¯Öύú¸üÖ ¯Ö×Æü»Öê

¯ÖÏßÖÖ¾Ö­ÖÖ

1
 ¯Öύú¸üÖ ¯Ö×Æü»Öê

¯ÖÏßÖÖ¾Ö­ÖÖ

1. ¯ÖÏßÖÖ¾Ö­ÖÖ
2. ÃÖ´ÖõÖÖ ÃÖã¡ÖÖ
3. †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öß ˆ×§ü™ü¶ê
4. †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öß Öé×ÆüŸÖêú
5. †¬µÖµÖ­Ö ¯Ö¨üŸÖß
6. †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öß ¾µÖÖ¯ŸÖß
7. †¬µÖµÖ­ÖÖ“ÖÖ úÖ»ÖÖ¾Ö¬Öß
8. †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö
9. †¬µÖµÖ­ÖÖ¾Ö¸üᯙ ´ÖµÖÖÔ¤üÖ
10. ¯Öύú¸üÖÖ“Öß ¸ü“Ö­ÖÖ
11. ¯ÖÏ´ÖãÖ ÃÖӍú»¯Ö­ÖÖ

2
 ¯Öύú¸üÖ ¯Ö×Æü»Öê
¯ÖÏßÖÖ¾Ö­ÖÖ

1.1 ¯ÖÏßÖÖ¾Ö­ÖÖ :
³ÖÖ¸üŸÖ ÆüÖ éú×ÂÖ¯ÖϬÖÖ­Ö ¤êü¿Ö †ÖÆêü. ¿ÖêŸÖß ÆüÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖê“ÖÖ úÖÖ †ÖÆêü. ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®ÖÖŸÖᯙ éúÂÖß ˆŸ¯Ö®ÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ™üÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“ÖÖ †ÖÆêü. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ‹æúÖ »ÖÖêúÃÖӏµÖê¯Öîúß
64 ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ »ÖÖêúÃÖӏµÖÖ éúÂÖß Öê¡ÖÖ¾Ö¸ü †¾Ö»ÖÓ²Öæ­Ö †ÖÆêü. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ¯ÖÏ´ÖãÖ ˆªÖêÖ¬ÖÓªÖÓ­ÖÖ éú×ÂÖ
Öê¡ÖÖŸÖæ­Ö“Ö ú““ÖÖ ´ÖÖ»ÖÖ“ÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ÆüÖêŸÖÖê. ´ÖÖ»ÖÔ´ÖÖŒÃÖÔ µÖÖÓ“µÖÖ ´ÖŸÖê ÃÖ´ÖŸÖÖê»Ö ¾ÖÖœüß“Öê ´ÖÆüŸ¾Ö ×¾ÖÂÖ¤ü
ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖÓ­ÖÖ †Ö٣֍ú ׾֍úÖÃÖÖŸÖ éú×ÂÖ“µÖÖ ¯Öϐ֟Öß»ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê ãÖÖ­Ö †ÖÆêü. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ éúÂÖ߁Öê¡ÖÖŸÖ
¯Öϐ֟Öß ÆüÖêŸÖ †ÃÖã­Ö ­Ö¾µÖÖ­Öê ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö­Ö ú¹ý­Ö µÖÓ¡ÖÃÖִ֐ÖÏß, ­Ö¾Öß­Ö ÃÖӍú׸üŸÖ ײÖ-ײֵÖ֝Öê, ׍ú™üú ­Öֿ֍ú
†ÖîÂÖ¬Öß, •Ö»ÖØÃÖ“Ö­Ö ‡ŸµÖÖ¤üß †Ö¬Öã׭֍ú µÖÓ¡Ö ÃÖִ֐ÖÏß“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ¾ÖÖœü»ÖÖ †ÖÆêü. ÃÖ­Ö 2011 “µÖÖ
•Ö­ÖÖÖ­Öê­ÖãÃÖÖ¸ü ‹ãúÖ úִ֐ÖÖ¸üÖŸÖ ¿ÖêŸÖßŸÖ úÖ´Ö ú¸üÖÖ·µÖÖ úִ֐ÖÖ¸üÖÓ“Öê ¯ÖÏ´ÖÖÖ 26.70 ¯ÖÏןֿ֟Ö
‡ŸÖêú †ÖÆêü. ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö µÖÖê•Ö­ÖÖ éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖŸ´Öú úÖµÖԍÎú´Ö ¸üÖ²Ö×¾Ö»µÖÖ´Öãôêû éúÂÖß
׾֍úÖÃÖ ÆüÖêŸÖ †ÖÆêü.
³ÖÖ¸üŸÖ ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ•µÖ Æêü ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê ¸üÖ•µÖ †ÖÆêü. ¸üÖ•µÖÖÓ“Öß †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ Æüß éúÂÖß
¯ÖϬÖÖ­Ö †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ †ÖÆêü. ¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ †Ö٣֍ú ׾֍úÖÃÖÖŸÖ éúÂÖß Öê¡ÖÖ“Öß ³Öã״֍úÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öß †ÖÆêü.
¸üÖ•µÖÖŸÖᯙ ‹ãúÖ »ÖÖêúÃÖӏµÖê¯Öîúß 55 ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ »ÖÖêúÃÖӏµÖÖ éú×ÂցÖê¡ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ׸üŸÖ †ÖÆêü. ¸üÖ•µÖÖŸÖ
¿ÖêŸÖßŸÖ úÖ´Ö ú¸üÖÖ·µÖÖ úִ֐ÖÖ¸üÖÓ“Öê ¯ÖÏ´ÖÖÖ •ÖÖÃŸÖ †ÖÆêü. ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ²ÖÆãüŸÖêú ˆªÖêÖÖÓ­ÖÖ éú×ÂÖ
Öê¡ÖÖŸÖã­Ö“Ö ú“µÖÖ ´ÖÖ»ÖÖ“ÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ÆüÖêŸÖÖê. ¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ †Ö٣֍ú ׾֍úÖÃÖÖ“µÖÖ ¥üÛ™ü­Öê ÃÖÆüÖ ×¾Ö³Ö֐ÖÖŸÖ
×¾Ö³Ö֐֝Öß êú»Öß †ÖÆêü. ŸµÖÖŸÖ ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ ÆüÖ ‹ú ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖ †ÖÆêü.
