Professional Documents
Culture Documents
Formy Muzyczne - Sonaty I Sonati PDF
Formy Muzyczne - Sonaty I Sonati PDF
Ważne daty
1597 – powstanie Sonaty pian'e forte Giovanniego Gabrielego, Wenecja
1607–1608 – sonaty triowe na dwoje skrzypiec i basso continuo Salomone Rossi wydane w zbiorze
Sinfonie e Gagliarde
1617 –Affetti musicali Biagio Mariniego, zawierający pierwsze sonaty na skrzypce solo i basso continuo,
Wenecja
1676 – Sonaty misteryjne (zw. różańcowymi – Die Rosenkranz‑Sonaten) Heinricha I.F. Bibera
1
Scenariusz dla nauczyciela
Rp22XCFjZy1YR1
4. Renesans. Uczeń:
2) wymienia formy muzyki wokalnej i instrumentalnej;
5. Barok. Uczeń:
2) omawia cechy wybranych form muzycznych (fuga, preludium, toccata, suita i partita, tańce: menuet,
gawot; koncert, concerto grosso, sonata barokowa, uwertura, opera, oratorium, pasja, kantata);
5) omawia polską muzykę barokową i jej reprezentantów (Bartłomiej Pękiel, Adam Jarzębski, Marcin
Mielczewski, Grzegorz Gerwazy Gorczycki).
6. Klasycyzm. Uczeń:
i) zmiany w cyklu sonatowym dokonane przez Ludwiga van Beethovena i ich przykłady;
b) gatunki oparte na cyklu sonatowym: sonata klasyczna, symfonia, koncert solowy, kwartet
smyczkowy,
c) wariacje,
d) rondo,
7. Romantyzm. Uczeń:
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi
artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
a) elementy muzyki,
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat)
o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
Nauczysz się
Początki sonaty
SonataSonata (z łac. sonare – brzmieć) utwór instrumentalny, w przeciwieństwie do kantaty (z łac.
cantare – śpiewać); początkowo o nieustalonej budowie. Termin pojawił się na przełomie XVI i XVII w.
w Wenecji i stosowany był dla wieloodcinkowych utworów, będących przeniesieniem wokalnej chanson
na organy lub na zespół instrumentów. W I połowie XVII w. służył do określenia kompozycji
o charakterze polichóralnej canzony. Technika polichóralna służyła kontrastowaniu barwy, faktury
i dynamiki. Pierwsze sonaty tworzyli Andrea i Giovanni Gabrieli. Jedną z najbardziej znanych sonat tego
czasu jest dwuchórowa Sonata pian'e forte Giovanniego Gabrielego (1597 r., Wenecja), zamieszczona
w zbiorze Sacrae symphoniae.
Sonatę triową na dwoje skrzypiec i basso continuo stworzył Salomone Rossi w zbiorze Sinfonie
e Gagliarde, wydanym w latach 1607–1608. Gatunek skrzypcowej sonaty solowej z basso continuo
zapoczątkował zbiór Affetti musicali Biagio Mariniego 1617 r. Ostatecznie typ sonaty barokowej
ukształtował Arcangelo Corelli. W latach 1681–1700 wydał 5 zbiorów sonat: 12 Sonat op. 1 i 12 Sonat op. 3 –
sonaty triowe da chiesa, 12 Sonat op. 2 i 12 Sonat op. 4 – sonaty triowe da camera oraz 12 Sonat op. 5,
zbiór zawierający sonaty solowe da chiesa i da camera. Części utworów łączyła wspólna tonacja oraz
pokrewieństwo motywiczne.
RqtmfusrLaVwF
Arcangelo Corelli, Autograf „Sonaty Triowej”, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Arcangelo Corelli, „12 sonat triowych op. 1 nr. 1”, „Sonata
da Chiesa F-dur”, 1681, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
Na uwagę zasługują programowe Sonaty misteryjne (zw. różańcowymi – Die Rosenkranz Sonaten)
Heinricha I.F. Bibera z 1676 r. Piętnaście sonat, w których Biber w bardzo pomysłowy sposób stosował
technikę skordatury (czyli przestrajania strun), wieńczy monumentalna Passacaglia oparta na
czterodźwiękowym temacie g f‑es d. Szczególną popularność zyskały również sonaty Giuseppe
Tartiniego, m.in. Sonata g‑moll z tzw. Trylem diabelskim.
