kojima je ona izložena tokom svog života i koji umanjuju njenu sposobnost preživljavanja. Dr
Hejflik je prvi opisao starenje ćelija i svojim eksperimentima na ljudskim ćelijama je dokazao
da se ćelije ne dijele beskonačno, kako se ranije vjerovalo, već dostižu limit replikacije i limit
dalje diobe to je tzv.– Hejflikov limit. Svakom novom mitozom dolazi do malog skraćivanja
telomjera hromozoma (djelovi DNK na krajevima hromozoma). Na ovaj način dolazi do
gubitka određenih gena što se odražava na životni vijek ćelije. Dolazi do smanjenja sinteze
DNK, RNK i proteina, smanjuje se i kapacitet unosa hranjivih materija.
5. Smrt,sigurni i nesigurni znaci smrti

Smrt je stanje organizma koje nastaje prestankom životnih funkcija, najprije centralnog
nervnog sistema, kardiovaskularnog i disajnog sistema. Uzroci mogu biti različiti, pa se
razlikuje prirodna smrt koja je posljedica prirodnog procesa starenja ili oštećenja koja nastaju
pri raznim bolestima, nasilna smrt koja je posljedica nasilnog oštećenja pa se dijeli na ubistvo,
samoubistvo i smrt zbog nesretnog slučaja, i sumnjiva smrt koja nema jasan uzrok, pa postoji
sumnja da je posrijedi nasilna smrt. Takođe postoji i prividna smrt ili letargija-obamrlost,
stanje kada su sve životne funkcije svedene na minimum, pa bolesnik izgledom ostavlja dojam
da je umro.
Znake smrti dijelimo na rane, pouzdane i kasne znakove smrti. Rani znakovi smrti su nesigurni
znaci i to su prestanak rada srca, prestanak disanja i gubitak refleksa. Pouzdani ili sigurni znaci
smrti su mrtvačka hladnoća, mrtvačka blijedoća, mrtvačke pjege, mrtvačka ukočenost. Kasni
znaci smrti su povezani sa raspadanjem tijela a nastaju pod uticajem okoliša. To su isušenje,
samorazgradnja, truljenje i gnjljenje.
7. Klinička smrt
Biološka ili prava smrt podrazumjeva potpuni ili trajni prestanak srčane radnje i disanja duže
od 5 minuta i EEG tišine duže od 30 minuta. Klinička smrt predstavlja prestanak srčane radnje
i disanja u trajanju od 5 minuta poslije čega se ove funkcije mogu ponovo uspostaviti.
Konac agonije je smrt tj prestanak disanja i rada srca. Ova smrt se naziva kliničkom smrću,jer
je organizam kao cjelina u kliničkom smislu mrtav,premda pojedina tkiva ostaju u životu još
319
prilično dugo. Svako tkivo i svaki organ ima svoje životne rezrvoare i može produžiti život
nakon opšte kliničke smrti. Kada prestane disanje i rad srca ćelije različitih organa više ne
primaju hranjive sastojke,prije svega kiseonik. Njaosjetljivije na nedostatak kiseonika su ćelije
mozga na kojima već nakon tri do šest minuta nastaju teške promjene,koje se ne daju oporaviti.
Poslije 3-6 minuta ni najbogatije dovođenje kisika ne može povratiti u život oštećene ćelije
mozga. Ostala su tkiva manje osjetljiva,što znači da ponovno uspostavljane rada srca može
vratiti u život sve organe osim mozga. Klinička smrt traje najviše 6 minuta. U toku od 6
minuta,ako se ponovo uspostavi srčani rad,moguće je povrijeđenog iz kliničke smrti vratiti u
život. Ako taj period prođe nastupa prava smrt. Klinička smrt u svakom slučaju ne predstavlja
konačnu smrt,jer klinički mrtav čovjek može se vratiti u život mjerama
oživljavanja,uspostavljanem srčanog rada i disanja.
6. Ćelijska smrt-12. Nekroza

Nakon određenog vremena u kojem obavlja svoje funkcije, svaka ćelija propada. Dva su
osnovna načina propadanja ćelija: smrt ćelije zbog oštećenja tj. nekroza i njena programirana
smrt, zbog starosti tj. apoptoza.
-Nekroza je propadanje ćelija u živom organu. Normalna se ćelija prilagođava promjenjenim
uslovima u svom okolišu ali ako se pređu granice njenih prilagodbenih sposobnosti, nastaju
nepopravljiva oštećenja ćelijske strukture i funkcije, koja uzrokuju smrt-nekrozu. Razlikuju se
3 osnovna oblika nekroze: koagulacijska, kolikvacijska i kazeozna nekroza. -Koagulacijska
nekroza je karakteristična za hipoksičnu smrt svih ćelija, osim ćelija mozga. Područje srčanog
mišića zahvaćenog infarktom je tipičan primjer. -Kolikvacijska nekroza je posljedica
djelovanja enzima na mrtve ćelije. Karakteristična je za žarišne bakterijske upale pri kojima
nastaju apscesi. -Kazeozna nekroza je kombinacija dvaju prethodnih oblika. Karakteristična je
za tuberkulozu i kod drugih upala.
Apoptoza- volumen ćelije se smanjuje, ona se skvrčava, na njenoj se površini pojavljuju
mjehuričasti izdanci. U apoptozi se od ćelije odvajaju mali dijelovi koji se nazivaju apoptotskim
tjelešcima. Iz ćelije koja podliježe apoptotskoj smrti ne oslobađaju se tvari koje bi mogli
uzrokovati upalu okolnog tkiva. Da bi ćelija krenula putem koji vodi u apoptotsku smrt, mora
primiti neki od tzv. negativnih signala. To su faktori koji oštećuju DNK, kao što x zraci, uv
zraci, cistostatici, virusni molekuli koje šalju u ćeliju signal koji je usmjerava ka apoptozi.
8. Progresivni patološki procesi-Hipertrofije i hiperplazija

Normalna ćelija svoju građu i funkciju stalno prilagođava zahtjevima okoline i tako izbjegava
oštećenja.Prilagodba je uspješna ako ćelija izbjegne nepovratna oštećenja. U povratne patološke
procese, koji nestaju kada se ukloni uzrok promjene, ubrajaju se hipertrofija, hiperplazija,
metaplazija, blaži oblici atrofije i degeneracije.
Hipertrofija je povećanje veličine ćelija i organa, iako ukupan broj ćelija u organu ostaje isti.
Hipertrofirati mogu ćelije koje se više ne dijele, tj. koje su permanentne, npr. ćelije skeletnog ili
srčanog mišića. Najčešći uzrok je povećano radno opterećenje, i to je radna ili adaptacijska
hipertrofija. Poseban oblik hipertrfoije je kompenzacijska hipertrofija koja nastaje kada dio
organa zahvati neki patološki proces pa preostali dijelovi preuzimaju njegovu ulogu. Slična je i
vikarna hipertrofija pri kojoj hipertrofira zdravi parni organ, ako je drugi parni organ
320
npr.bubreg, oštećen. Povećanje ćelija materice potaknuto estrogenim hormonima za vrijeme
trudnoće je fiziološka hipertrofija.
Hiperplazija je povećanje broja ćelija u nekom organu ili tkivu. Pojavljuje se u obliku fiziološke,
kompenzacijske i patološke hiperplazije. Fiziološka hiperplazija može biti hormonska, a
pojavljuje se npr. u pubertetu, razvojem dojki. Kompenzacijska hiperplazija je kada se dio
tkiva odstrani ili uništi bolešću, a preostali dio preuzme njegovu funkciju. Patološka
hiperplazija nastaje kao posljedica prekomjerne stimulacije hormonima.
9.Metaplazija i ciste
Metaplazija je reverzibilna promjena pri kojoj se jedna vrsta zrele ćelije nadoknadi nekom
drugom vrstom zrelih ćelija. Osjetljivije ćelije naoknađuju se drugim, otpornijim ćelijama. To
su obično epitelne i mezenhimne ćelije. Uzroci su hronični hemijski, fizikalni i upalni podražaji.
Među posebne oblike progresivnih procesa se mogu ubrojati i ciste. To su šuplje tvorbe različite
veličine i sadržaja, koji može biti sluzav, mastan, bistar ili sukrvav. Ciste mogu biti: prave kod
kojih je prostor sa svih strana zatvoren i obložen epitelom, lažne ili pseudociste, koje nemaju
obložni epitel a najčešće nastaju kao posljedica traume i parazitske koje su posljedica infestacije
parazitima. Ciste rastu zbog povećanja epitelnog sloja ili zbog nakupljanja njihovog sadržaja.
Prave ciste mogu biti razvojne, zastojne, posttraumatske i upalne.
10. Regresivni patološki procesi-Atrofije

Atrofija je proces pri kojem dolazi do smanjenja organa, što je posljedica smanjenja broja i
veličine ćelija. Ćelija i organ zadržavaju svoj izgled, samo su manji. Atrofija može imati
fiziološke i patološke uzroke. Primjer fiziološke atrofije je atrofija timusa-prsne žlijezde u
pubertetu, atrofija dojki u menopauzi itd. Patološka atrofija je posljedica nedovoljne opskrbe
ćelije hranjivim tvarima. Brojni su uzroci takve atrofije, a to su gubitak inervacije, smanjena
aktivnost, smanjena opskrba krvlju, nedovoljna prehrana, starenje itd. Atrofija može biti opšta
i lokalna. Opšta atrofija je posljedica teške pothranjenosti, dugotrajnih iscrpljujućih bolesti.
Lokalna atrofija je najčešće posljedica smanjene opskrbe krvlju ili inaktivacije organa ili tkiva.
Regresivni proces prilagodbe je i degeneracija.
11. Degeneracija
Degeneracija je regresivni patološki proces u kojem nastaje poremećaj ćelijskog metabolizma.
Poremećeni metabolizam dovodi do prekomjernog nakupljanja tvari, u jezgri ili u citoplazmi.
Nakupljanje tvari može biti trajno ili prolazno. Takve tvari mogu biti sastavni dio ćelije ili su to
tvari kojih u ćeliji normalno nema. Degeneracije se dijele prema vrsti tvari koje se u ćeliji
nakupljaju. Npr. zbog prekomjernog nakupljanja vode nastaje bubrenje ćelija. A najčešći je
uzrok tome hipoksija ćelija. Masna degeneracija nastaje pri prekomjernom nakupljanju masti
u ćelijama, a najčešće su zahvaćeni jetra, bubrezi i ćelije srčanog mišića.
13. Kalcifikacije
Kalcifikacija je taloženje kalcijevih soli u tkivima. Npr. kamen u bubregu, kamen u žučnoj kesi
je zapravo kalicifikat, odnosno nagomilavanje kalcijumovih soli i može da se formira na
različitim mjestima u našem organizmu. Kalcifikacija u organizmu odnosno formiranje
kamena, nastaje iz više razloga. Nasljedni faktor, način života, stres, loša ishrana i nedovoljno
321
unošenje vode, preduslovi su za stvaranje kalcifikacije. Kamen može da se pojavi i u
pljuvačnim žlijezdama, jetri pa čak i u stopalu zbog dugotrajnog opterećenja peta. Kamen se
javlja i u slezeni i jetri , a kod sportista može da se formira na tetivana i mišićima, kao
posljedica povreda. Kamenje se može pojaviti i u mokraćnim organima. Često se javlja kod
osoba koje imaju višak kilograma, koji su dijabetičari ili se loše hrane, malo kreću, ne unose
dovoljno tekućine. Načini liječenja su različiti u zavisnosti od veličine kamena i organa u kojem
se nalazi. Neko kamenje se može otopiti različitim tvarima, neko kamenje se može razbiti na
manje komade i izbaciti na taj način, ali mnogi od njih se uklanjaju hirurškim putem. Sačinjeni
su od kalcijuma i nastaju taloženjem, kada se otpadne materije kristališu.
14. Patofiziologija upalnih procesa i morfološka obilježja upale

Upala je odgovor organizma izazvan djelovanjem štetnih faktora. To je rlo važan odbrambeni
mehanizam jer je njena posljedica uklanjanje štetnog faktora, potpuno cjeljenje oštećenih tkiva
i uspostavljanje njihove normalne funkcije. Poremećaj funkcije može biti prolazna i trajna.
Može se manifestovati na dva načina: lokalno tj. na mjestu djelovanja štetnog faktora i sustavno
tj. na razini cijelog organizma. Lokalne i sustavne reakcije se obično pojavljuju istovremeno.
Postoji mnogo uzroka upale i svi se mogu svrstati u 2 velike grupe: egzogeni uzroci-vanjski
faktori, van organizma i endogeni uzroci-uzroci unutar organizma. Istovremeno može djelovati
nekoliko različitih uzroka upale.
Egzogeni uzroci su: infekcije, zračenja (ionizacijsko, ultraljubičasto, toplinsko), ozljede,
hemijske tvari i sl. Endogeni uzroci su ishemija tkiva, nekroza tkiva, različite imunoreakcije,
stvaranje kisikovih radikala, zastoj u šupljim organima, perforacija šupljih organa. Upala može
biti akutna i hronična. Akutnu upalu karakterišu crvenilo, toplina, bol, oteklina, gubitak
funkcije. Dolazi do cijeđenja tekućine iz kapilara koja se zove transudat. U međustanični
prostor se cijedi tekućina koja se zove eksudat, ona uzrokuje oteklinu koja je uzrok boli.
Uklanjanjem štetnih faktora prestaje razlog postojanja upalne reakcije, pa ona postepeno
jenjava. Ako odbrambene snage ne uspiju tokom jedne nedelje odstraniti štetni faktor, akutna
upala prelazi u subakutni oblik a zatim, ako traje duže od 6 nedelja prelazi u hronični oblik. Ali
razlika između akutne i hronične upale ne odnosi se samo na trajanje upale. Hronična upala
može biti specifična i nespecifična.
Prema vrsti eksudacije razlikuju se serozna upala u kojoj je upalni eksudat bistra tekućina,
fibrinozna upala pri kojoj se u eksudatu nalazi mnogo fibrina, gnojna upala čiji se eksudat
naziva gnoj i među posebne oblike gnojne upale se ubrajaju: (apsces tj.lokalizirana nakupina
gnoja, flegmona-neravnomjerno širenje gnoja u tkivima, empijem tj.nakupljanje gnoja u
prirodnoj šupljini) i hemoragična upala koja ima mnoštvo eritrocita u upalnom području.
15. Regeneracija
Proces regeneracije ćelija dešava se tokom cijelog života. Stare i uništene ćelije se svakodnevno
nadoknađuju novima i takva se regeneracija naziva fiziološkom regeneracijom. U patologiji se
pod pojmom regeneracija ili reparativna regeneracija misli na proces nadoknađivanja ćelija
nakon nekog oštećenja u kojem ćelije nisu propale prirodnim starenjem nego su uništene nekim
patološkim procesom. Ali nemaju sve ćelije jednaku sposobnost obnavljanja i na osnovu toga,
ćelije možemo podjeliti u nekoliko grupa: ćelije s velikom sposobnošću obnavljanja (ćelije
slezene, kože, usne šupljine, rodnice i cerviksa, gušterače, jajovoda itd), ćelije s malom
322
sposobnošću obnavljanja proliferiraju samo nakon podražaja (parenhimne ćelije jetre,
bubrega, zatim mezenhimalne ćelije i vaskularni endotel), ćelije koje se ne mogu obnavljati
(nervne ćelije i ćelije skeletnog i srčanog mišića).
Regeneracija se može zbivati u tkivima sa stabilnim i labilnim ćelijama, ako oštećenje nije
veliko i ako je očuvan vezivnotkivni skelet. Potpuna regeneracija građe i funkcije naziva se
restitucijom.
16. Zarastanje rana i cijeljenje vezivom

Cijeljenje zavisi o vrsti tkiva koje zacjeljuje, o veličini i obliku ozljede, o opštem stanju
organizma i može završiti potpunim obnavljanjem ozljeđenog tkiva ili stvaranjem ožiljka.
Reparacija ožiljkom je proces cjeljenja oštećenog tkiva vezivom. Cjeljenje vezivom se događa u
tkivima sa stabilnim ćelijama kada su oštećenja opsežnija. Tkiva s permanentnim ćelijama
uvijek cijele vezivom. Oštećenje moždanog tkiva se ne nadoknađuje novim nervnim ćelijama,
nego potpornim ćelijama, koje se zovu glija ćelije a vezivo se vremenom pretvara u ožiljak.
Primarnim cjeljenjem zacjeljuju neinficirani hirurški rezovi primaknuti šavovima. Uzak
prostor reza ispuni se zgrušanom krvlju i tako nastane krasta. Petog dana mjesto reza
ispunjavaju krvne žile i fibroblasti. Potrebni su mjeseci da rezno područje postigne svoju
maximalnu čvrstinu.
U slučajevima opsežnijeg razaranja tkiva, velikih površinskih rana ili apscesa pojavljuje se
sekundarno cijeljenje pri kojem je potrebno mnogo više vremena da bi se uklonili nekrotični
ostaci i posljedice infekcije. U takvim je slučajevima upalna reakcija snažnija i traje duže.
Razlika između primarnog i sekundarnog cijeljenja rane je kvantitativna, mora se ukloniti
mnogo više ostataka propalih ćelija, stvara se mnogo više granulacijskog tkiva, a krajnji je
rezultat mnogo veći ožiljak koji često uzrokuje deformacije.
17. Uticaj termičkih faktora-regulacija temperature

Centralno mjesto u termoregulaciji, tj. u regulaciji tjelesne temperature imaju centri za nadzor
temperature u hipotalamusu. Ti centri neprekidno upoređuju tjelesnu temperaturu s
temperaturom na koju su oni sami namješteni. Ta temperatura je normalno oko 37 C. Ako
hipotalamični centri ustanove da tjelesna temperatura postaje višom od njihove tačke
podešenosti, pokrenuće mehanizme kojima se tjelesna toplina gubi a to su znojenje,
vazodilatacija, smanjeno stvaranje topline i sl. Ako tjelesna temperatura postane niža aktiviraće
se se mahanizmi za čuvanje i stvaranje tjelesne topline kao što su drhtanje, vazokonstrikcija,
aktivacija simpatikusa, lučenje hormona štitnjače. Da bi hipotalamus mogao djelovati poput
termostata, on mora neprekidno primati informacije o tjelesnoj temperaturi i o njenim
promjenama. To je funkcija brojnih toplinskih receptora u koži, dubljim dijelovima tijela te u
samom hipotalamusu. Poremećaji termoregulacijskih mehanizama se javljaju na dva načina:
pregrijavanjem organizma-hipertermija ili njegovim pothlađivanjem-hipotermija.
18. Hipertermija
Hipertermijom označavamo stanje u kojem je tjelesna temperatura povišena iznad normalnih
vrijednosti. Postoje 3 glavna uzroka hipertermije, najčešći uzrok su bolesti naročito zarazne
koje prati vrućica, zatim pri snažnom i dugotrajnom mišićnom radu ali i izlaganje organizma
pretoplom okolišu. Vrućica je najčešće popratna pojava različitih infekcija a posljedica je
323
djelovanja pirogena, tvari koje povećavaju hipotalamičnu tačku podešenosti. Razlikujemo
egzogene i endogene pirogene. Egzogeni pirogeni su bakterije, virusi, hormoni, lijekovi i
sl.Najvažniji endogeni pirogen je interleukin 1. Uz pirogene faktore, to su još bolesti centralnog
nervnog sistema kao što su upalni procesi ili tumori u području hipotalamusa i neurohirurški
zahvati.
19. Toplotni udar,sunčanica,anhidroza,toplotno iscrpljenje

Pri dugotrajnom boravku u pretoplom okolišu može doći do toplinske iscrpljenosti tj.kolapsa.
Prekomjerno znojenje je uzrok dehidraciji, smanjenju volumena krvi i sniženju krvnog pritiska
a to sve uzrokuje slabost i ako potraje duže i gubitak svijesti.
Toplinski udar je najozbiljnije stanje uzrokovano previsokom temperaturom okoline a
pojavljuje se kada tjelesna temperatura dosegne gornju granicu iznad koje život više nije
moguć i ta je granica između 42 i 44 C. Tada se oštećuju hipotalamični termoregulacijski centri,
pa prestaje znojenje, izdavanje topline je onemogućeno, nastaju i oštećenja drugih organa i na
kraju dolazi i do smrti. Tjelesnu temperaturu zato treba što prije sniziti npr. uranjanje
bolesnika u ledenu vodu.
Sunčanica nastaje kada je glava posebno izložena dejstvu toplinskih zraka. Tada će se proširiti
krvne žile, povećati propusnost kapilara što u mozgu može uzrokovati krvarenja i edem.
Sunčanicu prate i znaci opšte hipertermije.
Anhidroza je nesposobnost normalnog znojenja. Može biti opasna po život. Kada se ne znoji,
tijelo se ne može ohladiti, a to može dovesti do pregrijavanja, a ponekad i toplotnog udara. Do
anhidroze dolazi kada žlijezde znojnice prestanu raditi, a to se može dogoditi zbog niza
razloga:oštećenje nerava, oštećenja kože, lijekovi, genetski faktori, neki metabolički poremećaji
i sl.
20. Hipotermija-djelovanje hladnoće i 21. Smrzotine

Posljedice hiipotermije mogu biti vrlo ozbiljne. Sve dok se tjelesna temperatura ne snizi ispod
35 C, hipotalamični termoregulacijski mehanizmi nastoje normalizirati tjelesnu temperaturu.
Ako se tjelesna temperatura spusti ispod 35 C, hipotalamična sposobnost termoregulacije
postaje sve slabijom a pri temperaturi od 30 C ona se potpuno gubi. U stanju hipotermije osoba
je blijeda, ukočena i drhti. Ako se tjelesna temperatura snizi na 32 C, nastaju fibrilacija i
slabljenje srčanog rada, osoba je pospana, upada u komu i na kraju umire. Hipotermija se može
javiti i lokalno. Promjene koje su najozbiljnija posljedica lokalne hipotermije se nazivaju
smrzotinama. Budući da pri odmrzavanju može doći do gangrene, preporučuju se najprije
postupci za zagrijavanje unutarnje temperature a tek onda lokalno liječenje smrzotina.
Hipotermijska stanja se najčešće javljaju zbog nesretnih slučajeva, npr. zimski sportovi i sl.
Iako hipotermija može biti posljedica i nekih bolesti, kao što su oštećenja i bolesti hipotalamusa,
hirurški zahvati ili degenerativne bolsti. Postoji i umjetna hipotermija koja se koristi pri
operacijama na srcu.
22. Patofiziologija boli

Bol je jedan od najvažnijih osjeta. Njegov uzrok su različita oštećenja tkiva tako da on
upozorava na moguću opasnost. Kao i za svaki osjet, tako i za osjet boli postoje receptori koji
reaguju na podražaje i oni se nazivaju nociceptorima. Mnogo receptora za bol imaju slobodni
324
nervni završeci kojih je najviše u površinskim dijelovima kože. Vrlo važno obilježje receptora
za bol je što se oni za razliku od ostalih receptora ne prilagođavaju na podražaje. Baš naprotiv,
ako potraje bolni podražaj dugo, receptori će postati osjetljivijima pa će osjet boli postajati sve
jači, i ta se pojava zove hiperalgezija. Gubitak osjeta boli se zove analgezija.
Bol može biti spora i brza. Ima više uzroka boli, a bol često nastaje istovremenim djelovanjem
nekoliko različitih faktora. Glavni podražaji koji mogu potaknuti receptore za bol su
mehanički, hemijski i toplinski. Svako mehaničko oštećenje tkiva kao što je rezanje, trganje,
gnječenje i sl.uzrokuje bol. Hemijske tvari uzrok su boli i u tkivu u koje je prekinut ili smanjen
dotok krvi jer ono ostaje bez dovoljne količine kisika, takođe se pojavljuje bol i prilikom
grčenja mišića, pri lokalnim upalama ili zagrijavanjem tkiva.
23. Poremećaji metabolizma

Metabolizam označava brojne hemijske reakcije kojima se iz hranjivih tvari oslobađa energija
potrebna za različite ćelijske funkcije, kao i načine upotrebe oslobođene energije.
-Poremećaj razmjene ugljenih hidrata: Ugljeni hidrati su glavni izvor energije za ćelijske potrebe i
da bi se mogli iskoristiti oni se moraju najprije razgraditi do monosaharida među kojima je
najvažnija glukoza.Inzulin i glukagon održavaju razinu glukoze u granicama normale.
Poremećaje metabolizma ugljenih hidrata dijelimo na 2 grupe: hiperglikemija i hipoglikemija.
Hiperglikemija označava povećanje koncentracije glukoze u krvi a glavni joj je uzrok izostanak
djelovanje inzulina. Tada se javlja dijabetis gdje je hiperglikemija jedan od glavnih znakova.
Pošto postoje 2 razloga za izostanak djelovanja inzulina, postoje i 2 oblika dijabetisa: 1. inzulin
se ne izlučuje u količinama nužnim za održavanje normalne koncentracije glukoza ili se uopšte
ne izlučuje. Šećerna bolest koja zbog toga nastaje je šećerna bolest tipa 1 ili šećerna bolest
ovisna o inzulinu. 2. u šećernoj bolesti tipa 2 koja je neovisna o inzulinu, proizvodnja je inzulina
normalna ili čak povećana, ali su ćelije neosjetljive na njegovo djelovanje. Posljedice
hiperglikemije su ćelijska dehidracija, velika količina masnih kiselina odlazi u jetru kojoj se
pretvara u acetoctenu kiselinu što uzrokuje tešku acidozu i ketozu. Stoga se acidoza uzrokovana
ketonskim tijelima naziva i ketoacidozom. Acidoza zajedno sa dehidracijom je uzrok
dijabetičke kome pa i smrti.
Hipoglikemija je smanjenje koncentracije glukoze u krvi. Ona može uzrokovati hipoglikemijski
šok pa i smrt i može imati nekoliko uzroka: gladovanje, prevelika doza inzulina, tumori koji
luče veliku količinu inzulina, prisutnost velikih tumora koji troše preveliku količinu glukoze u
tumorskom tkivu.
-Poremećaji razmjene lipida: Lipidi su skupina različitih hemijskih tvari među kojima su
najvažniji trigliceridi, fosfolipidi i holesterol. Poremećaji metabolizma lipida obuhvataju
poremećaje njihove probave i apsorpcije, poremećaje prijenosa u limfi i u krvi te poremećaje
odlaganja. Najvažnija su 3 lipoproteina: 1. lipoproteini vrlo male gustine -VLDL-prenose
trigliceride i holesterol u masno tkivo. 2. lipoproteini male gustine-LDL-prenose holesterol u
periferna tkiva. i 3. lipoproteini velike gustine-HDL-prenose holesterol iz perifernih tkiva u
jetru u kojoj se on uklanja iz krvi. Zato HDL spriječavaju nastanak ateroskleroze.
-Ateroskleroza je bolest koja najčešće zahvata veće arterije. Kod ove bolesti se stvaraju
ateromatozne ploče, koje postaju sve veće, što može znatno smanjiti protok krvi kroz
sklerotičnu arteriju. Tokom vremena, arterije postaju krute i nerastezljive. Najvažniji faktor u
nastanku ateroskleroze je povećanje koncentracije holesterola, omjer LDL i HDL u krvi.
325
-Poremećaj razmjene bjelančevina: Razgradnjom bjelančevina nastaju aminokiseline koje se
koriste za različite svrhe, za sintezu drugih bjelančevina, za sintezu dušikovih spojeva, za
pretvaranje u glukozu ili u masne kiseline. Glavni uzroci smanjene sinteze bjelančevina su
smanjen unos bjelančevina ili gladovanje, otežana probava i apsorpcija bjelančevina i smanjeno
iskorišćavanje aminokiselina.
24. Poremećaji metabolizma pigmenta

Bilirubin je jedan od glavnih sastojaka žuči i on je otpadni proizvod razgradnje hemoglobina.
Bilirubin se u plazmi spaja s albuminom i dolazi u jetru, takav se bilirubin naziva slobodnim ili
nekonjugiranim bilirubinom. U jetri se bilirubin odvaja od albumina i spaja s drugim tvarima
pa nastaje konjugirani bilirubin. Ako se poveća koncentracija bilirubina u plazmi iznad 25
pojavljuje se žutica. Postoje 4 grupe koje mogu prouzrokovati žuticu ali istovremeno može
postojati nekoliko uzroka. U prve tri grupe je povišen nekonjugirani bilirubin a u četvrtoj grupi
konjugirani bilirubin. 1. preveliko stvaranje bilirubina, 2.smanjeno ulaženje bilirubina u jetru,
3. smanjeno konjugiranje bilirubina u jetri i 4.otežano izlučivanje bilirubina u žuč.
3. Takve se žutice nazivaju i hemolitičkim žuticama. Tada u mokraći nema nekonjugiranog
bilirubina.
4. Takve se žutice nazivaju opstrukcijskim žuticama. Zato ćemo konjugirani bilirubin naći i u
mokraći.
Prema tome, prisutnost bilirubina u mokraći je voema važna za razlikovanje uzroka žutice.
Različiti su uzroci opstrukcijskih žutica i pojavljivanja konjugiranog bilirubina u krvi. Oni
mogu biti u jetri, u žučnim kanalima izvan jetre.
25.Stvaranje konkremenata,kamenci
U žuči ima mnogo holesterola, ali taloženje holesterola može dovesti do pojave žučnih
kamenaca-kolelitijaze. Od svih žučnih kamenaca, oko 80 posto su holesterolski kamenci. U
normalnim okolnostima je holesterol u žučnom mjehuru otopljen. Ali ako žuč postane
prezasićena holesterolom, stvaraju se uslovi za njegovo taloženje. To se događa pri prevelikoj
apsorpciji vode iz žuči, pri prevelikom lučenju holesterola u žuči ili pri upali epitela žučnog
mjehura. Žučni kamenci se češće javljaju kod osoba koje konzumiraju masniju hranu.
Hronične upale žučnog mjehura mogu povećati propusnost sluznice žučnog mjehura, pa se
apsorbuje veća količina vode ali i tvari nužnih da bi holesterol ostao u otopljenom stanju. Zato
se holesterol počinje taložiti najprije u obliku malih kristala koji se vremenom povećavaju,
postanu žučni kamenci i na kraju ispune cijeli mjehur.
26. Poremećaji prometa tjelesne vode,dehidratacija i edemi

Tri glavne vrste poremećaja koji mogu zahvatiti vodu u tijelu su poremećaj osmolarnosti,
poremećaj volumena i preraspodjela vode između pojedinih njenih odjeljaka.
1.-Osmolarnost vanćelijske tekućine uglavnom ovisi o koncentraciji natrijevih iona u njoj.
Antidiuretski hormon-ADH i mehanizam žeđi osiguravaju da ta osmolarnost uvijek bude
unutar normalnih granica . Ako se poveća osmolarnost vanćelijske tekućine, reagovaće posebni
receptori u hipotalamusu, nazvani osmoreceptorima. Ako postoji relativni višak vode nastaće
hipoosmolarnost, a pri relativnom manjku vode nastaće hiperosmolarnost.
326
-Hipoosmolarnost je najčešće praćena smanjenom koncentracijom natrija u vanćelijskoj
tekućini.
-Hiperosmolarnost je praćena povećanom koncentracijom natrija, uglavnom zbog relativnog
manjka vode.
2.-Smanjenje volumena vanćelijske tekućine se naziva hipovolemijom a povećanje volumena
hipervolemijom. Ta se stanja često nazivaju i dehidracijom, odnosno hiperhidracijom.
-Hipovolemija je najčešće posljedica smanjene količine natrija u vanćelijskoj tekućini.
Hipovolemija koja nastaje zbog krvarenja može biti toliko jaka da uzrokuje hipovolemijski šok.
-Hipervolemija je najčešće posljedica zadržavanja natrija u organizmu. Dva glavna uzroka
nakupljanja natrija u tijelu su povećanje unosa natrija i smanjeno izlučivanje natrija preko
bubrega.
3.Postoje 2 glavna odjeljka tjelesnih tekućina: vanćelijska i ćelijska tekućina. Najčešći
poremećaj raspodjele tjelesnih tekućina je edem. To je prekomjerno nakupljanje tekućine u
različitim tkivima. Edem uglavnom zahvata vanćelijsku tekućinu. Četiri glavne grupe uzroka
takvih edema su edemi zbog povećanja kapilarnog pritiska, edemi zbog smanjenja
koncentracije plazmatskih bjelančevina, edemi zbog povećane propustljivosti kapilara, edemi
zbog otežanog protoka limfe.
27. Elektroliti:Natrijum i kalijum

Mnogo je važnija koncentracija elektrolita u tjelesnim tekućinama nego količina. Među
najvažnijim elektrolitima su kationi natrij, kalij i kalcij kao i anioni hloridi, fosfati i
hidrogenkarbonati. Promet elektrolita i promet vode su međusobno čvrsto povezani. Ako se
poveća unos natrija u tijelu se zbog osmoze zadržava voda. Taj mehanizam regulišu bubrezi.
Ako se smanji unos natrija, povećaće se izlučivanje vode, ali će se se istovremeno smanjiti
izlučivanje natrija.
Za razliku od natrijevih iona, najviše kalijevih iona se nalazi unutar ćelija, pa im je
koncentracija razmjerno mala. Promjene koncentracije kalija će se očitovati na živcima i
mišićima.
Hipokalijemija može biti uzrokovana smanjenim unosom kalija i njegovim povećanim
gubljenjem. Glavni način za gubljenje kalija su probavni sistem (dugotrajno povraćanje i
prolivi), pretjerano lučenje aldosterona i kortizola, korišćenje diuretika. Također, inzulin utiče
na resorpciju kalija. U tom slučaju ukupna količina kalija se u tijelu ne mijenja, ali mu se
koncentracija u vanćelijskoj tekućini smanjuje. Pri hipokalijemiji je prisutna slabost mišića.
Ako se naglo razvije teška hipokalijemija, može doći do paralize svih mišića, i disajnih što
uzrokuje smrt, jače izražena hipokalijemija uzrokuje srčane aritmije i zastoj srca.
Hiperkalijemija nastaje zbog povećanog unosa kalija hranom ili lijekovima ili zbog smanjenog
izlučivanja kalija bubrezima. I izlaženje kalija iz ćelija može uzrokovati hiperkalijemiju.
Hiperkalijemija uzrokuje depolarizaciju što dovodi do mišićne paralize. Ako se poveća značajno
koncentracija kalija pojaviće se srčane aritmije, smetnje u provođenju podražaja i na kraju
smrt. O tome treba voditi računa pri infuzijama kalijevih soli, ako se infuzija daje prebrzo ili se
infundira prevelika količina soli, koncentracija kalija može dovesti do smrti. Hiperkalijemija je
mnogo ozbiljniji poremećaj od hipokalijemije te ubrzo nakon povećanja koncentracije kalija u
krvi može nastupiti smrt.
327
28. Poremećaj acidobazne ravnoteže,acidoza i alkaloza
Kiselost tjelesnih tekućina održava se u vrlo uskim granicama. Jedinica kojom se izražava
kiselost tjelesnih tekućina naziva se Ph. Normalni ph arterijske krvi je oko 7,4. Čovjek ne može
preživjeti duže od nekoliko sati ako mu je ph arterijske krvi manji od 6,8 ili veći od 8,0. U
održavanju stalnog ph, dakle u održavanju acido-bazične ravnoteže učestvuju 3 glavna
mehanizma: puferski sistemi tjelesnih tekućina, disajni sistem i bubrezi. Ako se ph tjelesnih
tekućina znatnije promjeni, nastaju poremećaji koje nazivamo acidozom (ph arterijske krvi
manji je od 7,4 što znači da je kiselost povećana) ili alkalozom (ph arterijske krvi veći je od 7,4
što znači da je kiselost smanjena). Uzroci acidoze i alkaloze, mogu se svrstati u dvije velike
grupe: respiracijsku i metaboličku.
1. Respiracijska acidoza i alkaloza- Uzroci respiracijske acidoze su smanjenje plućne ventilacije, a
do toga dolazi zbog poremećaja disajnih centara u produženoj moždini i otežanog izdisanja
zraka iz disajnog sistema. Respiracijska alkaloza nastaje zbog pojačane plućne aktivnosti-
hiperventilacije. Ona nije posljedica oštećenja plućnog tkiva nego nastaje u različitim oblicima
psihoneuroza, pri povišenoj tjelesnoj temeperaturi, trudnoći, stresnim stanjima, zbog lijekova i
sl. S obzirom da su i acidoza i alkaloza u tim slučajevima posljedica neprimjerenog rada
disajnog sistema, govorimo o respiracijskoj acidozi i alkalozi. Ako respiracijski acido-bazični
poremećaji nisu previše izraženi, ostala dva regulacijska mehanizma-puferski sistem i bubrezi,
moći će ih više ili manje uspješno kompenzovati.
2.Metabolička acidoza i alkaloza: Postoje 4 glavna uzroka metaboličke acidoze: 1.Bubrezi
uklanjaju iz ogranizma kiseline stvorene u normalnim metaboličkim procesima. Poremećaj
bubrežne funkcije može biti uzrok metaboličke acidoze.
2. Ali postoje i stanja u kojima je stvaranje kiselina izrazito povećano pa ih ni normalni bubrezi
ne mogu izlučiti.To se obično dešava kod dijabetisa. Ako nema inzulina ili ga nema dovoljno,
ćelije počinju iskorišćavati masti i pritom nastaje velika količina acetoctene i hidroksimaslačne
kiseline. Ta količina je obično mnogo veća pa se one nagomilavaju u krvi što uzrokuje acidozu.
Zato je metabolička acidoza česta i opasna posljedica dijabetisa.
3.Kiseline se u organizam mogu unijeti i izvana. Pri normalnoj prehrani takva se acidoza
događa rijetko, ali ona može biti posljedica uzimanja nekih lijekova, naročito salicilne kiseline
ili trovanje metilnim alkoholom.
4. Metabolička acidoza može nastati i u stanjima u kojima se gube baze, a to su dugotrajni i
teški prolivi, zatim pri zatajenju bubrega, kada se hidrogenkarbonati gube mokraćom, i pri
povraćanju. Sve to uzrokuje acidozu.
Metabolička alkaloza je rijeđa pojava od metaboličke acidoze a može nastati zbog povećanja
koncentracije hidrogenkarbonata ili zbog pretjeranog gubljenja vodikovih jona. Postoje i
mješani oblici ovih poremećaja. Zato treba najprije ustanoviti uzrok poremećaja. To se postiže
analizom ph krvi, koncentracije hidrogenkarbonata i PCO2 u plazmi. Posljedica acidoze je
depresija CNS-a, bolesnik je dezorijentisan i uskoro pada u komu. Disanje je duboko i učestalo.
U alkalozi je nervni sistem previše podražljiv, na kraju nastaju grčevi-tetanija.
29. Poremećaj cirkulacije 30. Krvarenje,ishemija i hiperemija 31. Tromboza,embolija i infarkt

Poremećaji koji zahvataju cirkulacijski sistem mogu biti ograničeni na pojedine organe ili
dijelove tijela ili se mogu očitovati na cijelom organizmu.
328
-Hiperemija ili kongestija je pojačano crvenilo tkiva uzrokovano prepunjenošću malih krvnih
žila krvlju. Razlikujemo aktivnu i pasivnu hiperemiju. Aktivna hiperemija je posljedica
povećanog dotoka arterijske krvi u tkiva ili organe koji su veoma aktivni. Pasivna hiperemija
nastaje zbog toga što vene ne mogu dovoljno brzo odvoditi krv prema srcu, pa se krv zadržava
u pojedinim područjima tijela. Pritom je posebno opasno zadržavanje krvi u plućima jer to
može uzrokovati plućni edem. Uzroci pasivne hiperemije mogu biti srčana insuficijencija-
zatajivanje srca ili opstrukcijske bolesti vena. Područje zahvaćeno aktivnom hiperemijom
crvene je boje i toplo. Nasuprot otme, područje u kojem je nastla pasivna hiperemija je hladnije
od okolice i plavkastosive je boje.
-Krvarenje ili hemoragija je izlaženje krvi iz cirkulacijskog sistema, uzrokovano prekidom
cjelovitosti krvne žile. Krvarenja mogu nastati zbog ozljede krvne žile, zbog patoloških proces u
žilama-ateroskleroza ili oko njih, tumora koji svojim rastom oštećuje žilu, zbog upalnih
procesa, zbog prsnuća krvne žile ili aneurizme. S obzirom na mjesto krvarenja, razlikujemo
vanjsko i unutrašnje krvarenje. Pri vanjskom krvarenju se krv pojavljuje na prirodnim
otvorima tijela ili na mjestima ozljede. Izliv krvi u tjelesne prostore i šupljine ili u različita tkiva
nazivamo unutrašnjim krvarenjem. S ozbirom na krvnu žilu koja krvari razlikujmo arterijsko,
vensko i kapilarno krvarenje. Tromboza i embolija -Tromboza označava nastajanje i rast krvnog
ugruška-tromba u nekoj krvnoj žili. Otrgne li se tromb ili neki njegov dio sa mjesta nastanka te
krvlju dospije u neku drugu krvnu žilu, tada govorimo o emboliji, a otrgnuti tromb nazivamo
embolusom. Tromboza može nastati i u arterijama i u venama. Ali postoje i drugi oblici
embolija i među njima je najvažnija zračna embolija, koja nastaje prodiranjem mjehurića zraka
u krvni opticaj, što brzo dovodi do smrti. Glavni uzroci su zračne embolije ozljede vena i
napažljivo intravensko uštrcavanje lijekova. Masna embolija rijedak je oblik embolije, koji
dovodi do smrti ako kapljice masti začepe plućne ili moždane krvne žile.
Osnovni uzrok arterijske tromboze je oštećenje arterijskog endotela koje nastaje uslijed mane
srčanih zalistaka, hemijske ili mehaničke ozljede, ateroskleroza. Ateroskleroza zahvata veće
arterije u kojima krv teče vrtložno, a to je posebno izraženo pri hipertenziji, koja je važan
rizični faktor u nastanku ateroskleroze. Ona započinje odlaganjem holesterola pa nastaju
tzv.ateromatozne ploče. Ateroskleroza ima nekoliko važnih posljedica: -ateromatozne ploče
mogu toliko narasti da potpuno zatvore arterije, pa ta tkiva postanu ishemična, - sklerotične
arterije lako pucaju i sklone su krvarenjima, -to sve pogoduje stvaranju tromba, -dolazi do
povećanja arterijskog pritiska.
Posljedice arterijske tromboze i emoblije su smanjena opsrkba tkiva kisikom i hranjivim
tvarima zbog tkivne ishemije te infarkt tkiva, praćena nekrozom i odumiranjem ćelija. Ako se
zbog tromba ili embola prekine opskrba krvlju nekog organa ili njegovog dijela, na tom će
mjestu doći do odumiranja tkiva i takva se pojava zove infarkt. Razlikuju se arterijski i venski
infarkti. Arterijski infarkt se odlijkuje blijeđom bojom od okolnih dijelova pa ga nazivamo
bijelim ili anemičnim infarktom. Ako tromb začepi neku venu, to je crvene boje, pa govorimo o
crvenom ili hemoragičnom infarktu. Neka tkriva su posebno osjetljiva na ishemiju-mozak,
bubrezi, crijevna sluznica itd. Najteže posljedice imaju tromboze i embolije koronarnih i
moždanih arterija. Ako su zahvaćene koronarne arterije, razvija se ishemija miokarda, a u
slučaju smanjenog protoka krvi kroz moždane arterije, nastaje ishemija mozga, a neurološke
manifestacije te bolesti nazivamo moždanim udarom. Pored ishemije, moždani udar nastaje i
zbog krvarenja.
329
-Venska tromboza-flebotromboza je najčešće uzrokovana sporim protjecanjem krvi. Opasnost od
venske tromboze, posebno u nožnim venama, naročito je izražena kod ljudi koji moraju mirno
ležati u krevetu. Posljedice venske tromboze mogu biti vrlo ozbiljne, jer ako se otrgne tromb
nastao u nekoj veni, dospjeće u desni atrij i desni ventrikul a iz njega u pluća. Najčešći izvor
takvih emobola su duboke vene nogu. Posljedica će biti plućna embolija.
Hipertenzija-ili povišeni arterijski pritisak može biti esencijalna-primarna i sekundarna.
Esencijalna hipertenzija je nepoznatog uzroka a sekundarne su hipertenzije posljedica bolesti
drugih organskih sistema. Među njima su najvažnije bubrežne bolesti. Upalni procesi u
bubregu, suženje jedne od bubrežnih arterija -to je renovaskularna hipertenzija, zatim
endokrini poremećaji- primarni hiper aldosteronizam, bolesti kardiovaskularnog sistema kao
npr. srčana dekompenzacija, srčane mane, ateroskleroza velikih arterija.
32. Šok
Najozbiljnijim poremećajima cirkulacije pripada složena skupina zbivanja koja zahvata cijeli
organizam i naziva se cirkulacijskim šokom. U stanju takvog šoka protjecanje krvi jako je
smanjeno pa je opskrba ćelija hranjivim tvarima i kisikom nedovoljna za njihovu normalnu
funkciju. Zato dolazi do propadanja ćelija, tkiva i organa. Uzroci cirkulacijskog šoka svrstavaju
se u dvije grupe: stanja pri kojima je srčani minutni volumen smanjen i stanja pri kojima je taj
volumen normalan. U razvoju cirkulacijskog šoka razlikujemo 3 stadija: najblaži stadij šoka je
neprogresivni ili kompenzirani stadij u kojem se aktiviraju brojni regulacijski mehanizmi koji
nastoje osigurati normalnu funkciju ćelija, ako se ona ne uspostavi šok prelazi u svoj
progresivni stadij, u kojem posljedice šoka bivaju sve teže, ako je šok toliko uznapredovao da se
nikakvim terapijskim mjerama ne može spriječiti bolesnikova smrt govorimo o ireverzibilnom
stadiju šoka. Jedan od najčešćih uzroka cirkulacijskog šoka je smanjenje volumena krvi-
hipovolemija koje obično nastaje nakon obilnijeg krvarenja.
-Hemoragijski šok-ako se izgubi zbog krvarenja određena količina krvi, doći će do smanjenja
srčanog minutnog volumena. Težina i manifestacije hemoragijskog šoka zavise o količini
izgubljene krvi. Ako je količina izgubljene krvi veća, nastupiće progresivni stadij šoka, koji na
kraju može prijeći u svoju ireverzibilnu fazu koja vodi u smrt.
Ponekad se može smanjiti tonus krvnih žila, pa će se krvne žile izrazito proširiti. U venama će se
tada nakupljati velika količina krvi, pa će se volumen cirkulirajuće krvi smanjiti. Takvo se
stanje naziva neurogenim šokom, a uzroci su mu duboka opšta anestezija ili oštećenja CNS-a.
Cirkulacijski šok može biti uzrokovan primarnom slabošću ili zatajenjem srca, uz normalni
venski priliv. Takav šok naziva se kardijalni ili kardiogeni šok. Najozbiljniji oblik kardijalnog
cirkulacijskog šoka jeste potpuni prestanak cirkulacije.
Septični šok je posljedica bakterijske infekcije koja zahvata veće dijelove tijela npr. peritonitis.
U inficiranom tkivu nastaje jaka vazodilatacija, pa krv zaostaje u krvnim žilama.
Anafilaktički šok nastaje u alergijskim reakcijama, u kojima se iz mastocita i bazofilnih
leukocita oslobađa histamin. Tada nastaje vazodilatacija i povećana propusnost kapilara i
smanjuje se venski priliv.
33. Sinkopa,kolaps
Najozbiljniji oblik kardijalnog cirkulacijskog šoka jeste potpuni prestanak cirkulacije. Mozak
je organ u kojem su posljedice prestanka cirkulacije najizrazitije. Zbog moždane ishemije i
330
hipoksije takav bolesnik naglo izgubi svijest, što se naziva sinkopom. Ako prekid krvnog
opticaja ne traje više od 10 sekundi, bolesnik se vrlo brzo oporavi. Ali ako prekid cirkulacije
potraje duže, bolesnik dolazi u stanje kome. Ako se ne uspostavi cirkulacija ni nakon 10 minuta,
nastaće smrt.
Sinkopa je kratkotrajan gubitak svijesti, uzrokovan hipoksijom onih dijelova mozga koji
učestvuju u procesima vezanim uz svijest. Uzroci su različiti, poremećaji srčanog rada,
vazovagalni uzroci, ortostatski, zbog cerebrovaskularnih poremećaja, zbog dugotrajnog
stajanja ili naglof ustajanja.
Presinkopa je medicinski naziv za omaglicu, trenutno mračenje očima bez gubitka svijesti, a
mogu je uzrokovati slična stanja kao i sinkopu.
Kolaps je naglo nastala nedovoljnost perifernog krvotoka praćena gubitkom svijesti. Bolesnik
naglo osjeti slabost, malaksalost i vrlo brzo gubi svijest. Koža je blijeda, oblivena hladnim
znojem. Puls je brz i ponekad ga je teško izmjeriti a krvni tlak vrlo nizak i teško mjerljiv (no,
može biti i normalan). Disanje je površno, plitko i ubrzano. Kad se bolesniku vrati svijest,
većina njih se žali na mučninu i gađenje.
Prva pomoć -Bolesnika treba odmah staviti u horizontalni položaj, podignutih nogu, a glave
nešto niže postavljene -Trendelenburgov položaj a glavu okrenuti na stranu, zbog korijena
jezika i mogućeg gušenja.
34. Poremećaji imuniteta,alergije

Glavni zadatak imunološkog sistema je odbrana organizma od štetnog djelovanja stranih
činilaca koji mogu ozbiljno ugroziti zdravlje pa čak dovesti i do smrti, to su virusi, bakterije i
paraziti. Da bi imunološki sistem mogao uspješno obavljati svoje funkcije, on mora prepoznati
sve ono što je organizmu strano i opasno. Ali pošto sve ćelije, pa i ćelije našeg organizma imaju
antigene, vrlo je važno svojstvo imunološkog sistema da dobro razlikuje antigene vlastitog
organizma od svih ostalih stranih antigena. U stvari, on ne smije prepoznati vlastite antigene.
Dakle, normalna i djelotvorna imunoreakcija je sposobnost prepoznavanja svih antigena i
sposobnost razlikovanja stranih i vlastitih antigena. Glavni poremećaji su da imunološki sistem
ne reaguje tada kada bi to trebao, da reaguje tada kada to od njega ne očekujemo, i da reaguje
na krivi način. Na osnovu toga, postoje 3 grupe poremećaja: imunodeficijencije-stanja u kojima
se imunoreakcija ne razvija u potpunosti, autoimunosne bolesti-stanja u kojima je izostalo
jedno od glavnih svojstava imunološkog sistema, tj. razlikovanje stranog i vlastitog antigena, pa
imunološki sistem napada i ćelije vlastita organizma, i preosjetljivosti-stanja u kojima
imunološki sistem reaguje na krivi način, što može uzrokovati različita oštećenja tkiva.
Alergija je karakterizirana burnim reakcijama na alergene. Reakcije mogu biti lokalne (na
jednom mjestu) ili se očitovati na kompletnom tijelu (anafilaksija). Alergija je prekomjerni i
neuobičajeni odgovor imunološkog sistema na tvari iz okoline. Tvari tzv.antigeni, koji izazivaju
alergiju zovu se alergeni. Kada organizam prvi put dođe u kontakt sa alergenom, u organizmu
dolazi do stvaranja bjelančevina protiv tog alergena. Te bjelančevine se nazivaju antitijela. Do
alergijske reakcije dolazi tek pri ponovnom susretu antitijela i antigena. Alergijske reakcije se
dijele na 5 glavnih grupa: na hranu, na ubod insekata, alergijske bolesti disajnih organa, na
lijekove i cijepiva i kožne alergije. Pri jakim alergijskim reakcijama, dolazi do anafilaktičkog
šoka. Nema pravila kada se može pojaviti anafilaktički šok. Simptomi i znaci šoka su: strah,
uznemirenost, klonulost, osjećaj pritiska u ždrijelu, u grudima, osjećaj gušenja, astmatično
331
disanje, znojenje čela i lica, kašalj, inkontinencija, sistemske promjene (pad TA, tahikardija,
promjene pulsa, što dovodi do cirkulatornog kolapsa i gubitka svijesti, laringalni edem,
Kvinkeov edem, bronhospazam, hipersekrecija i profuzno znojenje, diarea i povraćanje,
smetnje u vidu, zujanje u ušima, malaksalost). U toku napada može da se javi kardiopulmonalni
arest što izaziva i smrt. Smrt može da nastupi za 5-10 minuta. Anafilaktički šok izaziva
vazodilataciju-širenje krvnih sudova, a adrenalin vezokonstrikciju-sužavanje krvnih sudova.
Uvijek treba imati na umu da je optimalno vrijeme za reanimaciju od 1 do 5 minuta. Za
adrenalin nema zamjene!
35. Anafilaktička reakcija i autoimune bolesti

Anafilaktički šok nastaje u alergijskim reakcijama, u kojima se iz mastocita i bazofilnih
leukocita oslobađa histamin. Tada nastaje vazodilatacija i povećana propusnost kapilara i
smanjuje se venski priliv.
Alergija pitanje br.34.
Autoimunost je reagovanje imunološkog sistema na antigene vlastitog organizma. Neke od tih
bolesti zahvataju samo jedan organ ili tkivo a druge zahvataju mnogo njih. Neke od tih bolesti
su vrlo ozbiljne i smrtonosne. Autoimune reakcije se mogu podijeliti na autoimunosne reakcije
uzrokovane protutijelima, imunokompleksima i limfocitima T.
1. Protutijela koja su nastala autoimunizacijom prepoznaju ćeliju koja nosi autoantigene i
uništavaju je, zatim ciljni je antigen neki ćelijski receptor. Vezanjem protutijela za taj receptor
izostaje određena funkcija ćelije. Treće, protivtijela nastala autoimunizacijom mogu oponašati
tvar koja se normalno veže s receptorom.
2. Imunokompleksi su česta posljedica imunoreakcije. Ali ako je količina stvorenih
imunokompleksa velika, oni se talože na različitim mjestima kao što su zglobne ovojnice,
stijenke malih krvnih žila, bubrežni glomeruli i sl. te oštećuju tkiva u koja su se istaložili.
3. Neke autoimunosne bolesni mogu biti uzrokovane direktnim djelovanjem limfocita T. npr.
dijabetis.
Poseban oblik nepoželjne imunoreakcije je transplantacijska reakcija. Ali glavni problem pri
transplantacijama je odbacivanje presađenog organa. Zato su pravilan izbor davaoca organa i
potiskivanje imunoreakcije nakon presađivanja nužni postupci. Slični problemi odbacivanja se
pojavljuju i pri transfuzijama nepodudarne krvi.
36. Imunodeficijencija
Imunodeficijencije su patološka stanja u kojima je funkcija imunološkog sistema nedovoljna, a
uzrokovana je slabljenjem ili potpunim izostankom imunoreakcije. Postoje 2 grupe: primarne
imunodeficijencije koje su prirođena stanja a nastaju zbog genskih poremećaja ili zbog
poremećaja tokom embrionalnog razvoja, i sekundarne imunodeficijencije stiču se tokom
života, a mogu biti posljedica različitih činilaca (lijekovi, zloćudni tumori, zračenje, infekcije).
Primarne inumodeficijencije-dijele se na nekoliko grupa: nedovoljnost limfocita T, nedovoljnost
limfocita B, udružene nedovoljnosti limfocita T i B, nedovoljnost fagocitnih ćelija i
nedovoljnosti komplementskog sistema. Sekundarne imunodeficijencije-vrlo je veliki broj činilaca
koji mogu uzrokovati sekundarne imunodeficijencije a to su različiti lijekovi,
npr.kortikosteroidi, citostatici, imunosupresijski lijekovi, nakon zračenja x zrakama naročito
kod bolesnika kojima se presađuje koštana srž, pothranjenost, infekcije, virusi, naročito AIDS.
332
37. Tumori(definicija,podjela) i 38. Benigni i maligni tumori
Tumor je abnormalna nakupina tkiva koja raste nekontrolisano i katkad brže od normalnog
tkiva. Nakon nastanka, njegov rast se nastavlja i nakon prestanka djelovanja uzroka. Tumorske
nakupine tkiva se mogu pojaviti na bilo kojem mjestu u organizmu. Tumori mogu biti benigni i
maligni. Nauka koja se bavi proučavanjem različitih aspekata tumorske bolesti se zove
onkologija. Osnovu tumora čini potporno tkivo građeno od mreže veziva u koju su uložene
krvne i limfne žile. Unutar tkiva se nalaze zloćudno promjenjene ćelije. Tumori obično rastu u
obliku čvora.
Djelimo ih na dobroćudne-benigne i zloćudne ili maligne. Dobroćudnim tumorima je građa vrlo
slična normalnom tkivu. Oni mogu prijeći u zloćudne, što nazivamo malignom alteracijom.
Dobroćudni tumori su često učahureni, tako da između njih i normalnog tkiva postoji oštra
granica. Zbog toga se mogu u cijelosti hirurški odstraniti.
Zloćudni tumori invazivno se šire prodirući između zdravih ćelija, tako da ne postoje granice
između zdravog i tumorskog tkiva. Oni se mogu i metastaziranjem proširiti. Metastaziranje je
jedno od najvažnijih obilježja zloćudnosti. To je proces kojim se zloćudne ćelije prenose s
mjesta nastanka primarnog tumora na druga mjesta u organizmu. Metastaziranje može teći:
širenjem kroz limfu-limfogeno, širenjem kroz krv hematogeno, usađivanjem unutar tjelesnih
šupljina-implantacijom i transplantacijom -moguć ali izrazito rijedak način.
39. Neurološke bolesti(morfologija i uzroci nastanka)

KLASIFIKACIJA NEUROLOŠKIH OBOLJENJA su upale CNS, sistemske atrofije koje
djeluju na CNS, ekstrapiramidni poremećaji kretanja, demijelinizaciona oboljenja CNS,
epizodična i paroksizmalna oboljenja, oboljenje nerava korijena i pleksusa, polineuropatije i
drugi poremećaji PNS, oboljenja mioneuralne veze i mišića, cerebralna paraliza, druga
degenerativna oboljenja CNS.
Brojni su uzroci koji mogu dovesti do neuroloških oboljenja i sve ih svrstavamo u: mehaničke
povrede, infektivna oboljenja, intoksikacije, metabološki i endokrini poremećaji, alergijska i
autoalergijska oboljenja, nasljedni poremećaji, poremećaji razvoja i tumori.
40. Krvarenje u CNS-u(subduralni i epiduralni hematom)

Moždana krvarenja: -epiduralni hematom, subduralni hematom, subarahnoidalno krvarenje,
intracerebralno krvarenje je nakupljanje krvi u unutrašnjosti moždane mase. Rijeđe je
traumatskog porijekla a češće se javlja uslijed prsnuća krvnog suda i tako nastaje moždana
kap. Forme poremećaja svijesti kod intrakranijalnog krvarenja su somnolencija-pospanost,
sopor-nemir, slabija kontaktibilnost, teže buđenje i koma-najteži ispad svijesti gdje je pacijent
potpuno bespomoćan
41. Aneurizme i traume CNS-a