´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ­Öê •Ö´Öß­Ö ¾ÖÖ™ü¯ÖÖŸÖß»Ö ×¾ÖÂÖ´ÖŸÖÖ ú´Öß ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ãúôûúÖµÖ¤üÖ, úÃÖê»Ö
ŸµÖÖ“Öß •Ö´Öß­Ö, ×ÃÖØ»ÖÖ †òŒ™ü †Ö´Ö»ÖÖŸÖ †ÖÖ»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖ“Ö ²Ö¸üÖê²Ö¸ü éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ ¾ÆüÖ¾ÖÖ ´ÆüÖæ­Ö
×¾Ö×¾Ö¬Ö µÖÖê•Ö­ÖÖ, éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖŸ´Öú úÖµÖԍÎú´Ö, ¸üÖ•µÖÖÃÖÆü ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾Ö³Ö֐ÖÖŸÖ ¾Ö וֻÊÖŸÖ ¸üÖ²Ö׾֝µÖÖŸÖ
µÖêŸÖ †ÖÆêüŸÖ. ¯Ö׸üÖÖ´Öß éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ ÆüÖêŸÖ †ÖÆêü.
´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ ×¾Ö³ÖÖÖ ÆüÖ †Ö٣֍ú ¥ü™ü¶Ö ´Ö֐ÖÖÃÖ †ÖÆêü. ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖᯙ ‹ãúÖ †Öšü
3
וֻÊÖ¯Öîúß ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü Æêü ¤üÖê­Ö וֻÆêü ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê †ÖÆêüŸÖ. ­ÖÖÓ¤êü›ü וֻÊÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö­ÖÖ 1960
´Ö¬µÖê —ÖÖ»Öß ŸÖ¸ü »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖ“Öß ×­ÖÙ´ÖŸÖß 1982 ÃÖÖ»Öß êú»Öß. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü µÖÖ ¤üÖê­Æüß ×•Ö»ÊÖ“Öß
†£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ Æüß éú×ÂÖ¯ÖϬÖÖ­Ö †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ †ÖÆêü. ­ÖÖÓ¤êü›ü וֻüÊÖ“µÖÖ ŸÖã»Ö­ÖêŸÖ »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖ“Öê
³ÖÖîÖÖê׻֍ú Öê¡Ö ú´Öß †ÖÆêü. »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖ“µÖÖ ŸÖã»Ö­ÖêŸÖ ­ÖÖÓ¤êü›ü וֻÊÖŸÖᯙ ¿ÖêŸÖß Öê¡Ö “ÖÖӐֻµÖÖ
¯ÖÏן֓Öß †ÖÆêü. ­ÖÖÓ¤êü›ü וֻÊÖ“µÖÖ ŸÖã»Ö­ÖêŸÖ »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖ •ÖӐֻÖÖ“Öê Öê¡Ö ú´Öß †ÃÖæ­Ö ¯ÖÖ¾ÖÃÖÖ“Öê
¯ÖÏ´ÖÖÖ ú´Öß †ÖÆêü. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖß»Ö Ã£Öã»Ö »Ö֐־֛üߏÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö †­ÖãÎú´Öê 9.25
»ÖÖÖ ÆêüŒ™ü¸ü ¾Ö 7.94 »ÖÖÖ ÆêüŒ™ü¸ü ‡ŸÖêú †ÖÆêü. ×­Ö¾¾Öôû ¯Öê¸üÖß ÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö †­ÖãÎú´Öê 7.76
»ÖÖÖ ÆêüŒ™ü¸ü ¾Ö 6.08 »ÖÖÖ ÆêüŒ™ü¸ü ‡ŸÖêú †ÖÆêü. ¤üÖê­Æüß ×•Ö»ÊÖŸÖᯙ †¬Öá†×¬Öú »ÖÖêúÃÖӏµÖÖ éúÂÖß
Öê¡ÖÖ¾Ö¸ü †¾Ö»ÖÓ²Öæ­Ö †ÖÆêü. ­ÖÖÓ¤êü›ü וֻÊÖŸÖ ¯ÖÖ¾ÖÃÖÖ“Öê ¯ÖÏ´ÖÖÖ •ÖÖÃŸÖ †ÃÖæ­Ö •Ö»ÖØÃÖ“Ö­ÖÖ“Öê ¯ÖÏ´Ö֝Ö
•ÖÖÃŸÖ †ÖÆêü. ¯Ö¸ÓüŸÖã »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ Æêü ¯ÖÏ´ÖÖÖ ú´Öß †ÖÆêü. úÖ¸üÖ »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖ“ÖÖ ²ÖÆãüŸÖÖÓ¿Ö
×¾Ö³ÖÖÖ †¾ÖÂÖԝ֐ÖÏÃŸÖ †ÖÆêü.
­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖ ¯ÖÏÖ´Ö㏵ÖÖ­Öê ¤üÖê­Ö ÆÓüÖÖ´ÖÖŸÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ׯ֍êú ‘ÖêŸÖ»Öß •ÖÖŸÖÖŸÖ. ŸµÖÖŸÖ
¯ÖÏÖ´Ö㏵ÖÖ­Öê •¾ÖÖ¸üß, ŸÖÖÓ¤æüôû, ²ÖÖ•Ö¸üß, ÖÆæü, ´ÖúÖ, ´ÖæÖ, ˆ›üߤü, úÖ¯ÖæÃÖ, ³Öã‡Ô´ÖãÖ, ‰úÃÖ, êúôûß, Æüôû¤ü,
ÃÖãµÖÔ±æú»Öû, ú¸ü›ü‡Ô, ŸÖßôû, ÃÖÖêµÖÖ²Öß­Ö ¾Ö ú¸êü»Öã ‡ŸµÖÖ¤üß ×¯Öêú ‘ÖêŸÖ»Öß •ÖÖŸÖÖŸÖ.
ÃÖӏµÖÖÓŸ´Öú ¾Ö ŸÖÖÓס֍ú þֹý¯ÖÖ“Öê ²Ö¤ü»Ö ú¹ý­Ö éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üµÖÖŸÖ µÖêŸÖ †ÖÆêü. éúÂÖß
Öê¡ÖÖŸÖ †Ö¬Öã׭֍ú µÖÓ¡ÖÃÖִ֐ÖÏß, ¾ÖÖ¯Ö¸üÖŸÖ †ÖÖ»Öß •ÖÖŸÖ †ÖÆêü. ¯ÖÖ¸Óü¯ÖÖ׸üú ׯ֍úÖ‹ê¾Ö•Öß •ÖÖÃŸÖ ´Ö㻵Ö
¤êüÖÖ¸üß ×¯Öêú ‘ÖêŸÖ»Öß •ÖÖŸÖ †ÖÆêü. ¯Ö׸üÖÖ´Öß éúÂÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö ¾ÖÖœü»Öê †ÃÖæ­Ö éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ ÆüÖŸê Ö †ÃÖ»µÖÖ“Öê
פüÃÖã­Ö µÖêŸÖ †ÖÆêü.