R1EJD7y2VYMUA
Giuseppe Tar ni, „Sonata g-moll”, 1799, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Giuseppe Tar ni, „Sonata g-moll”, 1799, online-skills, CC BY 3.0
(dźwięk)
Johann Sebastian Bach komponował sonaty triowe na organy. Johann Kuhnau natomiast przeniósł sonatę
triową na instrument klawiszowy. Specyficznym rodzajem są jego Sonaty biblijne opatrzone tytułami
i związane z ilustracyjnością, czyli tzw. malarstwem muzycznym.
R1XbpKJSAyJcH
Johann Kuhnau, Autograf „Sonaty Walka Dawida i Goliata”, swin.de, CC BY 3..0 (ilustracja); Johann Kuhnau, „Sonaty Biblijne nr 1” „Walka Dawida z
Goliatem”, 1700, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
Rg1g826GoxgDZ11
Tabela 3, Układ formy i tempa w czteroczęściowym cyklu sonatowym, źródło: D. Wójcik, „ABC form muzycznych”. Musica Iagellonica, Kraków 1999.
Rqro 421s9c411
Tabela 4, Układ formy i tempa w trzyczęściowym cyklu sonatowym, źródło: D. Wójcik, „ABC form muzycznych”. Musica Iagellonica, Kraków 1999.
U schyłku baroku, tj. na początku XVIII w., sonata triowa ustąpiła miejsca sonacie solowej. Pojawiły się
również sonaty solowe bez basso continuo. Znaczną rolę w przezwyciężaniu stylu barokowego odegrały
Essercizi per gravicembalo Domenico Scarlattiego znane dziś jako sonaty (ponad 550). Są to utwory
oparte z reguły na homofonicznej formie dwuczęściowej, ale reprezentują wszystkie typy form i zasad
konstrukcyjnych, które występowały w ówczesnej sonacie, a więc figuracyjność i jednolitość motywiczną,
imitacyjność, zarysowaną koncepcję formy sonatowej. Znaczenie tych utworów polega również na tym,
że Scarlatti rozwinął fakturę klawesynową w taki sposób, że stała się ona wzorem dla późniejszej faktury
fortepianowej. W niektórych sonatach widoczne są wyraźnie cechy dualizmu tematycznegodualizmu
tematycznego, który stał się zapowiedzią późniejszej sonaty klasycznej.
R11NAgyF9E5hj
Domenico Scarla , widok nutowy „Essercizi per gravicembalo, Sonata d-moll Kk 1 Allegro”, 1738,, imslp.org, CC BY 4.0 (ilustracja); Domenico
Scarla , „Essercizi per gravicembalo, Sonata d-moll Kk 1 Allegro”, 1738, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
Sonata klasyczna
Rzdri8Wi40svp
R1743wYGSlSrM
Wolfgang Amadeusz Mozart, widok nutowy „Sonaty fortepianowej C-dur”, KV 545 Facile, cz. 1 - Allegro, imslp.org, CC BY 4.0 (ilustracja); Wolfgang
Amadeusz Mozart, widok nutowy „Sonaty fortepianowej C-dur”, KV 545 Facile, cz. 1 - Allegro, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w
Bydgoszczy (dalej
R1AsMGPGAKCVl
Utwór muzyczny: Sonata fortepianowa Es-dur, Hob. XVI:49, autorstwa Józefa Haydna. Wykonawca:
Emanuel Ax Utwór pochodzi z albumu Haydn: Piano Sonatas Nos. 32, 47, 53 & 59. Kompozycja posiada
szybkie tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.
R88tE49A2wTON
Utwór muzyczny: Ludwig van Beethoven, „Sonata fortepianowa C-dur” Allegro con brio. Kompozycja
posiada szybkie tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.
m41d52f0b273ba16f_0000000000006
Sona na
Kompozytorzy klasycyzmu tworzyli również sonaty mniejszych rozmiarów zwane sonatinamisonatinami.