Aneurizma je naziv za abnormalno lokalno proširanje krvnih žila (arterija ili vena). Kako bi
se aneurizma definirala, fokalno proširenje arterije mora iznositi bar 50% povećanja njenog
normalnog promjera. Promjena je znatno učestalija kod arterija, a najčešće zahvaća aortu i
arterije na bazi mozga. Aneurizme nastaju na mjestima gdje je oslabljena stijenka krvne
žile, a može biti prirođena ili stečena (npr. traumatska ili mikotična aneurizma).Najčešći
uzrok aneurizme je ateroskleroza, a aterosklerotska aneurizma najćeše zahvaća trbušnu
333
aortu.Kao posljedica širenja aneurizme može doći do pucanja (rupture) krvne žile i
krvarenja koje može imati smrtni ishod, a aneurizma može biti i mjesto tromboze, te
ishodište ugrušaka (embolusa). Liječenje aneurizme je najčešće operativno, a izvedba ovisi o
mjestu gdje se nalazi promjena.
Uzroci trauma CNS-a su najčešće saobraćajne nezgode, padovi sa visine, različite povrede glave,
penetrantne mirnodopske povrede glave, politraume sa povredama mozga, frakture lobanje,
lezija kranijalnih nerva, ozljede krvnih sudova glave, lezije dure mater, različite infekcije,
meningitis, hemoragije i sl. Traumatsko oštećenje mozga: komocio cerebri, kontuzio cerebri,
laceratio cerebri, kompresio cerebri-to su hematomi. Posljedice kraniocerebralnih povreda su
posttraumatska glavobolja, posttraumatska neuroza, subjektivni posttraumatski sindrom,
demencija, epilepsija, Korsakovljev sindrom, karakterne promjene.
42. Epilepsija
Epilepsija naglo nastaje i on je prolazni poremećaj funkcije mozga koji isto tako naglo prestaje i
ima tendenciju ponavljanja. Dijelimo je na simptomatske čiji je uzročnik poznat i idiopatsku
čiji je uzrok nepoznat. Tri su osnovna etiološka faktora u nastanku epilepsije:individualna
predispozicija, postojanje epileptogene lizije i lokalni i generalizovani elementi promjene ili
biohemijske promjene koje djeluju na epileptogenu liziju.
Najčešči uzroci su traume, tumor i infektivna oboljenja mozga, cerebrovaskularni poremečaji,
oboljenja srca koji su izvor embolije CNS-a. Epilepsije dijelimo na: generalizovani napadi
(Grand mal i pti mal), parcijalni napadi i epileptički status.
GRAND MAL u narodu poznata kao padavica ili velika epilepsija. Napad prolazi kroz tri faze:
tonička koja počinje iznenada sa gubitkom svijesti, padom obično na leđa uz spazam mišića.
Javlja se krik zbog kontrakcije raspiratorne muskulature i izbacivanje zraka pod velikim
pritiskom. Pacijent prestaje disati i cijanotičan je. To traje 15-20 sekundi i tonus mišića
popušta. Javlja se najprije tremor koji prelazi u tonično-konične reakcije koje su ritmične i
sinhrone. Pacijent uspostavlja disanje, normalnu boju lica, na ustima se pojavljuje obično
krvava pjenica, često dolazi do mokrenja. U ovoj fazi pacijent dolazi svijesti. Faza traje 30-60
sekundi, nakon čega nastupa faza relaksacije u kojoj pacijent obično zaspi.
PTI MAL (apsaus) je kratkotrajni prekid kontinuiteta svijesti pri čemu započeta radnja se
nakratko zaustavlja ili refleksno nastavlja. Traje par sekundi i za taj period osobe imaju
amneziju.
334
PSIHIJATRIJA 4.razred
1.Mentalna higijena
Mentalna higijena predstavlja skup mera i tehnika usmerenih ka sprečavanju
mentalnih poremećaja i unapređenju mentalnog zdravlja. Ona se pre svega bavi
sprečavanjem duševnih poremećaja, slomova i drugih bolesnih stanja koja se
ispoljavaju u čovekovom ponašanju prema sebi samom i prema svojoj okolini. Cilj
preventivnih mera je da se otklone uzroci koji dovode do poremećaja ili barem da
ublađe posledice. U mentalno-higijenskom smislu primarna prevencija podrazumeva
delatnost čiji je cilj sprečavanje pojave duševnog poremečaja ili oboljenja.
Sekundarna prevencija je u domenu raznih specijalnih postupaka za zaštitu i lečenje
duševnih poremećaja sa ciljem da spreči dalje propadanje i smrt a to podrazumeva
ranu dijagnozu i rano lečenje kako bi se sprečio dalji razvoj bolesti. Tercijalna
prevencija je usmerena ka sprečavanju pojave recidiva i brizi osobe posle lečenja. To
335
su aktivnosti koje se preduzimaju kako bi se lečene osobe ponovo integrisale u
porodici, profesionalnoj i široj socijalnoj sredini.
2.Licnost,struktura licnosti
Ličnost je skup svih psihičkih osobina čovjeka, koje su kod svakog pojedinca
strukturirane i ujedinjene na specifičan način, što svakom čovjeku daje pečat
psihološke individualnosti. U tekarakteristike spadaju
intelektualne sposobnosti, sistem vrijednosti, motivi, emocije, ciljevi i namjere,
način ponašanja .Ličnost je, dakle, individualan, za svakog pojedinca karakterističan
i samo njemu svojstven način povezivanja emocionalnih, motivacijskih i
intelektualnih procesa pri doživljavanju i ponašanju.
Freud govori o tri strukture koje čine ličnost:
Id – Id je urođena komponenta ličnosti, nalazi se u nesvjesnom. On sadrži sve ono
psihološko kod pojedinca, sve ono naslijeđeno, a to su kao prvo instinkti ili nagoni,
automatske reakcije. Sva psihička energija dolazi iz ida. Ego i superego ne bi mogli
funkcionirati bez ida. Id je središte svega animalnog, neograničenog, životinjskog. On
ne priznaje nikakve zakone, ograničenja, pravila, ne želi biti sputan, ne poznaje
nikakve zabrane. Id radi i djeluje po principu ugode kako bi smanjio psihičku
napetost. On je iracionalan, narcističan i impulzivan. U njemu je najprisutniji libido
(nagon).
Ego – Prisutan je kod odraslog čovjeka. Ego je struktura koja funkcionira po
principu realnosti. Freud kaže da je ego tu da bi kontrolirao id, da bi ga ograničio,
usmjerio… On je onaj koji usmjerava ličnost prema napretku, razlikuje realnost i
fikciju. Ima sposobnost trpljenja: trpi napetost, odgađa je. On zna planirati da bi
došao do zadovoljenja na realan način. Sposoban je na promjenu. Raspolaže
kognitivnim kapacitetima, ali ne funkcionira bez ida.
Superego – to je dio ličnosti koji se najkasnije razvija. Nije urođen, nego se razvija
socijalizacijom. On je moralni čuvar ličnosti. Na temelju usađenih normi on sudi što
je dobro a što loše u postupanju ličnosti, je li to u skladu s normama ili ne.
Funkcionira po principu idealnosti i straha. Ego pomaže da superego ne ode previše u
idealnost. Freud u superegu razlikuje 2 strukture:
Ego-ideal – razvija se pod utjecajem nagrada i pohvala. Ego-ideal u pojedincu izaziva
osjećaj ponosa i vlastite vrijednosti
Savjest – razvija se pod utjecajem kazni, zabrana ili iz straha. Savjest izaziva osjećaj
krivnje i grijeha.
3.Faze razvoja licnosti
Čovjek prolazi kroz razne životne periode. Nakon oplodnje, od prve ćelije nastaje
embrij, a nakon tri mjeseca prelazi u fetus ili ljudski plod. To je prenatalno razdoblje.
Žena rađa dijete obično nakon 9 mjeseci trudnoće, iako postoje i prijevremena rođenja.
Za vrijeme trudnoće, beba se u potpunosti razvije. Novorođenče je od rođenja do
navršenih 28 dana. Period dojenčeta je od mjesec dana do jedne godine. Tada beba
dobija na težini, raste i razvija se. Nakon prve godine života, dolazi do razdoblja
djetinjstva. Rano djetinjstvo traje do 6 godine, srednje djetinjstvo od 6-9 godine, a kasno
djetinjstvo do 12 godine. U tom periodu, djeca razvijaju kognitivne funkcije, to je
početak školovanja, igre i učenja kroz igru. Pubertet počinje oko 12 godine života. Ovaj
336
period odlikuju velike fizičke i psihičke promjene. Kontrolisan je od strane hormona,
koji jako utiču na razvoj sekundarnih polnih karakteristika kod oba pola. Pored fizičkih,
dolazi i do psihičkih promjena i sazrijevanja. Razvijaju se polni organi, dolazi do
mutacije kod dječaka, do menstruacije i ovulacije kod djevojčica. Nakon puberteta
dolazi do daljnjeg razvoja ličnosti, osamostaljivanja i sazrijevanja. Rast tijela uglavnom
traje do 30 godine. U zrelom razdoblju života, čovjek se ostvaruje na poslovnom i
porodičnom planu. Dolazi do usporavanja metabolizma i reprodukcije. Relativno zdrav
čovjek u prosjeku doživi 70-80 godina.SZO smatra starijom osobom, osobe u dobi
između 60 i 75 godina, stara osoba je osoba koja ima između 76 i 90, a vrlo stara osoba
ima iznad 91 g. Nakon prestanka disanja i rada srca, dolazi do smrti.
4.Inteligencija je mentalna karakteristika koja se sastoji od sposobnosti za učenje iz
iskustva, prilagodbe na nove situacije, razumijevanja i korištenja apstraktnih
pojmova i korištenja prethodnih znanja za snalaženje u novoj okolini.
Postoje tri osnovne kategorije inteligencije:
Apstraktna ili verbalna inteligencija koja obuhvata mogućnost pojedinca da se koristi
pojmovima i terminima (rečima), da uviĎa njihovo značenje i da ih funkcionalno
kombinuje. Praktična inteligencija koja podrazumeva spretnost u rukovanji
predmetima i stvarima u sredini u kojoj ţivimo (manipulativne sposobnosti), i
mogućnosti psihomotornog reagovanja u problemskim situacijama.
Socijalna inteligencija koja kategoriše umešnost u interakciji sa ljudima.
5.Paznja i opazanje
Pažnja je Mentalna usmerenost i fokusiranje na određeni broj bitnih elemenata koji
imaju središnje mjesto u svjesti. Karakteristike paţnje: • Selektivnost – filter koji
pušta samo neke informacije • Stepen pažnje – koncentracija • Obim pažnje – broj
prostih elemenata koje možemo zasebno da opazimo • Podeljenost – (podeljena i
nepodeljena) • Prebacivanje, fleksibilnost – po volji je premeštamo (teško/lako,
brzo/sporo, opasnost) • Fluktuacija pažnje – (ne)postojanost (prelako-preteško,
dosadno, besmisleno) Poremećaji pažnje:impulzivnost,hiperaktivnost,ADHD.
Percepcija je aktivan proces organiziranja, integriranja i interpretiranja osjetnih
informacija, koji nam omogućuje upoznavanje i prepoznavanje značenja predmeta,
pojava i dogaĎaja u našoj okolini. Ljudi nemaju čistih osjeta, nego percepte - jer
osjeti su samo elementi od kojih se sastoji cjeloviti doţivljaj (lat. percipere = usvojiti).
6.Mišljenje je mentalni proces koji se odlikuje rasuđivanjem i zaključivanjem,
odnosno shvatanjem uzročno-posledičnih veza između različitih
pojmova. Suština mišljenja je ushvatanju ili uviđanju odnosa (veza).
Čovek se razlikuje od ostalih živih bića po tome što ume da razmišlja i govori o
veoma kompleksnim stvarima. Mišljenje je veoma širok pojam. Tu spada
razmišljanje o rešavanju nekog problema, ali i maštanje i sanjarenje.
Vrste mišljenja
S obzirom na sadrzaje koji se koristi u procesu misljenja razlikuju se :
1) Konkretno ili opazajno
2) Apstraktno misljenje
- Misljenje moze biti:
1) Realisticko
337
2) Imaginativno
- Misljenje moze biti i stvaralacko.
7.Učenje je cjelokupni proces stjecanja novih ponašanja, navika, znanja i vještina

(uvjetovanjem, po modelu ili uviđanjem).
Vrste učenja
1) Senzitizacija i habituacija
2) Klasicno uslovljavanje
3) Instrumentalno ucenje
4) Ucenje uvidjanjem
5) Ucenje po modelu
Pamćenje je psihička funkcija koja omogućuje da ono što smo prije zapazili ili doživjeli
ponovno oživimo, tj. dovedemo u svijest.To je proces u kojem su sadržana četiri procesa
sposobnosti:zadržavanje,reprodukcija,prepoznavanje i usteda pri ponovnom ucenju.
Razlikujemo:
● osjetno,
● motorno (zadržavanje i obnavljanje naučenih pokreta),
● emocionalno,
● slikovno i
● verbalno-logičko pamćenje.
Također, pamćenje možemo podijeliti na:
● kratkotrajno i
● dugotrajno pamćenje.
8.Svijest
Svijest je sposobnost orijentacije u vremenu i prostoru, prema sebi i drugima.
Svijest je cjelokupnost psihičkih procesa u određenom vremenu, znanje onoga što se
događa u vlastitom duhu, jasnoća doživljavanja.
Svijest uključuje:
1. sposobnost planiranja za buduće aktivnosti;
2. definiranje prioriteta i izvršenje planova;
3. usmjeravanje pažnje;
4. pretraživanje dugotrajne memorije.
Ako je osoba sposobna dati ispravne podatke o sebi i drugima, prostornim i
vremenskim zbivanjima, kažemo da je u stanju OČUVANE ili PRIBRANE
SVIJESTI, a u suprotnom, svijest je POREMEĆENA, izmijenjena ili pomućena.
338
9.Nagoni su urođeni, naslijeđeni i nenaučeni obrasci ponašanja, koji teže zadovoljenju.
Zadovoljenje ima vitalan značaj. Nagonske potrebe se zadovoljavaju na način koji ne ovisi
o iskustvu individue, po nenaučenim obrascima ponašanja. Nezadovoljenje izaziva
unutrašnju napetost, dok je zadovoljenje praćeno osjećajem ugode.
Vitalni nagoni:
● za hranom,
● za življenjem,
● spolni nagon,
● roditeljski nagon.
Socijalni nagoni:
● afilijativni nagon - za životom u zajednici s drugim ljudima;

● altruistički nagon - za pomaganje drugima bez potrebe za povratom;
● nagon za igrom i razonodom,
● nagon za autoafirmacijom - biti prihvaćen i priznat od drugih, naći svoje mjesto u
grupi
● nagon za samoaktualizacijom - ostvariti svoje mogućnosti i postati ono što jesmo
po svojoj suštini.
10.Etiologija psihickih poremecaja
Psihicki poremecaji mogu biti uzrokovani sljedecim faktorima:

Faktor nasljedja
Faktor sredine
Psihicke traume
Fizicke traume
11.Dijagnosticke metode u psihijatriji su :

Intervju (sa bolesnikom i clanovima porodice)
Fizikalni pregled
metoda samoposmatranja ili introspekcije
Neuroloski pregled
Labaratorijske i instrumentalne metode
12.Metode lijecenja u psihijatriji su :
A) BIOLOŠKE
PSIHOFARMACI = lijekovi koji u terapijskoj dozi ispoljavaju psihoaktivni učinak

i koriste se u liječenju duševnih poremećaja.
ELEKTROSTIMULATIVNA - ELEKTROKONVULZIVNA TERAPIJA (EKT) =
primjena električne struje napona od 70-130 V, jačine od 200 do 1600mA,u trajanju
od 0,1 do 0,5 sekundi.
OSTALE METODE LIJEČENJA
339
B) PSIHOTERAPIJSKE METODE LIJEČENJA
PSIHOTERAPIJA = psihološka metoda liječenja neuroza i drugih psihičkih

poremećaja, koja se na osnovi indikacije primjenjuje planski i s određenim
terapijskim ciljem.
OSTALE METODE LIJEČENJA
1. TERAPIJA SVJETLOM;
2. KRONOTERAPIJA (pomicanje vremena odlaska na spavanje)
3. PARCIJALNA ILI POTPUNA DEPRAVACIJA SPAVANJA;
4. LIJEČENJE SNOM
5. PSIHOKIRURGIJA (lobotomija, cingulotomija, leukotomija);
6. BIOFEDBACK , AKUPUNKTURA....
Ciljevi terapije:
otkloniti pojavu bolesti
uspostaviti premorbidno (profesionalno i socijalno ponašanje)
ukloniti socijalne posljedice psihičkog poremećaja (antistigma programi)
spriječiti javljanje recidiva (ponovne pojave) bolesti
ublažiti psihomotorni nemir, suzbiti halucinacije i sumanuto mišljenje, dovesti do
eksterioracije bolesnika, tj. uspostaviti uvjete za primjenu socioterapijskih i
psihoterapijskih metoda liječenja
13. Mentalna retardacija
Mentalna retardacija je termin za splet simptoma koju uključuju ustrajnu usporenost u

učenju osnovnih motoričkih i jezičnih vještina za vrijeme djetinjstva, i kod odraslih za
kvocijent inteligencije značajno niži od prosjeka. Jedan od kriterija za dijagnozu mentalne
340
retardacije je rezultat od 70 ili ispod na testu inteligencije i poteškoće u prilgodbi. Osobe s
mentalnom retardacijom mogu biti opisane kao osobe s poteškoćama u razvoju i učenju.
Sljedeća klasifikacija mentalne retardacija koristi se kao uobičajena, utemeljena na
Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS)
Vrsta IQ Teška mentalna retardacija Ispod 20 Teža mentalna retardacija 20–34 Umjerena
mentalna retardacija 35–49 Laka mentalna retardacija 50–69 Granične kognitivne
sposobnosti 70–79
Uzroci
Najčešći uzroci mentalne retardacije:
 genetika u slučajevima: Downov sindrom, Fragilni X sindrom, Sindrom delecije 22q13,
Mowat-Wilson sindrom, Fenilketonurija.  Za vrijeme trudnoće mentalna nestabilnost
majke može oštetiti plod, ako majka uzima alkohol može dovesti do fetalnog alkoholnog
sindrom, zaraza rubeolom može uzrokovati mentalnu retardaciju.  Za vrijeme porođaja u
slučaju ako dijete ostane bez kisika.  Drugi zdravstveni problemi poput meningitisa ili
ospica mogu uzrokovati mentalnu retardaciju kao i otrovanje olovom ili živom
Dijagnoza i prognoza
Mentalna retardacija je nepovratna kada jednom nastupi. Dijagnoza mentalne retardacije
omogućava podešavanje edukacije i odgovarajuće dugotrajno planiranje.
Ispodprosječna inteligencija se identificira i mjeri u standardiziranim testovima
inteligencije. Testovi inteligencije imaju svoj stupanj pogreške, ali relativno točno
predviđaju intelektualni razvoj, osobito kod starije djece.Očekivano trajanje života djece s
mentalnom retardacijom može biti skraćeno, ovisno o uzroku i težini. Općenito, što je veći
stupanj retardacije, kraće je očekivano trajanje života.
Liječenje
Liječnik primarne zdravstvene zaštite, uz konzultaciju sa specijalistima, razvija cjelovit,
individualizirani program za dijete s retardacijom. Dijete sa zaostajanjem u razvoju treba
uključiti u edukacijski program odmah po postavljanju dijagnoze. Emocionalna potpora
obitelji je sastavni dio programa. Dijete s retardacijom najbolje napreduje ako živi kod
svoje kuće i pohađa uobičajene predškolske ustanove.
14.Posttraumatski stresni poremećaj ili PTSP oblik je psiholoških posljedica izlaganja

stresnim doživljajima, koji uključuju smrtnu opasnost, ozbiljne fizičke povrede ili prijetnju
psihičkom ili fizičkom integritetu osobe koja to doživljava krajnje traumatično.
U središtu traume je nametljivo sjećanje na središnji stresni (nasilni) događaj, poput slike i
zvuka puščane vatre, vriskovi ili trenutačna tišina, ubod nožem, prasak puške, eksplozija
mine, ranjavanje, udarac, liptanje krvi, zvukovi zrakoplova, zvukovi sirena.
Nasilna djela imaju pogubnije posljedice na žrtve od posljedica prirodnih katastrofa, jer
žrtve nasilja ili nasilnih događaja imaju osjećaj da su namjerno odabrane kao cilj
zlostavljanja. Za žrtve zlostavljanja društveni svijet postaje opasnim mjestom u kojem ljudi
iz okoline predstavljaju prijetnju sigurnosti. U pamćenje žrtve urezuje se obrazac ljudske
okrutnosti zbog koje napadnuta osoba sa strahom gleda sve što imalo nalikuje samom
napadu koji je izazvao traumu.
341
Simptomi
Osnovni simptomi PTSP-a jesu:
Ponovno proživljavanje traumatskog događaja - npr. kroz sjećanja na događaj, snove...,

neki svakodnevni događaj potakne sjećanje na traumatski događaj, aktivira se lučenje
hormona stresa, žrtvi pred očima sijevaju prizori iz prošlosti, tijelo preplavljuje istim onim
osjećajima koje je osjetila tijekom izvorne traume: tijelo se počne preznojavati, javi se
osjećaj straha, groznica, drhtanje. Osobe kod kojih je hormon stresa preobilan ne
prilagođavaju se i za razliku od osoba bez jakog traumatskog događaja koje se
svakodnevnim npr. glasnim zvukovima prilagođavaju, žrtve traume reagiraju uvijek
jednako, preintenzivno.
Izbjegavanje svih podsjetnika na traumu (npr. izbjegavanja odlaska na mjesto gdje se
trauma dogodila, gledanje filmova sa takvim sadržajima)
Pojačana podražljivost koja se manifestira kao nesanica, razdražljivost, snižen prag na
frustracije i sl.
Lijecenje
PTSP se liječi farmakoterapijom (tj. lijekovima) i psihoterapijom. Od lijekova se koriste
antidepresivi i anksiolitici, te stabilizatori raspoloženja. Od psihoterapije koriste se različite
tehnike prorade trauma (preplavljivanje), ali i tehnike relaksacije (npr. progresivna mišićna
relaksacija).
15.Depresija
Depresija je ozbiljan emocionalni poremećaj koji značajno utiče na razvoj problema
u odnosima sa drugim ljudima, patnju porodice i gubitak radne produktivnosti.
Depresija je vrlo učestala bolest, koju je vrlo važno znati prepoznati i suočiti se s njom.
Osnovne karakteristike ove bolesti su sniženo, bezvoljno raspoloženje, žalost i beznađe,
gubitak osjećaja zadovoljstva, gubitak snage i energije, javljanje osjećaja neodređenog
straha (anksioznosti). Tu su i osjećaj krivnje, bezperspektivnosti, bezizglednosti, gubitak
volje za životom, razmišljanja o samoubojstvu i pokušaji. Uz to nastupa promjena
mišljenja, sna i apetita. Na pravu depresiju treba posumnjati kada se osoba konstantno
osjeća žalosno svakog dana u razdoblju od dva tjedna ili duže i kada je više ništa ne može
razveseliti.Ljudi oboljeli od depresije mogu osjećati pretjerani sram ili krivnju i mogu se
opširno baviti mišlju o smrti i umiranju, uključujući i ideje o samoubojstvu.Depresija može
ozbiljno smanjiti sposobnosti funkcionisanja u svakodnevnim situacijama. Izgledi za
oporavak depresivnih osoba koje koriste profesionalnu pomoć su veoma dobri. Radeći sa
profesionalcem obučenim za primjenu adekvatnih principa i tehnika, ljudi koji pate od
depresije mogu ponovo uspostaviti kontrolu nad svojim životom.
Depresija se uspješno tretira psihološki, medikamentima ili njihovom kombinacijom.
Podrška i uključenost porodice i prijatelja u nekim slučajevima može igrati ključnu ulogu u
pomaganju nekome ko je depresivan. Osobe u “sistemu podrške” mogu pomoći u
ohrabrivanju voljene osobe da se drži tremana, primjenjuje preporučene tehnike za
342
prevazilaženje depresije i razvija vještine rješavanja problema koje uči tokom procesa
psihološkog savjetovanja.
16.Shizofrenija
Shizofrenija je psihijatrijski poremećaj koji označava često hroničnu, ozbiljnu mentalnu

bolest koja primarno pogađa našu sposobnost razmišljanja, s otežanom percepcijom
stvarnosti, što uzrokuje promjenu ponašanja i neugodne osjećaje, te slabim izražavanjem
emocija.Bolesnici mogu imati teškoća s pamćenjem.
Shizofrenija narušava život bolesnika, ali i njihovih obitelji. Oboljeli od shizofrenije često
imaju teškoće na radnome mjestu, ne mogu raditi ili ne mogu završiti
školovanje.Shizofrenija je jedna od najčešćih psihijatrijskih botesti. Oko 1% stanovništva
ima shizofreniju.
Shizofrenija u većine bolesnika počinje u dobi od 15. do 25. godine. Podjednako učestalo
obolijevaju i žene i muškarci, a u žena se simptomi pojavljuju nešto kasnije nego u
muškaraca.
Simptomi
Simptomi shizofrenije uobičajeno se dijele na: pozitivne i negativne.
Pozitivni simptomi su sumanute ideje, smetnje i poremećaji mišljenja, halucinacije te
čudno ponašanje. Sumanute ideje su lažna uvjerenja ili zablude nastale na nerealnoj
osnovi.Shizofreni bolesnik može imati razIičite smetnje mišljenja ili moze cuti razlicite
glasove tj zvucne halucinacije.
Negativni simptomi shizofrenije su gubitak sposobnosti osjećajnog doživIjavanja i
izražavanja, gubitak energije, volje i inicijative, gubitak sposobnosti uživanja i zanimanja
za dotadašnje aktivnosti, teškoće koncentracije.
Dijagnoza se određuje na temelju psihijatrijskog razgovora (intervjua) s bolesnikom i

članovima njegove obitelji.
Lijecenje
Shizofrenija se liječi antipsihoticima. Uz lijekove mogu pomoći savjetovanja i
psihoterapija, kao dio procesa rehabilitacije. U akutnoj fazi bolesti, kada su jasno izraženi
psihotični simptomi, bolesnika je vrlo često potrebno liječiti u bolnici. Svrha liječenja
shizofrenije je ublažiti i smanjiti simptome bolesti tijekom akutne faze, te spriječiti
ponovnu pojavu bolesti tijekom razdoblja nestanka simptoma (remisije bolesti).
Antipsihotici su lijekovi koji učinkovito, u većine shizofrenih bolesnika, ublažavaju
simptome bolesti ili ih potpuno uklanjaju.Relaps bolesti najuspješnije se sprječava
stalnim uzimanjem lijekova, uz redovite kontrole psihijatra.
17.Bipolarni afektivni poremećaj endogena je duševna bolest u kojoj se izmjenjuju

epizode manije i depresije. Spada u teške endogene psihoze. Smjenjivanje faza je
neodređeno pa dolazi do kraćih maničnih i dugih depresivnih razdoblja, ili obrnuto. Ne
oštećuje bolesnikovu ličnost, a između napada bolesnik izgleda zdrav. Nešto je češća kod
debljih osoba. Klinička slika ovisi o epizodi u kojoj se bolest nalazi, maničnoj ili
depresivnoj.
343
Manija
Manija je osećaj ekstremnog uzbuđenja, energije i optimizma. To može biti toliko jako da
utiče na vaše razmišljanje i rasuđivanje. Možete verovati u čudne stvari o sebi, donositi
loše odluke, ponašati se nepristojno i povremeno – na veoma opasan način, pre svega po
vas i vašu okolinu.
Ako postanete manični možete se ponašati kao :

▪ Previše srećni i uzbuđeni
▪ Iritirani drugim ljudima koji ne dele vaš pogled na svet
▪ Osećate se važnije nego inače
▪ Puni ste novih i uzbudljivih ideja
▪ Brzo prelazite sa jedne ideje na drugu
▪ Čujete glasove koje drugi ljudu ne čuju
▪ Puni ste energije
▪ Ne možete ili ne želite da spavate
▪ Više ste zainteresovani za seks
▪ Pravite planove koji su grandiozni i nerealni
▪ Veoma ste aktivni, krećete se brzo
▪ Ponašate se neuobičajeno
▪ Govorite veoma brzo – drugi ljudi teško mogu razumeti šta govorite
▪ Donosite odluke u trenutku, ponekad sa katastrofalnim posledicama
▪ Bezobzirno trošite svoj novac
▪ Preterano ste familijarni ili previše kritični prema drugim ljudima
Simptomi bipolarnog poremećaja zavise od toga u kom pravcu se vaše raspoloženje

kreće.Osećaj depresije je nešto što svi mi iskusimo s vremena na vreme. To nam može čak
i pomoći da prepoznamo i rešavamo probleme u našim životima, ali u kliničkim
depresijama ili onim bipolarnog tipa, osećaj depresije je mnogo intenzivniji. Pre svega,
traje duže i čini vam se da je nemoguće baviti se uobičajenim stvarima u životu. Ako
postanetedepresivni, primetićete neke od ovih promena:
Emocije
▪ Osećanje nezadovoljstva koje ne prestaje
▪ Osećaj da želite da plačete bez ikakvog vidljivog razloga
▪ Gubite interesovanja za stvari oko vas
▪ Ne možete da uživate u stvarima koje vam inače pričinjavaju zadovoljstvo
▪ Osećate nemir i uznemirenost
▪ Gubite samopouzdanje
▪ Osećate se beskorisno, beznadežno
▪ Razdražljiviji ste nego inače
▪ Razmišljate o samoubistvu
Mišljenje
▪ Ne možete da mislite pozitivno i da se nadate
▪ Nalazite da je teško doneti čak i jednostavne odluke
344
▪ Teško vam je da se koncentrišete

Fizički
▪ Gubitak apetita i težine
▪ Teškoće pri zaspivanju
▪ Budite se ranije nego obično
▪ Osećete se krajnje umorno
▪ Opstipacija
▪ Odsustvo želje za seksom
Terapija
Postoje neke stvari koje možete da zradite kako biste kontrolisali promene
raspoloženja, tako da one prestanu na neko vreme ili da postanu blage epizode
manije ili depresije.
Lekovi su potrebni da:
▪ Održavate raspoloženje stabilnim

▪ Tretirate maničnu ili depresivnu epizod
18.Nestabilne ličnosti se opisuju pojmovima: neuroza, psihoza i poremećaj ličnosti-

zavisno od dubine i težine simptoma koji ih opisuju. Poremećaji ličnosti nisu klasične
psihičke bolesti kao npr. neuroza ili psihoza, već označavaju stanja ili oblike
ponašanja koji otkrivaju karakteristični životni stil pojedinca i načine kojima
komunicira sa drugima. Postoje dva podtipa ovog poremećaja:1.) Impulsivni tip je
eksplozivna i agresivna ličnost, na kritike drugih reaguje pretećim ponašanjem i
nasiljem. Izostaje kontrola impulsa.BORDER LINE - granični poremećaj kod kojeg je
tipična trajna nedosljednost, nestabilnost i impulzivnost u ponašanju, uz česte
verbalne izljeve bijesa. Njihovi nagoni vladaju voljom,pa su tako teški i sebi i svojoj
okolini.
Psihoterapija je postupak kojim se mogu njihove smetnje ublažiti ali ne izlječiti.
19.Poremećaji u uzimanju hrane su opasni poremećaji u ponašanju koji su rezultat

međusobnog djelovanja niza faktora, a mogu uključivati emocionalne poremećaje i
poremećaje ličnosti, pritisak u obitelji, moguću genetsku ili biološku predispoziciju i
kulturu u kojoj postoji obilje hrane i opsjednutost mišlju o mršavosti.
bulimia nervosa
Bulimiju, koja je češća od anoreksije, karakteriziraju ciklusi pretjeranog uzimanja i
namjernog izbacivanja hrane. Obično započinje u ranoj adolescenciji kad mlade žene
isprobavaju restriktivne dijete te u slučaju neuspjeha reagiraju pretjeranim uzimanjem
hrane. Nakon toga hranu izbacuju ili povraćanjem ili uzimanjem laksativa, dijetnih pilula
ili lijekova za smanjenje tekućine u tijelu. Pretjeranom uzimanju hrane koje prethodi
izbacivanju unosi se prosječno 1000 kilokalorija, ali može se unijeti i do 20000 kilokalorija
345
ili samo 100. Pacijenti u kojih je dijagnosticirana bulimija imaju oko 14 epizoda
pretjeranog uzimanja i namjernog izbacivanja hrane svaki tjedan. Ljudi s bulimijom koji ne
obole od anoreksije normalne su ili malo povišene tjelesne težine koja može fluktuirati više
od 20 kg zbog ciklusa prežderavanja i izbacivanje hrane.
Lijecenje :
Psihoterapija ,antidepresivi,savjeti o prehrani,kongitivna terapija.
anorexia nervosa
Anorexia nervosa je poremećaj koji oboljelog dovodi u stanje izgladnjivanja i mršavljenja,
čime se gubi od 15% do čak 60% normalne tjelesne težine. Polovica tih pacijenata, koji su
poznati kao oboljeli od restriktivne anoreksije, smanjuju težinu strogim dijetama; druga
polovica, bulimični pacijenti, mršavost održavaju izbacivanjem hrane. Iako su obje vrste
bolesti ozbiljne, bulimični pacijenti često su u većoj opasnosti jer bulimija predstavlja
dodatni stres za pothranjeno tijelo.
Simptomi
● Znatan gubitak na težini
● Strah od debljanja, čak i u omršavljelom stanju
● Pretjerano držanje dijeta i vježbanje
● Iskrivljena slika o tijelu
● Abnormalna zaokupljenost hranom, poput zbrajanja kalorija ili opsjednutog
proučavanja kuharica
● Zatvor
● Suha, žućkasta koža
● Rast dlaka na licu i tijelu; gubitak dijela kose
● Prestanak menstruacije
● Potiskivanje spolne želje
● Hladne ruke i stopala na uobičajenoj sobnoj temperaturi
● Kronična nesanica; neobjašnjiv rast ili pad energije
Liječenje
Psihoterapija, redovito medicinsko praćenje i vođenje prehrane trebali bi biti dijelom

svakog programa liječenja anoreksije. Liječenje anoreksije će se razlikovati , a ovisno o
stadiju u kojem se prepozna i pacijentovoj spremnosti na suradnju. Hospitalizacija je
obično nužna, ako je pacijent izgubio više od 25% svoje uobičajene tjelesne težine. U
središtu liječenja se nalazi prvenstveno individualna psihoterapija kako bi se otkrili
emocionalni problemi i teškoće međuljudskih odnosa koji se možda nalaze u pozadini
bolesti. Obiteljska terapija je također vrlo važna , ako pacijent živi sa obitelji, a
bihevioristička terapija može pomoći da promijeni štetne navike. Osim toga trebalo bi
postaviti cilj u obliku točno određenog raspona težine, a važni su i prehrambena edukacija i
medicinsko praćenje. Osim cinkovog sulfata često se propisuju i dodatne količine ostalih
hranjivih tvari, sredstva za pojačavanje apetita, antidepresivi, kao i sredstva protiv
tjeskobe.
20.Neurotski poremećaji
346
Neurotski poremećaji se ubrajaju među najzastupljenije i najčešće u odnosu na druge
psihijatrijske poremećaje. Obično se javljaju u mlađem životnom dobu i u velikoj meri
remete svakodnevno funkcionisanje pojedinaca u onim godinama kada su najaktivniji i
radno sposobni. Jedan od većih problema u vezi sa neurotskim poremećajima jeste taj što
se većina osoba koje pate od ovog poremećaja ne javljaju za pomoć, već pokušavaju sami
sebe da leče i prevladaju teškoće koje ovi poremećaji izazivaju. Takvo ”samolečenje” često
podrazumeva zloupotrebu anksiolitika i drugih lekova, alkohola i psihoaktivnih supstanci.
Imamo sledeće poremećaje:

● fobične anksiozne poremećaje (u koji spadaju fobije kao što su socijalna fobija,
agorafobija i druge specifične fobije)
● druge anksiozne poremećaje kao što su panični poremećaj, generalizovani
anksiozni poremećaj, mešoviti anksiozno-depresivni sindrom)
● opsesivno kompulzivne poremećaje
● reakciju na težak stres i poremećaje prilagođavanja
● disocijativne (konverzivne) poremećaje
● somatoformne poremećaje
21.Mehanizmi odbrane su postupci kojima se čovekovo JA brani od ugrožavajućih

spoljašnjih opasnosti i od sopstvenih neprihvatljivih želja.
Ljudi ih koriste u raznim situacijama, i najčešće nisu ni svjesni da to rade. Oni mogu da
nam odmognu u pravoj procjeni neke situacije, ali mogu biti i od koristi kako bismo lakše
podnijeli neku tešku situaciju.
Evo nekih najčešćih mehanizama:
Racionalizacija (izgovori za neuspjeh)
Identifikacija (licne neuspjehe ublaži identifikovanjem sa nekom drugom uspješnom
osobom ili grupom)
Regresija (povratak u neke primitivne i djetinjaste faze života prilikom susreta sa
opasnošću)
Sublimacija (pretvaranje nepotrebnih inpulsa u drustveno prihvatljive radnje)
Poricanje (osoba poriče ili ne može da prizna sama sebi što se stvarno dogodilo)
Izolacija (odstranjivanje bilo kakvih emocija koje nas vežu za događaj koji u nama izaziva
strah ili negativne reakcije)
Projekcija
Mastanje i sanjarenje
Represija (naše želje i ciljevi koji nisu u skladu sa društvenim i moralnim normama
potiskujemo iz svijesti ili ih jednostavno zaboravimo)
22.Bioloski poremecaj Autizam

Autizam je biološki razvojni poremećaj mozga. Zbog prirode nastanka i manifestacije,
autizam je vrlo složen poremećaj. Glavne karakteristike autizma jesu slaba ili nikakva
socijalnainterakcija i komunikacija te ograničeni i ponavljajući obrasci ponašanja.
347
Nasljednost autizma je velika; genetika poremećaja je složena i zasad se još ne zna koji su
geni općenito odgovorni.[2] U rijetkim slučajevima autizam se povezuje sa činiocima koji
uzrokuju defekte pri rođenju.[3] Postoje i drugi predloženi uzroci, prema kojima autizam
uzrokuju vakcine korištene u dječijoj dobi.
Autizam utječe na mnoge dijelove mozga, iako nije sasvim razjašnjeno na koji se način taj
utjecaj ostvaruje. Roditelji su obično ti koji uoče prve znakove, i to u 1. ili 2. godini
djetetovog života (eventualno do treće). Rano otkrivanje autizma može pomoći djetetu da
stekne određene socijalne vještine i samostalnost; iako je nekoliko terapija zasnovano na
naučnim istraživanjima, zasad nema lijeka za autizam. [6] Kod težih oblika autizma
samostalan život malo je vjerovatan, dok je kod blažih oblika moguć.
Lijecenje
Cilj liječenja jeste upravljati i poboljšati simptome i funkcioniranje. Jednostrano liječenje
nije se pokazalo dobrim i terapija se obično prilagođava djetetovim potrebama. Ako se
krene rano s intenzivnim, ustrajnim programima edukacije i bihevioralne terapije, to može
pomoći da dijete dosegne određene razine samostalnosti, socijalnih i poslovnih vještina.
23.Mentalni poremećaji odlikuju se izmenama u mišljenju, raspoloženju ili ponašanju (ili

nekom kombinacijom ovih elemenata), koji su udruženi sa nelagodnošću i poremećenim
funkcionisanjem, najčešće tokom dužeg vremenskog perioda. Simptomi mentalnih
poremećaja variraju od blagih do veoma ozbiljnih, što zavisi od vrste mentalnog
poremećaja, same osobe, njene porodice i socioekonomskog okruženja.
Mentalni poremećaji se mogu javiti kod ljudi različitih starosnih doba, stepena
obrazovanja, nivoa prihoda i iz različitih kultura.

Većina mentalnih poremećaja se prvi put javlja tokom adolescencije i ranog zrelog doba.
Mentalne poremećaje prouzrokuje složena međuigra genetskih, bioloških, sredinskih
faktora i faktora ličnosti.
Mentalni poremećaji se mogu efikasno lečiti.
Stigma udružena sa mentalnim poremećajima predstavlja ozbiljnu prepreku, ne samo za
dijagnostikovanje i lečenje, već i za prihvatanje obolelih od strane zajednice.
Mentalni poremećaji su: depresija, shizofrenija, bipolarni afektivni poremećaj, anksiozni
poremećaji i poremećaji ličnosti.
24.Poremecaji licnosti
Poremećaji ličnosti ne predstavljaju bolest u medicinskom smislu, već
hroničnu neprilagodjenost uslovima svakodnevnog života, neprilagođenost u
interpersonalnim odnosima kao i postojanje disfunkcionalnih stavova i ponašanja.
Poremećaji ličnosti su razvojna stanja koja se javljaju u kasnom detinjstvu i adolescenciji
i nastavljaju se u odraslom dobu.
Poremećaje ličnosti karakterišu slom odnosa roditelj-dete,impulsivne tendencije,sklonost
trenutnom zadovoljenju impulsa i odsustvo inhibicija u ponašanju. U Medjunarodnoj
klasifikaciji bolesti (MKB-X) poremećaji ličnosti se razvrstavaju u sledeće grupe:
paranoidni, shizoidni, antisocijalni, emocionalno-nestabilni (impulsivni tip i granicni tip),
348
histrionični, opsesivno-kompulsni, anksiozni (izbegavajući), zavisni, narcistički i
nespecifikovani.
25.NERVNI SISTEM, ULOGA I PODJELA?

Nervni sistem je odgovoran za cjelokupnu motoriku, omogučuje komunikaciju sa vanjskim
svijetom za vlastitu unutašnju sredinu, upravlja radom unutašnjih organa i žlijezda za
unutašnjim lučenjem. Čine za CNS, PNS i autonomnog nervnog sistema.
CNS – smiješten je u koštanom oklopu i na taj način zaštičen od mehaničkih povreda, a
čine ga mozak i kičmena moždina. Mozak je smješten u lobanjskoj šupljini.Mozak
dijelimo na prednji (prosencephalon) i zadnji (rhombencephalon). Prednji mozak čine:
veliki mozak (telencephalon), srednji mozak (mesencephalon) i međumozak
(diencephalon). Zadnji mozak čine: pons, medulla oblongata, cerebellum.
MEĐUMOZAK (diencephalon). Spaja obje hemisphere velikog mozga i prestavlja prednji
i najviši dio moždanog stabla. Centralna šupljina diencephalona je tri moždana komora.
Idući dole na diencephalon se nastavlja mesencephalon koga čine kraci velikog mozga i
tegnentum. Centralna šupljina mu je kanal koji povezuje treču i četvrtu moždanu komoru.
SREDNJI MOZAK (mesencephalon). Srednji mozak se prema dole nastavlja u most, a
distalnije na most se nastavlja medulla oblongata. I most i medulla oblongata čine pod
četiri moždane komore, krov čini mali mozak.
MALI MOZAK smješten je u zadnjoj lobanjskoj jami. Čine ga lijeva i desna hemisfera
malog mozga i središnji dio crv (vermis) građen je od bijele i sive mase. Sivu masu čini
kora malog mozga i subkortikalne sive mase od četiri jezgra.
MEDULLA SPINALIS smještena je u vertebralnom kanalu. Dugačka je oko 41-45 cm,
debljine oko 1 cm. Malo spljoštena u prednjem dijelu.U zadnjem smijeru iz nje izlazi
tridesetijedan par spinalnih nerava i to osam vratnih, dvanaest grudnih, pet slabinkih, pet
krstačnih i jedan trtični par. Na njoj razlikujemo dva proširenja: cervikalna (intumescentia
cervicalis) koje se proteže od četvrtog vratnog do jednog odnosno drugog torakalnog
kralješka i lumbalno proširenje koje se proteže od desetog torakalnog do prvog lumbalnog.
Proširenja predstavljaju nakupine nervnih ćelija čiji nastavci formiraju periferne nerve za
gornje odnosno donje ekstremitete. Medulla spinalis završava se suženjem (concisom) na
čijem vrhu se nalazi splet živaca označeni kao (Cauda equina) konjski rep.
VELIKI MOZAK (telencephalon). Veliki mozak čine lijeva i desna hemisfera koje su
međusobno spojene žuljevitim tijelom (corpus callosum). Svaka od ovih hemisfera ima
svoju medijalnu, donju i bočnu konveksnu površinu. Dubokim žljebovima hemisfera je
podjeljena na pet lobusa i to čeoni (frontalni), tjemeni (paruetalni), zatiljni (occipitalni),
sljepočnicu (temporalni) i na dnu žlijeba (operkulum) leži skrivena insula ili rejlovo
ostrvce tronglaste površine. Centralna šupljina velikog mozga su lateralne moždane
komore. Građen je od bijele i sive mase i potpornog tkiva. Sivu masu velikog mozga čine
kora (cortex) i subkortikalne sive mase (corpsusu triatum substantia nigra).
26.MULTIPLA SKLEROZA
Oboljenje pogađa sve dijelove CNS-a, karakteriše se rasutim žarištima demijelinizacije na
čijim mjestima buja formirajuće sklerozne ploče, po čemu je bol i dobila ime. Karakteriše
se fazama poboljšanja i stabilizacije bolesti pri čemu sadašnje poboljšanje ne dostigne nivo
349
prethodnog što ukazuje na stalno napredovanje bolesti. Češće oboljevaju žene i to u
periodu od 15 do 30 godina života. Oboljeva 1:1500-2000 stanovnika. Najčešće se javljaju
u područjima umjerene kontinentalne klime, odnosno oko 23 paralele geografske širine,
gdje spada i Bosna i Hercegovina. Uzrok bolesti je nepoznat, ali se smatra da infektivnim,
alergijskim i autoalergijskim genetski faktor i psihološke traume imaju značaj u nastanku
ove bolesti. Simptomi se obično počinju javljati u trečoj ili četvrtoj deceniji života, mada
su zabilježeni slučajevi i kod osoba mlađih od 14 godina. Bolest obično počinje osječajem
umora i nakon lakšeg fizičkog napora slabostima naročito u donjim ekstremitetima,
trnjenjem u stopalima, te kratkotrajne pojave dvoslika (diplopsia). Kod razvijene kliničke
slike karakterističan je niz simptoma: mistagmus intencioni tremor i skandiran govor.
Tonus i mišični refleks su oslabljeni. Pareze rjeđe paralize mišića. Vistagmus su ritmički
nevoljni pokreti očnih jabučica i intencioni tremor je fini tremor koji se javlja kod
približavanja cilju. Skandiran govor je izdvajanje pojedinih slogova i naglašavanje u riječi.
Liquor nije pato. Dijagnoza se isključivo postavlja na osnovu MR. Bolest ima progresivan
tok.
LIJEČENJE: visokedozekortikosteroida, imunosupresivi.
27.Subduralno krvarenje je istjecanje krvi iz krvnih žila u duri - vanjskoj ovojnici

(meningi) mozga. Ono se razlikuje od ekstraduralnog krvarenja po tome što se puknute
krvne žile nalaze (kao što to pokazuje i naziv poremećaja) s donje, a ne s gornje strane
dure. Budući da su te unutarnje žile manje od vanjskih, istjecanje krvi će vjerojatno biti
slabije: krv se obično vrlo polagano cijedi u prostor između dure i arachnoideje (srednje
moždane ovojnice). Stoga će često proći dosta vremena - do nekoliko tjedana - prije nego
što postepeno sve veći pritisak na moždana tkiva ispod dure počne izazivati zamjetljive
simptome.
U simptome koji se s vremenom mogu pojaviti kod subduralnog krvarenja ubrajamo

pospanost, smetenost, poremećaje vida, slabost ili obamrlost jedne strane tijela, te uporne
ili učestale glavobolje i mučninu. Takvi se simptomi mogu pojavljivati i nestajati u toku
nekoliko dana ili tjedana, ali će se postepeno pogoršavati ako je uzrok subduralno
krvarenje.
Subduralno krvarenje je vrlo rijetko jedna od komplikacija kod ozljede glave. To se

najčešće događa ako stariji ljudi padnu, pa ponekad i zaborave nesreću kad se simptomi
pojave.
28.Bolesti ovisnosti (alkoholizam,narkomanija,nikotizam)
Savremena psihijatrija stavlja bolesti zavisnosti na prvo mesto po zastupljenosti, tempu

širenja i stepenu opasnosti po zdravlje i socijalno blagostanje. Često i po život.
Zavisnost je oboljenje sa sledećim karakterističnim simptomima:
1. Opsesivna želja za redovnim pribegavanjem «voljenoj» supstanci ili radnji, čak na štetu
sopstvenim važnim interesima
350
2. Potraga za zadovoljstvom, dodatnom energijom ili opuštanjem, bežanje od problema iz
svakodnevnog života
3. Rast tolerancije - uvećava se količinska potreba (doze, učestalost, dužina, intenzivnost
zloupotrebe)
4. Promena psihe, karaktera, ponašanja ličnosti zavisnika sa gubitkom ranijih vrlina,
zrelosti i odgovornosti
5. Psihološki i često fizički diskonfort pri uzdržavanju koja se može manifestovati
emocionalnom napetošću, nestrpljivošću, nervozom i ponekad, agresivnošću. Neretko
dolazi do dosade, teskobe, depresije. Obično se uvećava žudnja, patološka želja za
obnavljanjem stereotipa zavisnosti
6. Sklonost obnavljanju i nastavljanju upotrebe supstance ili nezdravog načina života
uprkos narastajućoj štetnosti po zdravlje, porodičnom, društvenom, ekonomskom statusu.
Ponekad i uprkos smrtnoj opasnosti.
Zavisnost od nikotina - pušenje

Duvan sadrži oko 400 pogubnih supstanci, a najštetnija je nikotin koji u nekom stepenu
deluje na centralni i periferni nervni sistem, povećava krvni pritisak, sužava sitne krvne
sudove, ubrzava disanje, povećava sekreciju želudačnih žlezda. Sem nikotina, opasni su i
drugostepeni proizvodi gorenja duvana. Zato je nezdravo za nepušače da borave u
duvanskom dimu.
Posledice pušenja
Pušenje je uzročnik pojave zloćudnih tumora u predelu usta, grla, bronhija, pluća.
Konstantno i dugo pušenje dovodi do preranog starenja. Poremećaj snabdevanja
kiseonikom, spazam sitnih krvnih sudova daju spoljašnjem izgledu pušača žućkastu boju u
beonjačama, na koži, preranu uvelost, a promena sluznice njegovih disajnih puteva utiče na
glas - gubi se zvonkost i prisutna je promuklost
Nikotin negativno utiče na polni razvoj kod dečaka i devojčica, a naročito je štetan za
trudnice tako da dovodi do rađanja slabe, nerazvijene dece. Isto tako se povećava procenat
oboljenja i smrtnosti kod dece u prvim godinama života.
Poznato je da pušači oboljevaju od raka pluća 6-10 puta češće nego nepušači. Utvrđeno je
da rak izazivaju neke supstance duvanskog dima.
Apstinencijski sindrom kod prestanka pušenja
Obično posle prestanja pušenja, tokom 3 do 5 dana su primetni sledeći simptomi: osećaj
nezadovoljenosti, razdražljivost, lak poremećaj sna, privremen porast apetita, retko
glavobolja.
Alkoholizam je kronična ovisnost o alkoholnim pićima.

Manifestira se kroz snažnu želju za pićem, gubitkom kontrole prilikom pića, simptomima
fizičkog odvikavanja i povećanom tolerancijom na alkohol. Ovisnost o alkoholu je
351
težak psihički poremećaj, jer dolazi do patološkog procesa, koji mijenja način na
koji mozak funkcionira.
Alkoholizam na duži rok uzrokuje cijeli niz ozbiljnih zdravstvenih problema kao što
su ciroza jetre, trovanje alkoholom, srčane bolesti, bubrežne bolesti kao i cijeli niz
psihičkih poremećaja od kojih je najpoznatija Korsakovljeva psihoza [1]. Kod djece majki-
alkoholičarki je zabilježen cijeli niz malformacija.Brojne su i posredne posljedice
alkoholizma u obliku prometnih i nesreća na radu, odnosno povećane stope kriminaliteta s
obzirom, da je učestala konzumacija alkohola jedan od važnih kriminogenih faktora.
Uzroke alkoholizma dijelimo na biološke, psihološke i sociološke čimbenike.
faktori rizika su:
● spol (muških alkoholičara je 3 do 5 više nego žena),
● obiteljska sklonost,
● neke profesije (konobari, pisci, glumci, radnici u tvornicama alkohola),
● religijski, etnički i geografski (Muslimani i Židovi rijetko
piju, Francuzi, Finci i Šveđani piju više)
● Osobe s nižom razinom serotonina sklonije su alkoholizmu, također ovisi o razini
aktivnost enzima ADH i ALDH.
Lijecenje Sastoji se od grupne psihoterapije, obiteljske terapije, edukacije, terapijske

zajednice, mogućega farmakološkog liječenja i kluba liječenih alkoholičara.
Narkomanija (grč.) je navika uživanja narkotika, u proširenom značenju toksikomanija.[1]

Narkomanija je snažna vezanost osobe za neku psihoaktivnu tvar, koja se karakterizira kao
neodoljiva strast za njenim konzumiranjem. Godine 1957., Svjetska zdravstvena
organizacija definirala je narkomaniju kao: "stanje periodične ili kronične intoksikacije
izazvane ponavljanim unošenjem droge".
Razlikuju se tri vrste ovisnosti: psihička, fizičku i stanje tolerancije. Koliko će brzo
nastupiti i kakva će biti priroda i jačina ovisnosti ovisi od mnogih čimbenika: vrste droge i
njenih farmakoloških svojstava, od načina, učestalosti, količine i dužine konzumiranja,
od osobnosti ovisnika, njegove obiteljske i društvene sredine itd.
Toksikomanija je stanje periodične ili kronične intoksikacije izazvane potrebom za nekom
psihoaktivnom, toksičnom supstancom, kao i njenom dužom zlouporabom. Toksikomanija
može dovesti do oštećenja organizma i do fizičkog, intelektualnog, duhovnog i moralnog
propadanja osobe. Najpoznatije toksikomanije su: alkoholizam, narkomanija i nikotinska
ovisnost.Habituacije droge je patološka želja za zloupotrebom kemijskih supstanci, koja
rezultira prije psihološkom nego fiziološkom ovisnošću. Habituirani korisnik može iskusiti
nelagodu sličnu povlačenju droga.
Prevencija bolesti ovisnosti :
● Rad sa mladima, čiji glavni cilj je afirmacija zdravog načina življenja i
unaprjeđenja zdravlja
● Rad s roditeljima gdje je glavni cilj afirmacija uspješnog roditeljstva
● Rad s profesionalcima čiji je glavni cilj rano prepoznavanje rizične populacije
352
URGENTNA MEDICINA 4.raz
1.Definicija,značaj i zadatak urgentne medicine

Savremeni način života,u kome razvoj industrije i saobraćaja igraju značajnu
ulogu,stalno dovode do porasta broja saobraćajnih nesreća i drugih povreda. Zbog
toga broj hinih slučajeva koji traži neodložno medicinsku omoć stalno raste.
Urgentna medicina se isključivo bavi hitnim stanjima,bolestima ili povredama koje
ugrožavaju životne funkcije ljudskog organizma. Pripada svim medicinskim
naukama, jer u svakoj medicinskoj grani ima hitnih slučajeva. Koristi metode svih
grana medicine, premda se najviše oslanje na hirurgiju,obzirom na najvišu
zastupljenost hirurških bolesti i povreda. Djelovanje urgentne medicine djeluje od
momenta nastanke hitne i po život opasne povrede do prijema bolesnika u bolničku
ustanovu, odnosno do prestanka životne ugroženosti.
Da bi se svakom povrijeđenom ili oboljelom pružila pružila prava medicinska pomoć
u pravo vrijeme, potrebno je službu urgentne medicine dobro organizovati. Ovaj
organizacijski dio obuhvata za bolesnika i spasioca najbolji i najlakši način
organizovanja hitne službe, koja obezbjeđuje pomoć u pravo vrijeme i na pravom
mjestu.
2.Podjela urgentne medicine
Pružanje najranije pomoći povrijeđenom ili oboljelom najčešće je u rukama
laika,medicinski neobrazovanih osoba,koje mogu biti donekle osposobljene na kursu
prve pomoći. Urgentna medicina se zbog toga dijeli na: prvu pomoć i hitnu medicimsku
pomoć.
Prva pomoć se pruža na svakom mjestu dok se ne ukaže mogućnost pružanja hitne
medicinske pomoći. Prva pomoć se pruža na mjestu gdje se nesreća dogodila. Treba
je pružiti uvijek,čak i za kratko vrijeme, a pogotovo na mjestima koja su udaljena od
zdravdstvenih ustanova i kada na hitnu medicinsku pomoć treba čekati dugo. Ona se
pruža i onda ako je zdravstvena ustanova blizu i to sve dotle dok medicinsko lice ne
preuzme povrijeđenog ili oboljelog. Prva pomoć može biti u obliku samopomoći ili u
353
obliku uzajamne pomoći. Samopomoć je pomoć povrijeđenog samom sebi ukoliko je
u stanju. Uzajamna pomoć je međusobna pomoć više povrijeđenih od kojih su neki
manje ili gotovo nikao povrijeđeni i u stanju su pružiti pomoć više povriđenim.
Suština prve pomoć je brzo uspostavljanje životnih funkcija veoma jednostavnim
metodama. Za zdravstvene radnike pružanje prve pomoći na svakom mjestu i u
svako vrijeme, bez obzira na njihove radne obaveze, predstavlja dodatnu dužnost.
Hitna medicinska pomoć je medicinska opskrba povrijeđenog ili oboljelog koju vrši
ljekar, odmah poslije pružanja prve medicinske pomoći, ili čak nezavisno od nje,
odmah poslije nastanka hitnog stanja, u uslovima posebne medicinske ustanove
prilagođene za pružanje hitne medicinske pomoći, sa svom potrebnom opremom i
materijalom. U ratnim uslovima hitna medicinska pomoć nosi naziv opšte medicinske
pomoći, čime se želi istaći činjenica da pomoć pruža ljekar opšte prakse ili specijalista
medicinske grane koja nije hirurška.
3.Okolnosti pod kojim se pruža prva pomoć
Uslovi pod kojim se pruža prva pomoć gotovo su uvijek nepodesni. Nesreće ne biraju
mjesto gdje će se dogoditi. Teške nesreće se gotovo u pravilu povezane sa teškim
pristupom povrijeđenim. Često je potrebno izvlačiti povrijeđene iz smrskanih
automobila,ispod odrona zemljišta i sl. Nedostatak materijala i pomagala je takođe
nepovoljna okolnost koja prati nesreću. Spasioc je dužan da od priručnih sredstava
pravi sredstva za pružanje prve pomoći. Nedostak pomagala ne smije biti opravdanje
za propuštanje pružanja prve pomoći ili za njeno loše sprovođenje. Svi povrijeđeni su
uplašeni i zabrinuti za svoje stanje. Različiti ljudi različito pokazuju taj strah i
različito doživljavaju svoju povredu. Stvaranje panike nepovoljno djeluje na razvoj
situacije i može dovesti do daljeg povređivanja. Suzbijanjem straha i panike spasioci
će sebi obezbijediti uspiješan rad.
4.Pristup povrijeđenom
Pomoć se pruža na licu mjesta,tamo gdje se povrijeđeni zatekao. Samo u izuzetnim
okolnostima,gdje boravak na mjestu nesreće znači izlaganje daljnjoj opasnosti,kako
za povrijeđenog tako i za spasioca,dozvoljeno je povrijeđenog izvući u zaklon. Takva
su mjesta: otvoreni putevi,prijetnja od obrušavanja lavine,vode i sl. Povrijeđenom
treba prilaziti s desne strane,ako je to ikako moguća. U slučajevima kada je to
nemoguća, sasvim je pogrešno povrijeđenog okretati da bi mu se prišlo s desne
strane,prije nego što se otklone neposredne životne opasnosti. Treba izbjegavati
svlačenje povrijeđenog bez potrebe. Ukoliko postoji potreba za svlačenjem najprije se
polazi od zdravih dijelova tijela. Kod izvlačenja povrijeđenog voditi računa koji je
najbolji način izvlačenja s obzirom na njegove povrede.
5.Agonija
Sam naziv agonija znači zapravo predsmrtnu borbu,iako u većini slučajeva nema
nikave borbe ili patnje jer mozak umirućeg ne dobiva dovoljno kisika ,pa nema
mogućnosti svjesne rakcije. Kod iznenadne smrti,u uslovima unesrećenja,agonija
može biti veoma kratka. Međutim,nekada može biti dugotrajna,i trajati satima,čak i
danima. Agonija je jedna od krajnjih faza umiranja. Iskusan posmatrač može lako
prepozanati agoniju. Oči su kod pacijenta mutne bez sjaja,upale su,zjenice su uske.
Lice je bilijedo,orošeno hladnim i ljepljivim znojem,vršak nosa,ušiju,vrhovi prstiju
354
na rukama i nogama su pomodrili,dok su sami prsti izrazito hladni. Kod smrtnika
prestaje mimika i lice dobiva smiren izraz,liči na masku. Svijest je poremećena i
nastupa pospanost,smrtnik se ne orjentiše i ne prepoznaje okolinu. Najvažnije
promjene pokazuje smrtnik u disanju i radu srca. Disanje je čas duboko čas površno
sa prekidima. U agoniji pada krvni pritisak i često se ne može mjeriti. Srce radi
neujednačeno,tonovi su tihi i jedva čujni.
6.Klinička smrt
Konac agonije je smrt tj prestanak disanja i rada srca. Ova smrt se naziva kliničkom
smrću,jer je organizam kao cjelina u kliničkom smislu mrtav,premda pojedina tkiva
ostaju u životu još prilično dugo. Svako tkivo i svaki organ ima svoje životne
rezrvoare i može produžiti život nakon opšte kliničke smrti. Kada prestane disanje i
rad srca ćelije različitih organa više ne primaju hranjive sastojke,prije svega
kiseonik. Njaosjetljivije na nedostatak kiseonika su ćelije mozga na kojima već nakon
tri do šest minuta nastaju teške promjene,koje se ne daju oporaviti. Poslije 3-6
minuta ni najbogatije dovođenje kisika ne može povratiti u život oštećene ćelije
mozga. Ostala su tkiva manje osjetljiva,što znači da ponovno uspostavljane rada srca
može vratiti u život sve organe osim mozga. Klinička smrt traje najviše 6 minuta. U
toku od 6 minuta,ako se ponovo uspostavi srčani rad,moguće je povrijeđenog iz
kliničke smrti vratiti u život. Ako taj period prođe nastupa prava smrt. Klinička smrt
u svakom slučaju ne predstavlja konačnu smrt,jer klinički mrtav čovjek može se
vratiti u život mjerama oživljavanja,uspostavljanem srčanog rada i disanja.
7.Prava smrt
Znaci prave smrti se dijele u dvije grupe. Prvu grupu čine znaci kojim se konstatuje
da je prestalo umiranje,da je protekao period kliničke smrti i da je nastupila prava
smrt. U drugu grupu spadaju dokazi da se radi o lešu. Znaci iz prve grupe se
smatraju nesigurnim znacima smrti,jer je teško odrediti vrijeme nastanka prave
smrti. Nepouzdani znaci smrti su prestanak rada srca,prestanak disanja,koji su
trajali duže od 6 minuta,jako proširene zjenice koje se skupljaju na
svjetlost,mlitavost i deformacija očne jabučice koja poslije pritiska
prstom,hladnoća,bljedilo,prestanak pulsa... Pouzdani znaci smrti su: zamućene
rožnjače,pojava mrtvačkih mrlja,mrtvačka ukočenost i raspad leša. Dva sata poslije
prave smrti dolazi do zamućivanja rožnjača. Poslije 24 sata oko šarenice oka se može
vidjeti žuta ili smeđa pruga koja potiče od sasušene rožnjače. Ovo je pouzdan znak i
jedan od najranijih znakova smrti. Prestankom oticanja krvi dolazi do slivanja krvi
prema sili teže. Time nasaju mrtvačke mrlje na donjim dijelovima tijela. Raspored
mrtvačkih mrlja zavisi od položaja leša. Mrtvačke mrlje se ponekad vide čak i u
agoniji,ali se pouzdano javljaju 20-45 minuta poslije nastupanja prave smrti.
Mrtvačka ukočenost je jedan od najsigurnijih znakova smrti. Započinje na mišićima
koji se najviše upotrebljavaju,tako da već nakon 30 minuta nastupa ukočenost mišića
srca i dijafragme,2-4 sata nakon smrti razvija se ukočenos mišića lica,vilica i
vrata,zatim ukočenost redom zahvata ostale mišiće. Raspad leša je znak da je sve
završeno. Zavisi od okolne temperature i brže nastaje ako je temperatura viša.
355
8.Kako se konstatuje smrt
Smrt uspostavlja po pravilu mrtvozornik, a to treba da bude ljekar. U bolnicama
smrt usposavlja odjeljnski ili dežurni ljekar. U službi urgentne medicine, takođe smrt
uspostavlja ljekar iz hitne medicinske pomoći. Međutim u nepristupačnim mjestima
dugog čekanja na odziv dugog čekanja na odziv organizovane medicinske službe,često
će i ostali zdravstveni radnici biti u prilici da odrede trenutak kada treba prestati sa
oživljavanjem. U takivim slučajevima,budući da su granice između života,kliničke
smrti,prave smrti veoma nesigurne,mjere oživljavanja treba uporno nastavljati sve
dok se ne pojave jasni i sigurni zanci smrti.
9.Prividna smrt
Kod nekih slučajeva povređivanja i bolesti,osnovne životne funkcije,disanje i
krvotok,toliko su oslabljene,da se jednostavnim sredstvima u uslovima urgentne
medicine ne mogu opaziti. Pri tome se obično javlaju spoljašnji znaci koji se
podudarju sa nesigurnom znacima smrti:bljedilo,hladnoća,mlitavost mišića...U
takvim slučajevima govori se o prividnoj smrti. Unesrećeni je još uvijek živ,njegove
životne funkcije su veoma slabe,ali se on mjerama oživljavanja još uvijek može vratiti
u život. Najveća je greška prividnu smrt proglasiti pravom smrti i prestai s mjerama
oživljavanja.
10.Zastoj rada srca,uzroci,dijagnoza,postupak
Prestanak rada srca zanči prestanak krvnog otoka,prestanak prenošenja kisika i
hranjivih materija do organa i tkiva. Zbog toga najviše strada mozak. Srce može
prestati da radi zbog veoma različitih uzroka.Stanja koja najčešće dovode do
prestanka rada srca su: infarkt srca,začepljenje jedne od plućnih arterija,suženje
ušća aorte,srčana mana,razne vrste trovanja,šok,poivrede grudnog
koša,trbuha,glave...Dijagnoza prestanka rada srca se postavlja na osnovu pulsa i
nestanka srčanih tonova,po naglo nastaloj sivobijeloj boji unesrećenika,blijedim
sluzokožama,jakim širenjem zjenica,prestanku disanja i pojavi besvjesnog
stanja.Kod zastoja srca ispod pacijenta se hitno uklanjaju svi meki predmeti,podiže
se vrat rukom postavljenom ispod njega i glava zabaci da se spriječi zapadanje jezika.
Podižu se noge i u tom položaju drži se 5-15 sekundi kako bi se omogućilo vraćanje
venske krvi u srce.Istovremeno sa podizanjem nogu spasilac desnom pesnicom snažno
udara unesrećenog u desnom predjelu prsne kosti.Ovi udarci moraju biti ritmični
kao bi se potaknuo rad srca.Ukoliko pacijentovo stanje ne odgovara pozitivno na
prve udarce prelazi se na vještačku masažu srca.
Za uspijeh podsticanja srca na njegov rad osnovno je da se ne gubi dragocjeno
vrijeme. Vještačka masaža srca se zasniva na činjenici da je srce postavljeno u
srednjogruđu,između kičme i prsne kosti. Pritisak na donji dio prsne kosti prenosi se
na srce,čime se mehanički prima krv u velike krvne žile. Cilj srčane masaže je
podražajem potaknuti srce na rad, a pritiskom puniti velike krvne žile dok se srce
nalazi u zastoju. Time se ishranjuje organ koji je najosjetljiviji na nedostatak kisika-
mozak. Vještačka srčana masaža se mora započeti najviše 6 minuta nakon srčanog
zastoja.
11.Tehnika indirektne masaže srca
356
Indirektna masaža se sprovodi istovremeno sa vještačkim disanjem. Upuhavanjem
vazduha u pluća daje se kiseonik krvi koja ga odnosi organu najosjetljivijem na
nedostatak kisika-mozgu.Vještačko disanje se zaustavlja u trenutku kada se vrši
pritisak radi srčane masaže,a srčana masaža se obustavlja na kratko kad se vrši
upuhavanje vazduha u pluća. Na jedno upuhavanje vazduha u pluća treba nastaviti
5-6 pritisaka na grudnu kost,pa ponoviti radnju upuhavanja. Najbolje je da se
bolesnik postavi na tvrdu podlogu radi srčane masaže. Dijlovi dojeće koji stežu se
raskopčaju ili skinu. Dlan jedne ruke se stavi na donju trećinu grudne kosti. Pritisak
se izvodi samo gonjim dijelom dlana. Druga ruka se stavlja na nadlanicu radi
pojačavanja pritiska. Kod odraslih unesrećenih radi što boljeg pumpanja krvi u
velike krvna žile masažu treba vršiti ne samo pritiskom već naslanjanjem cijelog
svog tijela. Ukoliko je grudni koš dubok,bačvast potiskivanje grudne kosti treba biti
dublje. Ritam masaže 60-70 pritisaka u minuti.
12.Greške i opasnosti od srčane masaže
Najčešća grška srčane masaže je njena primjena bez potrebe. Kod pretjerano jakog
pritiska na rebra i prsnu kost može doći do preloma,mogu nastati i povrede jetre.
Budući da je masaža spasonosna mjera koja izvlači povrijeđenog iz kliničke smrti,
povredu rebara treba uzeti kao manje zlo koje može zadesiti unesrećenog. Ipak
masaža srca treba biti izvedena sa mjerom. Najbolja orjentacija je pipanje pulsa na
vratu.
13.Prekid disanja-uzroci,dijagnoza,urgentni postupci
Poremećaj disanja može nastati usljed oštećenja centra za disanje,oštećenja mišića za
disanje,smanjenje površine pluća neophodne za disanje,oštećenjem prolaznosti
disajnih puteva. Poremećaj disanja nastaje i ako krv nije u stanju da prenosi
kisonik,nedostatak vazduha tj malo kiseonika u vazduhu je takođe poremećaj
disanja,jer iako su svi organi zdravi tijelo ne dobiva dovoljno kisika. Poremećaj
disanja iz bilo kojeg uzroka nazivamo zagušenjem. Kod povrijeđenog,kojem prijeti
zagušenje,na licu se vidi uznemirenost i strah. Lice je nabreklo,pomodrili,oči su
izbuljene,zjenice proširene,krvne žile na vratu napete. Pomodrjelost se vidi i na
prstima, a nekad i na čitavom tijelu. Disanje je isprekidano,s
naporom,nepravilno,ubrzano. Otkucaji srca postaju sve brži i nepravilniji. Na kraju
disanje potpuno prestaje,nastupa nesvjestica,nekad se pojavljuju grčevi i na kraju
prestaje rad srca,obično 3-10 minuta poslije prestanka disanja.
14.Vještačko disanje usta na nos