1.2 ÃÖ´ÖõÖÖ ÃÖã¡ÖÖ :

1 ´Öê 1960 ¸üÖ•ê Öß ´Ö¸üÖšüß ³ÖÖ×Â֍ú ¸üÖ•µÖ ´ÆüÖæ­Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ•µÖÖ“Öß ×­ÖÙ´ÖŸÖß —ÖÖ»Öß. ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü
¸üÖ•µÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü­Öê ‹æúÖ †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖ¾Öß ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖ­µÖ »ÖÖêúÖÓ“Öê ו־ִ֭ÖÖ­Ö ÃÖã¬ÖÖ¸üÖ¾Öê ´ÆüÖæ­Ö
éúÂÖ߁Öê¡ÖÖŸÖ ÃÖÓãÖÖŸ´Öú ¾Ö ŸÖÖÓ¡Öߍú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ‘Ö›ü¾Öæ­Ö †ÖÖ»µÖÖ. ú´ÖÖ»Ö •Ö×´Ö­Ö ¬ÖÖ¸üÖÖ úÖµÖ¤üüÖ
†´Ö»ÖÖŸÖ †ÖÖ»ÖÖ. ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂ֍ú µÖÖê•Ö­ÖꓵÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæ­Ö éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üµÖÖ“ÖÖ ¯Öϵ֟­Ö úê»ÖÖ
†ÖÆêü. ¸üÖ™ÒüßµÖ ¸üÖê•ÖÖÖ¸ü Æü´Öß µÖÖê•Ö­ÖÖ, •Ö¾ÖÖÆü¸ü ¸üÖê•ÖÖÖ¸ü µÖÖê•Ö­ÖÖ, ÖÏÖ´Ö׾֍úÖÃÖ úÖµÖԍÎú´Ö, ÃÖӍú¸üߟÖ

4
ײֵÖ֝Öê ׾֍úÖÃÖ µÖÖê•Ö­ÖÖ, ¿ÖêŸÖú·µÖÖÓ­ÖÖ µÖÓ¡ÖÃÖִ֐ÖÏß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ µÖÖê•Ö­ÖÖ ‡ŸµÖÖ¤üß ×¾ÖúÖÃÖÖŸ´Öú úÖµÖԍÎú´Ö
¸üÖ²Ö×¾Ö»Öß †ÖÆêüŸÖ. ¯Ö׸üÖÖ´Öß ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ ÆüÖê¾Öæ­Ö éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖŸÖ
²Ö¤ü»Ö ÆüÖêÖê †¯Öê×ÖŸÖ †ÖÆêü.
­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖŸÖ ²Ö¤ü»Ö —ÖÖ»ÖÖ †ÖÆêü úÖ ? éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖŸÖ
—ÖÖ»Öê»ÖÖ ²Ö¤ü»Ö †Ö٣֍ú ׾֍úÖÃÖÖ»ÖÖ ¯Öã¸üú †ÖüÆêü ؍ú¾ÖÖ ­ÖÖÆüß ? ׯ֍ú¸ü“Ö­ÖêŸÖᯙ ²Ö¤ü»ÖÖ´Öãôêû ­ÖÖÓ¤ê›ü ¾Ö
»ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖᯙ ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö ¾Ö ˆŸ¯ÖÖ¤üŒŸÖêŸÖ ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß †ÖÆêü úÖ ? éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖß»Ö
×­Ö×¾ÖšüÖÓ“µÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´Ö֝ÖÖŸÖ ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß †ÖÆêü úÖ ? ØÃ֭֓ցÖê¡ÖÖŸÖ ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß †ÖÆêü úÖ?
¯ÖÏ´ÖãÖ ׯ֍ú֏ÖÖ»Öᯙ Öê¡ÖÖŸÖ ²Ö¤»Ö —ÖÖ»ÖÖ †ÖÆêü úÖ? µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏ¿­ÖÖÓ“ÖÖ ¿ÖÖê¬Ö ‘ÖêÖê ÆüÖ µÖÖ †¬µÖµÖ­ÖÖ´Ö֐֓ÖÖ
´ÖãµÖ ÆêüŸÖã †ÖÆêü.

1.3 †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öß ˆ×§ü™ü¶ê :

1. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖ“ÖÖ ŸÖã»Ö­ÖÖŸ´Öú †³µÖÖÃÖ ú¸üÖê.
2. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ ¯ÖÏ´ÖãÖ ׯ֍úÖӏÖÖ»Öᯙ Öê¡ÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üÖê.
3. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖᯙ ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö ¾Ö ˆŸ¯ÖÖ¤üúŸÖê“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üÖê.
4. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ •Ö»ÖØÃ֭֓ցÖê¡ÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üÖê.
5. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖß»Ö ×­Ö×¾Ö™üÖÓ“µÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üÖê.
1.4 †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öß ÖéÆüߟ֍êú :
1. ­ÖÖÓ¤ü›ê ü וֻÊÖ“µÖÖ ŸÖã»Ö­ÖêŸÖ »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ ‹æúÖ ŸÖéÖ¬ÖÖ­µÖê ׯ֍ú֏ÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö †×¬Öú †ÖÆêü.
2. »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖ“µÖÖ ŸÖã»Ö­ÖêŸÖ ­ÖÖÓ¤üê›ü וֻÊÖŸÖᯙ ‹æúÖ ­ÖÖ¤üß ×¯Öú֏ÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö †×¬Öú †ÖÆêü.
3. ­ÖÖÓ¤ü›ê ü וֻÊÖ“µÖÖ ŸÖã»Ö­ÖêŸÖ »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ ‹æúÖ ŸÖê»ÖײֵÖÖ ×¯ÖúÖӏÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö †×¬Öú †ÖÆêü.
4. ­ÖÖÓ¤ü›ê ü וֻÊÖ“µÖÖ ŸÖã»Ö­ÖêŸÖ »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖᯙ •Ö»ÖØÃÖ“Ö­ÖÖ“Öê ¯ÖÏ´ÖÖÖ ú´Öß †ÖÆêü.
5. ­ÖÖÓ¤êü›ü וֻÊÖ“µÖÖ ŸÖã»Ö­ÖêŸÖ »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖ ¤ü¸ü ÆêüŒ™ü¸üß ¸üÖÃÖÖµÖ׭֍ú ÖŸÖ
¾ÖÖ¯Ö¸üÖ“Öê ¯ÖÏ´ÖÖÖ †×¬Öú †ÖÆêü.
6. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ •Ö»ÖØÃÖ“Ö­Ö֏ÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö ¾ÖÖœü»Öê †ÖÆêü.
7. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖᯙ †Ö¬Öã׭֍ú µÖÓ¡Ö ÃÖִ֐ÖÏßŸÖ ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß †ÖÆêü.
5
1.5 †¬µÖµÖ­Ö ¯Ö¬¤üŸÖß :
¯ÖÏßÖãŸÖ †¬µÖµÖ­Ö ¤ãüµµÖ´Ö ÃÖÖ¬Ö­Ö ÃÖִ֐ÖÏß¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ׸üŸÖ †ÖÆêü. ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖß»Ö
éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ¸üÖ•µÖ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üß»Ö ×¾Ö³Ö֐ÖßµÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ ¾Ö וֻÆüÖ
¯ÖÖŸÖôû߾ָ߻Öü †Ö¾Ö¿µÖú ŸÖß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ —ÖÖ»Ö껵ÖÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖߟÖæ­Ö ‘ÖꝵÖÖŸÖ †Ö»Öß †ÖÆêü.
†Ö¾Ö¿µÖúŸÖß ¤ãüµµÖ´Ö þֹý¯ÖÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ †Ö٣֍ú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ÃÖ´ÖÖ»ÖÖê“Ö­Ö
†Æü¾ÖÖ»Ö, ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ•µÖÖ“ÖÖ ÃÖÖÓۏµÖúßµÖ ÖÖêÂÖ¾ÖÖ¸üÖ, ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ•µÖÖ“ÖÖ éúÂÖß ÃÖÖÓۏµÖúßµÖ †Æü¾ÖÖ»Ö
µÖÖÓ“ÖÖ ´ÖãµÖ Ã¡ÖÖêŸÖ ´ÆüÖæ­Ö ˆ¯ÖµÖÖêÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. µÖÖ ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö ‡Ó™ü¸ü­Öê™ü, וֻÆüÖ Öòו֙ü,
¯Öãß֍êú, ×­ÖµÖŸÖ úÖ׻֍êú ¾Ö ¾Öé¢Ö¯Ö¡Öê µÖÖŸÖæ­Ö ¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ —ÖÖ»Ö껵ÖÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß“ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖü
†ÖÆêü.

ÃÖÖÓۏµÖúßµÖ ÃÖÖ¬Ö­ÖÖŸÖ ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ ¯ÖÏ´Ö֝Ö, ×­Ö¤ìü¿ÖÖӍú, ÃÖÆüÃÖÓ²ÖÓ¬Ö µÖÖ ÃÖÖ¬Ö­ÖÖÓ“ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ú¸üµÖÖŸÖ
†Ö»ÖÖ †ÖÆêü.

1.6 †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öß ¾µÖÖ¯ŸÖß :

´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖᯙ ‹ãúÖ 8 וֻÊÖ¯Öîúß ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖ“ÖÖ
ŸÖã»Ö­ÖÖŸ´Öú †³µÖÖÃÖ ú¸üµÖÖ¯Öã¸üŸÖê Æêü ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö­Ö ´ÖµÖÖÔ¤üßŸÖ †ÖÆêü.

1.7 †¬µÖµÖ­ÖÖ“ÖÖ úÖ»ÖÖ¾Ö¬Öß :

†¬µÖµÖ­ÖÖÃÖÖšüß 1990-91 ŸÖê 2014-15 †ÃÖÖ úֻ֏ÖÓ›ü ×­Ö¾Ö›üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü.

1.8 †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öê ´ÖÆüŸ¾Ö :

´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×•Ö»ÊÖŸÖᯙ ÃÖÆüúÖ¸üß ²ÖэúÖ, ×¾Ö×¾Ö¬Ö ˆªÖêÖ éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ,
¯ÖÖµÖÖ³ÖæŸÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ, ¿ÖîÖם֍ú Öê¡Ö ‡ŸµÖÖ¤üß Öê¡ÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. ¯Ö¸ÓüŸÖã ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö
»ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖß»Ö ×¾ÖúÖÃÖÖ“ÖÖ ŸÖã»Ö­ÖÖŸ´Öú †³µÖÖÃÖ ÆüÖ ¯Ö×Æü»ÖÖ“Ö †³µÖÖÃÖ †ÖÆêü.
†ÃÖÖ ×¾ÖÂÖµÖ ‘Öê¾Öæ­Ö »ÖÖŸÖæ¸ü ¾Ö ­ÖÖÓ¤êü›ü וֻÊÖŸÖᯙ ¯ÖÏ´ÖãÖ ׯ֍úÖӏÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö, ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö, ˆŸ¯ÖÖ¤üúŸÖÖ,

6
•Ö»ÖØÃÖ“Ö­Ö, ÃÖÖ¬Ö­Ö ÃÖִ֐ÖÏß, ¸üÖÃÖÖµÖ׭֍ú ÖŸÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ‡ŸµÖÖ¤üß“ÖÖ ‹Óú¤ü¸üßŸÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üµÖÖŸÖ
†Ö»ÖÖ †ÖÆêü.
µÖÖ“ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ¿ÖÖÃÖ­Ö, ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö­Ö ÃÖÓãÖÖ, †³µÖÖÃ֍ú µÖÖÓ­ÖÖ éúÂÖ߬ÖÖê¸üÖ šü¸ü׾֝µÖÖÃÖÖšüß
ÆüÖ †³µÖÖÃÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖß ¯Ö›êü»Ö. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¥üÛ™üúÖêÖÖŸÖæ­Ö µÖÖ †¬µÖµÖ­ÖÖ“Öê ´ÖÆüŸ¾Ö †ÖÆêü.