Zwykle przeznaczone były dla celów dydaktycznych i miały za zadanie przygotować młodego muzyka do
opracowywania trudniejszych utworów, takich jak sonaty, wariacje czy ronda. Twórczość sonatin
rozpowszechniła się również z tego powodu, że w początkach XIX w. znacznie poszerzył się krąg
odbiorców muzyki i amatorów zainteresowanych grą na popularnym wówczas fortepianie. Do
upowszechnienia muzyki wśród mieszczaństwa przyczynił się także rozwój wydawnictw muzycznych,
organizowanie stałych, publicznych koncertów oraz moda na muzykowanie domowe. Wielcy mistrzowie,
tacy jak Mozart i Beethoven pisali również sonaty i sonatiny w celach dydaktycznych. Sonata
fortepianowa C‑dur KV 545 Mozarta przeznaczona była dla jego uczniów. Z wczesnego okresu
twórczości Beethovena pochodzą Sonatiny: F‑dur, C‑dur, G‑dur i g‑moll. Mniej wybitni kompozytorzy
klasycyzmu i wczesnego romantyzmu, Muzio Clementi, Friedrich Kuhlau, Jan Ladislav Dussek, Anton
Diabelli, Ignaz Joseph Pleyel, tworzyli sonatiny, w których starali się połączyć walory dydaktyczne
i artystyczne. Ich sonatiny cechowały się prostszą konstrukcją, skróconym przetworzeniem, lżejszym
charakterem i lapidarnością tematów. Najczęściej opierały się na budowie dwu- lub trzyczęściowej.
Można w nich dostrzec bezpretensjonalne piękno, ujmującą świeżość i naturalność inwencji, przejrzystą
i logiczną konstrukcjęlogiczną konstrukcję , śpiewną linię melodyczną tematów, wyrazistą rytmikę,
nieskomplikowaną harmonikę i fakturę. O wartościach artystycznych tych sonatin świadczy utrzymująca
się do dzisiaj ich popularność w repertuarze pedagogicznym.
R1MQWO21bAKrc
Muzio Clemen , Sona na na fortepian C dur op. 36 nr , Allegro (fragment), imslp.org, CC BY 4.0 (ilustracja); Muzio Clemen , Sona na na fortepian C-
dur op.36 No.1, Allegro, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
m41d52f0b273ba16f_0000000000007
Sonatina w XX wieku
Tadeusz Szeligowski, „Sona na C-dur” cz. 1 Allegro (fragment), szeligowski.posm2.poznan.pl, CC BY 3.0 (ilustracja); Tadeusz Szeligowski, „Sona na C-
dur” cz. 1 Allegro (fragment), AMFN, CC BY 3.0
Zadania
RjYpdgWDNSnSO
Ćwiczenie 1
Zaznacz prawidłową odpowiedź. Kompozytorem utworu pt. Sonata pian e forte jest
Andrea Gabrieli
Giovanni Gabrieli
Salomone Rossi
m41d52f0b273ba16f_0000000000155
Ćwiczenie 2
RDDFyhaxVe4Cm
Ilustracja I do zadania 2
R131muG7jckiG
Ilustracja II do zadania 2
R14FhAPnRqKCN
RiZsxrYIIbv6s
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Utwór do zadania nr 3, online-skills, CC BY 3.0
Ćwiczenie 4
Symfonia
Kwartet smyczkowy
Sonata da chiesa
R1YaBjRn9XS4M
Ćwiczenie 5
trzy lub czteroczęściowy układ form zestawionych na zasadzie kontrastu tempa, konstrukcji i wyrazu
muzycznego, w formie sonatowej główna myśl muzyczna; w utworach epoki klasycznej przyjmuje
budowę okresową lub zdaniową, obecność w formie sonatowej dwóch przeciwstawnych tematów,
zróżnicowanych pod względem harmonicznym i wyrazowym, zespół środków konstrukcyjnych
służących do rozwijania materiału tematycznego przy pomocy modyfikowania struktury interwałowej
i rytmicznej, wzbogacania środków harmonicznych, urozmaicania struktury dynamicznej
i kolorystycznej, stosowania środków polifonicznych, kontrapunktów i imitacji
dualizm
tematyczny
temat
praca tematyczna
cykl sonatowy
R1e7rdIu7iG91
Ćwiczenie 6
<i>Sonata fortepianowa C-dur</i> op. 2 nr 3 Ludwiga van Beethovena, <i>12 Sonat</i> op. 5 (sonaty
solowe da chiesa i da camera) Arcangelo Corellego, <i>Affetti musicali</i> Biagio Mariniego, <i>Sonata
fortepianowa C-dur</i> Facile KV 545 Wolfganga Amadeusa Mozarta, <i>Sonatina</i> na fortepian
Tadeusza Szeligowskiego
1617
1700
1788
1795
1941
R1O3f09Qfomp8
Ćwiczenie 7
sonata przeznaczona na trzy instrumenty solowe z basso continuo, sonata kościelna, składa się
najczęściej z czterech kontrastujących części, sonata przeznaczona na dwa instrumenty solowe
z basso continuo, utwór cykliczny o budowie suity, przeznaczony do wykonywania we wnętrzach
świeckich, składający się z kilku części o charakterze tanecznym.