Vještačko disanje usta na nos prislanjaem spasiočevih usta na nos povrijeđenog i
upuhavanje vazduha u pluća, najbolja je metoda za povrijeđenog i najlakša za
spasioca. Pošto je spasioc ustanovio da su dišni putevi slobodni ili pošto ih je
očistio,spasioc ako je to moguće stane ili klekne uz desnu stranu povrijeđenog. Lijevu
ruku stavi mu na čelo i time drži glavu zabačenom prema nazad. Desnom rukom drži
donju vilicu u podignutom položaju,tako da su obije vilice stisnute, a palcem desne
ruke drži usne zatvorenim. Duboko udahne prisloni svoje usne na obje nozdrve
povrijeđenog,snažno upuše vazduh u dišne puteve unesrećenog,zatim se odmakne i
pusti da elastičnost grudnog koša izbaci vazduh napolje. Prilikom upuhavanja
357
vazduha vidi se širenje grudnog koša.Ritam upuhavanja vazduha treba da bude 12-
20 u minuti s tim da u početku treba biti brži.
15.Vještačko disanje usta na usta
Tehnika upuhavanja vazduha u usta povrijeđenog ista je kao i kod tehnike usta na
nos. Ova metoda zaostaje za metodom upuhavanja usta na nos i teža je za spasioca. U
slučajevima kada je nos začepljen spasioc pribjegava ovoj metodi. Položaj
unesrećenog i spasioca su isti,glava povrijeđenog takođe je zabačena natrag. Kod
ovog oblika vještačkog disanja,desna spasiočeva ruka je stavljena ispod vrata,da bi
time održao zabačenu galavu,a lijeva je stavljena na čelo. Kod male djece,zbog malog
lica,malih usana i nosnih otvora,vještačko disanje ovog tipa se izvodi tako što spasioc
svoja usta stavlja na nos i na usta djeteta.
16.Krvarenje-definicija,uzroci,podjele
Krvarenje je istjecanje krvi iz povrijeđenih ili bolešću oštećenih krvnih sudova. Jako
krvarenje može životno ugroziti povrijeđenog. Ukupna količina krvi odrasle osobe
iznosi 7-10% tjelesne težine,što znaći 5 litara kod odraslog čovjeka. Simptomi usljed
gubitka krvi zavise od: količine gubitka krvi,brzine i opšteg stanja povrijeđenog.
Prema uzroku krvarenja se dijele na patološka i traumatska. Traumatska krvarenja
nastaju povredom krvnih sudova u sklopu neke ozljede,dok su patološka krvarenja
posljedica razvoja bolesti na nekom organu,koji biva zahvaćen i oštećen krvni sud iz
kojeg počinje krvarenje. Po mjestu gdje se krvarenje dešava i gdje krv ističe,
krvarenje može biti unutrašnje ili vanjsko. Vanjska krvarenja su sva istjecanja krvi
iz povrijeđene ili oštećene kože ili sluzokože,pa krv izlazi napolje direktno ili preko
otvora. Takva su krvarenja iz rane,otvorenih preloma...Unutrašnja krvarenja su
daleko opasnija,jer su manje primjetljiva. Nastaju povredom nekog unutrašnjeg
organa i izlijevanjem krvi u velike tjelesne šupljine. Krv e ne vidi,već povrijeđeni
samo ima simptome koji ukazuju na unutrašnje krvarenje.
17.Zaustavljane krvarenja-hematostaza
Zaustavljanje krvarenja se vrši na mjestu povređivanja,odnosno onog trenutka kada
spasioc dođe u kontakt sa povrijeđenim ili oboljelim. Izvodi se priručnim sredstvima i
zadatak je da se spriječi daljnji gubitak krvi,čime se povrijeđeni štiti od iskrvarenja i
šoka. Krvarenje zaustavljeno u urgentnoj medicini je privremeno zaustavljeno
krvarenje. Postoji više načina kako se može zaustaviti krvarenje. Svi načini
zaustavljanje krvarenja se mogu upotrijebiti kod svake rane. Posebne vrste rana i
posebni oblici krvarenja zahtijevaju posebnu vrstu zaustavljanja krvarenja. U
momentu kada se spasioc suoči sa krvarenjam veoma je teško odlučiti koju metodu
da koristi, te je zbog toga neophodno poznavati sve metode. Ako krvarenje nije
obimno i nalazi se na ekstremitetu prva pomoć u zaustavljanju krvarenja može biti
promjena položaja ruke ili noge. Ako je povreda veća promjena položaja
ekstremiteta neće zaustaviti krvarenje. U tom slučaju krvarenje će se najbrže
zaustaviti pritiskom debelog komada sterilne gaze na ranu. Kompresivni zavoj je
najbolji oblik zaustavljanja krvarenja u urgentnoj medicini. Iskustva su pokazala da
se gotovo svako krvarenje može zaustaviti kompresivnim zavojem. Na mjestu
krvarenja stavlja se nekoliko slojeva gaze ili vate,u nedostatku gaze stavlja se čisto
358
ispeglano platno. Bitno je da materijal bude stavljen u obliku jastučića i da ne
zaustavlja predio cijelog ekstremita nego samo prekriva ranu. Preko gaze,u slugaju
potrebe,mogu se staviti i manje čisti predmeti. Potom se turama zavoja čvrsto fiksira
jastučić čime se zaustavlja krvarenje. Ezmarhova poveska je nekada bila veoma
popularan način zaustavljanja krvarenja,ali danas se izbjegava gdje god je to
moguće.
18.Krvarenje iz uha i nosa
Krvarenje iz uha obično nije obimno. Njegov uzrok je najčešće prelom lobanjskog
dna,ali može nastati i povredom vanjskog slušnog kanala ili prsnuća bubne opne.
Ispiranje ili pranje uha iz koga krvari je strogo zabranjeno,jer postoji mogućnost
unošenja infekcije. Stavljanje gaze ili vate u urgentnoj medicini takođe nije
dopušteno. Tu radnju smije izvoditi samo ljekar. Pružanje pomoći se sastoji u
stavljanju sterilne gaze na uho,preko gaze se stvi zavoj i hitno preveze u medicinsku
ustanovu.
Najčešći uzrok krvarenja iz nosa su proširenje krvnih sudova na sluznici nosa ili
povrede. Ovo krvarenje može nastati i kod bolesti nosa,ali kod nekih teških oboljneja
organizma(leukemija). Gotovo nikad ne vode iskrvarenju. Bolesnik sa krvarenjem iz
nosa treba da sjedi sa glavom nagnutom prema naprijed i bradom spuštenom na
prsa. Palcem i kažiprstom mu se čvrsto stegnu nosnice i u takvom položaju se prevozi
u zdravstvenu ustanovu. Pacijent ne smije puhati na nos,ispiranje nosa takođe nije
dozvoljeno.
19.Iskašljavanje krvi i povraćanje krvi

Količina krvi u ispljuvku može biti veoma različita. Mogu biti manje količine krvi
pomiješane sa ispljuvkom kada krv liči na končiće.Ove količine upućuju na neko
oboljne pluća ili dušnika. Količina iskašljane krvi može biti i jako velika.Uzroci su
različiti.Povrede pluća,tuberkuloza,rak pluća. Iskašljana krv je uvijek svježe
crvena ,nekada pomiješana sa ispljuvkom,često pjenušava. Bolesnik koji iskašljava
krv zahtijeva hitan prevoz u zdravstvenu ustanovu.Do odlaska u bolnicu i u toku
transporta bolesnik treba da mirno leži sa uzdignutim uzglavljem. Ne treba da uzima
hranu i pije tekućinu.
Krv koja dolazi iz želuca povraćanjem je crna,liči na talog od kafe. Najčešći uzrok
ovog krvarenja je ulkus dvanaesnika ili želuca,mada se ovi simptomi mogu javiti i
kod niza drugih oboljenja. Često je povraćanje krvi praćeno pojavom krvi u
stolici.Povraćanje krvi zna biti veoma obilno i teško,tako da brzo dovodi do
iskrvarenja i šoka te smrti. Bolesnik se smiješta da leži bez uzglavlja,glava mu je na
istoj razini kao i tijelo.Zabranjuje mu se jelo i piće. Bolesnik se hitno prebacuje u
medicinsku ustanovu.
20.Krv u stolici i mokraći
Veliki broj bolesti može dati simptom krvi u stolici:dizenterija,rak debelog
crijeva,bolesti jetre. Kada je krvarenje u gornjim dijelovima probavnog sistema
stolica je crna,katranasta,tipičnog zadaha na raspadnutu krv. Kod krvarenja iz
donjih dijelova probavnog sistema stolica je obične boje i oblika a izgleda kao
359
poprskana krvlju,svježe crvene boje. Bolesnik u slučaju pojave krvi u stolici mora biti
odmah otpremljen ljekaru,najčešće specijalisti hirurgu. Treba da leži mirno sa
niskim uzglavljem bez naprezanja i uzimanja jela i pića.
Ako se poslije povrede vidi samo malo krvarenje na vanjskom dijelu mokraćne
cijevi,obično se radi o njenom pucanju i čovjek ne može mokriti. U ostalim
slučajevima krv je pomiješana sa mokraćom. Različite bolesti mogu dovesti do pojave
krvi u mokraći:upale,povrede,kamenci...Kod pojave krvi u mokraći urgentna
medicina ne može ništa učiniti osim hitno transportovati pacijenata u zdravstvenu
ustanovu.
21.Šok-uzroci šoka
Šok je iznenadno teško stanje organizma gdje su sve životne funkcije svedene na
najmanju moguću mjeru, a razvija se kao odgovor organizma na tešku povredu ili
teško oboljenje. Šok zahtijeva pažljivu i intenzivnu pomoć,te hitan transport u
zdravstvenu ustanovu. Šok može nastati usljed slabosti srca tj kada srce kao pumpa
nije u stanju da popuni krvne sudove pod dovoljnim pritiskom da bi obezbijedilo
krvni otok. Ovaj se šok naziva kardiogeni šok. Šok može nastati usljed gubitka krvi
za kratko vrijeme npr kod povrede velikog krvnog suda sa jakim krvarenjem. Ovaj
šok se naziva hemoragični šok. Krvarenje infekcija i jaki bolovi zajedno dovode do
šoka,a ovaj oblik šoka naziva se traumatski šok.Kod trovanja organizma nastaje
septični šok. Šok se javlja kod trovanja različitim materijama,lijekovima ili
sredstvima koja se koriste u domaćinstvu za čišćenje. Uzroka šoka ima više,a često se
javlja i kombinacija pojedinih uzroka.
22.Klinička slika šoka
Stanje šoka se može podijeliti u dvije faze. Prvu,u kojoj se organizam još brani i štiti
od štetnih dejstava, i drugu u kojoj nastupa potpuno zatajenje važnih životnih
funkcija. U početku je pacijent obično nemiran,uzbuđen,iako potpuno svjestan i
orjentisan. Unesrećeni je blijed, puls je jedva pipljiv,tvrd. Krvni pritisak je obično
normalan,čak može biti i povišen. Pacijent je hladan,tuži se na hladnoću,oznojen je a
zno je hladan,disanje je plitko,količina mokraće je mala. Neliječen,ili ako su uzroci
suviše jaki šok postepeno prelazi u drugu fazu. Pacijent je
miran,tup,nezaintersovan,iako potpuno svjestan. Koža je blijedosiva ili zelenkastosive
boje,na vrhu nosa i prstima plavičasta,hladna,oznojena ili vlažna. Puls je veoma
ubrzan,mekan,jedva pipljiv ili se nikako ne pipana ruci,krvni pritisak
snižen,mokrenje je prestalo,disanje je mirno,plitko i površno.
23.Tretman šoka u okviru prve pomoći
Osnovne mjere kod svakog oblika šoka su zaustavljanje krvarenja i uklanjanje
bolova,bilo lijekovima bilo imobilizacijom. Ukoliko se radi o prelomu kostiju mora se
što hitnije provesti dobra imobilizacija,jer ona smiruje bolove,smanjuje mogućnost
krvarenja i infekcije. Kod velikih gubitaka tečnosti ili krvi pribjegava se
autotransfuziji. Što je moguće prije,pacijentu u stanju šoka treba dati plazmu u venu
u količinama 2 do 3 doze,zavisno od težine stanja i krvarenja. U nedostatku plazme
mora se dati fiziološka otopina ili glukoza,najviše do dvije doze. Davanje plazme ili
fizioloških otopina zavisi od blizine zdravstvene ustanove u kojoj će povrijeđeni ili
oboljeli biti prevežen. Ukoliko je ta ustanova jako blizu,ne moraju se davati plazma i
360
rastvori, ali se ne smije propustiti zaustavljanje krvarenja i imobilizacija. Međutim
kod dugog čekanja na prevoz,kod jako dugog prevoza i u svim slučajevima gdje treba
dugo vremena do zdravstvene ustanove,obim davanja plazme treba biti veći.
24.Anafilaktički šok
Je preosjetljivost organizma koje izaziva parenteralno unošenje stranih supstanci u
organizam,naročito proteina. Ona se karakteriše burnom reakcijom koja se naziva
anafilaktički šok. Anaflaksa u čovjeka javlja se najčešće poslije aplikacije
seuma,antibiotika (penicilin),uboda pčele. Anafilaktički šok nastupa nekoliko sekundi
do 30 min poslije injekcije antibiotika. Znaci šoka su unutarnje
krvarenje,edem,sluzav sekret iz nosa,kašalj,znojenje,uplašenost. Reakcija nastaje
zato što se pri reakciju antigena i antitijela iz bazalnih leukocita oslobađaju histamini
i druge medijatorske supstance. One djeluju na krvne sudove i glatke mišiće.
Histamini uzrokuju spazam glatkih mišića i vazodilataciju.
Antihistaminici se upotrebljavaju u prevenciji i terapiji anafilaktičkog šoka. Lokalna
anafilaksa javlja se u 10% ljudi,koji je stječu u ranom životu. Kod nje se javlja
preosjetljivost prema raznim supstancama u okolini,u respiratornom sistemu (kućna
prašina) ,intestinalnom traktu (uzimanje hrane kao što je mlijeko,riba,jagode).
Alergije tj. antigen se veže na antitijelo koje je imounoglobulin E,koji je vezan za
mastocite u koži,konjuktivi,sluznici bronha,crijeva i dovodi do oslobađanja
medijatorskih supstanci koje izazivaju alergije (kihanje,kašalj).
25.Besvjesno stanje-koma i sinkopa
Ma koliko izgledala na prvi pogled jasna granica između stanja pune svijesti i
besvjesnog stanja,često može doći do zabune. Pod sviješću se podrazumijeva svijest o
samom sebi,jasna orijentacija u vremenu,prostoru i prema drugim ličnostima. Tu
spada i sposobnost da se stupa u razgovor i da se razumije šta drugi
govore.Poremećaji svijesti se mogu podijeliti u tri grupe: 1)gubitak svijesti nastao
zbog nagle smetnje krvnog protoka kroz mozak.Ovaj gubitak svijesti se naziva
sinkopa; 2)gubitak svijesti zbog procesa i bolesti unutar glave i mozga
(krvarenje,tumor); 3)besvjesno stanje nastalo trovanjem organizma,bilo procesima
ranjavanja,bilo otrovima unešenim izvana. Pomoć u urgentnoj medicini je gotovo
istovjetna kod svih besvjesnih stanja.
Sinkopa-je nesvjestica ili prolazni gubitak svijesti, čiji je najčešći uzrok hipoksija
CNS-a, a nastaje zbog slabog priticanja krvi kroz mozak. Za nju je karakteristično
da nastaje poslije psihičkog uzbuđenja ili udarca. Počinje obično dok pacijent stoji ili
sjedi, a brzo prestaje kad dođe u horizontalan položaj. Iznenadni bol,pogled na
krv,injekcija može izazvati nesvjesticu. Javlja se i kod pada krvnog pritiska, gubitka
krvi, jakog povraćanja i proliva. Sinkopa se može javiti bez ikakvih simptoma, a
može imati i simptome kao što su mučnina,slabost,bljedilo...Pacijent se mora smjestiti
u ležeći položaj sa licem okrenutim prema gore. Noge se podignu iznad nivoa srca i
drže tako 10-15 sekundi, a potom se polako spuštaju. Ukoliko se svijest ne vraća treba
istegnuti vrat,zabaciti glavu,podići vilicu da se spriječi zapadanje jezika,kao i kod
vještačkog disanja. Pacijent se može naglo pljusnuti manjom količinom vode ili mu se
može dati jak miris da pomiriše. Kada onesviješteni dođe sebi,njegovo ustajanje mora
biti postepeno. Ne smije ustati prije nego prođe pola sata.
361
26.Cereberalna koma
Ovaj oblik besvjesnog stanja najčešće se javlja kod povreda mozga. Nastaje međutim
i kod tumaora mozga,moždane kapi,krvarenja u mozgu... Ima više stepena
poremećaja svijesti kod ovog oblika besvjesnog stanja, a onaj najdublji se zove koma.
Kod ovog oblika besvjesnog stanja najčešća nesreća je zapadanje jezika u ždrijelo i
pojačano lučenje sline u dušniku i dušnicama. Budući da su pacijenti u stanju
poremećene svijesti,povraćene mase udisanjem dospijevaju u dušnik. Udisanje
povraćene mase i zapadanje jezika usljed mlitavosti mišića vilice su najčešći uzroci
smrtnosti pacijenta. Povrijeđenog ili bolesnog sa poremećajem svijesti treba što
hitnije transportirati u zdravstvenu ustanovu, ali ne prije nego se obezbijedi
normalno disanje,spriječi zapadanje jezika i udisanje povraćenih masa. Pacijentu
treba omogućiti da normalno diše i da na taj način prebrodi opasnost od ugušenja.
Mjere su:držanje vilice u propisanom položaju,dok unesrećeni dođe u stanje potpune
svijesti,čišćenje gornjih disajnih puteva od stranog sadržaja,krvi,sluzi,povraćenih
masa,okrenuti glavu na stranu ukoliko povrijeđeni povraća. Ukoliko poremećaj
svijesti traje duže i nakon čišćenja disajnih puteva i podizanja vilice,pacijent se
stavlja u položaj na stranu,koji omogućava izlazak stranih sadržaja iz početnih
dijelova disajnig puta i sprečava zapadanje jezika.
27.Hipoglikemička koma
Koma zbog samnjenje količine šećera u krvi naziva se hipoglikemička koma. Može
nastati kod nekih oboljenja,ali u principu posljedica je davanja inzulina bolesnicima
sa šećernom bolesti. Inzulin daje med.osoblje ili bolesnik sam sebi.Inzulin smanjuje
količinu šećera u krvi i ako se da više nego što je potrebno onda se će nivo šećera u
krvi jako smanjiti što dovodi do poremećaja svijesti. Hipoglikemička koma nastaje
ako se inzulin predozira,ali i ako se daje špricom za injekciju kojom se ne može tačno
dozirati ovaj lijek. Može nastati kod bolesnika koji primaju inzulin, ali se nepovoljno
hrane ili je utrošak energije velik. Simptomi kome počinju sa mučninom,naglim
bljedilom,znojenjem,jakim osjećajem gladi,osjećajem
straha,uznemirenošću,razdražljivošću. Ubrzio poslije toga nastupaju grčevi i koma.
Bolesnik može nastupiti smrtno u ovom stanju. Bolesnici od šećerne bolesti moraju
znati simptome smanjene količine šećera u krvi i pri prvim zancima trebaju uzimati
manje količine šećera. Inzulin treba davati posebnim tj inzulinskim špricama. U
uslovima urgentne medicine pacijentu koji još nije zapao u stanje kome treba dati
šećera,pod uslovom da je spasilac siguran da se radi o hipoglikemičkoj komi. Ako je
koma već nastupila treba voditi računa o zapadanju jezika i naglom gušenju. Položaj
besvjesnog bolesnika je kao kod cerebralne kome.
28.Dijabetička koma
Dijabetička koma nastupa kod šećerne bolesti i rezultat je velikog povećanja šećera u
krvi koji ne može da se normalno metaboliše jer gušterača proizvodi malo ili nimalo
inzulina. Prvi znaci početka razvoja dijabetičke kome su umor,mlitavost,česta
mučnina,povraćanje bolovi u trbuhu i po čitavom tijelu,žeđ,pretjerano mokrenje,kod
bolesnika koji inače ima šećernu bolest.Bolesnik teško diše,jezik je suh,kasnije
nastupa pospanost i koma.U službi urgentne medicine vrlo se malo može učiniti kod
362
dijabetičke kome. Najpoželjnije je što prije prepoznati prekomatozno stanje i
bolesnika što prije uputiti u stacioniranu ustanovu.
29.Hepatična i uremična koma

Teško oštećenje jetrinih ćelija kod trovanja,akutne žute atrofije jetre,ciroze jetre su
uzroci nastanka hepatične kome. Najizrazitiji simptom je žutica,iako rijetko postoje i
slučajevi hepatičke kome bez žutice. Koma počinje povišenom
tempreturom,povraćanjem,naglim pogoršanjem opšteg stanja,pojavom
krvarenja,nemirom. Razvoj komatoznog stanja je obično dosta spor.Iz usta se čuje
karakterističan zadah.Prognoza je u većini slučajeva dosta loša. U uslovima prve
pomoći,osim prevencije ugušenja,ne može se ništa učiniti.
Uremična koma je završna faza jednog šireg trovanja organizma raznovrsnim
produktima koji se normalno izlučuju preko bubrega. To stanje se naziva uremija.
Uremija nastaje kada bubrezi iz bilo kog razloga ne mogu izlučiti raspadne produkte
metabolizma. U završnoj fazi uremije pacijent daje sliku teškog bolesnika. Leži
pasivno u krevetu nezainteresovan i apatičan.Odbija hranu,osjeća svrbež kože,obično
je pospan,mršav i blijed. Jezik je suh obložen smeđim naslagama. Sluzokoža usta je
crvena. Pacijent povraća. Neliječeni bolesnik pada u duboku komu,sa dubokim i
ubrzanim disanjem na usta. Za pružanje prve pomoći vrijedi sve ono što je rečeno i
kod drugih metaboličkih koma. U uslovima službe urgentne medicine ne može se
mnogo učiniti kod uremičke kome,osim hitnog transporta u bolnicu uz sprečavanje
zagušivanja.
30.Osobine i vrste rana
Rana je silom prouzrokovan prekid bilo koje tjelesne površine,unutrašnje ili
spoljašnje. Rane obuhvataju sve povrede kože i sluzokože,sa krvarenjem,od
najjednostavnijih ogrebotina do dubokih rana koje prodiru u tjelesne šupljine i
unutrašnje organe. Rane se dijele prema načinu nastanka i njihovom obliku. Različite
rane se različito odnose prema glavnoj komplikaciji-infekciji. Vrste rana su:
oguljotine (oguljen najpovršniji dio kože), posjekotine (nasraju dejstvom oštrog
predmeta), razderotine (nastaju dejstvom tupog predmeta sa deranjem tkiva),
nagnjčne rane (nastaju gnječenjm tkiva), ubodne rane (dejstvom oštrih i šiljatih
predmeta), ujedne rane (ujed životinja), strijelne rane (rane od vatrenog oružja).
Njapodložnije infekciji su nagnječne,ubodne,ugrizne i razderne rane. One ostavljaju i
najružniji ožiljak. Rane mogu biti i penetralne i nepenetralne. Penetralna rana znači
probod u tjelesnu šupljinu sa mogućnošću oštećenja unutrašnjeg
krvotoka,oštećenjem unutrašnjih organa. Infekcija kod ovih rana je česta,krvarenje i
šok takođe,liječenje je dugotrajno i smrtnost veća. Nepenetralne rane su u principu
lakše i boljeg izgleda za zalječenje, sa manjim komplikacijama,one ne prodiru u
unutrašnje šupljine.
31.Komplikacija rana
Krvarenje i infekcija osnovne su komplikacije svake rane. Krvarenje nastaje
neposredno poslije povrede i ono se naziva primarnim krvarenjem. Ako krvarenje
nastane kasnije iz već zbrinute rane zbog infekcije ili zbog nepažljivig rukovanja sa
363
ranom, ono se naziva sekundarnim. Pravilno zbrinjavanje rane na nivou urgentne
medicine dobrim dijelom će spriječiti nastajanje infekcije kod svih vrsta rana.
Duboke rane praćene su nagnječenjem tkiva sa mnogo čepova i zaprljanja,rane sa
krvnim podlivima sklone su infekciji,ujed životinja takođe. Većina komplikacija se
može spriječiti pravilnim postupanjem prema rani u urgentnoj medicini. Zadatak
spasioca je zaustaviti krvarenje,previjanje rane,prevoz ranjenog do hirurga, kome
rana mora dospjeti u ruke prvih 6 sati nakon ranjavanja. To je najčešće inkubaciono
vrijeme za infekciju.
32.Opšta pravila zbrinjavanja rane
Kod pružanja pomoći mjesto gdje se nalazi rana treba osloboditi odjeće
skidanjem.Ranu nije dozvoljeno ispirati vodom jer to znači unošenje infekcije.
Takođe rana se ne smije posipati dezinfekcionim sredstvom,praškom ili mazati
mastima. Na ranu se stavlja samo prvi zavoj. U nedostatku sterilnog materijala koji
je približan pojmu sterilnosti. Na ranu se ne stavlja vata jer se lijepi.Potrebno je i
zaustaviti krvarenje. Strana tijela ne smiju se vaditi iz rane ni pod kojim uslovom.
Nekada strano tijelo začepi krvni sud i njegovo vađenje može biti praćeno jakim
krvarenjem. Pokušaj vađenja stranih tijela,ma koliko jednostavno izgledalo, znači
mogućnost nanošenja teškoh povreda,infekcija. Vađenje stranih tijela pripada
hirurgu.Male rane i sitne posjkotine predstavlaju izuzetak što se tiče zbrinjavanja.
Njih treba dobro oprati mlakom vodom i sapunom, bez diranja prstima. Za vrijeme
prevoza povrijeđenog ranu je potrebno kontrolisati.
33.Previjanje rane
Kod pružanja prve pomoći i u hitnoj medicinskoj pomoći,previjanje rane se najbolje
izvodi sa prvim zavojem. Prvi zavoj se nalazi u ormarićima i kutijama za prvu
pomoć. Zapakovan je u nepropustljivom omotu,sterilan je,a satoji se iz jastučića i
dvije glave,od kojih je jedna duža a druga kraća. Kraća glava služi za bolje
pričvršćivanje. Jastučić se stavlja na ranu, a potom učvršćuje trakom zavoja. Treba
sačuvati njegovu sterilnost za vrijeme previjanja. Jastučić mora prekriti cijelu
ranu.Postoje tri veličine prvog zavoja i treba odabrati odgovarajuću. U kutijama i
ormarićima za prvu pomoć nalazi se i sterilna upakovana hidrofolna tkanina-
gaza,veličina 1x1m. Može se koristiti u nedostatku pravog zavoja. Za previjanje
malih rana koriste se gaze nalijepljene na ljepljivu traku. Za vrijeme previjanja rane
postoji mogućnost njenog zagađivanja nečistim rukama ili odjećom. Stoga prija
previjanja treba ruke dobro oprati sapunom i toplom vodom. Stavljanje zavoja i
previjanje treba dobro uvježbati.
34.Prelomi kostiju-definicija,vrste preloma i simptomatologija
Prelomom se naziva prekid kosti usljed mehaničke sile. Nisu rijetki lomovi više kosti
istovremeno.Liječenja preloma započinje u uslovima urgentne medicine
imobilizacijom prelomljenog dijela,čime se odstranjuje bol,otklanja opasnost
krvarenja i pomicanja prelomljenih dijelova kostiju,čuvaju rezervne snage
organizma. Prelomi se dijele na otvorene i zatvorene. Ukoliko pokrov nije oštećen
govorimo o zatvorenom prelomu,ako je koža ili sluzokoža oštećena i na njoj postoji
rana,prelom se smatra otvorenim. Najveća opasnost od otvorenog preloma je
infekcija prelomljene kosti. Nestručnom pomoći neposredno poslije nesreće,zatvoreni
364
prelom može postati otvorenim,čime se direktno nanosi šteta unesrećenom. Ponekad
se prilikom nastanka preloma čuje jasan zvuk pucanja prelomljene kosti. U većini
slučajeva unesrećenik osjeti da je kost popustila. Kod otvorenih preloma dolazi do
krvarenja na mjestu preloma, kod zatvorenih krv se nakuplja oko prelomljene kosti i
gubitak krvi može biti velika čak 1,5 litar kod preloma natkoljenice. Svaki prelom je
praćen jakom boli na mjestu povrede, a nekad i na čitavom ekstremitetu. Na
prelomljenom mjestu skelet gubi svoju stabilnost,bolesnik ne može upotrebljavati taj
dio tijela,dolazi do vidljive deformacija noge ili ruke na mjestu preloma. Pokušaj
kretanja izaziva jake bolove.
35.Komplikacije preloma
Prelomi,naročito dugih kostiju i prelomi više kostiju, dovode do razvoja šoka sa svim
njegovim simptomima. Povrijeđeni se uvijek smatra kandidatom za šok.
Komplikacija preloma jeste i stvaranje od zatvorenog preloma, u toku prevoza i
imobilizacija, otvorenog preloma.Spasioci na svim nivoima trebaju biti toliko
uvježbani da se ova komplikacija po svaku cijenu izbjegne. Otvoreni prelomi pružaju
mogućnost zapaljenja kosti, pa je potrebno previjanje rane sterilnim materijalom.
Oštar iver kosti kod lošeg postupanja može oštetiti krvni sud ili nerv. To ima za
posljedice krvarenje ili oduzetost dijela tijela. Sve komplikacije se mogu izbjeći
pravilnom mjerom pomoći u pravo vrijeme i na pravom mjestu.
36.Principi imobilizacije
Osnovni zadatak imobilizacije je učiniti nogu ili ruku nepokretnom,smanjiti time
bolove povrijeđenom, smanjiti mogućnost krvarenja do kojih može doći ako se
pokreće neimobiliziran ekstremitet,kao što su moguca oštećenja krvnig sudova i
živaca. Ekstremitet se imobiliše na mjestu gdje se nesreća dogodila. Jedini izuzetak je
ako mjesto nesreće predstavlja ugroženost za povrijeđenog ili spasioca. Imobilizaciju
treba izvršiti što prije. Prije svega potrebno je pripremiti sredstvo za
imobilizaciju,bilo pričuvno,bilo standardno,odnosno imati jasnu predstavu o načinu
imobilizacije u svakom konkretnom slučaju. Poslije toga se ekstremitet podiže.
Prelomljeni ekstremitet moraju podizati dvije osobe, podizanje ekstremiteta od
strane samo jedne osobe može dovesti do njegovog pomijeranja. Imobilišu se uvijek
dva susjedna zgloba, a od ovog pravila odskače samo prelom ručnog zgloba. Svako
sredstvo za imobilozaciju,standardno ili improvizovano mora biti obloženo vatom ili
nekom tkaninom,da ne nažulja povrijeđenog. Posebno moraju biti obezbijeđena
mjesta većeg pritiska.
37.Sredstva za imobilizaciju
Sredstva za imobilizaciju se dijele na priručna i standardne. Uobičajeno je da se u
uslovima prve pomoći upotrebljavaju priručna sredstva, a u uslovima hitne
medicinske pomoći standardna sredstva za imobilizaciju.Kao priručno sredstvo za
imobilizaciju mogu se upotrebljavati svi materijeli, na jednostavan i brz način
obrađeni i prilagođeni za imobilizaciju. Daščice,motke,grane drveta,složene
novine,ćebe i u najgorem slučaju zdrava noga uz bolesnu može poslužiti za
imobilizaciju. Standardna sredstva za imobilizaciju su Kramerove,Tomasove i
365
pneumatske utege. Najrasprostranjenije sredstvo su Kramerove šine. Lake su,lako se
savijaju i prilagođavaju različitoj veličini i obliku ruku ili nogu. Tomasova šina se
imobilizaciju preloma natkoljenice. Postoje Tomasove šine različitih dužina,te šine za
lijevu i desnu stranu. Šina se sastoji iz obruča obloženog mekim mateijalom i dvije
šipke koje se produžuju do dužine noge i međusobno sastaju. Pneumatska utega je
praktično i dobro sredstvo za imobilizaciju skočnog zgloba,potkoljenice,ručnog
zgloba,pšodlaktice.Sastoji se od najlonske vreće sa dva zida. Udlage se napušu pošto
se stavi na ekstremitet.
38.Opekotine
Opekotine nastaju dejstvom povišene temperature na površinu tijela. Može ih
prouzrokovati suha toplota,vrela tečnost,vreli predmeti. Komplikacije sa kojima se
susrećemo odmah prilikom prve pomoći su šok i infekcija. Kod opekotina su dava
momenta od presudne važnosti i to:dubina i veličina opekotine. Klasifikacija prema
dubini opekotina je na: epidermalne,dermalne i subdermalne. Površina opečenog
dijela tijela takođe je veoma važna za ishod a određuje se pravilom devetaka.
Glava 1%9%, prednja strana trupa 2x9%,stražnja strana trupa 2x9%,jedan gornji
ekstremitet 1x9%,jedan dornji ekstremitet 1x9%,ostatak od 1 do 2% uzima se za
predio gentalija i perineuma. Opekotine do 15% su lakše,do 30% teške,40% veoma
teške, 50% su smrtonosne.
Terapija: prva pomoć prekriti suhom sterilnom gazom, ne otvarati postojeće
mjehuriće, ne skidati odjeću,imobilisati povrijeđeni ekstremitet. U domu zdravlja
dati AB zaštitu,analgetike. Definitivni hipervolumenski tretman: na hirurškom odjelu
priprema se hirurška obrada,centri za opekotine 20-40 % površine-borba protiv
šoka,primarna obrada. Opekotine 40-50% hemotransplantat. Opečene treba spasiti
tako da i sam spasilac ne nastrada. Ako je povrijeđenom zapaljena odjeća,spasilac ga
treba spriječiti da trči ili da se valja po podu. Njemu se omota mokar čaršaf ili ćebe
oko tijela. Opekotinu,naročito manju treba odmah staviti pod vodu. Sa opečenog ne
treba skidati odjeću,povrijeđeni treba da legne, opečene dijelove ne treba čistit niti
ispirati,ne smije se staviti mast ili prašak,samo se stvalaj čista gaza. Opečeni treba da
stigne u ruke hirurga u roku od 6 sati,može mu se dati ohlađenog čaja,limunade,vode
da pije. Male opeline se mogu liječiti kod kuće,tako što se odmah stave pod hladnu
vodu,zatim opere mlakom vodom i sapunom,i premaze 2% rastvorom asepsola.
39.Sunčanica i toplotni udar
Kod direktnog dejstva sunčevih zraka na nezaštićenu glavu može nastati ozbiljno
oboljene-sunčanica. Najčešće nastaje ljeti,dugim boravkom na suncu,sunčanjem,pri
vožnji bicikla ili čamca. Sunčanica može biti i smrtonosna kod osjetljivih
ljudi,naročito djece. Bolesnik ima jaku glavobolju,vrtoglavicu,smetenost,nemir, a u
težim slučajevima omamljenost i nesvjesticu. Tjelesna temperatura je povišena. Ljudi
koji prebole sunčanicu mogu imati trajne posljedice. Bolesnika treba prenijeti u
hladovito mjesto,u sijenku ili staviti ga da leži sa nešto podignutim uzglavljem. Na
glavu se stavlja hladan oblog ili kesica sa ledom. Ukoliko je bolesnok pri svijesti treba
mu dati hladno piće u što većim količinama.
Toplotni udar nastaje kod povišene temperature okoline i prezasićenosti vazduha
vodenom parom.Prekomijerno znojenje i gubitak soli,uz istovremenu nemogućnost
366
hlađenja tijela zbog pretople odjeće ili prezasićenosti vazduha vodenom parom su
glavni uzroci nastanka toplotnog udara. Toplotni udar može početi naglo. Unesrećeni
se sruši,obično se prije toga žali na zamor,slabost i žeđ. Lice je crveno do
tamnocrveno,disanje površno i ubrzano. Puls ubrzan i slabo punjen. Bolesnik je
oznojen i topao. Temperatura je nekada jako visoka. Pacijent osjeća veliku
slabost,trepernje,mrak pred očima. Konačno nastupa nesvjestica. Kod pružanja prve
pomoći unesrećenog je najbolje prebaciti u prostoriju,svući mu svu odjeću i
omogućiti hlađenje tijela. U tu svrhu unesrećeni se polijeva hladnom vodom. Ukoliko
je disanje prestalo daje se vještačko disanje.
40.Smrzotine i ozebline
Hladnoća najviše ugrožava isturene dijelove organizma, noge prste na nogama i
rukama,uši,nos. I kod smrzotina su bitna dva elementa kao i kod opekotina: veličina
smrznute površine i dubina oštećenja tkiva. Smrzotine su rijetko velike po
površini,zahvataju samo pojedine isturene dijelove,najviše jedno ili oba stopala.
Razlikovanje dubine smrznutog tkiva moguće je jedino poslije zagrijavanja i izlazi iz
okvira urgentne medicine.Kod pružanja pomoći smrznuti dijelovi tijela se moraju
zagrijavati postepeno i polako. Povrijeđeni se prenosi u umjereno zagrijanu
prostoriju,daju mu se napici. Smrznute dijelove tijela je najbolje staviti u hladnu
vodu,nekoliko stepeni topliju od vanjske temperature u kojoj je nastupilo
smrzavanje. Tu vodu treba zatim postepeno zagrijavati do sobne temperature. Kada
se tijelo ugrije oprezno se osuši,bez trljanja koje može dovesti do oštećenja kože.
Smrzotine se zatim previjaju sterilonom gazom,bez skidanja mjehurića kože,bez
stavljanja masti. Ako nastupi otok smrznuti ekstremitet se podiže visoko. Za
transport smrznuti ekstremitet je najbolje imobilizirati.
41.Povrede izazvane električnom strujom i udarom groma

Električna struja može izazvati povredu pa čak i smrt i to na dva načina: tehničkom
električnom strujom i prirodnom električnom strujom. Za dejstvo električne struje
na ljudsko tijelo odlučujuća ja količina struje koja prolazi kroz tijelo. Tkiva
organizma su odličan provodnik za struju, pa se kroz tijelo uspostavlja strujno kolo.
Oštećenje zavisi od napona struje,dužine djelovanja,načina dodira,vlažnosti
tijela,obuće odjeće. Struja izaziva grčeve i nemoguće je ispustiti vezu sa strujnim
kolom. Dejstvo električne struje prvenstveno je usmjereno na mozak i srce. Koža je
prvi organ koji dolazi u dodir sa električnim provodnikom. El.energija se pretvara u
toplotnu i tako nastaju opekotine na koži. Njihova karakteristika je da su male po
površini ali duboke po nivoima oštećenja. Povrede gromom su takođe povrede
električnom strujom visokog napona. Struja kod poverde gromom ide većim dijelom
po površin kože, ostavljajući karakterističnu šaru u obliku grančice
paprati,crvenoljubičaste boje.
Kod spašavanja iz kola struje spasioc ne smije nikada dovesti vlasti život u pitanje,što
je lako moguće ako se spašavanje započne prije nego što se isključi struja ili
povrijeđeni ukloni sa strujnog kola. Ako nije moguće isključiti struju spasioc mora da
stoji na nekom izolatoru, žice struje mora ukoloniti izolatorom nikako svojom rukom.
Mokri predmeti,odjeća i oboća dobro provode struju. Ako povrijeđeni ne diše ili ima
367
zastoj rada srca onda se pristupa kao kod svakog prestanka disanja sa vještačkim
disanjem i srčanom masažom. Ove mjere treba provoditi što duže.
42.Povrede hemijskim sredstvima
Ove povrede mogu nastati u industrijama koje rade sa kiselinama i bazama, ali mogu
nastati i u domaćinstvu prilikom čišćenja. Hemijska sredstva djeluju dvojako: u
dodiru sa kožom izazivaju njeno oštećenje,promjene slične opekotinama, a unesene u
organizam, slučajno ili u cilju samoubistva, teška trovanja ili oštećenja organa.
Kiseline na koži uzrokuju suhu opeklinu, koja je različite boje zavisno od
upotrijebljene kiseline. Kod pružanja pomoći kiseline ili baze treba što prije otkloniti
sa tijela. Ukoliko se nalaze u kapima na koži ukloniti ih upijajućom vatom, ne
razmazivati. Zatim se kiseline ili baze spiraju mlazom vode. Kod dejstva keseline
može se staviti oblog od sode bikarbone, kod dejstva baze oblog od iscijeđenog
limuna. Ovi oblozi stoje najviše 10 min, pa se opekotina ispere vodom. Unošenjem
kiselina il baza na usta nastaju simptom oštećenja probavnog trakta zbog oštećenja
sluzokože. Kod pružanja prve pomoći nastoji se što prije neutralisati ili razblažiti
uneseno sredstvo, čime se sprečava njegovo dalje djelovanje na tkivo. U tu svrhu kod
trovanja kiselinom daje se mlijeko,jer djeluje blago alkalno,kod trovanja bazama
daje se limunov sok. U nedostatku navedenog mogu se koristiti i velike količine vode.
Otrovanom se ne smije izazvati povraćanje kao kod drugih trovanja, jer ako tvar
ponovo prođe kroz jednjak i usta oštećuje sluzokožu. Hemijske povrede oka najčešće
nastaju u industriji i građevinarstvu. U ovom slučaju treba reagovati brzo. Jedna
osoba razmiče kapke, jer ih povrijeđeni nesvjesno zatvara, i ne da ih otvoriti. Spasioc
nastoji mlazom čiste vode ili fiziološke otpoine ukloniti hemijski spoj iz oka. Poslije
ispiranja povrijeđenom obično biva lakše,stavlja se sterilan zavoj i upućuje u
zdravstvenu ustanovu.
43.Povrede atomskim oružjem
Osobine atomskog udara su udružene povrede. U središtu eksplozije formira se
pritsak što stvara udarni talas vazduha koji se golemom snagom širi na sve strane.
Dejstvom udarnog talasa direktno na organizam ili preko rušenja objekata,
nastupaju povrede koje su osobina mehaničkih povreda. U središtu eksplozije stvara
se visoka temperatura. Toplotni talas se širi na sve strane stvarajući stvarajući
opekotine na tijelu i požare. Dejstvo radioaktivnog zračenja je isključiva
karakteristika dejstva atomske bombe. Naročito stradaju ćelije krvi,žlijezde sa
unutrašnjim lučenjem i polne žlijezde. Simptomi ne nastaju odmah. Brže nastaju što
je povrijeđeni primio više zračenja. Kod ozračenih bez pridruženih povreda često
nastupi primarna reakcija u toku 24 sata. Simptomi radioaktivne bolesti se dijele na
opšte i simptome pojedinih organa. Opšti su nelagodno osjećanje,slab
apetit,neutoljiva žeđ, mučnina,povraćanje proliv,krvarenje na tjelesne
otvore,temperatura.
Mjeram lične zaštite moguće je smanjiti dejstvo atomske bombe,i tu se ubraja
korištenje zaklona,postupak u momentu eksplozije i nakon eksplozije. Najsigurnija
lična zaštita je postavljanje prepreka između mjesta dejstva i pojedinca u zoni
atomskog udara. Postupak nakon eksplozije obuhvata sve vidove pomoći. Dejstvo
atomske bombe znači ne samo veliki broj povrijeđenih na jednom mjestu, nego i
368
uništavanje svih medicinskih ustanova,materijala i ljudi. Pružanje pomoći je veoma
otežano. Kod ovog oblika povrede, povrijeđeni su prije svega usmjereni na pružanje
samopomoći i uzajamnu pomoć,do stizanja spasilačkih ekipa. Opekotine i mehaničke
povrede na standardni način, a bolest zračenja pojavljuje se kasnije. Na rane koje su
prekrivene radioaktivim česticama stavlja se prvi zavoj, te započinj
dekontaminizacija-uklanjanje radioaktivnih čestica. Ozračenoma se daje velika
količina rastvora u venu,infuzija plazme,velika količina antibiotika da se spriječi
infekcija.
44.Trovanje-definicija,simptomi i prevencija
Trovanja su bolesti izazvane otrovima tj tvarima koje su s obzirom na svoje prisusto
i količinu strane ljudskom organizmu. Unesene u tijelo na bilo koji način djeluju na
poremećaj normalnog rada organ i nekada dovode do potpunog uništenja pojedinih
tkiva. Trovanja mogu biti: slučajna,kriminalna ili samoubistva. Upotrebom pravilnih
mjera zaštite na radu,sprečavanje dodira male djece sa lijekovima i otrovnim
supstancama u domaćinstvu,nadzor nad otrovnim materijam u laboratorijam i
slično, mogu pomoći u prevenciji trovanja. Zdravstveno prosvjećivanje,liječenje i
razrješavanje problemna kod ljudi koji su u stanju tjeskobe i skloni samoubistvu
takođe djeluje preventivno. Opšti znaci trovanja su manje više isti kod svakog
otrovanog. Kod trovanja lijekovima disanje je usporeno,a ubrzano kod trovanja
plinovima. Krajnji stadij poremećaja disanja je prestanak disanja. Zjenice zavisno od
otrova mogu pokazivati različitu širinu, ali jako široke zjenice su kod svakog trovanja
znak skorog kraja. Povraćanje je simptom kod svih akutnih trovanja i jedan od
najkarakterističnijih znakovaObično je veoma jako. Proljev i bolovi u trbuhu su
rijetki, ali izraženi kod trovanja hranom. San i pospanost se javljaju kod lijekova za
spavanje. Trovanje prati opšta slabost,ubrzan puls.kod nekih vrsta trovanja povišena
tjelesna temperatura.
45.Urgentni postupci kod trovanja
Pomoć bilo u prvoj pomoći ili u hitnoj med.pomoći sastoji se u tome da se nastoji što
prije izbaciti otrov iz organizma iz tijela otrovanog,prije nego što on dostije u krv i
paznese se počitavom tijelu. Treba nastojati da se otrov izbaci onim putem na koji je
ušao iz tijela. Najčešći putevi ulaska otrova su disajni,probavni trekt, a otrove koji su
ušli na kožu treba što prije odstraniti sa kože. Ako je otrov ušao u organizam putem
disajnih organa pomažu iznošenje na svjež vazduh,vještačko disanje,davanje
kiseonika, čišćenje disajnih puteva. Prilikom iznošenja zatrovanog iz prostorije sa
otrovnim gasom,spasilac ne smije dovesti vlastiti život u pitanje. Otrov sa kože se
odstranjuje sa dosta sapuna i vode, najbolje mlakom vodom. Ako je otrov unešen
probavnim putem treba što je moguće prije izvršiti pražnjenje želuca. Ukoliko
zatrovani povraća ne trba ga sprečavati, ako ne povraća treba izazvati povraćanje
stavljanjem prsta,drške od kašike u grlo. U službi hitne pomoći zatrovanom se
želudac ubaci sonda i ispere se želudac. Neutralisati otrov znači učiniti ga
nedjelotvornim,nesposobnim da prouzrokuje štetu. Svaki otrov ima svoj protu-otrov,
ali preporučljivo je da ga daje jedino liječnik.
46.Trovanje gljivama i trovanje hranom
369
Trovanje gljivama nastaje kada gljive beru i uživaju ljudi koji ne poznaju koje su
otrovne,a koje jestive. Najopasnija su trovanja gljivama koja se javljaju više sati
nakon uzimanja gljiva. Simptomi zavise od vrste gljiva, ali uglavnom su slični onima
kod trovanja hranom.
Trovanje hranom najčešće se javlja za vrijeme toplih ljetnjih mjeseci,zbog greške u
konzerviranju.pripremanju i čuvanju hrane. Javljaju se teška povraćanja,bolovi u
stomaku,jaki proljevi,glavobolja,bolovi u mišićima,slabost,povišena temperatura. U
toku hitne pomoći ispire se želudac.
47.Trovanje ugljen monoksidom
Najčešće trovanje gasovima je trovanje ugljičnim monoksidom. Ovo trovanje nastaje
u industriji pri žarenju koksa,ali i u domaćinstvu gdje god postoji nedovoljno
sagorijevanje uglja, ispušni plinovi automobila mogu dovesti do ovog trovanja.
Poslije jake glavobolje nastja vrtoglavica,jaka slabost. Noge i ruke kao da postaju
oduzete, a zatim nastupa besvjesno stanje. Povrijeđeni ima jaku ružičastu boju kože.
Pomoć je ista kao i kod ostalih trovanja.
48.Trovanje alkoholom
Prekomijerno i naglo uzimanje alkohola, naročito kod nenaviknutih osoba može
izazvati trovanje. Alkohol djeluje uspavljujuće,ali u malim dozama izaziva
uzbuđenje,karakterističnu alkoholnu veselost, poznato pod imenom pijanstvo.
Trovanje alkoholom izaziva poremećaj svijesti,povraćanje,ubrzan slab puls,ugušenje.
Često nastaju povrede posebno glave. Pomoć se pruža kao i kod ostalih trovanja.
49.Trovanje lijekovima-salacitna kiselina
Aspirin uzet u velikim količinama u cilju samoubistva izaziva znojenje,šum u
ušima,razdraživost,pospanost,smetnje vida,duboko ubrzano disanje,grčenje i
besvjesno stanje.Javljaju se krvava povrećotina i krvav proljev. Kod pružanja prve
pomoći treba isprati želudac i dati veće količine tekućine na usta.
50.Strana tijela u nosu i uhu
Strano tijelo dospije u nos najčešće kod djece, koja često guraju strana tijela u
nozdrve. U početku nema nikakvih znakova osim kihanja,pojačanog curenja iz nosa a
kasnije se može razviti i gnojna infekcije. Ni pod kojim uslovima se strano tijelo ne
smije vaditi u urgentnoj medicini. Jedino se može,ispuhivanjem vazduha iz
nozdrve,pokušati izvaditi strano tijelo. Začepiti zdrvu nozdrvu i postiti da
povrijeđeni ispuhne strano tijelo. U protivnom pacijent se upućuje ljekaru.
Strana tijela u uhu nisu rijetka pojava bilo da spontano tamo dospiju ili ih dijete
ubaci. Može doći do povrede slušnog kanala i bubne opne. Pacijent obično ima
osjećaj prisustva stranog tijela u uhu. Pokušaj vađenja stranog tijela iz uha su u
urgentnoj medicini osuđeni na propast i dovode do komplikacija. Pacijenta treba
uputiti ljekaru. Kada se radi o živom stranom tijelu u uho se može uliti voda i insekt
obično ispliva.
51.Opstrukcija vazdušnih puteva stranim tijelima i prva pomoć
Najčešći uzroci su nepažnja,naročito kod djece. Djeca se igraju malim sjajnim
predmetima,stavljaju ih u usta i tako ih mogu udahnuti. Odrasli drže u ustima razne
predmete koje za vrijeme rada koje mogu udahnuti.U samom momentu udisanja
nastaje jak kašalj,gušenje ,krvarenje,kratkitrajni gubitak svijesti,pomodrjelost. Prva
370
mjera pomoći treba da bude , ako se radi o dejtetu, da se dijete podigne za noge i
pusti da mu glava visi naopačke. Ukoliko se istovremeno lupka po leđima može se
desiti da strano tijelo ispadne.Ostale mjere pomoći zavise od stanja pacijenta.
Vještačko disanje,hitan transport u bolnicu. Povrijeđeni se transportuje u
polusjedećem položaju. Za vrijeme transporta mogu biti neophodne mjere
oživljavanja.
52.Strana tijela u probavnom traktu
Njačešći ulazak stranih tijela je kroz prirodni otvor i njihovo gutanje. Može biti
slučajno,kod osoba koje drže predmete u ustima, a često je javlja kod djece. Strano
tijelo se može zaustaviti u jednjaku,ili na nekom drugom dijelu probavne cijevi. Može
proći čitav probavni put i izaći prirodnim putem. Zaostajanje stranog tijela u
pojedinim dijelovima probavne cijevi zavise od osobitosti stranog tijela i osobina puta
koje prolazi. Strano tijelo može probiti probavnu cijev na nekom mjestu, pa nastaju
teški simptomi zbog razvoja infekcije na potrbušnici, može doći do začepljenja
probavne cijevi. U završni dio debelog crijeva strano tijelo može dospjeti obratnim
putem,preko čmara kod ljudi koji guraju u čmar razne predmete. Simptomi su
veoma razlićiti i dijele se na: simptome ulaska stranog tijela (neprijatan osjećaj u
jednjaku i želucu),osjećaj prisustva stranog tijela (gubitak apetita),simptome
začepljenosti probavne cijevi (povraćanje,izostanak stolice), simptome komplikacija
(bol,šok). U urgentnoj medicini se ne može ništa učiniti kod stranih tijela u probavnoj
cijevi,nije dopušteno njihovo vađenje ili povraćanje,jer se strano tijelo neće povratiti.
53.Sindrom akutnog abdomena
Pojam akutnog trbuha obuhvata oboljenja unutar trbuha koja zahtijevaju neodložnu
hiruršku intervenciju. Uzroci akutnog trbuha su monogobrojni: upala potrbušnice,
zastoj stolice i vjetrova, upala crvuljka na slijepom crijevu,pucanje žučne kese,upala
gušterače,upala crvuljka. Za akutni trbuh karakteristična je snažna bol. Pacijent
povraća,obično nema stolice i prestanu vjetrovi. Trbuh je tvrd,napet,bolno osjetljiv ili
naduvan. Puls ubrzan,tjelesna temperatura povišena,jezik suh,lice ispijeno,oči
duboko usađene,očni kapci tamni. Bol u trbuhu se ne smije smirivati sredstvima
protiv bolova. Bolesni se hitno transportuje u bolnicu u ležećem položaju sa nogama
lako savijenim u koljenima. U venu se daje plazma ili otopina.
54.Žučne kolike
Žučne kolike prouzrokuje kamenje u žučnom mjehuru ili žučnim
vodovima,zapaljenja žučnih organa i grčevita stanja žučnih puteva. Tipičan napad
najčešće uslijedi nakon obilnog obroka. Češći je kod žena nego kod muškaraca.
Bolesnik osjeća žestoke bolove ispod desnog rebarnog luka,često je i povraćanje.
Trbuh je osjetljiv ispod desnog rebarnog luka. Hitna medicinska pomoć na čelu sa
liječnikom odlučuje koji se napad može smiriti injekcijama, a zbog kojeg bolesnika
treba poslati u bolnicu.
55.Bubrežne kolike
Buberžna kolika je napad jakih bolova od strane bubrega. Njačešći uzroci su:
kamenenci u mokraćnim kanalima,krvni ugrušci,sasvim sitno kamenje, upale.
Nekada se i ne nađe uzrok. Bolovi počnu iznenada u predjelu bubrega i idu prema
371
dole, u mošnje kod muškaraca,u velike usne kod žena. Bol je žestok nekada praćen
povraćanjem a nekada zastojem mokrenja. Liječenje se sastoji u uklanjanju boli.
Bolesnik treba da se smiri. Bolesniku sa daje dosta vode da pije, a ljekar hitne pomoći
rješava situaciju.
56.Organizacija urgentne medicine
Najveći problem koji se susreće kod urgentne medicine jeste njena organizacija i
funkcionisanje. Poseban problem predstavlja stav stanovništva o nužnosti
angažovanja hitne pomoći. Potrebno je formirati svijest stanovništva o službi hitne
pomoći,tako da se ona poziva samo onda kada je neophodno. Posebnu kušnju za
urgebtnu medicinu predstavlja veliki broj povrijeđenih u kraatkom razdoblju. Lanac
dejstva u sistemu urgentne medicine započinje nekim nesretnim slučajem ili naglom
bolešću.Očevidac treba odmah pružiti hitnu pomoć,koliko je to u njegovoj moći, i
treba odmah obavjestiti najbliži ćentar urgntne medicine. Prijemom poziva u
urgentnu ustanovu započinje odgovor od ove službe koji se sastoji u slanju sanitarni
kola na mjesto udesa. Do dolaska sanitarnih kola pruža se prva pomoć.Za
obavještavanje sanitarne stanice za hitnu pomoć u nedostatku direktne veze,može se
koristiti policija.
57.Oprema za prvu pomoć
Tu spadaju: kutija za prvu pomoć,kutija za prvu pomoć u sredstvima javnog
transporta i ormarić za prvu pomoć,kovčezi za reanimaciju. Kutije su standardne
veličine,napravljene od metala ili plastike,obilježene jasnim znakom crvenog križa i
natpisom prva pomoć. Sadrže: 2 vrćice pojedinačnih ljepljivih trka,4 zavoja raznih
veličina,4 prva zavoja u dvije veličine,1 omot sterilne gaze,omot vate,2 rasteziva
zavoja za pričvršćivanje udlaga,4 trougle marame,nekoliko igala sigurnica,jedne
makaze,žilet za rezanje šavova. Raspored materijala mora biti pregledan. I druga
kutija je bijele boje sa oznakom crvenog križa, veličine prilagođene za autobuse i
željznički saobraćaj,tramvaje.Po osnovnom sastavu ove kutije sadrže sve isto kao i
obična kutija za prvu pomoć, samo što je količina prilagođena većem broju
povrijeđenih. Kovčeg za reanimaciju nije zakonski obavezan, ali je veoma dobar i
koristan.Sadrži balon i masku,kesu sa kisikom,kliješta za otvaranje usta i sl.
ZARAZNE BOLESTI - OPŠTA INFEKTOLOGIJA 4 raz
Infektologija je grana medicine koja se bavi proučavanjem infektivnih bolesti, njihove

prevencije, dijagnostike i terapije ( liječenja).
Infekcija- je biološki proces koji nastaje ulaskom patogenih mikroorganizama u
makroorganizam.
372
Infektivna bolest- nastaje zbog oštećenja tkiva makroorganizma prouzrokovanog
mikroorganizmom i to njegovom invazivnošću ( sposobnošću razmnožavanja i
prodiranja) i toksičnošću.
Često se pojam infekcija identificira sa pojmom infektivne bolesti. To je neispravno,
jer je pojam infekcije mnogo širi od pojma infektivne bolesti. Da li će doći do razvoja
infektivne bolesti zavisi od virulencije patogenog mikroorganizma i infektivne doze
uzročnika, te od otpornosti makroorganizma ili njegove otpornosti na uzročnika.
Patogenost uzročnika- je njegova sposobnost da izazove bolest.
Uslovno patogeni ili oportunistički mikroorganizmisu oni mikroorganizmi koji se mogu
nalaziti kao saprofiti u čovjeku, a bolest uzrokuju samo ako se ispune određeni uslovi.
Tako npr. Escherichia coli, koja je dio normalne crijevne flore, ako dospije u ranu ili
mokraćni mjehur izaziva ponekad teške infekcije koje nekada mogu biti
komplicirane sepsom i smrtnim ishodom.
Virulencija -je stepen patogenosti. Faktori virulecije su : kapsula ( kojom se brane od
fagocita), enzimi ( kojima razgrađuju međućelijsku tvar), egzotoksini, endotoksini...
Uslovi nastanka infektivnih bolesti