1.9 †¬µÖµÖ­ÖÖ¾Ö¸üᯙ ´ÖµÖÖÔ¤üÖ :

¯ÖÏßÖãŸÖ †¬µÖµÖ­Ö ׫üŸÖßµÖ ÃÖִ֐ÖÏß¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸üßŸÖ †ÃÖæ­Ö µÖÖŸÖ µÖÖêµÖ ¾Ö ×¾ÖÀ¾ÖÃÖ­ÖßµÖ
†Öú›êü¾ÖÖ¸üß“ÖÖ †³ÖÖ¾Ö, ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯Ö¬¤üŸÖß­Öê •Ö´ÖÖ êú»Öê»Öß ¿ÖÖÃ֍úßµÖ †Öú›êü¾ÖÖ¸üß, ¿ÖÖÃÖ׍úµÖ ÖÖê¯Ö×­ÖµÖŸÖÖ
¾Ö †¯ÖæÖÔ ´ÖÖ×ÆüŸÖß´Öãôêû ÃÖִ֐ÖÏß ÃÖӐÖÏÆüÖÖ¾Ö¸ü ´ÖµÖÖÔ¤üÖ ¯Ö›üŸÖÖŸÖ. ´ÖÖ×ÆüŸÖß“ÖÖ †¯Öæ¸êü¯ÖÖÖ Æüß µÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß
´ÖµÖÖÔ¤üÖ †ÖÆêü.

1.10 ¯Öύú¸üÖÖ“Öß ¸ü“Ö­ÖÖ :

¯ÖÏßÖãŸÖ †¬µÖµÖ­Ö Æêü ‹æúÖ ÃÖÖŸÖ ¯Öύú¸üÖÖŸÖ ×¾Ö³Ö֐Öß»Öê †ÖÆêü.

¯Öύú¸üÖ ¯Ö×Æü»Öê : ¯ÖÏßÖÖ¾Ö­ÖÖ

¯Öύú¸üÖ ¤ãüÃÖ¸êü : ¯Öã¾ÖÔ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö­Ö ÃÖÖ×ÆüŸµÖÖ“ÖÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ

¯Öύú¸üÖ ןÖÃÖ¸êü : ­ÖÖÓ¤üê›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü µÖÖ ×•Ö»ÊÖ“Öß ³ÖÖîÖÖê׻֍ú, †Ö٣֍ú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ¾Öî׿Ö™ü¶ê

¯Öύú¸üÖ “ÖÖî£Öê : ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ

¯Öύú¸üÖ ¯ÖÖ“Ö¾Öê : ­ÖÖÓ¤êü›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖᯙ ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö, ˆŸ¯ÖÖ¤üúŸÖÖ ¾Ö

ׯ֍ú¸ü“Ö­ÖÖ

¯Öύú¸üÖ ÃÖÆüÖ¾Öê : ­ÖÖÓ¤üê›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ •Ö»ÖØÃÖ“Ö­Ö ¾Ö éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖᯙ ÃÖÖ¬Ö­Ö ÃÖִ֐ÖÏß

¯Öύú¸üÖ ÃÖÖŸÖ¾Öê : ¯ÖÏ´ÖãÖ ׭֍úÂÖÔ ¾Ö ׿ֱúÖ¸ü¿Öß

7
1.11 ¯ÖÏ´ÖãÖ ÃÖӍú»¯Ö­ÖÖ :
­ÖÖÓ¤üê›ü ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü וֻÊÖŸÖᯙ éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖÖ“ÖÖ ŸÖã»Ö­ÖÖŸ´Öú †³µÖÖÃÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß †Ö¾Ö¿µÖú
†ÃÖ»Ö껵ÖÖ úÖÆüß ÃÖӍú»¯Ö­ÖÖ ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´Ö֝Öê ‘ÖêŸÖ»µÖÖ †ÖÆêüŸÖ.

1.11.1 éúÂÖß †£ÖÔ¿ÖÖÃ¡Ö :

"™êü»Ö¸ü“µÖÖ ´ÖŸÖê ¾µÖ֯֍ú ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ×ÆüŸÖÖ“µÖÖ “ÖÖîú™üßŸÖ Ã¾ÖŸÖ:ÃÖÖšüß ´ÖÆü¢Ö´Ö ­Ö±úÖ ×´Öôû×¾ÖŸÖÖÓ­ÖÖ
úÖµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö ú¸üÖ¾Öê, úÃÖê ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö ú¸üÖ¾Öê, úÖµÖ ×¾ÖúÖ¾Öê, úÃÖê ׾֍úÖ¾Öê µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ ¯ÖÏ¿­ÖÖÓ²ÖÖ²ÖŸÖ
´Ö֐ÖÔ¤ü¿ÖÔ­Ö ú¸üÖÖ¸üß ŸÖŸ¾Öê ÃÖÖӐ֝ÖÖ¸êü ¿ÖÖÃ¡Ö ´ÆüÖ•Öê éú×ÂÖ †£ÖÔ¿ÖÖÃ¡Ö ÆüÖêµÖ".1

1.11.2 ׍ú±úÖµÖŸÖ׿ָü ¬ÖÖ¸üÖ Öê¡Ö :

"•Öê ¬ÖÖ¸üÖ Öê¡Ö ÃÖ¸üÖÃÖ¸üß ãú™ãÓü²ÖÖ»ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¬Ö֭֍úÖ¸üú þֹý¯ÖÖ“Öê ׍ú´ÖÖ­Ö ¸üÖÆüÖß´ÖÖ­Ö ×´Öôû¾Öæ­Ö
¤êü¾Öæ ¿ÖúŸÖê †ÃÖê ¬ÖÖ¸üÖ Öê¡Ö ׍ú±úÖµÖŸÖ¿Ö߸ü ¬ÖÖ¸üÖ Öê¡Ö ÆüÖêµÖ."2

1.11.3 ׯ֍ú ¸ü“Ö­ÖÖ :

