ΥΦΟΣ

Το ύφος είναι ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί κάποιος τη γλώσσα αξιοποιώντας τα ποικίλα
μέσα που αυτή προσφέρει. Πρόκειται, δηλαδή, για τις γλωσσικές στρατηγικές και τεχνικές που επινοεί ο
πομπός για να επενδύσει αισθητικά και σημασιολογικά τις σκέψεις του και να περάσει με τον καλύτερο δυνατό
και πιο αποτελεσματικό τρόπο το μήνυμά του. Για το λόγο αυτό το ύφος και οι εκάστοτε υφολογικές επιλογές
εξαρτώνται κατά βάση από την επικοινωνιακή περίσταση του λόγου.
Επικοινωνιακή περίσταση του κειμένου
Η επικοινωνιακή περίσταση ενός κειμένου καθορίζεται με βάση:
 Το είδος του κειμένου, π.χ. ημερολόγιο.
 Το σκοπό της συγγραφής του, π.χ. να διασώσει ο συγγραφέας στη μνήμη του προσωπικά βιώματα και
απορρέουσες σκέψεις του.
 Την οπτική γωνία, π.χ. εσωτερική οπτική γωνία.
 Το δέκτη ή τους δέκτες, π.χ. ο ίδιος ο συγγραφέας.
Παράδειγμα: Ένα ημερολόγιο κατά κόρον έχει ύφος προσωπικό, απλό, ελεύθερο, οικείο, καθημερινό,
ανεπιτήδευτο..., αφού ο συγγραφέας στοχεύει να διασώσει στη μνήμη του σημαντικά γι’ αυτόν βιώματα, μέσα
από μια εσωτερική οπτική γωνία, απευθυνόμενος στον ίδιο τον εαυτό του.
Επίπεδα ύφους-πιθανοί χαρακτηρισμοί ύφους:
Με βάση τα εξής κριτήρια / χαρακτηριστικά: σύνταξη, λεξιλόγιο, σχήματα λόγου, σημεία στίξης, ρηματικά
πρόσωπα, μακροπερίοδος / μικροπερίοδος λόγος κ.ά. το ύφος χαρακτηρίζεται ως:
 Απλό, λιτό (χωρίς λογοτεχνικά στοιχεία, κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση και το ασύνδετο σχήμα,
σύντομες περίοδοι, ενεργητική σύνταξη, απουσιάζουν σχήματα λόγου, απλό λεξιλόγιο
 Οικείο, προσωπικό (κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση)
 Ελεύθερο, φυσικό, ανεπιτήδευτο
 Εξομολογητικό (ρήματα σε Α’ πρόσωπο, παρελθοντικοί χρόνοι)...
 Προφορικό (λέξεις ή φράσεις που κατά βάση ταιριάζουν στον προφορικό λόγο) ...
 Λαϊκό ή λαϊκότροπο (με λαϊκές λέξεις, που ανήκουν σε τοπικές διαλέκτους)...
 Λογοτεχνικό ή λογοτεχνίζον...(πλούσιο σε σχήματα λόγου, στα πλαίσια της ποιητικής-συγκινησιακής
λειτουργίας της γλώσσας...)
 Λόγιο (με λέξεις που προέρχονται από την καθαρεύουσα ή την αρχαία ελληνική)...
 Επίσημο, τυπικό, σοβαρό, επιτηδευμένο, μεστό και στιβαρό από νοήματα (με ειδική ορολογία,
παθητική σύνταξη, τριτοπόσωπος λόγος, εξεζητημένο λεξιλόγιο, μακροπερίοδος λόγος, υποτακτική
σύνδεση)
 Σύνθετο και πολύπλοκο (με εξεζητημένο λεξιλόγιο…, ειδικούς όρους…, απόκλιση από την κανονική
σειρά σύνταξης των λέξεων…, με μακροπερίοδο λόγο…, με διαδοχική υπόταξη…)
 Στοχαστικό, φιλοσοφικό
 Λυρικό (μεταφορική χρήση λόγου, επίκληση στο συναίσθημα)
 Επιστημονικό (με επιστημονικό και ειδικό λεξιλόγιο, σωστά δομημένο, οργανωμένη και τεκμηριωμένη η
παρουσίαση επιχειρημάτων, ακρίβεια στην επιλογή)
 Καυστικό, Σαρκαστικό, ειρωνικό, δηκτικό (ειρωνεία, υπαινιγμοί)
 Παιγνιώδες Χιουμοριστικό (καθημερινό, απλό λεξιλόγιο, στοιχεία προφορικού λόγου, ευφυολογία,
σχολιασμός, υπονοούμενα, υπαινιγμοί)
 Καταγγελτικό
 Διπλωματικό
 Πομπώδες, βαρύγδουπο και βερμπαλιστικό (χρήση της υπερβολής, βαρύγδουπες λέξεις-εκφράσεις,
πληθωρικότητα στον λόγο)
 Γλαφυρό, παραστατικό, ζωντανό (αφήγηση σε ιστορικό ενεστώτα - δηλαδή "παρελθοντικό" ενεστώτα,
π.χ. μόλις ανοίγω την πόρτα, ορμά μέσα μια γάτα...), χρήση ευθέος λόγου, ρητορικών ερωτημάτων,
παραδειγμάτων)
 Δραματικό
 Διδακτικό – προτρεπτικό (Προτάσεις για στάση ζωής/συμπεριφορά/επιλογές, συμβουλές)

Σημείωση: Σε ένα κείμενο είναι πολύ πιθανό να γίνονται διάφοροι συνδυασμοί, π.χ. το ύφος να είναι απλό,
οικείο, ελεύθερο... και λογοτεχνίζον, με αρκετά σχήματα λόγου...

Π.χ. «Πλούτος και δύναμη από το ένα μέρος, από το άλλο πενία και έλλειψη προστασίας διανοητικής και ηθικής
απέναντι στις καταχθόνιες μηχανές της μαζικής υποβολής. Τι περιμένει τον άνθρωπο κάτω απ' αυτόν το φοβερό
τροχό της μοίρας που έρχεται να τον συνθλίψει -δε χρειάζεται πολλή σοφία να το μαντέψει κανείς. Ο
εξανδραποδισμός.. Αυτό θα είναι άραγε το τίμημα της προόδου; Και το αξίζει; Ιδού η απορία».
 Το ύφος του κειμένου χαρακτηρίζεται μεστό, πυκνό, σύνθετο (πυκνογραμμένο, βρίθει ουσιωδών
νοημάτων, υποταγμένος λόγος) και συνάμα μεταφορικό, αλληγορικό (έντονη χρήση επιθέτων: «καταχθόνιες»,
«φοβερό», σχήματα λόγου), διδακτικό, στοχαστικό, προτρεπτικό (απορηματικός - ερωτηματικός τόνος -
σχήματα λόγου / προκαλεί προβληματισμό, παρακινεί σε στοχασμό τον αναγνώστη).