Da bi nastala infektivna bolest potrebni su određeni uslovi. Ti uslovi su:
1.Izvor zaraze- može biti bolesnik, kliconoša, a kod bolesti koje su zajedničke ljudima
i životinjama ( zoonoze), izvor može biti i inficirana životinja.
Kliconoša je osoba u kojoj se nalaze patogeni mikroorganizmi, ali nije došlo do
razvoja bolesti.
2.Putevi širenja- dodir ( direktni i indirektni) , zrakom, kontaminiranom vodom,
hranom, ugrizom, arteficijalno prilikom davanja injekcija, različitih punkcija i
drugih zahvata....
3. Ulazno mjesto- je put kojim infektivni agens ulazi u osjetljivog domaćina
( respiratorni trakt, probavni trakt, koža i sluznice, krv ili tjelesne tekućine.. Obično
je ulazno mjesto isto kao izlazno.
4. Količina i virulencija uzročnika
5. Sklonost ( dispozicija) domaćina – je nedostatak otpornosti ( nespecifične ili
specifične) domaćina prema uzročnicima.
Svi ovi uslovi čine jedan lanac koji se zove Vogralikov lanac. Da bi se razvila
infektivna bolest neophodno je da su prisutni svi uslovi ( sve karike lanca). Ukoliko
nedostaje samo jedan uslov ( jedna karika) neće doći do razvoja infektivne bolesti.
Etiologija infektivnih bolesti

U čovjekovom okruženju prisutan je ogroman broj mikroorganizama koji mogu
direktno ili indirektno izazvati infekivnu bolest kod čovjeka. Uzročnici infektivnih
bolesti su:
● Bakterije ( streptokok, stafilokok, pneumokok, salmonele, šigele, brucele...)
● Virusi ( DNK i RNK virusi)
● Gljivice ( Candida, Histoplasma, Aspergilus fumigatus..)
● Paraziti ( Trihinela, gliste, tenije..)
● Spirohete ( leptospire, borelije, treponeme..)
373
● Rikecije ( Rickettsia prowazeki, R. Moseri..)
● Protozoe ( amebe, toksoplazme, plazmodji, lišmanije..)
● Prioni ( male proteinske infektivne partikule koje sadrže protein i nemaju sopstvenu
nukleinsku kiselinu )
Evolucija i tok infektivne bolesti se uopšteno može podijeliti u nekoliko stadija:

1. Stadij inkubacije- koji traje od ulaska mikroorganizama i/ili njihovih toksina u
makroorganizam do pojave prvih simptoma. Razlikujemo kratku ( do 7 dana),
srednju ( 7-14 dana) i dugu inkubaciju ( 14-21 dan ili čak i godinama npr. AIDS);
2. Inicijalni ( invazivni stadij)- traje od pojave opštih do pojave specifičnih simptoma;
3. Stadij razvijene bolesti- traje od pojave specifičnih simptoma do početka njihovog
povlačenja;
4. Stadij regresije bolesti- traje od početka povlačenja specifičnih simptoma do
nestanka svih simptoma bolesti ili razvijanja komplikacija bolesti;
5. Stadij rekonvalescencije- koji traje do potpunog oporavka organizma u stanje kakvo
je bilo prije početka bolesti ili zaostajanje trajnih posljedica.
Recidiv bolesti- je ponovno javljanje infektivne bolesti u stadiju rekonvalescencije.
Javljanje zaraznih bolesti
1. Sporadično javljanje- je pojedinačno, rijetko javljanje neke bolesti, međusobno
nepovezano.
2. Epidemijsko javljanje- je neuobičajeno javljanje, veće nego što je očekivano,
uzrokovano zajedničkim uzročnikom u određenoj populaciji u datom vremenu.
3.Endemično javljanje- je dugotrajno pojavljivanje neke bolesti na nekom području.
4.Pandemijsko javljanje- kada se epidemija u kratkom vremenskom periodu tako
proširi da zahvati više zemalja ili kontinenata.
5. Sezonsko javljanje- češće javljanje nekih infektivnih bolesti tokom određenih
godišnjihdoba ( npr. ljeti i u ranu jesen se češće javljaju trbušni tifus, akutne crijevne
toksoinfekcije..)
Simptomi i znaci infektivnih bolesti

Dijelimo ih na opšte i specifične.
Opštisimptomi i znaci su zajednički za većinu bolesti, a podrazumijevaju: poremećaj
opšteg stanja bolesnika ( opšta slabost, malaksalost, nevoljkost), algički simptomi
( bolovi u mišićima, zglobovima, cijelom tijelu), gubitak apetita, mučnina,
povraćanje, proliv, gubitak na tjelesnoj težini, povišena temperatura, obložen jezik i
drugi poremećaji probavnog sistema, promjene na kardiovaskularnom sistemu,
promjene u krvi i u urinu, uvećanje slezene, povećan metabolizam, herpes febrilis
itd..
Specifični simptomi i znaci infektivnih bolesti su oni koji upućuju na organ ili organski
sistem, koji je zahvaćen bolešću. Oni služe kao putokaz pri postavljanju dijagnoze, te
se zovu i vodećim simptomima. Specifični simptomi i znaci kod npr. infektivnih
374
bolesti CNS-a : glavobolja, pospanost, gubitak svijesti, grčevi, oduzetost, tremor,
ukočenost vrata, pozitivni meningealni znaci, trnci i bolovi u ekstremitetima..
Dijagnostika infektivnih bolesti
● Anamneza sa posebnom pažnjom na epidemiološku anamnezu ( stanovanje
bolesnika, higijenski i ekonomski standard bolesnika, zanimanje, vrsta rada prije
same bolesti, okolina bolesnika, kontakt sa životinjama, konzumiranje i vrsta hrane
prije same bolesti, boravak u endemičnim područjima, hobiji, vakcinalni status,
putovanja...)
● Klinički pregled
● Laboratorijske pretrage- KKS, ŠUK, SE, CRP, Urea, Kreatinin, Bilirubin, AST,
ALT, Urin
● Ostalo-EKG, EEG, UZ abdomena, CT i magnetna rezonanca, otkrivanje
specifičnih antitijela serološim testovima, uzgoj, izolacija i kultivacija uzročnika,
metode molekularne dijagnostike ( PCR)....
IMUNITET
Imunitet ( otpornost) predstavlja sveukupnu sposobnost organizma da se odbrani od
invazivnog djelovanja patogenih mikroorganizama i tako spriječi nastanak bolesti.
Od infekcije se čovjek brani nespecifičnim i specifičnim imunitetom.
Nespecifični imunitet čine sljedeći faktori:
1. Mehanički ( koža, sluznice, sluz, suze, urin, kašalj, kihanje, gutanje, peristaltika..)
2. Hemijski ( upalni faktori, citokini, sistem komplementa, pH, masne kiseline,
minerali, žučne kiseline..)
3. Ćelije ( leukociti, monociti, makrofagi, ćelije ubice..)
Specifični imunitet čine celularni ( ćelijski) i humoralni imunitet. Celularni ( ćelijski)
imunitet čine T limfociti koji nakon senzibilizacije intracelularnim antigenom luče
enzime, citokine... Humoralni imunitet čine B limfociti, koji kada prepoznaju strani
antigen prolaze kroz nekoliko ćelijskih faza i završavaju kao plazmociti, koji stvaraju
antitijela ( imunoglobuline). Imunoglobulini su bjelančevine čiji je zadatak da
neutraliziraju antigene koji su prodrli u organizam. Postoji 5 klasa imunoglobulina:
IgM, IgG, IgA, IgD, IgE.
Specifični imunitet može biti aktivni i pasivni imunitet.
375
1. Aktivni imunitet je onaj kada organizam stvara vlastita antitijela:
● Prirodni ( nakon preboljene bolesti stvaraju se specifična antitijela)
● Stečeni ( nakon vakcinacije davanjem antigena-mrtvih mikroorganizama ili
oslabljenih toksina stvaraju se specifična antitijela)
2. Pasivni imunitet je onaj kada organizam dobije gotova antitijela i pri tome ne
sudjeluje u stvaranju vlastitog imuniteta.
● Prirodni ( transplacentarni prenos antitijela sa majke na dijete koji štiti dojenče od
nekih infektivnih bolesti npr, ospice, šarlah..)
● Stečeni ( davanjem gotovih antitijela im ili iv npr. serum protiv tetanusa nakon
povrede)
CRIJEVNE INFEKTIVNE BOLESTI

Crijevne infektivne bolesti su u užem smislu one bolesti kod kojih dolazi do
kolonizacije i razmnožavanja uzročnika u crijevima pri čemu je proljev istaknuti
simptom, pa se onda govori o infektivnim proljevima. Infektivni proljev je glavni
segment bolesti koju nazivamo akutni gastroenteritis. Akutni gastroenteritis je naziv za
sindrom kojeg prati proliv i povraćanje, počinje naglo i javlja se kod prethodno
zdrave osobe.
Etiologija
Uzročnici crijevnih infektivnih bolesti mogu biti: bakterije ( Salmonella, Shigella,
Escherichia coli, Campylobacter...), virusi ( Rotavirus, Adenovirus, Astrovirus..) i
protozoe ( Giardia, Entamoeba hystolitica..).
Epidemiologija
Crijevne infektivne bolesti su jako česte. Ove bolesti su obično veoma kontagiozne
( lat. Con tangere-putem dodira), šire se među osobama direktnim kontaktom
fekalnooralnim putem, ali izvor infekcije može biti i hrana, voda, zemlja i kontakt sa
životinjama.
Patogeneza i patologija
Proljev može biti izazvan enterotoksičnim ( Vibrio Cholerae, enterotoksična
Escherichia coli) i enteroinvazivnim mikroorganizmima( enteroinvazivna Escherichia
coli, Salmonella, Shigella). Enterotoksični mikroorganizmi luče toksin. Toksin se veže
na receptore na membrani ćelija crijevne sluznice i time povećava njenu sekretornu
aktivnost uz istovremeno smanjenu resorptivnu aktivnost crijevne sluznice. Kod ove
vrste infekcija nema ulceracija crijevne sluznice, niti ima eritrocita i leukocita u
stolici. Stolice su tečne, obilne, sa krpicama sluzi. Enteroinvazivni mikroorganizmi
376
imaju sposobnost invazije crijevne sluznice i stvaranja ulceroinflamatornih lezija u
crijevima. U ovom slučaju stolica sadrži eritrocite i leukocite.
Klinička slika
Akutni infektivni proljev se definiše kao povećana učestalost stolica ( tri ili više stolica
na dan ili više od 200 g stolice na dan), nenormalne konzistencije ( rijetko kašaste ili
vodenaste) u trajanju manje od 14 dana, a može ga pratiti mučnina, povraćanje,
stomačni ( abdominalni) grčevi. Uzročnici akutnih infektivnih proljeva su najčešće
bakterije i virusi. Hronični infektivni proljevi traju duže, ponekad mjesecima i
godinama, obično se javljaju povremeno i najčešće su uzrokovani parazitima.
Dijagnoza
1. Klinička slika 2. Epidemiološki podaci 3. Bakteriološka ispitivanja ( hemokultura,
koprokultura-analiza stolice, urinokultura) 4. Serološki testovi
Terapija-liječenje
1. Mirovanje bolesnika 2. Rehidratacija ( davanje tečnosti i elektolita na usta-per os,
a u slučaju perforacije crijeva iv) 3. Dijetske mjere 4. Antipireza 5. Antibiotici 6.
Hirurški tretman u slučaju perforacije crijeva
Profilaksa-Prevencija
Kod svih crijevnih infekcija su iste mjere prevencije: higijenski toaleti, pranje ruku,
dezinfekcija fekalija i stvari bolesnika, uništavanje muha, higijenski postupak sa
životnim namirnicama, opskrba čistom vodom i pravilna dispozicija otpada i
fekalijama kontaminiranog materijala......
SALMONELLOSIS ( Salmoneloze)
Salmonele su nesporogene gram negativne bakterije iz porodice Enterobacteriaceae.
Razlikuju se tri osnovne vrste: Salmonella typhi, S. cholera suis i S. enteritidis.
Salmonele posjeduju somatske ( O) antigene koji su lipopolisaharidna komponenta
ćelijskog zida i flagelarne (H) antigene koji su proteini. Prema O- antigenu salmonele
su podijeljene u više od 10 skupina. Mogu se podijeliti i na S. typhi koja je uzročnik
trbušnog tifusa i netifusne salmonele koje su uzročnici netifusnih salmoneloza
( akutni enteritis). Rastu i u aerobnim i u anaerobnim uslovima.
Epidemologija
Ljudi se inficiraju salmonelama konzumiranjem kontaminirane vode i hrane ( meso
peradi i jaja, ali i govedina, svinjetina, mlijeko i mlijeko u prahu). ). Prenosi se i
fekalno-oralnim putem, naročito kod djece. Rezervoar infekcije su životinje, a
najčešće inficirane životinje su perad ( kokoške, ćurke, patke ), izuzev u slučaju S.
typhi gdje je čovjek glavnim izvor infekcije. Infekcija se može javiti sporadično ili u
vidu epidemija, manjih ili većih. Epidemije se obično javljaju tokom toplih dana u
godini.
Salmonele ulaze u organizam ingestijom, dospijevaju u želudac, gdje veći dio
bakterija biva ubijen u kiselom želučanom soku ( pH 2). Preživjele bakterije prelaze
u tanko crijevo gdje se nastavljaju razmnožavati. Ove bakterije spadaju u grupu
enteroinvazivnih mikroorganizama ( prodiru u sluznicu i izazivaju
ulceroinflamatorne promjene). Mogu da prodru u krv ( bakterijemija), a putem krvi
377
u mnogobrojne organe i da izazovu lokalizovane infekcije ( meningitis, ostemijelitis,
artritis, arteritis, pneumonija, endokarditis, apces slezene i jetre, apces mekih tkiva..).
Klinička slika
Period inkubacije traje 6-48h, nakon čega se pojavljuju opši simptomi: mučnina,
povraćanje, glavobolja, bolovi u mišićima. Glavni simptom je proljev ( srednje obilne,
tečne, zelenkaste stolice, bez prmjesa krvi), praćen sa povišenom tjelesnom
temperaturom ( 38-39 ⁰C), tresavicom i abdominalnim grčevima. Abdomen je napet,
slezena je često povećana. Temperatura obično traje 2 dana, a proljev do 7 dana.
Zbog gubitka tekućine i elektrolita iz organizma može doći do dehidratacije i
hipovolemijskog šoka ( naročito kod djece i imunokompromitovanih osoba). Mogu se
javiti i komplikacije.
Dijagnoza
1. Klinička slika ( febrilni enterokolitis) 2. Epidemiološki podaci 3. Bakteriološka
ispitivanja ( hemokultura, koprokultura-analiza stolice, urinokultura) 4. Serološki
testovi: Widal-ova reakcija aglutinacije ( antitijela na O i H antigene-O i H
aglutinini).
Terapija-liječenje
1. Mirovanje bolesnika 2. Rehidratacija ( davanje tečnosti i elektolita na usta-per os,
a u slučaju perforacije crijeva iv) 3. Dijeta ( lako svarljiva, visoko kalorična hrana-
pasirano povrće, supa, pirinač, mlijeko, jaja..) 4. Antipireza ( visokofebrilne bolesnike
tretirati oblozima i antipireticima)5. Antibiotici: kinoloni, amoksicilin. Antibiotici
produžavaju kliconoštvo, povećavaju učestalost recidiva i rezistenziju ( otpornost)
salmonela na antibiotike, te se oni zbog toga daju samo osobama sa oslabljenim
imunitetom 6. Hirurški tretman u slučaju perforacije crijeva
Typhus abdominalis ( trbušni tifus, crijevni tifus, enterična groznica)
Trbušni tifus je akutno infektivno oboljenje koje izaziva bakterija Salmonella typhi.
To je teška, dugotrajna bolest sa komplikacijama u velikom broju slučajeva.
Epidemiologija
Trbušni tifus je bolest područja sa niskim higijenskim standardom. Izvor infekcije je
čovjek ( bolestan ili kliconoša) koji izlučuje klice putem mokraće i stolice, a čovjek se
inficira putem kontaminirane vode, hrane ili prljavim rukama. U crijevima ova
bakterija ima invazivno djelovanje.
Klinička slika
Period inkubacije traje 10-14 dana. Početni stadij ( inavazivni/inicijalni stadij) traje
oko 7 dana. Bolest počinje postepeno, a početni simptomi su nespecifični i uključuju:
slabost, malaksalost, gubitak apetita, bolovi u mišićima, povišenu tjelesnu
temperaturu, praćenu tresavicom i preznojavanjem. Tifozni stadij ( stadij razvijene
bolesti) traje 10-14 dana. U ovom stadiju imamo povišenu tjelesnu temperaturu,
praćenu zimicom, znojenjem, tresavicom, simptomima gastoenteritisa ( učestale
stolice, srednje obilne, tečne, zelenkaste boje bez primjesa krvi-osim u slučaju
perforacije crijeva kao komplikacije). Pojavljuju je i neuropsihijatrijske
manifestacije ( konfuzija, vrtoglavica, konvulzije ili akutno psihotično ponašanje-san
je isprekidan, bolesnici postaju indiferentni prema okolini, noćni delirij,
378
halucinacije). Na koži gornjeg dijela abdomena se javljaju svijetlo crvene, makulozne
promjene koje nestaju na pritisak ( „roseola typhosa“). Ospa je oskudna i treba je
tražiti, a obično se javi do 10 lezija koje nestaju u roku od nekoliko sati do nekoliko
dana. Može biti prisutna i cervikalna limfadenopatije ( uvećanje limfnih čvorova
vrata). Komplikacije su česte kod trbušnog tifusa i mogu biti uzrokovane: 1.
Lokalnim lezijama crijevne sluznice koje mogu dovesti do krvarenja iz digestivnog
trakta i perforacije crijeva 2. Komplikacije usljed toksemije ( miokarditis,
hiperpireksija, oštećenje jetre i koštane srži) 3. Komplikacije koje mogu da nastaju
zbog dužine bolesti ( dekubitus, pneumonija-upala pluća)
Stadij smirivanja simptoma ( regresije bolesti) i stadij rekonvalescencije traju po 10-
14 dana.
Paratifus
Etiologija
Uzročnik paratifusa je gram negativna bakterija, Salmonela paratyphi A, B i C.
Epidemiologija
Izvor infekcije je čovjek ( bolestan ili kliconoša) koji izlučuje klice putem mokraće i
stolice, a čovjek se inficira putem kontaminirane vode, hrane ili prljavim rukama.
Ova bakterija spada u grupu enteroinavzivnih bakterija.
Klinička slika
Klinička slika tifusa i paratifusa je slična, ali je ona kod paratifusa obično znatno
blaža. Kod paratifusa bolest je kratkog trajanja, za razliku od trbušnog tifusa, gdje
bolest traje jako dugo. Inkubacija traje 3-7 dana i bolest započinje iznenada visokom
temperaturom, glavoboljom, grozničavim stanjem i simptomima gastroenteritisa
(stolice su učestale, 5-6 dnevno, žuto-zelene kao čorba od graška). Tifozni stadij je
slabije izražen, a „roseola“ (ospa po trupu i trbuhu) je izraženija i obimnija. Redovno
se sreće febrilini herpes.
SHIGELLOSIS-DYSENTERIA BACILLARIS
( šigeloza, bacilarna dizenterija, griža, srdobolja)
Šigeloza je akutno infektivno oboljenje uzrokovano šigelama, a manifestuje se :

1. Dizenteričnim sindromom ( učestalim vodenasto-sluzavim i krvavim stolicama sa
tenezmima-lažnim pozivima na stolicu)
2. Gastroenteritisom ili enterokolitisom bez izraženog dizenteričnog sindroma
Etiologija
Shigelle su gram negativne bakterije iz porodice Enterobacteriaceae, podijeljene na 4
grupe:
1. Grupa A ( S. dysenteriae); 2. Grupa B (S. flexneri); 3. Grupa C ( S. boydii) i 4.
Grupa C ( S. sonnei)
379
Epidemiologija
Bolest se javlja obično u tropskim klimatskim uslovima ili u ljetnim mjesecima u
područjima sa umjerenom klimom, uz niske higijenske uslove života. U većini
slučajeva do infekcije dolazi direktnim kontaktom, a nešto rjeđe se uzročnik prenosi
kontaminiranom hranom i vodom. Muhe imaju važnu ulogu u prenosu bolesti.
Shigelle spadaju u grupu enteroinvazivnih bakterija, ali imaju malu invazivnost, te se
zbog toga ne izoluju iz krvi. Ova bakterija luči i enterotoksin koji pospješuje
destrukciju crijevne sluznice,a može se smatrati i odgovornim za hiperpireksiju i
toksemiju.
Klinička slika
Inkubacija traje 1-3 dana. Bolest počinje naglo sa bolovima u trbuhu i proljevima.
Stolice su u početku kašaste, a potom postaju tečne, oskudne, sluzave ili sluzavo-
krvave, često su bez fekalnog sadržaja, slične ispljuvku, sastavljene samo od sluzi,
krvi, a ponekad i gnoja. Defekacija je praćena bolnim grčevima i tenezmima.
Bolesnik obično ima 10-20 stolica/24 h. Prisutni su i povišena tjelesna temperatura,
bljedilo, somnolencija, znaci dehidratacije. Simptomi bolesti traju 5-6 dana, nakon
čega se postepeno smire. Kao komplikacije mogu nastati: 1. Crijevne komplikacije:
perforacija crijeva, krvarenje, lokalni peritonitis; 2. Tokso-alergijske komplikacije
( Reiter-ov trijas): poliartritis, konjuktivitis, uretritis.
Dijagnoza
1. Klinička slika 2. Epidemiološki podaci 3. Mikrobiološka ispitivanja ( koprokultura,
izolacija uzročnika iz stolice ili brisa rektuma)
Terapija-Liječenje
1. Rehidratacija i korekcija elektrolita 2. Dijetske mjere 3. Antipireza 4. Antibiotici
( kinoloni-Ciprofloksacin, kotrimoksazol) ne duže od 5 dana.
I. DIPHTERIA (difterija)
Difterija je akutna infektivna, kontagiozna bolest koju uzrokuje Corynebacterium
diphteriae (korinebakterium difterije). To je gram pozitivni bacil, koji luči egzotoksin
i veoma je otporan u vanjskoj sredini.
Epidemiologija
Obolijeva samo čovjek. Izvor infekcije su oboljeli ili kliconoše. Put širenja je kapljični
(najčešće), ali može i kontaktom (direktnim i indirektnim). Ulazna vrata su najčešće
nos i ždrijelo, ali mogu biti i konjuktiva, opekotine, rane, vulva. Javlja se pretežno
zimi.
Patogeneza
Na mjestu ulaska ova bakterija luči toksin koji izaziva nekrozu sluznice, te nastaju
karakteristične (lokalne promjene), bjeličaste, sjajne, sedefaste, glatke i jasno ograničene
promjene (pseudomembrane), koje su čvrsto pričvrćene za podlogu i pri nasilnom skidanju
istih, podloga krvari. Nakon prodora toksina u krv nastaju sistemski poremećaji
(degeneracija srčanog mišića, jetre, bubrega, oštećenja na nervnom sistemu-
demijelinizacija..).
Klinička slika
380
Postoji više kliničkih oblika: difterija ždrijela i tonzila, difterija larinksa, nosa, oka,
kože, vulve..
1. Difterija ždrijela i tonzila
Inkubacija traje 2-3 dana. Nakon toga se javlja slabo povišena tjelesna temperatura,
slabost, malaksalost, oslabljen apetit, neraspoloženje, bolovi u grlu. Krajnici su
otečeni, crveni, a karakteristične promjene (pseudomembrane) se javljaju od trećeg dana
bolesti. Submandibularni limfni čvorovi su lako uvećani i bolni na dodir. U ovom
momentu treba dati antidifterični serum, inače bolest progredira u teži oblik, kada su svi
simptomi puno izraženiji. Naslage se šire na okolinu (meko nepce i resicu), bolesnik je
blijed, intoksiciran, adinamičan, febrilan, ima tahikardiju i hipotenziju. Ukoliko se ni
tada ne primjeni specifična terapija, bolest progredira u maligni oblik, gdje se raniji
simptomi pogoršavaju sa naglim skokom temperature, grloboljom, glavoboljom,
otežanim gutanjem, krvarenjem iz nosa, povraćanjem, osjećajem gušenja. Bolesnik je
izuzetno blijed, teško i čujno diše otvorenih usta. Vrat je deformisan uvećanim
limfnim čvorovima.
2. Difterija larinksa- nastaje širenjem iz ždrijela i nosa. Karakteriše se prisustvom
karakterističnih pseudomembrana, koje dovode do opstrukcije larinksa. Javlja se i
laringospazam (krup).
3. Difterija oka- prenosi se kontaminiranim rukama ili predmetima za čišćenje lica.
Obično je na jednom oku, gdje se javlja otok konjuktive i pseudomembrane, koje
sljepljuju očne kapke. Ako proces zahvati i rožnjaču, može doći i do gubitka vida
4. Difterija kože- nastaje na oštećenoj koži, a praćena je pojavom karakterističnih
pseudomembrana. Prenosi se kontaktom.
5. Difterija vulve-javlja se kod malih djevojčica. Na unutrašnjoj strani velikih usana,
javlja se otok i pseudomembrane.
Dijagnoza
Postavlja se na osnovu: 1.anamneza, klinička slika i epidemiološki podaci, 2.bris grla
3. Serološki testovi (izolacija uzročnika iz krvi)
Liječenje
Podrazumijeva: 1. Specifičnu terapiju antitoksinom (antidifterični serum), 2. Antibiotici
(penicilin/eritromicin 7-14 dana) 3. Simptomatska terapija (kortikosteroidi,
inhalacije, higijensko-dijetski režim, strogo mirovanje u postelji, a ponekad je
potrebno uraditi i traheotomiju).
Profilaksa
Prevencija infekcije se sprovodi aktivnom imunizacijom (vakcina DiTePer) koja je
obavezna, a primamo je sa 2, 4, 6 mjeseci, sa 5 i 14 godina. Uvođenjem vakcinacije
difterija je eradicirana.
381
II. LARYNGOTRACHEOBRONCHITIS ACUTA (KRUP)
Laringotraheobronhitis je akutna virusna infekcija gornjeg i donjeg dijela
respiratornog sistema, u kojoj zbog infekcije subglotične regije larinksa dolazi do
karakteristične inspiratorne dispneje.
Etiologija
Najčešći uročnik je virus parainfluence tip 1 i tip 3.
Epidemiologija
Učestalost krupa je u dječijoj dobi značajna, a najveća je u drugoj godini života.
Većina slučajeva se javlja između 3. mjeseca i 3. godine života. Smatra se da 1,2%
dojenčadi preboli krup.
Patogeneza
Krup počinje upalnim promjenama sluznice gornjih respiratornih puteva, koje se
brzo prošire i na donje i na kraju zahvate cijeli respiratorni sistem.
Klinička slika
Bolest počinje simptomima infekcije gornjih respiratornih puteva (sekrecija iz nosa,
crvenilo i bolovi u grlu, kašalj) i povišenu tjelesnu temperaturu, bar jedan do
nekoliko dana prije početka krupa. Početak krupa obilježen je pojavom promuklosti,
neproduktivnog kašlja (poput laveža), često naglo noću uz brzi razvoj tahipneje i
inspiratornog stridora-oštar zvuk visoke frekvencije. Dijete često sjedi na krevetu
nagnuto naprijed, koristi se pomoćnom respiratornom muskulaturom i uz stridor
uvlači muskulaturu, naročito supraklavikularnu i jugularnu. U najtežim slučajevima
stridor se javlja i pri inspirijumu i pri ekspirijumu. Dijete je uznemireno i plače, što
može dodatno pogoršati stridor (zviždanje). Fluktuirajući tok je karakterističan za
krup (stanje djeteta se može značajno poboljšati ili pogoršati unutar jednog sata).
Najčešće je stanje djeteta ujutro bolje, a naveče se često ponovo pogorša. Prosječno
trajanje bolesti iznosi 3-4 dana, ali može biti i duže.
Dijagnoza
Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze, kliničke slike i laboratorijskih nalaza
(povećan broj leukocita i nezrelih neutrofila). U većine hospitalizirane djece se nalazi
hipoksemija (smanjene vrijednosti O2 u krvi), a u njih 50% i hiperkapnija (povišene
vrijednosti CO2 u krvi).
Liječenje/Terapija
Budući da su uzročnici krupa virusi, liječenje je simptomatsko i ukoliko se dijete
liječi kod kuće, ne razlikuje se puno od liječenja virusne prehlade. Ukoliko se
liječenje sprovodi u bolnici, onda se temelji na suporativnim postupcima ( primjena
kiseonika, primjena kortikosteroida u malim dozama-smanjuju subglotički edem).
III. PERTUSSIS (veliki kašalj, hripavac, kukurikavac, magareći kašalj)
382
Pertussis je akutna infektivna bolest respiratornog sistema, koju uzrokuje gram
negativna bakterija Bordetella pertussis. Manifestuje se napadima dugotrajnog
kašlja i zacjenjivanjem.
Epidemiologija
Izvor infekcije je oboljela osoba, put prenosa kapljični put ili preko predmeta koji su
kontaminirani sekretom disajnih puteva ili kontaminiranim rukama. Bolest traje 45-
60 dana.
Patogeneza
Kada dospije u respiratorni trakt, Bordetella pertussis se veže za cilijarni epitel,
razmnožava i luči toksin koji je odgovoran za kliničku sliku. Najčešće je lokalizovana
u području larinksa, traheje i bronha, a rijetko prolazi do alveola. Djelovanjem
toksina lokalno na zadnji zid larinksa, traheje i bronha, on ošteti sluznicu, ogoli je tj.
ogoli nervne završetke u tusigenim zonama i stvara se staklasta, ljepljiva masa
(nakupina bacila, sluzi, nekrotičnih masa i leukocita). Čak i najmanji podražaji
ogoljenih nervnih završetaka u tusigenim zonama mogu izazvati kašalj ( promjena
temperature zraka, prašina, suh zrak). Egzotoksin u krvi dovodi do pojave
leukocitoze sa limfocitozom.
Klinička slika
Inkubacija traje od 7-15 dana, a može biti i do 21 dan. Nakon perioda inkubacije u
kliničkoj slici razlikujemo 3 stadija:
1. Kataralni stadij- javljaju se kataralni znaci gornjih respiratornih puteva, sa kašljem,
povišenom tjelesnom temperaturom. Kašalj se javlja u noćnom periodu i postepeno se
pojačava. Ovaj stadij traje 7-14 dana.
2. Paroksizmalni stadij- se karakteriše napadima kašlja (paroksizmi),
najkarakterističnijim znakom za pertusis. Nakon početnog intenzivnog udisaja slijedi
veliki broj brzih, snažnih iskašljaja, jedan za drugim bez udisaja. Nakon napada
slijedi duboki udisaj. U toku napada lice bolesnika je crveno, ponekad cijanotično, oči
su suzne, izbuljene, a usta otvorena sa izbačenim jezikom. Bolesnik je izrazito
uznemiren. Napad traje kratko, oko 60 sekundi. Nakon napada bolesnik obično
povrati bezbojnu staklastu sluz ili hranu koju je konzumirao, te postaje malaksao.
Napadi kašlja su češći u toku noći i u neprozračenim i toplim prostorijama. Broj
napada kašlja u toku dana zavisi od težine bolesti.
Osim kašlja kod bolesnika su prisutni: podbuhlo lice, krvarenje na beonjačama i po
licu (facies pertussica), krvarenje iz nosa, a kod težih slučajeva se mogu javiti hernije
ili prolaps rektuma. Ovaj stadij traje 2-4 sedmice.
Kod djece mlađe od 3 mjeseca nema zacjenjivanja, nego se javlja apnea, kada dijete
ne diše 30-60 sekundi, postaje cijanotično, mlitavo, a onda iznenada udahne i počne
normalno disati. Ovakvi napadi, zbog hipoksije mozga, mogu dovesti do konvulzija,
pa i smrti.
3. Stadij rekonvalescencije- ovaj stadij straje 1-2 sedmice, ali može i duže. Broj napada
kašlja se smanjuje, napadi postaju sve kraći i lakši, a povraćanje prestaje.
Dijagnoza
383
Dijagnoza se postavlja na osnovu anamnestičkih podataka, kliničke slike (leukocitoza
sa limfocitozom), mikrobioloških, seroloških.
Liječenje/Terapija
Liječenje je etiološko-antibiotici (eritromicin, azitromicin, klaritromicin,
kotrimoksazol) i simptomatsko (spavanje u provjetrenim, vlažnim prostorijama,
boravak na čistom zraku, hidratacija, mali, češći, visokokalorični obroci, sa dosta
bjelančevina, sekretolitici, sedativi, oksigenoterapija). Djecu do 3 mjeseca treba
monitorirati 24h zbog rizika od apnee i asfiksije.
Profilaksa
Profilaksa podrazumijeva obaveznu aktivnu imunizaciju koja se provodi da DiTePer
vakcinom (sa 2, 4, 6 mj i 5 godina).
CHOLERA ( KOLERA)
Kolera ( grč. Cholera-opasna) je akutno infektivno crijevno oboljenje koje je
karakteristično po velikom broju vodenastih stolica što ima za posljedicu izrazitu
dehidrataciju.
Kolera je endemična na Indijskom poluotoku, odakle se u historiji širila trgovačkim
putevima u druge zemlje. Do sada je bilo 7 pandemija ove bolesti, a zadnja je bila
1961 godine.
Etiologija
Uzročnik Kolere je Vibrio cholerae ( Vibrio kolere), mali gram negativni štapić sa
velikom pokretljivošću.
Epidemiologija
Javlja se u zemljama sa niskim životnim i higijenskim standardom. Izvor zaraze su
najčešće oboljeli, koji svojom stolicom izlučuju velik broj vibriona koji nepravilnom
dispozicijom fekalija dospijevaju u pijaće vode. Bolest se najčešće javlja u vidu
hidričnih epidemija ( konzumiranjem kontaminirane vode), ali i hrane ( pranje voća i
povrća) i kupanjem u kontaminiranoj vodi.
Patogeneza
Vibrio kolere ulazi u organizam kroz probavni trakt putem kontaminirane vode i
hrane. Spada u enterotoksične uzročnike ( dolaskom u probavni trakt ne izaziva
upalne promjene niti oštećenja sluznice, ne prodire u krv ili druga tkiva, već ostaje
lokalizovan u probavnom traktu gdje luči endotoksin koji se veže za sluznicu,
smanjuje resorpciju, a povećava sekreciju vode i elektrolita). Sluznica probavnog
trakta je u osnovi normalnog izgleda ( nema upalnih promjena niti ulceracija-
oštećenja), tako da u stolici nema gnoja ( upalnih ćelija) niti krvi. Stolice su obilne,
vodenaste, izgleda „rižine vode“ ( vode u kojoj se kuhala riža) sa dosta sluzi.
Klinička slika
Inkubacija traje od nekoliko sati do 5 dana. Bolest počinje naglo sa osjećajem
ubrzanog rada crijeva, nakon čega se javlja proliv i povraćanje. U početku stolice
imaju fekalni sadržaj, a vremenom postaju sve tečnije i na kraju bezbojne, bistre, bez
primjese krvi ili gnoja, ali sa jako puno sluzi, nalik na vodu u kojoj se kuhala riža.
Nema bolova niti tenezama. Bolesnik povraća sadržaj također nalik na vodu u kojoj
se kuhala riža. Bolest može biti različite težine, te se razlikuje nekoliko kliničkih
oblika:
384
1. Laki oblik- protiče sa lakim bolovima u trbuhu i blagim enterokolitisom
2. Klasični oblik- protiče sa karakterističnom kliničkom slikom i umjerenim brojem
stolica
3. Teški oblik- sa karakterističnom kliničkom slikom i velikim brojem stolica ( preko
40 stolica /24 h) i razvijenom slikom teške dehidratacije
4. Fulminantni oblik- gdje bolest završava smrću u roku od 24h
Klinička slika zavisi od stepena dehidratacije. U neliječenim slučajevima smrt
nastupa kao posljedica teške dehidratacije i hipovolemijskog šoka.
Dijagnoza
1. Anamneza sa kliničkom slikom i epidemiološkim podacima 2. Klinički pregled 3.
Mikrobiološke pretrage: mikroskopski pregled stolice gdje se vide pokretni vibrioni i
zasijavanje na selektivne podloge
Liječenje
1. Rehidratacija ( nadoknada izgubljene tečnosti i elektrolita uglavnom iv) 2.
Antibiotici ( doksicilin, ciprofloksacin per os, a za djecu kotrimoksazol, eritromicin)
BOTULISMUS ( BOTULIZAM)
Botulizam je teško akutno trovanje hranom koja sadrži egzotoksin bakterije
Clostridium botulinum, a manifestuje se slabošću i brzim zamaranjem mišića
( poprečno-prugastih i glatkih), te parezama (slabost) i paralizama (oduzetost).
Etiologija
Uzročnik bolesti je Clostridium botulinum. To je gram pozitivni, anaerobni bacil koji
luči egzotoksin ( razlikuje se 6 tipova ovog toksina, označenih slovima od A do F, a za
čovjeka su značajni A, B i F ).
Epidemiologija
Botulizam se pojavljuje u tri oblika: 1. Botulizam prenesen hranom 2. Botulizam
unešen kroz ranu 3. Dojenački botulizam. Clostridium botulinum živi kao saprofit u
tlu u obliku spore, odakle može dospjeti u hranu. Spore su veoma otporne na toplotu
i održavaju se u konzervama hrane-bombirane konzerve ( konzervirano meso, voće,
povrće) koja nije propisno sterilizirana. U anaerobnim uslovima, kakvi postoje u
konzervi spore prelaze u vegetativni oblik koji luči egzotoksin koji je uzrok bolesti.
Toksin se razara kuhanjem hrane tokom 10 minuta. Dojenački botulizam nastaje
konzumiranjem meda koji može sadržavati spore bakterija.
Patogeneza
Uzimanjem hrane u kojoj se nalazi toksin ove bakterije, ovaj toksin dospijeva do
probavnog trakta gdje se resorbuje i cirkulacijom dospijeva do nervno-mišićnih
spojeva gdje blokira oslobađanje acetilholina. Kod botulizma koji je unešen kroz
ranu, spore dospiju u ranu i tu u anaerobnim uslovima prelaze u vegetativni oblik
koji luči toksin, odakle isti direktno prelazi u cirkulaciju, dospijeva do neuro-mišićnih
spojeva i blokira oslobađanje acetilholina. Acetilholin je neophodan za normalnu
aktivnost mišića.
Klinička slika
385
Inkubacija traje 12-36h. Ukoliko se radi o botulizmu koji je prenesen hranom, bolest
počinje kratkotrajnim simptomima od strane probavnog trakta ( mučnina,
povraćanje, proliv). Ovih simptoma nema kod botulizma unešenog kroz ranu. Nakon
ovih simptoma javljaju se specifični simptomi, kao rezultat nedostatka acetilholina:
lako zamaranje, mišićna slabost, pareze i paralize poprečno-prugastih i glatkih
mišića, glavobolje, suhoća sluznica i opstipacija ( zatvor). Pareze i paralize su
obostrane i simetrične, nema ispada senzibiliteta i nema povišene tjelesne
temperature. Zbog slabosti očnih mišića javlja se: ptoza kapka ( spušten kapak),
proširene zjenice, poteškoće sa pokretanjem očne jabučice. Zbog slabosti mišića
ždrijela: otežano gutanje, zbog slabosti mišića larinksa: otežan govor, a ponekad i
potpuni gubitak glasa. Postoji izrazita slabost mišića trupa i ekstremiteta koja može
voditi i do potpune paralize. Ukoliko se u kliničkoj slici jave znaci respiratorne
insuficijencije ( slabost i oduzetost mišića za disanje) prognoza bolesti je nepovoljna
( bolest završava smrtnim ishodom). Simptomi bolesti traju do 3 mjeseca, a za
potpuni oporavak je potrebno i do godinu dana.
Dijagnoza
1. Anamneza sa kliničkom slikom i epidemiološkim podacima 2. Klinički pregled 3.
Koprokultura ( analiza stolice)- uzročnik je prisutan u stolici i do mjesec dana od
početka bolesti 4. Serološki testovi – dokazivanje toksina u serumu, urinu ili stolici
Liječenje
1. Serum - koji sadrži antitoksine treba dati što prije) 2. Ispiranje želuca i debelog
crijeva 3. Ishrana bolesnika preko nazogastrične sonde 4. U slučaju respiratorne
insuficijencije primjeniti mehaničku ventilaciju
1. LEGIONELLOSIS ( legioneloze)
Legioneloze su akutne infektivne bolesti, primarno respiratornog sistema,
uzrokovane legionelama. Najvažnija je Legionella pneumonophila, koja uzrokuje
legionarsku bolest (atipična upala pluća) i akutnu respiratornu infekciju bez upale
pluća (Pontiac fever).
Epidemiologija
Legionele su raširene u spoljašnjoj sredini. Razmnožavaju se i održavaju u vodi i
vlažnim medijima. U vodi mogu preživjeti duže od godinu dana. Legionella
pneumonophila se širi isključivo aerogeno ( npr. klima-uređaji, ovlaživači zraka,
inhalacije za hidroterapiju..). U obliku aerosoli dolaze u respiratorni trakt gdje
izazivaju oštećenja.
Klinička slika
Razlikujemo lakši i teži oblik bolesti.
386
1. Lakši oblik je akutna respiratorna bolest bez upale pluća (Pontiac fever) i slična je
gripi (povišena tjelesna temperatura, glavobolja, slabost, malaksalost, bolovi u
mišićima i zglobovima, kašalj). Bolest traje do 7 dana, a ozdravljenje je potpuno.
2. Teži oblik bolesti (Legionarska bolest) je akutna respiratorna bolest sa upalom pluća.
Klinički se može manifestovati kao bolest samo sa respiratornim simptomima (povišena
tjelesna temperatura-39/40⁰C, slabost, malaksalost, glavobolja, kašalj neproduktivan
ili produktivan (gnojav sa primjesama krvi) ili kao bolest koja osim pluća može
zahvatiti i jetru, bubrege, probavni trakt i centralni nervni sistem.
Dijagnoza
Anamneza i klinička slika, laboratorijski nalazi, analiza sputuma, rendgenski snimak
pluća.
Liječenje
Antibiotici 2-3 sedmice (eritromicin, azitromicin, rifampicin..) i simptomatsko
liječenje.
2. CHLAMYDIAE
U ovu grupu spadaju: Chlamydia pneumoniae ( uzročnik upale pluća), Chlamydia
psittaci ( izaziva psitakozu) i Chlamydia trachomatis ( izaziva genitalne upale i upalu
konjuktive).
PSITTACOSIS ( psitakoza-ornitoza)
Psitakoza je primarno zoonoza, bolest mnogih ptica i peradi. Ponekad se prenosi na
čovjeka.
Etiologija
Uzročnik je Chlamydia psittaci, intracelularni parazit, koja u citoplazmi ćelije
domaćina stvara karakteristične inkluzije.
Epidemiologija
Izvor zaraze su zaražene ptice, a čovjek se zarazi u kontaktu s njima. Psitakoza je
bolest koja se prenosi sa papagaja na čovjeka, dok je ornitoza naziv za bolest koja se
prenosi na čovjeka sa drugih ptica i peradi (golubova, purana..). Čovjek se zarazi
udisanjem prašine koja sadrži ekskrete zaraženih ptica, te je bolest zbog toga česta
kod profesionalnih radnika koji rade sa pticama, ljubitelja ptica, laboratorijskih
radnika.
Klinička slika
Psitakoza-ornitoza se manifestuje različitim stepenom upale pluća. Bolest prvo
počinje znaci infekcije gornjih disajnih puteva ( povišena tjelesna temperatura,
glavobolja, slabost, malaksalost, bolovi u mišićima, suhi kašalj), a nakon toga se
javlja upala pluća. U nekih bolesnika osim pluća, mogu biti zahvaćeni i jetra, bubrezi,
srce, gušterača, mozak...
Dijagnoza
Anamneza, klinička slika i epidemiološki podaci (kontakt sa pticama), laboratorijski
nalazi, rendgenski snimci pluća, izolacija uzročnika iz sputuma ili krvi, dokaz
specifičnih antitijela u serumu boelsnika.
Liječenje
387
Antibiotici (tetraciklini, makrolidi, kinoloni 10-14 dana, azitromicin 3 dana) i
simptomatsko.
Chlamydia trachomatis
Chlamydia trachomatis najčešće se prenosi spolnim odnosom. Kontaminacija prstiju

s genitalnim iscjetkom može dovesti do infekcije konjunktive oka. Tad nastupa
hlamidijski konjunktivitis. Može se prenijeti i tokom porođaja na novorođenče.
Kod muškaraca izaziva uretritis. Put prenosa je spolni, a inkubacija traje 1-3
sedmice. U kliničkoj slici se javlja svijetli iscjedak iz uretre uz pojavu dizuričnih
tegoba (često ili otežano mokrenje praćeno bolovima ili osjećajem pečenja, isprekidan
mlaz ). Hronični uretritis može dovesti do prostatitisa ili do neplodnosti muškarca.
Kod žena izaziva kolpitis, cervicitis, uretritis. Simptomi se javljaju nakon 7-14 dana,
a manifestuje se peckanjem prilikom mokrenja, pojačanim sekretom (žute ili zelene
boje, pjenušav, mirisa pokvarene ribe praćen svrbežom i peckanjem), krvarenjem
nakon spolnog odnosa. Postoje i asimptomatske hlamidijske genitalne infekcije. Kao
komplikacija mogu nastati upale svih genitalnih organa (maternice, jajovoda,
jajnika), može nastati pelvična upalna bolest ili čak dovesti do neplodnosti žene.
Dijagnoza
Bris uretre kod muškarca, a kod žene analiza vaginalnog sekreta .
Liječenje
Azitromicin ili doksicilin (7-14 dana) i liječenje treba da uključuje oba partnera.
Prevencija - Ne mijenjati često partnere i upotreba kondoma.
3. MIKOPLAZMOZE
Mikoplazmoze su bolesti uzrokovane mikoplazmama. Mikoplazme parazitiraju u

nekim biljkama i životinjama, to su ekstracelularni paraziti. Svrstane su u dva roda :
Mycoplasma (Mycoplasma pneumoniae, Mycoplasma hominis) i Ureaplasma (Ureaplasma
urealiticum). Mycoplasma pneumoniae je uzročnik upale pluća, a Mycoplasma hominis i
Ureaplasma urealiticum su uzročnici urogenitalnih infekcija.
Mycoplasma pnneumoniae je uzročnik upale pluća. Bolest se prenosi kapljičnim

putem i javlja se najčešće epidemijski ( u školama, kasarnama, dječijim ustanovama,
među studentima, u porodicama i sličnim zatvorenim grupama).
Klinička slika
388
Nakon inkubacije od 2-3 sedmice, tegobe se javljaju postepeno. Počinje pojavom
opštih simptoma - povišena tjelesna temperatura, slabost, malaksalost, gubitak
apetita, suhi, podražajni kašalj, a kasnije i produktivni kašalj, bol u grudnom košu.
Bolest traje 2-3 sedmice.
Dijagnoza
Anamneza i klinička slika, laboratorijski nalazi, rendgenski snimci pluća, porast

specifičnih antitijela u serumu bolesnika.
Liječenje
Antibiotici (tetraciklini, makrolidi, kinoloni) i simptomatsko liječenje.
4. GONOREJA/TRIPER/KAPAVAC
Uzročnik gonoreje je Neisseria gonorrhoeae (gonokok). Prenosi se spolnim putem

(vaginalni, oralni-gonoreja farinksa, analni seks-gonoreja rektuma). Simptomi se
pojavljuju nakon 1-7 dana.
Kod žena se javlja kao kolpitis (IV stepen vaginalnog sekreta), praćen pojačanim
vaginalnim sekretom (žuto-zelene boje), svrbežom i peckanjem, poteškoćama pri
mokrenju. Ukoliko se na vrijeme ne liječi infekcija može zahvatiti grlić, maternicu,
jajovode, jajnike ili čak dovesti do neplodnosti. Ponekad bolest kod žena može proći
asimptomatski.
Kod muškaraca se manifestuje pojavom žućkastog, gnojnog iscjetka iz uretre, kao i

žarećeg bola pri mokrenju, bolnim i uvećanim testisima.Vanjski otvor uretre je crven
i otečen, mokrenje otežano i bolno. Infekcija se može proširiti i na prostatu ili dovesti
do neplodnosti. Tokom porođaja se bolest može prenijeti na novorođenče, a
manifestuje se upalom konjuktive, što može dovesti do sljepoće.
Dijagnoza
Bris uretre i analiza vaginalnog sekreta.
Liječenje
Penicilin 7-10 dana, uz obavezno liječenje oba partnera.
MENINGITIS BACTERIALIS ( bakterijski meningitis, gnojni meningitis, gnojna upala

moždanica)
389
Bakterijski meningitis je akutna gnojna upala mekih opni mozga i kičmene moždine
uzrokovana bakterijama. To je jedna od najtežih infektivnih bolesti, koja i u
današnje vrijeme predstavlja bitan uzrok morbiditeta i mortaliteta.
Etiologija
Bakterije koje najčešće uzrokuju meningitis su: Neisseria meningitidis (meningokok),
Streptococcus pneumoniae (pneumokok) i Haemophilus influenzae. Ove bakterije
izazivaju 75-80 % bakterijskog meningitisa. Pored ova tri najčešća uzročnika,
značajniji su još i Streptococcus B grupe, Listeria monocytogenes, Staphylococcus,
Escherichia coli, , Salmonellae, Pseudomonas aeruginosa i dr. Epidemije može
izazvati samo Neisseria meningititis, a ostali meningitisi se pojavljaju sporadično.
Infekcija se u najvećem broju slučaja prenosi kapljičnim putem, a ulazna vrata su
respiratorni trakt.
Bakterijski meningitis može nastati na tri načina:
1. hematogenim širenjem (širenjem putem krvi) iz primarnog žarišta (nosa, ždrijela,
pluća, endokarda)
2. per continuitatem iz žarišta koja se nalaze u blizini meninga (sinusitis-upala sinusa,
otitis-upala uha, apces mozga)
3. direktnim unosom bakterija u subarahnoidalni prostor nakon trauma glave,
neurohirurških zahvata, lumbalne punkcije..
Klinička slika
Bakterijski meningitis obično počinje naglo sa pojavom povišene tjelesne temperature,
zimice, glavobolje-(zbog povišenog intrakranijalnog pritiska, difuzna je i najviše je
izražena u čeonom i potiljačnom dijelu glave), mučnine i povraćanja. U mnogim
slučajevima su prisutni slabost, fotofobija (osobi smeta svejtlost), poremećaj svijesti,
grčevi. Kao znak nadražaja meninga javlja se ukočenost vrata-otežano je savijanje glave
prema prsima. Pacijent često zauzima položaj ležeći na boku sa flektiranim nogama i
rukama, te glavom zabačenom unazad i licem okrenutim od svjetlosti (meningealni
položaj). Kod školske djece se često vidi i znak „tronočca“ – dijete se u sjedećem
položaju oslanja na dlanove, gluteus i pete.
Kod male djece u dobi od 3 mjeseca do 2 godine simptomi su manje predvidivi
(vrućica, povraćanje, iritabilnost, grčevi cijelog tijela, krikovi i napetost fontanele
najčešći su simptomi, a kočenje vrata može izostati).
Neisseria meningitidis izaziva pored meningitisa i meningokoknu sepsu (hroničnu i
fulminantnu sepsu) koja se može javiti nakon meningitisa ili samostalno. Manifestuje
se znacima sepse, osobito krvarenjima u kožu i sluznice, koja nastaju kao posljedica
oštećenja kapilara. Krvarenja su u obliku petehija ili ekhimoza, a u najtežim
slučajevima dolazi i do opsežnijih krvarenja, koja rezultiraju šokom. Smrt može
nastupiti u roku od 24-48h.
Dijagnoza
1.Anamneza sa kliničkom slikom, 2. Nalaz likvora (likvor se dobija lumbalnom
punkcijom), 3.Nalaz krvi ( kod meningokoka), 4. Bris grla i nosa 5. Laboratorijski
nalazi krvi (leukocitoza, neutrofilija, povišena sedimentacija) 6. Radiološke
dijagnostičke metode-CT ili MRI mozga (magnetna rezonanca)
390
Liječenje/Terapija
Liječenje meningitisa se sprovodi u bolnici. U liječenju se sprovode antibiotici u
zavisnosti od uzročnika ( Penicilin, Hloramfenikol, Cefalosporini treće generacije..) u
trajanju od 7 do 21 dan, a po potrebi i duže. Od antiinflamatornih lijekova koristi se
deksametazon, a u slučaju edema mozga Manitol-20 %-tna otopina. Uz ovo se
sprovodi i simptomatsko liječenjepovišene tjelesne temperature, glavobolje i
konvulzija-grčeva.
Profilaksa
Danas se primjenjuje vakcina protiv Haemophilusa influenzae tip b, koja spada u
obaveznu vakcinaciju, a koju primamo sa 2, 4 i 18 mjeseci. Primjenjuje se i vakcina
protiv meningitisa uzrokovanog sa Neisseria meningitidis (protiv serogrupa A, C, Y,
W, dok za grupu B koja je kod nas dominira ne postoji vakcina) i protiv
Streptococcus pneumoniae.
STAFILOKOKNE INFEKCIJE.
Stafilokokne infekcije su grupa oboljenja koja nastaju zbog infekcije različitih tkiva
ljudskog organizma ovom grupom bakterija. Klinička slika varira od vrlo blage
infekcije gdje liječenje nije potrebno do ozbiljne i potencijalno fatalne bolesti.
Etiologija
Stafilokoki su gram pozitivne, nepokretne, asporogene bakterije. Među tipovima
patogenim za čovjeka, najčešći je Staphylococcus aureus. Među uslovno patogenim
tipovima najčešći je Staphylococcus epidermidis, koji je dio normalne flore kože, ali
pod izvjesnim okolnostima može izazvati bolest. Staphylococcus saprophyticus je čest
uzročnik infekcija urinarnog trakta.
Epidemiologija
Stafilokoki su normalni stanovnici kože, sluznice nosa, nešto rjeđe se nalaze u
ždrijelu, rektumu, perineumu, spolovilu. Kliconoštvo je prisutno u 50 % zdravih
osoba, a još je češće kod hospitaliziranih bolesnika i zdravstvenih radnika. Bakterije
se prenose direktnim dodirom, predmetima za opštu upotrebu, a osnovni način
prenosa je prstima sa nosne sluznice kliconoše, najčešće na kožu druge osobe.
Oštećena koža je otvoreni put za lokalne infekcije i prodor stafilokoka u krv.
Klinička slika
Stafilokoki mogu izazvati infekcije gotovo svih organa: koža, respiratorni sistem,
meninge, endokard, kosti, crijevne intoksikacije, bakterijemije i sepsu.
LOKALNE INFEKCIJE (infekcije kože i potkožnog tkiva) se smatraju najlakšim
stafilokoknim infekcijama. Tu govorimo o infekcijama hirurških rana i opekotina,
folikulitis (pustula u folikulu dlake), celulitis, furunkul (infekcija kože i potkožnog
tkiva u predjelu folikula dlake –mali apces sa jednim otvorom), karbunkul (udruženi
furunkuli sa nekoliko pustuloznih otvora), impetigo.
SISTEMSKE INFEKCIJE- Pored infekcija kože i potkožnog tkiva stalokoke mogu
izazvati i bakterijemiju, endokarditis, pneumoniju, apces mozga, osteomijelitis,
artritis. Sve ove promjene nastaju nakon prodora stafilokoka sa oštećenja na koži
( koja predstavljaju ulazna vrata infekcije) u krv.
391
TOKSINOM UZROKOVANE INFEKCIJE –Ritterova bolest (sindrom oparene kože) i
sindrom toksičnog šoka. Ritterova bolest ili sindrom oparene kože je rijetka bolest
novorođenčadi i male djece izazvana djelovanjem ekfolijativnog toksina koji djeluje
epidermolitički sa odvajanjem epiderma (javljaju se bule) i vidljivo crvenom,
ogoljenom kožom. Dolazi do gubitka vode i elektrolita, može nastupiti šok i smrt.
Epidermis se može obnoviti za 10 dana. Sindrom toksičnog šoka ili kako se još naziva
stafilokokni šarlah je praćen povišenom tjelesnom temperaturom, bolovima u
mišićima, povraćanjem i prolivom, hipotenzijom, generaliziranim skarlatiformin
osipom..)
Ukoliko se desi kontaminacija hrane (stafilokokima iz inficiranih kožnih rana osoba
koje rukuju sa namirnicama ili nazalnim kapljicama) dolazi do trovanja hranom.
Simptomi trovanja su: mučnina, povraćanje, proliv, bolovi u trbuhu..)
Vrlo čest izazivač intrahospitalnih infekcija je MRSA (meticilin rezistentni
stafilokokus aureus)
Dijagnoza
Inspekcija (posmatranje kožnih promjena), laboratorijski nalazi, hemokultura,
brisevi rane, grla i nosa, analiza sputuma, stolice, punktata, likvora, urina...
Liječenje
Na manje infekcije kože stavljaju se tople obloge, a veće zahtijevaju inciziju i
drenažu. Kod nereagovanja na lokalnu terapiju i sistemske infekcije primjenjuju su
antibiotici ( kloksacilin, dikloksacilin, eritromicin.. a kod MRSA vankomicin).
BACTERIAEMIA ET SESPSIS (bakterijemija i sepsa)