Sonata da camera
Sonata da chiesa
sonata triowa
sonata a quatro
Polecenie 1
Zaprojektuj program cyklu trzech koncertów złożonych z sonat epoki romantycznej. Krótko uzasadnij
swój wybór.
Po wykonaniu zadania gotową pracę wyślij do nauczyciela używając do tego przycisku „Skonsultuj
z nauczycielem”.
R1M0cTSxpAFzJ
Słownik pojęć
Sonata
Sonata
1. W okresie baroku termin oznaczał grupę form cyklicznych reprezentowanych głównie przez sonatę
da chiesa i sonatę da camera;
2. Cykliczna forma muzyczna wykształcona w okresie klasycyzmu, jedna z podstawowych form
muzycznych XVIII i XIX w. W ścisłym znaczeniu termin oznacza cykliczny utwór na instrument solowy
(np. fortepian) lub na instrument melodyczny i fortepian;
3. W szerszym znaczeniu termin sonata może być rozumiany jako synonim cyklu sonatowego
przeznaczonego na większą obsadę wykonawczą, kameralną lub orkiestrową. Ze względu na ścisłą
zależność formy muzycznej od obsady wykonawczej, cykl sonatowy odznacza się cechami
gatunkowymi decydującymi o różnicach między poszczególnymi formami.
Sona na
Sona na
Dualizm tematyczny
Temat muzyczny
W formie sonatowej główna myśl muzyczna. W utworach epoki klasycznej przyjmuje budowę
okresową lub zdaniową.
Praca tematyczna
Praca tematyczna
Źródło:
Słownik muzyki pod red. Wojciecha Marchwicy, Zielona Sowa, Kraków 2006.
Biblioteka muzyczna
RqtmfusrLaVwF
Arcangelo Corelli, Autograf „Sonaty Triowej”, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Arcangelo Corelli, „12 sonat triowych op. 1 nr. 1”, „Sonata
da Chiesa F-dur”, 1681, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
R1EJD7y2VYMUA
Giuseppe Tar ni, „Sonata g-moll”, 1799, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Giuseppe Tar ni, „Sonata g-moll”, 1799, online-skills, CC BY 3.0
(dźwięk)
R1XbpKJSAyJcH
Johann Kuhnau, Autograf „Sonaty Walka Dawida i Goliata”, swin.de, CC BY 3..0 (ilustracja); Johann Kuhnau, „Sonaty Biblijne nr 1” „Walka Dawida z
Goliatem”, 1700, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
R11NAgyF9E5hj
Domenico Scarla , widok nutowy „Essercizi per gravicembalo, Sonata d-moll Kk 1 Allegro”, 1738,, imslp.org, CC BY 4.0 (ilustracja); Domenico
Scarla , „Essercizi per gravicembalo, Sonata d-moll Kk 1 Allegro”, 1738, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
R1743wYGSlSrM
Wolfgang Amadeusz Mozart, widok nutowy „Sonaty fortepianowej C-dur”, KV 545 Facile, cz. 1 - Allegro, imslp.org, CC BY 4.0 (ilustracja); Wolfgang
Amadeusz Mozart, widok nutowy „Sonaty fortepianowej C-dur”, KV 545 Facile, cz. 1 - Allegro, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w
Bydgoszczy (dalej
R1dA85DqPFtkT
Utwór: Ludwig van Beethoven, „Sonata fortepianowa C-dur” Allegro con brio
R1MQWO21bAKrc
Muzio Clemen , Sona na na fortepian C dur op. 36 nr , Allegro (fragment), imslp.org, CC BY 4.0 (ilustracja); Muzio Clemen , Sona na na fortepian C-
dur op.36 No.1, Allegro, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
RawojJcATpbef
Tadeusz Szeligowski, „Sona na C-dur” cz. 1 Allegro (fragment), szeligowski.posm2.poznan.pl, CC BY 3.0 (ilustracja); Tadeusz Szeligowski, „Sona na C-
dur” cz. 1 Allegro (fragment), AMFN, CC BY 3.0
R1KdkubBSCpFL
Ludwig van Beethoven, „Sonata fortepianowa C-dur” Allegro con brio (fragment), imslp.org, CC BY 4.0