"‹úÖ ×¾Ö׿Ö™ü ¾Öêôûß ‹æúÖ »Ö֐־֛üߏÖÖ»Öß †ÃÖ»Ö껵ÖÖ •Ö×´Ö­ÖßŸÖ ×­Ö¸ü×­Ö¸üÖóµÖÖ ×¯ÖúÖӏÖÖ»Öß»Ö
†ÃÖ»Ö껵ÖÖ ¿ÖêŸÖ•Ö×´Ö­Öß“Öß ™üŒêú¾ÖÖ¸üß Øú¾ÖÖ ×ÆüÃÃÖÖ ÆüÖêµÖ."3

1.11.4 éúÂÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö :

"éúÂÖß Öê¡ÖÖŸÖᯙ ˆŸ¯ÖÖ¤ü­ÖÖŸÖ ¾ÖßÖã“Öß ×­ÖÙ´ÖŸÖß ÆüÖꝵÖÖÃÖÖšüß ÖŸÖ, ײÖ-ײֵÖ֝Öê, µÖÓ¡ÖÃÖִ֐ÖÏß,
³ÖÖÓ›ü¾Ö»Ö †¿Öß ×¾Ö×¾Ö¬Ö †Ö¤üÖ­Öê ¾ÖÖ¯Ö¹ý­Ö •Öß ˆŸ¯Ö¢Öß ×´ÖôûŸÖê ؍ú¾ÖÖ ¾ÖßÖã ŸÖµÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖŸÖ, ŸµÖÖÓ­ÖÖ éúÂÖß
ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ."4

1.11.5 éúÂÖß ˆŸ¯ÖÖ¤üúŸÖÖ :

"éúÂÖß ˆŸ¯ÖÖ¤üúŸÖÖ ´ÆüÖ•Öê“Ö ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö Ö´ÖŸÖÖ Øú¾ÖÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö ú¸üµÖÖ“Öß ¿ÖŒŸÖß ‹ú
ÆêüŒ™ü¸ü •Ö×´Ö­Öß´Ö¬µÖê •Öê¾Öœêü ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö ÆüÖêŸÖê ŸµÖÖ»ÖÖ •Ö×´Ö­Öß“Öß ˆŸ¯ÖÖ¤üúŸÖÖ †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ."5

8
1.11.6 •Ö»ÖØÃÖ“Ö­Ö :
"ׯ֍úÖÃÖ ¯ÖÖ¾ÖÃÖÖ¯ÖÖÃÖæ­Ö ×´ÖôûÖÖ·µÖÖ ¯Ö֝µÖÖ ¾µÖןÖ׸üŒŸÖ ¯Öã¸üú ´ÆüÖæ­Ö פü»Ö껵ÖÖ ¯Ö֝µÖÖÃÖ
•Ö»ÖØÃÖ“Ö­Ö ´ÆüÖŸÖÖŸÖ."6

1.11.7 µÖÖÓס֍úߍú¸üÖ :
"¿ÖêŸÖß ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö úÖµÖÖÔÃÖÖšüß •Ö­ÖÖ¾Ö¸üÖÓ“ÖÖ Øú¾ÖÖ ´ÖÖ­Ö¾Öß ÁÖ´ÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü
ú¸üµÖÖ‹ê¾Ö•Öß ¿ÖŒµÖ ŸÖê£Öê µÖÓ¡ÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ú¸üÖê ´ÆüÖ•Öê ¿ÖêŸÖß ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖÖ“Öê µÖÖÓס֍úߍú¸üÖ ÆüÖêµÖ."7

1.11.8 ¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®Ö :

"‹æúÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü­ÖÖÃÖ ‹æúÖ »ÖÖêúÃÖӏµÖê­Öê ³ÖÖÖ ¤êü¾Öæ­Ö ¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®Ö úÖœü»Öê •ÖÖŸÖê."8
¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®Ö = ‹æúÖ ˆŸ¯Ö®Ö  ‹æúÖ »ÖÖêúÃÖӏµÖÖ

1.11.9 ػ֐֐ÖãÖÖê¢Ö¸ü :
"ػ֐֐ÖãÖÖê¢Ö¸ü ´ÆüÖ•Öê“Ö ¯ÖÏןÖÆü•ÖÖ¸ü ¯Öã¹ýÂÖÖÓ´Ö֐Öê †ÃÖ»Öê»Öê ÛáֵÖÖÓ“Öê ¯ÖÏ´ÖÖÖ ÆüÖêµÖ."9

1.11.10 ¸üÖÃÖÖµÖ׭֍ú ÖŸÖ :

"¯ÖϵÖÖêÖ¿ÖÖôûÖ Øú¾ÖÖ úÖ¸üÖÖ­µÖÖ´Ö¬µÖê ¸üÖÃÖÖµÖ׭֍ú ¯Ö¨üŸÖß­Öê ŸÖµÖÖ¸ü ú¸üµÖÖŸÖ µÖêÖÖ·µÖÖ ÖŸÖÖÓ­ÖÖ
¸üÖÃÖÖµÖ׭֍ú ÖŸÖ †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ."10

1.11.11 ÃÖÆüÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ÖãÖú :

"ÃÖÆüÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖŸÖ ±úŒŸÖ ¤üÖê­Ö “Ö»ÖÖŸÖᯙ ÃÖÆüÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖ“ÖÖ Øú¾ÖÖ ­ÖÖŸµÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ êú»ÖÖ •ÖÖŸÖ
­ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ŸµÖÖ ×³Ö®Ö “Ö»ÖÖŸÖᯙ ÃÖÆüÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´Ö֝ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. ×³Ö®Ö “Ö»ÖÖŸÖß»Ö
ÃÖÆüÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´Ö֝ÖÖ»ÖÖ ÃÖÆüÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ÖãÖú (Correlation Coefficient) †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ"
‹.‹´Ö. ™üÖµÖ™ü»Ö“µÖÖ ´ÖŸÖê - "An analysis of the covariation of two or more
varibles is usually colled correlation"11