Bakterijemija je naziv za svaki prodor bakterija u krvotok, bilo kao posljedica
komplikacije infekcije (npr.pneumonija, meningitis), tokom operacije (npr. operacije
na crijevima) ili ulaskom direktno u vene ili arterije iz vanjske sredine (najčešće
nesterilne igle). Ulazak bakterija u krv može proći bez ikakvih simptoma
(asimptomatska bakterijemija) ili može prouzrokovati pojavu opštih simptoma
(povišena tjelesna temperatura, tresavica, algički sindrom) i tada govorimo o
bakterijemiji u kliničkom smislu riječi.
Sepsa je klinički sindrom koji nastaje kao posljedica prodora bakterija ili gljivica,
odnosno njihovih toksina u cirkulaciju i posljedičnog opšteg upalnog odgovora, kao
rezultat stvaranja različitih upalnih medijatora.
Autori nove definicije, sepsom smatraju sindrom sistemskog upalnog odgovora
uzrokovanog infekcijom. Da bi se po toj definiciji postavila dijagnoza sepse moraju
biti ispunjena najmanje 2 od ovih kriterija:
1. Temperatura >38⁰C ili <36⁰C
2. Puls >90/min (tahikardija)
3. Respiratorna frekvenca >20/min (tahipnea)
4. Broj leukocita >12x109/l ili <4x109/l
Septični šok je sepsa sa hipotenzijom (arterijski pritisak <90 mmHg, odnosno 40
mmHg niži od početnih vrijednosti).
Iako se sepsa najčešće povezuje sa teškim bakterijskim infekcijama, kliničku sliku
sepse uzrokuju i sistemske i gljivične infekcije, parazitarne bolesti, generalizirane
392
virusne infekcije, milijarna tuberkuloza. Enterobakterije su uzročnici oko trećine
sepsi stečenih izvan bolnice. Sepsa se javlja u svim životnim dobima. S obzirom na
mjesto sticanja sepse možemo ih podijeliti na bolničke i izvanbolničke sepse, a s
obzirom na ulazno mjesto na primarne (ulazno mjesto nije poznato) i sekundarne
(ulazno mjesto poznato).
Na sepsu treba posumnjati kod bolesnika sa bilo kojom infekcijom ili nakon operacije
ili medicinske intervencije, ako naglo dobije povišenu temperaturu sa groznicom,
tresavicom, te postane tahikardičan, sa ubrzanim disanjem i poremećajem svijesti ili
hipotenzijom.Pored ovih promjena zbog oštećenja krvih sudova dolazi do različitih
kožnih promjena (cijanoza, pustule, bule, nekroza kože, krvarenja u koži i
sluznicama). Ako bolest napreduje, pojavljuju se različiti drugi simptomi i znaci, koji
ukazuju na oštećenje pojedinih organa i organskih sistema (pluća, srce, jetra,
bubrezi, slezena, mozak ...). Ako tokom sepse dođe do zatajenja dva ili više organskih
sistema govorimo o sindromu disfunkcije više organa (MODS). Smrtnost bolesnika u
tom stadiju izrazito raste, zavisno od broja zahvaćenih organskih sistema. Šok se
razvija u 20-35 % septičnih bolesnika. U bolesnika kod kojih se razvije šok, smrtnost
iznosi više od 60 %.
Dijagnoza
Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze, podataka o eventualnom primarnom
žarištu, kliničkog pregleda, te hematoloških i mikrobioloških laboratorijskih nalaza.
Mikrobiološka dijagnoza sepse utvrđuje se izolacijom uzročnika iz krvi
(hemokultura-koja je pozitivna u 45-60% septičnih bolesnika).
Liječenje
Antimikrobno liječenje, hirurški zahvati, simptomatsko liječenje. Antimikrobno
liječenje visokim dozama antimikrobnih lijekova, intravenski, je od presudnog
značaja za ishod bolesti.
RIKECIJSKE BOLESTI
I. TYPHUS EXANTHEMATICUS ( pjegavi tifus / pjegavac )
Uzročnik pjegavca je Rickettsia prowazekii, gram-negativni intracelularni parazit.
Izvor zaraze je bolesnik koji boluje od pjegavca ili Brill-Zinsserove bolesti. Prenosnik
sa čovjeka na čovjeka je bijela uš ( Pediculus humanus corporis), te je ova bolest
pratilac ratova i elementarnih nepogoda gdje su loši higijenski uslovi i gdje je
prisutna ušljivost. Uš se inficira sisanjem krvi oboljelog u febrilnoj fazi, a zatim
prelaskom na drugog čovjeka izmetom rikecije dospiju na kožu, gdje se češanjem
utrljaju u kožu novog domaćina. Ulaskom u organizam rikecije se u endotelu sitnih
krvnih sudova razmnožavaju i oštećuju endotel. Razvija se krvarenje i upalna
reakcija (vaskulitis).
Klinička slika
Bolest počinje naglo, nakon inkubacije od 10 do 14 dana sa visokom temperaturom
(39-40ºC), zimicom, glavoboljom, bolovima u mišićima i zglobovima...Zatim nastaje
393
tifozni stadijum koji se karakteriše tifoznim stanjem, pojavom ospe,
hepatosplenomegalijom (uvećanje jetre i slezene) i visokom temperaturom tipa
kontinue. Bolesnik bunca, uznemiren je, neposlušan, razdražljiv, često dezorijentisan
u vremenu, prostoru, prema sebi i drugima, mogući su i suicidi. Iz stanja agresivnosti
i razdražljivosti ponovo ulaze u stanje najteže depresije. Javlja se ospa,koja je u
početku blijedo-ružičasta makulopapulozna i blijedi na pritisak, a kasnije je
petehijalna. Ospe nema na licu, dlanovima i tabanima, a zadržava se 10-ak dana.
Rekonvalescencija je duga i praćena amnezijom.
Dijagnoza
Klinička slika, epidemiološki podaci, laboratorijski nalazi, serološki testovi ....
Terapija / Liječenje
Antibiotici (tetraciklin, hloramfenikol) uz simptomatsko liječenje.
Profilaksa
Depedikulacija, zdravstveno prosvjećivanje, poboljšanje hiijenskih navika, izolacija
bolesnika, prijavljivanje bolesnika..
BRILL-ZINSSEROVA BOLEST
Brill-Zinsserova bolest je kasni recidiv klasičnog pjegavca, koji se javlja u blažem
obliku više godina ili više desetina godina nakon preboljene primarne bolesti.
Uzročnik je isti kao i kod klasičnog pjegavca, Rickettsia prowazekii.
Bolest se uglavnom javlja kod starijih osoba, gdje kao faktori aktivacije „uspavanih“
rikecija u limfnom tkivu djeluju pad imunološke odbrane organizma usljed
gladovanja, psihofizičkog napora, psihičke traume i raznih hroničnih bolesti. Klinički
simptomi i znaci su slični onima u pjegavcu, ali su blažeg intenziteta i kraćeg trajanja.
Bolest počinje naglo sa visokom temperaturom, bolovima u mišićima i zglobovima,
jakom glavoboljom i nesanicom. Bolesnik je miran i komunikativan, jer se ne razvija
tifozni stadijum. Prisutna je ospa, makulopapulozna, koja je slabije izražena i više
rasprostranjena na leđima i nadlakticama.
II. Q-GROZNICA (upitna groznica)

Q-groznica je akutna rikecijska bolest iz grupe zoonoza. Uzročnik je Coxiella
burnetii, gram negativni intracelularni kokobacil, koja je vrlo otporna u vanjskoj
sredini i jako patogena za čovjeka, tako da je dovoljna jedna rikecija da izazove
bolest.
Kao i svaka zoonoza, Q-groznica je primarno bolest životinja (najčešće ovaca i koza,
a rjeđe konja, goveda, pasa, mačaka, peradi..), kod kojih se najčešće javlja bez
simptomatologije. Krpelj ima važnu ulogu u prenosu bolesti sa životinje na životinju.
Uzročnik u vanjsku sredinu dospije preko mokraće, posteljice, stolice i mlijeka
zaražene životinje. Čovjek se najčešće zarazi udisanjem inficiranog aerosola, a rjeđe
preko zaraženog mlijeka i mliječnih proizvoda. Bolest se često javlja za vrijeme
janjenja. Češće obolijevaju veterinari, stočari, radnici u klaonicama, izletnici..
Klinička slika
Nakon inkubacije od 2 do 3 sedmice, bolest počinje naglo sa opštom slabošću i
malaksalošću, visokom temperaturom i preko 40 ºC, glavoboljom...Javlja se upala
pluća (atipična pneumonija) uz prisutan kašalj.Ukoliko uzročnik pređe u cirkulaciju
394
mogu se javiti komplikacije na srcu (endokarditis, miokarditis, perikarditis), na jetri
(hepatitis)....
Dijagnoza
Klinička slika, epidemiološki podaci (kontakt sa ovcama i kozama) , laboratorijski
nalazi, serološki testovi..
Liječenje
Antibiotici (tetraciklin, hloramfenikol, eritromicin, azitromicin) uz simptomatsko
liječenje.
Profilaksa
Uništavanje krpelja, pasterizacija mlijeka, izolacija bolesnika i vakcinacija radnika
sa visokim rizikom kao što su stočari, mesari, laboratorijski radnici.
PREHLADA (COMMON COLD) / GRIPA (INFLUENZA)
Gripa i prehlada nisu ista bolest. Gripa je akutna, lako prenosiva infektivna bolest
respiratornog sistema uzrokovana virusima influenze A,B i C. Javlja se najčešće
epidemijski, a povremeno i pandemijski. Najčešće su epidemije uzrokovane tipom A
virusa, dok tip C ne izaziva epidemije. Pehlada je infekcija gornjih dijelova
respiratornog sistema, uzrokovana virusima, najčešće blagog toka i trajanja do
sedam dana. Poznato je više od 200 vrsta virusa koji izazivaju simptome prehlade, a
najčešći su : adenovirusi, coronavirusi, rhinovirusi, coxackie virusi... Izvor zaraze je
zaražen čovjek, put prenosa kapljični, kao i direktnim i indirektnim kontaktom,
ulazna vrata su respiratorni trakt.
Simptomi i znakovi Gripa Prehlada

Nastup (početak bolesti) vrlo naglo postepeno
Temperatura visoka normalna ili umjereno povišena
395
Glavobolja redovno rijetko
Bolovi u mišićima često rijetko
Umor i iscrpljenost jače izraženi ne
Kašalj suh, vrlo neugodan odsutan ili blag
Začepljenost nosa ponekad redovno
Kihanje ponekad uobičajeno
Komplikacije često vrlo rijetko
Izostanak s posla i iz škole često rijetko

Komplikacije
Komplikacije su češće kod gripe nego kod prehlade. Obje bolesti mogu biti
komplicirane sa sekundarnom bakterijskom infekcijom srednjeg uha (posebno kod
djece), sinusa ili upale pluća, što zahtijeva liječenje antibioticima.
FEBRILNI RESPIRATORNI KATAR (CATARRHUS FEBRILIS RESPIRATORIUS)
Febrilni respiratorni katar je klinički sindrom koji podrazumijeva akutne

respiratorne bolesti gornjeg dijela respiratornog trakta. Manifestuje se povišenom
temperaturom i drugim opštim i respiratornim simptomima.
Etiologija
Uzročnici febrilnog respiratornog katra su uglavnom virusi (virus parainfluence tip
1, 2 i 3, adenovirusi, respiratorni sincicijski virus..)
Epidemiologija
Bolest se često pojavljuje u obliku manjih ili većih epidemija. Prenosi se kapljičnim
putem, kao i direktnim i indirektnim kontaktom.
Klinička slika
Obuhvata više oblika bolesti, koji se klinički različito manifestuju, u zavisnosti od
uzročnika i dobi, odnosno otpornosti domaćina.
Osim nediferencirane akutne respiratorne bolesti, sa jače izraženim respiratornim
simptomima, uzrokuje još i druge oblike bolesti: eksudativni faringitis (virusna
angina), faringokonjuktivalna groznica i opstruktivni laringotraheobronhitis (krup).
396
Akutna respiratorna bolest je kratkotrajna upala u respiratornom sistemu slična
influenci. Za razliku od influence, uz opšte simptome, od samog početka bolesti
izraženi su i kataralni respiratorni simptomi. Tok bolesti je blaži od toka influence,
trajanje kraće, a komplikacije mnogo rjeđe.
Eksudativni faringitis (virusna angina) počinje naglo, povišenom temperaturom i opštim
simptomima, konjuktivitisom, hunjavicom, promuklošću, kašljem, bolovima u grlu.
Za razliku od streptokokne angine, eksudat na ždrijelu i tonzilama nije gnojav nego
sluzav, limfni čvorovi na vratu nisu bolno osjetljivi, a broj leukovita je obično
normalan.
Faringokonjuktivalna groznica je karakteristična ljetna adenovirusna infekcija, a
pojavljuje se sporadično ili u manjim epidemijama , uglavnom među djecom. Bolest
se samo javlja u ljetnim mjesecima, a najčešće nakon kupanja u bazenima . Uz
povišenu temperaturu i opšte simptome, bolest je praćena upalom ždrijela i
jednostranim ili obostranim konjuktivitisom i otokom limfnih čvorova na vratu.
Opstruktivni laringotraheobronhitis (krup) je isključivo bolest male djece. Praćena je
znacima opstrukcije larinksa, sa promuklim kašljem, dispneom, stridoroznim
disanjem.
Komplikacije
U toku febrilnog respiratornog katra moguć je nastanak komplikacije, prije svega
sekundarne bakterijske infekcije u respiratornom sistemu (otitis, sinusitis,
pneumonija) ili bakterijemija. Komplikacije su češće kod djece nego kod odraslih.
SPIROHETALNE BOLESTI
I LEPTOSPIROSIS (LEPTOSPIROZE)
Leptospiroza je akutna infektivna bolest koju uzrokuju spiralne bakterije iz grupe
spiroheta, a iz roda Leptospirae ( L. pomona, L. icterochaemorrhagiae, L.
grippothyphosa..).
Epidemiologija -Leptospiroze su primarno zoonoze , bolesti glodara (miševi, pacovi), a
rjeđe domaćih i drugih divljih životinja ( goveda, svinje,konji, psi, lisice, slijepi
miševi). Čovjek se zarazi direktnim kontaktom sa zaraženom životinjom i njenim
urinom ili kontaktom sa kontaminiranim tlom i vodom (kupanjem u kontaminiranoj
vodi bazena, rijeka..), te su ove bolesti česte kod stočara, veterinara, rudara,
zemljoradnika, mesara, izletnika, kupača. To su uglavnom sporadične bolesti, rjeđe
se javljaju u obliku manjih ili većih epidemija.
Patogeneza i patologija- Leptospire ulaze u tijelo čovjeka preko oštećene kože i
sluznica, dospijevaju u krvotok, a potom u razne organe. Imaju afinitet prema koži,
jetri, bubrezima i meningama. Svojim endotoksinom izazivaju oštećenja malih krvnih
sudova (vaskulitis), te ćelije jetrenog i bubrežnog parenhima.
Klinička slika- Period inkubacije traje do 2 sedmice. Bolest se javlja u dva oblika:
397
1. Lakši anikterični oblik- koji se manifestuje povišenom tjelesnom temperaturom,
glavoboljom, slabošću, malaksalošću, bolovima u mišićima i često prolazi za 10 dana
pod dijagnozom „ljetnjeg gripa“
2. Teži ikterični oblik (Weilova bolest)- koji prolazi kroz dvije faze. U prvoj fazi se
javlja povišena tjelesna temperatura, glavobolja, slabost, malaksalost, bolovi u
mišićima. U drugoj fazi se javljaju simptomi vezani za pojedine organe- krvarenja po
koži i sluznicama-subkonjuktivalna krvarenja, žutica, meningitis, poremećaji svijesti,
smanjeno mokrenje, uremija, te može dovesti do insuficijencije jetre i bubrega. Ovaj
oblik bolesti često završava smrtnim ishodom.
Dijagnoza- Anamneza, klinička slika, epidemiološki podaci, laboratorijski nalazi kvi i
urina, te serološke pretrage.
Liječenje- Antibiotici (penicilin, ampicilin, doksicilin, amoksicilin) i simptomatsko
liječenje. Bolesnici sa Weilov-ov bolešću se liječe u jedinicama intenzivne njege.
Profilaksa – Mjere deratizacije na farmama i seoskim domaćinstvima, dezinfekcija
bazena za kupanje, izbjegavanje kupanja u barama i ustajalim vodama, nošenje
zaštitne opreme u kontaminiranoj sredini.
II LYME BORRELIOSIS (LAJME BORELIOZA/ LAJMSKA BOLEST)
Lyme borelioza je akutna infektivna bolest čiji je uzročnik spiroheta Borrelia
burgdorferi , koju na čovjeka prenose krpelji (Ixodes krpelji), a manifestuje se
kožnim promjenama, neurološkim komplikacijama i komplikacijama na srcu i
zglobovima.
Bolest se najčešće javlja ljeti, naročito nakon kišnih perioda kada je najezda krpelja
najveća. Česta je kod poljoprivrednika, izletnika, djece...
Patogeneza i patologija- Prilikom ujeda krpelja nastaje prvo promjena na koži, odakle
se borelije putem krvi i limfe šire u ostala tkiva, naročito mozak, srce i zglobove.
Kliničke manifestacije bolesti su rezultat vaskulitisa koji nastaju toksičnim
djelovanjem borelija u različitim organima i upalnog odgovora domaćina.
Klinička slika- Inkubacija traje nekoliko dana. Bolest prolazi kroz 3 stadija:
1.stadij- na mjestu ugriza krpelja javlja se karakteristična promjena na koži u vidu
crvenila, koja se centrifugalno širi dok centralna zona blijedi (Erythema migrans).
Istovremeno bolesnik ima povišenu tjelesnu temperaturu, glavobolju, bolove u
mišićima, slabost i malaksalost.
2. stadij nastaje nakon nekoliko sedmica ili mjeseci i manifestuje se neurološkim
ispadima ( periferna neuropatija, pareze i paralize kranijalnih nerava), te srčanim
smetnjama (miokarditis).
3. stadij nastaje nakon nekoliko mjeseci ili godina i manifestuje se artritisom jednog ili
više velikih zglobova.
Dijagnoza- anamneza, klinička slika, epidemiološki podaci o ugrizu krpelja, izolacija
borelija iz krvi, kože, likvora, sinovijalne tečnosti, sinovije.
Liječenje- antibiotici (amoksicilin, doksicilin, azitromicin, cefalosporini) i
simptomatsko liječenje.
Profilaksa- koristiti insekticide u prirodi, temeljito pregledati kožu nakon moguće
ekspozicije i što prije odstraniti krpelje.
398
III FEBRIS RECURRENS (POVRATNA GROZNICA)
Povratna groznica je teška infektivna bolest iz grupe zoonoza uzrokovana različitim
vrstama spiroheta koje pripadaju rodu Borrelia. Borreliu recurrentis na čovjeka
prenosi uš (Pediculus humanus), dok Borreliu duttoni prenosi krpelj ( Ornithodorus).
Epidemiologija- Bolest koju prenose uši se javlja za vrijeme socioekonomskih kriza,
ratova i prirodnih katastrofa, lošim higijenskim uslovima, dok bolest koju prenosi
krpelji se javlja sporadično. Divlji glodari i njihovi krpelji su prirodni rezervoar
borelija, dok ih uši prenose sa čovjeka na čovjeka.
Patogeneza i patologija- Gnječenjem zaražene uši ili ujedom krpelja, borelije
dospijevaju u krvotok te izazivaju oštećenje endotela krvnih sudova u gotovo svim
organima.
Klinička slika- Bolest se manifestuje visokom tjelesnom temperaturom i teškim opštim
stanjem koji traju po nekoliko dana, a zatim slijede periodi bez tegoba. Febrilni
periodi se pojavljuju tako da je svaki naredni kraći, a period bez temperature duži.
Za vrijeme febrilnih perioda bolesnici mogu biti jako lošeg opšteg stanja sa
oštećenjem jetre i bubrega , ospom po koži te neurološkim i psihičkim poremećajima.
Bolesnici koji obole od bolesti koju prenose krpelji imaju nešto blažu kliničku sliku.
Dijagnoza- anamneza, klinička slika, eppidemiološki podaci , laboratorijski nalazi, te
nalaz borelija u krvi tokom febrilnih perioda.
Liječenje- antibiotici ( penicilin, eritromicin, tetraciklin, hloramfenikol, cefalosporini)
i simptomatsko liječenje.
Profilaksa- upotreba insekticida, zaštitne opreme kod bolesti koju prenose krpelji, dok
za bolest koju prenose uši profilaksa se sastoji u depedikulaciji, zdravstvenom
prosvjećivanju i poboljšalju higijenskih uslova.
IV LUES / SIFILIS
Sifilis spada u grupu spolno prenosivih bolesti čiji je uzročnik spiroheta Treponema
pallidum. Najčešći put prenosa je spolni (homoseksualni, heteroseksulani), ali se može
prenijeti i sa majke na dijete tokom trudnoće i porođaja pri čemu nastaje
kongenitalni (urođeni sifilis).
Razlikujemo 4 stadija bolesti:
1. Primarni stadij- se javlja nakon 3 do 90 dana (u prosjeku 21 dan) nakon infekcije.
Manifestuje se pojavom tvrdog šankra ( bezbolan ulkus-čir tvrdih rubova, koji ne
svrbi). Prvo se pojavljuje makula, koja preko stadija papule prelazi u eroziju ili
ulkus-čir. Obično se javlja na genitalijama. U blizini mjesta infekcije dolazi do
uvećanja limfnih čvorova. Bez liječenja, lezija može potrajati 3-6 sedmica.
2. Sekundarni stadij-se razvija 4-10 sedmica nakon infekcije. U ovom stadiju javlja se
povišena tjelesna temperatura, glavobolja, malaksalost, mršavljenje, grlobolja,
gubitak kose. Pojavljuju se i promjene na koži i sluznicama . Na trupu i
ekstremitetima, uključujući tabane i dlanove, može postojati simetrični
crvenkastoružičasti osip koji ne svrbi. Osip može postati makulopapulozan ili
pustulozan. Na sluznicama se mogu javiti pljosnate, bjeličaste bradavice koje se
399
nazivaju kondilonima ( Condyloma lata). Sve ove promjene sadrže bakterije i zarazne
su. Akutni simptomi se povlače u roku 3-6 sedmica.
3. Latentni stadij- nakon što se osoba oporavila od sekundarnog stadija, bolest ulazi u
latentni stadij, u kojem nema simptoma. Taj stadij može trajati godinama ili pak do kraja
života. Za vrijeme ranog latentnog stadija ponekad se mogu vratiti zarazne rane.
4. Tercijarni stadij- se danas rijetko javlja. Može se razviti 3-15 godina nakon primarne
infekcije, a može se razviti u 3 oblika : gumozni sifilis, kasni neurosifilis i kardiovaskularni
sifilis. Bolesnici za tercijarnim sifilisom nisu zarazni.
Gumozni sifilis je obilježen stvaranjem guma ( mekana područja nekroze tkiva okružena
hroničnom upalnom reakcijom), različite veličine, nalik na tumor. Tipčno se razvijaju u
koži, kostima i jetri, ali se mogu razviti bilo gdje u tijelo.
Neurosifilis se odnosi na infekciju koja zahvata centralni nervni sistem ( u obliku

meningitisa, opšte pareze ili tabes dorsalis što je povezano sa poremećajem ravnoteže i
sijevajućim bolovima u nogama).
Kardiovaskularni sifilis se obično razvija 10–30 godina nakon zaraze. Najčešća mu je

komplikacija sifilitični aortritis, koji može dovesti do razvoja aneurizme.
Dijagnoza- bris površinskih promjena, analiza likvora, krvi
Liječenje- penicilin (doksicilin, tetraciklin u slučaju alergije). Prva tri stadija se liječe u
potpunosti bez ikakvih oštećenje, a u posljednjem stadiju se samo mogu zaustaviti dalja
oštećenje.
STREPTOKOKNE BOLESTI ( STREPTOKOKOZE)

Streptokokne bolesti ( streptokokoze) su akutne infektivne bolesti uzrokovane
streptokokima. Kod ljudi streptokoke uzrokuju anginu, šarlah, erizipel, upalu pluća,
upalu srednjeg uha, peritonzilitis i peritonzilarni apces, celulitis, infekciju rana,
meningitis...
Etiologija
Streptokoke su gram pozitivne koke, okruglog do ovalnog oblika, koje mogu biti u
parovima ili u vidu manjih ili većih lanaca. Na osnovu ugljikohidratnih antigena koji
mogu biti izolovani iz ćelijskog zida, podijeljene su u 12 grupa. Virulentne supstance
koje luče su : streptokinaza, protein M, hijaluronidaza, streptokokni pirogeni
egzotoksin ( SPE)...
Epidemiologija
Izvor infekcije je bolesnik koji boluje od streptokokne infekcije gornjih respiratornih
puteva i kliconoša. Bolest se prenosi najčešće kapljičnim putem, rjeđe prašinom ili
kontaminiranim predmetima.
Klinička slika
400
Klinička slika streptokoknih infekcija zavisi od ulaznih vrata, od tipa uzročnika, od
odbrambene sposobnosti organizma i od starosne dobi oboljelog.
Dijagnoza
Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze i kliničke slike, laboratorijskih nalaza,
mikrobiološke obrade, izolacijom uzročnika (iz grla, iz kožnih promjena) i serološkim
pretragama ASTO ( ANTISTREPTOLIZINSKI TITAR).
Liječenje
Lijek izbora je penicilin, a u slučaju alergije na isti eritromicin, azitromicin...
1. Streptokokna angina ( Tonsillopharingitis acuta streptococcica)

Streptokokna angina je akutna infektivna bolest ždrijela i tonzila uzrokovana beta
hemolitičkim streptokokom grupe A ( Streptococcus pyogenes).
Izvor infekcije je čovjek ( bolestan i kliconoša), a bolest se prenosi kapljičnim putem.
Klinička slika
Bolest počinje naglo. Javljaju se bolovi u grlu sa otežanim gutanjem, povišena
tjelesna temperatura, glavobolja, malaksalost, zimica, povraćanje i bolovi u stomaku.
Jezik je bijelo obložen, ždrijelo i nepčani lukovi plameno crveni. Tonzile uvećane i
crvene, sa gnojnim čepićima sivobjele do žućkaste boje. Regionalni limfni čvorovi su
bolni i uvećani. Bolest traje obično 3-5 dana, a u težim slučajevima i duže.
Moguće komplikacije uzrokovane imunološkom reakcijom na antigene ovog uzročnika:
reumatska groznica sa karditisom ( upala srca) i artritisom ( upalom zglobova) i akutni
glomerulonefritis ( upala bubrega).
Liječenje
Etiološko ( djelovanje na uzročnika)- penicilin, a u slučaju alergije na isti eritromicin,
azitromicin..
Simptomatsko-mirovanje u krevetu, topli napici, tečna ishrana,ispiranje grla,
analgetici ( protiv bolova), antipiretici ( za snižavanje povišene tjelesne temperature).
2. ŠARLAH ( SKARLATINA)
Šarlah je akutna infektivna bolest uzrokovana beta hemolitičkim streptokokom
grupe A. Karakteriše je upala ždrijela i ospa.
Izvor zaraze je čovjek ( bolestan-koji boluje od šarlaha ili tonzilofaringitisa ili
kliconoša), a prenosi se kapljičnim putem, vrlo rijetko kontaminiranim predmetima.
Patogeneza
Ulazna vrata su sluznica ždrijela, a jako rijetko sluznica ženskih genitalnih organa i
povrijeđena koža. U patogenezi dolaze do izražaja tri svojstva: invazivno, toksično i
alergijsko. Za nastanak bolesti je važan streptokokni pirogeni egzotoksin ( SPE) ,
naročito za nastanak ospe.
Klinička slika
Inkubacija iznosi 3-5 dana, rijetko duže. Klinička slika se može podijeliti u 3 stadija:
1. Invazivni stadij (1-2 dana)-počinje naglo, povišenom tjelesnom temperaturom,
bolovima u grlu, glavoboljom, opštom slabošću, povraćanjem, bolovima u stomaku i
zglobovima..
401
2. Osipni stadij (2-7 dana)- ospa na vratu, bočnim stranamagrudnog koša,
unutrašnjim stranama ekstremiteta, leđima i donjem dijelu stomaka, a nema je u
području lica, tabana i dlanova. To je sitna, difuzna ospa, koja na pritisak nestaje, a
ostavlja blijedožućkasti trag. Koža je suha, sitnozrnasta, kao naježena ( kokošija ili
guščija koža).
Na pregibnim mjestima lakta, koljena, na vratu i u području aksile ( pazuha) ospa je
intenzivnija, može biti i hemoragična –PASTIJIN ZNAK.
Bolesnik ima zažarene obraze, a ostali dio lica je blijed. Bljedilo je izraženo oko usta i
nosno-usne brazde-FILATOVLJEV ZNAK.
Jezik je u početku bjeličasto obložen, a kasnije ogoljen, postaje malinast po izgledu i
boji. Tonzile su intenzivno crvene, pa zbog toga šarlahnu anginu nazivamo žarko ili
plameno crvenom. Na krajnicima ( tonzilama) se mogu ponekad vidjeti gnojne
promjene koje se lako skidaju. Na mekom i tvrdom nepcu se vide tačkasta krvarenja.
Submandibularni, naročito angularni limfni čvorovi su uvećani.
3. Stadij perutanja- obično počinje 7-og dana bolesti. Po tabanima i dlanovima je
perutanje krupno, lamelozno, a po ostalim dijelovima sitno brašnasto. Ovo je važno
za retrogradno postavljanje dijagnoze šarlaha.
Prognoza šarlaha je jako dobra. Izuzetno je rijedak letalni ishod bolesti.
3. ERYSIPELAS ( ERIZIPEL, CRVENI VJETAR)

Erizipel je akutna infektivna bolest koju uzrokuje beta hemolitički streptokok grupe
A.
Izvor zaraze je bolesnik koji boluje od streptokokne bolesti ili kliconoša, a prenosi se
direktnim kontaktom. Mjesto ulaska je oštećena koža. Pogoduje mu limfna staza, a
kako i sam stvara opstrukciju limfnih sudova, sam sebi stvara uslove za recidiv.
Erizipelu su skloni bolesnici sa hroničnim bolestima bubrega, proširenim venama,
dijabetičari, osobe sa poremećenom drenažom limfe ( opekotine, hirurški zahvati).
Najčešće se javlja kod starijih osoba.
Patogeneza
Mjesto ulaska su oštećenja na koži. Streptokoki se razmnožavaju, prodiru u limfne
prostore, izazivaju upale limfnih čvorova, stazu limfe, kao i upale gornjeg sloja kože.
Klinička slika
Inkubacija traje od 1-7 dana. Bolest počinje naglo sa opštim simptomima ( povišena
tjelesna temperatura, slabost i malaksalost, zimica..). Obično se istog dana dana jave i
promjene na koži. Promjene su najčešće lokalizovane na koži nogu, a zatim na licu,
rukama i trupu. Javlja se crvenilo koje je oštro ograničeno prema zdravoj koži, sa
bedemasto uzdignutim rubovima. Taj zahvaćeni dio je edematozan ( otečen), tjestast i
nije bolno osjetljiv na pritisak. Ako se javi u području lica, onda su ulazna vrata
respiratorni trakt i tada uz karakteristične promjene na koži lica ( počinje u
području nosa i širi se prema obrazima u obliku krila leptira uz crvenilo i otok
kapaka) imamo i upalu ždrijela. Opšti simptomi nestaju u roku od 24 h, a kožne
promjene traju 5-7 dana.
Dijagnoza je ista kao i kod ostalih streptokoknih bolesti.
402
Liječenje- penicilin, a u slučaju alergije na isti eritromicin, azitromicin, uz lokalnu
terapiju sa 2%-tnom bornom kiselinom (Acidi borici) i mirovanje.
TETANUS ( ZLI GRČ)
Tetanus je akutna nekontagiozna bolest izazvana neurotropnim egzotoksinom
Clostridium tetani. Bolest je karakterizirana bolnim mišićnim grčevima, najprije na
licu, a potom cijelom tijelu. Stopa smrtnosti je visoka. U narodu je bolest poznata
kao zli grč.
Epidemiologija
Clostridium tetani je anaerobni štapićasti mikroorganizam, koji u nepovoljnim
uslovima stvara spore. Spore tetanusa se nalaze u tlu, gdje mogu preživjeti i 20
godina. Čovjek se inficira prilikom ranjavanja, naročito kod ubodnih i dubokih rana,
rana koje su nanešene pljavim, hrđavim predmetima, zaprljane zemljom i koje nisu
adekvatno tretirane. Obolijevanju su naročito izloženi ljudi koji za vrijeme
poljoprivrednih radova hodaju bosi, poljoprivrednici i vojnici za vrijeme rata, ako
nisu vakcinisani. Infekcija može nastati u maternici nakon porođaja ( ginekološki
tetanus) i u pupku novorođenčeta ( novorođenački tetanus).
Spore Clostridium tetani nakon povrede ulaze u ranu. Ako postoje povoljni
anaerobni uslovi iz spora se razvijaju vegetativni oblici, koji izlučuju toksin. Izlučeni
toksin se putem nerava ili putem krvi ( zavisno od količine izlučenog toksina) širi do
centralnog nervnog sistema ( CNS-a). On blokira oslobađanje ihibitornog
neurotransmitera čija je uloga da izazove miorelaksaciju ( opuštanje mišića nakon
kontrakcije istog), i time mišići ostaju u stalnom grču.
Klinička slika
Postoji nekoliko kliničkih oblika tetanusa: generalizirani, lokalizirani, cefalički,
ginekološki, novorođenački.
Generalizirani tetanus je najčešći oblik bolesti. Inkubacija traje od 2 dana do nekoliko
sedmica ( u prosjeku 5-10 dana). Prvi simptomi su postepeno javljanje ukočenosti
mišića uz lagano povišenu temperaturu. Najranije dolazi do ukočenosti žvakaćih
mišića, bolesnik otežano govori, žvaće i sve teže otvara usta ( TRIZMUS). Grč
facijalnih mišića ( mišića lica) izaziva karakterističan izraz lica sa fiksiranim
smiješkom, poluzatvorenim očima, podignutim obrvama i nabranim čelom (RISUS
SARDONICUS). Moguća je pojava ukočenosti mišića vrata, trupa, ekstremiteta i
leđa, sve do OPISTOTONUSA ( javlja se kada postoji ukočenost leđnih mišića. Tijelo
je savijeno u luka- „kao kad pravimo most“ ).Opšta ukočenost dovodi do potpune
nepokretnosti bolesnika. Grč sfinktera dovodi do retencije urina ( nemogućnost
mokrenja) ili opstipacije ( zatvor). Grč mišića ždrijela i jednjaka dovodi do otežanog
gutanja i nemogućnosti ishrane bolesnika, a grč mišića larinksa do nemogućnosti
govora. Postoje generalizirani tonički grčevi, koji usljed djelovanja podražaja
( mehaničkih, svjetlosnih, zvučnih) mogu preći u serije kloničkih grčeva sa profuznim
znojenjem. Svijest je očuvana, ali nakon ponavljanih grčeva može uslijediti koma. Za
vrijeme grčeva bolesnici prestaju disati, javlja se cijanoza i može doći do smrti.
Temperatura je umjereno povišena.
403
Ginekološki tetanus- može nastati kod nevakcinisanih žena, nakon porođaja ili
pobačaja koji su obavljeni u nehigijenskim uslovima ili kontaminiranim predmetima.
Klinička slika odgovara teškom generaliziranom tetanusu, sa brojnim komplikacija i
visokim stepenom smrtnosti.
Tetanus novorođenčadi ( Tetanus neonatorum)- nastaje nakon unosa bacila tetanusa
kroz pupčanu ranu ( nesterilne makaze i nesterilno previjanje rane). Obolijevaju
novorođenčad čije majke nisu bile vakcinisane protiv tetanusa. Prvi simptom je
nemogućnost sisanja. Manifestuje se kao generalizirani tetanus ( dijete je ukočeno
kao lutka). Smrtnost je visoka, 80-100 % i nastupa u prvim danima života.
Lokalizirani tetanus- je najlakši, ali rijedak oblik bolesti, koji se javlja najčešće kod
nepotpuno imunizovanih osoba. Javlja se ukočenost mišića u području povrede
( npr. kod rane na nozi ukočenost samo te noge). Bolest prolazi najčešće kroz
nekoliko sedmica, bez komplikacija. Genaralizacija lokalnog tetanusa je rijetka.
Poseban oblik lokaliziranog tetanusa je cefalički tetanus, koji se javlja nakon ozljede
glave. To je jedini oblik lokaliziranog tetanusa, koji može ugroziti život bolesnika.
Dijagnoza
Anamneza sa kliničkom slikom i epidemiološkim podacima. Može se vršiti i izolacija
uzročnika iz rane, ali taj nalaz nije pouzdan, jer je često negativan.
Liječenje
Tetanus je vrlo teška bolest, te se bolesnik mora liječiti u jedinicama intenzivne njege.
Bolesnici moraju da miruju, da budu u zamračenoj prostoriji, pošteđeni svih
vanjskih podražaja (podražaji dovode do pogoršanja kliničke slike i prelaska
toničkih u kloničke grčeve). Primjenjuje se antibiotik – Penicilin koji sprječava
razmnožavanje uzročnika. Protiv grčeva daje se dijazepam i miorelaksansi. Vrlo je
važna njega bolesnika, obezbijediti prohodnost disajnih puteva i adekvatnu
prehranu.
U roku od 48h primjenjuje se serum (hiperimuni tetanusni imunoglobulin- HTIG) i vakcina
protiv tetanusa ( Ana – Te) 0,5 ml, koju ponovo primamo nakon mjesec i nakon godinu
dana. Ovakva zaštita čuva osobu u narednih 10 godina.Ako čovjek primi sve tri doze i
ponovo se povrijedi u periodu kraćem od 5 godina, tada će primiti samo vakcinu.
VARICELLA / MORBILLI / RUBELLA
1. VARICELLA (varicela, vodene kozice )
Uzročnik varičele je varicela-zooster virus.

Izvor zaraze – bolesnik (djece školske i predškolske dobi).
404
Put prenosa- kapljični, ali je moguće i direktnim i indirektnim kontaktom.
Ulazna vrata- respiratorni trakt.
Moguće su epidemije ove bolesti, pogotovo u školama, dječijim domovima,
obdaništima.. Bolesnik je infektivan zadnjih dana inkubacije, zatim za čitavo vrijeme
izasipanja i još 7-9 dana nakon početka izasipanja. Imunitet nakon preležane bolesti
je trajan, ali se rijetko može desiti da osoba ponovo boluje varičelu.
Klnička slika
1. Inkubacija- 2-3 sedmice.
2. Inicijalni/ invazivni st. – umjereno povišena tjelesna temperatura, slabost,
malaksalost, bolovi u mišićima i zglobovima, glavobolja...
3. St. razvijene bolesti (osipni stadijum)- se karakteriše pojavom ospe, gdje se mogu
javiti makule koje prelaze u papule, papule u vezikule, a vezikule u kruste. Osip
počinje na trupu (stomak, leđa) odakle se centripetalno širi na donje i gornje
ekstremitete, kao i na vrat, lice i kosmati dio glave. Osim na koži osip se javlja i na
sluznicama- sluznica usta, ždrijela, vaginalna, rektalna sluznica, konjuktiva itd. U
isto vrijeme su prisutne makule, papule, vezikule i kruste, u zavisnosti od dijela tijela.
Ospa se povlači redosljedom kojim je izbijala.
3. St. Regresije bolesti- dolazi do povlačenja simptoma bolesti.
5. St. Rekonvalescencije- oporavak. Bolest traje prosječno 10 dana.
Komplikacije
1. Komplikacije uzrokovane samim virusom (oštećenja oka, varičelozna upala pluća,
hepatitis, miokarditis..)
2. Komplikacije koje su posljedice sekundarne bakterijske infekcije (gnojenja u
eflorescencama uzrokovana streptokokom i stafilokokom, furunkuli, karbunkuli,
apcesi, flegmona..)
3. Nervne komplikacije (meningitis, encefalitis, upala malog mozga sa ataksijom,
vrtoglavicom i nesigurnim hodom...)
4. Kongenitalne malformacije (u toku trudnoće virus prolazi kroz posteljicu i može
izazvati brojne malformacije na plodu -CNS).
Profilaksa
Bolesnike sa varičelom treba izolirati. Od varičele treba posebno čuvati tudnice, kao i
osobe sa oslabljenim imunitetom
405
2.MORBILLI (morbili, ospice, krzamak)
Uzročnik je virus morbila.

Izvor zaraze – bolesnik (mala djeca, rijetko adolescenti i odrasli).
Put prenosa- kapljični, kao i kontakt sa kapljicama iz respiratornog trakta inficirane
osobe.
Bolesnik je najinfektivniji za vrijeme kasne prodromalne faze. Nakon preležane
bolesti ostaje doživotni imunitet.
Klinička slika
1. Inkubacija- 10-12 dana.
2. Inicijalni/ invazivni/ prodromalni/ kataralni st.- povišena tjelesna temperatura,
slabost, malaksalost, glavobolja, gubitak apetita, kao i kataralni simptomi – zapušen
nos, sekrecija iz nosa, suzenje očiju, kašalj. Na bukalnoj sluznici se pojavljuju
Koplikove pjege (bjeličaste, nešto uzdignute mrlje okružene crvenim kružićima) koje
su patognomičan znak za morbile.
3. St. razvijene bolesti (osipni stadijum)- pojavljuje se ospa prvo na licu, iza ušiju , a
zatim se širi silazno na ostale dijelove tijela, zahvatajući udove, dlanove i tabane.
Ospa je eritematozna i makulopapulozna i konfluira (stapa se) posebo na licu i vratu,
a taje oko 5 dana. Tokom ovog stadijuma se povećava tjelesna temperatura i
kataralni simptomi postaju izraženiji.
4. St. regresije bolesti- dolazi do povlačenja svih simptoma i ospe. Ospa iščezava prvo
na mjestu gdje se najprije pojavila.
5. St. rekovalescencije- oporavak. Bolest ukupno traje oko 10 dana, a kašalj se povlači
posljednji.
Profilaksa
406
MRP vakcina u 12. mjesecu i sa 6 godina.
3.RUBELLA (rubeola, crvenka)
Uzročnik- rubella virus.

Izvor zaraze – bolesnik (djeca između 5 i 9 godina, ali se može javiti i u starijoj
životnoj dobi).
Put prenosa- kapljičnim putem.
Bolesnici su najinfektivniji u stadiju izbijanja ospe. Nakon preležane bolesti ostaje
doživotni imunitet
Klnička slika
1. Inkubacija- 12-23 dana.
2. Inicijalni/ invazivni st. – povišena tjelesna temperatura, slabost, malaksalost,
glavobolja, gubitak apetita, kao i kataralni simptomi – zapušen nos, sekrecija iz nosa,
suzenje očiju, kašalj.
3. St. razvijene bolesti (osipni stadijum) – U ovom stadiju se pojavljuje ospa i
limfadenopatija. Ospa se javlja na licu i dalje se širi silazno niz tijelo. Ospa je
makulopapulozna, nekonfluentna (ne stapa se) i traje 3-5 dana. Pored ospe dolazi do
limfadenopatije (uvećanje limfnih čvorova)- postaurikularnih, subokcipitalnih,
cervikalnih, a ponekad može doći i do splenomegalije.
3. St. Regresije bolesti- dolazi do povlačenja simptoma bolesti.
5. St. Rekonvalescencije- oporavak.
Kongenitalna rubeola
Infekcija rubelom tokom trudnoće može dovesti do fetalne smrti, prijevremenog
porođaja, kao i različitih kongenitalnih malformacija. Simptomi novorođenčeta sa
kongenitalnom rubelom mogu se podijeliti na : 1. Privremene (npr. mala porođajna
407
težina, hepatosplenomegalija..) 2. Trajne (gluhoća, glaukom, katarakta,
kongenitalne bolesti srca, mentalna retardacija).
Profilaksa
MRP vakcina koju primamo sa 12. mjeseci života i sa 6 godina.
VARIOLA VERA (VELIKE BOGINJE)

Velike boginje su ozbiljna zarazna bolest koja je ponekad smrtonosna. Naziv velike
boginje dolazi od latinske riječi “tačkast” i odnosi se na bubuljice koje se javljaju po
licu i tijelu zaražene osobe. Uzročnik je virus variole, a izvor zaraze je osoba koja
boluje od velikih boginja.
Potreban je direktan i dovoljno dug kontakt licem u lice da bi se velike boginje
prenijele sa jedne na drugu osobu. Velike boginje se mogu također prenositi u
direktnom kontaktu sa zaraženim tjelesnim izlučevinama ili kontaminiranim
predmetima kao što su posteljina ili odjeća. Posljednja velika epidemija velikih
boginja u Europi je izbila 1972.godine, kada se jedna osoba vratila sa Hadža na
Bliskom Istoku, gdje je došla u kontakt sa virusom. Tada se zarazilo 175 osoba, a
umrlo 35.
1. Inkubacija traje 12-14 dana i u ovom periodu ljudi nisu zarazni.
2. Inicijalni/ invazivni/ prodromalni stadij- traje 2-4 dana (povišena tjelesna
temperatura 38-40 ºC, glavobolja, slabost, malaksalost, bolovi u tijelu, osobe su jako
408
bolesne i ne mogu da vrše uobičajene aktivnosti..). U ovom stadiju osoba nije zarazna
(osim u rijetkim slučajevima).
3. Stadij razvijene bolesti (pojava ospe) – Ospa se prvo pojavljuje u ustima i na jeziku,
a onda na licu (prvo na čelu) odakle se širi na ostale dijelove tijela. Sa pojavom ospe
dolazi prvo do pada temperature, koja ponovo raste i ostaje povišena do pojave
krusti .Ospa je prvo makulopapulozna, pa prelazi u oblik vezikula. Vezikule su u
početku ispunjene bistrom tečnošću, a kasnije zamućenim sadržajem i u centalnom
dijelu su udubljene te podsjećaju na pupak (to je bitna karakteristika). Vezikule
prelaze u pustule, a pustule u kruste. Nakon otpadanja krusti ostaju duboki ožiljci.
Tokom cijelog ovog stadija osoba je zarazna. Tek kad otpadne posljednja krusta
osoba nije više zarazna.
Komplikacije su najčešće respiratorne, i variraju od bronhitisa do upale pluća sa smrtnim
ishodom. Sekundarne bakterijske infekcije kože su rijetke. Ostale komplikacije uključuju
encefalitis, koji je češći kod odraslih i može uzrokovati privremenu invalidnost, trajne
ožiljke, najčešće na licu; probleme s očima. Bubuljice se mogu razviti na očnim kapcima
što dovodi do konjunktivisa, keratitisa, ulkusa rožnice, upale šarenice i vidne atrofije.
Sljepoća se javlja u 35-40% slučajeva keratitisa i ulkusa rožnice. Kod djece virus može
napasti i zglobove i kosti, što uzrokuje osteomijelitis. Otečeni zglobovi mogu uzrokovati
ograničenu pokretljivost, artritis koji može dovesti do deformiteta udova, kosti, zglobova i
prstiju.
Liječenje
Izolacija bolesnika, simptomatsko liječenje i vakcinacija (koja ne ostavlja doživotni
imunitet).
PAROTITIS EPIDEMICA (zaušnjaci, mumps)

Epidemični parotitis je akutna infektvna virusna bolest koja se manifestuje upalom
pljuvačnih žljezda, a rjeđe moždanih ovojnica, testisa i pankreasa.
Uzročnik parotitisa je virus mumpsa.
Epidemiologija
Bolest se javlja tokom cijele godine i javlja se u vidu manjih epidemija u zatvorenim
kolektivima. Uglavnom obolijevaju djeca i omladina, rjeđe dojenčad i odrasli. Izvor
infekcije je čovjek, bolestan ili kliconoša, koji izlučuje virus slinom i drugim ekskretima.
Infekcija se prenosi direktnim kontaktom, indirektno preko kontaminiranih predmeta i
kapljičnim putem.
409
Nakon ulaska virusa kroz nos i usta, virus se razmnožava u pljuvačnim žljezdama i dalje
putem krvi dospijeva u ostale organe, a to su najčešće CNS, pankreas i testisi.
Klinička slika
Nakon inkubacije od 2-3 sedmice, bolest se manifestuje povišenom tjelesnom
temperaturom, slabošću, malaksalošću, otokom (jednostranim ili obostranim) i bolom
zaušnih pljuvačnih žljezda. Mogu biti prisutni i znaci meningitisa, pankreatitisa i orhitisa.
Bolesnik je infektivan nedjelju dana prije pojave kliničkih manifestacija bolesti. Otok
dostiže maksimum trećeg dana bolesti, a zatim se narednih 3-5 dana smanjuje i svi znaci
bolesti nestaju.
Liječenje
Simptomatsko
Profilaksa
Vakcinacija- MRP vakcina sa 12 mjeseci i sa 6 godina.
DJEČJA PARALIZA (POLIOMYELITIS)

Dječja paraliza (Poliomyelitis) je akutno infektivno oboljenje uzrokovano sa polio-virusom
iz grupe enterovirusa, tip I, II i III. Manifestuje se seroznim meningitisom, paralizama i
parezama mišića.
Epidemiologija
Bolest se javlja endemsko-epidemijski i najčešće obolijevaju djeca. Izvor zaraze je
bolesnik koji izlučuje viruse preko sline i fekalija, a glavni put prenosa je fekalno-oralni.
Kada virus uđe kroz usta (ponekad i kroz respiratorni trakt), odlazi u ostale dijelove
digestivnog trakta, odakle prelazi u cirkulaciju, a cirkulacijom u ostale organe kao što su
meninge, srce i koža. Virus pokazuje veliki afinitet za CNS, a najzahvaćenija je kičmena
moždina i to njene motorna jedra.
Klinička slika
Inkubacija traje od 7 do 14 dana, a može i do 6 sedmica.
Postoje najčešće tri stadija:

1. preparalitički 2.paralitički 3. rekonvalescencija
Preparalitički stadij obično karakteriše varijabilna klinička slika, ali se ona opet
može podijeliti na 3 najkarakterističnija faze:
a) inicijalna - lako povišenje temperature, kašalj, hunjavica, povraćanje, proljevi, i to
traje do 3 dana prelazi u drugu fazu s poboljšanjem općeg stanja bolesnika b)
410
latentna - sa smirivanjem simptoma, 2-3 dana c) meningo-adimanična - pogoršavanje
simptoma bolasti, temperatura skače do 40 °C, jaka glavobolja, bol
u kostima,mišićima, zglobovima, intenzivno povraćanje, bolovi u abdomenu,
znojenje, otežano disanje, cijanoza usana (usne pomodre), pozitivni meningealni
znaci, ukočen vrat. Bolest može i stati u ovoj fazi ili preći u sljedeću, a to je paralitički
stadij bolesti.
Paralitički stadij bolesti karakterizan je padom visoke temperature, ali pojavom
paraliza na udovima. Gube se refleksi na udovima, paralize su asimetrične bez
ikakvog reda, mlohavost udova i mišića.
Rekonvalescencija (oporavak) je postepen. Mogu se uspostavljati funkcije
paraliziranih mišića i udova, ali sporo. Ako se nakon dvije godine potpuno ne
oporavi, paralize se smatraju definitivnima.
Profilaksa
Vakcinacija sa 2, 4, 6 mjeseci (Di-Te-Per, Polio), 18 mjeseci (Polio vakcina), 5 godina
(Di-Te-Per, Polio), 14 godina (Di-Te, Polio).
411
Pedijatrija
Klinička medicina II –
1.Anatomska i fiziološka obilježja zdravog novorođenčeta:
-Središte tijela novorođenčeta je u visini pupka; jetra i slezena supovećane

-Fiziološke funkcije mnogih organskih sustava podložne su promjenama
-Odnos tekuće i krute tvari u djeteta je znatno pomaknut u koristtekućeg, osim toga
metabolizam djeteta je mnogo življi nego kod odraslih
-Dojenče za 24 h izluči 600-700 ml vode
-Imunološki status djeteta vrlo je kompliciran, a njegov razvoj veomadinamičan;
-Težina pri porodu: 2500 – 5000 grama; visina: 48 – 52 cm
-Nakon poroda novorođeno dijete je mlohavo, prilikom podizanja tijelomu se previja

-GLAVA je relativno velika u odnosu na trup i iznosi ¼ dužine tijela
-Osobitu pažnju treba obratiti na opseg glave, veličinu fontanele,razmaknutost šavova,
smekšanost kostiju i deformitete lubanje.
-Opseg glave pri porodu je prosječno 34 – 36 cm;
-Od fontanela u pedijatriji značajna je samo velika fontanela koja jesmještena na tjemenu
glave između parijentalnih kosti (tjemenihkosti) i frontalne kosti. Romboidnog je oblika
veličine 2 x 2 cm.Zatvara se normalno između 10. i 18. mjeseca, najčešće između 12. i14.
mjeseca.
-Prsni koš je pri porodu 1 – 2 cm uži od opsega glave. Bačvasta oblika.Rebra položena više
horizontalno. Pretežno građena od hrskavičnog tkiva..
-Disanje je nepravilno i ubrzano, dijafragmalnog tipa. Frekvencija 40 – 60 uminuti.
2.Nedonošče:
Nedonošče je nedonošeno dijete, novorođenče rođeno prije 37. tjedna majčine
trudnoće. To je novorođenče rođeno unutar 259 dana trudnoće. Osnovna
karakteristika uz manju porođajnu težinu i duljinu jest nezrelost djeteta. Nedonošeno
dijete je nježne gracilne građe. Na glavi uz otvorenu veliku fontanelu ima otvorenu i
malu fontanelu. Uške su mu savitljive i mekane, a gornji rub uške često nije savinut.
Dijete većinom leži opušteno sa ispruženim ručicama i nožicama. Koža je tanka,
svijetlo ružičasta i djeluje prozirno. Potkožno masno tkivo nije razvijeno, a dlačice na
koži se ne vide. Bradavice dojki su sitne sa slabo izraženim kružićem oko njih.
I kod dječaka i kod djevojčica vanjsko spolovilo nije kompletno razvijeno. Kod
dječaka su testisi izvan skrotuma ili su visoko postavljeni, a kod djevojčica velike
usne ne prekrivaju male.
412
3.Predškolska dob:
OD KRAJA 3. GODINE DO 6. ILI 7. GODINE
Može se proučavati – kriza ličnosti u dobi od 3 godine koja se očituje
usuprostavljanju u nastojanju za neovisnošću, u potrebi za samostalnošću; stanovito
ublažavanje te krize nastupa polaskom djeteta u školu. Dijete koje se već prepoznaje
na slici, osjeća se neovisnim i želi da se samo snalazi. Ono je često nepodnošljivo
svojoj okolici. Nastoji da skrene pažnju na sebe i da se istakne. Počinje se izražavati u
crtežima i vlastitim izmišljenim pričama, ali i u igri sa svojim lutkama, a učenje se
odvija kroz igru. Sa 4 godine dijete još uvijek govori ponajviše sebi, a malo drugima,
no želja za nadmetanjem i suparništvom ponajčešći je razlog što ono započinje
dijalog. Ponajprije se javlja –neprijateljska primjedba-, a tim otvoreno
neprijateljstvo i konačno manje iliviše prijateljsko ponašanje.U fazi predškolske dobi
govor djeteta se usavršava te na kraju razdoblja dostiže gramatičku strukturu i
razumljivost govora odraslih.U emocionalnom razvoju sve je veća kontorla
emocionalnog izražavanja. Ujedno dolazi do povezivanja emocija sa sve širim
rasponom događaja koji uključuju socijalne odnose (ponos, povrijeđenost,
pravednost),ili maštovite i stvarne izvore opasnosti (strah).Socijalni razvoj pokazuje
sve veću orjentiranost na druženje s djecom. Djeca seigraju i druže u grupi, rjeđe u
parovima.Prije no što nauče govoriti djeca se izražavaju crtežima, a posebno u ovom
razdoblju kako bi skrenuli pažnju na sebe. Oblici, boje, narisani predmeti otkrivaju
njihovu osobnost i psihološki razvoj. Likovni jezik djece omogućuje uvid u događanja
u njihovoj svijesti .
4.Pubertet:
Pubertet (lat. pubertas, pubes: zrelost, stidne dlake ) je vremensko razdoblje (proces)
u čovjekovu životu, u kojem do tada spolno nedozreli dječaci i djevojčice prolaze kroz
promjene čiji je rezultat tijelo spolno sposobno za reprodukciju, te fizičko
sazrijevanje.
Tjelesne promjene:
Kod ženskog spola dolazi do prvih menstruacija i ovulacija. Na fizičkom planu,
promjene su zaobljivanje bokova, rast grudi, rast cijelog tijela, rast dlačica,
produbljenje glasa (mutacija) i dr.
Kod muških, penis postaje sposoban za erekciju i ejakulaciju, a pojavljuju se i
polucije. Na fizičkom planu, promjene su širenje ramena, rast cijelog tijela, rast
dlačica itd.
Psihičke promjene:
Osim tjelesnih promjena, dolazi i do psihičkog sazrijevanja - taj proces zovemo
adolescencija, koja se ne događa potpuno istovremeno s tjelesnim sazrijevanjem, nego
obično pubertet završi prije 20. godine, a psihičko sazrijevanje rijetko završi prije 20.
godine.
5.Urođene srčane mane:
413
greške su u građi srca ili velikih krvnih žila. Čine najčešću skupinu urođenih mana
kod novorođenčeta. Uzrokuju veći broj smrti u prvoj godini života nego bilo koja
druga urođena bolest kod djece.
Otprilike 4-13 djece na 1000 rođenih ima neku srčanu grešku. Neke greške ne
zahtijevaju liječenje nego samo praćenje, dok druge zahtijevaju liječenje lijekovima
ili operaciju.
Greške mogu biti takve da sprečavaju prolazak krvi kroz srce i krve žile, mogu
uzrokovati prolazak krvi kroz srce na abnormalan način ili mogu uzrokovati
nepravilan rad srca – aritmije.
Simptomi koji mogu upućivati na srčane greške najčešće se očituju već u ranoj dobi,
no neke greške mogu biti bez simptoma kroz cijeli život. Simptomi mogu biti:
nedostatak zraka, cijanoza (plavilo kože i sluznica) , kratkotrajan gubitak svijesti,
šumovi na srcu, slabiji razvoj ekstremiteta ili mišića, smanjen rast ili učestale
respiratorne infekcije. Mora se napomenuti da nisu svi šumovi na srcu znak srčanih
grešaka.
Uzroci
S obzirom da je razvoj srca u interakciji s genetskom strukturom i uvjetima okoliša,
smatra se da 70 do 85% priurođenih srčanih grešaka imaju multifaktorijalni uzrok.
Mnoge srčane greške budu posljedica sporadičnih genskih promjena. Velike
kromosomske anomalije kao trisomija 21, 13 i 18 uzrokuju 3-8 % prirođenih srčanih
grešaka - trisomija 21 ima najveći udio od svih.
Rizik da dijete ima srčanu grešku ako brat ili sestra imaju srčanu grešku je 2 do 4 %.
Ako dvoje braće ili sestara ima srčanu grešku, rizik se povećava na 10 %. Kada
majka ima srčanu grešku, rizik je 10 - 12 %, dok je kod oca nešto manji.
Utjecaj okoline uključuje infekcije (rubella), lijekove (retinoična kiselina koja se
koristi kod liječenja akni, hidantoin – koristi se u sintezi antiepileptika, litij,
talidomid), alkohol i bolesti majke (dijabetes, fenilketonurija, i sistemski lupus
eritematosus).
Po nekim studijama debljina majke s BMI > 30 nosi signifikantan statistički rizik za
rođenje djeteta s prirođenom srčanom greškom.
6.Reumatska groznica:
Reumatska groznica je upala zglobova (artritis) i srca (karditis) koja nastaje kao
posljedica streptokokne infekecije, u prvom redu ždrijela (farinksa).
Premda reumatska groznica može nastati nakon streptokokne infekcije, ona ne
predstavlja infekciju. Bolje reći, to je upalna reakcija na infekciju koja pogađa
mnoge dijelove tijela, kao što su zglobovi, srce i koža. Loša prehrana i stanje
iscrpljenosti izgleda da mogu povećati rizik od reumatske groznice, a čini se da i
nasljedstvo ima svoju ulogu.
7.Miokarditis:
Miokarditis je zapaljenski proces koji je lokalizovan u zidu miokarda i može biti
uzrokovan svim infektivnim agensima. Javlja se u svim dobnim grupama, u oba pola,
nesto češće kod mlađih muškaraca.
414
Uzrok nastanka
Miokarditis mogu uzrokovati virusi, rikecije, bakterije, gljivice i paraziti. Najčešći
uzročnici su virusi i to-Coxsackie A i B, Echovirus, Influenza, Poliovirus,
Cytomegalovirus, HIV. Zatim rikecije –R.Burnetti, R.Rickettsii, bakterije-
Coryinebacterium diphtheriae, Meningococcus,Borrelia burgdorferi, gljivice-
Aspergillosis, Actinomycosis, Candidiasis i paraziti-Toxoplasmosis, Trichinosis,
Cysticerosis i dr.
Klinička slika
Zavisi od stepena anatomskog oštećenja miokarda. Najčešće postoje simptomi
respiratorne infekcije koji su prethodili srčanoj simptomatologiji: malaksalost, brzo
zamaranje, otežano disanje pri naporu, nadražajni kašalj, lupanje srca, bol u
grudima, kolapsna stanja i gubitak svesti. Kliničkim pregledom može se naći cijanoza
perifernog tipa (modre usne, vrh nosa, jagodice lica, uši, vrhovi prstiju), ubrzan rad
srca, poremećaji srčanog ritma, oslabljeni tonovi, snižen krvni pritisak. Navedeni
simptomi i znaci mogu biti prisutni u manjem ili većem broju, što zavisi od težine
miokarditisa i stepena hemodinamskih poremećaja, ali treba istaći da su oni
nespecifični i da se zbog toga miokarditis i naziva "bolest sa 10 lica".
Dijagnoza
Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze, kliničkog pregleda i dopunskih analiza.
Neophodno je uraditi elektrokardiogram; laboratorijske analize - koje pokazuju
ubrzanu sedimentaciju, povećan broj leukocita (belih krvnih zrnaca), pozitivan c-
reaktivni protein; serološke testove;izolaciju i identifikacija uzročnika. Zatim su
potrebni rentgenski pregled pluća i srca, ehokardiografski pregled (ultrazvuk),
dopler. U nejasnim slučajevima endomiokardna biopsija može pružiti histološki
dokaz miokarditisa.
Lečenje
Bolesnici sa potvrđenim miokarditisom treba da budu hospitalizovani.Lečenje je
uglavnom simptomatsko i usmereno prema osnovnim manifestacijama bolesti, a
takođe zavisi i od vrste uzročnika. Restrikcija fizičke aktivnosti smanjuje srčani rad i
miokardno oštećenje a pospešuje ozdravljenje. Kompleksne i simptomatske aritmije
trena lečiti antiaritmicima-β blokatorima,a u slučaju insuficijencije daju se i
kardiotonici, ACE inhibitori i diuretici.
8.Kataralna i gnojna angina:

Gnojna angina se najčešće javlja u obliku upale grla, uzrokovane virusnom ili
gljivičnom infekcijom, bakterijskom upalom ili nekom drugom bolesti, a ponekad se
javlja i kao odgovor tijela na neko negativno stanje. Dijagnoza svih tipova angine je
ista, a podrobnije informacije i identifikacija uzročnika se mogu obaviti
mikrobiološkom analizom brisova grla. Prvi znakovi bolesti su zasigurno specifični
bolovi u grlu, poglavito u stražnjem dijelu ždrijela i na području oko krajnika. Bolovi
su posebno izraženi prilikom gutanja i govorenja. Tada obično dolazi i do znatnog
povećanja vratnih limfnih žlijezda i glavobolja.
Od drugih simptoma se mogu javiti povišena temperatura, groznica, malaksalost i
umor, ali ponekad oni mogu i izostati. Liječnik će vam dijagnosticirati anginu
415
pregledom grla, a ovisno o vizualnoj procjeni (ili mikrobiološkoj analizi), procijenit
će o kojoj se vrsti radi. Tako se obična gnojna angina prepoznaje po crvenim
umnjacima s bijelim točkicama.
Kataralna angina (superficijalna, eritematozna) se karakteriše crvenim i otečenim
krajnicima i okolnom sluznicom ždrijela. Gnojnih naslaga nema. Kataralne angine
najčešće izazivaju streptokoki, meningokoki, hemofilus i virusi.
9.Pneumonia:
PNEUMONIJE Pneumonije u djece mogu biti uzokovane bilo kojim od živih
mikroorganizama: virusima, bakterijama, spirohetom, rikecijom, mikoplazmom,
gljivicama i parazitima. Pneumonije se u djece klasificiraju s obzirom na dob i
kliničku, odnosno RTG sliku. ETIOLOGIJA pneumonija u djece: U prilog
virusnoj pneumoniji u djece idu mlađa životna dob (nakon novorođenačke
dobi), sezona (zima i proljeće), podatak o infekcijama gornjeg dišnog sustava u
okolini djeteta i opstruktivni bronhitis, posebno bronhiolitis u djeteta. Klinička slika
pneumonija u dojenčadi i djece: Glavni simptom koji se javlja je dispneja.
Restriktivna dispneja se javlja kod smanjene rastezljivosti pluća ili toraksa zbog
edema, cirkulatornog zastoja, fibroze, atelektaze, pleuralnig izljeva i
pneumotoraksa. U djece s kliničkom slikom bronhiolitisa postoji opstruktivna
dispneja. Što se tiče fizikalnog nalaza na plućima, u pneumoniji djece su
auskultatorni fenomeni manje prisutni i teže čujni. Kod velikih infiltrata prisutan je
bronhalni šum disanja i bronhofonija. Auskulatatorni nalaz u dojenčeta i malog
djeteta može i kod opsežnih promjena biti normalan. U tim slučajevima,
pneumoniju prepoznajemo po dispneji.
Osim simptoma pneumonije koji potječu od dišnog sustava, mogu biti prisutni i
simptomi od drugih sustava, npr. kod infekcije piogenim stafilokokom javljaju se
simptomi zatajenja periferne cirkulacije(bljedilo, hladne okrajine,tahikardija) ili
pak simptomi nadutosti, povraćanja, bol u trbuhu, meningizam i sl. LIJEČENJE
DJECE S PNEUMONIJOM Diseminirane ili žarišne bronhopneumonije u
prvom tromjesečju su najčešće uzrokovane stafilokokus aureusom, pneumokokom
i hemofilusom. Na prva dva uzročnika djeluje KLOKSACILIN ili
CEFALOSPORINI, a na treći AMPICILIN ili AMOKSICILIN +
KLAVULONSKA KISELINA.
10.Bronchitis:
BRONHITIS Akutni traheobronhitis pokazuje objektivne znakove zahvaćenosti
bronha: kašalj, auskultatorno pooštreno disanje i bronhalni zvižduci. Akutni i
recidivni opstruktivni bronhitis je karakteriziran produljenim i otežanim
ekspirijom sa polifonim zvižducima te ekspiratornom dispnejom. Većina akutnih
opstruktivnih bronhitisa u prve tri godine života izazvana je respiratornim virusima.
Djeca sa recidivnim opstruktivnim bronhitisima imaju određenu prirođenu ili
stečenu dispoziciju za pojavu bronhoopstrukcije. U kliničkoj slici bolesti prethodi
hunjavica, a pojavljuju se izrazite ekspiratorne dispneje i ekspiratorno zviždanje.
AKUTNI BRONHIOLITIS uzrokovan sa RESPIRATORNIM SINCICIO
416
VIRUSOM zahvaća obično dojenčad između 2. i 7. mjeseca života. U fizikalnom
pregledu se nailazi na perkutorno hipersonoran plućni zvuk sa kratkim i
oslabljenim inspirijom i produljenim, otežanim ekspirijom. U ekspiriju su
prisutni polifoni zvižduci, a u inspiriju sitne krepitacije.
11.Upale srednjeg uha:

Jedna od vrlo čestih bolesti u dojenčadi i male djece, naročito u zimskim mjesecima,
je upala srednjeg uha. Nastaje u trenutku prodora infekcije iz nosne šupljine u
šupljinu srednjeg uha, kroz spljošteni kanalić (tzv. Eustahijeva tuba) koji normalno
služi za regulaciju tlaka u uhu.
U slučaju infekcije u nosu, taj je kanalić ujedno i veza kojom se infekcija proširi na
srednje uho, osobito u dojenčadi i male djece kod koje je razmjerno širok i kratak.
Zato su upale srednjeg uha to češće što je dijete manje. Obzirom da sluznica koja
oblaže nosnu šupljinu, Eustahijevu tubu i srednje uho jednako reagira na infekciju
bilo virusom, bilo bakterijom, a komunikacija među njima postoji, tako pri svakoj,
pa i najlakšoj infekciji u nosu, ujedno biva zahvaćeno srednje uho. Liječnik koji
pregleda uši djetetu s bistrom sekrecijom iz nosa često će reći da su oba bubnjića
lagano crvena. Međutim, sadržaj srednjeg uha se nesmetano prazni kroz Eustahijevu
tubu u nos, nema bolova niti zadržavanja sekreta u kojima se eventualno
razmnožavaju bakterije. Nije potrebno nikakvo posebno liječenje, niti antibiotikom,
niti kapima za nos. U situaciji kada je infekcija bakterijska, kada sluznica ili limfno
tkivo koje se nalazi na ulazu tube u nosnu šupljinu, nabubri i zatvori Eustahijevu
tubu, te se bakterije umnožavaju u šupljini srednjeg uha, ili se samo gomila sekret,
bez mogućnosti pražnjenja sadržaja, dolazi do jakih bolova u uhu. Tada je i sekrecija
iz nosa obično već gušća, žuto-zelena, ili bistra i veoma žilava. Pri pregledu je bubnjić
jarko crven i izbočen. U nekim slučajevima dolazi do spontanog prsnuća bubnjića i
pražnjenja gnojnog sadržaja koji tada curi van, nakon čega bolovi popuštaju. U
takvoj je upali potrebno energično liječenje.
Kako liječiti upalu srednjeg uha
Kada se radi o bakterijskoj upali, koja se može dodatno komplicirati ili ostaviti
trajne posljedice, potrebno je upalu liječiti antibiotikom.
Drugi dio liječenja upale uha, koji je jednako tako važan, je ukapavanje kapljica u
nos. Te kapljice imaju ulogu smanjiti oteklinu sluznice Eustahijeve tube i time
omogućiti nesmetan izlaz sekreta koji sadržava bakterije iz srednjeg uha. Osim
kapljica koje smanjuju otok sluznice (Ephedrin i sl.), preporuča se i nekoliko puta
dnevno ispirati sekret u nosiću fiziološkom otopinom, ukapavanjem nekoliko
mililitara u svaku nosnicu. Nakon toga je potrebno usisavanje sekreta posebnom
pumpicom koja spada u neophodnu opremu novorođenčeta i dojenčeta.
Konačno, treći dio terapije je onaj općeniti koji uključuje snižavanje temperature
fizikalnim mjerama (tuširanje, mlaki oblozi) ili lijekovima, te ublažavanje boli. U tu
svrhu preporučamo primjenu paracetamola (Plicet) u obliku čepića ili sirupa.
12.Bronhijalna astma:
417
Bronhijalna astma je respiratorni sindrom koji nastaje zbog funkcionalnalnog
plućnog poremećaja ispoljenog u vidu reverzibilne opstruktivne hiperinflacije pluća.
Ova bolest se klinički karakteriše paroksizmalnim epizodama gušenja, otežanog
disanja i kašlja uz produženi ekspirijum sa sviranjem u grudima. Do ispoljavanja
ovog sindroma dolazi uslijed specifičnog ili nespecifičnog nadražaja kome slijedi
spazam glatke muskulature bronha i bronhiola, edem sluznice disajnih puteva i
hipersekrecija mukoznih žlijezda.
Kod pojedinih bolesnika ili čak kod istog bolesnika u različitim vremenskim
periodima bronhospazam, edem sluznice i hipersekrecija mogu biti zastupljeni više ili
manje. Hiperinflacija alveolarnih prostora nastaje sekundarno i to baš na bazi gore
opisanih poremećaja.
Napadi otežanog disanja bar u početku obolenja, po pravilu prestaju na primjenu
simpatikomimetičkih sredstava, mada su poznate i spontane remisije koje su češće
kod mlađih nego kod starijih osoba. Ovaj kompleksni sindrom može biti akutni ili
hronićni; akutni ima tendenciju da pređe u hronični. Bolest se može ispoljiti kao
osrednje teška ili teška, reverzibilna ili ireverzibilna, sezonska ili trajna,
nekomplikovana ili komplikovana, poznate ili nepoznate etiologije
13.Pilorostenoza:
kao komplikacija ulkusne bolesti, predstavlja delimično ili potpuno suženje pilorusa,
koje nastaje usled ožiljnog saniranja ulkusa, mada može biti i urođena (kongenitalna,
infantilna forma)
(pylorostenosis), suženje pilorusnog kanala. Simptomi su nadutost, mučnina,
povraćanje i gubitak tjelesne mase. Najčešći uzrok je ulkusna bolest. Rijetko je uzrok
adultna hipertrofična pilorusna stenoza. To je stanje kod kojeg je pojačan pilorusni
mišić, zbog hipertrofije ili možda i hiperplazije fibrila cirkularnog sloja mišića.
Katkada je riječ i o neprepoznatom infantilnom obliku. Ovaj tip stenoze često je
povezan i s ulkusom antruma u blizini pilorusa, češće se javlja antralni gastritis, a
opisana je povećana učestalost antralnog karcinoma. Liječenje: nadoknada tekućina,
korekcija elektrolitskog statusa i kirurška operacija.
14.Celijakija:
Celijakija ili glutenska enteropatija je kronična crijevna bolest zbog trajne
nepodnošljivosti glutena. Klinički je obilježena malapsorpcijom, a histološki
atrofijom crijevnih resica. Kliničku sliku čine pothranjenost, kronični proljev
(učestale, obilne, pjenušave, masne i jako smrdljive stolice), steatoreja, disten-zija
trbuha. Eliminacija glutena iz prehrane dovodi do potpune remisije. Etiologija je
nejasna, ali se zna da u oboljelih postoji toksičnost glutena i naslje-dna predispozicija
za pojavu bolesti. Gluten, a posebno njegova frakcija glijadin izaziva
nenormalnu imunološku reakciju u sluznici crijeva, a njena posljedica je kronična
upala crijevne sluznice. Dojenje smanjuje rizik od pojave bolesti. Komplikacije su
anemija, hipoproteinemija i hipovitaminoza u mastima topivih vitamina (vit.K).
Terapija se provodi doživotnom dijetom bez glutena (eliminacija proizvoda od
pšenice, raži i ječma).
418
15.Prolivi:
Proliv (dijareja) ne predstavlja bolest, već simptom bolesti. Normalna masa stolice u
odraslog čoveka manja je od 200g/dan. Normalna učestalost stolice iznosi od 3 puta
nedeljno do 3 stolice na dan. Činioci koji utiču na masu, oblik i učestalost stolice jesu
sadržaj nesvarljivih vlakana, lekovi, te vežbanje i stres. Proliv se formalno definiše
kao uvećanje dnevne stolice preko 200g. Takođe, definiše se i kao abnormalno
uvećanje tečnosti u stolici. Prema dužini trajanja tegoba prolivi se dele na akutne
(traju 1-2 nedelje i obično su izazvani infektivnim agensima) i hronične ( koji traju
duže od 2-3 nedelje i najčešći su kod sindroma iritabilnog kolona, zapaljenskih bolesti
creva, prolivi izazvani žučnim kiselinama ili proliv kod steatoreje).
Dijareju treba razlikovati od pseudodijareje ili hiperdefekacije koja predstavlja veću
učestalost defekacije bez uvećanja mase stolice, a javlja se kod proktitisa ili
hipertireoze. Takođe, treba razdvojiti i inkontenciju koja predstavlja nevoljno
oslobađanje sadržaja rektuma, i znak je abnormalne funkcije mišića anorektuma i
karlice.
Osnova lečenja proliva jeste odmor, dijetu, adekvatnu rehidrataciju (nadoknada
tečnosti i soli), primenu preparata bacillus subtilis-a (probiotici), antidijaroične
lekove, osim u slučaju kada se radi o hroničnom prolivu poznatog uzroka, kada se
primenjuje lečenje bolesti koja je dovela do pojave proliva. Neki autori smatraju da
proliv uzrokovan mikroorganizmima ne treba lečiti odmah u početku, jer on
predstavlja način na koji organizam odstranjuje štetne supstance koje deluju na
organizam.
16.Akutna upala bubrega:

Akutna upala bubrega je infekcija gornjeg dijela urinarnog trakta, koja najčešće
nastaje prodorom bakterija iz mokraćnog mjehura putem mokraćovoda u bubreg.
Ukoliko se ne počne na vrijeme s liječenjem, upala bubrega može uzrokovati
nepopravljiva oštećenja bubrega ili se infekcija može proširiti krvotokom
uzrokovajući po život opasno stanje - sepsu.
Mokraćni sustav se sastoji od bubrega, mokraćovoda (uretera), mokraćnog mjehura i
mokraćne cijevi (uretre).
Infekciju bubrega najčešće uzrokuje gram-negativna bakterija Escherichia coli koja,
inače, podrijetlom iz debelog crijeva ulazi kroz mokraćnu cijev u mokraćni mjehur i
tu se počinje razmnožavati i širiti. Infekcija bubrega može nastati i putem krvlju, ali
u rjeđim slučajevima.
Pijelonefritis općenito češće nastaje u žena, trudnica i osoba starije životne dobi.
Kod djece pijelonefritis često nastaje zbog prirođenih anomalija mokraćnog sustava.
Najčešća takva anomalija je vezikouretralni refluks pri čemu tijekom mokrenja
dolazi do refluksa mokraće natrag u mokraćovode, zastoja urina i razvoja infekcije
bubrega.
17.Upala mokraćnih puteva:
419
Infekcija mokraćnog sustava (IMS) bakterijska je infekcija koja zahvaća dio
mokraćnih puteva. Ako zahvati donji dio mokraćnih puteva naziva se jednostavno
cistitis (upala mjehura), a ako zahvati gornji mokraćni sustav radi se o pijelonefritisu
(upali bubrega). Simptomi upale donjeg dijela mokraćnog sustava uključuju bolno
mokrenje i/ili često mokrenje ili nagon za mokrenjem (ili oboje), dok su simptomi
pijelonefritisa vrućica, bolovi u slabinama ili leđima i povremena jaka bol u trbuhu,
uz simptome koji se pojavljuju pri upali donjeg dijela mokraćnog sustava. U starijih i
vrlo mladih osoba simptomi mogu biti nejasni ili nespecifični. Glavni uzročnik obje
upale je Escherichia coli, no u rijetkim slučajevima uzrok mogu biti i druge bakterije,
virusi ili gljivice.
Infekcije mokraćnog sustava češće se javljaju u žena nego u muškaraca, i gotovo
polovica žena u nekom trenutku svog života najmanje jednom obole od ove bolesti.
Recidivi su vrlo česti. Čimbenici rizika uključuju žensku anatomiju, seksualne odnose
i obiteljsku povijest bolesti. Pijelonefritis, ako do njega dođe, obično slijedi nakon
upale mjehura, ali može biti i posljedica infekcija koje se prenose krvlju. Dijagnoza u
mladih zdravih žena može se postaviti i samo na temelju simptoma. U slučajevima s
nejasnim simptomima dijagnosticiranje može biti otežano, jer bakterije mogu biti
prisutne i bez upale. U kompliciranim slučajevima ili ako je liječenje neuspješno
može biti korisna urinokultura. U osoba s čestim infekcijama kao preventivna mjera
može se primijeniti niska doza antibiotika.
U nekompliciranim slučajevima upale mokraćnog sustava lako se liječe kratkom
terapijom antibiotika, iako je sve učestalija otpornost na mnoge antibiotike koji se
koriste u liječenju ove bolesti. U kompliciranim slučajevima može biti potrebna duža
ili intravenska terapija antibioticima, a ako se simptomi ne ublaže u roku od dva ili
tri dana nužne su dodatne dijagnostičke pretrage. U žena su upale mokraćnog
sustava najčešći oblik bakterijske infekcije i godišnje 10% žena oboli od infekcija
urinarnog trakta.
18.Noćno mokrenje u krevet(Enuresis nocturna):

Noćno mokrenje ili enuresis nocturna je nehotično mokrenje u krevet za vrijeme sna
u djece iznad navršene pete godine života. Navika kontrole mokrenja, naročito noću,
trebala bi se kod djeteta razviti najkasnije do pete godine.
Za uspješnu kontrolu mokrenja odgovorna su tri sustava:
-regulacija stvaranja mokraće: noću je smanjeno stvaranje mokraće, čak i za 50%
manje od dnevne količine, a za to je zaslužan hormon hipofize.
- funkcioniranje mjehura: količina mokraće stvorene noću odgovara kapacitetu
mokraćnog mjehura, kad količina urina prijeđe određeni kapacitet dijete se budi i
ima potrebu za mokrenjem.
- i buđenje kod osjećaja punoće mjehura: nakon osjećaja punoće, bez neugode,
mokrenje započinje voljno u društveno prihvatljivim prilikama snažnim
kontinuiranim mlazom do potpunog pražnjenja mjehura.
Probleme s noćnim mokrenjem ima 20% petogodišnjaka, 10% desetogodišnjaka i 2%
petnaestogodišnjaka.
Kao uzrok mogu se navesti:
420
1.) genetska predispozicija - ako je jedan roditelj imao problema s noćnim
mokrenjem vjerojatnost pojave kod djeteta je 45%, a ako su oba roditelja imala
poteškoća, vjerojatnost je preko 75%.
2.) sniženo izlučivanje antidiuretskog hormona hipofize - tijekom noći dvije trećine
djece imaju sniženo izlučivanje hormona, što povećava stvaranje mokraće noću.
3.) moguć uzrok je i smanjen kapacitet mokraćnog mjehura noću, dok je danju sve
uredno.
4.) bolesti mokraćnog ili drugih sustava
5.) psihopatologija - uvrstiti ću ju među uzroke iako je bitno naglasiti da ona nikad
nije glavni i jedini uzrok.
19.Anemije:
Anemija ili slabokrvnost je patološko stanje kod kojeg je smanjena količina
hemoglobina i broja eritrocita. Posljedica toga je smanjena sposobnost krvi da
prenosi kisik do tkiva. Hemoglobin mora biti prisutan da bi osigurao oksigenaciju
svih tjelesnih tkiva i organa. uzroci anemije su:prekomjeran gubitak
krvi,prekomjerno uništenje crvenih krvnih stanica,nedovoljna proizvodnja crvenih
krvnih stanica. Prema uzroku, anemije dijelimo na: 1.anemije zbog gubitka krvi i
željeza, 2. Anemije zbog pojačane razgradnje eritrocita-hemolitičke, 3. Anemije zbog
poremećenog sazrijevanja eritrocita-megaloblastične, 4. Anemije zbog oštećenja
matičnih stanica srži-aplastične anemije, 5. Popratne i ostale rijetke anemije.
Simptomi anemije mogu biti nejasni i neprimijeti, osjećaj nelagode i slabosti, kratak
dah.teži oblik anemije dovodi do povećanog krvog pritiska,a kod starijih ljudi do
zatajenja srca. Dijagnoza anemije se vrši analizom kompletne krvne slike.
Liječenje:utvrđivanje krvne grupe i Rh –faktora kod trudnica, transfizija krvi.
20.Leukemije:
Leukemija ili leukoza je rak koštane srži, iako ga često nazivamo raom
krvi.Leukemija se javlja kod djece i odraslih.Karakteristike leukemija
su.1.nadomiještanje koštane srži leukemičnim stanicama, 2. Nenormalan broj i
oblik nezrelih leukocita u cirkulirajućoj krvi, 3.infiltrati u jetri,slezeni,limfnim
čvorovima. Podjela leukemija prema kliničkom toku :akutne i hronične leukemije.
Prema tipu stanica: 1.limfocitna leukemija (limfoblastična,limfatična)-akutna i
hronična, 2.mijeloična (mijeloblastična ili mojelocitna)-akutna i hronična, 3.
Monocitna leukemija-akutna I hronična, 4. Specijali tipovi leukemije:histiocitna,
hairy-cell, leukemija nediferencranih matičnih stanica.. Simptomi leukemije: bolovi u
trbuhu,povišena tjelesna temperature, malaksalost, glavobolja, bolovi u grudima,
povećana sklonost infekcijama zbog pada imuniteta usljed nedostatka zdravih i zrelih
leukocita. Uzroci leukemije:genetički faktori, hemijske supstance,, virusi,djelovanje
kancerogenih faktora, jonizirajuće zračenje. Liječenje
leukemija:hemoterapija,citostatici,antimikrobna sredstva za suzbijanje infekcija,,
supstitucije krvi I krvnih sastojaka,,upotreba alopurinola,, zračenje slezene,
radioaktivni fosfor,,terapijaklorambucilom, kortikosteroidi.
421
21.Hemofilija:
Hemofilija je poremećaj krvarenja koji sprječava pravilno zgrušavanje krvi. Osobe
sa hemofilijom ne krvare brže nego što je to uobičajeno, ali mogu krvariti duže
vremena. Krv ovih osoba nema dovoljno faktora zgrušavanja. Faktor zgrušavanja je
protein u krvi koji kontrolira krvarenje. Težina hemofilije kod pojedine osobe ovisi o
količini faktora zgrušavanja koji nedostaje.
Hemofilija je prilično rijetka. Oko 1 od 10.000 osoba se rodi sa ovim poremećajem.
Hemofilija se obično naslijeđuje, što znači da se prenosi genima roditelja. Ponekad se
hemofilija javlja i kada ne postoji porodična historija ovog poremećaja. Ovo se
naziva sporadičnom hemofilijom. Oko 30% osoba hemofiliju nije dobilo preko gena
njihovih roditelja. Ona je uzrokovana promjenama u njihovim sopstvenim genima.
Žene koje imaju gen hemofilije nazivaju se nosiocima, i one ga mogu prenijeti na
svoju djecu. Kada je majka nosilac, a otac nema hemofiliju, za svako dijete postoji
50% šansi da će muško dijete imati hemofiliju i 50% šansi da će kćerka nositi gen.
Koji su znaci hemofilije?
- Velike modrice;
- Krvarenje u mišiće i zglobove, posebno u koljena, laktove i članke na nozi
(gležnjevi);
- Iznenadna unutrašnja krvarenja bez očitog povoda;
- Produženo krvarenje nakon posjekotina, vađenja zuba, operativnog zahvata, ili
nezgode;
- Ozbiljna unutrašnja krvarenja u vitalnim organima, najčešće nakon ozbiljne
traume (povrede).
Najčešći tip hemofilije naziva se hemofilija A. Ovo znači da osoba nema dovoljno
faktora zgrušavanja VIII (8). Manje čest tip se naziva hemofilija B. Ova osoba nema
dovoljno faktora zgrušavanja IX (9). Rezultat je isti za hemofiliju A i B; to jeste, ove
osobe krvare duže vremena od uobičajenog.
Efikasan tretman hemofilije postoji, ali još uvijek ne postoji lijek. Hemofilija se
tretira zamjenom nedostajućeg faktora u krvi. Ovo se radi ubrizgavanjem produkta
koji sadrži potreban faktor u venu. Krvarenje se zaustavlja kada dovoljno faktora
zgrušavanja dosegne mjesto koje krvari.
Uz odgovarajući tretman, osobe sa hemofilijom žive relativno normalan život. Bez
tretmana, osobama sa teškim oblikom hemofilije može biti teško da idu u školu ili da
normalno rade. Ove osobe mogu postati fizički onesposobljene i imati poteškoče pri
hodanju ili vršenju jednostavnih aktivnosti – ili umrijeti mlade.
Brz tretman će pomoći smanjenju bolova i oštećenja zglobova, mišića i organa. Ako
se krvarenje tretira brzo, manje krvnih preparata je potrebno da bi se zaustavilo
krvarenje.
22.Šećerna bolest:
Šećerna bolest ili dijabetes (lat. diabetes mellitus), poremećaj je povećavanja razine
šećera u krvi žlijezde gušterače (pankreas), koji se zbiva kada gušterača prestane
potpuno ili djelomično proizvoditi hormon inzulin ili proizvedeni inzulin nije
djelotvoran u organizmu.U tom slučaju stanice ne dobivaju hranu potrebnu za život.
422
Šećerna se bolest u početku liječi tabletama i dijetom, a kasnije i injekcijama
hormona inzulina. Bolest je nasljedna, a vjerojatnost da će ju osoba dobiti (50%)
povećava se ako je osoba pretila.
Dijabetes tip 1 je najučestaliji oblik dijabetesa koji se javlja u djece: od 90 do 95%
djece mlađe od 16 godina koja imaju dijabetes, ima dijabetes ove vrste.
Dijabetes se javlja zbog nemogućnosti gušterače da proizvede inzulin.
Dijabetes tip 1 je klasificiran kao autoimuno oboljenje, što označava stanje u kojem
imuni sustav organizma „napada“ svoje vlastito tkivo i organe.
Kod dijabetes tipa 1 dolazi do uništavanja stanica za proizvodnju inzulina koje se
nalaze u gušterači.
Kao i kod odraslih, uzrok dječjeg dijabetesa još uvijek nije razjašnjen. On vjerojatno
uključuje kombinaciju genetskih i ekoloških uzroka.
Većina djece koja razviju tip 1 nemaju u obitelji povijest oboljenja od dijabetesa.
Glavni simptomi su isti kao i kod odraslih osoba. Obično se pojavljuju u razmaku od
nekoliko tjedana:
· žeđ;
· gubitak tjelesne težine;
· umor;
· učestalo mokrenje.

Simptomi koji su više specifični za djecu:
· trbobolja;
· glavobolje;
· problemi u ponašanju.
U liječenju šečerne bolesti posebno mjesto zauzima edukacija, samopraćenje i

samozbrinjavanje. Bolest se liječi pravilnom prehranom i tjelovježbom, nakon čega
nastupa liječenje lijekovima (antidijabeticima).
23.Hipotireoza:
Hipotireoza, odnosno smanjena funkcija štitnjače, dovodi do usporavanja tjelesnog
metabolizma. Bolest se razvija izrazito polako. Uz uvećanje štitnjače i pojave
gušavosti (što i nije svaki puta pravilo, jer se štitnjača može povećati i samo s jedne
strane), javlja se umor, zaboravljivost, uvećanje tjelesne mase, nepodnošljivost
hladnoće, zatvor stolice, suhoća kože i kose. Ako je uzrok autoimune prirode, onda se
u organizmu stvaraju protutijela koja napadaju vlastito tkivo štitnjače, a posljedica
toga je smanjeni nastanak hormona. Hipotireoza se može javiti u svako životno doba,
ali je mnogo raširenija među starijim osobama. Ako se razvije tijekom adolescencije
može usporiti rast i razvoj sekundarnih seksualnih osobina, a ako se javi u
najranijem djetinjstvu vrlo često i normalni razvoj moždanih funkcija. Stoga se
danas redovito nivo hormona štitnjače kontrolira odmah po rođenju djeteta. Slabo
aktivna štitnjača kod žena vrlo često dovodi do uvećanja vrijednosti kolesterola u
serumu. Terapija se sastoji u davanju sintetskih molekula hormona štitnjače.
423
24.Hipertireoza:
Hipertireoza ili uvećana aktivnost štitnjače dovodi do uvećanog stvaranja aktivnih
hormona, te po tome nastupa ubrzanje metabolizma, srce brže kuca, krvni tlak je
veći, nastupa gubitak težine, povećanje apetita, znojenje, nepodnošljivost topline,
izbočenost očiju. Obično se hipertireoza javlja uslijed prisutnosti protutijela u krvi
koja stimuliraju štitne stanice, ali se razlog stvaranja tih protutijela još uvijek ne zna.
Hiperaktivnost štitnjače ima i svoj genetski uzrok i mnogo je raširenija bolest u žena
u usporedbi s muškom populacijom. Zbog ubrzanog metabolizma osobe koje pate od
hipertireoze iskorištavaju prehrambene tvari mnogo brže. Ako gubitak težine počinje
predstavljati veliki problem moraju se u prehranu uvesti namirnice bogate
bjelančevinama kako bi se nadoknadio gubitak mišićne mase. To su meso, riba, jaja,
mlijeko i mliječni proizvodi, ali i dodatne količine vitamina B-skupine su neophodne
jer sudjeluju u metabolizmu ugljikohidrata i bjelančevina. U tu svrhu treba
konzumirati nemasnu svinjetinu, fermentirane mliječne proizvode ili uzeti nadopune
u obliku pivskog kvasca.
25.Cerebralna paraliza:
Cerebralna paraliza (CP) je grupa neprogresivnih poremećaja pokreta i položaja
uzrokovana defektom ili oštećenjem nezrelog mozga. Pojam "cerebralna" odnosi se
na mozak, a "paraliza" na poremećaj pokreta i položaja. Definicija i dijagnoza
cerebralne paralize još uvijek su predmet mnogih rasprava. Predlaže se i novi naziv -
centralni motorni deficit, vjerujući da je to bolje razumljiv termin. Cerebralna
paraliza sveobuhvatan je naziv za različite poremećaje koji utječu na djetetovu
sposobnost kretanja te držanja tijela i ravnoteže. Uzrok ovih poremećaja ozljeda je
mozga prije poroda, tijekom poroda ili tijekom prvih godina djetetova života.
Ozljeda ne oštećuje djetetove mišiće ili živce koji ih povezuju s leđnom moždinom,
nego sposobnost mozga da kontrolira te mišiće.
Ovisno od položaja i ozbiljnosti ozljede mozga koja uzrokuje djetetove teškoće pri
kretanju, ona može uzrokovati i druge probleme - poteškoće u razvoju, epileptične
napade, poteškoće u govoru, poteškoće u učenju, probleme sluha ili vida.
Cerebralna paraliza ubraja se u razvojne teškoće jer utječe na način djetetova
razvoja.
Uzroci cerebralne paralize i čimbenici koji povećavaju vjerojatnost da će dijete imati
cerebralnu paralizu dijele se na prenatalne (od začeća do poroda), perinatalne
(kratko vrijeme iza poroda i jedan tjedan poslije poroda) i postnatalne (poslije prvog
tjedna iza poroda).
Prenatalni uzroci: familijarne forme cerebralne paralize; definirani prenatalni
sindromi; kromosomske abnormalnosti; dokazane kongenitalne infekcije
(toksoplazmoza, rubeola, citomegalovirus, herpes); cerebralne anomalije (uključujući
primarnu mikrocefaliju i fetalni hidrocefalus); manjak kisika; alkohol ili lijekovi
upotrebljavani za vrijeme trudnoće.
Perinatalni uzroci: moždano krvarenje u unutarnje prostore mozga i/ili u moždano
tkivo; oštećenje moždanog tkiva (oko prostora s likvorskom tekućinom) uzrokovana
424
manjkom kisika ili problemima s protokom krvi; potvrđeni edem mozga ili
evidentnost neonatalnog šoka (npr. potreba za oživljavanjem); niski Apgar ili niski
pH; neonatalni meningitis; neonatalne konvulzije; teška žutica.
Postnatalni uzroci: trauma mozga; infekcije; vaskularni problemi; neoplazme;
manjak kisika.
Konačnu dijagnozu cerebralne paralize postavlja neuropedijatar i/ili fizijatar.
Cerebralna paraliza nije bolest i ne može se izliječiti. To je stanje koje traje od
rođenja do smrti.
Tretman
Budući da nema dva ista djeteta s cerebralnom paralizom potreban je individualni
program tretmana. Fizikalni terapeut, radni terapeut i govorni terapeut nastojat će
poboljšati djetetov posturalni tonus, pokrete i govor.
Učinkovitost fizikalnog tretmana ovisi o težini oštećenja mozga i o postojanju drugih
oštećenja, kao što su malformacije i defekti osjetila, epilepsija i drugo te o samom
tretmanu tj. vremenu kada je započet, koliko je ciljan i kakvim se intenzitetom
provodi.
26.Febrilne konvulzije:
Febrilne konvulzije ili grčevi u povišenoj temperaturi su prigodni moždani epileptički
napadaji koji se javljaju u male djece (obično u dobi između 3 mjeseca i pet godina) u
visokoj temperaturi koja nije uzrokovana akutnom infekcijom središnjeg živčanog
sustava (meningitis, encefalitis). Predstavljaju najčešći konvulzivni (epileptički)
poremećaj u čovjeka. Zapisi o pojavi konvulzija u povišenoj temperaturi u dojenčeta
i malog djeteta datiraju od prije 2000 godina. Febrilne konvulzije ne uzrokuju
oštećenje mozga niti nemaju negativan utjecaj na intelektualni razvoj djeteta.
U pedijatriji su febrilne konvulzije posebno važne zbog velike učestalosti, dramatične
kliničke slike, mogućnosti meningoencefalitisa te veće učestalosti kasnije pojave
epilepsije u usporedbi s populacijom djece koja nisu pretpjela takve napadaje u
ranom djetinjstvu.
Rizik za pojavu konvulzija u općoj dječjoj populaciji procjenjuje se na 8% - polovina
od tih napadaja bit će febrilne konvulzije. Općenito se procjenjuje da će 4-5% dječje
populacije imati najmanje jedan napadaj febrilnih konvulzija. Rizik za kasniji razvoj
epilepsije u djeteta koje je pretrpjelo febrilne konvulzije je samo 2-5%, a rizik za
ponavljanje napadaja poslije prvog je oko 30-40%. Ponovni napadaji najčešći su
unuatar prve (80%) odnosno druge godine (90%) života.
Febrilne konvulzije najčešće se javljaju u dobi od 6 mjeseci do 5 godina, s najvećom
učestalosšću između 17. i 23. mjeseca života. Javljaju se u oko 85% u djece do 4.
godine.
27.Hydrocephalus:
Hidrocefalus je naziv za proširenje komora mozga kome je prethodilo ili je aktuelno
povišenje pritiska u centralnom nervnom sistemu (CNS) zbog povećane količine
cerebrospinalnog likvora. Može biti posledica različitih bolesti: upala CNS-a, tumora,
425
krvarenja, povreda itd. Poremećaj nastaje zbog smetnji oticanja, odstranjivanja ili
stvaranja likvora, moždane tečnosti. Zbog tog viška "vode" u glavi je i nastao termin
vodena glava. Likvor se proizvodi u mozgu u povezanim komorama koje se nazivaju
ventrikuli.
Postoje različite podele hidrocefalusa: prema vremenu kad se javlja razlikujemo
urođeni i stečeni, prema pritisku u lobanji onaj s visokim (hipertenzivni) i niskim
pritiskom (normotenzivni). Dalje, prema razvoju bolesti deli se na opstruktivni,
malresorptivni i hipersekretorni.
-Opstruktivni hidrocefalus nastaje zbog prepreke (opstrukcije) u oticanu likvora.
Najčešći uzroci opstruktivnog hidrocefalusa su ožiljci, tumori, tromboza gornjeg
sagitalnog sinusa, kongenitalne anomalije.
- Malresorptivni hidrocefalus nastaje zbog poremećaja upijanja (resorpcije), odnosno
odstranjivanja likvora iz mozga. Taj tip nastaje nakon krvarenja u mozgu, upala,
povreda i operacija.
-Hipersekretorni hidrocefalus nastaje zbog preteranog izlučivanja (hipersekrecije)
likvora, obično kod tumora dela mozga koji stvara likvor.
Klinička slika
U ranom detinjstvu se hidrocefalus prepoznaje zbog brzog rasta glave deteta.
Otvoreni šavovi kostiju glave omogućavaju povećanje lobanje tako da hidrocefalus
kod novorođenčadi karakteriše povećanje glave, razmicanje šavova, širenje fontanele,
napetost kože glave, pojačana izraženost vena glave. Ako se hidrocefalus razvija brže,
javljaju se razdražljivost i plač, povraćanje, poremećaj svesti.
Kod odraslih su kosti lobanje srasle pa se glava ne može povećavati. Zato se
nakupljanje likvora manifesuje znakovima akutnog ili hroničnog povećanja pritiska
u lobanji. U lobanji se nalaze mozak, krv i likvor pa se povećanjem količine likvora
mora smanjiti količina mozga i krvi. Zbog toga se moždane mase pomeraju prema
kanalu kičmene moždine, a to uzrokuje oštećenje, uklještenje i smrt. Povećanje
pritiska u glavi karakteriše se mučninom, povraćanjen, glavoboljom, smetnjama
vida, ataksijom (poremećaj hoda) i oštećenjem kranijalnih živaca.
Dijagnoza
Postavlja se CT-om (skenerom) ili NMR-om (nuklearnom magnetnom rezonancom) i
merenjem pritiska likvora, posle lumbalne punkcije.
Lečenje
Može biti usmereno na:
- smanjenje stvaranja likvora kauterizacijom ili ekscizijom horioidnog pleksusa.
Acetazolamid takođe smanjuje stvaranje likvora.
-povećanje oticanja likvora davanjem diuretika ili lumbalnom punkcijom
-smanjenje intrakranijalnog pritiska kortikosteroidima i hipertoničnim rastvorima
- operativne procedure stvaranja šanta.
28.Rachitis:
RAHITIS Rahitis je skupina bolesti koja nastaje zbog poremećaja
mineralizacije u metafizama kostiju koje rastu, dakle u djece. S druge strane,
osteomalacija je poremećaj mineralizacije spongioze u kostima odraslih. Tako, kod
426
svakog djeteta sa rahitisom postoji i osteomalacija, a kod odraslih postoji samo
osteomalacija, a ne rahitis. Osteoporoza je proporcionalni gubitak ukupne koštane
mase. Histološki poremećaj kod rahitisa je nedovoljno odlaganje kalcija u
međustaničnu hrskavičnu tvar u metafizama, zbog čega hrskavične stanice umjesto
da odumiru, nastavljaju proliferirati pa se stvara široka nekalcificirana zona u
području metafiza. Osim toga, kod rahitisa postoji višak osteoida koji ne kalcificira,
a nakuplja se u spongiozi, vanjskoj strani metafiza dugih kostiju i u području
pločastih kostiju lubanje, najviše u području tubera frontalia i tubera occipitalia.
Zbog svega toga razvija se sekundarna hiperparatireoza koja dovodi do
poremećaja ravnoteže između stvaranja i razgradnje kosti u korist razgradnje pa
nastaju deformacije kostura. Za dobru mineralizaciju kosti potrebne su dovoljne
količine kalcija i fosfata. Rahitis može nastati i zbog nedostatka kalcija i zbog
nedostatka fosfata. Kod rahitisa zbog nedostatka kalcija razvija se sekundarna
hiperparatireoza, a kod nedostatka fosfata se ne razvija sekundarna
hiperparatireoza. Rahitis prema etiologiji dijelimo na nasljedni i stečeni, a prema
uspješnosti terapije vitaminom D, na hipovitaminski rahitis koji dobro reagira na
terapiju sa vitaminom D, 5000 jedinica vitamina D per os,dnevno kroz nekoliko
tjedana, dok za liječenje na vitamin D rezistentnog rahitisa trebaju višestruko
veće doze posebnih pripravaka, kalcitriola. HIPOVITAMINSKI RAHITIS
Hipovitaminski rahitis nastaje najviše u fazama djetinjstva kada je rast najbrži,
u dojenačko, pretškolsko, i doba puberteta. Razvija se u djece koja su nedovoljno
izložena UV zrakama sunčeve svjetlosti, a ne primaju dovoljno vitamina D
hranom. Osim toga, razvoju rahitisa su sklona djeca blizanci i nedonoščad zbog
nedovoljno kalcija dobivenog u fetalno doba. Klinička slika rahitisa obilježena
je slijedećim: - najranije se razvija KRANIOTABES već u 2. mjesecu, kao
omekšanje okcipitalnih i parietalnih dijelova lubanje koji se na pritisak uvijaju
poput ping pong loptice. - prisutna je četvrtasta lubanja zbog taloženja
nekalcificiranog osteoida u području tubera frontalia i tubera parietalia. - javlja se
zadebljanje u području metafiza dugih kostiju, pogotovo distalnog dijela ulne i
radijusa. - javlja se rahitična krunica zbog zadebljanja na prijelazu hrskavičnog u
koštani dio rebara. - prisutna je Harrisonova brazda kao poprečno udubljenje na
prednjoj strani toraksa na mjestu gdje se dijafragma hvata za rebra. - javlja se
rahitična kifoza distalnog dijela torakalne i lumbalne kralježnice kad dijete počne
sjediti. - javljaju se deformacije kao crura vara i crura valga kad dijete počne stajati
i hodati. - prisutna je hipotonija mišića, a mlohavost u području prednje trbušne
stijenke dovodi do nastanka žabljeg trbuha. - postoji i neurovegetativna
nestabilnost. Terapija hipovitaminskog rahitisa je davanje 5000 jedinica vitamina D
svakodnevno nekoliko tjedana.
29.Značajnije zarazne bolesti u dječijoj dobi:?

Ospice
Prije nego je uvedeno sustavno cijepljenje, ospice su bile gotovo obavezna bolest u
djetinjstvu. Danas se samo kod osoba koje nisu kao djeca preboljele virus ospica, ta
zarazna bolest može javiti u odrasloj dobi. Ospice su virusna bolest koju
427
karakteriziraju povišena tjelesna temperatura i osip koji se širi po cijelom tijelu.
Sitne, crvene pjegice prvo zahvaćaju čelo, vrat i područje ispod uha, a nakon toga se
šire po cijelom tijelu. Infekcija se prenosi kapljicama prilikom kašlja, kihanja ili
govora zaražene osobe, a zdrava osoba ih inhalira u svoje dišne putove.
Nakon par dana kašalj, umor i vrućica nestaju, a ospice koje su se pojavile među
prvima i bile izrazito crvene, postaju blijede i svjetlije. Ne postoji adekvatan lijek
protiv ospica. Bolest spontano prolazi, osip i temperatura nestaju kroz šest dana, ali
kašalj potraje znatno duže.Preporučuje se kućno liječenje u prostoriji koja je
prozračena i bez jakog osvjetljenja. Za snižavanje temperature propisuje se
paracetamol, a neophodno je i mirovanje i lakša prehrana.
Rubeola
I od ove su bolesti najčešće obolijevala djeca predškolske i školske dobi sve dok nije
uvedeno obavezno cijepljenje protiv rubeole. Uzročnik ove zarazne bolesti je virus
koji se prenosi s jedne osobe na drugu kapljičnom infekcijom tijekom govora, kašlja i
kihanja. Inkubacija bolesti traje dva do tri tjedna. Bolest je obično blagog tijeka u
djece, ali je vrlo opasna za trudnice jer može izazvati teška oštećenja ploda.
Simptomi bolesti su blagi, temperatura može biti umjereno povišena. Crvene mrlje
na koži javljaju se najprije po koži trupa i lica, a oko trećeg dana se šire na ruke i
noge. Povećani su limfni čvorovi na vratu i glavi. Komplikacije su rijetke. Iako nije
dokazana mogućnost prijenosa infekcije, preporučljivo je da trudnice koje nisu
imune izbjegavaju kontakt s cijepljenim djetetom. Rubeola nije teška bolest za djecu,
ali cijepljenjem protiv ove bolesti štite se nerođena djeca jer virus rubeole, ako majka
nije imuna, uzrokuje višestruka oštećenja i anomalije ploda.
Vodene kozice
Vodene kozice ili varičela su obično blaga dječja osipna bolest koju karakterizira
velika zaraznost. Ova bolest se najčešće u dječjoj dobi preboli bez posebnih
komplikacija. Kod djeteta je moguće očekivati povišenu temperaturu i malaksalost, a
posebnu pažnju tijekom bolesti treba posvetiti higijeni, te paziti da djetetu zbog
češkanja ne ostanu ožiljci od krasta koje u završnoj fazi bolesti nastaju na mjestu
vodenih mjehurića.
Imajte na umu da je dijete zarazno za okolinu i prije pojave osipa, budući da stadij
inkubacije traje i do 20 dana prije prvih simptoma. Primjerice, ako vam u vrtiću
kažu da je neki mališan iz skupine kojoj pripada i vaše dijete ostao kod kuće jer ima
vodene kozice, kod vašeg djeteta možete očekivati u idućih 14 do 20 dana da bi, ako je
bio u direktnom kontaktu s oboljelim djetetom, i kod njega mogle izbiti crvenkaste
mrljice. Bolesnik je zarazan sve dok postoje mjehurići, ali ne više u fazi kad su
pretvoreni i kraste.
Bolest traje obično oko 10 dana i prolazi sama po sebi. Ukoliko se povisi temperatura,
428
daje se paracetamol. Pranje kože mlakom vodom i blagim dječjim sapunom ublažiti
će svrbež i dijete će se bolje osjećati. Odjeća mora biti prozračna, pamučna, jer ako se
dijete znoji, svrbež se pojača. Cijepljenje ne spada u obavezna cijepljenja i djeca se
cijepe prema preporuci izabranog pedijatra ili specijaliste za zarazne bolesti, ovisno o
okolnostima.
Šarlah
I šarlah je osipna bolest, ali ne virusna, nego bakterijska. Kod ove bolesti osip nastaje
pod utjecajem bakterije streptokok, koja je inače uzročnik angine. Ova bakterija
obično se nalazi u ždrijelu i može izazvati upalu grla. Šarlah se može preboljeti više
puta, prenosi se kapljičnom infekcijom i vrlo je zarazna bolest. Osip se obično
pojavljuje nakon inkubacije od 3 do 5 dana i može trajati do tjedan dana. Najprije
zahvaća vrat, trup i ekstremitete, dok su dlanovi i tabani obično pošteđeni. Na licu
nema karakterističnog osipa već se javlja samo crvenilo obraza s bljedilom kože oko
usta.
Budući da se radi o infekciji, kojoj je uzročnik bakterija, liječenje se provodi

antibioticima. Primjena antibiotika sprječava nastanak komplikacija i širenje šarlaha
na drugu djecu i članove obitelji, uz uvjet dosljedno provedenog liječenja.
Komplikacija obično nema. Protiv temperature daju se lijekovi na bazi paracetamola
uz dovoljan unos tekućine. Dijete nema apetita, gubi tekućinu i minerale zbog
povišene temperature te je potrebna nadoknada koja se daje u čestim malim
obrocima. Protiv šarlaha ne postoji cjepivo.
Peta bolest
Infekciozni eritem, poznat je i kao peta bolest, a što označava peto mjesto u nizu
zaraznih bolesti s osipom. Ovu bolest uzrokuje Parvovirus B19. Javlja se češće u
djece školske dobi, a nakon preboljele bolesti stječe se trajni imunitet.Prije pojave
osipa nema nekih naročitih simptoma osim eventualno blagog porasta temperature.
Na licu djeteta javljaju se oštro ograničene mrlje, najprije crvene, zatim plavkaste.
Zatim se osip širi po cijelom tijelu, i za nekoliko sati koža poprima karakteristični
mrežasti izgled.
Peta bolest traje 1 do 2 tjedna. Nakon deset dana crvenilo nestaje, javlja se perutanje
na zahvaćenim dijelovima tijela. Dijete nije jako zarazno za druge i prijenos bolesti
moguć je tjedan dana prije pojave prvih simptoma, pa do kraja javljanja osipa.
Temperatura se snižava paracetamolom.Cjepivo protiv pete bolesti ne postoji.
Trodnevna groznica
Trodnevna groznica šesta je od najčešćih osipnih dječjih bolesti. Javlja se u dobi od 6
mjeseci do 2- 3 godine. Uzročnik je virus, koji ulazi u organizam preko sluznica
gornjih dišnih putova. Bolest počinje visokom temperaturom koja se javlja iznenada,
a može doseći vrijednosti više od 40C. Osim temperature, drugih simptoma nema.
Liječnik pri pregledu primjećuje jedino umjereno crvenilo ždrijela uz dobro opće
429
stanje djeteta, čim se temperatura snizi.
Visoka temperatura potraje 3 do 4 dana, a zatim naglo pada uz pojavu osipa po vratu
i trupu, te se zatim širi na lice, ruke i noge. Osip brzo nestaje, traje najviše 1-2 dana.
Ima izgled mrlja svjetlo crvene boje, ponekad malo iznad razine kože. Sličan je osipu
rubeole i obično ne izaziva svrbež. Liječenje trodnevne vrućice se svodi na
ublažavanje simptoma snižavanjem povišene tjelesne temperature, a do komplikacija
u vidu febrilnih konvulzija i meningitisa dolazi rijetko. Za sniženje temperature
koristi se paracetamol. Potreban je dovoljan unos tekućine jer uz visoku temperaturu
dijete gubi vodu i minerale.
30.Hitni medicinski postupci u dječijoj dobi

Hitni med.postupci u djecijoj dobi predstavljaju postupke koji zahtijevaju hitnost i
neodlozno reagovanje. Radi se o postupima u kojima je potrebno sto hitnije pruziti
pomoc ugrozenom djetetu.
Neki od hitnih postupaka su:
- Aspiracija stranog tijela
- Intoksikacija
- Visoka temperatura
- Dijabeticna koma
ZDRAVA ISHRANA I DIJETETIKA 4. razred
1.- MINERALI
Postoji dvadesetak razliĉitih minerala koji ulaze u sastav našeg organizma.

Najveći izvor: namirnice biljnog porijekla.
Najvažniji su: kalcijum, fosfor, zeljezo, jod , magnezij, natrij, kalij, bakar , fluor. . .
1) KALCIJ : najobilniji mineral u ljudskom organizmu, njegove soli obrazuju

supstancu koja utiĉe na ĉvrstinu kostiju i zuba.
430
NEDOSTATAK kalcijuma: grĉenje mišića (spazam), poremećaji srĉanog ritma, nervna
razdražljivost, gubitak ĉvrstoće kostiju, osteoporoza, osteomalacija, bolovi u zglobovima,
ispadanje zuba. IZVOR KALCIJA : orasi, žitarice, mahunarke, voće, povrćemlijeko i
mlijeĉni proizvodi.
2) FOSFOR : Skoro sav fosfor u našem organizmu nalazi se u kostima i zubima
udružen sa kalcijumom.
IZVOR FOSFORA : Namirnice biljnog i životinjskog porijekla.
3) ŽELJEZO : Organizam odraslog ĉovjeka sadrži 3-4 g željeza, veći dio se nalazi
u krvi i ulazi u sastav hemoglobina.
MANJAK željeza: sideropeniĉna anemija . Vitamin C povećava apsorpciju željeza.
IZVOR ZELJEZA : Namirnice biljnog i životinjskog porijekla. Potrebe za željezom rastu u
sluĉaju: kod svakog nenormalnog krvarenja.
4) JOD : Važan mineral za pravilan rast i razvoj. Potreban organizmu za sintezu

hormona štitne žlijezde. Nedostatak ovih hormona kod djece može dovesti do
mentalne retardacije, dok kod odraslih osoba dovodi do gušavosti. IZVOR :
Voće i povrće, morska ili jodirana so.
5) MAGNEZIJ : Zajedno sa kalcijumom i fosforom dio je naših kostiju. Djeluje

kao katalizator u mnogim reakcijama našeg organizma, ima važnu ulogu u
nervnom sistemu.NEDOSTATAK magnezija: opšti umor i osjećaj malaksalosti,
grĉenje mišića, drhtanje oĉnih kapaka ili drugih mišića, grĉeviu drugim
organima , osjećaj pritiska u grudima i lupanje srca). Izvor: Orašasti plodovi,
žitarice, mahunarke.
Mineral Kemijski Zastupljenost u namirnicama
znak
Natrij Na ❖ Kuhinjska sol, sušeno usoljeno meso, soljena
slanina, ribe, svježi sir, kelj, špinat, jaja, govedina i
mlijeko
Kalij K ❖ Rajčica, špinat, sardine, krumpir, kelj, grašk, riža,
govedina, slanina, mlijeko, pšenično brašno,
marelicama, jabukama, bananama, instant kavi itd.
Kalcij Ca ❖ Mlijeko, sir, janjetina, ribama, jajima, kelju, suhom
grašku, grahu, leći, narančama,
marelicama,šljivama, bademima, pojedinim pitkim
izvorima vode
Fosfor P ❖ Ribe, mlijeko, sir, bademi, leća, grah, jaja, meso,
mlijeko, maslac, itd.
Željezo Fe ❖ Jetra, srce, krvavo meso, bubreg, govedina, školjke,
jaja-žumanjak, zeleno povrće, grah, grašak, suhe
šljive
Bakar Cu ❖ Iznutrice, školjke, meso peradi, zelena paprika,
431
koraba, grašak, šljive, orasi, grožđice, masline
Jod I ❖ Jodirana kuhinjska sol i morska sol, morske ribe,
školjke, povrće, mlijeko i proizvodi iz žitarica
Fluor F ❖ Dodaje se vodi za piće, crni čaj i morska riba
Cink Zn ❖ Školjke (ostrige), meso, mliječni proizvodi, jaja i zob.
Selen Se ❖ Meso, ribe, školjke, povrće, proizvodi od cjelovitog
zrna
Kobalt Co ❖ Žitarice i povrće
2.-VRSTE UNOŠENJA HRANE
NAČINI unošenja hrane u organzam su : putem nazogastrične sonde, enteralni oblik

unošenja hrane i parenteralni način unošenja hrane
.
1. ENTERALNI oblik prehrane
Mnogi ENTERALNI PRIPRAVCI trenutno obezbjeđuju masu kalorija iz
karbohidrata i masti, koje balansiraju proteini.Obogaćeni su esencijalnim
vitamininima i mineralima i razliĉitim aminokiselinama dugoga lanca. Danas kada
govorimo o ishrani bolesnika upotrebljavamo izraz nutritivna terapija. Postepeno su
razvijane mješavine, bogate azotnim, visokokalorijskim, te mastima obogaćenim
tvarima. Na raspolaganju su gotovi pripravci za enteralnu ishranu, te rastvori za
totalnu parenteralnu ishranu (TPI).
2. Ishrana putem NAZOGASTRICNE sonde
Enteralna prehrana putem sonde je indicirana u bolesnika s funkcionalnim probavnim
sustavom koji ne mogu uzeti dovoljnu koliĉinu hranjivih tvari na usta, jer im je potrebna
intenzivna bjelanĉevinska i kalorijska potpora, ili se ne mogu ili ne žele hraniti na usta.
Enteralna prehrana, za razliku od parenteralne, pomaže u oĉuvanju građe i funkcije
probavnog sustava; također je i jeftinija te vjerojatno izaziva manje
komplikacija.Specifiĉne INDIKACIJE su : dugotrajna anoreksija, teška bjelanĉevinsko–
energetsku malnutricija, koma ili smanjena razina svijesti, zatajenje jetre, nemogućnost
uzimanja hrane na usta zbog traume glave i vrata ili neuroloških bolesti i teških bolesti
(npr. opeklina) koje izazivaju metaboliĉki stres. Ostale indikacije mogu biti priprema
crijeva za kirurški zahvat u teško bolesnih ili jako pothranjenih bolesnika, ili kod
poremećaja koji mogu uzrokovati malapsorpciju (npr. Krohnove bolesti).
3. PARENTERALNI naĉin ishrane

Parenteralna ishrana je intravenska administracija hranljivih materija koja je
indikovana kada bolesnici ne mogu da se hrane ,preko nazogastriĉne sonde ili
jejunostome.
.Indikovana je kad je ispunjen jedan od tri uslova:
- bolesnik ne može(npr.disfagija kod tumora jednjaka),
- ne želi(npr.anorexianervosa) ili -mu je zabranjeno(fistuleGIT-a) da jede.
PUT intravenske ishrane može biti periferna vena(najĉešće vene na rukama) ili
centralna vena(gornja ili donja šuplja vena).
432
3.- ISHRANA KOD BOLESTI ŽUČNIH ORGANA
CILJ dijetalne ishrane kod OBOLJENJA JETRE , ŽUČNIH PUTEVA I PANKREASA ,
jeste da popravi stanje ishranjenosti pacijenta, kao i opšte stanje pacijenta tokom akutne
faze bolesti.
,,,,OSNOVNA PRAVILA kod oboljenja JETRE podrazumijevaju:
Potpunu zabranu uzimanja alkohola .
Upotrebu potpuno svježih namirnica, uz strogo izbjegavanje konzerviranih mesnih i
ribljih proizvoda, kao i suhomesnatih, dimljenih, sušenih, fermentiranih mesnih
proivoda, upotrebu nemasnih vrsta mesa, kao i jaja u umjerenoj koliĉini, 17
izbjegavanje pikantnih, zrelih, fermentisanih sireva zabranu teže svarljivoglisnatog i
mahunastog povrća u zavisnosti od funkcije organa za varenje bolesnika, masti se
ograniĉavaju samo izuzetno, mada se preporuĉuju biljna ulja korišćena samo jednom
zabrana upotrebe zaĉina kao biber, paprika, senf, a hrana se soli umjereno ne
preporuĉuju se teški masni kolaĉi.
,,,CILJ ishrane kod bolesti ŽUČNE KESE jeste smirivanje žuĉne kese izborom
odgovarajućih jela, a to podrazumijeva minimalne koliĉine masti u ishrani.
Poslije operacije žuĉne kese dijetalna ishrana nije obavezna, iskustva su razliĉita i
teže se mogu svesti na jedinstvena pravila.
,,,,Akutni pankreatitis treba lijeĉitiiskljuĉivo u bolnici pod nadzorom ljekara. Ishranu
kod hroniĉnogpankreatitisa treba sprovoditi u kućnim uslovima kao kod hroniĉnih
bolesti žuĉne kesice.
4.-VITAMINI
VITAMINI su organske tvari koje su našem organizmu potrebne u malim koliĉinama, ali
ih on ne može sam sebi stvoriti. Stoga ih moramo unijeti hranom. Najvažniji vitamini su
su: A , B 1, B 2, B 6, B 12, C , D, E, K .
1) VITAMIN A - pripada skupini liposolubilnih vitamina

-GLAVNA ULOGA je : stvaranje pigmenta vida u retini i održavanje ćelija koje
prekrivaju kožu, oĉi, usta. Važan je i za održavanje imunog sistema, pravilnu
diferencijaciju epitelnog tkiva dišnog, urogenitalnog i probavnog trakta. Ima i
antioksidativno djelovanje.
-U svojoj aktivnoj formi nalazi se u hrani životinjskog porijekla: jetra, jaja, mlijeĉni
proizvodi
-NEDOSTATAK vitamina A: uzrokuje kokošije ili noćno sljepilo .
-Prekomjerna koncentracija je toksiĉna: umor, nervoza, kostobolja, glavobolja, nesvjestica
VITAMIN B1-
Nalazi se u voću, žitaricama, sušeni pekarski kvasac, jaja, jetra, meso, mlijeko.
NEDOSTATAK vitamina B dovodi od nastanka bolesti beri-beri (danas rijetka). Dnevne
potrebe: 1-2 g.
GLAVNE ULOGE : uloga u sagorijevanju ugljenih hidrata, održavanje normalnog
tonusaželuĉano crijevne muskulature, povoljan uticaj na rast i razvoj, povoljan uticaj na
apetit, varenje, na rad srĉanog mišića, povećava otpornost prema infekcijama.
433
NEDOSTATAK : razdražljivost, nerva neuravnoteženost . Kuhanjem se uništava.
3) VITAMIN B2-
Pomaže rast, služi kao katalizator u hemijskim reakcijama za iskorištavanje ugljikohidrata i
proteina. Njegov NEDOSTATAK uzrokuje: usporen rast, propadanje kože i retine
( slabljenje vida).
IZVOR : sve biljke, posebno orasi, žitarice, ima ga i u ribi, jajima, mlijeku, siru,
mesu.Dnevne potrebe: 2-3 mg.
VITAMIN B6-
Reguliše metabolizam proteina, posebno u nervnim tkivima, jetri i koži, uĉestvuje i u
stvaranju eritrocita. NEDOSTATAK : umor, nervoza, anemija, kožna oboljenja.
IZVOR :žitarice, voće, povrće.
VITAMIN B 12-
Jedini vitamin koji sadrži kobalt. Zajedno sa folnom kiselinom, neophodan je za stvaranje
eritrocita i funkciju nervnog sistema.
NEDOSTATK : perniciozna anemija, degeneracija nervnih vlakana kiĉmenemoždine.