9
1.11.12 éúÂÖß ×¾ÖúÖÃÖ :
"ÖÏÖ´ÖßÖ Öê¡ÖÖŸÖᯙ ²ÖÆãüÃÖӏµÖ »ÖÖêú †Ö¯Ö»µÖÖ ˆ¯Öו־ÖߍêúÃÖÖšüß ¿ÖêŸÖß¾Ö¸ü †¾Ö»ÖÓ²Öæ­Ö †ÃÖŸÖÖŸÖ.
ŸµÖÖ´Öãôêû ÖÏÖ´ÖßÖ ×¾ÖúÖÃÖÖŸÖ ¿ÖêŸÖß“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖÖ»ÖÖ †ÖύÎú´Ö ×´ÖôûÖê þÖÖ³ÖÖ׾֍ú †ÖÆêü. µÖÖ ¥üÛ™ü­Öê
¯Ö›üßŸÖ •Ö×´Ö­Öß“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü, •Ö×´Ö­Öß“Öê ÃÖÓ¸üÖÖ, ¯Ö֝Öß ¯Öã¸ü¾Öšü¶Ö“µÖÖ ÃÖÖêµÖß, ¿ÖêŸÖß´Ö¬Öᯙ ŸÖÖÓס֍ú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ“µÖÖ
†ÓŸÖÖÔŸÖ ÖŸÖê, ¸üÃÖÖµÖ­Öê ¾Ö ÃÖã¬ÖÖ׸üŸÖ éúÂÖß †¾Ö•ÖÖ¸êü ¾Ö ­Ö×¾Ö­Ö ×²ÖµÖÖ­Öê µÖÖÓ“µÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üÖ»ÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü­Ö,
¯ÖÏŸµÖµÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ, ×¾Ö¯ÖÖ­Ö ¾µÖ¾ÖãÖêŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ, •ÖÖê›ü¬ÖÓªÖÓ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ ‡ŸµÖÖ¤üß úÖµÖÔ ÆüÖŸÖß ‘ÖêŸÖ»Öß
•ÖÖŸÖÖŸÖ."12
1.11.13 ×¾Ö¿ÖêÂÖߍéúŸÖ ¿ÖêŸÖß :
"•µÖÖ¾Öêôûß ¿ÖêŸÖß¾Ö¸üᯙ ˆŸ¯Ö®ÖÖ“ÖÖ 50 ™üŒêú ؍ú¾ÖÖ ŸµÖÖ¯ÖêÖÖ •ÖÖÃŸÖ ¾ÖÖ™üÖ ÆüÖ ‹úÖ“Ö
áÖÖêŸÖ֍ú›æü­Ö ÆüÖêŸÖ †ÃÖê»Ö ŸµÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖߍéúŸÖ ¿ÖêŸÖß †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ."13
1.11.14 Ö׸ü¯Ö ÆÓüÖÖ´Ö Øú¾ÖÖ ×¯Öêú :
"¯ÖÖ¾ÖÃÖÖóµÖÖ“µÖÖ (­ÖîŠúŸµÖ ´ÖÖ­ÃÖæ­Ö) ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖß»ÖÖ ¯Öê¸üÖß ÆüÖêÖÖ·µÖÖ ×¯ÖúÖÓ­ÖÖ Ö¸üß¯Ö ×¯Öêú
´ÆüÖŸÖÖŸÖ. ÆüÖ Ö׸ü¯Ö ÆÓüÖÖ´Ö •Öæ­Ö ŸÖê ÃÖ¯™ëü²Ö¸ü ¤ü¸ü´µÖÖ­Ö †ÃÖŸÖÖê. ¯ÖÏ´ÖãÖ Ö׸ü¯Ö ׯ֍úÖÓ´Ö¬µÖê ³ÖÖŸÖ, •¾ÖÖ¸üß,
²ÖÖ•Ö¸üß, ´ÖúÖ, ŸÖæ¸ü, úÖ¯ÖæÃÖ, ³Öã‡Ô´ÖãÖ, ´ÖæÖ, ´Ö™üúß, ÃÖÖêµÖÖ²Öß­Ö, ÃÖãµÖÔ±æú»Ö, ŸÖßôû µÖÖ ×¯ÖúÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö
ÆüÖêŸÖÖê."14
1.11.15 ¸ü²²Öß ÆÓüÖÖ´Ö Øú¾ÖÖ ×¯Öêú :
"×Æü¾ÖÖóµÖÖ“µÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖß»ÖÖ ¯Öê¸üÖß ÆüÖê‰ú­Ö ¾ÖÖœüÖÖ·µÖÖ ×¯ÖúÖÓ­ÖÖ ¸ü²²Öß ×¯Öêú †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ.
ÆüÖ ¸ü²²Öß ÆÓüÖÖ´Ö †ÖòŒ™üÖë²Ö¸ü ŸÖê •ÖÖ­Öê¾ÖÖ¸üß ¤ü¸ü´µÖÖ­Ö †ÃÖŸÖÖê. ¯ÖÏ´ÖãÖ ¸ü²²Öß ×¯ÖúÖÓ´Ö¬µÖê ÖÆæü, Æü¸ü³Ö¸üÖ,
•¾ÖÖ¸üß, ú¸ü›ü‡Ô, ´ÖÖêÆü¸üß, •Ö¾ÖÃÖ µÖÖ ×¯ÖúÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆÖêüŸÖÖê."15
1.11.16 ˆ­ÆüÖôûß ×¯Öêú :
"ˆ­ÆüÖôûß ÆÓüÖÖ´ÖÖ»ÖÖ Zaid †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ. ¯Ö֝µÖÖ“Öß ÃÖÖêµÖ †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ×šüú֝Öß ˆ­ÆüÖóµÖÖŸÖ
‘ÖêŸÖ»µÖÖ •Ö֝ÖÖ·µÖÖ ×¯ÖúÖÓ­ÖÖ ˆ­ÆüÖôûß ×¯Öêú †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ. ˆ­ÆüÖôûß ÆÓüÖÖ´Ö ±êú²ÖÎã¾ÖÖ¸üß ŸÖê ´Öê ¤ü¸ü´µÖÖ­Ö
†ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖŸÖ ´Ö㏵֟Ö: ³ÖÖ•Ö߯ÖÖ»ÖÖ, ˆ­ÆüÖôûß ³Öã‡Ô´ÖãÖ, ´ÖæÖ, ³ÖÖŸÖ, ÃÖãµÖÔ±æú»Ö µÖÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖê."16
10
1.11.17 •Ö´Öß­Ö ˆ¯ÖµÖÖê•Ö­Ö :
"ˆ¯Ö»Ö²Ö¬Ö •Ö×´Ö­Ö߯Öîúß •ÖÓÖ»Ö ¾µÖÖ¯ŸÖ •Ö´Öß­Ö, ײ֐ָü ¿ÖêŸÖß ÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö, ¯Ö›üߟÖ
•Ö×´Ö­Öß¾µÖןÖ׸üŒŸÖ »Ö֐־֛ü ­Ö —ÖÖ»Öê»Öß •Ö´Öß­Ö, »Ö֐־֛üߏÖÖ»Öᯙ Öê¡Ö, ×­Ö¾¾Öôû ¯Öê¸üÖß ÖÖ»Öß»Ö
Öê¡Ö ¾Ö »Ö֐־֛üß »Öֵ֍ú Öê¡Ö µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ²ÖÖ²ÖàÃÖÖšüß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö •Ö´Öß­Ö ¾ÖÖ¯Ö¸üÖŸÖ †ÖÖ­Öê ´ÆüÖ•Öê
•Ö´Öß­Ö ˆ¯ÖµÖÖê•Ö­Ö ÆüÖêµÖ."17

1.11.18 ¤ãüÃÖÖê™üÖ Öê¡Ö :

"¾ÖÂÖÖÔŸÖæ­Ö ¤üÖê­Ö ؍ú¾ÖÖ ŸµÖÖ¯ÖêÖÖ †×¬Öú ¾ÖêôûÖ ×¯Öú ‘ÖêŸÖ»Ö껵ÖÖ •Ö×´Ö­ÖßÃÖ ¤ãüÃÖÖê™üÖ Öê¡Ö †ÃÖê
´ÆüÖŸÖÖŸÖ."18



11
ÃÖÓ¤ü³ÖÔ :
1. ×¾Ö•ÖµÖ ú×¾Ö´ÖÓ›ü­Ö (2000) : éú×ÂÖ †£ÖÔÂÖÖáÖ, ÁÖß ´ÖӐÖê¿Ö ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ­Ö֐֯Öæ¸ü, ŸÖéŸÖßµÖ
†Ö¾Öé¢Öß, ¯Öéšü Îú.1.
2. ¤êüÃÖÖ‡Ô †Ö×Ö ³ÖÖ»Öê¸üÖ¾Ö (1999) : ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ, ×­Ö¸üÖ»Öß ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ¯ÖãÖê, ŸÖéŸÖßµÖ
†Ö¾Öé¢Öß, ¯Öéšü Îú.202.
3. ׍ú¢ÖÖ, ¯Öéšü Îú.183.
4. ×¾Ö•ÖµÖ ú×¾Ö´ÖÓ›ü­Ö (2000) : éú×ÂÖ †£ÖÔ¿ÖÖáÖ, ÁÖß ´ÖӐÖê¿Ö ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ­Ö֐֯Öã¸ü, ŸÖéŸÖßµÖ
†Ö¾Öé¢Öß, ¯Öéšü Îú.29.
5. ¤êü¾Ö —ÖÖ´Ö¸êü (1998) : ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ, د֯ÖôûÖ¯Öæ¸êü ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ­Ö֐֯Öæ¸ü, ןÖÃÖ¸üß
†Ö¾Öé¢Öß, ¯Öéšü Îú.107.
6. ÁÖß ¸Óü•Ö­Ö úÖêôÓû²Öê (2012) : éú×ÂÖ ¿ÖÖÃ¡Ö †Ö×Ö éú×ÂÖ ×¾ÖúÖÃÖ, ³ÖÖ߸ü£Ö ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ¯ÖãÖê,
¯Öéšü Îú.62.
7. ¤êüÃÖÖ‡Ô †Ö×Ö ³ÖÖ»Öê¸üÖ¾Ö (1999) : ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ, ×­Ö¸üÖ»Öß ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ¯ÖãÖê, ŸÖéŸÖßµÖ
†Ö¾Öé¢Öß, ¯Öéšü Îú.179.
8. ›üÖò.úÖë›êü¾ÖÖ¸ü (2011) : ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖÖ, †¹ýÖÖ ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, »ÖÖŸÖæ¸ü, ¯Öéšü Îú.37.
9. ׍ú¢ÖÖ, ¯Öéšü Îú.20.
10. ÁÖß ¸Óü•Ö­Ö úÖêôÓû²Öê (2012) : éú×ÂÖ ¿ÖÖÃ¡Ö †Ö×Ö éú×ÂÖ ×¾ÖúÖÃÖ, ³ÖÖ߸ü£Ö ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ¯ÖãÖê,
¯Öéšü Îú.66.
11. ¯ÖÏÖ.¸üÖ´Ö ¤êü¿Ö´ÖãÖ (2006) : ÃÖӏµÖÖŸ´Öú ŸÖÓ¡Ö, ×¾ÖªÖ ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ­Ö֐֯Öæ¸ü, ¯ÖÏ£Ö´ÖÖ¾Öé¢Öß, ¯Öéšü Îú.23.
12. ×¾Ö•ÖµÖ ú×¾Ö´ÖÓ›ü­Ö (2000) : éú×ÂÖ †£ÖÔ¿ÖÖáÖ, ÁÖß ´ÖӐÖê¿Ö ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ­Ö֐֯Öã¸ü, ŸÖéŸÖßµÖ
†Ö¾Öé¢Öß, ¯Öéšü Îú.269.
13. •ÖµÖ¯ÖύúÖ¿Ö £ÖÖê¸üÖŸÖ (2011) : úéú×ÂÖ ‘Ö™üú, •Öê.¯Öß.™üß.¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ¯ÖãÖê, ¯Öéšü Îú.156.
14. ÁÖß ¸Óü•Ö­Ö úÖêôÓû²Öê (2012) : éú×ÂÖ ¿ÖÖÃ¡Ö †Ö×Ö éú×ÂÖ ×¾ÖúÖÃÖ, ³ÖÖ߸ü£Ö ¯ÖύúÖ¿Ö­Ö, ¯ÖãÖê,
¯Öéšü Îú.40.
15. ׍ú¢ÖÖ, ¯Öéšü Îú.40.
16. ׍ú¢ÖÖ, ¯Öéšü Îú.40.


12