IZVOR : Namirnice životinjskog porijekla, dok ga namirnice biljnog porijekla sadrže samo
u tragovima. Dnevne potrbe: 1 mikrogram.
6) VITAMIN C
Pospješuje apsorpciju željeza iz hrane, tvorbu kolagena.
IZVOR : većina voća i povrća, posebno kivi i nar. Snažan je antioksidans.
NEDOSTATAK vitamina C uzrokuje : skorbut: slabljenje organizma, slabost prema
infekcijama, krvarenje desni i kože.
Dnevne potrebe: 50-100 mg, u bolesnim stanjima i do 1000 mg pa i više.
VITAMIN D-
Posebno važan za iskorištavanje kalcija u organizmu. Reguliše metabolizam kalcija i
fosfora- stvaranje kosti i zuba.
IZVOR : riblje ulje, jaja, mlijeko.
Stvara se u organizmu prilikom izlaganja kože sunĉevom svjetlu.
NEDOSTATAK kod male djece: rahitis i tetanija; kod odraslih: osteomalacija i
osteoporoza.
PREDOZIRANJE : nedostatak apetita, povraćanje, zatvor, pospanost, jaka žeĊ. Dnevna
potreba: djeca: 800 i.j; odrasli: 300-600 i.j.
8) VITAMIN E-
Zajedno sa vitaminom A, D, i K spada u skupinu vitamina rastvorljivih u mastima.
Ĉešće zastupljen u namirnicama biljnog porijekla.
434
ULOGE : štiti ćelije od starenja svojim antioksidativnim djelovanjem, štiti od raka,
uĉestvuje u stavranju reproduktivnih ćelija, poboljšava funkc nervnog sistema, hipofize.
Dnevne potrebe: 20-30 mg.
VITAMIN K-
Utiĉe na sintezu proteina za koagulaciju krvi- spreĉava krvarenje.
NEDOSTATAK : Samo u najtežim sluĉajevima bolesti digestivnog trakta ili kod prerano
roĊenih beba.
Dva su IZVORA :
1) crijevne bakterija;
2) namirnice- repa, kupus.
Dnevne potrebe: 100 mikrograma.
5.- .ENERGETSKI UTROŠAK U ORGANIZMU

Energija se iz hrane dobija metabolizmom masti, ugljikohidrata i bjelanĉevina, a iskazuje
se kilodžulima (kJ) ili kilokalorijama (kcal).
-1kJ= 0,2388 kcal
-1kcal= 4,184 kJ
Kalorije su jedinice kojima se mjeri energetska vrijednost hrane. Energija koju unosimo
putem hrane troši se na tri razliĉita naĉina:
-1) bazalni metabolizam ; -2) fiziĉka aktivnost; -3) Dodatna energija za probavu hrane u
toku dana Tjelesna masa ovisi o unosu i potrošnji kalorija:
-Unešene kalorije veće od potrošene kalorije daje povećanje tjelesne mase .

-Unesene kalorije jednake potrošenim kalorijama = optimalna tjelesna masa
-Unesene kalorije manje od potrošene kalorije = smanjenje tjelesne mase
Aktivnost po intenzitetu dijelimo na: nisku, umjerenu i visoku:

-NISKA aktivnost: pješaĉenje, sobni bicikl, lagani sport, joga (potrošnja do 4 kcal u min)
-UMJERENA aktivnost: brzo hodanje, intenzivni kućanski poslovi, lakši aerobik
( potrošnja 4-7 kcal/min)
-VISOKA aktivnost: trĉanje, planinarenje, plivanje, nogomet (>7kcal/min)
Bazalni metabolizam predstavlja energiju neophodnu za odvijanje svih životnih funkcija

organizma u stanju potpunog mirovanja . Energija potrebna za bazalni metabolizam
predstavlja najveći deo potrebne energije u toku dana (oko 60%). Vrednost bazalnog
metabolizma zavisi od pola, životnog doba, telesne mase, zdravstvenog stanja organizma
čoveka itd.
Kako okvirno izračunati bazalni metabolizam?
Formula je vrlo jednostavna:BM = telesna težina(kg) x 20 kcal
435
Fizička aktivnost je jedan od najvažnijih koraka u poboljšanju zdravlja. Nepravilan
način ishrane i manjak fizičke aktivnosti su glavni faktori rizika za nastanak
hroničnih bolesti. Redovna umerena fizička aktivnost smanjuje rizik od nastanka
srčanih bolesti, moždanog udara, osteoporoze, dijabetesa, depresije,
gojaznosti… Regulacija telesne težine i održavanje postignutih rezultata na duge
staze se mnogo lakše postižu uz redovnu fizičku aktivnost. Ako želimo da održimo
telesnu težinu, unos i potrošnja energije moraju da budu u ravnoteži. Fizička
aktivnost povećava volumen mišića, povećava bazalni metabolizam, povećava
energetsku potrošnju. Posle treninga je čak do 72 sata povećana potrošnja energije
nego pre treninga.
Probava i apsorpcija hrane zahtijeva dodatnu količinu energije, koju nazivamo
specifična dinamička aktivnost hrane.
6.- ISHRANA KOD ZLOĆUDNIH TUMORA
Ishrana je važan deo onkološkogliječenja.
,,,,,Onkološki bolesnici mogu imati veću potrebu za dodatnim kalorijama i proteinima, zato je
potrebno u ishranu uključiti više mlijeka, sira i jaja.
Ukoliko je problem sa gutanjem i žvakanjem, uključiti vise tečne hrane i soseva.
Pravilna prehrana ima veliko značenje kod onkoloških bolesnika, jer se njezinom primjenom
pospješuje bolesnikova kvaliteta života, funkcioniranje te opće stanje.
Ti isti bolesnici imaju velike poteškoće s prehranom, na što utječu osnovna bolest, terapijski
postupci i umor.
To za posljedicu ima slabije podnošenje terapije, dužu hospitalizaciju, imunološku slabost i
slično.
Najčešći PROBLEMI kod onkoloških bolesnika vezani uz prehranu jesu anoreksija, promjene
okusa, mučnina i povraćanje, stomatitis, ezofagitis.
GLAVNI CILJ je unijeti dovoljno kalorija za održavanje tjelesne težine i snage te dovoljno
bjelančevina za jačanje obrambenih sposobnosti tijela i obnavljanje oštećenog tkiva.
TEMELJNO NAČELO kod prehrane za vrijeme kemoterapije i radioterapije jest da se ne uzima
ona hrana koja nadražuje oštećene organe probavnog sustava.
Predlaže se da se bolesnici uzimaju manje obroke više puta na dan i jedu sporo. Obroci bi trebali
biti pripremljeni od blagog povrća (mrkva, špinat, tikvice, brokula), voća, riže i žitarica
cjelovitog zrnja, mlijeka i mliječnih proizvoda a u pripremi hrane koristiti masnoće niskog
tališta (maslac, biljna ulja).
Treba uzimati često tekućinu u obliku biljnih čajeva i prirodne, negazirane vode, najbolje između
obroka, sat vremena prije ili poslije jela.
Prije kemoterapije treba uzeti lagani obrok, a ako mučnina nastupa već tijekom kemoterapije,
izbjegavati hranu nekoliko sati prije terapije
7.- .MASTI
Prema biohemijskom sastavu dijelimo ih na:
1) obiĉne masti- esteri masnih kiselina i glicerola
2) fosfolipidi- složeni lipidi (lecitin)
3) glikolipidi- složeni lipidi (galaktozidi, cerebrozidi)
436
-OBIČNE masti- su najveći izvor energije za organizam
-Masti su esteriglicerola i masnih kiselina
-ZASIĆENE masne kiseline su : palmitinska, stearinska i buterna

-NEZASIĆENE masne kiseline: linolna, linoleinska i arahidonska ( zdravije!)
-Unos većih koliĉina masti- je deponovanje u vidu masnog tkiva .

-Masti obezbjeđuju rast i obnovu ćelije .
-Nezasićne (esencijalne) masne kiseline- su znaĉajne za regulaciju metabolizma

holesterola
HOLESTEROL se može stvarati u organizmu i unositi putem hrane

-Najviše ga ima u mozgu, nadbubregu i žumancetu jajeta
LIPOPROTEINI - nastaju vezanjem holesterola i masnih kiselina za proteine
-LDL (loši holesterol) – ateroskleroza i HDL (dobri holesterol)
-Zasićene masne kiseline su odgovorne za povećanje holesterola u krvi !
-IZVOR nezasićenih masnih kiselina: Suncokretovo, susamovo, sojino i kukuruzno ulje,
koštunjavo voće i sjemenke
-IZVOR zasićenih masnih kiselina: Crveno meso, puter, mlijeko, sir i dr mlijeĉni
proizvodi
ULOGA masti u ORGANIZMU :
-Energetska rezerva
-Gradivne materije (ulaze u sastav ćelijske membrane)
-održavaju integritet kože
-Obezbjeđuju zaštitu od hladnoće, traume i zraĉenja
ULOGA masti u IMUNITETU
-Uloga u koagulaciji krvi
-Poboljšavaju ukus hrane i daju osjećaj sitosti
8.- BAZALNI METABOLIZAM
Bazalni metabolizam predstavlja energiju neophodnu za odvijanje svih životnih funkcija

organizma u stanju potpunog mirovanja .
Energija potrebna za bazalni metabolizam predstavlja najveći deo potrebne energije u
toku dana (oko 60%).
Vrijednost bazalnog metabolizma zavisi od pola, životnog doba, telesne mase,
zdravstvenog stanja organizma čoveka itd.
Kako okvirno izračunati bazalni metabolizam?
Formula je vrlo jednostavna:
BM = tjelesna težina(kg) x 20 kcal
437
9.- .ISHRANA KOD SRČANIH BOLESNIKA
Najvažnije u ovoj dijeti je da se ograniči unos masnoća, posebno zasićenih (masno

meso, masni mlečni proizvodi, hrana pržena na ulju), koje povećavaju holesterol i rizik
od srčanog ili moždanog udara. Preporučuje se 25 odsto dnevnog unosa kalorija iz
masnoća, manje od sedam odsto dnevnog unosa kalorija iz zasićenih masti, i ne više od
200 miligrama holesterola na dan (koliko ima u otprilike 60 grama sira).Zasićene
masnoće u ishrani mogu se smanjiti ograničavanjem količine mesa i masnih mlečnih
proizvoda. Birajte nemasne varijante tih namirnica.
Zamenite većinu životinjskih masti sa nezasićenim masnoćama, najbolje
mononezasićenim uljima kao što su maslinovo, laneno ili kikiriki ulje.
,,,,TLC dijeta uključuje mnogo ugljenih hidrata, povrća, voća, niskokaloričnih i
nemasnihmlečnih proizvoda, ribe, ćuretine i piletine (bez kožice).
Autori TLC dijete tvrde da pridržavanjem ovakvog načina ishrane za šest nedelja može
da se snizi nivo lošeg (LDL) holesterola za 8 do 10 odsto. Takođe, ovom dijetom gubi se
od jednog do dva kilograma nedeljno, što je u stvari i najzdravija metoda mršavljenja.
- Nemasno crveno meso, piletina, ćuretina, riba, mahunarke: NE VIŠE OD 150 grama na
dan
- Jaja: NE VIŠE OD dva žumancanedeljno
- Nemasno mleko i mlečni proizvodi: dva do tri puta na dan (šoljica mleka ili jogurta sa
malo masnoća; 30 grposnogsvežeg kravljeg sira ili nemasnog običnog sira)
- Voće: dva do četiri puta na dan (1 komad voća, jabuka, pomorandža, banana, ili pola
šoljice voća iz konzerve, ili jedna šoljica bobičastog voća, lubenice, ili 3/4 šoljice voćnog
soka)
- Povrće: tri do pet puta na dan (jedna i po šoljica sirovog zelenog povrća; 1 šoljica
kuvanog ili svežeg povrća; 3/4 šoljice nemasne supe od povrća)
- Integralni hleb, žitarice, tjestenina, pirinač: 6 - 9 puta dnevno (1 tanka kriška hleba; 1/2
peciva ili celo ako je malo;
30 gr žitarica; 1/2 šoljice kuvanetestenine, pirinča ili drugih žitarica; 1/2 šoljice kuvanog
krompira)
- Masnoće i ulje: 6 - 8 puta na dan (1 kašičica maslinovog ili kikiriki ulja;

1 kašičica kukuruznog, sojinog ili suncokretovog ulja); dve supene kašike orašastog voća
ili semenki, 1 kašičica nemasnog majoneza
- Slatkiši i kolači: Samo ako imaju manje masnoća i šećera
SVJEŽI ZAČINI
Oni su zdrava zamjena za sol, a sol sadrži 2.400 miligrama natrija u samo jednoj
kavenojžličici. To je veća količina natrija nego što biste smeli unesti u organizam tokom
čitavog dana, ako želite voditi računa o svom krvnom tlaku.
Dakle - jasno je zašto su svježi prirodni začini mnogo bolja opcija.
438
Svjež isjeckani luk i ruzmarin odlično se slažu uz krumpir, peršin se slaže uz juhu ili uz
jaja, žalfija ide odlično uz meso, majčina dušica se može dodati u kokice.
Ovi prirodni začini također su bogati antioksidantima, tako da dodatno štite vaše srce od
potencijalnih srčanih bolesti.
Ako se ne možete lišiti soli, bolje je da koristite morsku sol, a možete je i miješati (i tako
ublažiti) sa drugim začinima.
Preporučljivi su i makrobiotičkizačini koji su veoma ukusni i dodaju slanoću - šoju i
tamari. Oni se mogu stavljati u salate, ili dodavati u kuhana jela, pred kraj kuhanja.
-Niskokalorični i nemasni jogurt

Mnogi ljudi vole ovu namirnicu, konzumiraju je uz doručak ili kao užinu. Sadrži kalcij i
kalij - minerale koji snižavaju krvni tlak.
-Bijeli luk
Ovo povrće neki vole, neki ne, ali jedno je sigurno - bijeli luk ima bitnu ulogu u snižavanju
lošeg kolesterola. Da biste postigli dobar efekt, trebate pojesti nekoliko režnjeva dnevno.
-Maslinovo ulje
Ovo ulje bogato je nezasićenim masnoćama, koje mogu sniziti nivo kolesterola kada
zamjene zasićene masnoće u vašem načinu ishrane.
Važno je svako smanjenje unosa zasićenih masnoća (koje se nalaze u siru, putru i masnom
mesu).
Dobre zamjene su hrana sa maslinovim uljem (salate i jela koja se prže na ovom ulju),
avokado, orasi i drugi izvori nezasićenih masnoća, naročito mononezasićenih masnoća.
Maslinovo ulje ima i druge prednosti - sadrži polifenole, koji sprečavaju loš kolesterol da
se lijepi na stijenke arterija. Iako je ovo ulje nešto skuplje od suncokretovog, ipak treba
biti dio vaše kuhinje. Na zdravlju se ne štedi.
-Bademi
Kada odrasle osobe jedu oko 30 grama ovih koštunjavih plodova dnevno, nivo lošeg
kolesterola im se smanjuje za 13 do 20 posto.
Svi koštunjavi plodovi su zdravi i hranljivi, ali bademi su naročito dobri za srce, jer sadrže
dosta vitamina E.
Ovaj antioksidant snažno djeluje u prevenciji arteroskleroze. Također su dobar izvor
kalcija.
-Mrkva
Istraživanje na Harvardu pokazalo je da je vrlo korisno jesti svakoga dana pola šalice
mrkve. Ta količina snižava rizik od dijabetesa kod žena za čak 27%.
10.- PROTEINI
PROTEINI - imaju gradivnu ulogu u našem organizmu (ulaze u sastav svake ćelije, tkiva,
hormona, enzima za varenje, hemoglobina...). Ĉine ih dugaĉki lanci aminokiselina.
Neesencijalne aminokiseline: može ih proizvesti naš organizam.
Esencijalne a.k : moraju se unositi putem hrane
- 10 esencijalnih a.k: LEUCIN, IZOLEUCIN, LIZIN, METIONIN, FENILALANIN,
TREONIN, TRIPTOFAN, VALIN, HISTIDIN, ARGININ.
Podjela bjelanĉevina:
439
- jednostavne ili proste ,
- složene bjelančevine ,
- bjelančevine životinjskog i biljnog porijekla .
Bjelanĉevine su najvažniji biološki sastojci svake žive ćelije i glavni materijal

neophodan za rast i obnavljanje tkiva, a ukljuĉene su u gotovo sve biohemijske
procese ćelija
Namirnice životinjskog porijekla koje sadrže bjelanĉevine: meso, mlijeko, mlijeĉni
proizvodi, riba, jaja; biljnog porijekla: mahunarke, žitarice i sjemenke.
Glavne uloge u našem organizmu:
-Izgradnja i obnova mišićnog tkiva i ćelija
-Rast kose, noktiju i kože
-Izgradnja hormona
-Izgradnja enzima
-Poboljšanje imunog sistema- antitijela
-Obnova hemoglobina
-Transport hranljivih materija
-Održavanje acidobazne ravnoteže
-Izvor energije u manjku masti i šećera
11.- RAZGRADNJA HRANJIVIH MATERIJA

1.RAZGRADNJA hranjivih materija se dijeli na mehaničku i kemijsku. Hrana se
drobi, žvače te se djelovanjem enzima hemijski razgrađuje.
ENZIMI – biokatalizatori, Bjelančevine koje kataliziraju (ubrzavaju) hemijske
reakcije u tijelu
,,,Probava poĉinje još u ustima pomoću enzima- amilaze ili ptijalina koji
luĉepljuvaĉnežlijezde.
,,,U želucu …Hrana potiče lučenje želučanih sokova
Pepsin razgrađuje bjelančevine, a HCl stvara kiselu sredinu u kojoj pepsin djeluje.
,,,,U tankom crijevu …DVANAESNIK – početni dio slijepog crijeva. U njega se
ulijevaju sokovi gušterače, jetre i žlijezda sluznice dvanaesnika.
,,,,Nastavlja se razgradnja ugljikohidrati, bjelančevina te počinje razgradnja masti.
• ,,,,žuč iz jetre – razbija masti na sitne kapljice te olakšava rad enzima lipaze
koji razgrađuje masti
• ,,,,Dovršava se razgradnja svih hranjivih tvari te se one upijaju u krv preko
crijevnih resica i ulaze u jetru. Jetra stvara složene molekule potrebne našem
tijelu.
,,,,,,U debelom crijevu …upija se voda i soli te se stvara izmet.
- Tu žive važne bakterije koje stvaraju nama potrebne vitamine.
*. RAZGRADNJA UGLJIKOHIDRATA
Probava ugljikohidrata poĉinje još u ustima pomoću enzima- amilaze ili ptijalina koji
luĉepljuvaĉnežlijezde. Ovaj enzim razlaže škrob na disaharide- maltozu i izomaltozu.
440
Hrana u ustima ne ostane dovoljno dugo da bi se sav škrobrazgradio, pa se
djelovanje amilaze nastavlja i po nekoliko sati kada hrana dospije u želudac, sve dok
se ta hrana ne pomiješa sa želuĉanim sokom jer tada djelovanje
amilazezakoĉiželuĉana kiselina.
Definitivna razgradnja ugljikohidrata je u tankom crijevu jer se tu pomiješa i sa
pankreasnomamilazom. Epitelne stanice tankog crijeva sadrže enzime koji završe
cijepanje disaharida na monosaharide koji se mogu odmah apsorbovati u krv.
*.RAZGRADNJA MASTI
U želucu se probavlja samo mala koliĉina masti uz pomoć želuĉane lipaze. Najvažniji
korak za probavu masti je razbijanje masnih kapljica na male ĉestice tako da enzimi topivi
u vodi mogu djelovati na većoj površini što se naziva emulgovanje masti aostvaruje se pod
djelovanjem žuĉi.
Najvažniji enzim za probavu masti je pankreasna lipaza koja razlaže mast na masne
kiseline i glicerol.
*. RAZGRADNJA BJELANČEVINA
Probava proteina poĉinje u želucu pod djelovanjem enzima pepsina koji je
najaktivniji pri pH vrijednosti 2.
On cijepa proteine na proteoze, peptone i polipeptide koji onda ulaze u tanko crijevo
gdje pod dejstvom pankreasnih enzima budu razgraĊeni do peptida i samo poneki
do stadija aminokiselina.
Konaĉnarazgradnja se odvija pod uticajem amino-peptidaze i peptidaze koje ih
razgrađuju do nivoa aminokiselina i spremaju za apsorpciju.
12.- .GLADOVANJE I POTHRANJENOST
POTHRANJENOST može nastati zbog nedovoljnog unosa hranjivih tvari, male
apsorpcije, poremećenog metabolizma, gubitka hranjivih tvari uslijed proljeva, ili
povećanih prehrambenih potreba (kao što je to sluĉaj kod raka ili infekcije).
Pothranjenost napreduje kroz stadije, a svakom je stadiju obiĉno za razvoj potrebno
duže vrijeme.
Prvo se mijenjaju razine hranjivih tvari u krvi i tkivima, nakon ĉega slijede
intracelularane promjene biokemijske funkcije i građe. Na kraju se pojavljuju
simptomi i znakovi pothranjenosti.
Pothranjenost je povezana s mnogim poremećajima i okolnostima, ukljuĉujući
siromaštvo i društvenu oskudicu.Opasnost je također povećana u određenim
razdobljima života (odnosno, tokom dojenaĉke dobi, ranog djetinjstva, adolescencije,
trudnoće, dojenja i u starosti).
Simptomi će ovisiti o uzroku koji je doveo do pothranjenosti.
12.- .UGLJENIHIDRATI
Hranljive materije koje imaju veliku važnost u svakoj zdravoj prehrani. Osnovna uloga im
je energetska.
-1 g ugljikohidrata= 4 kcal ili 17 kJ.
441
PODJELA UGLJIKOHIDRATA : 1.jednostavni šećeri ; 2.- složeni šećeri i 3.- probavljivi
i neprobavljeni ugljikohidrati.
A). ,JEDNOSTAVNI ŠEĆERI su monosaharidi i disaharidi.

-.MONOSAHARIDI su : glukoza , fruktoza , glaktoza
GLUKOZA - najvažniji jednostavni šećer u ljudskom organizmu, otopljena u krvi, izvor
energije za sve organe i mišiće;
FRUKTOZA (voćni šećer)-voće, med;
GALAKTOZA (mlijeĉni šećer)- lako probavljivi!
-.DISAHARIDI su : saharoza , laktoza i maltoza.

SAHAROZA (kuhinjski šećer)- nalazi se u šećernoj repi i trski;
LAKTOZA (mlijeĉni šećer)- sastojak mlijeka; MALTOZA (šećer u sladu)- nalazi se u
svježim i fermentiranim namirnicama
,B)- SLOŽENI ŠEĆERI su polisaharidi.

POLISAHARIDI (škrob, glikogen, celuloza)- teže probavljivi!
-Dijele se na biljne polisaharide (škrob i celuloza) i životinjske (glikogen)
C).-,,,,-PROBAVLJENI ugljikohidrati- razgrađuju se do jednostavnih šećera, resorbuju

putem tankog crijeva i metaboliziraju--- relativno konstantna koncentracija glukoze u
krvi. VIŠAK - deponovanje u jetri i mišićima (glikogen) a preostali dio- masno tkivo.
D).- -NEPROBAVLJIVI UGLJIKOHIDRATI (prehrambena vlakna)- uglavnom biljnog

porijekla (celuloza)- ne mogu se iskoristiti kao izvor energije, nego se u debelom crijevu
samo djelomiĉno razgrađuju.
Osnovna uloga vlakana u organizmu:

-Održavaju dobro zdravlje
-Prevencija srĉanih oboljenja
-Snižavaju holesterol
-Snižavaju i stabiliziraju glukozu u krvi
-Spreĉavajuopstipaciju
-Spreĉavaju pojavu odreĊenih malignih oboljenja
-Preveniraju gojaznost
-Djeluju kao antioksidansi
Posebno vrijedni izvori ugljikohidrata su žitnepahuljice, integralni hljeb, riža (sadrže

i dovoljne koliĉine vlakana).
13.- .ZNAČAJ ISHRANE ZA ZDRAVLJE
,,,ZDRAVA ishrana je hrana koja ima malo ili nimalo štetnih utjecaja na naš
organizam i koju bi trebali unositi svakodnevno jer je ona izvor zdravlja . ,,,,Dnevno
trebamo jesti pet puta: doručak, užina, ručak, užina, večera.
442
,,,,PIRAMIDA zdrave ishrane se sastoji od četiri nivoa:1. žitarice i proizvodi od
žitarica;
2. voće i povrće; 3. meso i mesni proizvodi i mlijeko i mliječni proizvodi; 4. masnoće i
šećeri.
Piramida zdrave ishrane nam pokazuje kako je potrebno jesti raznovrsnu hranu
biljnog i životinjskog porijekla. Hrana održava život i pokreće društvo i pojedinca.
,,,,Bez hrane ne mogu rasti niti se razvijati ni biljka ni životinja ni ĉovjek.
Ona ima sposobnost da upravlja biohemijskim procesima na ćelijskom nivou, tamo
gdje poĉinje i završava se sve ono što je vezano za zdravlje. Hrana ima moć da
podstiĉe um i podiže raspoloženje.
OSNOVNE ULOGE HRANE
1. GRADIVNA (rast, razvoj, regeneracija)
2. ENERGETSKA
3. ENZIMSKO –BIOHEMIJSKA (formiranje i rad enzimskih sistema)
4. IMUNO-ODBRAMBENA
5. SOCIJALNA (psihološki status,radna produktivnost)
6. PATOLOŠKA (malnutricije, intoksikacije)
14.-.ISHRANA KOD ŠEĆERNE BOLESTI

ŠECERNA BOLEST je metaboliĉka bolest, koja se karakterišepovećanom
koncentracijom šećera u krvi (hiperglikemijom), usljed defekta u luĉenjuinsulina i
njegovom dejstvu. Tokom trajanja bolesti pojavljuju se oštećenja razliĉitih organa,
a posebno sa oštećenjima oka, bubrega, nerava, srca i krvnih sudova. Dijabetes
nastaje interakcijama razliĉitih faktora, a prije svega genetskih i faktora spoljašnje
sredine, odnosno samog naĉinaživota.
,,,, Polazište u lijeĉenju svih tipova Diabetesmellitusa jesteDIJETALNA
DIJABETIČNA ISHRANA.
Ukupne dnevne kalorijske potrebe za jedan dan procjenjuju se na osnovu idealne
tjelesne težine.
,,, Kod jako MRŠAVIH dijabetiĉara može se uvesti hiperkalorijska ishrana /pojaĉana
ishrana/ do postizanja idealne tjelesne težine, a ,,,,kod GOJAZNIH dijabetiĉara
smanjuje se unos kalorija do postizanja idealne tjelesne težine.
,,,, Osim ukupnog kalorijskog unosa potrebno je odrediti i odnos izmeđubjelanĉevina,
ugljikohidrata i masti.
Minimalne potrebe za bjelanĉevinama iznose oko 0,9 g/kg tjelesne težine. Predlaže se
40-60 % ugljikohidrata od ukupnog unosa energie, ĉak i do 85%.
Ostatak treba da saĉinjavaju masti u vidu višestruko nezasićenih masnih kiselina , ili
alternativno jednostruko nezasićene masne kiseline.
15.-.GOJAZNOST
GOJAZNOST je hroniĉna bolest (bolesno stanje), koja se ispoljava prekomjernim
nakupljanjem masti u organizmu i povećanjem tjelesne težine. Svako povećanje
tjelesne težine za 10% i više od idealne oznaĉava se kao gojaznost. Osobe se smatraju
gojaznimakada njihov indeks tjelesne mase prekoraĉi 30 kg/m². Svrstava se među
vodeće bolesti savremene civilizacije.
443
POVEĆAVA RIZIK za pojavu raznih oboljenja, posebno srĉanih oboljenja,
diabetesmellitusa tip 2, opstruktivne apneje tokom sna, razliĉitih zloćudnih tumora,
artroze itd.
Gojaznost je najĉešće UZROKOVANA : kombinacijom prekomjernog unosa
energetski hranljivih materija, nedostatka fiziĉke aktivnosti i genetske osetljivosti.
Gojaznost se podjednako ĉesto javlja u svim životnim dobima.
U djeĉijem uzrastu ona je podjednako ĉesta kod djeĉaka i djevojĉica, a poslije
puberteta je ĉešća kod žena nego kod muškaraca. Gojaznost je vodeći uzrok smrti
koji se može sprijeĉiti širom svijeta, a nadležni je smatraju jednom od najozbiljnijih
problema zdravstva u 21. Vijeku
16.- ISHRANA BOLESNIKA TREĆE ŽIVOTNE DOBI

Pod pravilnom prehranom starijih ljudi podrazumijeva se prehrana koja zadovoljava energetske
potrebe i potrebe za esencijalnim hranjivim tvarima, a istodobno smanjuje rizik
obolijevanja od kroničnih bolesti povezanih s načinom prehrane.
1. - Prehrana starijih treba biti usklađena s općim preporukama zdrave prehrane,

njihovim energetskim potrebama, kao i tjelesnom aktivnošću;
2.- Svakodnevno jesti što raznovrsniju hranu, uz obvezan doručak. Doručkovati voće
i bezmasne mliječne proizvode. Ručati što više povrća i ribe, uz najviše jedan
decilitar crnoga vina.
Večerom unositi što manje namirnica, najkasnije tri sata prije spavanja, po
mogućnosti uvijek u isto vrijeme.
3.- Dnevno uzimati osam čaša od 2 dl vode ili negazirane i nezaslađene tekućine,
koji se umanjuje unosom tekuće hrane.
4.- Povećati unos sezonskog voća, povrća, klica i integralnih žitarica.
5.- Crveno meso svakako zamijeniti bijelim mesom peradi bez kože i osobito
plavom ribom.
6.- Primjereno unositi nemasno mlijeko, nemasni sir, jogurt, kefir, tofu, orašaste
plodove.
7.-Posebno ograničiti unos soli, šećera, bijelog brašna i masnoća u hrani
(zamjensku masnoću nadoknaditi uljem buče, masline ili suncokreta).
8.-Povećati unos brokule, cvjetače, prokulice, cikle, crvenog i bijelog luka, sojinih
proizvoda te bučinih koštica, radi sprječavanja bolesnoga starenja.
,,,,Pravilna PRIPREMA hrane –

Kod pripremanja jela osobitu pozornost treba posvetiti očuvanju posebno vrijednih
dijelova, npr. vitamina.
U starosti je poželjno jesti hranu koja je što kraće kuhana, u pravilu pripremana na
lešo, a ne pržena i pohana, te nikako sa zaprškom.
Svakodnevno treba pripremati svježu hranu, a ne koristiti odstajalu i podgrijanu.
Poželjno je jesti što više sirova povrća i voća, a ono koje se kuha treba kuhati u malo
vode i što kraće, i također upotrijebiti tu vodu.
444
Osobito treba izbjegavati ponovnu upotrebu već korištena ulja. Juhe i variva
preporučljiva su hrana za starije, koju ne treba dosoljavati i začinjavati, jer velika većina
povrća sadrži prirodnu slanost.
Proklijale klice žitarica, kefir, acidofil i bioaktiv osobito su korisna hrana za starije.
Idealno je svaki zalogaj prožvakati 30 do 40 puta. Starije osobe koje ne mogu dobro
žvakati hranu moraju hranu usitniti, učiniti je kašastom.
Također je važno održavati higijenu zubi i zubala.
17.- .VOĆE I POVRĆE

POVRĆE je nezamjenjiva komponenta naše svakodnevne prehrane zbog bogatstva
vitamina, minerala i prehrambenih vlakana.Preporučuje se dnevna konzumacija
povrća i voća veća od 400 grama.
VOĆE poboljšava vitalnost, djeluje povoljno na probavu, odličan je izvor energije.
Cijenjeno je zbog visokog sadržaja vitamina i minerala te posebno ''voćnih kiselina''
koje nam daju osvježavajući okus.
Voće zamjenjuje slastice. Voće i povrće bi trebalo konzumirati svježe, sirovo ili
termički kratko obrađen. ,Preporučuje se da jedete svježe voće, kao i povrće, ali ono
možete i kuhano. Voće i povrće bogato je vitaminima, mineralima i vlaknima, a
mogu sadržavati i ponešto ugljikohidrata, ali gotovo uopće ne sadržavaju masti.
,,,Svježe voće i povrće imaju povoljan učinak na ljudsko zdravlje jer između ostalog
djeluje kao atioksidans. Bilo bi dobro da pojedete dvije do četiri porcije voća i tri do
pet porcija povrća.
18.- .PROMET VODE U ORGANIZMU
VODA – glavni sastojak ljudskog organizma, te sastavni dio svake stanice u tijelu:
• čini oko 60% - 70% ukupne tjelesne mase odrasle osobe
• obavlja različite funkcije. Ulazi u sastav svih ćelijskih i međućelijskih tečnosti i
struktura, sastav stolice, mokraće i drugih izlučevina, kao što su znoj i pljuvačka.
u njoj su otopljeni elektroliti (Na, K, Cl) i neelektroliti (glukoza, proteini) ◊takve otopine
nazivamo tjelesne tekućine
•Tjelesne tekućine dijelimo na: a) unutarstaničnu (intracelularnu) tekućinu ;
b) izvanstaničnu (ekstracelularnu) tekućinu i dijelimo ju na: a) međustaničnu tekućinu
–
b) plazmu i limfu – c) transcelularnu tekućinu – nalazi se u izlučevinama (mokraća,
suze, znoj...)
,,,,Ukupan dnevni promet vode u zdravom odraslomorganizmu iznosi 2 -2.5 L, 3.3%
tjelesne mase
Centar za žeđsmjesten je u hipotalamusu.
,,,,Na PROMET VODE utječu živčani i endokrini sustav kojima se regulira potreba
organizma za vodom u različitim stanjima kao i intenzitet lučenja vode iz organizma. ,,,,
Brojna oboljenja dovode do poremećaja prometa vode u organizmu bilo da se radi o
povećanju ili smanjenju prometa vode ili pak o retenciji (zadržavanju) vode, a što je
popraćeno sa edemom (otoci).
445
,,,,Dehidratacija je gubitak vode iz organizma, a javlja se kada je bilans vode negativan.
Najčešće se javlja prilikom febrilnih stanja (povišena tjelesna temperatura), ili u osoba
koje imaju česte prolive ili povraćanje, a izražena je i kod oboljelih s karcinomima.
19.- PIĆA I NAPITCI
,,,,Voćni sokovi bez sećera, blagi čajevi, limunada, slaba kafa dva puta dnevno.
,,,Tečnost po potrebi (max. 1700 ml/dan). Poželjno ĉaša crnog vina dnevno
,,,,Crno vino je zdravije od bijelog jer sadrži više antioksidanta. Pri unošenju vina
treba paziti na količinu jer žene imaju manju toleranciju na alkohol. Najveća
dopuštena dnevno unesena količina crnog vina za žene je oko 0,3 litre, a za
muškarce i do pola litre.,,,,,Voda je životno važna tekućina. Treba je piti u dovoljnim
količinama, dnevno 1,5 do 2 litre.,,,,Čajevi su tradicionalni lijekovi za jačanje
imunološkog sustava. Čaj se koristio kao lijek za upalu grla te također za smirivanje
problema u probavnom sustavu.
,,,,Mlijeko je izvor esencijalnih aminokiselina, koje su našem organizmu neophodne
za normalno funkcioniranje. Ono sadrži kalcij potreban za izgradnju kosti. U
mladenačkoj dobi preporučljivo je uzeti više od pola litre mlijeka dnevno.
,,,,KAVA Arapska kava (arabica i robusta), libericaSatojci: kofein, taniani,
karamelizirani šećer, ugljik dioksid, aromatični sastojci .Prirodan kuhana kava,
instant-kava (istisnuta kava) i kava bez kofeina (do 1%) Kofein-stimulansživčanog
sustava (metabolizam u jetri, kroz 5 min. u svim tkivima i organima, vrhunac konc. u
krvi nakon 30 min.) 2-3 šalice = 85-250 mg kofeina
,,,,ČAJ Obilježio kulture mnogih naroda Tanini (stiskaju tkiva, vežu željezo) Čaj s
mlijekom Smanjenje tanina (kratko vrijeme namakanja čaja)
,,,,KAKAO “hrana bogova”; iz njega se radi čokolada Znatnije količine ksantina,
mala količina pravog kofeina
,,,,MLIJEKO U idealnom razmjeru sadrži: proteine, masti, UH, vitamine, minerale i
vodu, kalcij, riboflavin, cijanokobalamin i fosfor Kravlje mlijeko, ovčje i kozje (ne
sadrži folnu kiselinu)
,,,,,VOĆNISOKOVI - Prirodni voćni sokovi (limunada-vitamin C, kali i folna
kiselina, sok šljive-Fe); sadrže voćni šećer-fruktozu Voćni sokovi Meka pića-
karbonizirani napici
,,,,MINERALNEVODE- Prirodne vode s bogatim sadržajem raznih minerala, neke
sadrže sumporne spojeve,a neke i radioaktivne tvari
,,,,ALKOHOLNAPIĆA- 1 g alkohola daje 7 kalorija Pivo-4,5% čistog alkohola;
stolno vino 10-12%, a destilirana žestoka pića 40-50% čistog alkohola Etilni alkohol
(deprimira više živčane funkcije, smanjuje samokontrolu-socijalna droga)
446
GINEKOLOGIJA I AKUSERSTVO
4.razred
1.Predmet proucavanja ginekologije:

Ginekologija je grana medicine koja se bavi bolestima i liječenjem ženskog reproduktivnog
sistema (materica, vagina i jajnici). Doslovno, izvan medicine, riječ znači "nauka o ženama".
Njen pandan je andrologija, koja se bavi bolestima i liječenjem muškog reproduktivnog
447
sistema.Riječ ginekologija potječe od starogrčkih riječi γυνή (gyne; u modernom grčkom ona
glasi γυναίκα - gynaika), što znači "žena", i logos ("nauka, znanje").Skoro svi moderni
ginekolozi ujedno su i akušeri. U mnogim područjima ove se dvije grane medicine preklapaju
2.Anatomija vanjskih genitalnih organa zene:

Vanjske spolne organe čine: stidnica (lat. vulva) s velikim i malim usnama (lat. labia
maiora pudendi, labia minora pudendi), predvorje rodnice (lat. vestibulum vaginae)
sa Bartholinijevim žlijezdama, te dražica (lat. clitoris) i djevičnjak (lat. hymen).
Stidnica (lat. vulva) je vanjski spolni organ žene koji uključuje Venerin brežuljak,
velike i male stidne usne, dražicu, predvorje vagine sa žlijezdama i njihovim izvodnim
kanalima.
Venerin brežuljak (lat. mons pubis) je izbočina koja nastaje zbog nakupine masnog
tkiva ispred stidne kosti.
Velike stidne usne (lat. labia maiora pudendi) su dva paralelna kožna nabora bogata
potkožnim masnim tkivom koja se od stidnog brežuljka spuštaju prema čmaru ispred
koga se završavaju. Na taj način omeđuju jajoliki otvor. Velike usne su analog mošnji
kod muškarca. Vanjska strana stidnih usana nakon puberteta je prekrivena
kovrdžavim stidnim dlakama i obično je jače pigmentisana. Unutrašnja strana
velikih stidnih usana je bogata lojnim žlijezdama koje luče bjeličasti sekret
karakterističnog mirisa (smegma).
Dio između zadnjeg dijela velikih usana i čmara naziva se međica.
Kod nerotkinja unutrašnje strane velikih usana usko naliježu jedna na drugu i
pokrivaju male stidne usne zatvarajući usku stidnu pukotinu. Kod žena koje su
rađale velike stidne usne su nešto razmaknute tako da ispod njih strše male stidne
usne.
Male stidne usne (lat. labia minori pudendi) su meki kožni nabori koji se nalaze
unutar velikih usana. Na mjestu gdje se spajaju prednji dijelovi nabora nalazi se
dražica.
Dražica ili klitoris (lat. clitoris) je erektilni organ koji po svom položaju, izgledu i
građi odgovara muškom spolnom udu. Zbog svoje bogate inervacije, najosjetljiviji je
spolni organ žene. Dražica je bogata krvnim sudovima koji se pri spolnom podražaju
napune krvlju, te dražica dolazi u stanje erekcije. Ukoliko se povrijedi dolazi do
obilnog krvarenja koje zahtijeva hiruršku intervenciju.
Predvorje vagine (lat. vestibulum vaginae) nalazi se unutar malih stidnih usana.
Sadrži vanjski otvor mokraćne cijevi, rodnice i izvodne kanale žlijezda.
Djevičnjak ili himen (lat. hymen) je tanka kožasta opna na ulazu vagine koja odvaja
vanjske od unutrašnjih spolnih organa. Otvor na himenu najčešće je polumjesečastog
oblika i kroz njega prolazi menstrualna krv za vrijeme menstruacije. Prilikom prvog
spolnog odnosa nastaju rascjepi na himenu. Prilikom cijepanja himena žena manje ili
više krvari. U slučaju postojanja elastičnog himena spolni odnosi mogu se obavljati
bez cijepanja himena i bez pratećeg krvarenja.
3.Anatomija unutrasnjih genitalnih organa zene:
448
Unutrašnje spolne organe žene čine jajnici, jajovodi, maternica i rodnica.Maternica
(lat. uterus) se nalazi u sredini male zdjelice, ispred nje je mokraćni mjehur, a iza nje
završno debelo crijevo. Maternica ima oblik i veličinu naopako okrenute kruške, s
najvećim dijelom (koji se naziva korpus ili tijelo maternice) smještenim prema gore, a
najužim dijelom (nazvanim cerviks ili vrat maternice) smještenim najniže. Tijekom
trudnoće se, međutim, njezina veličina izrazito povećava te zauzima čitavu trbušnu
šupljinu, sve do donjih rebara, da bi se nakon poroda ponovno vratila na svoje
mjesto, između mokraćnog mjehura i završnog debelog crijeva (rektuma). Težina
maternice iznosi 50-60 g. Kruškolika je oblika, njena je duljina u odrasle žene oko 7-8
cm. Vrat maternice, lat. naziva cerviks, čini donji dio, duljine je oko 3,5 cm. Prema
šupljini maternice je unutrašnje ušće, a prema dolje vanjskim ušćem završava u
rodnici (vagini). Vrat maternice je manjim dijelom graden od mišićja, a većim
dijelom od vezivna tkiva. U svojoj sredini ima kanal koji je obložen sluznicom, koja je
tanja od sluznice tijela maternice, sadrži brojne žlijezde, koje izlučuju sluz.
Cervikalna sluz se mijenja tijekom ciklusa, uoči i za vrijeme ovulacije je vrlo obilna,
rastezljiva, omogućuje prihvaćanje i prolaz spermija, koji za vrijeme snošaja budu
izbačeni u svod rodnice.
: Funkcija vrata maternice je obrnuta od funkcije trupa maternice. Biološki gledano,
izvan trudnoće sprječava ulazak u šupijinu maternice bakterija, u vrijeme ovulacije
omogućuj; transport spermija, a tijekom trudnoće čini zaporni mehanizam, koji
sprječava ispadanje jajašca i ploda u razvoju.
Rodnica (vagina)
je šuplja cijev, duljine 8-10 cm, koja spaja vrat maternice s vanjskim svijetom. U
gornjem dijelu u rodnicu strši oko dva cm vrata maternice, tako da se izmedu
prednje stijenke i vrata maternice oblikuje prednji, a izmedu vrata i stražnje stijenke
stražnji svod rodnice.Prema dolje rodnica završava u djevica himenom
(djevičnjakom), koji se prigodom snošaja razdere, a nakon poroda od njega ostanu
samo krvžice (karunkule) od 1-2 mm. Ispred rodnice je mokraćni mjehur i mokraćna
cijev (močnica, uretra), a iza rodnice je završno debelo crijevo. Stijenka rodnice je
tanka, i građena od veziva, elastičnih i glatkih mišićnih niti, prema unutra obložena
mnogoslojnim pločastim epitelom, koji ne sadrži žlijezde. Zato se iscjedak rodnice
sastoji od raspadnutih odljuštenih stanica epitela i sluzi iz vrata maternice. Prednja i
stražnja stijenka rodnice su jedna drugoj priljubljene, tako da je rodnica samo
zamišljena (virtualna) šupljina
Biološki gledano je funkcija rodnice da omogući istjecanje sadržaja maternice za
vrijeme menstruacije, da omogući snošaj i ulazak muškog sjemena, a u i rodnica
porodu da omogući izlazak djeteta pa posteljice na vanjski svijet.
Jajnik ili ovarij, parni je unutrašnji spolni organ žene, koji se nalazi u maloj zdjelici,
sa svake strane maternice. Između jajnika i maternice nalaze se jajovodi, koji
povezuju ta dva organa. Jajnik je građen od vezivna tkiva u kojem se nalaze jajne
stanice. U ženskog novorodenčeta ima 300.000 do 400.000 prvotnih (primordijalnih)
jajnih stanica, od kojih oko 90 posto nestaje te ih u vrijeme puberteta ima oko 30.000.
449
4. Menstrualni ciklus:
Menstrualni ciklus je razmak od jedne do druge menstruacije. Prvi dan ciklusa je
zapravo prvi dan menstruacije. Uredan menstrualni ciklus traje 28±7 dana. U
mnogih žena trajanje ciklusa varira, stalno ili povremeno.
Menstrualni ciklus odvija se na tri razine:
hipotalamus i hipofiza
jajnik - gametogeneza i stvaranje spolnih hormona
maternica - promjene vrata i sluznice maternice tijekom ciklusa.
Hipotalamus, kao most između mozga i hipofize, kontrolira lučenje svojih
oslobađajućih i inhibirajućih hormona iz prednjeg režnja hipofize. Nasuprot tomu,
prednji režanj hipofize otpušta svoje hormone i regulira rad jajnika.
Najvažniji hormoni menstrualnog ciklusa:
GnRH (gonadotropin realising hormon) je oslobađajući hormon iz hipotalamusa.
Veže se na receptore gonadotropnih stanica prednjeg režnja hipofize i potiče sintezu
gonadotropnih hormona FSH i LH.
FSH - folikulstimulirajući hormon hormoni hipofize koji
LH - luteinizirajući hormon kontroliraju funkcije gonada i reprodukciju čovjeka
Spolni hormoni jajnika su:
• estrogeni - estradiol (najvažniji estrogen), estron i estriol (slab estrogen, jajnik
ga proizvodi 20-30 posto), dominantni hormon 1. faze ciklusa
• progesteron - dominantni hormon 2. faze ciklusa
• androgeni - androstendion i testosteron (prekursori estrogena).
Hormoni jajnika šalju tijekom ciklusa povratne informacije u mozak, tj. djeluju na
hipofizu i hipotalamus mehanizmima povratne sprege.
Postoji, dakle, stalna interakcija između hipotalamusa, hipofize i jajnika, što ukazuje
na kompleksnost menstrualnog ciklusa.
5.Faze menstrualnog ciklusa:

Ciklus ima 2 faze:
1. faza :
Folikularna faza menstrualnog ciklusa u kojoj se zbiva rast i sazrijevanje folikula i
jajne stanice. Počinje prvim danom menstruacije, a završava sazrijevanjem jajne
stanice i ovulacijom. U svakom ciklusu sazrije samo 1 folikul do stadija dominantnog
folikula i 1 jajna stanica.
Menstruacija je ljuštenje sluznice maternice koje se javlja tijekom fertilne dobi, traje
3-7 dana i ponavlja se svakog mjeseca, osim u trudnoći. Označava kraj jednog ciklusa
i početak novog.
U 1. fazi ciklusa izlučuje se FSH koji stimulira rast folikula. Folikul tijekom
sazrijevanja izlučuje hormon estrogen.
Estrogen, među ostalim, potiče:
• Daljnje sazrijevanje folikula
• Zadebljanje sluznice maternice u smislu proliferacije (bujanja)
450
• Promjene vrata maternice: ušće se otvara, cervikalna sluz je obilna, prozirna i
elastična (fenomen paprati pri ovulaciji)
• Šalje povratnu informaciju u mozak o zbivanjima na razini jajnika
U trenutku kad koncentracija estrogena dosegne određenu razinu, hipofiza pojačano
izlučuje hormon LH (i nešto manje FSH) te ovaj skok u izlučivanju dovodi do
ovulacije.
Promjene kanala grlića maternice prije/nakon, te u vrijeme ovulacije
Ovulacija je rasprsnuće dominantnog folikula i oslobađanje jajne stanice. Najčešće se
događa između 10. i 16. dana prije sljedeće menstruacije. Jajna stanica sada putuje
kroz jajovod prema maternici i čeka oplodnju.
2. faza ili luteinska faza:

Folikul koji je prsnuo i oslobodio jajnu stanicu pretvara se u žuto tijelo pod
utjecajem LH (luteinizirajući hormon), hormona prednjeg režnja hipofize. Žuto tijelo
proizvodi progesteron, dominantan hormon ove faze, i estrogen koji je sada 30 posto
niži od predovulacijske razine. Progesteron i estrogen sinergistički djeluju na
transformaciju endometrija i pripremu za implantaciju.
Zbivanja u 2. fazi pod utjecajem su prije svega progesterona i estrogena:
• sekretorna transformacija sluznice maternice (endometrija);
• šalje povratnu informaciju u mozak o zbivanjima na razini jajnika;
• promjene na vratu maternice: ušće se zatvara, cervikalna sluz postaje oskudna
i gusta.
Ako ne dođe do oplodnje, pada razina hormona progesterona i estrogena, a sluznica
maternice se ljušti. Nastupa nova menstruacija i započinje novi ciklus.
6.Poremecaji menstualnog ciklusa:

Amenoreja (izostanak menstruacije)
Menoragija (Obilno krvarenje) Obilno krvarenje ili menoragija javlja se kod 9% do
14% svih žena i može biti posljedicom niza problema. Duga krvarenja (oko sedam
dana) te česta mijenjanja tampona ili uložaka nisu uvijek pokazatelj menoragije.
Svega dvije trećine žena koje se žale na obilna krvarenja zaista i gubi zabrinjavajuću
količinu krvi. Ako mijenjaju uloške ili tampone češće od sat vremena, žene bi se
trebale posavjetovati sa svojim liječnikom. Stvaranje ugrušaka je kod obilnih
krvarenja često i nije razlog za zabrinutost. Međutim u slučaju krvarenje između
ciklusa ili u vrijeme trudnoće treba posjetiti liječnika. Kapljice ili lagano krvarenje
kod djevojčica koje su tek dobile menstruaciju nije neobično, a ponekad se javlja
tokom ovulacije i kod mladih odraslih žena.
Dismenoreja: (Snažni menstrualni grčevi) Kod svih žena se tokom krvarenja javljaju
kontrakcije maternice, ali kod nekih ti grčevi mogu biti česti i vrlo intenzivni. U tim
slučajevima govorimo o dismenoreji (bolna menstruacija). Dismenoreja može biti
primarna i sekundarna. Primarna je posljedica normalnih kontrakcija mišića
maternice i ima je više od polovice žena s menstruacijom. Kod sekundarne
dismenoreje su menstrualni bolovi posljedica abnormalnih medicinskih stanja, kao
na primjer endometrioze.
451
Predmenstrualni sindrom: Prije početka menstruacije oko tri četvrtine svih žena ima
neke simptome koji ukazuju na variranje koncentracije hormona. Kod oko polovice
njih ti su simptomi blagi i ne utječu na njihov normalni svakodnevni život. Druga
polovica ima teške simptome, jedan od kojih je i depresija. Najčešće je
predmenstrualni sindrom (PMS) posljedica kombinacije fizioloških i psiholoških
faktora i kulturalnih stavova. Žene kojima je dijagnosticiran PMS ne mogu normalno
funkcionirati prije menstrualnog krvarenja.
Fizički simptomi: Gotovo sve žene žale se na nadutost, osjetljivost dojki i lagani,
privremeni dobitak težine. Kod nekih žena se javlja ciklička mastopatija, bol u
dojkama nakon ovulacije intenzitet koje se pojačava za vrijeme lutealne faze i nestaje
tokom menstruacije. Od ostalih simptoma mogu se pojaviti gastrointestinalne
smetnje, glavobolje, osipi, bol u mišićima i zglobovima, umor, gingivitis, lupanje srca,
poremećaj ravnoteže, valovi vrućine, preosjetljivost na zvukove i mirise,
uznemirenost i nesanica.
7.Amenorea:
Amenoreja je izostanak menstruacije; fiziološka (pretpubertet, trundoća, dojenje,
postmenopauza) i patološka o Primarna (ne nastupa do 16 god uz normalno
razvijene sek spolne osobine) o Sekundarna (izostanak u bilo koje doba nakon
menarhe, tj. kada u žene koja je ranije imala uredne cikluse, menstruacija izostane u
trajanju 3 bivša ciklusa ili 6 mjeseci) - Kriptomenoreja je amenoreja koja nastaje
zbog anatomskog defekta koji smeta otjecanju menstruacijske krvi - Oligomenoreja
se najčešće definira kao produljeni razmak između menstruacija (6 tj do 6 mj) -
Razne podjele: obzirom na sek spolne osobine (amenoreja s ili bez razvijenih sek
spolnih osobina); prema hormonskom statusu (eugonadotropne, hipogonadotropne,
hipergonadotropne) prema razini poremećaja (periferne-rodnica i maternica,
ovarijske i centralne-hipofiza i hipotalamus)
- Zbog jednostavnosti, u kliničkoj praksi se najčešće koristi ova podjela: o
PERIFERNE AMENOREJE – anatomski defekti i poremećaj otjecanja mens krvi o
OVARIJSKE AMENOREJE – hipergonadotropni hipogonodizam (afunkcionalnost
jajnika) o KRONIČNE ANOVULACIJE – poremećaji osovine hipotalamus-hipofiza-
ovarij
8.Dismenorea :
DISMENOREJA, dysmenorrhoea - Bolna menstruacija, prisutna u oko 50% žena;
primarna, sekundarna i dismenoreja membranacea - PRIMARNA (bez organske
podloge): posljedica pocećane proizvodnje prostaglandina u sekretornoj fazi što
dovodi do povećanja napetosti u maternici i bolnih kontrakcija; utjecaj psihičkog
stanja izražen - SEKUNDARNA (organska podloga): endometrioza, adenomioza,
kronične zdjelične upale, stenoza vrata maternice, cerviklani polipi, miomi,
anomalije - DISMENOREA MEMBRANACEA: poremećaj ljuštenja i odbacivanja
sluznice u jednom aktu pri nedovoljno otvorenom ušću što uzrokuje grčevite i bolne
kontrakcije; slilno može uzrokovati i IUD - KLINIKA: javlja se do dvije godine od
menarhe; bolovi se jave nekoliko sati prije menstruacije i traju 42-72 sata; najbolnija
regija je suprapubična ili lumbalna, bol se širi prema bedrima; nekada i mučina,
452
povraćanje, proljev ili nesvjestica; pokreti, masaža ili pritisak smanjuju bolnost -
DIJAGNOZA: anamneza, ginekološki pregled, ultrazvuk i druge pretrage na
indikaciju - LIJEČENJE: medikamentozno i etiološko (sekundarna dismenoreja) o
NSAIL jesu lijekovi prvog izbora (salicilati, indometacin, ketoprfen, ibuprofen) o
Ukoliko je žena spolno aktivna i traži kontracepciju prvi izbor je OHK (žene s OHK
imaju sniženu vrijednost prostaglandina) o Drugi medikamentni: antagonisti kalcija,
betamoimetici (rijetko); vježbe opuštanja - Najčešći organksi uzrok je endometrioza
(pitanje !)
9.Disfunkcionalno krvarenje:
Disfunkcionalno krvarenje iz maternice je nenormalno krvarenje koje nastaje zbog
hormonskih promjena a ne zbog ozljede, upale, trudnoće ili tumora.
Disfunkcionalno krvarenje najčešće se javlja početkom i krajem reproduktivnih
godina: 20% slučajeva nastaje u adolescentica, a više od 50% u žena starijih od 45
godina.
Difunkcionalno krvarenje iz maternice obično nastaje zbog “neprekinute” razine
estrogena, što dovodi do zadebljanja sluznice maternice. Sluznica se zatim nepotpuno
i nepravilno ljušti, što dovodi do krvarenja.
Dijagnoza disfunkcionalnog krvarenja iz maternice postavlja se onda, kada se ne
može pronaći nijedan drugi uzrok.Biopsija sluznice maternice se izvodi prije nego se
započne terapijom lijekovima.
Liječenje ovisi o životnoj dobi žene, stanju sluznice maternice te ženinim željama u
svezi trudnoće.Lijecenje moze biti hirutsko odstranjivanje maternice (histerektomija)
i medikamentozno (progestin,estrogen,klomifen).
10.Ginekoloski pregled:
Ginekološki pregled uključuje pregled spoljašnjih i unutrašnjih polnih
reproduktivnih organa. Ljekarka ili ljekar pregled izvode pomoću ruke (dodirom) i
spekulumom (posebnim instrumentom za unutrašnji pregled). Ginekološki pregled
podrazumeva i pregled unutrašnjih polnih organa preko debelog creva. Ukoliko se
radi o prvom ginekološkom pregledu ovu činjenicu treba saopštiti lekaru. Bilo da se
radi o prvom ili ponovljenom pregledu lekaru treba skrenuti pažnju na eventualne
neprijatne momente u toku same procedure. Trebalo bi lekara zamoliti da pregled
obavlja polako i objašnjavajući ono što radi. Pre ginekološkog pregleda ne treba
zaboraviti da se isprazni mokraćna bešika.
Kod pregleda vulve ljekarka ili ljekar provjeravaju da li postoji crvenilo, otok,
promjena boje ili povreda na spoljašnjim polnim organima. Takođe je pri pregledu
potrebno utvrditi veličinu klitorisa (dražice), raspored stidnih dlaka i proveriti
eventualno prisustvo stidnih vaši. Pregleda se i spoljašnje ušće vagine (rodnice) kako
bi se ustanovilo da li postoje znaci oboljenja. Posle spoljašnjeg, pristupa se
unutrašnjem pregledu. Prstom se pregledaju Bartolinijeve žlezde kako bi se utvrdilo
da li u njima postoje ciste ili se iz njih cedi neki sadržaj, gnoj ili slično. Pitaće vas da li
vam nekontrolisano otiče mokraća kada se zasmejete ili kašljete, što je znak
ispadanja materice, rektocele ili cistocele.
453
Tada lekar/ka stavlja spekulum u vaginu, čime omogućava da njeni zidovi budu
odvojeni, a deo unutrašnjih polnih organa dostupan posmatranju. Spekulum je od
metala ili plastike i veoma je važno da bude temperature tela pre pregleda – ni
hladan ni pregrejan. Zidovi vagine se pregledaju da bi se utvrdilo postojanje
povreda, zapaljenja i ostalih mogućih promena. Pri ovoj proceduri pregleda se i grlić
materice, koji je zahvaljujući upotrebi spekuluma postao vidljiv. Na grliću materice
posmatraju se mogući znaci zapaljenja, povrede, promena boje, defekti sluznice ili
izrasline. Sa grlića materice uzima se za pregled bris po metodu Papanikolau –
utvrđivanje prisustva ili odsustva premalignih ili malignih ćelija i bris za
mikrobiološki pregled – određivanje stepena čistoće vagine.
Kod nekih žena se pri uvođenju spekuluma javlja osećaj pritiska u predelu mokraćne
bešike ili debelog creva. Da bi se ova neprijatnost odstranila ili ublažila potrebno je
pokušati da se što više opuste mišići male karlice i trbuha. Ukoliko ovaj pokušaj ne
uspe treba lekara/ku zamoliti da spekulum izvuče i ponovo ga stavi, odnosno zameni
nekim manjim.
Posle pregleda spekulumom, ljekar/ka dva prsta jedne ruke u rukavici stavlja u
vaginu, dok drugu ruku postavlja spolja, na predeo donjeg dela trbuha. Na ovaj
način, pritiskom spolja i iznutra, moguće je odrediti položaj i veličinu, oblik i
konzistenciju materice, jajnika i jajovoda. Ovim postupkom se takođe može utvrditi
postojanje osetljivosti ili bola.
Palpacija (opipavanje) materice uobičajeno je bezbolna, ali ovakav pregled jajnika
često može da bude neprijatan. Jajnike je često teško napipati i laki bol koji se javlja
pri pregledu je jedini pokazatelj da lekar/ka budu sigurni da su ih napipali.
Pregled rukom je lakši i prijatniji ukoliko žena uspe da potpuno opusti vratne,
trbušne i leđne mišiće, da diše polako i duboko i da potpuno izdahne vazduh.
Kod rektovaginalnog preglada lekar/ka stavlja jedan prst u debelo crevo, a drugi u
vaginu i na taj način može bolje da odredi stanje organa male karlice, kao što su
jajnici, jajovodi i materične veze. Ovakav pregled isto tako omogućuje da se utvrde i
moguće promene debelog crijeva. Nekim ženama ovaj pregled je veoma neprijatan,
dok ga druge sasvim dobro podnose.
Neki ljekari/ke obavljaju ginekološki pregled mnogo nježnije i vještije od drugih, a
neke žene mogu tokom pregleda da se mnogo bolje opuste od drugih. Opuštanje se
može vežbati primenom Kegelovih vežbi ili vežbanjem stavljanja tampona ili
spekuluma kod kuće.
11.Vaginalni bris:
Pregled vaginalnog sekreta je jednostavna i bezbolna metoda ispitivanja sekreta u
uzetog iz vagine, sa prednje i zadnje usne i kanala grlića materice. Od uzetog uzorka
se pravi citološki razmaz koji se fiksira na mikroskopskoj pločici i boji specijalnim
bojama. Posle bojenja vrši se mikroskopska analiza morfološkimh osobina sekreta i
ćelija u njemu u toku koje se mogu otkriti znaci zapaljenja vagine, grlića materice,
uzročnici infekcije, dobroćudne i zloćudne ćelije i druge patohistološke promene
12.Stepen cistoce vaginalnog brisa:
454
Razlikujemo šest grupa vaginalne čistoće, odnosno šest grupa vaginalnog sekreta,
kako se to u svakodnevnoj ginekološkoj praksi primenjuje i među ženama govori;
Prva grupa vaginalnog sekreta odlikuje se prisustvom sluzi, ponekog leukocita i
mnoštvom Doderleinovih bacila. Ovaj nalaz je dosta redak i susreće se kod devojčica
pre puberteta.
Druga grupa vaginalnog sekreta sadrži malo leukocita i sluzi, dosta Doderleinovih
bacila, poneki streptokok, stafilokok i redak bacil koli. Takav nalaz se smatra
normalnim.
Treća grupa vaginalnog sekreta sadrži dosta leukocita, mnoštvo patogenih bakterija,
nema Doderleinovih bacila, katkad se može naći i poneki Trihomonas vaginalis.
Sekrecija tada ističe iz vagine, prlja rublje žene i stvara okolno crvenilo, svrab i bol.
Nekada može proći nezapaženo i bez reakcije. Dosta veliki procenat žena ima u svom
nalazu treću grupu vaginalnog sekreta koji, bez obzira na to da li smetnje postoje ili
ne, treba da se leči upravo zbog toga što se infekcija ushodno širi i neopaženo pređe u
hronična zapaljenja.
Četvrta grupa vaginalnog sekreta karakteriše se obilnom žućkastom sekrecijom.
Izazivač je gram–negativni diplokok–gonokok. Veoma brzo se širi i zahvata veliki
broj seksualno aktivnih a promiskuitetnih osoba, tako da u kratkom vremenskom
intervalu oboli veći broj osoba. U narodu ova vrsta polno prenosive bolesti poznata je
pod nazivom „triper“ ili „kapavac“, upravo zbog sekrecije koja se prilikom pritiska
na penis iz njega izliva kapanjem. Iz tih razloga, skoro uvek se na pregled javlja
muškarac koga pečenje pri mokrenju i obilje sekrecije upućuju na pregled. Naša
zakonska obaveza je da prijavimo tu vrstu oboljenja, zbog ozbiljnosti posledica koje
nosi neadekvatno lečenje i načina i brzine širenja infekcije
Peta grupa vaginalnog sekreta izazvana je bičarem koji je normalan stanovnik
završnih partija debelog creva–Trihomonas vaginalis. Aktivno se kreće, pa
nepravilna higijena (pranje odoydo na gore ili nepravilno brisanje posle defekacije),
kao i niz drugih momenata, mogu dovesti do infekcije ovim dosta upornim,
neprijatnim i recidivima sklonim uzročnikom. Pored seksualnog puta, u ginekologiji
veliki značaj u infekciji trihomonasom imaju mokraćni kateteri, pa se zato
preporučuje upotreba samo sterilnih katetara za jednokratnu upotrebu.
Šesta grupa vaginalnog sekreta nastaje usled infekcije kandidom albikans. U
preparatu se nalazi dosta leukocita, deskvaminisanih ćelija, sluz i kolonije gljivica
kandide albikans, koja na sluzokoži vagine stvara malinast izgled, pa se dijagnoza
može postaviti sa sigurnošću i bez uzimanja brisa. Isti taj uzročnik kod
novorođenčadi može da izazove soor (mlečac), pa razlog infekcije treba potražiti u
porođaju i kasnijoj higijeni ruku. Ova vrsta infekcije se prenosi polnim putem, a
kisela sredina pogoduje za njen razvoj.
13.PAP-a test:
Papa test je test probiranja (screening test) kojim se uzima obrisak rodničkog dijela
vrata maternice, rodnice i kanala vrata maternice, a služi za otkrivanje upale,
uzročnika infekcije, abnormalnosti stanica i zloćudnih promjena. Test se još naziva i
VCE obrisak (vagina-cIzvođenje testa. Papa test se izvodi jednostavno, brzo i
455
bezbolno. Dok žena leži na ginekološkom stolu, liječnik u rodnicu uvodi speculum.
Test se sastoji u uzimanju obriska unutarnjih genitalnih organa: drvenom špatulom
se uzima obrisak blagim struganjem sa stražnjeg svoda rodnice kao i rodničkog dijela
vrata maternice, a pomoću drvenog štapića omotanog vatom iz kanala vrata
maternice. Obrisak sa špatule i štapića razmaže se na predmetno stakalce i nakon
toga uroni u alkohol radi fiksiranja stanica. Nakon toga se u citološkom laboratoriju
(laboratoriju za stanice) obavlja specijalno bojanje uzorka te se obojani uzorak na
stakalcu promatra pod mikroskopom i traže se abnormalnosti stanicaervix-
endometrij).
14.Kolposkopija u ginekologiji:
Kolposkopija je pregled koji se vrši pomoću optičkog aparata kolposkopa,

instrumenta kojim se pregledaju zidovi rodnice i grlića materice da bi se pronašli
eventualni poremećaji na sluznici ovih organa. Kolposkopija je preciznija metoda od
ispitivanje brisa po metodu Papanikolau, jer njenom primenom je moguće tačno
prepoznati delove sluznice sa nepravilnim rastom ćelija. Ovaj pregled je veoma
koristan i kod pojave neregularnog krvavljenja. Dragocen je postupak i kod
dijagnostikovanja i praćenja posebnih vrsta karcinoma rodnice i grlića tzv. DES
adenokarcinoma izazvanog primenom jednog snažnog sintetskog kortikosteroida.
Kolposkopija se izvodi jednostavno i to u ambulantnim uslovima. Ne izaziva nikakve
smetnje, niti posledice.
15.Biopsija u ginekologiji:
Biopsija grlića materice i endometrijuma
Biopsija je vrsta pregleda u toku kojeg se uzima delić tkiva iz organa koji se šalje na
mikroskopski pregled, a ima za cilj postavljnje tačne dijagnoze.
Kod biopsije grlića materice uzorak tkiva se uzima sa promenjenih površina sluznice
koje su otkrivene prilikom ginekološkog pregleda grlića materice pomoću optičkog
aparata – kolposkopa. Tkivo se uzima pomoću instrumenta koji liči na štipaljku, sa
jednog ili više mesta na grliću. Biopsija se radi ambulantno, bez anestezije. U toku
biopsije žena ima osećaj grebanja, a moguće je i tačkasto krvavljenje posle zahvata.
Za endometrijalnu biopsiju koristi se isti instrument kao kod kiretaže (kireta), kojim
se iz materične šupljine uzima uzorak tkiva. Ovaj postupak se takođe najčešće
obavlja ambulantno.
16.Vulvovaginitis,uzrok nastanka:
Vulvovaginitisi predstavljaju grupu zapaljenskih oboljenja donjeg genitalnog trakta,
koji uključuje vaginu i vulvu, a izazvani su vrlo poliomorfnom etiologijom – od
iritacije, preko zapaljenskih faktora tipa bakterija, virusa, gljivica, do mehaničkih i
termičkih faktora.
Uzroci nastanka vrlo su raznoliki počevši od mehaničkih faktora tipa iritacije,
mikropovreda, povreda osetljive kože i sluzokože, koje nastaju prilikom mehaničkih
manipulacija kao što je, na primer, depilacija. Prilikom depilacije dešava se da koža
456
vulve i sluzokoža ulaza u vaginu, inače vrlo osetljiva, bivaju oštećene različitim
mikropovredama. Depilacije se preporučuju, ali žena bi trebalo sama da odredi način
koji joj najviše odgovara. Infektivni faktori, naročito bakterije, veoma su česti. Od
patogenih bakterija to su: Escherichia coli, Pseudomonas, Proteus, razne vrste
Staphylococcus aureus, kao i alfa i beta hemolitički streptokok. Od gljivica tu su
najčešće Candida albicans, od protozoa Trichomonas, a od virusa najčešće humani
papiloma virusi.
17.Vulvovaginitis,klinicka slika:
U pravilu, vulvovaginitis pojavljuje obilan iscjedak iz genitalnog trakta da ne ide za
dugo vremena, ima neugodan miris i gora nakon seksa ili za vrijeme menstruacije;
kao i svrbež, nemir u stidnici ili vaginu, poremećaji mokraćnog mjehura, crvenilo
stidnice, vanjskom spolovilu, anogenitalnom i natečenost.
Manifestacije vulvovaginitis mogu varirati u trajanju i težini simptoma. Oni također
mogu curiti i biti latentno teška klinička slika. Prijelaz od akutne u kroničnu vaginitis
može se prepoznati po stalnom laganom iscjedak iz genitalnog trakta.
18.Vulvovaginitis ,dijagnoza i terapija:

Za dijagnosticiranje vulvovaginitis treba konzultirati ginekologa. Za postavljanje
dijagnoze njih će biti dodijeljena provoditi iscjedak obrezivanje iz genitalnog trakta.
Prisutnost specifičnih infekcija, kao što su mikoplazme, klamidija i sur., Otkrivene
putem imunofluorescencije i immunoenzymatic studije. Pojašnjenje o statusu sluzi se
provodi pomoću dodatnih instrumentalne metode.
Kako bi se finalizirati dijagnozu smatra potrebnim bakteriološkog dijagnozu, a
analizom antibiotikogrammy. Za osumnjičenim crijevnih parazita potrebno istražiti
izmet na helmintima jaja. U nedostatku učinak konvencionalnog liječenja
nespecifični vulvovaginitis uvijek preporuča da razmotre mogućnost crijevnih
parazita.
Liječenje vulvovaginalne počinje imenovanjem antimikrobne terapije. Lijekovi mora
biti konačan, koji je, zajedno s antibioticima treba uzeti imunomodulatori
hepatoprotectors (zaštititi jetru), multivitamine, antifungalna sredstva. Da bi se
spriječilo gušavost, preporučujemo da lineksa, Hilak forte, acidophilus fermentirane
mliječne proizvode
19.Adnexitis uzrok nastanka:

Najčešći uzrok adneksitisa ranije je bio gonokok, no danas su to streptokoki,
stafilokoki, klamidija, E. coli, ureaplazma, mikoplazma, Candida albicans,
citomegalovirus i dr. Često se javlja kod mladih žena, najčešće od 20 do 40 godine
života, posebice kod ranog ulaska u spolne odnose, čestog mjenjanja spolnih
partnera, nekorištenja zaštite prilikom odnosa, zatim smanjene higijene kako pri
spolnim odnosima tako i inače, korištenja intrauterinih uložaka, u vrijeme i
457
neposredno nakon menstruacije kad je žena prirodno slabije zaštićena, nakon
porođaja, u babinju, nakon pobačaja i drugih zahvata u području genitalnog trakta.
20.Adnexitisi,klinicka slika:
● simptomi su burni i javljaju se naglo, gotovo iznenada
● prisutni sa jaki bolovi u donjem delu trbuha i donjem delu ledja
● pošto proces najčešće istovremeno zahvata oba jajnika, bolovi su obostrani
● moguće su smetnje prilikom hoda i nemogućnost stajanja
● temperatura je povišena i može biti praćena groznicom
● javlja se opšta slabost, malaksalost i gubitak apetita, a neretko mučnina i

povraćanje
● komplikacije adneksitisa najčešće su stvaranje apscesa u jajovodu i/ili jajniku,

apsces u Douglasovom prostoru, pelvoperitonitis, difuzni peritonitis,
ekstrauterini graviditet, sterilitet
21.Adnexitisi,dijagnoza i lijecenje:
Dijagnoza se postavlja najprije, kao i uvijek, detaljno i ciljano uzetom anamnezom,
pregledom koji uključuje i ultrazvučni pregled, laboratorijskim nalazima krvi i
mokraće, a u težim slučajevima i ev. kirurškim zahvatom koji može biti ujedno i
terapijski (danas uglavnom laparoskopski pristup). Diferencijalno dijagnostički se
mora razmišljati i o ostalim mogućim bolestima koje mogu imati sličnu kliničku sliku
kao što su upala slijepog crijeva, izvanmaternična trudnoća, gastroenterokolitisi,
upale mokraćnog sustava, kamenci i sl.
Liječenje adneksitisa ovisi o težini kliničke slike. Sastoji se od mirovanja, terapije
antibioticima i analgeticima, a kako smo ranije spomenuli u teškim slučajevima i
kirurški. Akutni adneksitis sa teškim simptomima se liječi u bolnici uz intravensku
primjenu kombinacije antibiotika, dok se lakši oblici mogu tretirati ambulantno.
Idealno bi bilo naravno da se antibiotici daju ciljano prema nalazu antibiograma što
vrlo često odmah na početku nije moguće, pa se bolest empirijski liječi, a potom se
terapija modificira prema antibiogramu. Vrlo je važno da se terapija uzima dovoljno
dugo jer se često dogodi da žene zbog prestanka simptomatologije misleći da su
izliječene ne provedu terapiju do kraja što može imati teške posljedice. U terapiju bi
trebalo uključiti oba partnera.
22.Benigni tumori vulve:
458
-ciste stidnice (ciste lojnih žlijezda, ciste izvodnog kanala Bartholinove žlijezde, cista
Nuckova kanala, inkluzijske ciste, mucinozne ciste, ciste Skeneovih žlijezda,
endometriotične ciste)
-solidni tumori stidnice (fibromi, lipomi, hidradenomi, mioblastom, pigmentirani
madež (lat.naevus pigmentosus), hemangiom, kavernozni angiom, angiokeratom)
Benigni tumori vulve najčešće ne predstavljaju veći zdravstveni problem, niti
izazivaju ozbiljnije smetnje. Jedino ako dostignu enormnu veličinu dovode do
deformisanja tkiva, osećaja težine iU pritiska na okolne organe. U tim slučajevima bi
ih trebalo operativno odstraniti.
23.Benigni tumori cervixa:

Najčešći benigni tumori cerviksa materice su cervikalni polipi (polypus cervicis) a
nešto ređi su miomi i leomiomi.
Polip cerviksa može biti okruglastog oblika ili izdužen (kad prominira u vaginu), sa
glatkom ili režnjastom površinom, bledo ili tamno crvene boje, veličine zrna pšenice,
pa čak i oraha i nalazi se u spoljašnjem ušću cerviksa. Često dolazi do sekundarne
infekcije površine polipa koja je u zapaljenju i ulcerisana. Pacijentkinje se obično
žale na sukrvičavo prljanje i krvav fluor koji nastaje zbog lediranja površine polipa
(trenje, koitus, vaginalni pregled). Postoji obilna sluzava sekrecija koja potiče iz
cerviksa (cervikalni fluor) usled ascedentne infekcije i cervikalnog endometritisa.
Nešto ređi benigni tumori su miomi koji nastaju iz glatkog mišićnog tkiva grlića.
Miom je obično lokalizovan na prednjoj usni grlića i ređe može da dostigne veličinu
pesnice, kada vrši kompresiju na mokraćnu bešiku i uretru i pričinjava smetnje pri
mokrenju.
24.Miom:
Veličina mioma može da se smanji prestankom uzimanja estrogena. Joga vežbe
smanjuju osećaj pritiska i težine u stomaku.
Lečenje
U većini slučajeva ove promene nije potrebno lečiti. Međutim, ako postoji jako
krvavljenje, bol, otežano mokrenje ili problemi sa trudnoćom, miomi se mogu
odstraniti. Prilikom odstranjivanja mioma materica ostaje nedirnuta. Mnogi hirurzi
preporučuju vađenje materice ženama koje više neće da rađaju ili su starije životne
dobi. Ove operacije su stvarno nepotrebne pošto se obično radi o ženama koje se bliže
menopauzi u kojoj dolazi do pada nivoa estrogena, pa se i miomi smanjuju ili
iščezavaju. Izvođenje histerektomije samo može biti štetno, jer dovodi do seksualne
disfunkcije i poremećaja u radu jajnika, čak i onda kada su pošteđeni operacije.
Dovoljna je mijektomija, odstranjivanje mioma, da bi se problemi rešili čak iako se
radi o vrlo velikim izraslinama.
25.Rak grlica maternice:

Rak vrata maternice ili rak grlića maternice je zloćudna bolest koja pogađa žene,
nastaje nekontroliranim rastom stanica, koje čine vrat maternice. Najveći faktor
459
rizika za oboljenje je infekcija uzrokovana humanim papiloma virusom (HPV).
Oboljenje se može spriječiti u 80% slučajeva, redovitim pregledom Papa testom.
Rak vrata materice zauzima drugo mjesto kako po učestalosti javljanja tako i po
mortalitetu od ginekoloških karcinoma poslije raka dojke. Ovo oboljenje najčešće se
javlja kod žena od 45 do 50 godine starosti. Oko 37% oboljelih žena su mlađe od 35
godina, dok žene starije od 65 čine 10% oboljelih. Najveći mortalitet prema dobnim
grupama imaju žene starosti od 65 godina što je vezano za uznapredovalost oboljenja
u vrijeme uspostavljanja dijagnoze. Svake godine u svijetu oboli oko 500.000 žena, a
umre oko 250.000. [1]
26.Menopauza :
zadnja menstruacija ili prestanak menstruacijskih krvarenja označava završetak
reprodukcijskog ciklusa žene, koji se uobičajeno javlja između 45. - 55. godine života.
Menopauza može nastupiti i između 40. - 60. godine, ali i ranije kao posljedica
operacije ili bolesti. Pojam menopauza često se rabi za opis cijelog razdoblja koje
prethodi (premenopauza) i koje slijedi po prestanku menstruacijskih krvarenja
(postmenopauza).
Pojam perimenopauza ili prijelazno razdoblje (prijelaz) obuhvaća kratko razdoblje
prije, menopauzu i kratko razdoblje nakon zadnje menstruacije.
Uzrok menopauze postupno je iscrpljivanje funkcije jajnika, pri čemu naposljetku
potpuno prestaje produkcija ne samo ženskih spolnih hormona estrogena i
progesterona, nego i muških spolnih hormona androgena, testosterona i DHEAS.
27.Menopauza,klinicka simptomatologija:
Klinička slika- Simptomatologija klimakterijuma
Klimakterijum retko nastupa iznenada. Uobičajeno je da prestanku menstrualnog
krvarenja prethodi period neregularnih ciklusa ili oskudnih menstruacija.
Simptomatologija klimakterijuma zavisi od interreakcije tri osnovne komponente:
- smanjenje aktivnosti jajnika i nivoa hormona
- sociokulturoloskih faktora i okruženja
-psiholoških faktora
Simptomatologija
Najkarakterističniji simptom klimakterijuma je toplotni talas ili “valung”, odnosno
iznenadno crvenilo koze lica, vrata, grudi koje je praćeno osjećanjem intenzivne
vrućine a završava se najčešće obilnim znojenjem.
Uobičajeno se pojavljuje tokom jedne do dvije godine kod 80% žena, ali može da
traje i do 5 godina.
Doživljava ih oko 2/3 žena u klimakterijumu.
28.Menopauza,terapija i prevencija komplikacija:

Terapija:
Terapija se ogleda u kontroli povremenih klimakteričnih simptoma i menstrualnog
ciklusa,a postiže se nadoknađivanjem hormona estrogena.
460
U perimenopauzalnom periodu (period neposredno pred klimakterijum) estrogeni su
prije svega značajni za za sprečavanje klimakteričnih tegoba, zatim za sprečavanje
osteoporoze i zaštitu srca i krvnih sudova.
Smatra se da svoj efekat estrogeni ostvaruju delimično delujući povoljno na profil
lipida i holesterola, zatim na krvni pritisak i direktno na krvne sudove.
Najnovija istraživanja su pokazala da je hormonska terapija sa estrogenima posebno
indikovana kod žena koje imaju povišen krvni pritisak, šećer, žene koje su pušači,
koje su gojazne ili su već preboljele infarkt srca.
Hormonska terapija kod ovih žena ima znatno veći značaj nego u žena koje nemaju
ove faktore rizika.
Pri primeni hormonske terapije sa estrogenom nije toliko bitno koji se preparat
estrogena primenjuje nego je bitna doza, trajanje primene i dodatna primena drugih
hormona u terapiji.
Kod žena koje boluju od raka dojke, aktivne bolesti jetre ili tromboembolijske bolesti
(bolesti krvnih sudova) nije opravdana upotreba hormonske terapije.
29.Predmenopauza:
Predmenopauza je razdoblje koje prethodi menopauzi (početak je oko 45. godine
života), a počinje kada jajnici (ovariji), zbog starenja, postupno smanjuju hormonsku
aktivnost (smanjuje se lučenje estrogena uz prestanak progesterona, mjesečnice se
pojavljuju neredovito i sve rjeđe), a završava menopauzom, tj. potpunim prestankom
mjesečnice (oko 50. godine života).
30.Inkontinencija u ginekologiji:
INKONTINENCIJA URINA - Inkontinencija urina označava nemogućnost voljnog
zadržavanja urina; česti problem u žena Uretralni uzroci inkontinencije
Ekstrauretralni uzroci inkontinencije -stresna (statička) inkontinencija -nestabilni
detrusor -paradoksna/preljevajuća ishiurija -kongenitalno, lijekovi, infekcije,
psihosomatski -kongenitalni uzroci (ektopija mokraćovoda, ekstrofija mjehura)
-fistule (jukstavezikalne fistule, vezikalne fistule, uretralne fistule)
Stres inkontinencija Javlja se samo kod žena - zbog specifične anatomije male karlice,
i to najčešće nakon više trudnoća i porođaja. Bešiku, matericu i creva drže mišići
karličnog dna i pomažu u zadržavanju urina. Ako mišići oslabe, ili su oštećeni
prilikom porođaja - epiziotomijom ili cepanjem međice, to može da bude uzrok stres
inkontinencije.
inkontinencije može da se leči konzervativno (lekovima, injekcijama, fizikalnom
terapijom) i operativno.
31.Oblici inkontinencije u ginekologiji:

Uretralna inkontinencija se dijele na:
-STATIČKU(stresnu) INKONTINENCIJU
-URGENTNU INKONTINENCIJU
-MIJEŠANU INKONTINENCIJU
461
-FUNKCIONALNU(idiopatski hiperaktivni detruzor)-
-neurogeni mjehur
32.Kontracepcija:
Kontracepcija obuhvaća sve metode koje sprječavaju nastanak neželjene trudnoće.
Kontraceptivne metode nisu specifikum današnjice. Najvjerojatnije postoje koliko i
ljudski rod. U nekim dijelovima svijeta primjenjuju se normalno, dok u nekima još
uvijek postoje predrasude i strah, nažalost zbog općeg neznanja populacije.
33.Prirodne metode kontracepcije:

U prirodne metode kontracepcije ubrajaju se periodička (određivanje plodnih i
neplodnih dana, kalendarska, metoda cervikalne sluzi (Bilingsova) te temperaturna
metoda.
Sterilizacija je kontraceptivna metoda koja je u nekim zemljama sve češća. Postoji još
i hitna ili postkoitalna kontracepcija.
34.Hemijske metode kontracepcije

Hemijska kontracepcija - Kombinacija osnovne, inertne tvari (koja mehanički
sprečava danji prodor spermija) i spermicidne tvari - Nisu posebno učinkoviti te se
trebaju kombinirati s mehaničkom kontracepcijom
35.Hormonske metode kontracepcije:

Hormonske kontraceptivne tablete najsigurniji su i najčešće korišten oblik
kontracepcije u zemljama razvijenog svijeta. Osim njih, postoje i druge metode
hormonske kontracepcije (injekcije, potkožni implantati, flasteri, vaginalni
prstenovi).
Maternični ulošci kontraceptivna su metoda koja se uglavnom koristi u žena koje su
rađale. Danas se koriste ulošci s bakrom ili s hormonima
36.Intrauterine metode kontracepcije:
Intrauterina kontracepcija - Intrauterini uložak (spirala) postavlja se u maternicu i
podržavajući upalu endometrija onemogućava implantaciju blastociste; razlikujemo
nemdicirane i medicirane IUD - Nemedicirani IUD građeni su samo od polietana, a
medicirani IUD imaju dodatak - bakar ili progestagene - MEHANIZAM: potiče
upalne promjene u endometriju, polimorfonukl. infiltraciju, fagocitozu, osobađanje
prostaglandina te ometa enzimatsko djelovanje pri implantaciji, kroz takav medij se
teže probijaju spermiji na putu prema jajovodu - INDIKACIJE: žene koje su bar
jednom rodile, žive u stabilnim vezama, bez mjenjanja partnera -
KONTRAINDIKACIJE: postojeće ili preboljele upale zdjelice, malformacije, srčane
bolesti, promiskuitet - POSTAVLJANJE I TRAJANJE: postavlja se neposredno
nakon menstruacije, pobačaja ili poroda ili nakon nezaštićenog snošaja (postkoitalna
kontracepcija); učini se dezinfekcija spolovila, sondiranje maternice te se postavi
IUD; nemedicirani se drže 6-12 mjeseci, a suvremeni medicirani i do 5 godina -
KOMPLIKACIJE: krvarenje, perforacija, trudnoća, upale zdjelice
462
37.Mehanicke metode kontracepcije:
Mehanička kontracepcija - Mehanički sprečava ulaz spermija u cervikalni kanal,
obično se kombinira s nekom drugom metodom - Kodnom, dijafragma, cervikalna
kapa, kondom za žene, poliuretanska spužvica
38.Najcesce spolne bolesti :

Kandidijaza
Najčešći uzročnik ove infekcije je Candida albicans, gljivica koja prirodno živi u
rodnici. Pod različitim utjecajima, primjerice pri liječenju antibioticima ili u osoba
oslabljene imunosti, pod utjecajem sunca, hormonskih promjena ili u trudnoći, dolazi
do neprirodnog razmnožavanja gljivice uzročnika.
Simptomi: Kandidijaza rodnice gotovo se uvijek očituje vrlo neugodnim svrbežom i
bijelim, gustim iscjetkom s grumenčićima. Spolni odnos je bolan, a za vrijeme
mokrenja javlja se žarenje. Kod muškaraca se bolest najčešće očituje svrbežom
glavića penisa i prepucija.
Trihomonijaza
To je infekcija rodnice i stidnice ili mokraćne cijevi koju uzrokuje mikroorganizam
Trichomonas vaginalis. Taj mikroorganizam može pritajeno živjeti u rodnici tijekom
više godina. Simptomi se vrlo često očituju nakon menstruacijskog krvarenja, kada
su uvjeti za razmnožavanje ovog parazita posebno povoljni.
Simptomi: U žena se javlja bolna upala rodnice i stidnice popraćena svrbežom i
obilnim pjenastim iscjetkom neugodnog mirisa. Kod muškaraca su smetnje blaže,
očituju se pri mokrenju ili dolazi do upale glavića penisa.
Gonoreja
Ovo je vrlo česta spolna bolest. Uzrokuje je gonokok, mikroorganizam koji živi u
spolnim organima, a prenosi se spolnim odnosom. Nepravilno liječenje ili izostanak
liječenja u muškaraca i žena ima slične posljedice: u muškaraca začepljenje sje-
menovoda, a u žena začepljenje jajovoda. Kao posljedica može se javiti neplodnost.
Oboljela majka može pri porođaju zaraziti novorođenče, što za posljedicu može imati
gonokoknu upalu vjeđa i očnih spojnica u novorođenčeta.
Simptomi: Za razliku od većine spolno prenosivih bolesti, gonoreja u prvom redu
pogađa muškarce. Očituje se jakim pečenjem pri mokrenju, mutnom mokraćom,
jakim bolovima i gnojnim iscjetkom. Kod žena su simptomi slabije izraženi. U nekim
se slučajevima javi tek neznatna bol i pečenje pri mokrenju, simptomi cistitisa, bol u
donjem dijelu trbuha i umjereni bijeli iscjedak.
Vaginitis
Uzrokuje ga mikroorganizam koji prirodno živi u rodnici ali se zbog različitih, još
uvijek nedovoljno poznatih razloga (stres, promjena spolnog partnera...) počinje
prekomjerno razmnožavati i uzrokovati bolest.
Simptomi: Bolest se očituje obilnim iscjetkom neugodnog mirisa, a u nekim se
slučajevima javlja i nadraženost nakon spolnog odnosa.
Genitalni herpes
463
Herpes je virusna bolest koju uzrokuje jedan od šest vrsta virusa herpesa. Najčešće se
radi o običnom virusu herpesa ili HSV2. Prenosi se spolnim kontaktom sa zaraženom
osobom.
Danas je tijek ove bolesti dobro poznat. Sve počinje prvom infekcijom, tj. prvim
kontaktom s virusom. Prva infekcija vrlo često prođe neprimijećena, ali zaražena
osoba postaje nosilac virusa koji kreće kroz osjetilni živac i smješta se u gangliju.
Tijekom više mjeseci ili čak godina virus može ostati pritajen. Bolest najčešće izbija
potaknuta jakim uzbuđenjem, fizičkim naporom, menstruacijom ili jakim umorom.
Vrlo često dolazi do recidiva, a bolest može izbiti i na više mjesta. Zaražena majka
može pri porođaju zaraziti novorođenče, što može biti jako opasno za dijete jer još
nema razvijeni obrambeni sustav protiv virusa.
Simptomi: Najprije se osjeti svrbež i peckanje u spolnom organu, potom se stvaraju
mjehurići koji pucaju i ostavljaju brojna i bolna oštećenja sluznice ili kože. Ona
zarastaju u tijeku deset do dvadeset dana. Limfni čvorovi na preponama često su
povećani i bolni. Pri mokrenju se mogu osjetiti jaki bolovi.
Klamidijske infekcije
Uzročnik je bakterija Chlamydia trachomatis. Neizliječena bolest može uzrokovati
adneksitis ili upalu jajovoda te, kao posljedicu toga, neplodnost. Bolest se, naime,
može proširiti na maternicu i jajnike. Klamidijska infekcija vrata maternice u
trudnice može izazvati teški oblik konjunktivitisa ili upalu pluća u novorođenčeta.
Simptomi: U žena se najčešće javlja iscjedak i bolovi pri mokrenju. U muškaraca
klamidijske infekcije ne prolaze neprimijećeno: očituju se iscjetkom i pečenjem pri
mokrenju. Postoji opasnost da se bolest proširi na testise, sjemenovod i na prostatu.
Šiljati kondilomi
Nazivaju se još i genitalne bradavice, a uzrokuju ih različiti virusi iz skupine
papilomavirusa. Zarazni su i prenose se spolnim odnosom. Opasni su utoliko što se
povezuju s pojavom raka maternice.
Simptomi: U muškaraca se kondilomi javljaju na glaviću penisa i prepuciju, u žena
na malim usnama i po cijeloj površini rodni-ce, oko čmara ili na stražnjici. Ako je
broj kondiloma umjeren, popraćeni su umjerenim svrbežom. U slučaju većeg broja
kondiloma, te ukoliko su u skupinama, moguća su krvarenja i tada su kondilomi vrlo
bolni.
Hepatitis B
Ova se virusna bolest prenosi krvlju, zaraženim iglama injekcija i spolnim odnosom.
Akutni oblik hepatitisa B razvija se u kronični oblik, a iz ovoga lako nastane ciroza i
rak jetre. Virus se tijekom porođaja prenosi s majke na dijete. Pretraga na hepatitis
B obvezna je za sve trudnice tijekom prva tri mjeseca trudnoće. Ako je majka nosilac
virusa, dijete se cijepi odmah nakon porođaja.
Simptomi: Moguće je da se uopće ne očituju ili se očituju samo jakim umorom i tek
kasnije žutom bojom kože i bjeloočnica.
39.Spolne bolesti,faktori rizika:
464
Glavni faktori rizika za spolno prenosive bolesti su nedovoljna upućenost,
promiskuitet partnera osobito kod nezaštićenog spolnog odnosa, analni spolni odnos,
loši socijalni uvjeti, kao i loša zdravstvena zaštita.
40.Spolne bolesti,posljedice i prevencija:

- Zaštita, koja će pružati zadovoljavajuću sigurnost tj. zaštititi nas od većine
uzročnika, je upotreba kondoma. Istraživanja su utvrdila da lateks kondom može
zaštiti od prijenosa najvećeg broja virusnih i bakterijskih infekcija, a u većoj mjeri
može se smanjiti i opasnost od HIV-infekcije. No, za viruse koji se prenose direktnim
kontaktom kože sa kožom (poput virusa herpes simpleks ili HPV-a), zaštita s
kondomom neće biti dovoljna, ako žarište infekcije nije njime pokriveno. I spermicidi
mogu igrati važnu ulogu u inaktiviranju pojedinih uzročnika infekcije, a time i u
zaštiti od spolno prenosivih bolesti. No, da li istovremena uporaba kondoma i
spermicida povećava zaštitu i od HIV-infekcije, za sada nije poznato. Važno je
napomenuti da kondom ujedno predstavlja i dobru zaštitu djevojaka od neželjene
trudnoće. Od neželjene trudnoće štite i kontracepcijske tablete (tzv. pilule), ali
njihova uloga u zaštiti od infekcija, ravna je nuli.
- Preporučljiva je i temeljita higijena (tuširanje), naročito intimnih dijelova, nakon
svakog spolnog odnosa.
- Vrlo važnu ulogu u prevenciji igraju i cijepljenja. Cijepljenje protiv hepatitisa B
pruža zaštitu od infekcije s istoimenim virusom, dok za hepatitis C, cjepivo zasad ne
postoji.
-Novost je HPV-vakcina. Riječ je o vakcini koja u sebi sadrži inaktivirane četiri
najvažnija tipa HPV-a (16 i 18 te 6 i 11). Tipovi 16 i 18 uzročnici su 70% karcinoma
vrata maternice, dok su tipovi 6 i 11 odgovorni za 90% virusnih bradavica na
području genitalnog trakta. Cjepivo je namijenjeno uglavnom djevojčicama u dobi
od 11-12 godina, u svakom slučaju prije prvog spolnog kontakta odnosno prije prvog
kontakta sa HPV-om. Za te djevojčice, vakcina može pružati stopostotnu zaštitu od
bolesti uzrokovanih sa ova četiri tipa virusa. Zaštita je dugotrajna, ali ne štiti od svih
tipova HPV-a (dosad je, naime, otkriveno više od sto podtipova), te su redoviti
ginekološki pregledi žena i dalje potrebni. Nažalost, kod već zaraženih žena i
djevojaka, cjepivo neće spriječiti daljnji razvoj bolesti.
Posljedice: Ako se pravovremeno i rano ne prepoznaju i ne liječe, spolno prenosive
infekcije mogu uzrokovati neplodnost muškarca i žene, izvanmaternične trudnoće i
spontane pobačaje, te utjecati na zdravlje potomstva. Infekcija HIV-virusom koji
izaziva AIDS je i danas smrtonosna. Protiv virusnih spolno prenosivih bolesti nema
djelotvornog lijeka. Samo protiv hepatitisa B postoji cjepivo, koje je uvedeno u
redoviti program obveznog cijepljenja. Bakterijske spolno prenosive bolesti se
uspješno liječe antibioticima.
41.Normalna i umjetna oplodnja:

NORMALNA I UMJETNA OPLODNJA Spajanjem muške polne ćelijesa zrelom
jajnom ćelijom naziva se oplodnja. Tokom polnog odnosa sperma se deponuje u
stražnji fornix vagine. Spermatozoidi dalje putuju kroz cervikalni kanal u materičnu
465
šupljinu a zatim ulaze u lumen jajovoda gdje se u ampularnom dijelu susreću sa
zrelom jajnom ćelijom koja je poslije ovulacije kroz ostium tube uterine ili
infundibulum isto tako došla u ampularni dio jajovoda. Spermatozoidi kad dođu do
jajne ćelije svi pokušavaju da prodru u nju ali prodire samo jedan koji je
najaktiviniji, oplodi jajnu ćeliju i luči neku vrstu materije koja imobiliše ostale
spermatozioide. Novonastala jedinka sada ima diploidan broj hromozoma 44+xx ili
44+xy.
Umjetna oplodnja je medicinski postupak potpomognute oplodnje jajne stanice,
transfer oplođenih zametaka u maternicu, implantacija i razvitak trudnoće. Postoji
oko dvadeset tehnika ali najčešće su inseminacija, IVF (in vitro oplodnja), ICSI
(intracitoplazmična injekcija spermija) i FET (engl. frozen embryo transfer, transfer
odmrznutog zametka). Umjetna oplodnja prakticira se zbog neplodnosti žene ili
muškarca ili kad su oboje neplodni ili kad postoji bojazan prenošenja teške genetske
bolesti na dijete. Postupak uzimanja ženskih jajnih stanica zove se punkcija i vrši se
ubodom dugačke tanke šuplje igle kroz zid vagine u jajnike. Dobivene jajne stanice
oplode se u Petrijevoj zdjelici sa spermijima muškarca. Sam proces oplodnje kod
postupka IVF-a je prirodan, jer spermij spontano dopliva do omotača jajne stanice i
spontano prodre u nju. Kod ICSI-ja, jedan jedini spermij usisa se u mikroskopsku
iglu i pomoću nje se pod mikroskopom unese u unutrašnjost jajne stanice, gdje tek
nakon toga započinje stapanje jezgri muške i ženske spolne stanice. Oplođena jajna
stanica ne može se odmah staviti u maternicu žene, nego se razvija u inkubatoru, u
tekućini u Petrijevoj zdjelici, koja oponaša jajovod u žene, gdje se događa uobičajeno
prirodno začeće. Nakon dva-pet dana zametak se prenosi u maternicu žene. U
Petrijevoj zdjelici se oplodi više jajnih stanica dobivenih hormonskom stimulacijom
žene. Broj dobivenih jajnih stanica i dobivenih zametaka je vrlo individualan i ovisi o
dobi žene, količini hormonskih lijekova u postupku i dijagnozi neplodnosti. U
prosjeku se dobije desetak jajnih stanica..
42.Koplikacije vantjelesne oplodnje:

Tokom vantelesne oplodnje postoje dve najčešće komplikacije koje se mogu desiti:
-Ovarijalni hiperstimulacioni sindrom (OHSS) i
-Višestruka trudnoća
-Ovarijalni hiperstimulacioni sindrom (OHSS)

U cilju postizanja boljih rezultata lečenja u svakoj proceduri vantelesne oplodnje
sprovodi se hormonska stimulacija jajnika kako bi, za razliku od prirodnog ciklusa,
došlo do razvoja velikog broja jajnih folikula i dobio što veći broj jajnih ćelija.
Kao komplikacija te terapije može da se razvije ovarijalni hiperstimulacioni sindrom
koji se klasifikuje u tri stepena: laki oblik ,srednje težak i težak oblik OHSS. Kod
lakog oblika OHSS-a, dolazi do povećanja jajnika i najčešće simptoma koji se
ogledaju u napetosti trbušnog zida, osrednjih bolova u malom trbuhu, ponekad
mučnine. Ovi simptomi mogu da se zadrže i više dana posle završenog lečenja, ali
najčešće ne zahtevaju nikakvu dodatnu terapiju več se posle 7 do 10 dana sami
povlače. Kod srednje teškog oblika simptimi su nešto teži. U ovim slučajevima je
466
neophodno uraditi analize krvi, elektolita i odrediti nivoe ukupnih belančevina i
albumina.
Najteži oblik OHSS javlja se relativno retko, jedan slučaj na 200 indukcija ovulacije i
predstavlja komplikaciju kod koje pored enormnog povećanja jajnika sa cistama
koje u promeru imaju preko 3 cm, dolazi do izliva veće količine tečnosti u trbušnu
duplju i plućnu maramicu. Ako se pojavi ovaj oblik komplikacije neophodna je
hospitalizacija zbog intenzivnog nadzora i terapije.
-Višestruka trudnoća:
Da bi se povećala šansa da do trudnoće dođe često se transferiše veći broj embriona.
Ukoliko se implantira veliki broj embriona mogu nastati višestruke trudnoće koje
objektivno predstavljaju komplikaciju postupka vantelesne oplodnje. Najveći broj
takvih trudnoća su blizanačke, ređe trojke, četvorke ili sa još većim brojem plodova.
Višestruke trudnoće predstavljaju rizik za majku i plod i često se završavaju kao
spontani pobačaji ili prevremeni porođaji. Da ne bi došlo do ove koplikacije
generalno je prihvaćeno da se vrši trensfer maksimalno tri embriona. Transfer
embriona u fazi razvoja nazvanog blastocista ovu komplikaciju značajno smanjuje.
43.Trudnoca :
Trudnoća nastaje usađivanjem oplođene jajne stanice u endometrij maternice. Za
vrijeme trudnoće u tijelu žene događaju se razne fiziološke i psihološke promjene
koje omogućavaju rast i razvoj ploda, pripremu za porod i dojenje - PROMJENE
PO TROMJESJEČJIMA o I tromjesječje: izostanak menstruacije, moguća mala
sukrvica u vrijeme očekivane menstruacije (implantacija); povećanje i napetost
dojki; umor, pospanopst; jutarnje mučnine; cerviks i vagina se smekšavaju postaju
lividni, pojačani iscjedak (leukoreja) o II tromjesječje: maternica izlazi iz male
zdjelice; nabreknuće perigenitalnih struktura zbog hipervaskularizacije i povećanja
masnog tkiva; dojke povećanje, bradavice hiperpigmentirane; linea alba pigmentira i
postaje linea fusca; pjege na licu (chloasma gravidarum); porast TT o III
tromjesječje: maternica i dalje raste; dno maternice doseže jetru i ošit; pojavljuju se
kontrakcije; raste hidrostatski tlak (varikoziteti, hemorodidi); često se javi
konstipacija; danji porast TT
44.Trajanje trudnoce: Normalna trudnoća traje 280 dana ili 40 nedelja ili 10 lunarnih
mjeseci
45.Sigurni znaci trudnoce: sigurni znaci trudnoće (pokreti ploda, kucanje dječijeg
srca i prisustvo beta HcG hormona u urinu).
46.Vjerovatni znaci trudnoce: Vjerovatni znaci trudnoće (izostanak menstruacije,
uvećanje polnih organa i dojki itd.)
47.Nesigurni znaci trudnoce: nesigurni znaci trudnoće (mučnina, gađenje,
povraćanje, vrtoglavica itd.),
48.Odredjivanje termina porodjaja:
467
Verovatan termin porođaja je procenjen termin kada se može završiti trudnoća
porođajem. Mnoge žene se porode do 14. dana od verovatnog termina porođaja.
Metode za procenu dužine trudnoće i njenog završetka su sledeće:
● Utvrđivanjem poslednjeg dana vašeg menstrualnog ciklusa.
● Merenjem veličine materice.
● Ultrazvučnim pregledom fetusa.
49.Situs ploda:
Položaj ploda (situs) podrazumijeva odnos uzdužne osovine ploda sa uzdužnom
osovinom majke, te shodno tome razlikujemo:
Uzdužni položaj (situs longitudinalis), kod kojeg se osovine ploda i majke poklapaju,
Kosi položaj (situs obliqus) kod kojeg se osovine sijeku pod oštrim uglom.
50.Positio ploda:
Smještaj ploda (positio) predstavlja odnos leđa ploda prema trbušnom zidu majke.
Može da bude prvi ili lijevi kada su leđa ploda okrenuta lijevoj strani trbušnog zida
porodilje i drugi ili desni kada su leđa okrenuta desnoj strani trbuha porodilje.
Ukoliko se radi o poprečnom položaju ploda smještaj se određuje prema položaju
glavice po istom principu.
51.Habitus ploda:
Držanje ploda (habitus) se definiše kao međusobni odnos pojedinih dijelova tijela.
Plod se najčešće nalazi u fleksionom držanju i tako je maksimalno prilagođen
materičnoj šupljini. Posebno je važno držanje glavice ploda koja može biti fleksiono i
defleksiono. Pri fleksionom držanju plod će kroz porođajni kanal proći najmanjim
dijametrom. Za mehanizam porođaja najznačajnija je glavica ploda, jer je ona i
najtvrđi i najveći dio tijela i najčešće prednjači u porođaju.
52.Presentatio ploda:
Stav ploda (praesentatio) određuje prednjačeću čest ploda u odnosu na porođajni
kanal. Glavica je najobimniji i najtvrđi dio ploda, koji najbolje proširi mekani dio
porođajnog kanala, tako da porađanje trupa i udova poslije rađanja glavice ne
predstavlja problem. Stav zatkom manje je povoljan i praćen je povećanim
mortalitetom i morbiditetom novorođenčadi.
53.Porodjaj:
Porod - Za vrijeme poroda iznimno je važno stalno praćenje stanja majke i djeteta.
Rodiljama se redovito mjeri krvni tlak, puls i provodi nadoknada tekućine. Nerijetko
rodilje povraćaju, najčešće za prvog porodnog doba, što je najčešće neželjeni učinak
468
analgetika koji se koriste za smanjenje boli. Važno je istaknuti i da mokraćni mjehur
za poroda ne smije biti pun jer sprječava trudove. Stanje djeteta prati se
kardiotokografom koji bilježi otkucaje srca te učestalost i intenzitet trudova.
Kardiotokograf je najčešće pripojen tankom spiralnom elektrodom na oglavak
djeteta.
54.Prvo porodjajno doba:

Prvo porodno doba označava stadij otvaranja grlića maternice i samog ušća. Počinje
ili prvim trudovima koji dovode do nestajanja cerviksa i otvaranja ušća ili prsnućem
vodenjaka. Trudovi su u početku slabog intenziteta i trajanja, da bi se pred kraj
prvoga porodnog doba javljali tri puta u 10 minuta. Kod prvorotkinja traje od osam
do deset sati, a završava kad se ušće maternice od početna dva centimetra otvori
potpuno (10 cm). Za to vrijeme rodilja dobije oko 150 trudova. U višerotkinja traje
pet do sedam sati. Ako je prsnuo vodenjak bez pojave trudova, nemate razloga za
brigu. Stav je čekati trudove sljedećih 12 sati, za koje ima vrijeme 90 posto rodilja
dobije pod uvjetom da nema znakova infekcije. Prvo porodno doba je i najteže za
rodilje, pogotovo prvorotkinje, jer dugo traje, a bolovi su sve jači i češći. Rutinska
primjena različitih analgetika u svake rodilje ublažit će bolove do podnošljive
granice. Epiduralna analgezija jedini je način potpuna kupiranja boli. Prisustvo
supruga mnogo znači većini rodilja, naročito u ovom dobu, kad je psihološka potpora
najvažnija
55.Drugo porodjajno doba:

Drugoporodno doba je doba istiskivanja djeteta. Počinje kad je ušće potpuno
otvoreno (10 cm), a vodenjak prsnuo. Trudovi su izrazito česti i jaki. Kod
prvorotkinja traje sat do dva, a u tom vremenu rodilja dobije oko 50 trudova.
Trudovi se javljaju svake dvije minute i traju oko stotinjak sekundi. U višerotkinja
traje do 30 minuta, nerijetko i kraće. U tom dobu dolazi do spuštanja vodeće česti
(najčešće glavica) kretnjama rotacije kroz porođajni kanal. Pred kraj rodilja dobije
neizdrživ nagon za tiskanjem, kao da će imati stolicu. To znači da se glavica nalazi na
dnu zdjelice te da će uskoro nastupiti porod. Za to vrijeme treba pozorno pratiti
upute liječnika i babice. Rodilja se postavi u položaj za rađanje. Za najjačeg
intenziteta truda potrebno je svom snagom tiskati dijete prema uputama liječnika.
Kad glavica djeteta izboči međicu, učini se epiziotomija, koju rodilje uglavnom ne
osjete. Prvo se porađa glavica, potom prednje, pa stražnje rame, trup i nožice. Nakon
samog poroda djeteta završava drugo porodno doba. Babica podveže pupkovinu i
prereže je, nakon čega prvi put vidite svoje dijete. Novorođenče je često prekriveno
verniksom (bijeli sirasti premaz), ponekad krvavo, što vas ne treba iznenaditi. Ako
dijete ne zaplače odmah nakon rođenja, nemojte očajavati. Novorođenčetu je često
potrebno nekoliko minuta oporavka i prilagodbe na potpuno nove uvjete života. I vi i
vaše dijete dobit ćete narukvicu s matičnim brojem. Uvijek dobro pogledajte spol
djeteta i usporedite brojeve na narukvicama.
469
56.Trece porodjajno doba:
Treće porodno doba počinje rođenjem djeteta, a završava rođenjem posteljice. U
fiziološkim uvjetima traje 30 do 60 minuta, a aktivnim vođenjem puno kraće. Svaka
rodilja odmah nakon rođenja djeteta dobije intravenski injekciju uterotonika koji će
potaknuti još nekoliko tru-dova koji će u kratko vrijeme poroditi posteljicu, što je
bezbolno. Svaku posteljicu liječnik koji vas je porodio detaljno pregleda, kako bi se
izbjeglo zaostajanje posteljičnog tkiva u materištu. Nakon poroda posteljice potrebno
je sašiti epiziotomiju. Epiziotomija je opstetrička operacija kojom se škarama reže
međica u središnjoj ili postraničnoj liniji. Izvodi se u interesu majke (profilaksa
razdora mekog porođajnog kanala) i djeteta (ubrzava drugo porođajno doba). Čest
strah od šivanja međice neopravdan je, jer se šivanje provodi u lokalnoj analgeziji
koja potpuno kupira bol.
57.Cetvrto porodjajno doba:

Četvrto porodno doba označava stadij ranog oporavka, a traje oko dva sata. Za to
vrijeme bit ćete zadržani u rađaonici i praćeni. Neke od komplikacija kao što su
krvarenje ili eklamptički napadi najčešće se događaju upravo u tom dobu. Stoga je u
vašem interesu da budete pod neposrednim stručno-medicinskim nadzorom iz
profilaktičkih razloga.
58.Carski rez:
Carski rez - 10 do 15 posto poroda, ovisno o vrsti bolničke ustanove, dovrši se
carskim rezom. Carski rez je operativni način dovršenja poroda, a provodi se samo u
interesu majke ili djeteta ako postoji čvrsta medicinska indikacija. Relativno velik
broj rodilja od liječnika traži operativno dovršavanje poroda, pa je važno istaknuti
da je carski rez operativni zahvat koji može imati kirurške i anesteziološke
komplikacije. Isto tako, pobol ili komplikacije nakon carskog reza deset puta su češće
nego nakon normalna vaginalnog poroda. Iako su današnjim napretkom medicinske
struke komplikacije svedene na najmanju moguću mjeru, svaka rodilja mora znati
da je liječnik neće izlagati povećanim rizicima carskog reza ako ne postoji stvarna i
čvrsta indikacija za operativno dovršenje poroda.
59.Puerperium:
PUERPERIJ - Razdoblje oporavka nakon porođaja - Obuhvaća prvih 6 tjedana
nakon poroda, a označava vrijeme genitalnih i ostalih promjena u okvire od prije
trudnoće (ipak za neke sustave je potrebno i više od 6 tj) - PROMJENE NA
GENITALNIM ORGANIMA o Promjene trupa maternice: mišićna involucija
počinje 2 dan; za 14 dana maternica je u maloj zdjelici, za 4 tj ima oblik kakv je
imala prije trudnoće o Lohije: dijelovi decidue koji se ljušte, nekrotiziraju i izbaciju;
lochia ruber (prvih nekoiliko dana zbog dosta krvi); lochia serosa (nakon 3-4 dana,
manje erit, ugl voda); lochia alba (i nakon 3-4 tj) o Regeneracija endometrija:
posteljica se ljušti u sloju spongioze, ostaje bazalna decidua iz koje se diferencira dva
470
sloja: površinski koji nekrotizira (lohije) i dubinski iz kojeg proliferira endometrij o
Cerviks: u 2 tj cerviks je zatvoren, zadebljava se i nastaje cervikalni kanal, na ušću se
vide ožiljkaste promjene od laceracija.
60.Involutivni procesi puerperiuma:

Involutivne promene dešavaju se na nivou genitalnog trakta, kao i van njega. Ove
promene nastaju zbog prekida hormonske stimulacije koja je do tada postojala. U
toku trudnoće i porođaja,organizam je preplavljen hormonima žutog tela trudnoće u
početku, a kasnije hormonima posteljice (placente) kao što su HCG, estradiol,
progesteron.
-Na genitalnom traktu najupečatljivije promene su na materici. 24 časa nakon
porođaja fundus materice se nalazi u visini pupka, da bi posle 10 dana bio u nivou
stidne kosti. Materica koja je nakon porođaja težila oko 1000 grama, posle 6 nedelja
težiće oko 50-70 grama. Ovo se dešava najviše zbog toga što dolazi do gubitka vode u
materici koja čini oko 83% njene težine, a nastaje zbog pada svih hormona trudnoće
s jedne strane kao i nastanka materičnih kontrakcija s druge strane, a koje dovode
matericu u stanje od pre trudnoće. Ove materične kontrakcije potpomaže dojenje,
koje stimuliše lučenje oksitocina iz zadnjeg režnja hipofize.
-Na grliću materice dolazi do promena u smislu formiranja grlića, sužavanja
cervikalnog kanala, do 10-og dana zatvara se unutrašnje ušće, a spoljašnje ušće može
biti uloživo za vrh jagodice prsta.
-Van genitalnog trakta dolazi do promena u karličnom dnu, trbušnom zidu, maloj
karlici, mokraćnoj bešici,crevima. Dolazi do povećanja tonusa trbušne muskulature,
do gubitka zadržane vode, a svi organi koji su bili promenjeni u toku trudnoće i
porođaja ponovo dolaze u stanje u kojem su bili pre trudnoće.
Zbog svega toga, u babinjama mogu da se jave anemije, depresije, postpartalne
psihoze, uglavnom zbog gubitka sna, uznemirenosti zbog deteta, emocionalne
nestabilnosti ali su sve prolaznog karaktera.
61.Procesi zacjeljivanja u puerperiumu:

Procesi zaceljivanja rana koje su nastale u toku porođaja odvijaju se na nivou
materice tj. njene unutrašnje površine i na nivou porođajnog kanala.
-Posle izlaska posteljice i plodovih ovojaka, unutrašnjost materice je jedna velika
ranjava površina koju pokrivaju nekrotični ostaci endometrijuma. Deo te površine
gde je bila insertovana posteljica je veličine dlana u prvim danima i za razliku od
uglavnom glatke okolne površine, ona je hrapava, neravna i lako izbočena zbog
ostataka tkiva na mestu insercije, prekinutih krvnih sudova, ostataka resica i delova
posteljice. Kako se prekinuti krvni sudovi zatvaraju tromboziranjem i
miotamponadom u nivou gde su bili plodovi ovojci i kako dolazi do materičnih
kontrakcija, svi ti delovi tkiva se odstranjuju, a prodorom leukocita dolazi do
čišćenja rane. Zahvaljujući tome u normalnim uslovima ne dolazi do prodora
bakterija i drugih infektivnih agenasa u matericu, pa dolazi do epitelizacije unutar
471
materične šupljine. Ovaj proces se završava između 4. i 6. nedelje babinja, a praćen je
pojavom lohija.
Lohije predstavljaju puerperalni iscedak iz te velike rane u materičnoj šupljini, a
njegova boja odražava stepen vulnerabilnosti odnosno zaceljivanja te rane. U prvoj
nedelji lohije su krvave, u drgoj nedelji su braonkaste i prljavo-žute, guste, krajem
treće nedelje su sivo-bele i vodenaste, a od 4.-6. nedelje prestaje pojava lohija.
-Porođajni kanal takođe doživljava svoje transformacije.
Tonus vagine, koja je u porođaju traumatizovana, nagnječena,edematozna, se vraća u
prvobitno stanje. Površinske povrede, laceracije, ekskorijacije brzo zaceljuju. Mišići
međice su razvučeni i mlitavi pa njima treba više vremena da se restituišu.
62.Laktacija u puerperiumu:
-U trudnoći se mlečne žlezde pripremaju za funkciju dojenja. To se dešava pod
uticajem steroidnih hormona iz žutog tela trudnoće i posteljice. Za vreme trudnoće i
porođaja inhibirana je sekrecija mleka. Nakon izlaska posteljice,sa padom svih ovih
hormona, dolazi do lučenja prolaktina u hipofizi koji izaziva sekreciju mleka. Osim
tog hormona,na lučenje mleka veoma veliki značaj ima akt sisanja ili refleks sisanja
koji nervnim putem stimuliše lučenje prolaktina ,a ujedno i lučenje oskitocina, koji će
sa svoje strane doprinositi materičnim kontrakcijama i involuciji materice, a u toku
dojenja istiskivanju mleka iz dojke, jer deluje na kontraktilnost mišićnog epitela u
dojkama.
Prvih nekoliko dana nakon porođaja dojke luče kolostrum. Kolostrum je iscedak iz
dojki, koji sadrži više vode nego mleka, dosta masti i malo belančevina.Već trećeg
dana po porođaju dojke nabreknu, otvrdnu i porodilja oseća nadolazak mleka u vidu
žarenja. Pri kraju prve nedelje počinje lučenje mleka. Od druge nedelje mleko je
bogatije za plod.
Kvalitet i kvantitet ishrane majke utiču na izdašnost sekrecije mleka. Tečna ishrana,
naročito unošenje mleka pojačava sekreciju, a hrana bogatija proteinima utiče na
kvaltet majčinog mleka.
63.Menstrualni ciklus u puerperiumu:

Kada će doći do uspostavljanja menstrualnih ciklusa zavisi od toga kada će se
uspostaviti aktivnost na nivou hipotalamusa-hipofize-jajnika.
-Kod većine žena koje doje, do prvog menstrualnog ciklusa dolazi pri kraju perioda
dojenja ili po prestanku dojenja.
-Kod manjeg broja žena koje doje u periodu oko 4.-6. nedelje nakon porođaja dolazi
do krvarenja ali to ipak nije menstrualno krvarenje.
-Neke žene koje doje, nakon perioda od 4.-6. nedelja počinju redovno da
menstruiraju. Ta prva krvarenja su obično anovulatorna.
Vreme kada će nastupiti prva ovulacija i samim tim prva menstruacija, je
individualno i zavisi od dužine trajanja dojenja, kao i od zdravstvenog stanja žene.
472
64.Ektopicna trudnoca:
Ektopična trudnoća je svaka trudnoća koji nastaje nasađivanjem (implantacija)
oplođenog jajašca u tkivo izvan za to predviđenog mjesta (endometrija tijela
maternice).
Ektopična trudnoća u većini slučajeva (99%) nastaje u jajovodu, što se naziva
tubarna trudnoća. Osim jajovoda oplođena jajna stanica može se implantirati u
jajniku (ovarijska trudnoća), trbušnoj šupljini (abdominalna trudnoća) ili u vratu
maternice (trudnoća u cerviksu uterusa). Oplođena jajna stanica može se implantirati
i u atretični rog maternice.
U upotrebi je i naziv izvanmaterična trudnoća što nije uvijek potpuno tačno, jer ne
obuhvaća sva mjesta implantacija (npr. u vratu maternice)
65.EPH-gstoze:
EPH – ova tri slova označuju jednu od najčešćih i najopasnijih komplikacija koje
mogu opteretiti i ugroziti trudnoću.
Riječ o komplikaciji od koje obolijeva oko pet do osam posto svih budućih majki.
Slovo E označuje edeme (nakupljanje vode u tkivu). B označuje proteinuriju (pojavu
bjelančevina u urinu), a slovo H označuje hipertenziju (privremeno povišeni krvni
tlak iznad 140/90). Svaki simptom za sebe može predstavljati prvi znak te bolesti koja
je ranije bila poznata kao trudnički otrov, a danas je još nazivaju preeklampsijom ili
trudničkim visokim tlakom.
Što uzrokuje gestozu, još nije u potpunosti dokazano. Ona nije "trudnički otrov",
kako se to smatralo još prije nekoliko godina i ne uzrokuju je bakterije ni virusi.
Također nije riječ samo o jednom uzroku. Majke koje očekuju blizance i žene koje su
već prije trudnoće patile od bolesti bubrega, visokog krvnog tlaka ili dijabetesa imaju
većo rizik za pojavom ove komplikacije.
473

Literatura Za Učenje MST Smjer

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literatura Za Učenje MST Smjer

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SKRIPTE

MEDICINSKA SESTRA TEHNIČAR

PITANJA I ODGOVORI ZA PREDMETE 1. , 2., 3. I 4. RAZRED

1. Aerozagađenje, štetne posljedic

1. OBJASNITI: USTANOVE I NAČIN PROVOĐENJA PRIMARNE

Preporučena literatura: Udžbenikza I i II razred medicinske i zdravstvene struke

1. Latinska abeceda, podjela glasova, izgovor, naglasak latinskih riječi

I SLAM U POVIJESTI – OD ADEMA A.S. DO MUHAMMEDA A.S.

Hemija 1.r ispitna pitanja spisak okt 2018.

1. Vodonikova veza 17. Koloidni rastvor

Pitanja: ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA ČOVJEKA

MEDICINSKA MIKROBIOLOGIJA S EPIDEMIOLOGIJOM

FIZIKA 2 RAZRED SPISAK ISPITNIH PITANJA

1. Al,Fe-njihovi spojevi i primjena u medicini

7. Koje su to religijske grupe

13. Šta je crkveni raskol

16. Islam-Muhammedova propovijed

19. Zajednicki elementi monoteistickih religija

22. Tipovi religijskih zajednica

25. Religija I ndije-hinduizam

28. Šta je Taoizam i lamaizam

31. Osnovna obiljezja i običaji Jevreja

34. Šta je Pravoslavlje

37. Islam-Muhammedova propovijed

40. Vjerski kalendari

43. Šta je Budizam

46. Religija Japana-shintoizam

49. Religija Japana-shintoizam

52. Monoteisticke religije-hebreizam-religija Jevreja

55. Religija I ndije-hinduizam

58. Vjerski praznici i svecanosti

SOCIOLOGIJA Udžbenik Slavo Kukić

BOLESTI NERVNOG SISTEMA (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

1. Apscesmozga 14. Ishemijskimozdaniudar

BOLESTI ČULA (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA, PITANJA VAŽE ZA ŠKOLSKU 2018/19.

HIRURGIJA (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

INTERNE BOLESTI (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

1. Definicija i uloga farmakologije.

PITANJA , PREDMET: ZDRAVSTVENA NJEGA

Objasniti organizaciju rada na hirurškoj klinici

Opisati operacijski blok

Uloga medicinske sestre u operacijskoj Sali

Značaj primjene dezinfekcije i sterilizacije na hirurškom odjelu

Monitoring u jedinici intenzivne njege

Transport hirurškog bolesnika

Opšta preoperativna priprema bolesnika

Objasniti psihičku pripremu bolesnika za hirurški zahvat

Objasniti fizičku pripremu bolesnika za hirurški zahvat

Objasniti pripremu bolesnika dan prije operacije

Objasniti pripremu bolesnika na dan operacije

Priprema operativnog polja

Ishrana bolesnika nakon operacije

Postoperativna njega bolesnika

Primarna obrada rane

Ishrana hirurškog bolesnika preko nazogastrične sonde

Njega bolesnika sa stomom

FIZIKA 3 RAZRED ISPITNA PITANJA

HEMIJA 3. RAZRED ISPITNA PITANJA SPISAK OKT 2018

Kombinacije ispitnih pitanja BIOLOGIJA 3.RAZRED

MEDICINSKA PSIHOLOGIJA I PEDAGOGIJA 3.RAZRED

PREDMET: GINEKOLOGIJA I AKUŠERSTVO (PREDMET U OKVIRU

PREDMET: PEDIJATRIJA (PREDMET U OKVIRU KLINIČKE MEDICINE)

Mišići ramenog obručaMišići ramenog obruča uglavnom pripadaju scapuli i to su: